The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
auctoritate firmatum. quia iustus ex fide uiuit,
eaque fides officium a nobis exigit et cordis et linguae — ait
enim apostolus: corde creditur ad iustitiam, ore autem
confessio fit ad salutem — oportet nos esse et iustitiae
memores et salutis, quandoquidem in sempiterna iustitia
regnaturi a praesenti saeculo maligno salui fieri non possumus,
nisi et nos ad salutem proximorum nitentes etiam ore profiteamur
fidem, quam corde gestamus: quae fides ne fraudulentis
calliditatibus haereticorum possit in nobis aliqua ex parte
uiolari, pia cautaque uigilantia prouidendum est. est autem
catholica fides in symbolo nota fidelibus memoriaeque mandata
quanta res passa est breuitate sermonis: ut incipientibus atque
lactantibus eis, qui in Christo renati sunt, nondum
(in mg. uel symbnlo) fol. 40 R Augustinus de fide
catholica secundum breuitatem simboli fol. 54b F. Explicit liber II. aduersua
manicheos sci augustini. Incipit eiusdem generaliter expositio de
fide catholica secundum breuitatem symboli fol. 55* S fol. 27 P V Incipit
liber de fide ac simbolo fol. 174 T Incipit expositio symboli beati
augustini epi fol. 165 P Incipit liber sci augustini epi de fide ac (et N)
symbolo fol. 29 N, A Incipit generalis expositio sci Augustini epi de
fide katholica secundum breuitatem symboli fol. 88* y Liber sci ang de
fide katholica fol. 67* 0 De fide et simbolo fol. 101 M 3 scriptum
om. P õ a nobis exigit officium M eyuget 0 pr. et om. TNAOj
7 et om. TN 8 sempitena F 10 et om. VO profiteatur Fl
11 fidem] fide R 12 cogitationibus (s. I. f calliditatibus) A cupiditatibus
(in mg. caliditatibus) M 14 fides catholica P symbulo (sic plerumque)
F sinbolo
non esse omnipotentem; non quia hoc dicere ausi sunt, sed
in suis traditionibus hoc sentire et credere conuincuntur. cum
enim dicunt esse naturam, quam deus omnipotens non creauerit,
de qua tamen istum mundum fabricauerit, quem pulchre
ordinatum esse concedunt, ita omnipotentem deum negant,
ut non eum credant mundum potuisse facere, nisi ad eum
fabricandum alia natura, quae iam fuerat et quam ipse non
fecerat, uteretur; carnali scilicet consuetudine uidendi fabros
M diligentissime AFOV spiritnali
AMOb 3 quid F quia M est M 4 firmate M 5 ergo]
autem V paucis uerbis AFNOSTfbd in om. M sinbolo M
6 quid M 7 restitit et resistit] resistit et resistit V restitit et restitit
7 8 non tantum om. V illis] hie AFNOSTVy 10 intellegitis
BF 11 monendum P minuendum M 13 mandata AFNVy
tradantur VM 15 munitiore F* munitione PV munitiori TN ac
defensione V defensionis P custodiant TN 16 enim] uero 7
17 non-dicere om. V sed quia M 20 fabricauerit] creanerit YO
21 ornatum Pb contendant P esse deum YO 23 natura scilicet P
24 sicut carnali VO consuetudinem F uiuendi P fabri VO
parata materia, ad effectum suae artis peruenire non
possunt, ita intellegunt fabricatorem mundi non esse omnipotentem,
si mundum fabricare non posset, nisi eum aliqua
non ab illo fabricata natura tamquam materies adiuuaret. ac si
omnipotentem deum fabricatorem mundi esse concedunt, fateantur
necesse est ex nihilo eum fecisse quae fecit. non enim
aliquid esse potest, cuius creator non esset, cum esset omnipotens,
quia etsi aliquid fecit ex aliquo, sicut hominem de
limo, non utique fecit ex eo, quod ipse non fecerat, quia
terram, unde limus est, ex nihilo fecerat. et si ipsum caelum
et terram, id est )mundum et omnia, quae in eo sunt, ex
aliqua materia fecerat, sicut scriptum est: qui fecisti
mundum ex materia inuisa, uel etiam informi, sicut
nonnulla exemplaria tenent, nullo modo credendum est illam
ipsam materiam, de qua factus est mundus, quamuis informem,
quamuis inuisam, quocumque modo esset, per se ipsam esse
potuisse tamquam coaeternam et coaeuam deo; sed quemlibet
modum suum, quem habebat, ut quoquo modo esset et
distinctarum rerum formas posset accipere, non habebat nisi
ab omnipotente deo, cuius beneficio est res non solum quaecumque
formata, sed etiam quaecumque formabilis. inter formatum
autem et formabile hoc interest, quod formatum iam
accepit formam, formabile autem potest accipere. sed qui
V quibuslibet 0 3 ita etiam Sbd 4 possit FSATNVy
5 fabricata ab illo FVO ac B: at PM aut FASTNVOabd
7 nichilo P 8 non esse V 9 ex] ab V 10 fecit om. P 11 terra RS
lima P si om. M 12 terra R ipsum mundum P 14 etiam
om. P etiam nonnulla M 15 modo credent nullo modo credendum M
ipsam illam M 16 quanuis A 17 quocunque A quoque M esset]
esse FA om. STNVj 18 tanquam A coeternam SP coeuam FS
19 quem A om. TN habeat FSOI habebat V quoquo] quo SPMVO
20 possit FSA*VOf babeat V 21 omnipotenti FV 22 formataquaecumque
in mg. sup. F 23 hoc om. A iam er. A 24 acceperit
M
de illo et in illo est omnium speciosissima species incommutabilis,
et ideo ipse unus est, qui cuilibet rei non solum, ut pulchra
sit, sed etiam ut pulchra esse possit adtribuit. quapropter
rectissime creditur omnia deum fecisse de nihilo: quia etiam
si de aliqua materia factus est mundus, eadem ipsa materia
de nihilo facta est, ut ordinatissimo dei munere prima capacitas
formarum fieret, ac deinde formarentur quaecumque
formata sunt. hoc autem diximus, ne quis existimet contrarias
sibi esse diuinarum scripturarum sententias, quoniam et omnia
deum de nihilo fecisse scriptum est et mundum esse factum
de informi materia.
Credentes itaque in deum patrem omnipotentem
nullam creaturam esse, quae ab omnipotente non creata sit,
existimare debemus. et quia omnia per uerbum creauit, quod
uerbum et ueritas dicitur et uirtus et sapientia dei
multisque aliis insinuatur uocabulis qui nostrae fidei Iesus
Christus dominus commendatur, liberator scilicet noster et
rector filius dei — non enim uerbum illud, per quod sunt omnia
condita, generare potuit nisi ille, qui per ipsum condidit omnia
-
unigenitum, id est unicum, dominum nostrum. quod tamen
uerbum non sicut uerba nostra debemus accipere, quae uoce
atque ore prolata uerberato aere transeunt nec diutius manent
quam sonant; manet enim illud uerbum incommutabiliter.
