The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
multa mihi legenda misisti. quibus rescripta dum praeparo et
aliis atque aliis magis urgentibus occupationibus distrahor,
emensus est annus atque in eas me detrusit angustias, ut quomodocumque
rescriberem, ne arridente iam tempore nauigandi
perlatorem remeare cupientem diutius detinerem. itaque omnibus,
quae mihi Leonas dei famulus abs te adtulit, et mox ut ea
sumpsi et postea cum haec dictare iam uellem euolutis atque
perlectis et quanta potui consideratione perpensis ualde sum tuo
delectatus eloquio et sanctarum memoria scripturarum ingeniique
sollertia et dolore, quo neglegentes catholicos mordes, et
fol. 96h R Item liber beati
Augustini aduersus Consentium contra mendacium fol. 43 T Contra
mendacium fol. 95* M Titulo uacuum spatium rel. in qp Contra Consentium
fol. 51* Ch Codex 0 ab initio mutilus Incipit contra mendacium
ad Consentiam fol. 124- P Incipit liber sci Augustini ad Consentium
contra mendacium fol. 70b P Incipit liber aci Augustini contra mendacium
ad Consentium fol. 67 L Aurelii Augustini doctoris contra mendatium
liber incipit ad Consentium fol. 254 p Augustinus de mendacio
ad Consentium fol. 43b V Incipit eiusdem ad Consentiam contra mendatium
fol. 13h 1 3 multis ChFL micbi LfC karissime BC
4 multa-misisti om. TChFLPVcpy rescripta dum] rescriptum V
5 atquae cp magis om. V urgnentibus Ofepy surgentibus FLW
distraho. remensns CR 6 atque emensus V est om. V atque
om. V eas- Ch detrusit me y construsit Ji LP construxit RTCh
8 latorem VW detinere MRC 10 sum.si T post y cum]
qa4 V haec] ea R euolutis (i ex a) T 11 potu V sum tuo]
sumptuoso V stip tuo cp 12 dilectatus TCh de.lectatus cp delectatus
eum V 13 dolore uel liuore V neclegentes y
mihi persuadetur eos de latebris suis nostris esse mendaciis
eruendos. ut quid enim eos tanta cura uestigare atque indagare
conamur, nisi ut captos in apertumque productos aut etiam
ipsos ueritatem doceamus aut certe ueritate conuictos nocere
aliis non sinamus? ad hoc ergo, ut eorum mendacium deleatur
siue caueatur, dei autem ueritas augeatur. quomodo igitur
mendacio mendacia recte potero persequi? an et latrocinio
latrocinia et sacrilegio sacrilegia et adulterio sunt adulteria
persequenda? si autem ueritas dei in meo mendacio
abundabit, numquidnam et nos dicturi sumus: faciamus
mala, ut ueniant bona? quod uides quemadmodum detestetur
apostolus. quid est enim aliud \'mentiamur, ut haereticos
mendaces ad ueritatem adducamus\', nisi : faciamus mala.
ut ueniant bona? an aliquando bonum est mendacium uel
aliquando mendacium non est malum? cur ergo scriptum est:
odisti, domine, omnes, qui operantur iniquitatem;
perdes omnes qui loquuntur mendacium? non enim
aliquos excepit aut indefinite dixit (perdes loquentes mendacium\',
ut quosdam, non omnes intellegi sineret, sed uniuersalem
sententiam protulit dicens: perdes omnes qui
om. V frendea. led] frendisset TCh1 2 eoa
om. V eruendos mendaciis f mendatiia BlP* mendatiia se p 3 seruandos
TCh tanta cura eos FL inuestigare (in 8. I) RxFL V
atquae 11 aмque Ch 4 ut nisi Y captus TCh productus Ch
5 conuictus Ch conuinctos C 6 aliis] illis P ad] ob T1 ab PCĂ.
at R ergo om. W 7 autem om. Y igitur om. 7 8 mendatia
mendatio 7 mendatio (semper fere t) Rn mendacium V mendacia
om. V rectg R persequi (i 8. ras.) Ch 9 sacrilegia om. s1
adulteria sunt p adulteria om. V 11 et habundabit TCh habnndabit
iZYr habundauit B3 habundauerit V numquidnam et] numquin
nanet Ch numquidnfin T numquid Y 12 queinammodum cp quomodo L
detestatur V 13 apostulus M 15 uel aliquando mendacium om. »
16 quur TC 17 domino om. FL 18 perdes (des 8. I. nt. ree.) Ch
locuntnr (semper fere c) !{\'RTYx( mendatium (semper fere t) P 19 indifinite
T indefinite (init. in s. 1.) R 20 siniret Ch 21 dicens om. FL
qui loquuntur omne mendacium uel qui loquuntur quodcumque
mendacium, ideo putandum est locum alicui relaxatum
esse mendacio? ut scilicet sit aliquod mendacium, quod qui
loquuntur non eos deus perdat, sed eos omnes perdat, qui
loquuntur iniustum mendacium, non quodcumque mendacium,
quia inuenitur et iustum, quod utique laudis debet esse, non
criminis?
eos ipsos, quos pro magna uenatione mendaciis nostris
capere molimur? Priscillianistarum est enim, sicut ipse monstrasti,
ista sententia: cui comprobandae adhibent testimonia
de scripturis exhortantes suos ad mentiendum tamquam exemplis
patriarcharum, prophetarum, apostolorum, angelorum, non
dubitantes addere etiam ipsum dominum Christum nec se
aliter arbitrantes ueracem suam ostendere falsitatem, nisi
ueritatem dicant esse mendacem. redarguenda sunt ista, non
imitanda; nec in eo malo debemus Priscillianistarum esse
participes, in quo ceteris haereticis conuincuntur esse peiores.
ipsi enim soli uel certe maxime ipsi reperiuntur ad occultandam
suam quam putant ueritatem dogmatizare mendacium
atque hoc tam magnum malum ideo iustum existimare, quia
V 2 omne-loquuntur om. V omne] iniustum FL
quocumque TCh quodcunque L quodcumquae o 3 ideoque V esse
relaxatum 7 4 scilicet sit] licet sit (in mg. m. 2) V 5 loquntur T
perdat om. FL 6 non] si p1 non-mendacium om. W quodcunque
(n semper) L 7 iniustum ilfCTP?1 debet ex habet Ch
non] in T 9 cernitis tp 10 uen?ratione y 11 molimor Ch priscilianistarura
OkTlcp priscillanistarum p1 12 ista] ipsa FL conprobandae
9 probande V probandae T cllprobandae P testimonium
FL 18 eiortantes TJrpp exhortantes (t s. I) R om. V ad mentiendum
suos V 15 etiam addere V dum ipsum dum xpm C 16 alter Ch
autem Chl esse priscillianistarum V priscianistarum
91 priscilianistarum Oh\'f\'2T 19 nonuincuntur cpt 20 enim
s. l. Ch ipsi maxime certe V repperiuntur T 21 dogmatizarem M
dogmanizare T 22 estimere V ,
ad alienos proferre falsum nullum esse peccatum et hoc esse
scriptum: qui loquitur ueritatem in corde suo; tamquam
hoc satis sit ad iustitiam, etiamsi loquatur quisque in
ore mendacium, quando non proximus, sed alienus hoc audit.
propterea etiam putant apostolum Paulum, cum dixisset: deponentes
mendacium loquimini ueritatem, statim
addidisse: unusquisque cum proximo suo, quia sumus
inuicem membra, ut uidelicet cum eis, qui nobis in societate
ueritatis proximi non sunt neque, ut ita dicam, commembres
nostri sunt, loqui liceat oporteatque mendacium.
Quae sententia sanctos martyres exhonorat, immo uero
aufert sancta omnino martyria. iustius enim sapientiusque
facerent secundum istos, si persecutoribus suis non se confiterentur
esse christianos nec eos sua confessione facerent
homicidas, sed potius mentiendo et negando quod erant, et
ipsi saluum haberent carnis commodum cordisque propositum
et illos conceptum animo scelus inplere non sinerent. non
enim proximi eorum erant in fide christiana, ut cum eis
deberent loqui ueritatem in ore suo, quam loquebantur in
corde suo, sed ipsius ueritatis insuper inimici. si enim Iehu,
quem sibi inter ceteros ad exemplum mentiendi prudenter
uidentur intueri, seruum Bahalis se esse mentitus est, ut
Ch orę Ch 2 falsum post esse Ch falsum esse nullum C
hoc om. Ch 4 oc C etiamsi] si V 5 alienos ChT1 6 proptere*
hoc cp putant etiam bd 8 addidisse (di alt. 8. I.) R quia] quoniam
7 9 menbra T 10 ueritas T1 ueritatis (tis 8. I.) Ch coomembres
R 12 sentia Ch sententia. R scorfl TCh martires ChV
exonorat R inhonorat V uero] omnino V 13 omnino sancta \'r
14 persequtoribus V confiteretur RM 16 omicidas Tl set C
17 ipsum V commodum carnis g comodum o propositam ChT1
18 concepto R2 concepta ChTL animo.. Ch scelos ChT1 scaelus JB
19 ut om. TCh loqui eis ueritatem deberent f 20 hore C 21 inimici
ueritatis ueritatem celarent V insuper om. V lehu] ieu
MChRC1 iesu TF1 eum P ille FL hieu p iheu TF2 23 uidentor] noluerunt
V baalis Vbd
uersitatem tempore persecutionis seruos daemonum se mentirentur
serui Christi, ne serui daemonum seruos occiderent
Christi, et sacrificarent idolis, ne interficerentur homines, si
sacrificauit ille Bahali, ut interficeret homines? quid enim eis
obesset secundum egregiam doctrinam mendaciloquorum, si
diaboli cultum mentirentur in corpore, quando dei cultus seruabatur
in corde? sed non sic intellexerunt apostolum martyres
ueri, martyres sancti. uiderunt quippe tenueruntque
quod dictum est: corde creditur ad iustitiam, ore confessio
fit ad salutem, et: in ore eorum non est inuentum
en t U III mend acium, ac sic inreprehensibiles abierunt,
ubi temptari a mendacibus ulterius non cauebunt, quia mendaces
amplius in suis caelestibus coetibus uel alienos uel
proximos non habebunt. illum uero Iehu mendacio inpio et
sacrificio sacrilego occidendos inpios et sacrilegos inquirentem
non imitarentur, nec si de illo qualis fuisset eadem scriptura
tacuisset. cum uero scriptum sit eum rectum cor non habuisse
cum deo, quid ei profuit, quod pro nonnulla oboedientia,
quam de domo Achab omnino delenda pro cupiditate suae
dominationis exhibuit, aliquantam mercedem transitoriam regni
V 2 seruus TCh se—daemonum om. MRC
si TCh se mentirentur om. W mentientur Ck 3 Cbristi-daemonum
om. W seruus Ch domonum Ch occiderent (nt 8. I.) R
4 hidolis V 5 baali CVbd interflcere ChT1 interficerent W 6 mendacilocorum
11T mendacium V 7 diabuli M mentirent RM
corpore] ore V 8 apostoli FL martyres ueri om. RMC 10 dictum]
scriptum T$>d ore autem TCK1 12 bac R 13 ualebunt ex
cauebunt cp quia (i 8. I.) tp mendacibus V 14 coelestibuB T
cetibus L 15 proximus Ch Iehu] ieu RMTChPf iheu ff""2FL
hieu p hiesum V iesu TT1 16 sacrilegio R occidendo T impius
ChT1 17 imitati sunt V 18 tacuisse Ch tacuit V abuisse Tt
19 ei 8. l. R quod cfi W nonnulla (non 8. I.) M nulla R7
20 quod T demo Ch acab ChT1 cupiditato Ch 21 dominationes
V exibuit p temporalis regni 7
defendendam te, frater, exhortor, ut sis aduersus mendaces
non mendacii doctor, sed ueritatis assertor. nam diligentius.
obsecro, adtende, quod dico, ut inuenias quam sit cauendum.
quod zelo quidem laudabili aduersus inpios, ut possint conprehendi
et corrigi uel uitari, sed tamen incautius docendum
putatur.
uniuersaliter odisse debemus. nullum est enim mendacium,
quod non sit contrarium ueritati. nam sicut lux et tenebrae,
pietas et inpietas, iustitia et iniquitas, peccatum et recte
factum, sanitas et inbecilitas, uita et mors, ita inter se sunt
ueritas mendaciumque contraria. unde quanto amanus istam.
tanto illud odisse debemus. uerumtamen sunt quaedam mendacia,
quae credere nihil obsit, quamuis etiam tali mentiendi
genere fallere uoluisse mentienti sit noxium, non credenti.
tamquam si frater ille seruus dei Fronto in his, quae tibi
indicauit — quod absit — aliqua mentiretur, sibi nocuisset
profecto, non tibi, quamuis tu omnia credidisses sine tua iniquitate
narranti, quoniam siue illa ita gesta sint sine non ita,
non habent tamen aliquid, quod si quis crediderit ita esse
gestum, etiamsi non ita sit gestum, regula ueritatis et doctrina
salutis aeternae iudicetur esse culpandus. si autem hoc quisque
mentiatur, quod si quis crediderit aduersus doctrinam
Christi haereticus erit, tanto est nocentior mentiens, quanto
Ch potius om. V ueraedicam TCh ueredicam P
2 defendam Ch deferendam V exortor T1 3 asertor V 4 adtende Ifl
5 laudabilia W impius Ch 7 putatur multa genera mendaciorum
RMOWI 9 odisse] ostendisse V enim est V enim mendacium est
10 ueritati contrarium V ueritatis C 11 rectum TCh 13 et
mendacium V quando TCh 14 tanto ex toto m. 2 B uernntamen
(n semper) L 15 nichil (semper ch) llr 16 mentiendi T 17 hiis
iis bd 18 non mentiretur V sibi om. TCh nocuisse TCh
19 tua TCh creddisses Ch 21 tamen] tale TCh ita crediderit V
22 etiamsi (si s. l.) M ut regula FL 23 interne V culpandus
esse V 24 mentiatur] nuntiat V 25 hereticos Ch nocentior est 17
nOllcentior T
Christi mentiti fuerimus, quod quisquis crediderit interibit,
ut inimicos eiusdem doctrinae capiamus, quos ad ueritatem,
dum nos ab ea recedimus, adducamus, immo uero cum mendaces
mentiendo capimus, mendacia peiora doceamus. aliud
est enim quod dicunt, quando mentiuntur, aliud quando
falluntur. nam cum haeresim suam docent, ea dicunt, in quibus
falluntur; quando autem se dicunt sentire, quod non
sentiunt, uel non sentire quod sentiunt, ea dicunt, in quibus
mentiuntur. quod eis quisquis credit, etsi eos non inuenit,
ipse non perit. a regula quippe catholica non recedit, qui
haereticum catholica dogmata mendaciter profitentem catholicum
credit. ac per hoc non est ei perniciosum, quia in hominis
mente, de qua latente non potest iudicare, non in dei fallitur
fide, quam debet insitam custodire. porro autem, quando
haeresim suam docent, quisquis eis crediderit putando ueritatem,
erit particeps ut erroris ita damnationis illorum. sic
fit, ut, cum illi sua nefaria dogmata fabulantur, in quibus
mortifero errore falluntur, tunc quisquis crediderit, pereat,
nos autem quando catholica dogmata praedicamus, in quibus
rectam fidem tenemus, tunc si crediderit, inueniatur quicumque
perierat; quando uero, cum sint Priscillianistae, ut sua
uenena non prodant, nostros se esse mentiuntur, quisquis
nostrum eis credit etiam illis latentibus ipse catholicus
W quod VMłp 4 adducimus V 5 docemua
V 6 enim est V quo ChT1 dictum 3 mentitur RM
7 beresem TCh heresim JR-f 9 quod non sentiunt uel non sentire quod
sentiunt ea dicunt sqq. MC 10 quisquis eis FL eius TCh 11 peribit
V 12 catholicum dogma FL proferente P 13 hac T pernitiosum
TVy 14 de om. V de qua latente non] de qualitate
nemo C latent V late ne R 16 heresim TLf 17 error ista TiCh
et damnationis bd dampnationis V illorum] eoram P sicj sit T
18 ut] aut (a a. I.) T in—falluntur om. TCh 19 errore mortifero Y
20 qui Chl 21 ei. cp crediderit ex dederit Ch inuenitnr FL
quaecumque \'fit 22 priscilianistae M 23 non (del. assign.) f om. V
nostris T 24 credit eis V credito B in illis R catholicus
ipse T
Priscillianistas nos esse mentimur, quia eorum tamquam nostra
sumus dogmata laudaturi, quisquis ea crediderit, ant confirmabitur
apud eos aut transferetur ad eos interim statim. quid
autem hora superuentura pariat, utrum inde postea liberentur
uera dicentibus nobis, qui decepti sunt fallentibus nobis, et
utrum audire uelint docentem, quem sic experti sunt mentientem,
quis nouerit certum? quia hoc esse ignoret incertum?
ex quo colligitur perniciosius aut, ut mitius loquar, periculosius
mentiri catholicos, ut haereticos capiant, quam mentiuntur
haeretici, ut catholicos lateant, quoniam quisquis credit
catholicis mentiendo temptantibus, aut efficitur aut confirmatur
haereticus, quisquis autem credit haereticis mentiendo
sese occultantibus, non desinit esse catholicus. quod ut fiat
planius, aliqua exempli gratia proponamus et ex eis potissimum
scriptis, quae mihi legenda misisti.
