The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
frequentissimis atque ueracissimis nuntiis quanta esses dei gratia
plenus acceperam, beatissime atque uenerande papa Bonifaci.
sed posteaquam te etiam praesentia corporali frater meus uidit Alypius
acceptusque a te benignissime ac sincerissime mutua miscuit
dictante dilectione conloquia tecumque conuiuens et paruo licet
tempore magno tibi iunctus affectu se simul et me refudit animo
tuo teque mihi reportauit in suo, tanto maior in me tuae sanctitatis
est facta notitia quanto certior amicitia. neque enim dedignaris,
qui non alta sapis, quamuis altius praesideas, esse amicus humilium
et amorem rependere inpensum. quid est enim aliud amicitia,
quae non aliunde quam ex amore nomen accepit et nusquam nisi
in Christo fidelis est, in quo solo esse etiam sempiterna ac felix
potest ? unde accepta per eum fratrem, per quem te familiarius didici,
maiore fiducia ausus sum aliquid ad tuam beatitudinem scribere
de his rebus, quae hoc tempore episcopalem curam, si qua in nobis
est, ad uigilantiam pro grege dominico stimulo recentiore sollicitant.
rome bonefaciii lib. I contra eplas iuliani epi pelagianorum incipit B Incipiunt
beati aug contra eplm pelagianorum libri quattuor ad boiiifatium epsm urbis
rome (liti. mai.) C Explicit retractatio. Incipit liber primus beati augustini
epi contra duas eplas Pelagianorum ad bonefacium papam D Incipit epl sci
aureli augus aduersus epistl iuliani pelagiani ad bonifacium papa urbisG Incipit
eiusdem. cpi. aug adnersus epistulam. iuliani pelagiani. ad bonifaeium papa
urbis (lilt. mai.)L Incipit lib aureli agustiui ad papa bnnifaeium (litt. mai.) V;
deeodd. EF cf. Pracj. 2 eeleberrimum F 4 atque] ac bvncGL bonefatiOa.c.
bonefaci BDGL bonifati C 5 et iam (saepius) EF corporaliaJ corporaliterL
corporari V alipiusOCGLV 6 mutua] tuaGL 7 conniuansGp.c. 8 magno]
add. tamenZ) estiunctusGL effectu C affectus est mule Oml 9 sanct.
tuaeL 10 est] et Ga. c. L quanto L(a in ras.) 11 esso 0 in ras. m2
humilius G a.c.L 12 amare C amoreL est Os.l.mZ 13 more Om1 14 solo]
solet B acOs.l.m2 15 post unde add. et EFbd te] ctGL 16 maiore Ga c.
18 ad uigilantiam] uigilantia B regeLml recentioriGL sollicituntOm2
Noui quippe heretici, inimici gratiae dei, quae datur pusillis
et magnis per Iesum Christum dominum nostrum, etsi iam cauendi
euidentius apertiore inprobatione monstrantur, non tamen quiescunt
scriptis suis minus cautorum uel minus eruditorum corda temptare.
quibus utique respondendum esset, ne se ucl suos in illo nefando
errore firmarent, etiam si non metueremus, ne quemquam catholicorum
uerisimili sermone deciperent. cum uero non desinant
fremere ad dominici gregis caulas atque ad diripiendas tanto pretio
redemptas oues aditus undecumque rimari communisque sit omnibus
nobis qui fungimur episcopatus officio — quamuis ipse in ea praemineas
celsiore fastigio — specula pastoralis, facio quod possum
pro mei particula muneris, quantum mihi dominus adiuuantibus
orationibus tuis donare dignatur, ut pestilentibus et insidiantibus
eorum scriptis medentia et munientia scripta praetendam, quibus
rabies qua furiunt aut etiam ipsa sanetur aut a laedendis aliis
repellatur.
Haec autem quae duabus epistulis eorum respondeo, uni
scilicet, quam dicitur Romam misisse Iulianus — credo, ut per illam
quos posset suos aut inueniret aut faceret -, alteri autem, quam decem
et octo uelut episcopi participes eius erroris non ad quoslibet, sed
ad loci ipsius episcopum sua calliditate temptandum et ad suas
partes, si posset fieri, traducendum ausi sunt Thessalonicam scribere,
haec ergo, quae istis, ut dixi, duabus epistulis illorum ista disputatione
respondeo, ad tuam potissimum dirigere sanctitatem non tam
discenda quam examinanda et, ubi forsitan aliquid displicuerit,
VII 49 (CSEL XXXII p. IV 301, 26) 1 quippe] add. quod E 2 etsi iam ex et suamO 3 eidentiusOml inprobitate
B 4 erud.-temptare C in ras. m2 5 esset resp. DEFbd in om.EF
6nequaquamGL quiquamOjni 7uerissimileGL 8 adominiciOmlC grecisC
atque] nequeGL aq: diripiendasOml adiripiendasC 9 ante oues eras. 0 B
communis sit causa F nobis omnibus GL 10 eo GL praeemineas bd
11 cekiore Ga.c. fastioOwl spec. past. facio Cs.l.m2 pastoraliOEFGL
13 operationibus Va. c. 14 muniet iactantia L (iact in ras. m2), Va. c. prętendant
GL 15 feriunt Om1EF a s. l.B, om.F a lacd.] alendisCL 16 repel-
lantur B propellaturGL 19 alte»riO decimZ, 20 partecepsOml 21 ad
om.GL ipsius] illius D 22 tessalonicam 0 thesalonicam V thessalonicae DGL
23 quae istis om.GL istiC illorum] eorum B i*sta0 24tuaL potentissimum
D diligere C 25 dicenda Lml
illi dare ipse dignatus es, quae in tuas manus nisi uigilantissima
diligentia fratrum nostrorum filiorum tuorum unire non possent.
ago autem gratias sincerissimae in nos beniuolentiae tuae, quod
eas me latere noluisti litteras inimicorum gratiae dei, in quibus
repperisti meum nomen calumniose atque euidenter expressum. sed
spero de domino deo nostro, quod non sine mercede, quae in caelis
est, illi me lacerant dente maledico, quibus me pro paruulis, nc
fallaci laudatori Pelagio perditi relinquantur, scd ucraci saluatori
Christo liberandi offerantur, oppono.
dicunt, inquit,
illi Manichei, quibus modo non communicamus, id est toti isti, cum
quibus dissentimus, quia primi hominis peccato, id est Adae, liberum
arbitrium perierit et nemo iam potestatem habeat bene uiuendi:, sed
omnes in peccatum carnis suae necessitate cogantur. Manicheos
appellat catholicos more illius Iouiniani, qui paucos ante annos
hereticus nouus uirginitatem sanctae Mariae destruebat et uirginitati
sacrae nuptias fidelium coaequabat. nec ob aliud hoc obiciebat
catholicis, nisi quia eos uideri uolebat accusatores uel damnatores
esse nuptiarum.
Liberum autem arbitrium defendendo praecipitant, ut
de illo potius ad faciendam iustitiam quam dc domini adiutorio
confidatur atque ut in se quisque, non in domino glorietur.
quis autem nostrum dicat, quod primi hominis peccato perierit
liberum arbitrium de genere humano ? libertas quidem periit per
peccatum, sed illa, quae in paradiso fuit, habendi plenam cum
23 cf. I Cor. 1,31 24-426,28 quis-dci fieri] d. Aug. Op. imp. 194 (XLV 1110M) L 2 ipse om.D 3 possint CEFld -1 beneuolentiae EF
5 uolnisti L (u init. s. l.), G a. c. 6 nomen meum DEFbd 7 de s. I. m2U
slacerentL ne om.GL 9 fallacia L facili C pelaioO pelagione(7L 10 xpiOm1
11 itaGL illi inquit T7 12 manichaeiO conraunicamusO 13 de∗sentimus O
adae 0(ae t.l.m2) 14 arbitrium s.l.mlG,om.L pcriitGLinras. habetOmf
15 necessitate»0 16 iouiani Vml ante paueos annos EPbd 17 haereticusU
distrucbatL uirginitati∗0 uirginitate Va.c. 18 nuptiaeL hoc ob aliud B
hoc om.0 19 qui La.c. eos om.D nolebatOa.c. 20 esse om. D 22 all. de
om.Om1GL 25 hnmano genere DEFbd generi Uml periit s. I. m2 post
pecc. 0 26 plenam 0 (e s. ras. m2)
indiget gratia dicente domino: si uos filius liberauerit,
tunc uere liberi eritis, utique liberi ad bene iusteque
uiuendum. nam liberum arbitrium usque adeo in peccatore non
periit, ut per ipsum peccent maxime omnes, qui cum delectatione
peccant et amore peccati et hoc eis placet quod eos libet. unde
et apostolus: cum essetis, inquit, serui peccati,
liberi fuistis iustitiae. ecce ostenduntur etiam peccato
minime potuisse nisi alia libertate seruire. liberi ergo a iustitia
non sunt nisi arbitrio uoluntatis; liberi autem a peccato non
fiunt nisi gratia saluatoris. propter quod ammirabilis doctor etiam
uerba ipsa disereuit: cum enim serui essetis, inquit,
peccati, liberi fuistis iustitiae. quem ergo
tunc fructum habuistis in his, in quibus nunc
erubescitis? nam finis illorum mors est. nunc
autem liberati a peccato, serui autem facti
deo habetis fructum uestrum in sanctificationem,
finem uero uitam aeternam. liberos
dixit iustitiae, non \'liberatos\', a peccato autem non liberos, ne
sibi hoc tribuerent, sed uigilantissime maluit dicere \'liberatos\'
referens hoc ad illam domini sententiam: si uos filius
liberauerit, tunc uere liberi eritis. cum itaque
non uiuant bene filii hominum nisi effecti filii dei, quid est
quod iste libero arbitrio uult bene uiuendi tribuere potestatem,
cum haec potestas non detur nisi gratia dei per Iesum Christum
dominum nostrum dicente euangelio: quotquot autem
receperunt eum, dedit eis potestatem filios
deifieri?
26 Ioh. 1,12 2 domino in euangelio GL 3 tunc mn.EF 4usque
0 (us s.l.m2) 5 ipsum] illud CDbd 6 amare C et om. DEFGL eos] eis B
9 aliqua C aliena Gm2 ergo om.OB 10 liberati D 11 amirabilis CDa.c.
et admirabilisGL 12 istaGL disseruit (in mg. m1 ł discreuit) O 12 inquit
om.Oml 13 fiiistiCml iustitiaeL 14 fnict. liab. tunc DEFbd tunc om.V
17 dei V sanctificatione BDVGp.c.L 18 nam liberosOB 21 refer«ensO
filios C 22 liberauit B tunc mn.D estis V 23 filii hom.] homines b
affecti B (e s. a) 24 uiuendo GL potestatatem 0 20 quodquod V 27eis om.B
potestatem fieri filii dei- ut autem hanc accipere mererentur, prius
eum libero arbitrio nulla adiuti gratia receperunt; haec est
quippe intentio, qua gratiam destruere moliuntur, ut eam dari
secundum merita nostra contendant —. ne forte ergo hanc euangelicam
sententiam sic diuidant, ut meritum ponant in eo quod
dictum est: quotquot autem receperunt eum ac
deinde non gratis datam, sed huic merito redditam gratiam in eo
quod sequitur: dedit eis potestatem filios dei
fieri, numquid, si quaeratur ab eis quid sit receperunt
eum\', dicturi sunt aliud nisi \'crediderunt in eum\' ? ut igitur et
hoc sciant ad gratiam pertinere, legant quod ait apostolus: in
nullo expauescatis a b aduersariis, quae quidem
est illis causa perditionis, uestrae
autem salutis, et hoc a deo, quia uobis
donatum est pro Christo non tantum ut
credatis in eum, sed ut etiam patiamini pro
e o — nempe utrumque dixit esse donatum —, item quod ait: pax
fratribus et caritas cum fide a deo patre et
domino Iesu Christo. legant etiam illud, quod ipse
dominus ait: nemo potest uenire ad me, nisi
pater, qui misit me, traxerit eum. ubi ne quisquam
putet aliud dictum esse \'uenire ad me\' quam \'credere in me\',
paulo post, cum de suo corpore et sanguine loqueretur et seandalizati
essent plurimi in sermone eius, ait: uerba, quae
ego locutus sum uobis, spiritus et uita sunt.
sed sunt quidam ex uobis, qui non credunt.
deinde subiunxit euangelista : sciebat enim ab initio
Iesus, qui essent credentes et quis
25. 28 Ioh. 6, G4—G6 0m1 2 filii dei fieri B hanc autem C recipere V 3 eum
om.Cml 4 mosliuntur (1 eras.) V 5 euangelica C 6 qaoOml 7 quod quod V
8 datum V 10 nunquid OmlD 11 et ex ei B, om.O 13 expauiscatis V
15 adeo EF 16 donatum] datumGL 18 aut Va.c. 19 patre nostro 0
20 domino nostro GL legat GL illud] aliud OL, om.Dbd dom. ait ipse D
24 cum] quam V 27 ex] iu GL non s.l.ni2Y 28 Iestis ab initio DKFbd
29 esset tradit. GL trad.] creditunis C
uobis, quia nemo potest uenire ad me, nisi
fuerit ei datum a patre meo. sententiam scilicet
iterauit qua dixerat: nemo potest uenire ad me,
nisi pater, qui misit me, traxerit eum. et hoc
propter credentes et non credentes se dixisse manifestauit exponens
quod dixerat: nisi pater, qui misit me,
t r a x e r i t cum, id ipsum aliis uerbis repetendo in eo,
quod ait: nisi fuerit ei datum a patre meo.
ille quippe trahitur ad Christum, cui datur ut credat in Christum.
datur ergo potestas, ut filii dei fiant qui credunt in eum, cum
hoc ipsum datur, ut credant in eum. quae potestas nisi detur a
deo, nulla esse potest ex libero arbitrio, quia nec liberum in bono
erit, quod liberator non liberauerit, sed in malo liberum habet
arbitrium, cui delectationem malitiae uel occultus uel manifestus
deceptor inseuit uel sibi ipse persuasit.
Non itaque, sicut dicunt nos quidam dicere et iste audet
insuper scribere, \'omnes in peccatum\' uelut inuiti \'carnis suae
necessitate coguntur\', sed si iam in ea aetate sunt, ut propriae
mentis utantur arbitrio, et in peccato sua uoluntate retinentur
et a peccato in peccatum sua uoluntate praecipitantur. neque
enim agit in eis etiam qui suadet et decipit, nisi ut peccatum
uoluntate committant uel ignorantia ueritatis uel delectatione
iniquitatis uel utroque malo et caecitatis et infirmitatis. sed haec
uoluntas, quae libera est in malis, quia delectatur malis, ideo
imp. I 94 (XLV 1110 M) 18 Iulianus, cf. p. 425,15 24 sed haec uoluntas—non
potest uelle] cf. Aug. Op. imp. I 94 (XLV 1110 M). ibid. III 118 p. 1297 1 eum esset V 3 sententiam-dixerat in mg. Dml 4 intrauitL quia GL
qua D nomo Oml 5 me misit V 6 et non credo om.GL 8 traxit C
9 fueri Oml ei ex et Vm2 10 ille] ipse GL in xpo GL 11 in om. Op.
imp. ciun s.l.m20 12 datur lin. 0 14 quod] si C liberu Oml
liberauit B liberum V (u ex corr. m2) 16 inseruit uit B (r d.) inseruit
DGLb, (r s.l.) C inseuit in rus.V 18 insuper] et super C et omnes B uel GL
iniutiBa.c. carni sue B 19 ea∗∗∗B propriaGa.c.L 20 suo D retenentur
V(te in ras.) 21 a om.C precipitcnturGL 22 ait OmlC etiani in cisC
suaditV sua detO nisi om GL 23 dilcctioneCL 24 iniquitatis om.D
25 quia-malis om.GL
boni aliquid uelle, nisi adiuuetur ab eo, qui malum non potest
uelle, hoc est gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum;
omne enim quod non est ex fide, peccatum est.
ac per hoc bona uoluntas, quae se abstrahit a peccato, fidelis est,
quia iustus ex fide uiuit, ad fidem autem pertinet credere
in Christum et nemo potest credere in eum, hoc est uenire ad
eum, nisi fuerit illi datum. nemo igitur potest habere uoluntatem
iustam, nisi nullis praecedentibus meritis acceperit ueram,
hoc est gratuitam desuper gratiam.
sed extollendo praecipitatores liberi arbitrii, qui non ob
aliud nobis haec dicentibus indignantur. nisi quia gloriari in
domino dedignantur. timuit tamen Pelagius episcopale indicium
Palaestinum et, cum ei fuisset obiectum, quod diceret \'gratiam
dei secundum merita nostra dari\'. negauit se dicere et eos, qui
hoc dicerent. anathemando damnauit. nec tamen defendere
aliud inuenitur in libris, quos postmodum scripsit, fraudem se
putans hominibus iudicantibus fecisse mentiendo aut nescio
quomodo suum sensum uerbis ambiguis obtegendo.
dicunt etiam, inquit,
istas, quae modo aguntur, nuptias a deo institutas non fuisse; quod
in libro Augustini legitur, contra quem ego modo quattuor libellis
respondi. cuius Augustini dicta inimici nostri in ueritatis odium
4 Rom. 14, 23 6 Rom. 1,17. cf. ILib. 2, 4 7 cf. Ioh. 6, 66 13 cf. I Cor.
1,31 14 cf. De gcstis PcL 14, 30 (CSEL XLII 84, 5) 21 Iulianus 23 Dc
nuptiis et conc. II 2 (CSEL XLII 254,14) non Op. imp. 2 uellenis Oml ab eo] EdCV a deoL 5 ab»s-
trahit O abtrahit L a s. ras. m20 est om. V 6 qui Oml ad C (d s. l. m2)
7 xpo GL est] add. enim CEFV 9 nullus C ueram om.GL 11 coluntVn.c.
etlatiOa.c. defensiores C(crp. m2) 12 liberi snntEF quodOml 13 dicen-
tibus] add. nobis GL 14dnmGdmnL pylagiusC episcopalemL iudiu
Cml 15 palcstinumODVGL 16 sc] add. hocGL et ex aut B 17 anathe-
matizando BCm2DEFbd aliud tamen def. EFbd 19 putans s.l.m20 putant B
iudicantibus s.lm20,om.B aut] an EF nesciendo aut quomodo D 20 sensum
s.l.m20 21 etiam C qd 0 (d ndd. s.l.m2) inquit bis D 23 quatuor DEFbd
libris Oa.c. 24 respondeo GL
susceperunt. his eius calumniosissimis ucrbis breuiter uideo
respondendum, quia repetit ea postea, ubi unlt ipse insinuare
quasi contra nostra ista quid dicant. ubi cum illo, quantum res
postulare uidebitur, domino adiuuante certandum est. nunc
ergo respondeo nuptias a deo esse institutas et tunc, quando
dictum est: propterea relinquet homo patrem
suum et matrem suam et adhaerebit uxori
suae et erunt duo in carne una, et nunc, propter
quod scriptum est: a domino iungitur mulier uiro.
neque enim aliud fit etiam nunc quam illud, ut adhaereat
homo uxori suae et sint duo in carne una. de ipsis quippe
nuptiis, quae nunc fiunt, consultus est dominus a Iudaeis,
utrum liceret quacumque causa dimittere uxorem, et isto commemorato
testimonio legis adiunxit: quod ergo deus
coniunxit, homo non separet. hoc testimonium legis
adhibuit etiam apostolus Paulus, cum uiros moneret, ut ab eis
diligerentur uxores. absit ergo, ut in libro meo contra haec
testimonia diuina iste aliquid legerit; sed uel non intellegendo
uel magis calumniando in alium sensum conatur detorquere
quod legit. librum autem meum, contra quem se quattuor
libellis respondisse commemorat, post damnationem Pelagii
Caelestiique conscripsi. quod ideo dicendum putaui, quoniam
iste dicit \'ab inimicis suis in odium ueritatis dicta mea fuisse
suscepta\', ne ideo quisquam existimet propter hunc librum
meum inimicos gratiae Christi nonos hereticos fuisse damnatos.
in eo autem libro defensio est potius quam reprehensio
nuptiarum.
16 ef. Eph. 5, 25 23 Iulianuscnim D calumpniomssimis R 2 repeti teaOwii
ea. PosteaGL 3 nostra s.l.m20 isti BEFd dicatD ibi BCEFd 5 a deo
nuptias (om. esse) EFbd constitutasGL 9 scriptum ex dictum B ad no*
(uirg. add, m2) 0 uiro mulier DEFbd 11 uxorisF ipsis om.GL quoqueD
12 nunc] add. quoque Db consep.nltus tu; D 13 quecumqueOwi 14 testimio
C dnsZ) 15 separat Oml 17 in s.l.m20 lib»roO 18 iste mn.GL
19 in calumniando D conatus est B 20 quatuor D 21 commcrat Oml
pclagi Gml p«elagi L(a eras.) 22 celestiique D celestique L conscribsi (ri
s.l.m2)0 24 liunc L(n in ras.) 25 inimici GL 26 in eo] IdeoGL post libro
add. s.l.m2 nico G
Dicunt etiam, inquit, motum genitalium et commixtionem
coniugum a diabolo fuisse repertam et propterea eos qui nascuntur
innocentes reos esse et a diabolo fieri, non a deo, quia de hac
diabolica commixtione nascuntur. hoc autem sine aliqua ambiguitate
Manicheum est. immo sicut dicimus a deo nuptias institutas
propter ordinatam generationem filiorum, ita dicimus filiorum
gignendorum seminationem sine motu genitalium et sine commixtione
coniugum nec in paradiso, si filii gignerentur, esse
potuisse. sed utrum talis eorum motus atque commixtio fuisset,
si nemo peccasset, qualis nunc est cum pudenda libidine, hinc
est quaestio, de qua diligentius postea, si deus noluerit. disputabimus.
perducere moliantur, adiuncta istius uerba declarant, ubi ait
nos dicere: propterea eos qui innocentes nascuntur reos esse et a
diabolo fieri, non a deo, quia de hac diabolica commixtione nascuntur
. cum itaque nos nec diabolicam dicamus coniugum commixtionem,
maxime fidelium, quae fit causa generandorum qui
postea regenerandi sunt filiorum, nec homines ullos a diabolo
fieri, sed a deo, in quantum homines sunt, et tamen etiam de
coniugibus fidelibus reos nasci. tamquam ex oliua oleastrum,
propter originale peccatum et propter hoc esse sub diabolo,
nisi renascantur in Christo, quoniam diabolus culpae auctor
est, non naturae, contra illi paruulos dicentes nullum trahere
originale peccatum et ideo non esse sub diabolo, quid efficere
laborant, nisi ut illa dei gratia euacuetur in paruulis, qua eruit
1 inquit om.Binl niotum] totumflL genetaliuinF 2 propteeaOwi
3 innocentor B 4 commistione V 5 manifestuniOa.c. sicGmZL dnoL
constitutasGL 6 filiorum] add. gignendorum B ita om.C 7 seminatione(;L
genetalium V commixtioncm r 8 si s.l.C,om.GL generenturGL 9 potuisse
bisD talis bisD 11 disputamus Om1 disputanimus L 13 intendimt T*
rem perd.] semper ducereOL 14 aut Va.c. 15 proptea C innocenter OB
noscuntur C lGadeoC aeC noscnntur Cml 17 coning∗um L 18 qui]
quaeGmlL 19 regenerandae Gm1L hominem L diaboliL 20 adeo CD
21 oleatrum B 24 e contra EF 25 8 Oml 20 laburent Ctnl gratiae V
pamolisOr quaeniit (a s.l.) r quaeODr.
et transtulit in regnum filii caritatis suae,
quando quidem paruulos negant esse in potestate tenebrarum
etiam ante domini liberatoris auxilium ita in eis laudantes opus creatoris,
ut misericordaim destruant redemptoris? quam nos quoniam
et in maioribus et in paruulis confitemur, \'hoc\' dicit \'sine aliqua
ambiguitate esse Manicheum\', cum sit antiquissimum catholicum,
unde nouum istorum dogma euertatur hereticum.
Dicunt, inquit, sanctos in uetere testamento non caruisse
peccatis, id est nec per emendationem a criminibus fuisse liberos,
sed in reatu a morte fuisse deprehensos. immo dicimus uel ante
legem uel tempore ueteris testamenti a peccatis fuisse liberatos non
uirtute propria, quia maledictus omnis qui spem
suam ponit in homine — et in hoc sine dubio maledicto sunt,
quos etiam psalmus diuinus notat: qui confidunt in uirtute
sua —, nec uetere testamento, quod in seruitutem generat,
quamuis certae dispensationis gratia diuinitus datum sit, nec ipsa
lege sancta et iusta et bona, ubi scriptum est: non concupisces,
quoniam non est data, quae posset uiuificare, sed praeuaricationis
gratia posita est, donec ueniret semen cui promissum est,
sed liberatos esse per sanguinem ipsius redemptoris, qui est unus
mediator dei et hominum homo Christus? Iesus. isti autem inimici
gratiae dei, quae data est pusillis et magnis per legum Christum
dominum nostrum, ideo dicunt antiquos homines dei perfectae fuisse
16 cf. Gal. 4, 24 18 cf. Rom. 7, 12 Ex. 20,17. Rom. 7, 7 19 cf. Gal. 3,
21. 19 21 cf. I Tim. 2, 5 23 cf. Rom. 7, 25 2 regno DG a. c. post filii eras. suae 0 claritatisGL
suae s.l.m20 4 etiam om.Oml di Oml 5 reitemptoris Om1 redemtoris V
nos om.GL quoniam om. B quoniam et] etiam s.l.m20 etiam et EF
6 minoribus B a.c. hec B dici OmlGL *sine*0 7 esse] add. sensurn OB
8 docmaO digma La.c. dogme uertatur V eucrtitur Lb hereticorum B
ereticumGmi 9 ueteri OCm2GLb 10 emundationemGi suis se B libera-
tosL,b in mg. 11 reprehensosGL uel om.L 12 nouirtute Oml 13 homo
(inras. L) omnisGL 14 hominem L maledicti C (i jin. ex e),Lb 15pr. quodD
16 ueteri OGm2 ue»teri L uc«tcre V in om.EF seruitute CV genera*tL
17 certe OmlVGL grada V 18 lege.0 et pr. om.OB concupiseis V
19 praeuaricationiOml 22 homo s.l.m20
salui facti sunt, credantur eguisse.
Apostolum etiam Paulum, inquit, uel omnes
apostolos dicunt semper inmoderata libidine fuisse pollutos.
quis hoc uel profanus? audeat dicere? sed nimirum iste
propterea sic calumniatur, quia contendunt id, quod dixit
apostolus: scio quia non habitat in me, hoc est
in carne mea, bonum; uelle enim adiacet
mihi, perficere autem bonum non inuenio,
et cetera talia non eum dixisse de se ipso, sed nescio cuius
alterius, qui illa pateretur, induxisse personam. propter quod loeus
ipsc* in eius epistula diligenter considerandus est et scrutandus, ne
in eius aliqua obscuritate delitiscat error istorum. quamuis ergo
latius hinc apostolus disputet magno diuturnoque conflictu gratiam
defendens aduersus eos, qui gloriabantur in lege, tamen ad rem
pertinentia pauca contingimus. unde ait: quia non iustificabitur
ex lege omnis caro coram ipso; per
legem enim cognitio peccati. nunc autem sine
lege iustitia dei manifestata est, testificata
per legem et prophetas, iustitia autem dei
per fidem Iesu Christi in omnes qui credunt.
non enim est distinctio; omnes enim peccauerunt
et egent gloriam dei iustificati gratis
per gratiam ipsius, per redemptionem, quae
est in Christo Iesu. et iterum: ubi est gloriatio?
exclusa est. per quam legem? factorum? non,
156 sq.) 7 Rom. 7,18 15 cf. Rom. 2,23 16 Rom. 3, 20-24 25 Rom. 3,2 7. 28 G 3 inquit om.EF uel ex uelo Om2 4 apo-
stolus V fuisse libidineGL 5 istae Om1C isti DGp.c.b 6 sic proptereaGL
si Oml calumpniantur B calumniantur DOLb qui 0m1 id] de hoc Db
10eum] cum V se ipso ex soniso Om2 11 partereturT* 12 epistoLwG
epistulaL 13 eis b delitescat BDGm2bd ipaorum GL quauis B 14 hinc
latius V hic GL etmagno Gbd conflicto GmlL 15 eos om.0 17 ex lege IeftO om.GL ipso] illo Dbd 19 lego C 20 per-436, 8 peccatum om.0 22 est
enim EFbd distinctio] iustitia GL 23 gloria∗B gloria CDEFYbd 24 redemtionem
r 25 gloriatio tua BD 26 fatorum C
hominem per fidem sine operibus legis.
et iterum: non enim per legem promissio Abrahae
aut semini eius, ut heres esset mundi, sed per
iustitiam fidei. si enim qui per legem heredes
sunt, exinanita est fides et euacuata est promissio.
lex enim iram operatur; ubi enim non
est lex, nec praeuaricatio. et alio loco: lex autem
subintrauit, ut abundaret delictum; ubi autem
abundauit delictum, superabundauit
gratia. item alio loco: peccatum enim uobis non
dominabitur; non enim estis sub lege, sed sub
gratia. itemque alio loco: an ignoratis, fratres scientibus
enim legem loquor -, quia lex dominatur
homini in quantum tempus uiuit? mulier
enim sub uiro uiuo marito iuncta est legi;
s i autem mortuus fuerit uir eius, euacuata
est a lege uiri. et paulo post: itaque, fratres mei,
et uos mortui estis legi per corpus Christi, ut
sitis alterius, qui ex mortuis resurrexit, ut
fructificemus deo. cum enim essemus in
carne, passiones peccatorum, quae per legem
sunt, operabantur in membris nostris, ut
fructum ferrent morti; nunc uero euacuati
sumus a lege mortis, in qua detinebamur, ita
ut seruiamus in nouitate spiritus et non in
uetustate litterae. his atque huiusmodi contestationibus
doctor ille gentium satis euidenter ostendit legem non potuisse
auferre, sed potius auxisse peccatum, quod auferat gratia, quoniam
18 Rom. 7, 4-6 28 cf. I Tim. 2, 7 def.O L hom. iustif. B 2 hominum V post per exp. legem per D
4 seminini D eills] add. facta est Db 5 enim] add. eis EF 6 alt. est om.Db
7iraC»iraL enim] autem B sinalioD autem]enimD 11 loco om.C
13 loco om.EF 14 dominabiturGL 15 in om.GL 16 uiro] add. est V uiuo V
(u alt. s. eras. r) uincta Lml 17 si-uiri in mg.L tteuacuata L 20 resur-.
rex**it B 23 ut] et C 24 ferent V 25 mortui C peccati GL detenebamur L
27 huiuscemodi C 29 auferre om.GL quoniam] quia GL
caritas. nc quis enim propter haec testimonia uituperet legem
et malam esse contendat, uidit apostolus male intellegentibus quid
posset occurrere et eandem sibi ipse proposuit quaestionem: quid d
ergo dicemus? inquit. lex peccatum est? absit.
sed peccatum non cognoui nisi per legem. hoc
iam superius dixerat: per legem cognitio peccati; non
ergo ablatio, sed cognitio.
Hinc autem iam incipit, propter quod ista consideranda
suscepimus, introducere personam suam et tamquam de se ipso
loqui. ubi nolunt Pelagiani ipsum apostolum intellegi, sed quod
in se alium transfigurauerit, id est hominem sub lege adhuc positum,
nondum per gratiam liberatum. ubi quidem iam debent concedere,
quod in lege nemo iustificatur, sicut alibi idem
apostolus dicit, sed ad cognitionem peccati et ad ipsius legis praeuaricationem
ualere legem, ut cognito auctoque peccato per fidem
gratia requiratur. non autem timent ista de apostolo intellegi,
quae posset et de praeteritis suis dicere, sed ca quae sequuntur
timent. hic enim: concupiscentiam, inquit, nesciebam,
nisi lex diceret: non concupisces. occasione
autem accepta peccatum per mandatum operatum
est in me omnem concupiscentiam; sine
lege enim peccatum mortuum est. ego autem
uiuebam aliquando sine lege; adueniente autem
mandato peccatum reuixit, ego autem
mortuus sum. et inuentum est mihi mandat
u m, quod erat in uitam, hoc esse i n mortem.
7,7-13 def.O 2 lianc L 3 malum EFGa.c.L contenilant Ga.c.L uidit] add.
enim EF quis V 4 pro possunt F (s pr. 8.J.) 5 dicimus ZJTr lex inqlliWL
es V G cognouit C 7 post legem add. enim Dld 8 ergo] enim V abolitioGb
abolicioL oblatio C 9 autem otn.D coepitGL 12 aliud V id est om. D
13 gratia L conccdoGa.c.L 14 idem] ipseB 15 legis om.F.F 17 poU
tinient eras. de in mg. m2 add.Y 19 timeantGL hincGL 20 occansione V
occa.sioneG occasionem—acccptam L 23 enim] autem D est mortuum D
24 aueniente C 25 ante mandato exp. peccato B 27 in] adGL uita CDEFV
morte CEF
fefellit me per illud occidit. itaque
lex quidem sancta et mandatum sanctum et
iustum et bonum. quod ergo bonum est, mihi
factum est mors? absit! sed peccatum, ut appareat
peccatum, per bonum mihi operatum
est mortem, ut fiat super modum peccator
aut peccatum per mandatum. haec omnia, sicut dixi,
potest uideri apostolus de sua uita commemorasse praeterita, ut
illud, quod ait: ego autem uiuebam aliquando sine
lege, aetatem suam primam ab infantia ante rationales annos uoluerit
intellegi, quod autem adiunxit: adueniente autem
mandato peccatum reuixit, ego autem mortuus
sum, iam se praecepti capacem, sed non efficacem et ideo
praeuaricatorem legis ostenderet.
iustitiam, quae in lege est, quod fuerit sine querella. potuit enim
esse intus in affectionibus prauis praeuaricator legis et tamen conspicua
opera legis inplere uel timore hominum uel ipsius dei, sed
poenae formidine, non dilectione et delectatione iustitiae. aliud
est enim uoluntate benefaciendi benefacere, aliud autem ad malefaciendum
sic uoluntate inclinari, ut etiam faceret, si hoc posset
inpune permitti. nam sic profecto in ipsa intus uoluntate peccat,
qui non uoluntate, sed timore non peccat. in quibus interioribus
suis talem se fuisse sciens apostolus ante gratiam dei, quae data
est per legum Christum dominum nostrum, alibi hoc apertissime
confitetur. scribens quippe ad Ephesios: et uos, inquit, cum
essetis mortui delictis et peccatis uestris,
DEFbd 2 illum L 7 supra Cbd peccator aut]
peccans DGL 8 au V per mandatum om.GL uoce per inc. 0 sicut.B
9 suauitate L uita sua B ut] dum GL 11 primuinGL uolens B noluerit C
12 fin. autem om.GL 14 ut iam B capace V 16 philipenses OBDL
17 que Om] post quae eras. d B qui fuerim Cbd quod fuerim EF 18 prauis
om. OB paruis EF 20 dilectatione Cml et delectatione om.EF 21 enim
est D 22 uoluntati V uolunte Cml haecGL 23 siO 25 data est] est,
quod post Christum pon. CDGL, post nostrumEFVbd 26 alibi] alio locoGL
27 quippe om.BGL cuin] dum D 28 uestris ex nostris B
sacculum mundi huius, secundum principem
potestatis aeris, spiritus eius, qui nunc operatur
in filiis diffidentiae, in quibus et nos
omnes aliquando conuersati sumus in desideriis
carnis nostrae facientes uoluntatem
carnis et affectionum, et eramus
naturaliter filii irae sicut et ceteri; deus
autem, qui diues est in misericordia,
propter multam dilectionem, qua dilexit
nos, et cum essemus mortui peccatis conuiuificauit
nos Christo, cuius gratia sumus
salui facti. rursus ad Titum: fuimus enim et
11 o s, inquit, stulti aliquando et increduli, errantes,
seruientes desideriis et uoluptatibus
uariis, in malitia et inuidia agentes, abominabiles,
inuicem odio habentes. talis Saulus fuit,
quando secundum iustitiam, quae in lege est, sine querella fuisse
se dicit. nam quia non post hanc abominabilem uitam, ut esset
sine querella, in lege profecerat moresque mutauerat, euidenter in his
quae sequuntur ostendit, quando quidem mutatum se non dicit
ab his malis nisi per gratiam saluatoris; adiungens enim hoc ipsum
etiam hic sicut ad Ephesios ait: cum autem benignitas
et humanitas inluxit saluatoris dei nostri,
non ex operibus iustitiae, quae nos fecimus,
spm D 4 filisOml filiosGL G a uocibus nis nostrae iltc.
jragm. Aurel. fol. 32 = II nostrae-carnis om. r 7 affectionem BL
8 natura V 9 diues V (e s. eras. i m2) 11 nos] add. misertus est nostrWL
essetisGmlLa.c. conuiuificabit Om1 12 in xpoGL cuius ex quuius Ilml
13 rursum B enim om. GL 14 inquit om. DGL aliquando stulti (!L
15 seruientes om. II et seruientes LG in noluptatibus 0 (in s. 1. m2), B
16 malitię L in inuidia GL gentes B abhominabilesOBLa.c. 18 iiLstitia V
querella (sic semperO),GH 19 non om.OmlB potest OHm1L abhomi-
nationebilem B 20 proficeratL mutaberat Oml 21 secuntur OCD
se (s. I) mutatum B 22 enim om.B 23 hic om.H sic D Ephesios]
titum OBDGLH,b (in mg.), quod fort. per ipsius Augustini errorem expiicaiidum
cum ex quum II 24 humilitasO bonitas<7L inluxit s. I. Om2 domini
nostri GL nostri dei bd
nos fecit per lauacrum regenerationis et renouationis
spiritus sancti, quem ditissime
effudit super nos per Iesum Christum saluatorem
nostrum, ut iustificati ipsius gratia
heredes efficiamur secundum spem uitae
aeternae.
Quod autem ait in hoc epistulae loco ad Romanos: p e peccatum,
ut appareat peccatum, per bonum mihi
operatum est mortem, congruit superioribus ubi dixit:
sed peccatum non eognoui nisi per legem;
nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex
diceret : non concupisces, et superius: per legem
cognitio peccati; hoc enim et hic dixit: ut appareat
peccatum, ut illud, quod dixerat: sine lege enim peccatum
mortuum est, non intellegamus nisi, tamquam non
sit, \'latet, non apparet, penitus ignoratur\', tamquam in nescio quibus
ignorantiae tenebris sit sepultum. et quod ait: ego autem
uiuebam aliquando sine lege, quid ait nisi \'uiuere
mihi uidebar\'? et quod adiunxit: ad ueniente autem
mandato peccatum reuixit, quid est aliud quam
\'eminuit et apparuit\' ? nec tamen ait \'uixit\', sed \'reuixit\'. uixerat
enim aliquando in paradiso, quando contra datum praeceptum
satis apparebat admissum; cum autem a nascentibus trahitur,
tamquam mortuum sit, latet, donec repugnans iustitiae malum
eius prohibitione sentiatur, cum aliud iubetur atque adprobatur,
aliud delectat atque dominatur; tunc peccatum quodammodo in
EF 5 gratia ipsiusODEFGLbd 6 eredes Om1 10 conguit D (11 s. g)
dixit om.F 14 cognitia Ga.c.La.c. hic ex mihi Om2 15 ut—peccatum om. V
16 mortuū * (s eras.) 0 17 in. om.Oml 1squod om.D 19 quid] quod L nisi]
quin F mihi uiuere D uiuere 0 (e fin. m2 add.) uiuere»L 20 uidebatur
(in mg. uidebar)EF autem orn.GL 21 rcuixit peccatum GL alind om.B
ut quamGL 22 emicuitCEF ait om.GL 24 amissum EF quum Hm1
a s.l.Om2,om.GL 25 sit latet om.Oml iustitia G 26 prohibitione∗DG prohibiti-
onemL probaturGL 27 quodadmodo L
hominis aliquando iam uixerat.
Paulo possit intellegi. scimus enim, inquit, quia lex spiritalis
est; ego autem carnalis sum. non ait \'fui\', sed
\'sum\'. numquid ergo apostolus, cum haec scriberet, carnalis fuit?
an secundum corpus hoc dicit? adhuc enim erat in corpore mortis
huius nondum facto, quod alibi dicit: seminatur corpus
animale, surgit corpus spiritale. tune enim extoto se,
id est ex utraque parte, qua constat, spiritalis homo erit, quando
spiritale etiam corpus erit. neque enim absurdum est, ut sit in illa
uita etiam caro spiritalis, si potuit esse in hac uita in his, qui adhuc
carnalia sapiunt, etiam spiritus ipse carnalis. sic ergo ideo dixit:
ego autem carnalis sum, quia nondum spiritale corpus
habebat apostolus, sicut posset dicere: \'ego autem mortalis sum\';
quod utique non nisi secundum corpus intellegeretur dixisse, quod
nondum fuerat inmortalitateuestitum. item quod adiunxit: uenundatus
sub peccato, ne quisquam eum nondum redemptum
Christi sanguine existimet, etiam hoc secundum illud potest intellegi,
quod ait: et nos primitias habentes spiritus et
ipsi in nobismet ipsis ingemescimus adoptionem
expectantes, redemptionem corporis
nostri. si enim secundum hoc se dicit uenundatum sub peccato,
quod adhuc non est redemptum a corruptione corpus eius, uel uenundatum
aliquando in prima transgressione praecepti, ut haberet
corpus corruptibile quod adgrauat animam, quid prohibet hic
apostolum intellegi de se ipso dicere, quod ita dicit, ut etiam in ipso
14. 17 Rom.7, 14 20 Rom. 8, 23 2G cf. Sap. 9, 15 bis GL primiGL6 3 uoce de lin. fragrn. Aurel. 4 possct GL
quoniamGZ. 5 non-sum om. V fuit C 6 nunquid O 7 lioc dicit om.EF
9 surget CDGM se om.OB 10 utro La.c. 11 etiam spiritale V etiam
om.D in otn.Oml 12 si om.Oml esseexp.D 13 ipse] ee ̅ D 14 posl autem
exp. sum sum D 15 posse discere C 18 euin] enim C, in mg. al cum EF
19 hoc om. EF 20 et om. Om1 spiritus habentes D 21 metipsis s. I. L
adobtionem Oml 2H nri s. ras. Om2 enim] antem V dicitseZJ 24 redemtumO
26 proibet 0 27 apostolus V intcllegi om GL die∗it B
uelit, qui se nouerunt spiritali dilectione cum carnis affectione sine
consensione confligere?
An forte metuimus ea quae sequuntur: quod enim
operor, ignoro; non enim quoduolo, hocago, sed
quod odi, illud facio, ne forte ex his uerbis quispiam consentire
carnis concupiscentiae ad opera mala sanctum apostolum
suspicetur? sed considerandum est quod adiungit: si autem
quod nolo hoc facio, consentio legi quoniam bona.
magis enim se dicit legi consentire quam carnis concupiscentiae —
hanc enim peccati nomine appellat —; facere ergo se dixit et operari
non affectu consentiendi et inplendi, sed ipso motu concupiscendi.
\'hinc ergo\', inquit,\'consentio legi quoniam bona est:
consentio, quia nolo quod non uult\'. deinde dicit: nunc
autem iam non ego operor illud, sed id quod
habitat in me peccatum. quid est \'nunc autem\' nisi
\'iam nunc sub gratia, quae liberauit delectationem uoluntatis a consensione
cupiditatis\'? non enim melius intellegitur: non ego
operor, nisi quia non consentit exhibere membra sua arma iniquitatis
peccato. nam si et concupiscit et consentit et agit, quomodo
non ipse illud operatur, etiamsi se operari doleat et uinci grauiter
ingemescat?
Iam illud quod sequitur nonne unde loquatur apertissime
ostendit ? scio enim quia non habitatinme, hocest
in carne mea, bonum. si enim non exponeret adiungendo:
hoc estin carne mea, aliter fortasse acciperetur quod dixit:
in me. ac per hoc uersat hoc idem repetens et inculans: u e 11 e
24. 27 Rom. 7,18 1 possint GLp.e. posset 6 possunt La.c. etiamsi L (si s.l.) 2 nellit (sic
semper) V delectatione CEFbd 3 confligeret V 4 secuntur D 6 odii G quisquam
GL 7 scm suspicetur apostolum D suspicetur apostolum bd 8 est
om. EF 9 quoniam] quia OBV bona est BDEFbd 10 enim om.C
12 affecto V affectum L mutuOml 16 in me habitatOBCGL 17 uoluptatisG
consensionem L 19 non om.Om] consentit et agit B 20 si et] etsi Db
aitC 21 se om.C sese EF opera**ri 0 uincitC 23 quo C opertissime
Ga.c.La.c. 24 habitct Oml 25 exponerem a.c.GeiL 27 ac] hac CV
hoc est enim perficere bonum, ut nec concupiscat homo; inperfectum
est autem bonum, quando concupiscit, etiam si concupiscentiae
non consentit ad malum. non enim quod uolo
facio bonum, inquit, sed quod nolo malum, hoc ago.
si autem quod nolo ego hoc facio, iam non ego
operor illud, sed quod habitat in me peccatu 111.
id repetiuit inculcans et tamquam tardissimos de somno excitans:
inuenio ergo legem, inquit, mihi uolenti facere
bonum, quoniam mihi malum adiacet. illa ergo
bonum est uolenti facere, adiacet autem malum ex concupiscentia,
cui non consentit qui dicit: iam non ego operor illud.
