The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
uirtus tua et sapientiae tuae non est numerus. et laudare
te uult homo, aliqua portio creaturae tuae, et homo circumferens
mortalitatem suam, circumferens testimonium peccati
sui et testimonium, quia superbis resistis: et tamen
laudare te uult homo, aliqua portio creaturae tuae. tu excitas,
ut laudare te delectet, quia fecisti nos ad te et inquietum
est cor nostrum, donec requiescat in te. da mihi, domine,
scire et intellegere, utrum sit prius inuocare te an laudare te
et scire te prius sit an inuocare te. sed quis te inuocat nesciens
te? aliud enim pro alio potest inuocare nesciens. an
5, 5 et Iac. 4, 6. minio depicta S 3 uirtus (r ex s corr.) B
est] est et BPQ 6 superbis ds H 7 aliqua] et a. P tu enim b exitas
Vsic saepe 8 quia] qui C a te QVl 9 domine] deus b 10 scire]
t
scire te V intelligere FV, intellere P si (t add. m. 2) M 11 et
saire-ait supra Im. add. 8 sit prius B sit om. W an inuocare te]
om. S; fort. erant addita in mg. nunc deleta set F 12 aliut S sic
semper nesciens] nesciens te
meum, quoniam utique in me ipsum eum inuocabo, cum
inuocabo eum? et quis locus est in me, quo ueniat in me
deus meus? quo deus ueniat in me, deus, qui fecit caelum
et terram? itane, domine deus meus, est quicquam in
me, quod capiat te? an uero caelum et terra, quae fecisti
et in quibus me fecisti, capiunt te? an quia sine te non esset
quidquid est, fit, ut quidquid est capiat te? quoniam itaque
et ego sum, quid peto, ut uenias in me, qui non essem, nisi
esses in me? non enim ego iam inferi, et tamen etiam ibi
es. nam etsi descendero in infernum, ades. non ergo
essem, deus meus, non omnino essem, nisi esses in me. an
potius non essem, nisi essem in te, ex quo omnia, per
quem omnia, in quo omnia? etiam sic, domine, etiam sic.
19] Ps. 138, 8. 21] Rom. 11, 36. F01VW 4 inuenient BCFMOSPQW edd. 5 quaeram]
**eram F et] ut Mi supra lin. 6 es enim nobis BFHMPb, enim n.
es Q inuocat] i. enim V 7 humanitatem] humilitatem M* supra lin.
9 inuocabunt Ml dum meum V 10 eum uocabo BCFHOPbm eum
a
inuocabo cum om. GP 11 eum inuocabo Q et] ut V quo] in quo F
ueniad F sic saepe, uenat M in me] F s. I. 12 quo dens - in me
deus] add. 81 s. l. quo] qui pIV, et quis Q ueniat deus BM ue-\'
niat in me om. Q 13 ita P meus] add. F2 est] e F 14 terram W1
15 quia] S s. I. esset] sed V 16 quidquit S sic plerumque, quicquid;
cett. te add. VI 17 quid] qui BHMiPQ, qui i. qmodo 0* s. I.\',
C rn no
18 enim] om. BW iam inferi] i. inferi (f ra m. 2) 0, iam inferi (iam
in et no a m. 2) P, i. in inferis edd. 19 etsi] si F discendero W1
20 dne ds (om. meus) Q non omnino] qui n. o. BPQ esses-nisi om. H ;
22 pr. sic] om. FlQ
enim recedam extra caelum et terram, ut inde in me ueniat
deus meus, qui dixit: caelum et terram ego impleo?
ea* an imples et restat, quoniam non te capiunt et quo
refundes quidquid impleto caelo et terra restat ex te? an
non opus habes, ut quoquam continearis, qui contines omnia,
quoniam quae imples continendo imples? non enim uasa,
quae te plena sunt, stabilem te faciunt, quia etsi frangantur
non effunderis. et cum effunderis super nos, non tu
iaces, sed erigis nos, nec tu dissiparis, sed colligis nos. sed
quae imples omnia, te toto imples omnia. an quia non possunt
te totum capere omnia, partem tui capiunt et eandem partem
simul omnia capiunt? an singulas singula et maiores maiora,
minores minora capiunt? ergo est aliqua pars tua maior, aliqua
minor? an ubique totus es et res nulla te totum capit?
deus? quis enim dominus praeter dominum? aut quis
deus praeter deum nostrum? summe, optime, potentissime,
omnipotentissime, misericordissime et iustissime, secretissime
et praesentissime, pulcherrime et fortissime, stabilis
et inconprehensibilis, inmutabilis, mutans omnia, numquam
F ueniad in me F 3 terra F 5 eam S
•ria
impleris F* 6 refundis BOHMOPQVmo, refund (erio a m. 2) F
terrae F 7 quoquam] a q. BFGH0*PQS*Wb 9 plana M faciunt]
fecerunt aut f. Q quia] quę F 10 et cum effunderis] om. M1; *aut
effunuris M\' in mg., et c. effuderis G 11 eriges W1 dissiparis] dis-
ų
pergeris BOtPQb 12 quae] qui GM1 edd. to toto (corr. m. 2) M
te
13 totum S, te toto W1 capiunt] c. omnia V 15 minores] & m. W
est] om. F aliqua] alia M tua] tui BW\'iłmo 16 capit totum G
17 quid] qui W es ergo BGFGHMPQW edd., es ergo 0 rogo] ergo W
dńñl dm V 18 dominum] dm V 19 deum] diIS Ppr. V 20 omnipotentissime]
om. F iustissime (om. et) Q secre***tissime (tis ras.) F
secretissime et praesentissime om. Q 21 stabilis et fortissime V 22 et]
om. Q inconpraehensibilis OPS (sic saepe)
superbos et nesciunt; semper agens, semper quietus,
colligens et non egens, portans et implens et protegens, creans
et nutriens, perficiens, quaerens, cum nihil desit tibi.
amas nec aestuas, zelas et securus es, paenitet te et non
doles, irasceris et tranquillus es, opera mutas nec mutas
consilium; recipis quod iuuenis et numquam amisisti; numquam
inops et gaudes lucris, numquam auarus et usuras
exigis. supererogatur tibi, ut debeas, et quis habet quicquam
non tuum? reddens debita nulli debens, donans debita nihil
perdens. et quid diximus, deus meus, uita mea, dulcedo mea
sancta, aut quid dicit aliquis, cum de te dicit? et uae tacentibus
de te, quoniam loquaces muti sunt.
uenias in cor meum et inebries illud, ut obliuiscar mala mea
et unum bonum meum amplectar, te? quid mihi es? miserere,
ut loquar. quid tibi sum ipse, ut amari te iubeas a me
et, nisi faciam, irascaris mihi et mineris ingentes miserias?
paruane ipsa est, si non amem te? ei mihi! dic mihi per
miserationes tuas, domine deus meus, quid sis mihi. dic ani-mae meae: salus tua ego sum. sic dic, ut audiam. ecce
aures cordis mei ante te, domine; aperi eas, et dic animae
meae: salus tua ego sum. curram post uocem hanc et
SW: et in cett. et edd. in uetustate FGW superbos perducens
Q 2 agens] a. et F 3 colligens] et c. W 4 perficiens SW: et p.
s e
cett. et edd. 5 amans V aestuM V gelas M 6 dolos W tranquillos
01 op. mutans BPQ motas V1 7 consilia M recepis W1
quod non H ammisisti F 8 inobs FGHQW1 et] om. M1 gaudens
BFGPQ 9 debes V (■ m. 2) 10 reddis BGFGHMOPQV edd.,
n
reddes U debens W donas SW, donas cett. et edd. 12 aut quiddicit
et] om. SW 13 quoniam] quo B 14 dabit mihi 0, mihi da-I
bit BF, m. dabid JV2, dauid W1 acquiescere BO\'ił, adquiscere M 15 inhebries
V illut S; sic semper 16 quiT QW es] om. H1 18 mirl\'łis
0, minarls G, memineris SW1 19 est] sed G hei GV, eu FW
0
22 aperias M
ne moriar, ut eam uideam.
Angusta est domus animae meae, quo uenias ad eam: dilatetnr
abs te. rninosa est: refice eam. habet quae offendant
oculos tuos: fateor et scio. sed quis mandabit eam? aut cui
alteri praeter te clamabo: ab occultis meis manda me,
domine, et ab alienis parce seruo tuo? credo, propter
quod et loquor. domine, tu scis. nonne tibi prolocutus sum
aduersum me delicta mea, deus meus, et tu dimisisti
inpietatem cordis mei? non indicio contendo tecum, qui
ueritas es; et ego nolo fallere me ipsam, ne mentiatur iniquitas
mea sibi. non ergo indicio contendo tecum, quia,
si iniquitates obseruaueris, domine, domine, quis sustinebit?
terram et cinerem, sine tamen loqui, quoniam ecce misericordia
tua est, non homo, inrisor meus, cui loquor. et tu fortasse
inrides me, sed conuersus misereberis mei. quid enim
est quod uolo dicere, domine, nisi quia nescio, unde uenerim
huc, in istam dico uitam mortalem an mortem uitalem? nescio.
et susceperunt me consolationes miserationum tuarum, sicut
9, 3. 11] Ps. 26,12. 13] Ps. 129, 3. 16] cf. Gen. 18, 27. 17] cf.
Ier. 12, 15. FS, apprehendam BGtOtp, apprahendam V moriar
om. C, moriarne MV 2 ea F 3 est] e. m Q quo] qd V dilatest
F 4 offendat GWU 5 oculis tuis F mundauit FW 6 oculo
tis FV 8 loquar 0 dnS ex dm 0* tu scis] om. M 9 aduersus
OV meus] om. M 10 inpietates G non] non ergo V qui ueritas
-contèndo tecum] om. V 11 ego] hec W 12 contendo ex condendo F
13 si add. Ws. I. obseruaberis CIHIOlpl, obserbaueris ex obserbaberis F
qui Px; corr. m. 2 15 aput tfW sic semper 16 sine] sine me BPQVb
T r
loqui tamen B 17 inrisor GO, irrisor BCMV 18 i. pri.des Ol, i.rri.des
BFGMV 19 domine] d. deus meus BPQ edd. quia] quia dnS H
20 dico] om. Q, dico* HW mortalem uitam PQ, mortalem uitam:
tall an
mortalem dicam uitam b an morts, uitalB 10 add. m. 3 swpr. lin.) 0
21 susciperunt W
in tempore; non enim ego memini. exceperunt ergo me consolationes
lactis humani, nec mater mea uel nutrices meae
sibi ubera implebant, sed tu mihi per eas dabas alimentum
infantiae secundum institutionem tuam et diuitias usque ad
fundum rerum dispositas. tu etiam mihi dabas nolle amplius,
quam dabas, et nutrientibus me dare mihi uelle quod eis dabas:
dare enim mihi per ordinatum affectum nolebant quo abundabant
ex te. nam bonum erat eis bonum meum ex eis,
quod ex eis non, sed per eas erat: ex te quippe bona omnia,
deus, et ex deo meo salus mihi uniuersa. quod animaduerti
postmodum clamante te mihi per haec ipsa, quae tribuis intus
et foris. nam tunc sugere noram et adquiescere delectationibus,
flere autem offensiones carnis meae, nihil amplius.
Post et ridere coepi, dormiens primo, deinde uigilans.
hoc enim de me mihi indicatum est et credidi, quoniam sic
uidemus alios infantes; nam ista mea non memini. et
ecce paulatim sentiebam, ubi essem, et uoluntates meas nolebam
ostendere eis, per quos implerentur, et non poteram,
quia illae intus erant, foris autem illi nec ullo suo sensu ualebant
introire in animam meam. itaque iactabam et membra
1 quo] qua b formasti me B edd. 2 exeperunt V me ergo F
alibi neo
3 humane M uel] nec BOIV, uel G 4 implebant (a ex u corr.)
ubera C, implebant (p ex b corr.) ubera M mihi] m. dng PQ dabus
per eas Vb, p. eas dñã d. B aliment*um (i ras.) W 5 usque fundamentum
ad fundum H 6 etiam] enim W dabus mihi F nolle (e
ex 0 corr.) G 7 et nutrientibus-dabus] om. F uelle mihi dare b
eis] ex eis V, illis b 8 adfectum (d in f corr. m. 2) 0 quo] quod
SVW habundabant MIQW, abundabunt F 9 ex te abundabant edd.
eis erat V 10 ex eis non] eis non M1 W; non ex eis edd. per eos GM
omnia bona M, omnia ds b. Q 12 clamante V, clamante (e in ras. a
ae t
m. 2) 0 qua aribuis (corr. m. 2) P 13 suggere V, su*gere (g ras.) H,
d
surgere Q noram] n. aliter noueram H aquiescere C, acquiescere BV
14 offensionis FW 15 post et] post haec GFMb redere corr. ex
i
redire V primo dormiens F primo Ol, pmo 02 s. lin. 17 uidimus F,
uidemus agere Q alios] et alios B 0 9PQ edd. 19 eis] om. V quod 0
20 illae] om. F foris (i ex e corr.) W 21 et membra iSW: membra
cett. et edd.
qualia poteram: non enim erant ueri similia. et cum mihi
non obtemperabatur uel non intellecto uel ne obesset, indignabar
non subditis maioribus et liberis non seruientibus et
me de illis flendo uindicabam. tales esse infantes didici, quos
discere potui, et me talem fuisse magis mihi ipsi indicauerunt
nescientes quam scientes nutritores mei.
Et ecce infantia mea olim mortua est et ego uiuo. tu autem,
domine, qui et semper uiuis et nihil moritur in te, quoniam
ante primordia saeculorum et ante omne, quod uel ante
dici potest, tu es et deus es dominusque omnium, quae creasti,
et apud te rerum omnium instabilium stant causae et rerum
omnium mutabilium inmutabiles manent origines et omnium
inrationalium et temporalium sempiternae uiuunt rationes, dic
mihi supplici tuo, deus, et misericors misero tuo, dic mihi,
utrum alicui iam aetati meae mortuae successerit infantia mea.
an illa est, quam egi intra uiscera matris meae? nam et de
illa mihi nonnihil indicatum est et praegnantes ipse uidi feminas.
quid ante hanc etiam, dulcedo mea, deus meus? fuine alicubi
aut aliquis? nam quis mihi dicat ista, non habeo; nec pater
nec mater potuerunt nec aliorum experimentum nec memoria
mea. an irrides me ista quaerentem teque de hoc, quod noui,
laudari a me iubes et confiteri me tibi?
F 2 qualia poteram] om. SW uere CFGHOlSW
3 intellectu W ne] cnon F 4 subditis] subdit\' Q, s. sed b 5 quos]
qd W 6 mihi magis 0, magis (mihi om.) Ml ipsi] om. FV 7 non
scientes b 8 mea**olim 0 olim infantia mea B 9 nil B qM*
ante P 11 potest. P tu es] tu es ds F et] ras. V es] eras. V
e W & dominus* (q. eras.) W, dHsquae D 12 ** stabilium (in ras.)
V, stabilium
Confiteor tibi, domine caeli et terrae, laudem dicens tibi de
primordiis et infantia mea, quae non memini; et dedisti ea
homini ex aliis de se conicere et auctoritatibus etiam muliercularum
multa de se credere. eram enim et uiuebam etiam
tunc et signa, quibus sensa mea nota aliis facerem, iam in
fine infantiae quaerebam. unde hoc tale animal nisi abs te,
domine? an quisquam se faciendi erit artifex? aut ulla uena
trahitur aliunde, qua esse et uiuere currat in nos, praeterquam
quod tu facis nos, domine, cui esse et uiuere non aliud atque
aliud est, quia summe esse atque summe uiuere id ipsum est?
summus enim es et non mutaris, neque peragitur in te hodiernus
dies, et tamen in te peragitur, quia in te sunt et ista
omnia: non enim haberent uias transeundi, nisi contineres ea.
et quoniam anni tui non deficiunt, anni tui hodiernus dies:
et quam multi iam dies nostri et patrum nostrorum per hodiernum
tuum transierunt et ex illo acceperunt modos et utcumque
extiterunt, et transibunt adhuc alii et accipient et
utcumque existent. tu autem idem ipse es et omnia crastina
atque ultra omniaque hesterna et retro hodie facies, hodie
fecisti. quid ad me, si quis non intellegat? gaudeat et ipse
dicens: quid est hoc? gaudeat etiam sic et amet non inueniendo
inuenire potius quam inueniendo non inuenire te.
M caeli] pater celi V laudens (corr. m. 2) D 2 ea
c
0, ea M 3 autoritatibus (° add. m. 2) 0, auctori*tatibus (b; ras.) W
4 uidebam FH etiam] iam G 5 aliis nota F fecerim F in finem
GHSW; F2 in mg. 6 infantiae] i. mee OV1, in facie W 8 traitur F
. qua] quae SW, qua V curat STT praeter quam 0, preter que F
f
9 a*c*is V aliut S; sic semper 10 est] om. CDGMI0IW; est aliud
atq. aliud F quia] qua D atque] ac DGHMOPQW, et V id]
om. M est] es BCDFM*OaP edd., es* (t ras.) W 11 in te** W
hodiernus dierI4 F 12 pr. et] eras. V 13 haberent] h. dies G 14 qm*
anni P deficient FaGaOaPQb hodiernus] h. e V 15 iam] om. F
nostri* P 16 acciperunt W et] add. 02 in mg.; & t F utquumque
Q 17 et transibunt—existent] om. V athuc S; sic semper, adduc
Qs 18 exsistent C, extent M 19 omnia quae CDXGHM2PS,
omniaqlu 0 esterna 0, esterna FQIW, aeterna G, externa PV
odie F 20 intellegit FM 22 non inuenire te] inuenias te V
et misereris eius, quoniam tu fecisti eum et peccatum non
fecisti in eo. quis me commemorat peccatum infantiae meae?
quoniam nemo mundus a peccato coram te, nec infans, cuius
est unius diei uita super terram. quis me commemorat? an
quilibet tantillus nunc paruulus, in quo uideo quod non memini
de me? quid ergo tunc peccabam? an quia uberibus
inhiabam plorans? nam si nunc faciam, non quidem uberibus,
sed escae congruenti annis meis ita inhians, deridebor atque
reprehendar iustissime. tunc ergo reprehendenda faciebam,
sed quia reprehendentem intellegere non poteram, nec mos reprehendi
me nec ratio sinebat. nam extirpamus et eicimus
ista crescentes. nec uidi quemquam scientem, cum aliquid
purgat, bona proicere. an pro tempore etiam illa bona erant,
flendo petere etiam quod noxie daretur, indignari acriter non
subiectis hominibus liberis et maioribus hisque, a quibus genitus
est, multisque praeterea prudentioribus non ad nutum
uoluntatis obtemperantibus feriendo nocere niti quantum potest,
quia non oboeditur imperiis, quibus perniciose oboediretur? ita
1 dicet 8 2 misereris (be add. m. 2) M qfim*** (qñm ras.) P
peccato W1 3 me] i mihi M* supr. lin., mecum b conmemoret
CDM infantiae] in facie W1 4 qñiñ* P ne infans D
e
5 unius est uita diei uita M, est diei unius u. G commemorat (corr.
V
m. 2) D 6 quilibet (T m. 2) C, quislibet M nunc] non D 1 7 peccabam]
p. plorans G an] hanc W huberibus G, uberius M1 8 iniabam
SV, inhibam H1 plorans] om. G si] et si V nunc] c eras. H
9 congruendi W1 inians SV, inhiens G, & inhians H, ut hians F
deriderabor S, deribor M adque 001 10 repraehendar SW; sic semper
reprehendenda* (s ras.) W 11 reprehendentem] nte in ras. GW reprehendendi
DaFGaHOaPaQVW 12 nam] naro et H eiciamus D,
iecimus F 13 crescentes add. G m mg., crescendo FG 1 aliquit S,
sic semper; aliqua V, aliud M 14 purgabat CDM illa bona-etiam]
om. F 16 liueris D, sed liberis B et maioribus liberis F 18 uoluptatis
W optemperantibus 0*Q nititur W potest (st add. m. 2) M
19 oboedietur O1, oboediretur FO* perneciose M\'J, pernetiose B oberiretur
Fl
infantium. uidi ego et expertus sum zelantem paruulum: non-\'
dum loquebatur et intuebatur pallidus amaro aspectu conlac-i
suum suum. quis hoc ignorat? expiare se dicunt ista matres
atque nutrices nescio quibus remediis. nisi uero et ista
innocentia est, in fonte lactis ubertim manante atque
opis egentissimum et illo adhuc uno alimento uitam ducentem\'
consortem non pati. sed blande tolerantur haec, non quia
nulla uel parua, sed quia aetatis accessu peritura sunt. quod
licet probes, cum ferri aequo animo eadem ipsa non possunt,
quando in aliquo annosiore deprehenduntur.
Tu itaque, domine deus meus, qui dedisti uitam infanti et ;
corpus, quod ita, ut uidemus, instruxisti sensibus, conpegisti
membris, figura decorasti proque eius uniuersitate atque incolumitate
omnes conatus animantis insinuasti, iubes me laudare
te in istis et confiteri tibi et psallere nomini tuo,
altissime, quia deus es omnipotens et bonus, etiamsi sola
ista fecisses, quae nemo alius potest facere nisi tu, une, a
quo est omnis modus, formosissime, qui formas omnia et lege
tua ordinas omnia. hanc ergo aetatem, domine, qua me
B 2 uidi] u. enim F paruulum] puerum B 4 ista]
om. W; istę 01 5 remediis] modis G1, af remediis G\'ił in mg. 6 ubertl
a
ex ubera corr. 0* manente M; corr. m. 2; manantS W *abundante
i v
(h ras.) M 7 opis (0 in ras.) 0, opes C, opibus PQ, opus G, opus opelentissimum
M 8 blandae S, ualde V tolerantur 0% in ras. 9 accensu
F, accesu W sint Q 10 probet probes D cum ferri] con-
\' V
ferri DIM, tamen ferri b 11 depraehenduntur PS, deprehendantur
D 12 ab tu itaque incipit liber Parisinus no. 12191 (E) ine
fantia (om. et; e add. m. rec.) V, infantia et D 13 ut] et F, om. W
intruxisti S, instrucsisti CD1 14 decoronasti F atque incolumitate
add. D2 in mg., incolomitate FGHMPlVW 15 conatos W **sinuasti
a
(in ras.) F iubet M1 16 tibi om. M 17 \'e (8 add. m. 2) M, es D\' s. I.
18 alius] om. D fecere Ml une] aq une F, une in un\' corr. P\'j,
uno D 19 quo ex qua corr. F est] om. M modus ex mundus
c
corr. F formosissim\'e P formans W 20 ordinans W aełatem P
quam me GGOVm, de qua me D
ex aliis infantibus conieci, quamquam ista multum fida coniectura
sit, piget me adnumerare huic uitae meae, quam uiuo
in hoc saeculo. quantum enim adtinet ad obliuionis meae
tenebras, par illi est, quam uixi in matris utero. quod si et
in iniquitate conceptus sum et in peccatis mater mea
me in utero aluit, ubi, oro te, deus meus, ubi, domine, ego,
seruus tuus, ubi aut quando innocens fui? sed ecce omitto
illud tempus: et quid mihi iam cum eo est, cuius nulla uestigia
recolo?
potius ipsa in me uenit et successit infantiae? nec discessit illa:
quo enim abiit? et tamen iam non erat. non enim eram infans,
qui non farer, sed iam puer loquens eram. et memini
hoc, et unde loqui didiceram, post aduerti. non enim docebant
maiores homines praebentes mihi uerba certo aliquo ordine
doctrinae sicut paulo post litteras, sed ego ipse mente, quam
dedisti mihi, deus meus, cum gemitibus et uocibus uariis et uariis
membrorum motibus edere uellem sensa cordis mei, ut uoluntati
pareretur, nec ualerem quae uolebam omnia nec quibus uolebam
omnibus. pensabam memoria: cum ipsi appellabant rem
om. D exegisse (ex, ut uidetur, eras.) 8
2 multum ista Q 3 qua BCFPQb 4 enim] om. F 5 qua E utero
matris D si et] ** et (si raa.) V, et si FQb, si M, et si et W 6 iniquitatib;
F 7 in utero me BFGHPQ me mater mea in utero edd.
aluit] habuit G ubi domine-tuus] om. W 8 aut] et Q ommitto
EiH, omitte M 9 illut S; sic semper eo] add. 0 s. l., illo F 13 habiit
FW non erat] onerat W 14 fars F, fa**rer P memini (om. et) E
15 loqui didiceram] didiceram 1. W, 1. didicerim BCGHPVmo post tam
aduerti M auerti G pr. 17 lit*eras M, litter§ V mentem CDIMW
et i r
qua V 18 iemitibus F pr. et om. E uariis om. M *uaris memborum
(a eras. corr. m. 2) M 19 uoluntate W 20 paretur D181; corr.
m. post. omnia-uolebam]
ludificationes, quandoquidem recte mihi uiuere puero id proponebatur,
obtemperare monentibus, ut in hoc saeculo florerem
et excellerem linguosis artibus ad honorem hominum et falsas
diuitias famulantibus. inde in scholam datus sum, ut discerem
litteras, in quibus quid utilitatis esset ignorabam miser. et
tamen, si segnis in discendo essem, uapulabam. laudabatur
enim hoc a maioribus, et multi ante nos uitam istam agentes
S, meam W ad] eras. 0,
om. E aliquod 0 monebant (0
Estne quisquam, domine, tam magnus animus, praegrandi
affectu tibi cohaerens, estne, inquam, quisquam — facit enim
hoc quaedam etiam stoliditas — est ergo, qui tibi pie cohaerendo
ita sit affectus granditer, ut eculeos et ungulas atque huiuscemodi
uaria tormenta, pro quibus effugiendis tibi per uniuersas
terras cum timore magno supplicatur, ita parui aestimet,
diligens eos, qui haec acerbissime formidant, quemadmodum
FPQb, perstruxerant W cogebatur W pr. 3 dote
mine] om. F rogantes E, te rogantes Q didicimus] uidimus V1, corr.
m. 2 4 aliquid
rerum omnium naturalium, peccatorum autem tantum ordinator,
domine deus meus, peccabam faciendo contra praecepta parentum
et magistrorum illorum. poteram enim postea bene uti
F pueri** W 2 afligebamur C1, afficiebamur G eam S
metuebamur F 3 te de his] tediis W depraecabamur PS (sic semper),
deprecamur F peccamamus Fl 4 exiebatur W 6 uoluisti* G
9
satis] om. H dele*tabat (c ras.) 0 d. nos satis H 7 et-agebant]
om. Q 1 in nos] aliter in nobis H, a nobis F utique qui talia G
gerebant GM 8 nucae O1, nuiae F necotia El uocantur BCFG
HMOPQ edd. 9 miserator
nobis per humilitatem domini dei nostri descendentis ad superbiam
nostram et signabar iam signo crucis eius et condiebar
eius sale iam inde ab utero matris meae, quae multum sperauit
in te. uidisti, domine, cum adhuc puer essem et quodam
die pressu stomachi repente aestuarem paene moriturus, uidisti,
deus meus, quoniam custos meus iam eras, quo motu
animi et qua fide baptismum Christi tui, dei et domini mei,
flagitaui a pietate matris meae et matris omnium nostrum,
ecclesiae tuae. et conturbata mater carnis meae, quoniam et
1 uolebam F quoquumque Q me* (i ras.) V, me. B 2 elegens
W 4 f*abellis (1 ras., b in ras.) M, fauellis W eadem] ea EM
5 per oculos] o pr. in ras. 0, p. occulos F, per oc. periculosa BPQb,
periculose CD emicante] te m ras. 0, micante CDPQb, micantem F
ludos] ludosque BODEFGMIPQV edd., ludisque M* 6 ędunt HIV,
aut F praedicti W exellunt V, sic saepe 7 obtent GQ, exoptent V1
mv
quod M caedi] ceu H1 8 patiunt F inpediantur D a CPQ edd.
eas W 9 Vide ex Vnde corr. M3 domine ista V 11 nondum (om.
aet na
te) M 12 uita aerna P, uita eaerna F, u. aeter D (na m. 2) nobis
promissa edd. 13 nobis] b ex u corr. 0%, a n. Q humanitatem V dei]
om. W1 descendentes F 14 isgno F 15 inde] in die W speraui W1
17 praessu DXHXSW, pressus BFGIMPIQb, pressura Pa stomachi]
sthomaci S, stomaci GlDxH, sthomachi GH, st. dolore BFQb, st. infirur
mitate M\'ił estuare W moritus (it m. 2 in ras.) V, morituros W1,
mortuus F 18 custus W iam eras meus M, meus eras (om. iam) F
modotu W, moto F 19 et] om. EM tui] tu G* in ras. dei domini
om. et) F 20 a] om. W nostrorum FO1 21 matris W
fide tua, iam curaret festinabunda, ut sacramentis salutaribus
initiarer et abluerer, te, domine Iesu, confitens in remissionem
peccatorum, nisi statim recreatus essem. dilata est itaque
mundatio mea, quasi necesse esset, ut adhuc sordidarer, si
uiuerem, quia uidelicet post lauacrum illud maior et periculosior
in sordibus delictorum reatus foret. ita iam credebam
et illa et omnis domus, nisi pater solus, qui tamen non euicit
in me ius maternae pietatis, quominus in Christum crederem,
sicut ille nondum crediderat. nam illa satagebat, ut tu mihi
pater esses, deus meus, potius quam ille, et in hoc
eam, ut superaret uirum, cui melior seruiebat, quia et in hoc
tibi utique id iubenti seruiebat.
Rogo te, deus meus, uellem scire, si tu etiam uelles, quo
consilio dilatus sum, ne tunc baptizarer, utrum bono meo
mihi quasi laxata sint lora peccandi an non laxata sint. unde
ergo etiam nunc de aliis atque aliis sonat undique in auribus
nostris: "sine illum, faciat; nondum enim baptizatus est." et
tamen in salute corporis non dicimus: sine uulneretur amplius;
nondum enim sanatus est. quanto ergo melius et cito sanarer
et id ageretur mecum meorum meaque diligentia, ut recepta
salus animae meae tuta esset tutela tua, qui dedisses eam.
1 parturiebat BGBEFGHMOPQV edd. 2 curare 0, curret Vi, curc
rêret M2 3 intiarer W1, iniciarer H *te P, a te FV in] & F
remissione* (m ras.) V 4 est] om. H pr. 5 mudatio D1 sordidarer]
ordinarer E1 6 uiuenirem M lauachrum GH illud] om. V,
illum M 7 cordibus V ita] om. V1 credebat FO* (cre)debam etI
illa add. M* s. I. 9 me ius] eius SW, melius F xpo EGMW1
t
credere FSW 10 satagebam E tu] om. B1 11 adiuuabat W
12 superaretur W seruiebat melior F quia - seruiebat] om. 01
13 utique *** (quae ras.) D iuuenti W, iubente F 14 si] sci W 15 dila**tus
H nec W ne tunc] add. PS 16 sunt BGPVW1 lora]
uincula Q sunt BOGHOIPQWl 17 ergo] om. B, erge F1 de
aliis F sonant 0 utique 01 18 nostris] add. 02 in ras. faciat]
faciat quod uult BO* in mg. PQ edd. 19 salutem H 20 ergo] enim W
e
et cito] ut cito G 21 id ageretur] id agaretur C, indignaretur SW
meorum] me rum F meaque] atque W
post pueritiam uidebantur, nouerat eos iam illa mater et terram
potius, unde postea formarer, quam ipsam iam effigiem
conmittere nolebat.
metuebatur, non amabam litteras et me in eas urgeri
oderam; et urgebar tamen et bene mihi fiebat nec faciebam
ego bene: non enim discerem, nisi cogerer. nemo enim inuitus
bene facit, etiamsi bonum est quod facit. nec qui me
urgebant, bene faciebant, sed bene mihi fiebat abs te, deus
meus. illi enim non intuebantur, quo referrem quod me
discere cogebant, praeterquam ad satiandas insatiabiles cupiditates
copiosae inopiae et ignominiosae gloriae. tu uero, cui
numerati. sunt capilli nostri, errore omnium, qui mihi
instabant ut discerem, utebaris ad utilitatem meam, meo autem,
qui discere nolebam, utebaris ad poenam meam, qua plecti
non eram indignus tantillus puer et tantus peccator. ita non
de bene facientibus tu bene faciebas mihi et de peccante me
ipso iuste
sua sibi sit omnis inordinatus animus.
EM quod FO*PSVW temtationum CV, temtationem F
2 uidebatur W pr. eos] illos QV terram potius scripsi, t. per eos mss.,
territa p. eos 0* s. I, terram p\' eos
puerulus imbuebar, ne nunc quidem mihi satis exploratum
est. adamaueram enim latinas, non quas primi magistri, sed quas
docent qui grammatici uocantur. nam illas primas, ubi legere
et scribere et numerare discitur, non minus onerosas poenalesque
habebam quam omnes graecas. unde tamen et hoc nisi
de peccato et uanitate uitae, qua caro eram et spiritus ambulans
et non reuertens? nam utique meliores, quia certiores,
erant primae illae litterae, quibus fiebat in me et factum
est et habeo illud, ut et legam, si quid scriptum inuenio, et
scribam ipse, si quid uolo, quam illae, quibus tenere cogebar
Aeneae nescio cuius errores oblitus errorum meorum et plorare
Didonem mortuam, quia se occidit ab amore, cum interea me
ipsum in his a te morientem, deus uita mea, siccis oculis ferrem
miserrimus.
Quid enim miserius misero non miserante se ipsum et flente
Didonis mortem, quae fiebat amando Aenean, non flente autem
mortem suam, quae fiebat non amando te, deus, lumen cordis
mei et panis oris intus animae meae et uirtus maritans mentem
meam et sinum cogitationis meae? non te amabam et
CH; sic saepe gregas GlW* ilitteras F 2 puerolus 01
U
nec M\'VW quidem nunc mihi V, nunc m. q. W 5 mins M honerosas
VW penaloque W, poenales quae F 6 gregas W 7 de unica
tate uitae et peecato B qua] quia BOO\' edd. ro erat W 8 quia]
qui V1 9 fiebaut C et] qd add. M\' s. l. 10 habeo] abeo CF
et legam] te ligaro (i in e corr. m. 2) M, legam (om. et) PQW si
quid] sicut MPQ scribtum 01 inuenero V 11 si quid] sicut Q
ille SVW tenf?rc] gemere 0\' s. l. cogebar* M 12 enneae W
erroris (o ex e corr.) F erorum M1 13 quia] que M\'ił s. l. ab
a
amore] ob amorem BMP edd., o|ib amorem V, ob Qmorein Q 14 in]
mterea is F hiis Q deus om. Q ferre W, flerem GQ 16 miseranti
FV vi. rec. fiente] te in ras. W*, flentem OlPQ 17 dydonis S,
dodonis M1 aeneam BFV flente* (m ras.) F, flendo W 19 alt. et]
ras. V maritaus] maturans W* mentem] anima F 20 sinum]
signum V, s. et sinum W cogitationis] is ras. M, c. mentis BPQb
amicitia enim mundi huius fornicatio est abs te et euge,
euge" dicitur, ut pudeat, si non ita homo sit. et haec non
flebam et flebam Didonem extinctam ferroque extrema
secutam, sequens ipse extrema condita tua relicto te et terra
iens in terram: et si prohiberer ea legere, dolerem, quia non
legerem quod dolerem. talis dementia honestiores et uberiores
litterae putantur quam illae, quibus legere et scribere didici.
Sed nunc in anima mea clamet deus meas et ueritas tua
dicat mihi: non est ita, non est ita; melior est prorsus doctrina
illa prior. nam ecce paratior sum obliuisci errores
Aeneae atque omnia eius modi quam scribere et legere. at
enim uela pendent liminibus grammaticarum scholarum, sed
non illa magis honorem secreti quam tegimentum erroris significant.
non clament aduersus me quos iam non timeo, dum
confiteor tibi quae uult anima mea, deus meus, et adquiesco
in reprehensione malarum uiarum mearum, ut diligam bonas
uias tuas. non clament aduersus me uenditores grammaticae
ex am corr. S fornicati Ml, fornicandi Q sonabant
G 2 amicitię V enim] om. F1 huius mundi BFPQb, huius
modi W et] e ras. M 8 puteat W homo ita V hoc GM
4 et] sed BOPQ edd. dydonem S, didonis morte et Q ferro qugqug V
extremo W 5 sequentem Q erlrema* V (m ras.) et] eras. V, e b
E
terra iens] traiens F 6 proiberer FQ1, proibuerer V dolerem] dolere
S, dolorem FW, docere M 7 dolorem Wl tali CGQb, tali. (s ras.) P
dementiae O* uberiores] utiliores GIMt (in ras.) V 8 putabantur
QW, putamus F illae] i. litterae G quibus] mifi W 9 in] om. F,
"as M animam meam
cantantem? nam et Homerus peritus texuerat tales fabellas et
dulcissime uanus est et mihi tamen amarus erat puero. credo
etiam graecis pueris Vergilius ita sit, cum eum sic discere
coguntur ut ego illum. uidelicet difficultas, difficultas omnino
FW1 pronam (po m. 2) H 2 carthaginem CGMOW,
a
chartaginem H, cartaginem BFQ, cartagin? (a m. 2) V 3 se nescire
bus
F edd. autem] om. V 4 uerum (u pr. ex b corr.) F qui (bUt m. 2) M
5 dedicerunt W respondebunt GM edd. 6 pr. et SW, om. cett. et edd.
quo] quod GMSW 7 firmauerunt CM 8 inquomodo W quisque]
si
q. 3P 9 responsurus] rus ras. F 10 oblitus penitus sui G, sui
poenitus oblitus M 11 utilibus F amoris W 13 alt. duo om. GOxSW
U
quatuor CFGMQSV ociosa W cantatio F mihi cantio Q erat
mihi C 14 pectaculum F, speculum BPQSW, spectalum H equus]
e in ras. 0* armatis a C, armentis F 15 ipsius om. Q umbre V
creasae G, creisse F 16 Quur G, sic semper gregam W tali S
17 omerus HP1S, omeros W texuerat scripsi, texerat SW, texuit ex
texent corr. H, texere BCFGMOPQV edd. fauellas W, fabulas G
18 mihi (et om.) CFHMOPQVWb 19 uirgilius BFGHM*0*PQV
ita] om. M1 eum] enim M 20 illum] om. FW difficultas, difficultas]
alt. eras. MO, difficulter difficultas H, difficultas BFGPQV edd.
omninos C
suauitates graecas fabulosarum narrationum. nulla enim uerba
illa noueram et saeuis terroribus ac poenis, ut nossem, instabatur
mihi uehementer. nam et latina aliquando infans
utique nulla noueram et tamen aduertendo didici sine ullo
metu atque cruciatu inter etiam blandimenta nutricum et
ioca arridentium et laetitias alludentium. didici uero illa sine
poenali onere urgentium, cum me urgeret cor meum ad parienda
concepta sua, id quod non esset, nisi aliqua uerba didicissem
non a docentibus, sed a loquentibus, in quorum et ego auribus
parturiebam quidquid sentiebam. hinc satis elucet maiorem
habere uim ad discenda ista liberam curiositatem quam meticulosam
necessitatem. sed illius fluxum haec restringit legibus
tuis, deus, legibus tuis a magistrorum ferulis usque ad temptationes
martyrum, ualentibus legibus tuis miscere salubres
amaritudines reuocantes nos ad te a iucunditate pestifera, qua
recessimus a te.
mea sub disciplina tua neque deficiam in confitendo tibi
miserationes tuas, quibus eruisti me ab omnibus uiis meis pessimis,
ut dulcescas mihi super omnes seductiones, quas sequebar,
et amem te ualidissime et amplexem manum tuam
CM peregrinae linguae M edd. aspargebat W 2 fabolosarum
W 4 uegmenter F1 aliquando] utique V1 5 utique] aliquando
V1 auertendo W 6 cruciatum W blandimen G nutricium
OGMOIPQ, nutritium F 7 adridentium FMP, adridendum G
illa om. Q1 8 urgentium] e ex i corr. S, urguentium et urgueret CF
GHPVW me
quamdiu non siccaberis? quousque uolues Euae filios in mare
magnum et formidulosum, quod uix transeunt qui lignum conscenderint?
nonne ego in te legi et tonantem Iouem et adulterantem?
et utique non posset haec duo, sed actum est,
ut haberet auctoritatem imitandum uerum adulterium lenocinante
falso tonitru. quis autem paenulatorum magistrorum
audit aure sobria ex eodem puluere hominem clamantem et
dicentem: fingebat haec Homerus et humana ad deos
transferebat; diuina mallem ad nos? sed uerius dicitur,
quod fingebat haec quidem ille, sed hominibus flagitiosis diuina
1 et] ut P 2 eccenim P, ecce (enim m. 2) V et deus meus] om. H
tibi seruiat] om. B 4 et lego] ex eligo corr. FS et numero et lego F
5 et in eis-mihi] om. F in eis] meis H uana PQ peccatis 01
dele*ctationum (c ras.) 0 peccat id electionum V pr. 6 didici SW,
d. enim BCFGHMOPQV edd. 7 pr. et] om. F, et quae (quae s. l.
m. 2) Mmo dici
Et tamen, o flumen tartareum, iactantur in te fili hominum
cum mercedibus, ut haec discant, et magna res agitur, cum
hoc agitur publice in foro, in conspectu legum supra mercedem
salaria decernentium, et saxa tua percutis et sonas dicens:
"hinc uerba discuntur, hinc adquiritur eloquentia rebus persuadendis
sententiisque explicandis maxime necessaria." ita ergo
non cognosceremus uerba haec, imbrem et aureum et gremium
et fucum et templa caeli et alia uerba, quae in eo loco scripta
sunt, nisi Terentius induceret nequam adulescentem proponentem
sibi Iouem ad exemplum stupri, dum spectat tabulam
quandam pictam in pariete, ubi inerat pictura haec, Iouem
quo pacto Danaae misisse aiunt in gremium quondam
imbrem aureum, fucum factum mulieri? et uide, quemadmodum
se concitat ad libidinem quasi caelesti magisterio:
at quem deum! — inquit — qui templa caeli summo
sonitu concutit.
ego homuncio id non facerem? ego uero illud feci
ac libens.
alt. fiagitia om. BMQ\'l putentur V1, putaretur Wpr. ut] om. B
ea* P 3 imitatos W 4 tbartareum F filii BC *FGHMOPQ V edd.
5 mercibus M\' 8. Z. discat M1, dicant SW 6 forum W legum]
O* in ras. sup F 7 salariam C, sal******* F sonans HIOI
9 maxima F1 ergo SW, uero BCFGHMOPQV edd. 10 *ognosceremus
F, cognoscerem G inbrem W, ymbrem B et aureum] aureum
BCFGH*MO*PQ edd. 11 fucum] c in ras. O2, f*ucum (1 ras.) W
uerba] om. B 12 terrentius FlG duceret W neque F aduliscentem
P1, adolescentem FGO\'P\'Q, adholescentem W praeponentem W
13 ę:Įexemplum M stupri] u ex ri corr. F, stfupri Q 14 pariete]
a rase G, parietem 0XV ubi] ibi Ter. 15 danae FOPS, d*anae (i
ras.) G, donę H, dianę CMSQVW misisse] om. V1, m ex s corr. F,
emisisse 0, m. aiunt in gr. dianae Q aiunt in gremium quondam
(quendam GV1, quod tam M) BCFGHMOPV edd., aiunt quondam SW,
aiunt quondam in gremium Ter. 16 fugum W uide] e ex o (?) corr. 0
17 libidem H1 quasi] quia W1 18 at] ad Gl0lP*QSVW, ac GS
dm (m in ras. m. 2) W summo mss., summa Ter. 20 homuncio
Non omnino, non omnino per hanc turpitudinem uerba ista
conmodius discuntur, sed per haec uerba turpitudo ista confidentius
perpetratur. non accuso uerba quasi uasa lecta atque
pretiosa, sed uinum erroris, quod in eis nobis propinabatur
ab ebriis doctoribus, et nisi biberemus, caedebamur nec appellare
ad aliquem iudicem sobrium licebat. et tamen ego,
meus, in cuius conspectu iam secura est recordatio mea, libenter
haec didici et eis delectabar miser et ob hoc bonae spei puer,
appellabar.
munere tuo, in quibus a me deliramentis atterebatur. proponebatur
enim mihi negotium animae meae satis inquietum praemio i
laudis et dedecoris uel plagarum metu, ut dicerem uerba Iunonis
irascentis et dolentis, quod non possit Italia Teucrorum
auertere regem, quae numquam Iunonem dixisse audieram.
sed figmentorum poeticorum uestigia errantes sequi cogebamur
et tale aliquid dicere solutis uerbis, quale poeta dixisset uersibus:
et ille dicebat laudabilius, in quo pro dignitate adumbratae
personae irae ac doloris similior affectus eminebat, uerbis
sententias congruenter uestientibus. ut quid mihi illud, 0
uera uita, deus meus? quid mihi recitanti adclamabatur prae
m. 2) W, homuntio MQ ego*** 0 uero illud feci] illud uero
feci CMOV, illud uero item (ita) feci Ter. et edd. 21 ac] et F lubens
V Ter. alt. non omnino om. BCGHMOPQVW edd., *****mnino F turpitudine
F 2 illa G 3 non] nam F uerba] u. ista 0 electa BCF
GHMOPQVWedd. 4 praetiosa
te, deus meus, ibam foras, quando mihi imitandi proponebantur
homines, qui aliqua facta sua non mala, si cum barbarismo
aut soloecismo enuntiarent, reprehensi confundebantur, si autem
libidines suas integris et rite consequentibus uerbis copiose
ordinateque narrarent, laudati gloriabantur? uides haec, domine,
et taces longanimis et multum misericors et uerax. numquid
semper tacebis? et nunc erues de hoc inmanissimo profundo
quaerentem te animam et sitientem delectationes tuas, et cuius
cor dicit tibi: quaesiui uultum tuum; uultum tuum,
domine, requiram: nam longe a uultu tuo in affectu tenebroso.
non enim pedibus aut spatiis locorum itur abs te aut
reditur ad te, aut uero filius ille tuus equos aut currus uel
naues quaesiuit aut auolauit pinna uisibili aut moto poplite
iter egit, ut in longinqua regione uiuens prodige dissiparet
F 2 itane (t ex n corr.) F exercetur M 3 ingenium]
i. mea O1 alt. laudes tuae] om. V, 1. tuas W 4 seribturas C
suspenderg V palmitatem Ml 5 per] om. W1 uolatibus MV
6 modo] om. V1 7 quicquid W uanitate* (s ras.) W 10 solecismo
\'
GG, soleocismo Q, solycismo OlS, solocismo H, solacismo B, cum solecismo
P, solecismi F 11 rite] trite C copiose] i ex o corr. F, co-
piosae GHI0IPISV, cupiose W1 12 ordinataeque S, ornateque BCF
HOPQ edd., ornatgque
Vide, domine deus meus, et patienter, nt uides, uide, quomodo
diligenter obseruent filii hominum pacta litterarum et
syllabarum accepta a prioribus locutoribus et a te accepta
aeterna pacta perpetuae salutis neglegant, ut qui illa sonorum
uetera placita teneat aut doceat, si contra disciplinam grammaticam
sine adspiratione primae syllabae hominem dixerit,
magis displiceat hominibus, quam si contra tua praecepta
hominem oderit, cum sit homo. quasi uero quemlibet inimicum
hominem perniciosius sentiat quam ipsum odium, quo in
eum irritatur, aut uastet quisquam persequendo alium grauius,
quam cor suum uastat inimicando. et certe non est interior
litterarum scientia quam scripta conscientia, id se alteri facere
quod nolit pati. quam tu secretus es, habitans in excelsis in
silentio, deus solus magnus, lege infatigabili spargens poenales
caecitates supra inlicitas cupiditates, cum homo eloquentiae
famam quaeritans ante hominem iudicem circumstante hominum
multitudine inimicum suum odio inmanissimo insectans
uigilantissime canet, ne per linguae errorem dicat: inter
Ppr. dulcis] dicis F 2 ergo] om. O1 libidinoso]
in 1. G 3 id est] idem FMW 4 meus] om. BCFGHMOPQ
edd. et]
huius harenae palaestra erat illa, ubi magis timebam barbarismum
facere quam cauebam, si facerem, non facientibus inuidere.
dico haec et confiteor tibi, deus meus, in quibus laudabar ab
eis, quibus placere tunc mihi erat honeste uiuere. non enim
uidebam uoraginem turpitudinis, in quam proiectus eram
ab oculis tuis. nam in illis iam quid me foedius fuit, ubi
etiam talibus displicebam fallendo innumerabilibus mendaciis
et paedagogum et magistros et parentes amore ludendi, studio
spectandi nugatoria et imitandi ludicra inquietudine? furta
etiam faciebam de cellario parentum et de mensa uel gula
imperante, uel ut haberem quod darem pueris, ludum suum
mihi, quo pariter utique delectabantur, tamen uendentibus. in
quo etiam ludo fraudulentas uictorias ipse uana excellentiae
cupiditate uictus saepe aucupabar. quid enim tam nolebam
pati atque atrociter, si deprehenderem, arguebam, quam id
quod aliis faciebam et, si deprehensus arguerer, saeuire magis
quam cedere libebat? istane est innocentia puerilis? non
est, domine, non est, oro te, deus meus. nam haec ipsa sunt,
quae a paedagogis et magistris, a nucibus et pilulis et
1 homines GPQSVWl furores V 3 ego] ergo MPlW lumine P
iaceba* (r ? ras.) 0 4 arenae BFHPS1 edd. palestra codd. 5 inuiderem
PQW 7 tunc placere B honeste erat W 8 qua CM
9 oculis] ex occultis corr. 0% tuis] tui in ras. 02 iam om. Q1
quid me] quidem V foedus fui V 10 displicebam-innumerabilibus]
om. H displicebam fallendo] f disciplinam lendo F mendacis 0 pr.
11 pedagogos (gos m. 2) M tert. et] ex at corr.:M ludendi (i in ras.) P*
12 spe*ctandi 0 i*mitandi (m ras.) H ludigra W1 inquietudinem W
furta gnim F 13 gula 0, gyla HS, guila W, gule F 14 imperitante
(inp. CF) BCFGHMOPQY edd. 15 mihi] m. uendentib; Q utrique G
16 fraudulentis* W uanae BFGPQV edd. 17 accupabar Q enim
SW, autem BCFGHMOPV edd. ta* C, tam M 18 atque] add. 0\'
supr. lin. deprehenderer
et rectori uniuersitatis, deo nostro gratias, etiamsi me puerum
tantum esse noluisses. eram enim etiam tunc, uiuebam atque
sentiebam meamque incolumitatem, uestigium secretissimae
unitatis, ex qua eram, curae habebam, custodiebam interiore
sensu integritatem sensuum meorum inque ipsis paruis paruarumque
rerum cogitationibus ueritate delectabar. falli nolebam,
memoria uigebam, locutione instruebar, amicitia mulcebar,
fugiebam dolorem, abiectionem, ignorantiam. quid in
tali animante non mirabile atque laudabile? at ista omnia
dei mei dona sunt, non mihi ego dedi haec: et bona sunt et
haec omnia ego. bonus ergo est qui fecit me, et ipse est
bonum meum et illi exulto bonis omnibus, quibus etiam puer
eram. hoc enim peccabam, quod non in ipso, sed in creaturis
eius me atque ceteras uoluptates, sublimitates, ueritates quaere-bam, atque ita 1 regis G praedia] et p. V haec] et haec V 2 omnino] omnia
V, omnino quae edd. maioribus aetatibus] add. SI in mg., maior aet. Ml
sicut V 3 ergo] ego W signum] add. 0\' in mg. 4 a*isti (g ras.)
xi
M, a***** F, aisti W 5 est enim Q 6 exellentissimo V optimo] add.
S* s. b, atque (adque
deus meus. amore amoris tui facio istuc, recolens uias meas
nequissimas in amaritudine recogitationis meae, ut tu dulcescas
mihi, dulcedo non fallax, dulcedo felix et secura, et colligens
me a dispersione, in qua frustatim discissus sum, dum ab uno
te auersus in multa euanui. exarsi enim aliquando satiari inferis
in adulescentia et siluescere ausus sum uariis et umbrosis
amoribus, et contabuit species mea et conputrui coram oculis
tuis placens mihi et placere cupiens oculis hominum.
sed non tenebatur modus ab animo usque ad animum,
W 3 disti W 4 et ut] ut et 0, ut GMV1 tu om. Q
mihi] m. amen CF EXPLICIT LIBER PRIMVS CONFESSIONIS
(VM OW) INCIPIT LIBER SECVNDVS OSW __ Explicit liber primus
Incipit confessionum liber secundus G, Explic conf lib I, Incipit item II
V, Explicit liber primus. Incipit liber secundus BCH, Confessionu explicit
liber primus. Incipit secundus PQ, Aurelii Augustini confessionum
liber primus explicit. Incipit secundus F, Explicit liber I. Incipit liber
confessionum aurelii aug. epi secundus M 6 feditates HS, fe***ditates
(cun ras.) W, uoluptates V 7 ea B a**mem 0, *amem (f ras.) B
8 istuc S, istud cett. et edd. meas] ex tuas corr. F 9 recogitationis]
gi in ras. V, cogitationis W 10 ***felix (non ras.) W 11 in qua om.
Q1, in *qua (i rtw.) M fru*statim (s ras.) 0, frustratim FMl Vl discessns
V1 12 inferis] in inferis PQb, inferius C 13 in] om. V
adolescentia BOIFGOtPQ, aduliscentia W, adulcentiae (e alt. add. m. 2) V
*wnbrosis (h ras.) 0 14 umoribus W computrui* 0 16 eram F
- amari et amare B 17 non tenebatur] contenebatur B quatinus
FMQ
de limosa concupiscentia carnis et scatebra pubertatis et obnubilabant
atque obfuscabant cor meum, ut non discerneretur
serenitas dilectionis a caligine libidinis. utrumque in confuso
aestuabat et rapiebat inbeccillam aetatem per abrupta cupiditatum
atque mersabat gurgite flagitiorum. inualuerat super
me ira tua et nesciebam. obsurdueram stridore catenae mortalitatis
meae, poena superbiae animae meae, et ibam longius
a te, et sinebas, et iactabar et effundebar et diffluebam et
ebulliebam per fornicationes meas, et tacebus.s o tardum
gaudium meum!
in plura et plura sterilia semina dolorum superba deiectione
et inquieta lassitudine.
Quis mihi modularetur aerumnam meam et nouissimarum
rerum fugaces pulchritudines in usum uerteret earumque suauitatibus
metas praefigeret, ut usque ad coniugale litus exaestuarent
fluctus aetatis meae, si tranquillitas in eis non poterat
esse fine procreandorum liberorum contenta, sicut praescribit
lex tua, domine, qui formas etiam propaginem mortis
nostrae, potens inponere lenem manum ad temperamentum
(om. est) H exalabantur OFGHIMOPQV, exhalantur SW
nebulae] tenebrae Q 2 scatebras V pubertatis] p ex s corr. F obof
nu*bilabant (b ras.) 0, obnubilant F 3 offuscabant H90, **fuscabant M,
offuscant F non] om. V1 4 confusQ (e m. 3) H 5 inbecillam BCF
GHMPQVW, imbecillam 0* arrupta
Sed efferbui miser, sequens impetum fluxus mei relicto te,
et excessi omnia legitima tua nec euasi flagella tua: quis enim
hoc mortalium? nam tu semper aderas misericorditer saeuiens,
et amarissimis aspargens offensionibus omnes illicitas iucunditates
meas, ut ita quaererem sine offensione iucundari, et ubi
hoc possem, non inuenirem quicquam praeter te, domine,
praeter te, qui fingis dolorem in praecepto et percutis,
ut sanes, et occidis nos, ne moriamur abs te. ubi eram et
quam longe exulabam a deliciis domus tuae anno illo sexto
decimo aetatis carnis meae, cum accepit in me sceptrum et
totas manus ei dedi uesania libidinis, licentiosae per dedecus
Ps. 93, 20. 18] of. \'Deut. 32, 39. FGVW, paradysso S 2 aut] *ut P 3 sonitu W
4 autem] Q* 8. I., tamen B abebunt F, habebant M ego-parco
om. Q 7 iunctus] coniunctus F, uictus V 8 mundo W 9 **uxori
(dO ras.) V exaudire F, cum audirem Q abscissus M 10 amplecxus
0, amplexsus F 11 efferbui] ef in ras. Mx, efferui HS, ifferui 01
imp*etum (1 ras.) W 12 omonia F tua] mea V flagella] f m
ras. W 13 ades V, adeas W1 seuiens (ens in ras- m. 2) W 14 aspergens
BGGHMOQW edd., asper F offe*sionibus P iocunditates CXE
FGMOPQW, sic passim 15 offensionem
reducto a Madauris, in qua uicina urbe iam coeperam litteraturae
atque oratoriae percipiendae gratia peregrinari, longinquioris
apud Karthaginem peregrinationis sumptus parabantur
animositate magis quam opibus patris, municipis Thagastensis
admodum tenuis. cui narro haec? neque enim tibi, deus
meus, sed apud te narro haec generi meo, generi humano,
quantulacumque ex particula incidere potest in istas meas
litteras. et ut quid hoc? ut uidelicet ego et quisquis haec
legit cogitemus, de quam profundo clamandum sit ad te. et
quid propius auribus tuis, si cor confitens et uita ex fide est?
quis enim non extollebat laudibus tunc hominem patrem meum,
quod ultra uires rei familiaris suae impenderet filio, quidquid
etiam longe peregrinanti studiorum causa opus esset? multorum
enim ciuium longe opulentiorum nullum tale negotium
pro liberis erat, cum interea non satageret idem pater, qualis
1 cura meorom] ad curam eorum M, ad curam meorum C, cura eorum
(III m. 2) 0, cura eorum V 2 accipere M cure (c ex s corr.) F
fuit cura V 4 dictiouem VW 5 quidem] quid est W1 intermissa
erant] iiitermisera M 6 seducto F a Madauris] a madaueris Q, a
matauris E, iam ad aures (es ex is cwr. Ms) FM litteratorię ex litterataro
corr. V1 7 percipiendi F, percipienda W gratiae DlplV
longiquioris V, longinquiores HI W 8 aput S sic semper W1 carthaginem
CDEFMOQ W, cartaginem HM1 praeparabantur BCDEFG
HMOPQV edd. 9 muiiicipii
Sed ubi sexto illo et decimo anno interposito otio ex necessitate
domestica feriatas ab omni schola cum parentibus
esse coepi, excesserant caput meum uepres libidinum, et nulla
erat eradicans manus. quin inmo abi me ille pater in balneis
uidit pubescentem et inquieta indutum adolescentia, quasi iam
ex hoc in nepotes gestiret, gaudens matri indicauit, gaudens
et creaturam tuam pro te amauit, de uino inuisibili peruersae
atque inclinatae in ima uoluntatis suae. sed matris in pectore
iam inchoaueras templum tuum et exordium sanctae habitationis
tuae: nam ille adhuc catechumenus et hoc recens erat.
itaque illa exsiluit pia trepidatione ac tremore et quamuis mihi
nondum fideli, timuit tamen uias distortas, in quibus ambulant
qui ponunt ad te tergum et non faciem.
Ei mihi! et audeo dicere tacuisse te, deus meus, cum
irem abs te longius?, itane tu
erant nisi tua uerba illa per matrem meam, fidelem tuam,
quae cantasti in aures meas? nec inde quicquam descendit
F quam] om. M1 dissertus BHIPIVl, desertus D1
b; is
2 uerus] om. V, fet uerus (s ex m corr.) F 5 omni scola (b; et a m. 2)
V, o. scola
Ecce cum quibus comitibus iter agebam platearum Babyloniae
et uolutabar in caeno eius tamquam in cinnamis et unguentis
pretiosis. et in umbilico eius quo tenacius haererem,
calcabat me inimicus inuisibilis et seducebat me, quia ego
Q illa enim H secretum BPQ ut memini GM
2 munuerit W, monuerat M ne] ut Ml 3 adulterem HIM, adulterarer
(r ult. in ras.) P cuiusque CD munitus W1 muliebris F
4 obtemperare* 0 5 erunt FMl 6 qua W1 in om. HWl contempnebaris
GHIQ, contemnebatur H* 7 a me om. BCDFGHMPQ
in
VW edd. sed] et CDF 8 et] om. F praeceps (in add. m. 2) 0
O
coet*aneos (h ras.) H, cetaneos V 9 qnlSi* aud. eos qnM audiebam P
it
10 iactantes (It m. 2) M quanto (om. magis) CD 11 turpis JfW
v
libebant W libidinem W 12 initium (T a m. 2) M 13 ego ne]
ergo ne M, et ego ne W, egone tu V uitiosius W 14 ammisso 01
perdidis W1 quod non] om. F faeceram F, fecerem D1 15 quo]
qui V 17 aiebam F babilonie HV, babilone W1 18 pr. *in (&
ras.) F ei F tamquam-umbilico eius] om. F cynnamis SW,
cinnamomis BMPQb ungentis DxOQ 19 in] om. W 20 calcabat
(t in ras.) V aeducebant F
fugerat, sed ibat in ceteris eius tardior, mater carnis
meae, sicut monuit me pudicitiam, ita curauit quod de me a
uiro suo audierat, iamque pestilentiosum et in posterum periculosum
sentiebat cohercere termino coniugalis affectus, si resecari
ad uiuum non poterat. non curauit hoc, quia metus
erat, ne inpediretur spes mea conpede uxoria, non spes illa,
quam in te futuri saeculi habebat mater, sed spes litterarum,
quas ut nossem nimis uolebat parens uterque, ille, quia de te
prope nihil cogitabat, de me autem inania, illa autem, quia
non solum nullo detrimento, sed etiam nonnullo adiumento
ad te adipiscendum futura existimabat usitata illa studia doctrinae.
ita enim conicio recolens, ut possum, mores parentum
meorum. relaxabantur etiam mihi ad ludendum habenae ultra
temperamentum seueritatis in dissolutionem afflictionum uariarum,
et in omnibus erat caligo intercludens mihi, deus
meus, serenitatem ueritatis tuae, et prodiebat tamquam ex
adipe iniquitas mea.
hominum, quam ne ipsa quidem delet iniquitas: quis enim
fur aequo animo furem patitur? nec copiosus adactum inopia.
et ego furtum facere uolui et feci nulla conpulsus egestate
(corr. m. 2) 0 quae* P de] e add. H\'ił s. I. babilonis
FHQW 2 ibam W 3 pudititiam GW, pudicitia F, pudiciam Ml
4 iamque] itaque (~ a m. 3) W 5 coercere FHqM, coherere V 7 ne]
nec V spes] species V uxoria] uxoris G, luxuria W non] at non G
8 qua V in te] int W habebam D1 mater mea Q 9 **ut (ut
ras.) C uolebam W uterque parens Q cog. de te prope nihil Q
10 co*gitabat (n ras.) V ille F 11 sollum V nulla detrimentum W
12 ad] a M futura] profutura O\'PQVb extimabat OIY, ęstimabat H
i ti
studio M 13 concio M, conio (ti add. m. 2) V 14 etiam] enim V1
habenae ad ludendum B abene V 15 *temperamentum V, temporamentum
Ml dissolutione GV affectionum BGDGHMOPQV edd.,
affectione F uariarum] uiarum O1 17 prodigbat CW, prodi**bat M,
prodibat mo tamquam] quasi V 19 et] ut CM inscripta FGH
MO1 20 ne] nec
et omnibus, et in contactu carnis congruentia ualet plurimum
ceterisque sensibus est sua cuique adconmodata modificatio
corporum; habet etiam honor temporalis et imperitandi atque
HM\' edd., ne Ml penuriae V pr. et] sed M edd. sageb.
no. M1 2 fumtus furatus M habundabat GMQV, habundat (ba m.2) D
3 rem W uoUebaxu (u ras.) H 4 pyrus FGHMPQ uicina BFQ1,
111
uitia W uineae nostrae C edd. honusta HIQW 5 illecebrosis D*
M*0*, inlecebrosi (*
Cum itaque de facinore quaeritur, qua causa factum sit,
credi non solet, nisi cum appetitus adipiscendi alicuius illorum
bonorum, quae infima diximus, esse potuisse adparuerit aut
metus amittendi. pulchra sunt enim et decora, quamquam
prae bonis superioribus et beatificis abiecta et iacentia. homicidium
fecit. cur fecit? adamauit eius coniugem aut praedium
aut uoluit depraedari, unde uiueret, aut timuit ab illo tale aliquid
amittere aut laesus ulcisci se exarsit. num homicidium sine
causa faceret ipso homicidio delectatus? quis crediderit? nam
et de quodam dictum est uaecordi et nimis crudeli homine,
F 2 in] om. V1 est] om. W egrediendum]
e tert. a m. 2 0, egredientium M 3 deuiendum FW1 4 qua BFGM
PQb hic]
illud meum nocturnum sexti decimi anni aetatis meae? non
enim pulchrum eras, cum furtum esses. aut uero aliquid es, ut
loquar ad te? pulchra erant poma illa, quae furati sumus,
quoniam creatura tua erat, pulcherrime omnium, creator omnium,
deus bone, deus summum bonum et bonum uerum meum;
pulchra erant illa poma, sed non ipsa concupiuit anima mea
miserabilis. erat mihi enim meliorum copia, illa autem decerpsi,
tantum ut furarer. nam decerpta proieci epulatus inde
solam iniquitatem, qua laetabar fruens. nam et si quid
illorum pomorum intrauit in os meum, condimentum ibi facinus
erat. et nunc, domine deus meus, quaero, quid me in furto
delectauerit, et ecce species nulla est: non dico sicut in aequitate
atque prudentia, sed neque sicut in mente hominis atque
memoria et sensibus et uegetante uita, neque sicut speciosa
W malis 01 crudelis] add. P* vn spatio uacuo 2 torpescet
Q 3 quare] quaere CGHMO, queret V, querere F quur GOxP
V
illa] ut illa F 4 exertitatione sceleri F orbe W imperii B, imperitia
W 5 caret C1, carere V difficultates V 6 conscientia M1W
nec] nam M 7 catillina V, catilena FMl utique] aut V 9 qd M
11 pulcrum Q es om. Q1 12 ad] a F fu*rati (r ras.) 0 13 creatua
turaerat F erant W creator] c. cretor F 14 uerum bonum GM,
b. ueri F 15 poma illa Q sed] om. V1 16 eram V enim mihi
BFOxQ edd. discerpsi PQ1, descerpsi Q\' 18 sola iniquitate CM,
sola iniquitate Q, sola iniquitatem F qua 0, q; F quod (o ex i
corr.) M 19 pomorum] om. W, promorum P ibi] mihi GM 21 sicut]i
si quid M 22 homines F 23 et uegetante] ac u. V, et uegetate W
*neque (q ras.) F
qui succedunt nascendo decedentibus; non saltem ut est quaedam
defectiua species et umbratica uitiis fallentibus.
Nam et superbia celsitudinem imitatur, cum tu sis unus
super omnia deus excelsus. et ambitio quid nisi honores
quaerit et gloriam, cum tu sis prae cunctis honorandus unus
et gloriosus in aeternum? et saeuitia potestatum timeri uult:
quis autem timendus nisi unus deus, cuius potestati eripi ant
subtrahi quid, quando aut ubi aut quo uel a quo potest? et
blanditiae lasciuientium amari nolunt: sed neque blandius est
aliquid tua caritate nec amatur quicquam salubrius quam illa
prae cunctis formosa et luminosa ueritas tua. et curiositas
affectare uidetur studium scientiae, cum tu omnia summe noueris.
ignorantia quoque ipsa atque stultitia simplicitatis et
innocentiae nomine tegitur, quia te simplicius quicquam non
reperitur. quid te autem innocentius, quandoquidem opera sua
malis inimica sunt? et ignauia quasi quietem appetit: quae
uero quies certa praeter dominum? luxuria satietatem atque
abundantiam se cupit uocari: tu es autem plenitudo et indeficiens
copia incorruptibilis suauitatis. effusio liberalitatis obtendit
umbram: sed bonorum omnium largitor affluentissimus
tu es. auaritia multa possidere uult: et tu possides omnia.
inuidentia de excellentia litigat: quid te excellentius? ira
BV, sidecora F faetibus GV, foetibus MPW, f*etibus H,
i
fecibus F 2 decidentibus F non] na M saltim BFPXQ 4 ses V
5 et ambitio] et tam uitio V 7 potestum F 8 timendus] timidus
M1; corr. m. 2 9 subtrai QV, suptrai F quid] quid potest BGHM
OPQV edd., quis potest
Ita fornicatur anima, cum auertitur abs te et quaerit extra
te ea quae pura et liquida non inuenit, nisi cum redit ad te.
peruerse te imitantur omnes, qui longe se a te faciunt et extollunt
se aduersum te. sed etiam sic te imitando indicant
creatorem te esse omnis naturae et ideo non esse, quo a te
omni modo recedatur. quid ergo in illo furto ego dilexi et in
quo dominum meum uel uitiose atque peruerse imitatus sum?
an libuit facere contra legem saltem fallacia, quia potentatu
non poteram, ut mancam libertatem captiuus imitarer faciendo
inpune, quod non liceret, tenebrosa omnipotentiae similitudine?
ecce est ille seruus fugiens dominum suum et consecutus umbram.
s o
potuitne libere quod non licebat, non ob aliud, nisi quia non
licebat?
mea et anima mea non metuit inde? diligam te, domine, et
gratias agam et confitear nomini tuo, quoniam tanta dimisisti
HlW 2 exorrescit BHIPl, exorrexit (x ex sc corr.) V, exhorrescat
F1 rebusq. P1 4 a] om. Ml 5 contabescit amissis M 6 se]
di
om. V1 cupitas (di add. m. 2) V offerri V 9 pura] p. sunt M, supra H
10 peruersae PSVW se a] add. P* in ras. 11 aduersum] m ex s
d
corr. W* alt. te om. HM 12 0. creaturae M quo (d add. m. 2) M
13 furtu F 14 uitiosae a. peruersae 8 15 libuit] t m ras. 0* saltim
BFM\'iłPIQl potentatu FOx, potentu V1 16 libertatem] potentatO V
captibus V 17 similitudinem V 18 ab ecce incipit cap. VII in GHb
consecutus V, consequutus 01 20 potuine F licebat (om. non) FM
non ob—licebat] add. S* supr. lin. quia] qd: W 24 confiteor H
tuae, quod peccata mea tamquam glaciem soluisti.
gratiae tuae deputo et quaecumque non feci mala: quid enim
non facere potui, qui etiam gratuitum facinus amaui? et omnia
mihi dimissa esse fateor, et quae mea sponte feci mala et quae
te duce non feci. quis est hominum, qui suam cogitans infirmitatem
audet uiribus suis tribuere castitatem atque innocentiam
suam, ut minus amet te, quasi minus ei necessaria fuerit misericordia
tua, qua donas peccata conuersis ad te? qui enim uocatus
a te secutus est uocem tuam et uitauit ea, quae me de me ipso
recordantem et fatentem legit, non me derideat ab eo medico
aegrum sanari, a quo sibi praestitum est, ut non aegrotaret,
uel potius ut minus aegrotaret, et ideo te tantundem, inmo
uero amplius diligat, quia per quem me uidet tantis peccatorum
meorum languoribus exui, per eum se uidet tantis
peccatorum languoribus non inplicari.
nunc recolens erubesco, maxime in illo furto, in quo ipsum
furtum amaui, nihil aliud, cum et ipsum esset nihil et eo ipso
ego miserior? et tamen solus id non fecissem — sic recordor
animum tunc meum — solus omnino id non fecissem. ergo
amaui ibi etiam consortium eorum, cum quibus id feci. non
1 mihi om. Q gratiae-mea] add. V in mg. (et 3) gratiae+uae (e t a
t
m. 2; & ras.) P et misericordiae-deputo] om. F misericordise+uae P
3 non] om. W 4 gratuitam H1, gratuitu W 5 confiteor M 6 quis]
qui* (d ras.) V cogitans (ans in ras.) P\' 7 audeat FO\' 8 eia
donas] add. V in mg. 9 quo (R m. 2) M donans F ad] a PW
uocat\'a (\'a a m. 2) P 10 uitauit ea] uitabit ea Pl, uita uite M pr. me]
om. BHMPQ de me ipso] in ras. pi 11 recordante F, recordante
at
me G rideat V, ride de (de a m. 2 in ras.) W medico] modo co W1
12 praestitum] praetium HI, pstittiu V 13 te] om. VW tantumdem
GOP, tantum de W 14 me] om. F 15 meorum] om. M languoribus
F, langoribus VW exui-languoribus] om. FHV1 16 peccatorum
om. Q1 17 ***aliquando (ali m. 2 in ras.) 0 18 illo (om.
in) 01 20 id solus F sic] si* P, si M 21 id] om. P 22 ibi]
om. V eorum] reorum Hm
quia et illud nihil est. quid est re uera? quis est, qui
doceat me, nisi qui inluminat cor meum et discernit umbras
eius? quid est, quod mihi uenit in mentem quaerere
et discutere et considerare, quia si tunc amarem poma
illa, quae furatus sum, et eis frui cuperem, possem etiam
solus, si satis esset, conmittere illam iniquitatem, qua peruenirem
ad uoluptatem meam, nec confricatione consciorum
animorum accenderem pruritum cupiditatis meae? sed quoniam
in illis pomis uoluptas mihi non erat, ea erat in ipso facinore,
quam faciebat consortium simul peccantium.
erat nimis, et uae mihi erat, qui habebam illum. sed tamen
quid erat? delicta quis intellegit? risus erat quasi titillato
corde, quod fallebamus eos, qui haec a nobis fieri non
putabant et uehementer nolebant. cur ergo eo me delectabat,
quo id non faciebam solus? an quia etiam nemo facile solus
ridet? nemo quidem facile, sed tamen etiam solos et singulos
homines, cum alius nemo praesens est, uincit risus aliquando,
si aliquid nimie ridiculum uel sensibus occurrit uel animo.
at ego illud solus non facerem, non facerem omnino solus.
ecce est coram te, deus meus, uiua recordatio animae meae.
solus non facerem furtum illud, in quo me non libebat id quod
furabar, sed quia furabar: quod me solum facere prorsus non
F quis] quid W 4 mente F quaerere (om. et) Q
5 si] om. MXW 6 possim PlQlW 7 committeret W 8 uoIu*lptatem
(p ras.) O, uolumtatem V, uoluntatem Q confricationem MV
consociorum FGM1 9 accederem FP1, accendere W jpritu V 10 erat
alt. om. 01 11 consortium faciebat V 12 affectus ille V 18 qui]
b.
quia M habeam B illam H 14 qct ante quasi add. M* titillato]
tit in ras. V, tantillo M; corr., sed rtvrsus eras. in mg. 15 corde***** 0
quod] del. Ml fieri om. Ql 16 me delectabat eo F eo om. Q1
17 quo] quod CGPQm quia] qui F facile] facere F solus FMXQXV
19 aliis (corr. m. 2) M 20 occurrerit BPQVb 21 e*go (r ras.) W,
ergo Q alt. non facerem om. M 22 deus] dñê deus 0 23 illum F
24 sed-furabar] om. F me] om. P solum] om. O1, solum soltt F
inuestigabilis, ex ludo et ioco nocendi auiditas et alieni damni
appetitus nulla lucri mei, nulla ulciscendi libidine, sed cum
dicitur: "eamus, faciamus" et pudet non esse impudentem.
nodositatem? foeda est; nolo in eam intendere, nolo eam
uidere. te uolo, iustitia et innocentia, pulchra et decora honestis
luminibus et insatiabili satietate. quies est apud te
ualde et uita inperturbabilis. qui intrat in te, intrat in gaudium
domini sui et non timebit et habebit se optime in
optimo. defluxi abs te ego et erraui, deus meus, nimis deuius
ab stabilitate tua in adulescentia et factus sum mihi regio
egestatis.
et secretiore indigentia oderam me minus indigentem. quaerebam
quid amarem, amans amare, et oderam securitatem et
G1 ex] & W iogo W dampni GO\'QV 3 lucui
(h ras.) H, lucra V nulla] om. F 5 exaperet G, exaperit Q et
implicatissimam add. 0\' nodositatem et inplic. F 6 feda HS in]
om. FV 7 iustitia W 8 saciabili F quies] qui MXW 9 alde F
10 domini] om. C1 obtimo F 11 de*ui*us H 12 ab] a HQ edd.
adolescentia C\'iłpV, aduliscentia PW, adolescentia mea G
EXPLIC LIB II CONFESSIONY. INCIPIT LIBER TERTIVS
EIVSDEM 8, Explicit confessionfl liber II. Incipit confessiontl liber III
G, Explicit liber secundus. Incipit liber III CHV, Explicit liber secundus
confessionū. Incipit liber III. OW, Confessionum liber explicit secundus.
Incipit liber III P, Explicit liber secundus. Incipit liber III
confessipnum scl aug. M, explicit secundus. incipit tertius Q, om. F
15 *eni F carthaginem CFHO, cartaginem QV, kartaginem B, charthaginem
W, kartagine M circumstrepebant V undique] om. B
sarthago FH1 16 flagitiorum VW, flagiosorum 01 amari CFMOgl
18 quid] quod mo amae F amare] amarem W
cibo, te ipso, deus meus, et ea fame non esuriebam,
sed eram sine desiderio alimentorum incorruptibilium, non
quia plenus eis eram, sed quo inanior, fastidiosior. et ideo
non bene ualebat anima mea et ulcerosa proiciebat se foras,
miserabiliter scalpi auida contactu sensibilium. sed si non,
haberent animam, non utique amarentur. amare et amari
dulce mihi erat magis, si et amantis corpore fruerer. uenam
igitur amicitiae coinquinabam sordibus concupiscentiae candoremque
eius obnubilabam de tartaro libidinis, et tamen foedus
atque inhonestus, elegans et urbanus esse gestiebam abundanti
uanitate. rui etiam in amorem, quo cupiebam capi. deus
meus, misericordia mea, quanto felle mihi suauitatem illam et
quam bonus aspersisti, quia et amatus sum et perueni ad
uinculum fruendi et conligabar laetus aerumnosis nexibus, ut
caederer uirgis ferreis ardentibus zeli et suspicionum et timorum
et irarum atque rixarum.
miseriarum mearum et fomitibus ignis mei. quid est, quod
ibi homo uult dolere luctuosa et tragica, quae tamen pati ipse
nollet? et tamen pati uult ex eis dolorem spectator et dolor
BCGHMOPQV edd. 2 ipsfl W esuritebam (g ras.) M
3 sed-eis eram] om. F erat W incorruptibilium] add. G* in mg.
4 fastidiosior] fastidior V, eo fastidiosior C%M*0%Q edd. 5 ualeba W1,
uolebat F proiecebat M 6 auida] a alt. in ras. P*, auido BQ 7 habeetiam
ret W1 8 erat mihi F si et] si etiam BFPQ b, si. et (enam m. 2) 0
fruerer (r pro et er in ras.) Oa 9 quoinquinabam FHOW 10 thartaro
libidinis H, tarta 1. F, tartarea libidine b fedus HIS 11 eligans
o IFMO 1 et] om. V habundanti O\'iłQV, abundante M 12 uanitati
a a
Ol, unitate (a m. 2) M amore GW quo V 13 meus eras. G
14 aspersisti* (s ras.) F quia] om. W sum] om. H perueni ad] p.
occulte ad BCFGHMOPQ edd., p. occulte usque ad V 15 conlibebar M1
**erumnosis 0 ut] om. F; add. 0* in ras. 16 cederet V ardentis
(s ex b; corr.) M 18 rapiabant M teatrica HV 19 ab quid incipit
cap. II in GHb quid] qui
Lacrimae ergo amantur et dolores. certe omnis homo
gaudere uult. an cum miserum esse neminem libeat, libet
tamen esse misericordem, quod quia non sine dolore est, hac
una causa. amantur dolores? et hoc de illa uena amicitiae est.
sed quo uadit? quo fluit? ut quid decurrit in torrentem picis
bullientis, aestus inmanes taetrarum libidinum, in quos ipsa
mutatur et uertitur per nutum proprium de caelesti serenitate
detorta atque deiecta? repudietur ergo misericordia? nequaquam.
ergo amentur dolores aliquando. sed caue inmunditiam,
anima mea, sub tutore, deo meo, deo patrum nostrorum et
laudabili et superelato in omnia saecula, caue inmunditiam.
CFHOPQVW 2 eis] eius C, eo V quo] co W a
s
talibus] om. F 3 cum] cum (corr. m. 1) M miseria MV miseriacompatitur]
om. W 4 tandem] d ex t corr. M\' 5 schenicis SW,
senicis F subueniendo F1 6 actori BOHOPQlmo 7 eorum F
fabet W 8 calamitatis F1 9 abscedit-doleat] om. F abscedat M
10 maneat H 11 Lacrimae ergo B09PQSW: lacrimat. Ergo CDFGH,
lacrimat*. Ergo O1, lacrimatur. ergo Vedd., lacrimator. ergo M 12 gaudere]
g. et amare G miseri F esse nemine* W, neminem esse edd.
13 hac] hec M1 14 hoc] hec F, hac V amicitiae uena V, uana
amititia F 15 quo* uadit (d ras.) 0 in torrentem om. Q1 piIj.lcis C
16 **estus (es ras.) F, exttus V inmanis (is ex es corr.) 0, inmaneils
a
F, in manus P\' ipse (g a m. 2) C, ipse F 17 emutatur F reuertitur
V nudum W 18 deiecta] d ex r corr. S misericordia. (m
i
ras.) F 19 ergo] om. F 20 alt. deo] om. V; deu W1 21 laudabile Q
superelato S: superexaltato BCDFGHMOPQVWedd.
amantibus, cum sese fruebantur per flagitia, quamuis
haec imaginarie gererent in ludo spectaculi, cum autem sese
amittebant, quasi misericors contristabar; et utrumque delectabat
tamen. nunc uero magis miseror gaudentem in flagitio
quam uelut dura perpessum detrimento perniciosae uoluptatis
et amissione miserae felicitatis. haec certe uerior misericordia,
sed non in ea delectat dolor. nam etsi adprobatur officio caritatis
qui dolet miserum, mallet tamen utique non esse quod
doleret, qui
beniuolentia, quod fieri non potest, potest et ille, qui ueraciter
nounullus itaque dolor adprobandus, nullus amandus est. hoc
enim tu, domine deus, qui animas amas, longe alteque purius
quam nos et incorruptibilius misereris, quod nullo dolore
et ad haec quis idoneus?
At ego tunc miser dolere amabam et quaerebam, ut esset
quod dolerem, quando mihi in aerumna aliena et falsa et
saltatoria ea magis placebat actio histrionis meque alliciebat
uehementius, qua mihi lacrimae excutiebantur. quid autem
mirum, cum infelix pecus aberrans a grege tuo et inpatiens
custodiae tuae turpi scabie foedarer? et inde erant dolorum
amores, non quibus altius penetrarer — non enim amabam talia
om. M1 congaudebat CF, gaudebam V 3 imaginaria V
gerout MIS, gererentur CGb, generent Y, generentur F, geunt W expectaculi
M so Ml 4 coutristabatur C 5 miseror SW: misereor
BCFGHMOPQV edd. 6 uelut] uult Ml detrimentum W pernetiosae
B uoluptas F, uoluntas V 7 amissionem W uereor FO1
8 delectat dolorj delectatur cor BPQb probatur F 9 esse* (t ras.)
