The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Gloriosissimis imperatoribus Honorio duodecimo et Theodosio
octauo consulibus duodecimo Kalendas Octobres Caesareae
in ecclesia maiore cum Deuterius episcopus metropolitanus
Caesariensis una cum Alypio Tagastensi, Augustino Hipponiensi,
Possidio Calamensi, Rustico Cartenitano, Palladio Tigabitano
et ceteris episcopis in exedram processissent praesentibus presbyteris
et diaconibus et uniuerso clero ac frequentissima plebe,
adesset etiam Emeritus partis Donati episcopus, Augustinus
episcopus ecclesiae catholicae dixit: Fratres carissimi, qui ab
initio catholici fuistis et quicumque ad catholicam ex Donatistarum
errore uenistis et pacem huius sanctae ecclesiae catholicae
cognouistis et ueraci corde tenuistis et qui adhuc forte
de catholicae unitatis ueritate dubitatis, audite nos sollicitos
pura dilectione pro uobis. quando uenit ad hanc ciuitatem
die nudiustertiana frater noster Emeritus Donatistarum adhuc
episcopus, perlatum est ad nos subito eum esse praesentem.
et quoniam caritate quam deus uidet desiderabamus eius praesentiam,
ad eum uidendum continuo conuolauimus. inuenimus
eum stantem in platea; facta inuicem salutatione admonuimus,
quod durum esset ac turpe eum in platea remanere, ut ad
ecclesiam nobiscum ueniret. at ille nobis sine ulla recusatione
consensit; ubi nos putauimus eum ita communionem catholicam
non recusaturum, quemadmodum uel spontaneum obtulit
aduentum uel ad ecclesiam uenire minime dubitauit. illo autem
in peruersitate haeretica quamuis intra ecclesiam catholicam
De praescriptione codicis r cf. Praefatio De Gestis cum Emerito Donatistarum
episcopo, Liber unus f 1 duodecimum fv teodosio r 2 octauumfv
Octobres scirpsi -bris rfv Caesariae/ 3 maiori rfo (at maiore F
in Retract. capitulo) 4 Caesareensis
Sed ad hunc articulum causa perducta est, ut, quoniam
uenit et quantum cognouimus sponte uenit, non sit huic ecclesiae
infructuosus eius aduentus. aut enim, quod magis
optamus et cupimus, etiam de illius salute uobiscum in catholica
pace gaudebimus, aut si, quod abominamur et detestamur,
ipse in illa pertinacia perdurauerit, debetis uos eius
praesentia melius nosse, quid intersit inter catholicam pacem
et haereticam dissensionem. partis enim Donati episcopus est,
sed Donatistis huius ciuitatis ordinatus; quos Donatistas in
nomine Christi in gremium catholicum iam magna ex parte
suscepimus, ita ut paene omnes communioni catholicae sociatos
esse gaudeamus. sed quoniam et qui iam communicarunt
non quidem uniuersi, sed quidam uidentur de ipsa, ut paulo
ante dixi, catholica ueritate dubitare, quidam uero non saltem
dubitant, sed adhuc corde positi in parte Donati praesentiam
nobis exhibent corporalem, siue uiri siue feminae carne intus,
spiritu foris, bonum esse aestimamus episcopum ipsorum interrogare,
ut, si habet aliquid quod pro ipsa parte adhuc
24 sed] et coni. v a Donatistis f 27 communicauerunt fv
si habet aliquid quod adhuc dicat, dicat sine praeiudicio
partis Donati, quod tamen prodesse existimet nobis, in quorum
ciuitate pro uestra in Christo salute se existimat ordinatum,
et nos respondebimus sine praeiudicio catholicae, quoniam
modo nullas partes defensionis imposuit, quod tamen, sicut
existimamus et uolumus, prodesse uobis possit praesentibus
contra praesentem, ut, si seductus est, non seducat, si autem
nos seducebamus, ipso praesente, qui foris fortasse multa
iactitat, arguamur refellamur conuincamur doceamur. hoc
propterea dixi, ne ideo loqui nolit, quia potest dicere: nullas
mihi modo pars mea partes defensionis imposuit.\' non enim
post ipsam collationem non loquebatur aut post illam collationem
non ad istam ciuitatem uenit aut de ista prouincia
aliquando discessit aut credimus eum omnino post illam collationem
nulli homini uerbum pro parte Donati fecisse. noui
quae nobis dicebantur — uos alloquor qui ex ipsa uenistis —, noui
quid dicebatur uobis, nos cognitoris emisse sententiam. noui
dictum esse uobis, quod ille fuerit communionis nostrae et
propterea istos loqui omnia quae uellent minime permisit et
eos potestate potius oppressit quam probitate quod loquebantur
non accepit. ista omnia iactata sunt post collationem
siue ab ipso siue ab hominibus communionis illius. quid interest
a quo uos perturbemini, quos uolumus in catholica pace
esse tranquillos? si absens esset, dicerem de illo uobis: qui
autem conturbat uos, portabit iudicium, quicumque
est ille. haec enim quae dixi beati Pauli uerba sunt aduersus
absentes, a quibus simplices turbabantur. nunc autem
praesens est: modo nobis dignetur dicere quare uenerit.
