The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
euangelium merito excellit. quod enim lex et prophetae
futurum praenuntiauerunt, hoc redditum adque conpletum
in euangelio demonstratur. cuius primi praedicatores
apostoli fuerunt, qui dominum ipsum et saluatorem nostrum
B2, INCIPIT LIBER SCI AUG DE CONSENSU QUATTUOR EUAN-
GELISTARUM T, om. RD, INCIPIT LIBER PRIMUS C, INCPT LIB
PRM AVRELI AGVSTIN EPI DE CONCORDIA EVANGTR (lift. implex.)
P, Incipit liber primos aurelii augustini de consensu euangelistarum
V, laesa membrana defic. FM, AURELll AUGUSTINI EPISCOPI EC-
CLESIAE CATHOLICAE INCIPIT LIBER PRIMUS DE CONSENSU
EUANGELISTARUM. DO GRATIAS AMEN 0, INCIPIT LIB -I- SCI
AVGVST DE CSENSV IIII or EVANGELISTARV. N\', IN XPI NOMINE
INCIP LIBER SCI AUG EPI DE CONSENSU EUANGELISTAR Q,
itucr. om. H, + AVRELI AGVSTINI EPI DE CONSV EVANGELI-
STARV INCIPIT LIBER PRIM A (corr. AVRELH et CONSENSV A2),
+ AVRELI AGVSTINI EPI DE CONSENSV EVANGELISTAB INCI-
PIT LIBER PRIMVS 8 (corr. AVRELII 82), AURELII AUGUSTINI
DOCTORIS HYPONIENSIS EPISCOPI DE CONSENSU EUANGELI-
STARU LIBER INCIPIT Es, AVRELI AGVSTINI EPI DE CONSENSV
__
EVANGELISTAB INCIP LIB T (litt. implex.) L, Aurelii Augustini
doctoris Ipponiensis epl De consensu euangelistarom liber primus incipit T
6 sacris V tenentur R, contenentur C 8 futurum] add. esse VI
redditum] reuelatum E* arsp 10 et ipsum N*
non solum ea, quae ex ore eius audita uel ab illo sub oculis
suis operata dicta et facta meminerant, uerum etiam quae,
priusquam illi per discipulatum adhaeserant, in eius natiuitate
uel infantia uel pueritia diuinitus gesta et digna memoria siue
ab ipso siue a parentibus eius siue quibuslibet aliis certissimis
indiciis et fidelissimis testimoniis requirere et cognoscere
potuerunt, inposito sibi euangelizandi munere generi humano
adnuntiare curarunt. quorum quidam, hoc est Mattheus et
Iohannes, etiam scripta de illo, quae scribenda uisa sunt,
libris singulis ediderunt.
Ac ne putaretur, quod adtinet ad percipiendum et praedicandum
euangelium, interesse aliquid, utrum illi adnuntient,
qui eundem dominum hic in carne apparentem discipulatu
famulante secuti sunt, an hi, qui ex illis fideliter conperta
crediderunt, diuina prouidentia procuratum est per spiritum
sanctum, ut quibusdam etiam ex illis, qui primos apostolos
sequebantur, non solum adnuntiandi, uerum etiam scribendi
euangelium tribueretur auctoritas. hi sunt Marcus et Lucas.
ceteri autem homines, qui de domini uel de apostolorum actibus
aliqua scribere conati uel ausi sunt, non tales suis
temporibus extiterunt, ut eis fidem haberet ecclesia adque in
pr. 1, 20 et SUg cuiua] qui V μσl m, et B
ab illo] ab a illo B\', alio p S operata] add. uel P1, add. aut Y
et facta om. CPV 4 prius (om. quam) Q disciplinatum p adhaeserunt
E* r 5 diuinitus] diuina RT 6 quibuslibet BaRTD ONaMQ
HALSUg, a quibuslibet CPY Εγ praelm aliis quibuslibetN* aliis]
aliis et RTD 7 cognuscere C et MC saepissime 8 potuerant N* inposito-curarunt
in mg. B7 10 iohannis 01 12 ac] at RlTD a e l
15 famulantes Q hii A1 S g, ii E* γ t m conperta] conscripta p
16 procuratum est prouidentia N* 17 etiam om. RTD primo Dr
18 adnuntiandi] add, uerbum A2 U getiam om. Cl 19 auct. trib. N*
hii DMS x ω g, ii E* y Im 20 uel (om. de) Qttm 21 aliquid RTD
sunt uel ausi N* 22 eis] eorum N*, eisdem p ecleaia C et sic infra
in auctoritate canonica BTD
reciperet, nec solum quia illi non tales erant, quibus narrantibus
credi oporteret, sed etiam quia scriptis suis quaedam
fallaciter indiderunt, quae catholica adque apostolica regula
fidei et sana doctrina condemnat.
notissimi, et ob hoc fortasse quattuor, quoniam quattuor sunt
partes orbis terrae, per cuius uniuersitatem Christi ecclesiam
dilatari ipso sui numeri sacramento quodammodo declararunt,
hoc ordine scripsisse perhibentur: primus Mattheus, deinde
Marcus, tertio Lucas, ultimo Iohannes. unde alius eis fuit
ordo cognoscendi adque praedicandi, alius autem scribendi.
ad cognoscendum quippe adque praedicandum primi utique
fuerunt qui secuti dominum in carne praesentem dicentem
audierunt facientemque uiderunt adque ex eius ore ad euangelizandum
missi sunt. sed in conscribendo euangelio, quod
diuinitus ordinatum esse credendum est, ex numero eorum,
quos ante passionem dominus elegit, primum adque ultimum
locum duo tenuerunt, primum Mattheus, ultimum Iohannes,
ut reliqui duo, qui ex illo numero non erant, sed tamen
Christum in illis loquentem secuti erant, tamquam filii
EUS. hist. eccl. 3, 24 19 cf. aerm. 239, 1; c. Fauat. 17, 3 in ras.) B* 2 non tales illi g illi postea add. B*
4 adque] et RTDN2 fidei regula N* 5 et om. N* sana doctrina]
om. NI, sancta doctrina H, sancta scriptura A1LS1U condempnant Q
6 igitur] ergo p in uniuerso H2A2SUg, in toto sunt typ orbi M1 *
7 nouiasimi B\', notissimi (t in ras.) N* 9 et ipso sui g, ipsi suor
declarant Q 10 primus B2T1MQ » R1T2D CP ON*
HALSUg, primo V λποp,primum y r aelm 11 tertius Q ad ultimum
Y iohannis 01 eis] illis HASU fuit eis E 8 γ p g 14 secuti]
8. I. add. sunt JR2 secuti post praesentem N* a uerbo quod est
dominum incipit manus gaec. YIIII fol. 4 in E praesentem] add.
ac g 15 facientem quae C1, facientem N* 19 iohannis 01 20 ut
om. M reliqui] add. illi N* illo] eorum N-, illorum g 21 aecuturi
N* fili RlL
latere munirentur.
Horum sane quattuor solus Mattheus Hebraeo scripsisse
perhibetur eloquio, ceteri Graeco. et quamuis singuli suum
quendam narrandi ordinem tenuisse uideantur, non tamen
unusquisque eorum uelut alterius praecedentis ignarus uoluisse
scribere repperitur uel ignorata praetermisisse, quae scripsisse
alius inuenitur, sed sicut unicuique inspiratum est non superfluam
cooperationem sui laboris adiunxit. nam Mattheus suscepisse
intellegitur incarnationem domini secundum stirpem
regiam et pleraque secundum hominum praesentem uitam
facta et dicta eius. Marcus eum subsecutus tamquam pedisequus
et breuiator eius uidetur. cum solo quippe Iohanne
nihil dixit, solus ipse perpauca, cum solo Luca pauciora, cum
Mattheo uero plurima et multa paene totidem adque ipsis
uerbis siue cum solo siue cum ceteris consonante. Lucas autem
circa sacerdotalem domini stirpem adque personam magis
occupatus apparet. nam et ad ipsum Dauid non regium stemma
secutus ascendit, sed per eos, qui reges non fuerunt, exit ad
Nathan filium Dauid, qui nec ipse rex fuit. non sicut Mattheus,
qui per Salomonem regem descendens ceteros etiam reges ex
ordine persecutus est seruans in eis, de quo postea loquemur,
mysticum numerum.
3, 31 20 cf. Matth. 1, 6 24 cf. c. Faust. 12, 33; 18, 15; 19, 31;
de diu. qu. oct. tr. 61, 2; en. in ps. 26, II 2 g 3 haebręo B* 4 suum] unum D 5 tenuisse-uelut
om. B* 6 praecedenti Q 8 sed] se M1A1E1L 11 hominum] om.
4* p, hominem BTlD g 12 secutus p pedisecus (PWM AlEL, pedis
eius CIP, pedissecus N3, pediasequus VS 14 solo om. N* 15 uero
om. RD 16 consonantem Q, -tia A2 S2, -teia g 18 ad om. Q
non regium om. E1L γ 19 texit Q, exiit D edd. 1 20 natham GPO
ipse] ille p non] nam p sicut et qui om. p 21 solomonem B,
salamonem E* reges om. EL γ 22 persequutus CPQx, prosecutus
R2O2S2 ael, prosequutus D de quo] de E1 L, unde AeaSU y 23 mystecum
CXPX numerum] ordinem RT 24 enim] add. noster p
has duas personas aput patres singillatim commendatas suam
figuram egisse declarauit siue titulo illo, qui cruci eius superfixus
erat, rex Iudaeorum, unde arcano instinctu Pilatus respondit:
quod scripsi scripsi, praedictum quippe erat in psalmis:
ne corrumpas tituli inscriptionem, siue, quod ad personam
sacerdotis adtinet, in eo quod nos offerre adque accipere docuit,
unde prophetiam de se praemisit dicentem: tu es sacerdos
in aeternum secundum ordinem Melchisedech. multisque
aliis documentis diuinarum scripturarum rex et sacerdos
Christus apparet. hinc et ipse Dauid, cuius non frustra crebrius
filius dictus est quam filius Abrahae et quem communiter
tenuerunt Mattheus et Lucas, ille a quo per Salomonem
descenderet, iste ad quem per Nathan ascenderet, quamquam
aperte rex fuit, figurauit tamen et sacerdotis personam, quando
panes propositionis manducauit, quos non licebat manducare
nisi solis sacerdotibus. huc accedit, quod solus etiam Lucas
Mariam commemorat ab angelo manifestatam cognatam fuisse
Elisabeth, quae uxor erat Zachariae sacerdotis. de quo idem
scripsit, quod eam de filiabus Aaron, hoc est de tribu sacerdotum,
habebat uxorem.
37; Marc. 15, 26; Luc. 23, 38 5 Ioh. 19, 22 6 *Ps. 74, 1 8 Ps.
109, 4; cf. ep. 177, 12 10 cf. Pa. 2, 6; 44, 2; 8; Matth. 2, 2; 21, 5;
27, 11; Marc. 15, 2; 9; 12; Luc. 19, 38; 22, 2; 3; Ioh. 1, 49; 12, 13;
15; 18, 37; 19, 14; Hebr. 1, 5; 5, 5; 6; 7, 17 18 cf. Matth. 1, 6;
cf. Luc. 3, 31 17 cf. Leu. 24, 9; cf. I Regn. 21, 6; cf. Matth. 12, 3
18 cf. Luc. 1, 36 20 cf. ib. 5; quaest. in Hept. 7, 47 N* illud lec. loco] istud RTD 8 raelm expiandos]
add. nos RTD 8 2 a patre RTD 8 r, aput patrem Ha, apud antiquos
patree ξπχψ pel 3 egisse] gessisse N* de titulo RTD 4 respondit]
dixit N- 5 praedi«c*tum H, praedic*tum A, praedicatum Er 7 accipere
atque offerre N* 8 prophetam n 9 melchisedec B2R1T1
12 quem] quae RTlD 13 salamonem R 14 ad quem] a quo RDA1,
aqaam L natham CP 16 et om. Q 17 solis om. e, solus Cl
18 ab angelo mariam commemorat RTD, commem. mar. ab angelo Y
ab angelo om. I manifeste N3 ξψ pl19 quo] qua p.
Cum ergo Mattheus circa regis, Lucas circa sacerdotis personam
gereret intentionem, utique humanitatem Christi maxime
commendarunt. secundum hominem quippe Christus et rex et
sacerdos effectus est, cui dedit deus sedem Dauid patris sui,
ut regni eius non esset finis et esset ad interpellandum pro
nobis mediator dei et hominum homo Christus Iesus. non
autem habuit tamquam breuiatorem coniunctum Lucas sicut
Marcum Mattheus, et hoc forte non sine aliquo sacramento,
quia regum est non esse sine comitum obsequio. unde ille,
qui regiam personam Christi narrandam susceperat, habuit sibi
tamquam comitem adiunctum, qui sua uestigia quodammodo
sequeretur, sacerdos autem quoniam in sancta sanctorum solus
intrabat, propterea Lucas, cuius circa sacerdotium Christi erat
intentio, non habuit tamquam socium subsequentem, qui suam
narrationem quodammodo breuiaret. ia
sunt, quas Christus per humanam carnem temporaliter gessit;
porro autem Iohannes ipsam maxime diuinitatem domini, qua
patri est aequalis, intendit eamque praecipue suo euangelio,
quantum inter homines sufficere credidit, commendare curauit.
itaque longe a tribus istis superius fertur, ita ut hos uideas
quodammodo in terra cum Christo homine conuersari, illum
autem transcendisse nebulam, qua tegitur omnis terra, et peruenisse
ad liquidum caelum, unde acie mentis acutissima
12 cf. Leu. 16, 17 18 cf. in Ioh. eu. tr. 36, 1 23 cf. Eccli. 24, 6
24 cf. in Ioh. eu. tr. 1, 5; 38, 6 σrem 3 commendarent Q, commendauerunt
D HAELS r et pr. om. RTD 4 effectus] factus g dauid]
om. JRT, ** D 5 ut r. e. non esaet] et r. e. non est CP (cf. Luc. 1, 33)
et] ut C2P2V 8 forte] fortasse Draelm 9 quia] quia enim g
comitum] comitatus Xr, comitatu (U - 11 coniunctum p qui] quia RE1L
16 tres (om. tamen isti) Hub. Theod. ineip. deaersati B* ON2M
HAELSU, diuersati cd., edd. 17 quae Hub. Theod. per om. Hub.
Theod. 18 autem] om. Hub. Tkeod., autem ipse r ipsam] in ipsam
N2 19 patris Hub. Theod. eam quae L, eam p 22 hominem
AlEL
per quod facta sunt omnia, et ipsum agnosceret carnem factum,
ut habitaret in nobis, quod acceperit carnem, non quod fuerit
mutatus in carnem. nisi enim carnis adsumtio seruata incommutabili
diuinitate facta esset, non diceretur: ego et pater
unum sumus, neque enim pater et caro unum sunt. et hoc
de se ipso domini testimonium solus idem Iohannes commemorauit,
et: qui me uidit, uidit et patrem, et: ego in
patre et pater in me, et: ut sint unum, sicut et nos
unum sumus, et: quaecumque pater facit, haec eadem et
filius facit similiter, et si qua alia sunt, quae Christi diuinitatem,
in qua aequalis est patri, recte intellegentibus intiment,.
paene solus Iohannes in euangelio suo posuit, tamquam de
pectore ipsius domini, super quod discumbere in eius conuiuio
solitus erat, secretum diuinitatis eius uberius et quodammodo
familiarius biberit.
17, 22 10 *Ioh. 5, 19 12 cf. in Ioh. eu. tr. 18, 2; 49, 10 14 cf.
Ioh. 13, 25 15 cf. ib. 1, 7; 18, 1; 20, 1; 36, 1; 124, 7; Berm. 34, 1,
2 17 cf. epecul. ed. Weihrich p. 197; de ciu. d. 8, 4; c. Faust. 22,
51—57; en. in ps. 83, n. 11 deom pr.] domini pg 2 quod] quo ElL, quem CPY m sunt
om. Hub. Theod. agnoscere Hub. Theod. 3 quod] et quod nral
quod acc. carnem om. Hub. Theod. acceperit (i ex a) JB* 4 mutatum
gr in carne p seruata] salna Hub. Theod. 6 hoc de ipso
domino BTD HALSg, de hoc ipso domini N* 8 qui uidit me T
uidet uidit Q, uidet uidet C2P2VO2 A2E2SU γ pgraelv patrem] add.
meum GPV (eolb. mon.) et ante ego om. Hub. Theod. 9 me] add. eat
Dpaelmv 10 quaecumque enim v pater] ille v (
6 Chr. Did. Nouat. facit pr.] fecerit v haec om.
N* eadem om. v 11 similiter facit c (notct ó
patri N* recte intellegentibus om. AELf 13 iohannis ClP sno
euangelio Hub. Theod. tamquam] add. qui V ϑπρχψω m14 super
quo BTD in eius conuiuio om. V 15 diuinitatis (om. eius) 01
16 famularius C1, famili*ariuB B* uiberit EI L, uiderit Q, biberet
Hub. Theod. 17 Et proinde N* uirtutis 01 animae hum. propos.
sint V sunt g
illa qua laboratur, ut cor mundetur ad uidendum
deum, ista qua uacatur et uidetur deus: illa est in praeceptis
exercendae uitae huius temporalis, ista in doctrina uitae illius
sempiternae. ac per hoc illa operatur, ista requiescit, quia illa
est in purgatione peccatorum; ista in lumine purgatorum. ac
per hoc in hac uita mortali illa est in opere bonae conuersationis,
ista uero magis in fide et aput perpaucos per speculum
in enigmate et ex parte in aliqua uisione incommutabilis
ueritatis. hae duae uirtutes in duabus uxoribus Iacob figuratae
intelleguntur. de quibus aduersus Faustum Manicheum pro
modulo meo, quantum illi operi sufficere uidebatur, disserui.
Lia quippe interpretatur laborans\', Rachel autem (uisum principium\'.
ex quo intellegi datur, si diligenter aduertas, tres
euangelistas temporalia facta domini et dicta, quae ad informandos
mores uitae praesentis maxime ualerent, copiosius
persecutos circa illam actiuam uirtutem fuisse uersatos, Iohannem
uero facta domini multo pauciora narrantem, dicta
uero eius, ea praesertim, quae trinitatis unitatem et uitae
aeternae felicitatem insinuarent, diligentius et uberius
14; Hebr. 1, 8 7 cf. Iac. 3, 13; I Petro 2, 12; 3, 16 8 cf. Rom. 5,
2; Gal. 2, 16; 3, 8; Phil. 3, 9; Iac. 2, 22 9 cf. I Cor. 13, 12 10 cf.
Gen. 29, 16; 23; 28 12 cf. c. Faust. 22, 52 Hub. quo peruen. B\' ClPF ON2MQ Н2AELU γ p g
Hub., qua peruenitur RTDC2VH2 raelm 8 uacatur (a alt. s. e) B\',
uac.tur Mt, uocatur p 5 ac] at I 6 lumina] illuminatione X ac]
hac L hoc om. ElL 8 et om. Hub. Theod. 9 enigmate B\'TD
FNaM HAEL, aen. cet. (et om.) ex CP Hub. Theod. 10 duabus]
quibus Hub. Theod. 11 maniceum EiL, manichaeum edd. 12 modolo
ClP Hub. Theod. opere CPN* operia afficere B* 18 autem
om. EL r uisus NS e l 14 intellegi datur] intelliguntur Hub. Theod.
15 domini facta TV ad om. ElL infirmandos Hub. 17 proeecutos
(prosequ. N,) R2D1NS raeI uirtutem om. CPF1 fnisse
uersatos uirtutem p 20 insinuarent—conscribentem om. Hub. Theod.
intimarent y1
praedicationemque tenuisse.
ad intellegendos quattuor euangelistas interpretati sunt probabilius
aliquid adtendisse illi, qui leonem in Mattheo, hominem
in Marco, uitulum in Luca, aquilam in Iohanne intellexerunt,
quam illi, qui hominem Mattheo, aquilam Marco, leonem
Iohanni tribuerunt. de principiis enim librorum quandam coniecturam
capere uoluerunt, non de tota intentione euangelistarum,
quae magis fuerat perscrutanda. multo enim congruentius
ille qui regiam Christi personam maxime commendauit per
leonem significatus accipitur. unde et in apocalypsi cum ipsa
tribu regia leo commemoratus est, ubi dictum est: uicit
leo de tribu Iuda. secundum Mattheum enim et magi narrantur
uenisse ab oriente ad regem quaerendum et adorandum,
qui eis per stellam natus apparuit, et ipse rex Herodes
regem formidat infantem adque, ut eum possit occidere, tot
paruulos necat. quod autem per uitulum Lucas significatus
sit propter maximam uictimam sacerdotis, neutri dubitauerunt.
ibi enim a sacerdote Zacharia incipit sermo narrantis, ibi
cognatio Mariae et Elisabeth commemoratur, ibi sacramenta
10, 11; in Ioh. eu. tr. 86, 5 13 Apoc. 5, 5 14 cf. Matth. 2, 1—18
18 cf. Luc. 1, 5—36 CPl commendandam CP1 Hub. Thcod. intentione
CP1 2 praedicationem quam ElL tenuisse] finit exeerpt. in Hub.
Theod. 3 quia ex CPPF1 apocalipsi BTD OM HAEL 5 illi]
om. R TD, illis Ml 7 marco) add. uitulum lucae Pg, add. bouem
lucae rael 8 attribuerunt r 9 capire 01 (cf. epist. 3, 5) 10 perscruanda
man. 1 BS, perscrudanda C 12 Bignatus p accepetur C1,
acciperetur G\'2 apocalypsis CPP, ipsa apocalipsi F, apooalipsi TD M
HAELpg 14 enim] om. RD, uero p 16 eis om. B* stillam C1
natus om. CPV herodis ClPl 17 regem] regem christum ONsMQ
prael formida Lt posset C1 18 paruolos CP1 autem] ante ClP
19 maxime propter nict. N* uictimam] uitam BT 20 a] om. ElL,
«. I. C zacaria R1 21 cognitio AELSXU sa.mariae L helisabeth
RL
alia possunt diligenter aduerti, quibus appareat Lucas
intentionem circa personam sacerdotis habuisse. Marcus ergo,
qui neque stirpem regiam neque sacerdotalem uel cognationem
uel consecrationem narrare uoluit et tamen in eis uersatus &
ostenditur, quae homo Christus operatus est, tantum hominis
figura in illis quattuor animalibus significatus uidetur. haec
autem animalia tria, siue leo siue homo siue uitulus, in terra
gradiuntur, unde isti tres euangelistae in his maxime occupati
sunt, quae Christus in carne operatus est et quae praecepta
mortalis uitae exercendae carnem portantibus tradidit. at uero
Iohannes supra nubila infirmitatis humanae uelut aquila uolat
et lucem incommutabilis ueritatis acutissimis adque firmissimis
oculis cordis intuetur.
subigit populos leni suo iugo et sarcinae leui, quidam uel
impia uanitate uel imperita temeritate calumniis appetunt, ut
eis ueracis narrationis derogent fidem, per quos christiana
religio disseminata per mundum tanta fertilitate prouenit, ut
homines infideles iam inter se ipsos calumnias suas mussitare
serm. 51, 8, 4; cf. *Matth. 11, 30 A2SU 3 personam sacerdotalem 7, sacerdotia personam
r a elm marcus ergo] marco A1, maria ergo L, marcus uero x 4 uel
cognationem om. B 7 animalibng 8. l. L animalibus 8. n. h. autem
in mg. B signiflcasse Mx 8 trea C1P1 9 occupati (OM. sunt) p,
occnpantur N* 11 mor*alis S, moralis D ad BlClP 12 iohanaia C
supra] super CPVFplm 13 et] ad CP, ac Y 14 cordis oculis g
intueatur &L, intueretur H1 15 per] in BTD 3 16 subigit B\'OMQ
HA1EL αγϰπ aelmsubicit CPVF μξσψ p,subegit N3A2SUχω g r,subiecit
BTD 8 populus ClP, sic aaepe line Cl, lene C\'JP, leni otpga
sarcinae] cf. serm. 41, 5; 70, 1; ep. 26, õ; 157, 33; en. in ps. 13, 4;
67, 18; doctr. chr. 2, 41, 62; al. (onus v) lene ClP 17 inperitia
(imp. T) ueritatem BT calumnis E1L 18 eis] in eia M 19 dissiminata
ClP tanta fertillitatem ClP, ad tantam fertilitatem V
20 hominis C1 infidelis (JtP museitare B* f elm, muscitare r,
musitare cet.
uerum tamen, quia nonnullos adhuc calumniosis disputationibus
suis uel retardant a fide, ne credant, uel iam credentes,
quantum potuerint, exagitando perturbant, nonnulli autem fratres
salua fide nosse desiderant, quid talibus respondeant quaestionibus,
uel ad prouectum scientiae suae uel ad illorum
uaniloquia refellenda, inspirante adque adiuuante domino deo
nostro - quod utinam et ipsorum saluti prosit — hoc opere
demonstrare suscepimus errorem uel] temeritatem eorum, qui
contra euangelii quattuor libros, quos euangelistae quattuor
singulos conscripserunt. satis argutas criminationes se proferre
arbitrantur. quod ut fiat, quam non sibi aduersentur idem
scriptores quattuor, ostendendum est. hoc enim solent quasi
palmare suae uanitatis obicere, quod ipsi euangelistae inter se
ipsos dissentiant.
Sed illud prius discutiendum est, quod solet nonnullos
mouere, cur ipse dominus nihil scripserit, ut aliis de illo
scribentibus necesse sit credere. hoc enim dicunt illi uel
maxime pagani, qui dominum ipsum Iesum Christum culpare
aut blasphemare non audent eique tribuunt excellentissimam
sapientiam, sed tamen tamquam homini, discipulos uero eius
dicunt magistro suo amplius tribuisse quam erat, ut eum
filium dei dicerent et uerbum dei, per quod facta sunt omnia,
et ipsum ac deum patrem unum esse, ac si qua similia sunt
eras.) BII, dispotationibus CXP 4 potuernnt p
exagitando B*, agitando cet. 6 prouectum B3R MQ HAELUj, profectom
TD CPVF ON* edd. 7 refellenda B3RTD ON- χω r a m,
repellenda CPVF MQ HAELSU γψ pgel (repp- H, -anda L) adque]
autem atque g iuuante V 8 et om. PY illorum V 9 suscipemus
C1P, suscipimuB F 11 argumenta L 12 quam] quod CP,
quo F1, quam in ras, B7, quantum S* non om. m. 1 B* aduersintor
Oi, aduereantur H l hii idem 4s iidem raelm 14 palmam F
ξπχψ pgrael 17 ipse dominus bis L, ipse dens Dp 19 maximae CP
ipsum dominum DN-, ipsum dom. ipsum r 20 aut] uel Q ei qui F1.
et qui P attribuunt rae 28 sunt] otn. AiEL, sunt. et CPP
colendum esse didicimus. honorandum enim tamquam sapientissimum
uirum putant, colendum autem tamquam deum
negant.
Cum ergo quaerunt, quare ipse non scripserit, uidentur
parati fuisse hoc de illo credere, quod de se ipse scripsisset,
non quod alii de illo pro suo arbitrio praedicassent. a quibus
quaero, cur de quibusdam nobilissimis philosophis suis hoc
crediderint, quod de illis eorum discipuli scriptum memoriae
reliquerunt, cum de se ipsi nihil scripsissent? nam Pythagoras,
quo in illa contemplatiua uirtute nihil tunc habuit Graecia
clarius, non tantum de se, sed nec de ulla re aliquid scripsisse
perhibetur. Socrates autem, quem rursus in actiua, qua mores
informantur, omnibus praetulerunt, ita ut testimonio quoque
dei sui Apollinis omnium sapientissimum pronuntiatum esse
non taceant, Aesopi fabulas pauculis uersibus persecutus est
uerba et numeros suos adhibens rebus alterius, usque adeo
nihil scribere uoluit, ut hoc se coactum imperio sui demonis
Phil. 2, 11; Col. 1, 3; 2, 2; I Thess. 1, 1; II Thess. 1, 1; Tit. 1, 4; I
Petro 1, 3; I Ioh. 1, 3; 2, 1; 24; 5, 7; II Ioh. 3; 9 10 cf. de ciu.
d. 8, 2-4; Porphyr. uita Pythag. 57; Eus. praep. eu. 10, 7; Claudian.
de st. an. 2. 3 13 cf. de ciu. d. 8, 4; Lact. diu. inst. 3, 13. 21 15 cf.
infra c. 18, n. 26 16 cf. Plat. Phaed. p. 61 B; Diog. Laert. 2, 42;
Themist. orat. 14, p. 321 CPF1 enim] eum N* 5 quum B\' ergo] uero p
6 fuisse] esse V 7 (de om.) illo AlElL de se om. BT AELSU
8 philosofis B* 9 crediderunt pga 10 ipais BTIM1, ipse GlPFl
pytag- RTDFQ, phyth- P, phyt- ON*> pith- Zy, phit- M, pit- V π, pict-
11 contemplatiua] 8. l. add. id est matematica Ni neritate p (tunc
om.) habuit CPp (folii parte auulsa detic. F), habuit tunc X gratia
CP rursus om. B* 13 actiua] 8. l. add. id est ethica N7 14 quoque
om. AlEL 16 taceant (n 8. I.) in mg. add. quique N2 ysopi
B\'BTID CPF1 Q (in spat. uac. postea ins. BS), hysopi M HAESlU,
hyaophi L, esopi V, estfpi N* paucis BTD persequutus B2PF,
prosecutus N*A2pr ael est] et g 17 adeo] adeo autem r ut se c.
i. s. d. hoc fecisse N* se hoc g 18 actum BT
commemorat, in quo tamen opere maluit alienas quam suas
exornare sententias. quid igitur causae est, cur de istis hoc
credant, quod de illis discipuli eorum litteris commendarunt,
et de Christo nolint credere, quod eius de illo discipuli conscripserunt,
praesertim cum ab eo ceteros homines sapientia
superatos esse fateantur, quamuis eum fateri deum nolint?
an uero illi, quos isto multo inferiores fuisse non dubitant,
ueraces de se discipulos facere potuerunt et iste non potuit?
quod si absurdissime dicitur, credant de illo, quem sapientem
fatentur, non quod ipsi uolunt, sed quod aput eos legunt,
qui ea quae scripserunt ab illo sapiente didicerunt.
uel audire potuerunt. si fama disseminante, certiorne de illo
nuntia fama est quam discipuli eius, quibus eum praedicantibus
ipsa per totum mundum fama fraglauit? postremo famam praeferant
famae et ei famae de illo credant, quae maior est. ea
quippe fama, quae de catholica ecclesia, quam stupent toto
orbe diffusam, mirabili claritate dispergitur, tenues istorum
Laert. 1, 16 7 cf. de ciu. d. 8, 14; 18, 87; retr. 2, 16; infra c. 34,
n. 52 et 1. 2, n. 1; de haeres. 8, 10; ep. 120, 8; 16; in Ioh. eu. tr.
36, 2 19 cf. ep. 49, 2; 52, 1; en. in ps. 30, II 8; 44, 20; 147, 16;
serm. 46, 83; 288, 8; de ag. chr. 29 p causa CF 4 credant-litteris om. RT litteris
(lit in ras.) B* mandarunt RT 8 5 nolunt g r, noluerint p eius
om. Ll de illo eius discipuli RTD 8, disc. eius de illo N* discipuli]
add. eorum X1 6 scripserunt N*, crediderunt RT ab] de CPF1
hominis 01 7 eum om. g deum fateri N3 p g 8 isto om. r discipulos
de se N* 9 fatere C1 11 non (oro. qaod) 01 12 quaej qui
PHIE\'L scripserint (scribs. P) CP, scripserant F1, scripta sunt D
14 potuerint N* sin 81, sine S7, et si p 15 nuntia fama RID F
ON3M1Q H RTCPM2AELSU γδϰ,fama nuntia
(-cia x) χrael fama nnntiata Vap (i in mg.) 16 fraglauit BI V OQ
HA1E1L2, fraglabit B, fragrauit E2aelm, flagrauit TD CPF NM
A2L1SU pgr 17 famae et om. CPF1 ei] di ElL 19 difusam
EL mirabile ClPl dispergentur Tl, dispargitur r, dispertitur
CPVF g tenuis C1P1 istorum mores QE*L, istos rummores E*
celebris, ut eam timendo isti trepidas et tepidas contradictiunculas
in sinu suo rodant iam plus metuentes audiri
quam uolentes credi, filium dei unigenitum et deum praedicat
Christum, per quem facta sunt omnia. si ergo famam eligunt
testem, cur non hanc eligunt, quae tanta claritate praefulget?
si scripturam, cur non euangelicam, quae tanta auctoritate
praepollet? nos certe haec de dis eorum credimus quae habet
et scriptura eorum antiquior et fama celebrior. quae si
adoranda sunt, cur ea rident in theatris? si autem ridenda
sunt, plus ridendum est, cum adorantur in templis. restat, ut
ipsi uelint testes esse de Christo, qui sibi auferunt meritum
sciendi quid loquantur loquendo quod nesciunt, aut si aliquos .
libros habere se dicunt, quos eum scripsisse adserant, prodant
eos nobis. profecto enim utilissimi et saluberrimi sunt, quos,
ut ipsi fatentur, uir sapientissimus scripsit. si autem timent
eos proferre, utique mali sunt; porro si mali sunt, non eos
sapientissimus scripsit; sapientissimum autem Christum fatentur:
non ergo Christus tale aliquid scripsit.
existimant, dicant contineri eas artes, quibus eum putant illa
fecisse miracula, quorum fama ubique percrebruit: quod
d. 2, 13 Mv. 2 celebres CIP!, celebris est ael trepidas et] trepedasset
C1, trepidassent SLU, trepidant et H1 et tepidas om. L 3 audire
H1 4 nolentes pel (et om.) deum BTH praedicant
RT1DQH2S1U1 ω, praedicari ael 5 omnia facta sunt N* famaelegunt
CP 6 eligant hanc p elegunt ClP praefulgit CP prefulget
claritate g 8 haec om. CPVFtyp 9 et pr. om. Ftypa horum
N* 10 cur-sunt om. BTH 11 ridenda sunt V restant HELL
12 ipse C1P1H1 testes uelint BTD a uellent N* offerunt N* 18 aut]
at p 14 libros se h. d. quos om. CP habere se Bs, se habere cet.,
edd. adserunt (ass.) RTD ON*Q sxr e l prodant] producant in tng.
RA 15 saluberrissimi L 20 illis] in illis e I eum] eos A1E1L
21 conteneri C1P1E1L eas] illas N* 22 percrebuit D πχψ lm,
percrebuerit V estimando V
quando quidem Christum propterea sapientissimum putant
fuisse, quia nescio quae inlicita nouerat, quae non solum
disciplina christiana, sed etiam ipsa terrenae rei publicae administratio
iure condemnat. et certe qui tales Christi libros
legisse se adfirmant, cur ipsi nulla talia faciunt, qualia illum
de libris talibus fecisse mirantur?
qui talia Christum scripsisse uel credunt uel credi uolunt, ut
eosdem libros ad Petrum et Paulum dicant tamquam epistulari
titulo praenotatos. et fieri potest, ut sine inimici
nominis Christi siue qui eiusmodi execrabilibus artibus de
tam glorioso nomine pondus auctoritatis dare se posse putauerunt
talia sub Christi et apostolorum nomine scripserint.
in qua fallacissima audacia sic excaecati sunt, ut etiam a
pueris, qui adhuc pueriliter in gradu lectorum Christianas
litteras norunt, merito rideantur.
Cum enim uellent tale aliquid fingere Christum scripsisse
ad discipulos suos, cogitauerunt, ad quos potissimum scribere
potuisse facile crederetur, tamquam ad illos, qui ei familiarius
adhaesissent, quibus illud quasi secretum digne committeretur,
et occurrit eis Petrus et Paulus, credo, quod pluribus locis
simul eos cum illo pictos uiderent, quia merita Petri et Pauli
FIN. 2 faisse putant B 3 nescio qua BT\'D ClPO
4 terrena BTD F g 5- inrae CP condemnet F p talis ClP
6 legisse se B.V ONaMQ HAELSU γ grael, legisse CPF1, se legisse
RTD F* pm 10 et ad petrum p et ad paulam Mnp 12 qui om.
BT 13 dare se] dare BT*, dari TI, se dare V putauerint ut BT
14 talia] alias B, aliqua N* nomina ElL scripserunt Ly 15 audatia
CP 16 lectoris p 17 noSt C1, noscunt Ca, noster P, noneruntp
18 uelint C1PFp talia CiP flngere] infangere C1, infligere
C2, infingere PV 20 tamquam] quam BT 21 digne om. p
22 eia] illis g credendo BTl 23 cum illo om. BT uiderunt
AlEL ftc g, uiderint p quia] et quia BTD r
Roma commendat. sic omnino errare meruerunt, qui Christum
et apostolos eius non in sanctis codicibus, sed in pictis
parietibus quaesierunt, nec mirum, si a pingentibus fingentes
decepti sunt. toto enim tempore, quo Christus in carne
mortali cum suis discipulis uixit, nondum erat Paulus discipulus
eius, quem post passionem suam, post resurrectionem,
post ascensionem, post missum de caelis spiritum sanctum,
post multorum Iudaeorum conuersionem et mirabilem fidem,
post lapidationem Stephani diaconi et martyris, cum adhuc
Saulus appellaretur et eos qui in Christum crediderant grauiter
persequeretur, de caelo uocauit et suum discipulum
adque apostolum fecit. quomodo igitur potuit libros, quos
antequam moreretur eum scripsisse putari uolunt, ad discipulos
tamquam familiarissimos Petrum et Paulum scribere,
cum Paulus nondum fuerit discipulus eius?
et nomen suum ad populos in se conuertendos arte ipsa
consecrasse delirant, utrum potuerit magicis artibus tantos
prophetas diuino spiritu antequam in terra nasceretur implere,
qui de illo talia futura praelocuti sunt, qualia iam praeterita
in euangelio legimus et qualia in orbe terrarum praesentia
nunc uidemus. neque enim, si magicis artibus fecit, ut
apost. apocr. 39 7 cf. Act. 9, 1—30 23 cf. c. Faost. 12, 45 HAEL rn 9 r ael, celeberrimus 02p, celeberrimum
03 V, celeberrima o 2 romae (e erlll.) B* errare omnino p
3 apoBtolis CP 4 quaesiuerunt (ques.) F OQ HAELSU r 8 caelis ex
caelos corr. B* 10 stepani M diaconi et om. N* 12 discipulum]
dicit (dici H) discipulum HAlEL 13 igitur] ergo p 14 moriretur
T1F1S putare CP uoluerunt A3SU 17 qui] 8. I. add. eum NI,
quem x magis F\'L, magicis eum r potuisse] eum potuisse VI m
populos] aptos in mg. a 19 delerant B3C1PA2 21 qui] quia 0
illo] eo r 22 (euan)llgelio fol. 7 (jinit supplementum saec. XII. NI,
incipit manus saec. X.) N et] in Cl orbem RTD 23 enim
a. l. C
uenturo gens una deputata est, cuius reipublicae tota
administratio prophetia esset illius regis uenturi et ciuitatem
caelestem ei omnibus gentibus condituri.
sicut am, deputatae nullus alius deus erat nisi deus unus,
deus uerus, qui fecit caelum et terram et omnia quae in eis
sunt. quo offenso saepe suis hostibus subdebantur, nunc
etiam pro grauissimo scelere occisi Christi ex ipsa Hierosolyma,
quod erat regni eorum caput, penitus eradicati et Romano
imperio subiugati sunt. solebant autem Romani de dis gentium,
quas subiugabant, colendos propitiare et eorum sacra suscipere.
hoc de deo gentis Hebraeae, cum eam uel obpugnauerunt uel
uicerunt, facere noluerunt. credo, quod uidebant, si eius dei
sacra reciperent, qui se solum deletis etiam simulacris coli
iuberet, dimittenda esse omnia quae prius colenda susceperant,
quorum religionibus imperium suum creuisse arbitrabantur. in
quo eos plurimum fallacia demonum decipiebat. nam utique
intellegere debebant occulta ueri dei uoluntate, penes quem
rerum summa potestas est, sibi datum et auctum regnum,
non illorum deorum fauore, qui si aliquid in hac re potestatis
18; 88, II 7; serm. 5, 5 19 cf. de ciu. d. 5, 21 20 cf. Eus. h. e.
7, 18, 4 01 natus] eaaet natus HAELSUy 2 uentura MQ,
futoro g uno H 5 porro inde F haebraeae R, hebreae TDPVA EL,
haebraicf (h 8. I.) N, habrahae F 6 dixit AXL nisi (om. deus) r
8 Saepius RTD Nr 9 etiam] autem HAEL y g hierusolyma C, hierosolima
FN, hiernsolima BsD AEL, hierosoljmis Hx 10 quod] quae
Vrael erant Hl et] nt CP, om. VQ 11 autem] om. m. 1 A,
enim g de diis BI, deos cet., edd. 12 colendo E j sacra om. A1E1L
13 habraeae B*, hebraeorum TD 14 quod] quoniam V 16 iuberet] add.
et R1T1esse om. AXEL auaciperant ClPF, susciperent AJ&L
17 relegionibus H1AE1L et sic sacp. 18 decipiat Q, decipiebant L
19 occultam WL ueri dei B*, dei nere AXEXL, dei ueri cet. uolontate
C1, uoluntatem HAEXL quam r 21 potestatis om. AELf
aut ipsos eis Romanos edomitos subiugassent.
Neque enim possunt dicere pietatem ac mores suos a dis
gentium, quas uicerunt, dilectos et electos. numquam hoc
dicent, si primordia sua recolant, facinorosorum asylum et
Romuli fratricidium. neque enim, quando asylum constituerunt
Remus et Romulus, ut quisquis cuiuslibet sceleris reus eo
confugisset multum haberet commissum, praecepta paenitentiae
dederunt ad saluandas animas miserorum ac non potius
collectam timentium manum contra suas ciuitates, quarum
leges timebant, mercede inpunitatis armarunt, aut quando
Romulus fratrem, qui nihil in eum mali perpetrarat, occidit,
iustitiam uindicandi ac non principatum dominandi cogitauit.
itane istos mores dilexerunt di hostes suarum ciuitatum
fauendo hostibus earum? quin potius nec illas defendendo
presserunt nec ad istos transeundo eos aliquid adiuuerunt,
quia non habent in potestate regnum dare et auferre, sed
deus unus et uerus hoc agit occulto iudicio, non continuo
beatos facturus quibus terrenum regnum dederit, nec continuo
miseros quibus ademerit, sed beatos uel miseros propter
aliud et aliunde faciens temporalia regna adque terrena
1, 8; 2, 1; Verg. Aen. 8, 842; Tac. hiat. 3, 71; Dion. Hal. 2, 15; Plut.
Rom. 9; 10; Dio 47,19 9 cf. GeD. 19, 17; Lnc. 9, 56; Iac. 1, 21; 5, 20 EaLy 2 edominatos A1ELS1, edomatoa U 3 nec r
propter pietatem r ac] aut p 4 namquid p 5 primordio suo Eyl
recolent FaHAELSU y facinoBorum 01, facinerosum T, facinorosum D r,
facineroaorum B ONl asilum F, consilium tl 6 romuli. (s ras.) В8. rumoli
C1PF1 9 saluandas B*, sanandas cel., edd. 10 quorum ÅEL 7 12 mali
om. A1 Εγ mali in eum p perpetrabat RV g, perpetrauit D, perpetra-
ret N1 13 prineipatum] potius y 15 hostibus] ospitibus H, hospitibus
(pi rcu.) T quin] qui C1PF1 defendendo B\'. deserendo cet.
habebant r et] ant g 17 sed dens] deus enim V 18 hec r 19 nec]
non N 20 mi quarundam (m. 1 om. -seros quibus—21, 9 tamen reliquias,
m. 2 suppl. in fol. 2) r ademerit || (fol. 10) in quo chrismate
(om. sed beatos—21, 8 remanserit, quae uerba uno folio contineri poterant)
E 20 adimerit 01PF1 H2A2U uel] et p
ordinem saeculorum uel sinendo uel donando distribuit.
quem summum et uerum deum dicitis, non solum Romanos
eis non subiugauit, sed nec ipsos Hebraeos, ne a Romanis
subiugarentur, adiuuit? praecesserunt enim manifesta peccata
eorum, propter quae illis hoc uenturum prophetae tanto ante
praedixerant, et maxime, quia impio furore Christum occiderunt,
in quo peccato aliorum occultorum peccatorum meritis excaecati
sunt quod illius passio esset gentibus profutura, eadem
prophetica contestatione praedictum est. nec alia re magis
claruit illius gentis regnum et templum et sacerdotium et
sacrificium et unctionem illam mysticam, quod chrisma Graece .
dicitur, unde Christi nomen elucet et propter quam reges suos
christos ipsa gens appellabat, non fuisse nisi praenuntiando
Christo deputatam, quam quod occisi Christi resurrectio postea
quam coepit credentibus gentibus praedicari illa omnia cessauerunt
nescientibus Romanis, per quorum uictoriam, nescientibus
Iudaeis, per quorum subiugationem factum est, ut illa
cessarent.
deum Hebraeorum offensum a uictis nec receptum a
104, n. 10 (tn mg. seculorum) r 4 romanos (om. eis) BT, (romanos
mn.) eis CPF, eis romanos B2CPF1 g, euenturis N1,
euenturum cet. proph. tanto] prophetando AXL, prophe**tando 8 (tę
ras.) ante 8. I. L 8 praedixerunt CPV m maximae CPA1
christum om. M occiderant BTD 10 quod B*, et quod cet., edd.
esset] est p 11 praedicatum HAXL alia re] in alia re OPY, aliunde
RTJD r 12 et ter om. Y 13 unctio illa mystica (mist. BTDM)
B2RTD M quod] quae V (chris) I ma fol. 10 (man. aaee.
VIII. B* finit, incipit m. BatC. VI.) B crisma. OSp g, crysma H
15 appellabant Q fuisBet Q 16 deputatum A2S, deputata HAlL
raelm quam] nam M 17 gentibus om. Al ł praedicare ClP
19 illa] illa omnia BT a l 21 pagani] romani JBT
est enim deus Israhel, de quo tanto ante propheta plebem
dei sic adlocutus est: et qui eruit te deus Israhel uniuersae
terrae uocabitur. hoc factum est per nomen Christi
uenientis ad homines ex semine ipsius Israhel, qui nepos
fuit Abrahae, a quo gens coepit Hebraeorum; nam et ipsi
Israhel dictum est: et in semine tuo benedicentur omnes
tribus terrae. hinc ostenditur deus Israhel, deus unus, qui
fecit caelum et terram et res humanas iuste ac misericorditer
curat, ita ut nec praecludat iustitia misericordiam,
nec inpediat misericordia iustitiam, quod non ipse sit uictus
in Hebraeo populo suo, quia regnum sacerdotiumque eius
Romanis expugnandum delendumque permisit, quando quidem
per Christi euangelium, ueri regis et sacerdotis, quod illo
regno et sacerdotio futurum praefigurauit, nunc ipse deus
Israhel ubique delet idola gentium, quae utique ne delerentur,
recipere sacra eius Romani noluerunt, sicut receperunt deorum
aliarum gentium, quas uicerunt. ita et regnum sacerdotiumque
propheticae gentis abstulit, quia iam qui per ea promittebatur
aduenerat, et Romanum imperium, a quo illa gens
uicta est, per Christum regem suo nomini subiugauit adque
3, 25; cf. Gen. 22, 18; 26, 4; 28, 14; Ps. 71, 17 10 cf. Iac. 2, 13;
en. in ps. 32, I 11; 44, n. 18; 143, n. 8; ep. 167, 6, 19; serm. 22, 5 om. L tanto] et RTD, om. Ax 8 et om. Q deus] ipse
deus tttfra 49, 3 et 51, 15 (cod. Vat., cod.
Alex.) 4 uocabitur] deus uocabitnr in ras. N 5 per (exp. m. 1)
nenientis B, aduenientis r ipsius om. p 6 habrag T, habrae SX
cepit gens r 7 et in BB (qf. Act. 3, 25 xcd Jv, Gen. 22, 18; 28,
14; 12, 3; 26, 4), in cet., edd. 8 tribus] gentes (trib. s. I. B) BBTD,
familiae v 9 terram] add. et mare A2S et alt.] qui I ac] et BBD
11 non quod ψ rael 13 a romanis BTDr deletumque CP 14 uere
CPP1 illo] de illo g 15 et sacerdotio om. BlBT praefigurabit BT
1S aliorum B HAlL quae AlL 19 profeticae C ea BBT HL,
eam cet., edd. 20 gens illa elm 21 nomine g
non erant, christianae fidei robore ac deuotione conuertit
Puto, quia de se futura ut per tot prophetas et per cuiusdam
etiam gentis regnum ac sacerdotium praenuntiarentur,
non magicis artibus fecit Christus, antequam esset in hominibus
natus. nam et illius iam deleti regni populus ubique dispersus
mirabili dei prouidentia, quamuis sine ulla unctione regis
sacerdotisque . remanserit, in quo chrismate Christi nomen
apparet, tenet tamen reliquias quarundam obseruationum
suarum, Romana autem sacra illa de idolorum cultu nec
uictus ac subiugatus accepit, ut libros propheticos ad testimonium
gerat Christi ac sic de inimicorum codicibus probetur
ueritas prophetati Christi. quid ergo adhuc miseri Christum
male laudando se ipsos indicant? si aliqua magica sub eius
nomine scripta sunt, cum uehementer his artibus Christi
doctrina inimica sit, hinc potius intellegant, quantum sit
illud nomen, quo addito etiam illi qui contra eius praecepta
uiuunt suas nefarias artes honorare conantur. sic enim diuersis
hominum erroribus multi etiam uarias hereses aduersus ueritatem
sub eius nomine condiderunt, ita sentiunt etiam inimici
Christi ad suadendum quod proferunt contra doctrinam Christi
nullum sibi esse pondus auctoritatis, si non habeat nomen
Christi.
ClP 2 erat B deuoritione B 3 quia oni. L de se Bit
Jiaec (om. de Be) RT, de se haec ASU, de se hoc L, haec de se eet., edd.
4 prenunciarent p, praenuntiaretur S ae 5 esse P 6 delicti CP-F1,
deletis L populos L disparsas g 7 mirabilis L 8 in fol. 10 E
crismate Dpg 9 obserbationum B 10 roma HA1E1L a autem]
- C, om. PF1 11 nictas subiugatusque BTDr, nictos ac subiugatoB a
12 sic om. C1, si P prebetur] profertur CPVF
CPiF1 raiseri adhuc praelm 14 iudicant XP r a, indicat 81 aliquam
BD scribta B et sic fere semper indicant si-scripta sunt:
cum-sit. Hinc dietinxit r, indicant, ai-sit? Hinc e 17 quod HA1E1L
audito BlTD 18 sic] sicut NQ E γ m (cf. de M. d. 6, 8 p. 287, 18
H.) 21 ad-doctrinam christi om. Bl
obliqui obtrectatores propterea non audent blasphemare
Christum, quia quidam philosophi eorum, sicut in libris suis
Porphyrius Siculus prodit, consuluerunt deos suos, quid de
Christo responderent, illi autem oraculis suis Christum laudare *
conpulsi sunt? nec mirum, cum et in euangelio legamus eum
demones fuisse confessos; scriptum est autem in prophetis
nostris: quoniam di gentium demonia. ac per hoc
isti, ne contra deorum suorum responsa conentur, continent
blasphemias a Christo et eas in discipulos eius effundunt;
mihi autem uidetur, quod illi di gentium, quos philosophi
paganorum consulere potuerunt, etiam, si de discipulis Christi
interrogarentur, ipsos quoque laudare cogerentur.
et damnatio sacrificiorum et confractio simulacrorum
non per doctrinam Christi fiat, sed per discipulorum eius,
quos aliud quam ab illo didicerunt docuisse contendunt, ita
uolentes christianam fidem Christum honorantes laudantesque
conuellere, quia utique per discipulos Christi et facta et dicta
Christi adnuntiata sunt, quibus constat religio christiana adhuc
istis iam paucissimis, nec iam obpugnantibus, sed tamen
adhuc mussitantibus, inimica. sed si nolunt credere Christum
talia docuisse, prophetas legant, qui non solum superstitiones
idolorum euerti praeceperunt, uerum etiam christians temporibus
hanc euersionem futuram praedixerunt. qui si fefellerunt,
Marc. 1, 24; cf. Luc. 4, 41 8 *Ps. 95, 5 24 cf. Ezech. 14, 6 al.
25 cf. Esai. 2, 18 al. Lp 3 christum] deum
L suis libr. p 4 porfyrius RT, porphirius DOHS sicullus CPl
prodit BRTD ONMQr, prodidit cet. qui NE1, quod g 5 respondeant
r 6 et om. Dgr 8 di] omnes dii v 9 nec CP continenti
CP1 11 di gent.] diligent. B1 14 ista ita Al, isti ista CP uersio
BlEIL 16 fiant L sed 8. I. B2 19 quia] qui CPF1, quin Y
20 conetat] contra ASWL 21 ista CP 22 musitantibus TD CPVF
NM AEL, muscitantibus r sed (om, si) CP 23 superstitionis C1
24 praecipuerunt Q 25 uersionem E1Q futurum Bl (cf. Gell. 1, 7)
tantae diuinitati resistitur?
putent esse deum Israhel. cur eum colendum non receperunt
sicut aliarum gentium deos, quas Romanum subegit imperium,
praesertim cum eorum sententia sit omnes deos colendos esse
sapienti? cur ergo a numero ceterorum iste reiectus est? si
plurimum ualet, cur ab eis solus non colitur? si parum aut
nihil ualet, cur contritis eorum simulacris ab omnibus gentibus
solus paene iam colitur? numquam huius quaestionis eximi
uinculo poterunt, qui cum maiores et minores deos colant,
quos deos putant, hunc deum non colunt, qui praeualuit
omnibus, quos colunt. si enim magnae uirtutis est, cur
existimatus est inprobandus? si paruae nulliusue uirtutis
est, cur tantum potuit inprobatus? si bonus est, cur a ceteris
bonis solus separatur? si malus est, cur a tot bonis unus non
superatur? si uerax est, cur eius praecepta respuuntur? si
mendax est, cur eius praedicta conplentur?
etiam malos deos colendos non putant, qui Pallori et Febri
en. in pe. 104, 11; c. Fauat. 20, 9; Min. Oct. 25, 8; Lact. diu. inst.
1, 20, 11 et 17; epit. 15 et 16; Tert. c. Marc. 1, 18; Cypr. quod idola
d. n. 8. 4; Varr. ant. r. d. 1, 48 (ed. Agahd, p. 169); Cic. de deor. oat.
3, 63; 84; de leg. 2, 28 (Plin. n. h. 2, 7, 5); Liu. 1, 27; Val. Max. 2, 5,
6; Aelian. uar. hist. 12, 11 H1A1L 2 resistetur CPF1 4 receperunt B CPFp,
receperint eet. 5 subiecit ic p (cJ. supra 10, 16) 6 sententiam (m
eras.) B, sapla g 7 a numerum ClPl, ad numero H 8 plus RTD
solus ] ipse solus RT 10 eximi uinculo BRTD, uinculo eximi cet.
potuernnt DFl 11 qui om. BlRT, eras. D 12 quos deos p. h. d. n.
colunt om. Bl 13 quos colunt om. CPF1 si] eic BOl 14 estimatus H)
14 nulliusue (ue eras.) C, nullius AlL, nulliusque RD, aut nullius AH7,
nullius aut g cur a ceteris b. s. s. si malus est om. B 16 seportatur
Lx 19 de illo uolunt p 20 colendos bis C potant Cl
demonas placandos monent? quodlibet ergo de illo existiment,
cur eum solum sibi nec aduocandum nec propitiandum esse
duxerunt? quis est deus iste uel ita ignotus, ut in tam multis
dis solus adhuc non inueniatur, uel ita notus, ut a tam multis
hominibus iam solus colatur? nihil ergo restat, ut dicant, cur
huius dei sacra recipere noluerint, nisi quia solum se coli
uoluerit, illos autem deos gentium, quos isti iam colebant,
coli prohibuerit. sed hoc ipsum magis ab eis requirendum
est, quemnam uel qualem putent. esse istum deum, qui
noluerit coli deos alios, quibus isti templa et simulacra fecerunt,
tantumque potuerit, ut plus ualeret eius uoluntas ad
eorum simulacra euertenda quam illorum ad eius sacra non
recipienda. certe sententia illius eorum philosophi proditur,
quem sapientissimum omnium hominum etiam oraculo fuisse
firmarunt. Socratis enim sententia est unumquemque deum
sic coli oportere, quomodo se ipse colendum esse praeceperit.
proinde istis summa necessitas facta est non colendi deum
Hebraeorum, quia, si alio modo eum colere uellent quam se .
3, 4 16 cf. Xen. Memor. 4, 3, 16
febri fana] fabricaria ѱ, febri sacra p 1 agathns (.tus RlD) BBTD CPF1
ONxMxQ, agatoe HAELSXU j, agathos V.F2N2M2S2 χѱω pg,
a) r a elm demones (daem.) F πχψωpgel inuit.] imitandos rael
cacns RT C OMQ, cachus BN, cacoa VF HAJELSU T g, caecus P, tacos D,
xaxobz (-a) r a elm cacodemone. p demones (daem. e l)
gel 4 dixenint NМ A\' Εϒ pg deus om. Ml iste] isrhi BT,
israel iste Dr ita] itu B 5 dis BtNt, om. Mt, diis B1 eet. ad
hec p non om. EL vel BRTD CPY, ant cet. uel ita notuscolatur
F in mg. add. tam om. AXEL r 6 cur eius (ertu. r et e) F
7 noloerit A1E1L γ nisi quia s. s. c. uoluerit om. AlELf ae solum
JtTD 9 prohibent ElL ipsnd H.A1 E1 L 10 putant BQ
esse om. BT 11 fecerunt-simulacra om. CP 12 ad eorum]
deorum Q 13 simulacra] sacra Hl 14 proditor Hx philosophi
(so 8. l. m. 1) B 16 firmauerunt p socrates H1, sacratis L sententiam
(m eras.) B deum sic om. BT 17 oportere] debere V
colendum ipse typ esse om. BT praeciperit (PP 18 proinde de
(de eç.) B eum om. Ml AlEL 19 uelint Fp
ipsi finxissent. si autem illo modo uellent quo ipse diceret,
alios sibi colendos non esse cernebant quos ipse coli prohibebat.
ac per hoc respuerunt unius ueri dei cultum, ne multos falsos
offenderent, magis arbitrantes sibi obfuturam fuisse istorum
iracundiam quam illius beniuolentiam profuturam.
quaerimus, quid de isto deo sentiant homines, quibus placet
omnes deos colendos esse. si enim iste colendus non est,
quomodo coluntur omnes, cum iste non colitur? si autem
colendus est, non omnes colendi sunt, quia, nisi solus colatur,
iste non colitur. an forte dicturi sunt istum non esse deum,
cum illos deos dicant, qui, sicut nos credimus, nihil possunt
nisi quod illius iudicio permittuntur, non ut alicui prosint,
sed ut nec laedere ualeant nisi eos, quos ita laedendos esse
ille iudicat, qui omnia potest? sicut autem ipsi coguntur
fateri, minora certe quam ille potuerunt. si enim di sunt,
quorum uates consulti ab hominibus ut non dicam fefellerunt,
proxima tamen priuatis negotiis responderunt, quomodo non
est deus, cuius uates non solum ea, quae ad tempus consulebantur,
congrue responderunt, uerum etiam unde non consulebantur
de uniuerso genere humano adque omnibus gentibus
ea tanto ante. praedixerunt, quae nunc et legimus et uidemus?
add. esse A*U 2 ipsij ipse 6nP HElL quo] quod
JllQ HA1L 3 ipse BIBTD, ille cet., edd. probibeba*t (n eras.) B,
prohibeba A 4 ac] hac B CPl respuerent P1 dei ueri B
5 obfuturum sibi Bl, obfuturam sibi BTD, offuturam (om. sibi), Hx sibi
offnturam NMQ H2AELU ϒ p 6 profuturum B1 (cf. supra 22, 25)
7 sed] sed si p ista] illa p 8 querimus (mus in ras.) C, queramus r
8 placit C1P1 10 colant B, colentur L autem] add. iste p 11 nisi]
ubi p 15 nec laedere] neglegere Hl, neglere L, ne ledere A2E2 ϒ g
ualent AlL 17 putauerunt Otp, poaaunt N2 di sunt] deos dicunt
RTD 18 refellerunt J21 19 proxima Hl 20 eam (m eras.) B
21 congruere (re exp. B) B A1L reaponderent B consuleuantur Bl
23 ea] add. quae BIRD uidimus HAL
quomodo non est deus, qui et Romanos et omnes nationes in
se unum deum per Christi euangelium credituras et omnia
patrum suorum simulacra euersuras, sicut praenuntiauit, exhibuit?
postremo, si illos deos dicunt, qui numquam ausi
sunt per uates suos contra istum deum aliquid dicere, quomodo
non est deus, qui per uates suos istorum simulacra
non solum euerti iussit, uerum etiam in omnibus gentibus
euersuiri praedixit ab eis qui illis desertis se unum deum
colere iuberentur et iussi famularentur?
aliorum uatum suorum praedixisse hoc futurum, ut deus
Hebraeorum deus Israhel ab omnibus gentibus coleretur, et
quod eum cultores aliorum deorum recte antea respuissent,
futuras etiam litteras prophetarum eius in auctoritate ita
sublimi, ut his obtemperans etiam imperium Romanorum
iuberet deleri simulacra, monuisse etiam, ne talibus praeceptis
obtemperaretur: legant ista, si possunt, ex aliquibus
libris uatum suorum. omitto enim dicere, quod ea quae in
illorum libris leguntur pro nostra, hoc est christiana religione
185 al. 7 cf. c. Faust. 13, 7 et 11; cf. Hlerem. 10, 11; 16, 19-21;
cf. Esai. 2, 17—20 a l dicunt deum g quo] quoniam CP sisibilla
(si pr. exp.) B, sibilla VHp g r, sybilla TNM, syllaba L facta (c eras.
BNS) BD VN IPALSU ψ p 2 et pr.] ad CP 3 creaturas CXP
omnium RT 4 enersura. (eras. s) HA, enersura NUxg, enertenda r
<5 nisi sunt in mg. A 8 gentibus om. RT 9 euersuiri (i pr. poatea add.
B) BO, aeuersu∗ri (eras. i) H1, enersum iri V χψprelm, enersnri CP-P
WL, euersnras F, enersnra RTD C* N\'MQ Н2AU1 g a, euertenda N2S2PU2,
euersuram E1, enersnrum iri VHl dissertis C1P1
deum BD A2SUg, om. cet., edd. 10 iussae V, iussu OJ g 11 sibillarum
Mpg, sybill. TDr, syllabarum AXL 13 hebraeorom] eorum Hl 15 fnturum
HAEL ay ita] ista CP 16 sublime CPl, sublimes F, Bublimium
E1 HAELUf romano C1P, romanum C5
17 delere CP H1A1EL ϒ ael 18 optemp. CP aliis p 20 pro]
per CP
nostris audire potuerunt, sicut et praesentem in carne
Christum etiam demonia coacta sunt confiteri. sed haec
omitto, quae cum proferimus a nostris ficta esse contendunt:
ipsi omnino, ipsi urgendi sunt, ut proferant a uatibus deorum
suorum contra deum Hebraeorum aliquid prophetatum, sicut
nos tot et tanta de libris prophetarum nostrorum contra deos
eorum et iussa obseruamus et praedicta recitamus et facta
monstramus. quae illi iam qui perpauci remanserunt malunt
dolere conpleta quam illum deum agnoscere qui potuit praenuntiare
conplenda, cum in suis dis falsis, quae sunt uera
demonia, nihil aliud pro magno appetant, quam cum aliquid
eorum responsis sibi futurum esse didicerint.
esse deum uerum, quem sic uident a suorum deorum societate
seiunctum, ut quem deum fateri coguntur, qui omnes deos
colendos esse profitentur, cum ceteris colere non sinantur?
cum ergo simul coli non possunt, cur non ille eligitur qui
istos coli uetat relictis istis qui illum coli non uetant? aut
si uetant, legatur. quid enim magis populis eorum in templis
eorum debuit recitari, ubi nihil umquam tale personuit? et
utique prohibitio tam multorum contra unum quam unius
Sap. 12, 24; 18, 10-19; 14, 1—31; 15, 4-19; Eafti. 21, 9; 40, 19;
42, 17; 44, 8—20; 46, 5-9; 48, 5; Hierem. 10, 2—15; 16, 18-21;
22, 9; 25, 6; 35, 15; 43, 12; 44, 8-28; Bar. 6, 3—72; Dan. 5, 23;
30; 14, 21; 26; Soph. 2, 11 BBTD, prophetis (om. nostris) GPF1, nostris
proph. cet., edd. 2 siont (om. et) CPF1 4 quae cum] quaecumque
AELU, quia quecunque g facta Nt L 5 ipsi alt. om. p g urguendi
RD M HAelLU, perurgendi V batib. Bl 7 nostrorum om. EL
8 predicata D (in mg. r a), praecepta HAELU?\' g 9 iam] tam CP,
om. r qui perpauci BlRTD, perpauci (pauperpauci (PP1) qui cet.,
edd. 10 dolore Bl C1P N1M1 11 in om. p uere ae 12 appetunt B
13 reBponsis (i radendo ex u) B 14 illum] ipsum p 15 deorum
raorum Vp 18 possunt B CPF JL1 pga, possint cet. 19 au Bl aut
si u. legatur om. HAXEL
huius dei cultus est impius, inutiles sunt di, qui homines ab
impietate non prohibent: si uero pius est huius cultus, quoniam
in illo praecipitur ne isti colantur, impius est cultus
illorum. si autem tam fidenter istum coli prohibent, ut plus audiri timeant quam prohibere audeant, hoc ipso quis
non sapiat, quia non sentiat illum esse potius eligendum,
qui istos coli tam publice prohibet, qui eorum simulacra
euerti iussit, praedixit, euertit, quam istos, quos, ut ille non
colatur, iussisse nescimus, praedixisse non legimus, ualuisse
aliquid non uidemus? rogo, respondeant: quia est deus iste,
qui omnes deos gentium sic persequitur, qui omnia eorum
sacra sic prodit, sic extinguit?
iste sit? alii dicunt: Saturnus est, credo propter sabbati
sanctificationem, quia isti eum diem Saturno tribuerunt. Varro
autem ipsorum, quo doctiorem aput se neminem inueniunt,
deum Iudaeorum Iouem putauit nihil interesse censens, quo
nomine nuncupetur, dum eadem res intellegatur, credo illius
summitate deterritus. nam quia nihil superius solent colere
Romani quam Iouem, quod Capitolium eorum satis aperteque
testatur, eumque regem omnium deorum arbitrantur, cum
animaduerteret Iudaeos summum deum colere, nihil aliud
cia. d. 6, 6; 7, 5; Varr. r. diu. 1, 58 b (p. 163) 20 cf. de ciu. d.
4, 10; 7, 15 alt. om. BT et om. ClPV potencior C, potentiorque V,
potior HAELSU ϒ g 3 quosniam B 5 illoruin] eorum BTD- ϒπraelm
fidenter BtBTD, diuidenter H, diffidenter cd., edd. 6 audire. (ercu.
t) C, audire PFpa, audere χψrel ipsum H2E* 7 sapiat] add.
quia non intelligat p quis non sentiat om. Bt illum] add. qui non
(sed del.) B esse om. p 8 sacra simulacra H1 11. uidemu B1,
ualemus A1E1L . quis eat deus iste bis EXL 13 sacra (s B. I.) B
14 qui] qui sic r 15 sit] sit deus BTr 16 diem Otll. p 18 censent
B* 19 nunccupetur Bl 20 nam om. p 21 capitolia.m (eras. i) B,
capitalium 01, -tulium CPP 23 animaduerteret] add. et B
qui Iouem deum Iudaeorum putant, dicant: quando Saturnus
prohibere ausus est coli alterum deum, nec ipsum Iouem,
qui eum regno expulisse perhibetur, patrem filius? qui si
tamquam potentior et uictor placuit cultoribus suis, Saturnum
uictum expulsumque non colant. sed neque istum coli Iouis
prohibuit, et quem uincere potuit, deum tamen esse permisit.
aut ridendae; nos autem Iouem colimus, de quo ait
Maro: Iouis i s omnia plena, id est omnia uiuificantem
spiritum. merito ergo et Varro Iouem opinatus est coli a
Iudaeis, quia dicit per prophetam: caelum et terram ego
impleo. quid illud quod idem poeta dicit aethera? quomodo
accipiunt? sic enim ait:
tum pater omnipotens fecundis imbribus aether
coniugis in gremium laetae descendit.
aetherem quippe non spiritum, sed corpus esse dicunt sublime,
quo caelum super aerem distenditur. an poetae conceditur
nunc secundum Platonicos, ut non corpus, sed spiritus, nunc
secundam Stoicos loqui, ut corpus sit deus? quid ergo in
Capitolio colunt? si spiritum, si denique ipsum caelum
I Cor. 15, 45; n Cor. 3, 6 12 Hierem. 23, 24 14 Verg. Ge. 2, 325
et 326; cf. de cin. d. 4, 10; de Gen. ad. litt. 1. inperf. 4, 14 19 cf.
Doxographi Graeci, ed. Diels, p. 608, 19; 304 a 2, b 23; 571, 9; 537,
a 7; cf. Cic. de deor. nat. 1, 12, 80 om. CP 2 iobem BlBl 3 coli prohibere ansus
est BBTD 5 tam B\'D 6 isum∗∗ B1 coli iobis B1, iouis (u ex b B)
eoli BTD 8 fabule* B interpraetanda Ie B 9 colimus Iouemp iobem
BR1, tnfira iobis et iobem Bt 12 quia] qui B 13 implebo e dicit?
ethera quomodo cs, dicit, aethera qu. e Z 14 accipiunt] haec accipiunt B
15 tum] cum B PF ON HAELSU 1tW g 16 discendit CPQ, deicendat
0\', descendit ab alto B {ex Aen. 8, 423; cf. ib. 1, 897; Oe. 1, 443)
17 dicunt esse Vp, esse d. esse Q sublime. (m eras.) B 18 quod RT
19 platonicus H, is|toicos B 20 istoicoa BNAlL, isthoicos A2U1,
stoMcos B ergo] igitur r a elm 21 capitulio ClP, capitolium MQ
Aegida? nempe origo nominis huius ita redditur, quia Iouem
a matre occultatum capra nutriuit. an et hoc poetae mentiuntur?
numquid et Capitolia Romanorum opera sunt poetarum?
quid sibi autem uult ista non poetica, sed plane mimica uarietas,
deos secundum philosophos in libri quaerere, secundum
poetas in templis adorare?
Sed numquid etiam ille Euhemerus poeta fuit, qui et ipsum
Iouem et Saturnum patrem eius et Plutonem adque Neptunum
fratres eius ita planissime homines fuisse prodit, ut eorum
cultores gratias magis poetis agere debeant, quia non ad eos
dehonestandos, sed potius ad exornandos multa finxerunt?
quamuis et ipsum Euhemerum ab Ennio poeta in Latinam
linguam esse conuersum Cicero commemoret. numquid et
ipse Cicero poeta fuit, qui eum, cum quo in Tusculanis
disputat, tamquam secretorum conscium admonet dicens: si
uero scrutari uetera et ex eis quae scriptores
Graeciae prodiderunt eruere coner, ipsi illi maiorum
gentium di hinc a nobis profecti in caelum
repperientur. quaere, quorum demonstrentur sepulchra
in Graecia, reminiscere, quoniam es
deor. nat. 1, 119; Doxogr. Gr. 297, 15; Eus. praep. eu. 2, 2 16 Cic.
Tasc. 1, 29; cf. de ciu. d. 8, 5; cf. Lact. diu. inst. 1, 15 om. Bl 3 et om. H 5 sibi] _siui (hi
eras.) B plane om. RT, plana AL inimica DN ΗΑΕϒπχωpgr,
inmiinica V 8 numquid] num N1, si AlEL 7 etiam] et p ille
om. e eumhiemeruB (m pr. et i eras.) B, ∗∗∗emerus (euh ereu.) O,
omerus BTD, homerus N2H2A2U ωpr 10 plenissime Dlr 11 addeos
(d pr. 8. I. B) RT 12 dehonestandos om. Bl ezhortandos (ezort.
D) Dr 13 et] om. p ∗∗∗emerum 0, omerum BTD, homerum
H2A2U ω p r 14 et] et B 15 tuscolanis- AE1Lg 16 disputa B1
conscium om. CPF1 17 uetara AlL, uetira E scribtoreB BC
18 malorum B, magorum N1, maiores N2E2 ϒ 19 di ON1, dii BjRT
CPI p, dii qui habentur cet., edd. (om. a) nobis codd. Cic. 20 repperiuntur
RTD quere B 21 gratia ClP, gretia N quoniam]
quem CP es om. AlLSUlg, e.9 (eras. i) M, est BD HA*
quam hoc late pateat, intelleges. hic certe istorum
deos homines fuisse satis confitetur, in caelum autem peruenisse
beniuole suspicatur. quamquam et hunc honorem
opinionis ab hominibus eis esse delatum, non dubitauit
publice dicere, cum de Romulo loqueretur: qui hanc,
inquit, urbem condidit, Romulum ad deos inmortales
beniuolentia famaque sustulimus. quid igitur
mirum est, si hoc fecerunt antiquiores homines de Ioue et
Saturno et ceteris, quod Romani de Romulo, quod denique
iam recentioribus temporibus etiam de Caesare facere uoluerunt?
quibus et Vergilius adulationem carminis addidit dicens:
ecce Dionaei processit Caesaris astrum.
uideant ergo, ne forte historica ueritas sepulchra falsorum
deorum ostendat in terra, uanitas autem poetica stellas eorum
non figat, sed fingat in caelo. neque enim re uera stella illa
Iouis est aut illa Saturni; sed post eorum mortem sideribus
ab initio mundi conditis haec nomina inposuerunt homines,
qui illos mortuos quasi deos haberi uoluerunt. de quibus
quid tantum mali castitas aut quid tantum boni uoluptas
conmeruit, ut inter astra, quae cum sole et luna circumeunt,
Venus habeat stellam et Minerua non habeat?
Sed fuerit et Cicero Academicus incertior quam poetae,
qui sepulchra deorum commemorare ausus est litterisque
Caes. 88 13 Verg. Ecl. 9, 47 23 cf. Cic. Tusc. 1, 29 RTD CP Sg mysteriis om. CP 2 inleges Bl,
intellegia CP AEL 4 ueniuole jB1 hanc 0 5 dilatatum CPl
6 loqueretnr om. p 7 inquit urbem (u in ras. B, turbem B) BRTD,
urbem inquit cet., edd. inquio (71, inquid C2p MQ ad] a ClP
8 igitur] ergo p 9 homines om. BT 10 romolo C*PF quod
flt,.] quid HAlEL 12 uergilius BR ONlM HAELS1, uixgilius cet.
13 dionei codd. plei CPF1 16 reuer.a B illa iouis est aut om. B1
17 post om. AlL 19 quasi deos] om. A*Ll, quasi mortuos EL28, quasi
non mortuos deos g habere RT F ψprael Migne 21 qui B1
22 minerba Bl 23 achademious BTM HAELS pur, a*chad. D
poeta pg 24 deorum] eorum BT ausum B1
sed ex ipsorum sacrorum traditione commemorauerit. numquid
et Varro uel tamquam poeta fingit uel tamquam Academicus
dubie ponit, quod dicit talium deorum sacra ex cuiusque
eorum uita uel morte, qua inter homines uixerunt uel obierunt, esse conposita? numquid et Leon ille sacerdos
Aegyptius poeta uel Academicus fuit, qui Macedoni Alexandro
diuersam quidem a Graecorum opinione istorum deorum originem
uerum tamen ita prodit, ut eos homines fuisse declaret?
Sed quid ad nos? dicant se Iouem non hominem mortuum
colere nec homini mortuo Capitolium dedicasse, sed spiritui
uiuificanti omnia, quo mundus impletur, et scutum eius in
honorem nutricis eius factum de pelle caprina interpretentur
ut uolunt. quid dicunt de Saturno? quem Saturnum colunt?
nonne ille est, qui primus ab Olympo uenit
arma Iouis fugiens et regnis exsul ademptis,
qui genus indocile et dispersum montibus altis
conposuit legesque dedit Latiumque uocari
maluit, his quoniam latuisset tutus in oris?
nonne ipsum eius simulacrum, quod cooperto capite fingitur,
quasi latentem indicat? nonne ipse Italis ostendit agriculturam,
de cor. mil. 7; Clem. Al. strom. 1, p. 139; Cypr. quod idola d. n. s. 3
11 cf. Varr. r. diu. 1, 57 14 cf. epist. 17, 3; de ciu. d. 7, 13 16 cf.
Lact. diu. inst. 1, 13, 9 16 Verge Aen. 8, 320—324 CPF1 traditionem Q numquit B 3 aca∗demicus
(eras. a) Bl, achademicus B2RTD M HAEL pgr 6 esse] eiBe CP
numquit B 7 achademicus BBD M AELpgr machedoni BHp
8 grecorum B, gregorum ClP originem] originem dicat BBTD (dicit
T1) 9 prodidit X r hominis ClP declarat CPF1 10 nos] add.
si F2 πχψprael se] sed CP (d eras. P) 11 homine CP 12 uiuificant
Bl in honorem] om. L, in honore CPV HAE 13 interpraetentur
B et sic infra 14 quem] qui ael saturno CP
16 iouis] uobis B1 18 uocari (ri in ras.) maluit B, uocanit 1IT 19 is
B, hiis CP, totus g horis B CPF N ψp 20 non AIEL
21 nonne (ne 8. l.) B talis B AlEL T a*griculturam (eras. e) B
homo et rex quidam, de quo ista narrantur, nos tamen Saturnum
interpretamur \'uniuersum tempus\', quod Graecum etiam uocabulum
eius ostendit; uocatur enim Cronos, quod adspiratione
addita etiam temporis nomen est, unde et Latine Saturnus
appellatur, quasi saturetur annis. quid iam cum istis agendum
sit, nescio, qui conantes in melius interpretari nomina et simulacra
deorum suorum fatentur maiorem deum suum et patrem ceterorum
tempus esse. quid enim aliud indicant quam omnes deos
suos temporales esse, quorum patrem ipsum tempus constituunt?
Erubuerunt hinc philosophi eorum recentiores Platonici, qui
iam christianis temporibus fuerunt, et Saturnum aliter interpretari
conati sunt dicentes appellatum Cronon uelut a satietate
intellectus eo, quod Graece satietas coros, intellectus autem
sine mens nus dicitur. cui uidetur suffragari et Latinum
nomen quasi ex prima Latina parte et Graeca posteriore conpositum,
ut diceretur Saturnus tamquam satur nus. uiderunt,
Aen. 3, 104; Ens. praep. eu. 3, 10 6 cf. Cic. de deor. nat. 2, 64;
Lact. din. inet. 1, 12, 9 p, tametsi raell fuerit AELSU ϒpgrael
2 tamen] autem BTD 3 grecum B 4 eius om. RT ostendunt B
enim] etiam AESU r cronos RT CPVF Q HAELSUy g, ∗∗cronos 0,
fr.onos (eras. h) M, chronos BN, choros D, Kpovoj relm,
Migne 5 et latino (ne 8. I.) B, etiam RT saturnus latine Q
6 quasi (i postea add.) B, quod V 7 sit] est RT conantesj cum
conantur r in] in se L 8 suum] summum HAEL 9 iudicant p
10 suos om. CFlg constit. tempus r 13 cronon CPVF OQ
HAELSUfpg, chronon BRTD NM, ypwvov ra, Kpovov elm, ypovov
Migne 14 grece et 16 greca B coros B CPF* OMQ H1, choros VN
AiELr, chronos (-nus D) RTD A2S, cronos H1 g, chortos saturitas in
ntg. T. cros p, r a, x όpος el m, Migne 15 nus BRTD
CPV OM HAESyg (nils T, nns M), nusn N, nunc Q, noys (y s. I.) F,
no. (eras. s) L, nos x. nois p, voo; r a elm 17 satumus diceretur r
satur BRl, satur et (6 eras.) M, satur et TD e l, satnrescet Q, satur
esse et Hl, satur esset cet. nus BRT CPVF1 OM HAES y g (nils T,
nfls M), nuis (nu in ras.) N, om. Q, nunc F2, nos D χ, no* (eras. s) L,
nois p, vraelm uiderunt] nam niderunt p, niderunt enim raelm
quem deum aeternum uel putabant uel putari uolebant. at
uero secundum istam nouellam interpretationem, quam ueteres
eorum si habuissent, mirum si Ciceronem Varronemque latuisset,
Saturni filium Iouem dicunt tamquam ab illa summa mente
profluentem spiritum, quam uolunt esse uelut animam mundi
huius omnia caelestia et terrena corpora implentem. unde
illud Maronis est, quod paulo ante commemoraui: Iouis is
omnia plena. numquid non, si possent, isti sicut ipsam
interpretationem ita etiam superstitionem hominum commutarent
et aut nulla simulacra aut certe Saturno potius quam
Ioui Capitolia constituerent? neque enim ullam animam rationalem
sapientem fieri disputant nisi participatione summae
illius incommutabilisque sapientiae, non solum cuiusquam hominis
animam, sed ipsius etiam mundi, quam dicunt Iouem;
nos uero esse quandam summam dei sapientiam, cuius participatione
fit sapiens, quaecumque anima fit uere sapiens, non
tantum concedimus, uerum etiam maxime praedicamus. utrum
autem uniuersa ista corporalis moles, quae mundus appellatur.
ciu. d. 4, 11 13 cf. de ciu. d. 8, 5; 10, 2; Plotiu. enn. 2, 9, 1; 5, 1.
4; ib. 2, 1; ib. 8, 4; 5 16 cf. Sap. 6, 13; 25; 7, 15; 8, 21; 9, 10;
17-19; 10, 9-10; Iob 11, 6; 12, 13; 28, 28; Pa. 18, 8; 50,8; 89, 12;
110, 10; Prou. 1, 7; 2, 1-22; 3, 13; 4, 5-7; ib. 11 et 12; 5, 1; 8,
1—36; 9, 10; 15, 33; 24, 14; 27, 11; Eccli. 6, 23-37; 11, 15; 15, 10;
19, 18; 21, 13; 39, 8; 43, 37; Daa. 2, 20-22; Iob. 1, 16; I Cor. 1, 30;
2, 6-16; Eph. 1. 17; Col. 1, 9; 2, 3; Iac. 3, 17 ALU 3 neteris Bl 4 abuissent Bl mirum—latuisset
g. I. H2, in mg. M7 uarroneque CP lattuisset] add. et Mx, add,
*i Q 5 summa om. RT 6 quam] quem VF NQ EL 7 edd. 7 terrena
et caelestia CPVF pg 8 maro.nis CP 9 num A1EL ϒ si
om. BT 10 commutare T 11 aut pr.] ut CP 12 capitolium BRT,
capitulia CP ullam] nullam B 13 summa AlL 14 incommuianiliJq.
JB1, commutabilisque CPF 16 sed—summam w mg. B1 16 nus N,
nois in mg. N2 partione CP 18 autem] etiam BT, add. si a. I. T1
19 qui r
uitam, qua ita regatur sicut unumquodque animal,
magna adque abdita quaestio est, nec adfirmari debet ista
opinio nisi conperta, quod uera sit, nec refelli nisi conperta,
quod falsa sit. quid autem hoc ad hominem, etiamsi semper
eum lateat, quando quidem nulla anima fit sapiens uel beata
ex alia quacumque anima, sed ex illa sola summa adque incommutabili
dei sapientia?
Romani tamen, qui non Saturno, sed Ioui Capitolium condiderunt,
uel aliae nationes, quae Iouem praecipue supra ceteros
deos colendum esse putauerunt, non hoc quod isti senserunt.
qui secundum istam suam nouam opinionem et summas arces,
si quicquam in his rebus potestatis habuissent, Saturno potius
dedicarent et mathematicos uel genethliacos maxime delerent,
qui Saturnum, quem sapientum effectorem isti dicerent, maleficum
deum inter alia sidera constituerent. quae opinio tantum
contra illos in animis humanis praeualuit, ut nec nominare
illum uelint, senem potius quam Saturnum appellantes, tam
timida superstitione, ut iam Carthaginienses paene uico suo
nomen mutauerint \'uicum senis\' crebrius quam \'uicum Saturni*
appellantes.
1, 58 a (p. 163) 15 cf. Sern. ad Verg. Aen. 4, 92; 610; Ge. 1, 385;
2, 406; cf. de doctr. chr. 2, 21, 32; de diu. qu. oct. tr. 45; coni. 7, 6,
8; ep. 55, 7, 12; 246, 2; en. in ps. 61, n. 23; 140, n. 9; de gen. ad
litt. 2, 17, 35 ElL 2 unumquoque BlAtEIL, unumquotque CPI
4 conperto bis F* prael reuelli Hlg, repelli N 5 falsa] uera non
Fp (non 8. I. F) homines AE1ael eos ael 9 ioue CPl 10 praecipuae
B supra] sub Bl, super T 11 putauerant CP hoc om. p
12 raam om. r artes V pael 13 quicquam (c 8. I.) B 14 gen-
∗∗liacos Bt, gentheliacos B2, genechliacos 0, gene..cbliacos IP, geneathl.
N1, genetalicos AlELS 15 sapientem B2O1, sapientium Q effectnrem
CP dicunt AELS a 16 talia B constituerunt BxBl 19 iam] etiam
Dra, quam B carthaginenses (chartag. RD, cart. T) RTlD, cartaginienBes
(-sis A1) T7 V AEL 20 mutauerunt p g
conentur adoratores simulacrorum. uerum et ab istis nouiciis
Saturni interpretatoribus requirendum est, quid de deo sentiant
Hebraeorum. etiam ipsis enim placuit omnes deos cum gentibus
colere, cum eos superbos puderet pro peccatorum remissione
humilari sub Christo. quid ergo sentiunt de deo Israhel? quem
si non colunt, non omnes deos colunt, si autem colunt, non
colunt sicut se coli iussit, quia et alios colunt, quos coli ille
prohibuit. per eos enim uates ista prohibuit, per quos haec
ipsa, quae nunc a Christianis eorum simulacra patiuntur, futura
praedixit. siue enim angeli ad illos prophetas missi sint, qui
eis deum omnium creatorem unum uerum deum, cui uniuersa
subiecta sunt, et per sensibilium rerum congruam speciem
figurate ostenderent et quemadmodum se coli praeciperet indicarent,
siue aliquorum in eis mentes per spiritum sanctum
ita sublimatae sint, ut eo uisu ea uiderent quo et ipsi angeli
uident, constat tamen eos illi deo seruisse, qui alios deos
coli prohibuit, seruisse autem fide pietatis in regno et sacerdotio
reipublicae suae et Christum uenturum regem ac sacerdotem
significantibus sacris.
illum qui cum istis coli non potest colere nolunt, dicant,
quid causae est, ut nullus eorum inueniatur qui alterum coli
AXEL colorare] colere D rael 2 nouitiis RTN
3 de om. Bl 4 enim om. F p 5 superbe p peccatorum] add. suorum
RD ONMQ raelm 6 humilari B, se humiliari RT, humiliari cet.
sentiant C1H1 r 8 aej ipse se V iussit coli r (coli alt.
om.) ille MI, ille coli RTD, coli ipse r 11 misiBsint CP, missi sunt
ONMQ ELU y t\' 12 deum uerum N 13 rerum senaib. r 14 figuratur
CP, figuratum V praeciperent (n eras. P) CP 16 sublimute Bl
sunt Q 17 eos] illos p 18 coli om. PF fidei g 19 regem Bl
CPF MQ pgr, durum regem B2, et uerum r. V, uerum regem cet.
ac] et p 21 in] om. Clp, hi N, hii (i alt. exp.) V dis] di N1,
dii VN* colere] cole Clp, coli F p 22 istia] eis CPVF pg
potet Clt putet (7JP 23 quid. B, quod Ql, que Qs causa CPF Q
et rebus ad quemque proprie pertinentibus praesides uelint.
si enim Iuppiter non prohibet Saturnum coli, quia non est
ille homo, qui illum hominem patrem de regno expulit, sed
aut caeli corpus aut spiritus implens caelum et terram, et
ideo non potest prohibere coli mentem supernam, ei qua
dicitur emanasse, si ea ratione nec Saturnus Iouem coli prohibet,
quia non ab eo rebellante superatus est sicut ille a
loue nescio quo, cuius arma fugiens uenit in Italiam, sed
fauet prima mens animae a se genitae, saltem Vulcanus prohiberet
coli Martem uxoris adulterum, Hercules Iunonem persecutricem
suam. quae ista inter eos est tam foeda consensio,
ut nec Diana uirgo casta coli prohibeat non dicam Venerem
sed Priapum? nam si unus homo et uenator et agricola esseuoluerit,
seruus erit amborum, quibus tamen uel uicina templa
fabricare erubescit. sed interpretentur Dianam uirtutem quam
uolunt, interpretentur et Priapum fecunditatis deum, ita sane
ut in fetandis feminis pudeat Iunonem talem habere adiutorem,
dicant quod placet, interpretentur quod sapiunt, dum tamen
omnia eorum argumenta perturbet deus Israhel. qui cum illos
omnes coli prohibuerit et a nullo eorum coli prohibitus sit
eorumque simulacris et sacris euersionem praeceperit, praedixerit,
fecerit, satis ostendit illos falsos adque fallaces et se
esse uerum ac ueracem deum.
9; 7, 24 s. I. add.) P, quemcunque p praesides] add.
esse raelm 7 si] sic Q 8 habeo (h eras. BN) BBN rebelante
51 a om. CP 10 «nlcanus Bl, uulcanos O, uult can*8 F (in raa. u)
11 adulterium B herculis FQ, -le 0\' iunonem] io non est ClP
12 confessio F 13 dictam CP (t exp. C) 14 num CP uenatur et
agricnla ClP 15 seraos ClP erit] esset X r 16 erubiacit C1
17 faecunditatia B, foeditatis I faetandis BI, secundis B2, fecundis
BTD 18 habire ClP 20 perturbat I 21 sit] est p 22 praeciperit
(C1P, om, p praedixerit] add. et CPV pgl 23 satis] siuis
CnP, sane C2
.
Istos autem iam paucos deorum multorum falsorumque
cultores quia non miretur nolle obtemperare illi, de quo cum
ab eis quaeritur quisnam deus sit, quodlibet opinando respondeant,
deum tamen esse negare non audent, quia si negent,
operibus eius et praedictis adque conpletis facillime conuincuntur?
neque enim ea dico, quae liberum sibi putant
esse non credere, quia ipse in principio fecit caelum et terram
et omnia quae in eis sunt, neque illa nimis antiqua, quod
Enoch transtulit; quod impios diluuio deleuit, quod Noe
iustum domumque eius per lignum inde liberauit ab Abraham
in hominibus facta eius exordior. huic enim facta est per
angelicum oraculum manifesta promissio, quam nunc uidemus
impleri. huic quippe dictum est: in semine tuo benedicentur
omnes gentes, ex cuius semine populus Israhel,
unde uirgo Maria, quae peperit Christum, in quo benedici
omnes gentes audeant iam negare, si possunt. haec promissio
facta est etiam ad Isaac filium Abrahae, haec et ad Iacob
nepotem Abrahae, qui etiam Israhel appellatus est, ex quo
uniuersus populus et propagatus et nominatus est, uthuius
populi deus appellaretur deus Israhel, non quod ipse
non sit deus omnium gentium siue nescientium siue iam
scientium, sed quia in isto populo uoluit manifestius
Gen. 7, 1-8. 20; Sap. 10, 4; I Petro 3, 20 13 *Gen. 22, 18 17 cf.
ib. 26, 4 18 cf. ib. 28, 14 add. esse E2 y 2 optemperare B, owt. AlEL r illij
add. autem r de quo cuin] de quocumque HAlEL r 3 sit dens AELU
r raelm quolibet g respondeant BRTD A2U1 g, dent cet.
4 tamen om. r audeant D 6 ea dico om. AlEL 7 ipse om. p
8 neque] ne AYEIL, nec E1 r animis AlElL, minue p 9 enoc
BRT F ON . deliuit (Jl 10 liberauerit pl ab om. BRTiD PVF1
OlNl A1LS1 ae abraae a e 11 facta eius in hominibus V p facta
eius] domum r 13 inplera B huic quippe] illi enim V 14 gentes]
(owi. cod. Alex. Gen. 22,18, cf. supra 20, 7 populum
CPF 15 benedici. (eras. t) A, benedicuntur p, -centur g 16 poosaunt B
17 haec (alt.) om. CP et om. N rael 19 populus BIDM., ille populus
cet., edd. 20 deus pr.] dei C 22 scientum C apparare CP
primo in Aegypto multiplicatus et de illa seruitute per
Moysen in multis signis portentisque liberatus debellatis
plurimis gentibus terram etiam promissionis accepit, in qua
regnauit per reges suos de tribu Iuda exortos. qui ludas unus
fuit ex duodecim filiis Israhel nepotis Abrahae. adque inde
Iudaei cognominati multa ipso deo adiuuante fecerunt, multa
pro peccatis suis ipso flagellante perpessi sunt, donec ueniret
semen, cui promissum est, in quo benedicerentur omnes gentes
et patrum suorum simulacra sponte confringerent.
est quod per Christianos impletur. ipsi Iudaei qui remanserunt
inimici nominis Christi, de quorum etiam futura perfidia in
illis propheticis litteris tacitum non est, ipsi habent et legunt
prophetam dicentem: domine deus meus et refugium
meum in die malorum, ad te gentes uenient ab extremo
terrae et dicent: uere mendacia coluerunt
patres nostri simulacra et non est in illis utilitas.
ecce nunc fit, ecce nunc gentes ab extremo terrae ueniunt ad
Christum ista dicentes et simulacra frangentes. et hoc enim
magnum est, quod deus praestitit ecclesiae suae ubique diffusae.
ut gens Iudaea merito debellata et dispersa per terras, ne a
nobis haec conposita putarentur, codices prophetarum nostrorum
ubique portaret et inimica fidei nostrae testis fieret ueritatis
15 *Hierem. 16, 19; cf. de ciu. d. 18, 83; Euseb. demo eu. 2, 3 24 cf.
en. in ps. 40, n. 14; 56, n. 9; ep. 137, 16; serm. 200, 2, 3; 202, 3, 3:
c. Faust. 12, 23 BTD r 3 mosen BXM 4 repromissionis
CPVF pg 5 exortus BC 6 XII M nepotibus H2, pronepotis D,
pronepos r 7 adiubante Bl 8 suis om. W e ipso. B, ipso deo
prael 9 promissum est] repromissum est D r. promiserat b (
benedicentur Bl 10 et] que Q, om. r 12 a cristianis g 14 habent
eet B 21 est t. l, H7 praestetit ClP 22 iudaica Q debellatal
deleta BlD (in mg. r a) ne] nec MQ AE1L 23 prophetarum
nostrorum BRTD CPVF MQ H1A2S pgrael, prophetiaram nostrarum
ON H*AlELU T m 24 portarent Ba inimici p
Christo non didicerunt, sicut stulti desipiendo iactitant, ut
deorum gentilium et simulacrorum superstitio deleretur? numquid
et illas prophetias, quae nunc leguntur in codicibus
inimicorum Christi, possunt dici finxisse discipuli Christi?
Quia enim haec euertit nisi deus IsraheL? ipsi enim populo
dictum est per diuinas uoces factas ad Moysen: audi Israhel,
dominus deus tuus dominus unus est. non facies tibi
idolum neque cuius quam similitudinem, neque quae
in caelo sursum neque quae in terra deorsum. ut autem
etiam euertat ista, ubi potestatem acceperit, sic ei praecipitur:
non adorabis deos illorum, sed neque seruies eis:
non facies secundum opera ipsorum, sed deponendo
depones et confringendo confringes simulacra eorum.
quis autem dicat Christum adque Christianos non pertinere
ad Israhel, cum Israhel nepos fuerit Ab ahae, cui primo et deinde
Isaac filio eius et deinde ipsi Israhel nepoti eius dictum est
quod iam commemoraui: in semine tuo benedicentur
omnes gentes? quod fieri iam uidemus in Christo, cum
inde exorta sit illa uirgo, de qua propheta populi Israhel et
dei Israhel cecinit dicens: ecce uirgo concipiet et pariet
24 18 *Gen. 22, 18; cf. ib. 26, 4; 28, 14 (cf. supra 20, 7; 88, 13)
21 *Esai. 7, 14 C1P iactant BTD 3 gentium Dl AXEL
superistitio B 6 uertit M1 AXEL y 7 mosen M 8 tuos Cl, noster v
dominus unus BRTD ONMQ H v, unus o r a e, deus unus GPVF
AELSU r pglm (ef Marc. 12, 29 v) faciena ClP 9 neque quae
in c. s. neque quae in t. BBTD, neque in c. e. neque in t. cet., edd.
10 caolus C1, -los CsP terram C 11 etiam om. p acciperit
C1P, accepit p 12 illorum] alienos HAELU aq g (cf. Ex. 20, 3).
eorum v eis om. Ol 13 facias el ipsorum] eorum y g 14 confringendo
(fr in ras.) B confringes (f in ras.) B 16 nepus PNlQL
17 isuac Bl nepote CtPF1 18 iam om. CPV in] et in RD
(cf. supra 20, 7; 38, 13) semini D1L 19 iam fieri BTD 20 de
s. I. B 21 uirgo] add. in utero A2U g (cf. Matih 1, 23) et OIR. Bx
autem Emmanuhel \'nobiscum deus). deus ergo Israhel.
qui prohibuit alios deos coli, qui prohibuit idola fabricari, qui
praecepit euerti, qui per prophetam praedixit gentes ab extremo
terrae dicturas: uere mendacia coluerunt patres
nostri simulacra, in quibus non est utilitas, ipse
per Christi nomen et Christianorum fidem istarum omnium
superstitionum euersionem iussit, promisit, exhibuit. frustra
ergo miseri, quia blasphemare Christum etiam a dis suis, hoc
est demonibus, nomen Christi metuentibus prohibiti sunt, uolunt
ab eo doctrinam istam facere alienam, qua Christiani
contra idola disputant easque omnes falsas religiones, ubi
potuerint, eradicant.
tantum Christianorum, sed etiam Iudaeorum libri testantur,
de ipso consulant deos suos, qui Christum blasphemari prohibuerunt,
de deo Israhel, si audiant aliqua contumeliosa,
respondeant. sed quos consulant? aut ubi iam consulant? libros
suorum legant. si deum Israhel Iouem putant, sicut Varro
scripsit, interim ut secundum eorum opinionem loquar, cur
ergo Ioui non credunt idola esse delenda? si Saturnum putant,
cur eum non colunt? aut cur non sic colunt, quemadmodum
se coli per eos uates praecepit, per quos ea quae praedixit
impleuit? cur ei non credunt simulacra euertenda esse et alios
58 b (p. 164). Bl, uocabitar rv emanuhel bta CP, emmanuel RTD AE
Y pgram, emanuel 01 2 autem] enim r
nouiscam Bl iar. ergo X r S qui pr.] om. RTD 5 patria Cl
6 in quibus non est] et non est in illis supra 39, 18 ipsi DFlN2L
10 est] add. a rael m 11 qua] quia A1 EL T christi AlELl
12 relegiones HAEL 15 etiam BBTD, om. CP l, et cet. 16 blaspheniare
AEL 7 e l 17 audiant L, audeant B1M1 AEU ϒ, audent cet.,
edd. alique L 19 si] sed Bl 20 scribait BBl, scribit TD
ut interim clm 21 credant CP V putant] deum putant ael
22 sic non Q g 28 praecipit ClP g quos] cus B1
quia, si unus eorum esset, contra sacra Iouis et Saturni
eorum tanta non diceret —, quis ergo est, qui propter deos
alios solus ab istis non colitur et euersis dis aliis tam euidenter
efficit, ut solus colatur, humilata omni superba altitudine,
quae se aduersus Christum erexerat pro idolis persequens
interficiensque Christianos? nunc certe quaerunt, ubi
se abscondant, cum sacrificare uolunt, uel ubi deos ipsos suos
recludant, ne a Christianis inueniantur adque frangantur. unde
hoc nisi a timore legum adque regum, per quos deus Israhel
suam exserit potestatem iam subditos Christi nomini, sicut
longe ante promisit dicens per prophetam: et adorabunt
eum omnes reges terrae, omnes gentes seruient
illi?
quod remissurus esset impiam plebem suam — non quidem
totam, quia multi ex Israhelitis crediderunt in Christum;
nam inde erant et apostoli eius —, et humilaturus omnem
superbum adque iniuriosum, ut ipse solus exaltaretur, id est
solus altus et potens hominibus manifestaretur, donec proicerentur
a credentibus idola et a non credentibus absconderentur,
cum eius timore terra confringitur, id est terreni homines
timore franguntur, timendo legem uel ipsius uel eorum qui
I. B iupiter y I 2 quia sij qu*si (eras. a) Bl, qui si B2
unus] u.nuI (eras. e) B esset om. A1EL 3 eorum] horum g, eos a,
om. e l non diceret tanta g, t. n. dicerent a 4 alienos r uersis Bl
5 effecit RD MQ IPAEL f r a humiliata codd. praeter B1 omnia
Bl AlL superbia BINIL 6 se om. AEL
8 abscondeant HElL ipsi g 9 recludant BlRTD rae, retrudant
(retrodant H1) cet. (rJ. Cie. Verr. II 1,7) a om. A*EXL unde] add.
enim rae 11 eIerit (eras. r) B, erexit QL ym prae, exercet Dg
nomine C\'PFt 01 13 eum om. A1E1L seruiant Bl, aeruiunt L
14 illi] ei BTD v 15 impletur] completur CPVF pgrm idem Q
17 quia] quoniam RD ex] et B; et ex B2 CPF pm israheliticis
HAELSU αϒ 18 humiliaturus codd. praeter Bl 20 solus] add. et I
proficerentur AxElL, destruerentur E1 fk 22 confringatur g.
Haec enim, quae ut facilius intellegerentur breuiter praelocutus
sum, propheta sic dicit:
*Et nunc tu, -domus Iacob, uenite, ambulemus in
lucem domini. \'remi sit enim plebem suam, domum
Israhel, quoniam repleta est sicut ab initio regio
eorum auguriis sicut alienigenarum, et filii multi
alienigenae nati sunt illis. \'repleta est enim regio
eorum argento et auro, nec erat numerus thensaurorum
illorum. et repleta est terra equis, nec erat
numerus currum illorum. et repleta est terra
abominationibus operum manuum ipsorum, et
adorauerunt ea quae fecerunt digiti eorum. \'et inclinauit
se homo et humilauit se uir, et non
remittam illis. "et nunc intrate in petras et abscondite
uos in terra a facie timoris domini et a
maiestate uirtutis eius, cum surrexerit confringere
terram. "oculi enim domini excelsi, homo
autem humilis. et humilabitur altitudo hominum,
et exaltabitur dominus solus in illa die.
"Dies enim domini sabaoth in omnem iniuriosum
et superbum et supra omnem altum et elatum,
g regnandis AlEL 9 8 ut] et CPF1 prolocutus r
5 ambulemus BRTD, et atnbulemus cet., edd., v 6 lucem C\'PYF
ONMQ H1A1EL pr ae I, luce BTD 02 H2A2U g m, lumine B v
liomus B7D C\'PF ON EL T ga. dominus r 8 ipsoruni Q augoriis C",
angustiis r 10 thesaurorum codd. praeter B 12 currum BCl, currnum
cet. et repl. est terra alt. loco om. AXEL 14 adorabernnt B inclinabit
B A1E1L 15 humilianit codd. praeter Bl hnmiliatus est nir V
16 dimittam g petris CPY, petram N r" et om. N 18 resurrcierit
g 20 autem] enim C hnmiliabitur codd. 21 ezultabitnr Gn
in die illa HAELU αϒπν 22 in] om. ElL, supra A1E2 αϒ m omnem
om. AlEL ar 23 et superbum om. p supra] super \\ p g elatum
BRTD H2A2U, helatum S, eleuatum 8, exaltatum a, hnmiiiatum CPVF
ONMQ H1A1E (L2 in ras.) edd., humiliatum et elatum g
excelsorum et elatorum et super omnem arborem
balani Basan, uet super omnem montem et super
omnem collem altum, et super omnem nauem
maris et super omne spectaculum nauium decoris.
"et humilabitur et cadet contumelia hominum,
et exaltabitur dominus solus in illa die.
"Et manibus fabricata omnia abscondent in speluncis
et in scissuris petrarum et in cauernis
terrae a facie timoris domini et a maiestate uirtutis
eius, cum exsurrexerit confringere terram.
illa enim die proiciet homo abominationes aureas
et argenteas, quae fecerunt ut adorarent
superuacuanea et noxia, ut intrent in foramina
solidae petrae et in scissuras petrarum, a facie
timoris domini et a maiestate uirtutis eius, cum
exsurrexerit comminuere terram.
uirtutum) uel \'exercituum\', quia illi seruiunt uirtutes et exercitus
angelorum? quid dicunt de isto deo Israhel, quia deus
est illius populi, de quo uenit semen, in quo benedicerentur
HTEPSU αϒ2ARF3, et Y1 v hamiliabuntur codd. praeter B (et
sic infra) super BRD g, supra cet. 2 excesorum E1L, excelsam
p r α e l, excelsum F7 X elatam prael, elatum F1 X super]
supra F aelm 3 balani BLBT ON1 Q, libani cet., edd. montem
e. s. o. c. a. e. s. omnem om. BL 4 altum om. RTD et super omnem
nauem maris] (uers. 15
ύψηλόνom.) xal BCLP 6 cadent B
7 solua dominus r 9 in is∗is∗uris BL 11 eius om. CPF p exsurrexerit
BRTD F m, exurr. pgrael, surrexerit CPV ONMQ HAELSU
7* v 18 quas N2 adorent BT rae 14 superuacuanea CAAU
superuacua inania C2P, superuacvanea (v 8. I. add.) H, auperuacua YF
N PG r, supernacanea BRTD OM EL y aelm, superuaganea Q, superuacancia
8 foramine 01 HAE1LU Y 15 scissuria H a faciam
BX 17 exurrexerit DQU a pgrael, surrexerit CPY v 19 uirtutis
CLP et orn. AEL I.) N 21 est om. DA1E
benedicentur RT r
esse contendunt? cur ei non credunt, qui alios deos falsos et
ostendit et euertit? audiui quendam eorum dicere se legisse
aput nescio quem philosophum, quod ex his quae Iudaei in
suis sacramentis agerent intellexisset, quem deum colerent:
praepositum, inquit, istorum elementorum, quibus
iste uisibilis et corporeus mundus extructus est,
cum scripturis sanctis prophetarum eius aperte ostendatur
illum deum colendum praeceptum esse populo Israhel, qui
fecit caelum et terram et a quo est omnis uera sapientia.
sed quid opus est hinc diutius disputare, cum ad id quod ago
sufficiat quod illi qualibet praesumtione opinantur de illo deo,
quem deum esse negare non possunt? si enim praepositus
est elementorum, quibus mundus iste consistit, cur non potius
solus ipse colitur quam Neptunus, qui solius maris praepositus
est, quam denique Siluanus, qui solorum agrorum adque siluarum,
quam Sol, qui solius diei uel etiam uniuersi caelestis
caloris, quam Luna, quae solius noctis uel etiam humoris
potestate praefulget, quam Iuno, quae solum aerem tenere
perhibetur ? certe enim isti partium praepositi, quicumque
sunt, necesse est, ut sub illo sint qui omnium elementorum
et uniuersae huius molis praeposituram gerit. at iste illos
omnes coli prohibet. cur ergo isti contra praeceptum maioris
illorum non solum eos colere uolunt, sed propter istos illum
ut oidetur; cf. Euseb. praep. eu. 7, 3; 11; 11, 9; 10 9 cf. Gen. 1, 1
10 cf. Eccli. 1, 1; 15, 10; Sap. 7, 15-17; 25 14 cf. de ciu. d. 4, 10 CP et om. B1BT 3 auertit H 4 nescio apud
qa. Y, ap. qo. neacio p philoaopbam ClP quod] cum BlR eis
CPY, is Bl, is L, hiie xrłw, iis p l m quae.. B, que ipsi r 5 saeris
r intellexit s. I. B, intellexissent HAELS p 8 in scripturis F2
χpraelm apert JB1 ostendantur B 11 hic D r deutius Bl
cam] quam B 12 quo illi CPF1 13 si* (c eras.) B 14 potius solus
ipse BRTD r, ipse potius cet. 16 solum L 17 solus CP 18 quam
om. CPFX quae] qui CXP umoris BCl 19 praefulgit ClP
20 quaecumque ClP 22 uniuersi CXP iste] certe r 24 non] hs
non (hs dtl.) Bl illum nolant] non (eras.) B1, illum nolint s. 1. B7
liquidoque pronuntient, nec umquam inuenient, donec
eum inueniant deum solum uerum, a quo creata sunt omnia.
credo et ipse diu quaerens siue per suas cogitationes
siue per suorum libros, quisnam esset Iudaeorum deus, et,
quia non pie quaerebat, non inueniens, maluit tamen incertum
deum, quem non inueniebat, quam nullum deum dicere, cuius
tam magna documenta sentiebat. ait enim:
et dedita sacris
incerti Iudaea dei.
et nondum deus iste sanctus et uerus deus Israhel, nondum
per Christi nomen tanta in omnibus gentibus fecerat, quanta
usque in hodiernum diem post Lucani tempora consecuta sunt.
nunc uero quis tam durus non flectatur? quis tam torpidus
non ignescat, cum impletur quod scriptum est, quia non est
qui se abscondat a calore eius? quando iam clarissima
luce manifestantur quae in eodem psalmo, unde uersiculum
istum commemoraui, tanto ante praedicta sunt? caelorum
enim nomine apostoli Christi significati sunt, quod in eis
deus praesideret, ut euangelium nuntiarent. iam ergo caeli
enarrauerunt gloriam dei, et opera manuum eius adnuntiauit
02MQ r inueniant A&LU donec eum inueniant
om. L 4 quidem lucanus H, luc. quidem r eorum magnus Y g
declarator CP, declamator (-clamator i ras.) 0 7 tamen om. RT
incertum (deum om.) BT 8 cuius] quia eius (a del,) H, qui eius AELU
9 ait] at AelL 10 dedit ElLS 12 nondumj ∗∗∗ (eras. non) B 13 per
christi n. t. i. o. g. f. q. usque om. Bl omn.] hominibua T2 gentibus
om. BT 14 usque om. RT diem om. Bl consequata Bl 15 quis
tam] quisquam C\'P turpidus (b 8. p (P) CPFQ, tepidus Y
pael 16 ignuscat Cl, ignoscat PFl, agnoscat DC2Q. igniscatg 17 iam
om. CP 18 manifesta Fl psalmo (p 8. I.) B 19 praedicata BlQ
21 ut] et BT, om. 01 nuntiarent BtBTD, adnuntiarent cet., edd.
22 narrau. L manum Bl, cf. supra 43, 13 annunciat p
scientiam. iam non sunt loquellae neque sermones,
quorum non audiantur uoces eorum. iam in omnem terram
exiit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum. iam
in sole, hoc est in manifestatione, posuit tabernaculum suum,
quod est ecclesia ipsius, quia, ut hoc faceret, ipse, sicut ibi
sequitur, tamquam sponsus processit de thalamo suo, id est:
coniugatum uerbum carni humanae processit de utero uirginali,
iam exultauit ut gigans et cucurrit uiam, iam a summo caeli
facta est egressio eius et recursus eius usque ad summum
caeli. et ideo rectissime sequitur uersus, quem paulo ante
commemoraui: et non est qui se abscondat a calore
eius. et adhuc isti fragiles contradictiunculas garrientes
eligunt isto igne sicut stipula in cinerem uerti quam sicut
aurum a sorde purgari, cum et deorum falsorum iam fallacia
monumenta frustrata sint et illius incerti dei ueracia promissa
certa iam facta sint!
esse Christiani, quod Christus non docuerit deos eorum deseri
et simulacra confringi. deus enim Israhel, de quo praedictum
14 cf. Esai. 47, 14 15 cf. Prou. 17, 3; Sap. 3, 6; Eccli. 2, 5 20 cf.
Deut. 7, 6; Esai. 54, 5 CP, eructauit T ONM1 y* gr aelm, eructat w p v adnuntiauit]
indicauit x, indicat p p 2 loquille ClP 4 eziuit edd.
6 quod est ecclesia] hoc est ecclesiam (ccl. C) CPV 7 talamo Bl
9 gigans BRr CPF* ONlMQ HlAWL (gyg. C, n eras. FN, exp. HE,
del. A), gigas cd. et currit Al, ad currendam Hlv 10 egressio
eius facta est V facta est] om. RTD v, factus est B eius pr. J
om. CP 11 caeli] eius rv -14 eligont] add. magis rael igne]
in genesi A1E1L istipulam B 15 cum] quam BlClP, quom C2,
non p iam] tam CPV p fallatia CPN1, falacia (-tia JEP) ElL,
falsa B 16 munumenta EI, monim. E2 y, munim. p a, molimenta r
sunt r neracia om. CF p 17 certa iam] certata (ta alt. exp. C,
erat. P) CP, certa V, iam r sunt r 18 designant BlL ergo
om. Cl 19 deaeri] desiere ClP 20 simulacra om. R fringi 01
terrae iam uocatur, hoc per prophetas futurum praedixit, hoc
per Christum congruo tempore impleuit. certe enim si iam
deus Israhel deus uniuersae terrae uocatur, necesse est, ut
fiat, quod iussit, quando qui iussit innotuit. quia uero per
Christum et iri Christo innotuit, ut ecclesia eius per orbem
diffunderetur et per ipsam deus Israhel uniuersae terrae
uocaretur, paulo superius aput eundem prophetam legant
qui uolunt, immo et a me commemoretur. neque enim ita
longum est, ut oporteat praetermitti. dicuntur enim multa de
praesentia et humilitate et passione Christi et corpore eius.
cui caput est, id est ecclesia eius, cum appellatur tamquam
sterilis, quae non pariebat. per multos enim annos ecclesia.
quae futura erat in omnibus gentibus in filiis suis, hoc est
in sanctis suis, non apparuit nondum Christo adnuntiato per
euangelistas eis, quibus non est adnuntiatus per prophetas, et
dicitur plures filios desertae futuros quam eius, quae habet
uirum, cum uiri nomine significata est lex uel rex, quem.
accepit primus populus Israhel, nec acceperant gentes legem
eo tempore, quo propheta loquebatur, neque rex Christianorum
apparuerat adhuc, ei quibus tamen gentibus longe fertilior et
numerosior sanctorum multitudo prouenit. ita ergo dicit Esaias
Esai. 54, 1 22 cf. Cypr. test. 1, 23 V 3 implebit B iam] idem D r 4 est
-8. l. E r 5 qui] que ElL, quod AU 6 christo] christum PF p
horbem Bl 7 disfunderetur B 9 et] etiam g a eras. A me
om. dEL a me om. g, ab illis E2, ab illo E3 commemorentur QE1 y g
enim om. AEL y 10 de] et de g 12 cui] cuius 02 ecclesia BlF,
declesia 01, de ecclesia cet., edd., cum] quam Bl 15 christus CP
adnuntiato p. e. e. q. n. est om. CPF1 16 adnuntiatus] add. est
s. I. C2 17 filias d. futuras Y futurus ClP quam (a 8. I.) B
18 cum] cuius pram 19 acceperunt Bl g 20 eo tempore legem
(-ge ClP) CPV quod Bl AlExL propbetae loquebantur rae neque]
add. enim Y 21 apparuit OQ HAEL 7 adhuc] add. gentibus ONMQ
H raelm 22 numerosior] nuerior BI, uberior BTD ita] ideo p
adloquendam ecclesiam usque ad eum uersum, quem commemorauimus,
ubi ait: et qui eruit te ipse deus Israhel
uniuersae terrae uocabitur:
"Ecce, inquit, in intellectu erit puer meus et exaltabitur
et honorificabitur uehementer. "quomodo
multi mirabuntur super te, sic tamen et inhonesta
uidebitur ab hominibus species tua et honor tuus
ab hominibus. "ita enim mirabuntur gentes multae
super eum et continebunt reges os suum, quoniam
quibus non est nuntiatum de illo uidebunt et qui
non audierunt intellegent.
