Librum quem misistis, carissimi filii Timasi et Iacobe, intermissis paululum, quae in manibus erant, cursim quidem, sed non mediocri intentione perlegi et uidi hominem zelo ardentissimo accensum aduersus eos, qui cum in suis peccatis humanam uoluntatem debcant accusare. naturam potius accusantes hominum per illam st excusare conantur. nimis exarsit aduersus hanc pestilentiam. quam etiam litterarum saccularium auctores grauiter arguerunt exclamantes: falso queritur de natura sua genus humanum. hanc prorsus etiam iste sententiam quantis potuit ingenii uiribus aggorauit. uerum tamen timeo nc illis potius suffragetur, qui zelum dei habent, sed non secundum scientiam; ignorantes enim dei iustitiae et suam uolentes constituere iustitiae dei non sunt subiecti. quae sit autem iustitia dei de qua hic loquitur consequenter aperit adiungens: finis enim legis Christus ad iustitiae omni credenti. hanc itaque iustitiae dei non in praecepto legis, quo timor incutitur, sed in adiutorio gratiae (\'Christi, ad quam solam utiliter legis uelut paedagogi timor ducit. constitutam esse qui intellegit, ipse intellegit quare sit Christianus. nam si per legem iustitia, ergo Christus gratis mortuus est. si autem non gratis mortuus est, in illo solo iustificatur impius, cui credenti in cum qui iustificat impium deputatur fides ad 8 Sallusti Bell. Iug. 1 11.15 Rom. 10, 2—4 18 cf. Gal. 3, 24 20 Gal. 2, 21 22 Rom. 4, 5 Explc xpo dno ihu gratias ad epos cutropium et paulum (litt. mai.) Incipit lib sci augustini ad timasifi ct iacobūde natura et gratia D Explicit: xpo dno ihu gratias ad episcopos eutropium et paulum. Incipit (retera desunt spatio uacuo reliclo) P,E (Inc. otn.) Explicit xpo dno ihu gratias ad epos cutropium et paulum. Incipit liber sci augustini de natura ct gratia LRC Incipit ad tima-sium et iacobum de natura et gratia felieiter VB 1 karissimi B filii] f. V 2 paulum Vml 3 ut zclo (ut in mg. m2) R ut zelo E 7 que L argucrel\' arguêre E 8 qu∗eritur DPC querituri R 9 iste (c ez i) D 10 ueruntamen VB 12 anteenim eras. d R 14 iustia (a ex ç m2)L 17 post praecepto ras. 1—2 litt.R 18 pedagogi Vml ret. 19 ipse intellegit in mg. D 21 si—est in my. Eml iustiam.omnes enim peccauerunt et egent gloria dei iustificati gratis per sanguinem ipsius. quicumque aut, m non putantur pertinere ad hos omnes, qui peccauerunt et egent gloria dei, profecto nullam necessitatem habent ut Christiani fiant, quia non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus; unde non uenit ille uocare iustos, sed peccatores.

Ac per hoc natura humani generis ex illius unius praeuaricatoris carne procreata, si potest sibi sufficere ad inplendam legem perficiendamque iustitiam, de praemio debet esse secura, hoc est de uita aeterna, etiamsi in aliqua gente aut aliquo superiore tempore fides eam latuit sanguinis Christi. non enim iniustus deus. qui iustos fraudet mercede iustitiae, si eis non est annuntiatum sacramentum diuinitatis et humanitatis Christi, quod manifestatum est in carne. quomodo enim crederent quod non audierunt ? aut quomodo audirent sine praedicante? fidos enim ex auditu, sicut scriptum est, auditus autem per uerbum Christi. sed dico, inquit: numquid non audierunt? inomnem terramexiit sonus eorujn et in fines orbis terrae uerba eorum. sed antequam hoc inciperet fieri, antequam denique usque ad fines totius orbis terrae praedicatio ipsa perueniat — quoniam non desunt adhuc ultimae gentes, licet ut perhibetur paucissimae, quibus hoc nondum fuerit praedicatumquid faciat humana natura uel quid fecit, quae uel ante non audierat hoc futurum uel adhuc non comperit factum nisi credendo in deum, qui fecit caelum et terram, a quo et se factam naturaliter sentit et recte uiuendo eius inpleat uoluntatcm nulla fide passionis Christi et resurrectionis imbuta? quod si fieri potuit aut potest, hoc et ego dico, quod de lege dixit apostolus: ergo 1 Rom. 3, 23. 24 5 cf. Matth. 9,12. 13 13 cf. I Tim. 3, 16 14 cf. Rom. 10, 14 15 Rom. 10, 17. 18 18 Ps. 18, 5 25 cf. Act. 4, 2i 28 Gal. 2, 21 1 aegent L∗egent D egent P 2 gloria∗R 4 aegent Lf*egent D gloriam R gloria* C profecto (in mg. perfecto) V 5 medicis D 7 preuaricatoris (i fin. m2 ex e)R 8 implendum Rml 9 pr§mio m2 ex primo D 11 iustus VEm1 13 manifestum Lm1Dm1V B 14 est om. VEm1 16 est s.l.R 1sexiuit RCEd 19 orbis (i ex e m1) L inciperet in mg.Eml 21 peruenit Lm1 Dm1 perueniret ERinmg. perueniret (inmg.m2 perueniet) V ad hoc b 22fuerat (a ex i ml) R 23 facietDm2VCbd 25 factum Dml C h Christus gratis mortuus est. si enim hoc ille dixit de lege quam accepit gens una ludaeorum, quanto iustius dicitur de* lege naturae. quam accepit uniuersum genus humanum: \'si per naturam iustitia, ergo Christus gratis mortuus est\' ! si autem Christus non gratis mortuus est, ergo omnis humana natura iustificari et redimi ab ira dei iustissima, hoc est a uindicta, nullo modo potest nisi per fidem ut sacramentum sanguinis Christi.

Xatura quippe hominis primitus inculpata et sine ullo uitio creata est; natura uero ista hominis, qua unusquisque que ex Adam nascitur, iam medico indiget, quia sana non est. omnia quidem bona. quae habet in formatione,, uita. sensibus, menti, a summo deo habet creatore et artifice suo. uitium uero, quod ista naturalia bona contenebrat et infirmat, ut inluminatione et curatione opus habeat, non ab inculpabili artifice contractum est, sed ex originali peccato, quod commissum est libero arbitrio. ac per hoc natura poenalis ad uindictam iustissimam pertinet. si enim iam sumus in Christo noua creatura, tamen eramus natura filii irae sicut e t ceteri; deus autem, qui diues est in misericordia, propter multam dilectionem, qua dilexit nos, et cum essemus mortui delictis. conuiuificauit nos Christo, cuius gratia sumus saIuifacti.

Haec igitur Christi gratia, sine qua nee infantes nec aetate grandes salui fieri possunt, non meritis redditur, sed gratis datur. propter quod gratia nominatur. iustificati, inquit, gratis per sanguinem ipsius. unde hi qui non per illam liberantur. sicut quia audire nondum potuerunt siue quia oboedire 10 medico indiget—241. 1 didicimus] cf. Orosii Excerpta 3-13 (CSEL V 67-680) 16cf∗II Cor. 5,17 17 Eph. 2,3-5 25Rom.3,24 27 cf. Rom. 10,14 2 iudcorum V 4 institu (in mg. 1 iustus)R si—est om.Dm1 B sicut K si autem exsicnt Vm2 non gratis Christus d 5 est om.E G redemi Dm1 est om.Lm1 a om.Vm1b 9qu∗a R 10 indiget om.Vm1 llreformatione (re s.l.m2) R conformationc Oros. uitam sensus mentem Oroo. 12 habet in mg.Dm1,s.l.Vm2 14 inculpabili*D 16 poenis Dm1Bm1 etsi coni. Ben. non sumus E simus b 17 creatura tamen repet. Vml 18 in misericordiacstV 19 qu*a V quiaEm1 20 dilectis Pl1 peccatisOros. 23 igitur] au tem d gratia ChristiOros. Christiom. Vm1 25 quod om. Vml et gratia Cd Oros. 26hii VE ilhimV 27 qui b n̄dū audire V noluerunt sine etiam, cum per aetatem audire non possent, lauacrum regenerationis quod accipere possent. per quod salui fierent, non acceperunt, iuste utique damnantur, quia sinepeceato non sunt, uel quod originaliter traxerunt uel quod malis moribus addiderunt: omnes e n im peccauerunt-siue in Adam siue in se ipsis — et egent gloria dei.

Vniuersa igitur massa poenas debet et, si omnibus debitum damnationis supplicium redderetur, non iniuste procul dubio redderetur. qui ergo inde per gratiam liberantur, non uasa moritorum suorum, sed uasa misericordiae nominantur. cuius misericordiae nisi illius, qui Christum Iesum misit in hunc mundum peccatores saluos facere, quos praesciuit et praedestinauit et uocauit et iustificauit et glorificauit? quis igitur usque adeo dementissime insaniat, ut non agat ineffabiles gratias misericordiae quos uoluit liberantis, qui recte nullo modo posset culpare iustitiam uniuersos omnino damnantis?

Hoc si secundum scripturas sapiamus, non cogimur contra christianam gratiam disputare et ea dicere, quibus demonstrare conemur naturam humanam neque in paruulis medico indigere, quia sana est, et in maioribus sibi ipsam ad iustitiam, si uelit, posse sufficere. acute quippe uidentur haec dici, sed in sapientia uerbi, qua euacuatur crux Christi, non est ista sapientia desursum descendens. nolo quod sequitur dicere, ne amicis nostris, quorum fortissima et celerrima ingenia non in peruersum, sed in directum currere uolumus, facere existimemur iniuriam.

Quanto igitur zelo accensus est libri huius, quem misistis, conditor aduersus eos qui peccatis suis patrocinium de naturae 1 cf. Tit. 3, 5 5 Rom. 3, 23 10 cf. Rom. 9, 23 11 cf. I Tim. 1,15 12 cf. Rom. 8, 29. 30 21 cf. I Cor. 1, 17 22 Iac. 3, 15 1 non possent audire V 5 se s.l. Vm2 semet b 6 ąegent L gloriam R gloriam (m s.ras.) C 8 non-redderetnr in mg.Dml 10 cuiuR 11 misericordia VE12 et om. Vml p̄distinauit ELm2 13 glornuit Rm1 14 in insa- niat L deo gratias V 15 liberanti∗P possent (n s.l.m2)C uniucrsis E 17 scripturam b 19 humanamque (om. neque) B medico in paruulis V 20adom. Vml 22 quae (a s.l.) uacuaturL uacuatur VmlEml crux om. Vml ista] ipsa V desursum sapientia bd 23 nolo ex nullo Cml 24 quorum um. Vml fort.] certissima B 25 existimemur (pr. i ex e) D 27 de natura humanae infirmitatis Oros. humanae infimitate perquirunt, tanto et multo ardentiore zelo nos oportet accendi, ne enacuetur crux Christi. euacuatur autem, si aliquo modo praeter illius sacramentum ad iustitiam uitamque aeternam peruenire posse dicatur. quod in libro isto agitur, nolo dicere ab sciente, ne illum qui eum scripsit ne Christianum quidem habendum indicem, sed, quod magis credo. a nesciente, magnis sane uiribus; sed eas sanas uolo, non quales frenetici habere consuerunt.

Xam prius distinguit \'aliud esse quaerere au possit aliquid esse, quod ad solam possibilitatem perquirunt, utrumne sit\'. hanc distinctionem ueram esse nemo ambigit; consequens enim est, ut quod est. esso potuerit, non est autem consequens, ut quod esse potest etiam sit. quia enim dominus Lazarum suscitauit. sine dubio potuit; quia uero ludam non suscitauit, numquid dicendum est: \'non potuit\'? potuit ergo, sed noluit. nam si uoluisset, cadem etiam hoc potestate fecisset, quia et filius quos uult uiuificat. sed hac distinctione uera atque manifesta quo tendat et quid efficere conetur aduertite. nos, inquit, de sola possibilitate tractamus; de qua nisi quid certum constiterit, transgredi ad aliud grauissimum esse atque extra ordinem ducimus. huc uersat multis modis et sermone diuturno, ne quis cum aliud quam de non peccandi possibilitate quaerere existimet. unde inter multa quibus id agit etiam hoc dicit: idem iterum repeto: ego dico posse esse hominem sine peccato. tu quid dicis? non posse esse hominem sine peccato. neque ego dico. inquit, hominem esse sine peccato neque tu dicis non esse hominem sine peccato; de posse et non posse, non de esse et non esse contendimus. deinde nonnulla corumquae aduersus eos scripturis proferri solent ad istam quaestionem non pertinere, in qua quaeritur possitne an 2 cf. I Cor. 1, 1i 9 Pelagius 13 cf. Ioh. 11, 43. 44 16 cf. Ioh. 5, 21 18. 23 Pelagius 2 nos om. Vm1 ne euacuetur ex nec uacuetur L Christi om. Vml 3 si aliquo semel exp. V 4 perueniri Lm2d dicatur ex dicamus E nolo (o fin. m2 ex e) D 5 quide Dml 6 sed om.Rm1 7 frenetici codd. omnes, in mg. Vm2 11 est s.l.Vm2Rml 12altl. est om. Dm1Vm1 15etiam hoceadem potestateOros. 16 et om. V quo Rml ha*c D hanc B 13 conaetur V inquid V (passim) 19 alium (in mg.m2 t aliud) R 20 dicimus Oros. 21 possibitate Vm1 22exestimet DmlD 23 item (d s. t)R iterunt V posse om.B 24 posse s. ras. VIII:! esse om.R 25 sine om.Vml 26 et non esse in mg.Rm2 non possit homo esse sine peccato, ita commemorat: nam nullus, inquit, mundus est a sorde, et: non est homo qui non peccet, et: non est iustus in terra, et: non est qui I a ci at b onu m, et cetera his similia, inquit, ad non esse, non ad non posse proficiunt. huiusmodi enim exemplis ostenditur. quales homines quidam tempore aliquo fuerint, non quod aliud esse non potuerint; unde et iure inueniuntur esse culpabiles. nam si idcirco tales fuerunt, quia aliud esse non potuerunt, culpa carent.

Videte quid dixerit. ego autem dico paruulum natum in eo loco, ubi ei non potuit per Christi baptismum subueniri, morte praeuentum idcirco talem fuisse, id est sine lauacro regenerationis exisse, quia esse aliud non potuit. absoluat ergo eum et aperiat ci contra sententiam domini regnum caelorum; sed non eum absoluit apostolus qui ait: per unum hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt. recte ergo ea damnatione, quae per uniuersam massam currit, non admittitur in regnum caelorum. quamuis Christianus non solum non fuerit, sed nec esse potuerit.

Sed: non damnatur, inquiunt, quia in Adam peccasse omnes non propter peccatum nascendi origine adtractum, sed propter imitationem dictum est. si ergo ideo dicitur Adam auctor omnium qui subsecuti sunt peccatorum, quia primus peccator in hominibus fuit, cur non potius Abel quam Christus ponitur caput omnium iustorum, quia primus in hominibus iustus fuit? sed de infante non loquor; iuuenis uel senex in ea regione defunctus est, ubi non potuit (\'Christi nomen audire. potuit fieri iustus per naturam et liberum 1 Pelagius cf. Iob 14, 4 2 III Regn. K, 46 3 Eccle. 7, 21 Ps. 13, 3 13 cf. Ioh. 3, 5 14 Rom. 5,12 21 Pelagins 1 ita om.V 3 pr. est om.Lm1 4 faciet Vm1 es*se R 5 easemplis E 6 quidā∗E es*se R 9 dixcrim Lm2 uoce ego inc. c. VIIIb 10 ei om.Vm1 per om.Vml subuenireV 13 apperiat E ei om.Vml 17 demnatione Vm1 18 amnuttitur (d s. pro m m1) L, Dm1 PVm1 BE regno Vm1 19nonsolum om. Vm1 21 inquid hic V 23 ideo] in eo V omuium] homiuum Oros. 24 subsecuti ex snbiecti Dm2 prins LPV B in hominibus om.V 25quur DPRBC ponitur P 26 iu omnibus iustns Orof. 28 audiri (i/in. fxc) P per naturam iustus V arbitrium au non potuit? si potuisse dicunt. occoquod est crucem Christi euacuare \'sinc illa quemquam per naturalem legem et uoluntatis arbitrium iustificari posse contendere\'. dicamus et hic: ergo Christus gratis mortuus est; hoc enim omnes possent, etiamsi mortuus ille non esset; et si iniusti essent, quia uellent, essent, non quia iusti esse non possent. si autem sine Christi gratia iustificari omnino non potuit, etiam istum, si audet, absoluat secundum uerba sua, quia \'si idcirco talis fuit, quod aliud esse non potuit, culpa caruit\'.

Sed obiecit sibi quasi ab alio dictum et ait: potest quidem esse, sed per dei gratiam, inquies. deinde uelut respondendo subiungit: ago humanitati tuae gratias, quod assertionem meam. quam dudum oppugnabas, non modo non oppugnare aut non confiteri solum contentus non es, uerum etiam non refugis conprobare. nam dicere: potest quidem, sed per illud aut illud, quid aliud est quam non solum consentire quod possit esse, uerum etiam quomodo uel qualiter possit ostendere? nullus itaque magis alicuius rei possibilitatem probat quam qui eius etiam qualitatem fatetur, quia nec absque re esse qualitas potest. his dictis iterum sibi obieit: sed tu, inquies, hoc in loco dei gratiam, quando quidem eam non commemoras, uideris abnuere . deinde respondit: egone abnuo, qui rem confitendo confitear necesse est et per quod effici res potest. an tu, qui rem negando et quicquid illud est per quod res efficitur procul dubio negas? oblitus est iam se illi respondere, qui rem non negat, cuius obiectionem paulo ante proposuerat dicentis: potest quidem esse, sed per dei gratiam. 1 cf. I lor. 1, 17 4 Gal. 2, 21 8. 10 Pelagins 25 Pelagius 1 potuisse∗∗L 2 sine ulla∗R natura. Vm1 3 iustificari (ifin. ex e) RV 1 Christus om. Vm1 5 iuiusti∗L iniusti (in s.l.) D iusti B 6 insti om.Vm1 9 ante non add. omniuo d caret Oros. 10 obiicit d sibiom.V dictum (c s. rras. litt.) R quide Dm1 11 esscs E gratiam dci bd 1.elud (passim) DV BE 12 adsertionem VE 13 obpugnabus PRVC non anie confiteri om.DV BCd Oros. 15 nā s. exp. et Vm2 sed per illum aut per illud Oros. 16 consentire] non sentire DBC possct Uros. 17 posset LDmlli Oros. 18 adprobat Oms. neque bd 19 dictis (i fin. ex u) It iterum om. Vm1 20 commoras LD conmemorans V 21 rcspondet bdOros. cgonon (in mg.m2 ne) V egon̄∗R ergone (r s.l.) P non abnuo E 22 res effici DRBbd an] at (in mg. an)V, Rm2 Em1 quidquid LPCim1 23 illud om. Vm1 postt effic. add. potest H 25 p̄posuerat V potes Vm1 gratiam dei bd quomodo ergo illam pro qua iste multum laborat possibilitatem negat, qui ci iam dicit: \'potest esse, sed per dei gratiam\'? uerum tamen quia isto dimisso qui rem iam confitetur agit adhuc aduersus cos qui negant esse possibile hominem esse sine peccato, quid ad nos? contra quos uult agat, dum tamen hoc confiteatur, quod impietate sceleratissima negatur, sine gratia dei hominem sine peccato esse non posse. dicit ergo: siue per gratiam siue per adiutorium sine per misericordiam et quicquid illud est per quod esse homo absque peccato potest, confitetur quisquis rem ipsam fatetur.

Fateor dilectioni uestrae, cum ista legerem, laetitia repente perfusus sum, quod dei gratiam non negaret, per quam solam homo iustificari potest; hoc enim in disputationibus talium maxime detestor et horreo. sed pergens legere cetera primo ex datis similitudinibus coepi habere suspectum. ait enim: nunc si dixero: homo disputare potest, auis uolare, lepus currere, et non etiam per quae haec effici possint commemorauero, id est linguam. alas, pedes. num ego officiorum qualitates negaui. qui officia ipsa confessus sum? uidetur certe haec eum commemorasse, quae natura ualent; creata sunt enim haec membra huiusmodi naturis, lingua, alae, pedes. non tale aliquid posuit, quale de gratia intellegi uolumus, sine qua homo non iustificatur, ubi de sanandis, non de instituendis naturis agitur. hinc iam ergo sollicitus coepi legere cetera et me non falso comperi suspicatum.

Quo priusquam ueniam. uidete quid dixerit. cum tractaret quaestionem de differentia peccatorum et obiceret sibi, quod quidam dicunt lenia quaedam peccata ipsa multitudine, quod saepe inruant, non posse cuncta uitari, negauit \'debere argui nc leuia quidem correctione, si uitari omnino non possunt , 7.14. 27 Pelagius 2 qui etiam cib diciV esse om. Vml ueruntamen V 3 ait YmlE 4 pr. esse] este ll,om.C 7 non eras.V 8 quidquid PBEml 9 post absque exp. sine B potest] peccat d 11 repetente R perlusus (ns fin. s.l.m2) D 13 maxime om.Yml orreo L*orreo £ primo ex promo R 14 nunc] num Dm2RCEml nam d si s.l.Dm2Rmi 15 lupus RB 16 possunt YHEbdOros. lingua malas L 18 ẹṇ̄ V natura ualent (ra el u s.l.) D 20 uolu∗mus R 22 ego Oras. 25 de s.l.Lm2 et obiceret sibi quod quaedam saepe inrnant Oros. 26 quaeda s.l.Vm2 28 leui Bbd leui∗C quide (m s.l. m2 semper fere) D correptione dOros. scripturas utique non aduertens non testamenti. ubi didicimus hanc esse intentionem legis arguentis. ut propter illa quae perperam fiunt confugiatur ad gratiam domini miserantis uelut paedagogo concludente in eadem fide, quae postea reuolata est. ubi et remittantur quae male fiunt et eadem gratia iuuante non fiant. proficientium est enim uia, quamuis bono proficientes dicantur perfecti uiatores. illa est autem summa perfecti; cui nihil addatur, cum id quo tenditur coeperit possideri.

lam uero illud quod eis dicitur: \'ipso tu sine peceato es?\' reuera non pertinet ad eam rem do qua uertitur quaestio. sed quod dicit \'neglegentiae suae potius inputari, quod non est sine peccato\', bono quidem dicit, sed dignetur inde et orare dominum, ne illi haec iniqua neglegentia dominetur, quem rogabat quidam, quando dicebat: itinera mea dirige secundum uerbum tuum et non dominetur mih i omnis iniquitas, no, dum suae diligentiae quasi propriis uiribus fidit, neque hic ad neram iustitiam neque illic, ubi sine dubio perfecta desideranda est et speranda, perueniat.