HO 10 germaititas
tua. in quantas iniquitates distabui et sacrilega curiositate
secutus sum, ut deserentem te deduceret me ad ima infida
et circumuentoria obsequia daemoniorum, quibus immolabam
facta mea mala, et in omnibus
etiam in celebritate sollemnitatum tuarum intra parietes ecclesiae
tuae concupiscere et agere negotium procurandi fructus
mortis: unde me uerberasti grauibus poenis, sed nil ad culpam
meam, o tu praegrandis misericordia mea, deus meus,
refugium meum a terribilibus nocentibus, in quibus uagatus
sum praefidenti collo ad longe recedendum a te, amans uias
meas et non tuas, amans fugitiuam libertatem.
Habebant et illa studia, quae honesta uocabantur, ductum
suum intuentem fora litigiosa, ut excellerem in eis, hoc laudabilior,
quo fraudulentior. tanta est caecitas hominum de caecitate
etiam
et gaudebam superbe et tumebam tyfo, quamquam longe
1 spectarem BPQVb 2 scalpentium (вela m. 2) M 3 timor F
sames B orrido V 4 erat] mea erat M, eras Fl 5 circumuolaba*t
(n ras.) H super] sp F 6 contabui V sacrilega curiositatem H,
sacrilegam curiositatem O1 edd. 7 deserente W deducerent C*08
infida] d in ras. 0%, infima V 9 sum] om. W 10 celebritate] om. W,
cev
lecebritate (c6 add. m. 2) M solemnitatem H intra] intrare V
11 agere BCFGHMOPQV, augere SW 12 nihil BCFGHMOPQV
edd. ad]
in qua eminere cupiebam fine damnabili et uentoso
per gaudia uanitatis humanae, et usitato iam discendi ordine
perueneram in librum cuiusdam Ciceronis, cuius linguam fere
omnes mirantur, pectus non ita. sed liber ille ipsius exhortationem
continet ad philosophiam et uocatur Hortensius. ille
uero liber mutauit affectum meum et ad te ipsum, domine,
mutauit preces meas et uota ac desideria mea fecit alia. uiluit
mihi repente omnis uana spes et inmortalitatem sapientiae
concupiscebam aestu cordis incredibili et surgere coeperam, ut
ad te redirem. non enim ad acuendam linguam, quod uidebar
emere maternis mercedibus, cum agerem annum aetatis
1 sis W remetus (° a m. 2) M 2 scaeuura (c del. m. 2) P, sguum
Vll, sceuium M, om. Q1 3 inter] et inter SW 4 pudorS F 6 aborue
rebam M1 ab] om. F insectabantur] om. W 7 uerecundia W, re-
cundiam (ue m. 3) H qua F perturbarent MW edd. indudendo P,
includendo Q 9 illo] om. W 10 uocantur BPV1 11 falljcibus P
12 quod FHMOIW 13 ego] enim M1 inbecella (a in i corr. m. 2) 0
aetate tunc M, aetate* t. (m ras.) W ******* discebam (discebam in
ras.) V 14 sine
Quomodo ardebam, deus meus, quomodo ardebam reuolare
a terrenis ad te, et nesciebam quid ageres mecum! apud te
est enim sapientia. amor autem sapientiae nomen graecum
habet philosophiam, quo me accendebant illae litterae. sunt
qui seducant per philosophiam magno et blando et honesto
nomine colorantes et fucantes errores suos, et prope omnes,
qui ex illis et supra temporibus tales erant, notantur in eo
libro et demonstrantur, et manifestatur ibi salutifera illa admonitio
spiritus tui per seruum tuum bonum et pium: uidete,
ne quis uos decipiat per philosophiam et inanem seductionem
secundum traditionem hominum, secundum
elementa huius mundi et non secundum Christum,\'
quia in ipso inhabitat omnis plenitudo diuinitatis
corporaliter. et ego illo tempore, scis tu, lumen cordis mei,
quoniam necdum mihi haec apostolica nota erant, hoc tamen
solo delectabar in illa exhortatione, quod non illam aut illam
sectam, sed ipsam quaecumque esset sapientiam ut diligerem
et quaererem et adsequerer et tenerem atque amplexarer fortiter,
excitabar sermone illo et accendebar et ardebam, et hoc
solum me in tanta flagrantia refrangebat, quod nomen Christi
non erat ibi, quoniam hoc nomen secundum misericordiam
tuam, domine, hoc nomen saluatoris mei, fili tui, in ipso
BCHMO*PVW, indeuicesimum Q, unumdeuiceusi-
O
mum F, unumdeuicesimum G 2 librum illum Q 3 quid (corr. ns. 2) M
loquebar (r in ras.) Q 7 phylosophyam G, philosophia F me] nomine
V 8 quae V 9 fugantes OlW, fuscantes Ml, suffocantes MI
11 manifestantur FHSW solutifera F1 ammonitio BCHMOP, admotio
S 12 tio sps tui per ser] S in ras. 13 decipiat] seducat Q
in
sedutionem F, fallaciS V 14 traditiunem M1 16 habitat S, habitat Q1
diuinitatis] om. W 18 nondum BCFGHMOPQV edd. apostolica
haec Q 19 eiortatione CFH 20 ipsa W sapientia W 21 tenerem
(m in ras.) 01 amplexarem CMOxV 23 solum hoc M refringebat
BO1 24 secundum] se*<t (n ras.) F 25 filii BCFGHMOPQVWedd.
ipso] o ex e corr. Mi
et quidquid sine hoc nomine fuisset quamuis litteratum
et expolitum et ueridicum, non me totum rapiebat.
et uidere, quales essent. et ecce uideo rem non conpertam superbis
neque nudatam pueris, sed incessu humilem, successa
excelsam et uelatam mysteriis, et non eram ego talis, ut intrare
in eam possem aut inclinare ceruicem ad eius gressus.
non enim sicut modo loquor, ita sensi, cum adtendi ad illam
scripturam, sed uisa est mihi indigna, quam Tullianae dignitati
acies mea non penetrabat interiora eius. uerum tamen illa erat,
quae cresceret cum paruulis, sed ego dedignabar esse paruulus
et turgidus fastu mihi grandis uidebar.
nimis et loquaces, in quorum ore laquei diaboli et uiscum
confectum conmixtione syllabarum nominis tui et domini Iesu
Christi et paracleti consolatoris nostri spiritus sancti. haec
nomina non recedebant de ore eorum, sed tenus sono et strepitu
linguae; ceterum cor inane ueri. et dicebant: "ueritas et
ueritas" et multum eam dicebant mihi et nusquam erat in eis,
sed falsa loquebantur non de te tantum, qui uere ueritas es,
mo 3 ueredicum W non me] nomine Y
5 et uidere] ut uiderem BPQ edd., ut uidere F comptam (mp in ras.
m. 2) 0, confertam S, confectam
Vbi ergo mihi tunc eras et quam longe? et longe peregrinabar
abs te exclusus et a siliquis porcorum, quos de siliquis
pascebam. quanto enim meliores grammaticorum et
poetarum fabellae quam illa decipula! nam uersus et carmen
et Medea uolans utiliores certe quam quinque elementa uarie
F 2 uiso 01 3 uidemus SW: u. haec BCFGHMOPQVedd.
4 et—ea om. Q1 certior W quam] q. cum F 5 et infinita] et
O
infima V, confinita C qui F nulla] nihil F 6 tunc] om. V
8 corpora es] a e in ras. pi, corporea es H, c. 5 V ea] ea es BCM
PQmo, illa es
mouebar, ut suffragarer stultis deceptoribus, cum a me quaereretur,
unde malum est et utrum forma corporea deus finiretur
et haberet capillos et ungues et utrum iusti existimandi
essent qui haberent uxores multas simul et occiderent homines
et sacrificarent de animalibus. quibus rerum ignarus perturbabar
et recedens a ueritate ire in eam mihi uidebar, quia non
OlYIW quae] quia 01 omnino] omnia MOVW; t qug
omnino 0\' in mg. 3 aduera V 4 audebam B 5 credidi] credeba G
deductus] d. sum BCFMPQ edd. 6 inferni H et] om. F oummeus]
eras. M 7 tibi] t. enim BCFGHMOPQV edd. mei W
8 quo modo SW: quo me BCFGHMO*PQV edd., quo 01 9 prestare
FS, praestantiorem esse V ueluis GV 10 querem F, quererer V
eras] om. V 11 illam] illa F, in illam BHPQb prudentia CFHM
12 enigma BCFHPS, sic semper solomonis M1 13 occultos] om. V1
15 foras GMV habentg Ml oculo* (s ras.) V talia] alia W ruminatem
H1 16 illam Fb 17 acutulo 0 18 quaererent BCFGH
MOPQV edd. 19 est
Et non noueram iustitiam ueram interiorem non ex consuetudine
indicantem, sed ex lege lectissima dei omnipotentis,
qua formarentur mores regionum et dierum pro regionibus et
diebus, cum ipsa ubique ac semper esset, non alibi alia nec
alias aliter, secundum quam iusti essent Abraham et Isaac et
Iacob et Moyses et Dauid et illi omnes laudati ore dei; sed
eos ab imperitis iudicari iniquos, indicantibus ex humano die
et uniuersos mores humani generis ex parte moris sui metientibus,
tamquam si quis nescius in armamentis, quid cui membro
adcommodatum sit, ocrea uelit caput contegi et galea
calciari et murmuret, quod non apte conueniat, aut in uno die
V 2 cuius uidere] om. V 3 phantasmata F non]
et non BCFGMOPQV edd. 4 spiritum] xPffi V esset M 5 esse]
y y ene
om. V moles esse F, moles ** (ee ras.) Q esset] essent W, possit G
6 suo] est Ml sint 0XV 8 ubique] om. W 9 quod] quod n M1,
quid add. Q* 8. l. essemus] e. similes deo BCFGHMPQ edd. et
quid SW: et recte BCFGHMOPQV edd. scripturis BFPQb diceremus
W, dicemur B 11 ueram iustitiam M 12 lectissima] letissima
W, rectissima BFHOPQVmo, iustissima GMb 15 abruam M, abraam W
isaac (om. et) QVW 16 iacob (om. et) V moyses (om. et) Q laudati
ore] laudatores M*P*QW*, laudari ore F 17 ab] om. Ml imperitus W1
iniquos] in quos W ex] et W 18 moris] oris 0 mentientibus 01
MXPQ 19 nescius in armamentis (us in a in ras.) 8 cui] cuique
BFPQb membro (em in ras.) B* 20 uelet (et ex it corr.) B
conteget (om. et)
Haec ego tunc nesciebam et non aduertebam, et feriebant
undique ista oculos meos et non uidebam. et cantabam carmina
et non mihi licebat ponere pedem quemlibet et ubilibet,
sed in alio atque alio metro aliter atque aliter et in uno aliquo
uersu non omnibus locis eundem pedem; et ars ipsa, qua canebam,
non habebat aliud alibi, sed omnia simul. et non intuebar
iustitiam, cui seruirent boni et sancti homines, longe excellentius
atque sublimius habere simul omnia quae praecipit et
nulla ex parte uarie, tamen uariis temporibus non omnia simul,
sed propria distribuentem ac praecipientem. et reprehendebam
caecus pios patres non solum, sicut deus iuberet atque inspiraret,
utentes praesentibus uerum quoque, sicut deus reuelaret,
futura praenuntiantes.
deum ex toto corde et ex tota anima et ex tota mente
et diligere proximum tamquam te ipsum? itaque flagitia,
quae sunt contra naturam, ubique ac semper detestanda atque
punienda sunt, qualia Sodomitarum fuerunt. quae si omnes
gentes facerent, eodem criminis diuina lege tenerentur, quae
non sic fecit homines, ut hoc se uterentur modo. uiolatur
quippe ipsa societas, quae cum deo nobis esse debet, cum eadem
natura, cuius ille auctor est, libidinis peruersitate polluitur.
quae autem contra mores hominum sunt flagitia, pro morum
diuersitate uitanda sunt, ut pactum inter se ciuitatis aut gentis
consuetudine uel lege Armatum nulla ciuis aut peregrini libidine
FMIOIQ nescibam Fl auertebam V 2 occulos W
3 mihi non C et SW: om. BCFGHMOPQV edd. 5 eundem] aundem
B qua W, que F 6 habebam W et non] om. W intuebat W
8 sublimis F precipet W, praecepit BCFGHMPQVbmo, praecepit
deus l 9 uarie] uariae S, uarica W, uariari et BCFGHMOPQV edd.
10 ac praecipientem] om. V 11 iuberet] i. et utentes C 14 iustum Ml
15 bis et] om. BFHOPQb bis toto F 16 te] se edd. 17 sunt*** M
detectanda Q1 19 criminis SW: cr. reatu BCGHMOPQV edd., cr.
raeatii F 20 hoc se SW: se illo BCFGHMOPQV edd. uiulatur F1
21 quippe] p pr. ex d corr. F ista M sotietas ipsa F 22 autor F
t
24 inter] in W au (* add. m. 2) 0 25 firma***tum (men ras.) W
aut] atq; V peregrinis W
cum autem deus aliquid contra morem aut pactum quorumlibet
iubet, etsi numquam ibi factum est, faciendum est, et si omissum,
instaurandum, et si institutum non erat, instituendum
est. si enim regi licet in ciuitate, cui regnat, iubere aliquid,
quod neque ante illum quisquam nec ipse umquam iusserat,
et non contra societatem ciuitatis eius obtemperatur, inmo contra
societatem non obtemperatur — generale quippe pactum
est societatis humanae oboedire regibus suis — quanto magis
deus regnator uniuersae creaturae, cui ad ea quae iusserit sine
dubitatione seruiendum est! sicut enim in potestatibus societatis
humanae maior potestas minori ad oboediendum praeponitur,
ita deus omnibus.
Item in facinoribus, ubi libido est nocendi siue per contumeam
siue per iniuriam et utrumque uel ulciscendi causa,
sicut inimico inimicus, uel adipiscendi alicuius extra conmodi,
sicut latro uiatori, uel euitandi mali, sicut ei qui timetur, uel
inuidendo, sicut feliciori miserior aut in aliquo prosperatus ei,
quem sibi aequari timet aut aequalem dolet, uel sola uoluptate
alieni mali, sicut spectatores gladiatorum aut inrisores aut inlusores
quorumlibet. haec sunt capita iniquitatis, quae pullulant
principandi et spectandi et sentiendi libidine aut una aut duabus
earum aut simul omnibus, et uiuitur male aduersum tria et
edd. suo uniuerso edd. congruens] ens in ras. O3,
congruentes W 2 mortem FP1 3 iubet om. SW 5 est] om. W
ciuitatem W iuberet F 6 quod neque-l. 8 quippe B* in ras. 7 non
dr
eras. M ciuitatis eius om. M1 eius] ei mo 8 societatem (d\'i add.
m. 2) M 9 societas
sunt peccato proficientium, quae bene indicantibus et
17] cf. Ps. 77, 38 et 78, 9. cf. Ps. 101, 21. 19] cf. Ps. 74, 5 sq.
1 decim W decem chordarum] decacordum Q cordarum (E a m. 2) 0
2 dulcissime] dulcedine F 4 uindicas] cum dicas P, cum u. Q pertractant
C 5 post. in] cum V 6 ac] *ac (h ras.) H, aut M, uim ac V
8 fraglando V 9 uerbis] b ex s corr. W\' 10 stimulth (s ras.) V
calcitrantis M* 11 disruptis BCFGHaMaOaPV, direptis 0\' aut
daces F 12 priuates P1, priuantis F conciationibus W diremtionibus
BCFOlplV, direptionibus GlHMQb, direptionibus W quique
rl
BPb, cuique Q 13 te dereliqueris W 15 digitur W unu (u in
ras.) 0 unum parte Q 16 pietati 0 reditur (0
prophetas tuos. et quid agebam, cum inridebam eos, nisi ut
inriderer abs te sensim atque paulatim perductus ad eas nugas,
ut crederem ficum plorare, cum decerpitur, et matrem eius
arborem lacrimis lacteis? quam tamen ficum si comedisset
aliquis sanctus alieno sane, non suo scelere decerptam, misceret
uisceribus et anhelaret de illa angelos, inmo uero particulas
0 erba W 2 segitis M, segetes F flagitia F
facinora F, facinore W 3 non] om. V1 nec] non M dominum et
deum BFOPQV 4 cQ* (n ras.) B 5 congrue FP, congruae BCQb,
congruentem (nt in ras. m. 2) 0 pr. et SW: om. BCFGHMOPQV edd.
tempore PI, tempora W libidine W, libidini V1 6 puniuntur] om. V
qoM
potestata F 7 an a libidine F 8 uidentur GO\' 9 te] te (qu m. 3) M
10 se] om. B species*** W habet species aliter Q facientes W1
11 rpente S 12 uetuisti] e ex i corr. W 15 societas iussta est Q
16 fiant W 17 a] om. W pr. ad om. Q1 exibendum QV quo W
19 ergo Fb 20 et] sed H irriderem Q 21 irrider M sensum P1
h
23 arborem om. Q1 ficus W 24 decerpta V 25 hanelaret S, anelaret
(h m. 3) H, ane la**ret (te ras.) Y, anelaret Q
et ueri dei ligatae fuissent in illo pomo, nisi electi sancti dente
ac uentre soluerentur. et credidi miser magis misericordiam
praestandam fructibus terrae quam hominibus, propter quos
nascerentur. si quis uero esuriens peteret, qui manichaeus non
esset, quasi capitali supplicio damnanda buccella uideretur, si
ei daretur.
caligine eruisti animam meam, cum pro me fleret ad te
mea mater, fidelis tua, amplius quam flent matres corporea
funera. uidebat enim illa mortem meam ex fide et spiritu,
quem habebat ex te, et exaudisti eam, domine. exaudisti eam
nec despexisti lacrimas eius, cum profluentes rigarent terram
sub oculis eius in omni loco orationis eius: exaudisti eam.
nam unde illud somnium, quo eam consolatus es, ut uiuere
mecum cederet et habere mecum eandem mensam in domo?
quod nolle coeperat auersans et detestans blasphemias erroris
mei. uidit enim se stantem in quadam regula lignea et uenientem
ad se iuuenem splendidum hilarem atque arridentem
sibi, cum illa esset maerens et maerore confecta. qui cum
ras.) V 2 legatae G sancti] di F dente (8 m. 3) M
3 ac] aut V magis] m. esse BCFGHMOPQV edd. 4 prestandam S
quos] om. F 5 uero] enim BCFGHMOPQ edd.; om. V peteret]
peniteret C manicheus libri 6 esset] est sed HI capitalis V
damnandam V bucella GHOIPIQW, bucellam V uidebatur C,
a
n0 dematur M m. post. in mg. 8 alta W 9 calligine V fleret]
ploraret BFPQb 10 mater mea G edd. corpora F 11 funere P1
morte mea W1 12 quam MW 13 ne MlW dispexisti GP eius]
om. F 14 exaudisti] et ex. BFPQVb 15 illud** 0, illum P1 somnium
illud Q quo* M es* (t ras.) W ut] om. OlV uiuire F,
bibere B 16 mecum] me secum BCHPQb, me mo cederet] caederet
G, crederet BCFHM\'O\'Qb, credere V, dum crederet P, concederet mo
n
haberS G, haberet FH secum B edd. eadem (n m. 2) 0 domu V
17 quod] qua V aduersans BFOPQVWb testans F blasphemia W1
errores Q1 18 stantem se edd. aduenientem BCFGHMOPQV edd.
20 esset illa FQ et] om. W
docendi, ut adsolet, non discendi gratia, atque illa
respondisset perditionem meam se plangere, iussisse illum, quo
secura esset, atque admonuisse, ut adtenderet et uideret, ubi
esset illa, ibi esse et me. quod illa ubi adtendit, uidit me
iuxta se in eadem regula stantem. unde hoc, nisi quia erant
aures tuae ad cor eius, o tu bone omnipotens, qui sic curas
unumquemque nostrum, tamquam solum cures, et sic omnes,
tamquam singulos?
Vnde illud etiam, quod cum mihi narrasset ipsum uisum et
ego ad id detrahere conarer, ut illa se potius non desperaret
futuram esse quod eram, continuo sine aliqua haesitatione:
"non" inquit; "non enim mihi dictum est: ubi ille, ibi et
tu, sed: ubi tu, ibi et ille." confiteor tibi, domine, recordationem
meam, quantum recolo, quod saepe non tacui, amplius
me isto per matrem responso tuo, quod tam uicina
interpretationis falsitate turbata non est et tam cito uidit quod
uidendum fuit, quod ego certe, antequam dixisset, non uideram,
etiam tum fuisse conmotum quam ipso somnio, quo feminae
piae gaudium tanto post futurum ad consolationem tunc praesentis
sollicitudinis tanto ante praedictum est. nam nouem
ferme anni secuti sunt, quibus ego in illo limo profundi ac
tenebris falsitatis, cum saepe surgere conarer et grauius alliderer,
uolutatus sum, cum tamen illa uidua casta, pia et sobria,
H1 cottidianarumque BMOVW 3 perdicione mea W
d
illam (a ex u corr.) P quo (d add. m. 2) P 4 ammonuisse BCHM
t
OlPs, admonuisset V, ammonuisset GlP! 5 esse (4 add. m. 3) W
**esse (et ras.) 01 et] add. 0\' 7 qui] onto H; i in ras. M* 10 cum]
om. V 11 id detrahere] ide thrahere W, id trahere BFGHMOPQV
edd. 12 aesitatione
.
nam et multa praetereo, propter quod propero ad ea quae me
magis urguent confiteri tibi, et multa non memini. dedisti
ergo alterum per sacerdotem tuum, quendam episcopum nutritum
in ecclesia et exercitatum in libris tuis. quem cum
illa femina rogasset, ut dignaretur mecum conloqui et refellere
errores meos et dedocere me mala ac docere bona - faciebat
enim hoc, quos forte idoneos inuenisset - noluit ille, prudenter
sane, quantum sensi postea. respondit enim me adhuc esse
indocilem, et quod inflatus essem nouitate haeresis illius et
nonnullis quaestiunculis iam multos inperitos exagitassem, sicut
illa indicauerat ei. "sed" inquit "sine illum ibi. tantum
roga pro eo dominum: ipse legendo reperiet, quis ille sit
error et quanta inpietas." simul etiam narrauit se quoque
paruulum a seducta matre sua datum fuisse manichaeis et
omnes paene non legisse tantum uerum etiam scriptitasse
libros eorum sibique adparuisse nullo contra disputante et conuincente,
quam esset illa secta fugienda: itaque fugisse. quae
cum I ille dixisset atque illa nollet adquiescere, sed instaret
ras.) V suarum] om. V 3 ad] at C, a W
conspectu tuo W pr§ces** 0 4 et tamen] et me t. BCFGHMOP
QV edd. 5 dedisti] d. enim
anno aetatis meae usque ad duodetricensimum, seducebamur
et seducebamus falsi atque fallentes in uariis cupiditatibus
et palam per doctrinas, quas liberales uocant, occulte autem
falso nomine religionis, hic superbi, ibi superstitiosi, ubique
uani, hac popularis gloriae sectantes inanitatem usque ad
theatricos plausus et contentiosa carmina et agonem coronarum
faenearum et spectaculorum nugas et intemperantiam
libidinum, illae autem purgari nos ab istis sordibus expetentes,
cum eis, qui appellarentur electi et sancti, GXH) taedio BGJf1
GHMOPQV edd. uade] a
loquacitatem uictus cupiditate uendebam. malebam tamen,
domine, tu scis, bonos habere discipulos, sicut appellantur boni,
et eos sine dolo docebam dolos, non quibus contra caput innocentis
agerent, sed aliquando pro capite nocentis. et, deus,
uidisti de longinquo lapsantem in lubrico et in multo fumo
diligentibus uanitatem et quaerentibus mendacium, socius
eorum. in illis annis unam habebam non eo quod legitimum
12J cf.Ps.73,21. 17] cf. Es. 42,3. 18] cf. Matth. 12, 20. 20J Ps. 4, 3. F aqualicui S sui] om. W1
2 sectabar ista (ar ista m. 2 in ras.) B, desectabar i. C 3 ac add. O\'
in raft. illride*aut (b ras.) B, irrideant (a ex e corr.) F 4 elisi] lisi
W* in ras., elesi V1 5 et ego] ego BCFGHMOPQV edd. confiteor
C ti circumire CFOHMOlPQ 7 hostias BPQ, ostias F
8
8 quid ewrn-ln\'aeceps] add. Va in mg. 10 fruen 8(I add. m. 2) M
cibi Pl et] aut W homo del. Gomperz; sed cf. VIIII, 9, 21
T te
quilibet (T a m. 2) P 11 irrideant FHIO, inridebant BQ potens P
qua
13 illis in H rethoricam libri 14 loquatitam F, loquacitatem (quã
add. w. 2) M cupiditatem V uindebam W, uendebat V mallebam
COlplV 15 bonos B* in ras. 16 quibus] in q. BFPQb caput (ut
in ras.) MI 17 ageret Ml 18 longiquo V labsantem OSV in]
ti a
et in W 19 sintillantem W, scinllantem (scin in ras.) V 20 unitatem
(l m. 2) H socios W, sociis M 21 illorum W
inops prudentiae; sed unam tamen, ei quoque seruans tori
fidem, in qua sane experirer exemplo meo, quid distaret inter
coniugalis placiti modum, quod foederatum esset generandi
gratia, et pactum libidinosi amoris, ubi proles etiam contra.
uotum nascitur, quamuis iam nata cogat se diligi.
Recolo etiam, cum mihi theatrici carminis certamen inire
placuisset, mandasse mihi nescio quem haruspicem, quid ei
dare uellem mercedis, ut uincerem, me autem foeda illa sacramenta
detestatum et abominatum respondisse, nec si corona
illa ita esset inmortaliter aurea, muscam pro uictoria mea
necari sinere. necaturus enim erat ille in sacrificiis suis animantia
et illis honoribus inuitaturus mihi suffragatura daemonia
uidebatur. sed hoc quoque malum non ex tua castitate repudiaui,
deus cordis mei. non enim amare te noueram, qui nisi.
fulgores corporeos cogitare non noueram. talibus enim figmentis
suspirans anima nonne fornicatur abs te et fidit in falsis
et pascit uentos? sed uidelicet sacrificari pro me nollem
daemonibus, quibus me illa superstitione ipse sacrificabam.
quid est enim aliud uentos pascere quam ipsos pascere, hoc
est errando eis esse uoluptati atque derisui?
1 coniugio] in c. PQ indaganerit F1 ardo (r m. 2) C 2 inobs
HXSW quoque ei W, eoq. B thori BCGMPQW 3 experire HXV
quid] quod W1, quicquid V distarer F inter om. V1 4 coniugales F
quod] in quod C 5 ubi* (q; ras.) V etiam ubi proles G contra]
contu F 7 recolo** (ia ras.) W teatrici GY in*ire (h ras.) H,
i
inre V 8 aruspicem BFHMOPQVW 9 mercedis uellem edd. ut]
om. H1 illa feda F 10 abhominatum FHMpl VI * respondisse
(& ras.) W 11 ita om. BCFGHMOPQV edd. musca W uictoriam
mea V 12 negari W sinere] sinerem BFPQb, me sinerem F, me
sinere Oqmo negaturus GW 13 suffragatura] sufragatura a V, suffragia
a M daemonio M 14 uidebamur Ml, uidebatur P caritate Wb
*
16 fulgoris F corporeas PPIQ, corpori*s 0 non] om. M1 18 sacrii
ficare W nolem V1 19 demoniis M ipsa F 21 dirusui (i pr. ex
e corr.) P
consulere non desistebam, quod quasi nullum eis esset sacrificium
et nullae preces ad aliquem spiritum ob diuinationem
dirigerentur. quod tamen christiana et uera pietas consequenter
repellit et damnat. bonum est enim confiteri tibi, domine, et
dicere: miserere mei: cura animam meam, quoniam
peccaui tibi, neque ad licentiam peccandi abuti indulgentia
tua, sed meminisse dominicae uocis: ecce sanus factus es;
iam noli peccare, ne quid tibi deterius contingat.
quam totam illi salubritatem interficere conantur, cum dicunt:
"de caelo tibi est ineuitabilis causa peccandi" et "V en us hoc
fecit aut Saturnus aut Mars," scilicet ut homo sine culpa sit,
caro et sanguis et superba putredo, culpandus sit autem caeli
ac siderum creator et ordinator. et quis est hic nisi deus
noster, suauitas et origo iustitiae, qui reddes unicuique secundum
opera eius et cor contritum et humiliatum
non spernis?
Erat eo tempore uir sagax, medicinae artis peritissimus atque
in ea nobilissimus, qui proconsul manu sua coronam illam
agonisticam inposuerat non sano capiti meo, sed non ut medicus.
nam illius morbi tu sanator, qui resistis superbis,
humilibus autem das gratiam. numquid tamen etiam per
illum senem defuisti mihi aut destitisti mederi animae meae?
quia enim factus ei eram familiarior et eius sermonibus —
Ps. 50, 19. 21] I Petro 5, 5 et Iac. 4, 6. BOFGHMOPQVmo, ideo b planos] planetarios b
mathemati***cos W, matematicos 01 3 praece*s (p ras.) M 4 dirigerente
V, dirigentur Ql consequentur V 5 re*pellit H 6 cura]
et c. G quoniam] quia M 7 indulgentiam FW 8 tua W dominicae
meminisse G sanus om. W pr. es] e W 9 contingat] ex
coniungat corr. W 11 inuitabilis M1 12 facit (a ex e corr.) 0
13 culpandu W 14 syderum M 15 reddas BFP1, reddis CP*QW edd.
17 non] ds non GM 18 medicinae] medicae mo 19 eo F pro
consul* (e ras.) 0, pro consule BCFHPQ edd. coronam] coram in ras. V
c bi
20 agonistia Q capite F1 non] om. CM 21 morltu** V 23 merl
dere B 24 familiarior (rior m. 2 in ras.) B, familiatior F
et graues — adsiduus et fixus inhaerebam, ubi cognouit et ex
conloquio meo libris genethliacorum esse me deditum, benigne
ac paterne monuit, ut eos abicerem neque curam et operam
rebus utilibus necessariam illi uanitati frustra inpenderem,
dicens ita se illa didicisse, ut eam professionem primis annis
aetatis suae deferre uoluisset, qua uitam degeret, et si Hippocraten
intellexisset, et illas utique litteras potuisse intellegere:
et tamen non ob aliam causam se postea illis relictis medicinam
adsecutum, nisi eas falsissimas conperisset et nollet uir grauis
decipiendis hominibus uictum quaerere. "at tu" inquit "quo
te in hominibus sustentas, rhetoricam tenes, hanc autem
fallaciam libero studio, non necessitate rei familiaris sectaris.
quo magis mihi te oportet de illa credere, qui eam tam
perfecte discere elaboraui, quam ex ea sola uiuere uolui." a
quo ego cum quaesissem, quae causa ergo faceret, ut multa
inde uera pronuntiarentur, respondit ille, ut potuit, sortem hoc
facere in rerum natura usquequaque diffusam. si enim de
paginis poetae cuiuspiam longe aliud canentis atque
BGMOPQW, iacundi ZP 2 asiduus V inaerebam H1
g
ubi** conouit M et S: om. BOFGHMOPQVWedd. 3 lib*ris (e
ras.) H genethleacorum G, genetliacorum FpIQ, geneteliacarum V,
a p
genethilicorum W 4 materne (p m. 2) M eas V 5 necessarium 01
frusta W 6 illam didicisse M edd., d. illam G didicisse* ut (m ras.)
nietns
H, didicisse ut (ietUS add. m. 3) 0, d. ut uictus BFPQb eam] eius BCF
GHMOPQVedd. 7 qua—intellexisset] add. V in mg. quam CFM, qua*
Et hoc quidem ab illo uel per illum procurasti mihi, et
quid ipse postea per me ipsum quaererem, in memoria mea
deliniasti. tunc autem nec ipse nec carissimus Nebridius,
adulescens ualde bonus et ualde castus, inridens totum illud
diuinationis genus, persuadere mihi potuerunt, ut haec abicerem,
quoniam me amplius ipsorum auctorum mouebat auctoritas et
nullum certum quale quaerebam documentum adhuc inueneram,
quo mihi sine ambiguitate appareret, quae ab eis consultis
uera dicerentur, forte uel sorte, non arte inspectorum siderum
dici.
natus sum, docere coeperam, conparaueram amicum societate
studiorum nimis carum, coaeuum mihi et conflorentem flore
adulescentiae. mecum puer creuerat et pariter in scholam
ieramus pariterque luseramus. sed nondum erat sic amicus,
quamquam ne tum quidem sic, uti est uera amicitia, quia non
est uera, nisi cum eam tu agglutinas inter haerentes sibi
caritate diffusa in cordibus nostris per spiritum sanctum,
V uersus] p uersus GXV exiret] t ostenderet F1 s. l.
et SW: om. BCFGHMOPQVedd. diceba W 3 aliquo* F instincstu
M se om. Q1 4 forte F 8 delineasti Hmo, delimasti
on,) carissimus] c. meus BGFGHMOPQV edd. nibridius SW
9 adolescens G, adoliscens W pr. ualde] u. enim Q castus] cautus
BCFMOPQbm 10 a*bicere (m ras.) V 12 quaerebat W 13 quo*
(d ras.) V apparet H1 14 uera] ex uerba corr. V non arte om. STF
b;
speotoriim 0 syderum G 16 quo] qui P, qui Q primo BFPQ
18 carum] c JJ12 s. 1. quoeuum H 19 adolescentiae G, adoliscentiae W
meeum] m"\'ę cum V scolam BCFHMO*PQVW 20 sic] om. Wpr.
21 tum] tuuc BCFGHMOPQVedd. amititia Ml W 22 uera] amicitia
add. m. saec. XV s. l. W adglutinas CGHMOV, aggluttinas W
b
cohaerentes GMl" inhaerentes BCFPQmo, inaerentes H sibi GSW:
tibi BCFHMOPQVedd.
femore parilium studiorum. nam et a fide uera, quam non
germanitus et penitus adulescens tenebat, deflexeram eum in
superstitiosas fabellas et perniciosas, propter quas me plangebat
mater. mecum iam errabat in animo ille homo et non poterat
anima mea sine illo. et ecce tu inminens dorso fugitiuorum
tuorum, deus ultionum et fons misericordiarum simul, qui
conuertis nos ad te miris modis, ecce abstulisti hominem de
hac uita, cum uix expleuisset annum in amicitia mea, suaui
mihi super omnes suauitates illius uitae meae.
Quis laudes tuas enumerat unus in se uno, quas expertus
est? quid tunc fecisti, deus meus, et quam inuestigabilis
abyssus iudiciorum tuorum? cum enim laboraret ille febribus,
iacuit diu sine sensu in sudore laetali et, cum desperaretur,
baptizatus est nesciens me non curante et praesumente id
retinere potius animam eius quod a me acceperat, non quod
in nescientis corpore fiebat. longe autem aliter erat. nam recreatus
est et saluus factus, statimque, ut primo cum eo
loqui potui — potui autem mox, ut ille potuit, quando non
discedebam et nimis pendebamus ex inuicem — temtaui apud
illum inridere, tamquam et illo inrisuro mecum baptismum,
quem acceperat mente atque sensu absentissimus. sed tamen
alt. nobis SW: nimis BGFGHMOPQV edd. cocta] coacta CHMO1
Wm 2 pari*lium (i
Quo dolore contenebratum est cor meum et quidquid aspiciebam
mors erat. et erat mihi patria supplicium et paterna domus
mira infelicitas, et quidquid cum illo conmunicaueram, sine illo in
cruciatum inmanem uerterat. expetebant eum undique oculi mei,
et non dabatur; et oderam omnia, quod non haberent eum, nec
mihi iam dicere poterant: "ecce uenit", sicut cum ueniret, quando
absens erat. factus eram ipse mihi magna quaestio et interrogabam
animam meam, quare tristis esset et quare conturbaret
me ualde, et nihil nouerat respondere mihi. et si dicebam:
"spera in deum," iuste non obtemperabat, quia uerior erat et
melior homo, quem carissimum amiserat, quam phantasma, in
om. V accipisse V me exhorruit ita B exorruit HIY, exhorauit
W ut add. 0* s. l. 8 sibi om. F obstupefactus G
5 uaribus M ualitudinis BFGHPQV 6 abreptus om. Q, arreptus
. erant
MSW meae. Q ut apud-meae add. S* s. l. 7 te] te sana
(conscientia add. m. 2 in mg.) Q 8 repeditur B 9 contenebratu* (s
r
ras.) B, contenebratum G et om. Wpr. 10 mihi-et pater(na) B*
m
in ras. 11 cum eo F sine ullo Blpl 12 cruciatu W inmane M
uertera (a m. 2) B, uerteret FPQ, uertebatur b expetebant (pete m. 2
in ras.) B, expectabant
est uulnus meam. possumne audire abs te, qui ueritas es, et
admouere aurem cordis mei ori tuo, ut dicas mihi, cur fletus
dulcis sit miseris? an tu, quamuis ubique adsis, longe abiecisti
a te miseriam nostram, et tu in te manes, nos autem
in experimentis uoluimur? et tamen nisi ad aures tuas ploraremus,
nihil residui de spe nostra fieret. unde igitur suauis
fructus de amaritudine uitae carpitur gemere et flere et suspirare
et conqueri? an hoc ibi dulce est, quod speramus exaudire
te? recte istud in precibus, quia desiderium perueniendi habent.
num in dolore amissae rei et luctu, quo tunc operiebar?
neque enim sperabam reuiuescere illum aut hoc petebam lacrimis,
sed tantum dolebam et flebam. miser enim eram et
amiseram gaudium meam. an et fletus res amara est et prae
fastidio rerum, quibus prius fruebamur, et tunc, dum ab eis
abhorremus, delectat?
F, uidebatur iubebatur
PQ ducis (\' m. 2) P 2 amico (i ex a corr.) M meo] om. BF
PQVb diliciis
nunc est, sed confitendi tibi. miser eram et miser est omnis
animus uinctus amicitia rerum mortalium et dilaniatur, cum
eas amittit, et tunc sentit miseriam, qua miser est et antequam
amittat eas. sic ego eram illo tempore et flebam amarissime
et requiescebam in amaritudine. ita miser eram et
habebam cariorem illo amico meo uitam ipsam miseram. nam
quamuis eam mutare uellem, nollem tamen amittere magis
quam illum et nescio an uellem uel pro illo, sicut de Oreste
et Pylade traditur, si non fingitur, qui uellent pro inuicem
simul mori, quia morte peius eis erat non simul uiuere. sed
in me nescio quis affectus nimis huic contrarius ortus erat et
taedium uiuendi erat in me grauissimum et moriendi metus.
credo, quo magis illum amabam, hoc magis mortem, quae mihi
eum abstulerat, tamquam atrocissimam inimicam oderam et
timebam et eam repente consumpturam omnes homines putabam,
quia illum potuit. sic eram omnino, memini. ecce cor
meum, deus meus, ecce intus; uide, quia memini, spes mea,
qui me mundas a talium affectionum inmunditia, dirigens oculos
meos ad te et euellens de laqueo pedes meos. mirabar
enim ceteros mortales uiuere, quia ille, quem quasi non moriturum
dilexeram, mortuus erat, et me magis, quia ille alter
eram, uiuere illo mortuo mirabar. bene quidam dixit de amico
G querendi FHMS 2 tibi] om. 0 miser] m.
enim PQb et] om. V (et 4) miser est] miserem F omnis om. B
3 rerum] om. W quia dilaniatur (om. et) Q cum eas] om. F 4 eos W
miseria F qua] quam
o stultum hominem inmoderate humana patientem! quod ego
tunc eram. itaque aestuabam, suspirabam, flebam, turbabar,
nec requies erat nec consilium. portabam enim concisam et
cruentam animam meam inpatientem portari a me, et ubi eam
ponerem non inueniebam. non in amoenis nemoribus, non in
ludis atque cantibus nec in suaue olentibus locis nec in conuiuiis
apparatis nec in uoluptate cubilis et lecti, non denique
in libris atque carminibus adquiescebat. horrebant omnia et
ipsa lux, et quid quid non erat quod ille erat, inprobum et taediosum
erat praeter gemitum et lacrimas: nam in eis solis
aliquantula requies. ubi autem inde auferebatur anima mea,
onerabat me grandis sarcina miseriae. ad te, domine, leuanda
erat et curanda, sciebam, sed nec uolebam nec ualebam, eo
magis quod mihi non eras aliquid solidum et firmum, cum de
te cogitabam. non enim tu eras, sed uanum phantasma et
error meus erat deus meus. si conabar eam ibi ponere, ut
libri: meae edd. 3 orroris V, horri F 4 timebam Q
6 dementia FV nescienter V 8 flebam om. Q 9 enim] enim consilium
portabam enim SW conscissam CP edd., concissam Q, conscisam
V, con****** F 10 a] om. M a me portari edd. 11 ponere W
12 lusis P 13 adparatis 0 neque BCFHMiOPQVedd. 14 adquiescebam
PQb 15 quod] etiam q. V erat] otn. W taediosum STP:
odiosum BCFGHMOPQV edd. 16 **in (in ras.) B illis F 17 reen
quies] req. erat F anima mea] animea F 18 honerabat BF me V
grandi BHIMOPQW, grande V, gaud F ad te] quae a te Bb, quae
ad te PQ lauanda B 19 sed] eras. 0 neq; M uolebam] ualebam W
nec ualebam] om. HOV e*o (g ras.) FH 20 quod] quia BCFGH
MOPQV edd. non mihi BCFGHMOPV edd. solidum] sordidum M1
nostros: faciunt in animo mira opera. ecce ueniebant et praeteribant
de die in diem et ueniendo et praetereundo inserebant
mihi spes alias et alias memorias et paulatim resarciebant me
pristinis generibus delectationum, quibus cedebat dolor meus
ille; sed succedebant non quidem dolores alii, causae tamen
aliorum dolorum. nam unde me facillime et in intima dolor
ille penetrauerat, nisi quia fuderam in harenam animam meam
diligendo moriturum acsi non moriturum? maxime quippe
me reparabant atque recreabant aliorum amicorum solacia, cum
quibus amabam quod postea amabam, et hoc erat ingens fabula
et longum mendacium, cuius adulterina confricatione corrumpebatur
mens nostra pruriens in auribus. sed illa mihi fabula
non moriebatur, si quis amicorum meorum moreretur. alia
erant, quae in eis amplius capiebant animum: conloqui et
W rubat F 2 remanserat B1 3 recederem (m del.
m. 1 in S) SW quo enim-corde meo]
sibi sit humana conscientia, si non amauerit redamantem aut
si amantem non redamauerit, nihil quaerens ex eius corpore
praeter indicia beniuolentiae. hinc ille luctus, si quis moriatur,
et tenebrae dolorum et uersa dulcedine in amaritudinem cor
madidum et ex amissa uita morientium mors uiuentium. beatus
qui amat te et amicum in te et inimicum propter te. solus
enim nullum carum amittit, cui omnes in illo cari, qui non
amittitur. et quis est iste nisi deus noster, deus, qui fecit
caelum et terram et inplet ea, quia inplendo ea fecit ea?
te nemo amittit, nisi qui dimittit, et quia dimittit, quo it aut
quo fugit nisi a te placido ad te iratum? nam ubi non inuenit
legem tuam in poena sua? et lex tua ueritas et
ueritas tu.
23] Io. 14, 6. C libros onl. C dulcilocos FW 3 *odio H, dio F
4 condere HIPi, sentire W dissensiones Q 5 aut-ab inuicem] om. F
discere* (m ras.) 0 ab] aut 0 modestia BPQb 6 suscipire F 7a
corde om. F1, ***** a corde V animantium F red**amantium W
pcedentibus MW hos F 8 lingua W motos W 9 flagrare 5F:
conflare BCFGHMOPQVedd. animos (nimos in ras.) W 10 quod]
qui Ml in amicis-diligitur add. 0* in ras. et mg. dili****gitur F
11 sibi] om. F, tibi W umana F redamnante V 12 redamnauerit V
13 hic F 14 dolorum] dorum F uersa] uniuersa M amaritudine F
15 et] om. C amissa] ea missa F uita] om. Ml 16 propter te] in
te et inimicum cPpt te F 17 cari] c. sunt BCFGHMOPQV edd.
19 implet eam W quia* (n ras.) V alt. ea] om. V 20 quia] qui
CFGMQ edd., qui* (a ras.) OP dimittit] amittit CG 21 placito W,
placidu G inueni W -
tuam, et salui erimus. nam quoquouersum se uerterit anima
hominis, ad dolores figitur alibi praeterquam in te, tametsi
figitur in pulchris extra te et extra se. quae tamen nulla
essent, nisi essent abs te. quae oriuntur et occidunt et oriendo
quasi esse incipiunt et crescunt, ut perficiantur, et perfecta
senescunt et intereunt: et non omnia senescunt et omnia intereunt.
ergo cum oriuntur et tendunt esse, quo magis celeriter
crescunt, ut sint, eo magis festinant, ut non sint. sic est
modus eorum. tantum dedisti eis, quia partes sunt rerum,
quae non sunt omnes simul, sed decedendo ac succedendo
agunt omnes uniuersum, cuius partes sunt. ecce sic peragitur
et sermo noster per signa sonantia. non enim erit totus sermo,
si unum uerbum non decedat, cum sonuerit, partes suas, ut
succedat aliud. laudet te ex illis anima mea, deus, creator
omnium, sed non eis infigatur glutine amore per sensus corporis.
eunt enim quo ibant, ut non sint, et conscindunt eam desideriis
pestilentiosis, quoniam ipsa esse uult et requiescere amat
in eis, quae amat. in illis autem non est ubi, quia non stant:
fugiunt, et quis ea sequitur sensu carnis? aut quis ea conprehendit,
uel cum praesto sunt? tardus est enim sensus
P 2 quaquauersum GMb 4 pulcris Q, pulhris F 5 nisi
essent] om. FV1 oriunt F oriundo V 7 et intereunt et nou omnia
senescunt om. HSVW et uon] etenim b omnia intereunt] non o. i.
omnia V 8 ego W celeriter-eo magis] om. B 9 crescunt celeriter PQ
e
10 earum BOIPQV parte W1 11 cedendo F ad V sucedendo
H, suijcendendo F, succedenda W 14 decidat G, decebat Ml W
cum consonuerit F partes] per p. b suas] a m. 2 in ras. S ut] cu V
a t
15 laudet V, lauda (t add. m. 2) H creator] rector F 16 eis] in eis
BGFGHMOPQV edd. infigatur] **figatur 0, figatur CFGMV gluttine
BPIW, glutino GFGMVb amoris BGFGMPQV edd., amores H
U
per sensus] perpensus SW 17 ibant P consindunt V, conscendunt F
16
ea W 18 pestilentiosip P ipse V esse] e F, se V, ipse G 19 ubi]
n
om. V stat (n m. 2) P 20 qui FV ea V, illa F sensu carnis]
sensus c. PQ, labitur F aut] an W 21 presto S tardus] arduus SW
ad aliud, ad quod factus est, ad illud autem non sufficit, ut
teneat transcurrentia ab initio debito usque ad finem debitum.
in uerbo enim tuo, per quod creantur, ibi audiunt: "hinc et
huc usque."
cordis tumultu uanitatis tuae. audi et tu: uerbum ipsum.
clamat, ut redeas, et ibi est locus quietis inperturbabilis, ubi
non deseritur amor, si ipse non deserat. ecce illa discedunt,
ut alia succedant et omnibus suis partibus constet infima uniuersitas.
"numquid ego aliquo discedo?" ait uerbum dei. ibi
fige mansionem tuam, ibi conmenda quidquid inde habes, anima
mea, saltem fatigata fallaciis. ueritati conmenda quidquid tibi
est a ueritate, et non perdes aliquid, et reflorescent putria tua
et sanabuntur omnes languores tui et fluxa tua reformabuntur
et renouabuntur et constringentur ad te et non te deponent,
quo descendunt, sed stabunt tecum et permanebunt ad semper
stantem ac permanentem deum.
Vtquid peruersa sequeris carnem tuam? ipsa te sequatur
conuersam. quidquid per illam sentis, in parte est et ignoras
totum, cuius hae partes sunt, et delectant te tamen. sed si
ad totum conprehendendum esset idoneus sensus carnis tuae
om. F quoniam-ipse add. 0\' in ras. et in
mg. ipse] et ipse
eorum retorque amorem, ne in his, quae tibi placent, tu
si placent animae, in deo amentur, quia et ipsae
mutabiles sunt et illo fixae stabiliuntur: alioquin irent et perirent.
in illo ergo amentur, et rape ad eum tecum quas potes
et dic eis: "hunc amemus: ipse fecit haec et non est longe."
non enim fecit atque abiit, sed ex illo in illo sunt. ecce
ubi est, ubi sapit ueritas? intimus cordi est, sed cor errauit
ab eo. redite, praeuaricatores, ad cor et inhaerete
illi, qui fecit uos. state cum eo et stabitis, requiescite in eo
et quieti eritis. quo itis in aspera? quo itis? bonum, quod
amatis, ab illo est: sed quantum est ad illum, bonum est et
suaue; sed amarum erit iuste, quia iniuste amatur deserto illo
quidquid ab illo est. quo uobis adhuc et adhuc ambulare
in ras.) C, uersa F accipisset V1 W, accepissit Q1
poena tua BGMPQV edd. 2 iusto modo F transires V praesenti
CFMVb 3 ut] aut CFMV omnia placeret VW, placerent o. Q
4 audis et] audisset PQ1 non uis] nobis 01 sillabus FPW 5 sed
transuolare] foedaerans uolare W ueniant] uiuant F 6 non simul
sunt omnia edd. 7 ea om. Q1 constant FOlS 8 sentire HI V
1
qui melior V 10 placet W1 artifice FO ls\'W 11 dispiceas (\' m. 2) W
12 si placent] om. 0 18 illo] in illo BCFHOPQV edd., in ipso GM
14 rap*e M at F tecum] Onl. 0 postes F 15 hunc amemus]
hunc a. hunc amemus BGPQ edd. 16 habiit IPV 17 ibi est G
t cum
sapit (s add. m. 2) W 18 inherere M 19 in eo V 20 **quieti (re
eras.) S, requieti V bis i*tis (s ras.) 0 21 ab] in F quantum (om.
est) CV ad illum] ocillum F bonum (om. est) Q1 22 suauae P
23 quo] quid V nobis F
eam. quaerite quod quaeritis, sed ibi non est, ubi quaeritis.
beatam uitam quaeritis in regione mortis: non est illic. quomodo
enim beata uita, ubi nec uita?
Et descendit huc ipsa uita nostra et tulit mortem nostram
et occidit eam de abundantia uitae suae et tonuit clamans, ut
redeamus hinc ad eum in illud secretum, unde processit ad
nos in ipsum primum uirginalem uterum, ubi ei nupsit humana
creatura, caro mortalis, ne semper mortalis; et inde uelut
sponsus procedens de thalamo suo exultauit ut gigans
ad currendam uiam. non enim tardauit, sed cucurrit clamans
dictis, factis, morte, uita, descensu, ascensu, clamans,,
ut redeamus ad eum. et discessit ab oculis, ut redeamus ad
cor et inueniamus eum. abscessit enim et ecce hic est. noluit
nobiscum diu esse et non reliquit nos. illuc enim abscessit,
unde numquam recessit, quia mundus per eum factus est
et in hoc mundo erat et uenit in hunc mundum peccatores
saluos facere. cui confitetur anima mea, et sanat eam,.
quoniam peccauit illi. fili hominum, quo usque graues
corde? numquid et post descensum uitae non uultis ascendere
et uiuere? sed quo ascenditis, quando in alto estis et posuistis
in caelo os uestrum? descendite, ut ascendatis et ascendatis
50, 6. 19] Ps. 4, 3. 22] Ps. 72, 9. G, q. eum W 2 ibi ex
ubi corr. W 3 beatam-quaeritis om. V beata W uitam uita 0
1
est] om. M illic (8 add. m. 2) M 4 beata (om. uita) Q nec] nec 5 M
5 discendit W huc] h. uita Q tullit W 6 eam** (et ras.) P
habundantia MW 7 hic FlMx in] om. Ml VI 8 ipsum] ip in
ras. W\' ei nupsit] enubsit
et ibam in profundum et dicebam amicis meis: "num amamus
aliquid nisi pulchrum? quid est ergo pulchrum? et quid est
pulchritudo? quid est quod nos allicit et conciliat rebus, quas
amamus? nisi enim esset in eis decus et species, nullo modo
nos ad se mouerent." et animaduertebam et uidebam in ipsis
corporibus aliud esse quasi totum et ideo pulchrum, aliud
autem, quod ideo deceret, quoniam apte accommodaretur alicui,
sicut pars corporis ad uniuersum suum aut calciamentum ad
pedem et similia. et ista consideratio scaturriit in animo
meo ex intimo corde meo, et scripsi libros "de pulchro et apto",
puto, duos aut tres; tu scis, deus: nam excidit mihi. non enim
habemus eos, sed aberrauerunt a nobis nescio quomodo.
ut ad Hierium, Romanae urbis oratorem, scriberem illos libros?
quem non noueram facie, sed amaueram hominem ex doctrinae
fama, quae illi clara erat, et quaedam uerba eius audieram,
V, et ad deum ascendatis G alt. deum] eum BCF
ti
HPQV edd. 2 ista] sta V ploraonis P rape tecum] rapite cum W
8 deum Oa in ras. dices FO si dicis] sic dicens BP, sic dicens et Q
4 ignem V 5 tunc (t m. 2 in ras.) W pulcra MQ inferiora] i. mea F
7 nisi] sine F pulhrum F quid] quidquid C ergo] om. V, enim
HW pulcrum QV et om. Q 8 pulcritudo CQV nos (s ex n
corr.) 0 conciliat] con add. W*, conligat H 10 moueret C animaduertebam]
a pr. ex e corr. P, anima aduertebam V in] om. FV1
11 esse] e F pulhrum F, pulcrum V 12 doceret W, diceret FM1,
diceretur Mi 14 pr. et] aut V, et his F scaturriuit BCGHOPQV, scaturiuit
FIM edd., scatiriuit F*, saturauit Ml 15 pulcro CQ 16 tres]
res W1 excidit] et excidi F 17 habebamus BPQ eos] om. V1
errauerunt V 19 ierium V, iherium B, icherium b, hierim F romanae]
eo mane F orbis Wl scribere F 20 moueram F facio M
21 fama W clara erat] claruerat SW, fort. scrib. qua ille claruerat
eius uerba GQ.
laudibus stupentes, quod ex homine Syro, docto prius
graecae facundiae, post in latina etiam dictor mirabilis extitisset
et esset scientissimus rerum ad studium sapientiae pertinentium,
mihi placebat. laudabatur homo et amabatur absens.
utrumnam ab ore laudantis intrat in cor audientis amor ille?
absit; sed ex amante alio accenditur alius. hinc enim amatur
qui laudatur, dum non fallaci corde laudatoris praedicari creditur,
id est cum amans eum laudat.
Sic enim tunc amabam homines ex hominum iudicio; non
enim ex tuo, deus meus, in quo nemo fallitur. sed tamen
cur non sicut auriga nobilis, sicut uenator studiis popularibus
diffamatus, sed longe aliter et grauiter et ita, quemadmodum
et me laudari uellem? non autem uellem ita laudari et amari
me ut histriones, quamquam eos et ipse laudarem et amarem,
sed eligens latere quam ita notus esse et uel haberi odio
quam sic amari. ubi distribuuntur ista pondera uariorum et
diuersorum amorum in anima una? quid est, quod amo in
alio, quod rursus nisi odissem, non a me detestarer et repellerem,
cum sit uterque nostrum homo? non enim sicut equus
bonus amatur ab eo qui nollet hoc esse, etiamsi posset, hoc
et de histrione dicendum est, qui naturae nostrae socius est.
ergone amo in homine quod odi esse, cum sim homo? grande
profundum est ipse homo, cuius etiam capillos tu, domine,
ClF placebant H ecferebant O1 efferebant eum edd.
2 omine F siro G 3 facundia F postea BCP edd. in] om. F
latine F, latinam V dictor] doctor BFHOPQb, doctor** (em ras.) V,
dictator M extitisse W 4 rerum] uerum B 5 laudatur et amatur
BCFGHMOPQV edd. absens—7 amatur] om. F 7 sed ex-alius] add.
V in
At ille rhetor ex eo erat genere, quem sic amabam, ut esse
me uellem talem; et errabam tyfo et circumferebar omni
uento et nimis occulte gubernabar abs te. et unde scio et
unde certus confiteor tibi, quod illum in amore laudantium
magis amaueram quam in rebus ipsis, de quibus laudabatur?
quia si non laudatum uituperarent eum idem ipsi et uituperando
atque spernendo ea ipsa narrarent, non accenderer in
eo et non excitarer, et certe res non aliae forent nec homo
ipse alius, sed tantummodo alius affectus narrantium. ecce ubi
iacet anima infirma nondum haerens soliditati ueritatis. sicut
aurae linguarum flauerint a pectoribus opinantium, ita fertur
et uertitur, torquetur ac retorquetur, et obnubilatur ei lumen
et non cernitur ueritas. et ecce est ante nos. et magnum
quiddam mihi erat, si sermo meus et studia mea illi uiro innotescerent:
quae si probaret, flagrarem magis; si autem inprobaret,
sauciaretur cor nanum et inane soliditatis tuae. et
tamen pulchrum illud atque aptum, unde ad eum scripseram,
libenter animo uersabam ob os contemplationis meae et nullo
conlaudatore mirabar.
W1 2 numerabiles] n. sunt edd. 4 rethor BCGHM
OlPQWS, retbor
omnipotens, qui facis mirabilia solus, et ibat animus meus
per formas corporeas et pulchrum, quod per se ipsum, aptum
autem, quod ad aliquid adconmodatum deceret, definiebam et
distinguebam et exemplis corporeis adstruebam. et conuerti
me ad animi naturam et non me sinebat falsa opinio, quam
de spiritalibus habebam, uerum cernere. et inruebat in oculos
ipsa uis ueri et auertebam palpitantem mentem ab incorporea
re ad liniamenta et colores et tumentes magnitudines et, quia
non poteram ea uidere in animo, putabam me non posse uidere
animum meum. et cum in uirtute pacem amarem, in
uitiositate autem odissem discordiam, in illa unitatem, in ista\'
quandam diuisionem notabam, inque illa unitate mens rationalis
et natura ueritatis ac summi boni mihi esse uidebatur,
in ista uero diuisione inrationalis uitae nescio quam substantiam
et naturam summi mali, quae non solum esset substantia,
sed omnino uita esset et tamen abs te non esset, deus meus,
ex quo sunt omnia, miser opinabar. et illam monadem appellabam
tamquam sine ullo sexu mentem, hanc uero dyadem,
iram in facinoribus, libidinem in flagitiis, nesciens quid loquerer.
non enim noueram neque didiceram nec ullam substantiam
malum esse nec ipsam mentem nostram summum
atque inconmutabile bonum.
1 non Q 2 meus om. CFGHMOxW 8 pulcrum QV, pulhrum F
4 aut W diceret F diffiniebam M 5 astruebam BCHiMOPQV,
u
asstruebam G 6 pr. me] om. F ad] ab M natura M 7 uere Q
9 re ad] om. F 10 in] om. Ml, eras. V 11 meum] om. OxW, eras. V
12 autem] om. H odisse W in illa-inque illa] add. P* in mg.
unitatem] humanitatem Ml 13 in quae BPiV, in qua G illam V
rationabilis V, ratiotionalis F 14 bonitatis F 15 diuisione W inrationabilis
CHMQV, rationalis Pl qua* (m ras.) P1, quae P* substantia*
et natura* (m ras.) P 16 *esset B, esse FSW substancia W
17 uita] uite V, ita M2 s. l. et] ut M* s. l. 18 et] et tamen BPQ edd.
illa W 19 sexu] sensu CFGHM diadem FGHM, di atem V
20 fatinoribus F 23 bonum atque incommutabile F incommutabile*
(m ras.) H
Sicut enim facinora sunt, si uitiosus est ille animi motus,
in quo est impetus, et se iactat insolenter ac turbide, et flagitia,
si est inmoderata illa animae affectio, qua carnales hauriuntur
uoluptates, ita errores et falsae opiniones uitam contaminant,
si rationalis mens ipsa uitiosa est. qualis in me tunc erat
nesciente alio lumine illam inlustrandam esse, ut sit particeps
ueritatis, quia non est ipsa natura ueritatis, quoniam tu inluminabis
lucernam meam, domine; deus meus, inluminabis
tenebras meas, et de plenitudine tua omnes
nos accepimus. es enim tu lumen uerum, quod inluminat
omnem hominem uenientem in hunc mundum,
quia in te non est transmutatio nec momenti obumbratio.
Sed ego conabar ad te et repellebar abs te, ut saperem
mortem, quoniam superbis resistis. quid autem superbius,
quam ut assererem mira dementia me id esse naturaliter, quod
tu es? cum enim ego essem mutabilis et eo mihi manifestum
esset, quod utique ideo sapiens esse cupiebam, ut ex deteriore
melior fierem, malebam tamen etiam te opinari mutabilem
quam me non hoc esse, quod tu es. itaque repellebar et
uentosae ceruici meae et imaginabar formas corporeas
et caro carnem accusabam et spiritus ambulans non reuertebar
ad te et ambulando ambulabam in ea, quae non sunt
neque in te neque in me neque in corpore neque mihi
15] I Petro 5, 5; lac. 4, 6. 22] Ps. 77, 39.
1 animo P1 2 flagitia (os add. m. 2) M 3 animi FV affectatio G
t
auriuntur OlFHIVW 4 opiones 01 5 rationabilis V 6 si (t add.
m. 2) M 7 quia-ueritatis
Et eram aetate annorum fortasse uiginti sex aut septem,
cum illa uolumina scripsi, uoluens apud me corporalia figmenta
obstrepentia cordis mei auribus, quas intendebam, dulcis
ueritas, in interiorem melodiam tuam, cogitans de pulchro et
apto et stare cupiens et audire te et gaudio gaudere
propter uocem sponsi, et non poteram, quia uocibus erroris
mei rapiebar foras et pondere superbiae meae in ima decidebam.
non enim dabas auditui meo gaudium et laetitiam,
aut exultabant ossa, quae humiliata non erant.
cum in manus meas uenissent Aristotelica quaedam, quas
appellant decem categorias — quarum nomine, cum eas rhetor
Carthaginiensis, magister meus, buccis tyfo crepantibus conmemoraret
et alii qui docti habebantur, tamquam in nescio
quid magnum et diuinum suspensus inhiabam — legi eas solus
(om. a) M 2 paruulus F 3 exolabam HlOlSVW
quur HW ergo om. Q, ego VI WI, er ergo F 4 nolebam (m. 2 in
ras.) t uo
Quid hoc mihi proderat, quando et oberat, cum etiam te,
deus meus, mirabiliter simplicem atque
decem praedicamentis putans quidquid esset omnino conprehensum,
sic intellegere conarer, quasi et tu subiectum esses magnitudini
tuae aut pulchritudini, ut illa essent in te quasi in subiecto
sicut in corpore, cum tua magnitudo et tua pulchritudo tu ipse
sis, corpus autem non eo sit magnum et pulchrum, quo corpus
est, quia etsi minus magnum et minus pulchrum esset, nihilominus
corpus esset. falsitas enim erat, quam de te cogitabam,
non ueritas, et figmenta miseriae meae, non firmamenta beatitudinis
tuae. iusseras enim et ita fiebat in me, ut terra spinas et
tribolos pareret mihi et cum labore peruenirem ad panem meum.
F se] om. H1 2 erudissimis (tl m. 2) P 3 puluerem V
depinguentibus F 5 apertae S, aperta F mihi aperte M uidebatur
01 6 sicut BF esset <SW 7 et] om. G quod CaFaHaO1
c
plSW aut] et BOFGHMOPQVWedd. 9 pr. au (\' m. 2) P stat F1
an] aut BCFHMOQVmo uel] aut GM sit] om. G 10 patitur M
11 posui] gratis p. BPQ 13 prode erat V 14 decem illis M 15 decim
W1 esse VW 16 subiectum S: subiectus BCFGHMOPQVW edd.
magitudini P1 17 pulhritudini F ut] aut W ut-essent BS in ras.
i
illam F quas (i add. m. 3) H 18 in] eras. V pr. tua (a ex 0
corr.) F et tua pulchritudo om. SW 19 quo] qd F corp\'os G
20 alt. minus] nimis W, si minus Q nihilominus] pr. n ex m corr. V,
nihilhominus HI W 23 iusserat V fi*ebat (g ras.) M 24 tribulos
m
BOFGHMOPQVWedd. peruenire S
Et quid mihi proderat, quod omnes libros artium, quas liberales
uocant, tunc nequissimus malarum cupiditatum seruus
per me ipsum legi et intellexi, quoscumque legere potui? et
gaudebam in eis et nesciebam, unde esset quidquid ibi uerum
et certum esset. dorsum enim habebam ad lumen et ad ea,
quae inluminantur, faciem: unde ipsa facies mea, qua inluminata
cernebam, non
et disserendi, quidquid de dimensionibus figurarum et de musicis
et de numeris sine magna difficultate nullo hominum tradente
intellexi, scis tu, domine deus meus, quia et celeritas
intellegendi et dispiciendi acumen donum tuum est. sed non
inde sacrificabam tibi. itaque mihi non ad usum, sed ad perniciem
magis ualebat, quia tam bonam partem substantiae
meae sategi habere in potestate et fortitudinem meam non
ad te custodiebam, sed profectus sum abs te in longinquam
regionem, ut eam dissiparem in meretrices cupiditates.
nam quid mihi proderat bona res non utenti bene? non
enim sentiebam illas artes etiam ab studiosis et ingeniosis difficillime
intellegi, nisi cum eis eadem conabar exponere et
erat ille excellentissimus in eis, qui me exponentem non tardius
sequeretur.
Sed quid mihi hoc proderat putanti, quod tu, domine deus
ueritas, corpus esses lucidum et inmensum et ego frustum de
illo corpore? nimia peruersitas! sed sic eram nec erubesco,
in ras. 4 his V 5 pr. ad] at F et]
om. CHO 6 inluminant SW, inluminatur F ipsa (a ex e corr.) F
quae P 8 et] aut M di*serendi (s ras.) M dimentionibus SW,
dimensionibus aliter H 9 numeris ex muneribus corr. V 11 intelegendi
F despiciendi BCIMIQSW, discendi Gb, diligenter inspiciendi
Fa in mg. 12 perneciem BM* 14 sataegi F potestatem FIV
fortitudine mea W 15 ad] a FG1 16 meretricias b cupiditatis B
O
FPQ 17 prode erat V utendi (0 a m. 2) M bene (e pr. ex o
corr.) M 18 illas] s in m corr. S, illam W, me illas BP, **illas Q
a Q 19 easdem BG edd. **conabar exponere (ab ras.) M* in ras.
20 exponente FW 22 quid] q. ergo BPQb proderat hoc M, h. prode
erat V 23 ueritatis FP1 esset W1 frust*um (r ras.) F
te, qui non erubui tunc profiteri hominibus blasphemias meas
et latrare aduersum te. quid ergo tunc mihi proderat ingenium
per illas doctrinas agile et nullo adminiculo humani
magisterii tot nodosissimi libri enodati, cum deformiter et sacrilega
turpitudine in doctrina pietatis errarem? aut quid tantum
oberat paruulis tuis longe tardius ingenium, cum a te longe
non recederent, ut in nido ecclesiae tuae tuti plumescerent et
alas caritatis alimento sanae fidei nutrirent?s o domine deus
noster, in uelamento alarum tuarum speremus et protege
nos et porta nos. tu portabis, tu portabis et paruulos et
usque ad canos tu portabis, quoniam firmitas nostra quando
tu es, tunc est firmitas, cum autem nostra est, infirmitas est.
uiuit apud te semper bonum nostrum, et quia inde auersi
sumus, peruersi sumus. reuertamur iam, domine, ut non euertamur,
quia uiuit apud te sine ullo defectu bonum nostrum,
quod tu ipse es, et non timemus, ne non sit quo redeamus,
quia nos inde ruimus; nobis autem absentibus non ruit domus
nostra, aeternitas tua.
F 3 mihi tunc proderat BP edd., mihi pr. tunc F, tunc
pr. mihi Q ingenuum B1 4 agili F amminiculo BOlp 5 magisterii
(i ult. add. m. 2) S, magisteri F nodissimi S, notissimi W sacrilega*
(t ? ras.) F 7 oberit SW suis V a teJ ante F 8 tuti] S* e corr.,
a
tum W plumiscerent W, plumescerent M 9 fidaei S nutriret W1
10 speramus M protegęs HVt protegis C 11 porta] portas CJETF alt. tu
portabis om. BCFGHMOPQVW edd. et paruulos 0 12 tu] om. M1
quoniam- est firmitas om. F 13 nostra est add. F in mg. pr. est] om. V1
14 aduersi F 15 euertamur] reuertamur B 17 timebimus BCFGH
PQVb 19 tua]
meae, quam formasti et excitasti, ut confiteatur nomini tuo,
et sana omnia ossa mea, et dicant: domine, quis similis
tibi? neque enim docet te, quid in se agatur, qui tibi confitetur,
quia oculum tuum non excludit cor clausum nec manum
tuam repellit duritia hominum, sed soluis eam, cum uoles,
aut miserans aut uindicans, et non est qui se abscondat
a calore tuo. sed te laudet anima mea, ut amet te, et confiteatur
tibi miserationes tuas, ut laudet te. non cessat nec
tacet laudes tuas uniuersa creatura tua nec spiritus omnis
hominis per os conuersum ad te nec animalia nec corporalia
per os considerantium ea, ut exsurgat in te a lassitudine anima
nostra innitens eis, quae fecisti, et adtransiens ad te, qui fecisti
haec mirabiliter: et ibi refectio et uera fortitudo.
distinguis umbras, et ecce pulchra sunt cum eis omnia et ipsi
turpes sunt. et quid nocuerunt tibi? aut in quo imperium
tuum dehonestauerunt a caelis usque in nouissima iustum et
integrum? quo enim fugerunt, cum fugerent a facie tua.? aut
ubi tu non inuenis eos? sed fugerunt, ut non uiderent te uidentem
se atque excaecati in te offenderent — quia non
cf. Sap. 11, 25. tuinio depicta exh. S sac*rificium 0 3 mae C
tnr
quam] quoniam BP1 confitea Mi, confiteamur Ml 4 pr. et] om. Wl,
et (T m. 2) C dicam V 5 tibi] tui Q confiteatur F 6 conclusum M
manu tua (~ add. Mt. 3) TT 7 soluis] solus S uolens FM 9 anima-
l. 13 considerantium ea add. B* in ras. 10 ut] & V 11 uniuersa] in
uniuersa M18 omnis om. F 12 hominis om. BCGHMOPQVWb
13 ea] te B* m ras. lasitudine W 14 adtransiens SW: transiens
BCFGHMOPQVedd. qui* (a ras.) HO 16 iniqui] et i. BCFGHMP
QV edd. uides] diues
aetatis meae. iam uenerat Carthaginem quidam
manichaeorum episcopus, Faustus nomine, magnus laqueus
diaboli, et multi inplicabantur in eo per inlecebram suauiloquentiae.
quam ego iam tametsi laudabam, discernebam tamen
a ueritate rerum, quarum discernendarum auidus eram, nec
quali uasculo sermonis, sed quid mihi scientiae comedendum
V offenderunt H, offende? C ras.) F, offenderint W
2 et] ut FH subtraentes F 3 alt. tuam] suam CFHMXV mo 4 nesciant
V1 ubiq;** (ue ras.) M circumscribit BGFGHMOPQ edd.,
circumscribet V 5 est V iis mo 6 conuertentur V1 et om. Q1
deseru*erunt (i ras.) M, deserunt W 7 creatorem] cretorem F, te cr. Q
tu] et tu edd. 8 ipse F conuertantur] c. et quaerant te BPQ edd.
5s B 10 suas] tuas B facile F terges BGOPVb, tergis QW, exter-
gens F 11 et] ut BPQb plorent (e ex a corr. B) BQb gaudeant Qb
refeeiftti
fetibus F 13 reficis V et ubi-quaerebam om. Q1 15 quando F
16 proloquar BOFGHMIOPQVedd., i. pala loquar F undetrine
cesimum BCGHMO*PQVW, unudtricesimum F 17 uera (ne m. 2) V
karthaginem G, kartaginem BMQ, chartaginem W, carthagine SV, cartagine
F 18 laquaeus 8 19 suaue loquentie F, suauilo*quentiae M,
suauis eloquentiae GQb 20 iam om. edd. tametsi] tam etsi F, etsi V
21 a] om. V ueritatem VW1 quas M discendarum BCFHMO
PQV edd. 22 qualis uasculos
Mente sua enim quaerunt ista et ingenio, quod tu dedisti
eis, et multa inuenerunt et
defectus luminarium solis et lunae, quo die, qua hora, quanta
ex parte futuri essent, et non eos fefellit numeras. et ita
factum est, ut
et leguntur hodie atque ex eis praenuntiatur, quo anno
et quo mense anni et quo die mensis et qua hora diei et
quota parte luminis sui defectura sit luna uel sol: et ita fiet,
ut praenuntiatur. et mirantur haec homines et stupent qui
nesciunt ea, et exultant atque extolluntur qui sciunt, et per
JB1 faustus] factus F iutuebar] om. H, intuebatur B
2 praeloquuta P erant F 3 doctrinarum hominum (om. omnium) F
adprimae S 4 philosoforum S, phylosophorum C legeram om. Y
8 a
memorie quę* V 5 his F conparabem (a pr. ex o corr.) F 7 qui
tantum] quantum V 8 extimare V 9 inueueruut FGl VI domine
om. F 10 cognoscis BCFGHMOPQV edd. 11 inueneris FVI, inuenieris
B 12 stellas numerent V arenam FGH, arenam**** (et di
ras.) V dementientur (e tert. ex a corr.) M 13 inuestigent G 14 enim
sua PQ edd. quo G 1 15 <pnuntiivuerunt F annos] om. Ml 17 futura
F eis V numeros W1 18 ut] et 0 jmuntiauerunt Fl
19 praenuntiantur BIG, praeenuntiatur W, jmuntiatur** F 20 uel q.
t
mense (om. et) Q diei] die FM 21 quoda H fit FV 22 aenunciatur
F 23 exexultant F sciunt] nesciunt F
ante solis defectum futurum praeuident et in praesentia suum
non uident - non enim religiose quaerunt, unde habeant ingenium,
quo ista quaerunt — et inuenientes, quia tu fecisti
eos, non ipsi se dant tibi, se ut serues quod fecisti, et quales
se ipsi fecerant occidunt se tibi et trucidant exaltationes suas
sicut uolatilia et curiositates suas sicut pisces maris, quibus
perambulant secretas semitas abyssi, et luxurias suas sicut
pecora campi, ut tu, deus, ignis edax consumas mortuas
curas eorum recreans eos immortaliter.
Sed non nouerunt uiam, uerbum tuum, per quod fecisti ea
quae numerant et ipsos qui numerant et sensum, quo cernunt
quae numerant, et mentem, de qua numerant; et sapientiae
tuae non est numerus. ipse autem unigenitus factus est
nobis sapientia et iustitia et sanctificatio et numeratus
est inter nos et soluit tributum Caesari. non nouerunt hanc
uiam, qua descendant ad illum a se et per eum ascendant ad
eum. non nouerunt hanc uiam et putant se excelsos esse cum
sideribus et lucidos, et ecce ruerunt in terram,
est insipiens cor eorum. et multa uera de creatura dicunt
et ueritatem, creaturae artificem, non pie quaerunt et ideo non I
inueniunt, aut si inueniunt, cognoscentes deum non sicut ;
13] Ps. 146, 5. 14] I Cor. 1, 30. 16] cf. Matth. 22, 21. 19] Rom.
1, 21-25.
8 om. W
1
suum] sum C 4 quo] quod V inuentes W 5 se dant tibi ** ut (se ras.)
CP\', se dant tibi ut
Multa tamen ab eis ex ipsa creatura uera dicta retinebam,
et occurrebat mihi ratio per numeros et ordinem temporum
et uisibiles attestationes siderum et conferebam cum dictis
Manichaei, quae de his rebus multa scripsit copiosissime delirans,
et non mihi occurrebat ratio nec solistitiorum et aequinoctiorum
nec defectuum luminarium nec quidquid tale in
libris saecularis sapientiae didiceram. ibi autem credere iubebar,
et ad illas rationes numeris et oculis meis exploratas
non occurrebat et longe diuersum erat.
iam placet tibi? infelix enim homo, qui scit illa omnia, te
autem nescit; beatus autem, qui te scit, etiamsi illa nesciat.
qui uero et te et illa nouit, non propter illa beatior, sed
propter te solum beatus est, si cognoscens te sicut te glorificet
et gratias agat et non euanescat in cogitationibus suis.
3 *ac (h rae.) HP 4 ibi V 5 et om. G imllmutantes M ina
corruptibilis W 6 corruptibili 1(I add. m. 3) H 7 serpentum CPmo
9 potius-creatura om. Fx 12 attestationes] estimationes Q1 cum
om. W 13 qui Qb delerans CXFM*, delyrans Q 14 non mihi B\'
in ras. nec
etiam ista scribere, sine quorum peritia pietas disci poterat?
dixisti enim homini: ecce pietas est sapientia. quam ille
ignorare posset, etiamsi ista perfecte nosset: ista uero quia
non nouerat, impudentissime audens docere, prorsus illam nosse
non posset. uanitas est enim mundana ista etiam nota profiteri,
pietas autem tibi confiteri. unde ille deuius ad hoc ista
multum locutus est, ut conuictus ab eis, qui ista uere didicissent,
quis esset eius sensus in ceteris, quae abditiora sunt,
manifeste cognosceretur. non enim parui se aestimari noluit,
sed spiritum sanctum, consolatorem et ditatorem fidelium tuorum,
auctoritate plenaria personaliter in se esse persuadere
conatus est. itaque cum de caelo ac stellis et de solis. ac
SW: m. est BCFGHMOPQV edd. 2 gratias agit tibi C
quod FHIPSWl cupitis W1 3 latitudine] 1. sit F, altitudine C
ea W me*titur (n ras.) M 4 possedet ex possidit corr. W2 5 diligit]
didicit BPQb cui** (us ras.) M 7 tibi om. PQ saltim BF
HlpiW 8 giros
Cum enim audio christianum aliquem fratrem illum aut illum
ista nescientem et aliud pro alio sentientem, patienter intueor
opinantem hominem nec illi obesse uideo, cum de te, domine
creator omnium, non credat indigna, si forte situs et habitus
creaturae corporalis ignoret. obest autem, si hoc ad ipsam
doctrinae pietatis formam pertinere arbitretur et pertinacius
affirmare audeat quod ignorat. sed etiam talis infirmitas in
fidei cunabulis a caritate matre sustinetur, donec assurgat
nouus homo in uirum perfectum et circumferri non possit
omni uento doctrinae. in illo autem, qui doctor, qui
auctor, qui dux et princeps eorum, quibus illa suaderet, ita
fieri ausus est, ut qui eum sequerentur non quemlibet hominem,
sed spirithm tuum sanctum se sequi arbitrarentur,
quis tantam dementiam, sicubi falsa dixisse conuinceretur, non
detestandam longeque abiciendam esse indicaret? sed tamen
nondum liquido conpereram, utrum etiam secundum eius uerba
uicissitudines longiorum et breuiorum dierum atque noctium et
ipsius noctis et diei et deliquia luminum et si quid eius modi in
aliis libris legeram, posset exponi, ut, si forte posset, incertum
BCFGHMOPQV edd. 2 sacrilegos] sacrilegas F,
sacrilego spu BQ, sacrilegus spu P 3 fuisses W eminere W eam V
ignoratam VW 4 falsa tam] falsata* (m ras.) 0, falsatam W, falsata
BFPQ, falsa uel falsata b uaesania S, uexania (x in s corr.) W,
uesana*** V superbla C doceret V 5 sibi tribuere V 6 christiae
norum C 7 aliud] alium W 9 creator (8 m. 2) M abitus F 10 ad]
ab W ipsum S, ipso W 11 formam** V, forma W 13 fidaei S,
fide 0 matre. (m ras.) V, materna F 16 suadere CQ, suaderi BP
17 sequeretur F 18 se om. Q 19 dixisse] dixisset S, dixisset non W
21 nondum] n. ea CM conperam W etia (tia m. 2) 0 23 deliquia]
reliquia V, delinqueat W **quid W 24 pr. posset] posse V alt.
posset] possit W incertum mihi] i. quidem m. BCFGHMOPV edd.,
i. mihi quidem Q
meam illius auctoritatem propter creditam sanctitatem praeponerem.
uagabundus audiui, nimis extento desiderio uenturum expectabam
istum Faustum. ceteri enim eorum, in quos forte incurrissem,
qui talium rerum quaestionibus a me obiectis deficiebant, illum
mihi promittebant, cuius aduentu conlatoque conloquio facillime
mihi haec et si qua forte maiora quaererem enodatissime expedirentur.
ergo ubi uenit, expertus sum hominem gratum et
iucundum uerbis et ea ipsa, quae illi solent dicere, multo
suauius garrientem. sed quid ad meam sitim pretiosorum poculorum
decentissimus ministrator? iam rebus talibus satiatae
erant aures meae, nec ideo mihi meliora uidebantur, quia
melius dicebantur, nec ideo uera, quia diserta, nec ideo sapiens
anima, quia uultus congruus et decorum eloquium. illi autem,
qui eum mihi promittebant, non boni rerum existimatores erant,
et ideo illis uidebatur prudens et sapiens, quia delectabat eos
loquens. sensi autem aliud genus hominum etiam ueritatem
habere suspectam et ei nolle adquiescere, si comto atque uberi
sermone promeretur. me autem iam docueras, deus meus,
miris et occultis modis, et propterea credo, quod tu me docueris,
quoniam uerum est nec quisquam praeter te alius doctor est
ueri, ubicumque et undecumque claruerit. iam ergo abs te
didiceram nec eo debere uideri aliquid uerum dici, quia
Q edd. 2 auctoritate F praeponere FW 4 ferme*
(t ras.) V 5 uacabundus W1 6 faustum ex factum corr. F 7 abiectis
VXW deficieba V 8 aduentum W facillima Q 9 qua 0
gnodatissime F experirentur V 10 ubi] at ubi BPQ suum V
homine W1 11 iocundum BFGH\'OPQV\'W 12 mea F pretiosiorum
BCFMOWmo, inpreciosiorum V 14 meae* (ae ras.) W 15 uero
SW1 disserta BP, disertam W, deserta FlMlVl 16 decorum C,
deq*orum (u ras.) H 17 exestimatores F, aestimatores C 18 uidebantur
F 19 hominum genus M 21 promeretur (re del. m. 2) P
iam] om. C docuerat BMOPQW 23 doctor est] doctorem F, doctores t*
V, est doctor edd. 24 unde ubicumque F abs] ex F 25 eo deuere
W uidere FV quia (° m. 2) V
labiorum; rursus nec ideo uerum, quia inpolite enuntiatur, nec
ideo falsum, quia splendidus sermo est, sed perinde esse sapientiam
et stultitiam, sicut sunt cibi utiles et inutiles, uerbis
autem ornatis et inornatis sicut uasis urbanis et rusticanis
utrosque cibos posse ministrari.