Ecce constituamus ante oculos callidum exploratorem
accedere ad eum, quem Priscillianistam esse praesenserit, et
Dictinii episcopi uel cogniti uitam uel incogniti famam laudare
mendaciter; est hoc tolerabilius adhuc, quia ille putatur fuisse
catholicus atque ex illo errore correctus. deinde Priscillianum
— hoc enim sequitur in arte mentiendi — uenerabiliter
om. ChT1 ut indaginem (ut exp. m. 2) T ut indaginem Ch
2 mentitur R mentiamur LFy1 nostra TCh 3 eos V 4 apnt RT
statim aut transferetur ad eos interim V interim] interitu P quit F
5 ora T 6 falsantibus V 7 uelint audire f dicentem T om. P
quem- aic] qui FL 8 eese hoc TCh ignoret esse P 9 pernitiosius
o 10 mentire TCh hereticos (e pro ae semper fere omnes eodd.)
11 catholicus R chatholicos T credit-autem om. \'P 13 hereticos
ChT1 hereticos T mentiendos R mentiendo? R
se V desi»nit T catholicos ChT1 15 panius Tl aliquo V
aliqua (li s. l.) 9 proonamus V 16 scriptus Chl scriptQ V quem Jft
misisti legenda y 17 exploratorem callidum V 18 quaem y priscilianistam
M\'P 19 dictynii WRMCh dictuni V dictinii TPFLC
20 mendatiter TCh 21 errore-sequitur om. T priscilianum M
22 artem TCh
suis nefariis sceleribus criminibusque damnatum. in qua eius
uenerabili commemoratione si forte ille, cui retia tenduntur
huius modi, firmus Priscillianista non fuerat, hac eius praedicatione
firmabitur. cum autem ad cetera explorantis sermo
processerit et dicentis misereri se eorum, quos tantis errorum
tenebris tenebrarum auctor inuoluerit, ut honorem animae
suae et claritatem diuinae prosapiae non agnoscant, tum
deinde Dictinii librum, cuius nomen est Libra, eo quod petractatis
duodecim quaestionibus uelut unciis explicatur, tantis
extulerit laudibus, ut talem Libram, qua horrendae blasphemiae
continentur, multis librarum auri milibus pretiosiorem esse
testetur, nempe haec astutia mentientis animam credentis
interficit aut iam interfectam in eadem morte demergit ac
deprimit. sed, inquies, postea liberabitur. quid? si non fiat,
siue aliquo interueniente inpedimento, ne coepta conpleantur,
siue obstinatione mentis haereticae rursus eadem negantis,
etiamsi aliqua iam coeperat confiteri? praesertim quia, si
cognouerit se ab alieno fuisse temptatum, eo ipso audacius
illa, quae sentit, studebit occultare mendacio, quando id inculpate
fieri multo certius didicerit etiam ipsius sui temptatoris
exemplo. hoc quippe in homine, quod ueritatem tegendam
FLV$hominum Ch 3 cQmemoratione Ch
4 huiua modi] qui usque modo (q et que add. m. 2) T uiusmodi Ch
prescillianista T pristiliaxiista (c M) MCh 5 autem] hoc W ad]
a ChT1 de C 6 processerit om. RMC misereris RP se om. RP
quos] post TCh tanto P 7 actor V 8 diuinae om. P
prosepiae RM prosapientia P agnoscunt ChT1 tunc TCh
9 dictynii WRTP dictuni V libraę <p pertractis W 10 uel* et T
ueluti V uncis C unicus P unci#is T 11 librum 7 quo y
12 praetiosiorem Rf pretiosior T preciosior Ch 14 eandem r mortem
Ry deprimit ac demergit p hac T 16 siue] aut Y cepta
RChLy 17 in obstinatione T 18 aliquam MC ceperat TCh ceperant
V praesertim om. V 19 alie non M alieno non C 20 illa]
ea 7 sentitis TM id om. V 22 exemplo ante ipsiuo in bd
exempla TCh2 quodj quoad V qui bd
audebimus, quod docemus? .
Remanet igitur, ut, quod sentiunt Priscillianistae secundum
haeresis suae nefariam falsitatem de deo, de anima. de
corpore, de ceteris rebus, non dubitemus ueraci pietate damnare;
quod autem sentiunt, ut ueritas occultetur, esse mentiendum,
sit nobis et illis — quod absit — dogma commune.
hoc tam magnum malum est, ut etiamsi conatus hic noster.
quo eos per mendacium capere cupimus et mutare. ita prosperetur,
ut eos capiamus atque mutemus, nullis lucris conpensentur
haec damna, quibus et nos cum ipsis pro eorum
correctione deprauamur. per hoc namque mendacium et nos
erimus ex ea parte peruersi et ipsi semicorrecti, quandoquidem
istuc, quod putant esse pro ueritate mentiendum, non in eis
corrigimus, quia idem nos didicimus et docemus et fieri oportere
praecipimus, ut ad eos emendandos peruenire possimus.
quos tamen non emendamus, quibus mendum, quo uerum
tegendum existimant, non auferimus, sed nos potius inmendamur,
cum per tale mendum eos quaerimus nec inuenimus.
quemadmodum eis conuersis credere ualeamus, quibus peruer
sis mentiti sumus, ne forte, quod ut caperentur sunt passi.
faciant capti, non solum quia facere consuerunt, sed quia et
in nobis, ad quos ueniunt, hoc inueniunt.
V quo Tl fronte tandem V 3 priscilianistae BM
4 nefarie V animo FL 5 et de ceteris bd 6 ut (s. I. m. 2) Chz
8 tam] tamen FL hic noster conatas P noster hic V 9 prosperatur
FL 10 mutemus m. 2 pro sumus p 11 ipsis] illis Y
illorum bd 12 correctiong Ch correptione* T correptione y deprauamus
\'(q> nanque LV 13 illi pfcrf semicorecti 71 14 isto,ł
ChFLTVfiytobd pro ueritate om. y ueritate* T 15 (Jiditimus c
dicimus Vfob 17 mendum] mentiendum RTChfo mendacium FLY
uero TCh 18 existimamus FL existimat M inmendamnr] inemendamur
FL emmendamur P emendemus V 19 cum] dum Y talem
TOll mendendum R mendacium FLVfa eos s. Z. 22 20 quemammodum
<p 22 fatiant Ch que (e ex i) T consueuerunt
bd
nostri effecti, quemadmodum nobis credant, reperire non possunt.
si enim suspicentur etiam ipsa catholica dogmata nos mendaciter
loqui, ut nescio quid aliud occultemus, quod uerum
putamus, certe talia suspicanti dicturus es: hoc tunc ideo
feci, ut caperem te. sed quid respondebis dicenti: unde igitur
scio, utrum etiam nunc id facias, ne capiaris a me? an uero
cuiquam persuaderi potest hominem non mentiri, ne capiatur
qui mentitur, ut capiat? uidesne, quo tendat hoc malum? ut
scilicet non solum nos illis ipsique nobis, sed omnis frater
omni fratri non inmerito uideatur esse suspectus. atque ita,
dum per mendacium tenditur, ut doceatur fides, id agitur
potius, ut nulli habenda sit fides. si enim et contra deum
loquimur, cum mentimur, quid tantum mali poterit in ullo
mendacio reperiri, quod tamquam scelestissimum omni modo
deuitare debeamus?
in nostra comparatione mentiantur, quando ae fallaciter loqui
sciunt, quos nostro mendacio liberandos putamus ab eis falsis,
in quibus errando falluntur. Priscillianista dicit, quod anima
sit pars dei et eiusdem cuius est ille naturae atque substantiae.
magna haec est et detestanda blasphemia. sequitur enim, ut
dei natura captiuetur, decipiatur, fallatur, conturbetur atque
V mirabilius T ipsi om. FL quasi
iam TCh 2 quemammodum RMrp a nobis FL credantur L
repperire (semper pp) RT 3 suspicantur V ipsam catholicam
dogmatam TCh ipsi LF 5 putemus TFL$l putamus Ch putent V
talia] alia PFLTt suspicatis V est R es* y 6 feciunt R ut
om. R ducenti P 7 scis T id om. FL ne] ut V om. T
capiar V me] te V 8 persuadere V mentiri non V igmentiri
T 9 quo tendat] contendat P 10 et omnia V 12 agi MCh$yl/
13 nulli (i in ras.) R 14 cum mentimur] commentimur ChT1 in
tillo] nullo P in om. FL nullo TCh illo y 15 repperiri M
16 debemus V 17 quod V priscilianistae (semper 1) M 18 se
om. T 19 liberandus Ch 20 errendo R\' anuna V 21 sit om.. V
est om. V 22 est ct detestanda hec V
qui de tanto malo liberare cupit hominem per mendacium,
uideamus, quid intersit inter utrumque blasphemum. plurimum
inquis; nam hoc Priscillianista dicit ita etiam credens, catholicus
autem non ita credens, quamuis ita loquens. ille ergo
blasphemat nesciens, iste autem sciens; ille contra scientiam,
iste contra conscientiam; ille habet caecitatem falsa sentiendi, sed
in eis habet saltem uoluntatem uera dicendi; iste latens
uidet uera et uolens loquitur falsa. sed ille, inquies, hoc
docet, ut erroris sui faciat furorisque participes; iste autem
hoc dicit, ut ab illo errore ac furore liberet homines. iam
quidem supra ostendi, quantum et hoc noceat, quod creditur
profuturum; uerum interim si appendamus in his duobus
mala praesentia — quoniam futura bona, quae catholicus de
corrigendo haeretico inquirit, incerta sunt — quis peccat
grauius: utrum qui hominem decipit nesciens, an qui deum
blasphemat sciens? profecto quid sit peius intellegit, qui
homini deum sollicita pietate praeponit. huc accedit, quia.
si blasphemandus est deus, ut ad eum laudandum homines
adducamus, procul dubio non solum ad laudandum, uerum
etiam ad blasphemandum deum exemplo et doctrina nostra
homines inuitamus, quoniam quos ad dei laudes per dei
blasphemias molimur adducere, utique si adduxerimus, non
solum laudare discent, uerum etiam blasphemare. haec illis
beneficia conferimus, quos non ignoranter, sed scienter
T dominetur T ad MTCh hoc et ille]
ille hoc V 2 quod T 3 uidiamus Ch utrunque L 4 ita ex
ata cp catholicus—credens om. V 6 ille autem L 8 saltem habet
saltim MOnTI ueritatem <p. 9 et uera 7 ille om. y 10 docet
ut] docetur ChT1 ęţ ut ip 11 errore illo y 12 hostendi P
quantum] quam T oc ChT1 nocet V 13 ut in TCh is M
14 mala s. Z. R bona futura$bd 17 intellegi in ras. TCh 18 solita
TChL βaccedit om. V quia si] quasi
Cum igitur blasphemare deum doceamus nostros, ut eos
Priscillianistae credant suos, uideamus, quid mali dicant ipsi,
quando propterea mentiuntur, ut eos nostros esse credamus.
anathematizant Priscillianum et ad nostrum arbitrium detestantur;
dicunt animam creaturam dei esse, non partem; exsecrantur
Priscillianistarum falsa martyria; catholicos episcopos, a
quibus illa haeresis nudata, oppugnata, prostrata est, magnis
efferunt laudibus et cetera huius modi. ecce ipsi uera dicunt,
quando mentiuntur, non quo simul possit hoc ipsum uerum
esse, quod mendacium est, sed in alio quando mentiuntur,
in alio uera dicunt; quando enim nostros se esse mentiuntur,
de fide catholica uera dicunt. ac per hoc ipsi, ne Priscillianistae
inueniantur, loquuntur mendaciter uera; nos autem, ut
eos inueniamus, non solum mendaciter loquimur, ut ad illos
pertinere credamur, sed etiam falsa loquimur, quae ad illorum
L 2 etiam om. Y sathane Y discant y
3 aeruire Y eathane Y ut] et ut T 5 exitum MBl 6 priuseoa
om. FL 7 quam Y eos om. T quos L 8 liberandos
prius efficiamur blasphemi§ quam ueritatis sqq. FL eius esse om. L
9 deum blasphemare Y 10 priscilliani FL quod M discant FL
12 anathematizent T anathemazaent Ch priscilianum tp nostrom Chl
13 dei esse creaturam Y execrantur TV$14 priscillyanistarum Ch
priscilianistarum B prisciillianistarum fl eps Ch 15 est om. V
17 ipsi mentiuntur Y non-mentiuntnr om. V ipsum om. T
18 mendum MCh mentiendum <p alio falsa FL 19 alium uerum <p
nero ChT quando-dicunt om. F nostros] de nostro T de nostros
Ch 20 edicunt uera V hac Ch ne om. T prisciilianistae ip
21 ut inueniantur (ut 8. I.) T inueniatur P locuntur Tlf 22 illo Ch
uolunt, et falsum est ex parte et uerum est ex parte, quod
dicunt — falsum est enim eos nostros esse, uerum est autem
animam partem dei non esse — nos uero quando ad eos
pertinere putari uolumus, falsum est utrumque, quod dicimus,
et Priscillianistas nos esse et animam partem dei esse. itaque
illi deum laudant, non blasphemant, quando se occultant; et
quando se non occultant, sed sua proferunt, blasphemare se
nesciunt. ideo si ad fidem catholicam conuertantur, consolantur
semet ipsos, quia possunt dicere, quod apostolus, qui
cum inter cetera dixisset: prius fui blasphemus, misericordiam,
inquit, consecutus sum, quia ignorans feci.
nos contra, ut se nobis aperiant, si hoc quasi iustum mendacium
fallendis eis capiendisque proferimus, profecto et ad
blasphematores Priscillianistas pertinere nos dicimus et, ut
nobis credant, sine excusatione ignorantiae blasphemamus.
neque enim catholicus, qui blasphemando uult haereticus
credi, potest dicere: ignorans feci.
est: quicumque me negauerit coram hominibus,
negabo eum coram patre meo, qui in caelis
est. an uero Christum coram hominibus non negat, qui eum
coram Priscillianistis negat, ut eos latentes blasphemo mendacio
nudet et capiat? quis autem dubitat, obsecro te, negari
Christum, cum, sicuti est uerus, ita non esse dicitur et, sicut
eum Priscillianista credit, ita esse dicitur?
