The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
quae nos detinent a peccatoribus relinquentibus legem
dei – licet ea quoque ipsa nostrorum etiam peccatorum meritis inputemus
-, studio tamen tuo, Marcelline carissime, quo nobis es gratior
atque iucundior, diutius esse debitor nolui atque, ut uerum audias,
non potui. sic enim me conpulit uel ipsa caritas, qua in uno incommutabili unum sumus in melius commutandi,
uel timor, ne in te offenderem
deum, qui tibi desiderium tale donauit, cui scruiendo illi seruiam
qui donauit, sic, inquam, me conpulit, sic duxit et traxit ad
dissoluendas pro tantillis uiribus quaestiones, quas mihi scribendo
indixisti, ut ea causa in animo meo paulisper uineeret alias, donec
aliquid efficerem, quo me bonae tuae uoluntati et eorum quibus haec
curae sunt etsi non sufficienter, tamen oboedienter seruisse constaret.
merito moreretur non poena culpae, sed necessitate naturae\'. profecto
illud, quod in lege dictum est: qua die ederitis, morte
moriemini, non ad mortem corporis, sed ad mortem animae, quae
(CSEL XXXXII 76, 16. 174, 5) De haeresibus c. 87 (XLII 48 M)
18 Gen. 2, 17 LPG Incpt lib prim\' sci Aug
De baptismo pamulorum ad Marcellinu tribunum et notarium S Incipit liber
beati Augustini (litt. mai.) et m. saec. XII add. de baptismo paruuloril r; in K
itiscr. abest, item in A (Retractatione praemissa); Incip ad Marcellinu de
remissione peccatorum et baptismo paruulorum lib primus M Augustinus de
peccatorum meritis et de baptismo paruulorum ad Marcellinum liber primus
sequente Relractalione C; de codice T cf. Praef. 3 detinet SVml G detinebant CT
derelinquentibus zbd 5 es om. M 6 iocundior Lm2PQKACTb debitor esse A
atque iam ut A audins] dicam zbd dicam ut uerum audias A 7 conpu-
lit ex conpellit L 8 ut melius (in s. ut m2)K 9 tale... LSV 10 quo
IjmlSPmlG 11 ∗∗∗tantillis L tantis K 12 ea m2 ex liac KmA uicerot Km 1
13 he* A 14 cwe* (s eras.) S sunt] erunt M deseruisse LVPGld
disseruisse Sm2 16 dicit M si Kml creatus est M 18 in om. M
dominus infideles, de quibus ait: sine mortuos sepelire mortuos
suos. quid ergo respondebunt, cum legitur hoc deum primo
homini etiam post peccatum increpando et damnando dixisse:
terra es et in terram ibis? neque enim secundum animam, sed,
quod manifestum est, secundum corpus terra erat et morte eiusdem
corporis erat iturus in terram. quamuis enim secundum corpus
terra esset et corpus in quo creatus est animale gestaret, tamen, si
non peccasset, in corpus fuerat spiritale mutandus et in illam incorruptionem,
quae fidelibus et sanctis promittitur, sine mortis? supplicio
transiturus. cuius rei desiderium nos habere non solum ipsi
sentimus in nobis, uerum etiam monente apostolo agnoscimus, ubi
ait: etenim in hoc ingemescimus, habitaculum nostrum,
quod de caelo est, superindui cupientes si tamen et induti
non nudi inueniamur. etenim qui sumus in hac habitatione
ingemescimus grauati, in quo nolumus expoliari,
sed superuestiri, ut absorbeatur mortale a uita.
proinde si non peccasset Adam, non erat expoliandus corpore, sed
superuestiendus inmortalitate et incorruptione, ut absorberetur
mortale a uita, id est ab animali in spiritale transiret.
uiueret in corpore animali, senectute grauaretur et paulatim ueterescendo
perueniret ad mortem. si enim deus Israhelitarum uestimentis
et calciamentis praestitit, quod per tot annos non sunt
23 cf. Dent. 29, 5. 8, 4 significabit A 2 infideles
om.KCT 3 respondebant M 4 dixisset GmlA 5interra.il/ 8 et om. LS Vml
PmlG 10 et] ac b mortis (i ex u)L periculo LVPG, (s.l.m2 ui medio).S bd
11 nos ex non L 12 etiam] et K ammonente (d s. pr. m) Km2 admonente AMd
cognoscimus CMd 13 et 16 ingemiscimus Pm2Km2ACMd 14 et om.
z AMbd 15 inueniamur (m in ras. m2)K hac in mg. Lml 16 ingrauati M
spoliari KAM exspoliari Lm2Gd 17 absurbeatur Vml absorucatur G
mortalia uita Lml PmlG mortali a uita Vm7 mortali uita Sa.c. mortale auita K
18 spoliandus r exspoliandus Lm2Gd 19 absorneretur C 20 mortali anil
Bhom. LtnlVmlGSs.l.ml ests.l.m2V animaleM 21 si forte (si s.l.m2)L
forte si (si s.l.m2)VSml in mg. forte (om. si)PG dum forte b 22 ueterascendo
Vm2Abd 23 israelitarum ACbd 24 calceamentis d attrita Gml
ut animale, hoc est mortale, habens corpus haberet in co quendam
statum, quo sine defectu esset annosus, tempore quo deus uellet
a mortalitate ad inmortalitatem sine media morte uenturus? sicut
enim haec ipsa caro quam nunc habemus non ideo non est uulnerabilis,
quia non est necesse ut uulneretur, sic illa non ideo non fuit
mortalis, quia non erat necesse ut moreretur. talem puto habitudinem
adhuc in corpore animali atque mortali etiam illis, qui sine
morte hinc translati sunt, fuisse concessam. neque enim Enoc et
Helias per tam longam aetatem senectute marcuerunt, nec tamen
eos credo iam in illam spiritalem qualitatem corporis commutatos,
qualis in resurrectione promittitur, quae in domino prima praecessit;
nisi quia isti fortasse nec his cibis egent, qui sui consumptione
reficiunt, sed ex quo translati sunt ita uiuunt, ut similem habeant
satietatem illis quadraginta diebus, quibus Helias ex calice aquae et
collyride panis sine cibo uixit; aut, si et his sustentaculis opus est,
ita in paradiso fortasse pascuntur sicut Adam, priusquam propter
peccatum inde exire meruisset. habebat enim, quantum existimo,
et de lignorum fructibus refectionem contra defectionem et de ligno
uitae stabilitatem contra uetustatem.
et in terram ibis, quod niside morte corporis quomodo intellegi
possit ignoro, sunt et alia testimonia, quibus euidentissime appareat
non tantum spiritus, sed etiam corporis mortem propter peccatum
meruisse genus humanum. ad Romanos apostolus dicit: si
Op. imp. c. Iul. VI30 14 cf. III Rcgn. 19,8.6 19 cf. Gen. 2, 9 21Gen.3,19
25 Rom. 8,10.11 1 eadem A 2 hoc est] hoc LmlVmlSPG ac bd 3 quod C annorum
(r r«2s.s) l,, PA annosus (sfin.m2s.m) Vannosum SGb 4 uenturu A 5 enim om. K
7 moriretur A 9 enoch SPMTbd henoc C 10 elias CTd arcuerunt
LmlSmlVmlK 11 crcilo eos zbd anle iani exp. ia V 12 primam C
13 ncc isti fort. his M in hiis A egens T, om. Sml 15 ante illis add. sol.
qua Vm2 quibus om. Lml rG in quibus s.l.Sm2 quo s.l.Pml elias SCd
ex om. Lml 16 ex collyr. zbd colliride VPGKTAml colluridac CM
aut (ut s. I. m2)G hiis (sic saepissime) A opus est] operflJl 17 ita fort. in par. b
forte A 18 exinde zJIbd 19 uerba et-refectioncm bis leg. K
21 propter Lmlb h.ocG 22 intelligi WAbd 24 set Lml corporUl
est propter peccatum, spiritus autem uita est propter
iustitiam. si ergo spiritus eius qui suscitauit Iesum a
mortuis habitat in nobis, qui suscitauit Christum Iesum
a mortuis uiuificabit et mortalia corpora uestra per inhabitantem
spiritum eius in uobis. puto quod non expositore,
sed tantum lectore opus habet tam clara et aperta sententia.
\'corpus\', inquit, \'mortuum est\' non propter fragilitatem terrenam,
quia de terrae puluere factum est, sed \'propter peccatum\'.
quid quaerimus amplius? et uigilantissime non ait \'mortale\' sed
\'mortuum\'.
quae in sanctorum resurrectione promittitur, poterat esse mortale,
quamuis non moriturum, sicut hoc nostrum potest, ut ita dicam,
esse aegrotabile, quamuis non aegrotaturum. cuius enim caro est,
quae non aegrotare possit, etiamsi aliquo casu priusquam aegrotet
occumbat? sic et illud corpus iam erat mortale. quam mortalitatem
fuerat absumptura mutatio in aeternam incorruptionem, si in homine
iustitia, id est oboedientia, permaneret; sed ipsum mortale non
est factum mortuum nisi propter peccatum. quia ucro illa in resurrectione
futura mutatio non solum nullam mortem, quae facta est
propter peccatum, sed nec mortalitatem habitura est, quam corpus
animale habuit ante peccatum, non ait \'qui suscitauit Christum
Iesum a mortuis uiuificabit et mortua corpora uestra\', cum supra
dixisset \'corpus mortuum\', sed: uiuificabit, inquit, et mortalia
corpora uestra, ut scilicet iam non solum non sint mortua,
K 4 habitabit K habitAt - mortuis om. T a mortuis
iKm uiuificauit K 5uiuificauit LmlVmlSPGKCMT 6 in nobis LSVmlP
n s.l.Km2 expositorem-Iectorem LSPGb relatore cod. Casalinus 83 (73)
8 inquid (sic saepiits ml)L terrae I ñ. K tcrrg-na A 9 quia om. A
terra et (t alto s.l.m2) puluere K 10 amplius quaerimus d 12 mutetur b
14 non add. m2V ita om. Lnil 15 Qgrotabile* LSV egrotabilem GCT
egrotarum Kml 16 alico Vml aegrotat Kml 17 subcumbat M
18 fuera Cml, om. Gtnl adsumptura LmlVml csumptura A absiiptura C
19 lIoboedientia LSV inoboedientia (exp. m. rec.) P 20 in (s.l.m2) illa res. V
mom.LmlSPG 23 ilim xpm A 24 uiuificauit LmlVmlSPGCT
mortalia M 25 uiuificauit LmlSVmlPGCT 26 iam] etiam CM T sunt Gml
induet inmortalitatem et absorbebitur mortale a uita.
nisi forte audiendum est, quod huic perspicuitati contradicitur, ut
mortuum corpus secundum illum modum hic intellegamus, quo
dictum est: mortificate membra uestra quae sunt super
terram. sed hoc modo corpus propter iustitiam mortificatur, non
propter peccatum; ut enim operemur iustitiam, mortificamus membra
nostra quae sunt super terram. aut si putant ideo additum
\'propter peccatum\', ut non intellegamus quia peccatum factum
est, sed ut peccatum non fiat — tamquam diceret: \'corpus quidem
mortuum est propter non faciendum peccatum\' —, quid sibi ergo
uult, quod cum adiunxisset \'spiritus autem uita est\', addidit \'propter
iustitiam\'? suffecerat enim sic adiungere \'uitam spiritus\', ut etiam
hic subaudiretur \'propter non faciendum peccatum\', ut sic utrumque
propter unam rem intellegeremus, et mortuum esse corpus et
uitam esse spiritum propter non faciendum peccatum. ita quippe,
etiamsi tantummodo uellet dicere \'proptr iustitiam'\', hoc est \'propter
faciendam iustitiam\', utrumque ad hoc posset referri: et mortuum esse
corpus et uitam esse spiritum propter faciendam iustitiam. nunc
uero et mortuum corpus dixit esse propter peccatum et spiritum esse
uitam propter iustitiam, diuersa merita diuersis rebus adtribuens:
morti quidem corporis meritum peccati, uitae autem spiritus meritum
iustitiae. quocirca si, ut dubitari non potest, \'spiritus uita est
propter iustitiam\', hoc est merito iustitiae, profecto \'corpus mortuum
A mortalia (talia add. m2)K rcsurgit M in om. M 2 induerit
KCT induitur M absoruebitur C mortalo uita IAnl mortalia
uita SmlPml mortali a uita Va.e. mortali uita Gml 3 aliquod M 4 ut]
cu A 5 illo A, om. T intelligamus Jjm2ACbd quod SVmlPGACTb
7 iustitia IAnl 8 menbra Vml 9 putant ideo (t el i 8. eras. di)L 10 non
om. Kml post quia add. s.l. propter Lm2 13 addit A 14 sufficcrat (a add. m2)
L,Sm1VmlACT sufficeret KV m2b si adiungeret zbd uitaKmZb 15utrunque
A 16 una (n s, eras. i) 17 non] nos C 19 ad utrumque hoc posset ref. b
ad] ab K pesset L referre V et om. z 20 et corpus M
21 pr. et om. z dixit esse corpus bd uitam esse b 22 diuersis
tribuens rebus b atribuens Vml adtribuendis Gml 24 quoutcirca G quodcirca
M poterit b 25 merito iustiae Kml meritu iust. T
aut possumus, si apertissimum scripturae sensum non pro
arbitrio peruertere ac detorquere conamur? huic etiam uerborum
consequentium lumen accedit. cum enim praesentis temporis gratiam
determinans diceret mortuum quidem esse corpus propter
peccatum, quia in eo nondum per resurrectionem renouato peccati
meritum manet, hoc est necessitas mortis, spiritum autem uitam.
esse propter iustitiam, quia licet adhuc corpore mortis huius oneremur
iam secundum interiorem hominem coepta renouatione in fidei
iustitiam respiramus, tamen, ne humana ignorantia de resurrectione
corporis nihil speraret, etiam ipsum, quod propter meritum peccati
in praesenti saeculo dixerat mortuum, in futuro propter iustitiae
meritum dicit uiuificandum nec sic, ut tantum ex mortuo uiuum
fiat, uerum etiam ex mortali inmortale.
potius obscuretur, apostolicae tamen sententiae lumen adtende.
si autem Christus, inquit, in uobis, corpus quidem mortuum
est propter peccatum, spiritus autem uita est
propter iustitiam. hoc dictum est, ne ideo putarent homines
uel nullum uel paruum se habere beneficium de gratia Christi, quia
necessario morituri sunt corpore. adtendere quippe debent corpus
quidem adhuc peccati meritum gerere, quod condicioni mortis obstrictum
est, sed iam spiritum coepisse uiuere propter iustitiam
fidei, qui et ipse in homine fuerat quadam morte infidelitatis exstinctus.
\'non igitur\', inquit, \'parum uobis muneris putetis esse conlatum
per id quod Christus in uobis est, quod in corpore propter
in ras. Gm2 scribturae (sic saepissime)LV 3 hac L quonamur
SmlVml huic] huc KAlIfbd nunc m2 ex hunc C 4 accendit T
accenditur (s. attenditur m2)C 5 dicere M propter om. A 6 eum Gml
renouati A 7 merito A uita M 8 onoremur A honeremur T
9 fide LmlSmlVmlPGA 10 iustitiam (a in e mut.) P iustitia coni. Benediclini
corporis resurrectione [wr 11 nil KC 12 meritum iustitiae
d 15 post res eras. ex G 17 post uobis add. est bd 19 post hoc eras.
ideoG 20 panim LSVP 21 moritura Iim2 corpora K 22 conditioni
codd. 23spu GKAb iustiam (sic saepius) Kml 24honeGm7
quidam Vml mortis Gml extinctus SVGKAb 25 uobis parum b
paruum M 26 per id] perit C
ideo de uita quoque ipsius corporis desperetis. si enim spiritus
eius qui suscitauit Christum a mortuis habitat in uobis,
qui suscitauit Christum a mortuis uiuificabit et mortalia
corpora uestra per inhabitantem spiritum eius
in uobis\', quid adhuc tantae luci fumus contentionis offunditur?
clamat apostolus: \'corpus quidem mortuum est in uobis propter
peccatum, sed uiuificabuntur etiam mortalia corpora uestra propter
iustitiam, propter quam nunc spiritus iam uita est, quod totum
perficietur per gratiam Christi, hoc est per inhabitantem spiritum
eius in uobis\', et adhuc reclamatur! dicit etiam quemadmodum fiat,
ut uita in se mortem mortificando conuertat. ergo, inquit, fratres,
debitores sumus non carni, ut secundum carnem
uiuamus. si enim secundum carnem uixeritis, moriemini;
si autem spiritu facta carnis mortificaueritis.
uiuetis. quid est aliud quam hoc: \'si secundum mortem uixeritis.
totum morietur; si autem secundum uitam uiuendo mortem mortificaueritis,
totum uiuet\'?
resurrectio mortuorum, quid aliud quam de morte
corporis intellegi potest, quando ut hoc diceret de resurrectione
corporis loquebatur eamque instantissima et acerrima intentione
suadebat? quid est ergo quod hic ait ad Corinthios: per hominem
mors et per hominem resurrectio mortuorum; sicut
enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes
uiuificabuntur, nisi quod ait etiam ad Romanos: per unum
hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum
23 I Cor. 15, 21. 22 26 Rom. 5, 12 , V 2 quoque s.l.m2G dispcrctis Kml 3 habitat —
mortuis in mg. Vm3Km2 4 xpm iKm Vb uiuificauit Lm1Vm1PAm1Gm2
mortua M 6 contcutiones S 7 propter om. A 9 iustitiam propter om. M
spiritus iam L(sign. Iranspos. a<M.)iam spir. SGd 11 in nobis LSI\'KOm2M
pclaniatur M 12 uita ex uita ̄L uitam SVPGb fratres inquit bd 15 mortificaberitis
LmlSin tnj. 17 uiuificaberitis Lm1Vml uiuificaueritis Lm2Vm2PG
lSuiuit M 22 intantissima Gm2 instantissinie .1/ et om. M 24etperliomincm
in mg. Vtn3 25 sic ex ita G om K 26 quod ait etiam in mq. Pml
27 intrauit om. CTml
quasi aliud dictum sit ad Corinthios \'per hominem mors', ubi omnino
animae mortem accipere non sinuntur, quia de resurrectione
corporis agebatur, quae morti corporis est contraria. ideo etiam
sola mors ibi per hominem facta commemorata est, non etiam peccatum,
quia non agebatur de iustitia, quae contraria est peccato,
sed de corporis resurrectione, quae contraria est corporis morti.
unum hominem peccatum intrauitin mundumetper peccatum
mors, conari eos quidem in aliam nouam detorquere opinionem
tuis litteris intimasti, sed quidnam illud sit quod in his uerbis
opinentur tacuisti. quantum autem ex aliis comperi, hoc ibi sentiunt,
\'quod et mors ista, quae illic commemorata est, non sit corporis,
quam nolunt Adam peccando meruisse, sed animae, quae in ipso
peccato fit, et ipsum peccatum non propagatione in alios homines
ex primo homine, sed imitatione transisse\'. hinc enim etiam in paruulis
nolunt credere per baptismum solui originale peccatum quod
in nascentibus nullum esse omnino contendunt. sed si peccatum
apostolus illud commemorare uoluisset, quod in hunc mundum non
propagatione, sed imitatione intrauerit, eius principem non Adam,
sed diabolum diceret, de quo scriptum est: ab initio diabolus
peccat, de quo etiam legitur in libro Sapientiae: inuidia autem
diaboli mors intrauit in orbem terrarum. nam quoniam
ista mors sic a diabolo uenit in homines, non quod ab illo fuerint propagati,
sed quod eum fuerint imitati, continuo subiunxit: imitantur
autem eum qui sunt ex parte ipsius. proinde apostolus
L sit] est KmlA corinthyos SV
corynthios G 4aiebatur PG agebatur-corporis om. CTml morte corp. L a.c.
contraria est G G non s.l.Gm2 aiebatur PG 7 contrariae sunt CTml
contrariatur b corpori Atnl 9 intrauit peccatum b 12 opinetur M
13 ista] ita (illa s.m2)V 14anima Mirjne 15 fit peccato G sit b 16 paruolis
(u s. o)V 17 nulunt Lrnl 18 omnino s. exp. communio Vm2
apostolus peccatum zbd 19 comcrare Gml commemorasse M 20 intranerat Lm2
21 dicere b de quo] quod JI diab. ab init. G 22 legimus KCT
sapientiae in ras. Km2 24 ista (s s.l.m2)K, om. b pro prop. - fuerint S. imitAti
add. m2 C nati sed quod illu fuerint 25 imitatur Lml 26 ipsius] eius b
proinde G p.c.
omnes propagatione transisset, eum principem posuit, a quo propagatio
generis humani sumpsit exordium.
Imitantur quidem Adam, quotquot per inoboedientiam
transgrediuntur mandatum dei; sed aliud est quod exemplum est
uoluntate peccantibus, aliud quod origo est cum peccato nascentibus.
nam et Christum imitantur sancti eius ad sequendam iustitiam.
unde et idem apostolus dicit: imitatores mei estote sicut
et ego Christi. sed praeter hanc imitationem gratia eius inluminationem
iustificationemque nostram etiam intrinsecus operatur
illo opere, de quo idem praedicator eius dicit: neque qui pla n tat
est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat
deus. hac enim gratia baptizatos quoque paruulos suo inserit
corpori, qui certe imitari aliquem nondum ualent. sicut ergo ille,
in quo omnes uiu ficantur, praeter quod se ad iustitiam exemplum
imitantibus praebuit, dat etiam sui spiritus occultissimam fidelibus
gratiam, quam latenter infundit et paruulis, sic et ille, in quo omnes
moriuntur, praeter quod eis qui praeceptum domini uoluntate transgrediuntur
imitationis exemplum est, occulta etiam tabe carnalis
concupiscentiae suae tabificauit in se omnes de sua stirpe uenturos.
hinc omnino nec aliunde apostolus dicit: per unum hominem
peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors;
et ita in omnes homines pertransiuit, in quo omnes peccauerunt.
hoc si ego dicerem, resisterent isti meque non recte
dicere, non recte sentire clamarent. nullam quippe in his uerbis
intellegerent sententiam cuiuslibet hominis, qui haec diceret, nisi
istam quam in apostolo intellegere nolunt. sed quia eius uerba
19 occulm-uentnros] cf. Contra Iulian. Pel. V15,54 (XLIVS14 M) 21 Rom. 5,12 3 ct generis M homani (u s. o)F _4 quodqiiod L
quodquod SYml 7 et om. Jf 8 dixit b 9 apls xpi S gratie Lml
gratiae SVPGMb et gratiae CT 11 in illo M 13 haeczATA hae M inseriGml
15 uiuificabunt Iiml uiuificabuntur b propter m. rec. exp. et in mj. preter add. P
19 hocculta S etiam om. Contra Jul. carnalis om. A 20 uenturos]
uenientes Tbd 21 dixit b 23 et ita] etia Kml in] per KC pertransiit KAM
24 e-go LG ∗∗ego K 26 intellegeret Vml si (si s.l.m2) haec diceret G haec
diceret LS qui (qui s.l.m2) haec diceret V hęc dicere P qui haec dicere M
qui diceret haec b, om. Td
obiciunt tarditatem, cum ea quae perspicue dicta sunt in nescio
quid aliud detorquere conantur. per unum, inquit, hominem
peccatum intrauit in mundum et per peccatum mors:
hoc propagationis est, non imitationis; nam \'per diabolum\' diceret.
quod autem nemo ambigit, istum primum hominem dicit, qui
est appellatus Adam. et ita, inquit, in omnes homines pertransiit.
quam circumspecte, quam proprie, quam sine ambiguitate dictum
est! si enim peccatum intellexeris, quod per unum hominem intrauit
in mundum, in quo peccato omnes peccauerunt, certe manifestum
est alia esse propria cuique peccata, in quibus hi tantum peccant, quorum
peccata sunt, aliud hoc unum, in quo omnes peccauerunt,
quando omnes ille unus homo fuerunt. si autem non peccatum,
sed ipse unus homo intellegitur, in quo uno homine omnes peccauerunt,
quid etiam ista manifestatione manifestius? nempe legimus
iustificari in Christo qui credunt in eum propter occultam communicationem
et inspirationem gratiae spiritalis, qua quisquis
haeret domino unus spiritus est, quamuis eum et imitentur sancti
eius. legatur mihi tale aliquid de his, qui sanctos eius imitati sunt,
utrum quisquam dictus sit iustificatus in Paulo aut in Petro aut
in quolibet eorum, quorum in populo dei magna excellit auctoritas;
nisi quod in Abraham dicimur benedici, sicut ei dictum est: benedicentur
in te omnes gentes, propter Christum qui semen
Iul. II178. IV104 (XLV1218.1399 M) 17 cf. Rom. 4, 5. Gal. 2, 16 19 cf.
I Cor. 6,17 24 Gen. 12, 3. Gal. 3, 8 25 cf. Gal. 3, 16 1 subcumbunt LS obiiciunt intelligendi Cbd intelligendo obiciunt P 2 sunt
hinc nescio Gml in s.l.m2K 3 hominem inquit A 5 post nam add. si imitationis
Pd; in cod. G post nam eras. si 6 quem appellat V 7 pertransit LtnlS Vml PG
9 quid(o s. i)P 11 enim] unū M 12 peccato orn. zbd certum manifestumque b
13 liii Lm2A lill- r hinc LmMG hinc PinM 15 fuerit K 16 ipse] ille d
homo unus V 17 post ista add. est d nempe legimus] intelligimus A 18 propter his
leg. li 19gratia A quam qui heret A qua] quia Vqu«aC quisq; Gml
21 iis d 22 dictu M aut fin.] a Gml 23 in om. zb quodlibet Af horum zbd
excellet SmlPGM 24 habraam G abraam A est s.l.Km2
idemitadicitur: benedicentur in semine tuo omnes gentes.
dictum autem quemquam diuinis eloquiis peccasse uel peccare in
diabolo, cum eum iniqui et impii omnes imitentur, nescio utrum
quisquam repperiat. quod tamen cum apostolus de primo homine
dixerit — in quo omnes peccauerunt —, adhuc de peccati
propagine disceptatur et nescio qua nebula imitationis obponitur.
Adtende etiam quae secuntur. cum enim dixisset: in quo
omnes peccauerunt, secutus adiunxit: usque enim ad legem
peccatum in mundo fuit, hoc est, quia nec lex potuit auferre
peccatum, quae subintrauit ut magis abundaret peccatum, siue naturalis
lex, in qua quisque iam ratione utens incipit peccato originali
addere et propria, siue ipsa quae scripta per Moysen populo
data est. si enim data esset lex, quae posset uiuificare.
omnino ex lege esset iustitia. sed conclusit scriptura
omnia sub peccato, ut promissio ex fide Iesu Christi
daretur credentibus. peccatum autem non deputabatur,
cum lex non esset. quid est \'non deputabatur\' nisi
\'ignorabatur et peccatum esse non putabatur\'? neque enim ab ipso
domino deo tamquam non esset habebatur. cum scriptum sit:
quicumque sine lege peccauerunt sine lege peribunt.
Moysen, id est a primo homine usque ad ipsam etiam legem quae
diuinitus promulgata est, quia nec ipsa potuit regnum mortis auferre.
regnum enim mortis uult intellegi, quando ita dominatur in hominibus
reatus peccati, ut eos ad uitam aeternam, quae uera uita est,
Ioli. 7,19 14 Gal. 3, 21. 22 17 Rom. 5, 13 21 Roin. 2,12 22 Rom. 5,14 1 Aictus om.zAMbd quod om.Lml cum KCT 2 anteidem eras. qu L 3 peccRS.
Gml 4 eum (u s. n)G eo A 5 repereat Pml reperiat KACTbd 6 dix A
peccauerunt in mg. add. Lm2Vm2, om. SPG 7 discepta.tllr G
et om. LVPG quae Lml Pm2Km2bd 8 sequuntur Vm2CMTbd 9 adiuxit
Kml ad legem enim d 10 fuit in mundo b 11 quae subintrauit om. A
habundaretGKA siue nat. lex om. M 12 in quo M quisquam 6 incipit]
inquit.4 13 addere] adlierere M posl populo eras. uid. di G 14 lex om. A
possit PGKml A 15 cum conclusit M 18 lex non est LS Vml PG 22 ab om. Vml
24 afferre (u s. pr. f m2)L 25 intelligcre Kml in] ab V oinnibus A 23 e3t otn. K
mortem trahat. hoc regnum mortis sola in quolibet homine gratia destruit
saluatoris, quae operata est in antiquis sanctis, quicumque,
antequam in carne Christus ueniret, ad eius tamen adiuuantem
gratiam, non ad legis litteram, quae iubere tantum, non adiuuare
poterat, pertinebant. hoc namque occultabatur in uetere testamento
pro temporum dispensatione iustissima, quod nunc reuclatur in
nouo. ergo in omnibus regnauit mors ab Adam usque ad
Mo ysen, qui Christi gratia non adiuti sunt, ut in eis regnum mortis
destrueretur, ergo et in eis qui non peccauerunt in similitudine
praeuarieationis Adae, id est qui nondum sua et
propria uoluntate sicut ille peccauerunt, sed ab illo peccatum originale
traxerunt, qui est forma futuri, quia in illo constituta est
forma condemnationis futuris posteris, qui eius propagine crearentur,
ut ex uno omnes in condemnationem nascerentur, ex qua non liberat
nisi gratia saluatoris. scio quidem plerosque latinos codices sic habere:
regnauit mors ab Adam usque ad Moysen in eos qui
pecc.auerunt in similitudinem praeuaricationis Adae,
quod etiam ipsum qui ita legunt ad eundem referunt intellectum,
ut in similitudinem praeuaricationis Adae peccasse accipiant, qui
in illo peccauerunt, ut ei similes crearentur, sicut ex homine homines,
ita ex peccatore peccatores, ex morituro morituri damnatoque
damnati. graeci autem codices, unde in latinam linguam interpretatio
facta est, aut omnes aut paene omnes id quod a me primo
positum est habent.
15 cf. Rom. 5,18 16 cf. Tit. 2, 11 cf. Aug. epist.157, 19 (CSEL XLIV 468)
17 Rom. 5, 14 20 cf. Op. imp. c. Iul. IV 104 (XLV 1400 M) M 3 etiam] iustitiam C 4 ueniret xps A
5 iuberet P iuberet S 6 ucteri Lm2Pm2Km2AM 8 regnabit Aml
ab 8.l.Vtn2 9 gratiam S 10 destruetur A et om. VmlSPGA
etiam s. exp. ergo Lm2,d in similitudinem Lm2 ATd; sed c/. u. 1S. 20
11 ido (s.i.mS add. saepius st)L 12 sicut illi KA 14 futurQ (q in ras.)V
crearetur LmlSVmlPmlG 15 in condempnatione SGM ex quo Pm2
16 grati S 18 similitudine 111 19 quid (0 s. i)P 20 similitudine JI
conspiciant T accipiunt b 21 simiKml 22 ex peccato peccatum C
23 damaoti L dampnati Vml damnandi cod. Remigianus greci LSPGKA
24 autpr.] Ut Gml quoda et primo M 25 positū (u ex a) K
Sed non, inquit, sicut delictum ita et donatio; si
enim ob unius delictum multi mortui sunt, multo magis
gratia dei et donum in gratia unius hominis Iesu Christi
in multos abundauit: non \'magis multos\', id est multo plurcs
homines - neque enim plures iustificantur quam condemnantur —,
sed \'multo magis abundauit\'. Adam quippe ex uno suo delicto reos
genuit; Christus autem etiam quae homines delicta propriae uoluntatis
ad originale, in quo nati sunt, addiderunt gratia sua soluit
atque donauit, quod euidentius in consequentibus dicit.
multos mortuos. cur enim ob unius illius et non potius ob
delicta sua propria, si hoc loco intellegenda est imitatio, non propagatio?
sed adtende quod sequitur: et non sicut per unum
peccantem ita est et donum; nam iudicium quidem ex
uno in condemnationem, gratia autem ex multis delictis
in iustificationem. nunc dicant, ubi locum habeat in his uerbis
illa imitatio. ex uno, inquit, in condemnationem: quo uno,
nisi delicto? hoc enim explanat, cum adiungit: gratia autem ex
multis delictis in iustificationem. cur ergo iudicium ex uno
delicto in condemnationem, gratia uero ex multis delictis in iustificationem?
nonne, si nullum est originale delictum, non solum ad
iustificationem gratia, sed etiam iudicium ad condemnationem
ex multis delictis homines ducit? neque enim gratia multa delicta
donat et non etiam iudicium multa delicta condemnat. RUţ si propterea
ex uno delicto in condemnationem ducuntur, quia omnia delicta,
quae condemnantur, ex unius illius imitatione commissa sunt, eadem
causa est, cur ex uno delicto etiam ad iustificationem duci
(XLV 1176. 1179 M) 13 Rom. 5, 16 LSVmlP 4 abundabit M plurimos Gm1 6 abun.
dabit CM delicto suo bd 7 in homines P propriae (tatis eras.) G 8 originale A
11 quur semper fere L illius unius z unius m2 s. exp. meritum G
illius om. CmlM 13 quid K sicut delictum (del. s.l.m3) per unum peccatorem V
16 dicant s. ras. Lml habea«t K habeant C 17 in quo M 18 subiungitGml
adiungit (ad in ras.)S multis ex K 19 cur] quid M ego V 20 uero s. exp.
aute Gm2 22 gratiam C 24 donat-delicta om. V 25 ducantur M
26 illius unius z KAJlbd 27 est s.l.m2K cur non A
unius imitatione commissa sunt. sed hoc uidelicet non intellegebat
apostolus cum dicebat: iudicium quidem ex uno delicto in
condemnationem, gratia uero ex multis delictis in iustificationem
! immo uero nos intellegamus apostolum et uideamus
ideo dictum iudicium ex uno delicto in condemnationem, quia sufficeret
ad condemnationem, etiamsi non esset in hominibus nisi originale
peccatum. quamuis enim condemnatio grauior sit eorum,
qui originali delicto etiam propria coniunxerunt, et tanto singulis
grauior, quanto grauius quisque peccauit, tamen etiam illud solum,
quod originaliter tractum est, non tantum a regno dei separat, quo
paruulos sine accepta Christi gratia defunctos intrare non posse ipsi
etiam confitentur, uerum et a salute ac uita aeterna facit alienos,
quae nulla esse alia potest praeter regnum dei, quo sola Christi
societas introducit.
omnia nostra peccata, sed tantum originale traduximus; a Christo
uero, in quo omnes iustificamur, non illius tantum originalis sed
etiam ceterorum, quae ipsi addidimus, peccatorum remissionem
consequimur. ideo non sicut per unum peccantem ita est
et donum. nam iudicium quidem ex uno delicto, si non remittitur,
id est originali, in condemnationem iam potest ducere, gratia uero
ex multis delictis remissis. hos est non solum illo originali, uerum etiam
omnibus ceteris, ad iustificationem perducit.
Si enim ob unius delictum mors regnauit per
unum, multo magis qui abundantiam gratiae et iustitiae
accipiunt in uita regnabunt per unum Iesum
1 iustis CT 2 imitatione l/ml iustificatione M 4 gratia-colldcmnationem
in mg. m2K uero s. exp. auto Gm2 iustificatione M
5 uidea Vml 9 dclicto] peccato K 10 gratioLll quisque] quis zd
illum LmlS illu Vml 11 trac..tum K di separat s.l.Gm2 12 viter
defunctos ei intrare add. m3 in regnu celorum V ipse Lml P illi ipsi 6 13 uerum
etja Gm2 et a om. A 14 alia om. A societas xpi A 15 introduxit S
17omnia ex nomina úml peccata nostra A 18 iustificantur V 19 addimus
AM 20 peccatum KCTb 22 ide* (m eras., uirg. add. m2)V
dicere (u s. i)S 23 comissis (re s. coX: id (j. hoc)G illo
om. zd 26 multo-unum om. M habundantiam A gratia G 27 accipiant
A unum s.l.Gml
uinculo tenebantur in illo uno, in quo omnes peccauerunt, etiamsi
propria peccata non adderent? alioquin non ob unius delictum mors
per unum regnauit, sed ob delicta multa multorum per unumquemque
peccantem. nam si propterea ceteri ob alterius hominis delictum
mortui sunt, quia illum in delinquendo praecedentem subsequentes
imitati sunt, ille quoque et multo magis ob alterius delictum
mortuus est, quem diabolus delinquendo ita praecesserat, ut
ei delictum etiam ipse suaderet. Adam uero nihil suasit imitatoribus
suis et multi, qui eius imitatores dicuntur, cum fuisse et tale aliquid
commisisse uel non audierunt uel omnino non credunt. quanto ergo
rectius, sicut iam dixi, diabolum principem constituisset apostolus,
a quo uno peccatum et mortem per omnes transisse diceret, si hoc
loco non propagationem, sed imitationem docere uoluisset 1 multo
enim rationabilius Adam dicitur imitator diaboli, quem suasorem
peccati habuit, si potest quisque imitari etiam illum, qui nihil ei tale
suasit uel omnino quem nescit. quid est autem: qui abundantiam
gratiae et iustitiae accipiunt, nisi quod non ei tantum
peccato, in quo omnes peccauerunt, sed eis etiam, quae addiderunt,
gratia remissionis datur eisque hominibus tanta iustitia donatur.
ut, cum Adam consenserit ad peccatum suadenti, non cedant isti
etiam cogenti ? et quid est: \'multo magis in uita regnabusnt, \'cum
mortis regnum multo plures in aeternas poenas trahat, nisi intellegamuseosipsosin
utroque dici qui transeunt ab Adam ad Christum, id est
CT 3 adderet M non solum b
per unum mors G 4 regnauit] intrauit CT GsubsequenYml 7 imitauti A
8 diabolus om. A 11 cummisisse LS cummississe Vml non s.l.m\'2V
omnino om. T 12 sic etiam dixi A 13 morte A transire M transiisse Cd
14 docere] dicere LVp.c.Pbd ducere SVa.c.G 15 enim s. eras. etia
16 habuit peccati bd peccanti habuit Cml quisquam PCd ei om. zATd
17 ante ̄ιā A qui (in mg. m2)L quod Vm2KACb abundantiaS (a fin. ira ras.),L
18 eis VmlAM et C ■ 19 peccatu LmlSPmlCm2 \'..ca.ro M in qua (a ejc o m2)M
eis ow. z qui KmlCmlAM 20 repromissionis C hom.] omnibus V
21 conserit Vml concesserit Jl suadendi Pa.c. ccedant A 22 quod JI
regnabunt in uita KC cum (s. exp. quo) Lm2P quo SO 23 multos M
aeternam poenam zbd 24 ab ex ad Lm2 usque ad xpm K
quam in eis mors temporaliter et cum fine regnauit?
Itaque sicut per unius delictum in omnes homines
ad condemnationem itaet per unius iustificationem
in omnes homines ad iustificationem uitae. hoc unius
delictum, si imitationem adtendamus, non eiit nisi diaboli. sed
quia manifestum est de Adam, non de diabolo dici, restat intellegenda
non imitatio, sed propagatio peccati.
magis hoc expressit, quam si \'pe\' unius iustitiam\'diceret. cam quippe
iustificationem dicit, qua Christus iustificat impium, quam non
imitandam proposuit, sed solus hoc potest. nam potuit apostolus
recte dicere: imitatores mei estote, sicut et ego Christi,
numquam autem diceret: \'iustificamini a me. sicut et ego sum iustificatus
a Christo\', quoniam possunt esse et sunt et fuerunt multi
iusti homines et imitandi, iustus autem et iustificans nemo
nisi Christus. unde dicitur: credenti in eum qui iustificat
impium deputatur fides eius ad iustitiam. quisquis ergo
ausus fuerit dicere: \'iustifico te\', consequens est, ut dicat etiam: \'crede
inmc\'.quod nemo sanctorumrecte dicere potuit.
credite in deum et in me credite, ut, quia ipse iustificat impium,
credenti in eum qui iustificat impium deputetur fides ad iustitiam.
non etiam per Christum sola imitatio iustos facit? sicut enim,
inquit, per unius delictum in omnes homines ad condemnationem
sic et per unius iustificationem in omnes homines
ad iustificationem uitae. proinde isti \'unus\' et \'unus\'
non Adam et Christus, sed Adam et Abel constitui debuerunt, quoniam
cum multi nos in huius uitae tempore praecesserint peccatore?
17 Rom. 4, 5 20 cf. Dan. 9, 24 21 Ioh. 14, 1 24 Rom. 5, 18 GmlA regnet Mm2 4 ad condemnationem-homines in tIlJ.Km2
et om. z 7 diccre ista M 8 propago M 9 iustificatione G 11 quia L
non] nobis Mm2 13 mei stote S 14 ct om. 101 iustificatus sum A
17 crcdcndu (om. in cum)31 18 deputetur M eius om. rb ad iustitiam
in mg. Lm2 Pm2, om. SVmlG 19 hausus La.c. 20 sanctorum] iustorum M
recte] forte M posuit (t s. s)V 22 credenti-impium om. IAEP 21 enim
om. A 26 et om.z 27 proinde] sed V; cj. Praet. unus et un.us L
tamen uolunt isti non nisi Adam dictum, in quo omnes imitatione
peccauerunt, quia primus hominum ipse peccauit. ac per hoc Abel
dici debuit, in quo uno similiter homines imitatione iustificentur,
quoniam ipse primus hominum luste uixit. aut si propter quendam
articulum temporis ad noui testamenti exordium pertinentem Christus
est positus propter imitationem caput iustorum, ludas eius traditor
caput poni debuit peccatorum. porro si propterea Christus unus est in
quo omnes iustificentur, quia non sola eius imitatio iustos facit,
sed per spiritum regenerans gratia, propterea et Adam unus est in
quo omnes peccauerunt, quia non sola eius imitatio peccatores facit,
sed per carnem generans poena. ob hoc etiam dictum est \'omnes\'
et \'omnes\'. neque enim qui generantur per Adam, idem ipsi omnes
per Christum regenerantur; sed hoc recte dictum est, quia sicut nullius
carnalis generatio nisi pei Adam sic spiritalis nullius nisi per Christum.
nam si aliqui possent carne generari non per Adam etaliquiregenerari
spiritu non per Ciu-istum, non liquide \'omnes\' siue hic siue ibi dicerentur.
eosdem autem\'omnes\' postea\'multos\' dicit; possunt quippe in
aliqua re omnes esse qui pauci sunt. sed multos habet generatio carnalis,
multos et spiritalis, quamuis non tam multos haec spiritalis
quam illa carnalis. uerum tamen quemadmodum illa omnes habet
homines sic ista omnes iustos homines, quia sicut nemo praeter
illam homo sic nemo praeter istam iustus homo et in utraque
multi. sicut enim per inoboedientiam unius hominis
posteriori G 2 nolnnt A iustiC dicatum C 3peccauerint
LSm2VPGm2MTd 4 uno] add. omnes d homines] omnes b
imitatioC 5 quoniam quia KCb 8 debnit poni P unus s. eras. iustus Lml
9 iustificentur (a s. e m2)r iustos-imitatio in mg.Lm2Vm3 10 spiritum]
xpm 0 r regenerans gram iustilicationis impertit propterea etia adam r
11 peccauerunt] cdenantur r solum JI 12 poena La.c. poenam S poenam P
poenam cdunationis infligit in mq. add. Vm3 ab (o s. a)Kni2 ab A hoc s.l.Lm\'2
est om. M 13 iidem JIbd 14 generantur Sa.c. 15 generatio nisi] generationis
SVmlG 16 alt. geuerari LSVmlPGATbd 17 non liquide omnes]
non oms sed aliqui de omnes V (c/. Prae/. de hac cod. parte) diceretur b
20 quamuis enim S 21 illa omnes habent CM omnes om. K 22 ista M
propter Vml 23 ilIa-ista JI in om. V 24 multi (os s. i)l\'m2
unius hominis iusti constituentur multi.