Igitur auiditas mea, qua illam tanto tempore expectaueram
hominem, delectabatur quidem motu affectuque disputantis et
uerbis congruentibus atque ad uestiendas sententias facile occurrentibus.
delectabar autem et cum multis uel etiam prae
multis laudabam ac ferebam; sed moleste habebam, quod in
coetu audientium non sinerer ingerere illi et partiri cum eo
curas quaestionum mearum conferendo familiariter et accipiendo
ac reddendo sermonem. quod ubi potui et aures eius cum
familiaribus meis eoque tempore occupare coepi, quo non dedeceret
alternis disserere, et protuli quaedam, quae me monebant,
expertus sum prius hominem expertem liberalium disciplinarum
nisi grammaticae atque eius ipsius usitato modo.
et quia legerat aliquas Tullianas orationes et paucissimos Senecae
libros et nonnulla poetarum et suae sectae si qua uolumina
latine atque conposite conscripta erant, et quia aderat cotidiana
sermocinandi exercitatio, inde suppetebat eloquium, quod
fiebat acceptius magisque seductorium moderamine ingenii et
V, in eo M falso F sonant] sant F 2 e*nutiatur
(n ras., n add. m. 3) H, enuntiantur V, nuntiatur C 3 splenin
ditus W1 perinde] inde H esse om. P1 4 utiles (in add. m. 3) H
5 *ornatis et in*ornatis (h ras.) F 6 cibum F ministrare F
7 abiditas W1 . qu*a (i ras.) P illo W tanto tempore] tantopere F
8 dispuntantis V 9 uestiandas F 10 uel—multis om. VIII effereb
bam GM*W edd. \' sed] s. etiam V habeam (b add. m. 3) H 12 iuilli-
gere F, illi ingerere GM edd. partiri] parit F 14 et] ad BF
15 eoqye C, eoq F, eo quoque b tempore] tem F occupari G quo]
quod C, que F non om. M didicerat M, didicret F, dedicerat (a in
i corr.) W, deiceret BPQ1, doceret V 16 di*serere (s ras.) M 17 exm
pertus] et ex. F in experte (ra m. 2) V disciplinari F 19 senice W
21 latine (5 add. m. 3) W scripta MXV qui (» add. m. 3) W aderat F
22 subpeditabat V 23 seductorum M
arbiter conscientiae meae? coram te cor meum et recordatio
mea, qui mecum tunc agebas abdito secreto prouidentiae tuae
et inhonestos errores meos iam
meam, ut uiderem et odissem.
quibus eum excellere putaueram, satis apparuit, desperare coepi
posse mihi eum illa, quae me mouebant, aperire atque dissoluere;
quorum quidem ignarus posset ueritatem tenere pietatis,
sed si manichaeus non esset. libri quippe eorum pleni
sunt longissimis fabulis de caelo et de sideribus et sole et luna:
quae mihi eum, quod utique cupiebam, conlatis numerorum
rationibus, quas alibi ego legeram, utrum potius ita essent, ut
Manichaei libris continebatur, an certe uel par etiam inde
ratio redderetur, subtiliter explicare posse iam non arbitrabar.
quae tamen ubi consideranda et discutienda protuli, modeste
sane ille nec ausus est subire ipsam sarcinam. nouerat enim
se ista non nosse nec eum puduit confiteri. non erat de talibus,
quales multos loquaces passus eram, conantes ea me
docere et dicentes nihil. iste uero cor habebat, etsi non rectum
ad te, nec tamen nimis incautum ad se ipsum. non usquequaque
inperitus erat inperitiae suae et noluit se temere
1 naturale F, aenarali (corr. m. 2) V 3 mecum] me BCFGHMOP
QV edd. abditu
Refracto itaque studio, quod intenderam in Manichaei litteras,
magisque desperans de ceteris eorum doctoribus, quando in
multis, quae me monebant, ita ille nominatus apparuit, coepi
cum eo pro studio illius agere uitam, quo ipse flagrabat in
eas litteras, quas tunc iam rhetor Karthaginis adulescentes docebam,
et legere cum eo siue quae ille audita desideraret siue
quae ipse tali ingenio apta existimarem. ceterum conatus
omnis meus, qui proficere in ille secta statueram, illo homine
cognito prorsus intercidit, non ut ab eis omnino separarer, sed
quasi melius quicquam non inueniens eo, quo iam quoquo
modo inrueram, contentus interim esse decreueram, nisi a)iquid
forte, quod magis eligendum esset, eluceret. ita ille
Faustus, qui multis laqueus mortis extitit, meum quo captus
eram relaxare iam coeperat nec nolens nec sciens. manus
enim tuae, deus meus, in abdito prouidentiae tuae non
animam meam, et sanguine cordis matris meae per
lacrimas eius diebus et noctibus pro me sacrificabatur tibi, et
CFGHMOSVW 2 esset] est V pulchrior] pulcrior MQ,
pudor SW 5* F 3 anime V nosse. (m ras.) H 4 in om. V1
6 quo BMPQVb literis B 7 disperaus V1 8 me eras. V, om. B
9 illius] eius BCFGHMOPQVedd. fraglabat C, fraglabam V 10 rethor
libri carthaginis CFMtOW, kartaginis Q, cathaginis M1, carthagini
Hmo, cartagini G 11 siue quae-desideraret om. 8 ille-siue quae
ipse
om. HW desiderare F 12 ipsi F, ille W abta B, apta. (s ras.)
H, apta
pergere et potius ibi docere quod docebam Carthagini. et hoc
unde mihi persuasum est, non praeteribo confiteri tibi, quoniam
et in his altissimi tui recessus et praesentissima in nos
misericordia tua cogitanda et praedicanda est. non ideo Romam
pergere uolui, quod maiores quaestus maiorque mihi dignitas
ab amicis, qui hoc suadebant, promittebatur — quamquam
et ista ducebant animum tunc meum — sed illa erat
causa maxima et paene sola, quod audiebam quietius ibi studere
adulescentes et ordinatiore disciplinae cohercitione sedari,
ne in eius scholam, quo magistro non utuntur, passim et
proterue inruant, nec eos admitti omnino, nisi ille permiserit.
contra apud Carthaginem foeda est et intemperans licentia
scholasticorum: inrumpunt inpudenter et prope furiosa fronte
perturbant ordinem, quem quisque discipulis ad proficiendum
instituerit. multa iniuriosa faciunt mira hebetudine et punienda
legibus, nisi consuetudo patrona sit, hoc miseriores eos ostendens,
quo iam quasi liceat faciunt, quod per tuam aeternam legem
numquam licebit, et inpune se facere arbitrantur, cum ipsa
BFGPQVbm 2 dirigentur BPQb 4 respicientem
V 6 potus B docere] docerem BPQV karthagini BW*,
i i
carthaginem H, karthaginem V 7 est] sit b 10 quod quaestus maior V
11 suadebat F1 promittebantur 0 12 docebant 0 tunc animum Q
i coer
erat] e. tunc Q 13 audebam questius F 14 co*ercitione H, quoheri
citione P, cohercione QW, coercitatione M sedare F, sedara V 15 ne]
nec GV in om. V scolam BFHMQ VW 16 irruerent V ammitti
B20psSW, amitti HMXPX 17 apud] aute O1 karthaginem BQV,
kartaginem MW, cartaginem G licentia F 18 scolasticorum BCG
HMPQVW prope] pro
Sed quare hinc abirem et illuc irem, tu sciebus, deus, nec
indicabas mihi nec matri, quae me profectum atrociter planxit
et usque ad mare secuta est. sed fefelli eam uiolenter me
tenentem, ut aut reuocaret aut mecum pergeret, et finxi me
amicum nolle deserere, donec uento facto nauigaret. et mentitus
sum matri, et illi matri, et euasi: quia et hoc tu dimisisti
mihi misericorditer seruans me ab aquis maris plenum
exsecrandis sordibus usque ad aquam gratiae tuae, qua me
abluto siccarentur flumina maternorum oculorum, quibus pro
me cotidie tibi rigabat terram sub uultu suo. et tamen
F patientur F 2 studere W, studerent G 3 uolui
FM placebant W 4 iudicabant F 5 alt. mea (a ex o corr.) M
7 karthagini BQV, cartagini G, kartagini M quos V ammouebus
po
CHaMOSW, amouebus GQV 8 pronebus (po add. m. 2) M 10 gresus
F 11 perturbant F 12 foeda (a ex e corr.) S ad om. Ml
13 terra F 15 *abirem (h ras.) F, abierem W, abissem V 16 prora
n
fectu \'(ra add. m. 2) F plancxit W, plaxit F 17 refelli G 18 pr. aut]
aut
*** (eum ras.) W et finxi-nauigaret om. SW fixi Ml 19 uento
facto] uentosaizo F nauigarem BPQ 20 uasi V tert. et om. CO1
tu S: om. BCFGHMOPQVW mihi dimisisti B 22 exsecrandtl W
23 maternarum V 24 tibi cotidie GV tibi om. CFM uulto Ol
nostrae naui erat, memoria beati Cypriani, maneret ea nocte.
sed ea nocte clanculo ego profectus sum, illa autem non mansit
orando et flendo. et quid a te petebat, deus meus, tantis
lacrimis, nisi ut nauigare me non sineres? sed alte consulens
et exaudiens cardinem desiderii eius non curasti quod tunc
petebat, ut me faceres quod semper petebat. flauit uentus et
impleuit uela nostra et litus subtraxit aspectibus nostris, in
quo mane illa insaniebat dolore et querellis et gemitu implebat
aures tuas contemnentis ista, cum et me cupiditatibus raperes
ad finiendas ipsas cupiditates et illius carnale desiderium iusto
dolorum flagello uapularet. amabat enim secum praesentiam
meam more matrum, sed multis multo amplius, et nesciebat,
quid tu illi gaudiorum facturus esses de absentia mea. nesciebat,
ideo flebat et eiulabat atque illis cruciatibus arguebatur
in ea reliquiarium Euae, cum gemitu quaerens quod cum gemitu
pepererat. et tamen post accusationem fallaciarum et
crudelitatis meae conuersa rursum ad deprecandum te pro me
abiit ad solita, et ego Romam.
ibam iam ad inferos portans omnia mala, quae conmiseram et
in te et in me et in alios, multa et grauia super originalis
M, meridie F ut**in V 2 memorie FV
cipriani HPSV 3 sed add. Q* ea] in ea BPQb clam G non
mansit] non m. (non del. m. 2) M, ** mansit GO, mansit Q, remansit
•
BFbm 4 a te om. M, ad te VW1 tantis om. F 5 sinerjs W
sed] sed tu BGFGHMOPQV edd. altL S 7 ut me-petebat om. SW
me] in me bm 8 aspectibus] ab asp. F 9 quaerellis MS, quaere*lis
GO, querelis BFHPV aZt. et] ac G edd. 10 contempnentis М, contemnentesBPQW.
cupiditatibus] c.me>iaBCFGHMOPQ*Vedd. raperest
cupiditates om. Q1 12 dolore (corr. m. 3) W uapulares B mecum Ml
14 f*acturus (r ras.) V absentia] abscentia V, ab infantia M1 nei
sciebat om. B 15 ideo] et i. F febat (l add. m. 3) H heiulabat BC
GOPV, eiu**labat (la
Non itaque uideo, quomodo sanaretur, si mea talis illa mors
transuerberasset uiscera dilectionis eius. et ubi essent tantae
preces, tam crebrae sine intermissione? nusquam nisi ad te.
an uero tu, deus misericordiarum, sperneres cor contritum
et humiliatum uiduae castae ac sobriae, frequentantis elemosynas,
obsequentis atque seruientis sanctis tuis, nullum diem
praetermittentis oblationem ad altare tuum, bis die, mane et
uespere, ad ecclesiam tuam sine ulla intermissione uenientis,
non ad uanas fabulas et aniles loquacitates, sed ut te audiret
in tuis sermonibus et tu illam in suis orationibus? huiusne
tu lacrimas, quibus non a te aurum et argentum petebat nec
aliquod nutabile aut uolubile bonum, sed salutem animae filii
sui, tu, cuius munere talis erat, contemneres et repelleres ab
auxilio tuo? nequaquam, domine, inmo uero aderas et exaudiebas
et faciebas ordine, quo praedestinaueras esse faciendum.
absit, ut tu falleres eam in illis uisionibus et responsionibus tuis,
quae iam conmemoraui et quae non conmemoraui, quae illa
fideli pectore tenebat et semper orans tamquam chirografa
tua ingerebat tibi. dignaris enim, quoniam in saeculum
misericordia tua, eis quibus omnia debita dimittis, etiam
promissionibus debitor fieri.
F, sanarentur C me* (a ,.aв.)W 3 tam] et tam BC
0
FGHMOPQVedd. crebre FGS nisi] si F 4 cor om. V 5 uidg HV
frequentatis W elemosinas BOGR, elemo*sinas (u ras.) V, elimosinas
plW, aelemosinas M, elymosinas F 6 atque] et B diem om. Q1
ter
7 praemittentis P altarem V die] in die BFHPQW edd., diem G
et ras. V 8 intermissionem V 9 uaniles C, inanes FV 10 tu* (a
ras.) H tuis W1 orationibus] precibus BPQ 11 a] ad W 12 aliqd V
uuptabile V, notabile 0, mutabile BPQb 13 tu] ut PQ contempli
neris Wl reppelleris TF1 14 auxio ( add. m. 3) W neoquaquam V
aderat Wl 15 ordine ex orgine V, ex ordene corr. F praedistinaueras
PIWl 16 falleris (re m. 3) W in] in ras. V, in S responsis
BCFGHMOPQV edd. 18 retinebat F, tendebat V horans F chirographa
FM, cirografa C, cirographa GH, cyrografa VW, cyrographa
ris e
BPQ 19 tua om. F digna*** V 20 tua V 21 promisionibus G,
promissionibus tuis BCFMPQ edd. fi*eri (d ras.) P
filium ancillae tuae tunc interim corpore, ut esset cui salutem
meliorem atque certiorem dares. et iungebar etiam tunc Romae
falsis illis atque fallentibus sanctis: non enim tantum auditoribus
eorum, quorum e numero erat etiam is, in cuius domo
aegrotaueram et conualueram, sed eis etiam, quos electos
uocant. adhuc enim mihi uidebatur non esse nos, qui peccamus,
sed nescio quam aliam in nobis peecare naturam et delectabat
superbiam meam extra culpam esse et, cum aliquid
mali fecissem, non confiteri me fecisse, ut sanares animam
meam, quoniam peccabat tibi, sed excusare me amabam et
accusare nescio quid aliud, quod mecum esset et ego non
essem. uerum autem totum ego eram et aduersus me inpietas
mea me diuiserat, et id erat peccatum insanabilius, quo
me peccatorem non esse arbitrabar, et execrabilis iniquitas, te,
deus omnipotens, te in me ad perniciem meam, quam me a
te ad salutem malle superari. nondum ergo posueras custodiam
ori meo et ostium continentiae circum labia
mea, ut non declinaret cor meum in uerba mala ad excusandas
excusationes in peccatis cum hominibus
operantibus iniquitatem, et ideo adhuc conbinabam cum
electis eorum, sed tamen desperans in ea falsa doctrina
ras.) V meliorem salutem H 3 iugebar F, iniune
gebar W 5 e] in BPQ his HI VIWl domu V 6 egrotauera* V
eis om. V 7 uidebantur SVXW 8 aliam om. Y delectabar CM
9 culpa F 10 fecisse] fuisse M 11 peccabam HV, peccaui b excusarem
HIM me] eam BGHMPQV 13 autem] a.8 G aduersum
BCFPQV edd. 14 id erat] aderat GV insanabilis (corr. na. 3) W
quo m* F 15 execrabilis] insanabilis W te] et V 16 in me] a me b
pernetiem M a te] ad te FM 17 male M1 ergo] enim VW
posuerat F1 18 hostium W continentiae] c. meg M, constantiae W
circa GF 19 maligna BGMPQVb 21 conbinabam (cr. ouvSototaw
LXX): conuinabam Ml, conbinabar PQ, conuiuabar B, conuiuabam G,
U
conuiuebam b, conuinabor V, communicabam CiF 22 desperans STF:
iam d. BOFGHMOPQVedd.
contentus esse decreueram, iam remissius neglegentiusque retinebam.
Etenim suborta est etiam mihi cogitatio, prudentiores illos ceteris
fuisse philosophos, quos Academicos appellant, quod de
omnibus dubitandum esse censuerant nec aliquid ueri ab homine
conprehendi posse decreuerant. ita enim et mihi liquido sensisse
uidebantur, ut uulgo habentur, etiam illorum intentionem nondum
intellegenti. nec dissimulaui eundem hospitem meum
reprimere a nimia fiducia, quam sensi eum habere de rebus
fabulosis, quibus manichaei libri pleni sunt. amicitia tamen
eorum familiarius utebar quam ceterorum hominum, qui in
illa haeresi non fuissent. nec eam defendebam pristina animositate,
sed tamen familiaritas eorum - plures enim eos
Roma occultabat — pigrius me faciebat aliud quaerere praesertim
desperantem in ecclesia tua, domine caeli et terrae,
creator omnium uisibilium et inuisibilium, posse inueniri uerum,
unde me illi auerterant, multumque mihi turpe uidebatur credere
figuram te habere humanae carnis et membrorum nostrorum
liniamentis corporalibus terminari. et quoniam cum de
deo meo cogitare uellem, cogitare nisi moles corporum non
noueram — neque enim uidebatur mihi esse -quicquam, quod
1 posse] posuisse M proficere-l.4 ceteris fuisse om. F ea
(quę add. m. 2) M quibus] add. Q in mg. si om. G1 nihil BCFG
HMOPQV edd. repperire
Hinc enim et mali substantiam quandam credebam esse
talem et habere suam molem tetram et deformem siue crassam,
quam terram dicebant, siue tenuem atque subtilem, sicuti
est aeris corpus: quam malignam mentem per illam terram
repentem imaginantur. et quia deum bonum nullam malam
naturam creasse qualiscumque me pietas credere cogebat, constituebam
ex aduerso sibi duas moles, utramque infinitam,
sed malam angustias, bonam grandius, et ex hoc initio pestilentioso
me cetera sacrilegia sequebantur. cum enim conaretur
animus meus recurrere in catholicam fidem, repercutiebatur,
quia non erat catholica fides, quam esse arbitrabar. et
magis pius mihi uidebar, si te, deus meus, cui confitentur ex
me miserationes tuae, uel ex ceteris partibus infinitum crederem,
quamuis ex una, qua tibi moles mali opponebatur, cogerer
finitum fateri, quam si ex omnibus partibus in corporis humani
forma te opinarer finiri. et melius mihi uidebar credere
nullum malum te creasse — quod mihi nescienti non solum
aliqua substantia sed etiam corporea uidebatur, quia et mentem
cogitare non noueram nisi eam subtile corpus esse, quod
tamen per loci spatia diffunderetur — quam credere abs te
esse qualem putabam naturam mali. ipsum quoque saluatorem
nostrum, unigenitum tuum, tamquam de massa lucidissimae
molis tuae porrectum ad nostram salutem ita putabam, ut
1 ea] eo W, & V maxime Q sola causa prope Q 3 quendam B, I
aliquam V 4 taetram CH10, tram W deformam G 5 dicebat Mt,
dicebam V sicut CHVmo 6 terram] t. trS F 7 repente FW
deum] d. deum W nullum bonam F1 nullam m. creaturam C, naturam
m. n. Q 8 pietas me MQ edd. 9 ad**rso 0 ***amque (utr ras.) 0
n u
10 mala V bona V gradus C pestilentiose Ml 11 me eras. W
12 recurrere* (m ras.) B repercutiebar BCFGHMOPQVedd. 15 tuas W
infinitam C credere CW 16 opponebantur W 17 homnibus F
i
corporib; humanis F 18 formam GMV 19 creasset F nesciente V
20 uideba*tur (n ras.) MP mente PV 22 diffunderetur] d. abs te
BPQb crederem BMPQVb 23 ipsum quoque] ipsumque GHMOVW
24 lucidissima BPQb 25 molis tuae ex molestię corr. P* nostra* F
talem itaque naturam eius nasci non posse de Maria uirgine
arbitrabar, nisi carni concerneretur. concerni autem et non
coinquinari non uidebam, quod mihi tale figurabam. metuebam
itaque credere incarnatum, ne credere cogerer ex carne inquinatum.
nunc spiritales tui blande et amanter ridebunt me,
si has confusiones meas legerint; sed tamen talis eram.
posse non existimabam, sed aliquando sane cupiebam
cum aliquo illorum librorum doctissimo conferre singula et experiri,
quid inde sentiret. iam enim Elpidii cuiusdam aduersus
eosdem manichaeos coram loquentis et disserentis sermones
etiam apud Carthaginem monere me coeperant, cum talia de
scripturis proferret, quibus resisti non facile posset. et inbecilla
mihi responsio uidebatur istorum; quam quidem non facile
palam promebant, sed nobis secretius, cum dicerent scripturas
noni testamenti falsatas fuisse a nescio quibus, qui
Iudaeorum legem inserere Christianae fidei noluerunt, atque
ipsi incorrupta exemplaria nulla proferrent. sed me maxime
captum et offocatum quodam modo deprimebant corporalia cogitantem
moles illae, sub quibus anhelans in auram tuae ueritatis
liquidam et simplicem respirare non poteram.
V uanitati M, uanitatem V 2 nosci F posse*
(t ras.) F 3 carni* (s ras.) P 4 quoinquinari W, inquinari BCFG
HMOPQV edd. talem GHMV 5 incarnatū* (s
ut docerem Romae artem rhetoricam, et prius domi congregare
aliquos, quibus et per quos innotescere coeperam. et ecce cognosco
alia Romae fieri, quae non patiebar in Africa. nam
re uera illas euersiones a perditis adulescentibus ibi non fieri
manifestatum est mihi: "sed subito" inquiunt "ne mercedem
magistro reddant, conspirant multi adulescentes et transferunt
se ad alium, desertores fidei et quibus prae pecuniae caritate
iustitia uilis est." oderat etiam istos cor meum quamuis non
perfecto odio. quod enim ab eis passurus eram, magis
oderam fortasse quam eo, quod cuilibet inlicita faciebant.
certe tamen turpes sunt tales et fornicantur abs te amando
uolatica ludibria temporum et lucrum luteum, quod cum adprehenditur
manum inquinat, et amplectendo mundum fugientem,
contemnendo te manentem et reuocantem et ignoscentem redeunti
ad te meretrici humanae animae. et nunc tales odi
prauos et distortos, quamuis eos corrigendos diligam, ut pecuniae
doctrinam ipsam, quam discunt, praeferant, ei uero te
deum ueritatem et ubertatem certi boni et pacem castissimam.
sed tunc magis eos pati nolebam malos propter me, quam fieri
propter te bonos uolebam.
ad praefectum urbis, ut illi ciuitati rhetoricae magister
om. M 2 rethoricam libri congregarem V 3 innotescete
S 4 affrica QV 5 adolescentibus BOiFGQW ibi om. V
6 manifestum M mercede W magistro mercedem Q 7 conspi**rant
(ce ras.) M adolescentis W1 8 se om. W alius W
prae ex p corr. M, ae W (et 17) paecuniae S, peccuniae FW 9 uiris F
istos etiam M 10 perfacto G passus F ma*gis V 11 eo del. MI
e\'
quilibet M 12 turpes sunt] turpescunt B1, turp sus F 13 adprenditur
W 14 manu F fugiende V1 16 ad te] atque V animae
hnmanae BCGHMOPQV edd., a. umanae F odi tales H odii V
18 ipsa W praeferam 0, praeferunt W ei] et G 19 et ubertatem
om. V 20 eos magis M edd. nolebam M1 quam om. V1 21 bonos
propter te M te om. W uole*bam V 22 missu* (s ras.) V est]
ae****** F a] ad W mediolano OFIMP edd., mediolanium W
23 pfecto F rethoricae libri.
eos ipsos manichaeis uanitatibus ebrios - quibus ut carerem
ibam, sed utrique nesciebamus — ut dictione proposita me
probatum praefectus tunc Symmachus mitteret. et ueni Mediolanium
ad Ambrosium episcopum, in optimis notum orbi
terrae, pium cultorem tuum, cuius tunc eloquia strenue ministrabant
adipem frumenti tui et laetitiam olei et sobriam
uini ebrietatem populo tuo. ad eum autem ducebar abs te\',
nesciens, ut per eum ad te sciens ducerer. suscepit me paterne
ille homo dei et peregrinationem meam satis
dilexit. et eum amare coepi primo quidem non tamquam
doctorem ueri, quod in ecclesia tua prorsus desperabam,
sed tamquam hominem benignum in me. studiose audiebam
disputantem in populo, non intentione, qua debui, sed
quasi explorans eius facundiam, utrum conueniret famae suae
an maior minorue proflueret, quam praedicabatur, et uerbis
eius suspendebar intentus, rerum autem incuriosus et contemptor
adstabam et delectabar sermonis suauitate, quamquam
eruditioris, minus tamen hilarescentis atque mulcentis, quam
Fausti erat, quod attinet ad dicendi modum. ceterum rerum
ipsarum nulla conparatio: nam ille per manichaeas fallacias
aberrabat, ille autem saluberrime docebat salutem. sed longe
Ps. 118,155. V, inpertit W, inper*tia (i ras.) M euiccione
puplica F ipse ego Q anuiui V 2 eosdem BFPQVmo manicheos
GHV aebrios F, hebrios C 3 sed om. Ql utri*que (s
ras.) M dictionB W 4 symmacus PQ, symachus HIMW, simmachus
BCV, simmacus F uenio W, uenit V mediolan*um (i ras.) BQS,
mediolanum CMW 6 strene F ministrabat P1 7 sui H 9 ad]
a F suscipit F 10 episcopaliter satis F 11 primum W 18 studiose
SW: et st. BCFGHMOPQV edd. 14 intentione FW 15 facundium
P1 16 minoruae W, uae F profluere W 17 incuriosius V
contentor BSW 18 asstabam 0 delatabar S sermonis suauitate
scripsi: sermone suauitatis SW, suauitate sermonis BCFGHMOPQVedd.
quam
quam M 19 eruditiores W1 hilarescentes W1, hilarascantis Ql, hilare
scientis V mulcentis atq; hilarescentis M 20 erant OQ 21 ipsarum
(u ex e corr.) 0 fallatias BFW, fabulas (b ex m corr.) V
22 ille] iste BFGH0*PQVedd.
propinquabam sensim et nesciens.
tantum quemadmodum dicebat audire — ea mihi quippe desperanti
ad te uiam patere homini inanis cura remanserat —
ueniebant in animum meum simul cum uerbis, quae diligebam,
res etiam, quas neglegebam. neque enim ea dirimere poteram.
et dum cor aperirem ad excipiendum, quam diserte diceret,
pariter intrabat et quam uera diceret, gradatim quidem. nam
primo etiam ipsa defendi posse mihi iam coeperunt uideri et
fidem catholicam, pro qua nihil posse dici aduersus oppugnantes
manichaeos putaueram, iam non inpudenter asseri existimabam,
maxime audito uno atque altero et saepius aenigmate soluto
de scriptis ueteribus, ubi, cum ad litteram acciperem, occidebar.
spiritaliter itaque plerisque illorum librorum locis expositis iam
reprehendebam desperationem meam illam dumtaxat, qua credideram
legem et prophetas detestantibus atque irridentibus
resisti omnino non posse. nec tamen iam ideo mihi catholicam
uiam tenendam esse sentiebam, quia et ipsa poterat habere
doctos adsertores suos, qui copiose et non absurde obiecta
F qualis] qui at F tunc aderam —!. 3 enim non
om. F 2 propinquabat M, propinquabat V nesciui b 3 satagarem P
qu*e (a ras.) P 4 au*di**re (t et ce ras.) F eam mihi H, eam hi W
desperanti] iam d. BOFGHMOPQVedd. 5 inani* (s ras.) 0 cura]
cultura V, alibi cultura H a. d. 6 ueniebant] sed u. BGHPQVb animo
meo F uerbis qu*e (a ras.) P quem ligebam V1 7 res—neglegebam
om. V neclegebam S, neglebam F poterat W 8 expiendum V
disserte BP disceret F 9 intrabat om. M, intrabar F uere BCF
GHMOPQVeàd. dicere W gradatū G 10 coepemntBHOaPQVedd.
Tunc uero fortiter intendi animum, si quo modo possem
certis aliquibus documentis manichaeos conuincere falsitatis.
quod si possem spiritalem substantiam cogitare, statim machinamenta
illa omnia soluerentur et abicerentur ex animo meo:
sed non poteram. uerum tamen de ipso mundi huius corpore
omnique natura, quam sensus carnis attingeret, multo probabiliora
plerosque sensisse philosophos magis magisque considerans
atque comparans iudicabam. itaque Academicorum
more, sicut existimantur, dubitans de omnibus atque inter
omnia fluctuans manichaeos quidem relinquendos esse decreui,
non arbitrans eo ipso tempore dubitationis meae in illa secta
mihi permanendum esse, cui iam nonnullos philosophos praeponebam:
quibus tamen philosophis, quod sine salutari nomine
Christi essent, curationem languoris animae meae conmittere
omnino recusabam. statui ergo tamdiu esse catechumenus in
catholica ecclesia mihi a parentibus conmendata, donec aliquid
certi eluceret, quo cursum dirigerem.
PXSW 2 defessionis F aequebantur VW 4 tum
BCFGMOPW 5 aliquid F 6 statim om. V 7 abicierentur 0
ex] ex ea corr. V 9 omnique] omnia que V multa HMPQVmo
10 sensisse* (m ras., sisse in ras.) B philosofos BP, philosophus W
magis om. B 11 atque comparans om. SW achademicorum CGHM
OPQSV, ahcadeinicorum
an uero non tu feceras me et discreueras me a
quadrupedibus et uolatilibus caeli? sapientiorem me feceras,
et ambulabam per tenebras et lubricum et quaerebam te foris
a me et non inueniebam deum cordis mei; et ueneram in profundum
maris et diffidebam et desperabam de inuentione ueri.
iam uenerat ad me mater pietate fortis, terra marique me
sequens et in periculis omnibus de te secura. nam et per
marina discrimina ipsos nautas consolabatur, a quibus rudes
abyssi uiatores, cum perturbantur, consolari solent, pollicens
eis peruentionem cum salute, quia hoc ei tu per uisum pollicitus
eras. et inuenit me periclitantem quidem grauiter desperatione
indagandae ueritatis, sed tamen ei cum indicassem
non me quidem iam esse manichaeum, sed neque catholicum
christianum, non, quasi inopinatum aliquid audierit, exiluit laetitia,
cum iam secura fieret ex ea parte miseriae meae, in qua
me tamquam mortuum resuscitandum tibi flebat et feretro cogitationis
offerebat, ut diceres filio uiduae: iuuenis, tibi dico,
surge, et reuiuesceret et inciperet loqui et traderes illum
matri suae. nulla ergo turbulenta exultatione trepidauit cor
om. Q1 4 uolatilibus] a u. FOV, uolatibus Q 7 disperad
bam (i ex e corr.) 0 inuentione* (m ras.) W 8 u*enerat a me (e
ras.) V pietatis V fortes W1 terrę W1 9 im periculis B
10 marina. (m ras.) W rudes om. V 11 cum] dum V, da c\'ii M
consolaris F pollicens (s ex t corr.) 0 12 eis] seni V salute W
t
ei] et W 13 desperanione Q 14 cum ei CF 15 catholica Fl
ne
16 nou (ne add. m. rec.) V exiliuit BFHOPQVWedd., exsiliuit CM
leticia* (m ras.) W 17 *** iam (iam ras.) P secura W parte (e
ex u corr.) G 18 resuscitandum SW: sed resuscitandum FGHMOV
edd., sed r. me
solebat, pultes et panem et merum adtulisset atque ab ostiario
prohiberetur, ubi hoc episcopum uetuisse cognouit, tam pie
atque oboedienter amplexa est, ut ipse mirarer, quam facile
accusatrix potius consuetudinis suae quam disceptatrix illius
1 ex] et ex CM tibi om. V 2 plangebam 0 ueritate W nondum]
non BPQ 3 falsitate F quod S: et quod BCFGHMOPQV
W edd. 4 qui] quia
ad quaerendum intentus et ad disserendum inquietus erat
animus meus ipsumque Ambrosium felicem quendam hominem
secundum saeculum opinabar, quem sic tantae potestates
honorarent: caelibatus tantum eius mihi laboriosus uidebatur.
quid autem ille spei gereret, aduersus ipsius excellentiae temtamenta
quid luctaminis haberet quidue solaminis in aduersis,
et occultum os eius, quod erat in corde eius, quam sapida
gaudia de pane tuo ruminaret, nec conicere noueram nec expertus
eram. nec ille sciebat aestus meos nec foueam periculi
mei. non enim quaerere ab eo poteram quod uolebam, sicut
nolebam, secludentibus me ab eius aure atque ore cateruis
negotiosorum hominum, quorum infirmitatibus seruiebat: cum
quibus quando non erat, quod perexiguum temporis erat, aut
corpus reficiebat necessariis sustentaculis aut lectione animum.
sed cum legebat, oculi ducebantur per paginas et cor intellectum
rimabatur, uox autem et lingua quiescebant. saepe,
pr. quem] qae F alt. quem-diligebat om. B que F 3 religio-
sissimam eius M qua MV 5 praedicatione BFMiPQW 6 filium SW:
me
me f. BGFGHMOPQ edd., f. meum V 7 inuenire MW 9 ingemi-
scebam B CGMQ 10 pr. ad] at F intentus] intus M 12 potestatis F
13 eius tantum V, tamen eius Q laboriosos Fl uidebar 01 14 quid (i
ex 0 corr.) P aduersus] et aduersus CFGHMOV edd. exellentiae V1,
x um
eccellentiae Q 16 occult? V 18 aestos W 20 sedcludentibus CM1
me om. M aurib; (ib; ex e corr.) G hore F 21 negotiorum CFG
HaMOSVW 22 tempore
Sed certe mihi nulla dabatur copia sciscitandi quae cupiebam
de tam sancto oraculo tuo, pectore illius, nisi cum aliquid
breuiter esset audiendum. aestus autem illi mei otiosum
eum ualde, cui refunderentur, requirebant nec umquam inueniebant.
et eum quidem in populo uerbum ueritatis recte
tractantem omni die dominico audiebam, et magis magisque
mihi confirmabatur omnes uersutarum calumniarum nodos, quos
illi deceptores nostri aduersus diuinos libros innectebant, posse
dissolui. ubi uero etiam conperi ad imaginem tuam hominem
a te factum ab spiritalibus filiis tuis, quos de matre
1 uetebatur MV1 2 uenientes G mos erat nuntiari M, mos erat
nuntiari (ñ add. m. 2) Q uidemus F 3 numquam aliter M duturno
F 4 honeri FMIV et om. F 5 paruum V mentis BOIPQV
e
6 nasciscebatur O1, nantiscebatur F feriatii* (s ras.) M, feriatus BPQ
8 obs*curius (e ras.) M potuisset BSVW quam M\' 9 esse necesse
W, n. esset edd. difficiliorioribus F dissertare] disceptare BP edd.,
disceptari* (b; eras.) Q 10 atque-temporibus add. S1 8. I. 11 euelleret
M1 12 facillimae S 13 legende H1 id om. W1 agerent C
bonum FV ille om. Ml 15 sciscitanti M1 capiebam SW 18 re-
V C
funderetur W1 19 populo] p. tuo W uerbo H 20 trantantem F
domico F 21 mihi om. Q1 corfirmabatur G nodus F 22 diuie
nos om. V1 innectabant C 23 ibi V 24 a] ad F ab] a GQ edd.
forma determinatum crederent atque cogitarent, quamquam
quomodo se haberet spiritalis substantia, ne quidem
tenuiter atque aenigmate suspicabar, tamen gaudens erubui
non me tot annos aduersus catholicam fidem, sed contra carnalium
cogitationum figmenta latrasse. eo quippe temerarius
et inpius fueram, quod ea quae debebam quaerendo discere,
accusando dixeram. tu autem, altissime et proxime, secretissime
et praesentissime, cui membra non sunt alia maiora
et alia minora, sed ubique totus es et nusquam locorum es,
non es utique forma ista corporea, tamen fecisti hominem
ad imaginem tuam, et ecce ipse a capite usque ad pedes
in loco est.
tua, pulsans proponerem, quomodo credendum esset, non insultans
opponerem, quasi ita creditum esset. tanto igitur acrior
cura rodebat intima mea, quid certi retinerem, quanto me magis
pudebat tam diu inlusum et deceptum promissione certorum
puerili errore et animositate tam multa incerta quasi certa
garrisse. quod enim falsa essent, postea mihi claruit. certum
tamen erat, quod incerta essent et a me aliquando pro certis
habita fuissent, cum catholicam tuam caecis contentionibus
F, te terminatum
mo crederem a. cogitarem F 3 quoquo modo M habere F
substantia W nec HV 4 atque] ad F aenigmate sW: in aenigmate
JBCFGHMOPQV edd. 5 annos] ad nos V aduersos Fl 6 figmentafueram
om. M latrasse] narrasse F, at narrasse H s. l. 7 discere] discerem
W, dicere CFGHMOPQVo 8 autem SW: enim BGFGHMOP
a
QV edd. 10 et alia minora om. F minore P to**tus V
11 feci***sti (sti ras.) W 14 subsiteret M1, substiterit C 15 pulsansque
b 16 ita om. Q1 ita credendum BM, ita credendum ai ita
creditum in mg. G, credendum ita essent F cura acrior M, acriore c.
8, agriorae c. W 17 certim W 18 promissionem MIOl ceterorum
BPQ 19 pueri*li P anomisitate S **certa (in ras.) V 20 garrisse*
(t ras.) M, garruisse G 21 a me] tamen W 22 tuam om. Q
b;
cetis W contentionis V
ea docentem, quae grauiter accusabam. itaque confundebar
et conuertebar et gaudebam, deus meus, quod ecclesia unica,
corpus unici tui, in qua mihi nomen Christi infanti est inditum,
non saperet infantiles nugas neque hoc haberet in doctrina sua
sana, quod te creatorem omnium in spatium loci quamuis summum
et amplum, tamen undique terminatum membrorum humanorum
figura contruderet.
Gaudebam etiam, quod uetera scripta legis et prophetarum
iam non illo oculo mihi legenda proponerentur, quo antea uidebantur
absurda, cum arguebam tamquam ita sentientes
diligentissime conmendaret, saepe in popularibus sermonibus
suis dicentem Ambrosium laetus audiebam: litter.a occidit,
spiritus autem uiuificat, cum ea, quae ad litteram peruersitatem
docere uidebantur, remoto mystico uelamento spiritaliter
aperiret, non dicens quod me offenderet, quamuis ea diceret,
quae utrum uera essent adhuc ignorarem. tenebam cor meum
ab omni adsensione timens praecipitium et suspendio magis
necabar. uolebam enim eorum quae non uiderem ita me certum
fieri, ut certus essem, quod septem et tria decem sint.
neque enim tam insanus eram, ut ne hoc quidem putarem
posse conprehendi, sed sicut hoc, ita cetera cupiebam siue corporalia,
quae coram sensibus meis non adessent, siue spiritalia,
de quibus cogitare nisi corporaliter nesciebam. et sanari
F conpertam] conp F 2 ea docentem] a docente V
grauit F accusabant Ml 3 meis S ecclesia] e. tua b 4 unici]
u. filii F infantiae C indit*um (i ras.) M 5 saperent M1 nugas (a
ex u corr.) V ne hocque W sua om. W 6 in om. F 8 concluderet
V 9 gaudebam] et g. HV et om. V 10 in illo oculo** (rtI
ras.) V 11 absurda W sentientem V 12 regula CGMV 13 sermonibus]
i. homeliis add. M m. post. 14 tuis W dicentes V ambrosiu*
e
(s ras.) F hoccidit F 16 ualamento P 18 ignorem B1 tenebam
S: tenebat W, tenebam enim B CFGHMOPQ s Y edd., timebam enim Q1
19 praesipitium V, praecipium Pl 20 negabar M\', negabatur M1
uolebat W quem non uideram F 21 essem] erem F decim W
sunt MI W 22 putare W 25 carnaliter W
aliquo modo in ueritatem tuam semper manentem et ex nullo
deficientem; sed, sicut euenire assolet, ut malum medicum expertus
etiam bono timeat se conmittere, ita erat ualetudo animae
meae, quae utique nisi credendo sanari non poterat et,
ne falsa crederet, curari recusabat, resistens manibus tuis, qui
medicamenta fidei confecisti et sparsisti super morbos orbis
terrarum et tantam illis auctoritatem tribuisti.
modestius ibi minimeque fallaciter sentiebam iuberi, ut
crederetur quod non demonstrabatur — siue esset quid, sed cui
forte non esset, siue nec quid esset — quam illic temeraria pollicitatione
scientiae credulitatem inrideri et postea tam multa
fabulosissima et absurdissima, quia demonstrari non poterant,
credenda imperari. deinde paulatim tu, domine, manu mitissima
et misericordissima pertractans et conponens cor meum,
consideranti, quam innumerabilia crederem, quae non uiderem
neque cum gererentur affuissem, sicut tam multa in historia
gentium, tam multa de locis atque urbibus, quae non uideram,
tam multa amicis, tam multa medicis, tam multa hominibus
aliis atque aliis, quae nisi crederentur, omnino in hac uita\'i
nihil ageremus, postremo quam inconcusse fixum fide retinerem,
de quibus parentibus ortus essem, quod scire non possem,
nisi audiendo credidissem, persuasisti mihi non qui
om. M1 dirigetur Ml 2 ueritate tua V manentem V
3 deficientem V 4 bono] bonu O1, homo W1 committeret W1 ualitudo
BCFHMPVW 6 credere 01 WI 7 fidaei 8 conficisti W1
morbos add. 02 in mg. 8 tantam ex tam corr. Q illic V 9 praepones
C 10 minime (om. que) F feliciter V 12 nec] ne FQVW
temerari P1 pollititatione F1 13 incredulitate V rideri F multi H
14 fabulosissima (0 ex a corr.) Os, fabulosissima W et absurdissima
om. F demonstrare F poterat P1 15 credt S, credendum SsW
imperati V1 mittissima C 17 uideram G 18 afuissem P1 in
historia-multa om. V istoria F, ystoria G 19 uiderem B 21 atque
ñ
aliis om. Ml quae nisi] que si (n add. m. 3) W omnino om. P1
re
22 inconcussa FHiM2 retinem (re add. m. post.) S 23 hortus V
possim W 24 crederent] credent tfW1, crederem* (m ex nt corr.) 0
fundasti, sed qui non crederent esse culpandos nec
audiendos esse, si qui forte mihi dicerent: unde scis illos
libros unius ueri et ueracissimi dei spiritu esse humano generi
nulla pugnacitas calumniosarum quaestionum per tam
multa quae legeram inter se confligentium philosophorum extorquere
mihi potuit, ut aliquando non crederem te esse quidquid
esses, quod ego nescirem, aut administrationem rerum
humanarum ad te pertinere.
Sed m credebam aiiquando robustius, aliquando exilius, semper
tamen credidi et esse te et curam nostri gerere, etiamsi ignorabam
uel quid sentiendum esset de substantia tua uel quae
uia duceret aut reduceret ad te. ideoque cum essemus infirmi
ad inueniendam liquida ratione ueritatem et ob hoc nobis opus
esset auctoritate sanctarum litterarum, iam credere coeperam
nullo modo te fuisse tributurum tam excellentem illi scripturae
per omnes iam terras auctoritatem, nisi et per ipsam
tibi credi et per ipsam te quaeri uoluisses. iam enim absurditatem,
quae me in illis litteris solebat offendere, cum multa
ex eis probabiliter exposita audissem, ad sacramentorum altitudinem
referebam eoque mihi illa uenerabilior et sacrosancta
fide dignior apparebat auctoritas, quo et omnibus ad legendum
esset in promtu et secreti sui dignitatem in intellectu profundiore
seruaret, uerbis apertissimis et humillimo genere loquendi
se cunctis praebens et exercens intentionem eorum,
F auctoritatate F 2 crederem (m ex nt corr.) 0
3 si qui—spiritu esse om. W 4 dei et ueracissimi M 5 crededendum
M, credentium V 6 calumniasarum V 7 multas V quae
om. SW philosoforum P, phylosophorum GV 9 esses] esse posses G
10 at te C pertinere] minime p. M 12 esse te et curam] eet securam
V nostra t ññ M agerere V 14 aut reduceret om. F 15 ad
ex at corr. C inuenienda HV liquidam FV rationem V, rationis
F esset opus M 16 auctoritatem FW 17 te] et F exellentem
V illius C 18 et per—credi add. 81 8. 1. per om. M1 19 tibiper
ipsam om. F ipsam om. V absurditate JPO* 20 offendere solebat B
21 probaliter M1 22 reserebam F 23 ad diligendum V 24 promptu
BG HMI PQ, prom turn VW alt. in om. CV 25 generi F 26 cunctis se Q
et per angusta foramina paucos ad te traiceret, multo tamen
plures, quam si nec tanto apice auctoritatis emineret nec turbas
gremio sanctae humilitatis hauriret. cogitabam haec et
aderas mihi, suspirabam et audiebas me, fluctuabam et
me, ibam per uiam saeculi latam nec
patiebar in eis cupiditatibus amarissimas difficultates te propitio
tanto magis, quanto minus sinebas mihi dulcescere quod
non eras tu. uide cor meum, domine, qui noluisti, ut hoc recordarer
et confiterer tibi. nunc tibi inhaereat anima mea,
quam de uisco tam tenaci mortis exuisti. quam misera erat!
et sensum uulneris tu
ad te, qui es super omnia et sine quo nulla essent
omnia, conuerteretur et sanaretur. quam ergo miser eram et
quomodo egisti, ut sentirem miseriam meam die illo, quo,
cum pararem recitare imperatori laudes, quibus plura mentirer,
et mentienti faueretur ab scientibus easque curas anhelaret
cor meum et cogitationum tabificarum febribus aestuaret, transiens
per quendam uicum Mediolanensem animaduerti pauperem
mendicum iam, credo, saturum iocantem atque laetantem.
et ingemui et locutus sum cum amicis, qui mecum erant,
1 leues non sunt F sunt om. V ut] et ut GV exiperet V, exciperes
F omnes] homines F 2 traiceretj traheret H 3 a*pice (p
ras.) H auctoritatis apice V emineret-hauriret add. V in mg.
re
4 auriret HVW, aurirent F 5 gubernas M1 6 nec] ne W desebus (rB
add. m. 2) W 7 iniabam GW, inihabam F luc*ris (h ras.) H
quorugio F 8 cupiditati*** (bus ras.) M, cupidi**tatibus (ta ras.) P
c
9 maius V dulciscere P, dilucescere Mx 10 qui] quod M 11 nunt M
12 tenacis (s add. m. 2) M mortes O1 misera* (t ras.) B 13 sensu W1
pugnebus FW, p ι̣ngebus Q eonuertere*tur (n
Recedant ergo ab anima mea qui dicunt ei: "interest, unde
quis gaudeat." gaudebat mendicus ille uinulentia, tu gloria.
qua gloria, domine? quae non est in te. nam sicut uerum
gaudium non erat, ita nec illa uera gloria et amplius uertebat
mentem meam. et ille ipsa nocte digesturus erat
om. Q 3 infelicitates V1 exagerans CFHW 4 aliud] am-
O
plius V 5 qui H pcessisset F fortasse illuc Q edd. 6 enim om. F
\' mendicatis VW 7 nummolis F 8 at P 9 felicitatis (feli a m. 2) M
habebam F 10 ambitionibus illis M 12 percuntaretur MIOI, percunctaretur
BPQ 13 exultare* (m ras.) H rursum GM interrogaret
BCGHMPQVW edd., interrogarer FO mallem talem B
14 esse* (m ras.) 0, eram W confectum curis timoribusque B
15 confertum P1 16 quo] quod C 18 ut tantum Q 19 ba*culo (c.
ras.) M tuae om. W confringe V, in mg. add.: oratio 22 uinolentia
BCFGMPQWedd. tu SIF: tu gaudere cupiebus BCFGHMO
PQV edd. 23 sicut
et maxime cum Alypio et Nebridio ista conloquebar. quorum
Alypius ex eodem quo ego eram ortus municipio, parentibus
primatibus municipalibus, me minor natu. nam et studuerat
apud me, cum in nostro oppido docere coepi, et postea
Carthagini et diligebat multum, quod ei bonus et doctus
uiderer, et ego illum propter magnam uirtutis indolem, quae
in non magna aetate satis eminebat. gurges tamen morum
Carthaginensium, quibus nugatoria feruent spectacula,
FM cum mea] cum ea CMV, cum ea (ea add. m. 1
s. Z.) W, cu ea
Sed enim de memoria mihi lapsum erat agere cum illo, ne
uanorum ludorum caeco et praecipiti studio tam bonum interimeretur
ingenium. uerum autem, domine, tu, qui praesides
gubernaculis omnium, quae creasti, non eum oblitus eras futurum
inter filios tuos antistitem sacramenti tui et, ut aperte
tibi tribueretur eius correctio, per me quidem illam sed nescientem
operatus es. nam quodam die cum sederem loco solito
et coram me adessent discipuli, uenit, salutauit; sedit atque
in ea quae agebantur intendit animum. et forte lectio in
manibus erat. quam dum exponerem et opportune mihi adhibenda
uideretur similitudo circensium, quo illud quod
1 pr. in om. BOPQVb insania BCFMOPQb, inania V 2 rethoricam
codd. 3 scola BFGHMPQVW quendam B1 4 similitudinem
B 5 compererat V 6 angebam V, angebat W 7 monenti G.
coercitione IPQ, coertitione MV, quohercitione W, quoercitione G 8 beniuolentie
V 9 eum de] meum de M1 W1, eunde V meum V 10 sic
non H hanc V 11 uiuens F adiutorium BFPQV 12 habire V
13 mihi de memoria M mememoria H labsum CFGOS, lapsus M
14 pręcipitii V interimeret BCFGHMOPQV edd. 15 ueruntamen V
domine om. F 16 omnium gubernaculis G omnium om. M eum]
enim MSW, enim eum F 17 antestitem P 18 tibi] ibi W ei W
correptio BPQ illa 0 nesciente FG 19 solito ex posito corr. 81
20 discipuli* (um ? ras.) F sedit om. O1 21 animum om. V animum
intendit edd. 22 et om. CFGHMOPVW oportune BCHMP
SVw, oportunu
uiam Romam praecesserat, ut ius disceret, et ibi gladiatorii
spectaculi hiatu incredibili et incredibiliter abreptus
est. cum enim auersaretur et detestaretur talia, quidam eius
amici et condiscipuli, cum forte de prandio redeuntibus peruium
esset, recusantem uehementer et resistentem familiari uiolentia
duxerunt in amphitheatrum crudelium et funestorum ludorum
diebus haec dicentem: "si corpus meum in locum illum trahitis,
numquid et animum et oculos meos in illa spectacula
potestis intendere? adero itaque absens ac sic et uos et illa
superabo". quibus auditis illi nihilo setius eum adduxerunt
secum, id ipsum forte explorare cupientes utram posset efficere.
quo ubi uentum est et sedibus quibus potuerunt locati sunt,
feruebant omnia inmanissimis uoluptatibus. ille clausis foribus
oculorum interdixit animo, ne in tanta mala procederet. atque
utinam et aures opturasset! nam quodam pugnae casu, cum
clamor ingens totius populi uehementer eum pulsasset, curiositate
uictus et quasi paratus, quidquid illud esset, etiam uisum
contemnere et uincere, aperuit et percussus est grauiore
. 2 sed] et C tamen] tanquam V uirtutes C1FW 3 sanare linquens
V incantata GW 4 ius] tucius F, uos Ml gladiatori M,
gladiatoris F 5 inhiatu BPQb arreptus GM, areptus W 6 aduersaretur
W 7 condiscipulis W peruium] per uiam MiW, per uim M1,
peruius mo, obuius b 9 duxerunt] d. eum V amphiteatrum FMSV,
amphyteatrum G, anfitheatrum CH 10 loco illum W, illum locum
CM edd. trahitis SW: t. et ibi constituitis BCFGHMOPQV edd.
13 nihilo setius] n. setius (q add. m. 2) S, nichilos & qb\' W, nihil
setius V, n. ***ius (set ras.) 0, n. satius alit nihilo minus H, nihil hom
minus F, n. setius (?) C, n. secretius M*, n. segnius Q* in mg., n. serius b
e
eum om. V adduxerant PQ, adduxerat B 14 possit FW 15 quod
CGM10SVW sedimus (corr. S*) 16 inmanissimas) F clausit F
18 obturauisset BCGHMOPQV edd., obdurauisset F quondam F
casum W 19 curiositate] & c. V 20 uisu 0, uisum V 21 contemneret
W aperuit SW: a. oculos BCFGHMOPQV edd. grauiori
CM
ceciditque miserabilius quam ille, quo cadente factus est
clamor: qui per eius aures intrauit et reserauit eius lumina,
ut esset, qua feriretur et deiceretur audax adhuc potius quam
fortis animus et eo infirmior, quo de se praesumserat, qui
debuit de te. ut enim uidit illum sanguinem, inmanitatem
simul ebibit et non se auertit, sed fixit aspectum et hauriebat
furias et nesciebat et delectabatur scelere certaminis et cruenta
uoluptate inebriabatur. et non erat iam ille, qui uenerat, sed
unus de turba, ad quam uenerat, et uerus eorum socius, a
quibus adductus erat. quid plura? spectauit, clamauit, exarsit,
abstulit inde secum insaniam, qua stimularetur redire non tantum
cum illis, a quibus abstractus est, sed etiam prae illis et
alios trahens. et inde tamen manu ualidissima et misericordissima
eruisti eum tu et docuisti eum non sui habere, sed
tui fiduciam, sed longe postea.
memoria reponebatur. nam et illud, quod, cum adhuc studeret
iam me audiens apud Carthaginem et medio die cogitaret in
foro quod recitaturus erat, sicut exerceri scholastici solent, siuisti
eum conprehendi ab aeditimis fori tamquam furem, non
arbitror aliam ob causam te permisisse, deus noster, nisi ut
ille uir tantus futurus iam inciperet discere, quam non facile
1 uulnare G in anima-cernere om. F illae P 2 caeciditque S
cadente* (m ras.) F clamor factus est M 3 per] pauperes F aures
om. F 4 deieceretur P 5 quo] quod BM1 VI 6 de om. M1 uidi F
ullum uidit C inmanitate BP 7 alt. et om. F auriebat FHVW
8 scelere-inebriabatur om. F 9 iam om. V 10 uersus G 11 exarsit]
et ex. MW 12 insania F redire om. 0, ridere B 13 quibus
SW: q. prius BCFGHMOPQ edd. 15 pr. eum] enim M1 docuisti
(om. eum) BCGHMOPQV edd. 16 fiducia SW1 fiduciam sed tui H
17 de alipio add. V in mg. iam om. W futurum B 18 memoriam BPQ
Sed hactenus docendus fuit. statim enim, domine, adfuisti
innocentiae, cuius testis eras tu solus. cum enim duceretur
uel ad custodiam uel ad supplicium, fit eis obuiam quidam
architectus, cuius - maxima erat cura publicarum fabricarum.
gaudent illi eum potissimum occurrisse, cui solebant in suspicionem
uenire ablatarum rerum, quae perissent de foro, ut
quasi tandem iam ille cognosceret, a quibus haec fierent.
S, ignoscendis (om. in) VW, in cognoscendis BCFGHM
OPQb, in dignoscendiswo temeralia W 2 crudelitate OPQW 3 ecce]
uinculo mecumque Mediolanium profectus est, ut nec me desereret
et de iure, quod didicerat, aliquid ageret secundum,
uotum magis parentum quam suum. et ter iam adsederat\'
mirabili continentia ceteris, cum ille magis miraretur eos, qui
aurum innocentiae praeponerent. temtata est quoque eius in-\',
doles non solum de inlecebra cupiditatis sed etiam stimulo
timoris. Romae adsidebat comiti largitionum Italicianarum.
erat eo tempore quidam potentissimus senator, cuius et
ex e corr.) P domu* (m ras.) 0 2 at W ueniebat C
cognitu W 5 frementes] frequentes M1 6 adulescentes P1 7 hostium
HVW paruulus V 8 indicaret W eo] me W 9 pedisse-
Sj
cus GW, pedissequus CHIOQ edd., pedisequus HSOi, pedis equus V
alipius BPQW, *alipius (c ras.) V arcitecto V 10 at-esset ona. Q1
V
securem Cl W 12 domQ 0 translacta G, transtulata M 13 iam
triumfare V futurus] uerus C 15 experientior] et e. B 17 mediolanum
BCPQ4 edd. dissereret P1, deserereret Q 18 aliquid******* 0li
agere W 19 ter] inter B, ibi b assiderat V, sederat H1 20 miraret
S1; corr. m. 2 21 praeparent C 22 de om. BCGHMOPQV edd.
inlecebra] inlicita W cupiditate SW 23 italiciannarum W
rat
24 eo Q
nescio quid ex more potentiae suae, quod esset per leges inlicitum;
restitit Alypius. promissum est praemium; inrisit animo.
praetentae minae; calcauit mirantibus omnibus inusitatam animam,
quae hominem tantum et innumerabilibus praestandi
nocendique modis ingenti fama celebratum uel amicum non
optaret uel non formidaret inimicum. ipse autem iudex, cui
consiliarius erat, quamuis et ipse fieri nollet, non tamen aperte
recusabat, sed in istum causam transferens ab eo se non permitti
adserebat, quia et re uera, si ipse faceret, iste discederet.
hoc solo autem paene iam inlectus erat studio litterario, ut
pretiis praetorianis codices sibi conficiendos curaret, sed consulta
iustitia deliberationem in melius uertit utiliorem iudicans
aequitatem, qua prohibebatur, quam potestatem, qua sinebatur.
paruum est hoc; sed qui in paruo fidelis est, et in magno
fidelis est, nec ullo modo erit inane, quod tuae ueritatis ore
processit: si in iniusto mamona fideles non fuistis, uerum
quis dabit uobis? et si in alieno fideles non fuistis,
uestrum quis dabit uobis? talis tunc ille inhaerebat mihi
mecumque nutabat in consilio, quisnam esset tenendus uitae
modus.
Nebridius etiam, qui relicta patria uicina Carthagini atque
ipsa Carthagine, ubi frequentissimus erat, relicto paterno rure
1 terroris W, terrori (bos m. 2) C abditi (d et c a m. 2) C uoluita
inlicitum add. V in mg. 4 pretentem minime V inusitatem P
9 istam M se non] fesio W 10 et om. CVlW 11 solum W lectus
OW litteriario Q, litterariae M 12 praetiis (s a m. 1 add.) S praetoriariis
W 13 deliberatione W conuertit F 15 parum. V sed
om. W 16 quod] quod de mo ueritates V1 17 in om. GXW
mammona BCHMOgPQW edd., mamone V fidelis W uerum] uestrum
GOm; ras. 5-6 litt. F; quod uerum est Q edd. uerum-19 dabit
uobis om. H 18 dabit] credet BPQ edd. et si-dabit uobis om. W
19 uestrum] quod u. est BPQ edd. tales W ille tunc BCGHMOP
U
QV edd., tunc (om. ille) F 20 natabat V conscilio W 22 nibridius
S, nibrius W etiam] enim BPQ, autem G karthagini V, cartagini
GP, kartagini MQ, karhagini B, carthagi F atque ipsa Carthagine
om. V 28 rure om. P1 rure paterno edd.
causam Mediolanium uenerat, nisi ut mecum uiueret in flagrantissimo
studio ueritatis atque sapientiae, pariter suspirabat
pariterque fluctuabat beatae uitae inquisitor ardens et quaestionum
difficillimarum scrutator acerrimus. et erant ora trium
egentium et inopiam suam sibimet inuicem anhelantium et ad
te expectantium, ut dares eis escam in tempore opportuno.
et in omni amaritudine, quae nostros saeculares actus
de misericordia tua sequebatur, intuentibus nobis finem, cur
ea pateremur, occurrebant tenebrae, et auersabamur gementes
et dicebamus: "quamdiu haec?" et hoc crebro dicebamus et
dicentes non relinquebamus ea, quia non elucebat certum aliquid,
quod illis relictis adprehenderemus.
longum tempus esset ab undeuicensimo anno aetatis meae,
quo feruere coeperam studio sapientiae, disponens ea inuenta
relinquere omnes uanarum cupiditatum spes inanes et insanias
mendaces. et ecce iam tricenariam aetatem gerebam in eodem
luto haesitans auiditate fruendi praesentibus fugientibus et dissipantibus
me, dum dico: "cras inueniam; ecce manifestum
apparebit, et tenebo; ecce Faustus ueniet et exponet omnia.
o magni uiri Academici! nihil ad agendam uitam certi conprehendi
potest. inmo quaeramus diligentius et non desperemus.
ecce iam non sunt absurda in libris ecclesiasticis, quae
om. P1 secura HM1 2 mediolanum CP edd.
fraglantissimo V 3 suspirabet P1 5 egentium ora trium M 6 inuicem
om. V hanelantium FS a te GFGMQVW edd. 7 illis C
escas V 8 actus] estus V 9 sequebantur de mis. tua F quur GP
10 ea] etiam W et om. 0 aduersabamur CW gementes] egentes Ql
11 ante tert. et ras. 8 Zitt. V 13 illis ex illic corr. V 14 satagens
om. Q1 15 longom V1 undeuicesimo BCGHMO*PQVW edd., uno
de uicesimo F 16 inuenta] i. ueritate V, inuena F 17 spes] species
B b insanas SW 18 tricennariam W 19 luto (t ex d corr.) 0
abiditate W, a*uiditate H feruendi SW 20 inueniebam M 21 eeca]
et ecce BPQb omnia om. M 22 magi F achademici BCXGHM
OPQSVW 23 imo
pereant omnia et dimittamus haec uana et inania: conferamus
nos ad solam inquisitionem ueritatis. uita misera est,
mors incerta est; subito obrepat: quomodo hinc exibimus?
et ubi nobis discenda sunt quae hinc negleximus? ac non
potius huius neglegentiae supplicia luenda? quid, si mors ipsa
omnem curam cum sensu amputabit et finiet? ergo et hoc
quaerendum. sed absit, ut ita sit. non uacat, non est inane,
quod tam eminens culmen auctoritatis Christianae fidei toto
ras.) H 4 ambrosium OIW ubique V 5 quaeremus C
quando] quomodo PQ 6 sumemus FM, sumus V1 orae FH 7 obhorta
V, aborta P, orta W1 8 putamus SW 9 dubitabamus FV
10 quod W aperiatur C antemeridianas PQb oris HW, horas
PQb 11 occupabant MO faciamus C id non 0 12 sufragiis V
13 quando-scholastici om. 0 scolastici BFGMPQSVW 14 re*paramus
(p ras.) H, praeparamus 0 relaxando animum BFPQ, r. animos
G, animum r. bm 15 pereunt V una H1 inania (n pr. ex m
corr.) 8 16 s*olam (c ras.) M uita] u. haec BFHOPQVbm misera
om. Ml, miseria G 17 mors inc. est om. H est om. BGPQ edd.
subito] si s. BCPQ edd. obrepit CFGMo eihibimus BHIMl, exiuimus
W, eximus V 18 dicenda G hic CFGHMOPQV edd., om. B
necleximus et neclegentiae S ac] hac W, an BCVbrn 19 luenda]
ludenda F, lugenda H1, luenda sunt GMPQbm, ludenda sunt B ipsa]
ista M1 20 amputauit BW hocq, W 22 quod-christianae om. V
auctatis F
agerentur, si morte corporis etiam uita animae consumeretur.
quid cunctamur igitur relicta spe saeculi conferre nos totos,
ad quaerendum deum et uitam beatam? sed expecta: iucunda
sunt etiam ista, habent non paruam dulcedinem suam; non
facile ab eis praecidenda est intentio, quia turpe est ad ea
rursum redire. ecce iam quantum est, ut inpetretur aliquis
honor. et quid amplius in his desiderandum? suppetit amicorum
maiorum copia: ut nihil aliud multum festinemus, uel
praesidatus dari potest. et ducenda uxor cum aliqua pecunia,
ne sumptum nostrum grauet, et ille erit modus cupiditatis.
multi magni uiri et imitatione dignissimi sapientiae studio cum
coniugibus dediti fuerunt."
Cum haec dicebam et alternabant hi uenti et inpellebant
huc atque illuc cor meum, transibant tempora, et tardabam
conuerti ad dominum et differebam de die in diem uiuere in
te et non differebam cotidie in memet ipso mori: amans beatam
uitam timebam illam in sede sua et ab ea fugiens quaerebam
eam. putabam enim me miserum fore nimis, si feminae
priuarer amplexibus, et medicinam misericordiae tuae ad eandem
infirmitatem sanandam non cogitabam, quia expertus non
eram, et propriarum uirium credebam esse continentiam, quarum
mihi non eram conscius, cum tam stultus essem, ut nescirem,
sicut scriptum est, neminem posse esse continentem,
FM, et talia alia G diuinitas F 2 si—consumeretur
add. V m mg. mortem F uitg F consumaretur H 3 saeculi
spe V confere W 4 deum om. V iocunda BFGOPQW 6 ea] eam V
7 rursus F 9 maiorum om. V multum] et multum BCFGHMOP
QV edd. 10 et
nullo modo nos posse securo otio simul in amore sapientiae
uiuere, sicut iam diu desideraremus, si id fecissem. erat enim
ipse in ea re etiam tunc castissimus, ita ut mirum esset, quia
uel experientiam concubitus ceperat in ingressu adulescentiae
suae, sed non haeserat magisque doluerat et spreuerat et deinde
iam continentissime uiuebat. ego autem resistebam illi
exemplis eorum, qui coniugati coluissent sapientiam et promeruissent
deum et habuissent fideliter ac dilexissent amicos.
a quorum ego granditate quidem animi longe aberam et deligatus
morbo carnis mortifera suauitate trahebam catenam
meam solui timens et quasi concusso uulnere repellens uerba
bene suadentis tamquam manum soluentis. insuper etiam per
me ipsi quoque Alypio loquebatur serpens et innectebat atque
spargebat per linguam meam dulces laqueos in uia eius, quibus
illi honesti et expediti pedes inplicarentur.
Cum enim me ille miraretur, quem non parui penderet, ita
haerere uisco illius uoluptatis, ut me adfirmarem, quotienscumque
inde inter nos quaereremus, caelibem uitam nullo
modo posse degere atque ita me defenderem, cum illum mirantem
uiderem, ut dicerem multum interesse inter illud, quod
ipse raptim et furtim expertus esset, quod paene iam ne
F 2 solita V 3 cantans] causans m 4 nos] non W
posses V 6 a*re V 7 uel om. W coeperat BHMPS aduliscentiae
P 8 eserat F deinde] pr. de add. 81 s. l. 9 continentissimae S
uiueret V illis F 10 illorum 0 11 dnfii F abuissent F
oui
12 quidem granditate BCFGHMOPQV edd. grandtitate (onl ni. 2) M,
granditatem H1 animo W delegatus FS, delicatus BGMiPQb
18 suauitate W1, suauite F trahebant catenanam F 15 manu COSW
16 ipsa C* et om. W 17 lingam meam B, lingua mea W1 laquaeos
S 18 illi] illius M 19 ille me M mirarentur W penderent
0 ita om. W 22 degere] detegere B defendere BMPQ
illu 8 23 ut] et BPQb 24 raptam V1 esset 0 quod—p. 136, l. 2
accessisset om. F ne] nec BPQ b, non M
et delectationes consuetudinis meae, ad quas si accessisset honestum
nomen matrimonii, non eum mirari oportere, cur ego
illam uitam nequirem spernere, coeperat et ipse desiderare
coniugium nequaquam uictus libidine talis uoluptatis, sed curiositatis.
dicebat enim scire se cupere, quidnam esset illud,
sine quo uita mea, quae illi sic placebat, non mihi uita, sed,
poena uideretur. stupebat enim liber ab illo uinculo animus
seruitutem meam et stupendo ibat in experiendi cupidinem
uenturus in ipsam experientiam atque inde fortasse lapsurus
in eam quam stupebat seruitutem, quoniam sponsionem uolebat
facere cum morte, et qui amat periculum, incidet in
illud. neutrum enim nostrum, si quod est coniugale decus in
officio regendi matrimonii et suscipiendorum liberorum, ducebat
nisi tenuiter. magna autem ex parte atque uehementer
consuetudo satiandae insatiabilis concupiscentiae me captum
excruciabat, illum autem admiratio capiendum trahebat. sic
eramus, donec tu, altissime, non deserens humum nostrum
miseratus miseros subuenires miris et occultis modis.
iam promittebatur maxime matre dante operam, quo me
iam coniugatum baptismus salutaris ablueret, quo me in dies
gaudebat aptari et uota sua ac promissa tua in mea fide conpleri
animaduertebat. cum sane et rogatu meo et desiderio
suo forti clamore cordis abs te deprecaretur cotidie, ut ei per
CM 2 et om. M 3 oporteret FOV ergo
BGVW 4 spernere W desideraret W 5 talis om. V 7 illic W
8 liber] ille 1. MV 9 hibat F, ibam V in] et F 10 inde] in fide M
labsurus CFOS 11 stupebam V 12 mortem H incidit BPQW
13 illum GMlV si quod] sicut BPQ 15 ex parte om. Q1 16 me]
meae F*0*PQV, ne 01 18 altissim*e (a ras) P, altisse Ml humum]
humanum W nostrum FXSW (cf. Prisco 5, 42): nostram BOFIGHM
OPQV edd. 19 miseris
ac detestantes turbulentas humanae uitae molestias paene iam
firmaueramus remoti a turbis otiose uiuere, id otium sic moliti,
ut, si quid habere possemus, conferremus in medium unamque
rem familiarem conflaremus ex omnibus, ut per amicitiae
sinceritatem non esset aliud huius et aliud illius, sed quod ex
cunctis fieret unum, et uniuersum singulorum esset et omnia
omnium, cum uideremur nobis esse posse decem ferme homines
in eadem societate essentque inter nos praediuites, Romanianus
maxime communiceps noster, quem tunc graues aestus
negotiorum suorum ad comitatum adtraxerant, ab ineunte aetate
mihi familiarissimus. qui maxime instabat huic rei et magnam
in suadendo habebat auctoritatem, quod ampla res eius multam
ceteris anteibat. et placuerat nobis, ut bini annui tamquam
magistratus omnia necessaria curarent ceteris quietis.
sed posteaquam coepit cogitari, utrum hoc mulierculae sinerent,
F uena M 4 solet
CMOSVW tu om. M, te W demonstrares BPQbm ei om. BPQ
***sed (sed ras.) V 5 contempnens HMW, contemnes V, contempnes F
eam FP1 se discernere Q1 6 quid] qui M reualantem S 7 te] me W
8 cuius-exspectabatur add. 81 in mg. infer. bienniū V1 minus]
nmltt a« mira
minor minus PQ, minor b 9 nobilis FW1 10 multi amici M agitaueramus]
agit aberramus M1, exagitaueramus 0 11 turbolentas F
13 possimus W, possumus G1 15 et om. V 16 hunum F 17 uideremus
F decim W1 18 eandem V societatem H1, securitatem V
praediues B 20 negotiosorum SW comitatu SW, cominatum F
22 ei W 23 uini CXFV 24 necessaria om. W 25 coepi W cogitare
BPQ hoc] hg V
totum illud placitum, quod bene formabamus, dissiluit in manibus
atque confractum et abiectum est. inde ad suspiria et
gemitus et gressus ad sequendas latas et tritas uias saeculi,
quoniam multae cogitationes erant in corde nostro, consilium
autem tuum manet in aeternum. ex quo consilio
opportunitate et aperturus manum atque impleturus animas
nostras benedictione.
meo tamquam inpedimento coniugii cum qua cubare solitus
eram, cor, ubi adhaerebat, concisum et uulneratum mihi
erat et trahebat sanguinem. et illa in Africam redierat uouens
tibi alium se uirum nescituram relicto apud me naturali ex
illa filio meo. at ego infelix nec feminae imitator, dilationis
inpatiens, tamquam post biennium accepturus eam quam petebam,
quia non amator coniugii sed libidinis seruus eram, procuraui
aliam, non utique coniugem, quo tamquam sustentaretur
et perduceretur uel integer uel auctior morbus animae meae
satellitio perdurantis consuetudinis in regnum uxorium. nec
sanabatur uulnus illud meum, quod prioris praecisione factum
erat, sed post feruorem doloremque acerrimum putrescebat et
quasi frigidius, sed desperatius dolebat.
XYI. Tibi laus, tibi gloria, fons misericordiarum. ego fiebam
miserior et tu propinquior. aderat iam iamque dextera tua
W, n. habebant iam F, nostrum h. (om.
iam) V habebant] in mg. al abebant G 2 illum M, illi W firmabamus
BPQb dissoluit GHV, dissuluit W 3 aque W suspira F
4 gemitus] g. conuertebamur F et gressus] regressus M tritas] tristes
V uiasaeculi V 5 post nostro ras. 9 litt. V conscilium W
8 oportunitatem F, oportunitate cet. manum] m. tuam BCPQbm
10 peccata mea Cbm euulsa
ibam in iuuentutem, quanto aetate maior, tanto uanitate turpior,
qui cogitare aliquid substantiae nisi tale non poteram,
quale per hos oculos uideri solet. non te\'cogitabam, deus, in
figura corporis humani, ex quo audire aliquid de sapientia
coepi; semper hoc fugi et gaudebam me hoc reperire in fide
spiritalis matris nostrae, catholicae tuae; sed quid te aliud
cogitarem non occurrebat. et conabar cogitare te homo, et
talis homo, summum et solum et uerum deum, et te incorruptibilem
et inuiolabilem et inconmutabilem totis medullis
credebam, quia nesciens, unde et quomodo, plane tamen uidebam
et certus eram id, quod corrumpi potest, deterius esse
quam id quod non potest, et quod uiolari non potest, incunctanter
praeponebam uiolabili, et quod nullam patitur
OFGHMOViWedd. e*go (r ras.) M 3 fducam F
alt. feram] f. amen GM Explc. lib. sextus. incp. lift septimus confessionū S,
Explicit liber sextus incipit liber septimus BCHOV, Explicit liber sextus
confessionu. incipit liber septimus W, Explicit liber sextus. incipit liber
septimus sci augustini epi conf M, Confessionu liber sextus explicit. Incipit
confessionum sfci aug lifc VII G, Explicit liber sextus. incipit YII Q,
Incipit liber YII P, YII L F a m. post.
5 iam] i. enim H fuit H 7 tale* (m ras.) H 8 quales GM,
1
quare P os FIHWl uidere M non] n. tamen b 9 figuram V
aliquid de s. audire V sapientia] s. tua F, sapiantia M 10 coepi
semper] coepissem per MSV, c. sed semper G repperisse BCHMOP
QW edd., repperesse
Ego itaque incrassatus corde nec mihimet ipsi uel ipse conspicuus,
quidquid non per aliquanta spatia tenderetur uel diffunderetur
uel conglobaretur uel tumeret uel tale aliquid caperet
aut capere posset, nihil prorsus esse arbitrabar. per
quales enim formas ire solent oculi mei, per tales imagines
ibat cor meum, nec uidebam hanc eandem intentionem,
ipsas imagines formabam, non esse tale aliquid: quae
tamen ipsas non formaret, nisi esset magnum aliquid.. ita
etiam te, uita uitae meae, grandem per infinita spatia undique
cogitabam penetrare totam mundi molem et extra eam
om. F 3 *ictu (h ras.) P 4 demota M in] ab V ecce]
11
& ecce F 5 meom V 6 ut] et V formam G 8 mundum PQ
extra*** V 9 incorruptibili et inuiolabili F* inconmutabili-uiolabili
et om. F inconmutabile et inuiolabile C incontaminabile V
*
12 sed . (* add. m. 2) M 13 uacuus B 14 aereo M* edd., herio H
inannis F 16 ingrassatus OV1 ipse] ipsi FPl 17 teneretur B
ut
uel diffunderetur om. S 20 solent (bit m. 2) M 21 qua] quia W
22 imagines] i. ibat cor m. nec uidebam h. eandem intentionS W formgbam
M, formabat W 23 esse W 24 grande F
haberet caelum, haberent omnia et illa finirentur in te, tu
autem nusquam. sicut autem luci solis non obsisteret aeris
corpus, aeris huius, qui supra terram est, quominus per eum
traiceretur penetrans eum non dirrumpendo aut concidendo,
sed implendo eum totum, sic tibi putabam non solum caeli
et aeris et maris, sed etiam terrae corpus peruium et ex omnibus
maximis minimisque partibus penetrabile ad capiendam
praesentiam tuam, occulta inspiratione intrinsecus et extrinsecus
administrante omnia, quae creasti. ita suspicabar, quia cogitare
aliud non poteram; nam falsum erat. illo enim modo
maior pars terrae maiorem tui partem haberet et minorem
minor, atque ita te plena essent omnia, ut amplius tui caperet
elephanti corpus quam passeris, quo esset isto grandius grandioremque
occuparet locum, atque ita frustatim partibus mundi
magnis magnas, breuibus breues partes tuas praesentes faceres.
non est autem ita. sed nondum inluminaueras tenebras meas.
et loquaces mutos, quoniam non ex eis sonabat uerbum tuum,
sat erat ergo illud quod iam diu ab usque Carthagine a Nebridio
proponi solebat et omnes, qui audiebamus, concussi
H terram (om. te) VW 2 caelum] et c. F
homnia F 3 nusquam (s ex m corr.) H lucis V solis] oculis V
aeris corpus] aeris corpos P, corpus (om. aeris) CGH edd., oculis corporis
F 5 trahiceretur HIP1 disrumpendo BGMOIPQW, dirumpendo
77O2, disrumpendum F 7 et maris om. S 8 minimisq. minimisq.
M penetrabilg M capiendum V 9 tuam om. F 10 adomnium
ministrantem FO, amministrationem M omnia M; corr. m. 2 11 aliquid
BPQ nam] nec F 12 maior-terrae om. F tui ex tibi corr. P1
6
minor minorem M 13 plana M ut] aut HW 14 elefanti BCHQ,
elifanti P, elefantis FW iste V grandoremque P 15 frustratim
FOIV 16 magni H magnas om. M 17 es BCGHMPQVWedd.
nondum] nu M1, dū M" ex corr. 18 sat-tuum om. M deceptus F1 VI
illos deceptos et deceptores BGPQ, illos deceptores H, deceptos i. et
deceptores bm 19 et om. W mutos ex motus corr. V1 sanabat FW
20 diu ab usque] duabusque P, duobus usque V karthagine BQV1,
kartagine M, carthaginem F nybridio S 21 audieramus BCFGHM
OPQVWedd..
et nulla ex parte mutabilem dicerem firmeque sentirem
dominum nostrum, deum uerum, qui fecisti non solum
animas nostras sed etiam corpora, nec tantum nostras animas
et corpora, sed omnes et omnia, non tenebam explicitam et
W qua] quae BCGHIMQViWedd. 2 opponere BCF
n d
GHMOPQVWedd. 3 uoluisses. (a add. m. 2) Q, uoluisses b nocitura
CG 4 nocere eam F 5 diceretur (i ex o corr.) V afferetur
HI V, affer**retur 0 6 tui (i a m. 2) M et om. C prolis F
7 misereretur W 8 ad te F ab eis in tantum V, ab eis (om. in tantum)
H 9 cummutaretur F, mutaretur V 10 et egeret S: et indigeret
BCFGHMOPQVedd., indieret (om. et) W possit F han F
11 seruenti W 13 es] est V 14 id est om. V, id M qua es] quasi
B\'iPQ, quae si B1, quam H 15 essent W illa omnia esse V id]
ad M 16 abhominandum HM* ergo erat Gbm 17 istud C\'FGH
edd., stunc
Et intendebam, ut cernerem quod audiebam, liberum uoluntatis
arbitrium causam esse, ut male faceremus et rectum
iudicium tuum ut pateremur, et eam liquidam cernere non
ualebam. itaque aciem mentis de profundo educere conatus
mergebar iterum et saepe conatus mergebar iterum atque iterum.
subleuabat enim me in lucem tuam, quod tam sciebam
me habere uoluntatem quam me uiuere. itaque cum aliquid
uellem aut nollem, non alium quam me uelle ac nolle certissimus
eram et ibi esse causam peccati mei iam iamque aduertebam.
quod autem inuitus facerem, pati me potius quam
facere uidebam et id non culpam, sed poenam esse iudicabam,
qua me non iniuste plecti, te iustum cogitans, cito fatebar.
sed rursus dicebam: "quis fecit me? nonne deus meus, non
tantum bonus, sed ipsum bonum? unde igitur mihi male
uelle et bene nolle? ut esset, cur iuste poenas luerem? quis
in me hoc posuit et inseuit mihi plantarium amaritudinis, cum
totus fierem a dulcissimo deo meo? si diabolus auctor, unde
ipse diabolus? quod si et ipse peruersa uoluntate ex bono
W sic] et sic V quaerendam uidebam] incommutabilE
M1, consistere M* s. I. 2 constringerer BCFGHMOPQVWedà.
3 mutabilem om. PQ 5 anime W fugebam B quia uidebam om. 8
6 quaerendum F 7 pr. male] etiam m. BPQVb suam om. M 8 audieram
GM 9 malum BPQVb 10 tuum om. V ut om. B eam]
eum G, iam M liquide BPQ b, ad liquidum G, i liquido Mi s. I.
11 profando F 12 pr. iterum-mergebar om. V 13 tam] alibi iam tam H
tam me sciebam HIm, sc. tam me b 15 aut F aliud BFPQb,
quam (a ex e corr.) V uellem P 16 causa 018 animaduertebam
BCFGHMOPQW edd. 17 facere 8 pati me bis scriptum exhib. M
19 qua F, quia B iniuste] iuste V 20 deus] tu d. G 21 tantumJ
tam M bonus] bonum C 22 esse W luere W 23 inseruit BC
FGHMPQVbo 24 fierer
melius esse incorruptibile quam corruptibile, et ideo te, quidquid
esses, esse incorruptibilem confitebar. neque enim ulla
anima umquam potuit poteritue cogitare aliquid, quod sit te
melius, qui summum et optimum bonum es. cum autem uerissime
atque certissime incorruptibile corruptibili praeponatur,
sicut ego iam praeponebam, poteram iam cogitatione aliquid
adtingere, quod esset melius deo meo, nisi tu esses incorruptibilis.
ubi igitur uidebam incorruptibile corruptibili esse praeferendum,
ibi te quaerere debebam atque inde aduertere, ubi
sit malum, id est unde sit ipsa corruptio, qua uiolari substantia
tua nullo modo potest. nullo enim prorsus uiolat corruptio
deum nostrum, nulla uoluntate, nulla necessitate, nullo
inprouiso casu, quoniam ipse est deus et quod sibi uult, bonum
est et ipse est idem bonum; corrumpi autem non est bonum.
nec cogeris inuitus ad aliquid, quia uoluntas tua non est maior
quam potentia tua. esset autem maior, si te ipso tu ipse
M in om. F ipsa F qua diabolus] quiabnlus F
2 obtimo B 8 esset] e. bonus BGHOa (in mg.) PQVbm, essent bonus F
his] et his H 5 conStetur tibi m, confitebitur t. b male F 7 cetera
inuenire HMb m 8 incorruptibilem V corruptibilem V ide F
9 incorruptibile 0 10 poteritque B 11 summum] s. bonum M obtimum
BH bonum om. V1 12 corruptibile Fl praeponebatur G
13 iam ego BGFGHMOPQWbm, etiam ego V 15 incorruptibilem
BPV praeferendum esse F, e. praeponendum W 16 ubi] unde m
O
17 id est] id M, item W 18 alt. nullo* (m ras.) M prorsus] p. modo
BOFGHMOPQVW edd. 19 nostrum] meum M 20 inprouisu FW
minor
bonum (om. est) BPQ1 22 nec] et V cogeres Ml maior (minor add.
