The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Tua in me beneuolentia, quae adparet litteris tuis, grata
mihi est . sed quam te redamari a me oportet amantem me,
tam tristis sum, quod tenaciter inhaesisti suspicionibus falsis
partim aduersus me, partim aduersus ipsam, quae mutari non
potest, ueritatem. sed quod de animo meo non uerum sentis,
facile contemno; hoc enim sentis, quod etsi in me non
agnosco, fieri tamen potest, ut sit in homine. ergo etiamsi
erras in me, non tamen ita erras, ut me de hominum numero
eximat tua opinio, quia id de me credis, quod fieri potest in
animo humano, etiamsi non sit factum in animo meo. non
igitur opus est, ut tibi hanc suspicionem magnopere coner
auferre. non enim spes tua pendet ex me aut bonus esse non
poteris, nisi ego fuero. senti de Augustino quicquid libet,
sola me in oculis dei conscientia non accuset. quod enim ait
apostolus, mihi minimum est, ut a uobis iudicer aut
ab humano die. ego autem uicem tibi non rependam, ut de
tua mente aliquid existimare in malam partem audeam, quod
intueri non ualeo. nec dico, quod me subdole lacerare uolueris,
sed tantum de te opinor, quantum de te indicas uerbis. quamobrem
etsi non bona de me suspicatus sis, quod carnali timore
2 INCI SCI AVGVSTINI RESPONSIO fol. 31x C eiusdem ditd aurelii
aug. hipp. opi contra Secundinum manicheum liber incipit b 8 tua
om. C que C 4 redemari C 5 inhesisti C 6 que C
7 (et 9) po.test C non ante uerum om. b 8 ęnim C sen///tis
(si uidetur eras.) C 9 agnusco C cognoaco b *omine (h er.) C
11 oppinio C 12 anim*o (a er.) C nec b 13 tibi] *ibi (h uid. eras.) C
snspitionem C 15 agustino (v m. 1 add.) C quicquid (d ita c
mut.) C 16 me* C acuaet C quo C 17 apostolos C miniun, C
diiudicarer C 18 umano C 19 stimare C 20 uolueri*s C 21 oppiaor
C iudicas b
poterat, haeresim Manichaeorum reliquerim, uel cupiditate
honoris, quem in catholica adeptus sum, tamen non de
te uicissim male sentiens credo esse beneuolam suspicionem
tuam et hoc non criminandi causa, sed corrigendi studio
scripsisse te existimo. si autem mihi adcommodares credendi .
beneuolentiam, quoniam latebras animi mei arguis, quas utique
promere ad oculos tuos et demonstrare non possum, .
facile de ipso mutares sententiam et nolles amplius temere
adfirmare, quod nescis.
Ego enim fateor, timore Manichaeos deserui, sed timore
illorum uerborum, quae per apostolum Paulum prolata sunt:
spiritus, inquit, manifeste dicit, quia in nouissimis
temporibus recedent quidam a fide, adtendentes spiritibus
seductoribus et doctrinis daemoniorum in
hypocrisi mendaciloquorum, cauteriatam habentes
conscientiam suam, prohibentes nubere, abstinentes
a cibis, quos deus creauit ad percipiendum cum gratiarum
actione fidelibus et his, qui cognouerunt ueritatem.
omnis enim creatura dei bona est, et nihil.
abiciendum, quod cum gratiarum actione percipitur.
quibus uerbis etsi alios quoque fortasse haereticos, tamen maxime
Manichaeos breuiter aperteque descripsit, hoc ergo timore,
cum in puerili ingenio serius saperem, me ab illa societate
diuulsi; amore quoque honoris arsisse me fateor, ut inde
discederem, sed illius honoris, de quo idem dicit apostolus:
gloria autem et honor et pax omni operanti bonum.
quis autem operari bonum conabitur, qui non in uoluntate
C 2 heresS C manicheorum C relinquerim C
8 chatholia (c m. 1 superscr.) C 4 suspitionem C 6 scribine C
accomoderes C 7 arguas b utiquę C 9 timere C 11 (et 23) timore C
mamcheos C 12 que C 14 quidem C 15 demoniorum C 16 ypocris
C 18 cybis C 21 com C accione C
81 heretico. C 24 serins scripsi : seruis C om. b Maw. 25 deuulai C
28 antem] enim C
unde et ipse dominus eis, qui bona se loqui arbitrabantur,
cum essent mali, aut facite, inquit, arborem bonam et
frustum eius bonum aut facite arborem malam et
fructum eius malum. malis uero iam mutatis in bonum
apostolus ait: fuistis enim aliquando tenebrae, nunc
autem lux in domino. sed, si non uis mihi de animo meo
credere, existima ut libet; tantum de ipsa ueritate caue quid
sentias. temptatio te non adprehendat nisi humana. humanus
enim error est, ut id factum esse in animo meo credas, quod
fieri potuit. etiam si non est factum; cum uero sacrilegam
et non solum falsissimam, sed etiam fallacissimam fabellam
Persicam non de quolibet homine, sed de summo deo mendaciis
contaminatissimis contextam atque confictam putas esse
ueritatem, non est hoc modo praetereundum neque tanta mors
animae contemnenda. est enim, quod tecum agi possit, quia
non sicut de animo meo nihil amplius possum dicere, nisi
ut credas mihi; quod si nolueris, non inuenio, quod faciam .
ita -etiam cum de ipsa luce animorum, quam rationales mentes
quanto puriores, tanto tranquillius intuentur, falsum aliquid
existimas, non tibi potest, si patienter audias, demonstrari,
quam sit remotissimum a ueritate, quod sentis. sicut enim
sensum oculi tui sentire non possum nec tu mei, sed tantum- .
modo nobis de hac re credere uel non credere possumus,
illam uero speciem, quae utriusque nostrum oculis uisibilis
subiacet, inuicem nobis ualemus ostendere: sic de
C 3 inquid C 5 mala C 6 apostoltu (u ex o corr.) C
tenebre C 7 meo om. C 8 caut C 10 esse∗ (t eras.) C om. b
aaima mea b 11 factu∗ (s er.) C sacrilegum (cr ex gr. m. 1 corr.) C
12 sed etiam fallacissimam (in marg. inf. m. 1 add.) C fabulam
Maur. 13 colibet C homine. (m er.) C mendatiis C 14 adque
C 16 pretereundum C 16 contempnenda C 17 non om. b
i
18 quid b Maur. fatiam C 21 ezstimas (i m. 1 superscr.) C audeas C
24 possu∗mus (m eras.) C 2b spetiem que C utriusque nostrum
ew
nostris b 26 side (c 81. 1 superscr.) C \'\'
nobis, si placet; si autem non placet, non credamus . rationem
autem ueritatis, quae nec mea nec tua est, sed utrique nostrum
ad contemplandum proposita, posita peruicaciae caligine serenatis
mentibus pariter adtendamus.
Nec alia documenta tibi proferam. quibus Manichaei
error adparet, quam ex epistula tua. scribis habere te et
agere gratias ineffabili ac sacratissimae maiestati
eiusque primogenito, omnium luminum regi, lesu
Christo. dic mihi quorum luminum sit rex Iesus Christus?
eorumne, quae fecit, an eorum. quae genuit? nos enim dicimus
deum patrem genuisse filium aequalem sibi, creasse
autem per eum, hoc est condidisse ac fecisse creaturam inferiorem,
quae utique non est, quod est ille, qui fecit et per
quem fecit. itaque quoniam per eum fecit saecula, recte ab
apostolo dictus est rex saeculorum, tamquam superior inferiorum
et regendi potens, regens ea, quae regimine indigeant.
tu autem cum legum Christum regem luminum appellas. si
genuit ea, cur non sunt aequalia generanti ? si autem dicis.
aequalia, quomodo rex eorum est, cum regem necesse sit
regere nec ullo pacto fieri possit. ut sint ea, quae reguntur,
ei, a quo reguntur, aequalia? quodsi non genuit, sed fecit
haec lumina, quaero unde fecerit. si de se ipso propagauit,
cur ergo inferiora sunt? cur degenerauerunt ? si autem non
de se ipso. dic unde ? an forte nec fecit nec genuit lumina
quibus regnat? habent ergo originem propriam atque naturam, sed
profecto inualidiorem, ut a potentiore uicino uel patiantur se
C 3 que C utriquf C 4 contemplandaum
C posita scripsi: sine b Maur. 7 epiatule C scribis
enim b 9 eius qui C 11 eorume C 14 quae] ut C non est om. C
quam C illę C fęcit C 15 secula C 16 dictus* C seculormn C
∗∗ras. anle ca eras. an) C 17 ea que C 18 apellas C
20 rege C 21 eaque C 22 aequalia] similia b quosi C 23 quero
propagasse C 24 quur (bis) C cur degenerauerunt om. b
25 se om. C fecit nec om. C 26 adque C 27 nitino C
tenebrarum iam duas esse naturas, alteram alterius egere
auxilio. sed neutram ex alterius pendere principio ? hanc profecto
opinionem tu repudiabis, quoniam Manichaeo maxime
aduersa est, qui non duas naturas, regem luminum et lumina,
quae reguntur, sed duas naturas. regnum luminum et regnum
tenebrarum, persuadere conatur. refugies igitur ad id, ut genita
dicas haec lumina . ubi cum quaesiero, cur infirmiora sint.
contendere fortasse temptabis aequalia. sed cum retulero:
quae causa est, ut regantur? negabis regi. hinc respondebo:
cur habent regem ? ubi non uideo, quid restet ingenuitati
tuae, nisi ut te paeniteat tale ostium posuisse in epistula
tua, per quod tu ipse exire non possis. sed etiam cum te
paenituerit et dixeris non ideo Manichaeum uictum putari
oportere, quod tu aliquid in litteris tuis incautius posuisti.
innumerabilibus locis de libris Manichaei recitabo regnum
lucis ab eo uocari. quod regno tenebrarum naturaliter constituit
esse contrarium, nec regnum, sed regna, quandoquidem
in ipsa epistula ruinosi Fundamenti cum de deo patre loqueretur.
nullo, inquit, in regnis eius aut in digente aut
infimo constituto. ubi autem regna sunt, quis tam caecus
est, qui non intellegat aequales reges his, quibus regnant,
omnino esse non posse? quid igitur tam uicinum, si uelis
aduertere, et tam conueniens honestati pectoris tui, quam ut
te non paeniteat illud in epistula posuisse ? est enim uerissime
Iesus Christus rex luminum nullo modo sibi aequalium,
C excepte C ei pacto (in mg. al. expecta) b
2 alterios C ęgerę C 4 oppinionem C repndias b manicheo C
maxime C 6 que C post naturas er, u. anteced. regem - reguntur
repet. leguntur in C 8 quesiero C 9 temtabis C 10 que C
negabis] nec abhis C 11 quur C ingenuitati (ti ex te corr. m. 1) C
12 te (s. I. m. 1) C peneteat C 14 penituerit C manichev (v ex o) C
16 innumera∗∗∗bilibus (rea eras.) C manicheis C 17 lucis C1 habeo C
19 epistula C 20 inquid C 21 infirmo b Maur. cecus C 23 uitinum C
uellis 0 24 auertere C 25 peniteat (ni corr. ex ne m. 1) C uerissime
C
te potius fuisse Manichaeum, cuius omnes deceptorias machinationes
ueridica frons epistulae tuae uno ictu arietante subuertit.
quia enim Christus luminum rex est nec de se ipso
genuit inferiora, quibus rex esset, nec ea uicina sibi, quibus
regnaret, adsumpsit, quae nec genuerit ipse nec fecerit, ne
sint duo genera boni, quorum neutrum sit ex altero, sed nec
unum indigens altero, quod a tramite ueritatis alienum est:
restat, ut ea lumina, quibus regnat, quae utique bona sunt,
quia inferiora sunt, non genuerit, quia propria sunt, non
usurpauerit, sed fecerit et condiderit deus.