Lex autem subintrauit, ut abundaret delictum.
hoc ad originale homines addiderunt iam propria uoluntate, non per
Adam; sed hoc quoque soluitur sanaturque per Christum, quia ubi
abundauit peccatum, superabundauit gratia, ut, quemadmodum
regnauit peccatum in mortem, etiam quod
non ex Adam traxerunt homines, sed sua uoluntate addiderunt,
sic et gratia regnet per iustitiam in uitam aeternam.
non tamen aliqua iustitia praeter Christum, sicut aliqua peccata
practer Adam. ideo cum dixisset: quemadmodum regnauit
peccatum in mortem, hic non addidit: \'per unum\' aut \'per Adam,\'
quia supra dixerat etiam de peccato illo, quod subintrante lege
abundauit, et hoc utique non est originis, sed iam propriae uoluntatis.
cum autem dixisset: sic et gratia regnet per iustitiam
in uitam aeternam, addidit: per Iesum Christum dominum
nostrum, quia generante carne illud tantummodo trahitur, quod est
originale peccatum, regenerante autem spiritu non solum originalis,
sed etiam uoluntariorum fit remissio peccatorum.
corpore exeuntes in damnatione omnium mitissima futuros. multum
autem fallit et fallitur, qui eos in damnatione praedicat non futuros,
dicente apostolo: iudicium ex uno delicto in condemnatione met paulo post:
per unius delictum in omnes homines
ad condemnationem. quando ergo pcccauit Adam non
parentum quoque peccatis paruulos obligari non solum primorum hominum sed
etiam suorum, de quibus ipsi nati sunt, non inprobabiliter dicitur 23 Rom. 5,16
24 Rom. 5, 18 LS jnobedientiam K 2 peccatores (iusti s.) constituti
sunt multi iustj K 3 autem] cnim S 4 ad] ab A originale M homine
Gml uoluntate iam propria b 5 ubi s.l.Km2 6 supcrabundabit M
et gratia b ut] et A 7 rcgnabit A in morte AM 9 in s.l.m2V
uita aeterna KA 12 morte r, sedcj. lin. 7 sicut per (pers s.l.m3)V aut (ut s.l.in2Y\'
13 insubtrante A 14 iam s.l.m2G 16 uita aeterna K 17 qui Vml
traitur C 18 a regenerante Vm2 21 damnatione LmlSa.c.VPmlGMb mi-
tissima Vb mitisma M 22 damnationem LmlSVPGb 24 delictum om. M
25 ad] jn (at s. in) Gm2
gratiam perdidit, quaeius animae omni ex parte oboediebat; tunc ille
extitit bestialis motus pudendus hominibus, quem in sua erubuit
nuditate; tunc etiam morbo quodam ex repentina et pestifera corruptione
concepto factum in illis est, ut illa in qua creati sunt stabilitate
aetatis amissa per mutabilita est aetatum irent in mortem. quamuis
ergo annos multos postea uixerint, illo tamen dic mori coeperunt,
quo mortis legem, qua in senium ueteres cerent, acceperunt. non
enim stat uel temporis puncto. sed sine intermissione labitur quicquid
continua mutatione sensim currit in finem non perficientem,
sed consumentem. sic itaque impletum est quod dixerat deus: qua
die ederitis, morte moriemini. ex hac igitur inoboedientia
carnis, ex hac lege peccati et mortis quisquis carnaliter generatur
regenerari spiritaliter opus habet, ut non solum ad regnum dei perducatur,
uerum etiam a peccati damnatione liberetur. simul itaque
peccato et morti primi hominis obnoxii nascuntur in carne et simul
iustitiae uitaeque aeternae secundi hominis sociati renascuntur in
baptismo; sic et in Ecclesiastico scriptum est: a muliere initium
faetum est peccati et perillamomnesmorimur.siueautem
a muliere siue ab Adam dicatur, utrumque ad primum hominem
pertinet, quoniam, sicut nouimus, mulier ex uiro est et utriusque una
caro est. unde et illud quod scriptum est: et erunt duo in
carne una. igitur iam non duo, inquit dominus, sed una caro.
hoc eis remittatur quod in hac uita proprium contraxerunt, non
quod ex Adam traduxerunt, non magno molimine refellendi sunt.
quando enim secum ipsi paululum sine certandi studio cogitauerint.
quam sit absurdum nec dignum disputatione quod dicunt, continuo
1a Vml at SG atque KAMb 2anima» M •omni* A 4 niditate IM.C.
tunc (t s. eras. h)1. repttina Kml 5 est in illis b 6ammissar 7 uixerit M
8 lcgem qu*a r ueterascerent Lm2 VmlMm2Abd 9 quidquid Vm2Km2SCM
10 perfacientem (i s. a)S 11 jierconsumentem S consumantem (e s. a)Fwi2
sicnt K 13 quisque A genera*tur V 14 regenerati Vml 151iberatur
Kml 16 obnixi Ym] noscuntur LSVa.c. nascuntur (o s. a)G 17 iustiao S
uitaque SVtnl sociari (ti s. ri)5 18 sic] sicut PmlMd in ecclesiastico
libro ll (lictum (scriptu s.)C!m2 19 est] essez moriuntur Cb 22 erant z
23 igitur] itaque K 25 propria S contradixerunt rml 27 paulolum KM
cogitauerunt VmlK 28 absordum A
humanis sensibus desperandum est, ut metuamus, nc hoc cuipiam
persuadeant. ipsi quippe, ut hoc dicerent, alicuius alterius sententiae
suae praeiudicio, ni fallor, inpulsi sunt. ac propterea cum remitti
baptizato peccata necessario faterentur nec fateri uellent ex Adam
ductum esse peccatum, quod remitti fatebantur infantibus, ipsam
infantiam coacti sunt accusare; quasi accusator infantiae hoc securior
fieret, quo accusatus ei respondere non posset. sed istos, ut dixi,
omittamus; neque enim sermone uel documentis opus est, quibus
innocentia probetur infantum, quantum ad eorum pertinet uitam,
quam recenti ortu in se ipsis agunt, si eam non agnoscit sensus humanus
nullis amminiculis cuiusquam disputationis adiutus.
dignum uidentur afferre, qui dicunt paruulos recenti uita
editos uisceribus matrum non propter remittendum peccatum percipere
baptismum, sed ut spiritalem procreationem habentes creentur
in Christo et ipsius regni caelorum participes fiant eodem modo
filii et heredes dei, coheredes autem Christi. a quibus tamen cum
quaeritur, utrum non baptizati et non effecti coheredes Christi
regnique caelorum participes habeant saltem beneficium salutis
aeternae in resurrectione mortuorum, laborant uehementer nec
exitum inueniunt. quis enim Christianorum ferat, cum dicitur ad
aeternam salutem posse quemquam peruenire, si non renascatur in
Christo, quod per baptismum fieri uoluit eo iam tempore, quo tale
M 2 disperandum Kml quipia SVml quippiii PmlGM
3 prosuadeant Pml 4 suae orn. zbd proiudicio Vml ni:i zbrl
hacG cum om. C emittitM 5 fateretur.l/ ne C 6 dictum (u s. i) Vm2G
fatebuntur M in infantibus (in s.l.m2)K .7 quoacti M accusator
(tor m2 s.ras. 5litt.)L accusaretor S accusaretur PG accusari (ri s.l.; tor-responderc
non om.)V 8 possit Vm2M 9 obmittamus LG ommittamus A
uel] a (} s. a)G documento b 10 infantium b uita C 11 ipsi C
eam] enim A 12 adminiculis Vm2AMbd 14 uidetur LmlSPGVml
15 editos recentiua A 16 ut (s.l.m2)VG non habentes Vm2d crehentur L
creantur Kml recreantur A 17 et ipsi regi 31 regno A eo modo IlJI b
18 filiLSVa.c. quoheredes La. c. V a. c. cum s.l.L, om. SVmlPGIl dum C
19 affecti (e s. a)G\' quoheredes La.c.Va.c. 20 habeat Kml saltim K salutu ACF
23 salutem (u in ras. m2)G
«aeternae? unde dicit apostolus: non ex operibus iustitiae,
quae nos fecimus, sed secundum suam misericordiam
saluos nos fecit per lauacrum regenerationis. quam
tamen salutem in spe dicit esse, cum hic uiuimus, ubi ait: spe
enim salui facti sumus.. spes autem quae uidetur non
est spes; quod enim uidet quis, quid sperat? si autem
quod non uidemus speramus, per patientiam expectamus.
sine ista ergo regeneratione saluos in aeternum posse paruulos
fieri quis audeat adfirmare, tamquam non pro eis mortuus sit
Christus? etenim Christus pro impiis mortuus est. isti autem,
qui, ut manifestum est, nihil in sua propria uita impie commiserunt.
si nec originaliter ullo impietatis uinculo detinentur, quomodo pro
eis mortuus est, qui pro impiis mortuus est? si nulla originalis peccati
aegritudine sauciati sunt, quomodo ad medicum Christum,
hoc est ad percipiendum sacramentum salutis aeternae, suorum
curantium pio timore portantur et non eis in ecclesia dicitur:
\'auferte hinc innocentes istos; non est opus sanis medicus, sed male
habentibus; non uenit Christus uocare iustos, sed peccatores\'?
numquam dictum est, numquam dicitur, numquam omnino dicetur
in ecclesia Christi tale commentum.
adferri oportere, quia, sicut peccatores non sunt, ita nec iusti sunt.
quomodo ergo quidam meritum huius aetatis a domino laudatum
esse commemorant, quandoait: sinite paruulos uenire ad me;
talium est enim regnum caelorum? si enim hoc non propter
25 Matth. 19, 14 etc. 3 fccimus nos K 4 nos om. LSVml 5 in spc« LV
in spem SPG G aute s. eras. enl G 7 uidit Vtnl quis, quid] quid quis
LmlSP quisquis VmlGml 8 non om.G 10 audeat audeat S sit s. eras. e Lml
est SVPG 13 si nec] sine A nullo Ani3 14 qui-est in mg. Km2,
om. V nullo Aml originali PAml sunt ante pecc. exp. P, pon. d peccata
K ml 17 curantium Enqelbrechl cnrrentium codd. 18 hinc om. Jl
20ests.l.V dicitur] dicaturz dicctur] dicitur Kml 23 offerri M oportet Kml
24 quidem LillI SPG quida (a in ras.)V 25 commemorat C commemorant r
quando] ubi d paruulos] pueros zJIT, b i« mg. 26 talie (u s. eyJ
puerorum uitam laudabilem dictum est, profecto et iusti sunt.
non enim recte aliter dici potuit: talium est regnum caelorum,
cum esse non possit nisi iustorum. sed forte hoc quidem non congruenter
dicitur, quod paruulorum uitam laudauerit dominus dicens
talium esse regnum caelorum, cum uerax ille sit intellectus,
quod humilitatis similitudinem in parua aetate posuerit. uerum
tamen forsitan hoc tenendum est, quod dixi, propterea paruulos
baptizari debere, quia, sicut peccatores non sunt, ita nec iusti sunt.
sed cum dictum esset: non ueni uocare iustos, quasi ei responderetur:
\'quos ergo uocare uenisti\'? continuo subiunxit: sed peccatores
in paenitentiam. ac per hoc quomodo si iusti sunt, ita\'
etiam si peccatores non sunt, non eos uenit uocare qui dixit: non
ueni uocare iustos, sed peccatores. et ideo baptismo eius,
qui eos non uocat, non tantum frustra, uerum etiam inprobe uidentur
inruere; quod absit ut sentiamus. uocat eos igitur medicus, qui
non est opus sanis, sed aegrotantibus, nec uenit uocare iustos, sed peccatores
in paenitentiam. et ideo quia suae uitae propriae peccatis
nullis adhuc tenentur obnoxii, originalis in eis aegritudo sanatur in
eius gratia, qui saluos facit per lauacrum regenerationis.
Dicet aliquis: \'quomodo ergo et ipsi uocantur in paenitentiam?
numquid tantillos potest aliquid paenitere?\' huic respondetur:
\'si propterea paenitentes dicendi non sunt, quia sensum paenitendi
nondum habent, nec fideles dicendi sunt, quia similiter sensum credendi
nondum habent. si autem propterea recte fideles uocantur, quoniam
2 puerum Vml 3 est enim regnum K 4 posset M quidem hoc b
non om. Kml 5 dicetur M 6 regnum est V esse] est LPG d est enimS
sit ille bd 7 posueri*t V 8 est om. Kml dixit C 9 baptizare A
nec om. Gml 10 cum dictum esset] cu dicit cum esset L cu dicit cu esset
RVmlP cum dicit Vp.c. b uocari Vmffiml 12 in s. eras. ad Gm2 ad b
inpatientia (in penitcntiam s.)Km2 in paenitentia M si iusti n sunt (n s.l.m2)LK
sint M ita—ueni uncare in mg. Am2 13 ut iam (s. iadd. al etiamsi)A ueni
KmlM 16 qui] quia Km2 17 est s.l.Lm2, om. SVmIPG opus est rm2
18 suę ex siue S 19 nullis] multis ImlP uultis S non in ras. V nullis s. exp.
nris multis G tenentibus LmlSPG tenuntur Kml 21 dicit Am2M
ipse Kml poenitentiam (e pr. s.l.)G 22 tantillns zAlIfb hinc A huc M
23 si] sed AmlM 21 nondum] non zATd 25 uocantur] dicnntur KC
etiam paenitentes habeantur, cum per eorundem uerba gestantium
diabolo et huic saeculo renuntiare monstrantur? totum hoc in spe
fit ui sacramenti et diuinae gratiae. quam dominus donauit ecclesiae.\'
ceterum quis ignorat quod baptizatus paruulus, si ad rationales
annos ueniens non crediderit nec sc ab inlicitis concupiscentiis abstinuerit,
nihil ei prode erit quod paruus accepit? uerum tamen si
percepto baptismate de hac uita emigraucrit, soluto reatu, cui originaliter
erat obnoxius, perficietur in illo lumine ueritatis, quod
incommutabiliter manens in aeternum iustificatos praesentia creatoris
inluminat. peccata enim sola separant inter homines et deum,
quae soluuntur eius gratia, per quem mediatorem reconciliamur,
cum iustificat impium.
quis natus fuerit denuo, non uidebit regnum dei —
quod cum exponeret, ait: nisi quis renatus fuerit ex aqua
et spiritu, non intrabit in regnum caelorum-et propterea
conantur paruulis non baptizatis innocentiae merito salutem
ac uitam aeternam tribuere, sed, quia baptizati non sunt, eos a regno
caelorum facere alienos noua quadam et mirabili praesumptione.
quasi salus aeternae uitae aeterna possit esse praeter Christi hereditatem,
praeter regnum caelorum. habent enim uidelicet quo confugiant
atque ubi delitiscant, quia non ait dominus: si quis non
renatus fuerit ex aqua et spiritu, \'non habebit uitam\', sed
ait: non intrabit in regnum dei. nam si illud dixisset, nulla
hinc dubitatio posset oboriri. auferatur ergo iam dubitatio,
14 Ioh. 3, 3 16. 23 Ioh. 3, 5 2 habentur LSVPbd haben∗∗utur G 3 monstratur C 4 uis 11112 uisa
cremti KIIII uisacramti (ac post add.) C 5 et ceterum S ignorat ex
igiturat Pml G ab] ad P 7 prod»erit L proderit cet. 8 praecepto S solito
(u s. i m2)r 10 iustificatus ll 11 separantur LSVmlPml sperant Kinl
12 qui A eius] Christi zAbd 14 Terrentur — 26, 1 mortalium om. Aml
15 rcnatus A 17 spu sco GmlA trabit KIIII in om. C regna 1l
19 ac] ct A tribuerc] permittcre A 21 salutis La.c. salus ęterna ct uita
Qterna p. e. A salus aeterna ot uita terrena p. e. M salus ac aeterna uita possit
esse Td 22 rcgnWml 23 delitescant Vm2Km2ACbd 25 dci] caelo
rum Ii 26 possit A iam post dubitatio pon. zd
audiamusinquam, non quidem hoe de sacramento sancti lau acri
dicentem, sed de sacramento sanctae mensae suae, quo nemo rite
nisi baptizatus accedit: nisi manducaueritis carnem meam
et biberitis sanguinem meum, non habebitis uitam in
uo bis. quid ultra quaerimus? quid ad hoc responderi potest, nisi
pertinacia pugnaces neruos aduersus constantiam perspicuae ueritatis
intendat?
An uero quisquam etiam hoc dicere audebit, quod ad paruulos
haec sententia non pertineat possintque sine participatione
corporis huius et sanguinis in se habere uitam, quia non ait \'qui non
manducauerit\', sicut de baptismo: qui non renatus fuerit,
sed ait: si non manducaueritis, uelut eos alloquens qui audire
et intellegere poterant, quod utique non ualent paruuli? sed qui
hoc dicit, non adtendit, quia nisi omnes ista sententia teneat, ut
sine corpore et sanguine filii hominis uitam habere non possint, frustra
etiam aetas maior id curat. potest enim, si non uoluntatem, sed uerba
loquentis adtendas, eis solis uideri dictum. quibus tunc dominus
loquebatur, quia non ait \'qui non manducauerit', sed: si non manducaueritis.
et ubi est quod eodem loco de hac ipsa re ait: panis,
quem ego dedero, caro mea est pro saeculi uita? secundum
hoc enim etiam ad nos pertinere illud sacramentum intellegimus,
qui tunc nondum fuimus, quando ista dicebat, quia non possumus
dicere ad saeculum nos non pertinere, pro cuius uita Christus suam
carnem dedit. quis autem ambigat saeculi nomine homines significasse,
qui nascendo in hoc saeculum ueniunt? na\'ll, sicut alibi ait.
i20). Contra duas ep. Pel. II 7. De pecc. mer. III 4, 7. Tract. in loh. 2G
(XXXV 1613 M) 12 Ioh. 3, 5 13 loh. 6, 51 20 Ioh. 6, 52 LmlSG conicetnr absque C 2 quiriae K sancti
om. zb1 3 quae Sml rite] rectae M 4 manducaberitis Gml
5 biberetis b 6 ad huc K ad hoc (in mg. at adhuc) b respondere Kmlb
poterunt b 9 audeuit C 10 possitque JI 14 praenalent (exp. m2\')S 15 nisi s.l.Gm2
teneant P tenea»t A 16 fili FjSVynl 17 etiam] enim S maiori de
uratC ad id Lm2 currat LSP cur*at VG 18 tunc (t in raa.)V 20 de
eodem loco S ac Gml 21 saeculi] mundi b 22 ilium C 23 quia] qui z
25 homines eii (eū s. l. ml add.)L significatos esse d
etiam pro paruulorum uita caro data est, quae data est pro saeculi
uita; et si non manducauerint carnem filii hominis, nec ipsi habebunt
uitam.
Hinc est etiam illud: pater diligit filium et omnia
dedit in manu eius. qui credit in filium, habet uitam
aeternam; qui autem incredulus est filio, non habebit
uitam, sed ira dei manet super eum. in quo igitur horum
genere ponemus infantes? in eorum qui credunt in filium, an in eorum
qui sunt ineredulifilio?\'inneutro\', ait aliquis, \'quia cum adhuc credere
non possunt, nec increduli deputandi sunt\'. non hoc indicat
ecclesiastica regula, quae baptizatos infantes fidelium numero
adiungit. porro si isti, qui baptizantur, propter uirtutem celebrationemque
tanti sacramenti, quamuis suo corde atque ore non agant
quod ad credendum confitendumque pertineat, tamen in numero
credentium conputantur, profecto illi, quibus sacramentum defuerit,
in eis habendi sunt qui non credunt filio; atque ideo si huius inanes
gratiae corpore exierint, sequetur eos quod dictum est: non uidebunt
uitam, sed ira dei manet super eos.ctundehocquandoeos
clarum est peccata propria non habere, si nec originali peccato teneantur
obnoxii?
sed manet super eum. ab hac quippe ira, qua omnes sub peccato
sunt, de qua dicit apostolus: fuimus enim et nos aliquando
naturaliter filii irae sicut et ceteri, nulla res liberat nisi
gratiadei per Icsum Christum dominum nostrum. haec gratia
cur ad illum ueniat, ad illum non ueniat, occulta esse causa potest, iniusta non potest.
numquid enim iniquitas apud deum? absit.
sed prius sanctarum scripturarum auctoritatibus colla subdenda
24 Eph. 2, 3 2G Rom. 7, 25 28 Rom. 9, 14 om. Aml 2 etiam om. P caro xpi A quia A
6 iii s.l.m2K maiifi JI manus b 9 pouiinns J/ in filium dei K
10 in filio L 11 putandi sunt VA indicat (in mjr. al dicat)6 13 porro
si s. ras. m20 si s.l.m2L., om. SVPK 14 oro P 16 illa 17a.c. 18 liidebunt
(habe s. uide m2)L habebunt d 19 et om. z Td inde M
20 tenentur KCb 23hoc Vml 24enim om. KCMb 25 et om. S 29 subdanda A
frustra dictum est: iudicia tua sicut multa abyssus. cuius
abyssi altitudinem ueluti expauescens exclamat apostolus: o altitudo
diuitiarum sapientiae et scientiae dei! praemiserat
quippe sententiam mirae profunditatis dicens: conclusit enim
deus omnes in incredulitate, ut omnibus misereatur.
cuius profunditatis ueluti horrore percussus; o altitudo, inquit,
diuitiarum sa pientiae et scientiae dei! quam inser utabilia
sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius! quis enim
cognouit sensum domini? aut quis consiliarius illius
fuit? aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei? quoniam
ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia; ipsi
gloria in saecula saeculorum amen. ualde ergo paruum
sensum habemus ad discutiendam iustitiam iudiciorum dei, ad discutiendam
gratiam gratuitam, nullis meritis praecedentibus non iniquam,
quae non tam mouet, cum praestatur indignis quam cum
aeque indignis aliis denegatur.
Nam et hi, quibus uidetur iniustum, ut paruuli sine gratia
Christi de corpore exeuntes non solum regno dei, quo et ipsi fatentur
nisi per baptismum renatos intrare non posse, uerum etiam uita
aeterna et salute priuentur, quaerentes quomodo iustum sit, ut
alius ab originali impietate soluatur, alius non soluatur, cum eadem
sit utriusque conditio, ipsi respondeant secundum sententiam suam,
quomodo identidem iustum sit, ut huic praestetur baptismus,
quo intret in regnum dei, illi non praestetur, cum sit utriusque par
causa. si enim mouet, cur ex his duobus, cum ex aequo ambo sint
2 abyssus multa Abd 3 exclamans C 4 diuiciara s.l.mlG 5 quippe]
enim b enim om. V 6 ut omnium misereatur rb 7 perculsus A 0 altitudinem
2 8 incomprehensibilia C 9 sunt om. zd, sed cf. p. 29, 15 lOillius]
illi KA eius GmlCM 11 ut retribueretur LSVP ut retribuetur G qum s.l.m2G
13 et in scla V paruulum lI 14 iustitiam in mj. P 15 praecidentibus
(e s. i pr.)V 18 hii VA post paruuli eras. uid. sine in y.
19regni(os. i)P 20 etiam s. eras. tam Gml 21 querentcs L 22 ab om. KCM
alius non saluatur VmlA 23 secundam (u s. a)P suam sententiam bd
24 hic Vml baptismu K 25 intraret S prgstentur LSVml 26 cum
-quod ex duobus om. K aequo] eo quo LmlSVmlPGA
baptismus, alius non soluitur, cui talis gratia non conceditur, cur
non taliter mouet, quod ex duobus originaliter innocentibus alius
accepit baptismum, quo in regnum dei possit intrare, alius non accepit,
ne ad regnum dei possit accedere? nempe in utraque causa ad
illam exclamationem reditur: o altitudo diuitiarum! ex ipsis
deinde baptizatis paruulis dicatur mihi, cur alius rapitur, ne
malitia mutet intellectum eius, et alius uiuit impius futurus?
nonne, si ambo raperentur, ambo in regnum caelorum ingrederentur?
et tamen non est iniquitas apud deum. quid? illud quem non moueat,
quem non in tanta altitudine exclamare conpellat, quod alii
paruuli spiritu inmundo uexantur, alii nihil tale patiuntur, alii etiam
in uteris matrum, sicut Hieremias, sanctificantur, cum omnes, si est
originale peccatum, pariter rei sint, si non est, pariter innocentes
sint? unde ista tanta diuersitas, nisi quia inscrutabilia sunt
iudicia eius et inuestigabiles uiae eius?
est, quod animae prius in caelesti habitatione peccantes
gradatim atque paulatim ad suorum meritorum corpora ueniant
ac pro ante gesta uita magis minusue corporeis pestibus adfligantur?
cui opinioni quamuis sancta scriptura apertissime contradicat. quae
cum gratiam commendaret, nondum natis, inquit, nec qui
aliquid egerint boni aut mali, ut secundum electionem
propositum dei maneretnon ex operibus, sed ex uocante
dictum est, quod maior seruiet minori, nec ipsi tamen
qui hoc sentiunt euadunt huius quaestionis angustias, sed in eis
13 cf. Hier. 1, 5 15 Rom. 11, 33 17 cf. Retract. 11 22 Rom. 9, 11. 12
ACMbd **nocentibus A 4 accipit utroque loco Lm2ACbd
5 posset M in utramquc causam P G rcdditur JI 7 deiiule inde Ii
9 rapirentnr A grederentur LmlS graderentur V ingredi mererentur KC
10 Quid illud? b illud ex aliud Gml moucat? b 12 uexentur LSVmlPG
etiam s.l.naG 13 hcremias P ieremias K gercmias G hyeremias JI 14 sunt
IM.c.Ka.c. 20 gesta uita] gestauit a JMISVG gesta uita (alt. ta s.l.m. rec.)P
minusde M 21 apertissime sca scriptura KC 22 gratiam om. A
de nondum (de s.l.m2)L non dapnatis A inquit natis bd neque
qui (qui s.l.m2)V neque LSPGA 23 egerant d
enim fit, ut homo ab ineunte pueritia modestior, ingeniosior, temperantior,
ex magna parte libidinum uictor, qui oderit auaritiam,
luxuriam detestetur atque ad uirtutes ceteras proucctior aptiorque
consurgat, [et] tamen eo loco sit, ubi ei praedicari gratia christiana
nonpossit-quomodo enim inuocabunt, in quem non crediderunt?
ant quomodo credent, quem non audierunt?
quomodo autem audient sine praedicante? — alius autem
tardus ingenio, libidinibus deditus, flagitiis et facinoribus coopertus
ita gubernetur, ut audiat, credat, baptizetur, rapiatur aut, si detentus
hic fuerit, laudabiliter uiuat? ubi duo isti tam diucrsa
merita contraxerunt, non dico, ut iste credat, ille non credat, quod est
propriae uoluntatis, sed ut iste audiat quod credat, ille non audiat —
hoc enim non est in hominis\' potestate — ubi, inquam, haec tam
diuersa merita contraxerunt? si in caelo egerunt aliquam uitam,
ut pro suis actibus propellerentur uel laberentur in terras congruisque
suae ante actae uitae corporeis receptaculis tenerentur, ille
utique melius ante hoc mortale corpus uixisse credendus est, qui
eo non multum meruit praegrauari, ut et bonum haberet ingenium
et concupiscentiis eius mitioribus urgeretur, quas posset facile superare,
et tamen eam sibi gratiam praedicari non meruit, qua sola
posset a secundae mortis pernicie liberari; ille autem pro mentis
deterioribus, sicut putant, grauiori corpori inplicitus et ob hoc cordis
obtunsi, cum carnis inlecebris ardentissima cupidine uincerctur
et per nequissimam uitam peccatis pristinis, quibus ad hoc uenire
1 coartiti A coarctati d 2 ineunti zbd ingeniosi Kml 3qui
in mg. m2L 4 luxoriam Sml detestatur (e s. ą)LVP m. rec. detestatur
GA de*testatur S abtiorque Kml raptiorque A 5 et inclusimus sint A
gratiam P 6 eni s. eras. ergo G 7 credent ei quem.l/d 9 libidinosus
LVPGAT libidinosis S 10 gubernatur K 11 hic ante uiuat
add. zd iste Lml ista (i s. a)0 14 posl cnim eras. e L potestatemLSJ/
15 merita] materia P 16 propellentur V propelleretur M uel laberentur
om. V laberetur M 17 actae om. K 18 credendu P qui eo] quae C
19 multo M 20 concupiscentibus JI urgueretur PGKAM surgeretur C
22 a om. Kml 23 putant s.l.KmS corpore Lm? 24 obtonsi L obtusi PKCbd
uinciretur rp.e. uincerentur M 25 per ex pro P quibus bis a.c.V
mecum eris in paradiso, aut alicui cohaesit apostolo, cuius
praedicatione mutatus et per lauacrum regenerationis saluus effectus
est, ut ubi abundauit peccatum, superabundaret gratia. quid hinc
respondeant omnino non uideo, qui nolentes humanis coniecturis
iustitiam dei defendere et ignorantes altitudinem gratiae fabulas
inprobabiles texuerunt.
Multa enim dici possunt de miris uocationibus hominum,
siue quas legimus siue quas experti sumus, quibus eorum opinio subuertatur,
qui credunt ante ista corpora sua quasdam proprias uitas
gessisse animas, hominum. quibus ad haec uenirent pro diuersitate
meritorum diuersa hic experturae uel bona uel mala. sed terminandi
huius operis cura non sinit in his diutius inmorari. unum tamen,
quod inter multa mirabile comperi. non tacebo. quis non secundum
istos, qui ex meritis prioris uitae ante hoc corpus in caelestibus gestae
animas terrenis corporibus magis minusue grauari opinantur, adfirmet
eos ante istam uitam sceleratius inmaniusque peccasse, qui
mentis lumen sic amittere meruerunt, ut sensu uicino pecoribus
nascerentur, non dico tardissimi ingenio -nam hoc de aliis dici soletsed
ita excordes, ut etiam cirrati ad mouendum risum exhibeant
cordatis delicias fatuitatis, quorum nomen ex graeco deriuatum
moriones uulgus appellat? talium tamen quidam fuit ita christianus,
ut, cum esset omnium iniuriarum suarum mira fatuitate patientissimus,
iniuriam tamen nominis Christi uel in se ipso religionis.
1 addere SVGP a.c.rec.m. adhaeret M in s.l.Gm2 odie V Smiitatur
(ss. r m. rec.)P et] aut /\'estestct .1/ salnns est A effectus est om. Aml
4 ablmda Gml et gratia b hie V huic b 5 humanis coniccturis uolentes KC
uolentis Lml 8 inulte A de miris] demissis M 10 sua∗ L suas KCM
proprias uitns (utrunuJue s s.l.)Lml propria sua uitas S propria suauitas G
propria suauitate (te s.Z.m2)F 12 merito**rum G diuersę (ae)PG
13 operos (i s. 9)0 cura (irt wj. al causa) b hiis ,1 15 iustos A ex] ob KC
merita KmZ 16 magnis K grauiori M affirme*t K 18 uicini A
20 excordes sunt JI ut om. M cirriti Vm2 curati b et cod. ratit. 445
iimouemliim (om. ad)/{ risu C 21 cordates Vjnl et nomen M greco z
deribatum SVml diribatum GllIl 22 moriones (e s. pr. oW uulcis
appellant C ita om. zb 24 xpi nominis zJITbd uel religionis A
post religionis add. reuerentia b
cordatos, a quibus haec ut prouocaretur audiebat, insectari lapidibus
non desisteret nec in ea causa uel dominis parceret. tales ergo
praedestinari et creari arbitror, ut qui possunt intellegant dei gratiam
et spiritum, qui ubi unit spirat, ob hoc omne ingenii genus in filiis
misericordiae non praeterire itemque omne ingenii genus in gehennae
filiis praeterire, ut qui gloriatur in domino glorietur.
illi autem qui pro meritis uitae superioris accipere quasque
animas diuersa terrena corpora adfirmant, quibus aliae magis,
aliae minus grauentur, et pro eisdem meritis humana ingenia uariari,
ut acutiora sint quaedam et alia obtunsiora, proque ipsius uitae
superioris meritis diuinam quoque gratiam liberandis hominibus
dispensari, quid de isto poterunt respondere? quomodo ei tribuent
et teterrimam uitam superiorem, ut ex hoc fatuus nasceretur, et
tam bene meritam, ut ex hoc in Christi gratia multis acutissimis
praeferretur ?
Cedamus igitur et consentiamus auctoritati sanctae scripturae,
qu ae nescit falli nec fallere, et, sicut nondum natos ad discernenda
merita eorum aliquid: boni uel mali egisse non credimus, ita omnes
sub peccato esse, quod per unum hominem intrauit in mundum et
per omnes homines pertransiit, a quo non liberat nisi gratia dei per
dominum nostrum Iesum Christum, minime dubitemus.
sed aegrotantibus, quia non uenit uocare iustos, sed peccatores, in
cuius regnum non intrabit nisi qui renatus fuerit ex aqua et spiritu
21 Rom. 7, 25 23 cf. Luc. 5, 31. 32 25 cf. Ioh. 3, 5 S 3 dominus Kml ego JI 4 praetistinari Kml praedistinari
Gml 6 praeterisse zAT ingenii (in s. I. m2) K
7 gloriantur M glorientur M 8 uitae meritis b quas Lml
quasquas Lm2SV PGAb 9 terrena] in terra (in add. m2)Lterra,SP 10 ingenua Kml
uariant LSPG ueniant V 11 cautiora z alii M obtonsiora Lml obtusiora Pbd
12 superioribus PGm2 liberantis Kml 13 tribuant (e s. ą)G 14 et] ex zA, QIII. b
teterrima uita Vm2 superiorem uitam KAM 15 ex hoc pon. ante tam KC
meritum P in om. V gratiam M a*cutissimis K 16 pferetur KlIIlG
17 igitur ex ergo Gm2 auetoritati* VM 18 nec] uel M nccdum P necdum KC
22 nostrum om. LSG Christum om. C post Christum add. nasci b
23 sanis medicus M 24 non conuenit K 25 intrauit Lm1SVm1Gm1AM
quis Sp. c.GM quis GK
quoniam qui non manducauerit carnem eius et qui incredulus est
filio, non habebit uitam, sed ira dei manet super eum. ab hoc peccato,
ab hac aegritudine, ab hac ira dei, cuius naturaliter filii sunt, qui
etiam si per aetatem non habent proprium, trahunt tamen originale
peccatum, non liberat nisi agnus dei qui tollit peccata mundi,
non nisi medicus qui non uenit propter sanos, sed propter aegrotos,
non nisi saluator, de quo dictum est generi humano: natus est
uobis hodie saluator, non nisi redemptor, cuius sanguine deletur
debitum nostrum. nam quis audeat dicere non esse Christum
infantium saluatorem nec redemptorem? unde autem saluos facit,
si nulla in eis est originalis aegritudo peccati? unde redimit, si non
sunt per originem primi hominis uenundati sub peccato? nulla
igitur ex nostro arbitrio praeter baptismum Christi salus aeterna
promittatur infantibus, quam non promittit scriptura diuina humanis
omnibus ingeniis praeferenda.
aliud quam salutem et sacramentum corporis Christi, nihil aliud
quam uitam uocant. unde, nisi ex antiqua, ut existimo, et apostolica
traditione, qua ecclesiae Christi insitum tenent praeter baptismum
et participationem mensae dominicae non solum ad regnum dei,
sed nec ad salutem et uitam aeternam posse quemquam hominum peruenire?
hoc enim et scriptura testatur secundum ea quae supra diximus.
nam quid aliud tenent qui baptismum nomine salutis appellant,
nisi quod dictum est: saluos nos fecit per lauacrum regenerationis
et quod Petrus ait: sic et uos simili forma baptisma
saluos facit? quid aliud etiam qui sacramentum mensae
8 Luc. 2,11 13 cf. Rom. 7,14 20 cf. Marc. 16,16. Ioh. 3,5.1 Cor. 10,1G
25 Tit. 3, 5 2G I Pctr. 3, 21 1 hac L 2 est] fuerit b 3 nec (c s.l.m 2)V habet z manebit M
4 iram S fili S 5 si pcrj super V 6 dei otn. K 9 hodie uobis A
redemtor V saluator KC deleretur LSPG delcretur r 11 infaiitum K
facit sJ.Gm2 12 redemit LtnlSV Pml redimet Kml 13 uenmndati bd
15 promittitur infantibus LmlSP 16 proferenda V 18 saluam SV
19 extimo SV m1 estimo AM et om. A 20 quae S PG qua. r M tenet JI
21 dom. mensae b non solum non b 22 omiu A 23 et om. GmlKA
ante scriptura cras. e K 26 quod] add. et A similis M baptismum M
saluos facit baptisina KC 27 faecit V (|uid (d a.l.m2)L
uiuus, quide caelo descendiet: panis, quem ego dedero,
caro mea est pro saeculi uitact: si non manducaueritis
carnem filii hominis et sanguinem biberitis, non habebitis
uitam in uobis? si ergo, ut tot et tanta diuina testimonia
concinunt, nec salus nec uita aeterna sine baptismo et corpore et
sanguine domini cuiquam speranda est, frustra sine his promittitur
paruulis. porro si a salute ac uita aeterna hominem nisi peccata non
separant, per haec sacramenta non nisi peccati reatus in paruulis
soluitur, de quo reatu scriptum est neminem esse mundum, nec
si unius diei fuerit uita eius. unde est et illud in Psalmis:
ego enim in iniquitatibus conceptus sum et in peccatis
mater mea me in utero aluit; aut enim ex persona generali
ipsius hominis dicitur aut, si proprie Dauid hoc de se dicit, non utique
de fornicatione, sed de legitimo conubio natus fuit. non itaque
dubitemus etiam pro infantibus baptizandis sanguinem fusum, qui
priusquam funderetur, sic in sacramento datus est et commendatus,
ut diceretur: hic est sanguis meus, qui pro multis effundetur
in remissionem peccatorum. negant enim illos liberari,
qui sub peccato esse nolunt fateri. nam unde liberantur, si nulla
seruitute peccati tenentur obstricti?
Ego, inquit, lux in saeculum ueni, ut omnis, qui
crediderit in me, non maneat in tenebris. hoc dicto quid
ostendit nisi in tenebris esse omnem qui non credit in eum et credendo
efficere, ne maneat in tenebris? has tenebras quid nisi peccata
intellegimus? sed quodlibet aliud intellegantur hae tenebrae, profecto
quinoncreditin Christum manebitincis, et utique poenales sunt,
non quasi nocturnae ad quietem animantium necessariae.
18 llatth\'. 26, 28 22 Ioh. 12, 46 2 uiuuus V uitae b 4 fili LS 5 ut s.l.Gm2 6 sine om. Vml
et corpore et corpore sanguine (exp. tnl)G 7 hi*s A 11 ei** K
12 pr. in om. AC 13 a*luit F aut] A G 14 propriae ST
propria K de se Dauid hoc bd hoc om. A 15 conubio legitimo A
16 baptizatis (in mg. al baptizandis) b 17 fundaretur LmlSV est post
commendatus KAMb comodatus P 19 remissione VKCM 20 fatari
(c s. a)G 22 ego enim KC 24 credidit A 25 post has eras. eni K
26 intellegamus Km1 he∗(c eras.) L he V haec S 27 in xpo z 28 quicte l\'ml
diuinitus institutum est, in credentium numerum non transeant,
profecto in his tenebris remanebunt.
Quamuis eos nonnulli mox natos? inluminari credant sic
intellegentes quod scriptum est: erat lumen uerum, quod
inluminat omnem hominem uenientem i n hunc mundum.
quod si ita est, multum mirandum est, quomodo inluminati ab unico
filio, quod erat in principio uerbum deus apud deum, non ammittantur
ad regnum dei nec sint heredes dei, coheredes autem Christi. hoc
enim eis nisi per baptismum non praestari etiam qui hoc sentiunt
confitentur. deinde iam inluminati, si ad consequendum regnum
dei nondum sunt idonei, saltem ipsum baptismum, quo ad hoc idonei
fiunt, laeti suscipere debuerunt; cui tamen eos uidemus cum magnis
fletibus reluctari eamque ignorantiam in illa aetate contemnimus,
ut sacramenta, quae illis prodesse nouimus, in eis etiam reluctantibus
compleamus. cur enim et apostolus dicit: nolite pueri esse mentibus,
si iam lumine illo uero, quod uerbum dei est, eorum mentes
inluminatae sunt?
Itaque illud, quod in euangelio positum est: erat lumen
uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem in
hune nc m u nd u m, ideo dictum est, quia nullus hominum inluminatur
nisi illo lumine ueritatis, quod deus est, ne quisquam putaret ab eo se inluminari,
a quo aliquid audit ut discat, non dico, si quemquam magnum
hominem, sed nec si angelum ei contingat habere doctorem. adhibetur
enim sermo ueritatis extrinsecus uocis ministerio corporalis, uerum
tamen neque qui plantat est aliquid neque qui rigat,
sed qui incrementum dat deus. audit quippe homo dicentem
uel hominem uel angelum; sed ut sentiat et cognoscat uerum esse
quod dicitur, illo lumine intus mens eius aspergitur, quod aeternum
l 17 cf. Ioh. 1, 9.1 19 Ioh. 1, 9 23 cf. Ioh. 6, 45 26 I Cor. 3,7 LmlSVPO 2 numerorum S 4 natus Lml creduut Kml
8 deus uerbum deus AM admittantur S (d s. m), VKm2AMT 10 nisi
om. k. uon nisi b n eras. K, otn. b 11 iam om. C luminati ;1 inluminatis (om. si).l/
12 saltim I\'GKmlA a quo M 13 uidimus J/ 16 nolite (te s.l.mljV
17 illo ltimine b illi (o s. all. i)l\' illuminatae sunt eorum mentes b
22 nec JI 23 aliquid om. jrf 24 scd om. z rec-
torem (in mg. ml doc)/\' 25 uoci V misterio Kml 27 hominem JI
eos suis radiis quodam modo uestiat, sic ab stultitiae tenebris
non conprehenditur.
Cur autem, cum dixisset: quod inluminat omnem hominem,
addiderit: uenientem in hunc mundum – unde haec
opinio nata est, quod in exortu corporali ab utero matris recentissimo inluminet mentes
nascentium paruulorum—, quamuis ingraeco
ita sit positum, ut possit intellegi etiam ipsum lumen ueniens in hunc
mundum, tamen, si hominem uenientem in hunc mundum necesse est
accipi, aut simpliciter dictum arbitror, sicut multa in scripturis
repperiuntur, quibus etiam detractis nihil sententiae minuatur, aut,
si propter aliquam distinctionem additum esse credendum est,
fortasse hoc dictum est ad discernendam spiritalem inluminationem
ab ista corporali, quae siue per caeli luminaria siue quibusque ignibus
inluminat oculos carnis, ut hominem interiorem dixerit uenientem
in hunc mundum, quia exterior corporeus est, sicut hic mundus,
tamquam diceret: \'inluminat omnem hominem uenientem in
corpus\' secundum illud quod scriptum est: sortitus sum animam
bonam et ueni in corpus incoinquinatum. aut ergo sic
dictum est, si distinctionis alicuius gratia dictum est, inluminat
omnem hominem uenientem in hunc mundum, tamquam
dictum esset: \'inluminat omnem interiorem hominem\', quia homo
interior, cum ueraciter fit sapiens, nonnisi ab illo inluminatur, quod
est lumen uerum; aut, si rationem ipsam, qua humana anima rationalis
appellatur, quae ratio adhuc uelut quieta et quasi sopita,
tamen insita et quodam modo inseminata in paruulis latet, inluminationem
uoluit appellare tamquam interioris oculi creationem, non
resistendum est tunc eam fieri, cum anima creatur, et non absurde hoc
post caecis add. non uidetur b 2 quodam modo suis radiis KC ad ucstiat
in mg. m2 add. non uidctur V sic (c s.l.m2)V 5 hec (e ex 0) V 7 men-
tes om. A nascentiu in ras. m2G greco zK 8 etiam intelligi d
lumen ipsum zbd 10 accipiant (om. aut)il/ 11 reperiuntur PGr 14 ad
ista Vml quibus A 15 ut) et A 17 tamquam] atM. liic(os. im2)L 19 inquoinquinatum
LmlSV 20 si-dictum est in mq. Km2 distinctiones Vml
dictionis M 22 omnem s.l.Km2 hom. inter. b 23 qui d 24 qua
propter (propter s.l.m2add.)L quam SG 25 apellatur saepius K uelut om. KC
26 et om. V quod amodo C quod admodo M 27 creatione C 28 de hoc b
quamuis iam creatus oculus necesse est in tenebris maneat, si non
credat in eum qui dixit: ego lux in saeculum ueni, ut omnis
qui credit in me non maneat in tenebris. quod per sacramentum
in paruulis fieri non dubitat mater ecclesia, quae cor et os
maternum eis praestat, ut sacris mysteriis inbuantur, quia nondum
possunt corde proprio credere ad iustitiam nec ore proprio confiteri
ad salutem. nec ideo tamen eos quisquam fidelium fideles
appellare cunctatur, quod a credendo utique nomen est, quamuis
hoc non ipsi, sed alii pro eis inter sacramenta responderint.
disputemus. unde commodius esse arbitror aceruatim multa congerere,
quae occurrere potuerint uel quae sufficere uidebuntur, quibus appareat
dominum Iesum Christum non aliam ob causam in carne uenisse
ac forma serui accepta factum oboedientem usque ad mortem crucis,
nisi ut hac dispensatione misericordissimae gratiae omnes, quibus
tamquam membris in suo corpore constitutis caput est ad capessendum
regnum caelorum, uiuificaret, saluos faceret, liberaret, redimeret, inluminaret,
qui prius fuissent in peccatorum morte, languoribus, seruitute,
captiuitate, tenebris constituti, sub potestate diaboli principis peccatorum,
ac sic fieret mediator dei et hominum, per quem post inimicitias
impietatis nostrae illius gratiae pace finitas reconciliaremur
deo in aeternam uitam ab aeterna morte quae talibus inpendebat
erepti. hoc enim cum abundantius apparuerit, consequens erit, ut
17 cf. CoL 1,18. Epli. 5,23 21 cf. I Tim. 2,5 22 cf. Roin. 5,10 (in wj. m2 h!llc)V 2 neccssc est ut b e s.l.Gm2 t*enebris G
3 ego sum lux S saeculum] niundum M 4 quod pcr sacr. non ilub. in paruulis
(paruulos C) fieri mater KC post sacr. add. baptismatis bd 5 dubitet M
cor et os] correctos LinlSVPGM ct os om. b 8 filium Kml 9 cunctantur fi
cuncta*tur K 10 ipsLs M ipsis sed aliis A ipsi sed aliis C 11 si add. mlK
similiter] fideliter A 12 acerbatim LmlVGmlC acerbatum S multa
congerere] cogere zbd, sed c j. p. 38,17 14 xpm ihm r in carnem M 15 ac s. expo
et Gm2 16 haec V misericordissima egregk: (om. gratiae).-l quibus
Olli. Gml 17 suo om. zb ad capescendum LmlSVmlPGAC
19 langoribus IXlml 20 costitutiGml principes M 21 si Kml 22gratia
et pace KA gratiae et pace CM 23 aeternu Vml aeterna uita ab ineterna A
impediebat (i alt. s.l.m2)V
est, pertinere non possint, qui uita, salute, liberatione, redemptione,
inluminatione non indigent. r et quoniam ad hanc pertinet baptismus,
quo Christo consepeliuntur, ut incorporentur illi membra
eius, hoc est fideles eius, profecto nec baptismus est necessarius eis,
qui illo remissionis et reconciliationis beneficio, quae fit per mediatorem,
non opus habent. porro quia paruulos baptizandos esse concedunt,
qui contra auctoritatem uniuersae ecclesiae procul dubio
per dominum et apostolos traditam uenire non possunt, concedant
oportet eos egere illis beneficiis mediatoris, ut abluti per sacramentum
earitatemque fidelium ac sic incorporati Christi corpori, quod est
ecclesia. reconcilientur deo, ut in illo uiui, ut salui, ut liberati, ut
redempti, ut inluminati fiant. unde. nisi a morte, uitiis, reatu, subiectione,
tenebris peccatorum? quae quoniam nulla in ea aetate per
suam uitam propriam commiserunt, restat originale peccatum.
promisi testimonia multa congessero. iam supra posuimus: non
ueni uocare iustos, sed peccatores. item cum ad Zaccheum
esset ingressus: hodie, inquit, salus domui huic facta est,
quoniam et iste filius est Abrahae. uenit enim filius
hominis quaerere et saluare quod perierat. hoc et de oue
perdita et relictis nonaginta nouem quaesita et inuenta, hoc et de
dragma quae perierat ex decem. unde oportebat, ut dicit, praedicari in
no mine eius paenitentiam et remissionem peccatorum
in omnes gentes incipientibus ab Hierusalem.
Marcus etiam in fine euangelii sui dominum dixisse testatur: euntes
in mundum uniuersum praedicate euangelium omni
19 Luc 19. 9.10. Uatth. 18,11 21 cf. Luc. 15,3-10 23 Luc. 24, 46. 47
26 llarc. 16,15.16 om. zbd 2 possunt Kml possent.11 quia.11 3 baptismum z
per baptismum b 6 illa M beneficia M 7 qui Km2 9 concedant** L
concedantur V 10 illis (0 s. iml)L obliti LmlSVGablati Kml oblati Km2ACMb
11 incorporiti Vml 13 redemti A 14 nulla in eaJ in*illa A
15 propria V restat-peccatum otn. M peccatorum V 17 promisi* LVG
promisit S • 18 zaelieum VKA zacchaeum C T 20 ∗abrahae G abrae A
uenit eni (t eni s.l.m2)K 21 saluum faceie Kml IIQC A 22 derelictis O
23 drachma bd decim PG pdicare A 25 ierusalem CM ierlm A
erit; qui uero non crediderit, condemnabitur. quis autem
nesciat credere esse infantibus baptizari, non credere autem non
baptizari? ex Iohannis autem euangelio quamuis iam nonnulla
posuerimus adtende etiam ista. Iohannes Baptista de illo: cccc
agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi; et ipse de se ipso:
qui de ouibus meis sunt uocem meam audiunt, et ego
noni illas et secuntur me; et ego uitam aeternam do illis
et non peribunt in aeternum. quia ergo de ouibus eius non esse
incipiunt paruuli nisi per baptismum, profecto, si hoc non accipiunt.
peribunt; uitam enim aeternam, quam suis dabit ouibus, non habebunt.
item alio loco: ego sum uia, ueritas et uita; nemo
uenit ad patrem nisi per me.
Hanc doctrinam suscipientes apostoli uide quanta contestatione
declarent. Petrus in prima epistola: benedictus est.
inquit, deus, pater domini nostri Iesu Christi, secundum
multitudinem misericordiae suae qui regenerauit nos
in spem uitac aeternae per resurrectionem Iesu Christi,
in hereditatem inmortalem et intaminatam, florentem,
seruatam in caelis uobis, qui in ueritate dei conuersamini
per fidem in salutem paratam palam fieri in
tempore nouissimo. et paulo post: inueniamini, inquit,
in laudem et honorem Iesu Christi, quem ignorabatis,
in quem modo non uidentes creditis, quem cum uideritis
exultabitis gaudio inenarrabili et honorato gaudio
percipientes testamentum fidei, salutem animarum
22 I Petro 1, 7-g 1 anlequiadd. etLSPG 2 damriabitur K autem] enim KT 3 non
credere-baptizari om. M 5 attendere Sml iohannis Sni2i!
baptistę AJI Baptista inquit b 7 audient li 8 cognoui M
sequuntur rbd et om. LVPGb 9 quoniam b esse non b
lObaptismate Ii p.c. 11 enim om. KA suis] uls V 12su (u
et ueritas K uita ex uera V 13 ad (d s.l.m.2) L 15 epistula SV
est om. SAbd 16 et pater GKACbd 17 qui om. M 18 in] per KC
spe z 19 mortalem Vml incontaminatam Sm2Vm2ACbd 20 ueritate]
uirtute d, b (ill mg. al ueritate) dei in mg. m2G conseruamini Ad, b (in mg. al
conuersamini) 21 fieri item in temp. JI 23 in s.l.ttCZK 25 exultabitis]
gaudebitis b gaudia fin. M
regale sacerdotium, gens sancta, populus in adoptione,
ut uirtutes enuntietis eius qui uos de tenebris uoeauit
incipiunt admirabile lumen suum.etiterum:Christusinquit,
pro peccatis nostris passus est, iustus pro iniustis, ut
nos adducat ad deum. item cum commemorasset in arca Noe
octo homines saluos factos: sic et uos, inquit, simili forma
baptisma saluos facit.fab hac ergo salute et lumine alieni sunt
paruuli et in perditione ac tenebris remanebunt, nisi per adoptionem
populo dei fuerint sociati tenentes Christum passum iustum pro
iniustis, ut eos adducat ad deum.