Et illud quod a quibusdam eis dicitur nusquam esse scriptum his omnino uerbis posse esse hominem sine peccato\', facile refellit. quia non ibi est quaestio, quibus uerbis dicatur quaecumque sententia. non tamen fortasse sine causa, cum aliquotiens in scripturis inueniatur homines dictos esse sine querella. nono inuenitur, qui sit dictus sine peccato nisi unus solus de quo aperte dictum est: cum qui non nouerat 2 hanc essc-247, 9 caret] cf. Orosii Excerpta. 13—21 (CREL V 665―672) 3 cf. Gal. 3, 24. 23 9. 11 Pelagius 14 l\'s. 118, 13.1 19. 21 Pelagius 23 cf. Iob 1, 8. Luc. 1, 6. Phil. 3, 6 25 II Cor. 5, 21 1 didicimus Oros. dicimus codd. discimus coni. Ben. 2 propti-r illa quae) quia per illam Oros. illam C 3 pcdagogo LDPRVE 4 eadem om. Oros. 5 remittuntur B alt. fiunt Oros. 6 Uia om. V 7 perfecti (i s. eras. lilt.) L elle Dml antem] enim B 8 quoḍ R 9ei d 12 ct orare] exorarc (x inras.) V deum bd 13 inqua L Quā b 15 non] ne PYEOros. omnes Rml 17 iustiam E sinc dubio ubi F a. c. 18 perueuiet VE 19 quod cis (ei d) a quib. dic. bd a—dicitur] quid3 dicit∗∗(qui s. eras. 2 litt.) V 20 ucrbis] uel L 21 est ibi DRBCbd quaeque b 22 aliquoties VmlBE 23 esse s.l. Vm2 querella PV quaercla C 24 nemo] non bd dictus sitOros. LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. 16 peccatum, et eo loco, ubi de sacerdotibus sanctis agebatur: etenim expertus est omnia secundum similitu dinem sine peccato: in illa scilicet carne, quae habebat similitudinem carnis peccati, quamuis non esset caro peccati; quam tamen similitudinem non haberet, nisi cetera omnis hominis esset caro peccati. iam illud quomodo accipiendum sit: omnis qui natus est ex deo non peccat et non potest peccare, quia semen eius in ipso manet, cum ipse apostolus lohannes, quasi non sit natus ex deo aut eis loqueretur qui nondum essent nati ex deo, aperte posuerit: dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et ueritas in nobis non est, in libris, quos de hac re ad Marcellinum scripsi, sicut potui, explicare curaui. et illud, quod dictum est: non potest peccare, pro eo dictum esse, acsi diceretur \'non debet peccare\' non inprobanda mihi uidetur huius assertio. quis enim insanus dicat debere peccari, cum ideo sit peccatum, quia non debet fieri?

Sane quod apostolus lacobus ait: linguam autem nullus hominum domare potest, non mihi uidetur ita intellegendum, ut exponere uoluit, quasi per exprobrationem dictum, tamquam diceretur: ergone linguam nullus hominum domare potest? tamquam obiurgans et dicens: domare feras potestis, linguam non potestis? quasi facilius sit linguam domare quam feras. non puto quod iste sit sensus hoc loco. si enim hoc sentiri uellet de facilitate domandae linguae, cetera sequerentur in bestiarum conparatione. nunc uero sequitur: inquietum malum, plena ueneno mortifero, utique nocentiore quam bestiarum est atque serpentium; nam illud carnem interficit, 2 Hebr. 4,15 4 cf. Rom. 8, 3 7 I Ioh. 3, 9 10 I Ioh. 1, 8 13 cf. Depecc. mer. 117, 9―8, 10 pag. 79―82 15 Pelagius 18 Iac. 3, 8 20 Pelagius 2fi Iac. 3, 8 1 sanctis om.bd 2 est om. L 3 sine] absque bd 4 quamuis-peccati in mg. D 6 hominis om. DRm1 BCbd 9 iohns V eis (i ex u) R 10 nati essent Cbd 11 quia] quoniam b nosmet b 13 ad Marcellinum de hac re Oros. ac re L marcellu B 15 pro eo quod dictum est acsi dic.Oros. 1G insanus om.V 17 debere] habeieB 19 non om. Vm1 20 ut] quod s.l.Cm2, b 21 exprobationemR 22 et] eisOros. 24 alt. hoc(c s.l.tn2) R id Oros. 25 sentire D (i s.lin. e m1),Rm1 B domari b 28 est om.VmlEOros. atquc] et (in mg. atq.) V,E serpentuni PVEbdOros. hoc uero animam; os enim quod mentitur, occidit eunim a m. non ergo quasi id esset facilius quam mansuefactio bestiarum, sanctus Iacobus illam sententiam pronuntiauit ant ea noce noluit pronuntiari, sed potius ostendens quantum sit in homine linguae malum, ut a nullo hominedomari possit, cum ab hominibus domentur et bestiae. neque hoc ideo dixit, ut huius in nos mali dominationem perneglegentiam permanere patiamur, sed ut ad domandam linguam diuinae gratiae poscamus auxilium. non enim ait: linguam \'nullus\' domare potest, sed \'nullus hominum\', ut, cum domatur, dei misericordia, dei adiutorio, dei gratia fieri fateamur. conetur ergo anima domare linguam l\'t, dum conatur, poscat auxilium; et oret lingua. ut dometur lingua donante illo qui dixit ad suos: non enim non estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. itaque praecepto facere commonemur, quod conantes et nostris uiribus non ualentes adiutorium diuinum precemur.

Proinde et ipse, cum exaggerasset linguae malum inter haec dicens: non o portet, fratres mei, haec ita fieri, continuo monuit consummatis his quae hinc dicebat, quo adiutorio ista non fierent, quae dixit fieri non oportere: quis enim sapiens et disciplinatus inter nos? diseipIinat ex bona conuersatione operationem suam in mansuetudine sapientiae. quodsi zelum amarum habetis et contentiones in cordibus uestris, nolite gloriari et mendaces esse aduersus ueritatem. non est ist a sa pientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. ubi enim zelus e t contentio, ibi inconstantia et omne opus prauum. quae 1 Sap. 1, 11 13 Matth. 10, 20 17 cf. Iac. 3, fi 18 Iac. 3, 10 20 Iar. 3, 13―17\' 2 facilius s.l.D mansuę factio L mansuae factio VE 5 ab omnibus VEm1 6 dominatione V 7 damandam Eml 10 misericordiain E conetur (n s.l.)R 11 ergo s.l.Vm2 12 domante Rm1 BCEbd 15 praeceptum B 17 mala Vm1E 18 inter cetera (reteia in mg.m2) V 19 consumatis L 20 iste Vml nt quae (ut ex et) P 21 enim om. Oros. 23 sapientiae om. Vm1E 25 cor- dibus (di ».l.) R 2G aducrsum Oros. posl sap. erp. a V 27 terrenae R 16* autem desursum est sapientia, perimum quidem pudica o s t, deinde pacifica, modesta. suadibilis, p 1 plena misericordia et fructibus bonis, inaestimabilis, sine simulatione. haec est sapientia, quae linguam domat, desursum descendens. non ab humano corde prosiliens. an et istam quisque abrogare audet gratiae dei et eam superbissima uanitate ponit in hominis potestate? cur ergo oratur ut accipiatur, si ab homine est ut habeatur? an et huic orationi contradicitur, ne fiat iniuria libero arbitrio, quod sibi sufficit possibilitate naturae ad inplenda omnia praecepta iustitiae? contradicatur ergo eidem ipsi apostolo Iacobo ammonenti et dicenti: si quis autem uestrum indiget sapientia, postulet a deo, qui dat omnibus afluenter et non inproperat, e t dabitur e i; postulet autem in fide nihil haesitans. haec est fides, ad quam praecepta conpellunt, ut lex imperet. fides impetret. per linguam enim, quam nullus hominum domare potest, sed sapientia desursum descendens, in multis offendimus omnes. non enim et hoc iste apostolus alio modo pronuntiauit sicut illud quod ait: linguam nullus hominum domare potest.

Nee illud quisquam istis pro inpossibilitate non peccandi similiter obiecerit, quod dictum est : sapientia carnis inimica est in deum; legi enim dei non est subiecta, nec enim potest. qui autem in carne s 11111, deo placere non possunt. sapientiam quippe carnis dixit, non sapientiam desursum descendentem et in carne 11 Iac. 1, 5 16. 17 cf. Iac. 3,8. 15 18 Iac. 3, 2 19 Iac. 3, 8 22 Rom. 8, 7. 8 2 modest∗a R sua debilis Em1 3 misericordiae codd. 4inaestimabilis] 11011 iudicans Oros. 6 quisquam Id autet Lm1 au∗det R gratia b 7 superbissimaxR banitate Em1 ponetOros. 9 ne―contradicatur in mg.E quodsi sibi Oros. 11 eidem] et idem Oros. ipsi s.l. Vm2 ipso B iacobo aplo V 12 sapientiam R sapientiam C sapientię B 13 ∗om∗nibus R affluenter DRVBCE affluanter b 15 haec est fides ut ad quem (a s. ẹm2) fides T praecepta in mg. Vm2 16 ante fides add. et DPCEbd inpetret (t pr. s.l.)DI\' per—descendens om. Oros. 17 descens Rm1 19 agit R a.c. 22 est om. Vml 23 in deum est E in dcum] dPoOros. ante legi eras. leg P 26 dernrsum P esse non cos, qui nondum de corpore exierunt, sed cos, qui secundum carnem uiuunt. significatos esse nianifestum est. non antem ibi est quaestio quac uersatur. illud est quod expccto ah isto audire, si possim. cos qui secundum spiritum uiuunt et ob hoc etiam hic adhuc uiuentes iam quodam modo in carne non sunt, utrum gratia dei uiuant secundum spiritum an sibi sufficiant iam data cum creantur possibilitate naturae et sua propria uoluntate, cum plenitudo legis non sit nisi caritas et caritas dei diffusa sit in cordibus nostris non per nos ipsos. sed per spiritum sanctum qui datus est nobis.

Tractat etiam iste de peccatis ignorantiae l\'t dicit \'hominem praeuigilare debere, ne ignoret, ideoque esse culpandam ignorantiam, quia id homo nescit neglegentia sua. quod adhibita diligentia scire debuisset\', dum tamen omnia potius disputet quam ut oret et dicat: da mihi intellectum et discam mandata tua. aliud est enim non curasse scire, quae neglegentiae peccata etiam per sacrificia quaedam legis uidebantur expiari. aliud intellegere uelle nec posse et facere contra legem non intellegendo quid fieri uelit. unde ammonemur petere a deo sapientiam, qui dat omnibus afuenter, utique his omnibus qui sic petunt et tantum petunt quomodo et quantum res tanta petenda est.

\'Diuinitus tamen expianda esse peccata commissa et pro eis dominum exorandum\' fatetur, propter ueniam scilicet promerendam, quia, id quod factum est facere infectum multum ab isto laudata potentia illa naturae et uoluntas hominis etiam ipso fatente non potest. quare hac necessitate restat, ut oret ignosci. ut autem adiuuetur, nc peccet, nusquam dixit, non hic legi, mirum de hac re omnino silentium, cum oratio dominica utrumque petendum esse commoneat, ut ut dimittantur nobis debita nostra et ut non 1 cf. Rom. 8, 12 7 cf. Rom. 13, 10 8 cf. Rom. 5, 5 10 Pelagius 14 Ps. 118, 73 15 cf. Leu. 4, 2. 3. 18 Iac. 1, 5 21 Pelagius 28 cf. Matth. G, 12. 13 2 ubi Vm2 4 ob] ab LDml 5 dei gratia V grati Lml 6 sufficientiam (om. iam) V datam E crearentur Oros. 7et] in Oros. 9in nobis V 11 culpandamesseV 13 omnia om.b 14 et] ut DRV m2 BCbd 15 enim est Oros. 18 a deo petcreTbd quid B 19 affluenter DRVBCE \' 20 et quantmn prestanda (restanda Vm1E) ct (um.E) petenda est Vm2E 21 esse expianda bd 22 exorandum esse 5 23 et quia E 24 ista B illa om.b natura Oros. 2Glegit Oros. 27 hac (h s.l.) L oratioue b 28 nobis om. Vm1B ut om. B inferamur in temptationem, illud, ut praeterita expientur, huc, ut futura nitentur. quod licet non fiat, nisi uoluntas adsit, tamen ut fiat, uoluntas sola non sufficit; ideo pro hac re nec superflua nec inpudens domino immolatur oratio. nam quid stultius quam orare ut facias quod in postestate habeas?

Iam nunc uidete, quod ad rem maxime pertinet. quomodo humanam naturam, tamquam omnino sino uitio ullo sit, conetur ostendere et contra apertissimas scripturas dei delectetur sapientia uerbi. qua euacuetur crux Christi. sed plane illa non euacuabitur, ista potius sapientia subuertetur. nam cum hoc ostenderimus, aderit fortasse misericordia dei, ut et ipsum haec dixisse paeniteat. primo, inquit, de eo disputandum est, quod per peccatum debilitata dicitur et inmutata natura. unde ante omnia quaerendum puto, inquit, quid sit peccatum: substantia aliqua an omnino substantia carens nomen, quo non res, non existentia, non corpus aliquod, sed perperam facti actus exprimitur. deinde adiungit: credo, ita est. et si ita est, inquit. quomodo potuit humanam debilitare uel mutare naturam, quod substantia caret ? uidete, quaeso, quomodo nesciens nitatur euertere medicinalium eloquiorum saluberrimas uoces: ego dixi: domine, miserere mei, sana animam meam, quoniam peccaui tibi. quid sanatur, si nihil t st uulneratum, nihil sauciatum, nihil debilitatum atque uitiatum ? porro si est quod sanetur, unde uitiatum est ? audis confitentem, quid desideras disputantem? sana, inquit, animam meam. ab illo quaere, unde uitiatum sit, quod sanari rogat, et audi quod sequitur: quoniam peccaui tibi. hunc iste interroget, ab isto quaerat quod quaerendum putat et 9 cf. I Cor. 1, 17 12 Pelagins primo-substantia caret] cf. Eug. Ext. (CSEL IX 958) 20 Ps. 40,5 1 inducamur D (in s.l.), PRV BC Oros. ducamur E ut s. exp. in D,s.l.Lm\'! expi∗entur R 2 tamen (t s.l.m2)V 5 habes Pm1 7 ullo uitio bd 8 dclcctetur] deletur b lucteturd 9 euacuaturOros. 11 liaec (in mg. hoc) R 12 inquit ex quid D quo Dm1PBEug. per peccatum] pcccuto Oros. 13 debilitata ex debilaeta E 14 an (n s.l. m2) E 15 omni ex omino Vm2, Oros. quo*L 16 aliquid Rml 18 quomodo—medicinalium in mg.Vm2 19 natur Eml uoces saluberrimas bd 21 quoniam] quiaLbd nil V 23 audi Dm1 24 deseras R 26 hinc Vm1Rm1 27 aute ab add. s.l. et Lm1 dicat: \'o tu qui clamas: sana animam meam, q u oniam peccaui tibi. quid est pcccatum? substantia aliqua an omni substantia carens nomen, quo non res, non existentia, non corpus aliquod, sed tantum perperam facti actus exprimitur?˙ respondet ille: \'ita est ut dicis; non est peccatum aliqua substantia, sed tantum hoc nomine perperam facti actus exprimitur\'. ot contra iste: \'quid ergo clamas: sana animam meam, quoniam peccaui tibi? quomodo potuit uitiare animam tuam quod substantia caret?\' nonne ille maerore confectus uulneris sui. ne disputatione ab oratione auerteretur, breuiter responderet et diceret: \'recede a me, obsecro? cum illo potius disputa, si potes, qui dixit: non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus. non ueni uocare iustos, sed p c catores, ubi iustos utique sanos, peccatores autem appellauit aegrotos.

Cernitisne quo tendat ot quo manus porrigat haec disputatio ? ut omnino frustra dictum putetur: uocabis nomen eius Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis corum. quomodo enim saluum faciet. ubi nulla est aegritude? peccata quippe, a quibus dicit euangelium saluum faciendum populum Christi, substantiae non sunt et saluum istumstumitiarenon possunt. o frater, bonum est ut memineris te esse Christianum. credere ista fortasse suffecerit; sed tamen quia disputare uis nec obest, immo etiam prodest, si firmissima praecedat fides nee existimemus peccato humanam naturam non posse uitiari, sed diuinis credentes scripturis peccato cani esse nitiatam quomodo id fieri potuerit inquiramus. quoniam peccatum iam didicimus non esse substantiam, nonne adtenditur, ut alia 1. 7 Ps. 40, 5 2 Pelagius 12 Matth. 9, 12. 13 16 Cernitisne—panem meum] cf. Eug. Exc. (CSEL IX 958-959) 17 Matth. 1, 21 1 qui∗L quid I* 2 subsatantiaL 3omni] omnino Cm2bd 5 respondit B Oros. 7 istae E quoniam] quomodo b 8 uitiari anima tua Oros. 9 con- fectus sui merore uulneris V 10 uerteretur VEml 15 aegros b 20 est om.Vm1 21 faciendum (um s.l.ni2) V 22 est om. Vml 23 suffieerit LDml suffeeerit (s.l.mZ) V sufficeret Dm2RjCEd tameu om. EugippiiGP 25 procedat B exestimcmus Dml uaturam humanam Eug.GP 2G post eam erp. eam P 27 id Eug.Pm2 28 dicimus VCm1Em1 nonne—nou s. ras. R omittam, etiam non manducare non esse substantiam ? a substantia quippe receditur, quoniam cibus substantia est. sed abstinere a cibo non est substantia et tamen substantia corporis, si omnino abstinetur a cibo, ita languescit, ita ualitudinis inaequalitate corrumpitur, ita exhauritur uiribus, ita lassitudine debilitatur et frangitur, ut, si aliquo modo perduret uita, uix possit ad eum cibum reuocari, unde abstinendo uitiata est. sic non est substantia peccatum, sed substantia est deus summaque substantia et solus uerus rationalis creaturae cibus. a quo per inoboedientiam recedendo et per infirmitatem non ualendo capere, quo debuit et gaudere, audis quemadmodum dicat: percussum est sicut faenum et aruit cor meu m, quoniam oblitus sum manducare panem meum?

Adtendite autem quomodo se adhuc urgueat uerisimilibus rationibus contra scripturae sanctae ueritatem. dominus Iesus dicit, qui propterea Iesus uocatur, quia ipse saluum facit populum suum a peccatis eorum, dicit ergo dominus Iesus : non est opus sanis medicus, sed aegrotantibus, non ueni nocare iustos, sed peccatores. unde dicit et apostolus: fidelis sermo etomui acceptione dignus. quia Christus Iesus uenit in mundum peccatores saluos facere. et iste contra fidelem sermonem et omni acceptione dignum dicit \'uon debuisse hanc aegritudinem contrahi peccatis, ne ad hoc esset ista poena peccati, ut committerentur plura peccata\'. quaeritur etiam paruulis tantus medicus opitulator et iste dicit: quid quaeritis? sani sunt propter quos medicum quaeritis. nec ipse primus homo ideo morte damnatus est; nam postea non peccauit. quasi aliquid postea de perfectione iustitiae eius audierit, uisi quod commendat ecclesia et ipsum domini 11 Ps. 101, 5 16 cf. Matth. 1, 21 17 Matth. 9, 12. 13 20 I Tim. 1, 15 23 Pelagius 26 Pflagius 1 a subst.-est om. B ■ 3 esse B pr. substantia∗R 4 abstineatur Eug. ualetudinis Lm2Dm1 BE ˙ 5 exhauriatur R 6 cybum P (semper) 7 si sic YE 8 alt. substantia est (est s.l.m2) V 10 quod LDm1PVm2LCb Eug.P quod H 11 percussus sum b 13 manducare] comedere b 14 adhucse Ybd urgueat (a s.l.) Lurguat (e s. u) D 16 faciat R 21 Icsus Christus bd huncmun- dum bd 25 comittcrentur (tte s.l.m2) D etiam] ergo b 26opitulatur (tu pr. s.l.m2) D opitulator (or ex ur) V· Christi misericordia, liberatum. *cius quoque posteros iste dicit \'non solum illo non esse infirmiores, sed etiam plura. inpleuisse praecepta, cum ̒̒̒ιille unum inplere neglexerit\'. quos posteros uidet ita, nasci, quomodo certe ille factus non est, non solum praecepti incapaces, quod omnino non sentiunt. sed uix capaces papillae cum esuriunt. est tamen in matris ecclesiae gremio cum saluos gratia sua facere uelit. qui saluum facit populum suum a peccatis eorum. contradicunt homines et. quasi creaturam, quae per illum condita est. melius ilio inspicere nouerint, uoce non sana sanos esse pronuntiant.