\'Domine, quis credidit auditui nostro? et bracchium
domini cui reuelatum est? \'nuntiauimus
coram illo ut puer, ut radix in terra sitienti; non
est species illi neque honor. et uidimus illum, et
non habuit speciem neque decorem; \'sed uultus
eius abiectus et deformis positio eius ab omnibus
hominibus. homo in plaga et qui sciat ferre infirmitates,
propter quod et auertit se facies eius,
iniuriata est nec magni aestimata est.
*Hic infirmitates nostras portat et pro nobis in
doloribus est. et nos existimauimus illum in
13-15; cf. de ciu. d. 18, 29 13 *Esai. 53, 1-12 28 cf. Matth. 8, 17 ClP ab hnmilitatem F, ab humanitate ael ad om. AEIL
2 loquendam F 3 ipse] ipse est Q 5 in intellectu erit BRTD
2PMQ HS2 X graelm, intellectum erit ClPO a, intellectu erit VNl
AELS1 F, intellectum intelliget p, intelleget
C (ouvaaet) 7 inhonestam CP 8. hominibus pr.] omnibus
FN1, χψω praelm tuus om. e I 11 illo] eo g uiderant
H 13 credit H 14 rebellatum Bl nuntiabimus B 15 ut
alt.] et V AELU g 18 omnibus om. RT HAEL T g, »omnibus (eras.
h) F, hominibus Q 19 plaga] flagella HAELU a-f ae quis (a eras.
A, exp. E) AEL g 20 et om. p 21 magna Nl, magis p etistinata
p est om. Y 22 inflrmitatis 01 23 aestimauimus (-bimus D)
STD r
uulneratus est propter peccata nostra et infirmatus
est propter iniquitates nostras. eruditio
pacis nostrae in eum, liuore eius sanati sumus.
"omnes ut oues errauimus et dominus tradidit
ilium pro peccatis nostris. et ipse quoniam male
tractatus est, non aperuit os; ut ouis ad immolandum
ductus est, et ut agnus ante eum qui se
tonderet fuit sine uoce, sic non aperuit os suum.
In humilitate sublatum est iudicium eius. generationem
eius quis enarrabit? quoniam tolletur
de terra uita eius. ab iniquitatibus populi mei
ductus est ad mortem. sepulturam ergo malos propter
sepulturam eius et diuites propter mortem eius,
ob hoc quod iniquitatem non fecerit nec dolum in
ore suo. dominus uult purgare illum de plaga. si
dederitis uos ob delicta uestra animam uestram,
uidebitis semen longissimae uitae. et uult dominus
auferre a doloribus animam eius, "ostendere
illi lucem et figurare per sensum, iustificare
iustum bene seruientem pluribus, et peccata illorum
ipse sustinebit. "propterea ipse hereditabit
complures et fortium partietur spolia, propter
quod tradita est ad mortem anima eius et inter
iniquos aestimata est, et ipse peccata multorum
sustineuit et propter iniquitates eorum traditus est.
B 5 omnes] CJdd. qui HAEL y, add. quasi g errabimus
B 9 sum B1 10 «blatum Bl iudicium eius aublatam est V
11 enarrauit B Q HElL, ennarrauit Ml, ennarrabit CP1 13 est om. C
malus B pro sepultura RTD r 14 diuitem B pro morte JRTD
MQ r 15 fecerint ElL in om. CPVF1 HAEL y, exp. B1 19 a
doloribua om. CPF p eius] add. et p 20 ct om. p iustificari B
22 ipse pr.] om. V, ille p hereditauit BMX 23 cumplurea CXP,
cum pluribus C2, plures V patietur 01 AlEL 26 austineoit Engelbrecht,
sustinebit BlRTJD, sustenuit ElL, sustinuit cet., edd. iniqu.
eor.] peccata illorum p
\'Delectare sterilia, quae non paris, exsulta et
clama, quae non parturis, quoniam multi filii
desertae magis quam eius quae habet uirum. dixit
enim dominus. \'dilata locum tabernaculi tui et
aulas tuas confige; non est, quod parcas. porrige
longius funiculos et palos ualidos constitue.
etiam adque etiam in dextram adque sinistram
partem extende. semen enim tuum hereditabit
gentes, et ciuitates quae desertae erant inhabitabis.
non est, quod metuas, praeualebis enim, nec
erubescas, quod detestabilis fueris. confusionem
enim in perpetuum obliuisceris. ignominiae uiduitatis
tuae non eris memor, \'quoniam ego sum dominus
qui facio te, dominus nomen ei, et qui eruit
te ipse deus Israhel uniuersae terrae uocabitur.
Quid contra hanc eaidentiam expressionemque rerum et
praedictarum et impletarum dici potest? si de Christi diuinitate
discipulos eius putant esse mentitos, numquid de Christi
passione dubitabunt? resurrexisse non solent credere; at illa
omnia ab hominibus humana perpessum etiam libenter credunt,
quia hominem tantummodo credi uolunt. ille itaque
sicut ouis ad immolandum ductus, ille inter iniquos deputatus,
et 33 22 cf. Esai. 53, 12 et Marc. 15, 28; Luc. 22, 37 epiat. 105, 4, 15; de ciu. d. 18, 29; Cypr. test. 1, 20
isterilis B, sterelis C\'NHL pares Cl exsulta BR Q, exulta T CF NM
HAEL, et exulta 0, exalta r, erumpe ep. 105 2 exclama R quoniam]
quia χψω edd. v (Gal. 4, 27) 3 habit 01 4 enim] antem V deus g
5 auleas tuas C2, aules t. F1, clauos tuos D* (cf. v), caulas tuas a ael,
aalaeas t. epist. 105, aulaearum tuarum de ctu. d. 18, 29 configo CtP,
confringe 0 6 funioulus Bl, f. tuos g v et om. p constituae B,
confirma ep. 93, 9, 29; 105, 4, 15; conforta de ciu. d. 18, 29; consolida
v 7 dexteram CPV NQ edd. sinistram] in sin. ONMQ
HE r r, ad laeuam o (Alex. Sin.) 8 hereditauit B
10 nec] ne I 11 confusione. M, -ne AL 18 quia CPF pg sum
OHi. m 15 iarahel] add. deus N2 rael 19 at om. RTD 20 etiam]
etiam cum B2 22 oues CPlElL
sumus, cuius facies iniuriata. est nec magni aestimata, palmis
caesa et sputis inlita, cuius deformis in cruce positio, ille ab
iniquitatibus populi Israhel ductus ad mortem, ille qui non
habebat speciem neque decorem, quando colaphis percutiebatur,
quando spinis coronabatur, quando pendens inridebatur, ille
qui, sicut agnus coram tondente non habet uocem, sic non
aperuit os suum, cum ei diceretur ab insultantibus: prophetiza
nobis, Christe. nempe iam exaltatus est, iam
honorificatus est uehementer. nempe iam mirantur gentes
multae super eum. iam continuerunt reges os suum, quo aduersus
Christianos leges saeuissimas promulgabant. nempe
quibus non est nuntiatum de illo, iam uident, et qui non
audierunt, iam intellegunt. quoniam gentes, quibus non nuntiarunt
prophetae, magis ipsae uident, quam uera nuntiata
sint per prophetas. et qui non audierunt ipsum Esaiam loquentem,
iam in litteris eius, de quo ista sit locutus, intellegunt.
nam in ipsa gente Iudaeorum quis credidit auditui prophetarum,
aut bracchium domini, quod est ipse Christus, qui per
eos adnuntiabatur, cui reuelatum est, quando manibus suis ea
scelera in Christo admittebant, quae futura praedixerant prophetae
quos habebant? nempe iam hereditate possidet multos
5b et Matth. 26, 67; Marc. 14, 65; Luc. 22, 63 et 64; I Petro 2, 22-24:
I Ioh. 3, 5 2 cf. Esai. 53, 3 et Marc. 9, 11; Ioh. 19,18 8 Matth. 28, 68;
cf. Marc. 14, 65; Lnc. 22, 64 9 cf. Esai. 52, 18-15 13 cf. Rom. 15,
16—21 18 cf. Esai. 53, 1 et Ioh. 12, 37 et 88; Bom. 10, 16 om. AEL r in crucis ElL 5 ispeciem B 7 tondentem BlD Ml
habebat F2 p grael 9 exultatus ClP 11 continent p regis et legis C1
quo] quod BD CPF1 ONl HAlEL, qui U r aeI 12 promulgabant
(n exp.) C. prouulgabant ALU1 14 intellegent BsRTD O1N1M A1E1L
quia RTD nuntiarunt B F ONQ, nuntiauerunt cet., annuntiauerunt m
17 iam] tamen Al de (om. quo) A1E1L, unde A2U, quid de E1;
18 nam] nam et D F* ONMQ edd. in om. Bl 19 christus ipse F
elm 22 hereditate] in hereditate I
possidebant per ecclesiarum suarum fabricas et quoslibet
necessarios usus illis expulsis proditisque distribuit.
Christianorum obtrectatores? numquid, ut ista per prophetas
tanto ante praedicerentur, Christus magicis artibus fecit aut
discipuli eius ista finxerunt? numquid, ut delectetur ecclesia
diffusa per gentes quondam sterilis, nunc in pluribus filiis
quam illa synagoga, quae legem siue regem tamquam uirum
acceperat, numquid, ut sic dilatet locum tabernaculi sui omnes
nationes et linguas occupans, ut longius, quam Romani imperii
iura tenduntur, usque in Persas et Indos aliasque barbaras
gentes funiculos porrigat, ut in dextram per ueros Christianos
et in sinistram per fictos Christianos in tam multis populis
nomen eius extendatur, ut semen eius herodite gentes, ut
ciuitates, quae a uero dei cultu et a uera religione desertae
fuerant, iam nunc inhabitet, ut non timuerit hominum minas
et furias, quando in sanguine martyrum tamquam honore purpureo
uestiebatur, ut praeualeret tam multis tamque uehementibus
et potentibus persecutoribus suis, ut non erubesceret
quod detestabilis fuerit, quando magnum erat crimen fieri uel
esse Christianum, ut confusionem in perpetuum obliuiscatur,
Esai. 54, 2 . HAE1, eos quos E* y 2 suarum] add. et
Bl fabricas et] fabricaret Nl, fabricas ad N*, fabricasset 0 8 per-
ditisque p 4 hoc rae dicant p praeuersi Cl 6 praedicarentur
D CP p magis EXL 7 eius om. p numquid om. p, numquit B
dilectetur L, dilatetur (PPVF pgrael 9 Biue regem] uel prophetam
AEL 10 acciperat C\'lp dilataret X rael 11 nationis 01
13 dext*ram P, dexteram pgaelm, dextra HAEL r 14 sinistra Clp
HAEL r per finctos AlElL, perfectos SlTNl 15 simen 01 hereditent
g. et ciuitates Q 16 ciuitatis Cl 17 timeret p hominus
A1E1L1 hominis A2U 18 sanguinem Ml HElL 20 erubiscerit C1P,
eruberet A1E1L 21 uelle esse B1 22 confusione AE1L in
pertaum B, imperpctuum p g
ignominiae uiduitatis suae memor non sit, quia paululum
derelicta et obprobriis obiecta tam eminenti gloria reflorescit?
numquid postremo, ut dominus, qui fecit eam et a dominatu
diaboli et demonum eruit eam, ipse deus Israhel uniuersae
terrae iam uocetur, discipuli Christi finxerunt, quod prophetae,
quorum libri nunc in manibus inimicorum Christi habentur,
tam longe ante quam Christus filius hominis fieret praedixerunt?-
Hinc ergo intellegant, quod ne tardissimis quidem adque
obtunsissimis obscurum dubiumue relinquitur, hinc, inquam,
intellegant Christi peruersi laudatores et christianae religionis
exsecratores etiam Christi discipulos contra deos eorum ea
didicisse adque docuisse quae doctrina continet Christi, quia
deus Israhel, qui haec omnia, quae isti colere uolunt, abominanda
adque euertenda in libris prophetarum praecepisse inuenitur,
ipse deus uniuersae terrae, sicut tanto ante promisit,
per Christum et Christi ecclesiam iam uocatur. si enim
Christum mira dementia suspicantur deos eorum coluisse ac
per hos eum tanta potuisse, numquid et deus Israhel deos
eorum coluit, qui de se per omnes gentes colendo et de illis
abominandis adque euertendis per Christum quod promisit
CPV OQ H, -uerit N, abnndauerit Fl, abundauit
RD2F2 p. habundauit TDl auperabundabit B, superhabundauit (-bit
D1) TD CPVF NQ p gratia] et gratia r ael 2 ignominia H9E1LU
uiduaetatis CP, uiduitans uiduitatia E1L 3 direlecta 01 et om.
CP obprobriac GIP, obprobrio C2V m, obprobrii F, opprobriis M
subiecta CPVF1 gm tam om. Q 4 a domin.] abhominatu
ElL 5 daemonium B 6 profaetae JB1 7 quarum B 8 fierit
ClP . 10 intellegunt ClP 11 optunsisBimia M, obtundissimis
Sl g, obtusissimis w edd., obt. etiam HAELSU 7 g dubium ut D,
dubium p relinquetur CPF1, relinquatur D1 16 praecipisse CP
17 sicut tanto (t med. s. I.) B, sicut (om. tanto) Jf1 pael, sic (om. t.) r
18 et] a g ecclesia AEL g e 19 chriatum om. AIEL 20 boc
NzQ et om. AEL f rae 21 de sc per] desuper CP ilIis om. p
pythonum? ubi auguria uel auspicia uel haruspicia uel
oracula demonum? cur non profertur ex huius modi antiquis
libris admonitum aliquid et praedictum contra christianam fidem
et contra prophetarum nostrorum expressam iam in omnibus
gentibus tam perspicuam ueritatem? offendimus, inquiunt.
deos nostros et deseruerunt nos, ideo aduersus nos Christiani
praeualuerunt et humanarum rerum felicitas defessa ac deminuta
dilabitur. hoc sibi certe per Christianos fuisse euenturum
legant ex libris uatum suorum, sed ea legant, ubi si non
Christus, quia eum deorum suorum uolunt fuisse cultorem,
saltem deus Israhel inprobatus et detestatus sit, quem constat
istorum euersorem. sed numquam hoc proferent, nisi quod
modo forte confiuxerint. quod cum protulerint, apparebit eo
ipso certe, quod tanta res tam ignota profertur, quae utique
debuit, antequam hoc quod praedictum est accidisset, in
deorum templis omnium gentium recitari, ut praestruerentur
--et praemonerentur qui nunc nolunt esse Christiani.
om. Q uacinia ElL 2 diuinationis ClP phytonum
BF p, phyth- N, phith- M, phitonum HAELTJ f pgr augoria
Cl haruspicia B CP e l, haruspicina (ar. D) RTD, aruspicia cet.
oracola B 3 huius modi BBTD, istiua m. cet. 4 admonimentum T
aliquit det Bt, a. dent B1 5 nostrorum om. p expr.—perspicuam
om. p in om. e 6 perspiciuam B 8 preualent p rerum om.
CPF1 defensft C\'P V l diminuta BTD V
HAELSU ϒψ1 pgrael 9 uenturum RT, euentorum ClP 11 qui
eum NWElL, quem N2E2 01PF1 13 euersorum
&PF1 HA haec e l proferrent QA7 g, proferant E quod del.
N2, quo CT pe forte quo p 14 finxerint RTD, confixerint HAE1,
coofixerunt L, confincxerint Q protu.lerint (eras. 1) B 15 ipse
ClPNi m tanta rea om. Y res tam om. CPF1 quae] quod V
16 quod om. C1PM1 accidisse MlQ, accedisset HEXL 17 templis
dforum g omnium] auribus omnium R TD r peratruerentur B,
praestarentur Q 18 nunc om. ELS a e nolent ClP, uolunt p r m
19 diminutione (-nem T) RTD 02 AE2LU p grael
suorum legant ea reprehendentium quae nunc eis etiam recusantibus
et murmurantibus subtrahuntur, tum uero magnam
laudem repperient temporum christianorum. quid enim eis
minuitur felicitatis, nisi quod pessime luxurioseque abutebantur
in magnam creatoris iniuriam? nisi forte hinc sunt tempora
mala, quia per omnes paene ciuitates cadunt theatra, caueae
turpitudinum et publicae professiones flagitiorum, cadunt et
fora uel moenia, in quibus demonia colebantur. unde enim
cadunt nisi inopia rerum, quarum lasciuo et sacrilego usu
constructa sunt? nonne Cicero eorum cum Roscium quendam
laudaret histrionem, ita peritum dixit, ut solus esset dignus
qui in scaenam deberet intrare, ita uirum bonum, ut solus
esset dignus qui eo non deberet accedere? quid aliud apertissime
ostendens nisi illam scaenam esse tam turpem, ut
tanto minus ibi homo esse debeat, quanto fuerit magis uir
bonus? et tamen di eorum tali dedecore placabantur, quale a
uiris bonis remouendum esse censebat. est etiam hinc eiusdem
ipsius Ciceronis aperta confessio, ubi ait sibi Floram matrem
ludorum celebritate placandam. in quibus ludis tanta exhiberi
> turpitudo consueuit, ut in eorum conparatione ceteri honesti
sint, a quibus tamen etiam ipsis agendis uiri boni prohibentur.
quae ista est Flora mater, qualis dea est, quam celebrior et
in Verr. II õ, 14, 36 23 cf. Cypr. quod idola dii n. 8. 4 2 reprehentiumS 3 murmorantibus CP magnum B
4 repperientem HxElL 5 quo B AlL 6 magui BT cretoris Bl
hic AE1L sint pal 7 caueae om. RT 8 flagitiosorum RTD x
prael 10 incopia P et om. H1 sacrileg#o (eras. i) A uso C\'P
11 cycero TCP p rastiam C1P, ruscium F, rostium CW1 g, rvati(c)um
N- 12 strionem Ael, stritionem L, istrionem HE1 r 13 uirum] uero
CP eo] in scenam A2U g 15 in tanto HAE1 16 homo esse BRTD,
esse homo cet. fnit p uir] suis N 17 quali CP a om. M1
18 ueris ClPl censebant B2PF ONMQ HAEL p 20 placantiam Bl
exhibere CXP 21 honesti] homines isti HAetL U, homines honesti 9
22 etiam om. RT, et in Q 23 est ista CV g, ista (om. est) AlEL T
quanto iam honestius in scaenam Roscius intrabat, quam
Cicero deam talem colebat? si deminuta rerum copia, quae in
haec celebranda funduntur, di gentium offenduntur, apparet,
quales sint qui talibus delectantur. si autem ipsi irati ista
minuunt, utilius irascuntur quam placantur. quapropter aut
philosophos suos arguant, qui talia in luxuriosis hominibus
reprehenderunt, aut deos suos frangant, qui talia de suis cultoribus
exegerunt, si tamen iam inueniunt uel quos frangant
uel quos abscondant; Christianorum uero temporibus defectum
rerum secundarum, quo in turpia et noxia diffluebant, blasphemando
inputare desistant, ne magis nos unde amplius
Christi potestas laudetur admoneant.
adque ad propositam intentionem redire suscepti operis necessitas
cogeret. cum enim euangelicas quaestiones, ubi uidentur
quibusdam quattuor euangelistae non inter se constare, soluere
adgrederer, ut potui expositis intentionibus singulorum primo
mihi discutiendum occurrit, quod nonnulli quaerere solent
cur ipsius Christi nulla scripta proferamus. ita enim uolunt
et ipsum credi nescio quid aliud scripsisse quod diligunt
nihilque sensisse contra deos suos, sed eos potius magico
ritu coluisse, et discipulos eius non solum de illo fuisse
mentitos dicendo illum deum, per quem facta sunt omnia,
Q propitia BD Q 2 inhonestiua RTD rostius N1,
rustias NJ incrabat B1 3 diminnta R TD 9 r ael in om. AE 4 hac
El, hoc g 5 qualis ClP istam DON r, isti ClP 6 minuunt]
inneniont RT uti*lius (eras. 1) B irascantur CP placabantar
r aut] ad AE1L 8 enltoribus] fautoribus H 9 exigerunt
WPQ g iam om. r inuenerint p, inueniant g 11 aecundarium B
quo BWTD CPYF ONl HElLU p g, quod B1Q, quibus N2ME*
raelm in torpia ClP, inter pia AlElL, inter impia E2
BRT ONM H, defluebant cet., edd. blasfem. BB 12 desinant
HAELU g nec g 13 laudaretur B 14 hicp dicere C\'PO
17 consonare N* 18 expoBitis om. Q 19 discutiendo Fl quaerere]
credere A* 22 eos om. p 23 situ Bx fuisse se HAelL fuisse
mentitos de illo V p.
sapientiae, uerum etiam de dis eorum non hoc docuisse quod
ab illo didicissent. unde factum est, ut eos de deo Israhel
potius urgeremus, qui per ecclesiam Christianorum ab omnibus
gentibus colitur et istorum sacrilegas uanitates ubique iam
euertit, sicut per prophetas suos tanto ante praedixit et per
Christi nomen, in quo benedici omnes gentes promiserat, ea
quae praedixit impleuit. ex quo intellegere debent nec Christum
aliud de dis eorum uel nosse uel docere potuisse, quam deus
Israhel per prophetas iussit adque praedixit, per quos ipsum
Christum promisit et misit, in cuius nomine secundum
pollicitationem, quam patribus fecit, cum benedicerentur
omnes gentes, factum est, ut et ipse deus Israhel uniuersae
terrae uocaretur, nec discipulos eius a sui magistri doctrina
deuiasse, cum deos gentium coli prohibuerint, ne uel insensatis
simulacris supplicaremus uel societatem cum demoniis
haberemus uel creaturae potius quam creatori religionis obsequio
seruiremus.
creata sunt omnia, cumque nullae mentes rationales siue
angelorum siue hominum nisi participatione ipsius sapientes
fiant, cui per spiritum sanctum, per quem caritas in cordibus
Esai. 54, 5; cf. supra 54, 5; 17 17 cf. Rom. 1, 25 19 cf. Cypr.
test. 2, 1; 9; 10 21 cf. supra 34, 16 22 cf. Rom. 5, 5 r 3 didicisset C\'P 4 urgueremns (-mur D) RTD F
M, urguerimus P, argueremus HAELU f g 5 sacrilega JB1 6 uertit
B et om. Bl et in ciisti nomine.g 8 dixit CPY 9 aliquid
RT 10 prophetas] add. suos AELU ϒπ gaelm per quos
om. Bl 11 christum om. Bl et misit om. Ol nomen RT 13 et
om. HAEL fit pg dñs deus r iarahel] add. deus T ael, add.
et r 14 uocabatur Q eius discipulos g discipuli e. a. a. m. d.
deuiassent El F p m 16 daemonibus (dem. Y p)
CPV re p 19 quapropter] incipit Eug. exc. prim. quam] quem
HEL r r a elm 20 creata] facta Y mente Bl, mentis ClP rationabiles
MQ rael (Eug. codd. praeter Tell.) 21 bominum] etiam
hominum Y
consultum est diuina prouidentia mortalibus, quorum temporalis
uita in rebus orientibus et occidentibus occupata tenebatur,
ut eadem ipsa dei sapientia ad unitatem personae suae
homine adsumto, in quo temporaliter nasceretur, uiueret,
moreretur, resurgeret, congrua saluti nostrae dicendo et
faciendo, patiendo et sustinendo fieret et deorsum hominibus
exemplum redeundi, qui sursum est angelis exemplum manendi.
nisi enim et in animae rationalis natura temporaliter aliquid
oreretur, id est inciperet esse quod non erat, numquam ex
uita pessima et stulta ad sapientem adque optimam perueniret.
ac per hoc, cum rebus aeternis contemplantium ueritas perfruatur,
rebus autem ortis fides credentium debeatur, purgatur
homo per rerum temporalium fidem, ut aeternarum percipiat
ueritatem. nam et quidam eorum nobilissimus philosophus
Plato in eo libro, quem Timaeum uocant, sic ait: quantum
ad id quod ortum est aeternitas ualet, tantum ad
fidem ueritas. duo illa sursum sunt, aeternitas et ueritas,
duo ista deorsum, quod ortum est et fides. ut ergo ab imis
ad summa reuocemur adque id quod ortum est recipiat
aeternitatem, per fidem ueniendum est ad ueritatem. et quia
omnia quae in contrarium pergunt per aliquid medium
C 2 est om. Bl 4 dei] deus Bl 5 nasceretur
om. 01 6 et moreretur et B, moriretur T salotis AEL docendo
T g et om. VH1 7 patiendo et oni. Hl flerit ClP,
fecerit F om. B g, ut VN1 deorsum] add. praeberet V
hominicus ElL 8 redenndi] add. et eius ClPF, et eis C2 π edd.
sureum eat] eursum sunt CPF n edd. 9 anima CP, animae** AE,
an. et L rationabilis w naturae CJ 10 oretur O1, operaretur N2,
oriretur BKD C2 02 H1 A2E2U edd. (Eug. codd. pl. praeter Tell.) 11 etj
atque V 13 ortis in ras. A, mortis EaL purgatur] crcdatur r
15 uirtatem CP nonuilissimus Bl 16 timacum (c exp. C) CP.
tiweum Bx, tymeum B2D uocant (n exp.) N, uocat FAELU 7 p
17 ad id] addidit Bl 18 fidem] add. et e ueritatis L aeternistas
Bl 20 reuocaremur ONMQ id] ad id E1, ut id E3 7 21 et
om. CPF p 22 peragunt p aliquod p g
alienabat, opus ergo erat media iustitia temporali, quae
medietas temporalis esset de imis, iusta de summis, adque
ita se nec abrumpens a summis et contemperans imis ima
redderet summis. ideo Christus mediator dei et hominum
dictus est inter deum inmortalem et hominem mortalem deus
et homo, reconcilians hominem deo, manens id quod erat,
factus quod non erat. ipse est nobis fides in rebus ortis qui
est ueritas in aeternis.
Hoc magnum et inenarrabile sacramentum, hoc regnum et
sacerdotium antiquis per prophetiam reuelabatur, posteris
eorum per euangelium praedicatur. oportebat enim, ut aliquando
in omnibus gentibus redderetur, quod diu per unam gentem
promittebatur. proinde qui prophetas ante descensionem suam
praemisit, ipse et apostolos post ascensionem suam misit.
omnibus autem discipulis suis per hominem, quem adsumpsit,
tamquam membris sui corporis caput est. itaque cum illi
scripserunt quae ille ostendit et dixit, nequaquam dicendum
est, quod ipse non scripserit, quandoquidem membra eius id
operata sunt, quod dictante capite cognouerunt. quidquid enim
en. in ps. 29, II 1; 90, II 1; 134, 5; serm. 47, 12, 21; 121, 5; 293. 7;
confess. 10, 43, 68 BM ab] et ab 7 elm 2 medio N* temporalis
BIBTDC2Q, temporale ClPl 3 mediaetas B iusta]
iustitia A* (del. vl3) 82 g iusta de] miita et el 4 ne A1E1L
contemporans CP 5 mediatur 01 6 et hominem mortalem] om. Hx,
add. quid interest H2AE*LU g, quod ipse est E*, quo ipso est (sed
eras) r et alt. om. r 8 factus] add. est id p 10 inennarrabile
CP1, ioennarrabile. M, in inenarrabile B2 11 rebelabatur Bi, reuellab.
CP posteri..s (eras. ta) B 12 aliquando] quandoque RTD 13 reddetur
B quo diu per AlElLl, quod nuper L2, quod iam diu per
H7A7U g 14 desensionem B\', discensionem PQ HAE1, disceasionem L
suam om. VH1 15 ascensionem (a pr. 8. l.) B misit s. l. B, finii
Rug, exc. prim. 16 suis C AelL 17 illis AlElL 19 ipse om. CP
20 quidquid] et quicquid g
illis tamquam suis manibus imperauit. hoc unitatis consortium
et in diuersis officiis concordium membrorum sub uno capite
ministerium quisquis intellexerit, non aliter accipiet quod
narrantibus discipulis Christi in euangelio legerit, quam si
ipsam manum domini, quam in proprio corpore gestabat,
scribentem conspexerit. quamobrem illa potius iam uideamus
qualia sint quae putant euangelistas sibimet scripsisse contraria
— quod pirum intellegentibus uideri potest —, ut his quaestionibus
dissolutis ex hoc quoque appareat illius capitis
membra non solum idem sentiendo, uerum etiam conuenientia
scribendo in corporis ipsius unitate germanam seruasse concordiam.
B, mandauit V 3 diuisis A2U2
concordia H 4 ministcriurn] diuisis id misterium g 5 quam si] quam
quasi RD 7 scribente CP illam Bl 8 sibimet] sibi CPVF p,
sibimet ipsis Migne 9 uidere CP 11 conuenientiam HAWL 12 conscribendo
RTD unitatem BHl concordia C1P, add. ipso adiuuante
qui uiuit et regnat in ecJa srforum CzP 13 EXPL. LIBER T CONCOR-
DIA EUANG. INCIP. INDICULUM QUESTIONUM EUANGELIORUM
LIBRI SECUNDI. B, EXPL LIBER PRIMUS. INCIPIUNT SECUNDI
TERTII QUARTI LIBRI INDICULA B, EXPLICIT LIBER PRIMUS
(sequ. linea uacua) T, EXPL. LIB. PR. INCIPIUNT QUESTIONES
LIBRI SECUNDI D, EXPLICIT AURELII AUGUSTINI DE CONSENSU
EUANGIJ LIBER T INCIPIT LIBER SECUNDUS DO GRATIAS
AMEN INCIPIUNT QUAESTIONES SIUE CAPITULA LIBRI SECUNDI
O.EXPLICIT AVRELII AGVSTINI DE CONSESV EVANGELISTARVM
LIBER -I- INCIPIT LIBER SECVNDVS DO GRATIAS AM. INCIPIVNT
QVESTIONES SIVE CAPITVLA LIBRI SECVNDI N, DE CONSENSU
EUANGELISTARUM LIB I EXPLICIT: INCIPIUNT QUESTIONES
SIUE CAPITULA LIBRI SECUNDI AMEN M, EXPLI. DE CONSENSV
EVANGELISTARVM LIBER PRIMVS (duae lineae uacuae) Q, A VR
AGVSTINI EPI DE CONCORDIA fcVANGELISTARV FINIT LIBER
PRIMVS. INCP LIB SECVNDVS PRAECEDENTIBVS CAPITVL
QVAESTIONVM C, FINIT LIBER PRIMVS INCPT LIBER SE-CO
PRAECEDENTIBUS CAPITUL QUESTIONU P, EXPLIC AVRELII
AVGVSTINI DE CONSENSV EVANGELISTARV. LIBER T INCIPIVNT
QVESTIONES SIVE CAPITVLA LIBRI II F, AURELI AGUSTINI
EPI DE CONSENSU QUATTUOR EUANGELISTARUM EXPLICIT
LIBER PRIMUS: INCIPIT LIBER SECUNDUS AELS (corr. AU-
RELII IPS2, AVGUSTINI JS1), AVRELIIAVGVSTINI EPI DE-
CONSENSU EUANGELISTARUM EXPL LIB -I- INCIP. LIBER II-
H, quaestiones librorum II., III., IV. omnes praem. ante librum
primum fol. 1-4; inscr. INCIPIUNT CAPITULA QVAESTIONUM
LIBRI SECUNDI H:
cum de illius semine Christus non
sit natus, sed de uirgine Maria?
filii Dauid concubitu non sit natus.
alios Lucas?
inueniuntur aput Mattheum, cum quattuordecim
triplicet?
his quae de conceptu et de infantia uel pueritia
Christi alius praetermittit, alius commemorat.
Quaestiones sitte capitula libri secundi, tertii, quarti uno contextu
scripta exhibent BBT ON H r, ante librum primum H r, ante librum
leatndum BBT ON, indiees quaestionum singulorum librorum ante suum
quemque librum D CPFV MQ p a, indicem quaestionum om. AELSU r
gel, in fine libri quarti add. m, lemmata singula in initiis singulorum
capitum ponit m, ibidem integra fere ex indice repetunt r a, decurtata
repetit p, breuiter dicta exhibent el 1] numeros add. B2Q2 4 Quarenon
sit] fol. 29|| Questiones libri primi de concordia | eaangelistarum
qualiter sibi concordent I duas lineas rubro colore pictas errore suppleuit
B generatoris CP, generatio V, generationes M p a commerooratur
CPV. commemorentur m 5 christus om. H 6 sed] red Bl
8 fili B1R1T, filio H concubitum H 9 progenitores T ylio pa-
11 quadragenta C, XL MQ 12 cum] eum B quattuordicem C,
XIIII MQ 13 triplicem B 14 ordinis Q congruatur CPl (r fin.
tras. P) 15 hiis lID qua Q concepto (con 8. l. add. C) CP,.
ceptu H de ante infantia om. r 16 praetermittat H
omnes quattuor.
infante Christo in Hierusalem propter Archelaum
et non timuisse ire in Galilaeam, ubi erat tetrarcha
Herodes frater eius.
Ioseph cum infante Christo, quia timuit Archelaum
pro suo patre regnantem in Hierusalem, cum Lucas
dicat ideo isse in Galilaeam, quia ibi erat
Nazareth ciuitas eorum.
per omnes annos in Hierusalem in die
sollemni paschae cum illo puero, cum dicat
Mattheus quod metu Archelai timuerint illuc ire
ab Aegypto redeuntes?
matris Christi, sicut Lucas dicit, ascendere cum
illo in templum ad peragenda sollemnia, si secundum
Mattheum iam Herodi per magos notum
erat eum natum, pro quo, cum eum quaereret, tot
occidit infantes.
Q 4 dicat matheas p 5 archelaa CP
6 galilearaulier at Bl (1 ult. in b mut. JB1) thetrarcha CP 7 herodis
CPF, om. H B regnante CP 11 ibi] illic ro
12 nazaret B 13 dicat p 14 in die sollemnem CP 16 timnerant
FQ p, metuerent CPV 17 ab ex egipto H 19 mane matri. p
xps B, eius xpi H 20 pergenda JRlPl 22 eum quaerere B, (om.
eum) quereret Q tot] et H 23 occidi F 25 Quod iesus
ueniebat a galilea in iordanem ad iohannem ut baptizaretur ab eo. cap.
XIII r a
baptizato.
Iohannes baptista: ego non noueram eum, cum
secundum alios inueniatur quod iam nouerat eum.
habuit in monte.
pro puero suo, cum Lucas dicat quod
amicos ad eum miserit.
nihil inter se dissentiant Mattheus, Marcus et
Lucas.
ieris, et aliis quae iuxta sunt, quo ordine narrentur
a Mattheo et Luca.
et de expulsis demonibus, quos permisit in porcos,
m (p in tnitio capttis) baptizato B CPV,
cbriatum baptixatum r a3 baptizatum cet. 3 quomodo] quod Y 4 iohannis
CP non noueram] B
6 temptatione H 7 discipulorum] apoatolorum m 8 eius om. CPV
gallikam C 9 quem] quae B, quam R1 10 in montem BBH
11 qaomodo] cf. Eugippii Exc. p. 657, 9 centorioni (-ne C1) ClF,
tf. Evg. cod. Sangerm., centurione P 12 dicit Q 13 ad eum amicos
BTY amicus CP miserat V p miserit ad eum H 14 socro CPF
narrasset F 15 posthac B, post haec H w 16 nihil] nil CP m,
om. V inter ee] interesse B dissensentiam (sen pr. del.) B, desentiant
H et OM. V 18 domine F p sequar te] riequeri B
19 a)iifi] ait P 20 a om. B lucam CP 21 de transfretationem H
22 demonibus (d§m- a) BRT N3 ra, daemoniis (dem.) cet.
inter Mattheum. Marcum et Lucam.
peccata, et: tolle grabatum tuum, maxime,
utrum locus, ubi hoc factum est, conueniat inter
Mattheum et Marcum, quia Mattheus dicit in
ciuitate sua, Marcus autem Capharnaum.
Lucae, qui dicunt Leuin Alphei, idem Mattheus
congruat.
manducaret et quod non ieiunarent discipuli
eius, quod uidetur alius alios dicere, a quibus
obiectum sit, et de uerbis eorum responsisque
domini, utrum Mattheus, Marcus et Lucas congruant.
tetigit fimbriam uestimenti eius, utrum ordo, quo
dicta sunt, nihil cuiquam eorum aduersetur, a
quibus dicta sunt, et maxime de uerbis ipsius
archisynagogi, quibus rogauit dominum.
Mattheus dicit.
numerum XXV capitis praemitt. B- ea om. r geata]
add. sunt H sunt] sententia F 3 XXVI et ita deinceps titulorum
numeros uno maiores posuit B2 paralitico B ONQ H p demittun-
\' tur C, remittuntur v Matth. 9, 2 4 peccata] add. tua V pra et om.
r (I, om. ab initio lineae B grabattum T CPF Q, gra«batum (ras. b)
O 5 locum B, loco TB 7 autem om. H, autem in FN raelm
capharnau CP, capharnaum (p in ras.) B, cafarnaum N 9 leui in N,
leuiti iu, leui V χψ pra alfei BCPF, alpei 0 10 congruit Y
11 ei] et Migne 13 alios alio V, alios alios H 14 responsis qui
CP, responsionisque MQ yia 15 et marcus luce (-ce) r a 17 archisynagogis
(-sygogis C) CP, archisinagogi BT O. H 18 fimbria CP
utrum om. Q ordo] illo ordine H quod BN 20 ipsiua om. CPV p m
ipsius archisinagogus B 22 demonio om. r, demonioso Y
eis potestatem sanitatum praestandarum et eis
multa mandauit ordinans, quemadmodum uiuerent,
ubi quaerendum est quomodo Mattheus Marco et
et Lucae congruat maxime de uirga, quam secundum
Mattheum dicit non ferendam, secundum
Marcum autem solam ferendam, et de habitu calciamentorum
adque uestium.
discipulos, quod Mattheus et Lucas dicunt.
quod et Lucas dicit, ubi quaerendum est
quemadmodum illi Mattheus ipso ordine congruat.
quemadmodum Mattheus a Luca non discrepet in
narrandi ordine.
quemadmodum inter se congruant Mattheus, Marcus
et Lucas in narrandi ordine.
curatus est, quemadmodum narratio Matthei concordet
cum Marco et Luca uel rerum ordine uel
domini et Iudaeorum uerbis.
CPV Banitantiura B 3 quemad modum B, add. in
marg. XXXII B2 et ita deinceps numeros duobus maiores 4 quarendum
B1 quemadmodum Ml marS C, marcus PH 5 lucas H
qaa CP, quę V 6 dicitur V ferenda CPY, ferendum Q 7 autem
marcum BRT sola ferenda CPV (sola om. F). solum ferendam B
calceam. m 8 uestitu p 9 baptista om. if1 iesum] dominum m
10 discipulos BRT, add. suos cet. quid R pm 11 exprobauit
CP p, exprobrauerint B, exprobrauerit R, erprobrat H egerent
CPF, agerent p a 1:& quo MQ est] et Q 13 quemadmodum]
in mg. praefnitt. XXXV B2 et ita numeros sequentes tribus
maiores B1 14 uocauit x r a sacrinam B 15 quomodo V ad
luca B 16 narrando BN1 ordinem B 17 spicas discipuli F p
19 et om. Y narrando BNl 20 manu arida CP manuum M
habiret C et sabbato CPF
sanata est. ita digrediantur hi tres euangelistae, ut
ia nullo sibi aduersentur ipso ■arrationis ordine.
Mattheus Lucasque consentiant.
quidquid ex ipsa occasione locutus est de blasphemia
aduersus spiritum sanctum, et de duabus arboribus,
utrum in nullo Mattheus a duobus aliis, maxime
a Luca, dissentiat.
et de Nineuitis et de regina Austri et de
spiritu inmundo, qui cum exierit ab homine redit
et inuenit domum mundatam. quemadmodum Mattheus
Lucae congruat
a Marco et Luca ordo ipse non discrepet.
in seminando aliud cecidit in uia et cetera et de
illo cui superseminata sunt zizania et de grano
sinapis et de fermento, et quod in domo locutus
om. CP, itaque numeros deinceps uno ntinores exhtbent
cai a aridam PF 2 digrediantur Q hi om. T1, hii BFH
euangeliste tres r 4 XXXVI CP, XL B2 habibat C 5 conaentiunt
F, consentiat M1 6 ei s. I. add. B, om. TQ belzebnl
BC, belzebob TPONH, behelzebnd F, behelaebub Q, beelzebu M eiciet
B, eiceret V 7 quicquid T CPVF r a loquutus sit H
8 duobus CP 9 in nullo om. H 10 (om. a) luca M p 11 quid CP
pedentibus CP propheta om. V 12 (om. de) niniuitis p ninenitips
B, nininitis VF NQ edd., nineuėtis M 13 spirituum B, spiritui
CP sredit B, re.dit (eras. d) R 14 quemadmodum] quomodo m
15 locae B congruet C, concrepet V 16 XXXVIIII Ubi enim
ei (enim exp.) C ei om. Q eius om. H utrum marci et luc,:
ordo non V 17 ipse ordo p 18 ex] de a loquutus sit H
cuius] qui B, cnius semen r a 19 in uiam NQ 20 clli] cuius CP
et om. V 21 de om. V
et de sagena missa in mare et de proferente
de thensauro noua et uetera, quomodo Marco et
Lucae Mattheus consentiat uel in his quae cum
illo dixerunt uel narrationis ordine.
cum genus eius contemnerent, quomodo
consentiat Marco et Lucae Mattheus, maxime utrum
narrandi ordo nihil alteri aduersetur.
et Lucas de uerbis Herodis, cum audisset de
mirabilibus domini, uel de ipso narrationis ordine.
ab his tribus narretur.
omnibus et quemadmodum uentum sit.
inter se omnes quattuor conueniant.
dixerunt inter se conueniant et quomodo ab illo loco
digrediantur, ubi turbas de quinque panibus pauit.
in eo, quod ab eis tribus narratur, quid
postea quam transfretarunt factum sit.
add. et B thensauro B, tesauro T, thes. cet. margareta H
2 sagenam B, aagina CPFH missae H mari p a 3 (om. de)
tlieaaaro B, add. suo H 4 lucaue B matheus B 5 ipso H
dixeront om. R 6 mirabatur Q 8 consentiant B matth. om. Q
9 ordineihil ne. 1 corr. in scrib. C, ording nihil P 11 et om. V
13 XLVII B1 de] ideo N ordine] modo H 15 XLVJ numerum
Oil. CP 16 omnibus] hominib. B, add. uel a duobus r 17 XLVIJ
numerum om. CP 18 IIII T 19 XLVII} L B2, XLIIII CP, et ita
numeri deinceps tribus minores exhibentur in CP ambolauit C, ambulauerit
H haec BT 20 dixerunt. om. R se] add. omnes IIII
RT, omn. quattuor r a conueniunt B 21 degrediantur C, digrediuntur
Q abi B 22 et om. V iohanne C, iohannes Rl V 23 quid ]
quod RT r a 24 quam om. H transfretauerunt V, transfretauit H
de micis cadentibus de mensa dominorum
suorum, quomodo inter se Mattheus Lucasque
consentiant.
se Mattheus Marcusque conueniant.
Magedan, quomodo congruat Marco, et in eo quod
petentibus signum respondit iterum de Iona.
conueniat uel re uel ordine.
homines, utrum nihil inter se repugnent Mattheus
Marcus et Lucas rebus aut ordine.
sit inter Mattheum, Marcum et Lucam conuenientia.
dominus, ut post eum qui uoluerit ueniat, quam
secum concordent.
cum Moyse et Helia, quomodo inter se congruant
tres isti ordine et rebus et maxime propter,
BT F N, chananea B CP 0 H dixit om. H et om. r
aedunt CP 2 cadentibaaj quae cadunt v (
XLVII CP, LIII B2 pabit B 6 marcus B 7 LIJ nwmerus deest
in CP, LIIII B2 quo B eum uen.] cum uenisse B, conuenisse R
finis Q, partes V 8 magedon H, macedon p 10 LIIJ XLVIII CP et
sic deinceps nUfn. minores, LV B2 fariseorum B cumj quam BI.
maths cum V 11 conueniat] matheus add. a, conueniant matheus
et lucas r rebus M uel alt.] uel et (et s. l.) B2 12 dum a
13 repugnant H mattheas et T 14 et om. V 15 pronnntiauit BBT
CP H, praenunt. cet. suum Bl 17 iidem ram praeciperit Q
18 quam] om. p, quomodo r a 19 se CP concordant CP 20 LVIIII B\\
sequentes numeri desunt in B montem RT F 21 cum mojsen et
heliam B moysi N, mose 0, mose Q, moysen H elia N 22 III T
post sex dies factum quod Lucas post octo.
conuenientia inter Mattheum et Marcum.
sanare non potuerunt, quemadmodum tres isti
consentiant etiam ordine narrationis.
sunt, quod tres ipsi eodem ordine commemorant.
solus dicit.
scandalis mundi, de membris corporis scandalizantibus,
de angelis paruulorum, qui uident faciem
patris, de una oue ex ouibus centum, de fratre
corripiendo in secreto, de soluendis ligandisque
peccatis, de concordia duorum et congregatione
trium, de dimittendis peccatis usque septuagiens
septiens, de seruo, cui dimissum est multum debitum
et ipse paruum non dimisit conseruo, Mattheus
quemadmodum ceteris non repugnat.
uxorem, quemadmodum inter se consentiant
F OMQ H 2 quod mattheus et lucas F OQ H
octo] add. dies r 5 ei] om. CPV, illi BRT optulit B p discipull]
add. eius p 6 potuerant m isti tres p 7 consentiunt B,
conueniant TR etiam] et p 9 ipsi] isti H eodem ordine] ecclesie
ordines r 10 quod] add. etiam r a 12 LXIj LVII CP paruolo C,
om. r de iscandalis B de scandalis-repugnat om. r 14 qui]
quid B 15 uno N obe B centum] add. et V de fratre]
praemittunt numerum cap. LVIII CP 17 congregationem CP 18 diJ.
mitendis C usque ad UT Beptuagiens B CP ONt, septuagesies
p, septuagies cet. 19 septiens B ONl, septies cet. demissum C
deuitum B 20 demisit C quemadmodum matheus R TV mattheum
(math. C) CP 22 LXII] LVIIII CP (et sic deinceps num. tribus
minores) licet B demittere C 23 uxore CP consentiant
(a supra u) B, consentiat Rl
uel domini uel Iudaeorum atque responsis, in
quibus uidentur aliquantulum uariare.
dixit: uende omnia tua, de uinea, quo conducti
sunt operarii per horas diuersas, quemadmodum
Mattheus duobus aliis non repugnet.
praedixit et mater filiorum Zebedaei cum filiis suis
petit, ut unus eorum ad dexteram eius, alter ad
sinistram sederet, quomodo non repugnet Mattheus
aliis duobus.
aduersetur Mattheus uel Marco uel Lucae.
qui solum pullum commemorant.
quemadmodum tres isti non repugnent Iohanni, qui
hoc idem longe alibi dicit.
maxime Marco, de ordine narrationis.
B 4 paruolis CP 5 uemde B omnia tua]
omnia que habes p, quae habes v (MattA. 19, 21 cou ta
et de ra quo] in qua pra 6 operari B oras B 7 repugnat Hp
8 duodicim C, XII Q discipulis] discipulos H, add. snis V 9 lebedei
C, zebeddei M 10 petet R, petiit edd. eius om. H
alter] et CPY, et alter B 11 sedere Q repugnat H 18 cecis C
inliminatis B non om. B ab initio lineae 14 aduersentur matheo
vel marcue vel lucas r matha marco et luce V 15 asina et] asinae
(-ne) CPVF m pullo] add. quem dixit matheua r 16 commemorat
CPV 17 de templo BTR, templo CPV m, e templo F ONMQ H
Xco pra 18 iohannem CP 19 om. idem p 20 LV P fioulnae B
21 quemadmodum] quomodo m 22 maxime BRT, et maxime cet.
isti tres.
uineam, et de uinea, quae locata est aliis agricolis,
quomodo non aduersetur Mattheus illis duobus,
cum quibus eundem ordinem tenet, et maxime in
hac parabola, quam omnes tres dicunt de uinea
locata, propter responsionem eorum quibus dicebatur,
ubi aliquantum uidetur uariare.
quem Mattheus ordinem tenuerit propter Lucam,
qui tale quiddam alibi dixit.
et de muliere, quae septem fratribus nupserat,
quemadmodum tres isti concordent.
dilectionis dei et proximi, qui ordo sit narrantium
Matthei et Marci, 118 a Luca discrepare uideantur,
qui tale aliquid alibi dicit.
filius uideatur, utrum non repugnet Mattheus aliis
duobus, quia secundum istum dicitur: quid uobis
uidetur de Christo? cuius est filius? cui
om. H 3 duobus] add. filiis V r a imperauerit m
4 locuta Bl, loquuta H 5 illis] aliis r a 6 eondem C, eodem P,
om. H tenit CP 7 hanc CPV parabolam Y 9 uide.ntur 0,
nidentur VN M2Q pra aliquantulum F uariari ra 11 ordine
CP tenuit p 12 qai tale quiddam] quidam CPF, qui simile quod-
fom p dixit BT CPVH p, dicit cet. 13 LXXIIJ LXVilll CP
taesaris RT habeat CPF ON p 15 concordant Y H 16 LXVIIIII
(Ill add.) C, LXX P 17 delectionis C 18 matth.] et praemitt.
CP ad luca B uideantur discrepare p 19 qui tale
aliquid alibi dicit BRT ONMQ ra, qui t. quiddam a. d. V, qui t.
alibi dicit H p, om. cet. 20 LXXI CP eis om. Q p filius eis RT
2*2 dicetur C, dixerunt r a 23 filius est 0 v cui] qui RT V
dicunt scribae Christum filium
esse Dauid?
et dicentibus quae non faciunt ceterisque in eosdem
Pharisaeos a domino dictis, utrum sermo Matthei
congruat aliis duobus et maxime Lucae, qui non
hoc ordine, sed alibi similem commemorat.
aliis duobus narrandi ordine congruat.
discipulis: quando erit consummatio? quemadmodum
tres isti inter se congruant-
biduum futurae paschae et postea dicunt quod in
Bethania fuit, quomodo non repugnet Iohanni, qui
cum ipsis narrat hoc idem quod factum est in
Bethania et dicit: ante sex dies paschae.
dominum perfudit, quomodo inter se congruant
Mattheus, Marcus et Iohannes et quomodo Lucae
non aduersentur tale aliquid alio tempore commemoranti.
V p 4 phariseis B supra p catedram B, cathetram
C mosi Q 8 hoc] in hoc B similem] simile YH r R
9 praenuntiaret H quomodo] add. mattheus a 11 sermonem quam F
montem F oliuitae C, oliuete P, olibeti R1 13 congraat B Q
14 quomodo H commemorat Q 15 uiduum B futura F, futuri
V xt0 pra, futurum H post V dicunt] add. et B 16 repugnent H
15 bethanea C, baethaniae (et om.) B pascae Bl 19 caena BFK
bethanea C, in bethania facta r a unguento RT ON M 20 congruat
Q 21 math ct RT (et om.) iohannes H iohannis
CP 22 commemorant Q 24 LXXVII CP di ciputos] add.
suos RB
et Lucas.
inter se quattuor conueniant.
nihil inter se repugnare.
domo, ubi cenauerant, quemadmodum nihil discrepare
monstrentur.
ex illa domo post cenam uenerunt, quomodo trium,
id est Matthei, Marci et Lucae, consonantia demonstretur,
quoniam Iohannes de hoc tacet.
r)ra 2 FINIUNT QUESTIONES LIBRI SECUNDI INCIPIT LIBRI
TERTII B, EXPL QUAESTIONES LIBRI SECUNDI; INC LB III. R,
EXPt QUAESTIONES LIBRI SECUNDI (sequitur linea uacua) T,
EXPL QUESTIONES LIB. SCDI. INCIPIT LIB SCDS. D, EXPL CA-
PITL CP, Bubser. om. F, Explici\' unt capta anrelij augustini I epi de
consensu euangelistarum : Liberscds incipit V, FINIUNT QUAESTIONES
SIUE CAPITULA LIBRI SECUNDI INCIPIT LIBER TERTIUS 01V,
FINIUNT QUESTIONES (s. I. add. m. 2: siue capitula libri primi)
LIBRI SECUNDI ; INCIP LIBER SECUNDUS M, FINIT CAPITU-
LARE QUAESTIONUM , LIBKR\' SECUNDUS t : INCIPIT LIBRI TER-
TII H 3 INCIPIT LIBER TERTIUS PRAECEDENTIBUS CAPI-
TULIS QUAESTIONUM CPV. INCIPIVNT CAPITULA i LIB TERT I F,
INCIPIT CAPITULA LIBRI TERTII! ∗∗∗∗∗∗∗IN∗∗NOMINE IHU XPI M,
INCIPIVNT CAjPITVLA LIBRI III. IN NOMI! NE IHV XPI Q 4 nu-
meri desunt in B Q expraesso BBC eius om. R r 5 IIII T
8 exirit C, exierit V 9 cenauerunt B, cenauerat Q p descrepare B
10 monstrantur H 11 runt Bt orto BNH p 14 de hoc taeetl
facta et dicta B1 (quon. ioh. f. et d. del, m. 2) 15 adpraehensione
BRT CPF O, -nem H
appareat dissentire.
domum principis sacerdotum, et quae in ipsa domo,
cum nocte perductus esset, et maxime de Petri negatione,
quemadmodum inter se omnes congruant.
quomodo euangelistae inter se non discrepent,
et de testimonio Hieremiae, quod Mattheus propter
domini pretium interposuit, cum hoc in eiusdem
prophetae scriptura non inueniatur.
se nihil dissentiant.
non dissonent tres qui hoc dicunt, Mattheus,
Marcus, Iohannes.
Lucas angariatum dicunt, qui portaret eius crucem,
cum Iohannes dicat, quod eam Iesus ipse portauerit.
esset eius crucifixio, quomodo conueniat inter Mattheum
et Marcum.
se omnes consentiant.
inter se dissentiant Marcus et Iohannes propter tertiam
et sextam.
om. m 3 qui ClP 4 quem CP ipso H 5 esse Cl
6 conueniant p 7 mane Qm. RT 9 hierimi§ C 10 dominus B
praetium (praec- C) BR CP 11 inueneatur C, inuenitur H 12 geetae
F quo.modo P, commodo R 13 desentiant N 14 a* cohorte
(d ros.) N \'15 matth. marc. ioh. om. H 16 marcus et M ratn, et
marcus et ioh. Q 17 et marcus et luc. Q 18 angarizatam H,
anguariatum p 19 ipse om. OlH 20 ei om. Q 23 quemadmodum]
quomodo m 24 consentiant] conueniant m 25 ora BR inter se
non V r a
omnes concordent.
consonent Mattheus, Marcus et Lucas.
Mattheus et Marcus Lucae, qui dixit unum eorum
insultasse, alium credidisse.
quomodo non repugnent Mattheus et Marcus Lucae
et ipsi tres Iohanni.
et Marcus a Luca, quo ordine factum sit.
erant, quomodo inter se consentiant Mattheus, Marcus
et Lucas.
Marcus et Lucas, qui dixerunt eas longe stetisse, non
repugnent lohanni, qui nominauit unam earum iuxta
crucem stetisse.
omnes consentiant et quomodo a se ipso Iohannes
non dissentiat.
sunt, quemadmodum omnes non inter se dissentiant.
om. C1 6 dicit p
7 redidisge B* 8 postu B, pnto Cl 11 III T 12 ueli] uel G
non del. B1 sentiant B\\ dissentiat H 13 et om. CP 16 et om. T
17 qui P 18 longe] a longe m, (ano om.) cod. Alex. al.
Matth. 27, 65; Lttc. 23, 49 19 repugnat H 20 stetisse iuxta
cnicem r 21 petiit m petiuit corp. dom. F p 22 omnes consentiant
et quomodo om. p iohannis CPF 23 dissentiant CF 24 a
ioh.] iohanni p 26 XlLlllI om. F dfie C 27 non om. B inter
se non p
XXV. In eo quod se postea discipulis manifestauit, quomodo
sibi omnes euangelistae non aduersentur conlatis
testimoniis et de apostolo Paulo et de actibus apostolorum.
dixit, quomodo nulla repugnantia demonstretur ab initio
usque ad illud, ubi ait: et ingrediuntur Caphar
naum et statim sabbatis docebat eos, quod
cum Luca dicit.
e u m, quomodo Lucae, qui hoc cum eo dixit,
non repugnet.
F 2 aduersantur p 3 (de om.) apostolo CP
apostulo et apostulorum H 4 FINIUNT QUAESTIONES LIBRI
III. I INCIPIT LIBRI QUARTI B, FINIUNT QUAESTIONES LIBRI
TERTII INCIPIUNT LIBRI QUARTI R, FINIUNT QUAESTIONES
LIBRI TERTII I (sequitur linea uacua) ! T, subscr. om. CPF, Ex
pliciunt capla. Incipit liber tercius de consensu eOglistar. V, FINI-
UNT QUAESTIONES SIUE CAPITULA LIBRI TER , INCIPIUNT
LIBRI QUARTI 0, FINIUNT QUESTIONES SIUE CAPITULA LIIi
III- INCIPIUNT LIBRI -IIII- N, QUAESTIONES SIUE CAPITULA.
LIBRI II- FI! NIUNT- INCIP LIBER. TERTIUS. M, EXPLIC. | QVE-
STIONES SIVE CAPITVLA LIBRI TERTII FINIVNT ; INCIPIT LIti
III Q, FINIT CAPITULARE QUAE: STIONUM LIBRI TERTII INCI-
PIT LIBRI QUARTI _H 5 INCIP IIII- PRAECEDENTIB. -KAP
QUES C, INCIPIT LIB Iin- PRAECEDENTIBUS. CAP. QUESTIOK:,
P, Incipiunt capii libri quarti V, capitulationem om. F, 6 1] prima
B, numeri desunt in B quae] qui CP 7 monstraretur H 8 aitj
. dicit V et om. XW capharnau P, cafarnaum RT 9 ietatim B
sabbatia] add. ingressus synagogam o decebat B 10 cum lucam CP,
cum in luca H 11 conuexans] discerpens uel sicut aliqui codices
habent conuexans eum infra 4, 2
nomen acceperit.
tacerent, tanto magis plus dicebant, quomodo
non repugnet praescientiae ipsius; quae in euangelio
commendatur.
demonia non sociatus discipulis et dixit: nolite prohibere,
qui enim contra uos non est, pro
uobis est, quomodo non repugnet illi sententiae, ubi
ait: qui non est mecum, aduersus me est.
demonia, quamuis cum discipulis non sequeretur, Marcus
amplius quam Lucas dominum dixisse narrauit,
quomodo ostendatur ad hoc ipsum pertinere quod illum
in nomine suo uirtutem facientem uetuit prohiberi.
considerari coeperunt nullam de Marco quaestionem
esse tractatam.
principio libri actuum apostolorum.
12, 30; *Luc. 11, 23 1 iohanne CP dixit om. B, dicit r a 2 accipit C, accepit PV m
3 praecipuaeputata; cerent B 4 plus] illi r 5 non om. C praesentiae
(pres- N) RT N, praescientia et Q 7 de eo quod sugg. ra,
de quos aggesait Bl, d. quo adgecit B2 eicerent (eiec- B) Bt CP
8 et om. H noli CP nolite prohibere] add. eos CP p m
(colb.), add. eum V v (cod. Cantabrig., uerc. ueron. uind.
ut Luc. 9, 50) 9 contra u. n. c.] non est aduersum uos v prouos H
10 sententia P ub B1 11 adueraum T ON MQ H r a, contra r v
12 in casio JB1, (in del.) hoccasio B2, (in om.) occasione R r a eieciebat
B 13 cum om. Q 14 amplius om. CP 15 ostendebatur B
pertenire C 16 uirtutes r a prohibere CP Y 17 caeuam RN
18 considerare H coeperat CP nulla CP 21 liberi CP apoatulorum
H
commemorauit non pertinere ad illud quod uidetur
simile Iohannes narrasse post domini resurrectionem
adque inde iam usque ad cenam domini, unde omnium
omnia usque in finem considerata sunt, nullam etiam
ex euangelio Lucae tractatam esse quaestionem.
B, commemorat V 3 iohannis CP 4 caenam.BRC
(a sec. 8. u B) 5 fine B nulla B 6 tractatum C quaeatione
C 7 ceteris tribus CPV pm destet C EXPL. DO
GRATIAS CONTULI I INCIPIT LIBER SECUNDUS I DE CONCORDIA
EUANGELIORU B, EXPL QUAESTIONES LIBRI (BRI 8. lin.) QUAR-
TI j INC LIBER SECUNDUS DE COCORDIA (CO 8. l.) I EUANGELI-
ORUM DEO GRATIAS. R, EXPL QUAESTIONES LIBRI QUAR-
TI j INCIPIT LIBER SECUNDVS DE \'CONCOR I DIA EUANGELI-
ORUM T, FINIUNT QUAESTIONES SIUE CAPITULA I LIBRI
QUART I I INCIPIT AURELI AUGUSTINI EPISCOPI CATHOLICI DE
CON I CORDIA EUANGELISTARUM LIBER SECUNDUS DO GRATIAS
O, FINIUNT QUESTIONES SIUE CAPI I TULA LIB IIII | INCIPIT
AVRELI A i GUS TINI EPI CATHO I LICI DE CONCORDIA I EUAN-
GELISTARUM LIB 11 DO GRATIAS [| N, subscr. om. CPY MQ, EX-
PLICIT CAPITULARE j QUAESTIONUM LIBRI QUARTI H
Quoniam sermone non breui et admodum necessario, quem
libro uno conplexi sumus, refutauimus eorum uanitatem qui
discipulos Christi euangelium conscribentes ideo contemnendos
putant, quia ipsius Christi, quem licet non ut deum, tamen
ut hominem sapientia longe prae ceteris excellentem honorandum
esse non dubitant, nulla scripta proferuntur a nobis, et
eum talia scripsisse uideri uolunt, qualia peruersi diligunt,
non qualibus lectis et creditis a peruersitate corrigi possunt,
nunc iam uideamus ea quae quattuor euangelistae de Christo
scripserunt quemadmodum sibi adque inter se congruant, ne
quid ei hoc in fide christiana offendiculi patiantur qui curiosiores
quam capaciores sunt, quod non utcumque perlectis, sed
quasi diligentius perscrutatis euangelicis libris inconuenientia
quaedam et repugnantia se deprehendisse existimantes magis
ea contentiose obiectanda quam prudenter consideranda esse
arbitrantur.
(eras. 1) BIt in libro B* re*futauimus (eras.
s) B 4 conscribente* (eras. r) JB1, conscribentis C\'P 5 putant C\'1
ipius. B 6 exelentem B1, excellente (uirg. eras.) C, excellente P
7 scripta. T, scripta (a in rcu.) N scriptura profertur HAELU
8 euntalia Bx uidere CSP 9 peruesitate B possunt|| finit fol. 31,
desunt folia membran. 32-39 inde a verbis nunc iam usque ad (cap.
o, n. 17) concipies in utero, quorum in locum substituta sunt folia octo
chartacea uacua in B possint V r 10 iam om. x g quae] add.
inter se congruant (sed exp. m. 2) C 11 congruantj conueniant p
13 quod] quo BI, qui B2E2 Yn non om. AlEL T perlegtia B
sed] et E2 T 14 praescrutatis B inconuentia B 15 depraehendisse
CPO existimantis C\'P, existimant et T 16 obiecta
AELU f1 obi.-arbitr.J obiectantur (om. -da quam prud. cons. esse
arbitran-) B
Iesu Christi, fili Dauid, fili Abraham. quo exordio
suo satis ostendit generationem Christi secundum carnem se
suscepisse narrandam. secundum hanc enim Christus filius
hominis est, quod etiam se ipse saepissime appellat commendans
nobis, quid misericorditer dignatus sit esse pro nobis.
nam illa superna et aeterna generatio, secundum quam filius
dei unigenitus est ante omnem creaturam, quia omnia per
ipsum facta sunt, ita ineffabilis est, ut de illa dictum a propheta
intellegatur: generationem eius quis enarrabit?
exsequitur ergo humanam generationem Christi Mattheus ab
Abraham generatores commemorans, quos perducit ad Ioseph
uirum Mariae, de qua natus est Iesus. neque enim fas erat
ut eum ob hoc a coniugio Mariae separandum putaret, quod
non ex eius concubitu, sed uirgo peperit Christum. hoc enim
exemplo magnifice insinuatur fidelibus coniugatis etiam seruata
pari consensu continentia posse permanere uocarique coniugium
non permixto corporis sexu, sed custodito mentis affectu,
praesertim quia nasci eis etiam filius potuit sine ullo conplexu
carnali, qui propter solos gignendos filios adhibendus
53, 8 15 cf. Ioh. Chrysost. Hom. in Matth. 2 add. Quare usque.. generationis .. commemoratur.. maria et sic
deinceps ad numeros lemmata usque ad caput VIIII add. C2P, numeri
capitum I—IIII om. Q matheus V N2MQ HLSU 7pgr exorsus
V afii generationes Cl 2 fili BT M AlElL (brix.), filii eet.
fili B AxElL (brix.), filii cet. abraam C, eabraham (eras. h) T 3 secundum
c. s. s. narrandam om. B, 8. l. add. temporalem B2 5 quod] quem p
apellat B AlEL conmendans B 6 dignatur sit Ct 8 per ipsum
omnia CPV pg 9 inefabilis AlEL 10 enarrauit B 11 exequitur
B, et sequitur AelLU, om. Q, I exsequitur (incip. caput prim.) ONM x
erga ONl ab om. Nl ElLS 12 abraam C producit p 13 ihs
corr. ex xps C, iha in ras. NL, xpc Vty nequel II Neque (inClp. cap.
sec.) CP 14 (om. eum) ob hoc N p, ob hoc eum r a elm poterit
Cl, putarit P 17 possit ClP 18 sexsu B 19 ullo] illo CPE
ON 20 filios gignendos Q a
Christi, quia non eum concumbendo genuerat, quando quidem
recte pater esset etiam eius quem non ex sua coniuge procreatum
alicunde adoptasset.
Pulabatur quidem Christus etiam aliter filius Ioseph, tamquam
ex eius omnino carne progenitus, sed ab eis hoc putabatur
quos Mariae latebat uirginitas. nam Lucas ait: et ipse
Iesus erat incipiens quasi annorum triginta, ut
putabatur, filius Ioseph. qui tamen Lucas non eius
parentem solam Mariam, sed ambos parentes eius appellare
minime dubitauit, ubi ait: puer autem crescebat et
confortabatur plenus sapientia, et gratia dei erat
in illo. et ibant parentes eius per omnes annos in
Hierusalem in die sollemni paschae. sed ne quisquam
hic parentes consanguineos potius Mariae cum ipsa
matre eius intellegendos putet, quid ad illud respondebit quod
ipse item Lucas superius dixit: et erat pater eius et
mater mirantes super his quae dicebantur de illo?
cum igitur ipse narret non ex concubitu Ioseph, sed ex .
Maria uirgine natum Christum, unde eum patrem eius appellat,
nisi quia et uirum Mariae recte intellegimus sine commixtione
carnis ipsa copulatione coniugii et ob hoc etiam Christi
patrem multo coniunctius, qui ex eius coniuge natus sit, quam
si ei esset aliunde adoptatus? unde manifestum est illud,
AelL appellatus T, apellandos Al 2 concnbendo
T CP S 4 alicunde] alicundo (c eras.) H, aliunde CPPVF
A\'1 AW&U rxtt edd. 6 ex om. CPVF1 eis] his T 8 XXX Q
ut] sicut infra p. 84,1 9 putaretur n (Am. Lind.) 10 sola maria ClP
ambo M appellari C7 11 minme BI 14 die] omni die rc sollemne
C ne] nec AelLU 15 parentis Cl cum ipsa (ipsam P)
matrem Clp, quam ipsam matrem C2 16 intellegendo Bl quod]
quum E2, quam r 17 idem a pg erant (n 8. 1. C) CP r (Tal.)
19 narraret T ONMQ x r 20 eius om. r 21 et om. CP uirum)
uerum C71, add. eum CPV cummixtione ClP 22 hoc om. ElL
23 qui] quia B2 sit om. B 24 (ei om.) esset HAELSU ayty m,
esset ei p
dixisse, qui eum ex Ioseph, sicut alii homines nascuntur,
natum arbitrabantur.
II. Ac per hoc, etiamsi demonstrare aliquis posset Mariam ex
Dauid nullam consanguinitatis originem ducere, sat erat secundum
istam rationem accipere Christum filium Dauid, qua
ratione etiam Ioseph pater eius recte appellatus est: quanto
magis, quia, cum euidenter dicat apostolus Paulus ex semine
Dauid secundum carnem Christum, ipsam quoque Mariam de
stirpe Dauid aliquam consanguinitatem duxisse dubitare utique
non debemus! cuius feminae quoniam nec sacerdotale genus
tacetur insinuante Luca, quod cognata eius esset Elisabeth.
quam dicit de filiabus Aaron, firmissime tenendum est carnem
Christi ex utroque genere propagatam, et regum scilicet et
sacerdotum, in quibus personis aput illum populum Hebraeorum
etiam mystica unctio figurabatur, id est chrisma, unde
Christi nomen elucet tanto ante etiam ista euidentissima
significatione praenuntiatum.
III. Quos autem mouet, quod alios progeneratores Mattheus
enumerat descendens a Dauid usque ad Ioseph, alios autem
Lucas ascendens a Ioseph usque ad Dauid, facile est, ut
aduertant duos patres habere potuisse Ioseph, unum a quo
genitus, alterum a quo fuerit adoptatus. antiqua est enim
12 cf. Luc. 1, 36 13 cf. ib. 1, 5 16 cf. supra p. 19, 13 20 cf.
Matth. 1, 1-16 21 cf. Luc. 3, 23-38 22 cf. serm. 51, 1-24;
quaest. in Heptat. 5, 46; c. Faust. 3, 3; 28, 3 23 cf. retract. 2, 7 et 16
1 sicut] ut xty p aelmv {cf. brix. et p. 83, 8) 3 arbitrabunt Bl, arbitrantur
yp ael 4 etiam om. rael aliquis demonstrare g mariae Bl
5 sat] satis B2 CPVF ayty p r erat del. B2 6 istam om. MQ
uarrationem BT 8 quia del. N2, om. elm 9 secundum-dauid
om. B carne CP 10 itaque Nl 11 cuius feminae] cuius semine
S xit, ex cuius scmine g nee] ne AELU 12 insinuante] add.
utique r cognita (om. eius) L helisabeth BT 16 mistica CPF
N ALS pgr untio Cl chrima N*, crisma VT pgr 17 nomine
lucet ClP ista] illa l m 19 progenitores prael 20 alios] per
alios g 23 alterum] alium p a om. B adoptatum Bl
facerent, quos non ipsi genuissent. nam excepto quod filia
Pharaonis Moysen adoptauerat — illa quippe alienigena fuit —
ipse Iacob nepotes suos ex Ioseph natos uerbis manifestissimis
adoptauit dicens: nunc itaque filii tui duo,
qui facti sunt tibi, priusquam ad te uenirem, mei
sunt, Efrem et Manasse tamquam Ruben et Symeon
erunt mihi. natos autem si genueris postea, tibi
erunt. unde etiam factum est, ut d-uodecim tribus essent
Israhel excepta tribu Leui, quae templo seruiebat; cum ea
quippe tredecim fuerunt, cum duodecim fuissent filii Iacob.
unde intellegitur Lucas patrem Ioseph, non a quo genitus, sed
a quo fuerat adoptatus, suscepisse in euangelio suo, cuius
progenitores sursum uersus commemoraret, donec exiret ad
Dauid. cum enim necesse sit utroque euangelista uera narrante,
et Mattheo scilicet et Luca, ut unus eorum eius patris
originem tenuerit, qui genuerat, alter eius, qui adoptauerat
Ioseph, quem probabilius intellegimus adoptantis originem
tenuisse quam eum, qui noluit Ioseph genitum dicere ab illo,
cuius eum filium esse narrabat? commodius enim filius eius
Cl 2 fuerent Gn ipsi non p r ipsi) ipse Cip,
sibi g quo iWl 3 pharonis AS. mo*sen (eras. y) Jf 4 ex
ioeeph natos om. p iosep Pl natus ClP L manifestissimus
uerbis Q 5 *itaque C duo om. B 6 facti! nati xrael priusqu.
adaenirem (om. te) AL 7 efrem B CPF ElL, effrem HAL\'zSU
pg, efraim ONM, effraim TVQ xay r, ephraim aelmv manasses
VE2 paelv, man I Dasse M simeon T CP OM l m 8 erant
A1E1S natosJ alios C2PV (l in mg.) tibi] tui VE2 yrc (l m mg.) v
9 est om. B XII Q ip excepto C tribu leui] tribuere fere exp.
m. 2) Bi 11 XIII Q fili B 12 intellegetur Cl 13 aptatus Cl
14 uersum Tg commemorat F5 rael, commemoret ONM lo utrumque
ClPFl euangelistae ElL 16 mattheu Cl, mattheus Fl
lucas Bl unum ClPF1 17 tenuerit-originem om. B teneret
TD F2 ONMQ HAEU Y prael generauerat r 18 adoptandis
Lt, adoptandi g 19 tenuisse.. (eras. m) B 20 filium om. EL
genitus, cuius carne non erat natus. Mattheus autem dicens:
Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Iacob, adque
ita in hoc uerbo quod est genuit perseuerans, donec in
ultimo diceret: Iacob autem genuit Ioseph, satis expressit
ad eum patrem se perduxisse ordinem generantium, a
quo Ioseph non adoptatus, sed genitus erat.
Quamquam si etiam Lucas genitum diceret loseph ab Heli,
nec sic nos hoc uerbum perturbare deberet, ut aliud crederemus
quam ab uno euangelista gignentem, ab altero adoptantem
patrem fuisse commemoratum. neque enim absurde dicitur
quisque non carne, sed caritate genuisse, quem filium sibi
adoptauerit, aut uero etiam nos, quibus dedit deus potestatem
filios eius fieri, de natura adque substantia sua nos genuit
sicut unicum filium, sed utique dilectione adoptauit. quo uerbo
apostolus saepe uti non ob aliud intellegitur, nisi ad discernendum
unigenitum ante omnem creaturam, per quem facta
sunt omnia, qui solus de substantia patris natus est, secundum
aequalitatem diuinitatis hoc omnino quod pater, quem
missum dicit ad suscipiendum carnem ex illo genere, quo et
nos secundum naturam nostram sumus, ut illo participante
mortalitatem nostram per dilectionem nos efficeret participes
diuinitatis suae per adoptionem. ita enim dicit: cum autem
uenit plenitudo temporis, misit deus filium suum
1, 12 15 cf. Rom. 8, 15; 23; 9, 4 23 *Gal. 4, 4-5 C g 4 in om. T 6 se patrem CPVF pg ordinem]
originem ϰψ prael generationum H 8 quamquam]
quam B, cum V 9 sic] si p aliud] aliu. Tl 11 absorde C
dicitur quisque BT, quisque dicitur cet., edd. 12 carnis C quem]
q. Cl, quae CJP 13 aut] haud O2, at ae1 deus dedit g 14 filium P
eius] dei V p r (1 in mg.) de] non de Y p nos] non g, non nos
el 15 unicum] unigenitum$filium] add. suum V sed] Non;
Sed r u+tique B 20 suscipiendum Bl CPV, suscipiendam cet.
21 participando N2 22 efficere Rl, effeceret Cl particeps C1
sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum
recipiamus. et tamen dicimur etiam nati ex deo, id est
accepta potestate, ut filii eius efficiamur, qui iam homines
eramus, efficiamur autem per gratiam, non per naturam. nam
si per naturam filii essemus, numquam aliud fuissemus. cum
enim dixisset Iohannes: dedit eis potestatem filios dei
fieri, his qui credunt in nomine eius, secutus ait:
qui non ex sanguinibus neque ex uoluntate carnis
neque ex uoluntate uiri, sed ex deo nati sunt. ita
quos dixit accepta potestate factos dei filios?, quod illa adoptio
significat, quam Paulus commemorat, eosdem dixit natos ex
deo. adque ut apertius ostenderet, qua gratia factum sit, et
uerbum, inquit, caro factum est et habitauit in
nobis, tamquam diceret: quid mirum, si filii dei facti sunt,
cum caro essent, propter quos unicus caro factus est, cum
uerbum esset? hac sane magna distantia, quia nos effecti filii
dei mutamur in melius, ille autem filius dei, cum filius hominis
factus esset, non est mutatus in deterius, sed adsumsit quod
erat inferius. dicit et Iacobus: uoluntarie genuit nos
uerbo ueritatis, ut simus initium aliquod creaturae
eius. ne scilicet in eo quod ait genuit hoc nos
fieri putaremus quod ipse est, ideo principatum quendam in
creatura nobis hac adoptione concessum satis ostendit.
1, 14 20 lac. 1, 18 p (cf. specul. p. 312, 3) 2 redemeret Cl HEXL
3 reciperemua T Nl HlAELSU graelmv, reciperent p dicimus
ONl etiam om. Hl id est] quod r 4 ut om. r efficimur r
5 e.,fficiamnr B, efficimur p r a gratiam] add. dei T 6 numquid y r
7 iohannis CP 8 fieri-Cactos dei om. B his] iis l m secutus]
sequitur et ONM r, consequenter p 9 uoluptate T r 10 uoluptate
ClP 13 qua] quam EL . aptiua p 14 inquid CPF1
M AelL habitabit AL g 15 fili B 17 huc Bl, hoc JB* quia]
qua T CtV 19 immutatus Q 20 iacob B\', iacobos C1 uolulIIptariae
Bl 21 jnicio CMP aliquid C2 22 hoc om. PlO 24 creaturam
ClPFx Q adoptionem B
Non ergo alienum esset a ueritate, etiamsi Lucas ab illo
esse Ioseph genitum diceret, a quo fuerat adoptatus. etiam
sic quippe genuit eum, non ut homo esset, sed ut filius
esset, sicut nos genuit deus, ut filii eius simus, quos fecerat,
ut homines essemus. unicum autem genuit, non solum ut
filius esset, quod pater non est, sed etiam ut deus esset, quod
et pater est. sed plane si hoc uerbo etiam Lucas uteretur,
omni modo esset ambiguum, quis eorum adoptantem, quis ex
propria carne gignentem patrem commemorasset, quomodo,
etsi neuter eorum diceret genuit, sed et iste eum filium
illius et ille illius diceret, nihilo minus esset ambiguum, quis
eorum illum, de quo natus, quis illum, a quo adoptatus erat.
commemorasset. nunc uero cum alter dicit: Iacob genuit
Ioseph, alter: Ioseph, qui fuit filius Heli, etiam ipsa
uerborum differentia quid singuli suscepissent eleganter intimauerunt.
sed hoc facile sane, ut dixi, posset occurrere homini
religioso, qui quodlibet aliud quaerendum potius iudicaret,
quam euangelistam crederet esse mentitum, facile, inquam,
occurreret, ut uideret, quibus causis homo unus duos patres
habere potuerit. hoc et illis calumniosis occurreret, nisi litigare
quam considerare maluissent.
IIII. Illud autem quod deinceps insinuandum est, re uera ut
aduerti et uideri posset, lectorem adtentissimum et diligentissimum
requirebat. acute quippe animaduersum est Mattheum,
Matth. 4 Bl etiam om. V typ 4 sicut] sic et g fili CP
5 hominis C\'P essemus] simus r 6 quod pr.] qui r 8 omni mo
El, omnino AezU an p ambiquum C1 9 commemorasse Q quomodo]
quoniam p 10 etsi (et a. I.) B sed et] sed si Q, sed (om.
et) Ml g, sed si et r 11 ille] add. filium g 12 quis illam a quo
adoptatus om. HAELU 13 iacob] add. autem g 14 ioseph pr. s. I. C
15 differentiam ClP eliganter C2PF A2, euidenter 71 17 qui etiam
quidlibet r indicaret M 18 esse. B 19 homo unus BT, unus
homo cet., edd. 22 illud autem qu. deinceps om. HAELU f est
re ucra] -nera B 23 aduerte et uidere C\'P attentyrsimum (si
s. l.) Bl 24 animaduersus Bl
ipso Christo quadraginta homines in generationum serie nominasse.
numerus autem iste illud tempus significat, quo in hoc
saeculo et in hac terra regi nos oportet a Christo secundum
disciplinam laboriosam, qua flagellat deus, ut scriptum
est, omnem filium, quem recipit, de qua dicit apostolus
per tribulationem nos oportere intrare in regnum dei. quam
significat etiam illa uirga ferrea, de qua in psalmo legitur:
reges eos in uirga ferrea, cum superius dixisset: ego
autem em constitutus sum rex ab eo super Sion montem
sanctum eius. reguntur enim etiam boni in uirga ferrea,
de quibus dicitur: tempus, ut iudicium incipiat a
domo domini, et si initium a nobis, qualis finis
erit eis qui non credunt dei euangelio? et si
iustus uix saluus erit, peccator et impius ubi
parebunt? ad quos pertinet quod sequitur: tamquam uas
figuli conteres eos. reguntur enim boni per hanc disciplinam,
mali comminuuntur, qui tamquam idem ipsi commemorantur
propter una adque eadem sacramenta, quae habent
communia mali cum bonis.
2, 9a ib. 2, 6 12 *I Petro 4, 17—18 16 *Ps. 2, 9b ClP 3 quo] quod B, quo et ELU y
j < a e l 4 in oni. Y 6 omnem s. l. C recepit C\'P
7 per tribulationes a v (3ta
AELU e, oportere nos xw a l m, oportet nos r v (Sel
intrare B 8 de qua-ferrea om. H 9 cum] quam RI, quum B2
11 enim om. B 12 tempus B, tempus est cet., edd., v (xaipo?) ut
incipiat iuditium T (tou add. meum, sed
eras. F a] de T {Am.), ad N* 13 domini] dei V v (TOU
et si] si autem v (sc SE) initium] inquittinium BI, inquit initium B-
quamlis J51 14 (dei om.) euangelio PVF1, euangelio dei g 15 saluus
erit] saluabitur rv ( σώζεται) et om. Cl impii l 16 comparebunt p
ad] a Cl 17 conteres] confringe.s T, confringes p v 18 maliJ mali
uero V HAEL pgael m comminuuntur (mmin in ras.) B, communiuntur
T, comminuntur H iidem edd. praeter g 19 una. (eras.
m) P, unam Q, unam fidem lW a. eademj eademque <{< p
Quia ergo numerus iste laboriosi huius temporis sacramentum
est, quo sub disciplina regis Christi aduersus diabolum
dimicamus, etiam illud declarat, quod quadraginta dierum
ieiunium, hoc est humilationem animae, consecrauit et lex et
prophetae per Moysen et Helian, qui quadragenis diebus
ieiunauerunt, et euangelium per ipsius domini ieiunium, quibus
diebus quadraginta etiam temptabatur a diabolo, quid aliud
quam per omne huius saeculi tempus temptationem in carne
sua, quam de nostra mortalitate adsumere dignatus est, praefigurans?
post resurrectionem quoque non amplius quam dies
quadraginta cum discipulis in hac terra esse uoluit huic
eorum uitae adhuc humana conuersatione commixtus et cum
illis alimenta mortalium, quamuis iam non moriturus, accipiens,
ut per ipsos quadraginta dies significaret se occulta praesentia,
quod promiserat, impleturum, quando ait: ecce ego uobiscum
sum usque in consummationem saeculi. cur
autem iste numerus hanc temporalem terrenamque significet
uitam, illa interim causa de proximo occurrit, quamuis sit
alia fortasse secretior, quod et tempora annorum quadripertitis
uicibus currunt et mundus ipse quattuor partibus terminatur,
quas aliquando uentorum nomine scriptura commemorat, ab
oriente et occidente, ab aquilone et meridie. quadraginta autem
Act. 1, 3 15 *Matth. 28, 20 21 cf. Zach. 2, 6; 14, 4 Bl, qui hac L 2 quo] quod At, quo. (eras. d) CP M
diabulum P 4 humilationem BIOI, humiliat. cet., edd. consacrauit
01 5 heliam F N A2 ael, eliam T m, helyam V p, helyam figurantur
r quadraginta V 6 et euang.] euangeliumque V, et etiam p
7 XL Q (et sic infra) diabulo CXP H 8 per om. T temptationem
BT, temptationem nostram cet., edd. 9 praefigurat F1 11 discipulis]
add. suis el hic P, hinc g 12 adhac] huic CP, hac F, ad
AELU ayn humanae BlO humanam conuersationem HAEU
coniunctus p 1 14 eignif.] designaret r se] et B 15 uobis cur sum Bl
16 in] ad N galv 17 temporalem terrenamque significet uita* B, temporalem
nitam terrenamque significet cet. 18 occurret CJ P 19 quod]
quo AEILU., quia E2 an quadripartitis V MQ Hpgr Migne 20 ipse]
iste r 22 ab aquilone B, et aquilone HAELU ic el, aquilone cet.
quattuor progrediente numero consummantur.
Ad hunc igitur mundum et ad istam terrenam mortalemque
uitam hominum ad nos regendos in temptatione
laborantes uenientem regem Christum Mattheus suscipiens
exorsus est ab Abraham et enumerauit quadraginta homines.
ipsa enim gente Hebraeorum, quae a ceteris gentibus ut
distingueretur, deus de terra sua et de cognatione sua separauit
Abraham, Christus uenit in carne, ut et hoc ad eum
distinctius prophetandum et praenuntiandum maxime pertineret,
quod promittebatur, ex qua esset gente uenturus. cum enim
quater denas generationes tribus distinxisset articulis dicens
ab Abraham usque ad Dauid generationes esse quattuordecim
et a Dauid usque ad transmigrationem Babyloniae alias quattuordecim
totidemque alias usque ad natiuitatem Christi, non
tamen eas duxit in summam ut diceret: fiunt omnes quadraginta
duae. unus quippe in illis progeneratoribus bis numeratur,
id est Iechonias, a quo facta est quaedam in extraneas gentes
deflexio, quando in Babyloniam transmigratum est. ubi autem
ordo a rectitudine flectitur adque, ut eat in diuersum, tamquam
angulum facit, illud quod in angulo est bis numeratur, in
fine scilicet prioris ordinis et in capite ipsius deflexionis. et
hoc ipsum etiam praefigurabat Christum a circumcisione ad
23 cf. Eph. 2, 11 Q 3 ad pr.] ab ONl igi\'ar] ergo p 5 uenientem] uiuen-
tem CP christum om. O1 xpm regem p 6 est et et om. r 7 ipsa
BTl Nl L, ab ipsa cet. R de alt. om. r reparabit AelL 10 perteneret
Cx 12 distincxieset T F 0, distixiBset EILI 18 ab om. F N
jlEIL 14 a] ad Tl PFl ONl L babylloniae CP, babiloniae VOlt!,
babylonis HU rae, babylones Tl, babilonis AEL g XlIII H 16 eaa]
eius AexLUl doxit. eas pg XL-II-H 17 quisque L proganitoribus
g nominatur N1 18 id est] idem EL iecconias B
19 babylloniam C, babiloniam TVMHA p g, babilonia FEL 20 adque
om. Q deuersum Cl tamquam] quasi CPVF1 g 21 focit T
quod] quam Bl angelo ClP 23 etiam B, iam cet., edd. praefigurat
(pref- L) AEL
migraturum et hinc adque hinc utrisque in se credentibus
tamquam lapidem angularem futurum. haec tunc in figura
praeparabat deus rebus in ueritate uenturis. nam et ipse
Iechonias, ubi angulus iste praefiguratus est, interpretatur
\'praeparatio dei\'. sic ergo iam non quadraginta duae, quod
faciunt ter quattuordecim, sed propter unum bis numeratum
quadraginta una generationes fiunt, si et ipsum Christum adnumeremus,
qui huic regendae uitae nostrae temporali adque
terrenae tamquam numero quadragenario regaliter praesidet.
Quem ad istam mortalitatem nobiscum participandam quia
descendentem uoluit significare Mattheus, ideo et ipsas generationes
ab Abraham usque ad Ioseph et usque ad ipsius
Christi natiuitatem descendendo commemorauit ab initio
euangelii sui. Lucas autem non ab initio, sed a baptismo
Christi generationes enarrat, nec descendendo, sed ascendendo.
tamquam sacerdotem in expiandis peccatis magis signans, ubi
eum uox de caelo declarauit, ubi testimonium Iohannes ipsi
perhibuit dicens: ecce qui tollit peccata mundi. ascendendo
autem transit et Abraham et peruenit ad deum, cui
15 cf. Luc. 3, 23—38 19 *Ioh. 1, 29 add. usque g babylloniam CP, babiloniam (-nia El)
AEL pg, 2 hiuc alt. om. H 3 hoc p r 5 iecconias B ubi] ab B\',
quo B2 angelus Cl, angolus C1 6 si El quod] que r 7 XlIII H
8 XL.. (ras. ta) C, XL P unam B, unum CPF ON, et una r sij
sic CP et si g 9 temporali a. terrenae om. CP 10 terrenae]
aeteinae F2 ONM, om. Fl tamquam om. Fl regulariter rae
11 ad] uel CP ista mortalitate CP qua p 12 discendentem CP
13 ab om. ALSIUI 14 discendendo CPH 15 euangeli El initio]
add. euangelii sui VMH r a elm se A.IEI 16 xpi a B generationis
CP H narrat PF ELTJ r discendendo CP Q H 17 expiendis
CP signans B T, adsignans (ass. eet., edd. 18 iohannis
CIPQ p ipse BT F M LU pa ipse iohannes g, ipsi iohannes r
19 peribuit TCP peccatum v (T
et pr.] ad TVNA2 r l, et ad U, ab ElOMQ ϰyω pgrae, et ab
E\' et alt.] ut V, om. Y perueniat V deum] dominum HAEXLSC
ipse suscepit, quia per adoptionem efficimur filii dei credendo
in filium dei. per carnalem uero generationem filius dei potius
propter nos filius hominis factus est. satis autem demonstrauit
non se ideo dixisse Ioseph filium Heli, quod de illo genitus,
sed quod ab illo fuerit adoptatus, cum et ipsum Adam filium
dixit dei, cum sit factus a deo, sed per gratiam quam postea
peccando amisit tamquam filius in paradiso constitutus sit.
Quapropter in generationibus Matthei significatur nostrorum
susceptio peccatorum a domino Christo, in generationibus
autem Lucae significatur abolitio nostrorum peccatorum a
domino Christo. ideo eas ille descendens enarrat, iste ascendens.
quod enim dicit apostolus: misit deus filium suum
in similitudinem carnis peccati, haec est susceptio
peccatorum; quod autem addit: ut de peccato damnaret
peccatum in carne, haec est expiatio peccatorum. proinde
Mattheus ab ipso Dauid per Salomonem descendit, in cuius
matre ille peccauit; Lucas uero ad ipsum Dauid per Nathan
ascendit, per quem prophetam deus peccatum illius expiauit.
ipse quoque numerus, quem Lucas exsequitur, certissime
prorsus abolitionem indicat peccatorum. quia enim Christi
aliqua iniquitas, qui nullam habuit, non est utique coniuncta
iniquitatibus hominum, quas in sua carne suscepit, ideo
numerus penes Mattheum excepto Christo est quadragenarius.
1-14 18 cf. retr. 2, 16 20 cf. quaest. euang. 2, 6 24 cf. serm.
51, 22, n. 32; 205, 1; 210, 6, n. 8; 252, 10; 264, 5
1 et alt.] etiam r 2 qua Q 3 potius om. N 5 de] ab r 6 fuerit
(i in ras.) V, fuerat $ pm cum] add. enim CP dixit dei B,
diiit (om. dei) T, dei dixerit g, dei dixit cet. 8 constitutus] conpatatus
T 11 a domino chrwto om. AlEL 12 disccndens CP ennarrat
CP\', narrat T 14 similitudine ClOM H 15 autem] uero T
addidit g 17 salftmonS T discendit H 18 natan B 19 quem]
raiug nominis M (ex retract. 2, 16) 21 abolitione CP, obolitionem g
22 aliqua] aliena g quia T, quam r qui nullam-hominum quas
om. B 23 quas in] quasi ElL, quasi in » Y sua om. HAELU y
24 quadragin»arius (eras. t) B, quadraginarius CP
purgatosque coniungit, ut fiat quod ait apostolus: qui
autem adhaeret domino unus spiritus est, ideo in
eo numero, qui est penes Lucam, et ipse Christus, a quo
incipit enumeratio, et deus, ad quem peruenit, connumerantur
et fit numerus septuaginta septem, quo significatur omnium
prorsus remissio et abolitio peccatorum. quam etiam ipse
dominus per huius numeri mysterium euidenter expressit dicens
remittendum esse peccanti non solum septiens, sed etiam
septuagiens septiens.
Nec frustra iste numerus ad peccatorum omnium pertinet
mundationem, si diligentius inquiratur. denarius quippe tamquam
iustitiae numerus in decem praeceptis legis ostenditur.
porro peccatum est legis transgressio et utique transgressio
denarii numeri congruenter undenario figuratur, unde et uela
cilicina iubentur in tabernaculo undecim fieri. quis autem
dubitet ad peccati significationem cilicium pertinere? ac per
hoc quia uniuersum tempus septenario dierum numero uoluitur,
conuenienter undenario septiens multiplicato ad numerum
septuagensimum et septimum cuncta peccata perueniunt. in
quo numero etiam fit plenaria remissio peccatorum expiante
nos carne sacerdotis nostri, a quo nunc iste numerus incipit,
et reconciliante nos deo, ad quem nunc iste numerus peruenit
per spiritum sanctum, qui columbae specie in hoc baptismo,
ubi numerus iste commemoratur, apparuit.
3, 4 10 cf. Matth. 18, 22 16 cf. Exod. 26, 7 24 cf. Lnc. 3, 22
25 cf. epist. 169, 3, n. 10 sq. 1 nos om. Cl 3 domino j dco χω rael 4 lucan Q 5 quotquot
connumerantur fit (om. et) numerus LXXVII Q 6 signatur p 7 obolitio
L g 9 peccandi F\', peccatum N 12 si om. N 13 X Q
14 porro] s. l. add. quia B2 15 et om. Nl 16 XI Q 17 significatione
ClP 19 nndecimo denario HEILUI 21 plenaria B, plena
cet., edd. remisso B 22 a om. HAEL nunierus iste M 23 deo]
dum Bl at L 24 per onl. r qui] add. in F 02 y edd. 25 apparuit
ante ubi g commemoratus Nl
mater eius Maria Ioseph, antequam conuenirent,
inuenta est in utero habens de spiritu sancto.
hoc quemadmodum factum sit, quod hic praetermisit, Lucas
exposuit post commemoratum conceptum Iohannis ita narrans:
a domino in ciuitatem Galilaeae, cui nomen
Nazareth,
nomen erat Ioseph, de domo Dauid, et nomen
uirginis Maria.
haue, gratia plena, dominus tecum, benedicta tu
in mulieribus. quae cum uidisset, turbata est in
sermone eius et cogitabat qualis esset ista salutatio.
enim gratiam aput deum.
utero et paries filium et uocabis nomen eius
Iesum:
et dabit illi dominus deus sedem Dauid
patris eius,
et regni eius non erit finis.
Maria ad angelum: quomodo fiet istud, quoniam
uirum non cognosco?
ei: spiritus sanctus superueniet in te et uirtus
Dan. 7, 14; 27; Mich. 4, 7 QAE1 2 autem om. ror disponsata CIP N1 H 3 maria
mater eius Q 5 liic] add. Matthaeus l 6 iohannes ClP* 7 gabrifi
angelus p 8 domino BT, deo cet., edd., v (TOO CPF
9 dieponsatam C2 HL, deimposatam Bl 11 ad eam angelus g 12 haue
jB2 OxNlM AWLS. habe BI, aue eet., edd., v 13 inter mulieribus
C1P2 g, inter mulierea F p (tteron. colb. cant.) uidisset] audisset D
7 M1 E2 pgraelv 14 cogitanit p 15 ei angelus T
(mron. brix. Sang. 15) 16 gratia BIL deum] dominum r 19 deus
om. Ll 20 regnauit B 21 eius] sui g 23 uiro CP
sanctum uocabitur filius dei, et cetera quae ad
id quod nunc agitur non pertinent. hoc ergo Mattheus commemorauit
de Maria: inuenta est in utero habens
de spiritu sancto, nec contrarium est quia Lucas exposuit
id quod Mattheus praetermisit, cum de spiritu sancto Mariam
concepisse uterque testetur, sicut non est contrarium quia
Mattheus deinceps conectit quod Lucas praetermittit. sequitur
enim et dicit Mattheus:
esset iustus et nollet eam traducere, uoluit occulte
dimittere eam.
ecce angelus domini in somnis apparuit ei dicens:
Ioseph, fili Dauid, noli timere accipere Mariam
coniugem tuam; quod enim in ea natum est, de
spiritu sancto est.
nomen eius Iesum; ipse enim. saluum faciet
populum suum a peccatis eorum.
totum factum est, ut adimpleretur quod dictum
est a domino per prophetam dicentem:
in utero habebit et pariet filium, et uocabunt
nomen eius Emmanuhel, quod est interpretatum
\'nobiscum deus.\'
fecit sicut praecepit ei angelus domini et accepit
coniugem suam:
donec peperit filium suum primogenitum, et uocauit
nomen eius Iesum. om. AES rrex nascetnr] add. ex te HAEPSU
pgrav 4 est om. Nl 5 posuit B, cf. supra p. 95, 6 7 utrumque p
testatur M1, testentur M2Q sicut] sic B, om. T r 8 deinde g
praetermisit gr 9 etenim et CP matheus et dicit g 10 eam om.
H, ea 01 11 hoc r 16 eius om. T 18 impleretur CPVF pgrain
20 habebit] accipiet xw, concipiet Sd1 uocabitur δraelm 24 eum
CP 25 uocabit B
et cetera.
De ciuitate Bethleem Mattheus Lucasque consentiunt; sed
quomodo et qua causa ad eam uenerint Ioseph et Maria,
Lucas exponit, Mattheus praetermittit. contra de magis ab
oriente uenientibus Lucas tacet, Mattheus dicit ita contexens:
ubi est qui natus est rex Iudaeorum? uidimus
enim stellam eius in oriente et uenimus
adorare eum.
est, et cetera usque ad eum locum, ubi scriptum est de ipsis
magis quod responso accepto in somnis, ne redirent per
Herodem, per aliam uiam regressi sunt in regionem suam.
hoc totum Lucas praetermisit, sicut Mattheus non narrauit,
quod Lucas narrat, in praesepi positum dominum et quod
pastoribus eum natum angelus nuntiauerit et quod multitudo
militiae caeli facta est cum angelo laudantium deum et quod
uenerunt pastores et uiderunt uerum esse quod eis angelus
nuntiauerit et quod die circumcisionis suae nomen acceperit,
et quae post impletos dies purgationis Mariae idem Lucas
3 b-12 15 cf. Luc, 2, 7-38 CPF N HI, betleem L iudaeae 01 HlEL, iudeae BT N
Hzd, inde F, indae cet., edd., inda v (tijç \'louSaia;) 2 et cetera
om. p 3 betthleem B, bethlem CPF H lacas Bx AelL 4 quae
CP eom B uenirent g 5 expoauit C1 L matthes Bl prae-
termisit p 6 ita om. T 7 hierosolyma B, hyerusolymam C, hieru-
«olymam Q, hierusolimam AEL 8 uidemus C1 9 stella B, stillam Cl
orientem CP uenimus] add. cum muneribuB V 10 audiens autemj
quae audiens autem Bl 11 est jw.] add. et omnis iherosolima cum illo V
12 magicis Hl per herodem BlD CPF ONM, ad herodem cet.,
edd. (t:), cf. 99, 9; 109, 16 18 uiam om. F regressi] reuersi
T praelm (v) 14 praetermittit V1 edd. praeter g 15 praesepe\'
Y X P 9, praesepio B2TD M AEU T r p«ositum B, poni p 17 caeli]
caelestis (coel- e v) TD r aelmv (otipavo5 m. 1 cod. Vat. et Cantabr.
Luc. 2, 13) dominum PVF 4> gr 19 nuntiauerat B2 C2 YF edd.
- praeter g accepit r 20 et] ut B
Anna, quae dixerint de illo in templo, posteaquam cognouerunt
eum impleti spiritu sancto. omnia haec tacet Mattheus.
Unde merito quaeritur, quando facta sint siue quae Mattheus
praetermittit et Lucas dicit siue quae Lucas praetermittit et
Mattheus dicit. quando quidem Mattheus regressis in regionem
suam magis, qui uenerant ab oriente, sequitur et narrat Ioseph
ab angelo admonitum, ut cum infante in Aegyptum fugeret,
ne ab Herode necaretur, deinde Herodem illo non inuento a
bimatu et infra pueros occidisse, defuncto autem Herode
redisse ab Aegypto et audito quod Archelaus in Iudaea regnaret
pro Herode patre suo habitasse cum puero in regione Galilaeae
ciuitate Nazareth, quae omnia Lucas tacet. nec ideo contrarium
uideri potest, quod uel hic dicit, quae ille praetermittit uel
ille commemorat quae iste non dicit. sed quaeritur: quando
potuerunt fieri quae contexit Mattheus de profectione in
Aegyptum adque inde regressione post Herodis mortem, ut
iam in ciuitate Nazareth habitarent, quo eos Lucas, posteaquam
perfecerunt in templo circa puerum omnia secundum legem
domini, reuersos esse commemorat? hic proinde cognoscendum
est quod deinceps ad cetera talia ualeat, ne similiter moueant
animumque conturbent, sic unumquemque euangelistam
attulerit B1T2, attulerat Tl, -runt pg r, -rint cet. simeone OM
gelm, y.meone (y in ras.) B 2 iu om. Cl cononerant Bl 3 impletum
C2 5 siue quae lucas dicit et mattheus (matheus C) praetermittit
BT CP2F ONl rae, om. P1 p 6 matth. alt.] mattheum B regressus
Clp, regressos C2 8 ammonitum BM fugiret CP ElL, cf. supra 9. 9
9 negaretur B ClP1 E1 inbento Bl 11 regnaret in iudea p 12 in
om. B regione BT, om. cet., edd. galilaea H el, galilea. (eros.
e) E 13 ciuitatem ON\' nazaret B AL ideo] enim p 14 quae]
quod T 16 potuerunt fieri BT, fieri potuerunt ONMQ HAELU yit
rae, fieri potuerint CPVF pglm 17 aegypto G1 regressionem
HAL, degressione C 18 in om. L ciuitatem N nazaret B A
19 perfecere r 20 commemorat] add. alibi r 21 quodinceps Clt
quodeinceps CJP 22 sic] sic* C, sicut. L un.nmquemq. C
series digesta uideatur; tacitis enim quae non uult dicere sic
ea quae uult dicere illis quae dicebat adiungit, ut ipsa continuo
sequi uideantur. sed cum alter dicit quae alter tacuit,
diligenter ordo consideratus indicat locum, ubi ea potuerit, a
quo praetermissa sunt, transilire, ut ea quae dicere intenderat
ita superioribus copularet, tamquam ipsa nullis interpositis
sequerentur. ac per hoc intellegitur Mattheus, ubi ait somnio
admonitos magos, ne redirent per Herodem, et per aliam uiam
regressos in regionem suam, illic praetermisisse quae Lucas
narrauit gesta circa dominum in templo et dicta a Symeone
et Anna, ubi rursus Lucas praetermittens profectionem in
Aegyptum, quam narrat Mattheus, tamquam continuam contexuit
regressionem ad ciuitatem Nazareth.
Si quis autem nelit unam narrationem ex omnibus quae de
Christi natiuitate et infantia uel pueritia in utriusque narratione
ab alterutro seu dicuntur seu praetermittuntur, ordinare
sic potest:
in diebus Herodis regis Iuda sacerdos quidam
nomine Zacharias de uice Abia et uxor illi de
filiabus Aaron et nomen eius Elisabeth.
autem iusti ambo ante deum, incedentes in
Luc. 1, 5—56 F1, praetermittentes Hi, -ttens B7H2 g r 2 tacens r
sic ea-nidfantnr in ras. N2 3 illis] vel r adiungi CP 4 dicit
BT, dicit (eras. a) O, dicit ea g, ea dicit cet. 6 quo] add. ea r
intenderit CP, -deret N g 8 somno r, in somnis g 9 ammonitns
B. admonitus CPF1 L per herodem] ad herodem E2U jТt edd. (cr.
supra 97, 12) et om. g ael 10 in om. Bl, ras. 6 litt. L praetermississe
B CP ON A1 11 narrabit ElL circa ex circum corr. man.
pr. B 12 russus C lucas] add. ordinis rationem r 14 nazareht B
15 a uerbis si quis incipit W de om. ElL 16 narrationem CP
17 dicantur Cl praetermittantur C 19 iuda B CFl OxNM r, iudae
D ElL, iudaeae (iudeae) cet. 20 zaccarias B, zaccharias P ania Bi
-1 et om. g helisabeth BT OQ L 22 deum] dominum OJP
AELU (ueron. Cau. Tol. al.)
querella.
Elisabeth sterilis et ambo processissent in diebus
suis.
ante deum,
consuetudinem sacerdotii sorte exiit, ut incensum
poneret ingressus in templum domini,
multitudo erat populi orans foris hora incensi.
altaris incensi
et timor inruit super eum.
illum angelus: ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita
est deprecatio tua et uxor tua Elisabeth
pariet tibi filium et uocabis nomen eiuslohannem:
natiuitate eius gaudebunt;
domino et uinum et siceram non bibet et
spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris
suae
deum ipsorum
illum in spiritu et uirtute Heliae, ut conuertat
corda patrum in filios et incredulos ad prudentiam
iustorum parare domino plebem perfectam.
dixit Zacharias ad angelum: unde hoc sciam? ego
p 2 non om. ElL 3 elisabet* B. helisabeth D OQ
isterilis Bl, sterelis B1 C\'P NQ L 4 fungeretur] add. zacharias 5z r a e 1
5 ordinem BT, ordine cet., edd., v dominum HAELU 0711 7 ingressum
B omnes C\'Pl 8 populi erat > praelm v foras U1
ora B TV 9 domini om. e istans B ad dextris T N1i
10 zaccarias B 11 ad illum om. L 12 zaccaria B, zacharias CP
HAlUl 13 depraecatio B CPO, oratio T (y
tua-czultatio om. B helis. TW Q, elisabet P 14 iohannes E\'LU g
15 tibi gaudium p 16 natibitate Bl 17 ct pr. eras. N, om. pral
sicera L TV bibit P 19 conuertit ClP 20 praecedit ClP 22 in]
ad Q 24 zaccarias B
suis.
Gabrihel qui adsisto ante deum et missus sum
loqui ad te et haec tibi euangelizare:
eris tacens et non poteris loqui usque in diem,
quo haec fiant, pro eo quod non credidisti uerbis
meis, quae implebuntur in tempore suo.
plebs expectans Zachariam et mirabantur quod
tardaret ipse in templo.
loqui ad illos et cognouerunt quod uisionem
uidisset in templo. et ipse erat innuens illis et
permansit mutus.
dies officii eius, abiit in domum suam.
autem dies concepit Elisabeth uxor eius et occultabat
se mensibus quinque dicens:
fecit dominus in diebus, quibus respexit auferre
obprobrium meum inter homines.
sexto missus est angelus Gabrihel a domino in
ciuitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth,
desponsatam uiro, cui nomen erat Ioseph,
de domo Dauid. et nomen uirginis Maria.
angelus ad eam dixit: haue, gratia plena dominus
tecum, benedicta tu inter mulieribus. g senix CXP 2 eis Bl 3 gabriel HAEL r edd.
adsisto B (uerc. tlerOtl. brix.), adsto TDW CPF NJIQ A rem,
assto 0, asto HEXLU ^ pgal deum] dominum D HAEU 4 haec
om. CP g, hoc p eaang.] adnuntiare T 7 in om. p g r ae1 et
om. CxFl 8 plebis HXEXLX zaccariam B, zacchariam W mira-
batur p 10 uidisset uisionem r 11 uidisse JV1 . erat om. AXEXL
innens Bl 14 helisabeth BTQ, elys. PM 15 quinque-quibus om. Bx
16 deus B5 18 domino B (ueron. colb. Cau. Tol.), deo cet., edd, v
19 ciuitate TW nazaretet Bx, erat nazareth CP, nazareth erat V
20 disponsatam C1 HL 21 in maria Bx 22 ad eam angelas Q
haue T F ON AELS W2, habe Ml HI, habet W1, ane B CP M2H2
cet., edd., v 23 inter mulieribus B7W CPFlMx Lx, inter in mulieribus
B\', inter mulieres HAEL2SU gael, in mulieribus eft., r, cf. 95, 13
qualis esset ista salutatio.
ei: ne timeas, Maria, inuenisti enim gratiam aput
deum;
uocabis nomen eius Iesum;
filius altissimi uocabitur et dabit illi dominus
deus sedem Dauid patris eius,
domo Iacob in aeternum et regni eius non erit
finis.
fiet istud, quoniam uirum non cognosco?
angelus dixit ei: spiritus sanctus superueniet
in te et uirtus altissimi obumbrabit tibi,
ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur filius
dei,
filium in senectute, sua, et hic mensis est
sextus illi quae uocabatur sterilis,
inpossibile aput deum omne uerbum.
Maria: ecce ancilla domini, fiat mihi secundum
uerbum tuum. et discessit ab illa angelus.
autem Maria in diebus illis abiit in montana
cum festinatione in ciuitatem Iuda
domum Zachariae et salutauit Elisabeth.
est, ut audiuit salutationem Mariae Elisabeth,
D CPVF edd. praeter m 2 salutio B ei
angelus T 4 dominum g in utero om. V et paries] incipit
fol. 10 R 5 hic] hic euim T 7 regnauit Rt W H 8 regniJ in regni
(in exp.) B 12 obumbrauit CVP 13 uascetur] add. ex te D2 V N* AE2U
edd. praeter m 14 helisabeth BRT, elisabet N ipsa] haec RT
concipiet CP ]Jf. 15 senecta R CPF 0 H sextus est T, sextus 8 R
16 quae] qui B1 uocabatur BRT (tieron. corb.), uocatur cet., eddr
Bterelis B7 C2F N L 18 mariaj add. ad angelum g 19 illa] ea nr
21 cum festinationem Bl ciuitate RXL iudae N S, iudaeae Hl a e,
iudeae W Q H2AELU r in (ante domum) om. V r 22 zaccariae
B, zacchariae C, zacariae Rl helisabeth BRT C\'Q, helys. P et
factum-elisabeth om. B et factum est] factum cst autem R: et (del.)
factum est autem T 23 helis. RT 01Q, elys. P, eliss. 0
spiritu sancto Elisabeth
magna et dixit: benedicta tu inter muli-eres et
benedictus fructus uentris tui.
ut ueniat mater domini mei ad me?
facta est uox salutationis tuae in auribus meis,
exultauit in gaudio infans in utero meo.
quae credidit, quoniam perficientur ea quae dicta
sunt ei a domino.
mea dominum,
salutari meo,
suae; ecce enim ex hoc beatam me dicunt omnes
generationes,
est. et sanctum nomen eius,
a progenie in progenies timentibus eum.
potentiam in brachio suo, dispersit superbos
mente cordis sui,
exaltauit humiles,
diuites dimisit inanes.
suum, memorari misericordiae suae,
est ad patres nostros, Abraham et semini eius
(111), 9 14 cf. PB. 98, 3; 102, 17 15 cf. Ps. 32, 10; 33. 11; 88,
11; Esai. 51, 9 17 cf. Iob 5, 11; I Reg. 2, 5-8 18 cf. Ps. 106, 9
19 cf. Gen. 17, 9; 22, 16; Ps. 131, 11; Esai. 41, 8 et 9; Mich. 7, 20 BRT ClQ, helysabeth P, eliss. 0 exclauit Bl
7 et eiultauit 0 gaudia Bl beata] add. es e 1 8 credilisti
D CPY MQ graelmv 9 ei] tibi C2PVF2M2Q gr a elm t:,
om. Fl Ml 10 domino CXPW exultabit T Q ElL 12 beata ElL
dicunt B HEL2, dicent cet., edd., v (brix.) 14 misericordiam
Q eius] add. a saeculo (sed exp.) M 15 a progenie
in progenies B2RT pgraev, a progeniae in progeniae Bl, in progenies
et progenies (et prog. om. L) D CPYF ONMQ HAEL r f m 16 superuos
B1 17 et om. Nx 18 exalttbit REI, exultabit L implebit
jR Q 19 inanis H 20 memorari] memor D, memoratus Q, recordatus
T V r, recor p suae om. ON H 21 abraham] ad abraliam
JB1
tribus et reuersa est in domum suam et
est in utero habens de spiritu sancto.
autem uir eius, cum esset iustus et nollet eam traducere,
uoluit occulte dimittere eam.
cogitante ecce angelus domini in somnis apparuit ei
dicens: Ioseph, fili Dauid, noli timere accipere
Mariam coniugem tuam; quod enim in ea natum est
de spiritu sancto est.
nomen eius Iesum; ipse enim saluum faciet
populum suum a peccatis eorum.
factum est, ut adimpleretur quod dictum est a domino
per prophetam dicentem:
habebit et pariet filium, et uocabunt nomen eius
Emmanuhel, quod est interpretatum \'nobiscum deus\'.
ei angelus domini, et accepit coniugem suam
est tempus eius pariendi, et peperit filium.
uicini et cognati eius, quia magnificauit dominus
misericordiam suam cum illa, et congratulabantur
ei.
puerum et uocabant eum nomine patris eius
1, 57-80 et 2, 1-21 RT illa] ea r 2 et] mattheus sic et RT, mat et EL,
matth sic r, matthaeus dicit a e 3 habeDS in utero r 5 occultae B1
demittere Cl 9 autem] add. tibi R 11 totum mIL. g 13 profetam C
concipiet in utero RT, in utero accipiet 11 14 uocabitur 80y graelmv
15 emmanuel W ralm, emanuel pge deum AIL 16 praecipit Cl
17 ei om. N 18 eam] add. et lucas BT r, add. luS AEL, add. lucas
dicit a e, add. donec peperit filium suam primogenitum g helisabeth
BRT Q AELSU r r, helisabet a e 19 tempus eius pariendi BI, tempus
pariendi cet., edd., v (-6 ypdvos cf. 107, 3 20 eius
om. R magnificabit ElL 21 suam oni. e 22 octabo Bl Q,
octaua H 23 eius] sui p r l
uocabitur Iohannes.
est in cognatione tua qui uocetur hoc nomine.
innuebant autem patri -eius quem uellet uocari eum.
est nomen eius. et mirati sunt uniuersi.
autem ilico os eius et lingua eius et loquebatur
benedicens deum.
uicinos eorum, et super omnia montana Iudaeae diuulgabantur
omnia uerba haec.
audierant in corde suo dicentes: quid putas puer iste
erit? etenim manus domini erat cum illo.
pater eius impletus est spiritu sancto et prophetauit
dicens:
uisitauit et fecit redemtionem plebis suae.
cornum salutis nobis, in domo Dauid pueri sui,
locutus est per os sanctorum, qui a saeculo sunt,
prophetarum eius,
manu omnium qui oderunt nos,
cum patribus nostris, et memorari
Reg. 2, 10; Ps. 131, 17 17 cf. Hierem. 23, 6; 30, 10 18 cf. Ps.