M formari posse VO 2 in illo et de illo M 8 unus
unus P 4 quiapropter P1 5 credimus bd deum omnia 0 deum
om. Sf qui 0 si etiam 0 6 esset M 7 primo TN 8 formara
ex formaret S quecunque T quaeque M 10 scripturarft sup. expo
sententiarfl m. 2 A 11 fecisse de nihilo bd 15 estimare Ay estimare
FSTNVO 16 ac sapientia FSTNAVO7 17 quibus PТТjfOj 18 dominus
noster M commendaretur y liberator om. F/lTNVf scilicet]
scilicet saluator TN 19 facta sunt A 20 condita om. A
ille om. 0 ipsum] illum R 21 in om. M patris omnipctentis 0
2\'2 doininum] deum S 24 ore s. l. F 25 incommutabiliter-oumia om. 0
ipsa manens innouat omnia. uerbum enim patris ideo
dictum est, quia per ipsum innotescit pater. sicut enim uerbis
nostris id agimus, cum uerum loquimur, ut noster animus
innotescat audienti et quidquid secretum in corde gerimus
per signa huius modi ad cognitionem alterius proferatur: sic
illa sapientia, quam deus pater genuit, quoniam per ipsam
innotescit dignis animis secretissimus pater, uerbum eius
\'conuenientissime nominatur.
Inter animum autem nostrum et uerba nostra, quibus
eundem animum ostendere conamur, plurimum distat. nos
quippe non gignimus sonantia uerba, sed facimus: quibus
faciendis materia subiacet corpus. plurimum autem interest
inter animum et corpus. deus uero, cum uerbum genuit, id
quod est ipse genuit, neque de nihilo neque de aliqua iam facta
conditaque materia, sed de se ipso id quod est ipse. hoc enim
et nos conamur, cum loquimur, si diligenter consideremus
nostrae uoluntatis adpetitum, non cum mentimur, sed cum
uerum loquimur. quid enim aliud molimur, nisi animum ipsum
nostrum, si fieri potest, cognoscendum et perspiciendum animo
auditoris inferre? ut in nobis quidem ipsi maneamus nec
recedamus a nobis et tamen tale indicium, quo fiat in altero
nostra notitia, proferamus, ut, quantum facultas conceditur,
quasi alter animus ab animo, per quem se indicet, proferatur.
FVf dicitnr y 2 ipso P enim] uero r autem Obd
3 enim JB: ergo FASa TPNMVObd 4 id] illud (semper fere pro
id) M uerum] uerbum P locuntur V 5 quicquid (semper c) FASP
in om. RSPTNMOx 8 dignis] ignis FSY\'( dignis (d s. I.) A (JigaU?
(in mg. dignis) M signis b, om. TN animi FSV patris FSA I Vr
13 faciendis] subiacendis P subiacit FISI corporis R 14 animam TN
16 se om. VM id est V in hoc M 17 si] ca 0 18 comentimur
Sl 19 enim om. A ipsum animum VM 20 proficiendum
M 21 ipsi quidem F ASTNO Vrbd quidem om. TN 22 a
nobis recedamus y indicium tale M quod R 23 noticia F
concedit AFSTNVOy
gestu corporis, tot scilicet machinamentis id, quod intus est,
demonstrare cupientes, quia tale aliquid proferre non possumus;
et ideo non potest loquentis animus penitus innotescere. unde
etiam mendaciis locus patet. deus autem pater, qui uerissime
se indicare animis cognituris et uoluit et potuit, hoc ad se
ipsum indicandum genuit, quod est ipse qui genuit: qui
uirtus etiam eius et sapientia dicitur, quia per ipsum
operatus est et disposuit omnia. de quo propterea dicitur:
adtingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit
omnia suauiter.
a patre, quia, sicut dicit euangelista, omnia per ipsum
facta sunt, neque ex tempore genitus, quoniam sempiterne
deus sapiens sempiternam secum habet sapientiam suam; neque
inpar est patri, id est in aliquo minor, quia et apostolus
dicit: qui cum in forma dei esset constitutus, non
rapinam arbitratus est esse aequalis deo. hac igitur
fide catholica et illi excluduntur, qui eundem dicunt filium
esse, qui pater est, quia et hoc uerbum apud deum esse non
posset nisi apud patrem deum et nulli est aequalis qui solus
est; excluduntur etiam illi, qui creaturam dicunt esse filium,
quamuis non talem, quales sunt ceterae creaturae. quantamcumque
enim creaturam dicant, si creatura est, condita et facta est;
F ASTYOr conantes fetu uerbi N 4 loquentis
animus non potest M inde FV 5 mendacii V 6 pr. et om. V
7 est om. M 8 etiam uirtus .AFSrTNVObcl eius etiam M 10 a
fine om. FSy disposuit M 14 sempiternus AVF2 15 habet
secum PNM suam om. M 18 arbitratus om. P esse se
FASTNMVOy equalem ATNMV(}r aequale (e fin. ex is) S 19 et
illi om. P esse filium VO 20 esse-deum om. S qui-esse om. 7
21 posse 7 potest Pl possit AFVOS1 nisi om. r equalis est YO
22 illi om. RPM dicunt creaturam esse YO esse dicunt AFSjbd
23 tales M quantaque P 24 dicunt ASF1
linguae consuetudine dicatur aliquando creare pro eo, quod est
gignere; sed graeca discernit. hoc enim dicimus creaturam,
quod illi
loqui uolumus, non dicimus creare, sed condere. ergo si
creatura est filius, quamlibet magna sit, facta est. nos autem
in eum credimus, per quem facta sunt omnia, non in eum,
per quem facta sunt cetera; neque enim aliter hic possumus
accipere omnia, nisi quaecumque sunt facta.
Sed quoniam uerbum caro factum est et habitauit
in nobis, eadem sapientia, quae de deo genita est,
dignata est etiam in hominibus creari. quo pertinet illud:
dominus creauit me in principio uiarum suarum;
uiarum enim eius principium caput est ecclesiae, quod est
Christus hominem indutus, per quem uiuendi exemplum nobis
daretur, hoc est uia certa, qua perueniremus ad deum. non
enim redire potuimus nisi humilitate, qui superbia lapsi
sumus, sicut dictum est primae nostrae creaturae: gustate,
et eritis tamquam dii. huius igitur humilitatis exemplum,
id est uiae, qua redeundum fuit, ipse reparator noster in se
ipso demonstrare dignatus est, qui non rapinam arbitratus
est esse aequalis deo, sed semet ipsum
SP est om. F* est condere] cH dicitur M et creare P
latina 0 2 ex consuetudine i creare om. VO 3 gignere creare YO
greca F discirnit S creatura R 4 ctisma FSTNMVOf tisma A
citsma P ctisin T ctistin FSNMVOf tistin A citsin P etiam M
6 quantumlibet 0 magna facta P est om. V 8 facta om. M
aint M et cetera P neque-facta om. M hic aliter Pbd accipere
possumus Pbd possimus FS1 10 habitabit R 12 in hominibus
etiam M quo et M 13 initio TN 14 et caput b ecclesie
est TNVO est om. FASPMb quod] qm M onl. b 15 homine
Pbd uidendi M 16 daret 0 haec b recta AFSTNVOy
peruenimus V 17 enim] tantum M 18 primo M 19 tamquam I
sicut TNO 20 ipse fuit M semet AFSTNVO( 21 rapina R
22 esse se FPTNOx §qualem PTNVOf
principio uiarum eius, uerbum, per quod facta sunt omnia.