Ex epistola etiam Iohannis haec mihi occurrerunt, quae
huic quaestioni necessaria. uisa sunt. quodsi in lumine, inquit,
ambulauerimus, sicut et ipse est in lumine. societatem
habemus in inuicem et sanguis Iesu filii eius purgabit
nos ab omni delicto. item alio loco: si testimonium, inquit,
hominum accipimus, testimonium dei maius est, quia
hoc est testimonium dei. qui crediderit in filium dei,
habet testimonium in semet ipso. qui non crediderit
deo, mendacem facit eum, quia non credidit in testimonium,
quod testificatus est de filio suo. et hoc est
testimonium, quia uitam aeternam dedit nobis deus,
et haec uita in filio eius est. qui habet filium, habet
uitam; qui non habet filium, non uitam habet. non
solum igitur regnum caelorum, sed nec uitam paruuli habebunt, si
13 I Ioh. I, 7 16 I loll. 5, 9-12 adoptionem M 3 uirtute Gml
enuntiemus Lml PmlSVGACM adnuntiemus K nos KAJf, om. C uocabit A
4 illud mn. zbd ammirabile SVPGA inquit xps K
5 pro om. A iustus] uirtus (in mg.m2 iustus)V pro iniustus S 6 ad
dum A deo M archaif 8 baptismi Km2ACT ergo in mg. P 10 post
iustum eras. et L 12 epistula Vml 14 et om. GmlAC in lumine est K
15 Iesu Ohristi d fili M purgauit A purgat KC 18 post dei add.: quod
maius est, quia iustificatus est de filio suo (suo om. b) bd credit S 19 testimonium
dci K 20 crediderit S 22 nobis dedit KC 24 non
habet uitam Cbd
possunt. item alio loco: in hoc, inquit, manifestatus est filius
dei, ut soluat opera diaboli. non ergo pertinebunt paruuli
ad gratiam manifestationis filii dei, si non in eis soluet opera diaboli.
Iam nunc adtende in hanc rem Pauli apostoli testimonia
tanto utique plura, quanto plures epistolas scripsit et quanto diligentius
curauit commendare gratiam dei aduersus eos, qui operibus
gloriabantur atque ignorantes dei iustitiam et suam iustitiam uolentes
constituere iustitiae dei non erant subditi. in epistola ad Romanos:
iustitia, inquit, dei in omnes qui credunt; non
enim est distinctio. omnes enim peccauerunt et egent
gloriam dei, iustificati gratis per gratiam ipsius per
redemptionem, quae est in Christo Iesu, quem proposuit
deus propitiatorium per fidem in sanguine ipsius ad
ostensionem iustitiae eius propter propositum praecedentium
peccatorum in dei patientia, ad ostendendam
iustitiam ipsius in hoc tempore, ut sit iustus et
iustificans eum, qui ex fide est Iesu. item alio loco: ei qui
operatur, inquit, merces non inputatur secundum gratiam,
sed secundum debitum; ei uero qui non operatur.
credit autem in eum qui iustificat impium, deputatur
fides ad iustitiam. sicut et Dauid dicit beatitudinem
hominis, cui deus accepto fert iustitiam sine operibus:
\'beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum
tecta sunt peccata. beatus uir, cui non inputauit dominus
peccatum\'. item paulo post: non est autem scriptum,
24 Ps. 31, 1. 2 26 Rom. 4, 23—25 A eius om. A 2 manifestus b 3 saluat Vml Pml dissoluat b
di (ill mg. ml diaboJi) A 4 sohiat b 5 in] ad b hac Cml paulo apostolo
Gml 6 pluras A epistolas (u s. o).ST 7 de (s.l.m2) operibus L,b
8 et om. Gml iustitiam om. d 9 iustitia LmlVml iustiam S
subiecti zbd epistula Vml epvstola K 10 omues] homines (i s.i.)V
11 addistinctio V eger A 12 gloriaLm2VKm2CMd gratia b
di G 13 quae] qui A 14 propitiatorem Lm2b ipsius] istius in ras. V 15 iustitiaei
TT positum Vml remissionem b 16 patientiam zC 18 iustificatus A
19 putatur Kml 22 fides] add. eius Kd 24 iniquitatcs sunt K
25 inputabit KA
sed et propter nos, quibus deputabitur credentibus
in eum, qui excitauit Icsum Christum dominum nostrum
a mortuis, qui traditus est propter delicta nostra
et resurrexit propter iustifieationem nostram. et paulo
post: si enim Christus, inquit, cum infirmi essemus adhuc,
iuxta tempus pro impiis mortuus est. et alibi: scimus,
inquit, quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum,
uenundatus sub peccato. quod enim operor, ignoro; non
enim quod uolo, hoc ago, sed quod odi, illudfaeio. si autem
quod nolo, hoc facio, consentio legi, quoniam bona. nunc
autem iam non ego operor illud, sed id quod in me habitat
peccatum. scio enim quia non habitat in me, hoc
est in carne mea, bonum. uelle enim adiacet mihi, perficere
autem bonum non inuenio. non enim quod uolo
facio bonum, sed quod nolo malum, hoc ago. si autem .
quod nolo, ego hoc facio, iam non ego operor illud, sed
quod habitat in me peccatum. inuenio ergo legem mihi
uolenti facere bonum, quoniam mihi malum adiacet.
condelector enim legidei seeundum interiorem hominem,
uideo autem aliam legem in membris meis repugnantem
legi mentis meae et captiuantem me in lege peccati,
quae est in membris meis. miser ego homo! quis me liberabit
de corpore mortis huius? gratia dei per Iesum
Christum dominum nostrum. dicant qui possunt hominem
nasci nisi in corpore mortis huius, ut possint etiam dicere non ei
necessariam gratiam dei per Iesum Christum, qua liberetur de
1 pro Gml illi ad iustitiam b 2 quibus] quidem 6
6 xpe A 7 mortuis b 9 uenumdatus bd 10 quod inquit uolo A »odi VK
11 bona est ACb 12 non iam d non s.l.Vm2Km2 13 quo A
non om. M hoc] id bd 14 nam uelle enim A nam bonum uelle b nam uelle d
15 inuenio om. CMT non enim s.l.Km2 17 hoc om. S 18 ergo] igitur bd
uolenti mihi A 22 pr. lege LmlSPG lege Vml legis C captiuante LS alt.
legem LV 23 meis om. b liberauit SC 24 nisi gratia G 25 dominum
nostrum om. A homines (sic)L homines V homines SPGbd 26 nisi] non
nisi b non d mortis s. exp. xpi Vm2 eis bd 27 necessaria gratia A
qui Ltnl quia S qu*a V liberet A liberentur bd
erat legis, in quo infirmabatur per carnem, deus filium
suum misit in similitudine carnis peccati et de peccato
damnauit peccatum in carne. dicant qui audent oportuisse
nasci Christum in similitudine carnis peccati, nisi nos nati essemus
in carne peccati.
Item ad Corinthios: tradidi enim uobis in primis,
inquit, quod et accepi, quia Christus mortuus est pro
peccatis nostris secundum scripturas. item ad eosdem
Corinthios in secunda: caritas enim Christi conpellit nos
iudicantes hoc, quoniam unus pro omnibus mortuus
est; ergo omnes mortui sunt et pro omnibus mortuus
est, ut qui uiuunt iam non sibi uiuant, sed ei, qui pro
ipsis mortuus est et resurrexit. itaque nos amodo neminem
nouimus secundum carnem et, si noueramus
secundum carnem Christum, sed nunc iam non nouimus.
si qua igitur in Christo, noua creatura; uetera transierunt,
ecce facta sunt noua. omnia autem ex deo, qui
reconciliauit nos sibi per Christum et dedit nobis ministerium
reconciliationis. quemadmodum? quia deus
erat in Christo mundum reconcilians sibi. non reputans
illis delicta eorum et ponens in nobis uerbum reconciliationis.
pro Christo ergo legatione fungimur tamquam
deo exhortante per nos; obsecramus pro Christo
reconciliari deo. eum qui non nouerat peccatum pro
nobis peccatum fecit, ut nos simus iustitia dei in ipso.
cooperantes autem et rogamus, ne in uacuum gratiam
dei suscipiatis. dicit enim: tempore aceeptabili
2 est Ginl legi Ab 3 similitudine AM 4 audipnt K audient A
5 simlitudine8 inquit om. M 11 quoniam si bd 12 mortuus est
xps PAd 13 ut et b 15 nouissimus Sml noumus Gml etsi b
nouerimus LmlGa.c. 16 nunt Vml 17 creatur LmlS creatur. 0
lSsimt] add. omnia d 20 quemadmodum? quia] qmquidem A 21 reconcilias
Ktnl 23 pro-tamquam in mg.Lm2 per Vml legatione Jf
24 exortante SV m1 PGKAM per xpo V 25 reconciliare Kml 2o ipso] illo b
27 et om. Ab 28 rescipiatis A acceptabile V accepto A
acceptabile, ecce nunc dies salutis. ad hanc reconciliationem
et salutem si non pertinent paruuli, quis eos quaerit ad baptismum
Christi ? si autem pertinent, inter homines mortuos sunt, pro quibus
ille mortuus est, nec ab eo reconciliari et saluari possunt, nisi dimissa
non reputet delicta eorum.
Item ad Galatas: gratia uobis et pax a deo patre
et domino Iesu Christo, qui dedit semet ipsum pro peccatis
nostris, ut eximeret nos de praesenti saeculo
maligno. et alio loco: lex transgressionis gratia proposita
est, donec uenirct semen cui promissum est, dispositum
per angelos in manu mediatoris. mediator
autem unius non est deus uero unus est. lex ergo aduersus
promissa dei? absit! si enim data esset lex, quae
posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia. sed
conclusit scriptura omnia sub peccato, ut promissio
ex fide Iesu Christi daretur credentibus.
Ad Ephesios etiam: et uos, cum essetis mortui
delictis et peccatis uestris, in quibus aliquando ambulastis
secundum saeculum mundi huius, secundum principem
potestatis aeris, spiritus eius, qui nunc operatur
in filiis diffidentiae, in quibus et nos omnes aliquando
conuersati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes
uoluntatem carnis et affectionum, et eramus naturaliter
filii irae sicut et ceteri; deus autem, qui diues est in
misericordia, propter multam dilectionem, qua dilexit
nos et, cum essemus mortui peccatis, conuiuificauit nos
Christo, cuius gratia sumus salui facti. et paulo post:
18 Eph. 2,1—5 s. exp. en Kml 3 quid (d s.l.m2)V eos s.l.Km2 queret M
4 homines (h et i ras.) L om K oms ACM mortui zb 5 demissa A
remissa b 6 non om. b 7 galathas VPGb 8 dno nro M 9 eximetur
Vml 10 lex s.l.m2K proposita (pro ras.) V posita b 11 disposita est A
disposita b 13 unus Va.c. uero] autem KC ergo] uero LmlSVPG
15 possit KC 18 efesios K effesios A 20 hius La.c. principes Gllll
21 aeris huius A eius om. A 22 omnes et nos A omnes nos V 24 uoluntates A
affectione K 25 fili Lml qui om.K diuis Lml 27 et om. A
conuificauit G uiuificauit A 28 salui facti sumus b
uobis, sed dei donum est, non ex operibus, ne forte quis
extollatur. ipsius enim sumus figmentum, creati in
Christo Iesu in operibus bonis, quae praeparauit deus,
ut in illis ambulemus. et paulo post: qui eratis, inquit, illo
tempore sine Christo, alienati a societate Israhel et peregrini
testamentorum et promissionis, spem non
habentes et sine deo in hoc mundo, nunc autem in
Christo Iesu qui aliquando eratis longe facti estis
prope in sanguine Christi. ipse est enim pax nostra,
qui fecit utraque unum et medium parietem maceriae
soluens, inimicitias, in carne sua legem mandatorum
decretis euacuansut duos conderet in se in unum nouum
hominem faciens pacem et commutaret utrosque in
uno corpore deo per crucem, interficiens inimicitias
in semet ipso. et ueniens euangelizauit pacem uobis,
qui eratis longe, et pacem his, qui prope, quia per
ipsum habemus accessum ambo in uno spiritu adpatrem.
item alibi: sicut est ueritas in Iesu, deponere uos secundum
priorem conuersationem ueterem hominem, eum qui
corrumpitur secundum concupiscentias deceptionis;
renouamini autem spiritu mentis uestrae et induite noum
hominem, eum qui secundum deum creatus est in
iustitia et sanctitate ueritatis.et alibi: nolite contristare
spiritum sanctum dei, in quo signati estis in diem
redemptionis.
Ad Colosenses etiam ita loquitur: gratias agentes
patri idoneos facienti nos in partem sortis sanctorum
27 Col. 1, 12-14 in illo VGm2Ab illo in KCJI G isrl SG irl LP ierlm A
9 facti autem estis b 11 macheriae LVWG macheric 12 inimicitiam inmg.m2A
13 in decretis AC duo Gml alt. in om. LSfPb 14 etJ ut M
commutans Vm2 c ο̄mutas G commutasset LSVm1Pb 15 inimicitifi A 16 pace G
18 ambo s. I. K spiritu] xpo (o s. l.) V 19 ueritas est V (est in mg.m2),bd
est om. LSPG deponite A 21 concupisccntiis (Iml 22 spiritii M 23 eum om. A
24 contristari PO 25 in diem (exp. m2)L in dic K 27 colosenses omnes codd.
ita non K 28 faciens A in parem sortem b parte KAC tempore Jl
et transtulit in regnum filii caritatis suae, in quo habemus
redemptionem in remissione peccatorum. et alio
loco: et estisinquitin illo repleti, qui est caput omnis principatus
et potestatis, in quo etiam circumcisi estis circumcisione
non manu facta, in expoliatione corporis
carnis, in circumcisione Christi, consepulti ei in baptismo,
in quo et conresurrexistis per fidem operationis
dei, qui suscitauit illum a mortuis, et uos, cum essetis
mortui delictis et praeputio carnis uestrae, uiuificauit
cum illo, donans nobis omnia delicta, delens quod aduersus
nos erat chirographum decretis, quod erat contrarium
nobis, tollens illud de medio et adfigens illud
cruci, exuens se carnem principatus et potestates exemplauit
fiducialiter triumphans eos in semet ipso.
Et ad Timotheum: humanus, inquit, sermo et omni
acceptione dignus, quia Christus Iesus uenit in hunc mundum
peccatores saluos facere, quorum primus sum
ego. sed ideo miserieordiam consecutus sum, ut in me
primo ostenderet Christus Iesus omnem longanimitatem
ad informationem eorum qui credituri sunt illi in uitam
aeternam. item dicit: unus enim deus, unus et mediator
dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit semet
ipsum redemptionem pro omnibus. in secunda etiam ad
eundem: noli ergo, inquit, erubescere testimonium domini
nostri neque me uinctum eius, sed conlabora euangelio
secundum uirtutem dei saluos nos facientis et uocantis
3 in] et M remissiono Aal 4 et om. G iu om. z
ille Yml 5 in quo bis pos. semel exp. Tr circuncisione A G exspoliatione CJld
expoliatione Lm2 7 sed in circumcisione Ab Christi] carnis V conscpulti-dei
in mg.A ei] et C baptisma M 8 consurrexistis SYPGKMbd
10 conuiuificauit bd 11 uobis YA delicto LmlSYmlPmlG 12 cyrographum
LP cirografum SVC cyrografum GM cirographum A dccreti* (s eras.)L
decreti Ybd in decretis r 14 exuit M carne Vp.c. 16 thimotheum V omni* V
17 inunc C huucom. zbd 18 ego sum bd 20 ostenderet primoLSVPprimuost.C.l/
ihs xps KC 22 unus est enim A 23 homo om. A 24 redeptione G 26 me s.l.Gm2
27 uocatis P
secundum suum propositum et gratiam, quae data est
nobis in Christo Iesu ante saecula aeterna, manifestata
autem nunc per aduentum domini nostri Iesu Christi,
euacuantis quidem mortem, inluminantis autem uitam
et incorruptionem per euangelium.
Ad Titum etiam: expectantes, inquit, illam beatam
spem et manifestationem gloriae magni dei et saluatoris
nostri Iesu Christi, qui dedit semet ipsum pro
nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate et mundaret
nos sibi populum abundantem, aemulatorem bonorum
operum. et alio loco: cum autem benignitas et humanitas
inluxit saluatoris dei nostri, non ex operibus iustitiae,
quae nos fecimus, sed secundum suam misericordiam
saluos nos fecit per lauacrum regenerationis et renouationis
spiritus sancti, quem ditissime effudit super
nos per lesum Christum saluatorem nostrum, ut iustificati
ipsius gratia heredes efficiamur secundum spem
uitae aeternae.
Ad Ilebreos quoque epistula, quamquam nonnullis incerta
sit, tamen, quoniam legi quosdam huic nostrae de baptismo
paruulorum sententiae contraria sentientes etiam ipsam quibusdam
opinionibus suis testem adhibere uoluisse magisque me mouet
auctoritas ecclesiarum orientalium, quae hanc etiam in canonicis
habent, quanta pro nobis testimonia contineat aduertendum est.
in ipso eius exordio legitur: multis partibus et multis modis
olim deus locutus est patribus in prophetis, postremo
in his diebus locutus est nobis in filio, quem constituit
p. II 164). De doctr. christ. 118,13 (XXXIV 41 M) 26 Hebr.1, 1-3 b gratia JI 3 nobis mn. S uobis M 4 xpi ilm KC
5 inluminatis Vml 7 ad Titum] additu KmlM inquid s. erp. etia Gm2 illam
om. b be**atam G 9 xpi ihu K 11 sibi nos b ∗abundantem G
15 lauachrum PG 1G cffundit IMISPG 11 nosinmg.add.Gm2 20 liebraeos VACT
epistola.STmSPGATTapls A 21 huic-quibusdam om. Lm1 22etiam ipsam]
ea s. exp. etia Lm2Vm2 etiam SI\'G etiam ipsa b eam d 23 noluissent
Lm1Vm1SPG uoluisseinus M me s. ras. A 24 Qcclesiasticarum
(exp. m2)V 26 umnltis G 27 est om. KC 28 e s. l. m2 G
cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius gerens
quoque omnia uerbo uirtutis suae purgatione
peccatorum a se facta sedet ad dexteram maiestatis
in excelsis. et post pauca: si enim qui per angelos dictus
sermo factus est firmus et omnis praeuaricatio et inoboedientia
iustam accepit mercedis retributionem, quo-
. modo nos effugiemus tantam neglegentes salutem?
et alio loco: propterea ergo pueri communicauerunt
sanguini et carni et ipse propemodum eorum participauit,
ut per mortem euacuaret eum qui potestatem
habebat mortis, id est diabolum, et liberaret eos qui
timore mortis per totam uitam rei erant seruitutis.
et paulo post: unde debuit, inquit, secundum omnia fratribus
similis esse, ut misericors fieret et fidelis princeps
sacerdotum eorum, quae sunt ad deum propitiandum
pro delictis populi. et alibi: teneamus, inquit,
confessionem; non enim habemus sacerdotem, qui uon
possit conpati infirmitatibus nostris; etenim expertus
est omnia secundum similitudinem sine peccato. et alio
loco: intransgressibile, inquit, habet sacerdotium. unde et
saluos perficere potest eos qui adueniunt per ipsum ad
deum, semper uiuens ad interpellandum pro ipsis.
talem enim decebat habere nos principem sacerdotum,
iustum, sine malitia, incontaminatum, separatum a
peccatoribus, altiorem a caelis factum, non habentem
21 Hebr. 7, 24-27 KM 2 figura*(e eras.)Q 3 purgatione LmlSVPGKA 4 fac-
tam LmlSVPG sedit CM ad] in JI dexteraSJI 5 post angelos add.
inquit 111 dictus] add. ostzid 6 firmus om. LmlSVPG et firmus C 7 accipit G
8 si tantam neglexerimus salutem zd, b in textu 9 loco om. A
post ergo add. quia d pueri om. A 10 participauit] comunicau 01111
121iabeat Vml 15 posl esse exp. perhibetur K fieret] esset KCb et princeps T
16quiA addum A 17 peccatisGmi populu V lShabemusenim J
21 intransgressibile LmlSVPG 22 potest perficere KCb 23 dum .-1
24 nos habere M 25 sine macula P 26 et altiorem M a om. lib
primum pro suis peccatis sacrificium offerre, dehinc pro
populo; hoc enim semel fecit offerens se. et alio loco:
non enim in manu fabricata sancta introiit Christus,
quae sunt similia uerorumsed in ipsum caelum, apparere
ante faciem dei pro nobis, non ut saepius offerat semet
ipsum, sicut princeps sacerdotum intrat in sancta in
anno semel cum sanguine alieno. ceterum oportebat
eum saepius pati a mundi constitutione, nunc autem
semel in extremitate saeculorum ad remissionem peccatorum
per sacrificium suum manifestatus est. et sicut
constitutum est hominibus semel tantum mori et post
hoc iudicium, sic etChristus semel oblatus est, ut multorum
peccata portaret, secundo sine peccatis apparebit
eis, qui eum sustinent ad salutem.
Apocalypsis etiam Iohannis has laudes Christo per- canticum
nouum testatur offerri: dignus es accipere librum et
aperire signacula eius, quoniam occisus es et redemisti
nos deo in sanguine tuo de omni gente et lingua et populo
et natione.
Item in Actibus apostolorum inceptorem uitae Petrus
apostolus dixit esse dominum Iesum increpans ludaeis, quod occidissent
eum, ita loquens: uos autem sanctum et iustum
onerastis et negastis et postulastis hominem homicidam
uiuere et donari uobis; nam inceptorem uitae
occidistis. et alio loco: hic est lapis reprobatus a uobis
fecit* V loco (co s.l.in2)G 4 introiuit Kbd introibit A 5 similia* G uirorum
PGmlA ueterii Ka.c. in 0111. z apparc GmI G ofieret Vml 7 princes C
principcs M intrant M 8 an*no Chii2 9 *pati V nunc Kp.c.
10 extrem.] consumatione .11 11 et om. KCM 13 sic et] sicut M
14 apperebit V 16 apocalipsis VGAC apocalipsys K ioE I\'G ioannis Md
18 apperire GK redcmisti] emisti M 20 nationes S 21 incoeptorcm
LSPG incceptorcm A incoeptore aute M 22 iude(ae)os KAbd iuireis G
24 onerastis LrnlSPGr, b (it! tng. at occidistis), exonerastis Lm2 onorastis Vml
inhonorastis Vm2d 25 ct inauceptorcm S inauccptorcm LmlVmlP incepta-
tore A auctorem M, b in mg. 26 occidisti S ante a uobis exp. a deo S
enim aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo
oportet saluos fieri nos. et alibi: deus patrum (nostrorum)
suscitauit lesum, quem uos interfecistis suspendentes
in ligno. hunc deus principem et saluatorem exaltauit
gloria sua, dare paenitentiam Israhel et remissionem
peccatorum in illo. item alio loco: huic omnes prophetae
testimonium perhibent remissionem peccatorum accipere
per manum illius omnem credentem in eum. item
in eodem libro apostolus Paulus: notum ergo sit uobis, inquit,
uiri fratres, quoniam per hunc uobis remissio peccatorum
annuntiatur; ab omnibus quibus non potuistis
in lege Moysi iustificari, in hoc omnis credens iustificatur.
Hoc tanto aggere testimoniorum cuius aduersus ueritatem
dei elatio non prematur? et multa quidem alia repperiri possunt,
sed et finiendi huius operis cura non neglegenter habenda est. de libris
quoque ueteris testamenti multas contestationes diuinorum
eloquiorum adhibere in hanc sententiam superuacaneum putaui,
quando quidem illic quod occultatur sub uelamento uelut terrenarum
promissionum, hoc in noui testamenti praedicatione reuelatur.
et ipse dominus librorum ueterum utilitatem breuiter demonstrauit
et definiuit dicens oportuisse inpleri, quae de illo scripta essent in
Lege et Prophetis et Psalmis, et haec ipsa esse, \'quod oportebat Christum
pati et resurgere a mortuis tertia die et praedicari in nomine
eius paenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes
incipientibus ab Hierusalem\'. et Petrus dicit, quod paulo ante commemoraui,
huic omnes prophetas testimonium perhibere \'remissionem
peccatorum accipere per manum eius omnem credentem in eum\'.
27 cf. Act. 10, 43 Lml 3 oporteat d nos saluos fieri b nostrorum addidimus
5 salutare M exultauit V exaltabit A 8 reddi perhibent A 10 paulos Vml
uobissitft 15 agere Lml KmlG testimoniuLm? 16 multa]nulla M
possênt Y 17 et Lp.c. effiniendi(owi. et)A/ 19 hac SM sententia M
superuacuu A potaui Lml 20 in illis L (in s.l.m2), d illis SVPG 21 in hoc M
26 pcr omnes gentes om. Gml 27 ierslm A ierlm C hyerusalem M hierosolymis b
paulo s. l.Gm2 28 prophetae KmlMb perhibent in remissionem ..11
Verum tamen commodius est, etiam ex ipso uctere testamento
testimonia pauca depromere, quae uel ad supplementum
ucl potius ad cumulum ualerc debebunt. ipse dominus per prophetam
in psalmo loquens ait: sanctis qui in terra sunt eius
mirificauit omnes uoluntates meas in illis, non \'merita
eorum\',sed uoluntates meas. namillorum quid nisi quod sequitur?
multiplicatae sunt infirmitates eorum, supra quod infirmi
erant. ad hoc et lex subintrauit, ut abundaret delictum. sed
quid adiungit? postea adcelerauerunt. multiplicatis infirmitatibus,
hoc est abundante delicto, alacrius medicum quaesierunt,
ut, ubi abundauit peccatum, superabundaret gratia. denique: non
congregabo, inquit, conuenticula eorum de sanguinibus,
quoniam multis sacrificiorum sanguinibus, cum prius in tabernaculum
uel in templum congregarentur, conuincebantur potius
peccatores quam mundabantur. \'non ergo iam\', inquit, \'de sanguinibus
congregabo conuenticula eorum\'; unus enim sanguis pro multis
datus est, quo ueraciter mundarentur. denique sequitur: nec
memor ero nomina illorum per labia mea, tamquam
mundatorum, tamquam innouatorum. nam nomina eorum erant
prius \'filii carnis, filii saeculi, filii irae, filii diaboli, inmundi.
peccatores, inpii\', postea uero \'filii dci'\', homini nouo nomen
nouum cantanti canticum nouum per testamentum nouum. non
sint ingrati homines gratiae dei, pusilli cum magnis, a minore
usque ad maiorem. totius ecclesiae uox est: erraui sicut
11. 17 Ps. 15,4 20 cf. Rom. 9,8. Luc. 20, 34 cf. Eph. 2,3. I Ioh. 3,10.
23 cf. Hier. 38, 34 cf. IIebr. 8, 11 24 Ps. 118, 176 Km2 2 supplimentum LSVml suplementum KAM 3 de-
buit A 4 in psalmo om. A sunt post qui pon. bd 5 in illis-meas in mg.
Lm2 eis P meriti C, om. li G illoruin d nu ex nGmi 7 illorum P
supra] add. id b 9 quod b accclerauerunt SVm2PGmlK accelauemnt A
lOestom. V 11 ut]etLf»2 abundabit A delictumJ/ superabundauitLSPO
superhabundauit V non s.l. Km2 12 conuenticuli Kml 13 multi A primum
zbd tabcrnaculo A 14 teniplo A 17 deinque A 18 nominum Gm2KCMTbd
eomm LP tamquam mundotomm (mandatoru A)KA, om. zbd 19 nouatoru A
20 fili iraeL filii irae s.i.m2K 21 nomen nouum om. KCT 22 cant. nouum
cantanti (cantanti s.l.m2K) eant. nouum KCT cantanti] cantate A, om. z
per test. nouu s. ras. Gm2 23 pusillis A 24 eraui Kinl
oues errauimus et ipse traditus est pro peccatis nostris.
qui totus prophetiae locus apud Esaiam, quo per Philippum sibi
exposito spado ille Candacis reginae in eum credidit, uide quotiens
hoc ipsum commendet et tamquam superbis nescio quibus uel contentiosisidentidem
inculcet. homo, inquit, in plaga et qui sciat
ferre infirmitates, propter quod et auertit se facies eius,
iniuriata est nec magni aestimata est. hic infirmitates
nostras portat et pro nobis in doloribus est. et nos existimauimus
illum in doloribus esse et in plaga et in
poena. ipse autem uulneratusest propter peccata nostra r a
et infirmatus est propter iniquitates nostras. eruditio
pacis nostrae in eum, liuore eius sanati sumus. omnes
ut oues errauimus et dominus tradidit illum pro peccatis
nostris. et ipse, quoniam male tractatus est, non
aperuit os; ut ouis ad immolandum ductus est et ut
agnus ante eum, qui se tonderet, fuit sine uoce, sic non
aperuit os suum. in humilitate sublatum est iudicium
eius. generationem eius quis enarrabit? quoniam tolletur
de terra uita eius. ab iniquitatibus populi mei ductus
est ad mortem. dabo ergo malos propter sepulturam
eius et diuites propter mortem eius, ob hoc quod iniquitatem
non fecerit nec dolum ore suo. dominus uult
purgare illum de plaga. si dederitis uos ob delicta uestra
animam uestram, uidebitis semen longissimae uitae.
et uult dominus auferre a doloribus animam eius,
2 est om. A 3 totius A prophetic§ Pml post Esaiam add. est d
quoque LmlSVP quod M phylippumSfilippum.il/ 4 expositum C pado
VmlGml rl\'gnę La.c. quoties d 6 conculcet KC 8 magus LmlSVPG
magna K aestimatus M 9 exęstimabimus Lml exQstimauimus Lm2
existimabimus SPGC estimabimus VmlA 10 esse et in plaga om. z
11 propter-est in mg. K 12 et om. zbd infirmitatus S 13 in eum om. zbd
super eum bd in liuore zbd nos sanati Km2C 16 apperuit K
os suum M 17 ante-tonderet] cora tondente se JI si r ml
19 eius ex e Gm2 generationes A enarrauit SVC 21 pro KCTb.
sepulchra T sepultura b 22 ob Vp.c. 23 uult dominus z 25 uestram\'
om. KC longae uitae uestrae KCb longae uitae d 26 a om. z
iustum bene seruientem pluribus, et peccata illorum
\' ipse sustinebit. propterea ipse hereditabit conplures
et fortium partietur spolia, propter quod tradita est
ad mortem anima eius et inter iniquos aestimatus est
et ipse peccata multorum sustinuit et propter iniquitates
eorum traditus est. adtende etiam illud eiusdem prophetae,
quod de se completum lectoris etiam functus officio in synagoga ips erecitauit:
spiritus domini super me, propter quod
unxit me euangelizare humilibus, misit me, ut refrigerent
qui in pressura cordis sunt, praedicare captiuis
remissionem et caecis uisum. omnes ergo agnoscamus nec
ullus exceptus sit eorum, qui uolumus corpori eius haerere, per
eum in ouile eius intrare, ad uitam et salutem, quam suis promisit,
perpetuam pertinere, omnes, inquam, agnoscamus eum, qui peccatum
non fecit et peccata nostra pertulit corpore suo
super lignum, ut a peccatis separati cum iustitia uiuamus,
cuiuscucatricibus sanati sumus, infirmi cum essemus
tamquam pecora errantia.
qui ad Christum accesserunt per baptismum, sana fides et sana
doctrina putauit exceptum a gratia remissionis peccatorum nec
esse posse alicui praeter regnum eius aeternam salutem. haec enim
parata est reuelari in tempore nouissimo, hoc est in resurrectione
mortuorum pertinentium non ad mortem aeternam, quae secunda
mors appellatur, sed ad uitam aeternam, quam promisit non mendax
24 cf. I I\'ctr. 1, 5 25 cf. Apoc. 2,11. 20,6.19 P 2 et ante pluribus pon. V 3 hcrcditauit LmlVmlSPG
4 patictiir Sft trad. cst an. eius bd 5 in s. ad Vni2 morte Lml aestimata KA
8 de se Kp.c. esse T fiintus Gml officiu Gml sinagoga LSGKA
9 recitabit A spiritus] super A 10 humilibus] hominibus V pauperibus d
rcfrigcrcm Vd rcfrigcutur K 11 hi qui KCT 12 indulgentiam (in mj. temissionem)
b 13 exceptus om. M adhaererc b et per Lm\'? 14 adj
ac M 15 pertinire V periicnire bd inqua s. exp. ergo Gm2 10 in corpore SPd
suo om. A 17 a om. A liberati M 18 cicatricihus] uulnere plagarum
Ambrosius de spir. 1,9 posl esscmus Maurinisalujuiddeesseuidetur 20 ista .1/
21 fide A 22putabitM 23 posse esse A. 25 q: V 23 promittitzd mtax/1
uiuificabuntur nisi in Christo, sicut in Adam omnes moriuntur.
quemadmodum enim omnes omnino pertinentes ad generationem
uoluntatis carnis non moriuntur nisi in Adam, in quo omnes peccauerunt,
sic ex his omnes omnino pertinentes ad regenerationem
uoluntatis spiritus non uiuificantur nisi in Christo, in quo omnes
iustificantur, quia sicut per unum omnes ad condemnationem sic
per unum omnes ad iustificationem. nec est ullus ulli medius locus,
ut possit esse nisi cum diabolo, qui non est cum Christo. hinc et
ipse dominus uolens auferre de cordibus male credentium istam
nescio quam medietatem, quam conantur quidam paruulis non baptizatis
tribuere, ut quasi merito innocentiae sint in uita aeterna.
sed, quia non sunt baptizati, non sint cum Christo in regno eius,
definitiuam protulit ad haec ora obstruenda sententiam, ubi ait:
qui mecum non est, aduersum me est. constitue igitur
quemlibet paruulum: si iam cum Christo est, ut quid baptizatur?
si autem, quod habet ueritas, ideo baptizatur, ut sit cum Christo,
profecto non baptizatus non est cum Christo et, quia non est cum
Christo, aduersus Christum est; neque enim eius tam manifestam
debemus aut possumus infirmare uel inmutare sententiam. unde
igitur aduersus Christum, si non ex peccato? neque enim ex corpore
et anima, quae utraque dei creatura est. porro si ex peccato, quod
in illa aetate nisi originale et antiquum? una est quippe caro peccati,
in qua omnes ad damnationem nascuntur, et una est caro in similitudine
carnis peccati, per quam omnes a damnatione liberantur. nec
ita dictum est omnes, uelut quicumque nascuntur in carne peccati,
idem ipsi omnes mundari intellegantur per carnem similem carni
peccati-non enim omnium est fides—sedomnespertinentes
11 cf. De animae origine 19,11 De haeresibus c. 88 (XLII 48 M) 14 cf. Rom. 3,19
15Matth. 12,30 24 cf. Rom. 8, 3 28 II Thess. 3, 2 111 3 non pertinentes S 4 in ante quo om. M 7 omnes
om. M 8 ullus] ullius V 9 hic VPG 11 baptizantis P
14 proculit Vml,om.Gml 15 aduersus SG p. c. 18 et-Christo
om. C 20 aut] ãG 21 si non] nisi KGb pecto LmlSVmlGml ex om. C
22 porro-peccato s.l.mflG peccato e A quid Km2 23 anticum LmlSG
antium V 24 adamnationem LmlGml adamnatione SM 27 iidem Cbd
idem—carni peccati om. M intelligatur Cb similem carnis d 28 est om. SmlV
et omnes pertinentes ad generationem conubii spiritalis non mundantur
nisi per carnem similem carni peccati; hoc est: illi per Adam
ad condemnationem, isti per Christum ad iustificationem. tamquam
si dicamus uerbi gratia: \'una est obstetrix in hac ciuitate, quae
omnes excipit, et unus est hic litterarum magister, qui omnes docet\',
neque ibi possunt intellegi omnes, nisi qui nascuntur, neque hic
omnes, nisi qui discunt; non tamen omnes qui nascuntur litteras
discunt, sed cuiuis claret, quod et illic recte dictum est: \'omncs excipit,
praeter cuius manus nemo nascitur\', et hic recte dictum est:
\'omnes docet, praeter cuius magisterium nemo discit\'.
Consideratis autem omnibus diuinis testimoniis, quae commemoraui
sine singillatim de unoquoque disputans siue aceruatim
multa congestans, uel quaecumque similia non commemoraui,
nihil inuenitur nisi, quod uniuersa ecclesia tenet, quae aduersus
omnes profanas nouitates uigilare debet, omnem hominem separari
a deo, nisi qui per mediatorem Christum reconciliatur deo, nec
separari quemquam nisi peccatis intercludentibus posse, non ergo
reconciliari nisi peccatorum remissione per unam gratiam misericordissimi
saluatoris, per unam uictimam uerissimi sacerdotis ac sic
omnes filios mulieris, quae serpenti credidit, ut libidine corrumperetur,
non liberari a corpore mortis huius nisi per filium uirginis,
quae angelo credidit, ut sine libidine fetaretur.
21 filios-fetaretur] cf. Contra lul. Pelag. VI 22, 68 (XLIV 864 M) Gen.
3, 1-8 22 cf. Rom. 7, 24 23 cf. LlIc. 1, 26-38 Gm2 conubii-generationem om. Am] 2 mundatur G
renascuntur A 3 similotudinem S carnis LmlSVPGd peccati om.LmlSVG
5 est om. A obsetrix V 6 excepit M hi S quo LmlSVmlGin2
7 int. poss. bd quia LSGml quo Va.c. 9 discant V cuius
LmlSVPGA cui uix T claret] add. ingenium b excepit JI 11 cuiuis Lm2
discet LmlSVmlPG 12 testimoniu Vml 13 singilatim A unaqq Gml
acerbatim LmlSVG 15 in L uerba quod uniuersa-.56, 22 altero, quae
tal. 119 b excidcrunl, postea in singulari tal. 120 a ml suppleta sunt 16 natiuitates
Lml separaro A 17 qui om. Gml quia M 18 nec errogare
conciliari T 19 conciliariC peccatore Vml 20 uerissima KCT si V
21 omnis M filio Gml filius M serpentis V 23 ut om. LmlSVPGml
fateretur V
sed quidam licitus et honestus illo feruore utendi modus propagandae
proli, non explendae libidini accommodatus. uoluntas ista,
non uoluptas illa nuptialis est. quod igitur in membris corporis
mortis huius inoboedienter mouetur totumque animum in se deieetum
conatur adtrahere et neque cum mens noluerit exsurgit neque
cum mens uoluerit conquiescit, hoc est malum peccati, cum quo
nascitur omnis homo. eunt autem ab inlicitis corruptionibus refrenatur
et ad sola generis humani supplementa ordinate propaganda
permittitur, hoc est bonum coniugii, per quod ordinata societate
nascitur homo. sed nemo renascitur in Christi corpore, nisi prius
nascatur in peccati corpore. sicut autem bono male uti malum est,
sic malo bene uti bonum est. duo igitur haec, bonum et malum,
et alia duo, usus bonus et usus malus, sibimet adiuncta quattuor
differentias faciunt. bene utitur bono continentiam dedicans deo,
male utitur bono continentiam dedicans idolo; male utitur malo
concupiscentiam relaxans adulterio, bene utitur malo concupiscentiam
restringens conubio. sicut ergo melius est bene uti bono quam
bene uti malo, cum sit utrumque bonum, ita qui dat uirginem suam
bene facit et qui non dat nuptum melius facit. de qua quaestione
multo uberius et multo sufficientius in duobus libris, uno De bono
coniugali, altero de sancta uirginitate, quantum dominus dedit,
pro mearum uirium exiguitate disserui. non itaque per nuptiarum
bonum defendant concupiscentiae malum, qui carnem et sanguinem
praeuaricatoris aduersus carnem et sanguinem redemptoris
add. m. rec. A 2 quidem P feruore* G utendis M 3 prole Sml, om. A
acomodatus K uoluntas-est om. z, uncis incluserunt Benedic\'ini
4 non uoluptas, illa n. est b uohmtate A uoluntas iU quid (0 s. i) P
menbris S 5 mortis om. M tantumque A G exurgit VAb 7 noluerit b
adquiescit GmlK cum] in zbd 9 ad] a M supplimenta LmlG
suplementa S ordinat M 10 pmittitur V dimittitur C quem M
12 si aute (in mg. m2 1 sicut)F uti male bd 13 male V bene om. Cml
14 quatuor GCd 16 malo] male VT 17 concupiscentiae SVP relaxans] uel T
concupiscentia S 18 ergo om.Gml 19 sit] si LSrGml post sit eras. ut K
dat Vp.c. post suam inserit nuptum d nuptui b 20 nuptum om. b 21 uberius]
uerius K 22 in altero Ga.c. 24 concupiscentia Vml 25 praeuaricatores
LmlSVPGM
aetate nobis dedit dominus humilitatis exemplum. solus sine peccato
natus est, quem sine uirili complexu non concupiscentia carnis, sed
oboedientia mentis uirgo concepit; sola nostro uulneri medicinam
parere potuit, quae non ex peccati uulnere germen piae prolis emisit.
dominus, etiam ipsum euangelii capitulum ubi ait: nisi quis renatus
fuerit ex aqua et spiritu, non intrabit in regnum
dei. qua isti sententia nisi mouerentur, omnino paruulos nec baptizandos
esse censerent. sed quia non ait, inquiunt: \'nisi quis renatus
fuerit ex aqua et spiritu, non habebit salutem uel uitam aeternam\', tantummodo
autem dixit: non intrabit in regnum dei, ad hoc
paruuli baptizandi sunt, ut sint etiam cum Christo in regno dei, ubi
non erunt, si baptizati non fuerint, quamuis et sine baptismo si paruuli
moriantur salutem uitamque aeternam habituri sint, quoniam
nullo peccati uinculo obstricti sunt. haec dicentes primo numquam
explicant isti, qua iustitia nullum peccatum habens imago dei separetur
a regno dei. deinde uideamus utrum dominus Iesus, unus et
solus magister bonus, in hac ipsa euangelica lectione non significauerit
et ostenderit non nisi per remissionem peccatorum fieri, ut
ad regnum dei perueniant baptizati, quamuis recte intellegentibus;
sufficere debuerit, quod dictum est: nisi quis natus fuerit
denuo, non potest uidere regnum dei et: nisi quis
renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire
in regnum dei. cur enim nascatur denuo nisi renouandus %
22 loh. 3, 3 23 loh. 3, 5 KCbd 2 humilitate P 3 uiri M 4 medicina OJ]
5 pararc AC prolixc misit P proli semisit K 6 scrctemur Gml 7 uti Gml
9 quia SmlKml nisi om. V omnino nec T* baptizatos V
10 ee s.l.P concenserent V ccnseret M qui A U habit Kml
12 in P post fol. 24 excidit fol. uerba: non intrabit—60, 2 regeneratio continens;
lacttna III. saec. XII, quam siglo tn3 notaui, exphta est folio formie mitioris
dei] caeloru ̄ Kml 13 baptizadi A 15 sunt KM 16 nnllius milli
LSVml 17 qui LmlSVG quia b iustitiii STOper iustitiam b imago s. exp
magno Km2 doGml separareturLmlVG separaturKAb 1set]vSVG, om b
20 et] ac (c add. m2)M ut s.l.L 22debuerat3/m2 reuatus LSVPmlG
23 denuo—fuerit om. VG regnum om. P 24 spu sco AMm2 intraire A
25 reuouaudus Gllll bis
homo noster simul confixus est cum illo, ut euacuetur corpus
peccati ? aut unde imago dei non intrat in regnum dei nisi impedimento
prohibente peccati ? uerum tamen, ut proposuimus,
totam ipsam circumstantiam euangelicae lectionis ad rem de qua
agitur pertinentem intente, quantum possumus, diligenterque*
uideamus.