105, 10 19 cf. Ps. 104, 8 et 9 B, zaccbariam W et respondens] respondens autem
ONMQ r non] nequaquam CPVF p gralmv (
uocabitur RT, uocabitur nomen eius ioh. g iohannis. HI 3 uocatur g
innoebant (e s. I.) Bx, ennuebant 01 4 uellit ClP uocare RT
o pugilkrem (e ex u) B iohannis H 6 uniuersi] omnes CPV (uerc.
ueron. colb. brix.) 7 illico ElL lingua (om. eius) RT 9 iudeac BRT
CPYF, iudae D H 11 audierunt D F H quid] quis g v
(tt upa ta icai$iov..) 12 zaccarias B, zagarias W 14 dominus om. R
VF 0 HAEL (uerc. ueron.) 15 pleuis BI, plebi* C, plebi B2 F
H2AEU Y 16 cornum B, cornu cet. 17 sanctorum] add. suorum Q
qai a saeculo sunt om. BlR 18 tius] suorum R r salutem ex] et
liberauit nos ab r 19 nos oderunt R 20 et om. AELU memorare
C2P H
patrem nostrum,
timore de manibus inimicorum nostrorum liberati
seruiamus illi
omnibus diebus nostris.
uocaberis; praeibis enim ante faciem domini
praeparare uias eius
plebi eius in remissionem peccatorum eorum
uiscera misericordiae dei nostri, in quibus uisitauit
nos oriens ex alto,
in umbra mortis sedent ad dirigendos pedes nostros
in uiam pacis.
spiritu et erat in desertis usque in diem ostensionis
suae ad Israhel.
exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur
uniuersus orbis.
praeside Syriae Quirino.
singuli in suam ciuitatem.
Ioseph a Galilaea de ciuitate Nazareth in Iudaeam
ciuitatem Dauid, quae uocatur Bethleem, eo quod
Hebr. 6, 13 et 17 5 cf. Malach. 3, 1; 4, 5 10 cf. Zach. 3, 8; 6, 12;
Malach. 4, 2 B M, aui sancti cet., edd., v ( αϒιας αϋτοϋ) iusiurandum
om. R ad] ab Bl 3 manibus B, manu cet., edd., v serbiamus B1
4 ipse BI, illo R 5 nostris] nos B1 6 uocaueris Bl praehibes C1,
praehibis R PF domini] tuam ElL 7 praeparare BBI, parare cet.,
edd., v 8 remissonem B, remissione T H 9 misericordia C1 L
uisitabit ElL 11 in om. r umbram B 12 uia R ClP 0 pascis
B1 13 spiritum B1 deserto CPV (tteron. Am.), desertis locis AE2L1U
fXjit die L 14 ad om. Q 15 cuesare (u del. m. 2) B scriberetur
B1, discriberet,ur ClP HL 16 scribtio BI, describtio B2R,
discribto ClP, discriptio H primo V 02Q r 17 sub praeside
BRD H2AELSU Y2 ael, praeside C1 O1N1M1Q W m, a praeside T
C2PVF 02N2M2H1 pgrv (R,
quirono B1, chirino B2, cyrino T CPV ONJIQ AELSU aelm v, cirino
D F H Y pg r profeterentur Cl 18 et om. ElL 19 de om. Q
nazaret B 20 bethlem B ClP N IV
Maria desponsata sibi uxore praegnante.
autem, cum essent ibi, impleti sunt dies eius ut
pareret,
pannis eum inuoluit et reclinauit in praesepi, quia
non erat eis locus in diuersorio.
regione eadem uigilantes et custodientes uigilias
noctis super gregem suum.
stetit iuxta illos, et claritas dei circum fulsit illos,
et timuerunt timore magno.
nolite timere; ecce enim euangelizo uobis gaudium
magnum, quod erit omni populo,
uobis hodie saluator qui est Christus dominus in
ciuitate Dauid.
pannis inuolutum et positum in praesepi.
subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis
laudantium deum et dicentium:
altissimis deo et in terra pax in hominibus bonae
uoluntatis.
angeli in caelum, pastores loquebantur ad inuicem:
transeamus usque Bethleem et uideamus hoc uerbum,
Clp 3 i*mpleti (eras. a) B eius BRTD, om. cet.,
edd., v (a: cf. supra 104, 19) 5 reclinauit BR,
reelinauit eum cet., edd., v praesepi (praes. BQ pres. cet.) B
0\'NlM2Q AlEL f a e, pracsipio CI, praesepio cet., v 6 eis om.
OWWQ, ei T M2 W edd. praeter m deuersorio Q erant]
egunt Bl 7 eadem regione D r aelm 8 noctes ClP super
BD CP rv, supra cet. domini -illis angelus om. Bl 10 dixit] ait B2
illi C1, ad illos B2, om. g 11 enim om. p euanzelizo L 12 est
om. JRW1 13 nobis W1 g saluatur ClP christus om. e l
14 ciuitatem PQ 15 praesepio CP-PV 02 H2L r, praesipio T 16 caelestes
CP 17 dominum B HAELU r 18 altissimis] excelsis RTD
in hominibus JS1 C ONQ, homiuibus cet, edd., v (sv
ab eis CPV 21 usque ad B, usque in P n bethlem B CPF
hoc u. q. fecit et ostendit p
uenerunt festinantes et inuenerunt Mariam et Ioseph
et infantem positum in praesepi.
cognouerunt de uerbo quod dictum erat illis de puero
hoc.
quae dicta erant a pastoribus ad ipsos.
conseruabat omnia uerba haec -conferens in corde
suo.
deum in omnibus quae audierant et uiderant,
sicut dictum est ad illos.
sunt dies octo, ut circumcideretur, uocatum est
nomen eius Iesus, quod uocatum est ab angelo, priusquam
in utero conciperetur.
uenerunt Hierosolymam
est rex Iudaeorum? uidimus enim stellam eius in
oriente et uenimus adorare eum.
Herodes rex turbatus est et omnis Hierosolyma cum
illo.
scribas populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur.
om. Bl praesepio T C2 02N2 edd. v 4 dictum] factum p
5 hoc om. HAEL 7 (et om.) depg 7 conserbabat B uerba om. R
conferens] conseruans ea p 8 et laudantes om. B 9 deum] dominum
HAELSU YH audierant et om. B 10 posteaquam BRT, postquam
cet., edd., v 11 circurncideretur] add. puer CP H2 W2 edd., v
12 nomen eius i. q. nocatum est om. Bl eius, om. 0 13 in om. B
conciperetur] add. hoc iu cit (exp. m. 2) B, add. hoc autem mattheus
R, add. m. dicit AelLS ae, add. et matheus r ecce BlRTD e, et
ecce eet. ab orientem Q 14 hierusolymam B, hierusolimam L C HL,
hierosolimam (iher. V, hyer. 0) PVF ON, hierusaleni AES, in hierosolyma
(-lima T) RT 15 stella B, stillam 01 in orientem B
17 rcx herodes M r herodis ElL omnes C\'P hierosolima (hyer.
0) B2T F ONM A2, hierusalima B1, hierusolima D HAXEL, hierusolymam
(eras. m fin.) C 19 squiscitabatur Bl 20 bethlem B F1 Wl
iudae sic e. scribtum est p. profetam et tu betlem in marg. suppl. B2
iudaeae RT2 UNI, iudeae OJ PFN2 (tfjs \'l
terra Iuda, nequaquam minima es in principibus
Iuda; ex te enim exiet dux, qui reget populum meum
Israhel.
inquisiuit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis.
diligenter de puero, et cum inueneritis, renuntiate
mihi, ut et ego ueniens adorem eum.
regem, abierunt. et ecce stella, quam uiderant
in oriente, antecedebat eos, usque dum ueniens staret
supra ubi erat puer.
gauisi sunt gaudio magno ualde.
inuenerunt puerum cum Maria matre eius et procidentes
adorauerunt eum et apertis thensauris suis
optulerunt ei munera, aurum, thus et murram.
responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem,
per aliam uiam regressi sunt in regionem suam.
cum recessissent,
purgationis eius, secundum legem Moysi tulerunt
illum in Hierusalem, ut sisterent eum domino,
71, 10 18 *Luc. 2, 22-39 a CPY (ueron.) et om. Hl bcthlem BzCF
3 eriit Q regat BZRTD1 02 edd., v 4 herodis ClP EL 5 inquieiuit
BRD, didicit cet., edd., v (uerc. ueron. brix. cf.
111, 20) 6 dimittens r illos] eos V f pelmv bethlem B CFl
7 puero] add. hoc p inbeneritis B, inuenietis g renuntiae Bl 8 et
ora. B\' r adore J51, adorarem L 9 abierint Bl, abiere r stellam M1
10 in orientem B usque dum] donec T 11 supra om. W 12 (intrantes
om) in domo r domum--procidentes om. Bl 13 matrem EL
14 thensauris B, thessauris R, thepaur. cet. 15 optul. B Q, obt. cet.
tus RlT OMQ myrram T Cx.F N HAE2, myrra ElL, mirram D V
()2 U gr, miram p, myrrham a elm v 16 riderent Bl ad codd.,
cf. 97, 12; 99, 9 17 reuersi T H\' pgr suam] add. hoc lucas RTD
cum] cum hoc lucas B recessissent] r jgressisunt (exp.) B, regressi
essent D, add. lucas dicit E2 L ae, add. hec sequentia lucas,. 19 eius
W, mariae AELU fit ae, matris eius cet. (Cantabr.) moyse ClP
adaperiens uuluam sanctum domino uocabitur,
est in lege domini par turturum aut duos pullos
columbarum.
nomen Symeon, et homo iste iustus et timoratus
expectans consolationem Israhel, et spiritus sanctus
erat in eo.
non uisurum se mortem, nisi prius uideret Christum
domini.
puerum Iesum parentes eius, ut facerent
secundum consuetudinem legis pro eo,
eum in amplexus suos et benedixit deum et dixit:
tuum in pace,
tuum,
tuae Israhel.
super his quae dicebantur de illo.
Symeon et dixit ad Mariam matrem eius: ecce positus
est hic in ruinam et resurrectionem multorum in
Israhel et in signum, cui contradicetur,
animam pertransiet gladius, ut reuelentur ex multis
cordibus cogitationes.
Fanuhel de tribu Aser. haec processerat in diebus
12, 8 15 cf. Beai. 8, 14; Rora. 9, 33; I Petro 2, 7 om. ElL 2 uulbam B domini CtPY 3 bostiamJ
ostiam di (sed di exp.) B dictum] scriptum T 8 responsus BI,
responso B2 ab] a D VF AELS edd., v 9 prius om. T 13 amplexos
suos C2 P1F, ulnas suas T M v deo B, dominum r 14 dimittis (s in
ras.) CP 15 salutarem C\'P 17 reuelatione ClP gloria pleuis Bl
18 erant N1 H p Migne pater et mater eius g (v Sixt.) 19 illis
T F 02N2 A2U praelv 21 et] et in T v 22 signo C1 contradicitur
01 23 pertransibit Y pgrmv 24 cogitationis ClPl
profetissa BRW 2.) fanuhel B CP NQ H, fanuel RT OM AELU,
phanuhel F, phanuel D edd., v
sua,
quattuor, quae non discedebat de templo ieiuniis et
orationibus seruiens nocte ac die.
superueniens confitebatur domino et loquebatur de
illo omnibus qui expectabant redemptionem Hierusalem.
dicens: surge et accipe puerum et matrem eius et
fuge in Aegyptum et esto ibi, usque dum dicam tibi;
futurum est enim, ut Herodes quaerat puerum ad
perdendum eum.
matrem eius nocte et recessit in Aegyptum.
ibi usque ad obitum Herodis, ut adimpleretur quod
dictum est a domino per prophetam dicentem: ex
Aegypto uocaui filium meum.
quoniam inlusus esset a magis iratus est ualde et
mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethleem
et in omnibus finibus eius a bimatu et infra secundum
tempus, quod exquisierat a magis.
est quod dictum est per Hieremian prophetam
dicentem:
22 Hierem. 31, 15 H 2 sna om. H uidua] add. erat r a octoaginta Cl,
octuaginta D P LXXXIIII M HAEL 3 discebat OlLl, discendebat
W, descendit g 4 orationibus BR (uerc. cant. uindob. mon.), obsecrationibus
cet., edd., v (AlElL 6 hierusalem] israhel
p, israel rc raelv 7 et] hoc mattheus et RT perficerentur Bl
8 ecce] hoc mattheus ecce B, math. dicit et ecce (et om. E) AEL, matth.
dicit: ecce ae, (sequitur in matheo) ecce r 10 aegypto CXP 12 accipit
01 13 nocte om. M recesait] secessit 02MQ E2 frc graelmv
aegypto C1P 14 eius hterodis L impleretur gr 16 meum om. Ol
herodis Cl ElL 17 quoniam] quod T (brix.), quia p esset] est B
18 mittens] timens Bx occidit om. Cl qui erant om. T (Lucif.)
bethlem B CPF 20 eiquesierat Cl, exquęs. P, ef. 109, 5 (
consolari quia non sunt.
ecce apparuit angelus domini in somnis Ioseph in
Aegypto
eius et uade in terram Israhel; defuncti sunt enim
qui quaerebant animam pueri.
puerum et matrem eius et uenit in terram Israhel.
pro Herode patre suo, timuit illo ire. et admonitus in
somnis secessit in partes Galilaeae.
in ciuitate quae dicitur Nazareth, ut adimpleretur
quod dictum est per prophetas: quoniam Nazareus
uocabitur.
plenus sapientia, et gratia dei erat in illo.
parentes eius per omnes annos in Hierusalem in die
sollemni paschae.
ascendentibus illis in Hierosolymam secundum
consuetudinem diei festi.
cum redirent, remansit puer Iesus in Hierusalem et
non cognouerunt parentes eius.
illum esse in comitatu uenerunt iter diei et requirebant
eum inter cognatos et notos.
regressi sunt in Hierusalem requirentes eum.
18 *Luc. 2, 40-52 om. B 4 aegyptum Q 5 enim sunt pg 6 consurgens
* p v 7 terra BI W 8 iudaeam Bl 9 herode. (eras. s) B patri
CP illuc D CP HAESU y2* rae et om. L 10 partis Bt
11 cinitatem ElL dicitur BR, uocatur cet., edd., v nazaret B,
nazareph M 12 prophetam HAELS n l nazarenus 0, nazore.ua
(eras. n) D hoc lucas nazareus uocabitnr Bt, naz. uoc. hoc lucas
B2RTD, aaz. uoc. lucas dicit AELS a e, u. u. sequitur lucas r 14 in]
cum W 15 diem B\' 16 factum Bl esset] add. iesus V x p r
17 in om. RT hierosolimam (hyer. 0) BT P5 ON A28, hierusolimam
D CPl HAXEL 19 cum] ut g iesus om. CPVF1 21 comitata
Bx 22 et om. AXEL r
sedentem in medio doctorum audientem illos et interrogantem
illos.
audiebant super prudentia et\'responsis eius.
admirati sunt. et dixit mater eius ad illum:
fili, quid fecisti nobis sic? ecce pater tuus et ego
dolentes quaerebamus te.
quod me quaerebatis? nesciebatis quia in his quae
patris mei sunt oportet me esse?
uerbum, quod locutus est ad illos.
cum eis et uenit Nazareth et erat subditus
illis. et mater eius conseruabat omnia uerba haec in
corde suo. et Iesus proficiebat sapientia, aetate et
gratia apud deum et homines.
omnes quattuor commemorant. nam et Mattheus post illa
uerba, quae ultima eius posui, ubi commemorauit ex propheta
testimonium:
adiungit:
praedicans in deserto Iudaeae, et cetera. et Marcus, qui
nihil de natiuitate uel infantia uel pueritia domini narrauit,
hinc euangelii sumsit initium, id est a Iohannis praedicatione.
om. F1 audientem (om. illos) p (
(om. illos) MQ EL ϒϑ ae. interrogantem eos T VF U a pl
mv (r ae Z m (01 ®xo6ovts?
BR P1 M responsus Pl 8 me om. Bx
querebatis CP 9 ipse Cl 10 discendit ClP HElL 11 nazareph M
12 conseruat Rl haec] add. conferens V1 X praeI 13 et] at B
sapientia] add. et BsRTDs gr aelmv 14 homines] finit exc. prim. W
15 praecatione C1 ElL * narrare Npg quam] cum HAELU1,
quod J71 16 IIII H num Bl et om. BRT 17 prophetae (-ta
R) testimonio RT 18 quondam Bx nazoreus (o 8. a B, ne 8. J. D)
BD ClP 0 (uerc. ueron.), nazareus cet. (vaCwploç Cantabr., vaCwpatoç
Uf.) 19 iohannis CtP H 22 i. e.] idem EL a om. HAelLSU
iohannes ElL praedicationem H
filii dei,
mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit
uiam tuam.
uiam domini, rectas facite semitas eius.
in deserto baptizans et praedicans baptismum paenitentiae
in remissionem peccatorum, et cetera. et
Lucas post uerba, ubi ait:
aetate et gratia apud deum et homines, de Iohannis
praedicatione iam sequitur dicens:
decimo imperii Tiberii Caesaris procurante Pontio
Pilato Iudaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode,
Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Traconitidis
regionis et Lysania Abillianae tetrarcha,
uerbum domini super Iohannem filium Zachariae in
deserto, et cetera. Iohannes quoque apostolus in euangelistis
2, 52 10 *Luc. 3, 1 et 2; cf. 1-20 RlT CP E1 L dei] dauid JRL isia E, isaia L 3 praeparauit
BRl OxMQ HElL 4 tuam] add. ante te E 7* g m v 5 iohannis
CP H 6 baptimum C 7 remissione B L 8 sapientiae &P,
sapientia et RTD* N1 graelm 10 praedicationem ClP dicens
om. g anitem B 11 tiberi 221 EIL, tyberii T V N H, tiperii S
12 et 13 tetracha Cl, tetharca L, thetrarca V itnreae BRD V
NlQ HAE (ueron. brix. iture uerc.), itnriae F N*, ityreae C, ityriae
PSl, ituraeae cet., edd., v (tijs \'ltoupaiac) et trach. r. et lys.
om. L traconitidis BiTD C2PVF ONMQ H r a, draconitidis B1C1 9
(drachonitidis uerc.), trachon. eel., edd., v (B
lisania CP S gr, lisaniae M (brix.), lisa-nia (eras. sa) N abillianae
BIOI, abilliane Dl MI, abilline M\'t abillina Q, abilianae (-ne) B3 Bl S
(uerc. tleron. uind. brix.), abiliana H, abilene x, abilinae cet., edd., v
(ri;, \'Cantabr. m. 1) tetracha C, tetharca L, letrarcha Bl
15 caifa BRT, chaifa AE, caypha x p r, caipha cet., v 16 domini]
dei Cl 0 L (too dsoo), om. M filium sachariae (zaccariae B)
BRT (uerc.), zach. filium cet., edd., v (cf. infra 116, 7) 17 iohannis
H
est ipse filius ante omnia saecula creaturae, quia omnia per
ipsum facta sunt, intulit continuo de Iohannis praedicatione
ac testimonio dicens: fuit homo missus a deo, cui nomen
erat Iohannes. unde iam uidendum est de ipso Iohanne
quattuor euangelistarum narrationes quemadmodum non inter
se discordent, non ut hoc a nobis per omnia requiratur aut
exigatur quod modo fecimus de primordiis nati ex Maria
Christi, quemadmodum inter se Mattheus Lucasque consentiant,
ut ex utriusque narratione unam faceremus, demonstrantes
tardioribus quemlibet eorum commemorando quod alter tacet
uel tacendo quod alter commemorat non inpedire intellectum
ueracis narrationis alterius, ut hoc exemplo, siue ut a me
factum est siue alio modo commodius fieri possit, uideat
unusquisque et in ceteris talibus locis fieri posse quod hic
factum esse perspexerit.
Iam ergo, ut dixi, uideamus quattuor euangelistarum de
baptista Iohanne consensum. Mattheus ita sequitur: in diebus
autem illis uenit Iohannes baptista praedicans in
deserto Iudaeae. Marcus non dixit (in illis diebus\'. quia
nullam seriem rerum ante praemiserat, in quarum rerum diebus
intellegeretur dicere, si diceret (in illis diebus\'. Lucas autem per
potestates terrenas significantius ipsa tempora expressit
p creator B1 3 de om. L praedicationem B
5 iohannis Cl uid. est iam g iohanne] add. baptista K r aelm,
atlà. quippe tf1 6 quattur B, IIII H non inter se BRT, inter se
non cet., edd. 7 discordant H nt] ad B 8 exagatur Ol quo
PHAEL r modo] nunc F1 ONMQ p 9 quomodo V consentiant
C 10 ut om. L ex utrisque narrationem r una CP fecerimns
P 11 tractet CP 13 siue ut] sicut CP 14 posset CXP
15 tabulis EtL 16 perspexerit (sp s. I.) L, perstrinxerit RT 19 iohannis
H 20 iudae B M Hl, iudeae RT lPAE diebus illis jm
raelm 21 rerum alt. om. R T 23 significantius B f, signiflcatiua
RT Q, signatine D CPPVW ONMHAlEL pg, signantius (PV* AzBU
q raelm
decimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio
Pilato ludaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode,
Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Traconitidis
regionis et Lysania Abillianae tetrarcha,
est uerbum domini super Iohannem Zachariae filium
in deserto. nec tamen intellegere debemus hos dies, id est
hoc tempus harum potestatum, significasse Mattheum, cum
diceret in illis diebus, sed in multo longioris temporis
spatio uoluisse accipi quod ait in illis diebus. mox enim
ut narrauit regressum de Aegypto Christum mortuo Herode,
quod utique tempore infantiae uel pueritiae eius factum est, ut
possit constare quod Lucas de illo, cum duodecim annorum
esset, gestum narrauit in templo Hierusalem, cum ergo infantem
uel puerum ex Aegypto reuocatum commemorasset,
Mattheus continuo intulit: in diebus autem illis uenit
Iohannes baptista, non utique tantummodo pueritiae illius
dies insinuans, sed omnes dies ab eius natiuitate usque ad
42-50 17 Matth. 3, 1 E 2 tiberi BIBI, tyberii T F N H, tiperii 81, om. EL
3 pylato N p tetracha Cl, tetrarca EL (et sic l. 5) tetrarcha
a. g. h. ph. a. f. eius om. Bx, tetr.—deserto om. V 4 filippo R,
phylippo F tetracha ClL, tetrarca E itureae BD Nl A1E1L,
ituriae VF N1 A2E2. ityrae C, ityriae P, iturae 0, ituraeae BT
traconitidis BD CPF ONMQ HAEL r, draconitidia g, trachonitidis
BT f paelmv 5 regionis om. Bl lys.ani (i 8. I.) B, lisauia
D F NM HAEL r r abillianae BBI, abilliana» (eras. et) O,
abilli»ne 3f, abili.nae (eras. a) C, abiliana H, abylinę Q, abilinae cct.,
edd., v 6 caifa BT, chaifa AEL, caipha cet. 7 domini] dei Q EL
iohanne. (eras. n) C zacchariae P, zaccariae B, zacar. R (ef. 114, 16)
9 signassep 10 diebus illis graelm 11 spatium CP N2 accipe
ClP diebus illis l m 12 regressum] reuersum CPVF edd. 13 eius
ona. Hl est] eius Bl 15 in ierusalem g 18 iohannis 01 H 19 insinuans
s. o. dies om. B a RT eius om. RT
tempore Christi aetas iuuenilis inuenitur, quia coaeui erant
ipse et Iohannes et triginta ferme annorum narratur fuisse,
cum ab illo baptizatus esset.
Lucas narrauit in diebus baptismi Iohannis Herodem fuisse
tetrarchen Galilaeae, quando etiam dominus iuuenis baptizatus
est, Mattheus autem mortuo Herode dicit puerum legum ab
Aegypto remeasse, quod utrumque uerum esse non potest,
nisi duo fuisse intellegantur Herodes. quod cum fieri potuisse
nemo nesciat, qua caecitate insaniant, qui procliuiores sunt
ad calumniandum euangelicae ueritati quam paululum consideratiores,
ut duos homines eodem uocabulo appellatos intellegant!
cuius rei exemplis plena sunt omnia. nam iste posterior Herodes
prioris Herodis filius fuisse perhibetur, sicut Archelaus, quem
Mattheus in Iudaeae regnum patri mortuo successisse commemorat,
sicut Philippus, quem fratrem tetrarchae Herodis et
ipsum Itureae tetrarcham Lucas insinuat. rex enim fuit Herodes
ille, qui quaerebat animam pueri Christi, Herodes autem alius ,
post collat. 12, 17 BRT, ac cet., edd. iohannis Ct quo iam] quod iam B,
quouiam (quo C, qfim P, qm HAelL) CP HAEIL, quo E3 a, et quo U
2 iuuenilis aetaa l m iuuenalis D CPF ONlMQ HElL 5 sed]
incipit altera pars excerptorum W 6 fuisset B ElL 7 tetrarchen
(tetrachen Cl) B CPVF, tetrarchem ONl, tetrarcham RTD
tetrarcha A, tetrarcam E, tetrarch§ H, tetrachae L, te thra archa W1
iabenis B\' 8 est om. B W iesum puerum R iesum] add.
Ipm B 9 uerum om. g 11 sciat P qua] qui CP, quid V,
quae R Nl cecitat§ueritate L insaniant BRT ON1MQ HAELU1W,
insinuant D, insaniunt cet., edd. 12 ad calumniando CP ueritate
Ll paulolum CP 13 ut] et CP 15 archilaus Otp 16 patre
BT C2V HAE2U ϒ p g suscepisae V 17 filippus W tetrachae
C\', tetrarcae E 18 itureae T F ONl A, itureue (u alt. exp. m. 1) B,
ituriae D CP7 N7, iturae E1LW, ituraeae cet. tetracham Cl, tetrarcam
AE 19 animam querebat Y
a parte regni quarta inditum resonat.
VIII. Nisi forte hinc rursus quispiam moueatur: cum
Mattheus dixerit ideo timuisse Ioseph cum puero redientem
ire in Iudaeam, quia pro patre suo Herode Archelaus filius
eius ibi regnabat, quomodo potuit ire in Galilaeam, ubi alius
filius eius Herodes tetrarches erat. sicut Lucas testatur? quasi
uero ipsa sint tempora, quibus tunc puero timebatur, quae
nunc Lucas commemorauit, quae usque adeo mutata erant, ut
in ipsa Iudaea non iam rex esset Archelaus. sed Pontius Pilatus
non rex Iudaeorum, sed praeses erat, cuius temporibus agentes
sub Tiberio Caesare filii maioris Herodis non regnum habebant,
sed tetrarchiam. quod utique nondum factum erat, quando
Ioseph timens Archelaum in Iudaea regnantem se in Galilaeam
cum puero contulit, ubi et ciuitas eius erat Nazareth.
VIIII. An forte et hoc mouet, quomodo dicat Mattheus
propterea cum puero Iesu parentes eius isse in Galilaeam, quia
metu Archelai ire in Iudaeam noluerunt, cum propterea magis
om. W tetrarca HAE, te thar archa W grecum BRTD2V
N AEL, gregum D1 CP 2 a] ut R indictam CPl resonat]
sonat Q, finit fragm. alt. W 4 redientem BBT, rediente H.A.E\'LSU,
redeuntem V ONM E* ax, redeunte D CPF edd. 5 iudaeura
Bl, iudeam B CPF herode om. PY, herodem B 6 ibi] ubi Bl L
potuerit l m 7 herodis HAEL tetrarces HI, tetrarchae (-cae E)
AELU1, tetrarcha U2 iy.w edd. quiasi B, quia p 8 ipsa sint]
ipsa in (in exp. m. 1) B, ipsas in M\\ ipsa sin* EL 9 muta A1E1L
10 iudeam Cx archilaua ClP pilatus BRTD ONM, pilatus qui
cet., edd. 11 non] non iam BRT rei] ex Bl agentis BT
MQ, agendis HAELU r g, gentes CP 12 fili Bl habebant om.
M, habeant Bl 13 tetrarchian CPF, tetrarc*iam E, tetrarciam L
erat] fuerat p 14 archilaum C\'P in pr. om. AlEL iudeam
CP ElL se] sed Bl 15 intulit AELU orr 16 et om. HAELU T
mobet Bl 17 eiussisse in B quia metu] quaetu Bl 18 archilai
CI P ire in iudeam B, i in iudaeam B, in iud. ire cet., edd. propteream
Bl
Galilaeae, sicut Lucas non tacuit. sed intellegendum est, ubi
angelus in somnis in Aegypto dixit ad Ioseph: surge et
accipe puerum et matrem eius et uade in terram
Israhel, sic intellectum esse primo a Ioseph, ut putaret
iussum se esse pergere in Iudaeam — ipsa enim primitus intellegi
potuit terra Israhel — porro autem posteaquam conperit
illic regnare filium Herodis Archelaum, noluit obicere se illi
periculo, cum posset terra Israhel etiam sic intellegi, ut et
Galilaea illic deputaretur, quia et ipsam populus Israhel
incolebat. quamquam et alio modo solui possit haec quaestio.
quia potuit uideri parentibus Christi cum puero, de quo talia
per angelica responsa cognouerant, non esse habitandum nisi
in Hierusalem, ubi erat templum domini, et propterea redeuntes
ex Aegypto illuc eos ituros fuisse et illic habitaturos, nisi
Archelai praesentia terrerentur. neque enim diuinitus iubebantur
ibi habitare, ut de Archelao quod timebant deberent contemnere.
narrat, ibant parentes eius per omnes annos pueritiae Christi
in Hierusalem, si Archelai timore illuc prohibebantur accedere?
hoc mihi dissoluere non esset difficile, nec si aliquis euangelistarum
expressisset, quamdiu ibi regnaret Archelaus. fieri
enim poterat, ut per diem festum inter tam ingentem turbam
Bl nazaret B 2 galilea B 5 a] ad Bl 8 herodes Bl
M om. D se obicere T 9 possit D C2 et] a BlBT, del. B3, om.
B Al 10 ipsa B 11 quaestio om. B 12 parientibus L 13 cognouenmt
HAELU, didicerant prael 14 in om. r proptera Bl
redeunt ElL 15 et om. B illic] add. eos p habituros B
16 archilai CP, abarchelai B inbebantur] habebantur (ur exp.) M
17 ibi] ubi M archil- CP (et sic saepius infra 21, p. 120, 4 et 7)
19 aliquis hoc HAELSU TK 20 pueritia CP 21 illic IP 22 dissaluere
Bl, soluere g express. enang. r expreaisset AELS, add.
et M ELU T 23 quandiu B, quando RT regnarit Bl Q
habitare metuerent, ut nec sollemnitate praetermissa essent
inreligiosi nec continua mansione conspicui. cum uero etiam
de regno Archelai, quam fuerit diuturnum, omnes tacuerint,
iste quoque intellectus patet, ut quod Lucas dicit per omnes
annos eos ascendere solitos in Hierusalem tunc accipiamus
factitatum, cum iam non timeretur Archelaus. quod si Archelai
regnum aliquanto diuturnius ulla praeter euangelium prodit
historia, cui fides habenda uideatur, illud quod superius dixi
suffecerit, quod ita timebant parentes pueri habitationem in
Hierusalem, ut tamen propter dei timorem festiuitatem
sollemnem non praetermitterent, in qua latere facillime possent.
neque enim incredibile est captatis temporibus oportunis uel
dierum uel horarum accedere homines ad ea loca, in quibus
esse formidant.
XI. Hinc etiam illa soluitur quaestio, si aliquem monet,
cum iam sollicitus esset ille maior Herodes perculsus magorum
nuntio, quod rex Iudaeorum natus fuisset, quomodo potuerint
conpletis diebus purgationis matris eius tuto cum illo ascendere
in templum, ut fierent circa eum secundum legem domini
quae Lucas commemorat. quis enim non uideat etiam illum
unum diem regem multis occupatum latere potuisse? si autem
illud ueri simile non uidetur, quod Herodes, qui ualde sollicitus
expectabat, quid sibi magi de puero renuntiarent, post
2, 22 23 cf. Matth. 2, 8 M sollemnitatem Olp 8 inregioai
Bts1, inrelegiosi L etiam] iam g 4 omnes tacuerint quam fuerat
diuturnum p omnis ClPF1 tacuerunt CP r 6 eos om. B
accipiatur r 7 factitantum B1 si om. B 8 aliquantum g nulla g
bistoria prodit r a el 9 adhibenda g 10 safficerit B3 PFl ON HL,
suffeceret Cs, sufficeret B TD V M r, sufficiat r 13 incrediuile Bl
cap I tis Bl, eaptiaitatis g opportunis B ON elm 16 hinc] ineipit
tertium excerptum in W 17 herodis RT percussus V Q p magnorum
Bl 18 potuerunt p, potuerant r 20 fieret BT 28 aerissimile
Bl herodis RT balde Bx 24 nnntiarent RT p
matris eius et peracta circa infantem sollemnitate
primogenitorum in templo Hierusalem, post etiam profectionem
eorum in Aegyptum in mentem illi uenerit quaerere animam
pueri et necare tot paruulos, si hoc ergo mouet, omitto dicere,
quot et quantis occupationibus regia cura distendi potuerit et
per plurimos dies ab illa intentione uel auerti omnino uel
inpediri. neque enim enumerari possunt causae, quibus hoc
potuerit accidere, quas tamen multas et magnas esse potuisse
nemo ita rerum humanarum inexpertus est, ut aut neget aut
dubitet. cuius enim cogitationi non occurrat, quam multa alia
terribiliora regi nuntiari potuerint seu uera seu falsa, ut qui
regem infantem post aliquot annos sibi uel filiis suis aduersaturum
timuerat aliquorum magis propinquantium periculorum
terroribus agitatus ab illa cura mentem abreptam in aliis
proxime cauendis potius occuparet? ut ergo haec omittam,
illud dico, posteaquam nihil Herodi magi renuntiauerunt, eum
credere potuisse illos fallacis stellae uisione deceptos, posteaquam
non inuenerunt quem natum putauerant, erubuisse ad
se redire adque ita eum timore depulso ab inquirendo ac persequendo
puero quieuisse. cum ergo post purgationem matris
eius in Hierusalem cum illo uenissent et ea gesta essent in
om. BR MQ sentit EL 7 3 in t. in hieruBalem CPV
4 aegyptom Bl Hl 5 necare (ca 8. l.) B, necaret RT paruolos H
si* P 6 quot] quod CP N1 W distentii Bl et om. Bl 7 auertiret
C1, auerti... F, auerteret C2, anerterit P 8 impedirit C1 enumerari
B, enumerare CP 9 potueritj potuit p accidere om. Ã,
accedere P N H 10 expertus (tu exp. Bs) B M x, inexperitus L
11 cogitationi] dubitationi x 12 regi nuntiari] renuntiari B ut]
aut A&LSU qui a. I. L, quod r 13 regi r aliquod HElL
sini Bl 14 timuerit H 15 adreptam CP in aliis] malis g 16 occupare
W 17 nihil om. CV magi om. W renantiauerunt Bl, non
renuntiauerunt V 18 fallacis BRT MElLI, fallaci cet., tdd. stellae
om. r, tellae ElLl 19 inbenernnt Bx putauerunt M 20 timere CP
22 eius] sue p, add. quae CP, add. quia p e ) uenissent (e ad initium
lineae praem. m. 2) N et ea gesta essent om. P1
de illo prophetantium, cum coepissent ab eis qui audierant
praedicari, ad pristinam intentionem reuocatura erant animum
regis, admonitus per somnium Ioseph cum infante et matre
eius fugit in Aegyptum. deinde diuulgatis rebus, quae in
templo factae dictaeque fuerant, Herodes se a magis sensit
inlusum ac deinde ad Christi mortem cupiens peruenire multos
infantes, sicut Mattheus narrat, occidit.
XII. Mattheus ergo de Iohanne ita contexit:
autem illis uenit Iohannes baptista praedicans in deserto
Iudaeae
enim regnum caelorum.
est per Esaiam prophetam dicentem: uox clamantis
in deserto: parate uiam domini, rectas facite semitas
eius. Marcus quoque et Lucas consentiunt hoc Esaiae testimonium
esse de Iohanne. nam plura uerba etiam consequentia
ex eodem propheta Lucas comrnemorauit, cum de baptista
Iohanne narraret. Iohannes autem euangelista ipsum Iohannem
baptistam de se ipso idem testimonium Esaiae protulisse
commemorat, sicut nunc Mattheus dixit quaedam Iohannis
uerba, quae alii non dixerunt. praedicans, inquit, in deserto
15 cf. Marc. 1, 3; Luc. 3, 4 18 cf. Ioh. 1, 23 om. CP 3 praedicare F ad] aa (a alt. exp. m. 1) B
ittentionem Bx reuocaturi (i add. m. 2) erant W, reuocauerant r
animam Q 4 somnum P1 N pg 5 aegypto C deinde om. N
diuulgatis BRT, deuulgatis N1, dinulgatis autem N2, uulgatis cd., edd.
6 templum BRTD factaeq- dicte Bl, facta dictaeque C\' fuerunt
M, erant p a om. AEU Y 7 multos 8. I. add. T 8 occidit]
finiunt excerpta W 9 ergo] uero CPVF ON pgelm, om. (spatio
uacuo rel.) M iohann.e (eraa. a) B complexit g 10 iohannis B
C\'P HL 11 adpropinquabit (appr. F, apr. p) R2D1 C1 Y HElL
pgra 13 seiam Bl, isaiam N EL clamantes Cl Hl 14 pa.
ratem B 15 hoc] ita. B 16 consequentiam B 18 narrarent CP
iohannis CP 19 baptista B se om. B eseiae B 20 matheus
nunc gr
enim regnum caelorum. haec uerba Iohannis alii praetermiserunt.
iam uero quod sequitur Mattheus et adiungit:
hic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam
dicentem: uox clamantis in deserto: parate uiam
domini, rectas facite semitas eius, ambigue positum
est, nec elucet, utrum ex persona sua idem Mattheus hoc
commemorauerit, an adhuc uerba eiusdem Iohannis secutus
adiunxerit, ut totum hoc Iohannes dixisse intellegatur: paenitentiam
agite, adpropinquauit enim regnum caelorum.
hic est enim qui dictus est per Esaiam prophetam, et
cetera. neque enim hoc mouere debet, quia non ait (ego sum
enim qui dictus sum per Esaiam prophetam\', sed ait hic est
enim qui dictus est. solet quippe esse talis locutio et
ipsorum euangelistarum Matthei et Iohannis. nam et Mattheus
dixit: inuenit hominem sedentem in teloneo, nec dixit
\'inuenit me\', et Iohannes: hic est, inquit, discipulus, qui
testimonium perhibet de his et scripsit haec et scimus
quia uerum est testimonium eius, non dixit \'ego
sum\' aut \'uerum est testimonium meum\'. dominus autem ipse
saepissime dicit filius hominis aut filius dei, et non dicit
\'ego\', et: oportebat, inquit, Christum pati et resurgere
Marc. 8, 31; 38 Ioh. 5, 25 22 *Luc. 24, 46 B, iudeae RTD P adpropinquabit (appr. V, apr. p) R2Dt
CSF ElL pgr a 4 qui dictus est] qui dictus B (&
B (ueron.) prophetam isaiam r a elm 5 clamantes C HI 6 anbiguae
B, ambiguae R 7 sua] esaiae B2 8 commemorat A1, -ret g, -rauit r
sequBtus Bl P 0, sequuturus B2 9 adiunxit p r 10 adpropinquabit
D CPV AE1L rael 11 est pr. om. E1 enim om. CPVF \'f p
esaeiam B prophetam] add. dicentem V 12 mobere Bl enim
sum r 13 eseiam B eat enim om. p 14 esse om. Q, esset Hl
tales C\'P\', aliis H.AIE\'L, quasi de aliis ael talis esse locutio y,
talis locntio esse X r et om. R X r ^ iohannes AE1L nam in
ras. N 16 teloneo] caeloneo JB1, theloneo AlU r, teloginio (gi in
ras.) H, theolonio p g, telonio m v 17 iohannis ClP H 19 eius]
est Bl 20 suum B 22 resurgere] add. a mortuis V l m v
Iohannes baptista, cum dixisset: agite paenitentiam, adpropinquauit
enim regnum caelorum, de se ipso adiungere
quae sequuntur hic est enim qui dictus est per
Esaiam prophetam, et cetera, ut post uerba eius Mattheus
ita narrationem contexat: ipse autem Iohannes habebat
uestimentum de pilis camelorum, et cetera. quod si ita
est, non mirum si et interrogatus, quid diceret de se ipso,
sicut narrat Iohannes euangelista: ego, ait, uox clamantis in
deserto, sicut iam dixerat praecipiens, ut agerent paenitentiam.
de uestitu uero eius et uictu ita Mattheus sequitur dicens:
ipse autem Iohannes habebat uestimentum de pilis
camelorum et zonam pelliciam circa lumbos suos.
esca autem eius erat lucustae et mel siluestre. hoc
et Marcus dicit paene totidem uerbis, ceteri autem duo tacent.
Sequitur ergo Mattheus et dicit:
Hierosolyma et omnis Iudaea et omnis regio circa
Iordanen
peccata sua.
1, 6 a 16 *Matth. 3, 5—12 RTD F2 HAELU yrc v tertio die om. Y ait] dixit l
2 iohannis CXP adpropinquabit D V L pge 3 se om. RT 4 enim
bis Bl 5 eseiam B 9 ait om. B clamans B 10 dixi erat AE
11 uestimentu CxFl, aestimento C2PYF2 cfi prael uero BRTD ael,
om. M, autemp, ergo cet. ita] etiam B 12 haueuat Bl uestimentum]
bestitum B\', uestitum B2R (ueron.) 13 zona pellicia (-tia NM) ONMQ
pelliceam n gelm lurouoa B suos BRTD rael (corb.), eius cet.
14 lacustae BR, locnstae TD OlMQ rlm, lucusta F H, locusta CPV
02N ALU pgae siluaestrae B, siluestrae EL. silu. edebat IP-ALU t
K a e (Marc. 1, 6) 15 autem] auditem Bl 16 XIII Sequitur (capitum
numeri deinceps uno pl. usque ad XXXII) M exibat 22 CPF Q E* r v,
exiuat B, exibant V, exiebat (exsi,bat 0) TD ON2M1 HAWLU g. exbibat
N1 hiernB- C H-AEL, -lima RT VF N L 18 iordanen RTD F
M, iordannem B EL, iordanne C1, iordane P, iordanem cet. et
baptizabantur in iordane om. CP AEL in iordanem Bl ab eo in
iordane D Q v 19 fariseorum B, phariseorum PF N
eis: progenies uiperarum, quis demonstrauit uobis
fugere ab ira futura?
paenitentiae
habemus Abraham; dico enim uobis, quia potest deus
de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.
securis ad radicem arborum posita est; omnis ergo
arbor, quae non facit fructum bonum, exciditur et in
ignem mittitur.
paenitentiam; qui autem post me uenturus est fortior
me est, cuius non sum dignus calciamenta portare;
ipse uos baptizabit in spiritu sancto et igni,
uentilabrum in manu sua et permundabit aream suam
et congregabit triticum suum in horreum, paleas
autem conburet igni inextinguibili. haec omnia dicit et
Lucas eadem paene uerba Iohannis expromens. et ubi aliquid
uarium est in uerbis, ab eadem tamen sententia non receditur,
uelut cum dicit Mattheus Iohannem dixisse et ne uelitis
dicere intra uos: patrem habemus Abraham, ille autem
BTD F Q, sadducheorum 22, saducaeorum H, saduceorum
VAEL, saduchcorum N 2 quis-horreum om. T, add. et
cetera usq. ad illud nbi ait T demonstraoit] ostendit V (cf. Luc.
3, 7) 3 fugire CtP El ab ira futura BR HAELU (ueron. sgm. Eg.
RIO.), a futura ira CPVF ONQ pgaelm (corb.), a (ab D) uentura ira
D M rx (V 4 uellitis H,
uelletis ClPFl 5 quia BRD, quoniam cet., edd., v potens Ml, potens
est D V Q HA2U pgrv (86varat, potest opt. Vulg. codd.) dl Bl
6 de BRD v, ex CPVF ONMQ HAELU edd. (uerc. veron. corb. brix.)
habrahe Q, arborae B 7 arboris HLU prae omnes Cl 8 exciditur
ClF ONlMlQ ElLl ... mittitur Bl ONlMlQ ElL, excidetur... mittetur
cetedd., v (exxoKtetat... Bl baptizo uos V y v
in pr. om. V 10 me s. Z. M 11 cui ElL calceam. Z m 12 uobis P
baptizauit B ClPF M L 13 pennandauit Bl 14 congregauit B Q
horreom] add. suum M 16 iohannis] subanni (exp. m. 2) B eipromens
B OF1 O BlEIL g, eiprimens cet. 17 sententiam Bl 18 iohannen
CP, iohanne B nellitis CP H ille autem--abraham om. A lL
ego quidem uos baptizo in aqua in paenitentiam, ille
interponit interrogationem turbarum, quid facerent, et eis
respondentem Iohannem de bonis operibus tamquam de fructibus
paenitentiae, quod Mattheus omisit, deinde in cordibus
suis cogitantibus de illo, utrum ipse esset Christus, eum dicit
respondisse ego quidem aqua baptizo uos, non dixit (in
paenitentiam\'. deinde Mattheus: qui autem, inquit, post me
uenturus est fortior me est, ille uero: uenit autem,
inquit, fortior me. item Mattheus: cuius non sum, inquit,
dignus calciamenta portare, ille autem: cuius non sum
dignus soluere corrigiam calciamentorum eius. quod
et Marcus dicit, cum cetera taceat. nam post commemoratum
habitum et uictum eius secutus ait:
procumbens soluere corrigiam calciamentorum eius.
spiritu sancto. de calciamentis ergo hoc a Luca distat, quod
addidit procumbens, de baptismo autem hoc ab utroque,
quia non dixit et igni, sed tantum spiritu sancto. sicut
enim Mattheus, ita et Lucas dixit et eodem ordine: ipse uos
baptizabit in spiritu et igni, nisi quod Lucas non
3, 11 b; Luc. 3, 16 b 10 Matth. 3, 11 c; Luc. 3, 16 c 14 Marc. 1,
6b-8 om. F1 iste] ille B, om. RTD 2 qui.
dem] inquid CP, inquit V paenitentia AELU ille om. B,
ille scilicet lucas r 4 iohannen CP 5 in om. BBT 8 paenitentia
B AEL inquit om. TD, inquid CPFI 9 uenturus est post me CPV
uenturum Bx illi &PF1 ueniet Q v autem om. V$r 12 eine
om. CPF ON AEU Tlt pg 18 post commemoratum om. A*EL
15 sum om. EtL 16 eius om. ONQ 17 baptizoni uos B1, baptizo
uiuos A, baptizo uos V N g baptizauit BItlT1 18 a luca distat]
aliud iste HAELU, aliud distat g 20 et igni-lncas dixit om. B
tantum HAELU e, add. in cet. 21 uos] uero aeI 22 baptizauit
BRl ClPF M H L in spiritu] add. sancto BBTD M nisi quod
-in spiritu sancto om. CPF g
his tribus adtestatur Iohannes euangelista, cum dicit: Iohannes
testimonium perhibet de ipso et clamat dicens:
hic erat quem dixi: qui post me uenit ante me factus
est, quia prior me erat. sic enim ostendit tunc eum hoc
dixisse, quando eum illi dixisse commemorant, repetisse autem
et commemorasse quod iam dixisset, cum ait: hic erat quem
dixi: qui post me uenit.
Si ergo quaeritur, quae uerba potius Iohannes baptista
dixerit, utrum quae Mattheus an quae Lucas eum dixisse
commemorat an quae Marcus in ipsis paucis quae illum
dixisse posuit tacens cetera, nullo modo hinc laborandum esse
iudicat qui prudenter intellegit ipsas sententias esse necessarias
cognoscendae ueritati, quibuslibet uerbis fuerint explicatae.
quod enim alius alium uerborum ordinem tenet, non est utique
contrarium. neque illud contrarium est, si alius dicit quod
alius praetermittit. ut enim quisque meminerat et ut cuique
cordi erat uel breuius uel prolixius eandem tamen explicare
sententiam, ita eos explicasse manifestum est.
Et in hoc satis apparet, quod ad rem maxime pertinet,
quoniam ueritas euangelii uerbo dei, quod supra omnem
creaturam aeternum adque incommutabile permanet, per creaturam
temporalibus signis et linguis hominum dispensato
summum culmen auctoritatis optinuit, non nos debere arbitrari
mentiri quemquam, si pluribus rem, quam audierunt uel
1, 15 15 cf. c. Faust. 3, 15 RT et igni om. BRTD 2 iohannia H dixit D
3 ipso] his M, se ipso AU clamabat M JEP 5 hoc om. HAELU r g
8 qui] quia Bl 11 commemorat-dixisse om. B eum r 12 hic B
AJELU T esse s. I. H 14 ueritate H1, ueritatis H1 AELU a
15 alium om. R tenet] ae Bl 16 aliud dicit AE1LU1 17 queq; H
at alt. om. AlEL af 22 per creaturas Q 23 homini g dispens.
snmmum om. Q dispento B, dispensatum M2 AU 25 si pl. r.
quam om. B, ei quod 8. L suppl. B2
eadem tamen res fuerit indicata, aut siue mutetur ordo uerborum,
siue alia pro aliis quae tamen idem ualeant uerba
proferantur, siue aliquid uel quod recordanti non occurrerit
uel quod ex aliis quae dicuntur possit intellegi minus dicatur,
siue aliorum quae magis dicere statuit narrandorum gratia, ut
congruus temporis modus sufficiat, aliquid sibi non totum
explicandum, sed ex parte tangendum quisque suscipiat, siue
ad inluminandam declarandamque sententiam nihil quidem
rerum, uerborum tamen aliquid addat, cui auctoritas narrandi
concessa est, siue rem bene tenens non adsequatur, quamuis
id conetur, memoriter etiam uerba, quae audiuit, ad integrum
enuntiare. quisquis autem dicit euangelistis certe per spiritus
sancti potentiam id debuisse concedi, ut nec in genere uerborum
nec in ordine nec in numero discreparent, non intellegit,
quanto amplius euangelistarum excellit auctoritas, tanto magis
per eos fuisse firmandam ceterorum hominum uera loquentium
securitatem, ut pluribus eandem rem forte narrantibus nullo
modo quisquam eorum de mendacio recte arguatur, si ab
altero ita discrepauerit, ut possit etiam euangelistarum exemplo
praecedente defendi. cum enim fas non sit euangelistarum
aliquem mentitum fuisse uel existimare uel dicere, sic apparebit
nec eum fuisse mentitum, cui recordanti tale aliquid acciderit,
quale illis accidisse monstratur. et quanto magis ad mores
optimos pertinet cauere mendacium, tanto magis tam eminenti
g, explicata praeI aut] ut CPVF HAU
a ael eine m. o. uerborum om. Q 4 prophetantur B, proferant r
recondanti EL occurrerit B, occurrit cet., edd. 5 aliisj illis r
6 istatuit B ut om. OPF1, s. l. add. F2 7 modus ut temporis (ut
8. l. C, eras. F) OPFt, modus tempori Y, m. temporis p sufGcit
HAFPLU sibi] siue B, si BT 11 re 2?1 CP quaeuis HAeaLU
12 id] hic BlBT, hoc B2 13 nuntiare CP 14 potentia CP gerere
Et L 17 formandam HA2 r 18 pluribus] add. hominibus r 19 mendatio
CP ElL 20 ita om. e 21 cum] quam B 23 tali CP
accideret CPF1 accedisse Q H 24 quantum CP 25 mendatium
CP eminenti BB T M gELU gel, euidenti Y, eminente cet.
sic inter se uariari aliquorum narrationes inueniremus, ut inter
euangelistas uariatae sunt, simul etiam, quod ad doctrinam
fidelem maxime pertinet, intellegeremus non tam uerborum
quam rerum quaerendam uel amplectendam esse ueritatem,
quando eos qui non eadem locutione utuntur, cum rebus
sententiisque non discrepant, in eadem ueritate constitisse
adprobamus.
Quid ergo in his quae de narrationibus euangelistarum
conlata proposui putandum est esse contrarium? an quod alius
dixit cuius non sum dignus calciamenta portare, alii
uero corrigiam calciamenti soluere? non enim uerbis
aut uerborum ordine aut aliquo genere locutionis, sed etiam
re ipsa uidetur aliud esse calciamenta portare, aliud corrigiam
calciamenti soluere. merito ergo quaeri potest, quid Iohannes
dixerit non se dignum esse, utrum calciamenta portare an
corrigiam calciamenti soluere. si enim alterum horum dixit,
ille uerum uidetur narrasse qui hoc potuit narrare quod dixit,
qui autem aliud, etsi non est mentitus, certe uel oblitus aliud
pro alio dixisse putabitur. omnem autem falsitatem abesse ab
euangelistis decet, non solum eam quae mentiendo promitur,
sed etiam eam quae obliuiscendo. itaque si ad rem pertinet
aliquid aliud intellegere ex eo quod dictum est calciamenta
portare et aliquid aliud ex eo quod dictum est corrigiam
B redigi (di del.) H debeamus e l mendatia
CP, mendacium r cum] si r 3 uarietate B P Nl 5 amplectandam
Bl r 6 ea.dem (eras. n) CPF 7 discrepent r ueritatem B
MI constituisse ilf1 r 10 est om. BBT . esse om. Y an om.
CPF1 pg 11 alius Fp 12 calciamenti om. p 14 uideatur g
15 quod B 17 dixerit p 18 uidetur uerum CPVF pg 20 falsitem
BI ab om. V M 21 angeliatis B dicet B P ElL ea CP
AEL p promittitur (itt eras. P) CP, dicuntur p 22 eam om.
CPVF p, ea a obliuiscendo] add. tacentur p 23 calciamenta—
dictum est om. L 24 et om. e l aliud om. BT ex eo-quid
alilld om. B quod dictum est om. Nl, quod est suppl. 8. I. Ns
existimaueris nisi Iohannem utrumque dixisse, siue aliud alio
tempore siue contextim? potuit enim sic dicere cuius non
sum dignus corrigiam calciamenti soluere nec calciamenta
portare\', ut unus euangelistarum hinc aliud, alii uero aliud,
omnes tamen uerum narrauerint. si autem nihil intendit
Iohannes, cum de calciamentis domini diceret, nisi excellentiam
eius et humilitatem suam, quodlibet horum dixerit, siue de
soluenda corrigia calciamentorum siue de portandis calciamentis,
eandem tamen sententiam tenuit, quisquis etiam uerbis suis
per calciamentorum commemorationem eandem significationem
humilitatis expressit, unde ab eadem uoluntate non aberrauit.
utilis igitur modus et memoriae maxime commendandus, cum
de conuenientia dicimus euangelistarum, non esse mendacium,
cum quisque etiam dicens aliquid aliud quod etiam ille non
dixit, de quo aliquid narrat, uoluntatem tamen eius hanc explicat,
quam etiam ille qui eius uerba commemorat. ita enim
salubriter discimus nihil aliud esse quaerendum quam quid
uelit qui loquitur.
XIII. Sequitur ergo Mattheus et dicit:
a Galilaea in Iordanen ad Iohannem, ut baptizaretur
ab eo.
ego a te debeo baptizari et tu uenis ad me? B, iohannen C 3 cui B 5 euangelistasum Bl 6 narrauerunt
B 8 quidlibet r siue diasoluendam (-da F) corrigiam
(-gia F) CPF 10 eundem Bl tinuit ClP qaisquis] si quis
BMTD r, quibus (bus in ras.) E* 11 eadem significatione humilitatem
r 12 nolumtatem (m fin. del. m. 2) B, uoluntatem CiP errauit
AELS T 14 dicemus 01, discimus B V ON HAELU T 15 cum]
quam B aliud om. R1 16 tamen om. R M, tantum p eius]
etiam HAELJJ 18 dicimus R querendum B quam] qua Bl
19 uellit CPl 20 ergo] autem AELJJ afw 21 a] in RT, om. N
iordanen (-nnen C) CPF ON HAELSU, iordane RT, iordannem B,
-anem cet. ad iohannem om. B ut* A, ubi S 22 ab eo] add. et
reliqua CPF1 iohannis ClP prohibebat autem Q eum] illum p
decet nos implere omnem iustitiam. tunc dimisit
eum. adtestantur et ceteri uenisse Iesum ad Iohannem. baptizatum
autem tres commemorant, sed tacent quod Mattheus ait
dixisse domino Iohannem uel Iohanni dominum respondisse.
confestim ascendit de aqua. et ecce aperti sunt ei
caeli et uidit spiritum dei descendentem sicut
columbam uenientem super se.
caelis dicens: hic est filius meus dilectus, in quo
mihi conplacui. hoc et alii duo, Marcus et Lucas, similiter
narrant; sed de uerbis uocis, quae de caelo facta est, uariant
locutionem salua tamen sententia. quod enim Mattheus ait
dictum hic est filius meus dilectus et alii duo dicunt
tu es filius meus dilectus, ad eandem sententiam
explicandam ualet, sicut superius tractatum est. uox enim
caelestis unum horum dixit, sed euangelista ostendere uoluit
ad id ualere quod dictum est hic est filius meus, ut illis
potius qui audiebant indicaretur, quod ipse esset filius dei,
adque ita dictum referre uoluit tu es filius meus, ac si
illis diceretur hic est filius meus. non enim Christo
indicabatur quod sciebat, sed audiebant qui aderant, propter
quos etiam ipsa uox facta est. iam uero quod alius dicit in
quo mihi conplacui, alius in te conplacui, alius in te
12 cf. Marc. 1, 10 et 11; Lnc. 3, 22 15 Marc. 1, 11; Luc. 3, 22
2 demisit Cl 4 tacet Bt 5 dnmino] dfim Hl dominum] dfio
CP, om. Fl 7 aqua] add. et reliqua CPF1 ecce om. ONMQ
sunt ei om. ÂtEtL, sunt (om. ei) R E2 aq rae (Tol.) 8 discendentem
E1 9 uenientem] et nenientem T edd., v 10 meus bis AE1
11 conplacni om. ElL, conplacni. A, conplacuit R (Foroiul.) et pr.
om. B 12 uariam B A-ElL 13 salba Bl 14 meus B. I. C 15 ad
eadem CPF1 sententia &PF 16 ualet et B transacturn R
17 ostendire C 18 hic est om. B 19 esse Cx, est AELSU g dei]
dauid HdEtLU 21 diceretur illis D r aelm meus] dei D r
24 conpiacui alius i. t. c. a. in te om. B alius in te conplacui om.
BT r compl. CP
sonuerit, quod libet accipiendum, modo intellegas eos qui non
eandem locutionem rettulerunt eandem rettulisse sententiam.
quae diuersitas locutionum ad hoc etiam utilis est, ne uno
modo dictum minus intellegatur et aliter, quam se res habet,
interpretetur. quod enim dictum est in quo mihi conplacui,
si uelit quis ita intellegere, ut deus in filio sibi conplacuisse
uideatur, admonetur ex eo quod dictum est in te
conplacui. si rursus ex hoc uno intellegat quisque in filio
patrem placuisse hominibus, admonetur ex eo quod dictum
est in te conplacuit mihi. ex quo satis apparet, quilibet
euangelistarum caelestis uocis etiam uerba tenuerit, alios ad
eandem sententiam familiarius explicandam uerba uariasse, ut
intellegatur hoc dictum esse ab omnibus, tamquam diceretur
(in te placitum meum constitui\', hoc est (per te gerere quod
mihi placet\'. illud uero quod nonnulli codices habent secundum
Lucam hoc illa uoce sonuisse quod in psalmo scriptum
est: filius meus es tu, ego hodie genui te, quamquam
in antiquioribus codicibus Graecis non inueniri perhibeatur,
tamen si aliquibus fide dignis exemplaribus confirmari possit,
quid aliud quam utrumque intellegendum est quolibet uerborum
ordine de caelo sonuisse?
Cantabr., cf. Fanst. ap. Aug. c. Faust. 23, 2; cf. luuenc. 1, 363 CP qui N1 2 sonauerit B quidlibet B accipiendum
modo BRT HElL, accipiendum dummodo AE2U f, accipe dummodo
cet., edd. 3 rettulerint r 5 se ree] series ClP. rea se praelm
6 mihi] add. bene g 7 uellit C1 itta Hl, ista H2A2U1 intellegere
om. H filio] add. suo 0 conplacuisse B CPV, placuisse
cet., edd. 9 conplacuit B si om. BTD hoc om. AlEL 11 apparet]
add. quod rael 12 uoces ClPl 13 eundem (a s. u) B
familiariua om. RTD explic. fomil. g 14 hominibus BR g
15 placitu B, conplacitum (compl. TD) BTD r constitui h. e. p. t. g.
q. m. placet om. B 16 habent (n 8. I.) B 17 lucan CP senuisae
BI ElL 18 genue C1, genuit H 19 inuenire CP periebatnr Bl,
peribeatur B2 20 aliquibus f. d. e. c p. quid om. B 21 quam] ei
HA2U2 quodlibet BPM AE\'LUI
non quando factum est narratur, sed uerba Iohannis baptistae
referuntur commemorantis, quid uiderit. in quo quaeritur,
quemadmodum dictum sit: et ego non noueram eum, sed
qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit:
super quem uideris spiritum descendentem et
manentem super eum, hic est qui baptizat in
spiritu sancto. si enim tunc eum cognouit, cum columbam
uidit descendentem super eum, quaerendum est, quomodo
dixerit uenienti, ut baptizaretur: ego magis abs te debeo
baptizari; hoc enim ei dixit, antequam columba descenderet..
ex quo apparet, quamuis eum iam nosset — nam etiam
in utero matris exultauit, cum ad Elisabeth Maria uenisset —,
aliquid tamen in eo, quod nondum nouerat, columbae descensione
didicisse, quod ipse scilicet baptizaret in spiritu sancto
propria quadam et diuina potestate, ut nullus homo, qui
accepisset a deo baptismum, etiamsi aliquem baptizaret,
posset dicere suum esse quod traderet uel a se dari spiritum
sanctum.
est in desertum ab spiritu, ut temtaretur a diabolo.
quadraginta noctibus, postea esuriuit.
4, 1-5; cf. ib. 1—11 CP 4 ait] eat B ego om. C1 non noueram]
nesciebam v 5 me misit g 6 uides B\' discendentem CXP
8 ai] sic E1 cum] quando V 10 ..uenienti C aba BRTD F OQ
r, ad ClP, a cet. (cf. supra 130, 23). v debeo baptisari a te g 11 eij
et Bl P, om. M dixit ei RT descenderit CXPF 12 apparit Clp
etiam] add. et ELTJ y 13 belisabeth Bl, helisabeth QH, belisabet e l
15 dedicisse C1 baptizare RTD1 H, lauaret V in sancto spiritu Q
17 baptimum A1E1 18 tradiderit r 20 s. quod niatheus dicit p
21 deserto CPF1 (uere. brix. Eg. Hub. ForoiuZ.) ab] ad BI, a edd.
diabulo T CP HL 22 XLta bis C, XL bis L 23 esuriuit B* OM
Et, eauribit B1, Munit cet., edd., v
lapides isti panes fiant.
scriptum est: non in pane solo uiuit homo, sed in
omni uerbo, quod procedit de ore dei, et cetera usque
ad id quod dictum est:
et ecce angeli accesserunt et ministrabant ei.
totum hoc similiter Lucas narrat, etsi non eodem ordine. unde
incertum est, quid prius factum sit, utrum regna terrae prius
demonstrata sint ei et postea in pinnam templi leuatus sit,
an hoc prius et illud postea. nihil tamen ad rem, dum omnia
facta fuisse manifestum sit; et quod aliis uerbis easdem sententias
Lucas explicat, non semper commendandum est, quam
nihil depereat ueritati? Marcus autem adtestatur quidem eum
in deserto a diabolo esse temtatum quadraginta diebus et
noctibus; sed tacet, quid ei dictum sit quidue responderit.
item quod Lucas praetermisit, iste non tacuit, quod angeli
ministrabant illi. Iohannes uero totum istum locum praetermisit.
XVII. Sequitur narrans Mattheus:
quod Iohannes traditus esset, secessit in Galilaeam.
hoc et Marcus dicit, hoc et Lucas; sed Lucas de
Iohanne tradito nihil hoc loco dicit. Iohannes autem euangelista,
priusquam iret Iesus in Galilaeam, dicit Petrum et
Marc. 1, 12 et 13 18 Mutth. 4, 12 20 cf. Marc. 1, 14; Luc. 4, 14
21 cf. Ioh. 1, 39-2, 11 ras. N ea] est B1 2 isti lapides flant panel Q
3 scriptum est om. Tl in solo pane V prv niuet ON1 sx r
(ueron. corb. brix. Big. Lchf.), B, reliquid F OK1
Ael, reliquit cet., edd., v (Cl 8 sit] est B p 9 ei
om. Q pinam Bl, pinna AU, pennam C2, pinnaculum p eleuatus
RTD ait] est B 11 fuisse BBTD, esse cet., edd. 12 quam] cum
HAELU ay gael 13 testatur g cum C1P 14 diabnlo CXP g,
diablo V XLta CP etJ et XL r 15 quidue] uel quid V 16 lucas
quod RTD pretermittit L non om. Bl 17 illi] ei pg iohannis
ClP istud BzU locum om. B AU 18 mattheus narrane RTD r
autem om. BTD audisset] add. ihesus p g 19 iohannis ClP H,
iohanis L 20 hoc alt. om. CPVF p r m
cum antea Simon uocaretur. sequenti item die iam
uolentem exire in Galilaeam inuenisse Philippum et ei dixisse.
ut sequeretur eum. inde uentum est, ut etiam de Nathanahele
narraret. die autem tertio in Galilaea constitutum fecisse illud in
Cana de aquae in uinum conuersione miraculum. quae omnia
ceteri euangelistae praetermiserunt id contexentes narrationibus
suis, quod Iesus reuersus sit in Galilaeam. unde intellegitur fuisse
interpositos aliquot dies, quibus illa de discipulis gesta sunt,
quae interponuntur a Iohanne. non est autem contrarium ei
loco, ubi Mattheu narrat dominum dixisse Petro: tu es Petrus
et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam.
neque enim hoc nomen tunc accepisse intellegendus est, sed
tunc potius, quando ei Iohannes dictum esse commemorat:
tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus, ut
eum hoc nomine appellaret postea dominus dicens tu es
Petrus. non enim ait \'tu uocaberis Petrus), sed tu es
Petrus, quod ei iam dictum erat antea tu uocaberis.
Deinde contexit narrationem Mattheus et dicit:
ciuitate Nazareth uenit et habitauit in
1, 42 19 *Matth. 4, 13 TD OPVF N H sequente (-tem P) CtPV item]
autem FPU tqK 8 nolente RlT, -ti RJ phylippum CP
4 inde] a. I. add. ad hoc N1 natanahelet B, natanahele F,
nathanahel D IDA U, nathanael M g e, nathanaele cet. 5 enarraret
AU, narreret CP in cana om. BRT 6 canan 2P AE1LU1,
chanan CP O, chana* NQ, chana. M, chana V EPU1 pr ae, canaan g
aqua CP in om. Bv 8 in Galilaeam sit elm 9 aliquoe
T Q 10 ei] eo RTD 12 aedificabo] fundabo p 13 enim] eum r
accipisse ClP intelligendum r 15 uocaneria Bl Mx HElL cefas
BTCP ut] et B 16 tu ee petrus postea dominus dicens CP 17 uocaneris
B et sic infra 18 sed tu es petrus om. L quo CP, quia r
19 derelicta Q 20 nazaret B A uenit et om. r anitanit Bt
cafernaum Cl, cafarnaum C2F OM, cafarnahum Q
cetera, quo usque sermo terminetur, quem habuit in monte.
in quo contextu narrationis adtestatur ei Marcus de discipulorum
uocatione Petri et Andreae et paulo post Iacobi et
Iohannis. sed cum Mattheus continuo coniungeret narrationem
prolixi illius sermonis, quem in monte habuit, posteaquam
multos curauit et eum multae turbae secutae sunt, Marcus
interposuit alia, quia docebat eos in synagoga et stupebant
super doctrinam eius. tunc ipse dixit quod et Mattheus post
illum prolixum sermonem, quia erat docens eos quasi
potestatem habens et non sicut scribae. narrauit
etiam de homine, a quo expulsus est spiritus inmundus, deinde
de socru Petri — in his autem Lucas ei consentit —, Mattheus
uero de isto demonio nihil narrauit; de socru autem Petri non
tacuit, sed postea.
In hoc autem loco, quem nunc consideramus, idem Mattheus
post uocationem discipulorum, quibus piscantibus iussit, ut
eum sequerentur, narrat eum circumisse Galilaeam docentem
Matth. 5, 1-48; 6, 1-34; 7, 1-29 7 cf. Marc. 1, 16-20; 29
8 cf. ib. 1, 21-22 10 Matth. 7, 29; Marc. 1, 22 12 cf. Marc.
1, 23-28 13 cf. ib. 30-31; cf. Luc. 4, 81-39 14 cf. Mattb.
8, 14-15 18 cf. Matth. 4, 23-25; 5, 1 BTD ONlM HElL, nammaritima Bl, maritima cet.,
edd., v (ctc Kao. BT g, neptalim D
CPVF NM HAJELU prael, nepthali B, nepthalim OQ, nephtaiim m,
nephthalim v (sed u. 15 vtffraXstv CantaJw.) 2 terminaretnr
r montem BT 3 contexto Q ei] et CPV pg 4 andraeae B10
5 eum B 6 montem B habuit in monte Q 7 curabit B turbam
secuti Bl 8 synagnga Cl 9 doctrinam BBT CP OQ HAELU1,
doctrina cet., edd. 10 qui BIRI 11 habens wi ras. B 12 spiritus
inmundus (imm. B CV) BRD CPV pg, inmundus (imm. ON) spiritus
cet. 13 de om. RT O. WL socrum BT, slIcro CPF1 Q
ei om. H1 ei lucae V consentio Bl 14 demonioeo V narrabit
HlEIL socro 221 CPF, socrus Q 16 idem] id eat B 18 circuisse
HAEL edd. praeter a galilea B
languorem et collectis ad illum turbis ascendisse in montem
et usum fuisse illo sermone prolixo. dat ergo locum intellegendi
tunc facta esse quae Marcus post electionem eorundem
discipulorum narrat, cum circumiret Galilaeam et doceret in
synagogis eorum, tunc etiam de socru Petri, sed eum postea
commemorasse quod praetermiserat, quamuis non omnia praetermissa
in narrationem reuocauerit.
Sane potest monere, quomodo Iohannes dicat non in Galilaea,
sed iuxta Iordanen primo Andream secutum fuisse
dominum cum alio, cuius nomen tacetur, deinde Petrum ab
illo nomen accepisse, tertio Philippum uocatum, ut eum sequeretur.
ceteri autem tres euangelistae de piscatione uocatos eos
dicunt satis inter se conuenienter, maxime Mattheus et Marcus.
nam Lucas Andream non nominat, qui tamen intellegitur in
ea naui fuisse secundum Matthei et Marci narrationem, qui
breuiter hoc perstringunt, quemadmodum gestum sit, quod
Lucas apertius explicauit commemorans ibi etiam miraculum
super captura piscium et quod ex ipsa naui dominus prius
fuerit locutus ad turbas. hoc etiam uidetur distare quod tantum
Petro a domino dictum commemorat ex hoc iam
homines eris capiens, quod illi ambobus fratribus dictum
esse narrarunt. sed potuit utique prius hoc Petro dici, cum
cf. Marc. 1, 16 15 cf. Luc. o, 1-11 21 Luc. 5, 10 T1, langorem \'PC 2 illam BRTD CP ONMQ pgr, eum
cet. 4 quae] quam AEILU 5 circairet B F HAEL, iret 0 6 socro
CP, aocrus Q 8 uocaaeret (ue s. I.) C, uocauerit P 9 iohannis ClP
galileam CP 10 iordanen VF ONQ H, iordannen CP, iordannem B,
iordanem cet. primum CPV sequitum Bl, sequutum B1 ON
foisse BRT, esse cet., edd. 18 de piscationem Bl nocatos (om.
eos) HÃELSU, eos uocatoa CPY 14 dicant E2 Yn M - conuenientes
EPU1 T 16 narrationibus CP 17 quemammodum B ON
ait] sic Bl 18 explicuit BT commemorant sibi AelLU 19 capturam
BT ClP ex om. B, de 8. l. B3 22 heminis EL illi]
add. scilicet matth. et marcus rael 23 narrauerunt CP, narrant p
dici] dictum esse r
insinuauit, et ambobus postea, quod illi duo commemorauerunt.
illud ergo quod de Iohanne diximus diligenter considerandum
est; non enim parua repugnantia putari potest, cum et locorum
plurimum intersit et temporis et ipsius uocationis. nam
si iuxta Iordanen, antequam Iesus isset in Galilaeam, ad
testimonium Iohannis baptistae secuti sunt eum duo, quorum
erat unus Andreas, qui fratrem suum Simonem continuo ad-
. duxit ad legum, quando et nomen ut Petrus uocaretur accepit,
quomodo ab aliis euangelistis dicitur, quod eos in Galilaea
piscantes inuenerit adque ad discipulatum uocauerit, nisi quia
intellegendum est non sic eos uidisse tunc dominum iuxta
Iordanen, ut ei iam inseparabiliter cohaererent, sed tantum
cognouisse quis esset eumque miratos ad propria remeasse?
Nam et in Cana Galilaeae cum fecisset de aqua uinum,
dicit idem Iohannes, quod crediderint in eum discipuli eius.
quod ita narrat:
in Cana Galilaeae et erat mater Iesu ibi.
est autem et Iesus et discipuli eius ad nuptias.
qui utique si tunc in eum crediderunt, sicut paulo post dicit,
nondum erant discipuli, cum ad nuptias uocati sunt. sed illo
more locutionis hoc dictum est, quo loquimur, cum dicimus
r 5 et ante ippius om. JRD r
6 iordanen YF ON, iordannen CP, iordannem B, -8*nem Et -anem cet.
issit C1P, esset B p galilea L p 8 symonem T CPV N AES p
9 iesum] dum N 11 ad] nt Bl 12 uidiBset B tunc otn. Q
13 iordanen PYF ONQ AEU, iordannen C, iordannem B, iordanem cet.
ei iam] etiam HAELSU r inhererent Q 14 cognouissesi B
miratus CP, mirato sed L propriam B 15 et om. E1 p cana
Hl m, channes Bl, chana B2TD V M2Q U yx edd. praet. m, chanaan
R M\'; canan H2.A2, cana. F, om. AXELS galilea. (eras. e) E, galilea
S 16 crediderunt p r 17 tertia T L gv 18 cana JlIA m,
canan F R2Al, chana TD Y М2Q x edd. praet. m, chanan (n fiR. eras.
BE) B CP ONM1 ELS, chanaan B 19 est om. BlBD nunptias B
20 qui] quia CP, quod H 22 quo] quod B ClP HA2E\'L, qui Ml
loquitur Bl
iam erat apostolus. ita discipulos Christi inuitatos ad nuptias
cum audimus, non iam discipulos, sed qui futuri erant discipuli
intellegere debemus. iam enim utique discipuli Christi
erant, quando ista narrata adque conscripta sunt, et ideo sic
de illis locutus est temporum praeteritorum narrator.
Quod autem dicit idem Iohannes: post hoc descendit
Capharnaum ipse et mater eius et fratres eius et
discipuli eius et ibi manserunt non multis diebus,
incertum est, utrum iam illi adhaeserant etiam Petrus et
Andreas et filii Zebedaei. Mattheus enim primo narrat, quod
uenerit et habitauerit in Capharnaum, et postea, quod eos de
nauibus piscantes uocauerit, iste autem, quod cum illo Capharnaum
uenerint discipuli eius. an forte Mattheus quod praetermiserat
recapitulauit, quia non ait ipse (post hoc ambulans
iuxta mare Galilaeae uidit duos fratres\', sed sine ulla consequentis
temporis differentia: ambulans autem, inquit,
iuxta mare Galilaeae uidit duos fratres, et cetera?
proinde fieri potest, ut postea narrauerit non quod postea
factum erat, sed quod prius praetermiserat, ut cum illo intellegantur
uenisse Capharnaum, quo Iohannes dicit et ipsum
et matrem et discipulos eius uenisse. an potius alii discipuli
fuerunt, sicut eum iam Philippus sequebatur, quem sic
17 *Matth. 4, 18 RTD CPF ONQ H p g cilicia (-tia N) R CPF ONtQ
AESU v g, litia L 2 nunptias B 3 audi**mus (eras. ui) N, audinimus
g 5 narrat ElL utque Bl 6 narratur ClP, narratione r
7 iohannis CP hęc a 8 cafarnaum F 0 AL fratres (om. eius)
Jtl 9 mansit r 10 adeserant B H1, adhaeeerunt 01 etiam om.
AlU y, iam A2E2L. *** Et 12 cafamaum CPF 0 L 13 cafamaum
F ON, in cafamaum CP 16 sed sine-fratres om. B 18 iuxta] iesus
iuxta V v uidit] et uidit RT 20 factum fuerat Q 21 cafarnaum
CPF N quo] quod BRTD P1V OMl HAelL iohannis CP 22 et
ante matrem] e B, et 8. I. A matrem] add. eius AELU oq an]
aut N1 potins] post p 23 fuerint B.
sint omnes duodecim apostoli, in euangelistarum narrationibus
non apparet, quando quidem non tantum ordo uocationis, sed
nec ipsa uocatio commemorata est omnium, sed tantum Philippi
et Petri et Andreae et filiorum Zebedaei et Matthei publicani,
qui etiam Leui uocabatur. singillatim tamen ab eo nomen et
primus et solus Petrus accepit. nam filios Zebedaei non singillatim,
sed simul ambos appellauit filios tonitrui.
Sane animaduertendum est, quod scriptura euangelica et
apostolica non solos illos duodecim appellat discipulos eius,
sed omnes qui in eum credentes magisterio eius ad regnum
caelorum erudiebantur. ex quorum multitudine elegit duodecim,
quos et apostolos nominauit, sicut Lucas commemorat. ipse
quippe paulo post ait: et descendens cum illis stetit
in loco campestri et turba discipulorum eius et
multitudo copiosa plebis. non utique diceret turbam
discipulorum homines duodecim. aliis quoque scripturarum
locis hoc euidenter apparet discipulos eius omnes appellatos
qui ab eo discerent quod ad aeternam uitam pertineret.
Quaeri autem potest, quomodo binos uocauerit de nauiculis
piscatores, primo Petrum et Andream, deinde progressus
paululum alios duos filios Zebedaei, sicut narrat Mattheus et
Marcus, cum Lucas dicat ambas eorum nauiculas impletas
magna illa captura piscium sociosque Petri commemoret
Iacobum et Iohannem filios Zebedaei uocatos ad adiuuandum,
2, 14; Luc. 5, 1—11; Ioh. 1, 35—44 7 cf. Ioh. 1, 43 8 cf. Marc.
3, 17 13 cf. Luc. 6, 13—16 14 Luc. 6, 17 TD NM p r omnis ClP 5 et pr. om. V M publicani
om. RT r 7 accipit CP 8 sed om. GIP appellabit (apell. EI EL
tonitrus M 9 et om. R et-appellat in ras. N 10 solos C\'P c4,
solum MQ AXEL y* rael 11 magister*io (eras. t) B 14 post ait]
posuit AexLUy post posuit E2 oqf discendens H, deecendentibus Q
17 discipulorom] add. eius EL ay 20 uinos B 21 primum g petro CP
andr§an C 22 paulum RI, paulolum CP zebedaei filios CP narrat
BRTD H, narrant cet., edd. 25 iohannen CP adiubandum BQ
multitudinem piscium, quae capta erat, et cum Petro
tantum dixisset: noli timere, ex hoc iam homines eris
capiens, simul eum tamen subductis ad terram nauibus
secutos fuisse. unde intellegendum est hoc primo esse factum
quod Lucas insinuat, nec tunc eos a domino uocatos, sed
tantum Petro fuisse praedictum, quod homines esset capturus.
quod non ita dictum est, quasi iam pisces numquam esset
capturus; nam et post resurrectionem domini legimus eos
esse piscatos. dictum est ergo, quod deinceps capturus esset
homines; non dictum est, quod iam non esset capturus pisces.
unde datur locus intellegere eos ad capturam piscium ex more
remeasse, ut postea fieret quod Mattheus et Marcus narrant,
quando eos binos uocauit et ipse iussit. ut eum sequerentur,
primo duobus Petro et Andreae, deinde aliis duobus filiis
Zebedaei. tunc enim non subductis ad terram nauibus tamquam
cura redeundi, sed ita eum secuti sunt, tamquam uocantem
ac iubentem, ut sequerentur..
euangelista, antequam Iohannes baptista missus esset in carcerem,
dicit legum isse in Galilaeam - posteaquam enim
commemorauit, quod in Cana Galilaeae fecit de aqua uinum
et descendit Capharnaum cum matre et discipulis et ibi
2, 1-13; 3, 22 Bl, mirantur B* 3 iam homines] iuhannes Bl 5 primam
V factum esse AELSU 7 esset capturus esset Bl 8 non] no B
ita] sta B, idem CP, ideo V esse HElL 10 piscatores B HAelLU
12 iutellegi  lE2U a captura CP 13 remasse Bx 14 oinos Bl
15 petro-duobus om. Cl aliis] ab his CzP 16 non om. B 18 sequerentur]
eum sequerentur CPVF M edd. praeter r 19 iohannis H
21 iesum om. AELSU Y isse] esse B postquam enim N2, postea
enim quam F E2U r edd. praeter g 22 chana T V E2 T pr ae,
canan C H, chanaa BD P ONlMQ AelL, chana Ns, cbanaan R,
canaan g facit B 23 discendit CP H chafharnaum B, cafar-
Baum CPF
propter pascha, post haec uenisse in Iudaeam terram et
discipulos eius et illic demoratum cum eis et baptizantem,
ubi secutus ait:
in Aeno iuxta Salim, quia aquae multae erant illic,
et adueniebant et baptizabantur:
missus erat in carcerem Iohannes—, Mattheus autem
dicat: cum autem audisset quod Iohannes traditus
esset, secessit in Galilaeam. similiter et Marcus:
posteaquam autem traditus est, inquit, Iohannes,
uenit Iesus in Galilaeam. Lucas etiam nihil quidem dicit
de tradito Iohanne, sed tamen et ipse post baptismum et
temtationem Christi dicit eum isse in Galilaeam, sicut illi duo.
nam ita contexit narrationem suam:
temtatione diabolus recessit ab illo usque ad
tempus.
in Galilaeam et fama exiit peruniuersam regionem
de illo. unde intellegitur hos tres euangelistas non Iohanni
euangelistae contraria narrasse, sed praetermisisse primum
domini aduentum in Galilaeam, posteaquam baptizatus est,
quando illic aquam conuertit in uinum — tunc enim nondum
erat traditus Iohannes —, eum uero aduentum eius in
MQ hierasolyma B, hierusolymam C, -rosolimam BT
F N r, hierusolimam HAL, hyerusolimam 0 E 2 pascham B hoc
rael 4 iohannis CP H 5 aeno Cy OW, eno B H, aenon (enon
RTD Y LS1 p, eno.. A, ennon E2S2 ϒ grael) cet. 7 erat missus r
iohannis ClP H (stc 8) 8 dicit VN1 H2A edd. praeter m autem om. r
audissent AE1LS1U1, audiuisset r 9 recessit,. 10 postea cam autem H
A2U, postquam autem Drv, postea autem quam CPV E2 ϒχψp 9 inquid
B CPF1 iohannis CP et sic infra 11 etiam om. r, uero p, autem a e 1
quidem om. p quidem nihil,. 18 temtatione B isse] esse B, om.
HiEIL 14 narratione sua CP et om. g omnem temptationem CPl
lo diabulus C ab] ad B illo] eo R 16 egressus B (ueron. vss., Am.
Big. Ldf. Rw.; sic AmbroB. in Luc. exp. 4, 43 codd. Ambr. Bon. Mori. al.),
regressas cet.. edd., v (RT 18 iohannis AlEaL
19 ptermissum r 21 illis CP aqua B 22 eum] cum BTD HAL, hunc r
factus est. de quo eius reditu in Galilaeam etiam ipse
Iohannes euangelista sic loquitur:
quia audierunt Pharisaei, quia Iesus plures discipulos
facit et baptizat quam Iohannes,
Iesus non baptizaret, sed discipuli eius,
Iudaeam et abiit iterum in Galilaeam. tunc ergo intellegimus
iam fuisse traditum Iohannem, Iudaeos uero audisse,
quod plures discipulos faceret et baptizaret, quam fecerat et
baptizauerat Iohannes.
Mattheum in monte habuit dominus, uideamus, utrum ei ceteri
euangelistae nihil aduersari uideantur. Marcus quippe non eum
commemorauit omnino nec aliquid eius simile dixit nisi quasdam
sententias non contextim, sed sparsim, quas dominus
locis aliis repetiuit. reliquit tamen locum in textu narrationis
suae, ubi intellegamus hunc dictum esse sermonem, sed ab
eo praetermissum:
eorum et omni Galilaea et demonia eiciens.
in hac praedicatione, quam dicit eum habuisse in omni Galilaea,
intellegitur etiam sermo iste habitus in monte, cuius
commemorationem facit Mattheus. namque idem Marcus ita
sequitur:
et genu flexo dixit: si uis, potes me mundare, et
cetera. de hoc leproso mundato talia conectit, ut ipse
RTD N Pr a, contexisae M, conexisse HALU g
iohannen CPF 2 etiam om. V Im 6 batizat AXE 6 relinquit B.
reliquid CPF1 Nl L (&<pTjxev) 7 tunc] et tunc B intellegemus C
8 iam] ita B iohannen CP audisset B 10 iohannia CP 12 ei]
et CPV 13 nihil om. Hx uideatur Cl eum] enim B 14 cummemorauit
CP 15 parsitn C\'P 16 repetibit B relinquit B p,
reliquid B CPF1 NlM textum B, contextu V p 17 hnnc]
add. ibi r 18 inquid CPF1 M 19 omni galileam B ClP 20 galilea
ei ClP 21 intellegetur Cl etiam] et p 23 lemprosus (m exp.) B
24 et pr. om. B genu flexu Fl Nl El 25 taliu B
quando post illum sermonem dominus de monte descendit.
sic enim ait Mattheus:
monte, secutae sunt eum turbae multae. 2et ecce
leprosus ueniens adorabat eum dicens: domine, si
uis, potes me mundare, et cetera.
Huius leprosi etiam Lucas meminit non sane hoc ordine,
sed ut solent praetermissa recordari uel posterius facta praeoccupari,
sicut diuinitus suggerebantur quae ante cognita
postea recordando conscriberent. uerum tamen idem Lucas
sermonem etiam ipse domini prolixum narrauit, ubi etiam sic
exorsus est, ut in isto Mattheus. hic enim dixit
pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum
caelorum, et ille
est regnum dei. deinde multa quae sequuntur etiam in Lucae
narratione similia sunt. et ad extremum sermonis ipsa conclusio
prorsus eadem repperitur, de homine prudente, qui aedificat
super petram, et de stulto, qui aedificat super harenam, nisi
quod ibi flumen tantum dicit inlisum domui, non etiam pluuiam
et uentos, sicut Mattheus. posset ergo facillime credi eundem
etiam ipse domini interposuisse sermonem, aliquas autem
praetermisisse sententias, quas Mattheus posuit, item alias
14 Luc. 6, 20 17 cf. Lnc. 6, 49; Matth. 7, 26 et 27 B 2 pos illum C, pusillum P discendit et 3 discendisset
CP H descendit s. e. a. m. c. a. d. d. monte om. B 4 sunt
om. E1 5 adorauit l 6 mandare Bl 8 solet J21 recordare CP
praeoccupare CP rem 9 suggerebatur BBTD ante B, post M,
antea cet., edd. 11 etiam ipsius CP p, ipse etiam ipsius F etiam
alt.] iam B 12 est om. 01 dicit D P, om. Q 13 paupes spm B
14 quia] quoniam BBTD g, cf. 146, 19 16 condusio B 17 prossus C1
repetitur H prndenter B adificabat M, edificauit g 18 supra p. pr
super p. e. d. s. q. aedificat om. CPF 19 inlcsum ClP domini B
etiam BRTD r, om. V, et cet. 20 uento B, uentus CP maths,
add. posuit V possit (PP 22 sententiam B alia B
custodita tamen ueritatis integritate similiter explicasse.
Posset hoc, ut dixi, facillime credi, nisi moueret, quod
Mattheus in monte dicit hunc habitum esse sermonem a domino
sedente, Lucas autem in loco campestri a domino stante. haec
itaque diuersitas facit uideri alium fuisse illum, alium istum.
quid enim prohiberet Christum alibi quaedam repetere quae
antea iam dixerat aut iterum quaedam facere quae ante iam
fecerat? non sane istos duos sermones, quorum unum Mattheus,
alterum Lucas inseruit, longa temporis distantia separari hinc
probabiliter creditur, quod et ante et postea quaedam similia
uel eadem ambo narrarunt, ut non absurde sentiatur eorum
narrationes haec interponentium in eisdem locis et diebus esse
uersatas. nam Mattheus hoc ita dicit:
cum turbae multae a Galilaea et Decapoli et
Hierosolymis et Iudaea et de trans Iordanen.
sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius.
aperiens os suum docebat eos dicens:
spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum,
et cetera. hic potest uideri multas turbas uitare uoluisse
et ob hoc ascendisse in montem tamquam secedendo a turbis,
ut solis suis discipulis loqueretur. cui rei uidetur adtestari
B 01, quas si N1 eisdem F 0N2 ψpg, hisdem JR Q,
hiisdem ĮW, iisdem r a elm 2 integritati ClP 3 possit CP ut
BRT, aicut cet.. edd., sed ef. infra mouerit CP 6 uidere CPY,
uideri et H1 istum] illum p 8 antea om. Y y iam antea raelm
ante BD M r, antea cet 11 et pr. om. ONQ antea D CPV
rael simili B 12 ut om. RTD absorde ClP sentiantur RT
CP Q HAELU edd. praeter g et m 13 narrationis C 14 euersatas
CP 15 a BBTD (uerc. claro brix. Eg. Btc.), de cet., edd., v (dreo)
16 hierusolymis B C AE, hiernsoli. HL, hierosoli. BT F N r, hyerosoli.
0 iordanen D CPVF ONQ, iordannem B, -ne HAL, -nne El, -nem
cd. 19 dicens om. Q 20 spiritum 01 21 uidere C1P nit.] uidare
Cx uidere M 22 cedendo B 23 disc. suis Y r uideretur B
diebus, exiit in montem orare et erat pernoctans
in oratione dei.
discipulos suos et elegit duodecim ex ipsis, quos
et apostolos nominauit,
et Andream fratrem eius, Iacobum
et Iohannem, Philippum et Bartholomeum,
Mattheum, Iacobum Alphei et Simonem, qui
uocatur Zelotes,
qui fuit proditor.
stetit in loco campestri, et turba discipulorum
eius et multitudo copiosa plebis ab omni Iudaea
et Hierusalem et maritima Tyri et Sidonis,
uenerant, ut audirent eum et sanarentur a languoribus
suis. et qui uexabantur ab spiritibus inmundis
curabantur.
tangere, quia uirtus de illo exiebat et sanabat
omnes.
dicebat: beati pauperes, quia uestrum est regnum
dei, et cetera. hic potest intellegi, cum in monte duodecim
discipulos elegit ex pluribus, quos apostolos nominauit, quod
Mattheus praetermisit, tunc illum habuisse sermonem, quem
B 3 orationem RT est g 5 symonem PVF N r
7 et iob.-iacobum om. B iohannen CPF mattheum om. CP
8 thoman CPF alphei BTD ONMQ, alfei B AEL, alfhei CP
alphaei cet. symonem CPVF r 9 zelotis CPF 2P iudam] add. et Bl
scariotem BRT, scarioth cet., edd., iscariotem v (std
Alex. al.) 10 proditur Clp, traditor p 11 discip.] apostolorum g
12 eius om. B, eius cum illo V l pleuis Bl 13 maritimae CP,
-mae et V, maritima et D F N2 82 edd. praeter g, v (fid .. TiJÇ
CPF ON1MQ HAELU g (
audierent ClPl a langoribus (long- JBT) RT H, abanguorib. Bl 15 ab]
a V H edd., v 16 omnes C ElL 17 tantumgere JBl exibat
N2M? edd. 18 lenatis p oculos AIElL diacipulos] add. snos F
edd., v 19 quoniam g 20 potest] post B montem EiL Q 21 eligit
Q e M 22 quem] quae CP
deinde, cum descendisset, in loco campestri habuisse alterum
similem, de quo Mattheus tacet et Lucas non tacet, et utrumque
sermonem eodem modo esse conclusum.
Quod autem Mattheus isto sermone terminato sequitur et
dicit:
uerba haec, admirabantur turbae super doctrinam
eius, potest uideri discipulorum turbas dixisse, ex quibus
illos duodecim elegerat. quod uero mox ait:
descendisset de monte, secutae sunt eum turbae
multae,
potest intellegi post utrumque sermonem factum fuisse, non
solum quem Mattheus, uerum etiam quem Lucas interponit.
neque enim apparet post descensionem de monte quantum
temporis fuerit interpositum, sed hoc solum uoluit significare
Mattheus post illam descensionem multas turbas fuisse cum
domino, quando leprosum mundauit, non quantum temporis
interfuerit, praesertim cum eundem leprosum Lucas iam in
ciuitate posito domino dicat esse mundatum, quod Mattheus
dicere non curauit.
Quamquam etiam illud possit occurrere, in aliqua excelsiore
parte montis primo cum solis discipulis dominum fuisse, quando
1 et 2 18 cf. Luc. 5, 12 B 2 diacendisset CP 3 tacet pr. om. RT tacit
bis C*P et pr. BRT, om. cet., edd. 5 sermonem CxPl terminatum
C1, -tu P 6 est] est et B cum—tmbae om. L 7 mirabantur
CPVF pg turbae om. 0 M doctrina 02 F 2P E1 edd., v
8 uidere CP 9 illos duod.] duodecim illum AfElL, XII illam H1, duodecim
illos A1 E2 γ sed, XII illos HrU elegit V, apostolos elegerat
D raeI 10 discendisset CP 13 quem alt.] quae CP interposuit g
14 apparit ClP discensionem CP AL, discessionem Q 15 interfuerit
positum BT hoc] id Y 16 pos C\' illas descen-
Mones r discens. CP FJ1 L 17 leproso C 18 interfuit R L g
iam] iam non B 21 etiam] et p posset 01 r a 22 fuisse dominum
CPVpg
de monte, sed de ipsa montis celsitudine in campestrem
locum, id est in aliquam aequalitatem, quae in latere montis
erat et multas turbas capere poterat, adque ibi stetisse,
donec ad eum turbae congregarentur, ac postea cum sedisset,
accessisse propinquius discipulos eius adque ita illis ceterisque
turbis praesentibus unum habuisse sermonem, quem
Mattheus Lucasque narrarunt diuerso narrandi modo, sed
eadem ueritate rerum et sententiarum, quas ambo dixerunt.
iam enim praemonuimus, quod et nullo praemonente unicuique
sponte uidendum fuit, si quis praetermittat aliquid quod alius
dicat, non esse contrarium, nec si alius alio modo aliquid
dicat, dum eadem rerum sententiarumque ueritas explicetur,
ut quod Mattheus ait cum autem descendisset de
monte, simul etiam de illo campestri loco, qui in latere
montis esse potuit, intellegatur. deinde Mattheus de leproso
mundato narrat, quod etiam Marcus et Lucas similiter.
XX. Post haec Mattheus sequitur et dicit:
introisset Capharnaum, accessit ad illum centurio
rogans eum
domo paralyticus et male torquetur, et cetera usque
ad eum locum, ubi ait: et sanatus est puer ex hora
8, 5-6; cf. 5—13 22 Matth. 8, 13 Q discend. C\'P 2 de alt. om, dEiL celsitudinem
CPl 3 in aliquam in B montes C1 4 capire C1 5 cum.. (ercu.
se) dixisset F, consedisse (add. et 8. I. m. Z) N 7 turbas ClPl
praeetPntib. (eras. t) B 8 narrauerunt rael 9 eandem AELUX, eandem
H ueritatem B CPl AELUl, moneritatem H 9 et] ac RTD
11 fuit] sit V aliquis B aliud ElL 12 contrari1 umq. ueritas
(om. -um nec si-sententiar-) B aliquid] aliut CP Q, aliud F ONM
g 13 eadem] earum g 14 disc. CP 15 montes ClPl 19 catam.
CP OQ, cafarnauum R illum] eam RTD V v 21 paralytjcus Bl,
paralit. CPVF ONM H 22 ex hora illa B NMQ (
Ephr. Sangall.), ex illa hora (ora JR CP) cet., edd. (uerc. ueron. colb.
mon., Lf. Rw. Ox.), in illa hora v (in hora illa Atn. al., Sy rg «upa
non sicut iste post leprosum mundatum, quem ille postea
recordatus commemorauit, sed post finem illius prolixioris
sermonis, quod ita coniungit:
omnia uerba sua in aures plebis, intrauit Capharnaum.
habens erat moriturus, qui illi erat pretiosus, et
cetera usque in eum locum, quo sanatus est. hic intellegendum
est, cum implesset quidem omnia uerba sua in aures
plebis, intrasse Christum Capharnaum, hoc est, quia non,
antequam haec uerba terminasset, intrauit, sed non esse expressum,
post quantum temporis interuallum, cum istos sermones-.
mones terminasset, intrauerit Capharnaum. ipso quippe interuallo
leprosus ille mundatus est, quem loco suo Mattheus
interponit, iste autem postea recordatur.
Iam ergo uideamus, utrum sibi de hoc seruo centurionis
Mattheus Lucasque consentiant Mattheus enim dicit:
ad eum centurio rogans eum
meus iacet in domo paralyticus. cui uidetur repugnare
quod ait Lucas:
eum seniores Iudaeorum rogans eum, ut ueniret
et saluaret seruum eius.
Iesum, rogabant eum sollicite dicentes ei: quia
dignus est, ut hoc illi praestes;
7, 3-7 om. B 4 compleseet V
5 auris GIP, auribus D V x1ł p r cafamaum CP OQ, in capb. L
6 centuriones JB1 8 in eo loco ClP, ad eam locum BTD hoc p
9 quidem om. R TD auris Clp, auribus BT V x1ł p r 10 pleuis Bl
cafarnaum CP OQ 11 esse om. ElL, est .AE2U T 12 interuallum]
intellectum r isto 2?1 13 intrauit r cafarn. CP Q 14 eo loco
matheua Q 15 inponit AelL 16 oideamos] incip. Eug. Exc. secundum
19 iacet] add. hic p paraletycus B1, -lityc- B2, -litic- B
CPYF N 22 salu»aret E, sanaret prael con R uenirent Eug.
23 rogant AXEL ay dicentis C 21 dilegit C
nobis.
longe esset a domo, misit ad eum centurio amicos
dicens: domine, noli uexari; non enim dignus sum,
ut sub tectum meum intres,
ipsum non sum dignum arbitratus, ut uenirem ad
te; sed dic uerbo et sanabitur puer meus. si enim
hoc ita gestum est, quomodo erit uerum quod Mattheus narrat
accessit ad eum quidam centurio, cum ipse non accesserit,
sed amicos miserit, nisi diligenter aduertentes intellegamus
Mattheum non omni modo deseruisse usitatum morem
loquendi? non solum enim dicere solemus accessisse aliquid,
etiam antequam perueniat illuc quo dicitur accessisse — unde
etiam dicimus \'parum accessit\' uel \'multum accessit* eo quo
appetit peruenire —, uerum etiam ipsam peruentionem, cuius
adipiscendi causa acceditur, dicimus plerumque factam, etsi
eum ad quem peruenit non uideat ille qui peruenit, cum per
amicum peruenit ad aliquem, cuius ei fauor est necessarius.
quod ita tenuit consuetudo, ut iam etiam uulgo peruentores
appellentur qui potentium quorumlibet tamquam inaccessibiles
animos per conuenientium personarum interpositionem ambitionis
BR (P, sen- Cx ipsi C 2 nobis et iam om. p
4 uexare C1 5 tectu B intres sub t. m. L 7 dic om. Bl
sanauitur Bl si] aic BElL 8 ita om. B 9 quidam om. p
10 sed a. miserit om. B nisi] et nisi r aduertentia Clp, animaduertentes
M 11 omni modo] omnino p deseruisse] seruasse B TD
uBitaturn) nisi tantum ad HAELSlU 12 enim] etiam AJEPLU aliquid]
aliquem F MQ raelm (c. Faust. 33, 7 aliquem aliquid uel
aliquem ad aliquid) 13 etiam om. RTD perueniet CP, -niret Vt
-nit p quo] quod B Nl g 14 puram B, paratum N uel multo
accessit om. R quod D P OlNlMQ E1 9 15 petiit Dl r, cepit Ds
16 adipiscendae RTD MQ rm factum RAFPLU 17 cum p. a.
peruenit om. B 18 est] add. nec est H.A2E\'L 19 peruentures C\'P
20 appellantur B qui] add. ad JV1 (c. Faust. 1.1.) quorumlibetconuenientium
om. B 21 anbitionis B
fieri, quanto magis accessus per alios fieri potest, qui plerumque
infra peruentionem remanet, quando potuerit quisque
plurimum quidem accedere, sed tamen non potuerit peruenire!
non ergo absurde Mattheus etiam quod uulgo possit intellegi
per alios facto accessu centurionis ad dominum conpendio
dicere uoluit accessit ad eum centurio.
Yerum tamen non neglegenter intuenda est etiam sancti
euangelistae altitudo mysticae locutionis, secundum quam
scriptum eat in psalmo: accedite ad eum et inluminamini.
proinde quia fidem centurionis,. qua uere acceditur ad
Iesum, ipse ita laudauit, ut diceret non inueni tantam
fidem in Israhel, ipsum potius accessisse ad Christum
dicere uoluit prudens euangelista quam illos per quos uerba
sua miserat. porro autem Lucas ideo totum quemadmodum
gestum esset aperuit, ut ex hoc intellegere cogeremur, quemadmodum
eum accessisse dixerit alius qui mentiri non potuit.
sic enim et illa mulier, quae fluxum sanguinis patiebatur,
quamuis fimbriam uestimenti eius tenuerit, magis tamen tetigit
dominum quam illae turbae, a quibus premebatur. ut enim
haec, quo magis credidit, eo magis tetigit dominum, ita et
centurio, quo magis credidit, eo magis accessit ad dominum.
iam cetera in hoc capitulo quae alter dicit et alter
9, 20; cf. Marc. 5, 25 om. HAELU qui om
B, quia HAELU 3 remanit CP, remansit (nsit in ras.) F, permanet
HA1 6 factum accessum D Q r Eug. 7 eum] deum B 8 nelegenter
B, neglig. CP, neglienter EXL intuendum BRT 9 misticae
CP N 12 laadabit B dicerit ClP, indiceret H 15 praemiserat r
16 intellegeremur (om. cogere-) B 17 eum om. CP H1 eum accessisse
om. Eug. codd. opt. mentire CP possit Eug. codd. Vatic.
Mediom. 18 et om. Eug. 20 ille B praemebantnr B CP ut]
et HAELU T 21 tetigit-eo magis om. HAELU T domino C\'P
et om. rae
commendata nihil inueniantur habere contrarium.
XXI. Sequitur Mattheus et dicit:
Iesus in domum Petri, uidit socrum eius iacentem
et febricitantem.
eam febris, et surrexit et ministrabat eis. hoc
quando factum sit, id est post quid uel ante quid, non expressit
Mattheus. non enim post quod narratur, post hoc etiam
factum necesse est intellegatur. nimirum tamen iste hoc recoluisse
intellegitur quod prius omiserat. nam id Marcus narrat,
antequam illud de leproso mundato commemoret, quod post
sermonem in monte habitum, de quo ipse tacuit, uidetur
interposuisse. itaque et Lucas post hoc factum narrat de socru
Petri, post quod et Marcus, ante sermonem etiam ipse, quem
prolixum interposuit, qui potest idem uideri quem dicit habitum
in monte Mattheus. quid autem interest, quis quo loco
ponat siue quod ex ordine inserit siue quod omissum recolit
siue quod postea factum ante praeoccupat, dum tamen non
aduersentur eadem uel alia narranti nec sibi nec alteri? quia
enim nullius in potestate est, quamuis optime fideliterque res
cognitas quo quisque ordine recordetur — quid enim prius
posteriusue homini ueniat in mentem, non est ut uolumus,
38—41 HAELJJ pertractentur r primitar 2?1, exprimitur
B2, premitnr M1 2 inueniatur R contrarium] finit Evg. ExcerpU
Bee. 4 perri B 5 febricitatem R, febricantem N (Rshto.) tetigit]
tenuit BRTD (aJ/ato) 6 eum B 7 post bis script. B 8 post
(ante quod) om. B 9 est] esset B tam CP ista habere coluisse
Nut» *apte recoluisse N* 10 omnis erat B nam om. B id
om. BRTD 11 antequam illud] ante quod B commemoraret r
12 uiditur C1 13 de aocrum CxPl 14 quod] hoc L ante bis B1
ipsum C1 E2 v P quem om. R, quae B 15 poteat] post E-L
uidere C\'P dicet CP abitum B 17 reculit B, recolet CP
19 aduersetnr rarn narranti... P, narrant ElL, narrent E1 alter C1
20 res] re B 21 quo] quos B recordentur P enim om. a
eo se ordine credidit debuisse narrare, quo uoluisset
deus ea ipsa quae narrabat eius recordationi suggerere
in eis dumtaxat rebus, quarum ordo, siue ille siue ille sit,
nihil minuit auctoritati ueritatique euangelicae.
Cur autem spiritus sanctus diuidens propria unicuique prout
uult et ideo mentes quoque sanctorum propter libros in tanto
auctoritatis culmine conlocandos in recolendo quae scriberent
sine dubio gubernans et regens alium sic, alium uero sic
narrationem suam ordinare permiserit, quisquis pia diligentia
quaesierit, diuinitus adiutus poterit inuenire. hoc tamen non
est huius operis munus, quod nunc suscepimus, tantum ut
demonstremus euangelistas neque sibi neque inter se repugnare,
quolibet ordine uel easdem res uel alias factorum dictorumque
Christi unusquisque eorum potuerit uolueritue narrare. quapropter
ubi ordo temporum non apparet, nihil nostra interesse
debet, quem narrandi ordinem quilibet eorum tenuerit, ubi
autem apparet, si quid mouerit, quod sibi aut alteri repugnare
uideatur, utique considerandum et enodandum est.
om. CP 2 eo se ordine] eos ordine WL, eos hoc de narratione
euangelistarum maxime credendum est scilicet quia eo ordine
facta vel dicta xpianusquisq. eorum narrauit quo etiam uoluit sCs sps et
narrare ordine JB, se ordine Nt, add. illo N2, eos eo ordine ClP narrare
debuisse CPVF pg quo] quod B AeaLU1 3 ea om. B
recordationisaggerre B\', recordationis agere B2, recordatione suggerere
ClP 4 ille pr.] illi B CP 5 auctoritate (-tem C1) ueritateque
(-temque C2) CPP, auctoritatique (-ritati ne- om.) B euangelicam
C* 6 sanctus om. L 7 mentis ClP sanctorum] add.
euangelistarum Y 8 culmini ClP in recolendoque scribens g
9 uerum GtP 10 ord. narr. suam g suam om. Rl piu Bl
11 quaesierit BRTD, quaesiuerit cet., edd. 12 suscipimus ClP
13 siui Bl pugnare EL p 14 quodlibet B Nl easdem rem B
alia RT 15 xpianusquisq. eorum B uoluerit uenerare CPF AelL
.17 narrmdo M 18 apparit ClP quid] quem Q moneri B
sini Bl 19 uidetur H enotandum PF Nl
XXII. Sequitur ergo Mattheus dicens:
facto optulerunt ei multos demonia habentes
et eiciebat spiritus uerbo et omnes male habentes
curauit,
Esaiam prophetam dicentem: ipse infirmitates
nostras accepit et aegrotationes portauit. hoc ad
eiusdem diei tempus pertinere satis indicat, cum coniungit
uespere autem facto. sic et Marcus, cum de ipsa socru
Petri sanata dixisset
afferebant ad eum omnes male habentes et demonia
habentes,
ad ianuam.
uariis languoribus et demonia multa eiciebat
et non sinebat ea loqui, quoniam sciebant eum
desertum locum. uidetur hic ordinem tenuisse Marcus, ut
post illud quod dictum est uespere autem facto deinde
diceret et diluculo ualde surgens. quamuis nec illud
necesse sit, ubi dicitur \'uespere facto\', eiusdem diei uesperum
accipere, nec ubi dicitur \'diluculo\', eiusdem noctis diluculum,
tamen utcumque uideri potest hic rerum gestarum ordo seruatus
propter digestum ordinem temporum. Lucas quoque,
cum de socru Petri narrasset, non ait ipse \'uespere autem
add. eo ElL 4 curabit B impleretur V, adimpleatur g
dictum] scriptum M 5 eseiam B, isaiam L 6 aegrotationes] add.
nostras D Q raelv 7 coniungit] subiungit V 11 offerebant g et
d. habentes om. M AELU 12 omnes ClP 13 ad] ante V nexebantur
M 14 uariis] a nariis T E T multa om. AELU y 16 deluculo
CtP egressas BRTD C*V NM xx gv, egreasas et CfP 0
(Cau. Eg.), egressus est et FQ HAELU f & praelm (Tol.), est et \'ł,
om. w (B ONMQ
19 ualde] add. de B quasuis ElL 20 sit] est BRT uespere]
add. a ElL, add. autem CPV HAE5 rs edd. die B 21 dicit
AEL 22 serbatus Bl 24 socro B ClP autem om. B
infirmos uariis languoribus ducebant illos ad
eum: at ille singulis manum inponens curabat eos.
dicentia: quia tu es filius dei. et increpans non
sinebat ea loqui, quia sciebant ipsum esse Christum.
locum. et hic uidemus eundem prorsus ordinem temporum
custoditum, quem conperimus aput Marcum. Mattheus autem,
qui uidetur non ordine, quo gestum est, sed quo praetermissum
recolit, hoc de socru Petri commemorasse, posteaquam
narrauit, quid ipso die facto etiam uespere gestum sit, iam
non subiungit diluculum, sed ita narrat:
Iesus turbas multas circum se iussit ire trans
fretum. iam hoc aliud est, non illud quod Marcus et Lucas
contexunt, qui post uesperum diluculum ponunt. quod ergo
hic dictum est uidens autem Iesus turbas multas
circum se iussit ire trans fretum, aliud eum recordatum
interposuisse debemus accipere, quod die quodam, cum
uidisset Iesus turbas multas circum se, iussit ire trans fretum.
ait illi: magister, sequar te, quocumque ieris,
usque ad illud ubi ait: dimitte mortuos sepelire mortuos
suos, hoc similiter narrat et Lucas. sed ille post plura
19-22 24 ib. 8, 22 25 cf. Luc. 9, 57-62 add. eiusdem diei r 4 manum B (ueron. monac.), manus
eet., edd., v (sas V 0 E2 r edd., v etiam] autem
V p v a om. BDl (iiso om. Sin.) 7 esse om. CP 8 egressiue B
9 uidimus B 11 ordinem BRTD CP e Z quo pr.] quod Nl Q
quo alt.] quod B Q HAEL a 12 recolligit B haec B socro
ClPF, sacrum Bl, socrum B1 13 quid] quod p, add. de r 15 multas
transposuit ante diluculum B iussit] add. discipulos Y 16 et 21
fetom B1 17 contexerunt p r 20 quadam AEL r 22 snbiungit]
sequitur Xw r 23 illi om. p 24 ad] ab B 25 suos om. B
utrum quod prius omisit an quod posterius etiam factum
quam sunt ea quae sequuntur praeoccupauit, incertum est.
ita enim dicit: factum est autem ambulantibus illis
in uia, dixit quidam ad illum: sequar te, quocumque
ieris. et respondit ei prorsus eadem quae Mattheus
commemorat. quod autem Mattheus dicit tunc istud gestum
esse, quando iussit, ut irent trans fretum, Lucas uero ambulantibus
illis in uia, non est contrarium, quia in uia utique
ambulabant, ut uenirent ad fretum. et de illo qui petit primo
sepelire patrem suum Mattheus et Lucas omnino consentiunt.
quod enim Mattheus primo eiusdem uerba posuit hoc propter
patrem suum petentis et deinde domini dicentis sequere me,
Lucas autem primo domini dicentis sequere me et deinde
illius hoc petentis, ad sententiam nihil interest commemorauit
Lucas et alium dixisse: sequar te, domine, sed primum
permitte mihi renuntiare his qui domi sunt, de quo
tacet Mattheus. inde iam Lucas in aliud perrexit, non in illud
quod ordine temporis sequebatur.
designauit dominus et alios septuaginta duo.
post haec quidem manifeste, sed quanto temporis interuallo
post haec fecerit illud dominus, non apparet. in ipso tamen
21; Luc. 9, 58 16 *Luc. 9, 61 19 Luc. 10, 1 ClPl recordatis B, recordantes ClP 2 etiam-praeoccupanit
om. M 3 secuntur B CPY ElL 5 quodcuraque M1 6 ei
om. HAEL 8 ut irent] ire RTD, ut iret HEXL uero] autem RTD
anbulantib. Bl, ambo!. C 9 in pr. om. CXP uiam C5 in B 02, edd.,
om. cet. uiam RTD (PF Q 9 P 10 ambulant (ambol. C) CP
HAWL <{», ambnlarnnt EJ r pm petiuit B r primo BRT V \'ł
(uindob. Luc. 9, 59), primum cet., edd. 11 suam B et lucas o. c.
q. e. mattheus om. B 12 hoc] hoc est aeI propter om. el 13 petentis]
sepelire petentis ael 13 et 14 dicentes CP1 14 lucae a. p.
*
d. d. s. me om. B primum CP domini om. M 16 et] ad CPV
aliud B 17 qui] q.ui B, quae C2PV N2 tp aelv 18 in alt. om. M
illud] aliud HAelL g 19 ordinem RTD OM haec] hoc r 20 LXXII
AEL duo BR, duos eft., edd., v
Mattheus ordinem temporum adhuc tenet ita narrans:
sunt eum discipuli eius.
factus est in mari, usque ad illud ubi ait: et uenit in
ciuitatem suam. ista duo facta continuatim quae narrat
Mattheus de tranquillato mari, posteaquam uentis imperauit
Iesus a somno excitatus, et de illis qui habebant saeuum
demonium ruptisque uinculis agebantur in desertum similiter
narrant Marcus et Lucas. uerbis aliis dictae sunt ab alio
adque alio quaedam sententiae, non tamen aliae, uelut illud
quod eum dicit dixisse Mattheus: quid timidi estis,
modicae fidei? Marcus ita dicit: quid timidi estis?
necdum habetis fidem? id est illam perfectam uelut
granum sinapis. hoc ergo et ille ait: modicae fidei. Lucas
autem: ubi est fides uestra? et totum quidem dici potuit:
quid timidi estis? ubi est fides uestra? modicae
fidei. unde aliud hic, aliud ille commemorat. et illud quod
excitantes eum dixerunt Mattheus sic: domine, salua nos,
perimus, Marcus: magister, non ad te pertinet, quia
perimus? Lucas: praeceptor, perimus, una eademque
sententia est excitantium dominum uolentiumque saluari, nec
opus est quaerere, quid horum potius Christo dictum sit. siue
enim aliquid horum trium dixerint, siue alia uerba quae nullus
euangelistarum commemorauit, tantundem tamen ualentia ad
eandem sententiae ueritatem, quid ad rem interest? quamquam
4, 36-40 et 5, 1-17; cf. Luc. 8, 22—37 12 Matth. 8, 26; Marc. 4,
40; Luc. 8, 25 19 Matth. 8, 25; Marc. 4, 38; Luc. 8, 24 B 2 tenit Clp, tenens VQ narrat ClPV Q 3 eo
om. Q, eum ClP nauicula RT CP ElL, nauiculo H 4 motus
om. Bl 5 mare (]1P 6 ista] ita RT 7 uentos H1 10 marcus]
mattheuB BR 12 quid] qui Rx 13 modice B (sic 25 et 27) 15 aynapis
AEL p et] ut p 16 et totum-mod. fidei om. Rl quidem]
add. sic V l 21 eademque om. V 22 saluarique uolentium Y 24 alii
quid HA dixerit B p g, dixerunt HlL nullia ElL 26 eundem CP
haec, aliud ab alio, dicerentur. item quod sedata tempestate
dixerunt secundum Mattheum: qualis est hic, quia uenti
et mare oboediunt ei? secundum Marcum: quis putas
est iste, quia uentus et mare oboediunt ei? secundum
Lucam: quis putas hic est, quia et uentis imperat
et mari et oboediunt ei? quis non uideat unam
esse sententiam? tantundem enim prorsus ualet quis putas
est? et qualis est hic? et ubi non est dictum imperat,
utique consequenter intellegitur, quia imperanti oboeditur.