Frater Emerite, praesens es. collationi (no)biscum
scripsi, cf. lin. 11 nullus JTfo 7 aestimamus v (non f)
17 uos] eos jy ipsa parte fv 21 probitate J\'f ueritate v 29 aduenerit
fv 30 collationi nobiscum coni. v collationibus cum i7 collationibus
fv
non putas, loquere unde tibi uictor esse uidearis. tunc enim
uictus es, si ueritate uictus es. si autem uideris uictus potestate
et uicisti ueritate, non est hic potestas qua uictus uideris;
audiant ciues tui unde te uictorem praesumis esse. at si
nosti aduersus te uictricem fuisse ueritatem, quid adhuc respuis
unitatem? Emeritus episcopus partis Donati dixit: Gesta
indicant si uictus sum aut uici, si ueritate uictus sum aut
potestate oppressus sum. Augustinus episcopus ecclesiae catholicae
dixit: Quare ergo uenisti? Emeritus episcopus partis
Donati dixit: Ut hoc dicerem quod requiris. Augustinus episcopus
ecclesiae catholicae dixit: Requiro quare ueneris. hoc
non quaererem, si non uenisses. Emeritus episcopus partis Donati
dixit notario qui excipiebat: Fac.
Cumque reticeret, Augustinus episcopus ecclesiae catholicae
dixit: Si ergo sub ueritate tacuisti, non sine causa uenisti,
nisi quia istos decipere uoluisti. cumque diu reticeret,
Augustinus episcopus ecclesiae catholicae dixit: Uidetis, fratres,
diu tacentem; moneo ut optetis resipiscentem, obsecro ne
sequamini pereuntem. uerumtamen quoniam gesta collationis
nostrae commemorauit, ubi apparere posse dixit, utrum ueritate
sit uictus an potestate oppressus, multa sunt quidem
ubi superfluis et moratoriis proseeutionibus gesta cumularunt,
nihil aliud magnis uiribus agentes, nisi ut nihil ageretur; sed
domino praesidente et causam suam agente uentum est quo
noluerunt. dicta causa atque definita est. sed si omnia gesta
uobis legere uelimus, quamquam praesentibus uobis fratrem
et coepiscopum meum Deuterium obstringo, ut, quemadmodum
fit apud Carthaginem, apud Tagastem, apud Constantinam,
apud Hipponem, apud omnes diligentes ecclesias, sic etiam
deinceps facere non pigrescat, ut annis omnibus per ieiuniorum
dies, id est quadragesima ante pascha, quando uobis maxime
ieiunantibus plus uacat audire, eadem gesta collationis per
v communionis rj 21 commemorauerit / 29 Thagastem
v 30 hypponem J*
tamen, ut dicere coeperam, quia non omnia uobis modo legere
possumus, dignamini prius audire ante collationem quas litteras
dederimus ad cognitorem, ubi promisimus uel quemadmodum
suscipi uellemus si uicti fuissemus, uel quemadmodum
eos susciperemus si uinceremus, ut uideretur non in contentione,
sed in humilitate esse uictoria.