In
m. 2) Q 23 maior (corr. m. 2) Q si om. W tu* (m ras.) H
inprouisum tibi, qui nosti omnia? et nulla natura est, nisi
quia nosti eam. et ut quid multa dicimus, cur non sit corruptibilis
substantia, quae deus est, quando, si hoc esset, non
esset deus? .
ipsa inquisitione mea non uidebam malum. et constituebam
in conspectu spiritus mei uniuersam creaturam, quidquid in
ea cernere possumus, sicuti est terra et mare et aer et sidera
et arbores et animalia mortalia, et quidquid in ea non uidemus,
sicut firmamentum caeli insuper et omnes angelos et
cuncta spiritalia eius, sed etiam ipsa, quasi corpora essent,
locis et locis ordinata, ut imaginatio mea; et feci unam massam
grandem distinctam generibus corporum creaturam tuam,
siue re uera quae corpora erant, siue quae ipse pro spiritibus
finxeram, et eam feci grandem, non quantum erat, quod scire
non poteram, sed quantum libuit, undiqueuersum sane finitam,
te autem, domine, ex omni parte ambientem et penetrantem
eam, sed usquequaque infinitum, tamquam si mare esset ubique
et undique per inmensa infinitum solum mare et haberet
intra se spongiam quamlibet magnam, sed finitam tamen, plena
esset utique spongia illa ex omni sua parte ex inmenso mari:
sic creaturam tuam finitam te infinito plenam putabam et dicebam:
"ecce deus et ecce quae creauit deus, et bonus deus
1 maior (corr. Mt. 2) Q uoluntas] et u. BPQ uoluntas-ipse est
om. F et om. M1 quid S: et q. BCFGHMOPQVWedd. 2 tiui V1
et nulla - p. 147,22 solus esset desunt in V 4 est] eet W quando]
qm F 7 mea om. W 8 mei] me in W 9 posumus B sydera B
10 animalia] alia BCPQ non] nondum F uidimus W 12 quasi
(a ex e corr.) M corporea G 13 ordinata ut OS: ordinata F, ordinauit
cet. et edd. fecisti M 14 tuam creaturam Q, creaturarum tuarum M
15 re uera quae] quae re uera Go, quae uera BFHPQbm ipsae W
spiritalibus G 16 fincxeram H, fixeram F, finxerant Mi 18 ambientem]
a. eam Cbo 19 eam om. bo 20 inmensa] inmensum BPQ, i. spatia
CGMbm habere S, haberept Q 21 sfongeam 01SW, sfongiam Os,
spongeam H1, sopongiam F **finitam (in ras.) B 22 undique BG
MPQb sfongea
deliramenta reieceram. confiteantur etiam hinc tibi de intimis
uisceribus animae meae miserationes tuae, deus meus!
tu enim, tu omnino — nam quis alius a morte omnis erroris
reuocat nos nisi uita, quae mori nescit, et sapientia mentes
indigentes inluminans, nullo indigens lumine, qua mundus administratur
usque ad arborum uolatica folia? — tu procurasti
peruicaciae meae, qua obluctatus sum Yindiciano acuto seni
et Nebridio adulescenti mirabilis animae, illi uehementer adfirmanti,
huic cum dubitatione quidem aliqua, sed tamen crebro
dicenti non esse illam artem futura praeuidendi, coniecturas
autem hominum habere saepe uim sortis et multa dicendo
dici pleraque uentura nescientibus eis, qui dicerent, sed
in ea non tacendo incurrentibus, procurasti tu ergo hominem
amicum, non quidem segnem consultatorem mathematicorum
ras.) 0 eam S 2 ipse non BPQbm, non posse M1
conderat S, conderet V, considerat F adiubaretur P uouebam Hl,
i
uolebam B 4 non om. V 5 domini] et d. H, dS5 V 6 informis
adhuc HO doctrinam norme 0\' 7 fluitas F, fluctuans BPQVb
eam non Cm 8 inhibebat Q 9 matematicorum F, mathemathicorum W
10 deleramenta FM* reiecerant Ms, deieceram 0 13 uita add.
Q2 s. Z. mentis
His itaque auditis et creditis-talis quippe narrauerat—omnis
illa reluctatio mea soluta concidit, et primo Firminum ipsum
conatus sum ab illa curiositate reuocare, cum dicerem, constellationibus
eius inspectis ut uera pronuntiarem, debuisse
me utique uidere ibi parentes inter suos esse primarios, nobilem
familiam propriae ciuitatis, natales ingenuos, honestam
educationem liberalesque doctrinas; at si me ille seruus ex
eisdem constellationibus — quia et illius ipsae essent — consuluisset,
ut eidem quoque uera proferrem, debuisse me rursus ibi
1 constillationes V1 3 seruolo P 4 sua] in sua Om domu V
-5 agerentur F 6 pr. quod-nuntiatum add. V in mg. pr. quod om. F
partueriebatur P unicuique V 8 efficerant S, efficerent BPQ, efferant
V qui om. V missg F tam] tamquam F 9 factus esset F
10 partiunculas V, partilas F 11 sinerentur F 12 loco natus] conan
i
tos V dealbationes H 13 condicionis OPS, condictionis V 14 dns V
iudicante V 16 talis] aliis F 17 resoluta BCFGHMOPQVW edd.
primum F .18 illa] ipsa M constillationibus GV 19 conspectis Q1
ueram FV pronuntiare GQ1, praenuntiarem H debuissem BGPV
20 me om. V ibi uidere V 21 proprie S ingenios P 22 at B
CFGHMOPQW: ac
Hinc autem accepto aditu ipse mecum talia ruminando, ne
quis eorundem
quos iam iamque inuadere atque inrisos refellere cupiebam,
mihi ita resisteret, quasi aut Firminus mihi aut illi pater falsa
narrauerit, intendi considerationem in eos qui gemini nascuntur,
quorum plerique ita post inuicem funduntur ex utero, ut
paruum ipsum temporis interuallum, quantamlibet uim in rerum
natura habere contendant, colligi tamen humana obseruatione
non possit litterisque signari omnino non ualeat, quas
mathematicus inspecturus est, ut uera pronuntiet. et non erunt
uera, quia easdem litteras inspiciens eadem debuit dicere
de Esau et Iacob; sed non eadem utrique acciderunt. falsa
ergo diceret aut, si uera diceret, non eadem diceret: at eadem
inspiceret. non ergo arte, sed sorte uera diceret. tu enim,
-domine, iustissime moderator uniuersitatis, consulentibus consultisque
nescientibus occulto instinctu agis, ut, dum quisque
consulit, hoc audiat, quod eum oportet audire occultis meritis
conditionem - VIII 5, 12 s. f. et tenetur desunt in C condicionem
GPS 3 inspicere QI si uera-falsa dicerem om. V1 4 eadem
om. M falsa dicerem om. H collegi BMOPQS, collige W 5 constillationibus
G V 6 imperia V 7 fortis M1 8 hinc-ruminando om. M
auditu BGPQb 9 delirorum] delyrorum Qb, librorum BMV 11 resisterent
V 12 narraue**rit (e ex i corr.) F intende F qui] q; F
■ 14 quantumlibet W1, quantalibet V 15 contendunt O1 16 signare F
quas] quasi F 17 matematicus F, mathemathicus HXW pronuni
tiaret B 18 quia] qui V dicere om. V; decere Q 19 Iacob] de i.
MOV utriusque V 20 at—diceret add. V2 in mg. at om. V1, ad
U
PQVI in mg., *t (a ras.) 0, aut si G, si Mb, etiamsi m eadS ex eam
corr. P 21 non] et non W 22 consultisque] consulentisque F
24 consulet F
est hoc?" "ut quid hoc?" non dicat, non dicat; homo est enim.
sinebas ullis fluctibus cogitationis auferri ab ea fide, qua credebam
et esse te et esse inconmutabilem substantiam tuam
et esse de hominibus curam et iudicium tuum et in Christo,
filio tuo, domino nostro, atque scripturis sanctis, quas ecclesiae
tuae catholicae conmendaret auctoritas, uiam te posuisse
salutis humanae ad eam uitam, quae post hanc mortem futura
est. his itaque saluis atque inconcusse roboratis in animo
meo quaerebam aestuans, unde sit malum. quae illa tormenta
parturientis cordis mei, qui gemitus, deus meus! et ibi erant
aures tuae nesciente me. et cum in silentio fortiter quaererem,
magnae uoces erant ad misericordiam tuam, tacitae contritiones
animi mei. tu sciebas, quid patiebar, et nullus hominum.
quantum enim erat, quod inde digerebatur per linguam
meam in aures familiarissimorum meorum! numquid
tumultus animae meae, cui nec tempora nec os meum sufficiebat,
sonabat eis? totum tamen ibat in auditum tuum, quod rugiebam a gemitu cordis mei, et ante te erat desiderium
meum et lumen oculorum meorum non erat
mecum. intus enim erat, ego autem foris, nec in loco illud.
at ego intendebam in ea, quae locis continentur, et non ibi
inueniebam locum ad requiescendum, nec recipiebant me ista, 25
habysso W 2 hoc] hic V ut quid hoc om. F ut] aut QWo, aut
ut b pr. non dicat om. BHVW homo] non h. H 3 iam om. W
a
4 me om. V 5 sinebat W fructibus B qui P 6 pr. et esse om. W
7 *om*nibus (h et i ras.) 0 curum F tert. et om. H 8 atque]
absque V in scripturis BFPQbm scripturas sanctas qu§ F1 9 commendarent
H1 10 ad eam] eandem W hanc om. V 12 meo] tuo ,Q1
emei
15 tatitae F contrictiones V, contritionis M 16 anime* F *** 0,
mee F parturiebar M 17 dirigebatur W **per (su ras.) H 19 tumultus]
totus t. BFHMOPQVW edd., totus tu tumultus G os om. F
20 totum] os meum t. V quo W 21 desiderium] omne d. 0 23 nec]
non V 24 in ea-inueniebam om. V 25 recipiebat V
mihi satis esset bene. superior enim eram istis, te uero inferior,
et tu gaudium uerum mihi subdito tibi et tu mihi subieceras
quae infra me creasti. et hoc erat rectum temperamentum
et media regio salutis meae, ut manerem ad imaginem
tuam et tibi seruiens dominarer corpori. sed cum superbe
contra te surgerem et currerem aduersus dominum in ceruice
crassa scuti mei,. etiam ista infima supra me facta
sunt et premebant, et nusquam erat laxa-mentum et
ipsa occurrebant undique aceruatim et conglobatim
cernenti, cogitanti autem imagines corporum ipsae opponebantur
redeunti, quasi diceretur: "quo is, indigne et sordide?"
et haec de uulnere meo creuerant, quia humiliasti tamquam
uulneratum superbum, et tumore meo separabar
abs te et nimis inflata facies claudebat oculos meos.
aeternum irasceris nobis, quoniam miseratus es terram
et cinerem, et placuit in conspectu tuo reformare deformia
mea. et stimulis internis
donec mihi per interiorem aspectum certus esses. et residebat
tumor meus ex occulta manu medicinae tuae aciesque conturbata
et contenebrata mentis meae acri collyrio salubrium
dolorum de die in diem sanabatur.
17] cf. Eccli. 17, 31. F superior (•* add. m. 2) V eram istis] isti V,
erant ista
eras istrs M te] tu HIMW 3 subito B subdito-mihi om. W
6 tibi] ibi V superue V 7 dm M ceruice* (m ras.) H 8 crassas
0XVX sicuti M infirma H, infirmia V sup V 9 praemebant
OPSV numquam H erant relaxamentum W 10 acerbatim SW
11 cernenti] certanti G ipse S 12 didiceretur F quo* (s ras.) M
is] his HW, es G indegne P1 13 inluminasti M 15 facies] f.
e
mea HV 16 non om. V1 17 irascens S, iras eris V 19 agitabus
(s ex t e corr.) V 20 essem BPQW resedebat** W 21 ex] et W
contebrata M1 22 collirio FHQVW 23 dolorum] d. meorum BFP
i
Qbo in die F, indee V sanaba*tur (n ras.) P
superbis, humilibus autem des gratiam et quanta misericordia
tua demonstrata sit hominibus uia humilitatis, quod
uerbum caro factum est et habitauit inter homines, procurasti
mihi per quendam hominem inmanissimo tyfo turgidum
quosdam Platonicorum libros ex graeca lingua in latinum
uersos, et ibi legi non quidem his uerbis, sed hoc idem omnino
multis et multiplicibus suaderi rationibus, quod in principio
erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat
uerbum: hoc erat in principio apud deum; omnia per
ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod
factum est; in eo uita est, et uita erat lux hominum;
et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non conprehenderunt;
et quia hominis anima, quampis testimonium
perhibeat de lumine, non est tamen ipsa lumen, sed uerbum,
deus ipse, est lumen uerum, quod inluminat omnem
hominem uenientem in hunc mundum; et quia in hoc
mundo erat, et mundus per eum factus est, et mundus
eum non cognouit. quia uero in sua propria uenit
et sui eum non receperunt, quotquot autem receperunt
eum, dedit eis potestatem filios dei fieri credentibus
in nomine eius, non ibi legi.
Item legi ibi, quia uerbum, deus, non ex carne, non ex san-\'
G 2 das M 3 demonstrasti (om.
sit) G uiam FGM1 4 uerbum S: u. tuum BCFGHMOPQVWedd.
habitabit V 5 typho MQ, tifo GV, typo W turgidum] i. inflatn
add. M* s. l. 6 latinam BFsGHMOPQW edd., latina V 8 suadere F
im V 9 pr. et] et ceta (uerbum-18 conprehenderunt om.) Q 11 nihil
h
(om. est) P 12 illo F 14 anima hominis M 15 peribeat HS, periberet
M, perhibebat W uerbum deus ipse SW: u. deus FGOVo, u. dei
deus BHPQbm, uerbum M 18 mundo*** (0 ex u corr.) W eum]
ipsum Wbm per eum factus bis exhibet F 20 quodquot S, quodquod
F eum receperunt BP 21 filius F 23 ibi legi BPQbm
deus uerbum BPQbm pr. non add. 81 s. l. 24 neque S: non BFG
HMOPQVW edd. alt. uoluntate* (m
Et ideo legebam ibi etiam inmutatam gloriam incorruptionis
tuae in idola et uaria simulacra, in similitudinem
imaginis corruptibilis hominis et uolucrum et quadrupedum
et serpentium, uidelicet Aegyptium cibum,
quo Esau perdidit primogenita sua, quoniam caput quadrupedis
pro te honorauit populus primogenitus, conuersus corde
in Aegyptum et curuans imaginem tuam, animam suam, ante
imaginem uituli manducantis foenum. inueni haec ibi et
non manducaui. placuit enim tibi, domine, auferre opprobrium
diminutionis ab lacob, ut maior seruiret minori, et uocasti
gentes in hereditatem tuam. et ego ad te ueneram ex gentibus
et intendi in aurum, quod ab Aegypto uoluisti ut auferret
populus tuus, quoniam tuum erat, ubicumque erat. et dixisti
Atheniensibus per apostolum tuum, quod in te uiuimus
et mouemur et sumus, sicut et quidam secundum eos dixerunt,
et utique inde erant illi libri. et non adtendi in idola
12] cf. Aug. Enarr. Ps. 46; Gen. 25, 33 sq. 14] Act. 7, 39; cf. Ex. 32,1-6.
16] Ps. 105, 20. 18] Rom. 9,13. 20] cf. Ei. 3, 22 et 11, 2. 22]
Act. 17, 28. libri; i. crassitudine add. Ma 3 sublimiores BFP
audierunt (corr. m. 1) S 4 quoniam] quia GM edd. 6 glorificauerunt V
egerunt V uanescunt V 8 se esse BFGHOPQVW: esse MS
ri
facti sunt FHMO 9 etiam] et V 10 et uaria] et uana G, tria S
simulacra om. G similitudine GV 11 uoluchrum H1 quadrupedium
F 12 serpentum IIedd. tibum F, cybum add. Q s in mg. 15 egipto
U
F, egyptem V curuens F1 amaginem M 17 domine om. V 18 de-
minutionis FG 1 H 01 VW 19igentes.F exientibusJ1 22 quod] qin V
24 pr. et om. B
ueritatem dei in mendacium et coluerunt
et seruierunt creaturae potius quam creatori.
intima mea duce te et potui, quoniam factus es adiutor
meus. intraui et uidi qualicumque oculo animae meae supra
eundem oculum animae meae, supra mentem meam lucem
inconmutabilem, non hanc uulgarem et conspicuam omni carni
nec quasi ex eodem genere grandior erat, tamquam si ista
multo multoque clarius claresceret totumque occuparet magnitudine.
non hoc illa erat, sed aliud, aliud ualde ab istis omnibus.
nec ita erat supra mentem meam, sicut oleum super
aquam nec sicut caelum super terram, sed superior, quia ipsa
fecit me, et ego inferior, quia factus ab ea. qui nouit ueritatem,
nouit eam, et qui nouit eam, nouit aeternitatem. caritas
nouit eam. o aeterna ueritas et uera caritas et cara aeternitas!
tu es deus meus, tibi suspiro die ac nocte. et cum te primum
cognoui, tu assumsisti me, uf uiderem esse, quod uiderem,
et nondum me esse, qui uiderem. et reuerberasti infirmitatem
aspectus mei radians in me uehementer, et contremui
amore et horrore: et inueni longe me esse a te in regione
dissimilitudinis, tamquam audirem uocem tuam de excelso:
"cibus sum grandium: cresce et manducabis me. nec tu me
in te mutabis sicut cibum carnis tuae, sed tu mutaberis in
me." et cognoui, quoniam pro iniquitate erudisti
F mutauerunt V 2 colierunt F 4 intraui] et i. H
6 supra.-meae om. HS 7 mentem mente M lucem] 1. dñr BPQb
melhuo
10 multo om. V, m. M magmagnitudine F 11 sed om. V homi-
II
nibus W 12 sapra P mea F 13 aqua V ipse P 14 me om. M
et om. W factus] f. sum BFHMPQV edd. qui-16 nouit eam om. V1
15 et qui-aeternitatem add. S1 8. l. ueritatem W 16 eam] eam nouit
aeternitatem caritas nouit eam S et uera caritas om. V 18 cogitaui
FW ut om. B quod uideram P 19 qui] qd F aspectus infirmitatis
meae V 20 rediens G et om. G 21 orrore FH1, errore W
22 dissimulitudinis F audire S 23 manducabit W 25 cognoui] ego
noui W iniquitatem H eruisti B
et dixi: "numquid nihil est ueritas, quoniam neque per finita
neque per infinita locorum spatia diffusa est?" et clamasti de
longinquo: ego sum qui sum. et audiui, sicut auditur in
corde, et non erat prorsus, unde dubitarem faciliusque dubitarem
uiuere me quam non esse. ueritatem, quae per ea,
quae facta sunt, intellecta conspicitur.
omnino non esse: esse quidem, quoniam abs te sunt, non esse autem,
quoniam id quod es non sunt. id enim uere est, quod
est, quia, si non manebo in illo, nec in me potero. ille autem
in se manens innouat omnia; et dominus meus es,
quoniam bonorum meorum non eges.
corrumpuntur, quae neque si summa bona essent, corrumpi
possent, neque nisi bona essent, corrumpi possent, quia, si
summa bona essent, incorruptibilia essent, si autem nulla
bona essent, quid in eis conrumperetur non esset. nocet enim
corruptio et, nisi bonum minueret, non noceret. aut igitur nihil nocet corruptio, quod fieri non potest, aut, quod certissimum
est, omnia, quae corrumpuntur, priuantur bono. si autem
omni bono priuabuntur, omnino non erunt. si enim erunt et
corrumpi iam non poterunt, meliora erunt, quia
permanebunt. et quid monstrosius quam ea dicere
Ps. 15, 2. S, haraneam G 2 finita] infinita F, infima V 3 infinata
M1, finita F 4 ego S: immo uero ego BFGHMOPQVW edd. qui
sum om. H 6 uiuere] u. latere B quae] qm W per] q F 7 conspiciuntur
BHPQVW 10 autem] quidem V es] est V quo W
11 adherere F 12 autem] a. qui M 13 inuocat F dominus] deus
. idem
Fo, d. deus bm meus. M* est B 15 manifestum MXQ bona
om. W sunt] non s. BPQ 16 nec V1 corrumpi possent S: om.
cet. et edd. 17 nisi bona] n. b. non
nec uniuersae creaturae tuae, quia extra non est aliquid, quod
inrumpat et corrumpat ordinem, quem inposuisti ei. in partibus
autem eius quaedam quibusdam quia non conueniunt,
mala putantur; et eadem ipsa non conueniunt aliis et bona
sunt et in semet ipsis bona sunt. et omnia haec, quae sibimet
inuicem non conueniunt, conueniunt inferiori parti rerum, quam
terram dicimus, habentem caelum suum nubilosum atque uentosum
congruum sibi. et absit, ut dicerem iam: "non essent
ista", quia etsi sola ista cernerem, desiderarem quidem meliora,
sed iam etiam de solis istis laudare te deberem, quoniam laudandum
te ostendunt de terra dracones et omnes abyssi,
om. V1 priuantur V 2 ergo-bona sunt om. V
5 aut enim — 6 corruptibilis esset] add. W3 in mg. 7 corruptibilis n.
esset S: corrumpi n. posset BFGHMOPQVWedd. 8 tu* (n ras.) V
9 quas] quae BPQ quoniam] quia H omnia aequalia F 11 fecisti
BPQb 13 pr. tibi] ibi G 14 nec om. V1; et BPQb extra] e. te
BOIPQb 15 ordinem et corrumpat M posuisti Gbm 16 eius
om. W, ei. F quaedam] quae W 17 pr. et] ut W non conueniunt
S: non conueniant W, conueniunt BFGHMOPQV edd. 19 conue-
Y
niunt alterum om. 8 parte W rerem F 20 nobilosum BI 21 iam
ut dicerem BFGHMOPQW edd., iam n dicerem V esse BOiWI
22 etsi si W 24 drachones GS, d. i thracones Mi s. l. habyssi W,
abbyssi F
faciunt uerbum tuum, montes et omnes colles, ligna
fructifera et omnes cedri, bestiae et omnia pecora,
reptilia et uolatilia pennata; reges terrae et omnes
populi, principes et omnes iudices terrae, iuuenes et
uirgines, seniores cum iunioribus laudent nomen tuum.
cum uero etiam de caelis te laudent, laudent te, deus noster,
in excelsis omnes angeli tui, omnes uirtutes tuae,
sol et luna, omnes stellae et lumen, caeli caelorum
et aquae, quae super caelos sunt, laudent nomen tuum:
non iam desiderabam meliora, quia omnia cogitabam, et meliora
quidem superiora quam inferiora, sed meliora omnia quam
sola superiora indicio saniore pendebam.
tuae, sicut mihi non erat, cum displicerent multa, quae fecisti.
et quia non audebat anima mea, ut ei displiceret deus meus,
nolebat esse tuum quidquid ei displicebat. et inde ierat in
opinionem duarum substantiarum et non requiescebat et aliena
loquebatur. et inde rediens fecerat sibi deum per infinita
spatia locorum omnium et eum putauerat esse te et eum collocauerat
in corde suo et facta erat rursus templum idoli sui
abominandum tibi. sed posteaquam fouisti caput nescientis et
clausisti oculos meos, ne uiderent uanitatem, cessaui de
me paululum, et consopita est insania mea; et euigilaui in te
et uidi te infinitum aliter, et uisus iste non a carne trahebatur.
V peccora BFM 4 pinnata OaSW*
6 senes M laudant GHMOPmo 7 uero] enim F1 etiam om. M
de caelis te] de caelis iam te M, de caelesti W, de celeste F, te S
laudent laudent] laude laudent W, laudant laudent GM, laudant laudant
V, laudent S 8 exelsis W 10 caelo F 11 non iam BFGHMOP
QV: nondum
cuncta finita, sed aliter, non quasi in loco, sed quia tu es
omnitenens manu ueritate, et omnia uera sunt, in quantum
sunt, nec quicquam est falsitas, nisi cum putatur esse quod
non est. et uidi, quia non solum locis sua quaeque suis
conueniunt sed etiam temporibus et quia tu, qui solus aeternus
es, non post innumerabilia spatia temporum coepisti operari,
quia omnia spatia temporum, quae praeterierunt et quae praeteribunt,
nec abirent nec uenirent nisi te operante et manente.
sano poena est et panis, qui sano suauis est, et oculis aegris
odiosa lux, quae puris amabilis. et iustitia tua displicet iniquis,
nedum uipera et uermiculus, quae bona creasti, apta
inferioribus creaturae tuae partibus, quibus et ipsi iniqui apti
sunt, quanto dissimiliores sunt tibi, apti autem superioribus,
quanto similiores fiunt tibi. et quaesiui, quid esset iniquitas,
et non inueni substantiam, sed a summa substantia, te deo,
detortae in infima uoluntatis peruersitatem proicientis intima
sua et tumescentis foras.
et non stabam frui deo meo, sed rapiebar ad te decore
tuo moxque diripiebar abs te pondere meo et ruebam in
ista cum gemitu; et pondus hoc consuetudo carnalis. sed
infinita BP 3 omnia tenens FW ueritate] ueritatS W, merito
rte
autS G 4 putaretur M, tu putat V quod] et W 5 e V 6 qui
om. F 7 tempora BPQ 8 pr. quae S: et q. BFGHMOPQVW* edd.,
et W1 9 operante et om. S 10 expertus] et expertus sum BPbm,
ex operibus tuis G 11 pr. est] esset H pr. et eras. 0; om. BFMP
QWedd. 12 amabilis] a.
idoneum ad fruendum te, nec inueniebam, donec amplecterer
mediatorem dei et hominum, hominem Christum Iesum,
qui est super omnia deus benedictus in saecula,
uocantem et dicentem: ego sum uia ueritatis et uita, et
cibum, cui capiendo inualidus eram, miscentem carni, quoniam
uerbum caro factum est, ut infantiae nostrae lactesceret
sapientia tua, per quam creasti omnia. non enim tenebam
deum meum Iesum humilis humilem nec cuius rei magistra
esset eius infirmitas noueram. uerbum enim tuum, aeterna
ueritas, superioribus creaturae tuae partibus supereminens subditos
erigit ad se ipsam, in inferioribus autem aedificauit sibi
humilem domum de limo nostro, per quam subdendos deprimeret
a se ipsis et ad se traiceret, sanans tumorem et nutriens
amorem, ne fiducia sui progrederentur longius, sed potius
infirmarentur uidentes ante pedes suos infirmam diuinitatem
ex participatione tunicae pelliciae nostrae et lassi prosternerentur
in eam, illa autem surgens leuaret eos.
22] cf. Gen. 3, 21. V aspectis H tum BFHPQVWb 2 sunt om. W
3 *ualui 0, ualui BFGHPQVbo infirmitatem W reditus V 4 solutis
F mecum] me eum V 5 olfacta HiMQWedd., olefacte F1
desiderarem V necdum V posset FQ1 8 ifcm xpm PQ 9 qui
est] quem W 10 ueritatis S: et ueritas BGMOPQWo, ueritas FHVbm
11 cybum W miscente F 12 est] e. et habitauit in nobis M lactisceret
W, lactesceret M 13 quem PQ 14 deum] daSi BFGHPQVW
edd. Iesum] iesum xpui
domino Christo meo, quantum de excellentis sapientiae uiro,
cui nullus posset aequari, praesertim quia mirabiliter natus
ex uirgine ad exemplum contemnendorum temporalium prae
adipiscenda immortalitate diuina pro nobis cura tantam auctoritatem
magisterii meruisse uidebatur. quid autem sacramenti
haberet uerbum caro factum, ne suspicari quidem poteram.
tantum cognoueram ex his, quae de illo scripta traderentur,
quia manducauit et bibit, dormiuit, ambulauit, exhilaratus est,
contristatus est, sermocinatus est, non haesisse carnem illam
uerbo tuo nisi cum anima et mente humana. nouit hoc omnis,;
qui nouit incommutabilitatem uerbi tui, quam ego iam noue-
etenim nunc monere membra corporis per uoluntatem, nunc
non mouere, nunc aliquo affectu affici, nunc non affici, nunc
proferre per signa sapientes sententias, nunc esse in silentio
propria sunt mutabilitatis animae et mentis. quae si falsa de
illo scripta essent, etiam omnia periclitarentur mendacio neque
in illis litteris ulla fidei salus generi humano remaneret.
quia itaque uera scripta sunt, totum hominem in Christo
agnoscebam, non corpus tantum hominis aut cum corpore
sine mente animum, sed ipsum hominem, non persona ueritatis,
sed magna quadam naturae humanae excellentia et perfectiore
participatione sapientiae praeferri ceteris arbitrabar.
F 2 ipo dntf V, xpo de dntf H1 3 possid F
quia] quam W 4 contempnendorum HHXMP, contemplandorum V
pro BBMPQ edd. 5 adipiscendam immortalitatem V cura] curata W
tantum PV auctoritate V 6 uideatur V 7 factum] f. est FQ, f. 5
et habitauit in nobis W suspicare F 8 iis m illa Ml scriptura V
9 dormiuit] et d. V ambulauit] et a. FV exilaratus FHlP, et exh. V
10 et contristatus V esisse F 12 incommutabilem FS iam] i. nOn,F
de
13 in (de add. m. 2) PV dubitarem F1 14 nunc non mouere om. W
15 nunc non affici om. VW 16 per om. F sapientis F nunc esse in
silentio om. S silentium (om. in) F 17 mente W qua si W 18 essent
scripta F 19 ullo W fidaei 8 21 cognoscebam F non]
nunc 01 cum] dum O1 23 quaedam FPQV excellentiae W
24 participationis W praeferre MVW1
ut praeter deum et carnem non esset in Christo anima,
mentemque hominis non existimabat in eo praedicari. et quoniam
bene persuasum tenebat ea, quae de illo memoriae mandata
sunt, sine uitali et rationali creatura non fieri, ad ipsam
Christianam fidem pigrius mouebatur. sed postea haereticorum
fidei conlaetatus et contemperatus est. ego autem aliquanto
posterius didicisse me fateor, in eo quod uerbum
caro factum est quomodo catholica ueritas a Fotini falsitate
dirimatur. inprobatio quippe haereticorum facit eminere, quid
ecclesia tua sentiat et quid habeat sana doctrina. oportuit
enim et haereses esse, ut probati manifesti fierent
inter infirmos.
inde admonitus quaerere incorpoream ueritatem inuisibilia
tua per ea quae facta sunt intellecta conspexi et repulsus
sensi, quid per tenebras animae meae contemplari non
sinerer, certus esse te et infinitum esse nec tamen per locos
finitos infinitosue diffundi et uere te esse, qui semper idem
ipse esses, ex nulla parte nulloque motu alter aut aliter,
cetera uero ex te esse omnia, hoc solo firmissimo documento,
FPQV, alippius B carng G a om. W (et 10) catolicis
V 2 esse BPQ animam BGOPQSVW 3 mentemque] et
mentem V extimabat V 4 memoriaa W mandate F1 5 et]
B W 6 heredicorum Fl 7 appollinaristarum HW, apolinaristarum V
errorem hunc M esse errorem G esse om. V agnoscens F
8 fidaei S conlactatus H aliquando F 9 didicissi 8 10 fatoni M
s
11 quod QV, qui JB1 13 et om. F minifesti M fiant F 15 *lectis
(e ras.) P literis B 16 ammonitus BGHMO, amonitus W, admonitus
sum V quaererem BGHPQWb, quaere F 17 conpexi G
ta tibl
18 qui-W contemplare SV 19 esse te] esset H, esse me G et finitum
W (Ubl add. m. rec.) 20 infinitos add. S1 8. 1. uere te] uerecte F
semper idem] pridem V, semper M 21 ipsesses S, ipse es HW alter]
1
aliter FGMOQV edd. aut] ab W alter (I add. m. 2) W 22 ex]
non ex S; fort. scrib. non (ita, sed) ex
ad fruendum te. garriebam plane quasi peritus et, nisi in
Christo, saluatore nostro, uiam tuam quaererem, non peritus,
sed periturus essem. iam enim coeperam uelle uideri sapiens
plenus poena mea et non flebam, insuper autem inflabar
scientia. ubi enim erat illa aedificans caritas a fundamento
humilitatis, quod est Christus Iesus? aut quando illi libri me
docerent eam? in quos me propterea, priusquam scripturas
tuas considerarem, credo uoluisti incurrere, ut inprimeretur
memoriae meae, quomodo ex eis affectus essem et, cum
postea in libris. tuis mansuefactus essem et curantibus digitis
tuis contrectarentur uulnera mea, discernerem atque distinguerem,
quid interesset inter praesumptionem et confessionem,
inter uidentes, quo eundum sit, nec uidentes qua, et uiam
ducentem ad beatificam patriam non tantum cernendam sed
et habitandam. nam si primo sanctis tuis litteris informatus
essem et in earum familiaritate obdulcuisses mihi et post in
illa uolumina incidissem, fortasse aut abripuissent me a solidamento
pietatis, aut si in affectu quem salubrem inbiberam
perstitissem, putarem etiam ex illis libris eum posse concipi,
si eos solos quisque didicisset.
tui et prae ceteris apostolum Paulum, et perierunt illae quaestiones,
in quibus mihi aliquando uisus est aduersari sibi et
V, p. tamen F 4 periturus] peritus (d add. m. 2) M
uidere Ml 5 plenus] plus 0 fieuam 8 autem S: et BFGHMOPQ
VWmo, om. b inflebar
misericordias tuas super me. perfundantur ossa mea
dilectione tua et dicant: domine, quis similis tibi? dirrupisti
uincula mea: sacrificem tibi sacrificium laudis.
quomodo dirrupisti ea, narrabo, et dicent omnes, qui adorant
te, cum audient haec: "benedictus dominus in caelo et in terra;
magnum et mirabile nomen eius." inhaeserant praecordiis meis
uerba tua, et undique
aeterna certus eram, quamuis eam in aenigmate et quasi
per speculum uideram; dubitatio tamen omnis de incorruptibili
substantia, quod ab illa esset omnis substantia, ablata
mihi erat, nec certior de te, sed stabilior in te esse
cupiebam. de mea uero temporali uita nutabant omnia et
erat cor a fermento ueteri; et placebat uia ipse saluator
et ire per eius angustias adhuc pigebat. et inmisisti
in mentem meam uisumque est bonum in conspectu meo pergere
ad Simplicianum, qui mihi bonus apparebat seruus tuus
et lucebat in eo gratia tua. audieram etiam, quod a iuuentute
sua deuotissime tibi uiueret; iam uero tunc senuerat et longa
aetate in tam bono studio sectandae uiae tuae multa expertus,
multa edoctus mihi uidebatur: et uere sic erat. unde mihi
ut proferret uolebam conferenti secum aestus meos, quis esset
aptus modus sic affecto, ut ego eram, ad ambulandum in uia tua.
15] cf. I Cor. 5, 7 sq. 24] cf. Ps. 127,1. H 4 delectatione PQb tui V (et 6) disrupisti BF
GMPQW, disrumpisti
Videbam enim plenam ecclesiam, et alius sic ibat, alius
autem sic. mihi autem displicebat, quod agebam in saeculo,
et oneri mihi erat ualde non iam inflammantibus cupiditatibus,
ut solebant, spe honoris et pecuniae ad tolerandam illam seruitutem
tam grauem. iam enim me illa non delectabant prae
dulcedine tua et decore domus tuae, quam dilexi, sed adhuc
tenaciter alligabar ex femina, nec me prohibebat apostolus
coniugari, quamuis exhortaretur ad melius maxime uolens
omnes homines sic esse, ut ipse erat. sed ego infirmior eligebam
molliorem locum et propter hoc unum uoluebar in
ceteris languidus et tabescens curis marcidis, quod et in aliis
rebus, quas nolebam pati, congruere cogebar uitae coniugali,
cui deditus obstringebar. audieram ex ore ueritatis esse spadones,
qui se ipsos absciderunt propter regnum caelorum;
sed, qui potest, inquit, capere, capiat. uani
sunt certe omnes homines, quibus non inest dei scientia,
nec de his, quae uidentur bona, potuerunt inuenire
eum qui est. at ego iam non eram in illa uanitate;
transcenderam eam et contestante uniuersa creatura inueneram
te creatorem nostrum et uerbum tuum apud te deum,
tecumque unum deum, per quod creasti omnia. et est aliud
genus inpiorum, qui cognoscentes deum non sicut deum
glorificauerunt aut gratias egerunt. in hoc quoque in-\'
Sap. 13, 1. 20] cf. Io. 1, 1 sqq: 22] Rom. 1, 21. 24] Ps. 17, 36. om. V 2 pr. autem om. M 3 honeri HXV, honere F ualde
erat M 4 solebam V paecuniae S, peccuniae BF tollerandam FW
5 tam om. V me] & V 6 decorS M quam om. M 7 alligabar
gratia tunc episcopi Ambrosii et quem uere ut patrem diligebat.
narraui ei circuitus erroris mei. ubi autem conmemoraui
legisse me quosdam libros Platonicorum, quos Victorinus
quondam rhetor urbis Romae, quem christianum defunctum
esse audieram, in latinam linguam transtulisset, gratulatus
est mihi, quod non in aliorum philosophorum scripta incidissem
plena fallaciarum et deceptionum secundum elementa
huius mundi, in istis autem omnibus modis insinuari deum
et eius uerbum. deinde, ut me exhortaretur ad humilitatem
Christi sapientibus absconditam et reuelatam paruulis, Victorinum
ipsum recordatus est, quem, Romae cum esset, familiarissime
nouerat, deque illo mihi narrauit quod non silebo.
habet enim magnam laudem gratiae tuae confitendam tibi,
quemadmodum ille doctissimus senex et omnium liberalium
doctrinarum peritissimus quique philosophorum tam multa legerat
et diiudicauerat, doctor tot nobilium senatorum, qui
etiam ob insigne praeclari magisterii, quod ciues huius mundi
eximium putant, statuam Romano foro meruerat et acceperat,
13,46. 13] Col. 2, 8. 16] cf. Matth. 11, 25. 1 disti F 2 uidere F 3 se om. W 4 uenditus H1 haberent
M, habebam V 6 prerexi F 7 gratia] g. tua mo ambrosi W
et om. H 8 memoraui W 9 legissime F, me legisse M patonicorum
M1 10 rethor mss. 11 transtulisse P, transtulisse et V, transt
tulisse et (t add. m. 2) H 12 philosofhorum S scriptura V incidisse
G 15 ut] in F exortaretur FHVW 16 uicturinum V1
17 ipsum] suum M familiarisse B1 18 noueram V deque] de quo
FMIOIPO illo] ille Pu, illo ille G 20 quemammodum OPSW
21 quique] cuiq. Mt, quippe m 22 diiudicauerat] dilucidauerat V, d. et
dilucidauerat JBPQbm tot om. F 23 insignem FV cinis W
24 Romano] in R. mo et] ei W
tela tenuerant et a se
O domine, domine, qui inclinasti caelos et descendisti, tetigisti montes et fumigaverunt, quibus modis te insinuasti illi pectori? legebat, sicut ait Simplicianus, sanctam scripturam omnesque christianas litteras investigabat studiosissime et perscrutabatur et dicebat Simpliciano non palam, sed secretius et familiarius: "noveris iam me esse christianum". et respondebat ille: „non credam nec deputabo te inter christianos, nisi in ecclesia Christi videro". ille autem inridebat dicens: „ergo parietes faciunt christianos?"
et hoc saepe dicebat, iam se esse christianum, et
nondum contriuerat dominus, grauiter ruituras in se inimicitias
arbitrabatur. sed posteaquam legendo et inhiando hausit firmitatem
timuitque negari a Christo coram angelis sanctis, si eum
timeret coram hominibus confiteri, reusque sibi magni criminis
adparuit erubescendo de sacramentis humilitatis uerbi tui et
non erubescendo de sacris sacrilegis superborum daemoniorum,
quae imitator superbus acceperat, depuduit uanitati et erubuit
ueritati subitoque et inopinatus ait Simpliciano, ut ipse narrato:
"eamus in ecclesiam: Christianus nolo fieri". at ille non
se capiens laetitia perrexit cum eo. ubi autem imbutus est
primis instructionis sacramentis, non multo post nomen dedit,
ut per baptismum regeneraretur mirante Roma, gaudente ecclesia.
superbi uidebant et irascebantur, dentibus suis stridebant et
tabescebant: seruo autem tuo dominus deus erat spes eius
et non respiciebat in uanitates et insanias mendaces.
Denique ut uentum est ad horam profitendae fidei, quae
uerbis certis conceptis retentisque memoriter de loco eminentiore
in conspectu populi fidelis Romae reddi solet ab eis, qui
accessuri sunt ad gratiam tuam, oblatum esse dicebat Victorino
a presbyteris, ut secretius redderet, sicut nonnullis, qui
uerecundia trepidaturi uidebantur, offerri mos erat; illum autem
Ps. 89, 5. S, iniando HW, hiando V ausit JEPTF,
auiit FPVb 4 coram] et ab V 6 uerbi tui humilitatis V humitatis
G 7 sacris om. W, sacrariis V sacrilegiis MOPQ 8 imitatores
V superbos B deputauit B uanitate F 9 ueritate F,
uanitati OlV et om. F 12 instructionum BFMPQ edd., instructionibus
HV post S: post etiam BFGHMOPQWedd., p. etiam dies V
13 mi**rante (se ras.) P 14 superbi uidebant] superbiebant BPQ
0
dentes suos V 15 tuo (s a m. 2) P domine BF eius] e. in dno
do eius F 16 uanitate V et] et in Hm, nec V mendaces] falsas V
17 ad] et V ora F profitente V1 18 conceptis] coeptis conceptis V
. quae a
recentisque F, retentis. que (qolUl add. m. 2) M 19 qui] q W 20 aci
cesuri V 21 praesbyteris PS, prespiteris-В nonnulli que V 22 uerecundiam
H trepidari V offerri mos] offerimus W1
non enim erat salus, quam docebat, in rhetorica et
tamen eam publice professus erat. quanto minus ergo uereri
debuit mansuetum gregem tuum pronuntians uerbum tuum,
qui non uerebatur in uerbis suis turbas insanorum? itaque
ubi ascendit, ut redderet, omnes sibimet inuicem, quisque ut
eum nouerat, instrepuerunt nomen strepitu gratulationis. quis
autem ibi non eum nouerat? et sonuit presso sonitu per ora
cunctorum conlaetantium: "Victorinus, Victorinus". cito sonuerunt
exultatione, quia uidebant eum, et cito siluerunt intentione,
ut audirent eum. pronuntiauit ille fidem ueracem praeclara
fiducia, et uolebant eum omnes rapere intro in cor suum.
et rapiebant amando et gaudendo: hae rapientium manus erant.
salute desperatae animae et de maiore periculo liberatae, quam
si spes ei semper affuisset aut periculum minus fuisset? etenim
tu quoque, misericors pater, plus gaudes de uno paenitente
quam de nonaginta nouem iustis, quibus non opus
est paenitentia. et nos cum magna iucunditate audimus,
cum audimus quam exsultantibus pastoris umeris reportetur
ouis, quae errauerat, et drachma referatur in thesauros tuos
M 2 rethorica BHMOPQW, rethoricam F 3 ea V
puplice F professus erat eam publice G 5 uerebatur V tuis B
insaniarum W 7 eum] & im W nouerant V strepuerunt FMO
nomen S: n. eius BFGHMOPQVWedd. strepitu] in st. V 8 aut
****** ibi (em n eum uitio membranae euanuerunt; ibi corr. m. 1 in
eum) S eum non 0 presso sonitu sonuit 0 presso] p H hora W
9 u********* uictorinus (ictorinus euanuit) S sonierunt G 10 quia]
qui 0 eam S silu*erunt S, soluerunt (0 in a mut. m. 2) W 11 auderent
01 pr*clara S 12 omnes eum GHW intra F in om. FP1
13 rapieb*** S heae GV, hee F, hę* (c ras.) M, hac W 15 despera*tae
(n ras.) P quasi V 16 sem (om. per) F aut-fuisset om.
MS pr. periculo
Quid ergo agitur in anima, cum amplius delectatur inuentis
aut redditis rebus, quas diligit, quam si eas semper habuisset?
contestantur enim et cetera et plena sunt omnia testimoniis
clamantibus: "ita est". triumphat uictor imperator et non
uicisset, nisi pugnauisset, et quanto maius periculum fuit in
proelio, tanto est gaudium maius in triumpho. iactat tempestas
nauigantes minaturque naufragium; omnes futura morte
pallescunt: tranquillatur caelum et mare, et exultant nimis,
quoniam timuerunt nimis. aeger est carus et uena eius malum
renuntiat; omnes, qui eum saluum cupiunt, aegrotant
simul animo: fit ei recte et nondum ambulat pristinis uiribus,
et fit iam tale gaudium, quale non fuit, cum antea saluus et
fortis ambularet. easque ipsas uoluptates humanae uitae etiam
non inopinatis et praeter uoluntatem inruentibus, sed institutis
et uoluntariis molestiis homines adquirunt. edendi et bibendi
uoluptas nulla est, nisi praecedat esuriendi et sitiendi molestia.
et ebriosi quaedam salsiuscula comedunt, quo fiat molestus
ardor, quem dum exstinguit potatio, fit delectatio. et institutum
est, ut iam pactae sponsae non tradantur statim, ne uile habeat
maritus datam, quam non suspirauerit sponsus dilatam.
F 2 tuae om. W domu V 3 tuo om. BPQ b fuerat
S: erat BFGHMOPQVWedd. 4 in nobis om. B 5 tu eras. M
in
quia] qui BFGHOPQVWbm 8 in om. W amplias F1 inuentis (in
add. m. 1) S 9 quam si] quasi V 10 pr. et om. V 13 tantu V gaudio
O1 maius est gaudium BPQb, g. m. est W 14 minatur V 15 mare]
terra 01 16 renuntiat malum W 19 ante V 21 praeter] propter M1
non
inruentibus (non add. m. 2) Q 22 uolestiis Q1 et em. V 23 uoluntas
VW 24 quidam F salsiuncula FGV fiat om. Q1 molestior
Q 25 sit W 26 pacta* sponsa* G spontae F ne] nec F
uile GOSV: uilem BFHMPQWedd. 27 suspirauerat B
Hoc in turpi et exsecranda laetitia, hoc in ea quae concessa
et licita est, hoc in ipsa sincerissima honestate amicitiae, hoc
in eo qui mortuus erat et reuixit, perierat et inuentus
est: ubique maius gaudium molestia maiore praeceditur. quid
est hoc, domine deus meus, cum tu aeternum tibi, tu ipse sis
gaudium, et quaedam de te circa te semper gaudeant? quid
est, quod haec rerum pars alternat defectu et profectu, offensionibus
et conciliationibus? an is est modus earum et tantum
dedisti eis, cum a summis caelorum usque ad ima terrarum,
ab initio usque in finem saeculorum, ab angelo usque ad uermiculum,
a motu primo usque ad extremum omnia genera
bonorum et omnia iusta opera tua suis quaeque sedibus
et suis quaeque temporibus ageres? ei mihi, quam excelsus
es in excelsis et quam profundus in profundis! et nusquam
recedis, et uix redimus ad te.
fragra, dulcesce: amemus, curramus. nonne multi ex
et inluminantur recipientes lumen, quod si qui recipiunt,
accipiunt a te potestatem, ut filii tui fiant? sed si minus noti
sunt populis, minus de illis gaudent etiam qui nouerunt eos.
quando enim cum multis gaudetur, et in singulis uberius est
gaudium, quia feruefaciunt se et inflammantur ex alterutro.
deinde, quod multis noti, multis sunt auctoritati ad salutem 1
et multis praeeunt secuturis, ideoque multum de illis et qui
V 4 maior* (a ras.) M, maiori edd.
praeciditur V1, praedicitur V m. rec., praecedit b 5 hoc om. B 6 et
e
om. 0 gaudent V1 7 est] e. hoc FQ1 alternant B defunctu P
profatu M1 8 his GMXW 9 hima S 10 in] ad V 12 suis quaeque]
suisque V 13 et om. F temporibus om. V1 hei G, heu Vmo,
et W excellentius F 14 profundus] p. es BHPQWb et n. recedis
om. W 16 et fac et excita BPQ, et fac exc. b 17 fragra scripsi:\\
fragla OxSV, flagra BGHMVWedd., et flagra PQ dulcisce (i ex e
corr.) 0 amemus] iam a. BFPQb curramus] et c. BPb profun- i
diori F 18 accendunt W 19 qui om. W 20 accipiunt om. BV1
23 inflamantur V 24 multi sunt HVW auctoritate BPW 25 prae*eunt
narrauit, exarsi ad imitandum: ad hoc enim et ille narrauerat.
Act. 13, 7-12. 18] cf. Matth. 12, 29. 20] II Tim. 2, 21. om. MV1 quia non de] quia plurib; congaudent
unde F 4 eligis (i pr. ex e corr.) H ut-elegisti om. V1 confunderis
W et-elegisti om. Q1 5 huius om. F contentibilia S
6 tamquam sint om. F sint] si sint M,. quae sint BPb, ea que st Q
ea om. V *uacuares 0 7 idem om. V 8 lingua O1 tua] tuain
(del. m. 1) W, tu V uerba] uera 0 palus F proconsul B2FGRi
8
MSOiPQedd. 91eni GQb iugo BGPQb 10 affectus P 11 priori V
uocare F insignae S 13 plu*res (e ras.) W plus BFGHMOPQ
VW: plures
Sic intellegebam me ipso experimento id quod legeram, quomodo
caro concupisceret aduersus spiritum et spiritus
aduersus carnem, ego quidem in utroque, sed magis ego
in eo, quod in me approbabam quam in eo, quod in me improbabam.
ibi enim magis iam non ego, quia ex magna parte
id patiebar inuitus quam faciebam nolens. sed tamen consuetudo
aduersus me pugnacior ex me facta erat, quoniam
nolens quo nollem perueneram. et quis iure contradiceret,
M 3 scolam mss. 4 quo] qui H, quod FM infantum
V 5 facit FW dissertas BFPV nom P infelicior Q\'
7 meum] mecum M 8 fecerat catemam mihi F constrixerat S, constriucxerat
P 9 uoluntate] ex u. BFHMOPQVWedd. 10 alt. consuetudine P1
11 annexibus V 12 appellauit W tenebat] et t. BPQ 14 coleremj
BFGHMOPQVW edd. certa iocunditas BFOPQVWb, ioc. certa G
15 suspirandam S uetustatem BFMPQVW roborabam B 16 uoluntatis
F, uoluptates V nouo F 17 alt. illa] ista F 19 me] in
me W qupmodo quomodo W 22 quam-improbabam om. 8 24 patieba**r
(tu ras.) B 26 quo] i idquod (i Id add. m. 2) 0 uellem W1
excusatio, qua uideri mihi solebam propterea me nondum contemto
saeculo seruire tibi, quia incerta mihi esset perceptio
ueritatis: iam enim et ipsa certa erat. ego autem adhuc
terra obligatus militare tibi recusabam et inpedimentis omnibus
sic timebam expediri, quemadmodum inpediri timendum est.
Ita sarcina saeculi, uelut somno assolet, dulciter premebar,
et cogitationes, quibus meditabar in te, similes erant conatibus
expergisci uolentium, qui tamen superati soporis altitudine
omniumque sano iudicio uigilare praestat. differt tamen plerumque
homo somnum excutere, cum grauis torpor in membris
est, eumque iam displicentem carpit libentius, quamuis
surgendi tempus aduenerit: ita certum habebam esse melius
tuae caritati me dedere quam meae cupiditati cedere; sed
illud placebat et uincebat, hoc libebat et uinciebat. non enim
erat quod tibi responderem dicenti mihi : surge qui dormis
et exsurge a mortuis, et inluminabit te Christus, et
undique ostendenti uera te dicere, non erat omnino, quid responderem
ueritate conuictus, nisi tantum uerba lenta et somnolenta:
"modo", "ecce modo", "sine paululum". sed "modo
et modo" non habebat modum et "sine paululum" in longum
ibat. frustra condelectabatur legi tuae secundum
BOPQb, nulle V 2 qua] quę 0, quia
FI V nondum me BFG PQ b m contento S 3 seruiret V preceptio
F, pen*tio V 4 enim] e. mihi F 6 expedire F 7 adsoluet
ex exsoluet corr. F premebatur B1 9 expergesci H1 uolentibjjjja 0
suporati V superatis operis P 10 demerguntur F 11 praesta W1,
praestet PQ 12 somnum om. M; sumnum P1, somnium W1 15 meae]
mae S, mea H1 credere M 16 illa F uincebat] non u. G alt. uiueebat
BFM 17 dicentem F 18 exsurge] resurge W 19 undique]
ubi u. F ostendendi F te uera F docere B resonderem F 20 conecce
uinctus W, coniunctus F 21 modo (etee add. m. 2) M (et 22) paulolum
BMl 22 et modo om. W non] et non B habebant Gmo
longinquum F 23 condelectabar BFGHMOPQVW edd.
legi mentis meae et captiuum me duceret in lege peccati,
quae in membris meis erat. lex enim peccati est
uiolentia consuetudinis, qua trahitur et tenetur etiam inuitus
animus eo merito, quo in eam uolens inlabitur. miserum ergo
me quis liberaret de corpore mortis huius nisi gratia
tua per Iesum Christum, dominum nostrum?
tenebar, et saecularium negotiorum seruitute quemadmodum
exemeris narrabo et confitebor nomini tuo, domine, adiutor
meus et redemptor meus. agebam solita crescente anxitudine
et cotidie suspirabam tibi, frequentabam ecclesiam tuam,
quantum uacabat ab eis negotiis, sub quorum pondere
mecum erat Alypius otiosus ab opere iuris peritorum
post assessionem tertiam, expectans, quibus iterum consilia
uenderet, sicut ego uendebam dicendi facultatem, si qua docendo
praestari potest. Nebridius autem amicitiae nostrae cesserat,
ut omnium nostrum familiarissimo
et ciui et grammatico, subdoceret, uehementer desideranti
et familiaritatis iure flagitanti de numero nostro fidele
adiutorium, quo indigebat nimis. non itaque Nebridium cupiditas
conmodorum eo traxit — maiora enim posset, si uellet,
de litteris agere — sed officio beniuolentiae petitionem nostram
contemnere noluit amicus dulcissimus et mitissimus. agebat
autem illud prudentissime cauens innotescere personis
1 lex alia bm 2 et captiuum-erat om. Q in legem Bm 4 quj
(coir. m. 2) P 5 eo] et F eam] ea MV, eo F 6 liberaret BF
GHMOPQW: liberet
Quodam igitur die — non recolo causam, qua erat absens Nebridius
— cum ecce ad nos domum uenit ad me et Alypium
Ponticianus quidam, ciuis noster, in quantum Afer, praeclare
in palatio militans: nescio quid a nobis uolebat. et consedimus,
ut conloqueremur. et forte supra mensam lusoriam,
quae ante nos erat, adtendit codicem: tulit, aperuit, inuenit
apostolum Paulum, inopinate sane; putauerat enim aliquid de
libris, quorum professio me conterebat. tum uero arridens
meque intuens gratulatorie miratus est, quod eas et solas prae
oculis meis litteras repente conperisset. Christianus quippe et
fidelis erat et saepe tibi, deo nostro, prosternebatur in ecclesia
crebris et diuturnis orationibus. cui ego cum indicassem illis
me scripturis curam maximam inpendere, ortus est sermo ipso
narrante de Antonio Aegyptio monacho, cuius nomen excellenter
clarebat apud seruos tuos, nos autem usque in illam
horam latebat. quod ille ubi conperit, inmoratus est in eo
sermone insinuans tantum uirum ignorantibus et admirans
eandem nostram ignorantiam. stupebamus autem audientes
tam recenti memoria et prope nostris temporibus testatissima
mirabilia tua in fide recta et catholica ecclesia. omnes mirabamur,
et nos, quia tam magna erant, et ille, quia inaudita
nobis erant.
2 librum H1 3 possit CF horis posset M 5 que W, quam F
nybridius S 6 uenit domum 0 et] et ad V, ad F t alypius FWl
7 quide conciiys nfe F affer HXMX praeciare (clarę add. \'In. 2) V
9 ut] et F men*sam (s ras.) W lutoriam V1, luxoriam W, lusoliam
CIMI 10 era*t (n ras.) H 12 professio me] professione GW1 tunc
FGV 13 gratularier M eas et] et eas et W, eas CM prae] quae V
14 et om. V 15 erat] e. eis V deo nostro] dño V prosternabatur B
ecclesiam V 16 diurnis QIW indicasset W1 17 hortus S 18 aegytio
P manacho M 19 non utem (n alt. in a corr.) F illa hora
GV, illa ora F 21 insunuans G 23 memorie (om. et) W testatissimam
F 24 tua om. V catholica] in c. W 25 et ille om. Wy, et
illae F quia] qui co W1.
Inde sermo eius deuolutus est ad monasteriorum greges et
mores suaueolentiae tuae et ubera deserta heremi, quorum nos
nihil sciebamus. et erat monasterium Mediolanii plenum bonis
fratribus extra urbis moenia sub Ambrosio nutritore, et non
noueramus. pertendebat ille et loquebatur adhuc, et nos intenti
tacebamus. unde incidit, ut diceret nescio quando se et
tres alios contubernales suos, nimirum apud Treueros, cum
imperator pomeridiano circensium spectaculo teneretur, exisse
deambulatum in hortos muris contiguos atque illic, ut forte
combinati spatiabantur, unum secum seorsum et alios duos
itidem seorsum pariterque digressos; sed illos uagabundos inruisse
in quandam casam, ubi habitabant quidam serui tui
spiritu pauperes, qualium est regnum caelorum, et inuenisse
ibi codicem, in quo scripta erat uita Antonii.
coepit unus eorum et mirari et accendi et inter legendum
meditari arripere talem uitam et relicta militia saeculari
seruire tibi. erant autem ex eis, quos dicunt agentes in rebus.
tum subito repletus amore sancto et sobrio pudore iratus sibi
coniecit oculos in amicum et ait illi: "dic, quaeso te, omnibus
istis laboribus nostris quo ambimus peruenire? quid quaerimus?
cuius rei causa militamus? maiorne esse poterit spes
nostra in palatio, quam ut amici imperatoris simus? et ibi
quid non fragile plenumque periculis? et per quot pericula
peruenitur ad grandius periculum? et quando istuc erit?
P1 3 monastherium S
mediolani OGHMOQVWedd., mediolano F 7 tria C1 alios tres M
apud om. V treberos GOSW, triberos F, triueros C1 8 promeridiano
mss. cercensium Ml exspectaculo BPQ 9 ortos BPW
moris F contiguus F, contiguis H 10 conuinati C1, conuinatis O,
conuinatus V patiabantur
uerba eius
meo, ubi me posueram, dum nollem me adtendere, et constituebas
me ante faciem meam, ut uiderem, quam turpis
essem, quam distortus et sordidus, maculosus et ulcerosus.
et uidebam et horrebam, et quo a me fugerem non erat. et
si conabar a me auertere aspectum, narrabat ille quod narrabat,
et tu me rursus
oculos meos, ut inuenirem iniquitatem et odissem. noueram
eam, sed dissimulabam et cohibebam et obliuiscebar.
Tunc uero quanto ardentius amabam illos, de quibus
tanto exsecrabilius me conparatum eis oderam. quoniam multi
mei anni mecum effluxerant — forte duodecim anni — ex quo
ab undeuicensimo anno aetatis meae lecto Ciceronis Hortensio
excitatus eram studio sapientiae et differebam contemta felicitate
terrena ad eam inuestigandam uacare, cuius non inuentio,
sed uel sola inquisitio iam praeponenda erat etiam
inuentis thesauris regnisque gentium et ad nutum circumfluentibus
corporis uoluptatibus. at ego adulescens miser ualde,
miserior in exordio ipsius adulescentiae, etiam petieram a te
castitatem et dixeram: "da mihi castitatem et continentiam, sed
noli modo". timebam enim, ne me cito exaudires et cito
F, potitianus M1 2 ad me-constituebus me Otn. V1
a me ipso W 4 turbis F 6 orrebam FXG 7 auertere a me CG H
OVW, a me uertere
Et putaueram me propterea differre de die in diem contemta
spe saeculi te solum sequi, quia non mihi apparebat
certum aliquid, quo dirigerem cursum meum. et uenerat dies,
quo nudarer mihi et increparet in me conscientia mea: "ubi
est lingua mea? nempe tu dicebas propter incertum uerum
nolle te abicere sarcinam uanitatis. ecce iam certum est, et
illa te adhuc premit umerisque liberioribus pinnas recipiunt,
qui neque ita in quaerendo adtriti sunt nec decennio et amplius
ista meditati". ita rodebar intus et confundebar pudore
horribili uehementer, cum Ponticianus talia loqueretur. terminato
autem sermone et causa, qua uenerat, abiit ille, et ego
ad me. quae non in me dixi? quibus sententiarum uerberibus
non flagellaui animam meam, ut sequeretur me conantem
post te ire? et renitebatur, recusabat et non se excusabat.
consumpta erant et conuicta argumenta omnia: remanserat
muta trepidatio et quasi mortem formidabat restringi a fluxu
consuetudinis, quo tabescebat in mortem.
fortiter excitaueram cum anima mea in cubiculo nostro, corde
CMedd., que 01 explere F, expleri potius M 2 hieram
H1 superstitionis sacrilege F 3 non quidem] numquid PQ
eam] ea M 4 obpugnauera V 5 differe C contenta S 6 apparebat
mihi M 7 quo om. Ml diligerem W 8 in om. B C2 M2 PQ b 9 es
BCFM*bo lingua W mea S: om. BOFGHMOPQVWedd. 10 et
om. F 11 humerisque BCHMQV\'Wedd., humeris qui F liberioriq;
bus (o; add. m. 2) M pennas jBCFGHO*PQV*Wedd., pennis M
12 in quaerendo] inquirendo BCFGHPQVWedd. 14 pontianus F
talia] ista F 15 quo H1 habiit W 18 pos te BFW renitebantur
H1, renitebar P1, retibatur C1, retinebatur BFb recusasabat PQ
19 uicta V1 20 morte 0 reformidabat BCFGHMOPQVWedd.
21 in mortem om. M 23 exitaueram V cubiculo Q, cubili F
cordi F
"quid patimur? quid est hoc, quod audisti? surgunt
indocti et caelum rapiunt, et nos cum doctrinis nostris ecce
ubi uolutamur in carne et sanguine! an quia praecesserunt,
pudet sequi et non pudet nec saltem sequi?" dixi nescio qua
talia, et abripuit me ab illo aestus meus, cum taceret attonitus
me intuens. neque enim solita sonabam. plus loquebantur
animum meum frons, genae, oculi, color, modus uocis quam
uerba, quae promebam. hortulus quidam erat hospitii nostri,
quo nos utebamur sicut tota domo: nam hospes ibi non habitabat,
dominus domus. illuc me abstulerat tumultus pectoris,
ubi nemo impediret ardentem litem, quam mecum aggressus
eram, donec exiret qua tu sciebas, ego autem non: sed tantum
insanibam salubriter et moriebar uitaliter, gnarus, quid
mali essem, et ignarus, quid boni post paululum futurus essem.
abscessi ergo in hortum et Alypius pedem post pedem. neque
enim secretum meum non erat, ubi ille aderat. et quando
me sic affectum desereret? sedimus quantum potuimus remoti
ab aedibus. ego fremebam spiritu indignans indignatione turbulentissima,
quod non irem in placitum et pactum tecum,
deus meus, in quod eundum esse omnia ossa mea clamabant
et in caelum tollebant laudibus: et non illuc ibatur
BFGMsPQVbm 2 quod] quid COPQWmo
3 rapiunt caelum FGM nostris S: n. sine corde BCFGHMOPQVW
edd. 5 saltim
Denique tam multa faciebam corpore in ipsis cunctationis
aestibus, quae aliquando nolunt homines et non ualent, si aut
ipsa membra non habeant aut ea uel conligata uinculis uel .
resoluta languore uel quoquo modo impedita sint. si uulsi
capillum, si percussi frontem, si consertis digitis amplexatus
sum genu, quia uolui, feci. potui autem uelle et non facere,
si mobilitas membrorum non obsequeretur. tam multa ergo
feci, ubi non hoc erat uelle quod posse: et non faciebam,
quod et inconparabili affectu amplius mihi placebat et mox,
ut uellem, possem, quia mox, ut uellem, utique uellem. ibi
enim facultas ea, quae uoluntas, et ipsum uelle iam facere
erat; et tamen non fiebat, faciliusque obtemperabat corpus
tenuissimae uoluntati animae, ut ad nutum membra mouerentur,
quam ipsa sibi anima ad uoluntatem suam magnam
in sola uoluntate perficiendam.
tua, et interrogem, si forte mihi respondere possint
latebrae poenarum hominum et tenebrosissimae contritiones
216 filiorum Adam. unde hoc monstrum? et quare istuc? imperat
om. F saltim B Cl FHMl PQ domu V
2 eram V ire uerum] reuera W 3 illuc om. F nihil] n. enl M,
non F 4 semesauciam S.W, semisauda F 5 uersari F pr. parte V\' b
adsurgentem GFMVb 6 cadente] cadentem F, cadentem alibi iacente
H, iacentem V denique luctantem G 7 cunctationib; M1 8 exitibus
V si aut] sic M 10 languorem V quoquo] quo FW sunt F1
euulsi capilli V 11 fronte V consertis] conplexis V 12 genua F
13 ego M 16 pr. uellem] uelle V possem-ut uellem om. FW alt.
uellem] uelle W 17 ea quae] eaq; BFPSV 18 era*t (n ras.) H
faciebat HW 19 nutum] nutum mentis GMm 20 magna CMV,
mag F 21 sola] sua BPQ perficienda CM 22 istud CFMQlVbm
23 responderS W1 possent V 25 istud CFMQV edd. imperat-
p. 188,6 istuc om. M
imperat animus, ut moueatur manus, et tanta est
facilitas, ut uix a seruitio discernatur imperium: et animus
animus est, manus autem corpus est. imperat animus, ut uelit
animus, nec alter est nec facit tamen. unde hoc monstrum?
et quare istuc? imperat, inquam, ut uelit, qui non imperaret,
nisi uellet, et non facit quod imperat. sed non ex toto uult:
non ergo ex toto imperat. nam in tantum imperat, in quan-
- tum uult, et in tantum non fit quod imperat, in quantum non
uult, quoniam uoluntas imperat, ut sit uoluntas, nec alia, sed
ipsa. non itaque plena imperat; ideo non est quod imperat.
nam si plena esset, nec imperaret ut esset, quia iam esset.
non igitur monstrum partim uelle, partim nolle, sed aegritudo
animi est, quia non totus assurgit ueritate subleuatus, consuetudine
praegrauatus. et ideo sunt duae uoluntates, quia
una earum tota non est et hoc adest alteri, quod deest alteri.
et mentis seductores, qui cum duas uoluntates in deliberando
animaduerterint, duas naturas duarum mentium esse
asseuerant, unam bonam, alteram malam. ipsi uere mali sunt,
cum ista mala sentiunt, et idem ipsi boni erunt, si uera senserint
uerisque consenserint, ut dicat eis apostolus tuus: fuistis
aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. illi
enim dum uolunt esse lux non in domino, sed in se ipsis,
putando animae naturam hoc esse, quod deus est, ita facti
om. F paret V 2 ut] et C e corr. mouetur C
3 descernatur F1 4 imperat-6 istuc ona. F 5 aliter G fit V 6 istud
CFGQVedd. 7 facit OSW: fit BFGHMPQVedd. sed] si M* s. l.
8 non ergo—uult om. V imperat ex toto H nam] non M 10 sit]
si B 11 itaque] utique BPQVbm plena-nam si om. W plene CM
ideo-imperat add. S1 s. l. 12 iam] iam plena F 15 uoluntatis G
16 eorum FGM1 hoc om. V 17 cap. 10 GH m. rec.; de duabus uoluntatibus
add. G sicut BCPQVb uaniloq; M1 18 mentes F doctores
BPQ1 19 animaduerterent Fl 20 *nam (u euanuit) S ipse V1,
a
isti B uero CFMWb 21 mala] male G iidem edd. uero W
22 uerisque consenserint om. H eis] et V 23 illi-in domino om. H
isti V m
arrogantia, a te, uero lumine inluminante omnem hominem
uenientem in hunc mundum. adtendite, quid
dicatis, et erubescite et accedite ad eum et inluminamini,
et uultus uestri non erubescent. ego cum deliberabam,
ut seruirem domino deo meo, sicut diu disposueram, ego eram,
qui uolebam, ego, qui nolebam; ego eram. nec plene uolebam
nec plene nolebam. ideo mecum contendebam et dissipabar a
me ipso, et ipsa dissipatio me inuito quidem fiebat, nec tamen
ostendebat naturam mentis alienae, sed poenam meae. et ideo
non iam ego operabar illam, sed quod habitat in me peccatum
de supplicio liberioris peccati, quia eram filius Adam.
Nam si tot sunt contrariae naturae, quot uoluntates sibi
resistunt, non iam duae, sed plures erunt. si deliberet quisquam,
utrum ad conuenticulum eorum pergat an ad theatrum,
clamant isti: "ecce duae naturae, una bona hac ducit, altera
mala illae redducit. nam unde ista cunctatio sibimet aduersantium
uoluntatum?" ego autem dico ambas malas, et quae
ad illos ducit et quae ad theatrum redducit. sed non credunt
nisi bonam esse, qua itur ad eos. quid? si ergo quisquam
noster deliberet et secum altercantibus duabus uoluntatibus
fluctuet, utrum ad theatrum pergat an ad ecclesiam nostram,
nonne et isti quid respondeant fluctuabunt? aut enim
H 2 inluminantem Cl FG M 4 pr. et
om. CMW 5 cum] cum iam V 6 ut S: ut iam BCFGHMOPQV
Wedd. seruire
Iam ergo non dicant, cum duas uoluntates in homine uno
aduersari sibi sentiunt, duas contrarias mentes de duabus contrariis
substantiis et de duobus contrariis principiis contendere,
unam bonam, alteram malam. nam tu, deus uerax, inprobas
eos et redarguis atque conuincis eos, sicut in utraque mala
uoluntate, cum quisque deliberat, utrum hominem ueneno
interimat an ferro, utrum fundum alienum illum an illum
inuadat, quando utrumque non potest, utrum emat uoluptatem
luxuria an pecuniam seruet auaritia, utrum ad circum
pergat an ad theatrum, si uno die utrumque exhibeatur; addo
etiam tertium, an ad furtum de domo aliena, si subest occasio;
addo et quartum, an ad conmittendum adulterium, si et inde
simul facultas aperitur, si omnia concurrant in unum articulum
temporis pariterque cupiuntur omnia, quae simul agi nequeunt:
discerpunt enim animum sibimet aduersantibus quattuor uoluntatibus
uel etiam pluribus in tanta copia rerum, quae appetuntur,
nec tamen tantam multitudinem diuersarum substantiarum
solent dicere. ita et in bonis uoluntatibus. nam quaero ab eis,
utrum bonum sit delectari lectione apostoli et utrum bonum sit
S per*gi in* V, pergin F 2 sicuti V ea F 3 mentes
malas M 4 putabant Cl 5 alteram] et a. BPQbm conuertuntur B
6 non om. V 7 uoluptatibus M aestuare* (t ras.) 0 8 uno homine
V 9 aduersuri P, aduersas BQ sentiunt] nesciunt F 10 sententiis
V de om. V duabus V 11 improbat O1 14 utmmpotest
add. S1 in mg. inf. 15 amat F uoluptate G, uoluntatem CFS,
uoluntate HV 16 luxuriam FGHV, luxoria P paecuniam S, pecunia
C 17 ad] a V teatrum G exibetur V 18 domu V 19 quartam
C, quattuor V adnlterio W1 21 cupiantur BCGHMOPQW
edd., capiantur
solito acerbius nimis ac uoluens et uersans me in uinculo meo,
donec abrumperetur totum, quo iam exiguo tenebar. sed tenebar
tamen. et
flagella ingeminans timoris et pudoris, ne rursus cessarem
et non abrumperetur id ipsum exiguum et tenue, quod
remanserat, et reualesceret iterum et me robustius alligaret.
dicebam enim apud me intus: "ecce modo fiat, modo fiat," et
cum uerbo iam ibam in placitum. iam paene faciebam et non
faciebam nec relabebar tamen in pristina, sed de proximo stabam
et respirabam. et item conabar et paulo minus ibi eram et paulo
minus, iam iamque adtingebam et tenebam: et non ibi eram
nec adtingebam nec tenebam, haesitans mori morti et uitae
uiuere, plusque in me ualebat inolitum, quam melius insolitum,
H 3 uno] in uno C diuersas W 4 distendent CM1 V1,
distentant F, detinent H cum BCHMPQWbm deliberetur Fl
5 legatur W 6 feratur BCGHMOPQVWedd., feretur F im plures
diuid**atur (eb ras.) H 7 temporali V 8 bona F uoluntas FlH
SVW retardat
Retinebant nugae nugarum et uanitates uanitantium, antiquae
amicae meae, et succutiebant uestem meam carneam et submurmurabant:
"dimittisne nos?" et "a momento isto non erimus
tecum ultra in aeternum" et "a momento isto non tibi licebit
hoc et illud ultra in aeternum". et quae suggerebant in eo,
quod dixi "hoc et illud," quae suggerebant, deus meus? auertat
ab anima serui tui misericordia tua! quas sordes suggerebant,
quae dedecora! et audiebam eas iam longe minus quam dimidius,
non tamquam libere contradicentes eundo in obuiam, sed uelut
a dorso mussitantes et discedentem quasi furtim uellicantes, ut
respicerem. retardabant tamen cunctantem me abripere atque
excutere ab eis et transilire quo uocabar, cum diceret mihi
consuetudo uiolenta: "putas sine istis poteris?"
Sed iam tepidissime hoc dicebat. aperiebatur enim ab ea
parte, qua intenderam faciem et quo transire trepidabam, casta
dignitas continentiae, serena et non dissolute hilaris, honeste
blandiens, ut uenirem neque dubitarem, et extendens ad me
suscipiendum et amplectendum pias manus plenas gregibus
bonorum exemplorum. ibi tot pueri et puellae, ibi iuuentus
W 2 proprius SV incutiebam W horrorem-recutiebat
om. V 3 repercutiebat G 4 uanitantium] uanitatum C\'JG MQ cdd.,
uanitantum BCIFHV; cf. Retractt. 1,7,3 5 amiciae F, amititiae M
meae] tuae b et] sed H subcutiebant V, sauciebant Q ueste P
carnem B 7 ultro F isto] hoc F licebat F 8 in eo-suggerebant
om. H 9 quae] quod 01, q W auertat] aduertat V1, ne auertas W
10 animam F 11 dimidius] dimidium F, d. quod dixi hoc et illud
BPQ 12 euntes ex eundo corr. B2 ueluti edd. 13 musitantes BC
FMPQW, submicantes
totam miseriam meam in conspectu cordis mei, oborta
est procella ingens ferens ingentem imbrem lacrimarum. et
ut totum effunderem cum uocibus suis, surrexi ab Alypio — solitudo
mihi ad negotium flendi aptior suggerebatur — et secessi
remotius, quam ut posset mihi onerosa esse etiam eius praesentia.
sic tunc eram, et ille sensit: nescio quid enim, puto,
(om. et) V 2 sterelis PW fecunda mater] fecundam a W
3 domine om. M inridebant F 4 hortatoria] et exhortatoria BPQ,
exhortatoria b quasi W dicerent F quod istae] et istae BPQb
5 isti] et i. W se] semet BPQWbm 6 eorum] deorum M me om.
n
F, ne ex me corr. V* 7 stas] istas SW non (om. in te) BCFGH
MOPQVedd. istas
Dicebam haec et flebam amarissima contritione cordis mei.
et ecce audio uocem de diuina domo cum cantu dicentis et
crebro repetentis quasi pueri an puellae, nescio: "
tolle lege". statimque mutato uultu intentissimus cogitare coepi,
utrumnam solerent pueri in aliquo genere ludendi cantitare tale
aliquid, nec occurrebat omnino audisse me uspiam repressoque
impetu lacrimarum surrexi nihil aliud interpretans diuinitus mihi
iuberi, nisi ut aperirem codicem et legerem quod primum caput
inuenissem. audieram enim de Antonio, quod ex euangelica
lectione, cui forte superuenerat, admonitus fuerit, tamquam sibi
diceretur quod legebatur: uade, uende omnia, quae habes,
da pauperibus et habebis thesaurum in caelis; et ueni,
19, 21. M 3 faci P1 arbore* (m ras.) V staui W 4 habenas]
aduenas F lacrimas FW coculorum F 5 acceptabilem F
6 hanc G, hec V sententiam FG 7 usquequo om. V1 8 iniquitatem
C1 9 eis me] ab eis me BPQ, me ab eis b iactabam] i. enim
BPQ, et i. b meserabiles M1, mirabiles BCW 10 quamdiu orn. PQ
hec W ora HV 12 dicibam F amarissime Oa 13 pr. et om. V
diuina S: uicina BCGHMOPQVWedd., uicino F domu V 14 repetentes
W lege] tolle F 15 tolle lege om. M 16 tale om. F,
tole M1 17 audiuisse V edd. quempiam BPQV 18 interpraetans
PS diuinitus] nisi d. HVmo 19 nisi om. HVmo capud W, capitulu
add. Q2 s. l. 20 audio V ex om. M uangelica V 21 fuerat W
22 legebatur] dicebatur H 23 da] et da BFGHMOVedd. et ueni
s. me et habebis th. in caelis M
itaque concitus redii in eum locum, ubi sedebat Alypius: ibi
enim posueram codicem apostoli, cum inde surrexeram. arripui,
aperui et legi in silentio capitulum, quo primum coniecti sunt
oculi mei: non in comisationibus et ebrietatibus, non
in cubilibus et inpudicitiis, non in contentione et
aemulatione, sed induite dominum Iesum Christum
et carnis prouidentiam ne feceritis in concupiscentiis.
nec ultra uolui legere nec opus erat. statim quippe cum fine
huiusce sententiae quasi luce securitatis infusa cordi meo omnes
dubitationis tenebrae diffugerunt.
Tum interiecto aut digito aut nescio quo alio signo codicem
clausi et tranquillo iam uultu indicaui Alypio. at ille quid in se
ageretur — quod ego nesciebam — sic indicauit. petit uidere quid
legissem: ostendi, et adtendit etiam ultra quam ego legeram.
et ignorabam quid sequeretur. sequebatur autem: infirmum
uero in fide recipe. quod ille ad se rettulit mihique aperuit.
sed tali admonitione firmatus est placitoque ac proposito bono
et congruentissimo suis moribus, quibus a me in melius iam
olim ualde longeque distabat, sine ulla turbulenta cunctatione
coniunctus est. inde ad matrem ingredimur, indicamus: gaudet.
narramus quemadmodum gestum sit: exultat et triumphat et
benedicebat tibi, qui potens est ultra quam petimus aut
intellegimus facere, quia tanto amplius sibi a te concessum
F conuersum add. H* 2 concitatus B in] ad
BCPQbm 3 apostolicum unde V 4 et legi om. F, et elegi W
silentium F 5 comesationibus C\'GM\'b, comessationibus FHOmo,
commissationibus P, commessationibus BMXVW 6 cobilibus C1 inpuditiis
Ml 7 induimini H 8 prouidentiam] curam GMV perficeritis
F concupiscentiam C 9 uolui ultra F fing F 10 huius V
omnis F 11 dubitationes CaHaMOaVaW diffigurant F1 12 tunc
HV 13 clausit W ad W 14 petiit BF petitui dereliquid W
15 legerem V 16 autem S: uero cet. et edd. 17 uero S: autem
cet. et edd. in om. F recipite BCFHOPQWedd., assumite GMV
ad se] assere V 18 sed] et C admunitione P1 placitoque om. S
20 turbolenta M 21 indicauimus V 23 benedicat P1 es BCFGH
MOPQVbo, et
ancillae tuae. disrupisti uincula mea; tibi sacrificabo
hostiam laudis. laudet te cor meum et lingua mea, et
omnia ossa mea dicent: domine, quis similis tibi? dicant,
et responde mihi et dic animae meae: salus tua ego
sum. quis ego et qualis ego? quid non mali aut facta mea
aut, si non facta, dicta mea aut, si non dicta, uoluntas mea
fuit? tu autem, domine, bonus et misericors et dextera tua
respiciens profunditatem mortis meae et a fundo cordis mei
13] Ps. 34, 3. F, miserabilibus eius BPQ b flebilibusque om. F,
q;
fletibus et M, fletibus V 2 gemitibus V ut] et Fl 3 nec] ne W
istans S 4 ei] et W 6 clarius H cautius F EXPLC: LIB:
VIII. CONFESSIONV INCIPIT • LIBER • NONVS • EIVSDEM ■ SCI •
AVGVSTINI ■ CONFESSIONV S,_ EXP LIB • VIII. INCP . LIB. VIIII:
BHOPQV, AMEN EXPLICIT LIB OCTAVVS. INCIPIT LIBER NO-
NVS C, EXPLICIT LIB. CONFESSION VIII INCIPIT LIBER CON-
FES SCI AVG. VIllI. M, EXPLICIT CONFESSIONVM LIBER OC-
TAVVS INCIPIT LIBER NONVS IN ADIVTORIO DM G, EXPLICIT
ni
LIB CONFESSIONV OCTAVVS INCIPIT LIB VIIII IN XPO IНV
DNO NRO W, VIIII add. m. post. subscr. om. F
10 dirupisti HV, dirrupisti 0, disrupisti dñe M 11 hostiam] sacrificium
Mm laudat W 12 dicent] dicant BCFGHMOPQVWedd.