Ch 2 pr. ex a. I. R 5 utrunque V 6 priAcilianistas 7
illi itaque bd 7 blaphemant V et-occultant om. V 8 cum sua V
9 conuertuntur Ch inter s. Z. R »diiieaet « fuit ?
12 inquitj in quid om. RV coneequtus V qui R* 13 iutum F
14 eis om. If 15 priscilianistas y 17 qng T que Ch hereticos ChT1
20 quicunque VL negauerit me Fy 21 qui in caelis est om. V
23 negant R blasphemia V mendacii V 24 qui T dubitat
om. V te] non V negat V negare TCh 25 sicut. R
ita nQŞ 9 26 eumj cum P om. FL priscilianieta R
Sed occultos lupos, inquies, indutos pellibus ouium
et dominicum gregem latenter grauiterque uastantes aliter
inuenire non possumus. unde ergo innotuerunt Priscillianistae,
priusquam huius mendacii fuisset excogitata uenatio? unde
ad ipsius auctoris illorum profecto astutioris et ideo tectioris
cubile peruentum est? unde tot tantique manifestati atque
damnati et ceteri innumerabiles partim correcti, partim uelut
correcti et ecclesia miserante conlecti sunt? multas enim uias
dat dominus, quando miseretur, quibus ad eorum perueniatur
indaginem: quarum duae sunt aliis feliciores, ut uel ab eis,
quos seducere uoluerunt, aut ab eis, quos iam seduxerant,
resipiscentibus conuersisque monstrentur. quod facilius fit, si
nefarius eorum error non mendacibus captationibus, sed ueracibus
disputationibus euertatur. quibus conscribendis operam
te oportet inpendere, quoniam dominus donauit, ut possis.
quae scripta salubria, quibus eorum peruersitas insana destruitur,
cum magis magisque innotuerint et a catholicis uel
antistitibus, qui loquuntur in populis, uel a quibusque studiosis
zelo dei plenis fuerint usquequaque diffusa, haec erunt
sancta retia, quibus capiantur ueraciter, non mendaciter inquirantur.
sic enim capti aut ultro quid fuerint fatebuntur et
alios, quos in sua mala societate nouerunt, uel concorditer
1 cf. Matth. 7, 15
1 hoccultus Ch inquies lupos V indutus Ch 2 latentes
grauiterque uastantes aliter om. T
unde (de 8. I.) <p
Sed multo facilius, inquies, eorum latibula penetramus,
si quod sunt nos esse mentiamur. hoc si liceret aut expediret,
potuit Christus praecipere ouibus suis, ut lupinis amictae
pellibus ad lupos uenirent et eos huius artis fallaciis inuenirent:
quod eis non dixit nec quando eas in medium
luporum se missurum esse praedixit. sed dices: non erant
tunc inquirendi, cum essent apertissimi lupi, sed eorum
morsus et saeuitia perferenda. quid? cum tempora posteriora
praenuntians in uestitu ouium dixit rapaces lupos esse uenturos,
nonne ibi erat locus, ut haec moneret et diceret: et
uos, ut eos inueniatis, adsumite uestitum luporum, intrinsecus
autem oues manete? non hoc ait. sed cum dixisset: multi
ad uos uenient in uestitu ouium, intrinsecus autem
sunt lupi rapaces, non addidit: ex mendaciis uestris.
sed: ex fructibus eorum cognoscetis eos. ueritate
sunt cauenda, ueritate capienda, ueritate occidenda mendacia.
absit, ut blasphemias ignorantium scienter blasphemando uincamus,
absit, ut mala fallacium imitando caueamus. quomodo
enim cauebimus, si, ut caueamus, habebimus? si enim, ut
Vbd: corrigunt RMFLPfa om. 9 uel miaericorditer
om. V<p prodent Vbd: produnt RMTChPFLfyy 2 manu dei bd
meditante (J1 3 sanabuntur bd: sanantur WMChPFLVT2Py® sonan.
tuT Tt sanatur R 5 si om. ChT1 si quo deus non esae sentiamur P
quod sunt] dens V quo R nos] non V si liceret] scilicet F
7 lupos ex lupus 9 ad eos FL 8 quos Ch ..eis M
eos V medio V 9 dicis F erant (a in ras.) T erant Ch
11 quit V qui L 12 prenuntiens Ch in] cura Y 13 haec moneret
et om. FL et uos-p. 499, 14 niam ita ut desunt in cod. M
14 ut (ex e) Ch eos] uos T asum*ite TCh assummite P instrinsecus
Ch 15 autem-intrinsecus om. Fl 16 in«trinsecus Ch
18 agnoscetis Y 19 sunt om. V occidenda] capienda o occidenda
sunt F 21 fallatium P fallacia R
est quod facio quam quod capio; si, ut inueniatur qui
Christum negat nesciens, ego Christum negabo sciens, ad
perditionem me secuturus est, quem sic inuenero: si quidem,
ut illum inueniam, prior pereo.
An forte qui eo modo Priscillianistas inuenire molitur,
ideo non negat Christum, quia ore depromit, quod corde non
credit? quasi uero — quod et paulo ante iam dixi — cum
dictum esset: corde creditur ad iustitiam, incassum
est additum: ore confessio fit ad salutem. nonne paene
omnes, qui Christum coram persecutoribus negauerunt, quod
de illo credebant, corde tenuerunt et tamen ore ad salutem
non confitendo perierunt, nisi qui paenitentia reuixerunt? quis
ita uanescat, ut existimet apostolum Petrum hoc habuisse in
corde quod in ore, quando Christum negauit? nempe in illa
negatione intus ueritatem tenebat et foras mendacium proferebat.
cur ergo lacrimis diluit, quod ore negauerat, si saluti
sufficiebat, quod corde credebat? cur loquens in corde suo
ueritatem tam amaro fletu puniuit mendacium, quod ore
depromsit, nisi quia magnam uidit esse perniciem, quod corde
quidem credidit ad iustitiam, sed ore non confessus est ad
salutem?
Quapropter illud, quod scriptum est: qui loquitur
ueritatem in corde suo, non sic accipiendum est, quasi
1 blasphemabo] blaephemo V blasphemando F blasphemIW40 L 2 facioj
ago (a ex e) P, bd ei ut] sicut TCh si utique FP 8 nesciens
negat V 4 sequuturua Y 5 illo Ch 7 depromitur V 8 iam om. V
cum] quam TCh 9 sine causa esset in causl S additum W incasum T1
10 additum est V ore autem TVChJ nonnae rp poene RT
pone P 11 persequutoribus V 13 nisi-reuixerunt om. V quia FL
pcr paenitentiam pM 14 euanescat {3y2bd ...hoc Ch 16 foris
$r;bd 17 quur 1\'1 doluit T saluti. <p 18 credebat] tenebat TCh
ueritatcm in corde suo p 20 deprompsit ChFVyybd uidit magnam p
pernitiem R 21 credidit (pr. di s. I.) I? confisus (i ex u) Ch
24 sic om.
sed ideo dictum est, quia fieri potest, ut loquatur quisque
ore ueritatem, quae nihil ei prosit, si eam in corde non teneat,
id est, si quod loquitur ipse non credat. sicut haeretici,
maximeque idem Priscillianistae faciunt, cum catholicam ueritatem
non quidem credunt, sed tamen loquuntur, ut nostri
esse credantur. loquuntur ergo ueritatem in ore suo, non in
corde suo. propterea distinguendi erant ab illo, de quo dictum
est: qui loquitur ueritatem in corde suo. hanc autem
ueritatem catholicus sicut in corde loquitur, quia ita credit,
ita et in ore debet, ut ita praedicet; contra istam uero nec
in corde nec in ore habeat falsitatem, ut et corde credat ad
iustitiam et ore confessionem faciat ad salutem. nam et in
illo psalmo, cum dictum esset: qui loquitur ueritatem in
corde suo, mox etiam hoc additum est: qui non egit
dolum in lingua sua.
Et illud, quod ait apostolus: deponentes mendacium
loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo.
quia sumus inuicem membra, absit, ut sic intellegamus,
tamquam loqui mendacium permiserit cum eis, qui nondum
sunt nobiscum membra corporis Christi. sed ideo dictum est,
quia unusquisque nostrum hoc debet quemque deputare, quod
eum uult fieri, etiam si nondum factus est. sicut dominus
alienigenam Samaritanum proximum eius ostendit, cum quo
misericordiam fecit. proximus ergo habendus est, non alienus.
10, 30 sqq. FL ueritatem TCh* 3 ueritatem ore V
4 credit 7 5 iidem bd cum voce faciunt incipit codex 0 6 locuntur
TOPt? 7 locuntur RChOr 8 distinguendu t»1 10 catholicos
Ch 11 debet habere V istam uero om. V 12 habeat (t s. I) ?
13 in ore FL confessione T saluntem Ch in om. <p 15 hoc
om. V 17 apostolus ait Chfiobd agit Ch 18 com Ch SilO
om. T 19 sic] ita V 20 nundum ChV 21 membra nobiscum F
nobis sunt 7 comembra 7 22 debet] habet V quenque L r
reputare 0 diu putare P 24 aligenam Chh1 samaritanam Ch
id, quod nondum est, fidei nostrae sacramentique particeps
factus, aliqua illi occultanda sunt uera, non tamen ideo dicenda
sunt falsa.
Fuerunt enim etiam temporibus apostolorum, qui ueritatem
non ueritate, id est non ueraci animo praedicarent:
quos dicit apostolus Christum adnuntiasse non caste, sed per
inuidiam et contentionem. ac per hoc etiam tunc nonnulli
tolerati sunt adnuntiantes non casto animo ueritatem; non
tamen ulli laudati sunt tamquam adnuntiantes casto animo
falsitatem. denique de illis dicit: siue occasione siue ueritate
Christus adnuntietur; nullo modo autem diceret, ut
postea Christus adnuntietur, prius negetur.
Quocirca multis quidem modis possunt latentes haeretici
uestigari nec catholica fide uituperata nec haeretica inpietate
laudata.
suis haeretica inpietas, nisi a tramite ueritatis lingua catholica
deuiaret, tolerabilius illa occultaretur, quam ista praecipitaretur;
tolerabilius in suis foueis delitiscerent uulpes, quam
propter illas capiendas in blasphemiae foueam caderent uenatores;
tolerabilius perfidia Priscillianistarum ueritatis uelamine
tegeretur, quam fides catholicorum. ne a Priscillianistis mentientibus
laudaretur, a catholicis credentibus negaretur. nam
T 3 non ideo Ch 4 falsa sant V 5 non ueritatein TCh
6 ueraci] uero Y predicauerunt V 7 predicasse V per 8. I. w
8 inuidiam] immundiciam V hac R ac Ch atque V tunc om. V
9 tol-erati T non fin.] nulli V 10 ulli om. V 11 fin. sine (ue 8. l.) R
12 nallo-adnuntietur om. <p 14 multis quidem multis modis TCh
quidem om. V heretici latentes P 15 inuestigari FLV 17 etsi p
non posset omnino TCh posse*t P educe Chl educi. <p cabernis
0 eauer... Ch 18 impietate 0 ueritatis] pietatis TChOVv
19 tolerabili.us Ch 20 delitescerent TChFLVfyobd 2*1 cupiendas 01
fouea 9 22 priscilianistarum B uelamino Ch 23 catholica 3
ne] ut (ut 8. ezp. ne) ?
mendacia, quia hoc animo fiunt, ut occulti haeretici detegantur
poterunt isto modo, si eodem animo fiant, casta esse
adulteria. quid? si enim ex numero Priscillianistarum inpudicarum
aliqua femina iniciat oculum in catholicum Ioseph
eique promittat prodituram se latebras eorum, si ab illo
inpetrauerit stuprum, certumque sit eam, si ei consensum
fuerit, quod pollicita est inpleturam, faciendumne censebimus?
an intellegemus nequaquam tali pretio merces eius modi conparandas?
cur ergo non emimus capiendos haereticos carne in
adulterium . defluente et emendos putamus ore in blasphemia
fornicante? aut enim licebit utrumque pari ratione defendere,
ut ideo haec non esse dicantur iniusta, quia ea facta sunt
intentione, qua conprehenderentur iniusti, aut, si sana doctrina
nec propter inueniendos haereticos uult nos cum feminis inpudicis
saltem corpore, non mente misceri, profecto nec
propter inueniendos haereticos uult a nobis saltem uoce, non
mente aut inmundam haeresim praedicari aut castam catholicam
blasphemari, quia et ipsum mentis imperium, cui debet
omnis inferior motus hominis oboedire, digno non carebit
obprobrio, quando fit, quod fieri non oportet seu membro seu
uerbo. quamquam etiam cum uerbo fit, membro fit, quoniam
lingua membrum est, qua fit uerbum; nec ullum factum
T ee o 3 potuerunt FL pot.erunt P potrant T1
4 enim si P 5 oculum om. V ioseph catholicum V 6 prndituram
se TVCh 7 ea T ei om. V concessum y 8 pollicitum 7
impletura T 9 intellegimus P praetio R mentes f huira
modi V 10 quur P non emimusj nonne minus V nenimus P non
ernimus d 11 adulterum Ch adulteria. R et emendos] quA cfliendOli
V et eruendos d 12 ratione. q defendere] facere in ras. r
13 inusta Tl qui T1 14 deprehenderentur fibd 15 uul P nos—
uult om. L cum multi inpudicis salytem o 16 satem Chx saltim Vfc
miseri y ne Ch uult (t 8. l.) f saltim I7
salutem m 18 heresem RTOhFf.r\'f praedicare FL cautam FL
castam et catholicam (w tng. fidem) 9 fidem castam et catholicam V
19 quia om. L et om. 9 20 hoboedire <p 22 membro fit om. 9
quia p 23 uerbum membro fit p
uel potius intus cogitando et consentiendo iam partum foras
editur faciendo per membrum. non itaque animus a facto
excusatur, quando dicitur aliquid non ex animo fieri, quod
tamen non fieret, nisi animus faciendum esse decerneret.