quapropter secundum id, quod unigenitus est, non habet
fratres, secundum id autem, quod primogenitus est, fratres
uocare dignatus est omnes, qui post eius et per eius primatum
in dei gratiam renascuntur per adoptionem filiorum, sicut
apostolica disciplina commendat. naturalis ergo filius de ipsa
patris substantia unicus natus est, id existens, quod pater est,
deus de deo, lumen de lumine; nos autem non lumen
naturaliter sumus, sed ab illo lumine inluminamur, ut sapientia
lucere possimus; erat enim, inquit, lumen uerum, quod
inluminat omnem hominem uenientem in hunc
mundum. addimus itaque fidei rerum aeternarum etiam
temporalem dispensationem domini nostri, quam gerere et
ministrare nobis pro nostra salute dignatus est. nam secundum
id, quod unigenitus est dei filius, non potest dici: fuit et
erit, sed tantum: est, quia et quod fuit, iam non est, et
quod erit, nondum est. ille ergo est incommutabilis sine
condicione temporum et uarietate. nec aliunde arbitror manare
illud, quod famulo suo Moysi tale nomen suum insinuauit.
nam cum ab eo quaereret, si se populus, ad quem mittebatur,
contemneret, a quo se diceret esse missum, responsum
11 Ioh. 1, 9 AM homo om. M 2 eius] suam M
uerbuin] quod est uerbum AFSVOf facta] creata RM 3 secundum
om. AST\'NFlV1 id] aliud M 4 id] illud M 5 est om. M
\'6 gratia BP nascimur R2P nascuntur M per] post 0 flliorum
suorum M 7 filius dei V 8 est natus M id] id est P illud M
exsistens V est om. M 9 pr. de om. Y1 lumen non V 11 possimus
lucere VO enim om. P 13 itaque] etiam V om. 0 fide 8
14 nostril N FS non, sed er. A, om. TNVOr nobis et ministrare
AFSTNVOybd 15 secundum om. M 16 id] illud M 19 manere
FSMOf 21 quaereret] credetur quereret V 22 contempneret AFSPN
se om P esse om. TN
dices filiis Israhel: qui est, misit me ad uos.
Ex quo iam spiritalibus animis patere confido nullam
naturam deo esse posse contrariam. si enim ille est et de
solo deo proprie dici potest hoc uerbum — quod enim uere
est, incommutabiliter manet, quoniam quod mutatur, fuit
aliquid, quod iam non est, et erit, quod nondum est — nihil
habet deus contrarium. si enim quaereretur a nobis, quid sit
albo contrarium, responderemus nigrum; si quaereretur, quid
sit calido contrarium, responderemus frigidum; si quaereretur,
quid sit ueloci contrarium, responderemus tardum, et quaecumque
similia. cum autem quaeritur, quid sit contrarium ei quod
est, recte respondetur: quod non est.
Sed per temporalem, ut dixi, dispensationem quoniam
ad nostram salutem et reparationem operante dei benignitate
ab illa incommutabili dei sapientia natura mutabilis nostra
suscepta est, temporalium rerum salubriter pro nobis gestarum
adiungimus fidem, credentes in eum dei filium, qui natus est
per spiritum sanctum ex uirgine Maria. dono enim dei,
hoc est sancto spiritu concessa nobis est tanta humilitas tanti
dei, ut totum hominem suscipere dignaretur in utero uirginis,
maternum corpus integrum inhabitans, integrum deserens. cui
temporali dispensationi multis modis insidiantur haeretici. sed
M subiungit APTNFM subiungit et dicit YO
baec] deinde P 2 dicis EFt dicens M me om. R 3 patere]
potestate M 4 posse esse y contraria R illa P 5 dici potest
proprie Y proprio M om. P enim om. Py 6 estque P maneat
V 7 nihilj nihil ergo AFSrTNYObd 9 si enim TN sifrigidum
om. Sf 11 sit om. AFSTNVOa contrarium om. V
12 que-»ri»r F quereretur ASVf ei contrarium 7 13 responditur F1
14 per om. P diximus TN quoniam legitur post Sed in bd
17 nobis] uerbis M 18 est om. M 19 maria uirgine M dei om. 0
20 spiritu sancto APV est nobis VO tanti om. TN 21 utro Fl
23 dispensatione temporali A dispensatione 0
a uerbo dei esse susceptum, id est corpus, animam, spiritum,
satis contra illos munitus est. quippe cum ista susceptio pro
salute nostra gesta sit, cauendum est, ne, cum crediderit aliquid
nostrum non pertinere ad istam susceptionem, non pertineat
ad salutem. et cum homo excepta forma membrorum, quae
diuersis generibus animantium diuersa tributa est, non distet
a pecore nisi rationali spiritu, quae mens etiam nominatur,
quomodo sana est fides, qua creditur, quod id nostrum susceperit
dei sapientia, quod habemus commune cum pecore, illud
autem non susceperit, quod inlustratur luce sapientiae et quod
hominis proprium est?
Detestandi autem etiam illi sunt, qui dominum nostrum
Iesum Christum matrem Mariam in terris negant habuisse,
cum illa dispensatio utrumque sexum, et masculinum et femininum,
honorauerit et ad curam dei pertinere monstrauerit
non solum quem suscepit, sed illum etiam, per quem suscepit,
uirum gerendo, nascendo de femina. nec nos ad negandam
Christi matrem cogit, quod ab eo dictum est: quid mihi
et tibi est, mulier? nondum uenit hora mea, sed
admonet potius, ut intellegamus secundum deum non eum
habuisse matrem, cuius maiestatis personam parabat ostendere
aquam in uinum uertendo. quod autem crucifixus est,
AFS-(TNVObd si quisquis PM 2 esse susceptom
a uerbo dei P a 8. I. A, om. FSMVOr 4 nostra salute PM
sit gesta AFSfTNVObd sit om. M est autem AFSf VO aliquid]
ad M 5 pertinere queat (re queat in ras.) A istam om. TN
6 homo om. N excepto R 7 est tributa (eat s. I. m. 2) F. V
distat .AFS1 VO 8 rationale M nominantur M 9 id] illud M
13 autem om. M 14 Christum om. Y habuisse negant bd negent
R 15 utrunque A 16 et-monetrauerit om. M dei] eius VO
17 sed-suscepit om. V suscipit P 18 uirum] uerum AFt minimi M
negandum PV 19 Christi] michi Af 20 nondum michi M 21 Amonet
Af amonet V eum om. P 23 aqua R secundum-est in
mg. sup. F
uenerat, quando dictum est: mihi et tibi quid est? nondum
uenit hora mea, id est, qua te cognoscam. tunc enim
ut homo crucifixus cognouit hominem matrem et dilectissimo
discipulo humanissime commendauit. nec illud nos moueat,
quod, cum ei nuntiaretur mater eius et fratres, respondit:
quae mihi mater aut qui fratres et cetera? sed potius
doceat ministerium nostrum, quo uerbum dei fratribus ministramus,
parentes cum inpediunt, non eos debere cognosci. nam
si propterea quisque putauerit non eum habuisse matrem in
terris, quia dixit: quae mihi mater? cogatur necesse est et
apostolus negare habuisse patres in terris, quoniam praecepit
eis dicens: nolite nobis patrem dicere in terris; unus
est enim pater uester, qui in caelis est.