Alypius episcopus ecclesiae catholicae epistulam recitauit:
Honorabili ac dilectissimo filio, uiro clarissimo
et spectabili, tribuno et notario Marcellino Aurelius,
Siluanus et uniuersi episcopi catholici. Edicto
spectabilitatis tuae, quo nostrae collationis tranquillitati
quietique seruandae et ueritati manifestandae
ac muniendae consultum est, in omnibus
nos consentire, sicut admonere dignatus es, per
has litteras intimamus. illo etiam ueritate confisi
nos uinculo condicionis obstringimus, ut, si nobis
hi cum quibus agimus demonstrare potuerint, cum
secundum dei promissa populi christiani usque
quaque crescendo iam magnam partem orbis implessent
et in ceteram dilatarentur implendam,
subito ecclesiam Christi nescio quorum quos isti
accusant peccatorum perisse contagione et in sola
parte Donati remansisse, si hoc, ut dictum est,
demonstrare potuerint, nullos apud eos honores
episcopatus requiremus, sed eorum sequemur pro
sola salute consilium, quibus tanti gratiam beneficii
pro cognita ueritate debebimus. si autem
y- cf. Breuic. 15 fo 2 tamen post capite exhibet F 8 Alipius
rj epistolam Tfv 11 Dicto / 14 ac muniendae] muniendaeque
y 16 litteras om. f illa Tf 18 hi] hoc lf 20 impleuissent fv
implerent y 21 cetera-implenda y 23 contagio y 24 remansisse
parte Donati fvy 26 episcopatus] episcopalis muneris y 27 sola
aeterna salute vy
omnium non solum Africanarum, sed etiam transmarinarum
prouinciarum, multarum gentium spatia
feracissima populorum copia iam tenentem et sicut
scriptum est toto mundo fructificantem atque
crescentem, nullorum hominum sibi commixtorum
peccatis perire potuisse, si denique ipsorum, quos
tunc accusare uoluerunt potius quam conuincere
ualuerunt, quaestionem definitam, quamuis non
in eis ecclesia consistat, et Caecilianum innocentem,
illos autem uiolentos et calumniosos esse
iudicatos ab eo imperatore, ad cuius examen cuius examen crirainationes suas ultro accusando miserunt,
postremo
si, quidquid de peccatis quorumlibet hominum
dixerint, uel humanis documentis uel diuinis probauerimus
aut eorum innocentiam falsis criminibus
appetitam aut Christi ecclesiam, cuius communioni
cohaeremus, nullis eorum delictis esse
destructam, sic eius nobiscum teneant unitatem,
ut non solum uiam salutis inueniant, sed nec honorem
episcopatus amittant. neque enim in eis
diuinae sacramenta ueritatis, sed commenta humani
detestamur erroris, quibus sublatis fraternum
pectus complectemur christiana nobis caritate
coniunctum, quod nunc dolemus dissensione
diabolica separatum. poterit quippe unusquisque
nostrum honoris sibi socio copulato uicissim sedere
eminentius, sicut peregrino episcopo iuxta
considente collega. hoc cum alternis basilicis
fvy 3 multarumque vy 9 quae-
Btionem demonstrauerimus esse finitam y 10 ecclesia] ecclesiae causa vy
11 autem om. r 14 quidquid] quid Tf 24 amplectimur y 29 considentem
collegam If
mutuo praeueniente, quia, ubi praeceptio caritatis
dilatauerit corda, possessio pacis non fit angusta,
ut uno eorum defuncto deinceps iam singulis
singuli pristino more succedant. nec nouum aliquid
fiet; nam hoc ex ipsius separationis exordio
in eis, qui damnato nefariae dissensionis errore
unitatis dulcedinem uel sero sapuerunt, catholica
dilectio custodiuit. aut si forte populi christiani
singulis delectantur episcopis et duorum consortium
inusitata rerum facie tolerare non possunt,
utrique de medio discedamus et ecclesiis singulis
damnata schismatis causa in unitate pacifica constitutis
ab episcopis singulis in ecclesiis singulis
annuentibus unitati factae per loca necessaria
singuli constituantur episcopi.
Et cum legeret, Augustinus episcopus dixit: Dicam caritati
uestrae et commemorem rem dulcissimam et suauissimam,
quam domino adiuuante sumus experti. cum ante ipsam collationem
inter nos aliqui fratres de hac re colloqueremur, quia
pro pace Christi episcopi debent esse aut debent non esse,
quod nobis fatendum est, circumspicientes omnes fratres et
coepiscopos nostros, non facile nobis occurrebant, qui hoc
uellent suscipere et de hac humilitate domino sacrificare.
dicebamus, ut fieri solet, \'ille potest, ille non potest, ille
consentit hoc, ille non tolerat\', loquentes pro suspicionibus
nostris magis, qui corda illorum uidere minime poteramus.
