Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum (CSEL) University of Leipzig European Social Fund Saxony Gregory Crane Jouve OCR-ed, corrected and encoded the text Greta Franzini Project Manager (University of Leipzig) Simona Stoyanova Project Assistant (University of Leipzig) Bruce Robertson Technical Advisor (Mount Allison University) Uvius Fonticola Technical Advisor (Ludwig Maximilians University Munich) University of Leipzig CSEL62.xml Available under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License 2014 University of Leipzig Germany Michael Petschenig Michael Petschenig Ambrosius Expositio in Psalmi CXVIII Österreichische Akademie der Wissenschaften (ÖAW) Wien, Österreich 1913 62 Internet Archive

The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.

Latin
PROLOGUS.

Licet mystice quoque uelut tubae increpuerit sono Dauid propheta, tamen moralium magnus magister, quantum in eo excellat ethica, psalmi huius summa declarat gratia, siquidem cum suauis omnis doctrina moralis sit, tum maxime suauitate carminis et psallendi dulcedine delectat aures animumque demulcet.

meritoque plerisque locis moralium psalmorum sententias tamquam stellarum diffudit lumina, quae elucent atque eminent; centesimum uero et octauum decimum psalmum uelut pleni luminis solem meridiano feruentem calore in processa libri constituit aetate, ut neque matutini ortus semiplena exordia neque uespertini occasus quidam senilis defectus claritati aliquid perfecti splendoris decerperent.

quem per singulas Hebraeorum digessit litteras, ut, quemadmodum paruulorum ingenia primis litterarum elementis adsuescunt discendi usum adsumere, ita etiam nos huiusmodi elementis usum discamus uiuendi.

Litteris autem singulis octonos uersiculos adscripsit, ut simul et unitatem doceret, non pluralitatem — unitas enim cohercet omnia et regit, cui subiecta sunt omnia -; et purgationem legitimae 1 uelut— sono] cf. Explan. ps. 38, 4 extr. Prologus av, de codicum p-raescriptionibus cf. Praefatio 1 Licet — p. 4, 17 mysterium desunt in T mystica Pm2v mystico a quaeque OPm2v ueloti Na tuba 0 2 in eo quantum v excellit N 3 ethica 0 et hic cet. psalmus A huius OPm2 eius eet. declarant GMNPmlB 4 maxime] add. cum A 5 aures animumque delectat A muleet G,om.A 6 sen- tentias psalmorum v 7 diffunditOeav lucent AGMNOav eminent] emicant v 8 et eras. G, om. 0 9 feruente eodd. praeter 0 prooecta 0 10 hortus Aml 11 seniles 0 aliqui Gml 12 litteras digessit 0 quemammodum N 13 ingenio R 17 non pluralitatem om. v enim] ergo 31 coercet av 18 omnia sunt AGORv et ea Pml \'l* - sanctificationis. octaua enim die sollemnis purgatio uel ex lege, quia octaua die circumcisionis sollemnitas impleri statuta est.

uel quia totus mundus coinquinatus erat peccatis nostris et septem illis pollutus diebus. - ubi autem autem dies resurrectionis, conuiuificati domino Iesu resurreximus et erecti sumus in nouitate uitae praeferentes ablutionis gratiam. meritoque primogenita offerimus animantia in figura primogeniti filii dei castitatis et simplicitatis spiritale sacrificium acceptum deo non quarto aut quinto die, ne inmundum aut inconsummatum sacrificium sit, sed octaua die,

qua omnes in Christi resurrectione non solum resuscitati, sed etiam confirmati sumus.. unde licet in baptismate statim sit plena purgatio, tamen, quia ablutionis ipsius sacrificiique rationem baptizatus debet cognoscere, non offert sacrificium nisi octauum ingrediatur diem, ut informatus agnitione sacramentorum caelestium non quasi rudis hostia, sed quasi rationis capax tunc demum suum munus altaribus sacris offerat, cum coeperit esse instructior, ne offerentis inscitia contaminet oblationis mysterium.

Titulus autem psalmi Alleluia est, hoc est, \'laus dei\'. in his enim hymnis uere deus laudatur, in quibus est peccatorum remissio. denique in superiore psalmo passio domini praemissa est, quae mundum hunc diluit, ut dignos faceret populos qui deum inmaculato ore laudarent. ipsa quoque litterarum elementa-\' menta. ut omnia Hebraea nomina, non sunt rationabilis interpretationis uacua atque immunia. quorum significationes locis \' 2 suis aperiemus. centesimus et undecimus psalmus per has litteras in Hebraeo in principiis uersiculorum digestus est et est totus 1 cf. Leu. 12,3 3 cf. Leu. 12.2 4 cf. Eph. 2. 5 5 cf. Rom. 6, 4 6 cf. Leu.27, 26 8 cf. Eccli. 32 (35), 9 20 cf. Ps. 117 25 cf. Ps. 111 1 sollemnis] add. est A lege] add. est v 2 sollempnitas circumeisionis 0 sollempnitatis 3T implere Pm] 4 pollutis GNPmlR resurrectionis dies v 6 praeferentis (hnlO ablutionis gratiam praeferentes v offerimns primogenitaf 4 simplicitatis] add. animantia b 8 spirituale GJIN deo acceptum a 10 qua] quiaO 11 babtismateP plena sit statim v 12 babtizatusP (sic saepe baht.) 15 hostia om. v tum P 16sacris altaribus 0 17 inscientia GO 18 Titulus] ineipit T 19 ymnis APmZR, om. GMNPmlTa 20 superiori MN praemissa- 22 deum om. MmlNT 21 deluit A 22 laudata est. in hoc T 23 rationabili interpretatione AOR 24 inmunio Mml 25 accipiemus MN (s. ser. vel aperiemas M) et om. OT psalmus M in mg. ethicus; et centesimus et decimus mihi ita scriptus uidetur. denique uicenos et binos uersus habent et singulis uersibus singulae explicantur sententiae; unde et per metra adseruntur esse descripti.

I. LITTERA ALEPH.

Prima littera \'Aleph\' dicitur, cuius interpretatio \'doctrina\' est. sollicitus ergo auditor plenos doctrinae esse uersus qui secuntur debes praesumere.

Beati inmaculati, inquit, in uia, qui ambulant in lege domini. beati qui scrutantur testimonia eius, in toto corde exquirunt eu m. quam pulcher ordo, quam plenus doctrinae et gratiae! non prius: qui scrutantur testimonia eius dixit - potuit enim conuenire secundum litteram —, sed prius: beati inmaculati in uia. ante enim uita quam doctrina quaerenda est. uita enim 2 bona et sine doctrina habet gratiam, doctrina sine uita integritatem non habet; i n maliuolam etenim animam non cadet sapientia. ideoque ait: quaerent me mali et non inuenient, quia inprobitate caecatur mentis oculus et caligante sibi iniquitate mysteria profunda inuenire non potest. primum ergo exercenda est uitae militia, corrigendi mores. cum haec instituerimus ad cursum debitum, ut sit offensionis correctio, puritatis gratia, tunc ad studia percipiendae cognitionis ueniamus suo ordine et uia. prima igitur sunt moralia, secunda mystica. in 3 illis uita, in his cognitio, ita ut, si perfectionem requiras, nec uita sine cognitione nec cognitio sine uita sit, utrumque adstipuletur alteri. ideoque ait scriptura: seminate uobis ad 1 cf. Ps. 110 9 Ps. 118,1—2 17*Sap. 1, 4 18*Prou. 1, 28 27* Os. 10,12 1 alt. et om. AOv 4 Sermo primus v, om. eodd. 5 Littera Aleph] Aleph v. om. codd. 7 uersus esse v 8 sequuntur AOav 9 inquit om. AO 16 et om. T uitae integritate P 17 maiiuola R maleuolam v anima R 18 cadit Ga 19 non] add. meO qua JINT 21 malicia T corrigenda Mml 22 correptio 0 24 nita AGNORT 25 queras O 26 asstipulator a iustitiam, uindemiate ad fructum uitae, inluminate uobis lumen cognitionis. non prius inluminate\', sed \'seminate nec solum \'seminate\' prius \'ad iustitiam\', sed etiam \'uindemiate\', inquit, \'ad fructum uitae\', et sic \'inluminate lumen cognitionis\', ut perfectio non solum consitis, sed etiam receptis4 fructibus adprobetur. in primo quoque psalmo hunc ordinem tenuit, ut in uia ambulandum doceret prius et tunc in lege meditandum. qui enim non abiit in consilio impiorum, utique de pietatis uia et iustitiae semita non recessit meritoque in uia ambulans beatus pronuntiatur et die ac nocte meditationem legis exercens habet gratiam beatitudinis.

Quam institutionem secutus Salomon librum de Prouerbiis scripsit, quo moralem locum uberius expressit. naturalem in Ecclesiaste, mysticum in Canticis canticorum. quamquam si diligenter discutias, et in Prouerbiis mystica pleraque repperies et in Canticis moralium suauitatem. nam utique mysticum est: sapientia

aedificauit sibi domum et subdidit columnas septem; interfecit suas hostias et cetera. hoc quoque in Canticis, licet tam mysticum quam morale, in quo blanditiarum suauitas et affectus amantis exprimitur: osculetur me ab osculo oris sui, quoniam optima ubera tua super uinum et odor unguentorum tuorum super omnia aromata.

Constitue ergo uirginem desponsatam multo tempore et iusto feruentem amore, quae multa praeclara opera dilecti probabilium testium adsertione cognouerit, desideriis suspensis dilatam frequenter iam non ferentem moras, quae omnia fecisset, ut sponsum uideret, aliquando uotis potitam suis ad inprouisum sponsi aduentum gaudio turbatam non quaerere primordia salutationis, non 6 cf. Ps. 1, 1-2 16*Prou. 9, 1-2 20*Cant. 1. 2-3 1 uindeaniate A. 3 prius solum seminate MN 5 acceptisO 8 habiit GRm1 habuit Pm1 10 ac] hacO 12 sequutus P 13 in quo Ov naturaleG eciesiiiste MN 15 rep(-pp-)erias GMNPmla 16 est om. AR 17 subdidit] excidit T 18 hoc quoque] hocque v 19 lucet v misticum sit 0 moralem AGmlNPmIR, add. sit s. l. T 21 ab om.JINOT osculis eod. Casin. 154 b 24 disponsatam Rml 25 multo 0 praeclara] probata v 26 delatam OR 28 inprouisam 0 29 turbata N quaereret ANPR uerborum uices, sed statim quod desiderasset exigere.

ita ergo et sancta ecclesia, quae in primordiis mundi desponsata in paradiso. praefigurata in diluuio, adnuntiata per legem, uocata per prophetas diu redemptionem hominum, euangelii decorem, dilecti expectasset aduentum. inpatiens morae in oscula ruit dicens: osculetur me ab osculo oris sui et delectata osculis adiecit: quoniam optima ubera tua super uinum.

Et ut moralius dicamus, intellege mihi carnem illam, quae madefacta fuerat in Adam serpentis ueneno, quae criminum marcebat faetore, quae procedebat in filiabus Sion alta ceruice et nutibus oculorum et itinere pedum trahens tunicas et pedibus suis ludens, crinibus cincinnis et conpositis uultibus atque redimiculis et omni affectato decore plus dedecens, eandem tamen plurimis edoctam oraculis, quod uenturus esset qui serpentis inlecebris exclusis sancti spiritus infunderet gratiam, ut omnis caro uideret salutare dei, omnis caro ad deum ueniret, inarsisse desiderio, sed metuentem, ne ut inpatiens, ut lasciua, ut luxuriosa, ut querula, sicut ante fuerat, displiceret, quamuis longiore quam ferre iam morantis aduentus dominici expectatione quateretur, non inmurmurantem tamen nec transgredientem, sed leuantem in omni loco puras manus sine ira et disceptatione in habitu ornato, cum uerecundia et sobrietate ornantem se, non intortis crinibus aut auro aut margaritis aut ueste pretiosa, sed his quae castitatis et bonae conuersationis decerent gratiam, 1 ucrlorum uices] cf. Quid. Pont. 2, 10, 35 5*Cant. 1, 2 10 cf. Esai. 3. 16 15 cf. L ic. 3, 6. 16 cf. Ps. 64, 3 20 I Tim. 2, 8 1 exigeret ANPR 2 disponsata GRrnl paradvso AGNR 4 hominem JIml deeoreAR expectando T 5in(im-)patientismore(-ae) MNT. cf. De offie. I 49, 242 (Ihm) in] add. aduenientis sponsi mox Gm2Tm2 6 ab om. MNT osculis eod. Casin. 154 b dilecta Ax adiicit v 7 obtima GOPR lOfetore AOPRTafoetoreGM syonGJIOPRa 12criniumOav cincinniisO 13 omnia A decens Jlml 15 gratiam om. JlmlN 16 uenerit Grnl inardescente GMm2 17 metuendum MNT ut luxnriosa ut lasciua O Iuxoriosa R 18 quaniuisj et l\' longiorem Pml 19poterat] add. animus Mm2 moratis Rml morando (do in ras.) T 20 murmurantem MNOT 21 et om.Mm1N 22 abitu N 23 in - tortis eodd. av pr. aut eras. R auro] add. aut argento O margaretis Rm1 24 in itis 0 iis v decernent N orare dicentem:

osculetur me ab osculo oris sui, quoniam optima ubera tua super uinum. iam uolebat adhaerere Christo caro, iam festinabat innubere, ut esset unus spiritus et fieret caro Christi, quae erat ante meretricis. osculetur, inquit, \'me\' — osculatur nos dei uerbum, quando sensum nostrum spiritus cognitionis inluminat — et tamquam despiciens omnes iucunditates et delectationes suas, caelestibus cupiens inhaerere mandatis ait: \'quoniam optima praecepta testamentorum tuorum super omnem adpetentiam carnis et saeculi uoluptatem\'..

meminerat enim se m Eua ante sic lapsam, dum uoluptatem corporis praefert mandatis caelestibus. unguentum exinanitum nomen tuum, hoc est: totus inmundus inpuritatibus diuersorum facinorum faetebat hic mundus; nunc spirat ubique suauitas pudicitiae, unguentum fidei. flos integritatis. et a moralibus uenit ad mystica dicens: introduxit me rex in cubiculum suum. exultemus et laetemur in te; diligamus ubera tua super uinum. simplex est enim osculum, negotiosum autem cubiculi secretum.

In ipso quoque euangelio pulcherrimus de moralibus locus est, ut unusquisque uas suum mundet, dicente domino: Phari saee caece, munda prius quod intus est calicis et parapsidis, ut fiat et id quod foris est mundum. nam nisi se unusquisque intus mundauerit, etiamsi foris speciosus uideatur et iustus, similis erit dealbatis sepulchris, ut foris quidem iustus uideatur. intus uero sit faetidus. 1*Cant. 1,2 4 ci. I Cor. 6, 17 - 15 11*Cant. 1, 3 13*Cant. 1, 4 18 cf. p. 37, 25 sqq. 20*Matth. 23, 26 24 cf. Mutth. 2.3, 27 1 dicentem — 2 super om. N ab om. MT osculis cod. Casin. 1-54 h 2 quoniam] add. meliora et M obtima OP 5 quando] quantum T 6 dispiciens G 7 iocunditates Am2MOPRTa 8 obtima JI 9 appendiciam N et saeculi om. N 10 meminerat-uolnptatem om. Aml se Om. MmlN at dum Gm2Ta uoluntatem N 11 praeferret (rret in ras. m2 4) AO caelestibus] add. ait Gm2av 12 in(im-jmundis GMNOPTv, cf.p.1,3 13 fetebat ANOT foetebat GPR 14 ungentum N 18 cubieulis Gml cubili Mml 20 suum uas MN farisae(-e-)e ANPR 22 parapsydis PR paropsidis v quod om. N 23 se om. T 25 se- pulcris Am2 v foetidus AGOPR i sic est doctrina sine uitae innocentia.

sed nec ipsa doctrina potest mercedem habere, ubi gratiam non habet innocentia. peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? sed reuertamur ad propositum psalmum.

Beati, inquit, inmaculati in u i a, qui a ambulant in lege domini. beati qui scrutantur testimonia eius, in toto corde exquirunt eum. primus uersus moralis, secundus mysticus. quis hoc dicit? propheta utique, qui fungebatur carnis alloquio, et dicit hoc post eum psalmum, quo descripta est domini nostri Iesu Christi passio.

ubi : ergo ei diuina sacramenta reuelata sunt et induit dominicae resurrectionis laetitiam et passionis degustauit gratiam, uidit iustorum congregationes, populos redemptorum, perditorum salutem, mortuorum resurrectionem, sanctificationem sacramentorum, exclamauit dicens: beati inmaculati in uia, qui ambulant in lege domini, hoc est: ecce maledicta terra in Adam coepit habere beatitudinem, si tamen legem domini non derelinquat; ecce inmaculatus est homo, qui erat ante pollutus. quam pretiosum est iam custodire praeceptum domini, quam pretiosum etiam praecepti ipsius scire mysterium!

Sed quis est inmaculatus? non utique qui in quacumque uia ambulat, sed qui in Christo ambulat. ipse enim dixit: ego sum u i a. in hac uia qui ambulat, errare non nouit, si tamen ab hac uia numquam recedat. est et uia lex, et ideo, dum inmaculatus est. in lege domini ambulat; nec ambulare uia hac desinat. ne inmaculatus esse desistat. non declinet in dexteram aut laeuam.

non titubet, non resistat, non expectet, sed ambulet superiora 2Ps.49.16 5 Ps. 118,1—2 15 Ps. 118,1 16cf. Gcu. 3,17 22loh.l4.6 27 cf. Phil. 3, 13 (14) 2 gratiam NORv gratia cet. innocentiam AOHXPRTa innocentiae Ov. correxi, c/. p. -5, 15. 6, 10-11 3 autem] enim Gav 4 psalmi PtnZ 5 Beati—domini Otn. N inquid GP 11 ei seripsi et cadd. au 12 eongraegationes iustorum M 14 et exelamauit Ov 15 qui-16 domini A, om. eet. av 19 iam scripsi etiam AGR, om. cet. av 20 aoiusa 21 est om. MNT 23qai ambulat uia MN 25 ambulaet.Mm2 ambulet Oav hac uia MNOPRa 26 aut] add. ia O 27 pr. non] aut v restat N desbtat (de in ras.) T obliuiscens et ea quae sunt priora appetens ad destinatum sequatur, ad brauium festinet, contendat usque ad finem; finis enim legis est Christus. multi uolunt ambulare in uia, sed non usque ad finem. non ambulant Iudaei usque ad finem, qui non usque ad Christum ambulant, non ambulat Manicheus in uia, qui legem refutat, sed ambulat uera fides, quae et legem suscipit et plenitudinem legis agnoscit.

Si quis ergo in uia ambulat, scrutetur testimonia domini. quod licet mysticum sit, tamen etiam moralia in se habet, quoniam melius potest ambulare in uia, qui scrutatur domini testimonia. nam ut quis intemperantissimus, captus adulterinae cupiditatis aestu et uictus libidine uel indulgens flagitiis, qui repugnare nolit adpetentiae suae carnis, conuersus huc atque illuc, si neminem forte uideat. in facinus ruit, idem tamen quamuis parata occasione potiendi explorat diligenter omnia, in diuersum oculos suos incuriosus iustitiae, sollicitus famae detorquet frequenter, erubescit testimonium erroris. qui non erubescit errorem, ac si quem forte spectatorem cognouerit facinoris sui, uerecundia sequestrat intemperantiam et, quamuis cum ancilla uel meretrice uulgari, ubi nullum sit deprehendendi periculum. temptamenta moliatur libidinis, pudore tamen inceptum deserit, quanto magis, si quis alleuet mentis oculos et consideret plena esse angelorum omnia, aera terras mare ecclesias, quibus angeli praesunt - mittit enim dominus angelos suos ad defensionem eorum.

quiheredesfuturisunt promissorum caelestium -, concepto potest renuntiare peccato! unde ista turba innocentium, nisi ex illis peccatoribus ? eadem natura est omnium, sed diuersa disciplina. circumcisio nihil est et gentilitas nihil est, sed 2*Rom. 10. 4 7 cf. Rom. 13. 10 27 cf. I Cor. 7, 19 2 pr. ad om.NTa alt. ad] ad in Mm1 in GMm2NPT v 3 christus est MN 5 Manichaeuis av 7 legem Prnl 8 ergo] uero MNT uia] add. domini MNPT 9 quae licet my.-tica sint (sunt Rml) AORv habent AORv 10 scrutantur Mml testimonia domini MNO 13 adque N uideat] add. flagieii sui testem a 14 quamui;] add. inueniat Aav paratam occasionem AGmlNPRav 15 diligenter explorat AOR 16 frequenter] add. enim NPin2 emitescens a 17 terroris Gml at O 19 deprehendi N 22 plenam Rml aerem a 24 promissionnmN 25 receptoO innocentum N 27 obseruantiaa obseruatio mandatorum dei naturae ipsius auget gratiam. (an) merita commutat ille, qui dicit: tenebrae in circuitu, et parietes me operiunt; peccatorum meorum non erit memor altissimus?

Non reueritus esses angelorum praesentiam, si praesentes esse crederes ? non metueres non dicam facere, sed loqui aut etiam cogitare quod prauum est, si tibi scriptura diuina suasisset, quia deus cogitationum arbiter, secretorum testis est uerax, sicut ipse ait: estote mihi testes, et ego testis, dicit dominus deus, et puer meus quem elegi? hominem uereris praesentem, dei patris et filii non uereris praesentiam ? sed non uis credere, ne possis cauere; non uis audire, cum legitur. quia deus nouit occulta hominum, ne incipias scire quod timeas et timere ne pecces. audi ergo scripturam diuinam, ut conuertaris a uia praua et maligna.

noli, sicut caecus oculis corporalibus aut sicut surdus, qui eo, quod non potest uidere aut audire praesentes, solum esse se credit et in plurimorum coetu, dum putat nullum esse praesentem, perpetrare adoritur quod arbitratur esse secretum — non enim potest uidentes uidere qui non uidet —, similiter et tu mentis caecatus oculis noli aestimare quod sine teste delinquas. quia hominis praesentiam declinare potuisti; plures sunt qui redarguant quam quos cauere potuisti. ipsum te fugere tui accusatorem non potes, quem conuenit propria conscientia, et si negas aliis, tibi non negas, et si homini infitiaris. deo fateris, et si uolueris negare, tuae te cogitationes reuincunt.

Heliseo adsistebant angeli quos uidebat, et ideo agmina 2*Eccli. 23,18(26) 9*Esai.43, 10 13 cf. P.>. 43. 22 14 cf. Hier. 33 (26). 3 26 ct. IV Reg. 6, 15-17 1 an addidi (merita = delicta) 2 in om. A. 5 hic talis non Tm2 reueritusO cod. Casiu. 154av reueretur AGm2MNm2PRT (ueretur in ras.) reuertetur Gml Nml esses 0 cod. Casin. 154av esse AGPRT, post angelorum tr. MN 6 pr. non] nonne Rm2 7 diuina scriptura Nav 11 uerere bis G 15 mala et praua G mala et praua et maligna MN caecus] add. esse Gm2Tm2 16 surdus] add. auribus Gm2Tm2 in eo G autj nec a, om. MmlN 17 se esse 0 18 ador- tatnr APR adoriatur Gm2MNT securam N 19 potest enim av uidere uidentes M uidere om. N 20 ex»stimare (i eras.) O 21 redarguunt a 22 figere Rml 23 pro propria M 25 te om. MmlN eogitationis Gml 26 et- p-12, 1 uidebat om. N agmen Rm2 hostium agmina 0: hostium non timebat; sed timebat puer eius, qui angelos non uidebat. aperuit oculos eius ad uocem prophetae gratia dei, uidit angelorum exercitus et credidit esse praesentes, quos antea, quia non uidebat, putabat absentes. et tu lege prophetam, ut uideas, lege. ut aperiat oculos tuos, ne te hostilis legio perterreat et obsessum

esse te credas qui liber es, qui munitus es spiritalibus turmis, si prophetam non derelinquas. cum tibi propheta loquitur, quia deus dixit: ego caelum et terram compleo, cum tibi propheta dicit: quia plures nobiscum sunt, quia in circuitu nostro angeli sunt, attolle oculos mentis et uidebis non solum angelos, sed etiam deum, qui dicat tibi: aperi mihi, soror mea, proxima mea. pulsat ad ianuam et quando tu dormis; si tamen uel excitatus euigiles uel uocatus ianuam tui pectoris aperias, introibit. quodsi fugias lectionem propheticam, si domi non legas, in ecclesia audire nolis, nonne, sicut ille, qui auerso coniuet obtutu, ne uideat quod possit uidere, claudit oculos, ne aspiciat, cui potestas uidendi est, aut sicut in furore plerique

iniecere manus oculis suis, ita et tu primo auerteris coniuenti magis dissimulatione quam refragatione praerupta? nam cum ad ecclesiam uenis et christianum te adseris, sanus uideris, aperis oculos, quibus possis uidere; sed dum audire dissimulas quae leguntur, claudis, ne uideas tibi, etsi aliis uidere uideris, inicis etiam quasdam perfidiae et intemperantiae manus oculis animae tuae et caecitatem infers cordi tuo, quod est grauius, uoluntariam, ut uidens non uideas, audiens non audias.

Putas te solum esse, cum fornicaris, et non recordaris, quia oculi domini uident orbem terrarum? non audis dicentem: 8*Hier. 23, 24 9*IV Reg. 6, 16 11*Cant, 5, 2 24 cf. Matth. 13. 13 1 quia T 3 exercitum AOm2R quiajqui T onec GMmlPRTav 6 te esse AOB 8 im(in-)pleo NPT implebo (s. scr. uel compleo) Jf 10 mentis oculos AOR lldicitO 12sorror P ianuasP etom.MmlNT 13exitusPm1 14introinit Pml intro*it T 16 aduerso AGMNPm1R conhibet A eonibet Gm1MNm1 Pm1Rm1 cohibet O conicet Tm1 optatu MmlNT uidere possit N 17 aspiciat] uideat Om1 estpotestasuidendiO plerique] add. soleat Mm2 18 inicere Am1 MNP iniicerea oculis] add. solent Ps.l. conhibenti J. conibenti GmlMPR cohibentiO 20 et] ras. G et sanusGM (et s.l .) 21 tumjV 22 uideas] uidere uidearisGm2Tm2 tibi uideas et etsi O 27 dicentes Aml ecce uenit hora ut dispergamini unus quisque in sua et me solum relinquatis; sed non sum solus, quia pater mecum est? adest ergo pater, adest et filius dei, adsunt ministri, adsunt Cherubim et Seraphim, quae dicunt: sanctus sanctus sanctus, plena est terra maiestatis tuae.

plenus est mundus sanctarum uirtutum. quia plenus est nequitiarum; plenus est orbis terrarum remediis. quia plenus est laqueis. putas quod in lupanari Christus te non uideat, quem uidet lupanar intrare ? putas quod in adulterio te non deprehendat, quem uidet adulterium cogitantem? num parietes refugit, qui spectat errores, et secretum criminis auersatur. qui sc-enam criminis intuetur? an putas tunc primum te intrare meritorium, cum fornicem meretricis ingrederis? intrasti iam. quando cogitationes tuas meretrix introiuit, intrasti iam, quando ad potiendae prostibulae cupiditatem gressu mentis intrasti, pulsasti lupanaris fores, quando ad mulieris concupiscendae decorem oculos mentis aperuisti.

et si uerum audire uis, quomodo te in lupanan non uidit Christus, quando te uidit, quia adulterando in corde tuo te ipsum lupanar esse fecisti? denique ipse dicit dominus Iesus: qui uiderit mulierem ad concupiscendum e a m, iam adulterauit eam in corde suo. unde tamen tam religiosus in opinione. qui tam probrosus in crimine?

Sed adquiesco tibi. quod Iesus te nolit uidere. nolit reuincere qui nolit acc-usare, nolint uidere et angeli; sed uidet diabolus qui tecum introiuit, immo qui te introduxit, uident ministri eius qui te circumdederunt, ne uideres angelos dei, uidet Belial, uidet 1*Ioh. 16, 32 5*Esai. 6. 3 20*Matth. 5, 28 1 ut]et Gm1 2 sum solus]solum NT 4cherubin GNOPT seraphin(-ya)GT qui Am2a 5 tert. sanctus] acld. dominus deus sabaoth 0 6 terra] add. gloria MNOPRT magestatis Rml est] add. enimav 9 intrantemO 10 adulterum N nam Gml nonO 11 aspectat Gm1Mm2 expectat Mm1 aduersaturGNmlOPmlRTa 13 meritorum AmlGml morituramNPT meretrieis] meritis Aml 14 quandoiam om. N 15 potiendi Gm2Nm2Tm2 potiendam Mav prostibuli Gm2Tm2a prostibalum Nm2 concupitatem G cumcupiditatem NmlRmlTml cum cupi- ditate Nm2 ingressum G 16 mentis oculos MN 18 uidet bisO te om. T quia]cum GM quiNOPa 20concupiscendam Mm1N 22 probosus 0 23 nolit teMO 24 nolant P et] te O 26 nidit (Ms) AmlGMNO PRTav belieb; Gml beliab Gm2Pml legio, qui te inpulerunt, ne quis reuocaret, ne quis teneret. noli putare, quod conludium tibi praestet silentii, qui uult tecum supplicii habere consortium. studet plures similes sui uidere et in eo habet gloriam, quod plures perditos fecerit. ipse est incentor. ipse accusator;

ipse in ludam introiuit, ipse eum ad proditionem inpulit, ipse misit ad laqueum. quanti dicturi sunt in illo die aduersus eum: \'tu nos circumuenisti, tu inpulisti!\' exemplum quaeris? accipe dicentem Euam praeuaricationis suae auctorem fuisse serpentem. sed illum implicauit, non se absoluit, cui respondit dominus: \'non praeceperam, ne gustaretis de ligno solo, quod est in medio paradiso?\' respondebit ergo et pluribus: \'diabolum audistis suadentem noxia; me non potuistis audire uitalia mandantem?\'

Et ideo operemur iustitias. non enim qui operantur iniquitate in uiis eius ambulauerunt. tu mandasti mandata tua custodire nimis. utinam dirigantur uiae meae ad custodiendas iusti iustificationes tuas!tunc non c o confundar. cum respiciam in omnia mandata tua.

non solum: mandasti, inquit. custodire m a ndata tua , sed etiam: custodire nimis. quando hoc mandauit ? in paradiso quidem mandauit Adae, ut custodiret mandata: sed fortasse non mandauerat nimis custodire et ideo lapsus est. ideo inflexus uoce mulieris suae, ideo deceptus erat a serpente putans quod, si in parte aliqua recederet a mandato. non penitus erraret. sed quia semel a semita mandatorum recessit. totam deseruit uiam, inuenit eum serpens extra uiam et expoliauit omnibus, nudum reliquit. ideo dominus, quia lapsus erat qui in paradiso 5 cl. Ioh. 13, 27 8 cf. Gen. 3,13 10 cf. Gen. 3, 11 13*Ps. 118. 3—6 21 cf- Gen. 2,16 1 qui te com.N pr. quis] adJ. te Nm2 2 praestet et ARml praestet tibi et 0 silentium AO uolet a subplicii P habere supplicii 0 habere consortium supplicii MNT 3sibi uideri O 4 alt. ipsej add. estO 6 in om. 0 die om.NT 8 euam dicentem O 10 nonne A numN gustaresO 11 paradi(-y-)siGMNav ergo] add. ueritas Gm2MNPav suadentem audistis (ex auditis m2)P 13 non] neque Jf 15 custodin ORv 18 perspexero MNT perspiciam Omlav 19 inquit mandastiO inquid M 19 et 20custodiriGOv 21 quidemcod.Casin. 154av hoc 0 inquit cet. 23 pr. adeo R 25 erret Pm1 26 inuenit— uiam om- μ omnibusque Mm2NTa 27 nudumque v reliquid PmJR erat, postea per legem per prophetas per euangelium per apostolos monuit, ut nimium custodias mandata domini dei tui. omne.

inquit, uerbum quod locutus fueris, reddes pro eo rationem. noli dissimulare; ab aliquo mandato iota unum uel unus apex non praeterit. noli recedere de uia. si in uia ambulans uix tutus es a latrone, quid facies, si te extra uiam uagantem inuenerit? dirigantur gressus tui et, ne infirmus sis ad dirigendum, precare, ut dominus dirigat uias tuas.

Hic optat: utinam dirigantur uiae meae! alibi dicit: expectans expectaui dominum, et exaudiuit me; et statuit pedes meos in petra et direxit gressus meos. roga ergo et tu, ut dominus dirigat uestigia mentis tuae. quo possis domini custodire iustificationes. non confunderis, cum respexeris in omnia mandata; ante enim confusus es in Adam et Eua. denique nudus factus es, operuisti te foliis, quia confundebaris, abscondisti te a conspectu dei, quia erubescebas, ita ut diceret tibi deus: Adam, ubi es? cum illi dicit, tibi dicit; Adam enim interpretatione Latina \'homo\' dicitur, hoc est: homo, ubi es?\' et Adam respondit: timens, quia nudus eram et tota mente confusus, ante conspectum tuum uenire non ausus sum\\ ergo ne confundamur, custodiamus mandata domini et custodiamus omnia; nam si quis unum mandatum custodiat et aliud praeuaricetur. nihil ei prodest. custodiuit se aliquis a sanguine, non custodiuit ab adulterio; utique in uno conuictus punitur etiam legibus saecularibus nec prodest ei alterius criminis abstinentia, si in altero fuerit deprehensus.

C on f it Confitebor or tibi, domine , in directione co r dis — aduertis quas uias dirigas ? —, in eocum didicero i- 2 cf. Matth. 12, 36 4 cf. Matth. 5,18 9 Ps. 118,5 lO*Ps. 39, 2-3 17*Gen. 3, 9 19 cf. Gen. 3, 10 27*Ps. 118, 7—8 1 postea] add. te Oav 2 nimium] add. custodiret mandata. merito ergo admonet propheta ntGm2 3 inquid Pm1 uerbumJ add. otiosumGm2Mv 4 uel] aut Oav apexunus AOR 5 praeteribitO de] a N sdirigat dominusav 14perspexeris MN mandata] add. eius MNOav 15 enim] add. grauiter 0 in Adam— p. 18,22 non sum solus desunt inA 17 tibi dieeret av 24 adoltorio P 27 praemittunt VIIIGR domine om- O 28 cum] quod O ce r o iudicia iustitiae tuae. iusti iustificationes tuas custodiam, non derelinquas me usque quaque. hoc loco mystica plenius cognoscere se uelle testatur,

ut ingrediatur penetralia mysteriorum caelestium et aperiantur sibi thesauri sapientiae et scientiae in Christo absconditi. unde et Salomon ait: adtrahe nos; post te in odore u unguentorum tuorum curremus. introduxit me rex in cubiculum suum. et fortasse illud, quod ait supra: osculetur me ab osculis oris sui, significat spiritus sancti superuenientis gratiam, sicut angelus ad Mariam dixit: spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi. quando autem introduxit eam rex in cubiculum suum, passionis tempus, lateris conpunctio declaratur, sanguinis effusio, sepulturae unguentum, resurrectionis mysterium, ut osculum quasi sponsa acceperit, in cubiculum autem Christi sit introducta ecclesia non iam quasi tantummodo desponsata, sed etiam quasi nupta, nec solum

thalamum sit ingressa, sed etiam legitimae claues copulae consecuta sit. ideoque quasi in thalamo sita ait: colligatio guttae frater meus mihi, inter media ubera re- quiescit. quodsi cubiculum quaerimus, ipse nos edoceat, qui ait: tu autem cum orabis, intra in cubiculum tuum etclauso ostio ora patrem tuum in abscondito. cubiculum ecclesiae corpus est Christi; introduxit eam rex in omnia interiora mysteria, dedit ei claues, ut aperiret sibi thesauros scientiae sacramentorum, clausas ante fores panderet, cognosceret quietis gratiam, defuncti somnum, uirtutem resurrectionis. 5 cf Col. 2.3 6*Cant. 1,4 9*Cant.l, 2 11 Luc. 1.35 19*Cant. 1,13 (12) 22*Matth. 6, 6 dej. A 2 non] ne MNOT me derelinquas av 5 absconsi MN 6 nos] me (corr. ml nos) P odorem cod. Casin. 154 v 7 tuorum] adll. nos v curramus GPmlct curremus ante in tr. T 8 aliud T 9 ab om. MNT osculo ORμ 10 gratiam superuenieatisO 13 introduxeritGai; 14 punctioO declaratGNav 16iam om. N 17 solum] add. in NT 18 sit consecuta MT 19 ideo N 20 requiescet coo. Casin. 154 u. cf. p. 44,20 21 quod sit a 2.3 hostio 0 26 antea Gm2Mm20Rav 27 quiescentis Gm2MNav somnium Nm1Pm1

In illo cubiculo iustitias domini Iesu nupta repperit. quae sunt illae iustitiae ? utique sacramenta baptismatis, sicut legimus, quia, cum uenienti ad baptismum diceret Iohannes: ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me?, respondit Iesus: sine modo; sic enim decet nos implere omnem iustitiam.

in illo cubiculo iustificationes didicit, consilium dei cognouit, sicut scriptum est, quia omnis populus audiens et publicani iustificauerunt deum, baptizati baptismo Iohannis; Pharisaei autem et legis periti consilium dei spreuerunt in se, non baptizati ab eo.

quod illi spreuerunt, nos elegimus et sequimur consilium dei, quia nihil potest esse sublimius; hoc enim diuinum, quo fit remissio peccatorum. cum didicerit itaque iustitias domini, deum timens non confundetur. denique et Paulus ait: in nullo confundar.

Et quia nullus potest perfectus esse sine fauore dei neque tutus, ideo rogare debet, ne penitus eum relinquat deus. nam supra rogauit Dauid, ne derelinqueretur, dicens: ne derelinquas me, domine deus meus, hic ait: ne derelinquas me usque quaque, hoc est \'multum\'. supra forte quasi adhuc inperfectus et in magnis perturbationibus positus. ne derelinqueretur, timebat, hic autem iam fortior non timet derelinqui, ut temptetur, sed rogat. ne penitus derelinquatur. plerumque enim derelinquit deus quos uult probari, penitus autem derelinquit quos deserit. dereliquit penitus ludam.

non derehquit autem sanctum Iob. in cuius patrimonium, in cuius corpus potestatem diabolo dedit. in animam non dedit; nam si dedisset in animam, penitus 3 Matth. 3, 14 5 Matth. 3, 15 7*Luc. 7, 29—30 15 Phil. 1, 20 18 Ps. 37,22 19*Ps. 118, 8 26 cf. Hiob 2, 6 f- -4 2 babtismatis (passim b) P 3 cum] con Rml õ adimplere ΜΝΟαμ 6 iustificationes] add. domini v 7 cognouit consiliumdeiav 9 farisei MNPR 10 deiom.N 12 eligamus MNPv sequamur MNPRv quia]quo Gm2MNOTav 15 confundor MNPRT 16 dei om. T 17 debet rogare 0 relinquat (derelinquat OTmlv) eum (illum M) MNT 21 ne derelinqueretur] se dereliuqui G 22 iam om. MNT 25 derelinquit (bis) N 26 patrimonium] add. ius tiran- nidis aduersario tribuit Gm2Tm2a diabulo G 27 pr. aoimam] add. autem MNav LXII. Àmbros. Psrs 5. Petsehenig. I■ dereliquisset eum. numquid non ideo relictus est Iob, ut relictus probaretur, probatus coronaretur? dereliquit igitur ludam. cui ait: quod facis, fac celerius; dereliquit enim penitus. quem sceleris sui permisit effectui. alios autem apostolos cum uidisset esse turbatos, quia dixerat: quo ego uado , uos non potestis uenire. addidit: non turbetur cor uestrum, et infra:

iterum uenio et accersio uos ad me ipsum, ut ubi sum ego et uos sitis. denique turbatus Petrus, qui derelinqui timeret, ait: domine. quo uadis? uidit dominus turbari eum et respondit ei: quo ego uado non potes me modo sequi, sequeris autem postea. sic et in mari cum titubaret, clamauit ad Christum et porrexit ei dexteram Christus, ne penitus derelictus periret.

Nemo autem debet inflari, quod numquam derelinquatur, uel dolere. quod aliquando derelinquatur, siquidem ipse filius se dicit derelictum, sicut habes: deus deus meus, respice m e; quare me dereliquisti? et ille quidem numquam derelictus a patre est, cum quo pater semper est; scriptum est enim: ecce iam uenit hora ut dispergamini unusquisque in sua et me solum relinquatis; sed non sum solus, quoniam pater mecum est.

sed secundum corpus, in quo est traditus passioni, uox ista processit, quoniam derelinqui nobis uidemur, quando sumus in peri -, periculis constituti. unde et Paulus ait de patre deo: qui filio prop.rio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum. dereliquisse uidetur, quia non pepercit, qui tradidit 3 Ioh. 13, 27 5 Ioh. 13, 33 6 Ioh. 14. 1 7 Ioh. 14. 3 9 Ioh. 13. 36 12 cf. Matth. 14, 30—31 17*Ps. 21, 2 20*loh. 16, 32 25*Rom. 8. 32 def. A 1 pr. derelictus MNOv alt. derelictus MNT2 igitur] autemOfi 4 apostolos] add. non dereliquit quos Gm2Ttn2 non dereliquit apostolos quos α 7 arcessioNPT accipioa accersov 8 ego sum MNOPT 9 timebatGJIa 10 et fm. b 12 titubaret] add. et MNPT clamaret MNT 16 doleri Gml 17 pr. deasj domineG mens om. NT 18 pr. in me Mav, cj. Explan. ps. 43, cap. 31 19est a patre OB 20 iam om. 0 ora Pml 21 suam Pml 22 qaoniam] peryit A \' quiaO 24 periculo N 25 proprio filio suo MN 27 illam MNOT morti; sed non penitus dereliquit, cui dicitur: quia non derelinques animam meam in inferno nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem.

II. LITTERA BETH.

In quo corrigit iuuenior uiam suam? superiorum octo uersuum non absurda nobis cecidit disputatio, ideoque et sequentia persequi studium fuit. et primum litterae secundae, hoc est \'Beth\', interpretatio consideranda est. quae in Latino conuersa \'confusio\' declaratur.

sed qui uiam suam corrigit, non confundetur. uerum quia is, qui corrigit, ante in errore fuit — quomodo enim corrigitur, nisi quod ante deflexum fuit a uero ? —, utique in lapsu positus et adulescentiae luxu ac lasciuae aetatis captus inlecebris, ubi ad iuuentutis prouectus confinia sobria mente resipiscit, tamquam confusus animo, quonam modo erubescenda deponat et plena probitatis adsumat, diu secum uoluit et diuersis fluctuans cogitationibus librat atque examinat posteriora obliuiscens et ea quae sunt priora appetens, quemadmodum uiam suam corrigat offensionemque adulescentioris aetatis seria iuuentutis fronte praetexat.

unde ne diu dubitet huiusmodi et m incerto haereat, dat propheta consilium quasi cum eo ipse deliberans; tunc enim salubriora consilia credimus, si propensiore meditatione examinata uideantur. sed ipsa deliberationis susceptio docta l*Ps. 15.10 6*Ps. 118. 9 17 cf. Phil. 3. 13 1 pr. dereliquid Rml alt. derelinquis G 3corruptionem]add. In psalCXVIII littera (om. R) Beth AGMR Beth N Explicit sermo de littera prima (add. quae est Tm2) Aleph (om. Gm2P). Incipit de littera secunda in eodem psalmo quae dicitur Beth Gm2 PT Explicit sermo primus. Incipit sermo secundus a Sermo secundus. Beth praeser. v 10 latinum GTird cod. Casin. 154a 11con- funditur O aU. corrigitur NOT 12 deflexum fuit] deflexit Gmlav deflexus fuerit 0 13 lapso Mml laseiuiae Gm1R 15 resipiscit A resipuit 0 resipiscat Gm2Tm2 resipiscet cet.av quonam v quo Geod. Casin. 154 a quodam tet. 16 deponit Nm2 adsumit Am2Nm2 uoluat Gm2Tm2 17 libret Tm2 posterioraj superiora Gm1Mm2 (inmg.) av 20 fronte] sponte T in GNm2a, om.cet. v 22 salubria MNT 2* definitione distinguitur, ut diuersarum cogitationum concursus auferat, dicens: in quo corrigit iuuenior uiam suam? hic enim deliberantis est finis, quo uiam suam corrigat.

Et respondet: in custodiendo uerba t u a. et bene ad deum conuersus respondit deliberanti, quasi prece atque oratione delata consilium hoc domini inspiratione reppererit, ut non praesumptionis humanae, sed dignationis diuinae remedium crederetur. mens enim nostra uerborum caelestium conspersa seminibus, quae ante degenerabat in stirpibus, meliores cultus edere fructusque adferre incipit. dirigamus igitur semitas nostras nec tortuosi serpentis sequamur anfractus. uiae enim domini rectae, peruersae autem uiae errantium, de quibus dicitur:

o qui dereliquerunt semitas rectas! m ordinem seges laeta porrigitur atque in uersum quendam uineta ponuntur; ceruorum cursus directior, uulpiculae flexuosus. ideo de Herode dicitur: ite dicite uulpi illi, quia deflexerat a uia recta nec iter suum in iuuentute correxerat, dignus Hieremiae threno, quo deflentur peccatores qui iugum uerbi in iuuentute suscipere recusarunt. ideo captiui ducti sunt, ideo deplorantur tamquam mortui, quia uitae nescierunt semitas et digna opera cadauerum busto non declinauerunt. flens ergo mortem perpetuam Iudaeorum dicit Hieremias: bonum est uiro cum tollit iugum in iuuentute; sedebit singulariter et silebit, quia tulit in se.

Non solum tollere iugum uerbi, sed in iuuentute debemus tollere; si enim sero tollamus, incipimus paenitentiam superiorum 2. 4*Ps. 118, 9 11 cf. Os. 14,10. Prou. 2,15 12*Prou. 2, 13 16*Luc. 13, 32 17 cf. Thren. 3 22*Thren. 3, 27-28 1 diuisarumO conuersus AMmlhRT (s. scr. m2 antractus GT) anfractus conuersus a auierrat Pml 3 hinc AmlGmlRa deliberationis N 4 respondit codd. av, corr. Engelbrecht in -tua ante hic enim (lin. 3) tr. A custoilienda Pml ; 5 dominum ORv deliberanti respondit 0 6 repperiret a 9 qui N in om. 0 melioris GmlPmlRmla lOneO 11 tortuosos MNT serpentis om. NT amfractus GPm1T 12 rebquerunt μ, 14 usum 0 uineae MNT 15 directior carsus MN uulpiculae sic PmlRml 16 defkxurat P (i.n mg. IH2 deflexerat) defluxerat NT 17 quod N 18 aceipere 0 19 plorantur ilNT qaasi Mml 20 dignis operibus GMm2 bustam Gm1 busta Gm2Tm2 22 est om. MNT 24 tulit]add.seO in] super in ras.O 25sed]add.etiam0 tolleredebemusO w 26 incipiamus Mh T sapientiam AGmlOPR superborum habere magis 0 x magis habere quam tenere gratiam. praeueniamus ergo iuuentutis annos correctione congrua, ut magis dicamus singuli: deus qui pascitme a iuuentute mea, quam recordationem habentes lapsuum defleamus dicentes: delicta iuuentutis meae et ignorantiae meae ne memineris. hoc debilitatis est remedium, illud robur salutis.

salutis medicina uulneri quaeritur, gratia sanitati. ideoque ait: bonum est uiro cum tollit iugum in iuuentute. ei autem, qui post decursae iuuentutis annos iugum tulerit, non est statim perfectum bonum: stimulant enim eum peccata sua, exagitat conscientiam consuetudo peccandi et usus erroris instabilem facit. luctandum est diu huiusmodi uiro, ut abolefaciat inueterata atque diuturna. huic in periculo res est, illi in bono.

Denique sedebit ille singulariter, quasi is, qui facile non inueniat aequalem singularibus donatus praemiis, et silebit quietus et feriatus ab omni interpellatione mundanae sollicitudinis et uoluptatis et diuinis uacabit oraculis, quae solent singulariter sedentibus reuelari, sicut sancto Dauid, qui ait: quoniam tu, domine, singulariter in spe constituisti me. et hic quidem non in secreto solus sedebat, sed cum praeesset po- 1, 2 pulis, singulari tamen gratia praeminebat. Helias solus sedebat, cum ab angelo uel etiam coruis cibum deferentibus pasceretur; solus. non solum secretus a turbis, uerum etiam segregatus a meritis plurimorum. denique reuelationes illi diuinae gratiae refulgebant; cuius muneris fructum pro mercede adipiscebatur, quia a iuuentute sua iugum uerbi suscipiendum putauit, ne trahenda essent longo diutius fune peccata.

Potest iuuenior iste, qui fecit bonum tollendo in iuuentute 2*Gen. 48. 15 4*Ps. 24, 7 7*Thren. 3. 27 18 Ps. 4. 9 (10) 21 ci. III Reg. 19.11. 17.6 26 cf. Ps. 118,61. Pron. 5.22 3 paseis NOu 4 lapsum GMm1v Japsus Mm2 6 est om. N remedium est MT robor Pml alt. salutis om. MN uulneri] ras. N 7 sanitatis Nm2 8 potest Aml 9 decursos A decursum R 10 sua om. N 12 abolere faciat APRa. add. in iuuentute facta Ot\' 14 inuenit 0 15 donatur ART donabitur P 18 domine om. AGmlPBav 21 praeeminebat A sedebat solus G 23 turmis MNT 26 nec trahenda (om. essent) Gmlav 28 iugum uerbi in iuuentute 0 iugum uerbi, nondum perfectus, quia adhuc iunior, segregans uero se a conloquiis aequalium, quae plerumque corrumpunt mores bonos, et contagia uolens fugere peccantium ita intellegi singulariter sedere et silere, ne rudis aetatis facilitate labatur, sed intendere seniorum praeceptis, prophetarum oraculis, apostolorum magisteriis, laudandus eo, quia prius uult loquenda cognoscere quam

proferre quae sentiat antequam loqui discat, timens, ne in multiloquio peccatum contrahat. unde puto et Pythagoram illum philosophum imitatorem iuuenis huius prophetici instituisse sectam, ut discipuli sui quinquennio non loquentes tanto silentio loqui discerent, cum praesertim et Dauid superioris aetatis quam Pythagoram fuisse non dubium sit, qui ait: dixi: custodiam uias meas, ut non delinquam in lingua mea; posui ori meo custodiam. et quia forte aliquando aliquid

locutus esset incautius, ideo postea a deo poni ori suo custodiam postulabat. Esaiam quoque Pythagoricis anteriorem fuisse quis nesciat ? qui cum audisset: clama, non prius clamauerit, quam audiret quid clamare deberet; respondit enim: quid clamabo? unde dictum est ei: omnis caro faenum, uerbum autem domini manet in aeternum, et prophetica uoce clamauit.

Uterque igitur iuuenis praedicandus. ille tamen serius, hic cautus; ille se ipso contentus et numquam sibi solus, iste pulchram aetati lubricae disciplinam adsciscens silentii nec adhuc sibi abundans, sed aliis se timens credere, quaerens tamen a iuuentute congregare. quae in senectute et sibi et proximis suis prosint, ne dicatur ei: quae in iuuentute non collegisti, 2 cf. I Oor. 15, 33 6 cf. Eccli. 18, 19 7 cf. Prou. 10. 19 12 Ps. 38, 2 17*Esai. 40, 6. 8 27*Eeeli. 25. 3 (5) 1 quia A qui cet. nv itineaior v uero A. om. cet.av 2 bonos mores au 4lauatur def. A. Pm1 5 praeceptis seniorum 31 magisteriis — p. 25,8 requirat aegram desunt in A. 6 uult] add. tacendo 0 7 in om. GOav, ef. tractat. 4, cap. 18 extr. 9 prophetici om. N 12 quia MNml 13 ut om.ORμ 14 custodiam ori meo N 15 fuisset Gml 16 postulauit Oav i.saiam GOv ysaiam N phithagoricis R 19 omnis] add. enim a foenum GmlMP fenum Gm20RTv, add. et omnis gloria eius ut flos feni. aruit fenum et flos eius decidit Ov 21 et] haec 0 clamabit R 22 serus OPRv 23 caucius Mm2 ille] ipse O contemptus O 24 silentium G quomodo inuenies in senectute?

ergo is, si in consilio seniorum sederit, manum adhibebit ori suo, ut audiens sententias colligat, quod sibi ad maturiorem seruet aetatem: quemadmodum Maria, cum uerba Christi audiret, conferebat ea omnia in corde suo; quemadmodum Iohannes, cum caput suum supra pectus Iesu domini reclinaret, hauriebat profunda secreta sapientiae.

En tibi iuuenem, qui uiam suam in iuuentute correxit! piscator erat cum fratre suo; uidit dominum Iesum, cum plicaret retia sua, et audiuit dicentem: uenite, faciam uos piscatores hominum, et relictis retibus suis et patre secutus est eum. uiam saeculi coeperat currere, sed auditis imperiis deseruit uitam mundi, secutus est Christum, probauit, quia in eo corrigit iuuenior uiam suam, si Christi uerba custodiat, dicens ad eum: diligamus ubera tua super uinum, sic tamen bibens, ut non absorberetur uino, sed gratia eius laetitiam cordis hauriret, non corporis ebrietate titubaret.

denique bibens hoc uinum aperuit oculos suos et uidit uiam rectam, reliquit tortuosas uias, dicens: aequitas dilexit te, hoc est: \'non flexuosa itinera te sequuntur, sed solus ad te potest iustitiae trames peruenire\'. qui enim diligit iustitiam, non se auertit a Christo; quomodo enim arbitrum iusti remuneratoremque meritorum innocens metuat conscientia?

In hoc ergo iuuene spectato magna mysteria, quae in Canticis canticorum sanctus Salomon repletus domini spiritu resultauit. constitue dominum Iesum recumbentem in conuiuio, reclinantem se lohannem supra pectus eius. mirantes alios, quod seruus se supra dominum reclinaret. quod caro illa peccatrix supra templum uerbi recumberet. quod anima illa carnis uinculis innexa aulam diuinae 4 cf. Luc. 2. 19 5.25 cf. Ioh. 13. 25 7 cf. Jlatth. 4. 21 9*Matth. 4, 19 14 .18*Cant. 1, 4 (3) def. -4 1 concilio MNOv 2 audiens] add. senum 0 3 aetatem seruet MN 5 capud MPml 6 profundae MT profundius N 9 audiuit et 0 11 auditisj add. Christi Oav 12 uiam MNOTab 15 obsorberetur MN 16 auriret R 17 reliquid Mm2 R 19 secuntur NO 21 arbitrem MN arbitrium R iustitiae Gav iustum N 22 metuit T 23 iuuene] add. uiam suam corrigente v spectato] add. hoc est praeuide (iohanne [in ioh. a] praeuide Tm2a) MNPTa 24 spiritu domiaiO 26 all. seORav, om. cet. 2sinnixa JfNOPR

plenitudinis scrutaretur. haec ergo mirantibus aliis respondet anima Iohannis: fusca sum et decora, filiae Hierusalem, fusca per culpam, decora per gratiam. dicit et caro: fusca sum et decora, fusca puluere saeculari quam certando collegi, decora oleo spiritali quo mundi huius puluerem squaloremque detersi, fusca per uitium, sed decora iam per lauacrum quod abluit omne delictum; fusca sum, quia peccaui, decora, quia iam me diligit Christus, quam relegauerat in Eua, recepit ex uirgine, suscepit ex Maria.

Dicit etiam synagoga, cuius mysteria hoc loco plerisque uidentur exprimi; quae cum se reici iam uideret propter totius plebis inpietatem, solabatur se tamen, quia ipsum Christum de populo suo, Petrum Iohannem Iacobum Christo adhaerentes uidebat, quia habebat eloquia sibi credita, et ideo dicebat: fusca sum et decora, filiae Hierusalem, fusca per increduli-

tatem, decora per legem, fusca per lapsum, decora, quia dilexit me sol et prior facta sum congregatio dei. nolite refugere me, quia fusca sum; ideo fusca sum, quia sol me reliquit iustitiae, qui ante inluminare consueuerat. amisi colorem uultus mei. obtunsa facta est acies oculorum meorum, quibus ante solem uidebam; in tenebris ambulo, quia diem Christi nescio. nolite tamen despicere me, quoniam qui reliquit potest rursum aspicere, misereri iterum.

solet congregare dispersos, desertos requirere, colligere destitutos.\' omnes tribus Israel, conuenite, aspicite me decoram ante derelictam; nolite aspicere me, quoniam obfuscata 2 . 14*Cant. 1, 5 (4) 14 cf. Rom. 3, 2 17 cf. Cant. 1. G (5) 18 cf. Mal. 4. 2 21 cf. Matth. 24, 42 23 cf. Esai. 56, 8 25*Cant. 1. 6 (5) def. A 1 respondit eodd. av , correxi 2 filia a 4 quem GMOPm1av qua (in ras.) T peccando 0 5 collegi NTvcollegit eel. oleo 0 cod. Casin. 154 v oraculo MNPm2 oculocff. a spiritualiGN 6 detersi v tersit MNT detersit cel. α 7 quod] quo GORa 8 religauerat 0, add. id est rep (-pp-) ulerat MNPT recipit G 9 suscipit G 10 synagoga] add. quod dicit ecclesia 0 11 reici se 0 13 suo] add. non tantum sed et a petrum (et petrum Gv ) et iohannem et (s. l. R, om. G) iacobum GORv 14 qui v sibi eloquia OR 15 filia a 18 reliquit meOR 19 ante] add. meOv obtusa Nm20Rm2v 20 aidebamus Cml 21 tamen om. MN 22 dereliquit Mml reliquid Rml aspicere] add. et 0 23 sclet] add. namque Gm2, et 0 24 israhel GP me om. MNT dilectam GPaa delicta NT ..* s u m. hoc est: non hoc solum aspiciatis. quia obfuscata sum. non est intuitus me sol, et ideo obfuscata sum. sed lucet sol super iustos et iniustos, super iustos per gratiam, super iniustos per misericordiam. illis mercedem meritorum tribuens, istis peccata dimittens. et gentibus non lucebat ante, nunc lucet, nunc illis oritur qui oriebatur mihi; qui illis remisit. remittet et mihi.

nolite , arbitrari, quoniam obfuscata sum. quod penitus reliquerit me sol et iam non intueatur, non requirat aegram. dissimulauit a me, quia non seruaui mandata eius; reconciliabitur, cum uiderit meorum paenitentiam delictorum. non uidit me sol, quia non recepi aduenientem, non aperui fenestras, ut uitae lumen intraret. cum aperuero. inluminabit oculos meos, qui uenit ut totum mundum inluminaret, et uideant etiam non uidentes.

Filii matris meae pugnauerunt aduersum me, posuerunt me custodem in uineis: uineam meam non custodiui. putant aliqui hoc de illis dici, qui synagogam ad legis praecepta constringunt, ut legem custodiat, uineam suam tueatur, quam custodire non potuit; denique custodiebat ut faceret uuas, fecit autem spinas. quae sic igitur uinea, uenit Dauid testificari nobis dicens: uin eam e x Aegypto transtulisti, eiecisti genteset e t plantasti eam. possunt et apostoli esse filii matris eius.

qui uere inpugnauerunt synagogam dicentes: ecce conuertimur ad gentes et nationibus uerbum dei seminare coeperunt. possunt et prophetae intellegi, qui mouendo denuntiandoque, ut uineam suam custodiret synagoga. nihil profecerunt. fecit enim spinas inprobitatis, quae uirtutis uberes fructus deferre debuerat. et ideo confitetur. quia populum suum custodire non potuit, meritoque sero 2 cf. Matth. 5. 45 14*Cant. 1. 6 (5) 19. 26 cf. Esai. 5, 6 20*Ps. 79, 9 23 Act. 13. 46 1 non GOav tantum si B tantum non cet. quia] quoniam MNT 2 offuscatus Gml , 3 pro gratia, et pro misericordia Ga 5 ante non lucebat T 8 tueatur 0 aegram] et gratiam a dissimulauit] pergit A 10 uidet AMNOP 11 lumen uitae av 14 aduersus AORav :15 posuerunt — 16 custodiui Gm2Tm2av, om. eet. 16 alii Ga 18 custodiant GNmlOB tuetur AGmlOB 19 eustodiebatur 0 20 ueniet G testificare Bml ex] de 0 21 et eiecisti AGOB quaerit tenere, quem, cum teneret. amisit, multo dissimilior eius . quae dicit: inueni quem dilexit anima mea: tenui eum et non relinquam eum.

Denique illa inuitat in hortum suum sponsum, haec, ubi pascat requirens, dicit ad ipsum: adnuntia mihi, quem dilexit anima mea. cur \'quem dilexit anima mea\' dicis et non \'quem diligit\' ? cur dimisisti quem tenebas ? dilexisti patrum fide, amisisti incredulitate; tenebas caritatis uinculis, amisisti longo fune perfidiae. ideo nescis ubi pascat, ubi maneat; nam si scires, non quaereres.

dicis enim: ubi pascis, ubi manes in meridie ?meridiem nosti esse ecclesiam quae teneat L Christum, et tu eum in noctibus quaeris ? dic, inquit, mihi, Christe; responde uel propter id, quia ante carus fuisti atque dilectus mihi; etsi ego tantae praerogatiuam caritatis amisi. tu tamen quasi pius responde mihi: ubi pascis, ubi manes? reliquisti me, abisti ad gentes, recessisti longe a me et illis propior factus es, a quibus longe eras. sed factus es prope, quia crediderunt sanguini tuo;

a me recessisti, quia ego cracem tuam non suscepi ut mundi redemptionem, sed ut noxii damnationem. qui autem receperunt sicut salutis auctorem, in meridie sunt; illis luces, illis refulges, illis calet gratia tua sicut meridies. mihi matutinus eras cum adhuc crederem, sed non credebam plene. quia non sum inuenta in meridie sicut Ioseph cum fratribus suis, qui cenabant meridie. illis meridies factus es, qui pascuntur in diuitiis tuis et in te sperant. ideo, ut dixit Dauid, deduces eorum iustitiam tamquam lumen et iudicium eorum tamquam meridiem. 2* Cant. 3, 4 4 cf. Cant. 5, 1 (4, 16) 5*Cant. 1. 7 (6) 8 cf. Ps. 118. 61 10 .15*Cant. 1, 7 (6) 12 cf. eant. 3, 1 16 cf. Ps. 9. 22 (10. 1) 23 cf. Gen. 43,16 24 cf. Ps- 36, 3 25 cf. Ps. 36. 6 1 quem] quae A 2 quae] qui P R dixit N diligit MS 3 pr. eum] enim M derelinquam 0 6 .7 quur APR dicis post cur tr. 0 7 demisisti Rml patrem A 8 fidem 0 credulitatem. quem 0 9 perfidiae] perdie Mm1 per diem NT 11 esse om. MXT tenet Oa 12 in noctibus eum MN inquid MP m1 mihi inquit OR 14 tantam T praerogatiua A. praerogatiuae NM2 Pm1 16 proprior Am1 prior N 19 recepenmt] add. te, domine v 22 quia — in meridie om. AGmlMNOPTml inuentus G 23 qui post Ioseph tr. a cenabat Aa alt. meridie AGmlN Pml factusj es meridies 0 24 et ideo 0 25 deducis APT J

Quaeris ergo tamquam aliena. quae proxima eras. tamquam pauper, quae diues fuisti. uis sequi quae praecedebas; atque utinam uel sequaris quos praecedere debuisti! mercennaria esse desideras quae ante mercennarios colligebas; mercennariae utique uox ista dicentis est: ne forte fiam circumamicta super greges sodalium tuorum. quae proselytos ex gentibus ante suscipiebas. nunc ipsa in nationibus uis pro proselytis suscipi et tamquam aduena congregari.

Respondet Iesus: nisi noscas te decoram inter mulieres. quid est se noscere, nisi ut sciat unusquisque hominem ad imaginem et similitudinem dei factum, rationis capacem, qui terram suam excolere tamquam bonus agricola debeat aratro quodam et falce sapientiae, ut uel dura findantur uel luxuriantia recidantur, qui inferiorem sui portionem animi imperio debeat gubernare?

unde etiam in Lege scriptum est: adtende tibi. ne fiat uerbum absconditum in corde tuo. tibi, inquit, adtende; non utique dicit pecuniae tuae, non possessionibus tuis, non uiribus corporis, sed animo tuo ac menti tuae, unde omnia consilia, facta cogitationesque manant. tibi ergo adtende ibi, ubi potiorem esse te nosti. nosce te ipsum. quod Apollini Pythio adsignant gentiles uiri, quasi ipse auctor fuerit huius sententiae, cum de nostro usurpatum ad sua transferant et longe anterior Moyses fuerit. qui scripsit librum Deuteronomii, quam philosophi qui ista finxerunt.

Unde et Salomon oraculum diuinum secutus scripsit in Canticis canticorum: nisi scias te decoram inter mulieres. hoc est: nisi cognoscas te mortalem, rationalem et cito tua peccata fatearis, cito dicas iniquitates tuas, ut 4 cf. I Par. 22, 2 5*Cant. 1, 7 (6) 9*Cant. 1. 8 (7) 11 cf. Gen. 1, 26 15*Deut. 15. 9 21 cf. Cie. Tusc. 1, 22, 52. Iuu. 11,27 26*Cant. 1, 8 (7) 28 cf. Esai. 43, 26 1 quaeres GMNPTa 6 ante ex gentibus AO ante suscipiebus ex gentibus MX 7 pro om. Ta susciperis 0 8 aduenam G congregaris 0, add. desiderasA. 9respondet scripsi respondit codd. av noscaris Am1Mm1NPm1R decora Am2G. ef. infra et traetat. 10, cap. 10 10 sciat] add. se Av, post hominum (sic Tm2) add. Tm2 20 potentiorem 0 te esse MN 21 apolloni GNPm1Rm1 phythio MNR 22 nsurpatu 0 26 decora Am2 27 rationabilem G 28 fatearis peccata 0 iustificeris, nisi conuertaris et prior accuses delicta tua, uenit dies mortis et iam nullum conuersionis remedium est;

praeueniris, dum non cogitas. accende facem tuam, priusquam sponsi tibi claudatur ianua, qui expectare diu non solet neglegentes. nisi scias te, inquit, decoram inter mulieres et dicas: fusca sum et decora, fusca sum, quia peccaui, sed decora, quia diligor, quia genus sum Abrahae, electum genus, dilectum deo, nihil tibi proderit patrum gratia; potens enim deus est de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.

et alibi in euangelio legisti, quia Abrahae filiam ligauit diabolus nequitiae suae uinculis, quam soluit dominus die sabbati. nisi ergo scias te, nihil tibi proderit, etsi dicas: \'Abrahae sum filia‘. quae non credis, quae errorem non corrigis; Abraham quidem saluatur, sed te nobilitas generis non iuuabit, nisi fides seruauerit. non te decipiat data patribus repromissio. non suscipio personam hominis, non suscipio praerogatiuam generis, nisi uidero congruentem generi morum nobilitat.m, ut fiat iusti generis electio.

Quodsi scias te et cognoscas, quia peccato obnoxia es, exeundum in calcaneis gregum est tibi. exi ergo nuda pede e t pasce haedos tuos in tabernaculis pastorum. qui sine peccato est, agnos pascit, oues pascit: quae autem peccato\' obnoxia est, pascit haedos qui a sinistris sunt; non enim potest esse in dextera pastoris boni. sequatur magis dicentem Petro: ueni retro me, satana. sequendo Petrus in dextera meruit collocari, ideoque ei dicitur: pasce agniculos meos. sed quo exeat. audi: ad tabernac-ula, inquit, pastorum, 1 cf. Prou. 18-17 3 cf. Matth. 25,1—12 4* Cant. 1, 8 (7) G*Cant. 1, 5 (4) 7 cf. I Petro 2. 9 8 Matth. 3. 9 10 cf. Matth. 13, 16 19 cf. Cant. 1. 8 (7) *Cant. 1, 8 (7) 22 cf. Matth. 25, 33 24*Marc. 8. 33 25*Ioh. 21, 16 26*Cant.1. 8 (7) 1 priora Oml accusas G 2 prapuenires Gm1 Tm1 3 non Aaυ, om. eet. tibiJ tui 0 4 ianua claudatur T spectare R 5 decora Am2b 6 pr. sed decora: JISP 8 est enim dens av 11 dominus soluit 0 sabati AGNO 14 pr. te om. A 15 remissio 0 17 nobilitatem morum MN 18 agnoscas AORv 19 calcaneis] add. id est in uestigiis GM2Mm2NPT nudo 0 21 qui] quae a antem om. O 22 pascat GPRT possimt esse ad dexteram 0s 23 dextcram AOmlPR 24 uade Gm2MNa satanas MN dexteram O 25 col (con-N) ligari Mm2NT 26 audit R \'\' hoc est: ad gentes, ad dispersionem.

ideoque dixit: percutiam pastorem et dispergentur oues gregis, ut repleatur totus orbis terrarum grege Christi, significans tunc fore saluam synagogam, cum se huic dispersioni et ipsa sociauerit, quae repleuit hunc mundum; tabernacula enim pastorum regna sunt terrae. ideoque propheta Dauid nationes adnuntians credituras ait: regna terrae, cantate deo. ergo sciat se iuuenior, ut corrigat uiam suam.

Sed dicis: \'qui potest cognoscere uiam suam iuuenior, ut corrigat, cum propheta dicat: tria sunt inpossibilia mihi intellegere et quartum quod non agnosco: uestigia aquilae uolantis, uiam serpentis in petra et secus semitas nauis fluctuantis et uias uiri in iuuentute? si Salomon fatetur, quod non cognoscat uias uiri in iuuentute, quomodo iuuenior potest cognoscere?

cui respondebitur, quod illae uiae uiri in iuuentute non cognoscantur, quae sunt secus uias serpentis in petra et secus semitas nauis fluctuantis et uestigia uolantis aquilae, quae ungues asperos habet et supra nubes uolat, in aere errat et in mari piscem interficit. et tamen non est inpossibile hoc quartum, sicut illa tria; cognoscit enim dominus qui sunt ipsius et uult ut sciat se unusquisque, sciat se populus dei.

Sed esto, non cognoscantur errantium uiae, sicut dicit dominus: non noui uos; discedite a me operarii iniquitatis. hic autem iuuenior, qui potest corrigere uiam suam, fortasse iunior sit aetate, non moribus et habeat in primo 1 cf. Iac. 1,1 *Zich. 13, 7 7 Ps. 67, 33 cf. Ps. 118, 9 10*Prou. 24. 53—54 (30, 18-19) 21*11 Tim. 2, 19 22 cf. I Thess. 4, 3—4 24*Luc. 13, 27 4 se om. MNT se sociauerit 3T 5 hune] omnem a 6 ideo dauid propheta MN 7 iunior GmlMXP 9 dices cod. Casin. 154 quis AGMm10 Pm1RΤυ quomodo Mm2 suam om. Av iunior GMNPTa 11 quod om. 0 cognosco b 13 semitam MN 15 agnoscat AORv potest iuuenior av 17 alt. sequus Pml 19 habet] add. et (om. v) praedam non (om. υ) ineludit Ov alt. et om. GMmlNTav 20 impossibile non est a 21 ipsius] illius M 23 cognoscuntur d dominus dicit 0 25 post Rml 26 iuueniorOv: flore iuuentutis suae senilem intellectum, de quo ait: canities autem est intellectus hominibus, quibus maturitas consilii grauitasque subpetit. unde et Hieremiae dicitur: noli dicere, quia iuuenis sum. et utique erat aetate

iuuenis, sed prohibet eum iuuenem se dicere, qui esset maturioris prudentiae. Danihel cum puer esset, accepit spiritum quo dignus senectutis primitiis haberetur, ut redargueret senes, ipse non senior longaeuitate, sed gratia; erat enim in illo aetas senectutis tutis uita inmaculata , cui bene conpetit Dauiticum illud dicere: super seniores intellexi. ideoque tamquam de ueterani consilii et senilis scientiae uiro diuinum pronuntiauit oraculum: quis prudentior quam Danihel ?

X Nunc illud aduertamus, si possibile est, ut corrigat iuuenior uiam suam an non. si non est, ergo mentitur propheta; *sed quia non mentitur, possibile est, ita tamen possibile, ut, quod inpossibile uideatur, fiat possibile, si custodiat iuuenior uerba dei, si autem non custodiat, inpossibile. unde illud euangelicum: f a -

cilius est camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regna caelorum. quod quamlibet inpossibile esse dixit, sic intellegimus inpossibile esse, quia diuites non custodiunt mandata dei; si autem custodiant, fit possibile quod inpossibile uidebatur. hic est camelus qui intrat per angustam uiam, et quae illum ante capere non poterat concupiscentem, iam capit custodientem mandata diuina. (ad)eustodiendum 25 l*Sap. 4, 9 (8) 4*Hier. 1. 7 6 cf. Dan. (Sus.) 13. 45 8 Sap. 4. 9 10*Ps. 118, m 12*Ezech. 28, 3 18*Matth. 19. 24 23 cf. Matth. 7, 13 3 grauitas Mm1N 5 maturioris esset 0 7 primitiis] principatu Mm2N 9 competit bene 0 Dauidicum v 14 si] sed Mm1, om. Gml uiam suam iuaenior O 17 uidetur O iunior ARυ, 18 inpossibile] add. est MNOPT 19 est Otn. MN transire] intrare 0 20 regnum MTaυ regno N 21 quamlibet a (in ras. ml) MNPT uel quod qualibet AR in alio quoque libro libere 0 quoque in libro euangelii a hoc quoque libro v pr. inpossibile] add. quoque libere im (in-) possibile AR 21 sie] add. tamen t\' 23 uideatur R 24 et om. av quae Oav qui AR quia eet. capere ante AOR 25 iam om. Ga diuina mandata MN ad custodiendum scripsi custodientem codd. at\' autem uerba dei, quia custodiuit ea, Moyses quasi senior eligitur, et nunc, quibus hoc spiritu dei committitur officii, ut eligant seniores uiros, eligunt sine dubio inter seniores iuuenem corrigentem uiam suam in custodiendo uerba dei. et si senioris aetatis uirum 3 elegerint, non quasi longaeuum utique elegerunt, sed quasi custodientem uerba dei: quod si repperitur in iuniore, utique et ipse est eligendus. liquet igitur ex his, quod non senectutis longaeuitas eligatur, sed custodia uerborum dei. denique ipse Moyses Iesum Naue et Caleph iuuenes prae ceteris adprobabat, quorum consilium in terrae electione magis quam multorum seniorum et ipse secutus est et deus praetulit.

Unde et illud de Iacob, quod supra diximus: deus qui pascit me a iuuentute mea, manifestatur nobis de eo dictum, qui tulerit iugum uerbi in iuuentute sua et recedens ab Esau et similibus eius sedit singulariter, in se tempus expectans, quo possit cum disciplina proferre sermonem; et propterea spiritali est donatus alimento, adhuc aeui integer, sed ueteranus consilio. neque enim dignum est ut credamus, quod tantus patriarcha ---------- 2 de corporali cibo dixerit: deus qui pascit me a iuuen tute mea, quia nec corporalem panem desiderabat, cum diceret: si dominus deus mecum e s t. det panem mihi manducare et uestem indui. omnium, quae das mihi, decimam decimabo tibi. nam si patres nostri spiritalem escam manducauerunt et spiritalem potum biberunt. quanto magis sanctus Iacob cibo pastus est spiritali!

Ille quoque intellectus hoc loco suppetit nec alienus a uero 3 cf. Ps. 118, 9 8 cf. Num. 14 12.19*Gen. 48. 15. cf. p. 21, 2 14 cf. Thren. 3, 27—28 17 cf. Uerg. Aen. 9, 638 21*Gen. 28. 20. 22 24 cf. I Cor. 10, 3-4 1 dei] diuina a custodit GMmlNP custodiunt O moysen GMm20PRa senior eli (-e-A) gitur AR seniorem elegit cet. av 2 hoc om. GmlPml 4 et si — 6 uerba dei om. MtnlNP senilis Mm2 5 eligerint PmlRml non om. R elegerunt] eligunt 0 6 reperitur AGOPRTv 7 eligendus est 0 non om. T 8 moses P hiesum Am1GRhiesu Am2 9 chaleb GNa caleb MPTv ap(ad-)probauit MN Pm2T approbat O adprobantur Pml 10 in terrae]inter AGm20 R electionem AGNOPR 13 pascis 0 manifestatur scripsi manifestat codd. av 14 iugum uerbi om. G tua Gml 15 se] si (sy-) on GMNPTa expectAt G 21 est] add. ut v mihi panem MNTv 22 ueste Mm2 24 potum spiritatem O est, quia iuuenior ille ex congregatione gentium populus, qui, antequam in Christo crederet, tortuoso errabat anfractu, in eo corrigit uiam suam, quia dei uerba custodiuit, quae noluit custodire populus Iudaeorum, et ideo ille uiam salutis inuenire non potuit. consideremus et sequentem uersum.

I n toto corde meo exquisiui te. ne rep ella s me a m andatis tuis. si deus repellit unumquemque, quem repellendum putat, uideamus, ne excusationem ei tribuat, qui, cum sequi deum uellet, repulsus sit. et primum quemadmodum bonus deus repellit sequentem, nisi ipse mereatur repelli? sicut ipse dominus ait: uulpes foueas habent, et ideo quasi uulpem repellit, et alibi: quia omni habenti dabitur, ei autem, qui non habet, et quod uidetur habere auferetur ab eo. cui addit nisi ei,

qui toto corde exquirit eum, ut, quod deest naturae, id dei operatione adquirat et gratia ? sicut Salomon, qui ex toto corde exquirens deum sapientiam postulauit et, quia non opes sibi regias, sed diuinae munus gratiae depoposcit, accipere meruit sapientiae disciplinam, repletus est domini spiritu, ut cognosceret mandata omnia. qui autem non habet, ut in cordc suo exquirat dominum, et facit quidem opus dei, sed neglegenter facit, maledicto subiectus est, sicut legimus, quia maledictus omnis qui opus dei facit neglegenter. merito ergo repellitur, quia maledicto dignus est, quia polluit magis et inpedit opus quod neglegenter putauerit exequendum.

Consideremus ergo, utrum bonitas sit repelli ab opere neglegentem an uero retinere, et imaginem rei huius ex aliis sumamus 6 P*. 118,10 11 Matth. 8, 20 12 Matth. 25, 29 16 cf. II t Reg.3, 11—12 22*Hier. 31 (48), 10 1 iunior MmlN ille mn.Gml gentium om. Mm1N 2 christum MN0Pm2T amfraetu GP corrigat O 3 uerba dei MN custodit A cod. Casin. 154 6 meo om. Gm1 PR reppellas R 7 mandata tua P 9 deum sequi 310 uelit GPTa 10 deus] add. uon O 13 ei] ab eo a 14 addidit MNOmla 15 qui] add. ex M naturae] add. humanae O 16 ex om. 0 17 postolauit Rm1 18 deposcit G 19 dei a 20 deum a 21 quoddam Mm2T quiddam NP quidam R alt. facit — 23 neglegenter om. NJ 23 reppellitnr R 25 exequendo Mm2 27 retineri 0 cad. Casin. 154 av x3 ex] ab A\' artibus. curat medicus aegrotum, sed neglegentia et desidia medici uirus uulneris serpit. quanto igitur melius remoueri huiusmodi medicum, qui tempus terit, cum profectum nullum sentiat uulneratus, ut curandi officium ad eum medicum transferatur, qui maturius possit aegroto sua diligentia subuenire! nonne clementior est, qui repellit nihil proficientem quam qui retinet ad discrimen aegroti?

constitue aliquem praepositum aedificantibus uel etiam texentibus, qui debeat summam operis explicare: utrum is tibi probabilior uidetur, si in id diligenter insistat ac, si quem forte incuriosum aduerterit de his qui operantur in domo aliqua construenda, repellat eum, melius credens non aedificare quam hiantibus rimis aedificata dissolui, atque aliquem in eius substituat locum, qui cum diligentia aedificet ? similiter etiam textrini praepositum repulsorem neglegentium, ut substituat diligentes, ne longa textrinum corrumpat incuria, non magis probabis quam illum, qui desides in sua neglegentia perseuerare patiatur?

Transi nunc ad eos, qui mandata aedificant et legem intexunt et animam uniuscuiusque receperunt sanandam. nonne, si quis eorum aedificet domum dei cum iustitia, texat indumentum cum diligentia, sanet animam cum gratia, opus bonum facit ?

si uero incuriosus ac remissus aliquis fabri, textoris, medici spiritalis locum occupet ut sacerdos summus. ut presbyter, ut minister altaris sacri, nonne commodius est non subire unumquemque id muneris, quod implere non queat. quam subeuntem neque ipsum strenue suscepto fungi munere et eripere locum alteri, qui nauiter cum possit tueri? quid quod etiam ipsi consulitur qui, remissior cum sit, repellitur, ne plus offensionis contrahat?

Quid sit autem repelli, consideremus. lectum est enim: sicut uulnerati dormientes proiecti in 29*P.<. 87, 6 1 neglegenter GOav 2 uis G uiros Nml. add. alti eod. Casin. 154 alta av melius] add. est 0 3 preterit Gm2NT 9 existat MN 10 iis Av domu G llruinisO 14 longua P 17 lege G 18 sanandum Gm1N Rm1 I9 aedi- ficat a donum T texit Ga 20sanata bonum opus O faciat AO, add. rptiuendus tibi uidetur ? 0 21 aliquis ac remissus MN texoris O 22 altares Pm] altare Rml 25 commodius] melius MN M subeunte AGMNP 25 grauiter O 26 quid] qui A qaod] quid N ipse AGOPm1R conso- letur AR consultetar Gm1 quia T 28 sutem sit O LXII. Ambros. Pars 5. Petsochenig. 3 monumentis, quorum non meministi amplius, et quidem ipsi de manu tua repulsi sunt. aduertamus igitur, quos uulneratos et proiectos in monumentis repellit, quorum non meminerit amplius. isti sunt, qui a mandatis dei repelluntur: peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? et quia a mandatis repelluntur, repelluntur de manu dei et bene prospexit, ne quis de

manu dei uideatur eripi, quia nemo potest quem quam rapere de manu dei. qui ergo priuatur muneris suscepti officio uel gratia, non rapitur, sed reicitur, ut dixit dominus Iesus ad Hierusalem: quotiens uolui congregare filios tuos, et noluisti! ecce relinquetur uobis domus uestra deserta. abstulit illis sanctificationem, altare thymiamatis et orationis sacrarium, propitiatorium, altare sacrificiorum, sacerdotum et leuitarum ministeria, et tamen, cum haec sublata essent omnia, quae secundum legis mandata habebant, ait apostolus: numquid reppulit deus hereditatem suam? non, inquit, reppulit, sed: conclusit omnia in incredulitate, ut omnium misereatur.

Sunt ergo, qui ad tempus a mandatis propter misericordiam repelluntur, sicut et illis consulitur qui uomuntur. nam quemadmodum manens in corpore, quod uomendum est, plus acescit, ita qui debet excludi, si retineatur nec se corrigat, totum corpus exulcerat. meritoque angelo Laodiciae dicit testis fidelis et uerus: scio opera tua, quia neque frigidus es neque calidus. utinam frigidus esses uel calidus! sed 5 Ps. 49,16 8 Ioh. 10, 29 11 Matth. 23, 37—38 13 cf. Ex. 30, 27\' 14 cf. Ex. 25, 16 (17) 17*Rom. 11, 1. 2 18 Rom. 11, 32 24*Apoc. 3, 15—16 2 ipse Rml 3 quos] quia Gml reppellit R 4 reppelluntur Pml 6 mandatis] add. dei MNTav pr. repellentur AmI, alt. om. GmI, add. utique av 7 et alibi bene 0 uideatur de manu dei 0 10 Iesus om. MN 13 deserta om. APRTml ablatum est altare 0 14 et altare MNPT .15 haec cum (cum m2) N 17 deus reppuJit MN 19 incredulitatem MNT ut omnium — p. 37, 23 quae postea- desunt in A omnibus tad. Casin. 154 b! 21 consolatur G uomunt Mm2 22 aciseit Gml acessit P accessit OmlT 24 laudieiae AGml laudoeciae Rml laodiceae T( v) dicit (dieitur a) haec dicit MNPTa 26 frigidum esses aut calidum R ant O sed] si Gml ... quia tepidus es, incipiam te euomere ex ore meo. aperte neglegentiam grauiore damnat iudicio quam inprudentiam; frigidus est enim qui fidem nescit, calidus qui sancti spiritus feruore succensus est.

qui ergo calorem fidei non habet, tolerabilius illi fuerat fidem non accepisse quam neglexisse. est enim tepidus peior frigido, ut Iudaeus, qui sibi uidetur fidem habere quam non habet. quanto tolerabiliorem causam gentilis habet, qui potest dicere: \'non cognoui legem, non audiui prophetas, ideo non credidi, quam ille, qui legit omnia quibus uenturum Iesum crederet, et non credidit! neuter quidem excusatur, nec ille qui legit nec ille qui legere noluit; sed plus delinquit qui negauit quod legerat quam qui opera non fecit quae facienda non cognouit.

quanta autem fide et iustitiae gratia est, ut more dei sit, qui fidem tenet et opera exercet iustitiae, et quantum amittit, quem uomuerit ex suo ore dominus Iesus et ex suis uisceribus eiecerit! quam pius tamen, qui et iustos in ore suo tenet et iniustos non ante euomit quam denuntiet euomendos, ut uel huiusmodi admonitione conuersi dignum aliquid efficiant quo non uomantur! nunc tertium uersiculum consideremus.

In corde, inquit, meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. propterea ergo mysterium regis bonum est abscondere; peccat enim deo, qui commissa sibi secreta mysteria putauerit indignis esse uulganda. periculum itaque est non solum falsa dicere. sed etiam uera, si quis ea insinuet quibus non oportet.

quodmtium quadripertitum est, uel adulationis uel auaritiae uel iactantiae uel loquacitatis incautae, quia, dum adulari uult aliquis, ei cui loquitur effundit mysterium; nonnulli etiam studio lucri mercedem proditionis secuntur, ut tegenda silentio 19 P*, 118, 11 dej. A 2 grauiori JINRav 3 calidus] add. est a spiritus sancti av 4 ergo] enim a 6 frigido] add. qui inter utraque natura mentitur O 9 ex quibus 0 cod. Casin. 154 av 10 credit 0 neutrum N 11 quam] uel Gml 12 alt. non om. GP nouit MNTa 13 gratiae Pml est om. Gm1 14 admittit 0 uomerit Rml euomuerit Oav dominus iesus uomuerit ex ore suo MN ore suo ORv 15 tamen pius MN 16 suo ore 0 17 am- monitione MNO 18 quod GmlMNOPR 19 meo inquid (-it) MNOv 21 abscondere bonum est 0 22 diuulganda 0 est om. GPm1 23 dicere non solum falsa OR falsa solum a 24 adoiationis GMm1Rm1 25 adolari G Mm1Nm1 Rm1 26 cui] cum b 27 sequuntur GNORaυ \'..—p.-. uendant loquendo; alii, ut plura nosse uideantur et scientiam suam iactitent, aperiunt quod celare deberent : plerique, dum sine praeiudicio locuntur, uerbum emittunt, quod reuocare non possunt. ideo uir laudatur serius, et non otiose (blat)erat homo abscondens ser-

mones suos, ut apostolus Paulus, qui nouit quid loquatur singulis et quando quid loqui debeat. unde et Corinthiis dicit: lac uobis potum dedi, non escam: nondum enim poteratis. sed nec adhuc potestis. ideo hos in transitu uidet, manet autem apud Ephesios, quod ostium sibi magnum apertum esset, notum facere gentibus mysterium Christi. ideo et Salomon tempus esse loquendi docet.

Prae ceteris autem dominus Iesus in euangelio declarat suo, dicens simile esse regnum caelorum thesauro abscondito in agro. utique non aurum, non argentum, non pecunia comparari potest

regno caelorum, sed eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum, quibus ipsum regnum adquiritur. hunc ergo thesaurum sapientiae et cognitionis absconditum in agro, in quo plantata sunt uerba scripturarum caelestium, cum inuenerit homo, abscondit;; illum in corde suo nec diuulgat eum, sciens quia, si diuulgauerit Babyloniis thesaurum dei. magnam offensionem contrahet, ut dicatur ei sermone prophetico: de semine tuo accipient et facient spadones in domo regis. per quae si-< gnificatur, quia is, qui prodiderit diuina mysteria, posteritatem ani- , mae suae seminariumque meritorum habere non possit.

