The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Sexto et quinto Kalendas Septembris Arcadio Augusto bis
et Q. Rufino uiris clarissimis consulibus actis habita disputatio
aduersum Fortunatum Manichaeorum presbyterum in urbe Hipponensium
regionum in balneis Sossii sub praesentia populi.
AUGUSTINUS dixit: Ego iam errorem puto, quam antea
ueritatem putabam; utrum recte aestimem, a te praesente
audire cupio.
FORTUNATUS dixit: Coepta errorem exponere.
AUGUSTINUS dixit: In primis summum errorem puto omnipotentem
deum, in quo una nobis spes est, ex aliqua parte
uiolabilem aut coinquinabilem aut corruptibilem credere. hoc
uestram haeresim adfirmare scio, non quidem his uerbis, quibus
nunc usus sum; nam et uos interrogati confitemini deum esse
incorruptibilem et omni modo inuiolabilem et incoinquinabilem;
sed cum coeperitis cetera exponere, cogimini eum corruptibilem,
penetrabilem et coinquinabilem confiteri. dicitis enim aliam
nescio quam gentem tenebrarum aduersus dei regnum rebellasse;
deum autem omnipotentem cum uideret, quanta labes
et uastitas inmineret regnis suis. nisi aliquid aduersae genti
obponeret et ei resisteret, misisse hanc uirtutem, de cuius
(om. AS; hoc
opus sic incipit P) quinto sqq. fol. 10 B fol. 76 P fol. 160 S 3 sexto
et quinto scripsi: quinto lib. b archadio lib. b 4 Quinto om. APSb
a ёč cons. (in mg. uiris clarissimis consulibus) B uiro claro consule S
actis om. APSb habita] acta PSA habita 5 b 5 manicheorum lib. b
presbiterum lib. ipponensium B ypponensium PS (ypon.) 6 regionum
om. S sossi PS populi] ipsi S 7 Augustinus dixit] om. A dixit om. b
quam] qu,ê B quem PS 10 Fortunatus-Augustinus dixit] augustinus
dixit (del. m.1) B om. SPb 12 nobis una S 13 credere augustinns dixit
(del. m.l) B 14 nostram S heresem B 16 omnino Sb .18 profiteri
APSb 21 et regnis B aduersi A 22 mi/sisset (s er.) B
hinc esse. quod hic animae bonae laborant, seruiunt,
errant, corrumpuntur, ut necessarium haberent liberatorem.
qui eas ab errore purgaret et a commixtione solueret et a
seruitute liberaret. hoc ego nefas puto credere deum omnipotentem
aliquam aduersam gentem timuisse aut necessitatem
esse passum, ut nos in aerumnas praecipitaret.
FORTUNATUS dixit: Quia te medium fuisse nostrum scio.
id est inter Manichaeos administrasse, ista principalia sunt
fidei nostrae. de conuersatione hic agitur, de quibus falsis
criminibus pulsamur. ex te ergo praesentes audiant boni uiri.
utrum sint uera, super quibus criminamur et adpetimur, an
sint falsa. etenim ex tua doctrina et ex tua expositione et
ostensione poterunt uero uerius scire nostram conuersationem.
si a te fuerit prodita. interfuisti orationi?
AUG. dixit: Interfui. sed alia quaestio est de fide, alia
de moribus; ego de fide proposui. sed si illi, qui adsunt
malunt audire de moribus, nec ipsam quaestionem defugio.
FORT. dixit: Purgare me prius uolo penes conscientiam
uestram, penes quos polluimur, ex idonei uiri testimonio, qui
mihi et nunc idoneus est et in futura iusti iudicii examinatione
Christi, si ea, quae iactantur, uidit in nobis uel consecutus
est.
AUG. dixit: Ad aliud uocas, cum ego de fide proposuerim.
de moribus autem uestris plene scire possunt, qui electi uestri
sunt. nostis autem me non electum uestrum, sed auditorem
ABSP 5 ego] ergo BP 6 necessitate passum A 7 erumpnas
BS 8 dixit om. b medium te nostrum fuisse S scio
(s. I.) B om. APS 10 de-agitur om. S hicj nunc A 11 prae-
It
sestes B 12 quibus] in quibus A 14 uero om. b 15 fuerint A
17 sed] om. APB (f,i) si om. Sb quia ds malum audire P illi
inquam ut dicis malum audire S sed illi ... si malunt b 18 questio
»
difugio A 19 prius me A pene A pene B 20 quos] quod AS
wi
quam Fb quod B polluęmur B ex] et S idoneo B ideo S
ueri S qui] fĮ. S et qui b 21 iuditii A iudicis B
utrum separatim uobiscum habeatis aliquam orationem,
deus solus potest nosse et uos. ego tamen in oratione, in qua
interfui, nihil turpe fieri uidi, sed solum contra fidem animaduerti.
quam postea didici et probaui, quod contra solem facitis
orationem. praeter hoc in illa oratione uestra nihil noui comperi.
quisquis autem uobis obponet quaestionem aliquam de
moribus, electis uestris obponit. quid autem inter uos agatis,
qui electi estis, ego scire non possum. nam et eucharistiam
audiui a uobis saepe quod accipiatis; tempus autem accipiendi
cum me lateret, quid accipiatis unde nosse potui ? itaque serua,
si placet. quaestionem de moribus. ut inter electos uestros
discutiatis. si discuti potest. mihi fides data est a uobis, quam
hodie inprobo. de ipsa proposui. ad propositum meum mihi
respondeatur.
FORT. dixit: Et nostra professio ipsa est, quod incorruptibilis
sit deus, quod lucidus, quod inadibilis, intenibilis, inpassibilis
aeternam lucem et propriam habitet, quod nihil ex
sese corruptibile proferat, nec tenebras nec daemones nec
satanam, nec aliud aduersum in regno eius reperiri possit;
sui similem saluatorem direxisse; uerbum natum a constitutione
mundi cum mundum fabricaret, post mundi fabricam
inter homines uenisse, dignas sibi animas elegisse sanctae suae
uoluntati mandatis suis caelestibus sanctificatas, fide et ratione
inbutas caelestium rerum ipso ductore hinc iterum easdem
1 itaqu/e (a er.) B ut] aut S interrogati B interrogationi PS
5 et probaui om. S 6 praeter-no om. S uestra oratione A
7 opponit ASb 8 opponat Ab agitis S 9 eurucastiam A eucariatiam
S 10 accipiatis et numquam potui scire tempus quod accipiatis
sqq. A 11 quod accipiat S nOlle (ap. uac. rel.) om. S 13 fides]
• >bl«
om. S 17 inadibilibps B intentibilis P inten$lib?s B intenebilis A
18 habitare APb habitatę B 19 se S . 20 sathaaam AP satanan B
alind] aliquid b quod in regno AS 21 suij sui autem bB (s. I.)
n«
22 cum—mundi om. S 28 //nisse B habitasse A 24 aanctificatos A
ganctificata B et] ac b ratione] natione A notione S 25 ducatore
A eductore S et hinc b iterum] om. AS easdem] ipsas P
ipsius pollicitationem, qui dixit: ego sum uia, ueritas et
ianua et: nemo potest ad patrem peruenire, nisi per
me. his rebus nos credimus, quia alias animae, id est alio
mediante non poterunt ad regnum dei reuerti, nisi ipsum reppererint,
ueritatem, uiam et ianuam. ipse enim dixit: qui me
uidit, uidit et patrem et: qui in me crediderit, mortem
non gustabit in aeternum, sed transitum faciet de
morte ad uitam et in iudicium non ueniet. his rebus
nos credimus et haec est ratio fidei nostrae et pro uiribus
animi nostri mandatis eius obtemperare unam fidem sectantes
huius trinitatis, patris et filii et spiritus sancti.
AUG. dixit: Has animas, quas de morte ad uitam per
Christum uenire fatemini, quae causa praecipitauit in mortem ?
FORT. dixit: Hinc iam dignare prosequi et contraire, si nihil
praeter deum.