Erat autem homo, inquit, ex pharisaeis, Nicodemus
nomine, princeps ludaeorum. hic uenit ad eum
nocte et dixit ei: rabbi, scimus, quia a deo uenisti magister;
nemo enim potest haec signa facere quae tu facis,
nisi fuerit deus cum eo. respondit Iesus et dixit ei:
amen, amen dico tibi, nisi quis natus fuerit denuo, non
potest uidere regnum dei. dicit ad eum Nicodemus:
quomodo potest homo nasci, cum senex sit? numquid
potest in utero matris suae iterum introire et nasci?
respondit Iesus: amen, amen dico tibi, nisi quis renatus
fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in
regnum dei. quod natum est de carne, caro est, et quod
natum est ex spiritu, spiritus est. non mireris, quia dixi
tibi: oportet uos nasci denuo. spiritus ubi uult spirat et
uocem eius audis; sed non scis unde ueniat et quo uadat.
sic est omnis, qui natus est ex spiritu. respondit
Nicodemus et dixit ei: quomodo possunt haec fieri?
respondit Iesus et dixit ei: tu es magister in Israhel
om. M quia V nisi om. V in qua] quia P
2 ur V crucifixus P crucifixus est cruci KAC confixus est cruci M 3 pr. di
s.l.Km2 di s.l.Gm2 5 ipsam] pacis M circunstantia A substantia
Kni1 rem de qua querimus in ras. G qua de Kml 8 phariseis
SVGKA fariseis III nichodimus VG nichodemus P AJl 9 iudeorum GCJl
eum] Iesum d 10 ei om. VP rapbi K 13 alt. amen om. M tibi]
uobis Af renatus A 14 potest s.l.P uide Sml nichodimus VG
nichodemus PA 15 sit senex KCbd 16 uterum VPKCTbd
introire iterum KmZC renasci K 17 all. amen om. M nisi s.l.Gm2
18 spiritu sancto zb introire s.Z.Pintrare M 19 de s.exp. ex Gm2 20 de Kbd e C
22 et] aut Kbd 23 pr. est] et M ex spu õ K 24 nichodimus V nichodemus
PA nicodimus G 25 in om. AntlM isrt GA
loquimur et quod uidemus testificamur, et testimonium
nostrum non accipitis. si terrena dixi uobis et non credidistis,
quomodo, si dixero uobis caelestia, credetis?
nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit,
filius hominis, qui est in caelo. et sicut Moyses exaltauit
serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium
hominis, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat
uitam aeternam. sic enim dilexit deus mundum, ut
filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in
eum, non pereat, sed habeat uitam aeternam. non enim
misit deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum,
sed ut saluetur mundus per ipsum. qui credit in
eum, non iudicatur; qui autem non credit, iam iudicatus
est, quia non credit in nomine unigeniti filii dei.
hoc est autem iudicium, quia lux uenit in mundum et
dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant
enim eorum mala opera. omnis enim qui male agit odit
lucem et non uenit ad lucem, ut non arguantur opera
eius; qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur
eius opera, quia in deo sunt facta. huc usque
est ad rem, de qua quaerimus, pertinens totus sermo ille contextus;
deinceps in aliud narrator abscedit.
quaesiuit a domino, quomodo possent ista fieri. uideamus
quid dominus ad hoc respondeat. profecto enim si ad interrogata
alt. amen om. M 2 uidimus PGKm2A31b testamur Pbd 3 accipistis V
accipietis JI crediditis P creditis KAC 5 et nemo Cd ascendit bis ml P
6 fi*liii$G qui-hominis s.l.Km2 in caelo est bd et om. A exaltauit
moyses G 7 desertum LmlSG deserto (v s. o)V 8 crediderit JI
sed habeat om. P habea Gml 9 deus dilexit P 10 unigenitum s.l.S
oms K 14 iam-credit om. LmlSVG 15 credidit KCM 16 autem s. ras. Gm2
17 tenebras magis KAC 18 oms Kml mala Gml ait P 19 ut non)
ne [Wb 20 manifestetur M 21 opera eius M dm M hoc Lml
SVGKmlC 22 est om. SmlA pertinentes Kml totos M sermones
LmlM sermonis KA nisi ille C 23 narratur JI 24 nichodimus V IlichodeinusrnicodimusG
ca quae d 25 quae s dicta ex quaes Km2 possint K
26 si om. Z
est, quomodo possint fieri regeneratio spiritalis uenientes homines
ex generatione carnali. notata itaque paululum eius inperitia, qui
se ceteris de magisterio praeferebat, et omnium talium incredulitate
reprehensa, quod testimonium non acciperent ueritatis, addidit
etiam se illis terrena dixisse nec eos credidisse, quaerens uel ammirans,
quomodo essent caelestia credituri. sequitur tamen
et respondet, quod alii credant, si illi non credunt, ad illud
quod interrogatus est, quomodo possint ista fieri: nemo, inquit,
ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius
hominis, qui est in caelo. \'sic\',inquit, \'fiet generatio spiritalis,
ut sint caelestes homines ex terrenis, quod adipisci non poterunt,
nisi membra mea efficiantur, ut ipse ascendat qui descendit, quia
nemo ascendit nisi qui descendit\'. nisi ergo in unitatem Christi
omnes mutandi leuandique concurrant, ut Christus, qui descendit,
ipse ascendat, non aliud deputans corpus suum, id est ecclesiam
suam, quam se ipsum — quia de Christo et ecclesia uerius intellegitur:
erunt duo in carne una, de qua re ipse dixit: igitur
iam non duo, sed una caro—, ascendere omnino non poterunt,
quia nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit,
filius hominis, qui est in caelo. quamuis enim in terra
factus sit filius hominis, diuinitatem tamen suam, qua in caelo manens
descendit ad terram, non indignam censuit nomine filii hominis,
sicut carnem suam dignatus est nomine filii dei, ne quasi duo Christi
16 cf. Eph. 5, 23 18 Gen. 2, 24. Matth. 19, 5. Marc. 10, 8 20 Ioh. 3, 13 2 possit codd. praeter L generatione Lm2 generatio LmlSVPG
spiritales Lm2 uenientis SmlKACTbd hominis SKACTbd 3 et lÚnl
natataGml paulolum SGK inpertia KmlA 4 proferebat V 5 testimon*um F
6 terrena illis P et ncc M nee-quaerens om. KC admirans ACJlbd
7 ante essent exp. possint G sequitur om. A et tamen A 8 respondit z
credant] credunt Sml credent Amlbd ad illud] et aliud r ad aliud Gml 9 quomo r
possunt KAC 10 ascendct úm2 12 caelestis S potuerunt T\' 13 mea
membra AJ1 ut om. A ascend*t V ascendit A quia-descendit
om. Sml 14 unitate A 15 mutandi] add. omnes M lauandique
(in mg. al. leuandi)6 lGipse e qui ascendat K ascendit Sml 17 et
s.l.Kin2 eccliam SVml 1sipsa Eugippii cod. V igitxir] ergo A itaque bd
20 ascendet Lm2 22 sit] est Eug. PmZV quam sr 23 indigne* V
fili LS; sic etiam l. 24 24 Christi] add. iitazd
deus et homo: deus, quia in principio erat uerbum et deus
erat uerbum, homo, quia uerbum caro factum est et habitauit
in nobis. ac per hoc per distantiam diuinitatis et infirmitatis
filius dei manebat in caelo, filius hominis ambulabat in terra;
per unitatem uero personae, qua utraque substantia unus Christus
est, et filius dei ambulabat in terra et idem ipse filius hominis manebat
in caelo. fit ergo credibiliorum fides ex incredibilioribus creditis.
si enim diuina substantia longe distantior atque incomparabili
diucrsitate sublimior potuit propter nos ita suscipere humanam
substantiam, ut una persona fieret ac sic filius hominis, qui erat in
terra per carnis infirmitatem, idem ipse esset in caelo per participatam
carni diuinitatem, quanto credibilius alii homines sancti et
fideles eius fiunt cum homine Christo unus Christus, ut omnibus
per eius hanc gratiam societatemque ascendentibus ipse unus Christus
ascendat in caelum, qui de caelo descendit ! sic et apostolus ait:
sicut in uno corpore multa membra habemus, omnia
autem membra corporis, cum sint multa, unum est
corpus, ita et Christus. non dixit: \'ita et Christi\', id est corpus
Christi uel membra Christi, sed: ita et Christus, unum Christum
appellans caput et corpus.
fieri non potest nisi per remissionem peccatorum, sequitur et
dicit: et sicut Moyses exaltauit serpentem in deserto,
ita exaltari oportet filium hominis, ut omnis, qui
crediderit in eum, non pereat, sed habeat uitam
aeternam. quid tunc in deserto factum sit nouimus: serpentum
morsibus multi moriebantur. tunc populus peccata
sua confitens per Moysen deprecatus est dominum, ut hoc
om. A 2 deus homo et homo deus A
post uerbum add. d et uerbum erat apud deum 3 habitabit C JI 5 ambulabat]
manebat A G quia Ktn\'2 est xps LS 8 crcdibilior fides b ex s. ras. Gm2
12 est A participata (a in ras.yi 13 camis Eug. 16 ascendit PKml
in caelo z 18 est ovi. Ewjippii r 20 et om. z 21 appellat A
22 et s. exp. Iiqc Lm2, om. SVG miraque Pd 24 moses Eugippii r
25 ita] sic A 26 credit SJI creudidl\'rit A uitiu G 27 scrpentisGlIIlJlml
29 mosen Eugippii V dm Kb
in deserto aeneum serpentem ammonuitque populum, ut illum
exaltatum quisquis a serpente morderetur adtenderet; hoc facientes
continuo sanabantur. quid est exaltatus serpens nisi mors Christi
eo significandi modo, quo per efficientem id quod efficitur significatur?
a serpente quippe mors ucnit, qui peccatum, quo mori mereretur,
homini persuasit. dominus autem in carnem suam non
peccatum transtulit tamquam uenenum serpentis, sed tamen transtulit
mortem, ut esset in similitudine carnis peccati poena sine culpa,
unde in carne peccati et culpa solueretur et poena. sicut ergo tunc
qui conspiciebat exaltatum serpentem, et a ueneno sanabatur et
a morte liberabatur, sic nunc qui conformatur similitudini mortis
Christi per fidem baptismumque eius, et a peccato per iustificationem
et a morte per resurrectionem liberatur. hoc est enim quod ait: u t
omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat uitam
aeternam. quid igitur opus est, ut Christi morti per baptismum
conformetur paruulus, si morsu serpentis non est omnino uenenatus ?
dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret, ut
omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat uitam
aeternam. periturus erat paruulus nec habiturus uitam aeternam,
si per sacramentum baptismi non crederet in unigenitum dei filium,
dum interim sic uenit, ut non iudicet mundum, sed ut saluetur mundus
per ipsum, praesertim quia sequitur et dicit: qui credit in
1 uiros LmlSVmlPGml si Kml moses Eug. cepto Sml 2 eneu PG
ammouitque (d s. m et s. uit m21 nuit)K 4 sanabantur continuo KCb serpens bis
Sm1 5 ego Pml eo* C id] et M significatur s.l.m2G 6 quippe]
quidem Eugippii V quo ex co Gm2 mori mereretur] mori moreretur r
moreretur Eug. 7 carne sua A 8 tantu s.exp. tamen Lm2 9 esset
s. expo et naeGm2 similitudine il sine] sic A lOpeccati—poena om. Sml
sicur S 11 conspiciebant LSVmlGml sanabantur Lm2Gml
12 liberatur Iiml similitudine LmlSVmlPGml 13 per iustitiam K
14 liberantur Lm2 15 in s.l.m2V 16 morte GmlK 17 paruulis Lml
uenatus S 18 si quod consequenter] si quod sequenter LSVG sic cons. d
sic deus A 19 dilexit deus S 21 periturus-aeternam om. r erat om. LSPG
erat] add. ergo z 22 non exp. V creditur Vm2 in om. Gmlb filium
dei b 24 sequatur (i s. a)F
est, quia non credit in nomine unigeniti filii dei.
ubi ergo paruulos ponimus baptizatos nisi inter fideles, sicut uniuersae
ubique ecclesiae clamat auctoritas? ergo inter eos qui crediderunt
— hoc enim cis adquiritur per uirtutem sacramenti et offerentium
responsionem - ac per hoc eos, qui baptizati non sunt, inter eos
qui non crediderunt. porro si illi, qui baptizati sunt, non iudicantur.isti,
quia carent baptismo, iudicantur. quod uero adiungit:
hoc est au tem i udici umquia lux uenit in mu ndum et dilexerunt
homines tenebras magis quam lucem, unde lux
uenit in mundum um, nisi desuo dicit aduentu? sine cuius aduentus
sacramento quomodo paruuli esse dicuntur in luce? aut quomodo
non et hoc in dilectione tenebrarum habent, qui quemadmodum
ipsi non credunt, sic nec baptizandos suos paruulos arbitrantur,
quando eis mortem corporis timent? in deo autem facta dicit
opera eius, qui uenit ad lucem, quia intellegit iustificationcm
suam non ad sua merita, sed ad dei gratiam pertinere. deus est
enim, inquit apostolus, qui operatur in nobis et uelle et
operari pro bona uoluntate. hoc modo ergo fit omnium ex
carnali generatione ad Christum uenientium regeneratio spiritalis.
ipse hoc aperuit, ipse monstrauit, cum ab eo quaereretur quomodo
possent ista fieri, nemini humanam argumentationem in hac causa
liberamfecit.non alienentur parunli a gratia remissionis peccatorum;
non aliter transitur ad Christum, nemo aliter potest deo reconciliari
et ad deum uenire nisi per Christum.
aliquis istorum, qui contraria sapiunt, mihi baptizandum paruulum
afferret. quid in illo agit exorcismus meus, si in familia diaboli non
credidit LmlVml 4 eos] oms V 5 offercntium in ras. m2<J
6 eos om. V eos s.l.m2V 9 autem om. z 10 magis tenebras JI
11 dicit in mg. m2A aduentu et sacramento A 13 delictione (i pro
m2 in ras.) A 14 si nec LmlSVmlPml 15 dicit facta bd 17 gratia S
18 enim om. KC uobis ACMTd et om. V uellet (om. et)al et om.
LmlSVmlPGml 20 generatione Lac. 22 possint Kml opus s A ism s. haecG
humanaS 23utnon6 a s.l.m2L 25 dum A peruenire JI liisi om, KAM
26 quid (d s.l.)V de** G 28 exorchismus VG nisi r, om. M
quem gestaret, quia pro se ille respondere non posset. quomodo ergo
dicturus erat eum renuntiare diabolo, cuius in eo nihil esset? quomodo
conuerti ad deum, a quo non esset auersus? credere inter cetera
in remissionem peccatorum, quae illi nulla tribueretur? ego
quidem, si contra haec eum sentire existimarem, nec ad sacramenta
cum paruulo intrare permitterem, ipse autem in hoc qua fronte ad
homines, qua mente ad deum sc ferret ignoro nec uolo aliquid
grauius dicere. falsam igitur uel fallacem tradi paruulis baptismatis
formam, in qua sonare atque agi uideretur et tamen nulla
fieret remissio peccatorum, uiderunt aliqui eorum nihil execrabilius
ac detestabilius posse diei atque sentiri. proinde quod adtinet ad
baptismum paruulorum, ut eis sit necessarius, redemptionem
etiam ipsis opus esse concedunt, sicut cuiusdam eorum libello breuissimo
continetur, qui tamen ibi remissionem alicuius peccati apertius
exprimere noluit. sicut autem mihi ipse litteris intimasti,
fatentur iam, ut dicis, etiam in paruulis per baptismum remissionem
fieri peccatorum. nec mirum; non enim redemptio alio modo
posset intellegi. non tamen originaliter, inquiunt, sed in uita iam
propria, posteaquam nati sunt, peccatum habere coeperunt.
Quamobrem uides quantum iam distet inter eos, contra
quos in hoc opere diu iam multumque disserui, quorum etiam unius
legi librum ea continentem, quae ut potui refutaui. inter istos ergo,
ut dicere coeperam, qui omnino paruulos ab omni peccato, et originali
et proprio, puros et liberos esse defendunt, et istos, qui eos
iam natos propria putant contraxisse peccata, a quibus eos credunt
per baptismum oportere purgari, quantum intersit uides. proinde
A edem Vrnl 2 ille pro se KAMb possit Kml
3 renuntiasse M 4 conuertit a LnilSCml dum A 5 in ras. L, exp. G, om. SP
remissione S ulla LmlSVmlG 6 exastimarem L exestimarem S
8 ferre A 9 paruulis tradi KCb tradit M 10 quo 8111 sonaret
quod utique agi uid. b sonare] add. utique z atque om. z
11 exsecrabilius PCMd 12 dici posse zbd 13 baptismom Sa.c. redemptione
Lp.c.J/M 14 ipsis etiam zd 15 peccati. G 1G nolunt LmlSVPGb uoluit T
ipse mihi A 19 possit K posse A 20 habe A 21 distat KA 22 diserui Vml
desserui M 23 librum legi P refugitaui V istos in ras. Gml 21 ut dicere
ex uidere S dicere om. K 26\' notos Va. c. 27 per baptismum om. A
et formam ipsius sacramenti bene uiderunt per baptismum in paruulis
peccatorum fieri remissionem, sed originale esse quicquid
illud in eis est uel noluntdicere uel uidere non possunt. illi autem priores
in ipsa natura humana, quae ab omnibus ut consideretur in promptu
est, bene uiderttnt-quod facile fuit—actatem illam in sua iam uita
propria nihil peccati potuisse contrahere, sed, ne peccatum originale
fateantur, nullum esse omnino peccatum in paruulis dicunt.
in his ergo, quae singula uera dicunt, prius inter se ipsi consentiant,
et consequenter fiet, ut a nobis nulla ex parte dissentiant. nam si
paruulis baptizatis remissionem fieri peccatorum concedant illi
istis, paruulos autem, ut ipsa natura in tacitis infantibus clamat, suae
uitae propriae nullum adhuc contraxisse peccatum concedant isti
illis, concedant utrique nobis nullum nisi originale restare, quod per
baptismum soluatur in paruulis.
ad hoc inpensuri sumus, ut probemus atque doceamus, quomodo
per propriam uoluntatem, sine qua nullum uitae propriae potest
esse peccatum, nihil mali commiserint infantes, qui propter hoc
uocantur ab omnibus innocentes? nonne tanta infirmitas animi et
corporis, tanta rerum ignorantia, tam nulla omnino praecepti capacitas,
nullus uel naturalis uel conscriptae legis sensus aut motus,
nullus in alterutram partem rationis usus hoc multo tes tatore
silentio quam sermo noster proclamat atque indicat? ualeat aliquid
ad se ipsam persuadendam ipsa euidentia; nam nusquam sic non
inucnio quod dicam, quam ubi res, de qua dicitur, manifestior est
quam omne quod dicitur.
post sed exp. ut L, add. SVPGb esset b quidquid SHmlKCMbd
4 esse V ali. uel om. LmlSVG uidere om. zd 5 promtu
LSVnilG 8 peccatum ira tng. m2 A 9 singuli Lm2A ipsi] ipse
ipsi LSVmlG 10 consequentur V 11 in paruulis Lni2Vm2 cOllcedunt
Lm2 12 isti L autem om. z 13 proprium z proprie -1,
c/. lin. 7.18 contraxisse (ira mg. al liabuisse) b 14 concedent Vm2KACbd
eoucedentur M 16 quacritur zd de om. z disputari LmlSVmlGml
18 uoluptatem A si Kml 19 male A 20 uocatur l\'ml
22 aut] ac A 23 nullus om. V orationis A testatiori M 24 ueleat V
26 quid dicam b manifestatior z 27 ome (e in ras. m2)L omne (e in
ras.)V oms SP
Vellem tamen quisquis hoc sapit diceret, quod peccatum
uiderit uel putarit infantis recentis ab utero, cui redimendo fatetur
iam baptismum necessarium, quid mali in hac propria sua uita
per animum proprium corpusue commiserit. si forte quod plorat
taedioque est maioribus, mirum si hoc iniquitati, non infelicitati
potius deputandum est. an quod ab ipso fletu nulla sua ratione, nulla
cuiusquam prohibitione conpcscitur? at hoc ignorantiae est, in qua
profundissima iacet, qua etiam matrem, cum post exiguum tempus
ualuerit, percutiet iratus et saepe ipsas eius mammas, quas, dum
esurit, exigit. haec non modo feruntur, uerum etiam diliguntur in
paruulis, et hoc quo affectu nisi carnali, quo etiam risus iocusque
delectat, acutorum quoque hominum ipsa quasi absurditate conditus?
qui si co modo sentiretur, ut dicitur, non iam illi tamquam
faceti, sed tamquam fatui riderentur. ipsos quoque fatuos uidemus,
quos uulgo moriones uocant, ad cordatorum delicias adhiberi et in
mancipiorum aestimatione pretiosiores esse cordatis: tantum ualet
carnalis affectus etiam minime fatuorum in delectatione alieni mali.
nam cum homini iucunda sit aliena fatuitas, nec ipse tamen talis
esse noluisset; et si suum paruulum filium, a quo garriente talia
pater laetus expectat et prouocat, talem praesciret futurum esse
cum creuerit, nullo modo dubitaret miserabilius lugendum esse quam
mortuum. sed dum spes subest incrementorum et ingenii lumen
accessurum creditur aetatis accessu, fit ut conuicia paruulorum
etiam in parentes non solum iniuriosa non sint, uerum etiam grata
atque iucunda sint. quod quidem prudentium nemo probauerit, ut a
dictis uelfactis huiusmodi non tantum nou prohibeantur, cum prohiberi
2 putaret Vmlinfantes recentes M cui] sui M 3 uitam Lml 5iniquitate
(i s. e m2) K 6 deputantum Vml 7 proibitione K compescitur Vm2 conpescitis P
cpescitis (en s. j m2)G at om. A adhoc Lm1Vm1GCm1M adhuc SP
8 quae 31 9 pcrcutiet] pcrcutienti et LmlSVml PG pcrcutit Lm2Cbd ipsas
eius] ipse (om. V) eius z ipsas etiam b mannas V quas om. A 10 exegit M
exsugit d exugit b 12 absorditate A 13 se Lm1 14 tamquara]
tam M redirentur Gml fatnos (in mg. al cirratos)b 1G prętiosior
Lml tantiu K 17 malo Gml 18 iocunda Ltn2Vm2PGKA
19 uolutse (t in ras.)L e talia (e m2 ins.)L et alia SPG 20 prouocare
(t s. re tn2)K si talem P 21 creberit SGml cre*uerit r 23 conuitiata S
conuitia cet. 25 iocunda Liti2PGKAM sintF ut] et Pml addictis
LmlSVmlGmlPmlM 26 non tantum om. z prohibere V
uanitate maiorum. nam plerumque illa aetas iam patrem matremque
agnoscens neutri eorum audet maledicere nisi ab altero eorum
aut ab utroque uel permissa uel iussa. uerum haec eorum sunt paruulorum,
qui iam in uerba prorumpunt et animi sui motus qualibuscumque
linguae signis promptare iam possunt. illam potius recentium
natorum profundissimam ignorantiam uideamus, ex qua ad istam non
permansuram balbutientem fatuitatem tamquam ad scientiam
locutionemque tendentes proficiendo uenerunt.
rationalis, in quibus et deum prorsus ignorant, cuius sacramentis
etiam cum baptizantur obsistunt; in has quaero unde et
quando sumnicrsi sint. itane uero eas hic contraxerunt et in hac
uita sua iam propria per nimiam neglegentiam obliti sunt deum,
prudentes uero et religiosi uixerunt uel in uteris matrum? dicant
ista qui ausi fuerint, audiant qui uoluerint, credant qui potuerint;
ego autem puto, quod omnes, quorum mentem non obnubilat defendendae
suae sententiae peruicacia, haec sentire non possunt. an
nullum est ignorantiae malum et ideo nec purgandum? et quid agit
illauox: delicta iuuentutis et ignorantiae meae ne memineris?
etsi enim damnabiliora peccata sunt, quae ab scientibus
committuntur, tamen, si ignorantiae peccata nulla essent, hoc non
legeremus quod commemoraui: delicta iuuentutis meae et
ignorantiae meae ne memineris. in illas igitur ignorantiae
densissimas tenebras, ubi anima infantis recentis ab utero, utique
anima hominis, utique anima. rationalis, non solum indocta, uerum
YGm2 2 uanitate] uarietate M matrem Sml
4 aut om. A ue permissa A 5 motos LtnlSYPmlGml 6 lingua Gm2
signis om. zd indiciis b in mg. promtare SG promitare V promere A
promptitare b 11 rationabilis M et add. vi2C 13 sumersi P sumisi
Kml submersi CJlbd sunt C ea sic M contraxerunt
hie K 15 et] uel P 16 fueruntSml 17 mentes zbd 18 prouicacia
A liaec in ras. V non in ras. r 19 nec oppugnandum C
ait Lm2\'P 21 peccata (ta s.l.m2)Y 22 comniittantur (u s. a m2)YG
123mea SYml, om. KCMbd 24 agitur Yml ignorantia A 25 recentes Kml
I 26 hominis utique anima om. A ã* ,
est hominis sic incipere et non iam uitiosa est ista natura, cur non
talis creatus est Adam? cur ille eapax praecepti et ualens uxori et
omnibus animalibus nomina inponere? nam et de illa dixit: haec
uocabitur mulieret: quodcumque uocauit Adam animam
uiuam, hoc est nomen eius. iste autem nesciens ubi sit, quid
sit, a quo creatus, ex quibus genitus sit, iam reus delicti, nondum
capax praecepti, tam profunda ignorantiae caligine inuolutus et
pressus, ut neque tamquam de somno excitari possit, ut haec saltem
demonstrata cognoscat, sed expectetur tempus, quo hanc nescio
quam uelut ebrietatem non per unam noctem, sicut quaelibet grauissima
solet, sed per aliquot menses atque annos paulatim digerat —
quod donec fiat, tam multa, quae in maioribus punimus, toleramus
in paruulis, ut numerari omnino non possint — hoc tam magnum
ignorantiae atque infirmitatis malum si in hac uita iam nati paruuli
contraxerunt, ubi, quando, quomodo magna aliqua impietate
commissa repente tantis tenebris inuoluti sunt?
uitiosae primordia, quia talis non est creatus Adam, cur Christus longe
excellentior et certe sine ullo peccato natus ex uirgine in hac tamen
infirmitate atque aetate procreatus apparuit?\' huic propositioni
respondemus Adam propterea non talem creatum, quia nullius
parentis praecedente peccato non est creatus in carne peccati,
nos ideo tales, quia illius praecedente peccato nati sumus in carne
peccati. Christus ideo talis, quia, ut de peccato condemnaret peccatum,
natus est in similitudine carnis peccati. non enim hoc agitur
de Adam, quod pertinet ad corporis quantitatem, quia non paruulus
factus est, sed perfecta mole membrorum — potest enim dici etiam
1 iacet et LSVPA pr. aut om.LSVmlPG naturazd 2 quur
LntlSG; sic saepius, sed cf. Praej. 6 uocabit AM 7 ex] a zM Tbd necdum Kb
8 tam om. A 9 saltim PKM 10 quod V quod LSPG
12 aliquod LmlSGml aliquos V paruulatim T 15 ut si (ut exp. m2)KC
iamj non P 16 alia qua(quas.Z.m2)X pietate A 18 naturasM pura zKCJI Pbd
19 uitiose A uitiosa eCMTb uiciosa IC longQ PGm2 20 excellentiae
LmlSPG cxcellentius (us s. ,!ę)V 21 apparuit in ras. m. rec. L 22 respondeamusL
nullus VmlGml 24 natus est Vm2 25 xpi ideo in ras. G 26 hic bd
28 more Vml
pulli paruuli nascerentur, quod quale sit nunc non quaerimus — sed
agitur de illius mentis quadam ualentia usuque rationis, quo praeceptum
dei legemque mandati et docilis Adam caperet et facile posset
custodire, si uellet. nunc autem homo sic nascitur, ut hoc omnino non
possit propter horrendam ignorantiam atque infirmitatem non carnis,
sed mentis, cum omnes fateamur in paruulo non alterius, sed
eiusdem substantiae, cuius in primo homine fuit, hoc est rationalem
animam degere. quamquam etiam ipsa tanta carnis infirmitas
nescio quid, quantum arbitror, poenale demonstrat. mouet enim,
si illi primi homines non peccassent, utrum tales essent filios habituri,
qui nec lingua nec manibus nec pedibus uterentur. nam propter
uteri capacitatem fortasse necesse fuerit paruulos nasci, quamuis,
cum exigua sit pars corporis costa, non tamen propter hoc deus paruulam
uiro coniugem fecit, quam aedificauit in mulierem. unde et
eius filios poterat omnipotentia creatoris mox editos grandes protinus
facere.
multis etiam pecoribus praestitit, quorum pulli. quamuis sint paruuli
neque accedentibus corporis incrementis etiam mente proficiant,
quoniam rationalem animam non habent, tamen etiam minutissimi
et currunt et matres agnoscunt nec sugendis uberibus cura
et ope admouentur aliena, sed ea ipsi in materni corporis
loco abdito posita mirabili facilitate nouerunt. contra homini
nato nec ad incessum pedes idonei nec manus saltem ad scalpendum
habiles et, nisi opere nutrientis inmotis labris papilla uberis
ingeratur, nec ubi sint sentiunt et iuxta se iaccntibus mammis
LSG ualentia ausuque F 4 possit Kml
5 custodiret Kml si s.l.m2A hoc om.zbd 6 posset M cami
LmlG 9 degeret TjSVml 10 quid om. A demonstraut (e s. an mZ)L
demonstrant SVtnl mobet VmlGml 11 primi illi zbd illius LmlVPml
G, om. S homines illius S 14 cum] enim ACm2, om. K 15 uero M
16 omnino potentia V onmipotenti Cml 18 obmittam L mittam Cml
22 matris S sugendi LSVmlPG operibus LSVmlG 23 ammouentur Kml
maternis corporibus zAbd 24 possit amirabili S possita mir. VG 25 nec-idonei
om. M saltim Kml AM 26 habilis Vml ope CT immotis rb admotis d
papillae Cd 27 ingerantur LmlSPGC ingenerantur V
mentis congruit haec omnino infirmitas corporis. nec fuisset caro
Christi in similitudine carnis peccati, nisi caro esset ista peccati,
cuius pondere rationalis anima sic grauatur, siue et ipsa ex parentibus
tracta sit siue ibidem creata siue desuper inspirata, quod
nunc quaerere differo.
qui ucnit in similitudine carnis peccati, id agitur, ut euacuetur caro
peccati. euacuatur autem, non ut in ipsa uiuente carne concupiscentia
conspersa et innata repente absumatur et non sit, sed ne obsit
mortuo, quae inerat nato. nam si post baptismum uixerit atque ad
aetatem capacem praecepti peruenire potuerit, ibi habet cum qua
pugnet eamque adiuuante deo superet, si non in uacuum gratiam
eius suscepit, si reprobus esse noluerit. nam nec grandibus hoc
praestatur in baptismo, nisi forte miraculo ineffabili omnipotentissimi
creatoris, ut lex peccati, quae inest in membris repugnans
legi mentis, penitus extinguatur et non sit, sed ut quicquid
mali ab homine factum, dictum, cogitatum est, cum eidem concupiscentiae
subiecta mente seruiret, totum aboleatur ac uelut factum
non fuerit habeatur, ipsa uero soluto reatus uinculo, quo per illam
diabolus animam retinebat, et interclusione destructa, qua hominem a
suo creatore separabat, maneat in certamine, quo corpus nostrum castigamus
et seruituti subicimus, uelad usus licitos et necessarios relaxanda
uel continentia cohibenda. sed quoniam diuino spiritu, qui multo
melius quam nos omnia generis humani nouit, uel praeterita uel praesentia
uel futura, talis uita humana praecognita atque praedicta est, ut
KAM suggere LAml infirmis nutrimentis M 2 fuisse M
3 similitudinem LSVmlPO nisi-peccati in mg. P 4 pondera A
et om. M 8 similitudine M agitur] igitur M ct Vml 9 euacuctur
A 10 recente M\' assumatur A oberat M 11 inerant M
12 percepti P 13 dno Aml gratia M 14 eius om. A suscipit KC susceperit
Tbd reprobatus zbd 15 omnipotentis simili P 16 ut lex] uel ex M
17 ante pen. add. prorsus zd penitis P exstinguatur K estinguatur Cml
quidquid VmlKMTbd 18 idem z 19 obolcatur Vml aboletur
K ableatur M 20 ipso P is A solute Vml soluta C per
quod illam A per om. b 21 et om. M distructa LmlSVmlQ quam
LmlSP 22 seperabat K quo om. A 26 praedicata T
ucl infirmitatem non exertis aducrsus cam totis uiribus uoluntatis
eidem ad inlicita etiam nonnulla cedamus, tanto magis et crebrius
quanto deteriores, tanto minus et rarius quanto meliores sumus.
sed quoniam de hac quaestione, in qua quaeritur, utrum possit ucl
utrum sit, fuerit futurusuc sit homo sine peccato in hac uita excepto
illo qui dixit: ecce uenit princeps mundi et in me nihil
inueniet, aliquanto diligentius disserendum est, iste sit huius uoluminis
modus, ut illud ab alio quaeramus exordio.
solum eis ad regnum dei, ucrum etiam ad salutem uitamque aeternam
adipiscendam detur, quam sine dei regno et sine Christi saluatoris
societate, in quam nos suo sanguine redemit, habere nullus 6
potest, priore libro satis, ut arbitror, disputauimus. in hoc autem
uiuatne aliquis in hoc saeculo uel uixerit uicturusue sit sine ullo
omnino peccato excepto uno mediatore dei et hominum homine
Christo lesu, qui dedit semet ipsum redemptionem pro omnibus,
quanta ipse donat diligentia uel facultate disserendum
18 ITim. 2, 6 2 exercitis A exsertis Md 6 futurusue* L 8 irmcniit Vp.c. liabet K aliquando
Oml 9 Expt liber primus ad Slarcellinu de baptismo paruulorum. Incipit eiusdS ad
eunde pro eade causa liber secundus L EXPLIC LIB PRIMVS SCI AVG
DE BAPTISMO PARVVLORVM INCIPIT LIB SECDS S EXPLICIT
LIBEIi -I- SECVNDVS INCIPIT DE EADE CAVSA P EXPLICIT V Explicit
liber prim\' de baptismo panmlorum. Incip liber secundus de perfcctione
iustitiae K; a cod. G subsrr. abest; Explicit de baptismo paruulorum sci Augustini
liber primus. Incip de hominc sine peccato ee non posse eiusdem liber secundus A
Finit liber -p Incipit lib. ■II- M In nomine domini contuli ut potui. Explicit
liber primus. Incipit liber II (lilt. mai.) C 11 marcellinae carissimae S
karissime C 13 adiciscendumGml 14 qua PKmlA nullius Vml
15 oc Ijml aum L 16 uiuad ne Lml uiuat ne SP 18 semed Iml
redcptionem A 19 ips Lml diligentia (in mg. al intelligentia) b discernendum
CT eno*dandumque G enotandumque A
uel oportunitate inseruerit quaestio de peccato uel baptismo paruulorum,
mirandum non erit nec defugiendum, ut eis locis ad omnia, quae
responsionem nostram flagitant, sicut ualemus respondeamus.
ulla subreptione uel praeoccupatione peccati propter cotidianas
etiam nostras orationes maxime necessaria est. sunt enim quidam
tantum praesumentes de libero humanae uoluntatis arbitrio, ut ad
non peccandum nec adiuuandos nos diuinitus opinentur semel ipsi
naturae nostrae concesso liberae uoluntatis arbitrio. unde fit
consequens, ut nec orare debeamus, ne intremus in temptationem,
hoc est ne temptatione uincamur, uel cum fallit et praeoccupat
nescientes uel cum premit atque urguet infirmos. quam sit autem
noxium et saluti nostrae, quae in Christo est, perniciosum atque
contrarium ipsique religioni, qua inbuti sumus, et pietati, qua deum
colimus, quam uehementer aduersum, ut pro tali accipiendo beneficio
dominum non rogemus atque in ipsa oratione dominica: ne
nos inferas in temptationem frustra positum existimemus,
uerbis explicare non possumus.
ullus ignoret, quod \'si nolumus, non peccamus, nec praeciperet deus
homini, quod esset humanae inpossibile uoluntati\'. sed hoc minus uident,
quod ad nonnulla superanda, uel quae male cupiuntur uel
quae male metuuntur, magnis aliquando et totis uiribus opus est
aut V si se] sis (s.l.m2 si se)K sese A se- V
idemtidem V nessitate Ltnl nescitate SVml necessitate in ras. m2G 2 inseruit A
de baptismo uel peccato bd 3 quae s.l.Lm2Vm2,om.SPG 4 resposionem Lml
6 supreptione Ltnl surreptione A quotidianas Lm2GC cottidianas K
7 maxima A 10 libero AM uolumtatis Lml fit (tinras.m2)L
12 ne] in V temptatione V uel-nescientes sequuntur post infirmos in A
et cum S pocupat L 13 prematquae S pmitat quae G urget SPGKC
infirmus IAnI quam om. A 14 salutis AC adque (sic saepius)L
15 religiori Lml 16 tali accipiendo] adi accipiendo (in mj. m2 adipiscendo)V
adipiscendo b 18 inferat Sm2A temptatione rG.11 exestimmus Pml
estimemus A 22 set Lml (ita saepius) minus] non zbd 23 ad s.l.Km2Gm2 a JI
nulla Stnl mala Sml cupiuntur (cupi s. eras. metu) Lm2 uel-mctuuntur
s.l.m2L 24 meteuntur Vm] mutuantur M
qui per prophetam ueridice dici uoluit: non iustificabitur in
conspectu tuo omnis uiuens. tales itaque nos futuros dominus
praesciens quaedam salubria remedia contra reatum et uincula
peccatorum etiam post baptismum dare ac ualere dignatus est,
opera scilicet misericordiae, cum ait: dimittite et dimittetur
uobis; date et dabitur uobis. quis enim cum aliqua spe adipiscendae
salutis aeternae de hac uita emigraret manente illa sententia,
quod quicumque totam legem seruauerit, offendat autem
in uno, factus est omnium reus, nisi post paululum sequeretur:
sic loquimini et sic facite tamquam per legem libertatis
incipientes iudicari. iudicium enim sine misericordia
illi, qui non facit misericordiam; supercxultat autem
misericordia iudicio?
membris corporis mortis huius cum paruulis nascitur, in paruulis
baptizatis a reatu soluitur, ad agonem relinquitur, ante agonem
mortuos nulla damnatione persequitur; paruulos non baptizatos
reos innectit et tamquam irae filios, etiamsi paruuli moriantur,
ad condemnationem trahit. in grandibus autem baptizatis, in
quibus iam ratione utentibus quicquid eidem concupiscentiae mens
ad peccandum consensit, propriae uoluntatis est; deletis peccatis
omnibus, soluto etiam reatu, quo uinctos originaliter detinebat, ad
15 cf. Rom. 7, 23. 24 19 cf. Epli. 2, 3 Lml adhabituros Gm2 2 ueridici (om. dicij.l
3 too Vml Tale sit tanquam A nos dns futuros b 4 praeuidens zbd
5 babtlsmum (sic saepe) L 7 s**pe V 8 migraret b 9 offendit
SmlKA 10 ni Lml paulolum SK loqueretur 2, b
(in mg. al sequeretur) 11 liberatis L 12 iudicare 13 fecit KAM
superexaltat PGKACbd 14 misericordifi (sic)S iudicifi M 16 uius Lml
in paruulis (i s. ras.)L 17 baptizatis s.l.m2K reatu (n s. ras.m2\')L 1sparuulos
uero (uero s.l.ml)S 19 panioli bml 20 condamnationein Gb trahit
in ras. mZL grandibus (in rllJ. m2 grandi) L ante s.l.Gm2 21 quidquid
LmlSVG quicquic Km2 quidquod M 22 consentit zbd uolumtatis
(m pro n saepius) L delc-tis L deletis uero (uero s.l.ml)S deleti* (s s. -)0
23 uinctos (i s. os) Sml tactos Vml uinctus JI oricnaliter (gi s. e m2)K
detinebant (n fin. s.l.)Sml detenebat A
omnino nocitura, donec absorbeatur mors in uictoriam et pace perfecta
nihil quod uincatur existat. consentientes autem sibi ad inlicita
reos tenet et, nisi per medicinam paenitentiae et opera misericordiae
per caelestem sacerdotem pro nobis interpellantem sanentur,
ad secundam mortem damnationemque perducit. propter hoc
et dominus orare nos docens inter cetera monuit, ut dicamus: dimitte
nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris. ne nos inferas in temptationem, sed
libera nosa malo. manet enim malum in carne nostra non natura,
in qua diuinitus creatus est homo, sed uitio, quo uoluntate prolapsus
est, ubi amissis uiribus non ea qua uulneratus est uoluntatis facilitate
sanatur. de hoc malo dicit apostolus: scio, quia non habitat
in carne mea bonum. cui malo nos non oboedire praecepit, cum
dicit: non ergo regnet peccatum in uestro mortali corpore
ad oboediendum desideriis eius. si ergo his desideriis
concupiscentiae carnis inlicita uoluntatis inclinatione consensimus,
ad hoc sanandum dicimus: dimitte nobis debita nostra,
adhibentes remedium ex opere misericordiae in eo quod addimus:
sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. ut autem non
ei consentiamus, deprecamur adiutorium dicentes: et ne nos
inferas in temptationem —uel, sicut nonnulli codices habent:
ne nos inducas in temptationem—,non quod ipse deus tali
temptatione aliquem temptct-nam deus intemptator malorum
est, ipse autem neminem tcmptat-scd ut, si forte
7 Matth. 6,12.13 13 Rom. 7,18 15 Rom. 6,12 18 Matth. 6,12
21 Matth. 6,13 24 lac. 1,13 Lml manent (n ali.s.l.)Sml sibi (bi m2 s. ras.)L 2 obsorbeaturG
uictoria Ab 3 exsistat K autem (em s.l.m2)G 4 reos (re s.l.m2)L opere Lml
5 per om. C interpellatem Lml 7 nobis P dimitte nobis s.l.m2L
8 deuitoribus Lml 9 ante no add. et s.l.m2L,Abd 11 ante prolabsus exp. facultate L
12 qua* K 13 quod (d s.l.m2)V quoniam LSPGbd 14 ma Lml nos om. Pd
praecipit Lm2Cbd 15 regnat Vm2 17 concupiscentia LmlSYin2PG
consensimus Lp.c.m2 consentimus A consenserimns b 19 opera M 20 deuitoribus
Lml 21 deprecemurLSFwiIPG et om. A 22 tomtatio Lml uel—tcmptationem
om. z .24 temtet A tentet GKC intentator GCM 25 eni s. awn Lmwb
tentat Gr ut] et A
deseramur, ut in eo possimus uincere, ne abstrahamur inlecti.
deinde addimus quod perficietur in fine, cum absorbebitur mortale
a uita: sed libera nos a malo. tunc enim nulla erit talis concupiscentia,
cum qua certare et cui non consentire iubeamur. sic
ergo totum hoc in tribus beneficiis positum breuiter peti potest:
\'ignosce nobis ea, in quibus sumus abstracti a concupiscentia, adiuua,
ne abstrahamur a concupiscentia. aufer a nobis concupiscentiam\'.
autem agere uel iustitiae praeceptum omni ex parte implere non
possumus, nisi adiuuemur a deo. sicut enim corporis oculus non adiuuatur
a luce, ut ab eadem luce clausus auersusue discedat, ut autem
uideat adiuuatur ab ea neque hoc omnino, nisi illa adiuuerit, potest,
ita deus, qui lux est hominis interioris, adiuuat nostrae mentis obtutum,
ut non secundum nostram, sed secundum eius iustitiam
boni aliquid operemur. si autem ab illo auertimur, nostrum est et
tunc secundum carnem sapimus, tunc concupiscentiae carnis ad
inlicita consentimus. conuersos ergo deus adiuuat, auersos deserit.
sed etiam ut conuertamur, ipse adiuuat, quod certe oculis corporis
lux ista non praestat. cum ergo nobis iubet dicens: co.nuertimini
ad me, et conuertar ad uos nosque illi dicimus: conuerte
nos, deus sanitatium nostrarum, et: deus uirtutum, conuerte
nos, quid aliud dicimus quam: da quod iubes? cum iubet
dicendo: intellegite ergo, qui insipientes estis in populo,
nosque illi dicimus: da mihi mihi intellectum, ut discam mandata
tua, quid aliud dicimus quam: da quod iubes? cum iubet dicendo:
21 Zach. 1,3. Mal.3,5 22Ps.84,5 23 Ps. 79,8 25Ps.93,8 20IX 118,73 alt. s. ras.)V uincire G abstramur LillI 3 absoruebitur
LmlSmlM 4 pr. a s.l.mSL 6 post potest sequitur: oratio breuis perfectaque
in z, quae senlentia del. in LV, in oratione breui pcrfectaque fIIllt. in S
7 simus Lflll a s.l.Km2 8 abstramur Lml concupcentiam Lml 10 non] nos A
iuste VtnSKAM 12 adiuuamur Kml oculis Lml oculosGmlKml aduuatur Lml
13 ut] si ut A auersussuae Lm1 auersus Gm1 lonremtis Lm2 nra Vmt
19 couersos P conuersus Vml,Į aduersos LmlC auersns Vml auersusadiuuat
in mg. A 20 certe om. V 23 sanitatum SmZKmZCJlbd salutariii
nostrorum A 24 aliū Lml cum-quod iubes in mj. A 26 et nos bd
quoniam nemo esse potest continens, nisi deus det, quid aliud dicimus
quam: da quod iubes? cum iubet dicendo: facite iustitiam
itemque dicit: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam,
quoniam ipsi saturabuntur, a quo debemus petere cibum
potumque iustitiae nisi ab illo, qui esurientibus eam et sitientibus
promittit eius saturitatem?
Repellamus itaque ab auribus et mentibus nostris eos, qui
dicunt accepto semel liberae uoluntatis arbitrio nec orare nos debere,
ut deus nos adiuuet, ne peccemus. talibus enim tenebris nec pharisaeus
ille caecabatur, qui quamuis in hoc erraret, quod sibi addendum
ad iustitiam nihil putabat seque arbitrabatur eius plenitudine saturatum,
deo tamen gratias agebat, quod non esset sicut ceteri homines,
iniusti, raptores, adulteri, sicut ille publicanus, quod bis in
sabbato ieiunaret, quod omnium quae possidebat decimas daret.
nihil sibi addi ad iustitiam iam petebat, sed tamen ex his quae habebat
gratias deo agendo ab illo se accepisse omnia fatebatur. et tamen inprobatus
est, et quia ueluti saturatus nihilde alimentis iustitiae iam rogabat
accipere et quod eam publicano esurienti ac sitienti se uelut insultans
praeferre gestiebat. quid ergo illis fiet, qui, etsi fateantur se non
habere uel non plenam habere iustitiam, tamen a se ipsis habendam,
non a suo creatore, ubi horreum eius et fons eius est, deprecandam
esse praesumunt? nec ideo tamen solis de hac re uotis agendum est,
10 cf. Luc. 18, 10-14 L nosque] nos quoque b 2 quoniam] quia zbd ne*mo L
potest esse d 3 iubetur V iustitiam] nosque dicimus: doce me iustificationes tuas
(Ps.118,12), quid aliud dicimus quam: da quod iubes? add.bd 4 idemqueT
item cum d sitiunt (pr. t s. ras. m2)L 6 ea C, om. KmlA sitaque
(e s. ras. m2)L *ab L eos s.l. Km2 9uoluptatis Lml nos om.z lOadiuet Lml
fariseus L phariscus VPKA 11 errore Lm1SVPG quos V sibi om. C si A
14 puplicanus L 16 addi] ad VG, om.LSP iam orn. z eis AiisG 17 agens A
se om.z iprobat L a. c. 18 saturitas Pml iam om.z
19 eam] in SG in (illi s. n) V** L, om. P puplicano L ac] et z sicienti
Va.c. ueluti A 20 proferre 31 fatcrentur LnilSVmlPG semet A
22 suo* Lp.c.. orreum LmlGKml 23 psumunt (p s. ras.)K de hac re
solis KCb de hac s.l.m2L uotis-llostrac in mj. mZG e s.l.m2K
adiutorenim noster deus dicitur nec adiuuari potest, nisi qui aliquid
etiam sponte conatur, quia non sicut in lapidibus insensatis aut sicut
in cis, in quorum natura rationem uoluntatemque non condidit,
salutem nostram deus operatur in nobis. cur autem illum adiuuet,
illum non adiuuet, illum tantum, illum autem tantum, istum illo,
illum isto modo, penes ipsum est et aequitatis tam secretae ratio et
excellentia potestatis.
non est eis continuo incauta temeritate obsistendum. si enim esse
posse negauerimus, et hominis libero arbitrio, qui hoc uolendo
appetit, et dei uirtuti uel misericordiae, qui hoc adiuuando efficit,
derogabimus. sed alia quaestio est, utrum esse possit, alia utrum
sit; alia, sinon est, cum possit esse, cur non sit; alia, utrum qui omnino
numquam ullum peccatum habuerit, non solum quisquam sit,
uerum etiam poterit aliquando esse uel possit. in hac quadripertita
propositione quaestionum si a me quaeratur, utrum homo sine peccato
possit esse in hac uita, confitebor posse per dei gratiam et liberum
eius arbitrium, ipsum quoque liberum arbitrium ad dei gratiam,
hoc est ad dei dona, pertincre non ambigens, nec tantum ut sit, uerum
etiam ut bonum sit, id est ad facienda mandata domini conuertatur
atque ita dei gratia non solum ostendat quid faciendum sit, sed adiuuet etiam,
ut possit fieri quod ostenderit. quid enim habemus quod
non accepimus? unde et Hieremias dicit: scio, domine, quia
non est in homine uia eius nec uiri est, ut ambulet et
zb adnitendo cod. J/us. Bril. et d
ut etiam A uolutatis Lml 2 nrt V deus om. K quia V etiam aliquid d
3 etiam om. b co**netur Lm2 4 eorum Lml natura rationem (ra ra s.l.m2)L
5 illam SVmlG 6 tantu(tu in ras. m2) L non tantmn bd ante
istum s.l.m. post. add. il V, eras. G 7 iu isto SP in eras. LG, exp. Vx pene si
G peneBt S pcnese V equitas S rationis S p. c. 8 excellentiam La c.SVa.c.G
9 posse om. z ac Lml hominfi Kml 10 si* L 12 uirtuto LmlKml
15 umqua ̄nullū (n in mg. add.) Lumquam illum Sumqufuillu P numqllam ilIum V
unquam ilhidf; 16 potuerit MTd quadripartitad 17 propositione* L q:ratur
LmlV 18 potes KC ac Lml 19 pr. arbitrio Lml 21 ut] et K bonusG
si* idum (om. est)F 22 quod KC 23 posit Lml 24 accipimus A
ieremi Lml hyeremias 111 ieremias Ad -
deo: tu praecepisti mandata tua custodiri nimis, continuo
non de se praesumpsit, sed optauit, ut faceret: utinam, inquit, dirigantur
uiae meae ad custodiendas iustificationes tuas!
tuncnon confundar, dum inspicio in omnia mandata tua.
quis autem optat, quod in potestate sic habet, ut ad faciendum
nullo indigeat adiumento? a quo autem id optet, quia non a fortuna
uel a fato uel a quolibet alio praeter deum, in consequentibus satis
ostendens: itinera, inquit, mea dirige secundum uerbum
tuum, et ne dominetur mihi omnis iniquitas. ab huius
execrandae dominae seruitute liberantur, quibus dominus
Iesus eum recipientibus dedit potestatem filios dei fieri. ab ista
horrenda dominatione liberandi fuerant, quibus dicit: si uos
filius liberauerit, tunc uere liberi eritis. his atque huiusmodi
aliis innumerabilibus testimoniis dubitare non possum nec
deum aliquid inpossibile homini praecepisse nec deo ad opitulandum
et adiuuandum, quo fiat quod iubet, inpossibile aliquid esse. ac
per hoc potest homo, si uelit, esse sine peccato adiutus a deo.
utrum sit, esse non credo. magis enim scripturae credo dicenti: ne
intres in iudicium cum seruo tuo, quoniam non iustificabitur
in conspectu tuo omnis uiuens. et ideo misericordia
dei opus est, quae superexultat iudicio, quae illi non erit, qui non
facit misericordiam. et quod propheta, cum diceret: dixi:
13 Ioh. 8, 36 20 Ps. 142, 2 23 cf. lac. 2,13 24 Ps. 31, 5. G Lml; cj. Pract. 2 custodire PILl 3 optabit A,
om. z 5 spicio Lml respicio A 6 obtat Ltl/l 7 aiumento Lml
autem id in ras. Lm2 optat VA 8 pr. uel] sed P aliquo alio V aliquo LSPG
9 mca inquit zbd diriges K 10 ut non P et non Sbd uius Lml
11 cxecando Lml cxsccrande PMd domus LmlSV Pr, dominationis Lm2bd
12 eum recipientibus om.r, incl.d; cf. II 23, 37 ista (ta s.l.m2)L
13 orrenda Lm2KCM danipnatione A nos C 14 filis Lml filios V
lib. uierit A liberauit 6 nero Vllll adq: L uiusmodi Lml 15 possumus M
16 opitulen Lml 17 fiet A aliqui Lml 18 uellit V d*o K
20 credo scripturae bd ne] non K 21 iudicio LmlAM quia
KA 22 tuo (u s.l.m2) et s.l.Km2 sed A idoGml 23 q : bis Lm1 su-\'
perexaltat PKAbd 24 post misericoruiam repetunlur: dei opus rst-mi,erirordiam
scd del. Bllnt in L propria Lm 1
impietatem cordis mei, continuo subiunxit: pro hac orabit
ad te omnis sanctus in tempore oportuno, non ergo omnis
peccator, sed omnis sanctus; uox enim sanctorum est: si dixerimus,
quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus
et ueritas in nobis non est. unde in eiusdem apostoli Apocalypsi
illa centum quadraginta et quattuor milia sanctorum, qui etiani cum
mulieribus se non coinquinauerunt - uirgines enim permanserunt
non est inuentuminore eorum mendacium, quiainreprehensibiles
sunt, profecto ideo sunt inreprehensibiles, quia se ipsos ueraciterreprehenderunt;
et ideo non est inuentum in ore eorum mendacium,
quia, si dicerent se peccatum non habere, se ipsos deciperent et
ueritas in eis non esset et utique mendacium esset, ubi ueritas
non esset, quoniam iustus, cum in sermonis exordio accusator sui est,
non utique mentitur.