Interest quidem plurimum, qua causa, quo fine, qua
intentione quid fiat; sed ea, quae constat esse peccata, nullo
bonae causae obtentu, nullo quasi bono fine, nulla uelut bona
intentione facienda sunt. ea quippe opera hominum, sicut
causas habuerint bonas seu malas, nunc sunt bona, nunc mala,
quae non sunt per se ipsa peccata: sicut uictum praebere
pauperibus bonum opus est, si fit causa misericordiae cum
recta fide; sicut concubitus coniugalis, quoniam fit causa
generandi, si ea fide fiat, ut gignantur regenerandi. haec atque
huius modi secundum suas causas opera sunt bona uel mala,
quia eadem ipsa, si habent causas malas, in peccata uertuntur:
uelut si iactantiae causa pauper pascitur; aut lasciuiae
causa cum uxore concumbitur; aut filii generantur, non ut
deo, sed ut diabolo nutriantur. cum uero iam opera ipsa
peccata sunt, sicut furta, stupra, blasphemiae uel cetera talia,
quis est, qui dicat causis bonis esse facienda, ut uel peccata
non sint uel, quod est absurdius, iusta peccata sint? quis est,
qui dicat: ut habeamus, quod demus pauperibus, faciamus
furta diuitibus aut testimonia falsa uendamus, maxime si non
inde innocentes laeduntur, sed nocentes potius damnaturis
V pariturj portenditur V 2 paratum V 3 faciendum
V mentiendo ro membrum] uerbum V non iam T factu R
4 non om. S qUlfood Ch 5 discerneret Y 7 quid] quod P et
ea Y 8 optentu P 9 fatienda Ch sicut] seu V 10 habuerunt cp
nunc pr. (c s. I.) 9 non P 11 pauperibus praebere 9 13 qlloniam]
quando$ybd cum V 15 uiusmodi Ch huiusmodo T 16 malas causas
V$bd uertantur Y 17 uelud Y si om. B si. T pascatur FL
aut (a m. 2 add.) y 18 com Ch concombitur Ch concubitur Yep
19 diabulo Ch a diabulo T 20 uel cetera sqq. usque ad pag. 491, 14
perueniret desunt in V 23 abeamus 0 24 aut] an P 2o innocentes
(s ex r) T ledunt P laedantur f
..
mendacii, ut et pecunia sumatur, unde inops alatur, et iudex
fallatur, ne homo puniatur. testamenta etiam si possumus.
cur non uera supprimimus et falsa subponimus, ut hereditates
uel legata non habeant indigni, qui nihil ex eis operantur
boni, sed hi potius, a quibus esurientes pascuntur, nudi
uestiuntur, peregrini suscipiuntur, captiui redimuntur, ecclesiae
construuntur? cur enim non fiant illa mala propter haec bona.
si propter haec bona nec illa sunt mala? iam uero si aliquae
inmundae et diuites feminae uideantur amatores et stupratores
suos insuper ditaturae, cur non et has partes atque artes
suscipiat uir misericors, quibus pro tam bona causa utatur.
ut habeat, unde indigentibus largiatur, nec audiat apostolum
dicentem: qui furabatur, iam non furetur; magis
autem laboret operans manibus suis bonum, u t
habeat unde tribuere cui opus est? si quidem non
solum ipsum furtum, uerum etiam falsum testimonium et
adulterium et omne opus malum non erit malum, sed bonum,
si ea causa perpetretur, ut sit, unde fiat bonum. quis ista
dicat, nisi qui res humanas omnesque conatur mores legesque
subuertere? quod enim sceleratissimum facinus, quod turpissimum
flagitium, quod inpiissimum sacrilegium non dicatur
posse fieri recte atque iuste nec inpune tantum, uerum
etiam gloriose, ut in eo perpetrando non solum supplicia nulla
timeantur, sed sperentur et praemia, si semel concesserimus
Ch seruantur (a in ras.) T bona ex dona ?
uiua Ch 2 et om. P summatur ChT1 inobs m 3 etiam] enim S
pcssimus b 4 qaur OPT1 legata uel hereditates i 6 hii TCk
hi potius] hpotius P exnrientes tp1 eentea P 7 eclesiae Ch 8 qanr
PO 9 ai-bona otn. Hji1 haec Otll. T 10 atrupratores TO 11 ditaturac
R quur (sic Bempe-r) 0 12 suscipiator B uir om. Br
15 ut ex et o 16 tribuat RLfJVb quidem in hoc y 19 quis est
adicat P qui T ita TCh 20 omnesqui TCh mores conatur
legisque ChT1 22 sacrilegum P 24 etiam om. RW ut] et f
25 timeantnr] mereantur FL
quare fiat esse quaerendum, ut, quaecumque propter bonas
causas facta inueniuntur, nec ipsa mala esse iudicentur? at
si iustitia merito punit furem, etiam qui dixerit et ostenderit
ideo se subtraxisse superflua diuiti, ut praeberet necessaria
pauperi; si merito punit falsarium, etiam qui se ideo testamentum
alienum corrupisse docuerit, ut ille heres esset, qui
facturus inde fuerat elemosynas largas, non ille, qui nullas;
si merito punit adulterum, etiam qui demonstrauerit misericordia
se fecisse adulterium, ut per illam, cum qua fecit, de
morte hominem liberaret; postremo, ut ad rem, de qua quaestio
est, propius accedamus, si merito punit eum, qui feminae
alicui Priscillianistarum turpitudinis consciae propterea se
adulterino concubitu miscuit, ut ad eorum latebras perueniret:
obsecro te, cum dicat apostolus: nec exhibeatis membra
uestra arma iniquitatis peccato et ideo nec manus
nec corporis genitalia nec alia membra flagitiis exhibere debeamus,
ut Priscillianistas inuenire possimus, quid nos lingua,
quid totum os nostrum, quid organum uocis offendit, ut haec
exhibeamus arma peccato tantoque peccato, ubi deum nostrum,
ut Priscillianistas adprehensos ab ignorantiae blasphemiis
eruamus, sine excusatione ignorantiae blasphememus?
furi qui misericordiae uoluntate furatur? quis hoc dixerit? sed
alt. omninum Ch omnium T ideo om. <p non] num P 3 esset P
indicemua 0 indicentur cp t 4 ponit Tl 5 se ideo y 6 falsarium- 9
panit om. P 8 aelimosinas T elimosinas Ch,3 aelemosinas B elemosinas
FLf nullus o1 . 9 punit et FL adulterium TChLOPp
per (8. I.) misericordiam i 10 se s. Z. cp 11 liberauit P 12 cum
ttocibus punit eum
quaedam conpensatiua peccata perturbant, ut etiam putentur
debere laudari, ac potius recte facta dicantur. quis enim
V 2 quam] quia V1 4 abstinendum est FLVfa obstinen-
dum Tl dampnabile aliud sit V 5 aliud ueniale in mg. R tunc 9
6 si om. cp fecerit quia V quia T peccauit TIJI peccauit RTChrft
7 quis non TCh leuiusque ex lenitas m. 2 V, om. Ch peccauit
Chff 8 lege puniuntur FL poniuntur Ch quam stupra in mg. Ch
9 liuiora Ch grauiora non tamen ita T 10 concupiscitur B concupiscendum
ChTl 11 eiudem f 12 ammitti BTCh amitti 01
13 peccata V 14 leuioribus] grauioribus P? greuiora Ch 15 misericordiam
Ch itaque RT 18 agimus (mus 8. I.) T 19 uel] que V
peccare FL 20 constaijt (t supra ij) Ch sed (d s. l.) <p 21 non
om. T 22 umanos Ch 23 uel perconturbant P 24 ac] hac P aut 7
recta Z1 enim ţųilJ1 o
fornicationibus inpiorum? et tamen extitit causa, qua hoc uir
iustus debere se facere existimaret, quando Sodomitae nefario
libidinis inpetu hospitibus eius inruebant. ait enim: sunt
mihi duae filiae, quae non cognouerunt uirum;
producam illas ad uos, et utimini eis, quomodo
placuerit uobis; tantum in uiros istos ne faciatis
iniquum, propterea quia intrauerunt sub tectum
tignorum meorum. quid hic dicemus? nonne ita illud
scelus, quod Sodomitae hospitibus illius uiri iusti facere conabantur,
horremus, ut quidquid fieret ne hoc fieret, arbitremur
fuisse faciendum? mouet etiam maxime persona facientis, quae
merito iustitiae liberabatur a Sodomis, ut, quoniam minus
malum est feminas quam uiros perpeti stuprum, etiam hoc
ad iustitiam iusti illius pertinuisse dicatur, quod in filiabus
hoc maluit fieri quam in hospitibus suis, non tantum id uolens
animo, uerum et offerens uerbo et, si illi assensi fuissent,
inpleturus et facto. sed si hanc peccatis aperuerimus uiam,
ut committamus minora, ne alii maiora committant, lato
limite, immo nullo limite, sed conuulsis et remotis omnibus
terminis infinito spatio cuncta intrabunt atque regnabunt.
quando enim fuerit definitum peccandum esse homini minus,
ne alius peccet amplius, profecto et furtis nostris stupra
cauebuntur aliena et incesta stupris et si qua inpietas uisa
fuerit etiam peior incestis, incesta quoque facienda dicentur
V suas om. V 2 stitit Ch exstitit
(I: 8. I.) T existit 0 3 se om. ff estimaret V nefariae 9
nefarie V 4 ospitibus TChy ait ex aut <p; ait—498, 15 indicauit
om. Y 6 producamu T illam 91 illas ęt O 7 nobis om. TCh
8 tictum ChT1 10 quo R ospitibus T illia 0 11 quicquid To
12 fuiase] esse FL monet o1 personA 0 13 liberatur 7 a somis
Tx 16 ospitibus Ch 17 offerens et P 18 si om. Ch aperimus
T apperuerimos RTFLOfi 19 ut] et TOt. commitant Tl
20 et] atque p 21 rigabunt (i ex e) T 22 peccando f 23 et] a FL
24 cauebnnt T 25 dicetur o
ab aliis: et in singulis quibusque generibus peccatorum
et furta pro furtis et stupra pro stupris et incesta pro
incestis et sacrilegia pro sacrilegiis facienda putabuntur, nostra
pro alienis, non solum minora pro maioribus, uerum etiam si
ad ipsa summa et pessima ueniatur, pauciora pro pluribus, si
se ita rerum uerset incursus, ut aliter alii non se abstineant
a peccatis, nisi minus aliquanto, sed tamen peccantibus nobis,
ita ut omnino ubi dixerit inimicus, qui habuerit huius modi
potestatem: nisi tu sceleratus fueris, ego sceleratior, aut: nisi
tu hoc scelus feceris, ego talia plura faciam, scelus nobis
uideamur admittere, si uelimus ab scelere temperare. hoc
sapere quid est nisi desipere uel potius insanire? a mea quippe
iniquitate, non ab aliena siue in me siue in aliis perpetrata
mihi est cauenda damnatio; anima enim, quae peccauerit,
ipsa morietur.
Si ergo peccare, ne grauius uel in nos uel in quoslibet
alii peccent, procul dubio non debemus, considerandum est in
eo, quod fecit Loth, utrum exemplum sit, quod imitari. an
potius quod uitare debeamus. magis enim uidetur intuendum
et notandum, cum tam horrendum malum ex inpietate flagitiosissima
Sodomitarum suis inpenderet hospitibus, quod cuperet
depellere nec ualeret, sic etiam iusti animum potuisse
turbari, ut uellet facere, quod non humani timoris nebulosa
tempestas, sed diuini iuris tranquilla serenitas, si consulatur
a nobis, faciendum non esse clamabit et iubebit potius, ut
sic nostra peccata caueamus, ne ullorum prorsus alienorum
2 al«iis T illis y 3 fortis (a. o
add. v) c 5 alienis] elyraosinis TCh 8 aliquando T 9 ita (i er
u) o ut] aut 0 abuerit ChTx 10 aut] et TCh tu nisi
11 alia perplura y 12 ammittere TCh amittere B 14 alios bd
perpetua TCh 17 negauiua ChT1 19 lot R1 20 debeamua an
potius quod nitare FL 22 ospitibus T 23 debellere Ch ai T*
potuisse om. FL 24 faceret Ch quod om. Ch non om. 0
umani Ch 25 consolatur Ch TI 27 peccata nostra P illorum 71
timendo peccata, quae nisi consentientes inquinare non possunt,
perturbatus non adtendit suum, quo uoluit subdere filias libidinibus
inpiorum. haec quando in scripturis sanctis legimus,
non ideo, quia facta credimus, etiam facienda credamus, ne
uiolemus praecepta, dum passim sectamur exempla. an uero,
quia iurauit Dauid se occisurum esse Nabal et clementia consideratiore
non fecit, propterea illum imitandum esse dicemus,
ut temere iuremus nos esse facturos, quod non esse faciendum
postea uideamus? sed sicut illum timor, ut prostituere filias
uellet, sic istum, ut temere iuraret, ira turbauit. denique si
de ambolus interrogando, ut dicerent cur haec fecerint, fas
nobis esset inquirere, posset ille respondere: timor et tremor
uenerunt super me et contexerunt me tenebrae,
posset etiam iste: turbatus est prae ira oculus
meus, ut non miraremur uel illum in timoris tenebris uel
istum oculo turbato non uidisse, quod uidendum fuit, ne
facerent quod faciendum non fuit.
Et sancto quidem Dauid iustius dici potuit, quod nec
irasci debuerit, quamuis ingrato et reddenti mala pro bonis,
sed etsi ut homini ira subrepsit, non utique tantum debuit
praeualere, ut se facturum iuraret, quod aut saeuiendo faceret
aut peierando non faceret; illi autem inter Sodomitarum
T 3 quo] quod R qui T
4 sanctis quando in scripturis p 5 etiam facienda credamus om. rr
etiam] sed iam TCh 6 paasim] possimus (us s. I. m. 2) T 7 se
om. R clementiae TCh clementi FL$j Iconsideratione FL2t*fiyb
8 propter rp mitandum Ch 9 facturus ChT1 10 filias prostituere
11 uelet Tl uel et Ch timere T turbabit TCh 12 discerent JtO1
fiecerint « 14 uenit m 15 etiam dicere pM istae 0 oculos Tl
16 meos ChT1 miraretur TCh 17 oculum ChT1 non ex in
m. 2 P uidisset Tl uidissed Ch fu.it Ch 19 istius . T potest ffi
20 irasci quidem F debuerat o debuit pbd redenti cl 21 set ff
et om. T et sicut RT et ut si 0 23 perierando 0 ille R1
libidinosas insanias Sodomitarum bd
hospites in tua domo, quo eos intrare humanitate uiolentissima
conpulisti, ab inpudicis apprehensi et oppressi muliebria patiantur,
nihil timeas, nihil cures, non expauescas, non horrescas,
non contremescas? quis haec uel illorum sceleratorum socius
hospiti pio dicere auderet? sed plane rectissime diceretur:
age quidquid potes, ne fiat, quod merito times, sed non te
timor iste conpellat, ut facias, quod in se filiae tuae fieri si
uoluerint, facient cum Sodomitis te auctore nequitiam; si
autem noluerint, patientur a Sodomitis te auctore uiolentiam.
noli facere magnum scelus tuum, dum maius horrescis alienum:
quantumlibet enim distet inter tuum et alienum, hoc erit
tuum, illud alienum. nisi forte pro defensione huius uiri in
eas se q\'Q.ispiam coartet angustias, ut dicat: quoniam accipere
quam facere praestat iniuriam, hospites autem illi non erant
utique facturi iniuriam, sed passuri, maluit uir iustus filias
suas iniuriam pati quam hospites suos eo iure, quo filiarum
dominus erat et nouerat non eas peccare, si id fieret, quia
peccantes potius, quibus non consentirent, sine peccato proprio
sustinerent. denique non se ipsae stuprandas quamuis pro
masculis feminas pro illis hospitibus obtulerunt, ne reas
faceret non perpessio libidinis alienae, sed suae consensio
uoluntatis. nec pater earum hoc in se fieri permittebat, cum
hoc facere conarentur, quibus hospites non prodebat, quamuis
minus mali esset, quod in uno, quam si fieret in duobus, sed
I. m. 2 l insanias) r dicere hoc FL 2 ospites Ch
quae m qua [J nmanitate Ch 3 a 0\' apprebensi. ? obpresei
<3o patiuntur 0 4 horescas R 5 contremiscas FLfiтbd
scaelestorum tp 6 hospiti pio] hospiti L hospitio FOf oapiti pio Ck
planae Ch dicerentur R 7 agi Ch quicquid RT, 8 filiac
tuae om. f 9 cum] eum R et te (s. I.) auctore, 10 patienter T
uiolantiam TCh 11 scaelus e 12 quantum enim libet 0 enim
om. Rji in hoc T 14 coartat Ch coarctet b dicat (t 8. exp. s) 9
acipere Ch 15 fecere T illi autem 7 17 iurę Ch 18 eas non £
20 ipse RLy 21 ospitibus Ch reos RW res 9 eas faceret fibd
22 consentit p 24 faceret Rl ospites Chy 25 set Ch
macularet assensus, quem libidinosus furor etiamsi praeualuisset
corporis uiribus, tamen non consentientem non maculasset
alienus. in filiabus autem non peccantibus nec ipse peccabat,
quia non eas peccare si opprimerentur inuitae, sed peccantes
ferre faciebat: tamquam si ab inprobis ut sui serui caederentur
offerret, ne hospites eius paterentur caedis iniuriam. de qua re
non disputabo, quia longum est, utrum uel dominus iure suae
potestatis recte sic utatur in seruo, ut seruum suum caedi
faciat innocentem, ne amicus eius etiam ipse innocens in domo
eius a uiolentis inprobis uapulet. sed certe Dauid nullo modo
recte dicitur iurare debuisse se esse facturum, quod postea
cerneret se facere non debere. unde constat, quod non omnia,
quae a sanctis uel iustis uiris legimus facta, transferre debemus
in mores, sed etiam hinc discere, quam late pateat et ad
quos usque perueniat, quod apostolus ait: fratres, etsi
praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos
qui spiritales estis, instruite huius modi in spiritu
lenitatis, intendens te ipsum, ne et tu tempteris.