AUG. dixit: Immo tu dignare respondere id, quod interrogaris,
has animas quae causa morti dederit.
FORT. dixit: Immo tu dignare dicere, utrum aliquid sit
praeter deum, an omnia in deo sunt.
AUG. dixit: Illud ego respondere possum, quod me dominus
nosse uoluit deum necessitatem pati nullam posse neque
ex aliqua parte uiolari atque corrumpi. quod cum tu quoque
fatearis, quaero, qua necessitate huc miserit animas, quas dicis
per Christum redire.
FORT. dixit: Quod tu dixisti, quia huc usque tibi deus
S 2 ipsins] suam A 3 ianna] uita A et
nemo] nemo APS uenire AS 4 nos (in marg. al. non) b alig
1 e ame mtdi ani.
sunt anime PSb alias animę B alio modo//// ante B alio modo
ante PS 7 uidet b patrem meum PSb 8 fecit B facit PS
nunc
10 nos] non B om. PSb est om. b 18 quae] qua A morti (8 corr.
in i) B 19 utrim B 20 sint ASb 21 ergo AB 22 pati posse nulla S
pati nullo modo posse A1 nullam pati posse b et neque b
23 quod tu quoque com fat. S 24 quaero] om. A 26 dixistis S
ratio quaerenda est, quemadmodum animae aut ob quam causam
istum in mundum uenerunt, ut merito nunc eas per unigenitum
filium suum ac sui similem de hoc mundo liberaret, si nil
praeter ipsum._
AUG. dixit: Non debemus frustrare tantos, qui praesentes
sunt, et de quaestione proposita ire ad aliud. si confitemur
ambo. si nobis concedimus esse incorruptibilem et inuiolabilem
deum et nihil pati potuisse — ex quo est consequens, ut falsa
sit haeresis uestra, quae dicit deum cum uideret inminere
uastitatem ac labem regnis suis, misisse uirtutem, quae cum
tenebrarum gente bellaret, et ex ea commixtione hic nostras
animas laborare — breuis ergo est ratio mea et, quantum
aestimo, cuiuis planissima. si deus nihil pati potuit a gente
tenebrarum, quia inuiolabilis est, sine causa huc nos misit,
ut nos hic aerumnas patiamur. si autem aliquid pati potuit,
non est inuiolabilis et decipitis eos, quibus dicitis esse inuiolabilem
deum. hoc enim uestra haeresis negat, cum cetera
exponitis.
FORT. dixit: Hoc sentimus, quod nos instruit beatus apostolus
Paulus, qui dixit: hoc sentite in uobis, quod et
in Christo Iesu; qui cum in forma dei esset constitutus,
non rapinam arbitratus est aequalem se esse
deo, sed semet ipsum exinaniuit formam serui accipiens
in similitudinem hominum factus et habitu inuentus
ut homo; humiliauit semet ipsum, factus est
om. S quemadmodum om. b 2 aut] et b ob
om. A 3 isto in mundo BP in isto mundo A uenerint Sb 4 nicedi
hil APSb 8 b gQ (in marg. ambo) B condiaamus\' B 9 conn
seques B 10 hereais (e mvt. in i) B 11 uastitatem (corr. ex uaatitatam)
B 12 pugnaret Ab et] om. A hic] hic B hinc PSb
e
13 1/iboraret (a corr. in i) B liberaret Sb eet ergo Ab 14 existimo b
i
cuius B huius S lucis b plenissima Sb 16 pateremur A 18 et
III/cetera B 21 dicit Sb 23 se aequalem esse A esse se aequalem b
24 ezTauit S 25 factus est b inuentus] inuentus est S
quod et de Christo: qui cum in forma dei esset constitutus.
factus est subditus usque ad mortem, ut similitudinem animarum
nostrarum ostenderet. et quemadmodum in se mortis
similitudinem ostendit et patrem in se et in patre se esse de
medio mortuorum resuscitatum, eo modo sentiamus et de
animabus nostris futurum, quod per ipsum poterimus de hac
morte liberari: quae aut aliena est a deo aut. si propria est
dei, et misericordia eius cessat et liberatoris nomen et opera
liberantis.
AUG. dixit: Ego quaero, quemadmodum in mortem uenerimus.
et tu dicis, quemadmodum de morte liberemur.
FORT. dixit: Ita apostolus dixit, quomodo sentire debeamus
de nostris animis, quod Christus nobis ostendit. si fuit Christus
in passione et morte, et nos; si uoluntate patris descendit in
passionem et mortem, et nos.
AUG. dixit: Notum est omnibus catholicam fidem ita se
habere, quod dominus noster, id est uirtus et sapientia dei
et uerbum, per quod facta sunt omnia et sine quo factum
est nihil, ad liberationem nostram hominem suscepit. in ipso
homine, quem suscepit. demonstrauit illa, quae dicis. nos
autem nunc de ipsius dei et ineffabilis maiestatis substantia
quaerimus, utrum ei aliquid nocere possit. an non possit. si
-enim potest aliquid nocere ei, non est inuiolabilis. si non
potest ei aliquid nocere, quid ei factura erat gens tenebrarum,
contra quam dicitis bellum gestum esse a deo ante
S 3 similitudine A 4 et om. S 5 et in patre se esse]
, 10 ae
et patrem eisse AP et in patre se esse B et se in patre esaeq; S et at a
wbv
patre esse b 6 sentimus b 7 animis BsSb auimis AP 7 ipaum] .
se ipsum S 8 pr. aut] aut B 11 uenerimus in mortem S uenerimus
(corr. ex ueniremus) B 12 liberaremur B 13 dixit apostolus 8
14animabus nostrus b animus abn B2 15 passionem AB (m er.) mortè A
14 animabus nostris b animus B* 15 passionem AB (m er.) mortS A
28 ei] et APS §t B 24 potest ei b noceri PB (e corr. in i)
25 noceri AS
indigere liberatoris manifestum est. commixtas esse omni malo
et morti inplicitas adseritis ? redeo enim ad illud breuissimum:
si poterat ei noceri, non est inuiolabilis; si non poterat, crudeliter
huc nos misit, ut ista patiamur.
FORT. dixit: Anima dei est, an non?\'
AUG. dixit: Si iustum est, ut non interrogatis meis
respondeatur et ego interroger, respondeo.
FORT. dixit: Si in proprio agit anima, hoc a te quaero.
AUG. dixit: Ego dicam quod interrogasti; tantum illud
memineris te noluisse respondere interrogatis meis, me autem
tuis respondere. si quaeris, utrum a deo descenderit anima,
magna quidem quaestio est; sed siue a deo descendit siue
non, illud de anima respondeo non esse deum : aliud esse
deum, aliud animam. deum esse inuiolabilem, incorruptibilem
et inpenetrabilem et incoinquinabilem, et qui nulla ex parte
corrumpi potest, et cui nulla ex parte noceri possit. animam
uero uidemus et peccatricem esse et in aerumna uersari et
ueritatem quaerere et liberatore indigere. haec mutatio animae
ostendit mihi, quod anima non sit deus. nam si anima substantia
dei est, substantia dei errat, substantia dei corrumpitur,
substantia dei uiolatur, substantia dei decipitur: quod nefas
est dicere.
FORT. dixit: Ergo negasti animam ex deo esse, quamdiu
peccatis ac uitiis et mundanis rebus deseruit et errore ducitur,
quod fieri non potest, aut ut deus hoc patiatur aut substantia
eius. est enim deus incorruptibilis et substantia eius
2 liberatore ASb commiitos A b istud b 4 & potest A & pęterat B
I 0 «irit
6 dei] deus b 8 respondebo PSb 9 propria B propria S ait B
ait AP a] om. AB 10 ego quidem quod interrogasti dicam b tu
interrogasti &.. illud: memineris sqq. A 11 interrogastis meis me
an S 14 aliud-deum om. 8 16 coioquinabilem B ex nulla b
. uamarl
17 possit b cui] qui S ex om. A potest b 18 uideri B 2o ac]
et ASb ducitur) duci PB (in fine u.) 26 posset S aut ut] nisi
aut ut A ut aut Sb
ex deo sit necne. quod nos fatemur et ostendimus ex saluatoris
aduentu, ex ipsius sancta praedicatione, ex ipsius lectione.
dum animis miseretur et secundum eius arbitrium anima uenisse
dicitur, ut eandem de morte liberaret et perduceret eam ad
aeternam gloriam et restitueret patri. quid uero de anima tu
ipse dicis aut speras, utrum sit a deo, necne? et substantiam
dei, ex qua neges esse animam, nullis passionibus posse subiacere
?
