Licet mystice quoque uelut tubae increpuerit sono Dauid propheta, tamen moralium magnus magister, quantum in eo excellat ethica, psalmi huius summa declarat gratia, siquidem cum suauis omnis doctrina moralis sit, tum maxime suauitate carminis et psallendi dulcedine delectat aures animumque demulcet.

meritoque plerisque locis moralium psalmorum sententias tamquam stellarum diffudit lumina, quae elucent atque eminent; centesimum uero et octauum decimum psalmum uelut pleni luminis solem meridiano feruentem calore in processa libri constituit aetate, ut neque matutini ortus semiplena exordia neque uespertini occasus quidam senilis defectus claritati aliquid perfecti splendoris decerperent.

quem per singulas Hebraeorum digessit litteras, ut, quemadmodum paruulorum ingenia primis litterarum elementis adsuescunt discendi usum adsumere, ita etiam nos huiusmodi elementis usum discamus uiuendi.

Litteris autem singulis octonos uersiculos adscripsit, ut simul et unitatem doceret, non pluralitatem — unitas enim cohercet omnia et regit, cui subiecta sunt omnia -; et purgationem legitimae 1 uelut— sono] cf. Explan. ps. 38, 4 extr. Prologus av, de codicum p-raescriptionibus cf. Praefatio 1 Licet — p. 4, 17 mysterium desunt in T mystica Pm2v mystico a quaeque OPm2v ueloti Na tuba 0 2 in eo quantum v excellit N 3 ethica 0 et hic cet. psalmus A huius OPm2 eius eet. declarant GMNPmlB 4 maxime] add. cum A 5 aures animumque delectat A muleet G,om.A 6 sen- tentias psalmorum v 7 diffunditOeav lucent AGMNOav eminent] emicant v 8 et eras. G, om. 0 9 feruente eodd. praeter 0 prooecta 0 10 hortus Aml 11 seniles 0 aliqui Gml 12 litteras digessit 0 quemammodum N 13 ingenio R 17 non pluralitatem om. v enim] ergo 31 coercet av 18 omnia sunt AGORv et ea Pml \'l* - sanctificationis. octaua enim die sollemnis purgatio uel ex lege, quia octaua die circumcisionis sollemnitas impleri statuta est.

uel quia totus mundus coinquinatus erat peccatis nostris et septem illis pollutus diebus. - ubi autem autem dies resurrectionis, conuiuificati domino Iesu resurreximus et erecti sumus in nouitate uitae praeferentes ablutionis gratiam. meritoque primogenita offerimus animantia in figura primogeniti filii dei castitatis et simplicitatis spiritale sacrificium acceptum deo non quarto aut quinto die, ne inmundum aut inconsummatum sacrificium sit, sed octaua die,

qua omnes in Christi resurrectione non solum resuscitati, sed etiam confirmati sumus.. unde licet in baptismate statim sit plena purgatio, tamen, quia ablutionis ipsius sacrificiique rationem baptizatus debet cognoscere, non offert sacrificium nisi octauum ingrediatur diem, ut informatus agnitione sacramentorum caelestium non quasi rudis hostia, sed quasi rationis capax tunc demum suum munus altaribus sacris offerat, cum coeperit esse instructior, ne offerentis inscitia contaminet oblationis mysterium.

Titulus autem psalmi Alleluia est, hoc est, \'laus dei\'. in his enim hymnis uere deus laudatur, in quibus est peccatorum remissio. denique in superiore psalmo passio domini praemissa est, quae mundum hunc diluit, ut dignos faceret populos qui deum inmaculato ore laudarent. ipsa quoque litterarum elementa-\' menta. ut omnia Hebraea nomina, non sunt rationabilis interpretationis uacua atque immunia. quorum significationes locis \' 2 suis aperiemus. centesimus et undecimus psalmus per has litteras in Hebraeo in principiis uersiculorum digestus est et est totus 1 cf. Leu. 12,3 3 cf. Leu. 12.2 4 cf. Eph. 2. 5 5 cf. Rom. 6, 4 6 cf. Leu.27, 26 8 cf. Eccli. 32 (35), 9 20 cf. Ps. 117 25 cf. Ps. 111 1 sollemnis] add. est A lege] add. est v 2 sollempnitas circumeisionis 0 sollempnitatis 3T implere Pm] 4 pollutis GNPmlR resurrectionis dies v 6 praeferentis (hnlO ablutionis gratiam praeferentes v offerimns primogenitaf 4 simplicitatis] add. animantia b 8 spirituale GJIN deo acceptum a 10 qua] quiaO 11 babtismateP plena sit statim v 12 babtizatusP (sic saepe baht.) 15 hostia om. v tum P 16sacris altaribus 0 17 inscientia GO 18 Titulus] ineipit T 19 ymnis APmZR, om. GMNPmlTa 20 superiori MN praemissa- 22 deum om. MmlNT 21 deluit A 22 laudata est. in hoc T 23 rationabili interpretatione AOR 24 inmunio Mml 25 accipiemus MN (s. ser. vel aperiemas M) et om. OT psalmus M in mg. ethicus; et centesimus et decimus mihi ita scriptus uidetur. denique uicenos et binos uersus habent et singulis uersibus singulae explicantur sententiae; unde et per metra adseruntur esse descripti.

Prima littera \'Aleph\' dicitur, cuius interpretatio \'doctrina\' est. sollicitus ergo auditor plenos doctrinae esse uersus qui secuntur debes praesumere.

Beati inmaculati, inquit, in uia, qui ambulant in lege domini. beati qui scrutantur testimonia eius, in toto corde exquirunt eu m. quam pulcher ordo, quam plenus doctrinae et gratiae! non prius: qui scrutantur testimonia eius dixit - potuit enim conuenire secundum litteram —, sed prius: beati inmaculati in uia. ante enim uita quam doctrina quaerenda est. uita enim 2 bona et sine doctrina habet gratiam, doctrina sine uita integritatem non habet; i n maliuolam etenim animam non cadet sapientia. ideoque ait: quaerent me mali et non inuenient, quia inprobitate caecatur mentis oculus et caligante sibi iniquitate mysteria profunda inuenire non potest. primum ergo exercenda est uitae militia, corrigendi mores. cum haec instituerimus ad cursum debitum, ut sit offensionis correctio, puritatis gratia, tunc ad studia percipiendae cognitionis ueniamus suo ordine et uia. prima igitur sunt moralia, secunda mystica. in 3 illis uita, in his cognitio, ita ut, si perfectionem requiras, nec uita sine cognitione nec cognitio sine uita sit, utrumque adstipuletur alteri. ideoque ait scriptura: seminate uobis ad 1 cf. Ps. 110 9 Ps. 118,1—2 17*Sap. 1, 4 18*Prou. 1, 28 27* Os. 10,12 1 alt. et om. AOv 4 Sermo primus v, om. eodd. 5 Littera Aleph] Aleph v. om. codd. 7 uersus esse v 8 sequuntur AOav 9 inquit om. AO 16 et om. T uitae integritate P 17 maiiuola R maleuolam v anima R 18 cadit Ga 19 non] add. meO qua JINT 21 malicia T corrigenda Mml 22 correptio 0 24 nita AGNORT 25 queras O 26 asstipulator a iustitiam, uindemiate ad fructum uitae, inluminate uobis lumen cognitionis. non prius inluminate\', sed \'seminate nec solum \'seminate\' prius \'ad iustitiam\', sed etiam \'uindemiate\', inquit, \'ad fructum uitae\', et sic \'inluminate lumen cognitionis\', ut perfectio non solum consitis, sed etiam receptis4 fructibus adprobetur. in primo quoque psalmo hunc ordinem tenuit, ut in uia ambulandum doceret prius et tunc in lege meditandum. qui enim non abiit in consilio impiorum, utique de pietatis uia et iustitiae semita non recessit meritoque in uia ambulans beatus pronuntiatur et die ac nocte meditationem legis exercens habet gratiam beatitudinis.

Quam institutionem secutus Salomon librum de Prouerbiis scripsit, quo moralem locum uberius expressit. naturalem in Ecclesiaste, mysticum in Canticis canticorum. quamquam si diligenter discutias, et in Prouerbiis mystica pleraque repperies et in Canticis moralium suauitatem. nam utique mysticum est: sapientia

aedificauit sibi domum et subdidit columnas septem; interfecit suas hostias et cetera. hoc quoque in Canticis, licet tam mysticum quam morale, in quo blanditiarum suauitas et affectus amantis exprimitur: osculetur me ab osculo oris sui, quoniam optima ubera tua super uinum et odor unguentorum tuorum super omnia aromata.

Constitue ergo uirginem desponsatam multo tempore et iusto feruentem amore, quae multa praeclara opera dilecti probabilium testium adsertione cognouerit, desideriis suspensis dilatam frequenter iam non ferentem moras, quae omnia fecisset, ut sponsum uideret, aliquando uotis potitam suis ad inprouisum sponsi aduentum gaudio turbatam non quaerere primordia salutationis, non 6 cf. Ps. 1, 1-2 16*Prou. 9, 1-2 20*Cant. 1. 2-3 1 uindeaniate A. 3 prius solum seminate MN 5 acceptisO 8 habiit GRm1 habuit Pm1 10 ac] hacO 12 sequutus P 13 in quo Ov naturaleG eciesiiiste MN 15 rep(-pp-)erias GMNPmla 16 est om. AR 17 subdidit] excidit T 18 hoc quoque] hocque v 19 lucet v misticum sit 0 moralem AGmlNPmIR, add. sit s. l. T 21 ab om.JINOT osculis eod. Casin. 154 b 24 disponsatam Rml 25 multo 0 praeclara] probata v 26 delatam OR 28 inprouisam 0 29 turbata N quaereret ANPR uerborum uices, sed statim quod desiderasset exigere.

ita ergo et sancta ecclesia, quae in primordiis mundi desponsata in paradiso. praefigurata in diluuio, adnuntiata per legem, uocata per prophetas diu redemptionem hominum, euangelii decorem, dilecti expectasset aduentum. inpatiens morae in oscula ruit dicens: osculetur me ab osculo oris sui et delectata osculis adiecit: quoniam optima ubera tua super uinum.

Et ut moralius dicamus, intellege mihi carnem illam, quae madefacta fuerat in Adam serpentis ueneno, quae criminum marcebat faetore, quae procedebat in filiabus Sion alta ceruice et nutibus oculorum et itinere pedum trahens tunicas et pedibus suis ludens, crinibus cincinnis et conpositis uultibus atque redimiculis et omni affectato decore plus dedecens, eandem tamen plurimis edoctam oraculis, quod uenturus esset qui serpentis inlecebris exclusis sancti spiritus infunderet gratiam, ut omnis caro uideret salutare dei, omnis caro ad deum ueniret, inarsisse desiderio, sed metuentem, ne ut inpatiens, ut lasciua, ut luxuriosa, ut querula, sicut ante fuerat, displiceret, quamuis longiore quam ferre iam morantis aduentus dominici expectatione quateretur, non inmurmurantem tamen nec transgredientem, sed leuantem in omni loco puras manus sine ira et disceptatione in habitu ornato, cum uerecundia et sobrietate ornantem se, non intortis crinibus aut auro aut margaritis aut ueste pretiosa, sed his quae castitatis et bonae conuersationis decerent gratiam, 1 ucrlorum uices] cf. Quid. Pont. 2, 10, 35 5*Cant. 1, 2 10 cf. Esai. 3. 16 15 cf. L ic. 3, 6. 16 cf. Ps. 64, 3 20 I Tim. 2, 8 1 exigeret ANPR 2 disponsata GRrnl paradvso AGNR 4 hominem JIml deeoreAR expectando T 5in(im-)patientismore(-ae) MNT. cf. De offie. I 49, 242 (Ihm) in] add. aduenientis sponsi mox Gm2Tm2 6 ab om. MNT osculis eod. Casin. 154 b dilecta Ax adiicit v 7 obtima GOPR lOfetore AOPRTafoetoreGM syonGJIOPRa 12criniumOav cincinniisO 13 omnia A decens Jlml 15 gratiam om. JlmlN 16 uenerit Grnl inardescente GMm2 17 metuendum MNT ut luxnriosa ut lasciua O Iuxoriosa R 18 quaniuisj et l\' longiorem Pml 19poterat] add. animus Mm2 moratis Rml morando (do in ras.) T 20 murmurantem MNOT 21 et om.Mm1N 22 abitu N 23 in - tortis eodd. av pr. aut eras. R auro] add. aut argento O margaretis Rm1 24 in itis 0 iis v decernent N orare dicentem:

osculetur me ab osculo oris sui, quoniam optima ubera tua super uinum. iam uolebat adhaerere Christo caro, iam festinabat innubere, ut esset unus spiritus et fieret caro Christi, quae erat ante meretricis. osculetur, inquit, \'me\' — osculatur nos dei uerbum, quando sensum nostrum spiritus cognitionis inluminat — et tamquam despiciens omnes iucunditates et delectationes suas, caelestibus cupiens inhaerere mandatis ait: \'quoniam optima praecepta testamentorum tuorum super omnem adpetentiam carnis et saeculi uoluptatem\'..

meminerat enim se m Eua ante sic lapsam, dum uoluptatem corporis praefert mandatis caelestibus. unguentum exinanitum nomen tuum, hoc est: totus inmundus inpuritatibus diuersorum facinorum faetebat hic mundus; nunc spirat ubique suauitas pudicitiae, unguentum fidei. flos integritatis. et a moralibus uenit ad mystica dicens: introduxit me rex in cubiculum suum. exultemus et laetemur in te; diligamus ubera tua super uinum. simplex est enim osculum, negotiosum autem cubiculi secretum.

In ipso quoque euangelio pulcherrimus de moralibus locus est, ut unusquisque uas suum mundet, dicente domino: Phari saee caece, munda prius quod intus est calicis et parapsidis, ut fiat et id quod foris est mundum. nam nisi se unusquisque intus mundauerit, etiamsi foris speciosus uideatur et iustus, similis erit dealbatis sepulchris, ut foris quidem iustus uideatur. intus uero sit faetidus. 1*Cant. 1,2 4 ci. I Cor. 6, 17 - 15 11*Cant. 1, 3 13*Cant. 1, 4 18 cf. p. 37, 25 sqq. 20*Matth. 23, 26 24 cf. Mutth. 2.3, 27 1 dicentem — 2 super om. N ab om. MT osculis cod. Casin. 1-54 h 2 quoniam] add. meliora et M obtima OP 5 quando] quantum T 6 dispiciens G 7 iocunditates Am2MOPRTa 8 obtima JI 9 appendiciam N et saeculi om. N 10 meminerat-uolnptatem om. Aml se Om. MmlN at dum Gm2Ta uoluntatem N 11 praeferret (rret in ras. m2 4) AO caelestibus] add. ait Gm2av 12 in(im-jmundis GMNOPTv, cf.p.1,3 13 fetebat ANOT foetebat GPR 14 ungentum N 18 cubieulis Gml cubili Mml 20 suum uas MN farisae(-e-)e ANPR 22 parapsydis PR paropsidis v quod om. N 23 se om. T 25 se- pulcris Am2 v foetidus AGOPR i sic est doctrina sine uitae innocentia.

sed nec ipsa doctrina potest mercedem habere, ubi gratiam non habet innocentia. peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? sed reuertamur ad propositum psalmum.

Beati, inquit, inmaculati in u i a, qui a ambulant in lege domini. beati qui scrutantur testimonia eius, in toto corde exquirunt eum. primus uersus moralis, secundus mysticus. quis hoc dicit? propheta utique, qui fungebatur carnis alloquio, et dicit hoc post eum psalmum, quo descripta est domini nostri Iesu Christi passio.

ubi : ergo ei diuina sacramenta reuelata sunt et induit dominicae resurrectionis laetitiam et passionis degustauit gratiam, uidit iustorum congregationes, populos redemptorum, perditorum salutem, mortuorum resurrectionem, sanctificationem sacramentorum, exclamauit dicens: beati inmaculati in uia, qui ambulant in lege domini, hoc est: ecce maledicta terra in Adam coepit habere beatitudinem, si tamen legem domini non derelinquat; ecce inmaculatus est homo, qui erat ante pollutus. quam pretiosum est iam custodire praeceptum domini, quam pretiosum etiam praecepti ipsius scire mysterium!

Sed quis est inmaculatus? non utique qui in quacumque uia ambulat, sed qui in Christo ambulat. ipse enim dixit: ego sum u i a. in hac uia qui ambulat, errare non nouit, si tamen ab hac uia numquam recedat. est et uia lex, et ideo, dum inmaculatus est. in lege domini ambulat; nec ambulare uia hac desinat. ne inmaculatus esse desistat. non declinet in dexteram aut laeuam.

non titubet, non resistat, non expectet, sed ambulet superiora 2Ps.49.16 5 Ps. 118,1—2 15 Ps. 118,1 16cf. Gcu. 3,17 22loh.l4.6 27 cf. Phil. 3, 13 (14) 2 gratiam NORv gratia cet. innocentiam AOHXPRTa innocentiae Ov. correxi, c/. p. -5, 15. 6, 10-11 3 autem] enim Gav 4 psalmi PtnZ 5 Beati—domini Otn. N inquid GP 11 ei seripsi et cadd. au 12 eongraegationes iustorum M 14 et exelamauit Ov 15 qui-16 domini A, om. eet. av 19 iam scripsi etiam AGR, om. cet. av 20 aoiusa 21 est om. MNT 23qai ambulat uia MN 25 ambulaet.Mm2 ambulet Oav hac uia MNOPRa 26 aut] add. ia O 27 pr. non] aut v restat N desbtat (de in ras.) T obliuiscens et ea quae sunt priora appetens ad destinatum sequatur, ad brauium festinet, contendat usque ad finem; finis enim legis est Christus. multi uolunt ambulare in uia, sed non usque ad finem. non ambulant Iudaei usque ad finem, qui non usque ad Christum ambulant, non ambulat Manicheus in uia, qui legem refutat, sed ambulat uera fides, quae et legem suscipit et plenitudinem legis agnoscit.

Si quis ergo in uia ambulat, scrutetur testimonia domini. quod licet mysticum sit, tamen etiam moralia in se habet, quoniam melius potest ambulare in uia, qui scrutatur domini testimonia. nam ut quis intemperantissimus, captus adulterinae cupiditatis aestu et uictus libidine uel indulgens flagitiis, qui repugnare nolit adpetentiae suae carnis, conuersus huc atque illuc, si neminem forte uideat. in facinus ruit, idem tamen quamuis parata occasione potiendi explorat diligenter omnia, in diuersum oculos suos incuriosus iustitiae, sollicitus famae detorquet frequenter, erubescit testimonium erroris. qui non erubescit errorem, ac si quem forte spectatorem cognouerit facinoris sui, uerecundia sequestrat intemperantiam et, quamuis cum ancilla uel meretrice uulgari, ubi nullum sit deprehendendi periculum. temptamenta moliatur libidinis, pudore tamen inceptum deserit, quanto magis, si quis alleuet mentis oculos et consideret plena esse angelorum omnia, aera terras mare ecclesias, quibus angeli praesunt - mittit enim dominus angelos suos ad defensionem eorum.

quiheredesfuturisunt promissorum caelestium -, concepto potest renuntiare peccato! unde ista turba innocentium, nisi ex illis peccatoribus ? eadem natura est omnium, sed diuersa disciplina. circumcisio nihil est et gentilitas nihil est, sed 2*Rom. 10. 4 7 cf. Rom. 13. 10 27 cf. I Cor. 7, 19 2 pr. ad om.NTa alt. ad] ad in Mm1 in GMm2NPT v 3 christus est MN 5 Manichaeuis av 7 legem Prnl 8 ergo] uero MNT uia] add. domini MNPT 9 quae licet my.-tica sint (sunt Rml) AORv habent AORv 10 scrutantur Mml testimonia domini MNO 13 adque N uideat] add. flagieii sui testem a 14 quamui;] add. inueniat Aav paratam occasionem AGmlNPRav 15 diligenter explorat AOR 16 frequenter] add. enim NPin2 emitescens a 17 terroris Gml at O 19 deprehendi N 22 plenam Rml aerem a 24 promissionnmN 25 receptoO innocentum N 27 obseruantiaa obseruatio mandatorum dei naturae ipsius auget gratiam. (an) merita commutat ille, qui dicit: tenebrae in circuitu, et parietes me operiunt; peccatorum meorum non erit memor altissimus?

Non reueritus esses angelorum praesentiam, si praesentes esse crederes ? non metueres non dicam facere, sed loqui aut etiam cogitare quod prauum est, si tibi scriptura diuina suasisset, quia deus cogitationum arbiter, secretorum testis est uerax, sicut ipse ait: estote mihi testes, et ego testis, dicit dominus deus, et puer meus quem elegi? hominem uereris praesentem, dei patris et filii non uereris praesentiam ? sed non uis credere, ne possis cauere; non uis audire, cum legitur. quia deus nouit occulta hominum, ne incipias scire quod timeas et timere ne pecces. audi ergo scripturam diuinam, ut conuertaris a uia praua et maligna.

noli, sicut caecus oculis corporalibus aut sicut surdus, qui eo, quod non potest uidere aut audire praesentes, solum esse se credit et in plurimorum coetu, dum putat nullum esse praesentem, perpetrare adoritur quod arbitratur esse secretum — non enim potest uidentes uidere qui non uidet —, similiter et tu mentis caecatus oculis noli aestimare quod sine teste delinquas. quia hominis praesentiam declinare potuisti; plures sunt qui redarguant quam quos cauere potuisti. ipsum te fugere tui accusatorem non potes, quem conuenit propria conscientia, et si negas aliis, tibi non negas, et si homini infitiaris. deo fateris, et si uolueris negare, tuae te cogitationes reuincunt.

Heliseo adsistebant angeli quos uidebat, et ideo agmina 2*Eccli. 23,18(26) 9*Esai.43, 10 13 cf. P.>. 43. 22 14 cf. Hier. 33 (26). 3 26 ct. IV Reg. 6, 15-17 1 an addidi (merita = delicta) 2 in om. A. 5 hic talis non Tm2 reueritusO cod. Casiu. 154av reueretur AGm2MNm2PRT (ueretur in ras.) reuertetur Gml Nml esses 0 cod. Casin. 154av esse AGPRT, post angelorum tr. MN 6 pr. non] nonne Rm2 7 diuina scriptura Nav 11 uerere bis G 15 mala et praua G mala et praua et maligna MN caecus] add. esse Gm2Tm2 16 surdus] add. auribus Gm2Tm2 in eo G autj nec a, om. MmlN 17 se esse 0 18 ador- tatnr APR adoriatur Gm2MNT securam N 19 potest enim av uidere uidentes M uidere om. N 20 ex»stimare (i eras.) O 21 redarguunt a 22 figere Rml 23 pro propria M 25 te om. MmlN eogitationis Gml 26 et- p-12, 1 uidebat om. N agmen Rm2 hostium agmina 0: hostium non timebat; sed timebat puer eius, qui angelos non uidebat. aperuit oculos eius ad uocem prophetae gratia dei, uidit angelorum exercitus et credidit esse praesentes, quos antea, quia non uidebat, putabat absentes. et tu lege prophetam, ut uideas, lege. ut aperiat oculos tuos, ne te hostilis legio perterreat et obsessum

esse te credas qui liber es, qui munitus es spiritalibus turmis, si prophetam non derelinquas. cum tibi propheta loquitur, quia deus dixit: ego caelum et terram compleo, cum tibi propheta dicit: quia plures nobiscum sunt, quia in circuitu nostro angeli sunt, attolle oculos mentis et uidebis non solum angelos, sed etiam deum, qui dicat tibi: aperi mihi, soror mea, proxima mea. pulsat ad ianuam et quando tu dormis; si tamen uel excitatus euigiles uel uocatus ianuam tui pectoris aperias, introibit. quodsi fugias lectionem propheticam, si domi non legas, in ecclesia audire nolis, nonne, sicut ille, qui auerso coniuet obtutu, ne uideat quod possit uidere, claudit oculos, ne aspiciat, cui potestas uidendi est, aut sicut in furore plerique

iniecere manus oculis suis, ita et tu primo auerteris coniuenti magis dissimulatione quam refragatione praerupta? nam cum ad ecclesiam uenis et christianum te adseris, sanus uideris, aperis oculos, quibus possis uidere; sed dum audire dissimulas quae leguntur, claudis, ne uideas tibi, etsi aliis uidere uideris, inicis etiam quasdam perfidiae et intemperantiae manus oculis animae tuae et caecitatem infers cordi tuo, quod est grauius, uoluntariam, ut uidens non uideas, audiens non audias.

Putas te solum esse, cum fornicaris, et non recordaris, quia oculi domini uident orbem terrarum? non audis dicentem: 8*Hier. 23, 24 9*IV Reg. 6, 16 11*Cant, 5, 2 24 cf. Matth. 13. 13 1 quia T 3 exercitum AOm2R quiajqui T onec GMmlPRTav 6 te esse AOB 8 im(in-)pleo NPT implebo (s. scr. uel compleo) Jf 10 mentis oculos AOR lldicitO 12sorror P ianuasP etom.MmlNT 13exitusPm1 14introinit Pml intro*it T 16 aduerso AGMNPm1R conhibet A eonibet Gm1MNm1 Pm1Rm1 cohibet O conicet Tm1 optatu MmlNT uidere possit N 17 aspiciat] uideat Om1 estpotestasuidendiO plerique] add. soleat Mm2 18 inicere Am1 MNP iniicerea oculis] add. solent Ps.l. conhibenti J. conibenti GmlMPR cohibentiO 20 et] ras. G et sanusGM (et s.l .) 21 tumjV 22 uideas] uidere uidearisGm2Tm2 tibi uideas et etsi O 27 dicentes Aml ecce uenit hora ut dispergamini unus quisque in sua et me solum relinquatis; sed non sum solus, quia pater mecum est? adest ergo pater, adest et filius dei, adsunt ministri, adsunt Cherubim et Seraphim, quae dicunt: sanctus sanctus sanctus, plena est terra maiestatis tuae.

plenus est mundus sanctarum uirtutum. quia plenus est nequitiarum; plenus est orbis terrarum remediis. quia plenus est laqueis. putas quod in lupanari Christus te non uideat, quem uidet lupanar intrare ? putas quod in adulterio te non deprehendat, quem uidet adulterium cogitantem? num parietes refugit, qui spectat errores, et secretum criminis auersatur. qui sc-enam criminis intuetur? an putas tunc primum te intrare meritorium, cum fornicem meretricis ingrederis? intrasti iam. quando cogitationes tuas meretrix introiuit, intrasti iam, quando ad potiendae prostibulae cupiditatem gressu mentis intrasti, pulsasti lupanaris fores, quando ad mulieris concupiscendae decorem oculos mentis aperuisti.

et si uerum audire uis, quomodo te in lupanan non uidit Christus, quando te uidit, quia adulterando in corde tuo te ipsum lupanar esse fecisti? denique ipse dicit dominus Iesus: qui uiderit mulierem ad concupiscendum e a m, iam adulterauit eam in corde suo. unde tamen tam religiosus in opinione. qui tam probrosus in crimine?

Sed adquiesco tibi. quod Iesus te nolit uidere. nolit reuincere qui nolit acc-usare, nolint uidere et angeli; sed uidet diabolus qui tecum introiuit, immo qui te introduxit, uident ministri eius qui te circumdederunt, ne uideres angelos dei, uidet Belial, uidet 1*Ioh. 16, 32 5*Esai. 6. 3 20*Matth. 5, 28 1 ut]et Gm1 2 sum solus]solum NT 4cherubin GNOPT seraphin(-ya)GT qui Am2a 5 tert. sanctus] acld. dominus deus sabaoth 0 6 terra] add. gloria MNOPRT magestatis Rml est] add. enimav 9 intrantemO 10 adulterum N nam Gml nonO 11 aspectat Gm1Mm2 expectat Mm1 aduersaturGNmlOPmlRTa 13 meritorum AmlGml morituramNPT meretrieis] meritis Aml 14 quandoiam om. N 15 potiendi Gm2Nm2Tm2 potiendam Mav prostibuli Gm2Tm2a prostibalum Nm2 concupitatem G cumcupiditatem NmlRmlTml cum cupi- ditate Nm2 ingressum G 16 mentis oculos MN 18 uidet bisO te om. T quia]cum GM quiNOPa 20concupiscendam Mm1N 22 probosus 0 23 nolit teMO 24 nolant P et] te O 26 nidit (Ms) AmlGMNO PRTav belieb; Gml beliab Gm2Pml legio, qui te inpulerunt, ne quis reuocaret, ne quis teneret. noli putare, quod conludium tibi praestet silentii, qui uult tecum supplicii habere consortium. studet plures similes sui uidere et in eo habet gloriam, quod plures perditos fecerit. ipse est incentor. ipse accusator;

ipse in ludam introiuit, ipse eum ad proditionem inpulit, ipse misit ad laqueum. quanti dicturi sunt in illo die aduersus eum: \'tu nos circumuenisti, tu inpulisti!\' exemplum quaeris? accipe dicentem Euam praeuaricationis suae auctorem fuisse serpentem. sed illum implicauit, non se absoluit, cui respondit dominus: \'non praeceperam, ne gustaretis de ligno solo, quod est in medio paradiso?\' respondebit ergo et pluribus: \'diabolum audistis suadentem noxia; me non potuistis audire uitalia mandantem?\'

Et ideo operemur iustitias. non enim qui operantur iniquitate in uiis eius ambulauerunt. tu mandasti mandata tua custodire nimis. utinam dirigantur uiae meae ad custodiendas iusti iustificationes tuas!tunc non c o confundar. cum respiciam in omnia mandata tua.

non solum: mandasti, inquit. custodire m a ndata tua , sed etiam: custodire nimis. quando hoc mandauit ? in paradiso quidem mandauit Adae, ut custodiret mandata: sed fortasse non mandauerat nimis custodire et ideo lapsus est. ideo inflexus uoce mulieris suae, ideo deceptus erat a serpente putans quod, si in parte aliqua recederet a mandato. non penitus erraret. sed quia semel a semita mandatorum recessit. totam deseruit uiam, inuenit eum serpens extra uiam et expoliauit omnibus, nudum reliquit. ideo dominus, quia lapsus erat qui in paradiso 5 cl. Ioh. 13, 27 8 cf. Gen. 3,13 10 cf. Gen. 3, 11 13*Ps. 118. 3—6 21 cf- Gen. 2,16 1 qui te com.N pr. quis] adJ. te Nm2 2 praestet et ARml praestet tibi et 0 silentium AO uolet a subplicii P habere supplicii 0 habere consortium supplicii MNT 3sibi uideri O 4 alt. ipsej add. estO 6 in om. 0 die om.NT 8 euam dicentem O 10 nonne A numN gustaresO 11 paradi(-y-)siGMNav ergo] add. ueritas Gm2MNPav suadentem audistis (ex auditis m2)P 13 non] neque Jf 15 custodin ORv 18 perspexero MNT perspiciam Omlav 19 inquit mandastiO inquid M 19 et 20custodiriGOv 21 quidemcod.Casin. 154av hoc 0 inquit cet. 23 pr. adeo R 25 erret Pm1 26 inuenit— uiam om- μ omnibusque Mm2NTa 27 nudumque v reliquid PmJR erat, postea per legem per prophetas per euangelium per apostolos monuit, ut nimium custodias mandata domini dei tui. omne.

inquit, uerbum quod locutus fueris, reddes pro eo rationem. noli dissimulare; ab aliquo mandato iota unum uel unus apex non praeterit. noli recedere de uia. si in uia ambulans uix tutus es a latrone, quid facies, si te extra uiam uagantem inuenerit? dirigantur gressus tui et, ne infirmus sis ad dirigendum, precare, ut dominus dirigat uias tuas.

Hic optat: utinam dirigantur uiae meae! alibi dicit: expectans expectaui dominum, et exaudiuit me; et statuit pedes meos in petra et direxit gressus meos. roga ergo et tu, ut dominus dirigat uestigia mentis tuae. quo possis domini custodire iustificationes. non confunderis, cum respexeris in omnia mandata; ante enim confusus es in Adam et Eua. denique nudus factus es, operuisti te foliis, quia confundebaris, abscondisti te a conspectu dei, quia erubescebas, ita ut diceret tibi deus: Adam, ubi es? cum illi dicit, tibi dicit; Adam enim interpretatione Latina \'homo\' dicitur, hoc est: homo, ubi es?\' et Adam respondit: timens, quia nudus eram et tota mente confusus, ante conspectum tuum uenire non ausus sum\\ ergo ne confundamur, custodiamus mandata domini et custodiamus omnia; nam si quis unum mandatum custodiat et aliud praeuaricetur. nihil ei prodest. custodiuit se aliquis a sanguine, non custodiuit ab adulterio; utique in uno conuictus punitur etiam legibus saecularibus nec prodest ei alterius criminis abstinentia, si in altero fuerit deprehensus.

C on f it Confitebor or tibi, domine , in directione co r dis — aduertis quas uias dirigas ? —, in eocum didicero i- 2 cf. Matth. 12, 36 4 cf. Matth. 5,18 9 Ps. 118,5 lO*Ps. 39, 2-3 17*Gen. 3, 9 19 cf. Gen. 3, 10 27*Ps. 118, 7—8 1 postea] add. te Oav 2 nimium] add. custodiret mandata. merito ergo admonet propheta ntGm2 3 inquid Pm1 uerbumJ add. otiosumGm2Mv 4 uel] aut Oav apexunus AOR 5 praeteribitO de] a N sdirigat dominusav 14perspexeris MN mandata] add. eius MNOav 15 enim] add. grauiter 0 in Adam— p. 18,22 non sum solus desunt inA 17 tibi dieeret av 24 adoltorio P 27 praemittunt VIIIGR domine om- O 28 cum] quod O ce r o iudicia iustitiae tuae. iusti iustificationes tuas custodiam, non derelinquas me usque quaque. hoc loco mystica plenius cognoscere se uelle testatur,

ut ingrediatur penetralia mysteriorum caelestium et aperiantur sibi thesauri sapientiae et scientiae in Christo absconditi. unde et Salomon ait: adtrahe nos; post te in odore u unguentorum tuorum curremus. introduxit me rex in cubiculum suum. et fortasse illud, quod ait supra: osculetur me ab osculis oris sui, significat spiritus sancti superuenientis gratiam, sicut angelus ad Mariam dixit: spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi. quando autem introduxit eam rex in cubiculum suum, passionis tempus, lateris conpunctio declaratur, sanguinis effusio, sepulturae unguentum, resurrectionis mysterium, ut osculum quasi sponsa acceperit, in cubiculum autem Christi sit introducta ecclesia non iam quasi tantummodo desponsata, sed etiam quasi nupta, nec solum

thalamum sit ingressa, sed etiam legitimae claues copulae consecuta sit. ideoque quasi in thalamo sita ait: colligatio guttae frater meus mihi, inter media ubera re- quiescit. quodsi cubiculum quaerimus, ipse nos edoceat, qui ait: tu autem cum orabis, intra in cubiculum tuum etclauso ostio ora patrem tuum in abscondito. cubiculum ecclesiae corpus est Christi; introduxit eam rex in omnia interiora mysteria, dedit ei claues, ut aperiret sibi thesauros scientiae sacramentorum, clausas ante fores panderet, cognosceret quietis gratiam, defuncti somnum, uirtutem resurrectionis. 5 cf Col. 2.3 6*Cant. 1,4 9*Cant.l, 2 11 Luc. 1.35 19*Cant. 1,13 (12) 22*Matth. 6, 6 dej. A 2 non] ne MNOT me derelinquas av 5 absconsi MN 6 nos] me (corr. ml nos) P odorem cod. Casin. 154 v 7 tuorum] adll. nos v curramus GPmlct curremus ante in tr. T 8 aliud T 9 ab om. MNT osculo ORμ 10 gratiam superuenieatisO 13 introduxeritGai; 14 punctioO declaratGNav 16iam om. N 17 solum] add. in NT 18 sit consecuta MT 19 ideo N 20 requiescet coo. Casin. 154 u. cf. p. 44,20 21 quod sit a 2.3 hostio 0 26 antea Gm2Mm20Rav 27 quiescentis Gm2MNav somnium Nm1Pm1

In illo cubiculo iustitias domini Iesu nupta repperit. quae sunt illae iustitiae ? utique sacramenta baptismatis, sicut legimus, quia, cum uenienti ad baptismum diceret Iohannes: ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me?, respondit Iesus: sine modo; sic enim decet nos implere omnem iustitiam.

in illo cubiculo iustificationes didicit, consilium dei cognouit, sicut scriptum est, quia omnis populus audiens et publicani iustificauerunt deum, baptizati baptismo Iohannis; Pharisaei autem et legis periti consilium dei spreuerunt in se, non baptizati ab eo.

quod illi spreuerunt, nos elegimus et sequimur consilium dei, quia nihil potest esse sublimius; hoc enim diuinum, quo fit remissio peccatorum. cum didicerit itaque iustitias domini, deum timens non confundetur. denique et Paulus ait: in nullo confundar.