14 qualis ego] qualis ego aut quantus ego G mali] mali ego BPQb
15 alt. dicta] dicta mea W 17 respiciens ** (s ex tes corr.) V
uolebam, et uelle quod uolebas. sed ubi erat tam annoso tempore
et de quo imo altoque secreto euocatum est in momento
liberum arbitrium meum, quo subderem ceruicem leni iugo tuo
et umeros leni sarcinae tuae, Christe Iesu, adiutor meus et
redemptor meus? quam suaue mihi subito factum est carere
suauitatibus nugarum, et quas amittere metus fuerat, iam dimittere
gaudium erat.
suauitas,
sed non carni et sanguini, omni luce clarior, sed omni secreto
interior, omni honore sublimior, sed non sublimibus in
se. iam liber erat animus meus a curis mordacibus ambiendi
et adquirendi et uolutandi atque scalpendi scabiem libidinum,
et garriebam tibi, claritati meae et diuitiis et saluti meae,
domino deo meo.
sed leniter subtrahere ministerium linguae meae nundinis loquacitatis,
ne ulterius pueri meditantes non legem tuam,
non pacem tuam, sed insanias mendaces et bella forensia mercarentur
ex ore meo arma furori suo. et opportune iam paucissimi
dies supererant ad uindemiales ferias, et statui tolerare
illos, ut sollemniter abscederem et redemtus a te iam non
redirem uenalis. consilium ergo nostrum erat coram te, coram
CiYW, exahuriens F habyssum W 2 ualebam (u ex
n corr.) P, uolebus H\'Q (m. rec.) b nolebus HVb sed] et G
U
3 himo S, i*mo (m ras.) H euocatem F, et uacuatum W im momento
MW 4 quo] quo da M 5 humeros BCFMPQYW, humeras
G, humero H 7 amittere] ammittere MPQ 8 meas F 9 uoluntate
V 10 carne et sanguine F sed omni] sed non omni S sedinterior
om. F 13 pr. et om. CF adquiren V uoluptandi B, uo-
U
luntandi F scabie W libidinem F 14 diuitiis S: diuitiis meis BG
FGHMOPQVW edd. saluti* (s
Sagittaueras tu cor nostrum caritate tua, et gestabamus uerba
tua transfixa uisceribus et exempla seruorum tuorum, quos de
nigris lucidos et de mortuis uiuos feceras, congesta in sinum
cogitationis nostrae urebant et absumebant grauem torporem,
ne in ima uergeremus, et accendebant nos ualide, ut omnis ex
lingua subdola contradictionis flatus inflammare nos acrius
posset, non extinguere. uerum tamen quia propter nomen
tuum, quod sanctificasti per terras, etiam laudatores utique
haberet uotum et propositum nostrum, iactantiae simile uidebatur
non opperiri tam proximum feriarum tempus, sed de
publica professione atque ante oculos omnium sita ante discedere,
ut conuersa in factum meum ora cunctorum intuentium,
quam uicinum uindemialium diem praeuenire noluerim, multa
dicerent, quod quasi appetissem magnus uideri. et quo mihi
erat istuc, ut putaretur et disputaretur de animo meo et blasphemaretur
bonum nostrum?
Quin etiam quod ipsa aestate litterario labori nimio pulmo
meus cedere coeperat et difficulter trahere suspiria
Ezech. 36, 23. 21] Rora. 14, 16. M 2 in S: a BOFGHMOPQYWedd. 3 cantantibus]
cantantes F 5 dolosam V 6 sibum F adsolit W consumantem B
7 cor om. W et] et le W iestabamus F 8 de nigris] dirigridis M1
9 sinu VW 10 assumebant M, abaorbebaut V 11 hima S uergen
remur BP, mergerentur Q ualde b 12 agrius F 14 quo C lau-
W
datoris F 15 habere W lactantiae C 16 operiri FHXQ, opperi 0
17 atque om. V sita] si ita H discederem BGPQV, discere FM1
i
19 uindimialium PrQ puenire M multa H 21 istud GGPQVW
edd. 28 liberario (r
quod propter uincula sua, quibus tenacissime tenebatur, deseri
se nostro consortio uidebat. nondum Christianus coniuge fideli
ea tamen ipsa artiore prae ceteris conpede ab itinere, quod
aggressi eramus, retardabatur nec christianum esse alio modo se
uelle dicebat quam illo, quo non poterat. benigne tamen obtulit,
BCGHMOPQVW edd., me ponere F cogebar V, cogitabar
H 4 intermitterem BFMPQ 5 uidendi] uendendi B 6 obhorta
F est mihi M 7 hoc M1 8 libros W1 9 uolebam F
10 decurrerit W, decurrerent M 12 cupiditas (i alt. ex o corr.) F
13 remanserSt V 14 fratrum tuorum C meorum] tuorum fratrum
meorum M .15 cordo F 16 una] in una G sedere] me sedere V,
sidere Ml ego] ego dne V 18 ceteris] de ceteris M orrendis Hl
20 anxietudine BGHMQ edd. bono nostro F 22 nostro] a nostro FM*
coniu*ge (n ras.) M 23 ea om. W ipsa tamen BCFGHMOPQV
n
W edd. ab itinere] ab initinere P, ab ititjere Q quo V 24 agressi
CV se om. V 25 quo] q W poteram 01 tamen SW: sane BC
FGHMOPQVedd.
Angebatur ergo tunc ipse, Nebridius autem conlaetabatur.
quamuis enim et ipse nondum Christianus in illam foueam
perniciosissimi erroris inciderat, ut ueritatis filii tui carnem
phantasma crederet, tamen inde emergens sic sibi erat, nondum
imbutus ullis ecclesiae tuae sacramentis, sed inquisitor ardentissimus
ueritatis. quem non multo post conuersionem nostram
et regenerationem per baptismum tuum ipsum etiam fidelem
catholicum castitate perfecta atque continentia tibi seruientem
in Africa apud suos, cum tota domus eius per eum christiana
facta esset, carne soluisti. et nunc ille uiuit in sinu
Luc. 16, 22. om. C, in F in-essemus add. S1 s. l. re] rure bm retri-
bue HV 2 retributione] resurrectiono BCFGMOPQVWedd. ipsa W
4 eam C 5 migrauit BGHPQ 6 ei F nec FMl erga] circa
BPQ 7 grege tuu F enumerantes V 9 reddes BG MPQ b m
10 cassitiaco MIW, cassiaco Bpi Vb, cassiato ptQ 11 amoenitate BPQ
sempiterne FHMOQ edd. uirtutis] uirentis BCFGHMOPQVW edd.
n
paradysi BFGMS 12 incasseato P 13 huberi F 14 augebatur Q
ergo] tamen 0 nibrydius S 16 pernetiosissimi B 17 fantasma
G HV erant 0 18 imbutus post sacramentis exhibent Mb m ullus
P1, illius Q 19 nostram om. Q1 21 catholicau W continentiam G
22 affrica Q cum] postquam BPQ 23 esset facta F habraham 0,
habraam Wf abrahae G
meus uiuit, dulcis amicus meus, tuus autem adoptiuus ex
liberto filius: ibi uiuit. nam quis alius tali animae locus? ibi
uiuit, unde me multa interrogabat homuncionem inexpertum.
iam non ponit aurem ad os meum, sed spiritale os ad fontem
tuum et bibit, quantum potest, sapientiam pro auiditate sua
sine fine felix. nec eum sic arbitror inebriari ex ea, ut obliuiscatur
mei, cum tu, domine, quem potat ille, nostri sis memor.
sic ergo eramus, Verecundum consolantes tristem salua amicitia
de tali conuersione nostra et exhortantes ad fidem gradus sui,
uitae scilicet coniugalis, Nebridium autem opperientes, quando
sequeretur. quod de tam proximo poterat et erat iam iamque
facturus, cum ecce euoluti sunt dies illi tandem. nam
longi et multi uidebantur prae amore libertatis otiosae ad cantandum
de medullis omnibus: tibi dixit cor meum, quaesiui
uultum tuum; uultum tuum, domine, requiram.
rhetorica, unde iam cogitatu solutus eram. et factum est, eruisti
linguam meam, unde iam erueras cor meum, et benedicebam tibi
gaudens profectus in uillam cum meis omnibus. ubi quid egerim
in litteris iam quidem sentientibus tibi, sed adhuc superbiae
scholam tamquam in pausatione anhelantibus testantur libri
disputati cum praesentibus et cum ipso me solo coram te; quae
BPQ sinu* (m ras.) F nybridius S, nibridius
W 2 autem S: autem domine BCFGHMOPQVWedd.
adobtiuus FW 4 me om. V 5 pr. *os (h ras.) H frontem M
6 et] se F bibit ex uiuit corr. S1, bibet 0 sapientia C 7 sic
O
eum bm ea ut] se aut F 8 putat GW; a quo potatur M2 s. l.
memor] memento F 9 cosolantes V 10 conuersatione BFMPQb
et om. G exortantes FHOW, exorantes V sue B 11 nibridium S
12 poteraa (om. et) F et erat om. W 13 uoluti FIW nam] iam
BPQ 14 longe FM 15 dixi W 17 quo] in quo BPQbm, qifi F
18 rethoriea mss. iam] etiam F cogitatus oblutus W eruisti] et
eruisti BPQbm 19 linguam] animam Q1 iam] etiam F benedicam
MSW 20 meis] eis MS ibi BCFGHMOPQVWedd.
21 superbiaa V 22 scolam BFG HMPQ VW in pausationem HV,
inflatione W hanelantibus S, anelantibus F
mihi sufficiat tempus conmemorandi omnia magna erga nos
beneficia tua in illo tempore praesertim ad alia maiora properanti?
reuocat enim me recordatio mea, et dulce mihi fit,
domine, confiteri tibi, quibus internis me stimulis perdomueris
et quemadmodum me conplanaueris humilitatis montibus et
collibus cogitationum mearum et tortuosa mea direxeris et aspera
lenieris quoque modo ipsum etiam Alypium, fratrem cordis mei,
subegeris nomini unigeniti tui, domini et saluatoris nostri Iesu
Christi, quod primo dedignabatur inseri litteris nostris. magis
enim eas uolebat redolere gymnasiorum cedros, quas iam
contriuit dominus, quam salubres herbas ecclesiasticas aduersas
serpentibus.
Quas tibi, deus meus, uoces dedi, cum legerem psalmos Dauid,
cantica fidelia, sonos pietatis excludentes turgidum spiritum,
rudis in germano amore tuo, catechumenus in uilla cum catechumeno
Alypio feriatus, matre adhaerente nobis muliebri habitu,
uirili fide, anili securitate, materna caritate, christiana
pietate! quas tibi uoces dabam in psalmis illis et quomodo in
te inflammabar ex eis et accendebar eos recitare, si possem,
toto orbi terrarum aduersum tyfum generis humani! et tamen
toto orbe cantantur, et non est qui se abscondat a calore
tuo. quam uehementi et acri dolore indignabar manichaeis et
miserabar eos rursus, quod illa sacramenta, illa medicamenta
S epistolae BFGHMQ edd. 2 ergo FS 6 conplanaueras
W humiliatis BCFG*HO*QVedd. et collibus om. W 8 linieris
FG quoque] quo CFM etiam ipsum F, et ipsum etiam W
i
9 nomine H domine PQ 11 uolebat eos F redolore F quam S
iam om. M 12 salubris F aduersus SW 14 quas-fidelia add. WS
inmg. dauit
Inhorrui timendo ibidemque inferbui sperando et exultando in
tua misericordia, pater. et haec omnia exibant per oculos et
uocem meam, cum conuersus ad nos spiritus tuus bonus ait
nobis: filii hominum, quousque graues corde? ut quid
diligitis uanitatem et quaeritis mendacium? dilexeram
enim uanitatem et quaesieram mendacium. et tu, domine, iam
magnificaueras sanctum tuum, suscitans eum a mortuis
et collocans ad dexteram tuam, unde mitteret ex alto promissionem
suam, paracletum, spiritum ueritatis. et miserat
eum iam, sed ego nesciebam. miserat eum, quia iam magnificatus
erat resurgens a mortuis et ascendens in caelum. ante
Luc. 24, 49. 21] Io. 14, 16 sq. cf. Act. 2, 1 sqq. CS 2 ajlicubi P tunc] ignorante (em O1) me utrum
audirent (om. M) tunc CFMOb, tunc ign. me utrum audirent BPQ
et me—essent om. CM nescieute* (m ras.) 0 3 ibi] sibi V uoce
mea V 4 otio] initio M 5 te om. CFGHMOVedd. exaudiuit CF
GHMOVWmo 6 meae **
Legebam: irascimini et nolite peccare, et quomodo mouebar,
deus meus, qui iam didiceram irasci mihi de praeteritis,
ut de cetero non peccarem, et merito irasci, quia non alia natura
gentis tenebrarum de me peccabat, sicut dicunt qui sibi non
irascuntur et thesaurizant sibi iram in die irae et reuelationis
iusti iudicii tui. nec iam bona mea foris erant nec
oculis carneis in isto sole quaerebantur. uolentes enim gaudere
forinsecus facile uanescunt et effunduntur in ea, quae uidentur
et temporalia sunt, et imagines eorum famelica cogitatione lambiunt.
et o si fatigentur inedia et dicant: quis ostendet nobis
19] Rora. 2, 5. 23] cf. II Cor. 4, 18. 24] Ps. 4, 6 sq. F 2 gfificatus Q clamabat FHMVm
propheta CFMbo quousque-mendacium et om. Q graui F* 4 et
om. V magnificauit dominus GM, mirificauit dominus Q 5 et scitote
et F 7 dicetur W 8 in] iam W phantasmatibus B*CFMQ2edd.
enim] autem F quae QS: quas libri 9 pr. et om. G multa
om. Q1 10 et] ac BCFHOPQVWo 11 qui] quia H ad hoc V
e
usque eras. P 12 ouomuissent M 13 at CFl 16 qui] quia F
17 irasceba F 18 peccapat F 19 tesaurizant BF 20 tui] di FV
nec] hec F 22 uaniscunt W, euanescunt BCHPQV edd. uiuidentur
M 23 familica CIW lambunt CIG M2 edd. 24 0 si fatigentur]
osificatigentur W, offagentur F inaedia COPS dicunt F ostendent
S, ostendit BCMQVW_
uultus tui, domine. non enim lumen nos sumus, quod inluminat
omnem hominem, sed inluminamur a te, ut, qui
fuimus aliquando tenebrae, simus lux in te. o si uiderent
internum aeternum, quod ego quia gustaueram, frendebam,
quoniam non eis poteram ostendere, si afferrent ad me cor in
oculis suis foris a te et dicerent: quis ostendit nobis bona?
ibi enim, ubi mihi iratus eram, intus in cubili, ubi conpunctus
eram, ubi sacrificaueram mactans uetustatem meam et inchoata
meditatione renouationis meae sperans in te, ibi mihi dulcescere
coeperas et dederas laetitiam in corde meo. et exclamabam
legens haec foris et agnoscens intus nec uolebam multiplicari
terrenis bonis et deuorans tempora et deuoratus temporibus,
cum haberem in aeterna simplicitate aliud frumentum et
uinum et oleum.
Et clamabam in consequenti uersu clamore alto cordis mei:
o in pace! o n id ipsum! o quid dixit: obdormiam et somnum
capiam? quoniam quis resistet nobis, cum fiet sermo,
qui scriptus est: absorpta est mors in uictoria? et tu es
id ipsum ualde, qui non mutaris, et in te requies obliuiscens
laborum omnium, quoniam nullus alius tecum nec ad alia adipiscenda,
quae non sunt quod tu, sed tu, domine, singulariter
in spe constituisti me. legebam et ardebam nec
Ps. 4, 9. 19] I Cor. 15, 54. 20] cf. Malach. 3, 6. 22] Ps. 4, 10. W 4 sumus Ml 5 internum] in te internum lumen HV,
internum lumen b aeternum] in aeternum W 6 eis] in cis M
afferent W ad] in V cur C 7 ostendet GHMedd. 9 et om. V
incoata F, inchoatam H, inchoatur W 10 meditationem H ubi
BPQV dulciscere W 11 coepe*as S 12 *oris S ignoscens W
multiplicare FW 13 deuorans (orn. et) BCFGHMOPQVW edd. deuoratur
Quando recordabor omnia dierum illorum feriatorum? sed nec
oblitus sum nec silebo flagelli tui asperitatem et misericordiae
tuae mirabilem celeritatem. dolore dentium tunc
me, et cum in tantum ingrauesceret, ut non ualerem loqui,
ascendit in cor meum admonere omnes meos qui aderant, ut
deprecarentur te pro me, deum salutis omnimodae. et scripsi
hoc in cera et dedi, ut eis legeretur. mox ut genua simplici
affectu fiximus, fugit dolor ille. sed quis dolor? aut quomodo
fugit? expaui, fateor, domine meus et deus meus: nihil enim
tale ab ineunte aetate expertus fueram. et insinuati sunt mihi
in profundo nutus tui et gaudens in fide laudaui nomen tuum,
et ea fides me securum esse non sinebat de praeteritis peccatis
meis, quae mihi per baptismum tuum remissa nondum erant.
uenditorem uerborum alium prouiderent, quod et tibi
ego seruire delegissem et illi professioni prae difficultate spirandi
ac dolore pectoris non sufficerem. et insinuaui per litteras
antistiti tuo, uiro sancto Ambrosio, pristinos errores meos et
praesens uotum meum, ut moneret quid mihi potissimum de
libris tuis legendum esset, quo percipiendae tantae gratiae
3 pr. et om. B luminosos W inimicos MV 4 scripturae] scripturis
bee
scripturae BGb tacebam . P 5 recordabar BMiQb 8 in om. M
grauesceret F, ingrauiscere W, ingrauescerem V 9 monere W 10 precarentur
W, deprecantur M deum] dne V omnimodo V scripsis W
11 ut eis] eis ut BPQb, eis (om. ut) W simplici] supplici BCGHM
OPQQVWedd., subplici
relicto rure Mediolanium remeauimus. placuit et Alypio renasci
in te mecum iam induto humilitate sacramentis tuis congrua
et fortissimo dominatori corporis usque ad Italicum solum glaciale
nudo pede obterendum insolito ausu. adiunximus etiam
nobis puerum Adeodatum ex me natum carnaliter de peccato
meo. tu bene feceras eum. annorum erat ferme quindecim et
ingenio praeueniebat multos graues et doctos uiros. munera
tua tibi confiteor, domine deus meus, creator omnium et multum
potens formare nostra deformia: nam ego in illo puero
praeter delictum non habebam. quod enim et nutriebatur a
nobis in disciplina tua, tu inspiraueras nobis, nullus alius:
munera tua tibi confiteor. est liber noster, qui inscribitur "de
Magistro": ipse ibi mecum loquitur. tu scis illius esse sensa
omnia, quae inseruntur ibi ex persona conlocutoris mei, cum
esset in annis sedecim. multa eius alia mirabiliora expertus
sum. horrori mihi erat illud ingenium: et quis praeter te talium
miraculorum opifex? cito de terra abstulisti uitam eius, et securior
eum recordor non timens quicquam pueritiae nec adulescentiae
nec omnino homini illi. sociauimus eum coaeuum
nobis in gratia tua, educandum in disciplina tua: et baptizati
BCGHMOPVW, isaiam Fmo 2 ceteriis C euuangelii V
pronuntiator MP 3 huius om. M 4 exercitatior] & exercitatior V
5 dfii CF 6 oporteret] oporteret & F, oportebat P1 7 mediolanum
CGMPqQ edd. et om. V 8 humilitatem F tuis] eius B congrua
(a in o corr.) S 9 confortissimo C domitori B CGIIMOPQ V
Wmo, domitari
consolationis et exhortationis celebrare magno studio fratrum
concinentium uocibus et cordibus. nimirum annus erat aut non
multo amplius, cum Iustina, Valentiniani regis pueri mater, hominem
tuum Ambrosium persequeretur haeresis suae causa, qua
fuerat seducta ab Arrianis. excubabat pia plebs in ecclesia mori
parata cum episcopo suo, seruo tuo. ibi mater mea, ancilla tua,
sollicitudinis et uigiliarum primas tenens, orationibus uiuebat.
nos adhuc frigidi a calore spiritus tui excitabamur tamen ciuitate
adtonita atque turbata. tunc hymni et psalmi ut canerentur
secundum morem orientalium partium, ne populus maeroris taedio
contabesceret, institutum est: ex illo in hodiernum retentum
multis iam ac paene omnibus gregibus tuis et per cetera orbis
imitantibus.
Tunc memorato antistiti tuo per uisum aperuisti, quo loco
laterent martyrum corpora Protasi et Geruasi, quae per tot
V 2 in om.. BCFGHMOPQVWedd. dulcitudine W,
dulcedine BCFGHMOPQV edd. miraculi V 3 salutem BCFGHM
OPQVW edd. ymnis BFIGMIS 4 commotibus CW 5 meis om. M
nobis et
in rebus militaret, prior nobis ad te conuersus est et baptizatus
et relicta militia saeculari accinctus in tua. simul eramus, simul
habitaturi placito sancto. quaerebamus, quisnam locus nos utilius
haberet seruientes tibi: pariter
cum apud Ostia Tiberina essemus, mater defuncta est. multa
praetereo, quia multum festino. accipe confessiones meas et
gratiarum actiones, deus meus, de rebus innumerabilibus etiam
in silentio. sed non praeteribo quidquid mihi anima parturit.
de illa famula tua, quae me parturiuit et carne, ut in hanc
temporalem, et corde, ut in aeternam lucem nascerer. non eius,
sed tua dicam dona in eam. neque enim se ipsa fecerat aut
educauerat se ipsam: tu creasti eam, nec pater nec mater
sciebat, qualis ex eis fieret. et erudiuit eam in timore tuo uirga
Christi tui, regimen unici tui in domo fideli, bono membro
ecclesiae tuae. nec tantam erga suam disciplinam diligentiam
matris praedicabat quantam famulae cuiusdam decrepitae, quae
patrem eius infantem portauerat, sicut dorso grandiuscularum
puellarum paruuli portari solent. cuius rei gratia et propter
senectam ac mores optimos in domo christiana satis a dominis
H unianimes FP domu V 2 nobis ex mihi corr. P
edodium (d pro ex b corr.) W ex] e V 3 at C1, a F 4 accinetus
est b iu om. HV tuo BPQ 5 habitabamus BPQb placito] in
placito GHMQIV 6 seruientes] et seruientes BP remeauimus VW
affricam FHV 7 apud] in F2 8. l. hostia HOSVW, hostia M tiberiana
HOV, tiberinam M defucta F 10 scileutio W 11 tua oni. B
ut om. W hac FM 12 ut add. M* s. l. aeterna luce V renascerer
Hb 13 dona dicam M ea BGMPQVWedd. se ipsam Q edd.,
ipsa se GM 14 edocauerat FW se ipsam om. Q, se ipsa BP tu]
tu autem 0 nec mater om. V 15 sciebant C fieret] fieret illa Mb
et om. V uirgo M 16 unici] unici filii BCFGHMPQWeàà., uni-
O
geniti filii V 17 teae F tanta F, tam V digigentiam G 18 quantum
P, quanta F 19 patre V dorsū F 20 paruoli W portari
solent paruuli F gratiam S 21 m**ores (ai ras.) P a dominis] ad
omnis P, a dhominis W, ab omnib; M
diligenter gerebat et erat in eis cohercendis, cum opus
esset, sancta seueritate uehemens atque in docendis sobria prudentia.
nam eas praeter illas horas, quibus ad mensam parentum
moderatissime alebantur, etiamsi exardescerent siti, nec
aquam bibere sinebat praecauens consuetudinem malam et ad-dens
uerbum sanum: "modo aquam bibitis, quia in potestate
uinum non habetis; cum autem ad maritos ueneritis factae
dominae apothecarum et cellariorum, aqua sordebit, sed mos
potandi praeualebit." hac ratione praecipiendi et auctoritate
imperandi frenabat auiditatem tenerioris aetatis et ipsam puellarum
sitim formabat ad honestum modum, ut iam non liberet
quod non deceret.
Et subrepserat tamen, sicut mihi filio famula tua narrabat,
subrepserat ei uinulentia. nam cum de more puella sobria
iuberetur a parentibus de cupa uinum depromere, submisso
poculo qua desuper patet, priusquam in lagunculam funderet
merum, primoribus labris sorbebat exiguum, quia non poterat
amplius sensu recusante. non enim ulla temulenta cupidine
faciebat hoc, sed quibusdam superfluentibus aetatis excessibus,
qui ludicris motibus ebulliunt et in puerilibus annis maiorum
pondere premi solent. itaque ad illud modicum cotidianum
P, cura W familiarum SV filiarum dominicarum o
conmissam] conmissam sibi BGMPQbm, sibi conmissam F 2 coercendis
HIMV 3 docendi V prudentia-illas add. S1 s. l. 5 moderatissimo
F halebantur F exarescerent V siti] si V 7 potesta-
O
tem FW 9 apotecarum FGMIV 10 putandi W permanebit CFo
hac] ac C 11 auiditatem-formabat om. F ipsa C 12 non] nec
BCGHMOPQWedd. biberent M 13 doceret F1 14 et 15 subreperat
V sicut] qd V 15 uinolentia BCFGH*MPQ edd. cum
add. 0* s. l. more] morte W1 puella] tamquam puella BCFGHM
de
OPQVWedd. 16 iuberet F cuppa (PGHMQedd., cubpa F pro-
CU
mere (de add. m. 1) S 17 pulo W laguncula F 18 labiis H, labri F
sordebat FM1 19 sensu W ulla om. W 20 faciebam W1 fluentibus
C 21 ludicris] ludi eius (e am. 2) V annis] animis FGH
MOVWedd. malorum
parentibus quam a parentibus tibi, ubi plenis annis nubilis
facta est, tradita uiro seruiuit ueluti domino et sategit eum
lucrari tibi loquens te illi moribus suis, quibus eam pulchram
faciebas et reuerenter amabilem atque mirabilem uiro. ita autem
tolerauit cubilis iniurias, ut nullam de hac re cum marito haberet
umquam simultatem. expectabat enim misericordiam tuam
super eum, ut in te credens castificaretur. erat uero ille praeterea
sicut beniuolentia praecipuus, ita ira feruidus. sed nouerat
haec non resistere irato uiro, non tantum facto, sed ne
uerbo quidem. iam uero refractum et quietum cum opportunum
uiderat, rationem facti sui reddebat, si forte ille inconsideratius
conmotus fuerat. denique cum matronae multae, quarum uiri
mansuetiores erant, plagarum uestigia etiam dehonestata facie
gererent, inter amica conloquia illae arguebant maritorum uitam,
haec earum linguam, ueluti per iocum grauiter admonens, ex
quo illas tabulas, quae matrimoniales uocantur, recitari audissent,
tamquam instrumenta, quibus ancillae factae essent, deputare
debuisse; proinde memores conditionis superbire aduersus
dominos non oportere. cumque mirarentur illae scientes, quam
ferocem coniugem sustineret, numquam fuisse auditum aut aliquo
indicio claruisse, quod Patricius ceciderit uxorem aut quod
BM, ordinareturbulenta H, ordinans te turbulentum
G, ordinans turbulentum bm insaniam FS 2 aduerterit C,
auerterit F 3 tribuet H uero V 4 educataq. V 5 ubi-est add. S1 s. Z.
nobilis FO1 6 Ciro om. V 8 reuerentem HV, reuerterer M1, re
uera MS 10 numquam F 11 castigaretur 0 13 ne] nec GV
14 refactum F, refracto m quieto m oportunum mss. 15 uideret
FGMQmo inconsiderantius BQW 17 dehonestatam G, de honesta B
u i
faciem FG 19 ueleti F graueter M admonens] ad oms V 20 taa
u
bulis P, tabalas F matrimonialis W recitare F 21 factae essent]
fuissent V deputari FV 22 debuissent BFMl PQb condicionis
BOFS 23 oportere] debere F 24 congugem F 25 iuditio M
clarius se W pr. quod] quo V Patricius] patri eius V ciciderit B
alt. quod] aliquod
Socrum etiam suam primo susurris malarum ancillarum aduersus
se irritatam sic uicit obsequiis perseuerans tolerantia et
mansuetudine, ut illa ultro filio suo medias linguas famularum
proderet, quibus inter se et nurum pax domestica turbabatur,
expeteretque uindictam. itaque posteaquam ille et matri obtemperans
et curans familiae disciplinam et concordiae suorum consulens
proditas ad prodentis arbitrium uerberibus cohercuit, promisit
illa talia de se praemia sperare debere, quaecumque de
sua nuru sibi, quo placeret, mali aliquid loqueretur, nullaque
iam audente memorabili inter se beniuolentiae suauitate uixerunt.
Hoc quoque illi bono mancipio tuo, in cuius utero me creasti,
deus meus, misericordia mea, munus grande donaueras,
quod inter dissidentes atque discordes quaslibet animas, ubi
poterat, tam se praebebat pacificam, ut cum ab utraque multa
de inuicem audiret amarissima, qualia solet eructuare turgens
atque indigesta discordia, quando praesenti amicae de absente
inimica per acida conloquia cruditas exhalatur odiorum, nihil
tamen alteri de altera proderet, nisi quod ad eas reconciliandas
ualeret. paruum hoc bonum mihi uideretur, nisi turbas
1 unam GM et . causam (oii a m. 2) Q 3 quo V aexpertae-obseruabant
add. V* in mg. ex parte M egratulabantur W 5 sisurris
M1, susurriis MS s. l., sucurris F aduersum CF 6 irritam Ml, inirritatam
F euicit FMbo 7 ultro] ut tro W, ultra V 8 turbaretur
C 9 illae P 11 pruditas W ad] ac M\' s. l. prodentib\' S,
que
prudentis OVW coercuit FGHBMPY edd. 12 ille P1 13 nuru.
(iue a m. 2) Q sibi quo] sibi quod FV, sibi quoque PQ, quae sibi B
placebat F 14 audiente PW1, audentem V 15 suo M 16 misericordia
V 17 quo V inter] inter se BPQ concordes V animus V
18 ut] & V 19 eructare BCFGHOPQWedd. 20 praesente amico F
abscenti V 21 acceda F crudelitas GIlMOQb, eruditas V2 exalatur
CFGHIMVW, exhalabatur P, exalabatur BQ 22 alteri] ex alteri W
de om. M ad eras. W 23 parum V turbat V iimumeratorum
biles P
latissime peruagante non solum iratorum inimicorum
iratis inimicis dicta prodere, sed etiam quae non dicta sunt
addere, cum contra homini humano parum esse debeat inimicitias
hominum nec excitare nec augere male loquendo, nisi
eas etiam extinguere bene loquendo studuerit. qualis illa erat
docente te magistro intimo in schola pectoris.
Denique etiam uirum suum iam in extrema uita temporali
eius lucrata est tibi nec in eo iam fideli planxit, quod in nondum
fideli tolerauerat. erat etiam serua seruorum tuorum.
quisquis eorum nouerat eam, multum in ea laudabat et honorabat
et diligebat te, quia sentiebat praesentiam tuam in corde
eius sanctae conuersationis fructibus testibus. fuerat enim unius
uiri uxor, mutuam uicem parentibus reddiderat, domum
suam pie tractauerat, in operibus bonis testimonium
habebat. nutrierat filios totiens eos parturiens, quotiens
abs te deuiare cernebat. postremo nobis, domine, omnibus,
quia ex munere tuo sinis loqui seruis tuis, qui ante dormitionem
eius in te iam consociati uiuebamus percepta gratia baptismi
tui, ita curam gessit, quasi omnes genuisset, ita seruiuit, quasi
ab omnibus genita fuisset.
quem diem tu noueras ignorantibus nobis — prouenerat, ut credo,
procurante te occultis tuis modis, ut ego et ipsa soli staremus
incumbentes ad quandam fenestram, unde hortus intra domum,
V 2 peruagantem V 4 homini] animo BCFHPQb,
animi G, animum M humanū M, homini H1 debebat F, de V
inimicitia. V, inimicias H 5 excogitare M 6 eas om. F studerit W
7 te om. V1 in om. V scola BFGHMPQVW peccatoris W 8 iam
om. V 9 alt. in om. M 10 era W 11 eam] ea V in ea V
12 te] & V 13 couersationis P 14 radiderat F 16 filius V toties
BCPmo quoties BCPQmo 17 a BPQ 18 quia] qui GV1 19 percepti
PQ 20 iessid F seruiret V 21 ab] ex M *om*nibus (h et
c
i ras.) W 22 impendentem V, inminente BPQb 23 gredo V 24 cue
t .
rante BPQ oculi P 25 incumbentis W festram F ortus BCF
remoti a turbis post longi itineris laborem instaurabamus nos
nauigationi. conloquebamur ergo soli ualde dulciter et praeterita
obliuiscentes in ea quae ante sunt extenti quaerebamus
inter nos apud praesentem ueritatem, quod tu es, qualis
futura esset uita aeterna sanctorum, quam nec oculus uidit
nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit. sed
inhiabamus ore cordis in superna fluenta fontis tui, fontis
uitae, qui est apud te, ut inde pro captu nostro aspersi
quoquo modo rem tantam cogitaremus.
Cumque ad eum finem sermo perduceretur, ut carnalium sensuum
delectatio quantalibet in quantalibet luce corporea prae
illius uitae iucunditate non conparatione, sed ne conmemoratione
quidem digna uideretur, erigentes nos ardentiore affectu
in id ipsum perambulauimus gradatim cuncta corporalia et
ipsum caelum, unde sol et luna et stellae lucent super terram.
et adhuc ascendebamus interius cogitando et loquendo et mirando
opera tua et uenimus in mentes nostras et transcendimus
eas, ut attingeremus regionem ubertatis indeficientis, unde pascis
Israel in aeternum ueritate pabulo, et ibi uita sapientia
est, per quam fiunt omnia ista, et quae fuerunt et quae futura
sunt, et ipsa non fit, sed sic est, ut fuit, et sic erit semper.
quin potius fuisse et futurum esse non est in ea, sed esse solum,
19] cf. Ezech. 34, 14. cf. Ps. 77, 71. BFHO*PQW, hostia M*0\\ hospitia V tyberina Q, tiberina
M 3 nauigatione F 4 obliuiscentis W1 6 uita esset M
a
oculis F 8 hiniabamus S, iniabamus FH1 pr. fontis (nti ex corr.
post ras.) S tuae
Dicebamus ergo: "si cui sileat tumultus carnis, sileant phantasiae
terrae et aquarum et aeris, sileant et poli et ipsa sibi
anima sileat et transeat se non se cogitando, sileant somnia et
imaginariae reuelationes, omnis lingua et omne signum et quidquid
transeundo fit si cui sileat omnino — quoniam si quis
audiat, dicunt haec omnia: non ipsa nos fecimus, sed fecit
nos qui manet in aeternum — his dictis si iam taceant,
quoniam erexerunt aurem in eum, qui fecit ea, et loquatur ipse
solus non per ea, sed per se ipsum, ut audiamus uerbum eius,
non per linguam carnis neque per uocem angeli nec per sonitum
nubis nec per aenigma similitudinis, sed ipsum, quem
in his amamus, ipsum sine his audiamus, sicut nunc extendimus
nos et rapida cogitatione attingimus aeternam sapientiam
super omnia manentem, si continuetur hoc et subtrahantur aliae
uisiones longe inparis generis et haec una rapiat et absorbeat
et recondat in interiora gaudia spectatorem suum, ut talis sit
sempiterna uita, quale fuit hoc momentum intellegentiae, cui
Ps. 76,18. 18] cf. I Cor. 13, 12. V iam W alt. est] est in ea sed ee solum in
eternum V in eternum F 2 hiniamus S, inhiemus W, inhiabamus F
attigimus GHMOPQ edd. 3 suspirauimus] ausum spirauimus H relinquimus
V 4 oris nostri] mortis n?e uel oris nostri F 5 pr. et om. V
qui W 6 innouati H1 8 dicebamur P1 fantasiae GM 9 scileant W
10 se non (om. se) F omnia V 11 omfs ignu V1 12 quis] qui C\'M
13 audiant W, audiunt M 14 nos om. G 16 ut] aut W 17 angeli
neque BPQb 19 pr. his] heis G sine] si M 20 attigimus HMOm
21 manantem F continetur pIS, continentur Q1 subtraantur F
alienae W 22 genere O1, generibus C papiat G obsorbeat V
23 recondeat GHl in om. S, n G 24 uita om. V
et istud quando? an cum omnes resurgimus, sed non
omnes inmutabimur?"
Dicebam talia, etsi non isto modo et his uerbis, tamen, domine,
tu scis, quod illo die, cum talia loqueremur et mundus
iste nobis inter uerba uilesceret cum omnibus delectationibus
suis, tunc ait illa: "fili, quantum ad me adtinet, nulla re iam
delector in hac uita. quid hic faciam adhuc et cur hic sim,
nescio, iam consumpta spe huius saeculi. unum erat, propter
quod in hac uita aliquantum inmorari cupiebam, ut te christianum
catholicum uiderem, priusquam morerer. cumulatius
hoc mihi deus praestitit, ut te etiam contemta felicitate terrena
seruum eius uideam. quid hic facio?"
uix intra quinque dies aut non multo amplius decubuit febribus.
et cum aegrotaret, quodam die defectum animae passa est et
paululum subtracta a praesentibus. nos concurrimus, sed cito
reddita est sensui et aspexit astantes me et fratrem meum et
ait nobis quasi quaerenti similis: "ubi eram?" deinde nos intuens
maerore attonitos: "ponitis hic" inquit "matrem uestram." ego
silebam et fletum frenabam. frater autem meus quiddam locutus
est, quo eam non in peregre, sed in patria defungi tamquam
felicius optaret. quo audito illa uultu anxio reuerberans
eum oculis, quod talia saperet, atque inde me intuens: "uide"
ait "quid dicit." et mox ambobus: "ponite" inquit "hoc corpus
om. W 2 resurgemus GHMQ edd., resurgeremus V, resur F
o i
4 dicebamus b ista C 6 uilisceret P delectationgs ub; F 7 ait
om. F 8 quur GP 9 consumata V saeculi huius F 11 morer V
12 deus] deus meus BCFGHMOPQVWedd. contenta S 14 qui W
16 defectu S 17 paulolum BM a om. W 18 astantes me] adstautis
me W, me et adstantes Q 20 ponetis CGH2Mbm inquit hic
n
FGH 21 fletu C 22 quo eam] quo W, quod eam V, quo.iam (n
add. m. 2) M in peregre] peregre BCGHMOPQVWedd. aU. in
qm. W patria V, patria suam H 23 anxia G reueruerans V,
reurberans F 24 uidi F 25 qui W, qd M
ut ad domini altare memineritis mei, ubiubi fueritis". cumque
hanc sententiam uerbis quibus poterat explicasset, conticuit
et ingrauescente morbo exercebatur.
Ego uero cogitans dona tua, deus inuisibilis, quae immittis
in corda fidelium tuorum, et proueniunt inde fruges admirabiles,
gaudebam et gratias tibi agebam recolens, quod noueram, quanta
cura semper aestuasset de sepulchro, quod sibi prouiderat et praeparauerat
iuxta corpus uiri sui. quia enim ualde concorditer uixerant,
id etiam uolebat, ut est animus humanus minus capax
diuinorum, adiungi ad illam felicitatem et conmemorari ab hominibus,
concessum sibi esse post transmarinam peregrinationem,
ut coniuncta terra amborum coniugum terra tegeretur.
quando autem ista inanitas plenitudine bonitatis tuae coeperat
in eius corde non esse, nesciebam et laetabar admirans, quod
sic mihi apparuisset, quamquam et in illo sermone nostro ad
fenestram, cum dixit: "iam quid hic facio?" non apparuit desiderare
in patria mori. audiui etiam postea, quod iam, cum
Ostiis essemus, cum quibusdam amicis meis materna fiducia
conloquebatur quodam die de contemtu uitae huius et bono
mortis, ubi ipse non aderam, illisque stupentibus uirtutem feminae
— quoniam tu dederas ei — quaerentibusque, utrum non
formidaret tam longe a sua ciuitate corpus relinquere: "nihil"
inquit "longe est deo, neque timendum est, ne ille non agnoscat
in fine saeculi, unde me resuscitet". ergo die nono aegritudinis
suae, quinquagensimo et sexto anno aetatis suae, tricensimo
1 ubicumque. (pJamrit add. m 2) M 2 ubiubi] ubi BCFGHM
PQWbm, ubicunque
maestitudo ingens et transfluebat in lacrimas, ibidemque oculi
mei uiolento animi imperio resorbebant fontem suum usque ad
siccitatem, et in tali luctamine ualde male mihi erat. tum uero,
ubi efflauit extremum, puer Adeodatus exclamauit in planctu
atque ab omnibus nobis cohercitus tacuit. hoc modo etiam meum
quiddam puerile, quod labebatur in fletus, iuuenali uoce, uoce
cordis, cohercebatur et tacebat. neque enim decere arbitrabamur
funus illud questibus lacrimosis gemitibusque celebrare,
quia his plerumque solet deplorari quaedam miseria morientium
aut quasi omnimoda extinctio. at illa nec misere moriebatur
nec omnino moriebatur. hoc et documentis morum eius et fide
non ficta rationibusque certis tenebamus.
Quid ergo quod intus mihi grauiter dolebat, nisi ex consuetudine
simul uiuendi dulcissima et carissima repente dirrupta
uulnus recens? gratulabar quidem testimonio eius, quod in ea
ipsa ultima aegritudine obsequiis meis interblandiens appellabat
me pium et conmemorabat grandi dilectionis affectu numquam
se audisse ex ore meo iaculatum in se durum aut contumeliosum
sonum. sed tamen quid tale, deus meus, qui fecisti nos, quid
V corporae CPW 3 eius] meos M 4 ingens]
n
magna GM lacrimis C 5 animo V resordebat F, resoluebant M
6 mihi male V tunc HV 7 extremum] extremum spiritum BPQVbtn
plauctum BCFGMPQWedd. 8 *ominibus W coercitus CHOsQVedd.
mecum M quiddam meum V 9 quod] quo* W, ille quod G leuabatur
F, latebat** B iuuenili BCGHMsPQVedd. pr. uoce] uoce V
alt. uoce owt.
Uohibito ergo a netu illo puero psaltermm arripuit Euodius
et cantare coepit psalmum. cui respondebamus omnis domus:
misericordiam et iudicium cantabo tibi, domine. audito
autem, quid ageretur, conuenerunt multi fratres ac religiosae
feminae, et de more illis, quorum officium erat, funus curantibus
ego in parte, ubi decenter poteram, cum eis, qui me non
deserendum esse censebant, quod erat tempori congruum disputabam
eoque fomento ueritatis mitigabam cruciatum tibi notum
illis ignorantibus et intente audientibus et sine sensu doloris
me esse arbitrantibus. at ego in auribus tuis, ubi eorum nullus
audiebat, increpabam mollitiam affectus mei et constringebam
fluxum maeroris, cedebatque mihi paululum: rursusque impetu
suo ferebatur non usque ad eruptionem lacrimarum nec usque
ad uultus mutationem, sed ego sciebam, quid corde premerem.
et quia mihi uehementer displicebat tantum in me posse haec
humana, quae ordine debito et sorte conditionis nostrae accidere
necesse est, alio dolore dolebam dolorem meum et duplici tristitia
macerabar.
Cum ecce corpus elatum est, imus, redimus sine lacrimis.
nam neque in eis precibus, quas tibi fudimus, cum offerretur
pro ea sacrificium pretii nostri iam iuxta sepulchrum posito
V, delectatus Willi] illius W 2 solatio eius M
3 anima] anima mea BPQ b m dilaniebatur MV uitae S 5 euuodius
M, eubodius H 6 et om. V coepit cantare F 7 et om. V
canta F 8 relegiosae P 9 quarum W 11 quodquod V 12 fnlmento
F 13 intente] in te W 15 mollitiem M*edd. 16 paululum
u
mihi F paulolum BMP rersusque F inpectu W 18 mutatione G
19 tantum om. F 20 coudicionis FHI0S accedere BMlPW
21 alio] et alio F 22 macerabar (b ex t corr.) 0, macerabus W, macerabatur
M 23 redimur 0, & redimus HV sine] in S 24 nam
neque] namque MV fundimus BCIMOIVłV offeretur F, tibi offerretur
H 25 sepulcrum FQ V positum FW
in eis ergo precibus
eram et mente turbata rogabam te, ut poteram, quo sanares
dolorem meum, nec faciebas, credo, conmendans memoriae
meae uel hoc uno documento omnis consuetudinis uinculum
etiam aduersus mentem, quae iam non fallaci uerbo pascitur.
uisum etiam mihi est, ut irem lauatum, quod audieram inde
balneis nomen inditum, quia Graeci ftaXavelov dixerint, quod
Atque inde paulatim redducebam in pristinum sensum ancillam
tuam conuersationemque eius piam in te et sancte in nos
G 2 ego precibus Ho, ergo precibus et F, precibus
ego b-m occulto maestus eram] occultu extusera V 3 quod PQb
sanaris W 5 uel] led F 7 etiam om. V est etiam mihi F ire V
audieram] audieram quare balueuin dictum G 8 balanion BGHOPQ
SV, ualanion
postea redargui carnales affectus, fundo tibi, deus noster, pro
illa famula tua longe aliud lacrimarum genus, quod manat de
concusso spiritu consideratione periculorum omnis animae, quae
in Adam moritur. quamquam illa in Christo uiuificata etiam
nondum a carne resoluta sic uixerit, ut laudetur nomen tuum
in fide moribusque eius, non tamen audeo dicere, ex quo eam
per baptismum regenerasti, nullum uerbum exisse ab ore eius
contra praeceptum tuum. et dictum est a ueritate, filio tuo:
si quis dixerit fratri suo: fatue, reus erit gehennae
ignis; et uae etiam laudabili uitae hominum, si remota
misericordia discutiam eam. quia omnino non
5, 22. 23] V . V, blande Fl uiorigera V, morieram M1, morigeramus W
3 dimisa G1 fluerent V 4 eas om. FV requieui* (t ras.) Mo
5 superbi F interpreta*tis F, interpraetis G 7 inueneris G 8 fleuisse
(om. me) SW exiguam partem 0 matrem] me matrem F 9 in*tei
r;\'m*** V me om. V 10 irrideant W grandis G 13 iam om. V
14 postea] poterat BCFGHMOPQV edd. carnalis B CFGHMOPQVedd.
uoster] n V 15 man*at (e ras.) 0 16 considerationem C omnes F
18 necdum V a om. BPQb soluta V 21 a ueritate a filio tuo G,
a filio tuo ueritate F 22 fratre F tuo FW 23 uae] tue H
24 discutias BCFGMOPQVWedd., discuties H omnino] uero BCF
GHMOPQVedd.
Ego itaque, laus mea et uita mea, deus cordis mei, sepositis
paulisper bonis eius actibus, pro quibus tibi gaudens gratias
ago, nunc pro peccatis matris meae deprecor te: exaudi me
per medicinam uulnerum nostrorum, quae pependit in ligno et
sedens ad dexteram tuam te interpellat pro nobis. scio
misericorditer operatam et ex corde dimisisse debita debitoribus
suis: dimitte et tu illi debita sua, si qua etiam contraxit per
tot annos post aquam salutis. dimitte, domine, dimitte, obsecro,
ne intres cum ea in iudicium. superexultet misericordia
iudicio, quoniam eloquia tua uera sunt et promisisti misericordiam
misericordibus. quod ut essent, tu dedisti eis, qui
misereberis, cui misertus eris, et misericordiam praestabis,
cui misericors fueris.
Et, credo, iam feceris quod te rogo, sed uoluntaria oris
mei adproba, domine. namque illa imminente die resolutionis
suae non cogitauit suum corpus sumptuose contegi aut
condi aromatis aut monumentum electum concupiuit aut curauit
sepulchrum patrium: non ista mandauit nobis, sed tantummodo
13] Ps. 142, 2. Iac. 2, 13. 14] cf. Matth. 5, 7. 16] Rom. 9, 15. cf.
Ex. 33,19. 18] Ps. 118, 108. BCPQbm anumerat W
uera-enumerat om. 01V 3 homines et homines CM, omnes homines
PQ (in mg.) b, homines F 4 et om. CMW gloriatur] gloriantur
CMb glorietur] glorientur CMb 5 positis V 6 bonis-exaudi me
add. F2 in mg. 7 me ovi. F 8 meorum M 10 operatam] ai opera
i
tua G in mg. et om. F 11 demitte V illi et tu BCFGHMOP
QW edd., illi
Sit ergo in pace cum uiro, ante quem nulli et post quem
nulli nupta est, cui seruiuit fructum tibi afferens cum tolerantia,
ut eum quoque lucraretur tibi. et inspira, domine meus,
deus meus, inspira seruis tuis, fratribus meis, filiis tuis, dominis
meis, quibus et corde et uoce et litteris seruio, ut quotquot
hoc legerint, meminerint ad altare tuum Monnicae, famulae tuae,
cum Patricio, quondam eius coniuge, per quorum carnem introduxisti
me in hac uita, quemadmodum nescio. meminerint cum
affectu pio parentum meorum in hac luce transitoria et fratrum
meorum sub te patre in matre catholica et ciuium meorum in
I Tim. 5, 9. 15] Luc. 8, 15. 16] cf. I Petr. 3, 1. F nullus F 2 scierat G dispensari (dis ex corr.
post ras.) S, dispensare
cognitus sum. uirtus animae meae, intra in eam et coapta
tibi, ut habeas et possideas sine macula et ruga. haec est
mea spes, ideo loquor et in ea spe gaudeo, quando sanum
gaudeo. cetera uero uitae huius tanto minus flenda, quanto
magis fletur, et tanto magis flenda, quanto minus fletur in
eis. ecce enim ueritatem dilexisti, quoniam qui facit
eam, uenit ad lucem. uolo eam facere in corde meo coram
in confessione, in stilo autem meo coram multis testibus.
humanae conscientiae, quid occultum esset in me, etiamsi nollem
confiteri tibi? te enim mihi absconderem, non me tibi.
15] Hebr. 4, 13. 16] cf. Eccli. 42, 18. 20.
1 aeternam PW hyerusalem W 2 ut] & V uberies F 8 illi m
orationibus] in orationibus W per] tam per BOBPQb 4 meas] meas
amen GMO, meas aui. âiñ. F EXPt • Ltfe - VIllI. IŃČP LIB X
CONFESSIUNVM EIVSDEM S, EXPLICIT LIBER NONVS. INCIPIT
LIBER DECIMVS BCHOPQVW, EXPLICIT LIBER NONVS SCI
AVGVSTINI INCIPIT LIBER DECIMVS EIVSDEM G, EXPLICIT
LIBER VIIII AVRELII AVGVSTINI EPI INCIPIT LIBER DECIMVS
M, LIB X F add. m. post. in mg. i 6 pr. cognoscam] *ognosca F coguitur P1, cognotor Q sicut et]
te sicuti et a te BPQb 7 sum eras. F 9 ideo] in deo V sane H
10 tanta 0 11 magis fletur-quanto om. F quanto] tanto W. minus]
magis G fletus F 12 qui add. S1 s. I. 13 pr. eam] ea C lucem]
lucem uolo eam uenit ad luce Q 14 confessionem CGV 15 dñe quidem
G habyssus .W, abissus P 16 in] ut F 17 absconderem
mihi H.
tu
me et abiciam me atque eligam te et nec tibi nec mihi placeam
nisi de te. tibi ergo, domine, manifestus sum quicumque
sim. et quo fructu tibi confitear, dixi. neque id ago uerbis
carnis et uocibus, sed uerbis animae et clamore cogitationis,
quem nouit auris tua. cum enim malas sum, nihil est aliud
confiteri tibi quam displicere mihi; cum uero pius, nihil est
aliud confiteri tibi quam hoc non tribuere mihi, quoniam tu,
domine, benedicis iustum, sed prius eum iustificas inpium.
confessio itaque mea, deus meus, in conspectu tuo tibi
tacite fit et non tacite. tacet enim strepitu, clamat affectu.
neque enim dico recti aliquid hominibus, quod non a me tu
prius audieris, aut etiam tu aliquid tale audis a me, quod non
mihi tu prius dixeris.,
meas, quasi ipsi sanaturi sint omnes languores meos?
curiosum genus ad cognoscendam uitam alienam, desidiosum
ad corrigendam suam. quid a me quaerunt audire qui sim,
qui nolunt a te audire qui sint? et unde sciunt, cum a me
ipso de me ipso audiunt, an uerum dicam, quandoquidem nemo
scit hominum, quid agatur in homine, nisi spiritus
ex m corr.) 81 est] est et V me om. W mihi]
tibi O1 in ras. 2 refulgens CXF placens CXF 3 alt. et] ut V
mihi nec tibi FGV placeam] placeam nec mihi V 4 te] te tibi BPQ
tibi ego W, tibi ergo tibi C, tibi ergo si im F 5 neque] neque enim
****
BPQedd., neque (mlm ras.) 0 7 aliud est M -8 quam] quam
ut V prius V 10 bene dices M 12 tacet] tacit F 13 dico recti]
a me tn
do corectum F, dico recte Mb a mau 0 14 audierit W1 tale
aliquid MV audies BPQb a om. V 15 prius tu mihi H 17 quas
i Mt humaafl
(\' add. m. 2) P ipsa M sunt W 18 genus \'(elt et huminn add.
m. 3)
Verum tamen tu, medice meus intime, quo fructu ista faciam,
eliqua mihi. nam confessiones praeteritorum malorum meorum,
quae remisisti et texisti, ut beares me in te, mutans animam
meam fide et sacramento tuo, cum leguntur et andiuntur, excitant
cor, ne dormiat in desperatione et dicat: "non possum",
sed euigilet in amore misericordiae tuae et dulcedine gratiae
tuae, qua potens est omnis infirmus, qui sibi per ipsam fit
conscius infirmitatis suae. et delectat bonos audire praeterita
mala eorum, qui iam carent eis, nec ideo delectat, quia mala
sunt, sed quia fuerunt et non sunt. quo itaque fructu, domine
meus, cui cotidie confitetur conscientia mea spe misericordiae
tuae securior quam innocentia sua, quo fructu, quaeso, etiam
hominibus coram te confiteor per has litteras adhuc, quis ego\'
sim, non quis fuerim? nam illum fructum uidi et conmemorauL
sed quis adhuc sim ecce in ipso tempore confessionum mearum,
et multi hoc nosse cupiunt, qui me nouerunt, - et non me
B 4 ipsi F 5 conexus F unum om. V 6 conms
fitear F 7 confiteor G 10 aeliqua G meorum malorum F, tuorum
malorum M meorum] meorum ostende mihi BPQ 11 remisisti] remisisti
mihi G bearis S, beatificares FW* 12 meam om. M et
audiuntur] exaudiuntur F 13 dormiant BW1 dicant BPQW
14 amore V misericordiae suae V 15 qua-infirmus om. V 16 infirmatis
G suae (s ex c corr.) S adire M 17 mala eorum] malorum V
qui] quia G, que F delectant GM 18 fuerint V domina] domine
deus BMPQbo 19 confitetur om. V 20 fructo B1 22 sum MV
1
28 oquoonfessionum V 24 multo V nosse] non se W nouerunt
me F alt. et - p. 229,1 nouerunt om. M et] et qui V
non est ad cor meum, ubi ego sum quicumque sum. uolunt
ergo audire confitente me, quid ipse intus sim, quo nec oculum
nec aurem nec mentem possunt intendere; credituri tamen
uolunt, numquid cognituri? dicit enim eis caritas, qua boni
sunt, non mentiri me de
mihi.
cum audierint, quantum ad te accedam munere tuo, et orare
pro me, cum audierint, quantum retarder pondere meo? indicabo
me talibus. non enim paruus est fructus, domine deus
meus, ut a multis tibi gratiae agantur de nobis et a multis
rogeris pro nobis. amet in me fraternus animus quod amandum
doces, et doleat in me quod dolendum doces. animus ille
hoc faciat fraternus, non extraneus, non filiorum alienorum,
quorum os locutum est uanitatem, et dextera eorum
dextera iniquitatis, sed fraternus ille, qui cum approbat me,
gaudet de me, cum autem inprobat me, contristatur pro me,
quia siue approbet siue improbet me, diligit me. indicabo me
talibus: respirent in bonis meis, suspirent in malis meis. bona
mea instituta tua sunt et dona tua, mala mea delicta mea sunt
et indicia tua. respirent in illis et suspirent in his, et hymnus
et fletus ascendant in conspectum tuum de fraternis cordibus,
turibulis tuis. tu autem, domine, delectatus odore sancti
templi tui, miserere mei secundum magnam
Ps. 50, 1. V aures F eorum] eorum quorum F 2 alt. sum]
sim F, sunt W 3 confitentem BFGHMOPQVW edd. ipsi F
quo] qui P 5 qua] quia BFGM, qui W boni] bonus M\' s. l.
6 sint MXV, sim M* 8. l. mentire F 9 aud***** F ad te om. Co
accedant W1, accidam F 14 dolendo F 16 uanitatis W 17 illi F
18 contristatus F 19 pr. me om. BPQ me siue improbet bm 21 pr.
sunt (om. tua) W, sunt tua M alt. sunt om. V 22 alt. et om. GMVb
tn
ymnus BFMlQSV 23 conspectu F tuo F, meo P *ordibus (c
euanuit) S 24 turribulis FMl, turabulis W1, turilibus B, thuribulis
edd. odo*e (r euanuit) S, odorem VW
coepta tua consumma inperfecta mea.
Hic est fructus confessionum mearum, non qualis fuerim,
sed qualis sim, ut hoc confitear non tantum coram te secreta
exultatione cum tremore et secreto maerore cum spe, sed
etiam in auribus credentium filiorum hominum, sociorum gaudii
mei et consortium mortalitatis meae, ciuium meorum et mecum
peregrinorum, praecedentium et consequentium et comitum uiae
meae. hi sunt serui tui, fratres mei, quos filios tuos esse noluisti
dominos meos, quibus iussisti ut seruiam, si uolo tecum
de te uiuere. et hoc mihi uerbum tuum parum erat si loquendo
praeciperet, nisi et faciendo praeiret. et ego id ago factis et
dictis, id ago sub alis tuis nimis cum ingenti periculo, nisi quia
sub alis tuis tibi subdita est anima mea et infirmitas mea tibi
nota est. paruulus sum, sed uiuit semper pater meus et idoneus
est mihi tutor meus; idem ipse est enim, qui genuit me
et tuetur me, et tu ipse es omnia bona mea, tu omnipotens,
qui mecum es et priusquam tecum sim. indicabo ergo talibus,
qualibus iubes ut seruiam, non quis fuerim, sed quis iam sim
et quis adhuc sim; sed neque me ipsum diiudico. sic itaque
audiar.
quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui
in ipso est, tamen est aliquid hominis, quod nec ipse scit
spiritus hominis, qui in ipso est, tu autem, domine, scis eius
omnia, qui fecisti eum. ego uero quamuis prae tuo conspectu
22] I Cor. 2, 11. 1 deseras V 2 precepta F 5 secreto om. F 8 uiae] uitae BOV
9 hii BFGP fratres mei serui tui F fratris W1 10 domino meo F
12 praeciperat Fl pr. et om. W ago-dictis add. QS in mg. factisago
add. 011 in mg. 13 (et 14) aliis BIMlY tuis om. V per cum F
14 et om. W 16 idem om. 0 17 et tuetur me om. 8 .18 ergo]
ergo me F 19 iam] ita M sim om. C 20 iudico OV1 ita F
22 enim] autem F diiudicas] qui iudicas F 23 sunt] sit 01 alt.
homines W1 24 tamen-ipso est add. 81 in mg. inf. neque F 25 homines
W domine om. H 26 que F
de te scio, quod de me nescio. et certe uidemus nunc
per speculum in aenigmate, nondum facie ad faciem;
et ideo, quamdiu peregrinor abs te, mihi sum praesentior quam
tibi et tamen te noui nullo modo posse uiolari; ego uero quibus
temptationibus resistere ualeam quibusue non ualeam, nescio.
et spes est, quia fidelis es, qui nos non sinis temptari
supra quam possumus ferre, sed facis cum temptatione
etiam exitum, ut possimus sustinere. confitear ergo quid
de me sciam, confitear et quid de me nesciam, quoniam et quod
de me scio, te mihi lucente scio, et quod de me nescio, tamdiu
nescio, donec fiant tenebrae meae sicut meridies in
uultu tuo.
cor meum uerbo tuo, et amaui te. sed et caelum et
terra et omnia, quae in eis sunt, ecce undique mihi dicunt, ut
te amem, nec cessant dicere omnibus, ut sint inexcusabiles.
altius autem tu misereberis, cui misertus eris, et misericordiam
praestabis, cui misericors fueris: alioquin caelum et terra surdis
locuntur laudes tuas. quid autem amo, cum te amo? non speciem
corporis nec decus temporis, non candorem lucis ecce
istum amicum oculis, non dulces melodias cantilenarum
I Cor. 10,13. 12] Es. 58,10. cf. Ps. 89, 8. 17] Rom. 1, 20. 18]
cf. Rom. 9,15. FGPW cinerim W 2 cera F nunc uidemus b m
3 facie] facie* (m ras.) 0 4 quamdiu om. F te om. M 5 noui
nullo] non in ullo W uiolare F 6 non om. M 7 nos om. W
8 quam] quem P1, quam non V ferre-possimus om. V tum F
9 ut] ne M1 ego M quod BPQ 10 pr. et om. V quod] quid W,
quo V 12 donec BCFGHMOPQVW, quamdiu S sciant M1
15 te om. M 16 terram CO1 sunt (s ex e corr.) P 17 amem
te M.. inexcussabiles C, inexpugnabiles M 18 autem om. M misereris
M cui] tu H 19 cui] cum H misericors (s alt. ex d corr.) S,
misertus PQW fueris (fu e corr.) S 20 loquuntur BCGMOPQW,
loquentur V 21 non] nec BCFPQVbm 22 istum] istis BCFGHM
i
OPQW Eug. edd. amicam FM, amica C, amocu B melodias] melodias
suauium BPQb
non manna et mella, non membra acceptabilia carnis
amplexibus: non haec amo, cum amo deum meum. et tamen
amo quandam lucem et quandam uocem et quendam odorem
et quendam cibum et quendam amplexum, cum amo deum
meum, lucem, uocem, odorem, cibum, amplexum interioris hominis
mei, ubi fulget animae meae, quod non capit locus, et
ubi sonat, quod non rapit tempus, et ubi olet, quod non spargit
flatus, et ubi sapit, quod non minuit edacitas, et ubi haeret,
quod non diuellit satietas. hoc est quod amo, cum deum
meum amo.
Et quid est hoc? interrogaui terram, et dixit: "non sum"; et
quaecumque in eadem sunt, idem confessa sunt. interrogaui
mare et abyssos et reptilia animarum uiuarum, et responderunt:
"non sumus deus tuus; quaere super nos". iterrogaui auras flabiles,
et inquit uniuersus aer cum incolis suis: "fallitur Anaximenes;
non sum deus". interrogaui caelum, solem, lunam, stellas:
"neque nos sumus deus, quem quaeris", inquiunt. et dixi
omnibus, quae circumstant fores carnis meae: dicite mihi de
deo meo, quod uos non estis, dicite mihi de illo aliquid. et
exclamauerunt uoce magna: ipse fecit nos. interrogatio mea
intentio mea et responsio eorum species eorum. et direxi me
ad me et dixi mihi: "tu quis es"?
corpus et anima in me mihi praesto sunt, unum exterius et
BFHMPVW aromatum (om. et) V suaueolentia
aane
BGPQb, suaueolentiu FV, siueolentiu M 2 mannec F 3 deum meum
amo GM 4 et quandam-odorem om. V 5 cybum PW deum]
dnJfi V 6 interiores F 7 fulgeret V quo H 8 sparget S
9 aeret W 10 deuellit F, diuellet U cum om. W1, qd V 13 in
ea V 14 abyssus FHUV, habyssos W 15 aures MV flauiles
1
BSU, flebiles F, fabules G 16 inquiunt GW, inquisiui PQ uniuersa
W, uniuersu Q aera W, aerem (em a tn. 2) Q an airaximenes
P, anaximens V1, f anaxagoro V m. rec. 17 sumus GO et stellas H
18 ds* (s in ras.) S quaeritis M 19 omnibus1 omnibus his BCFH
• MOPQUWbo, omnibus iis
Nonne omnibus, quibus integer sensus est, apparet haec species?
cur non omnibus eadem loquitur? animalia pusilla et
magna uident eam, sed interrogare nequeunt. non enim praeposita
est in eis nuntiantibus sensibus iudex ratio. homines
autem possunt interrogare, ut inuisibilia dei per ea, quae
facta sunt, intellecta conspiciant, sed amore subduntur
eis et subditi indicare non possunt. nec respondent ista interrogantibus
nisi indicantibus nec uocem suam mutant, id est
speciem suam, si alius tantum uideat, alius autem uidens interroget,
ut aliter illi appareat, aliter huic, sed eodem modo utrique
apparens illi muta est, huic loquitur: inmo uero omnibus
loquitur, sed illi intellegunt, qui eius uocem acceptam foris
intus cum ueritate conferant. ueritas enim dicit mihi: "non est
deus tuus caelum et terra neque omne corpus". hoc dicit eorum
V qui V 2 quem om. C quaesieram FGHV
4 ei] et M *renuntiabant (p ras., e ex o corr.) P 5 responsionibus]
singulis responsionibus bm 6 terrae] terrae mare F in] non in H
7 et] sed GMbm haec] haec et M 9 sensus BGHMlPQbm interrogaui]
interrogaui p sensu corporis mei interrogaui V 10 respondebit M
me fecit mihi F 11 est sensus M 13 uideant B ea CF 14 sensus
S 15 interrogari V inuisibilia] non inuisibilia M 16 conspi-
U
ciantur BPQV edd. amore* (s ras.) M 17 neq; M 18 motant F
id est] id M 20 appareant C sed-huic om. F utrisque HV\'
21 muta* (m ras.) V 22 sed] si U 24 terra et caelum BCGHMOP
QVW, et caelum
caput animae meae? per ipsam animam meam ascendam ad
illum. transibo uim meam, qua haereo corpori et uitaliter compagem
eius repleo. non ea ui reperio deum meum: nam reperiret
et equus et mulus, quibus non est intellectus, et
est eadem uis, qua uiuunt etiam eorum corpora. est alia uis,
non solum qua uiuifico sed etiam qua sensifico carnem meam,
quam mihi fabricauit dominus, iubens oculo, ut non audiat, et
auri, ut non uideat, sed illi, per quem uideam, huic, per quam
audiam, et propria singillatim ceteris sensibus sedibus et officiis
suis: quae diuersa per eos ago unus ego animus. transibo et
istam uim meam; nam et hanc habet equus et mulus: sentiunt
etiam ipsi per corpus.
ad eum, qui fecit me, et uenio in campos et lata praetoria
memoriae, ubi sunt thesauri innumerabilium imaginum
V uident] uidens CMV, uidenti Hmo, uide en BFPQb,
cui idem W moles est] moles est enim CF, moles BPQb minor]
minor est BHPQVWb, minor est et M, moles minor est 1110 2 quoniam]
quia M 3 praestet F 4 uitae Ofn. BPQb 5 quod V deum]
deum meum BCFGHMOPQVWedà. quis est] qui rem F 7 illam Cl
uim] uiam BMlW 8 reperio] reppaereo F reperiret] repperiet B
9 pr. et om. BCFMPQVWbo tert. et] quia mo 10 quam S, quia Hl
uiuent W, uiuificant B 9 s. l. eorum om. V alius F 11 pr. qua]
quia FHX sed-sensifico om. W qua] quam F 12 quam] quam
ego F fabricabit F et om. GM 13 ille F quam] quem M
14 audeam F propria V sedibus] sedibus suis BCFGHMOPQVW
edd. alt. et om.
Ybi sunt omnia distincte generatimque seruata, quae suo
quaeque aditu ingesta sunt, sicut lux atque omnes colores formaeque
corporum per oculos, per aures autem omnia genera.
sonorum omnesque odores per aditum narium, omnes sapores
per oris aditum, a sensu autem totius corporis, quid durum,
quid molle, quid calidum frigidumue, lene aut asperum, graue
seu leue sine extrinsecus sine intrinsecus corpori. haec omnia
recipit recolenda, cum opus est, et retractanda grandis memoriae
recessus et nescio qui secreti atque ineffabiles sinus eius:
.1 huiuscemodi, OQ b, cuiusscemodi W sensibus PQV, sensi B in-
uentarum 0, inuictarum W recordatum V 2 agendo V munuendo M
3 ea quae] eoq; M attingerit C\'W, satagerit M si quid] sicut F
4 sepelliuit 018 7 quibus FM 8 se cateruatim F quaeritur et
C
petitur V 9 ne om. V, ne (c a m. 2) M nos] non F 10 abigo W
6
mae S nubiletur (8 a m. 1) S, enubiletur illud BPQb 11 conspectu
FV, conspectu meo W prodat H ex] et W 12 inturbata F
13 aecedentia M condiuntur F, consequuntur V 16 ibi BCFGHMO
PQVWedd. distinctae
Intus haec ago, in aula ingenti memoriae meae. ibi enim
mihi caelum et terra et mare praesto sunt cum omnibus, quae
in eis sentire potui, praeter illa, quae oblitus sum. ibi mihi
et ipse occurro meque recolo, quid, quando et ubi egerim quoque
modo, cum agerem, affectus fuerim. ibi sunt omnia, quae
siue experta a me siue credita memini. ex eadem copia etiam
similitudines rerum uel expertarum uel ex eis, quas expertus
om. V 2 inmagines B 3 illi F reminisoenti BCFGH
MOP9Vedd. 4 sunt
Magna ista uis est memoriae, magna nimis, deus, penetrale
amplum et infinitum. quis ad fundum eius peruenit? et uis
est haec animi mei atque ad meam naturam pertinet, nec ego
ipse capio totum, quod sum. ergo animus ad habendum se
ipsum angustus est, ut ubi sit quod sui non capit. numquid
extra ipsum ac non in ipso? quomodo ergo non capit? multa
mihi super hoc oboritur admiratio, stupor adprehendit me. et
eunt homines mirari alta montium et ingentes fluctus maris
et latissimos lapsus fluminum et Oceani ambitum et gyros siderum
et relinquunt se ipsos nec mirantur, quod haec omnia
cum dicerem, non ea uidebam oculis, nec tamen dicerem, nisi
montes et fluctus et flumina et sidera, quae uidi, et Oceanum,
quem credidi, intus in memoria mea uiderem spatiis tam ingentibus,
quasi foris uiderem. nec ea tamen uidendo absorbui,
MV 2 ex is FM1 etiam om. V 3 et] aut BCPQ edd.
4 sunu P1 5 aut] ad F sequetur BCFGO*PQV edd., sequeretur M
6 pr. ad F auertat-illud add. S1 a. I. apud] ad F 7 *om*nium
(h et i ras.) P 8 nec omnino (nec om a m. 1 in ras.) 8 10 uis est
ista G deus] deus meus BCFGHMOPQVedd. penetrare C, penetrabile
F 11 ei F 12 atque] ad me W meam] eam W 13 animushabitandam
angustus est om. W adhibendum M 14 augustus F est om. V
ut] et CHmo, sed Ms s. l. ubi C sit] est M\' a. l. sui C, fuit F
capiat BPQb 15 multi C1 16 aboritur M 17 admirari BPQ edd.
18 labsus GOS ciros W 19 relinquunt] relinquunt homines F quod]
cfi Y cum dioerem haec omnia PQ. 20 non ea-dicerem om. W
nisi] si F 21 quae] quem W uide F 22 quem] quae V uidissem
Q* 8. 1. tamen BPQ 23 tamen ea M
et noui, quid ex quo sensu corporis inpressum sit mihi.
meae. hic sunt et illa omnia, quae de doctrinis liberalibus
percepta nondum exciderunt, quasi remota interiore loco,
non loco; nec eorum imagines, sed res ipsas gero. nam quid
sit litteratura, quid peritia disputandi, quot genera quaestionum,
quidquid horum scio, sic est in memoria mea, ut non retenta
imagine rem foris reliquerim aut sonuerit aut praeterierit, sicut
uox inpressa per aures uestigio, quo recoleretur, quasi sonaret,
cum iam non sonaret, aut sicut odor dum transit et uanescit
in uentos, olfactum afficit, unde traicit in memoriam imaginem
sui, quam reminiscendo repetamus, aut sicut cibus, qui certe
in uentre iam non sapit et tamen in memoria quasi sapit, aut
sicut aliquid, quod corpore tangendo sentitur, quod etiam separatum
a nobis imaginatur memoria. istae quippe res non
intromittuntur ad eam, sed eorum solae imagines mira celeritate
capiuntur et miris tamquam cellis reponuntur et mirabiliter
recordando proferuntur.\'
quid sit, quale sit, sonorum quidem, quibus haec uerba confecta
sunt, imagines teneo et eos per auras cum strepitu transisse
ac iam non esse scio. res uero ipsas, quae illis significantur
sonis, neque ullo sensu corporis attigi neque uspiam
uidi praeter animum meum et in memoria recondidi non
CF 2 inpresum F 3 eas F 4 hinc BPQb omnia
illa F 5 praecepta VW excederunt F, exiderunt V interiori F
6 non.loca C 7 quot] quod FGOPSV 8 orum F sic] sic hic o ut]
aut W 9 imaginem M relinquerim HI MP, relinquerem V sonuerim
W aut praeterierit] et praeterierit BCFHPQVedd., et petierit M
sicut] sic V 10 auris F, auras V quo] colere W recoletur Mi,
coleretur W 11 cum-sonaret add. S1 s. Z. non om. F personaret M
dum] cum F, eum V transiit B euanescit GHMQ edd., uanescit et S
12 uento OxP, uentus F *olfactum (s ras.) OP imagini F
13 suam W 14 uentrg V 15 sicut] si quid M aliqct V sentitur]
separatur Q1 17 intromittur F earum B CFGHMOPQVedd. 18 rapiuntur
VW 21 quid sit om. F 22 aures BCFPQb con F
24 attingi* VW 25 memoriam HV recondi W .
si possunt. nam percurro ianuas omnes carnis meae nec inuenio,
qua earum ingressae sint. quippe oculi dicunt: "si coloratae sunt,
nos eas nuntiauimus"; aures dicunt: "si sonuerunt, a nobis
sunt"; nares dicunt: "si oluerunt, per nos transierunt";
dieit etiam sensus gustandi: "si sapor non est, nihil me interroges";
tactus dicit: "si corpulentum non est, non contrectaui,
si non contrectaui, non indicaui": unde et qua haec intrauerunt
in memoriam meam? nescio quomodo; nam cum ea didici,
non credidi alieno cordi, sed in meo recognoui et aera
esse approbaui et conmendaui ei tamquam reponens, unde proferrem,
cum
sed in memoria non erant. ubi ergo aut quare, cum
dicerentur, agnoui et dixi: "ita est, uerum est", nisi quia iam
erant in memoria, sed tam remota et retrusa quasi in cauis
abditioribus, ut nisi admonente aliquo eruerentur, ea fortasse
cogitare non possem?
non per sensus haurimus imagines, sed sine imaginibus, sicuti
sunt, per se ipsa intus cernimus, nisi ea, quae passim atque
indisposite memoria continebat, cogitando quasi colligere atque
animaduertendo curare, ut tamquam ad manum posita in ipsa
memoria, ubi sparsa prius et neglecta latitabant, iam familiari
om. W intrauerunt F dicam Cb 2 possum CsMb, posi
sim C1 ad ianuas M carnes V 3 que FVW harum V ingressa
BPQ sint] sunt FGQ 4 nuntiabimus (bi ex ba corr.) F 5 si
*oluerunt (u ras.) B, soluerunt (om. si) F 6 dicet iam F si om. V
U
nihil--non est om. F 7 corpolentum C contrectaui (e in ras.) S,
B
tractaui F 8 unde] uide unde H 9 memoria mea C 10 aliono M
u
11 approbabi V 12 uelle F 13 memoriam HV 14 diceretur V
uerum] et uerum PQb, uerum et (om. est) W 15 pr. in] in me F quasi
t
in] que sunt W caueis CFHMQ* edd., cabiis G*, cauis (ё a m. 2) V,
doncauis W 18 discere ex disserere corr. m. 1 S 19 per] p W aurimus
HW sine om. W 21 indissipate V continebat (a e corr.) S
22 anima aduertendo V, animaduertanto W1 manu W1 in om. CF
28 neclecta 8 latitabat V
memoria mea, quae iam inuenta sunt et, sicut dixi, quasi ad
manum posita, quae didicisse et nosse dicimur. quae si modestis
temporum interuallis recolere desiuero, ita
et quasi in remotiora penetralia dilabuntur, ut denuo
uelut noua excogitanda sint indidem iterum — neque enim est
alia regio eorum — et cogenda rursus, ut sciri possint, id est
uelut ex quadam dispersione colligenda, unde dictum est cogitare.
nam cogo et cogito sic est, ut ago et agito, facio et
factito. uerum tamen sibi animus hoc uerbum proprie uindicauit,
ut non quod alibi, sed quod in animo colligitur, id est
cogitur, cogitari proprie iam dicatur.
rationes et leges innumerabiles, quarum nullam corporis sensus
inpressit, quia nec ipsae coloratae sunt aut sonant aut
olent aut gustatae aut contrectatae sunt. audiui sonos uerborum,
quibus significantur, cum de his disseritur, sed illi alii,
istae autem aliae sunt. nam illi aliter graece, aliter latine sonant,
istae uero nec graecae nec latinae sunt nec aliud eloquiorum
genus. uidi lineas fabrorum uel etiam tenuissimas, sicut
filum araneae; sed illae aliae sunt, non sunt imagines earum,
quas mihi nuntiauit carnis oculus: nouit eas quisquis sine ulla
BOIS currant C gesta BPQV, degestat F 3 pr.
bI
quae] qua S, quae et BPQ b quae si-desiuero om. F modestis C* add.
tn. 2) Q, modo de istis
memoria teneo. multa etiam, quae aduersus haec falsissime
disputantur, audiui et memoria teneo; quae tamenetsi falsa
sunt, tamen ea meminisse me non est falsum; et discreuisse
me inter illa uera et haec falsa, quae contradicuntur, et hoc
memini aliterque nunc uideo cernere me ista, aliter autem
memini saepe me discreuisse, cum ea saepe cogitarem. ergo
et intellexisse me saepius ista memini, et quod nunc discerno
et intellego, recondo in memoria, at postea me nunc
meminerim. et meminisse me memini, sicut postea,
quod haec reminisci nunc potui, si recordabor, utique per uim
memoriae recordabor.
non eo modo, quo eas habet ipse animus, cum patitur
eas, sed alio multum diuerso, sicut sese habet uis memoriae.
nam et laetatum me fuisse reminiscor non laetus et tristitiam
meam praeteritam recordor non tristis et me aliquando timuisse
recolo sine timore et pristinae cupiditatis sine cupiditate sum
memor. aliquando et e contrario tristitiam meam transactam
laetus reminiscor et tristis laetitiam. quod mirandum non est
de corpore: aliud enim animus, aliud corpus. itaque si praeteritum
dolorem corporis gaudens memini, non ita mirum est.
BCGHMOPQVW: sensus S agnoscit V 3 quibus] quibus
quos W 4 rideant Q eos non bm 5 dolebam M 6 et quomodoteneo
S* in mg. add. hft et hs quoquomodo BCPQV 7 reteneo H
8 disputatur V tametsi BCGHMOPQVedd. 9 sint M\' 8. I. non
est-me add. QI in mg. 11 cernere] discernere BCGHMOPQVWedd.
autem om. W 12 meminisse V 18 pr. et om. Y 14 memoria Y
intellegisse M 15 et] ergo et BCGHMOPQ edd., ergo V me om.
CHV 16 cordabor
Sed ecce de memoria profero, cum dico quattuor esse perturbationes
animi, cupiditatem, laetitiam, metum, tristitiam, et
quidquid de his disputare potuero diuidendo singula per species
sui cuiusque generis et definiendo, ibi inuenio quid dicam atque
inde profero, nec tamen ulla earum perturbatione perturbor,
cum eas reminiscendo conmemoro; et antequam recolerentur
a me et retractarentur, ibi erant; propterea inde per recordationem
potuere depromi. forte ergo sicut de uentre cibus ruminando,
sic ista de memoria recordando proferuntur. cur igitur
in ore cogitationis non sentitur a disputante, hoc est a reminiscente,
laetitiae dulcedo uel amaritudo maestitiae? an in hoc
dissimile est, quod non undique simile est? quis enim talia
uolens loqueretur, si quotiens tristitiam metumue nominamus,
C, quero W memoriaip W 2 uide-dicimus om. V 4 fuit]
sunt H et-animo om. V elabsum CGOSTV, lapsum HM 5 animam
M est] ergo V 6 animus] alius M 7 est om. V 8 memoria
W ex eo -10 memoria om. V inest] non est S 10 ergo om. PQ
me
uentus M 11 moriae (m add. m. 2) W 12 uentre V 13 sapere nou
u
possunt add. 0\' in mg. potare V 16 tristitia W 17 potero
BPQ . 18 difiniendo B, finiendo M 19 eorum W perturbatione* (s
ras.) P 21 tractarentur V 22 potuero W 23 quur G, cum H
24 disputante (om. a) S alt. a om. V 26 quod—est add. S3 s. I.,
om. V 27 quoties
nomino quippe lapidem, nomino solem, cum res ipsae non adsunt
sensibus meis; in memoria sane mea praesto sunt imagines
earum. nomino dolorem corporis, nec mihi adest, dum
nihil dolet; nisi tamen adesset imago eius in memoria mea,
nescirem quid dicerem, nec eum in disputando a uoluptate
discernerem. nomino salutem corporis, cum saluus sum corpore;
adest mihi res ipsa; uerum tamen nisi et imago eius esset
in memoria mea, nullo modo recordarer, quid huius nominis
significaret sonus, nec aegrotantes agnoscerent salute nominata,
quid esset dictum, nisi eadem imago ui memoriae teneretur,
quamuis ipsa res abesset a corpore. nomino numeros, quibus
numeramus: en assunt in memoria mea non imagines eorum,
sed ipsi. nomino imaginem solis, et haec adest in memoria
mea; neque enim imaginem imaginis eius, sed ipsam recolo:
ipsa mihi reminiscenti praesto est. nomino memoriam et
agnosco quod nomino. et ubi agnosco nisi in ipsa memoria?
num et ipsa per imaginem suam sibi adest ac non per se
ipsam?
BPQ edd. eo V 3 inpsas V a om. BOGHPQVbm, e o
corporis sensibus V 4 inuenerimus V1 6 suorum W1 7 commendatam
0 8 per om: GMI quis] quis ea V 10 alt. sunt] asunt
CO1, addunt M 11 dum-adessėt om. S cum HV 12 nisi] et
nisi G mea] ma (del. m. rec.) V 13 in] a 8 in uoluptatem S
14 saluo BPQ 15 mihi] mihi quidem BCGHMOPQWedd. esset] inesset
BCGHMOPQV edd. 17 agnoscerint W 19 qua*uis (s ras.) V
numerus V1 20 en] et Hm as sunt (ante sunt spat. uacuum 1 litt.) 8
mea] mea non imago eius G 22 eius**** (eius ras.) V 23 mihi
om. V es W 24 et ubi] unde M alt. agnosco] agnoscerem M
memoriam V
quod nomino, unde agnosco rem, nisi meminissem? non eundem
sonum nominis dico, sed rem, quam significat; quam si oblitus
essem, quid ille ualeret sonus, agnoscere utique non ualerem.
cum memoriam memini, per se ipsam sibi praesto est ipsa
memoria; cum uero memini obliuionem, et memoria praesto
est et obliuio, memoria, ex qua meminerim, obliuio, quam meminerim.
sed quid est obliuio nisi priuatio memoriae? quomodo
ergo adest, ut eam meminerim, quando cum adest meminisse
non possum? at si quod meminimus memoria retinemus,
obliuionem autem nisi meminissemus, nequaquam possimus
audito isto nomine rem, quae illo significatur, agnoscere, memoria
retinetur obliuio. adest ergo, ne obliuiscamur, quae cum
adest, obliuiscimur. an ex hoc intellegitur non se per ipsam
inesse memoriae, cum eam meminimus, sed per imaginem suam,
quia, si per se ipsam praesto esset obliuio, non ut meminissemus,
sed ut obliuisceremur, efficeret? et hoc quis tandem indagabit?
quis conprehendet, quomodo sit?