praeoccupationes enim sunt istae, in quibus delinquitur, dum,
quid faciendum sit, aut ad horam non uidetur aut et qui
uiderit uincitur, ut scilicet fiat peccatum, cum uel latet ueritas
uel conpellit infirmitas.
bonos turbant conpensatiua peccata, ita ut nec peccata existimentur,
si habeant tales causas, propter quas fiant, et in
Ch 3 non om. T sentientem Ch maculas sed
alienus f 7 eius cedis (cedis 8. I.) y parentur ChT1 caedis
om. Fhr 8 iurę ChRL 9 recte git utatur 9 10 faceat Ch domo
ex domu 9 12 se a. Z. <p 13 deberet <p quod] quia 7 14 a
iustis fi 15 et Į II quo. usque 9 17 homo om. 0
temteris ChOy 21 quid om. T ad om. Thora. T oram fi
et om. P 22 ue.l.it et neritas T 23 conpellit (i ex a) f 25 bonus Ch
perturbant om. f
mendaciis hoc in hominum opinione praeualuit, ut peccata
non putentur illa mendacia, quin immo et recte facta esse
credantur, quando quisque pro eius cui falli expedit utilitate
mentitur, aut ne aliis noceat, qui nociturus uidetur, nisi mendaciis
euitetur. ad haec mendaciorum genera defendenda plurima
de scripturis sanctis suffragari putantur exempla. non
autem hoc est occultare ueritatem, quod est proferre mendacium.
quamuis enim omnis qui mentitur uelit celare quod
uerum est, non tamen omnis, qui uult quod uerum est celare.
mentitur. plerumque enim uera non mentiendo occulimus. sed
tacendo. neque enim mentitus est dominus, ubi ait: multa
habeo uobis dicere, sed non potestis illa portare
modo. uera tacuit, non falsa locutus est, quibus ueris audiendis
eos minus idoneos iudicauit. quodsi eis hoc ipsum non
indicasset, id est non eos posse portare, quae dicere noluit.
occultaret quidem nihilominus aliquid ueritatis, sed posse hoc
recte fieri forsitan nesciremus aut non tanto firmaremur
exemplo. unde qui asserunt esse aliquando mentiendum, non
conuenienter commemorant Abraham hoc fecisse de Sarra,
quam sororem suam dixit. non enim dixit: non est uxor mea,
sed dixit: soror mea est, quod erat reuera tam propinqua
genere, ut soror non mendaciter diceretur. quod et postea iam
sibi ab illo qui abduxerat ea reddita confirmauit, respondens
illi et dicens: et uere soror mea est de patre, non de
25 Gen. 20, 12 ante opinione in p oppinione T
4 quisque] quis y 5 quo T 8 est alt. om. T 9 uellit TCh quodcelare
om. R 10 uult celare quod est uerum 7 11 occultamas Y
13 illa om. Tv 14 non om. T 15 id.oneos Ch idoneus
o1 iudicabat FL quidsi V 16 eos non Fj5 pose Ch
17 occultare F71 quidem] tamen y nihilhominus B sed er i
recte hoc P 19 unde-499, 17 nuncupari om. V aliquando esse fibd
20 sara TaFLfcbd 22 dixit om. el, reuera erat %
propinquo FL 24 sibi] si T om. Ch confinnauit] cuncta firmabit
0 25 uera e1 et non y
ergo ueri tacuit, non falsi aliquid dixit, quando tacuit uxorem,
dixit sororem. hoc et filius eius fecit Isaac; nam et ipsum
nouimus propinquam suam coniugem fuisse sortitum. non est
ergo mendacium, cum silendo absconditur uerum, sed cum
loquendo promitur falsum.
Iacob autem quod matre fecit auctore, ut patrem fallere
uideretur, si diligenter et fideliter adtendatur, non est mendacium,
sed mysterium. quae si mendacia dixerimus, omnes
etiam parabolae ac figurae significandarum quarumque rerum,
quae non ad proprietatem accipiendae sunt, sed in eis aliud
ex alio est intellegendum, dicentur esse mendacia: quod absit
omnino. nam qui hoc putat, tropicis etiam tam multis locutionibus
omnibus potest hanc inportare calumniam, ita ut et
ipsa quae appellatur metaphora, hoc est de re propria ad rem
non propriam uerbi alicuius usurpata translatio, possit ista
ratione mendacium nuncupari. cum enim dicimus "fluctuare
segetes, gemmare uites, floridam iuuentutem, niueam canitiem",
procul dubio fluctus, gemmas, florem, niuem quia in his
rebus non inuenimus, in quas haec uerba aliunde transtulimus,
ab istis mendacia putabuntur. et petra Christus et cor
fin. om. IlLO 3 fecit] dixit p isaac fecit FL ysaac TL
4 coniungem <p cum uoce non inc. cod. Chaltenhamensis = B 5 siiencio
B com ChB 6 conloquendo T1 ptitur Ch promittitur P
pro T 8 mendatium B 9 misterium Tjlo mendatio B 10 parabole
B significandarumqye rerum » quarumcumque $bd 11 que B
sunt accipiendae y accipienda B 12 est om. B esse om. T
13 trophicis BChT1 loquutionibus B 14 omnibus om. B cum
syllaba niam
pertinet, qui Priscillianistarum latebras aperuisti, quantum ad
eorum adtinet dogmata falsa atque peruersa, ne ita inuestigata
uideantur, quasi docenda fuerint et non redarguenda. magis
ergo fac, ut expugnata iaceant, quae fecisti ut prodita pateant,
ne, dum uolumus ad indaginem hominum fallacium peruenire,
ipsas falsitates sinamus tamquam insuperabiles permanere,
pro duos ChTx 2 quod om. T gesta om. FL dicto o
dictaque$bd 4 de—ait in mg. 0 5 et om. TEug ysaac V isahac £
6 uos-dei om. 9 origente 0 8 et om. tamquam filL T
13 non fin. om. \'IV nunc FL 14 sed sunt] adsunt (8. 4 add. t) m
16 propheticae RTMCh prophetice 0 prophetice o1 prophetia ©* nucleatim
B nucleate MCh nucleate 0 enucleanda V nugcleate ,2 17 conctari
magis V significanda FL 18 pronuntiata V consequenda Y
19 id] enim ad V istud V sermonS V suscipi TCh 20 operuisti
T 21 domata TChV dommata 01 22 ut quasi V fuerint
s. Z. M fuerit Chx 24 fallatium Ch om. FL
falsitates quam parcendo falsitatibus inuenire fallaces. porro
inter illa dogmata eorum, quae subuertenda sunt, etiam hoc
est utique quod dogmatizant, ad occultandam religionem religiosos
debere mentiri, in tantum ut non solum de aliis rebus
ad doctrinam religionis non pertinentibus, sed de ipsa quoque
religione mentiendum sit, ne patescat alienis, ut uidelicet
negandus sit Christus, quo possit inter inimicos suos latere
christianus. etiam hoc, obsecro te, dogma inpium nefariumque
subuerte, propter quod astruendum argumentantes de scripturis
colligunt testimonia, quibus uideantur non solum ignoscenda
uel toleranda, uerum et honoranda mendacia. ad te igitur pertinet,
sectam detestabilem cum refellis, sic accipienda monstrare
ista testimonia scripturarum, ut uel doceas non esse quae
putantur esse mendacia, si eo modo intellegantur, quo intellegenda
sunt, uel imitanda non esse etiam quae manifestum est
esse mendacia, uel certe ad extremum de his saltem rebus, quae
ad doctrinam religionis pertinent, nullo modo esse mentiendum.
sic enim uere funditus euertuntur, dum euertitur, ubi delitiscunt:
ut eo ipso minime sectandi et maxime cauendi iudicentur,
quo se ad occultandam haeresim suam profitentur esse
mendaces. hoc in eis est primitus expugnandum, hoc eorum
uelut idoneum munimentum ueritatis ictibus feriendum atque
deiciendum. nec eis quam non habebant, alia latebra, quo
V 2 inueniri £ 7 4 docmatizant TCI,
occultanda Tl occultandum T2; religionem-tantum om. T religiosuB
ChFL 6 religionis om. FL sed (d m. 2 8. I.) R 7 uidaelicet
Ch 8 suos om. P 9 christianos TCh 10 porter Ch adstruendum
o 12 uel toleranda om. 7 tolleranda tp 14 ista om. V
non-imitnnda om. V 15 esse om. FLf intelleguntur o 16 manifesta
sunt V 17 extremum] ultimum FL his (s a. I.) q:> saltim
ChO1 om. V 19 sic-dum om. \'P delictiscunt M dilictiscunt C/i
delitescunt FLVfaybd 20 et] sed V 21 occulendam MVo heresim
RTFLOf mendaces esse profitentur V se esse P 23 uelud V
momentum T mumentum Ch munimen FL hictibus T 24 que V
habeant 0 habent T
conati fuerint seducere nec potuerint, dicant: temptare illos
uoluimus, quoniam nos prudentes catholici docuerunt ad inueniendos
haereticos id esse faciendum. sed aliquanto commendatius
oportet ut dicam, cur ista mihi uideatur tripertita ratio
disputandi aduersus eos, qui patronas mendaciis suis scripturas
uolunt adhibere diuinas: ut prius ostendamus nonnulla,
quae ibi putantur esse mendacia, non esse quod putantur, si
recte intellegantur; deinde, si qua ibi mendacia manifesta
sunt, imitanda non esse; tertio contra omnes omnium opiniones,
quibus uidetur ad uiri boni officium pertinere aliquando
mentiri, omni modo tenendum in doctrina religionis nullo
modo esse mentiendum. haec enim tria tibi exequenda paulo
ante commendaui et quodam modo iniunxi.
scripturis esse mendacia, non ea esse quod putantur, si recte
intellegantur, non tibi parum aduersus istos ualere uideatur,
quod non de apostolicis, sed de propheticis litteris inueniunt
uelut exempla mentiendi. illa quippe omnia, quae nominatim
commemorant, ubi sit quisque mentitus, in eis libris leguntur,
in quibus non solum dicta, uerum etiam facta multa
figurata conscripta sunt, quia et figurate gesta sunt. in figuris
autem quod uelut mendacium dicitur, bene intellectum uerum
FL configiant Ch esse V ut puta f iis p 2 quonati
Tl fuerant V potuerant V illos] eos V 3 nos OIR.
FLOpbd 4 esse] etiam T aliquando V commentatius T commendaciu9
SM comodatius 0 5 dicam cur] dicantur P quor BJlO
tripartita Rbd 6 patronos V auis uolunt adhibere diuinas soripturas
bd 10 contra contra V ominum Ch hominum TFL oppiniones
TCh 11 pertinere officium V 12 tenendum] uidendum Y
doctrinam 9 13 exsequenda ChOVMbd 14 coniunxi T 16 quod—
intellegantur om. 0 quod] que Ky 18 sed om. V inueniuntur r
19 uelud V ille T\' iJlę T1 20 commemorantur V legentur P
21 multa facta V 22 figurate <p conscribta Ch figuratae JlGIt
figurat.e T gesta om. V 23 mentiendum TV mendam MCh?b
mundtt N
aliterque conscripti actus apostolorum iam uidelicet reuelato
testamento nouo, quod illis figuris propheticis uelabatur. denique
in tot epistulis apostolicis atque in ipso tam grandi libro,
in quo actus eorum canonica ueritate narrantur, non inuenitur
talis aliquis mentiens, ut de illo ab istis ad mentiendi licentiam
proponatur exemplum, quandoquidem illa Petri et Barnabae
simulatio, qua gentes iudaizare cogebant, merito reprehensa
atque correcta est, et ne tunc noceret et ne posteris ad imitandum
ualeret. cum enim uidisset apostolus Paulus, quia
non recte ingrediuntur ad ueritatem euangelii,
dixit Petro coram omnibus: si tu, cum sis iudaeus,
gentiliter et non iudaice uiuis, quomodo gentes
cogis iudaizare? id autem quod ipse fecit, ut quasdam
obseruationes legitimas iudaica consuetudine retinendo et
agendo non se inimicum legi prophetisque monstraret, absit,
ut mendaciter eum fecisse credamus. de hac quippe re satis
est eius nota sententia, qua fuerat constitutum nec iudaeos,
qui tunc in Christum credebant, prohibendos esse a paternis
traditionibus nec ad eas gentiles, cum christiani
fierent, esse cogendos, ut ilia sacramenta, quae diuinitus praecepta
esse constaret, non tamquam sacrilegia fugerentur
nec tamen putarentur sic necessaria iam nouo testamento
reuelato, tamquam sine his quicumque conuerterentur ad
deum salui esse non possent. erant enim qui hoc putabant
RTMFLOVflfybd suis om. V loquuti V 3 propheticis
figuris P 4 aepostolis Chx 5 narratur T declarantur in ras. T
6 aliquis talis P licenciam T 7 propanatur Ch 9 pr. et om. V
10 quia] quod V 11 ingrederentur y ingredirentur V 12 com Ch
sia s. Z. 0 iudeus sis FL iudena RM 13 iudaicae BM 15 legitima
TChO\' iudeica O. 16 non] ne T legis Eug 17 re quippe (3
18 eius om. V iudeos T 19 prohibendo T 20 eos Chfl com Ch
21 esse om. V coagendos V 22 sagrilegia Ch fogerentor--necessaria
om. T 24 reuelata TCh hiis bd 25 errant Ch
et eis simulate consenserant Petrus et Barnabas ideoque
cogebant gentes iudaizare. id erat enim cogere, sic ea necessaria
praedicare, tamquam et recepto euangelio nulla sine illis
salus esset in Christo. hoc en-or quorundam putabat, hoc
timor Petri simulabat, hoc libertas Pauli redarguebat. quod
ergo ait: omnibus omnia factus sum, ut omnes lucri
facerem, conpatiendo id fecit, non mentiendo. fit enim quisque
tamquam ille, cui uult subuenire, quando tanta misericordia
subuenit, quanta sibi subueniri uellet, si esset ipse in eadem
miseria constitutus. itaque fit tamquam ille, non quia fallit
illum, sed quia se cogitat sicut illum. unde illud est eius
apostoli, quod iam supra commemoraui: fratres, si praeoccupatus
fuerit homo in aliquo delicto, uos qui
spiritales estis, instruite huius modi in spiritu
mansuetudinis, intendens te ipsum, ne et tu tempteris.