*Materiam peccati\' dicit \'esse uindictam, si ad hoc peccator infirmatus est, ut plura peccaret\', nec cogitat praeuarieatorem legis quam digne lux deserat ueritatis; qua desertus utique caecus et plus necesse est offendat et cadendo uexetur uexatusque non surgat, ut ideo tantum andiat uocem legis, quo ammoneatur implorare gratiam saluatoris. an nulla poena est eorum, de quibus dicit apostolus: quia cum cognouissent deum, non sicut deum glorifi cauerunt aut gratias egerunt, sed euanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum est insi sius cor corum? utique ista obscuratio uindicta et poena iam fuit; et tamen per hanc poenam, id est per cordis caecitatem, quae fit deserente luce sapientiae, in plura et grauia peccata conlapsi sunt; dicentes enim esse se sapientes stulti facti sunt. grauis haec poena est, si quis intellegat, et ex hac poena uide quo ierunt: et inmutauerunt, inquit, gloria incorruptibilis dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominiset uolucrum et quadrupedum et serpentium. ista fecerunt ex peccati poena, qua 1. 11 Pelagins 7 cf. Matth. 1, 21 17 Rom. 1, 21 24 Rom. 1, 22 26 Rom. 1, 23 1 dicit om.L 3 unum s.l. V m2 quos] qui suos (in mg.m2 quos posteros uidet) V qui»suos (i eJ o, suos s.l.m2|R 4 ille] iste b 6 gremio R gemio Vm1Em1 7 faciet P facit s.l. Vm2 12 puaricatore Dm1 13 digna b 14 utique] add. fit Dm2 RCbd 16 ammonetur Vml 17 apostolos Em1 23 sapientia Vm1 24 se (s.l.Dm2) esse DRBCbd et stulti VE 25 grauis enim VE est poena VE etom.Vml 26 uide* (in mg. uidco) V 27 di ex dmE 29 qu*a C obscuratum est insipiens cor corum. et propter haec tamen, quia licet poenalia etiam ipsa peccata sunt, adiungit et dicit: propterea tradidit illos deus i n desideria cordis illorum, in inmunditiam. ecce quemadmodum deus grauius condemnauit tradens illos in desideria cordis illorum, in inmunditiam. uidete etiam ex hac poena quae faciant: ut contueliis, inquit, afficiant corpora sua in semet ipsis. et quia poena est ista iniquitatis, cum sit et iniquitas, cuidentius commendat dicens: qui transmutanerunt ueritatem dei in mendacium et coluerunt et seruierunt creaturae quam creatori, qui est benedictus in saecula amen. propter hoc, inquit, tradidit illos deus in passiones ignominiae. ecce quotiens uindicat deus et ex eadem uindicta plura et grauiora peccata consurgunt: nam feminae eorum mutauerunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam. similiter autem et masculi relicto naturali usu feminae exarserunt in appetitum suum i n . inuicem, masculi in masculos deformitatem operantes. atque ut ostenderet sic esse ista peccata, ut etiam poenae sint peccatorum, etiam his adiunxit: et mercedem mutuam, quam oportuit, erroris i s sui in semet ipsis recipientes. uide quotiens uindicet eademque uindicta quae pariat pulluletque peccata. adhuc adtendite: et sicut non probauerunt, inquit, deum habere in notitiam, tradidit illos deus in reprobam 1 Rom. 1, 23 3. 7 Rom. 1, 24 9 Rora. 1, 25 13 Rora. 1, 26 15. 22 Rem. 1, 26. 27 25 Rom. 1, 28-31 4 illorum] eorum R in orn.Vm1 5 desideriis VEm1 6 in om.Vm1 hac(aexo)V quid b 7 faciant (a fin. ex u)V ut]etL 8 ista om.L, s.l.DmlYm2 iniquitas Vm1 9 trasmutauerunt D transmutauerit B llcreaturae] add. potLis Dm2RV BCEbd 13 deus illos bd 14 quoties Dm1VBEd 15 adem Vm1 grauia DmlB 16 eorum] add. inquitC immutaueruntCd 18 et-naturali in mg.Lm2Vm2Cm1, om.DPRBE usum L usu.D usum PB 20 doformitatem B 22 peccatori B 23 mutuam] uacua B 24 uidete Dm2 RBCEm2bd quoties Dml 25 pariet Vm1 26 innocentiS B in notitiaM mentem, ut faciant quac non conueniunt. r repletos omni iniquitate, cum circumuentione. malitia, auaritia, plenos inuidia, homicidio, contentione, dolo, malignitate, susurrone, detractores, deo odibiles, contumeliosos, superi, elatos, inuentores malorum, parentibus non oboedientes, insipientes, incompositos, si ne affectu, sine misericordia. hic nunc iste dicat: non debuit sic uindicari peccatum, ut peccator per uindictam plura committeret.

Fortasse respondeat deum ad ista non cogere, sed dignos deseri tantum deserere. si hoc dicit, uerissime dicit; deserti quippe, ut dixi, luce iustitiae et per hoc contenebrati quid pariant aliud quam haec omnia quae commemoraui opera tenebrarum. donec dicatur eis, si dicto obaudiant: surge qui dormis et exsurge a mortuis, et inluminabit te Christus? mortuos ueritas dicit — unde est et illud: s i n e III mortuos sepelire mortuos suos —, mortuos ergo ueritas dicit, quos iste dicit laedi et uitiari non potuisse peccato, quia uidelicet didicit peccatum non esse substantiam. nemo dicit sic hominem factum. ut de iustitia quidem possit in peccatum ire et de peccato ad iustitiam redire non posset; sed ut in peccatum iret. sufficit liberum arbitrium. quo sc ipse uitiauit; ut autem redeat ad iustitiam, opus habet medico, quoniam sanus non est, opus habet uiuificatore, quia mortuus est. de qua gratia omnino iste nihil dicit, quasi sola sua uoluntate se possit sanare, quia eum potuit sola uitiare. non ei 9 Pelagius 15 Eph. 5, 14 17 Matth. 8, 22. Luc. 0, GO 1 fiant B 2 omni∗∗LR iniquitate*L c̣ụṃ cum R 3 malatia Dml homicidiaCtnl 5 odibilis Dm1 contumeliosos (o jin. ex u) r 8 hincl* nunc ex non T\' 9 peccator om.Vml 13 ut dixi om. Vm1 dixit E dixit b tenebrati B 15 ohaudiunt Dml 16 exurge C 17 mortuus Dml mortuusEml 18 mortuus DmlEml suus Dml mortuus Dml 19 uitiari (i jin. ex e) 1 non potuisse om. B qui B dicit VEml 20 nemo] add. ei codd. praet. LDm1 sic om.Rml si sic E 21 posset Dm2RCEd 22 posset (in mg.m2 n̄·posset) I* suffecit Vd post sufficit add. ei Lm2Dm2PRVCEbd 23 ueruntamen ut (tn mg. ut autem) r, E 24 uiuicatore V 25 iste omnino nihil 1\' nihil iste bd quiasi VEm1 qu∗asi R 26 quia (i s.l.)r non enim eib dicimus mortem corporis ad peccatum ualere, ubi sola uindicta est — nemo enim peccat corpore moriendo —, sed ad peccatum ualet mors animae, quam deseruit uita sua, hoc est deus eius, quae necesse est mortua opera faciat, donec Christi gratia reuiuescat. famem et sitim et ceteras molestias corporales absit ut dicamus necessitatem habere peccandi, quibus molestiis exercitata uita iustorum splendidius enituit et eas per patientiam superando maiorem gloriam conparauit, sed adiuta gratia dei. adiuta spiritu dei, adiuta misericordia dei, non superba uoluntate se extollens, sed humili confessione fortitudinem promerens. nouerat enim dei dicere: quoniam tu es patientia mea. de qua gratia et adiutorio et misericordia. sine qua bene non possumus uiuere, nescio quare omnino iste nihil dicit; immo etiam uelut sibi ad iustitiam sufficientem, si sola uoluntas adsit, defendendo naturam gratiae Christi, qua iustificamur, apertissime contradicit. cur autem soluto per gratiam peceati reatu ad exercitationem fidei mors corporis maneat, quamuis uenerit de peccato, iam et hoc in illis ad sanctae memoriae Marcellinum libris, ut ualui, disserui.

Quod uero \'dominum\' dicit \'sine peccato mori potuisse\', illi etiam nasci potestas misericordiae, non condicio naturae fuit; sic etiam mortuus est potestate et hoc est pretium nostrum, quo nos a morte redimeret. et hoc istorum disputatio euacuare contendit, cum ab eis ita natura humana defenditur, ut possit liberum arbitrium isto pretio non egere, ut a potestate tenebrarum et praepositi mortis in regnum Christi domini transferantur. et tamen quando dominus ad passionem perrexit: ecce, inquit, ueniet princeps huius mundi e t in me nihil inueniet — [et] utique nihil peccati, unde praepositus mortis 10 Ps. 70,5 17 cf. De pecc. mer. II 30, 49-34, 56 pag. 119-125 et Hieronymi Contra Pelagianos III 19 (XXIII 616 M) 19 Pelagius 26 Ioh. 14,30 . 2 nomo Rml enim] autem LDm1P,V in mg.m2 4 reuiuiscat Cm2Em2 6 uita om.Lm1Dm1 8 dei gratia V 9 sed L 11 qua om. B 12 possis (i ex u) L possumus (u ex i) Dm1 iste omnino bd 13 uoluntas sola b sola om. Vm1 14 ass it LP 15 quur codd. 16 corporn̄ (in mg.m2 1 corporis) V 17 ad] et LDml 18 ualidis serui Dm1 20 conditio DV BCEbd 21naturar 23 ista P 24 per liberum arb. PVm2 postate Lml po*testateR 25 trauferantur R 26 ad (d s.l.m2) L et ecce VE 27 uenit RVEm1 28 inuen it RVmlEml et inclusimus iure suo ageret, ut perimeret —, sed ut sciant omnes. inquit, quia uoluntatem patris mei facio, surgite, camus hinc, id est quia non morior necessitate peccati, sed oboedientiae uoluntate.

Dicit \'nullum malum boni alicuius esse causam\', quasi poena bonum sit, qua tamen multi emendati sunt; sunt ergo mala quae prosunt mirabili misericordia dei. numquid ille boni aliquid passus est, qui dixit: auertisti faciem tuam a me et factus sum conturbatus ? non utique; et tamen haee ei conturbatio contra superbiam fuit medicinalis quodammodo. dixerat enim in abundantia sua: non mouebor in aeternum et sibi tribuebat quod a domino habebat. quid enim habebat quod non acceperat? quare ostendendum ci fuerat unde haberet, ut reciperet humilis, quod superbus amiserat. ideo: \'d o mi ne\'. inquit, \'in uoluntate tua praestitisti deeorimeo uirtutem. in qua ego abundantia mea dicebam: non mouebor, eum hoc mihi esset absque to, non a me. denique auertisti faciem tuam et factus sum conturbatus\'.

Hoc superbus amicus omnino non sapit; sed magnus est dominus. qui id persuadeat quomodo ipse nouit. nam procliuiores sumus quaerere potius quid contra ca respondeamus, quae nostro obiciuntur errori, quam intendere quam sint salubria, ut eareamus errore. unde cum istis non tam disputationibus quam pro eis sicut pro nobis orationibus est agendum. non enim hoc eis dicimus, quod sibi iste opposuit, \'ut esset causa misericordiae dei, necessarium fuisse peccatum\' — utinam non fuisset miseria. ne ista esset misericordia necessaria !— , sed iniquitatem peccati tanto grauiorem. quanto facilius homo non peccaret, quem nulla adhuc tenebat 1 Ioh. 14, 31 5. 25 Pelagius 8 Ps. 29, 8 11. 16 Ps. 29, 7 12 cf. I Cor. 4. 7 14. 17 Ps. 29, 8 1 omnes gentes B 2 uoluntatOL 3quaC 5 nulliRC bonia lucius Rm1 ti poena n (n s.l.tn3)E n sit (n s.l.m2) r 11 sua] meab 12 tribuebat (ebat s. ras.m2) R ad 1. abebat E 14 acciperet YmlE inquid dumine V 15 uolunta L 16 habundantia LRm1C 18 post tuam add. a me d 10 amicus] animus V s. I. m2, Lm2 PBEm2bd, cj. intra cap. 62, 73: huic amico nostro merito placet sapis Lml 20 qui id (alt. i s.l.) DVE quid r id om.A persuadeat (all. a s.l.) r procliuiores (cli s. ras.m2) R 22 siut (t s.l.m2)V 24 agendum est V 25 ante opposuit ep. opus RC 20 misoria (a s. eras. litt.) R 27 grauiore Dml infirmitas. poena iustissima subsecuta est, ut mercedem mutuam peccati sui in semet ipso reciperet amittens sub se positam sui corporis quodammodo oboedientiam, quam praecipuam sub domino suo ipse contempserat. et quod nunc cum eadem lege peccati nascimur, quae in membris nostris repugnat lege mentis, neque aduersus deum murmurare neque contra rem manifestissimam disputare, sed pro poena nostra illius misericordiam quaerere et orare debemus.

Adtendite sane uigilanter quomodo dixerit: adhibet quidem etiam huic parti, si quando necessarium fuerit, misericordiam suam deus, quia homini post peccatum ita subuenire necesse est, non quia deus causam huius necessitatis optauerit. uidetisne quemadmodum non dicat necessariam misericordiam dei ut non peccemus, sed quia peccauimus? deinde subiungit: sed et medicus ad curandum iam uulneratum paratus esse debet; non debet autem ut sanus uulneretur optare. si ista similitudo rebus de quibus agimus congruit, certe uulnerari non potest natura humana peccato, quoniam peccatum nulla substantia est. sicut ergo uulnere uerbi gratia claudicans ideo curatur, ut sanato malo praeterito futurus dirigatur incessus, sic mala nostra non ad hoc solum supernus medicus sanat, ut illa iam non sint, sed ut de cetero recte ambulare possimus; quod quidem etiam sani non nisi illo adiuuante poterimus. nam medicus homo cumsanauerit hominem, iam de cetero sustentandum elementiset alimentis corporalibus, ut eadem sanitas apto subsidio conualescat atque persistat, deo dimittit, qui praebet ista in carne uiuentibus. cuius erant etiam illa quae, dum curaret, adhibebat. non enim quemquam medicus ex his rebus, quas ipse creauerit, sanat, sed ex illius opibus, qui creat omnia necessaria sanis atque uitiosis. ipse autem deus, cum per mediatorem dei et hominum hominem Christum Iesum 5 cf. Rom. 7, 23 9. 14 Pelagius 29 cf. I Tim. 2, 5 1 subsequta P 2 semetipsos L 4 contemserat (p s. m ml) LD, P 10 huic etiamEbd 11 subueniri (i s. fin. e) F, bd necessumd 12 huiusce Dm2PRVCEd huiuscemodi b 13 necessarium LDm1C 15 paratus esse uulneratum b 16 opta∗∗re L 18 uulnere om. Vml 21 possimus (i ex 11) L possemus Dmt 22 ab illoL ab illo VB 23 ceteros L elimentisDmlE 26 etiam om.Vml 27 creauerit (i ex a) L 28 operihus b post uitiosis add. administrat R 29 hominu (u *. e m3) E hominem om.VEml Iesum Christum LBbd spiritaliter sanat aegrum uel uiuificat mortuum, id est iustificat inpium, et cum ad perfectam sanitatem, hoc est ad perfectam uitam iustitiamque, perduxerit, non deserit, si non deseratur, ut pie semper iusteque uiuatur. sicut enim oculus corporis etiam plenissime sanus nisi candore lucis adiutus non potest cernere, sic homo etiam perfectissime iustificatus, nisi aeterna luce iustitiae diuinitus adiuuetur, recte non potest uiuere. sanat ergo deus non solum ut deleat quod peccauimus, sed ut praestet etiam ne peccemus.

Acute sane tractat et uersat et, quantum sibi uidetur, redarguit atque conuineit quod eis dicitur \'etiam necessarium fuisse homini ad auferendam superbiae uel gloriae occasionem, ut absque peccato esse non posset. absurdissimum quippe et stultissimum\' putat \'peccatum fuisse ne peccatum esset, quoniam et ipsa superbia utique peccatum est\'; quasi non et ulcus in dolore est et sectio dolorem operatur, ut dolor dolore tollatur. hoc si experti non essemus et in aliquibus terris, ubi ista numquam contigerant, audiremus, sine dubio utique deridentes fortassis etiam uerbis huius uteremur et diceremus: \'absurdissimum est dolorem necessarium fuisse, ne ulceris dolor esset.\'

Sed deus, inquiunt, potest omnia sanare, hoc utique agit, ut sanet omnia, sed agit iudicio sno nec ordinem sanandi accipit ab aegroto. procul dubio quippe firmissimum apostolum nolebat efficere, cui tamen dicit: uirtus in infirmitate perficitur et non ei totiens oranti aufert nescio quem stimulum carnis, quem sibi dicit datum, ne in magnitudine reuelationum extolleretur. cetera enim uitia tantum in male factis ualent, sola autem superbia etiam in recte factis cauenda est. unde ammonentur illi, ne dona dei suae potestati tribuendo seseque extollendo grauius 1 cf. Rom. 4, 5 10. 20 Pelagius 23 II Cor. 12, 9 24 ct. II Cor. 12, 8. 7 26 cf. Prosperi Aquitani sent. ex Aug. delib. (LI 434 M) 5 et homo DRBCEd etiam s.l.Vm2Eml 6 aeternae V aeternę B lu.ce R lucae V 8 etiam] iam Dm1 PB,Vin mg. ne∗R n̄ B 9 sanet E 10 coniungitr eis ex de his R 11 offereudam V occansionem C 12 absordissimum Vm1 13 peccati Vml ante ne exp. si C nec B 14 superbia (per s.l.m2) L 16 post non eras. es R 18 uteremur] titiremur B 20 ait (a s.l.) E 21 aitJ5 22 procul-efficere in mg.Rm1firmum L firmissimum (missi s.l.)D 23 dixit bd in om.Cml 24 eis B toties BC oranti (t ml exd) R 25 ue*D in om.d extollctur Cml 27 superbia (per s.l.m2) L etiam om. Vm1 pereant quam si nihil operarentur boni, quibus dicitur: cum timore et tremore nostram ipsorum salutem operamini; deus enim est qui operatur in nobis et uelle et operari pro bona uoluntate. quare ergo cum timore et tremore et non potius cum securitate, si deus operatur, nisi quia propter uoluntatem nostram, sine qua bene non possumus operari. cito potest subrepere animo humano. ut quod bene operatur suum tantummodo existimet et dicat in abundantia sua: non mouebor in aeternum? ideo qui uoluntate sua praestiterat decori eius uirtutem, auertit paululum faciem suam, ut qui hoc dixerat fieret conturbatus, quoniam ipse est ille tumor sanandus doloribus.

Xon itaque dicitur homini: \'neecsse est peccare, nc pecces, sed dicitur homini: \'deserit aliquantum deus, unde superbis, ut scias non tuum, sed eius esse et discas superbus non esse\'. nam illud etiam apostoli quale est! nonne ita mirabile, ut nisi quia ipse dicit, cui uera dicenti contradicere nefas est, sit credibile ? quis enim nesciat fidelium a satana uenisse primam peccati suasionem et quod ille primus auctor sit omnium peccatorum? et tamen quidam traduntur satanae, ut discant non blasphemare. quomodo igitur opus satanae excluditur opere satanae? haec atque huiusmodi intueatur, ne uideantur ei nimis acuta, quae acutule sonant et discussa inueniuntur obtunsa. quid quod etiam similitudines adhibet, quibus magis ammoneat quid ei debeat responderi? quid amplius dicam, inquit. nisi quia credi potest quod ignes ignibus extinguntur, si credi potest quod peccatis peccata curentur? quid si ignes quisquam extinguere non potest ignibus, sed tamen possunt, ut docui, dolores curari doloribus? possunt etiam, si quaerat et discat, uenenis uenena 1 Phil. 2, 12. 13 9Ps. 29, 7 10 of. Ps. 29, 8 13. 24 Pelagins 18 cf. Cen. 3, 1-fi 19 cf. I Tim. 1, 20 1 qua*7? nil BCbd dicitur (in mg. dicit) r 2 uestruiu LPml 4 operari et uelle T7 7 potes Vml subripere codd. praeter Cra2,b 8 exestimet D 9habundantiaLmlDRCml mea (in mg. sua)V 10 in uoluntate Dm2PRVBCEbd 11 qui*R 12 ipsis RmZVEbd es Rml 13 utique B 15 et—esse in mg. Rml 17 sit] ut sitL non sit D (non m2 s. eϰp. nt), PRV BCEbd incrfdibile (in f.l.m2) L 19 quidam tamen DRBC 21 einsmodi nec D (0 s.I.), RCE 22 ei om.Vm1 25 nisi (in mg. m2 n habet nisi) r potest credi bd si] sic LPb 26 peccatis(i exa) V quod Dm7 exstinguere quisquam bd 27 possunt] posse r posseE 2suenis B pelli. nam si et aduertit aliquando calores febrium quibusdam caloribus medicinalibus frangi, ctiam ignes ignibus fortasse coneedet extingui.

Quonam modo, inquit, superbiam ipsam a peccato separabimus ? quid enim hoc urget, cum manifestum sit etiam ipsam esse peccatum ? tam peccare, inquit. superbire est quam superbire peccare. nam quaere quid sit quodcumque peccatum et uide, si inuenies aliquod sine superbiae appellatione peccatum. hanc autem sententiam sic exsequitur et sic probare conatur: omne, inquit. peccatum, nisi fallor, dei contemptus est et omnis dei contemptus ptus superbia est. quid enim tam superbum quam deum contemnere? omnino ergo peccatum et superbia est etiam scriptura dicente: initium omnis peccati su p superbia est. quaerat diligenter. et inueniet in lege multum diseretum esse a ceteris peccatis peccatum superbiae. multa enim peccata per superbiam committuntur, sed neque omnia superbe fiunt. quac perperam fiunt — certe a nescientibus, certe ab infirmis. certe plerumque a flentibus et nescientibus et quaedam superbia, cum magnum sit ipsa peccatum, ita sine aliis per se ipsa est, ut etiam plerumque, ut dixi, non in peccatis. sed in ipsis recte factis pede celeriore superueniat et obrepat. sed ideo uerissime dictum est, quod iste aliter intellexit: i initium o mnis peccati superbia. quoniam diabolum. a quo extitit origo peccati, ipsa deieeit et subsequente inuidentia hominem stantem unde ipse cecidit inde subuertit. nam utique iaetatiae ianuam. qua intraret. serpens ille quaesiuit, quando ait: critis sicut d i i. ideo dictum est: initium omnis peccati superbia, et: initium s u p superbiae hominis apostatare a deo. 4. 6. 9 Pelagius 13. 22 Eccli. 10, 15 20 cf. pag. 233. 26 26 Geu. 3, 5 27 Eccli. 10, 15. 14 1 auertit LDm1Vm1B 4 quodam LD 5 separauimus DmlB super- abimus Cml urg*et C 7 querere VE S aliquid VEmlb hanc ex hoc D 9 si Vml exequitur VE ex*equitur C 10 contemtus I\'E alt. contemtus PV contemptor B 12 omneno (e ex i) V omne Bbd subia Iml 13 ini*tium R quaeret Vm1E 1sfl∗entibus R quidem Dm2RVCbd quidam B quedam E superbie B 19 a/t. ipsā B 20 pr. in s.l.Vm2Em1 celeriore (i s. lin. e m2) r 21 superuenict VE obrepct Vm1 23 exstitit PV deiecit (fill. e s.l.) Rm2Vm2 25 iactantia B per qua (per ef uirg. m1 postea add. uid.) V LX. August. VIII pare I. Vrba et Zycha. 17

Quid autem sibi uult quod dicit: deinde quomodo deo pro illius peccati reatu subditus esse poterit, quod suum non esse cognouerit ? suum enim non est, inquit, si necessarium est. aut si suum est, uoluntarium est; et si uoluntarium est, uitari potest. nos respondemus: \'suum est omnino, sed uitium quo committitur nondum omni ex parte sanatum est; quod quidem ut inolesceret, de non recte usa sanitate descendit; ex quo uitio iam male ualens uel infirmitate uel caecitate plura committit pro quo supplicandum est, ut sanetur et deinceps in perpetua sanitate uiuatur, non superbiendum, quasi homo eadem potestate sanetur qua potestate uitiatus est\'.