Quod uero Mattheus duos dicit fuisse, qui legionem illam
demonum patiebantur, quae in porcos ire permissa est, Marcus
autem et Lucas unum commemorant, intellegas unum eorum
fuisse personae alicuius clarioris et famosioris, quem regio
illa maxime dolebat et pro cuius salute plurimum satagebat.
hoc uolentes significare duo euangelistae solum commemorandum
iudicauerunt, de quo facti huius fama latius praeclariusque
fraglauerat. nec quod uerba demonum diuerse ab euangelistis
dicta sunt, habet aliquid scrupuli, cum uel ad unam
redigi sententiam uel omnia dicta possint intellegi. nec quia
pluraliter aput Mattheum, aput illos autem singulariter loquitur,
cum et ipsi narrent, quod interrogatus quid uocaretur legionem
8, 28; cf. Marc. 5, 1; cf. Luc. 8, 26 V simul om. R Y 3 mattheus B 4 secundumoboed.
ei om. RlTl quis-lucam om. M putat E1 L 5 quia
BRTD Vael (Big. Cau. Sangertn. Tol.), quia et cet., edd., v (5xt xal)
mare et uentus T 6 eat hic V p g quia] qui B 7 et ante oboed.
om. ElL uideat] iudicat g esse unam r a 9 etj etiarn r
12 irae B, facie irae Hl 14 alicuius om. B, alicus C quem] quae
B 15 doleuat B 17 rilariusque CP 18 fraglanerat R ONMQ (1
s. I. R), fragTauerat Y aelm, flagrauerat cet. (cf. 13, 16) daemonium B
diuersae BR CP JNl HL 19 dictae J21 E1 L habent BR Q AEL
Y g scripnli B 01 H, scrubuli CP ad] in Q unum CP redigissententiam
B 20 possuut p 21 plus aliter N1, pluralittera H1
illos] alios E2 r loqui HAE\'L 22 ipse CPV narrant CPVt
narrarent RT quid] qui r
Marcus circa montem fuisse gregem porcorum, Lucas autem
in monte, quicquam repugnat. grex enim porcorum tam
magnus fuit, ut aliquid eius esset in monte, aliquid circa
montem. erant enim duo milia porcorum, sicut Marcus expressit.
seruans adque ita narrationem contexit:
nauiculam transfretauit et uenit in ciuitatem
suam.
in lecto, et cetera usque ad illud quod ait:
autem turbae timuerunt et glorificauerunt deum
qui dedit potestatem talem hominibus. de hoc paralytico
dixerunt etiam Marcus et Lucas. quod ergo Mattheus
dicit dominum dixisse: confide, fili, dimittuntur tibi
peccata tua, Lucas autem non dixit fili, sed homo, ad
sententiam domini expressius insinuandam ualet, quia homini
dimittebantur peccata, qui hoc ipso quod homo erat non posset
dicere \'non peccaui\', simul etiam ut ille qui homini dimittebat
intellegeretur deus. Marcus uero hoc dixit, quod et Mattheus,
sed non dixit confide. potuit quidem et ita dici \'confide,
homo, dimittuntur tibi peccata, fili ? , aut (confide, fili, dimittuntur
tibi peccata, homo\', aut quolibet uerborum ordine
congruenti.
cf. Luc. 5, 18-26 16 Luc. 5, 20 20 cf. Marc. 2, 5 BR OM AEL y, marcus dixit (dicit g) cet., edd. 8 quidquam
ONi HEtL em 4 aliquis eius B in montem BRT 7 hic
CPF1 ergo] enim g ordinem om. A&L 8 serbans B 10 paraU.
ticum R CPVF H r 11 illum B 12 glorificabant M 18 paralitico
BT CPF 14 dixerant BR etiam om. M 15 confidi Cl
remittuntur HABL T a 18 quod] quo CP g possit g 20 intellegitur
B, intellegatur RTD uero] autem HAEL T a elm 21 et
ita] etiam HAEL dici B 22 peccata] add. tua r 23 quodlibet
0 g ordine om. AlEL 24 congruente CPV
Illud sane potest mouere quod de isto paralytico Mattheus
ita narrat: et ascendens in nauiculam transfretauit
et uenit in ciuitatem suam.
paralyticum iacentem in lecto, Marcus autem non hoc
in eius ciuitate factum dicit, quae utique Nazareth uocatur,
sed Capharnaum, quod ita narrat:
in Capharnaum post dies,
domo esset et conuenerunt multi, ita ut non
caperet neque ad ianuam, et loquebatur eis uerbum.
qui a quattuor portabatur.
offerre eum illi prae turba, nudauerunt tectum ubi
erat et patefacientes summiserunt grabatum, in
quo paralyticus iacebat.
fidem illorum, et cetera, Lucas autem non commemorat,
quo in loco factum sit, sed ita dicit:
una dierum et ipse sedebat docens, et erant Pharisaei
sedentes et legis doctores, qui uenerant ex
omni castello Galilaeae et Iudaeae et Hierusalem,
et uirtus erat domini ad sanandos eos.
uiri portantes in lecto hominem, qui erat paralyticus,
et quaerebant eum inferre et ponere ante eum.
turba ascenderunt supra tectum et per tegulas
17-20; cf. 21-26 RT CPF 0 2 transfetauit B 3 ei om. B (cf.
159, 10) 4 paralit. BN 5 in om. HAWL nazaret jR1 L
6 cafaro. CPF, chaph. H, praemitt. in D F N p l m ita om. M
7 in RTD F ONQ r a elm (frerc. cant.), om. cet., v (el<;) cafarn. CP 0
dies octo r 9 capiret C1, caperent CW N7 pg, caperet domna r
10 ferentes] portantea p paralit. R F 12 tuiba B tectum]
eum tectum ElL 13 submiaerunt CPVF MQ edd., v grauatom
BB H1, grabattum T C2F OQ H*A 14 paralit. B PF 16 quod
BT1 17 una] illa L, uno g farisaei B 18 leges JEPL 19 et
iudaeae om. e l 20 sanandum V AE* y r v paralit. RFN 24 super
B g (cant. Sangerm. 15) per tigulas C, pticulas P, per tegulam V
Iesum.
tibi peccata tua, et cetera. remanet igitur quaestio
inter Marcum et Mattheum, quod Mattheus ita scribit, tamquam
in ciuitate domini factum sit, Marcus autem in Capharnaum.
quae difficilius solueretur, si Mattheus etiam Nazareth nominaret.
nunc uero cum potuerit ipsa Galilaea dici ciuitas Christi,
quia in Galilaea erat Nazareth, sicut uniuersum regnum in tot
ciuitatibus constitutum dicitur Romana ciuitas, cumque in tot
gentibus constituta sit ciuitas, de qua scriptum est: gloriosissima
dicta sunt de te, ciuitas dei, et cum prior
ipse populus dei in tot ciuitatibus habitans etiam una domus
dictus sit. domus Israhel, quis dubitauerit in ciuitate sua hoc
fecisse Iesum, cum hoc fecerit in ciuitate Capharnaum, ciuitate
Galilaeae, quo transfretando redierat de regione Gerasenorum,
ut ueniens in Galilaeam recte diceretur uenisse in ciuitatem
suam, in quocumque oppido esset Galilaeae, praesertim quia
et ipsa Capharnaum ita excellebat in Galilaea, ut tamquam
metropolis haberetur? quod si prorsus non liceret accipere
ciuitatem Christi uel ipsam Galilaeam, in qua erat Nazareth,
uel ipsam Capharnaum, quae sicut caput Galilaeae ciuitatibus
eminebat, diceremus Mattheum praetermisisse quae gesta sunt,
BRTD ON HE2 Tt subm. cet.. edd., v 2 dimittuntur
BRTD Q (colbremitt. eei., edd., v 4 quod] quia r scripsit
Hit dicit p 5 cafarn. CPF 6 etiam I iam M, et p r 6 et 8 nazaret
RT 10 ciuitas sit y raelm gloriosisima B, gloriosa V 4 p
11 prior ipse BRTD, ipse prior cett., edd. 13 dicta ut sit B, (om.
dictas) sit R T, dicta sit M jr rael, dictus sit populus in mg. I domns]
populus V slIa-in ciu. caph. ciuitate om. B 14 iesum]
deum MQ in (om. ciuitate) c. RTD OMQ HAEL r rael caf.
CPF 0 ciuitatem RT 15 redigerat ElL gerassenorum B HAWL
16 recte om. HAEL 18 caf. F 0 excelleuat B ut om. AEL
ut totamquam : etropolis B 19 liceretet B 20 in qua] inquid ClPl
nazaret T 21 caf. F N sien (ut eras.) E, sic Al capud
CXF N, apud HAEL ciuitates (es in ras. E) AE 22 diceretur
r praetermissese B
Capharnaum, et hoc adiunxisse de sanato paralytico, sicut in
multis ita faciunt praetermittentes media, tamquam hoc continuo
sequatur quod sine ulla praetermissionis suae significatione
subiungunt.
XXVI. Hinc ergo sequitur Mattheus dicens:
transiret inde Iesus, uidit hominem sedentem in
telonio, Mattheum nomine, et ait illi: sequere me.
et surgens secutus est eum. hoc Marcus ita narrat
eundem etiam ipse ordinem tenens post illius paralytici sanitatem:
turba ueniebat ad eum et docebat eos. ue t cum
praeteriret, uidit Leuin Alphei sedentem ad telonium
et ait illi: sequere me. et surgens secutus
est eum. nihil hic repugnat; ipse est enim Mattheus qui et
Leui. Lucas etiam hoc post eundem paralyticum sanatum ita
subiungit:
nomine Leui sedentem ad telonium et ait illi:
sequere me.
est eum. hinc autem probabilius uidetur, quod haec
I.) B, postea ]\\ (oZ. 58 quam (man. saec. XII
incipit) E* uenerit p et BRTD 0, om. cet., edd. 2 caf. CF ON
adduxisse B, adiuxisse L, adinncxisse M de] ad M sanatum M2
paralit. BFM1, -ticum M2 5 subiungitur r 6 hic B 7 transisset
HALS (A in ras.) ieBus om. p 8 telonio B Ol mv, teloneo RT
CPF OzNM el, theloneo DVQ HAesLS Y r, teloneo a, theoloneo y p,
theolonio g ille ClPl 13 praeterirent V leui V H2E5S2
edd. alfei B F H, alfaci CP ad] in Q telonium B 01 m v,
teloneum J21 CPF OsNMQ e l, theloneum B2 V HAEILS y r, tholoneum
J), teloneum a, theolonium g, theoloneuin y p 15 nil rm
repugnabat (ah exp. A) AL enim om. e qui et leui om. E* 16 lucas
-ita om. L paralit. R V iita (eras. s) N 17 hoc r poplicanum
C 18 telonium B 01 mv, teloneum BlT CPVF 02NM HlAL
e l, teloneum a, theloneum R2D Q ES r, thelonium H2, theoloneum p,
theolonium g ille CP1 20 hinc] hoc p, bic g praetermissam
mattheus recordando comm. B
illum sermonem habitum in monte credendum uocatum esse
Mattheum. in eo quippe monte tunc Lucas commemorat omnes
duodecim ex plurimis discipulis electos, quos et apostolos
nominauit.
est discumbente eo in domo, ecce multi publicani
et peccatores uenientes discumbebant cum Iesu
et discipulis eius, et cetera usque ad illud ubi ait:
uinum nouum in utres nouos mittunt et ambo
conseruantur. hic Mattheus non expressit, in cuius domo
discumbebat Iesus cum publicanis et peccatoribus. unde posset
uideri non hoc ex ordine subiunxisse, sed quod alio tempore
factum est recordatus interposuisse, nisi Marcus et Lucas, qui
hoc omnino similiter narrant, manifestarent in domo Leui, hoc
est Matthei, discubuisse Iesum et dicta illa omnia quae
sequuntur. ita enim Marcus hoc idem dicit eundem ordinem
seruans:
illius, multi publicani et peccatores simul discumbebant
cum Iesu. cum ergo dicit in domo illius,
exprimit utique illum, de quo superius loquebatur, id est Leui.
sic et Lucas cum dixisset:
relictis omnibus surgens secutus est eum, continuo
subiecit:
14 cf. Marc. 2, 15—22; cf. Luc. 5, 27-39 18 Marc. 2, 15 22 Luc.
5, 28 et 29 RT 2 habitatum B montem RTD (PP1 Q creden.
dam BRTD 0N1M, credo est eet., edd. 4 pluribus p Z 6 itaque om. B
8 et] set B cum iesum B 9 discipuli B ClP (Dbl. Lehf. Mw.
Ldf.) 11 conserbantur B hoc r 12 possit 02 g 13 ex om.
BRT 14 recondatus B, recordatum C2 15 hoc pro om. r omnino] add.
de conuiuio r similiter om. M 16 dicta illa omnia] dictamionia B, d.
omnia illa Q 18 seruans et] serbasset B 19 multi om. PVpg 20 cum
iesum B 21 lenis sic B 24 ei om. p ei lcui conuiuium magnum
BRTD, ei conuiuium magnum leui cet., edd., v (XE-JEI so/r(v
Cccntabr., ôoX. al., sed λεοις Vatic., Alexandr. Ephr.)
aliorum qui cum illis erant discumbentes. manifestum
est itaque, in cuius domo ista gerebantur.
Iam ipsa uerba uideamus, uel quae domino dicta uel quae
ab illo responsa omnes isti tres euangelistae posuerunt. Mattheus:
eius:quarecumpublicanis et peccatoribus
manducat magister uester? totidem paene uerbis hoc
ait et Marcus:
manducat et bibit magister uester? praetermissum
est ergo a Mattheo quod iste addidit bibit. sed
quid ad rem, cum plena sit sententia insinuans pariter conuiuantes?
Lucas autem aliquanto differentius hoc uidetur commemorasse.
scribae eorum dicentes ad discipulos eius: quare
cum publicanis et peccatoribus manducatis et
bibitis? non utique magistrum eorum nolens illic intellegi,
sed simul omnibus, et ipsi et discipulis eius, hoc obiectum
insinuans, non tamen ei dictum, sed illis, quod et de ipso et
de illis acciperetur. nam utique et ipse Lucas ita dicit dominum
respondisse:
in paenitentiam. quod non eis respondisset, nisi quod
dixerant manducatis et bibitis ad ipsum maxime pertineret.
propterea etiam Mattheus et Marcus de illo discipulis
eius hoc obiectum esse narrarunt, quia, cum et de discipulis
RT 2 illis] ipsis Es 4 dom.] a domino el dicta]
add. sunt p 5 illo] ipso V responsa] add. snnt g euangelietae
om. p 6 farisaei B CP 7 et om. B 11 a om. TlL bibit BRTD
CPVF ON HAL p g, et bibit cet. 12 pariter-differentius om. M
conuiuentes HlL, conbibentes H2 13 autem] enim E* y aliquantum
RTD hec r 15 discipulus B 16 manducabitis L 17 nolens]
uolens VF2 ONM E*1 d pgrl 18 et pr.] etiam r 19 tamen)
tantum l illis] discipulis p ipso] seipso CP g, •«ipso A
21 uocari CXP 23 dixerat BRl p 24 illo] add. et p 25 cum et] .
et R, et cum V r a elm de Onl. B pr
una ergo sententia est, et tanto melius insinuata,
quanto quibusdam uerbis manente ueritate uariata. item quod
Mattheus refert dominum respondisse: non est opus
ualentibus medicus, sed male habentibus.
autem discite, quid est: misericordiam uolo et non
sacrificium. non enim ueni uocare iustos, sed
peccatores, Marcus quoque et Lucas eisdem paene uerbis
eandem sententiam tenuerunt, nisi quod ambo non interponunt
illud ex propheta testimonium: misericordiam uolo quam
sacrificium. Lucas autem cum dixisset: non ueni uocare
iustos, sed peccatores, addidit in paenitentiam, quod
ad explanandam sententiam ualet, ne quisquam peccatores ob
hoc ipsum quod peccatores sunt diligi arbitretur a Christo,
cum et illa similitudo de aegrotis bene intimet, quid uelit
deus uocando peccatores tamquam medicus aegros, utique ut
ab iniquitate tamquam ab aegritudine salui fiant, quod fit per
paenitentiam.
Item quod dicit Mattheus:
discipuli Iohannis dicentes: quare nos et Pharisaei
ieiunamus frequenter? Marcus similiter intulit
dicens:
ieiunantes, et ueniunt et dicunt illi: cur discipuli
Iohannis et Pharisaeorum ieiunant? nisi
Luc. 5, 31 11 Luc. 5, 32 19 Matth. 9, 14 21 Marc. 2, 18 add. e (s. I. et) M, add. et r sect. im.] secnmdomitabantur
B 5 balentibus B 6 autem om. HL et non] xat ou
Matth. 9, 13; cod. Alex. 08. 6, 6 7 nocari CPP 10 uolo] magis
nolo r quam] et non p (Os. 6, 6) 11 non] add. enim I nocari
Clp 13 ne] nec B HA 14 arbitrentur B CP N* 15 simultitudo B
de aegr.-nocando om. » intimit ClPF1 qui N1 quod deus
nenit uocare p 16 tàmquam] aquam B egrotus Bl, -tos B*,
aegrotos l 17 iniquita B, -tatem ClP aegritudinem CPP1 22 et
erant—ieiunantes om. » et pr. om. M et pharisaei-iohannis
om. B 23 illi] ei V 24 ieiunant BRTD CPVF ONM EвL p g,
add. tui autem discipuli non ieiunant cet.
cum discipulis Iohannis hoc dixerint, cum Mattheus tantum
discipulos Iohannis hoc dixisse perhibeat. sed uerba ipsa,
quae illos dixisse aput Marcum legitur, magis indicant alios
hoc dixisse de aliis, id est conuiuas qui aderant uenisse
ad Iesum, quia ieiunabant discipuli Iohannis et Pharisaei,
et hoc ei de illis dixisse, ut quod ait ueniunt non de
ipsis dixerit, de quibus interposuerat: et erant discipuli
Iohannis et Pharisaei ieiunantes, sed cum isti essent
ieiunantes, ueniunt illi quos hoc mouit et dicunt illi: cur
discipuli Iohannis et Pharisaeorum ieiunant, tui
autem non ieiunant? quod Lucas euidentius expressit ita
hoc idem intimans, cum dixisset, quid eis responderit dominus
de uocatione peccatorum tamquam aegrotorum:
inquit, dixerunt ad eum: quare discipuli Iohannis
ieiunant frequenter et obsecrationes faciunt, similiter
et Pharisaeorum, tui autem edunt et bibunt?
ergo et hic sicut Marcus alios de aliis hoc dixisse narrauit.
unde ergo Mattheus:
Iohannis dicentes: quare nos et Pharisaei
ieiunamus? nisi quia et ipsi aderant et omnes certatim, ut
quisque poterat, hoc obiecerunt, quorum sententia diuerso
loquendi modo, sed tamen a ueritate non alieno, a tribus
euangelistis insinuata est.-
Item illud de sponsi filiis, quia non ieiunabunt, quamdiu
cum eis est sponsus, similiter interposuerunt Mattheus et
2, 19; cf. Luc. 5, 34 ClP quod] quo B 2 dixerunt B pgae dixer.—iohannis
hoc om. L 4 ap. marc. dixisse RTD 7 ei om. RTD HA ait]
aut B 10 hec r mouet D VF OM p aelm, mouent r cur]
cum B 11 tui] cui B 13 eis] ei B N1 14 uocationem B ClP
16 obsecrationis Clp, obseruationes g 17 farisaeorum B 21 ieianas
Bl omnis ClPF ut] prout B r 22 obicerunt B, eiecerunt if
23 a alt. om. AL 25 quia non ieiunabunt om. RT ieiunabant ClP
26 eis] illis p inposuerunt T1, posuerunt r
ille sponsi, quod ad rem nihil interest. filios quippe nuptiarum
non tantum sponsi, sed etiam sponsae intellegimus. eadem
ergo est aperta sententia, non altera aduersa. Lucas autem
non ait \'numquid possunt filii sponsi ieiunare?\' sed ait:
numquid potestis filios sponsi, quamdiu cum illis
est sponsus, facere ieiunare? in quo et ipse ad aliud
quiddam insinuandum eandem sententiam eleganter aperuit.
sic enim intellegitur eosdem ipsos qui loquebantur fuisse
facturos, ut lugentes ieiunarent filii sponsi, quoniam ipsi
essent sponsum occisuri. quod autem dixit Mattheus lugere,
hoc Marcus et Lucas ieiunare, quia et ille postea tunc
ieiunabunt ait, non \'tunc lugebunt\'. uerum illo uerbo significauit
de tali ieiunio dominum locutum, quod pertinet ad
humilitatem tribulationis, ut illud alterum, quod pertinet ad
gaudium mentis in spiritalia suspensae adque ob hoc alienatae
quodammodo a corporalibus cibis, posterioribus similitudinibus
dominus significasse intellegitur de panno nouo et uino
nouo id ostendens, quod animalibus adque carnalibus circa
corpus occupatis et ob hoc ueterem adhuc sensum trahentibus
hoc genus ieiunii non congruat. quas similitudines et alii duo
similiter explicarunt. iam enim satis in promtu est nihil esse
B, illi RT 3 sponsi] quos ille sponei ONQ l 4 alter
AL 5 numquid] non tantum quod g 6 possunt filii 9 (uerc. ueron.
colb. uindob. corb. Sangrm. al., Bovavtat os. ofoi Sin. m. 1 et Cantabr.
ex Matth. 9, 15 et Marc. 2,19) quamdiu BRTD rael (uere. ueron.
colb. briz.), dum cet., v (if) oaov Cantabr., iv ip cet.) 7 ieiunium g
ipsi 6nP 8 quidam ClP N1, quidem V p g insinuamdum B
10 quoniam] quando r 12 tunc om. If) p 14 ieiunium C 15 ut
om. M 17 a] ad H 18 intellegitur BRTD, intellegatur cet., edd.
nino BRTD OM HE*Lf-r ael, de uino cet., cf. 169, 7; 173, 2 20 adhnc
om. B 21 ieiuni Bl, add. intellegat ergo ex hoc (hac corr. m. 2)
lectionem (m del. m. 2) qui uult animam suam liberare et cum ieiunat
fagiat esse animalis atque carnalis id est de saeculi amore nihil accipiatB
conneniatp ali L 22 in om. HAL promtu (-tum B) BRT,
promitu (-itu. P, ras. m) CP, promptum (pru- H) HAL, promptu cet., edd.
uerbi seu rei, dum uel ab eadem sententia non recedatur uel
quae forte alia ponitur aliae non aduersetur.
XXVIII. Sequitur deinde Mattheus adhuc temporum ordinem
seruans:
unus accessit et adorabat eum dicens: filia mea
modo defuncta est, sed ueni, inpone manum tuam
super eam, et uiuet, et cetera usque ad illud ubi ait:
surrexit puella.
terram illam. dicunt hoc et alii duo, Marcus et Lucas, sed
ab isto ordine iam recedunt. alibi enim hoc recordantur adque
inserunt, id est eo loco, ubi redit transfretando a regione
Gerasenorum post expulsa adque in porcos dimissa demonia.
nam hoc Marcus ita coniungit post illud aput Gerasenos
factum:
rursus trans fretum, conuenit turba multa ad
illum, et erat circa mare.
archisynagogis, nomine Iahirus, et uidens eum
procidit ad pedes eius, et cetera. ac per hoc intellegendum
est hoc quidem de archisynagogi filia factum esse, cum
transcendisset Iesus in naui rursus trans fretum, sed quanto
post, non apparet. nisi enim fuisset interuallum, non esset
quando fieret quod modo narrauit Mattheus in conuiuio domus
5, 21 et 22; cf. 21-43 23 cf. Matth. 9, 10-17 C1, recitatur P 3 alia] aliqua HAL, aliae
Ml, ab alio F2 M3 p r al aliae BRTD, alia ONl, alii cet., edd.
4 sequetur C1 inde 01 matth.] add. et dicit V 5 serbans B
6 adoranat B 7 inpone. L tuam BRD M p elm, om. cet. (om.
uerc. ueron.) 9 in] per V 12 reddit CIIP, recedit 1ł a] de V
13 gerassenorum B 2PQ HAL, gerasinorum Cx adque (atq.) BBTDt
et cet., edd. dimissa BRT, demissa D, permissa eet., edd. (cf. Luc.
8, 32) 14 gerass. N2L, geross. A 15 nane CiP, nanim r 17 illum]
eum Y p 18 iahirus B, iairus cett., edd. eum om. AL 19 et
cetera om. BRT 20 cum] quam B 21 fetum B quantum Qy
quanto tempore p 23 quod] quo B AL g
quod de se ac domi suae gestum erat, post quod factum nihil
aliud continuo sequitur quam hoc de archisynagogi filia. sic
enim ipse contexit, ut ipse transitus aperte indicet hoc consequenter
narrari quod et consequenter factum est, quando
quidem cum superius commemorasset quae de panno nouo et
de uino nouo Iesus dixerit, continuo subiecit: haec illo
loquente ad eos ecce princeps unus accessit. ac
per hoc si haec illo loquente accessit, nihil aliud factorum
dictorumque eius interpositum est. in narratione autem Marci
patet locus, ubi interponi alia potuerint, sicut iam ostendimus.
similiter et Lucas, cum post narratum aput Gerasenos miraculum
transit ad narrandum de archisynagogi filia, non sic
transit, ut renitatur Mattheo, qui post illas de panno et uino
similitudines hoc gestum esse demonstrat dicendo haec illo
loquente. iste quippe, cum terminasset quod aput Gerasenos
factum narrauerat, hoc modo transit in aliud:
est autem, inquit, cum redisset Iesus, excepit
illum turba: erant enim omnes exspectantes eum.
synagogae erat et cecidit ad pedes Iesu,
et cetera. sic intellegitur, quod turba quidem illa continuo
B, de illo g 2 domui suae ON1 H2L, domo sua
F2 N* r a e, in domo sua V l, de domo sua X 3 archisynagogia B
4 ipse pr. om. Hl ipse enim p g r Magne 5 narrarim quod et sequenter
B 6 quae om. E* 7 de om. ONM D T illo om. H\',
eo x 8 ac] hac B 9 illo om. Hl, ipso p loquen::tem B 10 dictornmque
factorumque CPV pg 11 potuerint BD CP OM HAL
pgael, potuere r, potuerunt cet. 12 gerass. B O2N2Q HA, gerasin. Cl
13 transsiit B, transiit CP NQ HAL p gr ael, transsit 0, transiuit D
14 tranaiit HAL pael remittatur B, renitaretur HL, reniteretur
A at 15 similitudiniB ClP dicens F1 p 16 gerasB. F O2N2 A,
gerasinos C1 17 factum] factum esae E* r transit BBTD CPV g,
transiit* eet. 18 cum] qua B 19 turba illum g 20 iahirua B (brix.),
iairus cet. (sic infra 170, 2; 171, 7) 21 et om. HAL 22 Bic] et
sic rael
uero adiunxit: et ecce uir, cui nomen erat Iahirus, non
continuo factum accipiendum est, sed prius illud de conuiuio
publicanorum, sicut narrat Mattheus, cui rei sic coniungit
hoc, ut non possit aliud factum consequenter intellegi.
In hac ergo narratione, quam nunc considerandam suscepimus,
de illa quidem quae fluxum sanguinis patiebatur omnes
isti tres euangelistae sine ulla quaestione concordant. neque
enim interest ad rei ueritatem, quod ab alio aliquid tacitum
ab alio dicitur, nec quod Marcus dicit: quis tetigit uestimenta
mea? et Lucas: quis me tetigit? alter enim
dixit usitate, alter proprie, eandem tamen uterque sententiam.
nam usitatius dicimus \'conscindis me quam \'conscindis uestimenta
mea\', cum tamen in aperto sit, quid uelimus intellegi.
At uero cum Mattheus archisynagogum non morituram uel
morientem uel in extremo uitae positam filiam suam narrat
domino nuntiasse, sed omnino defunctam, illi autem duo morti
iam proximam, nondum tamen mortuam, usque adeo, ut dicant
uenisse postea qui mortuam nuntiarent et ob hoc iam non
debere uexari magistrum, tamquam sic ueniret, ut manum
inponendo mori non sineret, non ut qui posset mortuam suscitare,
considerandum est, ne repugnare uideatur, et intellegendum
breuitatis causa Mattheum hoc potius dicere uoluisse
8, 45 15 cf. Matth. 9, 18; cf. Marc. 5, 23; cf. Luc. 8, 42 C 2 erat om. EsL p1v (ueron. brix. Ambr.) 6 nunc]
nunc non B suscipimus Q 7 qui C1 8 ulla om. Q 9 alio] illo g
tacetur et dicatur r tacitum ab alio dicitur om. (sed est spatium uac.
unius lineae) 0 10 nec] ne ij1, nam 0, nIL (S in ras.) F marcus]
mattheus 0, matheus F7 uestimenta-tetigit om. Bl 11 mea om.
F* r 12 eadem B CPV sententia CPV 14 bellimus B 15 ant
BI, ad RTl 16 in om. B CP 17 mortui ClP 19 quij qui
a Bl, qui ea B2 19 nuntiaret Tl ae non debere iam V p
20 deuere B, deberet 0 uexare HL pae1 21 mori om. MQ
siniret CP possit CXP 22 intellegendum] add. est el 23 cau-
I\'am ClPl
est, ut scilicet mortuam suscitaret; adtendit enim non uerba
patris de filia sua, sed, quod est potissimum, uoluntatem, et
talia uerba posuit, qualis uoluntas erat. ita enim desperauerat,
ut potius eam uellet reuiuescere, non credens uiuam posse
inueniri quam morientem reliquerat. duo itaque posuerunt,
quid dixerit Iahirus, Mattheus autem, quid uoluerit adque
cogitauerit. utrumque ergo petitum est a domino, ut uel
morientem saluam faceret uel mortuam suscitaret; sed cum
instituisset Mattheus totum breuiter dicere, hoc insinuauit
patrem rogantem dixisse quod et ipsum certum est uoluisse
et Christum fecisse. sane si illi duo uel quisquam eorum
patrem ipsum commemorasset dixisse quod sui de domo
uenientes dixerant, ut iam non conuexaretur Iesus, quod puella
mortua fuisset, repugnarent eius cogitationi uerba. quae posuit
Mattheus. nunc uero et illud suis nuntiantibus et prohibentibus.
ne iam magister ueniret, non legitur, quod ille consenserit. ac
per hoc et illud quod ei dominus ait: noli timere, crede
tantum et salua erit, non diffidentem reprehendit. sed
credentem robustius confirmauit. talis quippe in illo fides
erat, qualis et in illo qui ait: credo, domine; adiuua
incredulitatem meam.
Quae cum ita sint, per huiusmodi euangelistarum locutiones
uanas, sed non contrarias rem plane utilissimam discimus et
H 3 uolumtatera Bx uolontatem O 4 talia] alia B P
ONlM AlL uolumtas B, nolont. C\' disperauerat ClP 5 ea ClP
reniuescere BRT ClPF ON HAL, reuiuiscere cet., edd. 6 inuenire
CP 7 quid pr.] qui Cl Jll, qug M2 antem] uero V w, om. y
adque cogit. om. B 8 ad dominum ClP 9 mori : uel (-entem salaam
faceret oni.) B mortuam] inmortuam Ml, ut mortuain M2 10 diceret
Q 11 patrem om. A1 et om. B, s. l. add. N est]
esse M uoluiase om. Ml, uoluiaset B 13 de B HAL a, om. cet.
14 ut iam] utinam C\'P, nti iam 6\'2 uexaretur V D iX. edd. praeter m
16 nuntiatibus B\', subnuntiantibus CPV tjI p 17 consenserit om. AlL,
diffideret in mg. a 18 ei om. V χω p, et P 19 et om. B 21 adiube
B 23 locutionis CXP (loquu. P) 24 re JB1
nisi uoluntatem, cui debent uerba seruire, nec mentiri quemquam,
si aliis uerbis dixerit quid ille uoluerit cuius uerba non
dicit, ne miseri aucupes uocum apicibus quodammodo litterarum
putent ligandam esse ueritatem, cum utique non in uerbis
tantum, sed etiam in ceteris omnibus signis animorum non
sit nisi ipse animus inquirendus.
Quod autem nonnulli codices habent secundum Mattheum:
non enim mortua est mulier, sed dormit, cum eam
Marcus et Lucas duodecim annorum puellam fuisse testentur.
intellegas Hebraeo more locutum esse Mattheum. nam et aliis
scripturarum locis hoc inuenitur non eas tantum quae uirum
passae fuerant, sed omnino feminas etiam intactas adque
integras mulieres appellari, sicut de ipsa Eua scriptum est:
formauit eam in mulierem, et illud in libro Numerorum
ubi iubentur custodiri mulieres, quae nescierunt cubile masculi,
id est uirgines, ne interficiantur, qua locutione etiam Paulus
ipsum Christum ait factum ex muliere. hoc enim melius
intellegimus, quam ut illam duodecim annorum iam nuptam
uel uirum expertam fuisse credamus.
XXVIIII. Sequitur Mattheus et dicit:
Iesu secuti sunt eum duo caeci clamantes et
dicentes: miserere nostri, fili Dauid, et cetera usque
ad illud ubi ait:
2, 22 16 cf. Num. 31, 18 18 cf. Gal. 4, 4 21 Matth. 9, 27; cf.
27-34 24 ib. 34 B 2 uolumtatem B, uolont. 01 mentire ClP 8 quod
N* E* x 4 ne] neque A tL I auc. uoc. apie.] cum aucupe suo cum
apicibus Nl 7 sit] sic B 9 mulier om. Al ea Clp, eadem Q
10 fuisset ClP H testantur AL e 11 et] 8. I. add. in N* 12 uerum
ClP (sic infra), uiros E* i 13 fuerint Q » T 14 ipsa om. BRTD
eba Bt 16 iunentur Bl custodire 6MP H tfL 18 ait] dixit BRTD
21 sequitur] add. ergo H ga 22 sunt om. L caeci] add. et CP
23 miserire Cl nostris Bl 24 farisaei B
caecis et muto demonio solus Mattheus ponit. illi enim duo
caeci, de quibus et alii narrant, non sunt isti, sed tamen
simile factum est, ita ut, si ipse Mattheus non etiam illius
facti meminisset, posset putari hoc quod nunc narrat dictum
fuisse etiam ab aliis duobus. quod commendare memoriae
diligenter debemus esse quaedam facta similia, quod probatur,
cum idem ipse euangelista utrumque commemorat, ut, si
quando talia singula aput singulos inuenerimus adque in eis
contrarium quod solui non possit, occurrat nobis non hoc esse
factum, sed aliud simile uel similiter factum.
post haec duo facta de caecis et muto demonio ita sequitur:
docens in synagogis eorum et praedicans euangelium
regni et curans omnem languorem et
omnem infirmitatem.
est eis, quia erant uexati et iacentes sicut
ones non habentes pastorem.
suis: messis quidem multa, operarii autem pauci;
in messem suam. et conuocatis duodecim discipulis
suis dedit illis potestatem spirituum inmundorum,
et cetera usque ad illud ubi ait:
29-84 14 Matth. 9, 35-38 et 10, 1; cf. 9, 35—10, 42 24 ib. 42 B, eiecit T, iecit M 2 muto BRTD, de muto cet., edd.
demonioso V 4 et. ill. facti non r 7 quadam B 9 inuenirimus
C1, inueniremus NI HAL pg in eis om. Hl 10 possint B oc-
curat B nobis om. CP p g 12 testarum Bl 13 facta duo E) muto]
de muto M demonioso V 14 circumibat VF ONМ1 Q AE* Y p ael m
omnes et] multas et p, et omnia g 15 regnum euangelii Migne
16 omnes Bl languorem et omnem om. B 18 eius MI, eorum M2
quia] qui B Hl rae 19 pastores B dixit r 20 operari B M
21 rogae B1 mesis B eiciat] mittat yjcu pr aelv (
om. F1 23 suis om. g spiritum B 2t illud] aliud MQ E* 7 pm
quem nunc commemorauimus, multa monuit discipulos suos,
sed utrum ex ordine Mattheus subiunxerit, an ei ordo narrandi
recordatio sua fuerit, sicut dictum est, non apparet. hunc
locum breuiter uidetur perstrinxisse Marcus et eum sic ingressus
est dicens:
docens.
binos, et dabat illis potestatem spirituum inmundorum,
et cetera usque ad illud ubi ait:
de pedibus uestris in testimonium illis. sed antequam
hoc narraret Marcus, prius post resuscitatam filiam archisynagogi
illud narrauit ubi dominum in patria sua mirabantur,
unde illi esset tanta sapientia et uirtutes, cum eius cognationem
nossent, quod Mattheus post admonitionem istam discipulorum
et post alia multa commemorat. itaque incertum
est, utrum hoc, quod agitur in eius patria, Mattheus omissum
reuocauerit, an Marcus recordatum anteceperit, quisnam eorum
ordinem rei gestae et quis recordationis suae tenuerit. Lucas
autem continuo post resurrectionem filiae Iahiri subiungit hunc
locum de potestate et admonitione discipulorum. tam breuiter
1-6 a 14 cf. Matth. 13, 53-58 18 cf. Luc. 9, 1-6; 6, 13-16 ClF OMQ HdEBL y gm 3 utrum BRTD, add.
eos HA2 g, add. ea C-V, add. eum cet. ex ordinem mattheus B,
matheus ordine r subiunxit g r 5 brebiter B et sic infra uidetur
om. R M perstrincxisse Ml, -exit M2 6 est om. AL et circuibat—docens
om. g circumibat ON AE* r edd. praeter pr circamitu
E\' f a 7 conuocatis Q (cf. Mattlt. 10, /) XII et cepit Q eos om. R
mitthere B 8 illisJ eis RT spiritum B 9 ad om. CP
puluere B 11 arcyainagogi B 12 ubi] ut B in om. AL
13 sapientiae uirtutes NI, sapientia et uirtus N3 cognatione ClP,
cogitationem Migne 16 est om. CPF1 quod] add. hic r patriam
BRTD1 17 auteceperit B ONM Es p g, ante cfperit Q y, antecoeperit
RT ClPF HALS, anticiparit C2, anticipauerit cet. 18 recordationi
B, -nes Hl 19 hunc] anhac B hoc locum L, hoc loco a e l
20 et] et de r potestatem et admonitionem ClPl
rerum gestarum ordine appareat. in nominibus ergo discipulorum
Lucas, qui eos alio nomine nominat, cum prius eliguntur
in monte, a Mattheo non discrepat nisi in nomine Iudae Iacobi,
quem Mattheus Thaddeum appellat, nonnulli autem codices
habent Lebdeum. quis autem umquam prohibuerit duobus uel
tribus nominibus hominem unum uocari?
Solet item quaeri, quomodo Mattheus et Lucas commemorauerint
dixisse dominum discipulis, ut nec uirgam ferrent, cum
dicat Marcus: et praecepit eis, ne quid tollerent in uia
nisi uirgam tantum, et sequatur etiam ipse: non peram,
non panem, neque in zona aes, ut ostendat in eodem loco
uersari narrationem suam, in quo et illorum qui dixerunt nec
uirgam ferendam. quod ita soluitur, ut intellegamus sub alia
significatione dictam uirgam, quae secundum Marcum ferenda
est, et sub alia illam, quae secundum Mattheum et Lucam
non est ferenda, sicut sub alia significatione intellegitur
temtatio, de qua dictum est: deus neminem temtat, et sub
alia, de qua dictum est: temtat uos dominus deus uester,
ut sciat, si diligitis eum. illa seductionis est, haec
b *Iac. 1. 13; cf. in Ioh. eu. tract. 43, 5 19 *Deut. 13, 3; cf. quaest.
oct. tr. 40 om. AI. 2 nominibusj omnibus B N1M1 L, rationibus p
3 nomine] loco elm nominauit L χω eleguntur CIP, eligantur r
4 in montem B, amante M1, iam ante M2 in om. E* y 5 thaddeum
R CP, atdeum BI, thatueum B2, tbaJtlieum T, tatheum Fl g,
tadeum F2, taddeum V ON HAEBI. y, thadeum p r ae, thadaeum l
6 lebdeum RTD E* r, beldeum B, laebdaeum aYfl-, lebbaeum CPF ON
glm, lebbeum MQ HAL p a e, lebeum V (Cantabr.) autem
Clm. r numquam B 7 hominem unum om. CP uacari Bl uocari
solere HAL (sign. interrogationis add. A) 8 o uerbo solet incip.
Eitg. Exc. tert. item] ita Nl, itaque N2 9 uirga ClP 10 dicit g
uiam B N 11 sequitur HAL ae 13 illoaum B qui om. AL
14 ut om. AL 15 signifiratione-alia om. B 16 illam] aliam r
17 sub] ab BlB 18 nemine Cl, -ni P sub om. g 20 ut] et R
sciatis B diligatis g eum] illum li haec] haec autem M
probationis] add. est A
bene fecerunt, in resurrectionem uitae; qui male fecerunt,
in resurrectionem iudicii, et aliter, de quo dictum
est: iudica me, deus, et discerne causam meam de
gente non sancta. illud enim iudicium damnationis est, hoc
discretionis.
Et multa alia sunt uerba, quae non habent unam significationem,
sed diuersis locis congruenter posita diuerso modo
intelleguntur et aliquando cum expositione dicuntur, ut est
illud: nolite pueri effici sensibus, sed malitia paruuli
estote, ut sensibus perfecti sitis. hoc enim breuiter
clausa sententia dici potuit nolite esse pueri, sed estote pueri\'.
et illud: si quis putat se sapientem esse in uobis in
hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens. quid enim aliud
dixit quam non sit sapiens, ut sit sapiens\'? aliquando autem
clause ita dicuntur, ut exerceant inquirentem, ut est quod ait
ad Galatas: inuicem onera uestra portate et sic adimplebitis
legem Christi. qui enim putat se esse
aliquid, cum nihil sit, se ipsum seducit. opus autem
suum probet unusquisque et tunc in semet ipso habebit
gloriam et non in altero. unusquisque enim
proprium onus portabit. nisi oneris nomen sub diuersis
significationibus acceperis, procul dubio putabis eundem sibi
quaest. oct. tr. 61, 5; en. in ps. 112 13 *I Cor. 3, 18 17 *Gal. 6.
2-5; cf. quaest. oct. tr. 71; de ciu. d. 15, 6 ClP dictum est] dicitur V 2 bona N* v reaurrectione
bis C\'P mala N v 4 iudica me deus] indicium dl 2?1 5 est
om. E* 8 possitaduerso B 9 aliaquando Bl 10 paruoli ClP
11 ut 8. 1. L brebiter Bl 12 noli BXR 14 enim om. Eug. codd.
Vat. Mediom. 15 ut sit sapiens om. Bl 16 clause B CP MAL.
Eug. Vat., clausae cet., edd. exherceant Bx 17 honera Bl T 0
portare AL adimpleuitis Bl 18 esse om. B Hl 20 tunc] sic
Bug., v (tón) semed H, se g gloriam habebit BT E* y 22 onos
proprium F, onus suum v (to Ifciov cpoptiov) portauit B1 honeris
BlT1 23 acciperis ClP sini B1
uicine positis uerbis —, qui cum paulo ante diceret: alter
alterius onera portate, postea dixit: unusquisque proprium
onus portabit. sed alia sunt onera participandae
infirmitatis, alia reddendae rationis deo de actibus nostris; illa
cum fratribus sustentanda communicantur, haec propria ab
unoquoque portantur. ita et uirga intellegitur spiritaliter, de
qua dicebat apostolus: in uirga ueniam ad uos? et corporaliter,
qua utimur siue ad equum siue ad aliquid aliud opus
fuerit, ut interim omittam et alias huius nominis figuratas
significationes.
Utrumque ergo accipiendum est a domino apostolis dictum,
et ut nec uirgam ferrent et ut nonnisi uirgam ferrent cum
enim secundum Mattheum diceret eis:
aurum neque argentum neque pecuniam in zonis
uestris,
calciamenta neque uirgam, continuo subiecit: dignus
est enim operarius cibo suo. unde satis ostendit, cur eos
haec possidere ac ferre noluerit, non quod necessaria non sint
sustentationi huius uitae, sed quia sic eos mittebat, ut eis
haec deberi demonstraret ab illis ipsis quibus euangelium
credentibus adnuntiarent, tamquam stipendia militantibus,
tamquam fructum uineae plantatoribus, tamquam lac gregis
pastoribus. unde Paulus dicit:
umquam? quis plantat uineam et de fructu eius non
HL 8 onus propr. V 4 portauit Bl honera B H
partecepandae ClP 5 reddenda Bl 6 sustentanda (tanda in ras.)
C, snstenda TIt suatinenda » r raeI 8 quo B dicit e 9 siue
ad equura qua utiraar Migne 10 et om. r 11 significationis 01
13 et pr. om. CPF p cum] cur CP 14 dixerit C2 16 tonicas
CP AL 17 continuu B 18 enim om. M p enim est v operarios
Al ostenditur A r 19 haec om. M quod] quo CPF
OMQ » r gm, quia p 21 debere Bx monstraret V <\\i p
iptis om. p g 22 stipendiu Bl 25 de fractum B, (om. de)
fructum N I
hinc enim loquebatur de his quae necessaria sunt
praedicatoribus euangelii. unde paulo post dicit:
uobis spiritalia seminauimus, magnum est, si uestra
carnalia metemus?
non multo magis nos? sed non sumus usi
hac potestate. unde apparet haec non ita praecepisse
dominum, tamquam euangelistae uiuere aliunde non debeant
quam eis praebentibus quibus adnuntiant euangelium — alicquin
contra hoc praeceptum fecit idem apostolus, qui uictum
de manuum suarum laboribus transigebat, ne cuiquam grauis
esset —, sed potestatem dedisse, in qua scirent sibi ista
deberi. cum autem a domino aliquid imperatur, nisi fiat,
inobaudientiae culpa est. cum autem potestas datur, licet cuique
non uti et tamquam de suo iure cedere. haec ergo loquens
dominus discipulis id agebat, quod ipse apostolus paulo post
apertius ita explicat:
c. 6 17 *I Cor. 9, 13-15 Eug. codd. Vat. Med. qui Hl pascet Q gregis] eius g
2 hinc] tunc E* r, hic r hiia B, iis ES 7 elm 4 magnam est]
magnum RD (sang. clar.), FJug. codd. Vat. Mediom. (fisya) 5 carnali
B metemuB Bl CPF 0 gm (codd. opt.), metamus
cet., Eug., v (P potestates T, potestati g nostre r
participantur B, participes eunt R TD v, participant cet.. edd. 6 non
multo magis BRT r, nonne magis F2 ON pael (Ambrosiaster), non
magis cet. (sang. clar.) Eug.; cf. Aug. de op. mon. 8. 9 (quanto magis
cod. Met.); de adult. coni. 14, 15; in Ioh. eu. tr. 122, 3; quare non
potius v (Sin. corr., Ups., ou fiaXXov cet.) 7 non haec Evg.
codd. Vat. Mediom. 7 praecipisse ClP Q Al 9 praesentibus BT
11 manum JEZ1 transiebat BlT N1 Al nec Ii 12 sed om. g
dedisse] habuisse p, tamen dedisse g in del. B* 13 cum om. Bl
autem del., cum enim 8. I. add. B3 aliquid om. BBTD inpensatur
Bl 14 inobandientiae RTD, inoboed. (inobed.) cet. autem
om. T 15 recedere CPVF ONMlQ HALpg a hicr loquens dominus
BBTD V, dom. loqn. cet., edd. 16 aiebat N* A g paulo] paulus Q
17 apertius om. BBTD quoniam] quia RT Eug. qui om. Rl
deseruiunt altario conpartiuntur?
ordinauit his qui euangelium adnuntiant de euangelio
uiuere.
dicit ita dominum ordinasse, se autem usum non esse,
utique ostendit utendi potestatem datam, non inpositam seruiendi
necessitatem.
Hoc ergo ordinans dominus, quod eum ordinasse dicit
apostolus qui euangelium adnuntiant de euangelio uiuere, illa
apostolis loquebatur, ut securi non possiderent neque portarent
huic uitae necessaria nec magna nec minima. ideo posuit nec
uirgam ostendens a fidelibus suis omnia deberi ministris suis
nulla superflua requirentibus. ac per hoc addendo dignus
est enim operarius cibo suo prorsus aperuit et inlustrauit,
unde et quare haec omnia loqueretur. hanc ergo potestatem
uirgae nomine significauit, cum dixit: ne quid tollerent in
uia nisi uirgam tantum. potuit enim etiam sic breuiter
dici \'nihil necessariorum uobiscum feratis nec uirgam nisi
uirgam tantum\', ut illud quod dictum est nec uirgam intellegatur
\'ne minimas quidem res\', quod uero adiunctum est
nisi uirgam tantum intellegatur, quia per potestatem a
domino acceptam, quae uirgae nomine significata est, etiam
quae non portantur non deerunt. utrumque ergo dominus dixit.
sed quia non utrumque unus euangelista commemorauit, putatur
ille qui uirgam sub alia significatione positam tollendam dixit
om.) templo Nl, templi N2 edent BI altario BR (Am.
Fuld. sang. clar. boern.), ad altare Y, altari cet., edd., v 2 altario
BRTD AL al, altari cet., edd., v conpatiuntur Bl, cumpart- Clp,
parci- T 3 hordinauit Bl, ordinabit RTl iis E*y lm de eaangeliom
ClP 4 nullo N* 8 quo g 11 nec alt. om. B 14 est
om. B enim est v operarios Al 15 hanc] haec B 16 signauit
M 17 posuit Clp brebiter B 18 necessarium (necass. B) BR g
19 intellegeretur Eug. codd. Vat. Med. 20 ne] nec RT CP A ael
21 potestate Bl 24 non ante commemorauit Y l
esse contrarius; sed iam ratione reddita non putetur.
Sic et calciamenta cum dicit Mattheus in uia non esse
portanda, curam prohibet, qua ideo portanda cogitantur, ne
desint. hoc et de duabus tunicis intellegendum est, ne quisquam
eorum praeter eam quam esset indutus aliam portandam
putaret sollicitus, ne opus esset, cum ex illa potestate posset
accipere. proinde Marcus dicendo calciari eos sandaliis uel
soleis aliquid hoc calciamentum mysticae significationis habere
admonet, ut pes neque tectus sit neque nudus ad terram, id
est nec occultetur euangelium nec terrenis commodis innitatur.
et quod non portari uel haberi duas tunicas, sed expressius
indui prohibet dicens: et ne induerentur duabus tunicis,
quid eos monet nisi non dupliciter, sed simpliciter ambulare?
Ita dominum omnia dixisse nullo modo dubitandum est,
partim proprie, partim figurate, sed euangelistas alia illum,
alia istum inseruisse scriptis suis, quaedam uero eadem uel
duos uel tres eorum quoslibet uel omnes quattuor posuisse,
nec sic tamen omnia esse conscripta quae ab illo seu
dicta seu facta sunt. quisquis autem putat non potuisse dominum
in uno sermone quaedam figurate, quaedam proprie
ponere eloquia, cetera eius inspiciat; uidebit, quam hoc temere
adque inerudite arbitretur. potest enim iste — ut unum aliquid
BRTD, uirg. rurs. cet., edd. 3 et] et ad B 4 portandam
Bl qua] quia CPF1 Q r a e cogitantur] putantur » y
ne] ut non rael 5 desint] add. portanda,. de om. Bl L tonicis
CP AL nec B T7 6 euni B 7 pnt.] portaret CP eseet] sit p
possit BRTD 8 deinde A 10 nec nudus CP HL 11 com modis
(fol. 65) finit D, seguitur E 12 tonicas T CP AelL 13 tonieis T
CP AEL 14 mouet ClP 16 proprie partim om. B propriae JBT
CPV AlElL flguratae Ex, figuratiue p illum BBTD, istud Nt,
istum cet., edd. 17 alias B istum (s ex n B) BRTD, illud 2P, illum
cet., edd. scripturis A 18 IIII MQ posuisBe-dominum om. M
19 omnia] non omnia BRT, sed cf. 34, 12 21 figuratae B CP ElL
propriae BRT CPF 22 uidebit] et uidebit HAE1 arf rael 23 post
Cl ut] et B
non sciat sinistra quod facit dextra, et ipsas elemosynas et
quidquid illic aliud praecipit figurate accipiendum putare.
Sane rursns admoneo, quod oportet meminisse lectorem, ne
tali admonitione saepissime indigeat, aliis adque aliis sermonum
suorum locis dominum iam multa iterasse quae alibi
dixerat, ne forte ipsorum locorum ordo cum ex alio euangelista
non conuenerit, alicui eorum hinc putet esse contrarium, cum
intellegere debeat iterum alibi dici quod iam alibi dictum
erat, nec tantum de dictis, uerum etiam de factis obseruari
debere. nihil enim prohibet hoc idem iterum factum credere.
calumniari autem euangelio, dum non credit iterum factum
quod iterum fieri non potuisse nemo conuincit, sacrilegae
uanitatis est.
consummasset Iesus praecipiens duodecim discipulis
suis transiit inde, ut doceret et praedicaret in ciuitatatibus
eorum.
uinculis opera Christi, mittens duos de discipulis
suis g quomodo g mouet CXP 2 non ac.J nesciat V
quod faciet AelL, quid (qui MI) faciat M HE1 y pral, Eug. cod.
Vat., quod faciat \'f, quid facit g dextera F N p gr a et pr. om. e
ipsas otn. AXEL e aelemosinas L, elemosinaa IlT VF NM y gra,
elymosinaa CP, eleeraosynaa l m, in eleemosynis e et alt. om. HAelL
3 quicquid CPF NMQ AEL praecipitnr CPF pgl, praecepit HEL 7
figurata ea g 4 nec aliam ammonitionem B. 6 domini HAEL iam
ante dixerat V elm 7 cum] cum uel re1 8 conuenit Eug. cod. Vat.
10 obseruare NI M, id obseruare V 12 calumniare H g iterum factum
quod om. AEL g 13 quod s. I. E2 14 est] finit Eug. Exc. tertium
15 XXXI post dicit AEL et sic infra num. cap. ante uerba 8. ecr.
16 iesns] add. nerba hec r XII R T 17 transit g, transiuit r
18 iohannia (JIP 19 duo H 20 illis B Ml qui uenturua (om. ea)
M (6
est sapientia a filiis suis. hunc totum locum de Iohanne
baptista, quod miserit ad Iesum et cuiusmodi responsum
acceperint illi quos misit et quidquid post eorum abscessum
de Iohanne dominus dixit, interponit et Lucas, non quidem
ipso ordine, sed quis eorum recordationis suae, quis rerum
ipsarum hic ordinem teneat, non apparet.
XXXII. Sequitur Mattheus et dicit:
ciuitatibus, in quibus factae sunt plurimae
uirtutes eius, quia non egissent paenitentiam, et
cetera usque ad illud ubi ait:
erit in die iudicii quam tibi. etiam hoc commemorat
Lucas continuato cuidam sermoni domini etiam haec ex ipsius
ore coniungens. unde magis uidetur ipse hoc ordine illa commemorare,
quo a domino dicta sunt, Mattheus autem suae
recordationis ordinem tenuisse. aut si illud quod idem Mattheus
ait: tunc coepit exprobrare ciuitatibus, sic accipiendum
putatur, ut punctum ipsum temporis uoluisse credatur exprimere
in eo quod est tunc, non autem ipsum tempus aliquanto
latius quo haec multa gerebantur et dicebantur, quisquis
hoc credit, credat etiam hoc esse bis dictum. cum enim
et aput unum euangelistam inueniantur quaedam quae bis
dixerit dominus, sicut aput eundem Lucam de non tollenda
pera in uia et similiter ceteris duobus locis dictum a domino
20—24 11 Mattb. 11, 24 13 cf. Luc. 10, 12-15 23 cf. Lue. 9,
3 et 10, 4 2 a om. BT 3 miserat E2 7 4 quicquid CPV abscessu AL
6 set Tl, si Cl, se P suae] Bua a Bl, sua aut JBS 8 exprobare T
et sic infra 10 uirtutis CP Nl E 13 continuatim Q quodam
sermone C1 ex om. AEL Y g 15 quo] quae RTD ra, quod L
18 puuetum Bl, pene tum B2 temporibus HL tradatur g 19 est]
dictum est D raelm aliquanto latius om. L aliquando JV1,
alioquin p 20 quo] quod TD Clp ONl AelL 21 credit] credat
AlElL credit credat] crederedat B*, credere dictum JB1 hoc etiam g
hoc om. N 22 et om. EL y g 23 sicut] add. et M prael
a singulis dicitur eodem ordine, quo dictum est, et ideo
diuersus ordo apparet in singulis, quia et tunc quando ille et
tunc quando iste commemorat dictum est?
Iesus dixit: confiteor tibi, pater, domine caeli
et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et
prudentibus, et cetera usque ad illud ubi ait:
enim meum suaue est et onus meum leue. huius loci et
Lucas meminit, sed ex parte. non dicit enim ipse:
ad me omnes qui laboratis, et alia quae sequuntur, semel
autem hoc dictum a domino, sed Lucam non totum quod
dictum est commemorasse credibile est. Mattheus enim dicit:
in illo tempore respondens Iesus dixit, posteaquam
eiprobraui ciuitatibus; Lucas autem post illam exprobrationem
. ciuitatium interponit quaedam, non tamen multa, adque hoc
ita subiungit: in ipsa hora exultauit spiritu sancto et
dixit. unde etiam si Mattheus non in illo tempore diceret,
sed in ipsa hora, tam pauca interponit Lucas in medio, ut
etiam eadem hora dictum non absurde uideatur.
abut Iesus sabbato per sata, discipuli autem eius
esurientes coeperunt uellere spicas et manducare, et
cetera usque ad illud ubi ait:
10,16-20 17 Luc. 10, 21 21 *Matth. 12, 1; cf. 1-8 24 *Matth. 12, 8 V ordinem C\'P Nl
quo] quod B Ni H 3 diuersis Ct P quia et] quae B ille] et
ille CPF grn 6 confitebor r pater 8. l. H domine pater prael
7 quia] qui RTD OM a orn. L et prudentibus om. T, et reuelasti
ea paruulis add. V 9 enim om. T onus] cf. 10, 16 10 enim dicit
E2 T 15 erprobauit T, exprobrauerit p r 16 ciuitantium B, -tatium
RT ONahfQ AEL, -tatum cet. inponit T hoc om. NlM 17 ora
RlT exultabit RT spiritu] in spiritu RTD 1V2Q rael (uer-c.
Kfron. colb. corb. cant.), iv Sin. Cant. 18 in om. AlJSL
20 non abs. dict. V uideretur r 22 per sata sabbato v 23 coeperont
ont. L 24 illum obi B enim est T v
quaestione commemoratur et a Marco et a Luca, sed illi non
dicunt in illo tempore. unde fortassis magis Mattheus rei
gestae hic ordinem tenuit, illi autem recordationis suae, nisi
latius accipitur quod dictum est illo tempore, id est quo
haec multa et diuersa gerebantur.
XXXV. Sequitur ergo Mattbeus ita narrans:
transisset, uenit in synagogam eorum.
manum habens aridam, et cetera usque ad illud ubi ait:
et restituta est sanitati sicut altera. de isto sanato,
qui manum habebat aridam, etiam Marcus et Lucas non tacent.
posset autem putari eo die factum et de spicis et de isto
sanato, quoniam sabbatum et hic commemoratur, nisi Lucas
aperuisset alio sabbato factum fuisse de sanitate aridae manus.
proinde quod ait Mattheus: et cum inde transisset, uenit
in synagogam eorum, non quidem uenit nisi cum inde
transisset, sed post quot dies in synagogam eorum uenerit,
posteaquam a segete illa transiit, an recta continuoque illuc
ierit, non expressum est. ac per hoc locus datur narrationi
Lucae, qui dicit alio sabbato huius manum sanatam. sed potest
mouere, quomodo Mattheus dixerit, quod ipsi interrogauerant
cf. 9-18 10 Matth. 12, 13 11 cf. Marc. 3, 1-5; cf. Lnc. 6, 6-11 ClP 3 fortasis ElL, fortasse C2PV 4 suae om. I
nisi] add. ai A 5 accipiatur HAEL 7 aelm illo B ONM HAEL 7,
in illo cet., edd. quo] quod T ClP N1 ElL, in quo V 7 ita om. CP p
8 transsisset B sinagogam B, -ga RT EL et om. Tl 11 tacuit M
12 possent B, possit P, posse H1 eo] eodem N* p de spicis)
dispicis B isto] ipso AEL 7 13 et sabbatum raelm 14 alio]
et alio Q fuisse BRTD MQ r, esse cet. 15 transsisset utroq. loco B
16 sinagoga BRT 17 quot (quod ClM) post CP M quod BRTllJl
OiJVl ElL sinagoga BRT 18 poateaque Nl (a om.) segete illa
ElL, segetem illam N2 AlE2 7, per segetem illafli ael transiuit D
r a elm. recte y pg el, directe V recto continuoque gressu E1 7
19 ierit] ie... (exesa membr. deficit) B, gerit AE\'L ac] ae BI, hac B1
20 sanata ClP 21 quod] quem B interroganerant BRT, -runt 1)
-rint cet., edd.
occasionem, ipse uero illis de oue proposuerit similitudinem
dicens: quis erit ex uobis homo qui habeat ouem
unam, et si ceciderit haec sabbatis in foueam, nonne
tenebit et leuabit eam?
oue? itaque licet sabbatis bene facere, cum Marcus et
Lucas illos potius a domino interrogatos esse perhibeant: licet
sabbato bene facere an male? animam saluam facere
an perdere? itaque intellegendum est quod illi prius interrogauerint
dominum, si licet sabbato curare, deinde quod
intellegens cogitationes eorum aditum accusandi quaerentium
constituerit in medio illum quem fuerat sanaturus et interrogauerit
quae Marcus et Lucas eum interrogasse commemorant,
ac tunc illis tacentibus proposuisse similitudinem de
oue et conclusisse, quod liceat sabbato bene facere,. postremo
circumspectis eis cum ira, sicut Marcus dicit, contristatum
super caecitate cordis eorum dixisse homini: extende manum
tuam.
eum, quomodo eum perderent.
17 Matth. 12, 13; Marc. 3, 6; Luc. 6, 10 19 *Matth. 12, 14-17; cf.
14-21 B proposuerat C2P 3 erit] eat (s. l. T) RTD
};2 (cant. brix.) exesa membr. deficit B, om. g (icrttV Cantabr. al.,
satat cet.) qai habet RTD Hl g (cant. brix. Cau. Tol. Dbl. Ept.
Hub. Ken.), qui habebit p (8ç; Cantabr., cet.) unam
ouem g 4 si om. p g fobeam B nonne] non AEL 5 tenenit
B 7 illos] eos RTD (int)errogatus B 8 salbam B 9 illi
om. B Jf1 prius illi Rt interrogauerunt p 11 cogitationis C1
12 constituerint B illorum P, eorum V p, eorum illum l 15 et
concl.] conclusisseque ael quod] quo W-L licet B p uene B
bene facere sabato g 16 eius L contristatum] add. est AEVL
17 caecitatem (cec. Q) RT Q HAEL 20 farisei T, pharisei EL.
-ssaei H .
curauit eos omnes
eum facerent,
Esaiam prophetam dicentem, et cetera usque ad illud
quod ait:
solus iste commemorat, illi duo in alia perrexerunt. ordinem
sane rei gestae uidetur Marcus aliquantulum tenuisse, qui
dicit Iesum cognita maligna aduersum se dispositione Iudaeorum
secessisse ad mare cum discipulis suis et ad eum
turbas confluxisse, sanasse eum plurimos. unde autem coeperit
in aliud ire, non quod ordine sequeretur, uix apparet, utrum
ubi dicit conuenisse ad eum turbas -potuit enim hoc iam
et alio tempore — an ubi dicit: ascendit in montem. quod
et Lucas uidetur commemorare dicens: factum est autem
in illis -diebus, exiit in montem orare; dicendo enim in
illis diebus satis ostendit non continuo factum.
XXXVII. Mattheus ergo sequitur et dicit:
est ei demonium habens caecus et mutus et curauit
eum ita ut loqueretur et uideret. hoc non isto ordine.
sed post alia multa Lucas commemorat et mutum dicit tantum.
non etiam caecum. sed non ex eo quod aliquid tacet de alio
dicere putandus est, ea enim sequentia etiam ipse contexit
quae Mattheus.
XXXVIII. Sequitur Mattheus dicens:
12, 22 19 cf. Luc. 11, 14 et 15 24 *Matth. 12, 23-25; cf. 23—37 Cl eum manifestum r 4 eseiam B, hesaiam M,
isaiam EL i 5 quod] ubi m sperabant B 6 alia] alium M1
aliud M2 7 sane om. p marcus] add. autem M 10 sanaBse
BRTD ClPFl ONaMQ g, et sanasse cet. coepit M 11 ordinem
MQ HAEL r a utrum] iterum B 12 ibi HAelL iam et]
etiam M 14 commemorasse HAEL y a e dicens-orare om. R
autem om. r 15 monte ClP dicendo] dicit Ml, dicens M1
17 tunc] add. et r 18 et alt. s. I. B 19 uidere B isto] in isto B
20 dici B 21 eo] add. sed B de] ideo de BRTD rael 22 putandum
BRTD
Dauid?
non eicit demones nisi in Belzebul principe demoniorum.
eis: omne regnum diuisum contra se desolabitur, et
cetera usque ad illud ubi ait:
et ex uerbis tuis condemnaberis. Marcus non
ex occasione illius muti subicit dictum de Iesu quod in
Belzebul eicit demonia, sed post alia quaedam quae solus
commemorat hoc quoque subnectit, siue alio loco id recolens
et adiungens, siue aliquid praetermittens et deinde ad hunc
ordinem rediens. Lucas autem paene totidem uerbis hoc dicit
quod Mattheus, et quod digitum dei appellat spiritum dei, ab
eadem sententia non recedit, quin potius et aliquid docet, ut
nouerimus, quemadmodum intellegamus ubicumque scripturarum
legerimus digitum dei. in aliis autem quae non hic dicunt
Marcus et Lucas nulla contrauersia est, nec in his quae aliquanto
aliter dicunt, quia eadem sententia est.
ei quidam de scribis et Pharisaeis dicentes: magister,
uolumus a te signum uidere, et cetera usque ad illud
19 Matth. 12, 38; cf. 38-45 R1 3 ei.cit (eros. e) N demonia RT belzebul B
IIIWOn. cant. corb. Ric.1), belzebu CP, belzebub R\'TD ONMQ H p.
beelzebnb cet., v 5 contra] in p desolauitur B, desolatur RT
CPVF ON H g (cant. Ept. al.) 6 illum B iustiflcaueris et con-
•lemnaueris B 8 illius] alius B muti subic.] mutis ubi dicit CP
subiecit DQ 9 bezebul B, belzebub RTD CP ONMQ H p, beelzebub
cet., v (Sin. Vut, βελζεβουλ uel βεελζεβουλal.) eiciet
B, eiecit D, eiceret CPVF edd. alia] talia g, multa alia (om. quaedam)
p 11 ad huc B\' ElL 13 quod pr.] quot ON2 E2 et om. g
U eandem B potius] pius Bl, prius B2 docens p (om. ut no)
oerimus B 15 scriptum r, in scriptura ael 16 digitum] dictum Ht
in) an B 17 contrauersia B, controuersia cet-, edd. (cf. infra 191, 22)
aliquando Tl p d 18 quia] qui B, que g
etiam Lucas narrat eo quidem loco, sed aliquanto dispari
ordine. nam illud quod petierunt signum a domino de caelo
supra commemorauit post illud de muto miraculum et non
ibi rettulit, quid eis ad hoc dominus respondisset, sed postea
cum turbae concurrissent, dicit hoc fuisse responsum eis quos
dat intellegi superius a se commemoratos, quod de caelo
signum quaerebant; et hoc adnectit, posteaquam interposuit
de muliere, quae dixit domino: beatus uenter, qui te portauit.
hanc autem mulierem interponit, cum de sermone
domini commemorasset, quod spiritus inmundus exiens ab
homine redit et inuenit mundatam domum. post mulierem ergo
illam, cum diceret responsum esse turbis de signo, quod de
caelo quaerebant, interposita similitudine Ionae prophetae.
deinde continuato sermone ipsius domini, commemorat dictum
de regina Austri et de Nineuitis. ita aliquid potius commemorauit
quod Mattheus tacuit quam aliquid praetermisit eorum
quae hoc loco ille narrauit. quis autem non uideat superfluo
quaeri, quo illa ordine dominus dixerit, cum et hoc discere
debeamus per euangelistarum excellentissimam auctoritatem
non esse mendacium, si quisquam non hoc ordine cuiusquam
sermonem digesserit quo ille a quo processit, cum ipsius
9 Luc. 11,27; cf. 27 et 28 11 cf. 24—26 14 cf. 29 et 30 16 cf. 31 et 82 om. AIEL r generatione C\'P 2 etiam] add. et M
alioquanto B1 3 ordinem Bt quod om. T signum om. Tl 5 qui
(quid m. 2) de his N respondisse ClP 6 cum] quam H1 concurrisset
ClP eis] eius ClP quos dat] quoedat B, quosdam AJPL 7 commoratus
C\'P 8 anectit Bot, atnectet Ml, adiecit X r postea
quando r 10 de sermonem B 12 mandatum B domum mundatam
HAEL r 13 illa B diceret] add. et BT de ante caelo om. B
14 ionae] de iohannae M 15 continuo CP sermonem BC1 16 neniuitis
Nl, niniuetis EL, niniuitis F1 N2Q H edd. 18 ille] ipse BT
19 quo] quae AEXL dominus om. BRTD, deus r cam] nbi p
dicere Hl r 20 debemus T per] propter r 22 sermonem] add.
seriatim V quo pr.] quod &PL processent BI, processissent B3.
praecessit CJ} procissit NI, processerit 0
Lucas productiorem hunc domini sermonem indicat et in eo
quaedam commemorat, qualia Mattheus in sermone illo, qui
est habitus in monte, quae bis dicta intellegimus, et ibi
scilicet et hic. terminato autem isto sermone in aliud pergit
Lucas, in quo utrum ordinem rerum gestarum seruarit incertum
est. ita enim conectit: et cum loqueretur, rogauit
eum quidam Pharisaeus, ut pranderet aput se. non
autem ait (cum haec loqueretur\', sed cum loqueretur. nam
si dixisset (cum haec loqueretur\', necessario cogeret intellegere
hoc ordine non tantum a se fuisse narrata, uerum et a domino
gesta.
ad turbas ecce mater eius et fratres stabant foris quaerentes
loqui ei, et cetera usque ad illud ubi ait:
enim fecerit uoluntatem patris mei qui in caelis est,
ipse meus et frater et soror et mater est. hoc sine dubio
consequenter gestum intellegere debemus. praemisit enim, cum
ad hoc narrandum transiret, adhuc eo loquente ad turbas.
quid est autem adhuc nisi illud quod loquebatur? non enim
dixit \'et eo loquente ad turbas ecce mater eius et fratres).
sed adhuc eo loquente cum dicit, cogit intellegi \'haec
13 Matth. 12, 46; cf. 46—50 15 *ib. 50 semel B CPF1 N L g, cum ita p, siue
ita sine aliter JV1 r 2 in eo1 adhuc p 4 intellegemus J51 5 ter
nato At, te nato E1, ei nato L pergit] pertingit B 6 ordine B
seruanit C1, sernaret PFl AEIL, semet VE1 iX, seruauerit M rael
7 quonectit CP, nectit AEL et om. Q r 9 hoc p r sed
c. loqueretnr om. R CP 10 necaessario geret B 11 narra Bt
uerum om. B 13 adhunc Hl 14 foris stabant V quaerentis C1
16 enim om. BRTD (om. Bic.) nolumtatem B, uolont. C1 est in
celie r 17 et ante frat. om. HAeaL edd. praeter g, v 18 cum] add.
ut r 20 autem om. AelL 21 eoj o B 22 cum] quae cum
raelm cogitj add. et B intellegit B, intellegi. D
quod de blasphemia spiritus sancti quid dominus dixerit
rettulit: et ueniunt, inquit, mater eius et fratres praetermissis
quibusdam, quae in eodem textu sermonis domini et
Mattheus prolixius Marco et Lucas prolixius Mattheo posuerunt.
Lucas autem non huius rei gestae ordinem tenuit, sed
praeoccupauit hoc et recordatum ante narrauit. denique hoc
sic interposuit, ut solutum appareat a nexu et superiorum et
posteriorum. post commemoratas enim quasdam parabolas
domini ita hoc de matre et fratribus eius recordatum interposuit:
uenerunt autem ad illum, inquit, et mater eius
et fratres eius et non poterant adire ad eum prae
turba — non expressit, quando ad eum uenerint —, rursus
cum et hinc transit, ita loquitur: factum est autem, inquit, in
una dierum et ipse ascendit in nauiculam et discipuli
eius. et hic utique cum dicit: factum est in una
dierum, satis indicat non necesse esse, ut haec dies intellegatur,
in qua hoc gestum est, uel illa, quae continuo sequitur.
nihil itaque habet repugnantiae cum ceteris duobus quod
Mattheus de matre et fratribus domini narrat, neque in uerbis
domini, neque in ipso ordine rerum gestarum.
XLI. Sequitur Mattheus:
14 ib. 22 22 Matth. 13, 1—3; cf. 1-52 Q et ante ueniunt om. CP p praetermissus Bl
4 texu AelL sermones CP et om. B 5 prolix. pr.] prolixi* BI,
prolixe B1 marcns B 6 gesta B 7 et om. N, a. I. est N1 recordatu
(-to B1) mane Bl, praeoccatum ante ClP, praeoccupatum ante C1 g
8 solus HAelL appareant B et posteriorum om. AlELt et infenoram
e l 9 commoratas B 10 et] add. de T p 11 et mater eius
et fratres eius B, et fratreg eius et mater RTD, mater et fratre:! eius
cd., edd., v ( ή fiTjnrjp Sin. Cant.) 12 adire
ad eum BRTD (ueron. et optimi Vulg. codd.), ad eum ire :N2, ad eum
adire cet. g m, eum adirep, adire eam r aelv (
AL a l, transiuit r 16 et] ut ClP hic] inc Bl 17 non
om. AEXL esse] est B hic p 18 sequitur] requiritur Q 22 illo]
illo autem L exi**ens B
9
eum turbae multae, ita ut in nauiculam ascendens
sederet, et omnis turba stabat in litore.
est eis multa in parabolis dicens, et cetera usque ad
illud ubi ait:
caelorum similis est homini patrifamilias, qui profert
de thensauro suo noua et uetera. post illud quod
narratum est de matre et fratribus domini hoc continuo gestum
esse et eum ordinem Mattheum etiam in narrando tenuisse
ea res insinuat, quia, cum illic transiret, ita conexuit, ut
diceret: in illo die exiens Iesus de domo sedebat secus
mare et congregatae sunt ad eum turbae multae. cum
enim dicit in illo die — nisi forte dies more scripturarum
tempus significet —, satis indicat aut hoc consequenter gestum
aut non multa interponi potuisse, maxime quia et Marcus eum
ordinem tenet. Lucas autem post illud quod narrat de matre
et fratribus domini in aliud transit nec eo transitu conexionem
aliquam facit, qua huic ordini repugnare uideatur. omnium
ergo horum quae Mattheus dominum locutum esse narrauit,
quae cum illo dixerunt Marcus et Lucas, non habent repugnantiae
quaestionem; quae autem ipse solus dixit multo
magis sine contrauersia sunt. nec in ipso ordine, quamuis
aliquanto diuersum alius alium teneat partim gestarum rerum
om. IP&L 2 in om. H p nauicula C\'P 3 omnes
(sed tarba) B Clp littore H 7 edd. praeter g, v 4 eis om. p
6 cael.] ueloram B1 simile C1 (Big. Vall.) profret Cl 7 thensaaro
B (ueron. eant. brix.), tesaura BIT, tbess. H, thes. cet., edd., r
8 est de-gestum esse om. B 9 et] ut H cum CP 10 illuc
RAEL YX rael, illi inc Nl, ille hinc N2, illinc F1 9 pgm conexuit
BRTD CP 0 g, contexit p, contexuit cet. ut om. B 12 congraegati
B 13 porta Bl die BTl, diem BT2 morem R 14 significaret
B aut] ut T1 g, om. HAE1 15 eum] eundem g eo
ordine P 16 quod om. B narret H 18 qua] quam HAJElL
21 ipse om. p 22 contrauersia Bl, controuersia cet., edd. (cf. supra
187, 17) in om. BRTD 23 alium] aliud M gestorum H1 y
rerum om. HAJSL f g
XLII. Sequitur ergo Mattheus:
consummasset Iesus parabolas istas, transiit inde.
eorum, et cetera usque ad illud ubi ait:
ibi uirtutes multas propter incredulitatem illorum.
a superiore sermone parabolarum sic transit, ut non ostendat
consequentis ordinis necessitatem, praesertim quia Marcus ab
istis parabolis, non in quod iste, sed in aliud tendens, in quod
et Lucas ita conexuit narrationem, ut credibilius ostendatur
hoc esse potius consequenter gestum, quod ipsi duo continuanter
adiungunt, de naui scilicet, in qua dormiebat Iesus,
et de illo miraculo expulsorum demoniorum aput Gerasenos.
quae duo Mattheus iam superius recolens interposuit. nunc
ergo quae in patria sua dominus dixerit uel ei dicta sint
uideamus utrum cum aliis duobus Marco et Luca concordent.
nam Iohannes longe in diuersis et dissimilibus narrationis
suae locis uel dicta esse domino talia uel eum dixisse commemorat,
qualia hoc- loco tres ceteri meminerunt.
Et Marcus quidem eadem prope commemorat hic omnia
quae Mattheus, nisi quod dominum fabrum et Mariae filium
dicit a ciuibus suis dictum, non, sicut Mattheus, fabri filium.
et 5, 17; Luc. 8, 22-37 15 cf. Matth. 8, 23-27 et 28-34 18 cf.
Ioh. 6, 22-72 21 cf. Marc. 6, 1-6 N1Q quid om. R cui] cut BI 3 cum
om. M 4 parabulas ClPl 5 sinagogis BRTD MQ g, synagogiia or,
synagoga p. (ev vq ClP 8 a om. B C1
parabularum ClPl transit ut] transeat B 9 consequendis FL, conaequendi
V, consequenter HI necessitate B quia] cum p 10 quod
alt.] quo BVNlEI 11 conexuit BRTD CP OM g, conteiuit (-xit r)
cet. credibilias Bt 12 esse om. Cl 14 gerassenos BT Q HA
16 ergo] uero L in patria] tria B dixit r 18 iohannis CP
et disimilibus GIP, edissimilib. (is s. I.) Bl 21 eadem om. ElL
proprie r 22 nisi-mattheus om. B
fabrum credebant quo fabri filium. Lucas autem eandem rem
gestam latius indicat et plura ibi commemorat; nec longe
post baptismum et temtationem eius hoc inserit sine dubio
praeoccupans quod multis rebus interpositis postea gestum
est. unde quisque possit aduertere, quod huic tam magnae
quaestioni, quam de consensu euangelistarum enodandam deo
adiuuante suscepimus, plurimum necessarium est, non nescientes
aliquid eos praetermisisse aut nescientes, quemadmodum
se ordo rerum gestarum haberet, alium potius ordinem suae
recordationis tenuisse. quod hinc euidentissime intellegi potest,
quia Lucas, antequam aliquid narraret dominum fecisse
Capharnaum, praeoccupauit hunc locum, quem nunc consideramus,
ubi ciues eius et potentiam uirtutis in eo stupebant
et ignobilitatem generis contemnebant. nam hoc eum dicit
eis dixisse: utique dicetis mihi: medice, cura te ipsum:
quanta audiuimus facta in Capharnaum, fac et hic
in patria tua, cum secundum ipsius Lucae narrationem
nihil adhuc legatur fecisse Capharnaum. quod quia longum
non est et facillimum est et pernecessarium, totum inserimus,
unde ad hoc narrandum et quomodo uenerit. posteaquam
baptizatum et temtatum dominum indicauit, ita sequitur:
4, 13-23 HdEIL et om. HAEIL 2 cedebant Bl quod C
eadem ClP g rem om. g, res ElL 3 gesta g 4 eius om. Å \'ElL
haec e l 7 quem L enodandum Nl, -nda ElL 8 adiubante B
suscipimus ClP Q 10 haberetj add. et HAelL 12 narret BT
13 cafarnauin CP 0, in caph. N2 quem] quae B 15 ignouilitatem
B condeMnabant CXP nam] add. et rae l 16 dicitis
CP Q AE2 pg medici ClP 17 audimus R Hx cafarnauin
CP 0 18 ipsius BRTD, eiusdem ipsius cett., edd. 19 cafarn. CP
0, in c. N1 20 et pr. om. RTD est alt. om. BRTD inferimus
9, inseruimus rael 21 quodmodo Bl 22 indicat p 23 omnem B
diabulus T
uirtute spiritus in Galilaeam, et fama exiit per uniuersam
regionem de illo.
eorum et magnificabatur ab omnibus.
Nazareth, ubi erat nutritus, et intrauit secundum
consuetudinem suam die sabbati in synagogam et
surrexit legere.
Esaiae. et ut reuoluit librum, inuenit locum, ubi
scriptum erat:
quod unxit me, euangelizare pauperibus misit me,
dimittere confractos in remissionem, praedicare annum
domini acceptum et diem retributionis.
librum, reddidit ministro et sedit. et omnium
oculi in synagoga erant intendentes in eum.
autem dicere ad illos: quia hodie impleta est haec
scriptura in auribus uestris. et omnes testimonium
illi dabant et mirabantur in uerbis gratiae, quae procedebant
de ore ipsius, et dicebant: nonne hic filius
Ioseph?
similitudinem: medice, cura te ipsum; quanta audiuimus
facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua,
et cetera, donec peragat totum ipsum narrationis suae locum.
BRD r (uere. Bw.), illo cet., v (cf. 142, 15) egressus RT 0
r (cf. 142, 16) est] add. inde p l 3 sinag. BRD, sag. T 4 et
pr. om. B1 omnibus] hominibus ClP g 5 nazaret RT 6 sabbatis
B 1 sinagogam BT, sinagoga D 7 illi] ei RTD p l 8 esaiae om.
AIEtL. esaiac B isaiae (ys- F) prophetae V E2 f ut] at B 10 post
pauperibus distinx. Aug. c. serm. Arian. (a. 418) 22, 18; sed cf. in
Ioh. eu. tr. 74, 3 misit me] add. sanare contritos corde v 13 acceptabilem
M et diem retributionem Bl, et in die tribulationis CP
plicuisset C2PV v 15 oculi in synagoga BD, in s. oculi eet., edd., v
(ot ClP 18 procedebat
ElL 19 de] ex r 20 filius B (uerc., Rw. m. I), filius est
cet., est filius p g aelmv et] t B dicite B, dicitis C Q E* 1
22 cafarn. CP Q
narrandum, cum utique iam magna ab illo in Capharnaum facta
fuisse et ipse nouerit et ipse commemoret quae se nondum
narrasse utique scit? neque enim tantum ab eius baptismo
progressus est, ut oblitus putetur nondum se aliquid commemorasse
de his quae in Capharnaum gesta fuerant; modo
enim coepit post baptismum aliquid narrare de domino.
Herodes tetrarcha famam Iesu
hic est Iohannes baptista; ipse surrexit a mortuis et
ideo uirtutes inoperantur in eo. Marcus hoc idem et
eodem modo dicit, sed non eodem ordine. nam posteaquam
dicipulos misit dominus dicens eis, ne quid in uia ferrent
nisi uirgam tantum, terminato eo sermone, quantum ab illo
commemoratum est, etiam hoc subiecit, nulla tamen facta
necessitate, qua hoc etiam consequenter gestum esse intellegere
cogeremur. sicut nec Mattheus. in illo enim tempore
dixit, non \'in illo die\' uel \'hora\', nisi quod Marcus, non quod
Herodes dixerit, sed: dicebant, inquit, quia Iohannes baptista
resurrexit a mortuis, Mattheus uero de ipso Herode:
ait, inquit, pueris suis. Lucas etiam eum narrandi ordinem,
quem Marcus, tenens nec ipse sane etiam rerum gestarum
eundem ordinem fuisse credi cogens ita hoc idem commemorat:
add. est l praeoccupansse Bl 2 caf. CP 0 (sic infra)
3 commemoraret Al g se om. ClP 5 utj et ClP 6 iis l m
8 andiit CP HAE181 (ueron., colb., opt. Vulg. codd.) 9 herodis Q
famam « (eras. de) C 10 iohannis ClP (sic infra) 11 uirtutis C inoperantur
B1RT, operantur cet., edd., v (svepfouatv), cf. liiarc. 6, 14
eo] illo V 13 misit dominus BRTD r, dom. misit cet. 15 commemoratus
Bl 17 cogemur B Nl enim om. HAEXL l 18 in om.
AelL pel ora T, ipsa hora Q quod pr. om. Q 19 dicebant
codd. (uerc ueron.), dicebat v (zlsyov Vat., ελέϒοσαν Cant.. ε̆̀λεϒενcet.)
20 resurrexit BRTD 0 HA v, surrexit eet., edd. 21 Lucas] add.
autem r eum] eundem p r 23 cognoscens RT
fiebant ab eo et haesitabat, eo quod diceretur
quibusdam: quia Iohannes surrexit a mortuis, a quibusdam
uero: quia Helias apparuit, ab aliis autem: quia
propheta unus de antiquis surrexit.
Iohannem ego decollaui, quis est autem iste de quo
audio ego talia? et quaerebat uidere eum. in his uerbis
Lucas quoque Marco adtestatur, ad hoc dumtaxat quod alii
dixerint, non Herodes, Iohannem a mortuis resurrexisse. sed
quia haesitantem commemorauit Herodem uerbaque eius ita
postea posuit dicentis: Iohannem ego decollaui, quis est
autem iste de quo audio ego talia? intellegendum est
aut post hanc haesitationem confirmasse in animo suo quod
ab aliis dicebatur, cum ait pueris suis, sicut Mattheus narrat:
et ait pueris suis: hic est Iohannes baptista; ipse
surrexit a mortuis et ideo uirtutes inoperantur in eo,
aut ita pronuntianda sunt haec uerba, ut haesitantem adhuc
indicent. si enim diceret numquidnam hic est?\' aut \'numquid
forte hic est Iohannes baptista?\' non opus esset admonere
aliquid de pronuntiatione, qua dubitans adque haesitans
intellegatur. nunc quia illa uerba desunt, utroque modo pronuntiari
potest, ut aut confirmatum eum ex aliorum uerbis.
credentem dixisse accipiamus, aut adhuc, sicut Lucas commemorat,
haesitantem, praesertim quia et Marcus, qui superius
om.. B dicetur Bl a om. B 3 quia om. R
4 heliufi Bl 5 unus de propheta de B, unua propheta de RT resurrexit
P 6 iohanen C1, iohannen Q decoIlaui-audio ego om. B
7 ego audio talia V r aelm, ego t. audio v 9 dixerunt g r iohannen
Cl resurreiiase BBTD CP p, surrexisse cet. 10 uerba enim r
11 iohannen ClP 0 quiB] qui B autem est CP ONMQ HAEL g
13 aut] ut Hd.EtL, autem gra, aut eum elm hesitationem hanc p
confirmasse] add. herodem V 14 ab om. HAWL aliis] illia B
15 iohannis CP H 16 inoperantnr BRT ONl, operantur cet., edd.
17 pronuntiata B, enuncianda l 19 iohannis CP admonere - (eras.
ad) C 24 quia] qua B
in extremo tamen ipsum Herodem dixisse non tacet:
quem ego decollaui Iohannem, hic a mortuis resurrexit.
quae item uerba duobus modis pronuntiari possunt, ut
aut confirmantis aut dubitantis intellegantur. cum autem Lucas,
posteaquam hoc commemorauit, in aliud transeat, duo isti,
Mattheus et Marcus, ex hac occasione narrant, quemadmodum
sit ab Herode Iohannes occisus.
tenuit Iohannem et alligauit eum et posuit in carcere
propter Herodiadem, uxorem fratris sui, et cetera usque
ad eum locum, ubi ait:
tulerunt corpus eius et sepelierunt illud et uenientes
nuntiauerunt Iesu. Marcus hoc similiter narrat. Lucas
autem non eodem ordine id recordatur, sed circa ipsum baptismum.
quo dominus baptizatus est. unde hoc praeoccupasse
intellegitur et ipse ex occasione, ut ibi narraret quod multo
post factum est. cum enim commemorasset Iohannis uerba de
domino, quod
aream suam, frumentum recondet in horreum suum,
paleas autem conburet igni inextinguibili, continuo
subiecit quod non continuo factum esse Iohannes euangelista
apertissime exponit, cum commemorat, posteaquam baptizatus
Marc. 6, 17-29 cf. Lnc. 3, 15-20 19 *Luc. 3, 17 23 cf. loh.
2, 1; 12; 3, 22-24 B MQ R. surrexit g, resurrexit cet. 2 estremo B
3 iohannen C1 0 surrexit AEL 7 5 duuitantis Bl 6 transiat C\'
duo isti] duos B 7 hac] ac B 8 ab her.] auerode Bl 10 carcere
B C1P, carcerem cet., edd. 12 eius om. AEL 13 eius BRTD
Vael clar. colb. corb. brix. Dbl. Eg. Ept. Rw. Tol.) v, om. cet.
(aaToo Cant.) sipiliernnt Cl 15 baptismum om. B 16 quod N\' Hl
unde-factum est om. T1 17 et ipse ex] ex ipsa Q occansione ElL
ibi] ubi B Ael narret B 18 iohannes BRT CP1 AlElL 19 manum
B mundauit B7BlT 20 frumentum B AetL, frumenta cet.,
tdd., triticum v (xbv aitov) recondit ClP Q suam B\' 21 paleam B
autem om. J21 conburit ClP 23 cum om. CP N, qui N2
uinum, et inde post paucorum dierum in Capharnaum habitationem
redisse ad Iudaeam terram et ibi baptizasse multos
circa Iordanen, antequam missus esset Iohannes in carcerem.
quis autem non putet qui minus in his litteris eruditus est,
tamquam post illa uerba de uentilabro et de area mundata
continuo sit a Iohanne offensus Herodes et eum in carcerem
miserit? non autem hoc ordine ista narrata quo gesta sunt
et alibi iam probauimus et hoc ipso loco non quilibet alius
sed idem Lucas hoc probat. si enim post uerba illa continuo
Iohannes in carcerem missus est, quomodo post ipsam commemorationem
Iohannis in carcerem missi baptizatus est Iesus
secundum ipsius Lucae narrationem? proinde manifestum est
ex occasione recordatum praeoccupasse et ante multa, quae,
priusquam Iohanni hoc fieret, gesta narraturus erat, hoc praeoccupatum
in sua narratione praemisisse. sed nec illi duo
Mattheus et Marcus eo rerum ordine de Iohanne in carcerem
misso in sua narratione posuerunt, quo factum apparet etiam
in eorum scriptis. nam et ipsi dixerunt tradito Iohanne dominum
isse in Galilaeam, et post multa quae fecit in Galilaea
ueniunt ad Herodis admonitionem uel haesitationem, quod
Iohannes, quem decollauit, a mortuis resurrexit, et ex hac
occasione narrant omnia quae de Iohanne contigerunt incluso
et occiso.
21 cf. Matth. 14, 1-2; cf. Marc. 6, 14-16; cf. Luc. 9, 7-9 CPF p g m, om. D 2 cafarn. CP 0 3 iudeum Bl
4 iordanen RTD PV M A, -nnen C1 E2, -nnem B ElL, iordanem cet.,
edd. 5 quis] cui B2 patet B, putet nisi cŲ rael in om. CPF1
his om. B 6 de alt. om. V 7 iohannes B1 El et] ut V a e /
9 probabimus B H quialibet B 10 herba B1 11 iohannis C1
carcere BT (sic infra) 14 occansione CIPi, occassione EL 15 pieret
B1 16 praemisisse om. L 17 eo rer. ord.] eodem ordine D 19 traditu
B 21 uenerunt r estationem B 22 surrexit A1E r (l e
hac om. T 23 occass. AXE
Christo, quod Iohannes occisus est, et ita narrationem contexit:
nauicula in locum desertum seorsum. et cum audissent
turbae, secutae sunt eum pedestres de ciuitatibus.
et exiens uidit turbam multam et misertus est eius
et curauit languidos eorum. hoc continuo post Iohannis
passionem factum esse commemorat. unde post haec facta
sunt illa quae primo narrata sunt, quibus motus Herodes dixit:
Iohannem ego decollaui. illa enim posteriora debent intellegi,
quae ad Herodem pertulit fama, ut moueretur et
haesitaret, quisnam iste esse posset, de quo audiret talia, cum
Iohannem ipse occidisset. Marcus autem, posteaquam passionem
Iohannis narrauit, commemorat discipulos missos redisse
ad legum et renuntiasse illi omnia quae egerant et docuerant
et dominum eis — quod ipse solus commemorat — dixisse,
ut requiescerent pusillum in deserto, et ascendisse cum eis
in nauem et isse, et turbas hoc uidentes praeuenisse eos illuc,
quarum misertum dominum docuisse multa, et hora iam
progrediente factum esse, ut de quinque panibus et duobus
piscibus omnes qui aderant pascerentur. quod miraculum omnes
quattuor euangelistae commemorauerunt. Lucas etiam, qui iam
longe supra de Iohannis passione narrauerat, ex occasione qua
diximus nunc, posteaquam commemorauit illam Herodis
14, 14; Luc. 9, 12; Ioh. 6. 9 22 cf. Luc. 3, 19 et 20 orti. B 2 est BRTD, esset AELS7, sit cet.,edd. narratione OJ P
4 nanicnlam HAEL r 6 et pr. om. ElL multam om. M, magnam r
est om. ClP eius] eis C2F <pr aelmv 7 iohannes HElL
8 haec om. r 9 motus] add. est Bl, modus Clp, -dis CJF herodis
C\'P 10 iohannen ClP (sic infra) 12 audire B, audieret CP1,
andierit P9, audierat V 14 inissos] suos CP p g redisse om. BRD
15 retuntiaase B 17 requiscerent AelL post illum Q in om.
CPV pg 18 isse] add. in desertum seorsum g et alto om. HAelL
oc B praenisse B 01 20 duabus B 22 etiam] autem R
23 passionem IIEl, om. L
quod Marcus, id est redisse ad illum apostolos et narrasse
illi quaecumque illi fecerant et adsumtis eis recessisse in
locum desertum, adque eo secutas turbas et locutum esse de
regno dei et eos qui cura indigebant sanasse. adque inde
etiam ipse die declinante commemorat miraculum de quinque
panibus factum.
At uero Iohannes, qui multum ab eis tribus euangelistis eo
distat, quia magis in sermonibus, quos dominus habuit, inmoratur
quam in factis, quae mirabiliter fecit. posteaquam
commemorauit eum relicta Iudaea abisse iterum in Galilaeam.
quod tunc intellegitur factum, cum et alii euangelistae dicunt
eum Iohanne tradito isse in Galilaeam, posteaquam ergo id
commemorauit Iohannes, in transitu eius per Samariam multa
quae locutus est ex occasione illius Samaritanae, quam inuenit
ad puteum, contexit narrationi suae, et post duos dies dicit
eum inde exisse in Galilaeam, deinde uenisse in Canan Galilaeae,
ubi fecerat de aqua uinum, et sanasse filium reguli
cuiusdam. alia uero quae illum in Galilaea fecisse adque
dixisse alii dixerunt Iohannes tacet; sed sane, quod illi
Marc. 1, 14 15 cf. Ioh. 4, 5 17 cf. ib. 4. 43-54 L 2 quod] add. s. 1. et N2 reddidisse B 3 illi
pr. om. p quae AE1L illi alt.] illi* (eras. s) F, om. r m eis
om. Cl secessisse XW m, recessit g (Luc. 9,10 secessit; cf. 199, 3) 4 eo]
eos e 1 secutae turbae BRT, add. multae T 6 ipse die] prediem
(m del. m. 2) B, ipsa die CPPV H, ipso die rael 8 at] aut Bl, ad
RTl iohannis CIPFi his N2 tribus om. Cl 9 disstat C,
disistat P quia] quo RT r 10 mirauiliter B 12 cum om. B
14 in om. H, exp. A multa om. ONMQ 15 illinsamantanae B
inbenit B1 16 ad poteum C1, aputeum B, aput eum N1, apud eum g
contexuit OMx, contextu M2 narrationis T M HS, -ne B 17 deinde]
et inde AEL y canan HL, chanan CPF1 ONM a l, chanam
e, chanaan BRT Al g, cana El tn, chana VF3 Q A2Ei P r
galilaeae] galileam B, -lea CP 18 aquam B regili Bl 20 tacuerant
R
ibi miraculum illud de homine, qui triginta octo annos habebat
in infirmitate nec habebat hominem, a quo in piscinam
deponeretur, in qua uariis ualetudinibus affecti sanabantur,
et ex hac occasione multa eum locutum fuisse commemorat.
post haec eum dicit abisse trans mare Galilaeae, quod est
Tiberiadis, et secutam multitudinem magnam, deinde abisse
in montem et ibi sedisse cum discipulis suis proximo pascha
die festo Iudaeorum, tunc leuatis oculis et uisa multitudine
maxima pauisse eam de panibus quinque et duobus piscibus,
quod et ceteri euangelistae dicunt. ac per hoc praetermisisse
illum quae illi narrando ad huius miraculi commemorationem
uenerunt certum est; uerum tamen tamquam ex alia narrationis
uia, cum et illi tacuissent quae iste dixisset, ad hoc miraculum
de panibus quinque occurrerunt sibi et illi tres qui paene
pariter ambulabant et iste qui sermonum domini alta consectans
per alia quae illi tacuerunt circumuolauit quodammodo
et eis ad miraculum de quinque panibus pariter commemorandum
non multo post ab eis rursus in altiora reuolaturus
occurrit.
15-21; cf. Marc. 6, 33-43; cf. Luc. 9, 12-17 L) CHAEL, -lim. T F r, ierosolimis (-mam N2) N g
fecis ElL 2 ibi] ihesum p illud de] de illo B trinta (om. octo)
B, XXXVIII M p, triginta et octo E2 e l, uiginti nouem AL, ras. E
3 in pr. om. ElL 4 deponetur B Nl in quaJ in aqua B, in
quo P ualitudinibus RT C2VF ON H2AEL ϒ pgra 6 quod
est] ef. vnfra l. 3, c. 25, n. 79 7 tibiriades C1, tyberiadis C2V N
dein RT 8 pascha om. HAEL y. pasca BT r 9 tunc BRTD PlVQ
HAEL r a e 1, cum N, tum cet. 10 eam de] eadem Bl, eandem B2
\'V, panib. 1\', quinque panibus praelm 11 ceteri] certe By 12 quael
per quae cL m 13 ueram B1 tamquam] quantum HAEIL, quam Mlt
quia M* x 14 illi] illa CPF dixisse B 15 panibusJ nib- Bl
v. panib. if, quinque panibua x edd. praeter g occurrunt p 16 am-
bulant pael sermone CP. -nem T alte T2 17 quodadmodo B
CXPF 18 commemorando CP
XLVI. Sequitur ergo Mattheus et ad ipsum de quinque
panibus factum narrationem suam ex ordine ita perducit:
eius dicentes: desertus est locus et hora iam praeteriit;
dimitte turbas. ut euntes in castella emant
sibi escas.
ire, date illis uos manducare, et cetera usque ad illud
ubi ait:
milia uirorum exceptis mulieribus et paruulis. hoc
ergo miraculum, quod omnes quattuor euangelistae commemorant
et putantur inter se aliquid discrepare, considerandum
adque tractandum est, ut ex hoc etiam ad cetera similia
regulae locutionum discantur, quibus tam diuersis eadem
tamen sententia retinetur et eadem rerum ueritas custoditur.
et inchoanda quidem est consideratio non a Mattheo secundum
ordinem euangelistarum, sed a Iohanne potius, a quo ita expressa
est ista narratio, ut etiam nomina discipulorum diceret,
cum quibus de hac re locutus est dominus. ita enim dicit:
multitudo maxima uenit ad eum, dicit ad Philippum:
unde ememus panes, ut manducent hi? hoc autem
dicebat temtans eum; ipse enim sciebat, quid esset
facturus.
panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum
cf. Luc. 9, 12-17; cf. Ioh. 6, 5-13 19 *Ioh. 6, 5—13 B 3 facto om. AlEL r 4 dicentis C1 ora B
praeterit RT 5 demitte Clp, dim. ergo r eman B Ml 7 uos
om. L 9 paruolis C\'P 10 ergo om. HAelL omnes orn. g
12 tractantum B ut s. l. B 13 locutionem H tam om. r
tam-retinetur om. M 14 custodiatur B 15 incoanda RT consideratio]
ratio (marg. alii consideratio, alii narratio) r 16 ad iohanne
Clp, ab ioh. C2 17 nominandiscipulorum Bl 18 est] esset
B 19 ergo] 8. l. add. dominus F2 oculos iesus ym edd. praeter g
quia] quam L 20 dixit r 21 uti et C\'1 hii BR CP HI. g
24 subiiciunt R ut om. Bl L, et ClP
frater Simonis Petri:
quinque panes hordiacios et duos pisces; sed haec
quid sunt inter tantos?
homines discumbere. erat autem faenum multum in
loco. discubuerunt ergo uiri numero quasi quinque
milia. accepit ergo panes Iesus, et cum gratias
egisset, distribuit discumbentibus. similiter et ex
piscibus quantum uolebant.
dixit discipulis suis: colligite quae superauerunt
fragmenta, ne pereant.
duodecim cophinos fragmentorum ex quinque
panibus hordiaciis, quae superfuerunt his qui manducauerunt
t.
Non hic quaeritur quod iste dixit. cuiusmodi essent panes;
hordiacios enim fuisse non tacuit, quod ceteri tacuerunt. neque
hoc quaeritur quod iste non dixit, fuisse ibi etiam praeter
quinque milia uirorum mulieres et paruulos, quod dicit Mattheus.
et omnino iam certum esse debet et regulariter teneri
in talibus quaestionibus neminem moueri oportere, cum ab
alio dicitur quod ab alio praetermittitur. sed quaeritur,
add. enim R . ex om. KXL discipulus L 2 symonis
GPVF r 3 hordiacios BRT, ordiacios CP N (-tios TN), hordeacios
(ord. A) OiJ-IQ H2AelL, hordeaceos Hl aelm, hordaeaceos F, ordeaceos
V pgr 5 foenum M edd., v 6 ergo om. Hl (uetc), autem e 1
tle-ron.) quasi om. ONlII 7 iesus panes rv 9 picibus Bl 10 col-
legite AlJElL fragmenta quae supersunt M -superauerant g e
11 colligerunt ClP Q ergo1 autem HAetL a el (tteron. cant.)
12 cofinos RT CP 0 13 hordeaciis (ord. NQA, -tiie T) T 0INMQA,
ordiacis L, ordeacis El, ordeiceis E1 y. hordeaceis (ord. VF p r) VF
02 H edd. 13 manducauerunt B M HL (uerc. cant. pal., optimi
Vtdg. codtI.), manducauerant cet., edd., \'11 (trJtç cf. Marc.
u, 44; Matth. 15, 38 15 quaeretur Cl isti ClP dixerit r
panis B1 16 ordiacios (a 8. I.) B, hordeacios (ord. N A) C* N AL,
liordeaceoa (ord. FV p g r) VF OJIQ HEl edd., hordeiceos E2 19 tam
B regularuntalib. (om. -ter teneri) B 20 quaestionibus om. B
narrans aliud alter excludat. si enim dominus secundum
narrationem Iohannis prospectis turbis quaesiuit a Philippo
temtans eum, unde illis escae dari possent, potest mouere,
quomodo sit uerum, quod alii narrauerunt, prius dixisse
domino discipulos, ut dimitteret turbas, quo possent sibi
alimenta emere de proximis locis, quibus ille respondit
secundum Mattheum: non habent necesse ire, date eis
uos manducare. cui etiam Marcus Lucasque consentiunt
tantum hoc praetermittentes quod ait: non habent necesse
ire. intellegitur ergo post haec uerba dominum inspexisse
multitudinem et dixisse Philippo quod Iohannes commemorat,
isti autem praetermiserunt. deinde quod Philippus aput
Iohannem respondit, hoc Marcus a discipulis responsum esse
commemorat uolens intellegi hoc ex ore ceterorum Philippum
respondisse, quamquam et pluralem numerum pro singulari
usitatissime ponere potuerunt. quid ergo ait Philippus?
ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, ut
unusquisque modicum quid accipiat, hoc est dicere quod
ait Marcus: euntes ememus ducentis denariis panes
et dabimus eis manducare. quod autem commemorat idem
Marcus dixisse dominum: quot panes habetis? praetermiserunt
ceteri. quod autem Andreas aput Iohannem de quinque
panibus et duobus piscibus suggessit. hoc ceteri pluralem
numerum pro singulari ponentes ex discipulorum persona
rettulerunt. et Lucas quidem responsionem Philippi et
20 *Marc. 6, 37 et 38 23 cf. Ioh. 6, 9 M. persp. p 4 dare B M2 5 narrant g 8 eis] illi-
RD V M v 9 uos om. N 11 respexisse r 14 iohannen CIl\'
respondet 22 OQ AEL y g ad discipulis B, discipulorum p 15 ex] et B
01 ONIML, in g 17 potuerit C2 quid B CP ONIM AEIL, quod cet., edil.
19 unusquoque J51 20 emamus C2 v (m. 1 Paris. a1..
-codd. opt., ememus uerc. ueron. corb.) ducentes ClP 21 dabis
RT 22 dixisse dominum om. CP quod BTl Cl NIM ElA
habentis B 23 iohannen ClP 25 singuli B potentes B1 M
ait: non sunt nobis plus quam quinque panes et duo
pisces, Andreae rettulit responsionem; quod uero adiunxit:
nisi forte nos eamus et emamus in omnem hanc turbam
escas, uidetur ad responsionem Philippi pertinere, nisi quod
de ducentis denariis tacuit. quamquam et in ipsius Andreae
sententia potest hoc intellegi; cum enim dixisset: est puer
unus hic, qui habet quinque hordiacios et duos
pisces. adiunxit etiam ipse: sed haec quid sunt inter
tantos? hoc est dicere: nisi forte nos eamus et emamus
in omnem hanc turbam escas.
Ex qua uniuersa uarietate uerborum, rerum autem sententiarumque
concordia satis apparet salubriter nos doceri nihil
quaerendum in uerbis nisi loquentium uoluntatem, cui demonstrandae
inuigilare debent omnes ueridici narratores, cum de
homine uel de angelo uel de deo aliquid narrant; horum enim
uoluntas uerbis promi potest, ne de ipsa inter se aliquid
discrepent.
Sane praetermittere non oportet hoc loco intentum et ad
cetera quae talia forte occurrerint facere lectorem, quia Lucas
dixit quinquagenos iussos esse discumbere, Marcus uero et
quinquagenos et centenos. quod hic ideo non mouet, quia unus
partem dixit, alter totum. qui enim etiam de centenis rettulit,
hoc rettulit quod ille praetermisit; nihil itaque contrarium
9, 14: cf. Marc. 6, 40 B Al (Ept. Ldf. Ox. Rw.) 3 piscis C ad andreae V
rael 4 hanc om. B turbam hanc p 5 uideretur HAEL Y
7 hoc om. CV enim] autem g 8 hic unus D g quinque BBT
CXF ON1M ElL, add. panes cet., edd., add. post hord. C7P hordeacios
OMQ, ordeacioB (-atios D) DNAE*L, ordeaceos VF p g, ordeiceos y,
hordeaceoa raelm 10 nos] non B emamus] eamus B (Bw.)
15 inbigilaren B1 ueredici F1 Nl ElL cum] quam B 16 angulo Bl
17 premi B ipso B aliquid inter se AEL Y 19 interitum C\'P
21 iussos-quin quagenos om. Q g 22 mouit CPF g 23 pater jB\',
partim B1 dicit HAE rael de cent.] ducentinis CI P
alius tantum de centenis, ualde uideretur esse contrarium;
nec facile dinosceretur utrumque dictum esse, unum
autem ab altero, alterum ab altero esse commemoratum: et
tamen adtentius consideratum inueniri debuisse quis non fateatur?
hoc ideo dixi, quia existunt saepe aliqua eiusmodi, quae parum
intendentibus et temere iudicantibus contraria uideantur et
non sint.
XLVII. Sequitur Mattheus et dicit:
ascendit in montem solus orare. uespere autem facto
solus erat ibi.
fluctibus. erat enim contrarius uentus.
autem uigilia noctis uenit ad eos ambulans supra
mare.
turbati sunt dicentes: quia phantasma est, et cetera
usque ad illud ubi ait:
dicentes: uere filius dei es. Marcus quoque hoc idem post
narratum de panibus quinque miraculum ita sequitur:
cum sero esset, erat nauis in medio mari et ipse solus
in terra.
enim uentus contrarius eis, et cetera. similiter, nisi quod
de Petro ambulante super aquas nihil dixit. hoc autem ne
moueat praecauendum est quod Marcus dixit de domino, cum
47—54 add. et B, -rasset M r, -ret N 2 de] in CP
uidetur B 3 dinoacetur B, dignosceretur cu r elm utrum d. est
M 4 et- consideratum om. Bl 5 inuenire CP N1 6 huiusmodi
AEL y param B1 7 tempere B1 8 sunt l 9 et dimissa-orare
eras. L 10 monte T 11 mari om. B 12 quasta B1 13 saper B
rav 14 supra] super rav 1 o phantasma (h ex 1) B, fantasma BT
CPV Npr 17 es] est T CPll Nl HEL l (colb.) quoque] autem
AE1 L hoc om. Y 18 narrationem L quinque pauibus edd.
praeter g quinque om. M et om. g et-mari eras. L 19 essetj
add. et HAE1 20 eos om. M 21 contrarius uentus HAEL i
22 ambulante (anbul. B) super aquas BRTD, super aq. ambo cet., edd.
enim hoc intellegere potuerunt, nisi quia in diuersum ibat eos
uolen tamquam alienos praeterire, a quibus ita non agnoscebatur,
ut phantasma putaretur? quod ad mysticam signi.
ficationem referri quis usque adeo tardus est, ut nolit aduertere?
sed tamen turbatis et exclamantibus subuenit dicens: fidite,
ego sum, nolite timere. quomodo ergo eos uolebat praeterire
quos pauentes ita confirmat, nisi quia illa uoluntas praetereundi
ad eliciendum illum clamorem ualebat, cui subueniri oportebat!
Iohannes etiam adhuc cum istis aliquantum inmoratur. nam
post narratum de quinque panibus miraculum ipse quoque hoc
de laborante nauicula et de ambulatione domini super aquas
non tacet ita contexens:
quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum
regem, fugit iterum in montem ipse solus.
sero factum est, descenderunt discipuli eius ad mare.
Capharnaum. et tenebrae iam factae erant et non
uenerat ad eos Iesus.
eisurgebat, et cetera. nihil hic contrarium uideri potest, nisi
om. T diuersam Bl 3 uolens 8. I. B alienos om. B
4 ut] et Hl plantasma (1 in h mut.) B, fant. RTD CPV N p misticam
BD CPVF N AE1L pgr 5 quisquis B, qui g ut]
et A nolet ClP 6 et om. HAl E1 subbenit Bl, subuenit
fides r fidete BXB, uidete T, confidite D aelmv 7 ergo om. g
eos om. T CP uolebat eos V xvw r uolebant H praeterire-
Qalebat om. B 8 illa om. T praeteriundi 01 9 cui] cuius AE1L
subnenire D ClP 10 iohannia ClP aliquantnlum V inmaratur
Bl, moratur R 11 narrationem AelL de hoc B, hac (om. de) RTD,
de hac r 12 de alt. om. AlElL anbulatione B 13 iesus-regem
om. (lpat. uacuo) L cognosset B 14 raparent B, rapirent Cl et
fac. eum om. AEX eum alt. om. N (aotiiv om. Vat. Alex. al.)
15 fartt L monte C\'P ut om. Bl 16 sero] a sero Bx 17 in
om. AlElL a e 18 cafarn. R CP ON 19 iesus ad eos M 20 hic
om. EL r nisi] ni T
ut illic solus oraret, Iohannes autem in monte fuisse, cum
easdem turbas de quinque panibus pauit. sed cum et ipse
Iohannes dicat post illud miraculum fugisse eum in montem,
ne a turbis teneretur, quae eum uolebant regem facere, utique
manifestum est, quod de monte in planiora descenderant,
quando illi panes turbis ministrati sunt. et ideo non est contrarium,
quod ascendit rursus in montem, sicut et Mattheus
et Iohannes dicunt, nisi quod Mattheus dixit: ascendit,
Iohannes autem: fugit, quod esset contrarium, si fugiens non
ascenderet. nec illud repugnat quod Mattheus dixit: ascendit
in montem solus orare, Iohannes autem: cum cognouisset.
inquit, quia uenturi essent, ut facerent eum regem,
fugit iterum in montem ipse solus. neque enim causae
orandi contraria est causa fugiendi, quando quidem et hinc dominus transfigurans in se corpus humilitatis nostrae, ut
conforme faceret corpori gloriae suae, id quoque doceat hanc
esse nobis magnam causam orandi, quando est causa fugiendi.
nec illud aduersum est, quod Mattheus prius eum dixit iussisse
discipulos ascendere in nauiculam et praecedere eum trans
fretum, donec dimitteret turbas, ac deinde dimissis turbis
add. teneretur cendisse (asc. corr.) B eum dicit-miracnlum
fugisse om. B 2 autem om. TD montem RT MQ x rael
fuiaae] fugisse M2 xxcG rael cum easdem (eadem A1E1L, p.a.dem
JV1) turbas RT V ONMQ HAELS g ael. cum easdem turbae quas
Dt ClPF ty, cum easdem turbas dimisisset quas X *» cum eisdem turbis
quas D* C* pm 3 panit] add. dimisisset ^ 4 dicit g fagisse] add.
iterum r 5 uolebat ClP 6 planiciora g descenderat RT IPA1 p,
discenderant EXL 7 illis g ministratae Bl 9 dix.] dicit edd.
praeter g, add. et atl 10 autem om. AE1 L 11 quod matth. diiit
om. CP 12 monte CXP 13 ut] et ON1 H 16 transfigurams B.
-rat M 17 corpore B, corporali g id] per id ral doceat BRT
VI ONM HAEL y pg, docet at D, docebat cet. 18 est] et AIEtL
causam RT 19 eum om. r dixerit r 20 nauicula ClP et pr.J
ut precederent g 21 dimitteres Bt
commemorat fugisse solum in montem ac deinde: ut autem
sero factum est, inquit. descenderunt discipuli eius
ad mare, et cam ascendissent nauem, et cetera. quis
enim non uideat hoc recapitulando Iohannem postea dixisse
factum a discipulis quod iam Iesus iusserat, antequam fugisset
in montem, sicut solet in sermone ad aliquid praetermissum
rediri quodammodo? sed quia ipse reditus maxime in breuitate
ac puncto temporis factus non commemoratur, putant plerumque
qui audiunt hoc etiam postea factum esse quod postea
dicitur. sic etiam quos dixerat ascendisse nauem et uenisse
trans mare in Capharnaum dicit ad eos in mari laborantes
uenisse dominum ambulantem super aquas, quod utique prius
in ipsa nauigatione factum est, qua ueniebant Capharnaum.