Ac per hoc eo, quod scriptum est: qui natus est ex deo,
non peccat et non potest peccare, quia semen eius in
ipso manet, etsi quid aliud eo modo dictum est, multum falluntur
minus considerando scripturas. non enim aduertunt eo quosque
fieri filios dei, quo esse incipiunt innouitate spiritus et renouari in interiore
homine secundum imaginem eius, qui creauit eos. non enim
ex qua hora quisque baptizatur, omnis uetus infirmitas eius absumitur;
sed renouatio incipit a remissione omnium peccatorum et
20 cf. Rom. 7, 6. II Cor. 4, 16 cf. Col. 3, 10 1 aduersum KA remisisti Kml demisisti A 2impietates A mi Liul
orauit LmlCM 5 decepimus SmSGml seducimus Mb Gapocalypsiu LSI\'
a or
apocalipsym V apocalipsi KA apocalypsisGmlM 7CXL IIII A quatuorIJIK
millia CM qui sc cuni nmlieribiis non coinquin. (om. ctiam) zbd 8 se* G
quoinquinauerunt Lm1VGm1 postenim eras. n ̄ G 9os LSm1VPG 10 profecto—inreproh.
om. T irreprehensibiles sunt bd 11 idoGtnl 12dieerent(cin ras.)L
13 et — non cssct inmg.Gm2,om.T 14 exordoo Gml 15mentitusfl Ifiquo
LmlSVPG 17 post non peccat exp. et n ̄ dictū ē multū L 1seo s.l.m2L multi.4
19 auertunt eos V 20 rcnouare LmlSVPG interiore* homine* l, in inter-
iorcm hominem GAhd 21 creuit LillI illos A 22 ora UimlK
onmis] add. enim PGtnl uetus omnis eius infirmitas adsuinitur (Ls. d
m2 K assumitur A) KA
facta sunt, donec etiam in re fiant, usque ad ipsius corporis renouationem
in meliorem statum inmortalitatis et incorruptionis, qua
induemur in resurrectione mortuorum. nam et ipsam dominus regenerationem
uocat, non utique talem, qualis fit per baptismum, sed in
qua etiam corpore perficietur quod nunc spiritu incoatur: in
regeneratione, inquit, cum sederit filius hominis in sede
maiestatis suae, sedebitis et uos super duodecim sedes
iudicantes duodecim tribus Israhel. nam in baptismo quamuis
tota et plena fiat remissio peccatorum, tamen, si continuo tota
et plena etiam hominis in aeternam nouitatem mutatio fieret—non
dico et in corpore, quod certe manifestum est adhuc in ueterem corruptionem
atque in mortem tendere in fine postea renouandum,
quando uere tota nouitas erit, sed excepto corpore si in ipso animo,
qui est homo interior, perfecta in baptismo nouitas fieret -, non diceret
apostolus: etsi exterior homo noster corrumpitur, sed
interior renouatur de die in diem. profecto enim qui de die
in diem adhuc renouatur, nondum totus est renouatus; et in quantum
nondum est renouatus, in tantum adhuc in uetustate est. proinde ex
hoc, quod adhuc in uetustate sunt, quamuis iam baptizati, ex hoc
etiam adhuc sunt filii saeculi; ex hoc autem, quod in nouitate sunt,
hoc est ex plena et perfecta remissione peccatorum, et quantumcumque
illud est quod spiritaliter sapiunt eique congruos mores
agunt, filii dei sunt. intrinsecus enim exuimus ueterem hominem
VmlKml iam m mg.Lm2 iam sapit, in tantum rcnouatur b
3 incorruptioiie Lral 4 resurrectionem La.c.SGml regiore (ill mg.m2
regenerationem)/ £ 5 sed in in ras.Lm2 6 quo M in corporezbd perficiatur
SVPG perficitur CT inquoatur Lna1 inuocatur V incohaturap.c.inchoatur
PKm2ACMld 7 generatione Pa.c. generatione K cum uenerit filius
hominis in regnum suum KAC 8 et uos om. KAC 9 srhl L irl S israel A
10 fit SmlGml C si] si non CT n A 11 in s.l.Lm2 12 et om.A aduc Lml
13 adque Lml iu pr.s.l.m2S finem LC 14tota] tantaj/ si]sed Fae M
15 interior homo A iterior Lml perfecta—exterior in mg.m2G dicet
SVml 16 uoster homo K 17 rcnouat Lm] de-rcnouatur in mg.tn2K
18 et in quantum-renouatns om.zCM 19 uetustatem SG 20 oc Lml
in om. Vml uetustateLp.c. suntinras.m2L 21quor innouate P
nuuitate Lm] sunt bis S 23 illut Lm] 24 agunt ex habent Km2
ueritatem, et cetera, quibus apostolus explicat quid sit exui ueterem
hominem et indui nouo, qui secundum deum creatus est in
iustitia et sanctitate ueritatis. et hoe ut faciant, iam baptizatos
fidelesque adhortatur; quod adhuc monendi non essent, si hoc in baotismo
iam perfecte factum esset. et tamen factum est, sicut et salui facti
sumus; saluos enim nos fecit per lauacrum regenerationis.
sed alio loco dicit quemadmodum hoc factum sit: non solum,
inquit, sed etiam nos ipsi primitias habentes spiritus
et ipsi in nobismet ipsis ingemescimus adoptionem
expectantes, redemptionem corporis nostri. spe enim
salui facti sumus; spes autem, quae uidetur, non est
spes; quod enim uidet quis, quid et sperat? si autem quod
non uidemus speramus, per patientiam expectamus.
etiam corporis nostri. primitias itaque spiritus nunc habemus, unde
iam filii dei re ipsa facti sumus; in ceteris uero spe sicut salui, sicut
innouati ita et filii dei, re autem ipsa quia nondum salui, ideo nondum
plene innouati, nondum etiam filii dei, sed filii saeculi. proficimus
ergo in renouationem iustamque uitam per quod filii dei sumus
et per hoc peccare omnino non possumus, donec totum in hoc
transmutetur, etiam illud, quo adhuc filii saeculi sumus; per hoc
enim et peccare adhuc possumus. ita fit ut et qui natus est ex deo
non peccet et, si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos
decipiamus et ueritas non sit in nobis. consumetur ergo, quod filii
23 cf. I Ioh. 3, 9 24 cf. I Ioh. 1,8 (ritatc s.»»3)V ue*terem L 3 nouum Vm2Md in s.l.m2G
5 adortatur LmlK hortatur A monendi ec Kml 7 saluo Lml enim otll.K
8 factum cst hoc V hoc sit factum b sit] est zbd 10 nobismed Lrnl
ingemiscimus l\'m. rec.ACbd 11 redcmtionem L 13 enim] autem KC
uidet quid(s s. d m2)V* et om. zATbd 14 speramits s.l.m2L 15 ergo] enim A
redemptio*ne L redemptionem PM fiat K 17 in spe Lm2 ipse LmlS
ipse (spes.m3)V alt.sicut La. c. sicut (ets. nt m3)r 1set] utI.mlVmlS,om.C
ipsa om. A 20 ergo (go s.l.m2)1. iustamque uitam (queuitams.l.m2)L
fili A S\'hmus L 22transmutcmur A quod codd. pract. K 23 posumus Lml
25 deeepimus LmlVml decipimus SPG seducimns (in mj. al decipimus)6
in nobis non est b hec ergo L
sumus. unde idem Iohannes: dilectissimi, inquit, filii dei
sumus, et nondum apparuit quod erimus. quid est hoc
\'sumus\' et \'erimus\', nisi quia sumus in spe, erimus in re? nam
sequitur et dicit: scimus, quia, cum apparuerit, similes ei
erimus, quoniam uidebimus cum sicuti est. nunc ergo et
similes ei esse iam coepimus primitias habentes spiritus et adhuc
dissimiles sumus per reliquias uetustatis. proinde in quantum
similes, in tantum regenerante spiritu filii dei, in quantum autem
dissimiles, in tantum filii carnis et saeculi, illinc ergo peccare
non possumus; hinc uero, si dixerimus, quia peccatum non habemus,
nos ipsos decipimus, donec totum transeat in adoptionem et non
sit peccator et quaeras locum eius et non inuenias.
ut dicant: si peccator genuit peccatorem, ut paruulo eius reatus originalis
peccati in baptismi acceptione soluatur, etiam iustum gignere
debuit. quasi ex hoc quisque carnaliter gignat, quod iustus est, et non
ex hoc potius, quod in membris eius concupiscentialiter mouetur et ad
usum propagandi lex peccati mentis lege conuertitur. ex hoc ergo
gignit, quod adhuc uetustum trahit inter filios saeculi, non ex hoc,
quod in nouitatem promouit inter filios dei; filii enim saeculi
huius generant et generantur. inde et quod nascitur tale est,
quia quod nascitur de carne, caro est. iusti autem non
sunt nisi filii dei. in quantum autem sunt filii dei, carne non gignunt,
quia spiritu et ipsi, non carne nati sunt. sed ex hoc carne gignunt,
quicumque eorum gignunt, ex quo nondum in nouitatem perfectam
15 Pelagiani 19 cf. Rom. 7, 23 21 Luc. 20, 34 23 cf. Ioh. 3, 6 s.l.m2)L sps LmlSPGA renouati zd, b in iexlu
2 ioanncs Gd dilectisimi Lml posl inquit cdd. nunc d 3 apparuid Lml
quod] quid LmlVm2Gd ho Lml 4 re corr.ml ex spe A 6 uidemus S
ei ct similcs b ei similes d 7 cepimus LS\' 8 disimile3 Lml 9 regenerantes AJI
fili A 10 disimili Lml 11 quia om. r 12 dcccpimus Vml sedneimus M
13 q: res Lml iuuenies K 15 sc Kml parniilo (us s. 0 m2)K
reatns K originali Gml 17 ho Lml iustu KmlGmlAC 18 potius
om. z d quo Kb 19 peccati (ti s.l.m2)L 21 nouitate r promisit Gml
fili LmIVml 22 **gencrant L 23 quia] add. et zbd 24 fili A
carne A gignit Ga.c. 23 **spiritu V ct om. b set (t ml saepe) L
parte nascitur uetusta et infirma, necesse est ut etiam ipse uetustus
sit et infirmus; idcirco oportet ut etiam ipse in aliam generationem
per remissionem peccati spiritu renouetur. quod si in eo non fit,
nihil ei proderit pater iustus; spiritu enim iustus est, quo eum non
genuit. si autem fit, nihil ei oberit etiam pater iniustus; iste enim
gratia spiritali in spem nouitatis aeternae transitum fecit, ille autem
mente carnali totus in uetustate permansit.
est: qui natusest ex deo, non peccat, ei testimonio, quoiam
natis ex deo dicitur: si dixerimus, quia peccatum non habemus,
nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. quamdiu
enim homo quamuis totus in spe iam et iam in re exparte regeneratione spiritali
renouatus adhuc tamen portat corpus, quod corrumpitur
et adgrauat animam, quid quo pertineat et quid unde dicatur,
etiam in uno homine distinguendum est. nam, ut ego arbitror,
non facile cuiquam scriptura dei tam magnum iustitiae perhibet
testimonium quam tribus famulis eius, Noe, Danihel et Iob,
quos Hiezechiel propheta dicit ab inminente quadam iracundia dei
solos posse liberari, in tribus utique illis uiris tria quaedam hominum
liberanda genera praefigurans: in Noe, quantum arbitror,
iustos plebium praepositos propter areae tamquam ecclesiae gubernationem,
in Danihele iustos continentes?, in Iob iustos coniugatos
1 totius ex totus V uetustatiss.l.m2L ***mutarunt Vcomotarent Kml
2 uctustate infirma L uetustate infirmat SGuctustatc infirmatur P et in ras. r
esse G ut om. A uetus A 3 sit s.l.m2S iccirco A
etiam ut b 4 sps (u s. s)V sit Sml 5 ei cm. A proderit
- cst s. ras. m2L 7 spe Lp.c. spe SVPG 9 illnd-est om. zd quo Engelbrechl
quod rb 10 cu A quod zA 11 natus S nati C 12 decepimus
LmlVml 13 in anie spe om. b in spe iam et iam] ipse iam etiam LSPG ipse
iam et iam (p *. s ml)V in re] in spe ex ire Lm2 parte] add. in LSVPb
14 renouatu15quojquod A et (s. m2 lei) K 16 distingendum e∗go V
17 cuiqua* sptura LillI 18 daniel CMd 19iezehihel L iezcchiel SVG hiezehiel P
inezechihel K hyezcchiel M ezechiel A in ezcchiel b 20 itaque SP
21 noae L 22 pleuium LmlVmlGml praeuium Sml praepositum C propositos
b arcae tamquam] aqua et arcii LSPG aqua et arcae eccje Tx;
c/. Enarr. in psalm. 132, n. 5 (XXXVII 173 JI) archae lÚnl 23 daniele
lflCd danihel A alt. iusto Lml coniugales z
uerum tamen quanta isti iustitia praeeminuerint, et hoc
prophetico et aliis diuinis testimoniis satis apparet. nec ideo quisquam
sobrius dixerit ebrietatem non esse peccatum, quae tamen
subrepsit tanto uiro; nam Noe, sicut legimus, fuit aliquando ebrius,
quamuis absit, ut fuerit ebriosus.
Danihel uero post orationem, quam fudit deo, de se ipse
dicit: cum orarem et confiterer peccata mea et peccata
populi mei domino deo meo. propterea, nisi fallor, per supra
memoratum Hiezechielem cuidam superbissimo dicitur: numquid
tu sapientior quam Danihel? neque hic dici potest, quod
quidam contra orationem dominicam argumentantur, quia etsi
orabant eam, inquiunt, sancti et perfecti iam apostoli nullum omnino
habentes peccatum, non tamen pro se ipsis, sed pro inperfectis
et adhuc peccatoribus dicebant: dimitte nobis debita nostra,
sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, ut per hoc,
inquiunt, quod dicerent \'nostra\', in uno esse corpore demonstrarent
et illos adhuc habentes peccata et se ipsos, qui iam carebant omni ex
parte peccato. in Danihele certe hoc non potest dici, qui, ut credo,
tamquam propheta praeuidens hanc aliquando praesumptionem futuram,
cum in oratione saepe dixisset \'peccauimus\', non ita nobis
exposuit, cur hoc dixerit, ut ab illo audiremus: \'cum orarem et
confiterer peccata populi mei domino deo meo\', nec adhuc distinctione
confusa, ut esset incertum propter unius corporis societatem. si
diceret: \'cum peccata nostra confiterer domino deo meo\', sed omnino 2J
8 Dan. 9, 20 10 Iliez. 28,3 12 Polagiani (?) 15Matth.6,12 21 cf. Dan. 9,5.6.10
22 cf. Dan. 9, 20 A exqiiirere M 2 ista Lmlsrml PO iusti M praeminucrint
LVmlbpminucrit SPG posthoc eras. prophetico bisscr. L 3et aliis—sobrius
in mg. m20 4 so**brius L 5 subrepserit K surrepsit A suprexit C noae L
*ebrius A 7 daniel CliJbd ipso Ab 8 dicit s.l.m2K 9 meo s.l.m2G
10 iezehihelem L hczechielem K iezechielcm G hiezechielum C 11 danielGil/Jd
13 orabat KtIlI ea Lm2 inqui ut Lml iniqui ut SPG ut (s.l.) iniqui
ut V habentes omnino K 14 se s.l.O 15 demitte Gm1 17 demonstraret
Kml 19 danihel V Daniele d potes Lral 20 propcta Lm]
aliquando semel eras. L praesumtioncm L 21 orationes K
22 cur] cii P 23 peccata] add. mea et Kb ne AC 24 confusa-nostra in mg.m2A
corpris Lm1
uehementerque commendans: peccata, inquit, mea et peccata
populi mei. quis huic euidentiae contradicit, nisi quem plus delectat
defensare quod sentit quam quid sentiendum sit inuenire?
lob autem post tam magnum de illo iustitiae testimonium
dei quid dicat ipse uideamus. in ueritate, inquit, scio,
quia ita est. quemadmodum enim iustus erit ante
dominum? si enim uelit contendere cum eo, non poterit
oboedire ci. et paulo post: quis, inquit, iudicio eius
aduersabitur? quodsi fuero iustus, os meum impie loquetur.
iterum paulo post: scio, inquit, quia inpunitum me
non dimittit. quia sum impius, quare non sum mortuus?
quodsi purificatus niue et mundatus fuero mundis
manibus, sufficienter in sordibus me tinxisti. item in
alio suo sermone: quia conscripsisti, inquit, aduersus me
mala et induisti me iuuentutis meae peccata et posuisti
pedem meum in prohibitione, seruasti omnia opera mea
et in radices pedum meorum inspexisti, qui ueterescunt
sicut uter uel sicut ucstimcntum a tinea comestum.
homo enim natus ex muliere parui est temporis et plenus
iracundia et, sicut flos cum flor uit et decidit, discessit,
sicut umbra non manet. nonne et huius curam fecisti
uenire in iudicium tuum? quis enim erit mundus a
sordibus? nemo, nec si unius diei fuerit uita eius. et paulo
1 distincti Vml se om. z CMTbd distinctionem Lm1 2 coramciulens
YmlK 3 mei om. VPM d quis—detectat in mg. m2K hic S uic Lm1 Km1
contradicat Lm2 quã amI 4 quid] quis C 5 postain LmlYml
iustitiae om. r, sed cf. p. 86, 8 Gdis.l.m2\'K Tenimom. LSYPb crit] add.
homo zbd,sedef. p. 86,11 8 dmGm1 enim] autein z CMTbd 9 inquit quis Kb
12 dimittet Lm2 dimittis M, cf. ἐὑσεις 13 muiulandis manibus .1
14 uincxisti Yml 15 sermonc (mone s.l.mSyC! coitsripsisti
Lilli aduersum -4 16 iuu. meae pecc. s.l.mZL 17 proititione L pro-
hibicione K opera] peccata V opera (in mq. at peccata) b 18 conspexisti
KACb ueterascunt Ym2Abd 19 comestum LK 20 enim om.I1. parui
(par in ras.)LS praui YmlGml pauci KCT, cf. p. 87, 1 ec s. cJ-p. ê..l
21 iracundiae Lm2 flornerit LSVPb descessit b 22 uius Lml cura AC
23uis.l.m2C mundus erit K inmundus erit C mundus (ns.i.»n2)V 24 uitae K.
te latuit de peccatis meis; signasti peccata mea in folliculo
et adnotasti si quid inuitus commisi. ecce et Iob
confitetur peccata sua et in ueritate se dicit scire, quia non est
iustus quisquam ante dominum. et ideo iste hoc in ueritate scit,
quia, si nos dixerimus non habere peccatum, ipsa ueritas in nobis
non est. proinde secundum modum conuersationis humanae perhibet
ei deus tam magnum iustitiae testimonium; ipse autem se metiens
ex regula illa iustitiae, quam sicut potest conspicit apud deum,
in ueritate scit, quia ita est, et adiungit: quemadmodum enim
iustus erit ante dominum? si enim uelit contendere cum
eo, non poterit oboedire ei, idest:\'si iudicandus ostendere uoluerit
non in se inueniri posse quod damnet, non poterit oboedire ei\';
amittit enim etiam illam oboedientiam, qua oboedire posset praecipienti
confitenda esse peccata. unde quosdam increpat dicens:
quid uultis mecum iudicio contendere? quod ille praccauens:
ne, inquit, intres in iudicium cum seruo tuo, quoniam
non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens.
ideo etiam dicit Iob: quis enim iudicio eius aduersabitur?
quodsi fuero iustus, os meum impie loquetur; hoc est
enim: \'si me iustum dixero contra iudicium eius, ubi perfecta illa
iustitiae regula me conuincit iniustum, profecto impie loquetur os
meum, quia contra dei ucritatem loquetur\'.
Fragilitatem quoque ipsam uel potius damnationem carnalis
generationis ostendens ex originalis transgressione peccati,
cum de peccatis suis ageret, uelut eorum causas reddens dixit hominem
17 Ps. 142, 2 19 Iob 9,19. 20 26 cf. Iob 14,1 A omnes necess. d meas s.l.m2L et s. ut Vm2 3 com-
misit V 4 confitetur G p. c. dicit se b .5 deum Cb
iste s.l.naR , 6 nos s.l. post dixerimus L habemus A 7 humanae
s.l.m2L 8 ei] et ImeISPG ei (i in ras.)V mentiens P metuens M
9 iustitiae—scit in mtj.mlG qua Pm2 concupiscit LmlSV PG 10 ueritatem S
11 erit] add. homo bd deum Ab 12 no Vml id cst-oboedire ei om. : zT
13 in s.l.m2K inucnire AM 14 obaudientiam M quae A qua M
obaudire M possit Kbd praecipiente KmlC 15 unde bis K
17 iutres inquit KCbd iudicio AJl 19 de iob dic A iudio S
21 illa s.l.m2K 22 conuincit (con in ras., uincit s.l.m2)L conuincet A hos L
26 ucl ut b gpru eorum V causans Lml
qua iracundia, nisi qua sunt omnes, sicut dicit apostolus, naturaliter,
hoc est originaliter, irae filii, quoniam filii sunt concupiscentiae
carnis et saeculi ? ad ipsam iram pertinere etiam mortem hominis
consequenter ostendit. cum enim dixisset: parui est temporis
et plenus iracundia, addidit etiam: et, sicut flos cum
floruit et decidit, discessit, sicut umbra n on manet. cum
autem subiungit: nonne et huius curam fecisti uenire in
iudicium tuum? quis enim erit mundus a sordibus?
nemo, nec si unius dici fuerit uita eius, hoc utique dicit:
\'curam hominis breuis uitae fecisti uenire in iudicium tuum. quantumlibet
enim breuis fuerit uita eius, etiamsi unius diei esset, mundus
a sordibus esse non posset et ideo iustissime in iudicium tuum
uenict\'.illudueroquodait:dinumerasti omnes necessitudines
meas et nihil te latuit de peccatis meis; signasti
peccata mea in folliculo et adnotasti si quid inuit us commisi,
nonne satis aperuit etiam illa peccata iuste inputari, quae non
delectationis inlecebra committuntur, sed causa deuitandae molestiae
alicuius aut doloris aut mortis? nam et haec dicuntur quadam necessitate
committi, cum omnia superanda sint amore et delectatione •
iustitiae. potest etiam quod dixit: et adnotasti si quid inuitus
commisi, ad illam uocem uideri pertinere, qua dictum est: non
enim quod uolo ago, sed quod odi, hoc facio.
Quid quod ipse dominus, qui ci perhibuerat testimonium,
cum etiam scriptura, hoc est dei spiritus, dixerit in omnibus, quae
25 cf. Iob 1, 22 (in mg. at plenu ̄)K iracundia Kml 2 quia Va.c. qua irac. s.l.m2L
iracudia K 3 concupiscentiac L concupiscentia P 4 ira ̄ in mg. m2G 5et
sequenter Pml ostendens L(dens s. ras.m2),SVPGbd čč LmlSVPGA
G plcnum P iracundiaeLm2 addit Cb si*cutZ/ comGml 7 floruerit (ruerit
ni2s.ras.)L 8 et om. M lOnemmoL unus LVml fuit L 11 coram Kml
hominibus Kml uitac s.l.m2G 12 unus Vral esset oni.A
13 potest Gb posse A 14 ueniret KAC dinumerasti* V om K nccessitates A
1Gpeccatamcaom.yl ino»».jS quitLmJquidEJli commlssiL 17apparuitLSPGbd
apparuit (es.alt.a)Vm3 apperuit (e exa)A 1sdelectationesLmlKml inlebraLml
deuitanda .1 19 quidam LrnlM 20 sunt Gm1 dilectione A
21 quod (d in rfl.«.)V et—uideri in mg.m2K si om.Jl 23 hoc ago ll
2t quod] quo A peribuerat LVC perhibllit K 25 q: Lml
tamen cum ci loquerctur increpans locutus est, sicut ipse Iob testis
est dicens: quid adhuc ego iudicor monitus et increpationes
domini audiens? nemo autem iuste increpatur, nisi in
quo est aliquid, quod increpatione sit dignum.
persona intellegitur? enumerat illi diuina opera potestatis suae sub
hac sententia increpans, ut cum dicere appareat: \'numquid potes
haec tanta quae possum?\' quo autem pertinet, nisi ut intellegat Iobetiam hoc ei diuinitus credimus inspiratum,
ut praesciret Christum ad
passionem esse ucnturum-intcllegat ergo, quam debeat aequo animo
tolerare quae pertulit, si Christus, in quo peccatum, cum propter nos
homo factus esset, omnino nullum fuit et in quo deo tanta potentia est,
nequaquam tamen passionis oboedientiam recusauit? quod puriore
cordis intentione Iob intellegens responsioni suae addidit: auris
auditu audiebam te prius et nunc ecce oculus meus
uidet te. ideo uituperaui me ipsum et distabui et aestimaui
me ipsum terram et cinerem. quare sibi ita in hoc tam
magno intellectu displicuit? neque enim opus dei, quo erat homo,
recte illi poterat displicere, cum etiam ipsi deo dicatur: opera
manuum tuarum ne despexeris. sed profecto secundum illam
iustitiam, qua se noucrat iustum, se uituperauit atque distabuit
aestimauitque se terram et cinerem mente conspiciens Christi
iustitiam, in cuius non tantum diuinitate, sed nec in anima nec in
carne ultum potuit esse peccatum, secundum quam iustitiam, quae
ex deo est, etiam Paulus apostolus illud suum, quod secundum
20 Ps. 137, 8 22 cf. Iob 42, G 25 cf. Phil. 3, 9 26 cf. Phil. 3, 6-8 1 ei exvnG labius Vml deinn b 2loqucrctur s. ras. m2L loquutns S
3 quid-audipns in my. m2K urtieor Lml 4 nemmo Lml G q: Lml
8 hanc C 9 haecs. s.l.m2G 10 pro etiam suspic. Maurini nam eredimus om.zd
11 pationcm Lml debet zd 13 in quo] cu in A 14 rccusabit A
15 responsione Vm1Km1 sua Km2 16auditumC audiebam] intellegebam
z, b in mg. ecce om. Sb 17 nide Vml distibui Lml 18 ita mu. z
19 quod A erat s. ras. Lm2 21 despexirit LmlCml dispexeris Lm2SKA
22ininstii Vm3 se] sityl uituperabit A 23 aestimabitque A nientem Lml
24 diuinitati; (nis. l.m2)G 25 illum G potuisse (om. esse).l
26 ititiam Lna1
uerum etiam stercora existimauit.
laudatus est Iob, contrarium est ci testimonio, quo dictum est:
non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens, quia
non id persuadet prorsus in illo nihil fuisse, quod uel ab ipso ueraciter
uel a domino deo recte reprehenderetur, quamuis iam iustus
et uerax dei cultor et ab omni malo opere se abstinens non mendaciter
diceretur. haec enim de illo uerba sunt dei: animo aduertisti
in puerum meum Iob? non enim est illi homo similis
super terram, sine querella, iustus, dei cultor,
abstinens ab omni opere malo. primis uerbis ex hominum
qui sunt in terra comparatione laudatur; proinde omnibus qui tunc
in terra iusti esse poterant excellebat. non ergo ipse propterea nullum
peccatum omnino habebat, quia in profectu iustitiae ceteros anteibat.
deinde adiungitur \'sine querella\', de cuius uita nemo iuste
quereretur; \'iustus\',qui tanta morum probitate profecerat, ut nullus
ei esset aequandus; \'uerus dei cultor\', quippe etiam suorum peccatorum
uerax humilisque confessor; \'abstinens se ab omni opere
malo\', mirum si ab omni etiam uerbo et cogitatu malo. quantus
quidem lob fuerit ignoramus; sed nouimus iustum, nouimus etiam
in perferendis horrendis tribulationum temptationibus magnum;
nouimus non propter peccata, sed propter eius demonstrandam
iustitiam illa omnia fuisse perpessum. uerum tamen haec uerba.
querela Lm2Vm2KAM quaerella S querela P damnauit Lm2.
VmZ 2 extimauit SG cstimabit A 3 illud pclarum V di d.mZG quoil L
4 ei] et 0 testimonium CM quod LVmlCM G pcrsuadcns .1 fuissct Lml
8 hab Lml opere malo bd 9di sunt A animaduertisti r An non
aducrtisti b 10 similis s.l.G 11 et 16 querela Lm2Vm2 PGKm2AMTbd quae-
rella S quaerela Kml post iustus add. s.l. ucrns Lm?bd, lort. recle;cj.lin. 18 et S
12 abstinens se Md ominum Lml 13 qui] add. tunc S
conparatione-terra om. 8 14 potuernnt zd ipsi Lml 15 hab*cbat Lhabe-
bant .1 anteiiibat Sml iustitia anteibit (a s. i m\'2)T\' 16 adiunjratnr Kml
post quere*la add. s.l. id est Lm2 lieinmo L 17 quaercretur
SKml tantu more (u s.c)Aml prouitate LmlSmlVmlG pro-
fcctus erat Lm2 proficerat A aut Kml nullus ei] nulli rei Lm1SVPG
19 abtinens G 20 nimirum P malo (m s. I. m3) r; cj. in Praet. descr. cod. P
22 ini A orrendis Lml horrcdis Iiml
legi dei secundum interiorem hominem, uidet autem aliam
legem in membris suis repugnantem legi mentis suae, praesertim
quiadicit:non quod uolo facio bonum, sed quod odi malum,
hoc ago. si autem quod odi malum, hoc facio, iam non
ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum.
ecce et iste secundum interiorem hominem alienus est ab omni opere
malo, quia illud non operatur ipse, sed quod in carne eius habitat
malum; et tamen cum illud ipsum, quo condelectatur legi dei, non
habeat nisi ex gratia dei, adhuc liberationis indigens clamat: miser
ego homo! quis me liberabit de corpore mortis huius?
gratia dei per lesum Christum dominum nostrum.
continentes, patientes, pii, misericordes, temporalia mala omnia
propter iustitiam aequo animo tolerantes; sed si uerum est, quia et
uerum est: si dixerimus, quia peccatum non habemus,
nos ipsos decipimus et: non iustificabitur in conspectu
tuo omnis uiuens, non sunt sine peccato nec quisquam eorum
tam arroganter insanit, ut non sibi pro suis qualibuscumque peccatis
dominica oratione opus esse arbitretur.
Nam de Zacharia et Elisabeth, qui nobis saepe in huius
quaestionis disputationibus obiciuntur, quid dicamus, nisi quod
euidenter scriptura testatur eminenti iustitia fuisse Zachariam in
principibus sacerdotum ad offerenda ueteris testamenti sacrificia
pertinentium ? legimus autem in epistola, quae ad Hebreos scribitur,
161 loh. 1,8 17 Ps. 142,2 23 cf. Luc. 1,6sqq. 25 cf. pag. 47—19 1 possunt b pnssent etkm] post sententiam M 2uidit b 3 mcnbris V meis 111
lege Vml sui Lml 4 quia] que Ltnl alt. quod om. A odii Ain2Mtnl 5 odii A\'
hoc—ego s.l.m2K 6 habitabat G 7 ipste Lml ante interiorem
exp. ordine K 8 habitabat G 9 quod LPGd lege Gml 11 ergo
Lml liberauit LmlSVmlC 14 continentes patientes om. s 15 quia
et uerum] immo quia uerum (immos.l.m3)V, PTd, inGimoeras. quia-estotll.A,
16abemusL»t2 17dec.]seducimus PM,binmg. 18 ne Vml 19utom.A
nonom. z si S pro suis] prorstis S 20dominicaoratione A operatione Kmlb
nopusesse Popus nee Fm2opusessenon Lm2 21 zacharias Lm2 elysabeth V
helisabeth K helisabet b in t.l.vi2L 23 eminente A 24 aferenda Lml
25 pertinentia b epistula Vml chreos LA hebraeos M Tbd inscribiturKACb
principem sacerdotum, qui non haberet necessitatem sicut illi,
qui sacerdotum principes dicebantur, sacrificium pro suis primum
offerre peccatis cotidie, deinde pro populo. talem enim decebat,
inquit, habere nos principem sacerdotum, iustum, sine
malitia, incontaminatum, separatum a peccatoribus,
altiorem a caelis factum, non habentem cotidianam necessitatem
sicut principes sacerdotum primum pro
suis peccatis sacrificium offerre. in hoc sacerdotum numero
Zacharias, in hoc Finees, in hoc ipse Aaron, a quo iste ordo exorsus
est, fuit et quicumque alii in illo sacerdotio laudabiliter iusteque
uixerunt, qui tamen habebant necessitatem sacrificium primitus
pro suis offerre peccatis solo Christo existente, cuius uenturi figuram
gestabant, qui hanc necessitatem sacerdos incontaminabilis non
haberet.
Quid autem de Zacharia et Elisabeth laudabile dictum est,
quod non in eo comprehendatur, quod de se apostolus, cum in
Christum nondum credidisset, professus est? dixit enim se secundum
iustitiam, quae in lege est, fuisse sine querella. hoc et de illis ita
legitur: erant autem ambo iusti ante deum, incedentes
in omnibus mandatis et iustificationibus domini sine
querella. quia ergo quicquid in eis erat iustitiae non erat ad *
homines simulatum, ideo dictum est: ante deum. quod autem de
20 Luc. 1,6 superiore zd 3 principis Sml 4 cotidiae L qiiotidie Lm2Vm3(!
populi PGd talem inquit decebat T clicebat LmlSYGmlA G inalitia] macula z,
6 in tng. incotaminatum K 7 a s.l. G, om. C quotidianam
Lm2Vm3G cottidianam K 8 post sacerdotum del. iustum sine maeula L 10 finies
Vtnl Phinees bd ipse s.l.m2S iste] ipse.! 11 quicum Sml 12 positus
(in my.m2 primitus)V 13 exsistente Gin2K uentur Lml 14 gestebat SG
gerebant KAC,b (in mg. gestabaut) gestabat VmlM 16 helisabeth LK helisabet b
17 quod—comprehendatur om. z do s.l.Vm3,om.LmlSM in om.P
18 xpo LmlSVPGK credidisset et A se om. z. 19 in] ex z, sed cf. p. 92,2
fuisse se Vm2 fuisse est b post quere»la rns. slitt. in L illa Lml 20 eran t
s.l.Vm3K incedentibus Lml 22 quia ergo s.l.m2L quidquid LmlSVmlGml
CTquid JI in om. Pd inerat PCMd 23 omines Lml similatum K
ideo dictum om. LSVG erat ex e Vm3,om.S dnmz
et iustificationibus domini, hoc ille breuiter dixit: in lege.
non enim alia lex illis, alia isti fuit ante euangelium, sed una atque
eadem, quam legimus per Moysen datam patribus eorum, secundum
quam etiam sacerdos erat Zacharias et uice sua sacrificabat. et
tamen apostolus, qui simili tunc iustitia praeditus fuit, sequitur et
dicit: quae mihi lucra fuerunt, haec propter Christum
damna esse duxi. uerum tamen et arbitror omnia damnum
esse propter eminentem scientiam Christi Iesu
domini nostripropter quemomnia non solum detrimenta
credidi, uerum etiam stercora existimaui esse, ut Christum
lucrifaciam et inueniar in illo non habens meam
iustitiam, quae ex lege est, sed eam, quae est per fidem
Christi, quae est ex deo iustitia in fide, ad cognoscendum
eum et uirtutem resurrectionis eius at communicationem
passionis eius, conformatus morti ipsius, si
quo modo occurram in resurrectionem mortuorum. tantum
ergo longe est, ut propter illa uerba Zachariam et Elisabeth
credamus sine ullo peccato perfectam habuisse iustitiam, ut nec
ipsum apostolum eiusdem regulae summitate arbitremur fuisse perfectum
non solum in illa legis iustitia, quam similem istis habuit,
quam inter damna et stercora deputat in conparatione eminentissimae
iustitiae, quae in fide Christi est uerum etiam in ipso quoque
euangelio, ubi et tanti apostolatus meruit principatum, quod dicere
non auderem, nisi ei non credere nefas ducerem. ubi enim sequitur
et adiungit: non quia iam acceperim aut iam perfectus
om. FP illi PGd,om. S alia om. A istis Lmlb *isti* V 4 eadaom
(as.l.)L mosenS 5zacchanasV /m.et] QniP sdamna esse:n
etiam et sqlJ. b tamen] etiam 2 9 eminentem scientiam] eminentiam z
domini n. I. Chr. KCbd 10 tetrimenta Kml 11 xpi Vml
13 sed-est om. A q: V qui M 14 iustitiam LPMTd in fidem LmlSb
ad om. C agnoscendum lLtC 15 resurrectioncs r ml cGmutationem P communicationit
JI 16 passionum M confirmatus Gml conformatos M
17 resurrectionc LSVCMb 1S zacchariam S zacharie A helisabeth LC
19 sine ullo pecc. credamns b peccato om. A habuere [Únl 20 summitatcm
LmlSVmlPG perfectum s. peccatu Km2 21 iustitiam LmlIiml,om.C
similis Lml simile SPG 25 audirem Lml ibi Vm2r enim] etiam bd
26 adimigi G qua Gml quod b perfectos LmlGvil perfectum A
sum a Christo Iesu. fratres, ego me ipsum non arbitror
adprehendisse; unum autem, quae retro oblitus
in ca quae ante sunt extentus, secundum intentionem
sequor ad palmam supernae uocationis dei in Christo
Iesu, ipse se confitetur nondum accepisse, nondum esse perfectum
in plenitudine iustitiae, quam adipisci dilexit in Christo, sed adhuc
secundum intentionem sequi et praeterita obliuiscentem in ea
quae ante sunt extendi, ut nouerimus etiam ad ipsum pertinere illud
quod ait: et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior
renouatur de die in diem, quamuis iam esset perfectus
uiator, etsi nondum erat ipsius itineris perfectione peruentor. denique
tales uult secum in isto cursu comites rapere, quibus continuo subiungit
et dicit: quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus; et si
quid aliter sapitis, hoc quoque deus uobis reuelabit;
uerum tamen in quod peruenimus, in eo ambulemus.
ambulatio ista non corporis pedibus, sed mentis affectibus et uitae
moribus geritur, ut possint esse perfecti iustitiae possessores, qui recto
itinere fidei de die in diemsua renouatione proficientes iam perfecti
facti sunt eiusdem iustitiae uiatores.
scripturarum testimoniis in bona uoluntate atque actibus iustitiae
praedicati sunt et quicumque tales uel post eos fuerunt quamuis
non eisdem testimoniis praedicati atque laudati uel nunc usque
etiam sunt uel postea quoque futuri sunt, omnes magni, omnes
iusti, omnes ueraciter laudabiles sunt, sed sine peccato aliquo non
sunt, quoniam scripturarum testimoniis, quibus de illorum laudibus
credimus, hoc etiam credimus non iustificari in conspectu dei
add. quo modo b adprehensos LmlVmlGml 2 a] in bd, om. C
4 extensus b 6 se om. LSVmlPCJI fe s. eras. v L est SG 7 in]
ea d iustiac K 11 rcnouatus K 12 perfectione*L deinque A
13 comites bis K 14 quodquod SVmlGMml quot A 15 alter Kml rcuelauit
LmlPACM 16 quo P 17 n ex in V 18 q: A 19 fidei om. z
do die] deinde M in sua LPd 21 qui Ji 22 iustititiao L
23 tales cu eis (cii eis s.l.m1)L post] pro S eis LmlSVmlPG 24 in
eisdem L in eisdem SP praedicti LmlSPG praedicti V 25 ait. sunt] add. ut
LmlSPGM 27 illarum Kml 28 dei] eius A
et non tantum uniuersalitcr fidelibus omnibus, uerum etiam singulis
esse orationem dominicam necessariam, quam tradidit discipulis
suis.
At enim ait dominus: estote perfecti, sicut
pater uester caelestis perfectus est; quod non praeciperet,
inquiunt, si sciret fieri non posse quod praecipit. non nunc quaeritur .
utrum fieri possit, si istam perfectionem ad hoc accipiunt, ut sine
ullo sit quisque peccato, cum hanc agit uitam — iam enim supra
respondimus posse fieri -, sed utrum aliquis faciat, hoc nunc quaerimus.
neminem autem esse, qui tantum uelit, quantum res exigit,
ante praecognitum est, sicut scripturarum quae supra commemoraui
testimonia tanta declarant. et tamen cum dicitur cuiusque
perfectio, qua in re dicatur uidendum est. nam ex apostolo testi -,
monium paulo ante posui, ubi se fatetur in acceptione iustitiae, quam
desiderat, nondum esse perfectum et tamen continuo dicit: quotquot
ergo perfecti, hoc sapiamus; quod utrumque non diceret,
nisi in alia re perfectus esset, in alia non esset. uelut si iam sit quisquam
sapientiae perfectus auditor-quod nondum erant illi, quibus
dicebat: lac uobis potum dedi, non escam; nondum enim
poteratis, sed nec adhuc quidem potestis; eis quippe et
illud ait: sapientiam loquimur inter perfectos, utique
perfectos audit ores uolens intellegi —, potest ergo fieri, sicut dixi,
ut iam sit aliquis sapientiae perfectus auditor, cuius nondum sit perfectus
et doctor; potest perfectus esse iustitiae cognitor, nondum
20 I Cor. 3, 2 22 I Cor. 2, 6 letom.zd iudicio Lml cii(cs.l.m2)L 2fidebusVml 3operationemliml
5 At—dom.] ait enim dominus sAM at enim dominus ait bd sicut s.l.r»2A
6 et pater GAd 7 praecepit Lm2AM non om.A 8 possit s.l.m2L 9quique
LSVrnl PG anc Lrnl liac Kml 10 faciat (in mg. al fiat)6 12 scriptura Vm2G
sup.ra scripturaarm (exp. m2)K qui Lml commemorauit K 14 in
s.l.m2G digatur IjinlVmlGml uinendum Vnil testimonium s.l.m2G
testimonio A 16 quodquod LmlSVGM 18 uelut] uerum zM
si iam] sua M 19 adiutor LmlGml erat Lml 21 quidem om. KA
22 iutcrfectos (o»iperfectos)yl utique perfectos ifi mg. m2Gutique perfectiores b
23 dix Lml .24 adiutor Gml perfector A 25 esse perfectus A
cognitor (or s.l.)K
nondum est perfectus ut sufferat. et qui perfectus est in eo, quod
omnes homines diligit, quippe qui etiam ad inimicorum dilectionem
peruenerit, quaeritur utrum iam sit in ipsa quoque dilectione perfectus,
id est utrum quos diligit, tantum diligat, quantum illa inconmutabilis
regula ueritatis diligendos esse praescribit. cum ergo legitur in
scripturis cuiusque perfectio, qua in re dicatur, non neglegenter intuendum
est, quoniam non ideo quisque prorsus sine peccato esse
intellegitur, quia in aliquare dicitur esse perfectus. quamquam et in hoc
possit ita dici, ut non quia iam non est quo proficiat, sed quia ex
maxima parte profecit, hoc nomine dignus habeatur, sicut in doctrina
legis dici potest quisque perfectus, etiamsi eum aliquid
adhuc latet; sicut perfectos dicebat apostolus, quibus tamen ait:
et si quid aliter sapitis, id quoque uobis deus reuclabit;
uerum tamen in quod peruenimus, in eo ambulemus.
iustitia esse debere perfectos, ut nullum habeamus omnino
peccatum. nam neque peccatum erit, si quid erit, d non diuinitus iubetur
ut non sit. cur ergo iubet, inquiunt, quod scit nullum hominum
esse facturum? hoc modo etiam dici potest, cur primis illis hominibus
iusserit, qui duo soli erant, quod sciebat eos non esse facturos. neque
enim dicendum est ideo iussisse, ut nostrum aliquis id faceret, si
illi non facerent; hoc enim, ne de illa scilicet arbore cibum sumerent,
non nisi illis solis deus iussit, quia, sicut sciebat quid iustitiae facturi non
erant, ita etiam sciebat quid iustitiae de illis erat ipse facturus. eo
2 pcrfectus in mtj. m2A 3 homines om. A qui oni. M iraicoru A
dilectionc S 4 ista d quoque om. zbd 6 praescripsit KCb praesciuit M 7 per-
fecti A digatur Kml 8 quia A prorsus om. K 9 quia] ctiamsi A
et om.2 10 posset Kml posse b dici* V 5e A 11 proficit
GmlKACb abeatur Lml 12 quisquam zMTbd 14 id] hoc A deu3 uobis r
reuelauitSFmSPGCill 15 quo LmlV PM 17 instia Km1 efomnino
habeamus (55 exp. m2)K 18 namque (om. neque) M nec zTd pr. si] sed A
iubeatur Kb iunctur Cml 19 inquiunt iubet P sit A hominem Gml
20 futuru IÚnlb illis s.l.L 22 aliqui K aliquid C, om.GmI facerent K
23 arbore] arte LtnlSPG,V(in mg.m2 1 arbore) ciuum LmlSVml
summerent L sumeret A 24 sicut bis K facturi-iustitiae in nu/.m2K
25 quod A ipse erat b eo] et KC quo A
quamuis sit praescius neminem hoc inpleturum, ut, quicumque
impie ac damnabiliter eius praecepta contempserint, ipse faciat
eorum damnatione quod iustum est, quicumque autem in eius praeceptis
oboedienter et pie proficientes nec tamen omnia quae praecepit
inplentes, sicut sibi dimitti uolunt, sic aliis peccata dimiserint,
ipse faciat in eorum mundatione quod bonum est. quomodo enim
dimittenti dimittitur per dei misericordiam, si peccatum non est?
aut quomodo non uetatur per dei iustitiam, si peccatum est?
Sed ecce, inquiunt, apostolus dicit: bonum certamen
certaui, cursum consummaui, fidem seruaui; superest
mihi corona iustitiae; quod non diceret, si haberet ullum peccatum
. immo uero respondeant, quomodo potuit haec dicere, cui adhuc
restabat ipsius passionis, quam sibi iam inpendere dixerat, tam
magna conflictatio, tam molestum et grande certamen. an ad eius
consummandum cursum parum adhuc deerat, quando illud deerat,
ubi erat futurus acrior et crudelior inimicus? quodsi ideo
talibus uerbis certus securusque gaudebat, quia de uictoria futuri
tanti certaminis certum eum securumque iam fecerat, qui eandem
passionem iam illi reuelauerat inminere, non re plenissima, sed spe
firmissima haec dixit et quod futurum esse praesumpsit tamquam
f actum fuerit indicauit. si ergo his uerbis etiam hoc adderet, ut diceret:
\'nullum habeo iam peccatum\', hoc quoque illum intellegeremus non
de rei factae, sed de rei futurae perfectione dixisse. sic enim ad ipsius
cursus consummationem pertinebat nullum habere peccatum,
quod isti putant, cum haec diceret, iam in illo fuisse conpletum,
1 liominibus om.A 2 quaminssit Vml sit om.S 3 hac Lml ad Vml
pceptu A contempserit VKm2A 4 in eorum Pd damnatione VA eis zI
fiibiA si.4 7 faciant Lm1 enim om. V 8 dimittendi V ml si*L 9 aut-est
in mfl.L non est SPG, in L ras. 3 lilt. 11 fidem sern., cursum cons. d
12abcret L 14tam Lml lficonflictio Ka.c.ACb et] ac zd grandem Lml crande
SGml 16 consumandu A 18 sccuturusqnc P gaudebat bis V
futuri om. A 19 tallti om. zd securumquem Lml eandcm] tandem
T 21 praesumsit L 22 fuerat SPa.c. adderet]
attenderet A 23 abeo Vml hoc peccato ia Kml 24 fnterae Lml
25 csuptioncm A 26 in ex ilG
etiam in certamine passionis aduersarium superare, quod etiam
ipsi necesse est fateantur, cum haec diceret, adhuc in illo fuisse conplendum.
hoc ergo totum nos dicimus tunc fuisse adhuc perficiendum,
quandoiam de dei promissione praefidens totum ita dicebat, tamquam
fuisset effectum. ad ipsius quippe cursus consummationem pertinebat
etiam quod peccata dimittebat debitoribus suis atque ita sibi ut
dimitterentur orabat; qua domini pollicitatione certissimus erat
in illo fine, quem adhuc futurum iam fidendo dicebat inpletum,
nullum se habiturum esse peccatum. nam, ut alia omittam, miror
si, cum uerba illa dicebat, per quae istis uisus est nullum habuisse
peccatum, iam fuerat ab illo ablatus ille stimulus carnis, de quo a se
auferendo dominum ter rogauerat responsumque acceperat: sufficit
tibi gratia mea; uirtus in infirmitate perficitur. huic
tanto uiro perficiendo necessarium fuit, ut ab illo angelus satanac
non auferretur, a quo propterea colaphizabatur, ne magnitudine
reuelationum extolleretur, et audet quisquam quemquam uel putare
uel dicere positum sub onere uitae huius ab omni omnino mundum
esse peccato ?