quando autem uentum est ut hoc palam fieret, in concilio
rf utroque-praeueniente] uterque ab alterutro
honore mutuo praeuenitur y 2 perceptio y, cf. Caes. 5 sub finem
6 ex] ab y 7 discissionis fvy 9 christiani populi y 12 secedamus y
in singulis y 14 episcopis (epif) scripsi his rf, cf. Breuic. I 5: utrisque
de medio recedentibus singuli constituerentur episcopi ab eis episcopis
ordinandi, qui in suis plebibus singuli inuenirentur ab—annuentibus]
ab his, qui singuli in ecclesiis singulis inuenientur vy 15 unitate
facta v 27 magis ante pro exhibent fv
sic placuit omnibus, sic exarserunt omnes, ut parati essent
episcopatum pro Christi unitate deponere et non perdere, sed
deo tutius commendare. duo ibi uix inuenti sunt quibus displiceret,
unus annosus senex, qui hoc etiam dicere liberius
ausus est; alter uoluntatem suam tacito uultu significauit.
sed posteaquam illum senem liberius hoc dicentem obruit
omnium fraterna correptio, illo mutante sententiam uultum
etiam ille mutauit. audite ergo, quibus modis etiam ipsa exhortatio
facta est propter illum qui ait: qui se humiliat
exaltabitur.
Item legit: Quid enim dubitemus redemptori
nostro sacrificium istius humilitatis offerre? an
uero ille de caelis in membra descendit humana,
ut membra eius essemus, et nos, ne ipsa eius membra
crudeli diuisione lanientur, de cathedris descendere
formidamus? propter nos nihil sufficientius
quam christiani fideles et oboedientes sumus;
hoc ergo semper simus. episcopi autem propter
christianos populos ordinamur; quod ergo christianis
populis ad christianam pacem prodest, hoc
de nostro episcopatu faciamus. Augustinus episcopus
dixit: Propter nos hoc debemus esse quod uos. quid debes
esse tu cuicumque loquor uestrum? christianus fidelis oboediens.
hoc tu propter te, hoc et ego propter me. ergo, quod tu
propter te et ego propter me, semper esse debemus, quod
autem sum propter te, sim si tibi prodest, non sim si tibi
obest. ecce quod dictum est attendite. item legit: Si serui
utiles sumus, cur domini aeternis lucris pro nostris
temporalibus sublimitatibus inuidemus? episcopalis
dignitas fructuosior nobis erit, si gregem
/ aliter rv 14 humana membra descendit fv membra humana
descendit y 18 obedientes simus / 19 semper sumus rf
disperserit. cumque recitaret, Augustinus episcopus dixit:
Fratres mei, si dominum cogitamus, locus iste altior specula
uinitoris est, non fastigium superbientis. si, cum uolo retinere
episcopatum meum, dispergo gregem Christi, quomodo est
damnum gregis honor pastoris? item legit: Nam qua fronte
in futuro saeculo promissum a Christo sperabimus
honorem, si christianam in hoc saeculo noster
honor impedit unitatem? haec propterea praelostantiae
tuae scribenda curauimus et ut per
innotescant omnibus postulamus, ut in adiutorio
domini dei nostri, quo admonente ista promittimus
et quo adiuuante nos implere posse confidimus,
etiam ante collationem, si fieri potest, corda
hominum uel infirma uel dura pia caritas aut sanet
aut edomet ac sic iam pacificis mentibus non
resistamus manifestissimae ueritati et disputationem
uel praecedamus concordia uel sequamur.
neque enim desperare debemus, si recolunt esse
pacificos beatos, quoniam ipsi filii dei uocabun-
. tur, multo dignius et facilius eos uelle, ut pars
Donati uniuerso orbi christiano reconcilietur quam
uniuersus orbis christianus a parte Donati rebaptizetur,
cum praesertim de Maximiani sacrilego
e t damnato schismate uenientes, quos etiam terrenarum
potestatum iussionibus insectando emendare
curarunt, tanta diligentia quaesierunt, ut
nec baptismum ab eis datum rescindere auderent
et quosdam eorum damnatos sine ulla honoris
diminutione susciperent, quosdam uero in illius
deposita y 10 et ut] ut et y, puncto post omnibus posito
17 disputationem nostram iv 19 beatos esse pacificos y 27 dilectione
(cf. 12 init.) quaesierint y 29 honoris eorum deminutione y
quorum inter se concordiae non inuidemus, sed
eos oportet aduertere, quam pie ramum a se fractum
tanto studio radix catholica inquirit, si ramus
ipse similiter a se paruum fragmen incisum sic
colligere laborauit. et alia manu: optamus te, fili,
in domino bene ualere.