Et quia nullus potest perfectus esse sine fauore dei neque tutus, ideo rogare debet, ne penitus eum relinquat deus. nam supra rogauit Dauid, ne derelinqueretur, dicens: ne derelinquas me, domine deus meus, hic ait: ne derelinquas me usque quaque, hoc est \'multum\'. supra forte quasi adhuc inperfectus et in magnis perturbationibus positus. ne derelinqueretur, timebat, hic autem iam fortior non timet derelinqui, ut temptetur, sed rogat. ne penitus derelinquatur. plerumque enim derelinquit deus quos uult probari, penitus autem derelinquit quos deserit. dereliquit penitus ludam.

non derehquit autem sanctum Iob. in cuius patrimonium, in cuius corpus potestatem diabolo dedit. in animam non dedit; nam si dedisset in animam, penitus 3 Matth. 3, 14 5 Matth. 3, 15 7*Luc. 7, 29—30 15 Phil. 1, 20 18 Ps. 37,22 19*Ps. 118, 8 26 cf. Hiob 2, 6 f- -4 2 babtismatis (passim b) P 3 cum] con Rml õ adimplere ΜΝΟαμ 6 iustificationes] add. domini v 7 cognouit consiliumdeiav 9 farisei MNPR 10 deiom.N 12 eligamus MNPv sequamur MNPRv quia]quo Gm2MNOTav 15 confundor MNPRT 16 dei om. T 17 debet rogare 0 relinquat (derelinquat OTmlv) eum (illum M) MNT 21 ne derelinqueretur] se dereliuqui G 22 iam om. MNT 25 derelinquit (bis) N 26 patrimonium] add. ius tiran- nidis aduersario tribuit Gm2Tm2a diabulo G 27 pr. aoimam] add. autem MNav LXII. Àmbros. Psrs 5. Petsehenig. I■ dereliquisset eum. numquid non ideo relictus est Iob, ut relictus probaretur, probatus coronaretur? dereliquit igitur ludam. cui ait: quod facis, fac celerius; dereliquit enim penitus. quem sceleris sui permisit effectui. alios autem apostolos cum uidisset esse turbatos, quia dixerat: quo ego uado , uos non potestis uenire. addidit: non turbetur cor uestrum, et infra:

iterum uenio et accersio uos ad me ipsum, ut ubi sum ego et uos sitis. denique turbatus Petrus, qui derelinqui timeret, ait: domine. quo uadis? uidit dominus turbari eum et respondit ei: quo ego uado non potes me modo sequi, sequeris autem postea. sic et in mari cum titubaret, clamauit ad Christum et porrexit ei dexteram Christus, ne penitus derelictus periret.

Nemo autem debet inflari, quod numquam derelinquatur, uel dolere. quod aliquando derelinquatur, siquidem ipse filius se dicit derelictum, sicut habes: deus deus meus, respice m e; quare me dereliquisti? et ille quidem numquam derelictus a patre est, cum quo pater semper est; scriptum est enim: ecce iam uenit hora ut dispergamini unusquisque in sua et me solum relinquatis; sed non sum solus, quoniam pater mecum est.

sed secundum corpus, in quo est traditus passioni, uox ista processit, quoniam derelinqui nobis uidemur, quando sumus in peri -, periculis constituti. unde et Paulus ait de patre deo: qui filio prop.rio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum. dereliquisse uidetur, quia non pepercit, qui tradidit 3 Ioh. 13, 27 5 Ioh. 13, 33 6 Ioh. 14. 1 7 Ioh. 14. 3 9 Ioh. 13. 36 12 cf. Matth. 14, 30—31 17*Ps. 21, 2 20*loh. 16, 32 25*Rom. 8. 32 def. A 1 pr. derelictus MNOv alt. derelictus MNT2 igitur] autemOfi 4 apostolos] add. non dereliquit quos Gm2Ttn2 non dereliquit apostolos quos α 7 arcessioNPT accipioa accersov 8 ego sum MNOPT 9 timebatGJIa 10 et fm. b 12 titubaret] add. et MNPT clamaret MNT 16 doleri Gml 17 pr. deasj domineG mens om. NT 18 pr. in me Mav, cj. Explan. ps. 43, cap. 31 19est a patre OB 20 iam om. 0 ora Pml 21 suam Pml 22 qaoniam] peryit A \' quiaO 24 periculo N 25 proprio filio suo MN 27 illam MNOT morti; sed non penitus dereliquit, cui dicitur: quia non derelinques animam meam in inferno nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem.

In quo corrigit iuuenior uiam suam? superiorum octo uersuum non absurda nobis cecidit disputatio, ideoque et sequentia persequi studium fuit. et primum litterae secundae, hoc est \'Beth\', interpretatio consideranda est. quae in Latino conuersa \'confusio\' declaratur.

sed qui uiam suam corrigit, non confundetur. uerum quia is, qui corrigit, ante in errore fuit — quomodo enim corrigitur, nisi quod ante deflexum fuit a uero ? —, utique in lapsu positus et adulescentiae luxu ac lasciuae aetatis captus inlecebris, ubi ad iuuentutis prouectus confinia sobria mente resipiscit, tamquam confusus animo, quonam modo erubescenda deponat et plena probitatis adsumat, diu secum uoluit et diuersis fluctuans cogitationibus librat atque examinat posteriora obliuiscens et ea quae sunt priora appetens, quemadmodum uiam suam corrigat offensionemque adulescentioris aetatis seria iuuentutis fronte praetexat.

unde ne diu dubitet huiusmodi et m incerto haereat, dat propheta consilium quasi cum eo ipse deliberans; tunc enim salubriora consilia credimus, si propensiore meditatione examinata uideantur. sed ipsa deliberationis susceptio docta l*Ps. 15.10 6*Ps. 118. 9 17 cf. Phil. 3. 13 1 pr. dereliquid Rml alt. derelinquis G 3corruptionem]add. In psalCXVIII littera (om. R) Beth AGMR Beth N Explicit sermo de littera prima (add. quae est Tm2) Aleph (om. Gm2P). Incipit de littera secunda in eodem psalmo quae dicitur Beth Gm2 PT Explicit sermo primus. Incipit sermo secundus a Sermo secundus. Beth praeser. v 10 latinum GTird cod. Casin. 154a 11con- funditur O aU. corrigitur NOT 12 deflexum fuit] deflexit Gmlav deflexus fuerit 0 13 lapso Mml laseiuiae Gm1R 15 resipiscit A resipuit 0 resipiscat Gm2Tm2 resipiscet cet.av quonam v quo Geod. Casin. 154 a quodam tet. 16 deponit Nm2 adsumit Am2Nm2 uoluat Gm2Tm2 17 libret Tm2 posterioraj superiora Gm1Mm2 (inmg.) av 20 fronte] sponte T in GNm2a, om.cet. v 22 salubria MNT 2* definitione distinguitur, ut diuersarum cogitationum concursus auferat, dicens: in quo corrigit iuuenior uiam suam? hic enim deliberantis est finis, quo uiam suam corrigat.

Et respondet: in custodiendo uerba t u a. et bene ad deum conuersus respondit deliberanti, quasi prece atque oratione delata consilium hoc domini inspiratione reppererit, ut non praesumptionis humanae, sed dignationis diuinae remedium crederetur. mens enim nostra uerborum caelestium conspersa seminibus, quae ante degenerabat in stirpibus, meliores cultus edere fructusque adferre incipit. dirigamus igitur semitas nostras nec tortuosi serpentis sequamur anfractus. uiae enim domini rectae, peruersae autem uiae errantium, de quibus dicitur:

o qui dereliquerunt semitas rectas! m ordinem seges laeta porrigitur atque in uersum quendam uineta ponuntur; ceruorum cursus directior, uulpiculae flexuosus. ideo de Herode dicitur: ite dicite uulpi illi, quia deflexerat a uia recta nec iter suum in iuuentute correxerat, dignus Hieremiae threno, quo deflentur peccatores qui iugum uerbi in iuuentute suscipere recusarunt. ideo captiui ducti sunt, ideo deplorantur tamquam mortui, quia uitae nescierunt semitas et digna opera cadauerum busto non declinauerunt. flens ergo mortem perpetuam Iudaeorum dicit Hieremias: bonum est uiro cum tollit iugum in iuuentute; sedebit singulariter et silebit, quia tulit in se.

Non solum tollere iugum uerbi, sed in iuuentute debemus tollere; si enim sero tollamus, incipimus paenitentiam superiorum 2. 4*Ps. 118, 9 11 cf. Os. 14,10. Prou. 2,15 12*Prou. 2, 13 16*Luc. 13, 32 17 cf. Thren. 3 22*Thren. 3, 27-28 1 diuisarumO conuersus AMmlhRT (s. scr. m2 antractus GT) anfractus conuersus a auierrat Pml 3 hinc AmlGmlRa deliberationis N 4 respondit codd. av, corr. Engelbrecht in -tua ante hic enim (lin. 3) tr. A custoilienda Pml ; 5 dominum ORv deliberanti respondit 0 6 repperiret a 9 qui N in om. 0 melioris GmlPmlRmla lOneO 11 tortuosos MNT serpentis om. NT amfractus GPm1T 12 rebquerunt μ, 14 usum 0 uineae MNT 15 directior carsus MN uulpiculae sic PmlRml 16 defkxurat P (i.n mg. IH2 deflexerat) defluxerat NT 17 quod N 18 aceipere 0 19 plorantur ilNT qaasi Mml 20 dignis operibus GMm2 bustam Gm1 busta Gm2Tm2 22 est om. MNT 24 tulit]add.seO in] super in ras.O 25sed]add.etiam0 tolleredebemusO w 26 incipiamus Mh T sapientiam AGmlOPR superborum habere magis 0 x magis habere quam tenere gratiam. praeueniamus ergo iuuentutis annos correctione congrua, ut magis dicamus singuli: deus qui pascitme a iuuentute mea, quam recordationem habentes lapsuum defleamus dicentes: delicta iuuentutis meae et ignorantiae meae ne memineris. hoc debilitatis est remedium, illud robur salutis.

salutis medicina uulneri quaeritur, gratia sanitati. ideoque ait: bonum est uiro cum tollit iugum in iuuentute. ei autem, qui post decursae iuuentutis annos iugum tulerit, non est statim perfectum bonum: stimulant enim eum peccata sua, exagitat conscientiam consuetudo peccandi et usus erroris instabilem facit. luctandum est diu huiusmodi uiro, ut abolefaciat inueterata atque diuturna. huic in periculo res est, illi in bono.

Denique sedebit ille singulariter, quasi is, qui facile non inueniat aequalem singularibus donatus praemiis, et silebit quietus et feriatus ab omni interpellatione mundanae sollicitudinis et uoluptatis et diuinis uacabit oraculis, quae solent singulariter sedentibus reuelari, sicut sancto Dauid, qui ait: quoniam tu, domine, singulariter in spe constituisti me. et hic quidem non in secreto solus sedebat, sed cum praeesset po- 1, 2 pulis, singulari tamen gratia praeminebat. Helias solus sedebat, cum ab angelo uel etiam coruis cibum deferentibus pasceretur; solus. non solum secretus a turbis, uerum etiam segregatus a meritis plurimorum. denique reuelationes illi diuinae gratiae refulgebant; cuius muneris fructum pro mercede adipiscebatur, quia a iuuentute sua iugum uerbi suscipiendum putauit, ne trahenda essent longo diutius fune peccata.

Potest iuuenior iste, qui fecit bonum tollendo in iuuentute 2*Gen. 48. 15 4*Ps. 24, 7 7*Thren. 3. 27 18 Ps. 4. 9 (10) 21 ci. III Reg. 19.11. 17.6 26 cf. Ps. 118,61. Pron. 5.22 3 paseis NOu 4 lapsum GMm1v Japsus Mm2 6 est om. N remedium est MT robor Pml alt. salutis om. MN uulneri] ras. N 7 sanitatis Nm2 8 potest Aml 9 decursos A decursum R 10 sua om. N 12 abolere faciat APRa. add. in iuuentute facta Ot\' 14 inuenit 0 15 donatur ART donabitur P 18 domine om. AGmlPBav 21 praeeminebat A sedebat solus G 23 turmis MNT 26 nec trahenda (om. essent) Gmlav 28 iugum uerbi in iuuentute 0 iugum uerbi, nondum perfectus, quia adhuc iunior, segregans uero se a conloquiis aequalium, quae plerumque corrumpunt mores bonos, et contagia uolens fugere peccantium ita intellegi singulariter sedere et silere, ne rudis aetatis facilitate labatur, sed intendere seniorum praeceptis, prophetarum oraculis, apostolorum magisteriis, laudandus eo, quia prius uult loquenda cognoscere quam

proferre quae sentiat antequam loqui discat, timens, ne in multiloquio peccatum contrahat. unde puto et Pythagoram illum philosophum imitatorem iuuenis huius prophetici instituisse sectam, ut discipuli sui quinquennio non loquentes tanto silentio loqui discerent, cum praesertim et Dauid superioris aetatis quam Pythagoram fuisse non dubium sit, qui ait: dixi: custodiam uias meas, ut non delinquam in lingua mea; posui ori meo custodiam. et quia forte aliquando aliquid

locutus esset incautius, ideo postea a deo poni ori suo custodiam postulabat. Esaiam quoque Pythagoricis anteriorem fuisse quis nesciat ? qui cum audisset: clama, non prius clamauerit, quam audiret quid clamare deberet; respondit enim: quid clamabo? unde dictum est ei: omnis caro faenum, uerbum autem domini manet in aeternum, et prophetica uoce clamauit.

Uterque igitur iuuenis praedicandus. ille tamen serius, hic cautus; ille se ipso contentus et numquam sibi solus, iste pulchram aetati lubricae disciplinam adsciscens silentii nec adhuc sibi abundans, sed aliis se timens credere, quaerens tamen a iuuentute congregare. quae in senectute et sibi et proximis suis prosint, ne dicatur ei: quae in iuuentute non collegisti, 2 cf. I Oor. 15, 33 6 cf. Eccli. 18, 19 7 cf. Prou. 10. 19 12 Ps. 38, 2 17*Esai. 40, 6. 8 27*Eeeli. 25. 3 (5) 1 quia A qui cet. nv itineaior v uero A. om. cet.av 2 bonos mores au 4lauatur def. A. Pm1 5 praeceptis seniorum 31 magisteriis — p. 25,8 requirat aegram desunt in A. 6 uult] add. tacendo 0 7 in om. GOav, ef. tractat. 4, cap. 18 extr. 9 prophetici om. N 12 quia MNml 13 ut om.ORμ 14 custodiam ori meo N 15 fuisset Gml 16 postulauit Oav i.saiam GOv ysaiam N phithagoricis R 19 omnis] add. enim a foenum GmlMP fenum Gm20RTv, add. et omnis gloria eius ut flos feni. aruit fenum et flos eius decidit Ov 21 et] haec 0 clamabit R 22 serus OPRv 23 caucius Mm2 ille] ipse O contemptus O 24 silentium G quomodo inuenies in senectute?

ergo is, si in consilio seniorum sederit, manum adhibebit ori suo, ut audiens sententias colligat, quod sibi ad maturiorem seruet aetatem: quemadmodum Maria, cum uerba Christi audiret, conferebat ea omnia in corde suo; quemadmodum Iohannes, cum caput suum supra pectus Iesu domini reclinaret, hauriebat profunda secreta sapientiae.

En tibi iuuenem, qui uiam suam in iuuentute correxit! piscator erat cum fratre suo; uidit dominum Iesum, cum plicaret retia sua, et audiuit dicentem: uenite, faciam uos piscatores hominum, et relictis retibus suis et patre secutus est eum. uiam saeculi coeperat currere, sed auditis imperiis deseruit uitam mundi, secutus est Christum, probauit, quia in eo corrigit iuuenior uiam suam, si Christi uerba custodiat, dicens ad eum: diligamus ubera tua super uinum, sic tamen bibens, ut non absorberetur uino, sed gratia eius laetitiam cordis hauriret, non corporis ebrietate titubaret.

denique bibens hoc uinum aperuit oculos suos et uidit uiam rectam, reliquit tortuosas uias, dicens: aequitas dilexit te, hoc est: \'non flexuosa itinera te sequuntur, sed solus ad te potest iustitiae trames peruenire\'. qui enim diligit iustitiam, non se auertit a Christo; quomodo enim arbitrum iusti remuneratoremque meritorum innocens metuat conscientia?

In hoc ergo iuuene spectato magna mysteria, quae in Canticis canticorum sanctus Salomon repletus domini spiritu resultauit. constitue dominum Iesum recumbentem in conuiuio, reclinantem se lohannem supra pectus eius. mirantes alios, quod seruus se supra dominum reclinaret. quod caro illa peccatrix supra templum uerbi recumberet. quod anima illa carnis uinculis innexa aulam diuinae 4 cf. Luc. 2. 19 5.25 cf. Ioh. 13. 25 7 cf. Jlatth. 4. 21 9*Matth. 4, 19 14 .18*Cant. 1, 4 (3) def. -4 1 concilio MNOv 2 audiens] add. senum 0 3 aetatem seruet MN 5 capud MPml 6 profundae MT profundius N 9 audiuit et 0 11 auditisj add. Christi Oav 12 uiam MNOTab 15 obsorberetur MN 16 auriret R 17 reliquid Mm2 R 19 secuntur NO 21 arbitrem MN arbitrium R iustitiae Gav iustum N 22 metuit T 23 iuuene] add. uiam suam corrigente v spectato] add. hoc est praeuide (iohanne [in ioh. a] praeuide Tm2a) MNPTa 24 spiritu domiaiO 26 all. seORav, om. cet. 2sinnixa JfNOPR

plenitudinis scrutaretur. haec ergo mirantibus aliis respondet anima Iohannis: fusca sum et decora, filiae Hierusalem, fusca per culpam, decora per gratiam. dicit et caro: fusca sum et decora, fusca puluere saeculari quam certando collegi, decora oleo spiritali quo mundi huius puluerem squaloremque detersi, fusca per uitium, sed decora iam per lauacrum quod abluit omne delictum; fusca sum, quia peccaui, decora, quia iam me diligit Christus, quam relegauerat in Eua, recepit ex uirgine, suscepit ex Maria.

Dicit etiam synagoga, cuius mysteria hoc loco plerisque uidentur exprimi; quae cum se reici iam uideret propter totius plebis inpietatem, solabatur se tamen, quia ipsum Christum de populo suo, Petrum Iohannem Iacobum Christo adhaerentes uidebat, quia habebat eloquia sibi credita, et ideo dicebat: fusca sum et decora, filiae Hierusalem, fusca per increduli-

tatem, decora per legem, fusca per lapsum, decora, quia dilexit me sol et prior facta sum congregatio dei. nolite refugere me, quia fusca sum; ideo fusca sum, quia sol me reliquit iustitiae, qui ante inluminare consueuerat. amisi colorem uultus mei. obtunsa facta est acies oculorum meorum, quibus ante solem uidebam; in tenebris ambulo, quia diem Christi nescio. nolite tamen despicere me, quoniam qui reliquit potest rursum aspicere, misereri iterum.

solet congregare dispersos, desertos requirere, colligere destitutos.\' omnes tribus Israel, conuenite, aspicite me decoram ante derelictam; nolite aspicere me, quoniam obfuscata 2 . 14*Cant. 1, 5 (4) 14 cf. Rom. 3, 2 17 cf. Cant. 1. G (5) 18 cf. Mal. 4. 2 21 cf. Matth. 24, 42 23 cf. Esai. 56, 8 25*Cant. 1. 6 (5) def. A 1 respondit eodd. av , correxi 2 filia a 4 quem GMOPm1av qua (in ras.) T peccando 0 5 collegi NTvcollegit eel. oleo 0 cod. Casin. 154 v oraculo MNPm2 oculocff. a spiritualiGN 6 detersi v tersit MNT detersit cel. α 7 quod] quo GORa 8 religauerat 0, add. id est rep (-pp-) ulerat MNPT recipit G 9 suscipit G 10 synagoga] add. quod dicit ecclesia 0 11 reici se 0 13 suo] add. non tantum sed et a petrum (et petrum Gv ) et iohannem et (s. l. R, om. G) iacobum GORv 14 qui v sibi eloquia OR 15 filia a 18 reliquit meOR 19 ante] add. meOv obtusa Nm20Rm2v 20 aidebamus Cml 21 tamen om. MN 22 dereliquit Mml reliquid Rml aspicere] add. et 0 23 sclet] add. namque Gm2, et 0 24 israhel GP me om. MNT dilectam GPaa delicta NT ..* s u m. hoc est: non hoc solum aspiciatis. quia obfuscata sum. non est intuitus me sol, et ideo obfuscata sum. sed lucet sol super iustos et iniustos, super iustos per gratiam, super iniustos per misericordiam. illis mercedem meritorum tribuens, istis peccata dimittens. et gentibus non lucebat ante, nunc lucet, nunc illis oritur qui oriebatur mihi; qui illis remisit. remittet et mihi.

nolite , arbitrari, quoniam obfuscata sum. quod penitus reliquerit me sol et iam non intueatur, non requirat aegram. dissimulauit a me, quia non seruaui mandata eius; reconciliabitur, cum uiderit meorum paenitentiam delictorum. non uidit me sol, quia non recepi aduenientem, non aperui fenestras, ut uitae lumen intraret. cum aperuero. inluminabit oculos meos, qui uenit ut totum mundum inluminaret, et uideant etiam non uidentes.

Filii matris meae pugnauerunt aduersum me, posuerunt me custodem in uineis: uineam meam non custodiui. putant aliqui hoc de illis dici, qui synagogam ad legis praecepta constringunt, ut legem custodiat, uineam suam tueatur, quam custodire non potuit; denique custodiebat ut faceret uuas, fecit autem spinas. quae sic igitur uinea, uenit Dauid testificari nobis dicens: uin eam e x Aegypto transtulisti, eiecisti genteset e t plantasti eam. possunt et apostoli esse filii matris eius.

qui uere inpugnauerunt synagogam dicentes: ecce conuertimur ad gentes et nationibus uerbum dei seminare coeperunt. possunt et prophetae intellegi, qui mouendo denuntiandoque, ut uineam suam custodiret synagoga. nihil profecerunt. fecit enim spinas inprobitatis, quae uirtutis uberes fructus deferre debuerat. et ideo confitetur. quia populum suum custodire non potuit, meritoque sero 2 cf. Matth. 5. 45 14*Cant. 1. 6 (5) 19. 26 cf. Esai. 5, 6 20*Ps. 79, 9 23 Act. 13. 46 1 non GOav tantum si B tantum non cet. quia] quoniam MNT 2 offuscatus Gml , 3 pro gratia, et pro misericordia Ga 5 ante non lucebat T 8 tueatur 0 aegram] et gratiam a dissimulauit] pergit A 10 uidet AMNOP 11 lumen uitae av 14 aduersus AORav :15 posuerunt — 16 custodiui Gm2Tm2av, om. eet. 16 alii Ga 18 custodiant GNmlOB tuetur AGmlOB 19 eustodiebatur 0 20 ueniet G testificare Bml ex] de 0 21 et eiecisti AGOB quaerit tenere, quem, cum teneret. amisit, multo dissimilior eius . quae dicit: inueni quem dilexit anima mea: tenui eum et non relinquam eum.

Denique illa inuitat in hortum suum sponsum, haec, ubi pascat requirens, dicit ad ipsum: adnuntia mihi, quem dilexit anima mea. cur \'quem dilexit anima mea\' dicis et non \'quem diligit\' ? cur dimisisti quem tenebas ? dilexisti patrum fide, amisisti incredulitate; tenebas caritatis uinculis, amisisti longo fune perfidiae. ideo nescis ubi pascat, ubi maneat; nam si scires, non quaereres.

dicis enim: ubi pascis, ubi manes in meridie ?meridiem nosti esse ecclesiam quae teneat L Christum, et tu eum in noctibus quaeris ? dic, inquit, mihi, Christe; responde uel propter id, quia ante carus fuisti atque dilectus mihi; etsi ego tantae praerogatiuam caritatis amisi. tu tamen quasi pius responde mihi: ubi pascis, ubi manes? reliquisti me, abisti ad gentes, recessisti longe a me et illis propior factus es, a quibus longe eras. sed factus es prope, quia crediderunt sanguini tuo;

a me recessisti, quia ego cracem tuam non suscepi ut mundi redemptionem, sed ut noxii damnationem. qui autem receperunt sicut salutis auctorem, in meridie sunt; illis luces, illis refulges, illis calet gratia tua sicut meridies. mihi matutinus eras cum adhuc crederem, sed non credebam plene. quia non sum inuenta in meridie sicut Ioseph cum fratribus suis, qui cenabant meridie. illis meridies factus es, qui pascuntur in diuitiis tuis et in te sperant. ideo, ut dixit Dauid, deduces eorum iustitiam tamquam lumen et iudicium eorum tamquam meridiem. 2* Cant. 3, 4 4 cf. Cant. 5, 1 (4, 16) 5*Cant. 1. 7 (6) 8 cf. Ps. 118. 61 10 .15*Cant. 1, 7 (6) 12 cf. eant. 3, 1 16 cf. Ps. 9. 22 (10. 1) 23 cf. Gen. 43,16 24 cf. Ps- 36, 3 25 cf. Ps. 36. 6 1 quem] quae A 2 quae] qui P R dixit N diligit MS 3 pr. eum] enim M derelinquam 0 6 .7 quur APR dicis post cur tr. 0 7 demisisti Rml patrem A 8 fidem 0 credulitatem. quem 0 9 perfidiae] perdie Mm1 per diem NT 11 esse om. MXT tenet Oa 12 in noctibus eum MN inquid MP m1 mihi inquit OR 14 tantam T praerogatiua A. praerogatiuae NM2 Pm1 16 proprior Am1 prior N 19 recepenmt] add. te, domine v 22 quia — in meridie om. AGmlMNOPTml inuentus G 23 qui post Ioseph tr. a cenabat Aa alt. meridie AGmlN Pml factusj es meridies 0 24 et ideo 0 25 deducis APT J

Quaeris ergo tamquam aliena. quae proxima eras. tamquam pauper, quae diues fuisti. uis sequi quae praecedebas; atque utinam uel sequaris quos praecedere debuisti! mercennaria esse desideras quae ante mercennarios colligebas; mercennariae utique uox ista dicentis est: ne forte fiam circumamicta super greges sodalium tuorum. quae proselytos ex gentibus ante suscipiebas. nunc ipsa in nationibus uis pro proselytis suscipi et tamquam aduena congregari.

Respondet Iesus: nisi noscas te decoram inter mulieres. quid est se noscere, nisi ut sciat unusquisque hominem ad imaginem et similitudinem dei factum, rationis capacem, qui terram suam excolere tamquam bonus agricola debeat aratro quodam et falce sapientiae, ut uel dura findantur uel luxuriantia recidantur, qui inferiorem sui portionem animi imperio debeat gubernare?

unde etiam in Lege scriptum est: adtende tibi. ne fiat uerbum absconditum in corde tuo. tibi, inquit, adtende; non utique dicit pecuniae tuae, non possessionibus tuis, non uiribus corporis, sed animo tuo ac menti tuae, unde omnia consilia, facta cogitationesque manant. tibi ergo adtende ibi, ubi potiorem esse te nosti. nosce te ipsum. quod Apollini Pythio adsignant gentiles uiri, quasi ipse auctor fuerit huius sententiae, cum de nostro usurpatum ad sua transferant et longe anterior Moyses fuerit. qui scripsit librum Deuteronomii, quam philosophi qui ista finxerunt.

Unde et Salomon oraculum diuinum secutus scripsit in Canticis canticorum: nisi scias te decoram inter mulieres. hoc est: nisi cognoscas te mortalem, rationalem et cito tua peccata fatearis, cito dicas iniquitates tuas, ut 4 cf. I Par. 22, 2 5*Cant. 1, 7 (6) 9*Cant. 1. 8 (7) 11 cf. Gen. 1, 26 15*Deut. 15. 9 21 cf. Cie. Tusc. 1, 22, 52. Iuu. 11,27 26*Cant. 1, 8 (7) 28 cf. Esai. 43, 26 1 quaeres GMNPTa 6 ante ex gentibus AO ante suscipiebus ex gentibus MX 7 pro om. Ta susciperis 0 8 aduenam G congregaris 0, add. desiderasA. 9respondet scripsi respondit codd. av noscaris Am1Mm1NPm1R decora Am2G. ef. infra et traetat. 10, cap. 10 10 sciat] add. se Av, post hominum (sic Tm2) add. Tm2 20 potentiorem 0 te esse MN 21 apolloni GNPm1Rm1 phythio MNR 22 nsurpatu 0 26 decora Am2 27 rationabilem G 28 fatearis peccata 0 iustificeris, nisi conuertaris et prior accuses delicta tua, uenit dies mortis et iam nullum conuersionis remedium est;

praeueniris, dum non cogitas. accende facem tuam, priusquam sponsi tibi claudatur ianua, qui expectare diu non solet neglegentes. nisi scias te, inquit, decoram inter mulieres et dicas: fusca sum et decora, fusca sum, quia peccaui, sed decora, quia diligor, quia genus sum Abrahae, electum genus, dilectum deo, nihil tibi proderit patrum gratia; potens enim deus est de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.

et alibi in euangelio legisti, quia Abrahae filiam ligauit diabolus nequitiae suae uinculis, quam soluit dominus die sabbati. nisi ergo scias te, nihil tibi proderit, etsi dicas: \'Abrahae sum filia‘. quae non credis, quae errorem non corrigis; Abraham quidem saluatur, sed te nobilitas generis non iuuabit, nisi fides seruauerit. non te decipiat data patribus repromissio. non suscipio personam hominis, non suscipio praerogatiuam generis, nisi uidero congruentem generi morum nobilitat.m, ut fiat iusti generis electio.

Quodsi scias te et cognoscas, quia peccato obnoxia es, exeundum in calcaneis gregum est tibi. exi ergo nuda pede e t pasce haedos tuos in tabernaculis pastorum. qui sine peccato est, agnos pascit, oues pascit: quae autem peccato\' obnoxia est, pascit haedos qui a sinistris sunt; non enim potest esse in dextera pastoris boni. sequatur magis dicentem Petro: ueni retro me, satana. sequendo Petrus in dextera meruit collocari, ideoque ei dicitur: pasce agniculos meos. sed quo exeat. audi: ad tabernac-ula, inquit, pastorum, 1 cf. Prou. 18-17 3 cf. Matth. 25,1—12 4* Cant. 1, 8 (7) G*Cant. 1, 5 (4) 7 cf. I Petro 2. 9 8 Matth. 3. 9 10 cf. Matth. 13, 16 19 cf. Cant. 1. 8 (7) *Cant. 1, 8 (7) 22 cf. Matth. 25, 33 24*Marc. 8. 33 25*Ioh. 21, 16 26*Cant.1. 8 (7) 1 priora Oml accusas G 2 prapuenires Gm1 Tm1 3 non Aaυ, om. eet. tibiJ tui 0 4 ianua claudatur T spectare R 5 decora Am2b 6 pr. sed decora: JISP 8 est enim dens av 11 dominus soluit 0 sabati AGNO 14 pr. te om. A 15 remissio 0 17 nobilitatem morum MN 18 agnoscas AORv 19 calcaneis] add. id est in uestigiis GM2Mm2NPT nudo 0 21 qui] quae a antem om. O 22 pascat GPRT possimt esse ad dexteram 0s 23 dextcram AOmlPR 24 uade Gm2MNa satanas MN dexteram O 25 col (con-N) ligari Mm2NT 26 audit R \'\' hoc est: ad gentes, ad dispersionem.

ideoque dixit: percutiam pastorem et dispergentur oues gregis, ut repleatur totus orbis terrarum grege Christi, significans tunc fore saluam synagogam, cum se huic dispersioni et ipsa sociauerit, quae repleuit hunc mundum; tabernacula enim pastorum regna sunt terrae. ideoque propheta Dauid nationes adnuntians credituras ait: regna terrae, cantate deo. ergo sciat se iuuenior, ut corrigat uiam suam.

Sed dicis: \'qui potest cognoscere uiam suam iuuenior, ut corrigat, cum propheta dicat: tria sunt inpossibilia mihi intellegere et quartum quod non agnosco: uestigia aquilae uolantis, uiam serpentis in petra et secus semitas nauis fluctuantis et uias uiri in iuuentute? si Salomon fatetur, quod non cognoscat uias uiri in iuuentute, quomodo iuuenior potest cognoscere?

cui respondebitur, quod illae uiae uiri in iuuentute non cognoscantur, quae sunt secus uias serpentis in petra et secus semitas nauis fluctuantis et uestigia uolantis aquilae, quae ungues asperos habet et supra nubes uolat, in aere errat et in mari piscem interficit. et tamen non est inpossibile hoc quartum, sicut illa tria; cognoscit enim dominus qui sunt ipsius et uult ut sciat se unusquisque, sciat se populus dei.

Sed esto, non cognoscantur errantium uiae, sicut dicit dominus: non noui uos; discedite a me operarii iniquitatis. hic autem iuuenior, qui potest corrigere uiam suam, fortasse iunior sit aetate, non moribus et habeat in primo 1 cf. Iac. 1,1 *Zich. 13, 7 7 Ps. 67, 33 cf. Ps. 118, 9 10*Prou. 24. 53—54 (30, 18-19) 21*11 Tim. 2, 19 22 cf. I Thess. 4, 3—4 24*Luc. 13, 27 4 se om. MNT se sociauerit 3T 5 hune] omnem a 6 ideo dauid propheta MN 7 iunior GmlMXP 9 dices cod. Casin. 154 quis AGMm10 Pm1RΤυ quomodo Mm2 suam om. Av iunior GMNPTa 11 quod om. 0 cognosco b 13 semitam MN 15 agnoscat AORv potest iuuenior av 17 alt. sequus Pml 19 habet] add. et (om. v) praedam non (om. υ) ineludit Ov alt. et om. GMmlNTav 20 impossibile non est a 21 ipsius] illius M 23 cognoscuntur d dominus dicit 0 25 post Rml 26 iuueniorOv: flore iuuentutis suae senilem intellectum, de quo ait: canities autem est intellectus hominibus, quibus maturitas consilii grauitasque subpetit. unde et Hieremiae dicitur: noli dicere, quia iuuenis sum. et utique erat aetate

iuuenis, sed prohibet eum iuuenem se dicere, qui esset maturioris prudentiae. Danihel cum puer esset, accepit spiritum quo dignus senectutis primitiis haberetur, ut redargueret senes, ipse non senior longaeuitate, sed gratia; erat enim in illo aetas senectutis tutis uita inmaculata , cui bene conpetit Dauiticum illud dicere: super seniores intellexi. ideoque tamquam de ueterani consilii et senilis scientiae uiro diuinum pronuntiauit oraculum: quis prudentior quam Danihel ?

X Nunc illud aduertamus, si possibile est, ut corrigat iuuenior uiam suam an non. si non est, ergo mentitur propheta; *sed quia non mentitur, possibile est, ita tamen possibile, ut, quod inpossibile uideatur, fiat possibile, si custodiat iuuenior uerba dei, si autem non custodiat, inpossibile. unde illud euangelicum: f a -

cilius est camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regna caelorum. quod quamlibet inpossibile esse dixit, sic intellegimus inpossibile esse, quia diuites non custodiunt mandata dei; si autem custodiant, fit possibile quod inpossibile uidebatur. hic est camelus qui intrat per angustam uiam, et quae illum ante capere non poterat concupiscentem, iam capit custodientem mandata diuina. (ad)eustodiendum 25 l*Sap. 4, 9 (8) 4*Hier. 1. 7 6 cf. Dan. (Sus.) 13. 45 8 Sap. 4. 9 10*Ps. 118, m 12*Ezech. 28, 3 18*Matth. 19. 24 23 cf. Matth. 7, 13 3 grauitas Mm1N 5 maturioris esset 0 7 primitiis] principatu Mm2N 9 competit bene 0 Dauidicum v 14 si] sed Mm1, om. Gml uiam suam iuaenior O 17 uidetur O iunior ARυ, 18 inpossibile] add. est MNOPT 19 est Otn. MN transire] intrare 0 20 regnum MTaυ regno N 21 quamlibet a (in ras. ml) MNPT uel quod qualibet AR in alio quoque libro libere 0 quoque in libro euangelii a hoc quoque libro v pr. inpossibile] add. quoque libere im (in-) possibile AR 21 sie] add. tamen t\' 23 uideatur R 24 et om. av quae Oav qui AR quia eet. capere ante AOR 25 iam om. Ga diuina mandata MN ad custodiendum scripsi custodientem codd. at\' autem uerba dei, quia custodiuit ea, Moyses quasi senior eligitur, et nunc, quibus hoc spiritu dei committitur officii, ut eligant seniores uiros, eligunt sine dubio inter seniores iuuenem corrigentem uiam suam in custodiendo uerba dei. et si senioris aetatis uirum 3 elegerint, non quasi longaeuum utique elegerunt, sed quasi custodientem uerba dei: quod si repperitur in iuniore, utique et ipse est eligendus. liquet igitur ex his, quod non senectutis longaeuitas eligatur, sed custodia uerborum dei. denique ipse Moyses Iesum Naue et Caleph iuuenes prae ceteris adprobabat, quorum consilium in terrae electione magis quam multorum seniorum et ipse secutus est et deus praetulit.

Unde et illud de Iacob, quod supra diximus: deus qui pascit me a iuuentute mea, manifestatur nobis de eo dictum, qui tulerit iugum uerbi in iuuentute sua et recedens ab Esau et similibus eius sedit singulariter, in se tempus expectans, quo possit cum disciplina proferre sermonem; et propterea spiritali est donatus alimento, adhuc aeui integer, sed ueteranus consilio. neque enim dignum est ut credamus, quod tantus patriarcha ---------- 2 de corporali cibo dixerit: deus qui pascit me a iuuen tute mea, quia nec corporalem panem desiderabat, cum diceret: si dominus deus mecum e s t. det panem mihi manducare et uestem indui. omnium, quae das mihi, decimam decimabo tibi. nam si patres nostri spiritalem escam manducauerunt et spiritalem potum biberunt. quanto magis sanctus Iacob cibo pastus est spiritali!