Nec nobis fidem istam minuat cogitatio muliebrium
uiscerum, ut propterea recusanda uideatur talis domini nostri
generatio, quod eam sordidi sordidam putant, quia et \'stultum
dei sapientius est hominibus> et (omnia munda
mundis* uerissime apostolus dicit. debent igitur intueri, qui
hoc putant, solis huius radios, quem certe non tamquam
creaturam dei laudant, sed tamquam deum adorant, per cloacarum
fetores et quaeque horribilia usquequaque diffundi et
18 Tit. 1, 15 21 Manichaei SPMOy nundum P 2 quid mihi et tibi AV mulier
quid est OV 3 qua] qui M 4 crucifixua homo VO crucifixus
est A 5 humanissime om. A 6 quod om. r nuntiarentur A2
enantiarentur M 8 docept V misterlUm V quo] quod cum TN
qui VO uerbo B 9 eos om. TN 10 quisquis 0 in terris om. V
12 hllbuisse] habuisse (sup. exp. fuisse) F fuisse ASf 15 nobis FI VIO
istam fidem M muniat S minuit M 16 domini] dei TN nostri]
fi er. FT, om. AVO 17 sordidam sordidi VO sordidam om. M
stultum est M 19 apostolus uerissime M dicit apostolus 1N
et debent RP igitur om. RP 20 haec AFSPTNOy 21 clacarum
F1 22 foetores F fctores AS quaecumque AFyPTNMVbd
quecnmque S orribilia Fl horrida M
contaminatione sordescere, cum uisibilis lux uisibilibus sordibus
sit natura coniunctior: quanto minus igitur poterat pollui
uerbum dei non corporeum neque uisibile de femineo corpore,
ubi humanam carnem suscepit cum anima et spiritu, quibus
interuenientibus habitat maiestas uerbi ab humani corporis
fragilitate secretius! unde manifestum est nullo modo potuisse
uerbum dei maculari humano corpore, quo nec ipsa anima
humana maculata est. non enim cum regit corpus atque
uiuificat, sed cum eius bona mortalia concupiscit, de corpore
anima maculatur. quodsi animae maculas illi uitare uellent,
haec mendacia potius et sacrilegia formidarent.,
in nascendo; accessit etiam, ut mori pro mortalibus dignaretur.
humiliauit enim se, factus subditus usque ad mortem,
mortem autem crucis, ne quisquam nostrum. etiamsi
mortem posset non timere, aliquod genus mortis, quod homines
ignominiosissimum arbitrantur, horreret. credimus itaque in
eum, qui sub Pontio Pilato crucifixus est et sepultus.
addendum enim erat iudicis nomen propter temporum cognitionem.
sepultura uero illa cum creditur, fit recordatio noui
monumenti, quod resurrecturo ad uitae nouitatem praeberet
testimonium, sicut nascituro uterus uirginalis. nam sicut in
0 suam naturam VO inde] in M aliqua om. M
2 sordiscere R 3 sit om. V si M potuit VO polli M 5 ibi V
cum] cui P 7 sit fragilitate P secretus N ii nullo M uerbum
dei nullo modo potuiese maculari N 8 quia (a m. 2 add.) V 10 meus
eius M 11 uitare] ne uetare M 13 parua erat] paruerat F paruerat
Sy para erat TN apparuit A apparuerat VO 14 accessit etiam] ita A
etiam] et M mortalibus immortalis A dignaret 0 15 factus homo M
usque ad mortem subditus M 16 morte autem R nostram M
om. A 17 possit
Credimus etiam illum tertio die resurrexisse a mortuis,
primogenitum consecuturis fratribus, quos in adoptionem
filiorum dei uocauit, quos conparticipes et coheredes
suos esse dignatus est.
locum etiam nobis promisit, dicens: erunt sicut angeli
in caelis, in illa ciuitate, quae est mater omnium
nostrum Hierusalem aeterna in caelis. solet autem quosdam
offendere uel inpios gentiles uel haereticos, quod credamus
adsumptum terrenum corpus in caelum. sed gentiles plerumque
philosophorum argumentis nobiscum agere student, ut dicant
terrenum aliquid in caelo esse non posse. nostras enim
scripturas non nouerunt nec sciunt quomodo dictum sit:
seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale.
non enim ita dictum est, quasi corpus uertatur in spiritum
et spiritus fiat, quia et nunc corpus nostrum, quod animale
dicitur, non in animam uersum est et anima factum; sed
spiritale corpus intellegitur, quod ita spiritui subditum est,
ut caelesti habitationi conueniat, omni fragilitate ac labe terrena
15, 44 2 post 0 illo om. P utero uirginis
P quicquam APTNMy 3 mortalem M 4 resurr. tertio
die M tercio F tertia NO tercia V eurrexisse 0 5 prigenitum R
secuturis M in om. V 6 uocauit (u ex b m. 1) R cum particeps
M conparticipes et coheredes om. V 9 promisit nobis AFST-
NOr erunt]
nec ideo tamen quasi humana forma circumscriptum esse
deum patrem arbitrandum est, ut de illo cogitantibus dextrum
aut sinistrum latus animo occurrat; aut id ipsum, quod sedere
pater dicitur, flexis poplitibus fieri putandum est, ne in illud
incidamus sacrilegium, in quo exsecratur apostolus eos, qui
commutauerunt gloriam incorruptibilis dei in similitudinem
corruptibilis hominis. tale enim simulacrum
deo nefas est christiano in templo conlocare; multo
magis in corde nefarium est, ubi uere est templum dei, si a
terrena cupiditate atque errore mundetur. ad dexteram ergo
A 2 mutatio VO item] iterum P om. 0
omnes quidem V 3 resurgimus FISt immutabitur Ax 4 docet
idem cum om. M 5 dicit conditor M et] sed SATNVO, om. T
6 celum YM dominicum corpus AFSPTNMVOa superuacuum A
7 alt. eet om. P 8 nostrae-est in mg. sup. F 9 est] et ASV
10 aentire] capere P 11 sedit SlF* V dextram V 13 est om. M
derfcerum 0 14 et sinistrum V animo om. TN id] illud M
15 poblitibus T nec M in om. AFSPTNVOyb 16 execratur
ATNMVOa 17 incorruptibilis] incommutabilie V dei et incorruptibilis
V in similitudinem om. 0 18 et corruptibilis 0 quale RM
tale enim] quare ergo qm P symulachrum Y simulachrum SPTN
19 christiano] ut fanum P collocaremus P multo] eo P 20 est
om. P uero MOV templum dei est FST..\\rVO-( a terrena]
eterna P 21 dextram V ergo om. Oy
iustitia, pax et gaudium est, sicut ad sinistram haedi constituuntur,
id est in miseria, propter iniquitatis labores atque
cruciatus. sedere ergo quod dicitur deus, non membrorum
positionem, sed iudiciariam significat potestatem, qua illa
maiestas numquam caret, semper dignis digna tribuendo, quamuis
in extremo iudicio multo manifestius inter homines unigeniti
filii dei iudicis uiuorum atque mortuorum claritas indubitata
fulsura sit.