AUG. dixit: Animam sic negaui esse substantiam dei
ut negem esse illam deum, sed tamen ex deo auctore esse.
quia facta est a deo. aliud est qui fecit, aliud quod fecit; qui
fecit, corruptibilis esse omnino non potest; quod autem fecit.
omnimodo non potest aequale illi esse. qui fecit.
FORT. dixit: Nec ego dixi animam similem esse deo. sed
quia dixisti facticiam esse animam et nihil praeter deum,
quaero, undenam deus animae. substantiam adinuenit.
AUG. dixit: Tantum memento me respondere ad ea,
quae interrogas, te autem ad ea, quae interrogo, non respondere.
animam dico factam a deo, ut cetera omnia, quae a deo
facta sunt, et inter illa, quae deus omnipotens fecit, principalem
locum datum esse animae. si autem quaeris, unde deus.
fecit animam, memento confiteri me tecum esse deum omnipotentem.
omnipotens autem non est, qui quaerit adiuuari
aliqua materia, unde faciat quod uelit. ex quo est consequens,
ut secundum fidem nostram omnia, quae deus fecit per uerbum
1 est om. S nobis S 4 animis Bfy ct—dicitur om. S 5 liar
ei m c
beret A liberet B 7 speres A speres B sit om. S negne B
ei
et] il B om. PSb substantia AS 8 dei ut negem illam esse deum
sed tamen ex deo ex qua S negas b 12 a] ex BAPSb alius 6 S
13 omnino esse S 14 omnimodo] omnino b equalem S esse
om. S 16 facturam b (in marg. al. facticia) 17 unde . nam AS 19 non]
om. S 20 factam esse S esse factam b 28 animam fecit b te
ts
confiteri mecum AS confiteri me cum B confiteri mecum P me confiteri
tecum b 24 autem om. A
iussit et facta sunt; ipse mandauit et constituta sunt.
FORT. dixit: Ex iussione constant uniuersa?
AUG. dixit: Ita credo, sed uniuersa, quae facta sunt.
FORT.. dixit: Facta consonant, sed quia inconuenientia sibi
sunt haec, per hoc ergo constat non esse unam substantiam,
licet ex unius iussione eadem ad compositionem mundi huius
et faciem uenerint. ceterum rebus ipsis paret, quia nihil simile
tenebrae et lux. nihil simile ueritas et mendacium, nihil
simile mors et uita, nihil simile anima et corpus et cetera
istis similia, quae et nominibus et speciebus distant ab inuicem,
et merito dixisse dominum nostrum: arbor. quam
non plantauit pater meus caelestis, eradicabitur et
in ignem mittetur, quae non adferet fructus bonos,
et esse arborem radicatam. hinc uero constat et ratione rerum,
quod duae sunt substantiae in hoc mundo, quae speciebus et
nominibus distant: quarum est una corporis. alia uero aeterna,
patris omnipotentis quam esse credimus.
AUG. dixit: Contraria ista, quae te mouent, ut aduersa
sentiamus, propter peccatum nostrum, id est propter peccatum
hominis contigerunt. nam omnia deus et bona fecit, et bene
ordinauit; peccatum autem non fecit et hoc est solum, quod
dicitur malum, uoluntarium nostrum peccatum. est et aliud
genus mali, quod est poena peccati. cum ergo duo sint genera
malorum, peccatum et poena peccati, peccatum ad deum non
Ab (sed in marg. constitota) 3 constant omnia
- - con
uninereaque facta sunt. fort. diz (del. uid.) S 5 sonant APS sonant B
6 haec] hac ÅP ac b ergo om. S 8 paret] parent AB patet b
quia] quod S 11 istis] his Ab 12 arborfi AB quem P 14 quia b
e nd
affert b aft\'etret BP If. et om. S radicanda Sb radicata B hic S
uere b ex ratione PSb 17 constant BAPb una est A
c
ref una B 18 quam esse] quam dei esse A 21 hominum Sb
Firiiut
contingit A eonti//git B contigit P 22 hoc est] hoc b 23 est om. ASb
24 cum—peccati] om. S 25 poena om. A
est deus, quia omnia constituit. sic iustus est, ut uindicet in
peccatum. cum ergo omnia optime sint ordinata, quae uidentur
nobis nunc aduersa esse. merito contigit hominis lapsi, qui
legem dei seruare noluit. animae enim rationali, quae est in
homine, dedit deus liberum arbitrium; sic enim posset habere
merita, si uoluntate. non necessitate boni essemus. cum ergo
oporteat non necessitate, sed uoluntate bonum esse, oportebat,
ut deus animae daret liberum arbitrium. huic autem animae
obtemperanti legibus suis omnia subiecit sine aduersitate, ut
ei cetera, quae deus condidit, seruirent. si et ipsa deo seruire
uoluisset; si autem ipsa noluisset deo seruire, ut ea, quae illi
seruiebant, in poenam eius conuerterentur. quare si recte omnia
a deo ordinata sunt, et bona sunt et deus non patitur malum.
FORT. dixit : Non patitur, sed malum praeuenit deus.
AUG. dixit: A quo enim passurus erat ?
FORT. dixit: Hoc meum est, quia praeuenire uoluit, non
temere, sed uirtute et praescientia. ceterum nega malum praeter
deum esse, cum per praecepta ostendit, quia sunt alia, quae
praeter uoluntatem ipsius fiunt. praeceptum non intercedit,
nisi ubi est et contrarietas; libera facultas uiuendi non datur,
nisi ubi est lapsus secundum apostoli rationem, qui dicit:
et uos cum essetis mortui delictis et peccatis uestris.
in quibus aliquando ambulastis secundum magisterium
huius mundi, secundum principem potestatis
aeris huius. spiritus, qui nunc operatur in filiis
A 2 quia] qui Sb 4 contingit ABX contiget S
homini lapso S 6 possit A 8 necessitate bonum esse sed uol. A
12 noluisset S uoluisset S ut B om. b ei S 18 recta P
1 •
recta B lo sed deus maltl pręuenit b 16 enim] nichil ASb passus
S 17 noluit om. 8 non] et non b 18 temere] timere A maltl]
J.sr
cuh A 19 per praecepta] pcepta R praecepta A praeceptum PS qng
sunt b 20 ipaius om. S 21 uiuendi om. A 22 dixit A 26 aeris
om. A spiritus I et spiritus Sb
uersati sumus in desideriis carnis nostrae facientes
uoluntates consiliorum carnis. et eramus naturaliter
filii irae, sicut et ceteri. deus autem, qui diues est
in omni misericordia, misertus est nobis. et cum
mortui essemus peccatis, conuiuificauit nos in Christo,
cuius gratia estis salui facti; et simul suscitauit et
cum eo collocauit in caelestibus cum Christo Iesu,
ut ostenderet in saeculis superuenientibus et cetera
usque ad id, quod scriptum est interficiens inimicitiam in
semet ipso. et ueniens euangelizauit pacem uobis,
qui longe, pacem iis, qui prope. quoniam per ipsum
habemus uterque in uno spiritu accessum ad patrem.