Si uolueris quaerere, unde fecerit, et imaginari coeperis
adiutoria materiae, quam ipse non fecit, ut ibi non uideatur
omnipotens facere, quod uellet, nisi eum aliqua res, quam
non fecerat, adiuuaret, rursus inexplicabiles caligines erroris
patieris. sed dicta prophetica sobrio ictu intellegentiae sublimi
atque ineffabili maiestati aptissime adiungente ipse dixit,
et facta sunt; ipse mandauit, et creata sunt\', ita uidebis,
quomodo dicatur in catholica fide, quod deus de nihilo
fecerit omnia bona ualde. si enim de aliquo fecit, utique aut.
de se ipso aut non de se ipso; sed si de se ipso, non ergo
fecit, sed genuit . cur igitur inferiora genuit? nam eorum
nisi inferiora essent, rex esse non posset si non de se ipso,
non utique de aliquo, quod ipse non fecit; alioquin de alieno
fecit, et erat iam bonum, quod ipse non fecerat, unde sibi
1 peniteat C aultem C 2 manicheum C 3 ępiltule C hic C
aariftate C subnerterit b Maur. 4 qui C se (i. t m. 1) C
& uitina C 6 que C 7 non utrum C alterao C nec] ne b 8 ante
quod ras. C 9 que C 10 pr.n∗∗ C 12 querere C 18 adiutoriam C
adiatorium Maur. ubi C 14 eum] cum b 15 errorisque C 16 hicta C
eapta b Maw. 17 aptissimi C apertissime b at que ingente C
adiunguntur b post dixit legitur inquiunt in b 19 nihillo C 21 se
r
(med.)om. C ego C 22 quur C 24 aligno C
operum creator, quia erat bonum, quod ipse non creauerat;
non enim de malo alieno lumina, quibus regnaret, efficeret.
relinquitur itaque, ut etiam si de re aliqua fecit, de illa
fecerit, quam ipse iam fecerat.
Ita tit, ut primas origines condendarum rerum de nihilo
deum fecisse fateamur, nisi quia forte ineffabilis ac sacratissimae
maiestatis primogenitum Iesum christum esse dixisti,
non secundum susceptionem hominis, in qua per adoptionem
uocatos, sicut apostolus dicit, et sicut catholica credit fides,
fratres habere dignatus est quibus esset primogenitus, sed
potius secundum ipsam diuinitatis excellentiam uis eum primogenitum
intellegi, ut illa lumina, in quibus regnat, fratres
eius sint, non facti a patre per ipsum, sed geniti a patre
post ipsum, ut sint ipsi postgeniti, ille primogenitus, omnes
tamen de propria patris eademque substantia. quod si ita
credis, primum contradicis euangelio, ubi etiam unigenitus
dictus est — et uidimus, inquit, gloriam eius tamquam
unigeniti a patre — quando nullo modo uerum diceretur, si
sempiterna quoque uirtus eius ac diuinitas, qua consubstantialis
est patri et est ante omnem creaturam, ex eadem substantia
fratres haberet. itaque cum et unigenitum et primogenitum
eum diuina testentur eloquia — unigenitum, quia
sine fratribus. primogenitum, quia cum fratribus — non inuenies,
quomodo utrumque de illo secundum eandem naturam
diuinitatis intellegas. fides uero catholica, quae inter creatorem
creaturamque distinguit, nullam patitur in his duobus nominibus
intellegendi difficultatem, unigenitum eum accipiens
C statuerat b incipi C 2 creatur C 4 etiam om. Maur.
6 i.\'ta (s eras.) C 7 ineffabili Cb 10 uocatus C fidea om. C
11 fratre* om. b 18 pro fratres hab. aemper b 17 euangelo C
18 inquid C 19 quoniam b 20 quoque om. C consnbstantialis (ea
in is corr. m. 1) C 21 ex] nisi ex b 22 pro fratres hab. semper b
primu. genitum. (pot* u eras. m.) C 23 testantnr b eloquia C
25 eandem C 26 chatholica C que C
et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum,
primogenitum autem uniuersae creaturae secundum id, quod
apostolus ait: ut sit ipse primogenitus in multis fratribus,
quos ei pater ad fraternam societatem non aequalitate
substantiae, sed adoptione gratiae generauit. lege itaque scripturas,
nusquam inuenies de Christo dictum, quod adoptione
sit filius dei. de nobis autem saepissime legitur: accepistis
spiritum adoptionis filiorum, adoptionem expectantes
redemptionem corporis nostri; ut adoptionem filiorum
recipiamus; praedestinauit nos in adoptionem
filiorum; gens sancta, populus in adoptionem; uocauit
uos per euangelium nostrum in adoptionem gloriae
domini nostri Iesu Christi et si qua talia recordanti
uel legenti occurrerint. aliud est enim per patris excellentiam
esse unicum filium dei, aliud per misericordem gratiam accipere
potestatem filios dei fieri credentes in eum. dedit eis,
inquit, potestatem filios dei fieri. non ergo erant natura,
cum potestatem ut fierent acceperunt credendo in ipsum, cui
unico non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit
eum, ut apud se unigenitum, ad nos primogenitum faceret.
ex illo igitur, quod unigenitus est, non ex carne, non exsanguine,
non ex uoluntate uiri neque ex uoluntate carnis,
sed ex deo natus est; ex illo autem, quod primogenitus in
ecclesia fratribus factus est, uerbum caro factum est et
habitauit in nobis. nos quoque, in quantum naturaliter
filii irae fuimus, hoc est uindictae filii uinculo mortalitatis
obstricti, quamuis illo creante atque instituente, qui procul
4, 4 11 Eph. 1, 5 12 I Petro 2, 9 n Thess. 2, 12 sq. 20Rora. 8,82
26 Ioh. 1, 12 sqq. 27 cf. Ephes. 2, 8
2 uerba. (m era.) 0 6 ei] et C aotietatem C 6 adoptionS C
7 adoptionis b 8 sepissime C 11 predistinAuit C 18 gloria C
15 uelle genti C 16 misericordiam C 17 potes tatem C 18 inquid C
filius C 19 acciperunt C ipso C 20 nobis (i «r u corr.) C *omniius
(h eras.) C 21 aput C 26 eC 87 uindicte C
et pondere disponit et format. tamen ex carne et sanguine et
ex uoluntate carnis nati sumus; in quantum autem accepimus
potestatem filii dei fieri, nec nos ex carne et sanguine aut ex
uoluntate uiri aut ex uoluntate carnis, sed ex deo, non quidem
coaequante natura, sed adoptante gratia nascimur.
Deinde si iam concederem non esse unicum patri Christum
Iesum secundum eiusdem substantiae diuinitatem, sed
habere fratres post se natos, quibus esset primogenitus, quomodo
rex eorum esse potest ? quaeso te, an auderes dicere
eo fortiorem natum esse, quo priorem? puderet certe ita
sentire. non autem ita sentis . quid igitur sentis P leni animum
tuum et placabilem te redde considerandae sine pertinacia
ueritati. hoc enim etiam abs te requiram, quomodo intellegas
primogenitum Iesum Christum in illa diuina atque optima
aeternaque substantia: utrum tempore primus est genitus, ut
posteriore tempore natos in illo regno intellegamus, quibus
est primogenitus — neque possimus dicere, quot horis uel
diebus mensibusque aut annis maior sit, qui ortus est prior,
sed tamen aliquo interuallo atque spatio temporali has generationes
discretas esse cogitemus — an uero non tempore,
sed ipsa excellentia sublimioris utique maiestatis, qua etiam
rex esse fratribus luminibus meruit, primogenitum accipiamus
tamquam in aliquo genitum principatu. si responderis eum
tempore fratribus priorem esse atque maiorem, ut iam ex
hoc ei regnum in fratres delatum esse contendas, quod eos
C inmensnra C 3 uoluntati C carni C acce
6 4 sangui C 5 nolntati C 6 coequante C 9 fratres] semper b
posse C natus C 10 posset b Maur. audires C 13 considerande
C pertinatia C 16 primnmgenitum C adque C
17 posteriore tempore] posteriores b Maw. natus C 18 possumus b
quot] qfl C 19 mensibus que C 20 intellaallo (m. 1 corrJ C
21 anQ C 22 ntllntique C que C 23 esset Cb 24 tamqua C
principatu. (m erae.) C 25 adque C 26 ei] et C fratres]
super b
essent, quid dicis, frater? itane praecipitabis cor tuum
in hoc inpietatis abruptum, ut existimes in illam diuinam
summamque naturam mutabilitatem temporis cadere et credas
ibi aliquid existere, quod ante non fuerit ? an quia oportebat
inde aduersus tenebrarum gentem lumina progredi, progressiones
ipsas generationes uocas, quas temporaliter factas putas,
ut temporaliter pugnaretur? non ergo poterat unum lumen
sufficere, quod totum illud bellicum negotium diuina uirtute
perageret. aut si multis opus erat, hocne in spiritalibus sentiendum
est, ut angustum arbitremur aditum fuisse, qua simul
exire non possent, ut ex eo, quod unus e fratribus prior exisset,
et primogenitus dici et rex fieri ceteris mereretur? nolo
minutatim singula persequi, ne ingenio tuo ualenti ex paucis
cuncta conspicere nimis onerosus sim. erige igitur aciem
mentis, nebulas contentionis absterge, uidebis profecto neque
secundum locos neque secundum tempora, motus, progressus,
exortus, occasus ullasue conuersiones fieri posse nisi in creatura
mutabili: quae tamen nisi esset ex artifice et conditore
deo, non dixisset apostolus: et coluerunt et seruierunt.
creaturae potius quam creatori, qui est benedictus
in saecula.
In hac enim sententia maxime duo sunt necessaria, quae
mecum intuearis peto: unum, quia, si creatura aliena esset a
deo, non eius creator deus ab apostolo diceretur; alterum,
quia, si unius eiusdemque substantiae creator et creatura
esset, non reprehenderentur, quia seruierunt creaturae potius
in ras.) C 2 precipitabis C 4 summam que C
5 quia] forte b 7 ipsas (bis scr.) C 10 simultis C hoc nč b
spiritalius b 11 aut C arbitraremur C 12 possint Cb ex (s. I. tfI. t) C
e* (z er.) C exiret b 13 cqteris C 15 honerosus C igitur om. C
atiem C 16 nebula C contentiones C nideo b Maw. pfeccione
que C 17 loca Maur.18 illa snae C conuersione C creatoram C
19 que C 20 et coluerunt om. b colue*runt C 22 secula C 23 que C
24 creatura om. C 25 (et 26) creatnr C
atque substantia non recessissent. quomodo enim nemo potest
seruire filio, qui non seruiat et patri, quia utriusque est una
substantia: sic nemo potest seruire creaturae nisi seruiens
creatori, si esset utriusque una substantia. unde si iam discernis
et sapis, plurimum intenderes esse inter creatorem et
creaturam . atque oportet intellegas prolem creatoris non esse
creaturam; nam si esset, non esset inferior, sed aequalis
eiusdemque substantiae, ac per hoc quisquis coleret eique
seruiret, simul etiam creatori eius et patri cultum seruitutemque
praeberet. cum uero reprehenduntur ab apostolo et detestabiles
habentur, qui coluerunt et seruierunt creaturae
potius quam creatori, satis ostenditur illius et huius diuersas
esse substantias. sicut enim non potest uideri, hoc est intellegi
filius, nisi in ipso intellegatur et pater — ipse enim
dicit: qui me uidit, uidit et patrem — sic non potest coli
filius nisi in eo colatur et pater. et ideo si creatura filius
esset, non coleretur sine creatore neque damnarentur, qui
creaturam potius quam creatorem coluerunt. perspicis itaque
iam, ut arbitror, non tibi congruere, ut dicas primogenitum
secretissimae atque ineffabilis maiestatis et omnium luminum
regem Iesum Christum, nisi Manichaeus esse destiteris, ut
creaturam a creatore discernas, ut Iesus Christus et unigenitus
sit secundum id, quod uerbum dei est, deus apud deum
pariter incommutabilis et pariter aeternus, non rapinam arbitrans
esse aequalis deo, et primogenitus omnis creaturae
secundum id, quod in ipso condita sunt omnia in caelis et
C 3 quia∗∗∗ (non eras.) C 6 et creaturam om. C
8 creaturam . nec sibi esse inferiorem sed equalem eiusdemque sqq. b
9 eiusque C ac] hac C quisquis] si quis b 11 destestabiles C
nl
18 uius C 16 me dit (m. 1 superscr.) C uidet (bis) b 18 sine
creaturç C damnaretur b 19 prospicia C 21 secretissima (c corr.