tempore et iudicaturum uiuos et mortuos. siue istis nominibus
iusti et peccatores significentur, siue quos tunc ante mortem
in terris inuenturus est, appellati sint uiui, mortui uero, qui
in eius aduentu resurrecturi sunt, haec dispensatio temporalis
non tantum est sicut illa generatio secundum deum, sed etiam
fuit et erit. nam fuit dominus noster in terris et nunc est
in caelo et erit in claritate iudex uiuorum atque mortuorum.
ita enim ueniet, sicut ascendit, secundum auctoritatem, quae
apostolorum actibus continetur. ex hac itaque temporali
dispensatione loquitur in Apocalypsi, ubi scriptum est: haec
dicit qui est et qui fuit et qui uenturus est.
Fbd 2 et pai AFSf TNVObd est om.
FSAVOf hedi
generatione domini nostri et humana dispensatione adiungitur
confessioni nostrae ad perficiendam fidem, quae nobis de deo
est, spiritus sanctus non minore natura quam pater et filius,
sed, ut ita dicam, consubstantialis et coaeternus, quia ista
trinitas unus est deus: non ut idem sit pater, qui est filius
et spiritus sanctus, sed ut pater sit pater et filius sit filius
et spiritus sanctus sit spiritus sanctus, sed haec trinitas unus
deus, sicut scriptum est: audi, Israhel: dominus deus
tuus deus unus est. tamen si interrogemur de singulis et
dicatur nobis: deus est pater? Respondebimus: deus. si quaeratur,
utrum deus sit filius, hoc respondebimus. nec si fuerit de
spiritu sancto talis interrogatio, aliud eum esse debemus
respondere quam deum, uehementer cauentes sic accipere,
quomodo de hominibus dictum est: dii estis. non enim sunt
naturaliter dii, quicumque sunt facti atque conditi ex patre
per filium dono spiritus sancti. ipsa enim significatur trinitas,
cum apostolus dicit: quoniam ex ipso et per ipsum et
in ipso sunt omnia. quamquam ergo de singulis interrogati
respondeamus deum esse, de quo quaeritur, siue patrem siue
filium siue spiritum sanctum, non tamen tres deos a nobis
coli quisquam existimauerit.
Nec mirum, quod haec de ineffabili natura dicuntur,
cum in his etiam rebus, quas corporeis oculis cernimus et
FSO fide atque TN fide que M commendata est VOM
ct om. TNM 2 nostri om. P dispensatione om. P iungitur P
3 percipiendam M 4 est] et 0 & fin. est] et Nbd om. VO filius
est VO 7 sed-sanctus om. M 8 sit om. VO sed] sed et
AFSTNVy et Mbd 9 dominus unus RSV 10 interrogemus R interrogamur
P 11 respondebamus V 13 eum esse om. M esse oni. MP
debeamus M 14 sic om. AFSTNYr 16 ei] a TN 17 et per (et
8. I. m. 2) F, V dono] et in dono (in s. I.) F, 0 et in domo V
sancti spiritus 0 iam ipse M 18 et in ipso et per ipsum Vbd
20 de quo quaeritur om. TN de quo] nec hoc FSVOrAI ctl hoc A5
21 coli a nobis VO 24 hiis TMO iis bd quibus V corporeas P
oculis om. P secernimus V
de fonte interrogati non possumus dicere, quod ipse sit fluuius,
nec de fluuio interrogati possumus eum fontem uocare, rursus
potionem, quae de fonte uel fluuio est, nec fluuium possumus
appellare nec fontem, tamen in hac trinitate aquam nominamus
et cum de singulis quaeritur, singillatim aquam respondemus.
nam si quaero, utrum in fonte aqua sit, respondetur
aqua; et si quaeram, utrum aqua sit in fluuio, nihil aliud
respondetur, et in illa potione non poterit alia esse responsio;
nec tamen eas tres aquas, sed unam dicimus. sane cauendum
est, ne quisquam ineffabilem illius maiestatis substantiam sicut
fontem istum uisibilem atque corporeum uel fluuium uel
potionem cogitet. in his enim aqua illa, quae nunc in fonte
est, exit in fluuium nec in se manet; et cum de fluuio uel
de fonte in potionem transit, non ibi permanet, unde sumitur.