Caue ergo, ne diuitias tuas perfidis prodas et, si amicitiam simulent, non illis aperias interiora domus tuae: non reseres the -; sauros regios, quos Babylonii scire non debent, ne ueniant et capiant 6*1 Cor. 3,2 8 cf. I Car. 16. 7—9 10 cf. Eph. 6, 19 11 cf. Eccle. 3, 7: 13 cf. Matth. 13, 44 15 cf. P.. 11.7 16 cf. CoL 2, 3 21*E$ai. 39, 7 * 27 cf. IV Reg. 24, 13 def. A 1 suam scientiam MN 2 celerare JIml Ntnl iudicio Gv prouidentia 0 3 loquuntur GORav 4 loquatur (hn2 MNPmST serus 0 otiosus a\' biaterat scripsi erat eodtl. v 5 ut om. 0 paulus apostolus 0 6 et quid M potum nobis N 8 adhuc] add. quidem at\' 9 uidit OMNPm1a apertum sibi magnum MNT 11 tempus tacendi et tempus av 12 suo declarat MNT 13 est N 14 auro et argento MNPm2T pecuniae Nm2T potest comparari OR 15 regno 0 eod. Casin. 154 av regnum eet. 20 contrahit GNP RTm1 contrahat Tm2 21 accipiant Rml 22 quae] quem MN posteros tuos et seminarium uirtutis abscidant. hoc est, quod etiam in euangelio dicit dominus: nolite mittere margaritas uestras porcis.

ideo bene facit, qui ahscondit eloquia domini in corde suo, sicut abscondebat propheta Dauid, sicut Maria, quae conseruabat omnia uerba domini Iesu in corde suo. etenim si bonum est uiro sermones suos abscondere, quanto magis sermonem dei cordis nostri gremio debemus operire, debemus abscondere!

Quarto uersu dicit: benedictus es, domine, doce me iustificationes tuas; non enim quicumque dixerit: domine domine, ipse intrabit in regnum caelorum, sed qui uoluntatem dei fecerit.

ideo iste, qui correxerit uiam suam a iuuentute sua, custodierit uerba dei, in toto corde quaesierit dominum deum suum nec-repulsus sit a mandatis dei et dignus habitus, cui committerentur arcana sapientiae, absconderit ea in corde suo, ne peccaret deo, quasi habens eloquia dei gratias agit dicens: benedictus es , domine, et desiderat ipsum doctorem habere, cupiens cognoscere secreta legis, et quemadmodum interpretationem habeat: si emeris puerum Hebraeum et seruierit tibi annis sex et reliqua, quibus praemissum est: has iustitias quas propones in conspectu filiorum Israel, haec a domino quaerit discere, quae homines docere non poterant, nisi deus ante docuisset.

quae posteaquam a Christo didicerunt apostoli, ecclesia dicit: introduxit me rex in cubiculum suum, hoc est in illud secretum suum, in quo sunt thesauri scientiae et cognitionis suae. ideoque tibi dicitur: cum oras, 2*Matth. 7. 6 4 cf. Luc. 2- 51 8 . 16 Ps. 118. 12 9*Matth. 7.21 12 ci. Ps. 118. 9—11 18*Ex. 21, 2. 1 24*Cant. 1, 4 (3) 25 cf. Coi. 2, 3 26*Matth. 6, 6 dej. j 1 abscondant Pml abscindant v hoc] et hoc 0 etiam om. NOR in euangelio dominus etiam dicit M 2 dominus dicit N 5 Iesu om. 0 6 uirum G abseondere sermones suos OR dominiO 8 dominee;0 9iustieiasa 10 ipse om. 0 11 qui] qui facit Gml 12 conrexerit 0 13 ne OPR 14 archana GMNOPR 15 domino MNT 17 et] add. sic a 18 quemammodum N 19 sex annis MN 20 praemisit (in ras. m 2) M iustitias] add. dicere Gm2a discere v 21 propones Rm2 proponis Rm1Gm10 proponit cti. av 23 -quam a Christo] pergit A 24 me om. MmlN 25 pr. in om. 0 26 ideo a intra in cubiculum tuum, quod significat mentis animique secretum. in hoc cubiculum iustitiarum sponsa se poposcit induci, cum post odorem unguenti excurrerit, quod semper fluit et numquam deficit.

Ideo quasi edoctus propheta iustitias quinto uersu dicit: in labiis meis pronuntiaui omnia iudicia oris tui. et quomodo alibi dicit: iudicia tua sicut abyssus multa? quomodo apostolus ait:s o altitudo sapientiae et scientiae dei! quam inscrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius!

quis enim. cognouit sensum domini? si inscrutabilia sunt iudicia, quomodo ergo pronuntiaui, ait propheta, omnia iudicia oris t u i? sed fortasse non eadem sunt iudicia dei quae iudicia oris eius. si alia sunt, bene dicitur: cogitationibus tuis quis similis erit?, et ideo inscrutabilia sunt iudicia eius, quia ex parte cognoscimus et ex parte prophetamus. si autem nullus nisi Christus hoc dicit, qui potest dicere: ego et pater unum sumus?

Distinguamus tamen nec uereamur, ne inpugnet se uelut contrariis scriptura uenerabilis. consideremus enim, quia non dixit: \'iudicia oris eius sicut abyssus multa., sed iudicia tua dixit, nec apostolus posuit: \'inscrutabilia iudicia oris eius\', sed inscrutabilia iudicia eius. possumus enim iudicia dei aestimare

quae occulta nobis non patefecerit, iudicia autem oris eius quae adnuntiauerit et per os prophetarum locutus est. os enim dei propheta intellegitur, cui dicitur: clama, et ille ait: quid 3 cf. Cant. 1, 4 (3) 6 . 12 Ps. 118, 13 7* Ps;. 35, 7 8 Rom. 11, 33—34 15*Ps. 39, 6 16 I Cor. 13, 9 18 Ioh. 10, 30 27 Esai. 40. 6 _--..-- 1 in om. A, cj. p. 16, 22 quodj add. cubicmum ARm2 mentis animique significat 0 2 animaeque MN P cubiculo JINT 3 excurreret 0 5 ideoque 0 10 ininuestigabiles Rv 12 ergo] omnia NT, add. iudicia? quomodo omnia AMOPB (omnia eras.) v iudicia? quomodo Ga ait propheta: pronuneiaui a pronuntiaui, ait] pronuntiauit Pm2 13 omnia om. MNOTv 14 pr. sunt om. MmlN, post iudicia add. Mm2 17 autem] add. eadem Casin- r 154 a 18 dicit hoc 0 21 contrarius GO scribtnra N 23 pr. serutabilia GmlP sed—eius om. MmlNT 26 et] id est quae Ga domini G clamabo? et inspiratum est, ut diceret: omnis caro faenum. quod utique locutus oris dei functus officio est, quia locutus est iudicium dei. ergo prophetica oracula iam non abyssus, sed etiam ipsa sicut abyssus, quia nemo potuit in caelo uel in terra librum aperire nisi Christus. ueniamus nunc ad sextum uersum.

Inuia, inquit, testimoniorum tuorum delectatus sum sicut in omnibus diuitiis. alii in auro, alii in argento, alii in uestibus, alii in possessionibus uinetis oleis segetibus, alii in operibus picturae, marmorum, in diuersis denique singuli delectationes habent: spiritalis in uia testimoniorum caelestium delectatur tamquam omne possidens patrimonium, in omnibus diues, sicut apostolus dicit: gratias ago deo meo semperpro uobis in gratia dei nostri quae data est uobis in Christo Iesu, quia in omnibus diuites facti estis in ipso, inomni uerbo et in omni scientia.

in tantum doctrina apostoli Corinthii profecerunt, ut, qui ante non poterant nisi sicut paruuli lac solum bibere, postea in omnibus diuitiis abundarent cognitionis et uerbi. delectabatur ergo Dauid in omnibus diuitiis cognitionis scientiae sapientiae, in omni actu bonorum operum. et si quis nunc intentus diuinis triplicem illam sapientiae hauriat disci- plinam, ϑεωο̰ητιϰήν , ποαϰτιϰήνι, λοϒιϰήν, bono studio percipiendae cognitionis pulchrior erit, exequendae rationalis moralisque doctrinae gratiam tenens. qui prophetica aenigmata dei spiritu reuelante cognouerit, euangelii altitudinem in operibus et consiliis conprehenderit, apostolici sermonis moralitatem aduerterit, is tamquam in omnibus diues uberem capiet uoluptatem.

Et quia suauis est corporalis uoluptas, ideo non quasi pro gratiae qualitate cum spiritalibus conparatur, sed quasi ad 4 ci. Apoc. 5. 3 6 Ps. 118. 14 12*1 Cor. 1. 4—5 17 cf. I Cor. 3,2 1 foenum MN fenum Ov 2 functi AR est officio 0 iudicium dei est MN iudicium dei locutus est 0 3 non] add. sicut GPTav suntsicut MN 4 sicut] sunt v, om. GMm2a uel] et a aperire librum av 6 inquid Mm2, om. Mm1NPT 8 uestimentis AOR uineis 0 oliuetis Am2 MNT 10 spiritales Aml 11 dicit apostolus 0 13 nostri om. a 14 quia] qui A 15 terl. in om. Ga 17 solum lac 0 19 et in v 20 diuinis intentus 0 21 bono MNPm2T bonus eel. av 22 palcrior M 24 comprehenderit et consiliis av COn (com-) prehendere GP 26 uoiuntatem 0 27 uoluntas N testimonium suauitatis arcessitur, siquidem et apostolus docet inuisibilia et sempiterna dei a nobis per ea intellecta esse quae facta sunt. in Cantic-is quoque habemus scriptum: equae meae in curribus Pharaonis adsimulaui te, proxima mea.

in quo dum uelocium equorum cursui similitudo ecclesiae conparari uidetur, aestimatur diues eius gratia. non igitur unam equam diuitis regis accipias, sed absolute pro equitatu, ut saepe dicimus: \'qualis ouis illius est?- pro "grege ouium". Pharao igitur, ut potentissimus rex et praediues, habebat equos potentes, unde et scriptura dicit \'currus Pharao\' quasi potentissimum genus ad bellorum usum et subsidium proeliandi:

denique his curribus Pharao fugientes Hebraeos facile conprehendit. sicut ergo equi iuncti concorditer trahunt currum et patienter suscipiunt iugum et portant congrua cum gratia et iugi illius susceptione mansuescunt, sic et congregatio nationum gentilibus indomita moribus se ante iactabat; ubi uero suscepit iugum dicentis: tollite iugum meum, quia leue est est, et onus meum, quia suaue est, et coepit sponsa Christi concordia et mansuetudine populorum esse sublimis et toto circumferri orbe, tamquam currus equis uelocibus supra mundum rapta ascendit ad sponsum.

Denique et in posterioribus Canticorum partibus dicit: posui te currus Aminadab. multos currus habet in se ecclesia, quos omnes spiritalibus habenis dominus regit, et una anima

multas cogitationes habet, quas domini habena restringit et reuocat, ne quod m praeruptum noster hic currus feratur. Aminadab. autem interpretatione significatur \'pater beneplaciti, cuius filius legitur in Numeris Naason princeps populi: qui sit, intellege interpretatione 1 cf. Rom. 1, 20 3*Cant. 1, 9 (8) 10 cf. Ex. 14. 9 16*Matth. 11, 29—30 22*Cant. 6. 11 27 cf. Num. 2. 3 1 accersitur GMNO arcersitur a 3 canticis canticorum 0 eques AR et quae Gml, corr. ml mea AR equitatui meo Gm2MNPT 4 pharao Gml adsimilaui eodd. praeter A 5 currui 0 6 existimatur 0 unum equum MNPT equem R 7 aspieias 0 diximus GOav 8 iarao AGJINR 9 unde et] ut v 10 pharaonis MNOm2PTaυ11 farao MN 13 suspiciunt R congrua om. GO eum otn. AR 15 gentilium G 17 est om. OR 19 corrus equis] curribus (in ras. m2 ) M eurris N curribus tamquam et equis 0 22 abinadab P 25 quod] quando v in promptum (o ex u) N amminadab M abinadab P 27 quis GNm2a intellegendus MmZOv intellegis cod. Casin. 154 a \'serpentinus\', et istud agnoscis, si repetas, quia sicut serpens pependit in ligno qui te redemit.

Ergo anima currus est dei, ut ira eius et libido et timor et omnes saeculares concupiscentiae refrenentur. ecclesia quoque currus est dei, quae regenda est gubernaculis Christi, ne diuersorum populorum motus eam dissensionesque perturbent. illo quoque Naason 2 bene intellegitur Christus, quia uirga Aaron conuersa in serpentem illos serpentes Aegyptios deuorauit. has ergo diuitias habeamus, his delectemur, ut currant nobis equi rationabiles et commoremur in praeceptis eorum.

Et ideo ait: in mandatis tuis exercebor et considerabo uias tuas. qui enim exercetur in uerbis apostolorum, Iesu domini mandata cognoscit et considerat uias eius. quibus finis est Christus, qui ait: ego sum uia.

Et in tuis iustitiis meditabor, non obliuiscar uerborum tuorum. admonet hic locus memores scripturarum nos esse debere et iustitias eius non solum sermone, sed etiam operis imitatione meditari. non enim qui disputant legem et non faciunt quae legis sunt, sed qui factores legis sunt iustificantur.

III. LITTERA GIMEL.

Tertia littera secundum Hebraeos Gimel, quae Latine retributio dicitur. denique primo statim uersu hoc ostenditur.

Retribue, inquit, seruo tuo. quomodo supra ipse Dauid ait: non secundum peccata nostra reddas nobis neque secundum iniquitates nostras 1 cf. Ioh. 3, 14 7 cf. Ex. 7. 12 11 Ps. 118; 15 13cf. Rora. 10,4 14 Ioh. 14.6 !5*Ps. 118.16 18 cf. Rom. 2. 13 24 Ps. 118.17 25*Ps. 102- 10 1 agnoscis istud av 4 secnlaris concupiscentia refrenetur 0 concupiscentias GRm1 5 renda Am1 Rm1 6 ille Ga 8 illos serpentes om. A 9 rationabiles equi 0 et] ut AR 16 ammonet MS 17 imitatione operis J/A 18 qui om. R 19 sed _ sunt om. O iustificabuntur Mm2, add. Ex- PKcit de (om. T) littera secunda. incipit de (om. T) littera tertia PT, om. eei. Explicit sermo secundus. Incipit sermo tertius a (subscriptwnes in a deinceps omittentur) 20 III littera gimel R, om. eet. Sermo tertius. Gimel v 22 litteraj add. est (3. l. ml) R. post. Hebraeos add. av gimel secundum hebreos 0 23 in primo ΑΟυ statim om. O uersu statim N hoeuersuO dicitura 24 inquid M 25 ait om. Ov. restituas nobis, et hic poscit retributionem ? illa uidetur uox peccatoris esse, haec bene sibi conscii, qui praemia boni operis exposcat. unde possumus etiam hoc intellegere, quod eius persona psalmus iste formetur, qui natus ex uirgine pro totius mundi redemptione ad dexteram patris sedere praesumat, sicut ipse ait: amodo uidebitis filium hominis sedentem ad dexteram uirtutis.

Non est tamen alienum nec adrogans, si Dauid remunerationem a domino deo suo pro egregiis laboribus postulet: praerogatiua est fidei atque iustitiae de domini fauore mercedem usurpare. denique reprehenditur Petrus, quia super fluctus ambulans humano magis dubitauit affectu quam apostolica auctoritate praesumpsit. in euangelio quoque docemur habere fidem et non haesitare de his quae supra hominem sunt gerendis. merito ergo Dauid in superioribus,

quasi adhuc inperfectus, secundum peccata sibi reddi refugit atque declinat. in hoc autem psalmo, qui est posterior, quasi fundatus uirtutis processu retribui sibi secundum fidei operisque certamina deprecatur, siquidem etiam Paulus, qui ante dixerat: non sum dignus uocari apostolus, postea ait: reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi dominus in illa die, iustus iudex, non solum autem mihi, sed e t his qui diligunt aduentum eius. et apostolus sibi pollicetur, hic autem uerecundius adhuc precatur, quod utique non insolentis adrogantiae, sed innocentis est conscientiae, ab ipso cui seruieris petere mercedem, quam desperare segnitiae materia, sperare autem incentiuum laboris est. 5*Matth. 26. 64 11 cf. Matth. 14. 31 13 cf. Matth. 17. 19 18 I Cor. 15. 9 19 II Tim. 4. 8 1 restituas] retribuas av 3 quod] add. ex 0, de av 5 ammodo OrnlP 8 tamen del. R nec] uel MN si] add. enim GMNOPRT etiam cod. Casin. 154av 10 est] esse P, post fidei tr. MN atque iustitiae om. Mm1NT 13 iis AOv 15 inperfectus adhuc 0 refugit reddi MN 16 fundatur Rml 17 tribui AR 18 etiam om. MN 22autem om.O eis Av, add. omnibusO 23 ibi AGMOP m2υ pollicetur sibi a adhuc uerecundius (uerecundus 0) AD R 25 quam] quoniam Rv quia 0 26 segnitiei Oav, add. est AORv ineoatiuum PR innoeentium MNT

Pete igitur confidenter, si merita suffragantur, ut talia petendo studiosius elabores, quo ea petitione sis dignior. quis athleta, si desperet coronam, descendat in stadium aut. si eam postulet uictor, offendat? probatio spem facit, spes confidentiam. iusti ergo talis oratio est; delectatur dominus tali precatione, ut pro puritate conscientiae utaris auctoritate.

Tamen, quo minus uideatur petitio adrogans, bene addidit: seruo tuo, in quo et humilitatis est gratia et praemium seruitutis. qui enim uocatus est in domino seruus, libertus est domini; quare non praesumat fauorem domini, tam pretioso emptus sanguine ? magnum tibi est uocari puerum meum quasi ad seruum dicitur. si quis ergo est seruus et bene seruit domino et nihil facit quasi seruus peccati, sed qui dicit: seruus inutilis sum, quod debui facere feci, bene is dicit: retribue seruo tuo.

Gloriosa seruitus, qua pro nobis seruiuit et Christus. beata seruitus, qua et tu seruis, sed ita, si nihil possit aduersarius de tuo sibi seruitio uindicare. amat ergo Christus boni libertatem seruuli; denique in Canticis dicit: quam speciosae factae sunt genae tuae sicut turturis, ceruix tua sicut redimicula! uultus liberior est, ubi est castitatis conscientia, et portare Christi iugum suaue est, si ornamenta putes ceruicis tuae esse, non onera.

adtolle ergo oculos semper ad dominum tleum tuum et quaere deum, ut inuenias. erige ceruicem; redimicula, non uincula geris. muta quoque animalia redimiculis gaudent et falerari sibi magis quam nodari uidentur. genae sicut turturis praeferant insignia uerecundiae, 8 . 15 Ps. 118. 17 9*1 Cor. 7, 22 ll*Esai. 49, 6 13 ci. loh. 8, 34 l!*Luc. 17, 10 19*Cant. 1. 10 (9) 22 cf. Mattli. 11, 30 1 alia AamlXTb 2 studiose a quod Rv 3 eum Gm1P postulet eam MN 9 seruus in domino M 10 quare-domini om. v fauore 0 H uocare AGOPR 13 alt. et] sed T 16 qua] quam AGmlRml beatasemis orn. AGmlMNOPRTml 17 si om. 0 poseit O 18 serui Pm2 19 canticis cantieorum 0 20 turtures Pml 21 alt. est fYm. MT caritatis AGMm1PT earitatis est Mm2N castitatis est 0 22 iugum christi MN putas 0 eeruici Gml 23 deum om. MNPRT 24 ut] et a inuenies Pmla geris non uincula MNT 25 multa NPTv 26 nudari AGmlORa uinculari v, add. sibi T turtares Pml praeferent a redimicula ceruicis libertatis attollant fiduciam: leue est enim iugum Christi et ideo ceruix eo non premitur, sed leuatur.

Similitudines, inquit, auri faciemus tibi ex distinctionibus argenti, quoad usque rex in declinatione sua. ex his enim, qui ex lege sunt et prophetis, mediocriter ante crediderant gloriam domini lesu, sed hereditas eius diffusa per populos quo frequentius examinata, hoc amplius est probata:

crebrae enim persecutiones ecclesiae iustorum nobis titulos martyrii uictoriis ediderunt. itaque sicut aurum bonum, ita ecclesia, cum uritur, detrimenta non sentit, sed magis fulgor eius augetur, donec Christus ueniat in regnum suum et reclinet caput suum in ecclesiae fide. qui cum uenisset ad oues perditas domus Israel, non habebat ubi caput suum reclinaret: nunc autem iam redolet fides ideoque dicit ecclesia: nardum meum dedit odorem suum et dicit cum praesumptione, expectans retributionem.

Fragrat unguentum gratiae, ex quo uirgo generauit et dominus Iesus sacramentum incarnationis adsumpsit. colligatio, inquit, guttae consobrinus meus, botryo Cypri frater meus mihi. inter media ubera mea requiescit. corpus enim suscipiens dominus Iesus c-aritatis se uinculis inligauit et non solum se membris nostris et passionibus naturalibus, sed etiam cruci uinxit ideoque sicut botryo in ecclesiae fide et morali requiescit gratia.

nardum Cypri consobrinus meus, in uineis Engaddi. si locum quaerimus, regionis cuiusdam est [quia in Iudaea et loeus sic dicitur], in qua opobalsamum gignitur: si interpretationem, Engaddi \'temptatio\' Latine 1 cf. Matth. 11, 30 3*Cant. 1, 11—12 (10—11) 13 cf. Matth. 10, 30 l4*Cant. 1. 12 (11) 18*Cant. 1, 13 (12—13) 24*Cant. 1, 13-14 (13) 1 attottent a 4 rex] add. est au 5 sua] add. est Gm2Mm2N, ueniat Pm2 iis v quae a 6 sed] et Gml 9 titulos] add. et v martirum 0 uictorias JÜlPav 10 sed om. Mm1NTa 11 capud 0 12 fidem 0 13 israhel P 14 nardus GMNOPm2aυ mea GMOPm2av 17 fraglat AMPm2T flagrat GOPmlR 19 botrus lana:? (ex botry), 0 20 mea om. GOPR 22 aJliganit M 23 fixit Gml uel unxit R s. l. m2 botry Gm1 botrus 0, add. est Gm2T 24 nardus Mm2Nm2OPm2Rmaυ 25 Engaddi bis av cuiusdam regionis T 26 est cuiusdam G est om. Oav quia—dicitur delui quia] quae AGORmlav et] estGOav qua AGOR qaocet.av 27 Engaddi om. Gm1a significatur. in illis ergo uineis lignum est, quod, si quis conpungat, unguentum emittit; hic fructus est ligni. si non incidatur lignum, non ita fragrat et redolet, cum autem conpunctum fuerit artificis manu, tunc lacrimam destillat; sicut et Christus in illo temptationis ligno crucifixus inlacrimabat populum, ut peccata nostra dilueret, et de uisceribus misericordiae suae fundebat unguentum dicens: pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt.

tunc ergo in ligno conpunctus est lancea et i-xiuit de eo sanguis et aqua omni unguento suauior, accepta deo hostia, per totum mundum odorem sanctificationis effundens, et quasi balsamum ex arbore, sic uirtus exibat e corpore. unde ait: sentio uirtutem exisse de me. inde opobalsamum expressio dicitur, eo quod conpunctione ligni balsamum per cauernam punctionis erumpit. conpunctus igitur Iesus odorem remissionis peccatorum et redemptionis effudit. nam et constrictus erat, uerbum cum esset, homo factus.

et pauper factus est, cum diues esset, ut nos illius inopia ditaremur, potens erat, et despiciendum se praebuit, ita ut Herodes sperneret eum et inluderet ei, terram mouebat, et haerebat in ligno, caelum obducebat tenebris, mundum crucifigebat, et crucifixus erat, inclinabat caput, et exibat uerbum, exinanitus erat, et replebat omnia. descendit deus, ascendit homo, uerbum caro factum est, ut caro sibi uerbi solium in dei dextera uindicaret, uulnus erat. et fluebat unguentum, scarabeus audiebatur. et deus agnoscebatur.

Respondet ei Christus: ecce es bona. proxima mea, ecce es bona. quoniam cognouerat ecclesia mysterium et pro totius mundi redemptione crucifixum dominum Iesum 6*Luc. 23. 34 8 cf. roh. 19, 34 11* Luc. 8. 46 15 cf. II Cor. 8. 9 17 cf. Lac. 23, 11 18 cf. Matth. 27. 45. 51 19 cf Gal. 6.14 cf. roh. 19,30 cf. Luc. 23, 11 18 cf.Matth.27.45.>119cf.Gal.6.14ciIoh.19,30 20 cf. Phij. 9, 7 21 cf. loh. 1, 14 24*Cant. 1, 15 .1 quis] qui ARml 2 unguntum A emittat Pml e.st fructus 0 si non om. N pr. non eras. M. om. PT seitulatur MNT 3 fraglat AMNPm2 R flagrat GOPml 4 lacrimas 0 distillat codd. praeter Rml, av sic O5 poclum Gm2Tm2 delueret APm2Rm2 6 fungebat Pml Sestom. AGRm1 pr. et om. A ea A 9 omnis unguenti Gml 11 exiebat Gm1N Rm1 esiuit M ej de O, om. M 12 expressum O expressius a 13 conpinctionis 0 erupit AR erumpat T 15 pr. factus] add. est M 20 capud Pm) esiebat OPml 22 dei om. 0 uulnus] add. inflictum Tm2av. post erat add. Gm2 24 respondit et Codd. av, eorrexi bona es M: praedicabat, meretur audire: ‘ecce es bona. quae me bonum dicis, et ipsa bona es et, quia uidisti gloriae meae decorem, et ipsa speciosa es et decora\'. quid est autem Christum dicere \'bona es\' uel \'decora es\' nisi illud euangelicum: constans esto, filia, remissa sunt tibi peccata tua?

Ergo, cui Christus peccata donauit, recte dicit: retribue s er uo tuo; uiuam et custodiam u e rb a tu a. non habet in retributione quod desperet, quia dominus Iesus mundum uenit saluare, non perdere, ideoque inmemor est iniuriae, memor gratiae, sicut in prophetico libro testificatur ipse dicens: ego sum ego sum, qui deleo iniquitates tuas, et memornon ero. tu autem memor esto et iudicemur; dic iniquitates tuas, ut iustificeris. quicumque ergo dicit iniquitates suas deo, iustificatur, et quicumque iustificatur, retributionem non timet, sed exposcit, qui retributionem non timet, uiuet.

Sed quare dixit \'uiuam\' et non dixit \'uiuo\' ? quia haec uita non est loco praemii, quae in loco mortis est. dolet propheta in puluerem mortis se esse deductum, apostolus cupit ex hoc mortis corpore liberari: et putamus quod de hac uita sibi blandiatur propheta? omnia hic plena mortis sunt; intrat mors per fenestram, intrat per os tuum, nisi dominus ori tuo ponat custodiam;

denique ex multiloquio peccatum nascitur. lege mandata legis et inuenies scriptum, quia uiuens, si mortuum contigerit, inquinatur. quantos tangimus mortuos, inter quantos mortuos uersamur! ideo tibi auctor uitae dicit: relinque mortuos sepelire mortuos suos, ideo tibi alibi dicitur: surge, qui dormis, et exsurge 4*Matth. 9, 22 et 2 6*Ps. 118. 17 8 cf. Luc. 0, 56 10*Esai. 43, 25—26 17 cf. Ps. 21, 16 18 cf. Rom. 7. 24 20 cf. Hier. 9, 21 21 cf. Ps. 38. 2 Prou. 10,19 23 cf. Num. 19, 11 25 Matth. 8,22 26 Eph. 5, 14 1 bona es MNO quae] quia MNOT 2 et quia] quae Gav quia OT gloriam meam et G speciosaj bona v 3 dicere christum M uel] et MNPTa 4 dimissa 0 7 ut uiuam ARav 8 nisi quod Gm2Tm2 speret AGNOPET uenit mundum av 10 testatur 0 11 non memor a 12 dic] add. tu prius fi 16 alt. dixit om. P 17 quae] quia R pulnere 0 18 ex] ras. M 19 liberare Pml 21 os tuum N hostium GOmlRml ostium eel. av si G ori MmlN hostio Mm2Rml ostio eet. av tuo] add. non G 22 et om. a 23 qui GPmla si uiuens 0 si om. Ga 24 aU. mortuos om. P uitae actor (sic) 0 25 sepelire— suos Orti. GMNOPTa a mortuis. quomodo tibi diceretur \'surge a mortuis\', nisi inter mortuos uiueres ? ponamus te mundum esse ab operibus mortuis, a peccati colluuione: quomodo mundus es, qui in corpore mortis es, qui inter sepulchra uiuis mortuorum ? oportebat Petrum loqui mortuis, ut procederent de sepulchris suis.

Indigemus ergo purgatione, quia tetigimus mortuos. lex nos mundari iubet: quis tantus, ut supra legem sit? ipsum nazaraeum sanctum dei, si is tetigerit mortuum, inmundum pronuntiat. ideoque radit caput suum et deponit capillum quasi non sanctum et iterum orat ut exaudiatur, qui ante propter mortui adtactum exorare non potuit. inrationabiles duxit dies, quia inrationabili adpropinquauerat: deponit igitur mortua et superflua capitis sui, ut Christo reconcilietur. ergo si nazaraeus purificatur, et nos purificari oportet.

Omnes contigimus mortuum. quis enim gloriabitur castum se habere cor? aut quis audebit dicere mundum se a peccatis?sit aliquis fortasse qui in sermone non deliquerit, licet rarus iste, de quo deus dicat sicut de sancto Iob: ille non peccauit labiis suis; tamen non semper habere potuit mundas cordis sui cogitationes; inicit se diabolus in cor hominis.

pone parata semper et peruigili custodia quisquam cor suum saepserit: tamen in medio peccatorum uersatur, necesse habet etiam ipse purificari: unde Esaias cum dixisset: o miser ego, quoniam inmunda labia habeo et in medio populi uersor inmunda labia habentis, statim descendit unum de Seraphim et contigit labia eius carbone, ut inmunda eius labia mundaret. 4 cf. I Petro 4. 6 6 cf. Num. 19, 11-12 7 cf. Num. 6 15*Prou. 20 9 19 Hiob 1. 22 23*Esai. 6, 5 25 cf. Esai. 6. 6—7 2 a] et ARv 3 es mundus 0 4 sepulcra AGMPv 5 sepulcris GMv 6 tangimus G 8 deij add. lege a mortuum] add. lex a 9 capud Mml lo omnis JIml, add. enim MN contingimus P enim om. MN gioriatar 0 16 aut] at 0 se dicere mundum JIN 17 pumm se a se mundum O sit] si AR 18 iste] sit et MN sit T sit iste a 20 mundus Pml diabolus se 0 21 pae- (-e)ne AG licet bene Mm2 bone Nm2 semper om. NT 23 unde] ut MNa isaias MNPm2v o om. a 26 imus GMNRm2a seraphyn (-in) AOPRα 27 Iabia eius ANOE

Non unum est baptisma. unum est quod hic tradit ecclesia per aquam et spiritum sanctum, quo necesse est baptizari catechumenos. est et aliud baptisma, de quo dicit dominus Iesus: baptisma habeo baptizari quod uos nescitis. et utique iam baptizatus in Iordane fuerat, sicut superiora declarant;

sed sit hoc baptismum passionis, quo etiam sanguine suo unusquisque mundatur. est baptismum etiam in paradisi uestibulo, quod ante non erat. sed postea quam peccator exclusus est, coepit esse romphaea ignea quam posuit deus, quae ante non erat, quando peccatum non erat. culpa coepit et baptismum coepit, quo purificentur qui in paradisum redire cupiebant, ut regressi dicerent: transiuimus per ignem et aquam; hic per aquam, illic per ignem, per aquam, ut abluantur peccata, per ignem, ut exurantur. sed, quod est grauius, et hic ignem et illic sustinemus.

Quis est qui in hoc igne baptizat ? non presbyter, non episcopus, non lohannes, qui ait: ego uos baptizo in paenitentiam, non angelus, non archangelus, non dominationes, non potestates, sed ille, de quo Iohannes ait: qui uenit post me fortior m e est, cuius non sum dignus calciamenta portare: ipse uos baptizabit in spiritu sancto et igni: habet uentilabrum in manu sua et permundabit aream suam et congre-

gabit triticum in horreum suum, palcas autem conburet igni inextinguibili. non de hoc baptismate, quod fit per sacerdotes ecclesiae, dictum ipse dominus testificatur, siquidem post consummationem saeculi missis angelis, qui segregent bonos et malos, hoc futurum est baptisma, quando per caminum 3*Luc. 12, 50 8 cf. Gen. 3, 24 11 P*. 65, 12 16 Matth. 3, H 18*Matth. 3. 11-12 26 cf. Matth. 13, 49—50 1 hic tradit]tradidit MNT 3 dominus om. N baptismo Oa 4 baptizare R 6 baptisma 0 quo] quia 0 suo sanguine 0 7 baptisma 0 etiam baptismum αυ anteaau 8 rophea ArumpheaGNmlORmla 9anteaav 10alt. coepit Om. 0 11 cupiunt 0 dicant 0 14 pr. et] si et MNPRTa, om. G hie] s. ser. m. 2 si G sustinemus ignem et illic Ov 15 hoc] add. mando 0 16 paenitentia cadd. praeter A, a 17 archangeli 0 19 cui A 21 igne GOav, 24 non] quod non 0 25 sit dictum 0 26 congregent 0 27 est futurum MN baptismum AR ignis iniquitas exuretur, ut in regno dei fulgeant iusti sicut sol ipse in regno patris sui. et si aliquis sanctus ut Petrus sit, ut Iohannes, baptizatur hoc igni.

ueniet ergo baptista magnus—sic enim eum nomino, quomodo nominauit Gabriel dicens: hic erit magnus —, uidebit multos ante paradisi stantes uestibulum, mouebit romphaeam uersatilem, dicet his qui a dextris sunt non habentibus grauia peccata: \'intrate qui praesumitis, qui ignem non timetis. praedixeram etiam uobis: ecce uenio sicut ignis, et per Ezechiel dixeram: ecce proficiscar in Hierusalem et insufflabo in uos in igne irae meae, ut tabescatis a plumbo et ferro\'.

Leniat ergo ignis consumens, qui exurat in nobis plumbum iniquitatis, ferrum peccati faciatque nos aurum sincerum. urat renes meos et cor meum, ut bona cogitem, ea quae castitatis sunt concupiscam. sed quia hic purgatus iterum necesse habet illic purificari, illic quoque nos purificet, quando dicet dominus: \'intrate in requiem meam\', ut unusquisque nostrum ustus romphaea illa flammea, non exustus, introgressus in illam paradisi amoenitatem gratias agat domino suo dicens: induxisti nos in refrigerium. qui ergo per ignem transierit, intrat in requiem, transit a materialibus atque mundanis ad illa incorruptibilia atque perpetua.

Alius ignis iste est, quo exuruntur peccata non uoluntaria, sed fortuita, quem parauit seruulis suis dominus Iesus, ut eos ab ista commoratione, quae permixta est mortuis, emundet; alius ille \'.1 cf. Matth. 13,43 4*Luc. 1,15 5.17 cf. Gen. 3, 24 6 cf. Matth. 25, 34 8 * Esai. 66: 15 9*Ezech. 22, 19-21 12 cf. Deut. 4, 24. Hebr. 12, 29 13 cf. Ps. 25, 2 16cf. Ps. 94,11. Hebr. 4,3 19*Ps. 65, 12 1 exuritur AXPRT ipse eras. M. om. XOa 2 sui] eorum 0 sanctus om. GNPRTa 3 igne 0 uenit eodd. praeierO 4 nuntiauit 0 gabrihel MNOPR n uestibulum stantes MN rumpheam GOm2Rm1α 6 iis v 7 qui praesumitis post timetis tr. 0 8 etiam] enim v ezechihel A ezechielem MX (v), iezechielem 0 10 pr. in del. AR. alt. om. Oa uos] eos MX 11 ferro et plumbo O et] add. a M 12 ueniet NPTa qui om. GOav 13 faciat G 14 bonam O 15 quia] add. qui MNT hic] add. non Xm2 purgatur X iterum eras. M, om. N purgari MN 16 nos quoque AR dicat Gm1NPRm1Tm1α dicit 0 m reqaiem meam intrate 0 17 ut] et GOPR iustus AOPm2R rumphea ORml 19 deo Mml domino deo Mm2NO 20 transit] transi A 22 iste est (om. a) ignis av 23 dominus iesus seraulis suis MN LXII. Ambros. Pan 5. Petsehenig. 4 ignis, quem deputauit diabolo et angelis eius, de quo dicit: intrate in ignem aeternum, quo ille diues ardebat, qui stillari sibi de Lazari digito poscebat umorem. at uero Lazarus in Abrahae sinu recumbens uitam carpebat aeternam, quam sibi promittit propheta dicens: uiuam et custodiam uerba tua. \'uiuam\' ait quasi nondum uiuens; hic enim in umbra uiuimus.

Ergo ista uita in corpore umbra est uitae atque imago, non ueritas; denique in imagine ambulat homo et in regione umbrae mortis consistimus. sed si quis non ad terrena oculos mentis intendat, sed ad spiritalia erigat, ut possit dicere: spiritus ante faciem nostram Christus dominus, dignus erit qui dicat: in umbra eius uiuemus. Christus enim uita est et ideo, qui in umbra Christi uiuit, in umbra uitae est, meritoque alibi dicit sanctus domini: in umbra alarum tuarum protege me.

omnes ergo etiam sancti in umbra sunt, quamdiu sunt in corpore: non perfecte uident, non perfecte, sed ex parte cognoscunt. ipse Paulus ait: ex parte enim cognoscimus, ipse uas electionis, cui Christus oculos reddidit et sua inluminauit gratia, non facie ad faciem, sed per speculum uidebat, et Dauid reuelari petit

oculos suos, ut remoueretur umbra, quae integrum oculorum inpediebat obtutum. regionem autem hanc mortuorum esse quis dubitet, cum sanctus ipse dicat: placebo domino in regione uiuorum, quia perfecte hic placere nemo potest, ubi, etiamsi fieri possit ut sua peccata non habeat, in ipsa tamen mortuorum regione uiuendo purificatione indiget, quae a contagio eum regionis huius absoluat?

In umbra igitur hic uiuimus et ideo in umbra custodimus uerba dei. et ut exemplo utamur, utique ante eramus sub umbra l*Matth. 25, 41 2 ci Luc. 16, 22—24 5*Ps. 118, 17 8 cf. Esai. 9, 2. Matth. 4, 16 10. l2*Thren. 4, 20 12 cf. Ioh. 11. 25. 14, 6 14*Ps. 16, 8 17 I Cor. 13, 9 cf. Act. 9. 15 19 cf. I Cor. 13, 12 cf. Ps. 118, 18 22 Ps. 114, 9 1 diabolo deputauit MN 3 de cm..MN digito Iazari M humorem Am2MNOPm2Rm2 4 propheta promittit MNT 10 spiritus] sanctus a 15 alt. sunt eras. M. om. NT 16 non perfecte uident om. GJJNPRT aU. non perfecte om. a 17 enim eras. M, om. NPT 18 reddit GmlN 19 pr. faciem Pml reuelan — p. 56,16 caeleste fidei desunt in A oculos suos petit av 20 internum 0 21 autem eras. M, om. NT 24 regione mortuoram 0 26 conta- , gione Jla 28 exemplum Gm1 eramus ante MN erant Ov legis, quando custodiebamus neomenias et sabbata quae sunt umbra futurorum, sicut hodieque Iudaei, qui uerum sabbatum non uident, exemplari et umbrae seruiunt. nos quoque secundum euangelium nunc uiuentes umbram sequimur uerborum dei.

Nathanael sub arbore fici uidetur, Dauid in umbra alarum domini Iesu sperare se dicit, Zachaeus in arborem sycomori ascendit, ut Christum uideret. nobis quoque expandit manus suas Iesus, ut totum mundum obumbraret. quomodo non sumus in umbra, qui crucis eius protegimur uelamento ? quomodo non sumus in umbra, quos crucifixus a malignitate saeculi et corporis ardore defendit ? an nescimus, quoniam uerbum dei ueniens in hunc mundum non sicut uerbum aduenit, quale erat in principio, quale erat apud deum, sed semet ipsum exinaniuit formam serui accipiens? uenit in nube leui et, cum esset uirtus altissimi, obumbrauit Mariae, ut transfiguraret corpus humilitatis nostrae conforme fieri corpori gloriae suae.

sicut ille ergo for- Diam mutauit, cum ex uirgine nasceretur, ita et nobis sermones dei transfigurati uidentur, cum leguntur in euangelio, cum species eorum uidetur in scripturis quasi per speculum, quia tota ueritas hic non potest conprehendi. cum autem uenerit quod perfectum est, non iam per descensionem, non per speciem, ut transfigurati, sed integra atque expressa ueritate resplendeant.

Neque te moueat, quod ait: \'multa uerba custodiam\', quia, cum unum uerbum cognouerit, multa uerba cognoscit. in uno multa sunt et in multis unum est. probandum est igitur, quomodo unum uerbum multa sint et multa uerba unum uerbum sit. nec difficile 61 cf. Col. 2. 16-17 3 cf. Hebr. 8, 5 4 cf. Ioh-1, 48 5 cf. Ps. 16, 8 6 cf. Luc. 19, 4 12 cf. Ioh. 1, 1 cf. Phil. 2, 7 13 cf. Luc. lf 35 14 cf. Phil. 3, 21 18 cf. I Cor. 13.12 19 cf. I Cor. 13,10 22 cf. Ps. 118, 17 dej.A u1 custodiebant Ov neomenias et ed. Romana homines eodd. av 2 hodie luoque 0 4 Nathanael] Nichodemus Gml nathael Gm3 6 arbore GOPml sicomoro 0 7 iesus expandit manus suas OR 10 et om. M quia OR 12 m principio erat av apud deum erat 0 13 uenitque 0 14 manam M 15 ergo ille OR mutauit formam av 16 ex om. Mml 18 quasi perspeculum in seripturis MN 21 resplendent Gav resplendebunt 0, cf. p. 25,13 et Roensch, It.2 p. 290 22 multa-custodiam] custodiam nerba tua Gm2Tm2 nlOPRav 23 cum om. GΟαv uno] add. enim v 25 uerba et erhum om. 0 aU. sint MNR necjadd. estv, post difficile add. ORs.l. m.1 4* doceri, cum dixerit apostolus, quia ipse est imago dei inuisibilis, primogenitus omnis creaturae, in quo creata sunt omnia in caelestibus et in terra, siue uisibilia siue inuisibilia, siue sedes siue dominationes siue principatus siue potestates; omnia per ipsum etin ipso creata sunt. unum est igitur uerbum quod operatur in singulis, et cum in singulis operatur, operatur omnia et in omnibus. hoc uer-

bum unicum apud patrem se diffudit in plurima, quia de plenitudine eius omnes accepimus. itaque si uideas singula omnium, quae creata sunt in ipso, uidebis in singulis unum uerbum esse omnium, cuius pro captu nostro participes sumus. in me uerbum est humanum, in alio uerbum caeleste, uerbum angelorum in plerisque, sunt qui habent uerbum dominationum et potestatum. uerbum est iustitiae, uerbum castitatis, uerbum prudentiae, uerbum pietatis, uerbum etiam uirtutis. sic unum uerbum multa sunt et multa uerba unum sunt. nec uero arduum est istud aestimari, cum legerimus, quia omnia potest spiritus sapientiae.

Itaque sicut alii datur per spiritum sermo sapientiae et alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, alii fides in eodem spiritu, alii gratia curationum in uno spiritu, alii operatio uirtutum, alii spiritus cognitionis, alii spiritus consilii plenioris, alii spiritus for-

titudinis, alii pietatis spiritus, et in omnibus unus atque idem spiritus est, diuidens singulis prout uult. est spiritus prophetarum, est spiritus apostolorum, est etiam artificum spiritus, sicut et Beselehel et Eliab, quos impleuit dominus spiritu diuino sapientiae et scientiae et omnis artis, ut facerent amictum et tabernaculum atque altare 1*Col. 1, 15—16 7 cf. I Oor. 12, 6. 11 9 cf. loh. 1,16 17 cf. ICor. 12,11 19 cf. I Cor. 12, 8—11 25 cf. Ex. 35, .30—35 def. A 1 doceri] add. uidemus Gm2Tm2 7 quod operatur — 8 hoc uerbum om. T 8 pr. operatur eras. M, om. N alt. et om. v 9 unum R 11 uerbum unum MN 12 est uerbum 0 humanum] add. sed apostolus succarrat et dicat: puto et egodeispiritum(sp. dei v) habeo (Z Cor. 7,40) Ov.om.cet.a et codd. Mediol 13 caeleste] adtl. et R s. 1. mlv in om. a plerique.a, add. est Rv 14 pr. uerbum om. b est om. v 16 multa sunt] est multa T 17 est om Ga illud MN 19 alibi bis Rml et om. 0 22 consilii om. N plenioris] s. Scr. id est facundiae Nm2 2.3 spiritus pietatis MNO et] sic et Mm2 tamen R in rus.v 21 uul 31 pr. est] et Gml ita et Chn2 ita est a alt. est] et Bv 26 heliab MNT coliab OPmZa Oliab v diuino spiritu 0 27 atque om- B secundum sensum, quem dedit his deus, sed etiam ceteris sapientibus intellegere et facere omnia opera secundum omnia, quae dominus imperabat. itaque fecerunt quae non didicerant nec uiderant secundum ea, quae his spiritus demonstrabat. et plerisque uidetur alius apostolorum spiritus, alius prophetarum, et diuersus in singulis; sed non est diuersus, sed unus est spiritus, diuidens genera diuersa uirtutum.

unde non dubium uideri debet, si aliis uerbum apostoucum, aliis propheticum, aliis angelicum, aliis uerbum operatorium datum est, et unum est uerbum diuidens se singulis pro nostra possibilitate uel pro sua uoluntaria largitate. hoc uerbum igitur, quod est caput omnium, hic per speculum uideo et ideo uerba dei hic custodire non possum; sed cum uidero gloriam eius reuelata facie, tunc uiuam et uita uiuens etiam uerba diuina custodiam.

Ideo ergo secundo uersu dicit: adaperi oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua. qui adaperiri sibi oculos petit, utique et grauari intellegit; neque enim medicum rogat nisi qui remedium aegritudini suae poscit. dicit ergo iste ad medicum uenientem de caelo: adaperi oculos meos. si turbatus est oculus, facile dolor omnis sedatur collyrio; sin uero acies eius umoris suffusione praetexitur. maiora remedia quaeruntur. est ergo, sicut in oculis corporis.

ita etiam in oculis animae huiusmodi quaedam passio quae ingrauescat necesse est, nisi bonus medicus «elamen illud abstulerit et nebulam quandam concreti humoris, quae inpedire uel potius operire, ne uideat quae uidebat, mentis aestimatur obtutum. inrepsit aegritudo ueteri fermento, eo quod non exuimus uel gentilem uel Iudaicam suffusionem, cum primum ueniremus ad ecclesiam , non audiuimus dicentem boni medici disciplinam: e xpoliantes ueterem hominem cum actibus eius, induite nouum qui renouatur i n agnitione 11 cf. ICor. 13, 12 12 cf. II Cor. 3, 18 14 - 18*Ps. 118, 18 25 cf. I Cor. 5. 7 27*Col. 3, 9—10 def.A 2 opera secundum omnia om. b deus a 8 prophetarum P euangelicum av uerbum om. MN 9 est datum a et] add. tamen Rm2v sese 0 11 dei om. Ov e T 13 uita] ita MNa 14 aperi MNP 15 adaperire Gm1 Pm1Rm1 jj aegritudine Pml aegritudinis OPm2R suae aegritudinis JINT 18 turbatus est] tarbatur O 20 tumoris codd. tegitur Rm2 21 ita om. b 4 ingrauescit P necesse est eras. PR 23 illud nelamen OR 27 docentem a et docentem v discipulum O 28 eius] suis GΟαv, cf. traciat. 10, cap. 17

secundum imaginem eius qui creauit eum. superuestiuit ergo se aliquis, non expoliauit: serpit grauior aegritudo, grauat oculos diuturnum uelamen, non potest quisquam illud auferre, non angelus, non uirtutes, non dominationes, non potestates. ; manet uelamen, lectionem inpedit, uisionem obducit; quod non reuelatur, inquit apostolus — hoc est: a quocumque alio —, nisi in Christo fuerit euacuatum. cum uero conuersus huiusmodi fuerit ad dominum, auferetur uelamen.

Habes igitur quomodo auferas uelamen, quod manet supra oculos cordis tui; conuertere ad dominum, et uelamen cadet. conuersus est Paulus ad benedictionem Ananiae; uelut squamae ceciderunt ab oculis eius et uidit, qui per triduum ante non uiderat; simul oculus corporis animaeque sanatur, quia medicamentum ei medicus demonstrauerat ille de caelo, de quo scriptum est: misit uerbum suum et sanauit eos et ex omnibus infirmitatibus suis liberauit eos. non est medicus iste de terris, qui omnes curat infirmitates et populos integros sanat.

mitte ergo, pater, medicum istum, ueniat uerbum tuum, aperiat oculos meos. et apostolorum oculi clausi erant, nisi eos Iesus aperuisset. denique duobus ex his euntibus in castellum, cui nomen Emmaus, cum interpretaretur scripturas et benediceret eos, aperti sunt, inquit, oculi eorum et cognouerunt eum. ergo nisi Iesus aperuisset nobis oculos, nemo uidisset; nisi Iesus sustulisset uelamen, nulli euangelii gratia refulsisset. et Petrus clausos habebat oculos et Iohannes clausos habebat et Iacobus clausos habebat. denique in monte grauati erant somno, sed excitati maiestatis fulgore diuinae oculos cordis sui aperuerunt. et quia siti in corpore plene uidere non poterant, obumbrauit eos nubes, ne corporis oculos gloriae caelestis fulgor hebetaret. 1 cf. II Cor. 5, 4 4 cf. Col. 1, 16 5*11 Cor. 3,14 7 II Cor. 3. 16 11 cf. Act. 9,17-18 14*Ps. 106, 20 21 Luc. 24, 31 24 cf. Matth. 17,1—5 def. A 2 aliquis se 0 aliquis] add. sed Km2 3 efferre Rml 5 uelamen] add- illud Ov 6 inquid GJIPmI 9 super MO 11 et ad Gin2MN annaniae G, add. et P uelnd MRml 12 ante om. T 13 oculos Gm1 Pm1 Rm1 eius MNT 16 suis] eorum 0 19 aperiret 0 20 emaus NOP Ra 22 inquid RmI. om- 0 oculi eorum inquit MN 23 Iesus om. 0 24 oculos habebat MN 25 et Iohannes . clansos habebat om. Mml N, add. oculos a iacob O 27 qui Mm1NT siti]sie O 28 nubis Pml 29 ebetauit Nml

Quis igitur tantus, ut aperiat oculos et legis uideat sacramenta, nisi ei Christus demonstret? non Moyses tantus. denique iubente domino uirgam proiecit et facta est serpens et fugit ab ea; adprehendit caudam serpentis et facta est uirga, et adhuc non cognoscebat mysterium. quo declarabatur descensurum in terras \' dominum Iesum, qui cum se exinanisset, deponi in crucem et proici pateretur in tumulum, de quo secundum oracula legis resurgens in gloriam dei diuinaeque sedis regale consortium de serpente remearet.

adprehendamus ergo et nos caudam serpentis illius crucifixi, ut potestatem eius regiam possimus agnoscere. et illa, quae in pedes eius misit unguentum, tenuit eum. caudam ergo serpentis adprehendit Moyses et apertum est os eius. non ergo locutus esset de eo, nisi ipse dominus os eius aperuisset.-

Dauid adaperiri sibi oculos hic petit et in superioribus dixit: quis ostendit nobis bona? erat sub lege nutritus et sciebat, quia lex umbram habet futurorum bonorum; ipsa bona non iam per umbram, sed apertis oculis uidere cupiebat. nouerat, quia exemplari et umbrae caelestium mysteriorum seruiebant, qui secundum legem Moysi deseruiebant.

uolebat ipsam cultus diuini conprehendere ueritatem et ideo, ut ab oculis suis uelamen discuteret, conuersus ad dominum precabatur dicens: adaperi oculos meos, et considerabo mirabilia delege tua. intellegebat uere militiam esse caelestem, quam posset unusquisque ex lege cognoscere, cui tamen dominus reuelasset. quis enim de terrenis ad caelestia, de umbra ad claritatem, de exemplari ad penetralia ueritatis humano gradu sine diuino ductu possit ascendere?

Quis potest considerare altare illud caeleste uerumque templum, sacerdotes et leuitas, non istos secundum carnis officia, sed 2 cf. Ex. 4, 3—4 4 . 9 cf. Ioh. 3, 14 10 cf. Luc. 7. 38 15 Ps. 4. 7 16 cf. Col. 2, 17 18 cf. Hebr. 8, 5 21*Ps. 11S, 18 23 cf. Luc. 2, 13 def. A 2 demonstrarit M demonstraret nonne MNPRT 3 eo r 4 adhnc om-MNT 5 quod MSOPm2T declarabat Tm2 6 deponi] poni a cruce jf proici] poni Mm2N deponi a 7 tumulum] add. quasi serpens de uirga factus est (om. av), quia in tumulum proiectus est (om. Tav) Gm2Tm2αv, om. eet. et codd. Mediol. 8 gloria MXPml 9 et nos ergo 0 10 possimus regiam O 12 eo] deo O 13 aperuisset os eius O 15 et om. Gav 16 in ipsa Rm2 non ow-GmlR iam non av 19 diuini cultus 0 20 decuteret a 21 depre- cabatur a 23 ueram N possit a 25 exemplaribus O 26 gradu] ductu uel gradu M posset Mm2Rm2 27 uerumque] add. illud a illos secundum spiritus gratiam? denique hanc solam sibi gratiam pro maximis optabat Dauid dicens: unam petii a domino, hanc requiram: ut inhabitem in domo domini

omnes dies uitae meae et ut uideam delectationem domini et considerem templum eius. quis poterat cognoscere, quod offerret diues magnum munus, secundum quod potest manus eius, ut soluatur eius peccatum? quis poterat intellegere, si non haberet quid offerre.uerbigratia arietem, quia non soluebatur eius peccatum ? quis poterat aduertere, quae essent illae inmunditiae, quas soluit non lex quam putant Iudaei, sed lex spiritalis quam Paulus agnouit ? quis poterat uidere remissiones peccatorum ueras, quarum exemplar in lege, ueritas in euangelio est, dicente domino Iesu: dimissa

sunt tibi peecata, non per hircorum sanguinem, sed per hostiam sui corporis ? ille itaque diues in lege, qui perfectae maiestatis in Christo plenitudinem confitendo et quasi eam quibusdam ad illud altare caeleste fidei manibus offerendo peccatum suum soluerit; ille uidet uerum sacerdotem, qui uidet principem sacerdotum, ille templum uerum considerat qui audit dicentem: soluite temp lum hoc, et in triduo resuscitabo illud. magnum templum, de quo uirtus exibat et curabat omnes, mirabile illud altare, in quo unius agni sacrificium tulit peccata mundi, ille praestantissimus leuita, qui uenit non ut ministerium exigeret, sed ut omnibus exhiberet suae ministerium passionis, cui portio deus, qui hic nihil possederit et omnia possideret.

Quid autem dicam de Hebraeo, quem lex sex tantummodo iubet seruire annis et septimo anno exire seruitio ? quis iste Hebraeus 2*Ps. 26. 4 6 cf. Xum. 6. 21 10 cf. Rom. 7, 14 l2*Luc. 7. 48 13cf. Hebr. 9. 12 laIoh. 2.19 21 cf. Ioh. 1,29 23cf. P*. 118.57 cf. IICor.6,10 24 cf. Ex. 21, 2 25 cf. Uerg. Ecl. 1. 40 def. A 1 esse sibi 0 2 obtabat OP optauit a ad dominum PRml 4 omnibus diebus MN et om. 0 5 considerem] ut uisitem MNT 7 quid R quod 0 quis eet. av 8 offerret OR nonj add. secus Tw2 11 poterit Gm1 13 peccata] add. tua 0 14 sui corporis hostiam 0 utique a 16 manibusJ pergit J. solueret AR 17 uidit bis codd. praeter 0 18 considerat uerum G hoc templum GR hoc om. P 19 suscitabo MNPT excitabo v 20 exiebat Gm1PRm1α 21 peccatum NT 22 ministerium suae passionis exhiberet MN misterium 0 23 qui hic nihil] quii nihil MT quorumnihiliV nichil hic 0 pr. possiderit Pml possideret OPm2a et] ut Am2v alt. possederitO possidet Rm2 24 sex] septem GMNPR tantum Mm2 25 axire] add. a GMm2αv qui R, add. est MNOT seruus ? quis Hebraeus liber poterat intellegi ? quis tantus, ut annos aeternos in mente habens uideat uerum Hebraeum. qui non in perpetuum manet seruus. sed sex annis seruili functus officio septimo anno gratiam libertatis adipiscitur?

cuius uidetur Isaac patriarcha seruitutis et libertatis non ignorasse mysterium, qui ait: seruies fratri tuo. et erit cum deposueris et solueris iugum eius a collo tuo, significans fore tempus, quo etsi quis seruierit hic positus fratri suo, postea tamen exactis annis, qui ex istis diebus atque istis quos hic exigimus mensibus colliguntur, soluat iugum a ceruice sua, quod fit septimo anno remissionis.

conicere possumus ueri Hebraei typum in Joseph, qui portauit semitutisiugum, sed eum culpa non cepit, non carcer inclusit, non Aegyptus colorauit. conicimus in Petro Iohanne Iacobo, qui creati et instituti sub iugo legis soluerunt tamen fratris sui Iudaicum iugum, ubi legitimae tempus quietis aduenit. quando refulsit his remissio peccatorum.

Et hoc tamen hic in umbra adhuc gestum comparatione caelestium : quanta autem quies illa, quae exlege conicitur, in euangelio reuelatur, dicente domino Iesu: uolo ut ubi ego sum et isti sint mecum! quam beatus, qui istius habitationis fructum quietis consortium illic potuerit promereri ! tunc intelleget, quid sit aperuisse oculos, ut uideret mirabilia de lege dei.

Bene admonuit lectio euangelii quae decursa est, in qua sanatus est leprosus ille, qui dixit: si uis. potes me mundare, in uoluntate domini constituens potestatis effectum. cui respondit similiter: uolo, mundare. praemissa pietas uoluntatis, secuta potestatis auctoritas est.

omnibus dicit Iesus uoio, qui non uult esse peccatum. uelle Christi commune in omnes est, mundari fidei est credentis in Christum. et tetigit eum. 1 cf. Ps. 76, 6 5*Gen. 27, 40 19*Ioh. 17, 24 22 cf. Ps. 118, 18 24 Luc. 5, 12 26 Luc. 5. 13 29 Luc. 5, 13 GNOP2 uirum Aml PRT quia PR 3 obsequio a 6 disposueris S 7 forte GNOPRT .9 exj sex: av. cf. tractat. 5. cap. 10 atquej add. ex O 11 ueri] serui 0 iugam seruitutis 0 13 decolorauit v 15 legitimum Mm2NT 18 quanta] hic incipit cap. 28 in v 19 reuelatur] add. et adhuc integra reseruatur Ov sum ego O 20 ipsi 0 sunt Rml 21 illius consortium (om. illic) MintellegitGPm1Rm1α intelligiturO 23 ammonuit N 24aita 25 dei O 27 est auctoritas (-tatem M) potestatis MN IesasI iohannes G 28 peccatorem Am2Rm2 peccaturem Rm1 inomneseoromuneO 29 mundare MN tangit eos, quorum fide tangitur. denique dicit: tetigit me aliquis; sentio uirtutem exisse de me. habes operationem inmaculati corporis, habes remissionem diuinitatis.

Sed ut plenius sanaretur, aperuit oculos eius dicens: uade, ostende te sacerdoti. multos sacerdotes habebat synagoga: sed qui oculos aperit, falsos non uidet sacerdotes, uerum aspicit. quis est uerus sacerdos nisi ille, qui sacerdos est in aeternum ? et ideo pater dixit ad eum: tu es sacerdos in aeternum.

aperuit ergo oculos eius et uidit et intellexit, quale munus pro emundatione sua deberet offerre. beatus qui audit haec; quanto beatior qui uidet, qui se uero potest ostendere sacerdoti, ut non habeat quod timeat in se uideri, qui se prius aspicit facie reuelata! nam nisi ipse se prius uiderit, non audebit ostendere, sicut Adam, qui se occultare cupiebat, quia non agnoscebat. sed iam etiam id quod sequitur consideremus.

Aduena ego sum in terra, ne abscondas a me mandata tua. non cuiuscumque uox ista est, sed eius, qui terrenis renuntiauerit uoluptatibus et omni se mundanae cupiditatis exuerit affectu. ille est in hac terra aduena. qui potest dicere: nostra autem conuersatio in caelis est, qui suam habet in domino portionem, qui potest dolere, quod diutius uiuat in terris, qui uitae huius longaeuitate lassatur, cui prolixitas habitationis huius fastidio sit, quam sanctus auersatur et dicit: uae

his qui habitant in terra, qui dissolui non timet et, si soluatur, praesumit se cum Christo futurum. hic uere peregrinus in terra est, qui sanctorum est ciuis et domesticus dei et thesaurum sibi condit in caelo. non utique is exiens de Aegypto in hanc l*Luc. 8. 46 5 Luc. 5, 14 8 Ps. 109. 4 13 cf. Gen. 3. 8 16*Ps. 118. 19 20 Phil. 3. 20 21 cf. Ps. 118.57. 119, 5 23*Apoc. 8. 13 24 cf. Phil. 1. 23 26 cf. Eph. 2. 19 cf. Matth. 6. 20 2 sentio] add. enim Av 4 plenus a 6 aperuit O-mlRml uidit a 7 qui] add. uerus G est sacerdos Mv 10 debere a 11 uidit NPmla sacerdoti potest ostendere 0 13 ostendere se (se ost. v) Ov 14 quia] add. se v cognoscebatur MNT agnoscebatur P iam] etiam Gml, om. 0 id etiam AOR 16 ne] non MN abseon (sic) P 18 omni se] omnis a mundano 0 exuerit cupiditatis MN 20 autem eras. M 22 istius 0 23 fit Am2 aduersatur Oo 24 iis v 25 praesumat MNOPRM1α est in terra MN 26 quia au ciuis est o intellegibilem Aegyptum remeare desiderat nec depositae senectutis et mortis pauescit confinia nec horrea struit messibus recondendis, iam alienis uicturus aetatibus, sed sola diues uirtutum fecunditate ea congregat, quae sibi nec mors possit auferre.

Meritoque dicit: concupiuit anima mea desiderare iudicia tua in omni tempore. quod utique non facit nisi liber a uinculis, non solum a uinculis sollicitudinis saecularis, sed etiam a uinculis caritatis humanae. uincula conplura sunt in hoc saeculo: uincula sunt desideria uiuendi, uincula sunt oblectamenta uoluptatum, uincula sunt honorum, uincula coniugii. denique dicit tibi bonus magister: solutus es ab uxore? ne quaesieris uxorem.

nec tamen peccat qui morem acceperit, sed innectit sibi uincula mentis, quia sollicitus est quomodo placeat uxori — beatior esset, si deo soli placere desideraret -, carnis autem, quia ligatus est qui sui non habeat corporis potestatem. ergo quia mandatum dei est, quod legis oraculo et apostolico sermone depromptum est, ne quis uxorem diuitias honorem necessitudines deo praeferat, qui autem praetulerit, fit obnoxius iudiciis dei, ideo prius poposcit, ne abscondat ab eo deus mandata sua. qui enim mandata cognouerit et custodierit, non refugit iudicia diuina, sed desiderat meritoque tamquam reuelatis sibi mandatis ait: \'concupiui desiderare iudicia tua in omni tempore-.

Non dixit \'concupiui iudicia\', sed \'concupiui desiderare\'. sicut enim uita uiuere plus est quam uiuere — uiuere namque commune etiam huius est uitae, uita autem uiuere beatorum est —, sic concupiscere, ut desideremus iudicia dei, plus est quam desiderare iudicia; concupiscimus enim desiderare, quasi non sit potestatis nostrae desiderium, sed gratiae dei. cum enim dominus oblectari 5*P.s. 118, 20 11*1 Cor. 7. 27 15 cf. I Cor. 7, 4 16 cf. Deut. 6. 5. 33, 9htth. 10, 37 21. 23 cf. Ps. 118. 20 25 cf. Ezech. 18, 9 sib.2 pauescat G struat Gml seruit N 4 sibi congregat quae AOR sibi] add. nec senectus perditum dare Gm2Tm2a 7 all. non] nee Av 8 humanae caritatis MN conpluria GPR 14 soli deo 0 desiderasset. Carnis autem alligatus est oinculis qui 0 15 camis] carni Gml cernis Gm2MNRΤαv qui sui] quis ac APR quis Gm1 habet GJINOTav 16 dei om. AR 1spraeferat deo M sitif 19 alt. mandata] add. dei AOv 23 pr. concupiuit Pm1 sed) add. AR 24 sic PT 25 est etiam huius 0 27 enim om. R nos uiderit cupiditate desiderii iudiciorum suorum, sobrium auget affectum; cum autem peccamus, non concupiscimus desiderare iudicia dei.

neque enim aegrotus uri desiderat uel incidi, ut pcssit recipere sanitatem. refugit qui grauius aegrotat, ne uratur, ne incidatur, ne alligetur, ne abstineatur a cibo; qui autem salutarem habet ualitudinem, medico securus occurrit. unde etiam dominus non otiose ait: desiderio desideraui hoc pascha manducare uobiscum, non solum desiderans, sed etiam geminato desiderio concupiscens remissionem tribuere peccatorum. concupiscamus ergo et nos desiderare iudicia dei—bona conscientia quae, cum examinatur, probatur-et concupiscamus desiderare in omni tempore, ut nullum momentum bonae praetereat uacuum cupiditatis.

Sequitur uersus quintus: increpasti superbos; maledicti qui declinanta mandatis tuis. cum dominus Iesus per oboedientiam genus humanum redemerit, iustitiam reformarit, serpens autem per inoboedientiam peccatum introduxerit, quid uitii habeat superbia hinc aestimare possumus, cuius auctor diabolus est, quem inducit propheta dicentem: ponam

thronum meum supernubes et ero similis altissimo. itaque cum sit nequissimus, ut honorem non dederit domino deo nostro, peiores tamen discipulos erudiuit. ille enim se sic exaltauit, ut uellet aequari et similis esse altissimo, discipulus autem eius significatur ab apostolo indignaturus aequalem similemque se aestimari deo. scriptum est enim: cum reuelatus fuerit homo iniquitatis et filius interitus, qui aduersatur et extollitur supra omne quod dicitur deus.

magister igitur similem praesumit, hic superiorem. ideoque et dominus ad discipulos suos dixit: maiora his facietis, ut, 7 Luc. 22,15 13 Ps. 118, 21 15 cf. Rom. 5,19 18*Esai. 14,14 24*11 Thess. 2, 3-4 28* Ioh. 14,12 1 angit Pm1Rm1 4 egrotatur Pml 5 abstineat Am2Mm2Οαv ualetudir.em MNu 7 pasca MO 9 remissionis Oral retribuere v 10 quae om. Gm1MNOPRΤα 11 eoncupiscimns 0 13 sequitur-quintus om. μ quintus uersus JfTb 14 cum] add. enim a 15 redimeret GPmlRml 16 reformaret GPm1Rm1 reformauerit OPm2av 21 enim] autem Gml sic se N 22 uellit Gm1 nelit P aequare GPRml altissimi P eius] add. ut a 23 se post indignaturus tr. O, postaequalem tr. a 27 similem) add. se Ov, honorem a 28 suos om. 0 quibus serpens plus ademerat quam ipse amiserat, maiora Christus facere donaret quam ipse in terris fecerat; in se enim uoluit principem mundi fallere, in discipulis triumphare.

Itaque a tanto uolens crimine uindicare humanum genus introduxit Pharisaeum et publicanum in templo orantes et docuit, etiamsi bona cetera habeat, quod magis superbus offendat quam humilis, qui nulla uirtutum dote subnixus sit: studet enim subplantare diabolus bonis operibus intentos. quantum laborauit Pharisaeus ille, ne raperet aliena, ne iniustus esset, ne adulteraret! quantum laborauit, ne peccaret; sicut peccauit publicanus! quantum laborauit, ut bis in sabbato ieiunaret! quantum laborauit, ut decimam daret omnium quae adquireret! quis nostrum haec facit?

quanti habent possessiones et soli incubant fructibus et solis sibi messes recondunt! aduertit hoc diabolus et perfudit eum ulcere graui, ut non teneret caput mente carnis inflatus et in eo, in quo laudabilis fore crederetur, ibi reprehensibilior iudicaretur. agebat enim gratias deo, quod non esset raptor adulter iniustus. quam noxie ei luctatus est serpens et grauibus eum spiris ligauit! superiorem fecit, ut de altiore deiceret, inferiorem se praebuit, ut sublimiorem casu grauiore prosterneret. mala ruina est adrogantiae, quae superiorem subruit, mala haec lucta serpentis, qua se in plurimos torquet anfractus.

Inflare uolebat et Paulum. quem Paulum? illum utique apostolum non ab hominibus neque per hominem, sed per Iesum Christum. et paene deceperat, ita ut stimulum carnis suae. qui se humiliabat, rogaret auferri. sed bonus dominus. qui Paulum infirmitatibus uellet. facere fortiorem, adhibuit ei angelum satanae, ut suis diabolus artibus uinceretur.

non mentiebatur Pharisaeus, immo etiam uera dicebat; sed omnis qui se exaltat, etiamsi uera dicat, -5 cf. Luc. 18.10—14 14 cf. Hiob 2,7 15 cf. Col. 2, 19 24 cf. Gal. 1, 1 25 cf. II Cor. 12, 7-8 1 admiserat Oa 2 donaret facere 0 in seJ ipseAa 4 a om. 0 9 quantum—10 publicanus om. Mm1NT 10 peccabata quaatum-ll ieiunaret postadquireret tr. 0 12 fecit JI 13 incumbunt GNPTa solisj soli AGMNOT; messem A 14 perfodit M (o in ras.) NPT 15 capud GPml 17 obluetatus r Pm2 18 eum om. O 19 deieceret Pml 20 quae om. GMNOPm1Rm1Τα 1 superiores Oa superiorem enim Tm2 21 obruit a subripuit v quae MNT torquit Pm1 amfractus P 26 Pauium] add. in MN | offendit. denique probabilior Pharisaeus ingressus est templum quam publicanus et tamen condemnatus exiuit; quantum crimen superbiae, ut ei etiam adulteria praeferantur!

Denique dominus, qui aliis donat, superbis resistit et tamquam congreditur his, qui se exaltant, sibique hoc certamen uindicat et, qui aliis conpatitur, adrogantes increpat, quia nihil grauius, quam ut fratres nostros pauperes superbo oculo despiciamus, conformes nobis intolerabili repellamus fastidio, nostra indignos gratia iudicantes, quia sunt inopes, cum paupertas facilius sit deo quam thesaurus acceptior.

Maledicti, inquit, qui declinant a mandatis tuis. supra dixerat ne abscondas a me mandata tua et ideo quasi reuelata sibi mandata cognoscens condemnat eos, qui declinauerint a mandatis caelestibus. et bene dixit \'qui declinant\'; directum enim mandatum est, ideo ab eo nemo deflectat.

Mouet autem, qua ratione hic dixerit: ne abscondas a me mandata tua. quod enim absconditur, obscurum fit et occultum, cum supra dixerit: mandatum domini lucidum, in luminans oculos. si lucidum mandatum, quomodo absconditur, cum lucernam nemo ponat sub modio ? nisi forte lucidum est unum mandatum, multa autem mandata abscondita sunt. nam iudicia tua, inquit, sicut abyssus multa: non \'iudicium sicut abyssus\', sed \'iudicia\' dicuntur.

Uide autem ordinem. supra ait: ne repellas me a mandatis tuis, in sequenti ait: ne abscondas a me mandata tua, hic ait: maledicti qui declinant a mandatis tuis. uere maledicti qui declinant a mandatis tuis, qui referre gratiam debuerunt, primo quia non sunt repulsi, secundo quia non abscondi a se diuina mandata meruerunt. declinat ergo aliquis quod optauit. 4 cf. Iae. i, 6. IPetr. 5.5 11.14.26 P < 118, 21 12.16.25*Ps. 118,19 18*Ps. 18, 9 20 cf. Matth. 5, 15 22*Ps. 35, 7 24 Ps. 118, 10 1 fariseus AP 2 tamen om. GMNOPRmla exinit] add. 0 MNTa 5iis u 7 paaperiores 0 dispiciamus GRml 11 inquid Mm1Pm1, om.O 13 reuelator Rm1 14 declinauerint] declinant 0 15 enim] ergo M ab eo om.MN nemo] atld. nostrum 0 16 moneat Pm] hoe R 21 sunt abscondita MN 25 sequentibus v ait] autem MNT 30 obtauit MP

Sequitur: aufer a me obprobrium et c o ntemptum, quoniam testimonia tua exquisiui. si contemptus obprobrii loco ducitur, quomodo scriptum est: c o ntemptibilia huius mundi elegit deus? sed considera, quia mundi c-ontemptibilia\' dixit, non \'dei\': quod enim in hoc mundo contemptibile, hoc pretiosum est apud deum. denique humilitas in hoc mundo contemnitur, sed dei iudicio conprobatur, et si publicanus se humiliauerit, exaltatur.

audi, quem (non) pro nihilo habeat deus: quicumque sanctus est, qui sine macula uiuit, ueritatem custodit, non adpetiuit proximum suum. ad nihilum deductus est in conspectu eius malignus; omnia quae malitiae sunt pro nihilo ab illo aestimantur. denique gentilitas non est, deuotio autem manet in aeternum. caue ergo, ne Christo obprobrio sis. nolo mihi quicumque maledicat et quasi peccatorem despiciat: quam graue, si Christus dignum obprobrio ducat! uae tibi, inquit. Chorazain et Bethsaida; condemnantur, quia non egerunt paenitentiam delictorum suorum.

nos ergo agamus, ut a nobis auferatur obprobrium. quis autem est qui non est obprobrio dignus ? qui exquisiuit domini testimonia. multi quidem sunt qui uoluntinferre obprobrium seruis tuis, sed ipsi sunt probrosi magis, quia pro nomine tuo pati obprobrium gloriosum est.

Et ideo ait: etenim sederunt principes et aduersum me detrectabant. uox martyris est, qui perductus ad iudicium persecutorum, cum cogeretur idolis immolare et 23 constanter resisteret, iudices autem sedentes in tribunalibus stipati 1 *Ps. 118, 22 3*1 Cor. 1. 28 8 cf. Luc. 18,14 9 cf. Ps. 14, 2—3 10 Ps. 14, 4 12 cf. tractat. 5, cap. 1 init. 15*Luc. 10.13 19 cf. Ps. 118, 22 22*Ps. 118, 23 3 dicitur Gm2 MNT 4 huius om 6 contemptibile] eontemnitur A con- temptui Ga in hoc mundo humilitas 0 7 et] sed MN 8 se publicanus M exaltabitur AOR non addidi diligit (diligat v) et non add. Ov 12 sunt] add. reprobauit. talis (hic talis a) etiam si sit gentilis, deuotione humilitatis a deo comprobatur. superbi autem, uelut Pharisaens, arrogantia sua av ab illo otn. MNOPRT 13 obprobrium AR 15 dicat Gm2 16 chorozain AG cho (Co-v) rozaim MNOav Bethsaidaj add. quae a 18 auferatur a nobis 0 19 quis MN testimonia domini 0 20 obprobrium inferre 0 magis probrosi av 23 aduersus Ra detractabant GMNmlPBmJ 25 resisterit Pm1Rm1 sedentes om.MNO officiis, indignantes, quod suis non obsecundaretur imperiis, conferrent quo dignum supplicio censerent, stabat intrepidus dicens:

sederunt principes et aduersum medetrectabant. est etiam domini uox ista. cum conuenisset presbyterium plebis et principes sacerdotum et scribae et ad concilium Iudaeorum deductus esset dicentium: quid adhuc desideramus testes? audiuimus enim de ore ipsius, et staret ante praesidem et duceretur ad crucem, quid pulchrius diceret quam: sederunt principes et aduersum m e detrectabant ? hoc est: \'me stante sederunt principes et, quia tribunalium fulcro sublimes erant, dominum non uidebant.

sedebant ergo elati fastigio principatus nec principem principum cogitabant. sed parum hoc. \'a due r sum me, inquit, detrectabant. ego eorum redemptor adueneram, ego ueneram ut omnium peccata mundarem, ut recuperarem amissos, restituerem paradiso sancti Iacob hereditatem, et illi aduersum me detrectabant. et ideo, imitatores mei, discipuli mei, nolite iniuriam erubescere, si stetis ante principes pro nomine meo, cum ego steterim pro uestra salute\'.

Denique traditur in custodiam Petrus cum ceteris apostolis et postera die statutus ante concilium constanter dicebat: principes populi et seniores Israel, (si nos hodie diiudicamur quod benefactum sit homini infirmo, in quo iste saluus factus sit, notum sit omnibus uobis et omni plebi Israel, quod in. nomine Iesu Christi Nazareni, quem uos 3.9.13*PS. 118, 23 4 cf. Luc. 22. 66 6*Luc. 22, 71 7 cf. Matth. 27. 11 20* Act. 4,8-10 1 non suis obsecundaret 0 cum (om MNTm1) conferrent quod dignum suppliciumMNT 2 quo] quod 0 3 aduersus APRa detractabant GMNm1 PRml 4 uenisset MNT presbiterorum OPm2R 5plebis Gavplebscet. 6essetdeductus 0 7 et] et cum GOa 8 pulerius MO 9 aduersus G me om Rml detractabant GMNmlPRml 11 iulchro GNP sublimiores 0 elati a erant Rv, erat eet., add. et 0 in v 12 fastidio 0 13 et 16 aduersus AGOPRw inquid GM 13 et 16 detractabant GMNm1PRm1 redemptor eorum 0 15 hereditatem sancti iacob 0 17 statis 0 steteritis RmZv ante] coram X principe A 18 ego om. O 19 traditus Oav 20 postea O et constanter G 21 israhel PR sinos—p. 65,2 sanus om. codd. α;add. Tm2α sinos hodie (add. etc.a)usque in hoc (in hoc om. T): iste astat coram nobis sanus; ef. tractat. 19, cap. 28 extr. crucifixistis, quem deus suscitauî t a mortuis, in hoc iste astat coram uobis sanus), hoc est: \'uos estis qui statuistis et Christum. gloriae loco ducimus istam iniuriam, quia arguimur pro aegroti hominis sanitate; hanc hereditatem seruulis saluator omnium dereliquit\'.

at illi conferebant inter se dicentes: quid faciemus istis hominibus? et dimiserunt eos. gloriabatur ergo Petrus et unusquisque apostolorum, quia digni habiti sunt qui iniuriam pro Christi nomine sustinerent. recte ergo tunc dicerent singuli: etenim sederunt principes et aduersum me detrectabant.

Sederunt principes aduersus Esaiam et disputauerunt, ut secaretur; sed non timebat eos, qui dicebat: audite, principes Sodomorum. sederunt aduersus Hieremiam, ut mitteretur in lacum; sederunt aduersus Zachariam, qui occisus est inter templum et altare; sederunt aduersus Susannam et contra castitatis feminam iudicabant, sed ut ostenderetur principum bonum non esse concilium, excitauit pueri spiritum dominus et quam principes ream mortis pronuntiauerant, eandem propheta totius innoxiam criminationis absoluit.

Sunt et alii principes, qui aduersus nos detrectant, de quibus dicitur: quoniam non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates, aduersus mundi huius rectores tenebrarum harum, aduersus spiritalia nequitiae quae sunt in caelestibus. isti sedent et explorant, qui iustus sit in hoc saeculo, qui christianus intente deo seruiat studiosus boni operis et facti.

detrectant de eo 6*Act. 4, 16 9*Ps. 118, 23 11 cf. Hebr. 11,37 12 Esai. 1, 10 13 cf. Hier. 45 (38), 4—6 14 cf. II Par. 24, 22. Matth. 23. 35 15 cf. Sus. (Dan. 13) 21*Eph. 6, 12 3 loco gloriae 0 4 arguimur post sanitate tr. 0 prae PmlRml saluator omnium seruulis 0 5 ille Rml 10 aduersus AGRa detraetabant AGMNmlGmlP 11 aduersum M isaiam AGv 16 sed] sederunt T non esse bonum 0 17 consilium GORav 18 mortis] add. esse 0 00 et om. M aduersum MN detractant GMNOPRml 21 dieit AOPR 23 huius mundi MN 24harumom Gml 26quisintiustiO 27 detractant MNmlPRml detractant- que 0 de eo] ei 0 LXII. Amlsoa. Fan 5. Petsehenig. 5 . dicentes: \'insidiemur illi, inpediamus eum, prohibeamus eum efficere quae desiderat, conteramus eius mentem, frangamus eius animum aduersis frequentibus ac repentinis et, si deo probatus est propter iustitiam, rogemus dari nobis temptationes eius.\' neque enim in tantum prophetam temptationum eius, quas plurimas subiit, potestatem

habere potuissent, nisi dominus probandi sui militis causa dedisset, ut maiore eum gloria coronaret. quis igitur regem Saul excitauit in eum nisi spiritus malus, sicut legimus, qui se dolebat excludi, quotienscumque Dauid uel citharae sono uel bonorum consiliorum atque operum fidibus ac neruis mentem regis animumque demulcebat? quis excitauit Doech Syri nequitiam, ut sanctum uirum proderet et hospitalem humanitatem deduceret in periculum sacerdotis? quis inflammauit ardorem Amnon, ut domum incestaret propheticam et contristaret animum patris alterius incesta libidine, alterius iniuria, ut, qui aliis prophetabat, domus suae mala praeuidere non potuerit ?

quis armauit furorem Abessalon, ut patrem domo excluderet et parricidali persequeretur proelio ? sed cum prope uiribus regni iam esset sanctus inferior, hoc uno incensa aduersum se diaboli restinxit spicula, quod, cum filius necem peteret patris, ille tamen salutem filii pietatis mandabat affectu.

Ergo principes populi, ut Achitofel, et ceteri bellantium duces sederunt; tractabant principes populi cum Abessalon aduersus prophetam. et ideo dicit: e ten i m sed erunt principes et aduer sum m e detrectabant; s eru-us autem tuus meditabatur i n iustificationibus tuis. 7 cf. Ps. 8, 6. Hebr. 2, 7. 9 8 cf. I Reg. 16, 23 11 cf. I Reg. 22,9 sqq. 13 cf. II Reg. 13 16 cf. II Reg. 15 19 cf. II Reg. 18, 5 21 cf. II Reg. 15, 31 23*Ps. 118, 23 2 mente N alt. eius oni. Ga animum eius v 3 ac] et 0 4 nobis dariK 5 propheta AGNPR prophetae 0 eius om. 0 subiit] add. conpotes a 6 potuisset Gm1Pm2Rm2 causam OPRa 7 maiori SmZP eum] cum JIPR 8 solebat Gml 9 -cumque eras. JI atque opemm] operumque av 10 mulcebat MNPTa 11 doec Pml 13 ardore J. amon M ammon NOTav incertaret A 14incestia 15 ut] et Nm2PRv. om. O quia Gml prouidere: Pml potuit AGm1Mm1NPRα potuisset Mm2 poterat 0 16 furore A. 16. 22 abesalon GRml absalon MNOa 17 prosequeretur 0 18 accensa 0 restrinxit a 19 peteret necem 0 21 aeitofel GRml 22 tractabant] adil. ergo a 24 aduersus GPRa detractabant GMNmlOmlPRml 25 exercebatur v aduertimus arma iusti, quibus omnes aduersariorum repellat impetus.

alibi ait: cireumierunt me et expugnauerunt me gratis. pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi, ego autem orabam. hic ait, quod studium ei non exercendae ad belli artes fuerit iuuentutis, non decipiendi aduersantis astutia ulla cordis, ut illum uinceret quem uidebat, sed aduersum eos proeliabatur quos non uidebat maiorque in eo pietas quam uirtus corporis militabat. itaque in dei exercebatur iustificationibus, ut contrario ictu diabolum uulneraret.

ille eum ab intentione iustitiae et studio deuotionis occupationibus bellicis conabatur abducere, hic magis se diuini operis et cultus meditationibus occupabat. itaque dominus protexit eum, in quem sperauit, cum quo loquebatur, cui toto adhaerebat affectu. iustus enim aut deo loquitur orando aut diuina loquitur opera laudando et semper loquitur opera dei, ne loquatur os suum opera hominum. nihil terrenum iustus loquitur, nihil mortale agit.

Ideoque dicit: etenim test i m on i a tua medi tatio me a est et consilia mea iustificatio tua. aduertis quid doceat, quod haec debeant esse consilia iusti, ut meditetur mandata dei et exerceatur in dei laudibus et oraculis, ut iustificet dominum semper? qui facit quae deus mandat, quae deo credit placere, deum iustificat. quod ex lectione euangelii possumus intellegere, dicente euangelista. quia Pharisaei spreuerunt consilium dei, non baptizati baptismo Iohannis.

hoc in uno libro, in alio autem habes: non iustificauerunt deum, qui baptizari noluerunt. ideo dominus ad Iohannem dicentem: ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me? respondit: sine modo; sic enim oportet nos implere 2*Ps. 108. 3—4 8 cf. Ps. 118, 23 12 cf. Ps5 17. 3.143, 2 15 cf. Ps. 16. 4 17*Pi. 118, 24 23 cf. Luc. 7. 30 25*Luc. 7, 30 26*Matth. 3, 14—15 1 aduertamus M reppellat G impetus repellat 0 2 dicit O -circuierunt JINOPa 5 eius M exercendi P aduersantes Rml 6 adstutia G 9 eum] enim N 11 meditatione a 12 dominus] dum MNm1 dum hec agit Nm2 13 cum deo av 16 morale APtnl ait N 18 mea est om. A coDsilium meum 0 21 quae] quod utroque loco O credit deo MRαv 23 euangelio a 24 habes autem a 25 qui AMR quia cet. QV, ef. tractat. 15, 30. 18, 30 27 debeo a te O 28 implere nos GP b*..—..- omnem iustitiam. qui ergo facit mandata dei, iustificat deum, quia facit eius iustitiam; et bonum est ut consilium dei sequantur hominum consilia, quia dei consilium certum semper, nostra autem plerumque incerta consilia ex rerum probantur euentu.

IV. LITTERA DELETH.

\'Deleth\' quarta littera secundum Hebraeos significat Latine \'timorem\' uel, ut alibi inuenimus, \'natiuitatem. sed utrumque potest congruere et conuenire sensui. natiuitas enim eorum est quae generantur in hoc saeculo, per quam intelle gimus corporalia et materialia quae sunt caduca, et ideo a timore non distat; ex corporalibus enim et materialibus nascitur timor. quid enim est terrena natiuitas nisi timor?

Denique inde incipit uersus: adhaesit pauimento anima mea; uiuifica me secundum uerbum tuum. per pauimentum terram intellegimus, per terram materialia. peccatori autem dictum est: terra es et in terram ibis, eo quod diuinis mandatis inhaerendum non putauerit, sed in mate-

rialia et corporalia deflexerit, cui inpressa fuerit uitae huius saecularis delectatio. denique eiectus de paradiso, hoc est ex illo sublimi et caelesti loco ad quem raptus est Paulus siue in corpore siue extra corpus nesciens, ex illo ergo eminenti loco deiectus in terram deplorat Adam dicens: adhaesit pauimento anima mea, sicut alibi ait:

humiliata est in puluere anima mea i et adhaesit in terra uenter meus. paenitentiam 14.23 Ps. 118, 25 17*Gen. 3.19 21 cf. II Cor. 12.3—4 24TS. 43,26 2fecit GPR 3 consilia hominum O 4 consilia plerumque incerta 0 ex] et GJINPRT,om. 0 euentus G, add. Explicit de tertia littera (litera IIIT). Incipit de (quarta de AmI) littera quarta (IIII littera T) APRT, om. eel. 7 Deleth (Deleht Nm2 Daleth av) post Hebraeos tr. MNav 9sensu AOPm1v eorum enim M est eorum O 11 a om.GMm1NRm1T ex] e b 12 est enini 11 14 coepit av 18 non pitauerit inherendum 0 19 huius om. 0 saecolari3 om.AR 20 eicitur G, add. est 0 21 ad quem] atque Gml ad quae Gm2 v 22 ergo] enim M terra G deploret v gerentis haec uox est, qui meminisset adhaerentem se deo nescisse nec potuisse discernere quod non discreuit et Paulus, utrum in corpore esset an extra corpus: ita infirmitatem pigritiamque corporis minime sentiebat cui domini adhaerebat praesentia. spiritus ergo propheticus, qui dolorem expressit. uel dominus, qui suscepit eius infirmitatem, personam repraesentat Adae eiusque adsumit adfectum.