Apertius autem quod sequitur utrumque declarat: c o ndelector
enim legi dei secundum interiorem
hominem, uideo autem aliam legem in membris
meis repugnantem legi mentis meae et eaptiuantem
me in lege peccati, quae est in membris
meis. sed quod dixit \'captiuantem me\', potest mouere, si nulla
consensio est. unde propter ista tria, duo scilicet, de quibus iam
disputauimus, quod ait: ego au tem carnal is su m, et: u enundatus
sub peccato, et hoc tertium: captiuantem
in lege peccati, quaeest in membris meis,
potest uideri apostolus tum describere, qui sub lege adhuc uiuit,
nondum sub gratia. sed sicut illa duo exposuimus propter carnem
adhuc corruptibilem dicta, sic et hoc potest intellegi, ut \'captiuantem
me\' dixerit \'carne\', non mente, \'motione\', non
25 Roni. 7, 23 add. inuenio GL 2 no OGL n It 4 amalum C (I ex r)
6 nolo ego ex loln Oml 7 lioc operor illud EF. hatetOmJ 8 repetiit B
tardissimus V dp] a B excitantLa.c. 9 uolentem mWnGa.c.L 10 ilioGa.e.L
llestom.O uolentisL 16 captiuantinantem C 17 in om.CEF peccatisV
menbrisO 18 dixi Ga.c.L me om. OB monere b 19 est consensio B
consessio D (sen s.l.ml) tria ista DEFbd post ista exp. ista D duo*G duos L
et post scilicet exp. B de]etC 22inom.OBC legiO quodGL 23 scri-
berc OmJ 24 sicut om.Otnl duo s. ras. Om2 25 corruptiuilem Oml si La.c.
in hoc CEF ut] quod s.l.OmlG,om.L captiuanteOml 26 me mnXCEFGL
carnem VGL mentisOOL motione in mg. B motione*G motionem L
aliena natura, sed nostra. sicut ergo exposuit ipse quid dixerit:
scio enim quianon habitat in me, hocestin carne
mea, bonum, sic etiam ex illius expositione hunc locum debemus
accipere, tamquam dixerit: captiuantem me — hoc est \'carnem
meam\' — lege peccati. quae est in membris meis.
Deinde subiungit propter quod dicta sunt omnia: miser
ego homo! quis me liberabit de corpore mortis
huius? gratia dei per Iesum Christum dominum
nostrum, atque inde concludit: igitur ipse ego
menteseruio legidei, carne autem legipeccati,
carne scilicet legi peccati concupiscendo, mente autem legi dei
eidem concupiscentiae non consentiendo. nulla ergo condemnatio
est nunc his, qui suntinChristoIesu.
non enim damnatur, nisi qui concupiscentiae carnis consentit ad
malum. lex enim spiritus uitae in Christo Icsu
liberauit te a lege peccati et mortis, ne scilicet consensionem
tuam concupiscentia sibi uindicet carnis. et ea quae sequuntur
eundem sensum magis magisque demonstrant; sed adhibendus
est modus.
Visum autem aliquando etiam mihi fuerat \'hominem sub
lege\' isto apostoli sermone describi sed uim mihi postea ista uerba
fecerunt, quod ait: nunc autem iam non ego operor illud.
16 Rom. 8, 2 21 cf. Exp. quar. propos. ex epist. ad Rom. (XXXV 2071 M).
Expos. epist. ad Gal. (XXXV 2139M) et Quaest. Simpliciani lib. I qur.est. 17.9
(XL 105. 106 M). De gratia Cnristi 39, 43 (CSEL XLII 157). Retract. I c. 23
et II c. 1 (CSEL XXXVI 113. 131). Cjntra Iul. Pel. VI 23, 70 (XLIV 865 M)
23 Rom. 7, 17 B 2 alia GL quiOmlC quod s.l.Gml, om.L 4 sic et iamOB
sicut iam D sic iam CEFVbd si.iam G (c s.l.) sciam L inpositione Ga.c.
inpositionem L 6 meam om.V in lege Dbd 7 subhmxitO dicta sunt]
dixeratCL omnia om.G 8 ergo C liberauitClmlEVGa.c.L de] aEF 11 alt.
legi (i ex e) 0 lege a.c.GL 12 legi (i ex e)0 lege a.c.GL non concupiscendo G
non cone. L mte s. exp. addente D legeL 13 idemOml eidemG (ei in
ras.) et idem L sentiendoOm7 condamnatioC 15 dominaturGL 17 liuerauitOml
liberabitBF te s. ras.Om2 meGL 18 concupiscentiam T*
uindice«tO secuntur BCDL 19 adibendus (i s.l.)0 21 autem om.Oml
22 uim m2 s. exp. inO fecerunt postea ista uerba DEFbd
est nunc his, qui sunt in Christo Iesu, et
quia non uideo quomodo diceret homo sub lege: condelector
legi dei secundum interiorem hominem, cum ipsa
delectatio boniqua etiam non consentit ad malum non timore poenae,
sed amore iustitiae — hoc est enim condelectari — non nisi gratiae
deputanda sit.
huius? quis neget apostolum, cum haec diceret,
adhuc fuisse in corpore mortis huius? a quo utique impii non
liberantur, quibus eadem corpora ad tormenta aeterna redduntur.
liberari ergo est a corpore mortis huius omni sanato languore concupiscentiae
carnis non ad poenam corpus recipere, sed ad gloriam.
huic loco et illud satis consonat: etiam etnos ipsi primitias
habentes spiritus et i psi in nobismet ipsis
ingemescimus adoptionem expectantes, redemptionem
corporis nostri. nimirum enim gemitu
isto ingemescimus, in quo dicimus: miserego homo! quis
me liberabit de corpore mortis huius? illud etiam
ubi ait: quod enim operor, ignoro, quid est aliud quam
\'nolo\', non adprobo\',\'non consentio\', \'non facio\'? alioquin contrarium
est his, quae superius dixit: perlegem cognitio peccati,
et : peccatum non cognouinissper legem, et: peccatum,
ut appareat peccatum, per bonum mihi
operatum est mortem. quomodo enim peccatum per legem
cognouit, quod ignorat? quomodo apparet peccatum, quod
sent. exAug. del. 313(LI475M) 14Rom. S, 23 18 Rom. 7,24 20 Rom. 7, l\'>
22 Rom. 3, 20 23 Rom. 7, 7. 13 om.GL 2 nunc om.Oml qui sunt sunt
in xpo D 5 dilectio Oml quae OL consentis Oml consensit Gml
GgratiaL 8 illud om.DEFd liberauitOGTGa.c.L 9 qui La.c. necet Oml
negatD haec s.l.L 10 a quo—huius in mg.B 11 reddanturOm2 12 ergo om.
Prosper omnis anatuOini 14 all. et om.Dm2EFGbd 16. 18 ingemiscimus B
adoptionesL redemtionemG 17 gem!tu*L 19 liberauit Om1CVGm1L
20 ubi] in quo GL ait] dicit V quod 0 (0 s.l.m2l 21 non consentio non
adprobo OB non facio om.EF 22 dixiO legem] add. enim Db 25 quomo
Dml 26 appareat GL
id ego ipse committo, quomodo dicturus est dominus impiis:
nonouiuos, quem procul dubio latere nihil potest, et sicut
dictum est: eum qui non nouerat peccatum, quod est
\'uon fecerat\'; neque enim non nouerat quod arguebat.
His atque huiusmodi in ista scripturae apostolicae circumstantia
diligenter consideratis recte intellegitur apostolus non quidem
se solum in sua persona, uerum alios etiam sub gratia constitutos
significasse, sed secum nondum in illa constitutos pace perfecta, in
qua absorbebitur mors in uictoriam. de qua post dicit: siautem
Christus in uobis, corpus quidem mortuum est
propter peccatum. spiritus autem uita estpropter
iustitiam. si ergo spiritus eius, qui suscitauit Iesum
ex mortuis, habitat in uobis, qui suscitauit
Christum Iesum a mortuis uiuificabit
et mortalia corpora uestra per habitantem
spiritum eius in uobis. uiuificatis igitur mortalibus corporibus
nostris non solum ad peccandum consensio nulla erit, sed
nec ipsa cui non consentiatur carnis concupiscentia remanebit. quam
spiritui resistentem non habere in carne mortali ille tantum homo
potuit, qui non per ipsam ad homines uenit. et ideo apostolos, quia
homines erant et corpus, quod corrumpitur et adgrauat animam, in
huius uitae mortalitate portabant, absit ut dicamus, sicut iste
calumniatur, semper inmoderata libidine fuisse pollutos, sed dicimus
a consensione prauarum libidinum liberos, de concupiscentia
21. 24 Iulianus; cf. 433, 4 22 cf- Sap. 9, 15 1 si enim GL dictum in tng.Gml consessione Dml 2 est] sitGL
deus BCEFV 5 fecerat ex nouerat Om2 6 istam GL circonstantia B
circumstantiani GL 7 consideratL apostolos Ga.c.L 8 in om. O 9 secum]
secundumO secundum L nundum B lOabsorbitur V in]aL victoriaOBGL
post]apostolusGL 11 nobisOL 12 uitaC 13 si*0 15 ibm xpmOB
Iesum om.GL a] exGL,om.b uiuificauitOmlVGmlL uiuificabit uos F
16 et om.GL per ex propterO inhabitantem DGbd 19 non om.Db quamO
(ua s.l.m2) 20 mortali*0 mortaliaL tantummodo Vbd 21 apostohisOF
22 all. et om. OCL 23hiusL mortalitatem L istaeOwJ 24 calumniator
Ga.c.L didicimus Ga.c.L 25 consensione*Z< prabarum Oml
pietate gemuisse, ut optarent eam non habere potius quam domare.
peccatis liberum non fuisse, sed carnis necessitate mentitum et aliis
maculatum fuisse delictis\', uiderit a quibus audierit uel in quorum
litteris legerit; quod quidem fortasse non intellexit et in sensus
calumniosos malitia fallente conucrtit.
Dicunt etiam, inquit, baptisma non dare omnem indulgentiam
peccatorum nec auferre crimina, sed rarare, ut omnium peccatorum
radices in mala carne teneantur. quis hoc aduersus Pelagianos
nisi infidelis adfirmet ? dicimus ergo baptisma dare omnium
indulgentiam peccatorum et auferre crimina, non rarare
nec ut omnium peccatorum radices in mala carne teneantur
quasi rasorum in capite capillorum, unde crescant iterum, resecanda
peccata. nam et istam similitudinem comperi suae illos adhibere
calumniae, tamquam hoc nos sentiamus atque dicamus.
Sed de ista concupiscentia carnis falli eos credo uel fallere,
cum qua necesse est ut etiam baptizatus — et hoc si diligentissime
proficit et spiritu dei agitur — pia mente confligat. sed haec etiamsi
uocatur peccatum, non utique quia peccatum est, sed quia peccato
facta est, sic uocatur, sicut scriptura manus cuiusque dicitur, quod
manus eam fecerit. peccata autem sunt, quae secundum carnis concupiscentiam
uel ignorantiam inlicite fiunt, dicuntur, cogitantur; quae
transacta etiam reos tenent, si non remittantur. et ista ipsa carnis
concupiscentia in baptismo sic dimittitur, ut, quamuis tracta sit a
nascentibus, nihil noceat renascentibus. cx quibus tamen, si filios
om. 0 2 potius om.GL qunmodomare L domare G
3 nos dicere EFV bd 4 sed]de B aliasGa.c.L 5dilectis Om1 7 calumniosus V
fellente Oml 8 baptisma∗0(a fin. cx u ni2) omnem om.GL indulgentiaL
9 omnium peccatorum GL auffcrreO offerreC rareGa.c.L radere BDEFbd
11 ergo] enim V indulgentiam omniumG indulgentia omnium L 12 non—ut
om.EF rarefra.c.L radere BDEFbd 15 comperi∗O 16 calumnia L 18 et]
exG 21 tdctuOml 22 peccata autem sqq. praebentur fol,134b et sqq. V;
ef. Praef. camis bis pon. D 23 innorantiam B ignorantia L cogitanturque L
21 reos tenent etiam B 25 ut post nascentibus praeb. B quamquam D
trac∗∗taO sit om. r a om. 0m1 a nascentibus bispon. D 2G nihil noceat
renascentibus om.UL filios si OB
nisi eadem forma renascentibus remittatur et insit nihil obfutura
uitae futurae, quoniam reatus eius generatione tractus regeneratione
dimissus est, et ideo iam non sit peccatum, sed hoc uocetur,
siue quod peccato facta sit siue quod peccandi delectatione moueatur,
etsi ei uincente delectatione iustitiae non consentiatur. nec
propter ipsam, cuius iam reatus lauacro regenerationis absumptus
est, dicunt in oratione baptizati: dimitte nobis debita
nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris, sed propter peccata, quae fiunt, siue in eius consensionibus,
cum ab eo quodlibet uincitur quod placet, siue cum per ignorantiam
malum quasi bonum placet. fiunt autem siue operando siue
loquendo siue, quod facillimum atque celerrimum est, cogitando.
a quibus omnibus quis etiam fidelium gloriabitur castum se habere
cor aut quis gloriabitur mundum se esse a peccato? illud sane, quod
in oratione sequitur, propter ipsam dicitur: ne nos inferas in
temptationem, sedliberanos amalo. unusquisque
enim, sicut scriptum est, temptatur a concupiscentia
sua abstractus et inlectus; dein concupiscentia
cum conceperit, parit peccatum.
reatus antiquus baptismatis ablutione dimissi sunt; et quidquid
nunc parit ista concupiscentia, si non sint illi partus, qui non
17 Iac. 1,14.15 B gignunt**G trahitur G (a s. i) ruriusque La.c. est
om. Om1 et D sit s. exp. est G nocet D 2 nisi-renascentibus om.C eadem B
offutura CD 3 futurae om. Oml trae**tus 0 4 dimissus 0 (mis s. ras. m2)
non sit s. I. Oml hoeom.D 5 peceato 0 (0 exam2) fieccandiO (is. ras. tn2)
moueatur-delectatione om. F 7 adsumptusO assumtus BEFL absumtusG
9 post sic eras. sic D 10 siue in] siue(2—3 litt. eras.)G 11 quodlibet (i s. od) D,
om.V eum] quod LG per om. V 12operando siue loquendo] per uohuitatem
malam GL 13 celeberrimum OGL, cf. p. 266, 24 14 post omnibus exp. quod
ait G omnibus quod ait L etiam fidelium om.GL castum—gloriabitur om.v
15 illud] id GL sineOml 17 traiptatione V 19 qua abstractus E abstr.cone.
"inmg.L deindeCGbd 20 paret V 21 liiiOmlD 22 antiqusOwi
anticus C antiqui D antiqui. (n s.l.)G antiquus quib ab**lutioneG absolutioneL
dimissi*L quiequid (c ex d)0 23 parit nunc EFbd uunc om.D
sint om. r
orationis, ubi dicimus: dimitte sicut dimittimus,
et elemosynarum sinceritate mundantur. neque enim quisque sic
desipit, ut dicat ad baptizatos dominicum illud non pertinere
praeceptum: dimittite et dimittetur uobis; date
et dabituroubis. nullus autem in ecclesia recte posset ordinari
minister, si dixisset apostolus: \'si quis sine peccato\',ubi ait: siquis
sin e crimine est, aut si dixisset: \'nullum peccatum habentes\',
ubi ait: nullum crimen habentes. multi quippe baptizati
fideles sunt sine crimine; sine peccato autem in hae uita neminem
dixerim, quantalibet Pelagiani, quia haec dicimus, aduersus nos
inflentur et disrumpantur insania, non quia peccati aliquid remanet,
quod in baptismate non remittatur, sed quia nobis in huius uitae
infirmitate manentibus cotidie fieri non quiescunt, quae fideliter
orantibus et misericorditer operantibus cotidie remittantur. haec
est fidei catholicae sanitas, quam sanctus ubique seminat spiritus,
non prauitatis hereticae uanitas et praesumptio spiritus.
nobis calumniose putauit obicienda quae credimus et fingenda
quae non credimus, suam ipse uel Pelagianorum fidem profiteatur.
contra haec, inquit, nos cotidie disputamus et ideo nolumus
praeuaricatoribus adhibere consensum, quia nos dicimus liberum
arbitrium in omnibus esse naturaliter necAdae peccato perire potuisse,
21 Iulianus I ueruin 0 peccauerunt L crimiiw om.C peccato
Ga.c.L cotidianę O (ę s.l.m2) 2 orationis G (s in ras.) dimitte nobis D
dim. nobis deb. nostra EFGbd sicut et Lb sicut et nos dimittimus D
3 elimosinarum OGL elemosinarum B helemosinarum CD quisquam bd si V
4 decipit B 6 possit OCE 7 sine peecato est BG ait oin.V 9 ait V (i ex u)
lldixeritF aducrsum BCDEFbd nos om.L 12 inflaiitur GL dinnllpantur
BDGa.c.L dirrumpantur C non om.GL aliquid peccati EFb remaneat QL
13 post in uocabulum eras. V dimittatur L a nobis IIEFd in nobis Db
lius Gml 14 infirmatc iufirmitatc G a. c. L a. c. co.tidie G cottidieF
15 ct misericorditer opcrantibus om. GL misericorditcr om. D co#tidie G
cottidie V 16 fidesLa.c. 17 haereticcF 18 itaque de cetero DEFGbd
quemammodumG 19 putmt F credimus—quae om.GL 20 si iam ex suam B
21 haec] nec B inquit] quidem V,om.B uolumus B 23naturaturaliter D
addQD
quod omnium scripturarum auctoritate firmatur. haec si quemadmodum
oportet non contra dei gratiam diceretis, non consensum
praeuaricatoribus adhiberetis, sed uestrum sensum corrigeretis.
hinc autem quantum potuimus et quantum sufficere uisum est
superius disputauimus.
Dicimus, inquit, has, quae nunc aguntur in orbe terrarum,
a deo nuptias institutas nec reos esse coniuges, sed fornicatores et
adulteros condemnandos. hoc uerum est et catholicum; sed quod
uos hinc uultis efficere, ut de commixtione maseuli et feminae nihil
peccati nascentes trahant, quod lauacro regenerationis expietur,
hoc falsum est et hereticum.
Malum, inquit, genitalium, id est ipsam uirilitatem, sine qua
non potest esse commixtio, a deo dicimus institutam. ad hoc respondemus
motum genitalium et, ut uerbo eius utar, uirilitatem,
sine qua non potest esse commixtio, deus sic instituit, ut nihil haberet
pudendum. non enim fas fuit ut eius erubesceret creatura de sui
opere creatoris; sed inoboedientia membrorum supplicio iusto
primis hominibus inoboedientibus reddita est, de qua erubuerunt,
quando foliis ficulneis pudenda texerunt, quae prius pudenda non
fuerunt.
post peccatum, sed succinctoria consuerunt, quae nonnulli interpretes
nostri minus diligenter \'tegmina\' interpretati sunt. quod
quidem uerum est; sed generale nomen est tegmen, quo indumentum
et operimentum omne possit intellegi. et ideo debuit ambiguitas
euitari, ut quemadmodum graecus πεζμβτα posuit, quibus non
DEFid quidem admodum 0 quemammo-
dumCG 2alt. non] nvcGLb concessam C 4inquantumEF 6dicamusGL
agantur Ga.c.L 7adoV constitutas VGL reosO (oexu) coniungisOml
8 uerum est catholicum OV uerum et cath. est DEFbd 9 efficer V ut post
feminaepon.GL,om.b 11 est] h»ocG haecL 13 ipsa commixtio V a-institutam
om.DGL 14 motum genitalium om.DGL genialium 0 uirilitateGL
17 operi * Oml menbrorum B 18 erubuerintGa.c.L 21 tonicasG (u s. o),L
22 succintoriaC subcinctoriaDG 23 diligentos DGbd 24 quod Om2BDL
25 et operimentum om.D posset GL 26 * euitari 0 quemammodum G
perizomata OBEFV πεζώατα C periziomata G a.c. L perizamata D (per in
ras., o. s a) in quibusGL
graecum poneret, quia et ipso iam consuetudo utitur pro latino, uel
sicut quidam \'sueeinetoria\' uel sicut alii melius \'campestria\' nominarunt.
ex illo quippe hoc nomen est, quod pudenda iuuenes
tegebant antiquo more romano, quando nudi exercebantur
in campo; unde campestrati appellantur hodicque qui eadem
membra cingendo cooperiunt. quamquam si ea, quibus peccatum
est, tegenda fuerant post peccatum, ne tunicis quidem indui
debuerunt, sed manum et os tegere, quia sumendo et uescendo
peccauerunt. quid sibi ergo uult, quod accepto prohibito cibo, cum
fuisset praecepti facta transgressio, in illa membra aspectus intenditur?
quae ibi nouitas ignota sentitur et se conpellit aduerti ?
quod apertione significatur oculorum. neque enim eis, uel quando
ille nomina pecoribus et uolucribus inponebat uel quando illa pulchrum
lignum uidit et bonum, oculi non patebant, sed aperti, hoc
est intenti ad intuendum, facti sunt; sicut scriptum est de Agar
ancilla Sarrae, quod aperuit oculos suos et uidit puteum, quos clausos
utique non habebat. ut ergo nuditatis suae, quam cotidie profecto
intuebantur nec confundebantur, eos subito sic puderet, ut membra
illa iam ferre nuda non possent, sed statim operire curarent, nonne
et ille in motu aperto et illa in occulto contra suae uoluntatis arbitrium
inoboedientia illa membra senserunt, quibus utique nutu
uoluntario sicut ceteris dominari debuerunt? quod merito passi
cf. Gen. 3, 6. 7 16 cf. Gen. 21, 19 fin. ex a),GL ∗sic L (c s.l.) aut] utOEF id II 2 anlv
ipso exp. in D 3 subcincinctoria D subcinctoria G sic E aliis D numinarent
GL 5 regebant liL antico V antiquo*0 G campestriu OHGL
appellatnrG appellabaturL odie quaeO odicqncV qui] quae B qui cadrm]
quidCO 7 gingendo G gignendo L 8 fucruntGL nonF tonicis G (u s o)
tonicisL 9 debucrant GL quae assumendo EF ctom.Cml 10 pfccarunt
OBV prohibit∗o G prohibitio L 11 illa V asspectnsO 12 ante ibi exp. si D
innota Bml compellet Ga.c.L aducrtitV 13 significetnrOL oculorum]
populorum V 14 illfj B eis V quandoO (o s. eras. litt.) illi D (i fin. ex e)
pulchruO pulcrum V 15 aperi L 16 abar s.l.Cm\'2 17 sarao II sare D snos
om. O quod V 1shabeba*tO quamO (a s. ras.m2) 19 ut] etOL 20 ferte
nuda V nuda fcrre EFbd ante nnda eras. nudaO sed] et OB 21 illa bis
praeb. D 22 illa om.O itarlueEF
ergo ita se creatori suo non exhibuisse seruitium, ut in eis membris,
ex quibus essent filii procreandi, mererentur amittere dominatum.
Hoc pudoris genus, haec erubescendi necessitas certe cum
omni homine nascitur et ipsis quodammodo naturae legibus inperatur,
ut in hac re uerecundentur etiam ipsa pudica coniugia nec
quisquam tam male turpiterque proficiat, ut, quia cognouit deum
esse conditorem naturae auctoremque nuptiarum, ideo etiam
miscendus uxori, si quis eum uideat, non de his motibus erubescat
quaeratque secretum, ubi non solum alienorum, uerum etiam suorum
omnium possit uitare conspectum. itaque sua culpa sibi accidens
malum natura humana permittatur agnoscere, ne cogatur aut,
quod est inpudentissimum, de his suis motibus non erubescere aut,
quod est ingratissimum, de sui creatoris operibus erubescere. quo
tamen malo propter bonum generationis filiorum bene utuntur
pudica coniugia; solius autem carnalis uoluptatis causa libidini
consentire peccatum est, quamuis coniugatis secundum ueniam
concedatur.
fecunditate nuptiarum, si nemo peccasset, qualem uelitis in paradiso
uitam illorum hominum cogitare et unum de his quattuor rebus
eligite. procul dubio enim aut quotienscumque libuisset, totiens.
concubuissent; aut frenarent libidinem, quando concubitus necessarius
non fuisset; aut tunc ad nutum uoluntatis libido consurgeret,
quando esse concubitum necessarium casta prudentia
praesensisset; aut nulla ibi omnino existente libidine ut cetera
s. I. B, om.D 2 creatori] sareatori r 3 ammittere F accipere Db
5 ipsi C quodam (uo in ras., dam s.l.m2)0 quoda*G quodadmodumL modo
(o tin. ex u)G natorae V legalibus B imperanturOB 6 hoc b re om DGL
uerecundentur (e fin. ex i)0 ne F 7 mala Oml proficiat mn.GL aut qui
agnouitGL 8 esse om.D 9 moris C eum] enim B moribus B 11 ante
conspectum eras. cons D sibi s.l Oml, om.D accedens r post accidens eras
sibiO 12 permittitur EF 13 suis om.OB aut—erubescere in mg.B 14suis Ctnl
quo∗G quod L 16 solius (i s.l.) G solus L uoluntatis Bml 19 seruata om.Dml
ac om.V 20 ueletisC uelletisL 22 elegire T", a.c GL quotiescumqueOEFd
libuissent Gm2L totiesOEFd; totiens concubuissent om.GL 23 frenassent Dllll
24 notum Om2 uoluptatisDGL consurgetGa c.L 25 esse] et D pudentia b
26 precessisset D praesens essetGac.L ibi om D *urO
genitalia iussis uolentium sine ulla difficultate seruissent. horum
quattuor quod uultis eligite. sed puto, quod duo priora
respuetis, ubi libidini aut seruitur aut repugnatur. namque illud
primum tam praeclara honestas, hoc autem secundum tum magna
felicitas non uult. absit enim, ut tantae illius beatitudinis decus aut
praecedentem semper sequendo libidinem ageret turpissimam seruitutem
aut ei resistendo non haberet plenissimam pacem. absit,
inquam, ut carnis concupiscentiam non oportune ad generandum,
sed inordinata commotione surgentem aut illi menti placeret consentiendo
satiare aut illi quieti necesse esset dissentiendo cohibere.
Duarum uero reliquarum quamlibet elegeritis, non est aduersus
uos ulla contentione laborandum. etsi enim quartam nolueritis
eligere, ubi est omnium oboedientium membrorum sine ulla
libidine summa tranquillitas, quoniam iam uos ci fecit uestrarum
disputationum inpetus inimicos, illud uobis saltem placebit, quod
tertio loco posuimus, ut illa carnalis concupiscentia, cuius motus
ad postremam, quae uos multum delectat, peruenit uoluptatem,
numquam in paradiso, nisi cum ad gignendum esset necessaria, ad
nutum uoluntatis exsurgeret. hanc si placet uobis in paradiso collocare
et per talem concupiscentiam carnis, quae nec praeueniret nec
tardaret nec excederet imperium uoluntatis, uobis uidetur in illa felicitate
filios potuisse generari non repugnamus. ad hoc enim, quod
agimus, sufficit nobis, quia nunc talis in hominibus non est,
qualem in illius felicitatis loco esse potuisse conceditis. qualis quippe
duo ex putoOm2 4 resputctisZ)
ubi] quibusGLb sernitusOa.c.L 5 prim r 7 pręcędente C agere C
turpessimam V 8 non] neeGL 10 commixtione D iurgantem V surgente GL
menteGL placereCEFd 11 satiaretGL netcesseO non consentiendoGL
12 reliquiarumGa.c.L eligeritisOCr eligatis GL e**0 13∗uos O nos B
eo Cml qu irtum V quant i GL nolueritis-est] nulla (celera dallnt) GL
uolueritis EFb 14 oboedicntin b 15 iam—fccit om.GL uestrarumque L
(quo s. que)G 1G inpctus] nngis GL illi ut nobisOL salti UDGl.
17 cuius motns] cuiGL 18 sd eam postremam Db ad postremain (u 8. a)G
uoluntatemOGL 19 cum om.D 20 uoluntatis nutum DEFbd exurgcrc V
exurgeret BCD 21 per] non GL 22 excederet] exerceret CE exiret F
uidentur V felicitati in mg. B 23 generare Db ««generari (re eras.) L
quodexnonfl 24 uobis(alnobis)F quiL 25 quale T felicitatemGa.c.L
concedetis T" conceditis (t in ras.) L
confitetur, quia et castos etiam nolentes eamque temperantia
castigantes inquietudine inordinata inportunaque sollicitat et
plerumque sese uolentibus subtrahit, nolentibus ingerit. ut nihil
aliud inoboedientia sua quam illius priscae inoboedientiae poenam
se esse testetur. unde merito de illa et tunc primi homines, quando
pudenda texerunt, et nunc qui se utcumque hominem esse considerat,
omnis pudens inpudensque confunditur, absit ut de opere dei, sed
de poena primi ueterisque peccati. uerum uos non pro religiosa ratione,
sed pro animosa contentione nec pro humano pudore, sed pro
uestro furore, ne uel ipsa concupiscentia carnis uitiata credatur et
ex ea trahi originale peccatum, talem prorsus, qualis nunc est, in
paradisum conamini disputando reuocare eamque illic esse potuisse
contendere, quam uel] semper sequeretur inhonesta consensio uel aliquando
coherceret miseranda dissensio. nos autem non multum
curamus quid uos de illa sentire delectet. quidquid tamen hominum
per illam nascitur, si non renascatur, sine dubitatione damnatur
et necesse est esse sub diabolo, si non inde liberetur a Christo.
Homines, inquit, dei opus esse defendimus nec ex
illius potentia uel in malum uel in bonum inuitum aliquem cogi, sed
propria uoluntate aut bonum facere aut malum, in bono uero opere a
dei gratia semper adiuuari, in malum uero diaboli suggestionibus incitari
. ad haec respondemus homines esse opus dei, in quantum homines
sunt, sed sub diabolo esse, in quantum peccatores sunt, nisi
eruantur inde per eum, qui non ob aliud factus est inter deum et
tempcrantiamZ) temperantiam GL 3inportunaqu»eG\'L sollicitat*G sollicitateL
4 uolentibus (n s. u init.)G subtrahit nolentibus om.GL 5 inobocdientiam
suamOG 6 et] ex GL liominisF 7 se] iamGL utcumque (ut in ras.,
cumque s.l.m2)0 se esscGL 8 opcraGa.c.L scde V 9 pciia in mg.B nos B
10 pr- pro om.V 12 extraherOml talc.o in paradyso DGL 13 conabimini
DEFVGLb conabimi C potuisse esse V 14 inhoncstes D 15 coerceret
ODEFGbd corcrceretC dissccnsio C 16 delcctatF quisquisF 18 liber∗tur 0
liberentur V 19 omines B homineZ)6 inquidi Y 21 uereF a dei] de V
adoOadeoL 22 semper gratiaGL iuuariGL iri raaloV in malr.*G
sugestionibusO subgestionibus C suggessionibus F 23 repondemus B quam-
tum B 24 pcccatorc D nisi seruanturGL
nec ex dei potentia uel in malum uel in bonum inuitum aliquem cogi,
sed deo deserente pro meritis ire in malum et deo adiuuante sine
meritis conuerti ad bonum. non enim est homo bonus, si nolit, sed
gratia dei etiam ad hoc adiuuatur ut uelit, quoniam non inaniter
scriptum est: deus est enim qui operatur in uobis
et uelle et operari probona uoluntate et: praeparatur
uoluntas adomino.
gratia dei, ut in excitanda eius ad ipsum bonum opus uoluntate
nihil eam credatis operari. quod satis ipsa tua uerba declarant. cur
enim non dixisti hominem dei gratia in bonum opus excitari, sicut
dixisti: in malum diaboli suggestionibus incitari, sed aisti: in bono
opere a dei gratia semper adiuuari? tamquam sua uoluntate, nulla
dei gratia bonum opus a lgressus in ipso iam opere diuinitus adiuuetur,
pro meritis uidelicct uoluntatis bonae, ut reddatur debita
gratia, non donetur indebita ac sic gratia iam non sit gratia, sed
sit illud, quod Pelagius in iudicio Palestino ficto corde damnauit,
\'gratiam dei secundum merita nostra dari\'. dic mihi, obsecro, quid
boni Paulus adhuc Saulus uolebat ac non potius magna mala, quando
spirans eaedem pergebat ad uastandos horrenda mentis caecitate
ac furore Christianos? quibus meritis bonae uoluntatis deus illum
ab his malis ad bona mirabili et repentina uocatione conuertit ? quid
ego dicam, quibus meritis, cum ipse clamet: non exoperibus
iustitiae quae nosfecimus, sed secundum suam
misericordiam saluos nosfecit ? quid illud, quod iam
commemoraui dixisse dominum: nemo potest uenire ad
De gestis Pelagii (CSEL XLII 84, 5. 15) 20 cf. Act. 9, 1. 3. 15 24 Tit. 3, 5
27 Ioh. 6, 6G om.GL G enim est D (e s.l.),nL nobis DmlEFL
10 uoluntatemGa.c.L 11 eum F credatis (a jw ras., i ex e)0 ipseOml quur
(u alt. s. I. m2)0 cumGL 12 hominem—dixisti om. GL in dei gratiaOB
siicutl7 13 suggessionibus T" aisti (ais add. m2) 0 adisti C dixisti Db 14 a*0
gratiaintfa.c.L suam uoluntatem Ga.c.L 15 adgressus] aduersusL adiuuet
La.c. 17 si L 18 palestino codd. 19 damnari a.c.GL miehi BC obsegro r
quod B 20 ac ex at O annon (OJM. ac) C 21 inspiransGL caecitatem T"
22 ac] et GL 23 et] ac B 24*egoO ergo BYLa.c. quibus] cui L 25 fecinum
nosD miserrordiun suamOL 26 illumL quod om.C 27 commemorani∗∗∗0
a patre meo? utrum iam uolenti credere pro meritis bonae
uoluntatis hoc datur an potius, ut credat, ipsa uoluntas, sicut Sauli,
desuper excitatur, etiam si tam sit auersus a fide, ut credentes
etiam persequatur? ut quid enim nobis dominus praecipit, ut oremus
pro eis qui nos persequuntur ? numquid hoc oramus, ut eis pro
bona eorum uoluntate gratia dei retribuatur ac non potius ut mala
in bonum uoluntatis ipsa mutetur? sicut credimus tunc a sanctis,
quos persequebatur, non inaniter oratum esse pro Saulo, ut ad
fidem, quam uastabat, uoluntas eius conuerteretur. et illius
quidem conuersio desuper facta manifesto etiam miraculo apparuit;
quam multi inimici Christi cotidie subito dei occulta gratia trahuntur
ad Christum! quod uerbum si non ex euangelio posuissem, quanta
de me propter hoc iste dixisset, cum etiam nunc obluctetur non
mihi, sed illi qui clamat: nemo potest uenire ad me, nisi
pater, qui misit me, traxerit eum! non enim ait
\'duxerit\', ut illic aliquo modo intellegamus praecedere uoluntatem.
quis trahitur, si iam uolebat ? et tamen nemo uenit, nisi uelit. trahitur
ergo miris modis, ut uelit, ab illo, qui nouit intus in ipsis hominum
cordibus operari, non ut homines, quod fieri non potest, nolentes
credant, sed ut uolentes ex nolentibus fiant.
sed euidentissima diuinarum scripturarum auctoritate dinoscimus.
legitur in Paralipomenon libris: etquidem in Iudafacta
2 boneOml 3 datur] dicaturO credat ex reddatO sicutiL 4 ad-
ucrsus B a*uersus D 5 praecipit (pr. i exe)0 praecepit BDFGbd 6 perse-
cuntur BC hoc om.D horamusD TtribuaturGL ac] aut G ut L 8 ipsa]
eorum b uteturOmi sicut credimus sqq. exhibentur foll. 55a sqq. V 9 non
om.GL oratu* (t s. ras.)0 pro saulo ut (u ei ut s.l )0 ad om.0 10 ipsiusGL
11 facta∗0 facto D aperuitB 12 Christi om.GL cottidie OG quotidie EP
subit gratia dei trauntur V 13 posuis***sem 0 14 nunc obluctetur] nisi ci
oboediretur GL loclamabatV ad me s.1 L 16 me misit V 17 nt illic m2 ex
uillicO illucF 18 uenit (1 s. n ni2)0 19 ergo] enimD ut ue\'it] uelisC
illo**0 intus om.GL 20 hominis V potes C 21 ut om. V 22 suscipiaturO
susspicamur CsuspicaniusV huma Om1 23euidcntissima V 24 paralvpomenon B
paralippomenon GL, et quidem] aequidemC equidemEF in] ni B uda V
praeceptum regis et principum in uerbo domini.
item per Hiezechielem prophetam dominus dicit: dabo
eis cor aliud et spiritum nouum dabo eis et
euellam coreorum la pideum de carneeorum et
dabo eis cor carneum, ut in praeceptis meis
ambulent et iustificationes meas obseruent
et faciant eas. quid est autem, quod Hester illa regina orat et
dicit: da sermonem concinnum in os meum
et uerba mea clarifica in conspectu leonis et
conuerte cor eius in odium inpugnantis nos?
ut quid ista in oratione dicit deo, si non operatur deus in cordibus
hominum uoluntatem? sed forte hoc mulier insipienter orauit.
uideamus ergo, utrum inaniter praemissus fuerit orantis affectus
et consecutus non fuerit exaudientis effectus. ecce ingreditur ad
regem — ne multa dicamus — et quia non ordine suo ingrediebatur
magna necessitate conpulsa, intuitus est eam, sicut scriptum est,
uelut taurus in inpetu indignationis suae. et timuit regina et
conuersus est color eius per dissolutionem et inclinauit se
super caput delicatae suae, quae praecedebat eam. et conuertit
deus et transtulit indignationem eius in lenitatem. iam
sequentia commemorare quid opus est, ubi deum conpleuisse
quod illa rogauerat diuina scriptura testatur operando in corde
regis quid aliud quam uoluntatem, qua iussit et factum est
quod ab eo regina poposcerat? quam deus iam, ut fieret, exaudierat,
qui cor regis, antequam mulieris sermonem poscentis audisset,
occultissima et efficacissima potestate conuertit et transtulit ab
2 legis B 3 ezechielem CVEFG ezechihelem BL iezechielem D
4 alium GL 5 la pideum-eorum om. V 8 antem om.D estr G esther EFbd
9 concinnatumOZi hosC 10 gratificaOB llhodiumC 12 deo om. GL
15 cusecutusC et exaudientisC effectus ex affectusOml 1G non omO
17 alt. est om. Om1 18 ueluti aurusOml in om.OBCEFV 19 conuersu
color] corGL 20 praedebatOml eumLml 22 sequentia
Gac. quod B coniplenisse (nisse add. m2)0 23 testanturEF 25 poscebatfiL
iam s.l.L iam exaudierat L 26 sermonem mulieris V 27 et om. GL
potestate.0
fauendi, secundum illud apostoli: deus operatur in
uobis et uelle. numquid homines dei qui haec scripserunt,
immo ipse spiritus dei, quo auctore per eos ista conscripta sunt,
oppugnauit hominis liberum arbitrium? absit, sed omnipotentis
in omnibus et iudicium iustissimum et auxilium misericordissimum
commendauit. sufficit enim scire homini, quod non est iniquitas
apud deum. iam quomodo ista dispenset faciens alia secundum
meritum uasa irae, alia secundum gratiam uasa misericordiae, quis
cognouit sensum domini? aut quis consiliarius
eius fuit? si ergo ad honorem gratiae pertinemus, non
simus ingrati tribuendo nobis quod accepimus. quid enim habemus,
quod non accepimus?
Dicimus, inquit, sanctos ueteris testamenti perfecta
hinc iustitia ad aeternam transisse uitam, id est studio uirtutis ab
omnibus recessisse peccatis, quia et illi, quos legimus aliquid peccasse,
postea tamen eos emendasse cognouimus. quantaelibet fuisse
uirtutis antiquos praedicet iustos, non eos saluos fecit nisi fides
mediatoris, qui in remissionem peccatorum sanguinem fudit. ipsorum
enim uox est: credidi, propter quod locutus
s u m. unde ait et apostolus Paulus: habentes autem eundem
spiritum fidei, secundum quod scriptum
est: credidi, propter quod locutus sum, et nos
credimus, propter quod et loquimur. quid est \'eundem
spiritum\', nisi quem iusti quoque illi habuerunt, qui ista
12 cf. 1 Cor. 4, 7 14 Iulianus 19 cf. Col. 1, 14 20 Ps. 115, 1
21 II Cor. 4, 13 aomOdeD uol.] lcnitatemL 2 fouendiCL
deus est enim qui operatur GLb 3 nunquid D 4 dei spiritus D ita 0,om.F
5 lib. hom. arb. EFGLbd 7 commodauit V 8 dum CEF alios-alios Dbd
alio-aliaGa.c.L 9 gratiam] misericordiamGL 12 accipimlls V quidaccepimus
om. DGL 14 inquit] enim B ueteri V perfcctJm-iustitiam
Ga.e.L 16 aliquid (ali s.l.m2)0 17 nouimusGL quantalibct-uirtute EFb
fnissc om.GL 18 poFt uirtutis exp. ab omib; reccssissc uirtutis D praedices
CEFVGLbd 20 et locutus sum CE 21 post. sum add. et nos E ait et
om.GL 23 credid 0m1 quod locutus sum om.B et locutus C nos s. exp. nunc
Oml 24 etom.O quimurOmi 25 quem iusti om.V quem] quod GL, illiom.GL
inponere gentibus, quod neque nos potuimus
portare neque patres nostri ? sed per gratiam
domini Iesu Christi credimus salui fieri quema
d 111 o d u in et illi. hoc uos non uultis. inimici huic g-ratiae,
ut eadem gratia Iesu Christi salui facti credantur antiqui, sed distribuitis
tempora secundum Pelagium, in cuius libris hoc legitur,
et ante legem dicitis saluos factos esse natura, deinde per legem,
postremo per Christum, quasi hominibus duorum superiorum
temporum, ante legem scilicet et in lege, sanguis Christi non fuerit
necessarius, euacuantes quod dictum est: unus enim i m deus,
unus et mediator dei et hominum homo
Christus Iesus.
Gratiam Christi, inquit, omnibus necessariam, et
maioribus et paruulis, confitemur et eos qui dicunt de duobus baptizatis
natum non debere baptizari, anathemamus. nouimus, quomodo
non secundum Paulum apostolum, sed secundum hereticum
Pelagium ista dicatis: paruulis uidelicet baptismum necessarium
non propter remissionem peccatorum, sed tantummodo propter
regnum caelorum. datis enim eis extra regnum dei locum salutis
et uitae aeternae, etiamsi non fuerint baptizati, nec adtenditis quod
scriptum est: qui crediderit et baptizatus fuerit.
saluus erit, qui autem non crediderit, condemnabitur.
propter quod in ecclesia saluatoris per alios paruuli
credunt, sicut ex aliis ea quae illis in baptismo remittuntur peccata
111 Tim. 2, 5 14 Iulianus 19—21 cf. Aug. De haeresibus c. 88 (XLII 48 M)
22 Marc. 16,10 1 iugum om.GL 2 impunere EF gentibus] liominibus EF portare
potuimusDEFbd 3 nostri orn.OB uestri FF 4 dni nri BDb saluosO nos
saluos GL nos saluift quemammodum) CGm1 5 liuic om. Db gratiae
Christi b 6 distribuistisOB distributis Ga.c.L 7 legitur ex agitur Uml
8 legem] add. hocGL saluos om.EF per naturam Db 12 unus bis pon.C
14 xpi gratiain L gratia T inquiunt Dbd necessariun Gm1L 16 ana-
theinatizauimus B anathematizamus DEFGbd noui B 17 palum 1 pelagium
hereticum DEFbd 19 tantumodo C 22 est] sit (VL qui baptizatus fuerit
credens salum erit EF 23 saluus erit om. R 21 paruuli∗0 2o ut sicut
alii EF
expertes corporis et sanguinis Christi, dicente ipso: nisi m a nducaueritis
carnem meam et biberitis sanguinem meum,
non habebitis uitam in uobis. aut
si euangelicis uocibus cogimini confiteri nec uitam salutemque posse
habere paruulos de corpore exeuntes, nisi fuerint baptizati, quaerite,
cur conpellantur non baptizati secundae mortis subire supplicium
iudicante illo qui neminem damnat inmeritum, et inuenietis, quod
non uultis, originale peccatum.
Eos etiam, qui dicunt, inquit, baptisma non omnia
peccata delere, condemnamus, quia scimus plenam purgationem per
ipsa mysteria conferri. hoc dicimus et nos; sed paruulos quoque per
ipsa mysteria primae natiuitatis et obnoxiae successionis uinculis
solui non dicitis uos. propter quod de ecclesia Christi, quae hoc antiquitus
tenet, oportet ut sicut alii heretiei segregemini et uos.
nemo ergo uos seducat nec se negent impii ista sentire, sed, si uerum
dicunt, aut audientia detur aut certe isti ipsi episcopi, qui nunc dis-\'
sident, damnent quae supra dixi cum Manicheis ista tenere, sicut nos
ista damnamus quae de nobis iactant, et fit plena concordia. quod si
nolunt, scitote eos esse M anicheos et ab eorum uos abstinete consortiis,
contemnendum est potius quam refellendum. quis enim nostrum
dubitat anathema dicere Manicheis, qui dicunt a bono deo nec
homines nec nuptias institutas nec legem datam, quae per Moysen
Hebreo populo ministrata est? sed et Pelagianis non inmerito
anathema dicimus, qui tam sunt inimici gratiae dei, quae uenit per
Iesum Christum dominum nostrum, ut eam dicant non gratis, sed
secundum merita nostra dari ac sic gratia iam non sit gratia,
Roni. 11, 6 hoc GL 2 expartes CGLa.c. expertisV 5 posse cm.GL 7 quurG
baptizntisGa.c.L 8 quieminem Cm1 10 Etiam eos b nominia Om1 12 sed
om.D 13 prima Lml et] ex 0,om.L 14 de] abO in mg. 15 alii] ceteriGLb
16 non iam GL epistola GL dicas V 17 ergo nemoDGL negant GL ita GL
18 pr. aut] ut C 19 manichaeisO (ae semper fere) se ista tenere DGL nos**G
20 fit] sit B 21 esse om.D consortiis] concordiis V,b in tng. 23 a bono] ab
nnoO a buno B 24 constitntasOL q : Om1 25 haebreoO et om.O pela-
ginis B 26 qui*0 sunt om.GL 27 n exnuncO 28 sic] si BCEFGL sit] est OB
est homo, ut eo bene utendo dicant hominem mereri gratiam, cum
bene illo uti nemo possit nisi per gratiam, quae non secundum debitum
redditur, sed deo gratis miserante donatur, paruulos autem
ita contendunt esse iam saluos, ut a saluatore audeant negare saluandos.
et haec exsecrabilia dogmata tenentes et seminantes adhuc
insuper flagitant audientiam, cum damnati debeant agere paenitentiam.
ex 11111) V quoclGL dimcrsus D 2 mereri] deserere ex
deseri Gm1 deseri L 3 nemo bene illo uti DEFbd per omJlu.c.L 5 a salu.]
salnatori DVGLb saluari C eos audeant B 6 et] ut GL execrabilia BDL
et seminantes om. V 7 aud»entiamO audientiam (pr. i s.l.m1)G audeut iam L
agere] cogitare B penitentiam anienO 8 Finit liber primus (lilt. mai.) r
Sci augustini ad bonafatiu papam urbis romę liber primus rxplirit. incipit liber
serundus 0 Explicit liber primus. Incipit liber sccundus (add. m2) B,CD Diui
aurelii augustini hipponensis epi contra duas epistolas pclagianoru ad bonifaciu
liber primus explicit. liber secundus incipit EF Explicit liber augustini ad bonifatiiim
papam urbij contra epistl iuliani pelagiani et eius erroris factores ac
defensoresG EXPL FPISTULA SCI AUG ADUEHSUS EPISTOLAM.