Et haec quidem ita dixerim, ut altius dei indicium me fatear ignorare cur etiam ipsam superbiam, quae et in recte factis animo insidiatur humano, non cito deus sanet; pro qua sananda illi piae animae cum lacrimis et magnis gemitibus supplicant, ut ad eam superandam et quodammodo calcandam et obterendam dexteram conantibus porrigat. ubi enim laetatus homo fuerit in aliquo bono opere se etiam superasse superbiam, ex ipsa laetitia caput erigit et dicit: \'ecce ego uiuo, quid triumphas? et ideo uiuo, quia triumphas\'. ante tempus enim fortasse de illa quasi uicta triumphare delectat, cum extrema eius umbra illo meridie, quantum arbitror. absorbebitur, qui meridies scriptura dicente promittitur: et educet sicut lumen iustitiam tuam e t indicium tuum sicut meridie, si fiat quod supra scriptum est: reueIa ad dominum uiam tuam et spera in cum, et ipse faciet, non, sicut quidam putant, quod ipsi faciant. nullos enim uidetur adtendisse, cum dixit: et ipse faciet, nisi eos qui dicunt: nos facimus. id est nos ipsi nos ipsos iustificamus. ubi quidem 1 Pelagius 21 I\'s. 36, 6 24 Ps. 36, 5 2 esse non Γ3 pr. est] esse B aut] aut D at RCE 4 e prirn. s.l.Dml 5 sed uitium est RV quo ex co Lm2 quoil E quod (in mg.m2 quo) r 6.11 quide Dmi 7 quo**D 8 suplicantum Lml suplicandum DI\' 9 uitaturLm1P uitaetur V 11 dixerim∗∗L dixerimus B iuditiumVB consilium b (in mg. al iudicium), d 12 fatear (a tin. s. ras. m1)R quur codd. 14 suplicantLP 15 opterendam LDPm1Rm1C 17 se*R sed B 18 trium- fasLP et—triumphas in mg.D 19 triumfas P triumphari RV 21 obsor- bebitur Dml 24 reuella E ad dom.] domino DPm2RBCb 25 eoRCb 26 inc. c. 32 in b nullos (0 ex u) 1\' 28 id est om. Vm1 operamur et nos, sed illo operante cooperamur, quia misericordia eius praeuenit nos. praeuenit autem, ut sanemur, quia et subsequetur ut etiam sanati uegetemur; praeuenit, ut nocemur, subsequetur ut glorificemur; praeuenit, ut pie uiuamus, subsequetur ut cum illo semper uiuamus, quia sine illo nihil facere possumus. utrumque enim scriptum est et: deus meus, misericordia eius praeueniet me, et: miser ordia tua subse q quetur me per omnes dies uitae meae. reuelemus ergo ad eum uiam nostram confessione, non defensione laudemus. si enim non est ipsius uia, sed nostra, procul dubio non est recta. reuelemus eam confitendo, quia non eum latet, etiamsi operire conemur. bonum est autem confiteri domino.

Ita enim quod ci placet dabit nobis. si quod ci displicet in nobis. displiceat et nobis. auertet. sicut scriptum est. semitas nostras a uia sua et nostram faciet esse quae sua est, quoniam ab ipso praebetur credentibus in eum et sperantibus in eum ut ipse faciat. ipsa est enim uia iusta. quam ignorantes qui zelumdei habent, sed non secun d um sc i entiam, et suam uolentes constituere iustitiae dei non sunt subieeti. finis enim legis (\'Christus ad iustitiam omni credenti, qui dixit: ego sum u i a. in qua iam ambulantes tamen terruit uox diuina, ne quasi de propriis in ea uiribus extollantur. uam quibus propter hoc ait apostolus: cum timore et tremore uestram ipsorum salute operamini; deus enim est qui operatur in uobis et uelle et operari pro bona uoluntate, eis propter hoc ipsum 1 cf. Ps. 58, 11 5 cf. Ioh. 15, 5 G Ps. 58, 11 7 Ps. 22, 6 9 cf. Ps. 36, 5 12 Ps. 91, 2 15 cf. Ps. 43, 19 17cf. Ps.36,3 18 Rom. 10, 2-4 23 Ioh. 14, 6 25 Phil. 2, 12. 13 1 ante illo exp. in E 3 quiae C, om.b et exp.V,om.b subsequetur (i s. fin. e m2) D subsequentur VE ut—subsequetur om.b post praeueuit exp. autem Dm2, add.B 5 possumus facere Cbd 8 tua] eius r me om.H per om.V omnibus diebus (dicbus s.l.m2; in mg. pcr omnes dies) V 11 reue- lamus (e s. a) VE eū̄ Dm1 12 operire(iexa)R autem om.Vm1 14 inc. c. 33inb enim m2 exeum D 15auertct que (que ining.m2) P auertit Vm1Em1 17 alt. co b 18 faciet Lm1Vm1 ipsa(as.em2)V 20constituere] add. iustitiamd 21 non om. Vm1 26 urm LPm1VEm1 oper. sal. bd 17* dicit etiam psalmus: seruite domino in timore et exultate cum tremore. adprehendite disciplin a m, ne quando irascatur dominus et pereatis de uia iusta, cum exarserit in breui ira eius super uos. non ait \'ne quando irascatur dominus\' et non \'uobis ostendat uiam iustam\' aut \'non uos introducat in uiam iustam\', sed iam illic ambulantes sic terrere potuit, ut diceret: ne pereatis de uia iusta. unde, nisi quia superbia, quod totiens dixi et saepe dicendum est, etiam in ipsis recte factis cauenda est, id est in ipsa uia iusta, ne homo, dum quod dei est deputat suum, amittat quod dei est et redeat ad suum? ideo quo psalmus ipse concluditur faciamus: beati omues qui confidunt in e u m, utique ut ipse faciat, ipse ostendat uiam suam, cui dicitur: ostende nobis, domine, misericordiam tuam; ipse det salutem, ut ambulare possimus, cui dicitur: et salutare tuum, domine, da nobis; ipse in eadem uia deducat, cui dicitur: deduc m e, domine, in uia tua et ambulabo in ueritate tua; ipse ad illa, quo uia ducit, promissa perducat, cui dicitur: etenim illue manus tua deducet me et perducet me dextera tua; ipse ibi pascat recumbentes cum Abraham, Isaae et Iacob, de quo dictum est: faciet eos recumbere et transibit et ministrabit eis. non enim, cum ista commemoramus, arbitrium noluntatis tollimus, sed dei gratiam praedicamus. cui enim prosunt ista nisi nolenti, sed humiliter uolenti, non se de uoluntatis uiribus, tamquam ad perfectionem iustitiae sola sufficiat, extollenti?

Absit autem ut ei dicamus, quod a quibusdam contra se dici ait, \'conparari hominem deo, si absque peccato esse 1 Ps. 2,11-13 7 Ps. 2,12 12 Ps. 2,13 14.15 Ps. 84, 8 17 Ps. 85,11 19 Ps. 138,10 22 Luc. 12, 37 28 cf. Hieronymi epist. 133,8 (XXII 1156 M) 2 exultate] add. ei VEmSbd cu (s.l.m2 in) V 6 uos om.Rm1 11 amit*tat L ipse] iste bd 13 eo bd ostendit (a s. i m1) R 14 ostende om. Vm1 tuam (t ex s) L 15 et ipse D (et in mg.), PRVCEbd det (e ex a) D 16 domine om. d ipsi Lm1 20 deducet (u ex e) R 23 ministrabat r commemorauimusC 24 uolumtatis V 25 prosunt (tn mg. m2 ps) V 26 sufficiet (a s. e) V 27 c. 34 b quibusda (da s.l.m2) C 28 agit E esse-peccato in mgTm2. asseratur\'; quasi uero angelus, qui absque peccato est, conparetur deo. ego quidem hoe sentio, quia etiam cum fuerit in nobis tanta iustitia, ut ci addi omnino nihil possit, non aequabitur creatura creatori. si autem aliqui putant tantum nostrum futurum esse prorsusueetum. ut in dei substantiam conuertamur et hoc efficiamur prorsus quod ille est, uiderint quemadmodum astruant sententiam Suam; mihi hoc fateor non esse persuasum.

Iam sane hoc multum faueo libri huius auctori, quod aduersus eos qui dicunt: \'rationabile quidem uidetur esse quod asseris, sed superbum est dici hominem absque peccato esse posse\' ita respondet, ut omnino, si uerum est, nullo modo superbum esse dicendum est. ait enim acutissime atque uerissime: in qua magis parte humilitas collocanda est ? sine dubio falsitatis, si in ea quae ueritatis probatur esse superbia est. ac per hoc placet illi et recte placet, ut in parte ueritatis, non in parte falsitatis magis humilitas collocetur. ex quo est consequens, ut ille, qui dixit: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non e s t, uerum dixisse minime dubitetur, nc causa humilitatis hoc falsum dixisse uideatur. propterea enim addidit: et ueritas in nobis non est, cum forte sufficeret dicere: nos ipsos decipimus, nisi adtenderet quosdam putare posse ideo dictum \'nos ipsos decipimus\', quia etiam de uero bono qui se laudat extollitur. addendo itaque \'et ueritas in nobis non est\' manifeste ostendit, sicut etiam huic rectissime placet, hoc omnino uerum non esse: si dixerimus quia pecatum non habemus, ne humilitas constituta in parte falsitatis perdat praemium ueritatis.

Porro autem quod dei causam sibi agere uidetur defendendo naturam, non adtendit, quod eandem naturam sanam esse dicendo medici repellit misericordiam. ipse est autem creator eius qui 12 Pclagius 16. 20. 21. 25 I Ioh. 1, 8 1 uero (e ex i)R quia bd 5 pror*sus R 6 astmant (in mg. m2 struant) T asstruant PE 9 uideatur b 11 modii B 12 est] sit bd, in ras. V, s. est Cm2 14 hacLB 15 non] non utb in om.VEml 16 qui om.B dixerit ,. dixerit, E 18 ante decipimus lilt. s eras. L decipimus) seducimus RC 19 nec LDCBbne*R 20 proptere∗a L addit Vm1 21 decipiamus VEml 22nisi - decipimus in mg.Vm2 posse ideo om.b 27 perdet L, a s. e D 29 non— naturam om.Vm1 sanu B 30 est om.Cml saluator eius. non ergo debemus sic laudare creatorem, ut cogamur, immo uere conuincamur dicere superfluum saluatorem. naturam itaque hominis dignis laudibus honoremus casque laudes ad creatoris gloriam referamus; sed quia nos creauit, ita simus grati, ut non simus, quia sanat, ingrati. uitia sane nostra, quae sanat, non diuino operi, sed humanae uoluntati iustaeque illius uindictae tribuamus; sed ut in nostra potestate fuisse ne acciderent confitemur, ita ut sanentur in illius magis esse misericordia quam in nostra potestate fateamur. hanc iste misericordiam et medicinale saluatoris auxilium tantum in hoc ponit, \'ut ignoscat commissa praeterita, non ut adiuuet ad futura uitanda\'. hic perniciosissime fallitur; hic etsi nesciens prohibet nos uigilare et orare ne intremus in temptationem, cum hoc ne nobis accidat in nostra tantum potestate esse contendit.

\'Quorundam\' sane \'exempha, quos peccasse legimus\', non\'ideo scripta\' dicit, qui sanum sapit, \'ut ad desperationem nou peccandi ualeant et securitatem peccandi nobis quodammodo praebere uideantur\'. sed ut disceremus uel paenitendi humilitatem uel etiam in talibus lapsibus 11011 desperandam salutem. quidam enim in peccata prolapsi desperatione plus pereunt nec solum paenitendi neglegunt medicinam, sed ad explenda inhonesta et nefaria desideria serui libidinum et sceleratarum cupiditatum fiunt; quasi perdant, si non fecerint quod instigat libido, cum eos iam maneat certa damnatio. aduersus hunc morbum nimium periculosum et exitiabilem ualet commemoratio peccatorum etiam in quae iusti sanctique prolapsi sunt.

Sed acute uidetur interrogare, \'quomodo istos sanctos de hac uita abisse credendum sit, cum peccato an sine peccato\', ut, 10 Pclagins 12 cf. Marc. 14, 38 15. 27 Pelagius 1 post cogamur add. dicere P B, V (s.l.m2), eras. uid. D 2 natura b G operi (i ex e) V, i s. e E uoluntati (i ex e) E 7 accederent Dm1Vm1E accenderentP 8 ita om.L misericordia om.DB 10 innoscat CmZ 11 fallitur (i ex a) D 12 hic (0 s. i m2) V et sine sciens L a. c. et (m mg. m2 1 e) siR csine V cst si E temtationem P 16 scriptnra B ad]*dD 17 nobis quodam nobjs R 18 uideant b 21 negligunt Yml posl nefaria erp. et L 22 libinum L sceleratorum (a s. 0) E 23 eo*R eos (s s.l.) E 25 exitiabile L exsitiabilem V ex ∗ itiabilem C qua (a ex Q) D, PREml 28 abiisse bd si responsum fuerit \'cum peccato\', putetur cos secuta damnatio, quod nefas est credere; si autem sine peccato dictum fuerit eos exisse de hac uita, probet hominem saltem propinquante morte fuisse sine peccato in hac uita. ubi parum adteudit, cum sit acutissimus. non frustra etiam iustos in oratione dicere: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, dominumque Christum, cum eandem orationem docendo explicuisset, ueracissime subdidisse: si enim dimiseritis peccata hominibus, dimittet uobis pater uester peccata uestra. per hoc enim cotidianum spiritale quodammodo incensum, quod ante deum in altare cordis, quod sursum habere admonemur, infertur, etiamsi non hic uiuatur sine peccato, licet mori sine peccato, dum subinde uenia deletur. quod subinde ignorantia uel infirmitate committitur.

Deinde commemorat eos, \'qui non modo non peccasse, uerum etiam iuste uixisse referuntur: Abel, Enoch, Melchisedech, Abraham, Isaac, lacob, Ioseph, Iesu Xaue, Finees. Samuhel, Nathan. Helias. Heliseus, Micheas, Danihel, Ananias. Azarias. Misael, Ezechiel. Mardocheus, Simeon, Ioseph. cui desponsata erat uirgo Maria. Iohannes\'. adiungit etiam feminas: \'Debboram, Annam Samuhelis matrem, Iudith, Hester, alteram Annam filiam Fanuel, Elisabeth\'. ipsam etiam domini ac saluatoris nostri matrem, \'quam\' dicit \'sine peccato confiteri necesse esse pietati\'. excepta itaque sancta uirgine Maria qua propter honorem domini nullam prorsus, 5 Matth. 6, 12 8 Matth. 6, 14 15. 20. Pelagius 1 sequuta L (s ex c m2), DmlP sequi ita B 2 credere) dicere (s. exp. credere m2) D,RVCE 3 exhisse B prohibet B saltim DRBCE 5 dimitte (pr. i exe)D 6 debite Rml 10 uester] urt r 11 quotidianum Lm2 modo (do s.l.m2) V 12 altari b 14 nenia del. quod m2 in dextro. subinde m3 in.mg.V 16 referuntur V feruntur V melcisedech E 17 Ioseph post lIelias pon. d iesu*L iesus l\'E samuel Pbd 18 natan V Elias bd helisseus LC helissaeus P heliscus (h s.l.m2) DVE hclisaeus R daniel PCEbd annanias LDPV anananias E 19 misahelLVCE ezechihel LV mardacheus LBEml mardachaeus (o s. a) D mardacheus (0 s. a) P symeon PVE simonS B disponsata LDml 20 ioannes VCEbd deboram VE Delboram b 21 samuelis REbd iudit LP ludit V Esther bd phanuhelis DC fanuM P phanuhel V E panuelis R 22 isabeth L helisabeth RBCb dni nostri B cum de pereatis agitur, haberi uolo quaestionem — unde enim scimus quid ci plus gratiae conlatum fuerit ad uincendum omni ex parte peccatum, quae concipere ac parere meruit, quem constat nullum habuisse pecatum? — hac ergo uirgine excepta, si omnes illos sanctos et sanctas, cum hic uiuerent, congregare possemus et interrogare, utrum essent sine peccato, quid fuisse responsuros putamus? utrum hoc quod iste dicit, an quod Iohannes apostolus, rogo nos. quantalibet fuerint in hoc corpore excellentia sanctitatis, si hoc interrogari potuissent, una uoce clamassent: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. an id humilius responderent fortasse quam uerius? sed huic iam placet et recte placet \'laudem humilitatis in parte noti ponere falsitatis\'. ita hoc si uerum dicerent, haberent peccatum; quod humiliter quia faterentur, ueritas in eis esset; si autem hoc mentirentur, nihilominus haberent peccatum, quia ueritas in eis non esset.

Dicent forsitan, inquit: numquid omnium potuit scriptura commemorare peccata? et uerum eis dicent quicumque dicent. nec eum contra hoc aliquid ualidum uideo respondisse, quamuis uideam tacere noluisse. quid enim dixerit, quaeso, adtendite. hoc, inquit, recte dici potest de his, quorum neque honorum neque malorum scriptura sit memor; de illis uero, quorum iustitiae meminit, et peccatorum sine dubio meminisset, si qua eos peccasse sensisset. dicat ergo non pertinuisse ad iustitiam tantam illorum fidem, qui magna multitudine praecedentes et sequentes cum laudibus domini asellum etiam inter frementes quare hoc facerent inimicos clamabant: osanna, fili Dauid, benedictus qui uenit in nomine domini! audeat ergo iste dicere, si potest, neminem 9 I Ioh. 1, 8 13.17. 21 Pelagius 27 Matth. 21, 9 etc. 1 aberi L habere DRmlBCEm2b 2 quod DRBCb culatū Em1 4 ha∗c R 5 possemus (e ex i) Lm2 6 quid ex quod Dm2R 8 fuerint (tn mg.m21 fuerit) V 9 nonne una uoce clamassent edit. Louaniensiuin 10 nosmet R ipso Cml decipimus (i alt, ex e) V seducimus Rb 11 id] illud bd 12 huic ex adhuc D 13 ita—humiliter in mg.D itaqueC(q. s.l.ml), bd 15 nihil- homiuus VE 17 numquit P 18 ei d 21 potest dici bd 23 peccare DBC pecasse (sse s. ras.)R 24 quos (i s. os) V qui (in mg. al quos) b quos LDPRBCE 25 csequentes (c s.l.)D, PRVI.CEbd 26 fecerentRml clamabant]add. dicentes Dm2 RVCEbd 27 os anna V filio d 28 dicere iste bd fuisse in tanta illa multitudine, qui ullum haberet omnino peccatum. quod si absurdissimum est dicere, cur nulla peccata eorum scriptura commemorauit, quae tantum bonum fidei eorum commemorare curauit?

Sed hoc etiam ipse forsitan uidit et ideo subiecit atque ait: sed esto, aliis temporibus turbae numerositate omnium dissimulauerit peccata contexere; in ipso statim mundi primordio, ubi non nisi quattuor homines erant, quid, inquit, dicimus, cur non omnium noluerit delicta memorare? utrumne ingentis multitudinis causa, quae nondum erat, an quia illorum tantum qui commiserant meminit, illius uero qui nulla commiserat meminisse non potuit ? adhuc adiungit uerba, quibus ista sententia uberius et planius astruatur: certe, inquit, primo in tempore Adam et Eua, exquibus Cain et Abel nati sunt, quattuor tantum homines fuisse referuntur. peccauit Eua — scriptura hoc prodidit , Adam quoque deliquit — eadem scriptura non tacuit —.sed et Cain peccasse ipsa aeque scriptura testata est, quorum non modo peccata, uerum etiam peccatorum indicat qualitatem. quodsi et Abel peccasset, hoc sine dubio scriptura dixisset; sed non dixit: ergo nec ille peccauit, quin etiam iustum ostendit. credamus igitur quod legimus et quod non legimus nefas credamus astruere.