Loquatur ergo Adam: adhaesit pauimento anima ni e a. qui ante beatissimus auram carpebat aetheriam, curas uitae huius et taedia nesciebat, is nunc sollicitudine mundi huius, luxuriae studio pecuniaeque cupiditate curuatus ut uulpis foueis se inserit latibulisque terrestribus. merito adhaerebat pulueri qui se leuare non poterat, nisi eum supra crucem suam Christus leuasset, merito adhaerebat pauimento qui se abscondebat a Christo. non adhaeret pauimento cui dicit Iesus: sequere me. non adhaeret pauimento qui audit et sequitur legem dicentem: post dominum deum tuum ambulabis et ipsi adhaerebis.

Quomodo ergo pauimento adhaereat unusquisque, quomodo deo, audi dicentem: qui adhaeret meretrici unum corpus est, qui autem adhaeret domino unus spiritus est. terra ista, quam gerimus, meretriciis quibusdam nos inlecebris capit et quasi uultus quosdam uoluptatum corporalium delectationum fucis inlinit, ut lateat in his ueritas et forensi quadam specie decipiant adpropinquantes. sed cum interiorem oculum mentis ad tL\'mpus obduxerint. postea tamen decusso uelut quodam puluere uoluptatum huiusmodi decore, quam sit inanis gratia saeculi huius aut corporis, facile deprehenditur. 2 ef. II Cor. 12. 3 8 ef. Uerg. Aen. 1, 388 et 546 14 Ioh. 1, 43 15*Deut. 6.13 18*I Cor. 6.16. 17 1 meminit 0 4 qui AR praesentiie ARm2 5 pr. qui om.AGΜΝΟΡα 6 eiusqle] et av assumit (adsumpsit b) eius at\' 8 aurum Pml aetheream ORm2\'av 9 mundi] uitae JINT luxoriae Rml 10 curuatur GXPT. add. atque Gm2Tm2a ut 0 eod. Momac. 2564, v; om. cet. a uulpes NO uulpium Ta (uulpis primus casus est) 11 lauare Pm1 12 super M leuauisset 0 13 adhaerit Pml 19 autem om. AR deo AJJNOav, cf. tractat. 11. cap. 4 20 meretricis Mv 22 sucis 0 ueritas] vel feditas s l.Mm2 24 obduxerunt Ov abduxerint a 25 huius mundi 0 dedecore M decora NPmlT gratia] gioria 0 s

Bonum est igitur adhaerere domino nec inflexam ceruicem habere ad iugum mundi. ideoque ecclesiae uel forti animae dicit Sapientia: sicut turris Dauid ceruix tua, quae aedificata est in Thalpioth. mille ostia pendent in ea et omnia iacula potentium. erecta enim ad deum ceruix et iugo Christi habilis, quae nulla in terrarum inlecebras infle-

xione curuetur, sicut Christi regalis est turris, cui iugum suum Nabuchodonosor non possit inponere. condidit enim turrem illam Dauid ille manu fortis et supra murorum aedificauit excelsa, ut subsidio pariter et decori sit, subsidio, quia hostem praeuidet et repellit, decori, quia non solum inter humilia, sed etiam inter excelsa supereminet; ita tamen subsidio uel decori, si habeat in se uerbi dogmata uelut quaedam falerum monilia, habeat etiam iacula potentium prophetarum, quae aduersus omnem extollentem se altitudinem lacertis quibusdam fidei diriguntur.

Noli igitur in puluerem mortis deducere animam tuam, cui dominus etiam naturalem altitudinem tribuit et uigorem, quo se excitet et adsurgat. unde etiam de hac coniunctione animae et corporis dictum oportune accipitur, eo quod in naturali uitae nostrae mysterio conexa anima corpori uelut humi reptet et pauimento adhaereat partim propter hoc terrenum habitaculum, partim quia corpus istud e terra est. et regionis igitur diuersorium et materia ipsa corporis nostri huic concurrit sententiae. ideoque pulchre apostolus de mortis huius corpore liberari cupit, quia carcere quodam claudimur et in quodam luxuriae gurgustio siti tenebris inuoluimur delictorum.

Ergo secundum uoluntatem dei ambulemus, ut adhaerere dicamur deo. nam qui secundum corporis adpetentiam uiuit, caro 1 cf. Ps. 72, 28 3*Cant. 4,4 7 cf. Hier. 35 (28), 11 14 cf. II Cor. 10, 5 16 cf. Ps. 21, 16 24 cf. Rom. 7, 24 1 donum GMmgR igitur est 0 ergo M deo Oa 4 tha(ta-)ipio codd. a ostia] scuta eod. Monac. 2564 b 6 in om. MN terrenarum MO terras v inlecebrarum M(v) inlecebris R 7 curuatur AR 8 turrim GNTav 9 muros MNPT excelsa] ecclesia MNT pariter subsidio O 10 expellit 0 13 falerarum OPm2(v) phalernmi si habeat 0 16 puluere AMNOPR 19 opportunae R 22 e om. Am1 etj e AR regione Rm2 materialia Nml 23 pulcre M 24 clauditur GOPR 25 luxoriae Rml seti N 27 ambulemur O 28 discamus Tm2a deo dicamur MN est, qui secundum praecepta dei, spiritus est. non ergo fiat anima nostra caro, hoc est, ut dicamur caro sicut et illi, qui in diluuio perierunt, de quibus dictum est: quia caro sunt, sed magis caro nostra oboediens animae gubernaculo fiat anima et hoc appellari mereatur nomine, sicut appellata est familia patriarchae Iacob et generationis eius sancta posteritas.

sic enim scriptum est: hifi1ii Ballae, quam dedit Laban Rachel filiae suae, et peperit hos Iacob: omnes animae septem, et alibi: omnes autem animae quae intrauerunt in Aegyptum, qui exierunt de femoribus illius, praeter mulieres sexaginta, inquit, e t sex. et in principio Exodi legimus: erant autem omnes animae de Iacob quinque et septuaginta, qui erant cum Iacob. ergo illi, qui habitabant cum Ioseph, et de Aegypto exierunt et animae sunt.

Qui autem, cum essent angeli dei, hoc est uitae probitate angelorum imitantes gratiam — qui enim non ducunt uxores et quae non nubunt erunt sicut angeli in caelo —, qui ergo, cum angeli uiderentur. capti sunt decore femineo, hi caro sunt: sicut dominus deus dixit: non permanebit spiritus meus in hominibus istis in aeternum, propter quod caro sunt.

et merito expertes libidinis angelis conparantur, caro non sunt, quia non sunt in carne sed in spiritu, quales erant illi qui doctorem apostolum sequebantur, quibus ait: uos autem non estis in carne sed in spiritu. qui autem corporea feminarum capiuntur libidine, caro sunt, atque utinam caro tantum et non etiam equi adhinnientes, quia in uxorem, inquit. proximi sui adhinniebant. 3*Gen. 6,3 6*Gen.46,25 9*Gen.46.26 12*Ex.l.5 17 cf. Matth. 22,30 18 cf. Gen. 6.2 20*Gen. 6, 3 24*Rom. 8, 9 27*Hier. 5, 8 2 alt. caro om. AR 4 gubernaculum a animae Pmla 6 hii AP R 7 ballae R balae cet. a Bala v 8 hosj haec AGPm2Rmla hoc Pml Iacobl in 0 omnes om- v animae scripsi animas eodd. av 9 intraueruntj add. cum Iacob v 10 quij quae MNOav 11 inquit, sexaginta b inquid Pml 14 et AOav, om. eet. 15 etj LXXta 0 eod. Monac. 2564, om. av 19 dixit (dicit 0) dominus deus MNO 22 et merito - p. 74,17 mentis intentio desunt m A 23 quales — 25 spiritu om. MmlN 27 inquit in uxorem 0 inquid GN 38 adhinnibant Om2

Rogat ergo, qui deiectionem animae suae sentit ad pauimentum usque curuatae, ut uiuificetur secundum uerbum dei, quod animas ad se trahit quascumque miseratione sui leuare cupiens abducit a terris. uiuificatur autem anima, quae uias ambulat Christi, peccato mortua deo uiuens, ita ut mors peccati dominatum in ea posthaec habere non possit, posteaquam consepulta cum Christo iustificata est a peccato. sed qui iustificari cupit, uias suas ante pronuntiet.

Ideoque secundo uersu ait: uias meas pronuntiaui, et exaudisti me; doce me iustificationes tuas. pulchro ordine ad iustificationes dei perueniendum putat, ut primum sua peccata fateatur. sic enim docemur et alibi: dic iniquitates tuas, ut iustificeris. itaque scire debemus, quid sit uias suas ambulare hominem et uias dei. qui facit uoluntates carnis et uiuit secundum concupiscentiam mundi huius, uias suas ambulat, quibus delectatur et gaudet; qui autem uenit uoluntatem facere patris sui qui in caelis est, cuius cibus est ut mandatum dei conpleat, qui non quaerit quod sibi uoluptati sit, sed quod placeat deo, ille uiam domini pergit, illam uiam, quae ait:

ego sum uia et ueritas et uita. uides ergo. quia ille uiuit secundum uerbum dei, qui uiam ambulat Christi. ipse etiam dominus deus in Deuteronomio docet, quomodo in uiis suis ambules, dicens: et nunc, Israel, quid dominus deus petit a te, nisi ut timeas dominum deum tuum et ambules in uiis eius et diligas eum et seruias domino deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua, custodias mandata eius et iustitias eius? liquet igitur alias uias esse carnis, alias dei, et si quis uelit ambulare uias dei, ei prius esse uias carnis et corporis et saecularis sapientiae deserendas. 4—7 cf. Rom. 6, 2-14 9*Ps. 118. 26 12*Esai. 43, 26 14 cf. Eph. 2, 3 16 cf. Matth. 7,21 17 cf. loh. 4, 34 19 Ioh. 14, 6 22*Deut. 10, 12—13 def. A 3 et miseratione av liberare Ga cupiens liberare 0 o deo om. Rml eJm Oml 6 habere posthaec OR 9 dicit 0 enuntiaui M 11 pulcro M 13 debemus scire 0 14 suas orn. MN uoluptates P 15 concupiseentias 0 hnius]add. hic 0 16 facere noluntatem O 17cuiusjcuia 18 sibi] suae Mm2, om. a uolnptatis GMmlNPa uoluntatis Mm20R 20 pr. et om. MNPav quia] qui Nml quomodo Nm2 22 tuis MN 23 israhel PR 27 ut eustodias 0 et (s. I.) custodias R 28 esse carnis uias 0 alt. dei] add. sciat MRv

Relinquens itaque eas Dauid pronuntiat et apud deum non tacet: confitetur errores, non negat lapsus. simile illi hoc dixit: adnuntiabo aduersus me iniquitatem meam domino. si enim se accusauerit iustus, uocem parati accusatoris exclusit. qui solet coacerbare peccata et uniuscuiusque exaggerare flagitia. obstruit ergo os eius, qui ipse de se fuerit ante confessus, et praestruit ueniam confitentis uerecundia. excusat reum pudor suus, accusat auctorem; qui enim sua delicta non tacuit, uidetur in se doluisse quod fecit, in diabolo prodidisse quod suasit. ideoque ait scriptura: iustus in exordio sermonis accusator est sui.

qui se accusat, etsi peccator sit, iustus esse incipit, quia nec sibi parcit et dei iustitias confitetur, quem putat latere nihil posse. utinam Adam se prius accusare quam celare uoluisset! sed non satis est ut confiteamur errorem, uerum etiam, si corrigi uolumus, a domino postulemus, ut doceat nos iustificationes suas, ne postea errare possimus. a domino igitur doceri petit, quia unus est magister noster, ut ait Christus, nec otiose hoc petit: non enim ille beatus quem docet homo, sed quem tuerudieris, domine.

Ubique meminit sui nec putat satis esse, ut doceat eum iustificationes suas dominus deus noster, sed addidit: uiam iustif icationum tuarum insinua mihi, et exercebor in mirabilibus tuis. uide ordinem. prius est ut discamus domini iustificationes, deinde ut gradus quosdam iustificationum et ordinem nouerimus, quid prius, quid consequens esse debeat.

nam scire quid facias et ordinem nescire faciendi non est perfectae cognitionis; offendunt plerumque praepostera. denique iustus est, qui se in exordio sermonis accusat, iniustus autem, qui quod prius negauerat confitetur; ille uerecundiae inuenit gratiam, hic notam incurrit inpudentiae. ita ordinis ignorantia conturbat 3*Ps. 31, 5 10*Prou. 18, 17 13 cf. Gen. 3, 8 16 cf. Matth. 23. 8. 18 Ps. 93, 12 20*Ps. 118, 27 27 cf. Prou. 18,17 def. A 1 eas itaque OE dominum MN 2 cegat] tacett. dixit hoc 0 3 aduersum ΜΝυ iniustitiam Mm1 5 excludit a coacerbire scripsi coaceruare MNOPRT acerbare Gmlv aceruareGm2a exaggregare a 6 fuerat Rm2 7 per- struit GOPR in uerecundia 0 8 suum actorem accusat O 9 deleuisse MNT 10 primordio Mml 11 sit] est Gav; add. est iustus R 12 patet Ptnl 15 iustificationes suas doceat nos 0 17 aester N beatus iHe OR 20 addiditj add. tertio MNT 21 iasticiarum a 26 plerumque offendunt MN 29 inpadicitiae 0 negotiorum naturam formamque meritorum. ille autem, qui didicerit primo mysteria dei, deinde ordinem mysteriorum, exercetur in mirabilibus dei.

Graecus ἀδολεχήσω posuit, quod dicitLatinushalucinabor. in quo uidetur esse aliqua sermonis offensio secundum uulgarem consuetudinem, quia ἀδολεσχη̃σαι uulgo aestimatur uel halucinari uel plus quam oportet aliquid loqui et superfluum uideri, quod audienti fastidio est; et uidetur esse praeter ordinem, cum ordo rerum uideatur adferre fastidium, ut si causam uelis enarrare aliquam et ordinem serues, auditor autem ad rerum festinet exitum, superiora fastidit. sed non potest plene instrui nisi qui ordine sui cuncta cognouerit;

inde non solum factum deprehenditur, sed etiam facti pondus et facientis affectus. ideoque Dauid quasi bonus sui iudex atque arbiter prope usque ad fastidium uult doceri et uel superfluo inmorari tempore quam necessarium ordinem praeterire. ἀδολεσχία enim uel halucinatio uidetur longa quaedam esse meditatio uel morosa quaedam mentis intentio: a quo non longe abest exercitium uel animi uel corporis. nam ut ille, qui exercet membra sua palaestra, diutius exercet, ut roboret, ita qui exercet mentem suam in scripturis diuinis uel in consiliis, diutius exercere debet.

Exiuit in campum Isaac, Graecus dixit ἀδολεσχη̃σαι, Latinus deambulare uel exercere. Rebecca ueniebat — typus in eapraefigurabaturecclesiae—, parabantur nuptiae, in quibus sacramentum foret magnum. uidens patriarcha ista mysteria exiuit in campum diffundens acrimoniam suae mentis et deambulans in innocentia cordis sui. diuersis utique cogitationibus exercebat animum et in mirabilibus mysteriis delectabatur. cuius ut imitator 4*Ps. 118. 27 2l*Gen. 24, 63 25 cf. Ps. 100, 2 def. A 4 ΑΔΟΑΗCXHCΑΙ (s. scr. adolescesai) et similia codd. aluciiiabor GMNPm2Rm2 adlucinabor 0 allucinabor a hallucinabor v 5 aliqua sermonis esse 0 6 adlucinari 0 alucinari eet. allucinari a hallucinari v olt. uel] uelut Gm2 MN,om.a 7 Ioqui aliquid R uidere a 10 non serues Gm2 MNT m2α fastidiat Tm2 11 ordinem R 13 ideo G 15 ΑΔΟΑΗCXHCEIA, ΑΔΟΑΗCXHCΑΙ et similia codd. alucinatio GMNBm2 adiucinatio O ailucinatio α hallucinatio υ 16 esse quaedam O uel] et Gav 17 a quo] peryit A 18 ut OP, om. eel. pro exerceat P 19 suam om. Av diuinis scripturis 0 21 adoleseh(-c-)esae (-e) codd. 22 exerceri au 24 foret magnum saeramentum 0 illat? 25 effundens MN mentissuaeiV euaderet sanctus propheta, doceri iustificationes dei et uiam iustitiarum caelestium cognoscere gestiebat, ut non dormiret anima eius saeculi istius somno nec mundanae captus uanitatis inlecebris a persequenda ueritatis intentione difflueret.

Qua ratione igitur doceri uelit, subtexuit dicens: s t i llauit anima mea prae taedio. confirma me in uerbis tuis. aliqui codices habent dormitauit, quia ἐνύσταξεν et ἒσταξεν duabus litteris dissonant. potuit interpres uel antiquarius scriptor hic falli: ἐνύσταξεν \'dormire\' est, ἒσταξεν \'stillare\'. perfectior non dormitat, qui diuinis animum intendit mysteriis — denique ipse alibi dicit: si dedero somnum oculis meis aut palpebris meis dormitationem —, sed uigilat semper et, si caro dormit, cor uigilat.

non ergo dormiebat, qui templum condere domino cogitabat uerborum caelestium exaedificatione, non lapidum. uerbum enim dei repulsorium taediorum est, quo somnus animae, sopor mentis excluditur; ex tristitia enim et sollicitudine saecularium somnus inrepit. qui autem adhaeret deo, curarum fugitans uoluptatem capit cognitionis aeternae, nullam illic mutationem rerum, sicut saecularium, pertimescens.

Qui facilioribus igitur laborum utuntur conpendiis. dormitauit accipiunt; sed Origenes, qui multorum interpretationes diligenti discussit indagine, stillauit secutus est, eo quod perfecti anima quasibene conposita et confirmata non stillat, ut fastigia culminum, quae bene tecta atque munita sunt, ceterum inconposita cito stillant. inde usurpatum est: stillicidia eiciunt hominem in die hiemali de domo sua, in quo frigoris asperitate et frequenti aeris mutatione temptamur. denique docemur prouidere, ne fuga nostra fiat hieme aut sabbato; probatos enim iam nos dies debet repperire uel iudicii uel mortis, ne uiduatos 5*Ps. 118, 28 7 Ps. 118, 28 11 *Ps. 131. 4 13 ef. Cant. 5, 2 21 Origenes Ps. 118. 28 25*Prou. 27.15 28 ef. Matth. 24, 20 1 iustitiarum] iustificationum MN 2 caelitus G caelestibus PR 3 huius O somnum Gav uanitafu] uoluptatis 0 5 ergo AMOav dicens] add. IIII APR 9 νυστάζειν et στάζειν v perfectos a 11 aut] et N 14 domino condere MO 16 exprimitur MNPmlT 17 curas a 18 caput AOP cogitationis NT 19 sicut Qm. v 20 dormitauit] add. non N 21 origenis MmlPml 24 minuta N monita Pml 26 hiemali in (om. M) die MN qua a 28 praeuidere MN aut] uel ANav, cf. tractat. 5. ewp. 35 uiriditatibus prosperorum et omni spoliatos secundorum flore successuum exitus mortis inueniat.

Caueamus ergo, ne unusquisque nostrum eiciatur de statu mentis suae et naturali quadam mansione, si habeat foramina mansionum, e quibus fluentia stillicidia tamquam ex fundamentis subruant hominem nulla sapientiae soliditate fundatum. ideoque ait propheta: fili, ne defluas. confirmanda est igitur anima

nostra, ne stillet, et indiuidua uirtutum conpage solidanda, ut possit regis aeterni seruare mysterium. ceterum is, quicumque est facilis in uerbis, uelut plenus rimarum hac atque illac effluens interiora euacuat sua et exterioribus passionibus inundatur, tegere se nesciens nec tenere uerbum quod acceperit, sicut sancta Maria, quae conseruabat omnia uerba in corde suo, ne quid ex eius corde deflueret.

Tali se munitam dote uirtutum ecclesia loquitur, ut digna uideatur in cuius inuitatus sponsus succedat hospitium; hinc primum se praesumit esse placituram, si bene tectam et fida seruantem silentia Christus aspiciat: ecce es, inquit, formosus, consobrinus meus, et quidem pulcher; adclinatio

nostra opaca, trabes domorum nostrarum cedri, lacunaria nostra cypressi. laudat sponsi decorem ecclesia, quem plus unusquisque tacito laudat affectu et fidus mysteriorum interpres tacendo plus praedicat; nam qui arcana diuulgat, inminuit Christi decorem. ideo nemo mittat margaritas suas porcis, ne conculcari faciat ornamenta pretiosa. non ergo in tabernaculo loquacis et garruli, quia in multiloquio peccatum admittitur, sed in uiri serii, qui sit parcus alloquii nec sermonis intemperans et uerborum sobrietate temulentiam loquacitatis euitans, caput suum Christus inclinat. 7*Prou. 3, 21 10 cf. Terent. Eun. 105 12 cf. Luc. 2, 51 16 fida silentia — Uerg. Aen. 3, 112 17*Cant. 1, 16—17 (15—16) 23 cf. Xatth. 7. 6 25 cf. Prou. 10,19 4 sij sed MNPRTm1 sed et ne Gm2Tm2 mansio 0 cod. Monac . 2564 5 e] ex 0 fluenta GmlR 6 ideo Mm2 8 inuidia N 9 seruire AR mysterio ARm2 11 sua euacuat 0 tergere N 13 quod Gmla ore a fluet Ghnl flueret MNPT 14 munita AR monitam P 16 fide P fidam a 17 christo MmiN inquit es M inquid N 20 caedri ARa laqueria G laquearia Mtnl cr.preisi GNOav 22 archana GMNOPR 23 mittit NT 25 in om. GMNOPa 26 alloquio R 28 christo N reeJinat a

Et merito opacam significat adclinationem, quia in ecclesia constitutos uirtus obumbrat altissimi. hac umbra Dauid protegi se postulabat, ne eum per diem sol ureret uel luna per noctem; hanc umbram spiritalis ministrat gratia torrida saeculi huius et mundi aestiua fugientibus. opaca igitur adclinatio Christi et ecclesiae, quibus dei paris aeterna illa requies adspirat.

m hac ergo requiescamus umbra peccatorum nostrorum aestibus fatigati. si quos adussit libido, his domini crux refrigeret, in qua se reclinauit, ut nostra delicta susciperet: si quos culpa lassauit, hos Iesus gremio suscipiat et molli foueat amplexu. unde audeo dicere, quod caro Christi adclinatio sit ecclesiae.

Trabes domorum nostrarum cedri. cedri specie maiorum qui iusti fuerunt gloria declaratur: iustus ut palma florebit et sicut cedrus quae in Libano est multiplicabitur. sicut enim cedrus non putrescit, ita nec maiorum gloria ulla uetustate corrumpitur.

Lacunaria nostra cypressi. genus hoc arboris numquam amittit uiriditatem suam; hieme perusta atque aestate comam pascit nec diuerso colore mutatur. solam hanc arborem uentus suo numquam honore despoliat, sola numquam ueteri exuitur amictu aut nouo flore uestitur. sic apostolica quoque gratia nescit defectum et uenustate sui floret.

anima ergo corrumpi nescit, quae florentibus membris uiget, semper iustitiae ceterarumque uirtutum culmina patienti magnanimitate sustentat et ideo non defluit neque deficit, quia nihil in ea rimosum est ac remissum. nihil mobile, nihil lubricum, nihil quod uitio sermonis ex ea possit effundi. ideoque confirmari se petit in uerbis [suis) propheta, ne moueantur pedes eius, ne 2cf. Luc. 1,35 3cf.Ps. 120.6 9 cf. Uerg. Aen. 8,388 12.17*Cant. 1, 17(16) 13*Ps. 91,13 26 cf. Ps. 118, 28 27 ci. Ps. 72, 2 1 ac declinationem Aml 2 se am. MNOPRT 3 uelj neque 0 4 umbram om. 0 huius saeculi P 5 ecclesiae] add. sunt a 6 aeternee R 8 his] hos AGMm2Rm2av reclinauit se 0 9 lassauerit a suo suscipiat 0 suscipiat sno av 10 caro Christi] christus Mm2NP 13 fuerint GMm20 iustus] add. enim Oav 15 putrescet a 17 laquearia GMm2 cupressi GOav 18 perusta] iuxta uere (uer a) au, om. G aestatem a 19 paseit GOav parit eet. 20 dispoliat AGMmlNOPmlRmlT 22 etj sed GMav iietustate JIPRv 23 membris] meritis Ου uigens MNPv 24 pacientiae 0 26 se om. MNOPRT 27 suis deleui, cf. p. 78, 4 \' j effundantur gressus eius. quae, si quis recto uigeat corde, non patitur, sed radicatus atque fundatus aduersus omnes passionum fluctus inmobilis perseuerat.

Confirmatus igitur in uerbis ait: u i a m i niquitatis a moue a me et lege tu a miserere mei non dixit: \'amoue me a uia iniquitatis\', sed: uiam iniquitatis amoue a me, quasi in nobis sit et nobis inesse uideatur. quamdiu enim exercemus aliquid inprobum, uia iniquitatis interius manet et non recedit a nobis; ideoque studiose agamus, ut eam a nobis separemus.

sed quia hereditarium iniquitatis glutinum mentibus inhaesit humanis, opus est liberantis auxilio. precare et tu, dicito: \'infelix ego homo, quis amouebit a me iniquitatis uiam ? gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum.\' et pulchre uiam dixit iniquitatis, non iniquitatem, eo quod non quasi naturalis iniquitas sit in nobis, sed maiorum post peccata currentium sit adtrita uestigiis.

Meritoque, quia uulnus grande ac uetus est, diu serpens, perfectioris medic-inae remedia deposcit obsecrans, ut domini legitima miseratione curetur. cito enim refricatur uulnus quod sanatum medicinae lege non fuerit, immo etiam seriorem curatio sentit profectum. ideoque si uirus in interiora proserpit, medicamenta foris adposita non sentit.

exigit ergo medicinae ratio, ut aut sectione aut adustione curetur. nisi enim putrefacta recidantur aut umor inutilis decoquatur, frustra medicinae manus adhibentur ad uulnera. ideoque bonus medicus huiusmodi aegrum legitime dicit esse curandum, ut possit medicina proficere. lege ergo miseretur, qui cum iustitia sapientiaque miseretur, ut ea dimittat quae scit iure posse dimitti, ne, cum alterius miseretur, se ipsum legi faciat obnoxium. Agag postquam miserationi donatus est, fecit peccare Saul: peccauit enim in ipsa misericordia et ideo peccauit post misericordiam. 30 4*Ps. 118. 29 6 Ps. 118. 29 11 Rom.7,24. 25 2scf. I Reg. 15,8 sqq. 1 uigeat recto 0 uigere AP R uiget JINT 2 adque G 4 ait] add. V A 7 in nobis esse M 8 interius] in nos N 11 auxilium precari GO tu] add. et Αυ 14 dixit uiam MN ir qiuitatis dixit O 15 currentia PR 16 trita MN T 17 ac uetus] acatus 0 est et av 18 perfectius N 19 enim om. N 20 seriore curatione 0 curato Rml 21 uirus si M serpit 0 23 ustione 0 humor GMNOPm2Bm2 24 deqaoquatnr AmlGP decoqaitur Oml medicinael medici 0 28 lege Rml legi; MNP 29 miserationi AOmlPml R miseratione eet.av datus 0

Consideremus etiam, ne et ipsum deteriorem faciamus, cuius miseremur iniuste: plerumque enim non cohercere delinquentes maioris austeritatis est quam si ulciscaris. traduntur enim in passiones ignominiae, quicumque aliquid inhonestum commiserint, nullumque culpae pretium ferunt. denique eos, qui cognitorem deum suorum scelerum non putabant et quasi sine iudice et sine lege uiuebant, tradidit, inquit, illos deus in reprobum sensum, quia elegerunt uiam iniquitatis, uiam autem ueritatis eligere noluerunt.

Sed propheta, qui sincero conuerti uoluit affectu, u i a m, inquit, ueritatis elegi ; iudicia tua non sum oblitus . non potest hoc dicere qui errat in dogmate, non potest Arrianus dicere, non potest Sabellianus, non Manic-heus; non potest dicere auarus, qui saecularia et materialia concupiscit, non potest dicere qui negotiatur; non est enim uia ueritatis habendi studium, cupiditas possidendi. quomodo uia ueritatis, cum ille diues in saeculo nequeat secum suas transferre diuitias et incipiat mendico illo Lazaro egentior esse post mortem?

non est uia ueritatis honor saeculi, sollicitudo mundi.denique, qui uiam ueritatis elegit, paulo post dicit: auerte oculos meos, ne uideant uanitates. uanitas temporalium est, ueritas aeternorum. si uolumus igitur ambulare uiam ueritatis, peregrinemur saeculo magis quam deo et ambulemus per fidem. qui enim per fidem ambulat deo praesens est, qui ambulat per speciem adest saeculo. peregrinatur a domino; sed hic cito confunditur.

Unde refugus ab huiusmodi uiro dicit Dauid: adhaesi testimoniis tuis, domine, ne confundas m e. 3 cf. Rom. 1. 26 7 Rom. 1, 28 10 Ps. 118. 30 16 cf. Luc. 16. 19 sqq. 19*Ps. 118, 37 22 cf. II Cor. 5, 6—7 26*Ps. 118.31 2 miseretur Rml iniuste miseremur (-tur N) MN 3 auctoritatis AGm 10 P Raμ ulciscare 0 4 qui cum a commiserunt ΑΟΡυ nullum a 5 conditorem P 7 illos inquit (inquid M) MNPaυ illos deus inquit G 8 elegere PmlRml 10 uoluit sincero conuerti 0 11 inquid M 12 in] add. uano a Arianus v 13 sabellus 0 auarus dicere 0 14 post qui eras. in A 16 uiam PmlN, add. est AMm2 17 suas secum 0 illi Am2 19 quia Mm2 20 nanitatem av 21 uiam ueritatis ambulare 0 23 alt. qui] add. autem a 24 domino] deo MN 26 adhaesit M 27 tuis om. N Rm1 adhaeret Oav adhaesit testimoniis domini qui eius mandata non respuit, iudicia non obliuiscitur nec uoluptatibus indulget suis. qui adhaeret domini testimoniis, renuntiat mundo, posteriora obliuiscitur, ad priora contendit, ut perueniat ad brauium, quod est insigne uictoriae. non ergo confunditur quem mundi huius inlecebrosa non ceperint, non

confunditur, etiamsi erubescenda commiserit, qui ueniam delictorum poscit a Christo. ideoque respondetur ei: dimissa sunt tibi peccata tua. uade in pace. sed ita non confunditur, si fuerit in eo operata peccatorum remissio, ut non solum peccata, sed etiam peccandi affectum auferat. iustitia remittat iniquitates, fortitudo timorem, temperantia impuritates, ut non solum temporalis, sed etiam perpetua fiat remissio peccatorum. intret in animam tuam Christus, inhabitet in tuis Iesus mentibus, ut in tabernaculo uirtutis peccato locus esse non possit.

Uiam. inquit, mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum ; neque enim poterat uiam currere, si cor eius coartaretur angustiis. denique currentibus uiam domini ait apostolus: dilatamini et uos et nolite iugum ducere cum in fidelibus et de se ait: os nostrum patet ad uos, o Corinthii, cor nostrum dilatatum est. ideo et de Salomone dicitur: latitudo cordis eius sicut harena maris. et uide distantiam: uia sit angustior, cor latius, ut patris et filii et spiritus sancti susti-

neat mansionem, ne ueniat uerbum dei et pulset et uidens cordis eius angustias dedignetur habitare. denique sapientia in exitu canitur, in plateis autem cum fiducia agit. plateae latae sunt; non igitur in uiis, sed in cordis latitudine sapientia decantatur. in hoc igitur campo interioris hominis, non in 3 ci Phil. 3. 13—14 7* Luc. 7,48. 50 15 Ps. 118, 32 18 II Cor. 6,13—14 19 II Cor. 6, 11 21*111 Reg. 4. 25 (29) 25*Prou. 1, 20 2 indulgit PmlRml suis indnlget 0 testimoniis domini MN 3 posteriora] superiora Gmla 6 poscit a ehristodelietorum 0 7 a christo poscit llfN 10 remittit Mmla 11 impuritatem a 12 in perpetua Rml 13 mentibus Iesus v 14 locos Gml iucus Rml 16 dilataris a dilatares v 21 de Salomoce] salomoni 0 22 arena AGNR 23 at uia O 24 domini B 26 canit a 27 agitur AOR 28 decantat a angustiis mentis currendum nobis est, ut conprehendamus; scriptum est enim: sic currite, ut omnes conprehendatis. denique conprehendit, qui ita cucurrit, ut diceret: cursum consummaui; cucurrit enim ut bonus equus.

Siquidem habet equos suos Christus, de quibus dicit propheta: inmisisti in mare equos tuos turbantes aquas multas, eo quod gentium populos, qui mouentur ut aquae multae et excitantur ut fluctus aquarum, euangelizando commouerint apostoli, ut adsurgentes a terrenis idolorum caeremoniis in Christum crederent. et supra ait: ascendisti in equos tuos, equitatus tuus sanitas.

o bonorum equorum duodecaiugum mirabile, quibus frena pacis, habenae sunt caritatis! constricti inter se concordiae uinculis et iugo fidei subiecti, quattuor rotis euangelii mysterium totius orbis finibus inuehentes, bonum aurigam portantes dei uerbum, cuius flagello fugatae sunt inlecebrae saeculares, exterminatus mundi istius princeps, iustorum cursus impletus est.

o rationabilium equorum grande certamen, o mirandum mysterium! rota intra rotam currebat et non inpediebatur, nouum testamentum in ueteri testamento: intra illud currebat per quod adnuntiabatur. in quattuor partes ibant rotae et non reuertebantur retrorsum, quia spiritus uitae erat in his qui currebant in quattuor partes totius mundi, et sine offensione currebant, quia bona uita equorum quadrabat. currebant igitur equi, quia non dormiebat qui ascenderat equos.

Animarum igitur nostrarum auriga Iesus, qui nos quoque uult ascendere equos nostros, hoc est nostra corpora, sed uigilare semper, ne dicatur nobis: dormitauerunt qui ascenderunt equos. transeundum est hoc mare inpigre. uix transitur 2*1 Cor. 9. 24 3 II Tim. 4, 7 6*Hab. 3- 15 10*Hab. 3, 8 21 cf. Rom. 8, 2 27 Ps. 75. 7 1 est nobis M 3 cucnrrit ita 0 5 suos om. 0 6 mare GTa mari eel. v 8 aquariim] add. multarum av commouerunt N 9 surgentes NO cerLmoniis GNOPRm2 10 ascendi 31 v 13 constricti] add. sunt Αυ se om. M 14 bonam Ga 16 istius mundi M 17 admira:.dum T 19 testamento] add. erat AOav 20 conuertebantur a 21 iis Gυ heis (he in ras.) M currebat MNPm1Rm1T 22 totius mundi partes 0 23 equorum uita MNa 24 asceaderet A 26 corpora nostra 0 uigilare] add. debemus O 28 hoe om. 0 LXIL Ambrus. Pars 5. Petschenig. 6 a uigilantibus; si quis autem dormierit, transire non poterit, sed demergetur ut Aegyptius, cuius et anima et corpus interiit: equum enim et ascensorem proiecit in mare, qui non sequebantur legem, sed persequebantur.

V. LITTERA HE.

Sequitur quinta littera \'He\', quae significat Latine \'est\' uel, ut alibi inuenimus, \'uiuo\'. conuenit sibi utraque interpretatio; qui enim est, uiuit et qui uiuit, est. denique gentiles non sunt et ideo non uiuunt, sed mortui sunt. Iesus autem heri et hodie ipse est et in saecula, et qui est, uiuit; uiuo enim ego, dicit dominus. quomodo enim potest non esse qui uiuit ? uiuit autem Iesus, qui etiam mortuos uiuificat et uocat quae non sunt tamquam quae sint.

nihil mirum, si domino cedit natura, ut uiuificentur et mortui et incipiant esse quae non erant. et ideo, quia uia etiam uita est secundum illum, qui ait: ego sum uia, ueritas et uita, uiam quaeramus, ut uitam habere mereamur. audiamus ergo illum qui uiuit in Christo: uiuit autem, qui ait: sed nos qui uiuimus benedicimus te, domine; in Christo enim Iesu etiam quicumque mortuus fuerit uiuit.

Audiamus, inquam, quid dixit, ut uiueret: Le ge m m 1 h 1 constitue, domine, uiam iustitiarum tuarum, et quaeram illam semper. miles qui ingreditur iter uiandi. 2*Ex. 15, 1 10*Hebr. 13, 8 11 Ezech. 33,11 13*Rom. 4,17 17*Ioh. 14, 6 19*Ps. 113, 26 (18) 22*Ps. 118,33 2 demergetur 0 cod. Monac. 2564 de (di-J/.V) mergitureet. av 3 in mare proiecit 0 4 persequebantur] add. Explicit de littera quarta (litera IIIIT) PT, om. eet. Incipit de V littera T, om. cet. 7 littera He] littere A. He] EPR Latine sigrjfieat av 8 uiuit Ga uiuo (uo in ras. m2) M 10 sed] quia M 11 pr. est om. 0 qui est] add. et JINT ego enim 0 .12 dominus] add. dens AOPRv enim om. P 14 uocat] add. ea MNOv tamquam] add. ea GMm20av sint] sunt GMNm2Rm2aυ, c/. Erplan. ps. 43, eap. 44 16 quae AOR qui eet. av, ef. Expltm. ps. 36, eap. 78 est om. 0 17 qui] quod 0 posi uia add. et Aml ydel.) 0 21 uiuet 0 22 qui GMm10PRm1a dixerit Αμ 23 domir. e om. P iustificationum NOv ordinem non ipse disponit sibi nec pro suo arbitrio uiam carpit nec uoluptaria captat conpendia, ne recedat a signis, sed itinerarium ab imperatore accipit et custodit illud, praescripto incedit ordine, cum annis suis ambulat rectaque uia conficit iter, ut inueniat commeatuum parata subsidia.

si alio ambulauent itinere, annonam non arcipit, mansionem paratam non inuenit, quia imperator his iubet haec praeparari omnia qui secuntur nec dextra nec sinistra a praescripto itinere declinant. meritoque non deficit qui imperatorem sequitur suum; moderate enim ambulat, quia imperator non quod sibi utile, sed quod omnibus possibile considerat ideo et statiuas ordinat;

triduo ambulat exercitus, quarto requiescit die. eliguntur ciuitates, in quibus triduum, quatriduum et plures interponantur dies, si aquis abundant, commerciis frequentantur. et ita sine labore conficitur iter, donec ad eam urbem perueniatur quae quasi regalis eligitur, in qua fessis exercitibus requies ministretur.

Hanc legem uiandi esse praescriptam Christo ducente sanctis commeantibus, recognoscas uelim. profecti sunt enim et patres nostri de terra Aegypti per longa spatia terrarum; quorum statiuae omnes mansionesque descriptae sunt, donec Cades, id est ad sanctam terram, perueniretur. istae sunt statiuae filiorum Israel, quas descripsit Moyses ex praecepto domini. aduertimus ergo quis has ordinauerit mansiones, quomodo ambulare oporteret filios Israel.

praeibat enim illos deus per diem in columna nubis, ut refrigeraret uiantibus, noctu autem in columna ignis, ut uiam ostenderet ambulantibus et tenebras dimoueret. lex uiarum columna erat et ignis et nubis; denique in columna nubis loquebatur ad eos. ubi uolebat exercitum requiescere a labore itineris, non mouebatur columna ignis nec transibat nebula lucis; quando autem uolebat exercitum mouere, prouehebatur et columna ignis in nocte, columna autem nubis in die.

illa columna nubis specie quidem praecedebat filios Israel, mysterio 18 cf. Xum. 33 23 cf. Ex. 13, 21 26 ef. Ex. 33, 9 1alt.ne Mm1T 2 uoluntaria MNOT uoluptuaria υ captat] carpat Nm1T carpit Nm2 3 accepit AP m1 Rm1 illum A 4 commeatum AOm1Pm1 commeantum MNT commeantium a 5 parata] add. sibi a ambulat 0 aceepit APml 6 iis v 7 sequuntur av dextera Gv 10 omnibus] add. sit Mm2 statuas Mm1N 12 quadriduum Pml interponnntur MN aqais] aliquis ARml quis Gm1 aliqui Rm2 17 et om. 0 19 chades AOB 22 oporteret ambuJare 0 25 demoueret AR 29 illa] add. autem av 6* autem significabat dominum Iesum in nube uenturum leui, sicut dixit Esaias, hoc est in uirgine Maria, quae nubes erat secundum hereditatem Euae, leuis erat secundum uirginitatis integritatem; leuis erat quae non homini quaerebat placere, sed domino, leuis erat quae non in iniquitate conceperat, sed spiritu superueniente generabat nec in delicto, sed cum gratia parturibat.

Aliter quoque hanc interpretationem sumere licet. uenit in nube leui Christus in Aegyptum, hoc est: uenit in susceptione corporis in hoc saeculum; in nube uenit quem nebula corporis obumbrabat, sed leuis erat caro quam nulla sua grauabant delicta. quomodo enim peccatis grauaretur suis, qui auferebat omnium peccata populorum ? ecce, inquit, agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi. ante hesternum lectum est, quia stabat Iesus et habebat uestimenta sordida; mea enim peccata portabat.

sumpsit uestimenta nostra, ut nos splendore inmortalitatis indueret. uenit in nube leui quasi iustitia — iniquitas enim in talento plumbeo sedet — Christus in corda iustorum, in quibus peccata non erant. et ideo bene lectum est hodie: quid retribuam domino pro omnibus quae retribuit mihi? pro nobis uerbum suscepit carnis infirmitatem, pro nobis esuriuit, uapulauit, crucifixus est, mortuus est, ut nobis, in quibus ante uita ignobilis et degener habebatur, inciperet mors esse pretiosa.

Sed reuertamur ad confectionem itineris et ordinem mansionum. et tu sequere spiritaliter hanc legem uiandi, ut exeas ex Aegypto, et inde promouens fige tabernaculum in Sochoth. haec prima tibi statio sit; Sochoth prima mansio significat \'tabernaculum\'.

fige ergo tabernaculum quod in te est mentisque tuae stationem confirma, ut radicatus atque fundatus maneas in fide Christi. sequitur 1. 8 cf. Esai. 19, 1 5 cf. Ps. 50. 7 cf. Lue. 1. 35 12 Ioh. 1. 29 13 cf. Zich. 3, 3 16 cf. Zach. 5, 7 18 Ps. 115. 3 (12) 22 cf. Ps. 115. 6 (15) 25 ef. Xum. 33. 5 28 cf. Eph. 3. 17 1 dominum] add. nostrum M leue AGPRml 2 nubis Gm1Pm1 erat om. MhPRT 3 uirginis GMNPa leuis - domino om. O 5 in om- AGa 6 parturiebat GMNOav 12 inquid Rml, add. iohannes a 13 peceatum ex peccata Aml peceata 0 14 mea] in ea APR 17 sedit Mm2N corde GMab in—erant] quos peccata non onerant b 19 uerbo GMm2 20 infirmitatem carnis JfNO 21 habebatur ignobilis et degener 0 25 promoueas GMNPRa 25.26 sochot AMORT a socoht N Socoth υ et alt. G 25 in Sochoth om. G 26 tibi prima MN statio tibi 0 est significans Gav 27 ergo fige 0 mansio in Myrra, hoc est in amaritudine; non omnes mansiones aequales sunt. inde uentum est in Helim, ubi fontes duodecim et septuaginta arbores palmarum; post amaritudinem, ne populus deficeret, debuerunt amoena et fecunda succedere. inde Rafidin. quod est laudatio iudicii\'. inde sequitur Sina, habens in se et populi temptationem et legis promulgationem.

uariantur merita mansionum, quia nullis iugis in hoc saeculo uiuendi potest esse successus. bonus igitur imperator alibi manna esurienti populo ministrauit, alibi potum de petra fluere, quo sitim populi restingueret, augusta prouisione praecepit, alibi legem dedit, alibi triumphos donauit, ut his beneficiis fotus exercitus nullum prolixi itineris sentiret laborem.

Itaque in illo populo typus fuit, in nobis ueritas. nos igitur committamus iter nostrum ductui domini Iesu, qui legem primo introduxit et antea per Iesum terram repromissionis in possessionem populo suo dedit. sed etiam, quando Moyses uidebatur ductor esse, aderat illi Iesus, aderat autem non palam nec aperte ductorem aut principem populi sese gerens; expectabat enim, donec Moyses tempus expleret suum, quo conpleto successit Iesus.

itaque si consideres uiginti, uidebis mysterium plenitudinis temporum et centum uiginti annos, post quos et Moyses in monte requieuit et Iesus manifeste mansionum suscepit principatum, ut iam non sub legis timore sit populus, sed resuscitatus a mortuis fructu uitae fruatur aeternae. ambulemus igitur secundum legis doctrinam, uia nobis lex dei sit.

Hanc uiam ambulans ecclesia dicit: ego flos campi et lilium conuallium, sicut lilium in medio spinarum. in totam enim terram fides populi credentis exiuit et in spatioso posuit pedes suos Christus, et ideo pulchre ait florem se 1 cf. Xum. 33, 8 cf. Ex. 15. 23 2 cf. Num. 33. 9 4 cf. Xum..33. 14 5 cf. Xum. 33. 15 19*Gen. 6. 3 21 cf. Dent. 34. 5 25*Cant. 2. 1—2 27 cf. Rom. 10, 18 28 cf. Ps. 30. 9 1 mara GMm2Nm20Rm2av (Πιϰο̮ίαι LXX. Μεο̮ο̮ά uel Μέο̮ο̮α Ex. 15. 23). cf. tractat. 16,29 hoc] id 0 2 est om. 0 duodecim] add. erant OPRv sunt a 3 populus ne il 4 debuerant Y rafidim MN 5 svna codd. praeter O, a 7 nulli Rm2aυ. fort. nullus 8 manna alibi Y 9 de petra potum G restringlleret N restingeret 0 restringeret T 14 postea Mm2 16 alt. aderat] add. illi a 18 consideras M 19 erant AGORml 20 et—annos] ex—annis a 21 montem AR 22 mansionis Ga saae caepit a 23 sit om. 0 fructum APRml 27 eaim om. A, ras. in R sides A 28 polcre MR esse campi. flos erat etiam Paulus, qui dicebat: bonus odor

Christi sumus deo, et uere flos, qui poterat nona et uetera de sui cordis proferre thesauro. pulchre etiam lilium dicitur ecclesia; sicut enim lilium fulget, ita etiam splendent opera sanctorum. pulcherrime etiam dictum est lilium conuallium, quia in humilibus magis elucet gratia. sed hoc lilium in medio spinarum, hoc inter Iudaeos et haereticos, hoc inter sollicitudines istius saeculi, quae mentem hominis animumque conpungunt. possumus etiam aliter accipere, quia, sicut lilium inter spinas eminet, ita super omnes conuentus ecclesia dei refulget.

Refert etiam considerare, quod hoc lilium splendore circumfusum sit, intus autem quod habet rubeum sit, boni et ipsum odoris,

eo quod caro Christi uelut mortalis diuinitatis claritudine circumsaepta caelestis habuerit protectionem gratiae. denique in posterioribus ait: fraternus meus candidus et rubeus, candidus claritate diuina, rubeus specie coloris humani, quem sacramento incarnationis adsumpsit. meritoque et ipsum quod est rubeum bene olet, quia caro Christi sine peccato est. quam perfidi contrectantes manus suas inquinauerunt, sancti uenerantes pietatis odore fragrarunt.

Accepit hunc odorem dominus Iesus fragrantis ecclesiae suae et ait: ecce proxima mea bona. et ecclesia dicit ad Christum: ̒ecce bonus fraternus meus. ecce es bonus tam quam malum in lignis siluae\'. huiusmodi pomum odoram gratiam habet, ut ceterorum pomorum fragrantiam uincat. Christusergo adfixus ad lignum, sicut malum pendens in arbore, bonum odorem mundanae fundebat redemptionis, quia peccati grauis detersit 1*11 Cor. 2,15 3cf. Luc. 6,45 l5*Cant.5,10 22*Cant. 1,14 23*Cant. 2,3 3 palcre 31 puluere (sic) a 4 fulgit Pml 6 all. hoc] add. est MNPm2υ 7 hoe] add. est Gm2Mm2υ saeculi huius MN huius saeculi Ου 8 animamque MNT 13 morali Gmla murali Ov elaritate 0 circumsepta cadd. av 14 protectionem] pleaitudinem O 15 frater MN 17 rubeum est MN 18 olit GmlMml 20 fraglarunt AMNPm2 flagrarunt OPrnlR flaglarunt T 21 fraglantis A3INPm2 flagrantis Pml 22 bona proxima mea MN 23 fratruelis Gm2MNPT es om. 0 24 odorem Ga tantorum odorum Mm2 odonun NPml Tm2 gratum a 25 fraglantiam AMNP m2R flagrantiam OPm1 27 mundanae] diuinae Tm2 quia] que G qua PR quae a fetorem AMOR foetorem Pv faetorem et unguentum potus uitalis effudit.

tamquam ma1um, inquit, in lignis siluae, ita consobrinus meus in medio filiorum, eo quod super prophetas et apostolos intima corda hominum uerborum suauitate mulcebat. sed non solum odor, uerum etiam cibus suauis in malo est: ergo cibus suauis est Christus.\'

In umbra, inquit, eius concupiui et sedi: legem enim acceperat, hanc sequebatur, hanc currebat uiam. in lege itaque requiescens in umbra Christi requiescebat. bona umbra, quae nos ab iniquitatis calore sola defendit. cui autem dubium, quod lex dei umbra sit Christi? quid est lex diei festi neomeniae, sabbatorum, nisi umbra futurorum ? qui dies secundum legem Moysi, ut uideam sex dies et iterum septimum diem et sic perpetua saecula ? qui mensis secundum legem Moysi. ut sciens mensem sciam primam mensis neomeniam et uera sancta in neomeniis offerenda?

qui secundum legem Moysi annus ex illis diebus constat, de quibus ait: sex annis seruiet Hebraeus et septimo anno liberabitur, ut inueniantur sex anni, quibus aliquis operatur terram, septimo autem anno remittet illam proselytis et pauperibus et bestiis terrae ? qui septimus annus, quo conceduntur debita omnia Hebraeis ? in hac umbra requiescebat patrum fides et prophetarum sancta deuotio.

Dicit ergo congregatio religiosa uel sancta anima: in umbra eius concupiui et sedi. umbra est iubileus annus — quis enim eius mystica uidet, ut facie ad faciem cognoscat, quae anno quinquagesimo complenda lege praescripta sunt? —, umbra 1.7.22*Cant. 2, 3 11 cf. Col. 2, 16—17 13 cf. Ex. 20, 9—10 Deut. 5. 13—14 14 cf. Ex. 40. 2 sqq. 16*Ex. 21, 2. Dent. 15,12 19 cf. Ex. 23. 11 20 cf. Deut. 15. 1-2 23 cf. Leu. 25, 10 sqq. 1 ungentum G positus uitale Ga 2 inquid G 5 est in malo J/A 7 eiasinquitO Sacciperat Pml 9 itaque] autem J/A T 10 ealore. s. scr. uel a sole M. om. CrOa sole GORa. om. JIXPT defeadebat 0 11 dei] diei 0 quae lex est diei 0 neumeniae Rml 12 . 14 Moysis v 14 sciam] scias 0 prima G neomenia AGJIN neumeniam PRml 15 neumeaiis PRml legem om. MmlN 16 Moysis v ex] sex GMmlav. ef. p. Ji, 9 17 septimo] a VIImo X 18 aliqui ARml aliquid Rm2 terra AORml in terra Rm2 19 proselitis AMNOP Ra 21 patrum fides requiescebat M et om. a 23eiusom.O alt. umbra] add. eiusaυ iabeleusMNPR 24pr. faciem PmlR agnoseat ad faciem 0 sunt dies festi secundum legem primo mense decima mensis usque ad quartam decimam et inde usque ad uicesimam primam mensis, [quae] umbra est celebritas illa inter primum et septimum mensem in tempore illo anonymo, umbra est sanctificata libertas in sabbato,

umbra est dies festus septimi mensis neomeniae et memoriale tubarum septimi mensis dies decimus, dies propitiationis. uides, quia monas et decas duo festi dies, item quintus decimus dies, dies tabernaculorum per octo dies. in umbra haec omnia; in umbra prima dies uocata et octaua dies uocata in umbra, quae in scenopegiis praescripta secundum legem.

Constitue mihi aliquos ex circumcisione credentes in lege doctos obseruantiae sollicitae uiros et nunc euangelii agnitione inluminatos, spiritali saginatos gratia; dicit in his ecclesia, quae uidet Christum, quae sponsum recipit, quae cibo eius pascitur: i n umbra eius concupiui et sedi et fructus eius dulcis in faucibus meis. qui fructus eius dulcis nisi praedicatio dominicae passionis, ut ipse ait:

ecce hereditas domini filii, merces fructus uentris? qui enim dulcior fructus potest esse in faucibus nostris quam remissio peccatorum ? et bene flos est ecclesia, quae fructum adnuntiat, hoc est dominum Iesum Christum, de quo dictum est Mariae: benedicta tu inter mulieres et benedictus fructus uentris tui.

Ergo ubi gustauit fructum suauitatis, inpatiens ad perfectiora festinat dicens: introducite me in domum uini, constituite in me dilectionem. confirmate me in unguentis, stipate me in malis, quia uulnerata dilectionis ego sum. laeua eius sub capite meo et dextera eius amplexabitur me. 1 cf. Leu. 23. 4—5. Ex. 12,18 3 cf. Leu. 23, 21—43 9 cf. Ioh. 7, 2 14*Cant. 2. 3 17 Ps. 126; 3 20 cf. Cant. 2,1 21 Luc. 1. 42 24*Cant. 2, 4—7 1 decima] add. die v 3 qeae deleui 4anonymo] annono MmlNml anno nono Mm2Nm2 anno 0 anno quinquagesimo Gm2Pm2Tm2a, add. qui iubileus dicitur Gm2 T m2α sanctificata—umbra est om.AGm 1NTm1 Sneumeniae PRml 7 dies, dies] dies b 9 sce(sche-3/)nophegiis rodd. a 12 obsemantes sollicite 0 13 spiritalis (-Ii Rm2) agnitos AR 14 recepit Gml 16 quis MORv 18 mercis AGmlR quis Ov 24 introduc AGR 27 d!leccione*(s ems.) M charitatis a 28 dextra 0 compleetetur ab adiuraui uos, filiae Hierusalem, in uirtutibus et fortitudinibus agri, si suscitaueritis et resuscitaueritis dilectionem usque quo uo- luerit.

merito quaeri eum, mento aeSlQerat, quia bene omnia in hoc cursu atque itinere disposuit imperator noster. primum omnium fidei fundamento tabernaculum hoc confirmandum putauit: deinde, si qua est nobis aspera atque arida et praerupta mansio, imperator tamen iste turbata discernit, arida inrigat, deserta fecundat. si quid amaritudinis, si quid temptationis, si quid infirmitatis est, ductor noster et amara temperat et sollicita mitigat, dura dissoluit et inualida confirmat.

Sicubi uult requiescere rex terrae exercitum suum, non ignobilem uicum, non commeatibus indigentem, non harenosa et nuda gignentium, sed urbem aedificiis nobilem, refertam et uberem copiarum aut agrum amoenum et uirentem pascuis aut nemorosa et campestria statiuis oportuna decernit. ergo si reges terrae norunt commoda prouidere sequentibus se, quanto magis deus, qui bonus est, nouit quemadmodum profutura disponat diligentibus se! ac primum si incognitum carpendum est iter, duces eliguntur uiarum qui praecurrant agmini.

sed hoc imperatores isti iniuriosum sibi arbitrantur; deus autem praeibat, cum Hebraei facerent iter, denique in columna nubis loquebatur ad eos. et ut scias, quia praeibat, deus, inquit, praeibat illorum iter, die quidem in columna nubis ostendens illis uiam, noctu autem in columna ignis, et non deficiebat columna nubis interdiu.

Hanc praecedentem nubis columnam sequens ecclesia non deficiente, ne ipsa deficeret, umbra eius refrigerabatur, et ideo dicit: 14 nuda gignentium = Sall. lug. 79. 6 22 cf- Ex. 33. 9. Deut. 31. 15 23*Ex. 13, 21—22 1 adiuro Mm2N 2 et resuscitaueritis om. N 3 dilectum Rm2 -5 hoc cursu] occursum 0 occursu cet. a itinere om. Y in itinere 0 Sisteom. O turbata]statiuaO 13arenosa GOav 16opportuca v discernit O 17 praeuidere AMNPa 18 nouum MN quemammodum AT disponit 0 20 agmina Mm2NT 23 praeibat inquit 0 illos AGmlOPRml illis Rm2v iter om. 0 24 autem noctu ARml 25 defiebat R 26 inter diem ΜΝΡΤα in die ORv 27 columnam nubis O 28 deficientem AORav defecerit MNOPRT in umbra eius concupiui et sedi et fructus eius dulcis in faucibus meis. quia a domino pascebatur deducta in locum pascuum et aquam refectionis.

introducite me in domum uini. copiis praeparatis quaerit progredi ad aliam mansionem, in qua mysteriorum gratiam et laetitiae capiat suauitatem. hinc quoque promouens uerum iter ait: constituite in me dilectionem. bona statiua, ubi plenitudo est caritatis. confirmate me, inquit, in unguentis, stipate me i n malis.

Habes alias mansiones, ad quas ecclesia cum delectatione succedit. istae mansiones sunt crucis Christi et sepulturae, in quibus uulnerata est ecclesia, sed uulnere caritatis; uulnus enim est quod Christus excepit, sed unguentum est quod effudit, pomum est quod pependit. hoc pomum gustauit ecclesia et ait: et fructus eius dulcis in faucibus meis. et ut scias, quia pomum est dominus, legisti supra:

tamquam malum in lignis silu ae, ita consobrinus meus. nos quoque uulnus fatemur, cum praedicamus Christum crucifixum, sed bonus odor sumus deo, quia crux Christi Iudaeis scandalum, Graecis stultitia, nobis autem uirtus dei atque sapientia est. hoc uulnere ecclesia uulneratur, cum saluatoris sui praedicat mortem, sed hoc uulnus est caritatis. denique qui non credit negat, qui diligit confitetur: Manicheus negat, christianus fatetur. et ideo scriptum: utilia uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici. pulchre ergo dicit ecclesia: quia uulnerata caritatis ego sum.

Nudemus membra nostra bono uulneri, nudemus sagittae electae. sagitta haec Christus est, qui dicit: posuit me sicut 1 Cant. 2, 3 3 cf. Ps. 22. 2 *Cant. 2, 4 6*Cant. 2. 4 8*Cant. 2,5 14*Cant. 2. 3 16*Cant. 2. 3 18.19 cf. I Cor. 1. 23. 24 18 II Cor. 2, 15 23*Prou. 27, 6 25*Cant. 2, 5 28 Esai. 49. 2 1 dulcis eius fructus av 2 pascebatar] add. et a 3 pascue Nm2 introduc AGOR 4 uini om. Gm1NR. add. uidet G uide R ab his MNPTa inde Ov praeparatus MN 6 constitue ORml 8 inquit me 0 inquid GN 9 in om. 0 10 dilectione GRm2 delectione Rml 22 confitetur diligit N 23 eonfitetur MN scriptum] add. est Grn2MNav utiliora Tm2α 25 pulcre M uulneratae Mm2 caritate Ga 28 est christus 0 posuisti B sagittam electam. bonum ergo hac uulnerari sagitta. non mediocris mansionis iste processus; non omnes possunt dicere. quia uulnerati sunt dilectionis. dicebant apostoli.

cum pro Christo lapidarentur et Christum praedicarent; dicebat Paulus, cum ter uirgis caederetur et die ac nocte Christum adorandum gentibus disputaret; dicunt hoc martyres, qui uulnerantur pro Christo et, quia uulnerari pro eius meruerunt nomine. plus dilig-unt.

Ad hanc ergo ueniens mansionem ecclesia, ad hunc processum, ut pro Christo filios suos offerat. ut excipiat uulnera caritatis, quasi bona fidei alimenta repperiens pietatisque fructus gustauit ipsa et hortari ceteros coepit dicens: ̒gustate et uidete quoniam suauis est dominus, sicut malum. et m malo uulnus est, sed tamen suaue est.

uemt lteriun ad uallem botryonis, uidit ingentis uuam magnitudinis quam duo portare uix poterant, unus qui praecederet, alius qui sequeretur. gustauit mysterium, gustauit in Iesu Naue. gustauit in Caleph, qui dicebant populo: uidimus terram profluentem mel et lac. gustate et uidete quam suauis est dominus.

Et addidit ecclesia dicere: laeua eius sub capite meo et dextera eius conplectetur m e. adiuraui uos, filiae Hierusalem m, i n uirtutibus e t fortitudinibus agri, si suscitaueritis et resuscitaueritis caritatem usque quo uoluerit. et istae mansiones sunt uia regali incedentis ecclesiae;

m u 11 a e enim sunt mansiones apud patrem meum, testificatur dominus Iesus: ecce uenio et accersio uos. bona mansio sapientiae et siue in laeua eius siue in dextra bona 4 cf. II Cor. 11, 25 5 cf I Thess. 2. 9 11 Ps. 33, 9 12 cf. Cant 2, 3 13 cf. Num. 13. 2-1 17*Xum. 13.28 *Ps. 33.9 19*Cant. 2,6-7 24*Ioh. 14.2 26*Ioh. 14. 3 1 bonum] add. est Bav uulnerari hac 0 3 uulneratae AJMRml sant dilectionis] caritatis ego sum Mm2 dilecrioce Ga 9 pro ora. 0 lOreperieas MOPRm2v 11 coepit ceteros av 12 dominus suauis est. Suauis est dominus 0 sicut malum -18 est dominus mil. NT 14 botrionis AMPRα botri 0 15 alius] et alter M 16 pr. gnstauit om. Ma hiesu AR chaleph GM chaleb Pa Caleb v 17 lac et mel 0 18 quoniam 0 19 dicens M 20 dextra AOR amplexabitur 0 adiuro N 22 et resuseitaueritis om. 0 24 sunt om 0 regalis Om2 ineedentes OPml 25 meum] nostrum N 26 ecce] et: ecce Ov accerso AG 27 dextera GMN aυ mansio, quia uia regalis est. ideoque sapientes nuntii dicunt: u ia regali ibimus, non deuertemus dextra neque

sinistra, quoad usque transeamus terminos tuos. hoc dixerunt missi a Moyse nuntii ad regem Edom, hoc est ̒terrenum, quia terrena omnia siue in dextra siue in sinistra mala sunt. mala mansio insipientia, mala mansio intemperantia, et ideo pertransit has mansiones Hebraeus; non deuertit ad eas, sed pertransit, ut perueniat ad sinistram sapientiae et dexteram et in ipsis maneat, ubi diuitiae simplicitatis, ubi gloria, ubi longitudo uitae est; longitudo enim uitae in dextera eius, ut ait Salomon, in sinistra autem eius diuitiae et gloria.

in dextra uita est, in sinistra requies. utinam super sinistram eius requiescam, ne quaeram ceruicalia! uae enim his qui adsuunt ceruicalia, Ezechiel dicit. has mansiones praeparat ecclesiae suae bonus ductor et per uias sapientiae dirigit iter eius. denique laudat Sapiens uias eius: uiae eius uiae bonae et omnes semitae eius in pace.

Sed quia sapientia; honestas, claritas ita perfecta sunt, si habeant caritatem — plenitudo enim legis caritas est —, suscitari et resuscitari uult caritatem, suscitari in ueteri testamento, resuscitari in nouo.

caritas deus est, ut legimus, caritas Christus est. suscitatur tamquam leo et catulus leonis, ut Iudae ascendat ex germine: resuscitatur ut dormiens, ut recumbens, quia non humana, sed sua et patris maiestate est suscitatus a mortuis. unde ait scriptura: quis suscitabit illum ? non enim poterat illum aut angelus aut potestas suscitare aliena, cum ipse rXum. 20.17 0 cf. II Cor. 8. 2 10*Prou. 3. 16 13*Ezech. 13.18 16*Prou.3,17 l9*Rom. 13.10 20 cf. Cant. 2,7 21 I Ioh. 4, 8. 16 22cf. Gen.49,9 25*Ge.i. 49, 9 1 regatis est uia MN ideo AR 2 deuertimus APml diuertimus (rRml diuertimur 0 diuertemus Rm2 in dexteram (dextram P) MNP in dextera a dextera v 3 in sinistra AGm2 R in sinistram MNP 4 nuntii missi a moyse 0 moysen APml 5 dextera MN av 7 diuertit AGMORav eos AR 8 dextram 0 12 dextera JIYOav alt. sinistra A 13 iis v adsunt Gml assumunt Mm1 14 hiezechihel(-iel N) MNP iezechiel O 15doctorP itineraMnt2 18 honesta GmlR et honesta 0 caritas Gml claritas honestas Gm2 MN perfeeti Gml perfectae Gm20v 19 enim] ergo MNT est caritas MN 20 est om- T 22 tamquam] ut a 25 qui G suscitauit AGMOR suscitat N 26 illum poterat 0 alios resuscitaret.

ergo cura hic dicit: si suscitaueritis aut resuscitaueritis caritatem usque quo uoluer i t, de his dicit, qui resurrectionem eius possint congrue praedicare, ut audientibus ardorem fidei et deuotionis accendant. uel suscitatur Christus in his qui primum accedunt, resuscitatur in his, qui postquam accesserint dormierunt. dormit ergo Christus in neglegentibus, suscitatur in sanctis.

Habet ergo ecclesia per quae gradiatur; habet habitacula mansionum, in quibus requiescunt sancti, de quibus iste est qui dicit: legem mihi constitue, domine, uiam iustitiarum tuarum. bene ait \'statue\', ut in pectore eius inmobilis et fixa permaneat nec aliquo saeculi turbine ab eius conuellatur affectu, ut ipse sibi lex sit, opus habens legis scriptum in corde suo.

Et quaeram, inquit, illam semper; non est enim mediocre, quod requiritur paradisi gratia, dei regnum, angelorum consortium inmortalitatisque domicilium. non ergo uno die quaeritur nec duobus aut paucis mensibus, sed quaeritur semper et quaeritur per omnia, ut meritorum multa concurrant suffragia; διὰ παντὸς enim et \'omne tempus\' significat et \'per omnia\'. cum dicit igitur \'quaeram\', sine fine dicit esse quaerendum. sed non satis est quaerere, nisi intellegas quod requiris.

Ideoque ait: da mihi intellectum, et perscrut ab or legem tuam et custodiam illam in toto corde meo. quaerendum primum, deinde intellegendum perscrutandumque legis omne mysterium et in corde custodiendum. quis autem potest custodire legem dei, nisi intellectum acceperit? qui autem intellegit et scrutatur, scrutando in semitam mandatorum deducitur.

in quo illud aduertendum, quia lex est lustitia, mandatum l*Caut. 2. 7 10.14*Ps. 118. 33 12 cf. Rom. 2. 14-15 22*Ps. 118. 34 27 cf. Ps. 118, 35 1 alios] alienos NT suscitaret N aut resuscita leritis om. 0 3 . 5 iis v possunt Gav 6 in om. a 8 egrediatur Mm2NT alt. habet om. a 10 iustificationura MN 11 im M eius om. M 12 turbine seculi 0 turbidine PmlBml 13 lex sit sibi av legis habens 0 14 inquit OtN. Mm1 15 mediocre enim 0 16 immortalitatis (om. que) MNO 18 per omnia queritur ut multonim meritorum (multa om.) 0 20 semper queram 0 quaeram semper v 21 est s. I- R, om. A 22 ait} add. II G IIdo uersu 0 scrutabor A. 23 et] ut AOm2R 27 scrutatur] add. et MNO 28 quoj quod PR, add. est MNT iudicium, sicut et in hac littera legimus. est legis uia stare in uiis legis, est uia iustitiarum secundum primum uersiculum. est ergo et testimoniorum uia: i n uia testimoniorum tuorum delectabar; est et uia mandatorum: uiam mandatorum tuorum cucurri. interrogemus ergo has uias, ut dicatur nobis: state in uiis legis et interrogate semitas aeter-

nas et uidete quae uia melior et ambulate in e a. cum omnes igitur ambulauerimus uias. ueniemus in omnium finem uiarum, qui ait: ego sum uia. Christus ergo finis uiarum; ipse est enim finis legis ad iustitiam omni credenti. hinc audeo dicere, quia finis iustitiarum Christus, qui est iustitia, finis testimoniorum Christus, de quo dictum est: estote mihi testes, et ego testis, dicit dominus, et puer meus quem elegi.

Aduertimus igitur, quantum nobis ambulandum sit, ut ueniamus ad Christum, ambulandum in lege, quia finis legis est Christus. sine lege ergo non peruenitur ad Christum. unde manifestum est quod haeretici, qui legem ueteris non accipiunt testamenti, etsi dicant quod Christum teneant, tamen tenere non possunt finem, qui initium non tenuerint. ipse est Iesus initium et finis. oportet

igitur, ut ambulemus secundum legem spiritalem, ut ueniamus ad legis finem dominum Iesum. oportet, ut sequamur testimonia, ut peruenire possimus ad magnum testimonium dominum Iesum. oportet etiam, ut in praeceptis domini ambulemus, ut perueniamus ad magnum praeceptum, de quo legistis: dictum est antiquis: non occides ; ego autem dico uobis, hoc est: \'super omne praeceptum dico\'. itaque non usurpatorie dixerim, sed uere, quia, sicut sunt sancta sanctorum, ita praeceptum est praeceptorum. .2 ct. Ps. 118, 33 3*Ps. 118. 14 4 Ps. 118,32 6*Hier. 6, 16 9 Ioh. 14, 6 10 Rom. 10,4 12*Esai. 43, 10 16 cf. Rom. 10, 4 20 cf. Apoc. 1, 8 24 cf. Leu. 26, 3 25 Matth. 5, 21. 22 1 state 0 2 et oni. 0 3 alt. ilia] add. inquit Pm2Rtn2 4 deiectabor 0 et om. 0 uiam] uia Pm1 6 uetemas P 8 omnium] omnem NT 10 enim est Mav 11 hic b 16 est om. T Christus est av 17 ergo] enim MNT 19 non possint (possnnt a) tenere av possint MNOP 20 tenaerunt a est enim iesus 0 Iesus est v oportet—23 Iesam om. MmlN 25 legisti a 26 nobis dico M 28 sunt om. P

Sed ut ista seruare possimus, intellectum petamus a domino. intellegamus, quae sit circumcisio. circumcidit Iesus petrinis gladiis et abstulit obprobrium Aegypti a filiis Israel. petra Christus est; circumcidat te uerbum dei et gladius oris eius, et sic Aegypti carebis obprobrio. non igitur corporis, sed cordis intellegenda est circumcisio. si intellexeris legem, seruabis eam in corde tuo.

Iudaeus in corde legem non seruat, sed in labiis legem recitat et legem ignorat. denique: populus hic, inquit, labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. quomodo potest legem tenere qui longe est a legis auctore? tertius uersiculus quid habeat, consideremus.

Deduc me in semitam mandatorum tuorum. quoniam uolui eam. quis hoc dicit nisi qui Christum sequitur? non potest alius hoc dicere nisi qui illud exequitur, quod scriptum est: post dominum deum tuum ambulabis et ipsi adhaerebis, quia ipse te deducit. quomodo deducat, audi: nisi qui tulerit crucem suam et post me secutus fuerit, non est me dignus.

praecedit ergo Christus, ut nos sequamur, praecedit uerbum. principium Christus est; ideo Sapientia dicit: dominus creauit me principium uiarum suarum. aduertimus. quod et principium Christus et finis uiarum sit. non uereor, ne quis dicat: \'creatum ergo Christum adseris?\' respondebo: ita creatum dico, quemadmodum factum legi, hoc est: factum ex muliere, factum sub lege, hoc est: secundum susceptionem carnis creatum, secundum quod est natus ex uirgine.

creatus est, ut redimeret creaturas, homo factus est, ut homines a morte perpetua liberaret. 2 el Ios. 5. 9 3 cf. I Cor. lu. 4 4 cf. Eph. 6. 17. Apoe. 2. 16 5 cf. Rom. 2, 29 8*Esai. 29, 13 12*Ps. 118, 35 l5*Deut. 13, 4. 10. 20 17*Matth. 10, 38 20*Prou. 8, 22 24 Gal. 4, 4 2 quae] quid a 3 Aegypti em. 0 israhel P 5 obprobrium PmlR opprobriis MN 7 non seruat legem 0 in om. 0 alt. legem om. MN 8 labiis inquit (-id G) GP 10 latore Pml 12 semita a 13 sequitur Christum Aav eiequitcr 0 14 exsequitur AmlSPR sequitur 0 16 deducitj deducet GOv 17 quis Gm2b 18 sequutus AR 19 praeeedit et s. I. Gm2. om. Gml 20 dicit sapientia MN deas 6 24 legi] sub lege O 26 eij de MNT creatusj sub lege creatus O creatus est, ut uias mihi demonstraret aeternas, quibus homo redire possit ad dei regnum. ergo quia principium est uiarum dei, hoc principium sequamur.

primus uiam noni ingressus testamenti, ut uia nobis deuotionis sterneret iter. si ieiunamus, ante nos ille ieiunauit. si pro nomine dei sustinemus iniurias, prius ille sustinuit pro nostra redemptione. ceruices suas posuit in flagella, maxillas suas in palmas; ascendit crucem, ut doceret mortem non esse metuendam. denique quasi praecedens ait Petro: t u me sequere, et ideo Petrus cursum consummauit, quia secutus est Christum.

Sequitur uersus quartus: in clina cor meum in testimonia tua e t non in auaritiam. \'utilitatem\' alii habent et puto, quod ideo mutatum sit, quia utilitas bonae rei uidetur esse expetenda potius quam declinanda. sed quia plerique lucrum pecuniarum utilitatem suam putant esse, ideo, si legimus

"utilitatem", non animae utilitatem accipere debemus prophetam declinare, sed utilitatem pecuniae. sanctus enim lucra ista non nouit, sed omnia haec detrimentum arbitratur, ut Christum lucretur. et recte; quod enim putamus lucrum esse pecuniae, damnum est animae, quia uirtutis est detrimentum. ergo secundum eos, qui ita acceperunt, ut optet propheta inclinari cor suum in testimonia et non in auaritiam, et nos congruimus ad sensum. atque utinam precem

sancti sequentes et oremus quod ille orauit et quod oramus imitemur affectu! quid enim mihi prodest, si orem ut auertat cor meum dominus ab auaritia et ipse diebus ac noctibus pecuniae quaeram conpendia? si oramus sermone, conpatiamur et mente; audit sensum nostrum Iesus et cognoscens duobus istis non conuenire, sermoni et cupiditati, non exaudit loquentem. et ideo, qui bene uolebat orare, 6 cf. EsaL 50. 6 8 Ioh. 21, 22 9 cf. II Tim. 4, 7 10 Ps. 118. 36 ll*Ps. 118, 36 17 cf. Phil. 3, 8 2 uiarum est 0 3 prius GNPRa irgressns] add. est Gm2Mm20av uia] uiam GJla in uia 0 ut in hac uia deuotionis iter nobis sterneret v 4 deaotionis sterneret nobis (om. iter) a 5 domini AOv eius a 10 quartus] IIII GR, om A 12 alibi todd. praeter AO uel aliqui s. scr. Tm2 ideo] ita MNT 14 suam om. 0 16 ista lucra MN 19 illos 0 21 nos] non Gml non nos (hos N) MmlNPml adsensu MOav 22 pr. et om. 0 23 effectu a deus AOav 25 oremus MNT compatimur GmlN mentem Pml audit] add. et v 26 sermonem 0 dicebat: orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente. ita magis audit orantem, si aspernatur auaritiam.

Sed quia inualidi sumus et plerumque uolentes auertere cor nostrum a pecunia uel auro uel argento capimur aspectu et agrum aut aedificium uidentes alienum concupiscimus, bene addidit propheta dicens: auerte oculos s meos, ne uideant uanitate s, in uia tua uiuifica me. etenim qui in uia est dei, uanitates non aspicit; uia perfecta Christus est.

qui igitur in Christo est, quomodo potest uanitates aspicere, cum Christus in carne sua omnes mundi huius crucifixerit uanitates? auertamus igitur oculos nostros a uanitatibus, ne, quod oculus uiderit, animus concupiscat; mystica enim differamus interim. utinam hac interpretatione possimus reuocare ad diuersa circensium ludorum atque theatralium spectacula festinantes! uanitas est illa quam cernis. pantomimum aspicis, uanitas est; luctatores aspicis, uanitas est.

quia cernis eos de uiridibus frondibus luctantes habere coronas; illi enim ueri sunt luctatores, qui aduersum huius saeculi luctantur inlecebras et non capit oculos suos palaestra membrorum. equos currentes aspicis, uanitas est, quia uane currunt qui ascendentem saluare non possunt. denique recursus ipse te doceat, quia uane currunt qui non directum conficiunt iter, obliuiscentes superiora et ea quae posteriora sunt adpetentes.

Ante nos est Christus, ante nos brauium eius, ad quod peruenit qui non in incertum cucurrit nec reuocauit cursum suum, sed incitauit. ad hunc dirige oculos tuos, auerte ab spectaculis, auerte ab omni saeculari pompa. sicubi populares cognoueris plausus, auerte 1 I Cor. 14, 15 7*Ps. 118, 37 22 ci. Phil. 3-13 25 cf. I Cor. 9, 26 1 et om. 0 2 et mente psallam 0 3 aspernetur Gav auaritia R 5 pecuniae N auri uel argenti GMm2 7 dicens] add. \\ G uanitatem GMNOav, ef. p. 79,19 9 dei est MN non aspieit—10 uanitates otn. N 11 auertamur G 12 oculus] oculos AJlml 15 qua G 16 mimum (in mg. m2 uel pantomimum) G quando mimum 0 17 uiridis GPmlR uiridi av frondibus om. Gmlav luetantes corona (om. habere) Gmlav eos luctautes de putridis frondibus 0 18 sunt ueri 0 sint MmlT aduersus NOPRT 19 et non] nec MNT non GOav capat G capiat Mm20Tm2av suos Pm2 tuos eel. av 20 ascendentes MNT 21 docet MNOmlT 24 eius] est N 26 adhuc GMm1Pm1R ad hoc Pm2 ab] a AGv 27 secalarium O LXII Ambevs.Pars. 5 Petschenig. 7 ab his oculos tuos, inflecte, deprime et serua eos, ut erigas melioribus.

erige ad caelum; uel nocte stellarum monilia, orbem lunae decorum, uel die solem aspic-e. specta mare, terram circumspice, ut opere facta diuino omnis creatura te pascat. quae formarum gratia in ipsis bestiis, quantus decor in hominibus, quanta in auibus pulchritudo ! haec intuere, et non uidebis iniquitatem et contradictionem in ciuitate; haec uide, et non introibit mors per fenestras oculorum tuorum.

Si uideris mulierem ad concupiscendum eam, intrauit mors per fenestram; si uideris possessionem minoris aut uiduae et concupieris diripere eam, intrauit mors per fenestram; si uideris aliena

monilia aurum argentum et concupieris ut extorqueas, intrauit mors per fenestram. claude ergo hanc fenestram, qua uideris alienae mulieris pulchritudinem, ne mors possit intrare; oculi tui non uideant alienam, ne lingua peruersum loquatur. tuam ergo fenestram claude, ne morti pateat intranti. sed etiam alienam fenestram caue; a fenestra enim domus suae intrat fornicaria.

a fenestra sua intrat, tum intrat, cum aliquem petulantis oculi temptat lasciuia. exclude igitur hanc fenestram uerbi ostio, ne capiaris oculis meretricis et abripiaris palpebris. sed non una est fenestra, per quam mors consueuit intrare. est et fenestra uerborum, per quam sermones commeant meretricis. et ideo te ab aliena uxore custodi, ne te sermonibus gratiosis adoriatur; a fenestra enim domus suae intrat.

intrat mors per oscula, et ideo caue, ne te laqueis labiorum suorum alliget. intrat mors, si te 6 cf. Ps. 54. 10 7 cf. Hier. 9, 21 8 cf. Matth. 5, 28 13 cf. Prou. 23.33 15 cf. Prou. 7, 6 1S cf. Col. 4, 3 21 cf. Prou. 7. 5—6 23 cf. Prou. 7. 21 def. A 1 oculos tuos ab his av meliores G 2 monilia — p. 101, 3 in his uelut desunt in A. munilia G 5 pulcritudo MN 7 oculorum- 9 fenestram om. Mm1NT tuas Mm2NT 8 concupiscendam Gm10 9 possessiones M 10 eripere Ga intrabit M per fenestras M. om. N. add. oculorum tuorum Mm2 11 munilia G aurum argentum om. N intrabit M 12 qua RNm2 quam NmlTml cum GMOPaV antequam Tm2 uides Nm2RM2 13 pulcritudinem 31 non] ne a 14 aliena MNORa nec MM2a 15 morte PmlRml 16 tum intrat] cum intrat MT, om. GNOPav, add. per cogitationem. sed del. M 18 ocio O nec Gv arripiaris Oa palpebris] add. eius Gv 19 non] add. uia N est una Gav per quam — uerborum om. N quem Pm1 22alt. intrat—23 alliget om. N 2slabiorum tuorum laqueis 0 tuorum coll. pratkr Pm2, a sij add. Ioquax Gm2T te si M meretrix te av meretrix osculetur, intrat mors, si cito adquiescas loquenti. intrat mors, si loquaris, intrat mors, si multum loquaris — multiloquio enim peccatum incurritur —, intrat mors etiam si non loquaris et Christum timeas confiteri — ore enim confessio fit ad salutem —, intrat mors etiam per cauernas aurium et ideo aures spinis sunt saepiendae, ut inlecebras meretricii sermonis excludas. haec moralia.

Sunt etiam mystic-i oculi, quos auertere debeas a uanitate; est enim et sensuum uanitas, quam oculi animae tuae uidere non debeant, quia illi eam uident quos apostolus damnat. unde ipso magis auctore discamus, quae uanitas et qui oculi sint. manifestum enim esse plerosque, qui uanitate sensus sui obscurati sunt corde et alienati a uita dei propter ignorantiam quae in ipsis est, propter caecitatem cordis eorum. illos tamen gentes apostolus dicit.

ignoret igitur gentilis ille quod non didicit, ignoret quod non credidit: tibi ignorare non licet quod confiteris. Christus non in uanitate uenit, sed in uirtute, non inflauit sensum hominis, sed uiuificauit, non caecitatem cordis, sed inluminationem mentis operatus est. inflammauit cor tuum, ut conprehendas quae mandatorum caelestium ratio, quae animae substantia, quae uitae futurae gratia, in quo statu posthaec erimus.

Erige igitur mentem, utere naturali ingenio; ad imaginem dei factus es, ut superna aspicias et terrena non quaeras. noli curuare ceruicem tuam mundi premendam pondere; noli inhiare auro atque argento, ne te saeculi uinculis alligandum praebeas. ideo dixit dominus: nolite possidere aurum atque argentum u m, ne nos auri atque argenti cupiditas auara possideat. noli ergo 2 cf. Proa. 10. 19 4 Rom. 10. 10 5 cf. Eccli. 28. 24 (28) 11 cf. Eph. 4, 17 * Eph. 4,18 21 cf- Gen. 1, 27 25*Matth. 10. 9 dej. A 1 ei loquenti 0 alt. intrat-multum loquaris om. N intrat mors si loquaris om. Ov 5 spinae PmlRml sunt spinis av 6 sermones Gm1Mm1 moralia] add. sunt R 7 autem etiam 0 8 debeant] add. cognosce quae sit uanitas sensuum quam oculi tui mvstici uidere non debeant mg. T; eadem post damnat add. a 9 unde] add. in MNT 10 sunt GN manifestum] add. est Ms.l. N.s.l. OR s. I. 11 sui om. GMNT sint G alieaati] adll. sunt 0 12 uita GOPR uia eet. av 16 christum PR pr. in om. A post uirtute add. non in antiquitate. sed in nouitate Gm2Tm2a flauit N 11 pr. sed-IS est om. N 18 inflauit N conprehendaris Rml conprehenderes GO 23 inherere Pcorr. R 24 nec Mm2 saecali uincalis] saeculis Mm1NOPRT 25 nolite — p. 100, 4 possint om. N 26 uos O cupiditatis Pm2 anra P T

inserere collum tuum diaboli laqueis. strangulat auaritia pauperem in hoc saeculo, sed in perpetuum diues suis laqueis suffocatur, cuius sensus in uanitate est, in tenebris ambulat, qui in his laborat, quae sibi prodesse non possint. uanitas est sollicitudo uitae huius: unde non in crapula et ebrietate, non in deliciis corporis, sed in cognitione praeceptorum caelestium delectationem nostri debemus ponere. in uanitate currit, qui sibi successibus uidetur afluere saecularibus, qui tamquam umbra praetereunt. auerte igitur oculos tuos, ne uanitatem uideant.

Sed non satis est ut tu auertas, ne forte uelis et non possis, offundat tibi diabolus uanitatum spectacula, incentiua inserat uoluptatum; pete ut dominus auertat oculos tuos. et haec gratia dei et hoc

munus est domini, ut oculos animae nostrae a negotiis mundi huius auertat. beatitudo enim omnis a domino est: beatus autem uir, cui nomen domini spes eius et non respexit in uanitates et insanias falsas. qui non respicit haec, beatus est; qui autem respicit, insanus atque furiosus est. et ideo resipiscat unusquisque a furore saecularium cupiditatum, quae ita mentem animumque perturbant, ut compos sui esse non possit.

Si in nauigio fluctuante sis constitutus, auertis a sentina oculos, ne uomitum moueat tibi; si in ciuitate ambulans aliquid faetidi odoris offendas, longe refugis atque declinas:

si auid occurrat quod horreat oculus tuus, clauditur aut auertitur. in salo saeculi huius fluctuas, influit sentina uitiorum; in hoc nauigio tui corporis mouetur aestus cupiditatum, et non auertis oculos animae tuae, ne uideant sentinam libidinum, ne aspiciant mundi huius stercora, ne faetor inmundus nares repleat tuae mentis, in quibus spiritus sanctus o ef. Luc. 21, 34 8 cf. Ps. 143, 4 cf. Ps, 118, 37 14*Ps. 39, 5 def. A 3 qui] quia y quae] qui Gral 4 possunt M 5 tert. in om. 0 cogitatione Mm2 6 nostram Mm2Rm2a7 aftluere codd. praeter R 8 uideant uanitatem 0 10 tu om. OR forte] add. dum Mm2 11 offundit Gm2 offendat Mm1Nm1Tm1 ostendat Nm20Tm2effundat a inferat 0 13 est domini] dei est 0 animae - 14 est om. N, add. auertas Nm2 huiuamundi OP 14 enim om. 0 15 euios Oeius] add. est P 17 adque Pml et M est om. 0 21 fetidi GMOPR 22 adque N 24 fluctuans T 25 commouetur Gm2 27 fetor MNO forte T odor (s. , I) nares T esse consueuit, ut possis dicere: spiritus diuinus qui est in naribus meis? nares igitur animae tuae a faetore auertantur criminum diuersorum; est enim in his uelut quoddam insigne iudicii.

unde dicitur sponsae: nares tuae sicut turris Libani prospiciens faciem Damasci, eo quod unguentum ueri sacerdotis, quod de capite descendit in barbam, hoc est odor ille diuinus, odor gratiae spiritalis, qui de patre in Christo erat et sacramento incarnationis descendit in terras, ut omnia fuso replerentur unguento, emineat praecelsi potestate iudicii et nares repleat animae, ut bene olentia discernat et faetida, suauia sanctorum, qui possunt dicere: Christi enim bonus odor sumus deo, faetida peccatorum.