Ego certe, domine, laboro hic et laboro in me ipso: factus
sum mihi terra difficultatis et sudoris nimii. neque enim nunc
scrutamur plagas caeli aut siderum interualla demetimur uel
terrae libramenta quaerimus: ego sum, qui memini, ego animus.
non ita mirum, si a me longe est quidquid ego non sum: quid
MWb, idem H 2 agnosco rem S: agnoscerem BCGHMO
PQVWedd. 5 cum] ergo cum
meus, profunda et infinita multiplicitas; et hoc animus est, et
1 propinquas C 2 comprehenditurS (om. a me) W cum aut W
in
3 sim M 4 obliuione FM non esse—sum om. H 5 esse (iD add.
m. 1) S, esse
cum lucerna et, nisi memor eius esset, non inueniret eam.
cum enim esset inuenta, unde sciret, utrum ipsa esset, si memor
eius non esset? multa memini me perdita quaesisse atque
inuenisse. inde istuc scio, quia, cum quaererem aliquid eorum
et diceretur mihi: "num forte hoc est?" "num forte illud"?
tamdiu dicebam: "non est", donec id offerretur quod quaerebam.
cuius nisi memor essem, quidquid illud esset, etiamsi
mihi offerretur, non inuenirem, quia non agnoscerem. et semper
ita fit, cum aliquid perditum quaerimus et inuenimus.
uerum tamen si forte aliquid ab oculis perit, non a memoria,
ueluti corpus quodlibet uisibile, tenetur
quaeritur, donec reddatur aspectui. quod cum inuentum fuerit,
ex imagine, quae intus est, recognoscitur. nec inuenisse nos
dicimus quod perierat, si non agnoscimus, nec agnoscere possumus,
si non meminimus: sed hoc perierat quidem oculis,
memoria tenebatur.
obliuiscimur et quaerimus, ut recordemur, ubi tandem quaerimus
nisi in ipsa memoria? et ibi si aliud pro alio forte offeratur,
respuimus, donec illud occurrat quod quaerimus. et cum
occurrit, dicimus: "hoc est"; quod non diceremus, nisi
ab si praeter incipit cap. XVIII in GHb me memoriam W inmemor
tui] in mortui W 2 et quomodo-tui add. 82 a. I. et in mg.
iam ofn. V te inueniam M te om. F 3 dragmam codd., dragma W
4 non-enim esset om. W inuenisset BGPQb 5 unde] ut de F sciretur
V 6 ei F me minime P 7 uenisse F istud CGMQV edd.
8 pr. num] numquid HV alt. num] nam W 9 quod] quo H1
quaerebam] cupiebam Ql 10 essem] esset W 11 offeretur F cognoscerem
M 12 aliquid om. V 15 aspectu F, aspectus G 16 quo<J
sceremMtt15aspectuF,aspectus016qu94
(corr. m. 2) 0 17 possimus P 18 sedj et CF quidem perierat V,
perierat quod est F 21 ut] at C, et M 22 in om. W forte pro
nh
alio V alia Fl 23 \\illad C 24 oecurrerit BPQVb, «oc occurrerit F
agnosceremur F
fueramus. an non totum exciderat, sed ex parte, quae tenebatur,
pars alia quaerebatur, quia sentiebat se memoria non
simul uoluere, quod simul solebat, et quasi detruncata consuetudine
claudicans reddi quod deerat flagitabat? tamquam si
homo notus sine conspiciatur oculis siue cogitetur et nomen
eius obliti requiramus, quidquid aliud occurrerit non conectitur,
quia non cum illo cogitari consueuit ideoque respuitur, donec
illud adsit, ubi simul adsuefacta notitia non inaequaliter adquiescat.
et unde adest nisi ex ipsa memoria? nam et cum
ab alio conmoniti recognoscimus, inde adest. non enim quasi
nouum credimus, sed recordantes adprobamus hoc esse, quod
dictum est. si autem penitus aboleatur ex animo, nec admoniti
reminiscimur. neque enim omni modo adhuc obliti sumus
quod uel oblitos nos esse meminimus. hoc ergo nec amissum
quaerere poterimus, quod omnino obliti fuerimus.
meum, quaero, uitam beatam quaero. quaeram te, ut uiuat
anima mea. uiuit enim corpus meum de anima mea et uiuit
anima mea de te. quomodo ergo quaero uitam beatam? quia
non est mihi, donec dicam: "sat, est illic". ubi oportet ut
dicam, quomodo eam quaero, utrum per recordationem, tamquam
eam oblitus sim oblitumque me esse adhuc teneam, an
per appetitum discendi incognitam, siue quam numquam scierim
siue quam sic oblitus fuerim, ut me nec oblitum esse
meminerim. nonne ipsa est beata uita, quam omnes uolunt
F enim obliti] ergo obliti BCFGHOPQVWedd.,
obliti ergo M 2 quae] qua BOGHMPQVeild., quia F 3 qui asene
siebat S, quia sentiabat P, q. sentiaebat G moria F 4 solebat] soluebat
H, uoluebat V 5 deerat (e alt. e corr. post ras.) S flatigabat Y
6 nutus V1, mutus V m. rec. pr. siue] si V 7 occurerit V, recurrit
M 8 illa C cogitare FV ideoqui F, ideo V conspuitur W
9 adquiescat] assuescat MV 10 unde PQ 12 esse] 5 M 14 reminiscimus
C obliti sumus adhuc V 15 uel] uel iam m oblitus W
esse] se W amissam H1, admissum V 16 fueramus F 17 deum]
dnfii V 18 bonam M 19 uiuit enim-mea add. S* s. I. 20 quaera M
21 satis W 22 quomodo] at ubi G in mg. 24 cognitam S qua W
sciuerim 0 26 qua S
uolunt eam? ubi uiderunt, ut amarent eam? nimirum habemus
eam nescio quomodo. et est alius quidam modus, quo quisque
cum habet eam, tunc beatus est, et sunt, qui spe beati sunt.
inferiore modo isti habent eam quam illi, qui iam re ipsa beati
sunt, sed tamen meliores quam illi, qui nec re nec spe beati
sunt. qui tamen etiam ipsi nisi aliquo modo haberent eam,
non ita uellent beati esse: quod eos uelle certissimum est.
nescio quomodo nouerunt eam ideoque habent eam in nescio
qua notitia, de qua satago, utrum in memoria sit, quia, si ibi
est, iam beati fuimus aliquando, utrum singillatim omnes, an
in illo homine, qui primus peccauit, in quo et omnes mortui
sumus et de quo omnes cum miseria nati sumus, non quaero
nunc, sed quaero, utrum in memoria sit beata uita. neque
enim amaremus eam, nisi nossemus. audiuimus nomen hoc
et omnes rem, omnes nos adpetere fatemur; non enim solo
sono delectamur. nam hoc cum latine audit Graecus, non delectatur,
quia ignorat, quid dictum sit; nos autem delectamur,
sicut etiam ille, si graece hoc audierit, quoniam res ipsa nec
graeca nec latina est, cui adipiscendae Graeci Latinique inhiant
ceterarumque linguarum homines. nota est igitur omnibus,
qui una uoce si interrogari possent, utrum beati esse uellent,
sine ulla dubitatione uelle responderent. quod non fieret, nisi
res ipsa, cuius hoc nomen est, eorum memoria teneretur.
1 nolint V sic] si W 2 uiderunt C 3 quod V 4 quis (om.
spe) W1 5 inferiore-ipsa beati sunt om. SV inferiori G quam]
quo Ml 6 meliore HW illi om. C 7 alii quomodo W habent V
9 nouerent F 10 si ibi] sibi F 12 pr. in om. V . et om. B 13 de
(om. et) F 15 audimus BOFGtHMOPQWedd. 16 omnes rem
omnes] omnes rem ipsam BOFGHMOPQVWflw, rem ipsam omnes b
solo sono scripsi: solo S, sono BCFGHMOPQVWedd. 17 nam-delectamur
om. M non-ignorat om. S 18 sit] est Fl 19 quoniam]
quod V 20 graeca] graece V 22 possint S 23 sine - eorum
me (moria) add. B* in ras. uelle] uel W fierent OS, fuerit W
uita enim beata non uidetur oculis, quia non est corpus. numquid
sicut meminimus numeros? non; hos enim qui habet in
notitia, non adhuc quaerit adipisci, uitam uero beatam habemus
in notitia ideoque amamus et tamen adhuc adipisci eam uolumus,
ut beati simus. numquid sicut meminimus eloquentiam?
non: quamuis et hoc nomine audito recordentur ipsam rem
qui etiam nondum sunt eloquentes multique esse cupiant —
unde apparet eam esse in eorum notitia — tamen per corporis
sensus alios eloquentes animaduerterunt et delectati sunt et
hoc esse desiderant — quamquam nisi ex interiore notitia non
delectarentur neque hoc esse uellent, nisi delectarentur - beatam
uero uitam nullo sensu corporis in aliis experimur. numquid
sicut meminimus gaudium? fortasse ita. nam gaudium meum
etiam tristis memini sicut uitam beatam miser, neque umquam
corporis sensu gaudium meum uel uidi uel audiui uel odoratus
sum uel gustaui uel tetigi, sed expertus sum in animo meo,
quando laetatus sum, et adhaesit eius notitia memoriae meae,
ut id reminisci ualeam aliquando cum aspernatione, aliquando
cum desiderio pro earum rerum diuersitate, de quibus me gauisum
esse memini. nam et de turpibus gaudio quodam perfusus
sum, quod nunc recordans detestor atque exsecror, aliquando
de bonis et honestis, quod desiderans recolo, tametsi
forte non assunt, et ideo tristis gaudium pristinum recolo.
BCFGHMOPQVedd. karthaginem Q, kartaginem BMP
uidi scripsi: uidit codd. et edd. non uita] non ita uita G, nouit (Ot\'ł.
enim) F 4 notitiam G 5 notitiam CFGHlS amamus] amamus
eam BPQbm adhuc om. Co 6 beatissimus W sumus Pl meminimus]
meminimus cum meminimus HIV 7 et hoc] enim et hoc BC
GOPQVWbo, enim hoc
Vbi ergo et quando expertus sum uitam meam beatam, ut
recorder eam et amem et desiderem? nec ego tantam aut cum
paucis, sed beati prorsus omnes esse uolumus. quod nisi certa
notitia nossemus, non tam certa uoluntate uellemus. sed quid
est hoc? quid? si quaeratur a duobus, utrum militare uelint,
fieri possit, ut alter eorum uelle se, alter nolle respondeat: si
autem ab eis quaeratur, utrum esse beati uelint, uterque se
statim sine dubitatione dicat optare, nec ob aliud ille uelit
militare, non ob aliud iste nolit, nisi ut beati sint. num forte
quoniam alius hinc, alius inde gaudet? ita se omnes beatos
esse uelle consonant, quemadmodum consonarent, si hoc interrogarentur,
se uelle gaudere atque ipsum gaudium uitam beatam
uocant. quod etsi alius hinc, alius illinc assequitur, unum
est tamen, quo peruenire omnes nituntur, ut gaudeant. quae
quoniam res est, quam se expertum non esse nemo potest
dicere, propterea reperta in memoria recognoscitur, quando
beatae uitae nomen auditur.
tibi, absit, ut quocumque gaudio gaudeam beatum me putem.
est enim gaudium, quod non datur inpiis, sed eis, qui te gratis
colunt, quorum gaudium tu ipse es. et ipsa est beata uita,
gaudere de te, ad te, propter te: ipsa est et non est altera.
F 2 recordar (om. eam) W 3 quod-nossemus
om. V 4 tam] tamen V certe M 5 quid si] quod si BCFGHMOP
QVWbm utrum - 7 quaeratur
quoniam qui non de te gaudere uolunt, quae sola uita beata
est, non utique uitam beatam uolunt. an omnes hoc uolunt,
sed quoniam caro concupiscit aduersus spiritum et
spiritus aduersus carnem, ut non faciant quod uolunt,
cadunt in id quod ualent eoque contenti sunt, quia illud, quod
non ualent, non tantum uolunt, quantum sat est, ut ualeant?
nam quaero ab omnibus, utrum malint de ueritate quam de
falsitate gaudere: tam non dubitant dicere de ueritate se malle,
quam non dubitant dicere beatos esse se uelle. beata quippe uita
est gaudium de ueritate. hoc est enim gaudium de te, qui
ueritas es, deus, inluminatio mea, salus faciei meae,
deus meus. hanc uitam beatam omnes nolunt, hanc uitam,
quae sola beata est, omnes uolunt, gaudium de ueritate omnes
uolunt. multos expertus sum, qui uellent fallere, qui autem
falli, neminem. ubi ergo nouerunt hanc uitam beatam, nisi ubi
nouerunt etiam ueritatem? amant enim et ipsam, quia falli
nolunt, et cum amant beatam uitam, quod non est aliud quam
de ueritate gaudium, utique amant etiam ueritatem nec
F sec**ntur S 2 gaudit W uolunt** ****m S 3 auertitur
euanuit S 4 non] nam G 5 non de om. V1, sine add. m. rec.
qui et de te et quae euanuerunt S beata uita 0 6 es V beatam uitam
BGOQ, uitam bea*** S an euanuit S 7 et om. GFW1 8 spiritus
autem C car*** ** (ut om.) S 9 cadent F eoque-ualent om. V
sunt euanuit S 10 uolunt] ualent V sa* *st S 11 n*m q***ro S
malunt V ueritate ex uertite corr. H, uer***te S 12 ***dere ***
(om. tam) S de uaeritate dicere F m*lle q*** S 13 beatus W
esse ** (om. se) S, se esse FVW 14 pr. gaudium] gaud**m S **ritate
S enim est M alt. gaudium] gau**** ** (de om.) S 15 me*
***** (salus om.) S meae] me** S 16 h*** ***** b**tam S ali.
, hanc-de ueritate omnes uolunt om. V 17 qu** so** S p,...omn** S
***unt S gaudium euanuit S uaeritate F 18 uellint P, uelint BQ
fal**** *** **tem S 19 ubi nouerunt euanuerunt S 20 etiam ras. Y
quia] qui GW fall* n*lunt S 21 amant euanyit 8 be**am S
non de illa gaudent? cur non beati sunt? quia fortius occupantur
in aliis, quae potius eos faciunt miseros quam illud
beatos, quod tenuiter meminerunt. adhuc enim modicum
lumen est in hominibus; ambulent, ambulent, ne tenebrae
conprehendant.
Cur autem ueritas parit odium et inimicus eis factus est
homo tuus uerum praedicans, cum ametur beata uita, quae non
est nisi gaudium de ueritate, nisi quia sic amatur ueritas, ut
quicumque aliud amant, hoc quod amant uelint esse ueritatem,
et quia falli nollent, nolunt conuinci, quod falsi sint? itaque
propter eam rem oderunt ueritatem, quam pro ueritate amant.
amant eam lucentem, oderunt eam redarguentem. quia enim
falli nolunt et fallere uolunt, amant eam, cum se ipsa indicat,
et oderunt eam, cum eos ipsos indicat. inde retribuet eis, ut,
qui se ab ea manifestari nolunt, et eos nolentes manifestet et
eis ipsa non sit manifesta. sic, sic, etiam sic animus humanus,
etiam sic caecus et languidus, turpis atque indecens latere uult,
se autem ut lateat aliquid non uult. contra illi redditur, ut
ipse non lateat ueritatem, ipsum autem ueritas lateat. tamen
etiam sic, dum miser est, ueris mauult gaudere quam falsis.
beatus ergo erit, si nulla interpellante molestia de ipsa, per
quam uera sunt omnia, sola ueritate gaudebit.
te, domine, et non te inueni extra eam. neque enim
1 essent F notatia P1 3 eos om. V 4 beatus P1 me miserunt
W 5 ambulent ne OnJ. V ne] ne eos BCFO*PQ edd. 6 conprehendant]
conprehendant eos GM 7 et om. W ei factus est S,
factus est eis H 8 tuus euanuit S *erum S praedicans uerum 0
uita om. P1 9 pr. nisi om. CF d* ue**tate S 10 hoc quod amant
om. W 11 falli] falsi F nolent P1, nolint Q, nolunt GMmo
sunt CV 14 falsi F fallare W ipsa se CF, se ipsam Mb, ipsam V
indicant V, indicaret (om. et) 0 15 ipsa V indicant 0 retrilmt
(e add. m. 1) S, retribuit CGMW 16 uolunt F 18 langidus B
19 se—uult add. FS in mg. alt. ut] et 0 20 ueritate V, ueritati FH
lateat ueritas M 21 ueris mauult] uerissima uult FV1, uerissimis
uult C falsi F 25 alt. te om. M
nam ex quo didici te, non sum oblitus tui. ubi enim inueni
ueritatem, ibi inueni deum meum, ipsam ueritatem, quam ex
quo didici, non sum oblitus. itaque ex quo te didici, manes
in memoria mea, et illic te inuenio, cum reminiscor tui et delector
in te. hae sunt sanctae deliciae meae, quas donasti mihi
misericordia tua respiciens paupertatem meam.
manes? quale cubile fabricasti tibi? quale sanctuarium aedificasti
tibi? tu dedisti hanc dignationem memoriae meae, ut
maneas in ea, sed in qua eius parte maneas, hoc considero.
transcendi enim partes eius, quas habent et bestiae, cum te
recordarer, quia non ibi te inueniebam inter imagines rerum
corporalium, et ueni ad partes eius, ubi conmendaui affectiones
animi mei, nec illic inueni te. et intraui ad ipsius animi mei
sedem, quae illi est in memoria mea, quoniam sui quoque meminit
animus, nec ibi tu eras, quia sicut non es imago corporalis
nec affectio uiuentis, qualis est, cum laetamur, contristamur,
cupimus, metuimus, meminimus, obliuiscimur et quidquid
huius modi est, ita nec ipse animus es, quia dominus deus animi
tu es, et conmutantur haec omnia, tu autem inconmutabilis
manes super omnia et dignatus es habitare in memoria mea
ex quo te didici. et quid quaero, quo loco eius habites, quasi
uero loca ibi sint? habitas certe in ea, quoniam tui memini
ex quo te didici, et in ea inuenio, cum recordor te.
1 inueni BCFGHMOPQUVWedd. ex] & F dici W 2 ex quod dicit
(om. te) W sum] solum Ml 3 pr. ueritate W drfffi V 4 pr. quo] quo
in
te G non-didici o»:. F didici teBPQbm manes] anis W 6 haeae G,
haec BaCFU deliciae meae sanctae M 7 tua] meaM raeam add.MS
8 sed] sub S 9 pr. quale] quale illic G tibi] illic tibi BPQbm alt.
quale] qua H 10 tibi om. W 11 eam FV alt. in om. W1 eius om.
F, eis
eras in memoria mea, priusquam te -discerem. ubi ergo te
inueni, ut. discerem te, nisi in te supra me? et nusquam locus,
et recedimus et accedimus, et nusquam locus. ueritas, ubique
praesides omnibus consulentibus te simulque respondes omnibus
diuersa consulentibus. liquide tu respondes, sed non liquide omnes
audiunt. omnes unde uolunt consulunt, sed non semper
quod uolunt audiunt. optimus minister tuus est, qui non magis
intuetur hoc a te audire quod ipse uoluerit, sed potius hoc
sero te amaui! et ecce intus eras et ego foris et ibi te quae-
et in ista formosa, quae fecisti, deformis inruebam.
mecum eras, et tecum non eram. ea me tenebant longe a te,
quae si in te non essent, non essent. uocasti et clamasti et
rupisti surditatem meam, coruscasti, splenduisti et fugasti caecitatem
meam, fragrasti, et duxi spiritum et anhelo tibi, gustaui
et esurio et sitio, tetigisti me, et exarsi in pacem tuam.
dolor et labor, et uiua erit uita mea tota plena te. nunc autem
quoniam quem tu imples, subleuas eum, quoniam tui plenus
nondum sum, oneri mihi sum. contendunt laetitiae meae
flendae cum laetandis maeroribus, et ex qua parte stet uictoria
nescio. ei mihi, domine, miserere mei! contendunt maerores
mei mali cum gaudiis bonis, et ex qua parte stet uictoria nescio.
pr. te om. V inuenio F (et 3) discerim W 2 discerem] inuenirem
U inueni te edd. 3 super H et] ei C 4 ubique ueritas
bm 5 praesidens F, praesedes U te-consulentibus om. H
omnibus] omnibus etiam BCFGHMOPQVWEug. edd. 6 bis liquido M9
9 a te] add. S2 8. I.; om. B 10 ad te W, ipse a te V 12 pr. te om. W
eras] es V 15 alt. non] omnino non F pr. et om. V 16 erupiste (om.
et) V plenduisti V 17 fraglasti P2SV, flagrasti BCFGHMOP1
QWb eduxisti
tua. da quod iubes et iube quod uis. imperas nobis continentiam.
et cum scirem, ait quidam, quia nemo potest
esse continens nisi deus det, et hoc ipsum erat sapientiae,
scire cuius esset hoc donum. per continentiam
quippe colligimur et redigimur in unum, a quo in multa
defluximus. minus enim te amat qui tecum aliquid amat, quod
non propter te amat.s o amor, qui semper ardes et numquam
extingueris, caritas, deus meus, accende me! continentiam
iubes: da quod iubes et iube quod uis.
1 pr. ei] hei G, heu MV, et W misserere F alt. ei] hei G, heu
MV ecce om. W 2 pr. es] 5 W1 4 qui V uelis F difficultates]
difficultates pati b tolerare FHQSVb eas Cm 5 etiamsi G tollerari
F 6 esse] e W 7 desiderio F prospera (sc. fortuna) S:
prosperis BCFGHMOPQVW Eug. edd. 8 non om. PQ humanae
et concupiscentia oculorum et ambitione saeculi. iussisti
a concubitu et de ipso coniugio melius aliquid, quam concessisti,
monuisti. et quoniam dedisti, factum est et antequam
dispensator sacramenti tui fierem. sed adhuc uiuunt in memoria
mea, de qua multa locutus sum, talium rerum imagines,
quas ibi consuetudo mea fixit, et occursantur mihi uigilanti quidem
carentes uiribus, in somnis autem non solum usque ad
delectationem sed etiam usque ad consensionem factumque
simillimum. et tantum ualet imaginis illius inlusio in anima
mea in carne mea, ut dormienti falsa uisa. persuadeant quod
uigilanti uera non possunt. numquid tunc ego non sum, domine
deus meus? et tamen tantum interest inter me ipsum
et me ipsum intra momentum, quo hinc ad soporem transeo
uel huc inde transeo! ubi est tunc ratio, qua talibus suggestionibus
resistit uigilans et, si res ipsae ingerantur, inconcussus
manet? numquid clauditur cum oculis? numquid sopitur cum
sensibus corporis? et unde saepe etiam in somnis resistimus .
nostrique propositi memores atque in eo castissime permanentes
nullum talibus inlecebris adhibemus adsensum? et tamen tantum
interest, ut, cum aliter accidit, euigilantes ad conscientiae requiem
redeamus ipsaque distantia reperiamus nos non fecisse,
quod tamen in nobis quoquo modo factum esse doleamus.
CF, continentia W 2 pr. et] a H concupiscen-
. hnlna
tiam CFU . saeculi M 3 concubitu] abstinere add. m. rec. V
4 monuisti om. F 5 uiuit F 6 multo G 7 ibi] sibi 0 finxit F
occursant OPW\'bm 9 delectationem-ad om. H etiam om. O1
10 illius om. BCFGHMOPQVW Eug. edd. 11 in carne] et in carne
BCFGHM*PQVedd. persuadeant om. S 12 uera om. V alt. non
om. W, non ego F 13 inter] in F 14 quod FGHM, quoquo V1
saporem piS transeat W 15 uel om. W transeo S: retranseo cet.
et edd. ratio] illa ratio
Numquid non potens est manus tna, deus omnipotens, sanare
omnes languores animae meae atque
tua lasciuos motus etiam mei soporis extinguere? augebis, domine,
magis magisque in me munera tua, ut anima mea sequatur
me ad te concupiscentiae uisco expedita, ut non sit
rebellis sibi atque ut in somnis etiam non solum non perpetret
istas corruptelarum turpitudines per imagines animales
usque ad carnis fluxum, sed ne consentiat quidem. nam ut
nihil tale uel tantulum libeat, quantulum possit nutu cohiberi
etiam in casto dormientis affectu non tantum in hac uita, sed
etiam in hac aetate, non magnum est omnipotenti, qui uales
facere supra quam petimus et. intellegimus. nunc tamen
quid adhuc sim in hoc genere mali mei, dixi bono domino
meo exultans cum tremore in eo, quod donasti mihi, et
lugens in eo, quod inconsummatus sum, sperans perfecturum
te in me misericordias. tuas usque ad pacem plenariam, quam
tecum habebunt interiora et exteriora mea, cum absorpta
fuerit mors in uictoriam.
reficimus enim cotidianas ruinas corporis edendo et bibendo,
satietate mirifica et corruptibile hoc indueris incorruptione
sempiterna. nunc autem suauis est mihi necessitas,
et aduersus istam suauitatem pugno, ne capiar, et cotidianum
bellum gero in ieiuniis, saepius in seruitutem redigens
21] cf. I Cor. 6,13. 22] I Cor. 15,53. 25] cf. II Cor. 6,5. I Cor. 9,27. (om. manus tna) 0 2 habundantiore W 3 meis operis C*VJF1
6 ut om. H 7 ista M 8 carnes P1 9 tantillum edd. libebat F
quantum M cohibere FlV 10 hac] ac F 11 magna F1 ualSs W
13 qui M, in quid 0 dixi mali mei F domino] do V domino
bono fflo 14 in eo] meo B 15 consummatus V et sperans BPQb
16 me om. 8 . 17 dum V absorta mss. 18 uictoria FGMQVb
..* ,
19 militia M 20 corpori* (s ras.) W 21 aesca M distruas W
cum] et cum F indigentia F, indigentiam meam BPQVedd. 22 incorruptionem
sempiternam C 24 cottianum B 25 bello BIOI. iegu-
..i ..
niis F, geiuniis M saepe V seruitutfc V redigen**s (te ras.) C
et sitis quidam dolores sunt, urunt et sicut febris necant, nisi
alimentorum medicina succurrat. quae quoniam praesto est ex
consolatione munerum tuorum, in quibus nostrae infirmitati
terra et aqua et caelum seruiunt, calamitas deliciae uocantur.
Hoc me docuisti, ut quemadmodum medicamenta sic alimenta
sumpturus accedam. sed dum ad quietem satietatis ex indigentiae
molestia transeo, in ipso transitu mihi insidiatur laqueus
concupiscentiae. ipse enim transitus uoluptas est, et non est
alius, qua transeatur quo transire cogit necessitas. et cum salus
sit causa edendi ac bibendi, adiungit se tamquam pedisequa
periculosa iucunditas et plerumque praeire conatur, ut eius causa
fiat, quod salutis causa me facere uel dico uel uolo. nec idem
modus utriusque est: nam quod saluti satis est, delectationi
parum est, et saepe incertum fit, utrum adhuc necessaria corporis
cura subsidium petat an uoluptaria cupiditatis fallacia
ministerium suppetat. ad hoc incertum hilarescit infelix anima
et in eo praeparat excusationis patrocinium gaudens non adparere,
quod satis sit moderationi ualetudinis, ut obtentu salutis
obumbret negotium uoluptatis. his temptationibus cotidie
conor resistere et inuoco dexteram tuam et ad te refero aestus
meos, quia consilium mihi de hac re nondum stat.
Audio nocem iubentis dei mei: non grauentur corda uestra
in crapula et ebrietate. ebrietas longe est a me:
M uoluntate F fames (e ex i ? corr.) S, lamia FW, et
fames U 3 es C 4 consulatione W, conlatione M 5 terra* (e
ras.) P calamitatis B, calamitates b diliciae PW 6 medicina M
7 accedamus F ad quietem] aliqui et S F ex om. V 8 modesta F
a
insidiatur mihi BPQ 9 non eet W 10 aliu Q\' qua] qui PlY,
quod Q* quo] quam quo Mlb agit W 11 ac] et BFGMPQedd.
et adiungit CMW pedissequa BFHQb 12 iocunditas BFOOPQV
U
Wb cogatur S et C 14 pr. est ovi. C delectatini M 15 corporis-uoluptaria
om. W 16 petat om. V an-suppetat om. F uoluntaria
CGMU 17 ad om. W 18 praeparationis excusat F 19 quod]
quid BCFGHMOPQVW Eug. edd. moderatione F ualitudinis BC
FHMPQVW 21 tuam] tuam ad salutem meam
Docuisti me, pater bone: omnia munda mundis, sed malum
esse homini qui per offensionem manducat; et
omnem creaturam tuam bonam esse nihilque
quod cum gratiarum actione percipitur; et quia
esca nos non conmendat deo, et ut nemo nos iudicet in
cibo aut potu; et ut qui manducat non manducantem
non spernat, et qui non manducat, manducantem non
iudicet. didici haec, gratias tibi, laudes tibi, deo meo, magistro
ineo, pulsatori aurium mearum, inlustratori cordis mei:
eripe me ab omni temptatione. non ego inmunditiam obsonii
timeo, sed inmunditiam cupiditatis. scio Noe omne carnis genus,
quod cibo esset usui, manducare permissum, Elian cibo
carnis refectum, Iohannem mirabili abstinentia praeditum animalibus,
hoc est lucustis in escam cedentibus, non fuisse
11] I Cor. 8, 8. Col. 2, 16. 12] Rom. 14, 3. 17] cf. Gen. 9, 2 sq.
18] cf. m Reg. 17, 6. 19] cf. Matth. 3, 4. V adamauit F posstl#* (nt ras.) M inquit possum H
inquit om. F 2 conforta] in qb; conforta F ut omnia possim b
3 confortetur F 4 pr. gloriatur] gloriętur W alt. gloriatur] glorietur
HMlPQV*W 5 a me inquit BCFGHMOPQWedd., a me (om. inquit) V
uentris eras. W 6 deus] deus meus BGFGHMOPQVW Eug. edd.
quod cum fit imperas fieri V, quod cum imperas fieri fit U fieri ex
imperi corr. S\' 8 ofifendiculum C 9 bona G 10 cum om. P1
11 ut om. b 12 potu SU: in potu cet. et edd. ut om. BPQ manducat-qui
om. V non om. SW 13 pr. non-manducantem om. M
14 diiudicet F laudes (om. tibi) W 15 pulsatori - p. 266, 12 transgredientibus
om. F 16 me om. HVW temptione V immunditia W
17 inmunditia S cupiditas W noe eras. W carnes Pl 18 heliam
BCGMOPQVWb, eliam Hmo. 19 carnis] capitur H 20 locustis
BCGHMQUVW edd. esca V
Dauid propter aquae desiderium a se ipso reprehensum et
regem nostrum non carne, sed pane temptatum. ideoque et
populus in heremo non quia carnes desiderauit, sed quia escae
desiderio aduersus dominum murmurauit, meruit inprobari.
In his ergo temptationibus positus certo cotidie aduersus
concupiscentiam manducandi et bibendi: non enim est quod
semel praecidere et ulterius non attingere decernam, sicut de
concubitu potui. itaque freni gutturis temperata relaxatione
et constrictione tenendi sunt. et quis est, domine, qui non
rapiatur aliquantum extra metas necessitatis? quisquis est,
magnus est, magnificet nomen tuum. ego autem non sum, quia
peccator homo sum. sed et ego magnifico nomen tuum, et
interpellat te pro peccatis meis qui uioit saeculum, numerans
me inter infirma membra corporis sui, quia et inperfectum
eius uiderunt oculi tui, et in libro tuo omnes
scribentur.
non requiro, cum assunt, non respuo, paratus eis etiam semper
carere. ita mihi uideor; forsitan fallar. sunt enim et istae
plangendae tenebrae, in quibus me latet facultas mea, quae
in me est, ut animus meus de uiribus suis ipse se interrogans
non facile sibi credendum existimet, quia et quod inest plerumque
occultum est, nisi experientia manifestetur et nemo securus
esse debet in ista uita, quae tota temptatio nominatur,
utrum qui fieri potuit ex deteriore melior, non fiat etiam ex
4] of. Num. 11,1 sqq. 14] Rom. 8, 84. Io. 16, 33. 15] Ps. 138,16.
25] Iob 7, 1.
1 concupiscenti? M 2 ipsa P 3 de carne et de pane BGFGHM
OPQVW Eug., ecZd. esse temptatum
subiugauerant, sed resoluisti et liberasti me. nunc in sonis,
quos animant eloquia tua, cum suaui et artificiosa uoce cantantur,
fateor, aliquantulum adquiesco, non quidem ut haeream,
sed ut surgam, cum uolo. attamen cum ipsis sententiis quibus
uiuunt ut admittantur ad me, quaerunt in corde meo nonnullius
dignitatis locum, et uix eis praebeo congruentem. aliquando
enim plus mihi uideor honoris eis tribuere, quam decet, dum
ipsis sanctis dictis religiosius et ardentius sentio moueri animos
nostros in flammam pietatis, cum ita cantantur, quam si non
ita cantarentur, et omnes affectus spiritus nostri pro sui diuersitate
habere proprios modos in uoce atque cantu, quorum
nescio qua occulta familiaritate excitentur. sed delectatio carnis
meae, cui mentem eneruandam non oportet dari, saepe me
fallit, dum rationi sensus non ita comitatur, ut patienter sit
posterior, sed tantum, quia propter illam meruit admitti, etiam
praecurrere ac ducere conatur. ita in his pecco non sentiens
et postea sentio.
Aliquando autem hanc ipsam fallaciam inmoderatius canens
erro nimia seueritate, sed ualde interdum, ut melos omnes
cantilenarum suauium, quibus Dauiticum psalterium frequentatur;
ab auribus meis remoueri uelim atque ipsius ecclesiae,
tutiusque mihi uidetur, quod de Alexandrino episcopo Athanasio
om. W 3 implicauerunt U 4 subiugauerat W, subiugauerunt
U me om. U somnis M 6 ut haeream] adhaeream M
7 ac tamen W 8 ut om. V amittantur MW 10 amplius BPQ b
honoris mihi uideor eis G, eis mihi uideor honoris M tribuere] praebere
V cum V 11 ipsi 01 relegiosius P, religiosus M1
12 flamma BGPQW 13 et om. W omnis S pro] non pro C
sui] suaui BPQbo 14 atque add. M s. l. 15 exitentur V1, exercentur
C 16 operet W 17 rationis C, rationem edd. 19 dicere V
20 et] sed BCPQWbm 21 hac W 22 omne BCHOPQUW edd.,
omni V £ 3 cantelinarum S suarum V dauiticum] canticum dauiticum
M, dauidicum H 25 tutiusque* (m ras.) P, totiusque C1 W1,
tutius V uidetur] t uideretur G in Mg. tana«io W
sonare lectorem psalmi, ut pronuntianti uicinior esset
quam canenti. uerum tamen cum reminiscor lacrimas meas,
quas fudi ad cantus ecclesiae in primordiis recuperatae fidei
meae, et nunc ipsam quod moneor non cantu, sed rebus quae
ita fluctuo inter periculum uoluptatis et experimentum salubritatis
magisque adducor non quidem inretractabilem sententiam
proferens cantandi consuetudinem approbare in ecclesia, ut per
oblectamenta aurium infirmior animus in affectum pietatis adsurgat.
tamen cum mihi accidit, ut me amplius cantus quam
res, quae canitur, moneat, poenaliter me peccare confiteor et
tunc mallem non audire cantantem. ecce ubi sum! flete mecum
et pro me flete qui aliquid boni uobiscum intus agitis, unde
facta procedunt. nam qui non agitis, non uos haec monent.
tu autem, domine deus meus, exaudi et respice et uide et miserere
et sana me, in cuius oculis mihi quaestio factos
et ipse est languor meus.
de qua loquor confessiones, quas audiant aures templi tui,
aures fraternae ac piae, ut concludamus temptationes concupiscentiae
carnis, quae me adhuc pulsant ingemescentem et
habitaculum meum, quod de caelo est, superindui
1 mihi dictum B CGHOPQ VWedd., mihi dictum est M qui* (d ras.) P
tam modo (DW m. rec.) V 2 pronuntiati MxWl 4 cantus C ecclesiae]
ecclesiae tuae BCGHMPQedd. 5 ipso Q* edd. quod moueor]
oum moueor BMOQ\'U, cum mouear G, commoueor CPQlVWb, moueor
H 6 a liquida Eug. 7 cantatur V magna W 9 retractabilem
VW1 fententiam S 10 adprobare* (m ras.) H ecclesiam V
11 assurgit V 15 boni om. W unde-agitis om. V 17 respice (om.
pr. et)
0 lux, quam uidebat Tobis, cum clausis istis oculis filium
docebat uitae uiam et ei praeibat pede caritatis nusquam
errans; aut quam uidebat Isaac praegrauatis et opertis
carneis luminibus, cum filios non agnoscendo benedicere,
sed benedicendo agnoscere meruit; aut quam uidebat Iacob,
cum et ipse prae grandi aetate captus oculis in filiis praesignata
futuri populi genera luminoso corde radiauit. et nepotibus suis
ex Ioseph diuexas mystice manus, non sicut pater eorum foris
corrigebat, sed sicut ipse intus discernebat, imposuit. ipsa est
lux, una est et unum omnes, qui uident et amant eam. at
ista corporalis, de qua loquebar, inlecebrosa ac periculosa dulcedine
condit uitam saeculi caecis amatoribus. cum autem et
Gen. 48 et 49.
2 teneaf W 3 haec fecit PQ 4 tangunt] et tangunt BCGHMO
PQVW, Eug., edd. uigillantem
Quam innumerabilia uariis artibus et opificiis in uestibus,
calciamentis, uasis et cuiuscemodi fabricationibus, picturis etiam
diuersisque figmentis atque his usum necessarium atque moderatum
et piam significationem longe transgredientibus addiderunt
homines ad inlecebras oculorum, foras sequentes quod
faciunt, intus relinquentes a quo facti sunt et exterminantes
quod facti sunt. at ego, deus meus et decus meum, etiam
hinc tibi dico hymnum et sacrifico laudem sacrificatori meo,
quoniam pulchra traiecta per animas in manus artificiosas ab
illa pulchritudine ueniunt, quae supra animas est, cui suspirat
anima mea die ac nocte. sed pulchritudinum exteriorum operatores
et sectatores inde trahunt adprobandi modum, non
autem inde trahunt utendi modum. et ibi est et non uident
eum, ut non eant longius et fortitudinem suam ad te custodiant
nec eam spargant in deliciosas lassitudines. ego
autem haec loquens atque discernens etiam istis pulchris
V 2 eam om. G pr. in om. V ymno BMPIQS tuo
om. M absumuntur GOPQVWedd. suo] tuo QIWl 6 enellis BC
GHMPQVWedd. 7 in
praeter enim concupiscentiam carnis, quae inest in
delectatione omnium sensuum et uoluptatum, cui seruientes
depereunt qui longe se faciunt a te, inest animae per eosdem
sensus corporis quaedam non se oblectandi in carne, sed experiendi
per carnem uana et curiosa cupiditas nomine cognitionis
et scientiae palliata. quae quoniam in appetitu noscendi
est, oculi autem sunt ad noscendum in sensibus principes,
concupiscentia oculorum eloquio diuino adpellata est. ad
oculos enim uidere proprie pertinet. utimur autem hoc uerbo
etiam in ceteris sensibus, cum eos ad cognoscendum intendimus.
neque enim dicimus: audi quid rutilet, aut: olefac quam
niteat, aut: gusta quam splendeat, aut: palpa quam fulgeat:
uideri enim dicuntur haec omnia. dicimus autem non solum:
uide quid lucet, quod soli oculi sentire possunt, sed etiam:
uide quid sonet, uide quid oleat, uide quid sapiat, uide quam
durum sit. ideoque generalis experientia sensuum concupiscentia,
sicut dictum est, oculorum uocatur, quia uidendi
1 pr. euellis BOGHMOPQVWedd. alt. euelles] euellis BCFGHMO
PQUVW edd. 2 ego] et ego
Ex hoc autem euidentius discernitur, quid uoluptatis, quid
curiositatis agatur per sensus, quod uoluptas pulchra, canora,
suauia, sapida, lenia sectatur, curiositas autem etiam his contraria
temptandi causa non ad subeundam molestiam, sed experiendi
noscendique libidine. quid autem uoluptatis habet
uidere in laniato cadauere quod exhorreas? et tamen sicubi
iaceat, concurrunt, ut contristentur, ut palleant. timent etiam,
ne in somnis hoc uideant, quasi quisquam eos uigilantes uidere
coegerit aut pulchritudinis ulla fama persuaserit. ita et in
ceteris sensibus, quae persequi longum est. ex hoc morbo
cupiditatis in spectaculis exhibentur quaeque miracula. hinc
ad perscrutanda naturae, quae praeter nos non est, operata
proceditur, quae scire nihil prodest et nihil aliud quam scire
homines cupiunt. hinc etiam, si quid eodem peruersae scientiae
fine per artes magicas quaeritur. hinc etiam in ipsa religione
deus temptatur, cum signa et prodigia flagitantur non
ad aliquam salutem, sed ad solam experientiam desiderata.
In hac tam immensa silua plena insidiarum et periculorum
ecce multa praeciderim et a meo corde dispulerim, sicuti donasti
me facere, deus salutis meae; attamen quando audeo
dicere, cum circumquaque cotidianam uitam nostram tam multa
F sens**us (ib ras.) P sibi om. -W 2 de
similitudine sibi Q cum-explorant om. S cognotionis P1 5 sapida]
sapienda F, splendida M sectantur ClF 6 causam M ad om. MV
di
suendam V sed] sed ad V experienda F 7 libine G, libidinem BF
:
HMPQb autem
Verum tamen in quam multis minutissimis et contemtibilibus
rebus curiositas cotidie nostra temtetnr et quam saepe labamur,
quis enumerat? quotiens narrantes inania primo quasi toleramus,
ne offendamus infirmos, deinde paulatim libenter aduertimus.
canem currentem post leporem iam non specto, cum
in circo fit; at uero in agro, si casu transeam, auertit me fortassis
et ab aliqua magna cogitatione atque ad se conuertit
illa uenatio, non deuiare cogens corpore iumenti, sed cordis
inclinatione, et nisi iam mihi demonstrata infirmitate mea cito
admoneas aut ex ipsa uisione per aliquam considerationem in
te adsurgere aut totum contemnere atque transire, uanus
quid cum me domi sedentem stelio muscas captans
3 sa S1, sanae B, sana MW teathra GS nosset W 4 umquam]
hunc quam W 5 a] ad BW 6 ac] hac W 7 suggessionum F
ait F 8 petat V 9 iherusalem FV, ihrt H simplicem add. S\' s. I.
longe est a me GV 10 ad om. BGPQ edd., ab CIFM, at V confensione
M, confessione F semper] sed p V 11 cum om. W defferens
F 12 facientem BCOPQW edd. quo W 15 nostra cotidie
FY temptatur BCFMPQVedd. labimur V 16 quoties BPQmo
17 offendimus B 18 laporem G specto] expecto HS, excepto F
19 circum W ad W si casu. in agro F casu ut W auerti SV
20 et om. V aliqua] illa qui V . 21 corpore] corripere V iumentis
CF \' cordis] mentis F 23 admoneas G aut] ut W\' per aliqua
consideratione F 24 uanos W ebesco M1 25 sthelio S, stellio
C*FM*P edd., stilio GM1 muscas] mulcans F.
facit? num quia parua sunt animalia, ideo non res eadem geritur?
pergo inde ad laudandum te, creatorem mirificum atque
ordinatorem rerum omnium, sed non inde intentus esse incipio.
aliud est cito surgere, aliud est non cadere. et talibus uita
mea plena est et una spes mea magna ualde misericordia tua.
cum enim huiuscemodi rerum conceptaculum fit cor nostrum
et portat copiosae uanitatis cateruas, hinc et orationes nostrae
saepe interrumpuntur atque turbantur, et ante conspectum
tuum, dum ad aures tuas uocem
unde
aut aliquid nos redducet in spem nisi nota misericordia tua,
quoniam coepisti mutare nos? et tu scis, quanta ex parte mutaueris,
qui me primitus sanas a libidine uindicandi me, ut
propitius fias etiam ceteris omnibus iniquitatibus meis
et sanes omnes languores meos et redimas de corruptione
uitam meam et corones me in miseratione et misericordia
et saties in bonis desiderium meum, qui conpressisti
a timore tuo superbiam meam et mansuefecisti iugo tuo ceruicem
meam. et nunc porto illud, et lene est mihi, quoniam
sic promisisti et fecisti; et uere sic erat et nesciebam, quando
id subire metuebam.
(
S: otri. cet. et edd. 2 num quia
ex numquam eorr. V parua] per arua F idoneo W 3 ad] aut F
laudanda W mirificum om. M 4 inde esse intentus BCFHMOPQ
Wo, intentus inde esse
Sed nuraquid, domine, qui solus sine tyfo dominaris, quia
solas uerus dominas es, qui non habes dominam, numquid
hoc quoque tertiam temtationis genas cessauit a me aut cessare
in hac tota uita potest, timeri et amari uelle ab hominibus,
non propter aliud, sed ut inde sit gaudium, quod non
est gaudium? misera uita est et foeda iactantia. hinc fit uel
maxime non amare te nec caste timere te, ideoque tu superbis
resistis, humilibus autem das gratiam et intonas
super ambitiones saeculi,
itaque nobis, quoniam propter quaedam humanae societatis officia
necessariam est amari et timeri ab hominibus, instat aduersarius
uerae beatitudinis nostrae ubique spargens in laqueis
"euge, euge", ut dum auide colligimus, incaute capiamur et a
ueritate gaudium nostrum deponamus atque in hominum fallacia
ponamus, libeatque nos amari et timeri non propter te,
sed pro te, atque isto modo sui similes factos secum habeat
non ad concordiam caritatis, sed ad consortium supplicii qui
statuit sedem suam ponere in aquilone, ut te peruersa et distorta
uia imitanti tenebrosi
domine, pusillus grex tuus ecce sumus, tu nos posside. praetende
alas tuas, et fugiamus sub eas. gloria nostra tu esto;
propter te amemur et timeamur in nobis. qui laudari uult
ab hominibus uituperante te, non defenditur ab hominibus
14, 13 sqq. \' 20] Luc. 12,32.r. GHM, tifo YW, tipo F 2 uerus es dominus M, ds es
uerus V quia V domnumquid W 3 cessabit GH .4 ab timeri
incipit § 59 m uel W omnibus MlW 5 inde] de S 7 nec] et
ne F 8 dat ex das corr. W 9 super-contremunt om. W ambitione
V contremescunt GM (e alt. in i corr. MI) 11 timere F
hominibus] omnibus W 13 auidim Q 14 ueritate S: ueritate tua
cd. et edd. 17 alt. ad om. F 18 aquilonem BFMPQVb ut] et S
te] de BPQb 19 imitandi M, imitati BF, in tanti (I add. m, rec.) V
n
tenebrosa F 20 domine om. F pusillis C, pusillius W rex F
21 sub eis G Y, ab eis M 22 amemor W et timeamur S: et uerbum
tuum timeatur cet. et edd. in] a b 23 uituperante-hominibus
bis seripta exhibet 8, con-iudicante te om. VW defendetur
CFGHMOQ edd.\'\'
laudatur in desideriis animae suae, nec qui iniqua
gerit benedicitur, sed laudatur homo propter aliquod donum,
quod dedisti ei, at ille plus gaudet sibi laudari se quam ipsum
donum habere, unde laudatur, etiam iste te uituperante laudatur,
et melior iam ille, qui laudauit, quam iste, qui laudatus
est. illi enim placuit in homine donum dei, huic amplius placuit
donum hominis quam dei.
cessatione temtamur. cotidiana fornax nostra est humana lingua.
imperas nobis et in hoc genere continentiam: da quod
iubes et iube quod uis. tu nosti de hac re ad te gemitum
cordis mei et flumina oculorum meorum. neque enim
facile colligo, quam sim ab ista peste mundatior, et multum
timeo occulta mea, quae norunt oculi
enim qualiscumque in aliis generibus temtationum mihi facultas
explorandi me, in hoc paene nulla est. nam et a uoluptatibus
carnis et a curiositate superuacuanea cognoscendi uideo
quantum assecutus sim posse refrenare animum meum, cum
eis rebus careo uel uoluntate uel cum absunt. tunc enim
me interrogo, quam magis minusue mihi molestum sit non
habere. diuitiae uero, quae ob hoc expetuntur, ut alicui trium
istarum cupiditatium uel duabus earum uel omnibus seruiant,
cf. Ps. 89, 8., W non peccator] non peccator non S 2 nec] et nec G,
non M 3 ierit F benedicetur FOS bonum FMV 4 ad W
laudare FW 5 bonum F 6 meliora (iam om.) V laudat V iste]
istae O1, ille HM, ille sit G 7 enim om. M homine] nobis H
huic] huic enim F 9 temtatur S, temptantur M cotie S 10 temt
tamur] dampnamur H cotidiana (c et t a m. 2) 0 est om. V
11 in om. V 12 iubes] iube F gemitus C 14 mundatior] purgatior
V 15 occulta ea W nouerunt M 17 est om. M . 18 superuacanea
BFGHMOPQVWedd. 19 adsequutiis GP 20\' **liintate F,
uoluptate MS alt. uel om. F assunt V 21 mihi om. P1 molestus F
22 istarum trium Gbm 28 cupiditat*um (i ras.) 0, cupiditatwn BCF
GHMPQVWedd. omniu
Quid igitur tibi in hoc genere temptationis, domine, confiteor?
quid, nisi delectari me laudibus? sed amplius ipsa ueritate
quam laudibus. nam si mihi proponatur, utrum malim
furens aut in omnibus rebus errans ab omnibus hominibus
laudari an constans et in ueritate certissimus ab omnibus
augeret mihi gaudium cuiuslibet boni mei suffragatio oris alieni.
sed auget, fateor, non solum, sed et uituperatio minuit. et cum
ista miseria mea perturbor, subintrat mihi excusatio, quae
qualis sit, tu scis, deus; nam me incertum facit. quia enim
nobis imperasti non tantum continentiam, id est a quibus rebus
amorem cohibeamus, uerum etiam iustitiam, id est quo eum
conferamus, nec te tantum noluisti a nobis uerum etiam proximum
diligi, saepe mihi uideor de prouectu aut spe proximi
delectari, cum bene intellegentis laude delector, et rursus eius
malo contristari, cum eum audio uituperare quod aut ignorat
aut bonum est. nam et contristor aliquando laudibus meis,
F, per se disoere BGH*P*QW 2 se om. F laude
uera (a M. 2) M, laudauero W 3 possimus MW num (om. quid) PQ
5 qui ex quod corr. M detestatur P 6 ad W 8 sine quo] si nequeo
V 9 alt. aut] ut F egre V, egere W abfuerit C*GQ*mo,
affuerit BHQlb, adfuerit FMlp, afuerim W, affuerim V 11 delectare
FH ueritate ipsa V 12 proponatur (ur in ras. m. 2) 0, praeponatur H
malis H1, male
Ecce m te, ueritas, uideo non me laudibus meis propter me,
sed propter proximi utilitatem moueri oportere. et utrum ita
sim, nescio. minus mihi de hac re notus sum ipse quam tu.
obsecro te, deus meus, et me ipsum mihi indica, ut confitear
oraturis pro me fratribus meis, quod in me saucium conperero.
iterum me diligentius interrogem. si utilitate proximi moueor
in laudibus meis, cur minus moueor, si quisquam alius iniuste
uituperetur quam si ego? cur ea contumelia magis mordeor,
quae in me quam quae in alium eadem iniquitate coram me
iacitur? an et hoc nescio? etiamne id restat, ut ipse me seducam
et uerum non faciam coram te in corde et lingua mea?
insaniam istam, domine, longe fac a me, ne oleum peccatoris
mihi sit os meum ad inpinguandum caput meum.
gemitu displicens mihi et quaerens misericordiam tuam, donec
om. F ipse mihi mo displitio F 2 plures F aestimentur
(corr. m. 2) 0, aestimatur F, extimantur V extimanda V 5 ullius M
6 iucundiora—placent add. S* s. l. iocundiora BctGOQWb sunt
mihi 0 et cum M 8 quae] qm W 9 ergo me H 10 meii G,
ei W 11 uideo om. M meis om. P1 propter om. H 12 utilitate H
mouere FPQ oporteret (om. et) V 13 sim] sit BHPQbm de] in BCF
GHMOPQVWedd. tu] tibi
malum, quo inanescunt qui placent sibi de se, quamuis
aliis uel non placeant uel displiceant nec placere affectent ceteris.
sed sibi placentes multum tibi displicent non tantum de
non bonis quasi bonis uerum etiam de bonis tuis quasi suis,
aut etiam sicut de tuis, sed tamquam de meritis suis, aut etiam
sicut ex tua gratia, non tamen socialiter gaudentes, sed aliis
inuidentes eam. in his omnibus atque in huius modi periculis
et laboribus uides tremorem cordis mei, et uulnera mea magis
subinde a te sanari quam mihi non infligi sentio.
et quid appetam, cum ad te referrem inferiora uisa mea,
quae potui, teque consulerem? lustraui mundum foris sensu,
quo potui, et adtendi uitam corporis mei de me sensusque ipsos
meos. inde ingressus sum in recessus memoriae meae,
F pace GV 2 arogantis ex erogantis H \\\'JP.Qłt].Ş oculus
H ab sermo autem incipit cap. XXXVIII GH (m. rec.) bm
3 periculosam M 4 qui] quid W, quia V 5 contrahere b 6 saepe
OS: saepe homo cet. et edd. 7 ideoque] idque S ideoque -8 pr. gloriatur
add. Fa in mg. 8 ea BPQWl 9 pr. intus ad priorem sententiam trahunt
bm aliud] illud
in cupiditate triplici et dexteram tuam inuocaui ad salutem
meam. uidi enim splendorem tuum corde saucio et repercussus
dixi: quis illuc potest? proiectus sum a facie oculorum
tuorum. tu es ueritas super omnia praesidens. at ego per
auaritiam meam
mendacium, sicut nemo uult ita falsum dicere, ut nesciat
ipse, quid uerum sit. itaque amisi te, quia non dignaris cum
mendacio possideri.
mihi fuit ad angelos? qua prece? quibus sacramentis?
multi conantes ad te redire neque per se ipsos ualentes, sicut
audio, temtauerunt haec et inciderunt in desiderium curiosarum
uisionum et digni habiti sunt inlusionibus. elati enim te quaerebant
doctrinae fastu exserentes potius quam tundentes pectora
et adduxerunt sibi per similitudinem cordis sui conspirantes
et socias superbiae suae potestates aeris huius, a quibus
per potentias magicas deciperentur, quaerentes mediatorem, per
quem purgarentur, et non erat. diabolus enim erat transfigurans
se in angelum lucis. et multum inlexit superbam
carnem, quod carneo corpore ipse non esset. erant enim illi
mortales et peccatores, tu autem, domine, cui reconciliari uolebant,
immortalis et sine peccato. mediator autem inter deum
et homines oportebat ut haberet aliquid simile deo, aliquid
simile hominibus, ne in utroque hominibus similis longe
om. V 4 illud V 5 meorum F 6 uolui te M 8 itaqm W
u
amisi F com M 9 posidere F 10 inuenire F, inuenerim F reconciliaret
me tibi M, tibi me reconciliaret G ambiendum] an eundum
b 11 fuerit V prece] parte M de quibus H 12 ad] a H
ualentes] uidentes G 13 audi H 14 indigui W 15 doctrina F
factu P exherentes W pectore G 16 pspirantes H 17 socias]
solacia V potestatis MlVW 18 quaerentes-purgarentur om. M
20 inluxit F superbiam MIS 21 quo F ipse om. Q1 essent W
22 reconciliare O1, conciliari V uolebant S: superbe quaerebant cet., Eug.,
i M
edd. 23 immortales G 25 ne om. F simile hominibus H
atque ita mediator non esset. fallax itaque ille mediator, quo
per secreta iudicia tua superbia meretur indui, unum cum hominibus
habet, id est peccatum, aliud uideri uult habere cum
deo, ut, quia carnis mortalitate non tegitur, pro inmortali se
ostentet. sed quia stipendium peccati mors est, hoc habet
conmune cum hominibus, unde simul damnetur in mortem.
demonstrasti hominibus et misisti, ut eius exemplo etiam
ipsam discerent humilitatem, mediator ille dei et hominum,
homo Christus Iesus, inter mortales peccatores et inmortalem
iustum apparuit, mortalis cum hominibus, iustus cum
deo, ut, quoniam stipendium iustitiae uita et pax est, per iustitiam
coniunctam deo euacuaret mortem iustificatorum inpiorum,
quam cum illis uoluit habere conmunem. hic demonstratus
est antiquis sanctis, ut ita ipsi per fidem futurae passionis eius,
sicut nos per fidem praeteritae, salui fierent. in quantum enim
homo, in tantum mediator, in quantum autem uerbum, non medius,
quia aequalis deo et deus apud deum et simul unus deus.
In quantum nos amasti, pater bone, qui filio tuo unico non
pepercisti, sed pro nobis inpiis tradidisti eum! quomodo
nos amasti, pro quibus ille non rapinam arbitratus esse
1 a deo-longe eaaet om. V alt. deo] modo Q 2 non esaet-mediator
add. 81 8. I. ille om. V 3 mereretur BGHMPQmo indui S:
inludi BCGMOPQVWedd., imbui ex inludi corr. H 4 uideri om. F
habere uult F, uult habere uult M 5 mortalitate* (m ras.) 0 noninmortali
om. F 6 ostendet HI Ml habet om. V 7 cum om. C
damnentur BPW, damnatur C morte H 9 hominibus FS: humilibus
BCGHMOPQVW Eug., edd. huius F exemplum F 10 discernerent
MV 11 peccatores] et peccatores MIV et inter mortalem iustum
V, immortalis et iustus M* s. I. 15 hinc CFMlW, hunc G
16 es V antiquus S futurae-fidem add. H* in mg. 17 praeterita V
in quantum-mediator add. S* in mg. 19 deum] dffifi V simul]
simul cum spu sco BPQbm 20 in quantum] quomodo BCFGHMO
PQVW Eug. edd. 22 rapina
Conterritus peccatis meis et mole miseriae meae agitaueram
corde meditatusque fueram fugam in solitudinem, sed prohibuisti
me et confortasti me dicens: ideo Christus pro
omnibus mortuus est, ut et qui uiuunt iam non sibi
uiuant, sed ei qui pro omnibus mortuus est. ecce, domine,
iacto in te curam meam, ut uiuam, et considerabo
mirabilia de lege tua. tu scis inperitiam meam et infirmitatem
meam: doce me et sana me. ille tuus unicus, in quo
sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi,
redemit me sanguine suo. non calumnientur mihi superbi,
quoniam cogito pretium meum et manduco et bibo et erogo et
16] II Cor. 5, 15. 19] Ps. 118, 18. 21] Col. 2, 3. add. P* in mg., ad mortem mortem autem H 2 inter
mortuos F 3 suam ex meam corr. P* 4 et ideo-uictima om. F
7 tibi S: nobis BCFGHMOPQVW Eug. edd. 8 sedit Ml 9 alioqui
ClWl disperarem W 10 idem] id ~ F languores] languores mei
BCFMPQW edd. 11 ampliores (om. est) S 12 uerbum tuum pu-
U
tare V esse add. S* s. l. disperare W 14 conterritis Q, conterritus
*** (est ras.) P mol5 G, mole peceatoru et b 15 in corde BPQWbm
solitudine GW 16 confortasti] confirmasti BCFGHMOPQW edd.
pro omnibus Christus bm 17 ut et S: gt C, ut BFGHMOPQVW edd.
18 omnibus S: ipsis cet. et edd. 19 in te iacto V 22 tesauri F
23 me om. Ml calumniantur M 24 cogito ex cogitatio corr. P
_uiuo F rogo V, erigo M
et laudabunt dominum qui requirunt eum.
tibi dico, aut ad tempus uides quod fit in tempore? cur ergo
tibi tot rerum narrationes digero? non utique per me noneris
ea, sed affectum meum excito in te et eorum, qui haec legunt,
ut dicamus omnes: magnus dominus et laudabilis ualde.
iam dixi et dicam: amore amoris tui facio istuc. nam et oramus,
et tamen ueritas ait: nouit pater uester quid uobis
opus sit, priusquam petatis ab eo. affectum ergo nostrum
patefacimus in te confitendo tibi miserias nostras et misericordias
tuas super nos, ut liberes nos omnino, quoniam coepisti,
ut desinamus esse miseri in nobis et beatificemur in te,
quoniam uocasti nos, ut simus pauperes spiritu et mites et lugentes
et esurientes ac sitientes iustitiam et misericordes et
mundicordes et pacifici. ecce narraui tibi multa, quae potui
5, 8-9.
1 u copio GP i saturare G 2 laudant CFGMOmo eum. amen. BOP
EXPLC CONFESSIONVM LIB X INCP LIB XI EIVSD. S, EXPLI-
CIT LIBER X - INCIPIT LIBER XI BCQW, INCIPIT LIBER XI P,
EXPLICIT LIBER X - INCIPIT XI OV, EXPLICIT LIBER CONFES-
SIONVM AVRELII AVGVSTINI X IN ADIVTORIO ALTISSIMI DÑI
DI NRI FELICITER. AM. G, EXPLICIT LIB . X • CONFESSIONVM
AVGVSTINI EPl INCIPIT LIBER VNDECIMVS M, LIB XI add. 1n.
post. in mg. F. 0
hortamenta tua et omnes terrores tuos et consolationes et gubernationes,
quibus me perduxisti praedicare uerbum et sacramentum
tuum dispensare populo tuo? et si sufficio haec enuntiare
ex ordine, caro mihi ualent stillae temporum. et olim
inardesco meditari in lege tua et in ea tibi confiteri scientiam
et inperitiam meam, primordia inluminationis tuae et reliquias
tenebrarum mearum, quousque deuoretur a fortitudine infirmitas.
et nolo in aliud horae diffluant, quas inuenio liberas
a necessitatibus reficiendi corporis et intentionis animi et seruitutis,
quam debemus hominibus et quam non debemus et
tamen reddimus.
Domine deus meus, intende orationi meae, et misericordia
tua exaudiat desiderium meum, quoniam non mihi soli aestuat
sed usui uult esse fraternae caritati: et uides in corde meo
quia sic est. sacrificem tibi famulatum cogitationis et linguae
meae, et da quod offeram tibi. inops enim et pauper sum,
tu diues in omnes inuocantes te, qui securus curam nostri
geris. circumcide ab omni temeritate omnique mendacio interiora
et exteriora mea, labia mea. sint castae deliciae meae
scripturae tuae, nec fallar in eis nec fallam ex eis. domine,
V 3 tua] eius PlQl 4 autem om. V 5 ortamenta
HXV 7 si om. M enarrare C 8 caro] i raro 0\' in mg. stellae
1 timporvm.
FGM1 temporum M 9 medicari 81 pr. in om. M legem tuam
GM inscientiam CFM 10 et inperitiam] etia peritiam V 11 deh
uorentur M infirmitatis F 12 orae (h add. m. 2) W difluant PQV,
e
defluant CGM inuento V 13 intentiones FM\' 16 intendi P
18 sed] ut Ml uult usui HV caritatis P\' 19 sacrificem] ut sacrificem
BPQb famulatu V 20 inobs FW 21 inuocantes] qui inuocant
F geris nostri H, nostram geris C 22 ab omnique BPQb
23 exteriora (om. mea) BCFGHMOPQVW edd. 24 ne* fallor M
fallam] fallar F
infirmorum statimque lux uidentium et uirtus fortium, adtende
animam meam et audi clamantem de profundo. nam nisi assint
et in profundo aures tuae, quo ibimus? quo clamabimus? tuus
est dies et tua est nox: ad nutum tuum momenta transuolant.
largire inde spatium meditationibus nostris in abdita
legis tuae neque aduersus pulsantes claudas eam. neque enim
frustra scribi uoluisti tot paginarum opaca secreta, aut non
habent illae siluae ceruos suos recipientes se in eas et resumentes,
ambulantes et pascentes, recumbentes et ruminantes.
o domine, perfice me et reuela mihi eas. ecce uox tua gaudium
meum, uox tua super affluentiam uoluptatum. da quod amo:
amo enim. et hoc tu dedisti. ne dona tua deseras nec herbam
tuam spernas sitientem. confitear tibi quidquid inuenero in
libris tuis et audiam uocem laudis et te bibam et considerem
mirabilia de lege tua ab usque principio, in quo fecisti
caelum et terram, usque ad regnum tecum perpetuum sanctae
ciuitatis tuae.
Domine, miserere mei et exaudi desiderium meum. puto
enim, quod non sit de terra, non de auro et argento et lapidibus
aut decoris uestibus aut honoribus et potestatibus aut
uoluptatibus carnis neque de necessariis corpori et huic uitae
M caecorum] caelorum C 2 uiuentium B 3 anime mee F
4 cum ibimus (om. quo) W quo clamabimus] et clamabimus BPQ
U
tues G 6 meditationi FGM, mendationibus W nostrae FGM abdito
F 7 pulsante B 10 et ambulantes BPQb recubantes Mb
11 uox] uxor Ml 12 super afluentiam ClS, super affluentia GH,
superfluentiam W, superfluentium BFPQb, superaffluentium M 13 dedisti]
dedisti mihi FGM ne] nec BOIPQb desera V nec erbam
F, ne ceruam V 14 spernes W, deseras MV scientem W in libris
quicquid inuenero tuis V 15 et te] tue W, tu et te F uiuam OSVW
16 usque in principio BPQ in quo] usq, S 17 tecum] tuum CM
non
18 tuae ex meae corr. P 20 sit B aut de lapidibus FGMb, et de
nt
lapidibus mo 21 pr. aut] ac FM decorib; F et] aut W a uoluptatibus
(ut add. m. 2) W 22 corporis BGMIPQVb, carnis H
regnum et iustitiam tuam. uide, deus meus, unde
sit desiderium meum. narrauerunt mihi iniusti delectationes,
sed non sicut lex tua, domine. ecce unde est
desiderium meum. uide, pater, aspice et uide et adproba, et
placeat in conspectu misericordiae tuae inuenire me gratiam
ante te, ut aperiantur pulsanti mihi interiora sermonum tuorum.
obsecro per dominum nostrum Iesum Christum filium tuum,
uirum dexterae tuae, filium hominis, quem confirmasti
tibi mediatorem tuum et nostrum, per quem nos quaesisti non
quaerentes te, quaesisti autem, ut quaereremus te, uerbum
tuum, per quod fecisti omnia, in quibus et me, unicum tuum,
per quem uocasti in adoptionem populum credentium, in quo
et me: per eum te obsecro, qui sedet ad dexteram tuam
et te interpellat pro nobis, in quo sunt omnes thesauri
sapientiae et scientiae absconditi. ipsos quaero in libris
tuis. Moyses de illo scripsit: hoc ipse ait, hoc ueritas ait.
caelum et terram. scripsit hoc Moyses, scripsit et abiit,
transiit hinc a te ad te neque nunc ante me est. nam si esset,
tenerem eum et rogarem eum et per te obsecrarem, ut mihi
ista panderet, et praeberem aures corporis mei sonis erumpentibus
ex ore eius, et si hebraea uoce loqueretur, frustra
13] cf. Gal. 4, 5. 14] Rom. 8, 34. 15] Col. 2, 3. 17] cf. Io. 5, 46.
18] Gen. 1, 1. H, nobis opponuntur P1 2 tuam] eius V
deus] dnB deus BPQ edd. 3 narrauerunt-meum add. M\' in mg.
iniuste W delectationes] delectationes suas BPQ b, fabulationes V
4 sicut] ita ut CF domine om. M 5 uide pater om. Q1 6 tuae ex
suae corr. Pl 7 mihi pulsanti F 9 uerum F 11 *ut (a ras.) W
quaeremus FE 1M 12 quod] que F omnia fecisti G et in quibus
(om. et me) M 13 adoptione M 16 et scientiae om. W ipsum
BPQbm 17 ipse] et ipse W hoc ueritas ait bis scripta exhib. H
ueritas] ipse H 19 scribsit S; sic saepe, et scripsit M habiit Ml W
20 transiuit BPQWedd. a] ad H a te om. Qb ad te om. P
neque] neque enim BPQVb 21 et rogarem eum om. V 22 praeh
uenirem M aure V 23 ure F ebrea M
tangeret; si autem latine, scirem quid diceret. sed unde scirem,
an uerum diceret? quod si et hoc scirem, num ab illo
scirem? intus utique mihi, intus in domicilio cogitationis nec
hebraea nec graeca nec latina nec barbara ueritas sine oris
et linguae organis, sine strepitu syllabarum diceret: "uerum
dicit" et ego statim certus confidenter illi homini tuo dicerem:
"uerum dicis." quum ergo illum interrogare non possim, te, quo
plenus uera dixit, ueritas, rogo, te, deus meus, rogo, parce
peccatis meis, et qui illi seruo tuo dedisti haec dicere, da et
mihi haec intellegere.
mutantur enim atque uariantur. quidquid autem factum non
est et tamen est, non est in eo quicquam, quod ante non
erat: quod est mutari atque uariari. clamant etiam, quod se
ipsa non fecerint: "ideo sumus, quia facta sumus; non ergo
eramus, antequam essemus, ut fieri possemus a nobis. " et uox
dicentium est ipsa euidentia. tu ergo, domine, fecisti ea, qui
pulcher es: pulchra sunt enim; qui bonus es: bona sunt enim;
qui es: sunt enim. nec ita pulchra sunt nec ita bona sunt
nec ita sunt, sicut tu conditor eorum, quo conparato nec pulchra
sunt nec bona sunt nec sunt. scimus haec, gratias tibi, et
scientia nostra scientiae tuae conparata ignorantia est.
tam grandis operationis tuae? non enim sicut homo
artifex formans corpus de corpore arbitratu animae ualentis
3 an] si V num-scirem om. F 6 lingua W silabarum H duceret
F 8 uerbum F quum S: cum cet. non om. F possem V
te] te te C, de F 9 uera] ueritas F ueritas om. F pace V
et
10 tuo om. V mihi et haec ***** (dicere ras.) M, da mihi haec et W
non
12 terram C quod] an quod V 13 factum (non add. m. 2) M 14 quidda
qua F 15 fuerat FG se add. 81 s. I. 16 ergo] ero F 17 possimus
FW a] in V 18 ipse uidentie W 19 qui* G 20 bona
sunt] snnt bona sunt F 21 cognitor 0 cui comparata H\'jQ\'mo
22 scimus enim F 24 quomodo] in principio fecit deus caelum et terram.
q. b autem om. V tam machina V, machinata (~ add. m. 3) W,
machina tanta M2 25 grandis om. M 26 uolentis V.
oculo — et unde hoc ualeret, nisi quia tu fecisti eam? — et
imponit speciem iam exsistenti et habenti, ut esset, ueluti
terrae aut lapidi aut ligno aut auro aut id genus rerum cuilibet.
et unde ista essent, nisi tu instituisses ea? tu fabro
corpus, tu animam membris imperitantem fecisti, tu materiam,
unde facit aliquid, tu ingenium, quo artem capiat et uideat
intus quid faciat foris, tu sensum corporis, quo interprete
traiciat ab animo ad materiam id quod facit, et renuntiet animo
quid factum sit, ut ille intus consulat praesidentem sibi
ueritatem, an bene factum sit. te laudant haec omnia creatorem
omnium. sed tu quomodo facis ea? quomodo fecisti,
deus, caelum et terram? non utique in caelo neque in terra
fecisti caelum et terram neque in aere aut in aquis, quoniam
et haec pertinent ad caelum et terram, neque in uniuerso
mundo fecisti uniuersum mundum, quia non erat, ubi fieret,
antequam fieret ut esset. nec manu tenebas aliquid, unde
faceres caelum et terram: nam unde tibi hoc, quod tu non
feceras, unde aliquid faceres? quid enim est, nisi quia tu es?
ergo dixisti et facta sunt atque in uerbo tuo fecisti ea.
uox de nube dicens: hic est filius meus dilectus? illa enim
uox acta atque transacta est, coepta et finita. sonuerunt syllabae
atque transierant, secunda post primam, tertia post secundam
atque inde ex ordine, donec ultima post ceteras
(om. que) V ipsam W 2 eum BPQ, ea G 3 imterrae
aut
ponet C iam] tam G 4 lapidi aut Q rerum om. F 5 ee H
6 animum BCFGHMOPQVWedd. imperitantem] impleri tantum F
7 arte V capit CFM, capiant H1 et] ut C\'FGM 8 quid] q<t F
interpretetur G *, interpt*etur (r ras.) H, interpretetur et M 9 trahiciat
FW ad animu F ad-animo om. H renuntiat V 11 laudent M,
laudant enim F omnia haec V 13 caelum et terram ds G nonterram
ovi. V1 in terram V 15 pertinet H alt. et] ad V 16 fecisti
-mundum om. F erit M 17 teneb*as (r ras.) V 19 est] est hoc M
tu es] tua est V 20 ergo] ergo et M 21 quo om. F 24 tertia* (m
m
ras.) H secunda (m m. 3) W 25 cetras F
motus expressit eam seruiens aeternae uoluntati tuae ipse temporalis.
et haec ad tempus facta uerba tua nuntiauit auris
exterior menti prudenti, cuius auris interior posita est ad
aeternum uerbum tuum. at illa conparauit haec uerba temporaliter
sonantia cum aeterno in silentio uerbo tuo et dixit:
aliud est longe, longe aliud est. haec longe infra me sunt
nec sunt, quia fugiunt et praetereunt: uerbum autem dei mei
supra me manet in aeternum. si ergo uerbis sonantibus et
praetereuntibus dixisti, ut fieret caelum et terra, atque ita
fecisti caelum et terram, erat iam creatura corporalis ante caelum
et terram, cuius motibus temporalibus temporaliter uox
illa percurreret. nullum autem corpus ante caelum et terram,
aut si erat, id certe sine transitoria uoce feceras, unde transitoriam
-uocem faceres, qua diceres ut fieret caelum et terra.
quidquid enim illud esset, unde talis uox fieret, nisi abs te
factum esset, omnino non esset. ut ergo fieret corpus, unde
ista uerba fierent, quo uerbo a te dictum est?
te deum, quod sempiterne dicitur et eo sempiterne dicuntur
omnia. neque enim finitur, quod dicebatur, et dicitur aliud,
ut possint dici omnia, sed simul ac sempiterne omnia: alioquin
iam tempus et mutatio et non uera aeternitas nec uera inmortalitas.
hoc noui, deus meus, et gratias ago. noui, confiteor
tibi, domine deus, mecumque nouit et benedicit te
om. F uerbo tuo M* nuntiabit V 4 exterior (ex ex in corr.
m. 1) S aris F 5 ad GV 6 aeter F in om. H 7 pr. longe om.
BCFHPQVWmo aliud est] est aliud est
quomodo id eloquar nescio, nisi quia omne, quod esse incipit
et esse desinit, tunc esse incipit et tunc desinit, quando debuisse
incipere uel desinere in aeterna ratione cognoscitur,
ubi nec incipit aliquid nec desinit. ipsum est uerbum tuum,
quod et
per carnem ait, et hoc insonuit foris auribus hominum,
ut crederetur et intus quaereretur et inueniretur in aeterna
ueritate, ubi omnes discipulos bonus et solus magister docet.
ibi audio uocem tuam, domine, dicentis mihi, quoniam ille
loquitur nobis, qui docet nos, qui autem non docet nos, etiam
si loquitur, non nobis loquitur. quis porro nos docet nisi stabilis
ueritas? quia et per creaturam mutabilem cum admonemur,
ad ueritatem stabilem ducimur, ubi uere discimus, cum
stamus et audimus eum et gaudio gaudemus propter uocem
sponsi, reddentes nos, unde sumus. et ideo principium,
om. BCFGHMOPQVWedd. 2 quidque] quiq. FV, quidquid
edd. quod est (om. non et erat) H 4 uerbo tuo CM atque suca
cedit om. S 6 sempiterno GM\' quae] q* H 7 alt. nec-facis om. Q1
simul] et simul m sempiterne Hm 9 quaeso] quaeso te PQb
10 quod om. BxPQl 11 et tunc desinit om. V; in mg. add. m.2: omne
quod ãe incipit & ee desinit alt. tunc] tunc esse Hm 14 in principium W
quia] qui GM\'b eloquitur (om. et) W euangelio] euangelio loquitur F
16 recederetur V et inueniretur om. V 17 bonos FW solos W
18 ubi G audia M, obaudio V dicent*is (e ? ras.) S, dicentem b
20 non om. V nos om. V 21 motabilem V admone*mur (t ras.) F
22 dicimur HIMIWI ibi (JHIMOV uera M 24 reddentis (i ex e
corr.) 0, retdentes F
cum autem redimus ab errore, cognoscendo utique redimus;
ut autem cognoscamus, docet nos, quia principium est et loquitur
nobis.
uerbo tuo, in filio tuo, in uirtute tua, in sapientia tua, in ueritate
tua miro modo dicens et miro modo faciens. quis conprehendet?
quis enarrabit? quid est illud, quod interlucet mihi
et percutit cor meum sine laesione? et inhorresco et inardesco:
inhorresco, in quantum dissimilis ei sum, inardesco, in quantum
similis ei sum. sapientia, sapientia ipsa est, quae interlucet mihi,
discindens nubilum meum, quod me rursus cooperit deficientem
ab ea caligine atque aggere poenarum mearum, quoniam sic
infirmatus est in egestate uigor meus,\' ut non sufferam
bonum meum, donec tu, domine, qui propitius factus es
omnibus iniquitatibus meis, etiam sanes omnes languores
meos, quia et redimes de corruptione uitam meam et coronabis
me in miseratione et misericordia et satiabis in
bonis desiderium meum, quoniam renouabitur iuuentus
mea sicut aquilae. spe enim salui facti sumus et promissa
tua per patientiam expectamus. audiat te intus
sermocinantem qui potest; ego fidenter ex oraculo tuo clamabo:
quam magnificata sunt opera tua, domine, omnia in
Ps. 103, 24.
1 quo] quod F 2 pr. rediremus CXF alt. redimus C 3 ut autem
cognos(camus) add. Pa in ras. 5 fecisti deus scripsi: fecit deus SV, dens
fecisti cet. edd. 6 in filio tuo om. W uirtute] ueritate M 7 dicis W
miri P conprehendit W 8 enarrauit SW quod] miro modo docens
et miro modo faciens (om. quod) F interlicet F 9 percutet C1
10 pr. in om. PQ ei dissimilis V inardesco-sum om. MIQIVW
alt. in
quid faciebat deus, antequam faceret caelum et terram? si
enim uacabat, inquiunt, et non operabatur aliquid, cur non sic
semper et deinceps, quemadmodum retro semper cessauit ab
opere? si enim ullus motus in deo nouus extitit et uoluntas
noua, ut creaturam conderet, quam numquam ante condiderat,
quomodo iam uera aeternitas, ubi oritur uoluntas, quae non
erat? neque enim uoluntas dei creatura est, sed ante creaturam,
quia non crearetur aliquid, nisi creatoris uoluntas praecederet.
ad ipsam ergo dei substantiam pertinet uoluntas eius.
quod si exortum est aliquid in dei substantia, quod prius non
erat, non ueraciter dicitur aeterna illa substantia; si autem
dei uoluntas sempiterna erat, ut esset creatura, cur non sempiterna
et creatura?
lux mentium, nondum intellegunt, quomodo fiant, quae per te
atque in te fiunt, et conantur aeterna sapere, sed adhuc in
praeteritis et futuris rerum motibus cor eorum uolitat et adhuc
uanum est. quis tenebit illud et figet illud, ut paululum stet
et paululum rapiat splendorem semper stantis aeternitatis et
conparet cum temporibus numquam stantibus et uideat esse
inconparabilem et uideat longum tempus nisi ex multis praetereuntibus
motibus, qui simul extendi non possunt, longum
\'non fieri; non autem praeterire quicquam in aeterno, sed totum
esse praesens; nullum uero tempus totum esse praesens: et
om. F 4 si] sic M, sci W 5 pr. non
om. M sic om. C 6 cessabit W 7 extitit nouus M, nouus exsidi
stit C 8 conderat (di add. m. 2) M 9 uere V 11 creatur V uoluntas
creatoris V 13 substantia G 15 uoluntas (dei om.) M, uoluntas
dei edd. 16 et om. BCMPQb 18 intellegunt] te intellegunt V
20 in praeteritis] imperitis M 21 adfiget BPQ, fingit M, fi*git (n
ras.) G, fugit W, fuget V alt. illud] illum V paulolum BMl
24 incomparabile V 25 qui] qui et W, quae CO 27 nullum-praesens
om. W esse totum V praesens et] et praesens S
ex praeterito consequi et omne praeteritum ac futurum ab eo,
quod semper est praesens, creari et excurrere? quis tenebit
cor hominis, ut stet et uideat, quomodo stans dictet futura et
praeterita tempora nec futura nec praeterita aeternitas? numquid
manus mea ualet hoc aut manus oris mei per loquellas
agit tam grandem rem?
faceret caelum et terram?" respondeo non illud, quod quidam
respondisse perhibetur ioculariter eludens quaestionis uiolentiam:
"alta", inquit, "scrutantibus gehennas parabat". aliud est
uidere, aliud ridere. haec non respondeo. libentius enim responderim:
„nescio, quod nescio" quam illud, unde irridetur
qui alta interrogauit et laudatur qui falsa respondit. sed dico
deus noster, omnis creaturae creatorem et, si caeli et terrae 15
nomine omnis creatura intellegitur, audenter dico: antequam
faceret deus caelum et terram, non faciebat aliquid. si enim
faciebat, quid nisi creaturam faciebat? et utinam sic sciam,
quidquid utiliter scire cupio, quemadmodum scio, quod nulla
fiebat creatura, antequam fieret ulla creatura.
retro temporum et te, deum omnipotentem et omnicreantem
et omnitenentem, caeli et terrae artificem, ab opere tanto,
antequam id faceres, per innumerabilia saecula cessasse miratur,
euigilet atque adtendat, quia falsa miratur. nam unde
poterant innumerabilia saecula praeterire, quae ipse non feceras,
1 propelli] prope illi CPQXW, prope illi. (êё add. m. 2) Q ex] et W
2 ex] et W sequi V 3 creari (om. et) W, creatori et M 4 dictet]
dic et W, dicit et G 6 mea] meas W minus P loquelas BCGHMP"
QVW\' 7 agit tam] ait tam
Nec tu tempore tempora praecedis: alioquin non omnia tempora
praecederes. sed praecedis omnia praeterita celsitudine
semper praesentis aeternitatis et superas omnia futura, quia
illa futura sunt, et cum uenerint, praeterita erunt; tu autem
idem ipse es, et anni tui non deficient. anni tui nec
eunt nec ueniunt: isti autem nostri eunt et ueniunt, ut omnes
ueniant. anni tui omnes simul stant, quoniam stant, nec euntes
a uenientibus excluduntur, quia non transeunt: isti autem nostri
omnes erunt, cum omnes non erunt. anni tui dies unus, et
dies tuus non cotidie, sed hodie, quia hodiernus tuus non cedit
crastino; neque enim succedit hesterno. hodiernus tuus aeternitas:
ideo coaeternum genuisti, cui dixisti: ego hodie genui
te. omnia tempora tu fecisti et ante omnia tempora tu es,
nec aliquo tempore non erat tempus.