IULIAM PELAGIAXI AD BOXIFACIUM PAPAM URBIS L
cum pluribus Pelagianis episcopis, quam Thessalonicam miserunt,
consideremus epistulam eique domino adiuuante respondeamus,
ut possumus. quod opus nostrum ne longius fiat, quam causae ipsius
necessitas postulat, quid opus est ea quoque refellere, quae dogmatis
eorum insidiosa uenena non continent, sed tantum in auxilium suum
uel pro catholica fide contra Manicheorum, sicut loquuntur, profanitatem
consensionem orientalium episcoporum uidentur exposcere
nihil aliud nitentes, nisi ut horribili heresi obiecta, cuius se aduersarios
esse confingunt, lateant inimici gratiae in laude naturae?
quis enim eis hinc commouit aliquando quaestionem ? aut cui
catholicorum propterea displicent, quia damnant eos, quos praedixit
apostolus recessuros a fide, cauteriatam habentes conscientiam,
prohibentes nubere, abstinentes a cibis, quos inmundos putant,
nec putantes a deo cuncta esse condita? quis eos aliquando negare
conpulit, quod omnis creatura dei bona sit et nulla substantia sit,
quam non summus fecerit deus, nisi ipse deus qui non est ab aliquo
factus ? non ista in eis, quae constat esse catholica, reprehenduntur
atque damnantur. inpietatem quippe Manicheorum nimium stultam
et noxiam non solum fides catholica detestatur, uerum etiam heretici
omnes, qui non sunt Manichei. unde et isti Pelagiani hoc bene
faciunt Manicheis anathema dicere et eorum erroribus contradicere.
sed faciunt duo mala, quibus et ipsi anathemandi sunt: unum,
quod catholicos Manicheorum nomine criminantur, alterum, quod
Vb 3 pluri (bus eras.) B plurimis EFbd pelaginis B theso-
lonicamO thesalonice B 5 possimus B ne] non BD longum VJ 6 docmatisO
7 insidioseOmHnsiosaCml 8 pro om.Oml locunturOCD 9 concessionemOB
10 ut om.C 11 configuntOml 12 commouetD 13 dannant
B 15 abstinentis C 16 putantes] putant D 19 constant D constant EF
20 nimiam b 22 pelagini B 23 manichaeiOml et eorum (et e s. ras. m2)0
24 anathematizandi BDEFbd
morbo non laborant, propterea fidei sanae sunt. non unum
est pestilentiae genus quemadmodum in corporibus ita et in mentibus.
sicut ergo medicus corporis non continuo pronuntiasset a mortis
periculo liberum, quem negasset hydropicum, si alio letali morbo
perspexisset aegrotum, ita istis non ideo ueritas gratulatur, quia
Manichei non sunt, si alio genere peruersitatis insaniunt. quapropter
aliud est quod anathemamus cum eis, aliud quod in eis.
detestamur enim cum eis, quod recte displicet etiam ipsis, ita tamen,
ut detestemur in eis, unde recte displicent ipsi.
esse creatorem, Pelagiani dicunt deum non esse omnium aetatum in
hominibus mundatorem, saluatorem, liberatorem. catholica utrosque
redarguit et contra Manicheos defendens dei creaturam, ne
ab illo instituta negetur ulla natura, et contra Pelagianos, ut in
omnibus aetatibus perdita requiratur humana natura. Manichei
carnis concupiscentiam non tamquam accidens uitium, sed tamquam
naturam ab aeternitate malam uituperant, Pelagiani eam
tamquam nullum uitium, sed naturale sit bonum insuper laudant.
catholica utrosque redarguit Manicheis dicens: non natura, sed
uitium est\', Pelagianis dicens: \'non a patre, sed ex mundo est\', ut eam
uelut malam ualitudinem sanari utrique permittant, desinendo illi
tamquam insanabilem credere, isti tamquam laudabilem praedicare.
Manichei negant homini bono ex libero arbitrio fuisse initium mali,
Pelagiani dicunt etiam hominem malum sufficienter habere liberum
arbitrium ad faciendum praeceptum bonum. catholica utrosque
redarguit et illis dicens: fecit deus hominem rectu m,
et istis dicens: si uos filius liberaucrit, uere
27 Ecclc. 7, 30 28 Ioli. 8, 36 3 pestilcntiac est DEFbd 4 praenuntiasset
EF SliberatumOB ydropicum r si-aegrotum om. V G prospexissct B
7 qu.apropterO 8 anathematizamus BDEFbd in eis] add. detestamnrOZi
9euim om.Uml 10 detestamur Cm1 11 esse naturanim B 12 pel. uerodicuntF
13 emundatorem OB 1 iberatorcm om.Oml 15 instituta«0 inst ex instrncta
Ilml 18 natura F 20 cattholicaO (sic saepius) 21 a om.Oml
ex om.Oml 22 ualetudinem HEF 23 insanauilemOwiI 24 bono] add. non OB
28 isti C liberauitZJ
dei naturae malae commixtione habere peccatum, Pelagiani
dicunt animam iustam non quidem particulam, sed creaturam dei
etiam in ista corruptibili uita non habere peccatum. catholica.
utrosque redarguit Manicheis dicens: aut facite arborem
bonam et fructum eius bonum aut facite arborem
malam et fructum eius malum- quod non diceretur
homini, qui naturam facere non potest, nisi quia peccatum non
natura, sed uitium est —. Pelagianis dicens: si dixerimus quia
peccatum non habemus, nos ipsos seducimus
et ueritasinnobisnonest. his morbis inter se contrariis
Manichei Pelagianique confligunt dissimili uoluntate, simili uanitate,
separati opinione diuersa, sed propinqui mente peruersa.
Iam uero gratiam Christi simul oppugnant, baptismum eius
simul euacuant, carnem eius simul exhonorant, sed etiam haec modis
causisque diuersis. nam Manichei meritis naturae bonae, Pelagiani
autem meritis uoluntatis bonae perhibent diuinitus subueniri. illi
dicunt: \'debet hoc deus laboribus membrorum suorum\', isti dicunt:
\'debet hoc deus uirtutibus seruorum suorum\'. utrisque ergo
merces non inputatur sec.mdum gratiam, sed secundum debitum.
Manichei \'lauacrum regenerationis, id est aquam ipsam dicunt esse
superfluam nec prodesse aliquid profano corde contendunt', Pelagiani
autem, \'quod in sacro baptismate ad expianda peccata dicitur nihil
opitulari infantibus nullum peccatum habentibus adserunt\'. ac per
hoc in paruulis baptizandis, quantum ad remissionem adtinet peccatorum,
Manichei uisibile destruunt elementum, Pelagiani autem
etiam inuisibile sacramentum. Manichei carnem Christi exhonorant
partum uirginis blasphemando, Pelagiani autem carnem
1 estis B 2 natura T" male Oml mala D comixtion? T\'comixioueO
3 istam D 4 peccata D 6 bonam-arborem om.V 7 malam om.C fructus
eius malos EF 8 quia (a s.l.ml)0 9 pelagianis (s mls.l. jO 10 nosmetO
11 contrariis inter se EF 12 dissimili ore simili uoluntate separati D,b in mg.
13 mcnte»F 16 posl meritis eras. uoluntatisO 18 pr. dicciut Cml 19 deus
om.Dl\'b 20 ante debitum exp. meritum B. 22 prophanoOD 23 dicitur]
datur EF 25 babtizantis (d s. t. m1)0 26 helementum C post autem
eras. uemm B 27 inuisibile∗O manichei autem CD 28 uirginis om. CEF
blaphemando B
est Christus non utique in carne peccati, sed in similitudinem
carnis peccati, quia ceterorum hominum nascitur caro peccati.
Manichei ergo omnem carnem penitus detestantes auferunt carni
Christi perspicuam ueritatem, Pelagiani uero nullam nullam
peccati nasci asserentes auferunt carni Christi propriam dignitatem.
Desinant itaque Pelagiani catholicis obiectare quod non sunt,
sed ipsi potius festinent emendare quod sunt; nec ideo se uelint
amabiles, quia odioso Manichcorum aduersantur errori, sed merito
se agnoscant odibiles, quia suum non auersantur errorem. possunt
enim duo errores inter se esse contrarii, sed ambo sunt detestandi,
quia sunt ambo contrarii ueritati. nam si propterea sunt diligendi
Pelagiani, quia oderunt Manicheos, diligendi sunt et Manichei, quia
oderunt Pelagianos. sed absit, ut catholica mater propter alterorum
odium alteros eligat amare, cum monente atque adiuuante domino
debeat utrosque uitare et cupiat utrosque sanare.
iussionis terrore perculsos non erubuisse praeuaricationis crimen admittere,
ut contra priorem sententiam suam, qua gestis catholico
dogmati affuerant, postea pronuntiarent malam hominum esse
naturam\'. immo uero Pelagiani spe falsa putauerant nouum et exsecrabile
dogma Pelagianum uel Caelestianum persuaderi quorundam
Romanorum catholicis mentibus posse, quando illa ingenia
quamuis nefando errore peruersa, non tamen contemptibilia, cum
studiose corrigenda potius quam facile damnanda uiderentur, aliquanto
lenius, quam seuerior postulabat ecclesiae disciplina, tractata
sunt: tot enim et tantis inter apostolicam sedem et afros episcopos
carne peccati B sed om.B\\ sed—peccati om.OEF similitudinem D 3 qua ()
4 ergo] autem B penitus carnem D G adseuerantes CDEFYbd 8 sed
ipsi-quod sunt om.rb festinantO/nl post festinent sequilur in jol. 73b D
pag. 471, 19 positum sqq. uel int anmiles Oml posl uelint add. haberi d
10 aduersantur B possunt inter se duo errores (eras. inter se) esse 0
11 contriiOm1 12 contriiO/>J ueritati erp.0 13 pelegianiO et om. EF
15 com B 19cattolicoO 21i mala C 21 putaueruntO 22 celcstianum OB
24 pernasa B contemtibilia r 25 studio se b damna (in mg.m2 damnanda)0
aliquandoor 26 tra»ctataO
hac causa apud illam sedem Caelestio praesente et respondente
confectis quaenam tandem epistula uenerandae memoriae papae
Zosimi, quae interlocutio repperitur, ubi praeceperit credi oportere
sine ullo uitio peccati originalis hominem nasci? nusquam prorsus
hoc dixit, nusquam omnino conscripsit. sed cum hoc Caelestius in
suo libello posuisset, inter illa dumtaxat, de quibus se adhuc dubitare
et instrui uelle confessus est, in homine acerrimi ingenii, qui profecto,
si corrigeretur, plurimis profuisset, uoluntas emendationis, non falsitas
dogmatis adprobata est. propterea libellus eius catholicus dictus
est, quia et hoc catholicae mentis est, si qua forte aliter sapit, quam
ueritas exigit, non ca certissima definire, sed detecta ac demonstrata
respuere. non enim hercticis, sed catholicis apostolus loquebatur,
ubi ait: quotquot ergo perfecti hoc sapiamus; et
siquid aliter sapitis, idquoque deus uobis reuelabit.
hoc in illo factum esse putabatur, quando se litteris beatae
memoriae papae Innocentii, quibus de hac re dubitatio tota sublata
est, consentire respondit. et hoc ut plenius et manifestius in illo fieret,
expectabatur uenturis ex Africa litteris, in qua prouincia eius
calliditas aliquanto euidentius innotuerat. quae Romam litterae
posteaquam uenerunt id continentes non sufficere hominibus tardioribus
et sollicitioribus, quod se generaliter Innocentii episcopi
litteris consentire fatebatur, sed aperte eum debere anathemare
quae in suo libello praua posuerat, ne, si id non fecisset, multi parum
intellegentes magis in libello eius illa fidei uenena a sede apostolica
crederent adprobata, propter quod ab illa dictum erat eum libellum
1 ct recurrentibus om.OB 2 eelestioO et oni.O 3 quaenara (ae s.l.m2)0
4 reperitur codd. praet. BV 5 uoce hominem inc. D nuquaC; nusquam-dixit
om.EF 6 conseripxit B celestiusOB 7 ante libello eras. libello F 10 et
plopterea DEFVbd libellos V dictus est om.D 11 hoc om.CEF 12exigit
dicens EF certissima (a s. ras.) 0 certissimeEFbd difinire V 13 respucrat B
15 si quod aliter B quit V uobis deus CD reuclauit OF 16 in om.0 18 in
illo om.Om1 19 futuris (ai uenturis)F affrica BD 20 aliquanto calliditas d
aliquando OD romae b postea litterae (qua cxp.)D 21 deuenerut D
22 solliticioribus B sollicioiibus C episcopi (i fin. ex a)0 23 litsteris0
ante debere exp. uidere B anathematizare BDEFbd 25 eius om.O uenenata B
26 probata D propter hoc quod F propterea quod M illo D
litteris consentire ipse responderat: tunc ergo cum eius
praesentia po?ceretur, ut certis ac dilucidis responsio libus uel
astutia hominis uel correctio dilucesceret et nulli ambigua remaneret,
se subtraxit et negauit examini. rec differendum iam fuerat,
sicut factum est, quod aliis prodesset, si nimium peruersorum
pertinaciae dementiaeque non posset. sed si — quod absit! — ita
tunc fuisset de Caelestio uel Pelagio in {omana ecclesia iudicatum,
ut illa eorum dogmata, quae in ipsis et cum ipsis papa Innocentius
damnauerat, adprobanda et tenenda pronuntiarentur, ex hoc potius
esset praeuaricationis nota romanis clericis inurenda. nunc uero
cum primitus beatissimi papae Innocentii litterae episcoporum litteris
respondentis afrorum pariter hunc errorem, quem conantur
isti persuadere, damnauerint, successor quoque eius sanctus papa
Zosimus hoc tenendum esse, quod isti de paruulis sentiunt, numquam
dixerit, numquam scripserit, insuper etiam Caelestium se
purgare molientem ad consentiendum supra dictis sedis apostolicae
litteris crebra interlocutione constrinxerit, profecto quidquid
interea lenius actum est cum Caelestio seruata dumtaxat antiquissimae
et robustissimae fidei firmitate correctionis fuit clementissima
suasio, non adprobatio exitiosissima prauitatis. et quod ab eodem
sacerdote postea Caelestius et Pelagius repetita auctoritate damnati
sunt, paululum intermissae iam necessario proferendae ratio
seueritatis fuit, non praeuaricatio prius cognitae uel noua cognitio
ueritatis.
cum extent hinc atque inde gesta et scripta direeta, ubi possint
cuncta illa quemadmodum acta sint uel cognosci uel recognosci ?
innocencie B 2 responderat ipse D 3 delueidis V
4 nulla F 5 se»0 exanimi 0 (ex s.l.; in mg. 1 amini) G posset C
prodessetO (sset s.l.m2) 7 prodesse non possetF siquodj sicl* 8 nunc D
9 ut om.D illa om.O innoeencins V 10 potuisset D 11 inurandaOm?
inuri D 12 post primitus eras. iis B 13 respondentes Om2D respondendis B
14 daninaueruntEF surrcs Cm1 15 zozimus B 1G rclestimn (semper /ere
e pro ae)0 17 supradictaeO 1S constrixerit 1* constrinserit B quicquid UC
19 dnmtanxat n 20 robustistisiinc B correctio B clementissimai Um2
21 suasio—prauitatis om.OB exitiosissimae EF 22 repetit V 23 intermisisse O
24 seu ueritatis b 27 existent V 28 illa om.OBC quemammodum C
quibus se beati papae Innocentii litteris consentire professus
est, quis non uideat quemadmodum sit Caelestius conligatus et uinculo
saluberrimo obstrictus, ne ulterius defendere auderet in baptismate
paruulorum non dimitti originale peccatum ? uenerabilis quippe
Innocentii episcopi de hae re ista sunt uerba ad Carthaginiense
concilium: liberum enim, inquit, arbitrium olim ille
perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis,
cadens in praeuaricationis profunda demersus
nihil quemadmodum exinde surgere posset inuenit
suaque in aeternum libertate deceptus
huius ruinae latuisset oppressu, nisi eum post
Christi pro sua gratia releuasset aduentus,
qui per nouae regenerationis purificationem
omne praeteritum uitium sui baptis matis lauaero
purgauit. quid ista sedis apostolicae sententia clarius
atque manifestius? huic se Caelestius consentire professus est,
quando, cum illi a sancto praecessore tuo dictum esset: illa
omnia damnas quae iactata sunt de nomine tuo?
ipse respondit: damno secundum sententiam beatae memoriae praecessoris
tui Innocentii. inter cetera autem, quae de nomine eius iactata
fuerant, diaconus Caelestio Paulinus obiecerat, quod diceret \'peccatum
Adae ipsi soli obfuisse et non generi humano et quod infantes
nuper nati in eo statu essent, in quo Adam fuit ante peccatum\'.
proinde si obiecta Paulini secundum sententiam beati papae Innocentii
ueraci corde atque ore damnaret, quid ei remaneret deinceps
unde contenderet nullum esse ex praeterita primi hominis tran?gressione
in paruulis uitium, quod per nonae regenerationis
rec. add.), Fb 3 quemammodum (passim) OC
6 episcopi om. V ac Oml cartaginense D 7 consiliumO enim om.b 8 per-
pensus D inconsultę D 9 dimersus BEF 12 iacuisset a post latuisset
ras. 2 litt. V oppressus DEF 13 relcuasset] liberassetOBEFrbà 15 praeteritiO
(ti ex tu),CEF batismatis B 17 celsiusOmJ 18 praedecessore B
19 qua V 21 innocentiOwJ 22 ante fuerant exp. sunt D diacono O obicerat
0 23 ipsi soliO (utrmnquei fin. cxu) 24 in eo∗∗∗∗statu essent 0 (nt s.l.m2)
essent statu EFbd adam pon. post peccatum EF 25 beati 0 (i ex e)
innocenti Om1 26 ora Oml 27 conderetO
fallaciter nouissimo exitu ostendit, cum se subtraxit examini, ne
secundum africana rescripta ipsa omnino de hac quaestione uerba
commemorare et anathematizare, quae in libello suo posuit, cogeretur.
Quid illud quod idem papa de hac ipsa causa etiam Numidiae
rescripsit episcopis, quia de utroque concilio, et de Cartha £ iniensi
scilicet et de Mileuitano, scripta susceperat, nonne apertissime de
paruulis loquitur? ha c enim eius uerba sunt: illud uero, quod
eos uestra fraternitas asserit praedicare,
paruulos aeternae uitae praemiis etiam sine
baptismatis gratia posse donari, perfatuum
est. nisi enim manducauerint carnem filii hominis
et biberint sanguinem eius, non habebunt
uitam in semet ipsis, qui autem haec eis sine regeneratione
defendunt, uidentur mihi ipsum
baptismum uelle cassare, cum praedicant hos
habere, quod in eos credimus non nisi baptismate
conferendu m. quid ad haec dicit ingratus, cui sedes apostolica
iam sua professione quasi correcto benignissima lenitate pepercerat:
quid ad haec dicit? utrum post huius uitae finem paruuli, etiamsi
dum uiuunt non baptizentur in Christo, in uita aeterna erunt an
non erunt? si dixerit: \'erunt\', quomodo ergo quae de nomine eius
iactata sunt secundum sententiam beatae memoriae Innocentii se
damnasse respondit? ecce beatae memoriae papa Innocentius sine
baptismo Christi et sine participatione corporis et sanguinis Christi
uitam non habere paruulos dicit. si dixerit: \'non erunt\', quomodo
ergo non accipientes aeternam uitam utique consequenter aeterna
morte damnantur, si nullum trahunt originale peccatum?
3 affricare scripta Om1 affricana BD 4∗anathem∗∗∗are O
(h s. i, w2) anathemare V suo om. D 6 carthagincnsi 0 cartaginensi D
7 de bis pon. B meliuitano D suscipcrat OIllZ b siint eius uerba D
11 perfactum Om1 15 uidententurZ) 16 cessare BmlCEF 17 credunt
Aug. in episl. non nisi] non sibi Aug. tn epist. cod. N 18 sedis r 19 perprr-
cerat C 21 uiuntOml baptiz mtur B23 innocenti Om1 (passim) a> te
innocentii exp. papiZ) 24 papa (s.l.m\'?) innocentiusO (ns t.l.ml) innncentius
papa EFbd 28 antU (trdh eum.)
Quid ad haec dicunt isti, qui suas calumniosas impietates
audent etiam scribere, audent etiam orientalibus episcopis mittere?
tenetur Caelestius litteris uenerabilis Innocentii praebuisse consensum;
leguntur ipsae memorati antistitis litterae scribentis non
baptizatos uitam paruulos habere non posse. quis autem negabit
id esse consequens, ut mortem habeant qui non habent uitam?
unde ergo in infantibus ista miserabilis poena, si nulla originalis est
culpa? quomodo igitur ab istis fidei desertoribus et obpugnatoribus
gratiae romani clerici praeuaricationis arguuntur sub episcopo
Zosimo, quasi aliud senserint in damnatione posteriore Caelestii et
Pelagii, quam quod sub Innoeentio in priore senserunt ? quia utique
cum litteris uenerabilis Innocentii de paruulis, nisi baptizarentur
in Christo, in aeterna morte mansuris catholicae fidei clareret antiquitas,
profecto ecclesiae romanae praeuaricator potius esset,
quicumque ab illa sententia deuiasset. quod deo propitio quoniam
factum non est, sed ipsa constanter repetita Caelestii et Pelagii
damnatione seruata est, se intellegant esse isti unde alios criminantur
et aliquando a fidei praeuaricatione sanentur. malam quippe
hominum esse naturam non dicit catholica fides; in quantum a
creatore homo primitus institutus est, neque nunc quod in illa deus
creat, cum homines ex hominibus facit, hoc est malum eius, sed
quod ex illo uitio primi hominis trahit.
obicientes breuiter posuerunt, quibus haec est nostra responsio:
peccato Adae arbitrium liberum de hominum natura perisse non
dicimus, sed ad peccandum ualere in hominibus subditis diabolo;
ad bene autem pieque uiuendum non ualere, nisi ipsa uoluntas hominis
1 quod B calumniasOmi 2 audcnt etiam om. Yb scribere audent
etiam om.OB ori*entalibusO originalibus C 3 inuscentiiB 4 ipseOmi
antestitisOmlV antistis B 5 negauitOmlBF 6 morte C 7 in s.l.Oml,om.D
est originalis D 10 posteriore om.EF 11 quam quod] quandoO quod MII.B
13 aeterna*0 aeternaF inansurisO (i ex 0 ml) incensuris B claret D
15 quoniam] quia D 16 reppctit ac V 17 intellegantes se-isti 0 intellegant
ee isti se B intellegant esse isti EF se int. esse V int. se isti esse d
18 malum Om1 19 quamtum B homo a creatore CDEFbd a creatotore B
20 in om.Oml illoF 21 hoc] atld. non EF 22 cxom.O 23 illa om.D
24 subicientesO breuiter oni.F proposueruntF est om.D 25 liberiim
arbitriumO periisse EF 26 in homillibus-non ualere om. EF 27 non om.B
post uoluntas eras. diOhominiB
cogitationis adiuta. neminem nisi dominum deum dicimus nascentium
conditorem nec a diabolo, sed ab ipso nuptias institutas, omnes
tamen sub peccato nasci propter propaginis uitium et ideo esse
sub diabolo, donec renascantur in Christo. nec sub nomine gratiae
fatum asserimus, quia nullis hominum meritis dei gratiam dicimus
antecedi. si autem quibusdam omnipotentis dei uoluntatem placet
fati nomine nuncupare, profanas quidem uerborum nouitates euitamus,
sed de uerbis contendere non amamus.
Vnde autem hoc eis uisum fuerit nobis obicere, quod fatum
asseramus sub nomine gratiae, cum aliquanto adtentius cogitarem,
prius eorum uerba quae consequuntur inspexi. sic enim hoc nobis
obiciendum putarunt: sub nomine, inquiunt, gratiae ita fatum asserunt,
ut dicant, quia nisi deus inuito et reluctanti homini inspirauerit
boni et ipsius inperfecti cupiditatem, nec a malo declinare nec
bonum possit arripere. deinde aliquanto post, ubi ipsi quae defendant
commemorant, quid de hac re ab eis diceretur adtendi: baptisma,
inquiunt, omnibus necessarium esse aetatibus confitemur, gratiam
quoque adiuuare uniuscuiusque bonum propositum, non tamen
reluctanti studium uirtutis inmittere, quia personarum acceptio non
est apud deum. ex his eorum uerbis intellexi ob hoc illos uel putare
uel putari uelle fatum nos asserere sub nomine gratiae, quia gratiam
dei non secundum merita nostra dicimus dari, sed secundum ipsius
misericordissimam uoluntatem, qui dixit: miserebor, cui
misertus ero, et misericordiam praestabo, cui
misericors fuero. ubi consequenter adiunctum est: igitur
non uolentis neque currentis, sed miserentis
est dei. posset etiam hinc quispiam similiter stultus fati assertorem
apostolum putare uel dicere. uerum hic se isti satisaperiunt.
26 Rom. 9, 16_ 3 ab] adeo EF 4 nascit B 5 renascuntur CEF 6 fa*tu OB adserdmus r
7 place** t V8 prophanas BC uitamus D 10 fa*tumO/i 11 as.serimus I)
cum] qu 12 consecuntur DV 13 homine l3 fawtum O 14 nisi
quiaO quia om. B et] etiani EF 16 posset 1* 17 re OJII.C 20 reluetanti*0
21 putare uel om.B 22 uello] uel DC quiO 23 dari dicimus D
dicimus dari om.0 24 post uoluntitcm sequitur in D pag. 477, 13 manorct
29 uelle U istis D,om.EF
nomine asserere, quia non secundum merita nostra dari dicimus
dei gratiam, procul dubio confitentur, quod ipsi eam secundum
nostra merita dari dicunt; ita caecitas eorum occultare ac dissimulare
non potuit hoc se sapere atque sentire, quod sibi obiectum Pelagius
in episcopali iudicio Palestino subdolo timore damnauit. obiectum
quippe illi est ex uerbis quidem discipuli sui Caelestii, quod etiam
ipse diceret \'gratiam dei secundum merita nostra dari\'. quod ille
detestans uel quasi detestans, ore dumtaxat, anathematizare non
distulit; sed sicut eius libri posteriores indicant et istorum sectatorum
eius nudat assertio, ficto corde seruauit, donec postea, quod tunc
metu texerat negantis astutia, etiam in litteras proferret audacia.
et adhuc non formidant, non saltem uerecundantur episcopi Pelagiani
litteras suas catholicis orientalibus episcopis mittere, quibus nos
assertores fati esse criminantur, quia non dicimus gratiam dei
secundum merita nostra dari, quod Pelagius episcopos orientales
metuens et dicere non ausus et damnare conpulsus est.
heretici Pelagiani, quisquis dicit gratia dei omnia hominis bona
merita praeueniri nec gratiam dei meritis dari, ne non sit gratia. si
non gratis datur, sed debita merentibus redditur, fatum uobis uidetur
asserere? nonne etiam uos ipsi qualibet intentione necessarium
baptismum omnibus aetatibus dicitis? nonne in hac ipsa epistula
uestra istam de baptismo sententiam et de gratia iuxta posuistis??
cur non uos baptismus, qui datur infantibus, ipsa uicinitate commonuit,
quid sentire de gratia debeatis ? haec enim uerba sunt uestra:
baptisma omnibus necessarium esse aetatibus confitemur, gratiam quoque
27 Iulianus, cf. p. 469, 17 EF 8 ipse om.OmlEF ipsi Cm]
9 detestans uel om.EF ue] quasi detestans B in mg., om.C ore 0 (0 s. ras. m2)
anathemathezare V 10 eiusO (e add. m2) 11 nudat#*0 (as eras.) nudlta b
12 negantes V litterisC proferret 0 (ret s.l.m2) 13 reformidant EFV bd
non] nec bd saltimO 15 fc»ti V gram B 17 alt. et] cstOB 19 quisquis
0 (s fin. s. I.) 20 nec om.OB mcritisO (m s. ras., in mg. ml 1 in meritis)
gratia om.Oml 21 nobis B 22nonneO (ne s.l.ml) 24 istam om.D iustaO
25 nos baptismum V baptismu ̄ quod D cominuitOml 27 baptismn D
adiuuare uniuscuiusque bonum propositum, non tamen reluctanti
studium uirtutis inmittere, quia personarum acceptio non est apud
deum. in his omnibus uerbis uestris de gratia quod dixistis interim
taceo. de baptismate reddite rationem, cur illud dicatiS omnibus
esse aetatibus necessarium, quare sit necessarium paruulis dicite;
profecto quia eis boni aliquid confert et idem aliquid nec paruum
nec mediocre, sed magnum est. nam etsi eos negatis adtrahere quod
in baptismo remittatur originale peccatum, tamen illo regenerationis
lauacro adoptari ex filiis hominum in dei filios non negatis, immo
etiam praedicatis. dicite ergo nobis, quicumque baptizati in Christo
paruuli de corpore exierunt, hoc tam sublime donum quibus praecedentibus
meritis acceperunt? si dixeritis hoc eos parentum pietate
meruisse, respondebitur nobis: cur aliquando piorum filiis hoc
negatur bonum et filiis tribuitur impiorum? nonnumquam enim de
religiosis orta proles in tenera aetate atque ab utero recentissima
praeuenitur morte, antequam lauacro regenerationis abluatur, et
infans natus ex inimicis Christi misericordia Christianorum baptizatur
in Christo; plangit baptizata mater non baptizatum proprium
et ab inpudica expositum baptizandum casta fetum colligit
alienum. hic certe merita parentum uacant, uacant uobis fatentibus
ipsorum etiam paruulorum. scimus enim uos non hoc de anima
humana credere, quod ante corpus terrenum alicubi uixerit et aliquid
operata sit uel boni uel mali, unde istam in carne differentiam
mereretur. quae igitur causa huic paruulo baptismum procurauit,
illi negauit? an ipsi fatum habent, quia meritum non habent? aut
in his est a domino acceptio personarum? nam utrumque dixistis,
prius fatum, acceptionem postea personarum, ut, quoniam
Doxogr. p. 199. 568,19. 588, 21. 651, 2. August. De ciu. dei XII 27 dicitisD 5 esse om. D 6 boni eis D conferOml 7 mcdiocres
ed O etsi] si Vb 9 filios deiFJ 10 dicite ex diceteOmi xpmB
12 cos hoc D 13 uobis bis pon. D aliquantoO (n ex in) negatur hoc EFV bd
14 ncgareturO tribueturO nununquani B eniin om.D 15 teneraeB
recentissima0 (reccnti in ras.) recentissimo Vb 19 uoce positum inc. fol. 73b D
factum 0 (e ex c m2) 20 hi B 21 ims ex nosse B 22 quo dante 6 corpus
humanum uel teirenum EF 24 ausa r 25 ille Cml lion habent meritum D
aut] utO (m2 mul. in et) An D 26 acceptio a domino EFVbd utrimque D
meritum. respondete igitur de meritis paruulorum, cur alii
baptizati, alii non baptizati de corporibus exeant nec parentum
meritis uel polleant uel careant tam excellenti bono, ut fiant filii
dei ex hominum filiis nullis parentum, nullis meritis suis. nempe
reticetis et uos ipsos potius in eo, quod nobis obicitis, inuenitis.
nam si, ubi non est meritum, consequenter esse dicitis fatum et ob
hoc in gratia dei meritum hominis uultis intellegi, ne fatum cogamini
confiteri, ecce uos potius asseritis fatum in baptismate paruulorum,
quorum nullum esse fatemini meritum. si autem in baptizandis paruulis
et nullum meritum omnino praecedere et tamen fatum non esse
conceditis, cur nos, quando dicimus gratiam dei propterea gratis dari,
ne gratia non sit, non tamquam debitam meritis praecedentibus
reddi, fati assertores esse iactatis non intellegentes in iustificandis
impiis sicut propterea merita non sunt, quia dei gratia est, ita
propterea non esse fatum, quia dei gratia est, ita propterea non esse
acceptionem personarum, quia dei gratia est?
Fatum quippe qui adfirmant, de siderum positione ad tempus,
quo concipitur quisque uel nascitur, quas constellationes uoeant,
non solum actus et euenta, uerum etiam ipsas nostras uoluntates
pendere contendunt; dei uero gratia non solum omnia sidera et omnes
caelos, uerum etiam omnes angelos supergreditur. deinde fati assertores
et bona et mala hominum fato tribuunt; deus autem in malis
hominum merita eorum debita retributione persequitur, bona uero
per indebitam gratiam misericordi uoluntate largitur, utrumque
faciens non per stellarum temporale consortium, sed per suae
seueritatis et bonitatis aeternum altumque consilum. neutrum
s. ras. ml; in mg. m2 l repudiandu 1 rephutandu) est
om.C 2maritumf aliis Cm3D 3 alii non baptiziti otn.EF 5 filiis
hominum D parentum nullis B meritis suis] propriis meritisOB nempe
reticetis om.OB 7 diris 1) fatumom.EF 11 tamen om.D 13 sit] add. et bd
14 iactititis B in om. Vb 15 ita propterea] Item D 17 personaram
aeceptionem D quia-473, 16 personarum om.D 18 fa*tum B sider«um
positione.o 20 non—uerum in vig. Om2 auctus B uolunta«tes 0 22 supergraditurO
super»greditur F fati.B as***sertores O 23 tribmmt om.Oml
24 hominibus OB debita 0 (d in ras. m2, bi in mg., ta proor. u.) bona C
26 temporalex0 27 et bonitatis s.l.Oml\'
beniuolentiam, qua non merita sequitur, sed bona indebita gratuita
bonitate largitur, fatum potius esse dicendum, cum hanc apostolus
gratiam uocet dicens: gratia salui facti estis per fidem
et hoc non ex uobis, sed dei donum est, non ex
operibus, nc forte quis extollatur, nonne adtenditis,
nonne perspicitis non a nobis diuinae gratiae nomine fatum asseri,
sed a uobis potius diuinam gratiam fati nomine nuncupari?
ille qui iudicat relinquens causae meritum, de qua iudicat, alteri contra
alterum suffragatur, quia inuenit aliquid in persona, quod honore
uel miseratione sit dignum. si autem quispiam duos habeat debitores
et alteri uelit dimittere debitum, alterum exigere, cui uult donat,
sed neminem fraudat nec acceptio personarum dicenda est, quando
iniquitas nulla est; alioquin eis, qui parum intellegunt, potest
acceptio personarum uideri, ubi uineae dominus operariis, qui una
hora illic opus fecerunt, tantum dedit quantum illis, qui pertulerunt
pondus diei et aestus, aequales faciens in mercede, quorum tam
magna distantia fuerat in labore. sed quid respondit de hac uelut
acceptione personarum aduersus patrem familias murmrantibus ?
amice, inquit, non facio tibi iniuria m. nonne ex
denario conuenisti mecum ? tolle quod tuum
est et uade. uolo autem et huic nouissimo dare
sicut et tibi. annon lie et mihi quod uolo facere?
an oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum?
nempe hic tota iustitia est: \'hoc uolo. tibi\',inquit, \'reddidi, huic dona ui
neque, ut huic donarem, tibi aliquid abstuli aut quod debebam uel
minui uel negaui. annon licet mihi facere quod uolo?
an oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum?
28 Matth. 20, 15 deiom.F 2qu*a V indebita ] non debita F 5 all. non om. EF
9 item quae b 10 indicat B relinduens-iudicat om. EF 11 honore ex onereO
12 habea*tO 13 uellet b 16 persoru ̄ C uideri] uidere est D 18 aaquales
(a init. m2 add.) O in exp. D 19 fuer*at**O sed] si II quid om.Om1
ueluti CDEFbd 20 patremfamiliaV murmorantibusOml 27 neque-negui
sequuntur post uolo lin. 28 D darem D autem D debebum (alt. b 8.1.) B
28 Anno C
honoratur, ut alius debito non fraudetur, sic etiam cum secundum
propositum dei uocatur alius, alius non uocatur, uocatio datur gratuitum
bonum, cuius boni est uocatio ipsa principium, non uocato
redditur malum, quia omnes rei sunt ex eo, quod per unum hominem
peccatum intrauit in mundum. et in illa quidem operariorum similitudine,
ubi unum denarium acceperunt qui una hora et qui duodecies
tantum laboraucrunt, qui utique secundum rationes humanas,
sed uanas pro quantitate laboris sui duodecim denarios accipere debuerunt,
utrique in bono coaequati, non alii liberati, alii damnati
sunt, quia et illi, qui plus laborauerunt et quod sic uocati sunt, ut
uenirent, et quod sic pasti, ut non deficerent, ab ipso patre familias
habuerunt. ubi autem dicitur: ergo cui uult miseretur
et quem uult obdurat, qui facit aliud uas in honorem, aliud
in contumeliam, bonum quidem inmerito et gratis datur, quia cx
eadem massa est cui datur, malum ucro merito et debitum redditur,
quia in massa perditionis malum malo non male redditur, et
ei cui redditur malum est, quia supplicium eius est, ei uero, a quo
redditur, bonum est, quia recte factum eius est. nec ulla est acceptio
personarum in duobus debitoribus aequaliter reis, si alteri dimittitur,
alter exigitur, quod pariter ab utroque debetur.
Sed ut id quod dicimus alicuius exempli manifestatione
clarescat, constituamus aliquos ab aliqua meretrice geminos editos
atque, ut ab aliis colligerentur, expositos: horum sine baptismo exspirauit
unus, alius baptizatus. quod hic fatum fortunamue fuisse
dicamus, quae omnino nulla sunt? quam personarum acceptionem,
lsicOmi gratis om.OB 3 alius nocatur B alt. alius om. Om1uocatuOml
c»ratui tum Oml 4 uocato«0 5 quiO omnes-ex] rcns est ex D exom.OB
6 alt. in s.l.O,om.D 7 qui«0 horV quia B duo deciens CT7 10 utique OBD
eoequatiOmi 12 quod 0111. F pasti] laborauenmt D deficeret Oinl
patremfamilias r 14 indurat D 16 est add. m:20 non datur Bbd 17 crcditnr r
et] sedOB et—redditur s.l m20, om.C 18 redditur] crediturF eius om.V
19esteras. 0 rectumOD alt. estom.OB 20 reis] eisO est B dimittunturOwii
21 alteri D exagiturOmJ ab om.O 22 ut»0 23 aliqua] alia V meretrice»0
24 expirauit BCD 25 alius] add. est B quid 0 fz.*tum (e exp. tn. rec.) V
fortumue Oml dicamus fnisse B
qui utique nihil habebant, unde alteri alteri praeferretur,
meritaque nulla propria, sine bona, quibus mereretur alii s
baptizari, siue mala, quibus alius sine baptismate mori?
an aliqua parentum fuerunt, ubi fornicator pater, meretrix
mater? sed qualiacumque illa fuerint, non utique istis tam diuersa
condicione morientibus ulla diuersa, sed utrique communia. ?i ergo
nec fatum, quia nullae stellae ista decernunt, nec fortuna, quia non
fortuiti casus haec agunt, nec personarum nec meritorum diuersitas
hoc fecerunt., quid restat, quantum ad baptizatum adtinet, nisi
gratia dei, quae uasis factis in honorem gratis datur, quantum autem
ad non baptizatum, ira dei, quae uasis factis in contumeliam pro
ipsius massae meritis redditur? sed in illo, qui baptizatus est, gratiam
dei uos confiteri cogimus et meritum eius nullum praecessisse conuincimus;
de illo autem sine baptismate mortuo, cur ei defuerit
sacramentum, quod et uos fatemini omnibus aetatibus necessarium,
et quid isto modo in eo fuerit uindicatum, uos uideritis, qui non
uultis esse originale delictum.
Nobis in duobus istis geminis unam procul dubio habentibus
causam difficultatem quaestionis, cur alius sic, alius uero sic mortuus
est, uelut non soluendo soluit apostolus. qui cum et ips, de duobus
geminis tale aliquid proposuisset, propter quod non ex operibus,
quia nondum operati fuerant aliquid boni uel mali, sed ex uocante
dictum est: maior seruiet minori, et: Iacob dilexi;
Esau autem odio habui, et huius profunditatis horrorem
usque ad hoc perduxisset, ut diceret: ergo cuius uult miseretur
et quem uult obdurat, sensit continuo quid moueret
et sibi uerba contradicentis, quae apostolica auctoritate coherceret,
dum B 3 merita que Om2 sine C 7 utris-
que D 8 fa*tum B fatuim D non] noc D 11 dei om.Oml honoreOF
12 faetis om. V 13 meritis ritis D baptizaturD gratiam-476, 15 in gloriam
om.D 14 dci om.O rogitanmsB cogitemus C 16 nosB fatiminiO 17 etex
utO eos CEF 18 essc om.EF oricntalc Cml 20 alt. sic om.F 21 et om.O
22 proptcr quos Crb 2o errorcin EF 27 sentit li 28 siui Om1 siti B cocr-
eeret OBEF
nam uoluntati eiusquisresistit?responditque
ista dicenti: o homo, tu quis es, qui respondeas
deo? numquid dicit figmentum ei qui
se finxit: quare sic me fecisti?*an non habets
potestatem figulus luti ex eadem cons parsione
facere aliud quidem uas i n honorem
aliud in contumeliam?deinde secutus tam magnum
abditumque secretum, quantum aperiendum esse hominibus
iudicauit, aperuit dicens: si autem uolens deus
ostendere iram et demonstrare potentiam
suamadtulitinmultapatientiauasairae, quae
perfecta sunt in perditionem, et ut notas
faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae,
quae praeparauit in gloriam. hoc
est gratiae dei non solum adiutorium, uerum etiam documentum,
adiutorium scilicet in uasis misericordiae, in uasis autem irae
documentum; in eis enim ostendit iram et demonstrat
potentiam suam, quia tam potens est bonitas eius, ut bene
utatur etiam malis, et in eis notas facit diuitias gloriae suae
in uasa misericordiae, quoniam quod ab irae uasis exigit iustitia
punientis, hoc uasis misericordiae dimittit gratia liberantis.
nec beneficium, quod quibusdam gratis tribuitur, appareret, nisi
deus aliis ex eadem massa pariter reis iusto supplicio condemnatis
quid utrisque deberetur ostenderet. quis enim te discernit?
ait idem apostolus homini tamquam de semet ipso et de suo proprio
bono glorianti. quis enim te discernit ? utique ab irae uasis,
a massa perditionis, quae per unum omnes misit in damnationem.
quis te discernit? et tamquam respondisset: \'discernit me
fides mea, propositum meum, meritum meum\': quid enim
1 conqueritur C 2 qui C 3 qui] quis B 6 consparsione] massa
Cm2Vbd 10 indicauitZJ autem om.Ti 11 monstrare F 13 et om.B
14 facere Oml suae om.B 15 hic EF 18 his C (h in ras.) enim]
autem EF iram ostendit 0 ostendit] est EF demonstra B 19patientiara 6
21 uasis 0,B (is s.l.) 23 apparet 0 24 deus om.CDEF supplieio] iudicio D
damna*tisO 26 de pr.] aO 27 bono om.OF 30 meritum meum om.F
quid gloriaris quasi non acceperis? hoc
est, quasi de tuo sit, unde discerneris. ergo ille discernit, qui unde
discernaris inpertit, poenam debitam remouendo, indebitam gratiam
largiendo; ille discernit, qui, cum tenebrae essent super abyssum,
dixit: fiatlux, et factaestlux; et diuisit, hoc est discreuit,
inter lucem et tenebras. non enim cum solae
essent tenebrae, quid discerneret inuenit, sed lucem faciendo discreuit,
ut iustificatis impiis dicatur: fuistis enim aliquando
tenebare, nunc autem lux in domino, ac sic qui gloriatur
non in se ipso, sed in domino glorietur. ille discernit, qui de nondum
natis neque qui aliquid egerint boni aut mali, ut secundum
electionem propositum eius maneret, non ex operibus, sed ex se ipso
uocante dixit: maior- seruiet minori atque id ipsum
commendans postea per prophetam: Iacob, inquit, dilexi,
Esau autem odio habui. electionem quippe dixit, ubi deus
non ab alio factum quod eligat inuenit, sed quod inueniat ipse facit,
sicut de reliquiis Israhel scriptum est: reliquiae per electionem
gratiae factae sunt. siautem gratia, iam
non ex operibus; alioquin gratia iam non est
gratia. propter quod profecto desipitis, quia dicente ueritate:
non ex operibus, sed ex uocante dictum est, uos
dicitis \'ex futuris operibus quae deus illum facturum esse praesciebat,
Iacob fuisse dilectum\', atque ita contradicitis apostolo dicenti:
non ex operibus s, quasi non posset dicere: \'non ex operibus,
sed futuris operibus\'. sed ait: non ex operibus, ut gratiam
commendaret; si autem gratia, iam non ex operibus;
11 cf. Rom. 9,11.12 14 Kom. 9,13. Gon. 25, 23 loMal. 2,3 18 Rom. 11,5.15
22 Rom. 9, 12 27 Ilom. 11, 6 1 inquit om.EF et om.O 3 ille] add. quiO 4 remouendo] relaxanclo
in ras. D ir.debitam cm.D G discernit B 7 solaeO (o ml ex a) 8 decreuit V
9 enim om.OD 11 ipso om.D illic D nudumB 12 (jui neque DEF
qui] ue V.om.OC egerantDEFd aut] et D aut Cm1 13 se s.l.Oll,om.D
14 ex uocante qui dixit D id otn. D 15 commendar.s propheta postea
Iacob sqq. D dilexi*B 1G electione Vb 19 salu$factaOC (saliwj s.l.m2),DEF
21 desipit:s profecto B qui codd. praelerU 22 dictum cst om./) 23 operibus
futuris OR praeciebat B 25 non fin. om. EP 26 ex futuris D 27 autem]
enim OBCD iam om.0
non debita, sed gratuita gratia, ut per illam fiant bona opera, ne,
si praecesserint bona opera, tamquam operibus reddatur gratia ac
sic gratia iam non sit gratia.