Sint licet homines tanta excellentes iustitia, ut ad eos de
columna nubis loquatur deus, qualis Moyses et Aaron in sacerdotibus
eius et Samuhel in his qui inuocant nomen eius,
cuius magnae laudes pietatis et innocentiae scriptura ueridica
SV K,om.A ad ips. cursus consummationem (in mg. al
cursum passion«)6 passiqncm (csumationc s.ir,2)L passionem SVPG 2 in
om.A 3 ipsis Lml ipse S adhuc diceret A dicerent LmlSVmlPO del. L in mj.m2K 4 ergo] quoque/f 5 iam ae — 99,17 superbire
unde om. L (unum fol.inicrc.) passiolle A praofidos Cml puidcns MT, b
(in wj. al prcsidens) 7 quod] add. ipse 6 Sdimitteretur zd quiaGml quãJl
dnsA 9fine*G\' adhuc futurum] affuturu ̄ A confitcndo (con s.i.m2)V impletu
(nd s. t>n3)F 11 si om.S uiuus Sml 13 ter om. A 14 nam
uirtus Vm2PAd 15 anglos Am2 sataueae Vml satanaee G 16 n exp.vaK
auferctur SVmlGmlKml colafizabantur V colaphizebatur Kml 17 uisionum
zd, b in mg. extolletur Vml audent V quenquam A
18 honore Vml unere Kml ouore Gml huius uitae bd 19 peccatii
VmlKrnl 21 nobis Migne 22 samuel SPCM 23 magna Gml laudis
Gml AJl innoc.] add. in zd scriptura* V
in templo dei constituit et seruum domino dedicauit, etiam de talibus tamen seriptum est:
tu propitius eras illis et uindicans in
omnes affectiones eorum. in filios quippe damnationis uindicat
iratus, in filios autem gratiae uindicat propitius, dum quem diligit
corripit et flagellat omnem filium quem recipit. nulla autem uindicta,
nulla correptio, nullum dei flagellum debetur nisi peccato excepto
illo, qui in flagella paratus est, ut experiretur omnia secundum
similitudinem sine peccato, ut esset sanctus sanctorum sacerdos
interpellans etiam pro sanctis, qui non mendaciter etiam de se quisque dicumnt:
dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus
debitoribus nostris. unde et ipsi qui contra haec disputant,
cum sint casta uita moribusque laudabiles nec dubitent facere,
quod illi diuiti pro consequenda uita aeterna consilium requirenti,
cum se respondisset iam omnia legis inpleuisse mandata, praecepit
dominus, si uellet esse perfectus, uenderet omnia quae habebat
et daret pauperibus thesaurumque transferret in caelum, nemo tamen
eorum audet dicere se esse sine peccato. quod, sicut credimus, non
fallaci animo dicunt; si autem mentiunter, eo ipso incipiunt uel
augere uel habere peccatum.
uoluntatem humanam gratia adiuuante diuina sine peccato in hac
uita possit homo esse, cur non sit, possem facillime ac ueracissime
respondere: \'quia homines nolunt\'. sed si ex me quaeritur, quare
nolint, imus in longum; uerum tamen etiam hoc sine praeiudicio
diligentioris inquisitionis breuiter dicam. nolunt homines facere
quod iustum est, siue quia latet an iustum sit siue quia non delectat.
9 cf. Hebr. 7, 25 11 Matlb. 6, 12 14 cf. Matth. 19, 20. 21 dcf. L sml praedicatur AM 2 dedicabit A 3 tamen om. SVPGd
4 om s. exp. eos Km2 6 et om SVPG 8 illo s.l.G 10 mandaciter Pml
mendatiter Kml quisquedeso Km2CTb 13 sic S P sit V m1M dubitant Sml
15 impleuissct SVmlGml 16 perfectus s.l.m3V haberet KCMb 18 esse se K
21 tertio loco b 22 uoluntate humana KACb gratia
in hac uita si (si om. P)sine peccato in hac nitnSP;incod.V20litt.erasae peccatis4
23 possc s.l.m2S posse MT 21 uolunt SVmlGml 25 nolunt CMd nolilltlongum]
nolimus in Jongum (in mg. longiori tractatu indigct)/\' nolimus (om.
imns) G longQ (u s. 0 m2)V 26 uolunt SVmlGml 27 dclectant S
bonum sit nouimus eoque delectamur ardentius. ignorantia igitur
et infirmitas uitia sunt, quae inpediunt uoluntatem, ne moueatur
ad faciendum opus bonum uel ab opere malo abstinendum. ut
autem innotescat quod latebat et suaue fiat quod non delectabat,
gratiae dei est, qua hominum adiuuat uoluntates; qua ut non adiuuentur,
in ipsis itidem causa est, non in deo, siue damnandi praedestinati
sunt propter iniquitatem superbiae siue contra ipsam suam
superbiam iudicandi et erudiendi, si filii sunt misericordiae. unde Hieremias
cum dixisset: scio, domine, quia non est in homine
uia eius nec uiri est ut ambulet et dirigat gressus suos,
continuo subiunxit: corripe me, domine, uerum tamen in
iudicio et non in furore tuo, tamquam diceret: \'scio ad correptionem
meam pertinere, quod minus abs te adiuuor, ut perfecte
dirigantur gressus mei; uerum tamen hoc ipsum noli sic mecum
agere, tamquam in furore, quo iniquos damnare statuisti, sed tamquam
in iudicio, quo doces tuos non superbire\'. unde alibi dicitur:
et iudicia tua adiuuabunt me.
Nullius proinde culpae humanae in deum referas causam.
uitiorum namque omnium humanorum causa superbia est. ad hanc
conuincendam atque auferendam talis medicina caelitus uenit: ad
elatum hominem per superbiam deus humilis descendit per misericordiam
gratiam claram manifestamque commendans in ipso homine.
quem tanta prae participibus suis caritate suscepit. neque enim et
ipse ita uerbo dei coniunctus, ut ea coniunctione unus filius dei et
17711) 10Hier. 10,23.24 18 Ps. 11S, 175 24 cf. Ps. 44,8. Hebr. 1,9.3,14 del.L 2eo*** TT eoquod AMT 4 ab om.A 5 ignotescat
Vml lateuat Sm1 Gm1 OgratiaSFPO pr. quae Cbd 7 in ipsis it
idem SPm2 in ipsissit itidem Pml in ipsis sit item V in ipsi sit (sit s.l.m2) idem(r\'
in ipsis A in ipsis idem M in om. K praedistinati K 8 sunt (in mg.
alsint) A. sint SPCbd 9 et erudiendi, si] ut emditi SV PGT sintfiliiT sintVPp.c.bd
11 uia] uita SV PmlG 12subiungit VPG 13 in om. V 14 adiuorKml adituorGml
15 mecum sic agere b 16 fatuisti A 17 a uoce alibi itic. fol. 136* L 19 causam
uitiorum: namque b 21 conuicendã Kml 23 glaram LmlSGml
maiiifestum quae 5 manifestaque Aml connuendens S in cras. P ipsi
homini Pm. rcc. homiiig L 24 qnc (o in ras.) V que PmlM quae S tantll P
particibus V tuis Kml caritatem Lml PC claritate K 25 coniunctos
LmlSVmlGml ca] ipsa zbd coniutione Lml dei-filius in m9.m21.
meritis fecit. unum quippe illum esse oportebat; essent autem et
duo et tres et plures, si hoc fieri posset non per dei proprium donum,
sed per hominis liberum arbitrium. hoc ergo praecipue commendatur,
hoc in sapientiae atque scientiae thesauris in Christo absconditis,
quantum existimare audeo, praecipue docetur et discitur.
ideo quisque nostrum bonum opus suscipere, agere, inplere nunc
scit, nunc nescit, nunc delectatur, nunc non delectatur, ut nouerit
non suae facultatis, sed diuini muneris esse uel quod scit uel quod
delectatur, ac sic ab elationis uanitate sanetur et sciat quam ucre
non de terra ista, sed spiritaliter dictum sit: dominus dabit
suauitatem et terra nostra dabit fructum suum. tanto
autem magis delectat opus bonum, quanto magis diligitur deus, summum
atque incommutabile bonum et auctor qualiumcumque bonorum
omnium. ut autem diligatur deus, caritas eius diffusa
est in cordibus nostris non per nos, sed per spiritum sanctum,
qui datus est nobis.
quid boni sit nostrum, quod nobis non sit ex deo, et quomodo inueniri
possit ignoro. excepto enim, quod apostolus ait, cum de bonis
hominum loqueretur: quid enim habes quod non accepisti?
si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis?,
ipsa etiam ratio, quae de his rebus a talibus quales sumus iniri
potest, quemlibet nostrum quaerentem uehementer angustat, ne
sic defendamus gratiam, ut liberum arbitrium auferre uideamur,
rursus, ne liberum sic asseramus arbitrium, ut superba impietate
ingrati dei gratiae iudicemur.
A siue A 2 opportebat Lml 3 propriam (u s. a)V 5 te-
sauris L Gestimare A 7 aggere A 8 nune nescit in mg-m2G 9 nunie-
ris KA 10e*lationis Km2 ellationis Ltnl 11 ita set Lml dau L
12 suauitatem (in mj. al benignitatem) b benignitatem T 17 ante
nobiseras.pro L 19 quod A bonii KM quomodo L iuuenire (i s.
fin. c)K 21 hominibus r 22 si-aecep. om.A autem] add. et Kbd
groriaris L 23 iis d a om.SVmlPG iniri (qui s. \\m2jV inuenirc A
inueniri CM 24 ne* V 25 post arbitrium eras. tâd. arbitrium in L 26 aseremus
Lml ut s. exp, in Vm2 superbia A
Namque illud apostoli quod commemoraui sic defendere
quidam uoluerunt, ut dicerent \'ideo quicquid etiam bonae uoluntatis
habet homo, deo tribuendum esse, quia et hoc in illo esse non posset,
si homo ipse non esset; cum uero, ut sit aliquid atque ut homo sit,
non habeat nisi a deo, cur non auctori deo tribuatur etiam quicquid
in illo est bonae uoluntatis, quod non esset, nisi esset in quo esset?\'
sed hoc modo etiam illud dici potest malam quoque uoluntatem deo
auctori esse tribuendam, quia nec ipsa esse posset in homine, nisi homo
esset in quo esset. ut autem homo sit, deus auctor est; ita et eius
malae uoluntatis, quae nisi hominem haberet ubi esset esse omnino
non posset, ad auctorem deum esse referendum. quod nefas est
dicere.
Quapropter nisi obtineamus non solum uoluntatis arbitrium,
quod huc atque illuc liberum flectitur atque in eis naturalibus
bonis est, quibus et male uti malus potest, sed etiam uoluntatem
bonam, quae iam in eis bonis est, quorum esse usus non potest malus,
nisi ex deo nobis esse non posse, nescio quemadmodum defendamus
quod dictum est: quid enim habes quod non accepisti?
nam si nobis libera quaedam uoluntas ex deo est. quae adhuc potest
esse uel bona uel mala, bona uero uoluntas ex nobis est, melius
est id quod a nobis quam quod ab illo est. quod si absurdissime dicitur,
oportet fateamur etiam bonam uoluntatem nos diuinitus adipisci.
quamquam uoluntas mirum si potest in medio quodam ita
1 nanque A defendere—quicquid in mg.m2K 2 uolueriilt A quidquid
LmlSVml, ita etiam lin. 5 3 possit Kml 4 till. ut om.K 5 habet z
auctori] ut priori A auertor M 7 oc Lml 8 actori Lvil pr. esse
omzATd possit KM homines Kml 9 in s. exp. ex G et
om. A 10 malae uoluntatis (esigen. partit., cf. lin. 2 el5)]nialam uoluntatem Kni2
malae iioluntatis causa (eausa in mg. m3) V male uoluntates M
qua A si P homo n A homine C ubi] in quo Kb esse om. A 11 ad
auctoritatem A ad ad auctorem C, om. d deum esse om. d refercndani
KCVp.c. referenda M, om. d 13 optineamus (s.l.m2 I teneamus)fr
14 hoc atque illud A adhuc Kml illud Vml deflectitur G 15 malae K
16 bonus Kml ct quorum SV 18 quit Lml abes Lml 19 quidem KA
quidam C adhuc—ost in mq.A 20 ex] si ex A est] et Km2 21 an nobis Lml
absordissime A 22 fateamur (ur s. add.)L fatea S fateantur Abd 23 quamquam]
qiiQ A miror C2\' quod ia A
bona est et, si magis diligimus, magis bona, si minus, minus bona est,
aut si omnino non diligimus, non est bona. quis uero dubitet dicere
uoluntatem nullo modo iustitiam diligentem non modo esse malam,
sed etiam pessimam uoluntatem? si ergo uoluntas aut bona est
aut mala et utique malam non habemus ex deo, restat ut bonam uoluntatem
habeamus ex deo; alioquin nescio, cum ab eo iustificamur,
quo alio munere ipsius gaudere debeamus. et hinc scriptum arbitror:
paratur uoluntas a domino et in Psalmis: a domino gressus
hominis diriguntur et uiam eius uolet et quod apostolus
ait: deus est enim qui operatur in uobis et uelle et operari
pro bona uoluntate.
Quocirca quoniam quod a deo nos auertimus, nostrum est
haec est uoluntas mala - quod uero ad deum nos conuertimus, nisi
ipso excitante atque adiuuante non possumus- et haec est uoluntas
bona - quid habemus quod non accepimus? si autem accepimus,
quid gloriamur, quasi non acceperimus? ac per hoc ut qui gloriatur,
in domino glorietur, quibus hoc deus donare uoluerit,
eius misericordiae est, non meriti illorum, quibus autem noluerit,
ueritatis est. iusta namque peccatoribus poena debetur, quoniam
misericordiam et ueritatem diligit dominus deus
et: miserieordia et ueritas occurrerunt sibi et: uniuersae
uiae domini misericordia et ueritas. et quis explicet quam
crebro haec duo coniuncta diuina scriptura commemoret? aliquando
II Cor. 10,17 20 Ps. 83, 12 22 Ps. 84, 11 Ps. 24, 10 . 1 alt. nec] vel b posi diligimus eras. uid. est bona in L 2 alt.
bona est A si minus] si IC si minus diligimns A minus s.l.naL 3pr.non
s.l.G bona est d dicens KC 4 est Kml 5 uoluntatem
exp. L 6 et] set Lml sed Lm2SVmlPG malfl Lm2SYGA
habeamus Gml stat A 7 aliqui L hab eo LmlGml 8 quod Lml
scriptum est A 9 psalmo A 10 dirigctur PG dirigcntur LSV ATbd uiaSI7
et om. A quod om. KC 11 enim estIOI e s.l.G 13quod s.l.ru2L
uertimus A 14 estom.LSVP 15 in ipso V excitande Ga.c. 17 acce-
pimus Lml hac L 18 in domino** gloriaturC? dnsKCb donare
noluerit (are n ol. in ras. m2)L; post uoluerit eras. eius misericordia L 19miserieordia
LmISVPG merito SKb meritorum A 20 quoniam-deus in mg. m2L
21 diligit me V 22 et s, ras. Lm2 misericordiam Lml nniuersi Gml
24 crebo Lml cebro Vml coniunctos Lml coniucta 111
est: et uidimus gloriam eius, gloriam tamquam unigeniti
apatre, plenum gratia et ueritate-aliquando pro ueritate iudicium,
sicut est: misericordiam et iudicium cantabo tibi,
domine.
Quare autem illos uelit conuertere, illos pro auersione punire,
cum et in beneficio tribuendo nemo iuste reprehendat
misericordem et in uindicta exercenda. nemo iuste reprehendat
ueracem, sicut in illis euangelicis operariis aliis placitam mercedem
reddentem, aliis etiam non placitam largientem nullus iuste
l\'ulpauerit, consilium tamen occultioris iustitiae penes ipsum est.
si possumus, dominum deum bonum ideo etiam sanctis suis
alicuius operis iusti aliquando non tribuere uel certam scientiam
uel uictricem delectationem, ut cognoscant non a se ipsis, sed ab illo
sibi esse lucem, qua inluminentur tenebrae eorum, et suauitatem,
qua det fructum suum terra eorum.
Cum autem ab illo illius adiutorium deprecamur ad faciendam
perficiendamque iustitiam, quid aliud deprecamur, quam ut
aperiat quod latebat et suaue faciat quod non delectabat? quia et
hoc ab illo esse deprecandum eius gratia didicimus, dum antea lateret,
eius gratiadileximus. dum antea non delectaret, ut qui gloriatur non
in se, sed in domino glorietur. extolli quippe in superbiam propriae
uoluntatis est hominum, non operis dei; neque enim ad hoc eos
cf. Ps. 84,13 22 cf. I Cor. 1,31 23extolli—adiuuat dens] cf. FulgentiiadMou. 128 3 patrem Lml plen\' A ueritatem Lml
C quarei P adncrsionc A punire ?. ras. m2L 7 cum] tum M quamuis
(uis s.l.m2)L quamLmi SVPG quamquam bd cum codd. quibusdam deterioribus
et eras. L in om. LSPG,s.l.Vtn4 beneficia Lm2 rephendit LtnlSml
8 misericordiam LmlSKml ct-reprehendat in mg.m2K in s.l.eras.L uindictam
Inn2 excrcendo Lm2 excrenda SVKCm2M 10 redentem Lml
11 tam K ocultiores Lml occultiores A sunt A 12 nos autem b 13 si
possumus om. z 14 iusti etiam Lm2 iustitia LmlSVPGM, b in mg.
no*(s eras.)L 15 illos VmlGml lti iluminentur L Iuminentur b suauitateSPGC
17 in terra V 18 illius] alius V ad s. exp. et Lm2 20 latebat s. exp.
delectat Vm3 21 gratiS Lml laterat LmlS lateret s. cxp. lectaret m3F
23 gloriatur G ettolli Yml extolli. K 24 conpellat Sml
quidam propriae potestatis, ut fiat inoboediens per superbiam.
hic autem adpetitus etiam si non esset, nihil molestum esset,
et cum hoc noluit homo, sine difficultate noluisset; secutum est autem
ex debita iusta poena tale uitium, ut iam molestum esset oboedire
iustitiae. quod uitium nisi adiuuante gratia superetur, ad iustitiam
nemo conuertitur, nisi operante gratia sanetur, iustitiae pace
nemo perfruitur. cuius autem gratia uincitur et sanatur, nisi illius
cui dicitur: conuerte nos, deus sanita ium nostrarum, et
a uerte iram tuam a nobis? quo et si facit, misericordia facit,
ut dicatur: non secundum peccata nostra fecit nobis nec
secundum iniquitates nostras retribuit nobis. et quibus
non facit, iudicio non facit. et quis dicet illi: \'quid fecisti, cui misericordia
et iudicium pia sanctorum mente cantatur\'? idcirco etiam
sanctos et fideles suos in aliquibus uitiis tardius sanat, ut in his eos
minus, quam inplendae ex omni parte iustitiae sufficit, delectet bonum,
siue cum latet siue cum etiam manifestum est. ut, quantum
pertinet ad integerrimam regulam ueritatis eius, non iustificetur
in conspectu eius omnis uiuens. nec in eo ipso uult nos damnabiles
esse, sed humiles commendans nobis eandem gratiam suam, ne
facilitatem in omnibus adsecuti nostrum putemus esse quod eius est;
qui error multum est religioni pietatique contrarius. nec ideo tamen
in eisdem uitiis nobis permanendum esse existimemus, sed aduersus
ipsam maxime superbiam, propter quam in eis humilamur, et
nos uigilanter conemur et ipsum deprecemur ardenter simul
ira mg. m. rec. V 2 quidam-adpctitus in mg.mZL faciatGml
3 alt. esset in ras. Lm2 4 uoluisset T 5 debito AmZC iusta — uitium om. A
eeSVmlG 7 yincemLmlSVmlPGM 9sanitatum Vm2Asalutatium Psanitatium
Gm2CM salutaris K nr K 10 an nobis Lml 11 ut (t s.l.m2)L peccata]
merita M neque GmlAd 13 cui s.l.m2S eum GmlA cuius M
miam A 14 iudicia Vml pie L piu Vml canatur Lml cantantur K
icciro A 15 cu s. exp. ut Ilm2 16 delectat K 18 pertineat
LmlSVmlPG iustifecetur Vml 21 facultatem Sna1 felicitatem K
adsequuti S esset V 22 relegioni LS religionis C pietatisque C
contrariis A nec—existimemus om. M 23 Qstimemus A 24 huniiliamur
LmwSVPGKACbd humiliatur M 25 ardentes A
habere, ut in omnibus non ad nos respicientes, sed sursum cor habentes
domino deo nostro gratias agamus et, cum gloriamur, in illo
gloriemur.
adiuuat dominus, sermo quoque iste tam prolixus tandem terminum
sumat, utrum qui omnino numquam ullum peccatum habuerit habiturusue
sit, non solum quisquam natorum hominum sit, uerum etiam
potuerit aliquando esse uel possit. hune prorsus nisi unum mediatorem
dei et hominum hominem Christum Iesum nullum uel esse uel fuisse uel
futurum esse certissimum est. unde iam multa diximus de baptismo
paruulorum, qui si nullum peccatum habent, non solum sunt homines
innumerabiles sine peccato, uerum etiam fuerunt et erunt. porro si
ueraciter illud constitit, unde secundo loco egimus, neminem esse sine
peccato, profecto nec paruuli sine peccato sunt. ex quo conficitur.
etsi quisquam in hac uita esse potuisset, qui uirtute ita perficeretur.
ut ad tantam plenitudinem iustitiae perueniret, qua nullum haberet
omnino peccatum, fuisse tamen eum antea peccatorem, unde in
istam nouitatem uitae conuerteretur, non esse dubitandum. etenim secundo
illo loco aliud quaerebatur, aliud in hoc quarto propositum
est. nam in illo, utrum aliquis in hac uita ad perfectam. quae prorsus
sine ullo peccato est, uitam perueniret per gratiam dei studio
uoluntatis, hoc requirebatur; in hoc autem quarto, utrum esset in
filiis hominum uel esse potuisset aut posset, qui non ex peccato ad
iustitiam perfectissimam perueniret, sed nullo omnino umquam
peccato esset obstrictus, hoc quaeritur. ideo si illa uera sunt, quae
1 pr. si Km1 M all. si M dcprccamur bd non (s s. n) Vm2 2 non ad
om. A rursuM Mml corbentes Lml 5 quaLmlSVmlGKml
Quartum] add. autemz quod LmlSVmlPG explicito zd 6 tam t\'n mg. G
7 sumat Lm1 quis Gm2 uniquam P, om. M nullū Pm. rec. M illu
(u s. i et d s. u)A 8 naturam L naturum SVmlG hominum om z
9 nisi] preter Ii, b (in mg. al nisi), om. C 11 post unde tras.
et G mnitum7vC 14 lcgimus A 15 nec om. K paruulis A nsiint
Ktn2 16 utsi K 17 iustitia Lml quam LmlA onmino haberet A
18 peccatum s.l.m2L ante A 19 uitae om. z in sccuntio Kbd
20 illo oue. A 22 est c L 23 rcquirahatur A esse Vml C et .4
24 aut posset om. z possit Ktn2 25 *et L 26 osse VmlA
nec fuit nec erit excepto uno mediatore, in quo nobis propitiatio et
iustificatio posita est, per quam finitis inimicitiis peccatorum reconciliemur
deo. non itaque ab re est, quantum praesenti causae sufficere
uidetur, ab ipso exordio generis humani pauca repetere, quibus
aduersus quaedam, quae mouere possent, legentis animus informetur.
illo Eua uxor eius, accepto dei praecepto seruare oboedientiam
noluerunt, iusta eos poena ac debita consecuta est. sic enim comminatus
fuerat dominus, quod ea die, qua uetitum cibum ederent,
morte morerentur. proinde quia utendi ad escam omni ligno, quod
in paradiso erat, acceperant potestatem, in quo etiam lignum uitae
plantauerat deus, ab illo autem solo eos prohibuerat, quod appellauit
scientiae boni et mali, quo nomine significaretur experientiae
consequentia, et quid boni custodita et quid mali essent transgressa
prohibitione sensuri, recte profecto intelleguntur ante malignam
diaboli persuasionem abstinuisse cibo uetito atque usi fuisse concessis
ac per hoc et ceteris et praecipue ligno uitae. quid enim absurdius,
quam ut credantur ex aliis arboribus alimenta sumpsisse, non
autem etiam ex illo, quod et similiter permissum fuerat et utilitate
praecipua per aetatum labem mutari quamuis animalia corpora
atque in mortem uetcrescere non sinebat, tribuens hoc corpori humano
de suo corpore beneficium et mystica significatione demonstrans
quid per sapientiam, cuius figuram gestabat, conferretur
animae rationali, ut alimento cius uiuificata nequaquam in labem
mortemque nequitiae uerteretur? merito enim de illa dicitur:
26 Prou.3,18 1 iste om. z MTbd 3 infinitis A reconciliamur zbd 5 uidcnt Lvil uideus
SVG uideo P ualent Lm2 6 possunt Vm2Pbd possint K 7 hominis Kml
sserbare Lml Siuxta SGml hac Lml secuta P 10 fin. quo Sm1Vm1
11 morirentur A perindo V qui audendi Vm1 qui autendi Km1 etendi (om. quia) A
id Am2 13 ante ds exp. et eras. aute L 14scientia Km2 15 conscquentie (<;)
Lml P alt. qui Vm1 16 prohibitionem Lml sensuri-persuasionem in mg.
mlL profecte Vml 17 atque usi f. bis Lml concensis LmlSGml
18 hac Lml absordius VmlA 19 ut om.KC credatur LSVG
sumsisse L 20 fuerit K 21 praecipue K laucm SVmlGml labe 101
non mutari A 22 atquc om. A morte Kb uctcrascere Vm2Abd 23 beneficio V
24 huius V 25 lauem SVmlGm1 habem Aml 26 uertetur L illo Gml
corporali sic illa in spiritali paradiso, ista exterioris, illa interioris
hominis sensibus praebens uigorem sine ulla in deterius temporis
commutatione uitalem. seruiebant igitur deo uehementer sibi commendata
pietate oboedientiae, qua una colitur deus. quae per se ipsam
quanta sit quamque sola sufficiat ad tuendam rationalem sub creatore
creaturam, non potuit excellentius intimari, quam ut a ligno
prohiberentur non malo. absit enim ut bonorum creator, qui fecit
omnia et ecce bona ualde, mali aliquid in illius etiam corporalis
paradisi fertilitate plantaret. sed ut ostenderetur homini, cui esset
sub tali domino utilissima seruitus, quantum esset solius oboedientiae
bonum, quam solam de famulo exegerat, cui oboedire non propter
ipsius dominatum, sed propter seruientis utilitatem potius expediret,
ab eo ligno sunt prohibiti, quo si uterentur non prohibiti, nihil mali
omnino paterentur, ut quod illo post prohibitionem utentes passi
sunt satis ostenderetur quod eis hoc non intulerit arbor cibo noxio
perniciosa, sed tantum oboedientia uiolata.
placebat eis deus et, quamuis corpus animale gestarent, nihil inoboediens
in illo aduersum se moueri sentiebant. faciebat quippe hoc
ordo iustitiae, ut, quia eorum anima famulum corpus a domino
acceperat, sicut ipsa eidem domino suo ita illi corpus eius oboediret
atque exhiberet uitae illi congruum sine ulla resistentia famulatum.
hinc et nudi erant et non confundebantur. animam quippe rationalem
naturali uerecundia nunc pudet, quod in carne, in cuius seruitutem
ius potestatis accepit, nescio qua infirmitate efficere non
s. I. L paradyso LSP
3in terius Lml 5 ipsa S VGnilACM bd GquamquaeT7 8 quae K 9 illis
SPG,V(in mg. 1 illius) 10 plantarc Vml 11 esse Vml oboedientia
bona V 12 sola V exigerat SFGft exigeret ACM exiret (gc s. i ml )K 13 luentls
z, b in mq. frnentis Gm2 expoediret K 14 brohibiti Sml
15 pateretur Kml illud F proibitionem L putentes V 16 intellegeretur z d,
b in mg. 18 s. hanc m2 oboedientiam add. G 19 obedientes A
20 illu V aduersumoucris KmlAml 21 cordo Lml famulQ
A (in mI). famulafii) 22 ipse K idem A 23 exiberet L 25 nunc
ex nec P 26 ius] eius A perficero KC
quae propter hoc in quouis casto merito appellantur pudenda,
quod aduersus dominam mentem, quasi suae sint potestatis, sicut
libitum est, excitantur idque solum iuris in his habent frena uirtutis,
ut ad ininundas et inlicitas corruptiones ea peruenire non sinant.
haec igitur carnis inoboedientia, quae in ipso motu est, etiamsi habere
non permittatur effectum, non erat in illis tunc primis hominibus, quando
nudi erant et non confundebantur. nondum quippe anima rationalis
domina carnis inoboediens extiterat domino suo, ut poena reciproca
inoboedientem experiretur carnem famulam suam cum sensu. quodamconfusionisetmolestiaesuae,
quem sensum certe ipsa per inoboedientiam
suam non intulit deo. neque enim deo pudendum est aut
molestum, si nos ei non oboedimus, cuius in nos summam potestatem
nullo modo minuere ualemus, sed nobis pudendum est, quod imperio
nostro caro non seruit, quia hoc fit per infirmitatem, quam peccando
meruimus, uocaturque peccatum habitans in membris nostris. sic
est autem hoc peccatum, ut sit poena peccati. denique posteaquam
est illa facta transgressio et anima inoboediens a lege sui domini
auersa est, habere coepit contra eam seruus eius, hoc est corpus
eius, legem inoboedientiae et puduit illos homines nuditatis suae
animaduerso in se motu, quem ante non senserant, quae animaduersio
apertio dicta est oculorum; neque enim oculis clausis inter
illas arbores oberrabant. sic et de Agar scriptum est: aperti sunt
oculi eius et uidit puteum. tunc illi homines pudenda texerunt,
quae deus illis membra, ipsi uero pudenda fecerunt.
1 ipr. uolete L alt. nolente L 2 putenda (t prodml saepius) Vml 3suaebis K
4 liuitum LmlSVmlGml excitant Lml 5 ad in ras. Vm2 inmundus Vml
et] add. ad z 6 inoboedientiae SVmlGmlK non habere A
7 tunc om. zd 9 extitat Lml exstiterat GKA 10 famula sua r
11 certa LmlM per] et V 13 molestum] eras. est L 15 caro s.l.m2L quia
bohoc Lml qui obhoc Lm2SP quod V qug hoc A quod hoc Gm2
16 uocanturque V 18 est eras. V, om. C facta est V anima om. z
19 adnersa V aduersa C 20 pudiuit VmlGm1 nuditati ex nudati Vm2
21 animoaduerso SVmlG senser K anima*dnersio V animoaduersio Gml
23 aberrabant Vm2 ager Lml aperti sunt in nuj.m2V 24 pudendanoro
in mg. A
per illius sacramentum. qui uenit in similitudine carnis peccati, ut
euacuetur corpus peccati, quod et corpus mortis huius appellat, unde
miserum hominem non liberat nisi gratia dei per Iesum Christum
dominum nostrum. sic enim ab eis transitum fecit in posteros ista
lex initium mortis, quemadmodum labor quo cuncti homines laborant
in terra, quemadmodum in feminas parturitio cum doloribus. haec
enim, cum de peccato arguerentur, dei sententia meruerunt, quae
non in eis solis, sed etiam in successoribus eorum, in aliis magis, in
aliis minus, tamen in omnibus uidemus inpleri. cum itaque primorum
illorum hominum fuerit prima iustitia oboedire deo et hanc
in membris aduersus legem mentis suae legem concupiscentiae non
habere, nunc post eorum peccatum nata ex eis nostra carne peccati
pro magno obtinetur ab his qui oboediunt deo desideriis eiusdem
concupiscentiae non oboedire et crucifigere in se carnem cum passionibus
et concupiscentiis, ut sint Iesu Christi, qui hoc in sua cruce
figurauit, quibus per gratiam suam dedit potestatem filios dei
fieri. non enim omnibus hominibus dedit, sed quotquot receperunt
eum, ut deo renascerentur spiritu, qui saeculo nati erant carne.
sic enim de his dictum est: quotquot autem receperunt eum,
dedit eis potestatem filios dei fieri, qui non ex carne,
non ex sanguine, non ex uoluntate uiri nec ex uoluntate
carnis, sed ex deo nati sunt.
est et habitauit in nobis, tamquam dicens: \'magnum
14 cf. Rom.6,12 19 cf. Ioh. 3, 5 20 Ioli. 1,12.13 24 Ioh. 1,14 Ab 3 morti Lml
appellatur Md 5 habeis L 6 labor-quemadmodum owt. A quo m3
s. exp. hoc V 7 paritio Kml 8 erucrunt VmlGml 10 priorum r
12 mentis in flU). K 13 haberet ImlVPG haberent b nunc] nec b
posterorum (om. corum)/( peccato Kin2 caro s _14 magna Gml
hab L is Lml hiis A 15 in se exp. V 16 iu ihu LSrmlG,om.M
xpo (o ml ex i)L cruce] carne z 17 figurabit A 18 quodquod
(t ml s. d)L 19 ut om. K slo ml ex do L do P 20 dictum cst de his G
quodquod (ulrumquc d COTT. ml in t)L 22 nee] non z nequc A uoluptate Lml
SVG 24 sequutus S adidit (i pr. s.l.)L factum s.l.m2V 25 habifabit
WmlKmlA
nati fuerant ex carne saeculo quamuis creati ab ipso deo; sed longe
mirabilius factum est, quod, cum istis naturae fuerit nasci de carne,
beneficii nero nasci ex deo, propter hoc inpcrtiendum beneficium ille,
qui de deo naturaliter natus est, nasci etiam misericorditer de carne
dignatusest\';hocest enim: et uerbum caro factum est et habitauitin
nobis. per hoc, inquit, factum est, ut nati de carne caro postea
nascendo de spiritu spiritus essemus et habitaremus in deo, quia et
deus natus de deo postea de carne nascendo caro factus est et habitauit
in nobis. uerbum enim, quod caro factum est, in principio erat
et apud deum deus erat. uerum tamen ipsa participatio illius in inferiora
nostra, ut nostra esset in superiora illius, tenuit quandam et
in carnis natiuitate medietatem, ut nos quidem nati essemus in carne
peccati, ille autem in similitudine carnis peccati, nos non solum ex
carne et sanguine, uerum etiam ex uoluntate uiri et uoluntate carnis;
ille autem tantum ex carne et sanguine, non ex uoluntate uiri neque
ex uoluntate carnis, sed ex deo natus est. et ideo nos in mortem propter
peccatum, ille propter nos in mortem sine peccato. sicut autem inferiora
eius, quibus ad nos descendit, non omni modo coaequata sunt
inferioribus nostris, in quibus nos hic inuenit, sic et superiora nostra,
quibus ad cum ascendimus, non coaequabuntur superioribus cius, in
quibus cum illic inuenturi sumus. nos enim ipsius gratia facti erimus
filii dei, ille semper natura erat filius dei; nos aliquando conuersi adhaerebimus
inpares deo, ille numquam auersus manet aequalis deo; nos
participes uitae aeternae, ille uita aeterna. solus ergo ille etiam homo
5,6. 9.1 Cor. 15, 3. II Cor. 5,15 23 cf. Matth. 3,17. Luc. 3 ,22 24 cf.Phil.2,6 Gml 2 fuerut L 3 isti V fieri Lml fuerint Gml 5 quod
Vml de* G misericorditer om.z 6 habitabit LGmlKmlAC
8 de spiritu nascendo A inhabitaremus P dno A 9 factu FC habitabit IÚnl
12uts.i.m2L nostrainmg. m2L essent Vm2A in] et AM 13natiuitatem LrnlS
14 similitudinem AJlb 15 fin. et] add. ex LSP uoluptate SVPG,L (n s. p)
16 et ex sanguine V uoluptate SPG,L(u s. p) 17 sed-est om. r
morte Lm2 18 ille] add. autem A morte Lm2M in inferiora K
19 decendit Lml quoęquata LmlVGml 20 inferioribus nrs in mg.m2L
hoc Vm1 sit Gm1 21 quoaquabuntur L«»2 quoequabuntur V 22nos—
filius dei in mg. A 23 aderebimus Lml 25 uitae in ras. V pr. illa Gml
carnem peccati quamuis de materna carne peccati. quod enim carnis
inde suscepit, id profecto aut suscipiendum mundauit aut suscipiendo
mundanit. ideo uirginem matrem non lege carnis peccati, id est non
concupiscentiae carnalis motu concipientem, sed pia fide sanctum
germen in se fieri promerentem quam eligeret creauit. de qua crearetur
elegit. quanto magis ergo caro peccati baptizanda est propter euadendum
iudicium, si baptizata est caro sine peccato propter imitationis
exemplum!
si peccator genuit peccatorem, iustus quoque iustum gignere debuit.
hoc etiam his respondemus, qui dicunt de homine baptizato natum
iam uelut baptizatum haberi debuisse. cur enim non, inquiunt, in
lumbis patris sui potuerit baptizari, si secundum epistolam, quae ad
Hebreos scripta est, in lumbis Abrahae Leui potuit decimari? hoc qui
dicunt adtendant non propterea Leui postea non fuisse decimatum,
quia iam fuerat decimatus in lumbis Abrahae, sed quia sic ordinatus
est honore saeerdotii, ut acciperet decimas, non praeberet; alioquin nec
ceteri fratres eius, qui ei praebebant, decimarentur, quia et ipsi in
lumbis Abrahae a Melchisedech iam fuerant decimati.
Sed nc quis dicat propterea recte potuisse Abrahae filios
decimari, quamuis iam fuissent in lumbis patris sui decimati, quia
in ras. GK peccatum nunquam habuit carnem peccati sqq. CT
habuit unquam bd nec sumpsit camem] nec cum carne z
2 de natura carnis peccati b 3 pr. aut om. A ct Mml ut T mundabit A
aut-mundallit om. A ait LillI suscipiendum Lml 4 mandauit Ka.c.
peccatum Lml id est] item r 5 pia] ipsa z fides Lml
sancta z 6 eligerent Lrnl eligere SV elegerat b 7 baptizandu Vm1
propter-cst in mg. m2K 8 babtizanta (b pro p in hac parte ml
semper teTe) Lml baptizanda S baptizanta PG immitationes Lml
10 super Kinl 12 baptizati Vml nato LmlM 13 debuisset SVmlPGml
cuur GA illuuis LmlVGml illum uiis S 14 poterit r potuit KACbd
15 ebreos L haebraeos S scripta sunt V hahrahę LK abraae A
16 fin. non om. A 17 habrahe L abraheę S 18 est om. L sacerdoti
SVmlGml sacerdotio PGm2 prauerct Sml croueret V 19 ceteris LmlSVml
decima Lml 20 habrahę L abraheae S abraae A, ita etiam l. 21 melcisedec
Lml melchlsedec C fueręnt Lml fuerat VmlKml 21 filius Vml
sicut Israhelitae annis omnibus, immo ex fructibus omnibus decimas
tota uita sua crebras solent praebere Leuitis, baptismum autem tale
sacramentum esse, quod semel datur et, si iam hoc acceperat quisque,
cum in patre suo esset, non nisi baptizatum fuisse deputandum, cum
de illo qui baptizatus fuerat gigneretur: qui hoc dicit, ne diu disputem,
circumcisionem respiciat, quae semel fiebat et tamen in singulis
singulatim fiebat. sicut ergo tempore illius sacramenti de circumciso
qui nasceretur circumcidendus fuit, sic nunc de baptizato qui natus
fuerit baptizandus est.
At enim ait apostolus: filii uestri inmundi essent,
nunc autem sancti sunt; et ideo, inquiunt, fidelium filii iam
baptizari minime debuerunt. miror hoc dicere qui negant peccatum
ex Adam originaliter trahi. si enim hanc apostoli sententiam sic accipiunt,
ut credant de fidelibus sanctificatos filios nasci, cur eos etiam
ipsi baptizari oportere non dubitant? cur denique nolunt fateri de parente
peccatore aliquod peccatum originaliter trahi, si de sancto
aliqua sanctitas trahitur? et contra nostram quidem non est adsertionem,
etiamsi ex fidelibus sancti propagantur, quod eos dicimus,
si non baptizantur, pergere in damnationem, quibus et ipsi regnum
caelorum intercludunt, quamuis eos dicant non habere ullum uel
proprium uel originale peccatum. aut si eis indignum uidetur, ut
sancti damnentur, quomodo erit dignum, ut a regno dei sancti separentur?
illud potius adtendant, quomodo non de peccatoribus parentibus
trahatur aliquod peccatum, si de sanctis aliqua sanctitas trahitur
et inmunditia de inmundis. utrumque enim dixit qui dixit: alioquin
filii uestri inmundi essent, nunc autem sancti sunt.
om. z fnerit Gml 2 israeliti fL frugibus z
3 crebra L tali Vml 4 datum* L 5 esse VmlC 6 pr. qui s.l.
LVG, orti. PS 7 recipiat LSVPGml 8 singillatim Gm2KCbd tcmporae
V in tempore A circumcisio Vtnl 9 nascetur A 11 ait rni G apls L
at enim 0 apls S at enim e amplius Vat enim apls P ait (i s.l.m2)enim *** apostolusGaitapis
inquitAAtenimap. aitd apostolus]add.alioquins.l.LG,in mg. A
16 n baptizari Gm2 dubitabant K 17aliquot Kml trahii SV 23 dapentur A
erit] est zCTd ut s.l.m2 S aut V 24 et illud b adtendunt SV
trahentur parentibus Vml 26 non immundicia b inmundia Vm1
utramque Lml
ex infidelibus nati pariter tamen, si baptizati non fuerint,
regnum dei non permittantur intrare. quid ergo illis ista sanctitas
prodest? nam si damnari faterentur inmundos ex infidelibus natos,
sanetos autem filios fidelium in dei quidem regnum intrare non posse,
nisi fuerint baptizati, non tamen damnari, quia sancti sunt, esset
qualiscumque distinctio; nunc uero natos de sanctis sanctos et de
inmundis inmundos aequaliter dicunt et, quia peccatum non habent,
non damnari et, quia baptismum non habent, a dei regno separari.
hanc absurditatem talia ingenia non uidere quis credat ?
Nostrae autem, immo ipsius apostoli sententiae qui dixit:
ex uno omnes ad condemnationem et: ex uno omnes ad
iustificationem uitae, quam non sit contrarium hoc quod ait,
cum de alia re ageret: alioquin filii uestri inmundi essent,
nunc autem sancti sunt, paululum adtende.
secundum quendam modum suum per signum Christi et orationem
manus inpositionis puto sanctificari et, quod accipiunt quamuis non sit
corpus Christi, sanctum est tamen et sanctius quam cibi quibus alimur,
quoniam sacramentum est. uerum et ipsos cibos, quibus ad necessitatem
sustentandae uitae huius utimur, sanctificari idem apostolus
dixit per uerbum dei et orationem, qua oramus utique nostra
corpuscula refecturi. sicut ergo ista ciborum sanctificatio non efficit,
ut quod in os intrauerit non in uentrem uadat et in secessum
emittatur per corruptionem, qua omnia terrena soluuntur, unde et
(XL 344, 51 sqq. M) et Confess. 111 (CSKL XXXIII p. I 15, 14) 21 cf. I
Tim. 4, 5 24 cf. Matth. 15, 17
ex iufidelibus natos um. z 6 esse Vml 7 distincto Vml natos] add. et lib
9 baptismo rllll post habentrepet. damuari-habcnt K _10 absorditatem A
12 et om. V13 hoc utn.KC 15 [laulolum Kml 16 nam-xpi in mg.m2L nam
in ras. V qua ̄ M caticuminos LP catecumcnos SVml catecuminos Vm2GAM
catechuminos K cathecuminos Cb 17 secundum in ras. Vm2 18 cod.
Remigianus Maurinorum: et manus impositionem 21 sustentan*dv V huius
uitae d alimur zbd 23 refectu Vml sed sicut in ras. rm3 prgo] et
LSPG, om. V autem b non efficit] n ad hoc ualet s.l.m3V 21 inos K
in nos C iutrauit Kml non s.l.m2K uadit GKml 25 et om. KCb
ita sanctificatio catechumeni, si non fuerit baptizatus, non ei ualet
ad intrandum regnum caelorum aut ad peccatorum remissionem.
ac per hoc et illa sanctificatio, cuiuscumque modi sit, quam in filiis
fidelium esse dixit apostolus, ad istam de baptismo et de peccati
origine uel remissione quaestionem omnino non pertinet. nam et
coniuges infideles in coniugibus fidelibus sanctificari dicit eo ipso
loco ita loquens: sanctificatur enim uir infidelis in uxore
et sanctificatur mulier infidelis in fratre; alioquin filii
uestri inmundi essent, nunc autem sancti sunt. non,
opinor, quisquam tam infideliter intellegit, quodlibet in his uerbis
intellegat, ut ob hoc existimet etiam maritum non christianum, quia
christiana fuerit uxor eius, neque iam baptizari oportere et ad peccatorum
remissionem iam peruenisse et in regnum caelorum esse intraturum.
quia sanctificatus dictus est in uxore.
qui iam de baptizatis nascuntur, hoc breuiter accipiat. sicut generatio
carnis peccati per unum Adam ad condemnationem trahit omnes
qui eo modo generantur, sic regeneratio spiritus gratiae per unum
Iesum Christum ad iustificationem uitae aeternae ducit omnes qui
eo modo praedestinati regenerantur. sacramentum autem baptismi
profecto sacramentum regenerationis est. quocirca sicut homo, qui
non uixerit, mori non potest et qui mortuus non fuerit resurgere non
potest, ita qui natus non fuerit renasci non potest. ex quo conficitur
neminem in suo parente renasci potuisse non natum. oportet autem
ut, si natus fuerit, renascatur, quia nisi quis natus fuerit
denuo, non potest uidere regnum dei. oportet igitur, ut
sacramento regenerationis, ne sine illo male de hac uita exeat, etiam
26 Ioh. 3, 3 LVGK 2 cathecumeni LmlS caticumini P catecumeni V catecumini
GK catecumiuis A cathecumini Cldb cathicumini Lm2 3 in regnum d
ad] a LmlSVmlGml 6 originale Gml origine M remissionem CM
8 infideles (i s. fin. e)S in uxore fideli (fideli s.l.m2)V 9 in fratre] in
uiro fideli s.l.m2V 11 quotlibet lÚnl 12 non exp. L 13 neque enim S
14 iam] n SPG, exp. LV, om. b 15 ductus Vml datus Gml 16 moue*tur L
baptizetur LmlSVCvil 18 ad] in b in omnes L ut omnes SGml **omnis
(e s. i m2lV homines C 19 generatio zAlIfd 20 dicit 01111 21 praedistinati
VK generantur Lml 26 renatus z 2ssine ullo AC
quod etiam ipso loco Christus ostendit, cum interrogatus quomodo
possent ista fieri commemorauit quid Moj\'ses fecerit in exaltatione
serpentis. cum itaque per baptismi sacramentum morti Christi conformantur
infantes, eos a serpentis morsu fatendum est liberari, si
a christianae fidei regula nolumus aberrare. quem tamen morsum
non in sua uita propria. sed in illo cui primitus in illo cui est acceperunt.