Ille quoque intellectus hoc loco suppetit nec alienus a uero 3 cf. Ps. 118, 9 8 cf. Num. 14 12.19*Gen. 48. 15. cf. p. 21, 2 14 cf. Thren. 3, 27—28 17 cf. Uerg. Aen. 9, 638 21*Gen. 28. 20. 22 24 cf. I Cor. 10, 3-4 1 dei] diuina a custodit GMmlNP custodiunt O moysen GMm20PRa senior eli (-e-A) gitur AR seniorem elegit cet. av 2 hoc om. GmlPml 4 et si — 6 uerba dei om. MtnlNP senilis Mm2 5 eligerint PmlRml non om. R elegerunt] eligunt 0 6 reperitur AGOPRTv 7 eligendus est 0 non om. T 8 moses P hiesum Am1GRhiesu Am2 9 chaleb GNa caleb MPTv ap(ad-)probauit MN Pm2T approbat O adprobantur Pml 10 in terrae]inter AGm20 R electionem AGNOPR 13 pascis 0 manifestatur scripsi manifestat codd. av 14 iugum uerbi om. G tua Gml 15 se] si (sy-) on GMNPTa expectAt G 21 est] add. ut v mihi panem MNTv 22 ueste Mm2 24 potum spiritatem O est, quia iuuenior ille ex congregatione gentium populus, qui, antequam in Christo crederet, tortuoso errabat anfractu, in eo corrigit uiam suam, quia dei uerba custodiuit, quae noluit custodire populus Iudaeorum, et ideo ille uiam salutis inuenire non potuit. consideremus et sequentem uersum.

I n toto corde meo exquisiui te. ne rep ella s me a m andatis tuis. si deus repellit unumquemque, quem repellendum putat, uideamus, ne excusationem ei tribuat, qui, cum sequi deum uellet, repulsus sit. et primum quemadmodum bonus deus repellit sequentem, nisi ipse mereatur repelli? sicut ipse dominus ait: uulpes foueas habent, et ideo quasi uulpem repellit, et alibi: quia omni habenti dabitur, ei autem, qui non habet, et quod uidetur habere auferetur ab eo. cui addit nisi ei,

qui toto corde exquirit eum, ut, quod deest naturae, id dei operatione adquirat et gratia ? sicut Salomon, qui ex toto corde exquirens deum sapientiam postulauit et, quia non opes sibi regias, sed diuinae munus gratiae depoposcit, accipere meruit sapientiae disciplinam, repletus est domini spiritu, ut cognosceret mandata omnia. qui autem non habet, ut in cordc suo exquirat dominum, et facit quidem opus dei, sed neglegenter facit, maledicto subiectus est, sicut legimus, quia maledictus omnis qui opus dei facit neglegenter. merito ergo repellitur, quia maledicto dignus est, quia polluit magis et inpedit opus quod neglegenter putauerit exequendum.

Consideremus ergo, utrum bonitas sit repelli ab opere neglegentem an uero retinere, et imaginem rei huius ex aliis sumamus 6 P*. 118,10 11 Matth. 8, 20 12 Matth. 25, 29 16 cf. II t Reg.3, 11—12 22*Hier. 31 (48), 10 1 iunior MmlN ille mn.Gml gentium om. Mm1N 2 christum MN0Pm2T amfraetu GP corrigat O 3 uerba dei MN custodit A cod. Casin. 154 6 meo om. Gm1 PR reppellas R 7 mandata tua P 9 deum sequi 310 uelit GPTa 10 deus] add. uon O 13 ei] ab eo a 14 addidit MNOmla 15 qui] add. ex M naturae] add. humanae O 16 ex om. 0 17 postolauit Rm1 18 deposcit G 19 dei a 20 deum a 21 quoddam Mm2T quiddam NP quidam R alt. facit — 23 neglegenter om. NJ 23 reppellitnr R 25 exequendo Mm2 27 retineri 0 cad. Casin. 154 av x3 ex] ab A\' artibus. curat medicus aegrotum, sed neglegentia et desidia medici uirus uulneris serpit. quanto igitur melius remoueri huiusmodi medicum, qui tempus terit, cum profectum nullum sentiat uulneratus, ut curandi officium ad eum medicum transferatur, qui maturius possit aegroto sua diligentia subuenire! nonne clementior est, qui repellit nihil proficientem quam qui retinet ad discrimen aegroti?

constitue aliquem praepositum aedificantibus uel etiam texentibus, qui debeat summam operis explicare: utrum is tibi probabilior uidetur, si in id diligenter insistat ac, si quem forte incuriosum aduerterit de his qui operantur in domo aliqua construenda, repellat eum, melius credens non aedificare quam hiantibus rimis aedificata dissolui, atque aliquem in eius substituat locum, qui cum diligentia aedificet ? similiter etiam textrini praepositum repulsorem neglegentium, ut substituat diligentes, ne longa textrinum corrumpat incuria, non magis probabis quam illum, qui desides in sua neglegentia perseuerare patiatur?

Transi nunc ad eos, qui mandata aedificant et legem intexunt et animam uniuscuiusque receperunt sanandam. nonne, si quis eorum aedificet domum dei cum iustitia, texat indumentum cum diligentia, sanet animam cum gratia, opus bonum facit ?

si uero incuriosus ac remissus aliquis fabri, textoris, medici spiritalis locum occupet ut sacerdos summus. ut presbyter, ut minister altaris sacri, nonne commodius est non subire unumquemque id muneris, quod implere non queat. quam subeuntem neque ipsum strenue suscepto fungi munere et eripere locum alteri, qui nauiter cum possit tueri? quid quod etiam ipsi consulitur qui, remissior cum sit, repellitur, ne plus offensionis contrahat?

Quid sit autem repelli, consideremus. lectum est enim: sicut uulnerati dormientes proiecti in 29*P.<. 87, 6 1 neglegenter GOav 2 uis G uiros Nml. add. alti eod. Casin. 154 alta av melius] add. est 0 3 preterit Gm2NT 9 existat MN 10 iis Av domu G llruinisO 14 longua P 17 lege G 18 sanandum Gm1N Rm1 I9 aedi- ficat a donum T texit Ga 20sanata bonum opus O faciat AO, add. rptiuendus tibi uidetur ? 0 21 aliquis ac remissus MN texoris O 22 altares Pm] altare Rml 25 commodius] melius MN M subeunte AGMNP 25 grauiter O 26 quid] qui A qaod] quid N ipse AGOPm1R conso- letur AR consultetar Gm1 quia T 28 sutem sit O LXII. Ambros. Pars 5. Petsochenig. 3 monumentis, quorum non meministi amplius, et quidem ipsi de manu tua repulsi sunt. aduertamus igitur, quos uulneratos et proiectos in monumentis repellit, quorum non meminerit amplius. isti sunt, qui a mandatis dei repelluntur: peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? et quia a mandatis repelluntur, repelluntur de manu dei et bene prospexit, ne quis de

manu dei uideatur eripi, quia nemo potest quem quam rapere de manu dei. qui ergo priuatur muneris suscepti officio uel gratia, non rapitur, sed reicitur, ut dixit dominus Iesus ad Hierusalem: quotiens uolui congregare filios tuos, et noluisti! ecce relinquetur uobis domus uestra deserta. abstulit illis sanctificationem, altare thymiamatis et orationis sacrarium, propitiatorium, altare sacrificiorum, sacerdotum et leuitarum ministeria, et tamen, cum haec sublata essent omnia, quae secundum legis mandata habebant, ait apostolus: numquid reppulit deus hereditatem suam? non, inquit, reppulit, sed: conclusit omnia in incredulitate, ut omnium misereatur.

Sunt ergo, qui ad tempus a mandatis propter misericordiam repelluntur, sicut et illis consulitur qui uomuntur. nam quemadmodum manens in corpore, quod uomendum est, plus acescit, ita qui debet excludi, si retineatur nec se corrigat, totum corpus exulcerat. meritoque angelo Laodiciae dicit testis fidelis et uerus: scio opera tua, quia neque frigidus es neque calidus. utinam frigidus esses uel calidus! sed 5 Ps. 49,16 8 Ioh. 10, 29 11 Matth. 23, 37—38 13 cf. Ex. 30, 27\' 14 cf. Ex. 25, 16 (17) 17*Rom. 11, 1. 2 18 Rom. 11, 32 24*Apoc. 3, 15—16 2 ipse Rml 3 quos] quia Gml reppellit R 4 reppelluntur Pml 6 mandatis] add. dei MNTav pr. repellentur AmI, alt. om. GmI, add. utique av 7 et alibi bene 0 uideatur de manu dei 0 10 Iesus om. MN 13 deserta om. APRTml ablatum est altare 0 14 et altare MNPT .15 haec cum (cum m2) N 17 deus reppuJit MN 19 incredulitatem MNT ut omnium — p. 37, 23 quae postea- desunt in A omnibus tad. Casin. 154 b! 21 consolatur G uomunt Mm2 22 aciseit Gml acessit P accessit OmlT 24 laudieiae AGml laudoeciae Rml laodiceae T( v) dicit (dieitur a) haec dicit MNPTa 26 frigidum esses aut calidum R ant O sed] si Gml ... quia tepidus es, incipiam te euomere ex ore meo. aperte neglegentiam grauiore damnat iudicio quam inprudentiam; frigidus est enim qui fidem nescit, calidus qui sancti spiritus feruore succensus est.

qui ergo calorem fidei non habet, tolerabilius illi fuerat fidem non accepisse quam neglexisse. est enim tepidus peior frigido, ut Iudaeus, qui sibi uidetur fidem habere quam non habet. quanto tolerabiliorem causam gentilis habet, qui potest dicere: \'non cognoui legem, non audiui prophetas, ideo non credidi, quam ille, qui legit omnia quibus uenturum Iesum crederet, et non credidit! neuter quidem excusatur, nec ille qui legit nec ille qui legere noluit; sed plus delinquit qui negauit quod legerat quam qui opera non fecit quae facienda non cognouit.

quanta autem fide et iustitiae gratia est, ut more dei sit, qui fidem tenet et opera exercet iustitiae, et quantum amittit, quem uomuerit ex suo ore dominus Iesus et ex suis uisceribus eiecerit! quam pius tamen, qui et iustos in ore suo tenet et iniustos non ante euomit quam denuntiet euomendos, ut uel huiusmodi admonitione conuersi dignum aliquid efficiant quo non uomantur! nunc tertium uersiculum consideremus.

In corde, inquit, meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. propterea ergo mysterium regis bonum est abscondere; peccat enim deo, qui commissa sibi secreta mysteria putauerit indignis esse uulganda. periculum itaque est non solum falsa dicere. sed etiam uera, si quis ea insinuet quibus non oportet.

quodmtium quadripertitum est, uel adulationis uel auaritiae uel iactantiae uel loquacitatis incautae, quia, dum adulari uult aliquis, ei cui loquitur effundit mysterium; nonnulli etiam studio lucri mercedem proditionis secuntur, ut tegenda silentio 19 P*, 118, 11 dej. A 2 grauiori JINRav 3 calidus] add. est a spiritus sancti av 4 ergo] enim a 6 frigido] add. qui inter utraque natura mentitur O 9 ex quibus 0 cod. Casin. 154 av 10 credit 0 neutrum N 11 quam] uel Gml 12 alt. non om. GP nouit MNTa 13 gratiae Pml est om. Gm1 14 admittit 0 uomerit Rml euomuerit Oav dominus iesus uomuerit ex ore suo MN ore suo ORv 15 tamen pius MN 16 suo ore 0 17 am- monitione MNO 18 quod GmlMNOPR 19 meo inquid (-it) MNOv 21 abscondere bonum est 0 22 diuulganda 0 est om. GPm1 23 dicere non solum falsa OR falsa solum a 24 adoiationis GMm1Rm1 25 adolari G Mm1Nm1 Rm1 26 cui] cum b 27 sequuntur GNORaυ \'..—p.-. uendant loquendo; alii, ut plura nosse uideantur et scientiam suam iactitent, aperiunt quod celare deberent : plerique, dum sine praeiudicio locuntur, uerbum emittunt, quod reuocare non possunt. ideo uir laudatur serius, et non otiose (blat)erat homo abscondens ser-

mones suos, ut apostolus Paulus, qui nouit quid loquatur singulis et quando quid loqui debeat. unde et Corinthiis dicit: lac uobis potum dedi, non escam: nondum enim poteratis. sed nec adhuc potestis. ideo hos in transitu uidet, manet autem apud Ephesios, quod ostium sibi magnum apertum esset, notum facere gentibus mysterium Christi. ideo et Salomon tempus esse loquendi docet.

Prae ceteris autem dominus Iesus in euangelio declarat suo, dicens simile esse regnum caelorum thesauro abscondito in agro. utique non aurum, non argentum, non pecunia comparari potest

regno caelorum, sed eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum, quibus ipsum regnum adquiritur. hunc ergo thesaurum sapientiae et cognitionis absconditum in agro, in quo plantata sunt uerba scripturarum caelestium, cum inuenerit homo, abscondit;; illum in corde suo nec diuulgat eum, sciens quia, si diuulgauerit Babyloniis thesaurum dei. magnam offensionem contrahet, ut dicatur ei sermone prophetico: de semine tuo accipient et facient spadones in domo regis. per quae si-< gnificatur, quia is, qui prodiderit diuina mysteria, posteritatem ani- , mae suae seminariumque meritorum habere non possit.

Caue ergo, ne diuitias tuas perfidis prodas et, si amicitiam simulent, non illis aperias interiora domus tuae: non reseres the -; sauros regios, quos Babylonii scire non debent, ne ueniant et capiant 6*1 Cor. 3,2 8 cf. I Car. 16. 7—9 10 cf. Eph. 6, 19 11 cf. Eccle. 3, 7: 13 cf. Matth. 13, 44 15 cf. P.. 11.7 16 cf. CoL 2, 3 21*E$ai. 39, 7 * 27 cf. IV Reg. 24, 13 def. A 1 suam scientiam MN 2 celerare JIml Ntnl iudicio Gv prouidentia 0 3 loquuntur GORav 4 loquatur (hn2 MNPmST serus 0 otiosus a\' biaterat scripsi erat eodtl. v 5 ut om. 0 paulus apostolus 0 6 et quid M potum nobis N 8 adhuc] add. quidem at\' 9 uidit OMNPm1a apertum sibi magnum MNT 11 tempus tacendi et tempus av 12 suo declarat MNT 13 est N 14 auro et argento MNPm2T pecuniae Nm2T potest comparari OR 15 regno 0 eod. Casin. 154 av regnum eet. 20 contrahit GNP RTm1 contrahat Tm2 21 accipiant Rml 22 quae] quem MN posteros tuos et seminarium uirtutis abscidant. hoc est, quod etiam in euangelio dicit dominus: nolite mittere margaritas uestras porcis.

ideo bene facit, qui ahscondit eloquia domini in corde suo, sicut abscondebat propheta Dauid, sicut Maria, quae conseruabat omnia uerba domini Iesu in corde suo. etenim si bonum est uiro sermones suos abscondere, quanto magis sermonem dei cordis nostri gremio debemus operire, debemus abscondere!

Quarto uersu dicit: benedictus es, domine, doce me iustificationes tuas; non enim quicumque dixerit: domine domine, ipse intrabit in regnum caelorum, sed qui uoluntatem dei fecerit.

ideo iste, qui correxerit uiam suam a iuuentute sua, custodierit uerba dei, in toto corde quaesierit dominum deum suum nec-repulsus sit a mandatis dei et dignus habitus, cui committerentur arcana sapientiae, absconderit ea in corde suo, ne peccaret deo, quasi habens eloquia dei gratias agit dicens: benedictus es , domine, et desiderat ipsum doctorem habere, cupiens cognoscere secreta legis, et quemadmodum interpretationem habeat: si emeris puerum Hebraeum et seruierit tibi annis sex et reliqua, quibus praemissum est: has iustitias quas propones in conspectu filiorum Israel, haec a domino quaerit discere, quae homines docere non poterant, nisi deus ante docuisset.

quae posteaquam a Christo didicerunt apostoli, ecclesia dicit: introduxit me rex in cubiculum suum, hoc est in illud secretum suum, in quo sunt thesauri scientiae et cognitionis suae. ideoque tibi dicitur: cum oras, 2*Matth. 7. 6 4 cf. Luc. 2- 51 8 . 16 Ps. 118. 12 9*Matth. 7.21 12 ci. Ps. 118. 9—11 18*Ex. 21, 2. 1 24*Cant. 1, 4 (3) 25 cf. Coi. 2, 3 26*Matth. 6, 6 dej. j 1 abscondant Pml abscindant v hoc] et hoc 0 etiam om. NOR in euangelio dominus etiam dicit M 2 dominus dicit N 5 Iesu om. 0 6 uirum G abseondere sermones suos OR dominiO 8 dominee;0 9iustieiasa 10 ipse om. 0 11 qui] qui facit Gml 12 conrexerit 0 13 ne OPR 14 archana GMNOPR 15 domino MNT 17 et] add. sic a 18 quemammodum N 19 sex annis MN 20 praemisit (in ras. m 2) M iustitias] add. dicere Gm2a discere v 21 propones Rm2 proponis Rm1Gm10 proponit cti. av 23 -quam a Christo] pergit A 24 me om. MmlN 25 pr. in om. 0 26 ideo a intra in cubiculum tuum, quod significat mentis animique secretum. in hoc cubiculum iustitiarum sponsa se poposcit induci, cum post odorem unguenti excurrerit, quod semper fluit et numquam deficit.

Ideo quasi edoctus propheta iustitias quinto uersu dicit: in labiis meis pronuntiaui omnia iudicia oris tui. et quomodo alibi dicit: iudicia tua sicut abyssus multa? quomodo apostolus ait:s o altitudo sapientiae et scientiae dei! quam inscrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius!

quis enim. cognouit sensum domini? si inscrutabilia sunt iudicia, quomodo ergo pronuntiaui, ait propheta, omnia iudicia oris t u i? sed fortasse non eadem sunt iudicia dei quae iudicia oris eius. si alia sunt, bene dicitur: cogitationibus tuis quis similis erit?, et ideo inscrutabilia sunt iudicia eius, quia ex parte cognoscimus et ex parte prophetamus. si autem nullus nisi Christus hoc dicit, qui potest dicere: ego et pater unum sumus?

Distinguamus tamen nec uereamur, ne inpugnet se uelut contrariis scriptura uenerabilis. consideremus enim, quia non dixit: \'iudicia oris eius sicut abyssus multa., sed iudicia tua dixit, nec apostolus posuit: \'inscrutabilia iudicia oris eius\', sed inscrutabilia iudicia eius. possumus enim iudicia dei aestimare

quae occulta nobis non patefecerit, iudicia autem oris eius quae adnuntiauerit et per os prophetarum locutus est. os enim dei propheta intellegitur, cui dicitur: clama, et ille ait: quid 3 cf. Cant. 1, 4 (3) 6 . 12 Ps. 118, 13 7* Ps;. 35, 7 8 Rom. 11, 33—34 15*Ps. 39, 6 16 I Cor. 13, 9 18 Ioh. 10, 30 27 Esai. 40. 6 _--..-- 1 in om. A, cj. p. 16, 22 quodj add. cubicmum ARm2 mentis animique significat 0 2 animaeque MN P cubiculo JINT 3 excurreret 0 5 ideoque 0 10 ininuestigabiles Rv 12 ergo] omnia NT, add. iudicia? quomodo omnia AMOPB (omnia eras.) v iudicia? quomodo Ga ait propheta: pronuneiaui a pronuntiaui, ait] pronuntiauit Pm2 13 omnia om. MNOTv 14 pr. sunt om. MmlN, post iudicia add. Mm2 17 autem] add. eadem Casin- r 154 a 18 dicit hoc 0 21 contrarius GO scribtnra N 23 pr. serutabilia GmlP sed—eius om. MmlNT 26 et] id est quae Ga domini G clamabo? et inspiratum est, ut diceret: omnis caro faenum. quod utique locutus oris dei functus officio est, quia locutus est iudicium dei. ergo prophetica oracula iam non abyssus, sed etiam ipsa sicut abyssus, quia nemo potuit in caelo uel in terra librum aperire nisi Christus. ueniamus nunc ad sextum uersum.

Inuia, inquit, testimoniorum tuorum delectatus sum sicut in omnibus diuitiis. alii in auro, alii in argento, alii in uestibus, alii in possessionibus uinetis oleis segetibus, alii in operibus picturae, marmorum, in diuersis denique singuli delectationes habent: spiritalis in uia testimoniorum caelestium delectatur tamquam omne possidens patrimonium, in omnibus diues, sicut apostolus dicit: gratias ago deo meo semperpro uobis in gratia dei nostri quae data est uobis in Christo Iesu, quia in omnibus diuites facti estis in ipso, inomni uerbo et in omni scientia.

in tantum doctrina apostoli Corinthii profecerunt, ut, qui ante non poterant nisi sicut paruuli lac solum bibere, postea in omnibus diuitiis abundarent cognitionis et uerbi. delectabatur ergo Dauid in omnibus diuitiis cognitionis scientiae sapientiae, in omni actu bonorum operum. et si quis nunc intentus diuinis triplicem illam sapientiae hauriat disci- plinam, ϑεωο̰ητιϰήν , ποαϰτιϰήνι, λοϒιϰήν, bono studio percipiendae cognitionis pulchrior erit, exequendae rationalis moralisque doctrinae gratiam tenens. qui prophetica aenigmata dei spiritu reuelante cognouerit, euangelii altitudinem in operibus et consiliis conprehenderit, apostolici sermonis moralitatem aduerterit, is tamquam in omnibus diues uberem capiet uoluptatem.

Et quia suauis est corporalis uoluptas, ideo non quasi pro gratiae qualitate cum spiritalibus conparatur, sed quasi ad 4 ci. Apoc. 5. 3 6 Ps. 118. 14 12*1 Cor. 1. 4—5 17 cf. I Cor. 3,2 1 foenum MN fenum Ov 2 functi AR est officio 0 iudicium dei est MN iudicium dei locutus est 0 3 non] add. sicut GPTav suntsicut MN 4 sicut] sunt v, om. GMm2a uel] et a aperire librum av 6 inquid Mm2, om. Mm1NPT 8 uestimentis AOR uineis 0 oliuetis Am2 MNT 10 spiritales Aml 11 dicit apostolus 0 13 nostri om. a 14 quia] qui A 15 terl. in om. Ga 17 solum lac 0 19 et in v 20 diuinis intentus 0 21 bono MNPm2T bonus eel. av 22 palcrior M 24 comprehenderit et consiliis av COn (com-) prehendere GP 26 uoiuntatem 0 27 uoluntas N testimonium suauitatis arcessitur, siquidem et apostolus docet inuisibilia et sempiterna dei a nobis per ea intellecta esse quae facta sunt. in Cantic-is quoque habemus scriptum: equae meae in curribus Pharaonis adsimulaui te, proxima mea.

in quo dum uelocium equorum cursui similitudo ecclesiae conparari uidetur, aestimatur diues eius gratia. non igitur unam equam diuitis regis accipias, sed absolute pro equitatu, ut saepe dicimus: \'qualis ouis illius est?- pro "grege ouium". Pharao igitur, ut potentissimus rex et praediues, habebat equos potentes, unde et scriptura dicit \'currus Pharao\' quasi potentissimum genus ad bellorum usum et subsidium proeliandi:

denique his curribus Pharao fugientes Hebraeos facile conprehendit. sicut ergo equi iuncti concorditer trahunt currum et patienter suscipiunt iugum et portant congrua cum gratia et iugi illius susceptione mansuescunt, sic et congregatio nationum gentilibus indomita moribus se ante iactabat; ubi uero suscepit iugum dicentis: tollite iugum meum, quia leue est est, et onus meum, quia suaue est, et coepit sponsa Christi concordia et mansuetudine populorum esse sublimis et toto circumferri orbe, tamquam currus equis uelocibus supra mundum rapta ascendit ad sponsum.

Denique et in posterioribus Canticorum partibus dicit: posui te currus Aminadab. multos currus habet in se ecclesia, quos omnes spiritalibus habenis dominus regit, et una anima

multas cogitationes habet, quas domini habena restringit et reuocat, ne quod m praeruptum noster hic currus feratur. Aminadab. autem interpretatione significatur \'pater beneplaciti, cuius filius legitur in Numeris Naason princeps populi: qui sit, intellege interpretatione 1 cf. Rom. 1, 20 3*Cant. 1, 9 (8) 10 cf. Ex. 14. 9 16*Matth. 11, 29—30 22*Cant. 6. 11 27 cf. Num. 2. 3 1 accersitur GMNO arcersitur a 3 canticis canticorum 0 eques AR et quae Gml, corr. ml mea AR equitatui meo Gm2MNPT 4 pharao Gml adsimilaui eodd. praeter A 5 currui 0 6 existimatur 0 unum equum MNPT equem R 7 aspieias 0 diximus GOav 8 iarao AGJINR 9 unde et] ut v 10 pharaonis MNOm2PTaυ11 farao MN 13 suspiciunt R congrua om. GO eum otn. AR 15 gentilium G 17 est om. OR 19 corrus equis] curribus (in ras. m2 ) M eurris N curribus tamquam et equis 0 22 abinadab P 25 quod] quando v in promptum (o ex u) N amminadab M abinadab P 27 quis GNm2a intellegendus MmZOv intellegis cod. Casin. 154 a \'serpentinus\', et istud agnoscis, si repetas, quia sicut serpens pependit in ligno qui te redemit.

Ergo anima currus est dei, ut ira eius et libido et timor et omnes saeculares concupiscentiae refrenentur. ecclesia quoque currus est dei, quae regenda est gubernaculis Christi, ne diuersorum populorum motus eam dissensionesque perturbent. illo quoque Naason 2 bene intellegitur Christus, quia uirga Aaron conuersa in serpentem illos serpentes Aegyptios deuorauit. has ergo diuitias habeamus, his delectemur, ut currant nobis equi rationabiles et commoremur in praeceptis eorum.

Et ideo ait: in mandatis tuis exercebor et considerabo uias tuas. qui enim exercetur in uerbis apostolorum, Iesu domini mandata cognoscit et considerat uias eius. quibus finis est Christus, qui ait: ego sum uia.

Et in tuis iustitiis meditabor, non obliuiscar uerborum tuorum. admonet hic locus memores scripturarum nos esse debere et iustitias eius non solum sermone, sed etiam operis imitatione meditari. non enim qui disputant legem et non faciunt quae legis sunt, sed qui factores legis sunt iustificantur.

Tertia littera secundum Hebraeos Gimel, quae Latine retributio dicitur. denique primo statim uersu hoc ostenditur.

Retribue, inquit, seruo tuo. quomodo supra ipse Dauid ait: non secundum peccata nostra reddas nobis neque secundum iniquitates nostras 1 cf. Ioh. 3, 14 7 cf. Ex. 7. 12 11 Ps. 118; 15 13cf. Rora. 10,4 14 Ioh. 14.6 !5*Ps. 118.16 18 cf. Rom. 2. 13 24 Ps. 118.17 25*Ps. 102- 10 1 agnoscis istud av 4 secnlaris concupiscentia refrenetur 0 concupiscentias GRm1 5 renda Am1 Rm1 6 ille Ga 8 illos serpentes om. A 9 rationabiles equi 0 et] ut AR 16 ammonet MS 17 imitatione operis J/A 18 qui om. R 19 sed _ sunt om. O iustificabuntur Mm2, add. Ex- PKcit de (om. T) littera secunda. incipit de (om. T) littera tertia PT, om. eei. Explicit sermo secundus. Incipit sermo tertius a (subscriptwnes in a deinceps omittentur) 20 III littera gimel R, om. eet. Sermo tertius. Gimel v 22 litteraj add. est (3. l. ml) R. post. Hebraeos add. av gimel secundum hebreos 0 23 in primo ΑΟυ statim om. O uersu statim N hoeuersuO dicitura 24 inquid M 25 ait om. Ov. restituas nobis, et hic poscit retributionem ? illa uidetur uox peccatoris esse, haec bene sibi conscii, qui praemia boni operis exposcat. unde possumus etiam hoc intellegere, quod eius persona psalmus iste formetur, qui natus ex uirgine pro totius mundi redemptione ad dexteram patris sedere praesumat, sicut ipse ait: amodo uidebitis filium hominis sedentem ad dexteram uirtutis.

Non est tamen alienum nec adrogans, si Dauid remunerationem a domino deo suo pro egregiis laboribus postulet: praerogatiua est fidei atque iustitiae de domini fauore mercedem usurpare. denique reprehenditur Petrus, quia super fluctus ambulans humano magis dubitauit affectu quam apostolica auctoritate praesumpsit. in euangelio quoque docemur habere fidem et non haesitare de his quae supra hominem sunt gerendis. merito ergo Dauid in superioribus,

quasi adhuc inperfectus, secundum peccata sibi reddi refugit atque declinat. in hoc autem psalmo, qui est posterior, quasi fundatus uirtutis processu retribui sibi secundum fidei operisque certamina deprecatur, siquidem etiam Paulus, qui ante dixerat: non sum dignus uocari apostolus, postea ait: reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi dominus in illa die, iustus iudex, non solum autem mihi, sed e t his qui diligunt aduentum eius. et apostolus sibi pollicetur, hic autem uerecundius adhuc precatur, quod utique non insolentis adrogantiae, sed innocentis est conscientiae, ab ipso cui seruieris petere mercedem, quam desperare segnitiae materia, sperare autem incentiuum laboris est. 5*Matth. 26. 64 11 cf. Matth. 14. 31 13 cf. Matth. 17. 19 18 I Cor. 15. 9 19 II Tim. 4. 8 1 restituas] retribuas av 3 quod] add. ex 0, de av 5 ammodo OrnlP 8 tamen del. R nec] uel MN si] add. enim GMNOPRT etiam cod. Casin. 154av 10 est] esse P, post fidei tr. MN atque iustitiae om. Mm1NT 13 iis AOv 15 inperfectus adhuc 0 refugit reddi MN 16 fundatur Rml 17 tribui AR 18 etiam om. MN 22autem om.O eis Av, add. omnibusO 23 ibi AGMOP m2υ pollicetur sibi a adhuc uerecundius (uerecundus 0) AD R 25 quam] quoniam Rv quia 0 26 segnitiei Oav, add. est AORv ineoatiuum PR innoeentium MNT

Pete igitur confidenter, si merita suffragantur, ut talia petendo studiosius elabores, quo ea petitione sis dignior. quis athleta, si desperet coronam, descendat in stadium aut. si eam postulet uictor, offendat? probatio spem facit, spes confidentiam. iusti ergo talis oratio est; delectatur dominus tali precatione, ut pro puritate conscientiae utaris auctoritate.

Tamen, quo minus uideatur petitio adrogans, bene addidit: seruo tuo, in quo et humilitatis est gratia et praemium seruitutis. qui enim uocatus est in domino seruus, libertus est domini; quare non praesumat fauorem domini, tam pretioso emptus sanguine ? magnum tibi est uocari puerum meum quasi ad seruum dicitur. si quis ergo est seruus et bene seruit domino et nihil facit quasi seruus peccati, sed qui dicit: seruus inutilis sum, quod debui facere feci, bene is dicit: retribue seruo tuo.

Gloriosa seruitus, qua pro nobis seruiuit et Christus. beata seruitus, qua et tu seruis, sed ita, si nihil possit aduersarius de tuo sibi seruitio uindicare. amat ergo Christus boni libertatem seruuli; denique in Canticis dicit: quam speciosae factae sunt genae tuae sicut turturis, ceruix tua sicut redimicula! uultus liberior est, ubi est castitatis conscientia, et portare Christi iugum suaue est, si ornamenta putes ceruicis tuae esse, non onera.

adtolle ergo oculos semper ad dominum tleum tuum et quaere deum, ut inuenias. erige ceruicem; redimicula, non uincula geris. muta quoque animalia redimiculis gaudent et falerari sibi magis quam nodari uidentur. genae sicut turturis praeferant insignia uerecundiae, 8 . 15 Ps. 118. 17 9*1 Cor. 7, 22 ll*Esai. 49, 6 13 ci. loh. 8, 34 l!*Luc. 17, 10 19*Cant. 1. 10 (9) 22 cf. Mattli. 11, 30 1 alia AamlXTb 2 studiose a quod Rv 3 eum Gm1P postulet eam MN 9 seruus in domino M 10 quare-domini om. v fauore 0 H uocare AGOPR 13 alt. et] sed T 16 qua] quam AGmlRml beatasemis orn. AGmlMNOPRTml 17 si om. 0 poseit O 18 serui Pm2 19 canticis cantieorum 0 20 turtures Pml 21 alt. est fYm. MT caritatis AGMm1PT earitatis est Mm2N castitatis est 0 22 iugum christi MN putas 0 eeruici Gml 23 deum om. MNPRT 24 ut] et a inuenies Pmla geris non uincula MNT 25 multa NPTv 26 nudari AGmlORa uinculari v, add. sibi T turtares Pml praeferent a redimicula ceruicis libertatis attollant fiduciam: leue est enim iugum Christi et ideo ceruix eo non premitur, sed leuatur.

Similitudines, inquit, auri faciemus tibi ex distinctionibus argenti, quoad usque rex in declinatione sua. ex his enim, qui ex lege sunt et prophetis, mediocriter ante crediderant gloriam domini lesu, sed hereditas eius diffusa per populos quo frequentius examinata, hoc amplius est probata:

crebrae enim persecutiones ecclesiae iustorum nobis titulos martyrii uictoriis ediderunt. itaque sicut aurum bonum, ita ecclesia, cum uritur, detrimenta non sentit, sed magis fulgor eius augetur, donec Christus ueniat in regnum suum et reclinet caput suum in ecclesiae fide. qui cum uenisset ad oues perditas domus Israel, non habebat ubi caput suum reclinaret: nunc autem iam redolet fides ideoque dicit ecclesia: nardum meum dedit odorem suum et dicit cum praesumptione, expectans retributionem.

Fragrat unguentum gratiae, ex quo uirgo generauit et dominus Iesus sacramentum incarnationis adsumpsit. colligatio, inquit, guttae consobrinus meus, botryo Cypri frater meus mihi. inter media ubera mea requiescit. corpus enim suscipiens dominus Iesus c-aritatis se uinculis inligauit et non solum se membris nostris et passionibus naturalibus, sed etiam cruci uinxit ideoque sicut botryo in ecclesiae fide et morali requiescit gratia.

nardum Cypri consobrinus meus, in uineis Engaddi. si locum quaerimus, regionis cuiusdam est [quia in Iudaea et loeus sic dicitur], in qua opobalsamum gignitur: si interpretationem, Engaddi \'temptatio\' Latine 1 cf. Matth. 11, 30 3*Cant. 1, 11—12 (10—11) 13 cf. Matth. 10, 30 l4*Cant. 1. 12 (11) 18*Cant. 1, 13 (12—13) 24*Cant. 1, 13-14 (13) 1 attottent a 4 rex] add. est au 5 sua] add. est Gm2Mm2N, ueniat Pm2 iis v quae a 6 sed] et Gml 9 titulos] add. et v martirum 0 uictorias JÜlPav 10 sed om. Mm1NTa 11 capud 0 12 fidem 0 13 israhel P 14 nardus GMNOPm2aυ mea GMOPm2av 17 fraglat AMPm2T flagrat GOPmlR 19 botrus lana:? (ex botry), 0 20 mea om. GOPR 22 aJliganit M 23 fixit Gml uel unxit R s. l. m2 botry Gm1 botrus 0, add. est Gm2T 24 nardus Mm2Nm2OPm2Rmaυ 25 Engaddi bis av cuiusdam regionis T 26 est cuiusdam G est om. Oav quia—dicitur delui quia] quae AGORmlav et] estGOav qua AGOR qaocet.av 27 Engaddi om. Gm1a significatur. in illis ergo uineis lignum est, quod, si quis conpungat, unguentum emittit; hic fructus est ligni. si non incidatur lignum, non ita fragrat et redolet, cum autem conpunctum fuerit artificis manu, tunc lacrimam destillat; sicut et Christus in illo temptationis ligno crucifixus inlacrimabat populum, ut peccata nostra dilueret, et de uisceribus misericordiae suae fundebat unguentum dicens: pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt.

tunc ergo in ligno conpunctus est lancea et i-xiuit de eo sanguis et aqua omni unguento suauior, accepta deo hostia, per totum mundum odorem sanctificationis effundens, et quasi balsamum ex arbore, sic uirtus exibat e corpore. unde ait: sentio uirtutem exisse de me. inde opobalsamum expressio dicitur, eo quod conpunctione ligni balsamum per cauernam punctionis erumpit. conpunctus igitur Iesus odorem remissionis peccatorum et redemptionis effudit. nam et constrictus erat, uerbum cum esset, homo factus.

et pauper factus est, cum diues esset, ut nos illius inopia ditaremur, potens erat, et despiciendum se praebuit, ita ut Herodes sperneret eum et inluderet ei, terram mouebat, et haerebat in ligno, caelum obducebat tenebris, mundum crucifigebat, et crucifixus erat, inclinabat caput, et exibat uerbum, exinanitus erat, et replebat omnia. descendit deus, ascendit homo, uerbum caro factum est, ut caro sibi uerbi solium in dei dextera uindicaret, uulnus erat. et fluebat unguentum, scarabeus audiebatur. et deus agnoscebatur.

Respondet ei Christus: ecce es bona. proxima mea, ecce es bona. quoniam cognouerat ecclesia mysterium et pro totius mundi redemptione crucifixum dominum Iesum 6*Luc. 23. 34 8 cf. roh. 19, 34 11* Luc. 8. 46 15 cf. II Cor. 8. 9 17 cf. Lac. 23, 11 18 cf. Matth. 27. 45. 51 19 cf Gal. 6.14 cf. roh. 19,30 cf. Luc. 23, 11 18 cf.Matth.27.45.>119cf.Gal.6.14ciIoh.19,30 20 cf. Phij. 9, 7 21 cf. loh. 1, 14 24*Cant. 1, 15 .1 quis] qui ARml 2 unguntum A emittat Pml e.st fructus 0 si non om. N pr. non eras. M. om. PT seitulatur MNT 3 fraglat AMNPm2 R flagrat GOPml 4 lacrimas 0 distillat codd. praeter Rml, av sic O5 poclum Gm2Tm2 delueret APm2Rm2 6 fungebat Pml Sestom. AGRm1 pr. et om. A ea A 9 omnis unguenti Gml 11 exiebat Gm1N Rm1 esiuit M ej de O, om. M 12 expressum O expressius a 13 conpinctionis 0 erupit AR erumpat T 15 pr. factus] add. est M 20 capud Pm) esiebat OPml 22 dei om. 0 uulnus] add. inflictum Tm2av. post erat add. Gm2 24 respondit et Codd. av, eorrexi bona es M: praedicabat, meretur audire: ‘ecce es bona. quae me bonum dicis, et ipsa bona es et, quia uidisti gloriae meae decorem, et ipsa speciosa es et decora\'. quid est autem Christum dicere \'bona es\' uel \'decora es\' nisi illud euangelicum: constans esto, filia, remissa sunt tibi peccata tua?