Sed ut uobis auferretur omnis uestrae caliginis latebra, propterea geminos tales
proposui, qui neque parentum meritis iuuarentur
et ambo in infantiae primordio, unus baptizatus, alter sine baptismate,
morerentur, ne diceretis deum, sicut de Iacob et Esau contra
apostolum dicitis, opera eorum futura praescisse. quomodo enim
praesciuit ea futura, quae illis in infantia morituris, quia praescientia
eius falli non potest, praesciuit potius non futura ? aut quid prodest
eis, qui rapiuntur ex hac uita, ne malitia mutet intellectum eorum
aut ne fictio decipiat animam eorum, si peccatum etiam, quod non
est factum, dictum, cogitatum, tamquam commissum fuerit, sic
punitur? quodsi absurdissimum, insulsissimum, dementissimum
est quoslibet homines ex his peccatis, quorum nec reatum ex parentibus
trahere, sicut dicitis, nec ea non solum committere, sed nec
saltem cogitare potuerunt, esse damnandos, redit ad uos frater ille
geminus baptizati non baptizatus et tacitus quaerit a uobis, unde
fuerit a fraterna felicitate discretus, cur illa infelicitate punitus,
ut illo in dei filios adoptato ipse non acciperet omnibus aetatibus
necessarium, sicut fatemini, sacramentum, si quemadmodum nulla
est fortuna uel fatum uel apud deum acceptio personarum, ita nullum
est gratiae sine meritis donum, nullum originale peccatum. huic
prorsus infanti linguam uestram uocemque summittitis, huic non
loquenti quid loquamini non habetis.
uolunt praecedere in homine, ut adiutorio gratiae dignus habeatur et
liamom.o praecedit-gratnita om.Vb 2 gratia] add. utique FA ne] namEF
nesiJ nisiC 3 ac sic gratia mn.0 4 pr. gratiam B 5 nobisC auferetur C
auferreretur D 7 in om.CDEFbd et alter D 8 moreretur Cm3D 9 dicisOwJ
11 aut om. Om1 12 malitiamet OmJ 13 decipia*t O etiam] eorum D
17 sicut om.B sed om.B lSsaltimO redit ad uos] sed ita uos 0 sed B
si fraterO (si s.l. m3) 20 punitur C 21 fiIioOl\'6 24 donum sine meritis B
sine otn.V orientale Cmi 25 submittitis DEF non om.DB 26 quod B
haheutis B habebitis D 28 et] ut alicni D et cui merito — retribuatur om.Y
gratia retribuatur ac sic gratia iam non sit gratia, uideamus
tamen quid illud sit. sub nomine, inquiunt, gratiae ita fatum
asserunt, ut dicant, quia, nisi inuito et reluctanti homini inspirauerit
boni et ipsius inperfecti cupiditatem, nec a malo declinare nec bonum
possit arripere. iam de fato et gratia quam inania loquantur ostendimus.
nunc illud est, quod debemus aduertere, utrum inuito et
reluctanti homini deus inspiret boni cupiditatem, ut iam non sit
reluctans, non sit inuitus, sed consentiens bono et uolens bonum.
isti enim uolunt in homine ab ipso homine incipere cupiditatem
boni, ut huius coepti meritum etiam perficiendi gratia consequatur.
si tamen hoc saltem uolunt; Pelagius enim \'facilius\' dicit inpleri quod
bonum est, si adiuuet gratia. quo additamento, id est addendo \'facilius\',
utique significat hoc se sapere, quod, etiamsi gratiae defuerit
adiutorium, potest quamuis difficilius inpleri bonum per
liberum arbitrium. sed isti quid in hac re sentiant, non de illo auctore
huius heresis praescribamus — permittamus eos cum suo libero arbitrio
esse liberos et ab ipso Pelagio — atque ista uerba eorum, quae
in hac cui respondemus epistula posuerunt, potius adtendamus.
Hoc enim nobis obiciendum putarunt, quod \'inuito et reluctanti
homini deum dicamus inspirare\' non quantieumque boni,
sed \'et ipsius inperfecti cupiditatem\'. fortassis ergo ipsi eo modo
saltem seruant locum gratiae, ut sine illa putent hominem posse
habere boni, sed inperfecti cupiditatem, perfecti autem non \'facilius\'
per illam posse, sed nisi per illam omnino non posse. uerum et sic
gratiam dei dicunt secundum merita nostra dari, quod in oriente
Pelagius ecclesiasticis gestis damnari timendo damnauit. si enim
(CSEL XLII 149, 6) 20 Iulianus 2G cf. De gestis Pclagii 14, 30 (CSEL
XLII 84, 15) ex t, i s. I.) tribuatur sed debiti om.OD 2 sitj est OB
3 fa-tum on 5 bonum et ipsam inperfecti cupid. OBV; ef. 469,15 et infra
lin. 22 6 fa#to 0 inani 0 ostendimus] add. lisq: in finem liuius libri
ct inuenies 0 8 sit s.l.m20 10 in) utO post ipso eras. ipsoO 11 ut] etO
12 saltimO di:it 0 (s. I.ml facilius) 13 quow0 14 se om.D 1G istis Dbd
qui Vb sentiunt Vb anctore illoOB 17 haercsis OD suosC 18 ipso] isto OB
atque] ad quem V 20 enim om.D reluctati C 21 non om.D 22 et e.l.B
ipsisF 23 saltem oni.OB 25 pr. illa C 27 geritisOmZ
meritum, cui tamquam cx debito gratiae ueniat adiutorium, ac sic
gratia dei non gratis donabitur, sed secundum meritum nostrum
dabitur. dominus autem, ut responderet futuro Pelagio, non ait:
\'sine me difficile potestis aliquid facere\', sed ait: sinc me nihil
potestis facere. et ut responderet futuris etiam istis in
eadem ipsa euangelica sententia, non ait: sine me nihil potestis
\'perficere\', sed facere. nam si \'perficere\' dixisset, possent
isti dicere non ad incipiendum bonum, quod a nobis est, sed ad
perficiendum esse dei adiutorium necessarium. uerum audiant et
apostolum. dominus enim cum ait: sine me nihil potestis
facere, hoc uno ucrbo initium finemque conprehendit; apostolus
uero tamquam sententiae dominicae expositor apertius utrumque
distinxit dicens: quoniam qui in uobis opus bonum
coepit, perficiet usque in diem Christi Iesu. sed
in scripturis sanctis apud eundem apostolum isto unde loquimur
amplius inuenimus. loquimur enim nunc de boni cupiditate,
quam si uolunt a nobis incipere, a domino perfici, uideant quid
respondeant dicenti apostolo: non quia idonei sumus
cogitare aliquid quasi ex nobismet ipsis, sed
sufficientia nostra ex deo est. \'cogitare\' ait
\'aliquid\', utique bonum; minus est autem cogitare quam cupere.
cogitamus quippe omne quod cupimus nec tamen cupimus omne
quod cogitamus, quoniam nonnumquam et quod non cupimus cogitamus.
cum igitur minus sit cogitare quam cupere — potest enim
homo cogitare bonum, quod nondum cupit, et proficiendo postea
cupere, quod antea non cupiendo cogitauit —, quomodo ad id quod
minus est, id est ad cogitandum aliquid boni, non sumus idonei tamquam
ex nobismet ipsis, sed sufficientia nostra ex deo est et ad id
quod est amplius, id est ad cupiendum aliquid boni, sine diuino adiutorio
idonei sumus ex libero arbitrio ? neque enim et hic apostolus
iam D 5 facere aliquid B 6 potestis om.O 7 sentententia
D 8 pr. perf. s. ras. D possent om.OB 9 dicerent OB a nobis om.Oml
ad om.B 10 uerum] unde D 13 apertius] penitus D 16 istud BC loquamur D
18 quams*i*O (ex soli) uoluntario his incipere Vb 20 aliquid] add. a nobis DEF
22 cupireO 23 nec—quodom.Omi 24 iion s.l.O 26 numlum B 27 cupiendo
non cogitaiiit-E 30 quot Oml amplius est D
est\', tamquam ex nobismet ipsis, sed cogitare ait aliquid,
cui contrarium est nihil. unde est illud domini: sine me nihil
potestis facere.
praeparare cor et a domino responsio linguae
non bene intellegendo falluntur, ut existiment eor praeparare, hoc
est bonum inchoare, sine adiutorio gratiae dei ad.hominem pertinere.
absit, ut sic intellegant filii promissionis, tamquam cum audierint
dominum dicentem: sine me nihil potestis facere, quasi
conuincant eum dicentes: \'ecce sine te possumus cor praeparare. aut
cum audierint a Paulo apostolo: non quia idonei sumus
cogitare aliquid quasi ex nobismet ipsis, sed
sufficientia nostra exdeo est, tamquam et ipsum conuincant
dicentes: \'ecce idonei sumus ex nobismet ipsis praeparare
cor ac per hoc et boni aliquid cogitare\'. quis enim potest sine bona
cogitatione ad bonum cor praeparare ? absit, ut sic intellegant nisi
superbi sui arbitrii defensores et fidei catholicae desertores. ideo
quippe scriptum est: hominis est praeparare cor et a
domino responsio linguae, quia homo praeparat cor,
non tamen sine adiutorio dei, qui sic tangit cor, ut homo praeparet
cor. in responsione autem linguae, id est in eo quod praeparato cordi
lingua diuina respondet, nihil operis habet homo, sed totum est a
domino deo.
Xam sicut dictum est: hominis est praeparare
cor et a domino responsio linguae, ita etiam dictum
est: ape r i os et adinplebo illud. quamuis enim nisi
12 II Cor. 3, 5 27 Ps. 80,11 fa:tumO(i s. am2) 2 ait m2 ex an O aliquid] add. a nobis D
3 cui om.O pr. est om.O 5 cd B 6 parare D cor om. Om1 dno gressus eius
diriguntur nam concupisci sqq. (— 4S3, 8) D _8 incoare 0 9 ut •• 0
sic m2 ex sit 0, om. EF audierit Om1 lOdmOwl qu*asiO quiasi Vb
llpossomEF autO (a add. m2) 12 audierintapostolum paulum O paullo B
sumus bis pon. C 15 ex] a0 metipgismn.0 16 et om.F cogitare in ras.B
quis] uis B sine om.Yb 17 absit om. Om1 18 et om.Om1 19alt. est O (s add. in2)
et — cor in mg.m 20 21 ut—cor in mg.B praeparet cor] ppareturO 23 responditr
27 apriOml post os eras. tuum 0 anteimpleboeras. egoO (ad s. im m2)
aperire, tamen nos aperimus illius adiumento et opere nostro, inplet
autem illud dominus sine opere nostro. nam quid est praeparare
cor et os aperire nisi uoluntatem parare ? et tamen in eisdem litteris
legitur: praeparatur uoluntas a domino, et: labia
mea aperies et os meum adnuntiabit laudem
tuam. ecee deus admonet, ut praeparemus uoluntatem in eo, quod
legimus: hominis est praeparare cor, et tamen, ut hoc
faciat homo, adiuuat deus, quia praeparatur uoluntas
a domino. et \'aperi os\' ita dicit iubendo, ut nemo possit, nisi
ipse id faciat adiuuando, cui dicitur: labia mea aperies. an
numquid isti usque adeo desipiunt, ut aliud os, aliud labia esse
contendant et mirabili uanitate hominem dicant os aperire, labia
hominis deum? quamquam deus illos et ab hac absurditate conpescit,
ubi ad Moysen famulum suum dicit: ego aperiam os
tuum et instruam te quae de beas loqui. in sententia
ergo illa, ubi dicitur: aperi os et adinplebo illud, quasi
unum eorum uidetur ad hominem pertinere, alterum ad deum, in
hac autem, ubi dicitur: ego aperiam os tuum et instruam
te, utrumque ad deum. quare hoc, nisi quia in uno istorum
cooperatur homini facienti, alterum solus facit?
Quapropter multa deus facit in homine bona, quae non
facit homo, nulla uero facit homo, quae non deus facit ut faciat
homo. proinde cupiditas boni non homini a domino esset, si
bonum non esset; si autem bonum est, non nisi ab illo
nobis est, qui summe atque ineommutabiliter bonus est. quid
est enim boni cupiditas nisi caritas, de qua Iohannes apostolus
sine ambiguitate loquitur dicens: caritas ex deo est? nec
faciat homo] cf. Prosperi Aquitani sent. ex Aug. delib.314 (LI 475M) 281 Ioh. 4,7 0 aumento Otnl et] ex F inplet-nostro om. OBEF
4 parere C praeparareF 6 aperiews0 adnuntianit OmlV 7 dns V
10 aperitb dicit om.b iuuendoOmi 11 an]at OB,om.bd 12 istorum
aliqui ita desipiunt bd 13 contendunt Oml 16 te om.C 17 adimpleuo Oml
18 eorum om.Vb pr. ad om.Oml dum B 20 utrumque om.Oml dnin Vb
undistorum Oml 22 qu»apropter B 23 quae n ds add. m20 facit deus EFbd
27 iohannis V
est, tota nobis ex deo est. aucrtat enim deus hanc amentiam, ut in
donis eius nos priores faciamus, posteriorem ipsum, quoniam
misericordia eius praeueniet me et ipse est, cui fideliter
ucracitcrque cantatur: quoniam prae uenisti eum
in benedictionibus dulcedinis. et quid hic aptius
intellegitur quam ipsa de qua loquimur cupiditas boni? tunc enim
bonum concupisci incipit, quando dulcescere coeperit; quando
autem timore poenae, non amore iustitiae fit bonum, nondum bene
fit bonum nec fit in corde, quod fieri uidetur in opere, quando mallet
homo non facere, si posset inpune. ergo benedictio dulcedinis est
gratia dei, qua fit in nobis, ut nos delectet et cupiamus, hoc est
amemus, quod praecipit nobis. in qua si nos non praeuenit deus,
non solum non perficitur, sed nec inchoatur ex nobis. si enim sine
illo nihil possumus facere, profecto nec incipere nec perficere, quia,
ut incipiamus, dictum est: misericordia eius praeueniet
m e, et ut perficiamus, dictum est: misericordia
eius subsequetur tur me.
sentiunt, commemorant, dicunt se confiteri \'gratiam quoque adiuuare
uniuscuiusque bonum propositum, non tamen reluctanti studium
uirtutis inmittere\'? hoc quippe ita dicunt, uclut homo a se ipso sine
adiutorio dei habeat propositum bonum studiumque uirtutis, quo
merito praecedente dignus sit adiuuari dei gratia subsequente. putant
enim fortasse ita dixisse apostolum: scimus quia diligentibus
deum omnia cooperantur in bonum m his, qui
secundum propositum uocati sunt, ut propositum
hominis uellct intellegi, quod propositum tamquam bonum meritum
25 Rom. 8, 28 pr. est om. EFbd hac Oml 3 postoriores 0 6 benedictione CEFbd
dulcidinis Oml 8 a uoce concupisci il/cip. D 9 nundum B 10 quod om.C
11 faceretCml benedictionis D est] et O 12 quae Om2 13 pnjcepitOB
non nos CD nos om.B 14 ex] in C 16 incipiamus] cupiamus D
17 et om.bd 18 subsequatur Oml subsequitur V 19 ergo om.E 21 deluctanti
Cllll 22 inmittere] add. quo merito EF 23 uirtutum 0 24 gratia«0
25 apostolo V 2G cooperatur CEFd 27 uocati suut] add. sancti EF
qui secundum propositum uocati sunt, ut dei, non
hominis propositum intellegatur, quo eos, quos praesciui t
et praedestinauit conformes imaginis filii
u i, elegit ante mundi constitutionem. non enim omnes uocati
secundum propositum sunt uocati, quoniam multi uocati, pauci
electi. ipsi ergo secundum propositum uocati, qui electi ante constitutionem
mundi. de hoc proposito dei dictum est et illud, quod iam
commemoraui de geminis Esau et Iacob: ut secundumelectionem
propositum dei maneret, non ex operibus,
sed ex uocante dictum est ei quia maior
seruiet minori. hoc propositum dei et illo commemoratur
loco; ubi ad Timotheum scribens ait:conlabora euangelio
secundum uirtutem dei saluos nos facientis
et uocantis uocatione sua sancta non secundum
opera nostra, sed secundum suum propositum
et gratiam, quae data est nobis in Christo
Iesu ante saecula aeterna, manifestata autem
nunc per aduentum saluatoris nostri Iesu
Christi. hoc ergo est propositum dei, unde dicitur: omnia
cooperantur in bonum his, qui secundum propositum
uocati sunt. hominis autem propositum bonum
adiuuat quidem subsequens gratia, sed nec ipsum esset nisi praecederet
gratia. studium quoque hominis, quod dicitur bonum,
quamuis, cum esse coeperit, adiuuetur gratia, non tamen incipit
sine gratia, sed ab illo inspiratur, de quo dicit apostolus: gratias
autem deo, qui dedit idem studium pro uobis in
corde Titi. si studium, quisque ut pro aliis habeat, deus dat,
ut pro se ipso habeat, quis alius est daturus?
11-13 13 II Tim. 1, 8-10 20 Rom. 8, 28 2G II Cor. 8,16 1 misericordiam 0 mlsericordia V dei om.O 2 uocati sunt] add. sancti F
3 eo C quos om.D 4 ut conformes C imagines Oml imagini B Seligit
OmlCV 8 et om.Oml 11 ei om.Vbd quia ont.Vb 12 commemora.turO
13 thimotheum 0 14 facientes V 15 post uocantis eras. nocantis B 19 nunc
om.D xpilhu BV 20 est ergo DEFbd 21 cooperatur CEFbd 22 homines Otnl
23 nec om.OmZ 27 idem om.OmZ 28 tyti B post si eras. istum 0
pro om.Oml deus-habeat om.Om] 29 ipso se BEFd
Quae cum ita sint, nihil in scripturis sanctis homini a
domino uideo iuberi propter probandum liberum arbitrium, quod
non inueniatur uel dari ab eius bonitate uel posci propter adiutorium
gratiae demonstrandum nec omnino incipit homo ex malo in bonum
per initium fidei commutari, nisi hoc in illo agat indebita et gratuita
misericordia dei. de qua suam cogitationem recolens quidam, sicut
legimus in Psalmis: numquid obliuiscetur, inquit,
misereri deus aut continebit in ira sua miserationes
suas? et dixi: nunc coepi, haec inmutatio
dexterae excelsi. cum ergo dixisset: nunc coepi, non
dixit haec inmutatio \'arbitrii mei\', sed dexterae excelsi.
sic itaque dei gratia cogitetur, ut ab initio bonae mutationis
suae usque in finem consummationis qui gloriatur in domino
glorietur, quia, sicut nemo potest bonum perficere sine domino, sic
nemo incipere sine domino. sed hic sit huius uoluminis terminus,
ut legentis reficiatur intentio et ad sequentia reparetur.
1 i*ta 0 3 ucniatur D 4 ex malo homo V 5 indebita C et om.C
8 contencbitV miscricordias D 9 coepitV(ts. I.) mutatio BDVM
10 cum—excelsi in mg. B 11 dixit] ait CDEFbd mutatio DEFhil arbitriiO(ifin.
s.l.ml) dextera Oml 12 imitationis B 13 consumationis V 14 potcs Oml
pcrficere] inchoare D doO 15 incipere] perficere D 16 l**gentis O(e s.l.m2)
legcntesCml preparetur Oml Amen 0 Expl liber II. Incipit liber III
OCD Explicit 1 scds Inc III B fi.lit liber II (litl. mai.) F
ea quae ipsi sentiunt pertexere incipiunt. sed ne prolixitas
uoluminum offenderet, haec ipsa quae obiciunt in duos libros
partiti sumus; quorum superiore finito, qui totius huius operis liber
secundus est, hinc ordimur alterum et eum tertium primo secundoque
coniungimus.
datam fuisse, ut iustifiearet oboedientes, sed ut grauioris fieret
causa peccati\'. prorsus non intellegunt quid de lege dicamus, quia
id quod dicit apostolus, quem non intellegunt, dicimus. quis enim
dicat non iustificari eos qui sunt legi oboedientes, quando, nisi
iustificarentur, non possent esse oboedientes? sed dicimus lege fieri,
ut deus quid fieri uelit audiatur, gratia uero fieri, ut
legi oboediatur; non enim auditores legis, ait apostolus,
iusti sunt apud deum, sed factores legis iustificabuntur.
lex ergo auditores iustitiae facit, gratia factores.
quod enim inpossibile erat legis, ait idem apostolus,
in quo infirmabatur per carnem m, misit deus
filium suum in similitudine carnis peccati et
de peccato damnauit peccatum in carne, ut
iustitia legis inpleretur in nobis, qui non secundum
carnem ambulamus, sed secundum spirit
u m. ecce quod dicimus, orent, ut aliquando intellegant, non litigent,
ut numquam intellegant. inpossibile enim est legem inplere
add. quae r 3 queOml,mn.b protcxpreB 6 seeundoqu*eO
8 legem B (1 in mg.) dire Om] dixisse D 9 datu V oboedientem V
grauior Vb lOdicimusC lldixitB 12 obo* dientes F (e eras.) nisi] si
non D si b (in mg. al nisi) 13 obo*dientes V 14 gratia-oboediatur om.OB
15 obo*diatur V 18 inpossiuile Oml legi Cm2DVb eidem Cml
19infirmamur D per] in D 20 similitudinem ODb 24o*rentO litigent
r (i pr. in ras.) 25 inpossiuile Oml est enim CDEFbd impleri BD
ignorantes dei iustitiam, id est quae ex deo est homini ut sit iustus,
et suam uolentes constituere, tamquam per eorum non adiutum diuinitus
arbitrium lex possit inplcri, iustitiae dei non sunt subiecti. ideo
iustitia legis in eis inpletur, qui non secundum carnem ambulant,
id est secundum hominem ignorantem dei iustitiam et suam uolentem
constituere, sed ambulant secundum spiritum. quis autem ambulat
secundum spiritum, nisi quisquis agitur dei spiritu? quotquot
enim spiritu dei aguntur, hi filii sunt dei.
ergo littera occidit, spiritus autem uiuificat.
nec littera malum est, quia occidit, sed malos praeuaricatione conuincit.
lex enim sancta et mandatum sanctum
et iustum et bonum. quod ergo bonum est, inquit,
mihi factum est mors? absit. sed peccatum, u t
appareat peccatu m, per bonum mihi operatum
est mortem, ut fiat supra modum peccator aut
peccatum per mandatum. ecce quod est \'littera occidit\'.
aculeus enim mortis est peccatum, uirtus
autem peccati lex; auget quippe prohibendo peccati
desideria et inde occidit, nisi subueniendo uiuificet gratia.
Ecce quod dicimus, ecce unde nobis obiciunt, quod sic
\'legem\' dicamus \'datam ut grauioris sit causa peccati\', non audientes
apostolum dicentem: lex enim iram operatur;
ubi enim non est lex, nec praeuaricatio, et: lex praeuaricationis
gratia proposita est, donec ueniret
semen cui promissum est, et: si dataesset lex
quae posset uiuificare, omnino ex lege esset
iustitia. sed conclusit scriptura omnia sub
12Rom. 7,12. 13 18 I Cor. 15, 56 22 Iulianus 23 Rom. 4, 15 24 Gal. 3,
19. 21. 22 quia CEF qu»a I\' 2 innorantes B
4 posset b sint V 6 uolentes V 7 ambulabant 0 quis-spiritum in mg.
mZ add. OV 8 agitur] ambulat OB quodquod V 9 dei spiritu DEFbd liii V
11 praeuaricationes C 16 super CEFV peecator aut] peccans Db 17 quod]
quid DEFbd 19 perhibendo C 20 uiuificaretO adiuuet r,6 in mg. 21 sic]
si V 22 dicamus bis pos. D grauior V grauioresset O (t add.m2) 25 posita
CDEFbd 27 possit r omnino] uere D
. hinc est quod uetus testamentum ex monte
Sina, ubi lex data est, in seruitutcm generat, quod est Agar. nos
autem, inquit, non sumus ancillae filii, sedliberae.
non sunt itaque filii liberae, qui legem acceperunt litterae, qua
possent non solum peccatores, uerum etiam praeuaricatores insuper
demonstrari, sed qui spiritum gratiae, quo lex ipsa sancta et iusta
et bona possit inpleri. ecce quod dicimus, intendant et non contendant,
inluminentur et non calumnientur.
Baptisma quoque, inquiunt, non uere homines nouos facere
asserunt, id est non plenam dare remissionem peccatorum, sed ex
parte filios dei fieri, ex parte autem saeculi filios, id est diaboli, remanere
contendunt. mentiuntur, insidiantur, tergiucrsantur; non
hoc dicimus. omnes enim homines, qui sunt filii diaboli, etiam
filios saeculi, non autem omnes filios saeculi etiam filios diaboli
dicimus. absit enim ut filios diaboli dicamus fuisse sanctos patres
Abraham, Isaac et Iacob et alios huiusmodi, quando per nuptias
generabant, et eos fideles, qui usque nunc et deinceps adhuc generant.
nec tamen possumus contradicere domino dicenti: filii
saeculi huius nubunt et tradunt ad nuptias.
quidam ergo filii saeculi huius sunt et tamen filii diaboli non sunt;
quamuis enim diabolus auctor sit et princeps omnium peccatorum,
non tamen filios diaboli faciunt quaecumque peccata. peccant enim
et filii dei, quoniam, si dixerint se non habere peccatum, se ipsos
seducunt et ueritas in eis non est, sed ea condicione peccant, qua
sunt adhuc filii huius saeculi; quaucro gratia sunt filii dei, non utique
peccant, quia omnis qui natus est ex deo non peccat. filios autem
diaboli infidelitas facit, quod peccatum proprie uocatur, quasi solum
I Ioh. 3,10 19 Luc. 20, 34 24 cf. I Ioh. 1, 8 27 cf. I Ioh. 3, 9 D seruitute Vtnl generans Vb 5 liberae filii EFbd
acciperunt V G possint V 7 quod C 10 no*uosO 12 filios saeculi DEFbd
13 contendantOml 14 omnes—diciraus om.D 16 dicamus diaboli D camus (cm.
di) C 17 ysaac BC alios] filios C 18 et pr. om.0 19 dominocontradicere EFbd
dicenteO 20huiussaeculiB tradunturO 22 diab. sit autor sit et B sit
auctor EFbd omnium et princeps D peccatorum omnium B 26 filii
adhuc DEFbd post filii eras. di n utique peccant B 28 ppriecatur Om1
proprium b
si non exprimatur quis apostolus, non intellegitur nisi Paulus, quia
pluribus est epistulis notior et plus omnibus illis laborauit. unde
quod ait dominus de spiritu sancto: ipse arguet mundum
de peccato, infidelitatem intellegi uoluit. hoc enim cum exponeret
ait: de peccato quidem, quia non credi derunt in me,
et ubi ait: si non uenis seme te locutus eis
fuissem, peccatum non haberent. non enim peccatum
antea non habebant, sed ipsam uoluit intellegi diffidentiam,
qua nec praesenti et loquenti crediderunt pertinentes ad eum, de
quo dicit apostolus: secundum principem potestatis
aeris, qui nunc operatur in filiis diffidentiae.
ergo in quibus non est fides, filii sunt diaboli, quia non habent in
interiore homine cur eis dimittatur quidquid hominis infirmitate
uel ignoratione uel omnino aliqua mala uoluntate committitur; illi
autem filii dei, qui utique si dixerint se non habere peccatum,
se ipsos decipiunt et ueritas in eis non est, profecto, quod sequitur:
\'cum confitentur peccata sua\' — quod filii diaboli non faciunt uel
non secundum fidem quae filiorum dei propria est faciunt —, \'fidelis
est et iustus qui dimittat eis peccata et mundet eos ab omni iniquitate\'.
ut autem plenius intellegatur quod dicimus, audiatur ipse Iesus,
qui filiis dei utique loquebatur dicens: si autem uos cum
sitis mali, nostis bona data dare filiis uestris,
quanto magis pater uester, qui in caelis est,
dabit bona petentibusse!si enim filii dei non essent, non
eis diceret: pateruester, qui in caelis est. et tamen eos
malos esse dicit et nosse bona dare filiis suis. numquid inde mali,
I Ioh. 1,8 18 cf. I Ioh. 1, 9 22 Matth. 7, 11 8.l.r duale-exprimatur om.Om] 2 si add. Om3 6 quia] quod
BCDVbd crediderunt 0(ider s.l.m3) 7 fuissem eis D ei l7 9 anle antea
eras. anteaB antea s.l.Otn3,om.D habebant 0 (bant in mg. m3) differentiam
0 diferentia D 10 et ex ncc B 12 oparatur C 14 quicquid nomine
iniirmitatis uel igcorantiae EF nominis C uel infirmitate DVbd 15 uel
ignorantiae in mg. B ignorantiae BDEFbd committurOmJ 17 eis ex
nobis 0 profecto credendo B 18 quo D ficiunt] sint D uel] quç D
20 demittat V 22 filius V 25 se om. B fili Oml esset Om1 26 noster B
27 nosse (e s.l.) esse D
tamen filii dei facti pignore spiritus sancti.
Baptismus igitur abluit quidem peccata omnia, prorsus
omnia factorum, dictorum, cogitatorum, siue originalia siue addita
siue quae ignoranter siue quae scienter admissa sunt; sed non
aufert infirmitatem, cui regeneratus resistit, quando bonum agonem
luctatur, consentit autem, quando sicut homo in aliquo delicto
praeoccupatur, propter illud gaudens in actione gratiarum, propter
hoc autem gemens in allegatione orationum, ibi dicens: quid
retribuam domino pro omnibus quae retribuit
mihi ? hic dicens: dimitte nobis debita nostra; propter
illud dicens: diligam te, domine, uirtus mea, propter
hoc dicens: miserere mei, domine, quoniam infirmus
sum; propter illud dicens: oculim eis emper ad dominum,
quoniam ipse euellet de laqueo pedes
meos, propter hoc dicens: turbatus est prae ira oculus
meus, et innumerabilia, quibus diuinae litterae plenae sunt, quae
alternis uocibus uel exultando de dei bonis uel maerendo de nostris
malis a filiis dei dicuntur ex fide, quamdiu adhuc filii sunt etiam
saeculi huius pro uitae huius infirmitate, quos tamen deus a filiis
diaboli non solum lauacro regenerationis, sed ipsius etiam quae per
dilectionem operatur fidei probitate discernit, quia iustus ex fide
uiuit. haec autem infirmitas, cum qua usque ad corporis mortem
defectu et profectu alternante contendimus magnique interest quid
uincat in nobis, regeneratione alia consumetur, de qua dominus dicit:
in regeneratione, cum sederit filius hominis
in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super
12 Ps. 17,2 13 Ps. 6,3 14 Ps. 24,15 16 Ps. 30,10 21 cf. Tit. 3, 5. Gal. 5, 6
22 cf. Rom. 1, 17 26 Math. 19, 28 lalt. filiisC 2 spu0 3baptismuD peccato Oml 4 dittorum B cogi-
tatorum 0(pr. t s.Lml) adita C 5 admissa 0 (d s.l.ml) amissa C 8 gaudent
V in actio C 9 alligatione morationumO quidJquiC 12 illud]
hoc EF diligan C 13 mei] micliiD quiaEFd 15 uellet C 17 plenaOmZ
18 uicibus Dd,b (in mg. al uocibus) 19 quandiu 0 filiis C 20 huius om.b
23 autem] add. est D est autem b qua usque-mortem omY 24 magisque Ir
quid 0(d s.l.mT) 25 uindicantOml nunc uincatF nobis] add. donec DVb
quid in F consumentur C consumatur D 27 et uos s.l.Om2, om.D
nullo ambigente nouissimam resurrectionem uocat, quam Paulus
quoque apostolus et adoptionem et redemptionem nuncupat dicens?:
sed etiam nos ipsi primitias habentes spiritus
et ipsi in nobismeti ipsis ingemescimus adoptionem
expectantes, redemptionem corporis
n o s t r i. numquid non per lauacrum sanctum regenerati,
adoptati, redempti Į:umus? et tamen restat regeneratio, adoptio,
redemptio, quam in fine uenturam nunc patienter expectare debemus,
ut tunc filii saeculi huius ex nulla parte iam simus. quisquis
igitur baptismati derogat, quod modo per illud percipimus, corrumpit
fidem; quisquis autem iam nunc ei tribuit, quod quidem per
ipsum, sed tamen postea percepturi sumus, amputat spem. nam
si a me quispiam quaesierit, utrum per baptismum salui facti
fuerimus, negare non potero dicente apostolo: saluos nos fecit
per lauacrum regenerationis et renouationis
spiritus sancti. sed si quaesierit, utrum per idem lauacrum
omni prorsus modo iam nos fecerit saluos, respondebo: non ita est.
item quippe idem dicit apostolus: spe enim salui facti
sumus. spes autem quae uidetur non est spes;
quod enim uidet quis, quid et sperat? si autem quod
non uidemus speramus, per patientiam expectamus.
salus ergo hominis in baptismate facta est, quia dimissum
est quod peccati a parentibus traxit uel quidquid etiam proprie ante
baptismum ipse peccauit; salus uero eius tanta post erit, ut peccare
omnino non possit.
1 scdcni Oml et cctera om.b 2 ambigente nullo CDEFbd 3 et pr.om.li
redemtionem V noncupat B 4 sed] cd C spiritus habentes EFbd 5 ingemi-
scimus BDEFbd 7 nunquidO 8 adoptiuiO et redempti DEFbd redemti/J
9 fine V m2 ucnturumOm2 10 huius sacculiEFVbd 11 baptismatis r
quomodo V post illud eras. per illudO 12 eiscr non per ipsum F(non
add. m2) 13 accepturi D 14 quisquam DEFbd facto C 15 saUuosO
17 spu Oml 19idem quippeitcm Dbd 21 quis, quidjquicquid B et om.OBD
23 dissum C 24 peccatum b apJ parentibus V a s. erp. cx Cm2 25 eius]
hominis Db, om.EF post erit] esse non poteritO esse poterit Db ut omnino
peccari V
nobis obiciunt refelluntur. quis enim catholicus dicit, quod nos dicere
iactitant, \'spiritum sanctum adiutorem uirtutis in testamento uetere
non fuisse\', nisi cum uetus testamentum sic intellegimus, quemadmodum
dixit apostolus: a monte Sina in seruitutem generans
? sed quia in eo praefigurabatur nouum, qui hoc intellegebant
tunc homines dei secundum distributionem temporum ueteris quidem
testamenti dispensatores et gestatores, sed noui demonstrantur
heredes. an uero illum ad testamentum nouum negabimus pertinere,
qui dicit: cor mundum erea in me, deus, et spiritum
rectum innouain uisceribus meis? aut illum qui dicit:
posuit super petram pedes meos et direxit gressus
meos et in misitin os meum can ticum nouum,
hymnum deo nostro? uel illum ante testamentum uetus,
quod est a monte Sina, patrem fidelium, de quo dicit apostolus:
fratres, secundum hominem dico, tamen hominis
confirmatum testamentum nemo inritum
facit aut superordinat. Abrahae dictae sunt
promissiones et semini eius. non dicit: \'et seminibus\'
tamquam in multis, sed tamquam in uno: \'et
semini tuo\', quod est Christus. hoc autem dico,
inquit, testamentum confirmatum a deo quae post
quadrigentos et triginta annos facta est lex
non infirmat ad euacuandam promissionem.
si enim ex lege hereditas, iam non ex promissione;
Abrahae autem per promissionem donauit
deus?
Hic certe si quaeramus, utrum hoc testamentum, quod dicit
confirmatum a deo non infirmari a lege quae post quadringentos
15-18 2 repcllantur O repelhintur B dicat DEFbd quod nos] quos V
3 iactant CDEF testamento uetere 0 (i ml) ueteri testamento DEFbd 4 talentum
Oml 5 apostolus dixit EFbd a monte Sina om.EF 6 hęc D 7 ueteri D
9 nouum] uetus V negauimus V 10 qui ex qucd 0 spm r i i u B 12 sU V
supra b 12dire*xitO gressos V 14 ante s.l.Oml 15 synaT7 19 et alt.]
in B ex EF 21 cristus C 22 quod s.l. Om2EF, om.CV 23 quadrigentos V
et om.EFV factum b est om.CEFV 26repromissionem DEF 28 hoc om D
honestamentum C 29 quadrigentos V
quis responderedubitet\'nouum\',sed in propheticis latebris occultatum,
donec ueniret tempus quo reuelaretur in Christo ? nam si dixerimus
\'uetus\', quid erit illud a monte Sina in seruitutem generans?
ibi enim facta est lex post quadringentos et triginta annos,
qua lege hoc testamentum promissionis Abrahae infirmari non posse
confirmat et hoc quod factum est ad Abraham uult potius ad nos
pertinere, quos uult esse filios liberae, non ancilla, heredes ex promissione,
non lege, cum dicit: si enim ex lege hereditas,
iamnon ex promissione; Abrahae autem per pro
missionem donauit deus, ut quod facta est lex post quadringentos
et triginta annos ad hoc subintrauerit, ut abundaret delictum,
cum per peccatum praeuaricationis conuincitur hominis
superbia de sua iustitia praesumentis, et ubi abundauit delictum,
superabundaret gratia per fidem iam humilis hominis in lege deficientis
et ad dei misericordiam fugientis. ideo cum dixisset: s i
enimexlegehereditas, iam non ex promissione;
Abrahae autem per promissionem donauit deus
— tamquam ei diceretur: ut quid ergo postea lex facta cst?—, subiunxit
atque ait: quid ergo lex? cui mox interrogationi reddidit:
praeuaricationis gratia proposita est,
donec ueniret semen cui promissum est. hoc identidem
ita dicit: si enim qui ex lege heredes sunt, exinanita
est fides et euacuata est promissio. lex
enim iram operatur; ubi enim non est lex, nec
23 Rom. 4, 14. 15C(exp. m3) utrum om- r 2 dubitet] poteritO non poterit B
3 diximus Oml 4 syna 1\' 5 quadrigentos Tx G habralie Ii nonposse
confirmat mn.OB 7 pr. ad] ab OEFbd 8 ex Op. c. 10 repromissionem DEF
11 que B lex est DEFrbd quadrigentos V 12 et om. CEFV habundar et OBCV
13 per om.C hominesC 14 iustia 0 et otn-EF 15 superhabiindaret B
superabundauit CDEFbd per fidem iam hic monstratur humilitas hominis B
humilitas OCml hominum Oml lege*0 16 confugientis B 18 abraha
autem**promissionem 8.1.0m2 repromissionem BD 19 postea facta est lex Db
lex postea facta estO/i postea m2 ex posita 0 subiuxit B subinxit D
20 interrogationi*O 21 pposita B posita DEF 22est]su:itC idemptidem B
23 ergo exinanita OB 24 pr. est] sunt C alt. est om D lex — 494,5 promissio
om EF 25 lex nOli est B
lege hereditas, iam non ex promissione;Abrahae
autem per promissionem donauit deus, hoc
in isto ait: si enim qui per legem heredes sunt, exinanita est fides
et euacuata estpromissio, satis
ostendens ad fidem nostram pertinere — quae noui est utique
testamenti —, quod per promissionem donauit deus Abrahae. et
quod ait in illo testimonio: quid ergo lex? atque respondit:
praeuaricationisgratiapropositaest, hoc in isto
similiter subdidit: lex enim iram operatur; ubi enim
non est lex, nec pracuaricatio.
Siuc igitur Abraham siuc ante illum iusti siue post eum
usque ad ipsum Moyscn, per quem datum est testamentum a monte
Sina in seruitutem generans, siuc ceteri prophetae post eum et sancti
homines dei usque ad Iohannem Baptistam, filii sunt promissionis
et gratiae secundum Isaac filium liberae non ex lege, sed ex promissione
heredes dei, coheredes autem Christi. absit enim, ut Noe
iustum et prioris temporis iustos et quicumquc ab illo usque ad
Abraham iusti esse potuerunt uel conspicui uel occulti negemus
ad supernam Hierusalem, quae mater est nostra, pertinere, quamuis
anteriores tempore inueniantur esse quam Sarra, quae ipsius liberae
matris prophetiam figuramque gestabat. quanto euidentius ergo post
Abraham, cui sic declarata est ipsa promissio, ut pater multarum
gentium diceretur, quicumque deo placuerunt filii promissionis habendi
sunt! non enim ex Abraham et deinceps iustorum generatio
uerior, sed prophetia manifestior repperitur.
Ad testamentum autem uetus, quod est a monte Sina in
seruitutem generans, quod est Agar, illi pertinent, qui
8,17 20 cf- Gal.4,26 23 cf. Gen-17,4 24 cf. Rom. 9,8 27 cf. Gal- 4,24 OmlD 4 lege V 5 est alt. om.DEFVbd
6 ostendit Vb utique est EFbd est om.D 7 per om.D deus donauit CV
9 posita DEF 10 subdidit similiter DEFbd 15 iohanne V iiliOml 16 filium
0(ium in ras. m2) 17 dei] suntOB 19 non potuerurit C 20 hyerusalem 17
hrtmO nostra est CDEFbd quamuis enim EF 21 anterioris OV anteriorei
inueniuntur EF libera*e 0 liberare C 22 gestat OB 24 diceret C
26 reperitur ODEF
uitain litteram posse sufficere et ideo qua fiant factores legis
diuinam misericordiam non requirunt, sed ignorantes dei
iustitiam et suam iustitiam uolentes constituere iustitiae dei
non sunt subiecti. ex hoc genere fuit illa multitudo, quae aduersus
deum in heremo murmurauit et idolum fecit, et illa, quae iam in ipsa
terra promissionis fornicata est post deos alienos. sed haec in ipso
quoque ueteri testamento ualde reproba est multitudo. illi etiam,
quicumque ibi erant, sola quae ibi deus pollicetur terrena promissa
sectantes et quid pro nouo testamento ea ipsa significent ignorantes
eorum adipiscendorum amore et amittendorum timore dei praecepta
seruabant, immo non seruabant, sed sibi seruare uidebantur; neque
enim fides in eis per dilectionem operabatur, sed terrena cupiditas
metusque carnalis. sic autem praecepta qui facit procul dubio inuitus
facit ac per hoc in animo non facit; mauult enim omnino non
facere, si secundum ea quae cupit et metuit permittatur inpune.
ac per hoc in ipsa uoluntate intus est reus, ubi ipse qui praecipit inspicit
deus. tales erant filii terrenae Hierusalem, de qua dicit
apostolus: seruit enim cum filiis suis, pertinens ad testamentum uetus
amon te Sinain seruitutem generans,
quod est Agar. ex ipso genere fuerunt, qui dominum crucifixerunt
et in eadem infidelitate manserunt. inde sunt etiam adhuc
eorum filii in ingenti multitudine Iudaeorum quamuis iam nouo
testamento, sicut prophetatum est, per Christi sanguinem patefacto
atque firmato et a flumine, ubi baptizatus magisteriumque professus
est, usque ad terminos terrae euangelio diffamato. qui ludaei secundum
prophetias quas legunt per omnes sunt terras ubique dispersi,
7 cf I Par- 5, 25 13 cf- Gal. 5, 6 19 Gal. 4, 25. 24 25 cf. Mattli. 3, 16-17 quasi sint D(sint s-l-) 3queruntZ) 4 uolcntes
iustitiam 0 iustitiam om. DEF 6 eremo EF haerrmo V 7 quoque in
ipso lJ 8 uetere CDEFlxl reprobataC reprobata Dbd 10 quod Om1 significat
r significant Oml 12 conserllabant EF immo non scriiabant om.Oml
13 enim otn V eis] add. quę D 14 carnales V autem] enim D 15 magis
uultEFd 16 facte Om117 praecppit V 18 hycrusalem V ihrlm D 19 suis
om. EF 20 syna r 22 infelicitate 0 infidelitatc ex infirmitate D adhuc
etiam filii eoruni CDEFbd 23 in om-DEF iudeorum V 25 et a ex ea Om2-
baptizatos C 26 iudei V 27 prophetas quosOB
ueritati.
Et uetus igitur testamentum deus condidit, quia deo placuit
usque ad plenitudinem temporis promissis terrenis tamquam in
praemio constitutis promissa uelare caelestia et populo terrenis bonis
inhianti et propterea durum cor habenti quamuis spiritalem, tamen
in tabulis lapideis legem dare. exceptis quippe librorum ueterum sacramentis,
quae sola significandi ratione praecepta sunt — quamquam
et in eis, quoniam spiritaliter intellegenda sunt, recte lex
dicitur spiritalis — cetera certe, quae ad pietatem bonosque
mores pertinentia non ad aliquam significationem ulla interpretatione
referenda, sed prorsus ut sunt dicta facienda sunt, profecto
illam dei legem non solum illi tunc populo, uerum etiam nunc
nobis ad instituendam recte uitam necessariam nemo dubitauerit.
si enim Christus nobis abstulit illud grauissimum multarum obseruationum
iugum, ne carnaliter circumcidamur, ne pecorum uictimas
immolemus, ne sabbato septeno dierum uolumine redeunte ab
operibus etiam necessariis quiescamus et cetera huiusmodi, sed ea
spiritaliter intellecta teneamus remotisque umbris significantibus
in rerum ipsarum quae significantur luce uigilemus, numquid propterea
dicturi sumus non ad nos pertinere quod scriptum est, ut alienum
quodcumque perditum quis inuenerit reddat ei qui perdidit
et alia multa similia, quibus pie recteque uiuere discitur, maximeque
ipsum Decalogum, qui duabus illis lapideis tabulis continetur,
excepta sabbati obseruatione carnali, quae spiritalem sanctificationem
quietemque significat? quis enim dicat non debere obseruare
Christianos, ut uni deo religionis obsequio seruiatur, ut idolum non
colatur, ut nomen domini non accipiatur in uanum, ut parentes
honorentur, ne adulteria, homicidia, furta, falsa testimonia
o}n.CEF quoque om.1\' 3 cordidit 0 (con sl, i pr- ex e) 4 ante
terr. eras. terrenis B in om. V impracmio C 5 ualere EF 6 inhianti ex
hinianti 0 9 ante quon. eras. quam B quoniam om- Db 10 quae om. h
11 pcrtinenentia B 14 rectam uitam EF necessaria C 15 nobis xps V
jcps suo loco eras. post nobis s.l. add.0 16 ugum Om 1 pr. nec B 17 septimo I)
18 ea»0 20 nunquid 0 22 quisquis Dbd iuenerit Oml 23 uiuere om. D
-dicitur DEF maximūque B 25 sanctif ] significationem DEF 29 non
homicidia EF
tam iinpius, qui dicat ideo se ista legis non custodire praecepta, quia est
ipse Christianus nec sub lege, sed sub gratia constitutus?