Lucas autem post narratum de quinque panibus miraculum
pergit in aliud et ab ordine isto digreditur. neque enim aliquid
de nauicula illa commemorat et de uia domini super aquas.
sed cum dixisset:
sunt et sublatum est quod superfuit illis fragmentorum
cophini duodecim, deinde subiunxit:
solus esset orans, erant cum illo et discipuli et interrogauit
eos dicens: quem me dicunt esse turbae? iam
deinceps aliud narrans, non quod illi tres, qui dominum
CP p g, in montem eum
B. f. c. V, eum fugisse commemorat solum in montem F ONMQ HAEL
T r a elm 4 nauim gv 5 iohannen ClP 6 ad discipulis B
quia r 7 solent B, et JB1, solet et JBJ 8 redire CP l quodadmodo
B sed] se AelL in om. r brebitate Bl 9 ac] a p
plerutrumque Bt, plerique B2RT r 10 etiam apostea B 11 sic] sicut
AE y quos] quod B p nauim g 12 cafarn. R CP ON laborantis
H1 13 benisse JB1 anbul. B 14 in om. HAelL qua]
quia L g, quod T, quo R caf. R CP ON 16 degreditur B, disgr. p
enim om. p 17 deuias AlElL 19 subleuatum (eu exp.) V superflait
r fraamentorum Bx, fracment. BzRIT 20 cofini BRT CP ON
subiungit L 22 eos BRTD (uerc. cant.), illos cet., edd., v
rettulerunt. nec ideo putari debet in illo monte, quo eum
dixit Mattheus ascendisse, ut solus oraret, dixisse discipulis:
quem me dicunt turbae? — Lucas enim uidetur in hoc
congruere Mattheo, quia dixit: cum solus esset orans, cum
ille dixisset: ascendit in montem solus orare — sed
omnino alibi, cum solus oraret et essent cum illo discipuli,
hoc interrogauit. solum quippe Lucas fuisse dixit, non sine
discipulis, sicut Mattheus et Iohannes, quando ab illo discesserunt,
ut praecederent eum trans mare. iste namque
apertissime adiunxit: erant cum illo et discipuli. proinde
solum dixit sine turbis, quae cum illo non habitabant.
XLVIII. Sequitur Mattheus dicens:
uenerunt in terram Gennesar.
cognouissent eum uiri loci illius, miserunt in uniuersam
regionem illam et obtulerunt ei omnes male
habentes,
eius tangerent. et quicumque tetigerunt salui
facti sunt.
scribae et Pharisaei dicentes:
transgrediuntur traditionem seniorum? non enim
lauant manus suas, cum panem manducant. et cetera
usque ad illud ubi ait:
8, 27 13 Matth. 14, 34—36; 15, 1 et 2 23 Matth. 15, 20 3 ascendisset B orare dixissise B 4 me om. AlElL dicunt]
add. esse V N\'Q HE2 emv (cf. infra 216, 13) 5 congr.] conuenire p
qui r cum pr. om. HAEXL esset o. c. i. d. a. i. m. solus om. B
6 illi H solus om. CP p 7 discipuli**** (eras. eius) C 11 et om.
El g 13 et cum—terram om. (spat. uac. unius lineae) L transfretasset
M x 14 in om. ClP gennesar B M lPA2, genenesar
(e alt. exp.) R, genesaret 02 p, genesar cet. 17 finbriam B 18 et
q. t. s. f. sunt om. Tl tetigerent Cl 19 ab] ex BRTD
(and) hierua. (-lim. EL) C HEL, -limis RF, hyerosolimis TO,
ierosolimis N 20 farisaei B 21 traditiones p a 22 labant BR1 Q
HI, lauent Nl cum] quam B pane Q EL 23 maJlducare om. AJPL
sine aliqua repugnantiae quaestione; quidquid enim
diuerso modo ab alio dicitur ab eadem sententia non recedit.
Iohannes autem ab illa nauicula, ad quam dominus ambulans
supra mare uenit, posteaquam exierunt in terram, more suo
in sermonem domini intentus eum ex occasione panis multa
praecipueque diuina locutum esse commemorat, postque ipsum
sermonem rursus in aliud adque aliud eius narratio sublimiter
fertur. nec tamen in eo quod ab istis digreditur aliquid ordini
istorum illius in alia transitus aduersatur. quid enim prohibet
intellegere et illos esse sanatos a domino, de quibus narrat
Mattheus et Marcus, et illis qui eum secuti sunt trans mare
haec eum locutum esse quae praedicat Iohannes, quando
quidem Capharnaum, quo dicuntur secundum Iohannem transfretasse,
iuxta stagnum est Gennesar, ad quam terram secundum
Mattheum dicuntur exisse?
domini, UDI de non lotis manibus cum Pharisaeis egit, adque
ita conserit narrationem, ordinem, quantum ipse transitus
indicat, rerum etiam quae consecutae sunt seruans:
egressus, inquit, inde Iesus secessit in partes Tyri et
15, 21-23 HL) HAaaL 2 repugnante B2 quaestionem
BlM* quicquid CVF NQ A2E2 3 recidit Bl 4 autem
om. CP illa om. m, eadem <1\'1 quem B ambulans supra mare
BRT, super (supra H1) mare ambulans eet., edd. 6 in om. CP
sermone RT p a ex om. r occasionem B 7 esse] fuisse p
8 subliter Bs 9 disgreditnr aliud p 10 iscorum B proibet B
11 intellege C1, -gi ClP istos M narrant R.V edd. praeter p
12 sunt] non sunt BlRTD 14 cafarn. R CP ON quod dicitur B
iohannen ClP transfrasse B 15 gennesar B N H2A*, genesaret p,
genesar cet. 16 rexisse H5, esse Clp, isse C2V 17 sequitur-domini
(lix, uac.) om. L illud B 19 ita om. AEL narrationes pi,
narrationis BRTD CsPsF Q H2 prael, -num 02M g 20 seruans]
ordinem seruans rael et om. g
egressa clamauit dicens ei: miserere mei, domine, fili
Dauid, filia mea male a demonio uexatur.
respondit ei uerbum, et cetera usque ad illud ubi ait:
et sanata est filia eius ex illa hora. hoc de muliere
Chananaea etiam Marcus commemorat eundem rerum gestarum
ordinem seruans nec afferens aliquam repugnantiae quaestionem.
nisi quod in domo dicit fuisse dominum cum ad illum uenit
eadem mulier pro filia sua rogans. Mattheus autem posset
quidem facile intellegi de domo tacuisse, eandem tamen rem
commemorasse, sed quoniam dicit discipulos domino ita
suggessisse: dimitte illam, quia clamat post nos, nihil
uidetur aliud significare quam post ambulantem dominum
mulierem illam deprecatorias uoces emisisse. quomodo ergo
in domo, nisi quia intellegendum est dixisse quidem Marcum
quod intrauerit, ubi erat Iesus, cum eum praedixisset fuisse
in domo? sed quia Mattheus ait: non respondit ei uerbum,
dedit agnoscere, quod ambo tacuerunt in eo, silentio egressum
fuisse legum de domo illa. adque ita cetera contexuntur, quae
iam in nullo discordant. quod enim Marcus commemorat ei
dominum respondisse de pane filiorum non mittendo canibus,
illis interpositis dictum est quae Mattheus dicta non tacuit,
O) BBl F ON p, channanea CP 2 clamabat T p
miserire Cl mihi P filii B 3 a demonio ona. H demono B
4 respondet Q cetera] cara B1 illul Bl 5 tibi om. Im sicutj
add. ta HAEL nis] petisti ael 6 eius] illius CP M HAEL 77
Pael ora BTH 7 cananea B, channanea P 8 offerens RT,
adfer. CIPF, ref. r 10 possit 02 11 intellegi] regi B ei de domo
tacuisset RT 12 commemorasset B quoniam] quando g ita om.
AelL 9 l 13 quia BMTD V IfJ p, quoniam cet. 15 illum B miaiese
B AlEL y 16 dixisse om. Al dix. q. m. quod om. p 17 intrauit
p praedixisse fuisset CP 18 ait] aut B respondet Q
19 debet B 20 ita om. B 21 ei] eum BTD 22 dominum om.
BBTD (de om.) panem H.AetL 23 dictum est] dicta sunt r a el
non se esse missum nisi ad oues quae perierunt domus
lsrahel et quia illa uenit, id est consecuta est, et adorauit
eum dicens: adiuua me, tunc deinde dictum est quod euangelistae
ambo commemorant.
inde Iesus, uenit secus mare Galilaeae et ascendens
in montem sedebat ibi.
multae habentes secum mutos, caecos, clodos, debiles
et alios multos et proiecerunt eos ad pedes eius. et
curauit eos,
loquentes, claudos ambulantes, caecos uidentes, et
magnificabant deum Israhel.
discipulis suis dixit: misereor turbae, quia triduum
iam perseuerant mecum et non habent quod manducent,
et cetera usque ad illud ubi ait:
manducauerunt quattuor milia hominum extra paruulos
et mulieres. hoc aliud miraculum de septem panibus et
paucis piscibus etiam Marcus commemorat eodem paene etiam
ordine, nisi quia interponit quod nullus alius dicit de surdo,
cui dominus aures aperuit spuens in digitos et dicens: effeta,
quod est adaperire.
18 cf. Marc. 7, 31-37; 8, 1-9 21 Marc. 7, 34 om. M 3 quiu B1 consec.] illa consecuta r a 4 adiuua]
domine adiuua E2 yx10 raelm 6 et cum-mare (spat. uac.) om. L
8 sedabat EXL ad s. I. B 9 mutos] multos P M caecos (cee.
BT) clodoB (claud. T) BRTD, clodos (claud. CPVF ON HFPS1) caecos
(cec.) cet. 11 mirentur B muttos (eras. 1) C E 13 deum] dominum
BT 14 miseor 0 misereor super (exp.) turbae T triduum
R. tridum Bl, triduo eet., edd. iam triduo V r 15 mecum] mihi
ElL (fAo:) quid r manducant B 16 erant-milia (spat. uac.)
om. L autem] enim r 19 paucos D pisciculis (-los D) D raelm
etiam om. rael 21 expuens D r in digitos om. CPVF 41 edd.
et om. B efeta C1, effetha Q 22 aperire Ij, M HAelLS y a e l,
adaperite zw
Hoc sane non ab re fuerit admonere in hoc miraculo de
septem panibus quod duo euangelistae Mattheus Marcusque
posuerunt, quia si aliquis eorum id dixisset, qui de illis
quinque panibus non dixisset. contrarius ceteris putaretur. quis
enim non existimaret unum idemque factum esse, non autem
integre et ueraciter siue ab illo siue ab aliis siue ab omnibus
fuisse narratum, sed aut illum pro quinque panibus septem, dum
falleretur, commemorasse aut illos pro septem quinque aut
utrosque mentitos uel obliuione deceptos? hoc et de duodecim
cophinis et de septem sportis opinaretur quasi contrarium,
hoc de quinque milibus et quattuor milibus eorum qui pascerentur.
sed quia illi qui miraculum de septem panibus
narrauerunt nec illud de quinque tacuerunt, neminem mouet
et utrumque factum omnes intellegunt. hoc ideo diximus, ut
sicubi simile inuenitur factum a domino, quod in aliquo alteri
euangelistae ita repugnare uideatur, ut omnino solui non
possit, nihil aliud intellegatur quam utrumque factum esse
et aliud ab alio commemoratum, sicut de centenis et quinquagenis
discumbentibus commendauimus, quia, si non etiam
illud utrumque aput unum inueniremus, contraria singulos
dixisse putaremus.
LI. Sequitur Mattheus et dicit:
ascendit in nauiculam et uenit in fines Magedan, et
cetera usque ad illud ubi ait:
supra c. 46, n. 98 22 Matth. 15, 39 24 *Matth. 16, 4 a B qui] quod BB, quid M 4 cet.] et ceteris R
7 illum pro-commem. aut om. B 8 illo B pro om.AexL 9 de
om. A1E1L 10 cofinis CP N, coff. T 11 et] et de m 12 sed
om. B 13 quinque] add. panibus RTD ra mouit ClP 14 et
om. B HAelL 15 simile om. AlElL quo in aliquo CIP, in quo
aliquis r alteri] aliter B 16 uideantur BJ 19 commemorauimus
rael qui ON 20 contrarium g 22 et dim.-naoiculam (spat.
uac.) om. L demissa C\'P 23 nauicula Clp H finis 0P
maiedan AEL, macedon p 24 ait] uit Bl ultera AXEXL
Ionae. hoc iam et alibi dixit idem Mattheus. unde etiam
adque etiam retinendum est saepius dominum eadem dixisse,
ut quod existente contrario solui non potuerit bis dictum
intellegatur. hunc sane ordinem etiam Marcus tenens post
illud de septem panibus miraculum hoc idem subicit quod
Mattheus, nisi quod Dalmanutha, quod in quibusdam codicibus
legitur, non dixit Mattheus, sed Magedan. non autem dubitandum
est eundem locum esse sub utroque nomine. nam
plerique codices non habent etiam secundum Marcum nisi
Magedan. nec illud moueat, quod Marcus non dicit responsum
esse quaerentibus signum de caelo, idem quod Mattheus de
Iona, sed ait dominum respondisse: signum non dabitur
ei. intellegendum est enim quale petebant, hoc est de caelo,
praetermisit autem dicere de Iona, quod Mattheus commemorauit.
uenissent discipuli eius trans fretum, obliti sunt
panes accipere.
fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum, et cetera
usque ad illud ubi ait:
dixerit cauendum a fermento panum, sed a doctrina
Pharisaeorum et Sadducaeorum. haec eadem etiam Marcus
et eodem ordine digerit. *
17 Matth. 16, 4 b-6 21 ib. 12 23 cf. Marc. 8, 13-21 25 *Matth.
16. 13 et 14 add. prophetae DV yiu edd. praeter g iam] etiam RTD
gral 6 subiecit V 11 mobeat B 13 dauitur B 14 est etenim B
putabant N 17 et-eius om. (spat. uac.) L habiit T NQ H
18 benissent Bl 20 faris. T, fariss. H et sadduc. om. L saduc. T
CP AE edd., sadduch. R 21 tunc om. B 22 fermentum ClP
23 saduc. T HAEL, saduch. N, sadduch. R eadem] etiam Bx
24 et om. N1 p eodemque p digerit] dixit (ix in ras.) C, di-
Ierit P 25 nenit-philippi om. (spat. uac.) L autem om. B
dicens: quem me dicunt homines esse filium hominis?
at illi dixerunt: alii Iohannem baptistam, alii autem
Heliam, alii uero Hieremiam aut unum ex prophetis,
et cetera usque ad illud ubi ait:
super terram, erit solutum in caelis. hoc eodem paene
ordine Marcus narrat, sed interposuit primo de caeco inluminato,
quod solus ipse commemorat, de illo qui dixit domino:
uideo homines sicut arbores ambulantes. Lucas autem
post miraculum illud de quinque panibus hoc recordatur adque
inserit, cuius recordationis ordo, sicut supra iam ostendimus.
nihil repugnat ordini istorum. sed potest illud mouere quod
Lucas dominum interrogasse discipulos suos, quem illum
dicerent homines, tunc dixit, cum esset solus orans et adessent
etiam ipsi, porro autem Marcus in uia dicit illos hoc ab eodem
interrogatos. sed eum mouet qui numquam orauit in uia.
Iam etiam dixisse me recolo, ne quis arbitretur quod hic
Petrus nomen accepit, ubi ait illi: tu es Petrus et super
hanc petram aedificabo ecclesiam meam. non enim
accepit hoc nomen, nisi ubi Iohannes commemorat ei dictum
10 cf. Luc. 9, 18-20 15 cf. Marc. 8, 27 17 cf. supra 1. 2, c. 17,
n. 34; infra 1. 4, c. 3, n. 4 18 Matth. 16, 18 r) AlS r ae, -raeae B 2 me om. V ONM
edd. praeter m, eras. D, del. S2 homines] omnes T 3 ad R, ait B
ille Bl dixerunt om. T iohannen Cl, -nne P 4 helia B P,
elian Ct, eliam C3F edd. hieremian C1, -mia P, geremiam T, hyeremyan
M, ier. (iher. p) edd. 5 solueritis RT AEL y r l (colb.) 6 in]
et in RTD AEL 7 (ueron. brix.), edd. praeter g; v 8 domine 9
9 aicutj uelut v (uer. brix. corb.) anbulantes B 10 tecordatur B
12 ordinis ClP 13 illum om. g 14 dixitj dixerit M solus esset
RTD orans om. CP orans solus p 15 autem] cuitem Bl, cui
item B2 16 esse interrogatos g mouit ClPFl qui] qui putat
quod H2AEL T gael oriant CP 17 me recolo dix. X, ipse me
recolo dixisse rael hic om. D, hoc e 18 accipit R Q, acceperit
HAEL 7 a elm illi ait <1 edd. praeter g illi om. XW 19 non] nec p
unde nec illo loco, ubi Marcus duodecim discipulos nominatim
commemorans dixit appellatos Iacobum et Iohannem filios
tonitrui. arbitrandum est nomen accepisse Petrum, quia dixit
illic quod inposuerit ei nomen, ut uocaretur Petrus; hoc enim
recolendo dixit, non quod tunc factum sit.
Christus.
suis, quia oporteret eum ire Hierosolyma et multa.
pati a senioribus et scribis, et cetera usque ad illud ubi
ait: non sapis ea quae dei sunt, sed ea quae hominum.
haec eodem ordine subnectunt Marcus et Lucas; sed
Lucas de Petro, quod passioni Christi contradixerit. tacet.
suis: si quis uult post me uenire. abneget semet ipsum
et tollat crucem suam et sequatur me, et cetera usque
ad illud ubi ait:
opus eius. hoc et Marcus subiungit eundem ordinem seruans;
sed ipse non dicit de filio hominis uenturo cum angelis suis,
ut reddat unicuique secundum opus suum. commemorat tamen
12 ib. 23 13 cf. Marc. 8, 30-33; Luc. 9, 21 ct 22 15 Matth. 16, 24
18 ib. 27 19 cf. Marc. 8, 34—38 B, uocaueris Tl ClP HL caefas F, cheph. HAE (cf.
135, 15) 3 iohannen CVP 4 quiaj qui B 5 nomine R ut] quod
CPV 6 tunc om. r, nunc a sit] est AlELS y 7 tunc-dicerent
om. (sp. uac.) L praecipit 6\'1 8 neminem C\'P esset] est T V
(Ept. Tol.) iesus otn. r, s. l. E 9 inde B, et inde r 10 ire I
add. in Q hierosolyma B ClP, hierusolima L, hyerosolima T O.
hierasolymam C2 HE, hierosolimam VF N 12 se (om. ea) R 13 hoc
V X r ordinem CXPF N subnectunc B-ctit B2 14 passione
CP BlEIL, -nem C2 AS 15 tunc-me om. (sp. uac.) L iesns
om. T\' 18 uit B1 reddat B secundum] iuxta RTD (Rw.)
19 opus (us in ras.) N, opera r v eius] suum V \'L p, 0na yw r
20 uentnrus HAelL
fuerit et mea uerba in generatione ista adultera et
peccatrice, et filius hominis confundetur eum, cum
uenerit in gloria sua cum angelis sanctis. quod intellegi
potest ad eandem sententiam pertinere, qua dixit Mattheus,
ut reddat unicuique secundum opus suum. Lucas quoque
eadem eodemque ordine adnectit non multum diuerso uerborum
modo. eadem tamen sententiarum ueritate simillimus.
LVI. Sequitur Mattheus:
quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem.
donec uideant filium hominis uenientem in regno suo.
et post dies sex assumsit Iesus Petrum et Iacobum
et Iohannem fratrem eius, et duxit illos in montem
excelsum seorsum, et cetera usque ad illud ubi ait:
nemini dixeritis uisionem, nisi filius hominis a mortuis
resurgat. haec uisio domini in monte coram tribus discipulis,
Petro. Iacobo et Iohanne, ubi etiam de caelo illi testimonium
paternae uocis perhibitum est, a tribus euangelistis eodem
ordine commemoratur et ad easdem omnino sententias; sed
cetera secundum ea genera locutionum diuersa sine ulla
sententiarum diuersitate, quae multis locis superius demonstrauimus,
uideri a legentibus possunt.
15 ib. 9 18 cf. Marc. 8, 39 et 9, 1-9; cf. Luc. 9, 27-36 om. pr confessus TD CPV N E1 7 grl 2 adaltera Bl
3 confundet Q x e, confitebitur C2V N2 E2 r l, confitetur D g
4 uerit B1 gloriam suam HAL, gloria patris sui gv sanctis] suis
p r 5 quaj quia ClP ON AE 6 luctus Bl 7 multo A g 8 simillimo
XW r 9 sequitur] inCtp. Ellg. Exc. quartum 11 uenientem om.
.AtWL 12 et om. B assumBit B (opt. Vulg. codd.), adsmnsit Rl
(brix. Am. Rw. al.), adsumpsit R2TX P AlEL (ttere. ueron. colb. Ept.).
assumpsit TP-D edd., adsumit 6\'1 M HAJ. assumit C2V ONQ v
(cf. Luc. 9, 28 13 iohannen CP ducit C* r
(avafsoei) 15 nisi BRTD. donec cet., edd., v; cf. Marc. 9, 8 (9)
19 et om. r ad om. R AEL 7 r eadem omn. sententia E1 y r
omninoI pene p 20 ceteras B locutionem B diuersas AEXL
22 uidere Cl P
Quod autem Marcus post sex dies factum dicit, sicut
Mattheus, Lucas autem post octo, non contemnendi sunt, si
quos mouet, sed ratione reddita instruendi. dies enim quando
enuntiamus dicentes \'post tot dies\\ aliquando non adnumeramus
eum, in quo loquimur, et eum, quo res ipsa futura est,
quam praenuntiamus uel pollicemur, sed medios, post quos
re uera plenos adque integros illud futurum est. hoc fecit
Mattheus et Marcus. excepto eo die, quo haec loquebatur
Iesus, et illo, quo exhibuit memoratam in monte uisionem.
medios dies intuentes dixerunt post sex dies, quod ille
adnumeratis finalibus, id est primo adque ultimo, dixit post
octo dies, eo loquendi modo, quo pars pro toto commemoratur.
Item quod Lucas ait de Moyse et Helia:
dum discederent ab illo, ait Petrus ad Iesum: praeceptor,
bonum est nos hic esse, et cetera, non debet
putari contrarium ei quod Mattheus Marcusque ita coniunxerunt
Petrum hoc suggessisse, quasi adhuc Moyses et Helias
cum domino loquerentur. non enim expresserunt, quod tunc.
sed tacuerunt potius, quod iste addidit, illis discedentibus hoc
Petrum de tribus tabernaculis faciendis domino suggessisse.
addidit etiam Lucas intrantibus illis in nubem factam esse
uocem de nube. quod illi non dixerunt, sed nec contra dixerunt.
17 cf. Matth. 17, 4; cf. Marc. 9, 5 om. Fl g (Eug. cod. VaticamtS) 5 loquitur B et
om. B 6 pronuntiamuB T, renuntiamus Sl pollicimur ClP
8 mattheus et om. HAelL quod HlAELSl 9 montem B ClP
3IQ AlS (Eug. cod. Ambr.) uisione B 10 intuens dixit HAelLS1
illi HAELS 11 adnumeratos Hl, -ti ElLS! dixerat CPV <1 p g,
dixerunt HAELS1 12 eo loqu.] eloquendi M AEL 14 mose C1 M
(Eug.) moysi N1 15 dum] cum v ad iesum om. Hl 16 nos otn.
IlIBI, nobis Eug. hic esse om. 111 17 ita om. Q 20 discentib. B\\
discendentib. B3 CP r, dicentibus HAEXL 22 addit RT CPV ON
HAEL l etiam] eam Bl 23 sed nec contra dixerunt om. B
c. dil.] finit Eug. Exc. quartum
LVII. Sequitur Mattheus:
discipuli dicentes: quid ergo scribae dicunt quod
Heliam oportet primum uenire? lla t ille respondens
ait eis: Helias quidem uenturus est et restituet
omnia:
non cognouerunt eum, sed fecerunt in eo quaecumque
uoluerunt. sic et filius hominis passurus est ab eis.
dixisset eis. hoc idem Marcus etiam hunc ordinem
seruans commemorauit et in nonnulla diuersitate uerborum.
nusquam tamen ab eiusdem sententiae ueritate discessit; sed
ipse non addidit intellexisse discipulos, quod Iohannem dominus
significasset dicendo, quod Helias iam uenerit.
LVIII. Sequitur Mattheus et dicit: uet cum uenisset ad
turbam. accessit ad eum homo genibus prouolutis
ante eum dicens: domine, miserere filii mei, quia
lunaticus est et male patitur, et cetera usque ad illud
ubi ait:
et ieiunium. hoc et Marcus et Lucas eodem etiam
ordine memorant sine ulla repugnantiae quaestione.
LVIIII. Sequitur Mattheus dicens:
autem eis in Galilaea dixit illis Iesus: filius hominis
et 15 18 Matth. 17, 20 19 cf. Marc. 9, 16-28; cf. Luc. 9, 38-43
21 *Matth. 17, 21 et 22 add. eius D r aeZ (brix. mon. Rio.), add. auToti Vat. Ephr.
Cant. discentes B 3 elian C1, helian MElL, ea B.B1 oportet (portet
Bl) BRTD (uerc. ueron. corb. br.), oporteat cet., edd., v (sst) 4 ait eis
om. Hl restituit 6nP 5 ueni RT1 6 eo] eum RTD CPVF
edd. praeter m (pal.) 8 intell.] cognouerunt g 9 eis om. CPY idem
om. RTD etiam marcus RTD 10 nulla B AelL uerborum-ueritate
om. CP 12 addit AEL y iohannen Clp, de iohanne Q 13 benorit
B1 15 prouolutns OW E2 \'( prv 16 miserire C1 filii om. B.
fili R1T L me E2L 18 gens AxElL icitur B 20 quaestionem B OJII
22 autem om. AEL y eis] illis AEL Y galileam BBT M (ueron.)
et tertio die resurget. et contristati sunt uehementer.
hoc eodem ordine Marcus Lucasque commemorant.
accesserunt qui didragma accipiebant ad Petrum et
dixerunt ei: magister uester non soluet didragma
staterem, illum sumens da eis pro me et te. hoc solus
iste commemorat, quo interposito eundem ordinem sequitur,
in quo cum eo etiam Marcus et Lucas pariter ambulant.
accesserunt discipuli ad legum dicentes: quis putas
maior est in regno caelorum?
statuit eum in medio eorum et dixit:
uobis, nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli,
non intrabitis in regnum caelorum, usque ad illud ubi
ait:
remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus uestris.
ex isto aliquanto prolixiore domini sermone non omnia, sed
quaedam Marcus eundem sequens ordinem posuit, quaedam
etiam ipse quae Mattheus non dicit inseruit. totus autem
24 7 ib. 26 11 Matth. 18, 1-3 17 ib. 35 19 cf. Marc. 9.
33-49 BRTD (ueron. sang. corb., cf. Marc. 9, 31; Luc. 9, 44:
cf. Locut. in Hept. 2, 24), manus cet., edd., v 2 tertia TD V H2E2 yl
edd.praeter r, v et om. Q 3 commemorat BRT 4 mattheus] add. et
dicit H, add. dicens m cafarn. CP ON 5 d*id***ma Bl, dragmam RT
dydragma (-mam A2) HAlElL, didragmam p, didrachma B2 ael mv
6 uester om. Bt soluet BRTD C1PF1 0 HA lElL, soluit cet., edd., f
(nut) dragma (-am R) RT, dydragma HAIEL, didragmamp, didrachma
B aelmv 7 illum B inueniens N1 Hl 8 stateram Di, steterum
dlElL eis] illum r tej add. et A3 9 quod B eodem ordine B1
ordinem om. CP 11 ergo om. RD idem om. RlD ora BRl
12 qui AlEIL 13 iesus om. r 14 medium RT1 eorum] illorum l
16 intrauitis Bl caelorum] add. et ca. g 20 seruans r quaedaminseruit
om. R 21 ipsa B* inaeruit] in sermone CP
interpellatur quaerente, quotiens fratri debeat ignosci. talia
enim dominus loquebatur, ut satis eluceat etiam hoc quod
Petrus interrogauit eique responsum est ad eundem pertinere
sermonem. Lucas autem nisi illud de paruulo, quem constituit
ante discipulos imitandum, cum de sua magnitudine cogitarent,
nihil hoc ordine seruato commemorat. si qua enim alia similiter
dixit quae et in isto sermone sunt posita, alibi et ex
aliis occasionibus dicta recoluit, sicut Iohannes de remissione
peccatorum, quod tenebuntur, si cui tenuerint, et dimittentur,
si cui dimiserint, post resurrectionem a domino dictum commemorat,
cum Mattheus in hoc sermone dominum hoc dixisse
meminerit quod et Petro antea dictum fuisse idem ipse
testatur. eadem itaque saepe ac pluribus locis Iesum dixisse.
necubi moueamur, si ordo dictorum quibusdam repugnare
putabitur, sicut iam totiens commendauimus, meminisse
debemus, ne hoc semper admonere necesse sit.
LXII. Sequitur Mattheus ita narrans:
cum consummasset Iesus sermones istos, migrauit a
Galilaea et uenit in fines Iudaeae trans Iordanen.
ibi.
et dicentes: si licet homini dimittere uxorem suam
quacumque ex causa? et cetera usque ad illud ubi ait:
18 et 16, 19 18 Matth. 19, 1-3 25 ib. 12; cf. Marc. 10,
1-12 CP 2 debet B 3 lucet HAL, luceat El 4 eique]
et quod l 5 statuit p 7 hoc] de hoc p 8 et alt. om. CP, etiam p
10 sicut tenuerunt B dimittuntur g 11 si cui] sicut B 12 in
om. HAEL r 13 ante BTD rael 16 putatur B iam om.
HAEIL, et iam M 17 nec HAEIL sit] est HAelL 18 ita
om. I 20 iordannen C, -annem B HEL 21 secuti (aequ. P) QP
sunt om. AIE\'L 22 ad eum om. HElL 23 et om. B hominem
(e ex i) B 24 illum C1, eum locum g 25 capit Bl
uideatur quod idem Marcus a domino dicit interrogatos
Pharisaeos, quid eis Moyses praeceperit, adque ita illos interroganti
respondisse de permisso sibi libello repudii, cum
Mattheus dixerit uerbis domini, quibus ostenderat ex lege
deum coniunxisse masculum et feminam et propterea non eos
debere ab homine separari, rettulisse responsionem:
ergo Moyses mandauit dari libellum repudii et
dimittere? quibus iterum ait:
cordis uestri permisit uobis dimittere uxores
uestras: ab initio autem non sic fuit. nam et Marcus
hanc domini responsionem non tacet, sed posteaquam ei
responderunt interroganti de libello repudii.
In quo ordine uel modo uerborum hoc intellegere debemus
ad rei ueritatem nihil interesse, utrum domino separationem
prohibenti et sententiam suam de lege firmanti ipsi intulerint
quaestionem de libello repudii per eundem Moysen sibi permisso,
per quem et illud scriptum est quod deus coniunxerit
masculum et feminam, an hoc idem illi de praecepto Moysi
eos interroganti responderint. nam et uoluntas eius ita se
habebat, ut non eis redderet rationem, cur illud Moyses
permiserit, nisi prius ipsi hoc commemorassent, quae uoluntas
eius ea quam Marcus posuit interrogatione significata est, et
illorum uoluntas ipsa erat, ut de auctoritate Moysi, quoniam
mandauit dari libellum repudii, tamquam concluderent eum
separationem sine dubio uetaturum: hoc enim dicturi etiam
Gen. 2, 24 C1, -rat p 4 respondisset ClP cum om. CP
7 ettulisse HAelL g, illos retulisse Y plm responsionem om. L
8 manduauit B dare T p v (so5vai) 9 duriam Bl 11 fuit sic v
nam om. B 12 ei om. B 13 interrogati g liuello Bl 15 interessesi
B 17 moyse B, -eem e 18 coniunxit pgr 21 reddere B
eur] cum B 25 dare CPV y p concluserint p 26 uetiturum
IPE* T
per Mattheum, ut non eos esse commemoraret interrogatos.
sed ultro intulisse de mandato Moysi, quo uelut conuincerent
dominum separationem coniugum prohibentem. cum ergo
uoluntas loquentium, cui debent uerba seruire. ab euangelista
utroque monstrata sit, nihil interest, quam diuersus inter
ambos fuerit narrandi modus, dum ab eadem ueritate neuter
abscederet.
Potest etiam hoc intellegi, quod, sicut dicit Marcus, prius
eos de uxore dimittenda interrogantes dominus uicissim interrogarit,
quid eis praeceperit Moyses, qui cum respondissent
Moysen permisisse libellum repudii scribere et dimittere.
respondit eis de ipsa lege per Moysen data, quomodo deus
instituerit coniugium masculi et feminae, dicens ea quae ponit
Mattheus, id est:
masculum et feminam fecit eos? et cetera, quibus auditis
illi id quod ei primo interroganti responderant repetiuerunt
dicentes:
repudii et dimittere? tunc Iesum causam ostendisse duritiae
cordis ipsorum, quam Marcus breuitatis causa prius ponit.
tamquam illi priori, quam Mattheus intermisit, eorum responsioni
redditam, nihil deperire iudicans ueritati, quocumque loco
Bl quod B 4 coniugium ClP r> uerbaserba seruiren
Bl ab oln. C ebangelista B euang. utroque] euangelistarmn quae CP
6 demonstrata 02 quem ClP 8 abscenderet Bl 10 uicissem ClP
ElL interrogarit BR CzY OM H1, -re H2, -ret cet., edd. 13 per
mosen B M, moisi (om. per) g 14 constituerit p, instituit r 15 id
est] idem ClP, item Ca, om. e fecit] add. hominem v; cf. de ciu. d.
14, 22; c. Faust. 19, 29 17 illi idj illud B interrogati T 18 dare
CPV <L pgv, dori Bl bellum Bl 19 iesum] dominum T, iesus yw
edd. praeter g et l ostendisse duritiae (duntiae Bl) BRT CPVF
ONMQ HAEL, ostendere duritiae D, ostendit duritie yuj, ostendisse
duriciam g. ostendit esse duritiam (-em r) rm 20 breuiatis A1E1L
causae ClP 22 reddituin B ueritate CI PAl quacumque B
ipsis uerbis eam reddiderat dominus.
ut manus eis inponeret et oraret. discipuli autem
increpabant eis, et cetera usque ad illud ubi ait:
sunt enim uocati, pauci autem electi. hunc cum Mattheo
Marcus ordinem tenuit, sed de conductis operariis ad uineam
solus Mattheus interponit. Lucas autem cum commemorasset
illud quod eis dixit quaerentibus inter se, quisnam maior
esset, adiunxit de illo quem uiderunt eicientem demonia, cum
eum non sequeretur; inde iam digreditur ab istis duobus,
ubi ait eum firmasse faciem suam, ut iret in Hierusalem, ac
post multa interposita occurrit eis rursus ad commemorandum
istum diuitem, cui dicitur: uende omnia quae habes, quem
nunc isti commemorant ex ordine, quo pariter eunt. nam ibi
etiam Lucas de istis paruulis, antequam diuitis faciat mentionem,
quemadmodum et isti, non praetermittit. de illo ergo
diuite, qui quaerit, quid boni faciat, ut uitam aeternam
consequatur, potest uideri distare aliquid, quod secundum
Mattheum dicitur: quid- me interrogas de bono? secundum
illos autem: quid me dicis bonum? nam quid me interrogas
de bono? ad illud magis referri potest quod ait ille
Lnc. 9, 46-51 12 cf. Luc. 18, 18-30 14 *Luc. 18, 22 20 Matth.
19, 17; Marc. 10, 18; Lac. 18, 19 om. CP reddiderant Bl 3 mattbens]
add. et dicit BT 4 oraret] curaret r Õ increpantes r eis]
eoa C2 N2М2 A2.E2 y, edd., v, om. r 6 enim sunt AEL v, edd. praeter
p, f), sunt (om. enim) Vx tfI p autem] nero V gv hinc CP 7 operaris
J51 8 cum om. CP HAEL commemorasse et HAelL
10 niderant CPV rm ecientem B 11 eum] eos l obsequeretur
AEL T degreditur CIP, disgr. p 12 ait eum] autem B, ait CP
confirmasse CP 13 ei B M 14 diuetem Bl uinde ClP quem]
quae CP ElL 15 ex—eunt om. B nam] hi nam Bl, iam B1 ibi
om. CP 17 iste C*JP pretermittunt g 18 faciam CXP 19 uidere
(JIP distare om. BRTD quod] quo BT, qui D 20 quid-autem
om. B de bonum Cl P secnndum-bono om. B 21 dicitis 22l TD
et interrogatio est, magister autem bone nondum est interrogatio.
commodissime ergo intellegitur utrumque dictum: quid
me dicis bonum et interrogas me de bono?5
LXIIII. Sequitur Mattheus et dicit:
Hierosolyma adsumsit duodecim discipulos secreto
et ait illis:
hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis,
et condemnabunt eum morte
ad deludendum et flagellandum et crucifigendum, et
tertia die resurget.
filiorum Zebedaei cum filiis suis adorans et petens
aliquid ab eo, et cetera usque ad illud ubi ait:
filius hominis non uenit ministrari, sed ministrare
et dare animam suam redemtionem pro multis. hunc
cum illo ordinem etiam Marcus tenet filios Zebedaei perhibens
dixisse quod ab eis, non per eos ipsos, sed per matrem
dictum esse Mattheus expressit, cum illa eorum uoluntatem
attulisset ad dominum. unde magis ipsos quam illam dixisse
quod dictum est Marcus breuiter intimauit. denique et dominus
et secundum Mattheum et secundum Marcum ipsis potius
quam matri respondit. Lucas autem, posteaquam ex eodem
22 cf. Loc. 18, 31-34 C2P 3 ergo om. B quod
FI 4 dicis me raelm dicitis RTD de bonum ClP 5 sequitur]
add. ergo E\'т iesum B 6 hierusolyma B, hyerosolima O, hierusolimam
D C, hierusolymam HEI, hierosolimam T VF N LS g, hierosolymam
cet. (et? \'lBR1 T1, aasumsit T50,
adaumpsit (asa. D N E1 r v) cet. XII AE 7 ascendens B, ascendemus
Gt hierosolyma BR1, hyerosolima 01, hierosolimam T, hiernsolymam
EL, hierusolimam C, hierosolymam cet. 9 mortem B, morti A1
tr. eum] tradentem B 10 adj et D eludendam T, illudendum prv
11 resurgit CXP acessit Bx 13 sicut om. HAelL 15 redemtionem
BRl L, redempt. (-ne 6\'1) cet., v, in redemptionem edd. praeter g m
hunc-ordinem om. R 16 tenit ClP pebibens Bl 20 marcus om.
CP brebiter B
duodecim discipulis praedixerit, praetermittit ea quae isti
commemorant, post quae interposita occurrerunt ei ad Hierichum.
quod autem dixerunt Mattheus et Marcus de principibus
gentium, qui dominantur subiectis, non ita futurum inter
illos, sed eum qui erit maior etiam seruum aliorum futurum,
dicit tale aliquid et Lucas, sed non eo loco, et ordo ipse
indicat iterum esse eandem sententiam a domino dictam.
Hiericho secuta est turba multa.
sedentes secus uiam audierunt, quia Iesus transiret,
et clamauerunt dicentes: domine, miserere nostri, fili
Dauid, et cetera usque ad illud ubi ait:
uiderunt et secuti sunt eum. hoc et Marcus commemorat,
sed de uno caeco factum. quae ita soluitur quaestio, ut illa
soluta est de duobus, qui legionem demonum patiebantur in
regione Gerasenorum. nam duorum etiam caecorum, quos
modo interposuit, unum fuisse notissimum et in illa ciuitate
famosissimum ex hoc etiam satis apparet, quod et nomen eius
et patris eius Marcus commemorauit, quod in tot superius
sanatis a domino non facile occurrit, nisi cum Iahirum
20, 29 et 30 13 ib. 34 14 cf. Marc. 10, 46-52 17 cf.
Matth. 8, 28; cf. Marc. 5, 1; cf. Luc. 8, 27; cf. supra c. 24, n. 66
(p. 158, 11) 20 cf. Marc. 10, 46; Luc. 8, 41 21 cf. Marc. 5, 22—43 Bet] et de NMQ rm 2 praedixerat V r
IIti commemorat B 3 occurrerunt B r, decurrunt Q, occurraut cet.
hierichum T CP OMQ H2, hiericum BID\' F Nl, hiericu 2J1 (-chu W),
iericum H1, hiericho (-co D1 r, iherico V p, ier. glm) cet. 5 interfuturum
om. B 8 dicentem CXP 9 ...eis C, illis v 10 bierico B,
hierico jR1 V N r, ierico H est] eam est C2P, est eum BTD N2M
HAELS pt edd. praeter r, v (om. Sin. m. 1) et om. HAXPL
11 secus] iuxta RTD, ef. quaest. euang. 1, 28 audierant CPY, audientes
«l1 r (Eg.) transit RTD (ueron. corb. clar.),
on. Q f} r (Eg. al.) exclamauerunt RT (corb. sgm.) miserire 01
filii B (Am. al.) 15 soluetur ClP 17 gerass. B2 CPF N2 HAEIL
20 toto AelL 21 arcisinagogum B
Iesus. in quo etiam magis iste sensus appareat, quia et ille
archisynagogus utique in loco illo nobilis fuit. procul dubio
itaque Bartimeus iste Timei filius ex aliqua magna felicitate
deiectus notissimae et famosissimae miseriae fuit, quod non.
solum caecus, uerum etiam mendicus sedebat. hinc est ergo
quod ipsum solum uoluit commemorare Marcus, cuius inluminatio
tam claram famam huic miraculo conparauit, quam erat
illius nota calamitas.
Lucas uero quamuis omnino eodem modo factum tamen in
alio caeco intellegendus est par commemorare miraculum et
eiusdem miraculi parem modum. ille quippe hoc factum dicit.
cum adpropinquaret Hiericho, at isti, cum egrederetur ab
Hiericho. sed nomen ciuitatis et facti similitudo putari suadet
semel esse factum, sed euangelistas in hoc sibi aduersari,
quod alius dicat, cum adpropinquaret Hiericho, alii, cum
egrederetur ab Hiericho, non sane hoc persuadet nisi eis
qui procliuius credi uolunt mentiri euangelium quam duo
similia similiterque miracula fecisse Iesum. quid autem sit
credibilius aut quid potius uerum, et omnis fidelis filius euangelii
facillime uidet et omnis contentiosus, saltem cum admonitus
fuerit, uel tacendo uel, etiamsi tacere noluerit, cogitando
sibi ipse respondet.
LXVI. Sequitur Mattheus et dicit: xet cum
Matth. 20, 29 24 *Matth. 21, 1 et 2 add. modo r appareat B, -ret cet., edd. 8 arcisynagogus B
illo] isto l m 4 bartim.] timens ClPF p tim.] bartimei ClPF p
6 solus B 7 commemorari Q 8 conparuit B 9 nota illius p
12 pari modo A 13 adpropinquabit B hierico BD V Q1 r, iericho
CpiF 0 H at] aat F illi p egrediretur ClP 14 hierico BD
V, iericho CPF 0 HL factis B 15 sini Bl 16 hierico BD Q r,
iericho CPlF N 17 egredir. Cl ab om. HAelL bierico BD.
iericho CPF N hoc om. RTD r persuadeat p 18 mentire C\'P
20 crediuilius B aut BRD, et cet., edd. 28 ipsi H, per se ipse
RD r respondit CP, -derit r 24 et ante cum om. RD et c.—
hieroe. om. (jspat. uac.) L appropinquassent mv
oliueti, tunc Iesus misit duos discipulos dicens eis:
ite in castellum, quod contra uos est, et statim inuenietis
asinam alligatam et pullum cum ea, et cetera
usque ad eum locum, ubi ait:
nomine domini, osanna in altissimis. hoc etiam Marcus
narrat eodem ordine custodito. Lucas autem in Hiericho
inmoratur quaedam commemorans quae isti praetermiserunt
de Zaccheo principe publicanorum et quaedam in parabolis
dicta. post haec et ipse occurrit eis ad huius pulli commemorationem,
in quo sedit Iesus. nec moueat quod Mattheus et
asinam dicit et pullum, ceteri autem de asina tacent. immo
etiam recordanda est illa regula, quam de quinquagenis et
centenis discumbentibus, cum quinque panibus turbae pascerentur,
supra insinuauimus. qua insinuata non deberet hoc
iam permouere lectorem, nec si Mattheus ita de pullo tacuisset,
quemadmodum illi de asina tacuerunt, ut maxime contrarium
putaretur, quod unus asinam dixit, alii pullum asinae; quanto
minus moueri oportet, quia unus ita commemorauit asinam,
de qua ceteri tacuerunt, ut tamen pullum non taceret, de quo
illi dixerunt! ubi ergo utrumque factum potest intellegi, nulla
repugnantia est, nec si alius aliud et aliud alius commemoret,
quanto minus, ut alius unum, alius utrumque!
11 cf. Marc. 6, 40; cf. Luc. 9, 14 15 cf. supra c. 46, n. 98 C, hierosolimis (hy. 0) BT VF ON r uenisset
HAEL V N1 eàà. praeter m betf. x r, betph. a e, bethph. T
pglm in bethfage HAEL y ad] a B 2 discip.] add. suos Q
3 et om. M 4 ligatam p 6 oss. H, hosanna m v altiss.] excelsis
p (colb. cant. claro sgm. brix. al., Celt.) 7 hierico BSD r, iericho
CP N 8 qua B 9 zaccheo BR CP ON, zacceo Hl, zacheo (-aeo)
cet. 10 pulli om. B 11 ne 01 et ante asinam om. D (J) r l m
14 cum] quam B 15 deueret B hoc om. p 16 tacuisiet B
17 ut] cum HAEL y 18 dixerit E2 T 19 oporteret Q ita om. p,
itaqae r 22 alius (om. aliud et aliud alius) B commemorit Cl,
.raret F M HAEL prael, -rat g 23 ut] cum C2, et g, ubi yl>
taelm. unum] add. et HAEL v
Iohannes quoque, cum taceat, quemadmodum dominus discipulos
suos ad haec animalia sibi adducenda miserit, interponit
tamen breuiter hoc de pullo cum testimonio etiam
prophetae, quod Mattheus adhibet. in quo etiam testimonio
prophetico aliquantum diuersa euangelistarum locutio ab ea
quidem sententia non recedit; sed potest mouere, quod hoc
Mattheus sic adhibet, ut asinam dicat commemorasse prophetam.
non autem ita se habet uel quod Iohannes interponit uel
codices ecclesiastici interpretationis usitatae. cuius rei causa
illa mihi uidetur, quod Mattheus Hebraea lingua perhibetur
euangelium conscripsisse. manifestum est autem interpretationem
illam, quae dicitur Septuaginta, in nonnullis se aliter habere,
quam inueniunt in Hebraeo qui eam linguam nouerunt et qui
interpretati sunt singuli eosdem libros Hebraeos. huius item
distantiae causa si quaeratur, cur tanta auctoritas interpretationis
Septuaginta multis in locis distet ab ea ueritate quae
in Hebraeis codicibus inuenitur, nihil occurrere probabilius
existimo quam illos Septuaginta eo spiritu interpretatos, quo
et illa quae interpretabantur dicta fuerant, quod ex ipsa eorum
mirabili quae praedicatur consensione firmatum est. ergo et
ipsi nonnulla in eloquio uariando et ab eadem uoluntate dei,
cuius illa dicta erant et cui uerba seruire debebant, non
recedendo nihil aliud demonstrare uoluerunt quam hoc ipsum
quod nunc in euangelistarum quattuor concordi quadam
diuersitate miramur, qua nobis ostenditur non esse mendacium,
si quisquam ita diuerso modo aliquid narret, ut ab eius
uoluntate, cui consonandum et consentiendum est, non recedat.
10 cf. supra 1. 1, c. 2, n. 4 (p. 4, 3) p 3 brebiter B 5 eadem E* AelL
8 non (om. autem) ClP, sed non C 11 conscripse Bl. scripsisse 0
12 LXX interpretum p se] sed C1 P 15 auctoritate dEiL 17 decurrere
Q 19 fuerunt B 20 mirabili om. CPV g, -lia Ml HAlElL
21 uar.] narrando prae 23 recidendo CP Q quam] iam B 24 in
om. CP 26 narrat p
mendacia et ipsi fidei, ne putemus quasi consecratis sonis ita
muniri ueritatem, tamquam deus nobis quemadmodum ipsam
rem, sic uerba, quae propter illam sunt dicenda, commendet,
cum potius ita res, quae discenda est, sermonibus, per quos discenda
est, praeferatur, ut istos omnino quaerere non deberemus,
si eam sine his nosse possemus, sicut illam nouit deus
et in ipso angeli eius.
Hierosolyma, commota est uniuersa ciuitas dicens:
quis est hic?
propheta a Nazareth Galilaeae.
templum dei et eiciebat omnes uendentes et ementes
in templo, et cetera usque ad eum locum, ubi ait:
autem fecistis illam speluncam latronum. hoc de turbis
uendentium eiectis e templo omnes commemorant, sed Iohannes
longe diuerso ordine. nam post testimonium baptistae Iohannis
de Iesu, cum eum commemorasset isse in Galilaeam, quando
aquam conuertit in uinum, inde post commemorationem
paucorum in Capharnaum dierum dicit eum ascendisse in
Hierosolymam, cum esset pascha Iudaeorum, et facto flagello
cf. Luc. 19, 45 et 46; cf. Ioh. 2, 1-17 pr. om. CP 2 quaraai B consacratis CP 3 muneri B5
C\'P 5 res quae discenda est praeferatur B F, res quae dicenda est
praef. CP (di. est Eermonibus per quos aut sermonibuB per quos di. est
om. B CPF) quae discenda est] quae dicenda est RTD AelLS
pglm 6 discenda] dicenda T A2LS pglm, discenda ac dicenda Q
proferatur ONM pg 7 his] eius his B possimus T CP 8 etnniuersa
om. (sp. uac.) L 9 intrasse B 10 hierosolyma (hierus. C)
B ClP H, hyerosolima 0, hierosolima Tit hierosolimam T2 N, hierusolimam
D E dicentes L 11 qui T 12 nazaret T Lg 13 em. et
aend. I 16 e] et B Cl M, de p ael 17 iohanneB B 19 deinde pael
20 cafarn. JB CP 0 in om. r 21 hierosolymam (o pr. ex u) B, -ma
B P H, -lima 0, hierusolymam (-lim. L) EL, hyerusolima Gn (-mam Ci),
gherosolima (h s. I.) T
est non semel, sed iterum hoc esse a domino factum, sed
illud primum commemoratum a Iohanne, hoc ultimum a
ceteris tribus.
LXVIII. Sequitur Mattheus: wet accesserunt ad eum
caeci et claudi in templo et sanauit eos.
autem principes sacerdotum et scribae mirabilia quae
fecit et pueros clamantes in templo et dicentes:
osanna filio Dauid, indignati sunt
audis, quid isti dicant? Iesus autem dicit eis: utique.
numquam legistis, quia ex ore infantium et lactantium
perfecisti laudem?
ciuitatem in Bethaniam ibique mansit.
reuertens in ciuitatem esuriuit;
unam secus uiam uenit ad eam et nihil inuenit
in ea nisi folia tantum, et ait illi: numquam ex te
fructus nascatur in sempiternum; et arefacta est continuo
ficulnea.
dicentes: quomodo continuo aruit?
Iesus ait eis: amen dico uobis, si habueritis fidem
et non haesitaueritis, non solum de ficulnea facietis.
sed et si monti huic dixeritis: tolle te et iacta te in .
mare, fiet,
credentes, accipietis.
0 HAelL 3 commemoratur raI 4 tribus om. CP
5 et-templo om. (sp. uac.) L 9 hos. almv fili B (tltrc.)
10 audistis AelL dicunt Dl CPV E1 r edd., v dixit pgrc
11 numquid p, non g qua B laetantium B, la*ctantium (eras. n)
C, lactentium D N2 E1 TXX edd., v 13 ciuitate B bethania BRT
V HElL mane autem facto RTD r (uerc.) 14 esuriit HAEL
7 pga 16 in ea] cf. infra 234, 27 ex] cf. ib. 17 ftc. cont. e I
20 ait] dixit g fidem] add. ut granum sinapis r 21 esitaueritis B
22 et ante si om. B montibusedixcritis Bl tolli te C2P, tollere
N2 r (colb. cant. Celt.; cf. en. in ps. 45, n. õ) iecta te ClP,
iactare N7
Hoc et Marcus consequenter dicit, sed non eundem ordinem
tenet. primo enim quod eum in templum Mattheus dixit
intrasse et eiecisse uendentes et ementes, non commemorat
Marcus, sed circumspectis omnibus. cum iam uespera esset,
exisse dicit in Bethaniam cum duodecim, et alia die cum
exirent a Bethania esurisse et arbori fici dixisse quod et
Mattheus commemorat. et subiungit idem Marcus, quod
uenerit Hierosolyma, et cum introisset in templum, eiecit
uendentes et ementes. quasi altero die, non primo factum
esset. sed quia Mattheus ita conectit: et relictis illis abiit
foras extra ciuitatem in Bethaniam, unde mane reuertentem
in ciuitatem arbori maledixisse commemorat, probabilius
creditur ipse potius tenuisse ordinem temporis de uendentibus
et ementibus eiectis de templo. cum enim dicit: et relictis
illis abiit foras, quibus relictis intellegi poterit, nisi cum
quibus superius loquebatur indignantibus, quod pueri clamarent:
osanna filio Dauid? praetermisit ergo Marcus quod primo
die factum est, cum intrauit in templum, et recordatum
interposuit, cum dixisset, quod non inuenerit aliquid in ficulnea
praeter folia, quod secundo die factum est, sicut ambo testantur.
miratos autem esse discipulos, quod arbor aruerit, et eis
dominum respondisse de fide et de monte in mare transferendo,
non ipso secundo die, quo dixit arbori: iam non amplius in
aeternum quisquam ex te fructum manducet, sed tertio
die dicit. ipso quippe die secundo commemorauit idem Marcus
Marc. 11, 13 23 *Marc. 11, 14 ClPFl matth. in templum r a elm 3 intraxit B 5 etisse
B, et eriisse g, exiisse e bethania B alia] illa 0 6 exierunt Bl
a] de p esuriisse m dixisse BRTD ONMQ HAelL r, maledirisae
cd. 8 uenit in M hieroBolyma BT P, hieraaolima
Cl, ierosolima 0, -mam cet., edd. eicit B Ml 10 esse BRTD P
ONlMQ Ael pg a 13 uentibus Bx 15 poterat ElL 16 clamabant F p
17 hos. alm 18 intrauerit r 20 ambo] abundo B1 21 mirantos
in exp.) Bl, -rantes BJ 22 dominus B in mare om. AlE*L 23 quod
ClP 24 ex t. fr. qu. v 25 die ante dicit om. T CP BAWL
ipso ergo secundo die dicit facta uespera egressum
de ciuitate, et cum mane transiret, uidisse discipulos ficum
aridam factam a radicibus et recordatum Petrum dixisse ei:
rabbi, ecce ficus, cui maledixisti, aruit, tunc eum de
potentia fidei respondisse, Mattheus autem, tamquam secundo
die hoc totum factum sit, id est et dictum arbori: numquam
ex te fructus nascatur in sempiternum, et arefactam
esse continuo, et uidentibus hoc discipulis adque mirantibus
illud de uirtute fidei fuisse responsum. unde intellegitur
Marcum quidem secundo die commemorasse quod primo die
factum praetermiserat, de templo scilicet eiectos uendentes et
ementes, Mattheus uero cum commemorasset quod altero die
factum est de arbore maledicta, quando mane reuertebatur a
Bethania in ciuitatem. praetermisit ea quae Marcus commemorauit,
uenisse illum in ciuitatem et uespere exisse et mane.
cum transirent. discipulos arborem aridam fuisse miratos; et
ei quod secundo die gestum erat, quo arbor maledicta est,
adiunxit illud quod tertio die gestum est, eius ariditatem
miratos esse discipulos et de potentia fidei a domino audisse,
sic ea coniungens, ut nisi ex Marci narratione cogamur intendere,
ubi et quid Mattheus praetermiserit, non possit agnosci.
cum ergo dixisset Mattheus:
extra ciuitatem in Bethaniam ibique mansit.
autem reuertens in ciuitatem esuriuit;
fici arborem unam secus uiam uenit ad eam et nihil
inuenit nisi folia tantum, et ait illi: numquam abs te
B transiret B pgrae, transisset RTDt transirent cet.
7 numquam e. t. f. nascatur om. HAJ&L 8 arefacta D C1P 9 esse
om. BT, est D 13 cum om. ClP 18 quod] quo HAEIL quoquo]
quod ClP M aribor B 19 gestum] factum B 24 bethania
ElL mane autem] mattheus Clp, marcus Ca 25 autem] uero V
reuert. in ciu. om. 0 esuribit B, .-uit BJ, -bat B3, -riit AEL 7
pgaelv 27 innenit) add. in ea r aelmv (cf. supra 232, 16; in
ea om. corb.) abs] ex TD N gv, abs in ras. 0 (cf. supra)
continuo ficulnea, praetermissis ceteris ad eundem diem
pertinentibus adiunxit statim:
sunt dicentes: quomodo continuo aruit? quod alio die
uiderunt alio die mirati sunt. intellegitur autem non tunc
aruisse, quando uiderunt, sed continuo quod maledicta est.
neque enim arescentem, sed penitus arefactam uiderunt ac sic
eam continuo in uerbo domini aruisse intellexerunt.
LXVIIII. Sequitur Mattheus et dicit:
templum, accesserunt ad eum docentem principes
sacerdotum et seniores populi dicentes: in qua potestate
haec facis et quis tibi dedit hanc potestatem?
unum sermonem; quem si dixeritis mihi, et ego uobis
dicam, in qua potestate haec faciam.
Iohannis unde erat? et cetera usque ad illud ubi ait:
totum et alii duo Marcus et Lucas totidem paene uerbis
explicauerunt. nec in ordine inter se uidentur aliquid discrepare
nisi, unde superius locutus sum, quod praetermissis
quibusdam Mattheus ad alterum diem pertinentibus ita contexit
narrationem, ut, nisi aduertatur, possit putari ipsum in secundo
die adhuc uersari, Marcum autem in tertio. Lucas uero non
quasi ex ordine dies persequens hoc subiunxit, sed cum commemorasset
eiectos de templo ementes et uendentes, praeter- >
cf. Luc. 19, 47 et 48; 20, 1-8 g 3 et] e C1 uidentibus Clp 6 quod] quo. (eras.
d) E, quo C5 H2S2ae, ex quo N2, quando V pgrl, cum m 8 eum
AEL continue B 9 uenissent Q 11 et om. B g potestatehanc
om. B 12 dedit tibi r a elm 13 illis om. g, eis v interrogo
B (usron. corb. brix.), interrogabo cet., edd., v (ipwdjow) 15 facio
P pv baptismum (babt. A) CV AW-L ae, -sma r 17 uobis dico
edd. praet. p (cf. 239, 24) 19 uidenter CP, -tes p discrepasBe p
21 ad] in CPV alteram p 22 ut om. Q putare ipso B, ipsum
credi g in om. AEXL 24 sequens p, proaequens e l subiungit p r a
et quod de ficulnea factum est et quod mirantibus discipulis
de fidei uirtute responsum est, adque his praetermissis intulit
dicens:
autem sacerdotum et scribae et principes plebis
quaerebant illum perdere
facerent illi. omnis enim populus suspensus erat
audiens illum.
illo populum in templo et euangelizante conuenerunt
principes sacerdotum et scribae cum senioribus
aiunt dicentes ad illum: dio nobis, in qua potestate
haec facis? et cetera quae etiam duo illi commemorant. unde
apparet nihil eis etiam ipso ordine repugnare, quando id quod
dicit factum in una dierum ea dies intellegitur, in qua id
gestum illi etiam rettulerunt.
LXX. Sequitur Mattheus:
homo habebat duos filios et accedens ad primum dixit
illi: uade hodie operare in uinea mea.
respondens ait: nolo; postea autem paenitentia motus
abiit.
ille respondens ait: eo, domine; et non iit, et cetera
usque ad illud ubi ait:
istum confringetur; super quem uero ceciderit, conteret
eum. Marcus et Lucas non commemorant de duobus istis
filiis, quibus imperatum est, ut irent adque operarentur hi
22 ib. 44 24 cf. Marc. 12, 1-11; cf. Luc. 20, 9-18 jB2 C2P N2M egrediebatur Ael 2 de fie. f. e. e. qncui
om. B 4 cotidie docens 0 6 beniebant B 9 conneneruntJ add. in
hoc p 12 quae-commemorant om. p 13 ei R id] hic AEL I
17 homoJ add. quidam Xl raelv primam Bl 18 illi] ei jj, fili
gmv odie B operaeri B, operari V N E1 p r ael in
uineam meam T1 F NQ E2 yhxQ eprcuter mille-postea om R
19 nolo-ait om. B 20 iitJ abiit R (colb. cZar. corb.), habiit (i alt.
s. I.) T, init V pv, it r (
locata est agricolis, qui persecuti sunt seruos missos ad se
et postea dilectum filium occiderunt et eiecerunt extra uineam,
etiam illi ambo non tacent eodem ordine custodito, id est
posteaquam de baptismo Iohannis interrogati Iudaei se nescire
dixerunt et respondit eis: nec ego dico uobis, in qua
potestate haec facio.
Nullius hic ergo repugnantiae quaestio nascitur, nisi quod
Mattheus, cum dixisset quod dominus interrogauerit Iudaeos:
illis? illos respondisse subiungit adque dixisse:
male perdet et uineam locabit aliis agricolis, qui
reddent ei fructum temporibus suis. quod Marcus non
ab ipsis responsum esse commemorat, sed dominum hoc consequenter
locutum post interrogationem suam ipsum sibi
quodammodo respondisse. ita enim dicit: quid ergo faciet
dominus uineae? ueniet et perdet colonos et dabit
uineam aliis. sed facile potest intellegi uel illorum uocem
ita subiunctam, ut non interponeretur \'illi dixerunt\' aut \'illi
responderunt\', sed tamen intellegeretur aut ideo responsionem
istam domino potius adtributam, quia, cum uerum dixerunt,
etiam de illis hoc ipse respondit qui ueritas est.
Sed illud magis mouet, quod Lucas non solum eos hoc
respondisse non dicit haec etiam uerba ipse quoque sicut
Marcus domino adtribuens, uerum etiam contrariam rettulisse
1 loh. 5, 6; cf. infra 240, 24 CPV ainea sed] uinea et B, uineaa et RT 2 locuta
(loqu. P) BT Clp admissos M 6 uobis dico r 8 null. ergo
hic CP HAEL 7 edd. praeter p, hic ergo null. p ai B 10 faceret
AEL 11 illia om. CPF1 12 uineam] add. suam E1 y rv locanit
BRlT Q 13 reddent B g (uere. ueron. colb. cant. Eg. Bto.), reddant
cet., v (cf. 238, 9 14 responsum] dictum CP pg 16 enim
om. I 17 perdit ClPFl colonos] add. istos Q (Luc. 20, lff) danid Bl
18 uel om. BT r 21 attribudit (om. -tam quia-ipse respon-) B, attribuit
B* 22 haec l 24 ipsi HAE-L e 25 actribuens B
faciet illis dominus uineae?
istos et dabit uineam aliis. quo audito dixerunt illi:
absit.
quod scriptum est: lapidem, quem reprobauerunt
aedificantes, hic factus est in caput anguli? quomodo
ergo secundum Mattheum illi quibus haec loquebatur dixerunt:
malos male perdet et uineam locabit aliis agricolis,
qui reddant ei fructum temporibus suis, cum secundum
Lucam talibus uerbis contradixerint dicentes: absit? et reuera
quod secutus dominus ait de lapide reprobato ab aedificantibus
et facto in capite anguli, ita inlatum est, ut hoc testimonio
conuincerentur illi parabolae contradicentes. nam et ipse
Mattheus hoc sic commemorat dictum tamquam contradicentibus,
cum ait: numquam legistis in scripturis: lapidem.
quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in
caput anguli? quid est enim numquam legistis, nisi quia
hoc responderant quod esset contrarium? hoc et Marcus
significat, qui haec ipsa uerba ita refert: nec scripturam
hanc legistis: lapidem quem reprobauerunt aedificantes,
hic factus est in caput anguli? quae sententia
secundum Lucam magis apparet loco suo dicta post illorum
contradictionem, qua dixerunt: absit. tantundem enim ualet,
sicut hoc etiam ipse ponit: quid est ergo hoc quod
scriptum est: lapidem, quem reprobauerunt
2, 7 8 *Matth. 21, 41 et 42 19 Marc. 12, 10 24 Luc. 20, 17 AEL y uenit L 3 dauit neam Bl 4 hoc Onl.
CPV 7 ergo om. B 8 aueniam B, uineam suam V X. rv locauit
BRT C agricolie om. HAEXL 9 reddent gral (cf. supra
237, 13) 10 lucan CP contradiierunt V <L p 11 ab] ad B
12 factum CP capite BRT CPF ONM HAEL p g, caput cet.
13 parabola (-bul. C1) ClP 17 quid-anguli marg. P 19 quia B ctp2
20 probauerant B 22 lucan CP 23 tandem B 24 etiam] add. s. I.
quod M1 r hoc om. AXEL 7, iam B 25 aedificantes otn. HAELt
haed. (hed.) BIT
sententiae uoluntatem intimat siue numquam legistis siue
nec hoc legistis siue quid est ergo hoc quod scriptum
est?
Restat ergo, ut intellegamus in plebe, quae audiebat,
quosdam respondisse quod Mattheus commemorat dicens:
aiunt illi: malos male perdet et uineam suam locabit
aliis agricolis, quosdam uero illud quod Lucas non tacuit,
id est absit. his ergo qui illud domino responderant illi alii
responderunt absit, sed illorum responsio quibus isti rettulerunt
absit, propterea domino tributa est et a Marco et a
Luca, quia, sicut dixi, per eos ueritas ipsa locuta est, siue
per nescientes, si mali erant, sicut per Caifan. qui nesciens.
quid dixerit, cum esset pontifex., prophetauit, siue per scientes
ac iam intellegentes adque credentes. ibi enim erat etiam illa
multitudo, per quam iam erat impleta prophetia, cum uenienti
magna celebritate occurrentes acclamarent: benedictus qui
uenit in nomine domini.
Nec moueat, quod idem Mattheus principes sacerdotum et
seniores populi dixit accessisse ad dominum et quaesiuisse, in
qua potestate haec faceret et quis ei dederit hanc potestatem,
quando eos de baptismo Iohannis uicissim interrogauit, unde
esset, de caelo an ex hominibus; quibus respondentibus, quod
nescirent, ait: nec ego uobis dico, in qua potestate haec
facio. inde enim secutus est contextim loquendo et ait: quid
cf. Pa. 117, 26 19 cf. Matth. 21, 23-27 24 *ib. 27 et 28 B 5 ergo om HAetL 7 aiunt] at B locauit
BRlT 8 quodam B 9 id BRD, hoc cet., edd. hii B, non r, iis
l m illi-absit om. r 10 illorum] istorum r 11 et pr. om. CPY
p 12 ipsa aeritas CPV pg 14 pontifezj add. anni illius r 10 acj
et N iam om. BRTD 16 prophetia] illa prophetia AEL T aelm
uenient in m. c. o. adclatnare HAelL 17 celeritate r 19 ne Tl ClP
20 dominum] iesum M quaesiuisse (ui del.) C, quaesisse PV 21 etpotestatem
om. p 22 uicissimi B 23 deJ e Y 24 uobis dicam Q, dico
nobis V r (tf. supra 235, 17 et 237, 6) 25 est (del. m. 2) contexi B
cetera sine ulla cuiusquam rei uel personae interpositione
secundum Mattheum sermo contexitur usque ad hoc quod de
locata agricolis uinea commemoratur. potest enim putari omnia
eum principibus sacerdotum et senioribus populi locutum
fuisse, a quibus fuerat de sua potestate interrogatus. qui
utique si temtantes et inimici quaesierant, non in eis possunt
intellegi qui crediderant adque illud clarum ex propheta
testimonium domino perhibuerant, qui etiam modo respondere
potuissent non nescientes, sed credentes: malos male perdet
et uineam locabit aliis agricolis. hoc omnino mouere
non debet, ut ideo putemus non fuisse credentes in illa
multitudine, quae tunc domini parabolas audiebat. tacuit namque
idem Mattheus breuitatis causa quod Lucas non tacet, parabolam
istam scilicet non ad eos solos dictam qui de potestate
interrogauerant, sed ad plebem. sic enim ait: coepit autem
dicere ad plebem parabolam hanc: homo plantauit
uineam, et cetera. in hac ergo plebe intellegei\\dum est etiam
illos esse potuisse qui sic eum audirent, quomodo cui
dixerant: benedictus qui uenit in nomine domini, et
ipsos uel ex ipsis fuisse qui responderunt: malos male
perdet et uineam locabit aliis agricolis. quorum responsionem
non solum propterea domino tribuerunt Marcus et
Lucas, quod hoc ipse dixisset, quia ueritas est, quae etiam
per malos adque nescientes saepe loquitur occulto quodam
instinctu mentem hominis mouens non sanctitatis illius merito,
19, 38 21 *Matth. 21, 41 24 cf. Ioh. 14, 6; cf. I IOJ. 5, 6 AE*L homo] add. quidam xw raelv 6 quij
quid HAelL 7 quaesiuerant 01 pg non-crediderant om. B in
om. ClP 8 elarum B\\ elatum B2 10 sejderedentes Bl, selderidentes B1
11 uineam suam V w ralv locauit BRT (sic infra) 12 ut] et O
13 quae] et B 16 interrogauerunt M 17 homo] add. quidam T
19 sic] * AIEL cui] qui d rm, ut g 22 uineam suam AEL 7
raelv; cf. 239, 7; sed 238, 8 et 240, 11 24 quia] qui l quae]
qui OM rael, quia N 26 non] add. in ElL
potuerunt, ut non frustra in ipso corpore domini. iam sicut
membra deputarentur, ut merito eorum uox illi tribueretur
cuius membra erant, quia iam baptizauerat plures quam
Iohannes et habebat turbas discipulorum, sicut ipsi euangelistae
saepe testantur, et unde erant etiam illi quingenti fratres,
quibus eum apostolus Paulus post resurrectionem praesentatum
esse commemorat, praesertim quia et secundum eundem
Mattheum non ita dictum est: aiunt illi: malos male
perdet, ut in eo quod positum est illi pluralis numerus
accipiendus sit, tamquam eorum fuerit ista responsio qui eum
de sua potestate dolose interrogauerant, sed aiunt illi dictum
est, id est illi ipsi domino, singulari pronomine, non plurali,
quod in codicibus Graecis sine ullo scrupulo ambiguitatis
apparet.
Est quidam sermo domini aput euangelistam Iohannem, ubi
hoc quod dico facilius possit intellegi.
Iesus ad eos qui crediderunt ei Iudaeos: si uos manseritis
in sermone meo, uere discipuli mei eritis,
cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos.
responderunt ei: semen Abrahae sumus et nemini
seruiuimus umquam. quomodo tu dicis: liberi eritis?
omnis qui facit peccatum seruus est peccati;
autem non manet in domo in aeternum. filius autem
manet in aeternum;
uere liberi eritis. om. RT 3 retribueretur CP 4 quia BRTD M E1 yx m,
qui cet. 11 eorum om. B 12 sede B 13 prorali Bl 14 scripulo
A&L, dnbio p 16 quidem AE1 a e iohannen ClP 18 permanseritis
CPV p g (ueron. eant. pal., Eg. Rw. al.) 19 mei discipuli
r 20 cognoscitis C\'P liberauit BRlT L uos] eos F* AelL
22 seruimus B 23 ei B1, his B1 26 uos filius x*}1 gramv liberauit
g 27 eritis J estis B
capit in uobis. non utique illis diceret: quaeritis me interficere,
qui in eum iam crediderant, quibus dixerat: si uos
manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis;
sed quia hoc ad eos dixerat, qui iam in eum crediderant, ea
uero multitudo praesens erat, quae plures habebat inimicos,
etiam non exprimente euangelista, qui essent qui responderunt.
ex hoc ipso, quod responderunt et quod deinde ab illo audire
meruerunt, satis apparet, quae uerba quibus sint tribuenda
personis. sicut ergo in hac multitudine secundum Iohannem
erant qui iam crediderant in legum, erant etiam qui eum
occidere quaerebant, sic in illa, de qua nunc loquimur, erant
qui dolose dominum interrogauerant, in qua potestate illa
faceret, erant etiam qui non dolose, sed fideliter adclamauerant:
benedictus qui uenit in nomine domini. ac per hoc erant
qui dicerent: perdet illos et uineam suam locabit aliis.
quae uox recte etiam ipsius domini fuisse intellegitur siue
propter ueritatem siue propter membrorum eius cum suo
capite unitatem. erant etiam qui talia respondentibus dicerent:
absit, quia intellegebant in se ipsos esse parabolam dictam.
LXXI. Sequitur Mattheus:
sacerdotum et Pharisaei parabolas eius, cognouerunt
quod de ipsis diceret
timuerunt turbas, quoniam sicut prophetam eum
Marc. 11, 10; cf. Luc. 19, 38 16 cf. Matth. 21, 41; cf. Marc. 12, 9;
cf. Lnc. 20, 16 20 Luc. 20, 16 21 Matth. 21, 45 et 46; 22, 1-3 Cl quia-interficere om. L 2 in om. A WS1 quaeretis
Cx 4 maneretis B 5 qui] quia B ClP Nl in eum iam r
6 quae] in qua 2P 8 et om. p inde B 11 erat qui Bl 12 sic]
sicut M 13 interrogauerunt B, -gabant g in om. A1E1L 14 filiideliter
Bt 16 locabit B2D3 ael (Matth. 21, 41), locauit
BBxTDl, dabit cet. (Marc. 12, 9; Lue. 20, 16) 17 uos B fuisse
dominum (-ni A2E2) AEL 18 neritatem] add. quae ipse est a e Im, quod
ipse est quia cum uerum diierunt etiam de illis hoc ipse respondit quia
ueritas est add. D r propter alt. om. p membrum r 19 unitate B, in
ueritate r respondentes B 22 parabolam A1EL ϒ 23 de om. B AlE?L
eis dicens:
homini regi, qui fecit nuptias filio suo
seruos suos uocare inuitatos ad nuptias, et nolebant
uenire, et cetera usque ad illud ubi ait: multi enim sunt
uocati, pauci uero electi. parabolam istam de inuitatis ad
nuptias solus Mattheus narrat. simile quiddam etiam Lucas
commemorat; sed non est hoc, sicut et ordo ipse indicat,
quamuis et illud nonnullam similitudinem gerat. quod uero
post illam parabolam de uinea et occiso filio patris familias
subnectit Mattheus, cognouisse Iudaeos, quod in eos totum
dictum fuerit, et insidias coepisse moliri, hoc etiam Marcus
Lucasque testantur eundem ordinem retinentes; sed inde ipsi
pergunt in aliud ex hoc subiungentes quod et Mattheus post
istam quam solus interposuit de nuptiis parabolam ex ordine
inseruit.
consilium inierunt, ut caperent eum in sermone.
magister, scimus, quia uerax es et uiam dei in
ueritate doces, et non est tibi cura de aliquo; non
enim respicis personam hominum:
quid tibi uidetur, licet censum dari Caesari
an non? et cetera usque ad illud ubi ait: et audientes
turbae mirabantur in doctrina eius. haec duo domini
responsa, unum de nummo propter tributum reddendum
Caesari, alterum de resurrectione propter illam mulierem, quae
Luc. 20, 19 17 Matth. 22, 15-17 24 ib. 33 B 5 enim om. M 6 uero] autem RTD parabolam]
add. enim p 8 ipse] esse B 9 nonnnllam] add. huius V l m
12 fuerit dictum Q 13 et Incas (eras. que) C, et lucas PV inde]
in id B 18 capirent Cl eum] iesum ral 19 suos om. p 21 cura
tibi N non-hominum om. RTD 22 respices C\'Pl, -cies Nl
personas r 23 dare CPV NlQ HAelL g v 24 an] aut l
Lucas similiter narrant nec in ordine aliquid discrepant. post
parabolam quippe illam de conductoribus uineae et de Iudaeis,
in quos dicta est, insidias praeparantibus, quae omnes tres
commemorauerunt, praetermittunt hi duo Marcus et Lucas
parabolam de inuitatis ad nuptias, quam solus Mattheus interposuit,
et cum illo iam sequuntur narrantes haec duo, de
tributo Caesaris et de muliere septem singillatim uirorum,
eodem prorsus ordine sine aliqua repugnantiae quaestione.
LXXIII. Sequitur ergo Mattheus et dicit:
autem audientes, quod silentium inposuisset Sadducaeis,
conuenerunt in unum,
ex eis legis doctor temtans eum: magister, quod est
mandatum magnum in lege?
dominum deum tuum ex toto corde tuo et in tota
anima tua et in tota mente tua.
et primum mandatum.
huic: diliges proximum tuum sicut te ipsum.
duobus mandatis uniuersa lex pendet et prophetae.
hoc et Marcus commemorat eundem ordinem seruans. nec
moueat, quod Mattheus dicit temtantem fuisse illum, a quo
dominus interrogatus est, Marcus autem hoc tacet et in fine
ita concludit, quod ei dominus sapienter respondenti dixerit:
non longe es a regno dei. fieri enim potest, ut, quamuis
temtans accesserit, domini tamen responsione correctus sit.
34-40 14 cf. Deut. 6, 5 17 cf. Leu. 19, 18 20 cf. Marc. 12.
28—34 24 Marc. 12, 34 r aeI quos] quo AelL
quae] quam e l 5 hii BRT CPV Hg 8 tributa AEIL 9 prorsus]
pro suo AetL 11 quod] quo AIEiL sadduch. R N*, saduc. AEL
13 legislator l 14 magnum om. CP diligis RT Cl Q ElL 15 ei
BRTD pv, in cet. (ueron. colb. clar., opt. codd. Vulg., iv) in] ei p
16 in] ex p, om. e 18 diligis ClF Q EXL 22 marcus H2 x gtn,
lucas cet. 23 ita] itaque OM, utique N, marcus r, marcus ita D a e,
ita marcus l 24 es longe v potuit raeI
decipere uolentis inimicum, sed cautam potius tamquam experiri
amplius uolentis ignotum. neque enim frustra scriptum
est: qui facile credit leuis corde minorabitur.
Lucas autem non hoc ordine, sed longe alibi tale aliquid
interponit. utrum autem hoc recordetur, an alius ille sit, cum
quo similiter de duobus istis praeceptis dominus egerit, prorsus
incertum est. hinc autem etiam recte uidetur alius esse, non
solum propter ordinis multam differentiam, sed quia etiam
ipse dicitur respondisse domino interroganti et in sua responsione
commemorasse duo ista praecepta; et cum ei dixisset
dominus: hoc fac, et uiues, ut illud faceret quod magnum
esse in lege ipse responderat, secutus euangelista ait: ille
autem uolens se iustificare dixit: et quis est mihi
proximus? tunc dominus nan-auit de illo qui descendebat ab
Hierusalem in Hierichum et incidit in latrones. unde quia et
temtans praedictus est et duo praecepta ipse respondit et post
admonitionem domini dicentis: hoc fac, et uiues, non bonus
commendatur, cum dicitur de eo: ille autem uolens se
iustificare, iste autem quem pari ordine Mattheus Marcusque
commemorant tam bene commendatus est, ut ei diceret dominus:
non longe es a regno dei, probabilius creditur hunc
alium esse, non illum.
interrogauit eos Iesus
de Christo? cuius filius est? dicunt ei: Dauid.
quomodo ergo Dauid in spiritu uocat eum dominum
18 ib. 28 24 Matth. 22, 41-46 l 4 credidit B corde] add. est et edd. praeter g, v
minurabitur B, minoratur Ol, inhonorabitur ^ 5 hanc E2 f 7 erigit
GIP, egit V 8 etiam] et r 10 interrogati Bl 11 et om. HEKL
12 uiuei Bl ut] et R facere ClP HAelL 14 mihi] meus cL
edd., v (nou) 16 in pr.] ad CF H hierichum ij, hiericum J31,
hierico F, ierico H, hiericho (ier.) cet. 18 bonus] bene N1 24 farisaeis B
meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum
tuorum?
filius eius est?
ei uerbum, neque ausus fuit quisquam ex illa die
eum amplius interrogare. hoc consequenter et eodem
ordine Marcus quoque commemorat. Lucas etiam tantum modo
de illo tacet qui interrogauit dominum, quod esset mandatum
primum in lege; hoc autem praetermisso eundem etiam ipse
ordinem seruat, et hoc de Christo, quomodo sit filius Dauid,
quaesisse a Iudaeis dominum pariter narrat. nec interest ad
sententiam, quod secundum Mattheum, cum interrogasset Iesus,
quid eis uideatur de Christo, cuius esset filius, illi responderunt:
Dauid, tum demum intulit, quomodo eum Dauid diceret
dominum; secundum illos autem duos, Marcum et Lucam,
nec interrogati esse nec respondisse inueniuntur. intellegere
enim debemus post eorum responsionem sententiam ipsius
domini a duobus euangelistis insinuatam, quomodo ab illo
dicta sit, his audientibus quos uolebat suo magisterio utiliter
informare et ab scribarum alienare doctrina, qui de Christo
illud solum sapiebant, quod secundum carnem factus erat ex
semine Dauid, non eum autem intellegebant deum, propter
quod erat dominus ipsius Dauid. ideo tamquam de illis errantibus
dominus ad istos sermonem faciens quos uolebat ab
illorum errore liberari secundum hos duos euangelistas commemoratur,
ut quod illis dictum est: quomodo dicitis, sicut
MT N1 EL 2 scabillum C ElL peduum B 4 ei
respondere xlji edd. praeter g, v 9 in lege] intellege B etiam] tamen
etiam g 11 quaesisie Bl, quesiuisse g 13 uideatur] uideretur N* w
m, uidetur p 14 tunc NlQ xX r ael dauid om. Q dominum
diceret HAEL 17 enim] autem p 20 abj ad Ml, a M* x lm,
om. C doctrinam B 21 illum HlAelL 22 deum] dominum B,
om. Tl 23 illis om. p 24 sermones AelL quos (s in ras.) E,
om. L 26 quo:mo B
tamquam de illis ad eos potius dictum sit, quos uolebat
instruere.
tunc Iesus locutus est ad turbas et discipulos suos
dicens: super cathedram Moysi sederunt scribae et
Pharisaei;
seruate et facite; secundum opera uero eorum nolite
facere. dicunt enim et non faciunt, et cetera usque ad
illud ubi ait:
benedictus qui uenit in nomine domini. similem sermonem
habuisse dominum aduersus Pharisaeos et scribas legisque
doctores Lucas quoque commemorat, sed in domo cuiusdam
Pharisaei, qui eum uocauerat ad conuiuium. quod ut narraret,
digressus erat a Mattheo circa illum locum, ubi ambo commemorauerant
quod dictum est a domino de signo Ionae trium
dierum et noctium et de regina Austri et de Nineuitis et de
spiritu inmundo, qui redit et inuenit mundatam domum. post
quem sermonem dicit Mattheus: adhuc eo loquente ad
turbas ecce mater eius et fratres stabant foris quaerentes
loqui ei. Lucas autem in eo sermone domini commemoratis
etiam quibusdam quae Mattheus dixisse dominum
praetermisit ab ordine, quem cum Mattheo tenuerat, ita
digreditur:
15 cf. Luc. 11, 29-36; cf. Matth. 12, 39—45 19 Matth. 12, 46
24 Lac. 11, 37-39 Q, ab illo r sedamquam B 2 eos] istos r
4 texens pra 5 iesus om. tu r et] et ad N*M E3 yx pmv
8 serbate B, obseruate HAEXL uero opera Nl MlAEL edd. (uero
om. p) eorum] ipsorum CPVF B 14 farisaei R.
principis D 15 a om. C1 PF1 mattheum CzP 17 niniuetis T
AJPL, niniuitis Dt C2F N2 E1 edd. 18 rediit B2 21 loqui om. Bl,
add. post ei B2 23 praetermisitJ ipsaetermisit Bl, ipsae intermisit B2
mattheum B 24 disgr. p cum BRTD, et cum cet., edd. illumj
eum M
recubuit.
dicere, quare non baptizatus esset ante prandium.
ait dominus ad illum: nunc uos Pharisaei quod de
foris est calicis et catini mundatis. adque hinc iam
cetera in eosdem Pharisaeos et scribas et legis doctores talia
dicit qualia Mattheus hoc loco, quem nunc considerandum
suscepimus. quamquam ergo ita ista Mattheus commemoret,
ut, quamuis domum illius Pharisaei non nominet, non tamen
locum exprimat, ubi dicta sint, quo repugnet aliquid illi
domui, tamen quia iam uenerat dominus in Hierusalem a Galilaea
et post eius aduentum ita superiora usque ad hunc sermonem
contexuntur. ut probabiliter accipiantur in Hierusalem gesta,
Lucas autem illud narrat, cum adhuc dominus iter ageret in
Hierusalem, uidentur mihi similes duo esse sermones, quorum
ille alterum. alterum iste narrauit.
Sane considerandum est, quomodo hic dictum sit: non me
uidebitis amodo, donec dicatis: benedictus qui uenit
in nomine domini, cum secundum eundem Mattheum iam
hoc dixerint. et Lucas enim dicit hoc esse responsum a domino
illis qui eum monuerant, ut iret inde, quoniam uellet eum
Herodes occidere. ibi etiam aduersus ipsam Hierusalem ea
prorsus uerba ab illo esse dicta commemorat, quae hic Mattheus.
sic enim narratur secundum Lucam:
24 *Lnc. 13, 31—35 Bl et ingressus recubuit om. HEaL ingressus] add.
domum CPVF 4» edd. praeter em 2 farisaens et infra farisaei B
coepit] quepit Bl, querit B* 3 et om. B 4 illud Bl 8 suscipimus
Q commemoraret BRTD, commemorat Q 9 nomineet B 13 probabilins
Q 14 ita regaret Bl 15 duo om. B p 16 unum ille g
iste alterum r 17 hic om. B, hoc r me] tamen Bx 18 amo B
19 eundem om. M g matheum eundem Q 20 dixerit RTlD et
om. X edd. praeter gm 2L eum] ut B monerant Bmouerant
AEHJ. inde iret M x χ. r a elm uellit C\'P, uelit F 22 ea proraus
ea B 23 dicta om. HEL y 24 lucan CP
et uade hinc, quia Herodes uult te occidere.
illis: ite, dicite uulpi illi: ecce eicio demonia et
sanitates perficio hodie et cras, et tertia consummor.
ambulare, quia non capit prophetam perire extra
Hierusalem.
prophetas et lapidas eos qui mittuntur ad te, quotiens
uolui congregare filios tuos quemadmodum au.is
nidum suum sub pinnis, et noluisti!
uobis domus uestra. dico autem uobis, quia
non uidebitis me, donec ueniat, cum dicetis: benedictus
qui uenit in nomine domini. narrationi quidem
huic Lucae non uidetur aduersari, quod turbae dixerunt domino
uenienti ad Hierusalem: benedictus qui uenit in nomine
domini; secundum quippe Lucae ordinem nondum illuc
uenerat et nondum dictum erat. sed quia non dicit, quod inde
tunc abscesserit, ut non ueniret nisi eo tempore, quo iam
illud diceretur — perseuerat quippe in itinere suo, donec
ueniat Hierusalem — adque illud quod ait:ecce eicio demonia
et sanitates perficio hodie et cras et tertia consummor,
mystice ab illo et figurate dicta intelleguntur — neque
ClP 3 illi om. CP eicio] ei Bl, eitio B2 demonio Bl
4 tertia] add. die M HAS edd. praeter m, v consumor Q
6 capit] accepit Bl 7 hierusalem bis om. Bl Q, semel om. HAEILS
occid.] cecidis Bl 9 aues ClPFl 10 sam Bl pennis
C1!* 2i2 E2 edd. noluissti B, noluistis B (uerc. cant. pal. al.),
add. deserta RtD E2 edd., v
antem] enim p 13 narrationem Cl narratioDi-domini om. Fl
14 uidebitur OIPV domino om. AlElL 15 nenienti BT N2MQ
E2 y r ael, -nte cet. 16 ordinem] testimonium x 17 quod] quo CP
Q E γ pge 18 abcesserit B1 ueniret] add. et B quod iam B.
quoniam HAEILSI, quo E2S*, quo*iam (ras. n) M 20 ueniat] add.
in RT 21 tertiae B, tertia die M HAEL Y* P g, tertio r, tertio die
aeI 22 mystie Bl, mistice (-cae) CPF figurae Bl
dicat: oportet me hodie et cras et sequenti ambulare
—, cogit profecto etiam illud mystice intellegi quod
ait: non uidebitis me, donec ueniat, cum dicetis:
benedictus qui uenit in nomine domini, de illo suo
aduentu, quo in claritate uenturus est, hoc significans, ut illud
quod ait: eicio demonia et sanitates perficio hodie et
cras et tertia consummor, referatur ad corpus eius, quod
est ecclesia. expelluntur enim demonia, cum relictis paternis
superstitionibus credunt in eum gentes, et perficiuntur sanitates,
cum secundum eius praecepta uiuitur, posteaquam fuerit
diabolo et huic saeculo renuntiatum, usque in finem resurrectionis,
qua tamquam tertia consummabitur, hoc est ad
plenitudinem angelicam per corporis etiam inmortalitatem
perficietur ecclesia. quapropter ordo iste Matthei nequaquam
putandus est in aliud aliquid esse digressus; sed Lucas magis
intellegendus est uel praeoccupasse quae gesta sunt in Hierusalem
et recordando interposuisse, antequam eius narratio
dominum perduceret Hierusalem, aut eidem ciuitati iam
propinquantem talia respondisse monentibus ut caueret Herodem,
qualia Mattheus eum dicit etiam turbis locutum, cum iam
peruenisset in Hierusalem adque illa omnia peracta essent
quae supra narrata sunt.
LXXVI. Sequitur Mattheus et dicit:
de templo ibat. et accesserunt discipuli eius, ut
ostenderent ei aedificationes templi.
respondens dixit illis: uidetis haec omnia? amen dico
g, hodie R ElL 3 quo ait L, quodam B1, quodamodo B1
6 quod B 8 certio B, tertio (-cio) RT r, tertia die M HAELS
P g, tertio die a e l consumor Q 9 expellentur Q reiectis r
10 saperinatitutionibus ClP, super***stitionibus O, supersti«»tionibus X
12 fine B 16 aliquid aliud RTD raelm disgr. p 22 omnia;
add. iam HEL 24 et pr. om. Bl 25 access.] add. ad eum g \' discipulis
Bl 26 dificationes Bl 27 diiitj ait AEL T amen amen BRT
non destruatur. Marcus etiam commemorat hoc eodem
paene ordine post £ t aliquantam digressionem ad hoc factam, ut
commemoraret de uidua, quae misit duo minuta in gazophylacio,
quod cum eo Lucas solus commemorat. nam etiam secundum
Marcum, posteaquam illud dominus egit cum Iudaeis, quomodo
acciperent Christum filium Dauid, ea narrantur quae dicit de
cauendis Pharisaeis et ypocrisi eorum. quem locum Mattheus
latissime persecutus est et plura ibi dicta narrauit. adque
ideo post eundem locum, quem breuiter perstrinxit Marcus et
copiose digessit Mattheus, nihil amplius Marcus intulit, sicut
dixi, quam de illa uidua pauperrima et uberrima ac deinde
subiunxit ea quibus Mattheo iterum cohaereret dicens de
templi futura euersione., Lucas quoque post illud de Christo,
quomodo esset filius Dauid, pauca de cauenda ypocrisi.
Pharisaeorum commemorat. inde sicut Marcus pergit ad uiduam,
quae duo minuta in gazophylacium misit. deinde subiungit
de templi futura euersione quod Mattheus et Marcus.
super montem oliueti accesserunt ad eum discipuli
Marc. 12, 35-37 7 cf. ib. 38-40 14 cf. Luc. 20, 45-47; 21, 1-4;
o et 6 19 Matth. 24, 3-5. B 2 distruatur CI P 4 gazofilacio (-tio R) BR Tl,
-filacium (-tium P) T3 CPF M HAEL, -philacium (-tium DVN) D V
ONQ pgr 5 solue lucas pra 6 iudaicis R 7 ea narr.] enarrsntur
BRT H 8 farisaeis B, fariseis R T ypocrisi (-chr. H) RT CPV
HAEL g, ypocrisin Bl, ypocritisin B2, hypocrisi cet. 8 quo locum
B\', conloquium B1 9 proaecutus N2 E1 r p ael dic ea narrauit Bl,
dicta enarr. B2 12 et uberrima om. AlElL uuerrima BJ, miserrima B3
13 aubiungit gr mattheum C1P mattheohereret (om. iterum co-) B
iterum om. AlElL coherret C\\ coheret RTD r, cohaeret a e l
14 factura Bl, -rae B5 15 eiset B ypocrisi BzRT CP, ei Bl,
hypocr. cet. 17 gazofilacium (-tium RP) BRT PF M AELS, -philac.
OQ, -pbilat. D N H 18 factura B1, -rae B2 marcus] add. secreto
discipulis dominum interrogantibus quod signum sui aduentus eeset (esse
Cl) CPVFpg (ef. infra 252, 2) 19 eo] illo RT 20 olibeti B1
quod signum aduentus tui et consummationis saeculi?
seducat.
ego sum Christus, et multos seducent, et cetera usque
ad illud ubi ait: et ibunt hi in supplicium aeternum.
iusti autem in uitam aeternam. nunc iam istum prolixum
sermonem domini secundum tres euangelistas Mattheum.
Marcum et Lucam consideremus. eundem quippe tenentes
ordinem pariter ista contexunt. dicunt quidem hic aliqua etiam
singuli propria, in quibus nulla est repugnantiae metuenda
suspicio; de his autem quae, pariter dicunt necubi sibimet
aduersari putentur, uidendum est. neque enim dici potest, si
aliquid tale occurrerit, aliud esse adque alibi a domino similiter
dictum, quando eodem loco rerum ac temporum omnium
trium uersatur narratio. sane quod earundem sententiarum a
domino dictarum non eundem omnes ordinem seruant, nihil
ad rem pertinet uel intellegendam uel insinuandam, dum ea
quae ab illo dicta referuntur non sibimet aduersentur.
Quod ergo Mattheus ait:
regni in uniuerso orbe in testimonium omnibus
gentibus, et tunc ueniet consummatio, etiam Marcus
eodem ordine ita commemorat: in omnes gentes primum
oportet praedicari euangelium. non dixit: et tunc ueniet
consummatio, sed hoc significat quod ait primum, id est
et in omnes gentes primum oportet praedicari euangelium,
quia illi de fine interrogauerant. cum ergo dicit
20 Matth. 24, 14 23 Marc. 13, 10 ElL (clar.) 4 ueniunt B 5 seducant B 6 hii HT H
9 consideramus B C\'P 10 etiam aliqua y edd. praeter g 13 pntantur
B 16 a om. CIPFt 17 serbant B 21 in pr. om. B1 22 etiam]
et ral 23 commemoret AlLS in] et in E2 y m v (ef. infra 26
et 253,1) 24 praedicare ClPF* Nl euangelium] add. regni HA..EtL g
25 ait] dixit F p 26 et om. ElL ael praedicare C1P1F127 interrogauerunt
B HElL g
significat utique primum \'antequam ueniat consummatio.\'
Item quod Mattheus ait:
desolationis, quae dicta est a Danihele
propheta, stantem in loco sancto, qui legit intellegat,
hoc Marcus ita dicit: cum autem uideritis abominationem
desolationis stantem ubi non debet qui legit
intellegat. in qua mutatione uerbi exposuit eandem sententiam;
ideo quippe ubi non debet, quia in loco sancto non
debet. Lucas autem non ait: cum uideritis abominationem
desolationis stantem in loco sancto, aut: ubi non
debet, sed ait: cum autem uideritis circumdari ab exercitu
Hierusalem, tunc scitote, quia adpropinquauit
desolatio eius. tunc ergo erit abominatio desolationis in
loco sancto.
Quod autem ait Mattheus:
fugiant in montes,
tollere aliquid de domo sua,
reuertatur tollere tunicam suam, totidem paene uerbis
hoc etiam Marcus commemorat. Lucas autem:
Iudaea sunt, inquit, fugiant in montes. hoc sicut illi duo,
cetera uero aliter. sequitur enim et dicit: qui in medio eius,
discedant, et qui in regionibus, non intrent in eam,
16-18 21 cf. Marc. 13, 14-16 *Luc. 21, 21 a 23 Luc. 21,21 b et 22 BRTD, oportet (add. et Q) in omn. gent.
cet., edd. praedicare CtPFI 5 danihel D, -ihelo F NQ, -ielo 0
HAelL, -iele E2 edd. 7 dicit ita X r aelm autemj ergo Q
11 cum) cum autem jta r a elm 14 adpropinquabit (appr. CzY edd.)
D CPVF HAEL edd.\' praeter m 15 erit ergo D CPF ONMQ
raelm 18 in montes BRTD (Fuld. Lchf. Rw. al.), ad m. cet., edd., v
(in montibus uerc. ueron. colb. al.) discendat EL, descendant B V pg
20 seuertatur Bl 21 hoc om. CPF 22 sicut] add. et g 28 qui] et
qui praelm v 24 discedat I 25 oltionis B1 hii BRT
qui super tectum, non descendat tollere aliquid de
domo, et quod iste dicit: et qui in medio eius, discedant,
nisi forte quia perturbatio magna erit tam magno instante
periculo, illi quos inclusisset obsidio, quod significat dicendo:
qui in medio eius, in tecto erunt adtoniti et uolentes uidere.
quid inpendeat uel qua euadendum sit. sed quomodo ait:
discedant, quando supra dixit: cum autem uideritis
circumdari ab exercitu Hierusalem? nam illud quod
sequitur: qui in regionibus, non intrent in eam, uidetur
ad congruam pertinere admonitionem, et potest obseruari, ut
qui extra sunt non in eam intrent, qui autem in medio sunt.
quomodo discedant ab exercitu iam ciuitate circumdata? an
hoc est esse in medio eius, quando iam ita periculum
urguebit, ut temporaliter ad praesentem uitam tuendam non
possit euadi, et quoniam tunc parata debet esse anima ac
libera nec carnalibus desideriis occupata et oppressa, hoc significat
quod ab aliis duobus dictum est in tecto uel super
tectum, ut quod iste ait discedant, id est non iam huius
uitae desiderio capiantur, sed in aliam uitam migrare parati
sint, hoc illi duo dixerint: non descendat tollere aliquid
de domo, id est nullo affectu inclinetur in carnem tamquam
aliquid inde commodi percepturus, et quod iste ait: qui in
s
om. B1, illi duo l m 2 super t. Marc. 13, 15 descendant
A1E1Lp 3 domo] add. sua x a el m dixit 2?1 descendant F
4 quia] add. tunc o 11 stante Bl Q 5 illis T C2V Q pgel
incluserit r 6 et om. p 7 quid] qui B inpendat BRTD M, impendat
CJ 0 HAEL r, impediat F pga 8 cum] quam Bl 10 intret
CP 11 ad] an B obseruare ClP 12 qui antem-discedant om. B
sunt om. CP g 13 discedent F2 ONM H*S g, discendent AaEtL,
excedant J21 14 eius] add. pulchre dicent (-cit F) CPF 15 argueuit
Bl 16 ac om. R 17 significata B 18 aliis] illis CPVF M
typgm supra p 9 19 tectim B decedant R nitae huius CPV
pg 20 aliquam B 21 sunt Bl HAelL duo om. R dixerunt
C\'P M BAWL x p gr a 22 in] ad l carne B
proposito extra illam facti sunt non eam rursus carnali cupiditate
desiderent, hoc illi dixerint: et qui in agro est non reuertatur
retro tollere uestimentum suum, tamquam iterum
inuolui curis, quibus erat exutus?
Quod uero ait Mattheus: IOorate autem, ut non fiat
fuga uestra hieme uel sabbato, hinc Marcus partem dixit,
partem tacuit: orate uero, inquit, ut hieme non fiant.
Lucas hoc non dixit, sed tamen dixit aliquid solus, quo mihi
uideatur hanc ipsam, quae ab istis obscure posita est,
inlustrasse sententiam. ait enim:
ne forte grauentur corda uestra in crapula et ebrietate
et curis huius uitae, et superueniat in uos
repentina dies illa.
in omnes qui sedent super faciem orbis terrae.
uigilate itaque in omni tempore orantes, ut digni
habeamini fugere ista omnia quae futura sunt. haec
intellegitur fuga, quam Mattheus commemorat, quae non debet
fieri hieme uel sabbato. ad hiemem autem pertinent curae
huius uitae, quas Lucas aperte posuit, ad sabbatum uero
crapula et ebrietas. curae quippe tristes sunt uelut hiems,
crapula uero et ebrietas carnali laetitia luxuriaque cor submergit
adque obruit, quod malum sabbati nomine propterea
significatum est, quia haec erat iam, sicuti et nunc est, Iudaeorum
pessima consuetudo illo die deliciis afluere, dum
B 3 dixernnt BB TD F M x edd. praeter m 4 (retro
om.) retollere T 6 fiat] deficiat B1 7 sabbato] sublato B 8 uero]
autem T, om. r fiat C1, fiant hec X. r 9 Iucas] add. autem D1 HAEL
tdd. praeter pg quo] quod CP pael 10 uidetur ,. alII ita
enim ait HEL 7 gl attenditet B in nobis g 13 superuenit CP,
-niet r 15 orbis om. Q, omnis v (M (cant.), om.
cd., edd., v 17 fugire CP AlElL, effugere r uentura p 21 hebrietat
Bl trestes C1, snites AtEIL, uitae tristes A2 g 22 carn. laet.]
camaliauitia Bl summergit BT ON, subingat p 24 sicut ONMQ
25 aflnere BB CXP H, affl. cet., edd. (ef. Cypr. I 196, 16; 390, 17 H.)
secundum Mattheum et Marcum uerbis intellegendum est,
aliquid aliud etiam Lucas dixerit, dum tamen nulla repugnantiae
quaestio moueatur. neque enim nunc euangelia exponenda
suscepimus, sed a falsitatis uel fallaciae calumniis defendenda.
alia uero quae in hoc sermone Mattheus posuit communia
cum Marco nihil habent quaestionis, quae autem cum Luca,
non in hoc sermone Lucas ea posuit, cuius huic ordo concordat,
sed alibi talia uel recordatur adque inserit praeoccupando,
ut prius commemoret quae post a domino dicta sunt,
uel bis a domino dicta facit intellegi, et nunc secundum
Mattheum et tunc secundum ipsum.
LXXVIII. Sequitur Mattheus: xet factum est, cum consummasset
Iesus sermones hos omnes, dixit discipulis
suis:
hominis tradetur, ut crucifigatur. huic adtestantur alii
duo Marcus et Lucas ab eodem ordine non recedentes. neque
hoc tamquam a domino dictum insinuant; hoc enim intimare
praetermiserunt. ex sua tamen persona et Marcus dicit: erat
autem pascha et azyma post biduum, et Lucas: adpropinquabat
autem dies festus azymorum qui dicitur
pascha. sic ergo adpropinquabat, ut esset post biduum, sicut
alii duo apertius consonant. Iohannes uero tribus quidem locis
commemorauit eiusdem diei festi propinquitatem, cum alia
quaedam duobus superioribus locis narraret, tertio autem loco
apparet eius narratio circa ipsa uersari tempora, ubi hoc etiam
illi tres intimant, id est inpendentis iam dominicae passionis.
Ioh. 11, 55; 12, 1; 13, 1 om. e 5 suscipimus CP Q a om. Vg 8 huic] hi.c B,
hinc g, hic rl 10 commemoratet B, -raxetpg postea raelm
14 iesus om. L 15 uiduum B (sic infra 257, 3 et 7) 16 traditur tn
20 uidum Bl (sic infra 22) 22 sic] hic Bl 23 iohannis C1 94 eius
ElL 25 superioribus om. B* narret Bl AEL, narraret et BT
27 res B impendente i. d. p. die rael
Sed hoc uideri potest parum diligenter intuentibus esse
contrarium, quod Mattheus et Marcus posteaquam dixerunt
pascha post biduum futurum, deinde commemorauerunt, quod
erat Iesus in Bethania, ubi de unguento illo pretioso dicitur,
Iohannes autem ante sex dies paschae dicit Iesum uenisse in
Bethaniam de unguento eadem narraturus. quomodo ergo
secundum illos duos post biduum futurum erat pascha, cum
posteaquam id dixerunt inueniantur cum Iohanne in Bethania
illud de unguento quod ipse narrantes, tunc autem ipse dicat
post sex dies futurum pascha? sed qui ita mouentur non
intellegunt Mattheum et Marcum illud quod in Bethania de
unguento factum erat recapitulando posuisse non post illam
de biduo praedicationem suam, sed ante iam factum, cum
adhuc sex dies essent ad pascha. non enim quisquam eorum,
cum dixisset post biduum futurum pascha. sic adiunxit de
illo facto in Bethania, ut diceret \'post haec cum esset
Bethaniae\', sed Mattheus quidem: cum autem esset, inquit,
Iesus in Bethania, Marcus autem: cum esset Bethaniae.
quod utique intellegitur et antequam illa dicerentur quae
ante biduum paschae dicta sunt. sicut ergo ex Iohannis
narratione colligitur, ante sex dies paschae uenit in Bethaniam,
ibi factum est illud conuiuium, ubi de unguento pretioso fit
commemoratio, inde uenit Hierosolymam sedens super asellum.
deinde postea geruntur ea quae narrant post hunc aduentum
eius Hierosolymis gesta. ex illo ergo die, quo uenit in Bethaniam
adque illud de unguento factum est, usque ad diem, quo ista
omnia gesta adque dicta sunt, intellegimus etiam euangelistis
non commemorantibus consumtum fuisse quadriduum, ut
ClP 2 dixerant F1 8 idj hic HAelL, hoc E1 9 tunc]
cum e I autem om. RT 11 quod] quando R uethania B, beth.
quod R 13 praedictionem M HAEL y. -dic«tionem 0 antea p
17 bethaniae] bethania M x, in bethania D % raelm 20 pascha R7\'
iohannea ClP 21 bethania B 22 ibi] et ibi E1 ? 25 hierosolymais
BI bethania RT 28 consummatum B
Lucas autem cum ait: adpropinquabat dies festus azymorum,
non expressit biduum, sed hanc propinquitatem, quam
commemorauit, in ipso interuallo bidui debemus accipere.
Iohannesuero cum dicit: proximum erat pascha Iudaeorum,
non hoc biduum uult intellegi, sed sex dies ante pascha.
proinde, cum quaedam post hoc dictum commemorasset, tunc
iam uolens ostendere quam proximum fuisse pascha dixisset:
Iesus ergo ante sex dies, inquit, paschae uenit in
Bethaniam, ubi fuerat Lazarus mortuus, quem suscitauit
Iesus. fecerunt autem ei cenam ibi. hoc est
illud quod commemorant recapitulantes Mattheus et Marcus,
cum iam dixissent post biduum futurum pascha. recapitulando
ergo ad illum diem redeunt in Bethania, qui erat ante sex
dies paschae, et narrant quod Iohannes de cena et unguento,
unde uenturus erat Hierosolymam et peractis illic quae narrata
sunt peruenturus ad diem, qui erat ante biduum paschae.
unde isti digressi sunt, ut recapitulando commemorarent quod
ante in Bethania de unguento gestum est, cuius rei peracta
narratione illuc iterum redeunt, unde digressi fuerant, id est
ut iam sermo domini narretur, quem habuit ante biduum
paschae. nam si tollamus de medio quod gestum in Bethania
digredientes ab ordine recolendo et recapitulando narrarunt
et ipsum ordinem contexamus, ita sermo dirigitur secundum
Mattheum dicente domino:
pascha fiet et filius hominis tradetur, ut crucifigatur.
26, 2-5 om. C1PF1 adpropinquabat] add. autem XW edd. 4 accipere]
intelligere r al 5 uero om. B 6 dies sei AEL y 7 deinde
B p 8 fuisset RT AEL r dixit ffl r 10 bethania BRT 11 est
illud BRD, illud est cet., edd. 14 rediunt C\'P bethania BRTD,
-am cet., edd. 15 quod] add. et ael iohannis C3P 16 hierosolyma
BT P, hierusolima Cl illis B quae] qui B1 19 deJ ad B
20 digressis B, degressi ClP 23 disgrediendo p 25 quia] quoniam RTD
26 traditur Cl .
populi in atrium principis sacerdotum, qui dicebatur
Caifas,
et occiderent.
forte tumultus fieret in populo. tunc abiit unus de
duodecim, qui dicitur ludas Scarioth, ad principes
sacerdotum, et cetera. inter illud enim quod dictum est: ne
tumultus fieret in populo, et illud quod dictum est: tunc
abiit unus de duodecim, qui dicitur ludas, interpositum
est illud de Bethania quod recapitulando dixerunt, quo nos
praetermisso contexuimus narrationem, ut insinuaremus non
repugnare ordinem temporum. secundum Marcum autem eodem
Bethaniae conuiuio, quod recapitulando et ipse interposuit, similiter
praetermisso ita se ordo narrationis tenet: erat autem
pascha et azyma post biduum, et quaerebant summi
sacerdotes et scribae, quomodo eum dolo tenerent et
occiderent.
tumultus fieret populi.
duodecim, abiit ad summos sacerdotes, ut proderet
eum, et cetera. etiam hic inter illud quod dictum est: ne
forte tumultus fieret populi, et illud quod adiunximus: et
ludas Scariothes unus ex duodecim, positum est illud de
Bethania quod recapitulando dixerunt. Lucas sane ipsam rem
gestam in Bethania praetermisit. haec diximus propter sex
18 *ib. 10 23 cf. Luc. 22, 1 RD 6 iudascarioth B ad principibus ClP 7 ne]
ne forte E2 r 10 betbania JB1 11 conteximus (-xem. Cl) CPV
12 autem marcum rael eodem] de AelL ael 13 uetaniae Bl
interponit p 15 et (ante azyma) om. BRTD 16 et (ante scribae)
om. B 17 enimj autem v in om. B\' 18 in populi Cl, in populo
CJPF EL g v scariethes E2 r m, -this ael ex] de RT v
20 iam 01 hic om. p, hinc RT, hoc r 21 in populi Cl, in populo
CP-P7 v quod om. ClP 22 iuda B ..scariotbes (eras. is) Cl,
scariothiB B2D 02 ON AlElL ael, -tea R, -tis V, scarioth m g exj
de T v de] in C 24 dicimus BI
gestam narraret, et biduum ante pascha, quod Mattheus
Marcusque dixerunt, cum post hoc a se dictum illud ipsum
in Bethania, quod Iohannes, commemorarent.
LXXVIIII. Sequitur Mattheus ab eo loco, ubi finem feceramus
considerandae narrationis, et dicit:
principes sacerdotum et seniores populi in atrium
principis sacerdotum, qui dicebatur Caifas,
fecerunt, ut Iesum dolo tenerent et occiderent.
dicebant autem: non in die festo, ne forte tumultus
fieret in populo.
in domo Simonis leprosi,
habens alabastrum unguenti pretiosi et effudit super
caput ipsius recumbentis, et cetera usque ad illud ubi
ait: dicetur et quod haec fecit in memoriam eius.
nunc iam de muliere adque unguento pretioso quod in Bethania
gestum est consideremus. Lucas enim quamuis simile factum
commemoret nomenque conueniat eius, aput quem conuiuabatur
dominus — nam et ipsum Simonem dicit —, tamen,
quia non est contra naturam uel contra morem hominum, ut,
si potest unus homo habere nomina duo, multo magis possint
et unum nomen habere homines duo, potius credibile est
alium fuisse illum Simonem, non leprosum, in cuius domo
Luc. 7, 36—50 rem bethaniam Bx 2 narret B mattheus marcusque
BRT F E2 r p g, matthens et marcus quae (aeque C7) Clp, matthens
et lucas M H, marcus et lucas ONQ AelL, matih. et Marcus cet.
3 illum Bt, illuc B1 ipsnd AlEIL 5 mattheus BlRTD r, ergo m.
cet. eo] eodem RD 6 tunc-sacerdotum lin. uac. L 8 caifas
BRT 0, caiph. cet. 11 cum autem] incipit Eug. Exc. quintum
13 supra B2B H dicetnr-eius lin. uac. L 18 ei r ae conaiuatur
ElLS 19 nam om. Bl 20 est] esse Ml, esset M1 21 dno
(om. Nl) habere nomina N* r, nom. h. duo g multi B2 magis
om. Bl, s. I. add. B* possint m. magis N 22 hominis ClPF est]
add. et JB1
gestam dicit, quam narrat, et quamuis non commemoret ciuitatem
aut castellum, ubi factum sit, tamen non uidetur in
eodem loco uersari eius narratio. nihil itaque aliud intellegendum
arbitror nisi non quidem aliam fuisse tunc mulierem,
quae peccatrix accessit ad pedes Iesu et osculata est et lauit
lacrimis et tersit capillis et unxit unguento, cui dominus adhibita
similitudine de duobus debitoribus ait dimissa esse
peccata multa, quoniam dilexit multum, sed eandem Mariam
bis hoc fecisse, semel scilicet, quod Lucas narrauit, cum primo
accedens cum illa humilitate et lacrimis meruit peccatorum
remissionem. nam hoc et Iohannes, quamuis non sicut Lucas
quemadmodum factum esset narrauerit, tamen ipsam Mariam
commendans commemorauit, cum iam de Lazaro resuscitando
coepisset loqui, antequam ueniret in Bethaniam. quod ita ibi
narrat:
a Bethania de castello Mariae et Marthae sororis
eius.
et extersit pedes eius capillis suis, cuius
frater Lazarus infirmabatur. hoc dicens Iohannes adtestatur
Lucae, qui hoc in domo Pharisaei cuiusdam Simonis
factum esse narrauit — iam itaque hoc Maria fecerat —, quod
autem in Bethania rursus fecit, aliud est, quod ad Lucae
narrationem non pertinet, sed pariter narratur a tribus, Iohanne
scilicet, Mattheo et Marco.
1-8; cf. Mattb. 26, 6-13; cf. Marc. 14, 3-9 BlBT 2 et om. BlBT 5 tunc ante mulierem BIRTD,
ante accessit cet., edd. 7 et ante unxit om. Bl 7 cui] cuios
Eug. codd. domini Bl 10 fuisse CP cumj quo C, qftm P,
quando V 11 bumilitatej add. iam Q 14 quQ 01, qfirn P suscitando
Bl 16 inquit quidam V, ibi inquit quidam g lazarus languuns
p, lazarus nomine languens r 17 martae BRD Eug. cod. Vat. 19 cuiusj
eius B\' 20 docens AEXL attestante B2 21 farisaei B 23 rursum
p 24 iohannes BPE1 25 scilicet] add. et BT
Inter istos igitur tres, Mattheum, Marcum et Iohannem,
quemadmodum hoc conueniat adtendamus, de quibus non est
dubium, quod eandem rem narrent gestam in Bethania, ubi
etiam discipuli, quod omnes tres commemorant, murmurauerunt
aduersus mulierem tamquam de perditione pretiosissimi
unguenti. quod ergo Mattheus et Marcus caput domini unguento
illo perfusum dicunt, Iohannes autem pedes, regula
illa ostenditur non esse contrarium, quam demonstrauimus,
cum de quinque panibus pasceret turbas. ibi enim, quia non
defuit qui et quinquagenos et centenos discubuisse commemoraret,
cum alius quinquagenos dixerit, non potuit uideri contrarium,
potuisset autem, si alius centenos tantum posuisset,
sicut alius quinquagenos, et tamen debuit inueniri utrumque
factum esse. quo exemplo informari nos oportuit, sicut illic
admonui, etiam ubi singula euangelistae commemorant, utrumque
factum intellegere. proinde et hic non solum caput, sed
et pedes domini accipiamus perfudisse mulierem. nisi forte,
quoniam Marcus fracto alabastro perfusum caput commemorat,
tam quisque absurdus et calumniosus est, ut aliquid in uase
fracto neget remanere potuisse, unde etiam pedes perfunderet.
sed cum iste contenderit sic esse fractum, ut nihil ibi residui
fieret, nitens aduersus ueritatem euangelii, quanto melius et
Marc. 14, 3 ClP 3 narrarent Bl 4 commemorent EtL, -rarent T
5 aduersum ClV g 8 ostendit r contrium J31 10 commemoret H,
-raret et BT 11 quinquag.] add. tantum rael uidere ClP 12 potuisse
Tl, potuisses R1 alios B 13 inuenire Clp 14 infirmari Bl,
informare CXP sicut] add. etiam r 15 admonuit CXP (om. etiaIn)
ubi RTD r, ubi etiam HAEL T singula euangelistae BBTD, singuli
euang. CPF ONMQ HAetL xtj> pg Eug., singula singuli eu. E2 7.
singuli eu. singula V yiu r a elrn 18 alauastro B, alabastrum C1
commemora B 19 tam quisquam g m, quis tam p absurdus om.