Haec dicens parum adtenditquod paulo ante ipse dixerat \'iam exorta multitudine generis humani turbae numerositate potuisse scripturam dissimulare omnium peccata contexere\'. hoc enim si satis adtendisset, uideret etiam in uno homine turbam et multitudinem leuium peccatorum uel non potuisse uel, si etiam potuit, non debuisse conscribi. ea quippe scripta sunt, quibus et modus adhibendus fuit et paucis exemplis ad multa necessaria lector instruendus. nam cum ipsos tunc homines lieet adhuc paucos. quot 6. 12. 22 Pelagius 14. 15 cf. Gen. c. 3 cf. Gen. c. 4 1 illum Dm1 omnino om. Lml 2. 8 quur codd. 3 que tantum ex quetamE eorum] ipsorum bd 5 forsitan ipse W 6 turbe s.l.m2 L 8 quatuor Vbd qui L omnium ex hominum Lm2 9 commemorare b 10 commisserant LDm1R meminis L 11 nullam V commisserat Rm1V commiserant B ad haec b 12 asstruatur P .16 ipsa om. B testa B 18 et hoc Dm2 PRVCEbd 19 legimus (1 ex c) R 20 asstruereLP 21 ipse om.B 22 numerositate (o ex u, ta inras.) V 25 multidinem L peccatorum leuium Bbd 26 debuisset Bm1 28 paucis B quot] quod Lm1Dm1 Pm1 BC uel qui fuerint, id est Adam et Eua, quot filios et filias proereauerint et quae illis nomina inposuerint, scriptura commemorare noluerit — unde nonnulli parum considerantes quam multa scriptura tacite praetereat ipsum Cain cum matre concubuisse putauerunt, unde prolem quae commemorata est procrearet, putantes illis filiis Adam sorores non fuisse, quia eas scriptura tunc tacuit, postea recapitulando inferens quod praetermiserat Adam filios et filias procreasse nec tempus quo nati sunt nec numerum nec uocabula ostendens —ita non commemorandum fuit, si Abel, quamuis merito iustus appellatus est, paulo inmoderatius aliquando risit uel animi remissione iocatus est uel uidit aliquid ad commemorandum uel aliquanto inmoderatius poma decerpsit uel plusculo cibo crudior fuit uel cum oraret cogitauit aliquid unde eius in aliud auocaretur intentio. et quotiens illi ista ac similia multa subrepserint! an forte peccata non sunt, de quibus generaliter cauendis atque cohibendis admonemur praecepto apostolico, ubi dicit: non ergo regnetpeecatum i n uestro mortali corpore a d oboediendum desideriis eius? his quippe ne oboediamus ad ea, quae non licent uel minus decent, cotidiana et perpetua conflictatione certandum est. nam utique ex hoc uitio mittitur uel dimittitur oculus, quo non oportet; quod uitium si conualuerit et praeualuerit, etiam adulterium perpetratur in corpore, quod in corde tanto fit citius quanto est cogitatio celerior et nullum inpedimentum morarum. hoc peccatum, id est hunc uitiosac affectionis adpetitum, qui magna ex parte frenarunt, ut non oboedirent desideriis eius nec exhiberent ei membra sua arma iniquitatis. etiam iusti appellari meruerunt et hoc adiutorio gratiae 5 cf. Gen. 4, 17 7 cf. Gen. 5, 4 9 cf. Matth. 23, 35. Hebr. 11, 4 16 Rom. 6, 12 26 cf. Rom. 6, 12.13 1 quot (t in ras.) r quod DmlPmlli procreauerant b 2 scriptura (in mg. m2 scripturas) r noluerit (n s. n init.ml)E uoluerit b 5 commorata B putantls Dml 6 adam sore res (s. pr. a adscr. c, s. alt. a add. h) E quia (a s.l.) R ea LPVE tunc] dum R 7 quot Cm1 8 quo∗L. quo s. eras. co R conati (om. quo) B 11 aliquanto (t in ras.) V, t ex d R 12 immoderantius E 13 aliud] aliquid r 14 quoties Dml 19 licet Lml dicent Rm1 Vm1 Em1 co*tidiana D 20 perpetuę B 21 mittatur B oculis Dm1 B quo ex quae Dml quę B 23 quantaE 24 morare B 25 hunc] hoc V quia V frena**runtR 26 desideris E dei. uerum quia saepe in lenissimis et aliquando incautis obrepit peccatum, et iusti fuerunt et sine peccato non fuerunt. postremo si in Abel insto caritas dei, qua una uere iustus est quicumque iustus est, adhue erat quo posset et deberet augeri, quicquid minus erat ex uitio erat. ut cui non miuus sit, donec ad illam eius fortitudinem ueniatur, ubi tota hominis absorbeatur infirmitas?

Magna plane sententia conclusit hunc locum cum ait: credamus igitur quod legimus et quod non legimus nefas credamus astruere, quod de cunctis etiam dixisse sufficiat. contra ego dico nec omne quod legimus credere nos debere propter illud. quod ait apostolus: omnia legite, quae bona sunt tenete, ut astruere aliquid etiam quod non legimus nefas non esse. possumus enim aliquid bona fide testes astruere quod experti sumus, etiam si forte non legimus. hic fortasse respondet: \'ego cum hoc dicerem, de scripturis sanctis agebam\'. o utinam, non dico aliud quam in illis litteris legit, nerum contra id quod legit nihil uellet astruere! fideliter et oboedienter audiret quod scriptum est: per unum hominem peccatum intrauit in mundum o t per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, i n quo omnes peccauerunt n t. et non infirmaret tanti medici gratiam, dum fateri non uult naturam humanam esse uitiatam! o utinam sicut Christianus legeret praetor Iesum Christum nullum esse nomen sub caelo, in quo oportet saluos fieri nos, et non possibilitatem naturae humanae ita defenderet, ut homo per liberum arbitrium etiam sine isto nomine saluus esse posse credatur!

Sed putat fortasse ideo necessarium esse Christi nomen, ut per eius euangelium discamus quemadmodum uiuere debeamus, 4 cf. De spiro et litt. 36, 65 pag. 225, 19-21 et De pcrfectione iustitiae 6, 15 (CSEL XLII 12. 13) 8 Pela»ius 11 I Thess. 5, 21 18 Rom. 5. 12 23 cf. Act. 4, 12 1 aliquanto (in mg. m2 aliquando) V 2 pr. peccati B 4 quod Dm1 quidquid LPml 5 cui∗∗R 7 magno L magna (a tin. s. e) D pleno J. plene BC 8 credamus (a ex i) VE legemus Rm1 9 asstruere /\' sufficiet VEml 10 e*go V 11 apostolus ait bdquae (ae in ras.) V quod E 12 asstruere LPV 13 asstruere LVPE16 illius LB illi∗s D 17 ualet DBCR (in mg. m2 uellet) asstruere L auderet C quod scriptum est om.C 23 esse om.Boportet—humanae in mg. D oporteat b24 btaL 25 saluos (u s. o) V saluum C non etiam ut eius adiuuemur gratia, quo bene uiuamus. uel hinc saltim confiteatur esse miserabiles tenebras in animo humano, qui scit quemadmodum debeat leonem domare et nescit quemadmodum uiuere. an et hoc ut sciat sufficit ei liberum arbitrium lexque naturalis? haec est sapientia uerbi, qua euacuatur crux Christi. sed qui dixit: perdam sapientiam sapientium, quia ista crux non potest euacuari. profecto ista sapientia per stultitiam praedicationis, qua credentes sanantur, euertitur. si enim possibilitas naturalis per liberum arbitrium et ad cognoscendum quomodo uiuere debeat et ad bene uiuendum sufficit sibi, ergo Christus gratis mortuus est; ergo euacuatum est scandalum crucis. cur non etiam ego hic exclamem, immo exclamabo et istis increpitabo dolore christiano: euacuati estis a Christo, qui in natura iustificamini. a gratia excidistis! ignorantes enim dei iustitiam et uestram nolentes constituere iustitiae dei non estis subiecti. sicut enim finis legis, ita etiam naturae humanae uitiosae saluator Christus est ad iustitiam omni credenti.

Quid autem sibi opposuit \'ab eis dici contra quos loquitur: omnes enim peccauerunt\'? manifestum est quod de his dicebat apostolus qui tunc erant, hoc est de Iudaeis et gentibus. sed plane illud, quod commemoraui: per unum hominem peccatum intrauit in mundum e t per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt, et antiquos et recentiores et nos et posteros nostros sententia ista conpleetitur. ponit etiam illud testimonium, unde probet cum dicuntur \'omnes\' non semper omnes omnino nullo praetermisso intellegi oportere. sicut p e r 5 cf. I Cor. 1, 17 6 1 Cor. 1,19 7 cf. I Cor. 1, 21 11 Gal. 2, 2L Gal. 5, 11 14.15 cf. Gal. 5,4 15 cf. Rom. 10, 3 17 cf. Rom. 10. 4 20 Rom. 3, 23 Pelagius 22 Rom. 5, 12 28 Rom. 5,18 Pelagius 1 ut eius om.C qua b hic D 2 salutim Lm1 salutē Vm1 saltem DPE 5 lexquae DVE naturalis (i m2 ex e) C qua (a s.l.)Lm2 quae (e s.l.)C uaeuaturC 6 sed (in mj. m2 habeo) V sapientum bd 7 istam sapientiam Cbd 9 euertit Cd 12 quur codd. 13 e*go C immudo (s. pr. m add.m3mo)E increpitabo in mg.Vm3 16 uestra Hml 19 quod BCd loquimur B 21 erat Cml iudeis C 22 illud om.C comoraui B memoraui E 23 pr. pecca∗∗tum L 24 homines pertransit in quo in mg.C 27 illut V homines B unius inquit, delictum in omnes homines in condemnationem sic et per unius iustitia m i n omnes homines in iustifi icationem uitae, eum per Christi, inquit, iustitiam non omnes, sed eos tantum, qui illi oboedire uoluerunt et baptismi eius ablutione purgati sunt, sanctifieatos esse non dubium sit. non plane isto testimonio probat quod uult. nam sicut dictum est : sicut per unius delictum in omnes hom ines in condemnationem. ut nullus praetermitteretur, sic et in eo, quod dictum est: per un ius iustitiam in omnes homines in iustificationem uitae, nullus praetermissus est, 11011 quia omnes in eum credunt et baptismo eius abluuntur, sed quia nemo iustificatur nisi in eum credat et baptismo eius abluatur. itaque \'omnes\' dictum est. ne aliquo modo alio praeter ipsum quisquam saluns fieri posse credatur. sicut uno litterarum magistro in ciuitate constituto rectissime dicimus: \'omnes iste hic litteras docet\', non quia omnes ciues litteras discunt, sed quia nemo discit, nisi quem ille docuerit, sic nemo iustificatur, nisi quem Christus iustificauerit.

Sed esto, inquit, consentiam quia omnes peccatores fuissetestatur. dicit enim quid fuerint, non quod aliud esse non potuerint. quamobrem et si omnes homines, inquit, peccatores possent probari. definitioni tamen nostrae nequaquam id obesset, qui non tam quid homines sint quam quid possint esse defendimus. hic recte facit aliquando consentire, quoniam non iustificabitur in conspectu dei omnis uiuens, non tamen ibi esse quaestionem, sed in ipsa non peccandi possibilitate contendit, in qua nec nos aduersus cum certare opus est. nam neque illud nimis curo, utrum fuerint hic aliqui uel sint uel esse possint, qui perfectam, cui nihil addendum esset, habuerint 7. 9 Roni. 5, 18 12 cf. Rom. 4, 5 19l\'elagius 24 cf. Ps. 142, 2 1 in nomnes—lin.3 homines om.B 3 in om.L 7 pr.sic Dm1 P 10 iustitiam (ius s.l.m2) V 11 non quia] neque C 12 instifi∗∗catur L 14 alio (0 s.l.m2) 1 saluos Vml 15 sicut] add. cnim Cbd 18 quem om. Rm1 iustifirancrit Christus bd 19 esto (e ex i) V 20 pro quod RC 21 peccatores inquit bd possent (e s. u m2) V 22 quid s. l.Vm2 quod in mg. CE 23 quod (\' possent Dmlbd hocValic. 500. 501 24 consentire (i ex a m2) C quia bd non oni.Lml 2G contemnitC nec nos in ras. Vm2 aduersus nos D eum inras. Vm2 eum certarc] cum certare Dm1 Pm1 conccrtarc Pm2Em1 28 adtendum Rm1 nbucrintL uel habeant uel habituri sint caritatem dei - ipsa est enim uerissima, plenissima perfectissimaque iustitia —, quoniam id, quod uoluntate hominis adiuta per dei gratiam fieri posse confiteor et defendo, quando uel ubi uel in quo fiat nimium certare non debeo. neque de ipsa possibilitate contendo, cum sanata et adiuta hominis uoluntate possibilitas ipsa simul cum effectu in sanctis proueniat, dum caritas dei, quantum plenissime natura nostra sana atque purgata capere potest, diffunditur in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. melius itaque dei causa agitur — quam se iste agendo dicit defensare naturam —, cum et creator et saluator agnoscitur quam cum defensa uelut sana uiribusque integris creatura opitulatio salnatoris inanitur.

Verum est autem quod ait, \'quod deus tam bonus quam iustus talem hominem fecerit, qui peccati malo carere sufficeret, sed si uoluisset\'. quis enim eum nescit sanum et inculpabilem factum et libero arbitrio atque ad iuste uiuendum potestate libera constitutum ? sed nunc de illo agitur, quem semiuiuum latrones in uia reliquerunt, qui grauibus saucius confossusque uulneribus non ita potest ad iustitiae culmen ascendere, sicut potuit inde descendere, qui etiam si iam in stabulo est adhuc curatur. non igitur deus inpossibilia iubet, sed iubendo admonet et facere quod possis et petere quod non possis. iam nunc uideamus unde possit, unde non possit. iste dicit: uoluntate non est, quod natura potest. ego dico: \'uoluntate quidem non est homo iustus, si natura potest, sed medicina poterit quod uitio non potest\'.

Quid ergo iam opus est in pluribus inmorari? ueniamus interius ad causam, quam in hac dumtaxat quaestione uel solam uel paene solam cum istis habemus. sicut enim ipse dicit, 7 cf. Rom. 5, 5 13 Pelagius 17 cf. Luc. 10, 30. 34 23 Pelagius 1 sint (i ex u)E enim om.D Rm1 BC 2 quod om.C 3 adiuta] ad uitā E 4 fict V 5 possibilitate∗C sanatamC et ad hominis uoluntatēC 6 affectu LD proueniet V 9 agitur (i ex a) D 10 iste (in mg.m2 1 ipse) R ipse VE 14 qui] cui C m2 ex quae, b peccatoL peccato fi s. ? m1) D 16 ad om.V 18 qui m2 ex qua∗C grauius Dm1, l in mg. coufessusque B 20 igitur m2 ex agitur C 21 possibilia B 22 nunc (unc in ras.) V unde n̄ possit add. Vm2 et unde n̄ possit in mg. Em2 24 quidem] quid est B 28 uel solam s.l.Vm2,in mg.Em2 alt.solam om.Vm1 habeamun VE ad quod nunc agit non pertinere ut quaeratur, utrum fuerint uel sint aliqui homines in hae uita sine peccato, sed utrum esse potuerint siue possint\', ita ego etiamsi fuisse uel esse consentiam nullo modo tamen potuisse uel posse confirmo nisi iustifieatos gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum et hunc crucifixum. ca quippe fides iustos sanauit antiquos, quae sanat et nos, id est mediatoris dei et hominum hominis Christi lesu, fides sanguinis eius, fides crucis eius, fides mortis et resurrectionis eius; habentes ergo eundem spiritum fidei et nos credimus, propter quod et loquimur.

Iste uero obiecta sibi quaestione, in qua reuera intolerabilis uidetur cordibus christianis, quid respondeat adtendamus. ait enim: sed hoc est quod multos mouet, inquies, quod non per dei gratiam hominem sine peccato esse posse defendis. prorsus hoc est quod mouet, hoc est quod obicimus. rem ipsam dicit; hoc omnino aegerrime sustinemus, hinc a Christianis talia disputari ea quam in alios et in ipsos habemus dilectione non ferimus. audiamus igitur quomodo se ab obiectione quaestionis huius expediat: o ignorantiae caecitas, inquit, o inperitae mentis ignauia, quae id sine dei gratia defensari existimat, quod deo tantum audiat debere reputari! si nesciremus quae sequantur, his tantummodo auditis falsa nus de illis iactante fama et quibusdam fratribus idoneis testibus asseuerantibus credidisse putaremus. quid enim dici breuius potuit et uerius quam possibilitatem non peccandi, quantacumque est uel erit in homine, non nisi deo debere reputari? hoc et nos dicimus, iungamus dexteras.

An audienda sunt cetera? audienda plane et corrigenda utique uel cauenda. nam cum dicitur, inquit, ipsum posse arbitrii humani omnino non esse, sed naturae, sed auctoris naturae, dei 1. 13 Pelagins o cf. Rom. 7, 25 7 cf. I Tim. 2, 5 9 11 Cor. 4, 13 1K. 27 Pelagius 1 agit] ait DE fierint VmlEml 2 hominis B 3 etiam C 4 iusti- ficatus LDm1PVm1BEm1 iustificati b 7 Iesn Christi bd10 loquimur (m s. ras. t m2) L 11 isti Vml uero s.l.Rm2 abiecta VC intolerabiles Dm1 12 christianis (i /in. ex u)LPVE quod Dtnl quid (d s.l.m2)C 14 pworsns V 15 dicis (s in ras. ex t) V 16 a om.C in alio sed P 17 dilectione (e/in. ex i m2) D 18 ab om.E obiectione (uirg. add. m2) L 20 exL,timat (a ex e) D audiet V audeat Rm2B 21 andi*tis E iactantc (n s.l.) D, i s.l.P 26 corripienda (in mg. m2 corrigenda) VE 2^ sed naturae otn.bd scilicet, ecqui fieri potest ut absque dei gratia intellegatur, quod ad deum proprie pertinere censetur ? iam coepit apparere quid dicat; sed ne forte fallamur, latius id explanat et clarius. sed ut hoc manifestius, inquit, fiat, paulo latius disputandum est. dicimus enim cuiuscumque rei possibilitatem non tam in arbitrii humani potestate quam in naturae necessitate consistere. exemplis etiam uel similitudinibus quid dicat inlustrat. ut puta, inquit, loqui possum. quod loqui possum meum non est; quod loquor meum est, id est propriae uoluntatis; et quia quod loquor meum est, utrumque facere possum, id est et loqui et non loqui. quia uero quod loqui possum meum non est, id est arbitrii mei atque uoluntatis, necesse est me semper loqui posse; et si uoluero non posse loqui, non possum tamen non posse loqui, nisi forte membrum illud adimam, quo loquendi inpleri officium potest. multa quidem diei possent, quibus, si uelit. homo adimat sibi possibilitatem loquendi non adempto illo membro quo loquimur. uelut si aliquid fiat unde uox ipsa tollatur, loqui nemo poterit manentibus membris; non enim uox hominis membrum est; uexato sane aliquo interiore membro fieri potest, non adempto. sed ne uerbo premere uidear mihique contentiose dicatur: \'etiam nexare adimere est\', possumus quidem id efficere et ore aliquibus uinculis sic clauso atque obserato, ut id aperire minime ualeamus neque ut aperiatur in nostra sit potestate, cum in potestate fuerit ut clauderetur manente integritate et sanitate membrorum.

Sed quid ad nos? uideamus quid deinde contexat. uoluntatis enim arbitrio, inquit, ac deliberatione priuatur quicquid naturali necessitate constringitur. et hic nonnulla quaestio est. per enim absurdum est, ut ideo dicamus non pertinere ad uoluntatem nostram quod beati esse uolumus, quia id omnino nolle non possumus 3. 7. 25 Pelagius 1 ecqui] e qui L et qui DPRVBCm1Eb et quid Cm2 2 recensetur B quid (d s.l.m2) L quod R 3 id] hicL 4 cuiusquebd 5 tam ex tantum E 6 ex+emplis E 7 inlustratur (1n ml) C putat V quod loqui possum om.Lml ante meum eras. meu R 9 pr. et om.r 10 non om.C 12 posse V possum ex posset E non posse loqui expo.V 14 sibi] si V 17 jin. men- bri Cml 18 mihiquae D 20 idoficere (i init. s.l.) D si R obsecrato B 21 apperire E 22 sauitatem L sanitate (i ex 0 et ta s. ras. m2) C 24 exinde DHBCEm2 inde b 25 quidquid Lm1PV, c ex t V, d s. c C 26 per ΕΝῙm3 tamquam rarum not. r 28 non in mg. Bm2 nã B nescio qua et bona constrictione naturae nee dicere audemus ideo deum non uoluntatem sed necessitatem habere iustitiae. quia non potest uelle peccare.

Adtendite etiam quae sequuntur. hoc, inquit, et de auditu, odoratu uel uisu sentiri possibile est, quod audire, odorari, uidere potestatis nostrae sit, posse uero audire uel odorari uel uidere potestatis nostrae non sit, sed in naturali necessitate consistat. ant ego non intellego quid dicat ant ipse. quomodo enim in potestate nostra non est uidendi possibilitas, si in potestate nostra est non uidendi necessitas, quia in potestate est caecitas. qua id ipsum uidere posse nobis, si uolumus, adimamus? quomodo autem in nostra potestate est uidere, si uelimus, cum etiam salua integritate naturae corporis oculorumque nostrorum nee uolentes uidere possimus siue per noctem luminibus quae forinsecus adhibentur ademptis siue nos quisquam in tenebroso loco aliquo includat? item si quod audire possumus uel non possumus in nostra potestate non est, sed in naturae constrietione, quod uero audimus uel non audimus. hoc est propriae uolnntatis, cur non adtendit, quanta audiamus inniti. quae penetrant in sensum nostrum etiam auribus opturatis. sicuti est de proximo serrae stridor uel grunnitus suis? quamquam opturatio aurium ostendit non in potestate nostra esse apertis auribus non audire, facit etiam fortasse talis opturatio, quae ipsum sensum nostrum adimat, ut in nostra potestate sit etiam audire non posse. de odoratu autem quod dicit. nisi parum quod dicit adtendit, \'non esse in nostra potestate posse odorari uel non posse, sed in nostra potestate esse\', hoc est 4 1\'elagius 25 Pelagius 1 audeamus R 2dnmF 4 secuntur LE 5 de*V oratu Yml arloratu Em1 sentire b odorare (i s. e) V adorare Em1 6 uel uidere B nostrae] n B odorari∗E odorare b 7 nostrae om. LDm1PVBE necessitate naturali V E 8 quod C 9 sic DPRVBE sic C ante est exp. non C 11 in potestate nostra Cbd 12 n est uidere (n s.l.m3) E naturam DPRBCm1Em1 natura Vm1 14 ademtis Lm1P 15 loco (c s. tras. qu m2) R alico T* inrlamlat T* inclaudat E 16 uel non possumus exp. V 19 obturatis RCbd obduratis (bd ex pt) V 20 serre RE grunitus Dml 21 obturatio Rlibd obduratio (bd ex pt) V 23 obturatio Bbd obduratio (bd ex pt) V 24 oderatu L quod] quid V (d s.l.m2), DPRE 25 nisi parum quod dicit adtendit (nisi in nne ccrr. m. rec.) C nonne parum attendit Taurinensis I.V.5, bd 26 odorare b posse—uel non odorari in mg.Dm1 sed] so D sic B LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. 18 in libera uoluntate, \'odorari uel non odorari\' cum inter odores graues et molestos quando constituti fuerimus, si quis nos illic manibus ligatis constituat, seruata prorsus integritate ac salute membrorum uelimus non odorari nec omnino possimus, quia cum spiritum ducere cogimur, simul et odorem quem nolumus trahimus.