Verum haec plane magna distantia est, quod faciunt ista
sub lege positi, quos littera occidit, terrenam felicitatem uel cupiditate
adipiscendi uel timore amittendi et ideo non uere faciunt,
quoniam carnalis cupiditas qua peccatur mutatur potius uel augetur
cupiditate alia, non sanatur. hi ad uetus pertinent testamentum,
quod in seruitutem generat, quia facit eos carnalis timor et cupiditas
seruos, non euangelica fides et spes et caritas liberos. sub gratia uero
positi, quos uiuificat spiritus, ex fide ista faciunt, quae per dilectionem
operatur, in spe bonorum non carnalium, sed spiritalium, non
terrenorum, sed caelestium, non temporalium, sed aeternorum praecipue
credentes in mediatorem, per quem sibi non dubitant et spiritum
gratiae subministrari, ut bene ista faciant, et ignosci posse cum
peccant. hi pertinent ad testamentum nouum, filii promissionis, regenerati
deo patre et libera matre. huius generis fuerunt antiqui
omnes iusti et ipse Moyses testamenti minister ueteris, heres noui,
quia ex, fide qua nos uiuimus una eademque uixerunt incarnationem
passionem resurrectionemque Christi credentes futuram, quam
nos credimus factam, usque ad ipsum Iohannem Baptistam tamquam
praeteritae dispensationis limitem quendam, qui mediatorem
ipsum non aliqua umbra futuri uel allegorica significatione uel ulla
prophetica pranuntiatione uenturum esse significans, sed digito
demonstrans ait: ecce agnus dei, ecce qui tollit peccatum
mundi, tamquam dicens: \'quem multi iusti uidere concupiuerunt,
in quem uenturum ab ipsius humani generis initio
16 cf. Rom. 9, 8 23 cf. Col. 2, 17 25 Ioh. 1, 29 def. B all. ne om 0m1 est om.D 2 legis — 507,16 sufficit tibi in B desunl
3 constitutus] custodireO 4haecom.D planc O(as- e ml) faciuntow.C\'
5 ante felic. eras. uid. futuram 0 cupiditatem OV 6 a*mittendiO 7 quia D
peccatur]peccatum CDbd commutaturWd mutatur—uelom. Db SpertinentesF
9 se uirtutem Oml generant Cml carnalesl7 11 ex] et Vb fideistaV .
per dilectionc V 16 pro...sionis V (mis eras.) ct regenerationis a deo D et
regenerati a deo 6 17patreom.O 18 heres nouus V 20 passionrmque Cml
resurrcctionemque C(que s.l.m2) 21 baptismum EF tamquam] quaC
quasi EFd 23adlegorica V uel nulla EF 24 pronuntiatione 0 25 peccata 0
26 cnpieruntCjBf concupierunt Dbd 27 ab V (b s- eras. d)
Moyses, de quo lex et prophetae sunt testes, ecce agnus dei,
ecce qui tollit peccatum mundi\'. ab hoc Iohanne et deinceps
coeperunt de Christo fieri praeterita uel praesentia, quae ab illis
omnibus anterioris temporis iustis credebantur, sperabantur, desiderabantur
futura. eadem igitur fides est et in illis, qui nondum nomine,
sed re ipsa fuerunt antea Christiani, et in istis, qui non solum
sunt, uerum etiam uocantur, et in utrisque eadem gratia
per spiritum sanctum. unde dicit apostolus: habentes
autem eundem spiritum fidei secundum quod
scriptum est: credidi, propter quod locutus
sum, et nos credimus, propter quod et loquimur.
Aliter itaque dicitur iam obtinente loquendi consuetudine
uetus testamentum lex et prophetae omnes, qui usque ad Iohannem
prophetauerunt — quod distinctius uetus instrumentum quam uetus
testamentum uoratur -,aliter autem sicut apostolica appellat auctoritas
siue hoc nomen exprimens siue significans. exprimit enim, ubi
dicit: usque in hodiernum diem, quamdiu legitur
Moyses, id ipsum uelamen in lectione ueteris
testamenti manet, quod non reuelatur, quia in
Christo euacuatur. sic enim utique uetus testamentum ad
Moysi rettulit ministerium. item dicit: u t seruiamus in nouitate
spiritus et non in uetustate litterae, idipsum
significans testamentum nomine \'litterae\'. item alio loco:
qui et idoneos nos fecit, inquit, ministros noui
testamenti non litterae, sed spiritus; littera
enim occidit, spiritus autem uiuificat. et hic per
commemorationem noui illud utique uetus intellegi uoluit. multo
25 II Cor. 3, 6 del. B om.Oml promissionis r 2 agnus dei ecce om.D
3 peccataO 4 ceperuntOml 5 et desiderabantur (om. sperabantur) r 6 est
Qm.OCD illis 0(is s. ras. m2) 7 anteO 8 etiam] add. etF eadem-dicit
add. Om3 11 et locutus sum CF 13 dine-prophetae in mg. 0m2 15 prophetauerunt
0 (uerunt add. m2) 16 appellatn r (ur eras.) appellat auctoritas ml
ex appellata ueritas 0 18 dicitur CEF usque o»M. 0 hodiernam C
19 uelamtQ C 22 retulit codd. prael. OC 23 in] et C 24 item] add. dicit D
25 idoneus V inquit om.DEFbd 2G littera Ob spuO 27 enim mn.0
ipsa testamenta distinxit per duos filios Abrahae, unum de ancilla,
alium de libera, quod iam superius commemorauimus. quid enim
expressius quam ut diceret: dicite mihi sub lege uolentes
esse: legem non audistis? scriptum est enim
quod Abraham duos filios habuit, unum de
ancilla et unum de libera. sed ille quidem qui
de ancilla secundum carnem natus est, qui
autem de libera, per re promissionem. quae sunt
in allegoria; haec enim sunt duo testamenta,
unum quidem a monte Sina in seruit utem generans,
quod est Agar r - Sina enim mons est in
Arabia, quae coniuncta est huic quae nunc
est Hierusalem; seruit enim cum filiis suis —,
quae autem sursum est Hierusalem, libera
est, quae est mater nostra. quid clarius, quid certius,
quid ab omni obscuritate atque ambiguitate remotius? et paulo
post: nos autem fratres, inquit, secundum Isaac
promissionis filii sumus. item paulo post: nos
autem, fratres, non sumus ancillae filii, sed
liberae; qua libertate Christus nos liberau
i t. eligamus igitur utrum antiquos iustos ancillae filios dicamus
an liberae. absit autem ut ancillae; ergo si liberae, ad nouum
pertinent testamentum in spiritu sancto, quem uiuificantem litterae
occidenti opponit apostolus. nam quo pacto ad gratiam noui testamenti
non pertinent hi, de quorum dictis et libris istos eiusdem gratiae
dementissimos et ingratissimos inimicos refellendo conuincimus?
Sed dicet aliquis: \'quomodo uetus appellatur, quod post
quadringentos et triginta annos factum est per Moysen, et nouum
el. B
6 quod 0 (d s.l.m2) quoniam DEFbd ab abraham 0 abuit V 9 repromissionpsO(s
Jin. s. eras. m) 11 amontSVinmoute Dbd 12 quae EF 13 qui
coniunctus est EF 14 hyerusalem Tr ierusalera D 16 quid clarius om.V
17remotius] add. promissionis filiis Dbd 18 isac D 19 item] Et EF 21 libera****-
uit 0 (bera eras.) 22dicamC 23an] nonO si s.l.0m1 fillii Db 24 quaem V
26 pertinet Om1 de om.O dic.tis 0 27 refellendos EF 29 quadrigentos
F pr. et om.CV
non litigiose, sed studiose mouetur, intellegat primum, quia si ex
anteriore tempore dicitur uetus, ex posteriore autem nouum, reuelationes
eorum considerantur in his nominibus, non institutiones.
per Moysen quippe reuelatum est testamentum uetus, per quem
lex data est sancta et iusta et bona, per quam fieret non abolitio,
sed cognitio peccati, qua conuincerentur superbi suam iustitiam
nolentes constituere, quasi diuino adiutorio non egentes, et rei facti
litterae confugerent ad spiritum gratiae non sua iustitia iustificandi,
sed dei, hoc est quae illis esset ex deo. nam, sicut idem apostolus
loquitur, per legem cognitio peccati. nunc
autem sine lege iustitia dei manifestata est,
testificata per legem et p r ophetas. lex quippe eo ipso,
quod in ea nemo iustificatur, testimonium perhibet iustitiae dei;
quod enim in lege nemo iustificatur apud deum,
manifestum est, quiaiustus exfideuiuit. sic ergo
cum lex non iustificat inpium de praeuaricatione conuictum,
mittit ad iustificantem deum atque ita iustitiae dei perhibet testimonium;
prophetae uero testimonium perhibent iustitiae dei praenuntiando
Christum, qui factus est nobis sapientia a
deo et iustitia et sanctificatio et redemptio,
u t, quemadmodum scriptum e s t, qui gloriatur,
in domino glorietur. erat autem occulta ista lex ab initio,
cum homines iniquos natura ipsa conuinceret aliis facientes, quod
sibi fieri noluissent. reuelatio autem noui testamenti in Christo facta
estcum est manifestatus in carne; in quo apparuit iustitia dei, id est
quae hominibus ex deo est. sic enim ait: nunc autem sine
legeiustitiadei manifestata est. ecce qua causa illud
dicitur uetus testamentum, quia priore, hoc autem nouum, quia
posteriore tempore reuelatum est. deinde quia testamentum uetus 30
20 I Cor. 1, 30.31 27 Rom. 3, 21 def. B 4 comunibus C omnibus EF 6 da ta
est lex EFbd quem OCEF 7 quia D 9 gratiae spiritum DEFbd 10 in illisO
essentD sicut] si cum V 11 legem] add. enim 0 14 quo codd. praeter V
testimonium-iustificatur om. V perhibe. t O 18 perhibent C tentimoninmC
25 uoluissent Oml 27 sic] hicE hincFd 29 testamentum uetusO prionre*O
30 uelatum Oml\'
nouum autem ad hominem nouum, quo debet homo ex uetustate
transire, ideo in illo sunt promissa terrena, in isto promissa caelestia,
quia et hoc ad misericordiam dei pertinuit, ne quisquam uel ipsam
terrenam qualemcumque felicitatem nisi a domino creatore uniuersitatis
putet cuiquam posse conferri. sed si propter illam colatur
deus, seruilis est cultus pertinens ad filios ancillae, si autem
propter ipsum deum, ut in aeterna uita sit deus omnia in omnibus,
liberalis est seruitus pertinens ad filios liberae, quae est mater nostra
aeterna in caelis. quae prius tamquam sterilis apparebat, quando
perspicuos filios non habebat, nunc autem uidemus, quod de illa
prophetatum est: laetare, sterilis, quae non paris,
erumpe et exclama, quae non parturis:, quia
multi filii desertae magis quam eius quae habet
uirum, id est \'magis quam illius Hierusalem, quae legis quodammodo
uinculo maritata est et seruit cum filiis suis\'. tempore
igitur ueteris testamenti spiritum sanctum in eis, qui etiam
tunc secundum Isaac promissionis filii erant, non solum adiutorem,
quod isti suo dogmati sufficere existimant, uerum etiam largitorem
dicimus fuisse uirtutis, quod isti negant libero eam potius arbitrio
tribuentes contradicentibus illis patribus, qui sciebant ad
dominum ueraci pietate clamare: diligam te, domine,
uirtus mea!
plene sancti definiantur a nobis, sed in conparatione peiorum minus
malos eos fuisse dicamus et hanc esse iustitiam, cui deus testimonium
perhibet, ut quomodo dicit propheta iustificatam Sodomam
conparatione ludaeorum, sic etiam nos criminosorum conparatione
22 Ps. 17, 2 24 Iulianus 27 cf. Ezech. 16, 46 sqq. def. B 1 ad s.l.Om2 ueterera—hominem in mg. Om2 2 quod ibetO 4 dei
misericordiam DEFbd 5 felicitate C si C creatore.o 6 sed ipsi C \' 8 dnmO
lOapparebitV 121atere C paris-noninmg. D 13 erumpe-parturisom 0
clama Db 15 quam om.0 illa * (a in ras.) r illa OCEF hyerusalem r
iesusEF 18 ysaacC isahac D 19 aestimantO 20 fuisse dicimusO eam
bispon.u 22 deum CEFbd uera CEFV 24 aiuntO (aiu add.m2) 25 plana D
plenae V non definiantur E ante a eras. qu V 26 eos malos Db 27 ut otn.C
iustificata C 28 iudeorum r nos r (s s. eras. str)
sed aut non ualent intellegere aut nolunt aduertere aut calumniandi
studio dissimulant se scire quod dicimus. audiant ergo uel
ipsi uel potius hi quos idiotas et ineruditos decipere moliuntur. nostra
fides, hoc est catholica fides, iustos ab iniustis non operum, sed ipsa
fidei lege discernit, quia iustus ex fide uiuit. per quam discretionem
fit, ut homo ducens uitam sine homicidio, sine furto, sine falso testimonio,
sine appetitu rei ullius alienae, parentibus honorem debitum
reddens, castus usque ad continentiam ab omni omnino concubitu,
etiam coniugali, elemosynarum largissimus?, iniuriarum patientissimus,
qui non solum non auferat aliena, sed nec sua reposcat
ablata uel etiam uenditis omnibus suis crogatisque in
pauperes nihil suum propriumque possideat, cum suis tamen istis
uelut laudabilibus moribus, si non in deum fidem rectam et catholicam
teneat, de hac uita damnandus abscedat. alius autem — habens
quidem opera bona ex fide recta, quae per dilectionem operatur, non
tamen ita ut ille bene moratus incontinentiam suam sustentat honestate
nuptiarum, coniugii carnale debitum et reddit et repetit nec
sola propagationis causa, uerum etiam uoluptatis quamuis cum sola
uxore concumbit, quod coniugatis secundum ueniam concedit aposto-
Ius, iniurias non tam patienter accipit, sed ulciscendi cupiditate
fertur iratus, quamuis, ut possit dicere: sicut et nos dimittimus
debitoribus nostris, rogatus ignoscat, possidet
rem familiarem, faciens inde quidem elemosynas, non tamen quam
ille tam largus, non aufert aliena, sed quamuis ecclesiastico iudicio,
non forensi tamen repetit sua — nempe iste qui moribus illo uidetur
Gal. 5, 6 18. 20 cf. I Cor. 7, 3. 6 22 Matth. 6,12 dej. B 1 aliquos scs b exercuisse 0 (c s. eras. lilt.) 2 auertere V 3 nescire
F(n s.l.) 4hidiotasC 7 docens V sappetitur eiV 9redden#sO concu-
pitu Oml 10 elemosinaiumO helcmosinaium CD largissimosV iniuriarum
pat. om.V 11 repos»cat 0 (at add. m2) 13 paures 0 proprium Db 14 si-
catholicam in mg.0 15 abscedet 0 habenso»».D 16 quidem om.C queOml
per s.l.Om2 17 isti D bene moratus] mortuusO moratus CD morigeratlls EF
honestate«V 18 conillgi CEFV carnalis bd reppetitO 19 propaginis D
uoluntatis V 21 tamen non b accepitV 24 elymosinasO hclemosinas C
elcmosinasZ) tam largas quam illeDb quaO 251argas DEFbd non] qui
nonEF auferri V aufretC auferatZ)6
secundum quam in omnibus delictis suis se accusat, in omnibus bonis
operibus deum laudat sibi tribuens ignominiam, illi gloriam atque
ab ip?o sumens et indulgentiam peccatorum et dilectionem recte
faetorum, de hac uita liberandus et in consortium cum Christo
regnaturorum recipiendus emigrat. quare nisi propter fidem? quae
licet sine operibus neminem saluat — ipsa est enim non reproba
fides, quae per dilectionem operatur —, tamen per ipsam etiam peccata
soluuntur, quia iustus ex fide uiuit, sine ipsa uero etiam quae
uidentur bona opera in peccata uertuntur; omne enim quod
non est ex fide, peccatum est. et fit propter hanc maximam
differentiam, ut, cum dubitante nullo perseuerans uirginalis
integritas coniugali castitate sit potior, tamen mulier etiam bis
nupta catholica professae uirgini hereticae praeferatur nec ita praeferatur,
ut ista melior sit in dei regno, sed ut illa ibi non sit omnino.
nam et ille, quem uelut melioribus descripsimus moribus, si adsit
ei fides recta, superat illum alterum, sed ambo illic erunt; si autem
fides ei desit, sic ab illo superatur, ut ipse ibi non sit.
Cum itaque iusti omnes et antiquiores et apostoli ex fide
uixerint recta, quae est in Christo Iesu domino nostro, moresque tam
sanctos cum fide habuerint, ut licet non tam perfectae uirtutis in hac
uita esse potuerint, quam post hanc uitam futura est, tamen quidquid
peccati ex humana infirmitate subreperet, pietate ipsius fidei
continuo deleretur- unde fieri potest, ut in conparatione iniquorum,
quos damnaturus est deus, iustos eos fuisse dicendum sit, cum per
piam fidem tam in contrarium ab illis impiis sint remoti, ut clamet
apostolus: quae pars fideli cum infideli?—, sed uidelicet
noui heretei Pelagiani religiosi amatores et laudatores uidentur
sibi esse sanctorum, si non audeant dicere inperfectae illos fuisse uirtutis,
cum hoc confiteatur uas electionis, qui considerans ubi adhuc
30 cf. Act. 9,15 def. B 1 est om. O 2 excusatF bonis 0m.O 3 laudat deum D tribuens
ex rctribuensO 4 directionem EF 5 consortio V 7 saluit V enim estEFbd
lOpeccatumfl lletom.V 12differentiaV 13 coniugatur C 15omnino
nonsitDft 16si om.D 17 sed] si b 19itxl\' ct antiquiores bispon. D
ppliC 20 lIixerint 0 (i fin. ex u) 22 posl fjuam add. quae EFd post hanc
uitam quae Db ante tamen eras. cflO 23 subreperet exsubriperetO subrepserit Db
fidei om.F 24 deleturO 27 infideleO 28 pelagiani noui heretici EFd religionisZ)6
quia iam acceperim, ait, aut iam perfectus sim,
fratres, ego me ipsum non arbitror ad prehendisse.
et paulo post tamen, qui se negauerat esse perfectum:
quotquot ergo perfecti, inquit, hoc sapiamus, ut
ostenderet secundum istius uitae modum esse quandam perfectionem
eique perfectioni hoc quoque deputari, si se quisque nouerit nondum
esse perfectum. quid enim excellentius in ueteri populo sacerdotibus
sanctis? et tamen eis praecepit deus sacrificium pro suis primitus
offerre peccatis. et quid sanctius in nouo populo apostolis? et tamen
praecepit eis dominus in oratione dicere: dimitte nobis debitanostra.
omnium igitur piorum sub hoc onere corruptibilis
carnis et in istius uitae infirmitate gementium spes una est, quod
aduocatum habemus apud patrem Iesum
Christum iustum; et ipse est exoratio peccatorum
nostrorum.
— etiamsi sola ista esset differentia — in contrarium longeque discreti.
quem iustum aduocatum absit ut dicamus, sicut ipsi calumniantur,
\'carnis necessitate mentitum\', sed dicimus eum in similitudine
carnis peccati de peccato damnasse peccatum. quod fortasse
isti non intellegentes et calumniandi cupiditate caecati quam
diuersis modis peccati nomen in scripturis sanctis poni soleat ignorantes
peccatum Christi adfirmare nos iactant. dicimus itaque Christum
et nullum habuisse peccatum in anima nec in carne et suscipiendo
carnem in similitudine carnis peccati de peccato damnasse peccatum.
quod subobscure ab apostolo dictum duobus modis soluitur: siue
11 Matth. 6, 12 14 I Ioh. 2,1. 2 20 Iulianus cf. Rom. 8, 3 def. B
excellentius EFd uetere r 9 et—apostolisc om. EF pcipit OmlD primitus pro
suisEFbd 10 et] ueW s* anctius O (cm2s.l.) 11 psipitOmJC 12 priorumOV
* onere V onere ex honore Cm 1 corruptiuilisO 14 ad patrem CEFd 16 nostrum b
17 istum ] iustum EFd sint r 19 aduocatum—mentitum om.V ipsi] isti CD
20 mentitum 0 (t fin.s.l.) similitudinem EFV 22 isti] ipsi r calumpni E
cupiditatea0 23 ignorantes hoc dicunt: Quomodo enim perfectae est iustitiae
qui esurit et sitit iustitiam ? Si magnus (magnaF) est cum ab illo (pag. 506, 24)
ceterisom.EF 25animamV 26similitudineOV 27 subobscuro O subobsture C
quarum similes sunt, ut ipsam similitudinem carnis peccati uoluisse
intellegatur apostolus appellare peccatum, siue quia sacrificia pro
peccatis peccata appellabantur in lege, quae omnia figurae fuerunt
carnis Christi, quod est uerum et unicum sacrificium pro peccatis
non solum his, quae uniuersa in baptismate diluuntur, uerum etiam
his, quae post ex huius uitae infirmitate subrepunt. propter quae
cotidie uniuersa in oratione ad deum clamat ecclesia: dimitte
nobis debita nostra, et dimittuntur nobis per singulare
sacrificium pro peccatis, quod apostolus secundum legem loquens
non dubitauit appellare peccatum. unde est etiam illud eius multo
euidentius nec aliquo biuio cuiusquam ambiguitatis incertum: o bsecramus
pro Christo reconciliari deo. \'eum
qui non nouerat peccatum pro nobis peccatum
fecit, ut nos simus iustitia dei in ipso. nam quod
superius commemoraui: de peccato damnauit peccatum,
quia non dictum est \'de peccato suo\', potest quispiam
sic intellegere, ut dicat eum de peccato Iudaeorum damnasse
peccatum, quia de peccato eorum, qui eum crucifixerunt,
factum est sanguinem suum in remissionem funderet peccatorum;
hoc uero, ubi dicitur deus ipsum Christum, qui non nouerat peccatum,
fecisse peccatum, non mihi conuenientius uidetur intellegi
quam Christum factum sacrificium pro peccatis et ob hoc appellatum
esse peccatum.
tales processus futuros esse dicamus, ut ibi incipiant homines
quae hic noluerint dei mandata complere\', quoniam dicimus
ibi omnino nullum futurum esse peccatum nec cum aliqua peccati
cupiditate conflictum, tamquam ipsi audeant hoc negare? sapientiam
quoque et cognitionem dei tunc perfici in nobis et in
domino tantam exultationem, ut ea sit plena et uera securitas,
12 II Cor. 5, 20.21 16 Rom. 8,3 25 Iulianns def. BEF 4figUr§ bispon. D scottidieO in orationeom.F
12 alico V biuio] dubio 0 16 commcmorauit OC 18 iudeorum r 19 quia
bispon.D 21 uero] uerbo Db pecc. fecisse peccatum nonmihiO 25 nobis om.C
26 futurus V 27uoluerint V cople**re O 28 peccati r (i s. eras. a) 29 copiditateV
30 cognitiouen 0 perficit V (om. in) 31 tautum V secnritas] felicitasO
non possit ? uerum.haec non erunt in praeceptis, sed in eorum quae
hic obseruanda sunt praemio praeceptorum. quorum quidem praeceptorum
contemptus illuc non perducit ad praemium, sed hic studium
praecepta seruandi gratia dei tribuit. quae si quid etiam in eis
praeceptis minus seruatur, ignoscit, propter quod orando dicimus
et: fiat uoluntas tua, et: dimitte nobis debita
nostra. hic ergo praeceptum est, ut non peccemus, ibi praemium
non posse peccare; hic praeceptum est, ut desideriis peccati non
oboediamus, ibi praemium, ut desideria peccati non habeamus;
hic praeceptum est: intellegite ergo qui insipientes
estis in populo et stulti aliquando sapite, ibi praemium
est plena sapientia et perfecta cognitio — uidemus enim
nunc per speculum in aenigma te, ait apostolus, tunc
autem facie ad faciem. nunc co ex parte, tunc
autem cognoscam sicut et cognitus sum —•;hicpraeceptum
est: exultate deo adiutori nostro, et: exultate,
iusti, in domino, ibi praemium est exultare perfecto
et ineffabili gaudio; postremo in praecepto positum est: beati
quiesuriuntetsitiuntiustitiam, in praemio autem:
quoniam ipsi saturabuntur. unde, quaeso, saturabuntur,
nisi quod esuriunt et sitiunt? quis igitur ita non solum a diuino,
sed a sensu quoque abhorret humano, qui dicat in homine tantam
esse posse iustitiam, cum ab illo esuritur et sititur, quanta erit, cum
ex illa saturabitur? quando autem esurimus sitimusque iustitiam,
si fides Christi uigilat in nobis, quid nos nisi Christum esurire ac
sitire credendum est? qui factus est nobis sapientia
a deo et iustitia et sanctificatio et redemptio,
u t, quemadmodum scriptum e s t, qui gloriatur,
17 Ps. 80, 2 Ps. 32, 1 19 Matth. 5, 6 27 I Cor. 1, 30. 31 def. BEF 1 negauit OV auersus sit bd aeuersus 0 pertinere 0 4 illucO
(c ex d) illud CD illo bd 5 quid] quidem 0 9 non] esse non 0 peccatis V
llhichicO 12 praemium estom.V 14 enigmateO tunc] nunc C 15 faciewV
nunc] add. autemO ex parte] ex purgate C 18 praemium] praeceptum V
perfecto ex profect-o0 23 as.enso V (c eras.) homine*O hominem V tantuOmi
24 a uoce cum inc. EF 25 ex s-l. 0 esurimus autem b autem om. D
esurimus et D et sitimus EF 26 si om.O 27 est om. V a nobis C
ideo sitimus esurimusque iustitiam. quamdiu enim sumus
in corpore, peregrinamur a domino; per fidem
enim ambulamus, non per speciem, quem cum
uiderimus peruenientes utique ad speciem, exultabimus gaudio
inenarrabili et tunc iustitia saturabimur, quia nunc ei desiderio pio
dicimus: saturabor, cum manifestabitur gloria tua.
Quam uero est non dico inpudens, sed insana superbia nondum
esse aequales angelis dei et putare se iam posse habere iustitiam
aequalem angelis dei nec intueri tam magnum et sanctum
uirum, qui utique ipsam iustitiae perfectionem esuriebat atque
sitiebat, quando magnitudine reuelationum nolebat extolli; nec
tamen, ut non extolleretur, arbitrio suo uoluntatique commissus
est, sed accepit stimulum carnis, angelum satanae, qui cum colaphizaret.
propter quod ter dominum rogauit, ut discederet ab eo, et
dixit ei dominus: sufficittibi gratia mea; nam uirtus
in infirmitate perficitur. quae uirtus, nisi ad quam
pertinet non extolli? et quis dubitat hoc ad iustitiam pertinere?
huius igitur iustitiae perfectione sunt praediti angeli dei, qui semper
uident faciem patris ac per hoc totius trinitatis, quia per filium
uident in spiritu sancto. nihil est autem ista reuelatione sublimius;
nec tamen angelorum quisquam illa contemplatione laetantium
necessarium habet angelum satanae, a quo colaphizetur, ne illum
tanta magnitudo reuelationis extollat. hanc perfectionem uirtutis
utique nondum habebat apostolus Paulus, nondum aequalis angelis
dei, sed inerat illi extollendi se infirmitas, quae per angelum etiam
satanae fuerat conprimenda, ne reuelationum magnitudine extolleretur.
quamquam itaque ipsum satanam elatio prima deiecerit,.
16IICor. 12, 9 19 cf. Matth. 18, 10 def. B D quandiu 0 4 inuenerinius D,b (in mg. al uiderimus)
5 exultauimusOmIV 6 ei] ex V (x in ras. m2) pio desiderio EFd ex desiderioft
7 cum] duO manifcstatur C 10 sanctum] spalc D,b (m mg. al scm)
12noluitfr 13 non om.EF commissum estCEF 14 accipitO colafizetO
15 dominum ter DEFbd ut] etC descederet V 16 dixitque (oni. ct) EFd
dominus om.D uoce gratia inc- B 17 nisi om.D 19 perfectione bis pon. D
praedictiO 20fideliumB 21 ni*hilO 23 a om. V 24 multitudo D peifectionem
ex profectionem 0 25 alt. nOli D equalis erat equalis dei B
27 reualationum B 28 satannaO (na s.l.m2) satanan V
satanae adhibuit contra elationis uitium salubre quamuis molestum
medicamentum, sicut fieri consueuit antidotum etiam de serpentibus
contra uenena serpentum. quid est ergo: sufficit tibi
gratia mea, nisi ne deficiendo succumbas sub colapho angeli
satanae ? et quid est: uirtus in infirmitate perficitur,
nisi quia in isto loco infirmitatis hactenus perfectio potest esse uirtutis,
ut ipsa infirmitate praesente elatio reprimatur? quae utique
infirmitas futura inmortalitate sanabitur. quomodo est enim dicenda
sanitas plena, ubi etiam de angeli satanae colapho adhuc est necessaria
medicina?
Ex hoc factum est uirtutem, quae nunc est in homine iusto,
perfectam hactenus nominari, ut ad eius perfectionem pertineat
etiam ipsius inperfectionis et in ueritate cognitio et in humilitate
confessio. tunc enim est secundum hanc infirmitatem pro suo modulo
perfecta ista parua iustitia, quando etiam quid sibi desit intellegit.
ideoque apostolus et inperfectum et perfectum se dicit:
inperfectum scilicet cogitando, quantum illi ad iustitiam desit, cuius
plenitudinem adhuc esurit ac sitit, perfectum autem, quod et suam
inperfectionem confiteri non erubescit et ut perueniat bene procedit,
sicut possumus dicere perfectum esse uiatorem, cuius bene promouetur
accessio, quamuis non perficiatur intentio, nisi fuerit facta
peruentio. propterea cum dixisset: secundum iustitiam,
quae in legecst, qui fuerim sine querella, mox addidit:
quae mihi lucra fuerunt, haec propter
Christum damna esse duxi. uerum tamen et arbitror
omnia damnum esse propter eminentem
scientiam Christi Iesu domini nostri, propter
quem omnia non solum detrimenta credidi,
summis C 2 salubrae V 3 anthidotum BCD 4 serpentium b
h. 10 calafo B 7 actenusOC eatenus EF perfectio ex perficiO noti potest
esseO 8 in ipsa inf. b 9enimestV 10 est ne.cessaria—factum est s.l-Om2
12 hoc] quo D 13 perfecta V actenusO eatenusEF 15 hancO (n s. eraslilt.)
17etperfectumowi.OB 19 exurit B ac]etO etexestO 21 promouetur]
promeretur OB 24 querellaC 25 quem V haec] add mihi OB 29 detrimentum
V detrim C
lucrifaciam et inueniar in illo non habens
meam iustitiam quae cx legeest, sed camquae
est per fidem Christi, quae est ex deo iustitia
infide. ecce apostolus secundum iustitiam, quae ex lege est, sine
querella se fuisse non utique mendaciter dicit et tamen haec quae
illi lucra fuerunt abicit propter Christum et damna, detrimenta et
stercora existimat non solum haec, sed et cetera omnia, quae supra
commemorauit, propter non qualemlibet, sed eminentem,
sicut ipse dicit, scientiam Christi Iesu domini
nostri, quam procul dubio adhuc in fide habebat, nondum in
specie. tunc erit enim eminens Christi scientia, quando fuerit ita
reuelatus, ut quod creditur uideatur. unde alio loco ita dicit:
mortui enim estis et uita uestra abscondita
est cum Christo in deo. cum Christus apparuerit,
uitauestra, tunc et uos apparebitis cum illo
in gloria. hinc et ipse dominus: qui diligit m e, inquit,
diligetur a patre meo, et ego diligam eum et
manifestabo m e ipsum illi. hinc Iohannes euangelista:
dilectissimi, inquit, filii dei sumus, et nondum
apparuit quod erimus. scimus quia, cum apparuerit,
similes ei erimus, quoniam uidebimus
cum sicuti est. tunc erit eminens Christi scientia; nunc enim
est quidem abscondita in fide, sed nondum eminens apparet in
specie.
Abicit ergo illa beatus Paulus praeterita iustitiae suae tamquam
detrimenta et stercora, ut Christum lucrifaciat et inueniatur
tamen F esse existimaui D existimauit etiam C 3 sed ea r
4 exfideF 7 damna om. D et s.l. B,om.OCEFbd 8 hoc OliEFV
super V 9 commemoraui 0 emincntem Op.c. 10 sicut ipse dicit om.l\'
12 enim erit Ebd enim om.OF ■ emines Oml emimeminensJ3 13 uideatur]
reurlatur F 14et]utV 15 cum enim xps EF 16 cum illo apparebitisV
cum illo om.0 17 ipse s.l.m\'2V 18 diligiturDF 19 manifestabo eiD mani-
festabo ei EF 21 scimus] add. autem d 22 erimus ei B 23 eum om.C
scientiam V nunc] non C 24 nondum enim C 25 specixe0 26 Abicit]
absit F beatus ilIę D ille OBEF tam B 27 stercora rcputiret F\'
lucrifaciantD
ex lege est ? neque enim lex illa dei non est. quis hoc nisi Marcion
et Manicheus et aliae similes pestes dixerunt ? cum ergo lex illa dei
sit, iustitiam suam dicit esse, quae ex lege est; quam iustitiam suam
noluit habere, sed proiecit ut stercora. cur ita, nisi quia hoc est,
quod etiam superius demonstrauimus, eos esse sub lege, qui ignorantes
dei iustitiam et suam uolentes constituere iustitiae dei
non sunt subiecti ? putant enim se arbitrii sui uiribus inplere legem
iubentem et ista inplicati superbia ad gratiam non conuertuntur
iuuantem. sic eos littera occidit aut aperte etiam sibi reos non
faciendo quod praecipit aut putando se facere quod spiritali quae
ex deo est non faciunt caritate. ita remanent aut aperte iniqui
aut fallaciter iusti, in aperta iniquitate euidenter elisi, in fallaci iustitia
insipienter elati. ac per hoc miro quidem modo, sed tamen uero
iustitiam legis non inplet iustitia quae in lege est uel ex lege, sed quae
in spiritu gratiae. iustitia quippe legis inpletur in eis, sicut scriptum
est, qui non secundum carnem ambulant, sed secundum spiritum.
secundum iustitiam uero quae in lege est se fuisse sine querella in
carne, non in spiritu dicit apostolus et iustitiam quae ex lege est
suam dicit fuisse, non dei. intellegendum est igitur iustitiam legis
non inpleri secundum iustitiam, quae in lege est uel ex lege, id est
secundum iustitiam hominis, sed secundum iustitiam quae est in
spiritu gratiae; ergo secundum iustitiam dei, hoc est quae homini
ex deo est. quod planius et breuius ita dici potest: iustitiam legis
non inpleri, eunt lex iubet et homo quasi suis uiribus facit, sed cum
spiritus adiuuat et hominis non libera, sed dei gratia liberata
uoluntas facit. legis itaque iustitia est iubere quod deo placet, uetare
Pdil. 3, 6. 9 1 quare—lege est om.OBD,b (in mg. add-) suaTT 2 neque — est om.V
marchion B 3 pestes 8. expo potestates D dixerit 0 dixerint BDV dixerant
EFbd illa] add. ut dixi Db 6 etiam] iam B sseom O 9 ista] ita D istam
placati superbiamOml 10 aut] utO sibi rei sunt EF 13 in aperta Exaperte0
•et elisi D elisi V (e s. eras. in) 14 qui I quidem D quodam Vb uero] iustoOB
15 ante legis add. uero OB iplent D iustitiam non quae D 16 legis cm.F
17 ambulant m2 ex amuiant 0 20 legis-iustitiam s.l-Oml 21 id-hominis
IJm.O id est] sed B 22 hominis-iustitiam om.B sed secundum-in in tIIgD
est in Oa.c. 23 dei onn EF hominis C,om.OB 24 legis] add. dei B 26 non
ante hominis pon.OV,om. BEFd 27 uitare b
eam nullum dei adiutorium ad recte uiuendum requirere. cum enim
dixisset: non habens meam iustitiam quae ex lege
est, sed eam quae est per fidem Christi; addidit:
quae est ex deo. ipsa est ergo iustitia dei, quam superbi ignorantes
suam uolunt constituere. non enim propterea iustitia
dei dicitur, quoniam deus ea iustus est, sed quia homini ex deo est.
Secundum hanc autem iustitiam dei, hoc est quae ex deo
nobis est, nunc fides operatur per dilectionem. id autem operatur,
quomodo perueniat homo ad eum, in quem modo non uidens credit.
quem cum uiderit, tunc quod erat in fide per speculum in aenigmate,
iam erit in specie facie ad faciem, tunc perficietur et ipsa dilectio.
nimis quippe insipienter dicitur tantum amari deum, antequam
uideatur, quantum amabitur, cum uidebitur. porro si in hac uita
pio nemine dubitante quanto amplius diligimus deum, tanto sumus
utique iustiores, quis dubitet piam ueramque iustitiam, cum fuerit
dilectio dei perfecta, tunc perfici? tunc ergo lex, ita ut nihil omnino
desit, inplebitur, cuius legis secundum apostolum plenitudo
dilectio est. ac per hoc cum dixisset: non habens meam
iustitiam quae ex lege est, sed eam quae est per
fidem Christi, quae est ex deo iustitia in fide,
deinde subiunxit: a d cognoscendum eum et uirtutem
resurrectionis eius et communicationem passionum
eius. haec omnia nondum plena et perfecta in apostolo
erant, sed tamquam in uia positus ad eorum plenitudinem perfectionemque
currebat. nam quomodo iam perfecte cognouerat Christum,
qui dicit alio loco: nunc scio exparte, tuncautem
cognoscam sicut et cognitus sum ? et quomodo iam
1SRam. 13, 10 19 Phil. 3, 9. 10 27 I Cor. 13, 12 1 displicit V displicet et OB 2 ei EF 3 meam] eam CEF iustitia est EF
4 cst post quae om. OB 5 ex deo est D ego Oml quam-dicitur om D
7 nec dicitur quoniarn D ea om. b 9 autem] 5 Db 11 in fide om-OB
enigmate V 12 in specie] inspectio D etotn.D 13 deus B 16 ueram
piamque EF 17 nichil Om1B 19 dilectiocr0 (nis eras.) meam] eam CEF
20 iustitia 0 estexlegeCT\' post quae alt. eras. et 0 22 deinde] de D
subiuncxit C subiungit OB agnoscendum EFY ignoscendum C noscendum
OB, cf. 92,14 24 nundum B semper 26 perfecte iam DV perfecte iam non C
plenius tempore resurrectionis carnis experiendo cognoscere? et
quomodo iam perfecte cognouerat communicationem passionum
eius nondum pro illo passionem mortis expertus? denique addit
et dicit: siquo modo occurram in resurrectionem
mortuorum, ac deinde ait: non quia iam acceperim
aut iam perfectus sim. quid ergo se confitetur nondum
accepisse et in quo nondum esse perfectum nisi in ca iustitia,
quae ex deo est, quam concupiscens noluit suam habere, quae
ex lege est? hinc enim loquebatur et ista fuit causa, ut haec
diceret resistens inimicis gratiae dei, pro qua largienda crucifixus
est Christus; ex quorum genere etiam isti sunt.
Nam ex quo loco suscepit haec dicere, sic exorsus est:
uidete canes, uidete malos operarios, uidete
concisionem. nos enim sumus circumcisio qui
spiritudeoseruimus — uel, sicut nonnulli codices habent,
qui spiritui deo uel spiritui dei seruimus — et
gloriamur in Christo Iesu et non in carne fidentes.
hinc manifestum est aduersus Iudaeos eum agere, qui carnaliter
obseruantes legem et suam iustitiam uolentes constituere occidebantur
littera, non uiuificabantur spiritu et in se gloriabantur, cum
apostoli et omnes promissionis filii gloriarentur in Christo. deinde
subiecit: quamquam ego habeam fiduciam in carne.
siquis alius in carne putat se habere fiduciam,
magis ego et enumerans omnia quae secundum carnem habent
gloriam ad illud terminauit, ubi ait: secundum iustitiam,
quae in lege est, qui fuerim sine querella. et cum
22 cf. ICor. 1,31 23 Phil. 3, 4 26 Piiil. 3, 6 1 eius resurrectionis DEFbd rcstat OBV 2 carnis om.D 3 perfccte om.B
passionem Oml 4 non D addidit j) 5 resurrectione OBCEFV, sed. cf. 92,17
7 aut] ut F quod 0m2 quid ergo se] qui de ore V 8 nisi in] nisi ex b
10 ista] haec b 11 inimici C dei] christi b -largiendo C 12exquo
gcnere OB 14 utfete canes om.V ; sed cf. 514,16 15 circumcisionem EF
17 pr. spiritu B 19 hic 0 manifes**tum 0 aduersus] apudEF 21 uiuificar.turO
uificabanturD gloriebanturF 22 promi-siones V glorienturO
24 alius omOB fiduciam habere DEFbd 26 illum D (d s. m) terminatV
iustiamO
ut Christum lucrifaceret, adiecit unde agitur: et inueniar in
illo non habens meam iustitiam, quae ex lege
est, sed eam quae est per fidem Christi, quae est
ex deo. huius ergo iustitiae perfectionem, quae non erit nisi in illa
eminenti scientia Christi, propter quam sibi dixit omnia damnum
esse, nondum se accepisse confessus est et propterea nondum esse perfectum.
sequor autem, inquit, si conprehendam, in
quoetadprehensussumaChristoIesu. tale est a dprehendam,
in quo et adprehensus sum, quale est
cognoscam, sicut et cognitus sum. fratres, inquit,
ego me ipsum non arbitror adprehendisse. unum
autem quae retro sunt oblitus, in ea quae ante
sunt extentus secundum intentionem sequor
ad palmam supernae uocationis dei in Christo
Iesu. ordo uerborum est \'unum autem sequor\'. de quo uno bene
intellegitur et dominus admonuisse Martham, ubi ait: Martha,
Martha, sollicita es et turbaris circa plurima.
porro unum est necessarium. hoc iste uolens adprehendere
tamquam in uia constitutus sequi se dixit ad palmam
supernae uocationis dei in Christo Iesu. quis autem cunctetur,
cum hoc quod sequi se adseuerat adprehenderit, tunc cum
habiturum iustitiam aequalem iustitiae sanctorum angelorum,
quorum neminem utique, ne magnitudine rcuelationum extollatur,
satanae angelus colaphizat? deinde admonens eos qui possent
illius iustitiae plenitudine iam se putare perfectos: quotquot
ergo, inquit, perfecti, hoc sapiamus — tamquam
Piiil. 3,13.14 17 Luc. 10,41.42 24 cf. II Cor. 12, 7 26 Phil. 3,15 1 hoc OB 2 unde agitur om.Db igitur Vet) ut B 3 iustitiam meam
DEFbd 7 accepisse se b 8 se. Quor F apprehendam bd 9 a] an B
10 apprehcsus D est om.EF 11 et cognoscamO 12 arbitor 0 conphcndisse T
13 sunt om.OB 14 secundum extensionem EF 18 sollita 0 circa] erga BD
20 constituas V 21 post uoc. eras. inO Christo] dnoO 22 adprehendcret V
habiturum eum DEFbd 24 quorum om.0 25 colaficauit 0 colafizibit B
possiut V 26 plenitudinem O seputare ezscpulturaeO quodquotF 27 inquit
om.EF tamquam si EF
huius uitae modulo perfecti sumus, ad ipsam perfectionem hoc
quoque pertinere intellegamus, ut angelica illa quae in Christi
manifestatione nobis erit iustitia nondum nos perfectos esse sapiamus\'
— et si quid aliter sapitis, inquit, hoc quoque uobis
deus reuelabit. quomodo nisi ambulantibus et proficientibus
in uia rectae fidei, donec ista peregrinatio finiatur et ad
speciem ueniatur? unde consequenter adiunxit: uerum tamen,
in quod peruenimus, in eo ambulemus. deinde concludit,
ut caueantur illi, de quibus hic locus sermonis eius sumpsit
exordium: coimitatores mei, inquit, estote, fratres,
et intendite eos qui sicam bulant, sicuthabetis
formam nostram. multi enim ambulant, de quibus
saepe dicebam uobis, nuncetiam flens dico,
inimicos crucis Christi, quorum finis est interitus
et cetera. illi ipsi sunt, de quibus incipiens dixerat: uidete
canes, uidete malos operarios et sequentia. omnes
itaque sunt inimici crucis Christi, qui uolentes constituere suam
iustitiam, quae ex lege est, id est littera tantum iubente, non spiritu
inplente, iustitiae dei non sunt subiecti. si enim qui per
legem heredes sunt, exinanita est fides. si
per legem iustitia, ergo Christus gratis
mortuus est, ergo euac uatum est scandalum
crucis. ac per hoc illi inimici sunt crucis eius, qui per legem
dicunt esse iustitiam, ad quam iubere pertinet, non iuuare. gratia
uero dei per lesum Christum dominum nostrum in spiritu sancto
adiuuat infirmitatem nostram.