nam si propterea quia dixit: factus sum iudaeis
tamquam iudaeus et his qui sub lege erant tamquam
sub lege. ideo putandus est mendaciter suscepisse
legis ueteris sacramenta, debuit et gentium idololatriam eodem
modo mentiendo suscipere, quia dixit etiam his, qui sine
lege erant, tamquam sine lege se factum, ut eos lucri
faceret: quod utique non fecit. non enim alicubi sacrificauit
RM recepto iam p iam om. 7 pcepto 0 rect\'pto M
euangelio xpi 7 euangelico Ch 3 enim erat FL Eug 4 cepto V
5 saluus Ch salo V esse R 7 omnia omnibus p 9 tamquern Ch
sicut p quando eidem tantum subuenit quantum V 10 alt. subuenire V
ipse essot ţr 11 n)iseri(Qr4ia Ch constituit Ch 12 sicut illum
om. 0 eiusdem VFL 13 et ai$bd Eug 14 delicto aliquo V
alico Ch dilicto Ch 15 estis om. V1 uiusmodi Ch 16 mansoetudinis]
lenitatis TOIx 18 erant
om. p erant-lege repetuntur in JRM 19 lege essem V mendaciter
om. 0 20 idololatriam bd: idolatriam codd. 21 mentiendoJ
mouendo 0 suscipere mentiendo Fj3 qui Eug iis bd 22 s eom. B
lucrifaccregt o 23 quo Ch
martyr Christi detestanda et uitanda monstrauit. de
nullis igitur apostolicis actibus siue sermonibus isti proferunt
imitanda exempla mentiendi. de propheticis ergo factis seu
dictis ideo sibi uidentur habere, quod proferant, quia figuras
praenuntiatiuas putant esse mendacia, eo quod mendaciis sunt
aliquando similia. sed cum referuntur ad eas res, propter
quas significandas ita facta uel dicta sunt, reperiuntur significationes
esse ueraces, ac per hoc nullo modo esse mendacia.
mendacium est quippe falsa significatio cum uoluntate fallendi.
non est autem falsa significatio, ubi, etsi aliud ex
alio significatur, uerum est tamen quod significatur, si recte
intellegatur.
euangelio, quia et ipse dominus prophetarum propheta esse
dignatus est. talia sunt illa, ubi de muliere, quae fluxum
sanguinis patiebatur, ait: quis me tetigit? et de Lazaro:
ubi posuistis eum? sic quippe interrogauit quasi nesciens
quod utique sciebat. ac per hoc nescire se finxit, ut aliquid
aliud illa uelut ignorantia sua significaret. quae significatio
quoniam uerax erat, mendacium profecto non erat. eos namque
significabant siue illa fluxum sanguinis patiens siue ille
mortuus quadriduanus, quos etiam qui cuncta sciebat quodam
modo nesciebat. nam et illa typum gerebat plebis gentium,
unde praemissa fuerat prophetia: populus, quem non
V ficmenta TCh liber.tam quas TCh1 2 uita
Jemonstrauit 0 3 siue] seu 7 proferent V 4 mentienda Chx
pro propheticis f 6 praenuntiati Chx praenuntiabus (a. b scr. t) 0
putantes se* \'P eo-mendacia om. V1 quod non B quidem V
aliquando snnt F sint MChfabd 7 simillima 0 8 ista V
9 mendacia] mendaces FL 10 quippe est FL significatio falsa V
12 uerum-significatur iterantur in If 15 et om. FLO 16 quae
om. ChlTl 18 hubi Ch 19 sciebat) nouerat p hac 0 fixit TIChl
20 significao fin. Tl 23 quatriduanus F LOVT\'r\'Pbd quicumque sciebat
« 24 tipum p 25 premissa EM promissa TV non om. 0
tamquam ibi iacebat per significatiuam similitudinem, ubi ille,
cuius uox est: proiectus sum a facie oculorum tuorum.
et ideo, tamquam nesciretur a Christo et illa, quae
fuerit, et iste, ubi positus fuerit, uerbis interrogantis est
figuratum et omne uitatum ueraci significatione mendacium.
Hinc est etiam illud, quod commemorasti eos dicere
\'dominum Iesum, posteaquam resurrexit, ambulasse in itinere
cum duobus discipulis, et propinquantibus eis castello, quo
ibant, illum longius se ire finxisse\', ubi euangelista dicens:
ipse autem se finxit longius ire, etiam ipsum uerbum
posuit, quo mendaces nimium delectantur, ut inpune mentiantur:
quasi mendacium sit omne quod fingitur, cum ueraciter aliud
ex alio significandi causa tam multa fingantur. si ergo nihil
aliud significasset Iesus in eo, quod longius ire se finxit, merito
iudicaretur esse mendacium. porro autem si bene intellegatur
et ad id, quod uoluit significare, referatur, inuenitur esse
mysterium. alioquin erunt cuncta mendacia, quae propter
quandam rerum significandarum similitudinem, cum gesta non
sint, tamquam gesta narrantur. unde est illa de duobus unius
hominis filiis, maiore, qui mansit apud patrem suum, et
minore, qui longe peregrinatus est, tam prolixa narratio. in
quo genere fingendi humana etiam dicta uel facta inrationalibus
animantibus et rebus sensu carentibus homines
V 3 faciae Rm. conspectu 7
5 pr. fuerat 0 interrogatiuiB V 6 omne mendacium FL mendaciani
om. FL 7 commemoinQrasti Ch 8 Iesum] nrm T snrrexit V
9 discipolis Ch appropinquantibus FL quo. T 10 ire ae 70
se om. R ire Ch hubi Ch 11 fixit ChT1 12 posuit om. V
mentiantur-omne om. o 13 sit om. Eug 14 causa] gratia P tam
om. p 15 significaset Ch Iesus] is (8. I. m. 2) T se ire j3 Emg
ire Ch 17 referatnr (re in ras ) <p efiPeratur V 18 misteriun MM
cunta cp 20 gesta sint y et illa Eug 21 mansit] nam sit T
23 umana Ch homana. T facta uel dicta pbtl inrationabilibos
MTFLfaf inrationabiliua 01
quod uellent commendatius intimarent. nec apud
auctores tantum saecularium litterarum, ut apud Horatium,
mus loquitur muri et mustela uulpeculae, ut per narrationem
fictam ad id, quod agitur, uerax significatio referatur: unde et
Aesopi tales fabulas ad eum finem relatas nullus tam ineruditus
fuit, qui putaret appellanda mendacia. sed in litteris
quoque sacris, sicut in libro Iudicum, ligna sibi regem requirunt
et loquuntur ad oleam et ad ficum et ad uitem et ad
rubum. quod totum utique fingitur, ut ad rem, quae intenditur,
ficta quidem narratione, non mendaci tamen, sed ueraci
significatione ueniatur. haec dixi propter id, quod scriptum
est de Iesu: et ipse se finxit longius ire, ne quisquam
ex hoc uerbo, sicut Priscillianistae, licitum uolens habere
mendacium insuper etiam Christum contendat fuisse mentitum.
quisquis autem uult intellegere illud fingendo quid praefigurauerit,
adtendat, quid agendo perfecerit. longius namque postea
profectus super omnes caelos non tamen deseruit discipulos
suos. propter hoc significandum futurum diuinitus factum
ad praesens illud est humanitus fictum. et ideo significatio
uerax in illa est fictione praemissa, quia in hac profectione
fab. 8 cf. Iud. 9, 8-15 13 Luc. 24, 28 Ch 2 commendacius T\'Ų intimaret Ch*
3 oratium TRChFLa orbtium 0 horascium V 4 loquitur muri (8. ri
add. s) tp mustella L mustelf B uulpae culae \'P uulpiculae Eug
5 uera $bd refereratur T 6 ysopi MChRTLFOW esopi Fpy
ales VW reuelata V tam om. Y eruditus Y 8 iudicium Y
9 locuntur RTOy 10 rubrum V utique totum bd 11 fictam TCl.
narrationS TCh uerati Ch uera r 12 id om. Eug 13 est om. Ch
de] in V lesu] deo RMW se s. I. Ch om. V ne om. 91
14 priscilianistae 0 licidum Ch uolunt Eug 16 praefigurarit
MVQbd 18 est super FL celus Ch discipolos Ch 19 futurum
om. FL 20 est illud FL est om. V umanitus Ch fictum]
factum Vtpl et om. 0 21 finctione TChV perfectione TOft
perfinctione V
Christum mentitum esse fingendo, qui negat eum quod significauit
inpleuisse faciendo.
testamenti noui litteris imitanda exempla mendacii, copiosissimos
se esse existimant in hac disputatione, qua opinantur
esse mentiendum, cum de ueteribus propheticis libris, quia
non ibi apparet nisi intellegentibus paucis quo referantur
significatiua dicta et facta ueracia, multa sibi uidentur inuenire
ac proferre mendacia. sed habere cupientes quibus se
tueantur uelut imitanda exempla fallendi, se ipsos fallunt, et
mentitur eorum iniquitas sibi. illae autem personae, quas
credendum ibi non est prophetare uoluisse, si quid faciendo
uel dicendo finxerunt uoluntate fallendi, quamuis ex ipsis
quoque factis earum sine dictis aliquid propheticum possit
exsculpi, per illius omnipotentiam praeseminatum atque dispositum,
qui bene uti nouit etiam malis hominum, tamen,
quantum ad ipsas adtinet, sine dubitatione mentitae sunt.
sed non ideo debent imitanda existimari, quia in eis reperiuntur
libris, qui sancti et diuini merito nominantur. habent
enim conscripta et mala hominum et bona, illa uitanda, ista
sectanda, et quaedam ita posita, ut de illis etiam sit prolata
sententia, quaedam uero tacito ibi iudicio nobis iudicanda
permissa, quoniam non solum nos nutriri manifestis, uerum
et exerceri oportebat obscuris.
Cur autem isti imitandam sibi Thamar existimant
Y ille L 2 qui. L significabit O1 S implesse
r 4 Qui p 5 imitanda esse FL 6 esse se 0 7 raendacium V
9 significantia FLf. et] uel TChQbd ueratia RT 10 se tueantnrj
seruentur V 11 fallendis RM 12 ille jRMy 14 uel—fallendi om. »
15 eorum JB 16 exculpi TFLOVfty 18 atimet V 19 existimari
imitanda ji imitande Zy innitande FY inmitanda m repperiuntar RMO
22 ita (i ex u) <p etiam om. FL prolata sit Ch$bd 24 pennissassunt
o 25 et om. VB 26 quur 0 ista 0 om. 7 imitanda M
amar cp1
enim utrumque legerunt: et nihil horum scriptura illa siue
culpauit siue laudauit, sed tantummodo utrumque narrauit et
iudicandum nobis utrumque dimisit; sed mirum, si aliquid
horum imitandum inpune permisit. quod enim Thamar non
meretricandi libidine, sed concipiendi uoluntate mentita sit,
nouimus. uerum et fornicatio, etiamsi Iudae talis non fuit.
potest esse cuiuspiam, qua faciat, ut homo liberetur, sicut
illius mendacium fuit, ut homo conciperetur. numquid propterea
etiam fornicandum est, si propter illud putatur fuisse
mentiendum? non de solo itaque mendacio, sed de omnibus
operibus hominum, in quibus existunt uelut conpensatiua
peccata, considerandum est, quam sententiam proferre debeamus,
ne aperiamus aditum non tantum paruis quibusque
peccatis. uerum etiam sceleribus cunctis, nullumque remaneat
facinus, flagitium, sacrilegium, in quo causa non possit existere,
qua recte uideatur esse faciendum, uniuersamque uitae probitatem
opinio ista subuertat.
iusta esse mendacia, nisi aliqua iusta esse peccata ac per hoc
aliqua iusta esse, quae iniusta sunt: quo quid absurdius dici
potest? unde enim est peccatum, nisi quia iustitiae contrarium
est? dicantur ergo alia magna, alia parua esse peccata, quia
uerum est nec auscultandum Stoicis, qui omnia paria esse contendunt;
dicere autem quaedam iniusta, quaedam iusta esse
V 2 utrunque LV siue illa ? illa om. V
3 utrumque om. V 4 sit ? 6 meretri candi (t 8. I.) o 7 et om. V
etsi FL indg ctiam FL iude etiamsi V 8 esse] enim W fecit V
10 etiam om. V putaatur If 11 utique FL$omnibus quibus
hominum operibus p 12 operibus om. o in quibus om. p 14 quibus
M quibasdã (dfi s. I.) ? 16 ezsistere M 18 oppinio T 19 es B
20 peccata-esse om. FL *ac 9 21 aliqua om. y 22 est contrarium y
24 ascultandum V stoycis FL sthoicis V histoicis 01 25 iusta Fy
._iusta T iniusta TVy
dam iustas iniquitates? cum dicat apostolus Iohannes: omnis.
qui facit peccatum, iniquitatem facit; peccatum
iniquitas est. non igitur potest iustum esse peccatum, nisi
cum peccati nomen in alia re ponimus, in qua quisque non
peccat, sed aut facit aliquid aut patitur pro peccato. nam et
sacrificia pro peccatis peccata appellata sunt et poenae peccatorum
dicuntur aliquando peccata. haec plane possunt intellegi
iusta peccata, cum iusta dicuntur sacrificia uel iusta supplicia.
ea uero, quae contra legem dei fiunt, iusta esse non possunt.
dictum est autem deo: lex tua ueritas, ac per hoc quod
est contra ueritatem, iustum esse non potest. quis autem
dubitet contra ueritatem esse omne mendacium? nullum igitur
iustum potest esse mendacium. item cui non clareat ex ueritate
esse omne, quod iustum est? clamat autem Iohannes:
omne mendacium non est ex ueritate. omne ergo
mendacium non est iustum. quapropter quando nobis de
scripturis sanctis mentiendi proponuntur exempla, aut mendacia
non sunt, sed putantur esse, dum non intelleguntur,
aut, si mendacia sunt, imitanda non sunt, quia iusta esse
non possunt.
Sed quod scriptum est bene deum fecisse cum hebraeis
1, 17 sqq. om. Ff iniustas] iustas T 2 iniustas T esse
iniquitates V iohannes apostolus 7 omnis om. V 3 facit et
iniquitatein bd et iniquitatem TFLOVft iniquitatem-peccatum OJII. m
et peccatum FLV$4 ergo pro igitur bd Qipp peccatum m 5 reponimus
Fp 6 sed aut] set ut T sed F peccato-pro om. Y
7 sunt appellata Y paenae M poene <p pene
M plene TO 9 peccata (ta 8. I.) f dicentur p 10 dei legem
11 ac cp quod est] quidem y 12 iustum-autem om. y 13 omne
esse F mendacium omne (ibd igitur] ergo bd 14 esse potest bd
16 ergo] igitur y 17 de scripturis sanctis nobis p 18 ponuntur
RTFLOVfy 19 sed-non sunt om. T 22 qaod] cum F deum
bene F fecisse deum p ebraeis M haebraeis T hebreis OV,
factum est, quia mentitae sunt, sed quia in homines dei
misericordes fuerunt. non est itaque in eis remunerata fallacia,
sed beniuolentia, benignitas mentis, non iniquitas mentientis.
sicut enim mirum absurdumque non esset, si alio prius tempore
commissa ab eis aliqua opera mala deus propter posteriora
bona uellet ignoscere, ita mirandum non est, quod uno
tempore in una causa deus utrumque conspiciens, id est
factum misericorditer factumque fallaciter, et bonum remunerauit
et propter hoc bonum malum illud ignouit. si enim
peccata, quae propter carnis concupiscentiam, non propter
misericordiam fiunt, propter posteriora opera misericordiae
dimittuntur, cur non merito misericordiae dimittuntur, quae
propter ipsam misericordiam committuntur? grauius est enim
peccatum, quod animo nocentis quam quod animo subuenientis
efficitur. ac per hoc si illud deletur opere misericordiae
postea subsequente, cur hoc, quod est leuius, non
deletur ipsa hominis misericordia et praecedente, ut peccet,
et comitante, cum peccat? ita quidem uideri potest. uerumtamen
aliud est dicere: peccare quidem non debui, sed opera
misericordiae faciam, quibus deleam, quod ante peccaui, et
aliud est dicere: peccare debeo, quia non possum aliter
misereri, aliud est, inquam, dicere: quia iam peccauimus.