Ergo, cui Christus peccata donauit, recte dicit: retribue s er uo tuo; uiuam et custodiam u e rb a tu a. non habet in retributione quod desperet, quia dominus Iesus mundum uenit saluare, non perdere, ideoque inmemor est iniuriae, memor gratiae, sicut in prophetico libro testificatur ipse dicens: ego sum ego sum, qui deleo iniquitates tuas, et memornon ero. tu autem memor esto et iudicemur; dic iniquitates tuas, ut iustificeris. quicumque ergo dicit iniquitates suas deo, iustificatur, et quicumque iustificatur, retributionem non timet, sed exposcit, qui retributionem non timet, uiuet.

Sed quare dixit \'uiuam\' et non dixit \'uiuo\' ? quia haec uita non est loco praemii, quae in loco mortis est. dolet propheta in puluerem mortis se esse deductum, apostolus cupit ex hoc mortis corpore liberari: et putamus quod de hac uita sibi blandiatur propheta? omnia hic plena mortis sunt; intrat mors per fenestram, intrat per os tuum, nisi dominus ori tuo ponat custodiam;

denique ex multiloquio peccatum nascitur. lege mandata legis et inuenies scriptum, quia uiuens, si mortuum contigerit, inquinatur. quantos tangimus mortuos, inter quantos mortuos uersamur! ideo tibi auctor uitae dicit: relinque mortuos sepelire mortuos suos, ideo tibi alibi dicitur: surge, qui dormis, et exsurge 4*Matth. 9, 22 et 2 6*Ps. 118. 17 8 cf. Luc. 0, 56 10*Esai. 43, 25—26 17 cf. Ps. 21, 16 18 cf. Rom. 7. 24 20 cf. Hier. 9, 21 21 cf. Ps. 38. 2 Prou. 10,19 23 cf. Num. 19, 11 25 Matth. 8,22 26 Eph. 5, 14 1 bona es MNO quae] quia MNOT 2 et quia] quae Gav quia OT gloriam meam et G speciosaj bona v 3 dicere christum M uel] et MNPTa 4 dimissa 0 7 ut uiuam ARav 8 nisi quod Gm2Tm2 speret AGNOPET uenit mundum av 10 testatur 0 11 non memor a 12 dic] add. tu prius fi 16 alt. dixit om. P 17 quae] quia R pulnere 0 18 ex] ras. M 19 liberare Pml 21 os tuum N hostium GOmlRml ostium eel. av si G ori MmlN hostio Mm2Rml ostio eet. av tuo] add. non G 22 et om. a 23 qui GPmla si uiuens 0 si om. Ga 24 aU. mortuos om. P uitae actor (sic) 0 25 sepelire— suos Orti. GMNOPTa a mortuis. quomodo tibi diceretur \'surge a mortuis\', nisi inter mortuos uiueres ? ponamus te mundum esse ab operibus mortuis, a peccati colluuione: quomodo mundus es, qui in corpore mortis es, qui inter sepulchra uiuis mortuorum ? oportebat Petrum loqui mortuis, ut procederent de sepulchris suis.

Indigemus ergo purgatione, quia tetigimus mortuos. lex nos mundari iubet: quis tantus, ut supra legem sit? ipsum nazaraeum sanctum dei, si is tetigerit mortuum, inmundum pronuntiat. ideoque radit caput suum et deponit capillum quasi non sanctum et iterum orat ut exaudiatur, qui ante propter mortui adtactum exorare non potuit. inrationabiles duxit dies, quia inrationabili adpropinquauerat: deponit igitur mortua et superflua capitis sui, ut Christo reconcilietur. ergo si nazaraeus purificatur, et nos purificari oportet.

Omnes contigimus mortuum. quis enim gloriabitur castum se habere cor? aut quis audebit dicere mundum se a peccatis?sit aliquis fortasse qui in sermone non deliquerit, licet rarus iste, de quo deus dicat sicut de sancto Iob: ille non peccauit labiis suis; tamen non semper habere potuit mundas cordis sui cogitationes; inicit se diabolus in cor hominis.

pone parata semper et peruigili custodia quisquam cor suum saepserit: tamen in medio peccatorum uersatur, necesse habet etiam ipse purificari: unde Esaias cum dixisset: o miser ego, quoniam inmunda labia habeo et in medio populi uersor inmunda labia habentis, statim descendit unum de Seraphim et contigit labia eius carbone, ut inmunda eius labia mundaret. 4 cf. I Petro 4. 6 6 cf. Num. 19, 11-12 7 cf. Num. 6 15*Prou. 20 9 19 Hiob 1. 22 23*Esai. 6, 5 25 cf. Esai. 6. 6—7 2 a] et ARv 3 es mundus 0 4 sepulcra AGMPv 5 sepulcris GMv 6 tangimus G 8 deij add. lege a mortuum] add. lex a 9 capud Mml lo omnis JIml, add. enim MN contingimus P enim om. MN gioriatar 0 16 aut] at 0 se dicere mundum JIN 17 pumm se a se mundum O sit] si AR 18 iste] sit et MN sit T sit iste a 20 mundus Pml diabolus se 0 21 pae- (-e)ne AG licet bene Mm2 bone Nm2 semper om. NT 23 unde] ut MNa isaias MNPm2v o om. a 26 imus GMNRm2a seraphyn (-in) AOPRα 27 Iabia eius ANOE

Non unum est baptisma. unum est quod hic tradit ecclesia per aquam et spiritum sanctum, quo necesse est baptizari catechumenos. est et aliud baptisma, de quo dicit dominus Iesus: baptisma habeo baptizari quod uos nescitis. et utique iam baptizatus in Iordane fuerat, sicut superiora declarant;

sed sit hoc baptismum passionis, quo etiam sanguine suo unusquisque mundatur. est baptismum etiam in paradisi uestibulo, quod ante non erat. sed postea quam peccator exclusus est, coepit esse romphaea ignea quam posuit deus, quae ante non erat, quando peccatum non erat. culpa coepit et baptismum coepit, quo purificentur qui in paradisum redire cupiebant, ut regressi dicerent: transiuimus per ignem et aquam; hic per aquam, illic per ignem, per aquam, ut abluantur peccata, per ignem, ut exurantur. sed, quod est grauius, et hic ignem et illic sustinemus.

Quis est qui in hoc igne baptizat ? non presbyter, non episcopus, non lohannes, qui ait: ego uos baptizo in paenitentiam, non angelus, non archangelus, non dominationes, non potestates, sed ille, de quo Iohannes ait: qui uenit post me fortior m e est, cuius non sum dignus calciamenta portare: ipse uos baptizabit in spiritu sancto et igni: habet uentilabrum in manu sua et permundabit aream suam et congre-

gabit triticum in horreum suum, palcas autem conburet igni inextinguibili. non de hoc baptismate, quod fit per sacerdotes ecclesiae, dictum ipse dominus testificatur, siquidem post consummationem saeculi missis angelis, qui segregent bonos et malos, hoc futurum est baptisma, quando per caminum 3*Luc. 12, 50 8 cf. Gen. 3, 24 11 P*. 65, 12 16 Matth. 3, H 18*Matth. 3. 11-12 26 cf. Matth. 13, 49—50 1 hic tradit]tradidit MNT 3 dominus om. N baptismo Oa 4 baptizare R 6 baptisma 0 quo] quia 0 suo sanguine 0 7 baptisma 0 etiam baptismum αυ anteaau 8 rophea ArumpheaGNmlORmla 9anteaav 10alt. coepit Om. 0 11 cupiunt 0 dicant 0 14 pr. et] si et MNPRTa, om. G hie] s. ser. m. 2 si G sustinemus ignem et illic Ov 15 hoc] add. mando 0 16 paenitentia cadd. praeter A, a 17 archangeli 0 19 cui A 21 igne GOav, 24 non] quod non 0 25 sit dictum 0 26 congregent 0 27 est futurum MN baptismum AR ignis iniquitas exuretur, ut in regno dei fulgeant iusti sicut sol ipse in regno patris sui. et si aliquis sanctus ut Petrus sit, ut Iohannes, baptizatur hoc igni.

ueniet ergo baptista magnus—sic enim eum nomino, quomodo nominauit Gabriel dicens: hic erit magnus —, uidebit multos ante paradisi stantes uestibulum, mouebit romphaeam uersatilem, dicet his qui a dextris sunt non habentibus grauia peccata: \'intrate qui praesumitis, qui ignem non timetis. praedixeram etiam uobis: ecce uenio sicut ignis, et per Ezechiel dixeram: ecce proficiscar in Hierusalem et insufflabo in uos in igne irae meae, ut tabescatis a plumbo et ferro\'.

Leniat ergo ignis consumens, qui exurat in nobis plumbum iniquitatis, ferrum peccati faciatque nos aurum sincerum. urat renes meos et cor meum, ut bona cogitem, ea quae castitatis sunt concupiscam. sed quia hic purgatus iterum necesse habet illic purificari, illic quoque nos purificet, quando dicet dominus: \'intrate in requiem meam\', ut unusquisque nostrum ustus romphaea illa flammea, non exustus, introgressus in illam paradisi amoenitatem gratias agat domino suo dicens: induxisti nos in refrigerium. qui ergo per ignem transierit, intrat in requiem, transit a materialibus atque mundanis ad illa incorruptibilia atque perpetua.

Alius ignis iste est, quo exuruntur peccata non uoluntaria, sed fortuita, quem parauit seruulis suis dominus Iesus, ut eos ab ista commoratione, quae permixta est mortuis, emundet; alius ille \'.1 cf. Matth. 13,43 4*Luc. 1,15 5.17 cf. Gen. 3, 24 6 cf. Matth. 25, 34 8 * Esai. 66: 15 9*Ezech. 22, 19-21 12 cf. Deut. 4, 24. Hebr. 12, 29 13 cf. Ps. 25, 2 16cf. Ps. 94,11. Hebr. 4,3 19*Ps. 65, 12 1 exuritur AXPRT ipse eras. M. om. XOa 2 sui] eorum 0 sanctus om. GNPRTa 3 igne 0 uenit eodd. praeierO 4 nuntiauit 0 gabrihel MNOPR n uestibulum stantes MN rumpheam GOm2Rm1α 6 iis v 7 qui praesumitis post timetis tr. 0 8 etiam] enim v ezechihel A ezechielem MX (v), iezechielem 0 10 pr. in del. AR. alt. om. Oa uos] eos MX 11 ferro et plumbo O et] add. a M 12 ueniet NPTa qui om. GOav 13 faciat G 14 bonam O 15 quia] add. qui MNT hic] add. non Xm2 purgatur X iterum eras. M, om. N purgari MN 16 nos quoque AR dicat Gm1NPRm1Tm1α dicit 0 m reqaiem meam intrate 0 17 ut] et GOPR iustus AOPm2R rumphea ORml 19 deo Mml domino deo Mm2NO 20 transit] transi A 22 iste est (om. a) ignis av 23 dominus iesus seraulis suis MN LXII. Ambros. Pan 5. Petsehenig. 4 ignis, quem deputauit diabolo et angelis eius, de quo dicit: intrate in ignem aeternum, quo ille diues ardebat, qui stillari sibi de Lazari digito poscebat umorem. at uero Lazarus in Abrahae sinu recumbens uitam carpebat aeternam, quam sibi promittit propheta dicens: uiuam et custodiam uerba tua. \'uiuam\' ait quasi nondum uiuens; hic enim in umbra uiuimus.

Ergo ista uita in corpore umbra est uitae atque imago, non ueritas; denique in imagine ambulat homo et in regione umbrae mortis consistimus. sed si quis non ad terrena oculos mentis intendat, sed ad spiritalia erigat, ut possit dicere: spiritus ante faciem nostram Christus dominus, dignus erit qui dicat: in umbra eius uiuemus. Christus enim uita est et ideo, qui in umbra Christi uiuit, in umbra uitae est, meritoque alibi dicit sanctus domini: in umbra alarum tuarum protege me.

omnes ergo etiam sancti in umbra sunt, quamdiu sunt in corpore: non perfecte uident, non perfecte, sed ex parte cognoscunt. ipse Paulus ait: ex parte enim cognoscimus, ipse uas electionis, cui Christus oculos reddidit et sua inluminauit gratia, non facie ad faciem, sed per speculum uidebat, et Dauid reuelari petit

oculos suos, ut remoueretur umbra, quae integrum oculorum inpediebat obtutum. regionem autem hanc mortuorum esse quis dubitet, cum sanctus ipse dicat: placebo domino in regione uiuorum, quia perfecte hic placere nemo potest, ubi, etiamsi fieri possit ut sua peccata non habeat, in ipsa tamen mortuorum regione uiuendo purificatione indiget, quae a contagio eum regionis huius absoluat?

In umbra igitur hic uiuimus et ideo in umbra custodimus uerba dei. et ut exemplo utamur, utique ante eramus sub umbra l*Matth. 25, 41 2 ci Luc. 16, 22—24 5*Ps. 118, 17 8 cf. Esai. 9, 2. Matth. 4, 16 10. l2*Thren. 4, 20 12 cf. Ioh. 11. 25. 14, 6 14*Ps. 16, 8 17 I Cor. 13, 9 cf. Act. 9. 15 19 cf. I Cor. 13, 12 cf. Ps. 118, 18 22 Ps. 114, 9 1 diabolo deputauit MN 3 de cm..MN digito Iazari M humorem Am2MNOPm2Rm2 4 propheta promittit MNT 10 spiritus] sanctus a 15 alt. sunt eras. M. om. NT 16 non perfecte uident om. GJJNPRT aU. non perfecte om. a 17 enim eras. M, om. NPT 18 reddit GmlN 19 pr. faciem Pml reuelan — p. 56,16 caeleste fidei desunt in A oculos suos petit av 20 internum 0 21 autem eras. M, om. NT 24 regione mortuoram 0 26 conta- , gione Jla 28 exemplum Gm1 eramus ante MN erant Ov legis, quando custodiebamus neomenias et sabbata quae sunt umbra futurorum, sicut hodieque Iudaei, qui uerum sabbatum non uident, exemplari et umbrae seruiunt. nos quoque secundum euangelium nunc uiuentes umbram sequimur uerborum dei.

Nathanael sub arbore fici uidetur, Dauid in umbra alarum domini Iesu sperare se dicit, Zachaeus in arborem sycomori ascendit, ut Christum uideret. nobis quoque expandit manus suas Iesus, ut totum mundum obumbraret. quomodo non sumus in umbra, qui crucis eius protegimur uelamento ? quomodo non sumus in umbra, quos crucifixus a malignitate saeculi et corporis ardore defendit ? an nescimus, quoniam uerbum dei ueniens in hunc mundum non sicut uerbum aduenit, quale erat in principio, quale erat apud deum, sed semet ipsum exinaniuit formam serui accipiens? uenit in nube leui et, cum esset uirtus altissimi, obumbrauit Mariae, ut transfiguraret corpus humilitatis nostrae conforme fieri corpori gloriae suae.

sicut ille ergo for- Diam mutauit, cum ex uirgine nasceretur, ita et nobis sermones dei transfigurati uidentur, cum leguntur in euangelio, cum species eorum uidetur in scripturis quasi per speculum, quia tota ueritas hic non potest conprehendi. cum autem uenerit quod perfectum est, non iam per descensionem, non per speciem, ut transfigurati, sed integra atque expressa ueritate resplendeant.

Neque te moueat, quod ait: \'multa uerba custodiam\', quia, cum unum uerbum cognouerit, multa uerba cognoscit. in uno multa sunt et in multis unum est. probandum est igitur, quomodo unum uerbum multa sint et multa uerba unum uerbum sit. nec difficile 61 cf. Col. 2. 16-17 3 cf. Hebr. 8, 5 4 cf. Ioh-1, 48 5 cf. Ps. 16, 8 6 cf. Luc. 19, 4 12 cf. Ioh. 1, 1 cf. Phil. 2, 7 13 cf. Luc. lf 35 14 cf. Phil. 3, 21 18 cf. I Cor. 13.12 19 cf. I Cor. 13,10 22 cf. Ps. 118, 17 dej.A u1 custodiebant Ov neomenias et ed. Romana homines eodd. av 2 hodie luoque 0 4 Nathanael] Nichodemus Gml nathael Gm3 6 arbore GOPml sicomoro 0 7 iesus expandit manus suas OR 10 et om. M quia OR 12 m principio erat av apud deum erat 0 13 uenitque 0 14 manam M 15 ergo ille OR mutauit formam av 16 ex om. Mml 18 quasi perspeculum in seripturis MN 21 resplendent Gav resplendebunt 0, cf. p. 25,13 et Roensch, It.2 p. 290 22 multa-custodiam] custodiam nerba tua Gm2Tm2 nlOPRav 23 cum om. GΟαv uno] add. enim v 25 uerba et erhum om. 0 aU. sint MNR necjadd. estv, post difficile add. ORs.l. m.1 4* doceri, cum dixerit apostolus, quia ipse est imago dei inuisibilis, primogenitus omnis creaturae, in quo creata sunt omnia in caelestibus et in terra, siue uisibilia siue inuisibilia, siue sedes siue dominationes siue principatus siue potestates; omnia per ipsum etin ipso creata sunt. unum est igitur uerbum quod operatur in singulis, et cum in singulis operatur, operatur omnia et in omnibus. hoc uer-

bum unicum apud patrem se diffudit in plurima, quia de plenitudine eius omnes accepimus. itaque si uideas singula omnium, quae creata sunt in ipso, uidebis in singulis unum uerbum esse omnium, cuius pro captu nostro participes sumus. in me uerbum est humanum, in alio uerbum caeleste, uerbum angelorum in plerisque, sunt qui habent uerbum dominationum et potestatum. uerbum est iustitiae, uerbum castitatis, uerbum prudentiae, uerbum pietatis, uerbum etiam uirtutis. sic unum uerbum multa sunt et multa uerba unum sunt. nec uero arduum est istud aestimari, cum legerimus, quia omnia potest spiritus sapientiae.

Itaque sicut alii datur per spiritum sermo sapientiae et alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, alii fides in eodem spiritu, alii gratia curationum in uno spiritu, alii operatio uirtutum, alii spiritus cognitionis, alii spiritus consilii plenioris, alii spiritus for-

titudinis, alii pietatis spiritus, et in omnibus unus atque idem spiritus est, diuidens singulis prout uult. est spiritus prophetarum, est spiritus apostolorum, est etiam artificum spiritus, sicut et Beselehel et Eliab, quos impleuit dominus spiritu diuino sapientiae et scientiae et omnis artis, ut facerent amictum et tabernaculum atque altare 1*Col. 1, 15—16 7 cf. I Oor. 12, 6. 11 9 cf. loh. 1,16 17 cf. ICor. 12,11 19 cf. I Cor. 12, 8—11 25 cf. Ex. 35, .30—35 def. A 1 doceri] add. uidemus Gm2Tm2 7 quod operatur — 8 hoc uerbum om. T 8 pr. operatur eras. M, om. N alt. et om. v 9 unum R 11 uerbum unum MN 12 est uerbum 0 humanum] add. sed apostolus succarrat et dicat: puto et egodeispiritum(sp. dei v) habeo (Z Cor. 7,40) Ov.om.cet.a et codd. Mediol 13 caeleste] adtl. et R s. 1. mlv in om. a plerique.a, add. est Rv 14 pr. uerbum om. b est om. v 16 multa sunt] est multa T 17 est om Ga illud MN 19 alibi bis Rml et om. 0 22 consilii om. N plenioris] s. Scr. id est facundiae Nm2 2.3 spiritus pietatis MNO et] sic et Mm2 tamen R in rus.v 21 uul 31 pr. est] et Gml ita et Chn2 ita est a alt. est] et Bv 26 heliab MNT coliab OPmZa Oliab v diuino spiritu 0 27 atque om- B secundum sensum, quem dedit his deus, sed etiam ceteris sapientibus intellegere et facere omnia opera secundum omnia, quae dominus imperabat. itaque fecerunt quae non didicerant nec uiderant secundum ea, quae his spiritus demonstrabat. et plerisque uidetur alius apostolorum spiritus, alius prophetarum, et diuersus in singulis; sed non est diuersus, sed unus est spiritus, diuidens genera diuersa uirtutum.

unde non dubium uideri debet, si aliis uerbum apostoucum, aliis propheticum, aliis angelicum, aliis uerbum operatorium datum est, et unum est uerbum diuidens se singulis pro nostra possibilitate uel pro sua uoluntaria largitate. hoc uerbum igitur, quod est caput omnium, hic per speculum uideo et ideo uerba dei hic custodire non possum; sed cum uidero gloriam eius reuelata facie, tunc uiuam et uita uiuens etiam uerba diuina custodiam.

Ideo ergo secundo uersu dicit: adaperi oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua. qui adaperiri sibi oculos petit, utique et grauari intellegit; neque enim medicum rogat nisi qui remedium aegritudini suae poscit. dicit ergo iste ad medicum uenientem de caelo: adaperi oculos meos. si turbatus est oculus, facile dolor omnis sedatur collyrio; sin uero acies eius umoris suffusione praetexitur. maiora remedia quaeruntur. est ergo, sicut in oculis corporis.

ita etiam in oculis animae huiusmodi quaedam passio quae ingrauescat necesse est, nisi bonus medicus «elamen illud abstulerit et nebulam quandam concreti humoris, quae inpedire uel potius operire, ne uideat quae uidebat, mentis aestimatur obtutum. inrepsit aegritudo ueteri fermento, eo quod non exuimus uel gentilem uel Iudaicam suffusionem, cum primum ueniremus ad ecclesiam , non audiuimus dicentem boni medici disciplinam: e xpoliantes ueterem hominem cum actibus eius, induite nouum qui renouatur i n agnitione 11 cf. ICor. 13, 12 12 cf. II Cor. 3, 18 14 - 18*Ps. 118, 18 25 cf. I Cor. 5. 7 27*Col. 3, 9—10 def.A 2 opera secundum omnia om. b deus a 8 prophetarum P euangelicum av uerbum om. MN 9 est datum a et] add. tamen Rm2v sese 0 11 dei om. Ov e T 13 uita] ita MNa 14 aperi MNP 15 adaperire Gm1 Pm1Rm1 jj aegritudine Pml aegritudinis OPm2R suae aegritudinis JINT 18 turbatus est] tarbatur O 20 tumoris codd. tegitur Rm2 21 ita om. b 4 ingrauescit P necesse est eras. PR 23 illud nelamen OR 27 docentem a et docentem v discipulum O 28 eius] suis GΟαv, cf. traciat. 10, cap. 17

secundum imaginem eius qui creauit eum. superuestiuit ergo se aliquis, non expoliauit: serpit grauior aegritudo, grauat oculos diuturnum uelamen, non potest quisquam illud auferre, non angelus, non uirtutes, non dominationes, non potestates. ; manet uelamen, lectionem inpedit, uisionem obducit; quod non reuelatur, inquit apostolus — hoc est: a quocumque alio —, nisi in Christo fuerit euacuatum. cum uero conuersus huiusmodi fuerit ad dominum, auferetur uelamen.

Habes igitur quomodo auferas uelamen, quod manet supra oculos cordis tui; conuertere ad dominum, et uelamen cadet. conuersus est Paulus ad benedictionem Ananiae; uelut squamae ceciderunt ab oculis eius et uidit, qui per triduum ante non uiderat; simul oculus corporis animaeque sanatur, quia medicamentum ei medicus demonstrauerat ille de caelo, de quo scriptum est: misit uerbum suum et sanauit eos et ex omnibus infirmitatibus suis liberauit eos. non est medicus iste de terris, qui omnes curat infirmitates et populos integros sanat.

mitte ergo, pater, medicum istum, ueniat uerbum tuum, aperiat oculos meos. et apostolorum oculi clausi erant, nisi eos Iesus aperuisset. denique duobus ex his euntibus in castellum, cui nomen Emmaus, cum interpretaretur scripturas et benediceret eos, aperti sunt, inquit, oculi eorum et cognouerunt eum. ergo nisi Iesus aperuisset nobis oculos, nemo uidisset; nisi Iesus sustulisset uelamen, nulli euangelii gratia refulsisset. et Petrus clausos habebat oculos et Iohannes clausos habebat et Iacobus clausos habebat. denique in monte grauati erant somno, sed excitati maiestatis fulgore diuinae oculos cordis sui aperuerunt. et quia siti in corpore plene uidere non poterant, obumbrauit eos nubes, ne corporis oculos gloriae caelestis fulgor hebetaret. 1 cf. II Cor. 5, 4 4 cf. Col. 1, 16 5*11 Cor. 3,14 7 II Cor. 3. 16 11 cf. Act. 9,17-18 14*Ps. 106, 20 21 Luc. 24, 31 24 cf. Matth. 17,1—5 def. A 2 aliquis se 0 aliquis] add. sed Km2 3 efferre Rml 5 uelamen] add- illud Ov 6 inquid GJIPmI 9 super MO 11 et ad Gin2MN annaniae G, add. et P uelnd MRml 12 ante om. T 13 oculos Gm1 Pm1 Rm1 eius MNT 16 suis] eorum 0 19 aperiret 0 20 emaus NOP Ra 22 inquid RmI. om- 0 oculi eorum inquit MN 23 Iesus om. 0 24 oculos habebat MN 25 et Iohannes . clansos habebat om. Mml N, add. oculos a iacob O 27 qui Mm1NT siti]sie O 28 nubis Pml 29 ebetauit Nml

Quis igitur tantus, ut aperiat oculos et legis uideat sacramenta, nisi ei Christus demonstret? non Moyses tantus. denique iubente domino uirgam proiecit et facta est serpens et fugit ab ea; adprehendit caudam serpentis et facta est uirga, et adhuc non cognoscebat mysterium. quo declarabatur descensurum in terras \' dominum Iesum, qui cum se exinanisset, deponi in crucem et proici pateretur in tumulum, de quo secundum oracula legis resurgens in gloriam dei diuinaeque sedis regale consortium de serpente remearet.

adprehendamus ergo et nos caudam serpentis illius crucifixi, ut potestatem eius regiam possimus agnoscere. et illa, quae in pedes eius misit unguentum, tenuit eum. caudam ergo serpentis adprehendit Moyses et apertum est os eius. non ergo locutus esset de eo, nisi ipse dominus os eius aperuisset.-

Dauid adaperiri sibi oculos hic petit et in superioribus dixit: quis ostendit nobis bona? erat sub lege nutritus et sciebat, quia lex umbram habet futurorum bonorum; ipsa bona non iam per umbram, sed apertis oculis uidere cupiebat. nouerat, quia exemplari et umbrae caelestium mysteriorum seruiebant, qui secundum legem Moysi deseruiebant.

uolebat ipsam cultus diuini conprehendere ueritatem et ideo, ut ab oculis suis uelamen discuteret, conuersus ad dominum precabatur dicens: adaperi oculos meos, et considerabo mirabilia delege tua. intellegebat uere militiam esse caelestem, quam posset unusquisque ex lege cognoscere, cui tamen dominus reuelasset. quis enim de terrenis ad caelestia, de umbra ad claritatem, de exemplari ad penetralia ueritatis humano gradu sine diuino ductu possit ascendere?

Quis potest considerare altare illud caeleste uerumque templum, sacerdotes et leuitas, non istos secundum carnis officia, sed 2 cf. Ex. 4, 3—4 4 . 9 cf. Ioh. 3, 14 10 cf. Luc. 7. 38 15 Ps. 4. 7 16 cf. Col. 2, 17 18 cf. Hebr. 8, 5 21*Ps. 11S, 18 23 cf. Luc. 2, 13 def. A 2 demonstrarit M demonstraret nonne MNPRT 3 eo r 4 adhnc om-MNT 5 quod MSOPm2T declarabat Tm2 6 deponi] poni a cruce jf proici] poni Mm2N deponi a 7 tumulum] add. quasi serpens de uirga factus est (om. av), quia in tumulum proiectus est (om. Tav) Gm2Tm2αv, om. eet. et codd. Mediol. 8 gloria MXPml 9 et nos ergo 0 10 possimus regiam O 12 eo] deo O 13 aperuisset os eius O 15 et om. Gav 16 in ipsa Rm2 non ow-GmlR iam non av 19 diuini cultus 0 20 decuteret a 21 depre- cabatur a 23 ueram N possit a 25 exemplaribus O 26 gradu] ductu uel gradu M posset Mm2Rm2 27 uerumque] add. illud a illos secundum spiritus gratiam? denique hanc solam sibi gratiam pro maximis optabat Dauid dicens: unam petii a domino, hanc requiram: ut inhabitem in domo domini

omnes dies uitae meae et ut uideam delectationem domini et considerem templum eius. quis poterat cognoscere, quod offerret diues magnum munus, secundum quod potest manus eius, ut soluatur eius peccatum? quis poterat intellegere, si non haberet quid offerre.uerbigratia arietem, quia non soluebatur eius peccatum ? quis poterat aduertere, quae essent illae inmunditiae, quas soluit non lex quam putant Iudaei, sed lex spiritalis quam Paulus agnouit ? quis poterat uidere remissiones peccatorum ueras, quarum exemplar in lege, ueritas in euangelio est, dicente domino Iesu: dimissa

sunt tibi peecata, non per hircorum sanguinem, sed per hostiam sui corporis ? ille itaque diues in lege, qui perfectae maiestatis in Christo plenitudinem confitendo et quasi eam quibusdam ad illud altare caeleste fidei manibus offerendo peccatum suum soluerit; ille uidet uerum sacerdotem, qui uidet principem sacerdotum, ille templum uerum considerat qui audit dicentem: soluite temp lum hoc, et in triduo resuscitabo illud. magnum templum, de quo uirtus exibat et curabat omnes, mirabile illud altare, in quo unius agni sacrificium tulit peccata mundi, ille praestantissimus leuita, qui uenit non ut ministerium exigeret, sed ut omnibus exhiberet suae ministerium passionis, cui portio deus, qui hic nihil possederit et omnia possideret.

Quid autem dicam de Hebraeo, quem lex sex tantummodo iubet seruire annis et septimo anno exire seruitio ? quis iste Hebraeus 2*Ps. 26. 4 6 cf. Xum. 6. 21 10 cf. Rom. 7, 14 l2*Luc. 7. 48 13cf. Hebr. 9. 12 laIoh. 2.19 21 cf. Ioh. 1,29 23cf. P*. 118.57 cf. IICor.6,10 24 cf. Ex. 21, 2 25 cf. Uerg. Ecl. 1. 40 def. A 1 esse sibi 0 2 obtabat OP optauit a ad dominum PRml 4 omnibus diebus MN et om. 0 5 considerem] ut uisitem MNT 7 quid R quod 0 quis eet. av 8 offerret OR nonj add. secus Tw2 11 poterit Gm1 13 peccata] add. tua 0 14 sui corporis hostiam 0 utique a 16 manibusJ pergit J. solueret AR 17 uidit bis codd. praeter 0 18 considerat uerum G hoc templum GR hoc om. P 19 suscitabo MNPT excitabo v 20 exiebat Gm1PRm1α 21 peccatum NT 22 ministerium suae passionis exhiberet MN misterium 0 23 qui hic nihil] quii nihil MT quorumnihiliV nichil hic 0 pr. possiderit Pml possideret OPm2a et] ut Am2v alt. possederitO possidet Rm2 24 sex] septem GMNPR tantum Mm2 25 axire] add. a GMm2αv qui R, add. est MNOT seruus ? quis Hebraeus liber poterat intellegi ? quis tantus, ut annos aeternos in mente habens uideat uerum Hebraeum. qui non in perpetuum manet seruus. sed sex annis seruili functus officio septimo anno gratiam libertatis adipiscitur?

cuius uidetur Isaac patriarcha seruitutis et libertatis non ignorasse mysterium, qui ait: seruies fratri tuo. et erit cum deposueris et solueris iugum eius a collo tuo, significans fore tempus, quo etsi quis seruierit hic positus fratri suo, postea tamen exactis annis, qui ex istis diebus atque istis quos hic exigimus mensibus colliguntur, soluat iugum a ceruice sua, quod fit septimo anno remissionis.

conicere possumus ueri Hebraei typum in Joseph, qui portauit semitutisiugum, sed eum culpa non cepit, non carcer inclusit, non Aegyptus colorauit. conicimus in Petro Iohanne Iacobo, qui creati et instituti sub iugo legis soluerunt tamen fratris sui Iudaicum iugum, ubi legitimae tempus quietis aduenit. quando refulsit his remissio peccatorum.

Et hoc tamen hic in umbra adhuc gestum comparatione caelestium : quanta autem quies illa, quae exlege conicitur, in euangelio reuelatur, dicente domino Iesu: uolo ut ubi ego sum et isti sint mecum! quam beatus, qui istius habitationis fructum quietis consortium illic potuerit promereri ! tunc intelleget, quid sit aperuisse oculos, ut uideret mirabilia de lege dei.

Bene admonuit lectio euangelii quae decursa est, in qua sanatus est leprosus ille, qui dixit: si uis. potes me mundare, in uoluntate domini constituens potestatis effectum. cui respondit similiter: uolo, mundare. praemissa pietas uoluntatis, secuta potestatis auctoritas est.

omnibus dicit Iesus uoio, qui non uult esse peccatum. uelle Christi commune in omnes est, mundari fidei est credentis in Christum. et tetigit eum. 1 cf. Ps. 76, 6 5*Gen. 27, 40 19*Ioh. 17, 24 22 cf. Ps. 118, 18 24 Luc. 5, 12 26 Luc. 5. 13 29 Luc. 5, 13 GNOP2 uirum Aml PRT quia PR 3 obsequio a 6 disposueris S 7 forte GNOPRT .9 exj sex: av. cf. tractat. 5. cap. 10 atquej add. ex O 11 ueri] serui 0 iugam seruitutis 0 13 decolorauit v 15 legitimum Mm2NT 18 quanta] hic incipit cap. 28 in v 19 reuelatur] add. et adhuc integra reseruatur Ov sum ego O 20 ipsi 0 sunt Rml 21 illius consortium (om. illic) MintellegitGPm1Rm1α intelligiturO 23 ammonuit N 24aita 25 dei O 27 est auctoritas (-tatem M) potestatis MN IesasI iohannes G 28 peccatorem Am2Rm2 peccaturem Rm1 inomneseoromuneO 29 mundare MN tangit eos, quorum fide tangitur. denique dicit: tetigit me aliquis; sentio uirtutem exisse de me. habes operationem inmaculati corporis, habes remissionem diuinitatis.

Sed ut plenius sanaretur, aperuit oculos eius dicens: uade, ostende te sacerdoti. multos sacerdotes habebat synagoga: sed qui oculos aperit, falsos non uidet sacerdotes, uerum aspicit. quis est uerus sacerdos nisi ille, qui sacerdos est in aeternum ? et ideo pater dixit ad eum: tu es sacerdos in aeternum.

aperuit ergo oculos eius et uidit et intellexit, quale munus pro emundatione sua deberet offerre. beatus qui audit haec; quanto beatior qui uidet, qui se uero potest ostendere sacerdoti, ut non habeat quod timeat in se uideri, qui se prius aspicit facie reuelata! nam nisi ipse se prius uiderit, non audebit ostendere, sicut Adam, qui se occultare cupiebat, quia non agnoscebat. sed iam etiam id quod sequitur consideremus.

Aduena ego sum in terra, ne abscondas a me mandata tua. non cuiuscumque uox ista est, sed eius, qui terrenis renuntiauerit uoluptatibus et omni se mundanae cupiditatis exuerit affectu. ille est in hac terra aduena. qui potest dicere: nostra autem conuersatio in caelis est, qui suam habet in domino portionem, qui potest dolere, quod diutius uiuat in terris, qui uitae huius longaeuitate lassatur, cui prolixitas habitationis huius fastidio sit, quam sanctus auersatur et dicit: uae

his qui habitant in terra, qui dissolui non timet et, si soluatur, praesumit se cum Christo futurum. hic uere peregrinus in terra est, qui sanctorum est ciuis et domesticus dei et thesaurum sibi condit in caelo. non utique is exiens de Aegypto in hanc l*Luc. 8. 46 5 Luc. 5, 14 8 Ps. 109. 4 13 cf. Gen. 3. 8 16*Ps. 118. 19 20 Phil. 3. 20 21 cf. Ps. 118.57. 119, 5 23*Apoc. 8. 13 24 cf. Phil. 1. 23 26 cf. Eph. 2. 19 cf. Matth. 6. 20 2 sentio] add. enim Av 4 plenus a 6 aperuit O-mlRml uidit a 7 qui] add. uerus G est sacerdos Mv 10 debere a 11 uidit NPmla sacerdoti potest ostendere 0 13 ostendere se (se ost. v) Ov 14 quia] add. se v cognoscebatur MNT agnoscebatur P iam] etiam Gml, om. 0 id etiam AOR 16 ne] non MN abseon (sic) P 18 omni se] omnis a mundano 0 exuerit cupiditatis MN 20 autem eras. M 22 istius 0 23 fit Am2 aduersatur Oo 24 iis v 25 praesumat MNOPRM1α est in terra MN 26 quia au ciuis est o intellegibilem Aegyptum remeare desiderat nec depositae senectutis et mortis pauescit confinia nec horrea struit messibus recondendis, iam alienis uicturus aetatibus, sed sola diues uirtutum fecunditate ea congregat, quae sibi nec mors possit auferre.