4,14 21 Gal. 2, 21 23 Gal. 5, 11 25 cf. Rom. 7, 25 s.l.) morientisO (entis s.l) 3 xpo V 5 aliudEF deus
uobis B 6 reuelauitO et proficientibus om.O 9 in quod] inquid quod V
(quid in ras\'j s.l.m2 add. in id) inquit in id quod b in id quod d 10 eius] huiusO
sumsit V sumxit B 11 coimitatores ( ϭυνμιηαί) D comi*tatores U (in
mg- ml 1 imitatores) comitatores B imitatores Ybd inquit mei OBV 12 et
otn. EF sicut et habetis V 14 uobis dicebam OBCV 15 crucis om. F
18 qui oni.0 19 quae est ex legeOBV id ost] idem b iubente V 22 mortuus
est gratis D 23 est alt. om.0 25 pertinc*t 0 iubare Oml 26 nostrum
om. BCEFVd in om.OB sancto] add. qui D
Quamobrem qui secundum iustitiam, quae in lege est, sine
fide gratiae Christi uiuit, sicut se apostolus sine querella uixisse commemorat,
nullam ueram putandus est habere iustitiam, non quia
lex uera et sancta non est, sed quia oboedire uelle litterae iubenti
sine uiuificante spiritu dei ueluti ex uiribus liberi arbitrii iustitia
uera non est. iustitia uero, secundum quam iustus ex fide uiuit, quoniam
per spiritum gratiae homini ex deo est, uera iustitia est. quae licet
non inmerito in aliquibus iustis pro huius uitae capacitate perfecta
dicitur, parua tamen est ad illam magnam, quam capit aequalitas
angelorum. quam qui nondum habebat, et propter illam quae
iam inerat perfectum et propter istam quae adhuc deerat
inperfectum se esse dicebat. sed plane minor ista iustitia facit meritum,
maior illa fit praemium. unde qui istam non sequitur, illam non
adsequitur. quocirca post resurrectionem hominis futuram negare
iustitiae plenitudinem et putare tantam futuram esse iustitiam in
corpore uitae illius, quanta esse potest in corpore mortis huius, dementiae
singularis est. non autem illic incipere homines quae hic
noluerint dei mandata conplere uerissimum est. erit enim perfectissimae
plenitudo iustitiae non tamen hominum mandata sectantium
et ad eam plenitudinem proficiendo nitentium, sed in ictu
oculi, sicut ipsa futura est resurrectio mortuorum, quoniam illa perfecta
magnitudo iustitiae eis qui hic mandata fecerunt praemium
dabitur, non et ipsa facienda mandabitur. sed ita dixerim \'mandata
fecerunt\', ut ipsa mandata meminerimus pertinere ad orationem,
in qua cotidie ueraciter dicunt sancti filii promissionis et: fiat
uoluntas tua, et: dimitte nobis debita nostra.
ex Aug. delib. 315 (LI 4i5 M) cf. Rom. 1, 17 11 cf. Phil. 3, 12. 15
16 cf. Rom. 7, 24 20 cf. I Cor. 15, 52 25 Matth. 6, 10. 12 2 gra C iussisse B 3 iustitiam liahere B 5 uelutO 6 est] sit OB
uero om. Prosper quum illstns] qua uisC 7 pr. est otn.OB 9 est om.Oml
10 quaemineratO 12 se om.C minor**O(ib; eras-) iustiaO 13 illani
non adsequitur] om.O minus habet B 14 quocirca*V futurum C 15 putare
tantam ex putaret anima 0 16 esse potest F (s l 1 est) et in corp. B 18 nolueruntO
cnim om.D perfectissima OB 21 quoniam—eis om.D 22 haec 0
23 et s. ras. Om2 scd ista dixerit V 24 ut] add. et V ad pon. ante ips 1
OBCEF 25 cottidieO etom.Bb
testimoniis et uocibus urgentur, ne negent originale peccatum, ne
gratiam dei, qua iustificamur, non gratis, sed secundum merita
nostra dari dicant, ne in homine mortali quamlibet sancto et bene
agente tantam dicant esse iustitiam, ut ei non sit necessaria etiam
post regenerationis lauacrum, donec istam uitam finiat, remissio peccatorum,
ergo cum urgentur, ne ista tria dicant et per haec homines qui
eis credunt a gratia saluatoris alienent et elatos in superbiam in iudicium
diaboli praecipites ire persuadeant, inmittunt aliarum nebulas
quaestionum, in quibus eorum apud homines simpliciores siue tardiores
sine sanctis litteris minus eruditos inpietas delitiscat. hae
sunt nebulae \'de laude creaturae, laude nuptiarum, laude legis, laude
liberi arbitrii, laude sanctorum\', quasi quisquam nostrum ista uituperet
ac non potius omnia in honorem creatoris et saluatoris debitis
laudibus praedicet. sed neque creatura ita uult laudari, ut nolit sanari,
et nuptiae quanto magis laudandae sunt, tanto minus eis inputanda
est pudenda carnis concupiscentia, quae non est a patre, sed ex
mundo est. quam profecto inuenerunt in hominibus nuptiae, non
fecerunt, quia et illa in plurimis sine ipsis est et ipsae, si nemo peccasset,
sine illa esse potuerunt. et lex sancta et iusta et bona nec
ipsa est gratia et nihil ex ea recte fit sine gratia, quia non est data,
quae posset uiuificare, sed praeuaricationis causa posita est, ut conuictos
concluderet sub peccato et promissio ex fide Iesu Christi
daretur credentibus. et liberum arbitrium eaptiuatum non nisi ad
peccatum ualet, ad iustitiam uero nisi diuinitus liberatum adiutumque
non ualet. ac per hoc et sancti omnes, sine ab illo antiquo
Abel usque ad lohannem Baptistam sine ab ipsis apostolis usque
21 cf. Gal. 3, 21.19. 22\' ne — gratis s.l. Om1 5 sint O 6 regencrationis]
resurrectionis CEF 7 ergo cum nrgentur] quia ergo OBCEFr, cj.
lin. 1. 2 ne 8.1.0 8 sauatoris Oinl heleuatos C 9 aliarum] add. rerum D
11 dclitiscant F delitescat BCDEFbd haex0 haec C 13 liberii O quasiO
(si s.l. m2) itaC istupcret Dml 15 ut] etOml nolit] gaudet∗∗D 17 conpi-
scentia D 1sinom.V 19 ipsae si] ipsa e T ipsi D 20 illa] ulla V et bona-
gratia om. EF 21 ♦nil***0 nil B 22 possit r conuinctos D 23 con-
clauderet C et] lex 0 ex om.OB fidei B
laudandi sunt, non in se ipsis, quia et illorum anteriorum uox est:
in domino laudabitur anima mea et istorum posteriorum uox
est: gratia dei sum quod sum et ad omnes pertinet:
ut qui gloriatur, in domino glorietur et confessio
communis est omnium: si dixerimus quia peccatum
non habemus, nos ipsos seducimus et
ueritas in nobis non est.
quibus quaerunt latebras et de quibus conectunt calumnias, diuinis
documentis produntur atque uincuntur, excogitauerunt Manicheorum
destabili nomine inperitos quos potuerint deterrere, ne aduersus
eorum peruersissima dogmata aures accommodent ueritati, quia
scilicet Manichei quinque istorum tria priora blasphemando condemnant
dicentes neque humanam creaturam neque nuptias neque legem
a summo et uero deo esse instituta. non autem accipiunt, quod
ueritas dicit, a libero arbitrio exordium sumpsisse peccatum et ex
illo esse omne uel angeli uel hominis malum, quia mali naturam
semper malam et deo coaeternam nimis a deo exorbitantes credere
maluerunt. sanctos quoque patriarchas et prophetas quantis possunt
exsecrationibus insectantur. ecce unde se putant heretici noui
Manicheorum nomine subiecto uim subterfugere ueritatis, sed non
subterfugiunt. insequitur quippe illa et simul Manicheos Pelagianosque
subuertit. homo enim, dum nascitur, quia bonum aliquid est,
in quantum homo est, Manicheum redarguit laudatque creatorem,
in quantum uero trahit originale peccatum, Pelagium redarguit
et habet necessarium saluatorem. nam et quod sananda dicitur
ista natura, utrumque repercutit, quia nec medicina opus haberet,
si sana esset — quod est contra Pelagium — nec sanari posset
De haeresibus c. 46 (XLII 34 sqq. M) 1 hoc om.B terminmn s. ras. Om2 4 sum] add. id Od 7 nosmet 0
9 prosui V 10 conuectantF 11 conuincuntur OBEFVbd et cogitauerunt C
manichaeorum 0 12 ut (add.m2) inperitosO imperatos Bllll quos om-0 potuerunt
BEF ne om.O 14 tria spat. uacuo rel. om.0 blasphemanda CEF
16 a«0 summoO (o s.l. m2) institutamOBEFd 17 a libero) a leuero B
cx arb. B peceatum] add. existimantes B et om.OB 22 subiccto Oml
obiecto BCEFYbd non om.O 2GtraitF 27all. et om.O quo CEF 29 possit V
Manicheum. item quod nuptiis, quas laudamus a domino constitutas,
concupiscentiam carnis inputandam esse non dicimus, et contra
Pelagianos est, qui eam in laudibus ponunt, et contra Manicheos,
qui eam malae alienae naturae tribuunt, cum sit nostrae naturae
accidens malum non dei disiunctione separandum, sed dei miseratione
sanandum. item quod dicimus legem sanctam et iustam et
bonam non iustificandis impiis, sed conuincendis superbis praeuaricationis
gratia positam, et contra Manicheos est, quia secundum
apostolum laudatur, et contra Pelagianos, quia secundum apostolum
nemo ex lege iustificatur et ideo uiuificandis eis quos littera
occidit, id est quos lex bona praecipiens praeuaricatione reos facit,
spiritus gratiae gratis opitulatur. item quod arbitrium in malo
liberum dicimus ad agendum bonum gratia dei esse liberandum,
contra Pelagianos est, quod autem dicimus ab illo exortum, quod
antea non erat malum, contra Manicheos est. item quod sanctos
patriarchas et prophetas debitis in deo laudibus honoramus, aduersum
est Manicheis. quod uero et ipsis quamuis iustis et deo placentibus
propitiationem domini fuisse dicimus necessariam, aduersum
est Pelagianis. utrosque igitur catholica fides sicut et ceteros hereticos
aduersarios inuenit, utrosque diuinorum testimoniorum
auctoritate et luce ueritatis conuincit.
origine animae non necessariam quaestionem ad hoc, ut res manifestas
aliarum rerum obscuritate turbando moliantur latendi locum. aiunt
25 cf. Operis imperf. II 173 (XLV 1218 M): dicunt autem nos animarum
traducem confiteri; quod in cuius libris legerint nescio 1 aeterna C 3 imputandum B 4 in—eam om.B 5 alienae om.D aliae b
tribuunt-naturae s.l.O 6 disiunctionemT distinctione D,b (inmg. at disiunctione)
7 et pr. om. CD et iustam om.V 9 gratiae C 10 quiaO (ia t/i
ras. m2) B (a ex m) lOapsmO (madd. m2) 11 iustificatus est EF uiuific.]
iustificandis Db quos om. 0 12 quod Om2 praeuaricationis D 13 gratiaOjnl
arbitrio V arbitrium sui Db malo∗∗V malum CDFb. cf. p. 428,13 14 dicimus]
accipimus B 15 quod-est in mg.B exorsum B 17 aduersus D 18 manicheos D
quod-pelaianis add Om3 19 dicimus] dni B 20 plagianos in ras. D sicut
om.B 22 auctoritatis 0 auctoritas B et mn.OBEF ueritas luce T* ueritntis
lucis C ueritatis om.OB 23 ad om.Oml nebula sum r 25 alaru C
quod ubi et quando in eorum, qui defendunt aduersus? istos catholicam
fidem, uel sermonibus audierint uel litteris legerint nescio,
quia etsi inuenio a catholicis de hac re aliquid scriptum, nondum
contra istos fuerat ueritatis suscepta defensio neque id agebatur,
ut eis responderetur. sed hoc dico tam manifestum esse secundum
scripturas sanctas originale peccatum atque hoc dimitti lauacro
regenerationis in paruulis tanta fidei catholicae antiquitate atque
auctoritate firmatum, tam clara ecclesiae celebritate notissimum,
ut quidquid de animae origine cuiuslibet inquisitione uel adfirmatione
disseritur, si contra hoc sit, uerum esse non possit. quapropter
quisquis uel de anima uel de quacumque re obscura id adstruit,
unde hoc quod uerissimum, fundatissimum, notissimum est
destruat, siue sit ille filius siue inimicus ecclesiae, aut corrigendus
est aut cauendus. sed hic sit huius uoluminis finis, ut aliud habeant
quae sequuntur exordium.
om.D quam peccati traducem (traduce C) CEF contineri D con-
fiteri Opus imperf. 2 et] uclOBV post aduersus 2 liit. eras. T\' 4 inuenio»T7
5 ncquidO necquidB 6 tamen CEF esse ex scse Om2 9 actoritate B
clareOBD lOquidT* 12animeC ad**str*uitO astruitBCZ) 13 et funda-
tissimum B, om.EF notissimum om.OBEF 15 huiusmodi B finis om. T*
16 quae om.C quod EF secunturO sequetur EF exordium amenO Explicit
liber III beati aurelii augustini incipit eiusdem liber IIII feliciter 0 Explic liber
Tcius incip liber quirtus D Expl 1 III ic IIII BC Aureli ad papam Brmifaci
Incipit liber IIII (lilt. mai.) V
eadem repetunt quorum redarguimus epistulam, sed diuerso modo.
nam prius ea proposuerunt nobis obicientes, quae uelut perperam
sentiamus, postea uero quid ipsi sentiant exponentes eadem a
contrario reddiderunt addentes duo quaedam quae non dixerant,
id est \'baptismum se dicere omnibus aetatibus necessarium\' et \'per
Adam mortem ad nos transisse, non crimina\'. quae suo loco et ipsa
tractanda sunt. proinde quia superiore libro, quem modo explicauimus,
quinque rerum eos obtendere obstacula diximus. in
quibus eorum dogmata inimica gratiae dei et catholicae
fidei delitiscant, laude scilicet creaturae, laude nuptiarum, laude
legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum, commodius esse arbitror
onniia quae defendunt, quorum contraria nobis obiciunt, generatim
distinguere et quae illorum ad quid istorum quinque pertineant
demonstrare, ut dilucidior et breuior ipsa distinctione possit esse
nostra responsio.
nunc quaestio est, his sententiis exsequuntur, \'quod nascentium conditor
deus sit filiique hominum opus sint dei et peccatum omne non
de natura, sed de uoluntate descendat\'. huic laudi creaturae adplicant,
\'quod omnibus aetatibus dicunt esse baptismum necessarium,
ut scilicet illa creatura in dei filios adoptetur, non quod aliquid\'
ex parentibus trahat, quod sit lauacro regenerationis expiandum\'.
sed] sub EF 4 pposnerunt C obicientes nobis B
quod EF 5 a om.Oml 6 dixerunt F 7 se dicere in spat. uacuo add. Om3
8 trasisse Oml criniinaO (a s. ras. m2) 9 deinde r quae modo EF
quemadmodumO lOtendereOml 11 dogmata m2 ex donataO 12 delitescant
BDmZEF post scilicet cras. et 0 lauda (e s. a) Om2 bis, item lin, 13
13 commodis V esse ex sese 0, om. V 14 generatis D gradatimF loatO
(t ex d, in mg. 1 ad) quid s.l.0m2 16 dilucidior ex dulcior D probabilior D,b
(in mg. a} breuior) distinc J tinctfone C 18 ante creaturae uid. eras. in 0
creaturaeO (ae in ras. m2) 19 nunc om.D hi*s 0 exsecuntur CD 21 discendat
CV 24 lau. regen. sit D
macula peccati fuisse respersum, quantum adtinet ad eius infantiam,
quia eius carnem ab omni peccati contagione purissimam non
excellentia propria et gratia singulari, sed eommunione naturae\'
quae omnibus inest infantibus adseuerant. eo pertinet etiam, quod
\'de animae origine\' inserunt quaestionem \'sic animae Christi coaequare
molientes omnes animas paruulorum, quas uolunt esse similiter
nulla peccati macula aspersas\'. propter hoc etiam dicunt \'ex Adam
nihil mali transisse per ceteros nisi mortem\'. quae non semper est
malum, inquiunt, cum et martyribus sit causa praemiorum et uel
bonam uel malam mortem dici faciat non resolutio corporum, quae
excitabuntur in omni genere hominum, sed meritorum diuersitas,
quae de humana libertate contingit. haec scribunt in hac epistula
de laude creaturae.
Nuptias uero secundum scripturas laudant, \'quia dominus in
euangelio loquitur: qui fecit ab initio, masculum et
feminam fecit eos. et dixit: crescite et multiplicamini
et replete terra m\', quamuis. hoc non
in eo loco euangelii, sed tamen in lege sit scriptum. addunt etiam:
quod ergo deus coniunxit, homo non separet\',
quae uerba euangelica agnoscimus.
In laude legis dicunt \'ueterem legem secundum apostolum
iustam et sanctam et bonam custodientibus mandata sua ac per
fidem iuste uiuentibus? sicut prophetis et patriarchis omnibusque
sanctis uitam potuisse conferre perpetuam\'.
In laude liberi arbitrii dicunt \'liberum arbitrium non perisse,
cum loquatur dominus per prophetam: si uolueritis et
17 Gen. 1, 28 20 Matth. 19, 6 22 cf. Rom. 7, 12 27 Esai. 1,19. 20 1 et om.B x ̅p̅m̅ d̅n̅m̅ DFbd dn̅m̅ n̅r̅m̅ hiesu̅ x̅p̅m̅ E 3 oiunis V peccati
om.B 4 singulari*/} cõmunicatione C cõnicatione EF 6 sic] etsi0 et sicEF
coacquariV 7 aniinas omnesB animas omnium (mn. omnes)0 8 adain ei
cadem B 10 et] in O causa*0 et ut bonam uel inalam EF 11 bonanaF
mortem om. EFd dicitO qua B 12 excitabanturO 13 scribuntur FJx
ac B 16 ab initiu17 et pr. om.O 18 non s.l.Om3 D 19 in eo om.OmT
ineodemD 22 in laudem V apos 0 (sic per otnnes casus) 23 ac per hocperfidemOB
27 si—edetis om.D
nolueritis et non audieritis me, gladius uos
comedet, ac per hoc et gratiam uniuscuiusque bonum propositum
adiuuare, non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere,
quia personarum acceptio non est apud deum\'.
Laude sanctorum sese contegunt dicentes \'baptisma perfecte
homines innouare, si quidem apostolus testis sit, qui per lauacrum
aquae ecclesiam de gentibus sanctam fieri inmaculatamque testatur;
sanctum quoque spiritum mentes bonas in antiquis adiuuisse temporibus
dicente propheta ad deum: spiritus tuus bonus
deducet me in uiam rectam; omnes quoque prophetas et
apostolos uel sanctos tam noui quam ueteris testamenti, quibus
deus testimonium perhibet, non in comparatione sceleratorum, sed
regula uirtutum iustos fuisse; in futuro autem tempore mercedem
esse tam bonorum operum quam malorum; ceterum neminem
posse quae hic contempserit illic mandata perficere, quia dixerit
apostolus: oportet nos manifestari ante tribunal
Christi, ut reportet unusquisque propria corporis,
secundum quod gessit, sine bonum siue
malum\'.
In his omnibus quicquid dicunt de laude creaturae atque nuptiarum
ad hoc referre conantur, ut non sit originale peccatum, quicquid
de laude legis et liberi arbitrii, ad hoc, ut gratia non adiuuet
nisi meritum ac sic gratia iam non sit gratia quicquid de laude sanctorum,
ad hoc, ut uita mortalis in sanctis uideatur non habere peccatum
nec sit eis necessarium pro dimittendis debitis suis
precari deum.
quisquis mente catholica exhorret, illius quinquepertitae
10 Ps. 142,10 17 II Cor. 5,10 24 cf. Rom. 11, 6 om. Obd 3 commedet F hac F gratia r
4 reluctandi DEFbd 5 quia n e pers. acc.0 (n e s.l.tnl) dnmOB 6 perfectteO
9 adiuuasse B.l.D, CEF 10 dum B 11 deducit r uitam C
ante rectam exp. bonam B et apostolos prophetas DEF 13 dns D cõparationemO
15 operumom.V 16 contempsi Oml 17 a
23 libri 0 gratiam B 24 iam om.B iam-gratia B.l.Om2 25 non uideatur
habere B 26 eiC 28 nefanda EF et damnabilia dogmataFJ ha.cO
tripartita EFbd 29 exorret O quinque peritaeF
declinet Manicheum, nc se inclinet in Pelagium rursusque se ita
seinngat a Pelagianis, ne coniungat Manicheis, aut si in alterutris
iam tenetur, ne sic se a quibuslibet alteris eruat, ut in alteros inruat.
uidentur quippe inter se esse contrarii, quoniam quinque illa Manichei
uituperando se manifestant, Pelagiani laudando se occultant. quapropter
utrosque damnat atque deuitat quisquis secundum regulam
catholicae fidei sic in hominibus nascentibus de bona creatura carnis et
animae glorificat creatorem — quod non uult Manicheus —, ut tamen
propter uitium, quod in eos per peccatum primi hominis pertransiit,
fateatur et paruulis necessarium saluatorem — quod non uult Pelagius
—; sic discernit malum pudendae concupiscentiae a bonitate nuptiarum,
ut neque Manicheis similis unde nascimur culpet neque Pelagi.
anis similis unde confundimur laudet; sic legem per Moysen sanctam et
iustam et bonam a deo sancto et iusto et bono datam esse defendit —
quod contra apostolum negat Manicheus —, ut eam dicat et peccatum
ostendere, non tamen tollere et iustitiam iubere, non tamen dare —
quod rursus contra apostolum negat Pelagius -; sic asserit liberum arbitrium,
ut non ex natura nescio qua semper mala, quae nulla est,
sed ex ipso arbitrio coepisse dicat et angeli et hominis malum — quod
euertit heresim Manicheam —, nec ideo tamen posse captiuam uoluntatem
nisi dei gratia respirare in salubrem libertatem — quod
euertit heresim Pelagianam —; sic laudat in deo sanctos homines
dei non solum ex manifestato in carne Christo et deinceps, uerum
etiam superiorum temporum - quos audent blasphemare Manichei —,
ut tamen de ipsis plus credat ipsis confitentibus quam
Pelagianis mentientibus. sanctorum enim uox est: sidixerimus
quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus
et ueritas in nobis non est.
3 coniungatur EF sese iungat b
in om.B 4necV ajadF quibuslicetO inalterisF alteri|seruat V
alteri seruatOa c. alteri seruet b 6 manifesta Oml pelaiani—occultant s.l.Om3
8 omibus B 10 pertransit 0 11 et om.B 12 et sic CEF discernatfl
pud. conc. malum OBCV 13 neque-culpet om.EF unde-similis om.1\'
pelagioF pelagianus E 14 sic per moysen legem EF scm t.l.OmS 15 et a
deo BCEFV et all. om. V esset C defendat B 1G dicat] add. apostolus EF
_
et om.C 18 asserat B 20 et pr. om.OB homines r . 23 laudet B sco C
24 xpi EF uerulD) utrum B 25 addent V
crucis Christi et diuinae obpugnatoribus gratiae, quod a Manicheorum
errore sani uidentur et alia sua pestilentia moriuntur? quid
eis prodest, quod in laude creaturae dicunt \'deum bonum nascentium
conditorem, per quem facta sunt omnia, eiusque opus esse
filios hominum\', quos Manichei dicunt opus esse principis tenebrarum,
cum inter utrosque uel apud utrosque dei creatura quae est in
infantibus pereat? utrique enim nolunt eam Christi carne et sanguine
liberari: illi, quia ipsam carnem et sanguinem Christi, tamquam
haec omnino in homine uel ex homine non susceperit, destruunt,
isti autem, quia nullum malum inesse infantibus asserunt, unde
per sacramentum carnis huius et sanguinis liberentur. iacet inter
illos in paruulis humana creatura institutione bona, propagatione
uitiata, bonis suis confitens optimum conditorem, malis suis quaerens
misericordissimum redemptorem, Manicheos habens bonorum
suorum uituperatores, Pelagianos habens malorum suorum negatores,
utrosque persecutores. et quamuis per infantiam loqui non
ualeat, specie tamen tacita et infirmitate abdita impiam uanitatem
utrorumque conpellat et illis dicens: \'ab co qui bona creat credite
me creari\' et istis dicens: \'ab eo qui me creauit sinite me sanari\'.
Manicheus dicit: \'nihil est huius infantis nisi anima bona liberanda,
cetera non ad deum bonum, sed ad principem tenebrarum pertinentia
respuenda , Pelagianus dicit: \'immo huius infantis nihil est liberandum,
quia totum ostendimus saluum\'. ambo mentiuntur, sed iam
mitior est carnis solius accusator, quia in uniuersum conuincitur
saeuire laudator. sed nec Manicheus humanae animae subuenit blasphemando
auctorem totius hominis deum nec Pelagianus humanae
infantiae diuinam medicinam subuenire permittit negando originale
peccatum. deus ergo miseretur per catholicam fidem, quae utramque
redarguendo perniciem infanti subuenit ad salutem, Manicheis
3suaom.B 4 quod] quia D 6 filio Oml principesF
10 susciperitO 11 quiaO (a s.lm2) 13creaturaeO 14conditoreC 16 pelaigianosO
18 speciae V tamen tam B tacite Vml uanitatem in ras. B
19 utru22 ad alt.om.F
pertinent Db 24 sed micior est iam D 25 accusatur EF quia] quam qui Dbd
261audatnry neque Db 2smedicinam] gratiambd negare V 29utraqueOB
utranque V 30 infantisO infantibus D
uestrum templum est in uobis spiritussancti?
et deum bonum creatorem credite et corporum, quia non potest
esse templum spiritus sancti opus principis tenebrarum\', Pelagianis
dicens: \'in iniquitatibus conceptus est et in peccatis eum mater
eius in utero aluit, quem conspicitis paruulum. quid eum tamquam
ab omni noxa liberum defendendo non permittitis per indulgentiam
liberari ? nemo mundus sorde nec infans cuius
est diei unius uita super terram. sinite miserum
remissionem accipere peccatorum per eum qui solus nec paruus
nec magnus potuit habere peccatum\'.
Quid eis igitur prodest, quod dicunt \'omne peccatum non de
natura, sed de uoluntate descendere\' et Manicheis malam naturam
dicentibus causam esse peccati huius sententiae ueritate resistere,
quando nolentes admittere originale peccatum, cum et ipsum sine
dubio de primi hominis uoluntate descendat, faciunt reos paruulos
de corpore exire? quid eis prodest \'baptismum omnibus aetatibus
necessarium confiteri\', quod Manichei dicunt omni aetati superfluum,
cum isti dicant esse in paruulis falsum, quantum ad remissionem
adtinet peccatorum? quid eis prodest quod \'carnem Christi\',
quam Manichei nullam uel simulatam fuisse contendunt, aduersus
eos isti non solum \'ueram, sed et ipsam et animam nulla peccati macula
respersam fuisse\' defendunt, cum sic eius infantiae ceteri ah eis
coaequentur infantes non inpari puritate, ut et illa non uideatur
seruare istorum comparatione propriam sanctitatem et isti ex illa
nullam consequantur salutem?
In eo sane quod dicunt \'per Adam mortem ad nos transisse,
non crimina\' non habent aduersarios Manicheos, quia nec ipsi
17. 20. 27 Iulianus 2 in uobis est OC in uobis otn.B 3 et—sancti in mg.O crea I dite I)
(dite in ras.) et corporum crediteJSF ct om.Dbd 5 in ininiquitatibns0
eum posl utero praeb.D GabluitC quid eum] quidein C 7 omniO (ni s.l.m2)
omni*D nox∗a V 9 uita] add. sit D 10 peccatoremOml nec paruum nec
magnum EF 12 igitur eis B 13 in maniehaeisO maluC 14 sisterc V
15 amittcre B 18 in omni actate CDEFbd aetatiO (i ex e ml) 19 dicunt V
20 peccatorum attinetO atinet B (a ex u) 21 aduersus-defelldunt in mg. 0
22 et alt. om. BDEFbd 23 eius sic Db siO 23 reseruare CEF compa-
rationg C ista 0
corpore ac spiritu et postea per arbitrium liberum deprauato deinceps
in omnes cum morte transisse et transire peccatum, sed carnem
dicunt ab initio malum corpus de malo corpore et a malo spiritu
et cum malo spiritu creatam, animam uero bonam, partem scilicet
dei, pro meritis inquinationis suae per cibos et potum, in quibus.
antea conligata est, uenire in hominem atque ita per concubitum
etiam carnis uinculo conligari. ac per hoc Manichei consentiunt Pelagianis
non crimen primi hominis transisse in genus humanum neque per
carnem, quam numquam fuisse dicunt bonam, neque per animam,
quam perhibent cum meritis inquinamentorum suorum, quibus
polluta est ante carnem, uenire in hominis carnem. sed Pelagiani
quomodo dicunt \'solam mortem ad nos transisse per Adam?\' si enim
propterea morimur, quia ille mortuus est — ille autem mortuus est,
quia peccauit -, poenam dicunt transire sine culpa et innocentes
paruulos iniusto supplicio puniri trahendo mortem sine meritis
mortis. quod de uno solo mediatore dei et hominum homine Christo
lesu catholica fides nouit, qui pro nobis mortem, hoc est peccati poenam,
sine peccato subire dignatus est. sicut enim solus ideo factus
est hominis filius, ut nos per illum dei filii fieremus, ita solus pro nobis
suscepit sine malis meritis poenam, ut nos per illum sine bonis meritis
consequeremur gratiam, quia, sieut nobis non debebatur aliquid boni
ita nec illi aliquid mali. commendans ergo dilectionem suam in eos quibus
erat daturus indebitam uitam pati pro eis uoluit indebitam mortem.
hanc singularem mediatoris praerogatiuam Pelagiani euacuare
Prosperi Aquitani sent. 316(LI 475 M). (sic) V 2a Oml deprauato ex depbatoO
3 omneO transisse cmn morte D et trans. pecc. om.D 4 malam (a fin.
ex u) B malam (om. corpus) Dbd daeO a s.l.B malo om.EF 6 cibos]
liberos V 7 atque ita] add. et B per hominis concubitum B 8 etiam.
om.BEFd colligati E hoc] add. carnis D 9 hominis B (ho ex nu) nequefuisse
in mg.Om3 11 suorum om.Om1 14pr. illę B 15 sine culpa] in culpaO
16 suplicioO iudicio Db 17 mortis om.1\' quod-solus lin. 19 in mg.0m2
de uno] denuo C 18 quod Prosper mortem om.F id est Prosper pcccatiO
(i s. ras. m2) 19 enim] add. potenter B 20 fieremur V pro nobis om.V
Prosper 21 sicut Prosper bonis] ullisOfi, om. Prosper 22 gratiam snsciperemus
BF consequeremur om. OCEVProsper 23 crgo] autem V
25 Pelagiani»0
propter culpam mortem passus est debitam, ut paruuli ex illo nullam
trahentes culpam mortem patiantur indebitam. quamuis enim bonis
conferatur per mortem plurimum boni, unde nonnulli congruenter
etiam de bono mortis disputauerunt, tamen et hinc quae praedicanda
est nisi misericordia dei, quod in bonos usus conuertitur
poena peccati?
Sed haec ideo dicunt isti, dum uolunt ex uerbis apostoli in
suum sensum homines detorquere. ubi enim ait apostolus: per
unum hominem peccatum intrauit in mundum
et per peccatum mors et ita in omnes homines
pertransiit, ibi uohmt intellegi non peccatum pertransisse,
sed mortem. quid est ergo quod sequitur: in quo omnes
peccauerunt? aut enim in illo uno homine peccasse omnes
dicit apostolus, de quo dixerat: per unum hominem peceatum
in trauit in mundum, aut in illo peccato aut certe
in morte. non enim mouere debet, quia non dixit \'in qua\', sed i n
quo omnes peccauerunt; mors quippe in graeca lingua
generis masculini est. quodlibet ergo eligant. aut enim \'in illo homine
peccauerunt omnes\' ideo dictum est, quoniam quando ille peccauit,
in illo erant onmes; aut in illo peccato peccauerunt omnes,
quia generaliter omnium factum est, quod nascentes tracturi erant
omnes; aut restat, ut dicant, quod in illa morte peccaucrumt omnes.
sed hoc quemadmodum possit intellegi non plane uideo. in peccato
enim moriuntur homim\'s, non in morte peccant; nam peccato
praecedente mors sequitur, non morte praecedente peccatum.
aculeus quippe mortis est peccatu m, id est aculeus,
ita om.EF 3 trehentesO 4 per morteni
conferatur V 5 pdicandie 0 (a s. j) 6 bono CEF 8 hoc DM uolunt]
dicuntD 9 detorqueri D 10 introiuitO 11 in s.l.Om2 homines om.V
homines] add. mors OB 12 pertransit b intellegi om. V peccatum transisse
ius. F 13 quid 0 (d s. 2. t«2) 14 dicit omnes EFbd 15 hominum Om1
16 Imundum C certe] cerneO 17 mouere—non oni.B 20 et ideo Dbd
ideo—omnes om.EF ille om.D 21 alt. in om.O peccatiOmi 22 tracturi
erant] traxerantV 23 dicatO peccauerB peccaucn C 24 possit intellegi
ins. F 25 homines] omnesDM nam peccati B 26 pcidente utroqiie loco Oml
uenenum, si bibitur, appellatur poculum mortis, quod eo poculo
facta sit mors, non quod morte sit poculum factum aut a morte sit
datum. quodsi propterea non potest illis uerbis apostoli peccatum
intellegi, in quo omnes peccauerunt, quia in graeco, unde translata
est epistula, peccatum feminino genere positum est, restat, ut in illo
primo homine peccasse omnes intellegantur, quia in illo fuerunt omnes
quando ille peccauit, unde peccatum nascendo trahitur, quod nisi
renascendo non soluitur. nam sic et sanctus Hilarius intellexit quod
scriptum est: i n. quo omnes peccauerunt; ait enim:
in quo, id est Adam omnes peccauerunt. deinde
addidit: manifestum in Adam omnes peccasse
quasi in massa; ipse enim per peccatum corruptus,
omnes quos genuit nati sunt sub
peccato. haec scribens Hilarius sine ambiguitate commonuit,
quomodo intellegendum esset \'in quo omnes peccauerunt".
Propter quid autem idem apostolus dicit nos per Christum
reconciliari deo, nisi propter quod facti fuimus inimici? et hoc quid
est nisi peccatum? unde et propheta dicit: peccata uestra
separant inter uos et deum. propter hanc igitur separationem
mediator est missus, ut tolleret peccatum mundi, per quod
separabamur inimici, et reconciliati ex inimicis efficeremur filii.
hinc utique apostolus loquebatur, hinc factum est, ut interponeret
quod ait per unum hominem intrasse peccatum. haec enim sunt
superiora uerba eius: commendat autem, inquit, suam
caritatem deus in nobis, quoniam, cum adhuc
peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus
est; multo magis iustificati nunc in sanguine
gius in Irland pig. 119 17 cf. Rom. o, 10 19 Esai. 59, 2 21 cf. Ioh. 1, 29
25 Rom. 5, 8-11 1 mors fit 0 quod C pongit B 2 cum uenenum bibitur B
si] cum s.l. Oml 3 a s.l.Oml 4 apostolis C 8 peccatum om.Oml 9 sic
e*tO et sic Did hylarius C 10 aitj aut V 11 in adam DM 12 manifestum
estEF Ambrosiaster in s.l.Oml 13 quasij quiaO corruptus∗O corruptus e ̅ B
16 essct om.O, in ras. D 17 idem om.D 18 quod s.l.Om2 \' sumus C et—
unde om.OmZ 19 peccataO (a fin. ins. m2) 20 igitur] ergo M 22 post inimicis
eras. etO 25 eius uerba superiora B autcm] eniinO deus suam caritatemOB
27 essemus peccatores D 28 nunc om.1\'
cum inimici essemus, reconciliati sumus deo
per mortem filii eius, multo magis reconciliati
salui erimus in uita ipsius, non solum autem,
sed et gloriantes in deo per dominum nostrum
Iesum Christum, per quem et nunc reconciliationem
accepimus deinde subiungit: propterhoc sicut
per unum hominem peccatum in hunc mundum
intrauit et per peceatum mors et ita in omnes
homines pertransiit, in quo omnes p e peccauerunt.
quid tergiuersantur Pelagiani ? si omnibus necessaria
est reconciliatio per Christum, per omnes transiit peccatum,
quo inimici fuimus, ut reconciliari opus haberemus. haec reconciliatio
est in lauacro regenerationis et Christi carne et sanguine, sine
quo nec paruuli possunt habere uitam in semet ipsis. sicut enim
fuit unus ad mortem propter peccatum, sic est unus ad uitam propter
iustitiam, quia, sicut in Adam omnes moriuntur, si
in Christo omnes uiuificabuntur et : sicut per
unius delictum in omnes homines ad condemnationem
ita et per unius iustificationem in
omnes homines ad ius tificationem uitae quis aduersus
haec apostolica uerba tanta duritia nefandae inpietatis
obsurduit, ut his auditis mortem sine peccato in nos per Adam transisse
contendat, nisi obpugnatores gratiae dei, inimici crucis Christi,
quorum finis est interitus, si in hac obstinatione durauerint?
uerum haec dixisse sufficiat propter eorum illam uersutiam
serpentinam, qua uolunt mentes corrumpere simplices et auertere
a catholicae fidei castitate ueluti laude creaturae.
aduersus Manicheos, qui nuptias non deo uero et bono adsignant,
25 Phil. 3, 19 ipsius] eius EF 5 gloriamur OZ3 per iesum christum dom. nostrum
DEVbd 8 hune om.F 10 homines om.V 11 ergo uorsantur B ergo aduer-
santurO 13 opus reconciliari DEFbd 15 uitam liabere D semet∗∗ipsisO
16 est] et CDEF 17 sic] ita et Dbd 18 et] ut 0 20 iustitiam 0 25 est
om.Om1 hocO obscurationeC 27 quia V uoluut—simpliccs] conantur
deciperesupplicesZJ 2screa*turaeO 29 propdestO 30 nuptias om.D
\'quia dominus in euangelio loquitur: qui fecit ab initio,
masculum et feminam fecit e o s. et dixit: crescite
et multiplicamini et replete terram. quod ergo
deusconiunxit, homo non separet\'? quid eis hoc prodest
per ucrum seducere ad falsum ? hoc enim dicunt, ut ab omni noxa
liberi nasci credantur infantes ac sic non eis opus sit deo reconciliari
per Christum non habentibus ullum originale peccatum, propter
quod reconciliatio necessaria est omnibus per unum, qui sine peccato
uenit in mundum, sicut omnium factae inimicitiae sunt per
unum, per quem peccatum intrauit in mundum. quod catholice
creditur pro saluanda natura hominum salua laude nuptiarum, quia
nuptiarum laus est iusta copulatio sexuum, non iniqua defensio
uitiorum. ac per hoc cum isti laudando nuptias a Manicheis homines
ad se ipsos uolunt traducere, mutare illis morbum cupiunt, non
sanare.
Rursus in laude legis quid cis prodest, quod contra Manicheos
ucrum dicunt, quando ex hoc ad illud uolunt ducere, quod falsum
contra catholicos sentiunt? dicunt enim: legem etiam ueterem secundum
apostolum iustam et sanctam et bonam fatemur, quae custodientibus
mandata sua ac per fidem iuste uiuentibus sicut prophetis
et patriarchis omnibusque sanctis uitam potuit conferre perpetuam.
quibus uerbis callidissime positis legem contra gratiam laudant.
neque enim lex illa quamuis sancta et iusta et bona omnibus illis
hominibus dei, sed fides, quae in Christo est, uitam potuit conferre
perpetuam. haec enim fides per dilectionem operatur, non secundum
7 cf. Rom. 5,10 19 Iulianus 20 cf. Rom. 7,12 25 cf. Gil. 3, 26
26 cf. Gal. 5, 6 listisOB obstituunt OD 3 et masculum Tr dicit EFbd 5 dnsO
6 falsum] fallaces decipulas B hoc—dicunt om.B enim] e 0 ab om.O
7 nasci credantur] nascanturTT sic] si B deo om.b 10 imundum C omnium]
enim 6 inimicitiae factae Db 11 catholicaeT" 12 hominisF salua laude]
saluandaO saluande B 13 iusta 0 (s s. ras.) copolatio TT sexuum sqq. inc.
fol. 144° r, cf. Praef. iniqua in ras.B 14 ac] at BEFbd hai C a s.l,Om2
17 quo contra 0 1suer*umO nolunt dicere Tr 20 bonain et sanctam0
22 ct om.CEF 24 iusta et sancta OBbd
quam dei gratiam lex de praeuaricatione terrendo tamquam paedagogus
perducit, ut sic conferatur homini, quod conferre ipsa non
potuit. istis namque uerbis eorum, quibus dicunt \'legem prophetis
et patriarchis omnibusque sanctis mandata eius seruantibus uitam
potuisse conferre perpetuam\', respondet apostolus: si per legem
iustitia, ergo Christus gratis mortuus est. si ex
lege hereditas, iam non ex promissione. sihi qui
per legem heredes sunt, exinanita est fides et
euacuata est promissio. quiaauteminlegenemo
iustificatur apud deum, manifestum est, quia
iustus ex fide uiuit; lex autem non est exfide,
sedqui fecerit ea uiuet in illis. quod ex lege testimonium
commemoratum ab apostolo aut propter uitam temporalem intellegitur,
propter cuius amittendae timorem faciebant homines legis
opera, non ex fide, quia transgressores legis eadem lege a populo
iubebantur occidi, aut, si altius intellegendum est propter uitam
aeternam scriptum esse: qui fecerit e a, uiuet in illis,
ideo sic expressum est legis imperium, ut infirmitas hominis in se
ipsa deficiens ad facienda quae lex imperat de gratia dei potius ex
fide quaereret adiutorium, cuius misericordia etiam fides ipsa
donatur. ita quippe habetur fides, sicut unicuique
deus partitus est mensuram fidei. si enim non a se
ipsis habent, sed accipiunt homines spiritum uirtutis et caritatis
et continentiae — unde dicit idem ipse doctor gentium: non enim
accepimus spiritum timoris, sed uirtutis et
caritatis et continentiae —,profecto accipitur etiam
3, 18 8 Rom. 4, 14 10 Gal. 3, 11. 12 18 Leu. 18, 5 22 Rom. 12, 3
25 II Tim. 1, 17 2 gratiamBa.c. pedagogus V 3 confcrriO ferreB 4 uerbisj uersutiisO
CperpetuuC respondit I 7 iustia V iustitiam D ergo mn.D 8 lege 0
(ge s.l.m3) ex] e 0om.F 9 et orn.Oml 10 upromissio D 11 aputT
13 ea om.Oml uiuit r quod—p. 532, 2 fidei om.EF 14 cumemoratum
aut om. bd 15 amitiende 0 amittenda beati spem iu;titiam faciebant B
legis opera om.B 16 opera—legis bis pon. V quia] (piae Db 17 iubebat D
19 si 0 20 lex om. D di. r (s eras.) 21 querereO misericordiae0 22 post
quippe tres litl. eras. r 23 est otn.0 24 homines om.Om1
fidei. uerum ergo dicit lex: quifeceritea, uiuet
in cis. sed ut faciat ea et uiuat in eis, non lex quae hoc imperat,
sed fides est necessaria, quae hoc impetrat. quae tamen fides, ut
haec accipere mereatur, ipsa gratis datur.
Nusquam autem isti inimici gratiae ad eandem gratiam
uehementius obpugnandam occultiores moliuntur insidias, quam
ubi legem laudant, quae sine dubitatione laudanda est. legem quippe
diuersis locutionum modis et uarietate uerborum in omnibus disputationibus
suis uolunt intellegi gratiam, ut scilicet a domino
deo adiutorium cognitionis habeamus, quo ea quae facienda sunt
nouerimus, non inspirationem dilectionis, ut cognita sancto amore
faciamus, quae proprie gratia est. nam scientia legis sine caritate
inflat, non aedificat secundum eundem apostolum apertissime
dicentem : scientia inflat, caritas uero aedificat.
quae sententia similis est ei, qua dictum est: littera occidit,
spiritus autem uiuificat. quale est enim scientia
inflat, tale est littera occidit et quale est caritas
aedificat, tale est spiritus uiuificat, quia
caritas dei diffusa est in cordibus nostris
per spiritum sanctum, quidatus est nobis.
cognitio itaque legis? facit superbum praeuaricatorem, per
donum autem caritatis delectat legis esse factorem. non ergo
legem euacuamus per fidem, sed legem statuimus, quae
terrendo ducit ad fidem. ideo quippe lex iram operatur, ut territo
atque conuerso ad iustitiam legis inplendam dei misericordia gratiam
largiatur per Iesum Christum dominum nostrum, qui e?t dei sapientia,
de quascriptum est: lege met misericor diam in lingua
(CSEL XLII 131-133. 158) 15 I Cor. 8, 1 16 II Cor. 3, 6 19 Rom. 5, 5
24 Rom. 3, 31 25 cf. Rom. 4,15 27 cf. I Cor. 1, 30 28 Prou. 3, 16 3 eis] illis Dbd sed-eis B. Z. Om3; sed-
imperat om.CE et] ut V non fuit lex quae hoc imperat sed fides; quae tamen
fides at haec faciat sqq. F hoc om.V 4 impeiatOml 5 ipsa om.V 6 autem
om.F squippeZ)m7 9 loquutionum0 12 inspirationeOBV 13proprialr
14 aplm s. exp. spm D 16 sentencia in ras. B 17 autem onul inflat
scientia D 18 littera—acdificat] caritas aedificat et quale e caritas §dificat 0
19 qua Oml 24 euacuamus legem D set B (s add. m2) 25 fidem] uitam 0
2G inplendo 1* implcndum B misericordia∗O misericordiam Db gratia Db
portat, legem, qua terreat, misericordiam, qua subueniat, legem
per seruum, misericordiam per se ipsum, legem tamquam in baculo,
quem mi!\'it Heliseus ad filium uiduae suscitandum et non resurrexit � si
enim data esset lex, quae posset uiuificare,
omnino ex lege esset iustitia —,misericordiam
uero tamquam in ipso Heliseo, qui figuram Christi gerens mortuo
uiuificando magni sacramenti uelut noui testamenti significatione
coniunctus est.
adhibentes propheticum testimonium: si uolueritis et
audieritis me, quae bona sunt terrae edetis; si
autem nolueritis et non audieritis me, gladius
uos consumet, quid eis hoc prodest? quando quidem non tam
contra Manicheos defendunt quam contra catholicos extollunt
liberum arbitrium. sic enim nolunt intellegi quod dictum est: s i
uolueritis et audieritis me, tamquam in ipsa praecedente
uoluntate sit consequentis meritum gratiae ac sic gratia iam non
sit gratia, quae non est gratuita, cum redditur debita. si autem sic
intellegerent quod dictum est: si uolueritis, ut etiam ipsam
bonam uoluntatem illum praeparare confiterentur, de quo scriptum
est: praeparatur uoluntasad domino, tamquam catholici
uterentur hoc testimonio et non solum heresim ueterem Manicheorum
uincerent, sed nouam Pelagianorum non conderent.