V rahab T hiericuntina MO hierccuntina liF
iherichuntina L ierichontina V iericontina py iericuntina 7 2 factum]
dictum 3 4 beneuolentia TFLbd benigne Y 5 prius om. f
6 aliqua om. V maia opera p 7 opera bona tTOVfbdEug bona
opera FL$ agnoscere 01 8 una in V utrunque L 9 misericordie
FL fallacie FL remunerabit Ol 10 illa T 11 concupiscentiam
carnis p 12 misericordiae opera V tempora misericordiae
Eug 13 cur-dimittuntur om. T quur 0 peccata dimittuntur
FL 14 enim om. p 16 efficiatur W si om. Vf opera
MMTFVLlW Eug 17 subsequenti V quur 0 18 peccent T
19 comittante o peccatur Y ueruntamen L 23 miseri f est
om. V peccabimus Ol
ibi dicitur: faciamus bona, quia fecimus mala, hic autem:
faciamus mala, ut ueniant bona. ac per hoc ibi exhaurienda
est sentina peccati, hic cauenda est doctrina peccandi.
Restat itaque, ut intellegamus illis mulieribus, uel in
Aegypto uel in Iericho, pro humanitate et misericordia redditam
fuisse mercedem utique temporalem, quae quidem
et ipsa aeternum aliquid etiam illis nescientibus prophetica
significatione figuraret. utrum autem sit aliquando uel
pro cuiusquam salute mentiendum, cum quaestio sit, in
qua dissoluenda etiam doctissimi fatigantur, ualde illarum
muliercularum in illis populis constitutarum et illis moribus
adsuetarum excedebat modum. itaque hanc earum ignorantiam,
sicut aliarum rerum, quas pariter nesciebant, sed sciendae
sunt a filiis non huius saeculi, sed futuri, dei patientia
sustinebat, qui tamen eis pro humana benignitate, quam
famulis eius inpenderant, quamuis caeleste aliquid significantia
praemia terrena reddebat. et Raab quidem ex Iericho
liberata in dei populum transitum fecit, ubi proficiens posset
ad aeterna et inmortalia munera peruenire, quae nullo sunt
quaerenda mendacio.
uitae condicione laudabile Israhelitis exploratoribus praestitit,
nondum erat talis, ut ab ea exigeretur: sit in ore uestro
FL ut] et Eug qui V hi.c T
3 ibi om. V exaurienda RMVO exorienda T 4 sentina] sententia
RTV 7 aegipto M egipto V egypto \'P hierico M gericho BT
iherico F ihericho L ierico om. V 13 in OWl. V
14 excedit V itque M 15 nesciebatis T siendae M 16 patientia
T 17 sustinebant (n 8. I) T eis om. Y benignitate
humana bd humana om. FL humanitat fj1 19 rahab V hierico
MF hiericho RLO iericho (h 8. I.) <p 20 liberata in om. Y populo F
fecit] significauit V possit V 21 aetema. <p nullius (i 8. l.
m. 2) T 23 uite sue f auauitate
Raab melius fecissent, si nullam misericordiam praestitissent
nolendo mentiri? immo uero illae mulieres Hebraeae, si essent
tales, de qualibus quaerimus, utrum sit eis aliquando mentiendum,
nec aliquid falsi dicerent et foeda ministeria de
paruulis occidendis liberrime recusarent. sed, inquies, ipsae
morerentur. at uide, quid sequatur. morerentur enim caelestis
habitationis incomparabiliter ampliore mercede, quam domus
illae quas sibi fecerunt in terra esse potuerunt; morerentur
futurae in aeterna felicitate, mortem perpessae pro innocentissima
ueritate. quid illa in Iericho? numquid hoc posset?
nonne si quaerentes ciues mentiendo non falleret, uerum
dicendo latentes hospites proderet? an posset interrogantibus
dicere: scio ubi sint, sed deum timeo, non eos prodo? posset
hoc quidem dicere, si iam esset uera Israhelitis, in qua
dolus non esset: quod futura erat per misericordiam dei
transiens ad ciuitatem dei. uerum illi hoc audito, inquies, illam
perimerent, domum scrutarentur. sed numquid consequens
erat, ut illos etiam quos diligenter occultauerat inuenirent?
prospexerat enim cautissima mulier et ibi eos posuerat, ubi
latere potuissent, etiamsi ei mentienti creditum non fuisset.
ita et illa, si tamen a suis ciuibus esset occisa pro
om. y 3 gloriam] ieraaalS suynll V 4 ergo p 5 rahab 0
6 nolentes FL haebreae T hebreae !f eesen Bl 7 de ovt. V
quales Y 8 neç ip falli p et om. cp 9 occidendis OIJI. V
ipse O-f 10 moreremur 0 morirentur F1 et VftRTFLyW uides
BMFL-fyW si enim morerentnr V morerentur (8. o add. e) T
11 habitationes V quandomus 01 14 hierico RLFOMW ierico a
16 menciendo T 16 ospites T 17 sunt TFLVfaPbd 18 uere T
israhelita V israhelites cp 21 nunquid L 22 inueniret p 23 prosperat
cp et om. M 25 si pro misericordiae opere a suis ciuibus
fuisset (t 8. Z. m. 2) occisa 0 opere misericordiae p misericordi
MFLfyW misericordia V
domini morte finisset, et erga illos eius beneficium inane
non fuisset. sed, inquies, quid? si et ad illum locum, ubi
eos occultauerat, hi, a quibus quaerebantur, perscrutando
omnia peruenissent? isto modo dici potest: quid? si mulieri
uilissimae atque turpissimae non solum mentienti, uerum
etiam peieranti credere noluissent? nempe etiam sic consecutura
fuerant, quae timendo mentita est. et ubi ponimus uoluntatem
ac potestatem dei? an forte non poterat et illam nec
ciuibus suis mentientem nec homines dei prodentem et illos
suos ab omni pernicie custodire? a quo enim et post mulieris
mendacium custoditi sunt, ab eo potuerunt, etsi illa mentita
non esset, utique custodiri. nisi forte obliti sumus hoc fuisse
in Sodomis factum, ubi masculi in masculos nefanda libidine
accensi nec ostium domus, in qua erant quos quaerebant,
inuenire potuerunt, quando uir iustus in causa omnino simillima
pro suis hospitibus mentiri noluit, quos esse angelos
nesciebat et uim morte peiorem ne paterentur timebat. et
certe poterat talia respondere quaerentibus, qualia in Iericho
mulier illa respondit. nam prorsus similiter et illi interrogando
quaesierunt. sed homo iustus noluit pro corporibus hospitum
animam suam suo mendacio maculari, pro quibus uoluit
om. V faeneam] foeniam T femineam V feneam L finien-
dam$bd erasum in y 2 finissent 0 et-fuisset om. o 3 inquies]
dices 0 ad om. 0 4 hii T ii bd perscrutantur p 5 mulieris 3
6 uilissimae atque turpissimae] uiri isti V menciendi T 7 perieranti
0 siconsecutura M sicut secutura LF1 si consequuti V 9 hac T
et V potestatem] nolnntatem T poterant V illa T 10 suis
om. V 11 ab om. F1 omni] homini T om. F1 pernici.e T
mulieres cpt 13 fuisse om. 9 15 in qua erant] inquirentes V
quam V 17 ospitibus cpt noluit s. Z. m. 2 y angelos esse V
18 nim] ne in F mortS It peiore V necarentur F timebant
0 19 talia (t m. 2 s. I.) 0 quaerentibus om. W hiericho
RTO hierico M ierico <p 20 prorsus similiter] pro suis hospitibus V
21 corribus V 22 suam] sari p
ergo homo etiam pro temporali hominum salute quod potest:
cum autem ad hunc articulum uentum fuerit, ut tali saluti
consulere nisi peccando non possit, iam se existimet non
habere quid faciat, quando id reliquum esse perspexerit quod
non recte faciat. proinde Raab in Iericho, quia peregrinos
homines dei suscepit hospitio, quia in eorum susceptione
periclitata est, quia in eorum deum credidit, quia diligenter
eos ubi potuit occultauit, quia per aliam uiam remeandi consilium
fidelissimum dedit, etiam supernae Hierusalem ciuibus
imitanda laudetur. quod autem mentita est, etiamsi aliquid
ibi propheticum intellegenter exponitur, non tamen imitandum
sapienter proponitur, quamuis deus illa bona memorabiliter
honorauerit, hoc malum clementer ignouerit.
Quae cum ita sint, quoniam nimis longum est omnia
pertractare, quae in illa Libra Dictinii sunt posita uelut imitanda
exempla mentiendi, ad hanc regulam mihi uidentur non
solum ista, uerum etiam si qua sunt talia redigenda, ut aut
quod creditur, ostendatur non esse mendacium — siue ubi
tacetur uerum nec dicitur falsum; siue ubi significatio uerax
aliud ex alio uult intellegi, quod genus figuratorum uel dictorum
uel factorum abundat in propheticis litteris — aut quae
conuincuntur esse mendacia, non esse imitanda monstrentur
cp.W et uim V uim] uiri p 2 etiam hoc F
potest (te s. I.) V 3 huc 22?1 uentum] rtitQ 01 ujtali (a. i add.
t) cp salute T 4 consuli V posit R 5 quit T quod LFT
facit RM relicum RMTO prospexerit V 6 rahab OY raab
meretrii y hiericho RTO hierico Mcp 7 hospicio T 8 pereclitata
M eorum aduentu FL 10 fldeliasimum om. FL superna T
hyeruealem cp ierusalem FLVfrbd 11 autem] hoc W 12 prophaeticum
<p intellegendfl W imponitur V ponitur W non—proponitur
om. (p 13 proonitur V ponitur T 14 ignorauerit RO\'r1 W
15 sunt T longum est nimis V nimis om. T 16 dictynii T
dyptini 0 dictimi V dictyjnii 9 18 etiam alia si y alia V 19 esse
creditur TFLOVftybd 20 nec (c 8. 1.) <p 21 alitit V 22 habundat
TV aut quae] atque
iustitiam, sed ueniam postulandam. hoc quidem mihi
uidetur; et ad istam sententiam me superius disputata conpellunt.
uiuimus — fateorque me nondum esse in eorum numero,
quos conpensatiua peccata non turbant — saepe me in rebus
humanis uincit sensus humanus nec resistere ualeo, cum
mihi dicitur: ecce graui morbo periclitatur aegrotus, cuius
iam uires ferre non possint, si ei mortuus unicus et carissimus
filius nuntietur. a te quaerit an uiuat, quem uitam
finisse tu nosti. quid respondebis, quando quidquid aliud
dixeris praeter unum de tribus: aut mortuus est aut uiuit
aut nescio, nihil aliud credit ille quam mortuum, quod te
intellegit timere dicere et nolle mentiri? tantundem ualet,
etiamsi omni modo tacueris. ex illis autem tribus duo falsa
sunt \'uiuit* et \'nescio'* nec abs te dici possunt nisi mentiendo.
illud autem unum uerum, id est mortuum esse, si dixeris et
perturbati hominis mors fuerit subsecuta, abs te occisus esse
clamabitur. et quis ferat homines exaggerantes quantum sit
mali salubre mendacium deuitari et homicidam diligi ueritatem?
moueor his oppositis uehementer, sed mirum, si etiam
sapienter. cum enim proposuero ante qualescumque oculos
cordis mei intellegibilem illius pulchritudinem, de cuius falsi
nihil ore procedit, quamuis ubi radians magis magisque
clarescit ueritas, ibi palpitans mea reuerberatur infirmitas,
tamen sic amore tanti decoris accendor, ut cuncta quae inde
B subrepser (ps 8. I.) 0 tribuenda T 2 mihi quidem V
5 uerumtamen y 8 ne M 9 pereclitatur MT . 10 ferri Y ferro 91
11 nuntietur] minuitur (5 uita T 12 quicquid TOVrr 14 illae 9
om. JFLV 15 intelligit T temere p et om. FL tantumdem T
18 si om. RM 19 subaequuta V 20 f.erat Ch ferit V1 exagerantes
Ch 21 deuitare V omicidam V 24 intelligibilem
T falsi om. Chl 25 ore ante falsi legitur in bd 26 uitas V1
ubi M$palpans FL reuerbaeretur Ch 27 ascendor 0 me inde
me T me inde g inde] in F1
tantum perseueret affectus, ne in temptatione desit effectus.
nec me mouet contemplantem luminosum bonum, in quo
mendacii tenebrae nullae sunt, quod nobis mentiri nolentibus
et hominibus uero audito morientibus homicida dicitur ueritas.
numquid enim, si stuprum expetat inpudica et te non consentiente
saeuo. amore perturbata moriatur, homicida erit et
castitas? an uero, quia legimus: Christi bonus odor
sumus in omni loco, et in his qui salui fiunt et in
his qui pereunt, aliis quidem odor uitae in uitam,
aliis autem odor mortis in mortem. etiam odorem
Christi pronuntiabimus homicidam? sed quia homines sumus
et nos in huius modi quaestionibus et contradictionibus plerumque
superat aut fatigat sensus humanus, ideo mox et ille
subiecit: et ad haec quis idoneus?
Huc accedit — ubi miserabilius eiulandum est — quod
si concesserimus pro salute illius aegri de uita filii eius fuisse
mentiendum, ita paulatim minutatimque subcrescit hoc malum
et breuibus accessibus ad tantum aceruum mendaciorum sceleratorum
sensim subintrando perducitur, ut numquam possit
penitus inueniri, ubi tantae pesti per minima additamenta in
inmensum conualescenti possit obsisti. unde prouidentissime
scriptum est: qui modica spernit, paulatim decidit
0 umana Ch contempnam 0 contempnant T 2 perseueraret
TCh uel donec ne (ne in mg. m. 2) V affectus T
3 me mouet] comouet V 4 mentiri om. 0 5 cum ttoce morientibus
codex 0 finitur dicatur Y 6 nunquid L enim om. Y ad
stuprum te expectat V 7 amore] animo FL V ornicida Ch 9 TOamus
Ch in om. V iis$bd saIni-qui om. V 11 in] ad V
morte TCh hodorem TCh 12 pronuntiauimuB TCh 13 in om. V
quescionibua Ch et contradictionibus om. f plerunque V 14 srasus
8. I. M 15 quid p 16 heiulandum MTClrpft est om. TCIt
17 consenserimus V iliius om. Y 18 succrescit ChFLVfrebd
19 acces»»»sibua Ch acerbum TCh 22 coualescenti Ch 23 modica
spemit] spernit minima FL
praeponere ueritati, ne homo moriatur, immo ut homo quandoque
moriturus aliquanto serius moriatur, non tantum mentiri,
sed etiam peierare nos uolunt? ut uidelicet, ne aliquanto
citius transeat uana salus hominis, nomen domini dei nostri
accipiamus in uanum. et sunt in eis docti, qui etiam regulas
figant finesque constituant, quando debeat, quando non debeat
peierari. Q ubi estis, fontes lacrimarum? et quid faciemus? quo
ibimus? ubi nos occultabimus ab ira ueritatis, si non solum
neglegimus cauere mendacia, sed audemus insuper docere
periuria? uiderint enim assertores defensoresque mendacii,
quale genus uel qualia genera mentiendi eos iustificare delectet:
saltem in dei cultu concedant non esse mentiendum;
saltem sese a periuriis blasphemiisque contineant; saltem ubi
dei nomen, ubi deus testis, ubi dei sacramentum interponitur,
ubi de diuina religione sermo promitur siue conseritur, nemo
mentiatur, nemo laudet, nemo doceat et praecipiat, nemo
iustum dicat esse mendacium; de ceteris mendaciorum generibus
eligat sibi, quod putat esse mitissimum atque innocentissimum
mentiendi genus, cui placet esse mentiendum. hoc
scio, quod etiam qui docet oportere mentiri, uerum docere
se uult uideri. nam si falsum est quod docet, quis falsae
uelit studere doctrinae, ubi et fallit docens et fallitur discens?