Sicut ergo istae similitudines falsae sunt, ita et illud propter quod est uoluit adhibere. sequitur enim et dicit: si- mili ergo modo de non peccandi possibilitate intellegendum est, quod non peccare nostrum sit, posse uero non peccare non nostrum. si de integra et sana hominis natura loqueretur— quam modo non habemus; spe enim salui facti sumus; spes autem quae uidetur non est spes. si autem quod non uidemus speramus, per patientiam expectamus —, nec sic recte diceret, quod non peccare nostrum tantummodo sit, quamuis peccare nostrum esset; nam et tunc esset adiutorium dei et tamquam lumen sanis oculis, quo adiuti uideant, se praebere uolentibus. quia uero de hac uita disputat, ubi corpus quod corrumpitur adgrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem, miror quo corde etiam sine adiutorio medicinae saluatoris nostri nostrum putet esse non peccare, posse uero non peccare naturae esse contendat, quam sic apparet esse uitiatam, ut hoc maioris uitii sit non uidere.

Quia non peccare, inquit, nostrum est, possumus peccare et non peccare. quid, si alius dicat: \'quia nolle infelicitatem nostrum est, possumus eam et uelle et nolle\'? et tamen eam uelle omnino non possumus. quis enim ullo modo uelle esse possit infelix, etiamsi aliud uult ubi cum et nolentem infelicitas consequatur? deinde quia dei multo magis est non peccare, num audebimus cum dicere et peccare posse et non peccare ? absit a nobis ut deum posse peccare dicamus! non enim, ut stulti putant, ideo 7 Pelagius 11 Rom. 8, 24. 25 17 Sap. 9, 15 23 Pelagius 1 odorare b (bis) 2 illic ex illa Vm2Em1 3 salute B 4 odorare LDm1 PV BEml 6 iste L 11 qui (e s. i) uidetur Vm2 13 et expectamus L 14 nostrum om.D 15 tunc (n in ras.) R ibi cod. Taurinensis I.V.5, b 16 quo∗ V quod Em3 quod diuti Cml praeberet Vd 17 disputet VEml 18 agrauat Lml 19 corda Dm1 B 20 medicina DmlB putat B 24 quia] qui B 25 et nolle et uelle bd 26 possit esse Vp.c. 27 aliut Vm1 aliquid codd.Vatic. 501. 655 29 a s. l. D 30 peccare posse bd non erit omnipotens, quia nec mori potest et negare se ipsum non potest. quid est ergo quod loquitur et quibus loeutionuni regulis conatur persuadere, quod non uult considerare? adhuc addit et dicit: quia uero posse non peccare nostrum non est, et, si noluerimus non posse non peccare. non possumus non posse non peccare. intorte hoc dixit et ideo subobscure. sed ita posset dici planius: quia posse non peccare nostrum non est, seu uelimus seu nolimus, possumus non peccare. non enim ait: seu uelimus seu nolimus, non possumus; sine dubio enim possumus, si uolumus; sed tamen uelimus nolimus habere nos asserit non peccare possibilitatem, quam naturae insitam dicit. sed de homine sanis pedibus tolerabiliter dici potest: uelit nolit habetis ambulandi possibilitatem; confractis uero, et si uelit, non habet. uitiata est natura de qua loquitur — quid superbit terra et cinis?—, uitiata est, medicum implorat: saluum me fac, domine, clamat; sana animam meam clamat. quid intercludit has uoces, ut defendendo quasi praesentem possibilitatem futuram inpediat sanitatem ?

Kt uidete quid adiungat, unde illud confirmare existimat: quia nulla, inquit. adimere uoluntas potest, quod inseparabiliter insitum probatur esse naturae. unde ergo illa uox: u t non quae uultis faciatis? unde etiam illa: non enim quod uolo facio bonum, sed quod odi malum, hoc ago? ubi est possibilitas, quae inseparabiliter insita probatur esse naturae? ecce homines non ea quae uolunt faciunt. et de non peccando utique agebat, non de uolando. quia homines non alites erant. ecce homo quod uult bonum non agit, sed quod non uult malum. hoc agit; uello illi adiacet. perficere autem bonum non 1II Tim. 2,13 4 Pelagius 14 Eccli. 10,9 15 Ps. 11, 2 16 Ps. 4o, 5 20 Pelagius 21 Gal. 5,17 22 Rom. 7, 19. 15 28 cf. Rom. 7, 18 1 negari RVCml 3 loquutionum LP 4 nostrum-lin. 5 peccare in mg. Lm2Vm2 5 non ante pr. posse om.C G intorte (te s. ras.) H, in mg. Vm3 sed—lin. 8 peccare om. C dicere DRB 7 non alt. om. V est in ras. R 8 nolimus (i ex u) V nolumus B 9 nolimus (i ex. u) L 10 uolimus B 12 tollera- biliter V Eml 19 confirmari VCp.c.,d 22 post uultis add. illa DRBCbd unde— nature in mg.E 23 quod (d add.m2) V 24 quam L insita om.LDm1 PVm1BE 25 uolunt m1 ex uult D 27 alit B 28 hoc s. exp. non Lm2 18* adiacet. ubi est possibilitas, quae inseparabiliter insita probatur esse naturae? quemlibet enim in se transfiguret, si de se ipso ista non dicit apostolus, hominem certe in se transfigurat. ab isto autem ipsa humana natura inseparabilem nihil peccandi possibilitatem habere defenditur. sed his uerbis id agitur etiam a nesciente qui loquitur, non autem nesciente illo qui haec loquenda incautis etiam deum timentibus suggeret, ut euacuetur Christi gratia humana sibi ad iustitiam suam quasi sufficiente natura.

Vt autem declinetur inuidia, qua (\'christianis pro salute sua clamant et dicunt: \'quare sine adiutorio gratiaedei dicishominem posse non peccare ?\' ipsa, inquit, non peccandi possibilitas non tam in arbitrii potestate quam in naturae necessitate est. quicquid in naturae necessitate positum est, ad naturae pertinere non dubitatur auctorem, utique deum. quomodo ergo, inquit, absque dei gratia dici existimatur, quod ad deum proprie pertinere monstratur ? expressa est sententia quae latebat, non est quemadmodum possit abscondi. ideo dei gratiae tribuit non peccandi possibilitatem, quia eius naturae deus auctor est, cui possibilitatem non peccandi inseparabiliter insitam dicit. cum uult ergo, faciat; quia non uult, non facit. ubi enim est inseparabilis possibilitas, ei accidere non potes uoluntatis infirmitas uel potius uoluntatis adiacentia et perfectionis indigentia. si ergo ita est, unde uenit: uelle adiacet, perficere autem bonum non adiacet ? si enim iste qui hunc librum scripsit de illa hominis natura loqueretur, quae primo inculpata et salua condita est, utcumque acceptaretur hoc dictum; quamquam inseparabilem habere possibilitatem, id est, ut ita dicam, inamissibilem, non debuit illa 2 cf. II. Cor. 11, 13—15 11 Pelagius 23 Rom. 7,18 1 insita om.LDm1PVBE 2 si∗∗L si (i ex e) T sc s.1. Dm2 set E 3 non s.l.D homine (nē s.l.m1) D transfiguret Rml autem m2 s. eras. enim D enim B 4 ipsa] ista VEml 5 de his V a nesciente (m mg. al an sciente) b nescientem L non sciente (in mg. m2 nesciente) V 6 nesciente*L 7 suggerit Dm2RVin2CEm2d suggereret P xpi (s. L ml crux om. gratia)C 8 sufficiente (nte s. ras.) Lm2Dml 12 quidquid VPm1Em1 13 auctore Dml 14 utique] itaque B 17 gratia et tribuit L 18 anctor e m2 ex auctorem L inseparibiliter V 19 uul B facit Vd 21 potutius V 25 prima B salua] sana Taurin. d ut quicumque B 26 acceptaretur in mg. Vm3 inseparabilitatem b abereL 27 ut. ita] uitiata U inammisibilem V natura dici, quae uitiari posset, et medicum quaerere, qui caeci oculos sanaret et uidendi possibilitatem restitueret, quae fuerat amissa per quaestionem, quoniam caecus puto quod uelit uidere. sed non potest; si autem uult et non potes, inest uoluntas, sed amissa est possibilitas.

Adhuc uidete quas moles conetur, qua suam sententiam ducat, inrumpere, si ualeret. obicit enim sibi quaestionem dicens: sed caro nobis secundum apostolum contraria est, inquies. deinde respondet: qui fieri potest, ut contraria baptizato sit caro contraria, cum secundum eundem apostolum in carne non esse inteltellegatur? ita enim ait: uos autem carne non estis. bene, quod baptizatis dicit carnem contrariam esse non posse; quod utrum uerum sit post uidebimus. nunc uero quia non potuit penitus se obliuisci esse Christianum, sed id licet tenuiter recordatus est, recessit a defensione naturae. ubi est ergo inseparabilitas possibilitatis? an forte nondum baptizati in natura hominum non sunt? hic prorsus, hic posset uigilare et, si aduertat, potest. qui fieri potest, inquit, ut cuicumque baptizato sit caro contraria? ergo non baptizatis potest caro esse contraria. exponat quemadmodum, cum sit etiam in ipsis illa ah co multum defensa natura. certe uel in eis concedit esse uitiatam. si iam in baptizatis ille saucius sanus de stabulo egressus est, aut sanus in stabulo est, quo cum curandum misericors Samaritanus aduexit. porro si uel istis concedit carnem esse contrariam, dicat quid contigerit, cum sit utrumque, hoc est et caro et spiritus, creatura unius eiusdemque creatoris procul dubio bona, quia boni, nisi quia hoc est uitium, quod propria inflictum est uoluntate; et hoc ut in natura sanetur, co ipso opus est saluatore, quo instituta est natura creatore. hoc saluatore eaque illius medicina, qua uerbum caro factum est, ut habitaret in nobis, si opus esse fateamur paruis et magnis, id est a uagitibus 8. 24 cf. Gal. 5, 17 Pelagins 11 Rom. 8, 9 17 Pelagius 21 cf. Luc. 10, 30-35 29 cf. Ioh. 1, 14. 1 ante oculos eras. oculos L 4 ammi-tsa V 6 qua] quam V 9 quij quomodo V (in mj. m2 qui),RCm2Em1b 11 in carne s.l. D 13 uerum bis E 15 possibilitatis in mg.Lm2, ti B.l.V 17 euigilare d qui] quomodo in te.rtu V, Rml 26 nis B est] add. ut B 28 hoc] add. est VRm2 29 quia B habitet b 30setA\' infantum usque canos senum, tota quae inter nos est huius quaestionis controuersia dissoluta est.

Xunc iam uideamus, utrum et baptizatis legatur caro esse contraria. ubi quaero, quibus dicebat apostolus: caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus a d uersus carnem; haec enim inuicem aduersantur, u t non ea quae uultis faciatis. ad Galatas, ut opinor, id scripsit, quibus dicit: qui ergo tribuit uobis spiritum et uirtutes operatur in uobis, ex operibus legis an ex auditu fidei? unde apparet eum Christianis loqui et quibus deus tribuerat spiritum, ergo etiam baptizatis. ecce et baptizatis caro inuenitur esse contraria et non adesse possibilitas illa, quam inseparabiliter insitam dicit esse naturae. ubi est quod ait: qui fieri potest ut cuicumque baptizato sit caro contraria? quomodolibet intellegat carnem, quia reuera non natura eius, quae bona est, sed uitia carnalia carnis hoc loco nomine nuncupantur, ccco tamen etiam baptizatis caro contraria est. et quomodo contraria? ut non quod uolunt faciant. ecce adest uoluntas in homine; ubi est possibilitas illa naturae? fateamur gratiam nccessariam, clamemus: miser ego homo! quis me liberabit de corpore mortis huius? et respondeatur nobis: gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum.

Quando enim istis rectissime dicitur: \'quare sine adiutorio gratiae dei dicitis hominem posse esse sine peccato\'? non tunc de illa gratia quaestio est, qua est homo conditus, sed de ista, qua fit saluus per Iesum Christum dominum nostrum. fideles enim orantes dicunt: ns o nos inferas in temptationem, sed 4 Gal. 5, 17 8 Gal. 3, 5 14 Pelagius 20 Rom. 7, 24. 25 28 Matth. 6, 13 1 usque ad Dm2RCni2bd 2 contrauersia B desolnta VmlE 5sp*s 1\' 6 enim om.B 7 ea s. I. Dm1, om.B aute faciatis exp. illa V 8 galathas Vm2 13 adesse (ad s.l.) D inseparabiter R 14 qui] quomodo in textu V Rm2Em1 baptizato* (to ex tus) VE 15 contraria (ria s. I. ml) D 17 noneupantur VmlEml babtizatis P 18 ut] aut B uolunt m2 ex uult D faciunt Cml 19 illa (a exe) D 21 liberauit VCm1E 22 respondea∗tur V respondetur b 25 gratia b dei s.l.Dml posse om.Vm1 26 alt. qua (a m2 ex ę) R 28 temtationem P libera nos malo. si adest possibilitas ut quid orant? aut a quo malo se liberari orant nisi maxime de corpore mortis huius, unde non liberat nisi gratia dei per le sum Christum dominum nostrum ? non utique de substantia corporis, quae bona est, sed do uitiis carnalibus, unde non liberatur homo sine gratia saluatoris nec quando per mortem corporis discedit a corpore. et hoc ut diceret apostolus, quid supra dixerat ? uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captiuum me ducentem in lege paceati, quae est in membris meis.ecce quod uitium naturae humanae inoboedientia uoluntatis inflixit. orare sinatur, ut sanetur. quid tantum de naturae possibilitate praesumitur? uulnerata, sauciata, uexata. perdita est. uera confessione, non falsa defensione opus habet. gratia ergo dei, non qua instituatur, sed qua restituatur, quaeratur;quao ab isto sola clamatur non esse necessaria, cum tacetur. qui si omnino nihil de gratia dei diceret nec eam quaestionem soluendam sibi proponeret, ut a se de hac re inuidiam remoueret, posset putari hoc quidem sentire, quod ueritas habet, sed non dixisse. quia non ubique omnia dicenda sunt. proposuit de gratia quaetionem, id respondit quod habebat in corde; definita quaestio est, non quam nolebamus. sed ubi quid sentiret dubitabamus.

Deinde multis uerbis apostoli conatur ostendere, unde non est controuersia, \'quod caro ab illo ita saepe nominetur, ut uelit intellegi non substantiam, sed opera carnis\'. quid hoc ad rem? uitia carnis contraria sunt uoluntati hominis; non natura accusatur, sed uitiis medieus quaeritur. quid est quod interrogat: uitiis fecit homini spiritum? et respondet sibi: sine dubio deus. et item interrogat: carnem quis creauit? itemque respondet: idem. credo, deus. interrogat tertio: bonus est qui utrumque creauit deus ? 2 Rom. 7, 24. 25 7 Rom. 7 , 23 24.28 Pelagius 1 molo E 2 mortis om.B 5 de nitiis ex diuitiis li carnililjns Ihnl 6 discendit (pr, i ex e) V 7 dixcrit B8 mels s. l. Vm2E 10 legi B 13 uulnerata (ta s.l.) D confessione (ne s.l.)D 16 tace*tur E nichil H (semper) 18 a se eras.V hoc (c s.l.) R 20 respondet b 21 uolebamus (in mg.m2 uolebā)V23 apostili r 25 intellegi∗V intelligi B 27 quis (s s. eras. d) D 28 hominis Cm2 29 iterū (s.l.m2 l item) V respondit (e s. i ml) V idem om.V.s. l. E item C respondet: nulli dubium est. adhuc interrogat: et utrumque quod bonus auctor creauit, bonum est? et ad hoc respondet: confitendum est. deinde concludit: si igitur et spiritus bonus et caro bona ut a bono auctore condita, qui fieri potest, ut duo bona possint sibi esse contraria? omitto dicere quia tota huius ratiocinatio turbaretur, si quis ab eo quaereret: \'aestus et frigus quis fecit?\' responderet enim sine dubio: \'deus\'. non ego multa interrogo, ipse concludat, utrum aut ista possint dici non bona aut non appareant inter se esse contraria. hic forte dicit: qualitates sunt istae substantiarum, non substantiae. ita est, uerum est, sed qualitates naturales et ad dei creaturam sine dubio pertinentes; substantiae quippe non per se ipsas, sed per suas qualitates, sicut aqua et ignis, dicuntur sibi esse contrariae. quid, si ita sunt caro et spiritus ? quod quidem non affirmamus, sed ut ratiocinationem eius non necessaria inlatione conclusam ostenderemus, hoc diximus. possunt enim et contraria non inuicem aduersari, sed ex alterutro temperari et bonam ualitudinem reddere, sicut in corpore siccitas et humiditas, frigus, calor, quorum omnium temperatione bona corporalis ualitudo consistit. sed quod contraria est caro spiritui, ut non ea quae uolumus faciamus, uitium est, non natura. gratia medicinalis quaeratur et controuersia finiatur.

Duo quippe ista bona a bono deo condita quomodo contra huius ratiocinationem in non baptizatis hominibus possunt sibi esse contraria? an et hoc eum dixisse paenitebit, quod affectu aliquo fidei christianae locutus est? cum enim dixit: qui fieri potest, ut cuicumque iam baptizato sit caro contraria, significauit non baptizatis carnem posse esse contrariam. nam cur addidit iam baptizato, cum posset etiam hoc non addito dicere: \'qui fieri potest, ut cuicumque sit caro contraria\' atque ad hoc probandum subicere illam ratiocinationem suam, quia utrumque bonum est a bono conditum et ideo 1—5. 9 Pelagins 24 Pclagius 1. 2 respondit (e s. i) VB 3 bonus] add. est DRBCbd 4 ut] et VEml qui] quomodo in textuV, Rm2Eml (ita VREsemper) 5 ratiocinio DmlB ratiotinatio V (passim) 6 aestus V aescum Rbd qui LDm1 PVBE responderet (alt. re s.l.) D 8 pr. non om. b apareant Dml 13 contraria∗V contraria R quid (i ex 0) V ista B 15 poss * V pos∗sunt R posse (nut a. ę m3) E haec s. exp. et Em3 16 alterutrum VEml ualetudinem PmlEml 17 humi- ditas (h s. l. ml)P et calor PRCEm2d, D (et s. l.) 18 naletudo Pm1V Em2 22 ratiotiationem B 24 loquutus LDm1P non potest inter se esse contrarium? si ergo 11011 baptizati, quibus certe fatetur carnem esse contrariam, suis illum interrogationibus urgeant et dicant: \'quis fecit homini spiritum ? iste respondebit: \'deus\'. itemque illi: \'carnem quis creauit ? respondet iste: \'idem, credo, deus\'. illi tertio: \'bonus est qui utrumque creauit deus? et iste: \'nulli dubium est. atque illi unum quod restat inquirunt: \'et utrumque quod bonus auctor creauit bonum est?\' iste fatebitur. tunc illi cum suo gladio iugulabunt inferentes conclusionem eius et dicentes: \'si igitur spiritus bonus et caro bona ut a bono auctore condita, qui fieri potest, ut duo bona sibi possint esse contraria?\' hic forte ille respondebit: \'date ueniam, quia non debui dicere cuicumque baptizato carnem non posse esse contrariam, ut hoc modo uobis non baptizatis contrariam confiterer, sed sine ulla exceptione dicere debui carnem nulli esse contrariam\'. ecce quo sc ipse conpingit, esse quae loquitur, qui non uult clamare cum apostolo: quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum. sed cur, inquit, clamem iam baptizatus in Christo? illi hoc clament, qui nondum tale beneficium perceperunt, quorum in se uoces figurabat apostolus; si tamen uel hoc dicunt. sed naturae ista defensio nec illis hac uoce exclamare permittit. neque enim in baptizatis natura est et in non baptizatis natura non est. aut si uel in illis nitiata esse conceditur, ut non sine causa clament: infelix homo! quis me liberabit de corpore mortis huius ? eisque subueniatur in eo quod sequitur: gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum, concedatur iam tandem aliquando humanam medico Christo indigere naturam.