AUG. dixit: Ista apostoli lectio, quam recitare uoluisti. si
non fallor, pro mea plurimum et contra tuam fidem facit.
primo quia ipsum liberum arbitrium, quo ego dixi fieri, ut
anima peccet, satis hic expressum est. cum peccata nominauit
et cum reconciliationem nostram dixit fieri cum deo per Iesum
Christum. peccando enim auersi eramus a deo, tenendo autem
praecepta Christi reconciliamur deo, ut qui in peccatis mortui
eramus, seruantes praecepta eius uiuificemur et pacem habeamus
cum illo in uno spiritu, a quo alienati eramus non seruantes
mandata eius, sicuti de homine, qui primus est conditus,
in fide nostra praedicatur. ergo nunc quaero abs te, secundum
eam lectionem, quae lecta est, quomodo habeamus peccata,
si natura contraria nos cogit facere, quod facimus. qui enim
cogitur necessitate aliquid facere, non peccat; qui autem peccat,
libero arbitrio peccat. quare sit nobis paenitentia imperata, si
5 miseritus A 7 salui facti] saluati J\'S simul et b 8 in xpo A
9 pro et cetera usque ad textum plenum exh. b 10 inimicitas b inimicitiam—ueniens
om. S 12 pacemj et pacem Sb his BAPb hiis S
13 utrique Ab utrumque S patrem] pacem S 14 lectio post fallor
add. S 19 aduersi S 20 reconciliatfi (ib in ras.) A in om. Ab
mortui om. S 21 uiuicemur A uiuificemus S 22 illo] eo S 23 conditns]
constitutus APSbB (in textu condo in marg. constit.) 26 faciamus
27 peccat] 999 peccat A
indulgentia peccatorum cui detur: nobis, an genti tenebrarum.
si genti tenebrarum datur indulgentia peccatorum, regnabit et
ipsa cum deo accipiens indulgentiam peccatorum; si autem
nobis datur indulgentia peccatorum, manifestum est, quia uoluntate
peccauimus. satis enim stultum est ignosci ei, qui
nihil mali fecit; nihil autem mali fecit, qui nihil sua uoluntate
fecit. hodie ergo anima pollicente sibi deo indulgentiam
peccatorum et reconciliationem si peccare destiterit et de peccatis
paenitentiam gesserit, si respondeat secundum uestram
fidem et dicat: quid enim peccaui? quid commerui? quid
me expulisti de regnis tuis, ut contra nescio quam gentem
pugnarem? depressa sum, permixta sum, corrupta sum, defecta
sum, non est mihi seruatum liberum arbitrium. tu
nosti necessitatem, qua pressa sum; cur mihi inputas uulnera,
quae suscepi ? quare me cogis ad paenitentiam, cum tu causa
sis uulnerum meorum; cum tu scias, quae passa sum, gentem
tenebrarum in me fecisse te auctore, qui uiolari non poteras
et tamen uolens cauere regnis tuis, quibus nihil noceri possit,
me in miserias praecipitasti ? si certe ego pars tua sum,
quae de uisceribus tuis processi, si de regno tuo et de ore
tuo, in hac gente tenebrarum aliquid pati non debui, ut me
incorrupta illa subiceretur, si pars eram domini. nunc autem
A 2 indulgentiam B an] aut S 3 si] sed si b .
si-nobis om. S 4 ipse B accipiens et ipse A 6 ignoscere b ei]
om. SP 8 rgo B deo] a dfio A //deo B deo accipiens S
9 et] sed AP sed B reconciliationem peccatorum A desierit S
ut
10 nostram S ifdem uestram A 11 coihe|\'tui S 12 et B 13 repugnare b
dep. sum defatigata sum permixta corrupta sum A defecta] defetiga
ta (in marg. defecta) Bb (in marg. al. defecata) 16 cogis] agis S
sis causa b 17 sciasJ sis A passus B sum om. A 19 noceri mn
om. P noc. poss. nihil S possit om. A 20 roisericordias B
1 recte o
certe] recte b certe B ego] g A pars ego S ego sum b 21 quę
(e corr. ex i) B qui A de (in ras.) B 23 dnl] dl S
aut pars tua dicor aut tu inuiolabilis manes aut non es crudelis,
qui me pati uoluisti pro his regnis, quibus nihil noceri
poterat ab illa gente tenebrarum ? ad hoc responde, si placet,
et dignare etiam illud mihi exponere, quomodo dictum est
a Paulo apostolo: eramus naturaliter filii irae, quos reconciliatos
dicit deo. si ergo naturaliter filii. irae erant, quomodo
dicis naturaliter esse animam filiam dei et portionem dei?
FORT. dixit: Si secundum animam dixisset apostolus, quod
simus naturaliter filii irae, alienata esset anima ore apostoli
a deo. et hac modo tu ratione ostendis, quod anima non sit
dei, quia naturaliter, inquit apostolus. sumus irae filii.
si uero secundum quod lege tenebatur idem apostolus ex
semine Abraham, ut ipse contestatur, descendens, constat eum
corporaliter dixisse nos fuisse filios irae. sicut et cetera.
animae uero substantiam ostendit, quod sit ex deo, et animam
aliter non posse reconciliari deo nisi per magistrum, qui est
Christus Iesus. interfecta tamen inimicitia uidebatur anima
indigna extitisse deo; sed quia missa est, hoc confitemur, a deo
tamen omnipotente et originem trahens et missa ad ipsius
uoluntatem consignandam, quemadmodum et saluatorem Christum
credimus de caelo uenisse uoluntatem patris complere.
quae uoluntas patris haec erat animas nostras de eadem inimicitia
liberare interfecta eadem inimicitia. quae si aduersa
deo non fuisset, nec inimicitia uocaretur. ubi erat unitas, nec
interfectio diceretur aut fieret, ubi erat uita.
ABP 2 aut (ante pars) om. A 3 noceri nihil 4 5 dignare
mihi b est (s. I.) B sit A 6 irae ęr.ų.ţ quomodo dicis sqq. B
quos-erant om. BSPb 8 naturaliter animam filiam esse dei PSb
i <
10 simus B om. S 11 hac (corr. ex hoc) A hoc b ostendens S 13 lege
1 4..
om. PS 15 nos] non BP sicuti A ceteros Sb cetera B2
1 enim
18 tamen] enim PSb tamen B1 non indigna S 19 huc S a] cum a 5
to
20 tamen om. S 21 salua rem B 25 non s. I. B 26 aut (in marg.) A
uita erat b
AUG. dixit: Memento, quod apostolus dixerit conuersatione
nos alienatos a deo esse.
FORT. dixit: Trado ego duas substantias fuisse: in lucis
substantia haberi deum, ut superius diximus, incorruptibilem:
fuisse uero contrariam naturam tenebrarum. eam uirtute dei
uinci hodieque confiteor, et ad meum regressum saluatorem
esse Christum emissum, ut ante idem apostolus ait.
AUG. dixit: Rationibus ut discuteremus duarum naturarum
fidem, interpositum est ab his, qui nos audiunt. sed
quoniam ad scripturas iterum confugisti, ad eas ego descendo
ac nihil praetermittendum esse postulo, ne quibusdam capitibus
utentes nebulas adferamus eis, quibus notae scripturae
non sunt. a capite igitur quod habet apostolus Paulus in
epistula sua ad Romanos consideremus. in prima enim pagina
est, quod uehementer contra uos est. dicit enim: Paulus
seruus Iesu Christi, uocatus apostolus, praedestinatus
in euangelium dei. quod ante promiserat per prophetas
suos in scripturis sanctis, de filio, qui factus
est ei ex semine Dauid secundum carnem, qui praedestinatus
est filius dei in uirtute secundum spiritum
sanctificationis ex resurrectione mortuorum Iesu
Christi domini nostri. uidemus apostolum de domino nostro\'
nos docere, ut et uirtute dei ante carnem praedestinatus fuerit
et secundum carnem factus sit ei de semine Dauid. hoc uos
cum semper negaueritis et negetis, quomodo scripturas flagitatis,
ut secundum eas potius disseramus?