Ml sunt amatores V amores TCh 2 proponere T
immo-moriatur om. FL 3 aliquando TCh Vp 4 aliquando T
5 ominis Ch domini om. p dei om. Y nostri om. FLf 7 fingant
TFp 8 peierare VfrFL o om. V 9 hoccultabimus Ch
10 necglegimus co negglegamus Y insuper] super Y dicere. T
11 peioria Ch peiora T uderunt Qt etenim T assartores c1
assertatoreB p 12 delectent T 13 saltem om. V saltem-mentiendum
in mg. Ch cultum FL mendacium V 14 saltim YT
ae y peiuriis Ch et blasphemiis f 15 ubi pr. om. r interponimas
V 16 hubi Ch ubi-promitur om. B sine] vel V
17 menti?ijatur Ch laudat TCh 18 mendacium esse TCh ceteras
M 19 pntate M putet Vf esse in raa. M 20 mentidi Ch
mentiri in ras. T illa cui f 21 docere] dicere T 22 se ex si Ch
23 dicens TCh
asserit uerum, cum doceat esse mentiendum, quomodo erit
illud ex ueritate mendacium Iohanne apostolo reclamante:
omne mendacium non est ex ueritate? non est igitur
uerum aliquando esse mentiendum; et quod non est uerum,
nemini est omnino suadendum.
fauentibus turbis se habere proclamat, ubi contradicit
et dicit: quomodo apud homines, qui procul dubio, si fallantur,
auertuntur a pernicie uel aliena uel sua, periclitantibus
subuenitur hominibus, si nos humanus ad mentiendum non
inclinet affectus? si patienter me audiat turba mortalitatis,
turba infirmitatis, respondebo aliquid pro negotio ueritatis.
certe pia, uera, sancta castitas nonnisi ex ueritate est: et
quisquis aduersus eam facit, profecto aduersus ueritatem
facit. cur ergo et, si non possit aliter periclitantibus subueniri,
non committo stuprum, quod ideo. est contrarium
ueritati, quia contrarium est castitati, et ut periclitantibus
subueniatur, loquor mendacium, quod ipsi apertissime est
contrarium ueritati? quid nos tantum promeruit castitas et
offendit ueritas? cum omnis ex ueritate sit castitas et sit
non corporis, sed mentis castitas ueritas atque in mente
habitet etiam corporis castitas. postremo, quod et paulo
ante dixi et iterum dico, quisquis mihi pro persuadendo
Ch discipolum Ch 2 quomodo ex ueritate ulla mendacium
erit Ch ulla Mf om. om. V 4 est
fin. om. T igitur] ergo bd 5 esse om. V non om. TCh
6 omnino est 7 7 ait Y inuincibilem bd 8 fatentibus T contradit
Ch dicit (c 8. I.) T 9 aput Ch falluntur Vfebd 10 pereclitantibus
Y 12 audeant Ch turba mortalitatis 8. I. m. 2 T
14 certe] crede V 16 quur M ei* <p periclinantibus Y subuenire
T 17 cdmitto (x s. I.) <p contrarium est V 18 si ut (si
s. I.) f 19 contrarium est FLVji 20 apud nos b castitatis R
21 ueritaa ex uitas m. 2 V 22 atque in mente] autem in corpore
atque in mente V 23 etiam corporis castitas om. V 24 dico iteram T
pro om. Chf persuadenda If>1 suadendo T
non dicit? si autem propterea est audiendus, quoniam uerum
dicit, quomodo me uult facere uerum dicendo mendacem?
quomodo mendacium patronam sibi adhibet ueritatem? an
aduersario suo uincit, ut a se ipsa uincatur? quis hanc absurditatem
ferat? nullo modo igitur dixerimus eos, qui asserunt
aliquando esse mentiendum, id asserendo esse ueraces,
ne, quod est absurdissimum et stultissimum credere, ueritas
nos doceat esse mendaces. quale est enim, ut esse adulterandum
nemo discat a castitate, deum offendendum nemo discat
a pietate, cuiquam nocendum nemo discat a benignitate et
esse mentiendum discamus a ueritate? porro si hoc non docet
ueritas, non est uerum; si non est uerum, non est discendum;
si non est discendum, numquam est igitur mentiendum.
Sed perfectorum est, ait aliquis, solidus cibus.
multa enim secundum ueniam relaxantur infirmitati, quamuis
sincerissimae nequaquam placeant ueritati. dicat hoc quisquis
non metuit, quae consequentia metuenda sunt, si fuerint
aliquo modo aliqua permissa mendacia. nullo modo tamen in
tantum sunt permittenda conscendere, ut ad periuria blasphemiasque
perueniant; nec aliquam causam prorsus oportet
obtendi, cur debeat peierari uel, quod est execrabilius, cur
deus debeat blasphemari. non enim quia per mendacium
blasphematur, ideo non blasphematur. potest quippe hoc
modo dici non peierari, quia per mendacium peieratur. quis
V 2 si-dicit in mg. om. T audienda
uerum (r 8. exp. 1) a 3 mendacium V 4 patronum V adhibebit V
5 ipso FL 6 ergo pro igitur post nullo praeb. bd 7 pr. esse om. V
8 absurdum est V doceat ueritas V 9 nos om. V esse mendaces
doceat p quale. Ch esse] esset V adhulterandum V 10 a
castitate-discat om. q; 11 et om. V 12 tion docet (s. ti add. n) 9
15 ait] ut V 17 placent V quiquis V 18 consequentia cp si
autem V fuerunt cp1 21 neque o obportet ChT1 22 optendi M
obtundi V eisecrabilius TMChV$24 ideo om. V ideo-blasphematur
om. T hoc modo quippe dici potest V 25 peiuratur ipl
nullus potest esse blasphemus. sane mitius falsum iurat, qui
falsum nescit esse et uerum putat esse quod iurat: sicut et
Saulus excusabilius blasphemauit, quia ignorans fecit. ideo
autem peius est blasphemare quam peierare, quoniam peierando
falsae rei adhibetur testis deus, blasphemando autem
de ipso falsa dicuntur deo. tanto est autem quisque inexcusabilior
siue periurus siue blasphemus, quanto magis ea, quae
peierando uel blasphemando asserunt, falsa nouerunt esse uel
credunt. quisquis itaque dicit pro periclitantis hominis temporali
salute uel uita esse mentiendum, nimis ipse ab itinere
exorbitat aeternae salutis et uitae, si dicit in ea causa etiam
iurandum per deum uel etiam blasphemandum deum.
periculum opponitur, quod nostro mendacio, si aliter non
potest, depellendum esse clamatur: uelut si quisquam baptizandus
in potestate sit inpiorum atque infidelium constitutus,
ad quem perueniri non possit, ut lauacro regenerationis abluatur,
nisi deceptis mentiendo custodibus. ab hoc inuidiosissimo
clamore, quo cogimur non pro cuiusquam opibus uel honoribus
in hoc saeculo transcurrentibus, non pro ipsa huius temporis
uita, sed pro aeterna hominis salute mentiri, quo confugiam,
nisi ad te, ueritas? et mihi abs te proponitur castitas. cur
V peiurua c si* fb 3 esse nescit T
4 ignorans (n 8. I.) <p fecit om. Ch 5 est om. TCh pegerare qp
6 falsa ęręi Ch deus testis V 7 deo falsa dicuntur V dicuntur
falsa p deum TCh autem est V quisquis V inexcusabilius
quisque F inexcusabilior quisque L inexcusabilius RMChVftyb inetcnsabilits
T 9 asserit V nouerit V noQuerunt cp 10 credit V
credyijt IfI ita V hominis] omnis T salute temporali bd 11 ipse
om. V 12 exorbitat at T sij et V 13 iurando T iurandd Ch
15 opponimus V apponitur cp mendacio (0 ex um) T 18 ad quem]
atque V generationis Ch ablvatur (v 8. I.) y 19 mentiendo (0
s. ras.) <p inuidiosissimil TCh 20 quo om. V opibus V 21 uios
Ch OHt. V 22 sed (d 8. I.) rp quod Ch quo* T 23 ad te] adite Ch
stupro inlici possunt, non facimus contraria castitati et, si
mendacio decipi possunt, facimus contraria ueritati? cum
procul dubio nulli esset fideliter amabilis castitas, si non eam
praeciperet ueritas. proinde ut perueniatur ad hominem baptizandum,
fallantur mentiendo custodes, si hoc iubet ueritas.
sed quomodo iubeat ueritas, ut homo baptizetur, esse mentiendum,
si non iubet castitas, ut homo baptizetur, esse
moechandum? cur autem hoc non iubet castitas, nisi quia
hoc non docet ueritas? si ergo nisi quod ueritas docet, facere
non debemus, cum ueritas doceat nec propter hominem baptizandum
facere quod contrarium est castitati, quomodo nos
docebit facere propter hominem baptizandum, quod ipsi est
contrarium ueritati? sed sicut oculi ad intuendum solem
parum firmi ea tamen, quae a sole inlustrantur, libenter intuentur,
sic animae iam ualentes delectari pulchritudine castitatis
non tamen continuo per se ipsam considerare ueritatem,
unde lucet castitas, possunt, ut cum uentum fuerit ad aliquid
faciendum quod aduersum est ueritati, ita refugiant et exhorreant,
quemadmodum refugiunt et exhorrent, si faciendum
aliquid proponatur quod aduersum est castitati. ille autem
filius, qui uerbum suscipiens a perditione longe
RMTCkVy1 2 stuprum V inlicito
(to 8. I.) T illi V poscunt V faciamus TFL castitati-con-
traria in mg. p 4 esse Ch si] sed V praeciperet eam 0 5 preceperit
Y 6 custodes-quomodo om. <p 7 ueritas] castitas V
baptizaetur Ch esse-baptizetur om. V mentiendum-esse om. Τβ
confitenda sunt paenitendo; non autem, cum abundent
16 I Ioh. 3, 9 20 cf. II Cor. 4, 16 21 cf. I Cor. 15, 53—56
1 abuit in raa. T ore eius Fp sibi om. Y 2 closam Ch
3 strapum o1 trasire <p pator ? 4 ealeat 91 mendatio B
5 subuenire V igitur] ergo bd 6 se (s. I.) obseruat F obseruat Be V
sicut] quasi F 7 unde] ut V est illud V$10 habundauit JITChV
hac Ch co ChT1 11 omo Ch ut om. V sentia Chl 12 quod
BMo quia V 14 nihil om. V 16 ex om. V 17 soleet V et
om. TCh 18 cum uoce peccabit Jinitur codex V fol. 60* traimns
ChTuo 21 et om. TlChy 23 peccatum est 7
25 confitendo p paenitentia RT habundent BMTChft abundant FL
putat, unde subueniat periclitanti homini, ad quamlibet salutem
qualiacumque mendacia, dum tamen et apud tales obtineamus
nulla causa nos ad peierandum et blasphemandum
oportere perduci. ista saltem scelera uel ampliora stupris uel
certe non minora iudicemus. namque cogitandum est saepissime
homines, de quorum adulterio suspicantur, ad iusiurandum
prouocare coniuges suas: quod utique non facerent, nisi crederent
etiam illas, quae non timuerunt perpetrare adulterium,
timere posse periurium, quia et reuera nonnullae inpudicae,
quae non timuerunt inlicito concubitu uiros fallere, eisdem.
uiris, quos fefellerant, timuerunt deum testem fallaciter adhibere.
quid igitur causae est. ut homo castus et religiosus homini
baptizando nolit adulterio subuenire et periurio uelit, quod
solent et adulteri formidare? porro, si nefas est hoc agere
peierando, quanto potius blasphemando! absit ergo, ut christianus
neget atque blasphemet Christum, quo possit alium facere
christianum, et pereundo quaerat inueniendum, quem si talia
doceat, perdat inuentum. sic ergo librum, cui nomen est
Libra, te oportet refellere atque destruere, ut caput illud,
quo dogmatizant occultandae religionis causa esse mentiendum,
prius esse noueris amputandum, ita ut illa testimonia,
quibus sanctos libros mendaciis suis patronos adhibere moliuntur,
partim non esse mendacia, partim etiam quae sunt, non
FL 3 qu*acumque T et om. T optineamns
FL 4 nos causa om. T pegerandura f 5 oporteret
B oportore f saltim ChF scelere T 6 mira T 7 quarum W
adulterium Ch 8 prouocaret R uxores FL 9 non om. T
11 concubito 91 12 fefellerant (an ex e) Ch 13 relegiosus i2 relegiosos
Ch 14 adulterium T adaulterium Ch 15 porręo Ch 18 pereundo]
perierando L perendo Fx inueniendo TCh 19 docet FL
si T cum uoce ergo codex M fol. 116 finitur 20 autque Ch aut
quae T ut otn. TCh cupit, T illud om. <p 21 quod docmatizant
p relegiones TCh esse om. P 22 prius fł.ų.ţ Ch noueris
ease r 23 scs TCh libris T suis om. pl patronus T\'Ch
adibere (Jh
ut ei uenialiter aliquid permittatur quod inprobat ueritas,
tamen ut inconcusse teneas et defendas in diuina religione
numquam omnino esse mentiendum; latentes uero sicut nec
adulteros per adulteria nec homicidas per homicidia nec maleficos
per maleficia, ita nec mendaces per mendacia nec blasphemos
per blasphemias esse quaerendos secundum ea, quae
tam multa in hoc uolumine disputauimus, ut uix ad eius
terminum, quem loco isto fiximus, ueniremus.
Ch 2 aliquid uenialiter Jibd 3 inconcussione T et]
set Ch diuine Ch 4 homnino Ch 5 adulterus Ch adulteri* Ch
adulterium (um 8. I.) T omicidaa Ch omicidia Ch malificus Ch
6 malifitia Ch plasphemus Ch 7 querendos RTL quorendus Ch
8 uolumine Ch 9 fiximus] fecimus FL ueneremua Chl Explicit
contra mendacium sci Augustini epi. Item eiusdem incipit de mendacio
fol. 136* R Explicit fol. 66b T subacrtptio abest a cod. F fol. 89* Explicit
liber contra mendacium fol. 7sb L Explicit fol. 26h T Explicit
liber contra mendatium fol. 33\' p Hic terminatur liber contra mendacium
Ch Finit liber ad Consentium contra mendacium lol. 28sb cp; subscriptio
abest a codice W fol. 19.