AlElL est om. Aet L 20 perfnderet C1, perfuderit P 21 contenderet
Cl, -dat x esse] fuisse Eug. codd. Vat. Mediorn. 22 fierit
Cl, fuerit P nitens—euangelii om. HAWL aduersum BlB
effunderet, nitens pro ueritate euangelii! ille autem calumniator
si tam pertinaciter caecus est, ut euangelistarum concordiam
de alabastro fracto frangere conetur, prius accipiat perfusos
pedes, antequam illud fractum esset, ut in integro remaneret,
unde etiam caput perfunderetur, ubi fractura illa totum
, effunderet. a capite quippe nobis ordinate consuli agnoscimus,
sed ordinate etiam nos a pedibus ad caput ascendimus.
Cetera facti huius nullam mihi uidentur habere quaestionemquod
enim alii dicunt discipulos murmurasse de unguenti
effusione pretiosi. fohannes autem ludam commemorat et ideo,
quia fur erat, manifestum puto esse discipulorum nomine
eundem ludam significatum locutione illa, quam de Philippo
in quinque panibus insinuauimus, plurali numero pro singulari
usurpato. potest etiam intellegi, quod et alii discipuli aut
senserint hoc aut dixerint aut eis Iuda dicente persuasum sit
adque omnium uoluntatem Mattheus et Marcus etiam uerbis
expresserint, sed ludas propterea dixerit, quia fur erat, ceteri
uero propter pauperum curam, Iohannem autem de solo illo
id commemorare uoluisse, cuius ex hac occasione furandi
consuetudinem credidit intimandam.
13 cf. Ioh. 6. 7 14 cf. supra c. 46, n. 96 22 *Matth. 26, 14-16 CPVF-edd. praeter gr 2 effunderit CXP7, effuderit P1
p, efunderetur g calumniatur ClP, qui calumniatur Q 3 tam]
tamen BT Q 7 a om. BT consilia cognoscimus B agnoscemus Ct
8 ad caput om. Eug. cod. Par., a caput C\'P 9 fracti BR 11 autem
iudam] quem iudas JB1 et exp. C2N2 12 fur erat] fuerat CP AelL
puto] erat Bl 13 signatum p filippo RT, supero BI, philipo B2
14 insinuamuB Bl Eug. cod. Verc. plurale et singulare ClP 15 et
om. CP 16 dix.] sibi dixerint VI 18 iuda JRT dixerint R,
dixit D 19 coram Bx iohannen ClP 20 id om. g commemoruse
HAelL 21 intimandam] finit Eug. Exc. quintum 22 tuncindas
spat. uac. L (om. de duo-) decim Bl de] ex Q
eum tradam?
usque ad illud ubi ait:
constituit illis Iesus et parauerunt pascha. nihil in hoc
capitulo contrarium putari potest Marco et Lucae, qui hoc
idem similiter narrant. quod enim dicit Mattheus:
ciuitatem ad quendam et dicite ei: magister dicit:
tempus meum prope est, aput te facio pascha cum
discipulis meis, eum significat quem Marcus et Lucas
dicunt patrem familias uel dominum domus, in qua eis cenaculum
demonstratum est, ubi pararent pascha.. quod ergo
interposuit Mattheus ad quendam tamquam ex persona sua
studio breuitatis illum conpendio uoluit insinuare. si enim
diceret dixisse dominum (ite in ciuitatem et dicite ei: magister
dicit: tempus meum prope est, aput te facio pascha\', tamquam
ciuitati dicendum esset, acciperetur. ac per hoc non ex domini,
cuius mandatum narrabat, sed ex sua persona interposuit ad
quendam iussisse dominum ut irent, ne haberet necesse totum
dicere, cum hoc illi ad insinuandam iubentis sententiam sufficere
uideretur. nam neminem sic loqui, ut dicat cite ad quendam\\
quis nesciat? si enim diceret cite ad quemcumque\' aut \'quemlibet\',
posset esse integra locutio, sed non esset certus homo.
ad quem mitterentur, cum eum certum ostendant quamuis
tacito eius nomine Marcus et Lucas. sciebat quippe dominus.
ad quem mitteret. et ut eum etiam illi quos mittebat inuenire
7 Matth. 26, 18 25 cf. Marc. 14, 13; cf. Lnc. 22, 10 B 2 eum uobis r 3 eum om. M XXX CP EL
argenteos] add. et cetera 82 xx<ł edd. praeter g 5 illis constituit g
eis J32 6 capiculo B 7 item M 8 ciuitate B ei otn. g 11 dicunt
om. ONM domus om. Rl 12 ubi] ut p 13 ibi posuit r
14 brebitatis B illud B 21 ad quendam]
B1, qui HAelL • nesciat] a. i. add. si quendam nesciat B2 dicerit
CXP quemlibet BRT N, ad queml. cet., edd. 23 possit C2 integra
-esset om. Rl esset] est HAIPL 24 certum oni. RTD r ostendat
Al g 26 et utj ut Q xtu, ut autem r
gestante aquae laguenam uel amphoram, ut eum secuti ad
domum, quam uolebat, uenirent. cum itaque non hic posset
dici dici ad quemlibet\', quod integritas quidem locutionis admittit,
sed hoc loco rei huius, quae insinuabatur, ueritas non
admittit, quanto minus hic dici potuit cite ad quendam-, quod
omnino numquam recta locutione dici potest! sed plane discipulos
a domino non ad quemlibet, sed ad quendam hominem,
id est ad certum aliquem missos esse manifestum est. quod
nobis ex persona sua recte potuit euangelista narrare, ut
diceret \'misit eos ad quendam, ut dicerent ei: aput te facio
pascha). potuit etiam sic \'misit eos ad quendam dicens: ite,
dicite ei: aput te facio pascha\'. ac per hoc cum uerba domini
posuisset dicentis: ite in ciuitatem, interposuit ipse: ad
quendam, non quia hoc dominus dixerit. sed ut ipse nobis
insinuaret tacito nomine fuisse quendam in ciuitate, ad quem
domini discipuli mittebantur, ut praepararent pascha. ac sic
post hanc ex persona sua interpositionem duorum uerborum
sequitur ordinem uerborum domini dicentis: et dicite ei:
magister dicit. iam enim si quaeras: cui? recte respondetur:
illi cuidam homini, ad quem misisse insinuauit euangelista,
cum ex persona sua interposuisset: ad quendam. minus
quidem usitata locutio, sed tamen sic intellecta integerrima
est; aut si habet aliquid proprietatis Hebraea lingua, qua
perhibetur scripsisse Mattheus, ut etiam totum ex persona
domini dictum locutionis integritate non careat, uiderint qui
B, lagoenam CP A2EL, lagynam R, -gin. T.
-gen. N1 edd. amforam B ONQ, anf. HAEL 3 uolebant Bl HAEL
edd. praeter Im hic non p 6 quod] quomodo R 12 aic] sic essep
13 domini] add. matheus p 14 dicens HAelL 16 ciuitatem CXP 17 ac]
hac C\'P 18 interpositione B El 19 sequimur CP, aequeretur rae
20 cui] cur ei RTD, cui ei r responderetur Bl CP, respondeatur N2
21 misisse] add. eum N2 insinuat Q 22 minus] et minus g 23 sic
om. Bl 26 uiderent Cl, uiderent.. (eras. ur) P, uideant r
in ciuitatem ad quendam, quem uobis demonstrauerit homo,
qui uobis occurrerit laguenam aquae portans\'. hoc modo
iubenti sine ambiguitate posset optemperari, uelut etiam, si
diceret <ite in ciuitatem ad quendam qui manet illo aut illo
loco, in tali uel tali domo\' cum expressione loci et designatione
domus posset intellegi, posset fieri. his autem adque
huiusmodi ceteris tacitis indiciis qui dicit ite ad quendam et
dicite ei* ideo non potest audiri, quia certum aliquem uult
intellegi, cum dicit (ad quendam\' et non exprimit, quomodo
dinoscatur. quod si ex persona dictum euangelistae illud interpositum
acceperimus, erit quidem necessitate breuitatis subobscura
locutio, sed tamen integra. quod uero Marcus laguenam
dicit, quam Lucas amphoram, ille uasis genus, ille modum
significauit, uterque ueritatem sententiae custodiuit.
Sequitur Mattheus:
cum duodecim discipulis
amen dico uobis. quia unus uestrum me traditurus
est.
numquid ego sum, domine? et cetera usque ad illud ubi
ait:
numquid ego sum, rabbi? ait illi: tu dixisti. in his
Qx, transtulerunt s. Z. Q2, nouerint p 2 quem] in
domum quam r 3 uobis om. B1 lanquaenam B, langnenam 0, lagoenani
CP HA*E*L, -gon. El, -gyn. R, -gin. T, -gen. edd. 4 iubentis B
MQ L nambignitate Bl 5 ciuitate B EL manet] add. in PlV
6 uel] add. in D r expresaione] expresso signo RTD 7 autem om. JRTD
9 aliquidquein HAelL 11 dignosc. M elm si om. Bl ClP, cum C1
dictum euangelicae elp, euangelistae dictum elm 12 acciperemus Q
brebit. B 13 quod] cura r laguaenam B, lagunam O, -goen. CP
RA2EL, -gyn. RT, -gen. edd. 14 quam] quod Bl a, cum B-
anforam D ON 15 uterque] add. tamen yat edd. praeter g 16 LXXXI
ante uespere num. cap. add. E uespere—duodecim spat. uac. L
17 discipulis] add. suis p v 19 coeperint CXP singuli om. RTD
22 sum om. AEL 7
etiam ceteri euangelistae, qui talia commemorant.
RUM INCIPIT LIBER TERTIUS; B, EXPL LIBER \'II\' DE CONC.
EUANG- I 1NC- LIB* m DEO GRATIAS- R. EXPLICIT LIBER II*
DE CONCRDA- EUVANGLST INC- LIB III- DEO GRATIAS. T, AUR
AUGUSTINI EPI DE CONCORDIA EUANGELISTARUM- FINIT LIBER
SE CUNDUS- INCIPIT LIBER TERTIUS PRAE i CEDENTIBUS CA-
PITULIS QUAESTIONU. C, EXPLICIT! LIBER SECVNDVS x INCPT.
LIB- TERTIVS ; PRAECEDENTIBUS CAPITULIS QUAESTIONUM P,
Finit liber secundas aurelii augustini epi de concordia eugtistar. Incipit
liber tertius praecedentibus capitalis questionum ... Expliciuut capitula.
Incipit liber tercins de consensu ęugłistar. V, INCIPIVNT CAPITVLAj
LIB- TERT ... INCIP LIBER \'III\' F, duae lineae uacuae in 0, FINIT
LIBER SECUN DUS- INCIPIT LIBER! TERTIUS N, Amen. deo gratias
AUGUSTINI- DE CONSENSU* EUANGELISTA I RUM\' LIBER II-
EXPL-IINCIPIT CAPITULA LIBRI TERTII* | ****IN NOMINE IHU
XPI I .... QUESTIONES SIUE CAPITULA LIBRI II- FIJNIUNT-
INCIP LIBER- TERTIUS- M, AMEN DEO GRATIASJ AVGVSTINI
DE CONSEN I SV EVANGELISTARV LIBRIIJI- EXPLI- INCIPIYNT
CA PITVLA LIBRI IIIx IN NOMIjNE IHV XPI ....1 EXPLIC-
QVESTIONES SIVE CAPITVLA LIBRI TERTII FINIYNT I INCIPIT
LIB III- Q, EXPLICIT LIB II* DE CONCOR: DIA EUUANGELISTA-
RUM- INCIPIT LIBER TERTIUS H, EXPLICIT LIBER II. DE CON-
CORDIA QVATTVOR EVANGELISTARV- INCIPIT LIBER TERTIVS
AELS
Iam quoniam omnium quattuor narratio in eo uersatur loco,
in quo necesse est eos usque in finem pariter ambulare nec
multum digredi ab inuicem, sicubi forte alius aliud commemorat
quod alius praetermittit, uidetur mihi expeditius nos demonstrare
posse omnium euangelistarum conuenientiam, si ab hoc iam
loco omnium omnia contexamus et in unam narrationem
faciemque digeramus. sic ergo arbitror commodius faciliusque
id quod suscepimus explicari, ut adgrediamur narrationem
omnia commemorantes cum eorum adtestatione euangelistarum,
qui ex his omnibus quisque quod potuit aut quod uoluit
commemorauit, ut tamen ab omnibus haec omnia dicerentur,
quae demonstrandum est in nullo sibi esse contraria.
eis accepit Iesus panem et benedixit ac fregit
deditque discipulis suis et ait: accipite et comedite,
hoc est corpus meum. hoc et Marcus Lucasque commemorant.
quod enim Lucas de calice bis commemorauit, prius,
antequam panem daret, deinde, posteaquam panem dedit, illud
quod superius dixit praeoccupauit, ut solet, illud uero quod
M2 4 alind] aliquid m 5 expedius Bl 7 contextamus
B 8 faciemque] seriemque r a e dirigamus RT 9 suscipimus Q
adgrediamus ClP 10 eorum] eorundem w rael adtestatione
(att. B) euangelistarum BRTD, euang. adtestatione (att.) eet., edd.
11 qui] quia w r, quid ael his om. BRTD 13 demonstranda
sunt ral 14 igitur] ergo x p cenantibus-fregit spat. uac. L
15 eis] autem eis \'ł edd., v et] ac CP 16 dedit Tx et ait]
dicens S 17 hoc B1RTD p g, haec cet. et del. B* LucasqucJ
usque B1 18 enim] autem p his Bl commemorabit BRIT
20 quod om. Bl dixerat RTD
autem coniunctum hanc sententiam facit, quae et illorum est.
Iohannes autem de corpore et sanguine domini hoc loco nihil
dixit, sed plane alibi multo uberius hinc dominum locutum
esse testatur. nunc uero cum dominum a cena surrexisse et
pedes discipulorum lauisse commemorasset reddita etiam
ratione, cur eis hoc fecerit, in qua dominus adhuc clause
significauerat per testimonium scripturae ab eo se tradi qui
manducaret eius panem, uenit ad hunc locum, quem tres ceteri
pariter insinuant:
turbatus est spiritu et protestatus est et dixit: amen,
amen dico uobis, quia unus ex uobis tradet me.
inuicem discipuli haesitantes, de quo diceret.
contristati, sicut Mattheus et Marcus dicunt. coeperunt
ei singillatim dicere: numquid ego?
ait, sicut Mattheus sequitur, qui intingit mecum
manum in parapside, hic me tradet. et sequitur idem
Mattheus ita subnectens:
sicut scriptum est de illo: uae autem homini illi, per
quem filius hominis tradetur! bonum erat ei, si natus
non fuisset homo ille. in his et Marcus hoc etiam ordine
consonat. deinde Mattheus subiungit:
9 cf. Matth. 26, 21; cf. Marc. 14, 17; cf. Luc. 22, 14 10 Ioh. 13, 21
et 22 14 *Matth. 26, 22; *Marc. 14, 19 16 Matth. 26, 23-24; cf.
Marc. 14, 20 et 21 23 Matth. 26, 25 N 4 multum B1 ClP uuerius JB1 hinc dom. loco esse
testatur om. CPF1 6 lauasse T ClP reddit RTl, reddi AlElL
7 hoc eia HAEL Y clause] causam r 8 signauerat p 10 inrinuant
U1, insinuabant HA WL g hoc p r 11 spiritus Bl amen semel
AelL 13 iohannis ClP 16 ei] et OtP ego] add. sum BTD
CPVF edd. praeter g (ego Marc. 14, 19; ego sum Matth. 26, 22)
17 tingit BIB, tinguit BzT 18 parabside BT HL, paropside I m v
idem om. F p, item V 19 ita]ista BT ONM L 21 traditur C H
non natus esset R T 22 hoc] eodem CPYF p g 23 deinde] add.
et AEL Y
rabbi? ait illi: tu dixisti. etiam hic non expressum est,
utrum ipse esset. potest enim adhuc intellegi tamquam \'non
ego dixi\', potuit etiam hoc sic dici a Iuda et a domino responderi,
ut non omnes aduerterent.
Deinde sequitur Mattheus et inserit mjsterium corporis et
sanguinis a domino discipulis datum sicut et Marcus et Lucas.
sed cum tradidisset calicem, rursus de traditore suo locutus
est, quod Lucas persequitur dicens:
manus tradentis me mecum est in mensa.
filius hominis secundum quod definitum est uadit,
uerum tamen uae illi homini, per quem tradetur! hic
iam intellegendum est illud consequi, quod Iohannes narrat,
isti autem praetermiserunt, sicut Iohannes quaedam praetermisit
quae illi dixerunt. cum ergo post traditum calicem dixisset
dominus quod a Luca positum est: uerum tamen ecce
manus tradentis me mecum est in mensa, et cetera, coniungitur
illud secundum Iohannem:
unus ex discipulis eius in sinu Iesu, quem diligebat
Iesus:
quis est de quo dicit?
supra pectus Iesu, dicit ei: domine, quis est? respondit
Iesus: ille cui ego intinctum panem porrexero. et
cum intinxisset panem, dedit Iudae Simonis Scarioth.
9 Luc. 22, 21 et 22 18 *Ioh. 13, 23-27 Bl 3 potens Bl tamquam] add. dixerit: tu dixisti rael
4 dici sic r ael respondere ClP AXEL 9 prosequitur R2 N* edd.
praeter m 10 tradentes C\'P me om. Q HAE\'L p et oni. CP-PV
filius quidem V 12 illi om. p homini illi tJiw edd.. v 13 illum B
iohannis CXP 14 praetermiserunt-quaedam om. CP 17 tradentes CxPl
me om. Q A p 18 ergo] autem r 20 dixit y pv 21 de quo om. C\'P
22 dixit r 23 ille] ille eet grv panem intinctum RT 24 simoni
T C2 Q g scariotis w e, -this ral 25 introiuit (-bit R) BRTD
0, edd. praeter m, introiit cef.
Hic uidendum est, ne non solum Lucae, qui iam dixerat
intrasse satanan in cor Iudae, quando pactus est tunc cum
Iudaeis, ut eum accepta pecunia traderet, sed etiam sibi ipsi
Iohannes repugnare uideatur, quia iam dixerat superius, antequam
istam buccellam acciperet: et cena facta, cum di abolus
inmisisset in cor, ut traderet eum ludas. quomodo enim
intrat in cor, nisi inmittendo iniquas persuasiones cogitationibus
iniquorum? sed nunc intellegere debemus a diabolo
ludam plenius esse possessum, sicut contra in bono illi qui
iam acceperant spiritum sanctum, quando eis post resurrectionem
insuflauit dicens: accipite spiritum sanctum, postea
eum, cum desuper missus esset die pentecostes, utique plenius
acceperunt. post buccellam ergo tunc introiit in eum satanas.
Iesus: quod facis, fac citius.
discumbentium ad quid dixerit ei.
putabant, quia loculos habebat ludas, quia dicit ei
Iesus: eme ea quae opus sunt nobis ad diem festum,
aut egenis ut aliquid daret.
ille buccellam, exiit continuo. erat autem nox.
ergo dixisset, dicit Iesus: nunc clarificatus est filius
2. 1 14 *Ioh. 13, 27-32 Bl 2 satanam B M cor] corda BlRTD iudae
om. T, add. tunc E2 y tunc om. R T V HAEL y p g 3 siui B
ipse CiPF AEL g m 4 iohannis ClPl quia] qui RT Ml HAEL
gm 5 cum BRTD P OMQ p gr, cum iam cet. iam misisset gv
6 corde Tl, cordet D, cor iudae RT2 iudas om. MTD 7 inmittendo]
permittendo Q cogitationum iniquarum D r ael 9 econtra p illi]
add. hic prudenter lectorem diligenter inquirendum eet CP 10 quando
-sanctum om. Bl CP 11 insuflauit B H, insuffl. cet. 12 de AlExL.
in die p 13 introiuit BTD L edd.apraeter m, introit Cl eum]
istum p 14 commemorat\'! (finit lol. 77) deinde deficit T dixit X
rv 15 nemo sciuit] nescinit CPV, add. quisquam V 16 ei dixeritjr
17 putabat 01 loculus ClP quia alt.] quod r v dixit x Im, dixerit
Xot r, dixisset v (Bx ut om. B 20 exiit] praemitt.
tunc V autem] enim RD
eum in semet ipso et continuo clarificabit eum.
II.
me, et. sicut dixi ludaeis, quo ego uado, non potestis
uenire, et uobis dico modo.
uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, et uos
diligatis inuicem.
discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inuicem.
Iesus: quo ego uado, non potes me modo sequi;
sequeris autem postea.
possum sequi te modo? animam meam pro te ponam.
amen dico tibi, non cantabit gallus, donec me ter
neges. hoc de praedicta negatione sua Petro non solus
Iohannes, ex cuius euangelio modo ista interposui, sed et
ceteri tres commemorant. non sane omnes ex una eademque
occasione sermonis ad eam commemorandam ueniunt. nam
Mattheus et Marcus pari prorsus ordine et eodem narrationis
suae loco eam subnectunt ambo, posteaquam dominus egressus
est ex illa domo, ubi manducauerant pascha, Lucas uero et
Iohannes, antequam inde esset egressus. sed facile possemus
26-31; cf. Luc. 22, 31-34 add. si (et si edd.) deus clarificatus est in eo V r aelmv (in
Ioh. eu. tract. 63, 3) clarificauit B3 V MQ HAELS yxy g, clarificatua
Bl 2 clarificauit F2V HAELS1 7 p 3 quaeretis Jfi CJ"
N2M E2 7, edd. praeter g, v 4 dixit ifl non] U08 non D M E1
edd. praeter g, v 5 nobum Bl 6 sicut-inuicem QJ". BD
(nonnulli codd. euang.) et] ut et E2 Y a el m v (Iva xat) 8 dilectionem]
add. meam Bl 9 respondit] add. ei pl 10 potestis ÂjEtLl modo
me CPF ONQ HAE g 12 te sequi edd. praeter g, v 13 ponas Bt,
pones N2 E1 jX edd. praeter p, v amen semel Bl 14 ter me
gel m v 15 hoc] cap. II incip. CP solum CzY 16 ex] de r
18 ea AEX 21 est om. Bl manducauerunt (-ber. B1) BlS V Mg.
-uerat HAelL a e 22 possimus B2 H2, possumus C2QA2 g
praeoccupando, nisi magis moueret, quod tam diuersa non
tantum uerba sed etiam sententias domini praemittunt, quibus
permotus Petrus illam praesumtionem proferret uel cum domino
uel pro domino moriendi, ut magis cogant intellegi ter eum
expressisse praesumtionem suam diuersis locis sermonis Christi
et ter illi a domino responsum, quod eum esset ante galli
cantum ter negaturus.
Neque enim incredibile est aliquantum disiunctis interuallis
temporis Petrum commotum esse ad praesumendum sicut ad
negandum uel ei dominum aliquid ter similiter respondisse,
quando quidem etiam contextim nullis aliis interpositis rebus
aut uerbis post resurrectionem ter illum interrogat, utrum
eum amet, et ei ter hoc idem respondenti etiam ipse mandatum
de pascendis ouibus suis unum idemque ter praecipit.
hoc autem esse credibilius, quod ter ostenderit praesumtionem
suam Petrus et de trina sua negatione ter a domino audierit,
ex ipsis euangelistarum uerbis, quae a domino dicta diuerse
ac diuersa commemorant, sic probatur. ecce meminerimus
quod nunc interposui ex euangelio Iohannis. hoc certe dixerat:
et, sicut dixi Iudaeis, quo ego uado, non potestis
uenire, et uobis dico modo.
uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, et uos
diligatis inuicem. al recapitulationem (recapul. Bl) B\'R 4 praeferret
B1RD 5 per domino ClP intellegi uel ter C g, intellegibiliter
B2 9 disiunctis om. HAelL, distinctis p 12 confestim RD
13 interrogauerit CPVF x\'ł edd. 14 eum in ras. et amet et in mg.
add. 02 ei om. CPV p idem] idem ei B1, eidem V ipsi x p a
15 praecepit 02 NQ L pg, -perit raelrn 21 quaeretis D2 CVF
M E1 i edd. praeter g (c/. supra 272, 3) 22 dixit Bl non] uos
non D NlM E* edd. 23 nobum B 24 sicut-inuicem om. p
et] ut et r aelm 25 cognoscetis p quoniam Bl
inuicem.
nempe hic manifestum est ex illis uerbis motum esse Petrum,
ut diceret: domine, quo uadis? quia dicentem audierat:
quo ego uado, non potestis uenire. respondit Iesus eidem
Petro: quo ego uado, non potes me modo sequi; sequeris
autem postea. tunc ille:
sequi te modo? animam meam pro te ponam. huic
praesumtioni respondit dominus futuram eius negationem.
Lucas autem cum commemorasset dixisse dominum:
ecce satanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum:
et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos, tunc
subiecit Petrum respondisse: domine, tecum paratus sum
et in carcerem et in mortem ire.
tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec ter neges
nosse me. quam hoc aliud sit, aliud illud unde Petrus ad
praesumendum permotus sit, quis non uideat? at uero Mattheus:
in me in ista nocte. scriptum est enim: percutiam
Bl 5 uado om. AFPL pg non] uos non yx raelm
potestis (tis exp.) B, poteilis Bl eidem iesas AaaL 6 ego om. CPY
potes] potestis AtEIL me om. AEL a sequi modo i edd. praeter
p g 7 autem] add. me R (ueron. cant.) 8 te pr. om. BIRD meam
s. I. B 9 praestitioni Bx futurum ClP eius om. Bl negationem]
add. dus Bl 10 simon simon Y lv 11 ut] at B cribaret
B OlNMQ, scribraret L 12 ut] ue Bl 14 subicit HAEPL 15 dicoj
et ego dico F pr 16 hoc die H negis C\'P, abneges edd. praeter
g, v (cf. 276, 4; 280, 6) 17 quamquam r aliud sic B, alius sic r
aliut illud inde B, aliud alibi unde RD, aliud unde ON, aliunde Q,
alius alibi: unde r at] ac B\\ ad B2B, a.t CF 19 et om. Bl
inquit dicto RD olibeti B 20 dixit p eis B7 iesus
om. BRD uos om. Cl patimini Bl 21 in alt. om, p
hac r
autem resurrexero, praecedam uos in Galilaeam. sic
prorsus et Marcus. quid habent etiam haec uerba uel sententiae
simile illis, uel quibus secundum Iohannem uel quibus secundum
Lucam Petrus rettulit praesumtionem suam? et hic ergo
ita sequitur:
omnes scandalizati fuerint in te, ego numquam scandalizabor.
nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis.
illi Petrus: etiamsi oportuerit me mori tecum, non
te negabo. similiter et omnes discipuli dixerunt.
Haec paene ipsis uerbis etiam Marcus commemorat, nisi
quod non generaliter, sed distinctius, quemadmodum futurum
esset, expressit dictum a domino: amen dico tibi, quia tu
hodie in nocte hac, priusquam bis gallus uocem
dederit, ter me es negaturus. cum itaque omnes dicant
praedixisse dominum, quod eum Petrus esset negaturus, antequam
gallus cantaret, non autem omnes dicant, quotiens gallus
cantaret, Marcus hoc solus narrauit expressius. unde nonnullis
uidetur non congruere ceteris, quia parum adtendunt et maxime
eorum obnubilatur intentio, cum aduersus euangelium animo
induuntur hostili. tota enim Petri negatio trina negatio est.
in eadem namque permansit trepidatione animi propositoque
mendacii, donec admonitus, quid ei praedictum sit, amaro
fletu et cordis dolore sanaretur. haec autem tota, id est trina
negatio, si post primum galli cantum inciperet, falsum dixisse
Lnc. 22, 31-34 12 cf. Marc. 14, 29-31 14 *Marc. 14, 30 B (uerc. wron. eant. claro brix. Amiat. Tol. al.), dispergentur
cet., edd., v 3 inmarcus Bl qui CP HAE1L gael
habet HAEXL gael sententiam HAelL g ael 4 similiter CP,
similem B7R HAEXL gael 5 praerumtionem Bl et] ex B 6 respondit
BL 8 amen bis B2 hoc Bl 11 discipuli om. Q, isti r
12 pane Bl 13 fut.] saturum Bt 16 negaturus es CP r (cf. 276,12;
278, 7) 21 cum] dum MQ r 22 inducuntur HAEL 23 trepidationem
B, negatione (-nё Q) MQ 25 fleto R
quia hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis,
Lucas autem: dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus,
donec ter neges nosse me. Iohannes autem: amen amen
dico tibi, non cantabit gallus, donec me ter neges diuersis enim uerbis et uerborum ordine eandem explicauerunt
sententiam dixisse dominum, quod, antequam gallus cantaret,
eum Petrus esset negaturus. rursus si totam trinam negationem
ante peregisset, quam cantare gallus inciperet, superfluo
dixisse Marcus deprehenderetur ex persona domini: amen
dico tibi, quia tu hodie in nocte hac, priusquam
gallus bis uocem dederit, ter me negaturus es. quid
enim adtinebat dicere priusquam bis, quando, si ante primum
galli cantum tota illa trina negatio conpleretur, simul et ante
secundum et ante tertium et ante omnes galli cantus eiusdem
noctis conpleta inueniretur, quae ante ipsum primum
conpleta probaretur? sed quia ante primum galli cantum
coepta est illa trina negatio, adtenderunt illi tres, non quando
eam conpleturus esset Petrus, sed quanta futura esset et
quando coeptura, id est quia trina et quia ante galli cantum,
quamquam in animo eius et ante primum galli cantum tota
\'possit intellegi. quamuis enim uerbis negantis ante primum
coepta, ante secundum autem galli cantum peracta sit tota
14, 30 D χω ralem4 negis Clp, abnegea x edà. praeter
g, v (274, 16) 5 cantabit] add. hodie F p ter me j edd. praeter p, c
negis Clp, abneges r 8 eum] ter eum D raelm esset om. AIEIL
9 peregiss.] petrus egisset p 11 tu om. CPV hac nocte BD p
12 es negaturus rv (275, 16) 13 actinebat B si om. R ante]
autem Bl 14 et] * C, om. P, enim et r 15 cantos AxElL eiusdo Bl
16 inueniretur-conpleta om. Bl 18 quando] quod in Bt 19 quanta
(ta exp.) C, quando x 1 20 trina] add. futura r et quia om. MQ,
et qua Bl galli cantum] gallum Bl cantum] add. esset ceptura r
21 tota om. N 22 posset p enim uerbis om. Bl 23 ante secundum]
post secundum HAEL g
primum tota concepta est. nec interest, quantis morarum
interuallis trina uoce enuntiata sit, cum cor eius etiam ante
primum galli cantum tota possederit, tam magna scilicet
formidine inbibita, ut posset dominum non solum semel, sed
iterum et tertio interrogatus negare, ut rectius diligentiusque
adtendentibus, quomodo iam mulierem moechatus est in corde
suo qui eam uiderit ad concupiscendum. sic Petrus quandocumque
uerbis ederet timorem, quem tam uehementem animo
conceperat, ut perdurare posset usque ad tertiam domini
negationem, tota trina negatio ei tempori deputanda est,
quando eum trinae negationi sufficiens timor inuasit. ex quo
etiam si post primum galli cantum inciperent pulsato interrogationibus
pectore uerba illa negationis erumpere, nec sic
absurde adque mendaciter ante galli cantum ter negasse diceretur,
quando ante galli cantum tantus timor obsederat mentem,
qui eam posset usque ad tertiam negationem perducere. multo
minus igitur mouere debet, quia trina negatio etiam trinis
negantis uocibus ante galli cantum coepta, etsi non ante
primum galli cantum peracta est. tamquam si alicui diceretur
Bl, coepta 0 ael, nocte coepta HAetL 3 nuntiata
(nnt. EL) Bx HAEL 4 possiderit B2 NlQ magnu Bl,
magnam V 5 formidinem Y HAEL inuita BlR, inbiuita 2?2,
imbui ita HAEL g, imbiberit V ut om. H, aut 0 possit CPF g
sed] add. et r ael 6 ut] add. sicut Y, add. clareat XOO r 7 adtendetibi
Bl, adtendentibus uidetur » 7, att. uideatur a mulierem
moechatus (moecatua B) est BRD, moechatus (-cat. N AE\'L) est muL
eet., edd. 8 quandocunque petrus r 9 ederit CIP, ediderit C*
tamen J51 nehementer C1P AEL r g, -ti p 10 conceperit Bl
possit CP 12 trinae] trina Nl, trinam 0 negationis B ONlQ
Bufficienter p qao] add. intelligitur (0 r 13 ai om. Bl 14 peccatore
B 15 ante g. c. t. n. diceretur] dici potuisse antequam gallus
cantet ter me negabis w r ter—cantam om. B ONM L 16 quando]
quia m r galli-eam om. Bl cantu et mente B1 timor] add.
eius m r 17 eam] eum B* V l m 18 gitur Bl 19 negatis Bl
coepta e. n. a. p. g. cantum del. B1, om. Bl 20 tamqu.] et aquam Bl
in qua mihi ter conuiciaberis, non utique, si eam ante omnem
galli cantum scribere inciperet et post primum galli cantum
finiret, ideo dicendum erat falsum fuisse praedictum. Marcus
ergo de ipsarum uocum interuallis planius elocutus est, qui
dixit ex persona domini: priusquam bis gallus uocem
dederit, ter me es negaturus. ita gestum esse apparebit,
cum ad eundem locum narrationis euangelicae uenerimus, ut
etiam illic ostendatur euangelistas sibi congruere.
Si autem quaeruntur ipsa omnino uerba, quae Petro dominus
dixerit, neque inueniri possunt et superfluo quaeruntur, cum
sententia eius, propter quam cognoscendam uerba proferuntur,
etiam in diuersis euangelistarum uerbis possit esse notissima.
siue ergo diuersis sermonum domini locis commotus Petrus
singillatim ter enuntiauerit praesumtionem suam et ter ei
dominus suam negationem praedixerit, sicut probabilius indagatur,
siue aliquo narrandi ordine possint omnium euangelistarum
commemorationes in unum redigi, quibus demonstretur
semel dominum praedixisse Petro praesumenti, quod eum
negaturus esset, nulla hic euangelistarum repugnantia deprehendi
poterit, sicut nulla est.
III. Nunc ergo quantum possumus ipsum ex omnibus
ordinem iam sequamur. cum itaque secundum Iohannem hoc
Petro praedictum esset, sequitur idem Iohannes et conserit
Cl PF1 Q g 2 conaicianeris B
3 inciperit CXP primum om. CP 6 dicit I bis om. J2 7 negaturus
es D re1 ita] add. s. I. enim C2 8 locum om. Bl 9 etiamj
iam 01 conuenire p 10 querantur p uerba] narrationis uerba 2
11 inuenire C1P et om. 01 l, ex H 12 agnoscendum g 13 enangelistarum-diuersis
om. Bl 14 siue] si uero B2 16 predixit r sicut] si r
indigatur (g radendo in c mut.) CP, indicatur D V HAJ&L p l, indicatur
r 17 possunt V tu 18 in unum om. B 20 easet] est JB1
21 est] add. discordia r 22 nunc] sic p nunc-ipsum spat. uac. L
nunc-esset minio A ergo] uero HES ay g 23 hoc] iam B,
om. AlElL
creditis in deum, et in me credite.
mei mansiones multae sunt, et cetera sermonis eius praeclara
maximeque sublimia diu narrat, donec contextim ueniat
ad illum locum, ubi ait dominus:
te non cognouit, ego autem te cognoui, et hi cognouerunt,
quia tu me misisti,
tuum et notum faciam, ut dilectio, qua dilexisti me,
in ipsis sit et ego in ipsis. cum autem
contentio inter eos, quis eorum uideretur esse maior,
sicut Lucas commemorat,
eorum, et qui potestatem habent super eos
benefici uocantur.
est in uobis fiat sicut iunior et qui praecessor est
sicut ministrator.
an qui ministrat? nonne qui recumbit? ego autem in
medio uestrum sum sicut qui ministrat.
estis qui permansistis mecum in temtationibus meis.
et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi pater
meus regnum,
meam in regno, et sedeatis super thronos iudicantes
duodecim tribus Israhel.
sicut Lucas ipse subiungit: ecce satanas expetiuit uos, ut
17, 1-26 5 *Ioh. 17, 25 et 26 9 *Luc. 22, 24-38 (signa transpos. add. C) CP in alt. om. CP
3 manaionesi B1 cetera] s. I. add. que M1 sermones N1, sermonibus
M eius] domini V, huius % praeclaramexmeq. J31 4 ueniam
Bl 5 pater eius te JB1 et exp. N, om. RD HAEL edd. praeter
gm, om. v 6 te om. Bl hii BR CzP, ii Im 7 feci eis V M gv
8 delexissti B 9 esset] add. et ON v 13 uenefici Bl, benifici R
14 iunior] minorx 41 edd. praeter g m, v (6 sed Cant. 6
cf. specul. 27) 15 ministratur ClP namque g quis] qui BR
est om. R 17 ministra ElL 18 mihi mecum 01 tribulationibuS
HAeiZ 20 ut] at B 21 regno] add. meo NzMsQ E1
(om. Cant.) 22 simon Cl, om. simoni. 23 ecce] simon ecce B
r aelm, simon simon ecce v expetiit R
ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus
confirma fratres tuos.
paratus sum et in carcerem et in mortem ire. 34 et ille
dixit: dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus, donec
ter. abneges nosse me. et dixit eis:
sine sacculo et pera et calciamentis, numquid aliquid
defuit uobis?
sed nunc qui habet sacculum tollat, similiter et peram.
et qui non habet uendat tunicam suam et emat gladium.
est oportet impleri in me: et quod cum iniustis deputatus
est. etenim ea quae sunt de me finem habent.
dixit eis: satis est. et ymno dicto, sicut Mattheus
Marcusque commemorant, exierunt in montem oliueti.
in me in ista nocte. scriptum est enim: percutiam
pastorem et dispargentur oues gregis.
autem resurrexero, praecedam uos in Galilaeam
fuerint in te, ego numquam scandalizabor.
antequam gallus cantet, ter me negabis.
Petrus: etiamsi oportuerit me mori tecum, non te
negabo. similiter et omnes discipuli dixerunt. haec
secundum Mattheum inseruimus; sed et Marci paene ipsa et
NMlQ H (if. 274,11) 2 ut non] ne HAelL 5 hodie om.
BD 6 neges D (ef. 274, 16) 8 ad BlB eis om. dEIL (om.
uerc. ueron. cant. al.) 12 quod om. E2 fx pmv 14 domine om. B
ecce] sunt HAetL duo gladii HAEL v 15 ymno B A p, hymno
cet. 17 dicit om. Hl, ait JBP, dixit B rael patimini Q 19 dispargentur
B H, disperg. (desp. Q) cet., edd. (275, 1) 20 surrezero M
21 et respondens petrus M x
iam supra enodauimus.
uenit Iesus cum illis in uillam, quae dicitur Gethsamani.
hoc dicit et Marcus, hoc et Lucas non expresse nominato
praedio, cum ait:
in montem oliuarum. secuti sunt autem
illum et discipuli.
illis: orate, ne intretis in temtationem. iste locus
est, cuius nomen illi dixerunt Gethsamani. ibi fuisse intellegimus
hortum, quem commemorat Iohannes ita narrans: haec
cum dixisset Iesus, egressus est cum discipulis suis .
trans torrentem Cedron, ubi erat hortus, in quem
introiuit ipse et discipuli eius. deinde secundum Mattheum
orem.
coepit contristari et maestus esse.
tristis est anima mea usque ad mortem; sustinete
hic et uigilate mecum. et progressus pusillum procidit
in faciem suam orans et dicens: mi pater, si
possibile est, transeat a me calix iste; uerum tamen
non sicut ego uolo, sed sicut tu.
et inuenit eos dormientes, et dicit Petro: sic
Lnc. 22, 39-46 6 Luc. 22, 39 et 40 10 cf. in Ioh. eu. tr. 112, 1
11 Ioh. 18, 1 15 *Matth. 26, 36 b-46 17 cf. Marc. 14, 32 rael narrationem] add. auam E2 y
tunc-uillam sp. uac. L 4 uilla B CP gethsamani CP, gesaamani
22, gethsem. cet. (Cant.) 5 et marcus om. A&LS hoc
alt. OM. S 6 cum] quam B et om. B 8 illum om. AlElS, eum
R E* i 9 eia g 10 cui M gethsamani BR P, getaemani C r.
gethaem. cet. 11 et cum hoc p, hoc cum r 12 regressus CP, eegr.
F 18 ortus B N 14 introiuit (-bit Q) D MQ edd., c, introit B,
introiit cet. discipuli-dixit om. B 15 diecipnlis] eis p, disc. suis
elv 19 hic om. B 20 pater mi PV v 22 discipulos] add. suos
BD HAEL elv 23 inbenit B1 dixit r petro om. L
orate, ut non intretis in temtationem. spiritus quidem
promtus est, caro autem infirma.
abiit et orauit dicens: pater mi, si non potest hic
calix transire, nisi bibam illum, fiat uoluntas tua.
uenit iterum et inuenit eos dormientes; erant enim
oculi eorum grauati.
orauit tertio eundem sermonem dicens.
ad discipulos suos et dicit illis: dormite iam et
requiescite; ecce adpropinquauit hora et filius hominis
tradetur in manus peccatorum.
adpropinquauit qui me tradet.
Haec etiam Marcus eoque prorsus modo adque ordine
conserit aliquanto breuius quasdam constringens sententias et
aliquid magis aperiens. nam uidetur hic sermo secundum
Mattheum tamquam sibi ipsi contrarius, quod post tertiam
orationem uenit ad discipulos suos et dicit illis:
iam et requiescite; ecce adpropinquauit hora et
filius hominis tradetur in manus peccatorum.
eamus; ecce adpropinquauit qui me tradet. quomodo
enim supra dormite iam et requiescite, cum conectat:
ecce adpropinquauit hora, et ideo dicat: surgite, eamus?
qua uelut repugnantia commoti qui legunt conantur ita pronuntiare
quod dictum est: dormite iam et requiescite,
pg (Marc. 14, 37) 2 ut non] ne r 3 proptus B
5 uolumtas B, uolont. C 6 eos] illos B enim om. Q, autem N
7 oculi eor.] oculorum Bl 9 dixit r, ait g 10 quiescite p adpropinquabit
02 AE1L g r 11 manibus p surgete 01 12 adpropinqaabit
RC2.AE1L gr .13 etiam] iamAEIL eaqueB, eo quoqae p modo]
eo modo HAE1 eo ordine AEL 14 aliquanto BRD CP 0 HAEL
ram, aliquando cet. 16 ipsi om. BR 17 ait p, dixit rael 18 adpropinquabit
C2V A&L gr (sic infra) 19 manibus p aurgete C1
21 supra] super B, add. dicit x p, add. dixit N* rael cum] dicit
cam D cognectat B, conectati C\'P, conectit 02, sabnectat p
22 adpropinqaabit C2V AEL g r et] ac p surgete 01 23 qua
om. Cl 24 quiescite BXR.
recte fieret, si esset necesse. cum uero Marcus ita hoc
commemorauerit, ut, cum dixisset: dormite iam et requiescite,
adiungeret sufficit et deinde inferret uenit hora, ecce
tradetur filius hominis, utique intellegitur post illud quod
eis dictum est: dormite et requiescite, siluisse dominum
aliquantum, ut hoc fieret quod permiserat, et tunc intulisse:
ecce adpropinquauit hora. ideo post illa uerba secundum
Marcum positum est sufficit, id est (quod requieuistis iam
sufficit). sed quia commemorata non est ipsa interpositio silentii
domini, propterea coartat intellectum, ut in illis uerbis alia
pronuntiatio requiratur.
Lucas autem praemisit, quotiens orauerit; dixit sane, quod
isti tacuerunt, et orantem ab angelo confortatum et prolixius
orantis sudorem fuisse sanguineum et guttas decurrentes in
terram. cum ergo dicit: et cum surrexisset ab oratione
etuenisset ad discipulos suos, non expressit quota oratione;
nihilo tamen illis duobus repugnat. Iohannes uero, posteaquam
in hortum ingressum dicit cum discipulis suis, non comme*
morat, quid illic egerit, donec eius traditor cum Iudaeis ad
eum conprehendendum ueniret
Tres igitur isti eandem rem ita narrauerunt, sicut etiam
unus homo ter posset cum aliquanta uarietate, nulla tamen
16 Luc. 22, 45 18 cf. Ioh. 18, 1 20 cf. ib. 2-11 B ab om. P, 8. l. N a] ut CP 3 commemoraberit
B 4 adinngerit CP, -nxerit g ora B, hora et B 5 tra
ditur C\'P 6 dormite] add. iam 0 xw elm requiescete C
. dominna HAEL 7 aliquantulum e I flerit ClP praemiserat CP
S* g. promiB. AELS1 r p 8 adpropinquabit CV HAEL g r 9 id—
sufficit om. BR r requieuissetiB CP 11 domino CP coarctat
reltn in om. H. etiam in p 15 fudisse x sanguinem PV N,
sangninatum g decurrisse r in terra ClPV 16 resurrexisaet B
17 quod ab JB, quot H 18 nihil RD V p, nihil (hoc 8. I. add.) F,
nihil his N, in nihilo HAelL r gael, in nullo E2, neque hoc r tamen]
add. hoc p. add. in RD 21 uenerit CPV p 22 tre ElL, tria A1
secuti AJJ, sicuti E y 23 possit F\' A\'S, posset loqui r aeI aliqua CPF1
auulsus fuerit, ut oraret, manifestius aperuit dicens: quantum
iactus est lapidis. porro autem Marcus primo ex uerbis
suis idem narrauit rogasse dominum: ut, si fieri posset.
transiret ab eo illa hora, id est passionis, quam calicis
nomine mox significauit. deinde uerba ipsa domini sic enuntiauit:
abba pater, omnia tibi possibilia sunt, transfer
calicem hunc a me. quibus uerbis si adiungas quod illi duo
dixerunt et quod ipse etiam Marcus ex persona sua pariter
supra posuit, ita sententia manifestatur: pater, si fieri
potest, omnia enim tibi possibilia sunt, transfer calicem
istum a me, ne quis eum putaret patris minuisse
\'potestatem, cum ait: si fieri potest; non enim dixit (si facere
potes\', sed: si fieri potest; fieri autem potest quod ille
uoluerit. sic itaque dictum est si fieri potest, ac si diceretur
si uis. manifestauit enim Marcus, quo intellectu accipiendum
sit si fieri potest, quando ait: omnia tibi possibilia sunt.
et quod commemorauerunt eum dixisse: uerum non quod
ego uolo, sed quod tu — quod tantundem ualet, quantum
si et ita dicatur: uerum tamen non mea uoluntas, sed
tua fiat — satis ostendit non ex possibilitate, sed ex uoluntate
patris dictum esse si fieri potest, praesertim quia Lucas
et hoc ipsum planius intimauit; non enim ait: si fiori potest,
sed: si uis. cui apertiori sententiae apertius iungitur quod
Marcus posuit, ut ita dicatur: si uis, omnia enim tibi
possibilia sunt, transfer a me calicem istum.
BBD, enim cet., edd. 2 ot oratet B 5 transiret OM. B
ora B 6 deindein CP 10 sententiam B 12 istam] hunc V eam]
enim BlRD minaisset B 13 (si om.) faceres Bl 16 si uis] suis Bl
manifeetaret B2, -abit AelL quod B2 intellectum CPl 17 sit]
est B1 19 quod tandem B1, quantundem H1A1E1L, tantundem A2E2S
rael, quod tantum p uadet Bl 20 et si RD mea] meet B1
uoluntate R 21 possibilitate BIRD V, inpossibilitate (imp.) cet., edd-
sed ex uoluntate om. Bt 28 et om. BlB ait] dixit BD 25 si uis
o. enim] enim omnia suis B\', si enim uis omnia BD 26 a me om. CPV
. Quod autem ipse Marcns non solum pater sed abba pater
eum dixisse commemorat, hoc est abba Hebraeice, quod est
Latine pater. et fortasse dominus propter aliquod sacramentum
utrumque dixerit uolens ostendere illam se tristitiam in
persona sui corporis, id est ecclesiae suscepisse, cui factus
est angularis lapis, uenienti ad eum partim ex Hebraeis, ad
quos pertinet quod ait abba, partim ex gentibus, ad quas
pertinet quod ait pater. etiam Paulus apostolus non praetermittens
hoc sacramentum: in quo clamamus, inquit, abba
pater, et iterum ait: misit deus spiritum suum in corda
nostra clamantem abba pater. oportuit enim ut bonus magister
et uerus saluator infirmioribus conpatiens in se ipso demonstraret
non debere suos martyres desperare, si qua forte
cordibus eorum inreperet sub tempus passionis ex humana
fragilitate tristitia, cum eam uincerent uoluntati suae praeponendo
uoluntatem dei, quia ille scit, quid expediat quibus
consulit. de qua tota re non nunc tempus est, ut uberius
disseratur; agitur enim modo de conuenientia euangelistarum,
in quorum diuersitate uerborum salubriter discimus non aliud
in uerbis ad audiendam ueritatem quam sententiam loquentis
esse requirendam. hoc est enim pater quod abba pater, sed
ad sacramentum intimandum planius est abba pater, ad
unitatem significandam sufficit pater. et dominum quidem
abba pater dixisse credendum est; sed tamen non eluceret
sententia, nisi aliis dicentibus pater demonstraretur sic esse
add. et r pater] per AelL, om. r 2 eum om. Bl hebraeice
(haebr. R) BR Q, ebreicae El, hebraice (ebr., -cae) cet., edd.
3 saaementiim Bl 4 dixerit] add. quia ipus dixit abba pater utrumque
idem naleat r 6 angulariis B aenientibus HAelL g, ex diaerso
uenienti E* Y 7 abba-ait om. R quas] quos jB1 8 pertini Bl praetermittit
HAelL g 10 misitme Bl suum] filii sui B1 V v (too
oloo cf. Tert. adu. Marc. 6, 4 11 noetra] uestra \'ł edd., v
13 forte om. J51 14 tempore V ga 17 uuerius Bl 18 distrahatur p
de om. B 20 audiendum Y 22 samentum B, sum. R ad u. s. s.
pater om. B1 24 luceret AxElL e 25 sententiam Bl dicentibus]
add. tantum r a
ei illo ergo intellectu dictum est abba pater, quo idem
dominus alibi ait: habeo alias oues, quae non sunt ex
hoc ouili, gentes utique significans, cum haberet oues etiam
in populo Israhel. sed quia secutus adiecit: oportet me et
eas adducere, ut sit unus grex et unus pastor, quantum
ualet ad Israhelitas et gentes abba pater, tantum ad unum
gregem solum pater.
V.
Marcus, ecce ludas unus de duodecim uenit et cum
eo turba multa cum gladiis et fustibus a principibus
sacerdotum et senioribus populi.
eum dedit illis signum dicens: quemcumque osculatus
fuero, ipse est, tenete eum.
ad legum dixit: haue, rabbi, et osculatus est eum.
dixitque illi primo quod ait Lucas: Iuda, osculo filium
hominis tradis? deinde quod Mattheus: ad quod uenisti.
amice? deinde dixit quod Iohannes commemorat: quid
quaeritis?
eis Iesus: ego sum. stabat autem et Iudas. qui tradebat
eum, cum ipsis.
abierunt retrorsum et ceciderunt in terram.
,
cf. 47—56 10 Marc. 14, 43-45; cf. 43-52 16 Luc. 22, 48; cf.
47-53 17 *Matth. 26, 50 18 *Ioh. 18, 4-9; cf. 2-11 Bl, -tum CPX quo] quod BXD P OMQ a 3 abeo Bl
ex] de CPF ONMQ H pgm (sx) 4 cum] quem Bl 5 et eas
om. RD 6 gres Bx 9 V om. CP dicunt V edd. praeter pg
10 de om. Bl, ex HAEXL V Q AELS
edd. praeter m (ueron. colb. Big. Ox. al.: cf. Mare. 14, 43 > t.
16 iudae CPl 17 trades AS ad quid edd., v amice ad qu.
uenieti E2 edd. praeter g (to 5 Cant.) 18 iohannis
CP quidj quem M E2 edd. praeter g, v (siva) 19 ei om.
CPV ψ g nazorenum B M H, nazareum p, nazarenum cet., v dixit r
20 eis om. BD, ei Ael istabat B iudax Bx tradiderat r
21 sunt Bx 22 et] et.et B1
dixerunt: legum Nazoreum.
uobis, quia ego sum. si ergo me quaeritis, sinite hos
abire.
dedisti mihi, non perdidi ex ipsis quemquam.
ipsum erant quod futurum erat dixerunt ei: domine,
si percutimus in gladio?
quod omnes quattuor dicunt, seruum principis sacerdotum
et amputauit auriculam eius, sicut Lucas et Iohannes
dicunt, dextram. qui autem percussit secundum Iohannem
Petrus erat, quem percussit autem Malchus uocabatur. deinde
quod Lucas dicit:
huc, et adiunxit quod Mattheus commemorat: conuerte
gladium tuum in locum suum. omnes enim qui acceperint
gladium gladio peribunt.
possum rogare patrem meum et exhibebit mihi modo
plus quam duodecim milia legiones angelorum?
ergo implebuntur scripturae, quia sic oportet
fieri? his uerbis adiungi potest quod illum eo loco Iohannes
dixisse commemorat: calicem, quem dedit mihi pater: non
21 Ioh. 18, 11 Bl, nazorenum B2, nazareum p, nazarenum edd., c (vato*paMv)
dixit B1 5 perdidi. (eras. t) B ipais] eis M V ^ p r
6 hii BR IP g, his Nl, ii l m 7 erant] erat BIB1 8 percutiemuB
CP (uerc. ueron. colb. corb. cant. Dbl. Eg., uel
-Bl 11 dexteram M CP q, edd., v
secundum-percussit om. Bl iohannen CP 12 marchus BI,
malcofl B* H pr 13 respondit AelL, -dens autem E1 inite B
14 hunc 221 conuertere p 18 milia legiones BR El (ueron. colb.
clar. sgm. pal. brix. Big. Foroiul. al.; Sedul. carm. 5, 73; op. 6,
f), legiones cet., edd., v 20 eum r iohannes dixisse BlRD,
dix. iohannea (-nnem B2) cet., edd. 21 non] non uis CPF1 m (uerc.
tteron. mon. colb. Dbl. Eg. Rtc. al.), non uis ut F2 <1 prael, uis ut
non D
qui percussus erat et sanauit eum.
Nec moueat, quasi contrarium sit quod Lucas dixit interrogantibus
discipulis, si percuterent in gladio, dominum
respondisse: sinite usque huc, quasi post illam percussionem
ita dictum fuerit, ut placuerit ei usque huc factum, sed
amplius fieri noluerit, cum in uerbis, quae Mattheus posuit,
intellegatur potius totum factum, quo usus est Petrus gladio,
domino displicuisse. illud enim uerius est, quod cum eum
interrogassent dicentes: domine, si percutimus in gladio?
tunc respondit: sinite usque huc, id est non uos moueat
quod futurum est; permittendi sunt huc usque progredi. id
est ut me adprehendant et impleantur quae de me scripta
sunt. sed inter moras uerborum interrogantium dominum et
illius respondentis Petrus defensionis auiditate et maiore pro
domino commotione percussit; sed non potuerunt etiam simul
dici quae simul fieri potuerunt. non enim diceret respondens
autem Iesus, nisi illorum interrogationi responderet, non
facto Petri. nam de facto Petri quid iudicauerit, Mattheus
solus dicit. ubi etiam non dixit Mattheus \'respondit Iesus
Petro: conuerte gladium tuum\', sed dixit: tunc ait illi Iesus:
conuerte gladium tuum, quod post factum apparet dixisse
dominum. illud uero quod Lucas posuit: respondens autem
Iesus ait: sinite usque huc, illis qui interrogauerant
responsum esse accipiendum est; sed quia, ut diximus, inter
uerba interrogantium et respondentis domini facta est uno
om. M, dixit g lucas dicit r aelm illius] eius V p
5 ainete EXL hunc Rl CPl 6 ut p. ei om. R 7 noluerit B\'
8 potius] post p quod HAJEPL g est om. BIRD petrus gladio
BIRD, gl. petro cet., edd. 9 discipulissed Bdisplicuisse sed R. dis.
plicuisset HAL quod om. r 12 usque huc p 9 id BXBD pr
hoc eet. 13 et] ut CPV g 15 maiori. (eras. s) F, -ri paelf*
16 potuerant CPV 17 responde aut BxRl, respondit- R1 19 petri
pr. om. B\' qui B 20 dicit BRD CP M HL pgra, dixit eel.
21 sed om. B\' 24 inite Bl
inter uerba interrogationis et responsionis eam insereret. non
est ergo contrarium hoc ei quod dixit Mattheus: omnes enim
qui acceperint gladium gladio peribunt, id est qui usi
fuerint gladio. uideri autem posset contrarium, si dominus
ex illa responsione saltem usque ad unum nec ipsum letale
uulnus usum tamen gladii spontaneum adprobasse demonstraretur.
quamquam etiam Petro dictum totum congruenter
intellegi possit, ut sic conectatur et quod Lucas et quod
Mattheus rettulit, quemadmodum supra commemoraui: sinite
usque huc et conuerte gladium in locum suum. omnes
enim qui acceperint gladium gladio peribunt, et cetera.
quomodo autem sit intellegendum sinite usque huc, iam
exposti, et si aliter melius potest, ita sit, dum tamen euangelistarum
ueritas constet.
Postea sequitur Mattheus et commemorat eum in illa hora
dixisse turbis:
gladiis et fustibus conprehendere me. cotidie aput
uos sedebam docens in templo et non me tenuistis.
tunc addit etiam uerba, quae Lucas ponit: sed haec est
hora uestra et potestas tenebrarum.
totum factum est, sicut Mattheus dicit, ut implerentur
scripturae prophetarum.
eo fugerunt, sicut et Marcus dicit.
illum unus adulescens amictus sindone, sicut idem
50-52 CP esse] et esae CP 2 eam om. AlElL inserreret CP,
inferret g 3 ei hoc ONQ r 6 responsione] add. sinite usque huc l,
add. sinite usque huc prohibuisse (om. saltem-ipaum) rae 7 gladii
tamen R demonstretur e, uideretur l 8 petrum BI Nl dicto Bx
9 posset CP 11 et conuerte—huc om. J21 gladium] add. tuum Q
rlmv 15 conitet Bl, consentet B2 16 postea] V nUIn. cap. praemiti.
CP eum] cum AelL, quod E2 i 17 dixisset AEL i 20 addit
BIRD, addidit cet., edd. est om. AelL 24 fugierunt C1 M A
25 sindonem HAelL
sindone nudus profugit ab eis.
VI.
principem sacerdotum, ubi scribae et seniores conuenerant,
sicut Mattheus dicit. sed primo ad Annam ductus
est, socerum Caifae, sicut Iohannes dicit. Marcus autem et
Lucas nomen non dicunt pontificis. ductus est autem ligatus,
cum adessent in illa turba tribunus et cohors et ministri
Iudaeorum, sicut Iohannes commemorat.
sequebatur eum a longe usque in atrium principis
sacerdotum. et ingressus intro sedebat cum ministris,
ut uideret finem, sicut dicit Mattheus. et calefaciebat
se ad ignem, sicut in eo loco narrationis dicit Marcus. hoc
et Lucas commemorat, quod
accenso autem igne in medio atrio et circumsedentibus
illis erat Petrus in medio eorum. et Iohannes
dicit, quod
discipulus autem ille alius erat notus pontifici
et introiuit cum Iesu in atrium pontificis, sicut Iohannes
dicit.
eundem Iohannem. exiit ergo discipulus alius, qui erat
notus pontifici et dixit ostiariae et introduxit Petrum,
sicut idem Iohannes dicit. sic enim factum est, ut intus esset
et Petrus in atrio, sicut et alii dicunt.
53-72; cf. Luc. 22, 54—62 9 Matth. 26, 58 12 Marc. 14, 54
14 Luc. 22, 54 et 55 16 Ioh. 18, 15 et 16 L1, relicta p r 2 profugiit jB1 3 iesum om. Bl 4 seniores]
pharisaei HAE1L conuenerunt CP 5 primum faet
10 eum om. B 12 finem] add. rei I dicit-sicut om. Bl 14 quod]
et quod B r 15 atrii M v 17 sequebatur] add. eum l, add.
lesum m v 18 alius om. p v 19 introiuit B H, edd. praeter gtn,
introibit Bl, introiit cet. iesu] iam Bl atrio CP sicut] ut Bl
20 foras H1A1E1L 21 eundem del. B2, om. F1 iohannen CP
24 et pr. om. M r
sicut Mattheus dicit, quaerebant falsum testimonium
contra Iesum, ut eum morti traderent,
cum multi falsi testes accessissent. conuenientia
enim testimonia non erant, sicut Marcus dicit, cum
eundem locum commemoraret. nouissime autem uenerunt
duo falsi testes. sicut dicit Mattheus,
dixit: possum destruere templum dei et post triduum
aedificare illud. alios etiam Marcus commemorat dixisse:
hoc manu factum et per triduum aliud non manu
factum aedificabo.
testimonium illorum, sicut idem Marcus ibidem dicit.
ad ea quae isti aduersum te testificantur?
illi: adiuro. te per deum uiuum, ut dicas nobis, si tu
es Christus filius dei. dicit illi Iesus: tu dixisti.
haec Mattheus. Marcus autem eadem aliis uerbis dicit, nisi
quod tacet, quod eum adiurauerit princeps sacerdotum. sed
tantum ualere ostendit quod ei dicit Iesus: tu dixisti, quantulum
si diceret: ego sum. sequitur enim, ut ait idem Marcus:
et 61 10 Marc. 14, 58 et 59 16 Matth. 26, 62-64 a 19 cf. Marr.
14, 60 et 61 num. cap. praemitt. CP omne om. a e conflilium
B3 ClF1 pgrm 5 enim] autem p testimonium B 6 commemoret
Bt 8 distraere D CP trium Bt, tridao R ClP 9 reaedificare
(reed.) V edd., c (B etiam in
ras. N, autem I commem. marc. R 11 perJ post MQ edd. praeler
p (om. V pg 14 respondens Bl 0*31, -diв F1 Nt A1E1L
15 adnerana H te om. Bl 16 principes L 17 aioro Bl 18 tleiJ
add. nini L yr dixit r 19 eadem om. CP 20 taccat CP adinranerat
CP 21 quantalum BlRD, quantum cet., eild. 22 lIum om.
ONQ. eras. F ut] ut Al, et Q A-1
hominis a dextris sedentem uirtutis et uenientem
cum nubibus caeli. hoc dicit etiam Mattheus, sed non
dicit respondisse Iesum \'ego sum\'.
scidit uestimenta sua dicens: blasphemauit:
quid adhuc indigemus testibus? quod Mattheus commemorat
et sequitur: ecce nunc audistis blasphemiam.
reus est mortis. hoc etiam testatur et Marcus. et sequitur
Mattheus:
eum ceciderunt. alii autem palmas in faciem ei dederunt
qui te percussit? hoc dicit et Marcus; commemorat etiam
quod ei faciem uelauerunt. de his Lucas quoque testatur.
Haec intellegitur passus dominus usque ad mane in domo
principis sacerdotum, quo prius adductus est, ubi etiam Petrus
temtatus est. sed de Petri temtatione, quae inter has domini
contumelias facta est, non eodem ordine omnes narrant; nam
ipsas primo commemorat Mattheus et Marcus, deinde Petri
temtationem; Lucas uero explicat prius temtationem Petri.
tum demum has domini contumelias; Iohannes autem incipit
Petri temtationem dicere et interponit quaedam de contumeliis
domini et adiungit, quod inde missus est ad Caifan pontificem,
13 cf. Marc. 14, 63—65 14 cf. Luc. 22, 63—65 19 cf. Matth. 26,
69-75; cf. Marc. 14, 66—72 20 cf. Luc. 22, 56-62 21 cf. Ioh. 18,
15-18 22 cf. Ioh. 18, 19-24 R uideuitia Bl, uidetis HAlElL 2 ad dextris
ClP M AE*L 3 cum] in g 6 indigemus Bl (colbegeraus cet.,
edd., v 8 dixerunt om. R 9 et alt. om. CPV 11 cederant
(-rint P) CPF1 AetL facie OQ ei] eiusjjo 12 quia] qui L
13 dicit] autem p 14 facie B uelarunt Rl r quoque
lucas edd. praeter g testatur BlRD, atest. B1, adtest. (att.) cet., edd.
15 mone Bl 16 est om. AlElL 17 de] et AlE1 g temtationem g
eas Ba 19 commemorant D C1 AL edd. praeter p, memorat Bl
21 tum] et tum R 22 et om. CP inponit HAE1
Petri in domo, quo primo adductus est, et redit ad ordinem,
ubi ostendat, quemadmodum ductus sit dominus ad Caifan.
Sic ergo Mattheus sequitur:
in atrio, et accessit ad eum una ancilla dicens: et tu
cum Iesu Galilaeo eras.
dicens: nescio, quid dicis.
ianuam, uidit illum alia et ait his qui erant ibi: et
hic erat cum Iesu Nazoreno.
iuramento: quia non noui hominem.
accesserunt qui stabant et dixerunt Petro: uere et tu
ex illis es; nam et loquella tua manifestum te facit.
hominem. et continuo gallus cantauit. haec dicit Mattheus.
intellegitur autem, quod, posteaquam exiit foras. cum iam
semel negasset, gallus cantauit prius, quod Mattheus tacet et.
Marcus dicit.
Non autem foris ante ianuam iterum negauit, sed cum
redisset ad focum; quando autem redierit, non opus erat
commemorare. Marcus ergo sic illud narrat:
ante atrium, et gallus cantauit.
uidisset illum ancilla, coepit dicere circumstantibus:
quia hic ex illis est.
ancilla non eadem, sed alia est, sicut dicit Mattheus. sane
hoc quoque intellegitur, quia secunda negatione a duobus
conpellatus est, et ab ancilla scilicet, quam commemorat
17 cf. Mare. 14, 68 c 20 Marc. 14, 68 b-70 a CP primum V
3 ostendit C2V HE χψ prael sit] eat B 4 bero Bl 6 iesum
ClP at] ad B, et Q ral 7 exeuntem B (ueron.) 8 illum] eum
HEL i ael alia] add. ancilla E1 YX*x edd. praeter g his] iis 1
9 iesum B C1 nazoreno B1M, nazareno eet., edd. (cf. 296, 8)
10 nouit B et 8. I. Al, om. Q g 14 hoc p ael 15 exiet ClPI1
16 prius BBD PV p, primum N* g, primus cet. 20 commemoraret
CXP et om. D CPV 21 trium Bl 22 illut B 23 hic om.
HAEI L ad 22, ac p 26 commemorant w edd. praeter p
sic enim hoc narrat Lucas:
longe.
illis erat Petrus in medio illorum.
cum uidisset ancilla quaedam sedentem ad lumen et
cum fuisset intuita, dixit: et hic cum illo erat.
ille negauit eum dicens: mulier, non noui illum.
post pusillum alius uidens eum dixit: et tu de illis
es. hoc ergo quod Lucas ait: et post pusillum, iam egressus
erat Petrus ianuam et primus gallus cantauerat, iamque
redierat, ut, quemadmodum dicit Iohannes, ad focum stans
iterum negaret. Iohannes enim in prima negatione Petri non
solum de primo galli cantu tacet, sicut ceteri excepto Marco.
sed etiam, quod sedentem ad ignem cognouit ancilla, non
commemorat. hoc enim tantum ait:
ancilla ostiaria: numquid ergo et tu de discipulis
es hominis istius? dicit ille: non sum. deinde interponit,
quae gesta sunt cum Iesu in eadem domo, quae commemoranda
arbitratus est, ita narrans:
ministri ad prunas, quia frigus erat, et calefiebant;
erat autem cum eis et Petrus stans et calefaciens
se. hic ergo intellegitur iam exisse foras Petrum et redisse;
primo enim sedebat ad ignem, postea iam rediens stare coeperat.
add. eum F p 3 igni ONMQ E2 4 illorum B
(uerc. colb.), eorum cet., edd., v 5 et cum B (Ept. Tur. Ken. Ldf.),
et eum eet., edd., v 6 intua B1 7 dicentes B 8 alius-pusillum
om. B eumJ illum R p eum uidens CPV 9 ingreasus CP
10 prius V2 pr 11 iohannese B 12 negauit Q, -uerit g enim]
autem p 13 cantu tacet] can tauit B sicut] add. et HAEL
14 aedente B cognouerit F edd. praeter g 15 enim om. B
16 numquid ergo] numquid V NsQ prlmv 17 illi B (colb.) 19 serui
om. HAWL 20 punas B, pronas C1 calefiebant B F NM (optinu
codd. Vulg.), calefaciebant (ac eras. OE, exp. H) CP 0 HAE (colb.
Dbl. Bw. al.), calefaciebant se cet., edd., v (
intellegitur CPF 6 m 23 postea] et postea Migne
Sed forte ait aliquis: nondum exierat, surrexerat autem
exiturus. hoc potest dicere qui putat foris ante ianuam secundo.
interrogatum negasse. uideamus ergo Iohannis sequentia:
ll\'pontifex ergo, inquit, interrogauit legum de discipulis
suis et de doctrina eius.
palam locutus sum mundo, ego semper docui in synagoga
et in templo, quo omnes Iudaei conueniunt, et
in occulto locutus sum nihil.
interroga eos qui audierunt quid locutus sum ipsis.
ecce hi sciunt quae dixerim ego.
dixisset, unus adsistens ministrorum dedit alapam
Iesu dicens: sic respondes pontifici?
Iesus: si male locutus sum, testimonium perhibe de
malo; si autem bene, quid me caedis?
Annas ligatum ad Caifan pontificem. hic sane ostenditur,
quod Annas pontifex erat; nondum enim missus erat ad Caifan,
cum iam illi diceretur: sic respondes pontifici? et hos
duos, Annam et Caifan pontifices, commemorat etiam Lucas
in initio euangelii sui. his dictis Iohannes redit ad quod
coeperat de negatione Petri, id est ad eandem domum, ubi
gesta sunt quae narrauit et unde ad Caifan missus est Iesus,
ad quem ab initio ducebatur, sicut dixit Mattheus. commemorauit
autem ista Iohannes quae interposuit recapitulans de
Petro et ad eam narrationem rediens ita dicit, ut conpleat
trinam negationem:
calefaciens se. dixerunt ergo ei: numquid et tu ex
18, 25 5 suie om. p de om. pl ei om. RD, eis p 6 et semper
ego g 9 Bim ael 10 hi] hii BR C2P g, i C1, ii Im, om. HAelL
quae] qai C1 L, quid (PPV 11 unius B 12 respondens BRl X\';Į,
-dis (PPF1 Nl EtL ei] e B, om. RD 13 peribe B 15 ad c. p.
ligatum HAEL 17 respondens B, -dia CJP1 Q 19 in om. CPVF
ONl AEXL iohannifl C1PF1, et io. r 20 in eadem domo HAEL
21 et om. V Y unde] eundem CP, eun L, cum AS, unde in ras. E2
22 dicit V XW r ael 24 ad eam] eadem B 26 ei om. p,
igitur loco inuenimus et non ante ianuam, sed ad focum
stantem secundo negasse Petrum, quod fieri non posset, nisi
iam redisset, postea quam foras exierat. neque enim iam
exierat et foris eum uidit altera ancilla, sed cum exiret, eum
uidit, id est cum surgeret, ut exiret, animaduertit eum et
dixit his qui erant ibi, id est qui simul erant ad ignem intus
in atrio: et hic erat cum Iesu Nazoreno. ille autem qui
foras exierat hoc audito rediens iurauit illis contra nitentibus.
quia non nouit hominem. nam et Marcus sic ait de eadem
ancilla: et coepit dicere circumstantibus: quia hic ex
illis est. dicebat enim non illi, sed his qui illo exeunte ibi
remanserant, sic tamen, ut ille audiret, unde rediens et rursus
ad ignem stans resistebat negando uerbis eorum. deinde in eo
quod Iohannes ait: dixerunt: numquid et tu ex discipulis
eius es? quod redeunti et stanti dictum intellegimus, hoc
quoque confirmatur non illam tantum alteram ancillam, quam
commemorat in hac secunda negatione Mattheus et Marcus,
sed et alium, quem commemorat Lucas. cum Petro id egisse.
unde Iohannes dicit: dixerunt ergo ei. quapropter siue,
posteaquam illo exeunte dixit ancilla his qui secum erant in
atrio: quia hic ex illis est, hoc audito ille regressus est,
18, 25 p et om. V Q χ rael ad] ante B 3 possit
AelL 4 reBedisset (e med. ex i) B, rediisset l m foris BR neque
e. i. exierat om. HAE1L 5 foris] forins B, foras quando p exiret]
exierit CP, exieret Q, exierat aelm 6 uidet B surgeret om. M X,
resurgeret B, surgerit CP ut] et CPV, et ut B exierit CP 7 his]
illis JR, iis l 8 nazoreno B, nazareo p, nazareno cet. (eI. 293, 9)
9 foris R redicens B 10 noui CPV M xw elm (b) 12 dicebant
CP illis B 13 rursum R 14 eorum (e 8. I.) B 16 eius
om. CP redeunte et stante d. esse g h,oc] quod p g Migne 17 confirmatum
HA.E1 L g nonin Bx 18 commemorant edd. praeter g
19 et om. B1R HAEPL g quem] quod Bl egisset Bl 20 nnde]
inde Bl, unde et e l dici B1 21 postquam CP secum] secundura
Bl
audiuit, quid de illo dictum fuerit, cum foras exiret, et posteaquam
rediit, ei dixerunt ancilla et ille alius quem Lucas
commemorat: numquid et tu ex discipulis eius es? et
dixit: non sum, pertinacius insistente illo de quo Lucas ait
adque dicente: et tu de illis es, cui Petrus ait: o homo, non
sum, liquido tamen colligitur conlatis de hac re omnibus
euangelistarum testimoniis non ante ianuam secundo Petrum
negasse, sed intus in atrio ad ignem, Mattheum autem et Marcum,
qui commemorauerunt exisse eum foras, regressum eius breuitatis
causa tacuisse.
Nunc iam de tertia negatione inspiciamus eorum congruentiam,
quam Mattheum solum iam explicasse meminerimus.
sequitur ergo Marcus et dicit:
adstabant, dicebant Petro: uere ex illis es, nam et
Galilaeus es.
iurare: quia nescio hominem istum, quem dicitis. 72 et
statim iterum gallus cantauit. Lucas autem ita secutus
hoc idem narrat:
alius quidam adfirmabat dicens: uere et hic cum illo
erat; nam et Galilaeus est.
nescio, quid dicis. et continuo adhuc illo loquente
cantauit gallus. Iohannes secutus de tertia Petri negatione
et 60 23 Ioh. 18, 26 et 27 ex i) quari Btt quasi se B g 2 quod p 3 redit B ON,
-iet Q dixerunt ei HAEL y gaelm lucas om. CP 4 eius .
om. CP 6 de] ex L 7 collegitur AelL hanc B omnium g
9 mattha CP marcus ClP 10 exisse— tacuisse extra l. B eius
om. CP Pi 14 marcus] mattheus E1 pnsillum] add. rursus XOO
raelmv 15 adsistabant Bl, stabant p petro libri et edd., sed
cf. infra 298, 21 (petro om. uere. cant., Cant.) uere)
add. et tu HAJ&L ral, add. tu !} p 18 gallus cantauit iterum
HAE-L, g. it. cant. y a ista B1 p sequitur h. i. narrans HAEL i
19 ore B 20 quidem HtAEIL 21 et alt. om. HAEIL 23 cantabit BRl
sequitur B2 petri om. HAEXL
eius cuius abscidit Petrus auriculam: nonne ego te
uidi in horto cum illo?
et statim gallus cantauit quod igitur Mattheus et Marcus
dicunt post pusillum quantum esset hoc temporis, manifestat
Lucas dicendo: et interuallo facto quasi horae unius. de
hoc autem interuallo tacet Iohannes. item quod Mattheus et
Marcus non singulari, sed plurali numero enuntiant eos qui
cum Petro agebant, cum Lucas unum dicat, Iohannes quoque
unum eumque cognatum eius cuius abscidit Petrus auriculam,
facile est intellegere aut pluralem numerum pro singulari
usitata locutione usurpasse Mattheum et Marcum, aut quod
unus maxime tamquam sciens et qui eum uiderat adfirmabat,
ceteri autem secuti eius fidem Petrum simul urguebant, unde
duos euangelistas conpendio pluralem numerum posuisse, alios
autem duos eum solum significare uoluisse qui praecipuus in
hoc erat. iam uero illud quod Mattheus ipsi Petro dictum
fuisse adserit: uere et tu ex illis es et loquella tua
manifestum te facit, sicut Iohannes eidem Petro dictum
adseuerat: nonne ego te uidi in horto cum illo? Marcus
autem inter se illos de Petro locutos dicit: uere ex illis
est; nam et Galilaeus est, sicut et Lucas non Petro, sed
de Petro dicit: alius quidem adfirmabat dicens: uere
HAEL dicit] add. ei raelv 2 eius om. CP N1
(mn. te) uidi L, uidi te p r 3 ergo om. CPV Q 4 ig.] ergo m p
7 autem] tamen p 8 singulare .. plurale CP numero om. p 10 eumque]
eiusque C2 eiua om. CP cui ra abscit Bl petrus om. CP
11 pro ex per C, per P 12\' usita B1, ista B 14 eius om. CP petrum:
om. Q arguebant HAelL g inde R 15 comprehendo ft 16 duos
om. p signare p 18 es] e Cl et alt.] nam et V E1
v (cf. supra 293, 12) 19 te om. L idem P ON1Q petro om. Bl
20 adseruerat (ass. M) B1R M, adserat AlElLS uidi te p hortum
CP 21 loquatos Bl, loquut. B2 22 est.. est] es .. es CzP Q
xu) v (cf. supra 297, 15) sicut om. MD sicut et lucas om. A*S
23 quidam VF M1 E2 r edd., v (cf. supra 297, 20) adfirmat AW-LS
intellegimus tenuisse eos, qui conpellatum dicunt Petrum
— tantundem enim ualuit quod de illo coram illo dicebatur,
quantum, si illi diceretur —, aut utroque modo actum, et
alios illum, alios alium modum commemorasse. galli autem
cantum post tertiam negationem secundum intellegimus, sicut
Marcus expressit.
Sequitur ergo Mattheus ita dicens:
Petrus uerbi Iesu quod dixerat: priusquam gallus
cantet, ter me negabis. et egressus foras plorauit
amare. Marcus autem ita dicit: recordatus est Petrus
uerbi quod dixerat ei Iesus: priusquam gallus cantet
bis, ter me negabis. et coepit flere. Lucas autem sic
ait: et conuersus dominus respexit Petrum. et recordatus
est Petrus uerbi domini, sicut dixit: quia
priusquam gallus cantet, ter me negabis. et egressus
foras Petrus fleuit amare. Iohannes de recordatione et
fletu Petri tacet. sane in eo quod ait Lucas, quod conuersus
dominus respexerit Petrum, quomodo accipiendum sit, diligentius
considerandum est. quamuis enim dicantur etiam interiora
atria, tamen in exteriore atrio fuit Petrus inter seruos, qui
simul se ad ignem calefaciebant. non est autem credibile,
quod ibi audiebatur dominus a Iudaeis, ut corporalis fieret
illa respectio. namque cum dixisset Mattheus:
18 cf. Ioh. 18, 27 24 Matth. 26, 67-69 a p 4 actu CP, actum est Aet L g, dictum p,
actam uel dictum raeI 5 illum] alium Q, illo e l alios illum
add. B1 alio modo e Z modo AE1L 8 ita om. e 10 negauia B
foras] petrus L plorauit] fleuit AELS oq edd., v 12 dixit e l ei
om. B g cant. gall. p 13 bis om. Bl V1 xw p, et bis B3 negauis
B et coepit-negabis om. Bl 14 et (post ait) om. MQ r
15 dixerat E2 y m v (slttsy) quia om. HAetL 17 de om. B
18 petri om. HAJPL 19 respexerit BRD F N, respexit cet., edd.
21 exteriori VF* p, interiore B1R 22 autem om. CP credib. B1
23 fierit CP, fuerit g 24 expuebant p
autem palmas in faciem ei dederunt
nobis, Christe, quis est qui te percussit?
secutus est dicens:
quod non diceret, nisi illa cum domino intus agerentur. et,
quantum colligitur in narratione Marci, non solum in interioribus,
sed etiam in superioribus domus agebantur. nam posteaquam
Marcus talia narrauit, secutus ait: et cum esset Petrus
in atrio deorsum. sicut ergo eo quod Mattheus ait: Petrus
uero sedebat foris in atrio, ostendit, quod illa intus
agerentur, sic eo quod dixit Marcus: et cum esset Petrus
in atrio deorsum, ostendit non solum in interioribus, sed
etiam in superioribus gesta quae dixerat. quomodo ergo
respexit Petrum dominus facie corporali? quapropter mihi
uidetur illa respectio diuinitus facta, ut ei ueniret in mentem,
quotiens iam negasset et quid ei dominus praedixisset, adque
ita misericorditer domino respiciente paeniteret eum et
salubriter fleret. sicut cotidie dicimus \'domine, respice me\',
et \'repexit eum dominus qui de aliquo periculo uel labore
diuina misericordia liberatus est, et sicut dictum est: respice
et exaudi me, et: conuertere, domine, libera animam
meam, ita dictum arbitror: conuersus dominus respexit
Petrum et recordatus est Petrus uerbi domini. denique
cum frequentius soleant in narrationibus suis ponere Iesum
quam dominum, modo Lucas dominum posuit dicens: conuersus
dominus respexit Petrum et recordatus est
22 Luc. 22, 61 a om. CP caederunt (a eras. A) C A, cederunt PF1 ELL
2 ei] eius pev 4 sequ.tus B secutus est narrat... ut animo (infra
303, 12... 305, 11) CP, dicens.183, l. 11 C, p. 199, l. 31 P
in om. AEP-L 7 in superioribus] add. in B 9 eo om. B1, in eo Q
10 uero] autem B ostenditur r 12 sed e. i. super. om. Bl 19 lauore
Bl 21 libera] et libera r a elm (et eripe v) 24 soleant (n
exp.) N, soleant euangelistae raeI ponere] respondere B2 iesum]
deum N 25 modo] quomodo HAEL.
ista respectione tacuerunt, non uerbi domini, sed uerbi Iesu
eum recordatum esse dixerunt. ut etiam ex hoc intellegamus
illam respectionem a Iesu non humanis oculis, sed diuinitus
factam.
consilium inierunt omnes principes sacerdotum et
seniores populi aduersus Iesum, ut eum morti traderent.
let uinctum adduxerunt eum et tradiderunt Pontio
Pilato praesidi. Marcus similiter: let confestim mane,
inquit, consilium facientes summi sacerdotes cum
senioribus et scribis et uniuerso concilio uincientes.
legum duxerunt et tradiderunt Pilato. Lucas autem,
posteaquam conpleuit narrando Petri negationem, recapitulauit
quae cum domino gesta sunt iam, ut apparet, circa mane adque
ita contexuit narrationem:
inludebant ei caedentes, et uelauerunt eum et percutiebant
faciem eius et interrogabant eum dicentes:
prophetiza nobis, quis est qui te percussit?
multa blasphemantes dicebant in eum.
dies, conuenerunt seniores plebis et principes sacerdotum
et scribae, et duxerunt illum in concilium suum
dicentes: si tu es Christus, dic nobis.
uobis dixero, non creditis mihi;
Hom. 85 6 Matth. 27, 1 et 2 10 Marc. 15, 1 16 *Luc. 22, 63—71
et 28, 1 BIB. quia cet., edd. ista] is B1 2 responsione ntAetL 3 esse}
egt Bx 4 ad iha B, ab ihtt F diuitus ROI, diuiniB N2 6 VII num.
cap. om. CP ergo om. Q 8 adueraum CP 9 eum om. Bl tradideront]
add. eum p 12 consilio pg 17 ei] illum A1 et pr.) •• Clr
om. P 19 nobis BRD (ueron. colb. uind. mon. Ken.), om. cet., edd.,
v (nonn. min. ex Matth. 26, 68) 21 conuerunt B1 pleuis Bt
22 consilium p g 23 si tu es] sunt lues B\' 24 credetis VF N2M*
E1 T\'X edd. praeter g, v (om. P g
autem erit filius hominis sedens a dextris uirtutis dei.
ait: uos dicitis, quia ego sum.
adhuc desideramus testimonium? ipsi enim audiuimus
de ore eius. et surgens omnis multitudo eorum duxerunt
illum ad Pilatum. haec omnia narrauit Lucas, ubi
intellegitur, quod etiam Mattheus et Marcus narrauerunt, quod
interrogatus sit dominus, utrum ipse esset filius dei. et quod
dixerit: dico uobis, amodo uidebitis filium hominis
sedentem a dextris uirtutis et uenientem in nubibus
caeli, iam lucescente die gestum, quando Lucas dicit: et ut
factus est dies; adque ita narrat similia, etsi quid etiam
ipse commemorat quod illi tacuerunt. nocte autem intellegimus
per falsos testes actum esse cum domino quod breuiter commemorauerunt
Mattheus et Marcus, Lucas tacuit, qui enarrauit
quae circa mane sunt gesta. nam et illi, id est Mattheus et
Marcus, contexuerunt narrationem in his quae cum domino
acta sunt usque ad mane, sed postea redierunt ad narrandam
Petri negationem, qua terminata redierunt ad mane, ut inde
cetera contexerent, quousque perducerent quae cum domino
acta erant, sed nondum commemorauerant quod mane factum
14, 62 12 Luc. 22, 66 16 cf. Matth. 26, 60 et 61; cf. Marc. 14,
56-59 18 of. Mattb. 26, 59—75; cf. Marc. 14, 55-72\' 20 cf.
Matth. 27, 1; cf. Marc. 15, 1 CP Nt, -debitis CZYF N2 E* yw edd., v (
dimittitis Q 2 ad dextris N1M 6 omuisi B, omnes Cl EtL 7 ilium]
eum pI m 9 ait] est B 10 uideuitis B 11 ad dextris CP NM
nirtutis] add. dei C2 7^ raelv (ex Luc.) 12 laciscente CJ, lucente typ
18 etiam] et p 15 testae Bl accusatum esse et quod r 16 ea
narrauit M1 17 circa] 8. I. add. eum N* illi] alii lW r 18 contexerunt
CXF ONlM Xw prae narratione B, suam narrationem V
iia I m qui CP 19 peracta g narrandum AEX 20 ut] et R
inde] de AlEIL, deinde p 21 contexuerunt B producerent K1.
perduxerant E1 ay 22 commemorauerant (-ant ex -unt) B, -runt M L
-rat R
ex quanta parte uisum est, et Petri negationem totam commemorasset,
adducunt ergo, inquit, Iesum ad Caifan in
praetorium. erat autem mane. ubi intellegimus aut aliquam
fuisse causam, quae coegerit Caifan esse in praetorio nec esse
praesentem, cum alii principes sacerdotum haberent de domino
quaestionem, aut in domo eius fuisse praetorium. tamen ad
ipsum ab initio ducebatur, ad quem in extremo perductus
est. sed quia iam tamquam conuictum reum adducebant, Caifae
autem iam antea uisum fuerat, ut Iesus moreretur, nulla mora
interposita est, quin occidendus Pilato traderetur. quae igitur*
per Pilatum cum domino gesta sunt, ita Mattheus narrat.
Ac primum excucurrit inde, ut commemoraret exitum Iudae
traditoris, quem solus narrauit, ita dicens:
Iudas, qui eum tradidit, quia damnatus est, paenitentia
ductus rettulit triginta argenteos principibus sacerdotum
et senioribus
iustum. at illi dixerunt: quid ad nos? tu uideris.
laqueo se suspendit. BR CPF 0, ad caiphan NMQ HAEL 77 (Bbl. Eg.
Big. al.), ad caypham V edd. (uerc. colb. al.), cf. in
Iola. eu. tract. 114, 1, a Caipha v (
om. Bl 4 praetorio V mane I finit fol. 64, quaternio
VIII, sequitur f. 65 terram .. (desunt verba ubi—uniueraam, quae
foliis octo continebantur) F ubi] ut AlEL 5 coegeret CP,
egerit p, cogeret g 7 tamen] cum pg 8 ad quem] atque CP
9 reum] eum Bl adducebant cayphe: aut iam pr 10 iam om. CP
ante Bl moriretur AlElL 12 mattheus I matthaei euangelium .. loqueretur
(305, 11.. 307, 1) CP, narrat a primum f. 180, 1. 3 C, p. 198.
I. 21 P, tf. supra 300, 4 13 excurrit CPV E2 r pgrlm commemoret
m 15 eum] illam JS quiaJ quod E1 y d. est BD CPV .
ONM H tli p r (ueron. colb. cant. sgm. claro brix., Dbl. Lchf. RfO. Big.),
d. esset cet., v (CP 16 argentos Bl 18 iustum]
iatom M dixit JJ 19 protectis B2 20 princeps B, principis C
corbanan, quia pretium sanguinis est.
inito emerunt ex illis agrum figuli in sepulturam
peregrinorum. propter hoc uocatus est ager ille
Acheldemac, ager sanguinis, usque in hodiernum diem
prophetam dicentem: et acceperunt triginta argenteos
pretium adpretiati, quem adpretiauerunt filii Israhel
mihi dominus.
Si quis autem mouetur, quod hoc testimonium non inuenitur
in scriptura Hieremiae prophetae, et ideo putat fidei euangelistae
aliquid derogandum, primo nouerit non omnes codices euangeliorum
habere, quod per Hieremiam dictum sit, sed tantummodo
per prophetam. possemus ergo dicere his potius codicibus
esse credendum, qui Hieremiae nomen non habent. dictum est
enim hoc per prophetam, sed Zachariam, unde putatur codices
esse mendosos, qui habent nomen Hieremiae, quia uel Zachariae
habere debuerunt uel nullius, sicut quidam, sed tamen per
prophetam dicentem, qui utique intellegitur Zacharias. sed
utatur ista defensione cui placet; mihi autem cur non placeat.
B eoa mittere HAEL r edd., b (PaXstv aoto) 2 corbanam
B1, corban R H, corbannan Cl, corbonnan P, corbonam w edd.
praeter g, v 3 inito] accepto HAelL ex illis om. HAWL
5 acheldemac Blt P ONQ HAelL p (uere.), -dema Ml, -demah M2,
-demach cet. ager BMl MI, hoc est ager CPV ONMzQ HE2 r
edd., v, id est ager B1 AelLS g (cf. Act. 1, 19) in] ad R rael
7 XXX CP M argenteis M 8 pretio 8 adpr. quem
om. Bl adpretiati (ad 8. I.) A, pretiati S fili B1, filiis Nl, a filiis B
N2 x grv (x-o om. Bx 10 mi H 11 hoc] hoc est CP
13 aliquid om. R *»*nonerit C 15 per om. CP possimas
Ql, possumus C2PV Q2 g2 AS g Migne 16 non habent nomen CP
17 sed om. N, sed per 02 g zaccariam et zaccariae B, zacchar.
R2 CP, zacar. R1 19 tamen in ras. A. tantum V2 E T relm
per om. CP HALS 20 zaecarias B, zacchar. R2 CP H, zacar. Bl
21 ita CP
nomen et qui diligentius in Graecis exemplaribus euangelium
considerauerunt in antiquioribus Graecis ita se perhibent
inuenisse. nulla fuit causa, cur adderetur hoc nomen, ut
mendositas fieret; cur autem de nonnullis codicibus tolleretur,
fuit utique causa, ut hoc audax imperitia faceret, cum turbaretur
quaestione, quod hoc testimonium aput Hieremiam non
inueniretur.
Quid ergo intellegendum est, nisi hoc actum esse secretiore
consilio prouidentiae dei, qua mentes euangelistarum sunt
gubernatae? potuit enim fieri, ut animo Matthei euangelium
conscribentis pro Zacharia Hieremias occurreret, ut fieri solet,
quod tamen sine ulla dubitatione emendaret saltem ab aliis
admonitus, qui ipso adhuc in carne uiuente hoc legere potuerunt,
nisi cogitaret recordationi suae, quae sancto spiritu
regebatur, non frustra occurrisse aliud pro alio nomen prophetae,
nisi quia ita dominus hoc scribi constituit. cur autem
ita constituerit dominus, prima illa causa utilissima debet
facillime cogitari etiam sic esse insinuatum ita omnes sanctos
prophetas uno spiritu locutos mirabili inter se consensione
constare, ut hoc multo amplius sit. quam si omnium omnia
prophetarum uno unius hominis ore dicerentur, et ideo indubi.
tanter accipi debere quaecumque per eos sanctus spiritus dixit
om. r pluris Cl habent om. B1 2 quo B1 3 considerabernnt
Bl 4 nulla BRD, et nulla cet., edd. nulli Q 5 mendoritas B,
mendacitas p nonnnllias Bl 6 utique] itaque B1 AE\'L im pertia Bl
1 liieremian B, *a Cl 9 Becretiori JV1, certiore Bl 11 guuernatae Bx
animo quod ergo (307, 1) - regem iudaeorum (310, 17) CP, matthaei..
f. 185, l. 15 C, p. 202, l. 8 P 12 2accaria B, zaccharia R2 CP H,
zacar. U1 (et aic infra) occurret B, rrit C1, -rrerit p r ael ut]
nnde HAeaL, sicut E2 y 18 s. ullam dubitationem C\'Pl dauit.
Bl emandaret CP 14 uiuene. JB1 15 quae om. Bl spiritu
sancto CP p 16 legebatur Bl pro aliud E1L 17 ita om.
HAEPL scribere g 21 sit] sic HAE1L quam si] quasi CP
HAE\'L 28 sanctus spiritus BRD CPV M, fpir. sanct. eet., edd.
dixerit p
quae dicta sunt per Hieremiam tam sint Zachariae quam
Hieremiae et quae dicta sunt per Zachariam tam sint Hieremiae
quam Zachariae, quid opus erat, ut emendaret Mattheus, cum
aliud pro alio sibi nomen occurrens a se scriptum relegisset
ac non potius sequens auctoritatem spiritus sancti, a quo
mentem suam regi plus nobis ille utique sentiebat, ita hoc
scriptum relinqueret, sicut eum admonendo constituerat ei
dominus, ad informandos nos tantam uerborum suorum inter
prophetas esse concordiam, ut non absurde, immo congruentissime
etiam Hieremiae deputaremus quod per Zachariam
dictum repperiremus? si enim hodie quisquam uolens alicuius
uerba indicare dicat nomen alterius, a quo dicta sint, qui tamen
sit amicissimus et familiaritate coniunctissimus illius, cuius
uerba dicere uoluit, et continuo recordatus alium pro alio se
dixisse ita se colligat adque corrigat, ut tamen dicat \'bene
dixi, quid aliud intuens nisi tantam inter ambos esse concordiam,
inter illum scilicet cuius uerba dicere uoluit et alium
cuius ei nomen pro illius nomine occurrit, ut tale sit hoc istum
dixisse, quale si ille dixisset, quanto magis hoc de prophetis
sanctis intellegendum et maxime commendandum fuit, ut
omnium libros tamquam unius unum librum acciperemus, in
quo nulla rerum discrepantia crederetur, sicut nulla inueniretur,
et in quo maior esset constantia ueritatis, quam si omnia illa
pr. om. BAWL, nt g 2 hiremiam B quam] cum B2 3 sunt
om. AlElL sint om. AtEtL 4 quam zacariae suppl. B2 quam
aliud U1, cum ad illud B1 6 spe eci (add. sign. transpos.) B 8 reliquerit
g eum om. BR, etiam AEXL g, enim p 9 dominus] iesus M>
nos om. M tantum B1 M 11 etiatn] et Q hieremiam Bl
zaccarian B\\ zaccariam B2, zacchariam jRs CP H 13 uerba indo
alicuius g alterius] eius Bl dicta sint] dicto sunt M, dicta non
sunt p, dicta non sint $ a elm qai cum sit amantissimus amicissimusque
et f. c. p 14 illi r a elm 15 se om. r 16 se
om. BlRD 17 tantam om. Q, tantum C N 18 illum om. BIB
19 cuius] et alicuius CP hoc cnn. D, haec R istum] ipsum p
22 acciperimus B2 23 inuenietur BR 24 et om. r in quo (in
8. l.) C, iniquo Bl
argumentum sumere conantur uel infideles uel inperiti homines
quasi ad ostendendam dissonantiam sanctorum euangelistarum,
hoc potius debent adsumere fideles et docti ad ostendendam
unitatem sanctorum etiam prophetarum.
Est alia causa, quae mihi uidetur alio tempore diligentius
pertractanda, ne amplius sermonem protendamus, quam huius
operis terminandi necessitas flagitat, cur hoc nomen Hieremiae
in testimonio Zachariae sic manere permissum uel potius
sancti spiritus auctoritate praeceptum sit. est aput Hieremiam,
quod emerit agrum a filio fratris sui et dederit ei argentum,
non quidem sub hoc nomine pretii, quod positum est aput
Zachariam, triginta argenteis, uerum tamen agri emtio non
est aput Zachariam; quod autem prophetiam de triginta argenteis
ad hoc interpretatus sit euangelista, quod modo de domino
conpletum est, ut hoc esset eius pretium, manifestum est;
sed ad hoc pertinere etiam illud de agro emto quod Hieremias
dicit hinc potuit mystice significari, ut non hic Zachariae
nomen poneretur, qui dixit triginta argenteis, sed Hieremiae,
qui dixit de agro emto, ut lecto euangelio adque inuento
nomine Hieremiae, lecto autem Hieremia et non inuento
M, quantumlibet p r loqucretur. sed quia (310, 18)
CP, quod ergo../. 181, l. 5 C, p. 197, l. 23 P quo HAWL 2 sumeret
BJ hominis 01 3 oetendam Bl disconantiam B1 4 haec a l
5 anitatim Cl, disconantiam (del. m. 2) unitatem Bl etiam om. e,
et ro 6 est] et x. est et elm dilentiua ElL 8 cur om. R
9 zaccariae B, zacchariae CP H (sic 18) sic] sit Q mane Clp,
manet C2, anere Bt, canere R 10 sancti om. Bl spiritus sancti
HAEL T 11 filii AWL, filiis g ei om. HI, eia H1 g 12 quidem
om. p quo HlAWL 13 zaccariam B, zacchariam CP H (sic infra)
triginta-Za. om. CP XXX HAEL p agri] acn Bl 14 profetiam
R, per prophetiam a e trinta B1, XXX CP HEL p 15 ad]
ab HAWL 16 pretium eius r a elm 17 pertinire C 18 dicit
om. 0, dixit x m hinc] hic BlR, in hoc p hic] de CP 19 poneret
r dicit r a XXX CP EL p 20 dicit r a 21 hieremiae
(pranta. libro m. 2) N
admoneatur lector utrumque conferre et inde sensum enucleare
prophetiae, quomodo pertineat ad hoc quod in domino impletum
est. nam illud quod subiecit huic testimonio Mattheus, cum
ait:
eos in agrum figuli, sicut constituit mihi dominus,
nec aput Zachariam nec aput Hieremiam repperitur. unde
magis ex persona ipsius euangelistae accipiendum est eleganter
et mystice insertum, quia hoc ex domini reuelatione cognouerit
ad hanc rem, quae de Christi pretio facta est, huius modi
pertinere prophetiam. liber quippe emti agri aput Hieremiam
iubetur mitti in uas fictile et emitur hic de pretio domini
ager figuli, et hoc ad sepulturam peregrinorum tamquam ad
permansionem quietis eorum qui in hoc saeculo peregrinantes
consepeliuntur Christo per baptismum. nam et illam emtionem
agri hoc significare Hieremiae dicit dominus, quia erit permansio
de captiuitate liberatorum in illa terra. haec tamquam
delinianda arbitratus sum, cum admonerem, quid in his propheticis
testimoniis in unum redactis et euangelicae narrationi
conlatis diligentius adtentiusque requiratur. haec interposuit
Mattheus de Iuda traditore.
VIII. Deinde sequitur et dicit: nIesus autem stetit ante
praesidem et interrogauit eum praeses dicens: tu es
CP HAEL agro] de agro r ael 2 nucleare BI, enneliare
p. enudare a, enodare e I 3 prophete p pertingat Bl in
otn. Bl 5 quem] quod V X filiis N1, a filiis B2 Ns (cr. supra
304, 8) 7 zaccariam B, zacar. 221, zacchar. CP repperitur)
inuenitur p 8 illius p 9 quia] add. et (sed t in ras.) A,
add. ex L cognouerat r ael 14 promiseionem p quietistis Bl
qui] cura RIEISI, qui cum lPS2 hoc om. r peregrinantur HgE\'L
15 consepelientur Rl.AEL 16 ait hieremias dicit AEL y dixit
pgm dominus] add. inquit E2 y 17 de om. HAELS r captioitatis
E2 r 18 delenianda CP, delinienda Q S2, delibanda E* ar. declinanda
tJi, delimanda x p g r a, delineanda l m cum] ut S2 19 narratione
CP2, -nis P1 21 iudae AlEL 23 eum ont. ONl praesis CXP
accusaretur a principibus sacerdotum et senioribus,
nihil respondit.
quanta aduersum te dicunt testimonia? et non respondit
ei ullum uerbum, ita ut miraretur praeses
uehementer.
praeses dimittere populo unum uinctum, quem uoluissent.
dicebatur Barabbas.
Pilatus: quem uultis dimittam uobis, Barabban an
Iesum, qui dicitur Christus?
inuidiam tradidissent eum.
tribunali misit ad eum uxor eius dicens: nihil tibi et
iusto illi, multa enim passa sum hodie per uisum
propter eum.
persuaserunt populis, ut peterent Barabban, Iesum
uero perderent.
quem uultis uobis de duobus dimitti? at illi dixerunt:
Barabban.
Iesu, qui dicitur Christus?
ait illis praeses: quid enim mali fecit? at illi
magis clamabant dicentes: crucifigatur. uidens autem
Pilatus, quia nihil proficeret, sed magis tumultus
fieret, accepta aqua lauit manus coram populo dicens:
innocens ego sum a sanguine iusti huius; uos
HAEXL (cant.) 2 aenioribus] add. populi HAEL
ar 3 dixit M x, ait HAEL y 4 dicunt adu. te r 5 nullum L,
ad ullum v 7 populum B CP uoluisset Rl 8 habebant R
HAE1L (uerc. ucron., colb. eant. brix. Eg. Lchf. al.) uictum Bl,
unum ninctuin g 9 dicit eis B2 12 tradissent Bl eum BRD v
(omnes codd. sacr. script.), illum cet., edd. 14 mult. Bl passum
hode Bl 15 princeps B (elar. brix. Am. Fuld. al.) 17 praesis ClP
18 de d. dimitti om. Bl at om. HEXL, ad RlC 19 dixit rael
igitnr] ergo grael 21 male B1 CP Al 23 quod ra1 24 manus]
add. suas R eoram omni p. g 25 iusti huius] eius B*, huius iusti
R, iusti uius B1 (tootoo Yat. Cant., TO5 Stxatou TOOTOO Sin.,
Alex.), cf. infra 311, 17 uidebit Bl, uidetis B2
eius super nos et super filios nostros.
illis Barabban; legum autem flagellatum tradidit eis,
ut crucifigeretur. haec narrauit Mattheus per Pilatum gesta
de domino.
Marcus quoque paene isdem uerbis et rebus concinit. uerba
autem Pilati, quibus respondit populo petenti, ut sollemniter
unus uinctus dimitteretur, ita refert:
eis et dixit: uultis dimittam uobis regem
Iudaeorum ? Mattheus autem sic ait:
illis dixit Pilatus: quem uultis dimittam uobis,
Barabban an Iesum, qui dicitur Christus? nulla quaestio
est quod tacet ipsos petisse, ut aliquis eis dimitteretur. sed
quaeri potest, quae uerba Pilatus dixerit, utrum quae a
Mattheo an quae a Marco referuntur. aliud enim uidetur esse:
quem uultis dimittam uobis, Barabban an Iesum, qui
dicitur Christus? aliud: uultis dimittam uobis regem
Iudaeorum? sed quia christos reges dicebant, et qui dixit
illum an illum, manifestum est eum quaesisse, an uellent
dimitti sibi regem Iudaeorum, id est Christum, nihil interest
sententiae, quod hic tacuit Marcus de Barabba hoc solum
uolens dicere quod ad dominum pertinebat, quando quidem in
eorum responsione satis et ipse ostendit, quem sibi dimitti
supra p. 19, 14 om. HAelL flagellamtum B 4 narrabit B, enarrauit B
5 de] cum F, a r 6 hisdem JR Q, eisdem CP N2 p g. his M x, hiisdem
r a elm 7 pilati quibus om. BI, p. quae B
petentium HAelL 8 ita om. p 9 et om. B\' 10 ait]
ut B1 ergo] autem p 11 dimitti B 12 an om. Bl 13 aliquid
CP Ael eis] de eia B2 14 dixit p 15 referantur CP 16 uultis
om. HAelL 18 iudaeorum dicens petrus.. (300, 4) CP, sed quia..
f. 186, l. 18 C, p. 203, l. 16 P reges christos HAEL et om. Bl
quid B dixerit g 19 eum om. p, enim AEIL 20 sibi dimitti
(dem. C) CP edd. nihilque r a 21 tacuit] dictitacuit L, dictatauit
AlS, dictitauit HA2El de barabban B2 HAS1, de barraban ElL g
22 dominum] iesum edd. praeter g m 23 siui Bl
ut magis Barabban dimitteret eis. sequitur autem et
dicit:
quid ergo uultis faciam regi Iudaeorum? unde iam
satis apparet, quod id Marcus uelit ostendere dicendo: regem
Iudaeorum, quod Mattheus dicendo: Christum. non enim
dicebantur christi reges nisi Iudaeorum: namque in eo etiam
loco Mattheus ait:
faciam de Iesu, qui dicitur Christus? ergo sequitur
Marcus:
quod ille ait: dicunt omnes: crucifigatur. et sequitur
Marcus:
fecit? at illi magis clamabant: crucifige eum. hoc
Mattheus non dixit, sed quoniam dixit:
Pilatus, quia nihil proficeret, sed magis tumultus
fieret, dixit etiam eum lauisse manus coram populo, ut
innocentem se a sanguine iusti significaret, quod item et
Marcus et alii tacent. satis ostendit etiam Mattheus egisse
praesidem cum populo, ut dimitteretur. quod breuiter significauit
Marcus in eo quod refert Pilatum dixisse: quid enim
mali fecit? deinde sic etiam ipse concludit quae per Pilatum
cum domino gesta sunt:
populo satisfacere, dimisit illis Barabban et tradidit
Iesum flagellis caesum, ut crucifigeretur.
haec aput praesidem gesta narrauit Marcus.
Lucas aput Pilatum gesta sic narrat: 2 coeperunt autem
14 Matlh. 27, 24 22 Marc. 15, 15 26 *Luc. 23, 2 B 2 dim. eis barraban g 4 unltis] add. ut B
regem CP iam om. HA g 5 id] idem E2 f 7 nam l 10 ad
Bl AtElL 12 eis] illis V v male B CP 0 HAEIL (corb.), cf. 311,
21; 314, 10 13 ad BRl 14 dicit a quoniam Bl 16 etiam om.
EL y eum om. B1, cum CIP, ipsum r lauaaset CP 17 iustificaret
(signi 8. l. add.) A 18 diegiB/le Bl 21 male B2 CP Ax
ipse om. HAelL 22 inquit autem R, aatem dixit B1 26 lucas1
add. uero CPV
gentem nostram et prohibentem tributa
dari Caesari et dicentem se Christum regem esse.
hoc illi duo euangelistae non dixerunt, cum tamen dicerent,
quod eum accusabant. ergo iste etiam ipsa crimina, quae falsa
obiecerunt, aperuit. tacuit autem quod ei dixit Pilatus: non
respondes quicquam? uide, in quantis te accusant,
sed plane sequitur et dicit quod etiam illi dixerunt:
autem interrogauit eum dicens: tu es rex Iudaeorum?
at ille respondens ait: tu dicis. hoc autem
Mattheus et Marcus commemorauerunt, antequam dicerent
conpellatum legum, quod eis accusantibus non responderet.
nihil autem interest ueritatis, quo ordine Lucas ista rettulerit,
quemadmodum nihil interest, si alius aliquid tacet quod alius
commemorat, quemadmodum in consequentibus dicit:
autem Pilatus ad principes sacerdotum et turbas:
nihil inuenio causae in hoc homine.
dicentes: commouet populum docens per
uniuersam Iudaeam et incipiens a Galilaea usque
huc.
si homo Galilaeus esset,
de Herodis potestate esset, remis it eum ad Herodem,
qui et ipse Hierosolymis erat in illis diebus.
enim cupiens ex multo tempore uidere eum, eo
15, 2 lo *Lac. 23, 4-12 3 ac xpm se R 5 falso AEL y g 6 tacoit om. Bx 7 respondia
ClP Q, -dens B2 A uide∗∗ 0, uides H rael, uides inquit g accusarant
Bl 10 illi CXP 12 compilatum B1 13 istea (e exp.) B, ista
(s exp.) R 16 turbas] ad scribus p 17 causae om. CP hoc om. Bl
(Tol. m. 1) at om. CP g ille Bl, illi autem g 18 conimouit
C2V E2 γ pgra 19 uniuersa iudaea Bl 21 galilaeius
B 22 berodis Bl 23 hierosotymimijserat Bl hierul.
C EL, -limis BPN g 24 uisio Bl 25 eximulto B eo
om. B1
aliquod uidere ab eo fieri.
illum multis sermonibus. at ipse nihil respondebat.
constanter accusantes eum. spreuit autem illum
Herodes cum exercitu suo et inlusit indutum
ueste alba et remisit ad Pilatum.
amici Herodes et Pilatus in ipsa die; nam antea
inimici erant ad inuicem. haec omnia, id est quod a
Pilato ad Herodem dominus missus eat et quae ibi gesta
sunt, Lucas solus indicat, etiamsi aliquid ibi ait simile quod
in aliis narrationum locis aput alios possit inueniri, ceteri
autem ea tantum dicere uoluerunt quae aput Pilatum gesta
sunt, quousque dominus crucifigendus traderetur. rediens ergo
Lucas ad ea quae aput praesidem gerebantur, unde digressus
erat, ut narraret quod aput Herodem actum est, ita sequitur:
13 Pilatus autem conuocatis principibus sacerdotum
et magistratibus et plebe
mihi hunc hominem quasi auertentem populum, et
ecce coram uobis interrogans nullam causam inueni
in homine isto ex his, in quibus eum accusastis.
hinc intellegimus eum praetermisisse, quemadmodum a domino
quaesierit, quid accusatoribus responderet.
Herodes, inquit, nam remisi uos ad illum, et ecce
raelv 2 uideri HAelL fieri ab eo r interrogauit
AetL 3 at] et R nihil BlB M El, illi nihil CPV pgelm, nihil
illi eet., v 4 etiam] autem L v scribuae B 6 inlusit] add. euirt Q
8 ante H 11 ibi aliquid Q 12 locis] add. indicat: etiam r, add.
etiam a 13 uolunt p quae aput herodem Bl, suppl. pilatum-aput
pr.-quod apud B2 19 a.uertentem (eraa. d) C, auert. (a s. I.) P,
caertentem HAEL 20 ecce B\'RD pr, ecce ego eet., v inuenio A4 g,
inaenio post accusatis Q 21 isto homine g iis l eum] me AlEIL
accusaatis BS (Tol.), accusatis cet., edd., v (B,
id ElL, sed At, sed hic AJ, hic cet., edd. eum om. Bl a om. Bl
HA1E1LS1 23 quod acc. non resp. r responderit CP 24 herodia C\'P
illum dimittam.
eis per diem festum unum.
simul uniuersa turba dicens: tolle hunc et dimitte
nobis Barabban,
quandam factam in ciuitate et homicidium missus
in carcerem.
ad illos uolens dimittere Iesum.
dicentes: crucifige, crucifige illum.
autem tertio dixit ad illos: quid enim mali fecit
iste? nullam causam mortis inuenio in eo, corripiam
ergo illum et dimittam.
uocibus magnis postulantes, ut crucifigeretur, et
inualescebant uoces eorum. Mattheus huic conatui
Pilati, quo saepius cum eis egit uolens, ut dimitteretur Iesus, paucissimis uerbis satis adtestatus est, ubi ait:
autem Pilatus, quia nihil proficeret, sed magis
tumultus fieret, quod non diceret, nisi multum ille nisus
esset, quamuis tacuerit, quotiens hoc efficere temtauerit, ut
erueret legum furori eorum. et Lucas itaque ita concludit,
quod actum est aput praesidem:
adiudicauit fieri petitionem eorum.
illis eum qui propter homicidium et seditionem
missus fuerat in carcerem, quem petebant, Iesum
uero tradidit uoluntati eorum.
B actum-autem om. Bl 6 factum B 8 illos] eos
gx snclamabant B1, subclamabant B\' CPV HA1E1LS1 g, succlamauerunt
R 9 crucifige eemel MQ (cf. infra 329, 8) illum] eum B1
edd. praeter g, v 10 male B1 CP Nl Al 12 stabant Bt Q 14 ualescebant
L 17 quia] quod rael 18 quod] quo R diceret] uideret B1
ille mnltum BXR 20 eruerit C1P, euerteret AlBL fnrorem (m
eras.) CP, -re Ex, a furore g itaque om. HAEL r a e l, utique p
21 factum ro 24 petibant 01 25 uero] autem V uolllmtati
B
Nunc eadem secundum Iohannem consideremus, id est quae
per Pilatum facta sunt.
in praetorium, ut non contaminarentur, sed manducarent
pascha.
et dixit: quam accusationem adfertis aduersus
hominem hunc?
non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus
eum. hoc uidendum est, ne contra sit ei quod Lucas dicit
certa in eum dicta esse crimina et dicit quae dicta sint:
hunc inuenimus subuertentem gentem nostram et
prohibentem tributa dari Caesari et dicentem se
Christum regem esse. quod uero nunc secundum Iohannem
commemoraui, uidentur. Iudaei noluisse dicere crimina, cum
dixisset eis Pilatus: quam accusationem adfertis aduersus
hominem hunc? responderunt enim: si non esset
hic malefactor, non tibi tradidissemus eum, uidelicet
ut eorum auctoritaten secutus, quid ei obiceretur, desineret
quaerere, sed ob hoc tantum nocentem crederet, quod sibi ab
eis tradi meruisset. ergo intellegere debemus et hoc dictum
esse et illud quod Lucas commemorauit. multa enim dicta et
multa responsa sunt, unde cuique eorum quantum uisum est
decerpsit et in narratione sua posuit quod satis esse iudicauit.
nam etiam ipse Iohannes dicit quaedam quae obiecta sunt,
quae suis locis uidebimus. itaque sequitur:
lob. eu. tr. 114 CP (sic infra) 2 gesta V introirunt C1 3 contaminaretur
Bx sed manducarent om. Bl manducauerunt M
fi hunc hom. B 8 hoc] hic a l contra] contrarium 82 edd. praeter
r a 9 sunt AEPL edd. praetergm 12 se om. M 13 uerum CP
14 uidetnr Bx 16 enim] ei AE1L gae 18 qui CP 19 siue jBl
20 deuemus B 21 illud ] hoc AelL p 22 cuique] usque Bl,
quisque M2 x r, unicuique HAEL a e 23 decepsit Bl narrationem
suam CPV 24 etiam] et CPV pgm iohaunis 01 sint
B1 CPV Q A 25 nidemus B ita p
uestram iudicate eum. dixerunt ergo ei Iudaei:
nobis non licet interficere quemquam,
Iesu impleretur, quem dixit significans, qua esset
morte moriturus.