Hae sunt nares sicut turris Libani praecelsa supra mundum, et ideo prospicit faciem Damasci, gentilem scilicet populum, odorans fidem eius, cuius gratia delictorum suorum detergeret faetorem. facies igitur Damasci fides est gentium nullo obumbrata amictu, nullo adoperta uestitu, nuda ac libera, caelo magis intenta quam terris.

hanc speculantur et prospiciunt nares ecclesiae, quod suaue in ea et odorum est aspirationis et gratiae colligentes. et bene nares eius sicut turris Libani, quia in sacrificiis odor suauis ecclesiae est, in quibus est boni odoris. hostia remissio peccatorum.

Sume igitur has nares, o homo, ut a graue olentibus florulenta secernas, et tunc uiuificabit te dominus. cum enim aduerterit quod de ipso petis, ut auertat oculos mentis tuae a uanitate, cooperatur animae tuae, ut, si specie aliqua capitur aut duritia et infirmitate non flectitur, flectat eam iugo uerbi et habenis suis regat, ut uoluntate dei abducatur a uitiis et uitae odorem capiat aeternae. l*Hiob 27. 3 4*Cant. 7, 4 6 cf. Ps. 132, 2 11*11 Cor. 2, 15 23.24 cf. Ps. 118, 37 2 auertantur a fetore 0 fetore MN foetore GP 3 quoddam] pergit A 6 ungentum P sacerdotes Mml descendit de capite av 9 emineatque N 10 fetida AOR foetida NP 12 a fae (fe-) tidis Gm2MNPTa et foetida v 13 hae] ecce Mm2NT eae P praeeelsae a 15 detergit MNPTa 19 — um est — 23 dominus ont. N 20 suauitatis MmIPT est ecclesiae 0 23 uiuificauit Pml auerterit O 25 specie si O et] aut Ov 26 flectitur] flectatur G abonis GR auenis Pml

non enim hic uita perfecta est, sed haec uita in umbra. ideo, ut homo Christus Iesus ex uirgine nasceretur, obumbrauit uirtus altissimi matrem futuram, quia in umbra descendit, ab umbra incipiens operari salutem hominis et consummaturus claritate solis aeterni. umbra est ergo uita haec; festina ad solem, ut te defendat ab umbrae huius frigore et calorem tibi profundat aestiuum. et ideo suadet orandum, ne fiat fuga nostra hieme aut sabbato, non tempus diemque significans, sed frigere nos meritis prohibens et bonorum operum esse ieiunos.

Disce nunc, quemadmodum auertat oculos eius, quem miseratur dominus, a uanitate. ex his enim quae secuntur hoc intellegere possumus; subiec-it enim: statue seruo tuo eloquium tuum in timore tuo. initium esse sapientiae timorem domini dicit propheta. quod est autem initium sapientiae nisi saeculo renuntiare, quia sapere saecularia stultitia est?

denique sapientiam huius mundi stultitiam esse apud deum apostolus dicit. sed et ipse timor domini, nisi secundum scientiam sit, nihil prodest, immo obest plurimum; siquidem Iudaei habent zelum dei, sed quia non habent secundum scientiam, in ipso zelo et timore maiorem contrahunt diuinitatis offensam. quod circumcidunt infantulos suos, quod sabbatum custodiunt, timorem dei habent; sed quia nesciunt legem spiritalem esse, circumcidunt corpus, non cor suum, ignem sabbato adolere formidant, cum lex sanctificationis die libidinum ignem prohibeat accendi.-

Et quid de his dicam? sunt etiam in nobis qui habent timorem dei. sed non secundum scientiam, statuentes duriora praecepta. quae non possit humana condicio sustinere. timor in eo est, quia 2 cf. Lac. 1, 35 7 cf. ilatth. 24. 20 12 Ps. 118, 38 13 cf. Ps. 110. 10 15 d. I Cor. 1. 20 18.25 cf. Rom. 10.2 21 cf. Rom. 7, 14 22 cf. Rom. 2, 28. 29 1 hic] haec GMm1a est orn. G umbra] add. est Oa 3 profuturam n in umbram n ab] ad Gml4 caritate Av claritatem OP 5 ad] Lt Mml te s. l. G defendat te S ab] ad Gml umbra Gm2 6 frigoris G tibi om.MS snadit PmlRml 7 uestra GNPR aut] vel av significans] add.frigere. AR 10 quem] cui Tm2a misereatur MNm10Ta 11 sequuntur ARav 12 enim] eum G, add. VI GPR 14 quid AMNOav 15 est om. N 16 dominum a 20 offensa Pml sabbato Rml sabbata Oav 21 esse spiritalem O 22 ignem — 27 sustinere om. N adolere] add. um O 23 diem PmlR igae PmlR aecendi prohibeat MO 25 his] Iudaeis Oav habeant T 27 conditio Am1GOPRav uidentur sibi consulere disciplinae, opus uirtutis exigere, sed inscientia in eo, quia non conpatiuntur naturae, non aestimant possibilitatem. non sit ergo inrationabilis timor.

etenim uera sapientia a timore dei incipit nec est sapientia spiritalis sine timore dei; ita timor sine sapientia esse non debet. basis quaedam uerbi est timor sanctus. sicut enim simulacrum aliquod in basistatuitur et tunc maiorem habet gratiam cum in basi statua fuerit conlocata standique acceperit firmitatem, ita uerbum dei uel rationabile dei in timore sancto melius statuitur, fortius radicatur, hoc est in pectore timentis deum, ne labatur uerbum de corde uiri, ne ueniant uolucres et auferant illud ae incuriosi et dissimulantis affectu.

sed etiam uerbo dei tunor ipse aptari ad utilitatem et constabiliri uidetur, ut non sit alienus scientiae, sicut basis accepta statua non est aliena gratiae. timor ergo uerbi est locus, sicut in pace locus eius; timor quoddam studium uerbi, uerbum timoris est disciplina; plenus enim disciplinae timor non nutat ad lapsum.

Et quia basim uerbi timorem diximus, ne quid alienum scripturis posuisse nos quisquam putet, accipiat lectum de dei uerbo in Canticis canticorum: crura eius columnae marmoreae fundatae super bases aureas, significans columnas esse ecclesiae apostolos, qui fundati sunt in timore sanctorum. nam sicut Petrus, Iacobus et Iohannes et Barnabas columnae esse uidebantur ecclesiae et quicumque uicerit hoc saeculum fit columna dei, quam confirmat qui dicit: ego confirmaui columnas eius, ita et basis aurea timor plenus disciplinae, quia initium 3 cf. Eccli. 1. 14 (16) 10 cf. Matth. 13, 4 14 cf. Ps. 75, 3 19*Cant. 5. 15 22 cf. Gal. 2, 9 24 Ps. 74, 4 25 cf. Ps. 110, 10 1 inscii ex inscia N inscitia PTa. eras. M 2 eo] add. est av non aestimant — 3 timor om. N nec aestiraant JIOPR 6 sicut] si Gm1 simulachrum NP aliquod simulachrum 0 6.7 basis GPml 7 in om. N collocata fuerit M locata .1 coniocata — 15 disciplina orn. N accipit GJla accepit T 8 uerbum uel ratio dei 0 alt. dei om. 0 9 statnitnr] add. et M dominum Rav 11 desimulantis G dissimilantis 0 13 alienae APml alieni Crml 14 quidem Ga quaedam MOPFv studia Pm2 statua MTa statio Ov 16 iimitat MNT 17 basi A basem Gml uasin Pml basin Rm1 alienum] add. a AOav 20 fundata MN 21 sancto a 22 pr. et sm. a nidebantur esse O 23 etJ sic et a 25 bases GMNPRT aareas AGmlPmlR aureae Gm2MNPm2T

sapientiae est. in timore ergo sapientium apostolica praedicatio tamquam super basim auream columna firmatur. Christi igitur eloquio et apostolico sermoni tribunal est timor iusti et basis aurea plena prudentiae, simulacrum autem bonum tamquam effigies ueritatis sermo sanctorum. et uide tamquam basim auream esse sanctorum timorem; lege Esaiam, uide quantis subiecerit timorem, ut faceret inreprehensibilem et bonum timorem: spiritus, inquit, sapientiae et intellectus, spiritus consilii at-

que uirtutis, spiritus cognitionis atque p i etatis, spiritus sancti timoris. quantis timorem subiecit, ut haberet quod sequi posset! informatur per sapientiam, instruitur per intellectum, consilio dirigitur, uirtute firmatur, cognitione regitur, pietate decoratur. tolle timorem domini; ita est inrationabilis et insipiens timor, unus ex illis: foris pugnae, intus timores, quibus adflictus esset et Paulus, nisi habuisset dominum consolantem.

Nec otiosum est in Prouerbiis: tunc intelleges timorem domini. quid est \'tunc\' ? id est: cum sapien- . tiam inuocaueris et prudentiae dederis uocem tuam e t si quaesieris illam ut pecuniam et

ut thesauros scrutatus fueris eam, tunc in- telleges timorem domini. et ideo, tamquam super basim bonam, dicit: statue seruo tuo eloquium tuum in timore tuo. plena disciplinae oratio, per quam docemur quemadmodum debeamus orare; unusquisque sermo doctrina est deprecandi. et quia docuit nos orare, qui sit istius orationis effectus ostendit. 7*Esai 11. 2-3 14 II Cor. 7. 5 17 Prou. 2, 5 18*Prou. 2. 3—5 23 Ps. 118,3S 1 sapientia P sapientum NPR 2 basim GJlv basem cet. a confirmatur a ergo Mm20 3 apost-olo Rml 4 sapienciae M simula- chrum XOP ueritatis eras. M, om. NPm1T 5 et] est 0 timorem sanctoram AOR 6 fecerit APR 7 inquid Mm1Pm1 10 timoris sancti MN 11 sequi possetj sequitur M possit GNm20PRm1a, om. Nml 13 timori domini ista. et (om. a) est Oav iste GMm2 17 inteUegis G 18 id est Otn. a 21 entellegis GPm1R 26 qui] quis AO 27 osteuditj add. VII AGOPR septimus uersus av

Aufer obprobrium meum quod sus pi catus sum. subobscure dictum uidetur, sed explanauit apostolus quod hic uidebatur obscurum, ubi ait: nihil quidem mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum, sciebat enim se esse hominem, etsi cauebat ut poterat, ne post suscepta baptismi sacramenta peccaret, ideoque delicti conscius sibi non erat; sed quia homo erat, peccatorem se fatebatur sciens unum esse Iesum lumen uerum, qui peccatum non fecit nec est inuentus in ore eius dolus, ipsum solum iustificari, qui uere alienus esset a lapsu.

similiter ergo et propheta, etsi peccatum declinare cupiebat, tamen quasi deum repulsorem peccati esse cupiebat sui. uolebat auferri obprobrium quod suspicatus est, uel quia cogitauerat in corde et non fecerat et paenitentia licet abolitum suspectus tamen erat ne forte adhuc maneret eius obprobrium. et ideo deum precatur ut illud auferat, qui solus nouit quod nescire potest etiam ipse qui fecit. denique alibi ipse dixit propheta: scis obprobrium meum, quamquam istud obprobrium Christi sit, quod non est uerum obprobrium, sed gloria dei; crux enim Christi Iudaeis scandalum, Graecis stultitia.

Illis ergo obprobrium, mihi uirtus est, per quam aduersarium repello, saeculum uinco, mihi sapientia, per quam insipientiae laqueos euado. hoc obprobrium thesauris Aegypti Moyses praetulit: maius, inquit, aestimans Aegypti thesauris obprobrium Christi. si obprobrium tuum gloria est, domine Iesu, quanta est gloria tua!

tuae igitur gloriae participationc quid erimus, cuius sumus obprobrio gloriosi? dorsum meum posui in flagella, maxillas meas in palmas, os 1* Ps. 118. 39 3*1 Cor. 4. 4 8 cf. Ioh. 1.9 I Petr. 2. 22 16*Ps. 68, 20 19 cf. I Cor. 1, 23 23*Hebr. 11. 26 26*Esai. 50, 6 1 aufer] add. a me Ov obprobrium] add. et contemptum 0 2 explanat R 3 quidem om. 0 mihi quidem Pv 4 iustus 0 5 et sic GOv et se Mm2 9 esse Tm2 inuentum — dolum NmlPmlT inuentus est dolas in oreeiusO lOestO etom-a profeta R 12 suicnpiebat v 13licet penitentia 0 oblitam JfNT uel ablatum s. I M 15 deum om. APBT deprecatur MNOT auferat illud MN 16 propheta dixit 0 profeta R 17 christus G sit christi R 24 tuum om. Mm1NT autem meum non auerti a confusione sputor u m. ecce obprobrium tuum, domine, in quo salus est uniuersorum,

in quo mundi redemptio, per quod obprobrium coepimus non erubescere qui erubescebamus, non confundi qui confundebamur. denique scriptum est: accedite ad eum et in lumina mini, et uultus uestri non erubescent. hoc obprobrium auferri a nobis nolumus, obprobrium crucis domini Iesu, quo nostra auferuntur obprobria. sicut enim maledictum factus est, ut nostra maledicta deleret, homo factus est, ut leuaret hominis infirmitates, ita obprobrium factus est, ut omnium auferret obprobria.

Non uno tempore, non semel abstulit obprobria, aufert cotidie. peccatum incidimus, non unum, sed multa: cooperti sumus obprobrio et confusione. uenimus ad baptismum: dilutum est omne peccatum et cum peccato obprobrium. abstulit obprobrium meum dominus Iesus obprobrio suo, quia crucifixus est mihi, quia, qui-

cumque baptizati sumus in Christo, in morte ipsius baptizati sumus. non habeo quod auferri petam. sed post baptismum incidi obprobrium, debeo agere paenitentiam, ut dicam: aufer a me obprobrium meum. si non agam paenitentiam, quomodo dicam: aufer a me obprobrium meum, cum hoc ipsum peccati obprobrium sit, quia non ago paenitentiam? si autem paenitentiam, ut oportet, ago, recte: aufer a me obprobrium meum quod suspicatus sum; iudicia enim tua dulcia.

Quid timeo confiteri, quid timeo dicere peccata mea? quid uereorobprobrii mei mentionem facere apud eum, cuius iudicia dulcia sunt ? quod seuerum in aliis, in Christo dulce est, in Christo suaue est. quia ipse suauis est;

denique gustate et uidete quoniam suauis est dominus. dulcia iudicia confitenti, quia ipse 5 Ps. 33. n 8 ci. Gal. 3.13 12 cf. Ps. 43, 16 15 Rom. ti. 3 19.20.22*Ps. 118. 39 28 Ps. 33. 9 4 pr. qui] quae Mm1NT 7 erueis} scilicet 0 10 auferat 0 12 quod cotidie AR cottidie GMNT 13 delutum J. dilitum Gml deletum. Gm2MORm2v 16 sumus baptizati GJINP 19 si non — 21 meum om. Ta 22 ut oportet poenitentiam 0 recte] add. dico Gm2MNOav 23 meum om. AR 24 dukia] add. a: quomodo oportet confiteri? 25 pr. quid timeo] quomodo Mm1NT, add. oportet Tm2 26 eum om. P 27 quid Oml 29 confitendi AR dixit: ego sum ego sum, qui deleo iniquitates tuas, et memor nonero.tu autem memor esto et iudicemur; dic iniquitates tuas, ut iustificeris. dulcia iudicia agenti paenitentiam, quia ipse dixit: gaudium erit in caelis super uno peccatore paenitentiam agente quam in nonaginta et nouem iustis qui non indigent paenitentia. si dulcia sunt igitur iudicia domini, suauitatis fructus percipere elaboremus.

L is scire quam dulcia iudicia domini ?non resurgunt impii in iudicio. qui autem in iudicio resurgunt, habent spem ueniae, quoniam crediderunt. impii non sunt, peccatores esse possunt, fidem habent et, si culpam non declinarunt, per fidem credunt; qui autem credit in ipso non iudicatur.dulciaergoiudicia credentibus.

qui autem non credunt, non Christi iudicio damnati sunt, qui uenit non ut iudicet mundum, sed ut saluet et redimat, sed inpietatis suae subiere iudicium, qui in remissionem peccatorum credere noluerunt: non enim possunt ad eius pertinere beneficium quem cognoscere refutarunt. ergo qui non crediderunt in eo, iudicio eius uidentur indigni; iudicium enim eius quod sit, agnosce dicente ipso: hoc autem est iudicium, quia lux uenit in hunc mundum. dulce ergo quod lux est, dulce iudicium quod praecedit misericordia; sic enim scriptum est: misericordiam et iudicium cantabo tibi, domine.

Et quia cognouit dulcia iudicia, dicit: ecce concupiui mandata tua ; in tua iustitia uiuifica me \'bona iudicia\' auctoritate ait. ecce amat libertatem fidei qui libertatem dedit, diligi se gaudet qui ideo uenit in hunc mundum, quia 1*Esai. 43, 25-26 4*Luc. 15. 7 9*Ps. 1, 5 13*Ioh. 3, 18 15 ef. loh. 3. 17 20*Ioh. 3, 19 22 Ps. 100, 1 24*Ps. 118,40 26 cf. Ps. lis, 39 7 si] sed ARml 10 alt. in otu. APR iadio A spem habent MN 11 peccatorei] add. tamen Gm2Tm2 13 ipsum 0 15 ut non Mm1N 16 subire AmlPm2 18 refutauerunt b eoj eum a 19 quid av agnosce quod sit ipso dicente: hoc est autem 0 20 indicium est av 21 hanc om. 0 22 pr. misericordiam R 24 et quia — p. 108, 2 sedulns Otn. N 26 dedit libertatem 0

hunc mundum dilexit, amari se exigit qui omnes amat, quia cantas est. concupiuit mandata dei ut bonus seruus, ut cultor sedulus; concupiuit non ut amator meretriciam copulam, non ut auarus pecuniam, non ut luxuriosus lasciuiam. de illis enim lex dicit: non concupisces, dominum autem deum praecipit diligendum et tenero quodam atque interno amandum cupiditatis affectu. et quia amicus est qui diligit, seruus est qui timet, quasi amicus qui omnia fecerit quae praecepit ei dominus: uos, inquit, amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio uobis.

In tua iustitia uiuifica m e. audet et dicit, eo quod illa uera sit uita quae uiuit secundum dei iustitiam, quam uiuebant apostoli. immo quam uiuunt: sunt enim qui uiuentes mortui sunt et qui mortui uiuunt. denique alii descendunt in infernum uiuentes, alii, cum sint corpore mortui, meritis suis uiuunt. sunt enim qui non gustabunt mortem, donec uideant filium hominis die iudicii reuertentem, quando cum gloria sancti resurgent.

VI. LITTERA UAU.

Sexta littera \'Uau', cuius interpretatio sonat \'uel sic non ille.: alius interpres \'et non est\' ait.

Et ueniat super me misericordia tua, domine, salutare tuum sec undum eloquium tuum. quid significet interpretatio litterae, quoniam subobscura est, ex psalmi serie colligendum putaui. nam cum propheta postulet: 1 ct. Ioh. 3. 16 cf. I Inh. 4. 8 4 Deut. 5. 21 5 cf. Deut. 6. 5 8 loh. 15. 1-1 10*Ps. 118, 40 cf. Rom. 10, 20 12 ct. I Tim. 5, 6 13 cf. Ps. 54. 16 15 ci. Matth. 16. 28 21.24 Ps. 118. 41 1 dilexit hunc mundum 0 se om. GMOPm1Ta omnis Mml 4 luioriosus ORml 5 deum autem dominum MN deum om. 0 praecepit GMNPRab tenere O. add. id est tenaci MNPTa 7 alt. est om- MN 8 inquid GPm1 10 audet v audit codd. andiet a 11 sit uera av quam] qua T 12 quam] qua MN Ta sunt — 14 uiuunt mn. Mm1NT 15 in die JLV 16 resurgent] add. Explicit quinta (V.40) littera. Incipit AOP R. om. eel. 19 Uau sexta littera G sonat - 20 ait AR est (om. G) ut iBe ; alius interpres \'non est\' ait Ga sonat est\' uel et\' MNT sonat \'est\' uel \'sie\' (sic s. uocabulum erasurn) P \'ffleest, et non alius\', uel cuius interpretatio \'et ille\' Ov. add. 0: alius intErpres \'et non est\' 24 eolligenda Mml putauit N profeta R \'ueniat super me misericordia tua, domine, ueniat salutare tuum', non est dubium quem uidere deposcat, hoc est: in quo fructus et misericordiae ueniat et salutis. denique in superioribus idem poposcit in psalmo octogesimo quarto, in quo euidentius domini Iesu prophetauit aduentum. nam terram quam benedici po- stulet satis notum, illam uidelicet quae peccatum in Adam contraxerat, cui dicitur: terra es et in terram ibis. maledixerat autem deus non elementum naturae carnis, sed carnem praeuaricantium. benedicitur caro igitur in Christo, ut maledicto superiore caro soluatur, benedicitur caro, quam benedictus filius dei adsumpta hominis condicione suscepit.

Et ideo subdidit: deus, tu conuertens uiuificabis nos et plebs tua laetabitur in te. ostende nobis, domine, misericordiam tuam et salutare tuum d a nobis. audiam quid loquatur i n m e dominus deus, quoniam loquetur pacem in plebem suam et super sanctos suos et in eos qui conuertunt ad ipsum cor suum. uerumtamen prope timentes eum salutare ipsius, ut inhabitet gloria in terra nostra.

totus hic locus Iesum dominum sonat, qui uiuificauit mortuos, Lazarum ante passionem, plurimos tempore propriae passionis. ipse est misericordia, utpote remissio peccatorum. ideo dicit \'ostende\', quem uidere possit in corpore; nam deum in maiestate sua uidere non poterat, quia deum nemo uidit umquam. auidus propheta desiderat uidere quem sperat tenere, quem si uiderit desiderat propriis manibus conprehendere.

ideoque ait: et sa1utare tuum da 4 cf. Ps. 84, 8 5 cf. Ps. 84,2 7*Gen. 3. 19 12*Ps. 81, 7—10 21 cf. loh. 11, 43—44 22 cf. Matth. 27, 52 25 Ioh. 1,18 27 Ps. 84, 8 2 quem] quin Mm2 hoc est om. GmlMNOPB 3 pr. et] est 0, om. MNT ueniae 0 4 LXXXIIIIGOR octuagesimo a domini iesu euidentius 0 5 profetauit R terram post postulet tr. M. om. N postulat N 6 contraxerat in adam MN 8 naturae om. JJfN 9 in Christo — 20 nostra om. N superato (ato in ras.) Ta 10 benedictus] benedicitur R, om. A assumptam T 11 conditione AGOP R 15 audiam — 20 nostra om. MmlT. qui additi et reliqua usque ut inhabitet gloria in terra nostra 18 eonuertuntur eodd. 19 ipsiusj add. usque M (ef. ad lin. 15) 21 mortuos uiuificauit O 25 profeta R nobis. salutare dei uirtus est, salutare dei Christus est et ideo prope timentes hoc salutare. longe erat Christus a nobis:, longe erat a nationibus; descendit in terras, factus est prope, coepimus non timere. nam qui Christum timet, non timori est subditus, sed deuotioni; pietatis hie timor, non infirmitatis est. denique nihil deest timentibus eum.

quomodo autem factus sit prope, audi: ut inhabitet, inquit, gloria in terra nostra. quis est gloria nisi dominus Iesus ? unde et apostolus Paulus ait: deus domini nostri Iesu Christi, pater gloriae. merito conplac-et in eo pater, quia patris gloria est. hunc qui a patre separat maiorem patri iniuriam facit, quem unit esse sine gloria. hunc quisque aequalem patri non putat, inferiorem et patrem iudicat, cum alio uerbo patrem plus laudare non possit, quia summa laus gloriae Christus est.

Rogatur ergo, ut ueniat salutare dei. ille est qui rogatur, hoc est dominus Iesus, et non est alius, sicut habet litterae interpretatio. et uel sic non solus pater rogatur; est et ille, hoc est: et filius qui rogatur et rogatus aduenit et salutare mundo dedit. ideo σωτήϱ, hoc est \'saluator., ideo Iesus, sicut angelus dixit: qui saluum faciet populum suum. cum inuocaret igitur propheta, aderat, ut probaret illud, quia adhuc loquentibus nobis dicit: adsum.

Adest, quia suscitatus a filiabus Iudaeae quasi resuscitatur a filiabus Hierusalem. audit ecclesia sonum uocis eius et dicit: uox consobrini mei. eccehic aduenit saliens super montes, transiliens super colles. manipularis est liber multas habens personas nobiles uelut manipulos triumphales multosque actus significans, quos intellegere magis quam expressos 6 Ps. 84-10 8*11 Cor. 1, 3 9 cf. Matth. 3. 17 18*Matth. 1. 21 20 EsaL 58, 9 21 ef. Caiit. 2, 7 22*Cant. 2, 8 1 pr. est] add. dei 0 4 timore Rml 6 prope factus sit OR 7 inquid G 10 quia] qui JIXT est gloria A OT maiorem - gloria om- N 11 quISquis Mm2av 12 cum] quia R, add. in MN uerbo] add. et 0 13 quia] cum GNPa cuius MOvv laus summa 0 gloria AGO PR (defendit Engelbrecht) et gloria v 1& et uel] est et Mm2 est. Uel si a est ille (om. et) v et ante filius om. MN 17 rogatas] rogator AR sother 0, om. N 18 ideo] idem v quia Om2Tab fecit Mm2a 21 resuscitatur] resuscitatus GMNOPav 24liber est N, add. iste O 25 aobflis OR manipulus GMOv triamphalis GORv 26 actu R tenere possimus. nam quasi aduenientem sponsum audierit cum aliquibus pariter uiantibus conloquentem, dicit sponsa: uox consobrini mei.

dum loquitur cum filiabus Hierusalem et rogat, ut excitent et resuscitent sponsum, subito tamquam de longinquo missae uocis sonum sentiens dicit: uox consobrini mei, adnuntians quem nuntiari sibi ante quaerebat. quem cupiebat ab aliis suscitari, sua prece resuscitatum a patre uenire iam credens laeta dicit: uox consobrini mei. bene addidit \'consobrini mei;, ut non aliae, sed consobrina sola sibi eius uindicaret aduentum.

Ecce, inquit, iste aduenit. adhuc ego eum quaero et ille iam uenit, adhuc ego suffragia capto, ut ueniat, et ille iam proximus est. ego suscitari mihi caritatem cupio, ego me uulneratam caritatis puto et ad me plus caritas ipsa festinat. ego dixi \'ueni\', ille salit et transilit. ego rogo eum uenire cum gratia, ille gratiarum operatur augmenta et, dum uenit, incrementa gratiae secum uehit et ueniendo adquirit, quia studet etiam ipse suae placere dilectae.

oaiit super excelsa, ut ascendat super sponsam — sponsae enim thalanius tribunal est Christi —, salit super Adam, transilit super synagogam, salit super gentes, transilit super Iudaeos. uideamus salientem: salit de caelo in uirginem, de utero in praesepe, de praesepio in Iordanem, de Iordane in crucem, de cruce in tumulum, in caelum de sepulchro.

proba mihi, Dauid, salientem, proba currentem: tu enim, dixisti: exultauit tamquam gigans ad currendam uiam. a summo caelo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius, nec est qui se abscondat a calore eius. ergo et nunc salit et nunc 2.5.8. 10*Cant. 2. 8 4.12 cf. Oant. 2. 7 6 cf. Cant. 1. 7 11 suffragia capto = Hor. Epist. 2. 2. 103 12 cf. Cant. 2. 5 23*Ps. 18. 6—7 1 possumus Oa 2 colloquentibus a 5 uox — 1U aduenit Gira. N 6 adnuntiant Pml 7 resuscitauit T 9 aliena 0 10 inquid a aduenit inquit iste M istej add. iam 0 eum] enim Y 11 capto] peto 0 ueniant 0 13 caritatis] caritate Mm2a uenit Om2 14 alt. ille] iste GMNOPRa 15 augmentum 0 16 studebit ex studiet Nm2 17 super sponsam] ad sponsara Ov 18 Adam] ecelesiam Gm2MNPTa 20 uirgine P de praesepio in Iordanem Otn. AGmlOR 21 Iordanem] iordanea crucem] cruce a de sepulchro in caelum MN 23 tamquamJ ut MN gigas AGm2MNORm2av gygas P currendum ARml 24 caeli P 26 ergo om. Gml currit de corde patris super sanctos suos, de oriente super occidentem, de septentrione super meridiem. ipse est qui ascendit super occasum, ipse super caelos caelorum ad orientem; ipse ascendit super montes, ipse super colles.

Utinam ego miser dicam, dicat anima mea: ecce iste aduenit et aduenit non super terrena, non super ualles, sed aduenit saliens super montes! deus enim deus montium est, non uallium. ubi ergo salit ? super montes salit. si sis mons, salit super te. salit super Esaiam, salit super Hieremiam, salit super Petrum Iohannem Iacobum. montes in circuitu eius. si non potes mons esse nec praeuales, esto uel collis, ut super te Christus ascendat et, si transilit, ita transiliat, ut te transitus eius umbra custodiat.

Diximus de Christo et ecclesia; dicamus de anima et uerbo. anima iusti sponsa est uerbi. haec si desideret, si cupiat, si oret et oret adsidue et oret sine ulla disceptatione et tota intendat in uerbo, subito uocem sibi uidetur eius audire quem non uidet et intimo sensu odorem diuinitatis eius agnoscit, quod patiuntur plerumque qui bene credunt. replentur subito nares animae spiritali gratia et sentit sibi praesentiae eius flatum adspirare, quem quaerit, et dicit: \'ecce iste ipse est quem requiro, ipse quem desidero\'.

Nonne, cum aliquid de scripturis cogitamus et explanationem eius inuenire non possumus, dum dubitamus, dum quaerimus, subito nobis quasi super montes altissima dogmata uidetur ascendere. deinde quasi super colles apparens nobis inluminat mentem, ut infundat sensibus quod inuenire posse difficile uidebatur?

ergo quasi ex absente fit praesens uerbum in cordibus nostris. et rursus, cum aliquid nobis subobscurum est, tamquam subducitur uerbum et 2 d. Ps. 67,5 3 cf. Ps. 67, 34 5.7* Cant. 2, 8 7 cf, III Reg. 21 (20), 28 10 Ps. 124, 2 2 septemtrione GP 3 caelos — 7 montes om. N 6 et] ecce 0 7 montes] add. salit si sis mons 0 8 est] add. et v ubi ergo salit om. N 11 non potes ftM. P nec] non Mm2NP 12 si] sic 0 ita transiliat om- AimlOPR 16 assiduo a uerbum av 17 uidit ORml 18 odorem] ore NTml ora Tm2 patientur Au 20 iste om. MN 21 ipse om. a M oidentur NT 26 inueniri 0m2 27 uerbum-rursus om. N in om. 0 rursum MOT 28 tamquam - et om.b tamquam absentis aduentum desideramus et iterum apparens ostendit se nobis, tamquam praesens sit nobis in his quae requirimus cognoscendis. salit ergo in uniuscuiusque corde frequenter; transilit et exit et reuertitur, si sequaris, si requiras, si tibi fidelium grata disceptatione doctorum uerbum, quod exierat atque transierat, postules resuscitari, sicut illa, quae quaesiuit et inuenit, quae dixit: frater meus transiuit; anima mea exiuit in uerbo eius.

Ergo et si super montes salit, sequere, et si super colles, sequere. repperiuntur enim in montibus et in collibus uenatores domini, qui inuestigant eos qui capiuntur ad uitam. sic enim dixit per Hieremiam deus: ecce mitto multos piscatores et multos uenatores et uenabuntur eos super omnem montem et super omnem collem. ibi ergo populus dei quaeratur et inueniatur in Petri et in Pauli doctrina gratia disciplinae, ut non in conualle sint, ubi fletus, sed in montibus, a quibus unumquemque Christus inluminat.

et cum Petrum legimus Christus inluminat, et cum Paulum legimus Christus inluminat. curauit Paulus, Christus inluminauit, quoniam inuocato domini Iesu nomine resurrexit cuius sanatus est munere. suscitauit mortuam Petrus, Christus inluminauit; et ideo ait: inluminans tu mirabiliter a montibus aeternis.

Nos igitur, qui montes esse non possumus, stemus in montibus uel in collibus, ut, cum miserit piscatores suos dominus et uenatores, ut uenentur eos, qui super omnem montem sunt uel super omnem collem, id est in legis et prophetarum praeceptis et noui et ueteris testamenti cognitione omnem habentes conuersationem, in- . ueniant nos paratos et uelut bonas colligant spicas oportuno missi 7*Cant. 5. 6 12*Hier. 16,16 16 cf. Ps. 8.3,7 19 ef. Act. 14. 7—10 20 cf. Act. 9, 37—41 21 Ps. 75, 5 28 cf. Matth. 13, 30 1 et] add. cum G (s. l.) JIXTa apparet GMNPmlRTa 2iis u 4 sit tibi G si tu Mm2 sibi Ar gratia GMmlNRuv gratiae P 5 atque] et M postulet Mm1NT 7 exiuit] transiuit MN 10 reperiuntur G0Pm2av alt. in orn. N 15 alt. in om. MNO gratia — 16 fletas otn. N 16 disciplina Ov ut om. A ualle T 17 et cum — 18 alt. Christus iniuminafc om. APrnl 19 paulum 0 inluminauit] illuminat MN 21 iniuminas PmlRT 25 pr. super — 28 spicas om. N 28 uelud MRml opportuno v LXII. Ambros. Para 5. Petachenig. 8 messores tempore, quia, si quis extra montem aut collem fuerit repertus, colligi uelut bona spica non poterit ab his, qui, ut conparationis faciamus alterius mentionem, triticum a paleis separare mittentur. plurimarum operationum sollertes ministros dominus habet ; idem piscatores, idem etiam uenatores sunt atque messores.

Si in tempore messis, quo diriguntur isti, meriti maturus expectes, salientem in montibus poteris intueri et uidebis dominum Iesum similem capreolo aut hinulo ceruorum super montes Bethel. salit enim super ecclesiam, quae est domus panis, eo quod fidelium corda confirmet. merito sicut capreola, quia caprea in altis pascitur.

δοϱϰάς dicitur a uidendo; δοϱϰατιϰόνetenim uisus acutioris est. quid hoc aptius Christo, qui patrem uidit quem uidit nemo, aut si qui uidit in Christo, ipse filius reuelauit ? merito sicut hinulus ceruorum; hinulus quasi filius, cui paternae inoleuerit uis naturae, ut eum occulta non lateant. serpentes fugiant, uenena non laedant. denique eductus de latibulis suis serpens, qui producebatur ex homine, dicebat: quid uenisti ante tempus torquere nos?

Spectemus ergo salientem hunc hinulum, ut non possimus timere serpentem. non timebat Dauid; denique de his dicebat serpentibus: et respondebo exprobrantibus mihi uerbum, quoniam speraui in uerbis tuis. quasi bonus ceruus, qui bibisset de fontibus aquarum, nequaquam humanorum serpentium spiras et maledicorum uenena metuebat.

coluber illi non erat noxa, sed praeda. cibus erat serpentini uirus adloquii et c-ibus laudis. de quo dicebat: deus, laudem meam ne tacueris, quoniam os peccatoris et os dolosi super 8 cf. Cant. 2. 9 9 cf. Ps. 103, 15 12 cf. Ioh. 6. 46 13 cf. Matth. 11. 27 17 Matth. 8. 29 20*Ps. 118, 42 22 ef Ps. 41. 2 25*Ps. 108, 2 2 iis r 3 mittuntur AR 4 plurimarum] add. igitur av habet dominus 0 o etiam om. 0 7 espectes A expeetet GMmlPR 8 hinnulo GLNORmlav 10 caprea] capreola O 11 dorcas eodd. av dorcaticon AGmg.m2MNPTa dioratieon GMmgm2R diorcation 0 dorcadion v enim MNv acatior a quod 0 12 hoc om. v aptiusl acutius av, add. a OR pr. et alt. uidet Ov quis MNOav 13 ipsi MN 13.14 hinnulus GMNOav 16 ex] de O18 hinnulum GMNOav 21 quia MNOav uerbis] sermonibus v 22 senms AGml 26 quoniam] quia NTa quo R alt. os om. a me apertum est. saginabatur uenenatorum sermonibus; illi sibila obtrectationis ora tollebant et sermonibus odii circumdabant innocentem. bonus ceruus inter multos colubres positus non timebat, ceruusamicitiae et pullus gratiarum. simulabant caritatem, fundebant obtrectationem; ego autem, inquit. orabam.

bonus ceruus in medio uiperarum innocuus pascebatur. illi trisulcis ore linguis micabant, hunc autem sancta pascebat oratio, immo cibum obtrectantibus offerebat. respondit obtrectantibus sibi uerbum, uerbum enim cibus est; denique non in pane solo uiuit homo, sed in omni uerbo dei. uiderunt me, inquit, et mouerunt capita sua. maledicebant. ego autem benedicebam. maledicebant qui obtrectabant, benedicebam qui uerbum domini praedicabam.

Quam bonum est ferre conuicium et conuicium non referre! deum praesulem adquirit qui conuicianti nescit irasci. denique quanta patientiae gratia dicentis: maledicent ipsi, et tu benedices! beatus qui maledicta non sentit, beatus quem maledicta non permouent: non enim potest maledicto moueri, qui maledicta hominum diuino munere benedictionis excludit. non potest sentire maledictum, qui habet uerbum, et non potest referre maledictum, cui in ore semper est uerbum.

Sed est etiam bonus serpens, quem iste ceruus non laedat: estote astuti sicut serpentes, et: sicut Moyses exaltauit serpentem i n deserto, ita exaltari oportet filium hominis. in serpente aereo figuratus est meus serpens, in ligno illo exaltatus est meus serpens, serpens bonus. bonus serpens, qui de ore suo remedia, non uenena fundebat. potest 2 cf. Uerg. Georg. 3, 421 cf. Ps. 108.3 5 Ps. 108. 4 6 ci. Uerg. Georg. 3, 439 9*Luc. 4. 4 10 Ps. 108. 25 11 cf. Ps. 108. 28 16*Ps. 108. 28 23*Matth. 10. 10 Ioh. 3, 14 25 cf. Num. 21. 8 2 sibilo Gm2 obtrectationes AMNm2PRT obtrectationum Gav ore APm2R attollebant Mm2Pm2 3 colubros ANOPm2av 4 fundabant PmlRml 6 ore Ihm ora codd. av 7 cibum-9 enim om. R 8 sibi om. N 10 uidebant a 11 benedicebam] inquit orabam MNT 12 pr. qui] quia Om2 alt. qui] quia 0 13 dei 0 19 diuinae GOPm2av 22 etiam om. MN 23 estote] add. inquit av astuti] prudentes 0 25 eneo 0 26 serpens, serpens] serpens s 8*

non timere serpentes, qui hunc nouit adorare serpentem. de hoc serpente dicit illa quae diligit: ecce hic post parietem nostrum prospiciens per fenestras, eminens super retia. respondet consobrinus meus et dicit mihi: surge, ueni, proxima m e a, formosa mea, columba mea, quia ecce hiems praeteriit. imber abiit, discessit sibi; flores uisi sunt in terra.

serpens profecto est, qui decursa hieme amictu corporis se uolebat exuere, ut specioso decore uernaret. idem ergo est ceruus ei serpens; ceruus habens cornua legis et gratiae — cornua eius duo sunt testamenta —, uelox gressu, impiger incessu, qui totum facile orbem percurrat uno momento, ubique celebrabilis; serpens quo-

que bonus, cuius priora dente legis non mordeant, posteriora non uulnerent euangelii lenitate. caput defendit a uulnere, qui legem uenit non soluere, sed tueri ab interpretationibus perfidorum. caudam in flagella diffundit liberam, cupiens aduersarios magis flagellare quam perdere. bonus coluber in gremium dilectae atque in ipsum intimae sinum mentis facilis inlabitur et adtactu nullo implicans ignem ossibus praecordia ipsa depascitur.

Pulchre lectum est hodie: ecce ego mitto uos sicut agnos in medio luporum. celebramus enim diem sanctorum, quo reuelata sunt populis corpora sanctorum martyrum, qui uelut boni serpentes depositis carnis exuuiis temptationum hiemalium rigore superato et spiritus sancti renouati gratia aestiua mundo luce fulserunt, missi uere ut agni in medio luporum. lupi sunt enim persecutores, lupi sunt haeretici omnes; docere nesciunt, ululare consuerunt. 2* Cant. 2. 3 —12 14 cf. Matth. 5, 17 17 sqq,] cf. Uerg. Aen. 7. 347. 350. 355. 2. 215 20* Matth. 10, 16. Luc. 10, 3 22 sanctorum]Geruasii et Protasii; d. Ambros. epist. 22 1 serpente-12 celebrabilis om. N 2 hicj add. stat Gm2Tm2a 4 super AOv per cet. respondit AGOPRa 0 exsurge b 6 hiemps GOPmlR 7 sibi del. A - p. 119, 3 bereditario desunt in A 8 terram R 11 toto Mm10P Rm1T 12 orbe OPRmlT ibique Gml 13 dentes a non otn. JINT im (in-)mordeant MNPTa 15 caudam—19 ossibus om. N 18 adtactam R 19 igne GR 20 pukre M, add. in mg. geruasii et protasii PR, in textu 0 21 agnos] oues a 22 pr. sanctorum om. a quo — sanctorum om. P 21 carnis om. N 25 fulserp a uero a 27 consueuerunt v

Sed nemo moueatur, si in medio luporum mittitur. beneficio Christi et lupus ipse mutatus est: Beniamin lupus rapax apostolus Paulus factus est, non iam insidiator ouilium Christi, sed defensor et custos. cum hoc lupo uersari libet, per hunc lupum factum est, ut simus tuti in medio luporum. nemo iam ueretur lupos; cum his pascimur, sicut scriptum est: tunc- lupi et agni simul pascentur.

Sed iam consideremus, quid sit quod ait propheta: e t non auferas ex ore meo uerbum ueritatis usque quaque, quia in iudiciis tuis supersperaui. uiderat ecclesia uel anima iusti salientem sicut hinulum super montes; repente proximum aspiciens post parietem domus suae prospicientem per fenestras, eminentem super retia exultat et gaudet, quia etiam ipsa amatur a sponso, qui tamquam et ipse uulneratus caritatis decore dilectae primo, cum abesset, ad oscula rogatus adfuerit - rogatur enim, cum dicitur: osculetur me ab osculo oris sui —, deinde preces sponsae blanditiasque non spreuerit dilecta sibi ubera praedicantis atque in interiora domus eam benignus induxerit, denique tamquam lasciuienti ludens amore, quia uellet pertemptare sensus amantis, saepe egressus, ut quaereretur a sponsa, saepe regressus, ut inuitaretur ad oscula, adstiterit post parietem, prospexerit per fenestras eminens super retia, ut non totus abesset nec quasi totus intraret et ipse ad se sponsam uocaret, ut ueniendi ad se inuicem fierent gratiora commercia amorisque uim mutuis adolerent sermonibus. exurge, inquit, ueni, proxima mea, formosa mea, columba mea. 2 Gen. 49, 27 cf. Rom. 11, 1 5 cf. Matth. 10. 16 6*Esai. 65. 25 8*Ps. 118, 43 11 cf. Cant. 2, S—0 14 cf. Caat. 2, 5 16*Cant. 1. 2 17 cf. Cant. 1, 4 25*Cant. 2- 10 def. 4 1 medium Ra 2 iste R 4 custus G 8 non] ne av 9 exj de Ov 10 speraui GPRmla 11 ecclesiam MT animam MNT hinnulum GMNOav 12 aspiciens]aspieientem O 13 super] per GPR retia] add. et M 14 ab OPR 15 abisset MN 16 me ab] enim me MN oscnlis b 19 deinde GOtn2Pa lascinienti-25 adolerent om. i qui O nelit av 20 queretur 0 ab MP 21 mutaretnr Rml 22 prospexerat Mml 24 amoremque OR amorumque P nim] suum 0. otn. R mutuis] ut suis Gml 25 adoleret Gm1R inquid Pml

Et tu si habeas fundatum parietem, non illum medium qui domus unius separet membra, sed aedificatum supra fundamentum apostolorum et prophetarum, ut compaginata eius structura crescat in templum nec disterminet eius interna sed muniat, si habeas ergo in te aedificationem dei et ad orientem pateant semper fenestrae tuae, uenit uerbum, stat post tuum parietem — oculi enim domini super iustos —, prospicit per fenestras tuas.

Quae sunt fenestrae istae? legimus fenestras, de quibus dicit Hieremias: intrauit mors per fenestras, per quas intrauit auaritia, intrauit libido. oculus tuus fenestra est, intrauit mors per oculum tuum. si uideris mulierem ad concupiscendum eam, intrauit mors per oculum tuum. si uideris possessionem uiduae uel minoris et concupieris inuadere, indefensam putans aetatem esse uel sexum — sed non sunt indefensi quos dominus uult esse defensos —, intrauit mors per fenestram. si audieris decorem mulieris aut

thesauros minoris et tuas excitaueris cupiditates, intrauit mors per fenestram. sicut ergo per haec intrat mors, intrat et uita, si decorem puellae aspiciens sacrae uenereris dominum Iesum, quod in teneros annos uenerit aetas senectutis, uita inmaculata, et ipse filiam tuam offeras, ut pio consecretur uelamine; si possessionem minoris non tamquam sollicitus inuasor aspicias, sed quasi parens sedulus religioso tuearis affectu. per has fenestras prospicit Christus et uocat sponsam, eminens super retia.

Bene \'eminens\' quia solus est quem retia non inuoluerint peccatorum. omnes intra retia erant, immo adhuc intra retia sumus, quia nemo sine peccato nisi solus Iesus, quem non cognoscentem peccatum peccatum pro nobis fecit pater. etenim tradidit eum laqueis, tradidit eum retibus, mittens eum non in peccato, in quo erant l cf.Eph.2. 14 2 d. Eph. 2, 20-21 6 cf. Cant. 2. !) Ps. 33. 16 9*Hier. 9, 21 11 cf. Matth. 5. 28 19 Sap. 4,9 22 cf. Cant. 2, 9 26 cf. II Cor. 5, 21 def. A 2 snper 0 3 structura om. N 4 minuat GMN Pm1 5 semper om. N 7 per] po-t GNPR 9 hieremias dicit MN 13 inuadere] add. et a esse aetatem MN 15 per fenestram mors MN audis N uideris Oav 17 pr. intrauit MNT alt. intra 0 18 teneris annis Ov 19 uenerit—23 retia om. N 20 auferas GPmlR 23 Christus] deus M ut Tav uocet Bav 24 inuoluerunt Mtn2 26 Iesusl deus MNT 27 alt. peecatum eras. N pro nobis om. MN omnes homines, sed in similitudine carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum in carne.

peccatum erat caro secundum illud, quia hereditario erat damnata maledicto, peccatum erat inlecebra et ministra peccati. uenit dominus Iesus et in carne peccato obnoxia militiam uirtutis exercuit. facta sunt membra nostra iam non arma libidinis, sed anna uirtutis; namque ubi erant incentiua libidinis, ibi nunc sunt domicilia castitatis. hic ergo uenit ad laqueos, sed uoluntarius, uenit ad retia, sed securus.

Plena erant omnia retibus, referta laqueis. audi dicentem: in uia hac qua ambulabam absconderunt laqueum mihi, et in libro Sapientiae Sirach moneris, ut cognoscas quia in medio laqueorum ambulas. quot uitia, tot retia, quot peccata, tot laquei; hereditarii iam te nexus tenebant. uenit ad laqueos Iesus, ut Adam solueret, uenit liberare quod perierat. omnes retibus tenebamur, nullus alium eruere poterat, cum se ipsum non posset exuere.

talis ergo necessarius fuit, quem uincula generationis humanae delictis obnoxia non tenerent, non cepisset auaritia, non ligasset dolus. is solus erat Iesus, qui cum huius carnis se circumdedisset uinculis, captus non erat, non erat alligatus, sed disrumpens ea atque dissoluens ad se magis uocauit ecclesiam, prospiciens per laqueos, eminens super retia, ut et ipsa disceret uinculis non teneri.

denique eo usque non longe a uinculis fuit, ut pro nobis subiret et mortem, sed tamen non seruus mortis effectus, sed liber inter mortuos: liber enim erat, qui soluendae mortis potestatem habebat. denique ipse te doceat, qui ait: soluite hoc templum, et in triduo resuscitabo illud.

Audiamus itaque quid dicat: exsurge, ueni, proxima mea, hoc est: surge a mortuis, exsurge a uinculis quibus 1 cf. Rom. 8, 3 5 cf. Rom. 6,13 10 Ps. 141,4 11 cf. Eccli. 9.13 (20) 14 cf. Matth. 18.11 21 cf. Cant. 2, 9 25*Ioh. 2, 19 27*Cant. 2. 10 1 similitudinem Pm2 3 pr. erat] pergii A peccato Am2 5 uirtutis mi (ma- N) licia.m MN 7 hic ergo] inc. prius fragm. Cantabrig-iense (= C)\\cf. Praefatio 8 uenit-securus COav, om- eet. 9 omnia (s. l.) erant 31 omnia om. N retibus am. AR laqueis, referta retibus av 10 absconderunt] add. superbi a 11 syrac C sirahac N Syrach a noueris N 12 ambulabus a 13 ad om. N 16 possit GPa emere Nm2 exuere (ernere 0) non posset (-it Rml) AOR 18 his 0 19 dirumpens GMOPtn2Rav 21 et om. MNT 22 a om. R 24 potestatem mortis M habet O 25templum hoc 0 26 illud resuscitabo Cb 27 exurge COPa 28 exurge COa a om. Rtnl circumdata tenebaris. exsurge, quia ego resurrexi tibi, solue uincu lum iniquitatis, quia ego iam solui tibi. ueni, quia iam retia soluta sunt.

uirgo peperit, puer natus ex uirgine est, nihil debet muliebri hereditati. quasi filius mulieris non tenetur. cerne medium parietem maceriae iam solutum, qui interiorum affectuum concordiam diuidebat et in diuersum excitabat dissensiones corporalium passionum. ueni ergo secura; cupio uidere faciem tuam et audire uocem tuam. ueni, ut iam me non per retia uideas, sed facie ad faciem uultibus amatoris dilecta potiaris. ethice ista decursa sint; mystica autem illa, si possumus, uel linea intueamur extrema.

Sedebat intra domum sponsa deuota domino intra parietem legis et prophetarum spiritalium lapidum exaedificatione fundatum, qui claudebat atque uallabat domum regiam plenam iucunditatis atque laetitiae. mirabatur thesauros regios et intuebatur sollicite, cupiens sapientiam.

quae has sibi diuitias demonstraret, adsciscere. in secreto erat, sed secreti ipsius interpretem requirebat. uenit dominus Iesus salienssupermontes—nobissero uidebaturuenire.sed ille properabat—,saliebat denique et transiliebat, ut Iudaeorum corporalia et saxosa dogmata transiliret. adstitit post parietem domus quae erat in ueteri testamento, prospiciens per legis fenestram, per prophetarum cauernas. nondum erant domus illius aperta uestibula,

nondum claues scientiae portarum claustra patefecerant, quibus legis claudebantur interna. de superiore tamen, hoc est spiritali parte prospectans ecclesiam uocat, ut per legem et prophetas euangelii uertice sublimis adsurgens retia Iudaicae interpretationis et nodos intrepido calcet uestigio. ideoque proxima uocatur, ut 4 cf. Eph 2. 14 10 linea extrema] cf. Ter. Eun- 640 17 cf. Cant. 2, 8 19 cf. C xnt. 2. 9 22 cf. Luc, 11. 52 26 sqq.] cf. Cant. 2. 10 1 exnrge Oa resarrexi tibi om. N surrexi M F uincula Ca 2 iam tibi om. h retiaiam Cml 4 quia quasi a 5 macheriae CPR meeherie 0 s me non — 16 requirebat om. X facie] faciem Cml 9 amatoriis JITa ethicej et hic ei AOR et hic G et hicce (-ce in ras.) M 10 illa om. R. add. iam Pm\'2 linea] mea Cml 12 fundamentum APmlR 13 quid R iocunditatem Cml iocunditatis eet. praeter Aml, a 15 adsciscere] addiscere CO. add. et C 16 querebat M 17 Iesus om. Cml 20 alt. per AOv. om. cet. 23 s ipenariore Cml saperiori Gm2MNP 24 profetas R adhaereat Christo, mundana non quaerat, ideo formosa, ut speciosos euangelizantium pedes proferat, ideo columba, ut spiritalia petat, terrestria derelinquat.

Ecce, inquit, hiems praeteriit, imber abiit, discessit sibi; flores uisi sunt in terra. ante aduentum Christi hiems erat; uenit Christus, fecit aestatem. tunc omnia erant florum indigua, nuda uirtutum; passus est Christus et omnia coeperunt nouae gratiae fecundari germinibus. imber abiit luxuriae profluentis et nubila taetris orta flagitiis aestiua iam purae conscientiae serenitate laxantur.

ideo non euadunt, quorum fuga hieme fit, quia non secuntur domini passionem, non tollunt crucem suam et Christum secuntur. imber impedit flores, et nunc flores uidentur in terra; boni flores apostoli, qui diuersorum scriptorum atque operum suorum fuderunt odorem.

Tempus secandi aduenit, quoniam matura in horreis frumenta conduntur et qui metit, mercedem accipit. uox turturis audita est, quia inuenit sibi nidum; ecclesia enim domus est castitatis. ficus, quae propter infecunditatem iubebatur excidi, fructus ferre iam coepit. uinea translata ex Aegypto iam non maceriis destructa depositis incursatur a bestiis nec informis sentibus, sed odora iam floribus, quae solebat facere spinas, fructu curuescit uuarum.

Merito igitur sanctus Dauid pascha domini celebrans et feruenti spiritu tempora ingressus aestiua, qui in uerbo dei fructus uarios colligebat, hiemis aduersa declinans ait: et ne auferas ex 4*Cant. 2.11—12 10 cf.Matth. 24.20 11 ctMatth. 16,24 15*Cant2,12 16 Cant. 2. 12 18 cf. Oant. 2. 13 cf. Luc. 13. 6-9 19 cf. Ps. 79. 9. 13. 14. Gant. 2, 13 25*Ps. 118. 43 3 delinquat 3" 4 inquid CmUl hiemps CSOR praeterit Pml 5 uisi sunt sibi flores AR uisi sunt flores 0 6 hiemps NOR 7 erunt G florum indigua] floruerant indicia C indiga GMNav. 8 tecundare AGORa 9 luxoriae Rml profluentis Iuxuriae M tetris cadd. praeter P ora CAJl NPRa horrida M s. I. m2 11 sequuntur Aav 12 sequentur C sequuntur ARa secuntur christum MN impetit Cml et] at Cav 13 diuersum Cml 15 quo MNTa 16 condantur MXT accipiat Mm2 accepit Pm1 18 quae] qui AGtnlPmlR uidebatur MN 19 iam ferre av uinea om. Cml 20 macheriis CPm1R ne a 21 odora iam] odoratam Cml turgescit Gm2Mm2Tm2 23 pasca a 24 quia R fructos Cml 25 ex] de MNO ore meo uerbum ueritatis usque quaque, quia in iudiciis tuis super speraui. quantus labor est, ut uerbum percipias, quantum iterum periculum, si amittas! et ideo tibi dic-itur: noli neglegere gratiam quae in te est.

excole diligenter quasi bonus agricola campum tuum, ut pascantur agni tui et sata tua floreant. non auferatur ex ore tuo uerbum, ne forte uerbis facta non congruant et deforment iniquitatis opera magisterium disciplinae. tollitur ex ore uerbum, cum dicitur peccatori: quare tu enarras iustitias meas? et ipsa obmutescit facundia, si aegra sit conscientia. ueniunt aues caeli: etiam ipsae tollunt uerbum ex ore tuo quae tollunt uerbi semen e saxo, ne fructum adferat.

Nunc consideremus, utrum etiam ex corde possit auferri uerbum ueritatis; radicatum enim uerbum atque depressum et infixum mentibus nostris difficile auferri potest. denique dictum est a domino: quare tu enarras iustitias meas — non dixit:

"quare eogitas iustitias meas ?\' — et adsumis testamentum meum per os tuum? non dixit \'per cor tuum. sermo cohibetur indigni animi, non obstruitur paenitentia; insolentiam prohibet, non excludit correctionem. cauendum tamen est, ne et ipsa interius corda turbentur et offundat tenebras malitia, ut cor

uanis eogitationibus obcaecatum lucem ueritatis amittat fulgoremque uerbi capere non possit. si igitur Dauid orat, ne auferatur ex ore suo uerbum et, si auferatur, non usque quaque, id est non penitus auferatur, quis tantus est, qui in potestate sua gratiam disputationis esse commemoret praesertim si uita redarguat quod doctrina praesumat et iudicio dei damnanda committat? is enim, qui in iudiciis 4 I Tim. 4. 14 i). 16 Ps. 49, 16 10 ef. Matth. 13, 4 2 speraui Ca 6 uerbo G 7 factis uerba v deformet MSPRT 9 ipse X obmutiscit Am1Pm2Rm2 11 tuo]add. sunt enim (et Ta) tempora temptarionum Gm2Tm2a ne] add. radicem habentes o 12 ad (af-)ferant AMm1 PRTa 13 NuncJ non Aml utrum] uerum Cml 14 est enim AGinlR 17 cogitasti AGOPRv iustitias Oln. Cml meas om. AGOJPR adsumes C 20 correptionem 0 est tamen 0 21 offendat Cnil effundat GOP maJitie Cml 23 posset X 25 aufertur Cm1Mm2Pm2T 26 commemoretur AR praesertim — redarguat om. X uitam T docere M doceri XPmlT doctrinam Rml 27 committatur R is] ipse 0 qui in in —] desinit C dei sperat, seruare potest uerbum ueritatis, quia. dum ueretur poenam, custodit gratiam.

Ideoque ait: et custodiui legem tuam semper, in aeternum et in saeculum saeculi. duo dixit, cum unum satis esse posset, si unum significare uoluisset. sed quia non solum in praesenti uitae huius tempore, sed etiam futuro post huius uitae curriculum custodienda promittitur, ideo arbitror et secundum eos, qui exemplari et umbrae seruiunt cae- lestium, et secundum eos, qui in caelestibus siti secundum ueram legem cultus deo deferunt, pollicetur sibi esse uiuendum, ut et hic et ibi legem custodiat, hic in exemplari, in speculo, in aenigmate, illic in ipsa facie ueritatis.

Possumus et illud intellegere, quia διὰ παντὸς non solum id significat quod dicitur \'semper\', sed etiam id quod \'per omnia-. quia ille per omnia legem custodiat, qui, cum sit eruditus in lege, sub lege natus et supra legem deuotionis suae gradum prouehens, liberatus a lege — Christus enim nos redemit a maledicto legis — non sine lege dei, sed in lege factus est Christi. aut certe sic per omnia legem custodiamus, si legitimam pueritiae atque adulescentiae disciplinam, iuuentutis conuersationem, senectutis maturitatem tramitemque singulis praescriptum aetatibus nequaquam uitae nostrae usus excedat.

similiter etiam animae nostrae quaedam esse uidentur aetates, per quas percurrit et transit, ut possit dicere: cursum consummaui. denique animae aetas e-t illa, de qua dicitur: et aetas senectutis uita inmaculata. per omnia ergo legem custodit, qui et in his corporis nostri aetatibus et in illis animae nostrae processibus non deuiarit a lege. 3*Ps. 118.44 8*Hebr. 8. 5 11 cf. I Cor. 13, 12 17*Gal. 3. 13 18 cf. I Oor. 9. 21 24 II Tim. 4. 7 25 Sap. 4. 9 3 custodiam Ov custodibo a 4 aeternumj seculum MN quum Pml 6 etiam] add. in Rm2av 7 custodienda] add. lex Gm2av promittit Pm2 et] et quia GNOPRa quia M quia et v 11 speculo] add. et OP 13 διὰ παντὸς av Διωτ(NR) ωΝ AR dionon JI AIOXOXNOP diapsalma (s. str. m2 ΔΥΑΝωΝ) G δι δλων susp. Ihm, ef. pag. 93, 19 15 custodit Ov natus sub lege 0 16 promouens Gav liberatur eodd. av, correxi 17 redemitj liberauit M 18 legis] add. et ideo Gm2 Tm2a 19 custodiemus a 20 adque NPntl adolescentiae Am2GMXORm2 21 praescriptam Pm2 22 excidat Pml 23 quas-25 qua om. N 25 senectutis] adil. illius MN 27 deuiaret G deuiauerit MNO

Quintus uersus est: et ingrediebar in latitudine, quia testimonia tua exquisiui. qui secundum mandata angustam et artam graditur uiam, ambulat in latitudine. unde legimus: in tribulatione dilatasti mihi, et alibi: in tribulatione inuocaui dominum et exaudiuit me in latitudine. sapiens enim in cordis sui ambulat innocentia et de eius fonte superfluunt aquae super eius

plateas, qui mentem suam non intra corporalia et terrena concludit, sed dirigit ad caelestia, ut conuersatio eius in caelo sit. audi nullas angustias sentientem: pressuram, inquit, patimur, sed non angustamur. et quomodo coangustari poterat, cuius os semper patebat, ne credentes coartarentur ? ipse exponat, quid sit ingredi in latitudine. dicit enim, quia, si corpus angustum est, cor nostrum dilatatum est. non angustamini in nobis, coartamini autem in uisceribus ue st ri s.

Coangustari in Paulo non poterant, in quo erat altitudo sapientiae et fidei latitudo. quomodo enim poterant coartari in eo, qui erat uas electionis aeternae ? sed coartabantur in semet ipsis, quia inprobus in se ipso coartatur, malitiae suae laqueis strangulatur. constitue mihi auarum, uillarum cotidie terminos proferentem, excludentem uicinos: utrum is tibi dilatari an coangustari uidetur, quem terra ipsa non capit ? quantacumque spatia domus suae porrexerit clauditur angustis opinionis suae finibus cui quod habet non est satis. sed non talis est, qui potest dicere: etingrediebar in latitudine. addidit etiam causam: quia testimonia, inquit, tua exquisiui. l*Ps. 118, 45 3 ef. Matth. 7,14 4 Ps. 4. 2 5* Ps. 117. 5 6 d. Ps. 100, 2 7 cf. Prou. 5.16 9 cf. Phil. 3. 20 10*11 Cor. 4, 8 12 cf. II Cor. 6.11 14*11 Cor. 6,11—12 19 cf. Act. 9, 15 25* Ps. 118, 45 1 quintus—est om. Mv 3 latitudiaem PmlR 9 eaelis MNT iiullas] in ilias a 10 inquid M 11 angustiamur Ga angustari 0 12 ipse].in se M 13 etsi Ravv angnstatum MNv 14 nostrum] meum NT angustiamini Oa 20 semet 0 strangulatus Gav transguiatur 0 21 uillanum a cottidie Pmi 22 an] in A non Ov oideatur Mm2 23 spatie Pm] 34 angustiis Gm1PRm1 26 addit A 27 inquid Pml, om. O tua inquit a

Et loquebar in testimoniis tuis in conspectu regum et non confundebar. grate conuenit ista uox martyri, qui uocatus ad sacrilegium exprobrantibus sibi regibus crucifixum Iesum non erubescebat, sed magis gloriabatur in cruce Christi et illam mundi salutem esse testimoniis caelestibus adstruebat.

hos uocat Christus in sponsa, dicens in Canticis canticorum: et ueni, tu columba mea, in tegimento petrae iuxta praemunitionem, hoc est: ueni iuxta euangelium. propugnacula fidei tuae gesta sunt Christi, muri tui subsidia uerba sunt domini, passio dominici corporis tua uirtus est. ostende mihi faciem tuam et insinua uocem tuam, quia uox tua suauis est et facies tua pulchra. suauis est uox, quia ore confessio fit ad salutem, et decora facies, quae non erubescit auctorem, non confunditur redemptorem.

ostendit ergo faciem suam signaculum crucis praeferens et insinuat uocem suam auctoritatem praedicationis adsumens. in tegimento enim corporis Christi, quo redemptus est a peccato, munimentum gratiae spiritalis inuenit, ut salutaria sibi et sentiat et loquatur. suauis ergo uox quae in diuinis testimoniis loquebatur, decora facies quae in conspectu regum non confundebatur.

Possumus et illos reges intellegere, quibus dicitur a Petro: uos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus in adoptionem. sunt enim reges, qui offerunt in Hierusalem sapientiae suae munera, quibus data est gratia uerbum loqui et quadam potestate regali flectere populos et animas mulcere sanctorum, non erubescentes in eo, quia nihil alienum ab honestate loquerentur, quos nemo redarguat et refellat, 1 Ps. 118, 46 7*Cant. 2, 13—14 11*Cant, 2, 14 13 Rom. 10, 10 22*1 Petro 2, 9 24 ef. Ps. 67, 30 3 uocatur a 4 gloriabitur N 7 ueni tu] uenit AGR ueni MN P ueni o a tegumento Ov 8 uenit AGR, om. N 13 pulcra MN 14 quaej quia JfNT confundit MO, atM. ut arguat Tm2 15 redemptore a tuam Bml 16 efferens Mml 17 tegumento Ov redempta MNPav 18 et otn. MN 19 suauis] add. est MN 00 fundebatur Pml 23 in adoptionem] in adoptione acquisitionis M adquisitionis NO 26 erubescentis O 27 loquuntur a repellat ecdd. av, correxi quasi quia non sint digni quos idoneos Christus ministros noui fecerit testamenti et iam in illo non erubescentes, eo quod non metuerent.

ne confunderentur disceptantium contra adsertione superati. rex igitur est qui non erubescat, ne in actu reprehendatur, redarguatur in sermonibus, eo quod et uita debeat esse fundatus et uerbo. itaque quamuis perfectus ita esset propheta, ut non erubesceret in conspectu regum, tamen meditabatur in praeceptis dei omni uitae suae tempore et opera sua eleuabat, nihil agens quod terrenis cupiditatibus adhaereret.

Ideoque ait: et meditabar in mandatis tuis quae dilexi nimis et leuaui manus meas ad mandata tua quae dilexi nimis et exercebar in iustificationibus tuis. pulcherrimus ordo iste, ut primo meditemur et eorum praeceptorum, quae diligimus, sit nobis adsueta meditatio;

meditatione enim mandatorimi caelestium operis boni usus inolescit. nam sicut meditationi uerborum finis memoria est, ut quae meditamur uerba teneamus, sic meditationis praeceptorum caelestium intentio uel finis operatio est actusque directus ad implenda praecepta diuina, quae nisi quis diligat implere non poterit nec solum diligat. sed etiam nimis diligat.

Ideo prius posuit: et meditabar in praeceptis tuis quae dilexi nimis et subiecit: et leuaui manus meas a d praecepta tua quae dilexi nimis. post meditationem etenim bonum est leuare actus nostros ad praecepta dei atque id facere cum caritate, cum gaudio, ut non ex necessitate

sit bonum nostrum, non cum maerore atque maestitia, sed uoluntarium, quia seruus inuitus facit, amicus uoluntarius. nos autem studeamus, ut dicatur nobis: \'iam non dico uos seruos, sed 10.21*Ps. 118, 47—48 28*Ioh. 15, 15 1 quasi om G quia] qui Oml. om. MNTa. add. si s. l. G quia non om. P sunt G ehristi MNO fecerit—10 ait om. N testamenti fecerit AOR 2 metuerant G 3 contraria v ad(as-)sertioneni GMOPT 4 erubescit Ga nee MmlT nec redarguatur T 6 ita perfectus M proieta R 8 operae suae Mm2 eleuat G ele(-a-PmZ)uatus Pa eleuatur R fart. quo 10 meditaber P 12 et om. AG 13 odor Mml iste ordo 6 16 meditationis 0 17 meditatione Mm2 18 oratio codd. praeter 0 19 implendum MNT 20 alt. diligat om. Mm1NT 23 mandata. 0 25 cum gaudio] et gaudio a 27 inuitus] add. bonum Tm2 28 dieam AMNav amicos, quia quasi amici mandatum dei ex uoluntate fecistis. qui autem meditatur et diligit et actus suos leuat, ut faciat quae placeant deo, is debet non neglegere nec transcurrere mandata diuina, sed exerceri in his, immorari plurimum. iustificationes dei crebro reuoluens sollicitae mentis affectu.

VII. LITTERA ZAIN.

Littera secundum Hebraeos Zain, significat Latine \'duc te\': alibi significat huc. quid sibi uelit ista interpretatio, non satis liquet, nisi forte ut unusquisque se regat et ipse sui ductor sit: uel \'huc\', id est: quo litterae huius uersiculi uocant, dirigat iter. meritoque in primo statim uersu requiem suam postulat, quia ipse litterae septimus numerus est quietis. quae autem maior requies quam ut in uerbo dei requiescat atque eius se gratia et consolatione demulceat ?

Memento, inquit, domine, uerbi tui seruo tuo, in quo mihi spem dedisti. uerbum dei deiectos nos atque depressos ad caelestem gratiam prouocauit, ut desideremus aeternitatem, despiciamus praesentia, temporalium incuriosi futura et inuisibilia requiramus. uocat igitur nos ad se dei uerbum, sicut habes scriptum: uenite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam.ideoquespquamur uocantem dominum Iesum. ut a saecularibus ad perpetua transeamus nosque ipsos regere nouerimus.

Ergo Dauid, quoniam saepe responsis erat inuitatus caelestibus, quibus remunerationem fidei meritorumque speraret 13 cf. Gen. 2, 2—3 15*Ps. 118. 49 20*Matth. 11. 28 5 affectu] add. Explicit de littera VI (sexta P). Incipit de littera VII (septima P) APR, mn. cet. 8 Incipit littera. VII 0 zae G zai MN zae uel zain 0 Saen a ducte OmlP 9 hic Ax 10 doctor Rml 11 id estj idem R quod GmlPRml 13 ut om. T 14 gratiae MNPm1RT et om. MTm2 18 temporalia MNPT incursiones G recusemus MNPT incursionum si a 20 habet a 21 reficiam nos Mav 23 nouerimus} nolumus G nolimus (del.) R uaieamus MNPTa 24 Dauid] add. uoeatus erat dei uerbo (nerbo dei a) et spem in eo habuit Gm2Tm2a quia M 25 forte 0 -.........-.m fore-sicut habes scriptum dicente deo per Nathan prophetam: accepi te de ouili ex uno grege, ut sis in princ-ipem in populum meum Israel, et eram tecum in omnibus quibus ingrediebaris et exterminaui omnes inimicos tuos a facie tua, et infra: et requiem tibi dabo ab omnibus inimicis tuis, quo responso accepto ait Dauid: quid sum ego, domine meus domine, et quae domus mea, quoniam dilexisti me in his? et memorata sunt minima in conspectu tuo, domine, et locutus es pro domo serui tui in longinquo, et infra ait: et nunc, domine meus domine, tu es deus et uerba tua sunt uera et locutus es pro seruo tuo bona haec. et nunc incipe benedicere domum serui tui, ut sim in aeternum in conspectu tuo, quoniam tu, domine meus domine, locutus es; a benedictione tua benedicetur domus serui tui in aeternum —, hoc igitur responso et aliis uocatus Dauid sperare non desinit et propheticae fidei auctoritate conuenit dominum, ut meminerit promissorum suorum quorum inmemor esse non soleat.

sanctis enim quodcumque spoponderit implere consueuit, nostrarum inmemor iniquitatum, suarum non inmemor sponsionum. denique scriptum est: ego sum ego sum, qui deleo iniquitates tuas, et memor non ero; tu autem memor esto. et iudicemur. uult obliuisci quaecumque minitatus fuerit peccatoribus, si uias aliquando conuertant, uult etiam conueniri, ut, si quis, ut sunt proposita secutis uirtutibus praemia, bene certauerit, fructum remunerationis expectet, quin etiam exigat, sicut 1*11 Reg. 7- 8—9 5*11 Reg. 7, 11 7*11 Reg. 7, 18—19 11*11 Reg. 7, 28—29 23*E<ai. 43, 25—26 1 domino JO profetam R 2 pr. in eras. G princeps G 3 popalo meo MNT 7 meus domire] meus GO deus meus MNaμ 9 memorati Rnil 10 tuo om. 3I 10.13.16 loquutus P 11 domine mens] domine deus meus Na 13 bona om. V 16 pr. domine] deus N meus domine] deus meus a a] et « 17 tui] tuo Rml 18 uocitatus a 20 esse-22 inmemor om- A 21 sanctis] deus MT quocumque PmlR quaecumque OPm2v _25 minatus G 26 fuerat T uias] add saua s O conuenire AR conuerti 0 27 ut sunt] sicat Gml. m1. av secutus GmZMNPmlTav secus Gml uirtutes GMm2 t habes scriptum: certamen certaui, cursum consummaui; reposita est mihi corona iustitiae.

non enim arrogans usurpatio, sed fidelis, quia uerum deum non posse fallere confitetur. ideoque admonet et Dauid dicens, ut meminerit dominus uerbi sui, quo nos ad sperandum prouocat, ut terrenis renuntiemus, inhaereamus caelestibus.

Dicit ergo Dauid: \'certamen certatus sum; brauium peto uerbi tui quod promisisti mihi. memor esto promissorum tuorum quae spopondisti seruo tuo. non usurpatorie speraui, quae ut sperarem ipse fecisti. seruus sum, expecto alimentum a domino; miles sum, exigo ab imperatore stipendium; uocatus sum, postulo ab inuitante promissum\'. uerecunde autem auctoritatem suae fidei temperauit dicendo se seruum, quia oculi seruorum in manibus dominorum suorum. haec ex persona Dauid propria bene prompta sunt.

Ceterum si quis informationem cuiusque hominis considerat, potest leuitis communia promissa librare, sicut habes: date Leui uiros eius, date Leui manifestos eius; potest etiam populi credentis electis adloquium istud aptare, cui per typum Ioseph primo in tribum eius nominis, deinde per tribum in primae electionis heredes transfusa est diuina promissio, dicente Moyse: primogenitus tauri decus eius. cornua unicornui cornua eius; in ipsis gentes uentilabit simul usque ad summitatem terrae; unicum enim uerbum dei hoc prophetatur oraculo toto per gentes orbe 1 II Tim. 4, 7—8 13 Ps. 122, 2 l7*Dent. 33, 8 22*Deut. 33,17 1 certanien] add. bonum Oav consummaui] add. de cetero 0 2 non] add. est Gm2av 4 ammonet MNO 5 uerbi sui dominus M qui MNml 7 certamen] certaui codd. praeter A certatus sum otn. 0 8 uerbi tui om. MmlNT 11 postnlo] apostolns codd. praeter G, Qm. 0 promissum] add. posco AMNPRT postulo 0 15 promta AOP propinata JINT 16 inforni- cationem MmlN 19 popnli Gm20v populis cet. credentis Gv, om. Reredentibus eel, add. potest etiam populis AMNOPT eloquium 0 aptari Gm2MNOTv optari a, add. potest et surrecturae ecclesiae conuenienter aptari Gm2Tm2a 20 in tribn b ex suis eodd., correxi in typo mei aμ alt. tribuum a 22 unicornui cornua v rinocerotiscornuaMm2N,om.cet.a 23 eius] illiusN, add. cornua rino- cerotis Gm2Tm2 uentilauit NPml 25 totu Mml totum NPT per om. R orbem N PT fundentum 0 LXII. Ambros. Pais 5. Petsebenig-. 9 fundendum. hoc ergo surrecturae ecclesiae promissum Dauid uerecundus sui, inpatiens uero communis profectus morantis exigere uidetur.

Et addidit: haec e c me consolata est in humilitate mea, quoniam uerbum tuum uiuificauit me. haec est spes, haec, quae uerbo tuo obuenit mihi, consolata est me, ut tolerarem acerba praesentium, dum facit et fidere futuris. quomodo nos consoletur, accipe: quis nos separabit, inquit, a dilectione Christi? tribulatio an angustia an persecutio an fames an periculum an gladius? sicut scriptum est, quia propter te morti tradimur tota die;

aestimati sumus ut oues occisionis. et qua ratione illa patienter tolerari possint, addidit: sed in his omnibus superamus propter eum qui nos dilexit. ergo si quis uult aduersa superare, si est persecutio, si est periculum, si mors, si aegritudo grauis, si incursus latronum, si facultatum proscriptio, si quicquid eorum quae putantur in isto aduersa saeculo, facile superantur, si sit spes quae consoletur. nam etsi illa acciderint, tamen grauia esse non possunt dicenti: existimo enim quod indignae sint passiones huius temporis ad futuram gloriam. quisquis enim meliora sperat, numquam leuioribus frangitur.

In tempore igitur humilitatis nostrae spes consolatoria est quae non confundit; tempus autem temptationum tempus humilitatis animae nostrae arbitror. humiliatur enim nostra anima, dum

traditur temptatori duris examinanda laboribus, ut luctetur et certet, congressum contrariae experiens potestatis. sed in his 3*Ps. 118, 50 7*Rom. 8, 36—36 12*Rom. 8, 37 -19*Rom. 8, 18 22 cf. Rom. 5, 5 6 facitj fecit Oml, add. dum facit hoc, sed del. G, deinde add. Paulus contra nomen. non habet spei consolationem: dum patitur pro nomine. haurit spem de consolatione Gm2Tm2av fidere scripn fideles AOR fidelis Gm2MNP Tav fideiibus Ginl futuris Gml P futuros AORa futurus MNT factus Gm2v i separauit aPml, add. a caritate MN a dilectione om. MN 9 persequutio AR famis J. 10 morti tradimur] mortificamur 0 14 dilexit nos 0 eos dflexita superarel toUerare O 16 quidquid v 19 sunt GNPR 24 anima nostra MNav 25 trahitur AmlR certet] exereet a 26 congressu NmlT congressus Nm2 temptationibus uiuificatur alloquio dei; haec est enim animae nostrae uitalis substantia, qua alitur et pascitur et gubernatur, nec quicquam est aliud quod uiuere faciat rationabilem animam quam alloquium dei. sicut enim augetur sermo dei in anima nostra, dum suscipitur, dum intellegitur, dum conprehenditur, ita etiam uita eius augetur, et quemadmodum e contrario alloquium dei deficit in anima nostra, ita et incurrit eius uita defectum.

itaque ut conexio ista animae et corporis nostri spiritu uitali animatur atque alitur et tenetur, ita uerbo dei et spiritali gratia anima nostra uiuificatur. unde omni genere studere debemus, ut reliqua omnia posthabentes congregemus nobis alloquia dei et congeramus in principale nostrum, in sensus, in sollicitudines, considerationes actusque nostros, ut alloquiis scripturarum facta nostra conueniant nec a serie praeceptorum caelestium actus noster discordare uideatur, quo possimus et nos dicere, quoniam eloquium tuum uiuificauit nos.

Tertius uersus est: superbi inique agebant n nimis, a lege e aut e m tua non de cl i n a u i. maximum peccatum in homine superbia est, quandoquidem inde manauit nostri origo delicti. hoc telo nos primum diabolus uulnerauit et perculit. nam nisi homo serpentis persuasione deceptus sicut deus esse uoluisset et uerum falsumque cognoscere, quod penitus discernere humana fragilitate non poterat ideoque quid sequeretur acceperat, ne temeraria usurpatione de illa paradisi sede decideret, nisi, inquam, homo suis non contentus finibus interdicta temerasset, numquam feralis culpae ad nos transisset hereditas. et quid de homine dicam ?

ipse diabolus per superbiam naturae suae amisit gratiam. denique dum dicit: ponam thronum meum super nubes et ero similis altissimo, consortiis excidit angelorum; 14 cf. Ps. 118. 50 16*Ps. 118, 51 20 cf. Gen. 3- 5 27*Esai. 14. 13. 14 2 qualiter P qua alatur Rml alt. et om. a quidquam vest om. M aliud est Av 3 facit MNmlT 7 uitae MmlNP et om. 0 9 dei om. P 11 nobis] inc. alt. fragm. Cantabrigiense (= C) congregamus Cml congregemus MNT 13 ne 0 14 nostn-uideantur Ov 16 est] add. III R 17 maximum] add. enim N 20 oecasione 0 22 quod GMNPv 23 sede CO amoenitate Am2Gm2MT patria Nm2 felicitate 00, om. cet. 25 ferales Cml et om. a 26 suae naturae 0 ammisit C 27 nubes] aquilonem 0 28 a consoreus 0 9* cuius criminis digna mercede damnatus hominem sibi participem requisiuit, in quem consortium suae transfunderetur offensae.

Quid igitur hoc peccato potest esse deterius, quod a dei coepit iniuria ? ideoque et scriptura dicit: dominus superbis resistit. tamquam suae contumeliae propulsator ueluti quoddam suscipit aduersus superbiam speciale certamen, tamquam dicat: \'meus iste aduersarius est, qui me lacessit;

mihi debetur ista congressio\'. unde et apostolus multiplicis culpae materiam esse superbiam declarauit dicens de haeretico, quia ei quae secundum pietatem est doctrinae non adquiescit, superbit nihil sciens, sed languescens circa quaestiones et pugnas uerborum, ex quibus oriuntur inuidiae, contentiones, sacrilegia, suspiciones malae, conflictationes hominum mente corruptorum et

a ueritate alienorum, existimantium quae stum esse pietatem. quantorum itaque expressit causam esse delictorum superbiam! unde Dauid commendare uolens deuotionem suam nulla superborum iniquitate adtemptatam ait: superbi inique agebant nimis. non solum iniquitatem agentium, sed etiam nimiam iniquitatem pariter declarauit, quae conueniret superbis. quorum ne aliquo temptaretur contagio, audi alibi dicentem: superbo oculo et insatiabili corde, cum hoc non edebam.

Itaque quoniam, quanta uis mali in superbia esset, expresserat, quemadmodum uinceretur debuit nos docere meritoque quasi bonus doctor demonstrat remedium qui exaggerauit uenenum. audi ergo, quomodo excludas uirus superbiae: a lege, inquit, tua non declinaui. lex igitur dei sola potest superbiae uirus 4*Prou. 3. 34. Iac. 4, 6. I Petii 5, 5 9*1 Tim. 6. 3—5 18*Ps. 118, 51 22 Ps. 100.5 27 Ps. 118. 51 2 transfnnderet AMOav 3 esse deterius potest 0 4 et om. COav 6 soscepit Gav 8 materiem a 9 quia] qui 0 10 non adquiescit GmZTv, post est add. MN, om. cet. a 12 contentiones inuidiae 0 18 nonnulla a adtemptatus Mm2N adtentatas T 20 etiam m. AR 21 conuenerit AMNP 26 exagerauit CGMm1R 27 excludat (ex-it) 0 niris C inquit) antem P 28 uires Cm1 hebetare, quae informauit uirum deuotioni deditum, quali se regere debeat cautione.

multi enim non solum alieni a fide, sed etiam qui uidentur non mediocria scripturarum praecepta gustasse, temptari solent prosperis superborum processibus, uidentes eos, qui praeuaricantur legem, impietatis arbitros, adrogantes, contemptores fidelium, extollentes se aduersus eos, qui humiliant cor suum secundum timorem dei et praecepta caelestia, abundare in hoc saeculo diuitiis praeconio honoribus potestatibus eisque, quo grauiora commiserint, eo affluentiores successus commodorum saecularium secundare, contra autem iustos uiros plerumque laborare inopia, amissionibus filiorum, sterilitatibus coniugum, quo exagitati atque turbati sensum mentis inclinent, ut putent dei in hoc quoddam errare iudicium, non tenentes caput ueritatis, quo euidentissime conprehenditur non in hoc saeculo, sed in futuro repositam nostrorum remunerationem esse meritorum.

Sed paucorum est istud aduertere. denique in principiis etiam Dauid ipse temptatus est, sicut habes scriptum: ecce ipsi peccatores et a bundantes in saeculo obtinuerunt diuitias. et dixi: numquid sine causa iustificaui cor meum et laui inter innocentes manus meas et fui flagellatus tota die? igitur et nostrum unusquisque, qui perfecti non sumus, haec uidens dicit: ubi est prouidentia dei, ubi iustitia ?

superbus iste abundat, adrogans iste locupletatur, impius iste beatus et potens est, iustus autem ille uides quemadmodum iacet deiectus atque defectus, quemadmodum ipso uictu indiget; adficitur contumeliis ab isto impio, ab 12 cf. Col. 2, 19 17*Ps. 72, 12—14 2 cautione] deuotione 3INT 5 contentores C 7 domini M habundare CORm2 praeconiis Tm2a 8 conmisenint C 9 af(aff-O R)luentioris OPmlR affluentioribus successibus a 11 sterelitatibus CJIR quo] co (c s. ras.) C 12 inclinant a quodam CAOa quodammodo Mv tenentis Pml 13 capud C euidentissime] add. comprehendentissimeque MNmlT conprehendentissime P conprehendissime Rml 17 dauid etiam 0 18 habundantes CMNOPmlR 19 nuquid C 21 die] add. ita Cav 22 unusquisque nostrum AOR 23 est om. M habundat CGM PR 24 potens] potest Gml 25 uidens Cm1Mml defectus] despectus a, add. est MNPRTa 26 uicto Cml isto insolente conculcatur, excluditur;. non mediocris utique ista temptatio est, nisi ad ea quae sunt uentura prospicias. nisi praeceptis plenius caelestibus instruaris.

Denique et Dauid putabat se ante haec cognoscere, sed nesciebat et ideo anxius fluctuanti animo laborabat. unde ait: et aestimabam me scire hoc; labor est ante me, donec ingrediar in sanctuarium dei et intellegam in nouissimis, in quibus per id, quod se extulerunt superbi, uidit prophetico spiritu deiectiores fore et ait: quomodo facti sunt in desolationem? subito defecerunt et

exterminati sunt propter iniquitatem suam sicut somnium exsurgentis. cognouit igitur impiorum successus in hoc saeculo somnii esse similes, non ueritatis, quorum emolumenta tamdiu uidentur esse dum dormiunt. ubi edormierint somnium suum, qui uidebantur sibi potare iam sitiunt, qui epula-

bantur esuriunt, nihil solidum ex isto somnio perfectumque referentes. et bene somnium dormiunt saeculares uiri, qui, licet saeculo uigilent, deo dormiunt, de quibus bene sanctus Iob, qui eorum ante afluentiam mirabatur, ait, quia sicut paleae iactantur a uento et sicut puluis turbine dissipantur; moriuntur autem

cum amaritudine animae suae, nihil manducantes nihilque boni habentes. iustus autem habens bonae fiduciam conscientiae in suis magis nouissimis gratulatur et se uitae huius exitu a laboribus intellegit liberari mercedemque boni operis et factorum requirit dicens: reposita est mihi iustitiae corona, quam reddet mihi dominus in illa die, iustus iudex, non solum autem mihi, sed etiam his qui diligunt aduentum eius. 5*Ps.72.16-17 9*Ps. 72.19—20 19 cf, Hiob 21.18.25 25*IITim.4, 8 1 istojipsoC itaa temptatioistaMN 2 alt.nisi]add.inMNT 7 intrem M 8 nouissimis] add. eorum JLVT 9 profetico C 10 sunt om. GMNPRa desolatione C 12 somnum MNPmlRml exargentis CMOa 13 somnioueritati 0 15 somnum MNOPRTa ukdebatur ARml 16 somno CPtnl 17 somnum CMNOT 18 anteaa 19 afluentiam sic Cm1R2 fluentiama 20 tvurbidine GPmlR disaipatur AM 23 si Cm2PR 24 -que om. A 25 corona iustitiae GJlau 27 etiam] et Ov illis AOR iis v

Sed hoc ille ait, qui poterat dicere: a lege autem tua non declinaui, in quo non solum boni operis elucet gratia, sed etiam intimae puritas conscientiae. lex enim non solum agendi munus informat, uerum etiam secretae mundat mentis affectum. non enim solum in operibus, sed etiam in ipsis occultis secundum legem domino militamus, quia lex dicit: non fiat uerbum iniustitia occulta in corde tuo, ut non solum nihil opere factisque delinquas, cum superbos uideris gloriari, nec sermone labaris, sed ne in corde quidem intimo, dum de dei iudicio disceptas, contrahas iniquitatis offensam, quae quo putatur occultior eo frequentior esse consueuit, quia tuto putat unusquisque quod huiusmodi disceptationes uelut saeptus uisceribus suis conscientiae suae credat, cum ipse sui accusator die iudicii sit futurus, qua reuelantur cordis abscondita, testimonium perhibente conscientia accusationibus nostris.