Quid eis prodest, quod in laude ipsius liberi arbitrii \'gratiam\'
dicunt \'adiuuare uniuscuiusque bonum propositum' ? hoc sine scrupulo
acciperetur catholicE dictum, si non in bono proposito meritum
ponerent, cui merito iam merces secundum debitum, non secundum
17 cf Roni. 11, 6 21 Prou 8, 35 24 Iulianus surrexit D 4 data cst lex D possit uiuicare T* 5 ex lege
om.Bml est Oml esse V iustiaO 6 helyseoO 7 magni∗sacramenti∗O
9 manichaeosO 11 torre Om1 ante edetis ras. 4 litt. in O comedetis Db
12 nol. autom D non omT 13 uos consumet in ras. Ont3 tamC 151iberum-
uolunt s.l.Om3 ; liberum arbitrium in mg. B 17 sit s.i.Om.3 sic] si B gratia.
iam V 19 ipsam s.l.Om3 20 bonam bis pon.D 21 uo*luntas eiusO
22 hcresim] add. ut r manichaeorumO 23 polaianorumO non conderent]
contererent Db 25 crospulo B 27 ponerent om OB debitum] meritum CD
bonum propositum, quod consequens adiuuat gratia, non esse
potuisse in homine, si non praecederet gratia. quomodo enim est
hominis bonum propositum sine miserante prius domino, cum ipsa
sit bona uoluntas, quae praeparatur a domino? quod autem cum
dixissent \'gratiam quoque adiuuare uniuscuiusque bonum propositum\',
mox addiderunt \'non tamen reluctanti studium uirtutis inmittere\',
posset bene intellegi, si non ab istis, quorum sensus notus
est, diceretur. reluctanti enim prius auditus diuinae uocationis ipsa
dei gratia procuratur ac deinde in illo iam non reluctante studium
uirtutis accenditur. uerum tamen in omnibus quae quisque agit
secundum deum, misericordia eius praeuenit eum, quod isti nolunt,
quia non esse catholici, sed Pelagiani uolunt. multum enim delectat
impietatem superbam, ut etiam id quod cogitur confiteri a domino
datum non sibi donatum uideatur esse, sed redditum, ut scilicet
filii perditionis, non promissionis ipsi credantur se bonos fecisse
et deus iam bonis a se ipsis effectis pro isto eorum opere debitum
praemium reddidisse.
Ita namque illis tumor ipse aures? cordis obstruxit, ut non
audiant: quid enim habes quod non accepisti? non
audiant: sine me nihil potestis facere, non audiant:
caritas ex deo est, non audiant: deus partitus est
mensuram fidei, non audiant: spiritus ubi uult
spirat et: qui spiritu dei aguntur, hi filii sunt
dei, non audiant: nemo potest uenire ad me, nisi fueritei datum
apatremeo, non audiant quod Hesdras scribit:
benedictus est dominus patrum nostrorum,
21 Ioh. 15, 5 22 I Ioh. 4, 7 Rom. 12, 3 23 Ioh. 3, 8 24 Rom. 8,14
25 Ioh. 6, 66 27 I Esd. 8, 25 F 3 in s.l.Om2 5 d5 V 6 propositum bonum DEFbd
7 rehictanti*0 8 bene s-f. Om3 9 aditus s.l.D. b 10 drinde] dein B
in om.O studium] sps Db 11 ueruntamen D quae] se C 12 dum EF
praeueniet 0 eum s.l.Om3 14 id] hic CD hoc EF 15 sed in ras. B
rediditumZ) 16 credantO 17 iam om.O 20 enim om.D 22 caritas-
audiant om. OB partitur et mensuram Tr 24 qui. 0 hiow. OhiiD
25 potes V pcsi nisi eras. pater 0 26 hesdra BV hestra C esdra EF esdras Dd
scripsitO 27 nrmO
suam, quae est in Hierusalem, non audiant quod per
Hieremiam dominus dicit: et timorem meum dabo
in cor eorum, ut a me non recedant, et uisitabo
eos, ut bonos eos facia m, maximeque illud per Ezechiel
prophetam, ubi prorsus deus ostendit nullis se hominum bonis
meritis prouocari, ut eos bonos faciat, id est oboedientes mandatis
suis, sed potius haec eis se retribuere bona pro malis propter se
ipsum hoc faciendo, non propter illos. ait enim: haec dicit
dominus: ego facio non propter uos, domus Israhel,
sed propter nomen meum sanctum, quod
profanastis in gentibus, quo intrastis illuc. et
sanctificabo nomen meum magnum, quod profanatum
est ingentibus et profanastisin medio
eorum, et scient gentes quia ego sum dominus,
dicit Adonai dominus, cum sanctificatus fuero
in uobis ante oculos eorum. et accipiam uos de
gentibus et congregabo uos ex omnibus terris
et inducam uos in terram uestram. et aspergam
super uos aquam mundam et mundabimini ab
omnibus inmunditiis uestris, et mundabo
uos et dabo uobis cor nouum et spiritum nouum
dabo in uobis; et auferetur cor lapideum
de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. et
spiritum meum dabo in uobis et faciam, ut in
iustificationibus meis ambuletis et iudicia
meaobseruetisetfaciatis. et post aliquanta per eundem
ipsum prophetam: non propter ubs, inquit, ego facio,
dicit dominus deus, notum erit uobis.
3 hieremian OBD dicit dominus
DEFbd 5 maxime B ezechielumO hiezechiele C iezechielem D 6 (leus om. V
se in ras. B 8 eis om.F se om.D 9 ipsum om.F alt. hoc C dicit oin.V
10 dominus deus CDEFbd non propter uos om.OCDEFVb 12 quodO quę B
iliac B 15 scientgentesO (tgen s.l.m2) quia] qmO 16 adonaiO (i s. ras. mS)
adquay BD 19aspargamr 20 mundamini V 21 inquinamentis Db et mun-
dabo uosom.OB 23dauoOmI in uosB auferam B,D in ras. 25 dabo s.
ras. m30 26 inditia B 29 deus om.O notum—deus om.V erit) sitb
cflfundimini B confundamini C
Israhel. haec dicit dominus deus: in die quo mundabo
uos ex omnibus iniquitatibus uestris, et
constituam ciuitates et aedificabuntur deserta
et terra exterminata operabitur, pro eo
quod exterminata est ante oculos omnis praetereuntis,
et dicent: terra illa exterminata
facta est sicut hortus uoluptatis, et ciuitates
desertae et exterminatae et effossae munitae
sed erunt, et scientgentes quaecumquerelictae
fuerint in circuitu ucstro, quia ego dominus
aedificaui destructas, plantaui exterminatas;
ego locutus sum et feci. haec dicit
dominus: adhuc hoc inquirar domui Israhel
ut faciam eis, multiplicabo eos sicut oues
homines, sicut oues sanctas, sicut oues
Hierusalem in diebus festis eius; sic erunt
ciuitates illae desolatae plenae ouium
hominum, et scient quia ego dominus.
Quid remansit pelli morticinae, unde possit inflari et dedignetur,
quando gloriatur, in domino gloriari? quid ei remansit,
quando quidquid dixerit se fecisse, ut eo praecedente hominis merito
ab homine exorto deus subsequenter faciat quo dignus est homo,
respondebitur, reclamabitur, contradicetur: ego facio, sed
propter nomen meum sanctum, non propter uos egofacio, dicit dominus deus? nihil siceuertit Pelagianos
dicentes \'gratiam dei secundum merita nostra dari\' — quod quidem
(CSEL XLII 84, 5. 15) om.EF 2 mundaboO (b ex u) nuulauerob 3 ex] ab bd
ct om. ODb 4 cinitatetO (s add. s. ♦) 5 praepara bitur b operabiturexterminata
om.V 6 exterminautaO 8 facta om.OB ortusOBCDl\'
9 pr. et om.OB 10 rel. fuerint ex reliqueruntO 11 ego om.Y 14 hoc s.LOm3
inquiramDEPbd 15 etmultiplicaboC sicut]scO 16 alt. ouesow.O 17 hrraO
ihrlm D in om.EF eius mh.V 18 desolutaeO planaeOml plant C
ouibus V 19 ego] add. sum 0 20 non dignctur D 22 dixerit s. I. Om3
hois B 23 homineO (e ex i) facit EF quod OHCEFV 24 respondetur Db
reclamauiturOm1 reclamatur Db contradicitur Drb 26 ego om.V 27 dei omY
damnauit—, nihil sic euertit hanc praesumptionem dicentium :
\'nos facimus, ut mereamur cum quibus faciat dominus\'. respondet
uobis non Pelagius, sed ipse dominus: ego facio et non propter
uos, sed propter nomen meum sanctum. quid
enim potestis facere boni de corde non bono? ut autem habeatis
cor bonum: dabo, inquit, uobis cor nouum et spiritum
nouum dabo uobis. numquid potestis dicere: prius ambulauimus
in iustificationibus eius et iudicium eius obseruauimus et
fecimus ut digni essemus, quibus gratiam suam daret? quid enim
boni faceretis homines mali et quomodo ista bona faceretis, nisi boni
essetis? ut autem sint homines boni, quis facit nisi ille qui dixit:
et uisitabo eos, ut eos bonos faciam. et qui dixit: et
spiritum meum dabo i n nobis et faciam ut in
iustificationibus meis ambuletis et indicia
mea obseruetis et faciatis? itane nondum euigilatis?
nondum auditis: faciam ut ambuletis, faciam ut obseruetis,
postremo: faciam ut faciatis? quid adhuc uos inflatis? nos
quidem ambulamus, uerum est, nos obseruamus, nos facimus;
sed ille facit, ut ambulemus, ut obscruemus, ut faciamus.
haec est gratia dei bonos faciens nos, haec est misericordia
eius praeueniens nos. quid merentur deserta et exterminata
et effossa? quae tamen aedificabuntur et operabuntur et
munientur. numquid haec pro meritis desertionis, exterminationis,
effossionis suae ? absit. ista enim merita mala sunt, haec munera bona.
redduntur itaque malis bona; gratuita ergo, non debita et ideo gratia.
21 cf. Ps. 58, 11 26 cf. Rom. 3, 24 om.Dd 2 hanc] hominum EFd,b (in mg. al hanc) 3 faciamusO
fac ... mus ut nos faciamus D deusFbd quam quod respondctF respondit V
4 et nonO alt. non s.l.Om2 6 habetis Oml 8 nouum] meum Db do 1*
numquity nunquidO 9 obscruabimusV lOfacimusF cssemus] add. ut d
11 faceretis ex feeeritis bisB 12 homines sint Dbd pr. qui C 13 pr. et om.b
et qui—faciam om.V ct] eis OIi,om. EFbd 14 pr. in om. b 16 mea om. D
itauneO euilatisT* 17 necdum r n dum ex dudum B non Db audistisO
18 uutO 20 illae B ut alt. om O 21 alt. est om.b 23 effossa] offensa V
et operabuntur om OB operibuntur V 24 haec tn ras. B exterminationis
s.l.Vml 25 effusionisO effosionis B ista] i*a* r (nam filii) 26 itaque om.r
gratuita] erat uita D
o humana superbia, quae dicis: \'ego facio, ut merear a domino
aedificari atque plantari\' ? nonne audis non propter uos ego
facio; ego dominus aedificaui destructas, plantaui
exterminatas; ego dominus locutus sum
et feci, non tamen propteruos, sed propter nomen
meum sane tum ? quis multiplicat sicut oues homines, sicut
oues sanctas, sicut oues Hierusalem? quis facit, ut ciuitates illae
desolatae plenae sint ouium hominum, nisi ille qui sequitur et dicit:
et scient quia ego dominus? sed quibus ouibus hominibus
inplet, sicuti est pollicitus, ciuitates, utrum quas inuenit an quas
facit ? psalmum interrogemus. ecce respondet, audiamus: uenite,
adoremus et procidamus ei, et ploremus ante
dominum qui fecitnos, quia ipse est deus noster
et nos populus pascuae eius et oues manus eius.
ipse igitur facit oues, quibus desolatas inpleat ciuitates. quid mirum ?
quando quidem illi unicae oui dicitur, hoc est ecclesiae, cuius membra
sunt omnes oues homines: quoniam ego sum dominus qui facio te.
quid mihi obtendis liberum arbitrium, quod ad faciendam iustitiam
liberum non erit, nisi ouis fueris? qui facit igitur oues homines, ipse
ad oboedientiam pietatis humanas liberat uoluntates.
Sed quare istos homines oues facit et istos non facit, apud
quem non est acceptio personarum ? ipsa est quaestio, quam beatus
apostolus curiosius quam capacius proponentibus ait: o homo
t u quis es qui respondeas deo? num quid dicit
figmentum ei qui se finxit: quare sic me fecisti?
ipsa est quaestio, quae ad illam pertinet altitudinem, quam perspicere
uolens idem apostolus quodam modo expauit et exclamauit:
22 cf. Rom. 2,11 24 Rom. 9, 20 1 pr. ego] ergo CEF none V te om. OB 2 0] te T7, om.O humana
superbiaOV dicitO 3 nūne B ego om.0, bis D 8 hrlmO ihrlmZ)
ille desolate V 10 ego] add. su 0 11 post inplet eras. et dicit 0 sic B
12 psalmus TT respondit V 13 ei om.OV 14 dm EF est dns ds nosterO
16 fecitO 19ostendisD 20 ouis fucris] liberatum fuerit EF fueritOBCV
21 oboedientiae V obedienti*ampietateO uoluntate V 22 oues hom.
facit EF 24 coriosinsOmJ 25 quis] quiOBC, om. V qui] ut Dbd 26 eiusC
mc fecisti sic D 27 hiltitudinem B
dei! quam inscrutabilia sunt iudicia eius et
inuestigabiles uiae eius! quis enim cognouit
sensum domini ? aut quis consiliarius eius fuit ?
aut quis prior dedit illi et retribuetur ei? quoniam
ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia;
ipsi gloria in saecula saeculorum. non itaque istam
scrutari audeant inscrutabilem quaestionem, qui meritum ante gratiam
et ideo iam contra gratiam defendentes priores uolunt dare
deo, ut retribuatur eis — priores utique dare quodlibet ex libero arbitrio,
ut sit gratia retribuenda pro praemio —, et sapienter intellegant
uel fideliter credant etiam quod se putant priores dedisse, ab illo,
ex quo sunt omnia, per quem sunt omnia, in quo sunt omnia,
percepisse. cur autem iste accipiat, ille non accipiat, cum ambo
non mereantur accipere et quisquis eorum acceperit, indebite
accipiat, uires suas metiantur. et fortiora se non scrutentur.
sufficiat eis scire quod non sit iniquitas apud deum. cum enim
nulla merita inuenisset apostolus, quibus Iacob geminum apud
deum praecederet fratrem: quid ergo dicemus? inquit,
num quid est apud deum iniquitas ? absit. M o ysi
enim dicit : miserebor cui misertusero et misericordiam
praestabo cui misericors fuero.
igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis
est dei. grata sit ergo nobis eius gratuita miseratio, etiamsi
haec profunda insoluta sit quaestio. quae tamen hactenus soluitur,
quatenus eam soluit idem apostolus dicens: sia utem uolens
deus ostendere iram et demonstrare potentiam
suam adtulit in multa patientia uasairae,
9,14—16 26 Rom. 9, 22. 23 sunt om.Oml 3 inuestigabilesO (bexu) inuestibilcs D 4aut—fuit bis D
5illi]**0 8 inscrutauilem Oml questione C 9 iam] add. non V priore V
10 dare] qui daret V 11 et sapientes C sed sapientesEF 13 pr. omnia-sunt
in mg. Om3 in-omnia s. I. Om3 14 ille-accipiat bis D accipia*t 0
15 acciperit 0 acceperat b indebiti Om3 16 metiuntur Oml me*tiantur B
19 dicimus V 20 nunquid 0 iniquitas est apud deum BCV cst s.l.Oml
moysesOBCEFV 21 dixit B 22 p
eatenus EFd 26 quatinus B deus uolens EFbd 27 demonstraret C
28 suam om.Oml
faceret diuitias gloriae suae in uasa misericordiae
o r d i a e, quac praeparauit in gloriam. ira
quippe non redditur nisi debita, ne sit iniquitas apud deum;
misericordia uero etiam cum praebetur indebita, non est iniquitas
apud deum. et hinc intellegunt uasa misericordiae, quam gratuita
illis misericordia praebeatur, quod irae uasis, cum quibus eis est
perditionis causa et massa communis, ira debita et iusta rependitur.
et iam haec satis sint aduersus eos, qui per arbitrii libertatem
destruere uolunt gratiae largitatem.
publicani esurire et sitire iustitiam, sed uanitate illius pharisaei
tamquam saturatos plenosque ructare, quid eis prodest quod aduersus
Manicheos, qui baptisma destruunt, isti dicunt \'baptismo perfecte
homines innouari\' atque ad hoc apostoli adhibent testimonium,
qui per lauacrum aquae ecclesiam Ae gentibus sanctam fieri inmaculatamque
testatur, cum superbo sensu atque peruerso contra orationes
ipsius ecclesiae suas exerant disputationes? hoc enim propterea
dicunt, ut credatur ecclesia post sanctum baptismum, in quo fit
omnium remissio peccatorum, ulterius non habere peccatum, cum
aduersus cos illa a solis ortu usque ad occasum omnibus suis membris
clamet ad deum: dimitte nobis debita nostra. quid
quod etiam de se ipsis in hac causa si interrogentur, quid respondeant
non inueniunt ? si enim dixerint se non habere peccatum, respondet
eis Iohannes, quod se ipsos decipiant et ueritas in eis
non sit; si autem confitentur peccata sua, cum se uelint
16 cf. Eph. 5,26 22 Matth. 6,12 25 cf. I Ioh. 1,8 26 cf. I Cor. 6,15 Oml 2 ficere Oml 5 misericordia-deum in mg. mlV
uero om.B G quam] eum Vb 7 ira Oml est eis DEFbd 8 cumunis r commu***nis0
9 et iam haec] haec iam Dbd 10 largitore Db 11 laudes O
inlaudeEF affectuO (a 8.1. m2) 12 puplicani 0 scitireF uanitatem CEF
pharisei V farisei B 13 aduersus 0 (s fin. s. ras. m2) 17 contra orationes]
contra tines 0 (r et all. t s.l.m2, in mg..... ntratincs initio deBecto) 18 sua
rexerant V exerant 0 (ex s. I. m2) erexerant B execrant C exserant DEFbd
21 as. I.0m2 ortn*0 menbris B 22 dnmEF quid quod] qui quidem EF
23 intergenturOml 24 non habere seO respondeatZ) 25 ei B iohannis F
decipiunt OB 26 sit] est D sia B confiteantur D
est ecclesia, in isto adhuc tempore perfecte, sicut isti sapiunt, sine
macula et ruga, cuius membra non mendaciter confitentur
se habere peccata? quapropter et in baptismate dimittuntur cuncta
peccata et per ipsum lauacrum aquae in uerbo exhibetur Christo
ecclesia sine macula et ruga, quia, nisi esset baptizata, infructuose
diceret: dimitte nobis debita nostra, donec perducatur
ad gloriam, ubi ei perfectius nulla insit macula et ruga.
\'Et spiritum sanctum\' fatendum est \'etiam antiquis temporibus\'
non solum \'mentes bonas adiuuisse\', quod et isti nolunt,
uerum etiam bonas eas fecisse, quod nolunt. \'omnes quoque prophetas
et apostolos uel sanctos et euangelicos et antiquos, quibus deus testimonium
perhibet, non in conparatione sceleratorum, sed regula
uirtutum iustos fuisse non dubium est. quod aduersum est Manicheis,
qui patriarchas prophetasque blasphemant ; sed quod aduersum
est et Pelagianis interrogati omnes de se ipsis, cum in hoc corpore
degerent, una uoce concordissima responderent: si dixerimus
quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus
et ueritas in nobis non est. \'in futuro autem
tempore\' negandum non est \'mercedem esse tam bonorum operum
quam malorum et nemini praecipi, quae hic contempserit, illic
mandata perficere\', sed plenae iustitiae saturitatem, ubi peccatum
esse non possit, quae hic a sanctis esuritur et sititur, hic sperari in
praecepto, ibi percipi in praemio, elemosynis et orationibus impetrantibus,
ut quod hic minus inpletum fuerit mandatorum fiat
inpunitum per indulgentiam peccatorum.
19 Inliauus post esse eras. cQO xpiO (i s. ras. m2) 2 eccles I ia 0 (ia add. m2)
perfecta Db sicut isti] sic utistis V 3 confitentur om.V confitentur se
habere Om2 (r-ha ni ras., bere s.l.) 4 se dicunt habere V quaproptcr-peccata
in mg. O oexibeturF G esse V 7 penlucantur C perducatV 8 ei] et V
9 sanctum spiritura OBCV 10 adiuuasse CVb noluntC 12 antiquos uiros D
deus om.O 15 quod om.O aduersus Y 16 pelagianisO (nis add. m2) 17 degeruntO
20 non om. V esset aniborum Oml 21 hicO (c m2 ex s, in mg. I his)
22 plane BCDVb pleneEF iustitine] istam Db 23 spirariOml 24 recipi CEF
elemosillisOBCDV 25 faciat B
Quae cum ita sint, desinant Pelagiani quinque istarum
rerum insidiosissimis laudibus, id est \'laude creaturae, laude nuptiarum,
laude legis, laude liberi arbitrii, laude sanctorum\', quasi
a Manicheorum tendiculis fingere se homines uelle eruere, ut possint
eos suis retibus implicare, id est ut negent originale peccatum et
paruulis inuideant Christi medici auxilium et ut dicant gratiam dei
secundum merita nostra dari ac sic gratia iam non sit gratia et ut
dicant sanctos in hac uita non habuisse peccatum ac sic euacuetur
oratio quam sanctis tradidit qui non habebat peccatum et per quem
sanctis orantibus dimittitur omne peccatum. ad haec tria mala homines
incautos et ineruditos quinque illorum bonorum fraudulenta
laude seducunt. de quibus omnibus satis me existimo respondisse
eorum crudelissimae et impiissimae et superbissimae uanitati.
odium suscepisse et toto penitus occidente non minus stultum
quam impium dogma esse susceptum et simplicibus episcopis sine
congregatione synodi in locis suis sedentibus ad hoc confirmandum
subscriptionem queruntur extortam\', cum potius eorum profanas
uocum nouitates ecclesia Christi et occidentalis et orientalis horruerit,
ad curam nostram existimo pertinere non solum scripturas
sanctas canonicas aduersus eos testes adhibere, quod iam satis fecimus,
uerum etiam de sanctorum litteris, qui eas ante nos fama celeberrima
et ingenti gloria tractauerunt, aliqua documenta proferre,
non quo canonicis libris a nobis ullius disputatoris aequetur auctoritas,
tamquam omnino non sit quod melius seu uerius ab aliquo catholico
quam ab alio itidem catholico sentiatur, sed ut admoneantur
qui putant istos aliquid dicere, quemadmodum de his rebus ante
creature B (u ex 0) 4 a om.CDY 5 orriginale U
6 et om.V 7 ac ex hancO et sic gratia non iam est gratiaF ShancT*
non om.O ac-oratio] nec sit necessaria oratio B euacuaturF 9 habentO
qua D 10 orationibus OB 11 inlieruditos C frauilulenta T* (u alt. s.
eras. e) 15 per totum pen. occidentem B 16 episcoporum B sine mn.B
17 sintodiiO sinodi BC 18 subscriptione V susscriptionem C exortam 0
extortaD (torta in ras.) 21 facimusOml 23 attractauerimtO aliquando
cumentaV 25 aut tamquamF quidOB aliquo] alioOBC 26 ut omT
ammoneatur 0
sint, et sciant a nobis rectam et antiquitus fundatam catholicam
fidem aduersus recentem Pelagianorum hereticorum praesumptionem
perniciemque defendi.
Beatissimum, corona etiam martyrii gloriosissimum Cyprianum
nec africanis atque occidentalibus tantum, uerum et orientalibus
ecclesiis fama praedicante et scripta eius longe lateque diffundente
notissimum etiam ipse heresiarcha istorum Pelagius cum debito
certe honore commemorat, ubi Testimoniorum librum scribens
eum sc asserit imitari \'hoc se\' dicens \'facere ad Romanum, quod
ille fecerit ad Quirinum\'. uideamus ergo quid de originali peccato,
quod per unum hominem intrauit in mundum, senserit Cyprianus.
in epistula De opere et elemosynis ita loquitur: cum dominus
adueniens sanasset illa quae Adam portauerat
uulnera et uenena serpentis antiqua curasset,
legem dedit sano et praecepit, ne ultra iam peccaret,
ne quid peccanti grauius eueniret. coartati
eramus et in angustum innocentiae praescriptione
conclusi. nec haberet quid fragilitatis
humanae infirmitas atque inbecillitas
faceret, nisi iterum pietas diuina subueniens
iustitiae et misericordiae operibus ostensis
uiam quandam tuendae salutis aperiret, ut
s o r d e s p o s t m o d u m quascumque contrahimus
elemosynis abluamus. hoc testimonio duas istorum
cf. Cypriani De opere et elemosynis 1 (CSEL III p. I 373, 13-374, 2)
16 cf. Ioh. 5,14 25 cf. Luc. 11, 41 2 sunt OB a∗V a nobis] ab his 0
ct om.F 3 recentesC recedentein EFd hereticorum om.EF 4 pernitiemquiOm1
5 martirii V ciprianumOB G affricanis D tantis V tantum ex statuinO
7 p8 heresiarchcs Dbd haeresiureha EF 9 onore V
lib+rumO 10 eum ergoO pr. se om. CTr ducensO 11 fecitO fecerat BEFd
quirnumOmi 12 ciprianus B 13 elymosinisO de elemosinis B helemo-
sinis CD loquorC 14 sanas sed V sanussetOm1 17 peccatiOV 18 in mn.0
praesumptione EF 19 fragilitatis] flagitatisT\' 24 posmodtim D 25 elemosinisOBCT
helemosinis D abluamur V
trahere genus humanum, quod sit curandum sanandumque per Christum,
alteram, qua dicunt nullum post baptismum sanctos habere
peccatum. rursus in eadem epistula: ponat, inquit, unusquis
que ante oculos suos diabolum cum suis
seruis, id est cum populo perditionis ae
mortis, in medium prosilire plebem Christi
praesente ac iudicante ipso conparationis
examine prouocare dicentem: ego pro istis
quos mecum uides nec alapas accepi nec
flagella sustinui nec crucem pertuli nec
sanguinem fudi nec familiam meam pretio passionis
et cruoris redemi, sed nec regnum illi caeleste
promitto nec ad paradisum restituta inmortalitate
denuo reuoco. respondeant Pelagiani,
quando fuerimus in inmortalitate paradisi et quomodo inde fuerimus
expulsi, ut eo Christi gratia reuocemur. et cum inuenire nequiuerint
quid hic pro sua peruersitate respondeant, adtendant
quemadmodum intellexerit Cyprianus quod ait apostolus: in quo
omnes peccauerunt et Pelagiani heretici noui de Manicheis
ueteribus hereticis nulli catholico audeant inrogare calumniam,
ne tam sceleratam etiam martyri antiquo Cypriano facere conuincantur
iniuriam.
Hoc enim et in epistula, cuius De mortalitate titulus
inscribitur, ita dicit: regnumdei, fratresdilectissimi,
esse coepit i n proximo, praemium uitae et gaudium
salutis aeternae et perpetua laetitia et
I 390, 3—11) 19 Rom. 5,12 25 regnum—ueniunt] cf. CyprianiDemortalitate 2
(ibid. 298, 7-9) 1 testis iste om.B redarguit] obpugnauitB una C 3 qui0 sanctos
om.O 4 rursum OEFd pona*t l\' 5 scruis suis B 7 prosilerOnJ pleue Oml
plebe B 8 ac] et Cypr. captionis cxsemine 0 (s alt. s. I. m2) 9 ergo B
proproistis B 10 accipiOnJ 11 flagellas C 13 crucioris C illi regnum B
illis OCD 14 paradiso V 15 respondeat C 16 in om.C paradyO 17 ex eo Vb
prouocemurC 19 intellexit 0 ciprianus B 20 manichaeisO 21 interrogare
OmlDml 22 tamO cipriano OB 24 et om.B titulus s.l.Om2 25 dei omO
kmi B 26 piaciu D (m s. c)
iam ueniunt. hoc rursus in eadem: amplectamur,
inquit, diem qui adsignat singulos domicilio
suo, qui nos istinc ereptos et laqueis saecularibus
exsolutos paradiso restituat et regno. item
in epistula De patientia: dei sententia cogitetur, inquit,
quam in origine statim mundi et generis humani
Adam praecepti inmemor et datae legis transgressor
accepit. tunc sciemus quam patientes
esse in isto saeculo debeamus, qui sic nascimur,
ut pressuris istic et conflictationibus laborem
u s. \'quia audisti\', inquit, \'uocem mulieris tuae
et manducasti ex illa arbore, de qua sola praeceperam
tibi ne manducares, maledicta terra
erit in omnibus operibus tuis. in tristitia et gemitu
edes ex ea omnibus diebus uitae tuae;
spinas et tribulos eiciet tibi et edes pabulum
agri. in sudore uultus tui edes panem tuum,
donec reuertaris in terram de qua sumptus
e s. quoniam terra es et in terram ibis\'. huius
sententiae uinculo conligati omncs et constricti
sumus, donec morte expuncta de isto
saeculo recedamus. itemque in eadem: nam cum in
illa, inquit, prima transgressione praecepti
firmitas corporis cum inmortalitate discesserit
cum morte infirmitas uenerit nec
possit firmitas recipi, nisi cum recepta et
inmortalitas fuerit, oportet in hac
cf. Cypr. De bono patientiac 11 (p. I 404, 25) 12 Gcn. 3, 17—19
23 nam cum-sustineri] cf Cypr. De bono pat. 17 (p. I 409, 16) OB ampletamur B 4 post istinc eras.
erep B erectos D 5 exolutos D rcstituit Cypr. 7 mundi statim Db
9scimusV qucOml 10 in isto saec. om.D isto] illo V (in ras.), b 11 pracsuri
si istic V istis Db 12 audisti*0 13 de] cx Db pciperamOwf praeceram Tr
14 manducares m3 s. exp. comedercsO 17 et fin. om.O pubulum Om1
19 suptus OmlB 23 in alt. om.O 28 huic fragilitati atque infirmitati D
semper et congredi. quae luctatio et congressio
non nisi patientiae potest uiribus
sustineri.
In epistula autem quam scripsit ad episcopum Fidum cum
sexaginta sex coepiscopis suis, a quo fuerat consultus propter circumcisionis
legem, utrum ante octauum diem baptizari liceret infantem,
haec causa sic agitur, tamquam prouisione diuina tam
longe futuros hereticos Pelagianos iam catholica confutaret ecclesia.
neque enim qui consuluerat inde dubitabat, utrum nascentes traherent
originale peccatum, quod renascendo diluerent — absit enim
ut hinc aliquando fides christiana dubitauerit I —, sed ille dubitabat,
utrum regenerationis lauacrum, quo non dubitabat soluendum
originale peccatum, ante diem tradi deberet octauum. ad quam consultationem
respondens beatissimus Cyprianus: quantum
uero, inquit, a d causam infantum pertinet, quos
dixisti intra secundum uel tertium diem quam
nati sunt constitutos baptizari non oportere
et considerandam esse legem circumcisionis
antiquae, ut intra octauum diem eum qui natus
est baptizandum et sanctificandum non putares,
longe aliud concilio nostro omni uisum
est. in hoc enim quod putabas esse faciendum,
nemo consensit, sed uniuer si potius iudicauimus
nulli hominum nato misericordis dei gratiam
denegandam. nam cum dominus in euangelio
suo dicat : filius hominis non uenit animas
Gen. 17, 12 27 Luc. 9, 56 1 corporea Cypr. **luctariO rcluctari D 5 cum ex cuiusOm2 Gpost sex
eras. et V episcopis B 7liceret B (1 ex <1) ante inf. eras. baptizari B 8 eausa]
add. inquit B promisioneO 9 catholica * D confntare V (a ex u ?)
ecclesiaeV 10 consulerat b indeO(de s.l.m2) 12 dubitaueri∗tO dubitabat B
(ba s.l.) 15 cipriamts B 16 infancium B infantium Cypr. quodOBV
17 quo Dbd qua F 18 sint VCypr. 19 considerandumO 21 non exp.O
22 consilio EF in concilio Vbd Cypr. omnino D omnibus Vbd, om. Cypr.
2.3 in] adV qd*V quod tu Cypr. 24 contensit Bml 25 liominum om. D
misericordiam dei et gratiam Cypr.
fieri potest, nulla anima perdenda est. et paulo
post: nec aliquis, inquit, nostrum id debet horrere,
quod dominus dignatus est facere. 11 nam etsi adhuc
in infans a partu nouus est, non ita est tamen,
ut quisquam illum in gratia danda a atque in pace
facienda horrere debeat osculari, quando in
osculo infantis unus quisque nostrum pro sua
religione ipsas adhuc recentes dei manus debeat
cogitare, quas in homine modo formato et
recens nato quodammodo exosculamur, quando
id quod deus exosculamur. item paulo post: ceterum
s i homines, inquit, inpedire aliquid ad consecutionem
gratiae posset, mag is adultos et
prouectos et maiores natupossent in pedire peccata
grauiora. porro autem si et iam grauissimis
delictoribus et in deum multo ante peccantibus,
c u m postea crediderint, remissa peccatorum
datur et a baptismo atque gratia nemo prohibetur,
quanto magis prohiberi non debet infans,
qui recens natus nihil peccauit, nisi quod secundum
Adam carnaliter natus contagium mortis
antiquae prima natiuitate contraxit, qui ad remissam
peccatorum accipiendam hoc ipso facilius
accedit, quod illi remittuntur non propria,
sed aliena peccata!
Quid ad ista dicturi sunt gratiae dei non solum desertores,
12 ceterum-aliena peccata] cf. Cypr. epist. 64, 5 (p. II 720, 14). August.
Contra Iulianum Pel. I 3, G. III17, 31 (XLIV 644. 718 M) 1G cf. Hieronvmi
adu. Pelagianos III 18 (XXIII 610 M) 2 nulla nima Bml 3 nc V aliquidOBmi 4 deus Cypr. facere
ezcficerefi SapertuC sit nouus B nouusernobisOmS estom.0 ante nOli
ita exp. non ideo D GilludO in pace om.OB OrelegioneO 10 et recens nato
om.OB 11 recentcs C recenter EF quoda
onem Bml 16 etiam om.C. lul. 17 multum Cypr. 1sposteacredentibusreinissio
peccat. datur F erediderit V remissio Hieron. 19 a om.O in Db 23 quid D
remissaOF retnissionemF Ilicron. 24 percipiendam V accipienda Om2
paradisi possessio redditur ? quomodo paradiso restituimur, si nunquam
ibi fuimus? aut quomodo ibi fuimus, nisi quia in Adam
fuimus? et quomodo ad sententiam quae in transgressorem dicta
est pertinemus, si noxam de transgressore non trahimus ? postremo
baptizandos etiam ante diem censet octauum, ne per contagium
mortis antiquae prima natiuitate contractum pereant animae paruulorum.
quomodo pereunt, si ex hominibus etiam fidelibus qui
nascuntur non tenentur a diabolo, donec renascantur in Christo et
eruti de potestate tenebrarum in regnum illius transferantur? et
quis dicit nascentium, nisi renascantur, animas perituras? nempe
ille, qui sic laudat creatorem atque creaturam, opificem atque opus,
ut humani sensus horrorem quo dedignantur homines recentes ab
utero paruulos osculari, creatoris ipsius interposita ueneratione
conpescat et corrigat dicens in illius aetatis osculo recentes dei manus
esse cogitandas. numquid ergo confitens originale peccatum aut
naturam damnauit aut nuptias? numquid, quoniam nascenti ex
Adam reo adhibuit regenerationis purgationem, ideo deum negauit
nascentium conditorem ? numquid, quia metuens animas cuiuslibet
aetatis perire etiam ante octauum diem liberandas esse sacramento
baptismi cum collegarum concilio iudicauit, ideo nuptias
accusauit, quando quidem in infante, siue de coniugio siue de adulterio,
tamen quia homo natus est, recentes dei manus dignas etiam
osculo pacis ostendit? si ergo potuit sanctus episcopus et martyr
gloriosissimus Cyprianus peccatum originale in infantibus medicina
Christi censere sanandum salua laude creaturae, salua laude nuptiarum,
cur nouicia pestilentia, cum istum non audeat dicere
1 paradisi nobis B 3 nisi—fuimus om.EF 4 transgressoreOB dicta]
dataOB 5 si om.EF transgrcssoremT si postremo V postremo si b 6 censemus
0 (t s. TOUS) VIII ã O (ã add. m2) 7 nortis C nauitate V contractuOmZ
animas Oml 9 a s. I. Om2 11 nascenti sum Om2 animę periturQ 0m2
neppe V 121auda*tO 13sensuC dignanturOml 14 paruuJo D creator F
ipsius] suis-E 15 oculo Om1 manns dei F magnnsC (g exp.) 16 nunquidO
originali Oml 17 nu ̅quid s.l. Om2 quia V ex adam nascenti B 18 gene-
rationis C 19 nunquidO n quid B cuilibetOmZ 20 diem octauum DEFbd
21 collegio V concilio b (in mg. al collegio) 22 acc.usauitO (accus m2 s. ras.)
infantemV infancifjB de alt. om.0 a*dulterioTT 24oculoOm2 25 ciprianns
B 26 xpi in ras. B laude pr. om.D 27 isto Oml audeat b
obiciendum crimen alienum? ecce pracdicatissimus tractator diuinorum
eloquiorum, antequam terras nostras uel tenuissimus odor
Manicheae pestilentiae tetigisset, sine ulla uituperatione diuini
operis atque nuptiarum confitetur originale peccatum non dicens
Christum ulla peccati macula aspersum nec tamen ei conparans
carnem peccati in nascentibus ceteris, quibus per similitudinem
camis peccati mundationis praestat auxilium, nec originis
animarum obscura quaestione terretur, quominus eos qui Christi
gratia liberantur in paradisum remeare fateatur. numquid ex Adam
dicit in homines mortis condicionem sine peccati contagione transisse
? non enim propter corporis mortem uitandam, sed propter peccatum,
quod per unum intrauit in mundum, dicit per baptismum
paruulis quamlibet ab utero recentissimis subueniri.
praedicet Cyprianus, ubi de oratione dominica disputat, euidenter
apparet. ait enim: dicimus: \'sanctificetur nomen
tuum\', non quod optemus deo, ut sanctificetur
orationibus nostris, sed quod petamus a deo,
ut nomen cius sanctificetur in nobis. ceterum
a quo deus sanctificatur, qui ipse sanctificat?
sed quia ipse dixit: \'sancti estote, quoniam et
ego sanctus sum\', id petimus et rogamus, ut qui
in baptismo sanctificati sumus in eo quod esse
coepimus perseueremus. et alio loco in eadem epistula:
addimus quoque, inquit, et dicimus: \'fiat uoluntas
cf. Cypr. De orat. domino 12 (p. I 274, 22). August. De dono pcrseuerantiae 2, 4
(XLV 996 M) 22 Leu. 19, 2 26 addimus-tutus est] cf. Cypr. De orat.
domino 14 (p. I 276, 21) Matth. 6,10 eras.) 2 praedicantissimnsE
4 manichaeOmlV 6 nulla 0 adspersumV ei] et 0 7 came*F
8 praestet EFbd 10 in om.OB remanere OEF fateaptur D llhomineO
12 enim om.D all. propter] per V 14 ab utero quamlibet b quantumlibet F
16 euidcntes B 18 post nt expo nomen eius 0 19 orationibus-sanctificetur
add. Om2, om. EF a deo] ab eo BEFbd De dono pers. a domino Cypr.
21 qui] quia 0 22 et om.V 23 rogamus] oramus b 25 in alioO epistulae V
26 inquit om.EF et dicimus om. V
uult, sed ut nos facere possimus quod deus uult.
nam deo quis obsistit, quominus quod uelit
faciat? sed quia nobis a diabolo obsistitur, quominus
per omnia noster animus atque actus deo
obsequatur, oramus et petimus, ut fiat in nobis
uoluntasdei. quae ut fiat in nobis, opus est dei
uoluntate, id est ope eius et protectione, quia
nemo suis uiribus fortis est, sed dei indulgentia
et misericordia tutus est. item alio: fieri autem
petimus, inquit, uoluntatem dei in caelo et in
terra, quod utrumque ad consummationem
nostrae incolumitatis pertinet et salutis. nam
cum corpus c terra et spiritum possideamus e
caelo, ipsi terra et caelum sumus in utroque,
id est in corpore et spiritu, ut dei uoluntas fiat
oramus. est enim inter carnem et spiritum conluctatio
et discordantibus aduersum se inuicem
cotidiana congressio, ut non quae uolumus ipsa
faciamus, dum spiritus caelestia et diuina
quaerit, caro terrena et saecularia concupiscit.
et ideo petimus inter duo ista opeet auxilio dei
concordiam fieri, ut, dum et in spiritu et in carne
uoluntas dei geritur, quae per eum renata est
anima scruetur. quod aperte atque manifeste
apostolus Paulus sua uocedeclarat: \'caro\', inquit,
\'concupiscit aduersus spiritum et spiritus
17 cf. August. Opus imperf. I 72 (XLV 1097 M) 26 Gal. 5,17 in caelo Db 3 quis] quidO (ds.l.m2) 4quia]qua V 6 in—fiat om.V
7uoluntas—nobis in mg. 0 est ex et OmZ 8 uoluntatc*Z) 9 sed] seT* 10 alio
loco B 12 adO (d$.l.m2) conmationem Tr consumationem0 13 incolum-
nitatis V incolomitatis 0 ante pertinct eras. et V et om.C 14 rum om 0
15 caelum et terra sumus EF 16 id] hoc EF in corpore] et corpore Cypr.
ut om.V 18 aducrsusOEFbd 19 concressio Oml 20spu r 22 duo∗D duos r
auxiliu Oml 23 et pr. om.OB 25 animas eructur T* seruetur] repareturiT
26 palus V declarans D 27 et spiritus] sps autem EF
ut non quae uultis, ipsa faciatis\'. et paulo post :
potest et sic intellegi, inquit, fratres dilectissimi,
ut, quoniam mandat et docet dominus
etiam inimicos diligere et pro his quoque qui
nos persequuntur orare, petamus et pro illis
qui adhuc terra sunt et necdum caelestes esse
coeperunt, ut et cirea illos uoluntas dei fiat,
quam Christus hominem conseruando et redintegrando
perfecit. itemque alio : hunc autem panem,
inquit, dari nobis cotidie postulamus, ne qui i n
Christo sumus et eucharistiam cotidie ad cibum
salutis accipimus, intercedente aliquo grauiore
delicto dum abstenti et non communicantes
a caelesti pane prohibemur a Christi corpore
separemur. et aliquanto post in eadem: quando
autem rogamus, inquit, ne in temptationem ueni-a
m u s, ammonemur infirmitatis et infirmitatis
nostrae, dum sic rogamus, ne quis se insolenter
extollat, ne quis sibi superbe atque adroganter
aliquid adsumat, ne quis aut confessionis
aut passionis gloriam suam ducat, cum
dominus ipse humilitatem docens dixerit: \'uigilate
et orate, ne ueniatis in temptationem ;
spiritus quidem promptus est, caro autem infirma\',
ut, dum praecedit humilis et summissa
Dlatth. 5, 44 10 hunc—separemur] cf. Cypriani D.? orat. dom. 18 (p. I 280, 10)
16 quando—praestetur] cf. Cypriani De orat. dom. 2G (p. I 28(5, 21—287, 4) et
August. De dono perseuerantine G, 12 (XLV 1000 M) 17 cf. Matth. 6, 13
23 Matth. 20, 41 aduersantur sibi Cypr. Op. imp. 2 ea quae uultis (om. ipsa)OB 3 potest O
(test add. m2) et om.O fratres om. D 4 mandat∗O docet] monet Cypr.
G persequnturOml persecuntur CV petannis] pręcemur Db 7 et om.OB
necdumque B scoperunt Oml 9 qua Oml conseruanduV reintegrando BFb
10 perficit 0 alio loco B 12 eucaristiam B eucharistiam eius Cypr. 14 dum
abstinemus et abstenti eonicantes EF abstenti] absentes Db 15 pr. a∗V,om.O
17 tSptatione C 22 aut passionis om.B 25 quide proptus T\' protus OB
26 suinissa O
cum timore et honore dei petitur ipsius
pietate praestetur. item Ad Quirinum, in quo opere se
Pelagius uult eius imitatorem uideri, ait in libro tertio: in nullo
gloriandum, quando nostrum nihil sit. cui proposito
testimonia diuina subiungens inter cetera posuit apostolicum
illud, quo istorum maxime ora claudenda sunt: \'quid enim
habes, quod non accepisti? si autem accepisti,
quid gloriaris, quasi non acceperis\'? item in epistula
De patientia: est enim nobis, inquit, cum deo uirtus
ista communis; inde patientia incipit, inde
claritas eius et dignitas caput sumit, origo et
magnitudo patientiae deo auctore procedit.
Numquid iste sanctus tam memorabilis ecclesiarum in uerbo
ueritatis instructor liberum arbitrium negat esse in hominibus, quia
totum deo tribuit quod recte uiuimus? numquid legem dei culpat,
quia non ex ipsa iustificari hominem significat, quando quidem quod
illa iubet, a domino deo precibus impetrandum esse declarat ? numquid
sub nomine gratiae fatum asserit, quamuis dicat \'in nullo
gloriandum, quando nostrum nihil sit\'? numquid sicut isti spiritum
sanctum adiutorem ita credit esse uirtutis, tamquam ipsa uirtus,
quae hoc adiuuatur, oriatur ex nobis, quando nostrum nihil esse
asserens propter hoc apostolum dixisse commemorat: quid
enim habes, quod non accepisti ? uirtutemque excellentissimam,
hoc est patientiam, non a nobis dicit incipere ac deinde
adiuuari spiritu dei, sed ab ipso caput, ab ipso originem sumere?