Neque illud fallat, quod nec parenti post conuersionem
obsunt propria peccata; quanto enim magis, inquiunt, filio eius obesse
non possunt! sed qui hoc sentiunt non adtendunt, quia, sicut parenti
per hoc quod spiritu renatus est propria peccata non obsunt, ita qui
de illo natus est, nisi eo modo renascatur, quae a parente tracta sunt
oberunt, quia et innouati parentes non ex primitiis nouitatis, sed
ex reliquiis uetustatis earnaliter gignunt et filii ex parentum reliqua
uetustate toti uetusti in peccati carne propagati damnationem ueteri
homini debitam sacramento spiritalis regenerationis et renouationis
cuadunt. illud namque praecipue propter quaestiones, quae de hac
re motae sunt uel moueri adhuc possunt, adtendere ac meminisse
debemus tantummodo peccatorum omnium plenam- perfectamque
remissionem baptismo fieri, hominis uero ipsius qualitatem non
totam continuo commutari, sed spiritales primitias in 1 ene proficientibus
de die in diem nouitate crescente commutare in se quod
carnaliter uetus est, donec totum ita renouetur, ut animalis etiam
infirmitas corporis ad firmitatem spiritalem incorruptionemque
perueniat.
16 cf. Tit. 3, 5 19 cf. Col. 2,13 22 cf. II Cor. 4,16 dc/i S om. S; cf. Praef. remissionem ACd remissione
cet. 3 moyse Lrrl exaltationes Vml exaltationem A 4 confor-
mentur d 7 in suauitate LmlVmlPG 8 quod] add. si 6 post conuersione
9 absunt Vtnl quanta Ka.c.
11 propria-est in mg. m2 K quide*L 14 fin ox] et V parcntum
(in my. \\ parentes) V 15 uetusti] uctustati Kml uetustate M 15 et in peccati d
in om. A peccati (o s. i m2) V in carne .4 carnis (s s. i m2) V propeccati
(propagatis. m2) K ueteris hominis P 1G deuitam LmlVml dcuita P spiritali
z generationis Vml 18 remotae C mota M 20 in baptismo Vm2
21 commutare (i a. e ml )K 24 ad infirmitatem Vtnl
appellat apostolus, cum dicit: non ergo regnet peccatum
in uestro mortali corpore ad oboediendum desideriis
eius, non sic manet in membris eorum, qui ex aqua et spiritu renati
sunt, tamquam non sit eius facta remissio, ubi omnino plena et perfeeta
fit remissio peccatorum omnibus inimicitiis interfectis, quibus
separabamur a deo, sed manet in uetustate carnis tamquam superatum
et peremptum, si non inlicitis consensionibus quodam modo re- .
uiuescat et in regnum proprium dominationemque reuocetur. ab hac
autem uetustate carnis, in qua est lex ista peccati uel peccatum iam
remissum, usque adeo spiritus uita discernitur, in cuius nouitate
baptizati per dei gratiam renascuntur, ut parum fuerit apostolo dicere
tales non esse in peccato, nisi etiam diceret in ipsa carne illos
non esse, antequam ex hac mortali uita emigrarent; qui enim magis i m in
carne sunt, inquit, deo placere non possunt; uos autem
non estis in carne, sed in spiritu, si tamen spiritus dei
habitat in uobis. uerum tamen sicut ipsa carne quamuis corruptibili
bene utuntur qui membra eius ad opera bona conuertunt, in qua
carne non sunt, quia non secundum eam sapiunt neque uiuunt, sicut
denique etiam morte, quae primi peeeati poena est, bene utuntur
qui eam pro fratribus, pro fide, pro quacumque uera et sancta iustitia
fortiter et patienter inpendunt, sic illa etiam lege peccati, quod iam
remissum in uetustate carnis manet, bene utuntur coniugati fideles,
qui ex eo quod sunt in (\'Christi nouitate dominari sibi libidinem minime
patiuntur, ex eo autem quod adhuc trahunt Adae uetustatem regenerandos
inmortaliter filios mortaliter generant cum ea propagine
peccati, qua illi qui renati sunt obnoxii non tenentur et qua illi qui
11 cf. Rom. 7, 6 14 Rom. 8, 8. 9 del. S 2 apostolus in ras. m2V rognat Vml 3 uero Kml 6inimicis A
7 sfiparatum K 8 ct in ras. V peremtum L inlieiis Vml reuiuiscat
Vm2 Pm. rec. KAbd 9 dominationemquae Lml dominatioiiemqui V ml uocetur
V PG ac L hanc C 11 spuKb nouitatem z 12 renasc A fuerit CDI. A
diccre] esset dicere A 13 illos om. KCb 14 uite Aml migrarent zATbd
15 inquit sunt b 16 alt. in om. V di s.l.mSK 17 in ipsa A 18 coruertunt
F conuertunt (uert. s.l.) Km2 20 morte* L mortcm VP 23utantur
LmlV qui coniugati K 24 qui om. K minime s.l.Km2 minus M 25Adae
uetustatem]ad uotustatSXft regcncrando A 27 a uoce qua (pr.) inc. S
quia Km2 **nati V qua] quia LmlSVmlGKml
in membris, manente ipsa reatus eius soluitur; sed ei
soluitur, qui sacramentum regenerationis accepit renouarique iam
coepit. ex illa autem manente concupiscentiae uetustate quod nasciturrenasci
indiget, ut sanetur, quia parentes fideles et nati carnaliter
et renati spiritaliter filios carnaliter genuerunt, filii uero antequam
nascerentur, renasci quomodo potuerunt?
Nec mireris, quod dixi manente concupiscentialiter lege peccati
reatum eius solui per gratiam sacramenti. sicut enim facta et
dicta et cogitata iniqua, quantum ad ipsos motus animi et corporis
pertinet, iam praeterierunt et non sunt, eis tamen praeteritis et
non iam existentibus reatus eorum manet, nisi peccatorum
remissione soluatur, sic contra in hac non iam praeterita, sed adhuc
manente lege concupiscentiae reatus eius soluitur et non erit, cum
fit in baptismo plena remissio peccatorum. denique si continuo consequatur
ab hac uita emigratio, non erit omnino, quod obnoxium
hominem teneat solutis omnibus quae tenebant. sicut ergo non est
mirum praeteritorum factorum, cogitatorum atque dictorum reatum
manere ante peccatorum remissionem, sic contra non debet esse
mirum manentis concupiscentiae reatum praeterire post peccatorum
remissionem.
intrauit in hunc mundum et per peccatum mors et ita in
omnes homines pertransiit usque in finem carnalis huius generationis
et corruptibilis saeculi, cuius filii generant et generantur, nullo existente
homine, de quo in hac uita constituto ueraciter dici possit, quod
nullum habeat omnino peccatum excepto uno mediatore, qui
Rom. 5, 10 SGml concupiscentialiter Pd 2 manente in S manete Ktnl
manente et C sed ei soluitur om. V 4 illoSr PG manentёLml concupiscentia
AM 5 qua Vml 6 filios carn. gen. om. M carnale Sml
9dictaet facta.4 11 pertinetet LmlSVP preterinerunt Lml praeteritierunt
(in mg. t pterier)V 12 non**V nondum LSPG iam non M non tum d 13 praeteritas
Kml 14 eius om. A non crit cum om. A 16 uita(ae) migratio LSG
uitae migr. V uitoemigratio C uitaemigratione M nitamigratio b 17 solutisteneoant
om. z est om. Kb 18 factorum atque dictorum (om. cogit.) rb dict.
fact. atque cog. d 22 ita om. V 24 usque s.l.Am2 25 exsistente P
27 mediatori A
dominus noster hanc suam medellam nullis generis humani temporibus
ante ultimum futurum adhuc iudicium denegauit eis, quos per
certissimam praescientiam et iustissimam beneficentiam secum regnaturos
in uitam praedestinauit aeternam. namque ante natiuitatem
carnis infirmitatemque passionis et uirtutem resurrectionis suae
earum rerum futurarum fide eos qui tune fuerant informabat ad hereditatem
salutis aeternae, quarum rerum praesentium fide informauit
eos, qui cum gererentur aderant atque inpleri praedicta cernebant,
quarum etiam praeteritarum fide qui postea fuerunt et nos ipsos et
qui deinde futuri sunt informare non cessat. una ergo fides est, quae
omnes saluos facit, qui ex carnali generatione in spiritalem renascendo
saluantur, terminata in eo, qui uenit pro nobis iudicari et
mori, iudex uiuorum et mortuorum. sed huius unius fidei pro significationis
oportunitate per uaria tempora sacramenta uariata sunt.
Idem ipse itaque saluator est paruulorum atque maiorum,
de quo dixerunt angeli: natus est uobis hodie saluator et de
quodictumest aduirginemMariam: uocabis nomen eius Iesum;
ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum,
ubi aperte demonstratum est eum hoc nomine, quo appellatus est
Iesus, propter salutem quam nobis tribuit nominari; Iesus quippe
latine saluator est. quis est igitur qui audeat dicere dominum Christum
tantum maioribus. non etiam paruulis esse Iesum? qui uenit in
similitudine carnis peccati, ut euacuaret corpus peccati, in quo
23 cf. Rom. 8, 3 24 cf. Rom. 6, 6 Lm2Vm2PKA nullius generis b
4 praesentiam KA iustissimam] futuram zd beneficientiam z regenera-
turos A 5 ita ante V 7 fidem LmlSVml fides Vm2 in eos G informaba*t
A 8 quarumjtaqua (ta s.l.m2)V fidem P uitae V 9 gene-
rerentur Lml adderant Vml 10 praeterit.] add. rerum KCb fidem P, om.Kb
qui s.l.m2V fuerunt ezp. V 12 regeneratione K in spirituali A spiritaliter z
spiritualiter M renascendo saluantur] renascunturzd, b in mg. 13 iudicare KmlA
14 significationibus Vml 15 oportunetateLmJ 17 nobis Kml 18 est om.A
Iesum] emmanuhel M 20 quod apeliatur Jf quod (quo A) appellatus (om. est)atC
quo appellatur Mb 22 quis] qui z igitur] quippe z 22 audet G a.c.
dicere om.K 23 paruolis L 24 similitudinem A
rationalis miserabili ignorantia praegrauatur. quam plane ignorantiam
nullo modo crediderim fuisse in infante illo, in quo uerbum caro
factum est, ut habitaret in nobis, nec illam ipsius animi infirmitatem
in Christo paruulo fuerim suspicatus, quam uidemus in paruulis. per
hanc enim etiam, cum motibus inrationabilibus perturbantur, nulla
ratione, nullo imperio, sed dolore aliquando uel doloris terrore cohibentur,
ut omnino uideas illius inoboedientiae filios, quae mouetur
in membris repugnans legi mentis nec. cum uult ratio, conquiescit;
uerum et ipsa saepe uel dolore corporis tamquam uapulando conpescitur uel pauescendo uel
tali aliquo animi motu non tamen uoluntate
praecipiente conprimitur. sed quia erat in eo similitudo carnis peccati,
mutationes aetatum perpeti uoluit ab ipsa exorsus infantia, ut ad
mortem uideatur etiam senescendo illa caro peruenire potuisse, nisi
iuuenis fuisset occisus. quae tamen mors in carne peccati inoboedientiae
debita redditur, in similitudine autem carnis peccati oboedientiae
uoluntate suscepta est. ad eam quippe iturus eamque passurus hoc
ait: ecce ucnit princeps mundi huius et in me nihil inueniet;
sed ut sciant omnes, quia uoluntatem patris
mei facio. surgite, eamus hinc. his dictis perrexit ad indebitam
mortem factus oboediens usque ad mortem.
si primi hominis peccato
factum est, ut moreremur, Christi aduentu fieret, ut credentes in eum
non moreremur, et addunt quasi rationem dicentes: neque enim praeuaricatoris
transgressio plus nobis nocuit, quam incarnatio uel redemptio
22 Pclagiani infantibus LmlSVml PGml AG 2 pregrabatur SYmlGml
praegrauiatur Kml 3pr. in s.l.L,om.SVmlPGml 4 utI et Kml inhabi-
taret KGb ne SVmlPG 5 suspicatos LmlSVmlGtnl paruolis Lml
6 comotibus (om. cum)/l mortibus Lml monitibus M irronalihus i 9 nec om. V
11 motū A 12 quaerat Kml in eo erat bd 13 uolunt (i s. n)A 14 uideatur
(uideat C) etiam KACbd et. uid. cet. senesccnte (te in ras.tn2)V 15 non inonoedientiac
LmlSVmlPG inoboeditiae Kml 16 dedita VmlKml de uita A
17hoceros. V 18 ait] eratV 10 uoluntate LS 21 factus-mortem otn. A
23 moriremur Vm2 aduentum LmlCml 24 moremur Lml morireruur
Vm2Pm1 morerentur Km1 puaricatores Vml 25 redemtio L
profuit saluatoris, cur non potius hoc adtendunt, hoc audiunt, hoc
sine disceptatione credunt, quod apostolus sine ambiguitate locutus
est: quia per hominem mors et per hominem resurrectio
mortuorum. sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic
et in Christo omnes uiuificabuntur? neque enim aliunde
quam de corporis resurrectione dicebat. omnium ergo corporis mortem
factam per unum hominem dixit et omnium corporis resurrectionem
in uitam aeternam per unum Christum futuram esse
promisit. quomodo ergo \'plus nobis nocuit ille peccando, quam iste
profuit redimendo\', cum per illius peccatum temporaliter moriamur,
per istius autem redemptionem non ad temporalem uitam, sed ad perpetuam
resurgamus? nostrum ergo corpus mortuum est propter peccatum,
Christi autem corpus solum mortuum est sine peccato, ut fuso
sanguine sine culpa omnium culparum chirographa delerentur, quibus
debitores, qui in eum credunt, a diabolo antea tenebantur. ideo:
hic est sanguis meus, qui pro multis effundetur
in remissionem peccatorum.
istius experirentur corporis mortem; sed si hoc fecisset, carni quaedam
felicitas adderetur, minueretur autem fidei fortitudo. sic enim
homines mortem istam timent, ut non ob aliud felices dicerent esse
Christianos, nisi quod mori omnino non possent, ac per hoc nemo
propter illam uitam, quae post istam mortem beata futura est, per
uirtutem etiam contemnendae ipsius mortis ad Christi gratiam festinaret,
sed propter remouendam mortis molestiam delicatius crederctur
in Christum. plus ergo gratiae praestitit, plus fidelibus suis
sine dubitatione donauit. quid enim magnum erat uidendo non mori
eos, qui crederent, credere se non moriturum? quanto est maius,
1 fuit La.c.SVG attendunt hoc A 2 sine dubitatione KCbd ñ credunt A
loquutus SV 6resurrectionem LmlC Hms.l.m2K aeternam om.A 9 ergo om. A
nobis om. A 11 autem] tam A redemtionem L 12 est] add. etKb
n cst] add. et Kb effuso A 14 cyrographa L cirografa SV M cyrografaPaC
eirographa K chyrografa G 15 a OM. AM ideo] et ideo zd et ideo ait b 16 est]
add. inquit s.i.mSL aitVd effudetur V 17 remissione LV A111 18 etiam
in rns. Am2 20 felicitas Gp.c. munueretur Kml si Kml 21esse
dicerent K 24 mortis mplestiamL mortis—remouendam in mq.m2A 25 renouendaKmlsemouendalli
27critT7 2scredereom.A moriturosGm2A
moriturus M quoalltLml maior V
• sine fine uieturum ! denique hoc quibusdam in fine largietur, ut mortem
istam repentina commutatione non sentiant, sed simul cum
resurgentibus rapiantur in nubibus in obuiam Christo in aera et sic
semper cum domino uiuant. et recte illis, quia non erunt iam posteri,
qui propter hoc credunt non sperando quod non uident, sed amando
quod uident. quae fides est eneruis et debilis nec fides omnino dicenda,
quando quidem fides ita definita est: fides est sperantium
substantia, conuictio rerum quae non uidentur. unde
etiam in eadem, ubi et hoc scriptum est, ad Hebreos epistola, cum
consequenter enumerasset quosdam, qui deo fide placuerunt: secundum
fidem, inquit, mortui sunt hi omnes, cum
non accepissent promissiones, sed longe eas uidentes et
salutantes et confitentes, quia hospites et peregrini sunt
super terram. et paulo post eandem fidei laudem ita conelusit:
et omnes, inquit, testimonium consecuti per fidem non
tulerunt promissiones dei; pro nobis enim meliora prouiderunt,
ne sine nobis perfecti perficerentur. haec laus
fidei non esset nec omnino, ut iam dixi, fides esset, si homines in eredendo
praemia uisibilia sequerentur, hoc est, si fidelibus merces
inmortalitatis in hoc saeculo redderetur.
Hinc et ipse dominus mori uoluit, ut, quemadmodum de
illo scriptum est, per mortem euacuaret eum qui potestatem
habebat mortis, id est diabolum, et liberaret eos
qui timore mortis per totam uitam rei erant seruitutis.
hoc testimonio satis etiam illud monstratur et mortem istam corporis
principe atque auctore diabolo, hoc est ex peccato, accidisse, quod
8 Hebr. 11,1 11 Hcbr. 11,13 16 Hebr. 11, 39. 40 22Ilebr. 2,14.15 A 3 repentina KmlC 4 in med.om.LSPGmlKm2ACMTbd
6 credant Lm2 7 deuilia VmlGml debiles Kml omnino ow. A 8 sperantium
(in mrj. al sperandarum)b 9 conuinctio LmlSP coniunctio V et conuictio A
uidctnr ACmlM 10 scribtum Lml hacbreos S cbrcos K hebraeos Abd
opistulaiS aepistola K cum om. V 11 sequcnter A quodam Vml
sec. fidem du fidom inquid V 12 hi /I.l.m2L hii GK homines LmIS
homncs G mortui s V 13 promissioue Kml 14 ospites VKmlCml 15 ita
om. K 16 testomonium Vml consequuti SVG 17 pro nobis] per fidem K
22 noluit LmlSVmlGml 25 timorB A
diceretur. unde ille qui sine ullo peccato uel originali uel proprio ,
moriebatur dixit, quod paulo ante commemoraui: ecce ueniet
princeps mundi,— idest diabolus, qui potestatem habet mortis
in me nihil inucniet, id est peccati, propter quod homines
mori fecit. et quasi diceretur ci: \'quare ergo moreris?\' sed ut sciant
omnes, inquit, quia uoluntatem patris mei facio, surgite,
eamus hinc, id est, \'ut moriar non habens mortis causam de peccato
sub auctore peccati, sed de oboedientiae iustitia factus oboediens
usque ad mortem\'. et hoc ergo illo testimonio demonstratum est et,
quod timorem mortis fideles uincunt, ad agonem ipsius fidei pertinere,
qui profecto defuisset, si mox esset credentes inmortalitas consecuta.
fecerit, unde ipsa fides uelut quibusdam primordiis lactescentibus
germinaret et in suum robur ex illa teneritudine coalesceret — tanto
est enim fortior, quanto magis iam ista non quaerit —, tamen illud,
quod promissum speramus, inuisibiliter uoluit expectari, ut iustus
ex fide uiueret, in tantum ut nec ipse qui die tertio resurrexit inter
homines esse uoluerit, sed eis demonstrato in sua carne resurrectionis
exemplo, quos huius rei testes habere dignatus est, in caelum ascenderit
illorum quoque se oculis auferens nihilque tale cuiusquam
eorum carni iam tribuens, quale in carne propria demonstrauerat, ut
et ipsi ex fide uiuerent eiusque ustitiae, in qua ex fide uiuitur, praemium,
quod post erit uisibile, nunc interim per patientiam inuisibiliter
expectarent. ad hunc intellectum credo etiam illud esse referendum,
quod ait de sancto spiritu: non potest ipse uenire,
nisi ego abiero. hoc enim erat dicere: \'non poteritis iuste uiuere
ex fide, quod de meo dono, id est de sancto spiritu, habebitis, nisi
Luc. 24, 48 26 Ioh. 16, 7. L 4 diabolos Vml habebat zd 5 quod om. V
7 inquit om. z 9 actore K obocdientia ct iust. sMTbd 10 fin. et eras. L
11 timore LmlSVGml 12 inmortalitatis Kml consequutaSFG 13multa
om. S 14 ipse Lml quisbusdam Lml lactantibus KAM latesccntibus C
lactentibus b 15 conualesceret T 16 enl in mg. add. Km2 17 expcctare Lml
lQsuoSVmlPGml 21 aufcrans LvilSGml cuiusquc P 22quale*r
24 post crit] poterit Kml poterant (s.l. 1 n)Km2 postea erit zTbd 25 esset A
26 sco de spiritu KG de spu sco PAbd
inuisibilia credendo proficiat\'. hanc ex fide iustitiam identidem
loquens de spiritu sancto ita commendat: ille, inquit, arguet mundum
de peccato, de iustitia, de iudicio: de peccato quidem,
quia non crediderunt in me, de iustitia, quia ad
patrem uado etiam non uidebitis me.quaeestistaiustitiaqua
eum non uiderent, nisi ut iustus ex fide uiueret et non respicientes
quae uidentur, sed quae non uidentur spiritu ex fide spem iustitiae
expectaremus?
si peccato mors ista corporis
accidisset, non utique post remissionem peccatorum, quam redemptor
nobis tribuit, moreremur, non intellegunt quomodo res, quarum reatum,
ne post hanc uitam obsint, deus soluit, tamen eas ad certamen
fidei sinit manere, ut per illas erudiantur et exerceantur proficientes
in agone iustitiae. posset enim et alius hoc non intellegens dicere:
\'si propter peccatum dixit deus homini: in sudore uultus tui
edes panem tuum, et spinas et tribulos pariet tibi terra,
quare et post remissionem peccatorum labor hic permanet et haec
dura et aspera parit etiam terra fidelium? item si propter peccatum
mulieri dictum est: in gemitu paries, cur etiam post peccatorum
remissionem feminae fideles eosdem dolores in parturiendo patiuntur?\'
et tamen constat propter peccatum, quod admiserant, illos
a deo primos homines haec audisse atque meruisse nec resistit his uerbis
diuini libri, quae posui de labore hominis et de parturitione mulieris,
nisi qui prorsus alienus a fide catholica eisdem litteris aduersatur.
eis hac quaestione proposita respondemus dicentes ante remissionem
esse illa supplicia peccatorum, post remissionem autem certamina
10 Pelagiani 16 Gen. 3, 19. 18 20 Gen. 3,16 1 a om.z 2 idemtidem LmIV 4et de iustitia A et de iudicio AMbd .
5 credunt Lml crederint (ri s.l.) Am2 6 nouidebitis K jin. qu*aS 7 uiderunt z
lOita LmlSVmlPGml 11 accedissetyl redemtor LC 12 quorum Kml
13eos LmlSVmlPGKml 14sinitCp.c. 17 terra pariet tibi zA 18 pecca-
toruni om.zATd hic om. A 19 paret A 20 dic. est milL KCbd mulieris A
21 femineac Lm1Km2s.l. 22 et] nec LmlSVPG amiserant Kml ammiserant
LmlC 25 nisi-litteris om.z 27 hancShQcC 2S certaminiXmi
mouet, respondere debemus, ut eam et peccato accidisse fateamur
et post peccatorum remissionem, ut magnus timor eius a proficientibus
superetur, ad certamen nobis relictam esse non dedignemur.
si enim parua uirtus esset fidei, quae per dilectionem operatur, mortis
metum uincere non esset tanta martyrum gloria nec dominus diceret:
maiorem hac caritatem nemo habet, quam ut animam
suam ponat pro amicis suis. quod in epistola sua Iohannes ita
dicit: sicut ille animam suam pro nobis posuit, sic et
nos debemus animam pro fratribus ponere. nequaquam
igitur in morte pro iustitia subeunda uel contemnenda laudaretur
praecipua patientia, si mortis non esset magna multumque dura
molestia. cuius timorem qui uincit ex fide, magnam ipsius fidei conparat
gloriam iustamque mercedem. unde mirandum non est et mortem
corporis non fuisse euenturam homini, nisi praecessisset peccatum,
cuius etiam talis poena consequeretur, et post remissionem
peccatorum eam fidelibus euenire, ut in eius timore uincendo exerceatur
fortitudo iustitiae.
Caro enim, quae primo facta est, non erat caro peccati, in qua
noluit homo inter delicias paradisi seruare iustitiam. unde statuit
deus, ut post eius peccatum propagata caro peccati ad recipiendam
iustitiam laboribus et molestiis niteretur. propter hoc etiam de
paradiso dimissus Adam contra Edem habitauit, id est contra sedem
deliciarum, ut significaret quod in laboribus, qui sunt deliciis contrarii,
erudienda esset caro peccati, quae in deliciis oboedientiam non
CSEL IX 1072—1075 23 cf. Gen. 3, 23 Kmlb de peccato T accedisseV 3 a] acT 4 denegemus Gm2
5 erat V operatur mortis: mctum sqq.b 6 essct] posse LmlSVPGml posset Gm2
dicere Kml 7 maiore S maiora Vml caritate LSG 8 ponat quis (quis
s.l.m3)G 9 ille pro nobis an. suam posuit PM sicut Lml 10 animas bd
a uoc. nequaquam inc.Ewj. 11 morte P subeunde Lml 13 timor est P
uicit Lml 15 uenturam LSV PM praecepisset LmlSml 16 et]ut VA
17 peccatore Kml eam] etiam T cum fidelinus K excrcetur LmlSVmlG
exerceretur Pd 18 iustiae V 19 in—caro peccati om.z 22 iustitia V laboris
LmlSVPG modestiisV eniteretur d 23 eiectus KCb demissus A cden sLP
edenSVGKbd aedSiUA habitabit Lm7 id cst qui £ ? 24 contrari Kml
25 peccato Vml quae-peccati inmg.Lm2A delicis Vml dilicis A
postea iuste uiuendo-und.c merito creduntur per domini sanguinem
ab extremo supplicio liberati—non tamen in illa uita meruerunt
ad paradisum reuocari, sic et caro peccati, etiamsi remissis peccatis
homo in ea iuste uixerit, non continuo meretur eam mortem non
perpeti, quam traxit de propagine peccati.
Tale aliquid nobis insinuatum est de patriarcha Dauid in
libro Regnorum, ad quem propheta cum missus esset eique propter
peccatum, quod admiserat, euentura mala ex iracundia dei comminaretur,
confessione peccati ueniam meruit respondente propheta,
quod illud ei flagitium facinusque remissum sit; et tamen consecuta
sunt quae deus fuerat comminatus, ut sic humiliaretur a filio. quare
et hic non dicitur: \'si deus propter peccatum illud fuerat comminatus,
cur dimisso peccato quod erat minatus inpleuit?\' nisi quia rectissime,
si dictum fuerit, respondebitur remissionem illam peccati factam,
ne homo a percipienda uita inpediretur aeterna, subsecutum uero
illius comminationis effectum, ut pietas hominis in illa humilitate
exerceretur atque probaretur? sic et mortem corporis et propter
peccatum deus homini inflixit et post peccatorum remissionem propter
exercendam iustitiam non ademit.
solus unus est qui sine peccato natus est in similitudine carnis peccati,
sine peccato uixit inter aliena peccata, sine peccato mortuus est propter
nostra peccata. non declinemus in dexteram aut sinistram; in
dexteram enim declinare est se ipsum decipere dicendo se esse sine
peccato, in sinistram autem per nescio quam peruersam et prauam
A 3 liberari AM in om.Eug. 4 ad] id A para-
dvsum VG etiamsi (si tn mg.)l\' 5 iuste Kp.c. mcremur EugippiiV
7 no*bis pcccatum insinuatu (t ex ntl)Lm2 8 comissus (om.cum)yl 9 aniiserat
Kml ammiserat C commiserat b 11 illud om.zd sit] est A
Eugippii V 12 ut-comminatus om. V ut—filio om.T humiliatur Kml
13nonom. A 14 quur LSV qllrG dcmissoGwZ fin. qui Ktnl 15 sic LmltiV,
om. Aeug. V 16 subsequutum S subsecuta ̄ A 17 effectā A exemplum Eug.
impictas A 18 pvouaretur SV et all. om. Ab 21 fidei indeclinabilem confessionem
Eug. 23 uixit in carue inter alicna peccata Eug. pcccato] peccata V
24 dextram LSm1PGMd dexatram 7 aut] add. in LSVGbd 25 dextraSVff
dextram LPJI dextera C 26 in sinistra SV PGGEug. V et] atque KCb
a dextris sunt, nouit dominus, qui solus sine peccato est et
nostra potest delere peccata; peruersae autem sunt, quae a
sinistris, amicitiae cum peccatis. tales etiam illi uiginti annorum
adulescentuli figuram noni populi praemiserunt, qui in terram promissionis
intrarunt, qui nec in dextram nec in sinistram dicti sunt
declinasse. non enim et uiginti annorum aetas conparanda est innocentiae
paruulorum, sed, ni fallor, hic numerus mysticum aliquid
adumbrat et resonat. uetus enim testamentum in quinque Moysi
libris excellit, nouum autem quattuor euangeliorum auctoritate praefulget.
qui numeri per se multiplicati ad uicenarium perueniunt; quater
enim quini uel quinquiens quaterni uiginti sunt. talis populus,
ut praedixi, eruditus in regno caelorum per duo testamenta, uetus et
nouum, non declinans in dextram superba praesumptione iustitiae neque
in sinistram secura dilectione peccati in terram illius promissionis
intrabit, ubi iam peccata ulterius nec nobis donanda optemus nec in
nobis punienda timeamus ab illo redemptore liberati, qui non uenundatus
sub peccato redemit Israhel ab omnibus iniquitatibus eius siue
propria cuiusquam uita commissis siue originaliter tractis.
ueritatique cesserunt, qui, etsi noluerunt litteris suis aperte
exprimere paruulis remissionem necessariam peccatorum, redemptionem
tamen eis opus esse confessi sunt. alio quippe uerbo, etiam
1 securitate A tamquam m3s.exp. naq: V inpone Lm1Sm1Vm1Gm1
2 ad K qui*solus Lm2 3 perucrsa Vm1 4 sinistris] add. sunt b 5 ado-
lcscentuli PmlGm2r 6 dexteram GmlACdEug. 7 enim et] enim e Lml
SVmlGml enim hec Lm2Vm2 enim PGm2d enim ea b 8 nisi LmlPGm2A
numerumLmJ misticum zA lOquatuorFCiU euangeliorum
(in mg. al cuangelistarum) b 11 uicenarium AMbEug. uicena K nicenum cet.
pcruenerunts 12 quinquies Vm2Gm2r Evg. 13 in regno eruditus P 14111] ad A
AextcTamGmlKCbd 15dolectatione Pbd in terra V interM illius mn. zCTd
promissiones M 16 intrant z intranit AMEug. V ibiGm1 optamus Eug.
17 teneamus A timemus Eug. redemtore L uenumdattis AM 18 peccatore A
redimit LSVG demittit A 20 scripturarum om. z paginarum Td, b in mj.
post diuin. add. m2s.l. litteraruL 21 csensers. cesser m3G noluerint AM
22 paruulis suis K redemtione LEug. 23 eis s.l.m2V necesse esse
(in mg. al opus) b
nec dubitandum est eis qui diuina scripta fideliter legunt, fideliter
audiunt, fideliter tenent, quod ab illa carne, quae prius uoluntate
peccati facta est caro peccati, deinceps per successionem transeunte
in omnes transcriptione iniquitatis et mortis caro sit propagata peccati
excepta una similitudine carnis peccati, quae tamen non esset, nisi
esset caro peccati.
De anima uero, utrum et ipsa eodem modo propagata reatu,
qui ei dimittatur, obstricta sit-neque enim possumus dicere solam
carnem paruuli, non etiam animam indigere saluatoris et redemptoris
auxilio alienamque ab ea esse gratiarum actione, quae in Psalmis
est, ubi legimus et dicimus: benedic, anima mea, dominum et
noli obliuisci omnes retributiones eius, qui propitius
fit omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes languores
tuos, qui redimit de corruptione uitam tuam —, an
etiam non propagata eo ipso, quo carni peccati aggrauanda miscetur,
iam ipsius peccati remissione et sua redemptione opus habeat, deo per
summam praescientiam iudicante, qui paruulorum ab isto reatu non
mereantur absolui, etiam qui nondum nati nihil alicubi propria sua
uita egerunt uel boni uel mali, et quomodo deus, etiamsi non de traduce
animas creat, non sit tamen auctor reatus eiusdem, propter
quem redemptio sacramenti necessaria est animae paruuli, magna
quaestio est aliamque disputationem desiderat, eo tamen, quantum
1 ipsi Vm2 christiauae K (leprom+ttofi cras.) L dcpromto SYGC
2 dibitandum V esse zb his zMTbd diuina scripturaVA diuiiia
scriptura M diuinas scripturas b 3 illo SVvJPm/G uoluptate2,i (m mg. ai
uoh:ntate) 5 transscriptione*# transscriptiones A proscriptione zbd iniquitatis
(in mg. al peccati) b 6 excepto KC 7 et caro Lm2d 8 eodem
modo et ipsa XC 9 carnem solam A 10 paruoli Ltnl rcdemptris
(ris in ras. ni2; in mg. m2 1 redijtoris) V redemtoris LEug. 11 esse ab ea 2^17
actione KmlC 12 dno V 13 retributiollisGml 14 fit] fuit b langores
LEI/g. 15 redemit VPGmlKmlAb rediniat Eug. 16 quod Eug. 17redemtioue
(p s.mml)L 18 pparuoli Lml paruuli
SVPGd 19nihihrtws.m2V 20 *egeruntL peregerunt Cb traauciTmZ
21 reatus auctor KC actor Lml reatur Vml 22redemtio (p s. m)L
aru ̄ne Lm1 arume S anme V erumne P harum. e (h s. l.)G et auimae d paruoli
Lml paruulis K 23 est om. K
ubi enim de re obscurissima
disputatur non adiuuantibus diuinarum auctoritatum certis
clarisque documentis, cohibere se debet humana praesumptio nihil
faciens in partem alteram declinando. etsi enim quodlibet horum,
quemadmodum demonstrari et explicari possit, ignorem, illud tamen
credo, quod etiam hinc diuinorum eloquiorum clarissima auctoritas
esset, si homo id sine dispendio promissae salutis ignorare non posset.
habes elaboratum - utinam tam commodum quam prolixum I - pro
meis uiribus opus, cuius prolixitatem fortasse defenderem, nisi id uererer
facere defendendo prolixius.
Carissimo filio Marcellino Augustinus episcopus,
seruus Christi seruorumque Christi, in domino salutem.
scriberem aduersus eos qui dicunt Adam, etiamsi non peccasset,
fuisse moriturum nec ex eius peccato quicquam ad eius posteros propagando
transisse maxime propter baptismum paruulorum, quem
more piissimo atque materno uniuersa frequentat ecclesia, et quod
in hac uita sint, fuerint futurique sint filii hominum nullum habentes
omnino peccatum, iam duos prolixos absolueram libros. quibus
1 temperatuPml tempcrataV 2qua(as.ras.)Lm2 assertiaVml 3auc-
toritatu C scripturarum zd,bin mg. 4 debat Kml praesumtio V 7 huncGm1
hicC 8 id] illud b possit K 9 habere laboratum (elab. V) LmlSrm1 PG
habet se laboratu Kml plixum V 10 uiribus meis K illud b 11 prollxus
VmlGml prolixitate Explicit liber secundus sci augustini episcopi ad marcellinum.
Incip tertius LSG Explicit lib II Incipit liber tercius (litl. unc.JV Finit
liber secundus de perfectione institiae. Incip epystola de causa baptismi paruulorum
K Explicit lib scds sci augustini de bapt paruulorum. Incipit liber tertius
eiusdem A Explicit lib II sci agustini epi ad marcellinii. Incipit liber tertius
(litt. mai.) P Finit lib -II- Incip lib III 111 Per Leo \'1\' Per Finum. liber *II*
Incipit epistola de causa baptismi paruulorum (liti. unc.) C 16 discribcrem A 17 ne Kml
peccato (0 ex u) V qqua ̄Gm1 quidquam Md 18 transisset A baptismos
LmlSGml baptismu (ū in ras.)V 19 frequentct LmlSPG frequentat (tat
in ras.) V quid b 20 pro sint om. z; ct. pag. 71, 16 futuri quae S nullu s.l.m2G
21 lib*ros K
causa motibus animorum, quod uel a me uel a quoquam utrum fieri
possit ignoro, immo fieri non posse non dubito, sed tamen egisse aliquid,
quo de his rebus a maioribus traditae fidei defensores contra
nouitates eorum qui aliter sentiunt non inermes usquequaque consisterent.
uerum post paucissimos dies legi Pelagii quaedam scripta,
sancti uiri, ut audio, et non paruo prouectu Christiani, quae in Pauli
apostoli epistolas expositiones breuissimas continerent, atque ibi
conperi, cum ad illum uenisset locum, ubi dicit apostolus per unum
hominem peccatum intrasse in mundum et per peccatum mortem
atque ita in omnes homines pertransisse, quandam eorum argumentationem
qui negant paruulos peccatum originale gestare, quam, fateor,
in illis tam longis uoluminibus meis non refelli, quia in mentem
mihi omnino non uenerat quemquam posse talia cogitare uel dicere.
quapropter quoniam illi operi, quod iam certo fine concluseram, nihil
addere uolui, et ipsam eisdem uerbis quibus cam legi et quid mihi
contra uideatur huic epistolae inserendum putaui.
hi autem, inquit,
qui contra traducem peccati sunt, ita illam impugnare nituntur: si Adae,
inquiunt, peccatum etiam non peccantibus nocuit, ergo et Christi iustitia
etiam non credentibus prodest, quia similiter, immo et magis dicit per
unum saluari, quam per unum ante perierunt. huic ergo, ut dixi, argumento
in illis duobus libris, quos ad te scripsi, nihil respondi neque
183, 13). Operis impcrf. I 56 (XLV 1078 M). Hicron. opera XXX 695. 696 M.
Mercatoris Comm. super nom. Cael. (XLVIII 86 M). Zimmer, Pclagius in Irlaiul
p. 296. Souter, The Commentary of Pelagius (Proccedings of the British
Academy II) p. 3 sqq. 1 honiinibus Pml 2 quod s.l.m2L,om. SVtalG pr. uel om. P 4 quod
z ACM traditac 5 qui alitcr (ipr. s.l.)Lml VmlKm2 qualiteri\'C/1
consisteret Kml 6 paucos A ulagii Lm1 pelagiSVml 7 uiri ut audio
sancti bd parui Km2 pro paruo M profectu (u b. f ml)L,A prouectum C
prouectusK in eras. V 8 apostoliom. A epistolã LC epistolaSPJI
aepystolas A\',ow. V preuissimas Kml 11 quadam Kml 12 gestare om..N
quam om. V 13 non refclli] n respondiq: F quaSml quia in mg. m2 V
14 uenerat] nouerant S posset alia GmlCM possit alia Kml 15 quapter Kml
quo illic opcm Kml quo LmlSG ccrtc Vml 16uolui*G eidein KmlM quibus
s.l.m3V,om.M mihi (hisJ.n»2)L 18 hii SA hi∗G 19quiom. A peccati*!\'
illaJi aede £ a*dae VG 20inquity 22perier(er s.l.ml)G et(us. e)T dLxi. r
quemadmodum, cum dicunt: si Adae peccatum etiam non peccantibus
nocet, ergo et Christi iustitia etiam non credentibus prodest,
absurdissimum utique et falsissimum iudicant, ut Christi iustitia
etiam non credentibus prosit. unde putant confici nec primi hominis
peccatum paruulis non peccantibus nocere potuisse, sicut Christi
iustitia prodesse ullis non credentibus non potest. dicant itaque,
iustitia Christi quid baptizatis paruulis prosit, dicant omnino quod
uolunt. profecto enim, si se Christianos esse meminerunt, aliquid
prodesse non ambigunt. quodlibet igitur prosit, prodesse, sicut etiam
ipsi adserunt, non credentibus non potest. unde coguntur paruulos
baptizatos in credentium numero deputare et auctoritati sanctae ubique
ecclesiae consentire, quae fidelium eos nomine non censet indignos,
quibus iustitia Christi etiam secundum istos prodesse non nisi credentibus
posset. sicut ergo eorum per quos renascuntur iustitiae spiritus responsione
sua traicit in eos fidem, quam uoluntate propria nondum
habere potuerunt, sic eorum per quos nascuntur caro peccati traicit
in eos noxam, quam nondum uita propria contraxerunt. et sicut eos
uitae spiritus in Christo regenerat fideles, sic eos corpus mortis in
Adam generauerat peccatores; illa enim carnalis generatio est. haec
spiritalis; illa facit filios carnis, haec spiritus; illa filios mortis, haec
filios resurrectionis; illa filios saeculi, haec filios dei; illa filios irae,
haec filios misericordiae; ac per hoc illa peccato originali obligatos,
ista omnis peccati uinculo liberatos.
Postremo ad id quod intellectu perspicacissimo adsequi non
ualemus, auctoritate diuina consentire cogamur. bene, quod ipsi nos
non ea: uunc nuncS 3 ergo om.bd
4 absordissimum Lml absurdissimum—prosit om.A utique ex atque P
6 paruolis Lmlpassim potuisse om.b sicut] add. et zbd 7 nullis
(n s.l.m2) V illis Mb fin. non om.z dicant om.A 8 Christi iustitia bd
9 xpianus Lm1 meminerint VM 10 prode ee(5is)S 11 ipsi s.l.m2G
12 et s.l.mlL,om.SVPG auctoritatis Krn2, om.z 13 fid. nomine eos censet
indo b non censet] nocens etLmlVmlPG non cessetKmlAC dignos A
14 secundum] scm (d s.l.m2add.)V 15 possit K expositio quastionisa<W.A
ante sicut 16 traiecitKACT 20*«generaucratG generatb enim s.l.m2G
regeneratio G 21 carnalisSTwil pr.hacc] add. filios bd 23 * ac G
24 liberatus A 25 asequiLwI 26 ualuimusJ. cogimurXntS
prodesse aliquid paruulis confitentur. unde, ut diximus, necesse est
eos baptizatos in credentium numero sine ulla tergiuersatione constituant.
consequenter igitur, si non baptizentur, inter eos qui non
credunt erunt ac per hoc nec uitam habebunt, sed ira dei manet super
eos, quoniam qui non credit filio, non habebit uitam,
sed ira dei manet super eum, et iudicati sunt, quoniam qui
non credit, iam iudicatus est, et condemnabuntur, quoniam
qui crediderit et baptizatus fuerit, saluus erit, qui autem
non crediderit, condemnabitur. iam nunc uideant isti, qua
iustitia temptent uel conentur adserere non ad uitam aeternam, sed
ad iram dei pertinere et iudicari diuinitus atque damnari homines,
qui sine peccato sunt, si quemadmodum proprium ita nullum in eis
est etiam originale peccatum.
Iam ceteris, quae Pelagius insinuat eos dicere, qui contra
originale peccatum disputant, in illis duobus prolixi mei operis libris
satis, quantum arbitror, dilucideque respondi. quod etsi quibusdam
uel parum uel obscurum uidebitur, dent ueniam et conponant cum eis,
qui fortasse illud non quia parum est, sed quia nimium reprehendunt;
et qui ea, quae pro natura quaestionum dilucide dicta existimo, adhuc
non intellegunt, non mihi calumnientur pro neglegentia uel pro
meae facultatis indigentia, sed deum potius pro accipienda intellegentia
deprecentur.
istum, sicut cum qui nouerunt loquuntur, bonum ac praedicandum
uirum hanc argumentationem contra peccati propaginem non ex
propria intulisse persona, sed quid illi dicant qui eam non adprobant
ee S prod*essc V ut4 3 numeros Km2 numeru A iilaS
constituere (ere in ra$.m2)V 5 nec onuV non habebunt(non in ras.s.l.m2)V
6 per eos et judicati sunt (eos m2 ex eu) K 11 iusti a temnent Kml 12 ad
s.l.m2K diuinitusiudicaribd diuinatusKml 14eet etia(etia inmg.m2)K
lSIam-peccatum om. Vml; in mg.m3 add. sed eis qui talia 18 componunt Kml
20 qui*ea quç L quia aequae (aeque PG) SVmlPG quia ea quae (quae om.A) KA
pro natura] ponatur a LSVmlPG extimo A 21 intelligunt (in s.l.m2)G
22 indientiaKml 24 ueruntamen A negligenter Km2 aduertere] adten-
dere Pd 25iustQ(u pr.s.l.)L locuntur PK bonum om.z ac] ad V
26 propaginem peccati V 27 intulisse posuisse in ras.m3V eu.4
etiam cetera quibus me in illis libris iam respondisse recolui. nam cum
dixisset: si Adae, inquiunt, peccatum etiam non peccantibus nocuit,
ergo et Christi iustitia etiam non credentibus prodest — quod in his quae
respondi cernis quam non solum non expugnet quod dicimus, sed
etiarn nos admoneat quid dicamus -, secutus adiunxit: deinde aiunt:
si baptismus mundat antiquum illud delictum, qui de duobus baptizatis
nati fuerint debent hoc carere peccato; non enim potuerunt ad posteros
transmittere quod ipsi minime habuerunt. illud quoque accedit, inquit,
quia, si anima non est ex traduce, sed sola caro, ipsa tantum habet traducem
peccati et ipsa sola poenam meretur, iniustum esse dicentes, ut
hodie nata anima non ex massa Adae tam antiquum peccatum portet
alienum. dicunt etiam, inquit, nulla ratione concedi, ut deus qui propria
peccata remittit imputet aliena.
Videsne, obsecro, quemadmodum hoc totum Pelagius non
ex sua, sed ex aliorum persona indiderit scriptis suis usque adeo
sciens hanc nescio quam esse nouitatem, quae contra antiquam
et ecclesiae insitam opinionem sonare nunc coeperit, ut eam ipse confiteri aut uerecundatus aut ueritus
fuerit. et forte hoc ipse non sentit,
quod sine peccato nascatur homo, cui fatetur necessarium esse baptismum,
in quo fit remissio peccatorum; quod sine peccato damnetur
homo, quem necesse est non baptizatum in non credentibus deputari,
quia utique scriptura euangelica fallere non potest, in qua
apertissime legitur: qui non crediderit, condemnabitur;
postremo quod sine peccato imago dei non admittatur ad regnum
dei, quoniam nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu,
24 Marc. 16, 16 26 Ioh. 3, 5 V respodisse Kml 3 si ml ex sed L sed SVG adeae S
adQ**G inquiunt] equi dicunt V 4 et eras.V eis K hiis A iis d
5 alt. non om.A expugne∗t L expugnent SVPG 6 admonea*tL admoneant
SVPG ammoneatX sequutusLSVG 7 baptissimus Pm2 munda
tanti.. (s.l.ml quū)L munda tanticumSG anticu Vml illu A 8 poterunt/i
9 accidit LmlSVPGA 10 quia si] quasi LmlSVmlG 11 esset V 12 Adae
tam] adętiã V adae etam K adae**ta (e et t s.l.m2) G 14 remittat VwJPG
15 hoc totum om.P 17 esset V 18 etom.zMl\'bd 19iautG uerucundatusG
20 baptissimum Pm2 21 et quod bd peccato] baptismo b 22 quem] cu A
23 fellereluS fallere (a in ras.) V iaaqua Pm2 25 posttremo V peccato]
baptismo b amittatur (d s. a m2) K ammittatur C amittatur M committatur T
mortem sine peccato praecipitetur aut, quod est absurdius, extra
regnum dei habeat uitam aeternam, cum dominus praedicens quid
suis in fine dicturus sit: ucnitc, benedicti patris mei, percipite
regnum quod uobis paratum est ab initio mundi,
manifestauerit etiam quid sit ipsum regnum quod dicebat ita concludens:
sic ibunt illi in ambustionem aeternam, iusti
autem in uitam aeternam. haec ergo et alia, quae hunc sequuntur
errorem, nimium peruersa et christianae repugnantia ueritati
credo quod uir ille tam egregie christianus omnino non sentiat. sed
fieri potest, ut etiam istorum argumentis, qui contra peccati traducem
sentiunt, adhuc fortasse ita moueatur, ut audire uel nosse quid contra
eos dicatur expectet; et ideo quid illi dicant qui contra peccati traducem
sentiunt nec tacere uoluit, ut quaestio discutienda insinuaretur,
et a persona sua remouit, ne hoc etiam ipse sentire iudicaretur
uideo tamen inhaerendum esse his quae in scripturis sunt apertissima,
ut ex his reuelentur obscura aut, si mens nondum est idonea, quae
possit ea uel demonstrata cernere uel abstrusa uestigare, sine ulla
haesitatione credantur. quid autem apertius tot tantisque testimoniis
diuinorum eloquiorum, quibus dilucidissime apparet nec praeter
Christi societatem ad uitam salutemque aeternam posse quemquam
hominum peruenire nec diuino iudicio iniuste aliquem posse damnari,
hoc est ab illa uita et salute separari? unde fit consequens, ut, quoniam
nihil agitur aliud, cum paruuli baptizantur, nisi ut incorporentur
ecclesiae, id est Christi corpori membrisque socientur, manifestum
sit eos ad damnationem, nisi hoc eis conlatum fuerit, pertinere.
non autem damnari possent, si peccatum utique non haberent. hoc
zbd absordius A 3 praedicaens V qui AM 6 sit ipsum] sit
etia suum (u alt. s.l.m2) V 7 ambustionem (co s. a ni2) V 8 hunc] istum zd
secunturz 9 perucrscjLmlSVPG repugnantia* L repugnantiaeSFmfPO
12 quid (d s.l.m. rec.)P 13 eos] nos V 15 ne∗ L nec Km2 16 refelle Vml
lshiisyliis<2 aut] ut A e ̄∗∗G 19obstrusa A inucstigarezbd 21 dilicidissime
Kml lucidissime A 22 aeternam (a jin. ex u) V possit Vml
quenquam Lm2A 23 iniuste post aliquem praeb. Kb posse aliquem KJlbd
24 et] ac Kb saparariG 25 fiua (cu?.m2)A quamSTG baptizantur (e s.a)F
26 xpi id est V 27 hoc om. z 28 possint Kml
uel, si hoc nondum possumus, saltim credere trahere paruulos
originale peccatum.