Cuiusmodi igitur sit propositum uiri sancti, hoc euidentius loco exponitur. primum enim memor esse debet promissorum caelestium, secundum quae uiuentibus merces statuta debetur. deinde aliud propositum uiri sancti est, ut, etiamsi in periculis et aduersis positus sit, spe tamen, quam hausit ex serie scripturarum, se debeat consolari.

tertium propositum, ut, etsi impios et sacrilegos uideat et superbos inique agentes abundare diuitiis in hoc saeculo, non quasi incredulus declinet a lege, sed in eius semitis perseueret et effugiat superborum contagia. contaminat enim omnis inmundus, inmundus autem superbus, de quo scriptum est: in munda ante deum omnis tumiditas cordis.

Quartum propositum uiri, ut memor sit iudiciorum caelestium, sicut Dauid adserit, qui dicebat: memor fui iudi- lPs. 118,51 6*Deut. 15; 9 13cf. Rom. 2,15-16 25 Prou. 16.6 (5) 28*Ps. 118,52 1 dicere] desinit C 2 elueit Pml 3 conscientia Pm2 4 emundat av 5 solum enim MN occultis] add. iu quibus MNPBT 6deo O 91eueris Pml in om.MN quidem] quod in O dumdeJcumO de om. N lOdisceptesO 11 tuto] puto codd. praeter O. del. P, add. uiri sancti hoc esse propositum quo Gm2Tm2 12 huiusmodi disceptationes Ov huius disceptationecef. a septuseotW. av 13 in die Ov diei P qua scripsi quia Codd. av 14 testimonio AGPml Rml 16 sit oni. O 17 debet esse memor MN 18 secundo Ov nidentibus A 20 propositus T 22 habundare OMPml 23 incredulis Pml fugiat av 24 contaminatur 0 25 inmundus GOav inmundas Pml, add. est MNT 26 tumidi GOav 27 oiri] add. sancti Ov ciorum tuorum quae a saeculo sunt et me consolatus su m. nisi enim unusquisque legis instructus et formatus exemplis credat semper uera esse dei iudicia, cito declinat a lege. qui autem praeterita repetit exempla et colligit seriem uetustatis,

cognoscit, quod neque peccator poenam suae improbitatis euadat neque iustus aequitatis suae praemiis defraudetur. retexit enim animo, quod ab initio Adam propter mandati caelestis praeuaricationem de paradisi eiectus sit incolatu et Cain parricidalis sceleris pretium diuinae sententiae auctoritate damnatus exsoluerit, quod Enoch propter deuotionem raptus ad caelum terrenae malitiae uirus euaserit, quod Noe propter iustitiam diluuii uictor generis factus superstes humani sit, quod Abraham propter fidem seminarium posteritatis suae toto orbe diffuderit, quod Israel propter laborum tolerantiam populum credentium proprii nominis signaculo consecrauerit, quod ipse Dauid propter mansuetudinem regali honore donatus senioribus fratribus antelatus sit, quod Helias propter zelum dei curru eleuatus in aerem caelestis sedis hospitium noui generis adquisierit incolatu.

Haec qui nouit retexere, habet unde gratiam suae consolationis adquirat, et contra qui non nouit, non habet unde consoletur. quapropter custodiamus iudicia dei, quia iudicia dei uera sunt, sicut habes: iudicia dei uera, iustificata in semet ipsa, desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum et dulciora super mel et fauum.

etenim seruus tuus custodit ea. custodienti igitur dulcia sunt diuina iudicia, neglegenti autem ea amara esse non dubium 7 cf. Gen. 3, 24 8 ct. Gen. 4,11—12 10 cf. Gen. 5, 24. Sap. 4, 11 11 cf. Gen. 6, 9 sqq. 12 cf. Gen. 22, 17—18 13 cf. Gen. 32, 28 15 ct I Reg. 16, 11 sqq. 16 cf. IV Reg. 2,11 22*Ps. 18,10—12 1 me om. N 2 informatas Ov 3 exemplo G, add. plus codd. praeter 0 4 exempla et scripsi eximit ARm2 exemit Rml et eximit Pm2 ex semit Ptnl ex semet Mm1NT et exsemet Mm2v et ex semet ipso (ipsomS) 0 et semperGa 6 defrudetur Mml pretexit 0 8 paradysi AMN erectas « chain AR kain M caim O parieidalis a 9 exoluerit a 10 uirus malitiae M 12 sit om. MN 13 israhel P 16 datos R 17 curru] add. igneo Gm2 Tm2 18 incolatum R 20 e contra MNOa qui non nouit-21 custodiamus iudicia . dei Tm2a,om. cet. v 21 alt. dei iudicia O sunt-22 uera om.a 24pretiosum]aid. multum MNO est, quia aduertit in obprobrii turpitudine peccatorum propositum sibi diuinae euentum esse sententiae. qui autem bene sibi conscius est, non turbatur utique dic-ens: heredes sumus dei, coheredes autem Christi, si tamen conpatiamur ut et simul glorificemur.

Sed quis nostrum huiusmodi, ut se diuinorum iudiciorum serie consoletur ? terribilia sunt peccatoribus etiam humana iudicia; quanto magis diuina formidini sunt! denique ut hoc illa quae aeterna sunt colligamus exemplo, uidemus in hoc saeculo innocentes laetos ad iudicium festinare, odisse moras, celeritatem affectare iudicii, reos autem refugere et pauere, differre, uitare, maestificari denique, cum diem iudicii audierint constitutum. beatus itaque ille qui illud caeleste iudicium laetus expectat; scit enim sibi regnum caelorum, angelorum consortium, coronam quoque bonorum repositam esse meritorum.

Consideremus nunc, quod sit aliud propositum uiri sancti; et ex sequentibus aestimemus. pu- sillan i m i tas, inquit, d detinuit me a peccatoribus der elinquentibus l legem tuam. non est hoc commune cum multis. nam plurimorum est contristari, si quam ab aliquo patiantur iniuriam, si laesi, si adpetiti, si decolorati sint; nostra enim causa nos infirmiores, fraudi nobis aliquos dolemus fuisse.

at uero qui fortior est, non propriam contumeliam dolet, sed aliena peccata et in sua iniuria lapsum alterius ingemescit et causam se fuisse deplorat laedentis erroris. exemplum accipe apostolicum. Paulus enim in peccato flebat alieno, sicut ait ipse: nam ex multa tribulatione et angustia cordis scripsi uobis per multas lacrimas, et cum ipse contristaretur, eos ipsos quos arguebat contristari nolebat. denique addidit:

non ut contristemini, sed ut 3*Rom, 8,17 17*Ps. 118, 53 26 II Cor. 2, 4 29*11 Cor. 2, 4 1 quia] add. non a aduertent G aduertet PR obprobrio in 0 peccator 4 codd. apud b 2 qui—5 glorificemur am. N 6 sed] si 0 huiusmodi] add. est 0 habet gratiam Tm2 ut del. R 7 peccatoribus Otn. MN T 8 formidinis MNT quae] aM. uere Ov 9 uideamus JfNT 10 iudicia MN 11 fugere 0 uitare] add. iurare a 17 et om. A ex om. N inquid Mm2, om. Mm1NPT detenuit GRml tenuit MNPT 18 a] pro MNPT 21 decolerati GJJN causa] add. est GmlNav 24 ingemiseit AOPm2 Rm2av errore a 26 ipse ait av 28 tristaretur a contristare MNOPm1 sciatis quam caritatem habeo in uobis abundantius. contristari enim uolebat usque ad paenitentiam lapsos, non usque ad maestitiam profundiorem, tantum ut eorum qui arguebantur maestitia gaudium fieret arguenti. unde ait: si enim ego

c-ontristo uos, quis est qui me laetificet nisi qui contristatur ex me? arguit itaque, ut alleuet diuturnitatem maestitiae, quo paenitentia fieret in salutem; damnat ut absoluat, excludit ut recipiat, non ignoscit ut liberet. ideo talis Paulus, qui bene peritus in lege cognouerat praeceptum dicentis: pusil- lanimitas detinuit me a peccatoribus derelinquentibus legem tuam.

Dolebat Dauid, non quia contemnebatur, non quia adpetebatur ipse, sed quia lex dei relinquebatur, et eorum qui hoc faciebant damnum dolebat, quod perirent deo. sicut bonus pater in frenesi constituti filii, cum ab eo maledicatur, uerberetur, adficiatur iniuriis, non suam, sed aegroti deflet aerumnam et contumeliam dolet, non quo sibi sit inrogata, sed quia per furorem quid faciat aeger ignorat, ita uir bonus, cum uidet peccatorem non reuereri, non honorare etiam canos; senioris, quo praesente aliquid faciat indignum, non agnoscere quadam peccandi insania, quam indecora et inhonesta committat, quasi moriturum dolet, quasi desperatum a medicis ingemescit et ut bonus medicus primo monet, deinde, etiamsi grauia patiatur, tamen, tamquam ille aegrum, etsi caedatur, sustinet, etsi maledicatur, non relinquit t\'t quicquid potest medicinae adhibere, non denegat nec tamquam contumacem deserit, sed tamquam bene de se meritum omni studio sanare contendit, exercens non solum artis peritiam, sed etiam mentis benignitatem.

Ita ergo etiam iustus et cum contemnitur a peccatore, non auertitur, et cum laeditur, furoris illud putat esse, non inprobitatis, 4*11 Cor. 2, 2 9*Ps. 118, 53 2 eontristare MN PRm1 3 at] add. ex MNT 4 gaudio P 5 qais] et quis 0 6 diuturnitate A. 8 tales MNPmlRT 9 quia Ov (non a) 10 detennit MN Pml 12 Dauid om. MNT ipse appetebatur av 14 fer- nesi N 17 quo] quod ab facit V aeger ignorat om- N 18 etiam om. MmlN 19 senis 0 faciat aliquid av 20 peeeati 0 indecora] inhonora a 21 mgemiscit AGm2OPm2Rm2av 23 derelinquit OP 29 laeditar] maiedicitur P magisque uulneri eius medicinam adferre desiderat et conpatitur et dolet non propter se, sed propter illum, qui desperato laborat incommodo, et dicit hunc unum ex fratribus sic laborare, sic adfici, ut faciat mihi iniuriam, qui si agnosceret me honoraret utique, certe non laederet.

quid enim laesus est IneO facto, ut habeat laedentis affectum t quoniam ergo non subpetit causa laedendi, non potest culpa esse propositi. ergo, si iustus sum, adficior propter caritatem, propter dilectionem, propter ecclesiae damnum, propter corporis detrimentum. possum etiam illud dolere, quod, etiamsi ego laedentem non laeserim et non sim mihi conscius, quod eum in me aliquibus iniuriis excitauerim, tamen causa illi fuerim lapsus eius, quod innocentem laedendo delinquat, quod factus sim ei materia peccati.

Hoc ergo dolet Dauid et ideo dolet, quia, cum unum membrum patitur, et cetera membra conpatiuntur. ideo forte et illud positum est: iustus in exordio sermonis accusator est sui. nam etsi possit iustus habere in se quod accuset et iustus esse, quia nemo sine peccato praeter unum deum, et possit etiam peccator hoc ipso iustus esse, quia accusator est sui secundum illud: dic iniquitates tuas, ut iustificeris, attamen forsitan etiam aliquibus non uideatur absurdum, ut etiam de illo dictum sit, quod iustus sit qui se accusat pro alio, etiamsi in se nihil habeat quod accuset.

Quam igitur in his omnibus sancto Dauid uiri iusti prima persona conueniat, consideremus. accusauit se nullo accusante, peccatum confessus est proprium, quando percussus est corde, eo quod numerauerit plebem. qui et dixit ad dominum: peccaui, domine, quod fecerim hoc uerbum. et nunc, 13 cf. I Cor. 12, 26 15*Prou. 18, 17 19*Esai. 43, 26 26*11 Reg. 24,10 1 uulneris codd. praeter OPm2, a eumpatitnr OR 3 meo] in eo a 6 quoniam] cum OMNOPT ergo cum av laedentis AR 9 quod om. AMml NOPR 10 eum] ea AGNPR eam 3/ 11 fuerim illi 0 innocentemJ add. me a 12 sum 0 peccati materia JINP 13 danid dolet P 14 pr. et om. MNT 16 habere] add. nihil MNPR alt. iustus] add. non AMNPR 18 ipsum N 19 tamen 0 20 uidetur 0 eo 31 23 uiri om. Rml uiro iusto Mml iusti uiri Rm2 prima] superna G primatns Mm2 24 persona om. GMNPTa conueniant GPm2a 25 alt. est] add. in a 26 numerauit Oa qui et dixit] eum ita dicit 0 ..

domine, aufer iniquitatem serui tui, quod deliqui uehementer. itaque quamuis scriptura habeat, quod adposita est ira dei, ut irasceretur in Israel, quo regis prolapsio excusari uideretur, tamen, cum uidisset angelum qui stragem plebis efficiebat, percutientis ictui se ipsum obiecit dicens: ecce ego peccaui et ego pastor malignum feci, et hic grex quid fecit?

fiat manus tua in me et in domo patris m e i. quasi iustus ergo accusator sui in ipso sermonis exordio et peccatum suum agnouit et iniquitatem propriam confitendo iustificatus est in semet ipso. alibi quoque de Uriae morte coargutus a propheta ait: peccaui domino; cui responsum est propter paenitentiam ablatum a domino eius esse peccatum.

Item alio loco, cum Semei malediceret ei et lapidaret eum saeptum bellatoribus, per quos uindicare se posset, patienter ferebat, ne uerbo quidem referens contumeliam. quin etiam cum Abisai dux eius caput maledicentis uellet auferre, ait rex: quid mihi et tibi est, fili Saruiae? quod maledicit mihi.

dominus dixit ei maledicere Dauid. primum igitur culpam eius excusauit et causam ad domini retulit uoluntatem, secundo in suum meritum retorsit, ut non illum errasse, sed se meruisse significaret, tertio maledictionem illius sibi non solum non nocere, sed etiam prodesse memorauit, sicut scriptum est: et dixit Dauid ad Abisai et ad omnes pueros eius: ecce filius meus, qui exiuit de semine meo, quaerit animam meam; quanto magis filius Ieminei!

granditer impetum infregit ultoris: quomodo enim maledictum 3 uf. I Par. 21, 7 5*11 Reg. 24,17 8 cf. Prou. 18, 17 11 II Reg. 12,13 16*11 Reg. 16, 10 22*11 Reg. 10, 11 1 aufers R 3 israhel P quod MNOTa prolapso GNm1Pm1Rm1T prolapsum A m2a prolapsus Oprolapsu Pm2 Rm2 excusare codd. praeter R, a 4 nidetur AR 5 ictu Pml 6 malum 0 7 all. in om. JINP domum AMNOPRav 8 sui] add. fuk Ov sermonis exordio] initio sermonis MNT 10 uri ARml coarguitur JIml coarguitus NPT a om. MN 12 a domino ablatum MN 13 loco om. Mm1N eum] ei A 14 septum codd. bellatoribus] add. cum (eum JI) AGJINPRTa, del. M, exp. R quosdam T possit GPml 15 contumelias 0 abessai P abesai R Abessa v 16 eius cnn. 0 17 sarbiae P 1Seiot malediceretMNT 20 se om MmlN 21 tertio 0m. MN 23 abisam A abesaam P abesam R Abessa v 25 quanto-Ieminei om. AGm1MNO iemini G gemini a 26 grandem Ga fregit Gs extranei pro regis iniuria uindicaret. cum filii adhuc parricidium inultum maneret ? non utique extranei maledictum et filii parricidium aequa esset lance pensandum. et addidit: sine illum maledicere. quoniam dixit ii dominus, donec uideat humilitatem meam et retribuat mihi d dominus bona pro maledicto.

est et aliud iusti propositum longe omnibus perfectius et potentius, interuenire pro persequentibus, excusare peccantes, quod legimus in euangelio dicente domino Iesu, cum crucifixus esset a perfidis: pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt.

Liquet igitur his magisteriis doctrinae caelestis, quod iustus se ac-cusare malit quam alium deformare. denique de Ioseph, cui desponsata erat Maria mater domini, scriptum est quod, cum eam grauem utero uidisset, cum esset iustus, noluit eam traducere, et utique nullum adhuc audierat oraculum.

ita non solum ab ultionis atrocitate, sed etiam ab accusationis seueritate iusti aliena persona est potiusque ducit suam remissionem accusari, quod non uindicauerit, quam alienum crimen urgere. sed dices: \'quomodo dixit ipse Dauid: laetabitur iustus, cum uiderit uindictam impiorum? mihi uidetur, quia laetetur quod ipse euaserit, non quia impii puniantur. quaeramus aliud iusti propositum ex sequentibus.

Itaque dicit: cantabiles mihi er ant iustif icationes tuae in loco seueritate s meae. merito peregrinationibus non frangebatur, superbos declinabat eorumque prosperis successibus non mouebatur, consolabatur se in iudiciis caelestibus, angebatur in alienis peccatis, quia cantabiles habebat iustificationes dei. quae enim bene tenemus cantare consueuimus 3 aequa lance pensandum] cf. Plin. Nat. hist. 7, 7, 5 *II Reg. 16, 11-12 9 Luc. 23,34 13 cf. Matth. 1,19 19«Ps. 57,11 23 Ps. 118, 54 26 cf. Ps. 118,52 3 lance pensandum esset 0 4 illi dixit A õ retribuit Bml 7 pro persequentibus post peccantes ir. 0 8 et excusare Oav 9 perfidisj add. indaeis MNPT ignosce AR, ef. p. 45, 7 11 magisterii AR 12 aliunde formare P iosep MN 13 domini] add. sicut R 16 persona iusti aliena v 17 suam ducit MN uindicauerit ed. Romaria indicauerit Ov indicauerit eet. a 18 urguere GMNPR arguere Ta 21 iusti om. GMNOPRa 23 ita AO 25 peregrinantibus

et quae cantantur melius nostris adhaerent sensibus. non enim perfunctorie transeamus quae legimus, ut tunc tantum, cum legimus ea, in memoriam eorum redire uideamur, sed etiam, cum abest codex manibus, tamquam animantia, quae probantur et munda habentur in lege, etiam quando non pascuntur ruminare consuerunt, ex semet ipsis alimenta sibi recondita proferentia, ita et nos de nostrae me-

moriae thesauro, de interioribus nostris ruminandum nobis pabulum spiritale promamus. hymni nobis, canticum nobis, psalmi nobis iustificationes domini sint. psallamus spiritu, psallamus et mente, ne, si obliti fuerimus. in tempore necessitatis dicatur unicuique nostrum: abiecisti sermones meos post te.

Ideoque. ut expelleretur et eliminaretur obliuio a domo sancta sua, cantatores sibi fecit uerus Salomon, qui toto spiritu inquirendae cognitioni diuinitatis intenderent, ne psallentes deessent ecclesiae suae, quorum cantu nequam spiritus fugaretur, sicut Dauid sancti docemur exemplo, quo psallente malus ille spiritus expellebatur, qui Saul regis corda uexabat.

prophetae quoque, ut prophetarent, psallendi peritum iubebant psallere, quo suaui inuitata dulcedine spiritalis infunderetur gratia. et in euangelio legimus in domo patris illius filium recuperantis percrepuisse symphoniam, qua epulantes delectabantur fideles, perfidus autem inpatienter audiebat. dulcis igitur est cantilena quae non corpus effeminat. sed mentem animumque confirmat. ideoque canticum dicitur domini testamentum, quia

remissionem omnium peccatorum dominique iustitias in scripturis euangelii suaui mentis exultatione concinimus. ipse quoque dominus non dedignatus est dicere: cantauimus uobis et non 4 cf. Leu. 11 scf. Eph.5, 19 9 ct I Cor. 14,15 ll*Ps. 49,17 13 cf. II Par. 5, 12 16 cf. I Reg. 16, 23 17 cf. IY Reg. 3, 14 sqq. 19 cf. Luc. 15, 25 26 Luc. 7, 32 3 sod] si Gml adest GmlP 5 quando Ov curando Gtnl currendo cet. com a sed ruminare ANPT consueuerunt Av 6 proferentes AGMNPRa 7 pabulum] parabolam Gml 8 promanus ARml 9 sil cum a 10 necessi- t A tatis tempore M dicamur AmlR nostram om. MN 11 post te - cap. 3i. 2 dixerit ergo circum desunt in 4 12 expelieret Gb eliminaret GPb elimaretur OR obiiuia GPb 13 fecit] ndd. rex a solomon R inquireado Ga anquirendae Pm] 14 cognitionem Ga 15 spiritns nequam M 17 uersabat O 20 praecrepuisse b 22 est om. Ga qua R effeminatur PmlR 24 remissionem] remissio est MNPm2T dominique] deuique MNPT saltastis. cantauit nobis in euangelio ueniam delictorum, debuerunt Iudaei mentem adtollere non histrionico corporis motu, sed sancto spiritu, non fecerunt; ideo reprehenduntur.

Sed etiam et corporis saltatio in honore dei laudabilis habetur. denique saltauit Dauid ante aream domini et uidit eum Melchol filia Saul saltantem et percutientem in organis harmonizatis in ronspec-tu domini et ait ad eum, posteaquam se domum recepit: quid utique honorificatus est rex Israel, quia denudatus est hodie in oculis puellarum suarum ancillarum sicut unus ex saltatoribus?

et dixit Dauid ad Melchol in conspectu domini: benedictus dominus qui elegit me super patrem tuum et super omnem domum illius constituere in principem super plebem suam Israel; et ludam in conspectu domini et denudabor adhuc sic et ero nugas in conspectu tuo et cum puellis cum quibus dixisti me nudatum glorificabor.

et Melchol, inquit, filiae Saul non erat filius usque in diem mortis eius. euidens itaque exemplum, quod et propheta, qui et percutiebat in organis et saltauit ante arcam domini, iustificatus est et illa, quae reprehendit eum, sterilitate damnata est.

Sed non satis est ut aliquis c-antabiles habeat iustificationes dei, nisi terrenarum exeat seruitio sollicitudinum. ideoque addidit: in loco peregrinationis meae. conuenit sibi, siquidem 6 cf. II Reg. 6, 14 7*11 Reg. 6, 20-23 25 Ps. 118, 54 def. A 3 spiritu] add. sed quia MNP 4 et om. Ga honorem GOav j archam MOm2R eum post saltantem ir. a melchol Pml michol eel. (av) 6 har- monizatis μ ex cod. Remig. amizatis GmlMmiPmlRmlTml ormizotis, add. id est de ormonte factis Gm2 armizatis Mm20Rm2 ormizatis mg. MNTm2, add. de ormonte factis N armigatis Pm2 ferro ligatis mg. T armzatis a 8.14 israhel P 11 michol codd. praeter P, item lin. 18; add. saltabo ed. Romana, post domini add. Engelbreeht 12 elegit me om. N 13 iliius] add. uoluit a me constituere Nm2 in om. MmlN 14 suam om. a et ludam Ballerinii eodd. etiuda AGMOPRa et iudam JVT (μ), add saltabo fi et ludam: et ludam b 16 nugax Ov (tum a) conspectu tuo] conspectuo G 17 duxisti A* nudatus MmlP nudatas N 19 in] ad MNP 20 quod] quo Tm2 et (past qui) om. MNOv 21 archam R sterelitate Rml 24 exuat MOR v, add. se Ot. seruitio] se uitio R, ef. p. -56,25 et alibi ait: aduena ego sum in terra hac. unde et apostolus non uult nos in domo dei fideique uocatione aduenas esse atque peregrinos, sed ciues sanctorum et domesticos dei. qui enim domesticus est dei, exul est mundo, qui conuersatur in caelestibus, peregrinus est terris. peregrinabantur in hoc mundo Hebraei, naturam incendii non sentientes; cantabiles habebant iustificationes dei, cum hymnum deo de creaturarum laudatione cantarent.

Denique qui cantat uacuus est et diuersarum cogitationum curas relegat, sequestrat auaritiam et non solum corporis uoce, sed etiam mentis uiuacitate se mulcet. non enim tamquam maestus inopiae sollicitudine, sed tamquam liber ab omnibus corporalium affectibus passionum canebat idem propheta: psallam tibi, deus, in cithara, sanctus Israel. gaudebunt

1abia mea cum cantauero tibi, et anima mea quam redemisti. cantabat haec laetus, tamquam his melioribus epulis pasceretur; epulabatur enim animus piae deuotionis alimento. non solum itaque hymni et psalmi, sed etiam legis praecepta cantabilia sanctis sunt. denique cantabat Moyses, qui legem accepit, cum praetergressus pedibus mare seruati populi ductor iustificationes domini praedicaret.

Superest adhuc propositum egregium uiri iusti, quia omni tempore circa dei laudes esse debet intentus, non solum die, sed etiam nocte. ideo addidit: memor fui nocte nominis tui, domine, et custodiui legem tuam. uideamus, si et ille memor est, qui uocat dominum uerbo, non custodit autem mandata diuina. de quo satis dictum est, quia non quicumque dicit \'domine domine\' acceptus est Christo, sed qui operibus l*Ps. 38,13 2 cf. Eph. 2,19 5.7 cf. Dan. 3, 24 sqq. 6 cf. Ps. 118,54 12*Ps. 70, 22—23 18 cf. Ex. 15 23 Ps. 118. 55 26 cf. Matth. 7. 21 deft A 1 sum ego GNPav 2 deuotione G 3 atque] et Gav 4 dei est GMNPav 5 Hebraei] add. id est tres pueri NPTa 7 ymnum 0 8 deinde GNOPav 9 culpas a religat GOa, add. id est abicit MNP et om. GblNP uoce corporis M uoeem NTa 10 mentis] add. suae a uanitate ex uacitate G uanitates emulcet a 13 deus om. N a eythara MN R, add. deus MN israhel P 17 ynmi MNO etiam] et MN 18 cantauit GMNTa 22 laudem MNT debet esse 0 23 ideoque av in noete MN 25 uoeat] custodit 0 26 maudata] uerba M dictum est satis av 27 dixerit MNT Christo om. a bonis fidelem suum probare potuerit affectum. fides ergo, probitas, innocentia memorem probant. quod autem ait: memor fui nominis tui, plena deuotio est, quia nemo dicit dominum Iesum nisi in spiritu sancto. hoc nomen inuocetur diebus et noctibus, nullum tempus precandi uacuum sinat sancta deuotio praeterire.

Si studentes igitur doctrinis saecularibus perparum somno indulgent, quanto magis, qui deum cupiunt cognoscere, non debent somno corporis inpediri, nisi quantum naturae satis est! Dauid per singulas noctes lectum suum lacrimis diluebat, surgebat etiam noctis medio, ut domino confiteretur, et tu totam noctem sopori existimas deputandam ?

tunc magis tibi orandus est dominus, tunc praesidia postulanda, culpa cauenda, quando uidetur habere secretum ; tunc maxime, quando tenebrae in circuitu meo et parietes me operiunt, considerandum, quia deus omnia intuetur abscondita. ne dixeris ergo: \'circumfusus sum tenebris; quis me uidet et quem uereor saeptus parietibus et inclusus ?\', quia uultus domini super facientes mala.

deinde, si arbitmm non uides, te ipsum non uides, tuae conscientiae testimonium non uereris? nescis illam caliginem noctis non opertorium, sed incentiuum esse peccati? cum somno et cibo feruent corpora, tunc etiam mentis uigor sopore laxatur, somno resoluitur, tunc inrepit inpuri libido concubitus, tunc perturbatur cor, squalor inmunditiae non ueretur, castitatis puritas non consideratur, pudicitiae gloria non recensetur. nox erat, quando ludas prodidit, quando Petrus negauit.

Illo igitur praecipue tempore iustificationes dei animo retexendae sunt, relegenda mandata hortatoria, illa de castitate 2 Ps. 118. 55 3 cf. I Cor. 12, 3 9 cf. Ps. 6, 7 10 cf. Ps. 118, 62 14* Eccli. 23,18 (26 ) 17 ci. Eccli. 23, 18 (26) 18 Ps. 33, 17 1 effectum GmlPR 4 noctibus et diebus GJINP et] ac Oav 5 praedicandi MNTa 8 dominum Oml 10 deluebat Gml Pm2 11 etj ut Gml tuj ne* G ne a cum PR sopire Ginl 12 existimes a orandus est tibi 0 13 haberi Ov 16 dominus av -fusus] pergit A sum om. a 22 uigor mentis av lapsatur 0 23 squalore MNPR squaiorem Ta 24 ueretur] uidetnr Ov consideratus Rm1 28 retegenda. MNT LXII. Ambros. Pars 5. Petschenig. 10. praecepta non absint, ut his occupata mens flagrantiam libidinis. carnis restinguat ardorem. tene illud animo: lauabo per singulas noctes lectum meum. qui enim stupris deditus. flagitiis inuolutus est, non lauat per singulas noctes lectum suum.

nescit flere qui flenda committit et, cum sit ipse lacrimabilis, non habet poenae lacrimas suae. at ille, qui castigat corpus suum et sui sollicitus gubernator est atque ingemescens et dolens lapsus superioris offensam quaerit quomodo abluat fletibus paenitentiae. hic lauat per singulas noctes lectum suum. non dormiamus ergo totis noctibus, sed maximam partem earum lectioni et orationibus deputemus.

Audi ecclesiae uocem quaerentis etiam in noctibus Christum: in cubili, inquit, meo in noctibus quaesiui quem dilexit anima mea. accipe secundum litteram. quaesiuit in noctibus orando, deprecando, etiam lacrimis deplorando. quaesiuit in noctibus, quia posuit tenebras latibulum suum, ut quaerere eum sollicitius disceremus. quaesiuit igitur in prophetis ecclesia ex gentibus congregata, et ideo credidit. denique aduentus dominici testimonia de prophetis euangelistae Paulusque posuerunt, unde scriptum est.

Quia nox nocti indicat scientiam. quaesiuit in noctibus, in persecutionibus et aduersis, in tribulationibus et laboribus duris. nox est omnibus quibus non est perfecta securitas. unde ait dominus: ueniet nox, quando nemo potest operari. cum in hoc mundo sum, lux huius mundi sum. non ergo operemur in tenebris. si enim lucent opera nostra, non operamur in tenebris, sed in lumine dei; (in lumine dei) est cui adest Christus. 2 Ps. 6, 7 6 ci I Cor. 9, 27 13*Cant. 3, 1 16 Ps, 17, 12 20 Ps. 18, 3 83*Ioh. 9,4—5 26 cf. Matth. 5,16 1 ut om. v 2 restringat Oa 3 quis GMm2NOav deditus] add. est Rm2 4 est om. codd. praeter A, av non om. GMNOPRm1av meum Rml 6 suae lacximas MN 7 suis PmlR ingemiscens AMN0Pm2Rm2av 8 offensae v abluat] add. eam Mv fluctibus a 9 singulos Rml meum Rml 13 inquid J1 14 accipite T litteram] add. quia 0 quaesiuit— deplorando om. MmlNT 16 in om. N in tenebras Pm] 20 Paulusque] psalmisque a 23 caritas OT 24 nox O 27 sed in Iumine. dies est quibus_ adest Ohristus, nox est quibus se denegat Oav ait. in hunine dei addidi, om. codd. est om. AR, del. G cui] quibus AR

Non magnum igitur, si tunc domino gratias agas, quando in prosperis et secundis es, sed si tunc adhaereas Christo, quando te persecutor exagitat, quando aliqua procella perturbat. amisisti filium: in illo dolore, in illa nocte, in illa destitutione memento domini dei tui, ne quasi non exauditus ingratus sis et in tua praeuariceris aerumna. pulsus es in exilium: memento domini dei tui, ne patriae interdictae tibi caritatem deo praeferas.

alicuius dnutis oppressus potentia amisisti proprias facultates, indiges sumptu: memento domini dei tui, ne nox te egestatis abducat a deuotionis affectu. hoc est enim mandatum legis, ut in nocte magis quaeras, ut, quando magis exaudiaris a domino, et possis dicere: in tribulatione inuocaui dominum et exaudiuit me in latitudine.

Sed nec quaerere perfunctorie abundat ad gratiam, sed ut insistas et intendas muneri. denique ista uel ecclesia uel anima quae requisiuit in cubili, quaesiuit in noctibus, primo non inuenit, quia fortasse in cubili quaesiuit, sed posteaquam surrexit et abiit in ciuitatem — uide ne in illam ciuitatem, in quam dominus celebraturus pascha discipulos destinauit: ite in ciuitatem ad quendam —, posteaquam in foro, ut dixi, quaesiuit, ubi oleum uenditur, quod expectantes sponsum emere consuerunt, ubi ius, ubi leges.

si lex spiritalis, et forum est utique spiritale, ubi disputant periti legis aeternae, quod forum non litibus tumultuosum est, sed Christi tribunalibus gloriosum. ubi quaesiuit, inquam, in foro et post quaesiuit in plateis — de quibus hi, qui ad patris familias euangelici prandium conuenirent, colligebantur, qui uocati excusandum ab huiusmodi epulis non putarunt —, ll*Ps. 117, 5 16 cf. Oant. 3,1—2 19 Matth. 26, 18 21 ci. 3Iatth. 25, 9 22 cf. Rom. 7, 14 25 cf. Luc. 14, 21 1 ergo av sÎ-2 sed mi. X 7 neJ ut ne T interdictam J. tibi om. a 10 adfectu R in om. GMm1 queras magis 0 11 ut om. GMOav quando] tanto T 15 quae (quaere R) requisiuit uel ecclesia uel anima AOR 18 alt. in om. v illa, ciuitate AGOR qua GNOPTap, 19 destinauit] add. dicens av 20 quaesiuitJ add. inuenit quem dilexit Gm2 Tm2av 22 est om. N 23 periti] petrosi Gm1 piriti Pml petosi R leges R 24 est om. 0 tribulationibus 0 25 forom 0 26 conuenerunt A qm uocati om. 0 \' 27 excusandum] add. se v reputarunt Mm2Ta 10* posteaquam in foro, inquam, et plateis quaesiuit, inc-idit in eos, qui circumeunt ciuitatem, et tunc demum potuit inuenire quod quaesiuit, fortasse quod in tribulatione et metu posita magis inuenit gratiam.

denique in posterioribus ait: inuenerunt me qui circumeunt ciuitatem, tulerunt mihi pallium. habuit ergo certamen; sed qua ratione supra non tulerint pallium, haereo reperire, nisi forte quia ibi interrogasse se dixit: numquid quem dilexit anima mea uidistis? quae Christum loquebatur, nec exuta est pallio et quem quaerebat inuenit.

Disce, quemadmodum Christus quaeratur ab his utique, qui non perfunctorie quaerunt, uiolenter retinent, sicut ista, quae ait: tenui eum et non dimisi eum, fide inuenit, meditatione constrinxit. si bonos custodes accipimus, utique angeli sunt. qui ergo angelos transit, uerbum inuenit.

ideo non multum interualli fuit, cum transiuit ab his et inuenit Iesum. quomodo ergo infra tulerunt pallium, nisi forte quia processu operosae fidei ecclesia dum nudatur, a domino plus amatur, expolians se ueterem hominem, ut nouum induat, quem non operiunt indumenta, sed mentis secreta clarificant, aut quia amictum sapientiae saecularis ad Christum uentura deposuit? et Noe exutus est pallium, posteaquam coepit esse perfectior.

Simus ergo memores iustificationum caelestium, ut, dum t\'as secreta mentis uoce cantamus, memores simus in nocte nominis domini et dicamus, ut scriptum est: haec facta est mihi, quoniamiustificationes tuas exquisiui, hoc est: haec memoria facta est mihi, ut memor essem et in nocte nominis 4*t\'ant. 5, 7 7*Cant. 3, 3 12*(\'ant. 3, 4 14 cf. Cant. 3, 4 L7 cf. Col. 3, 9-10 20 cf. Gen. 9, 21 24*Ps. 118, 56 1 et] add. in 0 circueant a 2 quod om. « quaereret MST quaerit a 3 fortasse] add. eo v inueniat 0Mav 4 in] is A his GMNP om. a posterius GMNPRTa circueunt Om2a 6 tulenut 0 7 fortasse A ibi om. 0 se interrogasse iN interrogans (se om.) 0 10 quaerebatur AGR quaerebat M quaeratnr (guaeretur a) Christus av 11 quaerunt] add. sed v 13 accipiamus A accepimus a 14 ergo] uero a transiuit av 15 transiit 0 16 pallium om. P operosae (uel ostensae) quidam eodd. apud « opem (ope J) ae AGmlMmlRml operis sue Gm2Mm2Tm2 opem suae NPTml operum Rм2. oppressae Ov opere suae a 17 a domino ed. Romana et v dominus codJ. a 22 ut] et T 23 secreto ANOPT et uoce 0 24 dei 0 pr. est] add. VIII GMm1OR 25 esquisiuit O tui, non ebrietate sopitus, non epulis resolutus in somnum, non curis saecularibus occupatus, ut obliuia mihi tuae uenerationis inreperent, sed cotidiana meditatione membra castigans et intentionem mentis exercens, ut adsiduitate fiat nobis cursus iste sollemnis, ut dominum Iesum etiam in noctibus toto ueneremur affectu, cui est gloria, laus, perpetuitas a saeculis et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum.\'

VIII. LITTERA ETH.

Littera octaua \'Eth\', quae interpretatione Latina dicitur \'pauor\'. sanctorum pauor esse consueuit. denique pauor cecidit in Abraham, cum sacrificium offerret plenum mysterii spiritalis. ipse quoque Dauid ait: ego dixi in pauore meo: omnis homo mendax. religionis enim reuerentiam significat magis quam infirmitatem timoris, licet etiam ipse timor secundum deum sanctus sit; initium enim sapientiae timor domini.

ergo qui timentes deum, sapientes, qui autem sapientes, beati; beatus enim quem tu erudieris, domine, et de lege tua docueris eum. hi quoque, qui timent deum, beati sunt, sicut exempli extat auctoritas, quia beati omnes qui timent dominum. ita colligitur, quia timentes deum et sapientes sunt et beati. sanctus igitur timor domini, quia uere sanctorum est pauor.

Denique praemissa hac littera statim sequitur persona iusti dicens: p or tio m ea, domine; dixi custodire 11 cf. Gen. 15, 12 13*Ps. 115,2(11) 16 Ps. 110, 10 18 Ps. 93,12 20 Ps. 127, 1 25 Ps. 118, 57 2 ut om. JLVPTa obliuio Mm2Rm2 3 inreperet Mm2 intentione T 4 fiat] faciat AMm2R 7 saeculorum] add. amen Oav, add. Explicit de littera septima P Incipit de (om. 0) littera octaua AOPR, qui lin. 10 Littera octaua omittunt 10 Octaua littera av, om. N heth Mm2av heht Nm2, om. Nml eht 0 interpretatio GJlml latina interpretatione 0 12 habraham R plena APRml 13 meo om. b 14 mentax A enim] ergo 0 17 timentis Nml timetis Nm2 timent Oav pr. sapientes] add. sunt Ta 18 tn Nav, om. eel. 20dominum Oml estat Pml exstat NPm2R existit 0 21 dominum] deum. hoc a collegitur Prn1 legem tuam. plerique codices hunc uersiculum, qui primus est litterae octauae, ultimo loco litterae habent septimae; sed secundum Hebraeos emendatus apud Graecos Psalmorum liber hunc uersum docuit nos octauae litterae copulandum. deinde ordo ipse et numerus uersuum ita conuenit, ut ab eo incipiat octaua littera.

inquit, inquit, mea dominus. quam rarus in terris, qui possit dicere: portio mea dominus, quam alienus a uitiis, quam segregatus ab omni labe peccati, qui nihil habeat commune cum saeculo, nihil mundi huius sibi uindicet, non sit corporalium possessio cupiditatum, quem non inflammet libido, non stimulet auaritia, non lasciuia effeminet, non luxuria decoloret, non sternat ambitio, non maceret inuidia, non aliqua negotiorum saecularium cura sollicitet, uerus minister altaris, deo, non sibi natus !

Leui enim, ut habet interpretatio, significat \'ipse mihi adsumptus\', significat et \'ipse meus\' significat et tantum \'adsumptus\', significat et \'adsumptus mihi ipse\'. idem et mihi Leui et deo est, quomodo idem et mihi sacerdos et deo est, et mihi aduocatus

et domini deprecator, pro me offerens sacrificium et idem se offerens domino. denique et alia Leui interpretatione dicitur, id est \'pro me\\ etenim si a me nominetur Leui, pro me est, si pro me offerat, pro me est, si pro me interueniat, pro me est. sin autem uocetur a domino, \'ipse mihi\' dicitur, hoc est non alii tributarius, non decimarius, non de possessione munificus.

\'ipse mihi\', hoc est tamquam abundans pro his omnibus. non ab hoc decimas, non fructus, non dona quaero, non munera. ipse mihi pro munere est, ipse est pro tributo, non in possessione sua munificus mihi, sed ipse mihi possessio, ipse meus fructus, ipse meus census, adsumptus mihi uel adsumptus a me. non potest hoc sine diuina esse gratia. sicut enim \'6.7*Ps. 118, 57 1 codiees plerique ar 4 denique M 6 mea inquit NP dominus mea inquit AR 7 potest a 9 sibi om. AO uindicet sibi av sit] add. cui s. l. T 10 possessor MOPm2v (nun a) 13 altaris] add. dei 0 14.16 leuui Ptnl 14 ipse om. 0 ipse mihi-l5alt. signiiicat om. N assumptus mihi 0 17 pr. et on. OR tert. et] est 0 18 se om. M 19 deo 0 alibi codd. praeter -4, av dicatiir GMNPRmITa id est] idem JL, om. Nv 20 si pro me offerat. pro me est om. MNPm1RTa 21 si pro me interueniat, pro me est OPm2v, om. cH. a 22 hoc est om. T non alii-23 hoc est om. NT 24 habondans GJIOR non fructus] in fructus AGMm1NPR 25 aU. est om. 0 28 hoc] non N: om.AGMm1R possessio non potest mea esse nisi emero eam, sic non potest esse Leui nisi fuerit adsumptus a domino; cum enim adsumptus fuerit, recte dicitur ipse meus .

denique cum Moysi dictum esset, ut populo Iudaeorum per tribus singulas diuideret incolatus et distribueret singulis tribubus portionem, tribum Leuiticam excepit deus dicens: filiis Leui non erit portio neque sors in medio fratrum suorum, quia dominus deus pars eorum e s t, et alibi ego dominus portio eorum.

Negatur his terrena diuisio, ut ipsi, dum saecularem sibi non uindicant portionem, fiant caelestis possessio; uel hoc solum nouerint possidere, hoc est fidei et deuotionis obsequium, multo ditiores quam qui possessionum suarum spatia ampla diffundunt. quantumlibet fines extendant suos, et terra deficit et mare includit insanas cupiditates et pendunt tributa maiora quam fructus sunt. at uero iste nihil sibi possidens nulli nisi deo militat, supra terram eius est portio, non eum terra deficit, non mari clauditur. cui portio deus est, totius possessor est naturae.

pro agris igitur ipse sibi satis est, habens bonum fructum qui numquam possit perire; pro domibus satis est sibi, ut sit habitatio domini et dei templum, quo nihil potest esse pretiosius. quid enim pretiosius deo aut quid deest ei uiro, qui potest dicere: non contingat mihi gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo? non potest in hoc princeps mundi huius sibi consortium uindicare, in quo nihil suum inuenit.

Ideoque dominus, qui uenit docere, ut fieret nobis deus portio, ait: uenit enim huius mundi princeps 6*Deut« 10, 9 SNum. 18, 20 19 cf. I Cor. 3, 16 21*GaI. 6,14 27*Ioh. 14, 30 1 esse mea 0 2.6 leuui Pm1 5 portiones Na 10 iudicant dull GPmlRml \' 11 multos Nml 12 quantumlibet] add. enim Av 13 suos extendant av deficit terra N 14 cupitates GMml cupiditatis Pml et pendunt] expendunt 0 impeadunt Mm2NT pendant R fluctus sint 0 15 sibi om. a militat nisi deo 0 16 eum] cum OMOPRa 17 possessio Aml, om. N alt. est om. AGOPR 19 tibi Rml templum dei av 21 contingit Nml et in me inuenit nihil, meritoque imitatores (nos) sui esse uolens ait: nolite possidere aurum neque argentum neque pecuniam. unde Petrus ostendens in deo portionem sibi esse, non in saeculo, ait: argentum et aurum non habeo, sed quod habeo do tibi: in no-. mine Iesu Nazareni surge et ambula, hoc est: portio mea Christus est; in nomine igitur Iesu Christi surge et ambula, hoc est:

in portione mea diues sum, in portione mea potens sum. merito tales praesumo fructus istius portionis, ut salus et uita donetur. quia hoc est istius patrimonium portionis quam elegi mihi. dixit hoc claudo, et surrexit qui erat claudus ab utero matris suae. quomodo ergo Petrus poterat portionis suae damna sentire qui naturae reparabat?

Quare non habeas argentum atque aurum, Petre, dic nobis; dic etiam quid sit istud quod habere te dicis, qui omnia quae habebas te reliquisse dixisti. sic enim locutus es domino: ecce nos omnia dereliquimus et secuti sumus te, hoc est: non quaesiuimus quae saeculi sunt, non quaesiuimus partem de possessionibus, sed te elegimus portionem. reliquisti ergo, Petre ante omnia quae habebas: unde habes quod habere te dicis?

surgit claudus et sono tui sermonis erigitur; sanitatem donas aliis qui indigebas ipse tuae salutis auxilio. reliquisti ergo quae habebas et cepisti quae non habebas. Christus tibi portio, Christus tibi possessio est; illius nomen tibi munificum, illius nomen tibi est fructuosum, illius nomen tibi tributa dependit et bona tributa, non pecuniae, sed gratiae. portio tua non ariditate siccatur, non imbre 2 Matth. 10, 9 4*Aet. 3, 6 11*Act. 3, 2 16*Matth. 19, 27 1 nos addidi. om. codd. a, ante imitatores add. v 2uolens esseS agit Mm1 5 do tibil hoc tibi do av 6 Iesu] add. Christi av nazarei Ptnla hoc est portio mea bis AGMm2NPTa (sell alt. loco haec Gm2Mm2NTa) haec est portio mea, haec est sors mea; portio mea Christus est Om2v 7 Christi lesu av 10 mihi om. O 11 ab] ex A 12 Petrus] add. non R 13 quia AGmlPml naturam Gm2Mm2N add. damna Omlav damnum Om2 parebat ARm2 parabat Gm1Pm1Rm1 14 habes AOR 15 qui] quia a 17 reliquimus omnia O reliquimus Nu 18 patrem GmlPml 19 omrsia ergo petre quae a 20 ante omnia, Petre v ante om.GMN ur.de habes om. GMml quid G 21 sermonibus Rm1 aliis donas av 23 cupisti NPT 24 ait. illius, et secuti sumus te. hoe est quesitiimus iesum. illius 0 25 tibi vm. AR diluitur, non frigore uritur, non tempestate quassatur; per diem sol non uret te neque luna per noctem.

serua portionem quam elegisti; ea est enim portio, quam terrenae partes aequare non possunt. quid enim est quod conferri possit his, de quibus deus dicit: et inhabitabo in his? quid magnificentius hospitio caelesti, quid beatius possessione diuina ? et deambulabo, inquit, in his.

alii queruntur de sui ruris angustiis; in te deo est ampla possessio, in quo deambulare se dicit, hoc est laxae spatia habitationis inueniens qui terram includit manu: sic enim scriptum est: quis mensus est manu aquas et caelum palmo e t uniuersam terram clausa manu? cui mundus angustus est, tu ei ampla es domus. portio, inquit, mea dominus. dicit hoc martyr: ipsi ergo uiuamus, cui mori est gloriosum.

aliis uerbis quam bene dixit hoc Paulus, ostendens nullam habere se in saeculo portionem! sic enim scriptum est: usque a d hanc horam et esurimus et sitimus et nudi sumus et colaphis uapulamus et instabiles sumus et laboramus operantes manibus nostris; maledicimur et benedicimus, persecutionem patimur et sustinemus. blasphemamur et obsecramus; tamquam lustramenta huius mundi facti sumus, omnium lustramenta usque adhuc.

Fortasse moueat, quod purgamentum sp esse dixit: non enim est. sed hoc saecularibus uidetur, qui putant summam in diuitiis esse gloriam uel decorem. nonne isti uniuersos purgamenta esse putant, quicumque illis obsecuntur propter diuitias et mirantur 1 Ps. 120, 6 5.6*11 Cor. 6, 16 10*Esai. 40, 12 13*Ps. 118, 57 16*1 Cor. 4, 11-13 2 urit A luna] add. perna J. 5 et om. N habitabo NO illis Or 7 inquid Pml 8 deus Pm2 qua N 9 laxa GNPmlv in te inneuiens 0 11 aquam 3IPm2a palma Mm1 13 inquid JltnlPml dicit bú APRmlT 14 ipse AMmlRml 15 in] add. hoc Nav 17 colaphys AGMR uapulamur AGMmlPmlR .18 operando a 21 luatramenta] purgameiita AMm2 23 lustramenta] puxgamenta Av peripsima (πεϱίψημα) 0 26 putant esse purgamenta 0 27 obsequntur Aml obsequuntur Am2av

eos propter opes, timent propter potentiam, laudant propter nobilitatem? sed haec omnia Paulus detrimenta magis putabat esse quam commoda, ideoque ait: quae mihi lucra fuerunt, haec duxi propter Christum detrimenta esse, propter eminentem scientiam Christi Iesu domini m e i, propter quem omnium detrimen-

tum passus sum et aestimor stercora, ut Christum lucri faciam. aestimor', inquit. non est haec mea, sed aliena sententia; frequenter enim aestimatur pauper ille inridendus et exsecrandus propter inluuiem uestium aut uulnerum cicatrices, eo quod in terra nullam habeat portionem. et tamen portio eius in caelo est, anima eius ibi sibi patrimonium conlocauit, quia audiuit Iesum dicentem: nolite thesaurum uobis conderein terra, sed thesaurum, inquit, uobis conditeincaelo.

Sed hoc diuites audire non possunt, clausas aures habent et sono aeris obtusas; nummus magis illis resonat quam uerba diuina. denique accessit quidam diues ad dominum, qui portionem dominum non habebat. habebat enim multas possessiones, sed dominus non inter multa numeratur;

non enim dignatur cum saeeulo habere consortium. quae enim portio iustitiae cum iniquitate? dicit ergo hic diues: quid faciens uitam aeternam possidebo? respondet ei dominus: m a ndata nosti: non homicidium facies, non adul-

terabis, non falsum testimonium dices, ostendens uitam aeternam in his esse mandatis. at ille iustificare se uolens dicit: haec omnia feci; quid mihi restat? ad quem dominus, uolens ei dominum fieri portionem, non pecuniam, 3*Phil. 3, 7-8 13*Mattk 6, 19. 20 - 21*11 Cor. 6,14 22 Luc, 18, 18 23*Luc. 18, 20 27*Matth. 19, 20 2 deputabat Om1 3 iucra mihi N 5 iesu christi 0 7 aestimor] add. ut 0 8.14 inquid MPml est haec] ex AO haec est GMP 9 enim om. 0 10 et om. X uestitum AmlRml 11 cicatricis Rml terram 0 12 eaelis A patrocinium a 17 optasas Nml numus P 18 portionum Rml 19 pasaoaes Pml m habere eum saeeulo av 23 respondet seripsi respondit codd. av dominus] iesus N 27 at Bml 28 dominus] add. ait GMNPRav non possessiones, sed deum uerum, ait: si uis perfectus esse, uade uende omnia quae habes et d a pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et ueni sequere me.

uerum ille, cui portio aurimi atque arg-entum erat, sine quibus esse non poterat et cum quibus dominus illi portio esse non poterat, contristatus est. unde dominus pronuntiauit inpossibile esse, ut diues intret in regnum caelorum, sed quod inpossibile per humanas cupiditates, hoc per diuinam gratiam solam posse esse possibile.

Alibi quoque ait: quicumque remiserit patrem aut matrem, domum aut fratres aut sorores, centuplum accipiet in hoc saeculo et uitam aeternam possidebit. forsitan dicas: utique qui relinquendo domum — per domum autem totum censum intellege —, qui relinquendo propinquos deum secutus fuerit, portio domini est et illi portio deus est, habet etiam uitam aeternam et, quia accepto centuplo fit in hoc saeculo diues, diues, inquis, intrat in regnum caelorum. deinde si centuplum dat dominus eorum, quae etiam simpla inpedimentum adferre consuerunt ad perceptionem hereditatis aeternae, centum ergo possessiones reddit pro una possessione, centum pondo auri pro uno pondere.

Multos quidem in hoc saeculo, qui sua pauperibus donauerunt, uberiore thesauro locupletatos fuisse cognouimus. et pulcherrimus locus, ut etiam ad misericordiam prouocentur. sed non debent a domino saecularem huiusmodi exigere mercedem nec sperare quae mundi sunt, sed magis, quia his qui omnia reliquerint l*Matth. 19, 21 6 cf. Matth. 19, 23. 26 10*Matth. 19, 29 1 sed] sed ut GMmlNPR sed utique Ta deum (domini X dominum T) uerum] uerum deum J.au ait om. coM. praeter AOP, av 2 uaJe om- GNPa, add. et 0 5 et cum—6 poterat om. GMNPRa deus 0 6 pronuntians ait 0 7 intraret T 8 inpossibile] add. esset Nm2 9 solum P 10 dimiserit Pm2 reliquerit Oav 13 forsitanj add. autem Aav 14 intellegite R 15 fuerit om. N 16 portio deus illi av dominus N 17 qui O centuplum AGMNOPmlRTa fiet GMNOPSTa diues semel Gm1Mm1 inquis Mm2 inquies Av, om. 0 inquit (-id) eet. a intrabit 0 19 consueuerant b 29 reddidit T 21 pondo] pondera MNOTa 22 donauerint OP R 23 uberiori N pnicherrime Ma 24 locutus a 25 habent NT 26 iis Ov qui] quia Rml relinquerint MRtnl deus portio est. ipse est utique merces perfecta uirtutum, qui non

centupli enumeratione, sed perfectae plenitudinis aestimatione censetur. ego, inquit, deus tuus sum. non dixit ero sed \'iam sum, iam inhabito, iam possideo\'. aufert dilationem, ubi inuenit iusti confessionem. sane alibi ait: hodie mecum eris in paradiso. futurum promittit, sed id quod futurum est unius diei spatio non patitur protelari. denique potuit dicere: mecum eris in paradiso, sed addidit hodie, ne dilatione gratia minueretur.

Sed non illi soli dicit dominus Iesus: hodie mecum eris in paradiso, sed et tibi dicit: mecum eris in paradiso, si confitearis dominum Iesum, si eius patrocinium tibi poscas, si et ipse dicas: memento, domine, mei. cum ueneris in regnum tuum. sed tibi non dicit: hodie mecum eris; dicit martyri:

hodie mecum eris in paradiso. tibi non dicit, quia adhuc in hoc febrienti corpore constitutus, in hoc concupiscenti, in hoc terrena adhuc desideranti. sed cum potueris dicere: disrupisti uincula m e a, hoc est: soluisti cursum istius uitae, liberasti me ex hoc mortis corpore, tunc tibi dicet: hodie mecum eris in paradiso.

Habes igitur, homo, inter multa proposita etiam huiusmodi portionem. proposuit tibi dominus in portione possessiones, in portione aurum, in portione argentum, in portione honores, in portione nobilitatem, proposuit etiam in portione se ipsum. habes plurimas portiones, elige quam putas. non te numerus 2 ct. Matth. 19, 21\' 3*Gen. 17,1 5.8.10.11.15.20 Luc. 23, 43 13*Loc. 23, 42 18 Ps. 115, 7 (16) 19 cf. Rora. 7, 24 2 remuneratiore 0 3 censeatur AR iiiquid Pml ero] ergo Rm1 5 sane} sine ut M 6 paradyso AMR 8 paradyso AMPR (sim. vnjra) 10 noa om. A 13 mei domine NOav 14 dum av 15 eris] add. in paradiso 0 16 adhuc] add. es (Ov febriante Gm1Mm1 febrianti Gm2Mm2 febricitanti Rm2 17 corpore] add. es Rm2 constitutus] add. es n 18 dirupisti GORaμ 20 dicit codd. av (dicit tibi 0), correxi 22 propositum Pn 1 eiusmodi AR 25 in portione etiam AOR 26 habes] add. igitur a perturbet, sed excitet gratia, non labor auertat, sed fructus inuitet. in portione diuina gemitus et labores sunt. unde et sanctus apostolus, cui portio deus erat, ait: heredes sumus dei, coheredes autem Christi, si tamen conpatimur ut simul glorificemur. uides quia, ubi hereditas Christi est, ibi debeat esse conpassio. qui autem conpatitur, non per- 2 functorie conpatitur, sed ut tribulationes Christi in corpore suo impleat, sicut implebat et Paulus, implebat et Hieremias, qui ait sub hac ipsa littera: misericordiae domini est quod non defecimus, quia non sunt consummatae miserationes eius. renouabit illas sicut lux matutina. multi sunt gemitus mei et cor meum defecit. sors mea dominus, dixi; ideo sustinebo eum. qui ergo sustinuit dominum, sors domini est. unde et Dauid, qui ait: sustinui dominum, et respexit me, hoc loco portionem sibi deum esse profitetur.

Quam rarus qui istud usurpet sibi, non nobilitate, non diuitiis usurpatur! denique rex ille diues ait: sum quidem et ego mortalis homo similis omnibus et ex genere terreno illius qui prior factus est: et in uentre matris figuratus sum caro decem mensum tempore, coagulatus in sanguine ex semine hominis et delectamento somni conueniente; et ego natus hausi communem aerem et similiter in terram decidi et primam uocem similem omnibus natiuitatis; in 3*Rom. 8, 17 9*Thren. 3, 22-24 15*Ps. 39, 2 18*Sap. 7, 1-4 1 non te labor a 2 apostolus] paulus T 3 deus portio AOR 5 ut] add. et h quia om. 0 9 misericordia GMait 10 consumptae NT 11 renonauit N 12 sunt] sicut N 13 deficit A 14 sustinet AOv 15 DauidJ audiuit AR qui om. 0 17 raros] add. est 0 usurpat 0 20 prius OPml functus N fictus ex finctus P 21 maris 0 22 mensium Am2GMNOPm2Rm2av mensuum PmlRnil temporis AOPR coagolatus GMNPmlr add. sum GMNav 23 som nii GPml R conuenientis Ga 25 similiter in] in similiter factam GJIa terra ANP decidi terram GMa deeidi et om. ANOPR 26 emisi] add. et GMmlNOPRml in om. NO inuolumentis nutritus sum et curis magnis. et addidit: nemo enim ex regibus diuersum habuit natiuitatis initium; unus ergo omnibus est

introitus [natiuitatis] ad uitam et similis exitus. et quia uidit commune esse emisi plorans exordium, elaborauit esse portio dei et inuocauit et uenit in eum spiritus sapientiae. sed luxuriosi aliam partem eligunt, qui dicunt: uino pretioso et unguentis nos impleamus, et non praetereat nosflos temporis; coronemus nos rosis antequam marcescant, et infra: quoniam haec pars nostra et haec sors.

Quam magnum contemnere diuitias, sed quam rarum hoc ipsum est! utique et Moyses potuit regis esse successor, nutritus a regis filia. potuit ergo esse non solum quasi Pharao sed etiam Pharao, et Pharao potuit esse sicut Moyses - uterque enim homo —, sed omnis potentia hominis in affectu. Moyses noluit rex esse, natiuitatis posset, sed obprobrium Christi thesauris Aegypti arbitratus est praeferendum.

sed fugiendo potentiam potentior factus est: factus est enim in deum regi Pharao. rex erat Pharao, sed deus non erat; i. Moyses factus est illi deus, hoc est regi ipsi terribilis, quem rex metueret et timeret. sed haec erat potentia sanctitatis; in talium congregatione deorum deus stat atque discernit. et tu, si uis deus peccatoribus esse, terrori regibus, reuerentiae aliis, ut tamquam deo tibi uideantur esse subiecti, quia operaris in dei nomine, contemne quae saeculi sunt et dominicae passionis obprobrium contende omnibus praeferre diuitiis. obprobrium dico quod illis uideatur obprobrium, hoc est: Iudaeis scandalum, gentibus stultitia, nobis 2*Sap. 7, 5-6 6 cf. II Par. 1,10 7 Sap. 2, 7—8 10*Sap. 2, 9 13 ct Hebr. 11, 24—26 18 cf. Ex. 7,1 27 cf. I Cor. 1, 23—24 1 et curis magnis Otn. ASOPR 2 diuersum] aliud GM habuit aliud a 4 natiuitatis om. Jfab 5 et laborauit GMNPR laborauit 0 6 inuenit AmlNT in om. N T 8 unguentis] add. obtimis 0 9 fios] ros AGMmlNPRa 11 alt. haec] add. est s.l.M sors] add. nostra Nm2 15 pr. Pharao om. a sicut Moyses Ov, om. cet. a 16 affeetu] add. est Ov 17 possit PRml 19 enim est A pr. pharaoni 0 20 ipse A rex] add. ipse 0 22 alt. ut deus Tm2 23 terrons GMmla aliis om. GMNOPRTa detun PmlRml 25 contende om. 0 26 praefer Om2 27 stultitiam P autem uirtus dei atque sapientia.

sed hoc Pharao obprobrium putans, hoc est inopiam ignobilitatem contumelias, maluit diaboli esse quam dei portio et ideo, qui deo subiectus esse nolebat, intercessioni hominis se ipse subiecit. ergo quia portio dei erat sanctus propheta Dauid, recte ait: dixi custodire legem tuam; spiritalem utique legem dicit, sicut et Paulus ostendit. nam qui corporaliter legem interpretati sunt, non custodiunt legem, sed praeuaricantur. ,

Ueniamus ad secundum uersum, qui ita est: de precabar uultum tuum, domine, in toto corde meo, m miserere mei secundum eloquium tuum. legimus in ueteri testamento, quod deprecatus sit Moyses, ut uultum dei uideret, et responsum sit ei: nemo uidebit faciem meam et uiuet. mystice hoc primum intellegamus. Moyses legis figuram accepit.

lex per occulta mysteria nuntiat Christum, non facie ad faciem demonstrauit, sicut euangelium demonstrauit. in ipso enim facie ad faciem loquebatur. licet in euangelio homo natus ex uirgine apparuerit, uerbum autem se per opera demonstrauerit. et fortasse hoc declaratum sit Moysi, quod populus Iudaeorum moriturus esset, eo quod facie ad faciem Christum uidisset et non credidisset. quod si ad legem referas, etiam legis finis Christus secundum illud apostolicum: finis enim Christus est secundum legem omni credenti et mortua est legis 3 interpretatio corporalis, ubi dominus Christus Iesus spiritalem eius gratiam demonstrauit. uel certe quia omnes, qui Christum induimus et baptizati in Christo sumus, mortui sumus peccato, quia uiuentes legis uinculis tenebamur. ubi autem in Christo mortui 5 Ps. 118,57 6cf. Rom. 7,14 9*Ps. 118, 58 13*Ex. 33, 20 17 cf. Ex, 33,11 22*Rom. 10,4 25 cf. Gal. 3,27. Rom. 6,2—3 2 innobilitatem 0 4 homini N se om. GMm1PRm1 ipse se Mm2a qui OPll 9 qui] in quo 0 deprecabor codd. av, correxi 10 domine om. R 13 sit] est AOR 14 haec NT intellegimus AR 15 nuntiauit MNTa non] add. autem u 16 pr. demonstrat Ov 17 in] de NT 18 se perj semper AR 20 eo scripsi et AGMNPBTav, om. 0 quodj cum 0 21 finis legis av finis] add. est 0 Christns] add. est av 22 est Christus MOPa 23 interpretatio legis N 24 dominus om. P iesus christus 0 25 eius gratiaml ei gloriam a 26 induimus Mm2N uidimus eet. av alt. sumus] fuimus AR quia] et N, eras. M sumus, mortificati utique sumus legi per corpus Christi, ut simus alterius qui ex mortuis resurrexit. sed hoc mysticum est.

Morale autem historiae ueteris facit nos meminisse debere quae est de sancto Moyse, qui rogauit deum, ut se demonstraret ei deus et facie ad faciem eum uideret. norat utique sanctus uates domini, quod inuisibilem deum facie ad faciem uidere non posset. sed mensuram supergreditur sancta deuotio et putauit deo etiam

hoc esse possibile, ut corporeis oculis faceret id quod est incorporeum conprehendi. non reprehensibilis hic error, sed etiam grata cupiditas atque inexplebilis, quod dominum suum uelut manu tenere et obtutu oculorum uidere cupiebat. sciebat ad imaginem et similitudinem dei factum esse hominem. quando enim electus a domino est ad populum liberandum, impletus est spiritu sapientiae, uiderat angelum illum et faciem eius in gloria. denique fulgente eius lumine pauefactus est et uidit rubum uri et non exuri. uisum coepit fulgoremque mirari:

accessit cupiditate et gratia prouocatus, ut diligentius fulgorem illum in rubo consideraret. itaque si tantum accepit ardorem, tantam subiit cupiditatem, cum angelum uidisset in flamma ignis de rubo, ut, licet pauore adprehensus considerare non auderet, considerare tamen uellet, quanto magis domini uultum corporaliter uidere desiderabat, dicens intra se uultum illum plenum lucis, plenum gloriae, plenum uirtutis, plenum diuinitatis! non possum plus dicere uel sentire de deo: cum enim consummauerit homo, incipit. et cum finierit, tunc aporiabitur, ut scriptum est, quia inconprehensibilis est dei aeterna maiestas. 1 ct Rom. 7,4 4 cf. Ex. 33,13 11 cf. Gen. 1, 26 12 ci Ex. 3, 2-3 23*Eccli. 18, 7 (6) 3 facti A. 5 deus om. a et] add. ut v 6 quo AT inulsibilis deus M facie-I et om. N uideri M possit GMmlPRmla 7 deuotio sancta mensuram supergreditur au super graditur 0 9 non] add. est MNOPRv 10 teneret APR 11 pr. et mn. 0 optutu N sciebat] adtl. enim Ma 12 domino] adtl. deo av 15 uisu cOOd. praeter 0, a cepit a 16 fulgorem quem AMNPRTa miratus Gm2Tm2a 18 tantam] tantum OPml 19 flama P 23 uelit Gm1MNPRm1α uultum domini GMav 22 diuinitatis] add. quem esse dicam a 23 plus possum GMav 24 homo] add. tunc Oav incipiet 0 25 aperietur Gm2Mm2 apporiabitur 0 aporietur a

Inritus quidem erat postulationis effectus, sed affectus probabilis serui, qui ultra naturam suam deuotione progressus de domini angelis aestimabat, quantum in domini uultu plus desideraret, quo cupiditatem suam gestiret explere. nouerat in ipso homine aliam post mortem futuram gloriam, aliam claritatem.

sicut enim stella a stella in claritate est, ita et resurrectio mortuorum; quae etsi seminatur in corruptione, surgit tamen in incorruptione, surgit in gloria, surgit in uirtute, surgit corpus spiritale. qui ergo hoc scire poterat, merito praesumebat, ut uultum dei uidere cuperet, quem esset obita corporis morte uisurus. talem certe etiam formam receperat, talem dominus iam probabat, ut non distaret ab angelis caelestis minister et exsecutor oraculi.

et ideo cum sciret, quia angeli pusillorum cotidie uiderent faciem patris qui in caelis est, putauit quod iam eam uidere deberet, tamquam oblitus corporis et carne deposita, sicut ille, qui in corpore adhuc positus cum raperetur in paradisum, utrum in corpore siue extra corpus raptus esset ad tertium caelum, nescire se dixit.

sancti emm etiam cum gerunt corpus non sunt tamen in carne, sed in spiritu, quoniam qui in cupiditate et conuersatione carnali sunt deo placere non possunt. sancti autem conuersatio in carne non erat, sed in caelo, sicut Paulus ostendit.

Et quid dicamus de probabili desiderio uultus diuini ? homines sume: si quem nobilem, si quem fortem, si quem sapientem esse audiunt, tamquam supra hominem arbitrantes concupiscunt uidere. procedit imperator, cuius regiae potestati commissa pars est orbis terrarum: concurrunt omnes et in tanta multitudine illum 5*1 Cor. 15, 41—42 7 cf. I Cor. 15: 42—44 13 cf. Matth. 18,10 16 cf. II Cor. 12, 2—4 18 cf. Rom. 8, 9. 8 20 cf. Phil. 3, 20 1 quidam OPRmla erat quidam 0 pr. affectus codAl. a sed affectus om. AO 2 quia Av 3 uultum Ov desideret 0 6 a stella om. def. A. GJfOP Ra 7 mortuorum-p. 164, 4 misericordia est desunt in J. 8 surget quater NORm2v incorruptionem GNPT 9 hoc] haec Nat., om. Gm1MOPR 10 cupiret GMml obita] sopitus Ga sopita Mm2 11 etiam certe N etiam] iam 0 13 secutor GMN plusillorum G 14 cottidieOml quotidie P 1ssancti— 20 possunt ont. N 19 quoniam-20 possunt om. O 20 sunt caraali av conuersatione Ma 21 non in carne (erat om.) 0 erat] sunt GJfa eaelo] add. in spiritu est 0 Paulus] add. apostolus 0 22 dicam R 23 sume senpsi sunt et GMNPBT etiam Ov qui sunt et a 24 homines O 25 procidit Pml 26 est] con N, sed del. LXII. Ambros. Pars 5. Petschenig. 11

solum aspicere gestiunt et de fulgore purpurae plus quiddam esse in uultu imperatoris existimant. miraris, si dei desiderabilis uultus est, cum conformem sui hominem humanus omnis miretur affectus? hinc datur intellegi etiam illud, quod imperatori unusquisque nullius reus criminis gestit occurrere. nam etsi crimen habeat con-

scientia, tegunt illud tamen cordis occulta, dummodo publico non sit inuolutus reatu nec sit aliquod eius crimen expressum. denique ubi rei aliqui fuerint aduocati, et imperatori se et ipsis iudicibus offerre prohibentur, quemadmodum turpes lenonum meretricumque personae a conspectu uel iudicis uel imperatoris arcentur, ne turpissimorum uisus offendat uultus regii claritatem. qui autem bene sibi conscius est, nullius criminis reus, quasi innocens prodit in medium.

Ex his ergo sancti Moysi conprehendamus affectum. uidere dei uultum quasi innocens uelut quodam uultu conscientiae desiderabat, aperire ei faciem mentis internae. cognosci plenius gestiebat et Moyses et ipse sanctus Dauid, qui alibi ait: proba me, domine, et tempta me; non enim uellet probari, si

in se crimen agnosceret, nec temptari, si passionibus grauibus se sciret obnoxium. liber igitur a peccato deo se cupidus offerebat. sed fortasse, quia adhuc frequentioribus dei uisitationibus mundus a uitio non foret, non fuerit in principio perfectus, utpote cui ante paululum dictum erat: solue calciamentum pedum tuorum, illud utique calciamentum quod de Aegypto detulerat, hoc est corporeae conuersationis inuolucrum. ideo dicit ei dominus: nemo homo uidebit faciem meam et uiuet.

Quando dictum sit, considera. nondum ei dictum erat: faciam te in deum regiPharao. adhuc homo erat, 9 ci Cod. Theod. XV tit. 7, Iex 12 17 Ps. 25 2 23*Ex. 3, 5 26*Ei 33, 20 28*Ex. 7,1 def. A 3 quum Pml, om. Gm1Mm1 miratur Mm1α admiretur aspectus 0 4 ullius Mm2 8 fuerint om. N 9 oHerri Pm2 12 sibi bene O procedit a 14 Movsis v affectus Oml 15 innocens] add. uolebat a 16 aperiri Mm2 18 ueiit GPBml 21 qui R 22 uitia Bml pr. non om. NOPB alt. non] nec GMa faeritJsieO 24 tulerat 0 25 inuolutum Ga inuolumentumex rauoluerum N ideoque a 26 hominum MNOav 27 quando] add. id T aafem id v 28 pharaoni MO pharaonis a ideo istud ei dicitur. processus ei debebatur, ut deus fieret, et ideo dictum est ei: \'de homine dixi. desiste hominis habere peccata et uidebis faciem meam: qui enim faciem meam uidet, debet esse sine peccato\'. sed quia homo sine peccato esse non potest, ideo, ut in dei appellationem possit excrescere, commonetur.

et quid de dei appellatione dicam? esto angelus, hoc est diuini minister imperii, obsequere mandatis domini. cum fueris angelus, uidebis faciem dei. magnum est uidere dei uultum. lex tibi dicit, ut tertio te offeras in Hierusalem. ipse dominus Iesus ait: beati mundo corde, ipsi enim -deum uidebunt.

aduertis quid a te exigatur, ut uideas deum, cui uitae proposita sit praerogatiua uidendi deum? emunda igitur cor tuum, ut quasi nouus creeris renouato spiritu, omnes pollutas cogitationes de corde tuo abice, nihil sit quo tuus inquinetur affectus, simplex mens, pura sinceritas sit. talibus se dominus, cum inuolucrum corporis deposuerint, demonstrare dignatur.

Nunc de reliqua ipsius uersus parte dicamus. mi serere, inquit, mei secundum uerbum tuum. misericordia quidem iustitiae portio est, ut si uelis donare pauperibus, haec misericordia iustitia est secundum illud: dispersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in aeternum deinde quia conformis tuus iniustum est ut non adiuuetur a socio, cum praesertim dominus deus noster terram hanc possessionem omnium hominum uoluerit esse communem et fructus omnium ministrare: sed auaritia possessionum iura distribuit: iustum est igitur ut, si tibi aliquid priuatum uindicas, quod generi humano, immo 8 cf. Ex. 23, 17 9*Matth. 5,8 12 cf. Eph. 4, 24.23 17* Ps. 118.58 20*Ps. 111, 9 def. A 1 et ideo illud ei dicit v processu GMmla deusj in deum Ov 2 dixi] dixit a, otn. GM, del. R 3 qui non uidet faciem meam 0 5 appellatione Ma 6 dicam post. quid tr. 0 7 faciem domini GMav 8 te om. 0 10 deo Rml 11 cui uitae] ciuitate 0 uita NT praeposita Pml 12 et emunda ex et munda Nm2 nouum creetur a 13 abicere Oml 14 purae sinceritatis A* 15 se om. N quum Pml uolucruma corpus 0 18 inquid MPml mei am. N 20 misericordiae M iusticiae a 21 aetemum] add. et (m2) in seculum seculi N 2\'2 quia om. N T 23 quum Pml possessione M 24 alt. omnibus Ov 26 sibi N aliquid tibi av., add. tamquam 0 11* omnibus animantibus in commune conlatum est, saltem aliquid inde pauperibus aspergas, ut, quibus iuris tui consortium debes, his alimenta non deneges.

Est etiam misericordiae donare peccatum; et misericordia est et iustitia est. denique iustitiae adscribit scriptura diuina ueniam peccatorum secundum illud. quod hodie lectum est: benedictum lignum quod fit per r in st it ia m, maledictum autem lignum quod fit per manum hominum.

superius ad crucem domini retulit, posterius ad errorem gentilium qui ligna uenerantur. iustitia autem quae est crucis, nisi quod ascendens illud patibulum dominus Iesus Christus peccatorum nostrorum chirographum crucifixit et totius orbis peccatum suo cruore mundauit? in quo ergo iustus deus nisi in eo,

quia sciuit quod de limo terraehominemfigurauit, quae terra utique corruptelae obnoxia est ac uitio lubricae passionis? propterea ergo dominus, qui secundum animam te ad imaginem et similitudinem sui fecit, hoc est rationabilem iustum pudicum — in eo enim ad imaginem dei es, si sis iustus, ut sis imago iustitiae, si sis castus, ut inmaculati in te figura praefulgeat —, sciens ergo secundum corporis fragilitatem corruptelae patere hominem quasi iustus fragili lubricaeque naturae delicta concessit.

Ac ne forte dicat aliquis: \'cur ergo Adam maledicto sententiaeque subiacuit? numquid iniustus deus?\' non utique. sed quia quasi fragili atque infirmo quid caueret ante praescripsit — infirmus enim non usurpare debet, sed oboedire mandatis —, ideo praeuaricationis reum tenuit quam prolapsionis addixit. in illum

igitur iusta seueritatis processit sententia, Quia scire uoluit quod scire non profuit. nobis autem, qui hereditario uinculo tenemur 6*Sap. 14, 7-8 11 cf. Col. 2,14 16 ci. Gen. 1, 26 1 saltim MPm1Rm1 4 misericordia] misericordiae GMav 5 pro est m\' Y et iustitia] pergit A iustitia] iustitiae GMav 8 per om. N maau Nm2 manus Ov 11 illum Nml patibulum] add. ie (hie-P) rusalem XPT dominus] add. liber AR noster 0 12 cyrographum AMNOPR chyrographum G 13 dominus N 14scixmt N de] e P 18 ut sis—castus om- codd. praeter O l9iMMcn!attG3fa in te ex ante A 21 eoncesserit a 22 quur P 23 sententiae (que eras.) M 24 quod O 26 praenarieationis] add. magis Ov quem Ta prolapsioni AGm2Mm20Pm2Tav 27 sententia processit 0 adstricti, qui in hac carne sumus, quae priorum praeiudicio detrita iam atque adsuefacta peccatis non poterat emergere, quasi iustus indulsit: iuste enim ignouit heredi qui praeiudicio laborat auctoris.

Est ergo iusta misericordia, sed est etiam iniusta misericordia. denique in lege scriptum est de quodam: non misereberis illius et in libris Regnorum legis, quia Saul propterea contraxit offensam, quia miseratus est Agag hostium regem, quem prohibuerat sententia diuina seruari. ut si quis latronem filiis deprecantibus motus et lacrimis coniugis eius inflexus absoluendum putet, cui adhuc latrocinandi adspiret affectus, nonne innocentes tradet exitio qui liberat multorum exitia cogitantem?

certe si gladium reprimit, uincla dissoluit, cur laxat exilio ? cur latrocinandi qua potest clementiore uia non eripit facultatem, qui uoluntatem extorquere non potuit? deinde inter duos, hoc est accusatorem et reum pari periculo de capite decernentes, alterum si non probasset, alterum si non esset ab accusatore conuictus, non id quod iustitiae est iudex sequatur, sed, dum miseretur rei, damnet probantem aut, dum accusatori fauet qui probare non possit, addicat innoxium? non potest igitur haec dici iusta misericordia.

In ipsa ecclesia, ubi maxime misereri decet, teneri quam maxime debet forma iustitiae, ne quis a consortio communionis abstentus breui lacrimula atque ad tempus parata uel etiam uberioribus fletibus communionem, quam plurimis debet postulare temporibus, facilitate sacerdotis extorqueat. nonne, cum uni indulget indigno, plurimos facit ad prolapsionis contagium prouocari ? facilitas enim ueniae incentiuum tribuit delinquendi.

hoc eo dictum est, ut sciamus secundum uerbum dei, secundum rationem dispensandam esse misericordiam debitoribus. medicus ipse si 5*Deut. 19, 13 6 cf. I Reg. 15 28 sqq.] cf. tractat. 9, cap. 7 1 quae priorum om. X attrita NT .3 laborabat t\' 4 iustae Pml sed om. MNa etiam] et N 6 propterea postea O postea GMNPRTa 8 ut] at Ta latronis codd. praeter A, av 9 motu A pios coniugis 0 11 tradit GPmla . multorum liberat av 12 uincula at\' 13 non om. GmlPml 14 denique a 16 pr. non del. P, om. Oav uictus 0 17 sequetur 0 sedJ si 0 18 probari A abdieat N 19 non om. T posset 0 21 communionis consortio av 24 cum urn] qui commnnionem (onem s. l.N)NT indulgit GRml 25 indigna 31 26 tribuet 0 detinquenti a ideo MOa 28 modicus Mml serpentibus ARml serpentis interius inueniat uulneris cicatricem, cum debeat resecare ulceris uitium, ne latius serpat, tamen a secandi urendique proposito lacrimis inflexus aegroti medicamentis tegat quod ferro aperiendum fuit, nonne ista inutilis misericordia est, si propter

breuem incisionis uel exustionis dolorem corpus omne tabescat, uitae usus intereat ? recte igitur et sacerdos uulnus, ne latius serpat, a toto corpore ecclesiae quasi bonus medicus debet abscidere et prodere uirus criminis quod latet, non fouere, ne, dum unum excludendum non putat, plures dignos faciat quos excludat ab ecclesia.

Iure ergo apostolus diuino nos hortatur exemplo dicens: uide ergo bonitatem et seueritatem dei: in eos quidem qui ceciderunt seueritatem, in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate, ostendens Iudaeorum populum iure esse a corpore ecclesiae separatum, ne perfidiae uirus contaminaret ecclesiam, populum au-

tem gentium bonitate domini receptum et oboedientiae munere gloriari. iure igitur huic diuina bonitas suffragatur, cum in diuina bonitate permaneat: si uero et ipse desciscat, pro criminis sui qualitate damnabitur. qua gratia dominus et lux et ignis esse describitur,

ut in tenebris ambulanti luceat quasi lumen, ne diutius possit errare qui quaerit luminis claritatem. ei autem, qui multa fuerit operatus quae manere non debeant, sed ardere, ignis est dominus, ut operis nostri faenum stipulamque consumat atque utili nos saluos faciat detrimento, sicut aurum quod excoquitur plus probatur.

Fortasse dicat aliquis, qua ratione scripserit propheta: miserere mei secundum eloquium tuum; uerbum 12 Rom. 11, 22 20 cf. I Ioh. 1, 5. Ex. 3, 2 cet. 24 cf. I Cor. 3, 12—13 25 cf. Prou. 17, 3 27 Ps. 118, 58 cf. I Cor. 1, 30 1 cicatricem om. A -1 est misericordia 0 6 ergo a uulnus] add. graue Otx 7 abscindere av 8 lateat PT latebat Ov 9 indignos AOR faciat dignos af 11 ergo igitur A* nos om. Y 12 et] ac b 13 quidem om. N 15 ab ecclesia (om. corpore) NT17 gentium] add. desci:icat N 18 pietas a cum .4 quia GMml qua Mm2N quam PRml qui Rm2 quamdiu Oav diuine AmlRml ea (sic) P, om. 0 19et om. 0 discedat O 22 luminis nuaerit A def. Jl 24 fenum GMO foenum P utili - p. 169, 14 magis animo desunt in A utilesQMml faciat saluos Nav 25 tormento N quod] add. dum Gm2Nav, quo 0 exquoquitur P plus om. N 26 et qua 0 seripserit] dixerit NT 27 eloquium] uerbum Oav enim dei iustitia est. si igitur iustitia fretus erat, cur misericordiam ante praemisit, aut si misericordiam requirebat, cur eam ad mensuram iustitiae putauit esse poscendam? qui enim bene agit et bene uiuit, opus non habet misericordia, quia misericordia a peccato liberat.

denique non diuitibus, non fortibus et felicitate subnixis misericordia conferri consueuit a nobis, sed egentibus uel debilibus uel his, qui ex diuitiis in paupertatem aut captiuitatem aut necessitatem aliquam deciderunt. ergo qui eget misericordia peccator est, qui autem peccator non est utique iustus est et non eget misericordia dei.

Secundum quid igitur unusquisque, hoc est secundum quem statum egeat misericordia aut iustitiam habeat, considerandum est. aliter enim eget iustitia dei angelus, aliter homo, aliter eget misericordia archangelus, aliter homo. angelica enim natura non utique ita corruptelae obnoxia est ut natura generis humani, et ideo illa eget misericordia dei, ne possit errare et auersa a se dei gratia labatur in uitium, homo autem, etsi iam firmiore proposito est, tamen propter contractorum seriem peccatorum misericordiam quaerit.

itaque etsi uterque misericordia indiget, aliter tamen angelo misericordia, aliter homini debetur. leue enim uitium in angelo iudicio grauiore censetur, peccatum quoque adulescentiae in homine mitiore sententia quam peccatum senectutis adstringitur et citius relaxatur.

Propheta igitur in isto uersiculo diuidit causas, ut et misericordiam quasi homo postulet, quia nemo sine sorde peccati, et 4 cf. Prou. 15, 27 def.A 1 quur P quid R 2 quur P 3 requirendam 0 ait M 4 pr. misericordiam Mm1N 7 iis v 8 egit Rml misericordiam PmlRml 12 misericordiam Pml aut—habeat om. 0 13 pr. alitcr—14 homo om N iustitiam PmlRml 14 misericordia] iusticia dei 0 archangelus] angelos Pm2T angelica] angeli Pv 15 ita et est om. 0 16 ille OPRv 18 misericordiam] add. diam R dei Oav 19 misericordia*JIP. add. dei Oav tamen om. 0 20 uitium om. N 21 grauiori GM adolescentiae Gm1N Pm2 Rm2av 22 mitiori GM quam] qui R peccatam] qui N qui peccato (ex-urn m2) P et] nee NPRT iustitiam quasi propheta deposcat uel certe quoniam, licet peccauerit sicut homo et quasi peccator misericordia egeat, tamen correxit errorem, paenitentiam gessit, abstinuit a temulentia delinquendi sobrietate uirtutis. petit ergo iustitiam secundum uerbum dei, quia uerbi dei sententia est, ut conuersis uenia donetur, si legitime est facta conuersio.

Cogitaui uias meas et auerti pedes meos in testimonia tua. diuiduus sensus: aut quia uias superiores meas cogitaui plenas lapsus atque peccati, et ideo, ut remissionem peccatorum possim mereri morum conuersione studioque uirtutum, auerti pedes meos in testimonia tua, ut non iam meis gressibus, quibus ante sum lapsus, sed testimoniorum tuorum iti-

neribus ambularem, quo tuorum semitae mandatorum me errare non sinerent nec uestigium in deuia et tortuosa deflecterem. frequenter enim ignorantes iter, si strata uiarum sequantur. perueniunt quo desiderant peruenire et carent erroris anfractu; sin autem usurpent scire quod nesciunt et putent aliqua sequenda conpendia, a publici tractus itinere recedentes erroris labyrinthos frequenter incurrunt, ut eos de itinere deflexisse paeniteat, et ideo post multa laborum dispendia ad iter quod reliquerant redire contendunt.

Hic ergo sensus unus est, alius autem ita: cogitaui uias meas, non superiores, sed futuras, ut ante meos actus cogitationibus praeuenirem, ne inconsulta operatione progressus aliquid in ipsis conationibus offensionis inciderem, ut, si agere aliquid uelim, ante cogitem. utrum agendum sit illud quod desidero aut quo agendum modo, similiter si adloquendum, utrum adloqui debeam, deinde 5 cf- Ezech. 18, 21. 33, 12 7*Ps. 118, 59 15 strata uiantm - Uerg. Aen. 1, 422 21 Ps. 118, 59 def. A 2 correcsit Rfnl 5 all. dei om. PR cum conuersis P detur 0 si] add. tamen v 6 freta GMmlNPRTa 7 praemittunt III GJIOR connerti MNPm1Ta 8 meas superiores A 9 lapsus plenas P 10 conuersione Pm2 Tmlav conuersatione cet. 12 Iapsus sum 0 sed] in Mm2 14 sinirent Mml 16 quod Mm1 anfractus PmlR anlractibus Pm2 17 secunda N 18 tractu GMNmlOPml itineris Mm20 cedentes GPml laberinthos GNOPR kborinthos M 20 reliquerint NmlPR reliquenmt Nm2 21 hic] sic 0 24 conationibus scripsi contionibus Gml Mml coactionibus Gm2 Mmg.N Pm1Ta cogitationibus Mm20Pm2Ru aliquidagere OP publice an secreto loqui, praesentibus aliquibus aut nullis; sicut illud est ut, si uelis fratrem corripere, primo solus corripias, secundo praesentibus duobus aut tribus testibus. tertio, si non audierit, coram ecclesia. itaque si praetermisso ordine uelis coram ecclesia fratrem increpare quem ante monere debueras, erratum ipse cognoscis. omnia igitur cum cogitatione facito, ut non te paeniteat operis tui.

an uero si uiam ingressus, cum ueneris ad competum aliquod — ita enim appellatur plurimarum uelut quidam concursus uiarum —, si nescias quod iter ingredi debeas, stas tamen et cogitas ipse tecum, utrum primam an secundam an tertiam an quartam uel certe quintam, si ita est, uiam eligas quam sequaris nec putas prius adoriundum iter quam animo definieris et pleniore mentis intentione decideris, stas igitur cogitans quae sit uia, quae in ciuitatem ducat ad quam tibi putas esse pergendum, quanto igitur magis animo debes ac mente consistere, qui ad regnum caeleste contendis, et cogitare tecum, quia non omnis uia illo ducit, non omnis uia illo dirigit ad Hierusalem illam quae in caelo est!