itaque fieri potest, ut eadem aqua nunc ad fontis appellationem
pertineat, nunc ad fluuii, nunc ad potionis, cum in illa trinitate
dixerimus non posse fieri, ut pater ipse aliquando sit
filius, aliquando spiritus sanctus. sicut in arbore radix non
est nisi radix nec robur est aliud quam robur nec ramos nisi
ramos possumus dicere; non enim quod dicitur radix, potest
.ÂSBIFI 2 poBsimus FIB! PTNMObd 3 possimus
TNMObd et rursum bd rursum P 4 fluuio] Sumine P possi-
IDUS TNMbd 5 nec tamen M in om. TN hanc TN trinitatem
TN nominamus om. A 6 cum] tamen M singulatim F
om. VO aqua
Et de patre quidem ac filio multis libris disseruerunt
1 pro et om. AFSyTNVObd 2 non potest R nunc om. R
esse-radice om. V 4 manet M pr. et om. 0 5 tria om. 0
6 aliquam habent M dissimilitudinem om. M non om. V abeurda
(8. a add. J e) F, S et tria FSTNf 7 pro nominari praebent
dici bd ut-possunt om. TNbd ligna tria A tria] ita y possint
dici A possint FSfPMO 8 illud] id A VO uno om. P 9 impleantur-pocula
om. M pocula-aquas om. V autem om. M
10 aquas impleantur posse dici tria pocula tres autem aquas non posse
dici M aquam om.P M quamquamj quam SVO qui A 12 hic
nullus YO hiis M sicut om. P 13 in fiuuium] riuuli M sed] et P
sed non P diuinae illius 0 16 unum singulare Fbd 17 obtineat M
detineant P ne P: nec R,A,Ff:iTNMJ\'Orbd absurde P 18 diximus
M 19 unum] unum deum Pbd unum colamus AFSTNMVOx
21 Et om. AP illud M quidem ac filio] qui 8 et filius M ac]
et P in multis A deseruerunt Fl deseruerint M
poterant, et quemadmodum non unus esset pater et filius,
sed unum essent, et quid proprie pater esset et quid filius,
insinuare conati sunt: quod ille genitor, ille genitus; ille non
de filio, ille de patre; ille huius principium, unde et caput
Christi dicitur, quamuis et Christus principium, sed
non patris; hic uero illius imago, quamuis nulla ex parte
dissimilis et omnino indifferenter aequalis. tractantur haec
latius ab eis, qui non tam breuiter quam nos totius Christianae
fidei professionem uolunt explicare. itaque, in quantum filius
est, de patre accepit, ut sit, cum ille de filio id non acceperit:
et in quantum hominem mutabilem, scilicet creaturam in
melius commutandam, ineffabili misericordia temporali dispensatione
suscepit, multa de illo in scripturis inueniuntur ita
dicta, ut inpias haereticorum mentes prius uolentes docere
quam nosse in errorem miserint, ut putarent eum non aequalem
patri nec eiusdem esse substantiae, qualia sunt illa:
quoniam pater maior me est, et: caput mulieris
uir, caput uiri Christus, caput autem Christi deus,
et: tunc et ipse subiectus erit ei, qui illi subiecit
14, 28 19 I Cor. 11, 8 20 I Cor. 15, 28 N quantum]
tantum AFSV tamquam TN. 2 et om. PN que admodum F
3 quicquid M pater proprie M propriae R
De spiritu autem sancto nondum tam copiose ac diligenter
disputatum est a doctis et magnis diuinarum scripturarum
tractatoribus, ut intellegi facile possit eius proprium,
quo proprio fit, ut eum neque filium neque patrem dicere
possimus, sed tantum spiritum sanctum, nisi quod eum donum
7. 9 Phil. 2, 6. 7 om. bd) deum
meum sqq. Pbd 3 nec V 4 et 5 uidet PTNVOj 5 et om. F
meum om. AFBTNMVOr 6 factus deus] factus eat deus AFSTNVOy
factus est bd sunt AFBPVOr 7 eam esse V se aequalis (se
8. I.) S se equalem AMy 8 talia] alia FSAx amministrationem 1
9 homines S 11 hominibus] humilibus AFVOj umilibus 57W 12 propter
om. M amministrationem r 13 scripta ita M ita om. TN
calumpniantur AM 14 propterea] propter hoc AFS2\'NVOy etiam]
est M 15 idem 0 etiam P aut] ac AFPTNMVOy 16 quicquid
BFAPTN 17 sancto autem spiritu M sancto autem Mjbd
nundum M hac S 18 et om. AFSTNVf magnis om. A diuinorum
P scripturarum om. P 19 et eius AFBTNVOrbcl
20 sit Y filium neque om. V
donum dare. seruant tamen, ut non genitum spiritum sanctum
tamquam filium de patre praedicent — unicus enim est
Christus — nec de filio tamquam nepotem summi patris nec
tamen id quod est nulli debere, sed patri, ex quo omnia, ne
duo constituamus principia sine principio, quod falsissimum
et absurdissimum est et non catholicae fidei, sed quorundam
haereticorum errori proprium. ausi sunt tamen quidam ipsam
communionem patris et filii atque, ut ita dicam, deitatem,
quam Graeci dsotTj-ca appellant, spiritum sanctum credere: ut,
quoniam pater deus et filius deus, ipsa deitas, qua sibi copulantur
et ille gignendo filium et ille patri cohaerendo, ei a
quo est genitus aequetur. hanc ergo deitatem, quam etiam
dilectionem in se inuicem amborum caritatemque uolunt intellegi,
spiritum sanctum appellatum dicunt multisque scripturarum
documentis adsunt huic opinioni suae: siue illo, quod
dictum est: quoniam caritas dei diffusa est in cordibus
nostris per spiritum sanctum qui datus est
nobis, siue aliis multis talibus testimoniis, et eo ipso, quod
per spiritum sanctum reconciliamur deo: unde etiam cum
TN ae in se FSVOy infimus S infimius TN infirmis Y
2 dare] donare dare V S est enim AFSTNPVOj 4 pr. neque SPbd
5 id quod] illud M ullius M 6 sine om. AFSTNVy principio
om. TN eat post falsisaimum praebent Pbd 7 non consonum VO
quorondem 0 8 proprium eat VO ausi] aut si AS om. TN
quidam] qui AFSfTNVO 9 et filii atque om. Fl uti M ita
om. M 10 theotetam RO theottha AFS theoithas TN theoitha f
theoteta PM theothitam Y credant AFSfTNVO ut] et ut AFSy V
et TN 11 deitate TN qua] que A*FV om. TN copulaptur F
copulatur VO 12 ei] ut ei SPM 13 aequatur TN 14 karitatemque
P caritatem AFSTNVO caritatem pronunciant y 15 dicunt
etiam FSTNy dicunt et V multis 0 16 assunt AP assumunt VO
opinionis S illud AFSyMVO quo TN 17 quoniam om. RN
19 quo AFSMOf qui V 20 reconciliabimus (8. l. i mur) 1/\'1 AIr VO
reconciliabimus S reconciliantur M etiam]
Huic sententiae contradicunt, qui arbitrantur istam
communionem, quam siue deitatem siue dilectionem
11, 36 M 5 spiritus dei AFSTNVOy Bed
-est om. M 7 deus] deus est FSV sanctus spiritus P huic
AFSTNMVOf aliudJ ad illud M et aliud M 8 quo TN iohannis
F1 9 etiam] nant et PNM non enim FS enim om. ATNVOf
dei TNO est om. P 10 deitas om. 0 11 sibi om. V 12 sunt
om. BP 13 alt. caput om. VO niri autem VO 14 caput om. VO
Christi autem VO 15 non om. 0PX ferre S iia bd 16 unde