«r g) C adque C 22 manicheus C 24 dl (s. I. m. 1 superacr.) C
aput C 25 incommotabilis C 27 celis C.
uerba apostoli ad Colossenses.
Quapropter cum abs te quaero, unde facta sit uniuersa
creatura quamuis in suo genere bona, creatore tamen inferior
atque illo incommutabili permanente ipsa mutabilis, non inuenies
quid respondeas, nisi de nihilo factam esse fatearis.
et ideo potest uergere ad nihilum, quando peccat illa creatura,
et portio, quae potest peccare, non ut nihil sit,. sed ut minus
uigeat minusque firma sit. nam minus uigere et minus ualere,
si animo perducas ad ultimum, remanet nihil. diligit ergo
sponte uanitatem, cum deserta soliditate ueritatis opinabilia
sequitur, id est mutabilia. cum autem inde meritas poenas
luit, subicitur non sponte uanitati, sicut subiecta est in homine
peccante. hinc enim ait apostolus: omnis creatura
uanitati subiecta est non sponte, quia et in homine
omnis est. inest quippe homini et inuisibile quid secundum
animum et uisibile secundum corpus; omnis autem creatura
partim est uisibilis, partim inuisibilis, nec tamen omnis in
pecore, cui mens intellectualis non inest. in spem sane subiectam
esse dicit propter misericordiam liberantis per remissionem
peccatorum et adoptionem gratiae. tu uero si fateri
nolueris a patre per filium in bonitate spiritus sancti, quae
trinitas consubstantialis et aeterna et incommutabilis semper
manet, de nihilo factam esse creaturam, bonam quidem, sed
tamen inparem creatori atque mutabilem, cogeris utique sacrilegia
dicere, ut aliquid deus de se ipso genuerit, quod non
C oppinor C 2 colosenses C 3 quero C sit facta b
4 quamuis] quam nisi Cb bono b creaturea C 6 uihsi C facta C
8 que C 9 uigiat C quefirma C 10 omnino b Maur. 11 unitatem C
deserto C 12 penas C 13 nanitatis C 14 apostolos C 15 uanitate (pr.
d
a m. 1 superscr.) C omine C 16 quisecundum (d m. 1 superscr.) C
17 animaum C animam b uisibili C 19 mens sit Cb inest] inest
(in m. 1 superscr.) C eat b 20 remiaionem C 22 boni/// sps (ras.
quattuor litter.) C que C 28 cumsubstantialis C etttema C
25 utiquę C sacrilegi adicere a
dixeris, erit utrumque mutabile. quae maior inpietas quam
ista credere ac dicere et malle peruersa opinione deum in deterius
quam correcta ratione se ipsum in melius commutare?
si autem timueris dicere mutabilem deum, quia reuera magna
est et apertissima inpietas. dixeris etiam creaturam esse incommutabilem,
ut eam parem facias creatori et unius eiusdemque
substantiae, rursus tibi tua epistula respondebit. unde
est enim anima illa, quam ponis in medio spirituum, cui a
principio dicis naturam suam dedisse uictoriam, eique
legem condicionemque proponis, quia, si una cum spiritu
uirtutum fecerit, habebit cum eo uitam perpetuam
illudque possidebit regnum, ad quod dominus noster
inuitat; si uero ab spiritu uitiorum incipiat trahi ac
post consensum paenitudinem gerat, habebit harum
sordium indulgentiae fontem. his certe uerbis ex epistula
tua recognitis simul etiam recognoscis mutabilem te animae
constituisse naturam. aliquando enim consentire spiritui uitiorum
ac rursus paenitudinem gerere quid est aliud quam
nunc in melius, nunc in deterius commutari ? et hoc te manifestissima
ueritas conpulit dicere. ipsa enim anima tua, si
dissimulare uelles, urgueret te adtendere mutabilitatem suam,
et totiens, ex quo natus es, per uarias uoluntates, doctrinas,
obliuiones consensionesque mutata testis sibi fieret ac nulla
extrinsecus documenta quaeritaret.
Nisi forte hoc te adiuuari putas, ut dicas incommutabilem
esse animam, quia subiunxisti dicens: non enim propria
uoluntate peccauit, sed alterius ductu; carnis
enim commixtione ducitur, non propria uoluntate. in
qua sententia forte hoc uis intellegi, ut scilicet anima in
C 2 erit om. C que C 8 male C peruersaB C
oppinione\' C 4 ratio C 6 creaturfts C 8 tuąę C 10 uictoriamei
que C 12 uirtutem b 15 penitudinem C arum C 16 ępistula C
19 penitu..dem (d m. postcr.) C 20 melios C - com mutari C
28 tocieB (in ras.) C totiens b 24 consensiooee que C mutatas C
26 incommutabilem (bilem paene euanuit) C 27 subiunzit C
commixtione mutabilis; quasi uero quaeratur, cur ita sit, et
non, quia ita est. iam hoc modo etiam Hectoris, Aiacis, immo
uero cunctorum hominum atque animantium corpora inuulnerabilia
dicerentur, si abesset ictus et casus, quibus eis uulnus
possit infligi. sed nimirum propterea solius Achillis corpus
siue poetico figmento siue aliqua occultiore ui rerum inuulnerabile
dictum est, quod etiam tela cum ingruerent, non penetrabatur,
et ex qua parte penetrari potuit, ex hac utique inuulnerabile
non fuit. sic anima si esset incommutabilis, ita
nullius rei permixtione commutaretur, sicut corpus, quod est
inuulnerabile, nullius rei contactu aut inpetu uulneratur. itaque
nos, quia dei uerbum incontaminabile dicimus, etiam
carne mortali et uulnerabili adsumpta, ut nos et mortem et
quaelibet incommoda corporis contemnere doceret, natum de
uirgine credere non timemus; uos autem, quia inpia peruersitate
contaminabilem filium dei creditis, carni eum permittere
formidatis ; cuius tamen substantiam animae naturam esse
perhibentes ita commixtum carni adseueratis, ut etiam in deterius
commutatum non dubitetis opinari. elige igitur, quid
uelis: utrum deum commutabilem dicere uel credere, ut de
commutabilis patris substantia commutabilem prolem genitam
esse pariter credas — quae quanta sit inpietas, profecto
sentis — an incommutabilem deum dicere, sed tamen de
substantia sua prolem genuisse mutabilem — quod nihilominus
uides quam inpie absurdeque dicatur — an uero ita deum incommutabilem
confiteris, ut etiam quod de substantia sua
genuit aequaliter non mutetur pariterque sit summum ac
C queratur C 8 hectoris C 4 uerius b cunc
torum C inuulnerabili addicerentur C 6 infigi Cb 7 in rerum
natura inuulnerabile b 8 ingruerint b penetrabatur] penetrabant b
9 hac] ac C 10 inuulnerabiliB Cb 12 si nullius b contractu C uulneretur
Cb 18 imnutabile C 14 carni C 15 quelibet C contempnere
C 18 substantia C inanime C in anime b 19 commixtam b
21 uelHa (att. 1 parne eras.) C 22 commutabili b genita C 23 que C
24 dices b 26 uidis C impie C 28 quesit C hac C
modum permansione inuiolabili obtineat, cetera uero inferiora
bona, quam creaturam uocamus, non de ipso, nam essent
aequalia, sed tamen quia bona, ipse, quia non aequalia, de
nihilo fecerit: quod si credis. inpius non eris et obliuisceris
Persas et noster eris.
At enim ait apostolus: non est nobis conluctatio
aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus
et potestates, qui ad amorem proprii fastus et honoris
uoluntate inpia declinando animis piis reditum inuideant.
sed hoc interest inter uestram opinionem et nostram fidem,
quia uos eosdem principes ex sua propria quadam natura
. exortos, quam deus nec genuerit nec fecerit, sed habuerit
aeterna uicinitate contiguam, aduersus deum belligerasse arbitramini
eique intulisse ante commixtionem boni et mali magnum
primo necessitatis malum, quod illis substantiam suam adfligendam
perturbandamque, in errore commutandam atque obliuione
sui penitus demergendam commiscere cogeretur, ut
liberatore. correctore, emendatore. praeceptore indigeret — quod
cernis quam stulte fabuloseque dicatur, quanto scelere inpietatis
obstringat — nobis autem per christianam fidem persuasum
est non esse contrarium deo, qui summe est, nisi quod omnino
non est; quicquid autem aliquo modo est, ab illo, qui summe
est, habere, ut quoquo modo sit, atque in suo genere bonum
esse, sed alia magis esse, alia minus . atque ita omnia bona,
quae a conditore deo facta sunt, certis ac distributis gradibus
ordinata partim locorum interuallis ae sedibus, sicut omnia
corporalia, partim meritis naturalibus, sicut anima praeponitur
C ipseque C 2 optiaeat C cfter* C
5 obliuiscaris C 6 et om. C 9 que b amorem] morem b factus C
11 post inter ras. C 12 natura. exortus C 13 quem C 15 ante]
arte Cb 16 necessitate. C necessitate b afflgendam b 17 adque C
obliuionem Cb 18 nfiscere C 21 ubstringat C per om. C 23 quid
quid C 24 habet b quoquo] quo b adque C 2o maius b ita)
ista b .26 que C hac C 27 hac C 28 preponitur C
anima uel adtollitur ad quietem uel doloribus subditur. ac
per hoc illi principes, contra quos habere nos conlucationem
dicit apostolus, poenam peccatorum suorum priores patiuntur,
ut noceant. nullus enim inuidus, ut alterum laedat, non sibi
prior ipse tormento est. nocent autem infirmioribus fortiores;
nam nullus alterum superat, nisi quo est potentior. sed tamen
ipsi infirmiores sunt principes iniqui, quam si in statu pristino
atque iustitia permanerent. interest autem, unde sit quisque
alio fortior: utrum corpore, ut equi hominibus, an animae
natura, ut rationale inrationali, an adfectione animi, ut iustus
iniusto, an ordine potestatis, ut imperator milite aut prouinciali.
potestas autem a, summa dei potestate omnino dari
creditur; saepe etiam deterioribus in meliores, id est iniquis
in eos, qui uel iam tenent iustitiam uel ad eam tenendam
peruenire nituntur. ad hoc enim datur, ut probati per patientiam
manifesti fiant, uel sibi ad spem uel aliis ad imitationem.
scientes, inquit apostolus, quoniam tribulatio patientiam
operatur, patientia probationem, probatio spem.
ex quo genere certaminis est, cum homo fidelis aduersus
principes et potestates praeuaricatorum angelorum et aduersus
spiritalia nequitiae conluctatur, cum illi accipiunt temptandi
potestatem, ille praecepta tolerandi: ex quo fit, ut in re inferiore
superent, in potentiore superentur: superant plerumque
corpus infirmius et mente firmiore superantur. contra uim
quippe eorum patientia pugnatur, contra insidias prudentia,
ut ad perniciosam consensionem nec cogendo nos flectant,
C adque C 2 quiętem C hac C 3 nus C
O
6 ut] quam (in mg. al. ut) b cnoe∗anC ledat C 8 ipse C
post iniqui add. in praesenti b Maur. 9 adque C iusticia C
10 utequis homines C 11 racionale irracionali C effectione b iustus]
uirtuosus b Maur. 12 imperatur C 13 a* C omnium moderari C
14 cedatur C credatur b sepe C 15 tenenda C 18 inquid C apoetoloa
C tribulaeio C 21 preuaricatorum C 23 precepta C ex] de b
inferiorf C inferiori b 25 et tenente Cb 27 pernitiosam C nec non C
est, per quam facta sunt omnia, propterea in his, quae facta
sunt. cum superiora ad inferiora declinant, ubi est omne peccatum
et omne quod dicitur malum, uis imitatur uirtutem
et fallacia sapientiam; cum uero ea, quae declinauerant, recurrunt
et redeunt, magnanimitas uirtutem, doctrina sapientiam
imitatur. ipsum etiam deum patrem peccantes imitantur
inpia superbia, iusti pia liberalitate. spiritum denique sanctum
iniquorum cupiditas, rectorum caritas imitatur: utrique tamen
ab imitatione dei, a quo et per quem et in quo naturae ipsae
factae sunt, recedere, sed illi uitiosa, illi laudabili. nec mirum,
si quando proficientes deficientesque confligunt, imitatio deficientium
a proficientium imitatione superatur; illi enim elatione
praecipitantur, isti humilitate consurgunt.