Meritoque dicit: concupiuit anima mea desiderare iudicia tua in omni tempore. quod utique non facit nisi liber a uinculis, non solum a uinculis sollicitudinis saecularis, sed etiam a uinculis caritatis humanae. uincula conplura sunt in hoc saeculo: uincula sunt desideria uiuendi, uincula sunt oblectamenta uoluptatum, uincula sunt honorum, uincula coniugii. denique dicit tibi bonus magister: solutus es ab uxore? ne quaesieris uxorem.

nec tamen peccat qui morem acceperit, sed innectit sibi uincula mentis, quia sollicitus est quomodo placeat uxori — beatior esset, si deo soli placere desideraret -, carnis autem, quia ligatus est qui sui non habeat corporis potestatem. ergo quia mandatum dei est, quod legis oraculo et apostolico sermone depromptum est, ne quis uxorem diuitias honorem necessitudines deo praeferat, qui autem praetulerit, fit obnoxius iudiciis dei, ideo prius poposcit, ne abscondat ab eo deus mandata sua. qui enim mandata cognouerit et custodierit, non refugit iudicia diuina, sed desiderat meritoque tamquam reuelatis sibi mandatis ait: \'concupiui desiderare iudicia tua in omni tempore-.

Non dixit \'concupiui iudicia\', sed \'concupiui desiderare\'. sicut enim uita uiuere plus est quam uiuere — uiuere namque commune etiam huius est uitae, uita autem uiuere beatorum est —, sic concupiscere, ut desideremus iudicia dei, plus est quam desiderare iudicia; concupiscimus enim desiderare, quasi non sit potestatis nostrae desiderium, sed gratiae dei. cum enim dominus oblectari 5*P.s. 118, 20 11*1 Cor. 7. 27 15 cf. I Cor. 7, 4 16 cf. Deut. 6. 5. 33, 9htth. 10, 37 21. 23 cf. Ps. 118. 20 25 cf. Ezech. 18, 9 sib.2 pauescat G struat Gml seruit N 4 sibi congregat quae AOR sibi] add. nec senectus perditum dare Gm2Tm2a 7 all. non] nee Av 8 humanae caritatis MN conpluria GPR 14 soli deo 0 desiderasset. Carnis autem alligatus est oinculis qui 0 15 camis] carni Gml cernis Gm2MNRΤαv qui sui] quis ac APR quis Gm1 habet GJINOTav 16 dei om. AR 1spraeferat deo M sitif 19 alt. mandata] add. dei AOv 23 pr. concupiuit Pm1 sed) add. AR 24 sic PT 25 est etiam huius 0 27 enim om. R nos uiderit cupiditate desiderii iudiciorum suorum, sobrium auget affectum; cum autem peccamus, non concupiscimus desiderare iudicia dei.

neque enim aegrotus uri desiderat uel incidi, ut pcssit recipere sanitatem. refugit qui grauius aegrotat, ne uratur, ne incidatur, ne alligetur, ne abstineatur a cibo; qui autem salutarem habet ualitudinem, medico securus occurrit. unde etiam dominus non otiose ait: desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum, non solum desiderans, sed etiam geminato desiderio concupiscens remissionem tribuere peccatorum. concupiscamus ergo et nos desiderare iudicia dei—bona conscientia quae, cum examinatur, probatur-et concupiscamus desiderare in omni tempore, ut nullum momentum bonae praetereat uacuum cupiditatis.

Sequitur uersus quintus: increpasti superbos; maledicti qui declinanta mandatis tuis. cum dominus Iesus per oboedientiam genus humanum redemerit, iustitiam reformarit, serpens autem per inoboedientiam peccatum introduxerit, quid uitii habeat superbia hinc aestimare possumus, cuius auctor diabolus est, quem inducit propheta dicentem: ponam

thronum meum supernubes et ero similis altissimo. itaque cum sit nequissimus, ut honorem non dederit domino deo nostro, peiores tamen discipulos erudiuit. ille enim se sic exaltauit, ut uellet aequari et similis esse altissimo, discipulus autem eius significatur ab apostolo indignaturus aequalem similemque se aestimari deo. scriptum est enim: cum reuelatus fuerit homo iniquitatis et filius interitus, qui aduersatur et extollitur supra omne quod dicitur deus.

magister igitur similem praesumit, hic superiorem. ideoque et dominus ad discipulos suos dixit: maiora his facietis, ut, 7 Luc. 22,15 13 Ps. 118, 21 15 cf. Rom. 5,19 18*Esai. 14,14 24*11 Thess. 2, 3-4 28* Ioh. 14,12 1 angit Pm1Rm1 4 egrotatur Pml 5 abstineat Am2Mm2Οαv ualetudir.em MNu 7 pasca MO 9 remissionis Oral retribuere v 10 quae om. Gm1MNOPRΤα 11 eoncupiscimns 0 13 sequitur-quintus om. μ quintus uersus JfTb 14 cum] add. enim a 15 redimeret GPmlRml 16 reformaret GPm1Rm1 reformauerit OPm2av 21 enim] autem Gml sic se N 22 uellit Gm1 nelit P aequare GPRml altissimi P eius] add. ut a 23 se post indignaturus tr. O, postaequalem tr. a 27 similem) add. se Ov, honorem a 28 suos om. 0 quibus serpens plus ademerat quam ipse amiserat, maiora Christus facere donaret quam ipse in terris fecerat; in se enim uoluit principem mundi fallere, in discipulis triumphare.

Itaque a tanto uolens crimine uindicare humanum genus introduxit Pharisaeum et publicanum in templo orantes et docuit, etiamsi bona cetera habeat, quod magis superbus offendat quam humilis, qui nulla uirtutum dote subnixus sit: studet enim subplantare diabolus bonis operibus intentos. quantum laborauit Pharisaeus ille, ne raperet aliena, ne iniustus esset, ne adulteraret! quantum laborauit, ne peccaret; sicut peccauit publicanus! quantum laborauit, ut bis in sabbato ieiunaret! quantum laborauit, ut decimam daret omnium quae adquireret! quis nostrum haec facit?

quanti habent possessiones et soli incubant fructibus et solis sibi messes recondunt! aduertit hoc diabolus et perfudit eum ulcere graui, ut non teneret caput mente carnis inflatus et in eo, in quo laudabilis fore crederetur, ibi reprehensibilior iudicaretur. agebat enim gratias deo, quod non esset raptor adulter iniustus. quam noxie ei luctatus est serpens et grauibus eum spiris ligauit! superiorem fecit, ut de altiore deiceret, inferiorem se praebuit, ut sublimiorem casu grauiore prosterneret. mala ruina est adrogantiae, quae superiorem subruit, mala haec lucta serpentis, qua se in plurimos torquet anfractus.

Inflare uolebat et Paulum. quem Paulum? illum utique apostolum non ab hominibus neque per hominem, sed per Iesum Christum. et paene deceperat, ita ut stimulum carnis suae. qui se humiliabat, rogaret auferri. sed bonus dominus. qui Paulum infirmitatibus uellet. facere fortiorem, adhibuit ei angelum satanae, ut suis diabolus artibus uinceretur.

non mentiebatur Pharisaeus, immo etiam uera dicebat; sed omnis qui se exaltat, etiamsi uera dicat, -5 cf. Luc. 18.10—14 14 cf. Hiob 2,7 15 cf. Col. 2, 19 24 cf. Gal. 1, 1 25 cf. II Cor. 12, 7-8 1 admiserat Oa 2 donaret facere 0 in seJ ipseAa 4 a om. 0 9 quantum—10 publicanus om. Mm1NT 10 peccabata quaatum-ll ieiunaret postadquireret tr. 0 12 fecit JI 13 incumbunt GNPTa solisj soli AGMNOT; messem A 14 perfodit M (o in ras.) NPT 15 capud GPml 17 obluetatus r Pm2 18 eum om. O 19 deieceret Pml 20 quae om. GMNOPm1Rm1Τα 1 superiores Oa superiorem enim Tm2 21 obruit a subripuit v quae MNT torquit Pm1 amfractus P 26 Pauium] add. in MN | offendit. denique probabilior Pharisaeus ingressus est templum quam publicanus et tamen condemnatus exiuit; quantum crimen superbiae, ut ei etiam adulteria praeferantur!

Denique dominus, qui aliis donat, superbis resistit et tamquam congreditur his, qui se exaltant, sibique hoc certamen uindicat et, qui aliis conpatitur, adrogantes increpat, quia nihil grauius, quam ut fratres nostros pauperes superbo oculo despiciamus, conformes nobis intolerabili repellamus fastidio, nostra indignos gratia iudicantes, quia sunt inopes, cum paupertas facilius sit deo quam thesaurus acceptior.

Maledicti, inquit, qui declinant a mandatis tuis. supra dixerat ne abscondas a me mandata tua et ideo quasi reuelata sibi mandata cognoscens condemnat eos, qui declinauerint a mandatis caelestibus. et bene dixit \'qui declinant\'; directum enim mandatum est, ideo ab eo nemo deflectat.

Mouet autem, qua ratione hic dixerit: ne abscondas a me mandata tua. quod enim absconditur, obscurum fit et occultum, cum supra dixerit: mandatum domini lucidum, in luminans oculos. si lucidum mandatum, quomodo absconditur, cum lucernam nemo ponat sub modio ? nisi forte lucidum est unum mandatum, multa autem mandata abscondita sunt. nam iudicia tua, inquit, sicut abyssus multa: non \'iudicium sicut abyssus\', sed \'iudicia\' dicuntur.

Uide autem ordinem. supra ait: ne repellas me a mandatis tuis, in sequenti ait: ne abscondas a me mandata tua, hic ait: maledicti qui declinant a mandatis tuis. uere maledicti qui declinant a mandatis tuis, qui referre gratiam debuerunt, primo quia non sunt repulsi, secundo quia non abscondi a se diuina mandata meruerunt. declinat ergo aliquis quod optauit. 4 cf. Iae. i, 6. IPetr. 5.5 11.14.26 P < 118, 21 12.16.25*Ps. 118,19 18*Ps. 18, 9 20 cf. Matth. 5, 15 22*Ps. 35, 7 24 Ps. 118, 10 1 fariseus AP 2 tamen om. GMNOPRmla exinit] add. 0 MNTa 5iis u 7 paaperiores 0 dispiciamus GRml 11 inquid Mm1Pm1, om.O 13 reuelator Rm1 14 declinauerint] declinant 0 15 enim] ergo M ab eo om.MN nemo] atld. nostrum 0 16 moneat Pm] hoe R 21 sunt abscondita MN 25 sequentibus v ait] autem MNT 30 obtauit MP

Sequitur: aufer a me obprobrium et c o ntemptum, quoniam testimonia tua exquisiui. si contemptus obprobrii loco ducitur, quomodo scriptum est: c o ntemptibilia huius mundi elegit deus? sed considera, quia mundi c-ontemptibilia\' dixit, non \'dei\': quod enim in hoc mundo contemptibile, hoc pretiosum est apud deum. denique humilitas in hoc mundo contemnitur, sed dei iudicio conprobatur, et si publicanus se humiliauerit, exaltatur.

audi, quem (non) pro nihilo habeat deus: quicumque sanctus est, qui sine macula uiuit, ueritatem custodit, non adpetiuit proximum suum. ad nihilum deductus est in conspectu eius malignus; omnia quae malitiae sunt pro nihilo ab illo aestimantur. denique gentilitas non est, deuotio autem manet in aeternum. caue ergo, ne Christo obprobrio sis. nolo mihi quicumque maledicat et quasi peccatorem despiciat: quam graue, si Christus dignum obprobrio ducat! uae tibi, inquit. Chorazain et Bethsaida; condemnantur, quia non egerunt paenitentiam delictorum suorum.

nos ergo agamus, ut a nobis auferatur obprobrium. quis autem est qui non est obprobrio dignus ? qui exquisiuit domini testimonia. multi quidem sunt qui uoluntinferre obprobrium seruis tuis, sed ipsi sunt probrosi magis, quia pro nomine tuo pati obprobrium gloriosum est.

Et ideo ait: etenim sederunt principes et aduersum me detrectabant. uox martyris est, qui perductus ad iudicium persecutorum, cum cogeretur idolis immolare et 23 constanter resisteret, iudices autem sedentes in tribunalibus stipati 1 *Ps. 118, 22 3*1 Cor. 1. 28 8 cf. Luc. 18,14 9 cf. Ps. 14, 2—3 10 Ps. 14, 4 12 cf. tractat. 5, cap. 1 init. 15*Luc. 10.13 19 cf. Ps. 118, 22 22*Ps. 118, 23 3 dicitur Gm2 MNT 4 huius om.α 6 contemptibile] eontemnitur A con- temptui Ga in hoc mundo humilitas 0 7 et] sed MN 8 se publicanus M exaltabitur AOR non addidi diligit (diligat v) et non add. Ov 12 sunt] add. reprobauit. talis (hic talis a) etiam si sit gentilis, deuotione humilitatis a deo comprobatur. superbi autem, uelut Pharisaens, arrogantia sua av ab illo otn. MNOPRT 13 obprobrium AR 15 dicat Gm2 16 chorozain AG cho (Co-v) rozaim MNOav Bethsaidaj add. quae a 18 auferatur a nobis 0 19 quis MN testimonia domini 0 20 obprobrium inferre 0 magis probrosi av 23 aduersus Ra detractabant GMNmlPBmJ 25 resisterit Pm1Rm1 sedentes om.MNO officiis, indignantes, quod suis non obsecundaretur imperiis, conferrent quo dignum supplicio censerent, stabat intrepidus dicens:

sederunt principes et aduersum medetrectabant. est etiam domini uox ista. cum conuenisset presbyterium plebis et principes sacerdotum et scribae et ad concilium Iudaeorum deductus esset dicentium: quid adhuc desideramus testes? audiuimus enim de ore ipsius, et staret ante praesidem et duceretur ad crucem, quid pulchrius diceret quam: sederunt principes et aduersum m e detrectabant ? hoc est: \'me stante sederunt principes et, quia tribunalium fulcro sublimes erant, dominum non uidebant.

sedebant ergo elati fastigio principatus nec principem principum cogitabant. sed parum hoc. \'a due r sum me, inquit, detrectabant. ego eorum redemptor adueneram, ego ueneram ut omnium peccata mundarem, ut recuperarem amissos, restituerem paradiso sancti Iacob hereditatem, et illi aduersum me detrectabant. et ideo, imitatores mei, discipuli mei, nolite iniuriam erubescere, si stetis ante principes pro nomine meo, cum ego steterim pro uestra salute\'.

Denique traditur in custodiam Petrus cum ceteris apostolis et postera die statutus ante concilium constanter dicebat: principes populi et seniores Israel, (si nos hodie diiudicamur quod benefactum sit homini infirmo, in quo iste saluus factus sit, notum sit omnibus uobis et omni plebi Israel, quod in. nomine Iesu Christi Nazareni, quem uos 3.9.13*PS. 118, 23 4 cf. Luc. 22. 66 6*Luc. 22, 71 7 cf. Matth. 27. 11 20* Act. 4,8-10 1 non suis obsecundaret 0 cum (om MNTm1) conferrent quod dignum suppliciumMNT 2 quo] quod 0 3 aduersus APRa detractabant GMNm1 PRml 4 uenisset MNT presbiterorum OPm2R 5plebis Gavplebscet. 6essetdeductus 0 7 et] et cum GOa 8 pulerius MO 9 aduersus G me om Rml detractabant GMNmlPRml 11 iulchro GNP sublimiores 0 elati a erant Rv, erat eet., add. et 0 in v 12 fastidio 0 13 et 16 aduersus AGOPRw inquid GM 13 et 16 detractabant GMNm1PRm1 redemptor eorum 0 15 hereditatem sancti iacob 0 17 statis 0 steteritis RmZv ante] coram X principe A 18 ego om. O 19 traditus Oav 20 postea O et constanter G 21 israhel PR sinos—p. 65,2 sanus om. codd. α;add. Tm2α sinos hodie (add. etc.a)usque in hoc (in hoc om. T): iste astat coram nobis sanus; ef. tractat. 19, cap. 28 extr. crucifixistis, quem deus suscitauî t a mortuis, in hoc iste astat coram uobis sanus), hoc est: \'uos estis qui statuistis et Christum. gloriae loco ducimus istam iniuriam, quia arguimur pro aegroti hominis sanitate; hanc hereditatem seruulis saluator omnium dereliquit\'.

at illi conferebant inter se dicentes: quid faciemus istis hominibus? et dimiserunt eos. gloriabatur ergo Petrus et unusquisque apostolorum, quia digni habiti sunt qui iniuriam pro Christi nomine sustinerent. recte ergo tunc dicerent singuli: etenim sederunt principes et aduersum me detrectabant.

Sederunt principes aduersus Esaiam et disputauerunt, ut secaretur; sed non timebat eos, qui dicebat: audite, principes Sodomorum. sederunt aduersus Hieremiam, ut mitteretur in lacum; sederunt aduersus Zachariam, qui occisus est inter templum et altare; sederunt aduersus Susannam et contra castitatis feminam iudicabant, sed ut ostenderetur principum bonum non esse concilium, excitauit pueri spiritum dominus et quam principes ream mortis pronuntiauerant, eandem propheta totius innoxiam criminationis absoluit.

Sunt et alii principes, qui aduersus nos detrectant, de quibus dicitur: quoniam non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates, aduersus mundi huius rectores tenebrarum harum, aduersus spiritalia nequitiae quae sunt in caelestibus. isti sedent et explorant, qui iustus sit in hoc saeculo, qui christianus intente deo seruiat studiosus boni operis et facti.

detrectant de eo 6*Act. 4, 16 9*Ps. 118, 23 11 cf. Hebr. 11,37 12 Esai. 1, 10 13 cf. Hier. 45 (38), 4—6 14 cf. II Par. 24, 22. Matth. 23. 35 15 cf. Sus. (Dan. 13) 21*Eph. 6, 12 3 loco gloriae 0 4 arguimur post sanitate tr. 0 prae PmlRml saluator omnium seruulis 0 5 ille Rml 10 aduersus AGRa detraetabant AGMNmlGmlP 11 aduersum M isaiam AGv 16 sed] sederunt T non esse bonum 0 17 consilium GORav 18 mortis] add. esse 0 00 et om. M aduersum MN detractant GMNOPRml 21 dieit AOPR 23 huius mundi MN 24harumom Gml 26quisintiustiO 27 detractant MNmlPRml detractant- que 0 de eo] ei 0 LXII. Amlsoa. Fan 5. Petsehenig. 5 . dicentes: \'insidiemur illi, inpediamus eum, prohibeamus eum efficere quae desiderat, conteramus eius mentem, frangamus eius animum aduersis frequentibus ac repentinis et, si deo probatus est propter iustitiam, rogemus dari nobis temptationes eius.\' neque enim in tantum prophetam temptationum eius, quas plurimas subiit, potestatem

habere potuissent, nisi dominus probandi sui militis causa dedisset, ut maiore eum gloria coronaret. quis igitur regem Saul excitauit in eum nisi spiritus malus, sicut legimus, qui se dolebat excludi, quotienscumque Dauid uel citharae sono uel bonorum consiliorum atque operum fidibus ac neruis mentem regis animumque demulcebat? quis excitauit Doech Syri nequitiam, ut sanctum uirum proderet et hospitalem humanitatem deduceret in periculum sacerdotis? quis inflammauit ardorem Amnon, ut domum incestaret propheticam et contristaret animum patris alterius incesta libidine, alterius iniuria, ut, qui aliis prophetabat, domus suae mala praeuidere non potuerit ?

quis armauit furorem Abessalon, ut patrem domo excluderet et parricidali persequeretur proelio ? sed cum prope uiribus regni iam esset sanctus inferior, hoc uno incensa aduersum se diaboli restinxit spicula, quod, cum filius necem peteret patris, ille tamen salutem filii pietatis mandabat affectu.

Ergo principes populi, ut Achitofel, et ceteri bellantium duces sederunt; tractabant principes populi cum Abessalon aduersus prophetam. et ideo dicit: e ten i m sed erunt principes et aduer sum m e detrectabant; s eru-us autem tuus meditabatur i n iustificationibus tuis. 7 cf. Ps. 8, 6. Hebr. 2, 7. 9 8 cf. I Reg. 16, 23 11 cf. I Reg. 22,9 sqq. 13 cf. II Reg. 13 16 cf. II Reg. 15 19 cf. II Reg. 18, 5 21 cf. II Reg. 15, 31 23*Ps. 118, 23 2 mente N alt. eius oni. Ga animum eius v 3 ac] et 0 4 nobis dariK 5 propheta AGNPR prophetae 0 eius om. 0 subiit] add. conpotes a 6 potuisset Gm1Pm2Rm2 causam OPRa 7 maiori SmZP eum] cum JIPR 8 solebat Gml 9 -cumque eras. JI atque opemm] operumque av 10 mulcebat MNPTa 11 doec Pml 13 ardore J. amon M ammon NOTav incertaret A 14incestia 15 ut] et Nm2PRv. om. O quia Gml prouidere: Pml potuit AGm1Mm1NPRα potuisset Mm2 poterat 0 16 furore A. 16. 22 abesalon GRml absalon MNOa 17 prosequeretur 0 18 accensa 0 restrinxit a 19 peteret necem 0 21 aeitofel GRml 22 tractabant] adil. ergo a 24 aduersus GPRa detractabant GMNmlOmlPRml 25 exercebatur v aduertimus arma iusti, quibus omnes aduersariorum repellat impetus.

alibi ait: cireumierunt me et expugnauerunt me gratis. pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi, ego autem orabam. hic ait, quod studium ei non exercendae ad belli artes fuerit iuuentutis, non decipiendi aduersantis astutia ulla cordis, ut illum uinceret quem uidebat, sed aduersum eos proeliabatur quos non uidebat maiorque in eo pietas quam uirtus corporis militabat. itaque in dei exercebatur iustificationibus, ut contrario ictu diabolum uulneraret.

ille eum ab intentione iustitiae et studio deuotionis occupationibus bellicis conabatur abducere, hic magis se diuini operis et cultus meditationibus occupabat. itaque dominus protexit eum, in quem sperauit, cum quo loquebatur, cui toto adhaerebat affectu. iustus enim aut deo loquitur orando aut diuina loquitur opera laudando et semper loquitur opera dei, ne loquatur os suum opera hominum. nihil terrenum iustus loquitur, nihil mortale agit.

Ideoque dicit: etenim test i m on i a tua medi tatio me a est et consilia mea iustificatio tua. aduertis quid doceat, quod haec debeant esse consilia iusti, ut meditetur mandata dei et exerceatur in dei laudibus et oraculis, ut iustificet dominum semper? qui facit quae deus mandat, quae deo credit placere, deum iustificat. quod ex lectione euangelii possumus intellegere, dicente euangelista. quia Pharisaei spreuerunt consilium dei, non baptizati baptismo Iohannis.

hoc in uno libro, in alio autem habes: non iustificauerunt deum, qui baptizari noluerunt. ideo dominus ad Iohannem dicentem: ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me? respondit: sine modo; sic enim oportet nos implere 2*Ps. 108. 3—4 8 cf. Ps. 118, 23 12 cf. Ps5 17. 3.143, 2 15 cf. Ps. 16. 4 17*Pi. 118, 24 23 cf. Luc. 7. 30 25*Luc. 7, 30 26*Matth. 3, 14—15 1 aduertamus M reppellat G impetus repellat 0 2 dicit O -circuierunt JINOPa 5 eius M exercendi P aduersantes Rml 6 adstutia G 9 eum] enim N 11 meditatione a 12 dominus] dum MNm1 dum hec agit Nm2 13 cum deo av 16 morale APtnl ait N 18 mea est om. A coDsilium meum 0 21 quae] quod utroque loco O credit deo MRαv 23 euangelio a 24 habes autem a 25 qui AMR quia cet. QV, ef. tractat. 15, 30. 18, 30 27 debeo a te O 28 implere nos GP b*..—..- omnem iustitiam. qui ergo facit mandata dei, iustificat deum, quia facit eius iustitiam; et bonum est ut consilium dei sequantur hominum consilia, quia dei consilium certum semper, nostra autem plerumque incerta consilia ex rerum probantur euentu.

\'Deleth\' quarta littera secundum Hebraeos significat Latine \'timorem\' uel, ut alibi inuenimus, \'natiuitatem. sed utrumque potest congruere et conuenire sensui. natiuitas enim eorum est quae generantur in hoc saeculo, per quam intelle gimus corporalia et materialia quae sunt caduca, et ideo a timore non distat; ex corporalibus enim et materialibus nascitur timor. quid enim est terrena natiuitas nisi timor?

Denique inde incipit uersus: adhaesit pauimento anima mea; uiuifica me secundum uerbum tuum. per pauimentum terram intellegimus, per terram materialia. peccatori autem dictum est: terra es et in terram ibis, eo quod diuinis mandatis inhaerendum non putauerit, sed in mate-

rialia et corporalia deflexerit, cui inpressa fuerit uitae huius saecularis delectatio. denique eiectus de paradiso, hoc est ex illo sublimi et caelesti loco ad quem raptus est Paulus siue in corpore siue extra corpus nesciens, ex illo ergo eminenti loco deiectus in terram deplorat Adam dicens: adhaesit pauimento anima mea, sicut alibi ait:

humiliata est in puluere anima mea i et adhaesit in terra uenter meus. paenitentiam 14.23 Ps. 118, 25 17*Gen. 3.19 21 cf. II Cor. 12.3—4 24TS. 43,26 2fecit GPR 3 consilia hominum O 4 consilia plerumque incerta 0 ex] et GJINPRT,om. 0 euentus G, add. Explicit de tertia littera (litera IIIT). Incipit de (quarta de AmI) littera quarta (IIII littera T) APRT, om. eel. 7 Deleth (Deleht Nm2 Daleth av) post Hebraeos tr. MNav 9sensu AOPm1v eorum enim M est eorum O 11 a om.GMm1NRm1T ex] e b 12 est enini 11 14 coepit av 18 non pitauerit inherendum 0 19 huius om. 0 saecolari3 om.AR 20 eicitur G, add. est 0 21 ad quem] atque Gml ad quae Gm2 v 22 ergo] enim M terra G deploret v gerentis haec uox est, qui meminisset adhaerentem se deo nescisse nec potuisse discernere quod non discreuit et Paulus, utrum in corpore esset an extra corpus: ita infirmitatem pigritiamque corporis minime sentiebat cui domini adhaerebat praesentia. spiritus ergo propheticus, qui dolorem expressit. uel dominus, qui suscepit eius infirmitatem, personam repraesentat Adae eiusque adsumit adfectum.

Loquatur ergo Adam: adhaesit pauimento anima ni e a. qui ante beatissimus auram carpebat aetheriam, curas uitae huius et taedia nesciebat, is nunc sollicitudine mundi huius, luxuriae studio pecuniaeque cupiditate curuatus ut uulpis foueis se inserit latibulisque terrestribus. merito adhaerebat pulueri qui se leuare non poterat, nisi eum supra crucem suam Christus leuasset, merito adhaerebat pauimento qui se abscondebat a Christo. non adhaeret pauimento cui dicit Iesus: sequere me. non adhaeret pauimento qui audit et sequitur legem dicentem: post dominum deum tuum ambulabis et ipsi adhaerebis.

Quomodo ergo pauimento adhaereat unusquisque, quomodo deo, audi dicentem: qui adhaeret meretrici unum corpus est, qui autem adhaeret domino unus spiritus est. terra ista, quam gerimus, meretriciis quibusdam nos inlecebris capit et quasi uultus quosdam uoluptatum corporalium delectationum fucis inlinit, ut lateat in his ueritas et forensi quadam specie decipiant adpropinquantes. sed cum interiorem oculum mentis ad tL\'mpus obduxerint. postea tamen decusso uelut quodam puluere uoluptatum huiusmodi decore, quam sit inanis gratia saeculi huius aut corporis, facile deprehenditur. 2 ef. II Cor. 12. 3 8 ef. Uerg. Aen. 1, 388 et 546 14 Ioh. 1, 43 15*Deut. 6.13 18*I Cor. 6.16. 17 1 meminit 0 4 qui AR praesentiie ARm2 5 pr. qui om.AGΜΝΟΡα 6 eiusqle] et av assumit (adsumpsit b) eius at\' 8 aurum Pml aetheream ORm2\'av 9 mundi] uitae JINT luxoriae Rml 10 curuatur GXPT. add. atque Gm2Tm2a ut 0 eod. Momac. 2564, v; om. cet. a uulpes NO uulpium Ta (uulpis primus casus est) 11 lauare Pm1 12 super M leuauisset 0 13 adhaerit Pml 19 autem om. AR deo AJJNOav, cf. tractat. 11. cap. 4 20 meretricis Mv 22 sucis 0 ueritas] vel feditas s l.Mm2 24 obduxerunt Ov abduxerint a 25 huius mundi 0 dedecore M decora NPmlT gratia] gioria 0 s

Bonum est igitur adhaerere domino nec inflexam ceruicem habere ad iugum mundi. ideoque ecclesiae uel forti animae dicit Sapientia: sicut turris Dauid ceruix tua, quae aedificata est in Thalpioth. mille ostia pendent in ea et omnia iacula potentium. erecta enim ad deum ceruix et iugo Christi habilis, quae nulla in terrarum inlecebras infle-

xione curuetur, sicut Christi regalis est turris, cui iugum suum Nabuchodonosor non possit inponere. condidit enim turrem illam Dauid ille manu fortis et supra murorum aedificauit excelsa, ut subsidio pariter et decori sit, subsidio, quia hostem praeuidet et repellit, decori, quia non solum inter humilia, sed etiam inter excelsa supereminet; ita tamen subsidio uel decori, si habeat in se uerbi dogmata uelut quaedam falerum monilia, habeat etiam iacula potentium prophetarum, quae aduersus omnem extollentem se altitudinem lacertis quibusdam fidei diriguntur.

Noli igitur in puluerem mortis deducere animam tuam, cui dominus etiam naturalem altitudinem tribuit et uigorem, quo se excitet et adsurgat. unde etiam de hac coniunctione animae et corporis dictum oportune accipitur, eo quod in naturali uitae nostrae mysterio conexa anima corpori uelut humi reptet et pauimento adhaereat partim propter hoc terrenum habitaculum, partim quia corpus istud e terra est. et regionis igitur diuersorium et materia ipsa corporis nostri huic concurrit sententiae. ideoque pulchre apostolus de mortis huius corpore liberari cupit, quia carcere quodam claudimur et in quodam luxuriae gurgustio siti tenebris inuoluimur delictorum.

Ergo secundum uoluntatem dei ambulemus, ut adhaerere dicamur deo. nam qui secundum corporis adpetentiam uiuit, caro 1 cf. Ps. 72, 28 3*Cant. 4,4 7 cf. Hier. 35 (28), 11 14 cf. II Cor. 10, 5 16 cf. Ps. 21, 16 24 cf. Rom. 7, 24 1 donum GMmgR igitur est 0 ergo M deo Oa 4 tha(ta-)ipio codd. a ostia] scuta eod. Monac. 2564 b 6 in om. MN terrenarum MO terras v inlecebrarum M(v) inlecebris R 7 curuatur AR 8 turrim GNTav 9 muros MNPT excelsa] ecclesia MNT pariter subsidio O 10 expellit 0 13 falerarum OPm2(v) phalernmi si habeat 0 16 puluere AMNOPR 19 opportunae R 22 e om. Am1 etj e AR regione Rm2 materialia Nml 23 pulcre M 24 clauditur GOPR 25 luxoriae Rml seti N 27 ambulemur O 28 discamus Tm2a deo dicamur MN est, qui secundum praecepta dei, spiritus est. non ergo fiat anima nostra caro, hoc est, ut dicamur caro sicut et illi, qui in diluuio perierunt, de quibus dictum est: quia caro sunt, sed magis caro nostra oboediens animae gubernaculo fiat anima et hoc appellari mereatur nomine, sicut appellata est familia patriarchae Iacob et generationis eius sancta posteritas.

sic enim scriptum est: hifi1ii Ballae, quam dedit Laban Rachel filiae suae, et peperit hos Iacob: omnes animae septem, et alibi: omnes autem animae quae intrauerunt in Aegyptum, qui exierunt de femoribus illius, praeter mulieres sexaginta, inquit, e t sex. et in principio Exodi legimus: erant autem omnes animae de Iacob quinque et septuaginta, qui erant cum Iacob. ergo illi, qui habitabant cum Ioseph, et de Aegypto exierunt et animae sunt.

Qui autem, cum essent angeli dei, hoc est uitae probitate angelorum imitantes gratiam — qui enim non ducunt uxores et quae non nubunt erunt sicut angeli in caelo —, qui ergo, cum angeli uiderentur. capti sunt decore femineo, hi caro sunt: sicut dominus deus dixit: non permanebit spiritus meus in hominibus istis in aeternum, propter quod caro sunt.

et merito expertes libidinis angelis conparantur, caro non sunt, quia non sunt in carne sed in spiritu, quales erant illi qui doctorem apostolum sequebantur, quibus ait: uos autem non estis in carne sed in spiritu. qui autem corporea feminarum capiuntur libidine, caro sunt, atque utinam caro tantum et non etiam equi adhinnientes, quia in uxorem, inquit. proximi sui adhinniebant. 3*Gen. 6,3 6*Gen.46,25 9*Gen.46.26 12*Ex.l.5 17 cf. Matth. 22,30 18 cf. Gen. 6.2 20*Gen. 6, 3 24*Rom. 8, 9 27*Hier. 5, 8 2 alt. caro om. AR 4 gubernaculum a animae Pmla 6 hii AP R 7 ballae R balae cet. a Bala v 8 hosj haec AGPm2Rmla hoc Pml Iacobl in 0 omnes om- v animae scripsi animas eodd. av 9 intraueruntj add. cum Iacob v 10 quij quae MNOav 11 inquit, sexaginta b inquid Pml 14 et AOav, om. eet. 15 etj LXXta 0 eod. Monac. 2564, om. av 19 dixit (dicit 0) dominus deus MNO 22 et merito - p. 74,17 mentis intentio desunt m A 23 quales — 25 spiritu om. MmlN 27 inquit in uxorem 0 inquid GN 38 adhinnibant Om2

Rogat ergo, qui deiectionem animae suae sentit ad pauimentum usque curuatae, ut uiuificetur secundum uerbum dei, quod animas ad se trahit quascumque miseratione sui leuare cupiens abducit a terris. uiuificatur autem anima, quae uias ambulat Christi, peccato mortua deo uiuens, ita ut mors peccati dominatum in ea posthaec habere non possit, posteaquam consepulta cum Christo iustificata est a peccato. sed qui iustificari cupit, uias suas ante pronuntiet.

Ideoque secundo uersu ait: uias meas pronuntiaui, et exaudisti me; doce me iustificationes tuas. pulchro ordine ad iustificationes dei perueniendum putat, ut primum sua peccata fateatur. sic enim docemur et alibi: dic iniquitates tuas, ut iustificeris. itaque scire debemus, quid sit uias suas ambulare hominem et uias dei. qui facit uoluntates carnis et uiuit secundum concupiscentiam mundi huius, uias suas ambulat, quibus delectatur et gaudet; qui autem uenit uoluntatem facere patris sui qui in caelis est, cuius cibus est ut mandatum dei conpleat, qui non quaerit quod sibi uoluptati sit, sed quod placeat deo, ille uiam domini pergit, illam uiam, quae ait:

ego sum uia et ueritas et uita. uides ergo. quia ille uiuit secundum uerbum dei, qui uiam ambulat Christi. ipse etiam dominus deus in Deuteronomio docet, quomodo in uiis suis ambules, dicens: et nunc, Israel, quid dominus deus petit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in uiis eius et diligas eum et seruias domino deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua, custodias mandata eius et iustitias eius? liquet igitur alias uias esse carnis, alias dei, et si quis uelit ambulare uias dei, ei prius esse uias carnis et corporis et saecularis sapientiae deserendas. 4—7 cf. Rom. 6, 2-14 9*Ps. 118. 26 12*Esai. 43, 26 14 cf. Eph. 2, 3 16 cf. Matth. 7,21 17 cf. loh. 4, 34 19 Ioh. 14, 6 22*Deut. 10, 12—13 def. A 3 et miseratione av liberare Ga cupiens liberare 0 o deo om. Rml eJm Oml 6 habere posthaec OR 9 dicit 0 enuntiaui M 11 pulcro M 13 debemus scire 0 14 suas orn. MN uoluptates P 15 concupiseentias 0 hnius]add. hic 0 16 facere noluntatem O 17cuiusjcuia 18 sibi] suae Mm2, om. a uolnptatis GMmlNPa uoluntatis Mm20R 20 pr. et om. MNPav quia] qui Nml quomodo Nm2 22 tuis MN 23 israhel PR 27 ut eustodias 0 et (s. I.) custodias R 28 esse carnis uias 0 alt. dei] add. sciat MRv

Relinquens itaque eas Dauid pronuntiat et apud deum non tacet: confitetur errores, non negat lapsus. simile illi hoc dixit: adnuntiabo aduersus me iniquitatem meam domino. si enim se accusauerit iustus, uocem parati accusatoris exclusit. qui solet coacerbare peccata et uniuscuiusque exaggerare flagitia. obstruit ergo os eius, qui ipse de se fuerit ante confessus, et praestruit ueniam confitentis uerecundia. excusat reum pudor suus, accusat auctorem; qui enim sua delicta non tacuit, uidetur in se doluisse quod fecit, in diabolo prodidisse quod suasit. ideoque ait scriptura: iustus in exordio sermonis accusator est sui.

qui se accusat, etsi peccator sit, iustus esse incipit, quia nec sibi parcit et dei iustitias confitetur, quem putat latere nihil posse. utinam Adam se prius accusare quam celare uoluisset! sed non satis est ut confiteamur errorem, uerum etiam, si corrigi uolumus, a domino postulemus, ut doceat nos iustificationes suas, ne postea errare possimus. a domino igitur doceri petit, quia unus est magister noster, ut ait Christus, nec otiose hoc petit: non enim ille beatus quem docet homo, sed quem tuerudieris, domine.