om. TN 17 etiam illo in OV ipsam trinitatem VO 18 et in ipso
et per ipsum VO 19 tamquam] tantum P 20 per fin. om. M 21 copulationS
FSVA1. 23 contradicunt-deitatem om. V 24 quam sibi R
caritatemuej caritatem PTNJI. sine caritatem FSVOabd
secundum substantiam sibi exponi spiritum sanctum, nec
intellegunt non aliter potuisse dici: deus dilectio est, nisi
substantia esset dilectio. ducuntur quippe consuetudine rerum
corporalium, quoniam, si duo sibi corpora copulentur, ita ut
iuxta inuicem conlocentur, ipsa copulatio non est corpus,
quandoquidem separatis illis corporibus, quae copulata fuerant,
nulla inuenitur; nec tamen quasi discessisse et migrasse
intellegitur, sicut illa corpora. sed hi tales cor mundum
faciant, quantum possunt, ut uidere ualeant in dei substantia
non esse aliquid tale, quasi aliud ibi sit substantia, aliud
quod accidat substantiae, et non sit substantia; sed quidquid
ibi intellegi potest, substantia est. uerum haec dici possunt
facile et credi; uideri autem nisi corde puro quomodo se
habeant, omnino non possunt. quapropter siue ista uera sit
sententia, siue aliud aliquid sit, fides inconcussa tenenda est,
ut deum dicamus patrem, deum filium, deum spiritum sanctum,
neque tres deos, sed istam trinitatem unum deum, neque
diuersas naturas, sed eiusdem substantiae, neque ut pater
aliquando sit filius, aliquando spiritus sanctus, sed pater
semper pater et filius semper filius et spiritus sanctus semper
spiritus sanctus. nec temere de inuisibilibus aliquid adfirmemus
tamquam scientes, sed tamquam credentes, quoniam uideri
nisi mundato corde non possunt. et si quis ea uidet in hac
S 2 sibi] siue AlSlF om. Vy ne M 3 intelligatur
M dici potuisse AT/SPTNVOr aliter dici non potuisse M nisi
esset dilectio substantia bd 4 ducunt F dicuntur AlSOr1 dicunt V
consuetudinfi F consuetudines r 5 sibi] sinit M corpora sibi VO
corpora om. R 6 copulationS M non om. M 9 hii BAFTPM
10 dei] illa V 11 aliquod A V quale P 12 accfidat F accedat
ASPxO 18 ibi om. 0 14 puro corde Fy puro] ponitur M
15 uera sit ista VO 16 aliquid aliud VOf aliquid om. M 19 diuersos
natura PMbd 20 sit aliquando AFSTN sit spiritus
Pbd 22 temere] temere aliquid VO affinnamus 81 23 sed]
et M 24 nisi om. V et si quis] si quis (si in ras.) A et quia FSY
et qui ybd uidit FSV
potest efficere, ut et ille uideat, cui loquitur, si cordis sordibus
inpeditur. beati autem mundi corde, quoniam ipsi
deum uidebunt. haec fides est de deo conditore et renouatore
nostro.
Sed quoniam dilectio non tantum in deum nobis imperata
est, cum dictum est: diliges dominum deum tuum
ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota
mente tua, sed etiam in proximum — nam, diliges,
inquit, proximum tuum tamquam te ipsum - nisi
autem ista fides congregationem societatemque hominum
teneat, in qua fraterna caritas operetur, minus fructuosa est,
credimus et in sanctam ecclesiam, utique catholicam.
nam haeretici et schismatici congregationes suas ecclesias
uocant. sed haeretici de deo falsa sentiendo ipsam fidem
uiolant; schismatici autem discissionibus iniquis a fraterna
caritate dissiliunt, quamuis ea credant quae credimus. quapropter
nec haeretici pertinent ad ecclesiam catholicam, quoniam
diligit deum, nec schismatici, quoniam diligit proximum. et
ideo peccatis proximi facile ignoscit, quia sibi precatur ignosci
AFSPTNMVO( ut] quod AFSTNVf 2 et om. M
cordis om. M 3 inpedit FSV autem] enim P Mundo corde
AFSPlTNMOVfbd 4 est fides P et renouatore om. V 5 nostro
om. M 7 cQj P est] sit S; diligis SF* 8 tuo om. 0 9 in
om. y diligis FlS 10 tamquam] sicut A nisi B: si AFSPTN
OVTbd non
Nec de peccatorum differentia modo tractandum est,
sed credendum omnino nullo modo nobis ignosci ea, quae
peccamus, si nos inexorabiles ad ignoscenda peccata fuerimus.
itaque credimus et remissionem peccatorum.
Et quoniam tria sunt, quibus homo constat: spiritus.
anima et corpus, quae rursus duo dicuntur, quia saepe anima
simul cum spiritu nominatur — pars enim quaedam eiusdem
rationalis, qua carent bestiae, spiritus dicitur — principale
nostrum spiritus est; deinde uita, qua coniungimur corpori,
anima dicitur; postremo ipsum corpus, quoniam uisibile est,
ultimum nostrum est. haec autem omnis creatura ingemescit
et parturit usque nunc; dedit tamen primitias
spiritus, quia credidit deo et bonae iam uoluntatis est. hic
enim spiritus etiam mens uocatur, de quo dicit apostolus:
mente seruio legi dei, qui item alio loco dicit: testis
est enim mihi deus, cui seruio in spiritu meo. anima
uero, cum carnalia bona adhuc adpetit, caro nominatur et
resistit spiritui non natura, sed consuetudine peccatorum.
unde dicitur: mente seruio legi dei, carne autem
23 Rom. 7, 25 om. Y 2 qua uita FO 3 tamen] autem AFSTNVOj
4 sunt 0 8 in remissionem AFVS1 9 Et om. 0 quia A 10 et
om. VO 11 simul om. Y 13 deinde] di de R quia V coniungi
AFSTNVOy corpora Y 14 ipsius V 15 omnis autem F
ingemiscit AFSPTNMVOybd 16 nunc] adhuc M 17 deo om. M
hinc M 18 enim om. M Orbd et mens spiritus uocatur 0 uocatur
mens bd mente uocatur M qua TN 19 lege FlSl dei est M
quia liM item] idem M ait et AFSTNVOf dicit om. AFSTNVOy
20 enim est PF enim mihi est ASTNVO enim om. Mr 21 adhuc
bona A appeti 0 nuncupatur YO inter nominatur atque et in-
culcant PObd pars enim eius quaedam 23 lege FlSl
generationem mortalem peccato primi hominis. ideoque
scriptum est: et nos aliquando fuimus natura filii
irae, id est uindictae, per quam factum est, ut seruiamus
legi peccati. est autem animae natura perfecta, cum spiritui
suo subditur et cum sequitur sequentem deum. ideo animalis
homo non percipit quae sunt spiritus dei.
sed non tam cito anima subiugatur spiritui ad bonam operationem,
quam cito spiritus deo ad ueram fidem et bonam
uoluntatem, sed aliquando tardius eius inpetus, quo in carnalia
et temporalia diffluit, refrenatur. sed quoniam et ipsa mundatur,
recipiens stabilitatem naturae suae dominante spiritu,
quod sibi caput est, cuius capitis caput est Christus. non
est desperandum etiam corpus restitui naturae propriae; sed
utique non tam cito quam anima, sicut neque. anima tam
cito quam spiritus, sed tempore oportuno in nouissima tuba,
cum mortui resurgent incorrupti et nos inmutabimur.