Ac per hoc si ambigui aliquid habent uerba apostolica, quibus
dicit: per unum hominem peccatum intrauit in mundum
et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit,
possuntque in aliam duci transferrique sententiam, numquid et illud
ambiguum est: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu,
non potest introire in regnum dei? numquid et illud: uocabis
nomen eius Iesus; ipse enim saluum faciet populum
suum a peccatis eorum? numquid etiam illud, quia non
est opus sanis medicus, sed aegrotantibus, hoc est quia non
est necessarius Iesus eis qui non habent peccatum, sed eis qui saluandi
sunt a peccato? numquid etiam illud, quia nisi manducauerint
homines carnem eius, hoc est participes facti fuerint corporis eius,
non habebunt uitam? his atque huiusmodi aliis, quae nunc praetereo,
testimoniis diuina luce clarissimis, diuina auctoritate certissimis
nonne ueritas sine ulla ambiguitate proclamat non solum in regnum
dei non baptizatos paruulos intrare non posse, sed nec uitam aeternam
posse habere praeter Christi corpus, cui ut incorporentur sacramento
baptismatis inbuuntur? nonne ueritas sine ulla dubitatione testatur
eos non ob aliud ad Iesum, hoc est ad saluatorem et ad medicum Christum,
piis gestantium manibus ferri, nisi ut per medicinam sacramentorum
eius possint a peccati peste sanari? quid ergo cunctamur apostoli
uerba, de quibus forte dubitabamus, etiam ipsa sic intellegere,
ut his congruant testimoniis, de quibus dubitare non possumus?
Quamquam toto ipso loco, ubi per unius peccatum multorum
condemnationem et per unius iustitiam multorum iustificationem
Ioh. 6, 54 27 cf. Rom. 5,18 (u s. a m2) L nullaSVPGd restet Tr 2 saltemCMbd 4 hac LSV
6 edita exp. et in mg. add. et ita Km2 7 in] et (in mg. m21 ad) T\' et om.z
9 intrare zd 10 ihm Kbd hiesum M 11 etiam] add. et LSPG 13 Iesus om.z
14 sint Gml etiam bis K 17 pr. diuina P 19 paru. non bapt. KC 20 praeter]
propter LmlSVP 22 eos om.z 24 peste m2 ex perte r uoce quid
noui capituli init. sumit b 25 forte] uerba r dubitamus GmlACJI deputamus
V 27 quanqua (n s.l.m2) L
formam futuri\'. hoc enim reuera non solum huic sententiae conuenit,
qua intellegitur futuros eius posteros ex eadem forma cum
peccato esse generatos, sed etiam in alios et alios intellectus possunt
haec uerba deduci. nam et nos aliud inde aliquando diximus
et aliud fortasse dicemus, quod tamen huic intellectui non sit
aduersum, et ipse Pelagius non uno modo id exposuit. cetera uero
quae ibi dicuntur, si diligenter aduertantur atque tractentur, sicut
in primo duorum illorum libro utcumque conatus sum, etiamsi
subobscurum pariunt rerum ipsarum necessitate sermonem, non
tamen poterunt alium sensum habere, nisi per quem factum est. ut
antiquitus uniuersa ecclesia retineret fideles paruulos originalis
peccati remissionem per Christi baptismum consecutos.
hoc ab initio creditum et intellectum seruet ecclesia. qui cum paruulos
a materno utero recentissimos iam idoneos ad percipiendum
Christi baptismum adsereret, quoniam consultus fuerat, utrum hoc
ante octauum diem fieri deberet, quantum potuit, conatus est eos
demonstrare perfectos, ne quis ipso numero dierum, quo octauo
antea circumcidebantur infantes, eos adhuc perficiendos existimaret.
sed cum magnum eis defensionis patrocinium praestitisset, ah originali
tamen peccato eos inmunes non esse confessus est, quia, si
hoc negaret, ipsius baptismi causam, propter quem percipiendum
eos defendebat, auferret. potes ipsam epistolam memorati martyris
De nuptiis ct conc. II 46 (CSEL XLII 300). Contra Iulianum VI 9 (XLIV 826 M)
7 cf. Ilieron. opera XXX 694 M 14 cf. Cypriani epist. 64 ad Fidum
(CSEL III pars I 362). 1 uidetur LmlSYGA 3 qu*a L quia SVPG ex] et b 5 diu duci K
diduci C 9 quodcunque A lOsuboscurum Lml ipsorum 5 12 tenet m2s.
exp.pertineret A\', b fidelis Kml 13 peccati (cati aa ras. m2) T 14 cipri-
anus KA 15 hocmw/.P ob S 16 ideneos Ltnl id non eos M a Gm 1
17 asseret LmlSG, (i s. fin. e m2) l\' consul*tus K 19 ne qui si pro numero
LmlSPG nequi* pro num. V ne quis quasi numero bd quia (a s.l.1II1) L,bd
qui SYG 20 circuncidebantur A ęstimare A existimarent M 22 non
immuncsfr confisus (i ex u corr.) V quasiST 23 qua P 24 auferre liiul
postes (pr. s pacne eras.) P epistulam LS
Karthagini. uerum in hanc etiam nostram, quantum praesenti
quaestioni satis nisum est, pauca inde transferenda arbitratus sum,
quae prudenter adtende: quantum uero, inquit, ad causam
infantium pertinet, quos dixisti intra secundum ueltertium
diem quo nati sunt constitutos baptizari non oportere
et considerandam esse legem circumcisionis antiquae,
ut intra octauum diem eum qui natus est baptizandum
et sanctificandum non putares, longe aliud in
concilio nostro uisum est. in hoc enim, quod tu putabas
esse faciendum, nemo consensit; sed uniuersi potius
iudicauimus nulli hominum nato misericordiam dei et
gratiam denegandam. nam eum dominus in euangelio
suo dicat: \'filius hominis non uenit animas hominum
perdere, sed saluare\', quantum in nobis est, si fieri potuerit,
nulla anima perdenda est. aduertisne quid dicat, quemadmodum
sentiat non tantum carni, sed animae quoque infantis
exitiabile esse atque mortiferum sine illo salutari sacramento exire
de hac uita? unde, si iam nihil aliud diceret, intellegere nostrum fuit
sine peccato animam perire non posse. sed uide paulo post defendens
innocentiam paruulorum quid tamen de illis apertissime fateatur:
ceterum si hominesinquit, inpedire aliquid ad consecutionem
gratiae possetmagis adultos et prouectos et maiores
natu possent inpedire peccata grauiora. porro autem si
etiam grauissimis delictoribus et in deum multum ante
peccantibus, eum postea crediderint, remissa
720,14 sqq. LV PG cartagini KM carthagine A carthagini Cb hac etiam nra z
hunc nrm M 5 tercium L 6 quam Cypr. sint Gypr. 7etsic A,om.M
considerando Lm2 esse exp. L antiq: LSP sutom. 2 10 nostro] suoF
nostro (in mg. al sancto) b tu om. M 11 consentit3/ 13 gratia di negandam
(negandum S)LS gratia di ec (esse om. TG) neganda VPG 14 suo om. b
15 poterit iCM potest Cypr. 16 quod SV 17 carni. L carnis SV PGACM
18 ullo zAM; sed cf. 137,21 19 dicere A 20 animę A nide] inde 6
22 impedire (im s.l.m2) G aliquod K ad s.l.m2S 23 possit G possent M
profectos V 26 remissa (in mg. 1 a remiss parte folii resc.) V remissio C\'
quanto magis prohiberi non debet infans, qui recens
natus nihil peccauit, nisi quod secundum Adam carnaliter
natus contagium mortis antiquae prima natiuitate
contraxit! qui ad remissam peccatorum accipiendam
hoc ipso facilius accedit, quod illi remittuntur non propria,
sed aliena peccata.
Vides quanta fiducia ex antiqua et indubitata fidei regula
uir tantus ista loquatur. qui haec documenta certissima ideo protulit,
ut illud quod erat incertum, unde consuluerat ille cui rescribit et unde
concilii decretum constitutum esse commemorat, ut scilicet etiam
ante octauum diem, ex quo die natus esset infans, cum, si afferretur,
baptizare nemo dubitaret, per haec firmamenta probaretur. neque
enim hoc tunc quasi nouum aut quasi aliqua cuiusquam contradictione
pulsatum concilio statuebatur scu firmabatur, quod ob?tricti
originali peccato tenerentur infantes, sed cum illic illa consultatio
uersaretur et disceptaretur, propter legem carnalis circumcisionis
utrum eos et ante octauum diem baptizari oporteret. ideo ei qui hoc
negabatnemo consensit, quia iam non consulendum necdisceptandum,
sed firmum certumque habebatur animam saluti aeternae pcrituram,
si hanc uitam sine illius sacramenti consecutione finiret, quamuis
ab utero recentissimi paruuli solo reatu essent peccati originalis obstricti;
quare illis etsi multo facilior, quod alienorum, sed tamen esset
necessaria remissio peccatorum. his certis illa incerta de octauo die
quaestio dissoluta est atque in concilio iudicatum homini nato, ne in
z dantur A a om.zd prohibere uocatur corr. m2 in pro-
hibetur nec uocatur K prohibere uocatur 6 3 pecc.] peccatum P 4 antiq: LSP
5 ad remissa peccatorum accipienda iSVPGKml ACM 6 in hoc ipso codd. b
7 pcccata s.l.m2S 9 iste (in ras. m2)K,ACMb quia L quia SrGKCJlb
10 consuleritS consulerat VmlG describit (sic) V 11 cciliis A consentitum
esse z 12 octauom Vml offerretur/1 13 dubitaretmlex baptizaretS
15 conciliuvl 16 illa] alia zd 17 conuersaretur Sm2 circuncisionis A
18 baptizares.iTd ei om. P 19 nagabat Gml negat K consentit KmlA
20 habeatur Kb saluti*L salutis VPGM 21 ullius VA conscquutione Ijml
et quauis L Et quauis BV PJI 22 paruulis oloreatu Kml 23 quare] quia et
ex corr. Km2 qui A quae CKml T facilior] add. quam A sed tamen etiam
nec. (om. esset) b 25 desoluta A iudicatur V
circumcisione ratio redderetur, quod umbra esset futuri, non quo
intellegeremus etiam baptismum octauo ex quo natus est homo die
dari oportere, sed nos in Christi resurrectione spiritaliter circumcidi,
qui tertio quidem post diem passionis, in diebus tamen ebdomadum,
quibus tempora prouoluuntur, octauo, hoc est post sabbatum primo
die, a mortuis resurrexit.
nobis facere conantur incertum, quod maiores nostri ad
dissoluenda quaedam, quae nonnullis uidebantur incerta, tamquam
certissimum proferebant. quando enim primitus hoe disputari
coeperit nescio; illud tamen seio quod etiam sanctus Hieronymus,
qui hodieque in litteris ecclesiasticis tam excellentis doctrinae
fama ac labore uersatur, ad quasdam soluendas in suis libris
quaestiones etiam hoe certissimum adhibet sine ulla disceptatione
documentum. nam in eo quod in Ionam prophetam scripsit, cum
ad eum uenisset locum, ubi commemorantur etiam paruuli ieiunio
castigati: maior, inquit, aetas incipit, usque ad minorem
peruenit. nullus enim absque peccato nec si unius
quidem diei fuerit uita eius et numerabiles anni uitae
illius. si enim stellae non sunt mundae in conspectu
dei, quanto magis uermis et putredo et hi qui peccato
offendentis Adam tenentur obnoxii! hunc doctissimum
uirum si facile interrogare possemus, quam multos utriusque
linguae diuinarum scripturarum tractatores et christianarum
14, 4. 5 21 cf. Iob 25, 5. 6 zd, b in mg. subcurrere V succedere M succurri d cum
deterioribus codd. 2 non quo∗ L non quod VPGb non qua Km1 ACM 3 octauū A
4 dare A in xpo resurrectionem V 5 tamen om.z ebdomadarum zKm2T
6 et tempora M pos V 8 noua LmlSPG noua ex nona T* 10 uidebebautur Iml
11 hic in mg. m1P 12 tamens.2.m2A\' etiam om. b hieronimusLSPKAC
hyeronymus M 13 hodieq: inter litteris ecclesiasticis L hodieq: inter litteris
ecclesiasticisSymlPmiCr hodieque (quae V) inter littcras ecclesiasticas Ym2Pni2
14 fama in mg.m2 A elabore (om. ac) C 15 quaestionis A disputatione
(cep s. pu)4 18 inc.] add. et Mbd 20 quidem] inquid (in m2 in mg., d s.l.) r
die Vml innnmerabiles Ab 21 mundae n s sbd munda LmlSVml
22 hiiVAM 23 offnndentis Vml 24 possimus K 25 christianorum A
Christi ecclesia est constituta, senserunt, non aliud a maioribus acceperunt,
non aliud posteris tradiderunt! ego quidem quamuis longe
pauciora legerim, non memini me aliud audisse a Christiani, qui
utrumque accipiunt testamentum, non solum in catholica ecclesia,
uerum etiam in qualibet heresi uel schismate constitutis, non memini
me aliud legisse apud eos, quos de his rebus aliquid scribentes
legere potui quiscriptura. canonicas sequerentur uel sequi se crederent
crediue uoluissent. unde nobis hoc negotium repente emerserit nescio.
nam ante paruum tempus a quibusdam transitorie conloquentibus
cursim mihi aures perstrictae sunt, cum illic apud Carthaginem
essemus, \'non ideo paruulos baptizari, ut remissionem accipiant peccatorum,
sed ut sanctificentur in Christo.\' qua nouitate permotus et
quia oportunum non fuit, ut contra aliquid dicerem, et non tales
homines erant, de quorum essem auctoritate sollicitus, facile hoc in
transactis atque abolitis habui. et ecce iam studio flammante defenditur,
ecce scribendo etiam memoriae commendatur, ecce res in
hoc discrimen adducitur, ut hinc etiam a fratribus consulamur. ecce
contra disputare atque scribere cogimur!
qui sanctimonialibus etiam aetate iam prouectioribus nuptias persuasisse
dicatur non inliciendo, quo earum aliquam ducere uellet
uxorem, sed disputando uirgines sanctimonio dicatas nihil amplius
fidelibus coniugatis apud deum habere meritorum. numquam tamen
hoc ei commentum uenit in mentem, ut asserere conaretur sine originali
peccato nasci hominum filios. et utique si hoc astrueret. multo
1 disputatione A disputatio C 2 alio Vml a s.l.m2K 4 memini
me] me minime SPGCM audiuisse d a om. K 5 utrunque A 6 haeresiGC
scismate LPGA scismate SK constitutos/wlC constituti* T\' me ininime
SPM SpotuttV 9 credil A negotio V lOparnuliV transitoriae SOKM
11 cartaginem zKA carthagine M 12 uideo K post ideo eras. apud L 13 qua
in mg. K 16 oblitis K etom. K ecce iam] ecclam Vml posl ecceadia
contra ecclesiam bd 18 discriminis zTbd discrimcn A a om. LSr PJIT
consuiamus Lm2Vm2 20 existit Kml iuuinianus Lml 22 dicitur CMd
23 uirginibus sanctimonio dicatis A 24 fidebus Kml coniugatis in mg. m2L
meritorem Lml 25 ei hoc bd commenta Vml
sane scripta — nam et scribere ausus est — cum fratres adHieronymum
refellenda misissent, non solum in eis nihil tale conperit, uerum etiam
ad quaedam eius uana refutanda hoc tamquam certissimum de hominis
originali peccato, unde utique nec ipsum dubitare credebat,
inter multa sua documenta deprompsit. id agentis haec uerba sunt:
\'qui dicit se\', inquit, \'in Christo manere, debet sicut ille ambulauit
et ipse ambulare\'. eligat aduersarius e duobus
quod uult; optionem ei damus. manet in Christo an
non manet? si manet, ita ergo ambulet ut Christus. si
autem temerarium est similitudinem uirtutum domini
polliceri, non manet in Christo, quia non ingreditur ut
Christus. ille peccatum non fecit neque inuentus est
dolus in ore eius; qui cum malediceretur, non remaledixit
et tamquam agnus coram tondente sic non aperuit
os suum; ad quem uenit princeps mundi istius et
inuenit in eo nihil; qui cum peccatum non fecisset, pro
nobis peccatum eum fecit deus. nos autem iuxta epistolam
Iacobi\'multa peccamus omnes\' et \'nemo mundus a
peccatis, nec si unius quidem dieifuerit uita eius\'. \'quis
enim gloriabitur castum se habere cor? aut quis
confidet mundum se esse a peccatis?\' tenemurque rei
in similitudine praeuaricationis Adam. unde et
Dauid: \'ecce\', inquit, \'in iniquitatibus conceptus sum et
in delictis concepit me mater mea.\'
Esai 53, 9.7. I Pctr. 2, 22. 23 16 cf. Ioh. 14,30 17 cf. II Cor. 5, 21 18 lac. 3, 2
19 Iob 14,4.5 20 Prou. 20,9 23 cf. Rom. 5, 14 24 Ps. 50, 7 1 letos LmlSVmlPGM parturire A 2 nam et si sqq. b *ausus G hieronimum
LSPKC hieronima V gieronimum G hyronymum M 3 conpedit (in mg.
I r) V 5 peccato unum utique quod nee sqq. b itaque V 6 depromsit LSV
agendis LmlSVmlPG 7 in Christo] in ipso Hier. debere A 8 eligataX
10 ambulat KGM 11 autem errarium L autem erariumSG autem aerarium V
14 non maledixit. VK 15 condente Vml apperuitG 16 atSml lSepistulam
LSV 19 multa peccata (om. peccamus) V 20 un\' V 21 se castum habere A
posl aut erat. eV 22 confidit M seom.PG teneamurque K rei (r s.l.m2)S
23 similitudinem Ad adae K et om. M 24 ecce, inquit] dicit ecce zd
ecce ait AM 25 concoepit A peperit C
Haec non ideo commemoraui, quod disputatorum quorumlibet
sententiis tamquam canonica auctoritate nitamur, sed ut appareat
ab initio usque ad praesens tempus, quo ista nouitas orta est, hoc
de originali peccato apud ecclesiae fidem tanta constantia custoditum,
ut ab eis, qui dominica tractarent eloquia, magis certissimum proferretur
ad alia falsa refutanda quam id tamquam falsum refutari
ab aliquo temptaretur. ceterum in sanctis canonicis libris uiget
huius sententiae clarissima et plenissima auctoritas. clamat apostolus:
per unum hominem peccatum intrauit in mundum et
per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiit,
in quo omnes peccauerunt. unde nec illud liquide dici potest,
quod peccatum Adae etiam non peccantibus nocuit, cum scriptura
dicat: in quo omnes peccauerunt. nec sic dicuntur ista aliena
peccata, tamquam omnino ad paruulos non pertineant — si quidem
in Adam omnes tunc peccauerunt, quando in eius natura illa insita
ui, qua eos gignere poterat, adhuc omnes ille unus fuerunt -, sed
dicuntur aliena, quia nondum ipsi agebant uitas proprias, sed quicquid
erat in futura propagino uita unius hominis continebat.
Nulla, inquiunt, ratione conceditur, ut deus, qui propria
peccata remittit, inputet aliena. remittit, sed spiritu regeneratis, non
carne generatis; inputat uero non iam aliena, sed propria. aliena
quippe erant, quando hi qui ea propagata portarent nondum erant;
nunc uero carnali generatione iam eorum sunt, quibus nondum spiritali
regeneratione dimissa sunt.
Sed si baptismus, inquiunt, mundat antiquum illud delictum,
qui de duobus baptizatis nati fuerint debent hoc carere peccato. non enim
potuerunt ad posteros transmittere, quod ipsi minime habuerunt. ecce
2G cf. Contra Iulianum Pel. VI 7,18 (XLIV 833 M) A horta LSGml 5 proferetur S G talia L talia SV PO alia M
falsas /\' causa M refutandaAf 7 alico Vml temtaretur LS 9hunuL
11 liquide L quidem JI 12 adeae V 13 dicit Lml sic (c sol.) LP
15 tunc omnes A insitaui quaos LmlGml insita ui qua os SV insitaui quae
eos M insita ui in qua eos Pml uis insita fuit qua eos A insita e uis in qua eos (sic
corr. m. rec.) P insita in qua eos b 16 illi omnes A illi Ktii2 17 quidquid
LmlSGCM 18 insituraSwi nita*K uita A 19 traditione Kml 20 dimittit A
aliena om. Vml remittit eras. V regenerationis M 22 hii r A post ea exp. qui
pro K propagati Lm2 25 Sed] Si A 26 fuer K
interrogandis, quibus intellegendis non sunt idonei. cui enim auditori
uel quibus explicem uerbis, quomodo mortalia uitiosa
primordia non obsint eis, qui aliis primordiis inmortalibus inchoati
sunt, et tamen obsint eis, quos idem ipsi, quibus iam non obsunt, ex
eisdem uitiosis primordiis generauerint? quomodo id intellegat
homo, cuius tardiusculam mentem inpedit etiam suae sententiae praeiudicium
et peruicaciae grauissimum uinculum? uerum tamen si aduersus
eos mihi esset causa ista suscepta, qui omnino paruulos baptizari
prohiberent aut superfluo baptizari contenderent dicentes eos
ex fidelibus natos parentum meritum necessario consequi, tunc deberem
ad hanc opinionem conuincendam laboriosius fortassis et
operosius excitari, tunc, si mihi apud obtunsos et contentiosos
propter rerum naturae obscuritatem difficultas refellendi falsa et
persuadendi uera resisteret, ad haec forte quae in usu atque in
promptu essent exempla confugerem uicissimque interrogarem, ut,
quia eos moueret quomodo peccatum quod mundatur per baptismum
maneat in eis quos genuerint baptizati, ipsi explicarent
quomodo praeputium quod per circumcisionem aufertur maneat in
eis quos genuerint circumcisi, quomodo etiam palea quae opere
humano tanta diligentia separatur maneat in fructu qui de purgato
tritico nascitur.
hominibus, qui mundationis sacramenta superfluo filiis mundatorum
crederent adhiberi, quam recto consilio baptizatorum paruuli
baptizentur quamque fieri possit, ut homini habenti utrumque
semen, et mortis in carne et inmortalitatis in spiritu, non obsit regenerato
per spiritum, quod obest eius filio generato per carnem, sitque
in isto remissione mundatum, quod sit etiam in illo simili remissione
om. Kml sint Km2A 2 cui (i s.l.m2) V 4 primordis Vml
incoati Pa.c. 5 iam] etiam V 6 id om. KmlM 7 tardiuncula M
etiam] et sic h et d 8 grauissimac sbd uincula Vml 10 prohibent L prohibent
eel. d superfluuio L contenduntd 11 necestario Lml 12 cOnllincendaSp.c.
conuincenda C 13 obtunsosL obtusos PKCbd 14 rererumO
16 proptu LSml promtu V promptum C coniugerem Lml cufugerem A 17qui
Lml moueret et S 19 auferetur K 20 quae om. M operaGml 23conare
Kml 24 superfluuio Lml V mandatorum Pml 26 baptizantur VM
quaqua Lm2l quamquae M posse PG posset M 29 remissionem VmlG
mundato VmlKml illo*G
nunc ucro, quando quidem cum cis agimus, qui confitentur baptizatorum
filios baptizandos, quanto melius sic agimus, ut dicamus:
\'uos, qui asseritis de hominibus a peccati labe mundatis sine peccato
nasci filios debuisse, cur non adtcnditis eo modo uobis posse dici de
christianis parentibus christianos nasci filios debuisse? cur ergo eos
Christianos fieri debere censetis? numquid in eorum parentibus corpus
christianum non erat, quibus dictum est: nescitis quia corpora
uestra membra sunt Christi? an forte corpus quidem christianum
de christianis parentibus natum est, sed non christianam
animam accepit? hoc uero multo est mirabilius; namque utrumlibet
de anima sentiatis, quia profecto cum apostolo non eam creditis, antequam
nasceretur, aliquid egisse boni aut mali, aut de traduce adtracta
est et similiter ut corpus de Christianis christianum anima etiam christiana
esse debuit aut a Christo creata, uel in christiano corpore uel
propter christianum corpus, christiana debuit seu creari seu mitti.
nisi forte dicetis christianos homines christianum corpus gignere
potuisse et ipsum Christum animam christianam non potuisse procreare.
cedite itaque ueritati et uidete, sicut fieri potuit, quod et uos
fatemini, ut de Christianis non Christianus, de membris Christi non
membrum Christi atque — ut occurramus etiam omnibus, qui licet
falso, tamen quocumque religionis nomine detinentur de consecratis
non consecratus, ita etiam fieri, ut de mundatis non mundatus nascatur.
quid respondebitis, quare de Christianis non Christianus
nascatur, nisi quia non facit generatio, sed regeneratio Christianos?
hanc igitur uobis reddite rationem, quia similiter a peccatis nemo
nascendo, sed omnes renascendo mundantur. ac per hoc de hominibus
ideo mundatis, quoniam renatis, homo qui nascitur renascatur, ut
1 pr. uel K uentiliatione K mundatum LmlA 2 cogimusSml 4 mun-
datus Vml 5. 6 quurLSF qurG 7 consentisLml in om.G eorum]neutrum
LmlSVPG 9suntom. Kml 10de]ex2 non]add. et LG/nl 13 abstracta
14 christianumJ add. sic b anima LmlSVGmlC 17 diceretis LmlSVPG
19 credite PA uidete] add. quia Pd 21 nienhrum K succurramus Lml
22 relegionis A 23 mundatis (mun in ras. m2)V 24 quid-nascatur om. Kml
25 nascitur Lml fecit K christianus Vml 27 hac L 28 renati sunt P
de renatis .1/
quod ipsi minime habuerunt, non solum sicut frumenta
paleam et praeputium circumcisus, sed etiam, quod et uos dicitis,
fideles infidelitatem in posteros traieiunt; quod non est iam illorum
per spiritum regeneratorum, sed, quo in carne generati sunt, mortalis
seminis uitium. nam utique quos paruulos per sacramentum fidelium
fideles faciendos esse iudicatis, infideles natos ex parentibus fidelibus
non negatis'.
si anima non est ex traduce, sed sola caro, ipsa
tantum habet traducem peccati et ipsa sola poenam meretur — hoc enim
sentiunt — iniustum esse dicentes, ut hodie nata anima non ex massa
Adae tam antiquum peccatum portet alienum. adtende, obsecro te,
quemadmodum uir circumspectus Pelagius — nam ex eius libro haec
quae modo posui uerba transcripsi — sensit quam in difficili de anima
quaestione uersetur. non enim ait, quia anima non est ex traduce,
sed \'si anima uon est ex traduce\', rectissime faciens de re tam
obscura, de qua nulla in scripturis sanctis certa et aperta testimonia
possumus inuenire aut difficillime possumus, cunctanter loqui potius
quam fidenter. quapropter ego quoque huic propositioni non praecipiti
assertione respondeo: \'si anima non est ex traduce, ergo quae
ista iustitia est, ut recens creata et ab omni delicto prorsus inmunis, ab
omni peccati contagione penitus libera, passiones carnis diuersosque
cruciatus et, quod est horribilius, etiam daemonum incursus in paruulis
sustinere cogatur? neque enim aliquid horum caro sic patitur,
ut non ibi anima potius, quae uiuit ac sentit, poenas luat. hoc enim
si iustum ostenditur, sic etiam ostendi potest qua iustitia in carne
quoque peccati subeat originale peccatum baptismatis sacramento
2 quod ipsi] quod si Lm1SVm1PG 3 paleu A palea CM 4 trahiciunt KM
5 quot G quod Lm2SVPAM regenerati L mortale P mortales M 8 negatos
Sa.c. 10 habeatL habeatSFPG solam poenamft 11 odieCmi 12 antiqumG
13 circumspectus uirM haec om. K 14 sentit KACb, om. M
15 non enim] nonne anima A est om. K 16sed—traduce om.z 18 inuenirepossnmus
om. r 19 quipropter L a.c. quoque] opto r prepositioni
LmlSmlP 20 est om. LVPGM, post traduce add. Sm2 22 contagione peccati z
carnes Sml carnales M diuersusque G 23 orribilius G doemonum A 24 cogitatur
Sml aliquid aliqua eorum A oru Lml 25 uidit Lml 26 si] sic Sm2
quia VPA 27 originali Vml
neque hoc posse arbitror. aut ergo utrumque occultum feramus et
nos homines esse meminerimus aut alias aliud de anima opus, si
necesse uidebitur, cautela sobria disputando moliamur\'.
hominem peccatum intrauit in mundum et per peccatum
mors et ita in omnes homines pertransiit, in quo
omnes peccauerunt, sic accipiamus, ne tot tantisque apertissi-
Illis diuinarum scripturarum testimoniis, quibus docemur praeter
Christi societatem, quae in illo et cum illo fit, cum sacramentis eius
inbuimur et eius membris incorporamur, uitam salutemque aeternam
adipisci neminem posse, nimis insipienter atque infeliciter repugnare
iudicemur. neque enim alio sensu dictum est ad Romanos: per
unum hominem peccatum intrauit in mundum et per
peccatum mors atque ita in omnes homi nes pertransiit,
quam illo quo dictum est ad Corinthios: per hominem mors et per
hominem resurrectio mortuorum; sicut enim in Adam
omnes moriuntur, sic et in Christo omnes uiuificabuntur.
nemo quippe ambigit hoc ibi de morte corporis dictum, quoniam
de resurrectione corporis magna apostoli intentione quaestio
uersabatur. et ideo uidetur ibi de peccato tacuisse, quia non erat
quaestio de iustitia; hic autem ad Romanos utrumque posuit et
utrumque diutissime commendauit, peccatum in Adam, iustitiam in
Christo et mortem in Adam, uitam in Christo; quae omnia uerba
sermonis apostolici, quantum potui satisque uisum est, in primo, ut
iam dixi, duorum illorum libro perscrutatus aperui.
2 hoc-memine- ora. V 4 neccesse 5 caute V disputandi M 5 apls
add. III2 S 8 tantis V 9 docemus Sml V 12 hominem (ho in ras.) V
14u*nianL in mnndum intrauit d 15 ita otn. LmlSYPG qua*illud exquam
illo L quam alio b 16 quod (d s.l.)L,GmlKA chorintiosV pr. por] add.
unum A 18 uiuicabuntur K uiuificantnr M 19 hoc ex ac L hacSml ac VG
de corpore mortis z de corporis morte bd 20 apostoli] amplius V 21 ibi]
tibi V 22 posuit (exposuitLm2) et utrumque posuit LV et utrumque posuit
exp. S et om. KA 23 diutissime] iustisslme K iustitiam-Adam in tng. G
24 et mortem bis K et uitam P et uitam d 25 posui V ut iam dixi] etiam P
Quamquam etiam ibi ad Corinthios locum ipsum de resurrectione
diu tractatum sic in fine concluserit, ut nos dubitare non
sineret mortem quoque corporis merito accidisse peccati. cum
enim dixisset: oportet corruptibile hoc induere incorruptionem
et mortale hoc induere inmortalitatem. cum
autem corruptibile hoc indutum fuerit incorruptionem
et mortale hoc inmortalitatem, tunc fiet, inquit, sermo
qui scriptus est: absorta est mors in uictoriam. ubi est,
mors, uictoria tua? ubi est, mors, aculeus tuus? deinde
subiecit: aculeus autem mortis est peccatum, uirtus uero
peccati lex. quia ergo, sicut apostoli apertissima uerba declarant,
10 absorbebitur mors in uictoriam, quo corruptibile et mortale hoc
induet incorruptionem et inmortalitatem, id est quo uiuificabit
deus et mortalia corpora nostra propter inhabitantem spiritum eius
in nobis, manifestum est et huius mortis corporis, quae resurrectioni
corporis contraria est, aculeum fuisse peccatum, aculeum autem,
quo mors facta est, non quem mors fecit; peccato enim morimur, non
morte peccamus. sic itaque dictum est \'aculeus mortis\', quomodo
lignum uitae, non quod hominis uita faceret, sed quo uita hominis
fieret, et quomodo lignum scientiae, per quod scientia fieret hominis,
non quod per suam scientiam fecerit homo. sic ergo et aculeus mortis, ,
quo mors facta est, non quem mors fecit. sic enim dicimus et
1 quanquam Lm2 ibi etiam b chorintios V 2 diu] dni b tractum F
4 opportet L 5 induere om. ml G mortalitatem LmlSV cum auteminmortalitatem]
cu au mortale hoc inquit induet inmortalitatem KAC, om. Gmlil
7 hoc] add. induet b inquidGV, om. A, exp. L 8 absorpta A uictoria
LSVGm2PA31b; post uictoria eras. tua G 9 uictoria] contentio z, b in mg.
aculus L 10 est om. L autem uero LmlS autem ueroF aute*u
(u in ras.) G autem P 11 declarant uerbaK 12 obsorbebitur Pml absor-
betur A uictoria zCb curriptibile V 13 mortalitatem Lml idem (tn mg. 1 e) V
quod z qui Kml uiuificabit (bi s.l.) L uiuificauit CM 14 habitantcm ACMb
15 et om. A resurrectione LmlSmlVml PGKml resurrectionis C 16 corporis]
carnis b 17 quem] quHLml quaeG quae S p.c. peccatu Vtnl 18 mortis]
mors A 19 dignum LmlSml PmlG quo Lm1SVm1PG uita ̄ Sp.c.A
quod KAJI hominis uita P hominis om. A 20 ct om. PGKAM dignum Vtnl
quo SmlVtnlGml 21 siGml etom.A 22 feccrit Km2AMb
mortuusue confecerit. aculeus itaque mortis peccatum est, peccato
punctum mortificatum est genus humanum. quid adhuc quaerimus
cuius mortis, utrum animae an corporis? utrum primae, qua nunc
omnes morimur, an secundae, qua tunc impii morientur? nulla causa
est est exagitandi quaestionem, nullus tergiuersandi locus; apostoli uerba,
quibus id agebat, interrogata respondent.. cum mortale hoc, inquit,
induerit inmortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus
est: absorta es.t mors in uictoriam. ubi est, mors, uictoria
tua? ubi est, mors, aculeus tuus? aculeus autem mortis
peccatum, uirtus uero peccati lex. de resurrectione corporis
agebat, quod absorbebitur mors in uictoriam, cum mortale hoc induerit
inmortalitatem.. tunc ipsi morti insultabitur, quae in uictoriam resurrectione
corporis absorbebitur. tunc ei dicetur: ubi est, mors,
uictoria tua? ubi est, mors, aculeus tuus? morti ergo corporis
hoc dicetur. hanc enim absorbebit uictoriosa inmortalitas,
cum mortale hoc inmortalitate induetur. morti, inquam, corporis tunc
dicetur:\' ubi est mors, uictoria tua, qua hic omnes sic uiceras, ut
etiam dei filius tecum confligeret teque non uitando, sed suscipiendo
superaret? uicisti in morientibus, uicta es in resurgentibus. uictoria
tua, qua absorbueras corpora morientium, temporalis fuit, uictoria
nostra, qua in corporibus absorta es resurgentium, aeterna constabit.
ubi est aculeus tuus? hoc est peccatum, quo puncti et uenenati
sumus, ut etiam in nostris corporibus fieres et ea tam longo saeculo
KA que C 2 pcccato] peccati Vm2Pm2bd 3 punctu Vbd
puncto Pm2 5 monentur L p.c. 6 apostoli] amplius V 7 interroganti ni2 ex
interroga S quu Lml mor*tale L 8 induitur C 9 absorpta A
mors mn.Gml uictoriazAA 10 mortis] add. est d laqua Lm2Sm2bd
absoluebiturS uictoria zMb quu Lml V qua G induerit om. Gml
13 uictoria £ m2& resurrectionis 6 14 dicitur SVml 15 uictoria] contentio z
tua om. M 16 hoc om. S dicitur M, om. S absorbebitur V absoruebit M
17 mortalitate A hoc-indlleturom. A immortalitatem Md induitur Jf
tunc] hoc zd 18 ubi est om. V mors om. zd hic om.zMTd uieras Sml
19 uitando] uitam donando LSVmlPG 20 uictes (om. es)T\' 22 uestra V
constauitSmlVtnlC constititSmJ? 23 benenatiLm1Sm1Vm1Gm1uenerati M
24 figeres P, d addiw te ante etiam saeculo] tempore zbd
uero peccati lex. peccauimusin uno omnes, ut moreremur in uno
omnes; accepimus legem, non ut emendatione finiremus peccatum,
sed ut transgressione augeremus. lex enim subintrauit, ut abundaret
peccatumet: conclusit scriptura omnia sub peccato.
sed deo gratias, qui dedit nobis uictoriam per dominum
nostrum legum Christum, ut, ubi abundauit peccatum,
superabundaret gratia atque ut promissio ex fide Iesu Christi
daretur credentibus et uinceremus mortem per inmortalem resurrectionem
et aculeum eius peccatum per gratuitam iustificationem\'.
atque aufert iste sanctae scripturae sensus manifestus ambages.
quemadmodum ab origine trahitur mors in corpore mortis huius, sic
ab origine tractum est et peccatum in hac carne peccati; propter quod
sanandum et propagine adtractum et uoluntate auctum atque
ipsam carnem resuscitandam medicus uenit in similitudine carnis
peccati, qui non est opus sanis. sed aegrotantibus, nec uenit uocare
iustos, sed peccatores. proinde quod ait apostolus, cum fideles moneret,
ut se ab infidelibus coniugibus non disiungerent: sanctificatus
est enim uir infidelis in uxore et sanctificata
est mulier infidelis in fratre; alioquin filii uestri inmundi
essent, nunc autem sancti sunt, aut sic est accipiendum,
quemadmodum et nos alibi et Pelagius cum eandem ad Corinthios
epistolam tractaret exposuit, quod exempla iam praecesserant et
uirorum quos uxores et feminarum quas mariti lucrifecerant Christo
7 cf. Rom. 5, 20 13 cf. Rom. 7, 24 17 cf. Marc. 2, 17 19 Cor. 7, 14
23 cf. De serm. dom. in monte I 45 (XXXIV 1252 Jl) et Pelagii Comm.
(XXX 766.767 M) Vml peccati Ltnl 2 moriremur V 3 ut non V emundatione
Lml 4 habundaret VP31 5 coconclusit V 6 quid V iEm xpm dum
nrm P 7 nostrum om.A ubi s.l.mlV post abundauit exp.ibi V peccatum
(in mg. al delictum) b 8 et gratia b promisso Pml promisio G 9 per s. exp.
et G 10 gratiam V 11 rcfellatur Kml et fallat om. A 12 ista J/, om. KAC
scae Us K, om. M 13 originale Lml traitur PC; trahitur-origine in mg. Km2
14 et om.zd hac om. A 15 atque om. A atque] add. ad zbd 1G simili-
tudinc A 22 quia Sm2A 18 quod otn. A scificati A 23 chorintios V
24 epistulaiS apistola. G, om. P quod] cu A 25 alt. quos A lucrifaecerent Gtnl
lucrifacerent K Christo om. V
etiam unius parentis cuicerat, aut si, quod magis uerba apostoli uidentur
sonare et quodam modo cogere, aliqua illic intellegenda est
sanctificatio, qua sanctificabantur uir uel mulier infidelis in coniuge
fideli et qua sancti nascebantur filii fidelium, siue quia in menstruo
cruore mulieris a concubitu continebat, quicumque uir uel femina id
in lege didicerat — nam hoc Hiezechiel inter illa praecepta ponit,
quae non figurate accipienda sunt — siue propter aliam quamlibet,
quae ibi aperte posita non est, ex ipsa necessitudine coniugiorum
atque filiorum sanctitatis asperginem, illud tamen sine dubitatione
tenendum est, quaecumque illa sanctificatio sit, non ualere ad Christianos
faciendos atque ad ( dimittenda peccata, nisi christiana et
ecclesiastica institutione et sacramentis efficiantur fideles. nam nec
coniuges infideles, quamlibet sanctis et iustis coniugibus haereant,
ab iniquitate mundantur, quae a regno dei separatos in damnationem
uenire conpellit, nec paruuli de quibuslibet sanctis iustisque procreati
originalis peccati reatu absoluuntur, nisi in Christo fuerint baptizati,
pro quibus tanto inpensius loqui debemus quanto pro se ipsi minus
possunt.
antiqua ueritate nitendum est, ut infantes omnino superfluo baptizari
uideantur. sed aperte hoc non dicitur. ne tam firmata salubriter
ecclesiae consuetudo uiolatoros suos ferre non possit. sed si pupillis
opem ferre praecipimur, quanto magis pro istis laborare debemus,
qui destitutiores et miseriores pupillis etiam sub parentibus remanebunt,
si eis Christi gratia denegabitur, quam per se ipsi flagitare non
possunt !
2 si om. A apostoli] amplius V 3 sanare V aliqua] illa A 4 uirfilii
in mg. A ucl] ulla V ct PCMd 5 quia cu (cu s.l.ml) L in om. Kml
7 dicerat V hiezechihel VK hiezechil C hyzechiel M ezcchiel A 9 pro-
posita LSVPb 10 sanctitas Ktnl asparginem A 13 ecclesiastiG ecclesiastici
Vml et om. zd 15 mundarentur V datnnatione PM 17 absol-
uantur Sml absolbuntur C 19 possint A 20 cogit Stnl ait A illa] ista zM
22 uideantur in mg. mlL firmatae K firma z 23 eccla A pupullis r
24 praecipim\' F 23 destituores Sm1 2G gratia xpi A se s.i.G
Illud autem quod dicunt sine ullo peccato aliquos homines iam
ratione propriae uoluntatis utentes in hoc saeculo uixisse uel uiuere
optandum est ut fiat, conandum est ut fiat, supplicandum est ut fiat,
non tamen quasi factum fuerit confidendum. hoc enim optantibus et
conantibus et digna supplicatione deprecantibus, quidquid remanserit
peccatorum, per hoc cotidie soluitur, quod ueraciter in oratione dicimus:
dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus
debitoribus nostris. quam orationem quisquis cuilibet, etiam homini
sancto et dei uoluntatem scienti atque facienti, praeter unum
sanctum sanctorum dicit in hac uita necessariam non fuisse, multum
errat nec potest omnino illi ipsi placere quem laudat; si autem se ipsum
talem putat, ipse sc decipit et ueritas in eo nonest, non ob aliud, nisi
quia falsum putat. nouit ergo ille medicus, qui non est opus sanis, sed
aegrotantibus, quemadmodum nos curando perficiat in aeternam
salutem, qui et ipsam mortem, quamuis peccati merito inflicta sit,
non aufert in hoc saeculo eis quibus peccata dimittit, ut etiam cum
eius timore superando suscipiant pro fidei sinceritate certamen, et
in quibusdam etiam iustos suos, quoniam adhuc extolli possunt, non
adiuuat ad perficiendam iustitiam, ut, dum non iustificatur in conspectu
eius omnis uiuens, actionem gratiarum semper indulgentiae
ipsius debeamus et sic ab illa prima causa omnium uitiorum, hoc est
a tumore superbiae, sancta humilitate sanemur. hanc epistolam dum
om. zd 3 obtandum LmlSG obtantum Vml fiat-
alt. fiat in mg. P conandum (c ex qu) L conandum est ut fiat s.l.tn2G conandum—suppL
est ut fiat in mg. Km2 alt. \\its.l.m2S 4 ñ 8. expo ut K factum
ex fructuG confitcndum V AM confidendum est b 5 conantibus (c ex qu) L
digni Gml quicquid Lm2I\'Gin2Km2Am2b quodquid M 6 cottidie K in illa
oratione b 8 ort V etiam om. zd 9 faciendi Lml prae LmlSmlV
per PG 10 post sanctorum add. s.l.m2 +xpmS necessaria GC 11 erat Vml
si autem] sic cū PGm2 12 se decipit]seducit m2s.exp. sed accipit K 13 que
facsum Lml quia A 14 proficiat A perficiant C 15 quia A peccanti V
inflicto Lml 16 auferret A confcrt V cum eius] cuius P 17eiV 18 quibusdam]quibus
dicit V 19 n du A 20 agnitionem LmlSVPGml ingulgentiae
L rGml, Sin mg. 21 ipsius in mg. P tutiorum V 22 tumores V
saneonur deo gratias z epistulam S epystolam K dum om. A
perfectus quam tandem aliquando finitus!
disputatio zb mea] magna b 2 EXPL LIBER TERTIVS SCI
AVGVSmi EPI RECTE FIDEI AD MARCELLINV TIUBVKV ET
NOTARIVM DE BAPTISMO PARVVLORVM AMEN. INCIP LIBER DE
VXICO BAPTISMO FELICITER SP EXPLICIT LIB TERTIVS SCI
AGVSTIXI EPI RECTE FIDEI AD MARCELLINV TRIBVNV ET
XOTARIVM DE BAPTISMO PARVVLORVM V FINIT LIB III
DE BAPTISMO PARf. INC AD PINIANV LIB P M Explicit liber
lIIus. Incipit liber de spu et littera Augustini epi K ExpJ. lib III sci
Aug epi rectae fidei ad MarceUinu tribunu et notariū de baptismo paruulorū
amen G Explicit lib tertius sci Augustini de baptismo paruulorum A Explicit
lib ■III C; a cod. L subscripfio dbesl; Explicit liber -III- (lilt. unc.) C Sancti
augustini epi epistola siue liber tertius de peccatorum meritis et remissione
et de baptismo paruulorum explicit b
Venit etiam necessitas, quae me cogeret aduersus Pelagianam
heresem scribere, contra quam, cum opus erat, non scriptis, sed sermonibus
et conlocutionibus agebamu., ut quisque nostrum poterat
aut debebat. missis ergo mihi a Carthagine quaestionibus eorum,
quas rescribendo dissoluerem, scripsi primum tres libros, quorum
titulus est De peccatorum meritis et remissione.
Vbi maxime disputatur de baptismate paruulorum propter
originale peccatum et de gratia, qua iustificamur, hoc est iusti efficimur,
quamuis in hac uita nemo ita seruat mandata iustitiae,
ut non sit ei necessarium pro suis peccatis orando dicere: dimitte
nobis debita nostra. contra quae omnia sentientes illi nouam
heresem condiderunt. in his autem libris tangenda adhuc arbitratus
sum nomina eorum sic eos facilius posse corrigi sperans, immo etiam
in tertio libro, quae est epistula, sed in libris habita propter duos,
quibus eam conectendam putaui, Pelagi ipsius nomen non sine aliqua
laude posui, quia uita eius a multis praedicabatur, et eius illa redargui,
quae in suis scriptis non ex persona sua posuit, sed quid ab aliis
diceretur exposuit, quae tamen postea iam hereticus pertinacissima
animositate defendit. Caelestius uero discipulus eius iam propter
tales assertiones apud Carthaginem in episcopali iudicio, ubi ego
non interfui, excommunicationem meruerat.
In secundo libro quodam loco: hoc quibusdam, inquam,
etiam in fine largietur, ut mortem repentina commutatione
non sentiant, seruans locum diligentiori de hac re inquisitioni.
ant enim non morientur aut de ista uita in mortem et de
morte in aeternam uitam celerrima commutatione tamquam in ictu
oculi transeundo mortem non sentient.
Hoc opus sic incipit: Quamuis in mediis et magnis
curarum aestibus.
12 Rom. 3, 24. Tit. 3, 7 13 I Ioh. 3, 24 14 Matth. 6, 12 17 Aug.
De gest. Pel. 23, 47 19 De pecc. mer. et rem. III 3, 5 21 Aug. De gest.
Pel.22,46 23Aug.Deheres.88 26 De pecc. mer.et rem. II 31,50 301 Cor.15,52