Si autem mouet, cur mente fortiores infirmiores sint corpore.
non est mirum, ut peccatorum remissione liberati mortalitate
corporis exerceantur, cuius inmortalitate coronabuntur.
non enim facile subplicium deuitatur, nisi ille, qui eo soluitur,
meritis uicerit. unde apostolus: si autem Christus in
uobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum,
spiritus autem uita est propter iustitiam. si autem
spiritus eius, qui suscitauit legum Christum ex mortuis,
habitat in uobis, qui suscitauit Iesum Christum
ex mortuis, uiuificabit et mortalia corpora uestra
per inhabitantem spiritum eius in uobis. animus igitur
mortalem propter subplicium peccati carnem gerens, si commutatus
in melius, non secundum mortalem carnem uixeris,
1 falendo (1 m. 1 superscr.) C uere b Maur. 2 in hisj nihil fiunt b
que C 3 hubi C 4 inmitatur C 5 fallatia C que C 7 inmi- .
tatur C deum] diu b iminantur C 10 imitationem C ipse
focte C 11 uitiosi C 12 deficientes om. Cb quę Cb defitientium C
13 immitåtione C 14 precipitantur C 15 quur C 16 mirum] inimicum
C 18 subpliQ C deuitatur] desubdatur C desudatur b soluit b
20 post nobis 6 add. b 22 christam om. C 24 uiuificauit C 26 subplitium
C 27 uixerit b MatW.
merebitur; sed hoc in fine, quo nouissima inimica destruetur
mors, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, non fabuloso
illo globo uestro, sed ea mutatione, de qua dicit: omnes
resurgemus, sed non omnes inmutabimur. cum enim.
expressisset dicens: et mortui resurgent incorrupti et.
nos inmutabimur, tunc contexendo subiunxit ostendens,
qualem diceret inmutationem, et ait: oportet enim corruptibile
hoc induere in corruptionem et mortale hoc
induere inmortalitatem. quaestionem quippe tractabat de
corpore resurgentium, quam sic posuerat: sed dicet aliquis:
quomodo resurgent mortui? quo autem corpore uenient?
lege itaque totum ipsum locum pia cura intentus,
non pertinaci contentione turbatus et ingenium tuum deo
adiuuante nullo explanatore desiderato nihil aliud quam id,
quod dico. reperies: et tunc ad illud, quod tractare institueramus,
animum reuoca et uide iam, si potes, non hoc me
dicere, quod iusti contra nihil pugnant, sed contra eas substantias,
quae defecerunt non stando in ueritate.
Deficere autem non iam nihil est, sed ad nihilum tendere.
cum ea enim, quae magis sunt, declinant ad ea, quae
minus sunt, non illa, in quae declinant, sed illa, quae declinant,
deficiunt et minus esse incipiunt quam erant, non quidem,
ut ea sint, ad quae declinauerunt, sed pro suo genere
minus. non enim cum animus ad corpus declinat, corpus
efficitur, sed tamen defectiuo adpetitu quodam modo corporascit;
ita et angelica quaedam sublimitas, cum magis delectata
est suo dominatu in se ipsa, ad id quod minus est
inclinauit adfectum et minus esse coepit quam erat et pro
1 merius C immortale C 3 cum] c5 C 5 enim om. C 7 coaexendo
(t M. 1 superscr.) C 8 et om. Cb 10 questionem C 14 p«rtinati
0 16 repperies C 19 que C 21 que C 22 qua C qtte C
28 erat b 24 sunt C que C 25 animos C1 26 appetito Cl
27 quedam C dilectata C.
minus est, tanto uicinior nihilo est. cum autem isti defectus
uoluntarie fiunt, recte reprehenduntur et peccata nominantur; cum
autem sequuntur istas uoluntarias defectiones incommoda,
molestiae, dolores, aduersitates, quae omnia contra
uoluntatem patimur, recte utique peccata uel subpliciis puniuntur
uel exercitationibus diluuntur. quae si animo sereno
intueri uelis, profecto desinas accusare naturas atque ipsas in
crimen uocare substantias. si quid autem de hac re copiosius
explicatiusque desideras, lege tres libros nostros, qui inscribuntur
"de libero arbitrio, " quos in Campania Nolae poteris
inuenire apud Paulinum nobilem dei famulum.
Nunc uero meminisse debeo epistulae me tuae quamuis
multo longiore, tamen epistula respondere. ideo quippe in aliis
non tacui, ne ubique cogar eadem dicere. sed promiseram ex
litteris tuis tibi persuadere, quam falsa credideris et quam
uera sit fidei catholicae adsertio. certe enim non omnis inter nos
discretio est, quod uos substantiam quandam malum esse dicitis.
nos uero non substantiam, sed inclinationem ab eo,
quod magis est, ad id, quod minus est, malum esse dicimus.
audi igitur et ipsum. ponis enim in epistula et dicis de
anima, quod carnis permistione ducatur ad peccatum, non
propria uoluntate atque ibi statim, credo, cum uideres, si
ita est, subueniendum esse ab omnipotenti deo prorsus omni
animae nullamque omnino debere damnari, quoniam non uoluntate
peccaret — quo constituto euerteretur sententia, quam
Manichaeus de subpliciis animarum etiam de lucis parte
uenientium terribiliter personat — uigilantissime subiecisti
C 2 est om. C uitinior C 3 uoluntarie C
4 secuntur C 5 moleftias Cb que C 6 itaque b subpliciis C
er
7 excitationibus (er m. 1 superscr.) C 8 uellis C desines b acusare C
11 mole C 12 aput C 13 non 01 mee Cb et tuae C 16 literis
C 17 non om. b Maur. 18 discrecio C 19 substantiã∗ (e erat.) C
habeo C 21 id ipsum b Maur. dici*s C • 25 animae (anim M rcu.) C
uoluntate peccaret (tate peoca in rcu.) C 26 auerteretur C 27 manichans
C subpliciie C
et non se armet contra inimicum, uoluntate sua peccauit.
bene quidem, quod aliquando confiteris fieri posse, ut
sua uoluntate anima peccet; sed cui tandem malo si consentiat,
uoluntate sua peccat? ei certe, quod substantiam dicis esse.
At ego iam tria quaedam uideo; tu quoque, ut opinor,
mecum uides. anima enim consentiens malo et ipsum malum,
cui consentitur, duo sunt. tertia est autem ipsa consensio;
non enim et hanc esse animam dicis, sed animae. horum
igitur trium, ecce, anima substantia est; malum etiam illud.
cui anima consentiendo uoluntarie peccat, ex uestra opinatione
subtantia est . quaero igitur, quid sit ipsa consensio, utrum
ipsam substantiam, an in substantia esse dicatis. si enim
substantiam esse dixeris, non iam duas substantias, sed tres
opinaberis. an propterea duas, quod animae consensio, qua
consentit malo, eiusdem substantiae est cuius ipsa anima ?
iam ergo quaero, mala an bona sit ista consensio. si bona
est, non utique peccat anima, cum consentit malo. non solum
autem ueritas clamat, sed tu quoque scribis tunc eam uolun- .
tate peccare. mala est igitur ista consensio ac per hoc etiam
animae substantia, si et animae substantia est et utrumque
una substantia. uidesne, quo coactus es, ut animam et illud
malum non iam unam substantiam bonam, alteram malam,
sed duas malas esse perhibeas ? hic fortasse conaberis consensionem
culpabilem non animae tribuere, quae consentit.
malo, sed ipsi malo, cui consentit, ut hoc modo possint esse
duae substantiae, una bona, altera mala, cum anima de parte
boni esse dicitur, consensio uero eius qua consensit malo et
malum ipsum cui consentit, simul ex alia parte constituitur,
et anima malae substantiae utrumque deputatur. quis
C malo. (0 in ras.) C 2 cnntra C 6 quedam C 8 est.
om. C 11 uoluntarieO oppinatione C 12 quero C 13 in substantiA
C 15 opinaueru C anime C 16 aubstantie C 17 quero C
18 consentiat b 19 uoluntatem C 21 anima C 22 ut om. Cb
84 conaueria C 25 que C 26 sentit C 29 lima! et C 80 male C
consensio; ipsa autem consentit: eius est igitur. porro, si
eius est consensio, et mala est ista consensio, eius est hoc
malum. nam si et hoc malum illius mali est, cui anima consentit,
non habebat necesse hoc malum, priusquam ei consentiret
anima. quale igitur bonum est anima, cuius aduentu uel
duplicatur illud malum uel, ut mitius dicamus, augetur?
Deinde si substantia est ista consensio, quam malam
esse constat, inuenimus esse in animae potestate, ut aliqua
mala substantia uel sit uel non sit, quandoquidem ista consensio
in animae potestate est. nam si non est, non ergo
sua uoluntate consentit. tu autem pro hac consensione uoluntate
sua peccare dixisti. habet ergo anima, ut dixi, in potestate,
ut quaedam mala substantia uel sit uel non sit. quid
est autem aliud substantia quam natura? erit ergo aliqua
natura, quae nec animae naturalis sit, quoniam, si nolit, non
erit, nec illi malo, cui anima uoluntate consentit; non enim
potestis dicere naturale malum esse gentis tenebrarum, quod
ibi aliena uoluntate instituitur, hoc est animae uoluntate. cui
ergo naturae deputabitur ista natura, id est ista consensio,
si natura est, quae neque animae neque tenebrarum genti
naturalis est, nisi, ut contra Manichaeum disputes, non duas,
sed tres esse naturas ? quia et si aliquando fuerunt duae, nunc
tamen iam, posteaquam exorta est ista consensio, tres utique
factae sunt. quam sane tertiam, quae nata est ex anima consentiente
et ex malo, cui consentit, quasi utriusque filiam cogeris
dicere; sed cum ex duabus naturis nata sit, quarum altera
bona est, altera mala, quaero, cur non aliquid neutrum natum
sit, sicut enim ex equo et asino quod nascitur, nec equus
C 7 auge∗ereu.) C 12 tn antem] tuam C
14 quedam C 15 autem om. C 16 que C nollit C 18 gentea C
21 que C nequę C 22 manicheum 28 quia] que b n5 fuerunt b
r
dne C om. b 25 faete C sana C que 0 et ex b 27 qualum
(1 paone eras. r m. 1 superscr.) C 28 quero C aliquod b 29 aeqnna
C
si et ipsa natura est, nec bona nec mala esse debebat. tu
autem consensionem malam esse confiteris; dicis enim tunc
animam uoluntate sua peccare, dum consentit malo. an forte
naturam bonam et naturam malam quasi duos sexus masculinum
et femininum esse arbitraris, ut, quemadmodum ex
masculo et femina non aliquid neutrum, sed aut masculus
aut femina gignitur. sic ex bono et malo non aliquid tertium,
quod nec bonum esset nec malum, sed alterum malum esse
contendas natum ? quod si ita est, ubi est illa uictrix animae
natura? itane separata est, ut non alterum bonum potius
nasceretur? deinde non uides te sexus diuersos iam dicere,
non naturas? nam si inter bonum et malum naturarum esset
diuersitas, non oreretur ex utroque nisi aliquid tertium, quod
nec bonum posset esse nec malum; aut certe sterilis esset
ipsa commixtio nec inde tertia substantia pareretur. si enim
ex illis animalibus, quae supra commemoraui, cum sibi miscentur,
nihil aliud quam mulus uel mula gignitur. quod
neque hoc neque illud sit, quanto magis ita fieri oportuit in
tam magna et summa diuersitate boni et mali? aut si nulla
ex eorum commixtione noua natura existeret, mala non esset,
etiamsi bona esse non posset. restat igitur, ut tam incredibilia
deliramenta uitare nequeamus, nisi illam consensionem, quam
constat malam esse atque culpabilem, fateamur non esse substantiam,
sed in aliqua substantia esse dicamus.