Quaero autem, ubi natura istam perdiderit libertatem, quam sibi dari exoptat, cum dicit: quis me liberabit ? 3 cf. pag. 279,28 15. 23. 20 Roni. 7, 24. 25 17 Pelagius 1 intra H baptizatis V E quibus s.l.Vm\'2E 3 hominis codd., sed cf. p. 279,2S ita V 4 illic B quis s. I. Vm2 5 bonus] ds bonus V, E exp. ds deus eras. V 6 inquirant Lm2Vm2Cm2bd 8 ingulabant (u s. alt. a ml) l) 9 bonus spiritus B ct (e in ra>.) r bono V (o fin. ex a), Em3 10 possent R illi PRm1 Em1 14 se s.l.Vml 15 quae] qui (ę s. i) Vm2 Eml liberauit Vml libabit H 18 illi (i fin. in ras.) V hoc (c in ras.) V clamen Lml 19 (igurabant VE 20 illos D (o s. i), PRV BCEbd 22 aut D at RVm1CE uita B 24 liberauit Vmlb 28 quaenero R quac∗∗ro E istam Dm2Rm1CE ista eel., cf. 282, 8 29 quis-dicit m ml. Dml liberabit de corpore mortis huius b non enim et illo substantiam carnis accusat, cum dicit liberari se cupere de corpore mortis huius, cum etiam corporis sicut animae natura deo bono auctori tribuenda sit, sed utique de uitiis corporis dicit. nam de corpore mors corporis separat; sed contracta ex illo uitia cohaerent, quibus iusta poena debetur, quam etiam in inferno ille diues inuenit. hinc se non poterat utique liberare qui dieit: quis me liberabit d e corpore mortis huius ? ubicumque autem istam perdiderit libertatem, certe inseparabilis est possibilitas illa naturae, habet posse per naturale subsidium, habet uelle per liberum arbitrium; cur quaerit baptismatis sacramentum ? an propter commissa praeterita, ut ea tantum ignoscantur, quae fieri infecta non possunt? dimitte hominem, clamet quod clamabat. non enim tantum desiderat, ut per indulgentiam sit de praeteritis inpunitus. sed etiam ut sit de cetero ad non peccandum fortis et ualidus. condelectatur enim legi dei secundum interiorem hominem, uidet autem aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae; uidet esse, non recolit fuisse: praesentibus urgetur, non praeterita reminiscitur. nec tantum repugnantem uidet, uerum etiam captiuantem sc in lege peccati, quae est in membris eius, non quae fuit. hine est quod clamat: infelix homo! quis me liberabit de corpore mortis huius ? sinatur orare, sinatur adiutorium medici potentissimi flagitare. quid contradicitur? quid obstrepitur? quid miser misericordiam Christi petere prohibetur et hoc a Christianis? nam et illi cum Christo ambulabant, qui caecum lumen clamando petere prohibebant; sed etiam inter tumultum contradicentium audit ille clamantem. unde huie responsum est: gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum. 6 cf. Luc. 16,22—26 7 Rom. 7, 24 15 cf. Rom. 7, 22. 23 20 Rom. 7,24 25 cf. Marc. 10, 46-52 27 Rom. 7, 25 1 substantia B se cupere] secũ∗∗∗∗Pm2 3 bona DRBCE auctori*R 4 nā∗ex non V mors (s in ras.) V 7 quis dicit B liberauit E 9 inscparabilis (i med. s. 2 eras. litl.) R natura Vml 12 dimitte (i pr. ex e) V 17 legi (i ex e) V legem E 18 urguetur D 19 se] sed r 20 eius] suls B infelix (x in ras. m2) R 21 liberauit DmlVCmlE 22 sinatur (i ex a) R ante orare m2 a ins. P 23 flagitari b quod obstrepitur V miser om. B 24 a om. Vm1 christianis (i tin. ex n) V 25 illo B caecos LDmlPVBEb 2C contradicentii DmlBE 28 nostrum om. Rm1

Porro si ab istis uel hoc impetramus, ut nondum baptizati implorent auxilium gratiae saluatoris, non est hoc quidem parum aduersus illam falsam defensionem tamquam sibi sufficientis naturae et potestatis liberi arbitrii; neque enim sibi sufficit qui dicit: infelix homo! quis me e liberabit? aut plenam Jibertatem habere dicendus est, qui se adhuc postulat liberari.

Verum tamen etiam illud uideamus, utrum illi qui baptizati sunt faciant bona quae uolunt nulla carnis concupiscentia repugnante. sed quid hinc dicamus. ipse commemorat, ubi concludens hunc locum: ut diximus, inquit, illud quo continetur: caro concupiscit aduersus spiritum, non de carnis substantia, sed de operibus sentire necesse est. hoc et nos dicimus non de carnis substantia, sed de operibus dictum, quae ueniunt de carnali coucupiscentia, de peccto scilicet, de quo praecipit ut non regnet in nostro mortali corpore ad oboediendum desideriis eius.

Sed adtendat etiam ipse iam baptizatis fuisse dictum: caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem, ut non ea quaenultis faciatis. et ne ab ipsa pugna desides faceret et per hanc sententiam laxamentum peccandi dedisse uideretur, adiungit: quodsispiritu ducimini, non ad huc estis sub lege. sub lege est enim, qui timore supplicii quod lex minatur, non amore iustitiae sc sentit abstinere ab opere peccati, nondum liber nec alienus a uoluntate peccandi. in ipsa enim uoluntate reus est, qua mallet, si fieri posset, non esse quod timeat ut libere faciat quod occulte desiderat. ergo sispiritu. inquit, ducimini, non ad huc estis sublege, utique lege, quae timorem incutit, non tribuit caritatem, quae caritas dei diffusa est in cordibus nostris non per 5 Rom. 7, 24 10 Pelagius Cal. 5, 17 14 cf. Rom. 6,12 17 Gal. 5, 17 20. 26 Gal. 5, 18 28 cf. Rom. 5, 5 1 inperamus 1) 4 potestis B libiri B liborari E 5 infelix] add.ego b 8 ficiant V 9 qui Vml 10 quod LDmlB 11 aducrsus (sus s. I. m2) V 13 camali] carnis (in mg. al carnnli) b 14 pracripit (pr. i ex e) Bm2V precepit llCEbd 16 Sed] Ncc b attcndit b 19 ab ipsa] absa B 21 estis adhuc V 24 peccanti Hml quam L 27 utique legem B 28 non-sanctum Rml in texlu, n per legẽ litterę sed per legc sps sci in mg. Rm2 non per lcge (in mg. m2 per lcgis) littnç scd per legẽ spm scm V legis litteram, sed per spiritum sanctum qui datus est nobis. haec est lex libertatis, non seruitutis, quia caritatis utique, non timoris, de qua et Iacobus apostolus ait: qui autem perspexerit in legem perfectam libertatis. unde et ille non quidem iam lege dei terrebatur ut seruus. sed condelectabatur ei secundum interiorem hominem; uidet tamen adhuc aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae. ita et hic: s i s p i ritu, inquit, ducimini, non adhuc estis sub lege. in quantum quisque spiritu ducitur, non est sub lege. quia in quantum condelectabatur legi dei, non est sub legis timore, quia timor tormenum habet, non delectationem.

Proinde si recte sentimus, sicut pro membris sanatis gratias agere ita pro sanandis orare debemus, ut absolutissima cui nihil addi possit sanitate, perfecta dei suauitate, plena libertate perfruamur. non emim abnuimus humanam naturam posse esse sine peccato aut ullo modo negare debemus perfici posse, quam proficere non negamus, sed gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum; eo adiuuante fieri dicimus, ut iusta et beata sit, a quo creata est ut sit. facile itaque refellitur, quod a quibusdam sibi dicit opponi: \'diabolus nobis aducrsatur\'. prorsus huic obiectioni eadem uerba respondemus, quae ipse respondit: resistamus illi, et fugiet. res istite, inquit beatus apostolus, diabolo, et f ugi e t a uob i s. unde animaduertendum quid possit his nocere quos f ugit uel quam uirtutem habere intellegendus sit, qui solis praeualere non resistentibus potest. haec et mea uerba sunt; uerius enim dici non potest. sed hoc interest inter nos et istos, quod nos etiam cum diabolo resistitur poscendum dei adiutorium non solum non negamus, uerum etiam praedicamus, isti autem tantam uoluntati tribuunt potestatem, ut pietati auferant orationem. nam utique 3 Iac. 1, 25 5 cf. Rom. 7, 22. 23 7 Gal. 5, 18 11 cf. I Ioh. 4, 18 17 cf. Rom. 7, 25 20. 21 Pelagius 21 Iac. 4, 7 1 pcr lege sps sci (in mj. ml per spm scm) E qui dat. est nob. in mg.VE 2 quia—timoris in mg. Vin2Em1 7 ita-lege in mg. Vm2Em1 spu∗L 10 lcgi (i exu m2) R 13 absolutissima (b s.l.ml) LD asolutissima B 15 abnuamus YmlE 18 eo] ergo (rs. gm2) L aiuuante L 20 opponi∗V abiectioni R 21 eteadcm Vbd, et exp. E respondemus (i s. all. e ml) V 23 animaduertendum] add. est DRBCbd, est s. I. E 24 solis (i ex u) D solus RB 25 haec et uerba mea sunt ucrius enim dici non potest (in mg. m2 hoc n habet in ...) V uerba mea VE 27 diabulo Dm1 resistimus b 28 tantam trib. pot. uol. bd ut diabolo resistamus et fugiat a nobis, ideo precantes dicimus: n p nos inferas in temptationem; ideo et admoniti sumus tamquam ab imperatore milites exhortante et dicente: uigilate et orate, ne intretis in temptationem.

Quod uero contra eos disputat, qui dicunt: \'et quis nolit sine peccato esse, si hoc in hominis esset positum potestate?\' recte quidem disputat \'hoc ipso eos non esse inpossibile. quia hoc uel multi uel omnes uolunt\'; sed hoc unde sit possibile confiteatur, et pax est. ipsa est enim gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum, qua omnino iste nos orantes adiuuari, ut non peccemus, nusquam dicere uolunt. quod si forte latenter sentit, ignoscat aliter suspicantibus. ipso enim hoc facit, qui cum tantam de hac re patiatur inuidiam, sentire id uult et confiteri uel profiteri non uult. quid erat magnum ut hoc diceret, cum praesertim sibi hoc tamquam ex persona aduersariorum oppositum tractare et aperire susceperit? cur illic solam naturam defendere uoluit et quia ita homo creatus est, ut non peccare posset. si peccare noluerit. asseruit, ac per hoc quod ita creatus est eam possibilitatem ad gratiam dei pertinere definiuit, qua possibilitate, si noluerit peccare, non peccat, et noluit aliquid dicere de eo, quod ipsa natura gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum uel sanatur. quia uitiata est. uel quia sibi non sufficit adiuuatur?

Vtrum enim in hoc saeculo fuerit uel sit uel possit esse aliquis ita iuste uiuens, ut nullum habeat omnino peccatum, potest esse aliqua quaestio inter ueros piosque (\'Christiano; posse tamen esse certe post hanc uitam quisquis ambigit desipit. sed ego nec de ista uita uolo contendere. quamquam enim mihi non uideatur aliter intellegendum quod scriptum est: non iustificabitur i n conspectu tuo omnis uiuens et si qua similia, tamen utinam possit ostendi uel haec testimonia melius aliter intellegi posse uel perfectam plenamque iustitiam, cui prorsus nihil addendum 1 Matth. 6,13 4 Marc. 14, 38 8 Pelagius 29 Ps. 142, 2 1 diabulo Dml 2 ctiam moniti (in mg. m2 ct admoniti) T et iam mon. E 3 exortante RBE 4 orate (e in ras.) V temtationem P 7 noluit k 8 ipsũ Vm2 11 ut non peccomns s,l.V m2Em2 14 re om.Rml 1shomo ita bd 21 nolllit] noluerit b aliquid ex aquit Rm1l 26 posset E 28 uideatur (a ex n) r 30 tamen utinam] ut (utinam d) tamcn bd 32 adtendum (d s. t m1) R sit, et heri fuisse in aliquo, dum in isto corpore uiueret, et hodie esse et eras futuram, dum tamen longe plures sint, qui cum sibi usque ad ultimum uitae huius diem necessarium esse non dubitent, ut ueraciter dicant: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, spem suam tamen in Christo atque in eius promissionibus ueram, certam, firmam esse confidant! nullo tamen modo nisi adiuuante gratia saluatoris Christi crucifixi et dono spiritus eius uol quolibet ad plenissimam perfectionem uel quemquam ad qualemcumque prouectum uerae piaeque iustitiae peruenire qui negauerit, nescio utrum recte possit in qualiumcumque Christianorum numero deputari.

Ac per hoc et ea testimonia, quae non quidem de scripturis canonicis, sed de quibusdam catholicorum tractatorum opusculis posuit uolens occurrere his qui cum solum dicerent ista defendere, ita sunt media, ut neque contra nostram sententiam sint neque contra ipsius. in quibus nonnihil etiam de libris meis interponere uoluit me quoque aliquem deputans, qui cum illis commemorari dignus uiderer. unde ingratus esse non debeo et familiariore affectu nolo ut erret, qui hunc mihi detulit honorem. prima enim quae posuit, quia nomen eius qui ea dixit non ibi legi, sine quia ille non scripsit sine quia codex quem misistis id aliqua forte mendositate non habuit pertractare quid opus est? maxime quoniam me in huiusmodi quorumlibet hominum scriptis liberum — quia solis canonicis debeo sine ulla recusatione consensum — nonnihil mouet quod de illius scriptis, cuius nomen non ibi inueni, ille posuit: oportuit magistrum doctoremque uirtutis ho mini simillimum fieri, ut uincendo peccatum doceat hominem uincere posse pecc ut m. quomodo enim dictum sit, auctor huius sententiae uiderit 4 Matth. 6, 12 26 Pelagius oportuit-peccatum] cf. F. Lactantir Diu. instit. IV 24 (CSEL XIX 373, 17 ed. S. Brandt) 1 pri V uel heri b dum]cū V odie L 7 adiuuande (t s. d ml) R 9 quemquam (e ex a) VEm2 10 negauerint DmZRCEbd negauerint V 11 possint Dm2RCEbd possint V qualicumque R 12 et] ut LDml PVBEml 13 tractatoriam (ū s. i ml) E 14 iis d 16 etiam nonnihil bd 19 nolim DRVCEd et qui V 20 fin. quia (i s.l.) VE illa (in mg. al. ille) b 21 missistis E 23 quia (ia in ras.) V, ex quem E qu∗ā Rm2 24 nonnihil V niliil d 26 posui (in mg. ml posuit) V oportet Lact. uirtutum b 28 uincere] uinci ab eo Lact. 29 ductum V qualiter possit exponere, dum tamen nos minime dubitemus peccatum Christum non in sc habuisse quod uinceret, qui natus est in similitudinem carnis peccati, non in carne peccati. aliud eiusdem ita posuit: et iterum: u t desideriis carnis edomitis doceret non necessitatis esse peccare, sed propositi a c ac l uoluntatis. ego desideria carnis, si non inlicitarum concupiscentiarum hic dicuntur, accipio, sicuti est fames, sitis, refectio lassitudinis et si quid huiusmodi est. per haec enim quidam, quamuis ca sint inculpabilia, in culpas decidunt; quod ab illo saluatore afuit, etiamsi haec in co fuisse propter similitudinem carnis peccati euangelio teste uideamus.

Beatus uero Hilarius, cuius haec uerba posuit: non enim nisi spiritu per fecti et inmortalitate mutati, quod solis mundis corde d e d i dispositum est, hoc quod in deo est inmortale cernemus, quod dixit contra id quod dicimus uel quid istum adiuuet nescio, nisi quia posse esse hominem mundo corde testatus est. quod quis negat? sed gratia dei per Iesum Christum. dominum nostrum, non sola arbitrii libertate. item quod eum dixisse commemorat: quas s Iob litteras legerat u t ab stineret s e ab omn i re maligna ? quia deum sola mente uitiis non ammixta ueneratur, deum aute m colere proprium iustitiae off icium est, quid fecisset lob dicit, non quid in hoc saeculo 2 cf. II. Cor. 5, 21 cf. Rom. 8, 3 4 Polagius ut desid.—uolnntatis] cf. F. Lactanti Diu. inst. IV 25 (CSEL XIX 377, 5) 14 Pelagius PX Ililarii Comm. in Matth. IV 7 (IX 933 M) 21 Pelagius ex Hilarii Tract. in lob (frg. 2, cf. X 723 M) cf. Iob 1, 1 2 in se non bd similitudine Dbd similitudineni C non—peccatiom. VEml 6 sed propriae uoluntatis (in mg. propositi ac uoluptatis) b 7 si non] siue b hinc R (n s. l.), V 8 re*fectio R lassitudines Dm2RCm1Em3 9 hoct quidam s. l. Vm2E 10 abfuit R abfuit E(b s. l.), Cd 11 hoc b 12 testante B 13 ilarius B uerba haec (hic b, in mg. haec) bd 14 spm I 15 immutati Hil. 17 quiddixit Dm2PRV BCEb,d(dixcrit) ante contra exp. que E 21 quasi RmlV quasi oblitteras B legeret (a s. e) Vm2 ut om. Vml 23 admixta Dm2Vm1C amixta Dml B uenerabatur Cm2bd Hil. 24 iust. propr. bd Hil. 25 quid (o s. i m2)F fecisse∗V dixit bd non quid] numquid DRVBCE perfecisset aut sine gratia saluatoris, quem etiam prophetauit, uel fecisset uel perfecisset. abstinet enim se ab omni re mala etiam qui habet peccatum quod in se regnare non sinit, cui subrepit inprobanda cogitatio, quam peruenire ad finem operis non permittit. sed aliud est non habere peccatum. aliud non oboedire desideriis eius; aliud est inplere quod praeceptum est: non concup i sces et aliud est per quendam abstinentiae conatum saltem id agere quod item scriptum est: post concupiscentias tuas non e a s, nihil horum tamen scire se recte posse sine gratia saluatoris. facere est ergo iustitiam in uero dei cultu cum interno concupiscentiae malo interna conflietatione pugnare, perficere autem omnino aduersarium non habere. nam qui pugnat et adhuc periclitatur, et aliquando percutitur. etiamsi non sternitur; qui autem non habet aduersarium, plena pace laetatur. et ipse esse sine peccato uerissime dicitur, in quo nullum habitat peccatum. non qui per abstinentiam mali operis dicit: iam non ego operor illud, sed id quod in me habitat peccatum.

Nam et ipse Iob de peccatis suis non tacet et utique huic amico nostro merito placet humilitatem nullo modo in falsitatis parte ponendam; unde id quod Iob confitetur, quia uerax dei cultor est, procul dubio ueraciter confitetur. et ipse Hilarius, cum locum psalmi exponeret, ubi scriptum est: \'spreuisti omnes discedentes a iustificationibus tuis\', ait: si enim peccatores deus sperneret, omnes utique sperneret, quia sine peccato nemo est. sed spernit discedentes a se, quos apostatas uocat. uidetis quemadmodum non dixerit. quia sine peccato nemo 3. 5 cf. Rom. 6, 12 6 Ex. 20, 17 8 Eccli. 18, 30 17 Rom. 7, 20 20 cf. pag. 261,12 21 cf. Iob 1,1 23 Ps. 113,118 24 si—uocat] cf. Hilarii Tract. in ps. CXVIII 15,10 (CSEL XXII 493, 4) 27 cf. Iob 34, 18 1 aut] ut VE 2 abstinet∗V 3 abet Rm1 6 pcetum Dml 8 saltim DRBCEp.c. 9 orum Rm1B 10 se] si RmlB 12 conflictione B purgare B 14 ettam ex etiam T\' si om. V 15 esse om.b 10 non] n̅∗∗D nam BEm1 non (u s. 0) quid (d s. I.) R quid E 20 uestro bd 21 ueras r (u s. a m2), x s. s E 22 cultor 6 m2 ex cultorem L illarius R hylarius B 24 disce.. dentes V iudiciis (inmg. iustificationibus) J 25 deus peccatores bd 26 est] sit Hil. 27 apostata Vm1 uocat (scil. dens)] uocant bd Hil. fuerit, tamquam de praeteritis loquens, sed quod sine peccato nemo sit. unde quidem, ut dixi, non contendo ; quisquis enim non cedit lohanni apostolo, qui nec ipse ait: si dixerimus quia peccatum \'non habuimus\', sed non habemus, episcopo llilario quomodo cessurus est ? pro gratia Christi clamo, sine qua nemo iustificatur, tamquam sufficiente naturae libero arbitrio. immo ipse pro ea clamat; ei cedatur dicenti: sine me nihil potestis facere.

Sanctus autem Ambrosius reuera in co loco, quem iste commemorat. illis resistit qui dicunt hominem non esse posse sine peccato in hac uita. ut enim ea diceret. accepit occasionem de Zacharia et Elisabeth. quod in euangelio commemorati sunt ambulasse in omnibus iustificationibus legis sine querella. numquid tamen negat gratia dei fieri per Iesum Christum dominum nostrum ? ex qua fide etiam ante eius passionem iustos uixisse non dubium est, qui praestat spiritum sanctum. per quem diffunditur caritas in cordibus nostris, qua una iusti sunt quicumque sunt iusti. quem spiritum memoratus episcopus etiam precibus impetrandum ammonet — ita illi uoluntas diuinitus non adiuta non sufficit —, ubi in ymno suo dieit: uotisque praestat sedulis sanctum mereri spiritum.

Commemorabo et ego de hoc ipso opere sancti Ambrosii aliquid, ex quo iste commemorauit quod commemorandum putauit: \'u i sumest\', in qui t, \'m i hi\'. potest non soli n isum esse, quod uisum sibi esse declarat. non enim uoluntate tantum humana uisum est, sed 3 I Ioh. 1,8 7 loh. 15, 5 9 cf. Ambros. Exp. cuang. sec. Luc. I 17 (CSEL XXXII p. IV 21. 10-13) 12 cf. Luc. 1, C 21 cf. Ambros. Hymn. III 7—8 (XVI 1473 M) 25 Luc. 1, 3 uisum-gratia est] cf. Ambros. Exp. euar g. sec. Luc. 110(CSEL XXXIIp. IV 17,7-16 et August. De dono perseu. 19, 49 (XLV 1024 M) 3 qui] quia (a s. l. m2) P 4 habcmus (ui s. e ml) K habuimus (u in ras., i s.l.)C elario (i s. ẹ) E hęlario B 6 libere LB 10 non om. Vm1B 11 hac om.Rml de zacharia (e in ras., z s. eras. litt.) R 12 holisabeth VEb 13 qu∗ere∗la D quaerejla V quęrela II querela Rm2CEm2 lGsanctumj add. qui datus est nobis s.l.Dm2KCE, trp.Vm2 17 iusti sunt bd 18 admonetDm2Rbd 20 hymno PVE 22 mereri (ri s.l.m2) R 24 commcmorabit DmlB putauit C 25 non soli] noli V 27 humana (a fin. ex u) V LX. August. VIII pars I. Vrba et Zycha. 19 sicut placuit ei, \'qui in me\', inquit, \'loquitur Christus\', qui ut id quod bonum est nobis quoque bonum uideri possit operatur; quem enim miseratur et uocat. et ideo qui Christum sequitur potest interrogatus cur esse uoluerit Christianus respondere: uisum est mihi. quod cum dicit, non negat deo uisum; \'a deo\' enim \'praeparatur uoluntas hominum\'. ut enim deus honorificetur a sancto, dei gratia e s t. ecce quid iste sapiat, si uerbis Ambrosii delectatur, quod a deo praeparatur uoluntas hominum, et nulla uel non magna quaestio est, quis uel quando perficiatur, dum tamen sine Christi gratia id ipsum fieri posse minime dubitetur. deinde quantum erat, ut adtenderet iste unum uersum de Ambrosii uerbis quae posuit! cum enim ille dixisset : nam cum ecclesia ex gentibus, hoc est ex peccatoribus, congregata sit, quomodo e x maculatis inmaculata potest esse, nisi primo per Christi gratiam abluta delicto sit, deinde quod per qualitatem non peccandi abstineat a delictis ? ille addidit, quod iste apparet cur addere noluerit, ait namque ille: nec ab initio inmaculata-humanae enim hoc inpossibile naturae —, sed per dei gratiam et qualitatem sui, quia iam non peccat, fit ut inmaculata uideatur. haec uerba iste cur non addiderit quis non intellegat ? hoc agitur utique nunc in hoc saeculo, ut ad istam, quam omnes sancti cupiunt, inmaculatissimam puritatem ecclesia sancta perueniat, quae in futuro saeculo neque aliquo malorum hominum sibi permixto neque aliqua in se lege peccati resistente legi mentis ducat 1 II Cor. 13, 3 7 cf. Prou. 8, 35 15 nam cum — inmaculata uideatur] cf. Ambr. Exp. eu. sec. Luc. 117 (CSEL XXXII p. IV 21,17-22, 1) 29 cf. Rom. 7, 23 2 xps (in mg. m2 1 sps) R sps V spu (in mg. m2 sps) E 3 qui enim miseretur (in mg. quo eni miseratur) b 6 quod (in my. m2 1 qui) R quo Vml qui Eml 7 dicitur R dm uisum B 10 si om.VEml 12 gratia. Christi bd 13 id (in mg. m2 1 haud) R id ex ait V, ex hait E 18 Christi] dei Ambros. gratiam] add. quod d Ambros. a dclicto Amlros. 21 ab om. V 22 immaculatę L 26 nunc] non C 28 maiorum Eml 29 permixto. (o in ras.) V, o ex um E resistentem E mundissimam uitam in aeternitate diuina. tamen adtendat iste quid secundum scripturas Ambrosius episcopus dixerit: nec ab initio inmaculata; humanae enim hoc inpossibile naturae. utique enim \'ab initio\' dicit, quo ex Adam nascimur. nam et ipse Adam inmaculatus procul dubio factus est; sed in eis, qui sunt natura filii irae ducentes ex illo quod uitiatum est in illo, ab initio esse inmaculatos humanae naturae inpossibile definiuit.