2 a te H 3 praeterissent BPQ b 4 fuit] fuit (if add. m. 2) H
a
5 cessebus M id ipsum - 8 faciebus om. H 6 enim om. V faceres G
8 erat tempus om. M tunc] tempus tunc G 9 tempus om. G; tem-
Q
pus ***** (tempus ras.) V 10 te F praecedes Ml 11 omnia] omnia
tempora BCFMPQb cessitudine F 13 illa] et illa BPQb et
cum-erunt om. W 14 deficiunt HOVmo 15 autem] enim BCFG
HMOPQVWbo eunt] et eunt
tempus tu feceras. et nulla tempora tibi coaeterna sunt, quia
tu permanes; at illa si permanerent, non essent tempora. quid
est enim tempus? quis hoc facile breuiterque explicauerit? quis
hoc ad uerbum de illo proferendum uel cogitatione conprehenderit?
quid autem familiarius et notius in loquendo conmemoramus
quam tempus? et intellegimus utique, cum id loquimur,
intellegimus etiam, cum alio loquente id audimus. quid est
ergo tempus? si nemo ex me quaerat, scio; si quaerenti explicare
uelim, nescio: fidenter tamen dico scire me, quod, si
nihil praeteriret, non esset praeteritum tempus, et si nihil adueniret,
non esset futurum tempus, et si nihil esset, non esset
praesens tempus. duo ergo illa tempora, praeteritum et futurum,
quomodo sunt, quando et praeteritum iam non est et futurum
nondum est? praesens autem si semper esset praesens
nec in praeteritum transiret, non iam esset tempus, sed aeternitas.
si ergo praesens, ut tempus sit, ideo fit, quia in praeteritum
transit, quomodo et hoc esse dicimus, cui causa, ut
sit, illa est, quia non erit, ut scilicet non uere dicamus tempus
esse, nisi quia tendit non esse.
neque hoc nisi de praeterito aut futuro dicimus. praeteritum
tempus longum uerbi gratia uocamus ante centum annos, futurum
itidem longum post centum annos, breue autem praeteritum
sic, ut puta dicamus ante decem dies, et breue futurum
post decem dies. sed quo pacto longum est aut breue, quod
non est? praeteritum enim iam non est et futurum nondum
V tibi tempora V 3 permanerent] semp manerent M
esse V 4 enim est GMbm facile om. W breuiter V, breuiter
a
quo W 5 ad om. HV 6 quis (corr. m. post.) G 8 ergo est M
n
9 quaerent S explicari F 11 adeeniret F 12 et si-tempus om. H
13 et futurum-praeteritum bis scripta exh: S 14 futurum (om. et) V
u
16 praeteritem G iam non edd. tempus om. M 18 dicemus F
20 pr. esse] esse sed aeternitas F qui attendit V non esse] non eet
F, in non esse b 22 de om. C aut] ac M 23 futurum-annos om. H
24 ididem V, item W yecentum C 25 sicut edd. puto CFOs dicimus
BCFGHMPQ edd. et breue-dies om. S 27 numdum Pl
longum fuit, et de futuro: longum erit. domine meus,
lux mea, nonne et hic ueritas tua deridebit hominem? quod
enim longum fuit praeteritum tempus, cum iam esset praeteritum,
longum fuit, an ante, cum adhuc praesens esset? tunc
enim poterat esse longum, quando erat, quod esset longum:
praeteritum uero iam non erat; unde nec longum esse poterat,
quod omnino non erat. non ergo dicamus: longum fuit praeteritum
tempus; neque enim inueniemus, quid fuerit longum,
quando ex quo praeteritum est non est, sed dicamus: "longum
. fuit illud praesens tempus", quia cum praesens esset, longum
erat. nondum enim praeterierat, ut non esset, et ideo erat, quod
longum esse posset; postea uero quam praeteriit, simul et longum
esse destitit, quod esse destitit.
Videamus ergo, anima humana, utrum praesens tempus possit
esse longum: datum enim tibi est sentire moras atque metiri.
quid respondebis mihi? an centum anni praesentes longum
tempus est? uide prius, utrum possint praesentes esse centum
anni. si enim primus eorum annus agitur, ipse praesens est,
nonaginta uero et nouem futuri sunt, et ideo nondum sunt:
si autem secundus annus agitur, iam unus est praeteritus, alter
praesens, ceteri futuri. atque ita mediorum quemlibet centenarii
huius numeri annum praesentem posuerimus: ante illum
praeteriti erunt, post illum futuri. quocirca centum anni praesentes
esse non poterunt. uide saltem, utrum qui agitur unus
ipse sit praesens. et eius enim si primus agitur mensis, futuri
alt. longum om. W domine] domine deus BMPQWb meus
om. M 3 uiritas B tua om. V 5 an ante scripsi: ante S, an BC
FGHMOPQVWedd. 9 inuenimus
Ecce praesens tempus, quod solum inueniebamus longum
appellandum, uix ad unius diei spatium contractum est. sed
discutiamus etiam ipsum, quia nec unus dies totus est praesens.
nocturnis enim et diurnis horis omnibus uiginti quattuor
expletur, quarum prima ceteras futuras habet, nouissima praeteritas,
aliqua uero
futuras. et ipsa una hora fugitiuis particulis agitur: quidquid
eius auolauit, praeteritum est, quidquid ei restat, futurum. si
quid intellegitur temporis, quod in nullas iam uel minutissimas
momentorum partes diuidi possit, id solum est, quod praesens
dicatur; quod tamen ita raptim a futuro in praeteritum transuolat,
ut nulla morula extendatur. nam si extenditur, diuiditur
in praeteritum et futurum: praesens autem nullum habet
spatium. ubi est ergo tempus, quod longum dicamus? an futurum?
non quidem dicimus: longum est, quia nondum est
quod longum sit, sed dicimus: longum erit. quando igitur erit?
(om. iam-nondum) W praeterit B 3 et si-alt. praesens
om. V1 est annus edd. 4 enim om. PQ menses] mensis F est
om. V quelibet F, libet HMV 5 igitur W ipsi F est praesens B
ceteri-praesens est om. W aut praeteliti] autem praeteriti. FHV edd.
6 quam (om. quam) V quia igitur P 7 pr. si om. V, qui FOW
uouissimis FV 8 si] sed M medii eorum CF quelibet V praeteritis
F 9 inueniamus V 10 spatium diei F 11 discutiendum F
ipsum etiam G qui F 12 diuturnis M, diurnis enim F 18 explentur
VW prima] prima praesente F futura F nouissimas W
14 alia qua W interiecta W 15 agitatur BPQb 16 ei] eius Mbm
17 uel] uel in BPQVedd. minutissima 01 18 partes] par B
19 tamen] autem H rapit ima in futuro W 20 ostendatnr V nam
om. V extendatur V 21 habet] hec M1 22 tempus] spatium M
an] aut F 23 non] quod H
quid sit longum nondum erit: si autem tunc erit longum, cum
ex futuro quod nondum est esse iam coeperit et praesens factum
erit, ut possit esse quod longum sit, iam superioribus uocibus
clamat praesens tempus longum se esse non posse.
conparamus sibimet et dicimus alia longiora et alia breuiora.
metimur etiam, quanto sit longius aut breuius illud tempus
quam illud et respondemus duplum esse hoc uel triplum, illud
autem simplum aut tantum hoc esse quantum illud. sed praetereuntia
metimur tempora, cum sentiendo metimur; praeterita
uero, quae iam non sunt, aut futura, quae nondum sunt, quis
metiri potest, nisi forte audebit quis dicere metiri posse quod
non est? cum ergo praeterit tempus, sentiri et metiri potest,
cum autem praeterierit, quoniam non est, non potest.
et rege me. quisnam est, qui dicat mihi non esse tria tempora,
sicut pueri didicimus puerosque docuimus, praeteritum,
praesens et futurum, sed tantum praesens, quoniam illa duo
non sunt? an et ipsa sunt, sed ex aliquo procedit occulto, cum
ex futuro fit praesens, et in aliquod recedit occultum, cum ex
praesenti fit praeteritum? nam ubi ea uiderunt qui futura cecinerunt,
si nondum sunt? neque enim potest uideri id quod
non est. et qui narrant praeterita, non utique uera narrarent,
si animo illa non cernerent: quae si nulla essent, cerni omnino
non possent. sunt ergo et futura et praeterita.
om. GHO tuuc] tunc cum BGHOPQ edd. 2 quid] quicquid
FV, quod mo 3 quod om. MV est om. V 4 fuerit C
possint M longum (o ex u corr.) P sit] est V 8 metimus W,
metitur M longius et breuius CM, breuius aut longius BPQ edd.
a
9 respondimus Fuel] aut CF alt. illud J illum H 11 metitur
tempora W 12 uero om. V futuro F 13 au*debit (t ras.) W, aut
- ***
debet F metire F posse] potest H 14 praeterit 0, praeteritum V
sentire F 17 qui om. W esse] esset V 19 tantum] tam ut F illa duo
(a d ex u t corr.) S 20 procedunt V 21 sit M aliquo recedet V
cum] qd F 22 praesente G eam BFMPXW caecinerunt PS
23 uidere F 24 qui] quid F, quia V narrarunt W 26 possint W
conturbetur intentio mea. si enim sunt futura et praeterita,
uolo scire, ubi sint. quod si nondum ualeo, scio tamen, ubicumque
sunt, non ibi ea futura esse aut praeterita, sed praesentia.
nam et si ibi futura sunt, nondum ibi sunt, si et
ibi praeterita sunt, iam non ibi sunt. ubicumque ergo sunt,
quaecumque sunt, non sunt nisi praesentia. quamquam praeterita
cum uera narrantur, ex memoria proferuntur non res
ipsae, quae praeterierunt, sed uerba concepta ex imaginibus
earum, quae in animo uelut uestigia per sensus praetereundo
fixerunt. pueritia quippe mea, quae iam non est, in tempore
praeterito est, quod iam non est; imaginem uero eius, cum
eam recolo et narro, in praesenti tempore intueor, quia est
adhuc in memoria mea. utrum similis sit causa etiam praedicendorum
futurorum, ut rerum, quae nondum sunt, iam exsistentes
praesentiantur imagines, confiteor, deus meus, nescio.
illud sane scio, nos plerumque praemeditari futuras actiones
nostras eamque praemeditationem esse praesentem, actionem
autem, quam praemeditamur, nondum esse, quia futura est;
quam cum aggressi fuerimus et quod praemeditabamur agere
coeperimus, tunc erit illa actio, quia tunc non futura, sed
praesens erit.
Quoquo modo se itaque habeat arcana praesensio futurorum,
uideri nisi quod est non potest. quod autem iam est, non
om. V 8 sunt Cl non (om. dum) G 4 non
ibi] non ubi V, noui BP1, non PIQ 5 nam] non W et si S: si
et cet. et edd. si et-ibi sunt om. V si et] sic W 6 ibi non H
e
ubicumque] quicumque V 7 praesentia] in praesentia F 8 uera C,
uero B narrarentur C, numerantur V proferrentur C 10 eorum
BFPQ per] pre W sensum V 11 quae iam] qua F 12 que V
uere F 13 ea M, qua W praesenti] praesi W 14 causa sit F, sit
causae G praedicandorum BFPQ 15 existentis W 16 praesententur
CH\', praesentantur BFPQlb, prestantur Q1 confitebor F 17 plerumque
om. V futura V 19 quam om. V, qua W1 praemeditantur
Ql nondum] dum S 20 praemeditamur FQ1 21 quia] qua S
22 erit] est mo 23 quo F archana BFGHMVW praesentia FIM\'Jb
24 pr. est] *e (e ras.) M potest e corr. post. ras. S est, non] non est S
non ipsa, quae nondum sunt, id est quae futura sunt, sed
eorum causae uel signa forsitan uidentur, quae iam sunt: ideo
non futura, sed praesentia sunt iam uidentibus, ex quibus futura
praedicantur animo concepta. quae rursus conceptiones
iam sunt, et eas praesentes apud se intuentur qui illa praedicunt.
loquatur mihi aliquod exemplum tanta rerum numerositas.
intueor auroram: oriturum solem praenuntio. quod intueor,
praesens est, quod praenuntio, futurum: non sol futurus,
qui iam est, sed ortus eius, qui nondum est: tamen etiam ortum
ipsum nisi animo imaginarer, sicut modo cum id loquor, non
eum possem praedicere. sed nec illa aurora, quam in caelo
uideo, solis ortus est, quamuis eum praecedat, nec illa imaginatio
in animo meo: quae duo praesentia cernuntur, ut futurus
ille ante dicatur. futura ergo nondum sunt, et si nondum
sunt, non sunt, et si non sunt, uideri omnino non possunt;
sed praedici possunt ex praesentibus, quae iam sunt et uidentur.
quo doces animas ea quae futura sunt? docuisti enim prophetas
tuos. quisnam ille modus est, quo doces futura, cui futurorum
quicquam non est? uel potius de futuris doces praesentia?
nam quod non est, nec doceri utique potest. nimis longe
est modus iste ab acie mea; inualuit ex me, nec potero ad
illum; potero autem ex te, cum dederis tu, dulce lumen occultorum
oculorum meorum.
praeterita, nec proprie dicitur: tempora sunt tria, praeteritum,
G 8 *oriturum (m ras.) W aenuntio BFPQb 9 est
om. V pronuntio BFPQ b, nuutio H futurus e corr. post ras. S
10 hortus V hortum V 11 ipsius F imaginer V 12 posse V
u
praedicare MPXV quamquam W 14 futuris P 15 ergo] enim GM
n nondum W 17 ex] et W 18 itaque] autem H qui V 19 quo]
quod W 20 futurorum] futurum BCFGHMOPQVWedd. 22 utque B
23 mea] meę F ex me] me ex me M nec] non BCFGHMOPQ
tu
VW edd. 25 oculorum eras. V 26 fura (tu add. m. 3) M 27 dicuntur
BPQ
sunt tria, praesens de praeteritis, praesens de praesentibus,
praesens de futuris. sunt enim haec in anima tria quaedam
et alibi ea non uideo, praesens de praeteritis memoria, praesens
de praesentibus contuitus, praesens de futuris expectatio.
si haec permittimur dicere, tria tempora uideo fateorque, tria
sunt. dicatur etiam: tempora sunt tria, praeteritum, praesens
et futurum, sicut abutitur consuetudo; dicatur. ecce non curo
nec resisto nec reprehendo, dum tamen intellegatur quod dicitur,
neque id, quod futurum est, esse iam, neque id, quod
praeteritum est. pauca sunt enim, quae proprie loquimur,
plura non proprie, sed agnoscitur quid uelimus.
ut possimus dicere duplum esse hoc temporis ad illud
simplum aut tantum hoc quantum illud et si quid aliud de
partibus temporum possumus renuntiare metiendo. quocirca.,
ut dicebam, praetereuntia metimur tempora, et si quis mihi
dicat: "unde scis?" respondeam: scio, quia metimur, nec metiri
quae non sunt possumus, et non sunt praeterita uel futura.
praesens uero tempus quomodo metimur, quando non habet
spatium? metitur ergo cum praeterit, cum autem praeterierit,
non metitur; quid enim metiatur, non erit. sed unde et qua
et quo praeterit, cum metitur? unde nisi ex futuro? qua nisi
per praesens? quo nisi in praeteritum? ex illo ergo, quod nondum
est, per illud, quod spatio caret, in illud, quod iam non
est. quid autem metimur nisi tempus in aliquo spatio? neque
enim dicimus simpla et dupla et tripla et aequalia et si quid
hoc modo in tempore dicimus nisi spatia temporum. in quo
1 praesens ** praeteritum et f. (de ras.; um ex is corr.) M 2 pr. gt
praesentibus praeteritis (om. praes. de) W 3 tria in anima 0 tria om. H
5 expectio F 6 permittimus B, permittitur M, permittuntur Q1 12 agnomar
10
scitur (mur add. m. 3) 0, agnoscimur H 13 tempora F 14 possumus
MlV 15 de om. W 19 pr. sunt om. W1, possunt C 21 metimur
M 22 me*titur (n ras.) P quod GV metiatur] metitur W1
24 per om. W 25 caret] caperet S alt. illum BFP 27 et dupla et
tripla om. S 28 spatia] inter spatia BFPQb, p spatia Wl
praeterit? sed quod nondum est, non metimur. an in praesenti,
qua praeterit? sed nullum spatium non metimur. an in
praeterito, quo praeterit? sed quod iam non est, non metimur.
aenigma. noli claudere, domine deus meus, bone pater, per Christum
obsecro, noli claudere desiderio meo ista et usitata et abdita,
quominus in ea penetret et dilucescant allucente misericordia
tua, domine. quem percontabor de his? et cui fructuosius
confitebor inperitiam meam nisi tibi, cui non sunt molesta studia
mea flammantia uehementer in scripturas tuas? da quod
amo: amo enim, et hoc tu dedisti. da, pater, qui uere nosti
data bona dare filiis tuis, da, quoniam suscepi cognoscere
et labor est ante me, donec aperias. per Christum obsecro,
in nomine eius sancti sanctorum nemo mihi obstrepat. et ego
credidi, propter quod et loquor. haec est spes mea; ad
hanc uiuo, ut contempler delectationem domini. ecce
ueteres posuisti dies meos et transeunt, et quomodo, nescio.
et dicimus tempus et tempus, tempora et tempora:.
,,quamdiu dixit hoc ille", "quamdiu fecit hoc ille" et: "quam
longo tempore illud non uidi" et: "duplum temporis habet
haec syllaba ad illam simplam breuem." dicimus haec et
audiuimus haec et intellegimur et intellegimus. manifestissima
et usitatissima sunt, et eadem rursus nimis latent et
noua est inuentio eorum.
Ps. 38, 6. M metitur BFPQb 3 que V 4 quo] quod OV
praeteriit GM metitur C 5 istud CFG09P\'QV; om. M 6etl nili M
ne
7 usitata (om. pro et) F 8 peteret (ne add. m. 2) CF dilucescant (escant
m. 1 e corr. post ras.) S, delucescant W, dil. et dulcescant FPQ, dulcescant
et dil. B allucente W 9 percunctabor FHMl 10 confitear
C, confitebar F 11 flammanti W 13 bona data M cognoscere]
cognoscere te FP\'Qb 15 sanctis BM\'W 17 delectationes BFPQh
18 ueteris W 19 et tempus om. V 20 alt. quamdiu] et quamdiu G
21 ille F 22 pr. haec om. G at illa simpla G 23 audimus BCGHM
OPQVWedd. et intellegimur
ac siderum motus ipsa sint tempora, et non adnui. cur enim
non potius omnium corporum motus sint tempora? an uero,
si cessarent caeli lumina et moueretur rota figuli, non esset
tempus, quo metiremur eos gyros et diceremus aut aequalibus
moralis agi, aut si alias tardius, alias uelocius moueretur, alios
magis diuturnos esse, alios minus? aut cum haec diceremus,
non et nos in tempore loqueremur aut essent in uerbis nostris
aliae longae syllabae, aliae breues, nisi quia illae longiore tempore
sonuissent, istae breuiore? deus, dona hominibus uidere
in paruo communes notitias rerum paruarum atque magnarum.
sunt sidera et luminaria caeli in signis et in temporibus et in
diebus et in annis. sunt uero; sed nec ego dixerim circuitum
illius ligneolae rotae diem esse, nec tamen ideo tempus non
esse ille dixerit.
Ego scire cupio uim naturamque temporis, quo metimur corporum
motus et dicimus illum motum uerbi gratia tempore
duplo esse diuturniorem quam istum. nam quaero, quoniam
dies dicitur non tantum mora solis super terram, secundum
quod aliud est dies, aliud nox, sed etiam totius eius circuitus
ab oriente usque orientem, secundum quod dicimus: "tot dies
transierunt". cum suis enim noctibus dicuntur tot dies, nec extra
reputantur spatia noctium. quoniam ergo dies expletur motu
solis atque circuitu ab oriente usque ad orientem, quaero,
utram motus ipse sit dies an mora ipsa, quanta peragitur, an
W 2 ac] et H non] nil Hmo adnui] annui HMOV
Wmo, abnui
corporis? non iubes. nam corpus nullum nisi in tempore
M 3 hortu F 4 in] ad H esset] ct\'
sisset (sisset in ras.) H 5 est] esset F uicies BCGHMPQVedd.,
uicias F circumiret CFGMV edd. 6 utroque F illa P orae P
7 gyrum suum HQ* circuiret BHOUVW illa b 8 tantum] quantt
tum H quantum FGV 9 utique B 11 eam C 12 peractum]
sperato F minus quam] quin usquam 0 spatio tanto 0 13 quantum
MOU 14 hoc] istud hoc H 15 illo-aliquando om. F isto]
illo V 16 usque ad BCFGHPQV Eug. edd. circuiret iret M 17 quia
c
et] quę V uota FV 18 ut om. W, afc C, et V uictoriosum] uictor
ii
iosue BPQb porelium F sed] et V 19 spatio 0 20 igitur S:
igitur tempus BCFGHMOPQW Eug., edd., ergo tempus V 21 distinctionem
BY, distensionem M 22 ueritatis Eug. 24 nisi] sine H
esse non audio: non tu dicis. cum enim mouetur corpus, tempore
metior, quamdiu moueatur, ex quo moueri incipit, donec
desinat. et si non uidi, ei quo coepit, et perseuerat moueri,
ut non uideam cum desinit, non ualeo metiri, nisi forte ex
quo uidere incipio, donec desinam. quod si diu uideo, tantummodo
longum tempus esse renuntio, non autem quantum sit,
quia et quantum cum dicimus, conlatione dicimus, uelut: "tantum
hoc, quantum illud" aut: "duplum hoc ad illud" et si quid
aliud isto modo. si autem notare potuerimus locorum spatia,
unde et quo ueniat corpus, quod mouetur, uel partes eius, si
tamquam in torno mouetur, possumus dicere, quantum sit temporis,
ex quo ab illo loco usque ad illum locum motus corporis
uel partis eius effectus est. cum itaque aliud sit motus corporis,
aliud, quo metimur quamdiu sit, quis non sentiat, quid
horum potius tempus dicendum sit? nam si et uarie corpus
aliquando mouetur, aliquando stat, non solum motum eius, sed
etiam statum tempore metimur et dicimus: "tantum stetit,
quantum motum est" aut: "duplo uel triplo stetit ad id quod
motum est" et si quid aliud nostra dimensio siue conprehenderit
siue existimauerit, ut dici solet plus minus. non ergo
tempus corporis motus.
tempus, et rursus confiteor tibi, domine, scire me in tempore
om. F 2 dicis] id dicis H suo tempore F 3 metier
M mouere F 4 uidit 0 et ex ut corr. Os peruaserat M
5 uideat H desinat F **** nisi (uisi ras.) 0 6 uideri F incipia
F, incipit 0 7 renuntio] te nuntio 0 8 conlatiane G, conlatione
cum F 9 pr. illud] illum U ad] aut VW 10 si autem
om. V spatio F 11 ueuiaut M 12 toruo] turno W, torno V, terno
GM, aeterno F moueretur V, moueatur U1 13 locum ovi. F motus-effectus
est om. H 14 partes F affectus FW 15 quo] qd G
metitur B quid] quod W 16 tempus om. F si et] etsi Hbm
17 mouetur, aliquando om. F motus CFM 18 status F, statu V
19 notum W aut-motum est om. M uel] aut G ad id] ait F
20 si quid] sicut F dimentio S comprehendit F 21 eiistimauerat
F, aestimauerit G nou] 11011 est BCFGHMO*PQV2W edd. 23 qui V
24 sursu V et scire W ista in tempore GM
non esse diu nisi mora temporis. quomodo igitur hoc scio,
quando quid sit tempus nescio? an forte nescio, quemadmodum
dicam quod scio? ei mihi, qui nescio saltem quid nesciam!
ecce, deus meus, coram te, quia non mentior: sicut loquor, ita
est cor meum. tu inluminabis lucernam meam, domine,
deus meus, inluminabis tenebras meas.
metiri me tempora? ita, domine deus meus, metior et quid
metiar nescio. metior motum corporis tempore. item ipsum
tempus nonne metior? an uero corporis motum metirer, quamdiu
sit et quamdiu hinc illuc perueniat, nisi tempus, in quo
mouetur, metirer? ipsum ergo tempus unde metior? an tempore
breuiore metimur longius sicut spatio cubiti spatium transtri?
sic enim uidemus spatio breuis syllabae metiri spatium longae
syllabae atque id duplum dicere. ita metimur spatia carminum
spatiis uersuum et spatia uersuum spatiis pedum et spatia
pedum spatiis syllabarum et spatia longarum spatiis breuium,
non in paginis — nam eo modo loca metimur, non tempora —
sed cum uoces pronuntiando transeunt et dicimus: "longum
carmen est, nam tot uersibus contexitur; longi uersus, nam
tot pedibus constant; longi pedes, nam tot syllabis tenduntur;
longa syllaba est, nam dupla est ad breuem". sed neque ita
om. W ipsum] id ipsum BPQbo 2 esses F diu om.
BPQb moram
noster; ipse fecit nos, et non nos. adtende, ubi albescet
ueritas. ecce puta uox corporis incipit sonare et sonat et adhuc
sonat et ecce desinit, iamque silentium est, et uox illa
praeterita est et non est iam uox. futura erat, antequam sonaret,
et non poterat metiri, quia nondum erat, et nunc non
potest, quia iam non est. tunc ergo poterat, cum sonabat,
quia tunc erat, quae metiri posset. sed et tunc non stabat;
ibat enim et praeteriebat. an ideo magis poterat? praeteriens
enim tendebatur in aliquod spatium temporis, quo metiri posset,
quoniam praesens nullum habet spatium. si ergo tunc poterat,
ecce puta altera coepit sonare et adhuc sonat continuato tenore
sine ulla distinctione: metiamur eam, dum sonat; cum enim
CH edd. amplior F 8 productior S, productus H, pron
ducius F pronuntieter P correptius (us ex or ? corr. post ras.) 8
4 pedes M esse** (et ras.) P 5 distensionem B nimirum H
6 quid (d in ras. m. 2) W 7 indiflnite M, infinite V 9 alt. non] sed non
BPQ 13 anime mee ds ffi G adtende] attende te BPQb 14 non
nos] non ipsi nos BCHMO*PQVedd. albescit BCFGHMOPQVWedd.
15 puta] uota H adhoc 0 16 ecce
Deus creator omnium: uersus iste octo syllabarum breuibus
et longis alternat syllabis: quattuor itaque breues, prjma,
tertia, quinta, septima, simplae sunt ad quattuor longas, secundam,
quartam, sextam, octauam. hae singulae ad illas singulas
duplum habent temporis; pronuntio et renuntio, et ita
est, quantum sentitur sensu manifesto. quantum sensus manifestus
est, breui syllaba longam metior eamque sentio habere
bis tantum. sed cum altera post alteram sonat, si prior breuis,
longa posterior, quomodo tenebo breuem et quomodo eam longae
metiens applicabo, ut inueniam, quod bis tantum habeat,
quandoquidem longa sonare non incipit, nisi breuis sonare destiterit?
ipsamque longam num praesentem metior, quando nisi
M qui M posset H 2 huc (om. ad) B
3 quo] quod V 6 numquam] nondum BCFGHMOPQVWedd. 7 alicubi
W alt. aut om. BW ad om. F aliqua FV 8 simpla* (m
ras.) 0 9 qd igitur pacto F alt. metitur W 10 iam — alt. ea quae om. V
non om. G 11 terminfls 0 12 uec pr. nec praesentia om. M 13 nec
m
praetereuntia om. Y pr. metitur (corr. m. 3) H 15 breuis M
16 alterna V 18 hae singulae —p. 312, 24 et uariis om. F 19 pr. et
om. mo ita om. W 20 sentitur-quantum om. V sensu] sensus W
manifesta M 21 breuis BPQIVW longa V eaque V, eumque W
habere] adhere W habere bis t. sentio bm 23 alt. longe GOSV, lougam
BPQb 24 mentiens
In te, anime meus, tempora mea metior. noli mihi obstrepere,
quod est: noli tibi obstrepere turbis affectionum tuarum.
in te, inquam, tempora metior. affectionem, quam res praetereuntes
in te faciunt et, cum illae praeterierint, manet, ipsam
metior praesentem, non ea quae praeterierunt, ut fieret; ipsam
metior, cum tempora metior. ergo aut ipsa sunt tempora, aut
non tempora metior. quid cum metimur silentia et dicimus
illud silentium tantum tenuisse temporis, quantum illa uox
tenuit, nonne cogitationem tendimus ad mensuram uocis, quasi
sonaret, ut aliquid de interuallis silentiorum in spatio temporis
renuntiare possimus? nam et uoce atque ore cessante peragimus
cogitando carmina et uersus et quemque sermonem motionumque
dimensiones quaslibet et de spatiis temporum, quantum
illud ad illud sit, renuntiamus non aliter, ac si ea sonando
diceremus. si uoluerit aliquis edere longiusculam uocem et constituerit
praemeditando, quam longa futura sit, egit utique iste
spatium temporis in silentio memoriaeque conmendans coepit
edere illam uocem, quae sonat, donec ad propositum terminum
BCGHMOPQVW Eug., edd. 2 pr. metiar BCMPQV
Wedd. quam
quod nondum est, aut quomodo crescit praeteritum, quod iam
non est, nisi quia in animo, qui illud agit, tria sunt? nam et
expectat et adtendit et meminit, ut id quod expectat per id
quod adtendit transeat in id quod meminerit. quis igitur negat
futura nondum esse? sed tamen iam est in animo expectatio
futurorum. et quis negat praeterita iam non esse? sed tamen
est adhuc in animo memoria praeteritorum. et quis negat
praesens tempus carere spatio, quia in puncto praeterit? sed
tamen perdurat attentio, per quam pergat abesse quod aderit.
non igitur longum tempus futurum, quod non est, sed longum
futurum longa expectatio futuri est, neque longum praeteritum
tempus, quod non est, sed longum praeteritum longa memoria
praeteriti est.
Dicturus sum canticum, quod noni: antequam incipiam, in
totum expectatio mea tenditur, cum autem coepero, quantum
ex illa in praeteritum decerpsero, tenditur et memoria mea,
atque distenditur uita huius actionis meae in memoriam propter
quod dixi et in expectationem propter quod dicturus sum:
praesens tamen adest attentio mea, per quam traicitur quod
erat futurum, ut fiat praeteritum. quod quanto magis agitur
W 3 tra*icit (h ras.) H 4 diminutione BCMedd. consummatione
BPQb, consummatio CV 5 futuri*s sit W 6 minuetur
aut consumetur V 7 crescet V 8 qui] cu G qui-nam om. W
t
et om. HP 9 adtendit tragseat M 11 futura om. Eug. 13 adhuc
est BCHMOPQVWEug. edd., adhuc (om. est) G animo om. M,
mo ut
ani (m0 add. m. rec.) W 15 per quam] per (ut add. m. 2) Q peragat
BPQb adesse CQ\'W aberit MQ\', adherit W 19 est praeteriti
V 21 spectatio C tendetur V autem om. G 22 illo BPQ
Wbo decessero M et] in
super uitas, ecce distentio est uita mea, et me suscepit
dextera tua in domino meo, mediatore filio hominis inter te
unum et nos multos, in multis per multa, ut per eum adprehendam,
in quo et adprehensus sum, et a ueteribus diebus
colligar sequens unum, praeterita oblitus, non in ea,
quae futura et transitura sunt, sed in ea quae ante sunt
non distentus, sed extentus, non secundum distentionem, sed
secundum intentionem sequor ad palmam supernae
uocationis, ubi audiam uocem laudis et contempler delectationem
tuam nec uenientem nec praetereuntem. nunc
uero anni mei in gemitibus, et tu solacium meum, domine,
pater meus aeternus es; at ego in tempora dissilui, quorum
ordinem nescio, et tumultuosis uarietatibus dilaniantur cogitationes
meae, intima uiscera animae meae, donec in te confluam
purgatus et liquidus igne amoris tui.
20] Ps. 30, 11. G espectatione S, spectatione C 2 pr. tota B spectatio
C quum uel quam S: cum cet. et edd. 4 eius particulis
BPQ sit V, fiat W eius syllabis G 5 est ex eius corr. 0 10 uitasj
uitam H 11 meo] deo H mediatore] mediator et G 12 multos]
multas B 14 colligas H 15 in OnJ. M . ante sunt] adsunt PQ
16 extentus] intentus BPQb distinctionem B sed s. intentionem om.
a
MEug. 18 uocis 0 laudis tuae BCGPQedd. 20 uer* **ni (0 an
uitio membranae euanuer.) S 21 aeternus pater meus 0 ad S t******
(empora euan.) S, tempore G1 dissolui H 22 dilaniatur Ml 23 intima-meae
om. H in intima G comfluam P, confuam M
tua, nec patiar quaestiones hominum, qui poenali morbo plus
sitiunt, quam capiunt, et dicunt: "quid faciebat deus, antequam
faceret caelum et terram?" aut "quid ei uenit in mentem, ut
aliquid faceret, cum antea numquam aliquid fecerit?" da illis,
domine, bene cogitare, quid dicant, et inuenire, quia non dicitur
numquam, ubi non est tempus. qui ergo dicitur numquam
fecisse, quid aliud dicitur nisi ; nullo tempore fecisse?
uideant itaque nullum tempus esse posse sine creatura et desinant
istam uanitatem loqui. extendantur etiam in ea, quae
ante sunt, et intellegant te ante omnia tempora aeternum
creatorem omnium temporum neque ulla tempora tibi esse coaeterna
nec ullam creaturam, etiamsi est aliqua supra tempora.
tui et quam longe inde me proiecerunt consequentia delictorum
meorum? sana oculos meos, et congaudeam luci tuae. certe
si est tam grandi scientia et praescientia pollens animus, cui
cuncta praeterita et futura ita nota sint, sicut mihi unum
canticum notissimum, nimium mirabilis est animus iste atque
ad horrorem stupendus, quippe quem ita non lateat quidquid
peractum et quidquid relicum saeculorum est, quemadmodum
me non latet cantantem illud canticum, quid et quantum eius
abierit ab exordio, quid et quantum restet ad finem. sed absit,
ut tu, conditor uniuersitatis, conditor animarum et corporum,
absit, ut ita noueris omnia futura et praeterita. longe tu, longe
mirabilius longeque secretius. neque enim sicut nota cantantis
om. Q1 ueritate] atq. u. V 2 neque B 5 ante W
7 qui] quid Q, quod mo 8 nulla BPQ tempora B 9 creatura] c.
tua BPQb 10 ipsam BPQ in ea om. Ppr. 15 dilectorum H1.
16 et] ut V luci] leticie Q1 17 grandis ClHMV praesentia BV
ta
18 p***erita S non G 19 nimirum 13G2PQb nimiu* *irabilis S
20 ad] ab 8 latebat B 21 peractum et quidquid om. S reliquum
CGHMOQIVW, relictum BPQlb 22 illud om. G, illu V1 23 ab
om. V et quid W 24 conditor uniuersitatis add. 01 in mg. 25 tu
. cantan
om. H 26 longesque V nota. ntes (CMlta11 m. post.) G, nota canticis M
memoria praeteritarum uariatur affectus sensusque distenditur,
ita tibi aliquid accidit inconmutabiliter aeterno, hoc est uere
aeterno creatori mentium. sicut ergo nosti in principio
1 u m et terram sine uarietate notitiae tuae, ita fecisti in principio
caelum et terram sine distinctione actionis tuae. qui
intellegit, confiteatur tibi, et qui non intellegit, confiteatur tibi.
o quam excelsus es, et humiles corde sunt domus tua! tu
enim erigis elisos, et non cadunt quorum celsitudo tu es.
meae pulsatum uerbis sanctae scripturae tuae, et ideo plerumque
in sermone copiosa est egestas humanae intellegentiae,
quia plus loquitur inquisitio quam inuentio et longior est
petitio quam inpetratio et operosior est manus pulsans quam
sumens. tenemus promissum: quis corrumpet illud? si deus
pro nobis, quis contra nos? petite, et accipietis; quaerite,
et innenietis; pulsate, et aperietur uobis. omnis
W cantum M audientes G expectatione G, spectaft
tione C futurarum et memoria bis scripta exhib. H 3 hoc (om.
est) C uero B 5 in princ. fecisti B 6 distentione CHOVmo
tu
7 pr. confitear (tn add. m. 2) P et qui-tibi om. Q1 8 tua] tue CVW
9 eriges C1 Eug. es] es. amen BPQV, es. CONTVLI BIS add. 01
EXPL. LIB. XI CONFESSIONVM sm AVGVSTINI N(?P EIVSDEM
LIB. XII S, EXPLICIT LIBER VNDECIMVS. INCIPIT LIBER (om. 0)
DVODECIMVS BCHOQV, EXPLICIT LIBER VNDECIMVS. INCIPIT
LIBER CONFESSIONVM AVRELII AVGVSTINI DVODECIMVS G,
EXPLICIT LIBER VNDECIMVS CONFES sEl Avã EPI. INCIPIT
LIBER XII M, EXPLICIT LIB. CONFESSIONV VNDECIMVS. IN-
CIPIT DVODECIMVS FELICITER W, INCIPIT LIBER DVODECIMVS P
10 domino W 11 pulsatus O1 13 et longior-inpetratio om. H
14 est om. W
aperietur. promissa tua sunt, et quis falli timeat,
cum promittit ueritas?
tu fecisti caelum et terram, hoc caelum, quod uideo,
terramque, quam calco, unde est haec terra, quam porto. tu
fecisti. sed ubi est caelum caeli, domine, de quo audiuimus
in uoce psalmi: caelum caeli domino: terram autem dedit
filiis hominum? ubi es, caelum, quod non cernimus,
cui terra est hoc omne, quod cernimus? hoc enim totum corporeum
non ubique totum ita cepit speciem pulchram in nouissimis,
cuius fundus est terra nostra, sed ad illud caelum
caeli etiam terrae nostrae caelum terra est. et hoc utrumque
magnum corpus non absurde terra est ad illud nescio quale
caelum, quod domino est, non filiis hominum.
et nescio qua profunditas abyssi, super quam non erat
lux, quia nulla species erat illi: unde iussisti, ut scriberetur,
quod tenebrae erant super abyssum; quid aliud quam lucis
absentia? ubi enim lux esset, si esset, nisi super esset eminendo
et inlustrando? ubi ergo lux nondum erat, quid erat adesse
tenebras nisi abesse lucem? super itaque erant tenebrae, quia
super lux aberat, sicut sonus ubi non est, silentium est. et
quid est esse ibi silentium nisi sonum ibi non esse? nonne
HM inuenit CHMOmo 2 qui W1
timeat] metuat PlQ 3 cum om. V promittat H1 4 altitudine
baec
P1 W1 6 terramque] terram V, et terram C terra (haec add. m. 2) H,
terra haec C 7 caeli-psalml om. Q1 domino BPQ\' 8 uocem CV
terra V 9 hominis M es] est BCGHMOPQVWedd. non] nos S
10 cui-cernimus om. S 11 totum om. Q1 ita om. V coepit BG.
u
MPQ, accepit HVmo 12 cui b 13 utr*mque (i ? ras.) H, utrum M
e
14 absurdi W at BH illū V 16 terra haec V erat ovi. B
17 quae CH*MQ*Wedd. habyssi W; sic semper 18 n lux W
n
19 erat (n add. 111. 2) H 21 ergo] enim H qui V 23 lux super bm
ab*era*t H 6 silentium (5 add. m. 2) 0, e. silentium (om. est seq.) W
24 pr. ibi] sibi
insinuaretur, nisi usitato aliquo uocabulo? quid autem
in omnibus mundi partibus reperiri potest propinquius informitati
omnimodae quam terra et abyssus? minus enim speciosa
sunt pro suo gradu infimo quam cetera superiora perlucida
et luculenta omnia.
quam sine specie feceras, unde speciosum mundum
faceres, ita conmode hominibus
cogitatio, quid sensus attingat, et dicit sibi: "non est intellegibilis
forma sicut uita, sicut iustitia, quia materies est corporum,
neque sensibilis, quoniam quid uideatur et quid sentiatur
in inuisibili et inconposita non est", dum sibi haec dicit humana
cogitatio, conetur eam uel nosse ignorando uel ignorare
noscendo?
calamo meo, quidquid de ista materia docuisti me, cuius antea
nomen audiens et non intellegens narrantibus mihi eis, qui
non intellegerent, eam cum speciebus innumeris et uariis
cogitabam et ideo non eam cogitabam; foedas et horribiles
2 materiam informem V 3 distingueris W 5 infjrmitas P nulla H
i
specia G 6 quo] quod CGMm 7 uisitato W 8 propinquus H infirmitati
PQl V, informati CM 11 luculenta] lucentia C cur] cu H
e e
13 faceris W commoda V intimata G 14 terra deleta scriptura.
tn. 1 add. m. posterior S incomposita
et conpositas, et unde utcumque erat, nisi esset abs te,
a quo sunt omnia, in quantumcumque sunt? sed tanto a te
longius, quanto dissimilius: neque enim locis. itaque tu, domine,
qui non es alias aliud et alias aliter, sed id ipsum et
id ipsum, sanctus, sanctus, sanctus, dominus deus omnipotens,
in principio, quod est de te, in sapientia tua, quae nata
est de substantia tua, fecisti aliquid et de nihilo. fecisti enim
caelum et terram non de te: nam esset aequale unigenito
tuo ac per hoc et tibi, et nullo modo iustum esset, ut aequale
tibi esset, quod de te non esset. et aliud praeter te non erat,
unde faceres ea, deus, una trinitas et trina unitas: et ideo de
nihilo fecisti caelum et terram, magnum quiddam et paruum
quiddam, quoniam omnipotens et bonus es ad facienda
omnia bona, magnum caelum et paruam terram. tu eras et
aliud nihil, unde fecisti caelum et terram, duo quaedam,
unum prope te, alterum prope nihil, unum, quo superior tu
esses, alterum, quo inferius nihil esset.
quam dedisti filiis hominum cernendam atque tangendam,
non erat talis, qualem nunc cernimus et tangimus. inuisibilis
enim erat et inconposita et abyssus erat, super quam non erat
lux, aut tenebrae erant super abyssum, id est magis
quam in abysso. ista quippe abyssus aquarum iam uisibilium
(corr.) cumque S1 ut species-utcumque erat S: orn.
BCFGHMOPQVWedd. 2 erat
fecisse in principio caelum et terram, tacet de temporibus,
silet de diebus. nimirum enim caelum caeli, quod in
principio fecisti, creatura est aliqua intellectualis, quamquam
nequaquam tibi, trinitati, coaeterna, particeps tamen aeternitatis
tuae, ualde mutabilitatem suam prae dulcedine felicissimae
contemplationis tuae cohibet et sine ullo lapsu ex quo
facta est inhaerendo tibi excedit omnem uolubilem uicissitudinem
temporum. ista uero informitas, terra inuisibilis et
inconposita, nec ipsa in diebus numerata est. ubi enim nulla
species, nullus ordo, nec uenit quicquam et praeterit, et ubi
hoc non fit, non sunt utique dies nec uicissitudo spatiorum
temporalium.
mihi. defluxi ad ista et obscuratus sum, sed hinc, etiam
hinc adamaui te. erraui et recordatus sum tui. audiui uocem
tuam post me, ut redirem, et uix audiui propter tumultus inpacatorum.
et nunc ecce redeo aestuans et anhelans ad fontem
tuum. nemo me prohibeat: hunc bibam et hunc uiuam. non
ego uita mea sim: male nixi ex me, mors mihi fui: in te
tu me alloquere, tu mihi sermocinare. credidi libris
tuis, et uerba eorum arcana ualde.
H cum om. V cummouerat F 2 in princ.
e
fecisses V 3 silet] siljt (licet add. m. 3 s. l.) W, sic et M 5 coaeterna-aeternitatis
add. m. post. G quoaeterna F 6 felicitatis Ql
n e bile
7 coibet V ullo W 8 excidit W uolumjne G 9 terrae BCHM
OPQWsb 10 inconpositae
quia tu aeternus es, solus habens inmortalitatem, quoniam
ex nulla specie motuue mutaris nec temporibus uariatur uoluntas
tua, quia non est immortalis uoluntas, quae alia et alia est.
hoc in conspectu tuo claret mihi et magis magisque clarescat,
oro te, atque in ea manifestatione persistam sobrius sub alis
tuis. item dixisti mihi, domine, uoce forti in aurem interiorem,
quod omnes naturas atque substantias, quae non sunt quod tu
es et tamen sunt, tu fecisti\': hoc solum a te non est, quod
non est; motusque uoluntatis a te, qui es, ad id quod minus
est, quia talis motus delictum atque peccatum est, et quod
nullius peccatum aut tibi nocet aut perturbat ordinem imperii
tui uel in primo uel in imo. hoc in conspectu tuo claret mihi
et magis magisque clarescat, oro te, atque in ea manifestatione
persistam sobrius sub alis tuis.
Item dixisti mihi uoce forti in aurem interiorem, quod nec
illa creatura tibi coaeterna est, cuius uoluptas tu solus es teque
perseuerantissima castitate hauriens mutabilitatem suam nusquam
et numquam exerit et te sibi semper praesente, ad quem
toto affectu se tenet, non habens futurum quod expectet nec
in praeteritum traiciens quod meminerit, nulla uice uariatur
nec in tempora ulla distenditur. o beata, si qua ista est,
om. VW aure interiore CH 2 es] et H 3 mutari W,
maturis G 4 immortalilaw C, mortalis H 5 hoc] h. est W clarescat]
et cl. W 6 munifestatione M persistat W 7 mihi om. B in aurem
add. F* 8. I. aure interiore CM 9 hoc S: et hoc cet. et edd. quod
n. est om. W 10 a te] at F, recedit a te Q* in mg. 11 delectum W,
delictum (u ex a corr.) V 18 imo (om. in) G 16 aure interiore CM
1 uotaptM
17 cuius] curis G uoluntas JBHPQVbm, uoluntas F teque] eque W
18 perseuerantia M auriens CVW mutabilitate sua Q numquam et
nusquam bm 19 exierit BPQ, ex se erit V praesentem CMW, p
d
praesente B ad quem] atque BFPQW, a quem (4 et em m. 3 in
ras.) 0 20 tenere
Vnde intellegat anima, cuius peregrinatio longinqua facta
est, si iam sitit tibi, si iam factae sunt ei lacrimae suae
panis, dum dicitur ei per singulos dies: ubi est deus
tuus? si iam petit a te unam et hanc requirit, u t inhabitet
in domo tua per omnes dies uitae suae? et quae uita
eius nisi tu? et qui dies tui nisi aeternitas tua, sicut anni
tui, qui non deficiunt, quia idem ipse es? hinc ergo
intellegat anima, quae potest, quam longe super omnia tempora
sis aeternus, quando tua domus, quae peregrinata non
est, quamuis non sit tibi coaeterna, tamen indesinenter et indeficienter
tibi cohaerendo nullam patitur uicissitudinem temporum.
hoc in conspectu tuo claret mihi et magis magisque
clarescat, oro te, atque in hac manifestatione persistam sobrius
sub alis tuis.
Ecce nescio quid informe in istis mutationibus rerum extremarum
atque infirmarum, et quis dicet mihi, nisi quisquis per
inania cordis sui cum suis phantasmatis uagatur et uoluitur,
Ps. 101, 28. F te atque in suppleuit S*
0
2 quid M appellando O1, appellautum F estimem V 3 caelum
caeli mppl. S* 4 egredienti G 5 concordissimo M* una W pacis
scorum suppl. S* 6 ciuium om. FQl 7 ista om. Q1 8 intelle(gat)
suppl. S* cuius] cyuis W, quantum 1 peregrinatio** M, peregrinatione
l 9 tibi add. P* facta C 10 panes M\' dum-tuus
om. Q 1 11 petiit B 12 domu V 13 qui] quae B tui] tu VW
14 deficient FH 16 scis F peregrina VW 17 deflcienter F
O
18 coerendo W uicissitudine W 19 et om. W 20 ora F hanc
V, hanc G manifestationem V 22 qd M forme P 23 infimarum
MP* quid dicit F 24 cordis] corporis F phantasmatibus
G*Medd., fantasmatibus BCFPQ inuoluitur F
specie, si sola remaneat informitas, per quam de specie in speciem
res mutabatur et uertebatur, possit exhibere uices temporum?
omnino enim non potest, quia sine uarietate motionum
non sunt tempora: et nulla uarietas, ubi nulla species.
me ad pulsandum excitas quantumque pulsanti aperis,
duo reperio, quae fecisti carentia temporibus, cum tibi neutrum
coaeternum sit: unum, quod ita formatum est, ut sine ullo
defectu contemplationis, sine ullo interuallo mutationis, quamuis
mutabile, tamen non mutatum aeternitate atque inconmutabilitate
perfruatur; alterum, quod ita informe erat, ut ex qua
forma in quam formam uel motionis uel stationis mutaretur,
quo tempori subderetur, non haberet. sed hoc ut informe esset,
non reliquisti, quoniam fecisti ante omnem diem in principio
caelum et terram, haec duo quae dicebam. terra autem
inuisibilis erat et inconposita et tenebrae super abyssum.
quibus uerbis insinuatur informitas, ut gradatim excipiantur,
qui omnimodam speciei priuationem nec tamen ad
nihil peruentionem cogitare non possent, unde fieret alterum
caelum et terra uisibilis atque conposita et aqua speciosa et
quidquid deinceps in constitutione huius mundi non sine diebus
factum conmemoratur, quia talia sunt, ut in eis agantur
FW, decet M demmuta S, diminuta CHIMWedd. 2 spea
ciei (om. si) V in speciem om. G 3 mutabitur F exibere YW
6 quibus om. H quantum donas dš meus BCFOHMOPQVW edd.
7 pulsantium V 9 sit] sibi sit M unum] in unum S 10 contemplatione
G defectu interuallo Q 11 aeternitate S: tua ae. B CFG HM
0*PQVedd., tu ae.
scripturam tuam: in principio fecit deus caelum et terram:
terra autem erat inuisibilis et inconposita et tenebrae
erant super abyssum, neque conmemorantem, quoto
die feceris haec, sic interim sentio propter illud caelum caeli,
caelum intellectuale, ubi est intellectus nosse simul, non ex
parte, non in aenigmate, non per speculum, sed ex toto,
in manifestatione, facie ad faciem; non modo hoc, modo
illud, sed, quod dictum est, nosse simul sine ulla uicissitudine
temporum, et propter inuisibilem atque inconpositam terram
sine ulla uicissitudine temporum, quae solet habere modo hoc
et modo illud, quia ubi nulla species, nusquam est hoc et
illud: propter duo haec, primitus formatum et penitus informe,
illud caelum, sed caelum caeli, hoc uero terram, sed terram
inuisibilem et inconpositam, propter duo haec interim sentio
sine commemoratione dierum dicere scripturam tuam: in principio
fecit deus caelum et terram. statim quippe subiecit,
quam terram dixerit. et quod secundo die commemoratur factum
firmamentum et uocatum, caelum insinuat, de quo caelo
prius sine diebus sermo locutus sit.
nos superficies blandiens paruulis: sed mira profunditas, deus
bis scripta exh. V 6 quoto
die] quod hodie GHVWb, quo die CFM 7 feceres F hoc Ml
sim 0 interim] enim H illum HiSY 8 est om. G simili H
9 in om. GlV 10 manifestationem V 11 uicissitudine (uiciss ex corr.
post ras.) S 13 ulla] illa
aurem interiorem dicit de uera aeternitate creatoris, quod nequaquam
eius substantia per tempora uarietur nec eius uoluntas
extra eius substantiam sit? unde non eum modo uelle hoc
modo uelle illud, sed semel et simul et semper uelle omnia
quae uult, non iterum et iterum neque nunc ista nunc illa
nec uelle postea quod nolebat aut nolle quod nolebat prius,
quia talis uoluntas mutabilis est et omne mutabile aeternum .
non est; deus autem noster aeternus est. item, quod mihi
dicit in aurem interiorem, expectatio rerum uenturarum fit
contuitus, cum uenerint, idemque contuitus fit memoria, cum
praeterierint: omnis porro intentio, quae ita uariatur, mutabilis
est, et omne mutabile aeternum non est: deus autem noster
aeternus est. haec colligo atque coniungo et inuenio deum meum,
deum aeternum non aliqua noua uoluntate condidisse creaturam
nec scientiam eius transitorium aliquid pati.
pr. honor F horror-eam om. Q1 alt. horor CIG 1M, honor F
i e
2 odio V 2 (et 3) hostis W eius om. M 3 eas MP 4 tibi ecce
tibi F alia F 5 genesseos P 6 spiritus-intellegi om. M 7 ita V
quid V 8 ego] ergo Fl M arbitro om. W1; arbitror BSV, arbitre F,
arbitrior M 9 nostrorum BCGPlbm 10 nunc BV forti (i ex e
corr.) 0 11 aure interiori CM de-creatoris bis scripta exh. Bx
12 uoluptas G 13 substantia W 15 ista] ista neq. M 16 nolabat G
prius nolebat bm 17 mutabile] mutabilia F 18 dicit mihi dicit G,
mihi dicitur H 19 aure CHM interiori CM spectatio C 20 uenerit
MV itemque W 21 praeterieri*t (n ras.) S, praeterierit M
23 collego W dnrn (n semieras.) P 24 noua om. V tali noua H
condedisae W 25 transitoria M, transitoriij; F
Quid ergo dicetis, contradictores? an falsa sunt ista? "non"
inquiunt. quid illud? num falsum est omnem naturam formatam
materiamue formabilem non esse nisi ab illo, qui summe
bonus est, quia summe est? "neque hoc negamus" inquiunt.
quid igitur? an illud negatis, sublimem quandam esse creaturam
tam casto amore cohaerentem deo uero et uece aeterno,
ut, quamuis ei coaeterna non sit, in nullam tamen temporum
uarietatem et uicissitudinem ab illo se resoluat et defluat, sed
in eius solius
tu, deus, diligenti te, quantum praecipis, ostendis ei te et sufficis
ei, et ideo non declinat a te nec a se? haec est domus
dei non terrena neque ulla caelesti mole corporea, sed spiritalis
et particeps aeternitatis tuae, quia sine labe in aeternum.
statuisti enim eam in saeculum et in saeculum saeculi;
praeceptum posuisti et non praeteribit. nec tamen tibi
coaeterna, quoniam non sine initio: facta est enim.
Nam etsi non inuenimus tempus ante illam — prior quippe
omnium creata est sapientia — nec utique illa sapientia
tibi, deus noster, patri suo, plane coaeterna et coaequalis et
per quam creata sunt omnia et in quo principio fecisti caelum
et terram, sed profecto sapientia, quae creata est, intellectualis
natura scilicet, quae contemplatione luminis lumen est — dicitur
enim et ipsa, quamuis creata, sapientia; sed quantum
W sunt om. F 2 num] numquid BFPQb
U
Batiram H 3 materiam uel W formabile non (n pr. ex m corr.) S
ū summe ū bonus (ii add. m. 2) M 4 a quis H, qui* G us summe M 5 quin
igitur W sublimen FGW 6 uere] uero M 7 ut] et ut B, **ut P
nulla V 8 uarietate et uicissitudine V alt. et] ac BGMbm et
defluat om. V 11 a se S: ad se BCFGHMOPQVWedd. 13 laue S
ltat
in aeternum (Itat add. m. 2) G, in ae. stat F 14 enim del. M\' ea 0
iD
et saeculum (in add. m. 1) S, et in saeculum om. G 15 tibi] tibi deo BF
PQ edd. 17 quippe] q;
Vnde ita est abs te, deo nostro, ut aliud sit plane quam tu
et non id ipsum, et non solum ante illam, sed nec in illa
inuenimus tempus, quia est idonea faciem tuam semper uidere
nec uspiam deflectitur ab ea; quo fit, ut nulla mutatione
uarietur. inest ei tamen ipsa mutabilitas, unde tenebresceret
et frigesceret, nisi amore grandi tibi cohaerens tamquam semper
meridies luceret et ferueret ex te. o domus luminosa et
speciosa, dilexi decorem tuum et locum habitationis
gloriae domini mei, fabricatoris et possessoris tui! tibi
17] cf. Matth. 18, 10. 22] Ps. 25, 8. H, at W 3 alt. iustiti(am) suppl. S* 4 tua ait
e
suppl. S2 5 nos simus W, nos scimus F 6 prior om(nium) suppl. S*
omnibus M* s. Z. 7 (ra)tionalis et suppl. S\' 8 susum 01Wl (su)rsum
est et li(bera) suppl. S* 10 hoc] ** et hoc M et om. BFMPQb
ante illam tempus G 11 quae] quia CG 12 omnibus M* s. Z.
illa H est om. G 13 sumpsit] sunt sub H exordio H 14 quia]
quoniam HOVW 15 quam tu] quantn V 16 id] idem M alt. et S:
etsi GHMOVW, quoniam etsi BCFPQ edd. illam] illum BPQ illa]
Quid dicitis mihi quos alloquebar contradictores, qui tamen
et Moysen pium famulum dei et libros eius oracula sancti spiritus
creditis ? estne ista domus dei, non quidem deo coaeterna,
sed tamen secundum modum suum aeterna in caelis, ubi
uices temporum frustra quaeritis, quia non inuenitis? supergreditur
enim omnem distentionem et omne spatium aetatis
uolubile, cui semper inhaerere deo bonum est. "est" inquiunt.
quid igitur ex his, quae clamauit cor meum ad deum
meum, cum audiret interius uocem laudis eius, quid tandem
falsum esse contenditis? an quia erat informis materies, ubi
propter nullam formam nullus ordo erat? ubi autem nullus
ordo erat, nulla esse uicissitudo temporum poterat; et tamen
hoc paene nihil in quantum non omnino nihil erat, ab illo
utique erat, a quo est quidquid est, quod utcumque aliquid est.
"hoc quoque" aiunt "non negamus".
meus, qui haec omnia, quae intus in mente mea non tacet
ueritas tua, uera esse concedunt. nam qui haec negant, latrent
quantum uolunt et obstrepant sibi: persuadere conabor, ut
quiescant et uiam praebeant ad se uerbo tuo. quod si noluerint
Ps. 72, 28. V perdita] quae periit H 3 humeris BCFGHMOPQ
VWedd. mei structoris
Moyses intuebatur, cum reuelante spiritu diceret: in principio
fecit deus caelum et terram. non caeli nomine spiritalem
uel intellectualem illam creaturam semper faciem dei contemplantem
significauit nec terrae nomine informem materiam."
BCFplV scileas (om. tu) W 3 foris om. G suflantes
5F citantes F 4 cubilem FS eum GXF 5 amatorie H inennarrabiles
HXS 6 pr. hierusalem-corde om. Q1 extento] ex toto M
ea W susum OxVW 8 inlustratorum
Quid? si dicat alius eandem informitatem confusionemque
materiae caeli et terrae nomine prius insinuatam, quod ex ea
mundus iste uisibilis cum omnibus naturis, quae in eo manifestissime
apparent, qui caeli et terrae nomine saepe appellari
solet, conditus atque perfectus est? quid? si dicat et alius caelum
et terram quidem inuisibilem uisibilemque naturam non indecenter
appellatam ac per hoc uniuersam creaturam, quam fecit
in sapientia, id est in principio, deus, huiuscemodi duobus uocabulis
esse conprehensam; uerum tamen quia non de ipsa substantia
dei, sed ex nihilo cuncta facta sunt, quia non sunt id
ipsum, quod deus, et inest quaedam mutabilitas omnibus, siue
maneant, sicut aeterna domus dei, siue mutentur, sicut anima
2 eloquutus P, locutus HOVW quidquid H, quid (quid add.
d
m. 3) W illū (d add. 1n. rec.) V est illud Hmo 3 & totum H
istum ex iustum corr. H 4 dicereret G 5 enumerationem CSV
a ti
quae] q* H 6 enumerare P tales] sic S 8 uisibilia om. V 9 abissum
S, habyssum MW 10 atque om. F esse cuncta] ecce tunc G
11 sint H omnibus] oninia o. (del. m. 1) S 12 materiam CFHMO
d \'i
VWmo 13 quis C 14 insinuata S ex ea] exeat H 15 uisibiles W
& d
quae] qu H in] ex 01; corr. m. 2 in mg. 16 et om. M 17 qui
(d add. m. 2) G et om. S 18 inuisibilemque (om. uisibilem) W, inuisibilem
uisibilem (om. que) B incendenter V 19 appellatum 01
a
ac] hac W creaturum H 20 di V duabus S 21 conpraehinsam S
8
22 ex] et W1 alt. sunt-deus om. Gl 23 inest] i. ei H 24 pr. sicutmutentur
om. GS..
materiem adhuc informem, sed certe formabilem,
unde fieret caelum et terra, id est inuisibilis atque uisibilis
iam utraque formata creatura, his nominibus enuntiatam, quibus
appellaretur terra inuisibilis et inconposita et tenebrae
super abyssum, ea distinctione, ut terra inuisibilis
et inconposita intellegatur materies corporalis ante qualitatem
formae, tenebrae autem super abyssum spiritalis
materies ante cohibitionem quasi fluentis inmoderationis et ante
inluminationem sapientiae?
Est adhuc quod dicat, si quis alius uelit, non scilicet iam
perfectas atque formatas inuisibiles uisibilesque naturas caeli
et terrae nomine significari, cum legitur: in principio fecit
deus caelum et terram, sed ipsam adhuc informem inchoationem
rerum formabilem creabilemque materiam his nominibus
appellatam, quod in ea iam essent ista confusa, nondum qualitatibus
formisque distincta, quae nunc iam digesta suis ordinibus
uocantur caelum et terra, illa spiritalis, haec corporalis
creatura.
contendere; ad nihil enim utile est nisi ad subuersionem
audientium. ad aedificationem autem bona est lex,
si quis ea legitime utatur, quia finis eius est caritas
de corde puro et conscientia bona et fide non ficta;
et nouit magister noster, in quibus duobus praeceptis totam
legem prophetasque suspenderit. quae mihi ardenter confitenti,
CGMS 3 flerit S terram FSW id est] inde est V,
i<t H 4 formam creatura H numinibus W enuutiata BFPQb
6 ea distinctione - 8 abyssum om. H 9 materia M choibitionem F,
e*oibitione V fiuentisslmo derationis W 10 inluminatione S 11 aliud
uerum est esse principium sapientiam tuam, in qua fecisti
omnia. item uerum est, quod mundus iste uisibilis habet
magnas partes suas caelum et terram breui conplexione factarum
omnium conditarumque naturarum. et uerum est, quod omne
mutabile insinuat notitiae nostrae quandam informitatem, qua
formam capit uel qua mutatur et uertitur. uerum est nulla
tempora perpeti quod ita cohaeret formae incommutabili, ut,
quamuis sit mutabile, non mutetur. uerum est informitatem,
quae prope nihil est, uices temporum habere non posse. uerum
est, quod, unde fit aliquid, potest quodam genere locutionis
2 possunt M 3 mihi om. M ego om. G sen***sero (tio eras.) 0
. dioo
quem P1, qua* C add. m. 2) H 4 sentit S sensisse. (dico add.
m. 3) M scribit
interiori oculo talia uidere donasti et qui Moysen, famulum
tuum, in spiritu ueritatis locutum esse immobiliter credunt, ex
his ergo omnibus aliud sibi tollit qui dicit: in principio fecit
deus caelum et terram, id est in uerbo suo sibi coaeterno
fecit deus intellegibilem atque sensibilem uel spiritalem
creaturam; aliud qui dicit: in principio fecit deus
caelum et terram, id est in uerbo suo sibi coaeterno fecit
deus uniuersam istam molem corporei mundi huius cum omnibus
quas continet manifestis notisque naturis; aliud qui dicit:
in principio fecit deus caelum et terram, id est in uerbo
suo sibi coaeterno fecit informem materiam creaturae spiritalis
et corporalis; aliud qui dicit: in principio fecit deus caelum
et terram, id est in uerbo suo sibi coaeterno fecit deus
informem materiam creaturae corporalis, ubi confusum adhuc
erat caelum et terra, quae nunc iam distincta atque formata
in istius mundi mole sentimus; aliud qui dicit: in principio
1 eius] eis S, ei*us H uocare W, inuocąri M 2 terram FHl VIlV
3 terram FHl 4 terra S 5 quodquid C1 atque formabile om. W;
bi
bis scriptum exh. V, atque formale (bi a tn. 2) H 7 ex] et W pr. informe
01 pi 10 inferiori V et om. W mosen S 12 quid W
princio V 13 coaeternum S 14 ante uel ras. 13 litt. M 15 quid W
. i
16 terra S id est-deus om. GIM coaeternum S 17 corpore. C
18 quos C1 continit S minifestis M, manifestisque (notis om.) W
quid W 20 sibi om. GW fecit] f. deus BCFPQ edd. iuformem]
i
in G materiem H spiratalisjET 21 aliud - 23 corporalis om. F quid W
22 sibi om. W 23 materiem H 24 distinctam 0 25 molae P
atque operandi fecit deus informem materiam confuse habentem
caelum et terram, unde formata nunc eminent et apparent
cum omnibus, quae in eis sunt.
ex illis omnibus ueris aliud sibi tollit, qui dicit: terra autem
erat inuisibilis et inconposita, et tenebrae erant super
abyssum, id est corporale illud, quod fecit deus, adhuc materies
erat corporearum rerum informis, sine ordine, sine luce;
aliud qui dicit: terra autem erat inuisibilis et inconposita
et tenebrae erant super abyssum, id est hoc totum, quod
caelum et terra appellatum est, adhuc informis et tenebrosa materies
erat, unde fieret caelum corporeum et terra corporea cum
omnibus quae in eis sunt corporeis sensibus nota; aliud qui dicit:
terra autem erat inuisibilis et inconposita, et tenebrae
erant super abyssum, id est hoc totum, quod caelum et
terra appellatum est, adhuc informis et tenebrosa materies
erat, unde fieret caelum intellegibile - quod alibi dicitur caelum
caeli — et terra, scilicet omnis natura corporea, sub
quo nomine intellegatur etiam hoc caelum corporeum, id est
unde fieret omnis inuisibilis uisibilisque creatura; aliud qui
dicit: terra autem erat inuisibilis et inconposita, et tenebrae
erant super abyssum, non illam informitatem nomine
caeli et terrae scriptura appellauit, sed iam erat, inquit,
1 faciendo FG 2 operando F informe W maturam F 3 formatam
SW eminenter (om. et) W 6 his W 7 inuisibilis] inanis et
uacua add. al. na. G 8 incorporale BFPQ b 10 terram M incon-
O
posita] uacua V 11 erant om. V1 tątum F 12 terram FS 13 terram
corpoream et caelum corporeum S terram corpoream H corporeum
-18 caelum om. V 14 corporeis (eis ex ib; corr.) S 15 erat
U
om. W1 16 super abyssum erant G 17 est om. F adhoc F ina
formis et om. H 18 erut F fierit S intellegibilem S caelum]
et c. S 19 terram S omnem naturam corpoream S 21 fierit S
ere
natura (ere a m. 2) M qui om. F 23 illam] illa W, illa illam C
infirmitatem M nomine ovi. V 24 erat om. V
abyssum nominauit, de qua caelum et terram
deum fecisse praedixerat, spiritalem scilicet corporalemqne
creaturam; aliud qui dicit: terra autem erat inuisibilis et
inconposita, et tenebrae erant super abyssum, id est
informitas quaedam iam materies erat, unde caelum et terram
deum fecisse scriptura praedixit, totam scilicet corpoream mundi
molem in duas maximas partes superiorem atque inferiorem
distributam cum omnibus quae in eis sunt usitatis notisque
creaturis.
quisquam ita temptauerit: "si non uultis hanc informitatem
materiae caeli et terrae nomine appellatam uideri, erat ergo
aliquid, quod non fecerat deus, unde caelum et terram faceret;
neque enim scriptura narrauit, quod istam materiem deus
fecerit, nisi intellegamus eam caeli et terrae aut solius terrae
uocabulo significatam, cum diceretur: in principio fecit deus
caelum et terram, ut id, quod sequitur: terra autem erat
inuisibilis et inconposita, quamuis informem materiam sic
placuerit appellare, non tamen intellegamus nisi eam, quam
fecit deus in eo, quod perscriptum est: fecit caelum et terram,"
respondebunt assertores duarum istarum sententiarum,
quas extremas posuimus, aut illius aut illius, cum haec audierint,
et dicent: "informem quidem istam materiam non negamus
a deo factam, deo, a quo sunt omnia bona ualde, quia,
sicut dicimus amplius bonum esse quod creatum atque formatum
est, ita fatemur minus bonum esse quod factum est creabile
atque formabile, sed tamen bonum: non autem
ind\' M 6 iam om. G 7 corporea G 8 superiores S 11 resiste W
12 uultis hanc] u. hunc S, uult istam H 13 materiem HW 14 quod
om. W 15 enim om. S narrat S materiam M 16 nisi] nisi ut
i
HFGHPQb eum S solus (\' add. m. 2) P 18 ut] et BFPQb
19 materiam iuformem 0 materiem H 20 eum Cl 21 perscriptum
HMSV: praescriptum CGOmo, scriptum BFPQWb alt. fecit] f. deus
BHedd. 23 extremus M alt. aut illius om. GW 25 a deo] ab eo C
alt. deo
meae, quam tibi confiteor scienti deo meo, duo uideo
dissensionum genera oboriri posse, cum aliquid a nuntiis ueracibus
per signa enuntiatur, unum, si de ueritate rerum, alterum,
si de ipsius qui enuntiat uoluntate dissensio est. aliter
enim quaerimus de creaturae conditione, quid uerum sit, aliter
autem quid in his uerbis Moyses, egregius domesticus fidei
tuae, intellegere lectorem auditoremque uoluerit. in illo primo
genere discedant a me omnes, qui ea, quae falsa sunt, se scire
arbitrantur. in hoc item altero discedant a me omnes, qui ea
quae falsa sunt Moysen dixisse arbitrantur. coniungar autem
illis, domine, in te et delecter cum eis in te, qui ueritate tua
pascuntur in latitudine caritatis, et accedamus simul ad uerba
libri tui et quaeramus in eis uoluntatem tuam per uoluntatem
famuli tui, cuius calamo dispensasti ea.
uera, quae in illis uerbis aliter atque aliter intellectis occurrunt
quaerentibus, ut tam fidenter dicat hoc sensisse Moysen
m
HMOW, materigs F uisibilem F 2 docent (8 m. 2) G
3 ex] et W, a GHMtn factam om. V, factum BFP ideoque
illi] ideoque S 4 coaeternum C om*iserit (m ras.) H enuntiare]
nuntiare S 6 ego BGOPQW* prospectis S, perfectis V iniquitatis
W 7 uideo duo GM 8 dissensionum (n pr. ex s corr.) P,
quid
dissensionem Fl aboriri S, oborriri W, oborire M alii G a om.
V; ad
sensit Moyses, quod tu dicis, sed hoc sensit, quod ego dico."
si enim mihi diceret: "unde scis hoc sensisse Moysen, quod de
his uerbis eius eloqueris?" aequo animo ferre deberem et responderem
fortasse, quae superius respondi uel aliquanto uberius,
si esset durior. cum uero dicit: "non hoc ille sensit, quod tu
ex uiuo corr. P, noui M, uouit F ibi F 4 ex] et W tua]
i
mea W 5 ego] enim M 6 incommutabile G uisibilia] inuisibilia
GQ 8 deus fecit CFOPW 9 ita-uideo om. S 10 id] in H
12 iam OnJ. V pfectam perfectamq; W 13 carnalem V 15 diceretur]
indiceretur M, in his diceretur G alt. eorum W in his
om. G, his M 16 horum-quid om. H 17 quid] aliquid BFPQ
VWbm es
Adtende, iudex optime, deus, ipsa ueritas, adtende, quid dicam
contradictori huic, adtende; coram te enim dico et coram
fratribus meis, qui legitime utuntur lege usque ad. finem
G 2 uita] uite uita V 3 mitagationes F 4 patienter
om. G, p. ueras P 6 mose U 7 sed-est om. V 8 et] nam V
sicut] s. et BFPQb 9 ipsorum S: i. est BCFGHMOPQVWEug. edd.
10 pr. idcirco H pr. est om. P1 alt. est om. W *ideo (u ras.) P
11 amant BFGMiPQb 12 ueritas MlPxQlW amator** 0 13 sentisse
et requies laboris mei, qui audis confessiones meas et dimittis
peccata mea, quoniam tu mihi praecipis, ut diligam proximum
1 caritas (tI add. m. 2) P 2 refero om. W 3 quod-esse om. W
quae G 5 ipsa (in om.) Y 6 in**commutabili 0 7 contendamus]
attendamus M cur de] corde F 8 incommutabiles JET1, incommutabili
V ueritate V 9 hoc] et hoc W 10 cogitaui] cogita ut V
credemus H 11 super H 13 ex] et ex BCFGHMOPQVWedd.
a
bis toto F alt. ex] et ex BCFGMPQ edd. et] ex M proximos
0
nostros V 15 pr. sensisset (eorr. m. rec.) V 16 facimus H deum BFP
■ QWb 17 conserui] serui
riuis in ampliora spatia fluxum ministrat quam quilibet eorum
riuorum, qui per multa locorum ab eodem fonte deducitur, ita
narratio dispensatoris tui sermocinaturis pluribus profutura paruo
sermonis modulo scatet fluenta liquidae ueritatis, unde sibi
quisque uerum, quod de his rebus potest, hic illud, ille illud,
om. S moysen M, moysen G 2 quia BPQ
3 dare P1 illo om. G 4 loco BFGaHPQ edd. me om. P1 constituisse
tF 7 superbiarumque FP 8 ego om. G 9 eandem F
namque add. 02 in mg. quid est] quide F homo nisi] homini si W
10 eius es V si tunc ego om. W ego] e*go (r ras.) H 11 iuiungeretur
H2mo, adiungetur M 12 eloquendi om. G extendi FQIV, te
C
extendi H 13 quę (e ex i) H quaeunt CGOPS 14 exedentia (0
add. m. rec.) V suos P1 15 illo C, ille F iam om. Q1 16 inuenisseut
GMV 17 uerbis om. Q1 tui] tuis S 18 ipsam C intellegendam
C, intelligentia Qz s. l. deesse C, deessent BPQ 19 paruulo
H, paruolo (om. loco) W 21 deducetur W 22 sermocinatoris
W, sermocinaturus F 24 quisqua M1
haec uerba legunt uel audiunt, cogitant deum quasi hominem
aut quasi aliquam mole inmensa praeditam potestatem nouo
quodam et repentino placito extra se ipsam tamquam locis
distantibus fecisse caelum et terram, duo magna corpora supra
et infra, quibus omnia continerentur, et cum audiunt: dixit
deus: fiat illud, et factum est illud, cogitant uerba coepta
et finita, sonantia temporibus atque transeuntia, post quorum
transitum statim existeret quod iussum est ut existeret, et si
quid forte aliud hoc modo ex familiaritate carnis opinantur.
in quibus adhuc paruulis animalibus, dum isto humillimo genere
uerborum tamquam materno sinu eorum gestatur infirmitas,
salubriter aedificatur fides, qua certum habeant et teneant
deum fecisse omnes naturas, quas eorum sensus mirabili
uarietate circumspicit. quorum si quispiam quasi uilitatem dictorum
aspernatus extra nutritorias cunas superba inbeccillitate
se extenderit, heu! cadet miser et, domine deus, miserere, ne
inplumem pullum conculcent qui transeunt uiam, et mitte angelum
tuum, qui eum reponat in nido, ut uiuat, donec uolet.
opaca frutecta sunt, uident in eis latentes fructus et uolitant
laetantes et garriunt scrutantes et carpunt eos. uident enim,
cum haec uerba legunt uel audiunt, tua, deus, aeterne stabili
1 loquelarum BCIFHMQV anfra*ctus (n ras.) 0 traat (h add.
111.. 3) H 3 aliqua
Et alius eorum intendit in id, quod dictum est: in principio
fecit deus, et respicit sapientiam principium, quia et
loquitur ipsa nobis. alius itidem intendit in eadem uerba
et principium intellegit exordium rerum conditarum et sic accipit:
in principio fecit, ac si diceretur: primo fecit. atque
in eis, qui intellegunt in principio, quod in sapientia fecit
caelum et terram, alius eorum ipsum caelum et terram,
creabilem materiam caeli et terrae, sic esse credit cognominatam,
alius iam formatas distinctasque naturas, alius unam
formatam eandemque spiritalem caeli nomine, aliam informem
corporalis materiae terrae nomine. qui autem intellegunt
F 4 pr. non om. H etorta W uolumtate C 5 formamtuam
onl. H omnia Fl de] e B 6 informem-similitudinem Onl. S
qua V 7 capto C ordinato* G 8 suo S: in suo BCFGHMOPQ
VW Eug. edd. et] et et
quam si diceretur: primo fecit, non habet quomodo ueraciter
intellegat caelum et terram, nisi materiam caeli et terrae intellegat,
uidelicet uniuersae, id est intellegibilis corporalisque
creaturae. si enim iam formatam uelit uniuersam, recte ab
eo quaeri poterit, si hoc primo fecit deus, quid fecerit deinceps,
et post uniuersitatem non inueniet ac per hoc audiet
inuitus: "quomodo illud primo, si postea nihil?" cum uero
dicit primo informem, deinde formatam, non est absurdus, si
modo est idoneus discernere, quid praecedat aeternitate, quid
tempore, quid electione, quid origine: aeternitate, sicut deus
omnia; tempore, sicut flos fructum; electione, sicut fructus
florem; origine, sicut sonus cantum. in his quattuor primum
et ultimum, quae conmemoraui, difficillime intelleguntur, duo
media facillime. namque rara uisio est et nimis ardua conspicere,
domine, aeternitatem tuam inconmutabiliter mutabilia
facientem ac per hoc priorem. quis deinde sic acutum cernat
V materiem CMVbo 2 terram FG IS more S: modo
cet., Eug. edd. id om. Q 1S1 Eug. 3 intellegibilis-creatura om. H
a
intellegibilisque (sensibilis om.) W creata F 4 mole F sine 0
5 praespicuas G uno] ullo (uel uno add. s. I.) F, ullo P 7 locum B
8 caelum om. G suscipimus V 9 et quaeque M 10 in principio add.