et ideo credimus et in carnis resurrectionem, non
tantum quia reparatur anima, quae nunc propter carnales
affectiones caro nominatur, sed haec etiam uisibilis caro, quae
AFS1 ut secundum (ut 8. I. m. 2) S, f 2 peccat II opprimi
homines (in mg. i peccati primi hominis) F peccattl (11 m. 2 ex i) opprimat
(obprimat 7) homines Sr peccati VO 3 naturaliter PMbd
4 fllii uindicte M quam istud M est om. M 5 lege VAlFfSl
animae om. N\' 6 suo] sco PFl cum] eum AFPTN 7 sunt om. 0
dei BpirituB M 8 non tam] tamen non V anima om. AFSTNVOy
subiungitur ASr spiritui om. BAFSTNMV optitionem P 9 dei
SFVOy er. in A 11 difluit R defluit AFSPTNVOfbd refrenat 0
renouatur M et om. P mundatus Fl 12 suae om. TN 13 qui TN
non sibi VO cuius]-est om. 0 cui eiua AFSPVbd capiti
AFSPTNVfbd xps est Sf 14 desperandum est VO, (eat s. I.) F
est om. AFSTN( disperandum BF1 15 animam TN nec P
16 opportuno bd 17 resurgunt RPVO 18 et alt. om. TNB in
om. STPNMOVB2Sabd 19 qua N nunc] non V nunc non r
om. ATNM camales tantum V 20 effectiones 0 hoc VM
sed propter affectiones carnales accepit, haec ergo uisibilis
quae proprie dicitur caro sine dubitatione credenda est resurgere.
uidetur enim Paulus apostolus eam tamquam digito
ostendere, cum dicit: oportet corruptibile hoc induere
incorruptionem. cum enim dicit \'hoc\', in eam quasi
digitum intendit. quod autem uisibile est, id potest digito
ostendi, quoniam potest etiam anima corruptibilis dici; nam.
uitiis morum ipsa corrumpitur. et mortale hoc induere
inmortalitatem cum legitur, eadem significatur uisibilis
caro, quia in eam identidem uelut digitus intenditur. potest
enim et anima sicut corruptibilis propter morum uitia, ita
etiam mortalis dici. mors quippe animae est apostatare a
deo: quod primum eius peccatum in paradiso sacris litteris
continetur.
Resurget igitur corpus secundum christianae fidem,
quae fallere non potest. quod cui uidetur incredibile, qualis
nunc sit caro adtendit, qualis autem futura sit non considerat:
quia illo tempore inmutationis angelicae non iam caro erit et
sanguis, sed tantum corpus. cum enim de carne apostolus
loqueretur, alia, inquit, caro pecorum, alia uolucrum,
alia piscium, alia serpentum. et corpora
Cor. 15, 39. 40 om. V natura R 2 affectus TN
carnales om. M accipit M 3 caro dicitur P est 8. I. tn. 2 f
4 digito suo P 6 hoc dicit M hoc om. 0 eaif 7 digito VO
intendit] ostendit R quod autem] quoniam M id] hoc VO illud M
8 ostendi] demonstrari VO possit AFSMVO posset PTNrbd, et B
dicit M 9 induet TN induit FSV indui A 10 eandem S 11 eandem
idemtidem M idetntidem F digitis R 12 enim] etiam V
sicut est y ita om. ItM 13 mortales FI 14 deo] domino FSVf
peccatum eius VO paradyso FP paradiso uti M litteria] nt
teris M 16 resurgit RFJ, igiturj ideo 0 17 cui] cum AFSMV
quales Y 18 nunc om. AFSVOy sit nunc PTNM 19 tempore
erit P mutationis VO iam] enim P 20 loqueretur apostolus y
22 serpeptium ASTNOy
caelestis, dixit autem: et caelestia et terrestria corpora.
omnis enim caro etiam corpus est, non autem omne
corpus etiam caro est: primo in istis terrestribus, quoniam
lignum corpus est, sed non caro; hominis autem uel pecoris
et corpus et caro est; in caelestibus uero nulla caro, sed corpora
simplicia et lucida, quae appellat apostolus spiritalia, nonnulli
autem uocant aetherea. et ideo non carnis resurrectioni
contradicit illud, quod ait: caro et sanguis regnum dei
non possidebunt, sed quale futurum sit, quod nunc caro et
sanguis est, praedicat, in qualem naturam quisquis hanc carnem
conuerti posse non credit, gradibus ducendus est ad fidem. si
enim ab eo quaeras, utrum terra in aquam possit conuerti,
propter uicinitatem non ei uidetur incredibile. rursus si quaeras
utrum aqua possit in aerem, neque hoc absurdum esse respondet;
uicina enim sunt sibi. et de aere si quaeras, utrum in
aethereum corpus, id est in caeleste possit mutari, iam ipsa
uicinitas persuadet. quod ergo per hos gradus fieri posse
concedit, ut terra in corpus aethereum conuertatur, cur non
accedente dei uoluntate, qua corpus humanum super aquas
potuit ambulare, celerrime id fieri posse, quemadmodum dictum
om. A non] dum A enim om. r diceret .AFISIM et om.
AFSTNVOx alia caro
Haec est fides, quae paucis uerbis tenenda in symbolo
nouellis christianis datur. quae pauca uerba fidelibus nota
sunt, ut credendo subiugentur deo, subiugati recte uiuant,
recte uiuendo cor mundent, corde mundato quod credunt
intellegant.
M sine ullis] diuine utiles M talibua] tabulis S
creditur P 2 mirabili R 3 nostra] natura P phylosophi A; post
philosophi in cod. R epistulae cuiusdam Augustini ad JSieronymum
pars sequitur, sed uersu 17 verbis quod scriptum est
De fide et symbolo pag. 30, 16 sqq.
Retract. I 17. In hoc libro cum de resurrectione ageretur.
resurget, inquam, corpus secundum christianam
fidem, quae fallere non potest. quod cui uidetur
incredibile, qualis sit nunc caro adtendit, qualis
autem tunc futura sit, non considerat, quia illo
tempore immutationis angelicae non iam caro
erit et sanguis, sed tantum corpus et cetera quae
ibi de corporum terrestrium in corpora caelestia mutatione
disserui, quoniam dixit apostolus, cum inde loqueretur: caro
et sanguis regnum dei non possidebunt. sed quisquis
ea sic accipit, ut existimet ita corpus terrenum, quale nunc
habemus, in corpus caeleste resurrectione mutari, ut nec
membra ista nec carnis sit futura substantia, procul dubio
corrigendus est, commonitus de corpore domini, qui post
resurrectionem in eisdem membris non solum conspiciendus
oculis, uerum etiam manibus tractandus apparuit carnemque
se habere etiam sermone firmauit dicens: palpate et uidete,
quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me
uidetis habere. unde constat apostolum non carnis substantiam
negasse in dei regno futuram, sed aut homines, qui
secundum carnem uiuunt, carnis et sanguinis nomine nuncupasse
aut ipsam carnis corruptionem, quae tunc utique nulla
erit. nam cum dixisset: caro et sanguis regnum dei
non possidebunt, bene intellegitur tamquam exponendo
quid dixerit continuo subdidisse: neque corruptio incorruptionem
possidebit. de qua re ad persuadendum infidelibus
difficili diligenter, quantum potui, me disseruisse
reperiet, quisquis de ciuitate dei legerit uolumen.