Pilatus et uocauit Iesum et dixit ei: tu es
rex ludaeorum?
hoc dicis, an alii tibi dixerunt de me? et hoc uideretur
non conuenire illi quod ab aliis commemoratum est: respondit
Iesus: tu dicis, nisi in consequentibus ostenderet et
illud dictum esse. unde ostendit ea quae nunc dicit a ceteris
potius euangelistis tacita quam a domino dicta non esse.
adtende ergo cetera.
ego Iudaeus sum? gens tua et pontifices
tradiderunt te mihi: quid fecisti?
Iesus: regnum meum non est de mundo hoc; si ex
hoc mundo esset regnum meum, ministri mei
decertarent, ut non traderer Iudaeis; nunc autem
meum regnum non esthinc.
ergo rex es tu? respondit Iesus: tu dicis, quia rex
sum ego. ecce quando uentum est ad id quod alii euangelistae
commemorauerunt. sequitur ergo item dicente adhuc domino
quod ceteri tacuerunt: ego in hoc natus sum et ad hoc
23 *ib. 87 b-40; cf. in Ioh. tr. 115 om. Hl ei om. BD p 3 non nobis BD p quemqn. interi g
4 morte esset pgrav 5 introiuit N p v iterum om. HAW L in
om. Bl pretorio B2 7 respondit B HAE1 v, et respondit cet., edd.
ipsum C\'P 8 non uideretur F, inuenitur non B, uidetur non gr,
non uidetar pael 9 coramemoratus B 11 illum B* 12 potius om.
HAEIL, pontius B a om. B1 p 14 iudaeoa A, iudeos ElL
pontifices] add. tui pal 15 respondit] et B 16 hoc mundo V
pgv 17 inei] utique mei F, mei utique edd., v (o5.
Yat., av o: cet.) 18 ut om. Bl 19 meum regnum BD CP 0 g
(drn. RlO. al.), regnum meum cet, edd., v (T; Sin.) itaque]
ergo HAEL 21 inuentum CP alii om. BD 22 commemoraberunt
B ego B1 idem E3 f a e l, ita g 23 ceteri] alii F acuerunt Bx
omnis qui est ex ueritate audit meam uocem.
dixisset, iterum exiit ad Iudaeos. et dicit eis: ego
nullam inuenio in eo causam.
uobis, ut unum dimittam uobis in pascha.
uultis ergo, ut dimittam uobis regem Iudaeorum ?
sed Barabban. erat autem Barabbas latro. Hunc
ergo adprehendit Pilatus Iesum et flagellauit.
milites plectentes coronam de spinis inposuerunt
capiti eius et ueste purpurea circumdederunt eum.
orum, et dabant ei alapas.
foras et dicit eis: ecce adduco eum uobis foras, ut
cognoscatis, quia in eo nullam causam inuenio.
purpureum uestimentum. et dicit eis: ecce homo.
clamabant dicentes: crucifige, crucifige. dicit eis
Pilatus: accipite eum uos et crucifigite; ego enim
RD (uerc. ueron. colb. Dbl. Eg.), tov
peribeam B 2 uocem meaw x edd. praeter g, v (fioo
3 dixit r pilatus-eis om. Bl 4 iudaeos] eos r dixit r 5 causam
in t-o H. (in eo om.) causam L 6 uobis] uolui Bx 7 nt om. XW edd.,
v (Tva Sin. al.) 8 rursus B2 omnes om. g 12 uestem purpuream
c. eam OQ purporea CzP 13 et u. ad eam bit B haue 22s CP
O AEIL, habe Bl H, aue cet., edd. 14 alapas] palmas AlE*L (uerc.
ueron. colb., Cau. Tol. Dbl. Eg. RfD. Big. al.) iterum] ergo Q
A1E1L, ergo iterum HA2 16 in eum n. CP, nullam in eo V 17 iesus]
add. foras HAE1LS (ueron. colb. brix. Theod. Foroi.) portane]
habens BAEILS (vero. tltron. colb. pal. brix. mon.),
cet. coronam apineam edd. praeter g, v 18 purporeum C2P
dixit r 19 ministri] add. iudaeorum (iude. L) AEL 20 cruciftg.
crucific Bl, cr. cr. eum V2 E1 xX graelv dixit r 21 enim om. g
nos legem habemus et secundum legem debet mori,
quia filium dei se fecit. hoc potest congruere ei quod
Lucas commemorat in accusatione ludaeorum dictum: hunc
inuenimus subuertentem gentem nostram, ut adiungatur:
quia filium dei se fecit. sequitur itaque Iohannes
et dicit:
magis timuit.
et dicit ad Iesum: unde es tu? Iesus autem responsum
non dedit ei.
loqueris nescis, quia potestatem habeo crucifigere
te et potestatem habeo dimittere te? respondit
Iesus: non haberes potestatem aduersum me ullam,
nisi tibi esset datum desuper. propterea qui tradidit
me tibi maius peccatum habet.
Pilatus dimittere eum. Iudaei autem clamabant
dicentes: si hunc dimittis, non es amicus Caesaris:
omnis qui se regem facit contradicit Caesari.
huic potest congruere quod Lucas in eadem accusatione
Iudaeorum ita narrat: cum dixissent: inuenimus eum
subuertentem gentem nostram, adiecit: et prohibentem
tributa dari Caesari et dicentem se Christum
regem esse. ex quo soluitur illa quaestio, qua putari poterat
Iohannes dixisse nullum a Iudaeis domino crimen obiectum,
quando responderunt et dixerunt ei: s i non esset hic
25 Ioh. 18, 30 HAEL y, in eo
n. i. c. g iudaei] add. dicentes HAelL 2 debit 01 6 itaque]
ergo g 8 et ingr.-dicentes om. p iterum om. A1E1L et
iterum R 9 dixit r 11 10 dixit r ergo om. M L, s. I. H 13 ad-
uersus me potestatem B aduersus CPV raelm illam Bl 14 datum
esset edd. praeter g, v proptera B quia Bt 15 habit C1, habet
et ael 17 es] eris r 18 omnis] add. enim raelv 21 nostram]
add. et BR adicit B 22 tributam CP 24 iohannis &P, -nnem
edd. praeter gm dixisset AelL,,
ergo Iohannes et dicit:
hos sermones, adduxit foras Iesum et sedit pro
tribunali in locum qui dicitur Lithostrotus, Hebraeice
autem Gabbatha.
pascha hora quasi sexta. et dicit Iudaeis: ecce rex
uester. illi autem clamabant: tolle, crucifige
eum. dixit eis Pilatus: regem uestrum crucifigam?
responderunt pontifices: non habemus regem nisi
Caesarem.
haec narrauit Iohannes per Pilatum gesta.
quattuor euangelistarum testimonia uideamus, quam Mattheus
sic incipit:
Iesum in praetorium congregauerunt ad eum uniuersam
cohortem,
coccineam circumdederunt ei,
de spinis posuerunt super caput eius et
harundinem in dextera eius, et genu flexo ante
eum inludebant dicentes: haue, rex Iudaeorum.
hoc Marcus in eodem loco narrationis ita dicit:
16-19 B HALELL 2 iohannis ClP et sic infra ergo]
antem R ra el aadiaisaet Im 4 in locum BB OMQ HtAtEL, in
loco cet., edd., v (slq B, lithostrotoa ON2 AELL
m, lithostratus (lich. o) R2 CP NlQ r a e, lithostratos (lico. g) VBl g
hebraeisce (s exp. m. 1) B, haebreice B, hebraeicae AE, hebreice g,
hebraice cet., edd.,Jo 5 parascheue B HL 6 pascha BR CP Nl
HAEIL, paschae cet. (xo-3 rcocya) 7 tolle semel BB HAEHJ, bis cet.,
edd., v, cf. infra 8 dicit edd. praeter r, v (cf. infra 10 eis]
illis RD illum] iesum RD 12 est iam] etiam AelL, est etiam a
ut iam r ipsum B 15 praetorio E1 i ad] aduersus HAEXL
16 exeuntes BBDX MI g (elar. Dbl. Lchf. Rw. al.) 17 cocineam Bl
et sic infra ei] eum g conplectentes M 19 dextra B, dexteram
CP 9r genuflexu PN1 20 abe B, habe BlHl, aue MQ Er edd.
conuocant totam cohortem,
et inponunt ei plectentes spineam coronam,
coeperunt salutare eum: haue, rex Iudaeorum.
percutiebant caput eius harundine et conspuebant
eum, et ponentes genua adorabant eum. intellegitur
itaque quod Mattheus ait: clamydem coccineam circumdederunt
ei, hoc Marcum dixisse: in purpuram purpuram. pre
regia enim purpura clamys illa coccinea ab inludentibus
adhibita erat, et est rubra quaedam purpura cocco simillima.
potest etiam fieri, ut purpuram etiam Marcus commemorauerit,
quam clamys habebat, quamuis esset coccinea. Lucas hoc
praetermisit. Iohannes autem antequam diceret, quod eum
Pilatus crucifigendum tradiderit, commemorauit hoc dicens:
\'et milites plectentes coronam de spinis inposuerunt
capiti eius et ueste purpurea circumdederunt
eum
Iudaeorum, et dabant ei alapas. unde apparet Mattheum
et Marcum recapitulando istud commemorasse, non quo tunc
factum sit, cum eum Pilatus iam crucifigendum tradidisset.
Iohannes enim aput Pilatum dicit haec gesta satis euidenter,
unde isti quod praeterierant recoluerunt. ad hoc pertinet etiam
quod consequenter dicit Mattheus:
acceperunt ha rundinemet percutiebant caput eius.
om. Q in om. ML atrio HAELS1 y 2 induont] add.
eum VQ edd. praeter g, v purpura RD X edd. praeter m, v 5 haruudinem
CP OMxQ 6 genu BD CPV Q 8 ei om. HAeiL, eum g
induunt scripsi, indutum codd., edd., induunt eum Engelbrecht purpura
VN edd. praet. rm 9 clamidis C2P, clamidys Q cocineam B 10 atbibita
B, adhibeta C1 cocci HAE1L 12 clamidis C2p esset]
esset et R 15 flagellauitj add. eum AelL, add. illum p 18 uenie.
uan Bl 19 alabus C, palmas HAelL 20 isto C\'P, ista V x r
quo] quod RD CPV glm 21 eum om. Bl 22 enim] autem M
23 recsl.] recapitulant Y pertinit Cl 24 et om. BB2)
eum uestimentis eius et duxerunt
eum, ut crucifigerent. hoc, quod exuerunt clamydem et
induerunt eum uestimentis eius, in fine factum intellegitur,
cum iam duceretur. Marcus hoc ita dicit: et t postquam
inluserunt ei, exuerunt illum purpura et induerunt
eum uestimentis suis.
hominem Cyreneum, nomine Simonem; hunc
angariauerunt, ut tolleret crucem eius. Marcus quoque:
uenientem de uilla, patrem Alexandri et
Rufi, ut tolleret crucem eius. hoc Lucas ita dicit: et
cum ducerent eum, adprehenderunt Simonem quendam
Cyrenen sem uenientem de uilla et inposuerunt
illi crucem portare post Iesum. Iohannes autem sic
narrat:
14 Luc. 23, 26 18 *Ioh. 19, 16 b-18 a exuunt Bx eum om. r clamide VNE2 i pg 2 eum] eu in Bl
eius] suis E- Y 3 crucifigirent 2?1 clamyde B, clamide YONEJ r
pg 4 uestimenta B eiua om. L, suis E2 y finem B2 (PP
6 exsuerunt ONt, et exu. A illumj eum BD Y p purpura (-pora
P) BB CP ONMQ E1 77 p g, -ram cet. 7 BUIS] eius HAE1 8 mattbeus]
add. et dicit ael 9 quireneum Bl, cyrineum (cir. L) C dEILS,
cireneum BzR gr, ciretneQm M, cyrenaeum l m 10 angariaberunt Bl
11 et om. HAelL g educ.] cum ducunt CP ut] in locum ut r
eum om. p 12 praetereuntem] add. quempiam Xoo r aelmv (ttva om.
Cant.) quireneum Bl, cyrineum C AE1LS, cirineum M, cireneum
gr, cyrenaeum Im 13 uillam Clp 15 eum om. p 16 quirenensem
Bl, cyrin. C Q HAS1, cirin. M EL uillam ClP posuerant 01
17 portare om. L 18 susciperunt C\'P Q iesu Bl duxerunt
CPV1 Q (brix. Am. al.), eduxerunt eum BD ael 19 uaiulanB B1
exiuit BlB7, exibit J21, exiit (exit t) cet.
crucifixerunt. unde intellegitur, quod ipse sibi portabat
crucem, cum exiret in locum memoratum. Simon autem ille
in itinere angariatus est, de quo tres commemorant, cui postea
data est portanda crux usque ad locum. ita utrumque factum
inuenimus, primo id quod lohannes dixit, deinde quod ceteri
tres.
XI. Sequitur itaque Mattheus: sSe t uenerunt, inquit, in
locum, qui dicitur Golgotha, quod est Caluariae
locus. in hoc loco apertissime consentiunt. deinde adiungit
idem Mattheus:
felle mixtum, et cum gustasset, noluit bibere. hoc
Marcus ita narrat:
uinum et non accepit. hoc intellegendum est Mattheum
dixisse: cum felle mixtum. fel quippe pro amaritudine
posuit, et murratum enim uinum amarissimum est, quamquam
fieri possit, ut et felle et murra uinum amarissimum redderent.
quod ergo ait Marcus: non accepit, intellegitur non accepit,
ut biberet\'. gustauit autem, sicut Mattheus testis est, ut quod
idem Mattheus ait: noluit bibere, hoc Marcus dixerit: non
accepit, tacuerit autem, quod gustauerit.
Ioh. 19, 17 13 Marc. 15. 23 B CP Q, hebreice (-cae AEI) R HAE g, hebraice cet.,
add. autem ae1 golgota J21, golgatha VN g ubi om. Bl 5 portanda
om. 100 crux portanda edd. praeter p ad] in HAEL 1
6 id om. R, illud p 9 dicit pael golgatha VN g 11 bibere
uinum R g 12 mixto JBa uibere 2?1 13 mur»*ratum S, myrratum
VN2E2, mirratum DO2 Pff uin. mirrat. r, uin. myrrhatum
aelm 14 accipit C est om. CPV p 16 et.Dm. RD edd.
praeter p, del. N2 myrratum VN2E2, mirratum D p g, rayrrh.
a e Zm binum Bl qu«quam Bl 17 et pr. om. D edd. praeter p
felle B CPV 0 E2 fyl pg, fel cet. myrra VN2E-, mirra D
p g r, myrrha a elm binum Bl 18 accepit pr.J accipit ClP 19 biberit
CXP gestauit Bl sicut] ut BlR 20 ait om. Bl nolut B\'
dixit et tacuit ael 21 gustauerat B2
eum,
mittentes, et sedentes seruabant eum. hoc idem
Marcus sic:
eius mittentes sortem super eis, quis quid
tolleret. hoc Lucas sic ait:
eius sortes miserunt,
expectans. breuiter a tribus dictum est. Iohannes autem
distinctius hoc explicat, quemadmodum gestum sit.
ergo, inquit, cum crucifixissent eum, acceperunt
uestimenta eius et fecerunt quattuor partes, unicuique
militi partem, et tunicam. erat autem tunica
inconsutilis desuper contexta per totum.
ergo ad inuicem: non scindamus eam, sed sortiamur
de illa, cuius sit, ut scriptura impleretur dicens:
partiti sunt uestimenta mea sibi et in uestem
meam miserunt sortem.
eius causam ipsius scriptam: hic est Iesus rex
Iudaeorum. Marcus autem, priusquam hoc dixisset, erat
autem, inquit, hora tertia et crucifixerunt eum. hoc
enim subiungit, cum de uestium diuisione dixisset, quae res
9 Ioh. 19, 23 et 24 16 Ps. 21, 19 18 Matth. 27, 37 20 Marc. 15, 25 om. Bl 2 sortem mittentes,
sine additamento 4 sic et] sicut CP, sic R 5 quid] quod HlAexLSx
7 eius oni. p sortes (-tem R) miserunt BiB, miserunt sortes (-tem Q
g\\ cet., edd., v (Alex., tfi. xXvjpov Sin. Vat. Cant. al.),
cf. in Ioh. eu. tract. 118, 2; 3 8 expectans B MQ HAELS (ueron.
brix.), edd. praeter m, exspectans B ONl (uerc.), spectans (-ntes P) CPV
N* m v ( ϑεωρω̃ν) 10 ergo om. L 12 militem Cl tonicam AEVL
et -ca AEL 13 insutilis H desuper (de s. u. m. 2) B 14 ad uicem
AelL 15 illa] ea a e impleatur opt. codd. Vtdg. (ueron. al.) 16 mea
aibi et in uestem om. Bl ueste mea B2, uestimenta mea H 19 eius]
ipsius p ipsius om. p iesus om. Ml x, xps Bl, ihesus nazareus p
21 autem om. p 22 uestitum (-tu C) CP ∗∗quae B
enim qui arbitrentur hora quidem tertia dominum crucifixum,
a sexta autem hora tenebras factas usque ad nonam, ut consummatae
intellegantur tres horae, ex quo crucifixus est, usque
ad tenebras factas. et posset quidem hoc rectissime intellegi,
nisi Iohannes diceret hora quasi sexta Pilatum sedisse pro tribunali
in locum, qui dicitur Lithostrotus, Hebraeice
autem Gabbatha.sequitur enim: uerat autem parasceue
pascha hora quasi sexta. et dicit Iudaeis: ecce
rex uester.
crucifige eum. dixit eis Pilatus: regem uestrum
crucifigam? responderunt pontifices: non habemus
regem nisi Caesarem.
ut crucifigeretur. si igitur hora quasi sexta Pilato sedente
pro tribunali traditus est crucifigendus Iudaeis, quomodo hora
tertia crucifixus est, sicut uerba Marci non intellegentes
quidam putauerunt?
Prius enim, qua hora cmcifigi potuerit, uideamus; deinde
uidobimus, cur hora tertia crucifixum dixerit Marcus. hora
erat quasi sexta, cum traditus est crucifigendus Pilato
sedente, ut dictum est, pro tribunali. non enim iam plena
sexta erat, sed quasi sexta, id est peracta quinta et aliquid
15, 33 B (saepius) tenebus B. -brae CP 4 ut] at Bs, et P consummatae
(-te BAL) BR HAE1LS gae, consumtae ON, consumptae cet.
5 retissime Bl 7 locum BR ONM HAaEaL, loco cet., edd., cf. supra
S19, 4 lithostrotus ONMQ, lythostrotue B, litostrotus (-tos A)
HAEL, lithostrotos Imv, lithostratus (-tos V, lieo. g, lichoatratos pra)
cet. hebraeice (-cae QA) B CPOQA, hebreice R HE g, hebraice cet.
8 enim] autem CP erat autem om. BONQ, erat enim Bl 9 paschae
N2 HE2S2 edd., v 14 si] tncipit Eug. Exc. sext. 15 bora Bl
16 sicut] sic Bl uerbo AEL masci Bl non om. R 17 putauerunt
om. HAE*L 18 quia Bl crucifige ClP potuerat ElL *
uideamus om. Eug. 19 uideuimue B 20 pilato Bt, Eug., a pilato
cet., edd. 21 est om. p 22 et om. g m
\'quinta et quadrans\' aut \'quinta et trien\' aut \'quinta semis
aut aliquid huiusmodi. habent enim istum morem scripturae,
ut a parte totum ponant, maxime in temporibus, sicut de
octo illis diebus, post quos eum dicunt ascendisse in montem,
quorum medios intuentes Mattheus et Marcus dixerunt: post
dies sex. praesertim quia tam moderate idem Iohannes
locutus est, ut non diceret \'sexta\', sed quasi sexta. quod
si ita non diceret, sed tantum modo sextam diceret, possemus
nos ita intellegere, quemadmodum loqui scripturae solent, sicut
dixi, a parte totum, ut peracta quinta et inchoata sexta gererentur
haec quae narrata sunt in crucifixione domini nostri,
donec conpleta sexta illo pendente fierent tenebrae, quibus
tres euangelistae adtestantur, Mattheus, Marcus et Lucas.
Quaeramus iam consequenter, cur Marcus, cum commemorasset,
quod crucifigentes eum diuiserunt uestimenta
eius mittentes sortes super eis, quis quid tolleret,
secutus adiunxerit: erat autem hora tertia et crucifixerunt
eum. iam certe dixerat: et crucifigentes eum
diuiserunt uestimenta eius. sic etiam ceteri adtestantur,
quod eo crucifixo uestimenta diuisa sunt. si eius rei gestae
Matth. 27, 45; cf. Marc. 15, 33; cf. Luc. 23, 44 16 *Marc. 15, 24 et 25 p iste ClPV 2 quadrans (n eras.) B tri.n aut B.
trien (trigen L) aut RHElL, triena at ON1, trin aut Ml, triens aut cet.,
edd., cf. Eug. semis] et semis 1P r aelm S modum istum p
4 aperte AlExL sicut-diebus om. Bl 5 dicunt eum g 6 medius
ClP (Eug. Par. Ambr.) intuens matth. et g (Eug. codd.), intuens
(om. matth. et) ONMQ HAelL p marcus ait ONMQ HAE1L p
7 sei dies Eug. Vat. Med. 9 si om. AE1 L sexta R HAEL
7 g possimus CP Q, possumus A2S1 g (Eug. cod. Ambr.) 10 ita
om. AEL i quod quemammodum Q solent scripturae l m 11 dixit
AE1L aperte B AlElL inhoata Bx, incoata B2R 12 crucifiione
Bl, crucifiii HAelL 14 et om. CPV 15 cur (quur R) BlRD
rael, add. dixerit cet. cum om. D ClP 17 sortem v 18 secutus
BlRD r ael, et secutus cet. adiunxit p r hora autem erat R
20 sic] sicut r a eZ etiam] add. et ral 21 si] add. ergo rael
autem hora tertia. ut quid adiunxit: et crucifixerunt
eum, nisi quia uoluit aliquid recapitulando significare, quod
quaesitum inueniretur, cum scriptura ipsa illis temporibus
legeretur, quibus uniuersae ecclesiae notum erat. qua hora
dominus ligno suspensus sit, unde posset huius uel error
corrigi uel mendacium refutari? sed quia sciebat a militibus
suspensum dominum, non a Iudaeis, sicut Iohannes apertissime
-dicit, occulte ostendere uoluit eos magis crucifixisse qui
clamauerunt, ut crucifigeretur, quam illos qui ministerium
principi suo secundum suum officium praebuerunt. intellegitur
ergo hora fuisse tertia, cum clamauerunt Iudaei, ut dominus
crucifigeretur, et ueracissime demonstratur tunc eos crucifixisse,
quando clamauerunt, maxime quia nolebant uideri se hoc
fecisse et propterea eum Pilato tradiderant, quod eorum uerba
satis indicant secundum Iohannem. cum enim dixisset eis
Pilatus:
hominem hunc?
non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus
eum.
legem uestram iudicate eum. dixerunt ergo
Iudaei: nobis non licet interficere quemquam. quod
Luc. 23, 21 et 23 17 *Ioh. 18, 29 b-31, V p 2 ut quid] autquid Bl adiungit CPV,
iunxit Bl 3 quia om. HAelL aliqu.] autquid Bl 5 uniuersa Bl
6 sit] est M p (Eug.) possit B2 L gr huius uel] huiusmodi r,
uel huiusmodi a e errore CP (-rem Eug. Vere.) 7 reputari B1
8 non om. Bl u | daeis B\' iohannis ClP 9 uoluit ostendere
Eug. Vat. 12 hora fuisse BRD, fuisse hora cet., edd. (Eug.) 13 eius
B1 14 quia nolebant] quandollebant Bl uidere CP uolebant
iudei se p 15 propter B pilatum CP tradiderunt B1 H g
(Eug. Verc.) 16 iohannen CP 17 aduersum Eug. Vat. aduers.
hom.J iohannem Bl 19 hic om. Eug. Vere., homo p 20 dixit BIRD.
dixit ergo cet., edd., v (cf. supra 315, 25) 21 eum om. p ergo BlRD
CPV rl. ergo ei cet., v (cf. 316, 2)
Marcus ostendit uerissime iudicans magis fuisse domini necatricem
linguam Iudaeorum quam militum manus.
Quisquis autem dixerit non fuisse horam tertiam, cum hoc 1
Iudaei primitus clamauerunt, insanissime se ostendit inimicum
euangelii, nisi forte aliter potuerit eandem dissoluere quaestionem;
non enim habet unde conuincat non fuisse tunc
horam tertiam. ei ideo ueridico euangelistae potius credendum
quam contentiosis suspicionibus hominum. unde, inquit, probas
horam tertiam fuisse? respondeo: quia credo euangelistis.
quibus et tu si credis, ostende, quemadmodum et hora sexta
et hora tertia potuerit dominus crucifigi. de sexta enim, ut
fateamur, narratione Iohannis urguemur, tertiam Marcus commemorat,
quibus si uterque nostrum credit, ostende tu aliter,
quemadmodum fieri utrumque potuerit, libentissime adquiescam.
non enim sententiam meam, sed euangelii diligo ueritatem.
adque utinam etiam plures ab aliis inueniantur huius exitus
quaestionis! quod donec fiat, utere mecum isto, si placet. si
enim nullus alius exitus poterit inueniri, solus iste sufficiet;
si autem potuerit, cum demonstratus fuerit, eligemus. tantum
non putes consequens esse, ut quilibet omnium quattuor
euangelistarum mentitus sit aut in tanto et tam sancto culmine
auctoritatis errauerit.
Bl uideri om. p r, uidere ClP uolebant fecisse iudei p,
iudei fecisse uolabant r tertia om. Bx hora fecisse tertia H aelm,
lVc. b. t. r 2 indicans V gel 3 manus] manum J31, finit Eug.
Exc. sext. 4 hora tertia CP hoc] ei B 6 poterit Bl eodem 2?1
soluere p 8 ueredico CP credendum est g, est cred. r 9 suspectionibus
CP, suspit. AEL inquid B CP, inquis ψ prlm 10 hora
tertia CP non fuisse g 11 si tu M si om. r 12 potuerat
CP g, potuit r 13 iohannes CJP 14 si del. m. 2 B ostendi ClP,
ostendat (om. tu aliter) p 15 potnerit] add. et Bl V2 r a adquiescam]
requiescam Migne 17 pluris Clp inueniatur CP 18 si
enim-sufficiat suppl. P2 19 poterit BRD CP2 ONMQ prl, potuerit
cet. inuenire CP2, inbeniri B sufficiet (e del. m. 2) B 20 cum]
tum Bl in tantum Q 21 potes B 01 A1, potest R C2PV ONQ
pael
Si autem quis dixerit inde se conuincere non fuisse horam
tertiam, cum illud Iudaei clamauerunt, quia, posteaquam dixit
idem Marcus:
illis: quid ergo uultis faciam regi Iudaeorum? at
illi iterum clamauerunt: crucifige eum, non interponitur
aliquid morarum ab eodem Marco in eius narratione et continuo
ad id peruenitur; ut traderetur ad crucem dominus a Pilato,
quod Iohannes hora quasi sexta factum esse commemorat.
intellegat qui hoc dicit multa praetermissa esse quae in medio
gesta sunt, cum Pilatus ageret quaerens, quomodo eum a Iudaeis
eriperet et aduersus eorum insanissimam uoluntatem, quibuscumque
modis potuit, instantissime niteretur. Mattheus enim ait:
dicitur Christus?
fuisse dicimus horam tertiam. quod autem Mattheus sequitur et
narrat:
magis tumultus fieret, et in conatibus Pilati ad eripiendum
dominum et in tumultu Iudaeorum contra nitentium consumtum
tempus duarum horarum intellegimus et coeptam fuisse sextam,
qua nondum terminata gesta sunt quae ab eo tempore, quo
Pilatus dominum tradidit, usque ad tenebras factas narrantur.
quod autem Mattheus supra commemorat:
illo pro tribunali misit ad illum uxor eius dicens:
nihil tibi et iusto illi, multa enim passa sum hodie
per uisum propter eum, postea sedebat pro tribunali Pilatus,
sed inter illa quae prius gesta narrabat recordatus Mattheus
quod de Pilati uxore dixit uoluit hoc ibi interponere, ut
om. p se inde r a elm 5 interponit AWL 6 et] sed V
7 ut traderetur] utramde«»tur Bl 8 iohannis 01p 10 a om. R
11 uolumtatem B 13 dixit r faciam om. B 17 et om. R
18 dominum] iesum dom. r, dom. iesum ael consumtu B 19 tempus
om. CP, tempu Bl coepta f. sexta Cp. 20 qua] quia CPL 21 tradit
CP 23 eum v 25 sedebat Engelbrecht, sedere B, sedit CPT.
sederat cet., edd. 26 inter om. RD 27 uxori CiP ibi om. Blt
praestruerit ClP, perstrueret HdEIL g
eum tradere Iudaeis.
Lucas autem narrat, cum dixisset Pilatus:
ergo illum dimittam, exclamasse uniuersam turbam:
hunc et dimitte nobis Barabban; sed fortasse nondum
dixerant \'crucifige\'.
eundem Lucam, locutus est ad illos uolens dimittere
Iesum. at illi succlamabant dicentes: crucifige illum.
tunc intellegitur fuisse hora tertia. quod ergo sequitur Lucas
et dicit:
mali fecit iste? nullam causam mortis inuenio in eo;
corripiam ergo illum et dimittam.
uocibus magnis postulantes, ut crucifigeretur, et
inualescebant uoces eorum, satis etiam ipse significat
magnum tumultum fuisse, et post quantum morarum illis
tertio dixerit: quid enim mali fecit? licet intellegere, quantum
indagandae ueritati satis est, et postea quod ait: instabant
uocibus magnis et inualescebant uoces eorum, quis
non uideat ideo factum, quia uidebant Pilatum eis nolle
tradere dominum? et qui hoc magnopere nolebat, non utique
in momento temporis cessit, sed uel duae horae et aliquid
amplius in illa cunctatione transierunt.
Iohannem quoque interroga et uide, quanta fuerit Pilati
ilia cunctatio et recusatio tam foedi ministerii. idem namque
CP AEłL pilatas om. Cn nec pilatua P nobissime
Bl 6 dixerat RlPl p 7 lucan C1P 8 ieaum] eum p succlamabant]
aobclamabant DVL, clamabant JR (brix.) crucifige semel BM,
bis cet., edd., v illum] eum rv 9 horam tertiam iV2 r ergo]
autem ral 11 male B P HAelL 12 corripias B1 13 magnis
(n 8. I. add.) B 15 horarum CzP, morarum spatium r a l 16 tertie B
male A 18 magnia] add. postulantes ut crucifigeretur g inbalescebant
B, ualescebant H 19 bidebant B eis om. yw nolle eis
raelm 20 qui] quia D raelm 23 iohannen C1, -nne P quantum
Q
omnia, in quibus duae horae et de sexta aliquid praeterfluxit.
tamen, cum flagellasset legum et a militibus ueste inlusoria
multisque inlusionibus male tractari permisisset — credo, ut
hoc modo saltem eorum furorem mitigaret, ne usque ad
mortem saeuire pertenderent —,
foras et dicit eis: ecce adduco eum uobis foras, ut
cognoscatis, quia in eo nullam causam inuenio.
ergo Iesus portans spineam coronam et purpureum
uestimentum. et dicit eis: ecce homo, ut illa uelut
ignominiosa specie uisa placarentur. sed adiungit et dicit:
dicentes: crucifige, crucifige. tunc horam tertiam
fuisse dicimus. adtende, quae sequantur: dicit eis Pilatus:
accipite eum uos et crucifigite: ego enim non inuenio
in eo causam.
habemus et secundum legem debet mori, quia filium
dei se fecit.
magis timuit.
dicit ad Iesum: unde es tu? Iesus autem responsum
non dedit ei.
nescis, quia potestatem habeo crucifigere te et
B1 ea narrat] enarrat B2 OM2Q HAEL i dicat
utique HAEL f 2 in quibus] add. scilicet rae praeteritfluxit B
3 tamen] tum ,} e, tunc l m flagellaset B1 4 inlusonib. J51 mali
C1P permisisset) add. et B 5 mitigasset HAelL gae 6 iterum]
igitur A\'E\'L, ergo iterum v 7 dixit r v 8 inbenio B et sic infra
9 purpurium C1, purporium C2P 10 uelutl uel Q 11 ignomoniosas Bx
ad id iungit B, iungit R, adiunxit L 12 ministeri Bx 13 crucifige
alt. orn. Bl cr. cr. eum raelv 14 fuesse (n s. l.) Bl dicemus g
qua N1, quanta N2 sequuntur B2RX a e 16 in eo om. L, in eum p
ei om. CPV N (uerc. colb. brix. al.) 17 muri B1 18 se om. AlEl
19 iterum om. CPV et alt. om. p it. ad iesum et dicit HAEL g
20 es tu] ostum Bl 21 ei pr. om. p ergo om. g r 22 crucifigere t.
e. p. habeo om. BIRt crucifigi CP, crucifigendi Engelbrecht (ntrc)
haberes potestatem aduersum me ullam, nisi tibi
datum fuisset desuper. propterea qui tradidit me tibi,
maius- peccatum habet. exinde Pilatus quaerebat
dimittere eum. in hoc igitur, quod quaerebat Pilatus dimittere
eum, quantum temporis putamus esse consumtum, quanta
praetermissa quae uel a Pilato dicebantur uel a Iudaeis
contradicebantur, quo usque dicerent Iudaei, unde ille commoueretur
et cederet? ita enim sequitur: Iudaei autem
clamabant dicentes: si hunc dimittis, non es amicus
Caesaris; omnis qui se regem facit contradicit Caesari.
foras Iesum et sedit pro tribunali in locum, qui dicitur
Lithostrotus, Hebraeice autem Gabbatha.
parasceue pascha hora quasi sexta. ab illa ergo uoce
Iudaeorum, qua primo dixerunt: crucifige, cum esset hora
diei tertia, usque ad hoc, quod sedit pro tribunali, per medias
moras cunctationis Pilati et tumultuantium Iudaeorum duae
horae praeterierunt et peracta quinta iam de sexta aliquid
coeperat. dicit ergo Iudaeis: ecce rex uester.
autem clamauerunt: tolle, crucifige eum. sed neque iam
commotus Pilatus timore calumniae facile cedebat. tunc enim
om. p dimittendi Bl (uerc. colb.), dimittere cet., edd., v
2 aduersum B pg, adueraus cet. (cf. supra 318, 13) 8 datum fuisset
BRD, datum esset Y f r aelmv, esset datum cet. (ef. supra) 4 magis
N* 6 esse] fuisse CPV m 7 uel pr. om. P p uel a i. contradicebantur
om. Rl 8 diceretur a iudaeis V commemoretur CP
13 sedit] sedit foris BRD locum] loco CPV N edd., v (ef. 319, 4;
324, 7) 14 lithostratus (-tos BV) BD CPV e hebraice (-cae L)
V NM E2L edd. 15 parascheue B pascha] parascha B, paschae B
N2M2 E1 YX edd., r 16 qua] qui Bl primum e l 17 diei tertia
BRD. tertia diei ra, tertia cet. quod] quo CPV H p em medias]
dias B 18 moras edd. praeter g, om. M, horas Ubri 19 praeterierunt
B CP M2, -ierent M*, -ierant cet., edd. 21 clamauerunt BRD
(Ue-TOn. colb. Fuld.), clamabant cet., edd, v (sed Cant. al.
semel BRD (colb.), bis cet., edd, v iam om. B,
tam Q 22 conuictus p
Mattheus, qui hoc solum commemorauit, antequam
ad eum locum narrationis ueniret, ut ibi hoc poneret, ubi
oportunum iudicauit. temtans itaque adhuc Pilatus, ne quid
proficeret, dixit eis: regem uestrum crucifigam? responderunt
pontifices: non habemus regem nisi Caesarem.
dum pergit et dum crucifigitur cum duobus latronibus, dum
uestes eius diuiduntur et in sortem illa tunica mittitur adque
inter haec uariis conuiciis inluditur — simul enim, cum illa
gererentur, etiam conuicia iaciebantur —, conpleta est et hora
sexta et factae sunt tenebrae, quas Mattheus et Marcus et
Lucas commemorant.
Iam itaque conruat impia pertinacia et credat dominum
Iesum Christum et tertia hora crucifixum lingua Iudaeorum
et sexta manibus militum, quia in tumultu Iudaeorum et
Pilati aestibus duae adque amplius horae praeterierunt a uoce,
qua dixerunt: crucifige. sed ipse Marcus, qui maxime breuitatis
sectator est, breuiter uoluit intimare Pilati uoluntatem
et conatum pro domini uita. cum enim dixisset: at illi iterum
clamauerunt: crucifige eum, ubi ostendit, quod iam
clamauerant, cum uellent sibi dimitti Barabban, adiunxit:
Pilatus uero dicebat eis: quid enim mali fecit? hoc
12 cf. Matth. 27. 45; cf. Marc. 15, 33; cf. Luc. 23, 44 B CP 2 oc B solus C2VE2 y pgelm 3 ibij
tibi AelL 4 optimum p adhuc om. p, adhuc eos rae 5 proficisceret
B 7 illis eum B, eis eum RD, illum eis p, eis illum cd., r
(aotov Sin.) 9 (in om.) sortem illa tunica ClP N (sorti C*), in
sorte i. tun. (ton.) Q HAEL, eors in illam tunicam Y (I ita mg.)
11 etiam] et tam Q, et rael conuicia iacieb.] conuiciabantur CP
est et B CPV ONl pg, est cet. 12 et marcus] marcus CPV pgm
17 duae] ae B adque om. p, aq. JB1 18 qua] qui B, quia K
19 brebiter BBl et sic infra pilato O-P uolumt. B 20 cum e.
dix. om. Q at om. B iterum om. 0 22 clamauerant] -runt Rl P
cum] quam B bellent B 23 male B CP ALS g
etiam iste quid uellet intellegi, non ait Pilatus uero dixit
eis\', sed ait: Pilatus uero\' dicebat eis: quid enim mali
fecit? quia, si diceret \'dixit\', quasi semel dictum intellegeremus;
quia uero ait: dicebat, satis intimauit intellegentibus
multis modis et saepe dictum esse, quo usque inciperet hora
sexta. cogitemus ergo, quam breuiter hoc dixerit Marcus in
conparatione Matthei, quam breuiter Mattheus in conparatione
Lucae, quam breuiter Lucas in conparatione Iohannis, cum
tamen alia adque alia quisque commemoraret, et quam denique
breuiter ipse lohannes in conparatione rerum, quae gestae sunt,
et morarum, cum illa gererentur: et sine insania resistendi
credamus duas horas et quiddam illo interuallo transire potuisse.
Quisquis autem dixerit potuisse Marcum, si ita esset, eo
tempore dicere fuisse horam tertiam, quo erat hora tertia,
cum uox Iudaeorum de crucifigendo domino sonuisset, dicere
etiam, quod eum tunc ipsi crucifixerint, nimis superbe leges
narratoribus ueritatis inponit. sic enim potest dicere, si haec
ipse narraret, eo modo eodemque ordine ab omnibus debuisse
narrari, quo ipse narrauit. dignetur ergo consilio Marci euangelistae
superari consilium suum, qui eo loco id ponendum
iudicauit, quo loco diuina inspiratione suggestum est. recordationes
enim eorum eius manu gubernatae sunt qui gubernat
p 2 iste BBD, ipse cet., edd. quid] qui AlElLS
non] quod non p 3 male CP Al g 4 quia si] quasi C1P1 L 5 intimuit
ClP 6 et om. CP, e (eras.) B esee] eise C, eius se P, eis
esse V 8 matth. q. b. m. i. conparatione om. B quam b. m. i. c.
lucae om. B 10 commemoret CPV I et BRD CPV, om. cet., edd.
denique om. AlElL 11 quae-illa in ras. N 12 horarum CP
13 quiddam] quidam B CXP A1E1L y, quidem C2, quid a e, add. terciae
7, add. Mite hore r illoJ illorum RD, in illo edd. praeter p g
14 quisquis a. d. potuisse om. B HAelL 15 diceret AEL 17 ipse
AE1L, om. g crucifixerunt P1N1 18 narrationibus p 19 eo] eodem r
ordinetur (om. ab o. d. n. q. i. n. digne-) B 20 quo] a quo CP, ea
quo V consilium Q g 21 id p. i. q. loco om. AxEtL 22 qao)
quod B recordationis C 23 gubernati CP
humana memoria per uarias cogitationes, nec in cuiusquam
potestate est, quid et quando ei ueniat in mentem. cum ergo
illi sancti et ueraces uiri quasi fortuita recordationum suarum
propter narrationis ordinem occultae dei potestati, cui nihil
fortuitum est, commisissent, non oportet quemquam hominum
dicere longe abiectum ab oculis dei et longe peregrinantem:
hoc loco poni debuit, quod ualde ignorat. cur eo loco deus poni
uoluerit, quia: et si obuelatum est euangelium nostrum,
ait apostolus, in his qui pereunt obuelatum est, et cum
dixisset: aliis quidem sumus odor uitae in uitam, aliis
odor mortis in mortem, subiecit statim: et ad haec quis
idoneus? id est quis idoneus intellegere, quam iuste fiat?
quod idem dominus dicit: ego ueni, ut qui non uident
uideant et qui uident caeci fiant. ipsa est enim altitudo
diuitiarum sapientiae et scientiae dei, qua fecit ex eadem
massa aliud uas in honorem, aliud in contumeliam, et dicitur
carni et sanguini: o homo, tu quis es, qui respondeas deo?
quis ergo et in hac re cognoscit intellectum domini aut quis
consiliarius illius fuit, ubi sic gubernauit corda reminiscentium
euangelistarum et in ecclesiae fastigio tanto auctoritatis culmine
9 *II Cor. 4, 3 11 *ib. 2. 16 14 *Ioh. 9, 30 15 cf. Rom. 11, 33
et 9, 21 18 Rom. 9, 20 20 cf. Rom. 11, 34; cf. Sap. 9, 13; d.
Esai. 40, 13 g fluuitat B, fluita NI, ta. Ll, hesitat p 3 ei
om. rae in om. ClP 4 forcuita B 5 narrationes ClP
6 humanum CP 7 abiectum a. o. d. e. longe om. JRl 8 poni debuit-loco
om. B dominus AEL 7 9 obuellatuin B, obueletum Nt, obuolutum
JiN2, obleuatum O. opertum v 10 ait] ut ait y rael hiis ltD, iis
Im obleuatum V 11 auitae B 12 hoc r 13 odoneus &L, tam
idoneus MQ g v idoneus alt.) add. est l iusti ClP 16 sapientiae
et scientiae BDV. sapientiae (om. et sc.) B, scientiae et sapientiae cet.,
cdd. fecit Bl, facit B2. fit cet., edd. (cf. Roin. 9, 20 8.) massam
ClP 17 honore B HAL contumelia HAL 19 et om. pr 20 illius
Bl N2 ff, illi eet., eiu» v guuernauit B1
possunt multi excaecarentur digne traditi in concupiscentias
cordis sui et reprobum sensum, et multi exercerentur ad
elimandum pium intellectum secundum occultam omnipotentis
iustitiam? dicit enim propheta domino: nimis profundae
factae sunt cogitationes tuae,
cognoscit et stultus non intellegit haec.
Peto autem et admoneo eos qui haec legunt per nos adiuuante
domino elaborata, ut huius sermonis, quem hoc loco interponendum
arbitratus sum in omni simili quaestionum difficultate
meminerint, ne saepius eadem repetenda sint. facile autem
uidebit qui sine impietatis duritia uoluerit adtendere, quam
oportuno loco Marcus hoc de tertia hora posuerit, ut quisque .
ibi recordetur, qua hora Iudaei crucifixerint dominum, qui
uolebant in Romanos uel principes uel milites transferre ipsum
facinus, ubi factum ministrorum militum commemoratum est.
ait enim: et crucifigentes eum diuiserunt uestimenta
eius mittentes sortes super eis, quis quid tolleret.
qui hoc, nisi milites, sicut Iohannes manifestat? ergo ne
quisquam cogitationem tanti criminis auersus a Iudaeis in
milites illos conuerteret, erat autem, inquit, hora tertia et
crucifixerunt eum, ut illi eum potius crucifixisse inueniantur
quos hora tertia, ut crucifigeretur, clamare potuisse diligens
et 33 17 *Marc. 15, 24 19 cf. Ioh. 19, 23 1 eis] ipsis p uidere ClP 2 possint Bl et digne p tradit ClP
in cons upiscentia (s pr. expisc s. l. add. na. 1) U1, in concupiscentiam
HAelL, in desideria v (sv raelm
4 secundum] contra r occulta B 7 cognoscet N2 a elm v (pwostat)
intelleget N g aelmv (B 9 elaborent M
ut] d Bl 11 facilej incipit Euy. Exc. septitlz. 12 qui] qua B
13 hec p quisquis g ibi quisque Im 14 iudaei om. CP crucifuerunt
A edd. praeter g m 18 sortea] sorteru Q edd. praeter p g, v
(cf. supra 323, 5; 325. 17) qui] quis r 19 hocj add. fecerunt a el
20 auersus om. V p 21 et om. ClP 22 eum pr. om. 01 ut om.
ClP
est hora sexta factum esse.
Quamquam non desint qui parasceues — quam Iohannes
commemorauit dicens: erat autem parasceue hora fere
sexta — horam diei tertiam uelint intellegi, qua sedit Pilatus
pro tribunali, ut eadem tertia conpleta uideatur, quando
crucifixus est, adque illo iam pendente in ligno aliae tres horae
peractae sint et reddiderit spiritum, ut ab ea hora, qua defunctus
est, id est diei sexta, tenebrae fierent usque ad nonam.
dicunt enim die quidem illo, quem dies sabbati sequebatur.
parasceuen fuisse paschae Iudaeorum, quod ab eodem sabbato
iam inciperent azyma; sed tamen uerum pascha, quod iam in
passione domini gerebatur, non Iudaeorum, sed Christianorum,
coepisse praeparari, id est parasceuen habere, ab hora noctis
nona in eo quod dominus a Iudaeis occidendus praeparabatur.
parasceue quippe interpretatur praeparatio. ab illa
ergo nona hora noctis usque ad eius crucifixionem occurrit
hora parasceues sexta secundum Iohannem et hora diei
tertia secundum Marcum, ut non Marcus horam illam recordatam
recapitulando commemorauerit, qua clamauerunt Iudaei: crucifige, crucifige, sed eam prorsus horam tertiam
dixerit, qua dominus est fixus in ligno. quis fidelis non huic
add. et BR 8 non desint om. 01 parasceues] parasceue
Q g (Eug. codd.), -uen rael 4 commemorat CP parasceue] pasceae
B, add. paschae (-ce) edd. praeter p hora f. sexta om. B1 fere]
quasi 324, 9 al. 5 hora d. tertia Eug. codd. uelin Rl, uel ClP M A1E1L
qua] quia Bl 6 conpleatur (-ta uide- om.) Bl 7 adque] aque B horae
om. CP 8 reddidit Bl 10 die] diei Bl dies] diem ClP, die EL
sabbatis sequ. Bl 11 pascha RV 13 domini] add. parasceae CP g
gerebatur] celebratur Q xpianosrum (s exp.) B 16 pasceue B 17 nona
om. BlB noctis hora HAEL f aelm 18 paseene9 B, paraaceue
(-scheue A) AEPL 20 recapitulanido B* commemoraberit B, -ranit
HAEXL clamarunt Bl l 21 crucifige semel Bl g (Eug. Par. Verc.)
prorsus] potius Eug. Vat. testiam B 22 est om. Q fixus] cracitixus
B2 OQ r (Eug.) faueat huic Eug. Vat.
conici ab hora nona noctis, unde coepisse parasceuen paschae
nostrae, id est praeparationem mortis Christi, congruenter
intellegamus? si enim dicamus eam coepisse, quando a Iudaeis
adprehensus est dominus, adhuc noctis primae partes erant;
si. quando ad domum perductus est soceri Caifae, ubi et
auditus est a principibus sacerdotum, adhuc gallus non cantauerat,
quod ex Petri negatione colligimus, quae, cum iam
audiretur, facta est; si autem, quando Pilato traditus est, iam
mane fuisse apertissime scriptum est. restat ergo, ut intellegamus
tunc coepisse istam parasceuen paschae, id est praeparationem
mortis domini, quando responderunt omnes principes
sacerdotum, aput quos primo audiebatur, et dixerunt: reus
est mortis, quod aput Mattheum et Marcum inuenitur, ut
recapitulando intellegantur de Petri negatione postea dixisse
quod antea factum erat. non enim absurde conicitur eo tempore,
quando, ut dixi, reum mortis pronuntiauerunt, nonam
horam noctis esse potuisse. ex qua hora usque ad horam, qua
sedit Pilatus pro tribunali, quasi sexta hora fuit, non diei, sed
parasceues, id est immolationis domini, quod uerum pascha
est, ut plena sexta eiusdem parasceues, quae plena diei tertia
occurrebat, dominus suspenderetur in ligno. siue ergo hoc
potius intellegendum eligatur, siue Marcus tertiam horam
Marc. 15, 25 B alius p 2 coepisset Q parasceue B 3 nostri
C2V 1P r edd. praeter p 4 a om. BtO. 6 socer GIP 7 cet om. CP
10 intellegatur HAEL 7 g 13 primum HAEL r gel 14 ut om. Bx
16 ante HAEL rz conuincitur cL eoj eodem JB2 tempore eo
aelm 17 horam nonam edd. praeter p g 18 potuisse esse Eug. Vat.
qua] in qua r 19 quasij quando p, qua g hora sexta AEL f edd.
praeter g die L . 20 immolationis] praeparationis immolationis cL
edd. praeter -p g quod] quando r 21 plenia Bl sexta] add.
esset g 22 occurrebat] add. ut AXL g, decurrebat Q suspendetur
AelL 23 legatur CP p, est eligatur V, erigatur Nl siue] siue
quod el .
domini crucifixione commemorare uoluerit, qua intelleguntur
clamare potuisse, ut crucifigeretur, ut ipsos potius crucifixisse
acciperemus quam eos quorum manibus suspensus in ligno
est, sicut ille centurio magis accessit ad dominum quam illi
amici, quos misit: procul dubio quaestio soluta est de hora
dominicae passionis, quae maxime solet et contentiosorum
concitare inpudentiam et infirmorum inperitiam perturbare.
XIIII. Sequitur Mattheus et dicit:
cum eo duo latrones, unus a dextris et unus a sinistris.
et Marcus similiter et Lucas. nec Iohannes aliquam facit
quaestionem. quamuis latrones eos non dixerit. ait enim: et
cum eo alios duos hinc et hinc, medium autem Iesum.
esset autem contrarium, si, cum illi dixissent \'atrones, iste
diceret \'innocentes\'.
XV. Sequitur Mattheus et dicit:
blasphemabant eum mouentes capita sua
qui destruit templum et in triduo illud reaedificat,
salua temet ipsum; si filius dei es, descende de cruce.
huic Marcus paene ad eadem uerba consonat. sequitur deinde
Mattheus et dicit:
inludentes cum scribis et senioribus dicentes:
9 Matth. 27, 38 11 cf. Marc. 15, 27; cf. Luc. 23, 33 12 Ioh.
19, 18 16 *Matth. 27, 39 et 40 20 cf. Marc. 15. 29 et 30 21 *Matth.
27, 41-43 om. B\' 4 acciperimus B2, acceperimus
g in ligno suspensus est AEL r aeltn, susp. est in 1. -i P
8 imprudentiam g et inf. inperitiam suppl. in mg. B1 perturbare]
finit Eug. Exc. septim. 10 ad dextris.. ad sinistris C\'P 13 hinc et
in hinc B 14 esse ClP 17 mobentes B et om. 01 18 qui]
uah qui VN EPS7 fX r aeh uach q ui p g destruit .. reaedificat
BRD ONlMQ E2 r g, destruis .. reaedificas cet., v (6 xataXuwv .. onw-
add. dei rv 19 es om. Bl 20 ad om. HAWL
22 inludebant N2 cum] eum Bl Neum cum B1 N2 dicentes]
dicebant V HAEL r edd. v (IXrfov, sed Cant.
rex Israhel est, descendat nunc de cruce et credimus
ei.
enim quia dei filius sum. Marcus et Lucas, quamuis alia
uerba dicant, ad eandem tamen sententiam concinunt, cum
alius praetermittit quod alius commemorat. de principibus
enim sacerdotum, quod insultauerint domino crucifixo, pariter
non tacent, quamuis seniores tacuit Marcus, Lucas autem, quia
principes dixit nec addidit sacerdotum, magis nomine generali
omnes primates conplexus est, ut ibi possint intellegi et scribae
et seniores.
latrones, qui fixi erant cum eo, inproperabant ei. nec
Marcus discrepat hoc idem dicens aliis uerbis. Lucas autem
potest putari repugnare, nisi genus locutionis satis usitatum
non obliuiscamur. ait enim Lucas:
qui pendebant latronibus blasphemabat eum dicens:
si tu es Christus, saluum fac temet ipsum et nos.
sequitur idem ipse adque ita contexit:
alter increpabat illum dicens: neque tu times deum.
quod in eadem damnatione es?
nam digna factis recipimus; hic uero nihil mali gessit.
13 cf. Marc. 15, 32 16 *Luc. 23, 39—43 Q saluum facere non potest Q, s. n. p. facere r 2 est
om. B1 credamus B2 (ef. Marc.) 3 confidet C2 dominum CPV,
deo g v si uult om. H 4 filius dei HAEL edd. praeter g, v
7 in domino CP 8 quamquam p tacuerit RD 9 non addit p
10 ut ibi] ubi AL possent CP p, possunt E2; et del. B2,
om. RD 12 sequitur] incipit Eug. Exc. octauum id] ad B1
13 fixi erant] fixerant ClP. crucifixi erant VNQ edd., v cum eum
CPP 15 repugnare putari HAEIs( 17 blaaphemauit ElL blasphemabant
eum dicentes Bx (Karol.) 18 temet] te R r 19 sequitur BXR,
et sequitur cet., edd. ita om. 31 AlElL 20 increpauat Bx 21 quia r
damnationem B 22 recepimus B2 PNE1 nihil] quid V
dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. quomodo ergo,
sicut Mattheus dicit, latrones, qui fixi erant eum eo, inproperabant
ei, uel, sicut Marcus dicit, et qui cum eo
crucifixi erant conuiciabantur ei, quando quidem unus
eorum conuiciatus est secundum Lucae testimonium, alter et
conpescuit eum et in dominum credidit, nisi intellegamus Mattheum
et Marcum breuiter perstringentes hunc locum pluralem
numerum pro singulari posuisse, sicut in epistula ad Hebraeos
legimus pluraliter dictum: cluserunt ora leonum, cum solus
Danihel significari intellegatur, et pluraliter dictum: secti sunt,
cum de solo Esaia tradatur? in psalmo etiam quod dictum
est: adstiterunt reges terrae et principes conuenerunt
in unum, pluralem numerum pro singulari positum in actibus
apostolorum ponitur. nam reges propter Herodem, principes
propter Pilatum intellexerunt qui testimonium eiusdem psalmi
adhibuerunt. sed quia et pagani solent calumniari euangelio,
uideant, quemadmodum locuti sint auctores eorum Faedras,
Medeas et Clytemestras, cum singulae fuerint. quid autem
usitatius uerbi gratia, quam ut dicat aliquis: (et rustici mihi
insultant\', etiam si unus insultet? tunc enim esset contrarium
quod Lucas de uno manifestauit, si illi dixissent ambos latrones
conuiciatos domino; ita enim non posset sub numero plurali
unus intellegi. cum uero dictum est latrones uel qui cum
13 PB. 2, 2 14 cf. Act. 4. 26 et 27 V HAL S flxi] crucifiri V ON IP χψω edd., b 5 conuiciebantur
Q A1E1L (Eug. Vat. Par.) 6 et exp. R, om. HAetL
7 deum D ONMQ p r (Eug.) 8 brebiter B 9 aingulasi Bl 10 cluserunt—dictum
suppl. in mg. B2 clauserunt V N2 edd. (Eug. Vat.),
concluserunt r 11 significari om. Eug. cod. Vat. secuti Bl 12 eseia B
14 in unum] add. et cetera r a elm 15 ponitur BlRD, exponitur cet., edd.
18 uident B1 sint] sunt PV ON pgr (Eug. codd.) foedras C M,
foed«ras P 19 medias B1 CP, moedeas M clitemestras M p g.
clytaemn. l, clytemneBtraa raem 20 quam-etiam om. Bl dicebat
B2 22 ambo Eug. cod. Vat.
ambo fecissent, posset hoc dici, sed etiam, quia unus hoc
fecit, potuit usitato locutionis modo per pluralem numerum
significari.
tenebrae factae sunt super uniuersam terram usque
ad horam nonam. hoc et duo alii contestantur; addit autem
Lucas etiam, unde factae sint tenebrae, id est solem obscuratum.
sequitur Mattheus:
Iesus uoce magna dicens: heli, heli, lema sabacthani?
hoc est: deus meus, deus meus, ut quid
dereliquisti me?
audientes dicebant: Helian uocat iste. Marcus paene ad
eadem uerba, ad eandem tamen sententiam non paene, sed
omnino consentit. sequitur Mattheus:
unus ex eis acceptam spongeam impleuit aceto et
inposuit harundini et dabat ei bibere. sic et Marcus
dicit:
circumponensque calamo potum dabat ei dicens: sinite,
uideamus, si ueniat Helias ad deponendum eum. quod
quidem de Helia non ipsum qui obtulit spongeam cum aceto,
sed ceteros dixisse Mattheus narrauit. ait enim:
9 «Matth. 27, 46 et 47 10 cf. Ps. 21, 2 13 cf. Marc. 15, 34 et 35
15 Matth. 27, 48 18 Marc. 15, 36 22 Matth. 27, 49 ClP 2 fecerint Bl 3 plurali CP 4 significari] singularis
significari ael (finit Eug. Exc. octau.) 5 sequiturj add. autem
HAL g 6 Lterram fol. 65 F\' (cf. 303, 4) 7 ad om. Bl addit
BRD p, addidit cet., edd. 8 sunt pgr obscuratur ClP 10 dicens
om. M lama B1 E2 p g r, lamma ael mv sabactani B HAL,
eabatthani CP, sabathani p, zabathani V g, azabtani ael 11 hoc]
quod AJEPL 12 derelinquisti BB illi B 13 ad Onl. Q
14 al om. BlR eadem BlR 15 sequitur] add. autem B
currens quidam p, unus currens r 17 bibire B 19 circumponensque
-spungeam cum aceto suppl. B* sine A1E1L (ex Matth.), Cant.
20 ad ponendum AE1L 21 de om. B2HAE*L helian HAetL
eum, unde intellegimus et illum et ceteros hoc dixisse. Lucas
autem, antequam de latronis insultatione narraret. hoc de
aceto ita commemorauit:
accedentes et acetum offerentes illi,
es rex Iudaeorum, saluum te fac. semel conplecti uoluit
quod a militibus factum et dictum est. ubi mouere non debet.
quod non unum eorum dixit acetum obtulisse: genus enim
locutionis tenuit, de quo supra tractauimus, pluralem pro
singulari ponens. hoc autem de aceto etiam Iohannes commemorauit,
ubi ait:
sunt, ut consummaretur scriptura, dixit:
sitio.
autem spongeam plenam aceto ysopo circumponentes
obtulerunt ori eius. sed quod aput eundem Iohannem
inuenitur dixisse sitio et quia uas ibi erat aceto plenum.
non mirum est, si ceteri tacuerunt.
XVIII. Sequitur Mattheus:
uoce magna emisit spiritum. Marcus similiter: Iesus
autem emissa uoce magna expirauit. Lucas autem, quid
ipsa uoce magna dixerit, declarauit; dixit enim:
18 Matth. 27, 50 19 Marc. 15, 37 21 *Luc. 23, 46 B1R 01 (cf. Marc.) beniat B 3 insultationis BX narret
Nl 4 commemorat EL y 5 dicentes] dicebant V, et dicentes
N3 E1 y pmv (xa; om. Cant.) 6 simul N2 conftecti Bl, completi
(-iti C1) CzP Nt, compleri p 8 non om. ALElL, nisi r a el
dicit rae1 9 tactabimus B 10 singuli B iohannis ClP H
commemorabit B 11 omnia B1RD raev (uerc. ueron. colb. al.), iam
omnia cet. (opt. codd. Vulgatae, om. ὴ́δη m. 1 Cant.); cf. in Ioh. eu.
tr. 119, 4 12 scribtusa BL dicit E2 T (ÀEjtt) 13 autem] ergo
E2 r v erat] est AE1L 15 iohannen Ci, -nne P 16 bas B
17 est mirum p 18 clamas B 19 emist B 20 autem pr. om. HAELS 7
21 dixerit uoce magna HAE1LS, magna u. dixerit f declarabit B
et exclamans p l
spiritum meum, et haec dicens expirauit. Iohannes uero,
sicut tacuit illam uocem primam heli, heli, quam Mattheus
et Marcus rettulerunt, tacuit etiam istam, quam Lucas solus
indicauit, illi autem duo nomine uocis magnae significauerunt,
id est: pater, in manus tuas commendo spiritum meum,
quod eum uoce magna dixisse et ipse Lucas similiter adtestatus
est, ut intellegeremus hanc fuisse uocem magnam quam Mattheus
et Marcus commemorauerunt. sed dixit Iohannes, quod nullus
illorum trium, eum dixisse: consummatum est, cum acetum
accepisset, quod eum ante ipsam uocem magnam dixisse
intellegimus. haec sunt enim uerba Iohannis: cum ergo
accepisset Iesus acetum, dixit: consummatum est, et
inclinato capite tradidit spiritum. inter illud quod ait:
consummatum est, et illud quod ait: et inclinato capite
tradidit spiritum, emissa est illa uox magna, quam tacuit
iste, ceteri autem tres commemorauerunt. hoc enim apparet
esse ordinis. ut ante diceret: consummatum est, cum perfectum
in illo esset quod de illo prophetatum erat, et tamquam
ad hoc expectaret qui utique, cum uellet, moreretur, deinde
commendans tradidit spiritum. sed quouis ordine quilibet
arbitretur dici potuisse, hoc magno opere cauendum est, ne
cui uideatur quisquam euangelistarum alteri repugnare, si uel
tacuit quod alius dixit aut dixit quod alius tacuit.
BRD, uoce magna iesus cet., edd., v (o l;
μεγάλη cod. Ephr.) 3 quam] cum Bl 4 rettulle! rnnt (fol. 155r, nouetn
uersm primi aegre leguntur) B solus lucas RD p solus om.
HA..EsL b indicauit] commemorauit r ael nomine] add. auo R
7 magnaediiisse ClP similiter] etiam r 8 uocem om. B1 9 commemoraberunt
B dicit D ael 10 illorum] eorum BD trium]
add. ait HAEL r g, add. dicit rae dixisse] add. commemorat p
13 et om. CP 14 tradit 01 16 missa CP est om. R
magna om. B1 17 eteri B commemoraberunt B 18 cum] quoniam
p 20 adhuc B, ad hec r moriretur Al g 22 magno opere
13, magnopere cet., edd. 23 cui om. HAelL g uidetur 01 24 aut
BR OQ HAEL f pel, uel cet., edd.
XVIIII. Sequitur Mattheus:
est in duas partes a summo usque deorsum. et Marcus
sic: et uelum templi scissum est in duo a summo
usque deorsum. Lucas autem similiter hoc ait: et uelum
templi scissum est medium, sed non eodem ordine. uolens
enim miraculum miraculo adiungere, cum dixisset: sol obscuratus
est, continuo subiungendum existimauit: et uelum
templi scissum est medium, praeoccupans uidelicet, quod
expirante domino factum est, ut deinde recapitulans exequeretur
et de potu aceti et de illa uoce magna et de ipsa morte,
quae ante scissionem ueli post tenebras facta intelleguntur.
Mattheus enim, qui, cum dixisset: Iesus autem iterum
clamans uoce magna emisit spiritum, continuo subiecit:
et ecce uelum templi scissum est, satis expressit tunc
esse scissum, cum Iesus emisisset spiritum. si autem non addidisset: et ecce, sed simpliciter dixisset: et uelum templi
scissum est, incertum esset, utrum ipse et Marcus hoc
recapitulando commemorassent, Lucas autem ordinem tenuisset,
an Lucas recapitulasset quod illi ordine posuissent.
XX. Sequitur Mattheus:
scissae sunt
corpora sanctorum, qui dormierant, surrexerunt; et
exeuntes de monumentis post resurrectionem eius
uenerunt in sanctam ciuitatem et apparuerunt multis.
haec quae solus dixit non est metuendum ne cuiquam ceterorum
repugnare uideantur. sequitur idem ipse:
27, 51 b-64 om. BD IP-M p 2 in duas partes om. Rl usque] add. in p.
add. ad r et marcuB-deorsum om. L 3 sic] add. dicit HAE i
sc. est a summo usque deorsum in duo RD duo] duas partes HAE1
a (fol. 157, duodecim versus pr. partim euanuerunt) B summo] sursum
J; edd. 5 ordinem B 6 miraculum om. CP 9 deinde] inde Ax
10 et de potu aceti om. B 14 expressit] ostendit HAELS r 16 et
(ante uelum) om. CPV r a 19 an] aut R posuisset AelL
21 multa om. r 22 dormierunt g resurrexerunt r (Cau. Tol. Big.)
terrae motu et his quae fiebant timuerunt ualde
dicentes: uere dei filius erat iste. Marcus sic: uidens
autem centurio, qui ex aduerso stabat, quia sic clamans
expirasset, ait: uere homo hic filius dei erat.
Lucas sic: uidens autem centurio quod factum fuerat
glorificauit deum dicens: uere hic homo iustus erat.
non est contrarium, quod Mattheus dicit uiso terrae motu
admiratum centurionem et eos qui cum illo erant, cum Lucas
dicat hoc eum admiratum, quod emissa illa uoce expirasset,
ostendens, quam in potestate habuerit, quando moreretur. in
eo quippe, quod idem Mattheus non solum dixit: uiso terrae
motu, sed etiam addidit: et his quae facta erant, integrum
locum fuisse demonstrauit Lucae, ut diceret centurionem
ipsam domini mortem fuisse miratum, quia et haec inter illa
est quae tunc mirabiliter facta erant. quamquam, etsi Mattheus
illud non addidisset, intellegendum erat, cum multa miranda
facta fuerint et omnia centurio et qui cum eo erant mirari
potuerint, liberum fuisse narrantibus, quid quisque illum miratum
commemorare uoluisset, nec eos sibi repugnare, cum alius
illud, alius illud diceret fuisse miratum, quando omnia fuerat
ille miratus. quod autem alius ait centurionem dixisse: uere
dei filius erat iste, alius autem: uere homo hic filius
dei erat, non mouebit eum cui non exciderunt tam multa
superius similiter dicta et exposita. ad unam quippe sententiam
utraque uerba concurrunt. nec quod alius tacuit homo, alius
om. CP 2 biis Im 3 filius dei CP tj/ edd., v
7 glorificabat BD (łSita. Vat. Cant., Alex. Ephr. al.)
dominum HAEL i 8 dicit uiso (uisio B) terre motu (-tum B) BRD r,
uiso terrae motu dicit cet., edd. 10 exispirasset B 11 quam] quia CPP
H2A2 I 12 uisio ter motus B 13 et om. D r, etiam Jt hiis
iis l m facta erant] fiebant c! p 14 luca Bl, -cas BJ 15 hoc Bp
17 cum] quaID B 18 fuerant C2 eoj co BI, d5 Bs 20 sibi] ibi
HAelLS m 21 alius illud semel B, alius illut aliut ille Q 23 filius
dei CPV edd., v hic homo R v 26 neque g
centurionem dixisse (filius dei erat\\ sed: iustus erat, potest
putari diuersum; sed uel utrumque dictum a centurione intellegere
debemus et aliud illos, aliud istum commemorasse, uel
fortasse Lucam exprimere uoluisse sententiam centurionis,
quomodo dixerit legum filium dei. forte enim non eum unigenitum
aequalem patri centurio intellexerat, sed ideo filium
dei dixerat, quia iustum crediderat, sicut multi iusti dicti
sunt filii dei. quod autem etiam ipse Lucas dixit: uidens
autem centurio quod factum erat, in eo genere inclusit
omnia quae in illa hora mirabiliter facta erant, tamquam
unum mirabile factum commemorans, cuius quasi membra et
partes erant omnia illa miracula. iam uero, quod Mattheus
addidit eos qui cum centurione erant, alii autem hoc tacuerunt,
cui non appareat ex notissima regula non esse contrarium,
cum alius dicit quod alius tacet? et quod Mattheus dixit:
timuerunt ualde, Lucas autem non dixit \'timuit\', sed:
glorificauit deum, quis eum non intellegat timendo glorificasse?
XXI. Sequitur Mattheus:
multae a longe, quae secutae erant legum a Galilaea
ministrantes ei,
Maria Iacobi et Ioseph mater et mater filiorum Zebedaei.
Marcus sic:
aspicientes, inter quas erat Maria Magdalene et Maria
Iacobi minoris et Ioseph mater et Salome; om. B 01 4 aliut filius aliut iustum Q illos] alios p
commemorasset B 5 uolens R, noluisse N2 6 (enim om.) eum non p
V ideo] in eo AelL 8 dei om. B 9 etiain om. M 11 quae] quae
pt Q 13 miranda 1 15 nouissima B 17 sed glorificauit om. B
18 eum non BRD. non eum (eam ClP) cet., edd. 20 autem om. AJElL
21 a longe om. BRD fuerant p 22 eis B magdalenae B AEL
(sic infra . -na r 24 et om. HAE1 rael 25 erat] et CPVF
ON p (xa£ sine vrw Sin. Vat.) 26 salomae ROE cum] quae
cum R r
ei. et aliae multae, quae simul cum eo ascenderant
Hierosolymam. inter hos nihil uideo, quod contrarium possit
putari. quid enim interest ad ueritatem, quod quasdam mulieres
pariter. quasdam singuli nominauerunt? Lucas quoque ita
narrationem contexit:
aderant ad spectaculum istud et uidebant quae fiebant
percutientes pectora sua reuertebantur.
autem omnes noti eius a longe et mulieres, quae
secutae erant eum a Galilaea. haec uidentes. unde
superioribus duobus de mulierum praesentia satis consentit,
quamuis nullam earum nominatim exprimat. de turba etiam,
quae simul aderat et uidentes quae fiebant tundebant pectora
sua et reuertebantur, consentit Mattheo, quamuis seorsum
adnexuerit: centurio autem et qui cum eo erant. quapropter
tantum modo de notis eius, qui stabant a longe, solus
inuenitur dixisse. nam et Iohannes commemorauit de praesentia
feminarum, antequam dominus emisisset spiritum, ita narrans:
matris eius Maria Cleopae et Maria Magdalene.
uidisset ergo Iesus matrem et discipulum stantem.
quem diligebat, dicit matri suae: mulier, ecce filius
tuus.
illa hora accepit eam discipulus in sua. qua in re nisi
B, illam R inminiatrabant B 3 hyerosolima O1,
hierus. CP EL possit] sit HAW L 7 aderane B, aderat Nl
espectaculum istuc B 8 reuerebantur (reber. B) BR 01 ElL 9 eis Bl
10 erant] fuerant CPV m (uerc. ueron.) 11 duobus om. B 13 quae]
eorum qui A\'2 aderant N2 HAEL r p tundentes g 14 reuerebantur
HElL 15 eo] illo HAEL r 17 iohannis C\'P commemorabit
B 19 stabant DPEr r pgm 20 cleope B COl RAE\'L,
-phae (-phe) DPE2 Y edd. et maria magdalene om. Nl (tterc.)
21 ergo] autem l 22 mulier om. BJJ (uind.) 24 in suam CP M p r
(E:; td ?sta)
nominassent, possemus dicere, alias a longe, alias iuxta crucem
fuisse. nullus enim eorum praeter lohannem matrem domini
commemorauit. nunc ergo quomodo intellegitur eadem Maria
Magdalene et a longe stetisse cum aliis mulieribus, sicut
Mattheus et Lucas dicunt, et iuxta crucem fuisse, sicut
Iohannes dicit, nisi quia in tanto interuallo erant, ut et iuxta
dici possent, quia in conspectu eius praesto aderant, et a
longe in conparatione turbae propinquius circumstantis cum
centurione et militibus? possumus etiam intellegere, quod
illae quae simul aderant cum matre domini, postquam eam
discipulo commendauit, abire iam coeperant, ut a densitate
turbae se exuerent, et cetera quae facta sunt longius intuerentur,
ut ceteri euangelistae qui post mortem domini eas
commemorauerunt iam longe stantes commemorarent.
XXII. Sequitur Mattheus:
esset, uenit quidam homo diues ab Arimathia nomine
Ioseph, qui et ipse discipulus erat Iesu.
ad Pilatum et petit corpus Iesu. tunc Pilatus iussit
reddi corpus. Marcus sic:
factum, quia erat parasceue, quod est ante sabbatum,
ipse erat expectans regnum dei, et audacter introit
ad Pilatum et petiuit corpus Iesu. lapsu, marcus yW r aem magdalenen Cl OMiQ 81 7,
-nem BR M1, -nam x p g. -ne (-nae) cet. 2 possimus B* N1Q,
potessemus Cl, potissemus C2P, potuissemus C3 g 4 eandem ClP
6 lucas] marcus raem 7 iohannis &P 9 cum om. HAEIL
10 militibus] mulieribus Bl 11 postquam] quando p 13 turbae (om.
se) Cl, turbaesse B 15 iam] etiam Q 16 sero (om. autem) C1
HAfflLSi p, autem sero g v factum om. p 17 arimatia B 19 petiit
RD V 02NM2Q H2E2 γχψω pgelmv, petiuit ra 20 reddi corpus]
add. iesu HAEL e l esset factum est AXEL, factum esset V r
22 arimatia BO 23 audaciter B1 introit B, introiuit praelv,
introiit cet. 24 petiit L Q p e
eum, si iam mortuus esset.
a centurione, donauit corpus Ioseph. Lucas
sic:
bonus et iustus —
actibus eorum —, ab Arimathia ciuitate Iudaeae. qui
expectabat et ipse regnum dei,
et petit corpus Iesu. Iohannes autem, posteaquam
narrauit de cruribus fractis eorum qui cum domino crucifixi
erant et de latere domini lancea percusso, quod totum solus
dixit, sic iungit etiam de Ioseph, consentiens ceteris, ita narrans:
— eo quod esset discipulus Iesu, occultus autem
propter metum Iudaeorum —, ut tolleret corpus Iesu.
et permisit Pilatus. uenit ergo et tulit corpus Iesu.
in hoc nihil exstat, in quo aliquis eorum alicui repugnare
uideatur. sed aliquis forsitan quaerat, quomodo a semet ipso
Iohannes ipse non discrepet, contestans cum ceteris, quod
Ioseph petiuerit corpus Iesu, et solus dicens, quod occultus
fuisset discipulus domini propter metum Iudaeorum. merito
enim mouet, cur ille qui propter timorem occultus discipulus
erat ausus sit petere corpus eius, quod nullus eorum qui
eum palam sequebantur auderet. sed intellegendum est istum
fiducia dignitatis hoc fecisse, qua praeditus poterat familiariter
intrare ad Pilatum. in extremo autem illo officio funeri
B, iam obiisset m arcess. CP interrogabit B
2 et cum cognouisset om. CP, et ut cognouit V cum om. B\' 3 a
om. Bl 6 arimatia BH ciuitati B iudae BIRD CP (Eg. Rshw.)
8 petiuit RD, petiit B2V OWQ edd., v 9 qui om. B cruciflxerant
C1P1 11 sic iunget Bx, sic coniungit HAE1 LS g, subiungit E2 r m
etiam de ioseph om. m 12 arimatia B ONl H 16 existat
ByAEPL, -istit E* T 18 contestatus p 19 petierit C-P rael,
petiuerat A1E1LS, petierat p g 21 mouit ClP 24 fecisse]
fuisse B* praedictus Nt AtE\' L 25 funeri] fuerit et B1 exiuendo
Bl
audiendo eorum inimicitias deuitare.
XXIII. Sequitur Mattheus: 59et accepto corpore Ioseph
inuoluit illud in sindone munda
monumento suo nouo, quod exciderat in petra. et
aduoluit saxum magnum ad ostium monumenti et
abiit. Marcus sic:
et deponens eum inuoluit sindone et posuit eum in
monumento, quod erat excisum de petra, et aduoluit
lapidem ad ostium monumenti. Lucas sic:
inuoluit in sindone et posuit eum in monumento
exciso, in quo nondum quisquam positus fuerat. ex
his tribus nulla quaestio dissensionis oriri potest. Iohannes
autem sepulturam domini non a solo Ioseph, sed a Nicodemo
quoque curatam fuisse commemorat. consequenter enim a
Nicodemo incipiens ita narrat:
qui uenerat ad Iesum nocte primum, ferens mixturam
murrae et aloes quasi libras centum. deinde sequitur
adiungens ipsum Ioseph et dicit:
Iesu et ligauerunt eum linteis cum aromatibus, sicut
mos Iudaeis est sepelire.
crucifixus est, hortus, et in horto monumentum
nouum, in quo nondum quisquam positus erat.
ergo propter parasceuen Iudaeorum, quia iuxta erat
monumentum, posuerunt Iesum. neque hic aliquid repugnat
recte intellegentibus. neque enim illi, qui de Nicodemo tacuerunt,
adfirmauerunt a solo Ioseph dominum sepultum, quamuis
16 Ioh. 19, 39-42 C1P 2 inimicitias] insidias in marg. I (cod. Gembl.
4 illud alt. om. I 7 mercatum B1, mercatus est V 8 deponens] ponensM
posuit (om. eum) CP 9 monumentum CPV de] in y r, ex p
11 in ante sindone om. PV v 14 a pr.] ad B 16 ueni ElL 18 murrae
CP ONlMQ H, myrrae BR YF N2 AEL 7, mirrae D p g r, myrrhae
aelm 19 ergo om. E1L g 20 iesum B 25 iesu CP
Ioseph inuoluisse dixerunt, propterea prohibuerunt intellegi
et alia lintea potuisse adferri a Nicodemo et superaddi, ut
uerum narraret Iohannes, quod non uno linteo, sed linteis
inuolutus sit. quamuis et propter sudarium, quod capiti adhibebatur.
et institas, quibus totum corpus alligatum est, quia
omnia de lino erant, etiamsi una sindo ibi fuit, uerissime
dici potuit: ligauerunt eum linteis. lintea quippe generaliter
dicuntur quae lino texuntur.
Magdalene et altera Maria sedentes contra sepulchrum.
quod Marcus ita dicit:
Ioseph aspiciebant, ubi poneretur. unde nihil eos ex hoc
dissentire manifestum est.
Sequitur Mattheus:
parasceuen, conuenerunt principes sacerdotum et
Pharisaei ad Pilatum
sumus, quia seductor ille dixit adhuc uiuens: post
tres dies resurgam.
usque in diem tertium. ne forte ueniant discipuli
eius et furentur eum et dicant plebi: surrexit a mortuis,
et erit nouissimus error peior priore.
Pilatus: habetis custodiam, ite, custodite sicut scitis.
illi autem abeuntes munierunt sepulchrum signantes
lapidem cum custodibus. hoc solus Mattheus narrat nullo
aliorum narrante aliquid quod huic uideatur esse contrarium.
P. solius (us in ras.) C1, illius solius p aut fecerint aut B
2 ioseph BRD, a ioseph cet., edd. inuoluisse BlRD, inuolutum eet.,
edd. 4 narret CPV r 5 et om. C. etiam r adhibeatur B1
o totum corpus BD V AEL j, corpus totum cet.. edd. 7 sindon D
r a elm fuit (it in ras.) A, fuerit g 8 quippe om. B1 lino] de
lino N2 11 magdalenae B (sic infra) altera] cf. Matth. 28, 1 infra
(y; om. HAL 16 incipes B1 19 custodire CP N1Q
HAJEL 7 g 20 in] ad l tertiam Q 22 priori Q 25 cum] eum B
26 alii horum C2 quod h. u. e. contrarium om. HAelLS
Deinde sequitur idem Mattheus et dicit:
sabbati, quae lucescit in primam sabbati, uenit Maria
Magdalene et altera Maria uidere sepulchrum.
ecce terrae motus factus est magnus. angelus autem
domini descendit de caelo, et accedens reuoluit lapidem
et sedebat super eum.
sicut fulgur et uestimenta eius sicut nix.
autem eius exterriti sunt custodes et facti sunt uelut
mortui.
nolite timere uos; scio enim, quod Iesum, qui crucifixus
est, quaeritis.
dixit. uenite, uidete locum, ubi positus erat dominus.
ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis.
ecce dixi uobis. huic Marcus consonat. sed potest mouere,
quomodo secundum Mattheum angelus super lapidem sedebat
reuolutum a monumento — Marcus enim introeuntes eas in
monumentum dicit uidisse iuuenem sedentem in dextris coopertum
stola candida et obstipuisse — nisi intellegamus aut
Mattheum tacuisse de illo angelo, quem intrantes uiderunt,
Marcum uero de illo tacuisse, quem foris uiderunt sedentem
super lapidem, ut duos uiderint et a duobus singillatim
audierint quae dixerunt angeli de Iesu, prius ab illo quem
foris uiderunt sedentem super lapidem, deinde ab illo quem
ClP, luscescit B primam CP OS m, prima eel. (cf. infra)
3 et om. 2?1 4 autem B r (Eg. Ept.), enim cet. (7ao) 5 domini
om. AEILS discendit CP 7 fulgor AelL uestiraentum r ( τό
alt. om. AEL 8 ueluit B 11 resurreiit AEL
12 uidete BR F ON1Q H (opt. Vulg. cadd.), et uidete cet., edd., t
(iSete) 13 et cito] secreto Bl 14 praecedet NA2
(CP uideuitis B 15 ecce] et ecce CP, om.
praedixi x graelv. sicut predixit p hic AelL g 16 quomodo]
quod Bl 17 enim] uero r 18 monumento ClPV uidisset B
in] a p 19 stolam candidam ClP obstup. DVE1 edd.
22 duos om. B1
intrarent illius qui foris sedebat uerbis exhortatae sunt dicentis:
uenite et uidete locum, ubi positus erat dominus, quo
uenientes, ut dictum est, et intrantes uiderunt eum, de quo
Mattheus tacet, Marcus autem loquitur, sedentem a dextris,
a quo talia similiter audierunt. aut certe intrantes in monumentum
in aliqua saepta maceriae debemus accipere, qua
communitum locum tunc fuisse credibile est in aliquo spatio
ante petram, qua excisa locus factus fuerat sepulturae, ut
ipsum uiderint in eodem spatio sedentem a dextris, quem
dicit Mattheus sedentem super lapidem, quem terrae motu
ab ostio monumenti reuoluerat, id est a loco sepulchri, quod
effossum erat in petra.
Item quaeri potest, quemadmodum Marcus dicat:
exeuntes fugerunt de monumento, inuaserat enim eas
tremor et pauor, et nemini quicquam dixerunt, timebant
enim, cum dicat Mattheus:
monumento cum timore et gaudio magno currentes
nuntiare discipulit» eius, nisi intellegamus ipsorum angelorum
nemini ausas fuisse aliquid dicere, id est respondere
ad ea quae ab illis audierant aut certe custodibus, quos
iacentes uiderunt. nam illud gaudium, quod Mattheus commemorat,
non repugnat timori, de quo Marcus dicit. debuimus
enim utrumque in illarum animo factum intellegere, etiamsi
ipse Mattheus de timore non diceret; cum uero et ipse dicat:
et exierunt cito de monumento cum timore et gaudio
magno, nihil ex hac re quaestionis remanere permittit.
B, in d. r quo] quod CPV 2 dicentes B ClP AelL
3 et uidete BRD CPV M edd. praeter p, uidete cet., sed cf. 352, 12
6 tali HAelL 7 aliqua] qua HAFJ1 L 11 motus MQ A g r 13 effusum
BINI 14 at om. CPV, ad R AlElL illi Clp, illa AWL
16 quiquam B, quidqu. 0 HAlElL 22 namJ non Bl 23 debuemus
CP, debemus g 24 illarum in HAEL y 25 et om. AE1L
26 et exierunt B K1 y, exierunt cet., edd. monto B
De hora quoque ipsa, qua uenerunt mulieres ad monumentum,
non contemnenda exoritur quaestio. cum enim Mattheus
dicat: uespere autem sabbati, quae lucescit in primam
sabbati, uenit Maria Magdalene et alia Maria uidere
sepulchrum, quid est, quod dicit Marcus: et ualde mane
una sabbatorum ueniunt ad monumentum oriente iam
sole? in quo quidem a ceteris duobus, id est Luca et Iohanne,
non discrepat. quod enim dicit Lucas: ualde diluculo, et
Iohannes: mane cum adhuc tenebrae essent, hoc intellegitur
Marcus dicere: ualde mane oriente iam sole, id est
cum caelum ab orientis parte iam albesceret, quod non fit
utique nisi solis orientis uicinitate; eius enim est ille fulgor,
qui nomine aurorae appellari solet. ideo non repugnat illi
qui ait: cum adhuc tenebrae essent. die quippe surgente
aliquae reliquiae tenebrarum tanto magis extenuantur, quanto
magis oritur lux. nec sic accipiendum est quod ait: ualde
mane, tamquam sol ipse iam uideretur super terras, sed
potius sicut dicere solemus eis quibus uolumus significare
temperius aliquid faciendum. cum enim dixerimus \'mane\', ne
putent iam sole supra terram conspicuo nos dicere, ad hoc
plerumque addimus \'ualde mane\', ut illud quod etiam albescente
uocatur intellegant, quamquam et hoc usitatum sit, ut
post galli cantum saepe repetitum, cum coniectare homines
coeperint diem iam propinquare, dicant \'iam mane est\', et
cum post hoc uerbum attenderint ac iam oriente, id est
CP uerunt B 2 cum] quam Bl 3 primam CP
OMQ m, -ma cet. 4 magdalenae CPAL alia] altera RJD VQ*, edd.
praeter p g, v, Alex., sed cf. supra 6 una] add. uidere B1
oriente iam] iam orto g, orto iam p v (Cant., avaretXavTo;
cet.) 11 alucesceret B fit] sit B1 12 eius est enim E* g, enim
eius est AL 13 ideo] inde Bl 15 extenuatur Bl 16 accipendum B
17 uideretur iam edd. praet. p g terram HAELS r g 19 temporine
REz a e aliqu.] quid Bx faciamdum J51 20 super CP 22 sic AWL
23 coniactare CP 25 ac] et \'f edd.
uel albescere uiderint, addant qui dicebant (mane est\'
et dicant \'ualde mane est\'. quid autem interest, dum siue illo
siue isto modo nihil aliud intellegamus a Marco appellatum
\'mane\' nisi quod Lucas appellauit diluculum et hoc ualde
mane quod ille ualde diluculo et quod Iohannes mane
cum adhuc tenebrae essent, sole autem oriente, id est
ortu suo iam caelum inluminare incipiente? quomodo ergo
his tribus congruat Mattheus, qui nec \'diluculo\' nec \'mane\'.
sed uespere ait sabbati, quae lucescit in primam sabbati,
attentius indagandum est. a parte quippe prima noctis,
quod est uespere, ipsam noctem uoluit significare Mattheus,
cuius noctis fine uenerunt mulieres ad monumentum. ea uero
causa intellegitur eandem noctem sic appellasse, quia iam
uespere licebat adferre aromata transacto utique sabbato. ergo,
quoniam sabbato inpediebantur, ut non ante facerent, ab eo
tempore nominauit noctem, ex quo eis licere coepit, ut facerent,
quocumque uellent tempore eiusdem noctis. sic itaque
dictum est uespere sabbati, ac si diceretur \'nocte sabbati\\
id est nocte, quae sequitur diem sabbati. quod ipsa uerba
eius satis indicant. sic enim ait: uespere autem sabbati.
quae lucescit in primam sabbati, quod fieri non potest.
si tantum modo primam noctis particulam, id est solum initium
noctis, intellexerimus dicto uespere significatam; neque enim
ipsum initium lucescit in primam sabbati, sed ipsa nox, quae
B1RD, adueniente crt., edd. solem B 2 uel] ue Bl
addunt CP mane est et dicant om. B1 5 diluculo HAEL g m et hoc
u. m. q. i. u. diluc. om. Rl HAEP-L rf 6 iohannis CP 7 oriente J
iam oriente D r aelm 8 ortus (uo om.) B1 quomodo] quod B
10 primam R C2 VPONM m, -ma cet. 11 indicandum CP, indigandum
HA1E1L aperte BiRD P AE1L 12 quod] quae x rae1 uespere
B HAelL, -ri D, -ra / rael, uesper cet. 14 qui AlEtL, quod E2 y
15 uespere BD HE2 y g, uesperi AE1L, a uespere cet., edd. liceat B
aromata B 18 quodcumque B 02V HAEL γψ grael 19 noctel
add. diei HAEL g 22 quae 1. i. p. sabbati om. B1 quae] qui Cl
H1E1L primam 02 ONlMlQ In, -ma cet. 24 significatum B1
25 primam B2R ONMQ m, primu B1. -ma cet.
secundae partis initium est, lux autem terminus totius noctis
est. unde non potest dici (uesper elucescens in primam sabbati.
nisi nomine uesperi nox ipsa intellegatur, quam lux terminat.
et usitatus loquendi modus est diuinae scripturae a parte
totum. a uespere ergo noctem significauit, cuius extremum
est diluculum. diluculo enim uenerunt illae mulieres ad
monumentum; ac per hoc ea nocte uenerunt, quae significata
est nomine uesperi. tota enim significata est eo nomine. ut
dixi; et ideo, quacumque eius noctis parte uenissent, ea utique
nocte uenissent; cum ergo uenerunt parte eius noctis extrema,
ea procul dubio nocte uenerunt. uespere autem; quae lucescit
in primam sabbati, non potest nisi tota ipsa nox intellegi:
eo igitur uespere uenerunt quae ipsa nocte uenerunt, ipsa
autem nocte uenerunt quae noctis ipsius quamuis extrema
parte uenerunt.
Nam et ipsum triduum, quo dominus mortuus est et resurrexit,
nisi isto loquendi modo, quo a parte totum dici solet,
recte intellegi non potest. ipse quippe ait: sicut enim Iona
fuit in uentre ceti tribus diebus et tribus noctibus,
sic erit et filius hominis in corde terrae tribus diebus
BPHAE1L, lucesc. cet., edd. primam B2D OMl m, -ma
cet. 4 nomine om. B, omne Cl P 5 est om. 0 diuinae scripturae est
edd. praeter p g aperte B1O1N1 Hl 6 totum] add. significare V
X gr aelm 11 parte] a parte E Y g noctis om. AE 7 extrima Bl
12 ea om. Bl quae] qui B OMQ, quia HA1E1L 13 primam BR CP
O m, -ma cet. 16 uenerunt] add. hic (hinc tn. 2) magna redditur ratio
berbi dni ihQ cum discipulis ait sicut iona in uentre ceti trib. dieb.
trib. noctib. sic erit filiue hominis in corde terrae trib. dieb. et trib.
noctib. B 17 tridum B quod B 18 aperte BPlOAxEl 19 potestj
add. hinc magna redditur ratio uerbi domini BD r ael, add. cum
discipulis ait sicut fuit iona in uentre ceti tribus diebus et tribus noctibus
RD, add. sic erit et filius hominis in corde terrae tribus diebus
noctibus B 21 sic erit-noctibus onto B erit et RD CPV FOK
HAEL g (uerc. ueron. colb.), erit cet.
quo tradidit spiritum, siue ex quo sepultus est, et non occurrit
ad liquidum, nisi medium diem, hoc est sabbatum totum
diem accipiamus, id est cum sua nocte, illos autem qui eum
in medio posuerunt, id est parasceuen et primam sabbati,
quem diem dominicum dicimus, a parte totum intellegamus.
quid enim iuuat, quod quidam his angustiis coartati et istum
locutionis modum, id est a parte totum, in sanctarum scripturarum
soluendis quaestionibus plurimum ualere nescientes
noctem uoluerunt adnumerare tres illas horas a sexta usque
nonam, quibus sol obscuratus est, et diem tres horas alias,
quibus iterum terris est redditus, id est a nona usque ad
eius occasum? sequitur enim nox futuri sabbati. qua cum
suo die conputata erunt iam duae noctes et duo dies; porro
autem post sabbatum sequitur nox primae sabbati, id est
inlucescentis diei dominici, in qua tunc dominus resurrexit;
erunt ergo duae noctes et duo dies et una nox, etiamsi tota
posset intellegi, nec ostenderemus, quod illud diluculum pars
eius extrema sit; quapropter nec adnumeratis illis sex horis,
quarum tribus sol contenebratus est et tribus eluxit, constabit
ratio trium dierum et trium noctium. restat ergo. ut illo
scripturarum usitatissimo loquendi modo, quo a parte totum
intellegitur, inueniamus extremum diem tempus parasceues,
quo crucifixus et sepultus est dominus, et ex ipsa extrema
parte totum diem cum sua nocte, qui iam peractus fuerat,
accipiamus, medium uero, id est sabbati diem, non a parte,
r gael 2 occurrerit B 3 nisi] add. ad AlElL g a e l,
add. ut E1 i est om. Bl, est ut AL gel 4 eum] eos AiEIL a
6 aperte BlOl (sic infra) 7 iubat BR 8 scripturarum om. BlRl 10 usque
Bl CPY FONQ, add. ad cet., edd. 14 conputaberant iam B 15 primi
edd. praeter r m 16 dominicae r a el surrexit G\'1 17 ergo]
enim g duae dies N 18 possit El g nec] add. sic Y ostenderimus
ClP, contenderemus (ont. H) HAEL 7 illud diluculumj
illum B1 20 obtenebratus g 23 extremum] primum x\'ł diem om.
r, diei E2 y paraacebes B 24 CTUcifixus] add. est HAL 25 qui)
quia B que iam peracta r
a nocte totum cum suo diurno tempore, ac sic erit triduum,
quemadmodum illi octo dies, post quos ascendit in montem.
quorum medios integros attendentes Mattheus et Marcus
dixerunt post sex dies, quod Lucas dixit post octo dies.
Nunc iam cetera uideamus, quemadmodum Mattheo congruant.
Lucas enim apertissime duos angelos dicit uisos
fuisse a mulieribus, quae uenerunt ad monumentum, quorum
singulos intellexeramus commemoratos a duobus, unum a
Mattheo, id est illum qui extra monumentum sedebat in
lapide, alterum a Marco, id est illum qui intra monumentum
sedebat a dextris. sed Lucas ita narrat:
et sabbatum inlucescebat.
mulieres, quae cum ipso uenerant de Galilaea, uiderunt
monumentum et quemadmodum positum erat
corpus eius.
unguenta; et sabbato quidem siluerunt secundum
mandatum.
ad monumentum portantes quae parauerant aromata
ingressae non inuenerunt corpus domini Iesu.
tum est, dum mente consternatae essent de isto, et
ecce duo uiri steterunt secus illas in ueste fulgenti.
dixerunt ad illas: quid quaeritis uiuentem cum
7 cf. Luc. 24, 4 9 cf. Matth. 28, 2; cf. Marc. 16, 5 12 *Luc. 23.
54—56 18 *Luc. 24, 1-9 om. Bl 2 a nocte tota Q r tridum B 4 medios
om. B1 adtendens (att.) marcus dixit FONMQ HAE\'L p 5 lucas
dixit] alii dixerunt FONMQ HAelL p 7 dicit duos angeloa RD
9 a d.] ad d. ClP 12 a d.] in d. r parascebes B 13 aautem B
14 qui CP 16 eius om. p reaerentes Bl 17 et] sed rae
sabbatum CP, de sabbato p 18 diluco Bl 19 parauerunt p g
21 factus Bl 22 et ecce codd. (ueron. Bushw. Dubl. Eg.), ecce NaaL
11. raelv (xal tso5) 23 ueste] add. s, l. alba B-
locutus est uobis, cum adhuc in Galilaea esset,
hominum peccatorum et crucifigi et die tertia resurgere.
a monumento nuntiauerunt haec omnia illis undecim
et ceteris omnibus. quomodo ergo singuli uisi sunt sedentes,
unus secundum Mattheum foris super lapidem et alter
secundum Marcum intus a dextris, cum secundum Lucam duo
steterint secus illas, quamuis similia dixerint? possumus
quidem adhuc intellegere unum angelum uisum a mulieribus
et secundum Mattheum et secundum Marcum, sicut supra
diximus, ut eas ingressas in monumentum sic accipiamus, in
aliquod scilicet spatium, quod erat aliqua maceria communitum,
ut intrari posset ante illum saxeum sepulchri locum.
adque ibi uidisse angelum sedentem super lapidem reuolutum
a monumento, sicut dicit Mattheus, ut hoc sit sedentem a
dextris, quod dicit Marcus, deinde intus ab eis, dum inspicerent
locum, in quo iacebat corpus domini, uisos alios duos
angelos stantes, sicut dicit Lucas. similia locutos ad earum
exhortandum animum et aedificandam fidem.
Sed uideamus et illa quae lohannes dicit, utrum uel quemadmodum
his congruant. sic ergo narrat Iohannes:
autem sabbati Maria Magdalene uenit mane, cum
adhuc tenebrae essent, ad monumentum et uidet
20. 1-18 B (colb. coib. II. Karol. al.), sed cf. 363, 24 3 manibus p
4 hominum om. g 5 egressae BRD P F02N p g. regressae cet. 6 annuntiau.
r 8 superJ secus CP 9 a] ad B 10 steterunt M HAELS1
y p r a 14 aliquo BD spatio D erat] add. ibi r, in add. a
maceria (c ex t) B. macheria C2, maria AlElL 15 possit CPY 16 supra
FONMQ Z raclm 17 sit om. CP, sed A1E1L a d.J ad d. B
18 spicerent B 19 iacuerat Y duos om. HAelL 22 iohannis ClP
23 hic Bl congruat Bl, conueniant p iohannis P 24 autem om. r
magdalenae B 25 uidet R CXP QIH, uident B, uidit cet., eddv (
ad Simonem Petrum et ad alium discipulum, quem
amabat Iesus, et dicit eis: tulerunt dominum de
monumento et nescimus, ubi posuerunt eum. \'exiit
ergo Petrus et ille alius discipulus et uenerunt ad
monumentum.
alius discipulus praecurrit citius Petro et uenit
primus ad monumentum.
posita linteamina, non tamen introiit.
Simon Petrus sequens eum et introiit in monumentum.
et uidet linteamina posita
super caput eius. non cum linteaminibus positum,
sed separatim inuolutum in unum locum.
ergo introiit et ille discipulus, qui uenerat primus
ad monumentum, et uidit et credidit. ynondum
enim sciebant scripturam, quia oportet eum a
mortuis resurgere.
semet ipsos discipuli. Maria autem stabat ad
monumentum foris plorans. dum ergo fleret, inclinauit
se et prospexit in monumentum
duos angelos in albis sedentes unum ad caput et
unum ad pedes, ubi positum fuerat corpus Iesu.
B a monumentum ClP currit BRl ONQ
H1A1E1L, cucurrit cet., edd., v (om. Rl 2 ad alt.
om. CI (om. colb. cant. Ruslnv. al.) 4 exit HxEl 7 praecurrit BH
g (uere. uind. mon. Dubl. JRushw. Lind. Fuld. al.), praecucurrit cet..
edd., b (p uidet BlClQ, uidit cet., edd., e (
9 linteamina posita Y p introiuit Y yty edd. praeter g m, v 10 introiuit
tj\' edd. praeter g m, v 11 uidet BR 01 MlQx H (opt. codd. VUlg.l.
uidit cet., edd., v (B 13 seperatim BAE
inibolutum B1 in uno loco F pael 14 introiuit praelv et .
R. ft. B prius pg 16 siciebant B, scieba.t N, sciebat D AelL
rael scriptura H1A1E1L, -ras D H2A2E2 i rael oportet (-tit
Cl) B CP ONM HAetL, oportuit DR, -tebat FN2 p r aelr, oporteret
E2 Y gm (oss), sed cf. infra 21 et om. p 23 ei om. B om. Big. Eg >
eum.
et uidit legum stantem et non sciebat, quia
Iesus est.
quem quaeris? illa existimans, quia hortulanus
est, dicit ei: domine, si tu sustulisti illum, dicito
mihi, ubi posuisti eum, et ego eum tollam.
ei Iesus: Maria. conuersa illa dicit ei: rabboni,
quod dicitur magister.
tangere, nondum enim ascendi ad patrem meum;
uade autem ad fratres meos et dic eis: ascendo
ad patrem meum et patrem uestrum, ad deum
meum et ad deumuestrum.
adnuntians discipulis: quia uidi dominum et haec
dixit mihi. in hac Iohannis narratione dies uel tempus, quo
uentum est ad monumentum, cum ceteris conuenit; illud
etiam, quod duo angeli uisi sunt, concordat cum Luca; sed
quod ille stantes dicit angelos uisos. iste autem sedentes. et
cetera, quae illi non dicunt. quomodo hic possint intellegi
non discrepare a ceteris et quo ordine gesta sint, nisi diligenter
considerentur, repugnantia possunt uideri.
Quapropter haec omnia, quae circa tempus resurrectionis
domini facta sunt, secundum omnium euangelistarum testimonia
om. p hoc p 3 uidet R C1 HlAex (uerc. uerou. al.,
opt. eodd. Vulg.), ϑεωρει non sc.l nesciebat DM 6 est] esset D
(\'2PV N* ZW raelv ei om. BlR illum B CP ONQ HAE1 tj,
eum eet., v 11 fatres B eisJ is B 12 et] et ad Hl (uerc. al.,
Dubl. al.) ad deum m. BR M (mon. Ing. al.), et deum m. CPVF
ONQ H pm fxa: cf. 364, 12; deum m. AELS graelv
(uerc. Eg. Cau. al.) 13 et ad deum u. B (colb. al. Dubl. al.), et
Ileum a. cet., edd.. v uenit] udd. ergo r magdalenae B CP AEL
14 uidij uidit CP ON1Q (ueron. colb. eant. al., Alex. Cant.,
cet.) 15 mihi codd. omx. 18 ste B 19 quae] quod r
hinc g 20 quo] quod B sunt p 21 considenter Bl 22 hac Bl
28 domini om. AEL
quemadmodum geri potuerint, ordinemus. prima sabbati
diluculo, sicut omnes consentiunt, uentum est ad monumentum.
iam factum erat, quod solus Mattheus commemorat de terrae
motu et lapide reuoluto conterritisque custodibus ita, ut in
parte aliqua uelut mortui iacerent. uenit autem, sicut Iohannes
dicit, Maria Magdalene sine dubio ceteris mulieribus, quae
domino ministrauerant, plurimum dilectione feruentior, ut
non inmerito Iohannes solam commemoraret tacitis eis quae
cum illa fuerunt, sicut alii testantur. uenit ergo et uidit
lapidem sublatum a monumento, antequam aliquid diligentius
inspiceret, non dubitans ablatum inde esse corpus Iesu
cucurrit, sicut idem dicit Iohannes, et nuntiauit Petro adque
ipsi Iohanni. ipse est enim discipulus, quem amabat Iesus.
at illi currere coeperunt ad monumentum et praeueniens
Iohannes inclinauit se et uidit posita linteamina nec intrauit:
Petrus autem consecutus intrauit in monumentum et uidit
linteamina posita et sudarium, quod fuerat super
caput eius, non cum linteaminibus positum, sed
separatim inuolutum. deinde et Iohannes intrauit et
uidit similiter et credidit quod Maria dixerat sublatum esse
dominum de monumento. nondum enim sciebat scripturam.
quia oportebat eum a mortuis resurgere. abierunt ergo iterum ad
semet ipsos discipuli. Maria autem stabat foris ad
HAelL gel quadam ab initio
lineae om. Bl adiuuaret Ml, -rit M1 2 quamamodum Bl regi Bl
primo p 3 diluc.] ualde diluculo I 7 magdalenae BD C AEL
ceteris] cum ceteris RD HAELS r ael, cum aliis g 8 deuotione V
9 commemoret HAEL 7 10 fuerant Cl g alitertantur B1 et BD
M AlElLS x r o e, et ut cet. 11 sablatum] reuolutum g 12 dnitans B
esse inde corpus CPV p, esse c. inde g 13 idem
dicit BD, dicit idem cet. edd. 20 et pr. om. Bl HAE1LS 22 sciebat
BRD CPV FON HlAlELS yl r ael (ueron. colb. al. Am. Dubl. Cau.
Tol. al.), Aug. Mt eu. loh. tr. 120. 9; serm. 245, 1; 246, 2; sciebant cet..
v (Sin. m. 1), cf. 360, 16 scripturas HAEL (Tol.) 23 oporteuat B
tamen intra illud spatium, quod iam ingressae fuerant; hortus
quippe illic erat, sicut idem lohannes commemorat. tunc
uiderunt angelum sedentem a dextris super lapidem reuolutum
a monumento, de quo angelo narrant Mattheus et Marcus.
tunc eis dixit:
Iesum, qui crucifixus est, quaeritis;
surrexit enim, sicut dixit. uenite et uidete locum,
ubi positus erat dominus.
discipulis eius, quia surrexit; et ecce praecedit
uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis. ecce praedixi
uobis. quibus similia Marcus quoque non tacuit. ad haec uerba
Maria dum fleret, inclinauit se et prospexit in monumentum
sedentes unum ad caput et unum ad pedes, ubi
positum fuerat corpus lesu.
quid ploras? dicit eis: quia tulerunt dominum
meum et nescio, ubi posuerunt eum. hic intellegendi
sunt surrexisse angeli, ut etiam stantes uiderentur, sicut eos
Lucas uisos fuisse commemorat, et dixisse secundum eundem
Lucam timentibus mulieribus et uultum in terram declinantibus:
quid quaeritis uiuentem cum mortuis?
hic, sed surrexit. recordamini, qualiter locutus
est uobis, cum adhuc in Galilaea esset,
quia oportet filium hominis tradi in manus
14 Ioh. 20, 12-13 19 cf. Luc. 24, 4 22 Luc. 24, 5 b—8 B) ad monumentum pl. BR r, foris plor. ad mon. D,
ad monumentum foris plorans cet. illud HEl 2 quod iam] quoniam R,
quo iam D CP MQ HAEL g m horrns Bl 6 dixit eis V p g 8 et
uidete BRD PV N\'Q 7 edd., v (uerc. ueron. al.. Cau. Tol. Dubl. Eg. al.),
uidete cet., cf. 353, 3 10 resurrexit AEL praecedet BD FN A2 pr a e I
11 galilea BIEL uideuitis B praedixi BR K1 7 qaelv, dixi cet.
12 simili HlL non tacuitj notabit B 14 sicut d. Ioh. om. Q dicit
om. Btt dixit V 16 ei om. R HAEIL 18 hinc R HAEL i l
24 uobiscum R (Eg.) 25 oporteret r
Se t recordatae sunt uerborum eius. post haec conuersa
est retrorsum Maria.
dicit Iohannes, et non sciebat, quia Iesus est
ei Iesus: mulier, quid ploras? quem quaeris? illa
existimans, quia hortulanus est, dicit ei: domine.
si tu sustulisti eum, dicito mihi, ubi posuisti
eum, et ego eum tollam.
conuersa illa dicit ei: rabboni, quod dicitur magister.
ascendi ad patrem meum; uade autem ad fratres
meos et die eis: ascendo ad patrem meum et patrem
uestrum et deum meum et deum uestrum. tunc
egressa est a monumento, hoc est ab illo loco, ubi erat horti
spatium ante lapidem effossum, et cum illa aliae, quas secundum
Marcum inuaserat tremor et pauor, et nemini quicquam
dicebant. tunc iam secundum Mattheum
illis dicens: hauete. illae autem accesserunt
et tenuerunt pedes eius et adorauerunt eum.
sic enim colligimus et angelorum allocutionem bis numero
eas habuisse uenientes ad monumentum et ipsius domini.
semel scilicet illic, quando Maria hortulanum putauit, et
nunc iterum, cum eis occurrit in uia, ut eas ipsa repetitione
firmaret adque a timore recrearet.
22 cf. Ioh. 20, 13 24 Matth. 28, 10 add. a mortuis r ael 3 mari B uidet C Ql
HaAeaS1, cf. supra 5 ei om. M. eis AlElL quem] aut quem R
6 estimans BID. aest. B (uind.. Kcarol. al.) quia] quod p est
om. CK esset D C2PV N plv dominus 2?1 9 illa om. r quod]
qui H1 10 enim om. g 11 meum] add. et patrem uestrum CP
12 dic] dicit B et ad patrem u. FON AelL pg 13 (et om.) deum
in. AlElL graelv, ad deum m. H2A2E2 γ, et ad d. m. p et ad d. u.
p 16 quiquam B, quidquam FO pm 18 auetae B, habete BQl
H1A1E1L 20 collegimus CP AEL 21 dominus B 22 illi Bl
hortulanum] add. eum l t3 eas] eos ONl repetione BRl 24 adque]
aq. B tremore g
in Galilaeam; ibi me uidebunt.
Magdalene adnuntians discipulis. quia uidit dominum
et haec ei dixit, non solum ipsa, sed et aliae, quas Lucas commemorat,
quae nuntiauerunt haec discipulis undecim et ceteris
omnibus.
uerba ista, et non credebant illis. his et Marcus
adtestatur. nam posteaquam commemorauit eas trementes et
pauentes exisse a monumento et nemini quicquam dixisse,
adiunxit, quod resurgens dominus apparuerit mane prima
sabbati primo Mariae Magdalenae, de qua eiecerat
septem demonia, et quia
qui cum eo fuerant lugentibus et flentibus, et quia
illi audientes. quod uiueret et uisus esset ab ea.
non crediderunt. sane Mattheus etiam illud inseruit
abscedentibus mulieribus. quae illa omnia uiderant et audierant.
uenisse etiam quosdam in ciuitatem de illis custodibus, qui
iacuerant uelut mortui. et nuntiasse principibus sacerdotum
omnia quae facta erant, hoc est quae etiam illi sentire
potuerunt, illos uero congregatos cum senioribus consilio
accepto pecuniam copiosam dedisse militibus, ut dicerent,
quod discipuli eius uenissent eumque furati essent illis
dormientibus. pollicentes etiam securitatem a praeside, qui
eos custodes dederat. et illos accepta pecunia fecisse. sicut
16, 8 11 *Marc. 16, 9-11 16 cf. Matth. 28, 11- 15 H 3 magdaltnae BD C AEL uidi JJlA xy grae
4 dixit ei p, dixit mihi D x 9 6 deleramentum 131 AXEL 7 crediderunt
t; 8 atestatur B commemorabit Bl postea (om. quam) CP
9 quiquani B, quidquam OH 10 adiunxit om. g, adiungit BD ap-
parait p 12 hiis Im 13 et flentibus om. B\' 15 inserbit BI
16 discedentibus g 17 quosdam om. Bl 19 erantj fuerant V xy.w r
etiam quae M, etiam quod g 20 congregatos cum seniorib. bis Bl
consio Bl 22 furati essentI furaasent HAE1L 28 a praeside\'
oraeside Bl
usque in hodiernum diem.
XXV. Iam post resurrectionem quemadmodum apparuerit dominus
discipulis considerandum eat, non solum ut elucescat
etiam ex hac re conuenientia quattuor euangelistarum, uerum
etiam ut cum Paulo apostolo consonent, qui de hac re in
prima ad Corinthios epistula ita loquitur:
uobis in primis quod et accepi, quia Christus
mortuus est pro peccatis nostris secundum scripturas,
die secundum scripturas
postea duodecim,
fratribus simul, ex quibus plures manent
usque adhuc, quidam autem dormierunt;
apparuit Iacobo, deinde apostolis omnibus;
autem omnium quasi abortiuo apparuit
et mihi. hunc autem ordinem nullus euangelistarum tenuit.
unde considerandum est, utrum ordo, quem illi tenuerunt, huic
non aduersetur. nam nec ille omnia nec isti omnia dixerunt.
quae autem dixerunt omnes utrum nihil inter se repugnent,
tantum uidendum est. Lucas enim solus quattuor euangelistarum
non dicit a mulieribus uisum dominum. sed tantum modo
1-31 et 21, 1-25 7 *I Cor. 15, 3—8 21 cf. Luc. 24, 4 fuerunt g docti HAEL y p esse1 est r istuc B
v odiern. B 3 XXV om. Y, XV AS resurrectionem] add. suam V
apparuit p r 4 ut etlucescat B. ut elucescant HAE1L 5 etiam om r
6 ut cum om. JRD de om. AI ElL hac re] hoc p 7 corintheos
AlElL p 9 tradi AlElL 8 quia] quoniam p v 10 surrexit BlM,
resurrexit cet., edd., v 12 postea] et postea DEl p g (clar. sang.).
<:t post haec R-V r, et post hoc r undecim Ff ON xxw grlv,XI
MQ ^ p quingentis] quintis B, duobus 3P. \'D\' Q 15 nouissime
B2D 0 A-EL y edd., v (pv auorto Bl.
auortiuo MS apparuit] uisus est p v 17 et om. p 18 tenuerant A2
19 nec isti omnia orn. Bl 20 pugnent l
a monumento. Marcus quoque dicit primo uisum esse Mariae
Magdalenae, sicut et Iohannes; sed quomodo ei sit uisus, non
dicit. quod explicatur a Iohanne. Lucas autem non solum tacet.
ut dixi, eum apparuisse mulieribus, sed etiam duos,
quorum fuit unus Cleopas, talia dicit locutos cum illo, antequam
agnoscerent eum. tamquam mulieres nihil se aliud quam
angelos uidisse nuntiauerint, qui dicebant eum uiuere. ita
enim narrat: ecce duo ex ipsis ibant ipsa die in
castellum, quod erat in spatio stadiorum sexaginta
ab Hierusalem, nomine Emmaus,
loquebantur ad inuicem de his omnibus quae
acciderant.
secum quaererent, etipselesusadpropinquansibat
cum illis;
eum agnoscerent.
quos confertis ad inuicem ambulantes, et
estis tristes?