Ubique meminit sui nec putat satis esse, ut doceat eum iustificationes suas dominus deus noster, sed addidit: uiam iustif icationum tuarum insinua mihi, et exercebor in mirabilibus tuis. uide ordinem. prius est ut discamus domini iustificationes, deinde ut gradus quosdam iustificationum et ordinem nouerimus, quid prius, quid consequens esse debeat.

nam scire quid facias et ordinem nescire faciendi non est perfectae cognitionis; offendunt plerumque praepostera. denique iustus est, qui se in exordio sermonis accusat, iniustus autem, qui quod prius negauerat confitetur; ille uerecundiae inuenit gratiam, hic notam incurrit inpudentiae. ita ordinis ignorantia conturbat 3*Ps. 31, 5 10*Prou. 18, 17 13 cf. Gen. 3, 8 16 cf. Matth. 23. 8. 18 Ps. 93, 12 20*Ps. 118, 27 27 cf. Prou. 18,17 def. A 1 eas itaque OE dominum MN 2 cegat] tacett. dixit hoc 0 3 aduersum ΜΝυ iniustitiam Mm1 5 excludit a coacerbire scripsi coaceruare MNOPRT acerbare Gmlv aceruareGm2a exaggregare a 6 fuerat Rm2 7 per- struit GOPR in uerecundia 0 8 suum actorem accusat O 9 deleuisse MNT 10 primordio Mml 11 sit] est Gav; add. est iustus R 12 patet Ptnl 15 iustificationes suas doceat nos 0 17 aester N beatus iHe OR 20 addiditj add. tertio MNT 21 iasticiarum a 26 plerumque offendunt MN 29 inpadicitiae 0 negotiorum naturam formamque meritorum. ille autem, qui didicerit primo mysteria dei, deinde ordinem mysteriorum, exercetur in mirabilibus dei.

Graecus ἀδολεχήσω posuit, quod dicitLatinushalucinabor. in quo uidetur esse aliqua sermonis offensio secundum uulgarem consuetudinem, quia ἀδολεσχη̃σαι uulgo aestimatur uel halucinari uel plus quam oportet aliquid loqui et superfluum uideri, quod audienti fastidio est; et uidetur esse praeter ordinem, cum ordo rerum uideatur adferre fastidium, ut si causam uelis enarrare aliquam et ordinem serues, auditor autem ad rerum festinet exitum, superiora fastidit. sed non potest plene instrui nisi qui ordine sui cuncta cognouerit;

inde non solum factum deprehenditur, sed etiam facti pondus et facientis affectus. ideoque Dauid quasi bonus sui iudex atque arbiter prope usque ad fastidium uult doceri et uel superfluo inmorari tempore quam necessarium ordinem praeterire. ἀδολεσχία enim uel halucinatio uidetur longa quaedam esse meditatio uel morosa quaedam mentis intentio: a quo non longe abest exercitium uel animi uel corporis. nam ut ille, qui exercet membra sua palaestra, diutius exercet, ut roboret, ita qui exercet mentem suam in scripturis diuinis uel in consiliis, diutius exercere debet.

Exiuit in campum Isaac, Graecus dixit ἀδολεσχη̃σαι, Latinus deambulare uel exercere. Rebecca ueniebat — typus in eapraefigurabaturecclesiae—, parabantur nuptiae, in quibus sacramentum foret magnum. uidens patriarcha ista mysteria exiuit in campum diffundens acrimoniam suae mentis et deambulans in innocentia cordis sui. diuersis utique cogitationibus exercebat animum et in mirabilibus mysteriis delectabatur. cuius ut imitator 4*Ps. 118. 27 2l*Gen. 24, 63 25 cf. Ps. 100, 2 def. A 4 ΑΔΟΑΗCXHCΑΙ (s. scr. adolescesai) et similia codd. aluciiiabor GMNPm2Rm2 adlucinabor 0 allucinabor a hallucinabor v 5 aliqua sermonis esse 0 6 adlucinari 0 alucinari eet. allucinari a hallucinari v olt. uel] uelut Gm2 MN,om.a 7 Ioqui aliquid R uidere a 10 non serues Gm2 MNT m2α fastidiat Tm2 11 ordinem R 13 ideo G 15 ΑΔΟΑΗCXHCEIA, ΑΔΟΑΗCXHCΑΙ et similia codd. alucinatio GMNBm2 adiucinatio O ailucinatio α hallucinatio υ 16 esse quaedam O uel] et Gav 17 a quo] peryit A 18 ut OP, om. eel. pro exerceat P 19 suam om. Av diuinis scripturis 0 21 adoleseh(-c-)esae (-e) codd. 22 exerceri au 24 foret magnum saeramentum 0 illat? 25 effundens MN mentissuaeiV euaderet sanctus propheta, doceri iustificationes dei et uiam iustitiarum caelestium cognoscere gestiebat, ut non dormiret anima eius saeculi istius somno nec mundanae captus uanitatis inlecebris a persequenda ueritatis intentione difflueret.

Qua ratione igitur doceri uelit, subtexuit dicens: s t i llauit anima mea prae taedio. confirma me in uerbis tuis. aliqui codices habent dormitauit, quia ἐνύσταξεν et ἒσταξεν duabus litteris dissonant. potuit interpres uel antiquarius scriptor hic falli: ἐνύσταξεν \'dormire\' est, ἒσταξεν \'stillare\'. perfectior non dormitat, qui diuinis animum intendit mysteriis — denique ipse alibi dicit: si dedero somnum oculis meis aut palpebris meis dormitationem —, sed uigilat semper et, si caro dormit, cor uigilat.

non ergo dormiebat, qui templum condere domino cogitabat uerborum caelestium exaedificatione, non lapidum. uerbum enim dei repulsorium taediorum est, quo somnus animae, sopor mentis excluditur; ex tristitia enim et sollicitudine saecularium somnus inrepit. qui autem adhaeret deo, curarum fugitans uoluptatem capit cognitionis aeternae, nullam illic mutationem rerum, sicut saecularium, pertimescens.

Qui facilioribus igitur laborum utuntur conpendiis. dormitauit accipiunt; sed Origenes, qui multorum interpretationes diligenti discussit indagine, stillauit secutus est, eo quod perfecti anima quasibene conposita et confirmata non stillat, ut fastigia culminum, quae bene tecta atque munita sunt, ceterum inconposita cito stillant. inde usurpatum est: stillicidia eiciunt hominem in die hiemali de domo sua, in quo frigoris asperitate et frequenti aeris mutatione temptamur. denique docemur prouidere, ne fuga nostra fiat hieme aut sabbato; probatos enim iam nos dies debet repperire uel iudicii uel mortis, ne uiduatos 5*Ps. 118, 28 7 Ps. 118, 28 11 *Ps. 131. 4 13 ef. Cant. 5, 2 21 Origenes Ps. 118. 28 25*Prou. 27.15 28 ef. Matth. 24, 20 1 iustitiarum] iustificationum MN 2 caelitus G caelestibus PR 3 huius O somnum Gav uanitafu] uoluptatis 0 5 ergo AMOav dicens] add. IIII APR 9 νυστάζειν et στάζειν v perfectos a 11 aut] et N 14 domino condere MO 16 exprimitur MNPmlT 17 curas a 18 caput AOP cogitationis NT 19 sicut Qm. v 20 dormitauit] add. non N 21 origenis MmlPml 24 minuta N monita Pml 26 hiemali in (om. M) die MN qua a 28 praeuidere MN aut] uel ANav, cf. tractat. 5. ewp. 35 uiriditatibus prosperorum et omni spoliatos secundorum flore successuum exitus mortis inueniat.

Caueamus ergo, ne unusquisque nostrum eiciatur de statu mentis suae et naturali quadam mansione, si habeat foramina mansionum, e quibus fluentia stillicidia tamquam ex fundamentis subruant hominem nulla sapientiae soliditate fundatum. ideoque ait propheta: fili, ne defluas. confirmanda est igitur anima

nostra, ne stillet, et indiuidua uirtutum conpage solidanda, ut possit regis aeterni seruare mysterium. ceterum is, quicumque est facilis in uerbis, uelut plenus rimarum hac atque illac effluens interiora euacuat sua et exterioribus passionibus inundatur, tegere se nesciens nec tenere uerbum quod acceperit, sicut sancta Maria, quae conseruabat omnia uerba in corde suo, ne quid ex eius corde deflueret.

Tali se munitam dote uirtutum ecclesia loquitur, ut digna uideatur in cuius inuitatus sponsus succedat hospitium; hinc primum se praesumit esse placituram, si bene tectam et fida seruantem silentia Christus aspiciat: ecce es, inquit, formosus, consobrinus meus, et quidem pulcher; adclinatio

nostra opaca, trabes domorum nostrarum cedri, lacunaria nostra cypressi. laudat sponsi decorem ecclesia, quem plus unusquisque tacito laudat affectu et fidus mysteriorum interpres tacendo plus praedicat; nam qui arcana diuulgat, inminuit Christi decorem. ideo nemo mittat margaritas suas porcis, ne conculcari faciat ornamenta pretiosa. non ergo in tabernaculo loquacis et garruli, quia in multiloquio peccatum admittitur, sed in uiri serii, qui sit parcus alloquii nec sermonis intemperans et uerborum sobrietate temulentiam loquacitatis euitans, caput suum Christus inclinat. 7*Prou. 3, 21 10 cf. Terent. Eun. 105 12 cf. Luc. 2, 51 16 fida silentia — Uerg. Aen. 3, 112 17*Cant. 1, 16—17 (15—16) 23 cf. Xatth. 7. 6 25 cf. Prou. 10,19 4 sij sed MNPRTm1 sed et ne Gm2Tm2 mansio 0 cod. Monac . 2564 5 e] ex 0 fluenta GmlR 6 ideo Mm2 8 inuidia N 9 seruire AR mysterio ARm2 11 sua euacuat 0 tergere N 13 quod Gmla ore a fluet Ghnl flueret MNPT 14 munita AR monitam P 16 fide P fidam a 17 christo MmiN inquit es M inquid N 20 caedri ARa laqueria G laquearia Mtnl cr.preisi GNOav 22 archana GMNOPR 23 mittit NT 25 in om. GMNOPa 26 alloquio R 28 christo N reeJinat a

Et merito opacam significat adclinationem, quia in ecclesia constitutos uirtus obumbrat altissimi. hac umbra Dauid protegi se postulabat, ne eum per diem sol ureret uel luna per noctem; hanc umbram spiritalis ministrat gratia torrida saeculi huius et mundi aestiua fugientibus. opaca igitur adclinatio Christi et ecclesiae, quibus dei paris aeterna illa requies adspirat.

m hac ergo requiescamus umbra peccatorum nostrorum aestibus fatigati. si quos adussit libido, his domini crux refrigeret, in qua se reclinauit, ut nostra delicta susciperet: si quos culpa lassauit, hos Iesus gremio suscipiat et molli foueat amplexu. unde audeo dicere, quod caro Christi adclinatio sit ecclesiae.

Trabes domorum nostrarum cedri. cedri specie maiorum qui iusti fuerunt gloria declaratur: iustus ut palma florebit et sicut cedrus quae in Libano est multiplicabitur. sicut enim cedrus non putrescit, ita nec maiorum gloria ulla uetustate corrumpitur.

Lacunaria nostra cypressi. genus hoc arboris numquam amittit uiriditatem suam; hieme perusta atque aestate comam pascit nec diuerso colore mutatur. solam hanc arborem uentus suo numquam honore despoliat, sola numquam ueteri exuitur amictu aut nouo flore uestitur. sic apostolica quoque gratia nescit defectum et uenustate sui floret.

anima ergo corrumpi nescit, quae florentibus membris uiget, semper iustitiae ceterarumque uirtutum culmina patienti magnanimitate sustentat et ideo non defluit neque deficit, quia nihil in ea rimosum est ac remissum. nihil mobile, nihil lubricum, nihil quod uitio sermonis ex ea possit effundi. ideoque confirmari se petit in uerbis [suis) propheta, ne moueantur pedes eius, ne 2cf. Luc. 1,35 3cf.Ps. 120.6 9 cf. Uerg. Aen. 8,388 12.17*Cant. 1, 17(16) 13*Ps. 91,13 26 cf. Ps. 118, 28 27 ci. Ps. 72, 2 1 ac declinationem Aml 2 se am. MNOPRT 3 uelj neque 0 4 umbram om. 0 huius saeculi P 5 ecclesiae] add. sunt a 6 aeternee R 8 his] hos AGMm2Rm2av reclinauit se 0 9 lassauerit a suo suscipiat 0 suscipiat sno av 10 caro Christi] christus Mm2NP 13 fuerint GMm20 iustus] add. enim Oav 15 putrescet a 17 laquearia GMm2 cupressi GOav 18 perusta] iuxta uere (uer a) au, om. G aestatem a 19 paseit GOav parit eet. 20 dispoliat AGMmlNOPmlRmlT 22 etj sed GMav iietustate JIPRv 23 membris] meritis Ου uigens MNPv 24 pacientiae 0 26 se om. MNOPRT 27 suis deleui, cf. p. 78, 4 \' j effundantur gressus eius. quae, si quis recto uigeat corde, non patitur, sed radicatus atque fundatus aduersus omnes passionum fluctus inmobilis perseuerat.

Confirmatus igitur in uerbis ait: u i a m i niquitatis a moue a me et lege tu a miserere mei non dixit: \'amoue me a uia iniquitatis\', sed: uiam iniquitatis amoue a me, quasi in nobis sit et nobis inesse uideatur. quamdiu enim exercemus aliquid inprobum, uia iniquitatis interius manet et non recedit a nobis; ideoque studiose agamus, ut eam a nobis separemus.

sed quia hereditarium iniquitatis glutinum mentibus inhaesit humanis, opus est liberantis auxilio. precare et tu, dicito: \'infelix ego homo, quis amouebit a me iniquitatis uiam ? gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum.\' et pulchre uiam dixit iniquitatis, non iniquitatem, eo quod non quasi naturalis iniquitas sit in nobis, sed maiorum post peccata currentium sit adtrita uestigiis.

Meritoque, quia uulnus grande ac uetus est, diu serpens, perfectioris medic-inae remedia deposcit obsecrans, ut domini legitima miseratione curetur. cito enim refricatur uulnus quod sanatum medicinae lege non fuerit, immo etiam seriorem curatio sentit profectum. ideoque si uirus in interiora proserpit, medicamenta foris adposita non sentit.

exigit ergo medicinae ratio, ut aut sectione aut adustione curetur. nisi enim putrefacta recidantur aut umor inutilis decoquatur, frustra medicinae manus adhibentur ad uulnera. ideoque bonus medicus huiusmodi aegrum legitime dicit esse curandum, ut possit medicina proficere. lege ergo miseretur, qui cum iustitia sapientiaque miseretur, ut ea dimittat quae scit iure posse dimitti, ne, cum alterius miseretur, se ipsum legi faciat obnoxium. Agag postquam miserationi donatus est, fecit peccare Saul: peccauit enim in ipsa misericordia et ideo peccauit post misericordiam. 30 4*Ps. 118. 29 6 Ps. 118. 29 11 Rom.7,24. 25 2scf. I Reg. 15,8 sqq. 1 uigeat recto 0 uigere AP R uiget JINT 2 adque G 4 ait] add. V A 7 in nobis esse M 8 interius] in nos N 11 auxilium precari GO tu] add. et Αυ 14 dixit uiam MN ir qiuitatis dixit O 15 currentia PR 16 trita MN T 17 ac uetus] acatus 0 est et av 18 perfectius N 19 enim om. N 20 seriore curatione 0 curato Rml 21 uirus si M serpit 0 23 ustione 0 humor GMNOPm2Bm2 24 deqaoquatnr AmlGP decoqaitur Oml medicinael medici 0 28 lege Rml legi; MNP 29 miserationi AOmlPml R miseratione eet.av datus 0

Consideremus etiam, ne et ipsum deteriorem faciamus, cuius miseremur iniuste: plerumque enim non cohercere delinquentes maioris austeritatis est quam si ulciscaris. traduntur enim in passiones ignominiae, quicumque aliquid inhonestum commiserint, nullumque culpae pretium ferunt. denique eos, qui cognitorem deum suorum scelerum non putabant et quasi sine iudice et sine lege uiuebant, tradidit, inquit, illos deus in reprobum sensum, quia elegerunt uiam iniquitatis, uiam autem ueritatis eligere noluerunt.

Sed propheta, qui sincero conuerti uoluit affectu, u i a m, inquit, ueritatis elegi ; iudicia tua non sum oblitus . non potest hoc dicere qui errat in dogmate, non potest Arrianus dicere, non potest Sabellianus, non Manic-heus; non potest dicere auarus, qui saecularia et materialia concupiscit, non potest dicere qui negotiatur; non est enim uia ueritatis habendi studium, cupiditas possidendi. quomodo uia ueritatis, cum ille diues in saeculo nequeat secum suas transferre diuitias et incipiat mendico illo Lazaro egentior esse post mortem?

non est uia ueritatis honor saeculi, sollicitudo mundi.denique, qui uiam ueritatis elegit, paulo post dicit: auerte oculos meos, ne uideant uanitates. uanitas temporalium est, ueritas aeternorum. si uolumus igitur ambulare uiam ueritatis, peregrinemur saeculo magis quam deo et ambulemus per fidem. qui enim per fidem ambulat deo praesens est, qui ambulat per speciem adest saeculo. peregrinatur a domino; sed hic cito confunditur.

Unde refugus ab huiusmodi uiro dicit Dauid: adhaesi testimoniis tuis, domine, ne confundas m e. 3 cf. Rom. 1. 26 7 Rom. 1, 28 10 Ps. 118. 30 16 cf. Luc. 16. 19 sqq. 19*Ps. 118, 37 22 cf. II Cor. 5, 6—7 26*Ps. 118.31 2 miseretur Rml iniuste miseremur (-tur N) MN 3 auctoritatis AGm 10 P Raμ ulciscare 0 4 qui cum a commiserunt ΑΟΡυ nullum a 5 conditorem P 7 illos inquit (inquid M) MNPaυ illos deus inquit G 8 elegere PmlRml 10 uoluit sincero conuerti 0 11 inquid M 12 in] add. uano a Arianus v 13 sabellus 0 auarus dicere 0 14 post qui eras. in A 16 uiam PmlN, add. est AMm2 17 suas secum 0 illi Am2 19 quia Mm2 20 nanitatem av 21 uiam ueritatis ambulare 0 23 alt. qui] add. autem a 24 domino] deo MN 26 adhaesit M 27 tuis om. N Rm1 adhaeret Oav adhaesit testimoniis domini qui eius mandata non respuit, iudicia non obliuiscitur nec uoluptatibus indulget suis. qui adhaeret domini testimoniis, renuntiat mundo, posteriora obliuiscitur, ad priora contendit, ut perueniat ad brauium, quod est insigne uictoriae. non ergo confunditur quem mundi huius inlecebrosa non ceperint, non

confunditur, etiamsi erubescenda commiserit, qui ueniam delictorum poscit a Christo. ideoque respondetur ei: dimissa sunt tibi peccata tua. uade in pace. sed ita non confunditur, si fuerit in eo operata peccatorum remissio, ut non solum peccata, sed etiam peccandi affectum auferat. iustitia remittat iniquitates, fortitudo timorem, temperantia impuritates, ut non solum temporalis, sed etiam perpetua fiat remissio peccatorum. intret in animam tuam Christus, inhabitet in tuis Iesus mentibus, ut in tabernaculo uirtutis peccato locus esse non possit.

Uiam. inquit, mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum ; neque enim poterat uiam currere, si cor eius coartaretur angustiis. denique currentibus uiam domini ait apostolus: dilatamini et uos et nolite iugum ducere cum in fidelibus et de se ait: os nostrum patet ad uos, o Corinthii, cor nostrum dilatatum est. ideo et de Salomone dicitur: latitudo cordis eius sicut harena maris. et uide distantiam: uia sit angustior, cor latius, ut patris et filii et spiritus sancti susti-

neat mansionem, ne ueniat uerbum dei et pulset et uidens cordis eius angustias dedignetur habitare. denique sapientia in exitu canitur, in plateis autem cum fiducia agit. plateae latae sunt; non igitur in uiis, sed in cordis latitudine sapientia decantatur. in hoc igitur campo interioris hominis, non in 3 ci Phil. 3. 13—14 7* Luc. 7,48. 50 15 Ps. 118, 32 18 II Cor. 6,13—14 19 II Cor. 6, 11 21*111 Reg. 4. 25 (29) 25*Prou. 1, 20 2 indulgit PmlRml suis indnlget 0 testimoniis domini MN 3 posteriora] superiora Gmla 6 poscit a ehristodelietorum 0 7 a christo poscit llfN 10 remittit Mmla 11 impuritatem a 12 in perpetua Rml 13 mentibus Iesus v 14 locos Gml iucus Rml 16 dilataris a dilatares v 21 de Salomoce] salomoni 0 22 arena AGNR 23 at uia O 24 domini B 26 canit a 27 agitur AOR 28 decantat a angustiis mentis currendum nobis est, ut conprehendamus; scriptum est enim: sic currite, ut omnes conprehendatis. denique conprehendit, qui ita cucurrit, ut diceret: cursum consummaui; cucurrit enim ut bonus equus.

Siquidem habet equos suos Christus, de quibus dicit propheta: inmisisti in mare equos tuos turbantes aquas multas, eo quod gentium populos, qui mouentur ut aquae multae et excitantur ut fluctus aquarum, euangelizando commouerint apostoli, ut adsurgentes a terrenis idolorum caeremoniis in Christum crederent. et supra ait: ascendisti in equos tuos, equitatus tuus sanitas.

o bonorum equorum duodecaiugum mirabile, quibus frena pacis, habenae sunt caritatis! constricti inter se concordiae uinculis et iugo fidei subiecti, quattuor rotis euangelii mysterium totius orbis finibus inuehentes, bonum aurigam portantes dei uerbum, cuius flagello fugatae sunt inlecebrae saeculares, exterminatus mundi istius princeps, iustorum cursus impletus est.

o rationabilium equorum grande certamen, o mirandum mysterium! rota intra rotam currebat et non inpediebatur, nouum testamentum in ueteri testamento: intra illud currebat per quod adnuntiabatur. in quattuor partes ibant rotae et non reuertebantur retrorsum, quia spiritus uitae erat in his qui currebant in quattuor partes totius mundi, et sine offensione currebant, quia bona uita equorum quadrabat. currebant igitur equi, quia non dormiebat qui ascenderat equos.

Animarum igitur nostrarum auriga Iesus, qui nos quoque uult ascendere equos nostros, hoc est nostra corpora, sed uigilare semper, ne dicatur nobis: dormitauerunt qui ascenderunt equos. transeundum est hoc mare inpigre. uix transitur 2*1 Cor. 9. 24 3 II Tim. 4, 7 6*Hab. 3- 15 10*Hab. 3, 8 21 cf. Rom. 8, 2 27 Ps. 75. 7 1 est nobis M 3 cucnrrit ita 0 5 suos om. 0 6 mare GTa mari eel. v 8 aquariim] add. multarum av commouerunt N 9 surgentes NO cerLmoniis GNOPRm2 10 ascendi 31 v 13 constricti] add. sunt Αυ se om. M 14 bonam Ga 16 istius mundi M 17 admira:.dum T 19 testamento] add. erat AOav 20 conuertebantur a 21 iis Gυ heis (he in ras.) M currebat MNPm1Rm1T 22 totius mundi partes 0 23 equorum uita MNa 24 asceaderet A 26 corpora nostra 0 uigilare] add. debemus O 28 hoe om. 0 LXIL Ambrus. Pars 5. Petschenig. 6 a uigilantibus; si quis autem dormierit, transire non poterit, sed demergetur ut Aegyptius, cuius et anima et corpus interiit: equum enim et ascensorem proiecit in mare, qui non sequebantur legem, sed persequebantur.

Sequitur quinta littera \'He\', quae significat Latine \'est\' uel, ut alibi inuenimus, \'uiuo\'. conuenit sibi utraque interpretatio; qui enim est, uiuit et qui uiuit, est. denique gentiles non sunt et ideo non uiuunt, sed mortui sunt. Iesus autem heri et hodie ipse est et in saecula, et qui est, uiuit; uiuo enim ego, dicit dominus. quomodo enim potest non esse qui uiuit ? uiuit autem Iesus, qui etiam mortuos uiuificat et uocat quae non sunt tamquam quae sint.

nihil mirum, si domino cedit natura, ut uiuificentur et mortui et incipiant esse quae non erant. et ideo, quia uia etiam uita est secundum illum, qui ait: ego sum uia, ueritas et uita, uiam quaeramus, ut uitam habere mereamur. audiamus ergo illum qui uiuit in Christo: uiuit autem, qui ait: sed nos qui uiuimus benedicimus te, domine; in Christo enim Iesu etiam quicumque mortuus fuerit uiuit.

Audiamus, inquam, quid dixit, ut uiueret: Le ge m m 1 h 1 constitue, domine, uiam iustitiarum tuarum, et quaeram illam semper. miles qui ingreditur iter uiandi. 2*Ex. 15, 1 10*Hebr. 13, 8 11 Ezech. 33,11 13*Rom. 4,17 17*Ioh. 14, 6 19*Ps. 113, 26 (18) 22*Ps. 118,33 2 demergetur 0 cod. Monac. 2564 de (di-J/.V) mergitureet. av 3 in mare proiecit 0 4 persequebantur] add. Explicit de littera quarta (litera IIIIT) PT, om. eet. Incipit de V littera T, om. cet. 7 littera He] littere A. He] EPR Latine sigrjfieat av 8 uiuit Ga uiuo (uo in ras. m2) M 10 sed] quia M 11 pr. est om. 0 qui est] add. et JINT ego enim 0 .12 dominus] add. dens AOPRv enim om. P 14 uocat] add. ea MNOv tamquam] add. ea GMm20av sint] sunt GMNm2Rm2aυ, c/. Erplan. ps. 43, eap. 44 16 quae AOR qui eet. av, ef. Expltm. ps. 36, eap. 78 est om. 0 17 qui] quod 0 posi uia add. et Aml ydel.) 0 21 uiuet 0 22 qui GMm10PRm1a dixerit Αμ 23 domir. e om. P iustificationum NOv ordinem non ipse disponit sibi nec pro suo arbitrio uiam carpit nec uoluptaria captat conpendia, ne recedat a signis, sed itinerarium ab imperatore accipit et custodit illud, praescripto incedit ordine, cum annis suis ambulat rectaque uia conficit iter, ut inueniat commeatuum parata subsidia.

si alio ambulauent itinere, annonam non arcipit, mansionem paratam non inuenit, quia imperator his iubet haec praeparari omnia qui secuntur nec dextra nec sinistra a praescripto itinere declinant. meritoque non deficit qui imperatorem sequitur suum; moderate enim ambulat, quia imperator non quod sibi utile, sed quod omnibus possibile considerat ideo et statiuas ordinat;

triduo ambulat exercitus, quarto requiescit die. eliguntur ciuitates, in quibus triduum, quatriduum et plures interponantur dies, si aquis abundant, commerciis frequentantur. et ita sine labore conficitur iter, donec ad eam urbem perueniatur quae quasi regalis eligitur, in qua fessis exercitibus requies ministretur.

Hanc legem uiandi esse praescriptam Christo ducente sanctis commeantibus, recognoscas uelim. profecti sunt enim et patres nostri de terra Aegypti per longa spatia terrarum; quorum statiuae omnes mansionesque descriptae sunt, donec Cades, id est ad sanctam terram, perueniretur. istae sunt statiuae filiorum Israel, quas descripsit Moyses ex praecepto domini. aduertimus ergo quis has ordinauerit mansiones, quomodo ambulare oporteret filios Israel.

praeibat enim illos deus per diem in columna nubis, ut refrigeraret uiantibus, noctu autem in columna ignis, ut uiam ostenderet ambulantibus et tenebras dimoueret. lex uiarum columna erat et ignis et nubis; denique in columna nubis loquebatur ad eos. ubi uolebat exercitum requiescere a labore itineris, non mouebatur columna ignis nec transibat nebula lucis; quando autem uolebat exercitum mouere, prouehebatur et columna ignis in nocte, columna autem nubis in die.

illa columna nubis specie quidem praecedebat filios Israel, mysterio 18 cf. Xum. 33 23 cf. Ex. 13, 21 26 ef. Ex. 33, 9 1alt.ne Mm1T 2 uoluntaria MNOT uoluptuaria υ captat] carpat Nm1T carpit Nm2 3 accepit AP m1 Rm1 illum A 4 commeatum AOm1Pm1 commeantum MNT commeantium a 5 parata] add. sibi a ambulat 0 aceepit APml 6 iis v 7 sequuntur av dextera Gv 10 omnibus] add. sit Mm2 statuas Mm1N 12 quadriduum Pml interponnntur MN aqais] aliquis ARml quis Gm1 aliqui Rm2 17 et om. 0 19 chades AOB 22 oporteret ambuJare 0 25 demoueret AR 29 illa] add. autem av 6* autem significabat dominum Iesum in nube uenturum leui, sicut dixit Esaias, hoc est in uirgine Maria, quae nubes erat secundum hereditatem Euae, leuis erat secundum uirginitatis integritatem; leuis erat quae non homini quaerebat placere, sed domino, leuis erat quae non in iniquitate conceperat, sed spiritu superueniente generabat nec in delicto, sed cum gratia parturibat.

Aliter quoque hanc interpretationem sumere licet. uenit in nube leui Christus in Aegyptum, hoc est: uenit in susceptione corporis in hoc saeculum; in nube uenit quem nebula corporis obumbrabat, sed leuis erat caro quam nulla sua grauabant delicta. quomodo enim peccatis grauaretur suis, qui auferebat omnium peccata populorum ? ecce, inquit, agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi. ante hesternum lectum est, quia stabat Iesus et habebat uestimenta sordida; mea enim peccata portabat.

sumpsit uestimenta nostra, ut nos splendore inmortalitatis indueret. uenit in nube leui quasi iustitia — iniquitas enim in talento plumbeo sedet — Christus in corda iustorum, in quibus peccata non erant. et ideo bene lectum est hodie: quid retribuam domino pro omnibus quae retribuit mihi? pro nobis uerbum suscepit carnis infirmitatem, pro nobis esuriuit, uapulauit, crucifixus est, mortuus est, ut nobis, in quibus ante uita ignobilis et degener habebatur, inciperet mors esse pretiosa.

Sed reuertamur ad confectionem itineris et ordinem mansionum. et tu sequere spiritaliter hanc legem uiandi, ut exeas ex Aegypto, et inde promouens fige tabernaculum in Sochoth. haec prima tibi statio sit; Sochoth prima mansio significat \'tabernaculum\'.

fige ergo tabernaculum quod in te est mentisque tuae stationem confirma, ut radicatus atque fundatus maneas in fide Christi. sequitur 1. 8 cf. Esai. 19, 1 5 cf. Ps. 50. 7 cf. Lue. 1. 35 12 Ioh. 1. 29 13 cf. Zich. 3, 3 16 cf. Zach. 5, 7 18 Ps. 115. 3 (12) 22 cf. Ps. 115. 6 (15) 25 ef. Xum. 33. 5 28 cf. Eph. 3. 17 1 dominum] add. nostrum M leue AGPRml 2 nubis Gm1Pm1 erat om. MhPRT 3 uirginis GMNPa leuis - domino om. O 5 in om- AGa 6 parturiebat GMNOav 12 inquid Rml, add. iohannes a 13 peceatum ex peccata Aml peceata 0 14 mea] in ea APR 17 sedit Mm2N corde GMab in—erant] quos peccata non onerant b 19 uerbo GMm2 20 infirmitatem carnis JfNO 21 habebatur ignobilis et degener 0 25 promoueas GMNPRa 25.26 sochot AMORT a socoht N Socoth υ et alt. G 25 in Sochoth om. G 26 tibi prima MN statio tibi 0 est significans Gav 27 ergo fige 0 mansio in Myrra, hoc est in amaritudine; non omnes mansiones aequales sunt. inde uentum est in Helim, ubi fontes duodecim et septuaginta arbores palmarum; post amaritudinem, ne populus deficeret, debuerunt amoena et fecunda succedere. inde Rafidin. quod est laudatio iudicii\'. inde sequitur Sina, habens in se et populi temptationem et legis promulgationem.

uariantur merita mansionum, quia nullis iugis in hoc saeculo uiuendi potest esse successus. bonus igitur imperator alibi manna esurienti populo ministrauit, alibi potum de petra fluere, quo sitim populi restingueret, augusta prouisione praecepit, alibi legem dedit, alibi triumphos donauit, ut his beneficiis fotus exercitus nullum prolixi itineris sentiret laborem.

Itaque in illo populo typus fuit, in nobis ueritas. nos igitur committamus iter nostrum ductui domini Iesu, qui legem primo introduxit et antea per Iesum terram repromissionis in possessionem populo suo dedit. sed etiam, quando Moyses uidebatur ductor esse, aderat illi Iesus, aderat autem non palam nec aperte ductorem aut principem populi sese gerens; expectabat enim, donec Moyses tempus expleret suum, quo conpleto successit Iesus.

itaque si consideres uiginti, uidebis mysterium plenitudinis temporum et centum uiginti annos, post quos et Moyses in monte requieuit et Iesus manifeste mansionum suscepit principatum, ut iam non sub legis timore sit populus, sed resuscitatus a mortuis fructu uitae fruatur aeternae. ambulemus igitur secundum legis doctrinam, uia nobis lex dei sit.

Hanc uiam ambulans ecclesia dicit: ego flos campi et lilium conuallium, sicut lilium in medio spinarum. in totam enim terram fides populi credentis exiuit et in spatioso posuit pedes suos Christus, et ideo pulchre ait florem se 1 cf. Xum. 33, 8 cf. Ex. 15. 23 2 cf. Num. 33. 9 4 cf. Xum..33. 14 5 cf. Xum. 33. 15 19*Gen. 6. 3 21 cf. Dent. 34. 5 25*Cant. 2. 1—2 27 cf. Rom. 10, 18 28 cf. Ps. 30. 9 1 mara GMm2Nm20Rm2av (Πιϰο̮ίαι LXX. Μεο̮ο̮ά uel Μέο̮ο̮α Ex. 15. 23). cf. tractat. 16,29 hoc] id 0 2 est om. 0 duodecim] add. erant OPRv sunt a 3 populus ne il 4 debuerant Y rafidim MN 5 svna codd. praeter O, a 7 nulli Rm2aυ. fort. nullus 8 manna alibi Y 9 de petra potum G restringlleret N restingeret 0 restringeret T 14 postea Mm2 16 alt. aderat] add. illi a 18 consideras M 19 erant AGORml 20 et—annos] ex—annis a 21 montem AR 22 mansionis Ga saae caepit a 23 sit om. 0 fructum APRml 27 eaim om. A, ras. in R sides A 28 polcre MR esse campi. flos erat etiam Paulus, qui dicebat: bonus odor

Christi sumus deo, et uere flos, qui poterat nona et uetera de sui cordis proferre thesauro. pulchre etiam lilium dicitur ecclesia; sicut enim lilium fulget, ita etiam splendent opera sanctorum. pulcherrime etiam dictum est lilium conuallium, quia in humilibus magis elucet gratia. sed hoc lilium in medio spinarum, hoc inter Iudaeos et haereticos, hoc inter sollicitudines istius saeculi, quae mentem hominis animumque conpungunt. possumus etiam aliter accipere, quia, sicut lilium inter spinas eminet, ita super omnes conuentus ecclesia dei refulget.

Refert etiam considerare, quod hoc lilium splendore circumfusum sit, intus autem quod habet rubeum sit, boni et ipsum odoris,

eo quod caro Christi uelut mortalis diuinitatis claritudine circumsaepta caelestis habuerit protectionem gratiae. denique in posterioribus ait: fraternus meus candidus et rubeus, candidus claritate diuina, rubeus specie coloris humani, quem sacramento incarnationis adsumpsit. meritoque et ipsum quod est rubeum bene olet, quia caro Christi sine peccato est. quam perfidi contrectantes manus suas inquinauerunt, sancti uenerantes pietatis odore fragrarunt.

Accepit hunc odorem dominus Iesus fragrantis ecclesiae suae et ait: ecce proxima mea bona. et ecclesia dicit ad Christum: ̒ecce bonus fraternus meus. ecce es bonus tam quam malum in lignis siluae\'. huiusmodi pomum odoram gratiam habet, ut ceterorum pomorum fragrantiam uincat. Christusergo adfixus ad lignum, sicut malum pendens in arbore, bonum odorem mundanae fundebat redemptionis, quia peccati grauis detersit 1*11 Cor. 2,15 3cf. Luc. 6,45 l5*Cant.5,10 22*Cant. 1,14 23*Cant. 2,3 3 palcre 31 puluere (sic) a 4 fulgit Pml 6 all. hoc] add. est MNPm2υ 7 hoe] add. est Gm2Mm2υ saeculi huius MN huius saeculi Ου 8 animamque MNT 13 morali Gmla murali Ov elaritate 0 circumsepta cadd. av 14 protectionem] pleaitudinem O 15 frater MN 17 rubeum est MN 18 olit GmlMml 20 fraglarunt AMNPm2 flagrarunt OPrnlR flaglarunt T 21 fraglantis A3INPm2 flagrantis Pml 22 bona proxima mea MN 23 fratruelis Gm2MNPT es om. 0 24 odorem Ga tantorum odorum Mm2 odonun NPml Tm2 gratum a 25 fraglantiam AMNP m2R flagrantiam OPm1 27 mundanae] diuinae Tm2 quia] que G qua PR quae a fetorem AMOR foetorem Pv faetorem et unguentum potus uitalis effudit.

tamquam ma1um, inquit, in lignis siluae, ita consobrinus meus in medio filiorum, eo quod super prophetas et apostolos intima corda hominum uerborum suauitate mulcebat. sed non solum odor, uerum etiam cibus suauis in malo est: ergo cibus suauis est Christus.\'

In umbra, inquit, eius concupiui et sedi: legem enim acceperat, hanc sequebatur, hanc currebat uiam. in lege itaque requiescens in umbra Christi requiescebat. bona umbra, quae nos ab iniquitatis calore sola defendit. cui autem dubium, quod lex dei umbra sit Christi? quid est lex diei festi neomeniae, sabbatorum, nisi umbra futurorum ? qui dies secundum legem Moysi, ut uideam sex dies et iterum septimum diem et sic perpetua saecula ? qui mensis secundum legem Moysi. ut sciens mensem sciam primam mensis neomeniam et uera sancta in neomeniis offerenda?

qui secundum legem Moysi annus ex illis diebus constat, de quibus ait: sex annis seruiet Hebraeus et septimo anno liberabitur, ut inueniantur sex anni, quibus aliquis operatur terram, septimo autem anno remittet illam proselytis et pauperibus et bestiis terrae ? qui septimus annus, quo conceduntur debita omnia Hebraeis ? in hac umbra requiescebat patrum fides et prophetarum sancta deuotio.