Quo recitato Augustinus episcopus dixit: Audite qui
nescitis, audite, obsecro uos. deo gratias, quia ipso praesente
loquor. causam istam Maximianistarum, quam uolo modo
uobis exponere, ubi omnium calumniarum suarum tamquam
malarum mercium nauem fregerunt, causam ergo istam Maximianistarum
cum totiens obiecissemus in nostra collatione,
nihil aduersus eam dicere potuerunt, id est aduersus obiectionem
nostram totiens insertam, totiens repetitam, totiens
eorum frontibus illisam nihil omnino respondere potuerunt,
quia quod responderent non inuenerunt. audite ergo illam
diligenter. ecce hic est, audit me. si mentior, redarguat, probare
me compellat. gesta quidem ipsa hic non sunt, sed ibi
sit causa. feramus quaslibet dilationes, ut ad documenta necessaria
ueniamus, si probauero quod dico. si tamen inde dubitat
aut, quod absit, dubitare se fingit, quod pace eius dixerim,
non communicet, si non probauero. si autem scit iam me
uerum dicere et nouit propterea respondere noluisse, quia
quod responderet non potuit inuenire, rogo uos, ut ipsi iudicetis
quid sit tolerabilius, in honore suo suscipere a se damnatum
an fratrem agnoscere non aliquando a se conuictum.
intendite, obsecro, audite narrationem.
Maximianus quidam diaconus fuit Carthaginiensis in
parte Donati. siue merito superbiae suae siue, ut ipsi putant,
merito iustitiae suae offendit episcopum suum, id est Primianum
Carthaginiensem, siue inique, si superbus meliorem, siue
iuste, si probus inprobiorem. excommunicatus est a Primiano.
rrnl 29 Carthaginensis et 32 Carthaginensem Ffo
accusauit eum apud illos. uentum est ad Carthaginem. uoluerunt
qui uenerunt multi episcopi Donatistae ad se uenire
Primianum, sicut uoluerunt maiores istorum ad se uenire
Caecilianum. factione cognita noluit ad istos uenire Primianus,
sicut ad illos noluit uenire Caecilianus. damnatus est ab istis
absens Primianus, sicut ab illis damnatus est absens Caecilianus.
qualem imaginem rerum uoluit deus ante oculos nostros
recenti tempore ponere, quoniam nimis antiqua iam delebat
obliuio! damnatus est absens. ab aliis episcopis partis Donati
Primianus communioni est restitutus, immo quia eum non
deposuerunt, in sua sede firmatus est. damnati sunt Maximianistae,
sicut a peregrinis episcopis et transmarinis absoluto
Caeciliano meruit damnari Donatus. damnatus est Maximianus
cum duodecim ordinatoribus suis. factio quidem ipsa plurimos
continebat; centum erant fortassis episcopi. sed ne maior
praecisio fieret, isti noluerunt paucis deiectis multis imponere
disciplinam. damnarunt solos qui affuerunt ordinationi Maximiani,
quando contra episcopum suum illicite est leuatus
episcopus; ceteri in ipsa factione constituti, si redire ad ecclesiam
uellent, in suis permitterentur honoribus. uerbis quidem
suis ostendebant eos foris esse ab ecclesia; quem enim hortaris
ut intret, foris est. constituto ergo die, intra quem diem
si redirent nihil eis obessent quae aduersus Primianum dicebantur,
decreto Bagaiensi firmauerunt, damnatus est Maximianus
cum duodecim. coepit agi, ut damnati de basilicis pellerentur.
interpellantur iudices, interpellantur proconsules, in
iudicium allegatur episcopale Bagaiense concilium. dicuntur
haeretici, demonstrantur damnati, impetrantur iussiones, auxilia
congregantur, uenitur ad eiciendos de basilicis homines
damnatos et in sua pertinacia constitutos. illis condemnatis
populi qui fauebant restiterunt, ubi non potuerunt uicti sunt,
in locum eorum qui uicti sunt et expulsi alii ordinati sunt.
fv 24 eis nihil fv 25 bagalensi r
firmarunt fv 28 bagalense r
(Mustitanum), alterum Praetextatum Assuritanum, quos
post annos duos aut tres per Optatum Gildonianum post
multas illis illatas persecutiones iudiciariis prosecutionibus et
tota acrimonia potestatum in suis honoribus susceperunt. post
damnationem suam, post eiectionem, post persecutiones susceperunt
illos in honoribus suis, adiunxerunt sibi socios atque
collegas. nam in loco unius ipsorum Praetextati Assuritani
alium iam ordinauerant nomine Rogatum, qui modo catholicus
est, cui exercitus istorum, id est agmen circumcellionum,
. linguam et manum praecidit. illi autem, qui per ipsum tempus,
quo illi damnati foris erant, ferme per triennium baptizati
sunt a damnatis, baptizati sunt foris ab ecclesia istorum,
sic sunt suscepti. nemo dixit non habes baptismum, quia
foris es baptizatus\': et rebaptizatur qui uenit de Epheso de
Smyrna de Thessalonica de ceteris ecclesiis, quas suo labore
apostoli plantauerunt et ad quas legimus missas apostolorum
epistulas, quas audimus in ecclesia recitari.