A esse om. s 4 aberi A ut-diximus om. A 5 eam]
b
eam quam b 6 odieque B bodięque A hodie et S hodie quoque b
xpm esse saluatorem A ■ 7 ante om. A apostolus idem AS 8 traditionibuB
BPb 9 impositum S 10 iterum om. A eas] ea A
11 ac] hac A intermittendum S 12 nebulos AP nebulas (0 corr. in
a) B 13 a capite] accipite B 14 sua om. PS 16 xpi iesu b
apostolus (in marg. m. 2 add.) B 18 filio suo PSb qui-camem om. S
23 et] ex S uirtutS A 24 de] ex ASb 25 quomod B
FORT. dixit: Secundum carnem adseritis ex semine Dauid,
cum praedicetur ex uirgine esse natus, et filius dei magnificetur.
fieri enim non potest, nisi ut quod de spiritu est,
spiritus habeatur, et quod de carne est, caro intellegatur.
contra quod est ipsa auctoritas euangelii, qua dicitur, quod
caro et sanguis regnum dei possidere non possunt,
nec corruptio incorruptelam possidebit.
Hic strepitus factus est a consedentibus, qui rationibus
potius agi uolebant, quia uidebant eum non omnia, quae in
apostoli codice scripta sunt, uelle accipere. deinde passim
sermocinatio ab omnibus haberi coepit, quousque diceret sermonem
dei ligatum esse in gente tenebrarum. quod cum exhorruissent
qui aderant, discessum est.
Postera die adhibito iterum notario res acta sic est.
FORT. dixit: Dico, quod nihil mali ex se proferat omnipotens
deus et quod quae sua sunt incorrupta maneant uno
ex fonte inuiolabili orta et genita; cetera uero, quae in hoc
mundo uersantur contraria, non ex deo manare nec principe
deo paruisse in hoc saeculo, id est quod non ex ipso originem
trahant. haec ergo in fide suscepimus, quod aliena sint mala
a deo.
AuG. dixit: Et nostra fides haec est, quod malorum
genitor non sit deus neque ullam naturam fecerit malam. sed
cum uterque nostrum consentiat incorruptibilem deum et incoinquinabilem,
prudentium est aestimare et fidelium, quae sit
fides purior et maiestate dei dignior: illa. ubi adseritur uel
tspiritn]spiritnsanctoB4abesturA
2 natum B 8 potes B spiritu] spiritu sancto B 4 abeatur A
abeatur B 6 non possidebunt APSb 7 neque b 8 considentibus b
9 eum] dfh ABX 10 erant S 11 cfpit A cepit S 12 legatum APS
ligatum (e corr. in i) Bt gentS S 18 arerant S 14 adibito ABl
notorio S 15 dixit om. b dico om lib. b deus ojnnipotens b
v*
16 quae] om. A incorrypta B 18 man$re B manere P manasse S
principi Sb 28 genitorum A 24 coinquinabilem B incoinquinabilem
(in pr. in ras.) P 25 astamare AS 26 maiestati S
uiolari, corrumpi, ligari, an ea, ubi dicitur et omnipotentem
deum et omnem ipsius naturam et substantiam nulla parte
umquam posse corrumpi, sed mala esse uoluntario peccato
animae, cui dedit deus liberum arbitrium. quod liberum arbitrium
si non dedisset deus, iudicium puniendi nullum iustum
esse posset nec meritum recte faciendi nec praeceptum diuinum,
ut ageretur paenitentia de peccatis, nec ipsa indulgentia peccatorum,
quam nobis deus per dominum nostrum Iesum Christum
donauit, quia qui non uoluntate peccat, non peccat. hoc arbitror
omnibus apertum esse atque perspicuum. quapropter non nos
mouere debent, si aliqua in his, quae deus fecit, molesta
patimur pro meritis nostris. sicut enim ille bonus est, ut
constitueret omnia, sic iustus est, ut peccatis non parcat.
quae peccata, ut dixi, nisi libera uoluntas esset in nobis, peccata
non essent. si quis enim uerbi causa ligaretur ab aliquo
ceteris membris et de manu eius falsum scriberetur sine eius
propria uoluntate, quaero, si hoc iudici patefieret, possit hunc
hominem falsitatis crimine condemnare? quare si manifestum
est peccatum non esse, ubi non est liberum uoluntatis arbitrium,
uolo audire animam, quam dicitis aut partem aut
uirtutem aut sermonem aut quodlibet aliud dei, quid mali
fecerit, ut a deo puniatur aut paenitentiam agat peccati, ut
ueniam mereatur, cum nihil ipsa peccauerit.
FORT. dixit: De substantiis proposui, quod bonorum tantummodo
deus creator, ultor uero malorum habeatur, eo quod mala
ex ipso non sint. merito ergo hoc sentio et ulcisci deum mala,
quia ex ipso non sunt. ceterum si ex ipso essent aut daret
1 uirtus CTUS in ras.) P 5 qu9<J B2 quod P quo A arbitrium
om. A 7 posset esse A 10 peccat b non peccat om. S 11 nos
non PS 12 debet APSb fecit deus S 13 ille om. A 15 uoluntas
libera A 16 ligaretur (e corr. in i) B 17 menbris A sine] sine S
1 II
18 possit B posset AS 21 anima S 22 aliud quodlibet Sb 23 ut
ueniam] aut ueniam APSb 25 substantia b deus tantummodo b
26 creator] auctor Sb (in marg. al. auctor) 28 sunt om. S
consensor iam inueniebatur delicti mei, eo quod delicti mei
auctor esset, aut ignorans quod futurus essem delinquere, quem
ipse non se dignum institueret. hoc ergo propositum est a
me, et quod interrogo nunc, utrum deus mala instituerit necne,
et utrum ipse finem malorum instituerit. etenim quae ab ipso
diximus facta esse ut opifice deo, uti ab ipso creata et genita
incorruptibilia haberi, his rebus et paret et fides euangelica docet.
haec ego et proposui, quae sunt credulitatis nostrae et quae
a te possunt in ista professione nostra firmari, ita tamen, ut
non desit auctoritas fidei christianae. et quia nullo genere
recte me credere ostendere possum, nisi eandem fidem scripturarum
auctoritate firmauerim, id ergo est, quod insinuaui,
quod dixi. aut si mala auctore deo in mundum peruenerunt,
hoc ipse dicere dignare; aut si recte creditur mala ex deo
non esse, hoc etiam praesentium contemplatio prosequi debet
et suscipere. de substantiis dixi, non de peccato, quod in nobis
uersatur. si enim originem non haberet, quod cogitamus delicta
facere, non cogeremur ad peccatum uenire uel ad delictum.
nam quia inuiti peccamus et cogimur a contraria et inimica
nobis substantia, idcirco sequimur scientiam rerum. qua scientia
admonita anima et memoriae pristinae reddita recognoscet, ex
quo originem trahat, in quo malo uersetur, quibus bonis iterum
emendans, quod nolens peccauit, possit per emendationem
2 consensio ASP consensor (r in ras.) B 3 quid Ab deliquere A
i i
delinqueret b 4 instituisset S 5 institueret B negne A necneinstituerit
om. S 6 quod-factum ABSP 7 uti ASb 8 apparet Bib
v
paret SP 9 hoc A e/go (r er.) B credylitatis B crudelitatis
S 10 formari b ut (s. l. m. 2) B 13 id] ide BSP
Ut
ergo idg b insinuaui est b 14 aut] vt B1 ut AS mundo BA
tar
peruenerunt] paruerunt A 15 credere A credi B* credi P dico S
16 etiam om. A persequi P presequi B 21 idcirco om. S sequitur
A 22 anima om. S reddita! (e uid. er.) B om. S recoe
gnoscit b recognosceret BAP 23 uersatur B 24 emendans] remendans A
Be mens dans P emendet S possitne PS remendationem A emenper
datione PS emendationem (per m. 2 add.) B
apud deum collocare auctore deo saluatore nostro.
qui nos docet et bona exercere et mala fugere. propositum
est enim nobis, quod non aliqua contraria natura. sed sua
sponte homo aut iustitiae seruiat aut peccatis se obnoxium
faciat. cum nulla contraria gente, si sola uersatur anima in
corpore constituta. cui deus, ut dicis, liberum arbitrium dedit.
sine peccato esset nec peccatis se obnoxium faceret.