Sunt uiae quae malos exitus habent, quas diaboli temptamenta triuerunt, et ideo exitus earum exitus mortis sunt. hae nempe sunt uiae, de quibus legisti in Prouerbiis, quia sunt uiae quae uidentur uiro rectae esse, ultima autem earum aspiciunt in profundum inferni. est autem uia angustior illa quae ducit ad dei regnum. uolens igitur eam ingredi uiam, quae ad deum ducit, non circumspicies, non tecum ipse tractabis, non considerabis, ne facile capiaris affectu, si uiae latitudine prouocatus ingrediaris iter quod ad inferna deducat? cogita ergo ante atque perpende quid facias.

Qui uiderit, inquit, mulierem ad concupiscen dum eam, iam adulterauit eam in corde 2 cf. Matth. 18,15—17 17 cl. Hebr. 12, 22 20*Prou. 14, 12 23 cf. Matth. 7,14 28*Matth. 5, 28 1 secrete J/ 6 operis] apertio oris Ma an] enim Mm2 7 com- pitum OBm2av 8 uelud M 9 nescis GMml 10 certe om. 0 11 adoriendum NOPtnlav 13 quae sit uiaj quaeris niam NPRT 14 debes] pergitA 16 pr. illo] illuc R 19 hae] ecce NT eae P heae R 20 legistis 0 23 regnum dei N ergo a eam igitur AR 25 facili NO 28 quid Mm] iaquid Rml, om. 0 s u o. hic utique cogitauit, ut uideret mulierem, ut uideret ad concupiscendum; sed mala haec cogitatio relinquat uias suas. alius non cogitauit quidem, sed subito aspexit et captus est et uidit et concupiuit et ideo lapsus est. quodsi fragilem suum considerasset affectum et ante

timuisset, ne, cum uidisset mulierem, mente caperetur et animo, utique non prospexisset ad mulierem, ne concupisceret eam. uidens ergo mulierem non direxit pedem suum in testimonia domini, qui, si ante lapsum suum cogitare potuisset, forsitan direxisset. unusquisque ergo prius cogitet quomodo uideat mulierem, ut non uideat ad concupisc-endum eam, ut non adtendat eam. si autem uidens repente uel bona cogitatione fundatus dirigat pedem suum ad testimonia domini, ne in captiuitate permaneat, utique ei profuit cogitatio.

postremo amans mulierem diligens concupisc-ens Christum consideret, iudicium eius, testimonia eius de praemiis castitatis et relinquat uias concupiscentiae, sequatur uias Christi et habebit laudem in eis, si contemplatus dominum Iesum contemnat carnis ardorem, flammam libidinis quasi quodam fonte restinguat, adlidat teneras et infirmas cupiditates ad petram Christi.

Cogitet ergo primum, ut eadem repetam, quemadmodum uideat, quemadmodum loquatur. bene cogitauit qui dixit: pone, domine, custodiam ori meo, ne forte, dum mens inflam-

mat ardorem, lingua sermone labatur aut multiloauio incauto etiam, quod mens non cogitauit, incurrat loquendi facilitate. cogitet, quemadmodum pedem suum dirigat, manum adferat, ne impetu indignationis inpulsus, cum repellere debeat iniuriam, ipse alteri iactum no- 25 17 cf. P>. 136, 0 20 Ps. 140, 3 1 itaque A T alt. ut] et 0 2 relinquebat coni. Engelbrecht 5 tenuisset 0 ne cum] nec Mm1et om. MNPm1a 6 ne] non M nec NOmlP 8 direxisset Oau dixisset AGm2Mm2NPRT deuiasset GmlMml unusquisque] add. cogitaui uias meas et auerti pedes meos in testimonia tua (Ps. 118, 59) Gm2Mm2NPT 10 ut] aut Mm2 SOPav in eam v 11 uel] add. in 0 12 profuit ei 0 13 mulierem] add. si auerterit non tantum pedem, sed et mentem ut (om. G) Gm2Tm2a diligens] atM. et v Christim] add. ut Gm2 15 concupiscentiae] add. et Ov sequamur Rml et omi Ου 16contemnit ANPR condempnetO flammas 0 . flammamque av 17 quendam GJlml fontem G extinguat GMRa restringat O 18 christum 0 19 repetat M 21 dum om. NT infiamraetur N inflammatur Pm2 inflammet T 22 ardore Nm20Pm2 23 loquendi facilitatem (sic) om. Rm1 24 asserat 0 ad se ferat a inpetu M 25 pellere T actum AB tabilis caedis inlidat. cogitandum est igitur quid geramus; ubi enim praecedit cogitatio, maturitas operationis adhibetur. itaque pes iste fidei uestigium est, quem meditatione perpensa a corporalibus motibus ad testimonia diuina deflexit.

Quid igitur prosit cogitare ante, quod postea facturus sis, docet uersiculus qui sequitur: paratus sum e t non sum turbatus, ut custodiam m mandata tua. ubi cogitatione quis praeuenit quod acturus est, semper paratus ad agendum est, semper fixus et ualidus, ut non queat subita aliqua accidentium offensione turbari. nulla eum flabra scopulosae nimis ambitionis excutiunt, nulla procella atque tempestas iniustae inuasionis exagitat, non petulantis oculus meretricis inlaqueat; oculus enim meretricis laqueus amatoris est.

in aliena miser capitur possessione, qui inprouiso igne praeuentus possessionem suae mentis amisit. si persecutio ingruit, inuenit iam paratum, ut, ubi possit esse perturbatio salutis incertae, ibi sperata sacri corona certaminis prouida futuri meditatione demulceat. si a maledicis obtrectatoribus frequenter obroditur, cogitet, quia non est discipulus super magistrum neque seruus supra dominum. si supra dei filium obprobria exprobrantium nefanda ceciderunt, quemadmodum seruus exortem eorum sperare se poterit?

ideoque mentem suam praeparare debet, ut, cum ista acciderint, turbare se non queant. praeparet animum et meditatione conponat, ut possit dicere, si tamen possit: quis nos separabit a caritate Christi? tribulatio an angustia an fames? et cetera. quare autem non separetur, adiecit: sed i n his omnibus 6 Ps. 118, 60 18*Matth. 10, 24 19 cf. Matth. 27. 39 sqq. 24 Rom. 8,35 26*Rom. 8, 37 3 perpessaO 4 dinina om. 0 5 quod] quid Rm2 6 sequitnr) add. IIII GR 8 acturum Mml facturus Mm2 9 queant Mml 10 eum] enim JV scopolosae MPm1Rm1 11 iustae AR 12 pr. oculis GmlMml oculos Pml 13 passione 0 14 in prouisione 0 prouentns GOPRml si Nm20aυ sed cet. 15 ut om. A posset GM 16 ubi A separata N. om. 0 sacra Rml, om. 0 . futura Ma 17 si ANnHOv sed cet. a a] qui Mm2, om. GMmlNPRa maledictis GPa obtrectatorum GMPmZa 19 super dominum N 21 ex- sortem Gm2N0 poterat Pml 22 turbari P queant Nm2av queat cet. 23 praepararet Rml meditationem MO 24 separauit M superamus, inquit, et uincimus propter eum qui dilexit nos. meritoque confirmatus ait: confido enim quia neque mors neque uita neque angeli neque potestates neque praesentia neque futura separare nos poterunt a caritate dei quae est in Christo Iesu.

Multa apostolus dixit contra quae lucta nobis est; sed alia facilia sunt uel certe non huius temporis aut loci, ut discutere omnia debeamus, quae sint quae nos separare possint a caritate dei, nisi diligentius resistamus. illud nunc, quod uidetur obscurius, non praetermittimus, quia ait: ne que altitudo ne que profundum, quae sunt grauia temptamenta. denique habes in Esaia scriptum ad regem Achaz: pete tibi signum a domino in profun dum aut in altum.

respondit ille: non petam neque temptabo dominum. mysticum illi propositum est, sed non intellexit et ueritus est, ne temptare dominum uideretur, si signum peteret in altum aut in profundum. dominus autem uolens grauia temptamenta remedio subplantare diuino, ait: ecce uirgo in utero concipiet. hoc est magnum signum, quod altitudinis et profundi temptamenta destruxit. dominus enim Iesus non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo neque quae sua sunt

requisiuit, sed formam serui accepit, humiliauit se usque ad mortein. itaque neque elatus est potestate neque mortis quadam deiectione turbatus. hoc igitur signum proponitur regi, ut petat sibi remedium, per quod nec regiae potestatis extolleretur supercilio nec certe aerumnae alicuius exceptione perturbaretur, ut erat corde turbatus, cum bellum sibi uideret a Syris inferri. diuini igitur exemplo 2*Rom. 8, 38—39 11 Rom. 8, 39 13*Esai. 7, 11 14*Esai. 7, 12 18*Esai. 7,14 20 cf. Phil. 2, 6 21 cf. Phil. 2,21 22 ef, Phil. 2,7.M 1 separemus Rrnl inquid MPmlRml 3 neque angeli am. Aml 5 poterint R 6 ehristum Jlml 7 luctandum Mm2NT 8 sunt om. PR antj ut Pml, om. AR 10 praetermittamus Rm2 11 quia] qui NmlO quo . Mm2Nm2T 12 testamenta PmlR 13 achab AR acaz GM acab P 14 neque] et nea N et neque a 15 mistieum JIOR 19 concipiet in ntero av 22 sed] si Mml accipit Mml 23 quodam GmlMmlRml quoddam Pml 24 itaque T 25 extoUetur ORml 27 a siris MNT assyriis AGmlPmlR ab assyriis Gm20Pm2 (υ) a syrus a oraculi uoluimus ostendere quae essent haec grauia temptamenta, quibus remedium solus potuit Christus adferre.

Uerumtamen et prophetico sermone facile est docere sarcinam quandam horum temptamentorum. haec enim temptamenta duo maxima sanctus Salomon oratione propria declarauit et rogauit ut posset excludere, dicens: diuitias autem et paupertatem ne des mihi, sed ordina mihi quae opus sunt et quae abundent, ne repletus mendax fiam e t dicam: quis me uidet? aut pauper rapiam et peierem nomen dei.

potes igitur tu ista temptamenta contemnere quae formidauit Salomon, qui sapientiam postulauit et meruit ? diues erat, timuit extolli; pauper fieri formidauit, ne paupertatis necessitate abstinentiae gratiam non teneret. quam multi, qui uidebantur sancti esse, ceciderunt ab altitudine cordis sui! quam multi aliqua necessitate deiecti non potuerunt contenti esse iniuria, qui fuerant uirtutum exercitio roborati! rarus Iob inuenitur in terris, qui et diuitias amisit et filios et uibicibus corporis exaratus, cum uermes toto corpore fluerent, a Christi tamen caritate non potuit separari.

paremus igitur affectum nostrum, ne inparatum uis repentina perturbet. denique sciens dominus cito nos frangi solere ait etiam apostolis: non turbetur cor uestrum neque formidet. si te cupiditas appetentiaque temptauerit, lege euangelium, dicat tibi Iesus: \'non turbetur cor tuum'. si quis terror ingruerit, dicat tibi Christus: \'non turbetur cor tuum neque formidet. si qua supplicia persecutor inflixerit, lege euangelium, dicat tibi Iesus: non turbetur cor tuum neque formidet'.

lege apostolum dicentem: 6*Prou. 24, 31—32 (30, 8—9) 11 cf. II Par. 1, 10 21Ioh. 14, 27 1 uoluimus Mm2NO uolumus cet.aυextendere Gm1Mquae] quam Mv 3 et] ut AGMmlR ex Mm2 4 quendam JIml remptamentorum] add- ostendit Gm2 5 sanctus om. R 6 possit GMPRa panpertates 0 7 dederis GMmla sed] si Mml sunt opus M 8 habundent GMPml abundant O fiam mendax AOR 10 iurem GMmlPb periurem Mm20Raμpeiurem N domini AGORa 11 Salomon-12 formidauit om. AR 13 neeessitudine 0 necessitatis R 15 deiecte Mml * 17 filios amisit et diuitias N et filios amisit 0 uiuicibus GMmlPnd uieibus Rnt2 exaratur Ga,add. qui AR 19 effectum PtnlR 21 aut Mml apostolus Rml 23 Iesus] add. Christus MNau 25 infiexerit Mm1NOm1Pm1R et dicat OR indignae enim passiones huius temporis ad superuenturam gloriam. si in mari nauiganti grauis fluctus insurgat, tempestas atra desaeuiat, dicat tibi Iesus: \'ego sum, noli turbari\\ ueniens igitur in certamen aliquod magnum et graue dic prius: paratus sum et non sum turbatus, ut custodiam mandata tua.

Et quid de saecularibus dicam ? esto paratus non solum aduersus ea quae uides, sed etiam aduersus ea quae non uides. foris, inquit, pugnae, intus timores; in te ipso tibi bellum est. bonum est ut in tranquillitate sit animus tuus et in quadam serenitate;

sed gubernator ille melior est qui in tempestate nauem gubernat. rege igitur te ipsum, quando turbatur animus, mens fluctuat. laudauerim uirtutem gubernatoris, qui nullas procellas senserit et cursum nauigii direxerit nulla tempestate iactatus? sed illum laudauerim, qui aduersus uentos renititur, insurgit aduersum fluctus,

noti timet, uel cumeleuatur undis nauigium uel cum ad profundi ima deponitur. ita et ille laudandus est gubernator sui, qui ea quae aduersa sunt uincit patientia, uirtute superat, secundis non extollitur, aduersis non frangitur. bellum tibi est etiam aduersus nequitias spiritales. aduertis, cum quantis tibi proelium, et ideo meditare et statue animo, ut procedens ad proelia dicas: paratus sum et non sum turbatus, ut custodiam mandata tua.

Sequitur uersus quintus: funes peccatorum circumplexi xi sunt mihi et legem tuam non sum oblitus s, hoc est: funibus me circumdederunt peccatores, ut mea 25 inplicarent uestigia, ne possim incursus eorum praeuidendi l*Rom. 8,18 3 tempestas atra] cf. Uerg. Aen. 5, 693 ci. Marc. 6, 50 5Ps. 118, 60 8 II Cor. 7,5 19 cf. Eph. 6,12 21Ps. 118, 60 23*Ps. 118, 61 1 enim] add. sunt OR passiones] add. sunt av 2 futuram 0 grauis om. i 3 tibi dicat Aav 4 ad 0 aliquot M aliquid Ar magnum aliquod 0 9 inquid MPm1 timoris Mm1 10 alt. in om. N 11 in om. GmlMtnlPmlR nauim GMN αυ14 illum] add. plus Nm2 magia Ov 15 alt. aduersus a 16 pr. uei] et 0 18 uincet GMm2Pm1Rm1 attolliturO 20 tibi] add. est Mm2a sit v 21 dicens GmlMml 22 ut custodiam] eustodire O 24 mihi (μοι) Om2PRb me eet. ap, et Ααu, om. eel. legem] add. autem 0 26 ne] non Mml possem Gm20υ celeritate euitare. non ergo illi funes sunt de quibus scriptum est: funes ceciderunt mihi in praeclaris. sunt enim funes illi, quibus utuntur qui terminos metiuntur agrorum limitesque distingunt et possessionum spatia disterminant.

tenduntur ergo illi funes quibus possessio uniuscuiusque diffunditur: sic factus est funiculus hereditatis suae Israel. boni ergo illi funes: isti autem funes quibus trahuntur - peccata ut fune longo et ut loro iugi uitulae iniquitates. uitula enim indomita plus se iactat et excutit, cum tenetur, nec adquiescit imperio nec adstringitur uinculo, sed magis, cum loro retrahitur, exasperatur. itaque nec coacta se subicit nec tamen libera uinculorum est.

sicut ergo trahit uitula lorum lUgl, quae, etsi non tenetur e proximo, tenetur tamen nec se explicat et absoluit, ita trahit unusquisque peccator indomitis moribus iniquitates, qui putat se liberum, quia non est iugo subditus subiectusque iudicio, et nescit quod non sit exutus, sed magis ut illa uitula et ipse se implicet suorum nexibus peccatorum. hi sunt igitur funes delictorum nostrorum, quibus inuoluimur et ligamur, quemadmodum sunt et uincula delictorum.

et ideo saluator, qui habet in potestate peccatum dimittere, dicit his qui sunt in uinculis: exite. utinam et mihi dicat: \'exi de uinculis tuis, exi de nexibus peccatorum tuorum, solue funes erroris tui quibus circumdatus et ligatus es\'. etsi enim nequissimus sim omnium et detestabilissimus peccatorum, illo tamen iubente liberor, qui sub uno momento latrocinii damnatum reum supplicio eripuit et constituit in regno suo.

Sunt ergo uincula quibus constringimur, etsi nobis uideamur liberi. beatus qui haec soluit sibi uincula. et ideo Dauid ait: 1 Ps. 15, 6 5*Deut. 32, 9 7 cf. Esai. 5,18 20 Esai 52, 11 24 cl. Luc. 23, 42 3 metuntur N destingunt Pml distinguunt av 4 possesjionem Rml ergo om. Am1 5 quibusJ quoad GM0αυpossessionem M 6 ftines] atU. sunt 0 7 autem] add. sunt Gm2 longe Rnil 8 iugae AR iniquitatis codd. ap, 10 retrahitur] add. et 31N 14 moribus] add. funes Gm2 iniqui- tatis Mm1 15 iugo om. N 16 exitus Mml sed] si Mml magis] se add. codd. praeter OR(αυ) impLicit Gm1M implicat Gm2ΝΡαυ 17 ergo Ma 20 iis b eis μ in otn.N 22 enim] essem Mm2 23 detestabilissimus MORv detestabilis sim AGNPTa, add. usu Gm2N P Ta peccatorum1 add. usu A liber ero GMNOaυ,cf.cap. extr. 24 latronem ARml latrociniis a eruit N 25 et om. GJINPmlav constituitque av 26 uideamur nobis av uideamus PR disrumpamus uincula eorum et abiciamus a nobis iugum ipsorum. non manu utique uisibilia uincula dicit esse rumpenda, sed inuisibiles criminum nexus morum conuer-

sione et fidei professione soluendos aut manu, hoc est opera manus tuae, eroga pauperibus, debiles eleuato, redime captiuos, et soluisti uincula tua: elemosyna enim a morte liberat. eripe eum qui ducitur ad mortem, hoc est: eripe eum intercessione, eripe gratia tu, sacerdos, aut tu, imperator, eripe subscriptione indulgentiae, et soluisti peccata tua, exuisti te e uinculis tuis.

Uinculis enim peccatorum suorum unusquisque constringitur, sicut ipse legisti; ligat nos uinculis carnis inlecebra. uinculum nostrum auaritia est, uinculum nostrum ebrietas est, uinculum nostrum concupiscentia est, uinculum nostrum superbia est. sunt et diaboli uincula: denique scriptum est:

hanc autem filiam Abrahae, quam ligauit satanas decem et octo annis. ligat nos etiam diabolus criminum nexu, ligat nos uinculo fornicationis, uinculo adulterii, uinculo perfidiae qua Christus negatur, uinculo inuidiae qua frequenter etiam frater adpetitur, uinculo crudelitatis qua nonnumquam socius et conformis occiditur. haec sunt uincula quibus ligatus unusquisque inclinatur, ut animam suam leuare non possit nec obtutus, ad caelum mentis erigere, nisi dicat ei dominus: dimissus es ab infirmitate tua et munere eum suae benedictionis erexerit.

haec sunt sceleratorum uincula quae dure peccatores ligant, hoc est diabolus et ministri eius uel certe Nebroth, hoc est \'amaritudo\', uel certe Esau, hoc est \'terrenus et callidus\'. isti enim uenatores erant, qui feras laqueis captare consuerunt et muta animantia uinculis 1*Ps. 2, 3 6*Tob. 4, 10 (11) 7 cf. Prou. 24,11 10*Prou. 5. 22 1ó*Luc. 13, 16 22*Luc. 13, 12 25 cf. Gen. 10. 8—9 26 cf. Gen. 2.5, 27-28 I dinimpamus MORaμ eorum om. Gm1Mm1 proiciamus Mm2NT 2 itaque 0 uisibili a 3 inuisibilium NT inuisibilis Pm1 conuersione OPm2υ confessione eel. a 4 opere Ov (non a) 6 morte AR peccato eei. aυ (sec. Uulg. Tab. 4, II). cj. Explan. ps. 61, cap. 21 7 hoc est om. 0 eum om. Gm1NOPT9 exui Gm1e om. ORu tuis om.GMaυ 12 nostrum) add. superbia est Y 15ligauit] ligat Mm1 alligauit N 16 XVIIIo (sic) GMR et om. A 17 nos] add. etiam 0 20 socius] semus ex suus R 21 obtutos Pm1 22 ei dicat a 24 dure] dum G duri MNm1PT 25 diabolo P nembroth AP nebroht G nehmhrot Jl nembrot N nembroht O Nemroth aυ 26 certe om. 0 27 capere N consneaerant Ov inligare. inutiles uenatores, qui capiant bestias quae pompam spectaculo populari praebeant, ministerium crudelitati. denique nullum inuenimus diuinarum in serie scripturarum de uenatoribus iustum.

At uero alia uincula sunt, ut dixi, domini Iesu, quem sequuntur, inquit. alligati uinculis, hoc est uinculis adstricti caritatis et amoris, fidei uinculis alligati, licet sic possit intellegi: alligati uinculis Christum sequuntur, hoc est peccatorum et criminum remissorem, fontem indulgentiarum, redemptionis auctorem. sequamur ergo uincula Christi, fugiamus uincula uenatorum, ne, dum incedimus, dum ignoramus, laqueos eorum pes nostrae mentis incurrat, ne animae nostrae ceruicem nexibus inseramus.

insidiantur enim quasi pessimi uenatores et, quando prosperorum euentu animum relaxamus ac secundis rebus remittimus nec excubias cautionis habemus intentas, tunc plus iactant laqueos suos aut in uia qua ambulamus abscondunt, ut, cum fuerint eorum laqueis innexa uestigia, trahant, quo securum subplantent uiantem uel collo adstrictos strangulent commeantes.

Noli ergo alta ambulare ceruice sicut filiae Iudae; altis enim ceruicibus cito laqueus innodatur. noli ad saecularia mentem animumque defigere, sed cireumspice oculis animae diligenter, quia pluit dominus laqueos super peccatores, ne cadentes inligare te possint; quos poteris euitare, si legem domini non obliuiscaris.

etenim etiam qui ligatus est, si sibi sit conscius liberatatem suam non libertatem suam non desinit et causam nonnumquam dicit e uinculis eam- 25 que sibi legum praescripto defendit ac iudicio frequenter absoluitur. ergo et tu, si peccaueris, memor esto legis, si peccaueris, memor esto 4 cf. Os. 11.4 14 cf. Ps. 141,4 18 ct. Esai. 3.16 21 cf. Ps. 10, 6 (7) 24 cf. Caes. B. G. 1,4, 1 1 capiunt AP bestiam Mm2NTqui Mm2, add. in Ta 2 praebeat T 3 in diuinarmn v in om. A -1 uincla 0 domine 0 secuntur OPR qui (quibus T) reguntur Mm2NT 6 et] add. spei a amatores NTa 7 secuntur MNOPR 8 remissionem A 10 incidimus codd. praeter A. a 11 nec GMaυ flxibus b 12 prosperum 0 13 relaxemus 0 excubiae NPm1T 16 uiatorem 0 adstricto Am2GMOPa17 transgulent O 18 iudaeae MOP 19 ad om. Gm1m1 20 sed] si Mm121 laqueos deus 0 23 legatus A 24 educit ANOPT ducit Mm2eaquem P et eam (ea Gm1) GM at eque 0 25 praescripta Gm10PR perseripta M praescriptura NT absoluitur 0 absolnit eel. aυ LXIL Ambros. Pars 5. Petschenig 12 Christi, qui te liberat dicens : ego sum ego sum. qui deleo iniquitates tuas, et memor non ero. ipsum diebus ac noctibus tene, ipsi tua confitere peccata.

Docet te propheta, quomodo teneas dominum Iesum:m media i a, inquit, nocte surgebam ad confitendum tibi super iudicia iustitiae tuae. non satis est dies ad deprecandum; surgendum est et nocte et media nocte. ipse dominus pernoctauit in oratione, ut te proprio ad deprecandum inuitaret exemplo.

et utique peccatis tuis ille indulgentiam postulabat; postulabat a patre, operabatur propria uoluntate. non tibi dicit propheta, ut tantummodo media nocte surgas, sed ut nocte surgas et maxime nocte media. nocte enim surgendum ante praemisit dicens: memor fui nocte nominis t u i, domine. potest unusquisque memor esse et non surgere, potest unusquisque et surgere et, eunt surrexerit, ea quae proprio arbitrio sederint postulare. addidit:

media nocte surgebam, docens surgendum esse media nocte. nec otiosum est quod adiunxit: a d confitendum tibi, hoc est, ut illo maxime tempore deprecari deum et propria debeamus peccata deflere nec solum praeteritis ueniam postulare, sed etiam praesentia declinare, futuris cauere; multa enim illo in tempore temptamenta proserpunt.

Tunc feruet carnis inlecebra, tunc temptator inludit; coquitur cibus potusque digeritur, stomachus aeger, mens somnolenta, animus occupatus est. itaque aut quiescenti calor soporis augetur aut uigilanti nondum plenior refusus uigor est, qui errorum cauere possit incursus. tunc igitur temptator adsistit, tunc retia iacit, quibus turbare mentem possit inprouidam.

tunc spiritales nequitiae tenebras offundunt, tunc omne nefas suadere contendunt, quando I*Esai. 43. 25 4-Ps. 118,62 7 ct. Luc. 6, 12 12 Ps. 118.55 16.17 Ps. 118.62 27 cf. Eph, 6, 12 1 pro sum om 0 alt. ego sum era.;. R 4 timeas JIa confitearis 0 5 nocte, inquit GMNaυ6 est satis 0 8 precandum M0 9 pr. postulaMt N 11 media post alt. nocte fr. 0 sed] si Jlml surgas nocte MN aυ 13 in nocte NOP Raυ, p. 144. 23 15 qua Rm1 sederit RmZ 16 docens] add. te a 17 adiuncxit P 19 deBere peccata av 20 tempore in illo M in om. N 22 dum decoquiturO 23 sthomacns R somnulenta Am1Rm225 est uigor aυ26 adsistet Pm1 27 possit menrem av inpauidam 0 spiritalis NPT 28 offendunt Mm1NPm1 nullus culpae arbiter, nullus criminis conscius, nullus potest esse testis erroris. tunc uarias disceptationes pectori dormitantis infundunt, ut primo de statu mentis deiciant reluctantem et aliquorum qui sancti habentur proponatur exemplum, quod illi aliquando deliquerint, sed postea ueniam sint adepti et texerint superiora delicta.

nam etsi omnem emendationem nostri inimicus exosus sit, tamen ad tempus, ut sobriae mentis uirum possit elidere, praetendit futuram indulgentiam, ut praesentia peccata persuadeat, et, cum inpulerit aliquem ad erroris adsensum, si uiderit eum iam non amore uirtutis a culpa, sed poenae contemplatione reuocari, inserit uarias disceptationes, ut dicat sibi: \'quis me uidet? tenebrae circumdant me et parietes. quem uereor? non uidet altissimus, non ad eum nostra peccata perueniunt, non dignatur spectare quae turpia sunt\'. haec utique usu exemploque cognoscimus: nemo enim potest esse expers temptationis.

Itaque ut tempus hoc habile temptamentis, ita etiam tempus est poenae, quod ex lectione diuina possumus edoceri. non enim otiose dominus deus noster, cum posset quocumque momento primitiua Aegyptiorum extinguere, hoc tamen tempus dolori et luctui peccatoris oportunius iudicauit. sic enim scriptum est, quia media nocte primogeniti Aegyptiorum liberi ab exterminatore sint interempti.

ideoque sanctus Moyses prophetaut hoc praeueniret tempusac sine Hebraeorum fraude transiret, agnum ante immolauit, hoc est uesperi, ui manducantes eum et domini pascha celebrantes non occuparentur exterminatoris insidiis, ne inermes et uacuos spiritalis alimenti nocturna spicula tenebrosi hostis opprimerent. 11 Eccli. 23, 18 (25-26) 20 cf. Ex. 12 1 arbiter culpae aυ 2 erroris testis aυ peccatori Rm1μdormitanti NRμ3 mentis om. N deiciat Gm1NP 7 ad tempus om. 0 eludere Rm2 8 ut] et Gm1Pm1Rm1 et om. 0 11 nidetJ add. et GMNOP Raυ 13 uidet] add. meO eum] deum A dominum R nostrum AR nostri N peccat3 nostra av 14 quaej quod Gm1Mm1 16 hoc tempas 0 habile hoc a habile] add. est 0υ, 17 quod] quoniam (per comp.) AR quo Gm1Mm1Pa 18 possit N P Rm1 20 opportunius υ 21 primogeniti- 22 sanctus om. N primogenita aegypti P 22 moses  23 transisset T 24 uespere 0 eunt om.0 pascha domini av 26 exprimerent 0 M*

Haec diligenter intende, prudenter intellege, sollicite require. non perfunctorie ista dicuntur, sed diuina tibi mysteria declarantur. praeueni et tu insidias temptatoris, instaura prius caeleste conuiuium.

indictum est ieiunium: caue ne neglegas et, si te fames cotidianum cogit ad prandium aut intemperantia declinat ieiunium, tamen caelesti magis te seruato conuiuio. non epulae paratae extorqueant, ut caelestis sis uacuus sacramenti. differ aliquantulum, non longe est finis diei. immo plerique sunt huiusmodi dies, ut statim meridianis horis adueniendum sit in ecclesiam, canendi hymni, celebranda oblatio. tunc utique paratus adsiste, ut tibi accipias munimentum, ut corpus edas domini Iesu, in quo remissio est

peccatorum, postulatio diuinae reconciliationis et protectionis aeternae. suscipe ante dominum Iesum tuae mentis hospitio: ubi corpus eius, ibi Christus est. cum hospitium tuum aduersarius uiderit occupatum caelestis fulgore praesentiae, intelleget locum temptamentis

suis interelusum esse per ChristUnl, fugiet ac recedet et tu 3mediam noctem sine ulla offensione transibis. admonet etiam sacrificium uespertinum, ut numquam Christum obliuiscaris. non potes obliuisci, cum lectum ascendis, eius domini, cui in occasu diei precem fu. deris, qui esurientem te sui corporis epulis expleuerit. etenim quod uesperi cogitaueris, cito cum euigilaueris recensebis. excitabit te ipse dominus Iesus, admonebit ut surgas et eo tempore arma orationis adsumas, quo solet incursare temptator.

49 Unde non otiose Paulus apostolus et Silas trusi in carcerem, cum in neruo pedes haberent, media tamen nocte surgebant mentis u uestigio, exorabant dominum et laudis sacrificium deferebant; 17 cf. Ps. 140, 2 24 ci. Act. 16, 25—26 26 cf. Ps. 49. 14 1 at(ad-)tende AOR intenta NmIT 2 ista] tibi ista 0 tibi om. 0 3 caelestem R 4 ne om. AmI 5cottidianum Om1 aut] ut Ga declinet GMmla 6 caelestis MmI te magis N parata Mml 7 caelestibus— sacrAanentis a uacua Mm1 3 finis est GMav fines Rml eiusmodi Aav 9 ecelesia codd. a 10 ymni GMNOP ibi M Rm2accipias tibi av 11Iesu] add. christi 0 peccatorum est GMNPav 14 ibi] ubi R 15 caelesti AR intellegit GMN P Ra intellexent T corr. intelligens v 16 recedit Pm1 media nocte Pm2 17 ammonet NO 18 obliuiscaris christum A19 ascendes def. A GMmla occasum a diei post fuderis tr. a 20 qui-po 183, 13 septimUS decuni M Å 21 uešpere 0 euigiJaberis R 22 ammonebit MNOPB 24 si (-y-Pm2) leas P Rml careere N 25 tamen] tunc G Mtem (del.) M 26 sacrificia O ideoque, ubi non defuit deuotionis officium, adfuit etiam absolutionis remedium. subito enim media nocte terrae motus factus est grandis, ita ut mota essent fundamenta carceris; ualuae apertae, omnium uincula soluta sunt.

audis quemadmodum, si ligatus fueris, quibus manibus, quibus operibus ipse te soluas, quemadmodum custodes timere non possis ? surge igitur ad precandum. ea hora est, qua temptator nocere consueuit et nequitia consueuit inruere; ea hora est, qua solet aduersus temptationes graues remedium uenire caeleste. excubandum tibi est, ne qua fraude uincaris, prouidendum, ut eo tempore quo potes uincere nequaquam uincendi tempus amittas.

Et quia orationem esse subeundam media nocte diximus, non minus etiam de huiusmodi hora diei dicendum uidetur: contraria enim nox diei est - quid enim luci commune cum tenebris? - et ideo aduersa sibi eadem nocturna est et diurna. sicut enim media nocte primitiua Aegyptiorum temptator occidit et ex eo cognoscitur, quod ea maxime hora operetur aduersarius, ita e contrario, quod meridiano tempore uirtus diuinae lucis operetur.

unde et Abraham circa meridiem sobrias tendebat excubias et boni aliquos expectabat euentus, leuans oculos suos ac finitima perlustrans, quod eo tempore aduenientem gratiam sibi quaereret. illo igitur tempore cum duobus angelis sanctis diuinus ei hospes aduenit, illo tempore Christum suscepit hospitio, illo tempore illa quae legis et intellegis celebrata mysteria sunt. quando enim magis diuina debuit fidelem uirum inlumnareinluminare praesentia quam cum lux diei plenior refulgeret ?

meritoque etiam 25 sanctus Ioseph receptis fratribus et adcersito iuniore germano o, quem maxime diligebat, meridie instaurat conuiuium. erat enim meridies 13 cf. II Cor. 6, 14 14 cf. Ex. 12, 29 17 cL Gen. 18, 1—2 25 cf. Gea. 43, 16. 24 def. A 1 solutionis N 2 iactus om. Gm1Mm1N Rm1 grandis factus est Jlm2 3 sint GMa 4 sint GMOPav (ct. Act. Z. c.) 6 precandumJ add. deum 0 ea hora—7 inruere om. NT 7 et nequitia om. Ma nequitiaJ qua P 12 eiusmodi MNOa. 13 diei noxNav . luceGml commune om. 0 14 etJ uel OPt. om. Gm1Mm1RTa. ras. in N diurnae P media nocte om. N 16 contrario] add.patet Mm2 17 operatur R 18 aliquid M 20 sibi gratiam N sibi om. P tempore igitur 3f 21 sandis] suis MNOPa hospis Rm1 22 illa] ea 0 et] uel 0 misteria MOP 23 diuina om. codd. praeter 0, a, post uirum tr. 11 uirum] add. dei Mm2 a4 cum in ras. mlR quo GMa quod NP refulgent Pm1Rm1 refulserit Rm2 25 quam Pml in sancti Ioseph pectore, quando laetas epulas fratribus splendentis gratiae ministrabat suauissimique cibos alloquii diuidebat, ut, cum illi poenam fratris metuerent adpetiti et uenditi in seruitutem, ille diuino iudicio ipsis diceret esse prouisum, ut in Aegyptum deduceretur qui famem sustinentibus alimoniam non negaret.

Habemus ergo in nobis meridiem. meridies est ei cui iustitiae sol refulget et cuius opere bono uel cogitationibus innoxiis et pura mente atque sincera pascitur Christus. disce igitur, quemadmodum tibi ipse facias meridiem: reuela, inquit, ad dominum uiam tuam et spera in eum, et ipse faciet: et educet sicut lumen iustitiam tuam et indicium tuum sicut meridiem. ubi enim uera est fides, ibi ueri luminis gratia est; ubi innocentiae prolixior custodia uirtutum-

que longa meditatione processus, ubi splendor bonae conscientiae diu permanens, ibi intellegibilis est meridies. ibi et tu Christo mentis tuae epulas exhibebis et in diuitiis eius etiam ipse pasceris, ita ut non praematurus luminis ueri sequatur occasus nec quidam studiis tuis tenebrosus cito uesper incumbat et opera bona interiectus inpediat. quodsi temptationum nox aduenerit, non inmerito media nocte surgendum et orandum diu et protrahenda psalmis tempora, donec ueniat dies et inlucescat tibi Christus.

Uide igitur, ne et per diem tibi media nox fiat, quo princeps mundi tenebrosus et squalidus plenitudinem tibi temptationis offundat surge igitur et excita tuam mentem. non dormitat qui custodit te, si te non repperiat dormientem, sed surget, si et ipse fuerit tuae animae uigiliis excitatus, et imperabit uento et fiet tranquillitas m 3 d. Gen. 45, 5—7 6 cf. Mal. 4, 2 9*Ps. 36, 5-6 16 cf. Ps. 36. 3 24 ct. Ps. 120, 3 26 cf. Matth. 8. 26 def. A 1 sancto GMPa 2 suauissimosque Nm2 3 seruitute P 4 ipsis om. S disceret On:1 6 habeamus a 7 refulgeret 0 refulgit Rml 8 menta Rm1 adque M 9 ipsi a fias NTa meridies NPm1Ta ad dominum] do. mino Na 10 eo N 11 sicut] quasi 0 sicut meridiem iudicium tuum S 13 ibi] ubi 0 luminis ueriO est ueri luminis gratia M 14 ibi Mm la 17 praemiturus Gm1 permatnrus GmZ praematuros (-os m2) M, add. et uelox Ot\' luminis praematurus a ueri luminis v studii istiusNOPR 18 interitus Nm2 20 pr. et] sed NPR est et 0 22 Mundi princeps au 23 offendat Gm1 Mm1N infundat O Rv 24 dormitabit v 25 reperiat OP Bv surgit GMNPRmTa 26 imperanit Pm1 fiat Pm1Rm1 tuo pectore, quod diuersarum procellarum turbine fluctuabat. surgendum igitur nobis. solet sponsus media nocte uenire; caue ne te dormientem inueniat, caue ne facem tuam non queas somnolentus accendere.

surgendum, inqllam, et domino confitendum est, ut gratIas agas, confitenda etiam eius aeterna indicia, quiequid nobis boni accidit, ut eius iustitiae deputemus ac, sine diuites sumus sine salubriter ualemus, iustitiae domini deferamus, quia iustus est, ut opus suum tueatur ac seruet, ut, quos nudos indotata quadam naturae sorte in hanc proiecit corporis infirmitatem, uigore animi et misericordiae suae dote pauperes uestire dignetur. quod utique omni agendum uirtute manifestum est, ut nec die nec nocte nec ullo tempore a gratiarum actione debeamus uacare.

Sequitur uersus septimus: particeps ego sum omnium timentium te et custodientium mandata tua tua. habet et Christus participes atque consortes sui. denique Dauid probat dicens: unxit t e deus, deus tuus. oleo laetitiae prae consortibus tuis. habet participes carnis, quia carnem suscepit. habet prophetiae, quia prophetam, inquit, uobis suscitabit dominus deus uester de fratribus uestris tam quaquae m m e. ipsum audietis per omnia quaecumque loquetur uobis. erit autem, omnis anima quaquae e non audieriaudierit t prophetam illum exterminabitur de pIe be.

ipse est uerus propheta, qui sine alterius munere Iutura cognoscit, qui ea quae uentura erant locutus est in prophetis. an non est propheta qui facit alios prophetare ? ipse est qui auditur sicut lex, quia et lex ipsius. denique si Moysen, inquit, e t prophetas 2 cf. Matth. 25,6 13 Ps. 118,63 16 Ps. 44,8 18*Deut.18, 18-19 27*Luc. 16, 31 1 pectore tuo V 2 nobis] add. est Jla 3 faciem Pml 5 confitendo Mlm2N confitendi Mm1eius etiam Y iudicia aeterna GMav, add. ut v boni nobis M 6 ut del. ON, om. v diuites] afflicti in ras. N simus T 7 ualeamus NT, add. id Ov iustum 0 8 indotatam P 9 in om. Gm1Mm1 10 agendo Gm1 11 uirtutej agere Gm1Mm1 uirtute agere NP tempore Oav nee die om. N 13 septimus] VII OP, om. GR particeps]pergit A 15 suos Ma 16 probat] prophetabat O 22 anima om. NP qui P 24 cognoscat Mm1NOPm1Rm1 25 qui ea] quia Tm2 27 ipsius est MN est ipsius av mosen A. mysen 3l inquit om. 0 non audiunt, nec si quis ex mortuis ad illos abierit credent. ideoque populus Iudaeorum, quia non audi

uit hunc prophetam, de plebe exterminatus est, ut populus dei esse desineret qui ante dei populus dicebatur. habet consortes baptismi, quia baptizatus pro nobis est, habet consortes iustitiae, quia ipse iustitia est et nobis de suo dedit sui habere consortium: habet consortes ueritatis. quia ipse ueritas est et nos tenere uoluit ueritatem: habet consortes resurrectionis, quia ipse est resurrectio, habet consortes inmaculatae uitae, quia ipse inmaculatus est, et quicumque in nouitate uitae ambulauerit, quicumque iustitiae tramitem tenuerit.

partieeps Christi est. habet etiam tribulationis suae participes, ideoque, qui particeps eius esse cupiebat, dicit: nunc gaudeo in passionibus pro uobis et adimpleo ea quae desunt tribulationum Christi in carne mea pro corpore eius, quae est ecclesia. sepulturae quoque eius participes sumus; quisque enim consepultus est cum ipso per baptismum in morte, particeps eius est. ideoque ipse apostolus, adstruens quam nobis gratiam dederit dominus Iesus, ait: participes enim Christi facti sumus.

Sed et ille particeps Christi est, qui qui lugentem maesto solatur affectu, qui in carcere constitutum proprio non defraudat officio, qui ad lectum aegrotantis adsidet, non ut capiendae hereditatis tendat aucupium, sed ut morbi uim sollicito mitiget ministerio, ut sedulo fessum sermone demulceat, qui nudos uestiat, esurientes reficiat. in his enim frequenter est Christus, sicut ipse ait: in carcere eram et non uenistis ad me, nudus eram et non operuistis me; quod enim uni eorum non fecistis, 5 cf. I Cor. 1, 30 7 cf. Ioh. 14, 6 8 ci. Ioh. 11. 25 9 cf. I Petro 1,19 cf. Rom. 6, 4 12*Col. 1, 24 16 cf. Col. 2, 12 18*Hebr. 3, 14 25*Matth. 25, 43. 45 2 abieret Pml 4 populus dei AOav 5 pr. quia] qui SOPR 8 resurrexionij A. 10 tramitem institiae Åav 11 ideo N 12 quia NRml dixit Ailv 13 sunt Aml 14 passionum Ov in om. N 15 quae] quod a 16 quisquis Mm2av quicumque Rm2 cum ipso est A 17 mortem av 19 enim] add. Iesu au 20 consolatur AGMav 22 ad om. GMN Pmlav lecto Mm2Nav 23 morbi uim] morbiim A misterioO sedule Rml 25 christus est N 26 utrumque non om. a cooperuistis AOR (Uulg.) 27 quid Mm1 non om. Ta nec mihi fecistis.

si oderim mendacium, particeps Christi sum, quia ueritas Christus est: si fugiam iniquitatem, particeps Christi sum, quia Christus iustitia est. beatus qui hoc potest dicere. sicut enim membrum particeps esse dicimus totius corporis, sic coniunctum omnibus timentibus deum, qui non dicat alteri: \'non es de corpore meo\', hoc est non dicat pauperi diues, non ignobili nobilis, non aegro sanus, non fortis debili, non inperito sapiens dicat: \'non estis mihi necessarii\', particeps corporis Christi est quae est ecclesia.

sed qui sciat quod hi, qui uidentur in ecclesia debiles pauperes inprudentes, etiam peccatores, abundantiore indigeant honestate et maiore praesidio fulciendi sint, qui hoc nouerit, ipse potest dicere: particeps ego sum omnium timentium te, qui conpatiatur magis huiusmodi hominibus quam fastidiat eos, conpatiatur infirmis, ut sciat quia unum corpus omnes sumus et membris membra conexa, ut alterum sine altero esse non possit et, cum alterum dolet, conpatiatur alteri. iste ergo recte potest usurpare huius uocis auctoritatem.

Uide autem, quam uerecunde propheta dixerit: particeps ego sum timentium t e. non dixit \'imitantium\'. sed \'timentium\'; initium enim sapientiae est timor domini. inter rudes se constituit humilitate, cum ueteranos deuotione superaret. sed tamen et timere uirtutis est, quia scriptum est: timete dominum, sancti eius.

Sed quibus timor iste non sanctus uideatur - quia sunt qui ignaua formidine pertimescunt et hebeti trepidant metu -, addidit: et custodientium mandata tua, ut ostenderet se sancti timoris esse consortem. aut sic: potest quidem timere corde b cf. Col. 1, 24 11.17.25 Ps. 118,63 1j cf. I Cor. 12, 26 19*Eccli. 1. 14 (16) etc. 22*Ps. 33, 10 1 nee om.Ta 2quia—3sum om. N 4 coniunctus O 5 dominum N 7 imperitis T 8 christi corporis AR quae] quod Tm2a sed] add. et Rm2 9 quis Pm2 hii 0 ii v 10 abundantiori A Rav habundatiorem GPm1 habundantiori 0 houestatem GPm1 12 tel add. et custodientium mandata tua Mm2N quia AR compatitur A 13 hominis R 14 quia] quod a connen GMav 16 alteri] alterum 0 17 dixit A 18 sum ego GMOPRa. add. omnium N 20 quum Pml 21 uirtus A 22 dominumJ add. omnes Om1 Rμ, ct. tractat. 21, cap. 8 23 quibus] ne aJiquibus Ov sanctis Rml uidetur NT 24 hebiti Rm1 26 de corde Mm1 deuotus corda A deuotus, sed opere piger, ut sit religiosus affectu, otiosus actu;

non tamen potest piger esse qui domini mandata custodit. qui ergo timet, custodit; ergo eius est custodire qui timeat. sanctus itaque hoc dicit; ego autem mihi hoc usurpare non possum. quanti enim sunt qui timeant deum, et non illis conpatior, quaerunt opem: et ferre nolo, misericordia indigent, sumptu non adiuuo! quisquis autem haec facit, ipse potest dicere se timentium Christum esse consortem.

Misericordiae tuae, domine, plena est terra; iusti ficationes tua sdoce me. quomodo plena est terra misericordiae domini nisi per passionem domini nostri Iesu Christi, quam futuram praeuidens quasi praemissam propheta concelebrat ? prophetis enim ea quae uentura sunt praeuidentibus moris est, ut quasi iam decursa memorentur quae posterioris aetatis sunt.

plena est ergo terra misericordiae domini, quia omnibus data est re- missio peccatorum, super omnes sol oriri iubetur. et hic quidem sol cotidie super omnes oritur, mysticus autem sol ille iustitiae omnibus ortus est: omnibus uenit, omnibus passus est et omnibus resurrexit, ideo autem passus est, ut tolleret peccatum mundi. si quis autem non credit in Christum, generali beneficio ipse se fraudat, ut, si quis clausis fenestris radios solis excludat, non ideo sol non ortus est om nibus, quia calore eius se ipse fraudauit, sed quod solis est, praerogatiuam suam seruat, quod inprudentis.

est, communis a se gratiam lucis excludit. super omnes pluuia est, et hoc misericordiae diuinae deputatur, quia pluit super iustos et iniustos. aut certe sic interpretandum, quod misericordiae diuinae plena sit terra, quia domini est terra et plenitudo eius. ipse super maria fundauit eam et super flumina 8*Ps. 118,64 15 cf. Matth. 5,45 16 ct. Мal. 4, 2 18 cf. loh. 1, 29 24 cf. Мatth. 5,45 25*Ps. 23, 1—2 2 mandatadominiav 3 timet Mm2NT 4 hoc mihi av 5 timent Mm2 dominum N 6 misencordiam Mm1a misericordiae NT sumptu] add. et a autem ont. N 7 ipse] hic 0 consortemJ add. VIII AOPR seq uersus VIII N smisericordia tua GMa 9 misericordiae (-dia a) domini plena est terra av 10 misericordib G passiones a nostri om. 0 11 promissam. GMm1P Rav. praemissum N coneelebratur N 12 enim] autem Na futura 0 14 misericordia GMPRa est data Mav est om. O 16 cottidie NOm1 iusticiae post est tr. a 18 peccata NT 20 ideo] idem A 21 fraudauid Rm1 2a est om. A 24 deputetur A 25 quod] quia P diWnae misencordiae A misericordia dinina GM 26 terra om. O praeparauit illam. etenim per ecclesiam in omnes gentes diffusa est misericordia domini, in omnes gentes diffusa est fides.

Fortasse dicas: \'qua ratione non dictum est : misericordiae domini plenum est caelum, quia sunt etiam spiritales nequitiae in caelestibus?\' sed non illae ad commune ius indulgentiae dei remissionemque pertinent peccatorum, quibus ignis seruatur aeternus, et illa, quae caelestium uel potestatum uel ministeriorum sunt, licet auxilio domini fulciantur, tamen non tanta eius indigent misericordia, quanta ea quae sunt inferiora atque terrena; non enim illa carnis inuolucro uestiuntur: in qua est frequentis erroris inlecebra.

ideoque in superioribus ait idem propheta, quia deus dedit caelum caeli domino, terram autem filiis hominum. unde et caelum purius et defaecatius ab omni labe peccati est longeque semotius ab illo de quo scriptum est: sicut uolatilia caeli. hoc enim caelum uelut medius quidam inter caelum terram aerius locus dicitur, in quo sunt etiam spiritales nequitiae in caelestibus.

nam in illo non appellatiuo, sed uero caelo, etiamsi diabolum egerimus in conspectu dei angelorum non defuisse concilio, puto tamen nulla operari temptamenta nequitiae. denique scriptum est, quia angeli amauerunt filias hominum, eo quod terrenis capti detineantur inlecebris princeps mundi istius ac ministri eius, in quibus nequitia spiritalis uenenis quibusdam carnis huius inbuta et humanis sit infecta criminibus.

ideoque dominus in euangelo suo mt: fiat uoluntas tua sicut in caelo et in terra. 25 non eadem illic iniquitas uicinum possession is finitimo rure depellere, 4.16 cf. Eph. 6,12 l1*Ps. 113,24 (16) 14*3Iatth. 6, 26 17 cf Hiob 2, 1 20 cf. Gen. 6, 2 24 Matth. 6, 10 1 in] per Rm1 2 misericordia—est om. Mm1N 3 est om. X misericordia Ma 5 illa AMm2 illa ea GMml communem (-ne MRa) eius AMm1 Ra communionem Mm2 indulgentiam A dei om. 0 6 aeternis N Rm1 7 pro uel om. A ministeriorum uel potestatum A 8 fnlceantur Pm1Rm1 eius tanta A 9 uolucro codd. 10 frequentius 31 inlecebra erroris A 11 aut Mm1 deus dedit om.v dedit om.T 12 autem] add. aut Mm1 dedit Ov 13 pr. et om. 0 defaeeatius eras. T 14 remotius Mm2NTa 15 melius Mml 16 aereus Rm2 17 nam] non Mm1 18 dei] add. et 0 19 nnllo Rm1 20 quia] quod N capti detineantur] captinentnr M capti nideantur a 21 in om.MNm1 22 nequitias M nequitiae a spiritalis] add. estO uenetis Mm1 23 sit] est v, om.GМNOP Ra in euangelio suo dominus N 2S eadem J add. est av uiduam hereditatis fraudare conpendiis, minores consortii iure detrudere, intra lignum denique et quodcumque argenti atque auri uel aeris metallum uelut effigiem quandam caelestis includere potestatis. haec cum sint maximi plena sacrilegii, in caelis uacant, in terris frequentantur; uerbo enim domini caeli firmati sunt t, non terra firmata est.

Et ideo iustificationes dei ab ipso domino uult doceri, quia difficile est in terra magistrum huiusmodi repperire, qui ea doceat quae ipse non uiderit. ad illum igitur doctorem intimo propheta contendit affectu, qui solus magister est uerus. quomodo enim potest homo quasi uerum docere quod nesciat, cum ipse sit mendax? merito-

que ait dominus, ut nemo super terram uocet sibi quem quam magistrum, quia unus est magister omnium. et quomodo posset Dauid alium doctorem quaerere, cum ipse de deo dixerit: qui docet hominem scientiam? docet autem deus et mentes inluminat singulorum et claritatem cognitionis infundit, si tu aperias ostia cordis tui et caelestis gratiae recipias claritatem. quando dubitas, diligenter inquiras; qui enim quaerit inuenit, e t qui pulsat aperitur ei.

multa obscuritas in scripturis propheticis. sed si manu quadam mentis tuae scripturarum ianuam pulses et ea quae sunt occulta diligenter examines, paulatim incipies rationem colligere dictorum et aperietur tibi non ab alio, sed a dei uerbo, de quo legisti in Apocalypsi, quod agnus lib rum signatum aperuit, quem nullus ante aperire poterat, quia solus dominus Iesus in euangelio suo prophetarum aenigmata et legis mysteria reuelauit, solus scientiae clauem detulit et dedit aperire nobis. 5 Ps. 32. 6 7 cf. Ps. 118, 64 11 cf. Rom. 3, 4 12 cf. Matth. 23, 8 14 Ps. 93. 10 18*Matth. 7, 8 23 cf. Apoc. 5. 1—5 1 detrndare Pml 3 uelit Pm2 effigiam (a ex corr.) A caelestem GMav concludere A potestate GJ1 potestates N Pm1 potestatem au 4 maxime NPRT sacrilegiis Nm2 caelo 0 terra 0 5 enim om. d 8 reperire AGO Pm2v docet R 9 at A 10 potest enim AR 11 meritoqae ait] et cum Rm2 12 dominus] add. dicat Rm2 13 possit GMm1OPRm1 dauid posset A 15 inluminat singulorum mentes A 16 et om. 0 cognitionis clantatem A 17 tui cordis APN caelestes Mfnl 18 inquires A et]add. ei GMav 19 aperit R illi aperitur Nm2 ei om. GMNP Rav est in Ov 20 quidem A quidam Rml 21 incipies Nm2Ov incipis AGPRa incipias MNm1 23 apocalipsi M P apocalypsin OR 24 aperuerit 0 25 prophetaret Mm1 26 clauim GMm1Nav, item infra

Dicunt se Iudaei habere clauem scientiae, sed non habent; nam si haberent, ipsi ingrederentur, ipsi agnoscerent penetralia scripturarum. nunc autem uae uobis, scribae et Pharisaei, qui abstulistis clauem scientiae et ipsi non introistis et introeuntes prohibuistis! quomodo enim clauem potestis habere scientiae qui scientiae negatis auctorem?

et ideo ad ipsum conuersus Dauid ait: t u me, inquit, doce iustifica tiones tuas, quia tu es uera iustitia, tu doce quae sapienter dicta sunt, quia tu es sapientia, tu aperi cor meum, qui aperuisti librum, tu aperi illud ostium quod in caelo est, quia ipse es ianua. per te si quis introierit, regnum illud possidebit aeternum, per te si quis intrauerit, non decipietur, quia falli non potest quicumque domicilium fuerit ueritatis ingressus.

IX. LITTERA TETH.

Incipit littera \'Teth\', cuius interpretatio est \'exclusio\'. quid est \'exclusio\' ? numquid sicut domo aliquis excluditur hospitioque deicitur, ita qui excluditur a dei regno bonis suis fraudatur, sicut illae exclusae sunt uirgines, quae secum oleum non tulerunt et, dum uenit sponsus, extinctae sunt faces earum atque emendo oleo inflammandisque facibus occupatae fecerunt moram et ingresso iam sponso introire cupientes leguntur exclusae ? non arbitror. nam quomodo diceret bonus et sanctus propheta deiectus atque exclusus a dei regno: iucunditatem fecisti cum seruo tuo ?

nec prophetae 25 meritum huiusmodi intellectum uidetur admittere nec series 3 *Luc. 11, 52 7*Ps. 118,64 8.9 cf. I Cor. 1. 30 10 cf. Inh. 10, 9 18 cf. Matth. 25, 2-12 24*Ps. 118, 65 .2 cognoscerent NT 3 uae nobis om. V 5 alios introeuntes 0 6 potuistis N negastis Oat\' 7 ipsos NPRT ait dauid ANO inquid Mm1Pm1 8 doces Rml doce uias M iustificationum tuarum Mm2 9 apperi GN 10 qui] quia Rav apperuisti Y apperi GJ/X hostium MOm1Rm1 11 est P introierit—12 si quis om. OR in aeternum A 13 ueritatis fuerit 0 16 Incipit] Nona av, om.N theth Mv tet ex tuet N thet 0 teht P, add. incipit a 17 excluditur] exc (sic) s.l. m2G, om. a 18 bonis suis ARm2 bonis (bonisue Mm2) illius GMav bonis suae Rm1 bonisue (u.e P) NOPT 20 atque] add. in Rm2v 22 diceretj add. si GMNPRa si a Ov 23 bonis NOPav et om. NOP Rmlav esset propheta GMNOP Ra propheta esset v regno] add. I P 24 ioeunditatem. GMNOPRa subditorum. audis dicentem : suauises, domine, et in iucunditate tua doce me iustificationes tuas; audis dicentem: bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti: et potes dicere quod sit exclusus a regno, qui non est exclusus a lege? quid ergo intellegemus? haeret interpretatio: obscuritatem sensui sui sermonis uidetur offundere.

Uocant merita prophetae, uocat eius gratia, uocat subiectorum series, ut altioris intellectus aliquid debeamus eruere. e t occurrit in tempore, quod interdum excludamus in bono.

scriptum est enim: perfecta caritas timorem excludit foris. et generaliter quidem caritas excludit timorem, ut miles, qui imperatorem diligit, bella pro imperatore suscepta non metuit, ut seruus amans dominum, quamuis per deuia et praerupta mittatur, tamen omnia pericula domini amore contemnit ac. si quis dominum petat, se ipsum offerre non trepidat: ut, qui trans mare positos filios uidere desiderat, non metuit naufragia, liberorum caritate ingreditur maris fluctus, subit incerta nauigii, sed metum discriminis leuant desideria filiorum. quam pulchre etiam de martyribus dicitur, qui uere militant Christo, qui persecutiones ungulas gladios incendia non timentes infestis se regibus obtulerunt! timorem etenim quem poterant habere poenarum excluserunt amore martyrii.

Hunc sensum autem esse interpretationis huius etiam de Threnis Hieremiae possumus adprobare. nam et ibi sub hac littera scriptum est: bonus est dominus sustinentibus eum, animae quae quaerit eum; bonum est sustinere p t sperare in salutare dei. bonum est u i ro cum portauerit iugum graue a l*Ps. 118, 6ö 3 Ps. 118, 72 10*1 Ioh. 4, 18. 24*Thren. 3, 25—27 1 iocunditate MOPRa 4 potest NPR 5 quid] quod Mm1 intellegimus Am1MNOa interpretatio] add. et Ov 6 obscuri A obseuritati MNPRT sensui scripsi sensus codd. ar sui om. 0 sermonibus 0 sermo u 8 ut] add. per Mm2 9 in tempore GMOv interpretatio A in interpretatione G s. l. m2T corr. a in temptationem N intemperatio P R exeludamur GNOv 10 foras excludit timorem 0 foras Gm2MNav 13 dabia codd. praerer 0, a 14 petit A 15 qui] si quis O 17 leaauit desiderium NT desiderio Mm1 18 quam] quod M quae N pulere M dicuntnr Nm2 25 quae] qui AOP R Z7 portauit Å iuuent tute sua, se debit singulariter et silebit, quia tulit iugum graue. haec utique quid aliud adstruunt nisi bonae exclusionis hanc interpretationem uideri? quis enim sustinet dominum nisi studio caritatis? quis est qui sperat nisi qui quod sperat optat et diligit: quod enim speramus, per patientiam expectamus.

ergo qui sperat sustinet, qui sustinet inpatientiae utique excludit affectum. quis est qui portat iugum graue a iuuentute sua nisi qui deliciis renuntiat, luxuriam fugit? quis est qui singulariter sedet nisi qui saecularibus uoluptatibus abdicatis molestiarum omnium excludit tumultus? iste ergo timere nil poterit qui caritatis gratia uim timoris absorbuit.

Est et alius qui excludatur in bono, ut ille qui apostolica auctoritate sublatus e medio plebis est, quia malum opus fecit, traditus in carnis interitum, ut eius spiritus saluaretur. ex quo intellegimus, quia in bono excluditur qui iubetur agere paenitentiam, ut humilietur et conpungatur corde; haec enim reconciliationis solent esse suffragia.

Denique etiam in Hieremia scripta sub hac littera id uidentur significare; sic enim legimus de Hierusalem illa terrena: in munditia eius ante pedes eius, non fuit memor nouissimorum suorum et cecidit inualide: non est qui consoletur eam. uide, domine, humilitatem eius, quia magnificatus est inimicus. et quia humiliata est Hierusalem, merito postea ei dicitur: defecit iniquitas tua, filia Sion. et omni qui paenitentiam egerit, lacrimis propriis peccata defleuerit, bene dicitur: defecit iniquitas tua.

alibi quoque sub hac littera dicit Hieremias: boni erant uulnerati gladio quam uulnerati fame; abierunt conpuncti 5 Rom. 8. 25 14 cf. 1 Cor. 5, 5 19*Thren. 1. 9 25.2(*Thren. 4, 22 28* Thren. 4, 9. 3 hanc om. 0 4 quis—5 diligit om. N alt. quij quid AR, om. 0 6 speratj add. et 0 7 inpatientia GPRa utique om. d 8 a iuuentute sua om.A renuntiatj add. et 0 luxoriam Rml 9 sedit Pm1Rm1 10 abdicatns Mm1Pm1Rm1 nil (nihil v) timere av 11 nihil NO quia MOv 13 fecit] add. est a 11 traditur 0, add. est An, que Mm2 17 remedia i 18 in om. Na, eras. R hieremiae MPRTa 20 pr. eius] enim 0 24 quia] add. sie Ov humiliatur Ga est om. GMm1a ei postea AOR 26 Iacrimisque OPRv a natiuitate agrorum. conpungimur igitur, quando nostrorum agimus paenitentiam delictorum, conpungimur etiam recordatione dictorum. unde ait propheta Dauid: quae dicitis

in cordibus uestris, et in cubilibus uestris conpungimini. qui autem conpungitur, utique delectationem excludit erroris et qui agit paenitentiam, excludit pudorem, sequestrat uerecundiam flagitii confitendi, ut recuperandae spem salutis inueniat. meritoque et ipse Dauid, ubi agnouit errorem: peccaui, inquit, domino. tantus rex, tantus propheta non erubuit peccatum proprium confiteri et ideo dictum est ei: et dominus abstulit peccatum tuum.

Sublato igitur peccato ait: iucunditatem fecisti cum seruo tuo, domine, secundum um uerbum tuum. multa uidentur in hoc saeculo iucunda esse quae non sunt, multa suauia, bona plurima. luxuries uidetur esse iucunda, sed exhausto fit amara patrimonio; dulcis libido cum feruet, sed eadem horrida et execranda cum proditur:

suaues epulae cum sumuntur, sed faetidae cum digeruntur. bona multa in hoc saeculo dum uiuimus aestimantur, quia usui nobis sunt, ut pecunia honor aurum argentum possessiones: eadem nihil possunt prodesse defunctis, hic omnia relinquuntur, quin etiam maiore dolore quis moritur, cum se his fraudari copiis ingemescit. non est ergo iucunditas uera nisi illa. quae secundum uerbum est dei, ut quis bonorum meritorum atque uirtutum subsidiis gaudeat se esse munitum.

Hac Dauid iucunditate dei uel bonitate laetatur, quia iugum graue a iuuentute portauit et sustinuit atque expectauit 3*Ps. 4, 5 8 II Reg. 12, 13 10*II Reg. 12, 13 12*Ps. 118. 65 26 cf. Thren. 3. 27. 1 aegrorum GMPR 1.2 conpungimus P R igitur] add. etiam 0 3 dictorum] delictorum Om1av 5 qui autem] quia cum R dilectionem Om1 6 quia paenitentia (om. agit) A 7 flagitium confitendo Mm2 8 dauid et ipse NP cognouit v 9 inquid Pm1 domino (ex-ne) inquid M non] ne A 12 ait] add. I P iocunditatem Mm2NOPRm1a 14.15 iocunda MNOP Ra quae—15e esse om.N 15 luxories Rm1 16 patrimonia Mm1 17 sed om.O 18 fetidae AGMOR dum uiuimus om. 0 19 honus Gm1Mm1 honos Gm2. om. v 20 prodesse possunt 0 21 maiori G31av his se NRav 22 ingemiscit AMm2ORm2av iocunditas GMNOP Ra 23 est uerbum 0 eius est a dei est v adque M 25 iocunditate GMOP Ra vel bonitate dei av domini in se gratiam, non praeripuit, qui saepe occidendi regis Saul tributa sibi copia maluit tamen expectare a domino deferendi tempus imperii quam occiso rege praeripere. semper deus bonus est, ideoque et Paulus ait: uide ergo bonitatem e t seueritatem dei; bonitas enim in omnes est, seueritas in paucos.

denique subdidit idem apostolus: in eos quidem qui ceciderunt seueritatem, in te autem bonit atem; si enim non cecidissent, utique uterentur et ipsi dei bonitate. nam et tibi ideo bonus est, quia permanes; quodsi non permanseris in bonitate, et tu excideris. non ergo deus propterea bonus esse desistet, quia tu lapsus es et indiges seueritate, siquidem et seueritas dei in bonitate recurrat, unusquisque castigatus pedem referat a peccatis et ad uirtutum tramitem bonamque conuersationem recurrat.

denique docet de illis qui ceciderunt apostolus, quia s i non permanserint in incredulitate inserentur; potens est enim deus iterum inserere i illo s, ut, quemadmodum desecta uirgulta, ita et homines uelut caudicibus quibusdam uirtutis inserti bonorum fructus possint ferre meritorum, accuses necesse est medicum crudelitatis, quia 4 putrefactas uulnerum fibras ferro putauerit exsecandas, quia noxia et serpentia ulcera igni adusserit, ne uirus in ulteriora proserperet, uel quia magister discipulum uerberauerit neglegentem, ut metu uerberum indueret diligentiam. castigare enim amantis est, non execrantis, et ideo bonitatis est, non crudelitatis. recte ergo et dominus ubique est bonus, et cum remittit flagitia et cum peccata castigat; castigat enim dominus quem diligit. 4.6 Rom. 11, 22 9 cf. Rom. 11,22 14 Rom. 11,23 19 sqq.] cf. 8, 26 26*Hebr. 12, 6 1 gratiaminse A 2 differendi OT 3 semper] add. enim P 4 pr.et om.N 5 securitatem Mm1 6 apostolus] paulus AOR quidem post seueritatem tr. a 8 bonitate dei Âav 9 nam—10 bonitate om. N manseris ORmw manseritis Bml 11 desistitNOv alt. et GMm1Oav est AMm2 est et NPRT 12 bonitatem Ov, add. ut Mm2NTa currat N recurrit v, add. ut Ov 13 connersionem GMm1P Ra 14 ceciderint P R 16 enim est Mv 17 desecta scripsi deserta codd. avinserta ed. Romona 20 fibras uulnerum A execandasORa exsecandas-22 uerberauerit om. M 21 proserperit NPm1T 23 uerborum M nduerit Pm! enim om. N 25 ubi N peccata castigat et cum remittit f Iagitia N LXn. Ambros. Pars 5. P et u hen i g 13

Castigatus est etiam Dauid; denique ait: et fui flagellatus tota die. sed uir sapiens, qui intellexit castigationem illam sibi domini profuisse, ait: bonitatem fecisti cum seruo tuo, domine, secundum uerbum tuum, hoc est: etsi illa mihi ad tempus amara uisa est castigatio, mihi secundum carnem, mihi secundum maestitiam corporis, tamen secundum uerbum tuum castigatio illa fructus bonitatis adtulit. illam mihi castigationem intellego profuisse, illa castigatione me a uitiis esse reuocatum, illa castigatione non diu aliquid in me

licuisse flagitiis, per illam castigationem domini nihil in me aduersano licuisse, nil morti. demque:castigans castigauit me dominus et morti non tradidit me ipse propheta memorauit; castigatur enim qui recipitur, qui autem non recipiuntur non flagellantur; in laboribus enim hominum non sunt et cum hominibus non f 1 age 11 abuntur. ideoque supra ait: quam bonus Israel deus rectis corde! ergo bonus omnibus, quia omnes recto uult esse corde. qui autem cor declinauerit, ipse a se gratiam diuinae bonitatis auertit.

Sequitur: iucunditatem et disciplinam et scientiam doce me, qui a in mandati s tuis credidi, iuxta apostolum χρστὸν \'bonum\' intellegimus, quia dixit: uide ergo bonitatem domini; iuxta euangelium χρηστὸν \'suaue\' accipimus; dixit enim: tollite iugum

meum, quia leue est, et onusmeum, quia suaue est; dixit enim: ro ϕορτίον fiov χϱηστόν. unde merito 1 Ps. 72,14 3 Ps. 118, 65 11 Ps. 117, 18 13 cf. Pron. 3, 12 14*Ps. 72, Õ 16*Ps. 72,1 20*Ps. 118,66 23*Rom. 11, 22 24*Matth. 11,29-30 3 domini sibi Ov 4 domine del. Om2 5 illa mihi] mihi illa NPR illa Mt»2, om.GMmla est nisa A mihi castigatio a alt. mihi om. O 6 mihi om. a 8 pr. castigatione A 10 flagitii* P licuisse aduersario A 11 nihil AJfv 12 dominus om. 0 13 castigatus Mml 14 hominum enim 0 15 hominibus] add. inquit NP flagellantur M 17 alt. rectos P uult rectos 0 18 corde (add. a recto Tm2) decliaauerit Mm2NT 20 Sequitur om. N, add. IIAGP, uersus IIO, uersus Rm2 uersus secundus a iocunditatem (-te N) GMNOPRa 21 quia-credidi om. eodd. praeter O,cf. eap.12 in v,om.O 32.34.26 Graeea plus mimts torrupla in eodà. 22 bonum] add. esse 0 qui N qua P 24 toDe PmlR 26 τὸχϱηστόν om.N xoj r APR T 6M, om. Ta μοv]εμονa, add. OTIT bonitatem dei ab ipso quaerit doceri, ne forte quis perfunctorie accipiens bonum deum esse in erroribus perseueret, quod per misericordiam dei sciat inpunitatem suis dari posse peccatis, cum, etsi indulgeat dominus, tamen foeda est conuersatio in criminibus semper haerere. non ergo bonitas ista uulgaris est, sed quae semper disciplinae expectet profectum.

Ideoque qui intellegit altam dei esse bonitatem doceri desiderat etiam disciplinam. nam plerique auertuntur ab studio disciplinae, dum eam seueram et tristem arbitrantur; sed perspicacior sensu intellegit, quod disciplina, etsi tristis ad tempus sit, posterioribus fiat iucunda temporibus. sed est disciplina uel correptio seuerior, est etiam moderatior. moderatior est, de qua dicit dominus: corripiam eos in auditu tribulationis eorum. est seuerior quae est in ira et furore correptio.

unde refugiens eam correptionem dicit Dauid: domine, ne in ira tua arguas me neque in furore tuo corripias me, et Hieremias: corripe nos, domine, in iudicio et non in furore. omnis ergo disciplina, etsi ad tempus habeat amaritudinem, habeat perturbationem, postea tamen pacificos fructus generare consueuit.

Sed qui petit doceri bonitatem et disciplinam, debet petere etiam scientiam doceri. nisi enim habeat scientiam, molesta est disciplina, molesta correptio. quid sit scientia, doceat te Salomon, qui ait de domino deo nostro: ipse enim mihi dedit eorum quae sunt cognitionem ueram. et alibi hic idem propheta ait: qui docet hominem scientiam. qui autem petit scientiam, credit mandatis dei. 13*Os. 7,12 15*Ps. 6, 2 l?*Hier. 10, 24 24*Sap. 7,17 26 Ps. 93,10 2 deum bonum OR perseueraret Oml per om. N 3 posse suis dari P dare M posse dari N 6 expectat 0 7 esse om. N 8 etiam] eius Mm2N plerumque GMmlPRa a OMOav 10 quod—11 temporibus tkf.A om.N etsi A si cet. av. cf. lin. 18 11 iocunda GMOPRa -plina—p. 198,6 laudantur homines desunt in A correctio 0 12 seueiior] add. et OR alt. moderatior] seuerior GmlMml et (s. I. m2) non est seuerior seuerior (sief) R, otn.0 alt. est om.Oa 14 pr. estj add. et Ov inam 0 15 sic dicit Rm2 16 et Hieremias om. GMNPB 18 habet ex habere N 20 germinare 0 21 etiam petere O 22 doceri om-N 23 solomon R 25 eorum quae sunt] cor quo sciam Gm2Mm2NPT sestrsm Mml 27scientia P. 13*

Aliud est autem in mandatis dei credere, aliud mandatis credere. qui enim mandatis dei credit, cito efficit ut sit in mandatis dei et in ipsis conuersetur. per fidem igitur scientia adsumitur, per scientiam disciplina; quod enim scimus placere posse, in eo nos conuersatio ipsa delectat. denique scriptum est: nostra autem conuersatio in caelis est. praecessit scientia, secuta est conuersatio. de \'mandatis dei credere\' diximus; \'in mandatis autem dei\' hoc est: in ipsis esse et credere quia uera mandata sunt. nisi autem credideris mandatis dei, eorum utique scientiam quae per mandata dei docemur habere non poteris.

Sequitur uersus tertius: priusquam humiliarer ego deliqui, propter hoc uerbum tuum eg o custodiui . alia traditio habet: priusquam humiliarer ego nesciui. unde putant aliqui, quod anima hominis hoc dicat: \'priusquam humiliarer, ut in hoc lutum corporis introirem, tua quae non legeram mandata nesciui. sed quia Septuaginta uirorum sententias magis sequitur ecclesia et hic sensus est planior et nihil offensionis admittit, quod possit aliquibus scrupulum commouere,

ideo ita accipiamus, ut \'humiliarer\' sit dictum, eo quod peccato.uideatur humiliatus. propter peccatum enim temptationes saepe nascuntur; denique Adam et Eua post culpam utique deiecti sunt. ergo humilitatis nostrae causa peccatum est uel humiliationis; non enim hoc fugio. potest enim de aduersis plerumque intellegi humilitas, ut est: bonum mihi quod humiliasti me, ut discam iustificationes tuas, et: nisi lex tua meditatio mea sit, tunc forsitan perissem in 5 Phil. 3, 20 ll*Ps. 118.67 13*Ps. 118, 67 14 aZiqutl Origenistae 24*Ps. 118,71 25*Ps. 118, 92 def. A 1 mandatis (om- in) — in mandatis NO 2 credit mandatis dei N effecitN in om.MmlN 3 ipso M 4 placere] add. deo Oav nos om T 5 autem om.O 8 dei] add. credere v 9 autem] enim MNfh, 10 docemus Mml 11 uersus om. NP tertius] IIIGOPR, om. MN 13 aliqua GM - editio Nav 14 hominis anima v 15 ut] ego ut 0 16 LXX GPB 17 alt. et om. a 18 admittitur NPT 19 ita otn. v accipiamus ita a nt om. v sit scripsi ita sit Nm2 ita cet. av 20 saepe temptationes NP 21 eieeti a 24 est] add. illud MOv quia B 26 sit] esset Ov forte 0 perirem N humilitate mea, et: humiliatus sum ualde.

hic ergo ostendit humilitatem ortam esse de culpa. et quia culpa praecessit, ideo humiliatum ostendit, hoc est adtritum temptationibus et aduersis et traditum anxietatibus, quemadmodum et ille, qui traditus est a Paulo in interitum carnis, humiliatus utique est, ut postea posset reconciliationem mereri.

Sed quamuis humilitas ista, hoc est uelut quaedam deiectio, perturbationis, non uirtutis sit, generat tamen saepe uirtutem et fit non poena, sed remedium delinquentis. nam si peccatis tuis tribuas quod humiliatus es, quicquid acciderit in te retorques et ex reo incipies esse iustus qui te ipse condemnas; iustus enim accusator est sui in exordio sermonis.

nec potes indignum te iudicare humilitate qui propria errata cognoscis, in quibus erubescendo non utique extolleris, sed humiliaris. uides ergo, quia ideo humiliatus es, quia deliquisti et non seruasti eloquia dei. unde serua diligentius, ne pecces, ne iterum, quia deiectus es, tristitia absorbearis et fiat tibi deiectio tua incrementum iniquitatis, quae debet esse correctionis occasio.

etenim in temptationibus homo sicut aurum in conflatorio conprobatur. uides propheta quid dicat: priusquam humiliarer, inquit, deliqui. iure ergo temptationibus traditus est, quoniam delinquebat, delinquebat autem, quia dei eloquium non tenebat. uerum inde ordinem emendationis inuenit, unde culpa processerat; coepit esse subiectus eloquio diuino et culpa desiuit.

Sequitur uersus quartus: bonus es, domine, e t in bonitate tua d o ce m e iustif icationes tuas. etiam usus disciplinae saecularis accepit, ut unusquisque iudicem l*Ps. 141, 7 4 cf. I Cor. 5, 5 ll*Prou. 18, 17 16 cf. II Cor. 2, 7 19 cf. Prou. 27, 21 20*Ps. 118, 67 25*Ps. 118, 68 def.A 3 humiliatum] add. sev 5 pr. est om. N interitu P 6 possit GMmlOPRmla 8 uirtutis] nirtns a uirtutem tamen saepe generat av 10 est Pml,.add. et OR retorqueas Rm2 et om. 0 11 incipis N incipias Rm2 ipsum Mm2NPRm2T 14 qullius] add. non Ta uide Rml 18 correctionis esse Mav eorreptionis esse N esse correptionis P 20 qui dicit a inquit] add. ego Nv 25 uersus om. MNP quartus] IIII GOPR, om. MN 26 iustitias av 27 iustus disciplinam saecularem accipit NT suum laudet. unde apostolus sequens diuinarum ordinem scripturarum, cum diceret causam, ita coepit: d e omnibus quibus accusor, rex Agrippa, a Iudaeis, aestimo me felicem apud te incipiens rationem reddere, et infra: credis, rex Agrippa, prophetis?

scio quia credis. ergo si laudantur homines, m quibus plerumque aliena laudantur, quanto magis unusquisque dei sibi conciliare gratiam debet, ut dicat: bonus es, domine! nam si hoc dicat homini, ut esse admoneatur quod forsitan non sit, et bonitatis etiam ipse praedicatione mitescit terroremque inmitis deponit affectus; quanto magis deo laus sua est deferenda, qui nisi bonus esset, super terram stare quis posset ?

proprium est autem dei ut bonus sit. denique in euangelio habes, quia arbor bona fructus bonos facit. fructus eius angeli sunt, fructus eius homines sunt, hoc est rationabiles, sancti, si domini praecepta custodiunt, fructus eius sunt hi qui nascuntur in terris, fructus eius sunt uirtutes hominum. merito ergo arbor bona bonos fructus facit. prius igitur radix laudetur, ut fructus possit probari. sed et alibi ait idem dominus Iesus: et pater uester qui bonus est dabit bona data petentibus se

Sed quamuis bonus deus sit, cuius etiam amara plus prosunt —non enim inferuntur ut noceant, sed ut corrigant —, rogatur tamen, ut in bonitate sua doceat nos iustitias suas. considera medicum utilia adponentem medicamenta uulneribus, ea tamen, quae mordeant ulceris uirus, aut certe ferro putrefacta resecantem.

cum m eo ipso sit bonus medicus, quia utilitatem operatur aegroti, et faciat quod prodesse nouerit, tamen, quia aeger dolorem aut 2* Act. 26, 2 5 Act. 26, 27 13 Matth. 7, 17 17*Matth. 7, 17 19*Matth. 7, 11 23 cf. Ps. 118, 68 1 scripturarum ordinem 0 3.5 agryppa P 3 Iudaeis] add. de his l\' 4 aput OPml 5 o rex M 6 in quibus] pergit A 7 gratiam conciliare Aav 9 dicatur Ma ammoneatur NO 10 mitiscit Mml mitescat Titi2a intimis (s dd.) M deponat Tm2a 12 possit GmlPmlRml autem dei est Oav 13 euangeliis AR 14 bonos fructus N P pr. eius] enim AR, add. dei R, om. GJ-INTa angeli-eius] euangelii M (in ras. m2, sed del.) NPmlT 15 rationales NT 16 ii v 17 fructus bonos N 18 igitur] ergo O 20 data tWo 0,om. b 23 in om. MmlN 25 aut] ae 0 26 ipse AOR bonus sit Oav 27 faeiet Rml non uult aut non potest sustinere propter infirmitatem affectus sui, rogat ut medicus eum quadam bonitate et suauitate sua curet, non asperitatem adhibeat medicamentorum, non ferro incidat uulnerum fibras aut, si aliter non potest, ut cum moderatione faciat et quadam subtilitate mitiget uim doloris.

et ideo in euangelii bonitate melius docentur iustificationes dei quam in legis seueritate. opus autem iustitiae iustificatio est. unde scriptum est, quia Pharisaei se iustificare noluerunt non baptizati baptismo Iohannis. in eo enim iustificationem non fecerunt, quia noluerunt agere paenitentiam delictorum, quam propheta in bonitate uult agere, ut ei fiat peccatorum remissio sine atrocitate damnationis cum remissionis gratia.

Sequitur uersus quintus: multiplicata est super er me ini quit a s superborum, eg o autem in toto corde meo scrutabor mandata tua. quanto magis quis deo seruire desiderat, tanto magis in se excitat aduersarios et tamquam athleta fortis coronam iustitiae reportare desiderans inritat in se plurimos et lacessit, qui inuident nostro profectui. quod etiam in posterioribus euidenter ostendit:

cum odiosis non habentibus pacem eram, inquit, pacificus. nihil tamen tranquillitas eius proficiebat, ut eos qui pacem oderant sua tranquillitate conponeret et eorum studia conprimeret; cum loquebar illis, inpugnabant m e gratis, hoc est: cum causas inpugnandi non haberent, tamen inpugnandi studium non deponebant.

ita ergo multiplicantur siue nequitiae spiritales siue homines et multiplicatur eorum iniquitas super iustum. uerbi gratia si filium iustus amittat, quod saeculi usu saepe contingit, 8 cf. Luc. 7, 30 13 Ps. 118, 69 17 cf. II Tim. 4.8 19*Ps. 119,6—7 22 Ps. 119,7 2 curet] add. et a 5 suptilitate A sublimitate Mml sublenitate Mtn2 euangeliojtf 6 quam—7 scriptum est otn.N 7 sanctificatioO 8 farisaei P iustificare se 0 uoluerunt MNa baptismum Bml 9 in eo] ideo N qui N Pml non uoluerunt 11 10 profeta B 13 uersus om- NPv quintus] V PR, om. MNv est] sunt M 15 meo om. 0 16 exitat Ptnl 17 adleta 0 18 Jacessitur Mml lacescit N lascessit Pml 19 ostendit] add. dieens Rm2 odiosis non] hodio 0 odio av 20 non om. GMml inquid Pml 23 illis] add. inquit 0 26 iniquitos eorum av 27 amittat iustus 0 ammittat Rstlt om. P usus MmlPBml contigit Mml si amittat patrimonium uel diuersis adficiatur incommodis rerum uel corporis infirmitatibus, tunc dicunt superbi: \'ubi est iustitia eius, ubi misericordia?

ecce quia sic multatus est, ecce quia ei innocentia sua nihil prodest ideoque ad uitae huius specimen extrahendum tres illi sancto specie amici, obtrectatione autem iniqui, probitatis atque iustitiae eius inuidi, exprobrantes grauia obprobria congerebant et qui uenerant ad consolandum insultare coeperunt.

Sed iustus his non mouetur ideoque nec Iob frangebatur. denique in amissionibus filiorum uel patrimonii dicebat: dominus dedit, dominus abstulit; sit nomen domini benedictum. ergo et in aduersis positi dicamus: bonitatem fecisti cum seruo tuo. potest enim dominus in melius mutare quae facta sunt, ut Iob sancti habemus exemplum, et quae amissa sunt reddere potest, qui ei et amissis filiis generaret meliores.

numquid deo est difficile meliora donare? potest, etiamsi nihil donet, hoc ipso tamen iusto esse prospectum, si forte futuri inprobi rapti sunt, ne mutaret malitia cor eorum. similiter et de patrimonio: quasi non uideamus plurimos propter opes patrimonii in periculum salutis esse deductos, plurimis ex diuitiarum abundantia causam ortam esse peccandi. qui enim non habet quod donet, adscribi ei culpa non potest quod non donauerit; qui autem habet quod donet et non dat, utique obnoxius incipit esse peccato.

Sequitur uersus sextus: co ag u l atum est u t lac cor eorum, ego autem legem tuam me d it ab ar. subtile cor sanctorum, coagulatum est uero cor superborum. ut enim lac natura sui purum, speciosum atque sincerum est, sed 10 Hiob 1, 21 12 Ps. 118, 65 15 cf. Hiob 42, 13 18 cf. Sap. 4,11 24*Ps. 118, 70 3 sic multatusv simulatus AGMmlNPRTa si multatus Mm2 humiliatus 0 4 prodesset N 5 extrahendae NOPRT sancto] add. Iob Oav spe P 6 iniqui; inimici Ov 7 uenerant] querebant Mm] ueniebant Mm2 9 hic 0 lob] ob AR 12 ergo] denique 0 14 commutare Mm2N T 15 qui ei scripsi qui si ANPRT quis GMmlav qui Mni2, om. 0 generaret NP generat Mm2 generare eel. av 16 nil A 17 ipsi O profectum a 19 uidemus Prtil 20 ortam esse causam av 21 adscribit Mtnl 22 culpa om.O quo donat Rtnl 23 utique oni. NPT obnoxius om. 0 esse incipit av 24 uersus om. NPv VIOPR. om. MNv coagolatum MNPml sicut v 25 meditabor AGMmlPR meditatus sum a 26 suptile A coagolatum MPml corruptione coacescit, sic mentis et cordis humani natura pura sincera perspicua est, priusquam uitiorum admixtione coacescat. coagulato enim lacte fit quaedam concretio nec suauitatem habens eandem nec gratiam.

ita homines, qui ante sedulitate gratia suauitate uerborum lactis speciem praeferebant nulla inuidia corruptam, hi si coeperint inuidere, coagulatur in uitium cor eorum et fit de suauitate amicitiae amaritudo maliuolentiae et insuauis quidam horror inuidiae. ergo coagulatum est cor per superbiam, per inuidiam, quae lenitatem naturae fluentem beniuolentiam malitiae concretione uitiarunt. iniquorum ergo cor coagulatur, iustus autem humiliatur legis praecepta meditando, qui habet humilitatis magisterium.

Sequitur uersus septimus: bonu m m i hi quo d hu m iliasti me, ut dis c am iustif icationes tuas. hoc secutus apostolus: placeo mihi, ait, in infirmitatibus, in iniuriis, in necessitatibus, in persecutionibus, in angustiis. cum enim conplacet in infirmitatibus et non frangitur animo nec cedit iniuriae, discere iustificationes dei et meruit et impleuit. ergo hic humiliasti me, hoc est: diuersis temptationibus et incommodis exercuisti, dicit. quod aperuit et Symmachus scribens: profuit mihi quod adflictus sum, ut discerem iustitias tuas.

ergo qui humiliatur non deiciat animum neque frangat, sed magis humiliando proficiat, ut superbum humilitate sua mitiget, insolentes morum seueritate confundat, contumeliosos patientia sua frangat, auaros nonnumquam etiam aequanimitate dispendii a iurgii intentione deducat. sic enim legisti, quia iustificata 13*Ps. 118, 71 15 II Cor. 12,10 19 Ps. 118, 71 21 Symmachus Ps. 118, 71 27*Luc. 7, 35 1 coacessit P mentes JlmlPtnl humana 0 2 coalescat NTa 3 coagolato GMNPml 4 itaque 0 gratiae A.B. add. et Mm2N 5 proferebant AG 6 hi eras. R si] cum 0 7 maleuolentiae v 8 error NT 9 quia R laenitate A beniuoientia GMNOPa beneuolentia v llquaeO 13 Sequitur—septimas] Ideoque sabdidit Ov uersus om.NPT VIIAGPRT. om.MN 15 ait placeo mihi Xm20PR ait om. Gm1Nml 21 dicit om. v simmachus AMNR symmaeus 0 22 humiliatus 0 discam iustificationes 0 23 deiciet Rml 24 insolites Pml insolitates Rml insani lites Rm2 25 seueritate] add. uel suauitate 0 26 dispendii om-0 est sapientia a filiis suis, dum Christus se offert supplicio, dedit iniuriis, non subducit obprobriis nec a confusione sputorum auertit faciem suam; et ideo omnes patientia sua instruxit et liuore sanauit.