Dicit ergo congregatio religiosa uel sancta anima: in umbra eius concupiui et sedi. umbra est iubileus annus — quis enim eius mystica uidet, ut facie ad faciem cognoscat, quae anno quinquagesimo complenda lege praescripta sunt? —, umbra 1.7.22*Cant. 2, 3 11 cf. Col. 2, 16—17 13 cf. Ex. 20, 9—10 Deut. 5. 13—14 14 cf. Ex. 40. 2 sqq. 16*Ex. 21, 2. Dent. 15,12 19 cf. Ex. 23. 11 20 cf. Deut. 15. 1-2 23 cf. Leu. 25, 10 sqq. 1 ungentum G positus uitale Ga 2 inquid G 5 est in malo J/A 7 eiasinquitO Sacciperat Pml 9 itaque] autem J/A T 10 ealore. s. scr. uel a sole M. om. CrOa sole GORa. om. JIXPT defeadebat 0 11 dei] diei 0 quae lex est diei 0 neumeniae Rml 12 . 14 Moysis v 14 sciam] scias 0 prima G neomenia AGJIN neumeniam PRml 15 neumeaiis PRml legem om. MmlN 16 Moysis v ex] sex GMmlav. ef. p. Ji, 9 17 septimo] a VIImo X 18 aliqui ARml aliquid Rm2 terra AORml in terra Rm2 19 proselitis AMNOP Ra 21 patrum fides requiescebat M et om. a 23eiusom.O alt. umbra] add. eiusaυ iabeleusMNPR 24pr. faciem PmlR agnoseat ad faciem 0 sunt dies festi secundum legem primo mense decima mensis usque ad quartam decimam et inde usque ad uicesimam primam mensis, [quae] umbra est celebritas illa inter primum et septimum mensem in tempore illo anonymo, umbra est sanctificata libertas in sabbato,

umbra est dies festus septimi mensis neomeniae et memoriale tubarum septimi mensis dies decimus, dies propitiationis. uides, quia monas et decas duo festi dies, item quintus decimus dies, dies tabernaculorum per octo dies. in umbra haec omnia; in umbra prima dies uocata et octaua dies uocata in umbra, quae in scenopegiis praescripta secundum legem.

Constitue mihi aliquos ex circumcisione credentes in lege doctos obseruantiae sollicitae uiros et nunc euangelii agnitione inluminatos, spiritali saginatos gratia; dicit in his ecclesia, quae uidet Christum, quae sponsum recipit, quae cibo eius pascitur: i n umbra eius concupiui et sedi et fructus eius dulcis in faucibus meis. qui fructus eius dulcis nisi praedicatio dominicae passionis, ut ipse ait:

ecce hereditas domini filii, merces fructus uentris? qui enim dulcior fructus potest esse in faucibus nostris quam remissio peccatorum ? et bene flos est ecclesia, quae fructum adnuntiat, hoc est dominum Iesum Christum, de quo dictum est Mariae: benedicta tu inter mulieres et benedictus fructus uentris tui.

Ergo ubi gustauit fructum suauitatis, inpatiens ad perfectiora festinat dicens: introducite me in domum uini, constituite in me dilectionem. confirmate me in unguentis, stipate me in malis, quia uulnerata dilectionis ego sum. laeua eius sub capite meo et dextera eius amplexabitur me. 1 cf. Leu. 23. 4—5. Ex. 12,18 3 cf. Leu. 23, 21—43 9 cf. Ioh. 7, 2 14*Cant. 2. 3 17 Ps. 126; 3 20 cf. Cant. 2,1 21 Luc. 1. 42 24*Cant. 2, 4—7 1 decima] add. die v 3 qeae deleui 4anonymo] annono MmlNml anno nono Mm2Nm2 anno 0 anno quinquagesimo Gm2Pm2Tm2a, add. qui iubileus dicitur Gm2 T m2α sanctificata—umbra est om.AGm 1NTm1 Sneumeniae PRml 7 dies, dies] dies b 9 sce(sche-3/)nophegiis rodd. a 12 obsemantes sollicite 0 13 spiritalis (-Ii Rm2) agnitos AR 14 recepit Gml 16 quis MORv 18 mercis AGmlR quis Ov 24 introduc AGR 27 d!leccione*(s ems.) M charitatis a 28 dextra 0 compleetetur ab adiuraui uos, filiae Hierusalem, in uirtutibus et fortitudinibus agri, si suscitaueritis et resuscitaueritis dilectionem usque quo uo- luerit.

merito quaeri eum, mento aeSlQerat, quia bene omnia in hoc cursu atque itinere disposuit imperator noster. primum omnium fidei fundamento tabernaculum hoc confirmandum putauit: deinde, si qua est nobis aspera atque arida et praerupta mansio, imperator tamen iste turbata discernit, arida inrigat, deserta fecundat. si quid amaritudinis, si quid temptationis, si quid infirmitatis est, ductor noster et amara temperat et sollicita mitigat, dura dissoluit et inualida confirmat.

Sicubi uult requiescere rex terrae exercitum suum, non ignobilem uicum, non commeatibus indigentem, non harenosa et nuda gignentium, sed urbem aedificiis nobilem, refertam et uberem copiarum aut agrum amoenum et uirentem pascuis aut nemorosa et campestria statiuis oportuna decernit. ergo si reges terrae norunt commoda prouidere sequentibus se, quanto magis deus, qui bonus est, nouit quemadmodum profutura disponat diligentibus se! ac primum si incognitum carpendum est iter, duces eliguntur uiarum qui praecurrant agmini.

sed hoc imperatores isti iniuriosum sibi arbitrantur; deus autem praeibat, cum Hebraei facerent iter, denique in columna nubis loquebatur ad eos. et ut scias, quia praeibat, deus, inquit, praeibat illorum iter, die quidem in columna nubis ostendens illis uiam, noctu autem in columna ignis, et non deficiebat columna nubis interdiu.

Hanc praecedentem nubis columnam sequens ecclesia non deficiente, ne ipsa deficeret, umbra eius refrigerabatur, et ideo dicit: 14 nuda gignentium = Sall. lug. 79. 6 22 cf- Ex. 33. 9. Deut. 31. 15 23*Ex. 13, 21—22 1 adiuro Mm2N 2 et resuscitaueritis om. N 3 dilectum Rm2 -5 hoc cursu] occursum 0 occursu cet. a itinere om. Y in itinere 0 Sisteom. O turbata]statiuaO 13arenosa GOav 16opportuca v discernit O 17 praeuidere AMNPa 18 nouum MN quemammodum AT disponit 0 20 agmina Mm2NT 23 praeibat inquit 0 illos AGmlOPRml illis Rm2v iter om. 0 24 autem noctu ARml 25 defiebat R 26 inter diem ΜΝΡΤα in die ORv 27 columnam nubis O 28 deficientem AORav defecerit MNOPRT in umbra eius concupiui et sedi et fructus eius dulcis in faucibus meis. quia a domino pascebatur deducta in locum pascuum et aquam refectionis.

introducite me in domum uini. copiis praeparatis quaerit progredi ad aliam mansionem, in qua mysteriorum gratiam et laetitiae capiat suauitatem. hinc quoque promouens uerum iter ait: constituite in me dilectionem. bona statiua, ubi plenitudo est caritatis. confirmate me, inquit, in unguentis, stipate me i n malis.

Habes alias mansiones, ad quas ecclesia cum delectatione succedit. istae mansiones sunt crucis Christi et sepulturae, in quibus uulnerata est ecclesia, sed uulnere caritatis; uulnus enim est quod Christus excepit, sed unguentum est quod effudit, pomum est quod pependit. hoc pomum gustauit ecclesia et ait: et fructus eius dulcis in faucibus meis. et ut scias, quia pomum est dominus, legisti supra:

tamquam malum in lignis silu ae, ita consobrinus meus. nos quoque uulnus fatemur, cum praedicamus Christum crucifixum, sed bonus odor sumus deo, quia crux Christi Iudaeis scandalum, Graecis stultitia, nobis autem uirtus dei atque sapientia est. hoc uulnere ecclesia uulneratur, cum saluatoris sui praedicat mortem, sed hoc uulnus est caritatis. denique qui non credit negat, qui diligit confitetur: Manicheus negat, christianus fatetur. et ideo scriptum: utilia uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici. pulchre ergo dicit ecclesia: quia uulnerata caritatis ego sum.

Nudemus membra nostra bono uulneri, nudemus sagittae electae. sagitta haec Christus est, qui dicit: posuit me sicut 1 Cant. 2, 3 3 cf. Ps. 22. 2 *Cant. 2, 4 6*Cant. 2. 4 8*Cant. 2,5 14*Cant. 2. 3 16*Cant. 2. 3 18.19 cf. I Cor. 1. 23. 24 18 II Cor. 2, 15 23*Prou. 27, 6 25*Cant. 2, 5 28 Esai. 49. 2 1 dulcis eius fructus av 2 pascebatar] add. et a 3 pascue Nm2 introduc AGOR 4 uini om. Gm1NR. add. uidet G uide R ab his MNPTa inde Ov praeparatus MN 6 constitue ORml 8 inquit me 0 inquid GN 9 in om. 0 10 dilectione GRm2 delectione Rml 22 confitetur diligit N 23 eonfitetur MN scriptum] add. est Grn2MNav utiliora Tm2α 25 pulcre M uulneratae Mm2 caritate Ga 28 est christus 0 posuisti B sagittam electam. bonum ergo hac uulnerari sagitta. non mediocris mansionis iste processus; non omnes possunt dicere. quia uulnerati sunt dilectionis. dicebant apostoli.

cum pro Christo lapidarentur et Christum praedicarent; dicebat Paulus, cum ter uirgis caederetur et die ac nocte Christum adorandum gentibus disputaret; dicunt hoc martyres, qui uulnerantur pro Christo et, quia uulnerari pro eius meruerunt nomine. plus dilig-unt.

Ad hanc ergo ueniens mansionem ecclesia, ad hunc processum, ut pro Christo filios suos offerat. ut excipiat uulnera caritatis, quasi bona fidei alimenta repperiens pietatisque fructus gustauit ipsa et hortari ceteros coepit dicens: ̒gustate et uidete quoniam suauis est dominus, sicut malum. et m malo uulnus est, sed tamen suaue est.

uemt lteriun ad uallem botryonis, uidit ingentis uuam magnitudinis quam duo portare uix poterant, unus qui praecederet, alius qui sequeretur. gustauit mysterium, gustauit in Iesu Naue. gustauit in Caleph, qui dicebant populo: uidimus terram profluentem mel et lac. gustate et uidete quam suauis est dominus.

Et addidit ecclesia dicere: laeua eius sub capite meo et dextera eius conplectetur m e. adiuraui uos, filiae Hierusalem m, i n uirtutibus e t fortitudinibus agri, si suscitaueritis et resuscitaueritis caritatem usque quo uoluerit. et istae mansiones sunt uia regali incedentis ecclesiae;

m u 11 a e enim sunt mansiones apud patrem meum, testificatur dominus Iesus: ecce uenio et accersio uos. bona mansio sapientiae et siue in laeua eius siue in dextra bona 4 cf. II Cor. 11, 25 5 cf I Thess. 2. 9 11 Ps. 33, 9 12 cf. Cant 2, 3 13 cf. Num. 13. 2-1 17*Xum. 13.28 *Ps. 33.9 19*Cant. 2,6-7 24*Ioh. 14.2 26*Ioh. 14. 3 1 bonum] add. est Bav uulnerari hac 0 3 uulneratae AJMRml sant dilectionis] caritatis ego sum Mm2 dilecrioce Ga 9 pro ora. 0 lOreperieas MOPRm2v 11 coepit ceteros av 12 dominus suauis est. Suauis est dominus 0 sicut malum -18 est dominus mil. NT 14 botrionis AMPRα botri 0 15 alius] et alter M 16 pr. gnstauit om. Ma hiesu AR chaleph GM chaleb Pa Caleb v 17 lac et mel 0 18 quoniam 0 19 dicens M 20 dextra AOR amplexabitur 0 adiuro N 22 et resuseitaueritis om. 0 24 sunt om 0 regalis Om2 ineedentes OPml 25 meum] nostrum N 26 ecce] et: ecce Ov accerso AG 27 dextera GMN aυ mansio, quia uia regalis est. ideoque sapientes nuntii dicunt: u ia regali ibimus, non deuertemus dextra neque

sinistra, quoad usque transeamus terminos tuos. hoc dixerunt missi a Moyse nuntii ad regem Edom, hoc est ̒terrenum, quia terrena omnia siue in dextra siue in sinistra mala sunt. mala mansio insipientia, mala mansio intemperantia, et ideo pertransit has mansiones Hebraeus; non deuertit ad eas, sed pertransit, ut perueniat ad sinistram sapientiae et dexteram et in ipsis maneat, ubi diuitiae simplicitatis, ubi gloria, ubi longitudo uitae est; longitudo enim uitae in dextera eius, ut ait Salomon, in sinistra autem eius diuitiae et gloria.

in dextra uita est, in sinistra requies. utinam super sinistram eius requiescam, ne quaeram ceruicalia! uae enim his qui adsuunt ceruicalia, Ezechiel dicit. has mansiones praeparat ecclesiae suae bonus ductor et per uias sapientiae dirigit iter eius. denique laudat Sapiens uias eius: uiae eius uiae bonae et omnes semitae eius in pace.

Sed quia sapientia; honestas, claritas ita perfecta sunt, si habeant caritatem — plenitudo enim legis caritas est —, suscitari et resuscitari uult caritatem, suscitari in ueteri testamento, resuscitari in nouo.

caritas deus est, ut legimus, caritas Christus est. suscitatur tamquam leo et catulus leonis, ut Iudae ascendat ex germine: resuscitatur ut dormiens, ut recumbens, quia non humana, sed sua et patris maiestate est suscitatus a mortuis. unde ait scriptura: quis suscitabit illum ? non enim poterat illum aut angelus aut potestas suscitare aliena, cum ipse rXum. 20.17 0 cf. II Cor. 8. 2 10*Prou. 3. 16 13*Ezech. 13.18 16*Prou.3,17 l9*Rom. 13.10 20 cf. Cant. 2,7 21 I Ioh. 4, 8. 16 22cf. Gen.49,9 25*Ge.i. 49, 9 1 regatis est uia MN ideo AR 2 deuertimus APml diuertimus (rRml diuertimur 0 diuertemus Rm2 in dexteram (dextram P) MNP in dextera a dextera v 3 in sinistra AGm2 R in sinistram MNP 4 nuntii missi a moyse 0 moysen APml 5 dextera MN av 7 diuertit AGMORav eos AR 8 dextram 0 12 dextera JIYOav alt. sinistra A 13 iis v adsunt Gml assumunt Mm1 14 hiezechihel(-iel N) MNP iezechiel O 15doctorP itineraMnt2 18 honesta GmlR et honesta 0 caritas Gml claritas honestas Gm2 MN perfeeti Gml perfectae Gm20v 19 enim] ergo MNT est caritas MN 20 est om- T 22 tamquam] ut a 25 qui G suscitauit AGMOR suscitat N 26 illum poterat 0 alios resuscitaret.

ergo cura hic dicit: si suscitaueritis aut resuscitaueritis caritatem usque quo uoluer i t, de his dicit, qui resurrectionem eius possint congrue praedicare, ut audientibus ardorem fidei et deuotionis accendant. uel suscitatur Christus in his qui primum accedunt, resuscitatur in his, qui postquam accesserint dormierunt. dormit ergo Christus in neglegentibus, suscitatur in sanctis.

Habet ergo ecclesia per quae gradiatur; habet habitacula mansionum, in quibus requiescunt sancti, de quibus iste est qui dicit: legem mihi constitue, domine, uiam iustitiarum tuarum. bene ait \'statue\', ut in pectore eius inmobilis et fixa permaneat nec aliquo saeculi turbine ab eius conuellatur affectu, ut ipse sibi lex sit, opus habens legis scriptum in corde suo.

Et quaeram, inquit, illam semper; non est enim mediocre, quod requiritur paradisi gratia, dei regnum, angelorum consortium inmortalitatisque domicilium. non ergo uno die quaeritur nec duobus aut paucis mensibus, sed quaeritur semper et quaeritur per omnia, ut meritorum multa concurrant suffragia; διὰ παντὸς enim et \'omne tempus\' significat et \'per omnia\'. cum dicit igitur \'quaeram\', sine fine dicit esse quaerendum. sed non satis est quaerere, nisi intellegas quod requiris.

Ideoque ait: da mihi intellectum, et perscrut ab or legem tuam et custodiam illam in toto corde meo. quaerendum primum, deinde intellegendum perscrutandumque legis omne mysterium et in corde custodiendum. quis autem potest custodire legem dei, nisi intellectum acceperit? qui autem intellegit et scrutatur, scrutando in semitam mandatorum deducitur.

in quo illud aduertendum, quia lex est lustitia, mandatum l*Caut. 2. 7 10.14*Ps. 118. 33 12 cf. Rom. 2. 14-15 22*Ps. 118. 34 27 cf. Ps. 118, 35 1 alios] alienos NT suscitaret N aut resuscita leritis om. 0 3 . 5 iis v possunt Gav 6 in om. a 8 egrediatur Mm2NT alt. habet om. a 10 iustificationura MN 11 im M eius om. M 12 turbine seculi 0 turbidine PmlBml 13 lex sit sibi av legis habens 0 14 inquit OtN. Mm1 15 mediocre enim 0 16 immortalitatis (om. que) MNO 18 per omnia queritur ut multonim meritorum (multa om.) 0 20 semper queram 0 quaeram semper v 21 est s. I- R, om. A 22 ait} add. II G IIdo uersu 0 scrutabor A. 23 et] ut AOm2R 27 scrutatur] add. et MNO 28 quoj quod PR, add. est MNT iudicium, sicut et in hac littera legimus. est legis uia stare in uiis legis, est uia iustitiarum secundum primum uersiculum. est ergo et testimoniorum uia: i n uia testimoniorum tuorum delectabar; est et uia mandatorum: uiam mandatorum tuorum cucurri. interrogemus ergo has uias, ut dicatur nobis: state in uiis legis et interrogate semitas aeter-

nas et uidete quae uia melior et ambulate in e a. cum omnes igitur ambulauerimus uias. ueniemus in omnium finem uiarum, qui ait: ego sum uia. Christus ergo finis uiarum; ipse est enim finis legis ad iustitiam omni credenti. hinc audeo dicere, quia finis iustitiarum Christus, qui est iustitia, finis testimoniorum Christus, de quo dictum est: estote mihi testes, et ego testis, dicit dominus, et puer meus quem elegi.

Aduertimus igitur, quantum nobis ambulandum sit, ut ueniamus ad Christum, ambulandum in lege, quia finis legis est Christus. sine lege ergo non peruenitur ad Christum. unde manifestum est quod haeretici, qui legem ueteris non accipiunt testamenti, etsi dicant quod Christum teneant, tamen tenere non possunt finem, qui initium non tenuerint. ipse est Iesus initium et finis. oportet

igitur, ut ambulemus secundum legem spiritalem, ut ueniamus ad legis finem dominum Iesum. oportet, ut sequamur testimonia, ut peruenire possimus ad magnum testimonium dominum Iesum. oportet etiam, ut in praeceptis domini ambulemus, ut perueniamus ad magnum praeceptum, de quo legistis: dictum est antiquis: non occides ; ego autem dico uobis, hoc est: \'super omne praeceptum dico\'. itaque non usurpatorie dixerim, sed uere, quia, sicut sunt sancta sanctorum, ita praeceptum est praeceptorum. .2 ct. Ps. 118, 33 3*Ps. 118. 14 4 Ps. 118,32 6*Hier. 6, 16 9 Ioh. 14, 6 10 Rom. 10,4 12*Esai. 43, 10 16 cf. Rom. 10, 4 20 cf. Apoc. 1, 8 24 cf. Leu. 26, 3 25 Matth. 5, 21. 22 1 state 0 2 et oni. 0 3 alt. ilia] add. inquit Pm2Rtn2 4 deiectabor 0 et om. 0 uiam] uia Pm1 6 uetemas P 8 omnium] omnem NT 10 enim est Mav 11 hic b 16 est om. T Christus est av 17 ergo] enim MNT 19 non possint (possnnt a) tenere av possint MNOP 20 tenaerunt a est enim iesus 0 Iesus est v oportet—23 Iesam om. MmlN 25 legisti a 26 nobis dico M 28 sunt om. P

Sed ut ista seruare possimus, intellectum petamus a domino. intellegamus, quae sit circumcisio. circumcidit Iesus petrinis gladiis et abstulit obprobrium Aegypti a filiis Israel. petra Christus est; circumcidat te uerbum dei et gladius oris eius, et sic Aegypti carebis obprobrio. non igitur corporis, sed cordis intellegenda est circumcisio. si intellexeris legem, seruabis eam in corde tuo.

Iudaeus in corde legem non seruat, sed in labiis legem recitat et legem ignorat. denique: populus hic, inquit, labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. quomodo potest legem tenere qui longe est a legis auctore? tertius uersiculus quid habeat, consideremus.

Deduc me in semitam mandatorum tuorum. quoniam uolui eam. quis hoc dicit nisi qui Christum sequitur? non potest alius hoc dicere nisi qui illud exequitur, quod scriptum est: post dominum deum tuum ambulabis et ipsi adhaerebis, quia ipse te deducit. quomodo deducat, audi: nisi qui tulerit crucem suam et post me secutus fuerit, non est me dignus.

praecedit ergo Christus, ut nos sequamur, praecedit uerbum. principium Christus est; ideo Sapientia dicit: dominus creauit me principium uiarum suarum. aduertimus. quod et principium Christus et finis uiarum sit. non uereor, ne quis dicat: \'creatum ergo Christum adseris?\' respondebo: ita creatum dico, quemadmodum factum legi, hoc est: factum ex muliere, factum sub lege, hoc est: secundum susceptionem carnis creatum, secundum quod est natus ex uirgine.

creatus est, ut redimeret creaturas, homo factus est, ut homines a morte perpetua liberaret. 2 el Ios. 5. 9 3 cf. I Cor. lu. 4 4 cf. Eph. 6. 17. Apoe. 2. 16 5 cf. Rom. 2, 29 8*Esai. 29, 13 12*Ps. 118, 35 l5*Deut. 13, 4. 10. 20 17*Matth. 10, 38 20*Prou. 8, 22 24 Gal. 4, 4 2 quae] quid a 3 Aegypti em. 0 israhel P 5 obprobrium PmlR opprobriis MN 7 non seruat legem 0 in om. 0 alt. legem om. MN 8 labiis inquit (-id G) GP 10 latore Pml 12 semita a 13 sequitur Christum Aav eiequitcr 0 14 exsequitur AmlSPR sequitur 0 16 deducitj deducet GOv 17 quis Gm2b 18 sequutus AR 19 praeeedit et s. I. Gm2. om. Gml 20 dicit sapientia MN deas 6 24 legi] sub lege O 26 eij de MNT creatusj sub lege creatus O creatus est, ut uias mihi demonstraret aeternas, quibus homo redire possit ad dei regnum. ergo quia principium est uiarum dei, hoc principium sequamur.

primus uiam noni ingressus testamenti, ut uia nobis deuotionis sterneret iter. si ieiunamus, ante nos ille ieiunauit. si pro nomine dei sustinemus iniurias, prius ille sustinuit pro nostra redemptione. ceruices suas posuit in flagella, maxillas suas in palmas; ascendit crucem, ut doceret mortem non esse metuendam. denique quasi praecedens ait Petro: t u me sequere, et ideo Petrus cursum consummauit, quia secutus est Christum.

Sequitur uersus quartus: in clina cor meum in testimonia tua e t non in auaritiam. \'utilitatem\' alii habent et puto, quod ideo mutatum sit, quia utilitas bonae rei uidetur esse expetenda potius quam declinanda. sed quia plerique lucrum pecuniarum utilitatem suam putant esse, ideo, si legimus

"utilitatem", non animae utilitatem accipere debemus prophetam declinare, sed utilitatem pecuniae. sanctus enim lucra ista non nouit, sed omnia haec detrimentum arbitratur, ut Christum lucretur. et recte; quod enim putamus lucrum esse pecuniae, damnum est animae, quia uirtutis est detrimentum. ergo secundum eos, qui ita acceperunt, ut optet propheta inclinari cor suum in testimonia et non in auaritiam, et nos congruimus ad sensum. atque utinam precem

sancti sequentes et oremus quod ille orauit et quod oramus imitemur affectu! quid enim mihi prodest, si orem ut auertat cor meum dominus ab auaritia et ipse diebus ac noctibus pecuniae quaeram conpendia? si oramus sermone, conpatiamur et mente; audit sensum nostrum Iesus et cognoscens duobus istis non conuenire, sermoni et cupiditati, non exaudit loquentem. et ideo, qui bene uolebat orare, 6 cf. EsaL 50. 6 8 Ioh. 21, 22 9 cf. II Tim. 4, 7 10 Ps. 118. 36 ll*Ps. 118, 36 17 cf. Phil. 3, 8 2 uiarum est 0 3 prius GNPRa irgressns] add. est Gm2Mm20av uia] uiam GJla in uia 0 ut in hac uia deuotionis iter nobis sterneret v 4 deaotionis sterneret nobis (om. iter) a 5 domini AOv eius a 10 quartus] IIII GR, om A 12 alibi todd. praeter AO uel aliqui s. scr. Tm2 ideo] ita MNT 14 suam om. 0 16 ista lucra MN 19 illos 0 21 nos] non Gml non nos (hos N) MmlNPml adsensu MOav 22 pr. et om. 0 23 effectu a deus AOav 25 oremus MNT compatimur GmlN mentem Pml audit] add. et v 26 sermonem 0 dicebat: orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente. ita magis audit orantem, si aspernatur auaritiam.

Sed quia inualidi sumus et plerumque uolentes auertere cor nostrum a pecunia uel auro uel argento capimur aspectu et agrum aut aedificium uidentes alienum concupiscimus, bene addidit propheta dicens: auerte oculos s meos, ne uideant uanitate s, in uia tua uiuifica me. etenim qui in uia est dei, uanitates non aspicit; uia perfecta Christus est.

qui igitur in Christo est, quomodo potest uanitates aspicere, cum Christus in carne sua omnes mundi huius crucifixerit uanitates? auertamus igitur oculos nostros a uanitatibus, ne, quod oculus uiderit, animus concupiscat; mystica enim differamus interim. utinam hac interpretatione possimus reuocare ad diuersa circensium ludorum atque theatralium spectacula festinantes! uanitas est illa quam cernis. pantomimum aspicis, uanitas est; luctatores aspicis, uanitas est.

quia cernis eos de uiridibus frondibus luctantes habere coronas; illi enim ueri sunt luctatores, qui aduersum huius saeculi luctantur inlecebras et non capit oculos suos palaestra membrorum. equos currentes aspicis, uanitas est, quia uane currunt qui ascendentem saluare non possunt. denique recursus ipse te doceat, quia uane currunt qui non directum conficiunt iter, obliuiscentes superiora et ea quae posteriora sunt adpetentes.

Ante nos est Christus, ante nos brauium eius, ad quod peruenit qui non in incertum cucurrit nec reuocauit cursum suum, sed incitauit. ad hunc dirige oculos tuos, auerte ab spectaculis, auerte ab omni saeculari pompa. sicubi populares cognoueris plausus, auerte 1 I Cor. 14, 15 7*Ps. 118, 37 22 ci. Phil. 3-13 25 cf. I Cor. 9, 26 1 et om. 0 2 et mente psallam 0 3 aspernetur Gav auaritia R 5 pecuniae N auri uel argenti GMm2 7 dicens] add. \\ G uanitatem GMNOav, ef. p. 79,19 9 dei est MN non aspieit—10 uanitates otn. N 11 auertamur G 12 oculus] oculos AJlml 15 qua G 16 mimum (in mg. m2 uel pantomimum) G quando mimum 0 17 uiridis GPmlR uiridi av frondibus om. Gmlav luetantes corona (om. habere) Gmlav eos luctautes de putridis frondibus 0 18 sunt ueri 0 sint MmlT aduersus NOPRT 19 et non] nec MNT non GOav capat G capiat Mm20Tm2av suos Pm2 tuos eel. av 20 ascendentes MNT 21 docet MNOmlT 24 eius] est N 26 adhuc GMm1Pm1R ad hoc Pm2 ab] a AGv 27 secalarium O LXII Ambevs.Pars. 5 Petschenig. 7 ab his oculos tuos, inflecte, deprime et serua eos, ut erigas melioribus.

erige ad caelum; uel nocte stellarum monilia, orbem lunae decorum, uel die solem aspic-e. specta mare, terram circumspice, ut opere facta diuino omnis creatura te pascat. quae formarum gratia in ipsis bestiis, quantus decor in hominibus, quanta in auibus pulchritudo ! haec intuere, et non uidebis iniquitatem et contradictionem in ciuitate; haec uide, et non introibit mors per fenestras oculorum tuorum.

Si uideris mulierem ad concupiscendum eam, intrauit mors per fenestram; si uideris possessionem minoris aut uiduae et concupieris diripere eam, intrauit mors per fenestram; si uideris aliena

monilia aurum argentum et concupieris ut extorqueas, intrauit mors per fenestram. claude ergo hanc fenestram, qua uideris alienae mulieris pulchritudinem, ne mors possit intrare; oculi tui non uideant alienam, ne lingua peruersum loquatur. tuam ergo fenestram claude, ne morti pateat intranti. sed etiam alienam fenestram caue; a fenestra enim domus suae intrat fornicaria.

a fenestra sua intrat, tum intrat, cum aliquem petulantis oculi temptat lasciuia. exclude igitur hanc fenestram uerbi ostio, ne capiaris oculis meretricis et abripiaris palpebris. sed non una est fenestra, per quam mors consueuit intrare. est et fenestra uerborum, per quam sermones commeant meretricis. et ideo te ab aliena uxore custodi, ne te sermonibus gratiosis adoriatur; a fenestra enim domus suae intrat.

intrat mors per oscula, et ideo caue, ne te laqueis labiorum suorum alliget. intrat mors, si te 6 cf. Ps. 54. 10 7 cf. Hier. 9, 21 8 cf. Matth. 5, 28 13 cf. Prou. 23.33 15 cf. Prou. 7, 6 1S cf. Col. 4, 3 21 cf. Prou. 7. 5—6 23 cf. Prou. 7. 21 def. A 1 oculos tuos ab his av meliores G 2 monilia — p. 101, 3 in his uelut desunt in A. munilia G 5 pulcritudo MN 7 oculorum- 9 fenestram om. Mm1NT tuas Mm2NT 8 concupiscendam Gm10 9 possessiones M 10 eripere Ga intrabit M per fenestras M. om. N. add. oculorum tuorum Mm2 11 munilia G aurum argentum om. N intrabit M 12 qua RNm2 quam NmlTml cum GMOPaV antequam Tm2 uides Nm2RM2 13 pulcritudinem 31 non] ne a 14 aliena MNORa nec MM2a 15 morte PmlRml 16 tum intrat] cum intrat MT, om. GNOPav, add. per cogitationem. sed del. M 18 ocio O nec Gv arripiaris Oa palpebris] add. eius Gv 19 non] add. uia N est una Gav per quam — uerborum om. N quem Pm1 22alt. intrat—23 alliget om. N 2slabiorum tuorum laqueis 0 tuorum coll. pratkr Pm2, a sij add. Ioquax Gm2T te si M meretrix te av meretrix osculetur, intrat mors, si cito adquiescas loquenti. intrat mors, si loquaris, intrat mors, si multum loquaris — multiloquio enim peccatum incurritur —, intrat mors etiam si non loquaris et Christum timeas confiteri — ore enim confessio fit ad salutem —, intrat mors etiam per cauernas aurium et ideo aures spinis sunt saepiendae, ut inlecebras meretricii sermonis excludas. haec moralia.

Sunt etiam mystic-i oculi, quos auertere debeas a uanitate; est enim et sensuum uanitas, quam oculi animae tuae uidere non debeant, quia illi eam uident quos apostolus damnat. unde ipso magis auctore discamus, quae uanitas et qui oculi sint. manifestum enim esse plerosque, qui uanitate sensus sui obscurati sunt corde et alienati a uita dei propter ignorantiam quae in ipsis est, propter caecitatem cordis eorum. illos tamen gentes apostolus dicit.

ignoret igitur gentilis ille quod non didicit, ignoret quod non credidit: tibi ignorare non licet quod confiteris. Christus non in uanitate uenit, sed in uirtute, non inflauit sensum hominis, sed uiuificauit, non caecitatem cordis, sed inluminationem mentis operatus est. inflammauit cor tuum, ut conprehendas quae mandatorum caelestium ratio, quae animae substantia, quae uitae futurae gratia, in quo statu posthaec erimus.

Erige igitur mentem, utere naturali ingenio; ad imaginem dei factus es, ut superna aspicias et terrena non quaeras. noli curuare ceruicem tuam mundi premendam pondere; noli inhiare auro atque argento, ne te saeculi uinculis alligandum praebeas. ideo dixit dominus: nolite possidere aurum atque argentum u m, ne nos auri atque argenti cupiditas auara possideat. noli ergo 2 cf. Proa. 10. 19 4 Rom. 10. 10 5 cf. Eccli. 28. 24 (28) 11 cf. Eph. 4, 17 * Eph. 4,18 21 cf- Gen. 1, 27 25*Matth. 10. 9 dej. A 1 ei loquenti 0 alt. intrat-multum loquaris om. N intrat mors si loquaris om. Ov 5 spinae PmlRml sunt spinis av 6 sermones Gm1Mm1 moralia] add. sunt R 7 autem etiam 0 8 debeant] add. cognosce quae sit uanitas sensuum quam oculi tui mvstici uidere non debeant mg. T; eadem post damnat add. a 9 unde] add. in MNT 10 sunt GN manifestum] add. est Ms.l. N.s.l. OR s. I. 11 sui om. GMNT sint G alieaati] adll. sunt 0 12 uita GOPR uia eet. av 16 christum PR pr. in om. A post uirtute add. non in antiquitate. sed in nouitate Gm2Tm2a flauit N 11 pr. sed-IS est om. N 18 inflauit N conprehendaris Rml conprehenderes GO 23 inherere Pcorr. R 24 nec Mm2 saecali uincalis] saeculis Mm1NOPRT 25 nolite — p. 100, 4 possint om. N 26 uos O cupiditatis Pm2 anra P T

inserere collum tuum diaboli laqueis. strangulat auaritia pauperem in hoc saeculo, sed in perpetuum diues suis laqueis suffocatur, cuius sensus in uanitate est, in tenebris ambulat, qui in his laborat, quae sibi prodesse non possint. uanitas est sollicitudo uitae huius: unde non in crapula et ebrietate, non in deliciis corporis, sed in cognitione praeceptorum caelestium delectationem nostri debemus ponere. in uanitate currit, qui sibi successibus uidetur afluere saecularibus, qui tamquam umbra praetereunt. auerte igitur oculos tuos, ne uanitatem uideant.

Sed non satis est ut tu auertas, ne forte uelis et non possis, offundat tibi diabolus uanitatum spectacula, incentiua inserat uoluptatum; pete ut dominus auertat oculos tuos. et haec gratia dei et hoc

munus est domini, ut oculos animae nostrae a negotiis mundi huius auertat. beatitudo enim omnis a domino est: beatus autem uir, cui nomen domini spes eius et non respexit in uanitates et insanias falsas. qui non respicit haec, beatus est; qui autem respicit, insanus atque furiosus est. et ideo resipiscat unusquisque a furore saecularium cupiditatum, quae ita mentem animumque perturbant, ut compos sui esse non possit.