\'Item Iohannes Constantinopolitanus episcopus\', cuius posuit sententiam, \'dicit peccatum non esse substantiam, sed actum malignum\'. quis hoc negat? \'et quia non est naturale, ideo contra illud legem datam, et quod de arbitrii libertate descendit\'. etiam hoc quis negat ? sed non id agitur de humana natura quae in hac uita est; sed agitur de gratia dei, qua sanatur per medicum Christum, quo non indigeret, si sana esset, quae ab isto tamquam sana uel tamquam sibi sufficiente uoluntatis arbitrio posse non peccare defenditur.

Quis item Christianus ignorat, quod beatissimum Xystum Romanae ecclesiae episcopum et domini martyrem dixisse commemorat, \'quia libertatem arbitrii sui permisit hominibus deus, ut pure et sine, peccato uiuentes similes fiant deo\'? sed ad ipsum arbitrium pertinet uocantem audire et credere et ab eo in quem credit non peccandi adiutorium postulare. nam utique cum dicit \'similes fiant deo\', per caritatem dei futuri sunt similes deo. quae diffusa est in cordibus nostris non naturae possibilitate nec libero arbitrio quod est in nobis, sed per spiritum sanctum qui datus est nobis. et quod dicit idem martyr: templum sanctum est deo mens pura et altare optimum est ci cor 2cf. Exp. euang. sec. Luc. 117 6 cf. Eph.2,3 9 Pelagius ex loh. Constant. quodam tract., cf. Hieron. Epist. 133, 3 (XXII 1551 M) 20 Pelagius ex Xysti episcopi tract. (cf. etiam August. Retract.) 24 cf. Rom. 5,5 27 Xysti episc. tract. 2 dixcrit] scripserit b 3 post inposs. add. s. l. e Vm2 7 in s. I. Rml 9 episcopus om.V, s.l.E 11 maligna Vm1Em1 12 arbitrii (i fin. m2 ex o) R 13 non id] nunc d de—agitur om. V Em1 14in hac uita] uitiatad scd agitur] agitur et d 16 sibi s.l.Vni2 possit LDm1 PEm1 posse (e in ras.) r possi B 18 V in mg.m2 adnolat: Hoc in libro retractationu corrigit, qnrii hęc n xistus martyr xysti (sic pro xpi) sed quida̅ philosophus dixit Vide LXVIII capl xistum LDRBC sixtum b 22 quam V 23 adiutoriii (u s. o) K 26 scm s.l.Vm2 27 martyrem /\' sanctum om.R(\' 5 s.l.V 19* mundum et sine peccato, quis nescit ad istam perfectionem perducendum cor mundum. dum interior homo renouatur de die in diem, non tamen sine gratia dei per Ipsum Christum dominum nostrum? item quod ait ipse: uir castus et sine peccato potestatem accepit a deo esse filius dei, utique ammonuit, ne cum quisque factus fuerit ita castus et sine peccato - quod ubi et quando in eo perficiatur nonnulla quaestio est, sed inter pios bene quaeritur, inter quos tamen constat fieri posse et sine mediatore dei et hominum homine Christo Iesu fieri non posse -, tamen. ut dicere coeperam, prudenter Xystus ammonuit, ne cum fuerit quisque talis factus et per hoc recte inter dei filios deputatus, putetur ipsius fuisse potestatis, quam per gratiam accepit a deo, cum eam non haberet in natura iam uitiata atque deprauata, sicut in euangelio legitur: quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios dei fieri; quod utique non erant per naturam nec omuino essent, nisi cum recipiendo accepissent per eius gratiam huiusmodi potestatem. haec est potestas, quam sibi uindicat fortitudo caritatis, quae non est in nobis nisi per spiritum sanctum qui datus est nobis.

Quid etiam presbyter uenerabilis Hieronymus dixit in his, quae illum dixisse commemorat, cum exponeret quod scriptum est: beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt? quos non arguit conscientia ulla peccati et adiecit: mundus mundo corde conspicitur, templum dei non potest esse pollutum. hoc utique agitur in nobis conando, laborando, orando, impetrando, ut ad illam perfectionem, in qua possimus deum mundo corde conspicere, eius gratia perducamur per Iesum Christum dominum nostrum. item quod ait a memorato dictum esse presbytero: 2 cf. II Cor. 4, 16 4 Xysti episc. tract. 9 cf. I Tim. 2, 5 14 loh. 1,12 22 Matth. 5, 8 24 cf. Hieronymi Comment. in euang. Matthaci I 5, 8 (XXVI 34 M) 2 dum um.LPVB 8 bone b constet LDml PB 10 xiatus LDBC sixtus 6 12 filios dei bd deputans B 13 ea R iam om. LDm1B 15 recoeperunt C 18 uidicat Lm1 ue̅dicat b 20 Quid etiam] Quod uero bd presbiter LDB praesbiter PCE prbt R hieronimuscodd. 21 hisque LB 22 mundi corda P 25 pullutum B polutum Eml 27 conspicere mundo corde b 28 eus Rml iesum s.l.V m2Em1 29 praesbitero LV E presbitero DC praesbytero P liberi arbitrii nos condidit deus, nec ad uirtutem nec ad uitia necessitate trahimur: alioquin ubi necessitas, nec corona est, quis non agnoscat, quis non toto corde suscipiat, quis aliter conditam humanam neget esse naturam ? sed in recte faciendo ideo nullum est uinculum necessitatis, quia libertas est earitatis.

Redi ergo ad apostolicam sententiam: caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum qui datus est nobis. a quo, nisi ab illo qui ascendit in altum, captiuauit c a captiuauit, dedit dona hominibus ? quod autem ex uitiis naturae, non ex conditione naturae sit quaedam peccandi necessitas, audiat homo, atque ut eadem necessitas non sit discat deo dicere: de necessitatibus meis educ me, quia et in huiusmodi oratione certamen est aduersus temptatorem de ipsa contra nos necessitate pugnantem. ac per hoc opitulante gratia per dominum nostrum Iesum Christum et mala necessitas remouebitur et libertas plena tribuetur.

Veniamus ad nos. item, inquit, Augustinus episcopus in libris De libero arbitrio: quaecumque ista causa est uoluntatis, si non potest ei resisti, sine peccato ei ceditur ; si autem potest, non ei cedatur, et non peccabitur. an forte fallit incautum ergo caueat, ne f all atur. an tanta fallacia est, ut caueri omnino non possit? n ulla ergo peccata sunt. quis enim peccat in e o quod caueri nullo modo potest? peccatur autem; caueri igitur p potest. agnosco, uerba mea sunt; sed etiam ipse dignetur agnoscere superius cuncta quae dicta 1 Hioron. Contra Iouin. II 3 (XXI II 299 M) 7 Rom. 5, 5 10 Eph. 4, 8 14 Ps. 24,17 17 cf. Rom. 7, 25 19 Pelagius 20 cf. August. De Iib. arb. III 18,50 (XXXII 1295 M) 26 cf. August. Retract. I 8, 5 pag. 41 7. 43, 13 ed. Knoell 5 recto Dmlli 6 qua Rml caritas Vb critas Eml 11 dedit do*na (dit s.l.) R 13 edem Vm1Em1 15etaduersusE temtatorem P 16 necessite B opilante Em1 17 per I. Chr. d. n. bd 19 et ad nos b agustinus PRm1VBE 22 non om.li 23 peccatur Vm1E 25 possit] add.si ita est bd et Aug. de lib. arb. ergo om. Aug. de lib. arb. 27 peccatur—potest om.Vm1 peccator Rm1 B sunt. de gratia quippe dei agitur, quae nobis per mediatorem medicina opitulatur, non de inpossibilitate iustitiae. potest ergo ci causae, quaecumque illa est, resisti, potest plane. nam in hoc adiutorium postulamus dicentes: nc nos inferas intem ptatio nem; quod adiutorium non posceremus, si resisti nullo modo posse crederemus. potest peccatum caueri, sed opitulante illo, qui non potest falli. nam et hoc ipsum ad canendum peccatum pertinet, si ueraciter dicimus: dimitte nobis s debita nostra, sicut c t nos dimittimus debitoribus nostris. duobus enim modis etiam in corpore cauetur morbi malum: et ut non accidat et ut, si acciderit, cito sanetur. ut non accidat, caueamus dicendo: nenos inferas in temptationem; ut cito sanetur, caneamus dicendo: d dimitte nobis debita nostra. siue ergo immineat siue insit, caueri igitur potest.

Sed ut non tantum illi, uerum etiam his, qui eosdem libros meos, quos iste legit, De libero arbitrio non legerunt atque illis non lectis hunc forsitan legunt, de hac re sententia mea satis appareat, ex ipsis libris commemorare me oportet, quod iste si sentiret atque in suis litteris poneret nulla inter nos de hac re controuersia remaneret. continuo quippe post uerba mea, quae iste commemorauit, quod occurrere poterat ipse subieci ut, quantum potui. pertractaui dicens: et tamen etiam per ignorantiam facta quaedam inprobantur ut corrigenda iudicantur, sicut in diuinis auctoritatibus legimus. atquc hinc adhibitis exemplis etiam de infirmitate locutus sum dicens: sunt etiam necessitate facta inprobanda, ubi uult homo recte facere et non potest. nam unde sunt illae uoces: \'non i 4 Matth. 6, 13 8 Matth. 6, 12 15. 23. 27 cf. Retract. 1 8, 5 pag. 43,15. 44, 2 ed. Kn. 23 cf. August. De lib. arb. III 18, 51 (XXXII 1295 M) 27 ibid. III 18,51 29 Rom. 7.15 1 agit E 2 possibilitateV 5 temtationem/\' ante non add.s.l.m2 si quod Veras., E exp. si s.l.Vm2Em1,eras.R 6 cauere b 12 ne- dicendo om.B 13 tcmtationem P 15 igitur om. d 17 libroL 18 ac K 21 commemora*»uit R 22 ∗occurre R occurre 11 24 inprobrantur V inprabantur (o s. a m1) E 25 auctoribus C 26 adhibetis Pm1 27 loquutus LDmlP 28 recte (0 fin. ex a) P 29 ille LBC enim quod uolo facio bonum, sed quod o.di malum, hoc ago\'? atque aliis in hac sententia commemoratis testimoniis diuinorum eloquiorum: sed hac, inquam, omnia hominum sunt uoces ex illa mortis damnatione uenientium. nam si non est ista poena hominis, sed natura, nulla ista peccata sunt. deinde paulo post: relinquitur ergo, inquam, ut haec poena. iusta de damnatione hominis ueniat. nec mirandum est quod uel ignorando non habet arbitrium liberum uoluntatis ad e 1 igendum quid recte faciat uel resistente carnali consuetudine, quae uiolentia mortalis succession i s quodam modo naturaliter i nolenuit, uideat quid recte faciendum sit et uelit nec possit inplere. illa est enim peccati poena iustissima, ut amittat quisque quo bene uti nolui t, cum sinc ulla posset difficultate, si uellet. id est autem, ut qui sciens recte non facit, amittat scire quid rectum sit, et qui recte facere cum posset noluit. amittat posset cum uelit. nam sunt reuera omni a peccanti animae duo ista poena 1 i a, ignorantia i a et difficultas. ex ignorantia i a dehonestat error, ex difficultate cruci atus affligit. sed approbare falsa pro ueris, ut erret inuitus, et res i stente atque torquente dolore carnalis uinculi non posse a libidinosis operibus temperare non est natura instituti homi n i s, se d poena damnati. cum autem de libera uoluntate recte faciendi loquimur, de illa scilicet, in qua homo factus 3.7 cf. August. De lib. arb. II1 18,51. 52 et Retract. 18,5 pag. 44, 9. 45, 8.10 1 enim om. Retract. 2 hanc sententiam d 1 hominum (h s. l. m1) D uoces om. Aug. de lib. arb. et Iletract. dampnatione̅ B 5 uenientiu (ni s. l. m1) R lOlib. arb. bd 11 quod V 12 uiolentiam /\' 13 quo∗dam V 14 quid (d s.l. ml) D 15 peccata (i s. fin. a) V 16 q 10∗R 17 uti (i s.i.) VE 18 ide* I\'D 19 faciat VE qd rectum b 20 quid E reotum Hmlb com Rm1 22 peccanti (n s. l., i ex o) R 26 erret (et in ras. w2) R 30 recta Retract. e s t, . loquimur. hinc iam hominibus de ipsius ignorantiae difficultatisque in prolem primi hominis traiectis uitiis atque transfusis uelut iustam querellam deponentibus ita responsum est : quibus breuiter, inquam, respondetur, ut quiescant et aduersus deum murmurare desistant. recte enim fortasse quererentur, si erroris i s et libidinis nullus hominum uictor existeret; cum uero ubique sit praesens, qui multis modis per creaturam sibi domino seruientem auersum nocet, doceat credentem, consoletur sperantem, diligentem a d hortetur, conantem adiuuet, exaudiat deprecantem, non tibi deputatur ad culpam quod inuitus ignoras, sed quod neglegis quaerere quod ignoras; neque illud quod uulnerata membra non colligis, sed quod nolentem sanare contemnis. ita et exhortatus sum, quantum potui, ad recte uinendum et gratiam dei non euacuaui, sine qua natura humana iam contenebrata atque uitiata inluminari non potest et sanari. de qua re cum istis tota uertitur quaestio, ne gratiam dei, quae est in Christo Ipso domino nostro, peruersa naturae defensione frustremus. de qua natura item paulo post dixi: etiam ipsam naturam aliter dicimus, cum proprie loquimur naturam h hominis in qua primum in suo genere inculpabilis factus est, aliter istam, in qua ex illius damnati poena et ignari et carni subditi nascimur. iuxta quem modum dicit apostolus : \'fuimus enim et nos naturaliter filii irae sicut et ceteri\'. 4 quibus breuiter-sanare contemnis] cf. Aug. De lib. arb. III 18, 53 (XXXII 1286 M) 22 etiam-ceteri] cf. Aug. De lib. arb. III 18, 54 (XXXII 1296.1297 M) 28 Eph. 2, 3 2 traiectis (s m ras.) V niciis (ciis in ras.) VE uitiis (in mg. m2 l fuimus) R intus b 3 querelam Pm21im2VC quaerellam DmlV G quae- rerentur PV quererentur (alt. re s.l.m2) R 7 exsisteret DP 11 adhortetur L adortetur T7 16 et s.l. Dml, exp.V exortatus LVE 20 qnęstione (om. ne) LB xpo (0 ex u) V

Si ergo uolumus \'animos ad recte uiuendum frigidos et pigros christianis exhortationibus excitare et accendere\', primitus exhortemur ad fidem, qua Christiani fiant et eius nomini subiciantur, sine quo salui esse non possunt. si autem iam christianis sunt et recte uiuere neglegunt, uerberentur terroribus et praemiorum laudibus erigantur. ita sane, ut non solum ad bonas actiones. uerum etiam ad pias orationes eos exhortari meminerimus atque hac instruere sanitate doctrinae, ut et illine gratias agant, eum instituerint bene uiuere, quod aliquid sine difficultate fecerint, et ubi difficultatem aliquam sentiunt, fidelissimis et persenerantissimis precibus et misericordiae promtis operibus facilitatem a domino impetrare persistant. sic autem proficientes ubi et quando plenissima iustitia perficiantur non nimis curo; ubicumque autem et quandocumque perfecti fuerint, non nisi gratia dei per Iesum Christum dominum nostrum perfici posse confirmo. sane quando liquido cognouerint nullum peccatum se habere, non se dicent non habere peccatum. ne ueritas in eis non sit, sicut in eis ueritas non est, qui cum habeant non habere se dicunt?

Valde autem \'bona sunt praecepta\', si legitime his utamur. eo quippe ipso quo firmissime creditur \'deum iustum et bonum inpossibilia non potuisse praecipere\', hinc ammoneniur et in facilibus quid agamus et in difficilibus quid petamus. omnia quippe fiunt facilia caritati, cui uni Christi sarcina leuis est aut ea una est sarcina ipsa quae leuis est. secundum hoc dictum est: et praecepta eius grauia non sunt, ut cui grauia sunt, consideret non potuisse diuinitus dici: grauia non sunt, nisi quia potest esse cordis affectus cui grauia non sunt. et petat quo destituitur, ut inpleat quod iubetur. et quod dicitur 1 Pelagius 14 cf. Rom. 7, 25 16 ct. I Ioh. 1, 8 19 Pelagias cf. I Tim. 1,8 23 cf. Matth. 11, 30 23 I Ioh. 5, 3 2 exortationibus LVE 3 exortemur Pm1VE finem Eml q iam E nomine V 8 illic Rm2VCm1Em1 instituerint (in mg. m2 l instruerint) R 10 perseuerentissimi* D(a s. fin. e), B 11 promptis RC prutis Dm1B 13 per- ficiatur LDm1PVm1 BEml perficia*tur R non minus (in mg. m2 1 n nimis)R 15 sane (a in i mul.) D aliquido P 16pr.se*R dicnit Dm2RVml BCEd non ante habere om. D (spalio 3 lift. uacuo relicto), RVBCEd 20 utimur B eo] Ego B 21 inpossibili* (e s. fin. i) V 23 aut] et in ras.V 26 potuisse∗V 2R quo] quod V quod C ad Israhel in Deuteronomio, si pie, si sancte, si spiritaliter intellegatur, hoc idem significat, quia utique, cum hoc testimonium commemorasset apostolus: prope est uer eum i-u ore tuo et in corde tuo — quod hic habet \'in manibus tuis\'; in corde sunt enim spiritales manus — hoc est, inquit, uerbum fidei quod praedicamus. conuersus ergo quisque, sicut ibi praecipitur, ad dominum deum suum ex toto corde suo et ex tota anima sua mandatum dei non habebit graue. quomodo est enim graue, cum sit dilectionis mandatum? aut enim quisque non diligit, et ideo graue est, aut diligit, et graue esse non potest. diligit autem, si, quod illic ammonetur Israhel, conuersus fuerit ad dominum deum suum ex toto corde suo et ex tota anima sua. mandatum, inquit, nouum do uobis, ut uos inuicem diligatis, et: qui diligit proximum, legem inpleuit, et: plenitudo legis caritas. secundum hoc et illud dictum est: si ambularent semitas bonas, inuenissent utique semitas iustitiae leues. quomodo ergo dicitur: propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras, nisi quia utrumque uerum est? durae sunt timori, leues amori.

Caritas ergo inchoata inchoata iustitia est; caritas prouecta prouecta iustitia est; caritas magna magna iustitia est; caritas perfecta perfecta iustitia est, sed caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta, quae tunc maxima est in hac uita, quando pro illa ipsa contemnitur uita. sed miror si non habet quo crescat, cum de mortali excesserit uita. ubicumque autem et quandocumque ita plena sit, ut ei non sit quod adiciatur, non tamen diffunditur in 3 Dent. 30, 14. Rom. 10, H 4 quod (= test. Deut.) — tuis] cf. Quaest. de Dent. LIV (CSEL XXVIII 414) 5 Rom. 10, 8 6 cf. Deut. 30, 2 12 Ioh. 13,34 14 Rom. 13, 8. 10 16 Prou. 2, 20 18 Ps. 16, 4 23 I Tim. 1,5 25 cf. Ioh. 15, 13 1 isrl DR israel V BCE deutero nomio U si fin. om. V 2 sign̄f V 3 prope te Pbd 5 enim sunt bd 7 sicut (si in ras.) II suum om. VE 8 habeat (in mg. al. habebit)b grau∗eR 10 potest(test in ras.)V 11 ammonemur LDmlP 14 implebit R(b in u corr.),E 20 uoce durae inc. c. 70 in b durae] naturo R timore Rml 21 ergo] autem RVCE, in mg. m2 ergo V iucoata (alt. loco) s. I. Vm2Em2 27 ubicuque (cu s. I. m2) VE cordibus nostris uel naturac ucl uoluntatis opibus quae sunt in nobis, sed per spiritum sanctum qui datus est nobis, qui et infirmitati nostrae opitulatur et sanitati cooperatur. ipsa est enim gratia dei per lesum Christum dominum nostrum, cui est cum patre et spiritu sancto aeternitas, bonitas in saecula saeculorum. amen. 1 cf. Rom. 5, 5 3 cf. Rom. 7, 25 1 operibus b 2 per s. l. Rm1 cst om. V infirmitati (i fin. ex e) R 3 opitalantnr V 5 Explicit LDPRBCE EXPLICIT DE NATVRA ET GRATIA V