Deinde in qua substantia sit, diligentissime requiramus.
quamquam cui non manifestum sit, ut sicut suasio non fit
nisi in suadente, ita consensionem non esse nisi in consentiente
natura? anima ergo cum consentit malo, ipsa substantia
C 8 aliquod b 9 esse b 12 te om. Cb diuersus C
14 oriretur b Maur. horeretnr C 15 possit b sterelis C 16 ipse C
ter tiasubstantia C 17 que C commemoraai (com m. 1 superscr.) C
miscerentur Cb 18 aut nihil C quam otn. C m∗ulus (a er.) C
19 ne (q m. 1 superscr.) C 20 magnam et summam C si om. C
22 possit b 24 adque C 28 esse (Ie in ras.) C nihil nisi C
29 cum om. C mala b
arbitror, in qua substantia sit, id est, in anima esse istam
consensionem profecto uides, quam consensionem peccatum
esse- ac per hoc malum esse non dubitas. ex quo iam intel-
legis fieri posse, ut in bona substantia, sicuti est anima, sit
aliquod malum, quod non est substantia, sicuti est ista consensio,
ex quo malo appelletur etiam anima mala. peccatrix
enim utique mala est; peccat autem. cum consentit malo.
una igitur eademque res, id est anima, in quantum substantia
est, bona est; in quantum autem habet aliquid mali, quod
non est substantia. id est consensionem istam, in tantum
mala est. non enim ex profectu, sed ex defectu habet hanc
consensionem. deficit quippe, cum consentit malo, minusque
iam esse ac propterea minus ualere incipit quam ualebat,
dum nulli consentiens in uirtute consisteret: tanto utique
deterior, quanto ab eo, quod summe est, ad id, quod minus
est. uergit. ut etiam ipsa minus sit: quanto autem minus
est, tanto utique fit propinquior nihilo. quod enim minus
quoque fit. eo tendit, ut non sit omnino: quo quamuis non
perueniat, ut penitus pereundo nihil sit. manifestum est tamen
qualemlibet defectum exordium esse pereundi. aperi ergo iam
cordis oculos et intuere, si potes, bonum aliquod esse qualemlibet
substantiam, et ideo malum esse defectum substantiae,
quia bonum est esse substantiam: nec tamen omnem defectum
esse culpabilem, sed solum uoluntarium, quo anima rationalis
ad ea, quae infra illam sunt condita, conditore suo deserto
declinat, adfectum; hoc est enim. quod peccatum uocatur.
ceteri autem defectus, qui non sunt uoluntarii, uel poenales
sunt, ut peccata puniantur moderatrice summa atque ordinatrice
iustitia, uel mensuris rerum infimarum interueniunt, ut
C 8 per peccatum b 5 bona C snbstanttam C
6 substantism C ista om, b 7 malum C 8 peccata C cum
om. C 10 habet abet C 12 enim (s. I. m. 1) C 16 habeo C
quid C 21 quemlibet b Maur. 22 quamlibet b Mattr. 26 eaque C
illo C 27 paC 2H moratvice C adque C 30 infirmarura
C..
pulchritudo uicibus suis atque suo genere peragatur. sicut
enim sermo peragitur quasi morientibus atque orientibus
Syllabis, quae per morarum certa interualla tenduntur et spatiis
suis inpletis ordinata consequentium successione decedunt,
donec ad suum finem tota perducatur oratio, nec in ipsis decurrentibus
sonis, sed in loquentis moderatione positum est,.
quantum producatur corripiaturue syllaba, uel qua specie litterarum
singulae suorum locorum momenta custodiant, cum ars
Ipsa, quae sermonem facit, nec sonis perstrepat nec peruoluatur
uarieturque temporibus: sic ortu et occasu, decessu atque
successu rerum temporalium certis ac definitis tractibus, donec
recurrat ad terminum praestitutum, temporalis pulchritudo
contexitur. quae non ideo mala est, quia in spiritalibus creaturis
possumus intellegere mirarique meliora, sed habet proprium
in suo genere decus atque insinuat bene uiuentibus
summam dei sapientiam in alto secretam supra omnes temporum
metas fabricatricem ac moderatricem suam.
Age nunc, adtende illud. quod dicebas malum, cui
anima consentiendo uoluntarie peccat, utrum substantia sit
aliqua, an uero nec ibi possis accusare substantiam. quaero
enim, quid adliciat animae consensionem, ah inruat illa cassatim
et propterea consentire dicatur. quia eius aliqua delectatione
mouetur ad fruendum. quod si ita est, non est
consequens, ut propterea malum dicatur, quia non recte diligitur.
si enim ostendero amari aliquid male, ubi non amati,
, sed amantis culpa teneatur profecto fateberis cuiusque rei speciem
non esse continuo uitiosam, quia uitiose in eam con-
I praedentia 01 caednnt C at C aique itaj addita b cor
poralis C 2 pulcritudo C adqae C iri genere C S adque C
4 que C 6 totam C 8 ue C spetiae C 9 siuguii C 10 qae C
12 corporalium C tractatibus b 13 prestitutam C pulcritudo C
14 que C spiritibus C 16 posumus C 20 uoluniarie C 21 quero C
22 aliquid quod C aliquem b 23 quia- dicatur (in inferiore uiurg. m. C
adscr.) C delectacione C 26 aliqaem b ainitis C 27 querei C
28 spetiem C uitiosie C \'
adparebit. sed ut ostendam, quod pollicitus sum, quid potius
eligam. cum me rerum copia circumfluat ? quid, inquam, potius
eligam, quam id, quod nos ut creaturam laudamus
caelestem, uos autem ut portionem ipsius creatoris adoratis?
quid est inter cuncta uisibilia isto sole praeclarius? at si
quisquam eius lucem inmoderatius concupiscat. infert suis
oculis bella iurgiorum, si aliquam potestatem nactus, qua
possit inplere, quod adpetit, domus uicinorum adpositas suis
fenestris comminuit, quo sol penetralia eius caelo apertiore
perfundat. numquid ergo solis est uitium, quia ille lucem
istam sic dilexit. ut eam luci iustitiae praeponere auderet et
uolens lumen oculorum carnalium abundantius excipere in
habitaculum corporis ianuam cordis et aciem mentis contra
lumen claudere aequitatis? uides ergo amari posse rem bonam
amore non bono. quapropter, cum tu malum dicas, cui consentiendo
anima peccat, ego bonum dico in genere suo, sed
tale bonum, cui animam quo est melior consentire non deceat
cum enim sit ipsa corpore superior deumque habeat se superiorem,
quamuis in ordine suo natura corporis bona sit, peccat
tamen anima et peccando fit mala, si consensionem dilectionis,
quam superiori deo debet, inferiori corpori adiungat.
Quodsi dicis non eam te uocare consensionem culpabilem,
cum res illa diligitur, quae non agit, ut sibi consentiatur,
sed tunc consentire animam, cum illum, cui consentit
aliquid suadet aut aliquid cogit, et propterea malum esse,
quia, ut aliquid mali committatur. suadet aut urguet: secunda
quaestio est et ordine suo iam iamque etiam ipsa tractanda.
C .4 elugam C ut om. h 5 celeste C creature b 6 quid
est scripvi: quide C quid cnim b Maw. preclarius C 7 conoupescat C
a
8 naetns (n m. i superscr.) C 9 uicinorumscripsi: eorum C Maur. b
oppositas Maur. 10 post feuestris adti. apertis intuetur b et omn. poster.
. edit. comminuit quo acripsi: anitna quoininua .C quominus b Maur.
12 pr«ponere C audiret C 13 abundantift b 17 bonA 6 18 quoj
que b 19 sit om. C deumque] denique b 20 nature C corboris C
S4 que C agit utJ agitur C 26 cum om. C 28 ordene C
disputatum est claruitque fieri posse, ut res aliqua in
suo genere bona male diligatur et dilectore culpato ipsa non
reprehendatur. quid? si enim tali iam dilectione peccatrix
anima atque uitiosa idem peccatum alteri persuadeat, nonne
et illa, quae persuadenti consentit, tali uitio deprauata, quali
uitio deprauata illa quam sequitur? primum ergo peccatum
est quamuis bonam creaturam creatori in dilectione praeponere,
secundum autem alterum quoque, ut id faciat, uel
suadendo uel cogendo temptare. nemo enim ad prauitatem
uult alium perducere, qui non prior ipse deprauatus est.
uolunt autem qui peccant alios ad peccatum perducere
uel stulta beneuolentia uel malitiosa inuidentia. quis enim
filios suos nisi peruerse amando monet, ut nullum lucrum
turpe existiment, sed undecumque adquirant amplam pecuniam?
utique non odit eos et tamen perniciose persuadet. talium
quippe dilectione iam ipse corruptus est, cum aurum et argentum
malum non sit, quemadmodum et ille sol, de quo superius
egimus, sed tamen rei bonae dilector inordinatus in culpa
sit. inuidentia uero, cum alium uult quisque peccare, honorem
diligit inmoderata superbia et in eo cupit excellere atque
ceteris anteire; quem quoniam uidet amplius et uerius deferri
uirtutibus, ne in eo superetur, cupit alios ad iniquitatis uoraginem
ex aequitatis arce deponi. hoc modo diabolus suadere
aut cogere ad peccata conatur. sed numquid ipse honor in
culpa est, quia eum diabolus peruerse atque inpie diligendo
inpius factus est? aut ipsa eiusdem diaboli angelica substantia,
quam deus creauit, ideo mala est, quia substantia
Cb 8 mala C dilectione culpata b 4 iam om. b 6 que C
(juale C 7 illa* Imuas.) C 8 ceatrC1. preponer. C 9 faciant
b 12 uoluntate b Maur. qui ante aliosb Maur. alias C
11 petducere cupiunt b Maur. 18 beniuolentia C 14 peruera* C 16 hodit C
pernitioaa C 19 aegimus C boM C dilectur C 21 atque. ceteris
anteireom. b 22 qm C quidem b Maur. qwae tamen aduot forte quia\'
28 aliquos b 24 arche C diabuluc C 26 diabulos C 27 diabuli C
conuersus ei uideri cupit aequalis, superbiae tumore deiectus
est. non ergo in quantum substantia est, sed quoniam substantia
facta est, in quantum se ipsum amplius dilexit quam
eum, a quo factus est, malus est, et ideo malus, quia minus
est quam esset, si id, quod summe est, dilexisset; defectus
ergo malus est. omnis ergo defectus ab eo, quod est, tendit,
ut non sit, sicut omnis profectus ab eo, quod minus est,
tendit, ut magis sit. honor quippe summus, qualem pietas
religiosorum exhibet. utique deo debetur. qui ergo amat honorem,
deum imitatur. sed humiles animae in illo se honorari
uolunt. superbi prae illo. ad deum autem humiles excelsiores
fiunt. iniustis, contra deum uero excelsi humiliores fiunt iustis,
ea scilicet dispensatione praemiorum atque poenarum, quia
illi deum amauerunt supra se, illi pro deo amauerunt se.