Si in nauigio fluctuante sis constitutus, auertis a sentina oculos, ne uomitum moueat tibi; si in ciuitate ambulans aliquid faetidi odoris offendas, longe refugis atque declinas:

si auid occurrat quod horreat oculus tuus, clauditur aut auertitur. in salo saeculi huius fluctuas, influit sentina uitiorum; in hoc nauigio tui corporis mouetur aestus cupiditatum, et non auertis oculos animae tuae, ne uideant sentinam libidinum, ne aspiciant mundi huius stercora, ne faetor inmundus nares repleat tuae mentis, in quibus spiritus sanctus o ef. Luc. 21, 34 8 cf. Ps. 143, 4 cf. Ps, 118, 37 14*Ps. 39, 5 def. A 3 qui] quia y quae] qui Gral 4 possunt M 5 tert. in om. 0 cogitatione Mm2 6 nostram Mm2Rm2a7 aftluere codd. praeter R 8 uideant uanitatem 0 10 tu om. OR forte] add. dum Mm2 11 offundit Gm2 offendat Mm1Nm1Tm1 ostendat Nm20Tm2effundat a inferat 0 13 est domini] dei est 0 animae - 14 est om. N, add. auertas Nm2 huiuamundi OP 14 enim om. 0 15 euios Oeius] add. est P 17 adque Pml et M est om. 0 21 fetidi GMOPR 22 adque N 24 fluctuans T 25 commouetur Gm2 27 fetor MNO forte T odor (s. , I) nares T esse consueuit, ut possis dicere: spiritus diuinus qui est in naribus meis? nares igitur animae tuae a faetore auertantur criminum diuersorum; est enim in his uelut quoddam insigne iudicii.

unde dicitur sponsae: nares tuae sicut turris Libani prospiciens faciem Damasci, eo quod unguentum ueri sacerdotis, quod de capite descendit in barbam, hoc est odor ille diuinus, odor gratiae spiritalis, qui de patre in Christo erat et sacramento incarnationis descendit in terras, ut omnia fuso replerentur unguento, emineat praecelsi potestate iudicii et nares repleat animae, ut bene olentia discernat et faetida, suauia sanctorum, qui possunt dicere: Christi enim bonus odor sumus deo, faetida peccatorum.

Hae sunt nares sicut turris Libani praecelsa supra mundum, et ideo prospicit faciem Damasci, gentilem scilicet populum, odorans fidem eius, cuius gratia delictorum suorum detergeret faetorem. facies igitur Damasci fides est gentium nullo obumbrata amictu, nullo adoperta uestitu, nuda ac libera, caelo magis intenta quam terris.

hanc speculantur et prospiciunt nares ecclesiae, quod suaue in ea et odorum est aspirationis et gratiae colligentes. et bene nares eius sicut turris Libani, quia in sacrificiis odor suauis ecclesiae est, in quibus est boni odoris. hostia remissio peccatorum.

Sume igitur has nares, o homo, ut a graue olentibus florulenta secernas, et tunc uiuificabit te dominus. cum enim aduerterit quod de ipso petis, ut auertat oculos mentis tuae a uanitate, cooperatur animae tuae, ut, si specie aliqua capitur aut duritia et infirmitate non flectitur, flectat eam iugo uerbi et habenis suis regat, ut uoluntate dei abducatur a uitiis et uitae odorem capiat aeternae. l*Hiob 27. 3 4*Cant. 7, 4 6 cf. Ps. 132, 2 11*11 Cor. 2, 15 23.24 cf. Ps. 118, 37 2 auertantur a fetore 0 fetore MN foetore GP 3 quoddam] pergit A 6 ungentum P sacerdotes Mml descendit de capite av 9 emineatque N 10 fetida AOR foetida NP 12 a fae (fe-) tidis Gm2MNPTa et foetida v 13 hae] ecce Mm2NT eae P praeeelsae a 15 detergit MNPTa 19 — um est — 23 dominus ont. N 20 suauitatis MmIPT est ecclesiae 0 23 uiuificauit Pml auerterit O 25 specie si O et] aut Ov 26 flectitur] flectatur G abonis GR auenis Pml

non enim hic uita perfecta est, sed haec uita in umbra. ideo, ut homo Christus Iesus ex uirgine nasceretur, obumbrauit uirtus altissimi matrem futuram, quia in umbra descendit, ab umbra incipiens operari salutem hominis et consummaturus claritate solis aeterni. umbra est ergo uita haec; festina ad solem, ut te defendat ab umbrae huius frigore et calorem tibi profundat aestiuum. et ideo suadet orandum, ne fiat fuga nostra hieme aut sabbato, non tempus diemque significans, sed frigere nos meritis prohibens et bonorum operum esse ieiunos.

Disce nunc, quemadmodum auertat oculos eius, quem miseratur dominus, a uanitate. ex his enim quae secuntur hoc intellegere possumus; subiec-it enim: statue seruo tuo eloquium tuum in timore tuo. initium esse sapientiae timorem domini dicit propheta. quod est autem initium sapientiae nisi saeculo renuntiare, quia sapere saecularia stultitia est?

denique sapientiam huius mundi stultitiam esse apud deum apostolus dicit. sed et ipse timor domini, nisi secundum scientiam sit, nihil prodest, immo obest plurimum; siquidem Iudaei habent zelum dei, sed quia non habent secundum scientiam, in ipso zelo et timore maiorem contrahunt diuinitatis offensam. quod circumcidunt infantulos suos, quod sabbatum custodiunt, timorem dei habent; sed quia nesciunt legem spiritalem esse, circumcidunt corpus, non cor suum, ignem sabbato adolere formidant, cum lex sanctificationis die libidinum ignem prohibeat accendi.-

Et quid de his dicam? sunt etiam in nobis qui habent timorem dei. sed non secundum scientiam, statuentes duriora praecepta. quae non possit humana condicio sustinere. timor in eo est, quia 2 cf. Lac. 1, 35 7 cf. ilatth. 24. 20 12 Ps. 118, 38 13 cf. Ps. 110. 10 15 d. I Cor. 1. 20 18.25 cf. Rom. 10.2 21 cf. Rom. 7, 14 22 cf. Rom. 2, 28. 29 1 hic] haec GMm1a est orn. G umbra] add. est Oa 3 profuturam n in umbram n ab] ad Gml4 caritate Av claritatem OP 5 ad] Lt Mml te s. l. G defendat te S ab] ad Gml umbra Gm2 6 frigoris G tibi om.MS snadit PmlRml 7 uestra GNPR aut] vel av significans] add.frigere. AR 10 quem] cui Tm2a misereatur MNm10Ta 11 sequuntur ARav 12 enim] eum G, add. VI GPR 14 quid AMNOav 15 est om. N 16 dominum a 20 offensa Pml sabbato Rml sabbata Oav 21 esse spiritalem O 22 ignem — 27 sustinere om. N adolere] add. um O 23 diem PmlR igae PmlR aecendi prohibeat MO 25 his] Iudaeis Oav habeant T 27 conditio Am1GOPRav uidentur sibi consulere disciplinae, opus uirtutis exigere, sed inscientia in eo, quia non conpatiuntur naturae, non aestimant possibilitatem. non sit ergo inrationabilis timor.

etenim uera sapientia a timore dei incipit nec est sapientia spiritalis sine timore dei; ita timor sine sapientia esse non debet. basis quaedam uerbi est timor sanctus. sicut enim simulacrum aliquod in basistatuitur et tunc maiorem habet gratiam cum in basi statua fuerit conlocata standique acceperit firmitatem, ita uerbum dei uel rationabile dei in timore sancto melius statuitur, fortius radicatur, hoc est in pectore timentis deum, ne labatur uerbum de corde uiri, ne ueniant uolucres et auferant illud ae incuriosi et dissimulantis affectu.

sed etiam uerbo dei tunor ipse aptari ad utilitatem et constabiliri uidetur, ut non sit alienus scientiae, sicut basis accepta statua non est aliena gratiae. timor ergo uerbi est locus, sicut in pace locus eius; timor quoddam studium uerbi, uerbum timoris est disciplina; plenus enim disciplinae timor non nutat ad lapsum.

Et quia basim uerbi timorem diximus, ne quid alienum scripturis posuisse nos quisquam putet, accipiat lectum de dei uerbo in Canticis canticorum: crura eius columnae marmoreae fundatae super bases aureas, significans columnas esse ecclesiae apostolos, qui fundati sunt in timore sanctorum. nam sicut Petrus, Iacobus et Iohannes et Barnabas columnae esse uidebantur ecclesiae et quicumque uicerit hoc saeculum fit columna dei, quam confirmat qui dicit: ego confirmaui columnas eius, ita et basis aurea timor plenus disciplinae, quia initium 3 cf. Eccli. 1. 14 (16) 10 cf. Matth. 13, 4 14 cf. Ps. 75, 3 19*Cant. 5. 15 22 cf. Gal. 2, 9 24 Ps. 74, 4 25 cf. Ps. 110, 10 1 inscii ex inscia N inscitia PTa. eras. M 2 eo] add. est av non aestimant — 3 timor om. N nec aestiraant JIOPR 6 sicut] si Gm1 simulachrum NP aliquod simulachrum 0 6.7 basis GPml 7 in om. N collocata fuerit M locata .1 coniocata — 15 disciplina orn. N accipit GJla accepit T 8 uerbum uel ratio dei 0 alt. dei om. 0 9 statnitnr] add. et M dominum Rav 11 desimulantis G dissimilantis 0 13 alienae APml alieni Crml 14 quidem Ga quaedam MOPFv studia Pm2 statua MTa statio Ov 16 iimitat MNT 17 basi A basem Gml uasin Pml basin Rm1 alienum] add. a AOav 20 fundata MN 21 sancto a 22 pr. et sm. a nidebantur esse O 23 etJ sic et a 25 bases GMNPRT aareas AGmlPmlR aureae Gm2MNPm2T

sapientiae est. in timore ergo sapientium apostolica praedicatio tamquam super basim auream columna firmatur. Christi igitur eloquio et apostolico sermoni tribunal est timor iusti et basis aurea plena prudentiae, simulacrum autem bonum tamquam effigies ueritatis sermo sanctorum. et uide tamquam basim auream esse sanctorum timorem; lege Esaiam, uide quantis subiecerit timorem, ut faceret inreprehensibilem et bonum timorem: spiritus, inquit, sapientiae et intellectus, spiritus consilii at-

que uirtutis, spiritus cognitionis atque p i etatis, spiritus sancti timoris. quantis timorem subiecit, ut haberet quod sequi posset! informatur per sapientiam, instruitur per intellectum, consilio dirigitur, uirtute firmatur, cognitione regitur, pietate decoratur. tolle timorem domini; ita est inrationabilis et insipiens timor, unus ex illis: foris pugnae, intus timores, quibus adflictus esset et Paulus, nisi habuisset dominum consolantem.

Nec otiosum est in Prouerbiis: tunc intelleges timorem domini. quid est \'tunc\' ? id est: cum sapien- . tiam inuocaueris et prudentiae dederis uocem tuam e t si quaesieris illam ut pecuniam et

ut thesauros scrutatus fueris eam, tunc in- telleges timorem domini. et ideo, tamquam super basim bonam, dicit: statue seruo tuo eloquium tuum in timore tuo. plena disciplinae oratio, per quam docemur quemadmodum debeamus orare; unusquisque sermo doctrina est deprecandi. et quia docuit nos orare, qui sit istius orationis effectus ostendit. 7*Esai 11. 2-3 14 II Cor. 7. 5 17 Prou. 2, 5 18*Prou. 2. 3—5 23 Ps. 118,3S 1 sapientia P sapientum NPR 2 basim GJlv basem cet. a confirmatur a ergo Mm20 3 apost-olo Rml 4 sapienciae M simula- chrum XOP ueritatis eras. M, om. NPm1T 5 et] est 0 timorem sanctoram AOR 6 fecerit APR 7 inquid Mm1Pm1 10 timoris sancti MN 11 sequi possetj sequitur M possit GNm20PRm1a, om. Nml 13 timori domini ista. et (om. a) est Oav iste GMm2 17 inteUegis G 18 id est Otn. a 21 entellegis GPm1R 26 qui] quis AO 27 osteuditj add. VII AGOPR septimus uersus av

Aufer obprobrium meum quod sus pi catus sum. subobscure dictum uidetur, sed explanauit apostolus quod hic uidebatur obscurum, ubi ait: nihil quidem mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum, sciebat enim se esse hominem, etsi cauebat ut poterat, ne post suscepta baptismi sacramenta peccaret, ideoque delicti conscius sibi non erat; sed quia homo erat, peccatorem se fatebatur sciens unum esse Iesum lumen uerum, qui peccatum non fecit nec est inuentus in ore eius dolus, ipsum solum iustificari, qui uere alienus esset a lapsu.

similiter ergo et propheta, etsi peccatum declinare cupiebat, tamen quasi deum repulsorem peccati esse cupiebat sui. uolebat auferri obprobrium quod suspicatus est, uel quia cogitauerat in corde et non fecerat et paenitentia licet abolitum suspectus tamen erat ne forte adhuc maneret eius obprobrium. et ideo deum precatur ut illud auferat, qui solus nouit quod nescire potest etiam ipse qui fecit. denique alibi ipse dixit propheta: scis obprobrium meum, quamquam istud obprobrium Christi sit, quod non est uerum obprobrium, sed gloria dei; crux enim Christi Iudaeis scandalum, Graecis stultitia.

Illis ergo obprobrium, mihi uirtus est, per quam aduersarium repello, saeculum uinco, mihi sapientia, per quam insipientiae laqueos euado. hoc obprobrium thesauris Aegypti Moyses praetulit: maius, inquit, aestimans Aegypti thesauris obprobrium Christi. si obprobrium tuum gloria est, domine Iesu, quanta est gloria tua!

tuae igitur gloriae participationc quid erimus, cuius sumus obprobrio gloriosi? dorsum meum posui in flagella, maxillas meas in palmas, os 1* Ps. 118. 39 3*1 Cor. 4. 4 8 cf. Ioh. 1.9 I Petr. 2. 22 16*Ps. 68, 20 19 cf. I Cor. 1, 23 23*Hebr. 11. 26 26*Esai. 50, 6 1 aufer] add. a me Ov obprobrium] add. et contemptum 0 2 explanat R 3 quidem om. 0 mihi quidem Pv 4 iustus 0 5 et sic GOv et se Mm2 9 esse Tm2 inuentum — dolum NmlPmlT inuentus est dolas in oreeiusO lOestO etom-a profeta R 12 suicnpiebat v 13licet penitentia 0 oblitam JfNT uel ablatum s. I M 15 deum om. APBT deprecatur MNOT auferat illud MN 16 propheta dixit 0 profeta R 17 christus G sit christi R 24 tuum om. Mm1NT autem meum non auerti a confusione sputor u m. ecce obprobrium tuum, domine, in quo salus est uniuersorum,

in quo mundi redemptio, per quod obprobrium coepimus non erubescere qui erubescebamus, non confundi qui confundebamur. denique scriptum est: accedite ad eum et in lumina mini, et uultus uestri non erubescent. hoc obprobrium auferri a nobis nolumus, obprobrium crucis domini Iesu, quo nostra auferuntur obprobria. sicut enim maledictum factus est, ut nostra maledicta deleret, homo factus est, ut leuaret hominis infirmitates, ita obprobrium factus est, ut omnium auferret obprobria.

Non uno tempore, non semel abstulit obprobria, aufert cotidie. peccatum incidimus, non unum, sed multa: cooperti sumus obprobrio et confusione. uenimus ad baptismum: dilutum est omne peccatum et cum peccato obprobrium. abstulit obprobrium meum dominus Iesus obprobrio suo, quia crucifixus est mihi, quia, qui-

cumque baptizati sumus in Christo, in morte ipsius baptizati sumus. non habeo quod auferri petam. sed post baptismum incidi obprobrium, debeo agere paenitentiam, ut dicam: aufer a me obprobrium meum. si non agam paenitentiam, quomodo dicam: aufer a me obprobrium meum, cum hoc ipsum peccati obprobrium sit, quia non ago paenitentiam? si autem paenitentiam, ut oportet, ago, recte: aufer a me obprobrium meum quod suspicatus sum; iudicia enim tua dulcia.

Quid timeo confiteri, quid timeo dicere peccata mea? quid uereorobprobrii mei mentionem facere apud eum, cuius iudicia dulcia sunt ? quod seuerum in aliis, in Christo dulce est, in Christo suaue est. quia ipse suauis est;

denique gustate et uidete quoniam suauis est dominus. dulcia iudicia confitenti, quia ipse 5 Ps. 33. n 8 ci. Gal. 3.13 12 cf. Ps. 43, 16 15 Rom. ti. 3 19.20.22*Ps. 118. 39 28 Ps. 33. 9 4 pr. qui] quae Mm1NT 7 erueis} scilicet 0 10 auferat 0 12 quod cotidie AR cottidie GMNT 13 delutum J. dilitum Gml deletum. Gm2MORm2v 16 sumus baptizati GJINP 19 si non — 21 meum om. Ta 22 ut oportet poenitentiam 0 recte] add. dico Gm2MNOav 23 meum om. AR 24 dukia] add. a: quomodo oportet confiteri? 25 pr. quid timeo] quomodo Mm1NT, add. oportet Tm2 26 eum om. P 27 quid Oml 29 confitendi AR dixit: ego sum ego sum, qui deleo iniquitates tuas, et memor nonero.tu autem memor esto et iudicemur; dic iniquitates tuas, ut iustificeris. dulcia iudicia agenti paenitentiam, quia ipse dixit: gaudium erit in caelis super uno peccatore paenitentiam agente quam in nonaginta et nouem iustis qui non indigent paenitentia. si dulcia sunt igitur iudicia domini, suauitatis fructus percipere elaboremus.

L is scire quam dulcia iudicia domini ?non resurgunt impii in iudicio. qui autem in iudicio resurgunt, habent spem ueniae, quoniam crediderunt. impii non sunt, peccatores esse possunt, fidem habent et, si culpam non declinarunt, per fidem credunt; qui autem credit in ipso non iudicatur.dulciaergoiudicia credentibus.

qui autem non credunt, non Christi iudicio damnati sunt, qui uenit non ut iudicet mundum, sed ut saluet et redimat, sed inpietatis suae subiere iudicium, qui in remissionem peccatorum credere noluerunt: non enim possunt ad eius pertinere beneficium quem cognoscere refutarunt. ergo qui non crediderunt in eo, iudicio eius uidentur indigni; iudicium enim eius quod sit, agnosce dicente ipso: hoc autem est iudicium, quia lux uenit in hunc mundum. dulce ergo quod lux est, dulce iudicium quod praecedit misericordia; sic enim scriptum est: misericordiam et iudicium cantabo tibi, domine.

Et quia cognouit dulcia iudicia, dicit: ecce concupiui mandata tua ; in tua iustitia uiuifica me \'bona iudicia\' auctoritate ait. ecce amat libertatem fidei qui libertatem dedit, diligi se gaudet qui ideo uenit in hunc mundum, quia 1*Esai. 43, 25-26 4*Luc. 15. 7 9*Ps. 1, 5 13*Ioh. 3, 18 15 ef. loh. 3. 17 20*Ioh. 3, 19 22 Ps. 100, 1 24*Ps. 118,40 26 cf. Ps. lis, 39 7 si] sed ARml 10 alt. in otu. APR iadio A spem habent MN 11 peccatorei] add. tamen Gm2Tm2 13 ipsum 0 15 ut non Mm1N 16 subire AmlPm2 18 refutauerunt b eoj eum a 19 quid av agnosce quod sit ipso dicente: hoc est autem 0 20 indicium est av 21 hanc om. 0 22 pr. misericordiam R 24 et quia — p. 108, 2 sedulns Otn. N 26 dedit libertatem 0

hunc mundum dilexit, amari se exigit qui omnes amat, quia cantas est. concupiuit mandata dei ut bonus seruus, ut cultor sedulus; concupiuit non ut amator meretriciam copulam, non ut auarus pecuniam, non ut luxuriosus lasciuiam. de illis enim lex dicit: non concupisces, dominum autem deum praecipit diligendum et tenero quodam atque interno amandum cupiditatis affectu. et quia amicus est qui diligit, seruus est qui timet, quasi amicus qui omnia fecerit quae praecepit ei dominus: uos, inquit, amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio uobis.

In tua iustitia uiuifica m e. audet et dicit, eo quod illa uera sit uita quae uiuit secundum dei iustitiam, quam uiuebant apostoli. immo quam uiuunt: sunt enim qui uiuentes mortui sunt et qui mortui uiuunt. denique alii descendunt in infernum uiuentes, alii, cum sint corpore mortui, meritis suis uiuunt. sunt enim qui non gustabunt mortem, donec uideant filium hominis die iudicii reuertentem, quando cum gloria sancti resurgent.

Sexta littera \'Uau', cuius interpretatio sonat \'uel sic non ille.: alius interpres \'et non est\' ait.

Et ueniat super me misericordia tua, domine, salutare tuum sec undum eloquium tuum. quid significet interpretatio litterae, quoniam subobscura est, ex psalmi serie colligendum putaui. nam cum propheta postulet: 1 ct. Ioh. 3. 16 cf. I Inh. 4. 8 4 Deut. 5. 21 5 cf. Deut. 6. 5 8 loh. 15. 1-1 10*Ps. 118, 40 cf. Rom. 10, 20 12 ct. I Tim. 5, 6 13 cf. Ps. 54. 16 15 ci. Matth. 16. 28 21.24 Ps. 118. 41 1 dilexit hunc mundum 0 se om. GMOPm1Ta omnis Mml 4 luioriosus ORml 5 deum autem dominum MN deum om. 0 praecepit GMNPRab tenere O. add. id est tenaci MNPTa 7 alt. est om- MN 8 inquid GPm1 10 audet v audit codd. andiet a 11 sit uera av quam] qua T 12 quam] qua MN Ta sunt — 14 uiuunt mn. Mm1NT 15 in die JLV 16 resurgent] add. Explicit quinta (V.40) littera. Incipit AOP R. om. eel. 19 Uau sexta littera G sonat - 20 ait AR est (om. G) ut iBe ; alius interpres \'non est\' ait Ga sonat est\' uel et\' MNT sonat \'est\' uel \'sie\' (sic s. uocabulum erasurn) P \'ffleest, et non alius\', uel cuius interpretatio \'et ille\' Ov. add. 0: alius intErpres \'et non est\' 24 eolligenda Mml putauit N profeta R \'ueniat super me misericordia tua, domine, ueniat salutare tuum', non est dubium quem uidere deposcat, hoc est: in quo fructus et misericordiae ueniat et salutis. denique in superioribus idem poposcit in psalmo octogesimo quarto, in quo euidentius domini Iesu prophetauit aduentum. nam terram quam benedici po- stulet satis notum, illam uidelicet quae peccatum in Adam contraxerat, cui dicitur: terra es et in terram ibis. maledixerat autem deus non elementum naturae carnis, sed carnem praeuaricantium. benedicitur caro igitur in Christo, ut maledicto superiore caro soluatur, benedicitur caro, quam benedictus filius dei adsumpta hominis condicione suscepit.

Et ideo subdidit: deus, tu conuertens uiuificabis nos et plebs tua laetabitur in te. ostende nobis, domine, misericordiam tuam et salutare tuum d a nobis. audiam quid loquatur i n m e dominus deus, quoniam loquetur pacem in plebem suam et super sanctos suos et in eos qui conuertunt ad ipsum cor suum. uerumtamen prope timentes eum salutare ipsius, ut inhabitet gloria in terra nostra.

totus hic locus Iesum dominum sonat, qui uiuificauit mortuos, Lazarum ante passionem, plurimos tempore propriae passionis. ipse est misericordia, utpote remissio peccatorum. ideo dicit \'ostende\', quem uidere possit in corpore; nam deum in maiestate sua uidere non poterat, quia deum nemo uidit umquam. auidus propheta desiderat uidere quem sperat tenere, quem si uiderit desiderat propriis manibus conprehendere.

ideoque ait: et sa1utare tuum da 4 cf. Ps. 84, 8 5 cf. Ps. 84,2 7*Gen. 3. 19 12*Ps. 81, 7—10 21 cf. loh. 11, 43—44 22 cf. Matth. 27, 52 25 Ioh. 1,18 27 Ps. 84, 8 2 quem] quin Mm2 hoc est om. GmlMNOPB 3 pr. et] est 0, om. MNT ueniae 0 4 LXXXIIIIGOR octuagesimo a domini iesu euidentius 0 5 profetauit R terram post postulet tr. M. om. N postulat N 6 contraxerat in adam MN 8 naturae om. JJfN 9 in Christo — 20 nostra om. N superato (ato in ras.) Ta 10 benedictus] benedicitur R, om. A assumptam T 11 conditione AGOP R 15 audiam — 20 nostra om. MmlT. qui additi et reliqua usque ut inhabitet gloria in terra nostra 18 eonuertuntur eodd. 19 ipsiusj add. usque M (ef. ad lin. 15) 21 mortuos uiuificauit O 25 profeta R nobis. salutare dei uirtus est, salutare dei Christus est et ideo prope timentes hoc salutare. longe erat Christus a nobis:, longe erat a nationibus; descendit in terras, factus est prope, coepimus non timere. nam qui Christum timet, non timori est subditus, sed deuotioni; pietatis hie timor, non infirmitatis est. denique nihil deest timentibus eum.

quomodo autem factus sit prope, audi: ut inhabitet, inquit, gloria in terra nostra. quis est gloria nisi dominus Iesus ? unde et apostolus Paulus ait: deus domini nostri Iesu Christi, pater gloriae. merito conplac-et in eo pater, quia patris gloria est. hunc qui a patre separat maiorem patri iniuriam facit, quem unit esse sine gloria. hunc quisque aequalem patri non putat, inferiorem et patrem iudicat, cum alio uerbo patrem plus laudare non possit, quia summa laus gloriae Christus est.

Rogatur ergo, ut ueniat salutare dei. ille est qui rogatur, hoc est dominus Iesus, et non est alius, sicut habet litterae interpretatio. et uel sic non solus pater rogatur; est et ille, hoc est: et filius qui rogatur et rogatus aduenit et salutare mundo dedit. ideo σωτήϱ, hoc est \'saluator., ideo Iesus, sicut angelus dixit: qui saluum faciet populum suum. cum inuocaret igitur propheta, aderat, ut probaret illud, quia adhuc loquentibus nobis dicit: adsum.

Adest, quia suscitatus a filiabus Iudaeae quasi resuscitatur a filiabus Hierusalem. audit ecclesia sonum uocis eius et dicit: uox consobrini mei. eccehic aduenit saliens super montes, transiliens super colles. manipularis est liber multas habens personas nobiles uelut manipulos triumphales multosque actus significans, quos intellegere magis quam expressos 6 Ps. 84-10 8*11 Cor. 1, 3 9 cf. Matth. 3. 17 18*Matth. 1. 21 20 EsaL 58, 9 21 ef. Caiit. 2, 7 22*Cant. 2, 8 1 pr. est] add. dei 0 4 timore Rml 6 prope factus sit OR 7 inquid G 10 quia] qui JIXT est gloria A OT maiorem - gloria om- N 11 quISquis Mm2av 12 cum] quia R, add. in MN uerbo] add. et 0 13 quia] cum GNPa cuius MOvv laus summa 0 gloria AGO PR (defendit Engelbrecht) et gloria v 1& et uel] est et Mm2 est. Uel si a est ille (om. et) v et ante filius om. MN 17 rogatas] rogator AR sother 0, om. N 18 ideo] idem v quia Om2Tab fecit Mm2a 21 resuscitatur] resuscitatus GMNOPav 24liber est N, add. iste O 25 aobflis OR manipulus GMOv triamphalis GORv 26 actu R tenere possimus. nam quasi aduenientem sponsum audierit cum aliquibus pariter uiantibus conloquentem, dicit sponsa: uox consobrini mei.

dum loquitur cum filiabus Hierusalem et rogat, ut excitent et resuscitent sponsum, subito tamquam de longinquo missae uocis sonum sentiens dicit: uox consobrini mei, adnuntians quem nuntiari sibi ante quaerebat. quem cupiebat ab aliis suscitari, sua prece resuscitatum a patre uenire iam credens laeta dicit: uox consobrini mei. bene addidit \'consobrini mei;, ut non aliae, sed consobrina sola sibi eius uindicaret aduentum.

Ecce, inquit, iste aduenit. adhuc ego eum quaero et ille iam uenit, adhuc ego suffragia capto, ut ueniat, et ille iam proximus est. ego suscitari mihi caritatem cupio, ego me uulneratam caritatis puto et ad me plus caritas ipsa festinat. ego dixi \'ueni\', ille salit et transilit. ego rogo eum uenire cum gratia, ille gratiarum operatur augmenta et, dum uenit, incrementa gratiae secum uehit et ueniendo adquirit, quia studet etiam ipse suae placere dilectae.

oaiit super excelsa, ut ascendat super sponsam — sponsae enim thalanius tribunal est Christi —, salit super Adam, transilit super synagogam, salit super gentes, transilit super Iudaeos. uideamus salientem: salit de caelo in uirginem, de utero in praesepe, de praesepio in Iordanem, de Iordane in crucem, de cruce in tumulum, in caelum de sepulchro.

proba mihi, Dauid, salientem, proba currentem: tu enim, dixisti: exultauit tamquam gigans ad currendam uiam. a summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius, nec est qui se abscondat a calore eius. ergo et nunc salit et nunc 2.5.8. 10*Cant. 2. 8 4.12 cf. Oant. 2. 7 6 cf. Cant. 1. 7 11 suffragia capto = Hor. Epist. 2. 2. 103 12 cf. Cant. 2. 5 23*Ps. 18. 6—7 1 possumus Oa 2 colloquentibus a 5 uox — 1U aduenit Gira. N 6 adnuntiant Pml 7 resuscitauit T 9 aliena 0 10 inquid a aduenit inquit iste M istej add. iam 0 eum] enim Y 11 capto] peto 0 ueniant 0 13 caritatis] caritate Mm2a uenit Om2 14 alt. ille] iste GMNOPRa 15 augmentum 0 16 studebit ex studiet Nm2 17 super sponsam] ad sponsara Ov 18 Adam] ecelesiam Gm2MNPTa 20 uirgine P de praesepio in Iordanem Otn. AGmlOR 21 Iordanem] iordanea crucem] cruce a de sepulchro in caelum MN 23 tamquamJ ut MN gigas AGm2MNORm2av gygas P currendum ARml 24 caeli P 26 ergo om. Gml currit de corde patris super sanctos suos, de oriente super occidentem, de septentrione super meridiem. ipse est qui ascendit super occasum, ipse super caelos caelorum ad orientem; ipse ascendit super montes, ipse super colles.

Utinam ego miser dicam, dicat anima mea: ecce iste aduenit et aduenit non super terrena, non super ualles, sed aduenit saliens super montes! deus enim deus montium est, non uallium. ubi ergo salit ? super montes salit. si sis mons, salit super te. salit super Esaiam, salit super Hieremiam, salit super Petrum Iohannem Iacobum. montes in circuitu eius. si non potes mons esse nec praeuales, esto uel collis, ut super te Christus ascendat et, si transilit, ita transiliat, ut te transitus eius umbra custodiat.

Diximus de Christo et ecclesia; dicamus de anima et uerbo. anima iusti sponsa est uerbi. haec si desideret, si cupiat, si oret et oret adsidue et oret sine ulla disceptatione et tota intendat in uerbo, subito uocem sibi uidetur eius audire quem non uidet et intimo sensu odorem diuinitatis eius agnoscit, quod patiuntur plerumque qui bene credunt. replentur subito nares animae spiritali gratia et sentit sibi praesentiae eius flatum adspirare, quem quaerit, et dicit: \'ecce iste ipse est quem requiro, ipse quem desidero\'.

Nonne, cum aliquid de scripturis cogitamus et explanationem eius inuenire non possumus, dum dubitamus, dum quaerimus, subito nobis quasi super montes altissima dogmata uidetur ascendere. deinde quasi super colles apparens nobis inluminat mentem, ut infundat sensibus quod inuenire posse difficile uidebatur?

ergo quasi ex absente fit praesens uerbum in cordibus nostris. et rursus, cum aliquid nobis subobscurum est, tamquam subducitur uerbum et 2 d. Ps. 67,5 3 cf. Ps. 67, 34 5.7* Cant. 2, 8 7 cf, III Reg. 21 (20), 28 10 Ps. 124, 2 2 septemtrione GP 3 caelos — 7 montes om. N 6 et] ecce 0 7 montes] add. salit si sis mons 0 8 est] add. et v ubi ergo salit om. N 11 non potes ftM. P nec] non Mm2NP 12 si] sic 0 ita transiliat om- AimlOPR 16 assiduo a uerbum av 17 uidit ORml 18 odorem] ore NTml ora Tm2 patientur Au 20 iste om. MN 21 ipse om. a M oidentur NT 26 inueniri 0m2 27 uerbum-rursus om. N in om. 0 rursum MOT 28 tamquam - et om.b tamquam absentis aduentum desideramus et iterum apparens ostendit se nobis, tamquam praesens sit nobis in his quae requirimus cognoscendis. salit ergo in uniuscuiusque corde frequenter; transilit et exit et reuertitur, si sequaris, si requiras, si tibi fidelium grata disceptatione doctorum uerbum, quod exierat atque transierat, postules resuscitari, sicut illa, quae quaesiuit et inuenit, quae dixit: frater meus transiuit; anima mea exiuit in uerbo eius.

Ergo et si super montes salit, sequere, et si super colles, sequere. repperiuntur enim in montibus et in collibus uenatores domini, qui inuestigant eos qui capiuntur ad uitam. sic enim dixit per Hieremiam deus: ecce mitto multos piscatores et multos uenatores et uenabuntur eos super omnem montem et super omnem collem. ibi ergo populus dei quaeratur et inueniatur in Petri et in Pauli doctrina gratia disciplinae, ut non in conualle sint, ubi fletus, sed in montibus, a quibus unumquemque Christus inluminat.

et cum Petrum legimus Christus inluminat, et cum Paulum legimus Christus inluminat. curauit Paulus, Christus inluminauit, quoniam inuocato domini Iesu nomine resurrexit cuius sanatus est munere. suscitauit mortuam Petrus, Christus inluminauit; et ideo ait: inluminans tu mirabiliter a montibus aeternis.

Nos igitur, qui montes esse non possumus, stemus in montibus uel in collibus, ut, cum miserit piscatores suos dominus et uenatores, ut uenentur eos, qui super omnem montem sunt uel super omnem collem, id est in legis et prophetarum praeceptis et noui et ueteris testamenti cognitione omnem habentes conuersationem, in- . ueniant nos paratos et uelut bonas colligant spicas oportuno missi 7*Cant. 5. 6 12*Hier. 16,16 16 cf. Ps. 8.3,7 19 ef. Act. 14. 7—10 20 cf. Act. 9, 37—41 21 Ps. 75, 5 28 cf. Matth. 13, 30 1 et] add. cum G (s. l.) JIXTa apparet GMNPmlRTa 2iis u 4 sit tibi G si tu Mm2 sibi Ar gratia GMmlNRuv gratiae P 5 atque] et M postulet Mm1NT 7 exiuit] transiuit MN 10 reperiuntur G0Pm2av alt. in orn. N 15 alt. in om. MNO gratia — 16 fletas otn. N 16 disciplina Ov ut om. A ualle T 17 et cum — 18 alt. Christus iniuminafc om. APrnl 19 paulum 0 inluminauit] illuminat MN 21 iniuminas PmlRT 25 pr. super — 28 spicas om. N 28 uelud MRml opportuno v LXII. Ambros. Para 5. Petachenig. 8 messores tempore, quia, si quis extra montem aut collem fuerit repertus, colligi uelut bona spica non poterit ab his, qui, ut conparationis faciamus alterius mentionem, triticum a paleis separare mittentur. plurimarum operationum sollertes ministros dominus habet ; idem piscatores, idem etiam uenatores sunt atque messores.

Si in tempore messis, quo diriguntur isti, meriti maturus expectes, salientem in montibus poteris intueri et uidebis dominum Iesum similem capreolo aut hinulo ceruorum super montes Bethel. salit enim super ecclesiam, quae est domus panis, eo quod fidelium corda confirmet. merito sicut capreola, quia caprea in altis pascitur.

δοϱϰάς dicitur a uidendo; δοϱϰατιϰόνetenim uisus acutioris est. quid hoc aptius Christo, qui patrem uidit quem uidit nemo, aut si qui uidit in Christo, ipse filius reuelauit ? merito sicut hinulus ceruorum; hinulus quasi filius, cui paternae inoleuerit uis naturae, ut eum occulta non lateant. serpentes fugiant, uenena non laedant. denique eductus de latibulis suis serpens, qui producebatur ex homine, dicebat: quid uenisti ante tempus torquere nos?

Spectemus ergo salientem hunc hinulum, ut non possimus timere serpentem. non timebat Dauid; denique de his dicebat serpentibus: et respondebo exprobrantibus mihi uerbum, quoniam speraui in uerbis tuis. quasi bonus ceruus, qui bibisset de fontibus aquarum, nequaquam humanorum serpentium spiras et maledicorum uenena metuebat.

coluber illi non erat noxa, sed praeda. cibus erat serpentini uirus adloquii et c-ibus laudis. de quo dicebat: deus, laudem meam ne tacueris, quoniam os peccatoris et os dolosi super 8 cf. Cant. 2. 9 9 cf. Ps. 103, 15 12 cf. Ioh. 6. 46 13 cf. Matth. 11. 27 17 Matth. 8. 29 20*Ps. 118, 42 22 ef Ps. 41. 2 25*Ps. 108, 2 2 iis r 3 mittuntur AR 4 plurimarum] add. igitur av habet dominus 0 o etiam om. 0 7 espectes A expeetet GMmlPR 8 hinnulo GLNORmlav 10 caprea] capreola O 11 dorcas eodd. av dorcaticon AGmg.m2MNPTa dioratieon GMmgm2R diorcation 0 dorcadion v enim MNv acatior a quod 0 12 hoc om. v aptiusl acutius av, add. a OR pr. et alt. uidet Ov quis MNOav 13 ipsi MN 13.14 hinnulus GMNOav 16 ex] de O18 hinnulum GMNOav 21 quia MNOav uerbis] sermonibus v 22 senms AGml 26 quoniam] quia NTa quo R alt. os om. a me apertum est. saginabatur uenenatorum sermonibus; illi sibila obtrectationis ora tollebant et sermonibus odii circumdabant innocentem. bonus ceruus inter multos colubres positus non timebat, ceruusamicitiae et pullus gratiarum. simulabant caritatem, fundebant obtrectationem; ego autem, inquit. orabam.