AUG. dixit: Ego dico peccatum non esse, si non propria
uoluntate peccatur; hinc esse et praemium. quia propria uoluntate
recta facimus. aut si poenam meretur, qui peccat inuitus.
debet et praemium mereri, qui bene facit inuitus. quis autem.
qui dubitet non deferri praemium nisi ei. qui aliquid bona
uoluntate fecerit ? ex quo intellegimus et poenam inferri ei.
qui uoluntate mala aliquid fecerit. sed quoniam me ad priores
naturas et substantias reuocas. fides mea est omnipotentem
deum, quod maxime animaduertendum est et animo figendum,
omnipotentem deum iustum et bonum fecisse bona. sed ea.
quae ab illo facta sunt, non possunt esse talia, qualis est
ipse. qui fecit. iniustum est enim et stultum credere. ut opera
paria sint artifici et condita conditori. quapropter si pia fides
est, ut omnia bona deus fecerit, quibus tamen ipse est multo
excellentior longeque praestantior, origo et caput mali est in.
peccato, sicut apostolus dixit: radix omnium malorum
A deo] om. APSb 4 aliqua] ab aliqua ASPb
etb»trat«
t> aliqua B 5 obnoxium se AS 6 nulla contr. B7 nulla existente b
cum causa nulla contraria S uersaretur S 8 se om. S ob-
A
noxigm B 10 peccetur b pec/tur S 11 recte A 12 quis est autem
qui A quis autem dubitet b 13 aliqua b boni A boni B 15 mali APb
mali B prioras A 17 et b 18 omnipotentfl
A dHi bontl iusttl AS 20 et] te ÅP tę B credere]
oredero
exidere A excedere PS excedere B ut] quod b 22 bona omnia A
23 exellentior A mali] istius mali A es tu peccato AP estnam
peccatp B est peccatum b 24 dicit A radix est S omnium otn. S
a fide et inseruerunt se doloribus multis. si enim radicem
omnium malorum quaeris, habes apostolum dicentem
radicem omnium malorum esse cupiditatem. radicem radicis
quaerere non possum; aut si est aliud malum, cuius radix
non est cupiditas, non erit omnium malorum radix cupiditas.
si autem uerum est omnium malorum radicem esse cupiditatem,
frustra aliud aliquod mali genus quaerimus. tua uero
natura contraria, quam inducis — quoniam iam respondi obiectis
tuis, quaeso, ut et tu mihi dicere digneris — si illa
natura contraria est totum malum neque peccatum potest esse
nisi ex illa, poenam ipsa sola debet mereri, non anima, a qua
non est peccatum. at si dicis ipsam solam mereri poenam et
animam non mereri, quaero, cui data sit paenitentia, quae sit
iussa paenitere. si anima iussa est paenitere, ab illa peccatum
et ipsa uoluntate peccauit. nam si cogitur anima facere malum
neque illa est, quod malum fecit, nonne stultum est et plenum
dementiae, ut gens tenebrarum peccauerit et me paeniteat de
peccatis? nonne plenum dementiae est, ut gens tenebrarum
peccauerit et mihi detur indulgentia peccatorum ? qui possum
dicere secundum fidem uestram: quid feci ? quid commisi ?
apud te fui, integer fui, nulla labe contaminatus fui; tu me
huc misisti, tu necessitatem passus es, tu cauisti regnis tuis,
cum magna eis labes et uastitas inmineret. cum ergo noueris
necessitatem, qua hic obpressus sum, qua respirare non potui,
cui resistere non potui: quid me accusas quasi peccantem?
om. A, s. l. B 6 nou—cupiditas om. S 8 aliquid AS
in
10 tuis om. A quaesoJ quęro ABPS et om. b 12 paenęų.ę B
natura ipsa sola debet mereri penam non mereri animam S amereril
om. S 15 si--paenitere om. b 17 quodj quę b facit
AJPSb 19 num P nonne stultum est plenum A clementiae S
mentiae P dementia B est om. PS 22 integer fui post cont.fui S
nulla] in illa S 24 immineret et uastitas A nouis S 25 qua]
• t* cui
qua S oppres\'sum A 26 quare B cui-potui om. S accusat
AB
ambagibus responde. si placet, sicut tibi ego sine ambagibus
respondi.
FOBT. dixit: Haec nos dicimus, quod a contraria natura
anima cogatur delinquere: cui non uis esse radicem nisi hoc
tantum, quod in nobis malum uersatur, cum constet exceptis
nostris corporibus mala in omni mundo uersari. non ista, quae
in corporibus solum habemus sed quae in toto mundo uersantur
et nominibus ualent bona, mala radix habet. nam dixit
dignatio tua, quod haec sit radix malorum, cupiditas. quae in
nostris corporibus uersatur, cum quando non est cupiditas
mali ex nostris corporibus, ex principali illa contraria natura
uersatur in toto mundo. apostolus etenim id nominauit radicem
esse malorum cupiditatem, non unum malum, quam dixisti
radicem omnium malorum. cupiditas uero non uno modo intellegitur,
quam dixisti radicem omnium malorum, quasi quae
in cordibus nostris solum uersetur, cum constet hoc quod in
nobis uersatur malum, ex auctore malo descendere et portiunculam
esse mali hanc radicem, quam tu esse dicis, ut non
sit ipsa radix, sed sit portiuncula mali, eius mali. quod ubique
uersatur. quam radicem et arborem malam dominus noster
appellauit numquam fructus bonos adferentem, quam non
plantauit pater suus, ac merito eradicari et in ignem mitti.
nam quod dicis contrariae naturae peccatum debere inputari,
illa natura mali est; et id esse peccatum animae, si post:
commonitionem saluatoris nostri et sanam doctrinam eius a
om. S ego tibi P ego (in marg.
non fn OBoibqa
m. 2 add.) B 4 hoc Sb 8 sed quae om. BPSb 9 ei nominibus B
radii om. APS 10 dignatio tua om. S quod] quia S 12 natura
om. S 13 etenim] enim ASP id om. S nominauit id rad. b 14 non—
malorum om. b uno malo AB 15 malorum] malorum cupiditatem S
cupiditas-malorum om. A intellegetur B 16 radicem esse Sb
17 cordibus] corporibus S 19 mali esse A 21 mali A mali B
22 appellauerit AP appellauerit B 23 ac] hac B hanc A et S 25 id
esse] ofi (?) 26 conmotionem S commonitionem (mo ex mu) B a one.b
se adornans anima; aliter non posse substantiae suae
reddi. dictum est enim: si non uenissem et locutus eis
fuissem, peccatum non haberent. nunc uero quia ueni
et locutus sum et noluerunt mihi credere. ueniam de
peccato non habebunt. unde paret recte esse paenitentiam
datam post aduentum saluatoris et post hanc scientiam rerum,
qua possit anima acsi diuino fonte lota de sordibus et uitiis
tam mundi totius quam corporum, in quibus eadem anima
uersatur, regno dei, unde progressa est, repraesentari. nam
dictum est ab apostolo, quod prudentia carnis inimica
sit deo: legi enim dei non est subiecta, nec enim
potest. paret ergo his rebus, quod anima bona factione illius,
quae legi dei non est subiecta, peccare uidetur, non sua sponte.
namque idem sequitur, quod caro concupiscit aduersus
spiritum et spiritus aduersus carnem. ut non quaecumque
uultis, illa faciatis. dicit iterum: uideo aliam
legem in membris meis repugnantem legi mentis
meae et captiuum me ducentem in legem peccati et
mortis. ergo miser ego homo, quis me liberabit de
corpore mortis huius nisi gratia dei per dominum
nostrum Iesum Christum, per quem mihi mundus
crucifixus est et ego mundo?
AUG. dixit: Agnosco et amplector testimonia diuinarum
scripturarum. et fidei meae quemadmodum congruant, sicut
deus donare dignabitur. paucis exponam. liberum uoluntatis
arbitrium in illo homine fuisse dico, qui primus formatus est.