De dono perseuerantiae 14, 36. 17, 43. 19, 48 (XLV 1015. 1020. 1023 M)
7 I Cor. 4, 7 10 est enim-procedit] cf. Cypr. De bono pat. 3 (p. 1398, 23)
23 I Cor. 4, 7 1 deo totuiu datur B sumpliciter I7 suppliter Oml 2 et honore om.
Op-imp. dei s.l.Om2 ipsius ipsius C 4 imitationem Bml ait in ras. V
libro om.O ad uocem tertio in mg. add. 1 int ceteris lilt. desectis 0 6 testimonioF
7 quo*0 habes enimB 8 habis V habe∗sO 10 uobis EF
11 Indo s. (= scilicet) a deo patientia incipitaF 13 actore D prQccdit D
14 istte 0 tam memorabilis] tamen morabilis V commemorabilis EF 15 struc-
tor D nega*t O hominibus] omnibus D 16 deo totum EFbd 17 ipso Vb
21 ista D credidit B 22 hoc] ad hoc OBV ab hoc bd ut (s.l.m2) oriatur 0
esse] e OB 24 habis V 25 ad nobis V
bonas sine dei gratia incipere esse in hominibus confitetur, cum dicit
\'in nullo gloriandum, quando nostrum nihil sit\'. quid tam in libero
arbitrio constitutum, quam quod lex dicit non adorandum idolum,
non moechandum, non homicidium perpetrandum? ista autem sunt
atque huiusmodi crimina, quae si quisque commiserit a corporis
Christi conununione remouetur. et tamen si beatissimus Cyprianus
his non committendis existimaret nostram sufficere uoluntatem,
non sic intellegeret quod in oratione dominica dicimus: panem
nostrum cotidianum da nobis hodie, ut hoc nos petere
adseueraret, nc intercedente aliquo grauiore delicto, dum abstenti
et non communicantes a caelesti pane prohibemur, a Christi corpore
separemur. respondeant certe heretici noui, quid bonorum meritorum
praecedat in hominibus inimicis nomini christiano.
non solum enim non habent bonum, sed habent etiam pessimum
meritum. et tamen etiam sic Cyprianus intellegit, quod in
oratione dicimus: fiat uoluntas tua in caelo et interra,
ut et pro ipsis, qui propter hoc terra intelleguntur, oremus. oramus
ergo non solum pro nolentibus, uerum etiam pro repugnantibus et
obpugnantibus. quid ergo petimus, nisi ut fiant ex nolentibus
uolentes, ex repugnantibus consentientes, ex obpugnantibus amantes ?
a quo nisi ab illo, de quo scriptum est: praeparatur
uoluntas a domino ? discant esse catholici qui dedignantur,
si quid mali non faciunt et si quid boni faciunt, non in se ipsis,
sed in domino gloriari.
omne Christi membrum et totum eius corpus exhorret, quia
25 cf. I Cor. 1,31 EFbd inciperere D esse] et eras. 0 et esse Db in omihiH D
5 homitidium B 6 quisquam bd a om.O corporo F corporisO (s in ras. m2)
7 remoucbitur EF ciprianus B 8 estimaret D 10 cottidianum F 11 asse-
ueraret Op. c. ne om.Oml non 6 interdicente C greuioreV abstenti]
absenti V absentes Db abstinenti C 12 alt. a om.O 14 praeccdet 0 15 habet Om1
16 si CE 17 oratione dominicaO sicut in caelo B 18 qui propter hoc quia
carnaliter uiuunt terra intelleguntur B 19 et obpugnantibus om. V 20 obiurgantibus
D fiatOml 21 repugnantibusO (ti in ras. m2) consentientes ex
oppugn. in marg. m2V 23 do D discant] add. ergo bd qui.0 24 non om OB
et] * in scO non in se B et si-faciunt s.l.m2V 27 exoret Om1
qua praesumptione apertissime orationi dominicae contradicunt,
in qua omnia membra Christi: dimitte nobis debita
nostra ueraci corde et cotidianis uocibus clamant. uideamus
ergo quid (
quid ad instruendas ecclesias non utique Manicheorum, sed catholicorum
non solum dixerit, uerum etiam litteris memoriaeque mandauerit.
in epistula De opere et elemosynis: agno scams itq
u e, fratres, inquit, carissimi, diuinae indulgentiae
salubre munus et emundandis purgandis
que peccatis nostris, qui sine aliquo conscientiae
uulnere esse non possumus, medellis spiritalibus
uulnera nostra curemus. nec quisquam
sic sibi de puro atque inmaculato pectore blandiatur,
ut innocentia sua fretus medicinam
non putet adhibendam esse uulneribus, cum
scriptum sit: \'quis gloriabitur castum sehabere
cor aut quis gloria bitur mundum se esse a peccatis?\'
et iterum in epistula sua Iohannes ponat
et dicat: \'si dixerimus quia peccatum non habemus,
nosipsos decipimus et ueritas in nobis non
est\'. si autem nemo esse sine peccato potest et
quisque se inculpatum dixerit aut superbus
aut stultus est, quam necessaria, quam benigna
est diuina clementia, quae cum sciat non deesse
sanatis quaedam postmodum uulnera, dedit
8 agnoscamus-salutaria) cf. Cypr. Dj opere et ele3m. 3 (p. 1375, 1) 13 nec
quisquam-salutaria) cf. C jntra Iulianum Pel. II 8, 25 (XLIV 691 M)
17 Prou. 20, 9 20 I Ioh. 1, 8 0 (a in ras. m2) 3 demitte V 4 ueraciter Cml cottidianis 0
5 in hoc b in domino om. r 7 post dixerit cxp. uerit D manducauerit Dml
8 clemosinisO elemosinis B helemosinis CD agnoscimus D 9 inquit fratrcs EF
K K s. ras.Om2 kmi B dilectissimiDbd Cypr. indulgentia Oml 10 et] ut Db
11 quis ineOml 14 sibi sic D atque] add. de Db 15 innocentia * 0 (e eras.)
sua. om.0 17 gloriaturF glorianiturOml 19 sin om.HDV sua] add. inquit
C. lul. iohannis r 22 ncino sine pecc. esse b 23 quisquis Dbd C. Iul. incul.
patum esse F C. lul. 24 aut stult 0 (us deseelo) pr. quum—quae om. CDVb
25 nondum sanitis esse EF
! rursus in eadem : c t quoniam cotidie,
inquit, deesse non potest quod peccetur in conspectu
dei, sacrificia cotidiana non deerant,
quibus possent peccata tergi. item in epistula
De mortalitate: cum auaritia, inquit, nobis, cum inpudicitia,
cum i ra, cum ambitione congressio est,
cum carnalibus uitiis, cum inlecebris saecularibus
assidua et molesta luctatio est ; obsessa
mens hominis et undique diaboli infestatione
uallata uix accurrit singulis, uix resistit.
si auaritia prostrata est, exsurgit libido ;
si libido conpressa est, succedit ambitio; si
ambitio contempta est, ira exasperat, inflat
superbia, uinolentia inuitat, inuidia concordiam
rumpit, amicitiam zelus abscidit ; cogeris
maledicere, quod diuina lex prohibet, conpelleris
iurare. quod non licet. tot persecutiones
cotidie animus patitur, tot periculis pectus
urgetur : et delectat hic inter diaboli gladios
diu stare, cum magis concupiscendum sit et
optandum ad Christum subueniente uelocius
morte properare? item in ipsa: beatus, inquit, apostolus
Paulus in epistula sua ponit et dicit : mihi
uiuere Christus est et mori lucrum, lucrum
(I cllm-properare] cf. Cypr. DJ mortalitate 4 (p. I 299, 12). Aug. C. Iulianum
Pel. II 8, 25 (XLIV 690 M) 23 beatus—fieri] cf. Cypriani De mortalitate 7
(p. I 301, 1) 24 Piiil. 1, 21 1 sananilisque ex saluandisquc 0 2 rursmn Oli et om.C 3 peccatur H
4 deerunt ODb 5 possint D (i ex e) tergeri OBV 8. uitiis cum om. V
9 molesUa 0 molestia C est om. Cypr. post obsessa eras. est V 11 singulis
uix resistit om.OIi 12 exsugit V surgit D 13 si libido omT 15 uinulentia 0
imutat 8. exp. inuitat Dm2 inuid i r 16 amicitia 0 abscindit CDEFbd
C. Iul. 18 tot—patitur in mg. V persecutionis Oml 19 animus cotidie
CDEFbd pectus] et peccati. B 20 erigitur 0 (ail. i ex e m2) surgetur C
gladios] laqueos Vb 21 sit et obtandum s.l.m2V 23 in in ras.Oni2 inquit
beatus 0 25 lucrum fin. om.OBV
11011 teneri, iam nullis peccatis et uitiis carnis
obnoxium fieri. item De oratione dominica exponens quod
petimus dicentes: sanctificetur nomen tuum, ait inter
cetera: opus est enim nobis cotidiana sanctificatione,
ut qui cotidie delinquimus, delicta
nostra sanctificatione adsidua repurgemus.
rursus in eadem, cum exponeret quod dicimus: dimitte nobis
debita nostra: quam necessarie autem, inquit,
quam prouidenter et salubriter ammonemur,
quod peccatores sumus, qui pro peccatis rogare
conpellimur r, ut, dumindulgentiade de opetitur,
conscientiae suae animus recordetur! ne quis
sibi quasi innocens placeat et se extollendo
plus pereat, instruitur et docetur peccare se
cotidie, dum cotidie pro peccatis iubetur orare.
sic denique et Iohannes in epistula sua monet
dicens: \'si dixerimus quia peccatum non habemus,
nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non
est; si autem confessi fuerimus peccata nostra,
fidelis et iustus est qui nobis peccata dimittat\'.
merito et ad Quirinum de hac re absolutissimam sententiam suam
proposuit, cui testimonia diuina subiungeret \'neminem sine sorde
et sine peccato esse\'. ubi etiam illa testimonia posuit, quibus confirmatur
originale peccatum, quae conantur isti in nescio quos alios
nouos sensus prauosque conuertere, siue quod ait sanctus Iob
9 quam ncccssarie-dimittat] cf. Cypr. De orat. dom. 22 (p. I 283, 15)
18 I Ioh. 1, 8. 9 22 cf Cypr. Test. III 54 (p. 1156, 5) D maximum putans V putans maximum b saeculi
Cypr. 3 expones V 5 enim est 0 est Qtn.EF cottidiana 0 sanctifi-
catio Cypr. 6 quia D cottidie 0 deiinquemus Oml 7 sanctificatio
neadsidua V repugnemus V purgcmus 0 repurgemus ex repurgnemus D
9 necessario Cypr. autem om. EF 10 quam—salubriter om. V et] ac EF
11 snmus s.l.Om2 simus CDEP 13 et ne quis Db 14 quasi om.V innocenOml
ignocens B 15 sese 0 16 dum cotidie om.V ibetur Oml 18 habe.mus V
21 est] add. domitius Cypr. 22 absolotissimam V suamom.V 23 sorde]
corde EF 24 peccata Oml 25 nescio quo EF 26 prabosue Oml
super terram, siue quod in psalmo legitur: in facinore
conceptus sum et in peccatis me mater mea in
utero aluit. quibus testimoniis propter eos etiam qui iam in
aetate maiore sunt sancti, quia nec ipsi sunt sine sorde atque peccato,
adiunxit etiam illud beatissimi Iohannis, quod multis et aliis locis
saepe commemorat: sidixerimus quia peccatum non
habemus et cetera eiusdem sententiae, quae ab omnibus
catholicis non tacentur aduersus istos, qui se ipsos decipiunt
et in eis ueritas non est.
Dicant, si audent, Pelagiani hunc hominem dei Manicheorum
errore peruersum, quia ita laudat sanctos, ut tamen fateatur
neminem hac uita ad tantam perfectionem peruenire iustitiae,
ut nullum habeat omnino peccatum, sententiam suam testimoniorum
canonicorum perspicua ueritate et diuina auctoritate confirmans.
numquid enim negat \'in baptismo uniuersa peccata dimitti\',
quia fatetur manere fragilitatem atque infirmitatem, unde nos dicit
peccare post baptismum et usque in huius uitae finem cum carnalibus
uitiis indesinentem habere conflictum ? aut ideo non meminerat,
quid \'de inmaculata ecclesia\' dixisset apostolus, quia praecepit neminem
sic sibi de puro atque inmaculato pectore debere blandiri, ut
innocentia sua fretus medicinam non putet adhibendam esse uulneribus?
puto quod concedant noui heretici huic homini catholico
scire \'spiritum sanctum mentes bonas etiam antiquis temporibus
adiuuisse\', immo etiam quod ipsi nolunt nec mentes bonas eos nisi
per spiritum sanctum habere potuisse. puto quod \'omnes prophetas
et apostolos uel quoslibet sanctos, qui domino quocumque tempore
placuerunt, non in conparatione sceleratorum\', sicut nos isti dicere
calumniantur, \'sed regula uirtutum\', sicut se dicere gloriantur, \'iustos
fuisse\' nouerat Cyprianus, qui tamen dicit: nemo esse sine
24 cf. pag- 522, 9. 541, 9 2G cf. pag. 522,11. 541,11 30 cf. pag. 554, 22 BC me om.Orb mea s.l.Om2 4 aluit
me 0 (mc 3.1. m2) me aluit OmlD 5 mosoro r maiores Oml maiori EFbti
7 quia om.C 8 omnibus] hominibus OB 9 aduersum O/JV 14 ut] et C
18 peccare s. l. m20 19 indesinenter Db nomemirera∗tV (re s. l.) 20 eccla O
(a add. m2) hapostolus V praecipit 1\' 23 uhic V hinc O 23 nonnisi b
27 uel quoslibet sanctos Otn.r quolibet Oml 28 im C
dixerit, aut superbus aut stultus est. nec
propter aliud intellegit scriptum: quis gloriabitur
castum se haberecor aut quis gloriabitur mundum
se esse a peccatis? puto quod non ab istis docendus
fuerat Cyprianus, quod optime sciebat, \'in futuro tempore mercedem
esse bonorum operum, malorum autem supplicium; ceterum
neminem posse, quae hic contempserit, illic mandata perficere\' et
tamen etiam ipsum apostolum Paulum, mandatorum diuinorum
non utique contemptorem, non ob aliud intellegit asseritque dixisse:
mihi uiuere Christus est et mori lucrum, nisi quia
lucrum maximum conputabat iam post hanc uitam saecularibus
laqueis non teneri, iam nullis peccatis et uitiis carnis obnoxium fieri.
sensit ergo beatissimus Cyprianus atque in diuinarum scripturarum
ueritate perspexit etiam ipsorum apostolorum quamuis bonam,
sanctam iustamque uitam nonnullos nexus saecularium laqueorum
fuisse perpessam, nonnullis peccatis et uitiis carnis obnoxiam
et ideo eos mortem desiderasse, ut his malis carerent et ut ad illam,
quae ista non pateretur nec iam in mandato facienda, sed in praemio
percipienda esset, perfectam iustitiam peruenirent. neque enim cum
uenerit quod oramus dicentes: adueniat regnum tuum,
non erit in illo dei regno ulla iustitia, cum dicat apostolus: n on
est enim regnum dei esca et potus, sed iustitia
et paxetgaudium in spiritu sancto. nempe ista tria
inter cetera praecepta diuina praecipiuntur. hic nobis praecipitur
iustitia cum dicitur: facite iustitiam, praecipitur pax cum
dicitur: pacem habete inter uos, praecipitur gaudium
6,10 22 Rom. 14,17 26 Esai. 56,1 27 Marc. 9, 49 ex quis) quisquis BC (cf. 554, 23) 3 intellegi C intel-
legitur EF 4 glab ιτ̄C 6quod] quomodo0 scicba*t V 8 illicom.Dvb 9 pau-
lum s.l.Om3 10asscritquer (aexe) 11 nisi quia luerum s.l.Om3 12 hunc Oml
14 atque] ad V 15 istorum 0 sanctam et bonam EF 16 nonullus V
nonnitllo* exsaeculariumO scxusC 17fuisseom.Z) 18 alt. et] ergoOCV,om.B
19 iatis (s fin. s.l.) n para*turO mandataOB praemia B 20 est 0 esse V
per perfectamO enim om.O cum uenerit] conueneritO 21 ueniat d 22 erit
postiustitiapots.0 in illo di regno nulla erit B illcsZ) deiom. EF 23 est om.D
24 ista tria om.EF 25 diuina] add. quac EF 26 facite iustitiam s.l.Om3
praccipitur-uos s.l.Om-3 27 habetotc V (te s.l.ml) habere C
Pelagiani haec futura in regno dei, ubi sine fine uiuemus, aut usque
adeo, si uidetur, insaniant, ut iustitiam. pecem, gaudium, qualia
hic sunt iustis, talia et illic futura esse contendant. quodsi et erunt
et non talia erunt, profecto eorum hic in praecepto curanda est actio,
illic in praemio speranda perfectio, ubi saecularibus ullis laqueis
non retenti nullisque peccatis et uitiis carnis obnoxii — propter
quod apostolus, sicut hoc testimonium accepit Cyprianus, mori lucrum
sibi esse dicebat — perfecte diligamus deum, cuius erit facie
ad faciem contemplatio. perfecte diligamus et proximum, cum manifestatis
cogitationibus cordis nulla ullum de ullo mali ullius possit
sollicitare suspicio.
redarguendos beatissimum addamus Ambrosium. quoniam
et ipsum Pelagius; ita laudauit, ut ne ab inimicis quidem in eius
libris quod reprehenderetur diceret inueniri. quoniam ergo Pelagiani
dicunt non esse originale peccatum, cum quo nascantur infantes, et
catholicis, qui eis pro antiquissima et firmissima ecclesiae fide resistunt,
heresis Manicheae crimen obiciunt, respondeat eis de hac re homo
dei catholicus et ab ipsoPel.ogio in ueritate fidei laudatus Ambrosius.
qui cum Esaiam prophetam exponeret ait: idcirco Christus
in maculatus, quia nec ipsa quidem nascendi
solita condicione maculatus est. et alio loco in
eodem opere loquens de apostolo Petro: ipse sc, inquit, obtulit.
Christi 43, 47 (CSEL XLII 159,25) 21. 24 Ambrosii Expositio in Esaiam
non exstat 1 gaudc C 2 uinamus Bml uiuimus V auctusque a do C 3 uidentur il
llt] et tn mg. B ct gaiulium 0 gaudiumquc EF 4 suut hic DEFbd illic]
hic V contendant 0 (a ex u) etsi Db 5 alia 0 corum—illic om. Om1
6 prcmia Y ulli Oml 7 non] add. erunt Db obnoxii eiimus EF 8 hoc
om.D aceipit OBV 9 diligcmus D faciem ad fac.V10 ma*nifestatis
cogitatis cogitationibus V 11 nulla nullum EF uHo malo illius EF 13 Sedpotuerunt
570, S om. EF . etiam D et iam bd,om.O martyr Oml martyre C
cipriano B cumlatiusOml 17 cst 0 nascunturOB 1squi*0 ct firmissima.
om.OBbd fide *D 19 manichae V re?ponder*t 0 20 Ambrosius om l)
21 ysaiam BD esaym C icciro BD 22 immolatusO etquiaC ne BCV
23 solita om.V est om.C in alio locoO 24 co deopcreT7 se om 0
non solum pedes, sed et caputposcens, quod ilico
intellexisset lauacro pedum, qui in primo lapsi
sunt homine, sordem obnoxiae successionis
aboleri. item in eodem opere: seruatum est igitur,
inquit, ut ex uiro et muliere, id est per illam corporum
commixtionem, nemo uideatur expers
esse delicti; qui autem expers delicti, expers
etiam huiusmodi conceptionis. item contra Nouatianos
scribens: omnes homines, inquit, sub peccato nascimur.
quorum ipseortusin uitio est, sicut habes
lectum dicente Dauid: \'ecce in iniquitatibus
conceptus sum et in delictis peperit me mater
m e a\'. item in Apologia prophetae Dauid: antequam nascam
u r, inquit, maculamur contagio et ante usuram
lucis originis ipsius excipimus iniuriam, in
iniquitate concipimur. item de domino loquens: dignum
et et enim fuit, inquit, ut qui non erat habiturus
corporeae peccatum prolapsionis nullum sentiret
generationis naturale contagium. merito
ergo Dauid flebiliter in se deplorauit ipsa inquinamenta naturae et quod prius
inciperetin
homine macula quam uita. item De arcaNoe: per unum,
inquit, dominum Iesum salus uentura
(XLIV 647 M) 10 cf. Ambrosii De paen. I 3, 13 (XVI 490 M). Aug. De
pecc. orig. 41, 47 (CSEL XLII 205, 13). Aug. Contra Iul. Pel. II 3, 5 (XLIV
675 M). Aug. Op. imperf. I 52. 59 (XLV 1075. 1080, cf. 1052. 1070. 1071)
12 Ps. 50, 7 14 cf. Ambrosii Apol. proph. Dauid 11, 56. 57 (CSEL XXXII
p. II 337, 12. 338, 22). Aug. Op.>ipcrf. IV 121 (XLV 1416 M). Aug. C. Iul.
PeL I 3, 10 (XLIV 646 M) 23 per unum-teneant] cf. Ambros. De Noe 3, 7b
(CSEL XXXII p. I 417,16). Aug. C. lul. Pelag. II 2, 4 (XLIV 674 M) D 4 homines sorde T7 5 reseruatum 0 8 pr. dilecti Oml
expers est D dcl. est Bbd est post alt. expers add. bd C. lul. 10 nascimur 0
(ur s.l.tn2) 12 ecce] add. enimDbd in om.V 13 in om.V peccatisD
14 nascim C Op. imp. et Ambr. 15 contagione * V usuram] mensuramOBCD
16 accipimus Bd in om.B 18 inquit fuit B 19 corporae Y corpore Db
22 et om. Ambr. non priusOC 23 unum] add. igitur CDbd 24 dum s.l.OmS
cum generatio omnis erraret, nisi natus ex uirgine,
qui generationis obnoxiae priuilegio minime
teneretur. \'ecce\', inquit, \'in iniquitatibus
conceptus sum et in delictis peperit me mater
mea\', dicit is qui iustus prae ceteris putabatur.
quem igitur iam iustum dixerim nisi horum
liberum uinculorum, quem naturae communis
uincul anon teneant? ecce uir sanctus, Pelagii quoque testimonio
in fide catholica probatissimus, Pelagianos negantes originale
peccatum tanta manifestatione redarguit nec tamen cum Manicheis
uel deum nascentium conditorem negat uel nuptias, quas deus instituit
et benedixit, accusat.
Pelagiani dicunt ab homine incipere meritum per liberum
arbitrium, cui deus subsequens gratiae retribuat adiumentum. etiam
hic cos refellat uenerandus Ambrosius dicens in Expositione Esaiae
prophetae: quia humana cura sine diuina ope inbecilla
est ad medendum, deum auxiliatorem requirit.
item in libro qui inscribitur De fuga saeculi: frequens
nobis, inquit, de effugiendo saeculo isto sermo
atque utinam quam facilis sermo tam cautus
et sollicitus affectus! sed quod peius est, frequenter
inrepit terrenarum inlecebra cupiditatum
et uanitatum offusio mentem occupat,
corde eius] cf. Ambrosii De fuga saeculi 1, 1 (CSEL XXXII p. II 163, 1). frequens-deicimur]
cf. Aug. De dono perseuer. 8, 20 (XLV 1004 M). Aug. Contra
Iul. Pel. II 8, 23 (XLIV 689 M) C non potuit Aug. Contra lul. 2 erraret] add. non ob
aliud Bd nisi] add. quia B esset natus b 3 qui Qm.B C.lul. obnixiae B
minimiOmi 4 teneturO in om.C 5 in otn.V 6 his CV 7 horum]
toIumOB 9 uincla CV tenebant B 10 in s.l.Om2 probaptissimus V
pt\'lagianusOmlV pelaginos D 12 negat conditoremO 14 per lib. arb. s.l.Om2
16 expositiones C isaiaeOV esaye B esayę C ysaię D 17 cura] natura Vb
19 scribitur V 20 efugiendoO fugiendo V Aug. De dono pera. sermo] add.
est Bd et Aug. C. lul. sermos∗ē ex sermone Om2 22 affectus V (a exeml)
effectus B pius B (in mg. peius) 24 effusio BD
uoluas. quod cauere difficile est homini, exuere
autem inpossibile. deniqueuoti magis eam esse
rem quam effectus testatur propheta dicendo:
\'declina cor meum in testimonia tua et non in
auaritiam\'. non enim potestate nostra cor nostrum
et nostrae cogitationes, quae inprouiso
offusae mentem animumqueconfunduntatque
alio trahunt quam tu proposueris, ad saecularia
reuocant, mundana inserunt, uoluptaria
ingerunt, inlecebrosa intexunt ipsoque in tempore,
quo eleuare mentem paramus, insertis inanibus
cogitationibus ad terrena plerumque
deicimur. quis autem tam beatus, qui in corde suo
semper ascendat? sed hoc sine auxilio diuino
qui fieri potest? nullo profecto modo. denique
supra eadem scriptura dicit: \'beatus uir cuius
est auxilium eius abs te, domine, ascensus in corde
eius\'. quid apertius et sufficientius dici potest? sed ne Pelagiani
forte respondeant eo ipso quod diuinum auxilium poscitur praecedere
hominis meritum, id ipsum meritum esse dicentes, quia orando fit
dignus, cui gratia diuina subueniat, adtendant quid idem iste uir
sanctus dicat in Expositione Esaiae: et orare deum, inquit,
gratia spiritalis est. nemo enim dicit dominum
Iesum nisi in spiritu sancto. unde et exponens
14 quis-corde eiusj cf. Aug. De dono perseu.13, 33 (XLV 1013 M). Aug. Contra
Iul. Pelag. II 8, 24 (XLIV 690 M) 17 Ps. 83, 6 23 Ambr. Exp. Esai.;
cf. Aug. De dono perseu. 23, 64 (XLV 1032 M) 24 cf. I Cor. 12,3 Oml exsuere CV 3 impossibile est BCV 4 dicente do 0
6 enim] add. est D in om.C in pot. nostra est b et Ambrosius in pot. n. sunt B
8 efusaeO, om. CDV mente C 9 praeposueras Y 10 uoluntariaOC 11 post
intexunt exp. Ideo D 12 paramus] puram uis V inserti V inanimabusO
manibus B 13 artie ad exp. uestris D terena V 16 profectu 0 18 axilium V
eius om.OBV 19 quis B (in mg. quid) et] est V 20 quo Bbd poscit D
possit b 21 operando 0 22 iste om.CDbd 23 isaię OV ysaię BD esaye C
inquit deum r 24 supualis (in mg. spūalis) D post enim exp. dicat D dum 0
(m s.l.m2) 25 ihm in ras. 0 hiesum xpm D
domini uirtus studiis cooperatur humanis, ut
nemo possit aedificare sine domino, nemo custodire
sine domino, nemo quicquam incipere
sine domino. numquid quoniam ista dicit uir tantus Ambrosius
et gratiam dei, sicut filio promissionis congruit, grata pietate commendat,
ideo destruit liberum arbitrium? aut eam uult intellegi
gratiam, quam diuersis locutionibus Pelagiani nolunt nisi legem
uideri, ut uidelicet non ad faciendum quod cognouerimus, sed ad
cognoscendum quid faciamus nos deus adiuuare credatur? si hoc
istum hominem dei sapere existimant, quid de ipsa lege dixerit audiant.
in libro De fuga saeculi: lex, inquit, os omnium potuit
obstruere, non potuit mentem conuertere. item
alio loco in eodem libro: 1 e x, inquit, factum damnat, non
aufert malitiam. uideant fidelem et catholicum uirum apostolo
consentire dicenti: scimus autem quoniam quaecumque
lex dicit his qui in lege sunt loquitur,
ut omne os obstruatur et reus fiat omnis mundus
deo, quia non iustificabitur ex lege omnis
caro coram illo. ex hoc enim apostolico sensu illa sumpsit et
scripsit Ambrosius.
Iam uero quoniam Pelagiani dicunt iustos in hac uita uel
esse uel fuisse, qui sine ullo peccato uixerint, in tantum ut uita futura,
quae in praemio speranda est, prouectior et perfectior esse non
possit, etiam hinc eis respondeat eosque refutet Ambrosius. nam
exponens Esaiam prophetam propter id quod ibi scriptum est:
(CSEL XXXII p. IV 88, 18) 8 cf. De gratia Christi cc. 7-9 (CSEL XLII
130-13.3) 12 lex os-conuertere] cf. Ambros. De fuga saec. 3, 15 (CSEL
XXXII p. II 175, 23) 14 ibid. 7,39 (p. II 194, 18) 16 Rom. 3,19. 20 ubique] utique 0,om.B 3 nemo—domino in mg.D custo-
dire—nemo om.B 5 ista] haec Dbd Ambrosius om.D 6 filio om.O 7eam
s.l.Om2 9 agnouerimusT ad cognoscendum] agnoscendum D lOdeusnosC
11 istum] iustum C dixeri*t 12 omnium os 0 13 non] et non Ambrosius
15 apostolo in mg. B 16 quia Dbd 17 dicit] loquitur Vbd 18 hos C et eras. B
19 iustificauiturOml 20 hoc] eo bd sensum-Ambrosius in mg. repelitis
uocab. ex hoc enim apost. T 22 uita] add. ideo b 23 uixerunt b 25 hio
OmlDbd refutatO 2h i-aiam V esaym BC ysaiam D ibi om. CDbd
suscepit dc generationibus quae ex deo sunt disputare atque
in ipsa disputatione commemorauit testimonium Iohannis, ubi ait:
quinatus est ex deo, non peccat. et eandem quaestionem
difficillimam tractans: cum hoc in mundo, inquit, nullus
sit qui inmunis sit a peccato, cum ipse Iohannes
dicat: \'s i dicimus quia non peccauimus, mendacem
facimus illum\', si autem ex deo nati non peccant
et de his intellegimus qui in hocmundo sunt
innumeros, necesse est aestimemus, qui per lauacri
regenerationem dei gratiam consecuti
sunt. sed tamen cum dicat propheta: \'omnia a te
expectant, ut des illis cibum in tempore: dante
tehis colligent sibi, aperiente te manum tuam
uniuersa inplebuntur bonitate, auertente autem
te faciem tuam turbabuntur. auferes spiritum
eorum, et deficient et in puluerem suum
conuertentur. emittes spiritum tuum et creabuntur
et innouabisfaciemterrae\', possuntnon
de quocumque tempore uideri dicta, sed de futuro,
quo erit noua terra et nouum caelum. turbabuntur
ergo, ut principium sumant, atque
\'aperiente te manum tuam inplebuntur uniuersa
bonitate\', quae non facile huius saeculi est.
nam de hoc saeculo scriptura quid dicit? \'non
est quifaciat bonitatem, non est usque adunum\'.
si igitur diuersae generationes sunt et hic introitus
in hanc uitam receptor est delictorum
in tantum ut spernatur etiam ipse qui genuit,
103, 27-30 23 Ps. 103, 28 25 Ps. 13, 1 5 dififi cillimam V in hoc CV 6 iohannis V 8 feeimus C 9hoc
om.Db mundo V (u s. eras. v.) 10 innumeroOml 12a om.OB adC 13 spectantO
14 iis bd te om.C 15 autem—tuam] facie||||(ras. quatluor lilt.) V 16 tuam
om.OCD aufersO 17ipsorumy 18 emitte codd. praet. D 19 renouauisOml
21 terra uoua 0 22 atque] quę OB 23 inpleantur 0 (n alt. s.l.m2), BD
25 saeculo om.D 26 bonitatem] bonum OB 28 hanc om.O
ne quasit post huius uitac curriculum
nostra regeneratio, de qua dictum est: \'in regeneratione,
cum sederit filius hominisin throno
gloriae suae. sicut enim regeneratio lauacri
dicitur, per quam detersa peccatorum conluuione
renouainur, ita regeneratio dici uidetur,
per quam ab omni corporeaeconcretionis purificati
labe mundo animae sensu inuitam regeneramur aeternam
eoquodpuriorquaedam qualitas
sit regenerationis quam lauacri istius, ut
non solum in actus eius, sed nc in ipsas quidem
cogitationes nostras aliqua cadat suspicio
peccatorum. item alio loco in eodem opere: uidemus. inquit,
inpossibile esse ut perfecte quis inmaculatus
esse possit in corpore constitutus, cum
etiam Paulus inperfectum se dicat. sicenim habet:
\'non quod iam acceperim aut iam perfectus
sim\'. et tamen post paululum ait: \'quicumque
ergo perfecti sumus', nisi forte quia est perfectio
alia in hoc mundo, alia post illud perfectum
de quo dicit ad Corinthios: \'cum uenerit
quod perfectum e s t\', et alibi: \'donee occurramus
omnes in unitatem fidei et agnitionem filii
dei, in uirum perfectum, i n mensuram aetatis
plenitudinis Christi\'. ut ergo perfectos secum
688 M) 3 Matth. 19, 28 14 Ambr. Expos. Esai. 18 Phil. 3,12 19 Phil.
3, 15 22 I Cor. 13, 10 23 Eph. 4,13 2 sit postJsuper B 3generatio in mg. Dml
4 trono OmlV 5 tuacO (s s. t) generatio D 6 deterra0 deterca B 7 generatio
D 8 ab ex ob Om2 concrctionisO (alt. c m2 in ras.) concreationis B
9 mundoO (j. o m2 ae) sensim in 0 (i alt. add. m2) uitam aet. rcgcn. B
10 prior C quedam Oml 12 eius eras. 0 13 cognitiones 0 suscipio V
17 habes D 19 pos V paulolum 0 20 ergo] enim V quia—post in mg.D
21 post uitam (hauc uitam Db) illud perfectum CDVb 22 dixit BCD chorinthios
B 24 utinitatem V 25 in uirum perf. s.l.Om2 im 0 26 perfecto
Oml
si ad perfectionem ueram respicias, perfecti
esse non poterant, quia ipse dixit: \'uidemusnunc
per speculum in aenigmate, tunc autem facie
ad faciem; nunc cognosco ex parte, tunc autem
cognoscam sicut et cognitus sum\', ita et in maculati sunt in hoc mundo et in maculati
erunt in regno
dei, cum utique, si minutius excutias, inmaculatus
esse nemo possit, quia nemo sine peccato.
item in ipso: uides, inquit, quia dum hanc uiuimus
uitam, nos mundare debemus et quaerere deum
et incipere ab emundatione animae nostrae et
quasi fundamenta constituere uirtutis, ut
perfectionem purificationis post hanc mereamur
adipisci. itemque in ipso: grauatus autem,
inquit, et ingemescens quis non loquatur:
\'infelix ego homo! quis me liberabit de corpore
mortis huius?\' ita eodem magistro omnes
uarietates interpretationis absoluimus. nam
si omnis infelix qui se corporis inplicatum
molestiis recognoscit, utique omne corpus
infelix; neque enim felicem illum dixerim,
qui confusus quibusdam mentis suae tenebris
condicionem suam nescit. illud quoque
non absurdum ad intellectum accessit.
si enim homo, qui se cognoscit, infelix est,
1 positos 0 quisi 0 (i fin. s. I. m2) 4 in} et inZ) faciem
ad fac. T7 5 cognoscam 0 8 discuias Om1 discutias Vbd 10 itemque D
in ipso] ipse 0 uidemus Dbd quia om.Db dum hanc uiuimus uitam nos
mundare debemlls] dum hic uiuimus uitam nostram mundare debemus Obd
dum in hac uiuimus uita (quod add. Db) nos m. deb. d 11 mundare 0 (u in
ras. m2) quaerre V 14 perfectione Oml purgationis OBd hanc (scil.
purificationem)]a<M. uitamODbd 16 inquit post ingemescens D ingemiscens BD
17 liberauit 0 18 hius V iste odcmOm1 magist*ro 0 (o s. I. m2) 19 uariea-
tes Oml uarietates interpr. absolu. om. V interpertationis 0 20 omnes V
22 dixerim illum b illum om.D 23 confusis OBCY 24 conditionem codd.
praet. B nescit om.Oml necet D 25 absordum Oml
infirmitatem aut per sapientiam recognoscit
aut per insipientiam nescit. item in libro De bono
mortis: operetur igitur, inquit, mors in nobis, ut
operetur et uita, bonauita postmortem, hoc est
bona uita post uictoriam, bona uita absoluto
certamine, ut iam lex carnis legi mentis repugnare
nonnouerit, ut iam nobis nulla sit cum corpore
mortis contentio. rursus in eodem: ergo, inquit,
quia iusti hanc remunerationem habent, ut uideantfaciem
dei et lumen illud quodinluminat
omnem hominem, abhinc induamus huius modi
studium, ut adpropinquet anima nostra deo,
adpropinquet oratio, adhaereat illi nostrum
desiderium, non se paremurab eo. et hic qui dem
positi meditando, legendo, quaerendo copulemur
deo, cognoscamus eum, ut possumus. ex
parte enim hic cognoscimus, quia hic inperfecta,
illicperfecta omnia, hicparuuli, illic robusti.
\'uidemus\', inquit, \'nunc per speculum in
aenigmate, tune autem facie ad faciem\'. tune reuelata
facie gloriam dei speculari licebit, quem
nunc animae corporis huius concretis uisceribus
inuolutae et quibusdam carnis huius maculis
et conluuionibus obumbratae sincere
uidere non possunt. \'quis enim\', inquit, \'uidebit
uultum meum et uiuet?\' et recte; nam si solis
XXXII p. I 710, ti) 7 cf. Rom. 7, 23 9 ergo-gloriari] cf. Ambros. De bono
mortis 11, 49 (p. I 745, 18) 11 cf. Ioh. 1, 9 20 I Cor. 13, 12 26 Ex. 33, 20 V econoscit Oml regnoscit D 3 nescis Oml libro] nonoO
(no s.l.) 4 nobis 0 (no s.l.m2) 5 uita all. om.C 6 post uictoria CV
absoluta V 8 post nulla ras. 4 litl. V 9 rursus ergo 0 10 hanc (nc in
ras. m2)0 11 et] add. ut Db illud om.D 13 anima-adpropillquet om.D
dm V 14 adpropinquet oratio om.b desiderium nostrum b 15 desiderum 0
16 legendo] loquendo O quaerendo]add. colendoO 18 enim om.O 20s»peculum
0 (c s.l.tnB) 21 faciem ad fac. V 22 faciae V domini Dbd Ambros.
quam bd Ambr. 25 clunionilius li (in mg. collullionibus) singerere Oml 27 et
ante recte eras. 0
diutius e regione solis intenderit, caecari
solere perhibetur, si creatura creaturam sine
fraude at que offensione sui non potest intueri.
quomodo potest sine periculo sui uibrantem
cernere uultum creatoris aeterni corporis
huius opertus exuuiis? quis enim iustificatur
in conspectu dei, cum unius quoque diei infans
mundus a peccato esse non possit et nemo possit
de sui cordis integritate et castimonia
gloriari?
sanctus Ambrosius aduersus hanc heresim Pelagianorum tanto post
exorturam non eis quidem respondens, sed praedicans catholicam
fidem atque in ea homines aedificans dixit et scripsit. sed nec illa
omnia commemorare potui uel debui, quae gloriosissimus in domino
Cyprianus posuit in epistulis suis, quibus demonstretur, quam
sit haec, quam tenemus, fides uera uereque christiana atque catholica,
sicut per scripturas sanctas antiquitus tradita sic a patribus
nostris et usque ad hoc tempus, quo isti eam conuellere temptauerunt,
retenta atque seruata et deinceps propitio deo retinenda atque seruanda.
nam sic Cypriano et a Cypriano traditam haec atque huiusmodi
ex eius litteris testimonia prolata testantur, sic autem usque
ad tempora nostra seruatam ea, quae de his rebus, antequam isti
ebullire coepissent, Ambrosius conscripsit, ostendunt et quod
eorum profanas nouitates catholicae aures, quae ubique sunt, horruerunt;
sic porro deinceps esse seruandam satis salubriter istorum
OB 2 intenderet 0 5 periculi 0 bibrantem Oml 7 operatus V
exsuuiis V exubiis 0 iustificabitur DVml 8 unusquisque V diei quoque 0
9munduss.l.Om2 a peccato om.Db possct V 12uel**imF commcrare r
13 pelagionorum V 16 glorissimus V 17 demonstratur Db quam sit]
quo modo sit b 18 teneamus V ucra. V atquc] neque 0 19 per om.C
traditas OC 21 retenenda V 22 ciprino B Cypriano et ont.0 a s.l.Om2\'
tradita Dbd 23 eis B autem eras. 0,om.B 24 seruatum V seruata*0
seruata Dbd 25 cuullire Oml ct ostendunt (om. post. et) 0 27 deceps C
seruanda Dbd satis] salutis in ras. Om2 salutis uiam B
audeant aduersus sanam fidem Cypriani et Ambrosii, non cos
puto in tam magnum prorupturos furorem, ut memoratos et memorabiles
homines dei audeant dicere Manicheos.
Quid est ergo, quod rabiosa mentis caecitate nunc iactant
\'toto penitus occidente non minus stultum quam inpium dogma
susceptum\', quando quidem domino miserante suamque ecclesiam
misericorditer gubernante sic uigilauit catholica fides, ut non minus
stultum quam inpium dogma quemadmodum Manicheorum ita
etiam non susciperetur istorum? ecce sancti et docti uiri fama totius
ecclesiae contestante catholici et creaturam dei et nuptias ab
illo institutas et legem ab eo per sanctum Moysen datam et liberum
arbitrium naturae hominis insitum et sanctos patriarchas et prophetas
debitis et congruis praedicationibus laudant, quae omnia
quinque Manichei partim negando, partim etiam detestando condemnant.
unde apparet istos doctores catholicos longe a Manicheorum
sensibus alienos. et tamen asserunt originale peccatum, asserunt gratiam
dei super liberum arbitrium omne antecedere meritum,
ut uere gratuitum diuinum praebeat adiutorium, asserunt sanctos
ita iuste in hac carne uixisse, ut eis esset necessarium, quo dimittantur cotidiana peccata,
orationis auxilium. perfectamque iustitiam,
quae non possit habere peccatum, in alia uita futuram eis, qui iuste
hic uixerint, praemium.
Quid est ergo quod dicunt: simplicibus episcopis sine congregatione
synodi in locis suis sedentibus extorta subscriptio est ? numquid
beatissimis et in fide catholica excellentissimis uiris Cypriano
et Ambrosio ante istos aduersus istos extorta conscriptio est,
1 qudlibct II mutire BD mittirc C 2 audeat OmlB 3 prorupturos
ex prorecturos B 4 dicere V (i ex u) G impium V (pr. m s. eras. p) 8 guber-
nantes hic F cattliulica 0 9 manichaeorum 0 10 susccperetur C 11 con-
stante D 12 ct B bis ab co otn.B 13 instutum OC patriarcas D 14 ct] ac bd
15 quinque] inique D (e s.l.),b manichaci 0 16 longc a] legemO 19 praebeat]
prQdicent D adiutorumO 20 uixisse] iussissc B quodO dimittuntur CDb
21 cottidiana OV auxilio 0 24 est om.0 dc simplicibus episcopis b congrcgatione]
contradictioneO 25 sinodi B snis] 0 D exorta OC suscriptio r
nu 0 26 et s.l.Oml 27 exorta C cscriptio B subscriptio d,b (ÚI mg. al
conscriptio)
contra eos manifestiora dicamus uix nos inuenire possimus? aut
uero congregatione synodi opus erat, ut aperta pernicies damnaretur?
quasi nulla heresis aliquando nisi synodi congregatione damnata
sit, cum potius rarissime inueniantur, propter quas damnandas
necessitas talis extiterit, multoque sint atque incomparabiliter
plures, quae ubi extiterunt illic inprobari damnarique meruerunt
atque inde per ceteras terras deuitandae innotescere potuerunt.
uerum istorum superbia, quae tantum se extollit aduersus deum,
ut non in illo uelit, sed potius in libero arbitrio gloriari, hanc etiam
gloriam captare intellegitur, ut propter illos orientis et occidentis
synodus congregetur. orbem quippe catholicum quoniam domino
eis resistente peruertere nequeunt, saltem commouere conantur,
cum potius uigilantia et diligentia pastorali post factum de illis conpetens
sufficiensque iudicium, ubicumque isti lupi apparuerint, conterendi
sunt, siue ut sanentur atque mutentur siue ut ab aliorum
salute atque integritate uitentur, adiuuante pastore pastorum, qui
ouem perditam et in paruulis quaerit, qui oues sanctas et iustas
gratis facit, qui eas quamuis sanctificatas et iustificatas, tamen in
ista fragilitate atque infirmitate pro cotidianis peccatis, sine quibus
hic non uiuitur, etiam cum bene uiuitur, cotidianam remissionem
et ut petant prouidenter instruit et petentes clementer exaudit.
1 queorum V qu§ 0 (a s. (j add. ml) qua CDb horum B impiorum OB
tanta om.D 2 contraeos]iis B manistiora0ml manifestaciora B 3 sinodi OB
4 sinodi B 5 rarissimae bd inueniatur 0 6 sint] se 0 7 merierunt C
8 terras om.V diuitandae V 9 uerbo uerum inc. EF superbiam V quae]
add.etO extollatE 10 uel∗ it O potius otn.V 12sinodusO/i catholicamOml
13 saltim ex salutemO comemorareZ) 14 de om.b 15 conterrendi V
16 sint CVbd 17 nitentur B uetentur D adiubanteOml 19gratasya quasiB
sanctificasset (om. et)0 20 cottidianisO 21 cottidianam V 22 amen add.OB
subscriptio abest a cod. V Explicit liber quartus Augustini ad Bonifatium papam
deo gratias amen 0 Explicit lib IV bi aug epi ad papa bonifatiu contra eplas
iuliani epi pelagianorum B Explicit. Incipit epta sci aug ad ualentiu monachum
C Explicit liber quartus D In collatione cod. EF subscr. non est addita
Secuntur libri quattuor, quos contra duas epistulas
Pelagianorum ad episcopum Romanae ecclesiae Bonifatium
scripsi, quia, cum in manus eius uenissent, ipse mihi eas miserat
inueniens in illis calumniose interpositum nomen meum.
Hoc opus sic incipit: Noueram te quidem fama celeberrima
praedicante.