Cleopas, dixit ei: tu solus peregrin us es in Hierusalem
et non cognouisti quae facta sunt in illa his
diebus? quibus ille dixit: quae? et dixerunt: de
Iesu Nazoreno, qui fuit uir propheta potens in
opere et sermone coram deo et omni populo,
quomodo eum tradiderunt summi sacerdotum et
principes nostri in damnationem mortis et
24, 13-24 Q r 2 primum CPV g maria ElL 3 sit ei CPV
gm, eis sit HAEIL, ab eis sit ael 5 duobus HAetL pg 6 quarum
B unus fuit r aelm cleophas NE2 y edd. (sic infra)
7 cognoscerent p 9 ipsis BRD r (brix. Dubl.), illis cet. ipsa] in ipsa
AEL j 10 LX AEL 11 emaus CP AXEL r pgm ipsi Ofn. MQ
13 adciderant Bl dum] cum RD 16 cognoscerent B1 (cant. uind.)
ait] ut Bl hii BR 17 anbulantes B 21 quibus om. RD quae]
cum B 22 nazoreno MQ (brix.), nazereno BI, nazareo p, nazareno
cet., a 24 sacerdotes VE2 edd., v 25 damnatione CP g
est redemturus Israhel. et nunc super haec omnia
tertia dies hodie quod haec facta sunt.
muliores quaedam ex nostris terruerunt nos, quae
ante lucem fuerunt ad monumentum,
corpore eius uenerunt dicentes se etiam
uisionemangelorumuidisse, qui dicunt eum uiuere.
et ita inuenerunt sicut mulieres dixerunt, ipsum
uero non uiderunt. haec secundum Lucam ita narrant, ut
meminisse ac recolere potuerunt quod a mulieribus dictum
erat uel a discipulis, qui cucurrerant ad monumentum, quando
eis nuntiatum est, quod ablatum inde sit corpus eius. et ipse
quidem Lucas Petrum tantum dicit cucurrisse ad monumentum
et procumbentem uidisse linteamina sola posita et abisse
-secum mirantem quod factum fuerat. hoc autem de Petro
commemorat, priusquam narret de his duobus, quos inuenit
in uia, posteaquam narrauit de mulieribus, quae uiderant
angelos et ab eis audierant, quod resurrexisset Iesus, tamquam
tunc Petrus ad monumentum cucurrerit. sed intellegitur hoc
Lucas recapitulando posuisse de Petro. tunc enim cucurrit
Petrus ad monumentum, quando et Iohannes, cum tantum modo
a mulieribus, praecipue a Maria Magdalene, nuntiatum eis
fuerat de corpore ablato; tunc autem illa nuntiauerat, quando
B, esset eet., edd., v (B1 hodieJ est hodie
CPV FON E2 edd., v, agitur RD (colb.) quod] ex quo RD
(uerc. eant. colb. Eg. Rw. al.), quo YF <1 11 m ( ὰϕ\' o 4 quidam C
nos om. 01 5 fuerant R 6 sc om. M 7 uiuere] uidere Bl
10 uiderunt] inuenerunt RD V2E2 γλ. edd. praeter m, v (Am. Fuld. al.1
narrantur g 11 a otn. Bl 12 acurrerant Bl, currerant B2AE1L.
cucurrerunt R r lo et procumbentem om. FONMQ 17 narraret
FONQ pgra inbenit B 19 resurrexit CP p, surrexit V iesns
om. HAelL 23 a pr. om. Bl praecipu Bl. praecipuae RC1PM
a alt. om. M AelL y magdalenae BPAL, -na V l nuntiarum B1
24 corpo Bt
de uisione angelorum adque ipsius domini, qui bis
numero apparuerat mulieribus, semel ad monumentum et
iterum occurrens reuertentibus a monumento. hoc autem
antequam duobus illis in uia uisus fuisset, quorum erat unus
Cleopas. namque et Cleopas loquens cum domino, quem nondum
agnoscebat, non Petrum dixit isse ad monumentum; sed
abierunt quidam ex nostris, inquit, ad monumentum
et ita inuenerunt, sicut mulieres dixerunt, quod et
ipse recapitulando intellegitur dixisse, illud scilicet quod primo
mulieres nuntiauerunt Petro et Iohanni de ablato corpore
domini. ac per hoc cum ipse Lucas Petrum dixerit cucurrisse
ad monumentum et Cleopan dixisse ipse rettulerit, quod quidam
eorum ierant ad monumentum, intellegitur adtestari Iohanni,
quod duo ierant ad monumentum; sed Petrum solum primo
commemorauit, quia illi primitus Maria nuntiauerat. item
potest mouere, quod Petrum non intrantem, sed procumbentem
dicit idem Lucas uidisse sola linteamina et discessisse mirantem,
cum Iohannes dicat se potius ita uidisse, hoc est discipulum
illum, quem diligebat Iesus, non intrasse in monumentum.
quo prior uenerat, sed, cum se inclinasset, uidisse posita
linteamina; sed et se ipsum postea dicit intrasse. ita et Petrus
intellegendus est primo procumbens uidisse, quod Lucas commemorat,
Iohannes tacet; post autem ingressus, sed ingressus
tamen, antequam Iohannes intraret, ut omnes uerum dixisse
sine ulla repugnantia repperiantur.
et 8 18 cf. Luc. 24, 12; cf. Ioh. 20, 6 R, abuolsum D 2 bisione B adque) aquae B 3 apparuit p
6 deopas Bl et om. p g quemj quae CP 7 cognoscebat uu p sed
-monumentum om. Bl 8 habierunt ON1 inquit quidam ex nostris
RD 9 inbenerunt B 10 prius r 11 nuntiauerunt Bl CPV pg, nuntiaaerant
cet. 13 et-monumentum om. RD retulit BXM r 14 erant
CP 15 ierant BIRD, ierint cet., edd. 16 commemorauerit l 17 potes
ElL 18 dixit rael discesse Cl 21 sed] et p se] etiam p
22 et pr. om. p se om. RD, semet B- 25 tantum p utj et (\'
Ordo ergo rerum qui esse potuit, quemadmodum dominus
excepto quod iam mulieribus locutus erat etiam maribus
discipulis uisus fuerit, secundum testimonia non solum
quattuor euangelistarum, sed etiam Pauli apostoli contexendus
et demonstrandus est. omnium ergo uirorum primo apparuisse
intellegitur Petro, ex his dumtaxat omnibus quos euangelistae
quattuor et Paulus apostolus commemorauerunt. ceterum si
apparuit alicui eorum prius quam Petro, quod omnes tacuerunt,
quis uel dicere audeat uel negare? neque enim et Paulus
dixit: apparuit primo Cephae,\' sed: apparuit, inquit, Cephae,
postea duodecim, deinde apparuit plus
quam quingentis fratribus simul. sic autem non
apparet quibus duodecim, quemadmodum nec quibus quingentis.
fieri enim potest, ut de turba discipulorum fuerint
isti duodecim nescio qui. nam illos quos apostolos nominauit
non iam duodecim, sed undecim diceret, sicut nonnulli etiam
codices habent, quod credo perturbatos homines emendasse
putantes de illis duodecim apostolis dictum, qui iam Iuda
extincto undecim erant. sed siue illi codices uerius habeant
qui undecim habent, siue alios quosdam duodecim apostolus
Paulus uelit intellegi, siue sacratum illum numerum etiam
in undecim stare uoluerit, quia duodenarius in eis numerus
om. Bl locutus e. e. maribus om. R maribus]
a tribus H.A.EtL g 4 pauli om. Bl 8 apparuerit r a e I
10 chephe utroque loco Bl 11 postea duodecim] postea secundum istum
hominem dei illa sunt exemplaria pauli apostoli uerinora quae habent
postea duodecim non quabant undecim duodecim B, postea XII HAEL.
postea XI MQ 12 quingentis] D. MQ sic] sicut RD r 13 undecim
M, XII Q D MQ 15 dnodem Bl,XII Q HAEL, XI M apostolOl
CP M HAWL 16 Xn Q, XI M undecim] XI M1Q, XIIJP 17 quos r a
credo om. CP 18 XII MQ \' 19 uerius] minus HAeaLS, uerum p
2Q quosdam] quos HAetL XII M apostolos DEJlS, discipulos
raeltn 21 uelis Bl sacratum] sacramentum JV1 HAELS y illum
om. g illum numeri RAWLS. illud numeri E*, illius numeri 07
22 in pr. om. CP p
id est Matthias, ad conseruandum sacramentum eiusdem numeri
subrogari. quodlibet ergo eorum sit, nihil inde existit quod
ueritati uel istorum alicui ueracissimo narratori repugnare
uideatur. probabiliter tamen creditur, postea quam Petro apparuit,
deinde apparuisse istis duobus, quorum erat unus Cleopas.
de quibus Lucas totum narrat, Marcus autem breuiter ita
perstringit:
ambulantibus ostensus est in alia effigie euntibus
in uillam. castellum quippe illud non absurde accipimus
etiam uillam potuisse appellari, quod nunc iam appellatur
ipsa Bethlem, quae ciuitas antea uocitata est, quamuis nunc
sit honoris amplioris nomine domini. qui in illa natus est.
sic per ecclesias omnium gentium diffamato. et in codicibus
quidem Graecis magis agrum inuenimus quam uillam; agri
autem nomine non castella tantum. uerum etiam municipia
et coloniae solent uocari extra ciuitatem, quae caput et quasi
mater est ceterarum, unde metropolis appellatur.
Quod autem ait Marcus, eis in alia effigie dominum apparuisse,
hoc Lucas dicit, quod eorum oculi tenebantur. ne
agnoscerent eum. oculis quippe eorum acciderat aliquid, quod
ita manere permissum est usque ad fractionem panis. certi
mysterii causa, ut eis in illo alia ostenderetur effigies et sic
eum non nisi in fractione panis agnoscerent, sicut Luca narrante
monstratur. pro merito quippe mentis eorum adhuc ignorantis,
quod oportebat Christum mori et resurgere. simile aliquid
Marc 16. 12; cf. Luc. 24, 16 1 mystieins Bl loco AEL y 2 mattheus 4 storum Bl
repugnare om. CP 8 inquit om. AEL y his Q 9 anbulantibus B
ostesus Bl 10 non] quod A1E1L accepimus AlE*L 11 illam Ctp
appellare Bl quod] que p iam nunc CPV 12 bethlem B1,
-leem cet. 15 magis om. HAWL 16 castella] uiUa Bl 17 colonia B
18 tropolis Bl 19 in aliam efflgiem BRD dominum om. CP
20 hoc] quos HAWL 28 alio Bl 24 in Onl. B\' lucas B 25 ignorantes
B2 RD CtP
percipere non ualentibus et aliud quam res est opinantibus,
ne quisquam se Christum agnouisse arbitretur, si eius corporis
particeps non est, id est ecclesiae, cuius unitatem in sacramento
panis commendat apostolus dicens: unus panis, unum
corpus multi sumus, ut, cum eis benedictum panem
porrigeret, aperirentur oculi eorum et agnoscerent eum, aperirentur
utique ad eius cognitionem remoto scilicet inpedimento.
quo tenebantur, ne agnoscerent. neque enim clausis oculis
ambulabant; sed inerat aliquid quo non sinerentur agnoscere
quod uidebant, quod scilicet et caligo et aliquis umor efficere
solet. non quia dominus non poterat transformare carnem
suam, ut alia re uera esset effigies, non quam solebant illi
contueri, quando quidem et ante passionem suam transformatus
est in monte, ut facies eius claresceret sicut sol — quale uult
enim corpus de qualicumque corpore uerum de uero facit
qui de aqua uera uinum uerum fecit —, sed non ita fecerat,
cum apparuit illis duobus in alia effigie. non enim sicut
erat apparuit eis quorum oculi tenebantur, ne agnoscerent
eum. non autem incongruenter accipimus hoc inpedimentum
in oculis eorum a satana fuisse, ne agnosceretur Iesus; sed
tamen a Christo est facta permissio usque ad sacramentum
panis, ut unitate corporis eius participata remoueri intellegatur
inpedimentum inimici, ut Christus possit agnosci.
Ioh. 2, 7-11 p fallentes B1CP ipsius CP ueritate BXCP
2 perspicere NJ 5 unum panis Bl 9 agnoscerent eum
E1 7 r a elm lausis Bl 10 anbul. B 11 quo scilicet (om. et)
RD 12 solent 0 transmare Bt 15 in montem BRD enim
unIt 00 r uul B 16 corpus] admirabiliter corpus p, admirabile c.
rae 17 uera et uerum om. M x uerum uinum HAEL 7 aelm
fecerat] fecit HAEL 7 18 ap.ruit Bl illis-apparuit om. 4\' p
enim] enim aliter quam erat sed X rael 20 congruenter CP accepimus
A1E1L 21 in om. CP fuisse] fuisse factum H, factum fuisse
AEL ar gel 22 facta est Y p
Nam ipsos esse istos, de quibus et Marcus narrat, credendum
est, quia dicit ipsos euntes nuntiasse ceteris, sicut Lucas eos
dicit surgentes eadem hora regressos esse in Hierusalem et
inuenisse congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant
dicentes, quod surrexit dominus uere et apparuit Simoni, et
tunc etiam ipsos narrasse, quae gesta erant in uia et quomodo
eum cognouerint in fractione panis. iam ergo erat fama, quod
resurrexerat Iesus ab illis mulieribus facta et a Simone Petro,
cui iam apparuerat; hoc etenim isti duo inuenerunt loquentes,
ad quos in Hierusalem uenerunt. fieri itaque potest, ut timore
prius in uia noluerint dicere, quod eum audierant resurrexisse,
quando tantum modo angelos dixerunt uisos esse mulieribus;
ignorantes enim, cum quo loquerentur, merito possent esse
solliciti, ne quid passim de Christi resurrectione iactantes in
manus inciderent Iudaeorum. quod autem ait Marcus: adnuntiauerunt
ceteris nec illis crediderunt, cum Lucas
dicat, quod iam inde loquebantur uere resurrexisse dominum
et Simoni apparuisse, quid intellegendum est nisi aliquos
ibi fuisse qui hoc nollent credere? cui autem non eluceat
praetermisisse Marcum quae Lucas narrando explicauit, hoc
est quae cum illis locutus fuerit Iesus, antequam agnoscerent
eum, et quomodo eum in fractione panis agnouerint? quando
quidem mox ut dixit eis apparuisse in alia effigie euntibus
in uillam continuo coniunxit: et illi euntes nuntiauerunt
16 cf. Luc. 24, 34 D2NzEz y m, lacas cet. 2 est om. p dicit] dicit marcus
V 1 euntem x, isse 4« nuntiasse — regressos esse om. \'ł p
nuntiantem B* dicit eoa edd praeter p g 3 regressus BCXP in
BRD, OM. cet., edd. et om. B1 6 et om. B1 7 cognouerunt B2N
prael ergo] enim g 8 Burrexerat p 9 etenim B, enim Cdt., edd.
10 potuit e I timore] inmore Bl 11 quode (e exp.) B 12 esse
uisos a p 13 loquentur Bl possint ClP A, posint EXL 14 iactitantes
RD 15 nuntiauerunt g r 17 iam inde iam Bl, inde iam CP
18 aliquod sibi f. B\' 19 nolunt CP luceat B e 21 iesus] dominos
g 22 agnouerunt g, agnoscerint 01 P 28 apparuisse dominum V
24 coiunxit B1, subiunxit V x/ annunciauerunt r, ef. I. 15
quem non agnouerant aut possent agnoscere quibus alia effigies
eius apparuerat. quomodo ergo eum agnouerunt, ut nuntiare
possent, Marcus sine dubio praetermisit. quod ideo memoriae
commendandum est, ut adsuescamus aduertere euangelistarum
morem ita praetermittentium quae non commemorant et coniungentium
quae commemorant, ut eis qui usum in hac
consideratione non habent non aliunde maxime error oriatur,
quo putent eos non sibi congruere.
Lucas ergo sequitur et dicit:
Iesus stetit in medio eorum et dicit eis: pax
uobis, ego sum, nolite timere.
et conterriti existimabant se spiritum uidere.
dixit eis: quid turbati estis et cogitationes ascendunt in
corde uestro?
quia ipse ego sum; palpate et uidete, quia spiritus
carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere.
hanc ostensionem domini post resurrectionem intellegitur et
Iohannes commemorasse sic loquens:
sero die illo una sabbatorum et fores essent clausae,
ubi erant discipuli propter metum Iudaeorum,
uenit Iesus et stetit in medio et dixit eis: pax uobis.
C3P (sic infra) anuntiare Ml 2 nouerant p
3 agnouerunt Bl OPV\'p, -rint cet. ut om. CP 4 possunt CP
duuio B ideo J deeo pi, de eodem R2 5 adBucamus Bl 6 more HAelL
7 quaej quem CP ei JB1 quia uisum CP - 8 error oriaturj
gloriatur B1 11 istetit B dixit edd. praeter m 13 extimabant B
14 conturbati BJJ ascenderunt AelL 15 in corde uestro Bl (uerc.
ueroti. al.), in corda uestra cet., edd., v (iv tjj
add. meos B2B edd. praeter g (uerc. ueron. al., Dbl. Eg. Rw.)
16 ipse otn. g. ego ipse RD V ψ v 17 habent Ql r 18 haec
AE y a 20 commemorasse BRD, -rat CP, -rare cet., edd. 21 illa w
22 discipuli] discipuli congregati VN2E2 edd., v 23 dixit BRlJ
M AELS pgael, dicit cet. ( λέγει)
ac per hoc his uerbis Iohannis possunt coniungi ea quae
Lucas dicit, idem autem Iohannes praetermittit. ita enim
Lucas sequitur:
et mirantibus prae gaudio dixit: habetis hic aliquid
quod manducetur?
partem piscis assi et fauum mellis.
coram eis, sumens reliquias dedit eis. his
item uerbis possunt adiungi quae Lucas tacet, dicit autem
Iohannes: gauisi sunt ergo discipuli uiso domino.
me pater, et ego mitto uos.
insuflauit et dixit eis: accipite spiritum sanctum;
quorum detinueritis, detenta sunt. his rursus adiungamus
quae Iohannes praetermisit, Lucas commemorat:
ad eos: haec sunt uerba, quae locutus sum ad uos,
cum adhuc essem uobiscum, quoniam necesse est
impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et
prophetis et psalmis de me.
sensum, ut intellegerent scripturas,
quoniam sic scriptum est et sic oportebat Christum
pati et resurgere a mortuis die tertia
praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem
peccatorum in omnes gentes incipientibus
ab Hierusalem; B 6 at] ad B, ait NlL 11 ergo om. B paa B
uobiscum BlJRD CPVF ONQ (uerc. uind.), nobia cet., edd. (cf.
infra 13 insuflauit BRE, insuffl. cet. 14 remiseris B remittentur
H -eia om. RD 15 detenueritia CP AlElL, retinetis Bx
retinueritis B2M g v (xoarfjte, al. xpottlrs, Cant.
retenta Bz g f). erunt g his] hic AlEL r 1& pretermittit g
17 uerba] add. haec Bl 22 pati christum HAEL Y (Cant. 16v xptOt
CP g 26 testes estis E3 7 v horum 1
eorum JB1 p
autem sedete, quoad usque induamini uirtutem ei
alto. ecce quomodo commemorauit et Lucas promissionem
spiritus sancti, quam non inuenimus a domino factam nisi
in euangelio Iohannis. quod non praetereunter aduertendum
est, ut meminerimus, quemadmodum sibi euangelistae inuicem
adtestentur de quibusdam etiam quae ipsi non dicunt
et tamen dicta nouerunt. post haec Lucas quae gesta sunt
omnia praetermittit nec omnino commemorat, nisi quando
Iesus. ascendit in caelum, adque id tamen ita coniungit,
quasi hoc sequatur haec uerba, quae dixit, cum hoc gestum
sit una sabbatorum, quo die dominus resurrexit, illud autem
quadragensimo die, sicut idem ipse Lucas in apostolorum
actibus narrat. quod autem dicit Iohannes non cum illis fuisse
tunc apostolum Thomam, cum secundum Lucam duo illi,
quorum erat unus Cleopas, regressi Hierusalem inuenerint
congregatos undecim et eos qui cum ipsis. erant, procul dubio
intellegendum est, quod inde Thomas exierit, antequam eis
dominus haec loquentibus appareret.
Hinc iam Iohannes aliam commemorat sui demonstrationem
a domino discipulis factam post dies octo, ubi erat et Thomas.
qui prius eum non uiderat.
iterum erant discipuli eius intus et Thomas cum
eis; uenit Iesus ianuis clausis et stetit in medio
et dixit: pax uobis.
digitum tuum huc et uide manus meas et adfer
1. 2-9 14 cf. Ioh. 20, 24; cf. Luc. 24, 33 22 *Ioh. 20, 26-29 rael uos sec. om. lsl Z aeaetej aaa. m
ciuitate (-tem H2) NsQ H\'JE2 edd. quo usque V g uirtate
FN pgralv 4 quam] quod BlR 5 iohannee CP 7 adteatentur
(att. 0) BB 0 BP y p, adtestantur (att. CPN) cet. 10 coniungitur D r
11 sequantnr HAJPL ae 12 surrexit r 16 unos erat p g inueuerunt
E2 i 18 antecum JB1 20 alia B 25 infert Qt 26 ditum
ElL aufer Bl, adfert QI, affers HAWL
incredulus, sed fidelis.
ei: dominus meus et deus meus.
quia uidisti, credidisti; beati qui non uiderunt et
crediderunt. hanc secundam domini uisionem erga discipulos
factam, id est quam secundo loco Iohannes commemorat,
aput Marcum possemus agnoscere breuiter eam, sicuti adsolet,
perstringentem, nisi moueret, quod ibi ait: nouissime
recumbentibus illis undecim apparuit, non ideo quia
Iohannes tacuit recumbentes - potuit enim hoc praetermittere
—, sed quia iste dixit: nouissime, quasi ultra iam
non eis apparuerit, cum adhuc Iohannes tertiam sit eius
narraturus demonstrationem ad mare Tiberiadis; deinde, quod
dicit idem Marcus, exprobrans illis incredulitatem illorum
et duritiam cordis, quia his qui uiderant\' eum
resurrexisse non crediderant, illis uidelicet duobus,
quibus in uillam euntibus apparuit, posteaquam resurrexit,
et Petro, cui primitus eum apparuisse aput Lucam inuestigatum
est, fortasse et Mariae Magdalenae et aliis mulieribus, quae
cum illa erant, quando eis et ad monumentum apparuit et\'
inde redeuntibus in itinere occurrit. nam ita contexit narrationem
idem Marcus, cum commemorasset breuiter de duobus illis,
quibus apparuit in uillam euntibus, quod nuntiassent ceteris
nec illis creditum esset:
illis undecim apparuit et exprobrauit
Lac. 24, 35 24 *Marc. 16, 14 om. Bl nolij non B 2 dicit] dixit l 4 uidiBti BR
(uerc. uind. al. JRtv.), nidisti me cet., edd., v, add. thoma V1 v 5 haec
secundum Bl 7 poesimus BtQ, possumus BD C2P g cognoscere Bl
ea CP 9 XI C 10 enim om. BAWL g 11 ultrum Bl 12 eie
non BD pr 14 et ezprobrauit (om. illis) g eorum r v 15 hi HAlElL
uiderant (a s. u) B 16 crediderunt g 17 quibus om. Bl euntibus in
uillam BD r II e l 18 uestigatum CPFlONQ HAHPL ael 19 quae]
qui Bt AelL 20 monimentum B 21 occurrerit BD 22 cum] unum Bl
28 in] et B1 nuntiantes Bt 25 et exprobrauit] exprobrans HAesL ael
qu-l uiderant eum resurrexisse non crediderant.
quomodo ergo n\'ouissime, quasi iam ultra eum non uiderint
nouissimum quippe illud est, quo dominum apostoli in
terra. uiderunt, quando ascendit in caelum, quod factum est
quadragensimo die post eius resurrectionem. num quidnam
tunc . exprobraturus erat, quod non credidissent eis qui eum
uiderant resurrexisse, quando iam et ipsi post resurrectionem
totiens eum uiderant et maxime ipso die resurrectionis eius,
id est una sabbati iam circa noctem, sicut Lucas Iohannesque
commemorant? remanet igitur, ut intellegamus eundem
diem resurrectionis eius, id est unam sabbati, quando eum
post diluculum uidit Maria et aliae cum illa mulieres, quando
etiam Petrus, quando et illi duo, quorum erat unus Cleopas.
quos uidetur etiam idem Marcus commemorare, quando iam
circa noctem illi undecim praeter Thomam et qui cum eis erant,
quando eis et isti quod uiderant narrauerunt, nunc etiam Marcum
more suo breuiter commemorare uoluisse et ideo dixisse nouissime,
quia ipso die hoc nouissimum fuit iam incipiente nocturno
tempore, posteaquam illi de castello, ubi eum in fractione
panis agnouerant, redierunt in Hierusalem et inuenerunt.
sicut dicit Lucas, illos undecim et eos qui cum illis erant
iam conloquentes de resurrectione domini et quod uisus fuerit
Petro, quibus et ipsi narrauerunt quod in uia gestum erat et
quomodo eum agnouerunt in fractione panis. sed erant ibi
24, 33-35\' edd. praeter g, v hi HAlElL 2 crediderunt g
3 uiderent CP g 4 quo] quod RD HAelL gal 7 eis om. AlElL
8 resurreiionem B 9 totiens om. BD resurrexionis B 14 unus
erat ptfelm 15 iam] apparuit iam rael 16 illis rael thoma B
17 marcue HAEIL, eu.m g 19 iam] nam Ell. 21 agnouerunt CP,
cognouerant BD t 23 cum loquente3 B, loqu. OHEtL 25 agnoQeruntBl.
-rint B2BD, cognouerunt CPV p g, cognouerint cd. fractionem
B - utique ibi HAEL 7 -.
nec illis crediderunt. his ergo iam, sicut Marcus dicit,
discumbentibus et adhuc inde, sicut Lucas dicit, loquentibus
stetit in medio eorum dominus et ait illis: pax uobiscum,
sicut Lucas et Iohannes. fores autem clausae erant, cum ad
eos intrauit, quod solus Iohannes commemorat. uerbis itaque
domini, quae tunc eum locutum esse discipulis Lucas Iohannesque
dixerunt, interponitur et illa exprobratio, de qua Marcus
dicit, quod non crediderint eis qui eum resurrexisse uiderant.
Sed hoc rursus mouet, quomodo discumbentibus undecim
dicit apparuisse Marcus, si illud tempus est diei dominici
iam noctis initio, quod Lucas Iohannesque meminerunt. aperte
quippe Iohannes dicit non cum eis tunc fuisse apostolum
Thomam, quem credimus exisse inde. antequam dominus ad
eos intraret, posteaquam illi duo redeuntes de castello cum
ipsis undecim conlocuti sunt, sicut aput Lucam inuenitur. sed
Lucas in sua narratione dat locum, quo possit intellegi, dum
haec loquerentur, prius inde exisse Thomam et postea dominum
intrasse. Marcus autem, qui dicit: nouissime recumbentibus
illis undecim apparuit, etiam Thomam illic fuisse
cogit fateri. nisi forte quamuis uno absente undecim tamen
uoluit appellare, quia eadem tunc apostolica societas hoc
numero nuncupabatur, antequam Matthias in locum Iudae
subrogaretur. aut si hoc durum est sic accipere, illud ergo
accipiamus, post multas demonstrationes eius, quibus per
dies quadraginta discipulis praesentatus est, eum etiam
20, 26 11 cf. Marc. 16, 14; cf. Luc. 24, 29; 36; cf. Ioh. 20, 19 19 Marc.
16, 14 23. cf. Act. 1, 26.,\' raelmv (cf. supra) o sicutj add. refe.
runt V, add. dicunt r ael iohannes] add. commemorant B1,
add. dicunt p g 6 introintrauit B 7 locatus CP iohannes diaeruntq.
Bl 11 dicit] ait HAEL y apparuisse] dominum apparliisse
V Im 14 ad eos dominus RD 18 loquentur B thomo B
21 cogitat B nisi forte om. Bl 22 hoc] ac B. 36 \'XL-
lIEL.-
die, et quoniam iam erat ab eis ascensurus in caelum.
hoc eis illo die maxime exprobrare uoluisse, quia his qui
uiderant eum resurrexisse non crediderant, antequam ipsi eum
uiderent, cum utique post ascensionem suam praedicantibus
illis euangelium etiam gentes quod non uiderunt fuerant
crediturae. post illam quippe exprobrationem secutus ait idem
Marcus:
praedicate euangelium omni creaturae.
et baptizatus fuerit saluus erit; qui uero
non crediderit condemnabitur. hoc ergo praedicaturi.
quoniam qui non crediderit condemnabitur, cum id utique non
crediderit quod non uidit. nonne ipsi primitus fuerant obiurgandi,
quod, antequam dominum uidissent, non crediderunt
eis quibus prius apparuisset?
Hanc autem nouissimam fuisse corporaliter in terra praesentationem
domini apostolis etiam illud admonet, ut credamus.
quod ita sequitur idem Marcus:
crediderint haec sequentur: in nomine meo demonia
eicient. linguis loquentur nouis;
et, si mortiferum quid biberint, non eos nocebit; super
aegrotos manus inponent, et bene habebunt. deinde
subiungit:
eis, adsumtus est in caelum et sedit a dextris dei.
cooperante et sermonem confirmante sequentibus
B 3 hi HSAEKL 4 uiderant] derant B1 resurrexissel
add. a mortuis BD r crediderunt Bl D 5 niderunt Bl, -rint CP.
-rant g 6 quod] que p uiderant B2 11 hoc-condemnabitur bis Bl
12 id om. RD 18 crediderint r uidet CP, (om. non) uiderant r, uiderat
ael ipse B 16 praesentationem BlBDM, repr. cet., edd. 17 apostolus
HAlEL Y admonetur CPV (amm. V) 20 ecient B linquis B
loquuntar B 21 berint B, uiuerint H eos] eis B2 Xy paelmv
22 aegros (egr.) Q w edd. praeter m, r 23 quidem] add. Iesus VE1
raelv 24 sedet V N A2E2 y pgrv a] ad JB 26 sermone B
locutus est eis, adsumtus est in caelum, satis uidetur
ostendere nouissimum cum illis in terra hunc eum habuisse sermonem,
quamuis non omni modo ad id coartare uideatur. non
enim ait \'postquam haec locutus est eis\\ sed: postquam
locutus est eis, unde admittit, si necessitas cogeret, non
istam fuisse nouissimam locutionem nec istum fuisse nouissimum
diem, quo eis in terra praesens fuit, sed ad omnia quae
cum eis omnibus illis diebus locutus est posse pertinere quod
dictum est: postquam locutus est eis, adsumtus est in
caelum. sed quia ea quae supra diximus magis suadent
hunc nouissimum diem fuisse, quam ut intellegantur undecim,
qui Thoma absente decem fuerunt, ideo post hanc locutionem,
quam Marcus commemorat, adiunctis etiam consequenter illis
uerbis uel discipulorum uel ipsius, quae commemorantur in
actibus apostolorum, credendum est adsumtum dominum in
caelum, quadragensimo scilicet die post diem resurrectionis
eius.
Iohannes autem, quamuis fateatur multa se praetermisisse
quae fecit Iesus, uoluit tamen etiam tertiam eius repraesentationem
discipulis post resurrectionem factam commemorare
ad mare Tiberiadis, septem scilicet discipulis, Petro, Thomae,
Nathanaheli, filiis Zebedaei et aliis duobus quos nominatim
non expressit, cum piscarentur, quando iussu eius retia mittentes
in dextram partem extraxerunt magnos pisces centum
quinquaginta tres, quando etiam Petrum ter interrogauit, utrum
RD 3 eum om. RD 4 omni modo] omnino HAEL g
5 ait om. Bl 6 mamittit B, innuit r cocere Bl 7 nouissimam]
ultimam r necis tum B1 nou.] ultimum r 8 fuis Bl 9 illis
diebus om. B 13 thomam CPlQ absentem Q \'X\' Q 14 quam]
cum B adinntis BC1 19 se om. p 20 quae f. i. om. g tertiam
otn. B 22 suis discipulis petro scilicet p et thomae p g 23 filiis]
et filiis HElL g 24 iusso CP retiam B 25 in dextra parte CP
dexteram NM p l centum quinta tres ait cum Bl (sit cum del. B2).
CLIII CPQ, CLlII. (eras. I) M 26 utrum] urum B
de eius ipsius passione praedixit et de ipso Iohanne ait: sic
eum uolo manere, donec ueniam. ad hoc Iohannes euangelium
suum terminauit.-
Iam nunc quaerendum est, quando primum uisus sit a
discipulis in Galilaea, quia et hoc quod tertio narrat Iohannes
in Galilaea factum est ad mare Tiberiadis, quod facile uidet
qui recolit illud miraculum de panibus quinque, quod ita narrare
incipit idem Iohannes: post haec abiit Iesus trans mare
Galilaeae Tiberiadis. ubi autem putari potest primum a
discipulis post resurrectionem uideri debuisse nisi in Galilaea.
si recolantur uerba illius angeli, qui secundum Mattheum
uenientibus ad monumentum mulieribus ita loquitur:
timere uos; scio enim, quod Iesum, qui crucifixus
est, quaeritis; non est hic, surrexit enim, sicut dixit;
uenite, uidete locum, ubi positus erat dominus. \'et
cito euntes dicite discipulis eius, quia surrexit; et
ecce praecedit uos in Galilaeam; ibi eum uidebitis.
ecce dixi uobis, item secundum Marcum: siue ipse sit
angelus siue alius:
quaeritis Nazarenum crucifixum; surrexit, non est hic:
eccelocus, ubi posuerunt eum.
9 *Ioh. 6, 1 13 *Matth. 28, 5 b —7 20 Marc. 16, 6 b et 7 2 ipBius om. p sic libri omnes. si l ( έάν), cf. infra 3 ad] ab R
(quaeren)dum est quando primum uieus laesa membrana exciderunt
in B 6 quia-galilnea om. B 7 est ad mare tiberi(aiis) perierunt
in B uidit CP 8 reculit illu B quinque panibus XłD edd.
praeter g 9 hoc r 10 galilacae tiberiadis BZX CPF ONxMQx
HAelL (-leae RAEL. tibiriadee C . galilaeaettiberiadis Bx (galilaeat
et tib. brix., cf. Ulf.). galilaeae quod est tiberiadis DVN2Q2E2 γχψω
tdd. praeter m, v (τη̄ς sed Mosc.
cf. 201. 6 14 i. queritis crucifixum p 16 uidete] et nidete D CPf
M ϰψ gaelmv (cf. supra) 17 eiusj add. et petro cL r 18 praecedet
RD CsP NA- x\'f edd. praeter m 19 dixit B, aicut dixit p.
praedixi V HAEL y gael 21 nazareum pg 22 ite] add. et
FONQ< p
eum uidebitis, sicut dixit uobis? haec uerba ita uidentur
sonare, quod Iesus non erat se demonstraturus post resun-ectionem
discipulis nisi in Galilaea. quam demonstrationem nec
ipse Marcus commemorauit, qui eum dixit mane prima sabbati
apparuisse primo Mariae Magdalenae et illam nuntiasse discipulis
his qui cum eo fuerant lugentibus et flentibus, illos autem
non credidisse, post haec deinde duobus ex his apparuisse euntibus
in uillam et illos ceteris nuntiasse, quod factum est,
sicut Lucas et Iohannes coattestantur, in Hierusalem eodem
ipso die resurrectionis iam noctis initio: deinde uenit ad
illam eius manifestationem, quam nouissimam dicit, recumbentibus
illis undecim; post hanc dicit eum adsumtum in caelum.
quod factum scimus in monte oliueti non longe ab Hierusalem.
nusquam igitur commemorat Marcus conpletum quod ab
angelo praenuntiatum esse testatur. Mattheus uero nihil aliud
dicit nec ullum alium locum omnino commemorat uel ante
uel postea, ubi discipuli. posteaquam resurrexit, uiderint
dominum nisi in Galilaea secundum angeli praedictionem.
denique cum insinuasset. quid ab angelo mulieribus dictum
sit. et illis abeuntibus subiecisset, quid de corruptis ad mentiendum
custodibus gestum sit, continuo, tamquam nihil aliud
sequeretur — quia et re uera sic erat dictum ab angelo: surrexit
et ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis,
ut nihil aliud sequi debuisse uideatur —:
23 *Matth. 28, 7 b 25 ib. 16-20 R2D NA2 edd. praeter l m 2 dixi CV tl 3 consonare
ral ae om. CP 4 discipnlis] add. suis 1 5 cum dixit manere
B\' prima mane HAelL primi p 7 qui—lugenti(bus) et
autero-post laesa membr. exciderunt in B 11 initio iam noctis HAEL
13 eum om. R 14 montem BD OMQ1 17 ullom] illum Bl
antea AE r rael 19 in angelilaea B* praedicationem
BRD FQ HAEL i 20 deinde x r quod BRD HAES y ab
om. Bl 21 abentibus B quod BAEIL 23 ab angelo-ibi eum om. Bl
24 et om. CPV praecedet O2NA2 edd. praeter Im (cf. 352, 14)
ubi constituerat illis Iesus.
quidam autem dubitauerunt.
Iesus locutus est eis dicens: data est mihi omnis
potestas in caelo et in terra.
omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et
filii et spiritus sancti,
quaecumque mandaui uobis. et ecce ego uobiscum
sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi.
ita Mattheus clausit euangelium suum.
Ac per hoc, si aliorum consideratae narrationes ad diligentiorem
inquisitionem non conpellerent, nihil aliud arbitraremur
nisi dominum post resurrectionem nusquam praeter in Galilaea
primum esse a discipulis uisum. item, si Marcus de illa praenuntiatione
angeli tacuisset, posset cuiquam putari Mattheus ideo
dixisse discipulos abisse in Galilaeam in montem adque ibi
adorasse dominum, ut impletum uideretur quod ipse per angelum
mandatum ac praenuntiatum esse narrauerat. nunc autem
et Lucas ac Iohannes satis dilucide manifestantes ipso die
resurrectionis eius uisum esse dominum in Hierusalem a
discipulis suis, unde ita longe est Galilaea, ut uno die ab
eis utroque loco uideri non posset, et Marcus illam quidem
praedictionem angeli similiter narrans, in Galilaea uero uisum
a discipulis dominum post resurrectionem nusquam commemorans
uehementer cogunt quaerere, quemadmodum
Bl uidentes] add. ihs Bl 6 patri Bl 7 fili Ex eos
om. AelL seruareJ sermone B1 8 mandare B et om. Bl
9 sum om. ClP 12 non-resurrectionem om. Bl conpellarent B2.
conplerent (comp. L) HAE1L arbitremur HAelL 13 preterquam r
galileam CP1 Nl AEXL 14 a] ad B 15 c. putari] aliquis putare p
17 angelum] euangelium HAE1L 19 ac BBD CP MQ HEL pgr,
et cet. deluci CP manifestamtes B, manifestant HAEXL
21 galilaeaaut B utroque loco ab eis MQ r 22 utroque] aut
utroque B, utrumque CP 23 praedicationem DVO HAEXL p
nam et ipse Mattheus si omnino non diceret undecim discipulos
abisse in montem in Galilaeam, ubi constituerat eis Iesus,
et illic eum uidisse adque adorasse, nihil ex hac praedictione
conpletum ad litteram putaremus, sed totum figurata significatione
praedictum, sicut illud secundum Lucam: ecce hodie
et eras eicio demonia et sanitates perficio et tertia
die consummabor, quod ad litteram certum est non esse
conpletum. item si angelus dixisset: (praecedit uos in Galilaeam,
ibi primum eum uidebitis\' aut \'ibi tantum eum uidebitis\'
aut \'nonnisi ibi eum uidebitis*, ceteris euangelistis Mattheus
sine dubio repugnaret; cum uero dictum est: ecce praecedit
uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis, nec expressum est,
quando id futurum esset, utrum quam primum, antequam alibi
ab eis uisus esset, an, posteaquam eum alicubi etiam praeter
Galilaeam uidissent, idque ipsum, quod discipulos Mattheus
dicit isse in Galilaeam in montem, non exprimit diem nec
narrandi ordinem ita contexit, ut necessitatem ingerat nihil
aliud intellegendi quam hoc primitus factum, non aduersatur
quidem narrationibus ceterorum et dat eis intellegendis adque
accipiendis locum. uerum tamen quod dominus non ubi
cap. 75, n. 145 B, praecedet C-NA2 edd. praeter l m
galilea ElL 2 ipae] prae Bl 4 praedicatione DFON1 HAJElL f p
6 hocdic B1 7 sanitatis 01 facio HAetL tertio HAWL, tertiam
Ql 8 die BRD E2 i (ueron. brix. al. Big. Dbl. Eg. Rw. al.),
om. cet., edd. (Vat.) consummor E2 f edd. praeter pg (cf. 249,
4 et 21) 9 praecidit BxCl, praecedet NA2 edd. praeter l m
10 eum] cum B ibi tantum ibi Bl 11 eum ibi CP bideaitis B\'
12 repugnaret] add. et CP praecedet NA2 yco edd. praeter Im
14 id om. Bl esse (utrum-esset om.) M quam om. Q, exp. V,
an HAEXL g a 15 praeter in galilea a, praeterquam in galilaea
relm 16 idque] id est p matthei Bl 17 isesse B1 19 a-luersari
a 20 etJ sed QE1 f 21 percipiendis HAEL 1 g non om. C
ibi g
postea uisus est, se uidendum mandauit et per angelum
dicentem: ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum
uidebitis, et per se ipsum dicens: ite, nuntiate fratribus
meis, ut eant in Galilaeam, ibi me uidebunt, quemuis
fidelem facit intentum ad quaerendum, in quo mysterio dictum
intellegatur.
Sed prius considerandum est, quando etiam corporaliter in
Galilaea uideri potuerit dicente Mattheo:
discipuli abierunt in Galilaeam in montem, ubi constituerat
eis dominus, l\'let uidentes eum adorauerunt.
quidam autem dubitauerunt. quia enim non ipso die.
quo resurrexit, manifestum est; nam in Hierusalem uisum
esse eo die initio noctis Lucas et Iohannes apertissime consonant,
Marcus autem non aperte. quando ergo uiderunt dominum
in Galilaea? non secundum id quod dicit Iohannes ad mare
Tiberiadis — tunc enim septem fuerunt et piscantes inuenti
sunt —, sed secundum id quod dicit Mattheus, ubi erant
undecim in monte, quo eos secundum praedictionem angeli
Iesus praecesserat. nam ita narrare apparet, quod illic eum
reppererint, quia utique secundum constitutum praecesserat.
non ergo ipso die, in quo resurrexit, neque in consequentibus
octo diebus, post quos dicit Iohannes discipulis apparuisse
33; cf. Ioh. 20, 13 16 cf. loh. 21, 1 om. p demoDstraturus (e s. u.) B, monstraturus g galileam
RDQ HAEL necessarium CP 2 se] sed B\' 3 praecedet NAedd.
praeter l m 4 (om. dicecs i)te Bl 5 quamuis RDN p 6 intentum
(e 8. a) B adq.pendum Bl 7 intellegaturj add. uideri g
9 poterit B dicentem B 11 eis BIRD, illis cet., edd., v dominus
Bl, iesus cet., edd., v adosaberunt Bl 12 enim] uero p
13 manifestum est om. RD 14 eo die om. HA&L 15 operte Bl
dominum om. AIE1L 16 secundum] sicut FON 18 sed om. BD
19 praedicationem BD VFOL p (ef. 383, 19; 384, 23) 20 apparent
BRD illi RD 21 repperint B\', reppererunt R, repereunt D, repperieri.nt
(-int radendo ex -unt) H. reperierint AelL g, receperint p
conatitum B 22 in quo BRD, quo cet., edd.
die resurrectionis eius. nam utique si intra eosdem octo dies
eum in monte Galilaeae iam illi undecim uiderant, quomodo
post octo dies eum primum uidit Thomas, qui in illis undecim
fuerat? nisi quis dicat non illos undecim, qui iam tunc
apostoli uocabantur, sed discipulos illic undecim fuisse ex
multo numero discipulorum. soli quippe adhuc uocabantur
apostoli illi undecim, sed non soli erant discipuli. potest ergo
fieri, ut non omnes, sed aliqui eorum ibi fuerint, alii uero
discipuli cum eis ita, ut undecim conplerentur, ac sic non
ibi fuisse Thomam. qui post illos dies octo primo dominum
uidit. Marcus quippe, quando illos undecim memorauit, non
utcumque undecim, sed illis, inquit, undecim apparuit.
Lucas etiam: regressi sunt, inquit, Hierusalem et inuenerunt
congregatos undecim et eos qui cum ipsis erant.
et iste ostendit illos undecim, hoc est apostolos fuisse. nam
cum adiunxit: et eos qui cum ipsis erant, satis utique
declarauit eminentius illos undecim appellatos, cum quibus
erant ceteri, ac per hoc illi intelleguntur qui iam uocabantur
apostoli. hoc proinde fieri potuit, ut ex numero apostolorum
et aliorum discipulorum undecim discipuli conplerentur, qui
uiderent intra illos octo dies in Galilaeae monte Iesum.
Sed occurrit aliud quod obsistat. lobannes enim, quando
commemorauit non in monte ab undecim, sed ad mare Tiberiadis
a septem piscantibus uisum esse dominum, hoc iam tertio.
inquit, manifestatus est Iesus discipulis, cum resurrexisset
a mortuis. si autem acceperimus intra illos octo
CPV FONMQ pgr 5 nisi] nisi forte V l 8 (om.
potest e. f. u. n. o. sed ali) qui 221 10 sicj si HlAel 11 fuiaset Bl
primus BI, -mum M 12 commemorauit HAEL pg 14 in hierusalem
RD pgv 18 declarauitj add. et HElL 19 intellegentur B
21 discipulij apostoli B 22 uiderent BRD C2FONMQ xy<t«u, -rant
p g l,-runt rae, -rint cet., vi 24 tiberiadsi B1 25 septem om. BIRD
26 discipulis] add. suis QE* y* m v
discipulis dominum uisum, non erit hoc ad mare Tiberiadis
tertio manifestatum esse, sed quarto. quod quidem cauendum
est, ne quis existimet tertio Iohannem dixisse, tamquam tres
solae factae fuerint manifestationes eius; sed hoc intellegendus
est ad numerum dierum rettulisse, non ad numerum ipsarum
manifestationum nec continuorum dierum, sed per interualla,
sicut idem ipse testatur. nam primo ipso die resurrectionis
suae, excepto quod a mulieribus uisus est, id est quod in euangelio
claret, ter se manifestauit, semel Petro, iterum duobus
illis, quorum erat unus Cleopas, tertio plurimis iam inde conloquentibus
noctis exordio, sed hoc totum Iohannes ad unum
diem referens semel conputat; iterum autem, hoc est alio die,
quando eum uidit et Thomas; tertio uero ad mare Tiberiadis,
hoc est tertio die manifestationis eius, non tertia manifestatione.
ac per hoc post haec omnia cogimur intellegere factum esse.
quod eum in monte Galilaeae secundum Mattheum undecim
discipuli uiderunt, quo eos secundum constitutum praecesserat,
ut inpleretur etiam ad litteram quod et per angelum et per
se ipsum praedixerat.
Inuenimus itaque aput quattuor euangelistas deciens commemoratum
dominum uisum esse ab hominibus post resurrectionem:
semel ad monumentum mulieribus, iterum eisdem
regredientibus a monumento in itinere, tertio Petro, quarto
duobus euntibus in castellum, quinto pluribus in Hierusalem
et 10; cf. Luc. 24, 9-11 24 cf. Luc. 24, 34 cf. Luc. 24, 15-33
25 cf. Ioh. 20, 19-24; cf. Luc. 24, 36-43 RD 4 iohannen CP 5 sola factae B, soli facti CP
6 est] add. iohannes V g 7 mauifestationis Bl per om. Bl 8 idem
om. RD p 10 claret ter] clariter BRD p 11 unus erat x04 edd.
praeter pg 13 in alio 01 14 bero B 17 undecim discipuli BRD,
discipuli undecim cet., edd. 21 inuenimus] incipit Eug. Exc. nonum
22 hominibus] omnibus H1 AE1 L 28 mulieribus-monumento om. Bx
mulier.] a m. p 24 egredientibus D (Eug. Vat. Mediom.) im (pro
\'IIII\') quarto B 25 in castello HAelL \'V\' quinto et sic \'VI\'
seito B
ad mare Tiberiadis, octauo in monte Galilaeae secundum
Mattheum, nono, quod dicit Marcus, nouissime recumbentibus,
quia iam non erant in terra cum illo conuiuaturi,
decimo in ipso die, non iam in terra, sed eleuatum in nubem,
cum in caelum ascenderet, quod Marcus et Lucas commemorant,
Marcus quidem post illud, quod eis discumbentibus apparuit,
ita continuans, ut diceret:
locutus est eis, adsumptus est in caelum,
Lucas autem praetermissis omnibus quae per quadraginta dies
agi ah illo cum discipulis potuerunt illi primo diei resurrectionis
eius, quando in Hierusalem pluribus apparuit, coniungit
tacite nouissimum diem, quo ascendit in caelum, ita narrans:
manibus suis benedixit eis.
benediceret eis, recessit ab eis et ferebatur in
caelum. uiderunt ergo eum praeter quod in terra uiderant,
etiam cum ferretur in caelum. totiens ergo in euangelicis
libris commemoratus est ab hominibus uisus, antequam ascendisset
in caelum: in terra scilicet nouiens et in aere semel
ascendens.
Sed non omnia scripta sunt, sicut Iohannes fatetur. crebra
enim erat eius cum illis conuersatio per dies quadraginta,
et 17 3 cf. Marc. 16, 14-18 5 cf. Marc. 16, 19; cf. Luc. 24, 50
et 51; cf. Act. 1, 4 8 *Marc. 16, 19 14 *Luc. 24, 50 et 51 22 cf.
Ioh. 20, 30; cf. Ioh. 21, 25 B 2 -VIII- octauo et VIIII nono et \'X\' decimo B
4 quia] qui AlL (Eug. Verc), quod p 5 nube RD М2Q2 edd. praeter g
(Eug. Par. Verc.) 6 aacenderet] add. et CP 8 et om. B\' quidemj
add. iesus E* r v 10 XL- Eug. codd. 11 potuerint Bl die B p
. 14 foris CP (colb. Eug. Vat.) deleuatis Bl 15 suis om. AlElL
(Evg. Vere.) eis] eos Eug. Vat. Vere. 17 caelo CP (ui)derunt
B1 18 cum BIRD rael, dum cet. fereretur HAE1L toties m
(Eug. Verc.) 19 commemoratus (om. est) Eug. codd., commemoratur r
(Eug. Verc.) hominibus] omnibus Bl 22 iohannis CP
quadraginta continuos apparuerat. nam post diem primum
resurrectionis eius alios octo dies interuenisse dicit Iohannes,
post quos eis rursus apparuit, tertio autem ad mare Tiberiadis.
fortassis continuo consequenti die — nihil enim repugnat — et
deinde, quando uoluit, constituens eis, quod et ante praedixerat,
ut eos in Galilaeae montem praecederet, adque omnino per
illos quadraginta dies, quotiens uoluit, quibus uoluit. quemadmodum
uoluit; sicut Petrus dicit, quando eum Cornelio et
his qui cum illo fuerant praedicabat: qui simul, inquit,
manducauimus et bibimus cum illo, posteaquam
resurrexit a mortuis, per dies quadraginta, non quod
cotidie per dies quadraginta cum illo manducassent et bibissent;
nam erit contrarium Iohanni, qui octo dies illos interposuit,
quibus eis uisus non est, ut tertio manifestaretur ad mare
Tiberiadis. inde iam etiam si cotidie illis uisus et cum illis
conuiuatus est, nihil repugnat. et fortasse ideo dictum est:
per quadraginta dies, qui quater deni sunt in mysterio
uel totius mundi uel totius temporalis saeculi, quia et illi
primi decem dies, in quibus erant illi octo dies, a parte totum
possunt more scripturarum non dissone conputari.
Conferatur ergo et quod ait apostolus Paulus, utrum nihil
adferat quaestionis.
10 *Act. 10, 41 28 *I Cor. 15, 4—8 rael 2 continuos Otn. Bl, continuo B2 (Evg. Verc.),
continuis FN1, dies continuos VQ* edd. praeter g 3 iohanne CP
5 repugnat om. CP 6 praedixit Bl, praedixerat cet., edd. 7 ut om.
Eug. praecedere Eug. 8 XL CP (sic infra) 10 iis Im illos Bx
erant g praedicebat HAeaL 11 manducabimus B cum illo om.
AelLS 12 per dies quadraginta] Laudian.
Ox. 14 dies illos B, illos dies cet., edd. 16 sic octo die B\', sicuti
die CP2, sicut de P1, sequenti die g 17 et om. B HAE1L (Eug.
Ambr. 1) 18 dies om. p quater deni] quaterni C1 19 quia] qui
HAWL 20 decem diem B 21 dissine B, dissione itf1, cum dissensione
M2 22 paulus om. B (Eug. Verc.)
apparuit Cephae,\' nam esset contrarium, quod primo mulieribus
apparuisse in euangelio legitur. postea, inquit, duodecim
quibuslibet, qua hora libet, ipso tamen resurrectionis die.
simul, siue isti cum illis undecim erant congregati clausis
ostiis propter metum Iudaeorum, unde cum exisset Thomas,
uenit ad eos Iesus, siue post octo illos dies quando libet,
nihil habet aduersi.
tunc autem primum accipere debemus uisum esse Iacobo, sed
aliqua propria manifestatione singulariter. deinde apostolis
omnibus, nec illis tunc primum, sed iam ut familiarius conuersaretur
cum eis usque ad diem ascensionis suae.
autem omnium, inquit, quasi abortiuo apparuit et
mihi, sed hoc iam de caelo post non paruum tempus ascensionis
suae.
Nunc iam uideamus, quod distuleramus, cuius mysterii gratia
secundum Mattheum et Marcum resurgens ita mandauerit : praecedam
uos in Galilaeam, ibi me uidebitis, quod etsi
conpletum est, tamen post multa conpletum est, cum sic mandatum
sit — quamquam sine praeiudicio necessitatis —, ut aut
hoc solum aut hoc primum expectaretur fieri debuisse. procul
dubio ergo, quoniam uox est ista non euangelistae narrantis,
6 cf. Ioh. 20, 19-28 8 cf. ib. 26 13 cf. Act. 9, 3-9 18 Matth.
26, 32; Marc. 14, 28\' Q x p (Eug. Ambr.), undecim XOJ l v 5 deinde]
inde BIB \'D\' MQ 9 aduerso Al, aduerso ElL 10 autem] iam
HAE1L (om. Eug. Vere.) primo AEL r p l 12 sed iam-ad diem
om. Bl, sed die suppl. B2 familiaribus AelL 13 ascenrioni B
snae] eius p \' nouiesime \'ł pgmv (eoxatov), Eug. 14 abortibo Bl
apparuit] uisus est Q p 15 non post HAEL r g, post (om. non) p
parum Bl 18 et om. B mandauerit (i a. a) B, mandauerit dominus
E* Y 19 et om. B sic CP, si ita a 20 tamen p. m. conpletum
est om. HAEL sic om. HAE1L 21 sit] sic B quamquam] tamquam
BRD N2EJ T r (Eug. Vere.) 22 solum aut hoc om. B primum]
proximum Eug. Vat. Mediom. 23 ergo] add. est p qaoniam] quod CP
postea domini, euangelistae autem narrantis, sed quod ita ab
angelo et a domino dictum sit, prophetice dictum accipiendum
est. Galilaea namque interpretatur uel \'transmigratio\' uel
\'reuelatio.\' prius itaque secundum transmigrationis significationem
quid aliud occurrit intellegendum praecedit uos
in Galilaeam, ibi eum uidebitis, nisi quia Christi gratia
de populo Israhel transmigratura erat ad gentes? quibus apostoli
praedicantes euangelium nullo modo crederentur, nisi eis ipse
dominus uiam in cordibus hominum praepararet; et hoc
intellegitur: praecedit uos in Galilaeam. quod autem
gaudentes mirarentur disruptis et euictis difficultatibus aperiri
sibi ostium in domino per inluminationem fidelium, hoc
intellegitur: ibi eum uidebitis, id est ibi membra eius
inuenietis, ibi uiuum corpus eius in his qui uos susceperint
agnoscetis\'. secundum illud autem quod Galilaea interpretatur
:\'reuelatio\' non iam in forma serui intellegendum est, sed in
illa in qua aequalis est patri, quam promisit aput Iohannem
dilectoribus suis, cum diceret: et ego diligam eum et
ostendam me ipsum illi. non utique secundum id quod
iam uidebant et quod etiam resurgens cum cicatricibus non
14, 21 b om. Rug. Vat., est Eug. Verc. mando B, mandatu 01W,
-tum N1 2 quod ita sed Eug. Vat. quod] quo HAetL 3 propheticae
B, -tiae AtElL dictum alt. om. r 4 namque] autem g
5 significationem] add. quod intellegitur per misterium transmigrationiB
patet g 6 intellegendum] add. quid intellegatur per myBterium (mist.
C) transmigratio patit (-tet C3) CP, add. aut quid intelligitur per misterium
transmigrationis p praecedet VNQ2 edd. praeter m (Eug.
Verc.) 7 uideuitis B 8 a quibus apostolis praedicantibus euangelium
n. m. crederetur mg. F5 9 crederetur e l 10 praeparet N\'Q
11 praecedet RVN edd. praeter m (Eug. Verc.), -dam D 12 dirruptis
F1N1Q1 (Eug. codd. praeter Par. Verc.), dirupt. Q1 y p a e 1
uictis AlElL, eu. cunctis E2 7 aperire CP (Eug. Yerc.) 14 eius
membra edd. praeter pg 15 iis Im 16 cognoscetis B, agnoscitis CP
autem illud HAEL i 21 et om. B
sed secundum illam ineffabilem lucem, qua inluminat omnem
hominem uenientem in hunc mundum, secundum quam lucet
in tenebris et tenebrae eum non conprehendunt illuc nos
praecessit, unde ad nos ueniens non recessit et quo nos praecedens
non deseruit. illa erit reuelatio tamquam uera Galilaea,
cum similes ei erimus; ibi eum uidebimus sicuti est. ipsa
erit etiam beatior transmigratio ex isto saeculo in illam
aeternitatem, si eius praecepta sic amplectamur, ut ad eius
dexteram segregari mereamur. tunc enim ibunt sinistri in
conbustionem aeternam, iusti autem in uitam aeternam. hinc
illuc transmigrabunt et ibi eum uidebunt, quomodo non uident
inpii. tolletur enim inpius, ut non uideat claritatem
domini, et inpii lumen non uidebunt. haec est autem,
inquit, uita aeterna, ut cognoscant te unum uerum
deum et quem misisti legum Christum, sicut in illa
aeternitate cognoscitur, quo seruos perducet per formam serui,
ut liberi contemplentur formam domini.
Mattb. 25, 46 13 Es. 26, 10 15 Ioh. 17, 3 18 cf. Philipp. 2, 6 et 7 add. se r 2 lucem om. B quam B 4 eum
libri (wind. mon.), eam v (Eug. Vat. Vere.) 5 unde] add. et
E2 Y 6 illa bis R erat ClP reuera HElL 7 eis erimius B
8 erat CP 9 amplectatur B eius alt. om. 01 10 dextram Q r a e
(Eug. codd.) 11 hinc] in B 15 unum om. p, solum v 16 misit
B 17 cognoscetur DCP edd. praeter p g 18 domini] add. religi
CP (finit Eug. Exc. non.) AMEN-, EXPLICIT- LIBER QUARTUS
DE CONSENSU- EUANGE I LISTARUM B, AMEN\' EXPL- LIBER TER-
TIUS INCIPIT LIBER QUARTUS R, EXPLICIT LIBR TERCIUS- IN-
, CIPIUNT QUAESTIONES LIBRI QUARTI D; AYR- AGUSTINl EPI
DE CONCORDIA EUANGELISTARU FIN LIB- III- INCIP- IIII- PRAE-
CEDENTIB- KAP- QUAES- C, EXPLIC* LIB- III- INCPIT LIB- IIII-
PRAECEDENTIBUS CAP* QUKSTION- P, EXPLICIT LIBER- III-
INCIPIT LIBER QUARTUS F, EXPLICIT LIBER TERTIUS ( III- O)
INCIPIT LIBER QUARTUS DEO GRATIAS (add. AMEN N) ON,
subscr. om. (sed spat. uac. rel.) MQ. EXPL- Llb- III- INCIPIT LIBER
QUARTUS ( IIII- H) HAELS
Nunc iam quoniam Matthei narrationem contextim considerantes
et ei tres alios conferentes usque in finem in nullo
eos uel sibi uel inter se repugnare docuimus, Marcum similiter
uideamus, ut exceptis his quae cum Mattheo dixit, de quibus
iam quod disserendum uidebatur absoluimus, cetera eius inspecta
adque conlata nulli eorum repugnare monstrentur usque
ad cenam domini. nam inde iam omnia omnium quattuor,
quemadmodum sibi conueniant, usque in finem considerata
tractauimus.
Christi filii dei.
et cetera usque ad illud ubi ait:
et statim sabbatis ingressus synagogam docebat
eos. in hac tota contextione omnia superiora cum Mattheo
considerata sunt. hoc autem Marcus, quia ingressus Capharnaum
in synagogam eorum docebat eos sabbatis, cum Luca
dixit, sed nihil habet quaestionis.
II. Sequitur Marcus et dicit:
eius; erat enim docens eos quasi potestatem
1, 22-24 om. CPV Im. 3 et ei tres] ecce it res B alios om. A1E1S
conferentes] coniungentes r 4 pugnare Bl 5 iis l m quae] qui CP
6 ceterae B 7 monstrantur B 8 indie B1 9 conueniunt CP in]
ad R considera Bl 11 initium euangelii om. Bl 12 fili R1
AlElS dni H 14 ingressus] add. in Q v 15 conteiione finit 0
17 synagoga RD CP HAEL i (sin. DPH, -guga C) cum lucam
dixit sed B1, cum lucas dixisset HAelL 19 doctrina E1 f edd.
praeter p g, v
eorum homo in spiritu inmundo et exclamauit
perdere nos, et cetera usque ad eum locum, ubi ait: et
erat praedicans in synagogis eorum et omni Galilaea
et demonia eiciens. et in hoc toto loco quamuis sint quaedam
quae cum solo Luca dixit, tamen iam tractata sunt, cum
Matthei narrationem continuam teneremus, quia in ipsum
ordinem sic incurrerant, ut ea praetermittenda non arbitrarer.
sed Lucas de spiritu inmundo ait, quod sic exierit ab homine.
ut nihil ei noceret. Marcus autem: et discerpens cum,
inquit, spiritus inmundus exclamans uoce magna exiit
ab eo. potest ergo uideri contrarium: quomodo enim discerpens
uel, sicut aliqui codices habent, conuexans eum, cui
nihil nocuit secundum Lucam? sed et ipse Lucas: et
cum proiecisset illum, inquit, demonium in medium,
exiit ab illo nihilque ei nocuit. unde intellegitur hoc
dixisse Marcum conuexans eum quod Lucas dixit cum
proiecisset eum in medium, ut quod secutus ait nihilque
ei nocuit hoc intellegatur, quod illa iactatio membrorum
adque uexatio non eum debilitauit, sicut solent exire demonia
etiam quibusdam membris amota uexatione elisis.
deprecans eum et genu flexo dixit: si uis, potes me
4, 35 b 23 *Marc. 1, 40 BRD (colb. brix. al., ol Ephr. al.),
scribae cet., edd., v 5 erat] cetera B1 omnia B, in omni x(non
w) b (AWL 8 tenueramus g 9 incurrebant r arbitraremur
g 10 uerba quae sunt sed lucas usque ad amota uexatione elisis
om. FONMQ HAELS x χψω p ab omine B, om. g 11 eum om. CP
12 exclamanR] et exclamans CPVg v exiit (exiet C1) BRD ClPVgr a 1 m,
exit cet. 16 inquit om. B 17 exiuit RD raeI, exitg ello Bl, eo V
intell.] et tellegitur Cl, et intell. C2PV 18 dixit om. RD raeI 19 eum]
sum B ut om. P 7 g ut q. s. ait om. It r ael 20 intelligitur
1 gel quod BBD CPV 7 g, quia cet. 22 amota uexatione elisis BRD
raelm, amputatis aut elisis 7, amputatis aut euulsis CPV g (in mg. I)
dicentes:
eis, ne manifestarent illum. huic quod ultimum
posuimus simile aliquid et Lucas dicit, sed sine aliqua
repugnantiae quaestione. sequitur Marcus:
in montem uocauit ad se quos uoluit ipse et uenerunt
ad eum.
mitteret eos praedicate.
curandi infirmitates et eiciendi demonia.
Simoni nomen Petrus, et cetera usque ad illud ubi ait:
sibi fecisset Iesus, et omnes mirabantur. de nominibus
discipulorum iam et antea me locutum scio, cum Matthei
ordinem sequerer, et hic rursus admoneo, ne quisquam putet
nunc accepisse nomen Simonem, ut Petrus uocaretur, et sit
contrarium Iohanni, qui longe ante illi dictum esse commemorat:
tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus.
ipsa enim uerba domini commemorauit, quibus ei nomen
inposuit; Marcus autem hoc loco id recapitulando commemorauit,
cum ait: et inposuit Simoni nomen Petrus. cum
enim uellet nomina duodecim apostolorum enumerare et
necesse haberet Petrum dicere, breuiter insinuare uoluit,
quod non \'hoc ante uocaretur, sed hoc ei dominus nomen
inposuerit non tunc, sed quando Iohannes ipsa uerba domini
posuit. cetera nihil repugnant et ante iam pertractata sunt.
IIII. Sequitur Marcus:
in naui rursus trans fretum, conuenit turba multa
11 Marc. 5, 20 13 cf. aupra 1. 2, c. 17 et 53 17 loh. 1, 42
20 Marc. 3. 16 26 *Marc. 5, 21 et 6, 30 RD 3 illum] eum V 6 uocabit B 8 illia] eis RD V
12 iesus om. AelL, dominus g 14 sequerer ordinem XOO edd. pracUr
p g nec B 17 uocaueris Bx 23 hoc ante B A1E1L, ante hoc RD.
antea hoc r, hoc antea cetf nomen dominus R 24 iohannis ClP
25 posuit] add. et HAEL y g nihil BRD, nihil cuiquam cd., edd.
ante BRD HAEL 7, antea cef., edd. 26 transisse(t) B
ubi ait:
illi omnia quae egerant et docuerant. hoc
ultimum dixit cum Luca nihilo discordans, cetera iam ante
tractata sunt. sequitur Marcus: et ait illis: uenite seorsum
in desertum locum et requiescite pusillum, et
cetera usque ad illud ubi ait:
tanto magis plus praedicabant
admirabantur dicentes: bene omnia fecit, et surdos
fecit audire et mutos loqui; in his cum Luca Marcus
nihil est quod repugnare uideatur et superiora omnia iam
considerauimus, quando eos Mattheo conferebamus. sed cauendum
est, ne quisquam arbitretur hoc quod in ultimo ex
euangelio Marci posui repugnare omnibus qui eum aliis eius
plerisque factis et dictis ostendunt scisse, quid ageretur in
hominibus, id est quod eum cogitationes et uoluntates eorum
latere non poterant, sicut apertissime Iohannes dicit:
autem Iesus non credebat semet ipsum eis eo quod
ipse nosset omnes
testimonium perhiberet de homine; ipse enim sciebat,
quid esset in homine. sed quid mirum, si praesentes
hominum uoluntates uidebat, qui etiam futuram Petro praenuntiauit,
quam tunc utique non habebat, quando pro illo uel
cum illo paratum se mori praesumebat? quae cum ita sint.
2, 24 et 25 23 cf. Matth. 26, 33 et 35 HAelL apost. ad dominum V, ad dominum
discipuli p 3 illij ei V v hoc] add. autem Q 4 nillo Bl, nihil
in nullo g, in nihilo el discordians B ante om. AlElL, antea edd.
praeterem 7 praeiciebat Bl 9 amirauantur B, mirabantur p 13 nec B
14 posui om. CP altis C\'JP 16 cogitatione B 17 pctuerant HAEL Y
19 quia] qui B (Bushw.) 20 periberet B 22 uolumtates B qui]
quia BN petro futnram V, p. futuram negationem p, futuram perfidiam
petro g, futuram aegationem petro ael prenunciauerit p
23 tunc om. BR
contrarium quod Marcus dicit: praecepit illis, ne cui
dicerent; quanto autem eis praecipiebat, tanto magis
plus praedicabant? si enim sciebat eos sicut ille qui notas
habebat et praesentes et futuras hominum uoluntates tanto
magis praedicaturos, quanto magis, ne praedicarent, eis praecipiebat,
utquid hoc praecipiebat, nisi quia pigris uolebat ostendere,
quanto studiosius quantoque feruentius eum praedicare
debeant quibus iubet. ut praedicent, quando illi qui prohibebantur
tacere non poterant?
V. Sequitur Marcus: lin illis diebus iterum ctfm turba
multa esset nec haberent quod manducarent, et cetera
usque ad illud ubi ait:
magister, uidimus quendam in nomine tuo eicientem
demonia, qui non sequitur nobiscum, et prohibuimus
eum.
est enim qui faciat uirtutem in nomine meo et possit
cito male loqui de me;
uos pro uobis est. hoc Lucas similiter narrat, nisi quod
ipse non dicit: \'nemo est qui faciat uirtutem in nomine meo
et possit cito male loqui de me.\' nulla est ergo inter eos
quaestio cuiusquam repugnantiae. sed uidendum est, ne hoc
illi sententiae domini putetur contrarium ubi ait: qui mecum
Luc. 9, 49 et 50 23 *Luc. 11, 23; *Matth. 12, 30 B et praescientiae om. B, et praeaentiae CP
2 praecipit ClL 3 praeicipiebat (pi s. fl.) B 4 plures B 5 et alt.
om. B uolumtates B 7 quia om. e uolebatostuliosius (om.
-endere quanto st) B 8 studiosius I gaudiosius Q 9 debebant B
ENMQ iubetur B2 ut om. Bl 10 porant B V] VI JB*
11 diebus illis p v 12 esset] add. cum iesu VN2E2 edd. praeter m
quid a 13 ibi Bl illis B 15 qui] add. te N2 non] nos Bl
prohibimus Cl 16 probibere B 17 facit V posBisset Bl 18 qui
enim-loqui de me om. BlL aduersus RD HAE i 19 nos et
nobis g 20 est B-RD CP FNMQ p, est enim cet. (enim est m
facit PS p 21 mali B2 ergo est AELS r inter] in A1E1LS
spargit. quomodo enim iste non erat aduersus eum. qui cum
illo non erat, de quo Iohannes suggessit, quod cum illis eum
non sequebatur, si aduersus illum est qui non est cum illo?
aut si aduersus illum erat, quomodo dicit discipulis: nolite
prohibere; qui enim non est aduersus uos, pro uobis
est? an hoc interesse aliquis dicet, quia hic discipulis ait:
qui non est aduersus uos, pro uobis est, ibi autem de
se ipso locutus est: qui mecum non est, aduersus me
est? quasi uero possit cum illo non esse qui discipulis eius
tamquam membris eius sociatur. alioquin quomodo uerum
erit: qui uos recipit, me recipit, et: quando uni ex
minimis meis fecistis, mihi fecistis? aut potest etiam
non esse aduersus eum, qui fuerit aduersus discipulos eius?
nam ubi erit illud: qui uos spernit, me spernit, et: quando
uni ex minimis meis non fecistis. neque mihi fecistis,
et: Saule, Saule, quid me persequeris? cum discipulos
eius persequeretur? sed nimirum hoc uult intellegi in tantum
cum illo non esse aliquem, in quantum est aduersus illum,
et in tantum aduersus illum non esse, in quantum cum illo
est. exempli gratia, sicut iste ipse qui in nomine Christi
uirtutes faciebat et in societate discipulorum Christi non erat,
15 Luc. 10, 16 *Matth. 25, 45 17 Act. 9, 4 D edd. praeter pm 2 dispergit r quomodo] quando J31
3 iohannis ClP 4 si om. Bl aduersum B2 illum del. B2 6 prohiberej
add. eum g nos et nobis g 7 aliquid AE1L g dicit
B2BD CPY FNQ p 8 qui] add. enim RDQ uos-aduersus om. Bl
nos et nobis g 9 aduersum P1FM g 10 posset AE 12 quia Bx
(nos) :1 recipit fol. 161 deficit man. saee. VIllI E, incipit supplementum
saec.XII tertium E* recepit P1, receperit p me recipit om. B1
recepit p quando] quod p 13 imnimis Bl 14 aduersum eam Q
HAesL y g 1a erat B me spernit om. Bl quando] quandiu
E* f (v), quod p 16 ex] de AesL v minoribus E* r v meis
om. A*L, istis E* y non et neque om. p 17 discipulo Bl 18 uult]
adll. et CP 20 et in t. a. illum om. B1 cum illum C1
cum ipsis erat et aduersus eos non erat; in quantum uero
eorum societati non adhaerebat, in tantum cum ipsis non
erat et aduersus eos erat. sed quia illi hoc eum facere
prohibuerunt, in quo cum ipsis erat, dixit eis dominus:
nolite prohibere. illud enim prohibere debuerunt quod
extra eorum erat societatem, ut illi unitatem ecclesiae suaderent,
non illud, in quo cum illis erat, nomen scilicet magistri
et domini eorum in demoniorum expulsione commendans.
sicut catholica ecclesia facit non inprobans in hereticis sacramenta
communia; in his enim nobiscum sunt et aduersus
nos non sunt; sed inprobat et prohibet diuisionem ac separationem
uel aliquam aduersam paci ueritatique sententiam;
in hoc enim aduersus nos sunt, quia in hoc nobiscum non
sunt et nobiscum non colligunt et ideo spargunt.
VI. SequiturMarcus et dicit: *°quisquis enim potum dederit
uobis calicem aquae in nomine meo, quia Christi
estis, amen dico uobis, non perdet mercedem suam.
credentibus in me, bonum est ei magis, si circumdaretur
mola asinaria collo eius et in mare mitteretur.
illam; bonum est tibi debilem introire in uitam quam
duas manus habentem ire in gehennam, ignem
E* j l m tantam] quantum RD 2 cum om. Bl
3 eoBrum B aderel (b)at B 4 eum om. p facere om. Bl 5 prohibuerant
FNM edd. praeter p g 6 prohibere] add. eum g 7 eclesia C1
8 illis] illi Bl 10 sicut] add. et B3 ecclesia catholica AesLS 7
eclesia ut setnper C fecit Bl inprobrans B bertices B1, ereticis
B2 12 inprobat] add. et hinc intellegent timentea dominum catholici
quia multa toleranda sunt in malis catolicis ne unitas diuidator
communionis B improbans et prohibens N2 ac] a B, hac CP
16 dederit potum g (Ept.) 17 aque frigide g (ex Matth. 10, 42)
20 est ei in ras. C, est erga B 21 mari B 24 ignem BlRlD AL
r ael (Hub. ValZ. Ken. Lindf. Rw.), in ignem cet., v (tb *5p Sin. corr.,
Par. Sang. aZ., sed sa to nup codd. opt.) inezinguibilem et exinguitur B
non extinguitur, et cetera usque ad illud ubi ait:
in uobis salem et pacem habete inter uos. haec Marcus
dominum locutum, posteaquam illum qui in nomine eius
eiciebat demonia et cum discipulis non eum sequebatur uetuit
prohiberi, contextim commemorat aliqua ponens, quae nullus
alius euangelistarum posuit, aliqua uero, quae Mattheus quoque
posuit, et aliqua itidem, quae et Mattheus et Lucas, sed
et illi ex aliis occasionibus et in alio rerum ordine, non
hoc loco, ubi de illo suggestum est, qui cum discipulis
Christi non eum sequebatur et demonia in eius nomine
eiciebat. unde mihi uidetur etiam hoc loco dominus secundum
Marci fidem ideo dixisse quae aliis etiam locis dixit, quia
satis pertinebant ad hanc ipsam eius sententiam, qua uetuit
prohiberi uirtutes in nomine suo fieri, etiam ab illo qui cum
discipulis eum non sequebatur. sic enim contexit:
non est aduersum uos, pro uobis est.
enim potum dederit uobis calicem aquae in nomine
meo, quia Christi estis, amen dico uobis, non perdet
mercedem suam. unde ostendit etiam illum, de quo
Iohannes suggesserat et unde iste eius sermo exortus est,
quod non ita separabatur a societate discipulorum, ut eam
Luc. 17, 2 16 Marc. 9, 39 (40)-40 (41) et extinguetur r 3 inter uos] inter uobis Bl (el. 95,
13 et 101, 23), in nobis eolb. (iv p 4 posteacam
Bl, postquam NQ p r 6 prohibere CP p commemorans B
pones B* 7 aliqua] alia R quoque posuit mn. p 8 alia g itidem
om. p et ante Matth. om. p lucas] add. posuerunt p sed et B
CP, sed cet., edd. 9 illi] illic B, illis RD occassionib. B in
BRD FNMQ HAS xxlfi, edd. praeter m, om. cet. 10 loco] ordine R
12 eiciens Bl 13 quae] quia BIRD 14 eiaB om. HAL a e, etiam r
sententia Bl quae uetuit M, quaetui Bl 15 prohibere CPV x
uirtutis C1 etiam om. p 17 aduersus R r 18 dedit Bl
19 perdit Cl 20 inde RD r illud BRD HAL 21 iohannis C1P
22 separatur AXL a om. Bl eum t. hereticum g
audere Christi suscipere sacramenta et tamen nomini
fauere christiano, ita ut Christianos etiam suscipiant et non
ob aliud eis, nisi quia Christiani sunt, obsequantur, de qualibus
dicit, quod non perdunt mercedem suam, non quia iam
tuti adque securi sibi debent uideri ex hac beniuolentia,
quam erga Christianos habent, etiamsi Christi baptismo non
abluantur nec unitati eius incorporentur, sed quia ita iam dei
misericordia gubernantur, ut ad ea quoque perueniant adque
ita securi de hoc saeculo abscedant. qui profecto, et priusquam
Christianorum numero socientur, utiliores sunt quam hi qui,
cum iam Christiani appellentur et christianis sacramentis inbuti
sint, talia suadent, ut quibus ea persuaserint secum in
aeternam poenam pertrahant. quos membrorum corporalium
nomine tamquam manum uel oculum scandalizantem iubet
erui a corpore, hoc est ab ipsa unitatis societate. ut sine
his potius ueniatur ad uitam, quam cum eis eatur in
gehennam. hoc ipso autem separantur, a quibus separantur,
quod eis mala suadentibus, hoc est scandalizantibus, non
consentitur. et si quidem omnibus bonis, cum quibus eis
notitia est, etiam de hac peruersitate innotescunt, ab omnium
penitus societate adque ab ipsa diuinorum sacramentorum
participatione separantur; si autem quibusdam ita noti sunt,
p 2 audire CP sacramenta suscipere E* nomina
HAlL, nomine A2 4 ob om. Bl ni H õ dicit] deit Bl,
dixit a 1 quod om. g, quoniam B perdent N1 mercemdem (m
med. exp.) B 6 tuti] ut JB1 debeant p 7 ergo B1 N ipo AL
8 iam ita BDM 9 gnuernantur Bl ad om.. B ea] eam F2N2
prael 10 quo g 11 societur Bl quam hi om. g hii BR,
ii E* l m, illi M x 12 imbiti B1 13 quibua] eoa quibus HAerL 7
ael persuaaeruut ClPV in aeternum B 14 poenam] ponant B1,
illam penam p membraerum Bl 16 erui] add. et abscindi rael
17 his] iis E* in gehenna B1 18 autem ipso E* reparantur CP
19 eis] de his N 20 omnibus] cum omnibus r cum] de M 21 notitia]
societas 00 raelm este B1 de om. Bl hoc Bl omni p 9
sunt, sicut ante uentilationem palea toleratur in area, ut
neque illis ad iniquitatis communionem consentiatur nec
propter illos bonorum societas deseratur. hoc faciunt qui
habent in se ipsis salem et pacem habent inter se.
Iudae ultra Iordanen et conueniunt iterum turbae
ad eum et, sicut consueuerat, iterum docebat
illos, et cetera usque ad illud ubi ait: 44 omnes enim ex
eo quod abundabat illis miserunt, haec uero de
penuria sua omnia quae habuit misit, totum uictum
suum. in hac tota contextione omnia superiora considerata
sunt, ne quid uiderentur habere contrarium, quando cum
Matthei ordine ceteros conferebamus; hoc autem de uidua
paupercula, quae duo minuta misit in gazophylacium, duo
soli dicunt, Marcus et Lucas, sed sine ulla quaestione
concordant. hinc iam usque ad cenam domini, unde omnium
omnia considerata tractauimus, non dicit et Marcus quod
cogat cum aliquo conparari ad inquirendum, ne quid repugnare
uideatur.,
communia, quoniam illa iam omnia pertractata sunt. sic ergo
incipit Lucas: Quoniam quidem multi conati sunt
21, 1-4 17 cf. Marc. 13, 1-37 24 *Luc. 1, 1-4 E* innota b
tolerandi] collocandi p 2 paleae BD ral tollatur B, tolerantur
BD praI area] horrea p 3 neque] nec p illis ante consentiatur r
nec] neque edd. praeter p 4 bonorum om. Es 5 inter se om. p
6 surgens ALS 9 l 7 iudae B, iudaeae cet., edd. conuenerunt p r
8 et om. B1 consuerat B r 9 illos] eos Y p 12 conteiione B
19 eum alicui ral quirendum Bl 21 VIII numerum capitis ante nunc
BMQ, ante sic ergo BD CPVF p, ante quoniam quidem NHALS,
om. EP 22 eis] eius CP, his AL g, iis E* y 23 illa] in illa AL
pertracta BBl 24 lucam Bl
sunt, rerum, 2 sicut tradiderunt nobis qui ab initio
ipsi uiderunt et ministri fuerunt sermonis,
est et mihi adsecuto a principio omnibus diligenter
ex ordine tibi scribere, optime Theofile,
cognoscas eorum uerborum, de quibus eruditus
es, ueritatem. hoc principium ad euangelii narrationem
nondum pertinet. admonet autem, ut nouerimus eundem Lucam
etiam illum librum scripsisse, qui actus apostolorum uocatur.
non solum, quia Theofili nomen etiam illic inest — nam
posset fieri, ut et alius aliquis Theofilus esset et, si idem
ipse esset, ab alio ad illum aliquid scriberetur sicut a Luca
euangelium —, sed quia et ibi ita exorsus est, ut diceret:
quae coepit Iesus facere et docere
diem, quo apostolos elegit, per spiritum sanctum
mandans iussit praedicare euangelium, dedit intellegi,
quod iam scripserit euangelii librum unum ex quattuor, quorum
est in ecclesia sublimis auctoritas. nec ideo, quia dixit
de omnibus se fecisse sermonem quae coepit Iesus facere et
docere usque in diem, quo mandauit apostolis, putari debet
omnia scripsisse in euangelio suo quae Iesus cum apostolis
in terra uersatus fecit et dixit, ne sit contrarium Iohanni,
qui ait multa alia fecisse Iesum, quae si scriberentur, mundum
totum non potuisse capere illos libros, cum etiam constet
ab aliis euangelistis non pauca narrata, quae Lucas ipse
codd. (ueron. eant. brix. al., opt. Vulg.), omnia М2Es 7 p r.
de omnibus IP, de hominibus r 9 actuum RD 10 theofilo RD 11 ali-
\'quiB om. B1 theofilius B 12 a om. B1 lucae (JIP 14 feci de omnibus
H.A»L r aelmv 15 et docere BBD IP E* 7 edd., om. cet. usque
rOm. p in] ad x r 16 apostolos] apostolos quos CsY N*, apostolis
quos Es7 m 17 mandans] add. iesus HA2 iussit pr. eu.] cf. cant.
(Aug. c. ep. fund. 9, n. 10; c. Felic. 1, 4; auct. I. de un. eccl. 11, 3T)
euangelium] incipit Ns (suppl. saec. XII) 22 apostolis] add. suis
Jt* 24 iesum] add. in conspectu eorum N* 25 capire Cl 26 aliis] illis B
de omnibus, unde faceret sermonem, quae iudicauit
apta et congrua sufficere officio dispensationis suae. et quod
dicit multos conatos ordinare narrationem, quae in
nobis conpletae sunt. rerum. uidetur significare nonnullos,
qui non potuerunt hoc susceptum munus implere;
ideo autem dicit sibi uisum esse ex ordine diligenter
scribere, quoniam multi conati sunt; sed eos debemus
accipere, quorum in ecclesia nulla extat auctoritas,
quia id quod conati sunt implere minime potuerunt iste
autem non solum usque ad resurrectionem adsumtionemque
domini perduxit narrationem suam, ut in quattuor auctoribus
euangelicae scripturae dignum suo labore haberet locum, uerum
etiam deinceps quae per apostolos gesta sunt, quae sufficere
credidit ad aedificandam fidem legentium uel audientium,
ita scripsit, ut solus eius liber fide dignus haberetur in
ecclesia de apostolorum actibus narrantis reprobatis omnibus
qui non ea fide, qua oportuit, facta dictaque apostolorum
ausi sunt scribere. eo quippe tempore scripserunt Marcus
et Lucas, quo non solum ab ecclesia Christi, uerum etiam
ab ipsis adhuc in carne manentibus apostolis probari potuerunt.
Zacharias de uice Abia et uxor illi de filiabus
M ergo f. s. e. d. omnibus om. BlMx 2 sermo
C\'P 3 apta et] apte HAL g 5 bobis Bl rerum quae i. n. c.
eunt N\' 9 nulla extat bis Bl existat ClP 10 adimplere N. 11 ascensionemque
p ael 13 labore suo N* r a elm haberet om. RD
15 legentiumq. laudentium Bl 17 actibus-apostolorum om. Bl 18 non
ea] non a AL, nota RD oportuit] decuit N* 19 eo om. B1 20 ab]
iubet Bl 23 VIIII numerum capitis ante fuit BF, om. NB lucas
narrare RDN/I 24 iudae BDM HAL (brix., Dubl. Fuld. al.), iudaeae
cet., edd. 25 zaccarias B, zacch. D CP Hl auia BIRl illius B2 V
eum locum, ubi ait:
ad Simonem: duc in altum et laxate retia uestra
in capturam. hoc totum non habet ullam repugnantiae
quaestionem. Iohannes quidem uidetur simile aliquid dicere,
sed illud longe aliud est, quod factum est post resurrectionem
domini ad mare Tiberiadis. ibi enim non solum ipsum tempus
ualde diuersum est, sed etiam res ipsa plurimum distat.
nam retia illic in dextram partem missa centum quinquaginta
tres pisces ceperunt, magnos quidem, sed pertinuit ad euangelistam
dicere, quod, cum tam magni essent, retia non sunt
disrupta, respicientem scilicet ad hoc factum, quod Lucas
commemorat, ubi prae multitudine piscium retia rumpebantur.
iam cetera similia Iohanni Lucas non dixit nisi circa domini
passionem et resurrectionem. qui totus locus a cena ipsius
usque ad finem sic a nobis tractatus est, ut omnium conlatis
testimoniis nihil eos dissentire doceremus.
X. Iohannes est reliquus, qui iam non restat cui conferatur.
quidquid enim singuli dixerunt, quae ab aliis non dicta sunt,
difficile est, ut habeant aliquam repugnantiae quaestionem.
ac per hoc liquido constat tres istos, Mattheum scilicet.
Marcum et Lucam, maxime circa humanitatem domini nostri
Iesu Christi esse uersatos, secundum quam et rex et sacerdos
est. et ideo Marcus, qui in illo mysterio quattuor animalium
hominis uidetur demonstrare personam, uel Matthei magis
comes uidetur, quia cum illo plura dicit propter regiam
personam, quae incomitata esse non solet, quod in primo
supra 1. 1, c. 3—6 24 cf. Apoc. 4, 6 et 7 Bx, helis. RDQ AE* j r e 2 eum] illum HAesL i
ait] dixit HAesL y 3 laxa CP (colb. uind., Am. al.) 5 iohannie CP
9 dextram BRD HAEвL i g r, dexteram cet. CLIII Q 11 cum
om. Bl tamen B 12 dirrupta QAIL, di*rupta (r eras.) C, dirupta
PME* i 14 cera B iohannis Bl 15 ad cenam B 18 X] capihtm
numeros om. N* quia B 19 aliis] illis Bl 21 scilicet] add. et
HAeaL Y 24 ministerio B 25 personae B
ambobus incedit. nam quamuis Mattheo in pluribus, tamen
in aliis nonnullis Lucae magis congruit, ut hoc ipso demonstretur
ad leonem et ad uitulum, hoc est et ad regalem, quam
Mattheus, et ad sacerdotalem, quam Lucas insinuat personam,
id quod Christus homo est, pertinere, quam figuram Marcus
gerit pertinens ad utrumque. diuinitas uero Christi, qua
aequalis est patri, secundum quod uerbum est et deus aput
deum et uerbum caro factus est, ut habitaret in nobis, secundum
quod ipse et pater unum sunt, a Iohanne maxime
commendanda suscepta est, qui sicut aquila in his quae Christus
sublimius locutus est inmoratur nec in terram quodammodo
nisi raro descendit. denique quamuis matrem Christi se
nosse plane testetur, tamen nec in eius natiuitate cum Mattheo et-
Luca aliquid dicit nec eius baptismum cum tribus commemorat,
sed tantum modo ibi testimonium Iohannis alte sublimiterque
commendans relictis eis pergit cum illo ad nuptias in Canan
Galilaeae, ubi, quamuis ipse euangelista matrem eius fuisse
commemoret, ille tamen dicit: quid mihi et tibi est,
mulier? non repellens, de qua suscepit carnem, sed suam
tunc maxime insinuans diuinitatem aquam conuersurus in
uinum, quae diuinitas illam etiam feminam fecerat, non in
illa facta erat.
Inde post paucos dies factos in Capharnaum redit ad
templum, ubi eum dixisse commemorat de templo corporis
17 cf. Ioh. 2, 1-11 19 Ioh. 2, 4 24 cf. Ioh. 2, 12-25 tert. om. AlL 5 ad om. PM 6 id] ad Bl 7 utramque BD r
qua] quae CP Q AL 8 est pr. om. B uerbum-quod om. tIp 9 factus
B, factum cet., edd. est om. RD CP MQ m secundum] add. hoc
CPV g 10 ad iohanne BMl 12 quodadmodo B 14 neque HAL
16 apte E* y 17 commendat RD pergit] uadit » canan M,
chanan N\'Q HAIL, chanaan BR C\'P g, chanam a el, cana F r m, chana
V A2Es 7 p, 19 commemoret et BXR 22 in om. Bl AL 23 erat]
fuerat p 24 festos Q 25 dixisse commemorat BIB, comm. dix.
cet., edd.
illud. ubi maxime insinuat non solum, quia deus erat
in templo uerbum caro factum, uerum etiam quia eandem
carnem ipse resuscitauit non utique nisi secundum id quod
unum est cum patre nec separabiliter operatur, cum ceteris
locis fortassis omnibus scriptura non dicat, nisi quod deus
illum suscitauerit, nec alicubi sic expressum est, quod cum
deus resuscitarit Christum, etiam ipse se resuscitauit, quia
cum patre unus deus est, sicut hoc loco, ubi ait: soluite
templum hoc, et tribus diebus suscitabo illud.
Inde cum illo Nicodemo quam magna, quam diuina locutus
est! inde rursus pergit ad testimonium Iohannis et commendat
amicum sponsi non gaudere nisi propter uocem sponsi. ubi
admonet animam humanam non de se ipsa sibi lucere nec
beari nisi incommutabilis participatione sapientiae. inde ad
mulierem Samaritanam, ubi commemoratur aqua, unde qui
biberit non sitiet in aeternum. inde rursus in Canan Galilaeae,
ubi fecerat de aqua uinum. ubi eum commemorat dixisse
regulo, cuius filius infirmabatur: nisi signa et prodigia
uideritis, non creditis, usque adeo supra omnia mutabilia
uolens mentem credentis adtollere, ut nec ipsa miracula,
quae quamuis diuinitus de mutabilitate corporum fiunt, a
fidelibus quaeri uelit.
15 cf. Ioh. 4, 1-42 17 cf. ib. 43-54 19 Ioh. 4, 48 AL 3 etiam] add. illud N* 5 operabatur HAL
8 resuscitaret C7P N* A2L a e, -tauit p, -tauerit g r ae om. M A-L
9 sicut om. Bl soluit et C 10 tribus B CP FM HAL (tptciv
Vat.), in tribus cet., edd., v, cf. supra (Jv xp. pl.) excitabo » 7 r,
resusc. rae 11 quam magna] humana magisp 13 sponsipr.] ipsosi B
14 se om. BlB 15 beatificari RD 17 cane. BF r alm, chanaan ROlp,
chanan N* HAL g, chana E) p, chanam e 18 ubi alt.) ibi B2RD
FNsMQ prael 20 credetis CXV pr (cant. al.) super aelm
mutabilia om. BlRDN* 21 mentes JB1 creditis Bl 22 corporis
RD 23 uellit B
Inde Hierosolymam redit; fit sanus triginta octo annorum
languidus. ex hac occasione quae dicuntur! quam diu dicuntur!
ibi dictum est: quaerebant eum Iudaei interficere,
quia non solum soluebat sabbatum, sed et patrem
suum dicebat deum aequalem se faciens deo. ubi
satis ostenditur, quam non usitate, sicut solent sancti homines
dicere, dixerit patrem suum deum, sed quod ei sit aequalis
insinuans; quippe paulo superius dixerat eis de sabbato
calumniantibus: pater meus usque modo operatur, et
ego operor. ibi exarserunt, non quia patrem suum diceret
deum, sed quod ei aequalis uellet intellegi dicendo: pater
meus usque modo operatur, et ego operor, consequens
esse ostendens, ut, quoniam pater operatur, et filius
operetur, quia pater sine filio non operatur. ibi enim et paulo
ante ait iam illis ob hoc irascentibus: quaecumque enim
ille fecerit, haec et filius similiter facit.
Inde tandem descendit Iohannes ad illos tres cum eodem
domino in terra gradientes, ut quinque milia panibus quinque
pascantur, ubi tamen solus commemorat, quod, cum uellent
eum regem facere, solus fugit in montem. qua in re nihil
mihi aliud uidetur animam rationalem commonere uoluisse,
nisi eo se nostrae menti rationique regnare, quo est in excelsis
nulla cum hominibus communione naturae solus, quia unicus
patri. hoc autem mysterium deorsum repentes carnales homines
fugit, quia ualde sublime est, unde illos et ipse fugit in
1 cf. Ioh. 5, 1-47 3 Ioh. 5, 18 9 Ioh. 5, 17 15 Ioh. 5, 19 b
17 cf. Ioh. 6, 1-15; Matth. 14, 13—21; Marc. 6, 32—44; Luc. 9, 10-17 B1, hierusolym. C, hierusolim. HL, ierosolyma F,
hieroaolimam H, ieroaolimam » XXXocto CP, XXXVIII Q 3 ibi]
ubi Bl, usque ubi Q 5 deum] eum B deo] deum ClP 8 paulo
quippe V p 11 deum] dominum HAL 14 operetur] operatur. B p
non operatur] non operetur AL 15 ante] post raelm 17 tamen
GIN. 18 gradientes] oradicentes Bl milia] add. hominum CPV
E* O( pgm quinque panibus quinque milia Q rael 19 pascerentur
B1 21 rationabilem B1 22 eo se] eos Bl narrationique HAL
quod NIIHAL 23 natura B 24 carnes B
alibi dicit: regnum meum non est de hoc mundo. neque
etiam hoc nisi Iohannes ipse commemorat uolatu quodammodo
aetherio supereminens terris et gaudens luce solis iustitiae.
ab illo itidem monte post miraculum de quinque panibus
factum, cum isdem tribus paululum remoratus, donec mare
transissent, quando ambulauit super aquas, continuo rursus
se in uerbum domini attollit, quam magnum, quam prolixum,
quam diu supernum et excelsum, ex occasione panis exortum,
cum dixisset turbis:
me, non quia signa uidistis, sed quia edistis de
panibus et satiati estis;
qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam, et
inde iam talia diutissime adque excelsissime. tunc ab ista
uerbi celsitudine ceciderunt, qui post eum deinceps non
ambulauerunt, cui sane inhaeserunt, qui potuerunt intellegere:
spiritus est qui uiuificat, caro autem nihil prodest,
quia utique et per carnem spiritus prodest et solus spiritus
prodest, caro autem sine spiritu nihil prodest.
Deinde suis fratribus, id est cognatis carnis suae, suggeren.
tibus, ut ascendat ad diem festum, quo possit innotescere
multitudini, quanta altitudine respondit:
nondum aduenit, tempus autem uestrum semper
.17 *loh. 6, 64 20 cf. Ioh. 7. 1-0 22 *Ioh. 7, 6 et 7 CXP 2 de mundo hoc AE\'L 7 3 nisi om. B1 4 eterio B
sol CP, soli F 5 itidem] eodem p 6 factum om. Ng hisdem
RCPVQ, eisdem FNa, iisd. f edd. pr. g remotus Bl 8 berbum Bl
9 diu] diuinum ael 10 cum] quam B 11 quia pr.] quasi B1, quiasi B1
ed. ex p.] manducastis ex panibus meis NI (in Ioh. eu. tr. 25, 10)
13 in uita aeterna B 14 diutiasima HAerL 7, dulcissime p excelsissima
HAesL 7, excellentissime RD V Xo/ edd. praeter m 15 celsi.
tudine] dulcedine p 16 qui potuerunt om. B 17 prodeest B, procedit w,
prodest cet. 18 quia u. e. p. c. s. prodest om. B1 et pr. om. HAL.
8. u. add. N* per carnem] carni R rael 19 prodest pr.] prodeest B
21 ascendant B1 quo] ut N*
autem odit, quia ego testimonium perhibeo de
illo, quia opera eius mala sunt! hoc est ergo: tempus
uestrum semper est paratum, quia uos diem istum
concupiscitis, de quo propheta dicit: ego autem non
laboraui subsequens te, domine, et diem hominum
non concupiui; tu scis. hoc est uolare ad lucem uerbi
et concupiscere illum diem, quem uidere concupiuit Abraham
et uidit et gauisus est. inde iam ad diem festum cum
ascendisset in templum, quae illum Iohannes locutum esse
commemorat, quam mirabilia, quam diuina, quam excelsa!
quod ipsi uenire non possent, quo esset iturus, quod et
ipsum nossent et unde esset scirent, et esset uerus qui
eum miserit, quem illi nescirent, tamquam diceret: (et
unde sim scitis et unde sim nescitis.\' quod quid aliud uoluit
intellegi nisi secundum carnem notum se illis esse potuisse
et gente et patria, secundum diuinitatem autem incognitum?
ibi etiam de dono spiritus sancti locutus ostendit, quis
esset, quando munus altissimum dare potuisset.
Rursus illuc de oliueti monte regredientem quae et quanta
narrat locutum post ueniam illi adulterae datam, quae uelut
lapidanda illi oblata a temtatoribus fuerat, quando digito
scribebat in terra, tamquam illos tales in terra scribendos
significaret et non in caelo, ubi monuit discipulos se
ib. 33-36 13 cf. ib. 28 18 cf. ib. 37—39 . 20 cf. Ioh. 8, 1-59
21 cf. ib. 3-11 24 cf. Luc. 10, 20 om. RD 5 concnpiacetis ClP 6 aubsequente domino H
hominum BRD FMQ r, hominis cet. 7 conpiui Bl est] add.
autem Es 12 ipsi] add. erat quam Bl posset BlRlD, possint CP
quo] quod BM1A1 et om. B1 15 simiscitis ... sitnescitis Bl
quod] quo edd. praeter g 17 gentem RD CP m, in gente ^ p
patriam RD m, in patria p autem] add. esse N* 20 illic VHl
egredientem B 22 lapidandi Bl, -ndo B1 illi oblata BRD, obl. illi
cet., edd. 23 terra pr.] terram BRD HAL scribendo BMQ L 24 et
BRD, om. cet., edd. nonj nos FNs A se om. B HAL, ut se VNa l
inclinatione monstrabat, signa in terra faceret, aut quod iam
tempus esset, ut in terra, quae fructum daret, non in lapide
sterili, sicut antea, lex eius conscriberetur! ergo post haec
lucem mundi se dixit et qui eum sequeretur non ambulaturum
in tenebris, sed habiturum lucem uitae. dixit etiam se esse
principium, quod et loqueretur eis. quo nomine utique se
distinxit ab illa luce, quam fecit, tamquam lux, per quam
facta sunt omnia, ut illud, quod se dixerat lucem mundi,
non sic acciperetur, quemadmodum discipulis ait: uos
estis lux mundi, tamquam lucerna, quae non est ponenda
sub modio, sed super candelabrum, sicut et de Iohanne
baptista: ille erat, inquit, lucerna ardens et lucens,
sed ipse sicut principium, de quo dictum est: nos omnes
de plenitudine eius accepimus. ibi dixit se filium esse
ueritatem, quae nisi liberauerit, nemo erit liber.
Inde posteaquam inluminauit a natiuitate caecum, ex ipsa
occasione in prolixo eius sermone demoratur Iohannes, de
ouibus et pastore et ianua et de potestate ponendi animam
suam et iterum sumendi eam, in quo excellentissimam
13 Ioh. 5. 35 14 *Ioh. 1. 16 15 cf. Ioh. 8. 31-36 17 cf. Ioh. 9,
1-41 18 cf. Ioh. 10, 1-21 otn. Bt gaudere p humilando B, humiliando cet., edd.
3 non] et non RD r a e 5 ambuturum Bl 6 esse se Bl 7 quod
(quo B) codd. (cf. Ioh. 8, 25 uerc. colb. mon. brix. Dbl. Eg. al.), qui r av
(quia veron., opt. codd. Vulg.), riw apav hzi, cf. de trin. 1, 24; in Ioh.
eu. tr. 38, 11; de gen. inp. l. 3, 6 8 per quem B 9 se] si BC,
de se e 10 sic om. Bl uos] ut Cl, et uos 02 g, ut uos P 11 tamquam
BBD, illi enim tamquam cet., edd. est] erat N. ponendam B
12 de om. BlRl iohannes B1 13 baptista om. B ille om. B
inquit erat RD, qui erat Bl, inquid baptista erat B2 15 de plenitudinem
B accipimus ClP se dixit BD filimn om. N* 16 ueritatem]
ueritatemque BD, et ueritatem r, ueritatis CzS pgl nemo]
ne Bl 17 postquam RD natibitate B 19 de (ante pot.) om.
FNMQ e l postate B
fierent, commemorat ei dixisse Iudaeos:
animam nostram tollis? si tu es Christus, dic nobis
palam. adque inde sumta oportunitate sermonis, quae etiam
sublimia dixerit, narrat. ibi dixit:
sumus. inde iam resuscitatum ab eo Lazarum praedicat, ubi
dixit:
me, etiam si mortuus fuerit, uiuet;
uiuit et credit in me, non morietur in aeternum.
in quibus uerbis quid nisi altitudinem diuinitatis eius agnoscimus,
cuius in aeternum participatione uiuemus? inde iterum
Iohannes occurrit in Bethania Mattheo et Marco, ubi factum
est illud de unguento pretioso, quo pedes eius a Maria caputque
perfusum est, adque hinc deinceps usque ad passionem
et resurrectionem domini cum tribus euangelistis Iohannes
graditur, sed in locis eisdem narratione uersante.
Ceterum quod ad sermones domini adtinet, non cessat se
adtollere in ea quae ille abhinc etiam sublimiter diuturneque
locutus est. nam et quando eum uoluerunt uidere gentiles
per Philippum et Andream, habuit excelsum sermonem, quem
aliorum euangelistarum nullus inseruit; ibi praeclara iterum
de luce inluminante et lucis filios faciente commemorat.
deinde in ipsa cena, de qua euangelistarum nullus tacuit.
10, 30 6 cf. Ioh. 11, 1-46 7 Ioh. 11, 25 et 26 12 cf. Ioh. 12,
1-8; cf. Matth. 26, 6-18; Marc. 14, 3-9 19 cf. Ioh. 12, 20-50
23 cf. Ioh. 13, 1—17, 26 Clp 2 ei] is B1, ad eam N* 4 sermones BWP
quae] quia AL 6 inde-dizit om. Bl 7 dicit HAEIJL 8 mortus B
10 cognoscimus e Z 11 uiuimus B1 12 in bethaniam 01p FNBQ HAL
ibi HA&L i 13 quo] quod BCP caputque a maria (sign. transp.
add. Jrl) BXB 14 hinc] add. in Bl 17 quod ad] quodam B sermonis
BCPP, sermonem BV se] sed Bl 18 diuturne CP 20 habuit]
babu B1 21 nullum B 22 lucae AIL, lucis Es r inluminationem
HAL, -tione » i faciente] finitur N* commemorat] incipit supplementum
saee. X fol. 187-192 pedes lauat (418, 15) N
quae alii tacuerunt! non solum de commendatione
humilitatis, quando pedes discipulorum lauit, sed, cum expressus
per buccellam traditor eius exisset, remanentibus
cum illo undecim, in sermone ipsius mirabiliter stupendo
maximeque diuturno idem Iohannes inmoratus est, ubi dixit:
qui uidit me, uidit et patrem. ubi multa locutus est
de spiritu sancto paracleto, quem missurus eis erat, et de
sua clarificatione, quam habuit aput patrem, priusquam
mundus esset, et quod unum nos faceret in se, sicut ipse et
pater unum sunt, non ut ipse et pater et nos unum, sed nos
unum sicut ipsi unum, multaque alia mireque sublimia, de quibus
disserere, sicut dignum est, etiamsi iam essemus idonei, in
hoc tamen opere non id nos suscepisse quis non aduertat? quod
alibi fortasse reddendum est, hic certe non est expetendum.
commendare quippe uoluimus amatoribus uerbi dei et studiosis
sanctae ueritatis, quamuis eiusdem Christi, qui uerus et
uerax est, adnuntiator adque praedicator Iohannes in euangelio
suo fuerit, cuius et ceteri tres, qui scripserunt euangelium,
et ceteri apostoli, qui non quidem ipsam narrationem scribendam
susceperunt, in ea tamen praedicatione sui officii munus
implerunt, longe tamen hunc in Christi altiora subuectum ab
ipso initio libri sui raro fuisse cum ceteris, id est primo
circa Iordanen propter testimonium Iohannis baptistae, inde
trans mare Tiberiadis, quando turbas de quinque panibus
Ioh. 6, 1-21 B 5 in sermonem AL, sermoni r stupenda BBD
6 diurno AlL ubi d.-locutUB est om. Bl 7 uidet utroque loco B1
C2VF2N edd. praeter m, v patrem] add. meum M x (colb. mon.)
8 paraclito RsD F2Q, -clyto C2VN AesL 10 et (ante pater) om.
BXRD r 13 dicere B1 iam om. CPV grlm 15 aliui Bl hic]
id HL g certe] certe nunc g 16 uolumus BDN edd. 17 ueruaret
(8 exp.) ueraex eat B 18 est om. HL 20 ipsa BCl scribendum B,
scribenda ClP 21 offici Bx 22 implerunt (inpl. B) BRD, ClP, impleuerunt
(inpl. M) cet., edd. subuectunt JB1 24 iordannem BH1
propter] pro B\' baptista B
pretioso fidelis feminae deuotione perfusus est, donec inde
illis occurreret ad passionis tempus, quod cum eis erat
necessario narraturus, ubi tamen ipsam dominicam cenam, de
qua nullus eorum tacuit, multo opulentius tamquam de cellario
dominici pectoris, ubi discumbere solebat, exhibuit. ipsum
deinde Pilatum uerbis altioribus percutit dicens regnum suum
non esse de hoc mundo regemque se natum et ad hoc uenisse
in hunc mundum, ut testimonium perhibeat ueritati. Mariam
quoque post resurrectionem mystica altitudine uisitans: noli
me, inquit, tangere; nondum enim ascendi ad patrem.
discipulis etiam insuflando dedit spiritum sanctum, ne ipse
spiritus, qui trinitati consubstantialis et coaeternus est,
tantum modo patris esse, non etiam filii spiritus putaretur.
Postremo suas oues Petro se amanti eumque amorem ter
confitenti commendans dicit eundem Iohannem sic se uelle
manere, donec ueniat. ubi etiam mihi uidetur alto docuisse
mysterio istam ipsam Iohannis euangelicam dispensationem,
qua in lucem liquidissimam uerbi sublimiter fertur, ubi trinitatis
aequalitas et incommutabilitas uideri potest, et qua
maxime proprietate distet a ceteris homo, cuius susceptione
uerbum caro factum est, perspicue cerni cognoscique non
10 Ioh. 20, 17 12 cf. ib. 22 15 cf. Ioh. 21, 15-17 17 cf. ib. 22-23 CPV 2 perfusum B1 illis inde C1P inde om.
HAes 1 3 occurret B 6 domini B1 deinde ipsum HA»L y
8 regemquesse natum Cl 9 perhibeam AlL ueritatis Bl (cf. in
Ioh. eu. tr. 115, 4) 10 uisitana] uitans r m (cf. in ep. Ioh. tract. 3, 2
Mariae contactum uitauit) 11 patrem] add. meum QHAL 12 discipulis]
incipit Eug. Exc. decimum insuflando BBH, insuffl. cet.
14 patri BN 15 petro] et etpro Bt, et pro 22D amorem] se amare
» t, amare g 16 iohannen C1P 17 etiam om. BD, fin. F (segu.
confess. I 7, 12 tu itaque) 18 mysterio istam] mysteriis tam ClP
istam] secretam V (marg. l secundum cod. Cam.) euangelistae MQ
w Eug. 19 quam in lucae ClP sublimitate 82 x/.m r Eug. 20 incommutabilistas
B 21 distat r a e l
ueniat. manebit autem nunc in fide credentium, tunc autem
facie ad faciem contemplandum erit, cum apparuerit uita
nostra et nos cum ipso apparebimus in gloria. quisquis autem
arbitratur homini uitam istam mortalem adhuc agenti posse
contingere, ut dimoto adque discusso omni nubilo phantasiarum
corporalium adque carnalium serenissima incommutabilis
ueritatis luce potiatur et mente penitus a consuetudine uitae
huius alienata illi constanter et indeclinabiliter haereat, nec
quid quaerat nec quis quaerat intellegit. credat ergo potius
sublimi auctoritati minimeque fallaci, quamdiu sumus in
corpore, peregrinari nos a domino et ambulare per fidem,
nondum per speciem; ac sic perseueranter retinens adque
custodiens fidem, spem et caritatem intendat in speciem ex
pignore, quod accepimus, sancti spiritus, qui nos docebit
omnem ueritatem, cum deus, qui suscitauit legum Christum
a mortuis, uiuificabit et mortalia corpora nostra per inhabitantem
spiritum eius in nobis. prius autem quam uiuificetur
hoc quod mortuum est propter peccatum, procul dubio
corruptibile est et adgrauat animam, et si quando adiuta
excedit hanc nebulam, qua tegitur omnis terra, id est hanc
carnalem caliginem, qua tegitur omnis uita terrena, tamquam
12 cf. n Cor. 5, 6 et 7 15 cf. Ioh. 16, 13 17 cf. Rom. 8, 10 et 11:
cf. II Cor. 4, 11 20 cf. Sap. 9, 15 21 cf. Eccli. 24, 6 HAL 3 apparuit RD 4 nostra] add.
christus VI 6 demoto CP m, dimisco AiL, dimisso HA2S1 gr
fantaaiarum RDN 9 alenata B1, aliena Eug. Vat. nec quid quaerat
nec quis quaerat] nec quis (s s. I.) qua quaera Bl, nequaquam quid
quaerat B2N 11 auctoritate BIN, auctori g fallacia Bl 12 peregrinare
CP nus Bl 13 nondum] nondum enim B, dum enim D,
non Eug. si Bl 14 et om. CPV p 15 quo BD accipimus D
Eug. docet RD r a 16 iesum] dominum iesum B2N christum
om. AL 17 uiuificauit RDN HL uestra B1 20 si om. RD
21 excidit ClP tegitigitur B1 22 carnem B1 terr.] ae terna AlL
tumcum Bl
redit uiuente desiderio, quo rursus erigatur, nec sufficiente
munditia, qua figatur. et quanto quisque hoc magis potest,
tanto maior est. quanto autem minus, tanto minor. si autem
nihil adhuc tale mens hominis experta est, in qua tamen
habitat Christus per fidem, instare debet minuendis finiendisque
cupiditatibus huius saeculi moralis uirtutis actione tamquam
in comitatu trium illorum euangelistarum cum mediatore
Christo ambulans. eum qui filius dei semper est propter nos
filium hominis factum, ut sempiterna uirtus eius et diuinitas
nostrae infirmitati et mortalitati contemperata de nostro nobis
in se adque ad se faceret uiam, cum magnae spei laetitia
fideliter teneat. ne peccet, a rege Christo regatur; si forte
peccauerit, ab eodem sacerdote Christo expietur adque ita in
actione bonae conuersationis et uitae nutritis pinnis geminae
dilectionis tamquam duabus alis ualidis euectus a terris ab
eodem ipso Christo uerbo inluminetur, uerbo, quod in principio
erat et uerbum aput deum erat et uerbum deus erat,
etsi per speculum et in enigmate, longe tamen sublimius
ab omni similitudine corporali. quapropter, quamuis in illis
tribus actiuae, in Iohannis autem euangelio dona contemplatiuae
uirtutis eluceant eis qui haec dinoscere sunt idonei, tamen
et hoc Iohannis, quoniam ex parte est, sic manebit, donec
ueniat quod perfectum est. et alii quidem datur per spiritum
sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem
23 cf. ib. 9 et 10 24 cf. ib. 12, 8 (Eug. Vat. Med.) coruscationem ClP HAL perstringetur
ClP 2 redi B1 nec-figatur bis B 3 figuratur BDH
6 inhabitat AL 9 eum] et eum (PV, eumque plm 12 magna NS2
g l 13 ne1 et ne 82 r Eug., quae dum non Q peccet] peccat B\'Q
lo nutritus VS2 edd. praeter g 16 euectas B\', -ta BsN, erectus HAl,
18 erat pr.] fin. R 19 in om. AlL g (Eug. Vat. Med.) 21 actiua et N,
actiue uite g autem om. N 22 uirtutibus CP dignoscere relm 23 ioh. ]
in iohannis B2N, om. p, iohannes DHL r a quoniam om. p. add. quod g
sic] et sicjp 24 ueniat] fin. Q 25 aliis B1 eundem om.Eug. Vat. Mediom.
liquidius aliquid bibit, alius leuatus usque ad tertium caelum
ineffabilia uerba audit, omnes tamen, quamdiu sunt in corpore,
peregrinantur a domino et omnibus bonae spei fidelibus in
libro uitae scriptis seruatur quod dictum est: et ego diligam
eum et ostendam me ipsum illi. uerum tamen
in hac peregrinatione quantum rei huius intellegentia uel
scientia quisque profecerit, tanto magis caueat diabolica uitia
superbiam et inuidentiam. meminerit hic ipsum euangelium
Iohannis, quam multo amplius erigit. ad contemplationem
ueritatis, tam multo amplius praecipere de dulcedine caritatis.
et quia illud praeceptum uerissimum ac saluberrimum est:
quanto magnus es, tanto humilita te in omnibus,
qui euangelista Christum longe ceteris altius commendat,
aput eum discipulis pedes lauat.
21. 27 5 *Ioh. 14, 21 13 *Eccli. 3, 20 (18) 15 cf. Ioh. 13, 0-15 g sapit domino Eug. Vat. Med. 2 leuatus
usque] laetusq. B1 3 audiuit AL 6 ostendam] manifeetabo » 7 v
7 quantum] add. e C1, add. in aelm 8 proficeret AXL 9 inbidentam
B\', inuiam AIL, inuidiam C2 V HA2S p g ipsum hic HALS
hoc B2DNCP p (Eug. Ambr. Verc.) 10 quam] cum BN egerit
HALS1 ad] a N contemplatione BN C\'P 11 caritatis] ueritatis
HAS 12 praeceptis BN 13 magnum N es] eat BN humilita
(t eras. CPA) BN CP A, humila H, bumilia cet., edd., v 15 eum]
add. et g DEO (laesa membrana periit in B) GRATIAS. EXPLICIT.
LIBER QUARTUS DE CONSENSU QUATTUOR EUANGELISTARUM
DOMNI. EPISC. AGUSTINI. (AUG. EPI. N) AMEN BN, EXPLICIT
LIBER QUARTUS. DE CONSENSU EVGLISTARU. QUATTUOR SCI
AUGUSTINI EPI. AM. D, EXPL. (add. lib. UII. aureli ag. de cončdia
euang. C2) RELEGI. AGUSTINI EPI DE CONCORDIA EUANGELISTA-
RUM FINIT LIBER (corr. ex LIBRI) IIII PER GRATIA XPI, C, FINIT
LIB. IIII. P, amen AMEN M, AMEN. EXPLICIT LIBER JHL DE
CONSENSU. (add. QUATTUOR L) EUANGELISTARUM. DEO GRA-
TIAS. (add. AMEN L) HL, Amen ASI, add. AMEN. EXPLICIT LIBER
QUARTUS SCI AUGUSTINI EPISCOPI DE CONSENSU QUATUOR
EUANGELISTARUM S*. AURELII AUGUSTINI DOCTORIS HYPO-
NIENSIS EPl. DE CONSENSU EUANGELISTARUM LIB. QUARTUS
EXPLICIT. ES r.