HS in ras. 11 diceret
pariat ipsa ueritas, et deus noster misereatur nostri, ut legitime
lege utamur, praecepti fine, pura caritate. ac per hoc,
si quis quaerit ex me, quid horum Moyses, tuus ille famulus,
senserit, non sunt hi sermones confessionum mearum. si tibi
non confiteor, nescio et scio tamen illas ueras esse sententias
exceptis carnalibus, de quibus quantum existimaui locutus sum.
quos tamen bonae spei paruulos haec uerba libri tui non territant
alta humiliter et pauca copiose; sed omnes, quos in eis
uerbis uera cernere ac dicere fateor, diligamus nos inuicem
pariterque diligamus te, deum nostrum, fontem ueritatis, si non
uana, sed ipsam sitimus, eundemque famulum tuum, scripturae
huius dispensatorem, spiritu tuo plenum, ita honoremus, ut hoc
eum te reuelante, cum haec scriberet, adtendisse credamus, quod
in eis maxime et luce ueritatis et fruge utilitatis excellit.
om. H terram FW, terra* (e ras.) P 2 exierunt
u
BG\'S autem illa S 3 temporabus G 4 narrari de illa V nisi]
i ea
n. ut Meum pendatur] compendatur PQ, copendatur F 6 praeceduntur
BFPQ, praecedunt b creatori G ut] sicut G 8 diuersitate]
e
aeternitate H 9 miseratur (e m. post.) G legitima BC* 10 u*tamur H
praeceptis BW finem H pura om. M ac per—12 senserit om. H
i
11 quaeret F ex quod (om. me) F ille tuus BCPQbm ille moises
t. senserit famulus F 12 hii GPlSUW 13 non om. P1 14 tantum W
a
aestimaui C 15 bene P paruolos P 16 pauca om. Q, pauca et P
cupiose W 18 pariterque] pariter pariterque GM deum] dmfi deum M
19 uanam U sentimus FMQ, sentemus (e alt. in i corr.) P 20 huius
a
om. G plenam W honoraremus V 21 credimus G 22 exellit V
alius: "immo illud, quod ego", religiosius me arbitror dicere:
cur non utrumque potius, si utrumque uerum est, et si quid
tertium - et si quid quartum et si quid omnino aliud uerum
quispiam in his uerbis uidet, cur non illa omnia uidisse credatur,
per quem deus unus sacras litteras uera et diuersa uisuris
multorum sensibus temperauit? ego certe, quod intrepidus de
meo corde pronuntio, si ad culmen auctoritatis aliquid scriberem,
sic mallem scribere, ut quod ueri quisque de his rebus
capere posset, mea uerba resonarent, quam ut unam ueram
sententiam ad hoc apertius ponerem, ut excluderem ceteras,
quarum falsitas me non posset offendere. nolo itaque, deus
meus, tam praeceps esse, ut hoc illum uirum de te meruisse
non credam. sensit ille omnino in his uerbis atque cogitauit,
cum ea scriberet, quidquid hic ueri potuimus inuenire et quidquid
nos non potuimus aut nondum potuimus et tamen in eis
inueniri potest.
si quid homo minus uidit, numquid et spiritum tuum
bonum, qui deducet me in terra recta, latere potuit, quidquid
eras in eis uerbis tu ipse reuelaturus legentibus posteris,
etiamsi ille, per quem dicta sunt, unam fortassis ex multis
ueris sententiam cogitauit? quod si ita est, sit igitur illa quam
1 aliud V senseric fP, sensi V et om. B 2 aliud Q1 quod
om. F reliosius V 3 potius si utrumque om. H qupd F 4 pr.
i
quod F 5 uideat M, dicet H uidisse omnia M 7 intrepidus quod F
8 corde meo bm scriberem] credere Q 1 9 uere 0 rebus uerb H
\' 10 posse H resonare H 11 apertius bis script. exh. M, aper*tius
(i ras.) V ceteras] ceteras sententias M 13 uirum om. G 14 crederam
(a ex e corr.) W 16 non om. F aut-potuimus om. S potuimus]
potuimus inuenire F, possumus GMO\'J edd. et] sed G his C
19 si quid] et si quid CM, sicut PQ1, si ut Q2 minus om. Ql uidet
CFMb m 20 bonum om. Q 1 deduc H, deducit W terram rectam
BCFGHMOPQW Eug. edd., uiam rectam V (cf. £ v -rij suOsia LXX)
a
lutere H poterit F 21 eras (s ex t corr.) P 23 ueris] uerbis V
sit] fit B, si U quam om. F
demonstras aut quam placet alteram ueram, ut, siue nobis hoc
quod etiam illi homini tuo siue aliud ex eorundem uerborum
occasione patefacias, tu tamen pascas, non error inludat. ecce,
domine deus meus, quam multa de paucis uerbis, quam multa,
oro te, scripsimus! quae nostrae uires, quae tempora omnibus
libris tuis ad istum modum sufficient? sine me itaque breuius
in eis confiteri tibi et eligere unum aliquid quod tu inspiraueris
uerum, certum et bonum, etiamsi multa occurrerint, ubi
multa occurrere poterunt, ea fide confessionis meae, ut, si hoc
dixero, quod sensit minister tuus, recte atque optime — id
enim conari me oportet — quod si assecutus non fuero, id tamen
dicam, quod mihi per eius uerba tua ueritas dicere noluerit,
quae illi quoque dixit quod uoluit.
me et oblitum tui non oblitus es. inuoco te in animam meam,
1 cogitaui V exelsior (c add. m. rec.) V, excellentior Bb aut] ut P
illam Eug. 2 demonstras* W, demoustras 0, demonstras V, demonstrans
H, demonstra BCFGMPQ edd. 4 tamen] autem F pascas]
pascas nos CM, parcas V 5 deus om. OVW 7 sufficiant BCFPQb
itaque me BPQbm, me utique H 8 elegere P aliquid (i alt. ex o
corr.) P 9 *bonum (b ras.) 0 occurrerint-multa om. G 10 potuerint
BFPQVWb, potuer H 12 quo si P id] id M 13 ueritas
tua bm 14 uoluit. amen GO EXPLICIT LIBER CONFESSIONVM
SCI AVGVSTINI XII INCIPIT EIVSDEM CONFESSIONV?,I LIBER
XIII S, EXPLICIT CONFESSIONVM LIBER XII INCIPIT LIBER XIII
IN ADIVTORIO DNI QVI ADIVVAT INFIRMOS GRATIA SVA G,
EXPLICIT LIBER DVODECIMVS INCIPIT LIBER TERTIVS (TERTIO
0), DECIMVS BCFHOVW, EXPLICIT LIBER XII Q, INCIPIT LIBER
XIII P, EXPLICIT LIBER XII CFESSIONV AVRELII AVG EPI IN-
CIPIT LIBER TERTIVS DECIMVS M.
o G 16 me euanuit S ** i non obli * * * S inuocem C
in om. F anima mea M
nunc inuocantem te ne deseras, qui priusquam inuocarem praeuenisti
et institisti crebrescens multimodis uocibus, ut audirem
de longinquo et conuerterer et uocantem me inuocarem te.
etenim, domine, delenisti omnia mala merita mea, ne retribueres
manibus meis, in quibus a te defeci, et praeuenisti
omnia bona merita mea, ut retribueres manibus tuis, quibus
me fecisti, quia et priusquam essem tu eras, nec eram, cui
praestares ut essem, et tamen ecce sum ex bonitate tua praeueniente
totum hoc, quod me fecisti et unde me fecisti. neque
enim eguisti me, aut ego tale bonum sum, quo tu adiuueris,
dominus meus et deus meus, non ut tibi sic seruiam, quasi
ne fatigeris in agendo, aut ne minor sit potestas tua carens
obsequio meo, neque ut sic te colam quasi terram, ut sis incultus,
si non te colam, sed ut seruiam tibi et colam te, ut
de te mihi bene sit, a quo mihi est, ut sim cui bene sit.
ut bonum, quod tibi nihil prodesset nec de te aequale
tibi esset, tamen quia ex te fieri potuit, non deesset. quid
enim te promeruit caelum et terra, quae fecisti in principio?
dicant, quid te promeruerunt spiritalis corporalisque
Fl desidero F quo G inspirasti 8: inspiras ei
BFGMOPQVW edd., inspiras et CH 2 uocarem ,C 3 instituisti PQ
o o
crebescens S 4 linginquo F, lingiquo V conuertere W et uocantem]
reuocantem V me] te P, ** (te ras.) Q inuocare V 5 etenim SV:
tu enim BCFGHMOPQW edd. merita] ueritas H retribueris HW,
re is
retribues (re add. alia m.) G .6 deficiet (om. et) W 7 retribuere V,
CU*
*♦* CUI
retribures F quibus 0 ut G 9 necce G 10 totum om. H et
unde me fecisti om. H et om. F unde] cur* M me om. G 11 bonu*
(s ras.) P sū add. GS s. I. quod CMPaQ 12 domine BCHbm,
deus VW, domine deus PQ et om. F deus] dns VW ut] tu F
13 augendo C ne] me W 14 sic (c ex t corr.) H colã G 16 te de
(te add. al. m.) G a quo-sit om. W 17 subsistit BCFGHMPQV edd.
18 prode esset V, prodest M, prodest et 0 nec] ne o 19 tamen] et
tamen GM non—promeruit om. H 20 terram VXW 21 te] de te M
promeruerint 0
inchoata et informia quaeque in genere suo
corporali euntia in immoderationem et in longinquam dissimilitudinem
tuam, spiritale informe praestantius, quam si formatum
corpus esset, corporale autem informe praestantius,
quam si omnino nihil esset, atque ita penderent in tuo uerbo
informia, . nisi per idem uerbum reuocarentur ad unitatem tuam
et formarentur et essent ab uno te summo bono uniuersa
bona ualde. quid te promeruerant, ut essent saltem informia,
quae neque hoc essent nisi ex te?
Quid te promeruit materies corporalis, ut esset saltem inuisibilis
et inconposita, quia neque hoc esset, nisi quia
fecisti? ideoque te, quia non erat, promereri ut esset non poterat.
aut quid te promeruit inchoatio creaturae spiritalis, ut
saltem tenebrosa fluitaret similis abysso, tui dissimilis, nisi
per idem uerbum conuerteretur ad idem, a quo facta est, atque
ab eo inluminata lux fieret, quamuis non aequaliter et tamen
conformis formae aequali tibi? sicut enim corpori non hoc
est esse, quod pulchrum esse — alioquin deforme esse non
posset — ita etiam creato spiritui non id est uiuere, quod
sapienter uiuere: alioquin inconmutabiliter saperet. bonum
V, dependerent (om. inde) H1, depraehenderent Hł.
2 incoata CG genere] tenore V 3 euntia W, enuntia S in moderationem
BMW, et in moderationem V 4 spiritalem PlW, spiritali F
formatum — 6 quam si om. V; add. alia m. G 6 ita ovi. V penderet V,
pderent H 7 idem] diE Q1 8 in uoce formarentur desinit F alt. et]
t
ut G 9 promeruerunt CH (et 11) saltim BP1 informa C informia-essent
om. H 10 hee V 12 neque om. 01 essent (n del.tn.
2) 0 quia nisi
et facta est lux, non incongruenter hoc intellego in creatura
spiritali, quia erat iam qualiscumque uita, quam inluminares.
sed sicut non te promeruerat, ut esset talis uita, quae
inluminari posset, ita nec cum iam esset promeruit te, ut inluminaretur.
neque enim eius informitas placeret tibi, si non
lux fieret non existendo, sed intuendo inluminantem lucem
eique cohaerendo, ut et quod utcumque uiuit et quod beate
uiuit, non deberet nisi gratiae tuae, conuersa per conmutationem
meliorem ad id, quod neque in melius neque in deterius
mutari potest. quod tu solus es, quia solus simpliciter es, cui
non est aliud uiuere, aliud beate uiuere, quia tua beatitudo es.
ista uel omnino nulla essent uel informia remanerent, quae
S: haerere cet. et edd. sempiter (te uix legitur) S
ne am
ademptus W .2 conuers**io (at ras.) V auersione om. W tenebrosae
(am a m. 3) M 3 abyssi C 4 auersi a te] aduersitate W in ea]
a S 5 tenebrae] tenebrose abysso*** G reliquis CGM 6 sumus H,
scimus G in om. GH unico tuo om. G spatio uacuo relicto 7 abys-
_sus multa BPQbm 8 quod-est lux add. m. saee. XlIII. s. l. H 10 spiri-
6st menti
talis W uita (eet et menti add. vi. 2) M 11 te non W, non in
* te BPQ1, non ante Q* 12 inluminare G posset (e ex i corr.) P
ita (ta ex an corr.) P ita-esset om. W nec] ne V 13 eius om. V
15 haerendo Co pr. et om. M quodcumque (om. ut) BCMPQm, quod
utcumque (ut del. m. 2) 0 alt. quod om. G beate beate G 18 commutari
BPQb 19 beate] bene G es] tu es BCGHM02 pi edd. 20 ad
bonum om. HW quod-es et (iamsi) om. W tu tibi om. G esset
iamsi (t in s corr. m. 2) 0, es iamsi 08 21 nulla] nonnulla C
cohibens atque connertens ad formam, non ut tamquam tuum
gaudium conpleatur ex eis? perfecto enim tibi displicet eorum
inperfectio, ut ex te perficiantur et tibi placeant, non autem
inperfecto, tamquam et tu eorum perfectione perficiendus sis.
spiritus enim tuus bonus superferebatur super aquas,
non ferebatur ab eis, tamquam in eis requiesceret. in quibus
enim requiescere dicitur spiritus tuus, hos in se requiescere
facit. sed superferebatur incorruptibilis et inconmutabilis uoluntas
tua, ipsa in se sibi sufficiens, super eam quam feceras
uitam; cui non hoc est uiuere, quod beate uiuere, quia uiuit
etiam fluitans in obscuritate sua; cui restat conuerti ad eum,
a quo facta est, et magis magisque uiuere apud fontem uitae et
in lumine eius uidere lumen et perfici et inlustrari et beari.
meus, quoniam tu, pater, in principio sapientiae nostrae, quod
est tua sapientia de te nata, aequalis tibi et coaeterna, id est
in filio tuo, fecisti
caelo caeli et de terra inuisibili et inconposita et de abysso
tenebrosa secundum spiritalis informitatis uagabunda deliquia,
nisi conuerteretur ad eum, a quo erat qualiscumque uita, et
inluminatione fieret speciosa uita et esset caelum caeli eius,
quod inter aquam et aquam postea factum est. et tenebam
iam patrem in dei nomine, qui fecit haec, et filium in
22] Ps. 113, 16._
1 ex om. G indigentia (in add. m. 2) H 4 perficiatur V 4 placeantperfectione
om. H placeat V 5 perficiantur (om. sis) H 8 tuus]
e
tuus bonus BCMOS (in mg.) PQ edd. hoc G requiscere (e add. m. 3) M
ci
10 suffiens (ci m. 2) G faceres W 11 est hoc Mm, hoc esset C, hoc
ee M 12 et conuerti W eum] dm M 13 magisque (a ex u corr.) V
et in-eius add. W in mg. 14 beatificari W 15 ecce-trinitas bis scripta
exhib. G es] 5
cor meum, ne me uana doceat, discute tenebras eius et dic
mihi, obsecro te per matrem caritatem, obsecro te, dic mihi,
quae causa fuerat, ut post nominatum caelum et terram inuisibilem
et inconpositam et tenebras super abyssum tum demum
scriptura tua nominaret spiritum tuum? an quia oportebat
sic eum insinuari, ut diceretur superferri? non posset
hoc dici, nisi prius illud conmemoraretur, cui superferri spiritus
tuus posset intellegi. nec patri enim nec filio superferebatur
nec superferri recte diceretur, si nulli rei superferretur.
prius ergo dicendum erat, cui superferretur, et deinde ille, quem
non oportebat aliter conmemorari, nisi ut superferri diceretur.
cur ergo eum aliter insinuari non oportebat, nisi ut superferri
diceretur?
dicentem, quia caritas tua diffusa est in cordibus nostris
per spiritum sanctum, qui datus est nobis, et de
spiritalibus docentem et demonstrantem supereminentem
uiam caritatis et flectentem genua pro nobis ad te, ut cognoscamus
supereminentem scientiam caritatis Christi. ideoque ab
H 2 sicuti BCPQ edd. eius] tuis M 3 feret
batur B super aquas (corr. tlł. 3) M 4 meus add. W. s. 1. 6 ueridictum
W ammoueo HOS, amoneo W 8 post alt. mihi ras. 9 litt. P
(eras., ut uidetur, quae causa) 9 et
abyssum uniuersae spiritalis creaturae in profundo tenebroso,
nisi dixisses ab initio: fiat lux, et facta esset lux,
et inhaereret tibi omnis oboediens intellegentia caelestis ciuitatis
tuae et requiesceret in spiritu tuo, qui superfertur inconmutabiliter
super omne mutabile. alioquin et ipsum caelum
caeli tenebrosa abyssus esset in se; nunc autem lux est
in domino. nam et in ipsa misera inquietudine defluentium
spirituum et indicantium tenebras suas nudatas ueste luminis
tui satis ostendis, quam magnam rationalem creaturam feceris,
cui nullo modo sufficit ad beatam requiem, quidquid te minus
est, ac per hoc nec ipsa sibi. tu enim, deus noster, inluminabis
tenebras nostras: ex te oriuntur uestimenta nostra, et
tenebrae nostrae sicut meridies erunt. da mihi te, deus
1 (et 4) sGper aquas (corr. m. 2) M 4 neque] mergimur et emergimus
neque BPQbm 5 loca] in loco S mergimur (e ex u corr.) P emergimus]
mergimus V, te mergimus W 7 sanctitatis BMPQ1 8 tua\'
Wb, tuae BMPQ1, sps tui Q m. post. ausum 0\' SVl 9 cor om. G
g
habemus M ad] a Hl superfertur BCHMOPQVW edd., superferretur
G 13 spiritales (e ex i corr.) H profunda S 14 dixisse W
est BGGMPQW 15 intellegentiae H 16 superferebatur 0 17 mutabile
om. V spatio uacuo relicto 19 in om. BGPQV 21 creaturam
rationalem bm 22 cui] cu V quid H 23 nec om. M sibi] ipsi B
non possum metiri, ut sciam, quantum desit mihi amoris
ad id quod sat est, ut currat uita mea in amplexus tuos
nec auertatur, donec abscondatur in abscondito uultus tui.
hoc tantum scio, quia male mihi est praeter te non solum
extra me sed et in me ipso, et omnis mihi copia, quae deus
meus non est, egestas est.
aquas? si tamquam loco sicut corpus, nec spiritus sanctus;
si autem inconmutabilis diuinitatis eminentia super omne mutabile,
et pater et filius et spiritus sanctus superferebatur
super aquas. cur ergo tantum de spiritu tuo dictum est hoc?
cur de illo tantum dictus est quasi locus, ubi esset, qui non
est locus, de quo solo dictum est, quod sit donum tuum? in
dono tuo requiescimus: ibi te fruimur. requies nostra locus
noster. amor illuc attollit nos et spiritus tuus bonus exaltat
humilitatem nostram de portis mortis. in bona uoluntate
tua pax nobis est. corpus pondere suo nititur ad locum suum.
pondus non ad ima tantum est, sed ad locum suum. ignis
sursum tendit, deorsum lapis. ponderibus suis aguntur, loca
sua petunt. oleum infra aquam fusum super aquam attollitur,
aqua supra oleum fusa infra oleum demergitur: ponderibus
suis aguntur, loca sua petunt. minus ordinata inquieta sunt:
ordinantur et quiescunt. pondus meum amor meus; eo feror,
pr. et S: om. cet. et edd. te mihi Hm, mihi (om. te) M en] om. 0,
te enim Hm amem] amen W 2 me*tiri (n ras.) B ut - 4 uultus
tui om. H 3 tuus W1 4 euertatur W donec (e ex o corr.) M
5 mala G 7 egesta (s add. m. 3) W, *egestas (a ras.) H\' est om. G1
9 si] sicut V 10 omne* (m ras.) W 12 hoc -14 dictum est om. W
13 quur GS dictus S: dictum BCGHMOPQW edd., om. V ubi GS:
ibi cet. et edd. 14 solo om. H quod] quid M in] et in BPQb
no
15 do noP tuo om. B 16 attulit W 18 tua S: om. cet. et edd.
19 pondus-suum om. W 20 lapis deorsum V 21 pr. aqua B super]
supra BGMOPQVWbm 22 supra] super Ho dimergitur MW
ponderibus (o ex u corr.) P 23 aguntur add. P* in mg. ordinatur W
sunt (s ex t corr.) 0 24 meum (m ex s corr.) C furor W1
et imus. ascendimus ascensiones in corde et
cantamus canticum graduum. igne tuo, igne tuo bono inardescimus
et imus, quoniam sursum imus ad pacem Hierusalem,
quoniam iucundatus sum in his, qui dixerunt
mihi: in domum domini ibimus. ibi nos conlocabit uoluntas
bona, ut nihil uelimus aliud quam permanere illic in aeternum.
aliud, nisi dono tuo, quod superfertur super omne mutabile,
mox ut facta est attolleretur nullo interuallo temporis in ea
uocatione, qua dixisti: fiat lux, et fieret lux. in nobis enim
distinguitur tempore, quod tenebrae fuimus et lux efficiemur:
in illa uero dictum est, quid esset, nisi inluminaretur, et ita
dictum est, quasi prius fuerit fluxa et tenebrosa, ut appareret
causa, qua factum est, ut aliter esset, id est ut ad lumen indeficiens
conuersa lux esset. qui potest, intellegat, a te petat.
ut quid mihi molestus est, quasi ego inluminem ullum hominem
uenientem in hunc mundum?
loquitur eam, si tamen eam? rara anima, quaecumque de illa
loquitur, scit quod loquitur. et contendunt et dimicant, et nemo
12] Eph. 5, 8. 17] lo. 1, 9. V (et 4) susum OlSV ferimus S inardiscimus P1
2 imeus W 3 gradu V alt. igne tuo om. V, del. Q* bono add. Q.\' 8. I.
4 quoniam] quo iam PQ pacem] pacem tuam 0 hyerusalem OW
5 iocundatus BCIGOQVW sum om. G quę M1V 6 conlocauit
at
BGMOPQVWedd. 8 cum-aliud om. CG 9 nisi (ut a m. 2) Q
n ba
superferretur 0 10 mox (n a m. 2) M attoleretur (ba m. 2) M interdU
uallo Q* s. I., uerbo Q1 11] fieret] facta est BPQb 12 tinguitur (dis
add. m. 2) H quo BPQb efficimur BC*GHOPQVWedd., effim
citur M 13 esset] ea H 14 prius] sps M fluia et tenebrosa] lux intenebrosa
W 15 quae P factum] dictum BPQb 16 intellegat mss.: intellegat
qui non potest C* s. l., intellegat et qui non potest bm 17 ullum om.
C, illum
sancte, sancte, sancte, domine deus meus, in nomine tuo
BPQWb 2 aliud] ad aliud PQb, ad illud B iste P1
3 probant Q1 4 sum—uolo bis scripta exhib. B 5 scio] noui BHO
PQ edd. 6 uelle] uelle ut sim
spe enim salui facti sumus. spes autem, quae uidetur,
non est spes. adhuc abyssus abyssum inuocat, sed
iam in uoce cataractarum tuarum. adhuc et ille qui dicit:
non potui uobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi
carnalibus, etiam ipse nondum se arbitratur conprehendisse,
11] Ps. 41, 7. 15] Eph. 5, 8. 17] II Cor. 5, 7. 1SJ Rom. 8, 24.
19] Ps. 41, 8. 21] I Cor. 3, 1. W in nomine-sancte om. GXV in] et in G" 2 baptizati
sumus B fili* (i ras.) W sanctae H quia et 1/ et B 4 suae] deus V
7 multa abyssus S: sicut multa abyssus BCGHOVW edd., sicut abyssus
multa PQ, sicut multa abyssus * * * * * * M 8 aquas V reliquid
serUm
GH1 OW, relinquit C1 V miseriam nostram] mTf nra (corr. m. rec.)
V, miseriam nostram misericordia nfBi
in te paululum, cum effundo super me animam meam
in uoce exultationis et confessionis soni festiuitatem
celebrantis. et adhuc tristis est, quia relabitur et
uel potius sentit adhuc se esse abyssum. dicit ei fides mea,
quam accendisti in nocte ante pedes meos: quare tristis es,
anima, et quare conturbas me? spera in domino; lucerna
pedibus tuis uerbum eius. spera et perseuera, donec
transeat nox, mater iniquorum, donec transeat ira domini,
cuius filii et nos fuimus aliquando tenebrae, quarum residua
trahimus in corpore propter peccatum mortuo, donec aspiret
dies et remoueantur umbrae. spera in domino:
mane astabo et contemplabor; semper confitebor illi.
mane astabo et uidebo salutare uultus mei, deum
meum, qui uiuificabit et mortalia corpora nostra propter
spiritum, qui habitat in nobis, quia super interius
nostrum tenebrosum et fluuidum misericorditer
unde in hac peregrinatione pignus accepimus, ut iam
simus lux, dum adhuc spe salui facti sumus et filii
10] Ps. 118, 105. 14] Rom. 8, 10. Cant. 2, 17. 15] Ps. 41, 6 et 12.
16] Ps. 5, 5. 17] Ps. 42, 5. 18] Rom. 8, 11. 21] II Cor. 1, 22. 22]
Eph. 5, 8. Rom. 8, 24. I Thess. 5, 5. a m. 2 in ras.) 0 uidemus C sicut W 2 sunt] 5 W
panes BPQ cum M 4 est S: es cet. et edd. 5 paulolum BM
n •
6 uoce (e ex 0 corr.) M sono W, sonus CM 7 celebratis (n a m. 2)
W, caelebrantis
auctoritatis super nos in scriptura tua diuina? caelum
enim plicabitur ut liber et nunc sicut pellis extenditur
super nos. sublimioris enim auctoritatis est tua diuina scriptura,
cum iam obierunt istam mortem illi mortales, per quos
eam dispensasti nobis. et tu scis, domine, tu scis, quemadmodum
pellibus indueris homines, cum peccato mortales fierent.
unde sicut pellem extendisti firmamentum libri tui,
concordes utique sermones tuos, quos per mortalium ministerium
superposuisti nobis. namque ipsa eorum morte solidamentum
auctoritatis in eloquiis tuis per eos editis sublimiter
extenditur super omnia, quae subter sunt, quod, cum hic uiuerent,
non ita sublimiter extentum erat. nondum sicut pellem
caelum extenderas, nondum mortis eorum famam usquequaque
dilataueras.
Videamus, domine, caelos, opera digitorum tuorum:
disserena oculis nostris nubilum, quo subtexisti eos. ibi est
testimonium tuum sapientiam praestans paruulis. perfice,
10] cf. Ps. 103, 2. 14] cf. Gen. 3, 21. 23] Ps. 8, 4. 25] Ps. 18, 8. a m. 2) H 2 inceto (r add. m. 2) V 5 discreuit (ernit
i u
add. m. 2) Q nis (i add. m. rec.) V 9 actoritatis (u add. nt. 2) B
10 plicatur G 11 scribtura S 12 cum om. V obier add. m. rec.
in mg. V, obierint
Sunt aliae aquae super hoc firmamentum, credo, inmortales
et a terrena corruptione secretae. laudent nomen tuum,
laudent te supercaelestes populi angelorum tuorum, qui non
opus habent suspicere firmamentum hoc et legendo cognoscere
uerbum tuum. uident enim faciem tuam semper et ibi
legunt sine syllabis temporum, quid uelit aeterna uoluntas tua.
legunt, eligunt et diligunt; semper legunt et numquam praeterit
quod legunt. eligendo enim et diligendo legunt ipsam
inconmutabilitatem consilii tui. non clauditur codex eorum
nec plicatur liber eorum, quia tu ipse illis hoc es et es in
aeternum, quia super hoc firmamentum ordinasti eos, quod
firmasti super infirmitatem inferiorum populorum, ubi suspicerent
et cognoscerent misericordiam tuam temporaliter enuntiantem
te, qui fecisti tempora. in caelo enim, domine,
misericordia tua et ueritas tua usque ad nubes. transeunt
nubes, caelum autem manet. transeunt praedicatores
uerbi tui ex hac uita in aliam uitam, scriptura uero tua usque
Matth. 18, 10. 22] Ps. 85, 6. GM edd. 2 libros] libros tuos G 3 ita om. W
4 recontiliationi W, reconciliatione GO1 7 te colere BPQ intellegebam
BPQ eam M 8 haec BCMPQ edd. superpositis G 9 aliae
aquae] alia eaq; W, aliae aquae quae BPQb 10 a om. W segregate G
12 suscipere Bb 14 sine om, W tua om. W 15 *legunt (g ex 1
corr.) P semper- quod legunt om. M 16 et om. W 17 incommuta
tabilitem (ta add. tn. 2) G codex] qddex G1 18 plicatus W1, plicabitur
BHOPQb qui (a m. 2) M et] sed H 20 inferiorem G
suspicerent (pi m. 2 in ras.) B 21 et] ut H temporaliter-23 pr. tua
om. V 24 nubem 01 autem] enim BPQ 25 hac] add. V18. l., ac C
terra transibunt, sermones autem tui non transibunt,
quoniam et pellis plicabitur et faenum, super quod extendebatur,
cum claritate sua praeteriet, uerbum autem tuum manet
in aeternum; quod nunc in aenigmate nubium et
per speculum caeli, non sicuti est, apparet nobis, quia et
nos quamuis filio tuo dilecti simus, nondum apparuit quod
erimus. attendit per retia carnis et blanditus est et inflammauit,
et currimus post odorem eius. sed cum apparuerit,
similes ei erimus, quoniam uidebimus eum, sicuti
est: sicuti est, domine, uidere nostrum, quod nondum est
nobis.
inconmutabiliter et scis inconmutabiliter et uis inconmutabiliter,
et essentia tua scit et uult inconmutabiliter et scientia
tua est et uult inconmutabiliter et uoluntas tua est et scit
inconmutabiliter, nec uidetur iustum esse coram te, ut, quemadmodum
se scit lumen inconmutabile, ita sciatur ab inluminato
conmutabili. ideoque anima mea tamquam terra sine
aqua tibi, quia sicut se inluminare de se non potest, ita se
satiare de se non potest. sic enim apud te fons uitae,
quomodo in lumine tuo uidebimus lumen.
namque illis finis est temporalis et terrenae felicitatis, propter
8] cf. Cant. 2, 9 et 1, 6. 19] Ps. 142, 6. 21] Ps. 35, 10. 1 pr. et om. MV 2 terra C ras.) 0 5 tunc M 6 sicut OV
i i
7 filio tuo] et filio tuo W, filio tuo V dilecti* simus (s ras.) P sumus
BCMOW quod erimus om. W 9 curremus M, cucurrimus mo
odorem
ordinem (odorem add. m. 2) Q 10 eum om. V sicuti] sic M 11 sicuti
est om. GS 12 nobis] da nobis b 13 sicuti V quoniam es]
quoniam (om. es) S, qui es cet. et edd. 14 et scis-uis inconmutabiliter]
et uoluntas tua est V 15 tert. et om. GHMV scientia-scit inconmutabiliter
om. HV, del. m. 2 G 16 et uoluntas-inconmutabiliter om. M
18 inconmutabile] conmutabile S 19 conmutabili] incommutabili BPQ
tamquam] sicut BPQb 20 ita-potest om. H 21 potem W sic] si V
aenim P 23 congregabit C amaricantem S: amaricantes in cet. et edd.
fluctuent. quis, domine, nisi tu, qui dixisti, ut congregarentur
aquae in congregationem unam et appareret arida
sitiens tibi, quoniam tuum est mare, et tu fecisti illud,
et aridam terram manus tuae formauerunt? neque enim
amaritudo uoluntatum, sed congregatio aquarum uocatur mare.
tu enim coherces etiam malas cupiditates animarum et figis
limites, quousque progredi sinantur aquae, ut in se comminuantur
fluctus earum, atque ita facis mare ordine imperii tui
super omnia.
At animas sitientes tibi et apparentes tibi alio fine distinctas
a societate maris occulto et dulci fonte irrigas, ut et
terra det fructum suum: et dat fructum suum et te iubente,
domino deo suo, germinat anima nostra opere misericordiae
secundum genus, diligens proximum in subsidiis necessitatum
carnalium, habens in se semen secundum similitudinem,
quoniam ex nostra infirmitate conpatimur ad subueniendum
indigentibus similiter opitulantes, quemadmodum nobis
uellemus opem ferri, si eodem modo indigeremus, non tantum
in facilibus tamquam in herba seminali, sed etiam in protectione
adiutorii forti robore, sicut lignum fructiferum, id est
beneficium ad eripiendum eum, qui iniuriam patitur, de manu
potentis et praebendo protectionis umbraculum ualido robore
iusti indicii.
13] Gen. 1, 12. S 3 congregatione CGMO1 un5 (a ex u corr.) V,
una CGM apparet (re am. 2) M arida (a alt. ex u corr.) V 4 mare
SWl: et mare cet. et edd. 5 firmauerunt B 6 uoluptatum 0 7 coerces
C, co*erces H, quoherces P 8 progredi* (t ras.) G sinantur aquae
SV: sina utq; W, sinantur atque cet. et edd. se] seculo (corr. m. 2) 0
u
comminatur (u add. m. 2) G 9 facis om. M, fecisti W 11 ad GSVW
scitieutes W 12 alt. et om. M 13 et dat-suum om. BPQb 14 germinet
B opere S: opera cet. et edd. misericordiae] m. suae M 17 ex]
et V infirmitate] similitudine G 19 uelemus CW 20 seminalis W.
* e
seminalia V 21 aiutori V forte pI V fructifera C 22 benificium
Q, beneficum CGHOWmo 23 prauendo V
das hilaritatem et facultatem, oriatur de terra ueritas et
iustitia de caelo respiciat, et fiant in firmamento luminaria.
frangamus esurienti panem nostrum et egenum sine
tecto inducamus in domum nostram, nudum uestiamus et
domesticos seminis nostri non despiciamus. quibus in
terra natis fructibus uide, quia bonum est, et erumpat temporana
lux nostra, et de ista inferiore fruge actionis in delicias
contemplationis uerbum uitae superius obtinentes
sicut luminaria in mundo cohaerentes firmamento
scripturae tuae. ibi enim nobiscum disputas, ut diuidamus
inter intellegibilia et sensibilia tamquam inter diem et noctem
uel inter animas alias intellegibilibus, alias sensibilibus deditas,
ut iam non tu solus in abdito diiudicationis tuae, sicut
antequam fieret firmamentum, diuidas inter lucem et tenebras,
sed etiam spiritales tui in eodem firmamento positi atque distincti
manifestata per orbem gratia tua luceant super terram
et diuidant inter diem et noctem et significent
tempora, quia uetera transierunt, ecce facta sunt noua,
et quia propior est nostra salus, quam cum credidimus,
et quia nox praecessit, dies autem adpropinquauit
et quia benedicis coronam anni tui, mittens operarios
in messem tuam, in qua seminanda alii
17] Gen. 1, 14. 19] II Cor. 5, 17. 20] Rom. 13, 11 sq. 22] Ps. 64, 12.
Matth. 9, 38. 23] Io. 4, 38. ras.) C ueritas om. V 6 dispiciamus W 7 bouum
S temporanea BCGHMQ* edd. 8 inferiori GHQ edd., inferiora
P actiones W dilicias W 10 luminaria (a alt. ex o corr.) 0
choherentes M firmamentum PQ 11 scribturae CS di*uidamus
(a ex o ? corr.) 0 12 intellegibia B inter add. S1 s. l. 13 debitas M
non
14 non iam V, iam DOD(non add. m. 2) 0 abscondito W 16 spiritales
iti
(e ex i corr.) M firmamentū W posuis G 18 inter] in B 19 ecce]
et ecce W 20 proprior CGIOSW, prior H 21 adpropinquabit MW
22 bene dices \'BPQb coronam (o alt. ex a corr.) V operarios] benignitatis
operarios o ex mss. Oxon. 23 seminandi M
est. ita das uota optanti et benedicis annos iusti, tu autem
idem ipse es et in annis tuis, qui non deficiunt, horreum
praeparas annis transeuntibus. aeterno quippe consilio pro-
priis temporibus bona caelestia das super terram, quoniam
quidem alii datur per spiritum sermo sapientiae tamquam
luminare maius propter eos, qui perspicuae ueritatis
luce delectantur tamquam in principio diei, alii autem
sermo scientiae secundum eundem spiritum tamquam
luminare minus, alii fides, alii donatio curationum,
alii operationes uirtutum, alii prophetia, alii diiudicatio
spirituum, alteri genera linguarum, et haec
omnia tamquam stellae. omnia enim haec operatur unus
atque idem spiritus, diuidens propria unicuique prout
uult et faciens apparere sidera in manifestatione ad utilitatem.
sermo autem scientiae, qua continentur omnia
sacramenta, quae uariantur temporibus tamquam luna, et
ceterae notitiae donorum, quae deinceps tamquam stellae
conmemorata sunt, quantum differunt ab illo candore sapientiae,
quo gaudet praedictus dies, tantum in principio noctis
sunt. his enim sunt necessaria, quibus ille prudentissimus
seruus tuus non potuit loqui quasi spiritalibus, sed
quasi carnalibus, ille, qui sapientiam loquitur inter
perfectos. animalis autem homo tamquam paruulus
12, 7—11. 7] Gen. 1, 16. 22] I Cor. 3, 1. 23] I Cor. 2, 6 et 14.
1 etiam] autem H 2 das uota] desuota H optandi 01 benedices
BPQ anno V 3 anni tui (om. in) HV qui om. HO1 deficient H
4 conscilio W 5 cele | celestia M 7 qui] quippe V perspicue S
9 spiritum] dmfi śprñ W 10 curationum] c. et cetera (om. alii-stellae) Q
11 uirtutem W prophetatio M iudicatio CV1 12 spitu eras.) V
i
altera GO 18 stillae W onnia P enim om. 0 15 sydera B
manifestatione V 16 continetur W 18 cetera BPQW notitia BPQ,
enotitiae W stillae W 19 commemoratae C 20 tantum] tamquam H
a I
principia BCG1 PQ*VWo, principipio (a a m. 2) Q . nocti (s add.
m.2) C
ab animis uestris atque a conspectu oculorum
meorum, ut appareat arida. discite bonum facere, iudicate
pupillo et iustificate uiduam, ut germinet terra
herbam pabuli et lignum fructiferum, et uenite, disputemus,
dicit dominus, ut fiant luminaria in firmamento
caeli, ut luceant super terram. quaerebat diues ille a
magistro bono, quid faceret, ut uitam aeternam consequeretur:
dicat ei magister bonus, quem putabat hominem et nihil
amplius — bonus est autem, quia deus est — dicat ei, ut,
si uult uenire ad uitam, seruet mandata, separet a se
amaritudinem malitiae atque nequitiae, non occidat, non
non furetur, non falsum testimonium dicat, ut appareat
arida et germinet honorem matris et patris et dilectionem
proximi. feci, inquit, haec omnia. unde ergo
tantae spinae, si terra fructifera est? uade, extirpa siluosa
dumeta auaritiae, uende quae possides et implere frugibus
dando pauperibus et habebis thesaurum in caelis et
Gen. 1,14 sq. 15] Matth. 19, 16-22. W1 3 luce lunae] lucernae 0, luce lucernae G stillarumque
W contemptus V 4 noster] meus H 5 continentia H 6 alt.
in add. Fs s. Z. 8 esto V nequi**iam (a ras.) P 10 discite (sci
in ras. llł. 2) B facere add. P* 8. 1. 11 et om. GM 12 pabuli ex
U
pariui corr. P, papuli M 13 et P 14 ut S: et cet. et edd. 15 ut
«
add. Ps s. 1. 18 siparet HI, sepaiat M 19 mechaetur P 20 non
furetur—testimonium add. B* in ras. ut in ras. V 21 patris et matris
BPQV edd. 22 fecit M 23 extyrpa P, extirpo C1 24 dumeta ex
•e
dureta corr. H, dum et VW unde (e add. m. 2) H fructibus H
quos loquitur sapientiam ille, qui nouit, quid distribuat diei
et nocti, ut noris et tu, ut fiant et tibi luminaria in firmamento
caeli: quod non fiet, nisi fuerit illic cor tuum;
quod item non fiet, nisi fuerit illic thesaurus tuus, sicut
audisti a magistro bono. sed contristata est terra sterilis,
et spinae suffocauerunt uerbum.
Yos autem, genus electum in firmamento mundi, qui dimisistis
omnia, ut sequeremini dominum, ite post eum et confundite
fortia, ite post eum, speciosi pedes, et lucete in
firmamento, ut caeli enarrent gloriam eius diuidentes
inter lucem perfectorum, sed nondum sicut angelorum, et
tenebras paruulorum, sed non desperatorum: lucete super
omnem terram, et dies sole candens eructet diei uerbum
sapientiae et nox, luna lucens, annuntiet nocti uerbum
scientiae. luna et stellae nocti lucent, sed nox non obscurat
eas, quoniam ipsae inluminant eam pro modulo eius. ecce
enim tamquam deo dicente: fiant luminaria in firmamento
caeli, factus est subito de caelo sonus, quasi ferretur
flatus uehemens, et uisae sunt linguae diuisae quasi
ignis, qui et insedit super unumquemque illorum, et
facta sunt luminaria in firmamento caeli uerbum uitae
9] cf. Marc. 10, 28 et Matth. 19, 27. 10] I Cor. 1, 27. Es. 52, 7.
11] Ps. 18, 2 sq. 19] Act. 2, 2 sq. 22] I Io. 1, 1. H esse add. W* s. l. 2 loquimur V sapientia M
. mento c
quid] qui P 3 flrma (mento add. m. 2) P 4 illi (c m. 2) C
5 tesaurus V, thesaur(us) P* in ras. 6 sterelis W 7 offocauerunt
BCHOQWmo, effocauerunt P 8 in firmamento S: infirma cet. et edd.
9 sequerimini Pet-post eum om. HW 11 narrent C, enarraent P
12 perfectorem S 13 despectorum CHMmo 14 terram omnem G
cadens B 15 luna-scientiae add. F2 in mg. lucens] candens G annuntiat
V 16 nocti lucent-po 374, 25 terram om. Q; m. 3 in mg.
add.: luna et stellae et cetera sequentia usq. materia simul 17 inluminet
aquae reptilia animarum uiuarum. separantes enim
pretiosum a uili facti estis os dei, per quod diceret: producant
aquae non animam uiuam, quam terra producet, sed
reptilia animarum uiuarum et uolatilia uolantia super
terram. repserunt enim sacramenta tua, deus, per opera sanctorum
tuorum inter medios fluctus temptationum saeculi ad
imbuendas gentes nomine tuo in baptismo tuo. et inter haec
facta sunt magnalia mirabilia tamquam coeti grandes et uoces
nuntiorum tuorum uolantes super terram iuxta firmamentum
libri tui praeposito illo sibi ad auctoritatem, sub quo
uolitarent, quocumque irent. neque enim sunt loquellae
neque sermones, quorum non audiantur uoces eorum,
quando in omnem terram exiit sonus eorum et in fines
orbis terrae uerba eorum, quoniam tu, domine, benedicendo
multiplicasti haec.
Numquid mentior aut mixtione misceo neque distinguo lucidas
cognitiones harum rerum in firmamento caeli et opera
m. 2) G pr. ignis W, o ignes V alt. ignis W 2 estis
(e ex i corr.) P momodio W exaltatus (a pr. ex u corr.) H 3 exal-
It
tauit H 6] uiuarum] uiuarum et uolatilia uolantia super terram V
sperantes W 7 quod] quos BCGHPo dicerent GM, dicere*t V
li
8 producit BCGHMP edd. 9 uolatia (li a m. 2) P 10 sanctorum
tuorum] seruorum tuorum W, seruorum sanctorum tuorum Pb, seruorum
tuorum sanctorum B 11 fructus M 12 inbuendum C nomine] in
nomine BCHPWo, nomini MVb 13 mirabilia magnalia G, magna
mirabilia BCWb caete grandia CMb, caete grandia caeli grandes H
88
14 uolitantes BCGHMedd., uolitant P firmamentu* W 15 ad auctoritatem]
adhuc caritate C 16 loquelae BCHMVW, loquaelae G 17 neque
add. WI 8. I. 18 terra* V fine V 19 orbis (s ex t corr.) P
21 mixtionem CVW distiugo P 22 cogitationes BCMPV, cogitationes
cogitationes H
enim rerum notitiae sunt solidae et terminatae sine incrementis
generationum tamquam lumina sapientiae et scientiae, earundem
rerum sunt operationes corporales multae ac uariae, et
aliud ex alio crescendo multiplicantur in benedictione tua, deus,
qui consolatus es fastidia sensuum mortalium, ut in cognitione
animi res una multis modis per corporis motiones figuretur
atque dicatur. aquae produxerunt haec, sed in uerbo tuo:
necessitates alienatorum ab aeternitate ueritatis tuae populorum
produxerunt haec, sed in euangelio tuo, quoniam ipsae
aquae ista eiecerunt, quarum amarus languor fuit causa, ut
in tuo uerbo ista procederent.
Et pulchra sunt omnia faciente te, et ecce tu inenarrabiliter
pulchrior, qui fecisti omnia. a quo si non esset lapsus
Adam, non diffunderetur ex utero eius salsugo maris, genus
humanum profunde curiosum et procellose tumidum et instabiliter
fluuidum, atque ita non opus esset, ut in aquis multis
corporaliter et sensibiliter operarentur dispensatores tui mystica
facta et dicta. sic enim mihi nunc occurrerunt reptilia
et uolatilia, quibus imbuti et initiati homines corporalibus sacramentis
subditi non ultra proficerent, nisi spiritaliter uiuesceret
anima gradu alio et post initii uerbum in consummationem
respiceret.
ab aquarum amaritudine terra discreta eicit non reptilia
B 3 cogitationum V lumine HM earumdem S
a
4 carnales 0 uariae] uariae sunt 0, ariae (u add. m. 2) H et om. 0
5 ex] et W multiplicatur M\' b m 6 gognitione G 7 res una] residua
Ml multimodis M monitionis W 8 uerbo -10 sed in om. S
10 ipse P 11 iste S eieierunt M, eicerunt W languor ex longor
T
corr. P 12 producerent HO1 13 tu ona. C 15 salsQgo (T a m. 2) C
16 curiosum] uicio curiosum (uicio in ras.) C, *** curiosum B et procellose
tumidum otn. S, et procellosG & humidum V, et procellosethumidum
W, et procellosae t. P 17 fluidum BCHPedd. multis om. B 19 nunc
mihi Mm 20 corporalibus-proficerent om. H 21 uiuisceret M 22 initi
W consumationem VW 23 respiceret] respiceret uiuesceret anima V
24 ac om. V, hac HlW 25 terra] nec terra G eiecit GGHMmo
enim iam opus habet baptismo, quo gentibus opus est, sicut
opus habebat, cum aquis tegeretur: non enim intratur aliter
in regno caelorum ex illo. quo instituisti, ut sic intretur;
nec magnalia mirabilium quaerit, quibus fiat fides: neque enim
nisi signa et prodigia uiderit, non credit, cum iam distincta
sit terra fidelis ab aquis maris infidelitate amaris, et
linguae in signo sunt non fidelibus, sed infidelibus.
nec isto igitur genere uolatili, quod uerbo tuo produxerunt
aquae, opus habet terra, quam fundasti super aquas. immitte
in eam uerbum tuum per nuntios tuos. opera enim
eorum narramus, sed tu es, qui operaris in eis, et operentur
animam uiuam. terra producit eam, quia terra causa est,
ut haec agant in ea, sicut mare fuit causa, ut agerent reptilia
animarum uiuarum et uolatilia sub firmamento
caeli, quibus iam terra non indiget, quamuis piscem manducet
leuatum de profundo in ea mensa, quam parasti in
conspectu credentium; ideo enim de profundo leuatus est,
ut alat aridam. et aues marina progenies, sed tamen super
terram multiplicantur. primarum enim uocum euangelizantium
infidelitas hominum causa extitit; sed et fideles exhortantur
et benedicuntur eis multipliciter de die in diem. at
uero anima uiua de terra sumit exordium, quia non prodest
10] Ps. 135, 6. 16] ef. Luc. 24, 43. 17] Ps. 22, 5.
2 pr. op (o in ras.) V habent V babptismo P 3 opus om. V
habebat m ras. V aegeretur (ae m. 2 in ras.) B 4 regnum BCGH
O
MOPVW edd. quod G 5 quaerit mirabilium M edd. 7 amaris M
8 in signum C infidelibus] **fidelibus (in ras.) H 9 quo H 10 aquae]
adq;WterramSimmittiteW11eaH,8(corr.1m.)Genim
om. HW 12 eas V et] ut BCHMPWedd., et ut 6r2 operantur
CH 13 alt. terra - haec add. B* in ras. 14 agant eras.) V
ea] ea V fuit (fu m. 2 in ras.) B 16 manducem H 17 leuatum]
leuat eum C eam mensam C quam om. H 18 leuatu W 19 auis P
21 fideles] fides V exortantur CGMVW 22 benedicuntur eis] b. ab
eis BCHPbmo, benedicunt eis I in die S 23 sumpsit BPbm ex-
*ordium H
anima eorum tibi uiuat, quae mortua erat in deliciis uiuens,
deliciis, domine, mortiferis; nam tu puri cordis uitales
deliciae.
Operentur ergo iam in terra ministri tui, non sicut in aquis
et uoces mysticas, ubi intenta fit ignorantia mater admirationis
in timore occultorum signorum — talis enim est
introitus ad fidem filiis Adam oblitis tui, dum se abscondunt *
a facie tua et fiunt abyssus — sed operentur etiam sicut in
arida discreta a gurgitibus abyssi et sint forma fidelibus uiuendo
coram eis et excitando ad imitationem. sic enim non
tantum ad audiendum sed etiam ad faciendum audiunt: quaerite
deum, et uiuet anima uestra, ut producat terra
animam uiuentem. nolite conformari huic saeculo,
continete uos ab eo. euitando uiuit anima, quae appetendo
moritur. continete uos ab immani feritate superbiae, ab inerti
uoluptate luxuriae et a fallaci nomine scientiae, ut sint bestiae
mansuetae et pecora edomita et innoxii serpentes. motus
enim animae sunt isti in allegoria: sed fastus elationis et delectatio
libidinis et uenenum curiositatis motus sunt animae
mortuae, quia non ita moritur, ut omni motu careat, quoniam
I Thess. 1, 7. 13] Ps. 68, 33. 15] Rom. 12, 2. 18] cf. I Tim. 6, 20.
22] cf. Ier. 2, 13. BCHMPbm amore (0 ex a corr.) W 3 cordes CIS
•
5 ministerii M sicuti M 6 loqndo B 7 mystycas B attenta
CH fit] sit GMVW edd. ignorantia - admirationis repet. m. rec.
in mg. V 9 oblitus
Verbum autem, deus, fons uitae aeternae est et non praeterit:
ideoque in uerbo tuo cohibetur ille discessus, dum dicitur
nobis: nolite conformari huic saeculo, ut producat
terra in fonte uitae animam uiuentem, in uerbo tu.o per
euangelistas tuos animam continentem imitando imitatores
Christi tui. hoc est enim secundum genus, quoniam aemulatio
uiri ab amico est: estote, inquit, sicut ego, quia et
ego sicut uos. ita erunt in anima uiua bestiae bonae in
mansuetudine actionis. mandasti enim dicens: in mansuetudine
opera tua perfice et ab omni homine diligeris.
et pecora bona neque si manducauerint, abundantia, neque
si non manducauerint, egentia, et serpentes boni non perniciosi
ad nocendum, sed astuti ad cauendum et tantum explorantes
temporalem naturam, quantum sufficit, ut per ea,
quae facta sunt, intellecta conspiciatur aeternitas. seruiunt
enim rationi haec animalia, cum a progressu mortifero
cohibita uiuunt et bona sunt.
cohibitae fuerint affectiones ab amore saeculi,
male uiuendo, et coeperit esse anima uiuens bene
4, 12. 11] Eccli. 3,19. 13] I Cor. 8, 8. 15] cf. Matth. 10, 16. 16]
Rom. 1, 20.
1 descendo (corr. m. rec.) V ita om. P 2 confirmatur V 3 deus
S: tuum deus BCGHMOPW* edd., tuus deus VW1 4 ille] ille qui V
5 confirmari HI V 6 terra] terra animam GM fonte V, fontae P
7 continente F inuitando H 9 ego] et ego C quia] quoniam BP
10 erant M pro in om. M animam uiuam CHV • 11 mansuetudine
(dine in ras.) G actionis] actionis agnitionis H 12 dirigeris C
13 peccora BHlV manducauerunt C habundantia GW neque]
neque si non manducauerunt abundantia neque M 14 pernetiosi B,
pernitiosi HP 15 adstuti P, asstuti B cauendum] nocendum H
tamen H expoliantes M 16 naturam temporalem V 17 conspiciantur S
seruiuit M 18 a om. G 19 cohibita (i pr. ex a corr.) 0 20 diis
ds V 21 quohibitae P 22 coepit V
tuum dixisti: nolite conformari huic saeculo, consequetur
illud, quod adiunxisti statim et dixisti: sed reformamini
in nouitate spiritu mentis uestrae, non iam
secundum genus, tamquam imitantes praecedentem proximum,
nec ex hominis melioris auctoritate uiuentes. neque
enim dixisti: fiat homo secundum genus, sed: faciamus hominem
ad imaginem et similitudinem nostram, ut nos
probemus, quae sit uoluntas tua. ad hoc enim ille dispensator
tuus generans per euangelium filios, ne semper paruulos
haberet, quos lacte nutriret et tamquam nutrix foueret: reformamini,
inquit, in nouitate mentis uestrae ad probandum
uos, quae sit uoluntas dei, quod bonum et
beneplacitum et perfectum. ideoque non dicis: fiat homo,
sed: faciamus, nec dicis: secundum genus, sed: ad imaginem
et similitudinem nostram. mente quippe renouatus
et conspiciens intellectam ueritatem tuam homine demonstratore
non indiget, ut suum genus imitetur, sed te demonstrante
probat ipse, quae sit uoluntas tua, quod bonum et beneplacitum
et perfectum, et doces eum iam capacem uidere
trinitatem unitatis uel unitatem trinitatis. ideoque pluraliter
dicto: faciamus hominem singulariter tamen infertur: et
fecit deus hominem, et pluraliter dicto: ad imaginem
2, 7. 12] Rom. 12, 2. 22] Gen. 1, 27. G quod BGHMPW edd. 2 confirmari V consequitur
BP edd., consequeretur V 3 illud S: et illud cet. et edd.
adiunczisti W statim om. CV reformamini (e ex 0 corr.) P 4 spiritu
S: om. cet. et edd. mentis] sensus BP uestri BP non] et non F
5 tamquam bis script. exhib. B praecedentes S 6 nec] et BCPo
M
9 dispensator ille CGHMOWmo, dispentor ille V 12 inquit (it in
ras.) H 13 uos om. b; nos M 14 perfectum] perfectum est CM
15 pr. sed] sef (f ex t corr.) V faciamus] faciamus hominem BCP
edd. ad
potestatem piscium maris et uolatilium caeli et omnium pecorum
et ferarum et omnis terrae et omnium repentium, quae
repunt super terram. hoc enim agit per mentis intellectum,
per quem percipit quae sunt spiritus dei. alioquin
homo in honore positus non intellexit; conparatus est
iumentis insensatis et similis factus est eis. ergo in
ecclesia tua, deus noster, secundum gratiam tuam, quam dedisti
ei, quoniam tuum sumus figmentum creati in operibus
bonis, non solum qui spiritaliter praesunt sed etiam
hi qui spiritaliter subduntur eis qui praesunt — masculum
et feminam fecisti hominem hoc modo in gratia tua spiritali,
ubi secundum sexum corporis non est masculus et femina,
quia nec Iudaeus neque Graecus neque seruus
neque liber — spiritales ergo, siue qui praesunt siue qui
obtemperant, spiritaliter iudicant, non de cognitionibus spiritalibus,
quae lucent in firmamento — non enim oportet de
tam sublimi auctoritate iudicare — neque de ipso libro tuo,
etiamsi quid ibi non lucet, quoniam
intellectum certumque habemus etiam quod clausum est aspectibus
nostris, recte ueraciterque dictum esse — sic enim homo,
13] Eph. 2, 10. 15] Gen. 1, 27. 18] Gal. 3, 28. 20] cf. I Cor. 2, 15. H agnitionem BPVbm, imagine H 3 aeffectus C
4 quae] qm W iudicanda] iocunda V 5 iudicat om. M 6 peccorum
B V 7 repentium add. VS s. 1. quae in ras. V 8 egit C 9 aliov
qui GWm 10 comparatis C 11 insipientibus CV illis BP edd.
ergo] credo W 14 sed] quam (am m. 2 in ras.) H 15 hii CGVW,
ii m masculum S: masculum enim cet. et edd. 18 nec] neque Bbm
21 de tam] datam M 22 neque] neque enim CHo ipso] se ipso M
de
23 summitimus P 24 aspectibus (de add. m. 3) M 25 sic] si V
imaginem eius, qui creauit eum, factor tamen
legis debet esse, non index - neque de illa distinctione iudicat
spiritalium uidelicet atque carnalium hominum, qui tuis,
deus noster, oculis noti sunt et nullis adhuc nobis apparuerunt
operibus, ut ex fructibus eorum cognoscamus eos,
tu, domine, iam scis eos et diuisisti et uocasti in occulto, antequam
fieret firmamentum. neque de turbidis huius saeculi
populis quamquam spiritalis homo iudicat. quid enim ei
de his, qui foris sunt, indicare ignoranti, quis inde uenturus
sit in dulcedinem gratiae tuae et quis in perpetua inpietatis
amaritudine remansurus?
Ideoque homo, quem fecisti ad imaginem tuam, non aecepit
potestatem luminarium caeli neque ipsius occulti caeli
neque diei et noctis, quae ante caeli constitutionem uocasti,
neque congregationis aquarum, quod est mare, sed accepit
potestatem piscium maris et uolatilium caeli et omnium pecorum
et omnis terrae et omnium repentium, quae repunt
super terram. iudicat enim et approbat, quod recte, improbat
autem, quod perperam inuenerit, siue in ea sollemnitate
sacramentorum, quibus initiantur quos peruestigat in aquis
multis misericordia tua, siue in ea, qua ille piscis exhibetur,
quem leuatum de profundo terra pia comedit, siue in uerborum
signis uocibusque subiectis auctoritati libri tui tamquam sub
BOV agnitionem BPVbm 3 distinetionS V, dit
stintione W 6 operibus apparueruut nobis M ex] et P eos om. B
9 populis add. m. 2 in ras. B tamquam BPb ei] et 0 10 his]
s debet
istis W, iis m rori (s add. m. 2) W ignoranti (debet add. m. 3) M
11 dulcedine HP, dulcitudiuem V im perpetua MV, in perpetua eras.) 0
13 tuam om. V 14 occulta V 15 uocasti om. V 16 est mare] estimare
W 18 serpentium G rep*tant W 19 iudicant W rectae P,
. fodictnda e
recte. (add. m. 3 s. I.) M 20 perpera V ea om. C sollemnitate]
solemnitate BICHP, solemnitate sanctorum V 21 quos] quod G
22 ea qua] ea quae G, aqua W exibetur VW 23 quam W co*medit
(m ras.) H, commedit M siue] sicut S 24 auctoritate BHPS
disputando, benedicendo atque inuocando te, ore erumpentibus
atque sonantibus signis, ut respondeat populus: amen. quibus
omnibus uocibus corporaliter enuntiandis causa est abyssus
saeculi et caecitas carnis, qua cogitata non possunt uideri,
ut opus sit instrepere in auribus. ita, quamuis multiplicentur
uolatilia super terram, ex aquis tamen originem ducunt. indicat
etiam spiritalis approbando, quod rectum, inprobando
autem, quod perperam inuenerit in operibus moribusque fidelium,
elemosynis tamquam terra fructifera et de anima uiua
mansuefactis affectionibus, in castitate, in ieiuniis, in cogitationibus
piis de his, quae per sensum corporis percipiuntur.
de his enim iudicare nunc dicitur, in quibus et potestatem
corrigendi habet.
benedicis homines, o domine, ut crescant et multiplicentur et
impleant terram. nihilne nobis ex hoc innuis, ut intellegamus
aliquid, cur non ita benedixeris lucem, quam uocasti diem,
nec firmamentum caeli nec luminaria nec sidera nec terram
nec mare? dicerem te, deus noster, qui nos ad imaginem
tuam creasti, dicerem te hoc donum benedictionis homini proprie
uoluisse largiri, nisi hoc modo benedixisses pisces et coetos,
ut crescerent et multiplicarentur et implerent aquas maris,
1 uolantibus B 3 lignis V populus add. G9 s. l. qui (b. add.
m. 2) P 4 uocibus
Quid igitur dicam, lumen meum, ueritas? quia uacat hoc,
quia inaniter ita dictum est? nequaquam, pater pietatis, absit,
ut hoc dicat seruus uerbi tui. et si ego non intellego,
quid hoc eloquio significes, utantur eo melius meliores, id est
intellegentiores quam ego sum, unicuique quantum sapere dedisti.
placeat autem et confessio mea coram oculis tuis, qua
tibi confiteor credere me, domine, non incassum te ita locutum,
neque silebo, quod mihi lectionis huius occasio suggerit.
uerum est enim nec uideo, quid inpediat ita me sentire dicta
figurata librorum tuorum. noui enim multipliciter significari
per corpus, quod uno modo mente intellegitur, et multipliciter
mente intellegi, quod uno modo per corpus significatur.
ecce simplex dilectio dei et proximi, quam multiplicibus sacramentis
et innumerabilibus linguis et in unaquaque lingua innumerabilibus
locutionum modis corporaliter enuntiatur! ita
crescunt et multiplicantur fetus aquarum. adtende iterum quisquis
haec legis: ecce quod uno modo scriptura offert et uox
personat: in principio deus fecit caelum et terram,
nonne multipliciter intellegitur, non errorum fallacia, sed
C 2 genere C 3 repperirem mss. 4 frutetis C
bo, fructis
Itaque si naturas ipsas rerum non allegorice, sed proprie
cogitemus, ad omnia, quae de seminibus gignuntur, conuenit
uerbum: crescite et multiplicamini; si autem figurate posita
ista tractemus — quod potius arbitror intendisse scripturam,
quae utique non superuacue solis aquatilium et hominum
fetibus istam benedictionem adtribuit — inuenimus
quidem multitudines et in creaturis spiritalibus atque corporalibus
tamquam in caelo et terra et in animis iustis et iniquis
tamquam in luce et tenebris et in sanctis auctoribus, per quos
lex ministrata est, tamquam in firmamento, quod solidatum
est inter aquam et aquam, et in societate amaricantium populorum
tamquam in mari et in studio piarum animarum
tamquam in arida et in operibus misericordiae secundum praesentem
uitam tamquam in herbis seminalibus et lignis fructiferis
et in spiritalibus donis manifestatis ad utilitatem sicut
in luminaribus caeli et in affectibus formatis ad temperantiam
tamquam in anima uiua: in his omnibus nanciscimur
multitudines et ubertates et incrementa; sed quod ita crescat
et multiplicetur, ut una res multis modis enuntietur et una
enuntiatio multis modis intellegatur, non inuenimus nisi in
signis corporaliter editis et rebus intellegibiliter excogitatis.
signa corporaliter edita generationes aquarum propter necessarias
causas carnalis profunditatis, res autem intellegibiliter
excogitatas generationes humanas propter rationis fecunditatem
intelleximus. et ideo credidimus utrique horum generi dictum
1 multicantur (pli add. m.2) P 3 ipsius H rerum om. W allegorie V
4 hominibus S 5 si] nisi (ni in ras.) V 6 tractamus BCHPV 7 solis
(o ex a corr.) V 9 quidem] eiii V atque corporalibus spiritalibus V
10 terra] in terra BCGMPQVW edd. alt. et om. C alt. in om. HO
et iniquis om. V 11 quod W 13 inter aquam] in terra quam V in
om. H 14 animarum piarum CGHMedd. 15 miseridiae V 16 lignis]
in lignis V, lignis et W 18 illuminaribus (om. in) V affectionibus
BCGMPQo 19 animam uiuam CHM nansciscimur B, nascimur 0,
nanciscimur in (in expunxit m. rec.) V 26 rationis (is ex es corr.) G
27 intellegimus BOPQWedd. credidimus (di del. m. 2) G, credimus edd.
eorum CHVo
enim benedictione concessam nobis a te facultatem ac potestatem
accipio et multis modis enuntiare, quod uno modo intellectum
tenuerimus, et multis modis intellegere, quod obscure
uno modo enuntiatum legerimus. sic implentur aquae
maris, quae non monentur nisi uariis significatibus, sic et fetibus
humanis impletur et terra, cuius ariditas apparet in studio,
et dominatur ei ratio.
tua scriptura
enim dicam te mihi inspirante, quod ex eis uerbis noluisti ut
dicerem. neque enim alio praeter te inspirante credo me uerum
dicere, cum tu sis ueritas, omnis autem homo mendax.
et ideo qui loquitur mendacium, de suo loquitur.
ergo ut uerum loquar, de tuo loquor. ecce dedisti nobis in
escam omne faenum satiuum seminans semen, quod
est super omnem terram, et omne lignum, quod habet
in se fructum seminis
omnibus auibus caeli et bestiis terrae atque serpentibus; piscibus
autem et
enim eis terrae fructibus significari et in allegoria figurari
opera misericordiae, quae huius uitae necessitatibus exhibentur
ex terra fructifera. talis terra erat pius Onesiforus, cuius
domui dedisti misericordiam, quia frequenter Paulum
Gen. 1, 29. 24] II Tim. 1, 16.
n
1 hac (n a m. 2) H 2 benedictionem HV potestatem et facultatem
n
BCbm, potestatem ac facultatem PQo, hac potestatem facultatem H
3 intellectu M 4 modis om. P obscuro C 5 aq. (uae tn. 1) B
6 uariis] a uariis BGPQbm significationibus BCGHMOPQVWedd.
factibus M 7 implentur M areditas W 10 scribtura CS dicat 0
uera mss.: uerum edd. 11 dicante (om. te) W1 12 me om. PQV
15 tua C loquor] loquar HWmo 16 esca CV 17 omnem add. Ws. I.
alt. omne Mx 18 fructrum
laetantur eis, quorum deus uenter. neque enim et in illis,
qui praebent ista, ea, quae dant, fructus est, sed quo animo
dant. itaque ille, qui deo seruiebat, non suo uentri, uideo
plane, unde gaudeat, uideo et congratulor ei ualde. acceperat
enim a
tamen unde gaudeat, uideo. unde autem gaudet, inde pascitur,
quia in ueritate loquens: gauisus sum, inquit, magnifice
in domino, quia tandem aliquando repullulastis
sapere pro me, in quo sapiebatis; taedium autem habuistis.
isti ergo diuturno taedio marcuerant et quasi
17] Rom. 16, 18. 21] Phil. 4, 10-13. om. V qui quod] quicquid M 3 supleuerunt OSV
inachedonia CG 6 me derelinquerunt 01 V, inde reliquerunt (ofn. me) W
8 eis debetur GOSV, debetur eis M eis tamquam hominibus debentur
(om. pr. debentur) W 9 debetur GMOSV eis autem BCGHMOPQ
VWo praeuentibus
Vnde ergo gaudes, 0 Paule magne? unde gaudes, unde
pasceris, homo renouate in agnitionem dei secundum imaginem
eius, qui creauit te, et anima uiua tanta continentia
et lingua uolatilis loquens mysteria? talibus quippe animantibus
ista esca debetur. quid est, quod te pascit? laetitia.
quod sequitur audiam: uerum tamen, inquit, bene
fecistis communicantes tribulationi meae. hinc gaudet,
hinc pascitur, quia illi bene fecerunt, non quia eius angustia
relaxata est, qui dicit tibi: in tribulatione dilatasti mihi,
quia et abundare et penuriam pati nouit in te, qui confortas
eum. scitis enim, inquit, etiam uos,
quoniam in principio euangelii, cum ex Macedonia
sum profectus, nulla mihi ecclesia conmunicauit in
ratione dati et accepti nisi uos soli, quia et
Ps. 4, 2.
1 repulularunt V, repullularunt (ularunt tn. 2 in ras.) 0 3 dedici
(ci in ras.) V 5 (et 6) habundare BGMPVW alt. in om. W omni]
omnibus CMW, omnia GH edd. 6 satiari BCGHMiOPQVWeàd.,
penurlam
satiare M1 paenuriam P, pneuma (penuriam add. 111. 3) M 8 pr. \'unde
om. BPQb ergo] ergo in omnibus BPQbm bis gaudis W 9 agnitione
GHMOW secundum om. W 10 uiua M tante continentie H
11 loquens om. V 12 ista aesca M, esca ista bm Lquod] quo H
13 audiamus BCHPQedd., audimus M 14 facitis M communicantis W
■ i
15 pacistur (corr. m. 2) G ille M, illis W 16 qui] quid V 17 *abun-
Bti
dare (h ras.) P, habundare GMVW confortatus (corr.m.2) M 18 etiam]
et BCPQ edd. philippenses BGHMOPQW, philipenses V 20 s*ū
(u ras.) V ecclesia mihi GM 21 quia] qui BP quia-(p. 379,1)
misistis bis scriptum, sed semel eras. M tessalonicen V, thesalonicam Mpr.
haec bona opera eos redisse nunc gaudet et repullulasse laetatur
tamquam reuiuescente fertilitate agri.
Numquid propter usus suos, quia dixit: usibus meis misistis,
numquid propterea gaudet? non propterea. et hoc
unde scimus? quoniam ipse sequitur dicens: non quia quaero
datum, sed requiro fructum. didici a te, deus meus, inter
datum et fructum discernere. datum est res ipsa, quam
dat, qui inpertitur haec necessaria, ueluti est nummus, cibus,
potus, uestimentum, tectum, adiutorium. fructus autem bona
et recta uoluntas datoris est. non enim ait magister bonus:
qui susceperit prophetam tantum, sed addidit: in nomine
prophetae; neque ait tantum: qui susceperit iustum, sed
addidit: in nomine iusti; ita quippe ille mercedem prophetae,
iste mercedem iusti accipiet. nec solum ait: qui calicem
aquae frigidae potum dederit uni ex minimis
meis, sed addidit: tantum in nomine discipuli, et sic
adiunxit: amen dico uobis, non perdet mercedem suam.
datum est suscipere prophetam, suscipere iustum, porrigere
calicem aquae frigidae discipulo; fructus autem in nomine
prophetae, in nomine iusti, in nomine discipuli
hoc facere. fructu pascitur Helias a uidua sciente, quod hominem
dei pasceret et propter hoc pasceret; per cornum
pr. et om. MlV semel add. M\' s. I, mel (se a m. 2) V 2 re*disse*
H gaude W reppullulasse 0 3 reuirescente BCHMPQV
edd., euirescente
cum homines idiotae atque infideles, quibus initiandis atque
lucrandis necessaria sunt sacramenta initiorum et magnalia
miraculorum, quae nomine piscium et coetorum significari credimus,
suscipiunt corporaliter reficiendos aut in aliquo usu
praesentis uitae adiuuandos pueros tuos, cum id quare faciendum
sit et quo pertineat ignorent, nec illi istos pascunt nec isti ab
illis pascuntur, quia nec illi haec sancta et recta uoluntate
operantur nec isti eorum datis, ubi fructum nondum uident,
laetantur. inde quippe animus pascitur, unde laetatur. et
ideo pisces et coeti non uescuntur escis, quas non germinat
nisi iam terra ab amaritudine marinorum fluctuum distincta
atque discreta.
ualde, quia et nos uidemus ea, et ecce omnia bona ualde.
in singulis generibus operum tuorum, cum dixisses, ut fierent,
et facta essent, illud atque illud uidisti quia bonum est. septiens
numeraui scriptum esse te uidisse, quia bonum est quod
fecisti; et hoc octauum est, quia uidisti omnia quae fecisti,
et ecce non solum bona sed etiam ualde bona tamquam
simul omnia. nam singula tantum bona erant, simul autem
1 pr. pascebatur (tu in ras.) B sed S: sed exterior cet. et edd.
2 possit W 4 ideote P 5 lucrantis B1 6 ce.t**orum (er ras.) P,
ceterum W, ceterorum MV credidimus BCHPQVWb 7 aut] atq; M1
8 praesentis uitae usu bm aiuuandos V . quare faciendum] qua re-
Sciendum S 9 quod W pertineant BCOPQSV istos] hos W
isti* V 10 uolumtate V 11 non (om. dum) W uendent P 12 inde
-laetatur om. H un delectatur V 13 cete M pr. non add. M* s. l.
quas 0, qui W germinant W 14 fluctu V 15 discreta] distincta M
J6 et uidisti (et ui in ras.) B deus om. W 17 uidimus BHPQbm,
uideamus C alt. et om. V omnia om. M bona ualde 0 ualde]
ualde de G 18 dixisset M, dixistis W ut fierent om. V 19 septie*s
(n ras.) V 20 numeraui (ui ex bis corr.) V scribtum CS te] et V
quod in ras. H 21 hoc] oc C quia] quod (d add. m. 3) 0 22 bona
ualde BMPQ
corpora, quia longe multo pulchrius est corpus, quod ex membris
pulchris omnibus constat, quam ipsa membra singula,
quorum ordinatissimo conuentu conpletur uniuersum, quamuis
et illa etiam singillatim pulchra sint.
uideris, quia bona sunt opera tua, cum tibi placuerunt, et in
tua uisione non inueni tempora, per quae intellegerem, quod
totiens uideris quae fecisti, et dixi: o domine, nonne ista scriptura
tua uera est, quoniam tu uerax et ueritas edidisti
eam? cur ergo tu mihi dicis non esse in tua uisione tempora,
et ita scriptura tua mihi dicit per singulos dies ea quae fecisti
te uidisse, quia bona sunt, et cum ea numerarem, inueni
quotiens? ad haec tu dicis mihi, quoniam tu es deus
meus et dicis uoce forti in aure interiore seruo tuo perrumpens
meam surditatem et clamans: "O homo, nempe quod scriptura
mea dicit, ego dico. et tamen illa temporaliter dicit, uerbo
autem meo tempus non accedit, quia aequali mecum aeternitate
consistit. sic ea, quae uos per spiritum meum uidetis,
ego uideo, sicut ea, quae uos per spiritum meum dicitis, ego
dico. atque ita cum uos temporaliter ea uideatis, non ego
temporaliter uideo, quemadmodum, cum uos temporaliter ea
dicatis, non ego temporaliter dico."
alt. et om. V hoc] hoc modo b dicuntur BPQb pulcra V
2 multa S 3 pulcria V ipsa V 4 odinatissimo V 5 singulatim
ex singillatim corr. S1 pulcra CV sunt M 6 et attendi-placuerunt
v
\'om. V et P inuenire W septies u. octies BCGHM03PQVW
9 toties BHPQ fecisti et (isti e e corr.) S, fecisti add. B3 in ras.
10 dedisti C 11 e*go (r ras.) P 12 ita S: ista CGHMOVWmo,
ecce BPQb scribtura CS eam GM 14 quoties CHPQW
15 dices P1 uoci 0 aurem BOPQWb interiorem BOPQWb, interiori
C 18 meo] meo aeterno BPQb accidit BGHOPQV edd.,
t accidi (t add. m. 2) W 19 uidetis-meum om. S 20 uideo-ego om. B
21 dico om. W uideatis-uideo om. W uideatis dicitis (corr. tn. 2) P 22 uideo-temporaliter
om. P uos cum V ea dicatis-dico om. H 23 dico]
uideo
ea dico BWb, ea dico (uideo add. m. 2) P
ex tua ueritate et intellexi, quoniam sunt quidam, quibus
displicent opera tua, et multa eorum dicunt te fecisse
necessitate conpulsum, sicut fabricas caelorum et conpositiones
siderum, et hoc non de tuo, sed iam fuisse alibi creata et
aliunde, quae tu contraheres et conpaginares atque contexeres,
cum de hostibus uictis mundana moenia molireris, ut ea constructione
deuincti aduersus te iterum rebellare non possent;
alia uero nec fecisse te nec omnino conpegisse, sicut omnes
carnes et minutissima quaeque animantia et quidquid radicibus
terram tenet, sed hostilem mentem naturamque aliam non
abs te conditam tibique contrariam in inferioribus mundi locis
ista gignere atque formare. insani dicunt haec, quoniam
non per spiritum tuum uident opera tua nec te cognoscunt
in eis.
in eis. ergo cum uident, quia bona sunt, tu uides, quia bona
sunt, et quaecumque propter te placent, tu in eis places, et
quae per spiritum tuum placent nobis, tibi placent in nobis.
quis enim scit hominum quae sunt hominis, nisi spiritus
hominis, qui in ipso est? sic et quae dei sunt
nemo scit nisi spiritus dei. nos autem, inquit, non
spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum, qui
ex deo est, ut sciamus quae a deo donata sunt nobis.
et admoneor, ut dicam: certe nemo scit quae dei, nisi
add. m. 2) V, linxi CM stellam V1 2 intellegi M
quibus (a add. m. 2) W 3 tua] tua bona BPQb 5 syderum B
haec C edd. alibi] alicui V creata V 6 contraheres (e alt. ex i
eorr.) P compaginaris atq. contexeris W 7 ostibus V munda V
moenia mundana C constrictione V 8 deuicti BCGHMOVWbm aduersC
V reuelare V possunt W 9 conpegisse] te conpegisse H,
pi
conpegisse (pi m. 3) M 11 non] nec BPQb 12 contraria GW
uident 8
13 insani (a ex u corr.) V 16 uident ea (uident add. m. 2) W 17 ei
(s mi 1) W 18 places] complaces b 19 tibi-nobis om. V 21 qui]
quae V quae] qui M 25 et ammoneor (et amm in litura) M dei
S: dei sunt cet. et edd.
donata sunt nobis? respondetur mihi, quoniam quae per
eius spiritum scimus etiam sic nemo scit nisi spiritus
dei. sicut enim recte dictum est: non enim uos estis,
qui loquimini, eis, qui in dei spiritu loquerentur, sic recte
dicitur: "non uos estis, qui scitis" eis, qui in dei spiritu
sciunt. nihilo minus igitur recte dicitur: "non uos estis, qui
uidetis" eis, qui in spiritu dei uident: ita quidquid in spiritu
dei uident quia bonum est, non ipsi, sed deus uidet, quia.
bonum est. aliud ergo est, ut putet quisque malum esse
quod bonum est, quales supra dicti sunt; aliud, ut quod bonum
est uideat homo, quia bonum est, sicut multis tua creatura
placet, quia bona est, quibus tamen non tu places in ea;
unde frui magis ipsa quam te uolunt: aliud autem, ut, cum
aliquid uidet homo quia bonum est, deus in illo uideat, quia
bonum est, ut scilicet ille ametur in eo quod fecit, qui non
amaretur nisi per spiritum, quem dedit, quoniam caritas
dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum,
qui datus est nobis, per quem uidemus, quia bonum
est, quidquid aliquo modo est: ab illo enim est, qui non
aliquo modo est, sed est, est.
siue corporalem partem superiorem atque inferiorem siue spiritalem
corporalemque creaturam, atque in ornatu harum partium,
quibus constat uel uniuersa mundi moles uel uniuersa
omnino creatura, uidemus lucem factam diuisamque a
W quoniam add. W s. l. 3 sic] si S 4 aestis M
5 *eis (m ras.) V spiritu dei Gbm erecte W 6 dei om. W 7 nihil
hominus HIW 8 alt. uidet W 9 bonus C 10 post. est add. G* s.l.
11 quales-bonum est om. W ut om. S 12 multa M tua creatura
hoc
tua S 14 frui] erui S ut om. V 16 quod] qui** M 17 spiritum]
spiritum sanctum Cm 20 alt. est om. W ab illo-modo est om. S
enim] enim modo V, enim enim W 21 sed] sed quod BCHMPQ edd.
22 uidemus] qui uidemus W, uidemus agi (agi add. m. 2 in mg.) M uidemus-terram
siue om. H 23 interiorem M 24 ordinatu BP haurum
W
superiores et corporales inferiores, primarium corpus mundi,
siue hoc spatium aeris, quia et hoc uocatur caelum, per quod
uagantur uolatilia caeli inter aquas, quae uaporaliter eis superferuntur
et serenis etiam noctibus rorant, et has, quae in terris
graues fluitant. uidemus congregatarum aquarum speciem
per campos maris et aridam terram uel nudatam uel formatam,
ut esset uisibilis et conposita herbarumque atque arborum
mater. uidemus luminaria fulgere desuper, solem sufficere
diei, lunam et stellas consolari noctem atque his omnibus notari
et significari tempora. uidemus umidam usquequaque naturam
piscibus et beluis et alitibus fecundatam, quod aeris
corpulentia, quae uolatus auium portat, aquarum exhalatione
concrescit. uidemus terrenis animalibus faciem terrae decorari
hominemque ad imaginem et similitudinem tuam cunctis inrationabilibus
animantibus ipsa tua imagine ac similitudine,
hoc est rationis et intellegentiae uirtute, praeponi, et quemadmodum
in eius anima aliud est, quod consulendo dominatur,
aliud, quod subditur ut obtemperet, sic uiro factam esse etiam
corporaliter feminam, quae haberet quidem in mente rationabilis
intellegentiae parem naturam, sexu tamen corporis ita
masculino sexui subiceretur, quemadmodum subicitur
2 primarum G, primarum (corr. m. 3) M 3 siue] super BPQb uocatur
om. V 4 eis superferuntur] ei superferuntur BCGMOPQWb,
B
ei superferuntur (s add. m. 2) H, superferuntur ei V 5 rorat GV
X ~
terris (st add. m. 3) M 8 herbarumque] herbarum quoque Ho • 9 mater]
materiem BCGHMPQ edd. 10 diei] dici W consulari W 11 humidam
BCHMV 12 fecundatam (f ex s corr. m. rec.) V quod] queTT
13 uolatas S, uolutus W exalatione BPVW, exahatione (t ras.) H,
II
exaltatione C 14 animautibus V 15 simitudinem V inrationabilibus
(inratio m. 2 in ras.) B 17 pro et om. H uirtutB V 18 anima V
minatur W 19 obtemperes V uero MW factum H esse om. C
20 rationalis BCGHMOPQVW edd. 21 puram C 22 masculo sexui
M, masculini nos exui W
sollertiam. uidemus haec et singula bona et omnia bona ualde.
te, ut laudent te opera tua. habent initium et finem ex tempore,
ortum et occasum, profectum et defectum, speciem et
priuationem. habent ergo consequentia mane et uespera partim
latenter partim euidenter. de nihilo enim a te, non de
te facta sunt, non de aliqua non tua uel quae antea fuerit,
sed de concreata, id est simul a te creata materia, quia eius
informitatem sine ulla temporis interpositione formasti. nam
cum aliud sit caeli et terrae materies, aliud caeli et terrae
species, materiem quidem de omnino nihilo, mundi autem speciem
de informi materia, simul tamen utrumque fecisti, ut materiam
forma nulla morae intercapedine sequeretur.
ista uel tali ordine fieri uel tali ordine scribi uoluisti, et uidimus,
quia bona sunt singula et omnia bona ualde, in uerbo
tuo, in unico tuo caelum et terram, caput et corpus ecclesiae,
in praedestinatione ante omnia tempora sine mane et uespera.
ubi autem coepisti praedestinata temporaliter exequi, ut occulta
manifestares et inconposita nostra conponeres — quoniam
super nos erant peccata nostra et in profundum tenebrosum
abieramus abs te, et spiritus tuus bonus superferebatur
ad subueniendum nobis in tempore opportuno – et
om. GMV 2 pr. et om. BP 3 laudent BCMPQedd. pr. te owt.
CMW alt. amemus
nobis — pacem quietis, pacem sabbati, pacem sine
uespera. omnis quippe iste ordo pulcherrimus rerum ualde
bonarum modis suis peractis transiturus est: et mane quippe
in eis factum est et uespera.
0 W 2 docibiles BPQ Wb m esse C 3 ei GMOW
subderetur V. 4 una conspiratione CM 5 ut fJlSS.: et mo opera
om. M, operam W 6 aquierenda V 7 luminariam W 8 habens V
sublimia V 12 deinfidelium r(i alt. in ras.) H, de7H\'fidelium (\'- add.
af\'
m. 2) 0 13 affectos VIW\\ fectus M firmasti V 14 solam V
ni s
16 agnitionem H 17 omnibus (om. que) V mysteriis CHM, misterii W
19 fructuosa (a ex u corr.) M praeberi (eri ex ari corr.) G 21 spiritum]
per spiritum BPQ 22 eis tej ea iste G 23 deus*** H pacem]
pacem tuam V 24 tert. pacem mss.: sabbati mo 25 ordo iste V
26 bonorum W peractus V 27 factus PQ et om. V
occasum, quia sanctificasti eum ad permansionem sempiternam,
ut id, quod tu post opera tua bona ualde, quamuis
ea quietus feceris, requieuisti septimo die, hoc praeloquatur
nobis uox libri tui, quod et nos post opera nostra ideo bona
ualde, quia tu nobis ea donasti, sabbato uitae aeternae requiescamus
in te.
Etiam tunc enim sic requiesces in nobis, quemadmodum
nunc operaris in nobis, et ita erit illa requies tua per
nos, quemadmodum sunt ista opera tua per nos. tu autem,
domine, semper operaris et semper requiescis nec uides ad
tempus nec moueris ad tempus nec quiescis ad tempus, et
tamen facis et uisiones temporales et ipsa tempora et quietem
ex tempore.
tu autem quia uides ea, sunt. et nos foris uidimus, quia sunt,
et intus, quia bona sunt: tu autem ibi uidisti facta, ubi uidisti
facienda. et nos alio tempore moti sumus ad bene faciendum,
posteaquam concepit de spiritu tuo cor nostrum;
priore autem tempore ad male faciendum mouebamur deserentes
te: tu uero, deus une bone, numquam cessasti bene facere.
et sunt quaedam bona opera nostra ex munere quidem
tuo, sed non sempiterna: post illa nos requieturos in tua grandi
sanctificatione speramus. tu autem bonum nullo indigens bono
semper quietus es, quoniam tua quies tu ipse es. et hoc intellegere
quis hominum dabit homini? quis angelus angelo?
om. H 2 sempiternum C, sempiternam** H 4 quieuisti V
6 ea nobis V 8 etiam cum praecedentibus coniungunt BP requiescis
BPQW 10 quemadmodum-nos om. M 12 post pr. tempus add. BPQb:
n
nec operaris ad tempus *oueris C requiescis V 13 pr. et om. BPQ
uisionis temporalis W 15 nos itaquej Мóq; V sunt] bona sunt V
16 uidemus BCGHMOPQVW edd. 17 quia **** (• • di ras.) 0
18 commoti BPQ 20 priori M 21 unus V, unde M bona (corr.
m. 3) M numquam] tamquam