Iam, ut arbitror. facile est tibi intellegere ex ipsius
uerbis epistulae tuae, quibus dixisti: animam, cum consentit
malo, uoluntate peccare, nullum malum esse naturam
malam uel dilectionem naturae malae, sed, cum omnes
naturae in suo genere bonae sint, malum esse peccatum,
quod fit uoluntate animae cum diligit pro ipso creatore
creaturam, siue suo nutu, cum sit mala, siue alterius persuasu,
cum consentit malo. et nihilominus sic quoque fit mala consequentibus
subpliciis, ut pro meritis omnia disponantur a
creatore summe bono in creatura bona, sed non summe bona,
quia non eam genuit de se ipso, sed fecit ex nihilo. tu autem
constituisti duas naturas. quarum unam uis bonam esse,
alteram malam, uel potius unam boni, alteram mali; nam
mala natura ex bona etiam peccando fit. fateris tamen eam
naturam. quam bonam esse dicis, malo consentiendo male
C 2 ei uideri] eidem esse b 3 quantum**C 5 a] ex C
6 it C 7 habeo C 8 ut-tendit (in inferiore fIIarg. m. 1 adscr.) C
10 relegiosorum C 11 anime C 12 prae] pro C 18 iniusti si C
14 premiorum C 15 ille (bis) C dfb C 17 eC 18 nalum C ,
19 coni C 20 bone C sunt Cb 22 siue om. C notu C
8& boneo Cn. summe bonam C
adsero, sed unam earum male. facere suadendo, aliam male
facere consentiendo. sicut autem alterius consensio non est
natura, sic nec huius suasio; et sicut ista si non consentiat,
bona permanebit, integritatem naturae suae custodiens, sic illa,
si. non suadeat. emendatior erit, si uero etiam peccatum, quod
non suadet, nec ipsa committat, pariter erant integrae at-que
in suo genere laudabiles: etsi enim bis illa peccat, quae et
committit et suadet, illa autem semel, si tantummodo ad
male faciendum consentiat, tamen peccatis fiunt malae, non
natura sunt malae. aut si propter suasionem natura ista mala
est, sic et illa propter consensionem. sed si peius tibi uidetur
esse suadere quam consentire, sit ista mala, ista peior ; non
tamen tanta sit acceptio personarum tam iniqua in
iudicando gratificatio, ut cum ambae peccent. quamuis una
. grauius, . altera leuius. una dicatur natura mali. altera boni,
ac non potius aut ambae bonae, sed illa melior, quae peccat.
minus, aut ambae malae. sed illa peior. quae peccat amplius.
At enim unde est malum factum, quod peccatum uocatur,
si nulla est mali natura? dic mihi, unde sit illa consensio
mala in ea natura, quam bonam esse concedis et prae-
. dicas. quicquid enim patitur. ut consentiat malo, non utique
pateretur, nisi pati posset. quaero ergo, unde habeat ipsum .
- pati posse; melior enim esset, si non haberet. non ergo natura
summi boni, qua posset esse aliquid melius. deinde si habet
. io potestate uel consentire uel non consentire, non ergo uicta
consentit. quaero itaque, unde habeat istam consensionem
malam nulla contraria cogente natura. si autem cogitur consentire,
ita ut aut non sit in eius potestate aliter facere, non
ergo, ut dicebas, uoluntate peccat, quando non uoluntate
(alter.) C 4 sinet C uius C .7 In
(ne m. 1 superscr.) C bis uis Cb 9 cummittit C 10 fatiendum C
male C .14 et non Jfaur. 17 ambe bone C que C 21 pre-
. dicas C 22 mala C 23 qaero C ergo] itaque Maur. 27 itaque]
igitur Maur.
si decipitur. antequam enim deciperetur. nisi esset in ea. ut
hoc pati posset, numquani utique pateretur. quamquam nullo
modo nisi uoluntate consentit: si autem cogitur, cedere potius
quam consentire dicenda est. sed quolibet nomine istud appelles.
quaero abs te acuto et sollerti uiro et tuo Romano.
ut gloriaris, ingenio, unde habeat ista boni natura pati posse,
quod patitur, ut consentiat malo. sicut enim in ligno. antequam
frangatur, inest fragilitas, quae nisi inesset, frangi
omnino non posset, nec ideo non est fragile lignum, si nullus
fractor accedat: sic quaero, in ista natura unde sit quaedam
uel fragilitas uel flexibilitas. antequam ad malam consensionem uel
ui frangatur uel suasione flectatur. aut si mali uicinitate
iam fragilitas erat, sicut solent corpora uicinae paludis exhalatione
corrumpi, iam ergo corruptibilis erat, si potuit eam
uicinitatis illius contagio pestilentiosa corrumpere. quaero
igitur unde illa corruptibilitas..
Quaeso, adtende, quid loquar, et cede perspicuae ueritati .
non enim quaero, unde corruptio — respendebis enim "a corruptore"
eundemque corruptorem nescio quem principem gentis
tenebrarum esse contendes, ut etiam fabulosis tegminibus inuolutum
euoluere ac tenere uix possit — sed quaero, unde
corruptibilitas, etiam antequam corruptor accederet: quae nisi
esset. aut nullus existeret aut nihil noceret cuiuslibet corruptoris
accessio. cum ergo tu inueneris. unde in bona natura
ista corruptibilitas, antequam natura contraria corrumpatur;
aut si non uis eam dicere corrumpi. unde certe ista mutabilitas,
antequam ea hostili aduersitate mutaretur - non enim
C deeepi (i mperscf. TP. I) C . 9 quero C a tuo b
8 malao C 9 que C J1 fractur C quero C unde sit] ut desit C
quedain C 13 uitinitat« C 14 uidne C paludis morbi exh. C
16 corruppi C ,16 uitinitatis C coatagione C quaero] que C
18 queio C ■ quid (i ex o corr. m. 1) C loquor Cb \'perspigue C
19 quero C 20 eundem que C 21 contendaesC 22 eC
teneri Cb quero C 23 que C . 26 a natura Maur, naturam C
28 eaj ex Maur. om. b oatili C
quae obliuiscitur sui; tu enim ista uerba adposuisti dicens:
si cum se ipsam cognouerit, consentiat maio: mutatur
ergo in deterius. cum obliuiscit-ur sui, ut se ipsam rursus
commemoratam cognoscat: nullo autem pacto mutari potuisset,
nisi. antequam mutaretur. esset mutabilis -cum ergo tu inueneris.
unde ista- mutabilitas in substantia summi boni, antequam
esset ulla boni et mali facta commixtio. profecto desines
a me quaerere. unde sit malum. quamquam in natura summi
boni. si eam recte cogites, nullam prorsus mutabilitatem temporis
inueniri nec a se ipsa nec alterius cuiuslibet accessu possit.
sicut in ea natura. quam Manichaeus fingit et summe bonam
esse arbitrator uel etiam sibi credentibus persuadet. quaere
atque responde, si potes, unde ista mutabilitas. quae non inuenta,
sed prodita est, cum mora accederet? mutari enim
nec ab hoste posset, si mutari omnino non posset: cum autem
potuit, non se fecisse incommutabilem demonstrauit. haec ergo
mutabilitas cum esse in substantia summi boni, hoc est in
substantia dei creditur, si contentiosus non es, uides, quanta.
insipientia blasphematur. cum uero de creatura tale aliquid
dicitur, quam deus nec genuit nec protulit de substantia sua,
sed fecit ex nihilo, non de summo bono agitur; sed tamen de
tali bono, quod nisi a summo, qui deus est, non posset institui.
deus quippe summe bonus atque incommutabiliter bonus
omnia non summe nec incommutabiliter bona, sed tamen bona
fecit, ab angelis caelorum usque ad extremas bestias herbasque
terrarum pro sua cuiusque dignitate naturae omnia locis.
congruis ordinata. uerum in his rationalis creatura, cum creatori.
hoc est factori et institutori suo deo dilectionis
C S que C 4 aai scripsi: si C b Maur. 5 cuinmemoratam
C 8 comrnixtione C 9 querere C : 10 «ogitas C 11 inuenire C
ipsA C alterios C possit sicutj sed tu C possit si tu b 12 mamcheus
C summe1 auperacr.) C quere C
14 quc C iuuita C 15 moras C 16 oste C 17 fuisse Maur.
JS esset Cb 19 uide C 24summe bona b . bonusj horum b-
26 sed tamen bona om. b 26 celoram C
caritate custodit; cum uero eum contumaci inoboedientia de
serit, per suum liberum arbitrium peccatis se inuoluit, per
illius autem iustum iudicium subplicio misera efficitur: et
hoc est totum malum. partim quod iniuste facit, partim quod
iuste patitur. hoc tu a me non quaeras, unde sit, cum tibi
iam ipse responderis, qui dixisti, quod cum se ipsam
cognouerit anima. si malo consenserit, uoluntate sua
peccat.* ecce unde est malum, a propria scilicet uoluntate.
non autem ista natura, sed culpa est, ac per hoc etiam contraria.
naturae, cui utique nocet priuando eam bono, quo
beata esse posset. si peccare noluisset. hanc tu peccati uoluntatem
moueri non putas in anima nisi ex alio malo, quod
credis esse naturam, quam non fecerit deus, eamque animam
naturam dei esse contendis; ac per hoc ista mali nescio qua
natura, si hanc in anima peccati suadendo facit, in peccatum
uictus deicitur deus.
Ecce quanta inpietate. quam nefariis horrendisque blasphemiis
te non uis exuere ponendo in natura, quam non fecit
deus, uitam. sensum. sermonem; modum, speciem, ordinem
et alia innumerabilia bona, et ponendo in ipsa dei natura
ante ullam commixtionem mali ipsam mutabilitatem. qua capi
poterat et cui timere cogebatur "uidens magnam labem
ac uastitatem aduersus sua sancta inpendere saecula,
nisi aliquod eximium ac praeclarum et uirtute potens
numen ob poneret." et ut quid hoc totum, nisi ut illa dei
natura atque substantia sic inplicatum teneat hostem subiectum,
ut peccans perferat et ligatum nec totum euadat.
C tucuranmci (tn m. 1 superscr.) C
3 et per b peccatur eam C 4 ttutem om. b iuditium C afticitur
Matlr. 6 queras C 7 ipsare om. C 9 peccat- C obppria C
10 hac C 11 que C H non om. C 15 quae Maur. b 16 peccatd C
20 spetiem C 24 secnla C 25 aliquid b eximium ac pracclarum
ct om. C 26 nomen C 118 totam C euadat C
uero excusationem bellicae necessitatis in deo uestro
inuenistis contra illud, quod uobis proponitur, ut respondeatis:
quid factura erat deo gens tenebrarum. si cum ea pugnare
noluisset? quam si dixeritis aliquid fuisse nocituram, fatebimini
corruptibilem et uiolabilem deum ; si autem dixeritis,
quod ei nocere non possit, quaeretur a uobis: cur ergo pugnauit
? cur substantiam suam corrumpendam atque uiolandam
et ad peccata omnia cogendam hostibus tradidit? contra istam
ergo conplexionem numquam exire potuistis.
Magnum aliquid uobis et tutum inuenisse uidemini, ut
respondeatis dicentes : magna est iniquitas adpetere aliena,
cui deus iniquitati praebuisset adsensum, si eam gentem, quae
hoc ausa fuerat, expugnare noluisset. haberet ista responsio
qualemcumque iustitiae colorem, si saltem in ipso bello natura
dei uestri se integram inpollutamque seruasset et permixta.
hostilibus membris nihil iniquitatis uel coacta uel seducta
fecisset; cum uero tantis facinoribus et flagitiis eam captiuam
consentire dicatis, cum denique ab illa inpietate tam inmani,
qua etiam lumini sancto, cuius portio est, extitit inimica, nec
totam perhibeatis posse purgari, unde illi merito retribuere.
creditis horrendi illius globi aeterna subplicia: quanto satius
erat inimicum hostem in sua iniquitate relinquere inania
molientem quam tradere ei partem dei, cuius uires hauriret,
cuius decorem corruptum suae iniquitati sociaret, quis non
uideat? quis non tanta obstinatione caecetur, ut non sentiat, non
adtendat, quanto minore iniquitate gens tenebrarum frustra .
naturam inuadere conaretur alienam, quam deus inuadendam
C 2 exclusioncm h belliea (vtrum a att ae dinottci
non poteat) C uero C 3 illuc C 5 quam1 quia C qua b potitura
C 7 pogset Maur. quoreretur C 8 adque C 9 ista C 11 totura
Maur. 13 prebuiiCset C que C 14 caust C 16 qua*lem camque C
iusticiae C saltim C 16 uestri] uiuis C queser nasset C 17 ortilibuH
C menbris C 20 qua etiam] quam C 22 globia C 24 ei
om. b aurirct C 25 suae j sine C ■ sotiaret C 26 non post
quia om. b Maur. cęcętur C 28 natura C-
parte damnandam traderet suam? hoccine tandem est iniq-uitati
consentire noluisse (et tam ingentem iniquitatem sine ulla
necessitate fecisse? an erat necessitas. quod ipsum Manichaeum
dicere non puduit et uos pudet ? ille quippe ait; uidisse
deum magnam labem ac uastitatem aduersus sua
sancta inpendere saecula nisi aliquod eximium et
uirtute potens numen obponeret; uos autem acutius
uidelicet ratiocinamini, quam si deum dixeritis ea necessitate
pugnasse, ne noceret ei gens tenebrarum. uiolabilem et corruptibilem
dicentes deum, cui nocere aliquid posset, si pugnare
noluisset abigite ergo et expellite a cordibus uestris et a fide
uestra etiam ipsam pugnam totamque illam fabulam inpiarum
et inmundissimarum blasphemiarum horrore contextam tandem
aliquando anathemate atque damnate. nam quale est, obsecro
te, quod, ut ante dictum est. uiolabilem illam naturam et
corruptibilem deum dicere non timetis. ut natura dei uestri.
si fortitudinem, qua non caperetur, non potuit exercere. non
potuerit saltem iustitiam captiua seruare, quod Daniel potuit,
cuius leones ausus es inridere. qui eorum, a quibus captiuus
ductus fuerat, iniquitati etiam pietate sua nullo conpulsus
terrore consensit nec in condicione corporalis seruitutis aequitatem
ac libertatem animi patientis et sapientis amisit: natura
uero dei captiua ducta est, iniqua facta est, non potest tota
purgari, cogitur in fine damnari. quod malum sibi futurum
si sciebat ex aeternitate, illi nulla diuinitas de se debebatur.