Sequitur uersus octauus: bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti. non quicumque hoc dicit, immo rarus hoc dicit, id est: qui legem dei auro atque argento praeferat, qui potest propter legem dei omnia relinquere.

sed nec Christus hunc repperit nisi de his quos ipse docere dignatus est. Petrus hoc dixit et probauit effectu, quia pluris legem quam aurum habuit. ideoque ait: argentum et aurum non habeo. non auarus hoc dicit, qui defosso auro incubat, non dicit pecuniosus, qui cotidiana emolumenta sollicito rimatur affectu, qui cotidie opes aggerat, qui hereditatis tendit aucupia, qui circa aegrotantis lectulum indefessas exercet excubias.

Hic aliqui \'legem oris dei\' tamquam legem uerbi dei accipiunt, ut si dicas \'legem dexterae dei\'. bene ergo et hoc conuenit Petro dicenti: uerba uitae aeternae habes, et non relinquemus t e, hoc est: Lextui oris super milia auri et argenti est; et possumus tantum deserere bonum et saeculi huius emolumenta captare ? sed et Moyses lex oris dei potest dici, per quem locutus est dominus et dedit legem.

X. LITTERA IOTH.

Incipit littera apud Hebraeos decima \'Ioth\', quae Latina significatione confessio\' dicitur uel certe \'desolatio\'. nec 2 cf. Esai. 50, 6 4 cf. Esai. 53, 5 5 Ps. 118, 72 ll*Act. 3, 6 18*Ioh. 6, 68 19*Ps. 118, 72 1 filii A offert se N 2 subduxit Rm2v 3 sapientia a 5 uersus om-MPv VIII AGNOPR, om. Mv 7 pr. haec Mml atque argento] argentoque N S praefert a legem] uerbum 0 omnia] add. sua 0 9 reperit GOPR iis v 10 et om. a affectu AGNOP RTa 11 aurum et argentum Aav 12 incubat auro N 16 alt. dei om. GMNPRa 18 uete M aeterno GM non Aml nos eet. av 19 relinquimus AOPSTa secuti sumus GM, add. omnia et secuti samus Rm2 cl. Ezplan. ps. 39, cap. 16 extr. oris tui MNPav 21 moses A 22 dominus loeutus est av deus N nihil subscn- ptvm in eodd. 25 aput M decima ante incipit tr. a OTH N Iod v 26 eonfusio G R eerte om. a discors ac dissonans uidetur interpretatio, siquidem qui desolati sunt citius confitentur. magis enim secundis rebus animus extolli solet, cum autem urgetur aduersis, tunc diuinum inplorat auxilium. nam et in his quae humana sunt hunc usum esse cognoscimus, ut, cui succedunt prospera, animus elatior sit, cui mundi huius infesta sunt et potentia alicuius aduersa, tunc confugiat, tunc opem quaerat, ut uel rogando superioris mitiget potestatem uel se uiribus armet adiunctis, ne quasi inferior potentioribus uiribus obprimatur.

Denique Hieremias sub hac littera sic ait: manus suas extendit qui tribulat in omnia desideria eius; uidit enim gentes introeuntes in sanctificationem suam, quibus mandasti ne introirent in ecclesiam eius. de Hierusalem utique hoc dicit propheta, cuius deplorat aerumnam, cuius praecessit desolatio ac destitutio, ut postea sequeretur confessio; castigat enim dominus omnem filium quem recipit. -recepturus igitur Hierusalem ante captiuitatis flagellauit aerumnis.

nimium enim insoluerat et inflato se corde iactauerat, ut caput tenere non posset dominum Iesum, id est humilitatem gratiam iustit am sapientiam, hoc est uerae fidei magisterium non teneret. et ideo dominus castigauit eam, qui moderator omnium nouit quemadmodum unumquemque castiget. ut enim medicus grauiora uulnera asperioribus medicamentis curare consueuit, leuiuraleuiora leuioribus, itaet deus noster grauiora peccata maiore seueritate castigat, sed ipsa castigatio ad salutem proficit; dixit enim dominus: percutiam, et ego sanabo.

Denique de Hierusalem spem coepit Hieremias propheta promittere; nam in posterioribus sub hac littera ait: dabit 10*Thren. 1, 10 16*Hebr. 12, 6 19 cf. Col. 2. 19 26 Deut. 32, 39 29*Thren. 3. 30. 29 1 intemptacio N delati N 2 cito 0 3 urguetur MRml 4 in om.N iis Gv suum N 5 suceendunt M sitj add. et M 6 etJ exa aduersatur NPT 7 ferat GMml nt AOBav, om. eel. superiores Mtnl 8 potentioris 0 11 tribulatnr Ov 14 dicit hoc O 19 soluerat AGPR insolegerat Mm2av corda se 0 teneri N 20 possit PmlRtnl 21 est om. GMmlPR 23 castiget unumquemque NP 28 de om. MN spem] specie 0 hieremiae prophetae Pml percutienti maxillam suam et satiabitur in obprobriis. dabit in sepultura os suum, si tamen est spes patientiae. in euangelio dominus Iesus docens uirtutem atque insigne patientiae ait: qui te percusserit in maxillam praebe ei et alteram;

uult enim discipulos suos et iniuriarum esse patientes nec referire facile, nedum ferire; patientia enim humilitatis indicium est. et ideo, quoniam desolata erat ac destituta Hierusalem: dabit, inquit, percutienti maxillam suam, ut non se subducat iniuriae nec declinet caedis dolorem, sed percutienti maxillam offerat. utrumque intellegi potest, siue ei qui percutere incipiat siue ei qui iam percusserit, ut illud euangelicum compleatur:

qui te percusserit in maxillam praebe ei alteram. et prophetice hoc positum est, ut doceret Hierusalem, hoc est plebis Iudaicae ecclesiam non aliter esse saluandam nisi per euangelii disciplinam, ut, cum coeperit euangelii praecepta seruare et operibus implere mandatum domini Iesu, tunc iugum captiuitatis de suae animae ceruice deponat, cum se subdiderit iugo Christi.

Et satiabitur, inquit, in obprobriis. non dixit: \'subibit obprobrium\'; facile est enim unam aut alteram contumeliam sustinere. addidit: satiabitur in obprobriis, quo facilius domini moueat misericordiam obprobriorum conplurium deformitate miserabilis.

quod utique ex libro Regnorum potes intellegere. quippe cum conuiciaretur Semei filius Gera sancto Dauid, uirum sanguinarium appellans, et malediceret ei, quando fugiebat filium suum Abessalon parricidalia ad tempus 4.13*Lue. 6, 29 8.20.22*Thren. 3, 30 1 sanabitur Mml 2 sepulturae Mm2NPm2Ta, add. fissuram GM fossura NPRT fossuram a, cf. p. 206,1 3 pacienti 0 in] et in ex ait in Nm2 dominus] add. ait N 4 insignem MRml 5 marilla Rm2 6 et om. 0 iniuria N iniuriae T 7 nec dum OR ferire] add. potens iniuriam faceret, indicium humilitatis non exhiberet (-ent o) Tm2a est indicium T 8 destituta] add. eratO 9 inquid M percntienti inquitN 12 ut-13 percusserit om. N ut om. M illut Pml euangelium M cumpleatur Rml 14 profetiee R 15 seruandam GMOav 18 subderit Rml 21 subiuit Pwtl enim estO 22 sustinere] add. sed (ex si m2) M,v 23 dominus Mv 24quam plnrium 0 miserabOes Rtnl ex] de O 25 potest GMmlPmlR iera NT 26 ueram Mml sanguinumO sanguinarum Rm.1 27 absalon NOP Rm2a bella declinans, tacebat rex et summum patientiae insigne praestabat. etenim cum temptationis suae tempus intellegeret, ut ei parricidale proelium moueretur, magis humilem se uolebat uideri, quo domini mitigaret offensam, quam exasperandum eius arbitrabatur in sua temptatione iudicium, si forte suas iniurias ultum iret.

unde et ad populi ducem Abisai uindicare cupientem ait: quid mihi et tibi est, fili Saruiae? ideo maledicit mihi, quoniam dominus dixit illi ut maledicat. ecce filius meus, qui exiuit de uentre meo, quaerit animam meam. si autem\' modo extraneus maledicit mihi, dimitte illum, ut maledicat, quoniam dominus dixit illi, ut uideat humilitatem meam et retribuat mihi dominus bona pro maledicto hoc. quod et prophetico dixit spiritu et probauit euentu;

cum enim repleta fuerit humilitas, peccatum soluitur. denique et in Esaiae libro habes, quia dicit dominus sacerdotes, loquimini in cor Hierusalem, consolamini eam, quia repleta est humiliatio eius; solutum est peccatum eius, quia accepit de manu domini duplicia peccata sua. aduertis igitur quia, ubi 5 desolatio, ibi humilitas; desolationem enim sequitur humilitas iusto ordine, humilitatem patientia, patientiam probatio, consolatio probationem. quod habes et in apostolo scriptum, quia t r ibulatio patientiam operatur patientia autem probationem, probatio autem spem; spes autem non confundit, quia caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum u m, qui utique nostrorum est consolator affectuum. 7*11 Reg. 16,10—12 17*Esai. 40, 2 24*Rom. 5,3-5 4 mittigaret A arbitraretur 0 5 in] ut R (del.), om- A suae AR (del.) temptationis A temptatione del. R iudicio A 6 ad om. a duci a abessam N Pv abisai ex abesam Rml cupientia 7 dieitmaleiV 11 dimit- titeGMNPa 12 ut om. P 13 retribuet GMm1NPm1Rav 15 profetieo AR dixit] add. illi M, sed dtl. 16 soluetur Pm2Rm2 17 isiiae GMNOv dixit av dominus] add. ad 0 18 in] ad /t eam om. 0 20 illius 0 21 sua peccata N 22 enim om. 0 23 probationem consolatio NPav 29 est post qui tr. 0 eonsolator est MNav consolatur A

Quod autem ait: dabit in sepultura os suum, ostendit quandam supra modum patientiae taciturnitatem, ut tamquam sepeliat os proprium, ne loquatur, et uelut quodam aggere uirtutum obstruat, ne uocem doloris emittat, tantum pondus adserens patientiae quam spes foueat, ut uocem ipsam uelut busto quodam ac tumulo sepeliat ac concludat, quam nulla extorquere, nulla nec excitare possit iniuria. huius quoque litterae interpretationem ut potuimus explicauimus; ueniamus ad psalmum.

Itaque primus uersiculus est: manus tuae f ecerunt me et Parauerunt me,. da mihi intellectum, ut discam mandata tua. magno commendationis usus exordio est, ut opus dei esse se diceret, quo facilius circa operis sui gratiam fauor inclinaretur auctoris. grandis enim praerogatiua est etiam in rebus humanis, ut aliquis operibus et beneficiis faueat

suis nec meritum spectet alienum, sed in suae gratiae munus intendat, ne uideatur abrogare quod ipse donauit. itaque etsi de luto corporis nostri substantia sit, carne induamur et corpus ossibus intexatur et neruis, tamen quod simus pretiosissimum opus dei nemo dubitauerit. nam et fabricam ipsam humani corporis si quis considerare uelit, nihil poterit in terra pretiosius iudicare. est enim homo statu celsus, uultu decorus, caesarie gratus, non in aluum ceterarum more curuatus animantium, sed ipso naturae iure sublimis, qui in caelum libero spectet obtutu nulla captiuae seruitute ceruicis adpressus in terram, sed tamquam propriae conscius libertatis et locuples sui testis auctoris.

Uerumtamen in ceteris animantibus membrorum forma laudetur, in quibus praeter gratiam corporis nihil est aliud quod requiratur. homo in eo est pulchrior quod non uidetur, non in l*Thxen. 3, 29 9*Ps. 118, 73 1 sepulturam a 2 sub APmlR modo Rm2 sapientiae A 3 sepeliat os] sepaltos ARM2 sepelitus PmlRml 4 agere R 6 concludat scripsi includatcodd. av 7 nulla nec] nulla ne Pml nullane Pm2v nulla**R nulla a posset 0 10 pr. me om. N parauerunt] plasmauerunt MNP 11 exordio usus Nav 12 sui om.N 13 enimJ etiamGMNPRa 14 etiam om. a 15 espectet Pm2 16 nee lVml arrogare 0 17 sit] add. et v carnem P 18 texatur N quodsi sumus J1 dei om. N 19 dubitauerat Mml 21 statura Mm2 ahmm] auium (au in ras.) T 22 ceterorum M0Pm2av ceterarumque Tm2 ammatom a ipse T 23 optatu N 24 oppressus ANPa depressus Ov terra 6 27 laudatur Rm2 aliud quod] aBqaid N corpore quod uidetur, in se habens aeternitatis gratiam et praesentium uenustatem - quae e enim uidentur temporalia sunt, nam quae non uidentur aeterna —, in hoc terrestri hospitio indutus habitatione caelesti, cui simul conpetit et in terris uideri et deo iungi.

magnum sane munus, si se ipse cognoscat, et quaedam forma Iustitiae, mundo magis quam sibi nasci. unde et Salomon ait: grande homo et pretiosum uir misericors, uirum autem fidelem opus est inuenire. et uere magnus est qui et diuini operis interpres est et imitator dei. homo est enim qui potuit dicere: imitatores mei estote, sicut et ego Christi. terram excolit, mari tamquam possessione utitur, caeli ornamenta gratus miratur adsertor. euanuerat rerum natura, nisi qui ea uteretur diuina prouidentia esset adiectus.

Denique postquam fecit deus caelum et terram et maria, posteaquam omnia reptilia uolatilia animantia, postea hominem fecit quem animantibus uiuentibus anteferret, de quo non inmerito caelestis sententia resultauit: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram.

cetera dixit et facta sunt, mandauit et creata sunt: ut homo fiat, specialis quidam dei accedit hortatus, ut tamquam laborantis dei in huius munere creaturae significaretur operatio. deus quidem expers laboris est; sed tamen scripturae uerba quid aliud nisi studiosam tui operationem eius ostendunt ? ergo si deus maiore quodam studio te creauit, cur ipse tui studium derelinquas ? si deus in te laborauit qui laborare non nouit, cur ipse fugitans sis laboris ? 2 II Cor. 4,18 7*Prou. 20, 6 10 I Cor. 11, 1 18 Gen. 1, 26 20*Ps. 148, 5 3 aeterna] add. sunt a in hoc in a 5 coniungi a 6 magis quamj magisque AR 7 pr. et om. a pretiosum] add. opus AGOPm2Rμ 9 alt. es 0 alt. et om. a 12 grandis a 13 ea om. T 15 alt. et om. GO mare R 18 caelestis O, caelesti eet. av 21 accendit-Mmi nt] et nt 0 22 Iaborans NT significetur Ma significatur NPtnl 23 scripta A 24 aliut Pml ostenduntur Pml 25 te om. A studio Mml derelinquis G310 relincues NT derelinques PR relinquis a 27 laboratis Mml

Manus tuae, inquit, fecerunt me et parauerunt me. clamat ad deum propheta: opus tuum, domine, ne deseras, non derelinquas. te auctorem conuenio, te teneo conditorem, praesidia aliena non quaero. in adiumentum accingere qui accinctus es ut creares. dic ipse, Dauid, quid senseris, cur dixeris: manus tuae fecerunt me. sed dixisti inferius: domine, retribues propter me; domine, miseri-

cordia tua in saeculum, opera manuum tuarum non omittas. hoc est dicere: bestias non fecerunt manus tuae, sed dixisti: producant aquae reptilia animarum uiuentium, et produxit terra secundum genus quadrupedia et reptilia et bestias terrae. me autem, inquit, fecisti, me tuis manibus figurasti, hoc est: non figurasti bestias manibus tuis, non reptilia, non uolatilia; m e autem fecerunt manus tuae et parauerunt me.

Non mediocre opus est quod paratum est, cum sapientia unumquodque disponitur et paratur. denique Sapientia dicit: cum pararet caelos, cum illo eram. quod de hominibus idem dicit propheta: uox domini praeparantis ceruos. quae uox domini est nisi: faciamus hominem?

qui sunt isti cerui nisi inimici serpentibus, qui super aspides ambulant et uenena non sentiunt? non uile igitur, non corporale arbitror quod parauit deus. nosce te ipsum, homo; tuae animae dicitur in Canticis: nisi cognoueris te formosam in mulieribus. cognosce te, anima, quia non de terra, non de luto es, quia insufflauit te deus et fecit in animam uiuentem. opus es magnificum, dei generatione inspiratum. adtende tibi, ut lex l*Ps. 118,73 6 Ps. 118,73 7 *Ps.l37,S 10*Gen. 1,20 14*Ps. 118, 73 18*Prou. 8, 27 19 Ps. 28, 9 20 Gen. 1, 26 21 cf. Ps. 90,13 24*Cant. 1, 8 (7) 26 ef. Gen. % 7 27*Deut. 4, 9 1 inquid M. om. 0 2 me om. a deum] dominum GMP 3 ne] non M 5 qui] quia Pm2 7 pro dominus Nm2 retribnet N 11 genus]add. suum Mm2NO 12 inquid Rml 13 bestiam T manibus tnis bestias 0 17 anumquidque P 19 idem om.N dicit idem PRav 20 domini] add. dei av 24 Canticis] add. canticorum NPav te cognoueris N 26 qui M in te a fecit] add. te Av 27 inspiratione generatum 0 dicit; hoc est \'tibi\', id est animae tuae. saecularia te et mundana non teneant, terrestria non morentur. ad illum tota intentione festina, ex cuius inspiratione consistis.

grande, inquit, homo et pretiosum uir misericors, uirum autem fidelem opus est inuenire. disce, homo, ubi grandis atque pretiosus sis. uilem te terra demonstrat, sed gloriosum uirtus facit, fides rarum, imago pretiosum. an quicquam tam pretiosum quam imago est dei, quae tibi primo fidem debet infundere, ut in corde tuo refulgeat quaedam auctoris effigies, ne, qui mentem tuam interrogat, non agnoscat auctorem?

an quicquam tam pretiosum quam humilitas, ut naturam corporis et animae perspiciens altero te subicias, altero recognoscas? prona in uitium carnis inlecebra misericordiam suadet, quia quod alteri contuleris tibi soluis; quicquid a te procedit in te recurrit et quicquid feceris tibi soluis et quicquid profueris tibi proficit.

Uiuacis animae uigor, sensus rationis et intellectus capax atque iudicii, ut digna domus tanto habitatore uideatur, non amittat suae praerogatiuam naturae, ne hominis nomen amittat. scriptura enim eum hominem dicit, qui est ad imaginem et similitudinem dei, peccantem autem non hominem, sed aut serpentem aut equum adhinnientem feminis aut uulpiculam aut iumentum uocare consueuit.

nolite fieri sicut equus et mulus,quibus non est intellectus; in freno et camo maxillas 3 *Prou. 20, 6 19 cf. Gen. 1, 26. I Cor. 11, 7 20 cf. Hier. 5, 8 22 *P,;. 31, 9 2 pr. non] ne ANav mouentur M 3 inquid M homo inquit N 4 pretiosum] add. opus AO/ii autem om. codd. praeterO.a 6 atque] et N a ubi et O ubi v, om.T te om.OPml 7 quicquid M 8 primo (—um Ta) tibi JITav primum NP ut] et GMmlNP 10 auctorem] actorem 0, add. patrem N 11 humilitas, ut natnram corporis animaeque perspiciens alteri te subicias, alterum regere (add. te 0m2) cognoscas Ov ut] et P natura R et om.ANPRa animaeque a perspiciens] subiciens A 12 te] add. perspiciens altero AGJINPRTa, del. N 13 misericordia MNa suadit Sml 14 feceris Pm2 fueriscei a feceris tibi soluis et quicquid om.Ov 14 profueris v feceris A fueris eet. a 17 amittet GPRTa amittit O 18 ne] ut GMNOPRTa admittat GMNPmlRT 21 authinnientem GM hinnientem eel. a feminam GMml in feminas Mm2 uulpeculam AMrn2NOPm2Rm2av 22 et] aut v 23 eamo (chamo s) et freno av chamo Mm2NOT XLII. Ambros. Pare 5. Petschenig. u eorum constringe qui ad te non adpropinquant, et: dicite huicuulpi de Herode ait, generatio uiperarum uocatur ab Iohanne plebs hominum. magnum ergo opus dei es, homo, magnum est quod dedit tibi deus. uide ne quod deus tribuit amittas magnum illud munus, quod es ad imaginem dei, et hoc in te puniatur magis. deus enim non punit

similitudinem suam, sed eum punit, qui ad similitudinem dei factus hoc quod accepit seruare non potuit. punitur ergo illud quod ad similitudinem dei esse desistit, hoc est peccatum tuum. nam suam deus non damnat imaginem nec in illud incendium mittit aeternum, sed magis uindicat imaginem suam de eo qui imagini illi fecit iniuriam, ut per malitiam quod eras esse desineres et fieres mulus ex homine. uindicatur ergo imago, non condemnatur, uindicatur quasi expulsa, non condemnatur quasi rea.

postquam enim peccasti, aliud esse coepisti, illud quod eras esse desisti. quomodo igitur punitur in te quod in te non inuenitur? nam si inueniatur in te imago dei et similitudo, non supplicio incipis dignus esse, sed praemio. ita imago illa, qua ad imaginem et similitudinem dei factus es, non condemnatur, sed coronatur. condemnaris autem in eo quod ipse mutatus es, ut fieres ex homine serpens mulus equus uulpicula. his nos enim nominibus iam scriptura condemnauit, quia exuti caelestis imaginis ornamento etiam nomen hominis amittimus, qui gratiam hominis non tenemus.

In aliquibus tamen codicibus inuenimus manus tuae fecerunt me et plasmauerunt me. nec istud alienum, quia et Iob dixit: manus tuae plasmauerunt me et fecerunt me. unde et hic dicitur, ut meminerit deus quia puluis sumus et uberioris gratiae munus infundat nec infirmum 2 *Luc. 13, 32 *Matth. 3, 7. *Luc. 3, 7 10 ef. Matth. 18, 8 24 Ps. 118, 73 26 *Hiob 10, 8 28 cf. Gen. 2, 7 1 qui non appropinquant tibi a 2 ait] add. sed dicitur a 3 uocatur om-GPRTa a NORav 5 tribuit] tibi tribuit 0 6 paniatur] punitur a 7 similitudinem] imaginem 0 8 alt. quod] qui GMmiPR 9 desistet Nm2P 10 in illud] illam in NTa 12 malitiam] add. homo MNOv et] add. ne PRTa 15 eoepistil add. et a 17 incipias M 18 qua] qui MmlPmlRml quae Rw2 facta Rm2 21 uulpecula AMm2OPm2Rm2av nos post enim tr. Na, post am tr. v 26 fecerunt me et plasmauerunt me O 27 et fecerunt me om-M me om.Na ei dicitur GM edieitur NPRmlav eonceditnr 0 28 et] ut Ov opus deserat. gubernator fluctuante nauigio plus laboris inpendit quam cum secundo remigio labitur fluctu et uentorum flatus supparo superante praecurrit.

Manus tuae, inquit, plasmaueruut me e. \'manus\' dicit pluraliter, non \'manum\'. at uero alibi ait: ego manu mea solidaui caelum, et: manus mea fecit haec. in hominis constitutione uidetur non abundasse quod toto mundo ut fieret abundauit. caelum manus una firmauit, ut scriptum est, et utraque dei manus hominem figurauit, ut legimus. caelum non ad similitudinem, homo ad similitudinem; angeli enim ad ministerium, homo ad imaginem.

Esto ut et angeli ad imaginem; scriptura tamen de homine locuta est quod sit ad imaginem. habemus enim aliquid quod angeli fortasse non habeant; ubi enim abundauit peccatum, superabundauit gratia. nobis est natus Christus ex uirgine; legimus enim: puer natus est nobis, filius datus est -nobis.

nobis carnem suscepit, immo potius nos in illa carne suscepit, quod filium hominis in dei sede constituit. non lego angelos in dei sede nisi stantes, nisi ministerium deferentes, non lego angelos, sed homines consepultos Christo et in Christo resuscitatos. denique ait apostolus, quia conuiuificauit nosin Christo—cuius gratia estis salui fecit simul suscitauit simulque fecit sedere in caelestibus in Christo Iesu.

filius ergo homims ad dexteram dei, non angelus, non archangelus nec Cherubim et Seraphim. illa laudant, filius hominis sedet filius hominis 4 Ps. 118, 73 5 *Esai. 45, 12 6 *Esai. 66, 2 14 *Rom. 5, 20 16 *Esai. 9, 6 19 cf. Dan. 7,10. Hebr. 1,14. Apoc. 8,2 20 cf. Rom. 6,4—5 21 *Eph. 2,5-6 24 cf. Matth. 26, 64 2 remigium AORv etj aut v flatus v flatu codd. flatum a, add. sao APSav se N 3 suparo a, om. eodd. v superante] prosperante 0, add. labore Av 4 inquid Pml me om. A 5 manum] manu AGOPRa 7 abun- dare NTa totiv 8 una firmauit manus av 9 utramque GMm1 utrumque Mm2 10 enim om.Ov 12 ut om.NT etutO loeuta est de homine AOR 13fortasseangeliav 14 habent Mm2Rm2 I5 natus est N 16 et filius A MOv 18 quod] quos tamen per O quando a 19 non-deferente5 om N 22 saltrificati NT salutifieati a 23 sedere fecit NOav 25 ad] a PmlRml cherubin MOPa 26 seraphin (-fin P) MOPa ilH Mm2NPTa 14* angelorum ore laudatur, quod angelos malos uicerit, de nequitiis spiritalibus quae sunt in caelestibus triumphauerit, quod fecerit similes angelorum homines, in quibus ante erant contagia mortuorum.

Ue rb o, inquit, domini caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. homo quoque spiritu domini perfectionem uitae consummationemque uirtutis accepit. inspirauit in eum deus spiritum uitae et factus est homo in animam uiuentem e m. uita ergo nostra coepit ex inspiratione diuina, sed uita haec

secessione animae corporisque dissoluitur, inspiratio autem diuina non soluitur. et ideo intellege aliud esse quod figuratum est, aliud quod factum est uel paratum, meritoque dupliciter habes scriptum de homine. primum enim scriptum est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram et: dominabuntur, inquit, uel principatum habebunt et: fecit deus hominem ad imaginem d e i.

secundo autem loco ita scriptum est, quia accepit deus puluerem de terra et plasmauit hominem. ubi puluis, ibi plasmatio, ubi autem non puluis, ibi non terra, non materia, sed incorporeum, sed admirabile; ibi non materia, sed inmateriale. quod enim secundum imaginem est, non est in corpore nec in materia, sed in anima rationabili. ibi operatur, ibi ostenditur homo ad similitudinem et imaginem dei, ubi iustitiae, ubi sapientiae, ubi omnis forma uirtutis adsumitur.

Si intellegas imaginem, uidebis ad imaginem; homo enim non est imago dei, sed ad similitudinem factus est. alius est imago dei inuisibilis, primogenitus uniuersae creaturae, per quem facta sunt omnia. ille non ad imaginem, sed imago; tu non imago, sed ad imaginem.

habes ergo in tua substantia aliquid de imagine et similitudine dei, quod sit diuinae simile imaginis. propterea imago ad eum, 1 cf. I Petro 3, 22. Eph. 6,12 2 cf. Ps. 8, 6 4 Ps. 32, 6 7 *Gen. 2, 7 13 Gen. 1, 26 15 Ps. 48,15 *Ps. 48, 15 16 *Gen. 1, 27 18 *Gen. 2, 7 27 *CoI. 1,15.16 1 malos om.N 2 triumphauit A 4 inquid Pml 6 dominil sancto N dei O 7 dominus a 9 co∗ecit A 11 intellegite A0Prn2R 17 ita om.AR 21 imagmem] add. dei M\'V 22 materi$MmlNR operatus PmlR alt. ibi eras- P 26 alt. est om.N a 27 uninersae] omnis N 31 simflis P imaginiO® qui est ad imaginem, uenit et quaerit imago eum, qui est ad similitudinem sui, ut iterum signet, ut iterum conformet, quia amisisti. quod accepisti. insufflauerat enim tibi deus, ut inspirationis suae dono haberes gratiam, quam tibi tua culpa sustulerat. factus eras in animam uiuentem; audi quid dicat: non in carnem, sed in animam uiuentem.

sed quia peccator signaculum tenere non potuit ex III crmine positus non habebat quae dei sunt sed quae hominum, propterea uenit dominus noster Iesus Christus, ut legisti in euangelio, et a mortuis surgens cum clausos discipulos repperisset, claustris ingressus est manentibus et dixit pax uobis; sicut misit me pater, et ego mitto uos. cum hoc dixisset, insufflauit eis et dixit: accipite spiritum sanctum.

Uidesne ergo quae manus fecerint hominem aut quem hominem fecerint? illum utique, quem secundum Christum induimus, expoliantes ueterem hominem cum actibus eius, et induimus nouum qui renouatur in agnitionem secundum imaginem eius qui creauit eum, ubi non est seruus et liber, sed omnia et in omnibus Christus.

Christum ergo induimus, sicut et alibi dictum est: Christum induistis. accepimus spiritum sanctum, qui non solum nostra peccata dimittit, sed etiam nos facit sacerdotes suos aliis peccata dimittere. ideo ait propheta: tu finxisti me et posuisti super me manum tuam. finxit per lutum, posuit per gratiam spiritalem, licet plerique hunc psalmum ex persona dictum saluatoris accipiant. audi quia manus domini etiam spiritus dicitur. clamat Iob: spiritus diuinus qui fecit me.

istae sunt ergo manus quae hominem parauerunt, Christus et spiritus. ergo dominus Iesus et 4 cf. Gen. 2. 7 7cf. Matth. 16,23 10 *Iob. 20,21—22 16 *Col. 3,9—11 21 Gal. 3,27 24 *Ps. 138, 5 27 *Нiob 33, 4 2 alt. ut om.O confirmet Ov amisit AR amiseras (—at 0m1)0v 4 dono haberes] donaret M tua om PR 5 audi-6 uiuent.emom.N 9 resurgens Nav reperisset OPmlv 10 sient] add. ergo GMNOPRTa 11 et cumO cumqueav 12 et dixit eis Nav 14 uides M aidisne Nml 17 eius] suis Ma induamus AR in] ad Na 20 et om.O 21 induimur Mml scriptum A 22 accipimus ANP R peccata nostra 0 dimittet MmlN PmlRmla 24 profeta B 26 plerumqae P corporis auctor est nostri, qui primum fecit hominem ad imaginem et postea de luto finxit et uoluit seruare quod fecerat, saluare quod plasmauerat, ut totum hominem saluum faceret, sicut ipse dixit in euangelio:

mihi irascimini, quia totum hominem saluum feci in sabbato? quod specialiter ecclesia docet, quia non solum anima, sed etiam caro nostra seruatur, anima per cognitionem dei, caro per resurrectionem; quorum alterum docuit diuini auctoritate sermonis, alterum propriae resurrectionis exemplo.

Sic est ergo homo geminae substantiae; alia est enim facti substantia, alia figurati; ista de dei spiritu, illa de limo. propterea ait Iob: resuscitabit corium meum, quia quod de limo est resuscitatur — terra enim in terram redit —, quod autem factum est, ut principatum haberet super ceteras animantes, id praestantius esse intellegis; intellegis enim etiam bestiis nobiscum commune consortium est. et ideo homini specialis praerogatiua donata est, id est anima qua ceteris animantibus imperat;

sed ut possit imperare, debet deo esse subiectus. docetur igitur seruire, ut ad regnum peruenire mereatur; qui enim seruit Christo, placet deo. qui seruit Christo placet utique ueritati et debet nescire mendacium, qui seruit iustitiae debet repellere iniquitatem, qui seruit inmaculato debet tenere castimoniae disciplinam, qui seruit luci debet odisse tenebras peccatorum. ergo, quia corpus infirmum est, uisitationem domini postulemus, unde propheta ait: quid est homo quod memor es eius, aut filius hominis quia uisitas eum? m? 4 *Ioh. 7, 23 11 *Hiob 19, 26 12 cf. Gen. 3,19 23 *Ps. 8, 5 1 actor 0 2 seruare] saluare NT 3 saluum ■— 4 hominem om.N 5 sanum 0 in om.P ecclesiam 0 6 seruetur Av saluatur 3hn2NTa 7 resurrescionem M 8 diuinę GMm1Pm1Ra diuina O resurrexti(-ci-3/jonis AM 9 sic seripsi hic codd. av ergo est N in facti Rml 11 resuscitauit MORml 12 lymo R 13 ceteros M cetera animantia Ta 14 enim om.Oa cum bestiis nobis Rm2 nobis (om. cum)0 15 cummune R homini scripsi animae codd. av 16 id est] idzmGMOPRv ideo NTa anima scripsi tamen codd. av qua seripsi quia AGMPRav non (slrn2) ut N qui 0 sed om GMOv 17 doceatur 0 ergo N 18 placuit v 19 et om. M 20 alt. seruitj add. sobrietati Mm2 21 inmaculatam Mm2N luce Mm2 22 est infirmum M est oni.NO 24 filiis M 25 qaoniam NTct

Et nunc in reliqua uersiculi portione ait: da mihi intellectum, ut discam mandata tua. spiritalem igitur se esse cognoscens propheta petit gratiam spiritus sancti. etenim intellectum dari a domino et inter munera gratiarum primo constitui loco in apostolica lectione didicisti, quia unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem, et in propheta primo loco sapientiae et intellectus spiritalis gratia postulatur. petitur ergo ut dei donum. deinde uide ordinem: d a mihi, inquit, intellectum, ut discam mandata tua.

intellectus praemittitur, ut scientia sequatur; nam nisi quis intellexectus, doctus esse non poterit. doctrinam igitur intellectus facit, non memoria; nihil enim prodest multa legisse, nisi intellegas ipse quae legeris. et in apostolo post manifestationem spiritus sermonem scientiae legisti postea substitutum, ut scias intellectum memoriae praeferendum et illum posse habere scientiam, cui ante intellectus adfulserit.

Simul humilitatem considera. si propheta intellectum dari sibi postulat, quis tam arrogans, qui profiteatur in sua potestate esse intellegentiam ? intellectum petit, ut ipse se nouerit et naturae suae possit scire rationem. at illi, qui de rerum natura disputant, caeli scrutantur plagas; qui se ipsos scire non possunt, putant intellegentiam sine dei dono posse concedi.

unde et nos humilitatem debemus adsumere, ne extollamur, si forte unam aliquam de scripturis parabolam cognouerimus aut, quia interdum secundum litteram plana legimus, si forte secundum litteram aliquid intellexerimus, doctrinae nobis adsumamus scientiam.

propheta llle, qui accepit spiritum sanctum, postquam unctus in regnum est, unctus est m prophetam, centesimum et octauum decimum psalmum scribens 1.8 *Ps. 118, 73 4 cf. II Tim. 2, 7 5 1 Cor. 12, 7 7 cf. Esai. 11, 2 13 cf. I Cor. 12. 8 27 cf. I Reg. 16. 12-13 1 portione uersiculi 0 2 ut] et APRml 3 cognoscit a petitOv ,.pcr AGNPRTa,om.M gratia OPtnl 5 eorstituit 0 8 ut om.av def. A. denique a 9 inquit o\'m.Na nt discam-p. 217, 26 exemplum desunt in A 13 ipsa Mm2Pml 15 proferendum Mml 17 humilitatem] intellectum a 20 ille Rml 25 plana-litteram om. R plane 0 27 esfc in regnum 0 0 NOPav alt. est] add. et Mm2 28 CXVIII (supra utrumque o seript. mum m2) P et om.Na iam psalmum 0 intellectum sibi dari poscit, ut mandata dei intellegat, et scit, nisi a domino acceperit gratiam, intellegere eius se mandata non posse. in euangelio quoque lego, quia proponebat parabolas dominus Iesus et apostoli non intellegebant; denique explanationem propositae parabolae postulabant.

Ipse dominus Iesus cum diceret, ut legisti in libro euangelii secundum Matthaeum scriptum: beati pauperes spiritu, subiecit in posterioribus: omnis qui audierit uerba mea haec et fecerit ea, similis erit homini sapienti. non ergo qui audit tantummodo similis erit, sed qui facit quae audierit. ergo neque factum sine auditu neque auditio sine facto potest esse sapientis, sed qui audit et facit. audiamus igitur ut intellegamus, faciamus ut intellexisse nos quod audiuimus conprobemus.

Sequitur uersus secundus: qui timent te uidebunt me et laetabuntur, quia in uerba tua supersperaui. fortasse aliquibus uideatur hoc esse contrarium, quia iustus dicit: qui timent te uidebunt me et laetabuntur; multis enim iustus grauis est cum uidetur. denique in euangelio plerique dominum Iesum uidere non poterant, sicut Geraseni rogabant eum, ut abiret de regionibus eorum, et alii ei transitum denegabant, quando tamen per eos transire nolebat.

unde puto quod, sicut illic Iudaicae forma impietatis exprimitur, ita hic ecclesiae gratia reueletur. prophetat enim totum orbem replendum esse timore diuino et ideo quasi timentes deum sanctorum dicit cognitione laetari; qui enim uidet iustum et gaudet, etiam ipse uult esse iustus. pulchrum est enim ut in aliis delectetur, quod 4 ci. Matth. 13; 36 7Matth.5,3 8*Matth. 7,24 15.18 Ps. 118,74 21 cf. Luc. 8, 37 ef. Luc. 9, 52—53 dej. A 1 dari sibi OR 5 postulabat 0 postolabant Rml 6 legistis 0 7 quod secundum matheum scriptum est 0 matheum PR 8 audit Na mea uerba ilv 9meaom.a homini] uiro NOPav 11 factum] Pml R aaditu] auditione ORv 12 sapientes MmlN, dd. N sapienti similis a 13 pr. ut om. eodd. praeter O,a audiamus N 15 uersns otn. NP secundusj II GNOPR 16 quiaj quoniam PR 17 speraui NPRTa hoc om.P 21 genesareni GM genesarem 0 generaseui R in ras. m2 gerasseni T 22 ei oni-N 24 ita oin~GMmlN, add. et P hic] in G propheta R 25 re- plendo Mml 27 pulcrum Rml ut] quod GMPmlR uult ipse in se seruare, si possit.

est enim insitum bonis, ut castum pudicus, prudentem sapiens affectu pio diligat, misericors liberalem, et uirtutes suas in aliis amet. plerisque enim iusti aspectus admonitio correctionis est, perfectioribus uero laetitia est. quam pulchrum igitur, ut uidearis et prosis! bonum ergo uir iustus.

Propterea denique apostolus Paulus ascendit Hierosolymam, ut iustos uideret, et cum Petro mansit diebus quindecim, ut ex eius aliquid cohabitatione proficeret. propterea ipse Paulus et Barnabas, cum Hierosolymam ingrederentur, magnifice excipiebantur ab ecclesia, ab apostolis et maioribus natu.

cum autem abire uellent, ne discederent rogabantur et, ut postea de Paulo legimus, cum lacrimis deducebatur. nam si est tanta uis in naturalibus, ut animal uisum prosit ictericis, ita ut mortui quoque cornu eius animantis prodesse dicatur, si fuerit demonstratum his qui huiusmodi inciderint passionem, dubitare possumus, quod iusti sanet aspectus ?

ergo animal uile inrationabile tantam uirtutem habet, ut sanare hominem possit momento exiguo quo uidetur: homo iustus, si tamen cum fide ab eo aspiciatur qui utilitatem ab eo percipere desiderat, nihil confert? non uel ipsi oculorum radii uirtutem quandam uidentur infundere his qui fideliter eum uidere desiderant ?

Sed quemadmodum iustus laetificat cor innocentium, cum uidetur, ita inprobi iustorum cognitione torquentur, quia uel tacitis sanctorum moribus arguuntur. torquet castitas incontinentiam, auaritiam liberalitas, impietatem fides. de hoc quoque parile uilis animantis sumamus exemplum.

nam sicut prodesse diximus mutum animal cum uidetur, ita obesse percipimus lupum, si aliquem 6 cf. Gal. 1, 18 8 cf. Act. 15, 4 11 cf. Act. 20,37-38 13 cf. Plin. Nat. hist. 30, 11 def. A 1 ipse om.Mv si] qui 0 possit] sumpsit OR sumpserit v 2 padicum Gmlfi 3 suas orn.R iustis N ammonitioNO 4 laeticie Mml 5 igitnr] ergo N av, om.0 ut] si PRm2Ta bonum] add. est OPm2 6 paulus apo- stolus Nav 6.9 hierosolimam NPR 7 XV GNPR 12 deducebantur Jfv tanta om.R 14 iis v 15 non possumus 0 16 ergo] add. si N uile aiimal NPav 17 possifc hominem av quod NT quid a 18 conspiciatur NTa 19 conferat Rml, add. an OPm2v, ras. in R non] num Tm2a 00 iis v 23 ita] add. et Na 24 incontineatem GMNOPa 25 parili 0 26 namJ pergit A 27 percepimus R uidendo praeuenerit; uocem enim feruntur amittere quos prius lupus uiderit. basiliscus quoque, hoc est noxius serpens, si quodcumque uiderit prior animal, fertur occidere, et allegatur statim necari qui potuerit a serpente huiusmodi praeuideri.

ipse quoque serpens mori dicitur, si fuerit hominis praeuentus aspectu. ergo si tanta uirtus uel in oculis serpentis uel in oculis est hominis, ut, si alterum alter prior uiderit, possit occidere, non est uirtus in oculis iusti qui repletus uirtutis est gratia, cum praesertim tantum operetur fides, ut et illa quae fimbriam domini tetigit sanaretur et ille cui intendit dominus Iesus statim ex eius oculis gratiam sanitatis hauriret?

Sed qui uidet iustum debet scire quod uideat. non illum uidet in corpore, non in uestimento, non in patrimonio, non in uultu, sed intus uidet. non, inquam, illum uidet nisi eius uiderit mentem, nisi eius sermonem intenderit, nisi sensus illius potuerit conprehendere, sapientiam de tractatu eius adsumere.

tunc igitur laetabitur, cum ista perspexerit, cum ista cognouerit. ita ergo et nos, sicubi audimus iustum, festinemus uidere, sicut illa mulier quae audiuit in domo Pharisaei discumbere dominum Iesum et ingressa est et eius pedes perfudit unguento. illius imitatores simus; namque ecclesiam in illa muliere figuratam esse quis dubitet? sicubi ergo iustus sedeat, sicubi accumbat, festinemus uidere eum.

pretiosum est uidere uirum iustum, ut uideas secundum imaginem dei. quod foris est nihil prodest, quod intus est sanat. sane et in eo qui foris est illum qui intus est frequenter aspicimus, ut, si uiderimus pauperem, illum ad cuius similitudinem factus est honoremus in 1 cf. Uerg. Ecl. 9, 53 sq. Plin. Nat. hist. 8,34 2 cf. Piin. Nat. hist. 8, 21. Solin. 27 9 cf. Mattli. 9. 20-22 10 cf. Luc. 9.38.43 18 cf. Luc. 7, 37—38 1 xiidendum GMXPR (du in ras.m2) a prior Mm2X 2 si om.O 3 prior uiderit Nav alligatur AmlGXR alligatos Am2Pml 4 necare 0 6 pr. uei om.O 7 alter alterum AA av 8 uiri iusti 0 repletur Miu2 est] et 0,om.JI 9 alt. et] ut AR 11 auriret Nm1Pm1 12set Rml quod] quid ORav 13 uidet] uidit MPmlRml non patrimonio (om. in) A 14 ihaquam Aml 16 eius] add. potuerit a 17 prospexerit AR 18 audiuimus ORv iustum om.0 uedere JIml 19 farisaei AR et ingressa est om.0 20 ungaendo Rml imitatores illius 0 namque] quia a 21 ecclesiae Mm2XPTa figuram GXPTa sic ergo ubi P 22 festinamus N 23 uirum em-P uideas] add. eum Oav 25 paupeiem) in paupere a paupere, de quo ait: dedistis mihi manducare, quia quod uni eorum dedistis mihi dedistis.

qui enim coronat imaginem imperatoris, utique illum honorat cuius imaginem coronauit, et qui statuam contempserit imperatoris, imperatori utique cuius statuam consputauerit fecisse uidetur iniuriam. gentiles lignum adorant, quia dei imaginem putant; sed inuisibilis dei imago non in eo est quod uidetur, sed in eo utique quod non uidetur.

Uides ergo quia inter multas Christi imagines ambulamus. caueamus, ne coronam imagini detrahere uideamur, quam unicuique Christus inposuit. caueamus, ne aliquid detrahamus his quibus debemus adiungere. sed, quod peius est, non solum non honestamus pauperes, sed etiam dehonestamus destruimus persequimur, et ignoramus, quod has in imaginem dei congregamus iniurias, cum factos ad dei imaginem putamus esse laedendos; qui enim inridet pauperem exacerbat eum qui fecit i II u m.

sed aderit ille, qui dicat: esuriui et non dedistis illum manducare, sitiui et non dedistis mihi bibere, aeger eram et non uisitastis me. et quanto ista leuiora sunt, quam si dicat: \'iniurias mihi fecistis, nudastis me, uerberastis me\'! quem si quis interrogauerit: \'quando tibi iniurias fecimus, quando spoliauimus, quando etiam uerberauimus ?\', dicet: quamdiu uni horum minimorum fecistis, mihi fecistis. propterea caueamus diligentius, ne cui uel minimo contumeliam inrogemus, ne ipsi domino in illis minimis contumeliosi fuisse uideamur. 1 *Matth. 25, 35. 40 7 cf. II Cor. 4, 18 14 *Prou. 17, 5 16 *Matth. 25,42-43 22 *Matth. 25, 45 1 pauperem APmlR dedisti R 3 cuius Mm2NOav et eius AGMmiPR 4 coronat Rni2 contemseritA imperatoris om.AG imperatori om. PR 6 pr. dei] domini AR imaginem dei N 7 pr. uidemus P quod utique NPT non om.N 10 iis v 13 quod has] quas NTa has] Per has 0 ad Pm] in imaginem PmZRm2 imaginum A imagini GMNT imagines 0 imaginem PmlRml dei imagini av congeramus v 14 imaginem dei NOav 15 exacerbat] irridet Nin2,om.Nml 16 dicit Mml dicet 0 17 manducare-mihi om.N 19 quanta 0 quam] quamuis Rml 20 nudastis-23 mihi fecistis om.N 22 dicit OP quamdiu] quando Mm2PTa 24 minimo MOv minimam cel. s contumelias 0 25 contumeliosis Rtal

Qua ratione autem dixerit: qui timent te uidebunt me et laetabuntur, ipse exposuit dicens: quia in uerba tua supersperaui. hoc est dicere: intus me uiderunt, intus me tetigerunt, intus me aspexerunt, ubi spem adsumpsi de tuis uerbis, ubi tua uerba percepi. beati ergo et qui uident iustum et laetantur, quia sperant in dei uerba. quam multi autem sunt qui oderunt iustos, quia perscrutantur dei uerba qui iusti sunt, et cum aliquos doctos audiunt impii eos propter doctrinam uitare consuerunt!

Sequitur uersus tertius: agnoui, domine, quoniam iustitia iudicia t u a, et in ueritate t u a h humil ias ti m e. qui potest intellegere quae sunt diuinae prouidentiae, utitur eo sermone quo usus propheta est sanctus Dauid, quia omnia iudicio dei fiunt, ut aegrum corpus aliquis habeat, ut salubre, ut diues, ut pauper sit, ut moriatur iuuenis uel senex. si quis intendat scripturis diuinis, intellegit haec fieri iudicio dei;

nihil enim est praeter dei scientiam. exemplum quaerimus? non est absconditum, siquidem Iob numquam amisisset proprias facultates, nisi esset traditus aduersariae potestati. dedit enim dominus potestatem diabolo in facultates eius, ut temptaretur, qualem amisso patrimonio haberet affectum; dedit in filios, dedit in corpus eius, ut probaretur, quod non dolore liberorum defunctorum aut cruciatu corporis a constantia mentis anima defetisceret. dominus

quidem nouerat fortem, sed in illo docere atque examinare nos uoluit, utrum imitatores eius esse possemus. denique et Abraham temptauit, quando filium senis unicum sibi petiuit immolari. sciebat 1 Ps. 118, 74 2 P*. 118, 74 10 *Ps. 118, 75 19 cf. Hiob 1, 12. 2, 6 25 cf. Gen. 22, 2 5 nerba tua AR et mn.Oav 6 i lstum otn.MmlPml quia] qui NT 7 quia] qui Ov 8 dictos MmlR impii eos] impios AR 10 uersus om.NP tertius] III NOP cognoui 0 quia 0 11 iusta GMOav in om AR uerita P 12 me] add. III M 13 est propheta Naro sanctus om-M 14 aut salubre a 19 facultates-20 in om.N 20 diabolo potestatem Mav 22 quod non] num GMNav non P defunctorum dolore liberorum av liberum GMml defunctorum om.M 23 a] a.ut AmlGMNOPR anima] uel ammae GM animae N PR animaeque OTa animique v defecisceret MNPm2R drficeret 0 deficiaceret Pml defecisset Ta descisceret v, add. et 0 niu fortis existeret a 25 possimus ANO 26 senis] eius M petit GMN PRm2a petitur Rml petiit Ov utique mentem Abrahae, sed sciens temptat dominus, sicut legisti in euangelio, quia, cum interrogasset dominus Iesus discipulos, quot panes haberent, et illi respondissent quia quinque tantum haberent panes, ipse ait: quid faciemus, inquit, inter tantos homines? hoc autem dicebat temptans eos; sciebat enim quid facturus esset. qui ergo iustus est, examine iustitiae suae credit, quia dei iusta iudicia sunt, uel secundum Graecum, quia iudicia dei sunt ipsa iustitia.

Sed hoc ut agnosceret, fecit praemissa precatio, quoniam intellectum dari sibi poposcit, ut mandata dei disceret. accepta est ergo intellectus et cognitionis gratia, agnouit iusta dei esse iudicia. agnoscere autem perfecti est. denique aliud est credere, aliud agnoscere: fides timentis, agnitio sapientis. qui enim timet, rationem non quaerit, sapiens autem et agnitionem eorum inuestigat quaecumque percipere desiderat. credidi, inquit, propter quod Locutus sum; cognouit autem intellegens quod locutus est.

In quo ergo iusta iudicia dei sunt ? quia per labores et tribulationes et adflictiones ad caeleste praemium peruenitur. sicut enim certantibus athletis corona defertur iusto iudicio hominum, ita legitime certantibus christianis diuino iudicio palma decernitur. uincenti, inquit, dabo sedere mecum in sede mea. uita ergo nostra examinatur igne sicut splendor argenti, ut uirtus certaminibus adprobetur. transiuimus, inquit, perignem et a qua m, et induxisti nos in refrigerium. per haec igitur uera iudicia tua esse cognoui.

humiliatus enim sum, ut haec uiderem, quia hi, qui exaltati sunt corde, oculos ad 4 *Ioh. 6, 9. 6 7 cf. Ps. 118, 75 8 cf. *Ps. 118, 75 9 ef. Ps. 118. 73 15 Pi. 115.1 (10) 18 cf. Act. 14, 21 21 cf. II Tim. 2. 5 22 *Apoc. 3. 21 23 cf. Ps. 65, 10 24 *Ps. 65,12 27 cf. Ps. 130,1 2 Iesus om.O quod MmlP 3 ille Rml 4:ipseom AR inqaid GMm2Pm1Rm1,om. ANv 6 quid] quod NPml esset faeturxis 0 7 examini Am2 . iusta om.AGMmlPR iudicia iusta 0 8 dei iudicia Oav 10 sibi dari Oav 11 est om.O esse dei NOav 12 cognoscere 0 13 timentisj add. est Ob agnitio] add. est CMaμ 14 cognitionem AR 15 inquid Pml Rml,om.N 19 adflictionis Mml caelestem Mml 22. 24 inquid Pml 23 examinetur N at Į-.N 26 enim om.O sum enim N 27 ii v ueritatem aperire non possunt; cum autem humiliamur, peccata nostra cognoscimus et ipsa humilitate delicta nostra purgamus. humiliatus sum, inquit, et saluum me fecit. in ueritate ergo humiliatus qui humiliatus est ad salutem, nec uane pertulit passionem, qui salutem ueritatis secutus est.

Distat igitur inter cognoscere et timere, ut eo reuertamur. denique euangelii lectio docere nos debet; ait enim dominus ad eos, qui credebant ei ex Iudaeis: si manseritis in uerbo meo, cognoscetis ueritatem et ueritas liberabit uos. si manseritis, inquit, cognoscetis.

nides quia non a principio potuit cognoscere quicumque timens deum uerbum eius audiuit. non solum autem non idem est timor et cognitio, uerum etiam non idem est fides et cognitio, siquidem etiam apostolus docuit diuersa esse munera gratiarum. alii enim, inquit, datur per spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, alii fides in eodem spiritu. si ergo alii fides datur, alii cognitio, uides, ubi fides, non statim cognitio, ubi autem cognitio, et fides est et prudentia nec ab eo diligentiam possumus separare.

Habuit ergo cognitionem sanctus Dauid utpote propheta perfectus, quandoquidem ita perfecte cognouit, ut humiliaretur in ipsa ueritate. siue ergo in aduersis positus agnouit probationis gratia ea quae laboriosa et aduersa sunt sustinenda, iustum autem dei esse iudicium et ideo bene certantes numquam deseri uel relinqui et coronam his post labores posse deferri; siue in secundis et prosperis positus cognouit etiam diuitias rerum diuersosque successus temptationis causa solere suppetere, ut is qui his utitur rerum 2 *Ps. 114, 6 8 *Ioh. 8, 31-32 14 *I Cor. 12, 8-9 3inquid Rml 4 pr. humiliatur Mm2Nm20, add. est av qui]quia A -BT protulit AMB 9 meo om.N 10 inquid Pml 11 deum timens Av 12 audit 0 15 per spiritum datur Nav 16 eundam R 17 eodem] uno 0 18 aides1 add. quia Ov 19 possumus diligentiam NPav 20 seperare Rinl 21 proleta AJR 23 si Mm2N 24 gratiam AMmlNOav smtineiido O 25 esse dei av 26 laborem NTa 27 positis Mm2NR regum Rv dinersos Aml diuersusque P 28 temptaitones GMPml causas 0MNRm2Ta solere1 dolore N nt is om.N is] his GMmlOP prosperitate temptetur. in eo igitur laudandus propheta Dauid, quia, cum ista agnosceret, humiliabatur, ut humilitate sua uel prosperum excluderet temptamenta uel aduersorum subiret constanti aequanimitate tolerantiam.

Non ergo magnopere laudabilis esset propheta, si laudaret iudicia dei usus affluentia secundorum. quid enim magnum facimus, si, quando in secundis sumus, laudamus deum, quando in diuitiis sumus, quando nullis uexamur iniuriis? illud est magnificum, si subiectus contumeliis iudicium dei laudes, si uexatus aegritudine iudicia dei praedices, si te inopia non reuocet, quominus laudes iustitiam dei. ergo semper laudanda sunt iudicia dei, sicut scriptum 8 est. exultauerunt filiae Iudae propter Iudicia t u a. quae sunt filiae Iudae nisi animae religiosae, animae ecclesiae quae Iesum Christum dominum confitentur, quae uidentes rationem iudiciorum tuorum semper exultant? qui enim non ex aliquo secundorum prouentu, sed ex cognitione rationis induit laetitiam, non nisi in exultatione perpetua constitutus est.

Sequitur uersus quartus: fiat nunc mi is e ricor di a tua, u t exhortetur me secundum uerbum tuum s eruo t u o. aliqui habent in hoc loco: consoletur r m e. sed etiam in apostolo legimus exhortationem pro consolatione dictam et consolationem pro exhortatione. magna est ergo misericordia dei, quae non solum remissionem tribuit peccatorum, sed etiam certantibus adhibet exhortationis calcaria, ne suscepti certaminis passiones inbelli formidine derelinquant. non ergo misericordiam, quasi is qui uictus cedat, aut ut ueniam peccator implorat, sed ut dei miseratione succinctus maiora uiribus tanto munere fultus 12 *Ps. 47, 12 18 *Ps. 118, 76 20 Ps. 118, 76 21 cf. II Cor. 1,4, 6 1 temptetur] laetetur MT propheta dauid laudandus NPav 2 cognosceret M 3 constanti OPv constantiam eel. a 4 aequanimitatem AMN tolerantiae Ta 6 quod Oml fecimus N 9 subiectis Bml, add. iniuriis Mm2NPafi 13 tua] add. domine MO 15 ex om-Rml secondorum Rml secundo NTa 17 non om. Pml non nisi om.NT 18 uersos om.NP quartus] quartus |||| (sie)G IIIINOPR 19 exortetur NPB (saepius sine h) 20 sed] sicO 21 pro-22 exortatione (m) om. Am1 23 tribuit remissionem 0 25 ergo] enim O 26 his OMml uinctus GMm1Pm1 pr. ut om.AOPRT ueniaeOav precator AOTav imploret Am2 27 fluctus N expediat. egregiam et singularem prophetae spectato uirtutem.

alius enim humiliatus aerumnis posceret, ut circa eum temptamenta desinerent et sedare aduersa dominus dignaretur, ne tribulationum procella in eum saeuiret; iste autem tamquam athleta fortis et patiens, qui exerceri et ungi animam suam tribulationibus nosset, non tristia dimouere, non inpugnantia declinare desiderat, non illud omne desinere quod fatigationem et laborem adferret exposcit, sed maioris in tempore laboris sui aduersus temptationum procellas dari sibi uerbum consolationis exposcit, ut possit forti quae ingruunt mente tolerare, ne aliqua maestitiae perturbatione lassetur. in eo igitur obsecrat misericordiam dei, ne auxilio destitutus expediendi coeptam militiam derelinquat.

Denique adhortationis diuinae esse misericordiam euidens testimonium docet. Moysi enim dicit deus: misere b or cui misertus ero et misericordiam praestabo cui misericordiam praestitero. igitur non est uolentis neque currentis, sed miserentis dei. forte dicas: ergo non debemus uelle, currere? atqui neglegentes deus deserere consueuit\'.

non ergo hoc dicit, sed quid dicat consideremus. non uolentis neque currentis hominis perseuerantia est; non est in hominis potestate, sed miserentis dei est, ut possis complere quae coeperis. denique iterum Moysi dicit: quia in hoc ipsum te suscitaui, ut ostendam in te uirtutem meam. colligitur ergo adhortationem diuinae misericordiae deputandam. unde sequitur: ergo cui uult 14 *Ex. 33.19. Rom. 9,15—16 22 *Ex. 9,16. Rom. 9,17 25 *Rom. 9,18 1 excipiat Pm2 expectato MmlRa expectat Mm2NP expetat T 2 aliis Rm1 3 dominus aduersa av 4 ista PmlRml 5 nngi v ungui GmlMml eingi cet. a ; t f. tracfal. 12, 28 med. 6 tristieiam Oa trntitiz Pm1 Rml pugaantia NT impugnantiam 0 declinare] decedere A desinere ex designa e R 7 omne (-e N) illudNPav et] ei O, orn. a laboresNT laborisO P Ra adfert GMmZ smaior GM magisOv maioresa 9 ingrnunt O ingerunt APR ingeruntur cet. au 10 uec MN 11 expediendi om O 13 adhortationem Ov misericordiae Mm1NOv misericordia Pml 14 mosi Aml 17 currentes jJml maerantis b 18 dei] add. est Aav uei uelle Rav uel currere Ov atque PR 19 dicit] dixit AOR 21 non est] ailtl. enim Ov miserantis MPmlab 22 iterum um.N mosi Aml 24 igitur a miseretur et quem uult obdurat. hunc miseratus hortatur, illum non reuocat exsecratus. et uere misericordia est dei nostrarum militia passionum, per quam nobis peccata minuuntur. denique 3- i-azarus pauper, quia in hac uita tolerauit mala complurima, in gremio Abrahae requiem consolationis inuenit, ille autem diues, qui consolationem habuit in saeculo, post curricula uitae huius fructum quietis amisit; quem si miseratus esset deus, castigasset potius in hoc saeculo, ut postea non flagellaretur. denique Iob, licet grauiter flagellatus et quidem flagellis plurimis inopiae, amissionis filiorum, doloribus corporis, obprobriis amicorum, consolatione tamen fruitur aeterna.

Ergo quanto maiores tribulationes fuerint, tanto uberior consolatio reseruatur. et tamen, ne cadas atque succumbas, quanto maiores temptationes uideris, tanto magis roga uerbum dei, ut adhortationem tibi adferat, sicut rogauit et Paulus, qui ait: be nedictus deus et pater domini nostri Iesu Christi, pater misericor diarum et deus omnis consolationis, qui nos exhortatur in omni angustia, ut possimus et ipsi consolari eos qui sunt in omni tribulatione per exhortationem qua et ipsi aduocamur a deo. quoniam sicut abundant passiones Christi in nobis, ita per Christum abundat etiam consolatio nostra.

tanta ui apostolicae petitionis rogat, ut consolationem accipiat a domino in omni tribulatione, quo non solum ipse induat tolerantiam, uerum etiam alios consoletur, ut et ipsi possint propriae mentis angustias sustinere. si igitur ipse in omni tribulatione idoneus fueris adprobatus, tunc demum dignus eris qui 4 ef. Luc. 16, 22 15*11 Cor. 1,3-5 1 obdurauit N miseratur A miserator liml hortator Rml 2 execratur AO exsecretus Rml misericordiae N est om-Am1 5 consoIationes Mml 7 deus esset 0 9 flagellatar A inopia MRm2 10 amissione MORm2 11 tantum Om2, add. nunc 0 14 temptationis Rml roga] add. ut O at om.OPEml ut hortationem Rm2 15 et om-0 17 totias uel omnis (u. o. s.l.G) GM 18 hortatur nos 0 21 qua] quia PmlRml aduocantorMml 24aisa 26 et s.Z.4 27ergo0 2sfueris idoneasArPa qui] at O LXH. Ambroa. Pais 5. Petschenig. 15 consolationem accipias in omni tribulatione. et tamen non omnis passio digna consolatione est, sed quae passio per Christum est, haec consolationem Christi meretur.

Pulchre autem addidit: see u n dum uerbum tuum seruo tuo. ipse enim dominus pro suo nomine proeliantibus auxilium pollicetur dicens: cum ergo tradent uos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini; dabitur nobis in illa die quid loquamini; non enim uos estis qui loquimini, sed pater meus qui loquitur in uobis. ergo, ne inpares simus certamini, diuinum semper oremus auxilium, ut nobis tribuat adhortationem; si enim habeamus eum qui nos exhortetur, non facile cedimus.

Plerique autem habent: qui consoletur nos, nec abhorret a uero. instigantis enim aliquem blanda quaedam est exhortatio, quae certantem studio laudis accendat et uelut quadam consolatione demulceat, ne laborum asperitate reuocetur.

Sequitur uersus quintus: ueniant mihi miserationes tuae et uiuam, quoniam lex tua me meditatio mea est. cui lex dei meditatio est, huic praesto sunt misericordiae, ut uiuat in aeternum. quomodo enim beatus quis potest esse sine miseratione diuina? beatus autem qui in lege domini die ac nocte meditatur. sed qui meditatur

in lege eruditur in lege et quem lex erudierit dominus erudiuit, qui locutus est legem. ideoque scriptum est: b e at u s quem tu erudieris, domine, et de lege tua docueris eum. discamus ergo et nos in lege meditari, non auocemur saecularibus inlecebris, non occupemur inpedimentis, sed 4.13*Ps. 118,76 6*Matth.10,19—20 17*Ps. 118.77 21 cf. Ps. 1, 1-2 24*Ps. 93,12 1 non] add. in Rml omni passioae A 2 digna Ov ex diuina GM diuina cet. a consolatio APTa pro christoiVa 3 Christi] dominiO 4 uerbum] eloquium 0 5 seruo tuo om.N 8 dabitur] add. enim GMNOav die] hora Oav 10 loquetur Jlml 12 habemus Mm2 hortetur A 13 eonsolatur N 15 uelud M 17 uersus om.NP quintusl V GNOP miserieordiae 0 def. A. 18 quia. 20 ut uiuat-nt sobrius p. 229,18 desunt mA 22 domini lege GMPav sed qui] si quis M 23 erudierit] erudiet PR 24 erudiuit] erudit a 26 nonj et BOII 0 aduocemus R semper ad legem simus adtenti. scriptum est enim: os iusti meditabitur sapientiam et lingua eius loquetur iudicium. hoc in ueteri testamento; audi dicentem et in nouo: prope est uerbum in ore tuo et in corde tuo.

et maxime hanc meditationem sacerdotibus necessariam ostendit ad Titum scribens, quia debet episcopus amplecti eum qui secundum doctrinam est fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana et eos qui contradicunt arguere. quod utique sollicitae atque intentae meditationis est, non perfunctoriae lectionis. et ad Timotheum scribens ait: adtende lectioni, exhortationi, doctrinae. lectio enim frequens nec intermissione aliqua destituta doctrinae munus operatur.

Quod autem poscit ut uiuat, frequenter ostendimus huius corporis uitam uerae uitae gratiam non habere, sed illam ueram uitam fore, cuius bona unusquisque sanctorum credit se uidere in terra uiuentium. quod credimus nos uisuros, non praesens utique, sed futurum est.

Sequitur uersus sextus: con fundantur sup erbi, quoni am iniuste iniquitatem gesserunt in m e; ego autem exercebor in praeceptis tuis. superius ait idem propheta: si reddidi retribuentibus mihi mala. numquid ille maledicit his qui in se iniqua gesserunt? non utique; uidebat enim caritatem etiam inimicissimis deferendam, cum uenisset euangelii praedicator. unde arbitror quia quasi medicus uelit eos ipsos sanare qui laeserint, ut iniquitatis suae contemplatione conuenti de propriis flagitiis erubescant, in quo 1 Ps. 36, 30 4 Rom. 10, 8 6 Tit 1, 9 11*1 Tim. 4,13 16 cf. Ps. 26, 13 19*Ps. 118, 78 22 Ps. 7, 5 def. A 1 legem] add. dei MOv intenti OPm3 3 ceteram aadi 0 6 episcopus om.T 10 est] add. non leuiter tenuit R timotheo Ptnl 11 attendite v lectionem N et exhortationi 0 14 frequenter ut uiuat ostendit 0 15 nitae] uitam Rml 16 sanctorum om.M 17 in praesenti ex praeseritis Ntn2 19 uersus otn.NP sextiisj VIGOP, otn.N almandatisN 22 aitjautemOS idem] dauid NT idem ait O reddiderim N 23 ille] hic av mala dicit N is Oml iisv iniqua]mala O 24 inimicis suis O 535ipsosom.O laeseruntM ut Mm20av et eet. 27 qua M 15*

non solum propheticam incipiunt probare patientiam, uerum etiam emendare insolentiam suam. pudor enim plerumque correctio est nostra et, dum incipit nos pudere commissi, ne diutius pudeat, deserere quae erubescenda sunt admonemur. non ergo maledicit propheta, sed quasi bonus medicus uult illos cognoscere quid fecerint, ut, cum in suam conscientiam receperint quanta suorum sit con-

luuies delictorum, incipiant erubescere, erubescentes autem possint prioribus renuntiare peccatis. considera mihi nunc aliquos fornicantes, inequitantes uiduis ac pupillis, aliena rapientes et in his non solum non erubescere, sed etiam gloriari solere, tamquam uel pulchritudinis uel potentiae suae titulos deferentes, de quibus bene dixit apostolus quod eorum gloria in confusione ipso-

r u m, eo detestabiliores ipsis criminibus suis, quod, cum tanta committant, non confundantur. uerum eorum si quis postea ueniat in ecclesiam, credat in dominum Iesum, audiat euangelium, conpungatur corde, tunc demum incipiet quam atrocia et grauia deliquerit agnoscere et in his quae agnouerit erubescere.

Quid sit autem exerceri in praeceptis domini nostri, quia dixit: ego autem exercebor in praeceptis tuis, in lege didicisti, hoc est: si bos aduersarii ceciderit ueliumentum, ut non deserendum existimes, sed potius eleuandum. quod autem ait: iniuste iniquitatem gesserunt, in quem hoc dicatur considera nisi in eum, qui forte iuste iniquitatem gerat, id est: si laesus per legem se cupiat uindicare iuxta praecepta Moysi, iuste uidetur facere iniquitatem, sed non secundum euangelii praecepta. et ideo ait: non ueni uocare iustos, sed 12 Phil. 3, 19 19.22*Ps. 118, 78 20 cf. Ex. 23, 5 26 Matth. 9, 13 def. A 1 incipiant M 2 suam insolentiam Nav correctorav est correctio NT 3 nostri OPRav pudore Pml commissum Mml 4 ammonemur NO 5 cognoscere] add. et scire Ov 6 cum] add. se v 8 peccatis renuntiare a considera mihi] consideramus GMP consideremus Na 9 iniquitates Min2N inique 0 inquietantes Pm2R iniquitate Tml puellis Mv,add. inferentes Mm2 10 alt. non om.R uel] et Mml 11 pulchritudini Nm2Tm2 titulo PR,om.T 12 confessione Oml ipsorum] add. sit OPm2R 13 cum] comPml 14 confundnntur NPTa 16 quam] tamquam O delinquerit Mml quae deliquerit 0 17 iisu 18 nostri codd. Mediol. v nisi GMNP RT quomodo existimem nisi Tat om.0 20 est om.ORml uel iumentum ceciderit B 22 autem om.O 23 eonsidere Rml iusteom.P 24 cupiat se O cupit Pincipiatu moysis N R (v) peccatores, quia Iudaei ad uindicandum se auctoritate legis utuntur.

Habes hoc et in apostolo: sobrii estote et iuste. non solum sobrios nos, sed etiam iuste sobrios esse debere docuit euidenter. potest aliquis et sobrius esse et non iuste sobrius, ut sobrius sit a uino et non sit sobrius aequitate atque iustitia — est enim crapula iniquitatis —, potest et aliquis ebrietati et luxuriae semper indulgens, dum aliena tamen diripere conatur, eo occupatus studio sobrius esse a uino et non sobrius a rapinis; nec iste iuste sobrius.

ideo apostolus admonet, ut sit in nobis iusta sobrietas. denique addidit: et nolite peccare. qui enim peccat, etsi sobrius sit, non potest tamen tamquam iuste sobrius praedicari. nolite, inquit, seduci — hoc est: ne alieni erroris ebrietas uos faciat temulentos —; corrumpunt bonos mores conloquia mala, eo quod ore et labiis infidelium tamquam ebrietas quaedam moribus audientis infunditur. meritoque addidit:

sobrii estote iuste et nolite peccare. ignorantiam enim dei quidam habent, ut sobrius ille sit, qui non habet ignorantiam dei nec titubat ebrietate perfidiae; iuste autem sobrius, in quo operum gratia cum fidei sobrietate resplendet.

Sequitur uersus septimus: conuertant u r ad me qua timent t e et qui sciunt testimonia tua. alius habet maxime iuxta Graecum: conuertantur mihi. si \'ad me\' legimus, conuertantur qui timent deum, de commissis propriis erubescant uel certe luant supplicia delictorum, conuertantur autem ad dei seruulum propheticamque doctrinam, ut dediscant pudenda committere et tanti emendatione doctoris exuant mores 3*1 Cor. 15, 34 11 I Cor. 15,34 13.14*1 Cor. 15.33 17*1 Cor. 15, 34 22*Ps. 118, 79 24 Ps. 118, 79 def. d 3 hoc om.O iuste sobriiO alt. et dd. Mm2 et iuste om.0 5 potest] add. autemOf ut] et Mml 6 et om.OPR adque Rml 7 enim] add. et i aliquis]odd. etGMOP ebrietate PmlRml 8 luxoriae GMRm2 9occupatar GMmlPR 10 rapina ATTa iste] add. est M ergo O ammonet NOP 14 etrores Rml 15 mores bonos O 18 quidam dei OR iile] pergitA 19 nee] nunc AGMmlPR 22 uersus] V-N, om.P septimus] VII GNOP 25 de] ne MNPRa, om.T euznmissis Rml 27 prophetaeqae MNTa prophetamque Pm1 28 exuont Rml suos delictorumque labe detersa uirtutum induant disciplinam.

si autem ita legimus: conuertantur mihi, hoc est: quoniam exercebor in praeceptis tuis, [ut] mihi conuertantur, mihi iam non peccanti, iam non erranti. conuertantur, inquit, qui timentes te propriis renuntiauere peccatis, ut consortio iustorum propheta ad uberius prouehatur et ipse de ea gratia, quae in ipso est, plurimum conferat audientibus. conuertantur igitur iam non peccante me iusti ad iustum. de testimoniis autem puto iam non opus esse repetere, cum ante iam dictum sit.

Sequitur uersus octauus: f iat cor meum in maculatum in iustificationibus tuis, ut non confundar . quanto excelsior est propheta uel munere prophetiae uel regni gratia, tanto magis sequitur humilitatem et docet quid nos debeamus imitari, eo quod propheta tantus inmaculatum cor fieri sibi deposcit. supra postulauit: cor mundum crea in me, deus.

non dixit \'fac\', sed \'crea\', ut de integro cor eius instauret et mundet. maior quidam in hoc sermone ambitus est; grande enim cor est a domino creatum, quod recipiat uerbum de caelestibus uirtutibus ac potestatibus, grande cor, quod recipiat ipsum dominum dicentem: inhabitabo in illis et deambulabo in ipsis. ut haec igitur recipiat, creatorem sibi cordis sui non angelum fieri, sed ipsum dominum deprecatur, qui caelum creauit et terram.

Et bene ait \'inmaculatum\', quia cor hominis ueluti indecentium cogitationum conluuione maculatur. si cogitatio ipsa polluit, quanto etiam facta ipsa contaminant! noli extraordinariis 2 Ps. 118, 79 9 ci tractat 4, 26. 5, 27. 8, 31 10 Ps. 118, 80 15 Ps. 50,12 20*11 Cor. 6,16 3 exercebar N mandatis 0 ut del. M,orn.OPav pr. mihi omJia coauertantur mihi om.P, add. autem AOv 6 ad] et A proueatur MPrnl pliirimum] primum NT, add. uel primum a 8 iam non puto M 9 antea R iam om.O distmctum M 10 sequitur om.N uersus] V N, om.P octauus] ViII NP, add. VIIIG VII (sic) R 12 quinto Eml exceIlentior N 13seqai R et docet] edocet R, add. et Rm2 quid] quod N 14 tantum MNv 1& sibi fieri AGO 17 instauraret Pml quidem v 18 uerbum-19 recipiat om.Aml 19 grande om.N 20 haiaitabo O 22 deprecetur Mm2 24 homiuis] add. quadam v uelut v, add. quadam 0 26 coataminantur N cogitationibus [aduersa naturae] contaminare penetralia, ne id inquinamento graui polluas quod putas habere te mundum. manus lauas. quasi possis crimen eluere, cum mentem tuam inmundis cogitationibus inquinatam lauare non possis. et Pilatus manus lauit, sed cor suum lauare non potuit; mansit scelere pollutus, quamuis manus suas aquae infusione lauisset.

audi, quia et cogitatio inqmnat: non quod intrat in os coinquinat hominem, sed quod exit de ore. de corde enim exeunt cogitationes maiae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae. haec sunt quae coinquinant hominem. si ergo intus coinquinaris, munda prius quod intus est.

si quod intus est rnundaueris, et exteriora mundasti, ut si aqua turum fluat frustra lacum putes esse mundandum, si fons profluat caenulentus; receptacula enim tersisse nihil proderit, cum in fonte sit uitium. ipse tibi ante purgandus es, ut fluat omne quod purum est. cor tuum cogitationum tuarum est scaturrigo. in illo fonte uel turbida aqua inpuritatis euomitur uel sincera pietatis unda prorumpit.

Didicisti cor esse mundandum; disce quemadmodum mundes. mundat hunc fontem iustificatio legitima, hoc est confessio peccatorum. denique publicanus ille, qui peccata propria fatebatur, iustificatus magis de templo quam Pharisaeus exiuit, quia ieiunia sua et munera Pharisaeus atque innocentiam praeferebat. munda ergo aquam tuam, illam aquam de qua dictum est: aqua alta consilium in corde uiri.

bonam tibi 4 cf. Matth. 27, 24 7*Matth. 15, 1l 19-20 12 Matth. 23, 26 22 cf. Lnc. 18, 11—14 26*Pron. 20, 5 1 aduersa naturae ut glossema uocis extraordinariis deleui 3 crimina av euellere Jltn2NT diluere 0 inmnndis] vel nudis GMNOPRTa 4 Iauari GMPmlR 6 lauasset GMml et quiaGMNPRT 7 intrat] add. inquidMm2 8 exiit Mtnl 11 sunt om.P sunt quae om.AR 12 prius mnnda NPav 13 mnndaberis MRml 14 turbida influat MNTa putes (putas a) laeum av putas NOmlT esse om.0 15 fluat 0 caeaoleatus a receptacula] add. eius s.l.M enim om.Oa,del.P 16 es] estMNOa 17 scaturigo AGMav, om.N fs illojadd. enimN alt. uelom.N ,19sineerae ArZa 22 plublicanus R peecata] add. sua R 23.24 fariseus P 24 adque Pml 86 consilium om.O aquam natura dedit, nisi eam caeno tuo polluas; ipsa te diluit, si pura, si simplex, si etiam naturalis sit, si nihil habeat sordidum atque terrenum. quid mali est, si ea polluat aqua quae mundare debeat! sed non est aqua tua quae te polluit, ista aqua aliena est. denique dictum est tibi: ab aqua aliena abstine te. aliena aqua mentitur et fallit et contrarium naturae profluit. ideo ait: filii alieni mentiti sunt mihi;

nam si alieni non fuissent, utique non fefellissent. nemo ergo glorietur castum se habere cor, quemadmodum Salomon dixit, sed qui gloriatur in domino glorietur, qui sanctis suis cor mundum creare dignatus est et inmaculatum facere iustificationibus suis. quae sint iustificationes, audisti dicentem: dic iniquitates tuas, ut iustificeris. ergo qui iniquitates dicit iustificatur, qui autem iustificatur non confunditur, quia pudorem peccatorum matura confessione praeuenit.

XI. LITTERA CAPH.

Incipit littera undecima \'Caph\', quae Latina interpretatione significat \'curuati sunt\'. sonus interpretationis ipse nos docet quid sit curuari; qui enim inclinatur in terram, curuari uidetur. unde ait propheta sub hac littera: paulo minus consummauerunt me i n terra. curuatur autem qui agit paenitentiam, eo quod ceruicem suam curuat, dum humiliatur ad dominum, et interiorem magis ceruicem, id est ceruicem mentis et cordis. nam de hac ceruice dictum est: nec si flectas u t circulum collum tuum; qui enim cor suum non flectit, frustra ceruicem suam flexerit. 5*Prou. 9.18 7 Ps. 17,46 8 cf. Prou. 20, 9 9 cf. II Cor. 10, 17 10 cf. Ps. 50,12. 118, 80 12*Esai. 43, 26 21 Ps. 118, 87 25*Esai. 58, 5 1 deluit ANPm2Rm1 3 polluat post debeat tr. NPav 4 debebat A2*OPm2R sed om.P 5 aliena aqua Nav 6 naturae] add. tuae 0 8 ergo] enim a 13 iniquitates] add. suas Mm2NOav alt. quia Rm2 14 quia] qui ad PR 15 confusione AnaGOPR peremit GMNT peruenit P niW subscript. in eodd. 18 Incipit-undecima om.N Undecima littera Caph incipita u adecima littera v 19 ipso Pml 20 terra APR 22 terram Mtnl aitGMmlOmlRml 23 euruet Ov 25 sic APmZRa

Docet etiam Hieremias propheta humilitatem hac interpretatione signari; ait enim sub hac littera in Threnis: quia non repellet in aeternum dominus, quia cum humiliauerit miserebitur secundum multitudinem misericordiae suae, quia non humiliauit toto corde suo neque reppulit filios hominum. bonum ergo curuari, ut humiliemur domino et dominus misereatur.

denique et in superioribus sub hac littera idem Hieremias propheta ostendens gemitus et humilitatem plebis ait: omnis populus eius ingemescentes, quaerentes panem, dederunt desideria sua in escam, ut reficiant animam. uide, domine, et aspice, quia factaest sine honore. ergo qui animae suae quaerit refectionem, humilitate curuetur, quo possit citius ad domini peruenire misericordiam.

Ideoque, tamquam curuatus multo amplius anima ac mente quam corpore, exorsus est Dauid dicens: defecit in salutare tuum anima mea, et i n uerbum tuum spero. non usitatus sermo nos capiat, ut tamquam corporeae fatigationis defectionem huiusmodi iudicemus. neque enim hoc solum dixit: defecit anima mea, sed: defecit in salutare tuum.

itaque ut de usu capiamus exemplum, si uerbi gratia dicamus: \'defecit ille m illam\', uidetur exprimi hoc uerbo, quod totus in mulieris desiderium cupiditate transierit. et quicquid est quod uehementer expetimus, nisi eius maturiorem habeamus effectum, id nos uidetur longa quadam intentione lassare.

amor inpatiens die noctuque meretricias fores pulsans, si diutius potiendi desideria differantur, ipsa deficit expectatione, dum sperat; in quo 2*Thren. 3,31-33 10 *Thren. 1, 11 17*Ps. 118, 81 21 Ps. 118, 81 1 etiametJV 3 repellit AOP reppellet M reppellit R 4 humiiiabitur todd. praeter 0 5 non om.N 6 repulit NOav 7 bonum] add. est s.l.R 8 item AMmlR 10 omnes populi M ingemiscentes ANORm2av 12 et eras. M 14 qua 0 15 peruenire ad domini AR 16 hac A 17 exhorsus R dicens] add. I GPR salutari tuo NPa 18 supersperaui N speraui Tav 19 eorporeas MNTa fatigationes NPtnlTa 23 deficit M 26 id] in codd. praeter 0,a; del. M jort. recte longua Pml intensione b lassari Pm2. 27 nocteque v 28 defecit PmlRml utique non finis amoris, sed incrementum est. et quicquid est desiderabile, sinon contingat desideranti, deficit in illud et quasi ipsam

deponit animam qui desiderat. si tamen spes propior adsurgat, dat uires spes proxima, si autem absentia sit dilecti, eo ipso quod absentem desiderat qui concupiuit animae suae patitur defectionem. itaque quanto longius est illud quod desideratur, tanto magis deficit qui desiderat. id est ergo deficere, in id unumquemque

totis studiis migrare quod diligat. illud cogitat, illi adhaeret, illud personat quod receperit diligendum, in id quadam animae defectione transfunditur, ut si mater filii expectet praesentiam, quemadmodum expectabat Tobiae uxor filium peregrinantem deficiens a desiderio et in angustiis constituta et tamquam resoluta uiribus. quid enim aliud nisi defectum quendam eius uerba significant ? sed quo magis lassatur affectus, eo amplius amor crescit et, quo diutius abest qui desideratur, eo expectantis desideria maiore quadam ui amoris ignescunt. caro deficit, sed cupiditas alitur et augetur.

Hinc ergo colligere possumus quid sit: defecit in salutare tuum anima mea. etenim spiritui adhaerens anima deficit ab en quod est anima et fit unus spiritus, quoniam qui adhaeret domino unus spiritus est. itaque sanctus

et timens dominum nescit aliud desiderare nisi salutare dei, quod est Christus Iesus. illum concupiscit, illum desiderat, in illum totis intendit uiribus, illum gremio mentis fouet, illi se aperit et effundit et hoc solum. ueretur, ne illum possit amittere. itaque quanto maiore desiderio exercitata fuerit anima cupiens adhaerere salutari suo, tanto magis deficit.

ergo ista defectio inminutionem quidem fragilitatis. sed adsumptionem uirtutis operatur. denique ipse alibi 11 cL Tob. 10, 4 (3) sqq. 17 Ps. 118, 81 19 I Cor. 6, 17 21 cf. Luc. 3, 6 23 gremio fouet = Uerg. Aen. 1, 718 1 fines Pml 2 defecit NPmlRml 3 propterea N propria 0 proprior PmlR 4 absenslt A dilectio AR quo Aa 5 qui NPm2v quem 0 quae eee. a 6 longior 0 istud Av id in ras. R 7 ergo Ofn.AR unumquemque in id v 9 reciperit PmlRml 11 deficiet AR 14 amor] maior M 15 eo] add. ampiius 0 expectaates Mtnl quodam AGPmlRml 17 deficit 0 19 deficit 3/A OPm2av defecit cet. 21 dominum] deum av 22 in om O 23 uiribus] add. in Mml illi] ille PR effudit PmlR 25 salutare GmlRml saluatoriy Pa 26 suo om.Gml defecit Pml defectio] add. non Gtn2 Mm2P<m2, cf. lin. 16 et p. 236,17 inmunitionem Rml quidem] quandam Pm2 27 ipse om.O dicens: sitiuit in te anima mea subiecit infra: a d haesit post te anima mea, me suscepit dextera tua. qui enim sitit, cupit semper adhaerere fonti nec aliud nisi aquam sibi expetere et contingere uidetur, ut ipso pascatur affectu. suscipiens ergo dextera (tua) animam meam et de sua uirtute mihi inpertiens facit eam esse quod non erat, ut dicat: uiuo autem iam non ego, uiuit autem in me Christus.

disce autem etiam exemplo defectionem istam nimiae esse cupiditatis: concupiscit, inquit, e t deficit anima mea in atria domini. ante concupiscens, inquit, et quasi totam se effundens in concupiscentiam longo fine suspensa defectione dissoluitur. denique quomodo deficiat anima in salutare dei, Hieremias docet: et factum est, inquit, in corde meo ut ignis ardens flammans in ossibus meis, et dissolutus sum undique et ferre non possum. hoc igitur inflammatus desiderio ait Dauid: defecit in salutare tuum anima mea, et in uerbum tuum speraui.

Recte \'speraui\' dixit \'in uerbum\'; ante enim spes praecedit et ideo sequitur defectio. sperauit autem in uerbum quod praedicatum est esse uenturum, quod potest intellegi de deo uerbo. aut certe in uerbum sperauit qui uerbo caelesti credidit, quo domini nostri Iesu Christi adnuntiatur aduentus uel quo eius glo ria declaratur.

ergo propheta, considerans quae legerat et cernens qu» d, cum adesset corpori uelut quibusdam ligatus huius uinculis uitae, aberat a salutare dei, concupiscebat desiderabat deficiebat et toto 1 Ps. 62, 2 *Ps. 62, 9 7*GaI. 2, 20 9 Ps. 83,3 13*Hier. 20, 9 17.19*Ps. 118, 81 1 sitiui R 2 anima mea post te NPav me] add. autem a 3 tuaj mea Gml 4 sibi nisi aquam av 5 tua addidi ergo me dei dextera animae meae inhians et sic a 6 de suo uirtutem (om. mihi) GMv 7 pr. autem om.Rml 8 etiam] add. hoc Mm2NTa ex Mml 9 nimiae] animae N inquid Pml enim a et om.N defecit Nml0m2P 10 aute] atria M inquid RmI 11 tota A tota in R infundens NT fune v 12 anima] add. mea N 13 inquid Pml 16 possim a desiderio inflammatus AR 19 uerbumJ add. tuum 0 20 uerbum] add. per R 21 potes R dei Nm20a 22 credit A 23 adnontiatur Bml 25 ueluti 0 uincuiis huius GNPav 26salutari OPm2a ° dissoluebatur affectu, ut totus illius fieret quod desiderabat, sicut etiam ipse in posterioribus dicit: effundo in conspectu eius orationem meam, tribulationem meam ante ipsum pronuntio in deficiendo ex me spiritum meum. deficit enim eius spiritus, immo ab eo deficit spiritus suus qui se ipsum negat, ut adhaereat Christo. unde semitae eius cognoscuntur a domino, quia non sunt carnis, sed Christi semitae.

Etenim requirentium deum uia Christus est. et nos igitur illud concupiscamus aeternum, illud salutare dei; non concupiscamus pecuniam quam auarissimi concupiscunt, non concupiscamus alienae uxoris decorem, non ambitionis exagitemur desiderio, non saeculari intendamus gloriae, non fallacis circumscriptionis studiis occupemur, non proximum circumuenire iniquitate cupiamus, non postremo partes uulpium simus in terrenae uoluptatis interiora

demersi tamquam exules aeternorum et de illa supernae spei praesumptione deiecti. adtollatur igitur anima nostra deficiens suis uiribus, ut adhaereat salutari dei qui est Christus dominus Iesus, quod interpretatione dicitur \'domini salus\'. ipse est enim salus, ueritas, uirtus atque sapientia. qui igitur deficit sibi, ut uirtuti adhaereat, amittit quod suum est, accipit quod aeternum est.