22 Gal. 6, 14 . (paene er.) B eius S non se segregauit
8 6 patet APb pęnitentiam esse b penitem S 8 si
om. de] et de AS 10 est (8. I.) B 12 sit] est S nec] non A
. o • fttctlon*
13 patet b . bona factione] beneficio rei A beneficiorei B beneficior P
beneficio S 15 id S 19 lege PS 20 liberauit AB 21 ihm xpm
dnfii nostrum b 25 meae om. A 27 est om. A, s. I. B
si uellet dei praecepta seruare. postquam autem libera ipse
uoluntate peccauit, nos in necessitatem praecipitati sumus,
qui ab eius stirpe descendimus. potest autem unusquisque
nostrum mediocri consideratione inuenire uerum esse. quod
dico. hodie namque in actionibus nostris antequam consuetudine
aliqua inplicemur, liberum habemus arbitrium
faciendi aliquid uel non faciendi. cum autem ista libertate
fecerimus aliquid et facti ipsius tenuerit animam perniciosa
dulcedo et uoluptas, eadem ipsa consuetudine sua sic inplicatur,
ut postea uincere non possit, quod sibi ipsa peccando
fabricata est. uidemus multos iurare nolle. sed quia iam consuetudinem
lingua tenuit, non posse refrenare, cum ea exeant
de ore ipsorum, quae non possumus dicere ad mali stirpem
non pertinere. ut enim uobiscum his uerbis agam, quae utinam
sicuti de ore uestro non recedunt, ita et corde intellegantur:
per paracletum iuratis. si ergo uultis experiri uerum esse.
quod dico, instituite non iurare, uidebitis illam consuetudinem
ferri quo solet. et hoc est, quod aduersus animam pugnat.
consuetudo facta cum carne. ipsa est nimirum carnis prudentia.
quae quamdiu ita est, legi dei subici non potest, quamdiu
prudentia carnis est; sed inluminata anima desinit illa esse
carnis prudentia. sic enim dictum est prudentiam carnis non
posse legi dei esse subiectam, quemadmodum si diceretur
glacialem niuem calidam esse non posse. nullo pacto enim
quamdiu nix est, calida esse potest. sed quemadmodum illa
nix calore resoluitur et desinit nix esse, ut possit calescere,
at
B 2 ipsa P 6 nostris actionibus b 8 uelj et A faciendi]
aliquid faciendi S ista. libertatfi A 10 sua consuetudine 6 13 refrenari
PSb 14 ore] om. A stirpe A stipS P 15 non (s, l.) B
om. APS 16 sicuti] sicuti (si
FORT. dixit: Hoc genere, quemadmodum et dominus dixit
discipulis suis: ecce mitto uos sicut oues in medio
luporum. hinc sciendum est, quod non inimica mente saluator
noster agnos suos, id est discipulos suos in medio luporum
v 24 Matth. 10. 16 B uoluntatis A 8 et-lege om. S 9 peccauerit b
10 liheramus B liberabimur PS ceperimus B 11 quia B 12 omnes]
homines b om. A 13 meritum et primi om. A 14 gratiam autem A
ea
-16 poenis] in penis Sb torsis B mantes B1 17 legem] legem
dl b 18 unde] ut S quia SP 19 tu quoque A tu qup B quod]
tteat lllc .
quod scire A 20 si B contraria B 22 nocere ASb 28 dàs] ihs S
24 mitto] ego mitto Sb 25 est om. A
luporum eam deponeret, ubi et discipulos suos miserat,
ut quae forte in medio luporum animae possent decipi, ad
propriam substantiam reuocarentur. hinc ergo paret antiquitas
temporum nostrorum, quam repetimus, et annorum nostrorum
ante mundi constitutionem hoc more missas esse animas contra
contrariam naturam. ut eandem sua passione subicientes uictoria
deo redderetur. nam dixit idem apostolus, quod non
solum esset luctatio contra carnem et sanguinem, sed et
contra principes et potestates et spiritalia nequitiae et dominationem
tenebrarum. si ergo utrobique mala conuersantur et
nequitiae habentur. iam non solum est malum in nostris corporibus.
sed in toto mundo, ubi uidentur uersari animae. quae
sub caelo isto uersantur et inplicatae sunt.
AUG. dixit: Agnos suos dominus noster in medium luporum
misit, id est homines iustos in medium hominum peccatorum
ad praedicationem euangelii tempore hominis suscepti
ab inaestimabili diuina sapientia, ut a peccato ad iustitiam
nos uocaret. quod autem ait apostolus nobis colluctationem
non esse aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes
et potestates et cetera, quae sunt commemorata. hoc
significat: diabolum et angelos eius sicut etiam nos peccato
cecidisse et lapsos esse dicimus et obtinuisse terrena, id est
homines peccatores, qui quamdiu peccatores sumus, sub iugo
eorum sumus; quemadmodum, cum iusti erimus, erimus sub
1 nelit A nelit B similitudinem S 2 luporum * ut animas que
forte sqq. A eagdeponeret B eandemponeret SP 3 in om. b
r ap
possint SP possint B 4 reuocarent BA uocarentur S paret T$l
apparet SPb antiquitatem A iniquitas S 5 annorum] animord ASb
a
7 subicientibus S 8 rederetur A 9 luctatio om. A sed
et] sed S 12 est solum S 13 uidentur om. S 15 noster om. AS
medio (et 16) ASb 17 suscepti hominis A 19 autem colluctationem
aitS23dirimusom.bnB24hominesom.squi]
qn$c B om. S alt. erimus om. S
ad iustitiam ab eorum dominatione liberemur. ergo et tu dignare
mihi breuiter ad unum, quod interrogo, respondere.
noceri deo non poterat, an poterat? sed quaeso mihi ut "non
poterat" respondeas.
FORT. dixit: Non poterat noceri.
AUG. dixit: Quare ergo huc nos misit secundum uestram
fidem ?
FORT. dixit: Professio mea haec est, quia noceri non poterat
deo et quod deus huc nos direxit. sed quia id tibi contrarium
est, tu dic, qua ratione hic adparuit anima, quam nunc cupit
deus noster et mandatis et proprio filio directo liberare?
AUG. dixit: Quoniam uideo te interrogatis meis respondere
non potuisse et me aliquid interrogare uoluisse, ecce
satisfacio tibi, dummodo memineris te ad id. quod interrogaui.
non respondisse. anima quare hic sit in mundo inuoluta miseriis,
non modo, sed paulo ante nescio quotiens a me dictum est.
peccauit anima et ideo misera est. liberum arbitrium accepit,
usa est libero arbitrio, quemadmodum uoluit: lapsa est. eiecta
de beatitudine, inplicata miseriis. ad hoc tibi testimonium
recitaui apostoli dicentis: sicut per unum hominem mors,
sic et per unum resurrectio mortuorum. quid quaeris
amplius? unde tu responde: cui noceri non poterat, quare
huc nos misit?
FORT. dixit: Causa haec quaerenda est, cur huc uenerit
A 2 et om. A 4 non
om. A ut] ut aut A aut ut P,b (in mg.) aut (er.) B ut michi S
6 poterat non noceri S 10 huc] hoc B direxit] misit V 11 paruit A
pP
paruit B nunc] non AS 13 quia S interrogas S 14 posse Sb
aliud A interrogari A 16 non resp.] non potuisse respondere A
V
inuolgta B 17 ante mę B nescio (0 corr. ex ens) A 18 misera
est. legem accepit non eam seruauit et ideo misera est sqq. A
20 implicata est AS recitaui test. b 22 sic et] sicut S unmn]
i v
unum hominem Sb quod B 24 hQc B miserit A 25 haec
om. A huc] hQc B
medio malorum uiuit.
AUG. dixit: Hanc causam abs te quaero. id est: si deo
noceri non poterat, quare huc nos misit?