C 3 uoluisse Cb iniquitate C 4 manicheum C
.
5 poduit C nidis sem C 6 uastationem C 7 secula C . etj ex C
8 nomen C inponeretC 9 quasi C 11 diceritis C nocerj Cb J4 contexta
C 15 aliquauto C anatbemauxate b 16 ut om. C dictum eat om. O
naturum otu. C 1(7 corraptibiiiam (um ?) C 19 saltim C iustitis C
lIaluare C 20 èuiusj qui b Maur. Jeonesl leone C leges omnes 6
es] est b Maur. qui om. b captiuus om. b 21 pietati C
%
sua om. C 23 naturam C 24 cnptiae C 26 siciebat (s m. 1 fuperscr.) C
se debebaturj sedibus C.
regni lucis et gentis tenebrarum - quae ab hominibus prudenter
intellegentibus ridenda Manichaeus narrat — inenarrabilia esse
dixisti et haec a Christo appellari dextram et sinistram , nouimus
sic appellare Christum dextram et sinistram. ut non
corporalia sic. sed beatitudinem miseriamque sui cuiusque
meriti ue-lit intellegi. sed carnalis uestra cegitatio usque adeo
a locis corporalibus non recedit, ut solem istum uisibilem ac
per hoe corporeum, qui contineri nisi corporali loco non potest,
et deum et partem di esse dicatis. uerum de his uobiscum
agere stultum est. quid enim incorporeum intellegere poteritis,
qui deum incorruptibilem nondum creditis?
Sed uidelicet bonus amicus benigne me obiurgas, quod
Manichaeos reliquerim et me ad Iudaeorum libros contulerim.
ipsi sunt. qui uestrum errorem fallaciamque suffocant : in eis
quippe prophetatus est Christus, qualem dei ueritas reddidit,
non qualem Manichaei uanitas finxit. sed homo urbanissimus
exagitas antiquam scripturam, quod scriptum sit in propheta:
et fac filios de fornicatione, quoniam fornicabitur
terra a domino, cum audias in euangelio: meretrices et
publicani praecedent uos in regnum caelorum. noui.
unde ueniat indignatio tua: non enim tibi tam fornicaria
displicet in fornicatione quam quod in matrimonium commutata
est et conuersa ad pudicitiam coniugalem, ubi deum
creditis uestrum in procreando filios artioribus carnis uinculis
conligari: cui putatis parcere meretrices, quia dant
Obqui Cominiivas C 3 ridendam C
7 eort+agio Cb usque om. Maur. 9 continerc C 13 uidelicetj
nl
uelut b 14 macheos (ni m.1 superscr.) C me om. C iudeorum C
15 fallatiam qui C 17 manichei C fixit C 18 antequara C Bcribturuln
C eo quod b Maur. scribtmu C 20 audias (as m ras.) C,
ęuangelio C 21 precedent C celorum C 22 tam om. Cb 23 matrimonio
C cumutata C 24ad] a C pudititiam C 95 sfcut creditis Cb
procreandos C artioris Cb
feminae quippe conceptus apud uos carcer est et uinculum
dei. hinc tibi etiam illud displicet: erunt duo in carne
una, cum hoc in Christo atque ecclesia sancta magnum
mysterium commendet apostolus. hinc displicet: crescite et
multiplicamini, ne dei uestri multiplicentur ergastula. me
autem fateor in ecclesia catholica didicisse sicut animam, ita
et corpus, quorum alterum praeditum, alterum subditum est,
ita bonum animae ac bona corporis non esse nisi a summo
bono, a quo sunt omnia bona, siue magna seu parua, siue
caelestia siue terrestria, siue spiritalia siue corporalia, siue
temporalia siue sempiterna, nec ideo ista reprehendenda, quia
illa praeferenda.
Illud uero, quod inter culpanda ponis macta et manduca,
etiam in actibus apostolorum spiritaliter positum est.
uerumtamen et corporaliter non est cibus in uituperatione,
sed luxus, praecipue uobis etiam carnaliter a carnibus abstinere
haec accepta sententia placere debuit, ut mactaretis carnes
ac sic carceribus fractis de misera custodia deus uester aufugeret,
et si quae ibi eius reliquiae remansissent, manducando
eas in officina aqualiculi purgaretis. insultas, quod n.ihi
doluerit sterilitas Sarae. non plane hoc ego dolui. quia et
ipsa prophetica fuit. uestris autem sacrilegiis fabulosis congruit
non sterilitatem Sarae, sed fecunditatem dolere, quia
omnis feminae fecunditas dura est dei calamitas: unde non
mirum est, quia in uobis maxime inpletur, quod de talibus
praedictum est: prohibentes nuptias. neque enim tam
2T I Tim. 4, 8 1 capiant b o*fficio (corr. ec ulfficio) C libere Cb 2 femine C
4 adque C ecclesiae C sacramentum C 5 misterium C 7 anima Cb
8 preditum C 9 bona C animae-bono om. C 10 sine par. b Maur.
11 cęlęstia C 13 preferenda C 16 cybas C uituperationg C 17 precipue
C a carnibus abstinere om. Maur. 18 haec] nec b 19 si C
20 que C 22 sterelitas C sarrg C planę C 23 sacrilegis C
24 sterelitatem C sarre C dolore C 25 faconditaa C1 27 predictuin C
causa propagandi non uitium. sed officium est: a quo
inmunis est continentia uirorum feminarumque sanctarum.
non quia sicut malum illud deuitarunt, sed quia melius elegerunt.
quamquam patrum et matrum. quales Abraham et
Sara extiterunt, ipsum officium coniugale non ex humana
societate, sed ei diuina dispensatione pensandum est. nam
quia Christum in carne uenire oportebat, ei carni propagandae
famulatum est coniugium Sarae. cui uirginitas Mariae.
Unde et illud, quod inperitia laudabili deridendo commemorasti:
pone manum sub femore meo, Abraham seruo
suo dixit, postulans iurisiurandi fidem pone, inquit. manum
sub femore meo et iura per deum caeli. seruus quidem
ille oboediendo iurabat. sed Abraham iubendo prophetabat
deum scilicet caeli in eam carnem esse uenturum. quae fuisset
ex illo femore propagata. uos hoc aspernamini. detestamini,
abominamini, casti et mundi homines, qui filio dei, quem
nullus contactus carnis mutare potuisset. unum uterum uirginis
formidatis; et dei uestri naturam mutatam atque pollutam
omnium feminarum, non hominum tantum, sed bestiarum quoque
uteris inplicatis . ac per hoc qui unum patriarchae femur
horretis, quae tandem femora, non dico prophetarum, sed
quarumlibet prostitutarum inuenitis. ubi non per deum uestrum
illic tam turpiter conpeditum iurare debeatis? nisi forte non
quidem caste. tangere humani corporis membrum, sed pudet
iurare per deum tam turpiter uinctum. tanta illic deformitate
captiuo nomine pancarpi, qui in ludicris muneribus. edi solet.
C . offitium C 4 eligerunt C 6 quam b qualis C
6 sarra C offitium C ? dispensatione penaatione pens. C 8 propa.
gande V 9 cumuiuium C sarrc S murię preb 10 illft C
iopericia C deridenda C 12 inquid C 13 celi C quidam C
16 celi C. que C 17 abominlhmini C qae C 18 nullus (alt.
1 ex n mut. m. t) C contractus C 19 uestri scripti: uini lib. natura C
20 omnium C . 21 uteros implirulos b patriarclie C femor C
.22 que C 201 iurare] uitare b 26 uictum C tan C 27 captiud C
arcam Noe, quae per omne genus animalium futuram ex
omnibus gentibus figurabat ecclesiam. ubi te uel non aduertentem
uel ignorantem gratulor congruum posuisse uocabulum;
uerum est . et non adtendis. Noe cum suis inter illas feras,
quo inlaesus ingressus est, unde inlaesus egressus est, quam
felicior fuerit deo uestro, qui ferina rabie gentis tenebrarum
dilaniatus et deuoratus est. itaque ille non pancarpus, sed
plane camparcus factus est, qui omni feritate discerptus eat.
luctam Iacob cum angelo inrides, ubi futura cum carne Christi
lucta populi Israhel prophetice figurata est. sed quomodolibet
intellegas, quanto melius deus uester cum homine luctaretur,
quam uictus atque captiuus a daemonum gente diriperetur.
falso Abraham, quod pudicitiam coniugis uendiderit criminaris:
ubi non est mentitus sororem, sed cautela humana
tacuit uxorem, deo suo committens eius pudicitiam conseruandam:
qui nisi faceret, quod facere posset, non in deum
fidere, sed deum temptare iudicaretur. nec tamen respicis deum
uestrum, qui non uxorem, sed membra sua hostibus polluenda,
corrumpenda, turpanda non uendidit, sed gratis dedit. ad quem.
si posset, certe optaretis, ut tam inlibata rediret ab inimicis
suis dei uestri praeclara natura, quam inlibata uiro reddita
est Sara.
Laudas mores et studia quondam mea et quaeris, quis
me repente mutauerit. deinde circumloquendo commemoras
om. Cb que C exagitatis b Maur. 2 arrham C noe ̨ C
que C . futuruM C 5 pancarpos C est] ex C 6 cof C
7 inlesus C egr.] ingressus C 8 rabieC 9 pancarpos C 10 compartus (in
mg. al. cainpertus) b Dlaur. oroniO C deserptus Cb 12 propheticę
C 18 homini (i fin. e juit) C 14 ademoninn C 15 congiitgis
C uindiderit C 16 umana C 17 cummittens C 18 qui
om. Cb nisi non Cb quo C 20 menbra C 21 turpenda C uindidit
C quam C 22 possetis C aptaretis C ut tamJ uitam b
jniibatam Cb 28 preclara C 24 saxra C 25 queria C 26 cummemoras C
domini Iesu Christi. quem uis utique diabolum intellegi. quid
ego tibi de mea mutatione respondeam. quam nisi eo modo
in melius fieri crederem, non utique rue uestro errore detestato
atque damnato ad catholicam ecclesiam fidemque conferrem?
quod utrum recte fecerim, id est. a malo in bonum mutatus
sim, tu mihi ipse soluis quaestionem in eodem uerbo. quod
posuisti mutationis meae. anima enim mea, si - quem-
: admodum dicitis — dei natura esset, siue in melius. sicut
confido, siue in deterius, sicut arguis, mutari omnino non
posset nec a se ipsa nec a cuiusquam uel alterius inpulsu.
unde cum errorem istum reliqui et elegi eam fidem, ubi dei
. natura prorsus incommutabilis pie creditur. ut sapienter intellegatur,
non displicet mutatio mea, nisi quibus displicet
incommutabilis deus. est autem diabolus sanctorum aduersarius,
non quod aduersus eos ex alterius naturae contrario
principio consurgit inimicus, sed quod eis inuidet honorem
caelestem, unde est ipse deiectus. mutatus enim ipse alios
mutare molitur. nam sicut a uobis Persica-e illius fabulae
prolixitate describitur, si non mutatus alios mutat, profecto
maior et uictor est ; si autem, sicut adfirmatis. sanctae lucis,
non inimicus dei est, sed amicus. et illis melior, quos decipit,
qui eos lumini sancto inimicos, cui est ipse amicus, efficit ?
ideo quippe dicit Manichaeus aeterno subplicio animas in illo
horribili globo damnandas, quod errare se a priore lucida
sua natura passae sunt et inimicae luminis tunc ex-.
titerunt, cum ipsam mentem gentis tenebrarum tenendae
apud se lucis amore flagrantem animalium corpora creare
Cferrem C\' 6 amalo C 7 ipse (8. l. m. 1) C questionem C
8 quem ammodum C 11 cuius quam C 13 naturam C pie C 17 consurgat
b Maur. inimicos C quia b Maw. 18 celestem C 19 auobis C
fabule C 20 alius C 24 manicheus C sabplitio C 25 damnandns
damnandas C erra (a ex e corr m. 1) C 26 passe C tunc] cum C
28 aput C
ut eripias, mutandus in melius illius adiutorio, qui nec in
melius nec in deterius commutatur.