Sequitur uersus secundus: defecerunt oculi w e i in eloquium tuum dicentes: quando consolaberis me? supra πϱατιxόν hic ϑεωϱητιxόν. ibi in salutare defecit anima, eo quod concupiscit eum cuius passione 2*Ps. 141, 3-4 7 cf. Ps. 141,4 15 cf. Ps. 62, 11 19 cf. Act. 4. 12. Ioh. 14, 6. I Cor. 1,24 22 Ps. 118, 82 24 cf. Ps. 118, 81 1 fieret illius 0 2 ipse om.O in posterioribus ipse av 5 pr. deficit scripsi defecit eodd. av spiritus eius GM all. defecit GOPRa 7 semitas Aml sum M 8 semita GMNT 9 sequentium GMmlOPR 10 concupiscamus illud a alt. illud om. a 11 pecunias Pml 12 exagitur Rml 13 fallacibus O 16 superna T 17 ad(at-)tollat AGMORav igitn r] add. se Oav uiribus snis Oav 18 salutare Am2GMPml quia R, add. ipse AR 19 enim est N salus] add. uera a 20 adque Rtnl defeeit PmlBm2 21 alt. est] add. De Ktfcera XIAGMR 22 uersus om.MNPv secnndns] n OPR, om. GMNv 23 uerbam av 24 supra] add. est Ov hic om.0 thericon A teorieon 0 theorkon cet. πϱαxτιxηνϑεωϱητιxην a 25 deficit AOmlv seruata est, hic in uerbum dei prophetae oculi defecerunt. et uideamus ne, quemadmodum illic adhaerens Christo animo deficit in unum spiritum et fit unus spiritus, ita et deficiant oculi, ut fiat una mens. oculi enim mentis isti sunt, oculi scilicet interioris hominis, non hi oculi qui ministerio funguntur obtutus.

est enim oculus et mens carnis, sed ille caecus est oculus, qui non uidet quae diuina sunt, qui frustra mente carnis inflatus est. est et alius, sensus Christi, quo ecclesia uidet Christum, sicut ipse dicit ad sponsam: corde nos cepisti uno ab oculis tuis. merito uno oculo Christus uidetur, quia non uidetur oculo carnali. aut quia duos oculos habens ecclesia, moralem et mysticum, fidei oculo plus uidet Christum; mysticus enim oculus acutior est, moralis dulcior.

Et fortasse isti oculi sunt quibus Paulus uidebat aeterna, ubi coepit corporalia non uidere. denique qui Christum non uidebat, priusquam oculos amitteret, uidit eum, posteaquam uisum amisit oculorum. uidit enim qui dixit: quis es, domine? — uidebat utique Christum quem etiam dominum fatebatur — et infra: domine, inquit, quid me uis facere? non ergo uidebat eum cuius expectabat imperium ? quibus igitur oculis uidere Paulus plus coepit nisi his, quos nobis ipse monstrauit dicens: orabo spiritu, orabo et mente?

denique ut scias quia uidit orando, factum e s t, inquit, reuertenti mihi in Hierusalem. cum orarem in templo, pauorem habui, uidi illum dicentem mihi: festina et exi citius de Hierusalem; non enim recipiunt testimonium tuum de me. isti ergo oculi in uerbum dei deficiunt et dicunt: quando consolaberis 7 cf. Col. 2, 18 9*Cant. 4, 9 17 Act. 9, 5 18 Act. 9, 6 21 I Cor. 14, 15 23*Act. 22, 17-18 28 Ps. 118,82 1 domini av et om.O 2 defecit PRa 3 ait. et] add. hic Pm2 4 una MOav, om- cet. 6 p-r. oeulos Pml 7 aliusj add. oculusOv 8 dixit 0 9 nos] non 0 ab uno N oculoruxn tuorum a 10 carnis 0 14 aeterna-15 ui- debat om.APR 16 eum om.O 17 eirim] eam GNOPBa quid est AGMNPRmla 20 paulas uidere O 21suscepit AGmlMmlNPRml iisw 23 reuertente NPmlTa me NTa, om.AR 25 dicente Pml 26 recipient v, cf. Sabatier ad hunc locum me? istis oculis prophetae dicebantur \'uidentes\', quia per reuelationem ea, quae erant abscondita, mente cernebant.

Quid est oculos deficere? de corporalibus dicamus, ut intellegamus de spiritalibus. nonne, quando aliquem desideramus et speramus adfore, eo dirigimus oculos, unde speramus esse uenturum? itaque intenti diu cotidiana expectatione deficimus. sic Anna circumspiciens in uiam sollicitis aduentum filii explorabat excubiis. sic Dauid propheta currentem de proelio positis in turre exploratoribus interrogare de salute filii pater sedulus gestiebat.

sic tenerae uxor aetatis de specula litorali indefessa expectatione uiri praestolatur aduentum, ut, quamcumque nauem uiderit, illic putet coniugem nauigare metuatque, ne uidendi gratiam dilecti alius anteuertat nec ipsa possit prima dicere: \'uideo te, marite\', sicut Anna dicebat ad filium: uideo te, fili, amodo

libenter moriar, mortis uidelicet dolorem exoptati conspectus suauitate non sentiens. ergo ut illa, quae aduenienti uiro se optat offerre, ablegatis omnibus domesticis occupationibus semitas uiantis aut pedum uestigia legit, sic propheta curis exutus saecularibus interiorum oculorum in uerbum dei peruigil custos usque ad defectionem sui intendebat obtutus, corpus suum re-

digens seruituti et animam suam ad humilitatis patientiam araneae modo tabescentis erudiens. desiderabat enim sicut ceruus fontes aquarum et sitiebat in dominum deum suum, cupiens eius uidere praesentiam et apparere ante faciem dei nimioque desiderio et

uehementi cupiditate deficiens tunc se habiliorem his quae de domino poposcerit inpetrandis prophetica gratia praesumebat. et nos igitur intendamus cor nostrum, ut possimus intellegere series scripturarum, 1 cf. I Reg. 9,9 7 cf. Tob. 10,7 8 cf. II Reg. 18,24 sqq. 10 cf. Ouid. Her. 2,121 sqq. 14*Tob. 11,15 (17) 18 uestigia legit] cf. Quid. Met. 3,17 20 cf. I Cor. 9,27 21 cf. Ps. 38,12 22 ef. Ps. 41, 2 3 quod Oml 5 eum esse 0 6 intenti scripsi contenti eodd. av defecimns Pm2R 7 fili P explorat N 8 currentes Mm2N currente a proelio] add. altero post alterum qui nunciaret a positus N turrem 0 9 exploratores N fili Pml 10 speluncaiV littorali Nav 11 uiri] mariti Mm2, om GMm1NOPRTa nauim GMNav 12 gratia Na 13 aliud Pm2 ante aduertat codd. a 15 iibentius v 16 non om.N 17 abligatis O 00 optutiis N 21 humilitates Mml areneae Aml haraneae PmlRfnl 28 uidere eius M 25 iis v 26 poposcerat A posceret GMNa poscerit Pml 27 seriem 0 et uerbum nobis uenire a domino postulemus atque intellectum dari. si quis de longinquo uerbum dei obtutu mentis aspexerit nondum planum atque distinctum, is uelut quibusdam oculis interioribus uerbi nauigium adpropinquare animae suae cernit. quo autem expressius uidere coeperit, eo magis quasi ad portum ueritatis festinat accedere, ut sit proximus inuehendae.

Defecerunt ergo oculi prophetae in uerbum dei dicentes: quando consolaberis me? si oculi isti significati sunt, quibus cernimus et uidemus, dicere debuerunt: \'quando consolaberis nos ?\', hoc est non singulariter, sed pluraliter. sed quia oculus mentis et oculus carnis unus oculus fiunt et tunc homo consolatione fulcitur, cum caro et mens diuersa non cupiunt, sed unum desiderant, unum requirunt, ideo intenti ad eum, qui ait: ego etpater unum sumus, isti quoque oculi unum esse se confitentur, quia uno atque eodem desiderio officioque funguntur.

Deficiebat ergo in uerbum propheta. nos autem otiosos nos putamus, si uerbo tantummodo studere uideamur, et pluris - aestimamus eos, qui operantur, quam eos, qui studium cognoscendae diuinitatis exercent. dicunt enim plerique: \'ecce -homo et opera eius\', quasi qui uerbo studeat non operetur, cum magis opus istud quam cetera sint. si enim opus iustitia est, si opus temperantia, si opus fortitudo, utique opus est etiam sapientia; istae enim quattuor principales uirtutes habentur.

nam si operatur Christus secundum quod iustitia est, utique operatur secundum quod aerum est et operabatur, cum esset in principio apud patrem. denique per ipsum omnia facta sunt, et scias operatorem omnium esse et opus nostrum esse Christum Iesum. etenim secundum quod uerbum est, uerbum 8 Ps. 118, 82 13 Ioh. 10, 30 26 cf. Ioh. 1, 2 *Ioh. 1, 3 2 Ionginco Pml optutu N 3 his 0 nelud MPml 5 coepit N festinet Na 6 ut] et AGPTa fit AGPm2a inueniendae Pm2 7 ergo post prophetae tr. M dicentis GMPTa 8 sunt] s GMml 9 discere Pml debuit A 14 se esse AOv 15 unum PSml adque Pml 16 oceisos 0 17 uerbum GMmlOmlPmlR plures NOPmIRa 19 ueritatis NTa 20 quasi] add. uero Ov uerbum NPml maius Mm20v 22 est opus M 23 quatuor GMOPv 24 si] etsi N 26 aput Pml 27 pr. etj ut NOPtn2 Sm2av 28 quod om.M

inquirentibus, grande opus uerbum est. unde cum Martha festinaret circa ministerium, Maria autem uerbum domini audiret, ea quae audiebat ei quae ministrabat meruit anteferri. dicenti enim Marthae: domine, non est tibi curae quod soror mea reliquit me solam ministrare? dic ergo illi ut me adiuuet, respondens dixit dominus: Martha, Martha, Maria bonam partem elegit, quae non auferetur illi. ita uerbum cognoscere maius opus esse quam ministrare diuinae auctoritate sententiae definitur.

Sed fortasse dicat aliquis dictum esse ab apostolo, quia non in sermone regnum est dei sed in uirtute. scriptum non nego, sed in quo sermone, cognosce: nempe quem inflatus effuderit, qui audientibus sermo prodesse non possit, qui sine ostensione sit spiritus atque uirtutis, hunc sermonem Paulus non dignatur cognoscere;

uult enim magis uirtutem sermonis agnoscere. denique nolebat talem suum apostolus esse sermonem, qui in infirmitate ueniebat, ut alios faceret fortiores, in timore et tremore, ut timentes nihil metuerent nisi dominum Iesum, trementes . pacem eius tranquillitatemque seruarent. audi ergo, qualem apostolus sermonem habebat: et sermo, inquit, meus et praedicatio mea non in persuasione sapientiae uerborum, sed in ostensione spiritus et uirtutis, quia fides non forensi sermone sapientiae, sed dei uirtute firmatur.

ergo in sermone sanctorum uirtus est, in sermone autem forensi isto ac philosophico uanitas mundi. uirtutem autem esse in sermone sanctorum etiam iste propheta te doceat, qui ait: dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa, hoc est ut multa possint uirtute euangelium 4 Luc. 10, 40 6*Luc. 10, 41—42 11*1 Cor. 4, 20 17 cf. I Cor. 2, 3 20*1 Cor. 2, 4 27 Ps. 67,12 1 est uerbum 0 3 dicendi Mml 4 cura Mml 5 reliquerit AGMR 7 bonum N partem—8 maius om.N 11 est regnum MO esse P 13 efflatus Ta 14 fit AGPRTa 16 esse apostolusau sermonem esseGM 17 alios saluos faceret et a 18 metuerunt Mml Iesum om.P trementes] timentesO 19 seruare 0 20 inquid Pml 22 et OnJ. CQdd. praeter O, cf- lin. 14 et Explan. ps. 47.cap. 24 23 uirtutes Mml non] add. in av forensis AGMPm1R sapientiae] add. sed in ostensione spiritus Tm2a 25 forensis Mml piiilosofico PR 26 ista Pml 27 uirtutem multam P praedicare. probatum est ergo, quod in euangelii praedicatione sit uirtus; praedicatio autem euangelii sermo sanctorum est. ita dubium non residet, quia in sancto sermone sit uirtus.

Sequitur uersus tertius: q u oinam f actus sum sicut uter in gelicidio; uistificationes s tuas non sum oblitu s. uox ista uox iusti est qui mortificauerit suum corpus. recte enim uter dicitur iustus, qui expoliatus, non nudus inueniatur; uter namque de exuuiis fit animantis mortui. igitur et nos peccato moriamur, ut uiuamus deo.

repleti spiritus iucunditate et suauitate laetitiae erimus exuuiae spiritales, carentes infirmitate corporea et integro mentis sinu infusam nobis diuinorum mysteriorum gratiam reseruantes. de his utribus dicitur, quia uinum nuuom in utres nouos mittunt qui uolunt utrumque seruare, et corpus et gratiam.

non effluat igitur tuus hic uter, non rimosus sit, non terreno inueterascat situ, ne uinum nonum ueteres utres rumpat, scindantur utres, fundatur gratia. non iterum sole iniquitatis et nimia ui caloris arescant, sed feruentium uiscerum cupiditates diuersae niuali quodam frigore temperentur.

fngescat aestus libidinis et quodam continentiae gelu ieiuniorumque restrictus matutina oratione perfletur, quando sicut ros ita super terram nostram dei uerba descendunt, sicut imber super gramen et sicut nix super faenum. nescit utrem bonum ista nix laedere, nix quae diuini splendore fulget eloquii. nix haec refrigerat, non adurit, fecundat sata, non internecat. nix haec praeceptio continentiae est, quae calorem facit frigere corporeum et omnem naturae interioris restinguit ardorem.

et forte ideo cum Iesus resurrectionis suae demonstraret 4*Ps. 118, 83 9 cf. Rom. 6,2 cf. Ps. 15 (16), 11 12.15 ci Matth. 9,17 20 cf. Ps. 132, 3 21 cf. Esai 55,10 2 praedicatio-3 uirtus om.N 3 quia] quin Oav sermone sancto Oav 4 uersus] -V- N,om.P tertius] III GR IllI (sie) NP 5 tamquam av 7 corpus suum AOR 8 enim 0 de OPm2Rm2avtom.eet. 9 igiturJ add. sic 0 tleo] add. atque a 10 iocunditate MNOPRa 11 diuinorum] add. nobis Rm2 12 ministeriorum T dicit AGMOa 13 utrum (om- que) A 14 Mc tuus O 15 inuetereseat Ma ueterescat N ne] nec a 16rumpat]add.quoov utreAPR 17 cupiditatisiV 19 gelu om.N restinctus av 21 ymber AMPR gramen] omnem A 22 faenum a fortium AGPRv fenum eet. fulget splendore 0 23 fiilgit PmlRml 24 perceptio OPRT 25 corporeum frigere av restringnit Rm1 26 Iesus om.v LXII. Ambros. Psss 5. Petscheuig 16 gloriam, uestimenta eius erant candida sicut nix, ut non solum ipse alienus aestimaretur contagione peccati, uerum etiam quicumque resuscitatur congelatis coniugii cupiditatibus resurgere frigidus uideretur; in resurrectione enim neque nubunt neque uxores ducunt, sed erunt sicut angeli in caelo. boni ergo utres frigidi, hoc est in gelicidio constricti pruinis, non libidinis calore resoluti.

Utrem autem corpus hoc dici licet ex pluribus locis, tamen etiam inde intellege, quod Adam et Eua, ubi imaginem deposuere caelestis quam ante portabant, imaginem terreni hominis induentes tunicas dicti sunt uestiti esse pellicias; corporales enim eos de spiritalibus fecerat culpa commissa. nec illud absurdum ad intellegendum, quod ita se dicat factum Dauid sicut utrem in gelicidio, eo quod in asperitate licet positus glaciali mortificauerit tamen corpus suum,

ne sentiret hiemis illius asperitatem quam saluator dicit grauem futuram esse fugientibus. sicut enim glaciem non sentit uter, quia pellis est mortui, ita mortuus peccato propheta frigus peccati sentire non poterat, uel certe quod non frangatur necessitatibus nec resistat caro menti, sed mollior ductu animae se inflectat imperiis et in hoc mundi gelicidio non

arescat, uel Quia corpus adflictionis sumus et mortem domini Iesu semper in nostro corpore circumferre debemus. hic est uter qui castigat corpus suum, non ut ille incrassatus et obesus populus, qui sedit manducare et bibere, et surrexerunt ludere. hic est uter qui inebriat non uino, sed spiritu, in quo non botryo amaritudinis, non draconum furor, non furor aspidum, sed poculum inebrians quam praeclarum. in hoc ergo gloriatur Dauid, quia factus est sicut uter in gelicidio, operationem peccati non sentiens. lef.Matth.17,2 4*Matth. 22,30 llcf.Gen.3,21 15cf.Matth.24,20 23 ef. I Cor. 9, 27 24*Ex. 32, 6 26 cf. Dent. 32. 32-33 27*Ps. 22, o 28 cf. Ps. 118, 83 2 cogitatione ARa a contagione Oav etiam] add. ne a 6 angeli} add. dei a/i 8 tacet Mm2 9 deposuerunt 0 10 caelestem Mtta 11 pelheeas Pav 12 ad om.MNT 17 est] add. animalis v 19 earo-- 20 inflectat om.N mollioriAfTa 20 mundo MO 24 surrexit 3/0 25 uter] autem PH 26 botrio AGMPRa potio Nm2 botms 0 amaritudiues Prnl 27 praeelaramj add. est Ov 28 sicut nter factus est 0 29 sciens N

Et bene peccatum gelicidio conparatur. sicut enim gelicidium ad nullum usum utile est, ad nullam operationem, sic culpa nulli prodest usui, nulli operationi, et ideo sicut gelicidium declinanda est, ne noceat et adurat. bonum ergo mihi fieri sicut utrem in gelicidio, ut possim non obliuisci iustificationes domini, ut earum liquore per- fusus refrigeret omnis feruor internae cupiditatis.

non ergo uacuum, sed plenum hunc utrem esse oportet, plenum spiritus, plenum iustificationum, ut peccata mea ipse confitear, ut luxuriam carnis meae conprimam; moriendum est enim mundo, ut uiuamus deo. si autem uiuamus carni, mors utique est carnis prudentia; uiuere non possumus deo, quia inimica deo carnalis ista sapientia et uita est saecularis.

Sequitur uersus quartus: quot s un t dies serui t u i ? qu and o f aci e s mihi de per s equentibus me iudicium? potest sic accipi: quot sunt dies serui tui?, quasi dicat: \'quanti sunt dies humani, quantum tempus, quantum spatium? cur inuidetur tam breui uitae, ne tranquillo cursu istius saeculi perfruamur ? cur in breui spatio tam multi persequentium nos laquei tenduntur? adsit iam iudicium in quo poena est perfidorum, in quo persecutoribus digna impietatis suae pretia redduntur.

uel sic: \'quo usque insultare poterunt, quo usque inequitare, qui nos diuersis modis quaerunt adfligere?\' non serus erit terminus; etenim quasi propheta celeritatem transcurrendae istius uitae non annorum, sed dierum aestimatione subducit dicens: quot sunt dies serui tui? et bene \'dies\' dixit, ut non solum moras annuas prophetica uisione transcurreret, uerum etiam splendidum sibi uitae huius curriculum uirtutum lumine declararet.

meritoque securus ait: quando facies mihi de persequentibus me iudicium? mihi, inquit, iudicium de persequentibus 9 cf. Rom. 8,12.6 13.28*Ps. 118, S4 15.24 Ps. 118, 84 2 nulli culpa 0 4 mihi] add. est Ta 5 ut] et a licore Pm1 6 interrenae (in del.) N 8 luxoziam Bml 11 est post inimica tr. av,om.A saeenIaris est 0 13 uersus om.NP quartus] IIII GOPR,om.Na quod ANml 15 quod Mml 17 qur A quur P cursum Mml 18 quur P persecuntur NT 19 nobis Mm2 laqueil aJiqui APR iam om.A etiam iam 0 21 inquietare Am2GMNm20au 28 erit om.N 23 propheta quasiiVa transeundaeO 24 aestimationem N quod AM 25 solus Aml, 29 alt. iudicimn om.NT 16* facies, non de me persequentibus iudicium dabis, quoniam non resurgunt impii in iudicio. sed mihi, inquit, da iudicium, ut, cum remuneraris innocentiam, fidem prouehis, misericordiam coronas, impii persecutores meritorum praemiis prophetico ore promissis iudicentur.

Non absurdum etiam illud, ut, quia breues dies et pauci sunt istius uitae, non diutius gratiam suam dominus circa prophetam suum differat, sed ipsi iudicium de persequentibus faciat. nam hic quoque iudicium est de persecutoribus, siquidem qui non credit in Christo iam iudicatus est. iudicium autem hoc est, quod dedit seruulis suis dominus Iesus dicens: habebitis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones et super omnem uirtutem inimici. et uerum iudicium, in quo torquetur inimicus, sicut ipse confessus est dicens: quid uenisti ante tempus 10 requere nos?

Hoc ergo deposcit uirtutum stabilitate fundatus propheta, ut subiciatur sibi non homo, sed ille qui locum sibi in homine uindicauit. unde et apostolus ipsum magis in hominis peccato putauit esse damnandum, ipsum subiciendum, de quo ait:

conterat deus satanan sub pedibus uestris cito. ex hoc ergo persecutore iudicium sibi fieri gestit, ut fidei propheticae uestigiis aduersarius conteratur et comminuat eum sub pedibus suis propheta sicut puluerem et in hac corporis sui militia constitutus, quamuis breues dies uitae sint, triumphum tamen de aduersario adipiscatur, quo reformati hominis in ueterem gratiam, quem ante delictorum uinculis tenebat adstrictum et feruentis libidinis lassabat l*Ps. 1, 5 9 cf. Ioh. 3, 18 ll*Luc. 10, 19 15*Matth. 8, 29 2Q*Rom. 16, 20 23 ci. Ps. 17, 43 25 d. Hiob 14, 5 2 iudicio] iudicium 0 3 remuneraueris Tm2a remuneras v prouehas Ta 4 corones Ta prophetico ore promissis seripsi propheticorum praemiis (poenis NT) codd. propheticorum av 6 dies post uitae s.l.N 8 nam] non 0 9 persequentibus 0 10 credunt-iudicati sunt N PTa 11 habetis Bml 12 caleare NT supra MN a 13 scorphiones B supra 0 18 in homine sibi 0 hominem P uendieauit MNm2a 21 satanam Nv sathanan O 23 comminuet APmlBml sibi sub N 24 hoc AOMmlPml 25 dies uitae breaes Nav 36 quo] qui GMNP homines Pml_ aestu, libertatem ingemescat, potestatem sentiat.

subiectus est igitur aduersarius secundum domini sententiam. etenim dominus Iesus ueniens in hunc mundum per uirginis partum subiecit animae nostrae omnes contrarias potestates, ut fide tua, uerbo tuo, conuersatione tua et operibus conterantur. si ergo non conteris aduersarium, tua culpa est, qui permissa non uteris potestate. in nobis est igitur, ut aut subiciatur aduersarius aut resultet.

si enim actus noster displiceat, incipit aduersarius superbire, si autem bonis inhaereamus operibus, exerceamus studia castitatis iustitiae continentiae, calcamus serpentem et scorpionem. calcamus enim illum pedibus castitatis, conterimus scorpionem, ne possit excutere, calcamus uestigiis continentiae, uerecundiae iustitiaeque gressibus. possumus ergo et in hac breui uita triumphum de aduersariis habere perpetuum.

Sequitur uersus quintus: narrauerunt mihi iniusti exercitationes, sed non sicut lex tua, dom in e. bene optat iudicium sibi fieri de persequentibus, qui non solum opera iusti inpedire, uerum etiam fidem superflua narratione conati sunt. etenim quasi fabulae cuiusdam naenias narratas sibi dicit ἀδολεσχίας, hoc est superfluas loquacitates. narratores enim superflui sicut hirundines disputationis suauitatem natiuae loquacitatis continuatione corrumpunt, ut Aristotelis sententia est.

Superflua igitur loquitur haereticus qui non loquitur ueritatem, non loquitur secundum legem. qui autem fundatus in lege est, nouit a ueris falsa discernere, spiritalis eruditione doctrinae haeretica ab euangelicis dogmata separare. ideoque, ne multi decipiantur, iubetur a domino tacere peccator; peccatori enim dixit deus: quare tu enarras iustitias meas? 9 cf. Luc. 10, 19 14*Ps. 118, 85 21 Aristotelis sententia 26 Ps. 49,16 1 ingemiscat ANm20av igitur est 0 5 conteratur AGMmlP 6 quia M 8 subire 0 9 operibus] add. ut GMNP Ra 10 serpentes AR illumj cum (sic) 0 11 conterimus] add. et Jlm2Nav exurgere Mm2NPT continentiae uestigiis Nav 13 in om.GMmlPR 14 uersus omN P quintus] V GOPf om N iniuste O 17 impedire post fidem tr. O conati sunt superflua narratione 0 narratione] add. subuertere v 19 ado- leschias todd. enim] autem M 20 yrundines O suauitate A natiuae Am2 natiuitatem AmlPR. om.GMNOa 21 aristotiHs ARml 23 est in lege O 25 ideo a 26 enimJautem 0

conticescat igitur perfidia quae tramitem ueritatis non nouit, quae dei praecepta non seruat. cur enim per os suum adsumunt peccatores euangelium ueritatis, in quorum ore ueritas non est ? omnia autem praecepta dei ueritas, Christus autem ueritas. non est ergo Christus in disputationibus perfidorum, qui dicit perfido: os tuum abundauit nequitia et lingua tua concinnauit dolum;

lingua enim, quae uult adstruere mendacium, dolum utique nectit adsertis. sed huiusmodi fur est et cum fure concurrens. multi enim fures sunt, qui uerbum dei non ad utilitatem suam furantur et rapiunt, sed ad fraudem, et Patrimonium quoddam cae-

lestium scripturarum in sua furta detorquent, adulterina sibi conpendia colligentes dolo magis quam ueritate quaesita. sed ni sunt qui miscent aquam uino tamquam caupones pessimi, adulterantes sermonem dei et insincerum proferentes, quicquid perfido et tamquam ebrio ore deprompserint, et ideo aliena loquuntur a lege. unde bene eos propheta refugit atque reprehendit, sciens quid praescripto legis acceperit.

Recte ergo ait sequenti uersiculo: omnia praecepta tua ueritas: iniuste per s e cuti sunt w e, adi u u a m e. quasi bonus miles bella non refugit nec conflictus quamuis grauium proeliorum bellator pauescit adsuetus, sed fidelis et prouidus adspirare sibi diuinitus orat auxilia et piae deuotionis fidelia sibi adiumenta deposcit.

ideoque non petit, ut persecutiones quiescant, sed in persecutionibus postulat se iuuari. sciebat enim, quod o mnes qui uolunt pie uiuere in Christo Iesu persecutiones patiuntur. mauult ergo persecutiones pati, ut pie uiuere possit in Christo. et bene non unam persecutionem, sed multas persecutiones dixit nec expressit uocabula persequentium, 2 cf. Ps. 49,16 3 cf. Ps. 5, 10 cf. Ps. 118, 86 4 cf. Ioh. 14, 6 5*Ps. 49,19 8 cf. Ps. 49, 18 9 cf. Hier. 23, 30 13 cf. Esai. 1. 22 ef. II Cor. 2,17 ls*Ps. 118,86 24*11 Tim. 3,12 1 ueritatis] add. tenere Oav 2 quur P 4 ergo est Oav ergo om.NP 6 nequitiam A 9 non úm.R 10 quodam 0 14 sermonem dei] uerbum domini 0 15 depromserint 0 loquntur GM locnntur OR 16 eos bene Nav refutat (ta in ras.) Ta perscripto 0 18 uersiculo]add. VIto R VI AGMNP 19 iniusti MmlO 21 pauescat Mmla 22 adspicari M exorat 0 24 se postulat av adiuuari Mv 25 persecutiones—27 Christo om.N 26 patiantur MOP persecutiones ergo P 27 in Christo possit au quia multi persecutores non solum quos uidemus, sed etiam quos non uidemus. persequuntur nequitiae spiritales, persequitur haereticus Iudaeus gentilis. omnes ergo sub persecutoribus qui uolunt pie uiuere, quia, ubi multi persecutores, nullum a persecutionibus uacat tempus pie uiuere gestienti.

et fortasse, cum persecutiones non patimur, tamquam condemnati habemur, quia nequaquam pie uiuere uelimus in Christo. nam utique, cum sit definita sententia, quod omnes qui uolunt pie uiuere in Christo Iesu persecutiones patiuntur, uidetur is qui persecutionem non patitur abdicatus, quod non sit piae intentionis in Christo; deuotionem etenim fidei proelia persequuntur; si desint certamina, uereor ne deesse uideatur qui certare desierit.

omnia, inquit, praecepta tua ueritas. quae praecepta nisi illa: si me persecuti sunt, et uos persequentur? haec praecepta Dauid, anterior licet incarnationis sacramento, iam tamen audiebat in spiritu et quasi Christi discipulus non subtrahebat se passionibus, sed certaminibus offerebat.

sciebat hoc sibi ad gloriam fructuosum, hoc ad custodiam salutis tutum, ut frequentibus exercitiis iusti pietas confirmaretur; cito enim fides inexercitata languescit et crebris otiosa temptatur incommodis. remissas excubias callidus insidiator inrumpit, adsuetum autem bello uirum externa fraus instruit et ad gloriosae prouehit palmam uictoriae. pax ergo fideli corruptelae materia est.

Quam pulchre nobis persecutionis processere tempora! intentus sicut medicus erat intimae ad deum mentis affectus. illi adhaerebat nec ullas cogitationes obstrepentes sibi precantis animus sentiebat. totis uisceribus fundebatur oratio et quidam miscebatur 2 cf. Eph. 6, 12 8*11 Tim. 3, 12 12*Ps. 118, 86 13 Ioh. 15, 20 24 persecutwnis] Iustinae anno 386 2 persecuntur NORa 3 omnis Rml persecutoribus] add. sunt Mm2 4 persecutionibus b persecutoribus codd. af.i 5 persecationibus Rml 7 uolumus a definitum (om. sententia) 0 8 pie uiuere uolunt M 9 pr. persecutionem 0 his P alt. persecutiones NPRav 11 persecuntur NOPR desunt 0 12 desidierit M desiderat Oml desideret Om2av 14 persecuntur O 17 sciebat] add. euim 0 hoc] add. solum Mm2N Pa 19 commendaretur 0 22 ad Rs.l.m1. om. cet. a paima MNOPa fidei JIN av 24 precessere M tempora praecessere 0 25 erat sicut mendicus (sic Mm2NO)v 26 sibi om.NT praedicantis GNPR animuspraedicantisO sermo cum domino.

cotidiana meditatio habebat iam contemptum periculi et usum calcandae mortis receperat. quod amisimus exercitium, temptant otia quos bella non fregerant. periculosa igitur et pacis otia; in pace plures persecutiones esse coeperunt. nullus erat tempore persecutionis adulator qui callida mentem adulatione temptaret.

non uacabat animo corporis delectatione dissolui et huiusmodi quae secundis rebus excitari solent admittere passiones. ideo apostoli cum caederentur includerentur, exultabant, quod illis iniuriis aeternae gratiae meritum lucrabantur, qui digni fuerant pro Christi nomine iniurias sustinere. non illis erat cura de patrimonio, studium de potestatibus et honoribus, non de praelatione, quae etiam iustos exagitare consueuit, sed ille se praeferri putabat, qui esset pluribus uerberibus flagellatus.

Merito ergo Dauid occasiones expetit triumphandi et certandi copiam pro deuotionis eruditione non metuit, qui nouerat persecutiones iniquorum proficere ad incrementa uirtutis. non enim dixit: \'quia persecutiones patior, adiuua me\\ sed:

iniuste, in-_ quit, persecuti sunt me, adiuua me. potest enim quis et persecutiones pati, sed non iniuste, quia est etiam iusta persecutio, si oderimus obscenos, si infesti simus iniustis, si iniquos uelimus opprimere, ne pluribus noceant, si auarum fraudis suae conpendiis exuamus, si execremur insolentiam superborum. qui autem pro fide, pro iustitia, pro castitate persecutionem patitur, bene is dicit: iniuste persecuti sunt me, adiuua me.

Sequitur uersus septimus: paulo minus consummau er unt me ira terra, ego o autem non dereliqui mandata tua. non superfluo diuinum quaesiuit auxilium, qui sciebat sibi aduersus fortes esse certamen pluraque sibi proelia praeparata dimicaturo nunc aduersus nequitias spiritales quae sunt in 17-24*Ps. 118, 86 25 Ps. 118, 87 29 ef. Eph. 6, 12 1 cottidiana G 2 calcandae om.N perceperat 0 4 persecutiones plures M 5 adolator P caliidam NO mente MPmlT adolationem GMP adolatione RTHI 8 quod] quos Am1Rm1 quia Am2 9 gloriae Nav quia Rni2 12 exagitan MPml 15 pro deuotione uirtutis 0 nouerit GMNOPa 17 sed—18 alt. me om. codd. praeterO 19 et om.O 20 sumus MNOPa 23 prouide N his 0 25 uersus om.P septimus} YII NOPR, otn-AOM 2sadaersomO caelestibus, nunc aduersus calorem sanguinis et innumeras corporis huius inlecebras, quarum nexu uario et diuturna conluctatione lassa- TUS Pudendo corruisset certamine, nisi fidei se radice tenuisset.

discamus cauere quem gerimus. hic nobis hostis domesticus, hic inimicus grauis nostri ipsius corporis. inflammatur uino, ardet libidine, decore mulieris occursantis accenditur, spe alitur, desperatione uritur, inlecebris exuritur, non euaporat effectu, timore turbatur, metu frangitur, luxuria mollitur, lasciuia dissoluitur, labore adficitur, sollicitudine fatigatur, passione conteritur.

miraris, si inter tot aduersanas passionum uices se etiam iustus tenere uix possit, cum inpares simus etiam singularum certamini passionum ? quem uel sola libido non uindicet, quem non subiuget auaritia, quem formido non quatiat, quem luxuria non euaporat, quem lasciuia non emolliat, quem non supblantet ebrietas?

Quasi conscius igitur carnalis infirmitatis et explorator persecutionis hostilis dicit: paulo minus consummauerunt me in terra. in hac utique terra, in qua Adam primus corruit et pudenda prolapsione deiectus totius gressum futurae posteritatis inflexit; in hac terra, in qua Cain munera fraterna dolens suis esse praelata ruina est stratus inuidiae; denique uox fraterni sanguinis clamauit a terra.

in hac terra Noe sanctus, quem totius orbis diluuia in tantis procellis et fluctibus Peruigilem probauerunt, ubi tamen otioso curas laxauit corpore, somnum ebrietatis offendit, contumeliam paternae pietatis incurrit, docens periculosa otia securae esse uirtuti.

in hac terra Loth reuerendi parentis imitator, quem non luxuriantis Sodomitanae plebis decolorauit inpuritas, non flamma 16 Ps. 118, 87 17 cf. Gen. 3, 6 19 cf. Gen. 4, 8.10 21 cf. Gen, 9, 21—23 25 cf. Gen. 19, 33-35 2 eius 0 diuturno Mml 3 corruisse Pml 4 que M 5 grauis] add. est av ipsius] add. usus v corporis usus 0 inflammatus Pml 7 non omN affectu NPmla 8.13 luxoria Rml 10 uicisse PmlR iustos Mml 11 sumusJl certaminis J GNOP R passionum om v 12 iudicet MNOPtnlTa 17 me om.PmlR 19 inflixit a 20 status 0 23 tamen om.O corpore] dėf. A. add. ibi a ebrietatis—p. 255,17 in habitatione sua desuni in A offendit] add. quando mediastino filio delyrante s.l.m2Ta 24 esse ocia, secura esse perieula uirtutis 0 secura GMNPRo 25 Lot v 26 luxoriantis Rml decolarauit P flammae Pml Sodomae ardentis inuoluit, ueniabilis quidem ignorantiae, pudendae tamen commixtionis non euasit incestum; uritur ille flammis mulierum quem sulphurea flamma non ussit.

In hac terra etiam Dauid propemodum consummatum esse se dixit, siquidem paene motos pedes suos et gressus suos paulo minus sensit effusos, quia diuitias saeculares et successus corporalium prosperorum loco beatitudinis aestimauit peccatoribus abundare.

propter quod etiam flagellatus est, sed flagella iusto remedia salutis sunt; castigat enim dominus quem recipit. unde etiam Dauid conuersus ad domini caritatem atque in eius eruditus praeceptis, non ignorans, eo quod caducis caduca fortuito quodam deferantur euentu et quia non diuitiarum abundantia, sed uirtutum gratia uitae probabilis merita pensantur, dilexit magis quam dereliquit mandata dei, quibus solis potuit ingruentes nequitias spiritales et insurgentes huius corporis adpetitus in hac tam fragilis naturae infirmitate superare. magna igitur uirtus, quae sub tantis persecutionibus constituta et paene obpressa tamen suum non est oblita praesidium nec mandata dei dereliquit.

Ideoque, quia solum sibi deum profuisse cognouit, preces ad dominum dirigens ait uersu sequenti: secundum m isericordiam tuam uiuifica me, et c-usto d iam testi m onia ori s tui. quam uiuificationem sui postulet, supra diximus, quia non id precatus est quod habebat, sed quod desiderabat, id est ut uiueret in aeternum, intellegens uitae beatitudinem in hce

fluctuanti et infido nobis corpore esse non posse, cuius inbecillitas propositum animae derelinquat. opus est ergo dei misericordia, ut continua et perpetua sit in hoc corpore uiuificatio, ut cotidie iustus deo uiuat peccatoque moriatur. si enim culpa moriatur in nobis, 5 cf. Ps. 72,2 8 cf. Ps. 72,14 9*Hebr. 12, 6 20 Ps. 118, 88 22 cf. p. 46, 6. 68, 14. 97, 8. 107, 24. 130, 3 def. A 2 iste v 3 sulfurea 0 sulphorea Rml usit OmlP 4 dauit JIml se esse v 5 pedes suos motos O 6 saecularis Mml 7 locum M 9domiuusI add. omnem filium v 11 eo om.Ov 14 reliquit Na 15 spiritalis Pml ingentes A 17 constitutis T bene 11 18 oblata Rml domini MO (s.l. )v 19 ideo MRav 20 sequenti] add. VIII P 22 postulat GMmlNOP postolet Rml 26 dei ergo GM dei om.N misericordia dei av 27 continua] add- sitO sit del. 0 ut] quo a, om.GM cottidie GM deo iustus O 28 niuatp. 251,1 deo om.N erit uita deo uiuens et custodia praeceptorum caelestium perseuerans, quam utique ille custodit qui uiuificatur a domino.

Denique uiuificari se ante poscit a domino et postea custodiam testimoniorum caelestium pollicetur; non enim communis haec uita custodit caeleste mandatum, sed illa quae munere fulcitur aeterno per operationem gratiae spiritalis. possumus etiam sic intellegere: quia iam propheta quae erant legis agnouerat, optat aduentus dominici misericordiam, ut accipiat praecepta quibus lex adimpleatur, ut non solum adulterium sciret esse uitandum, sed etiam concupiscentiam adulterii declinandam.

os enim patris Iesus dominus locutus est in euangelio eum, qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam, in corde suo adulterium perpetrasse. quantum euangelio profecerunt studia castitatis, quo non solum turpioris facti, sed etiam studii degeneris ablegatur obprobrium!

Qui sunt autem, de quibus dicit quod paulo minus consummauerunt eum in terra, nisi persecutores ? de quorum uno ait do- minus Iesus: ite dicite uulp illi, hoc est de Herode. et alibi cum se fraudulenter interrogari aduerteret, dixit: u ulpes foueas habent et uolucres caelinidos, ubirequiescant, eo quod fraudulenter in terrestrium passionum quibusdam latibulis demorentur.

inde etiam Samson binas uulpes sibi nexuit, ad quarum caudas alligauit faces et dimisit eas per messes allophylorum, per hanc figuram significans, quod inprobi ae fraudulenti homines et maxime haeretici liberam linguam habeant ad latrandum, sed exitus inpeditos, aut litigiosa principia, finem uero fraudis suae incendio deputatum.

ldecque et trecentas uuipes dimisit, eo quod perfidi crucis quidem se praedicatione commendare desiderant, sed mysterium eius tenere non possunt, qui hac praedicatione composita et falsa atque simulata urere magis fructus conantur 11 cf. Matth. 5, 28 15 cf. Ps. 118,87 17*Luc. 13,32 18*Matth. 8,20 21 cf. Iudd. 15, 4-5 def. A 1 uiuensdeoM 2 utique om.O 4 mandatorumNa 6 intelligire Pml 10 declinandum Rml 11 locutus est iesus (om. dominus) 0 coneupi- scendam M 13 studea Rml qui R 15 sint GMmlPRTa de om~NT quod om.O 16 eum] me 0 18.20 fraudolenfcer Rml intenogare 0 21 unde Ov 23 aliophilorum GMNOPa allofilorup R inproui Mml fraudolenti Rml 25 autj at Mml ac OT religiosa a 29 exurere ex uere jV

alienos, cura utique uera crux domini non exurat aliena merita, sed fecundet. meritoque scriptum est in Canticis canticorum. prendite nobis uulpes pusillas exterminantes uineas, ut uineae nostrae floreant. quo ostenditur, quod uel dominus Iesus uel ecclesia fraudulentorum dolos a uineis suis exterminandos esse praecipiant, ne pauxillulis uineis noceant, quia adultis iam uitibus nocere non possunt. haereticus enim inperfectum temptare potest, non potest subplantare perfectum.

XII. LITTERA LABD.

Labd littera duodecima incipit, cuius interpretatio \'cor\' uel, ut alia habet interpretatio, \'seruo\'. unde uidetur admonere uel prudenter haec intellegenda uel sollicite seruanda praecepta. nam hoc primus statim uersiculus admonet; cor etenim sibi mundum creari

in superioribus hic propheta, ut legimus, postulauit, cor sibi prudens dari orauit a domino filius huius Salomon. qui ergo habet cor mundum, qui habet cor prudens, ipse intellegit seriem subditorum uersuum atque uirtutem. unde et alibi inuenimus \'cor solum\', id est uel singulare uel quod nulla inlecebra saeculi huius inpediat et carnis possit interturbare sapientia. qui autem habet cor, seruat mandata dei, quemadmodum legisti de Maria, quae conseruabat omnia domini saluatoris in corde suo uel dicta uel gesta.

Circumcidamus ergo cor nostrum, nihil corporeum, nihil uile quaeramus; uile autem omne terrenum. nihil ergo terrenum, 2*Cant. 2,15 15 cf. Ps. 50,12 16 cf. III Reg. 3,9 22 cf. Luc. 2,51 24 cf. Rom. 2, 29 _def. A 1 merita aliena 0 2 fecundat Rml prandite Pml 4 quo] quod MmlOml a fraudolentorum GRml 6 pau«illulis Nml PmlRmlT pusillulis Nm20Rm2v 7 uineas Rml uiribus GJimlNPT 9 nihil subscript. in codd. 12 Labd PR IABEHD G Labehd Mml lamehc Mm2 A⊄ EHC N [l]abda 0 Lameth a Lamed v littera-incipit om.N cor] est cor 0 13 interpretatio habet au ammonere NOP 15 primis N uersiculis ammonet N ammonet uersiculus 0 16 postolauit Rml 17 ad dominum Pml huius om- R 19 uirtutum R 20 huius saeculi Nav 21 sapientiam R praecepta 0 22 quemammodum N legistis M de om. eodd. praeter 0, a mariam N quae om.Ta gestaltt (ge in ras.) Ta omnia om.0 23 pr. uel om-GM M circumidemus Rm2 nihil saeculare, nihil corporeum, nihil leue atque mutabile in eloquiis constituamus caelestibus - eloquia enim domini eloquia casta —, ut in his mysteriorum caelestium inmaculata et pudica sinceritas spiritali interpretatione resplendeat. non adulterina quadam opinione misceamus terrena diuinis et illud inuiolabile sacramentum propheticae uisionis aut perennis oraculi naturae nostrae aestimatione uiolemus.

ideo enim addidit: argentum igne examinatum, purgatum terrae, probatum s eptuplum, ut tamquam boni nummularii spiritu examinemus prophetici sermonis argentum, secernentes domini pecuniam atque ab omni labe terrena salutaris fontis infusione purgantes, ut Christo digne sentire uideamur, qui ait: nolite thesaurizare uobis in terra, ubi aerugo et tinea exterminat, sed thesaurizate uobis in caelo.

Thesaurus tuus est fides pietas misericordia, thesaurus tuus Christus est. noli eum aestimare de terris, hoc est de creaturis, quia dominus totius creaturae est. maledictus, inquit, homo qui spem habet i n homine, sed mihi salus per hominem uenit. uide tamen quid scriptura uetus dixerit: et homo est, e t quis cognoscet eum? ille igitur homo non humana mihi, sed diuina potestate omnia peccata donauit, deus in corpore dominus Iesus, mundum reconcilians sibi quem redimebat a culpa.

Thesaurus noster pretiosus intellectus est. si terrenus intellectus fuerit, si fragilis, haeretica eum tinea et impietatis aerugo consumet. leuemus ergo et erigamus sensus nostros nec inpossibile iudicemus, ut haec humani corporis infirmitas ad cognitionem mysteriorum caelestium prouehatur, cum iam ad nos dominus Iesus, in quo absconditi erant scientiae sapientiaeque thesauri, diuina sua miseratione descenderit, ut clausa 2 Ps. 11, 7 7*Ps. 11, 7 12*Matth. 6,19—20 ]7*Hier. 17. 5 19*Hier. 17, 9 22 cf. II Cor. 5, 19 28 cf. Col. 2, 3 def. Â 1 nihil saeculare om.NT nihil corporeum om.NPT 3 in om.v 6per- hennis OP Rm2 7 earistimatione O enim om.O 8 probatum terrae pur- gatum Na septupio PmlRml 9 numularii MN 11 purgentes Mml 12 digna MNm20v 13 exterminant v 14 thesaurisate Mml lo pietas} add. et M 18 habet spem GMR ponifc spem O 20 et om.OmlR cognoscit GM 26 cogitationem R 28 sapientiae et scientiae 0 89 descenderet Rm2 reseraret, aperiret latentia, reuelaret occulta. ueni ergo, domine Iesu, aperi nobis et istius prophetici sermonis ianuam; multis enim clausa est, etsi prima specie aperta uideatur.

In aeternum, inquit, domine, per manet uerbum tuum in caelo. uides etiam in te permanere debere quod etiam in caelo permanet ac perseuerat. serua ergo uerbum dei et serua in corde tuo et ita serua, ne obliuiscaris. serua legem domini et meditare, ne iustificationes domini de tuo corde labantur. docet te litterae interpretatio, ut serues diligenter, docet te propheta in subditis dicens: nisi quia lex tua meditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate mea;

in aeternum non obliuiscar iustificationum tuarum. legis ergo meditatio facit, ut tempora tribulationis, tempora quibus humiliamur aliquibus aduersis, sustinere et tolerare possimus, ut neque humiliato nimis neque deiecto frangamur affectu. denique dominus non frangi nos humilitate usque ad desperationem uult, sed usque ad correptionem.

Unde et Hieremias propheta sub hac littera in Threnis ait: ut humiliaret sub pedibus omnes uinctos terrae et declinaret iudicium uiri contra faciem altissimi, ad condemnandum hominem cum iudicatur, dominus non dixit, et infra: de ore altissimi non exibunt mala. humilitas ergo, quae a domino est, plena iustitiae, plena est aequitatis, quia non exeunt mala de ore domini. denique qui humiliabatur a domino dicebat: humiliatus sum, et saluum me fecit.

Ergo sicut prudenter considerandum est, quando humilitas a domino sit causa probationis, quando etiam ipsa ab homine .4*Ps. 118, 89 10*Ps. 118,92—93 19*Thren. 3,34-36 22*Thren. 3,38 26*Ps. 114. 6 def. A 1 aperuisset 0 Iesu] add. et 0 3 prima om.Oml, add. pro 0m2 3 uideatnr] add. uersus primus incipit a 4 uerbum tuum permanet 0 9 alt. te] et b, om.MNa 11 forte NOTa 12 iustificationes tuas 0 15 et tolerare om.NT 17 correcitonem Tm2a 18 et om.O et—propheta om.N propheta iheremiasO propheta om. a 20 etj ut Rm2 21 et ad a 22non disit om.O 24 deo a alt. est inte iustitiae tr. M 28 inferente Prn2 inferendae humilitatis inpressio, quae tamen ipsa solet patientia et magnanimitate tolerari, ita etiam sapienter considerandum, quid sit in aeternum in caelo uerbum domini permanere uel, sicut aliqui codices habent, in saeculum, quia Graecus elg tbv cdcbva posuit, quod diuerse interpretati sunt translatores, alii \'in aeternum\', alii \'in saeculum\'.

in saeculum ergo permanet uerbum tuum, domine, in caelo. et quomodo ipse dixisti: caelum et terra transibunt, uerba autem mea non praeteribunt? in saeculum permanet uerbum, non ultra saeculum et saecula; saecula enim temporis sunt. caelum ergo et terra, id est opera mundi istius, praeteribunt et tempora permanebunt. alius qui spiritalis est et diiudicat uerba legis: in aeternum, inquit, domine, permanet uerbum tuum in caelo; aeternitas enim uerbi manentis opinionem uerbi praetereuntis excludit.

quomodo autem permanet uerbum m caelo, si ipsum caelum praeterit? et quomodo possunt stare culmina, si cedant fundamenta, aut quomodo permanere habitator in habitatione sua, nisi et habitatio perseueret ? sed forte illud occurrat, quia scriptum est: erit caelum nouum. uerum nec sic absolubile, quia nec in hoc potest permanere quod praeterit nec illud potest dici mansisse quod coeperit. tinea intellectum tuum scindet, si putes uerbum sicut caelum uel incipere uel praeterire.

Unde, si uirtutem prophetici sensus cognoscere uolumus, primum in his quae uisibilia et sensibilia sunt ethicum consideremus, ut ex eo quae sunt intellegibilia manifestemus. si uerbum dei in caelo permanet, imitemur caelum ubi permanet uerbum, permanet ordo sollemnis caelestium statutorum et beneficiorum domini crebrae uices sollemnibus muneribus perseuerant.

supernis nempe uel 4.5.6.12*Ps. 118, 89 8 Matth. 24, 35 19*Esai. 65,17 21 cf. p. 253, 24 et 13 def.A 3 uerbum domini s.l.m2P alii 0 7 domine, uerbum tuum Nrzv 9 praeteribantj transient 0 11 istius mundi opera av 12 indicat Ta 15 praetereuntes Mml 17 cadant OPtn2Ra quomodo] add. potest RmZv permanet Mm2NTa permaneret P 18 nisi] pergti A 19 absoloite Mml 20 in om.O 21 quod] cnmNTa 22 uerbum] ixdd. dei O 24 insensibilia NT ethicum Ov et hic ud (eum a) locum eeL a 25 ut] et R sint Pm2 27 statuam ex statuorum B 28 superius a pluuiis uel calore uel fotu aeris huius infunditur terris atque alitur larga fecunditas. caelo annus labitur per dies ac menses et tempora autumni atque hiemis, ueris quoque et purae digestus aestatis. de caelo uitae tuae imaginem cape; etiam quando non germinas fructum, sere tamen semen ad fructum.

sunt semina quae de caelo sunt et seruntur in terris. est etiam superna uindemia, unde ait propheta: serite uobis ad iustitiam, uindemiate ad fructum. et quando non florent opera tua, foue tamen semina tua, ne lasciuiendo luxurient. quod luxuriat in flore seminis, tenuatur et hebetatur in fructu. fructus ipsos usque ad maturitatem decoque.

Imitatores etiam ipsius caelestis simus elementi: non semper sole feruet ardenti, frequenter nubibus priusquam, pluuiis uehementibus inhorrescit, iactis niuibus tegit terram. non ergo sit in te quoque diuturna lasciuia; succedant maesta senilium curarum tempora et tamquam incana maturitas agrum hunc tui corporis reprimat.

utilior saepe tristitia est, quae comitem solet habere grauitatem. numquid ulla in ipso est sole praeuaricatio ? nonne cotidianos cursus suos seruat? numquid continuos nouit luna defectus et commissi munus deserit ministerii? isdem nempe uicibus annus redit, eodem statu reparantur tempora, isdem obsequiis reformantur. sol diem

inluminat tempora statuta custodiens, fukret splendoribus luna nocturnis et lux eius in tenebris micat. stellarum nitentium rutilat globus sollemnique statione et conuersione ac demutatione funguntur. lex una diuersis, constitutorum semel uices cursuum custodire nec fines transire praescriptos. manet ipsa inmutabilis demutatio et conuersio uertere ordinem suum nescit. una omnium oboedientia, 7*Os. 10, 12 2 ae] et 0 3 autumni Ov hibemi cet. a 6 etiam] enim 0 9 lasciuendo 0 luxorient et iuxoriat Rml seminis Mm2 sermonis cet. av tenuiatur T 10 ebetatur ex euetatur P hebitatur Rm1 11 dequoque 0 12 simus ipsius caelestis 0 caelesti Mml 14 quoque om.a 16 cana AmlMa reprimant A 17 non quid Pvil 18 nonne] num GMNOm2Rm2 non OmlP Rml cottidianos G 19 continuos] cotidianos 0, add. non GMNOm2RnZ 20 misterii 0 idem Aml hisdem Oa iisdem v uitibus Mm1 redit nmusO 21 reparatur ARm2 tempora—22 inluminat om.AR hisdem3?Oa iisdemv 22 fulgit Pm1I 27 una] unitGml unita Gm2Mml unitur Mm2NT oboedientiam AG, add. est s. LP discretis muneribus indiscretam praescriptae constitutionis tenere concordiam.

In caelo ergo permanet uerbum, quia satanas de caelo cecidit. non habebat in caelo locum, propterea cecidit. quo cecidit nisi in terras ? ideo hic adulteria homicidia ebrietates abundare coeperunt. inde exclusus acrior ad nos uenit et temptationes solito asperiores tamquam iratus exercet.

in caelo igitur permanet uerbum, quia inde deiectus est diabolus; in terris non permanet, quia huc totus aduenit. et uide utrum hic permanere uerbum possit in nobis, ubi tantos laqueos diabolus aspersit, qui dum esset in caelo, nec ibi uerbum poterat permanere. denique quia et ipse uerbum non tenuit, cecidit e caelo.

In caelo ergo uerbum permanet, quod secundum uerbi dispositionem regitur et gubernatur. sed quia et ipsum caelum praeterit, ideo non dixit \'in saecula\' permanere, sed \'in saeculum\', quamquam propterea praetereat, ut fiat nouum caelum, noua terra, nouum testamentum, ut facie ad faciem gloriam domini uidere possimus.

Uerumtamen quia et in caelo fuit uitiis locus — nam utique non cecidisset inde aduersarius nisi in criminibus deprehensus; nam et stultus sicut luna mutatur et caelum ipsum tenebris obducitur —,\'uidetur utique non de elemento dictum, sed de uirtutibus potestatibusque caelestibus. sunt enim sanctae uirtutes in caelo, in quibus nihil lubricum atque terrenum sit.

sunt etiam in terris caeli qui enarrant glorim dei. qui sunt isti caeli audi dicentem: sicut portauimus imaginem illius terreni, portemus et imaginem huius caelestis. isti igitur caeli sunt qui etiam in terris positi audent dicere: nostra 3 cf. Esai. 14, 12 15*Ps. 118, 89 16 cf. Esai. 65,17 17 cf. II Cor. 3,18 21 Eccli. 27,11 (12) 25 cf. Ps. 18, 2 26*1 Cor. 15, 49 28 Phil. 3, 20 3 uerbam] add. tuamO sathaaasOa 5 habundareGM0 8 eiectasO terras AGMmlPR terra v huc] huic A 9 hic in nobis uerbum poatum permanere possit 0 10 sparsit GMmlO asparsit PmlBml cum GMNPTa- 13 permanet] add. et av uerbum dispositione AR 14 all. et om.NTa 16 propterea] postea O, om. v caelum] add. et GMNOPav terra nona 0 17 dei 0 20 in om.N 21 sicut] ut a 23 enim om.P 25 qui sint Mml 28 sunt caeii av LXII. Ambros. Pars 5. Petschenig. 17 autem conuersatio in caelis est.

isti sunt caeli in quibus fides grauitas continentia doctrina uita eaelestis. nam quemadmodum terra dictus est, qui lapsus ex illa praeuaricatione caelestis gratiae et in haec uitia terrena deiectus praeuaricationis suae uinculis se ligauit, ita e contrario caelum dicitur, qui uitam angelorum custodia integritatis exercet et corpus suum continenti sobrie-

tate moderatur, mentem quoque suam miti tranquillitate componit, pecuniam pauperibus misericordi liberalitate dispensat. est ergo et in terris caelum in quo possunt uirtutes esse caelestes. caeum mihi thronus ego magis iusti affectum quam elementum intellego. illum puto caelum ad cuius animam uenit Christus et pulsat ianuam et, si aperueris, ingreditur. nec solus ingreditur, sed etiam cum patre, sicut ipse ait: ego et pater ueniemus et mansionem apud eum faciemus.

Uides igitur quod uerbum deus et otiosum prouocat et dormientem excitat. qui enim uenit et ianuam pulsat, uult semper intrare. sed in nobis est quod non semper ingreditur, non semper manet. pateat aduenienti ianua tua; aperi ianuam tuam, expande gremium tuae mentis, ut uideat diuitias simplicitatis, thesauros pacis, suauitatem gratiae. dilata cor tuum, occurre soli lucis aeternae quae inluminat omnem hominem. et illud quidem uerum lumen omnibus lucet;

sed si quis fenestras suas clauserit, aeterno lumine se ipse fraudabit. excluditur ergo et Christus, si tu mentis tuae ianuam claudas. etsi possit intrare, non uult tamen inportunus inruere, non uult inuitos cogere. ortus ex uirgine processit ex aluo, uniuersa totius orbis inradians, ut luceret omnibus. capiunt, qui desiderant fulgoris perpetui claritatem, quam nox nulla interpolat. soli enim 3 cf. Gen. 3,19 9*Esa.i 66. 1 11 cf. Apoc. 3, 20 13*Ioh. 14, 23 19 eL n Cor. 8, 2 20 cf. II Cor. 6,11 21 cf. Ioh. 1, 9 2 quibus] add. est GMR (s. I.) uitae MNP caelestis] add. est Oav 4 hac NORmlT uita NT terrena uitia GMv 5 se uincalis av se ligauit] religauit NTa contrana Mml uita GPmlR 8 misericordiae APm2R misericordia N libertatetfT lOtronus NR ergo AR 12 aperuerit Pm2 v 15 dei 0 ait. et om. Rtnl 18 pennanet OR aduenti R ianuam] animam Ov 19 meotis tuae NPav uideas N \'20 occurrere N 23 fraudauit AGOPR 24 tamen om.R 25 muitus Pml cognoscere R, add. inuitos agnoscere s.l.m1P 26 capunt a 27 perpetuo Pm1R nulla nox O huic quem cotidie cernimus nox tenebrosa succedit, sol autem iustitiae numquam occidit, quia sapientiae non succedit malitia.

Beatus ergo ille cuius pulsat ianuam Christus. ianua nostra est fides quae totam domum, si fuerit robusta, communit. per istam ianuam Christus ingreditur, unde et ecclesia dicit in Canticis: uox fratris mei, pulsat ad ianuam. audi pulsantem, audi introire cupientem: aperi mihi, soror mea sponsa, columba mea, perfectamea, quia caput meum repletum est rore et crines mei guttis noctis.

considera quando maxime pulsat ianuam tuam deus uerbum: cum repletum est caput eius rore nocturno. in tribulatione etenim et temptationibus positos uisitare dignatur, ne quis forte succumbat uictus aerumnis. repletur ergo caput eius rore uel guttis, quando corpus eius laborat. tunc ergo uigilandum, ne, cum uenerit sponsus, recedat exclusus.

si enim dormias et cor tuum non uigilet, discedit antequam pulset, si cor tuum uigilet, pulsat et aperiri sibi ianuam poscit. habemus ergo animae nostrae ianuam, habemus et portas de quibus dictum est: tollite portas, principes uestri, et eleuamini, portae aeternales, et introibit rex gloriae. est ergo et caelum in his in quibus portae sunt aeternales.

si has fidei tuae portas uelis attollere, intrabit ad te rex gloriae triumphum portans propriae passionis. habet etiam iustitia portas. nam etiam de his legimus scriptum dicente domino Iesu per prophetam suum: aperite mihi portas iustitiae, et infra ait propheta Dauid: lauda, Hierusalem, dominum, lauda deum tuum, Sion, quoniam confortauit seras portarum tuarum.

Est ergo anima quae habet ianuam, est quae habet portas. ad hanc ianuam uenit Christus et pulsat, pulsat et portas. aperi ergo illi; uult introire, uult sponsam inuenire uigilantem. noli bono 1 cf. Mal. 4, 2 6.7*Caat. 5, 2 15 cf. Cant. 5, 2 18*Ps. 23, 7 24 Ps. 117,19 25 Ps. 147,1—2 (12—13) 1 cottidie GM 4 fides est NPav rubusta A eommuniet AOR 5 et om.0 6fratruelis 0 10 dei Mm20 11 caput eius repletum estO 14 sponsas uenerit av 15 nigilat a 16 uigilat MNOmPRm1 pulset a 18 principis A 19 uestras GMNOciv 20 ergoj enim M 23 iustitiae P 24 Iesu om.a 26 syon NOPa 28 ergo om.AB pr. habet om.N ianua N 30 uult] add. ergo a noJij add. s-go Ta 17* amatori facere moras, cito recedit et tu somno torporis tui uideris exclusisse pulsantem. excludis enim eum, cum desidiosus es, cum piger, cum somnolentus; his repagulis Christus excluditur. etsi castus, etsi sobrius sis, caue ne sis neglegens; maiorem Christo facit iniuriam qui aduenientem repellit.

Nonnumquam etiam, si moraris, mittit manum suam per fenestram, sicut ait sponsa: frater meus misit manum suam de prospectu, et uenter meus conturbatus est super eum. exsurrexi ego aperire fratri-

tri meo, manus meae distillauerunt myrram, digiti mei myrra pleni. primum ergo tamquam a prospectu mittit manum suam, quando deus esse operibus aestimatur; unde ait: si mihi non creditis, uel operibus credite. deinde augetur amor et intimis uisceribus conceptus inolescit. inde intellegibili utero, in quo est receptaculum uerbi, seminibus eius infusis plenitudinem eius corporaliter inhabitantem haurire anima nostra desiderat. non enim turbatur uterus feminarum nisi quae fuerint aluo graues.

Surgit igitur anima, ut aperiat dei uerbo. sed dum se expandit atque aperit, ut opera mundi huius uerbi receptione mortiiicet—sicut ille qui ait: mortificationem domini Iesu in corpore no stro circumferimus —, ergo dum aperit, transiuit sponsus. uult enim semper quaeri, frequentius inueniri,

et si clausam ianuam inuenerit, pulsat, et si per moram fuerit exclu--sus, recedit. sed cito redit et iterum pulsat, ut uel postea sponsam inueniat praeparatam. potest quidem et sic accipi: frater meus transiuit, sicut legimus, quod penetrauit dilectae intima medullarum, et quemadmodum ad Mariam dictum est: e t tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut reuelentur multorum cordium cogitationes. 7»Cant. 5, 4-5 13*Ioh. 10, 38 16 cf. Col. 2, 9 20 cf. Rom. 8, 13 21*11 Cor. 4, 10 26*Cant. 5, 6 28*Luc. 2, 35 1 corporis AGMORv 2 eum om.GMNPTa 3 somnulentus A repagulia] add. grintilin s.l m2M 4 neglegens sia NPav 9 exurrexi GMa et surttcd 0 ergo a 10 miiram OB 11 mirra R a] de NTa 20 istius a mortis fiet Aml 22 ergo dum aperit om-0 23 fcransit MNa 24 inuenerit ianuam Nav 26 siquidem Pml 27 transibit OM R 28 quemammodum N denique addidit sponsa animam suam exisse in uerbo eius, quod fit\' quando anima peregrinatur a corpore et deo praesens est.

Explanauimus igitur, ut potuimus, quid esset: in aeternum, domine, permanet uerbum tuum in caelo. possumus tamen et sic intellegere, quia in caelo magis permanet in aeternum, ubi angeli et archangeli, Cherubim et Seraphim, quoniam homines quamuis sancti sint, tamen affectus eorum saepe mutatur. nunc gaudemus, continuo maeremus irascimur ingemescimus.

in ipsa paenitentia non uult nos satis contristari apostolus, ne tristitia absorbeamur. ubi ergo iracundia, ubi tristitia grauis, non permanet ibi uerbum. denique de solo domino Iesu dictum est a Iohanne, quia uidit spiritum descendentem de caelo sicut columbam et manentem super eum.

nam et prophetae non semper prophetabant, sed cum infunderet his spiritus gratiam prophetandi. denique nec Dauid praesciuit quid adnuntiaret Nathan missus a domino, et utique inferior Nathan propheta cognouit quod Dauid praestantior nesciebat, et alius dixit propheta: celauit me dominus.

unde et plerique accipiunt in caelo permanere dei uerbum in potestatibus caelestibus, in quibus non sunt affectuum uarietates. aliqui autem de ipsa accipiunt trinitate, quae sola inmutabilis sit. et ideo in caelo permanet uerbum, id est in patre, quia uerbum dixit: ego in patre et pater in me.

In generationem et g ene r at ionem ueritas t u a. multi sunt qui dicuntur dii, sed non sunt. ergo in gentibus mendacium est, in ecclesia ueritas. hanc tamen ueritatem habuit primo synagoga, quae habebat eloquia dei; est enim ueritas et in 1 ef. Cant. 5, 6 2 cf. II Cor. 5, 8 3*Ps. 118, S9 9 cf. II Cor. 2, 7 12 cf. Ioh. 1, 32 15 cf. II Reg. 12, 5—7 17*IY Reg. 4, 27 21 loh. 14.10 23 Ps. 118, 90 24 cf. I Cor. 8, 5 26 cf. Rom. 3, 2 1 addit P 3 explanabimus Mml quod Rtnl 5 permaneat O 6 pr. et om.O cherubin et seraphin NOPa 8 ingemiscimus AOPm2Rm2av 9 tristitia] add. inquit Rm2 10 ergo tristicia ubi iracundia grauis O 12 spiritum] add. sanctum NatJ 13 prophetabunt Mtnl 14 infnnderit Prnl gratiam spiritus av 15 Nathaii] add. propheta Mm2NOa 16 natan P 20 aetipiunt de ipsa AR 21 permaneat 0 qui N 23 praeniittit II P pr. generatione AGMNOP R, ali. AN 26sinagoga APR habet 0 est] et N ueteri testamento, quae fuit ante in populo Iudaeorum; notus enim in Iudaea deus. deus autem ueritas est, ergo in Iudaea ueritas. fuit igitur ueritas in patribus, Moyse et Iesu Naue, in

Samuhel, in Dauid, Helia, Heliseo et in illis septem milibus uirorum, qui non curuauerunt genua Baal. sed quia posterior suboles Iudaeorum a patrum moribus deuiauit, recessit ab illis ueritas et ad ecclesiam uenit. recessit enim ab illis, quando dixerunt de domino Iesu: tolle tolle, crucifige eum; tradiderunt enim ueritatem et elegerunt iniquitatem. omnes ergo aliae generationes ueritatis exsortes, omnium haereticorum generationes non tenent ueritatem.

sola ecclesia ueritatem pio affectu possidet, quia generatio Iudaeorum, quae ante eam possidebat, amisit. populus ergo Iudaeorum prior fidei generatio et ideo infantior et infirmior, qui lubrico adulescentiae stare non potuit. populus autem christianus fidei secunda generatio, ideo robustior et uenerabili maturior senectute. illa generatio legis, haec gratiae. unde et alibi ait: in generationem et generationem adnuntiabit ueritatem tuam.

Sequitur uersus tertius: fundasti terram e t permanet. dispositione tua permanet dies. quomodo fundauerit deus terram, scriptura nos docuit dicente propheta: deus sapientia fundauit terram, parauit autem caelos in intellectu. terra ergo tamquam fundamentum est, in qua consistimus, licet ipsam uel in hemicyclio caeli esse et is qui foris est sermo concelebret et scriptura significare uideatur dicente Iob: suspendens terram in nihilo. 1 Ps. 75, 2 4 cf. III Reg. 19,18 8 Ioh. 19,15 16*Ps. 88, 2 18 Ps. 118, 90 19*Ps. 118, 91 21*Prou. 3,19 25*Hiob 26, 7 1 antea 0 3 hiesu AGMR 4 Samuhel] add. et AOR uirorum om.N 5 genua] add. ante Ta sobolis GMN soboles OPRmlav 6 patribus P 8 crucifige his N a 9 ueritates Pml 10 exsortes] add. sunt Mm2 12 qui Pml eam Ołn.b 13 mfinnior et infantior P quia a adolescentiae GMNOPRAVI add. gressu N 15 uenerabilis codd. praeier 0, a, cdd. quia Tm2a illa] add. ergo N 16 gratia Mml et om.O pr. generatione NOP 17 adntiabit (d 8.1.) ÂannuntiauitPmI adnuntiabuntGJfOv annunciaboa 18 uersus om-N P& tertius] IIIGOPR, om.Na 19 dispositione-dies om.GM,ef. p. 266,19 22 in ont.0 ergoj autem Na 23 uel om ORv emicyclio AT emiciclio N hemisciclio GM (cti ei di)emyeiclio 0 emlscyelio PEhemicyclo av 24 his OPmlRml 26 suspendis APm2 suspendes GMPml suspendas R- includitur ergo orbe caelesti et ideo sol noctibus non uidetur, quia 2 gyrando in inferiore inuenitur orbis parte eaelestis. sed non est cura sanctis axem caeli et elementorum spatia philosophico more numerosque describere — quid enim hoc prodest saluti? —, quia sancti spiritalibus semper intendunt et uitae aeternae profutura uel cognoscere gestiunt uel docere.

Denique hunc locum pulchre nobis aperuit Ecclesiastes spiritalem esse, non materialem, dicens: quae abundantia homini in omni labore suo quo laborat sub sole? generatio uadit et generatio uenit et terra stat in saeculum, hoc est: quae abundantia spiritali homini laboranti sub sole iustitiae? et subiecit: generatio uadit et generatio uenit. uadit generatio, quia diuites eguerunt et esurierunt.

qui ante abundabant gratia, postea tamen propter perfidiam suam egere coeperunt. qui autem pauperes erant populi nationum, iam per fidem Christi satiantur et abundant, sicut scriptum est: edent pauperes et saturabuntur. audierunt enim dicentem: abundantes in omni bono, non in pecuniis utique, non in auro et argento, sed i n omni uerbo, inquit, et cognitione, et alibi ait: in diuitiis simplicitatis.

hae diuitiae sunt salubres; nam copiae saeculares salutem adferre non possunt. qui autem habuerit abundantiam spiritalem, huius terra fructifera stat in saeculum bene fundata radice uirtutum, uel anima utique bonos germinans fructus uel caro uel is cupiditatibus mobilis ad prolapsionem.

Hanc terram circuit sol iustitiae salutaris, de quo scriptum est: et oritur sol et occidit et in locum suum trahit; ipse oriens illuc uadit ad austrum et gyrat ad aquilonem; gyrando gyrat spiritus et in gyros eiu\' conuertitur 8*Eccle. 1, 3—4 12 cf. Mal. 4, 2 *Eccle. 1, 4 13 Ps. 33,11 17 Ps. 21, 27 18*1 Cor. 1, 5 20*11 Cor. 8, 2 26 cf. Mal. 4, 2 27*Eccle. 1, 5—6 1 noctibus om.O 2 girando NOP in om.AB 7 pulcre Ovil 9 quo Ntn20av quod eet. 11 stat terra N 17 edunt Pml 19 bono] uerbo av 30 iiiquid PmlRml 21 hae] et R 24 bonos utique Nav 2S mobiles Pml 26 cireumit A 27 pr. et om.A 28 trahit (Eben) MOv uadit eel. a 29 girat et ed. lere per i eodtl. spiritus.

oritur sol iustis, occidit autem iniustis; oritur tranquillitati piae mentis, occidit iracundiae. unde ait: sol non occidat super iracundiam uestram. hinc potest colligi, quia isdem oriatur et occidat, quorum et uitia sepeliat et inluminet gratiam. mortuus est enim peccato, ut deo uiueret, hoc est: peccato sumus in illo mortui, ut deo in perpetuum uiueremus. uide ipsum mysterium praenuntiatum: e t

oritur inquit, sol et occidit et in locum suum trahit. hoc est quod ait dominus: cum exaltatus fuero, omnia traham ad me ipsum. traxit enim ad se omnium studia, ut uel peccata nostra crucifigeret uel bonum ingenium ad iustitiam prouocaret. aduerte quemadmodum trahat ad se: pater, uolo ut ubi ego sum et isti sint mecum, et ad latronem ait: hodie mecum eris in paradiso. aduerte quomodo omnia trahat: exaltatus est cruce et totus credidit mundus.

Ipse oriens, inquit, uadit ad austrum et gyrat ad aquilonem, ille utique oriens, qui ait: oriens nomen est mihi, qui semper oritur piis, numquam occidit. ipse oriens populo Hebraeorum ad austrum iuit, ad molliorem populum luxuria magis feruentis corporis lubricum quam impietatis inmanitate praedurum, aut certe ad nobiliorem plebem, quae erat genus electum uindicans sibi patriarcharum prosapiam. sed quia perseuerabat in uitiis nec emendabat errorem, ideo sol iustitiae gyrauit ad gentes, quae ante eloquiis caelestibus defraudatae inmanes et ignobiles habebantur;

aquilo enim grauis uentus ut populus nationum. sed qui erant graues ante perfidia, nunc super aquilas 2 Eph. 4, 26 5 cf. Rom. 6, 10 7*Eccle. 1, 5 9*Ioh. 12, 32 11 cf. Rom. 6,6 l2*Ioh. 17, 24 14 Luc. 23,43 17*Eccle. 1, 5-6. 18*Zach. 6,12 23 ct I Petro 2, 9 1 antem om.O 3 occidit MmlNml 4 intellegiMa hisdem NPmlRm2 oritur eodd. a occidit MNOa 5 gratiam illamioat (-et a)Na 6 pr. in om.N all. in] im R perpetuo AGMmlP R 8 inquid Pml 12 quomodo M 14 paradyso AJfR 15 quemadmodum M est] add. in Mm2NPtn2a 20 iudeorumO molliorum Mml 21 luxoria Rm1 fementeM immanitatis impktate (-em a)NTa 23 uindicari A prosapia R 24 perseueraoitO emeadauit O 25 iminanes Rml inanes Rm2T 26 grauis] add. est ORm2 populum Mml populi NPTa 27 ante] add. m M (s.L) NPTa leuiores facti sunt fide atque pietate, posteaquam uenit qui diceret: ab aquilone adduc, et in euangelio: uenient ab oriente et occidente et ab aquilone et austro et recumbent in regno dei. et ecce sunt nouissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant nouissimi. denique et ipse psalmista ait: mons Sion, latera aquilonis, ciuitas regis magni, hoc est: qui erant aquilonis latus, populus factus est regis aeterni qui solus magnus est dominus.

Sed forte dicas: \'quomodo in Canticis est: exsurge, aquilo, et ueni, auster? plerique enim accipiunt, quasi proiciatur aquilo et inuitetur auster. quodsi ita accipiunt, exturbatur ab ecclesia perfidiae glacialis asperitas, ne fiat fuga nostra hieme uel sabbato, et inuitatur australis uerna temperies.

aut certe e xsurge, aquilo hoc est: surge qui dormis et exsurge a mortuis; populus nationum, qui diu ante dormisti, euigila aliquando, et inlucescet tibi Christus. postremo omnes inuitantur ad ecclesiam, et synagogae populus et gentilium, sed prius synagogae, quia priores ex Iudaeis apostoli crediderunt, per ipsos postea nationum populi congregati sunt.

Uide ergo uenientem solem nostrum ad austrum postea gyrantem ad aquilonem. Hierusalem Hierusalem — uenit utique ad eam quam etiam uocare dignatus est, sed haec Hierusalem terrena est, quae occidit prophetas, hoc est synagoga Iudaeorum —, quotiens, inquit, uolui congregare filios tuos sicut gallina pullos suos, et noluisti. ecce relinquetur uobis domus uestra deserta.

gyrauit igitur se ad gentes, gyrando autem gyrauit spiritus dei et 2*Esai. 43,6 *Luc. 13,2&-30 7Ps.47,3 9cf.Ps.94,3 10.14*Cant. 4, 16 13 cf. Matth. 34, 20 15 Eph. 5,14 22*Matth. 23,37-38 1 postquam Nm2a 3 ab om.NOmlP 4 recumbentj add. cum Abraham (habraam G) GOv in regno dei cum habraam M 7 syon NOPa 8 iatus aquilonis 0 9 quia OPTa est magxmsNPav 10 est] add. dictum a exurge GMOPa 11 enim om.M 14 exurge MNOPa 15 exurge AMNOPa 16 popule Mm2 17 et uigila Mml 18.19 sinagogae AMPR 20 nationum—21 postea om-NT 21 nostrum om.0 22 alt. Hierusalem om.N 24 anagoga AMOPR 27 uobis om.GMN PRa 28 se om-a in gyros suos conuersus est, ut fieret deus omnia et in omnibus. ideo sanctus caelum dicitur, quia uicinior eum claritas solis semper inlustrat; habet splendorem suum domesticum, ut tenebras noctis non sentiat. ideo ecclesia et caelum dicitur et mundus, quod habeat

sanctos angelis et archangelis conparandos, habeat etiam plerosque terrenos. dicitur et orbis terrarum, qui est fundatus super maria et super flumina praeparatus. denique quasi orbis terrarum dicit ecclesia: nolite aspicere me, quoniam fusca sum, quia non respexit me sol, eo quod uelut pruinis hiemalibus geluque constrictam gentilis erroris congregationem gentium

sol iustitiae diu indignam aestimauerit quam serena uultus sui luce lustraret. nonne tibi uidebatur hiberni rigor temporis, quando notus erat in Iudaea tantummodo deus? nunc autem plenitudo lucis fulget aestiuae, quando omnia et in omnibus Christus. nonne terra domini et plenitudo eius? et uere orbis terrarum in ecclesia, in qua non Iudaeus tantummodo aut Graecus, non barbarus aut Scytha, non seruus aut liber, sed omnes in Christo unum sumus. sol omnibus fulget, dies omnibus lucet.

Ideoque ait: dispositione tua permanet dies. nam nisi ita accipias, quomodo permanet dies, cum post breue momentum diei sequatur occasus et fiat noctis successio? sed sunt quibus semper dies est, illis utique quibus adest Christus, qui dicit: ambulate dum lucem habetis. habetis quem uidit Abraham, dies remissionis peccatorum, de quo legis: hic est dies quem fecit dominus; exultemus et laetemur in eo. sunt ergo sancti quibus sol numquam occidit, quia dominus lux eorum est, sicut scriptum est: et erit illis dominus lumen aeternum.

Et expressit causam permanentis diei atque subtexuit: dispositione, inquit, tua permanet dies, q u 0- 1.14 ef. I Cor. 15, 28 6 cf. Ps. 23, 2 8*Cant. 1,6 (5) 12 cf. Ps. 75, 2 14*Ps. 23, 1 16 cf. Gal. 3, 28 19*Ps. 118. 91 23 Ioh. 12, 35 cf. Ioh. 8, 56 25*Ps. 117, 24 27*Esai. 60, 19 30*Ps. 118, 91 1 gyros suos 0 gyro(giro) suo eet. au, ef. p. 263, 30 4 sanctos habeat 0 5 habet a 7 dicit ecclesia om.A 9 non eras. T 13 fulgit Rml effulge Nav 14 in terra dominus 0 17 scita ANOR scitha GMP 19 ait om.N 22 adestj idem A id esti2 Christus adest Nav 23 qui om.A 25 haec et quam 0 -6 ea MO 29 et om.NTa 30 inquid M,om v tua inquit O niam uniuersa omni a seruiunt tibi. uidetur itaque significare futurum illud, quando nox non erit amplius et non indigebitur lucernae uel solis lumine, quoniam dominus inluminabit eos.

qui sint illi, supra ait dicens: et serui eius seruient ei, hoc est: domini facient uoluntatem. nunc enim non omnes seruimus; cum autem tradiderit regnum deo et patri, tunc erunt subiecta omnia ei qui sibi uniuersa subiecit, adquirens omnium fidem per. unigeniti passionem. subiectio igitur mentium facit sedulam seruitutem.

ergo cum omnes crediderint in dominum Iesum, tunc uniuersa deo seruient, ut sit deus omnia et in omnibus. nunc autem non omnes serui dei, quia plerique serui peccati; qui enim peccatum facit, seruus est peccati. dominus autem non uult cum aliis consortium habere dominatus; permanet ergo dies praesentibus. potuit dicere \'permanebit\', sed prophetis futura pro praesentibus praesto esse uidentur in spiritu.

Sequitur uersus quartus: nisi quia lex tua meditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate mea. lucebat propheta ut dies, cui meditatio lex erat; etenim oleum luminis accipiebat ex lege. denique ne corpore mortis lux diei posset extingui, ambulabat in lege et ideo ambulabat in lumine. alioquin perissem, inquit, in humilitate mea.

humilitas non semper uirtutis est, sed est etiam adflictionis, hoc est non semper uoluntaria, sed quae etiam ex necessitate suscipitur, quando aliqua adflictione temptamur. alioquin nemo perit in humilitate, quae magis seruare consueuit. ergo quando in adflictionis tempore sumus et quatimur aduersis, meditatio nobis in lege sit, ne inparatos procella temptationis adfligat.

athleta nisi exercitio 2*Apoc. 22, 5 5*Apoc. 22, 3 6 cf. I Cor. 15. 24.28 11*1 Cor 15, 28 12*Ioh. 8, 34 17*Ps. 118, 92 21 cf. Ps. 118,1 22 Ps. 118, 92 1 omnia AR, om. eet. av utique N 2 futuram om-R 3 indigetur AR 4 sunt MNa 6 uoiuntate O 7 subiecta erunt Nav 8 eij eius AR 10 crediderunt Pml 12 facit peccatum 0 15 potuit] add. ergo av 17 uersus om.NPRml quartus] IIII AmlGOR-om.NP quia] quod NP 18 me P 19 lucebit Oml erat lexM 20 ne] add. in a .21 possit AGMNa et om. Av 22.25 alioquiA inquit, periissemau 23 sed estjsed ORav 24quae] quia AR etiam quae Na etiam om.М 25 poterit penre y 27 in aduersis M 28 adhleta AMR palaestrae prius fuerit adsuefactus, non audet subire certamen. ungamus igitur oleo lectionis nostrae mentis lacertos. sit nobis tota die ac nocte exercitii usus in quadam caelestium scripturarum palaestra artusque animorum nostrorum salubris spiritalium ferculorum esca confirmet, ut, cum aduersarius adsistere coeperit et puluere-

uere nos suae temptationis asperserit, stemus intrepidi, nitamur non ut in incertum nec ut aera caedentes. melius percutimus uerberati, si percutienti maxillam alteram praebeamus, si uindictam non requiramus, sed ei, qui dixit: mihi uindictam, ego retribuam, causam uindictae integram reseruemus. caedimus aerias potestates, si nos ipsos castigare nouerimus. castigabat carnem

suam Paulus, ut aduersarios uerberaret, et seruituti redigebat corpus suum, ut dominaretur inimicis. exerceamur igitur indefesso meditationis usu, exerceamur ante certamen, ut simus certamini semper parati, et cum frequentior aduersarii ictus ingruerit nunc inopia nunc rapina nunc orbitate nunc corporis aegritudine nunc maerore animi nunc terrore mortis et acerbitate poenarum, dicat unusquisque nostrum qui potuerit sustinere ac perpeti: . nisi quia lex tua meditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate mea.

Quanta simul coaceruata sunt, ut illa adflictione Iob sanctus periret! sed quia patriarcharum moribus informatus oraculorumque caelestium et naturalis legis erat institutione formatus, ideo in temptationibus tantis perire non potuit. denique cum amisisset tam amplas subito facultates, carissimos filios, quasi is, cui meditatio cotidiana esset in lege diuina, ait: nudus exiui de uentre matris meae, nudus ibo eo. dominus dedit, dominus abstulit; sicut domino placuit, ita factum est; sit nomen domini benedictum. 7 cf. I Cor. 9, 26 8 cf. Matth. 5, 39 9*Rom. 12,19 11 cf. I Cor. 9, 27 18*Ps. 118, 92 26*Hiob 1, 21 2 anguamus A angamur 0 4 saiubri 0 7 ut in incertum nec oni-NT 9 et ego Rm2v 11 aereas PB 13 inimici b 14 ante om.O 15 et] nt AR aduecsariis N 17 animi—terrore om-N 19 tum b forte O 21 coaceruati Mm1 coacerbata Pm1R ut] add. in ORav 22 informatis Mml 23 firmalus Pm2 24 amisset A sufaito tam ampKs 0 25 karissimos MP 26 cottidiana 6 uentre] ntero MOv 27 eo om.AOR perfusus etiam corporis totius ulceribus cum temptaretur uxoris 2 alloquiis, qui meminisset Adam sic esse deiectum, dum propriae credit uxori, respondebat: sic-ut una ex insipientibus mulieribus locuta es. quodsi illam quasi sapientem uoluisset audire, ipse sapiens non fuisset. temptatus etiam diuersis alloquiis amicorum cum fidei stabilis inmobilisque patientiae praemia meruisset a domino, nonne dicebat: nisi quia lex tua meditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate mea?

Quam grate hoc dicit hodie qui in martyrio plurima flagella sustinuit eculeo et ungulis, plumbo, lamminis ardentibus, gladio conprobatus! potuit enim perire, nisi meditatus in lege grauiora praesentibus futura supplicia credidisset.

Quanta sanctus Ioseph pertulit, quam acerba, quam dura! primum fratrum odia, degeneris seruitutis aerumnas, parentibus defraudatus, ablegatus exilio, negotiatorum uernula et Aegyptii ignobilis uile mancipium. quae potuit nobilis prosapiae puero grauior esse temptatio, quam ut tanto familiae splendore deiectus seruiret apud Aegyptios?

est consolabilis seraitus seruire uel iustis; aequitate domini leuatur iniuria seruitutis. tanto igitur genere deiectus satis gratum habebat, si ministro regio suum obsequium probaretur. ne hoc quidem satis fuit ad temptationis acerbitatem. redit aduersarius ad suas artes notasque uires suas omni fraude commouit, ut per mulierem laqueos innoxiae necteret conscientiae.

concitauit in eum libidinis stimulis uxorem domini sui, quae adulterinos a seruulo concubitus flagitaret, ut, si adquiesceret, crimen impleret, si recusaret, incideret offensam, nexum calumniae non euaderet. denique trusus in carcerem et innocens inter noxios aestimatus ab eo 3*Hiob 2,10 7*Ps. 118, 92 15 cf. Gen. c. 37 sqq. 1 perfossns Pm2 2 qui] cum 0 menisset P 3 credidit v respondit GMNOav respondebit Pml 5 aduersis AO 6 fide 0 paenitentiae Am1GMm1Pm 1RT 8 forteNO 10 dicit NOSav dicet eet. plurima om.O 11 eqauleo v laminis GMOPv gladioque a 12 conprobatur PR 13 subplicia R 15 primo AOv 19 aegiptios P 20 ledebatur APR uel loquebatur s. ser. P 21 ministerio GM 22 nec Oab temptationum A temptationem R, add. et Rm2 23 totasque a commouet Mtn20 26 flagitarit PRm2 adquiescerit Gml 27 recausaret Rml nexum] noxam G noxiam M 28 carcere APR exstimatos 0 amplius coepit urgeri, cui fidem suam cum periculis praestitisset.