FORT. dixit: Quaeritur a nobis, si deo malum nocere non
possit, cur huc anima missa fuerit, aut qua ratione mundo
permixta sit. quod in eo manifestum est, quod ait apostolus:
numquid dicit figmentum ei. qui se finxit: cur me ita
formaueris? si ergo causanda est haec res, interrogandus
est, qui animam direxit nulla cogente se necessitate; si autem
necessitas fuerat mittendi animam, merito est et uoluntas
liberandi eam.
AUG. dixit: Premitur ergo deus necessitate V
FORT. dixit: Iam hoc est: noli ad inuidiam excitare id,
quod dictum est, quod non necessitati facimus subditum esse
deum, sed uoluntarie misisse animam.
AUG. dixit: Recita, quod supra dictum est. (et recitatum
est: si autem necessitas fuit mittendi animam, merito
est et uoluntas liberandi eam).
AUG. dixit: Audiuimus [si autem necessitas fuit mittendi
animam. merito est et uoluntas liberandi eam].
Tu ergo dixisti fuisse necessitatem mittendi animam. sed
si modo uoluntatem uis dicere, et hoc addo: cui noceri
nihil poterat. crudelis uoluntas fuerat mittendi animam ad
tantas miserias. quod refellendi causa quia loquor, ueniam
1 in om. BP 4 hQc B 5 non om. A, 8.1. B 6 curl quur B quare Ph
8 qnnr B 9 res hgc b interrogandum SP 10 qui] cur A 11 fuerit
P fuit Sb 14 exitare A 15 non om. ASP, s. I. B necessitate A
necessitati (i corr. ex e) B 16 uoluntate A uoluntariae B mississe B
17 dictum est. fort1 dii. (dit om. b) recitatum est Sb 18 est om. A
fortvnftttin
19 eam om. ASP 20 augustinns dix B dixit om. b lIi-eam inclusi
1 fuit
necessitas] necesse P fuerit P fuerit B fuerat A 21 animas A
--It
22 antt Tu add. aug dii B ergo] autem b 23 hoc] hoc B
addo] audio ASP addio B 24 fuit S animae A 25 dico uel loquor A
habemus ab omnibus erroribus haereticorum.
FORT. dixit: Nos dicere adseueras crudelem esse deum mittendo
animam; fecisse deum uero hominem et insufflasse in
eum animam; quam utique pro sua scientia animam futuram
inuolui et beneficio malorum non posse hereditati suae repraesentari.
hoc aut ignorantis est aut dantis animam ad haec
mala, quae supra memorata sunt. id commemoraui, quia dixisti - ante
tempus non multum - quod adoptauerit sibi deus animam,
non quod ab ipso sit; aliud est enim adoptare.
AUG. dixit: De adoptione nostra memini me ante dies
dixisse secundum testimonium apostoli, qui dicit nos uocatos
in adoptionem filiorum. non ergo meum fuit illud, sed apostolicum
responsum. de qua re, id est de ista adoptione suo
tempore, si placet, inquiramus; et de illa insibilatione respondebo,
cum tu meis obiectionibus responderis.
FORT. dixit: Progressum dico fuisse animae contra contrariam
naturam, quae natura deo nihil nocere poterat.
AUG. dixit: Quid opus erat isto progressu, ubi nihil
habebat deus, quod caueret, cui noceri nihil poterat?
FORT. dixit: Constat apud conscientiam nostram a deo
uenisse Christum?
AUG. dixit: Iterum me interrogas. ad interrogata
responde.
FORT. dixit: Sic accepi in fide, quod uoluntate dei ipse
huc uenerit.
A 2 ab om. S 3 adsijeueras
a e nfitne
cr§dgle B 4 uero deum ASb insufflare A insyflare B 5 quam] qua A
quasi PS quam utique praesciuit in futuram miseriam inuolui ed.
Maurina. 10 ipsa
AL G. dixit: Et ego dico: deus omnipotens, inuiolabilis,
incommutabilis, cui noceri nihil possit, quare huc animam
ad miserias, ad errorem, ad ista, quae patimur, misit?
FORT. dixit: Dictum est enim: potestatem habeo ponendi
animam meam et potestatem accipiendi eam,
non dixit, quod uoluntate dei progressa est anima.
AUG. dixit: Ego autem causam quaero, cum deo noceri
nihil possit.
FORT. dixit: Nihil noceri deo iam diximus, et in contraria
natura esse animam diximus, ideo ut contrariae naturae modum
inponeret; modo inposito contrariae naturae sumit eandem
deus. ipse enim dixit: potestatem habeo ponendi animam
meam et potestatem sumendi eam. hanc mihi pater dedit
potestatem ponendi animam meam et sumendi eam. deus ergo,
qui loquebatur in filio, de qua anima diceret ? constat esse
animam nostram, quae in his corporibus habetur, quod dei
uoluntate uenerit et de uoluntate ipsius iterum adsumatur.
AUG. dixit: Unde dixerit dominus noster "potestatem
habeo ponendi animam meam et potestatem habeo
sumendi eam" omnibus notum est, quia passurus erat et
resurrecturus. ego autem abs te iterum atque iterum quaero:
si deo noceri nihil poterat, cur huc animas misit?
FORT. dixit: Naturae contrariae modum inponere.
AUG. dixit: Et omnipotens deus et omnium
2 hpc B 5 potestatemJ potestatem habeo A eam. Aug. Ntlc dixi b
6 sitA 7 angustinua—causamowi.6 ego quare quaro cum deo noceri nichil
poterat. fort. dii uideris quod uoluntate progressa est anima. hoc dico.
aug. dii ego autem causam sqq. A quaero] quare b nocere SPb
9 nocere b 11 eatn S 12 etenim AS dicit A 13 hanceam
om. b 14 ergo] enim S 15 constaijt B2 constat-animam] .
om. A (spat. uac. reZ.) 16 dei] de ABFb 17 et de] et dei S
18 diieri B 21 abs te om. A 22 si (s. I.) B om. APS nihil
v
nocere b nocere P quur B hQc B 24 deus] est et A miserii
cordessimus B misericors summus P misericors et omnium summus Sb
moderatam esse uoluit, ut nos inmoderatos efficeret?
FORT. dixit: Sed ideo ad se reuocat.
AUG. dixit: Si ad se reuocat ab inmoderatione, si a
peccato, ab errore. a miseria, quid opus erat tanta mala
animam pati per tantum tempus, donec mundus finiatur, cum
deo, a quo eam dicitis missam, noceri nihil possit?
FORT. dixit. Quid ergo dicturus sum?
AUG. dixit: Et ego noui non te habere, quid dicas, et
me cum uos audirem in hac quaestione numquam inuenisse.
quod dicerem, et inde fuisse admonitum diuinitus. ut illum
errorem relinquerem et ad fidem catholicam me conuerterem
uel potius reuocarem ipsius indulgentia. qui me huic fallaciae
semper inhaerere non siuit. sed si confiteris te non habere.
quod respondeas, omnibus audientibus et recognoscentibus,
quoniam fideles sunt. catholicam fidem, si permittunt et uolunt,
exponam.
FORT. dixit: Sine praeiudicio professionis meae dixerim:
illa quae a te obponuntur cum retractauero cum meis maioribus.
si minus responderint interrogationi huic meae, quae
similiter a te nunc mihi offertur, erit in mea contemplatione — quia et ego animam meam cupio certa fide liberari —
uenire ad huius rei inquisitionem. quae a te mihi offertur et
ostensurum te polliceris.
AUG. dixit: Deo gratias.
om. dBt modum ut P poneret B moderatam illam A
6 animam OIR. A 7 dicitis eam esse S nocere ASPb 9 habere
clteri.
te S 12 derelinquerC b 14 sinit S Cfeceras B non habere te b
15 quid dicas A recogno (om. scentibus) A 19 meis cum b 20 me\' B
VXT
28 ad] ab B rei om. AS 25 EXPLICIT ACTA AVGVSTINI CVM
FORTVNATO MANICHEO fol. 20 B EXPLICIT COKFLICTVS AVGV-
STDsI ET FORTVNATI A Explicit altercatio contra FortunatO fol. 83 P
finit disputatio aurelii augustini contra fortunatum manicheum fol. 165 S