Euasimus, inquit, quia spiritalem secuti sumus
A saluatorem. nam illius tantum erupit audacia, ut
noster dominus carnalis foret. omnis nostra fuisset
spes amputata. si hoc propterea dicis, quia Christum carnem
habuisse non creditis, in Manichaeo spem ponere non debetis,
quem de masculo et femina procreatum sicut ceteros homines
in carnem fuisse conceditis. cur ergo in illo tantam spem po.
nitis ? nam in hac ipsa epistula tua, cum me terreres, ipse
dixisti: quis igitur. tibi patronus erit ante iustum tribunal
iudicis,. cum et de sermone et de opere coeperis
te teste conuinci? Persa, quem incusasti, non aderit.
hoc excepto quis te flentem consolabitur? quis Punicum
saluabit? consolatorem igitur et saluatorem Manichaeo
excepto nullum esse posse dixisti.. quomodo ergo, cum de
Christi passionibus ageres, euasisse uos dixisti, quod spiritalem
secuti estis saluatorem, ne scilicet eum posset in carne constitutum
inimicus occidere ? ergo Manichaeum uestrum si
oecidit inimicus, in quo carnem inuenit, ut iam uester saluator
esse posset, quomodo dicis hoc excepto, quis te
flentem consolabitur? quia Punicum saluabit?" uides
quid sit in haeresi et doctrinis daemoniorum in hypocrisi
mendaciloquorum. ueracem Manichaeum de Christo uis esse
fallaci, ut, si Christus in ostendenda carne, morte, resurrectione,
locis denique uulnerum atque clauorum, quae dubitantibus
C 4 eC inquis Mau1r. 5 aadatia C 8 manicheo
C 9 ceterus C 10 carnem habaisse Maw. qaur C illam C
11 terreriB C 12 ergo b 13 operis (71 ceperis C 11 adherit C
15 ponjtom O 16 manicheo C 17 posse (a. I. m. 2) C 18 chriato C
b
agerese uas. C 20 ini "*(tn. Si superscr.) C 21 inimicos C 22 et
qaomodo C Maur. b te om. C 23 punitum C 24 haeresi] herede C
et] de b, om. C ypocria inmendacilocorum C 25 manicheumC
26 resairectionem C 27 adque C que C
tunc Manichaeus de Christo uerum dixerit, si autem Christus
ueram carnem et ideo ueram mortem, ueram resurrectionem,
ueras cicatrices ostendit, tunc Manichaeus de Christo mentitus
sit. ac per hoc id interest in hac causa inter me atque te,
quod tu elegisti ueracem credere Manichaeum Christum credendo
fallacem, ego autem Manichaeum potius sicut de aliis
rebus, ita de Christo quam Christum de aliqua re — quanto
magis de illa, ubi spem credentium maxime posuit, hoc est
de sua passione et resurrectione! — mentitum. nam qui
dicit: quando Christus post illam, quae mors eius putata est,
adparuit discipulis haesitantibus et spiritum se uidere putantibus,
quando dixit: tangite manus meas et pedes et uidete,
quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut
me uidetis habere, quando uni eorum minime credenti,
mitte, inquit, digitos in latus meum et noli esse incredulus,
sed fidelis, totum hoc non ueraciter ostendebat,
sed mendaciter: qui hoc, inquam, dicit, non praedicator. sed
accusator est Christi. sed, inquis, Christum praedicat Mani.
chaeus eiusque se dicit apostolum. hinc potius detestandus
atque fugiendus est. nam haec accusando diceret, se saltem
iactaret amatorem ueritatis arguendo alterius falsitatem; nunc
uero nesciens incautusque se prodit satisque demonstrat diligenter
intuentibus, quid agat ipse, quid diligat, laudando ac praedicando
mentientem. fuge itaque, amice, tantam pestem, ne te,
quod fieri non potest, fallendo uelit fidelem facere Manichaeus,
qualem uult uideri a Christo esse factum illum discipulum
cui dixit: mitte digitos in latus meum et noli
C 2 (et 4) manicheus C flegisti 0 credendum C
10 resurrectiong C 11 que C 12 discipolis esitantibus C spiritum]
xpm C 16 inquid C 18 hęc C predicatur C 19 accusatur C
predicat C 21 adque C cuante haec add. b saltim 28 incautus
que C 24 quidiligat C predicando C 26 manicheus C 27 uult
ont. C
ueritas, quid aliud discipulo Christus dixit nisi: tange, quod
gesto, tange, quod gessi, tange ueram carnem, tange uerorum
uestigia uulnerum, tange uera loca clauorum et credendo
ueris noli esse incredulus, sed fidelis ? sicut autem desipit
Manichaei sacrilega uanitas, quid aliud dixit discipulo Christus
nisi: tange quod simulo, tange quod fallo, nisi: tange falsam
carnem, tange falsorum fallacia uulnerum loca et noli esse
incredulus meis mendacibus membris, ut credendo falsis possis
esse fidelis. tales -fideles habet Manichaeus omnis doctrinae
daemoniorum mendaciloquorum.
Fuge ista, obsecro, non te decipiat species paucitatis,
quoniam ipse dominus dixit angustam uiam esse paucorum.
inter paucos uis esse, sed pessimos. nam uerum est, quod
pauci sunt omni modo innocentes, sed in ipsis nocentibus
pauciores sunt homicidae quam fures, pauciores sunt incestatores
quam adulteri; denique etiam ipsae antiquorum uel
fabulae uel historiae pauciores habent Medeas et Phaedras
quam facinorum aliorum flagitiorumque mulieres, pauciores
Ochos et Busirides quam inpietatum aliarum et scelerum uiros.
uide ergo, ne forte apud uos nimius horror inpietatis
faciat meritum paucitatis. talia quippe ibi leguntur, dicuntur,
creduntur, ut in illum errorem magis aliquos quam paucos
inruere uel illic remanere mirandum sit. sanctorum autem
paucitas, quorum angusta uia est, in conparatione ponitur
multitudinis peccatorum: quae quidem paucitas in multo maiore
numero palearum latet; sed in ipsa area catholicae ecclesiae
Cb 6 manichei C sacrilege C diecipolo C
7 tangem C falsem C 8 fallatia C 9 mendatibus C menbris C
possit b 10 manicheas C omnes C doctrine C 11 demoniorum
C mendacilocorum C 12 te om. b speties C 14 peseimas
C 15 sint Cb omnino b in om. Cb 16 homicide incestores C
d
17 ipse C anticorum C 18 fabule C phe»ras (d m. 1 superscr.) C
20 ochos] estas C 21 aput C nimias (in mg. ai. minimus) b 24 illic]
hic C 26 que C 27 in om. Cb catolicae C
atque purganda. ad quam te oportet conferas, si fideliter fidelis
esse desideras, ne fidendo falsis, sicut scriptum est. uentos
pascas, id est, inmundis spiritibus esca fias. si enim Paulus
apostolus, quem commemoras, non sicut sapientes ueteris testamenti
scripturas totamque illam propheticam dispensationem
dictorum atque factorum, sed carnalem Iudaicae propaginis
excellentiam et pro synagogis paternae gentis errantibus et
Christum non agnoscentibus zelum persequendi christianos,
quo tamquam laudabili accendebatur, et iustitiam, quae ex
lege est, qua Iudaei non ibi intellecta dei gratia superbe gloriantur,
damna et stercora deputauit, ut Christum lucrifaceret:
quanto magis tu scripturas illas nefandarum blasphemiarum
plenissimas, ubi natura ueritatis, natura summi boni, natura
dei totiens mutabilis, totiens uicta, totiens corrupta et ex parte
inexplicabiliter inquinata atque ab ipsa ueritate in fine damnanda
describitur, non sicut stercora, sed sicut uenena debes
abicere et ad ecclesiam catholicam fidemque, quae sicut tanto
ante prophetata., ita suo tempore reuelata est, finita contentione
transire!
Quod ideo tibi loquor, quia mens tua nec natura mali est,
quae omnino nulla est, nec natura dei, alioquin incommutabili
frustra loquerer; sed quoniam mutata est deserendo deum, et
ipsa mutatio eius est malum, mutetur conuersa ad incommutabile
bonum in adiutorio ipsius incommutabilis boni, et talis
eius mutatio erit a malo liberatio. hanc admonitionem si spernis.
duas adhuc credens esse naturas, unam mutabilem boni, quae
malo permixta potuit iniustitiae consentire, alteram
C 4 pareaa C 5 commemoreC sapientum Maur. sicat
sapientfi b 6 scribtoras C 7 adque C iadaice C 8 ezcelentia C
sinagogis C paterne C 9 zelo b 10 tamquam] quam b que C
11 iudei 0 18 scribturas C nefandorum blasphemioram C 16 explieabititer
C 18 habicere C fidemque quae mripsi: fidemque Cb
fidemque om. Maur. 19 reuellata C 22 que C 24 mutacio C
mala 8 b 25 adiutorium C 27 que C 28 permiztam C iniustif C.
proximam illam pudendam fabulam garris execrabiles turpesque
blasphemias in fornicatione prurientium aurium seminantem
ut sis in eorum grege, de quibus praedictum est, quod "erit
tempus, quando sanam doctrinam non sustinebunt,
sed ad sua desideria coaceruabunt sibi magistros
prurientes auribus, et a ueritate quidem auditum
suum auertentes, ad fabulas autem conuertentur."
si autem hanc admonitionem prudenter accipis conuersus ad
incommutabilem deum. mutatione laudabili fies in eis, de
quibus dicit apostolus: fuistis aliquando tenebrae, nunc
autem lux in domino. quod nec dei naturae dici posset,
quia numquam fuit mala et digna isto nomine tenebrarum,
nec naturae mali. quae si esset, numquam posset mutari nec
lux fieri; sed recte ac ueraciter hoc dictum est ei naturae,
quae incommutabilis non est, sed deserto incommutabili lumine,
a quo facta est, obtenebratur in se; ad illud autem conuersa
fit lux non in se, sed in domino. non enim a se ipsa, quoniam
non est lumen uerum, sed inluminata lucet ab illo, de quo
dictum est: erat lumen uerum, quod inluminat omnem
hominem uenientem in hunc mundum. hoc crede, hoc
intellege, hoc tene, si uis esse bonus participatione incommutabilis
boni, quod non potes esse per te: quod nec amittere,
si incommutabiliter hoc esses, nec recipere posses, si incommutabiliter
hoc non esses.
C 2 carris C 3 infornicatione C 4 predictum C 6 coacerbabnnt
C 8 flabulas C 9 admonicionem C accipis (i ante s in
ras.) C 10 de om. C 11 tenebre C 13 mala C nomina C
14 natura b que C possit C 15 natura C 16 que C sed]
A Cb 17 factus b tenebrabatur C tenebratus b 21 ominem C
22 tene] te Cb 25 ExpLiB sei aQ contra epl secdni manich. incip
aduersus mendatium (litteris uncialibus) fol. 50b C