Sententia tenetur, et quantum audiuimus ab ipso fratre
nostro, quem deus faciat pacatum fratrem nostrum, ab isto
Emerito est dicta sententia ubi illi damnati sunt. legatur ipsa
sententia ubi illi damnati sunt, et legatur sententia ubi Caecilianum
damnauerunt maiores istorum, et uideamus qui rei
peiores facti sunt, qui grauiore sententia puniti, qui strepitu
maiore damnati. ibi dixit: licet enim uiperei seminis
noxios partus uenenati uteri alueus diu texerit et
concepti sceleris uda coagula in aspidum membra
tardo se calore uaporauerint, tamen conceptum
suppleui praetestatum JH 4 persecutionibus f
8 praetestati r 9 ordinauerunt fv 16 amirna r 18 epistolas rfv
21 dictata fv, cf. Cresc. III19, 22 dictator uel dictor illius sententiae
25 Aug. sententiam concilii Bagaitani ex memoria recitat; cf. infra
11 nomina omnium mihi non occurrunt 27 uda] unda r 28 tardiose
calor euaporauerit r
nam etsi sero publicum tamen parricidium et facinus
suum feta scelerum uota pepererunt, quod
ante praedictum est: \'parturiit iniustitiam, concepit
dolorem et peperit iniquitatem.\' sed quoniam
serenum iam fulget e nubilo nec est confusa criminum
silua, cum ad poenam designata sunt nomina
— indulgentia enim antehac fuerat —, dum
clementiae dimittimus lineam, inuenit causa quos
puniat. et inter cetera: loquamur, carissimi fratres,
schismatis causas, quia iam non possumus tacere
personas. Maximianum fidei aemulum, ueritatis
adulterum, ecclesiae matris inimicum, Dathae,
Chorae et Abiron ministrum. haec uerba sunt partis
Donati in Maximianistas isto ut audiuimus dictante prolata.
scitis autem qui sunt Dathan, Chore et Abiron. ipsi primo
schisma fecerunt, quibus poena usitata non suffecit: uiuos
aperta terra deuorauit. Dathae, Chorae et Abiron ministrum,
uerba ipsius sunt, de pacis gremio sententiae
fulmen excussit. audite adhuc: et quod adhuc eum,
inquit, dehiscens terra non absorbuit, ad maius
iudicium superis reseruauit. raptus enim poenam
sui compendio lucrauerat funeris; usuras nunc
grauioris colligit faenoris, cum mortuus interest
uiuis. uerba sunt ipsius Maximianum damnantis uel potius,
ut ipse dicit, \'ore ueridico\' fulminantis. et tamen collecti sunt,
aspides uiperae parricidae nec exsufflatur baptismus, quem
dedit aspis uipera parricida. audistis, quantus ignis exarserit
eloquentiae, quando inuenit faenum quod posset incendere.
Num. 16, 32 26 cf. pag. 195, 3 ;-v et Aug. alias 8 indulgentia
scripsi indulgentiae rfv, cf. Cresc. IIII 31, 318 10 kafiii 1;
13 et 18 Dathan f 16 sint Iv. 21 sorbuit alias 22 iudicium] supplicium
alias poenam om. r 23 sui] suam alias 27 eisuflatur F
fulmine condemnatum: agnosce fratrem tuum Deuterium tibi
etiam genere sociatum.
Quotienscumque, fratres mei, causam istam Maximianistarum,
quam sicut potui uobis exposui, eis cum in collatione
ageremus obiecimus, plus inde tacuit quam modo in omnibus
tacet. non se occultent tergiuersatoria non defensione sed fuga.
dicunt enim, quod dilationem illis dederint et intra dilationem
illos susceperint. hoc falsum est; duodecim cum Maximiano
damnati sunt, ceteri autem non aderant ordinationi eius, quando
ei manus imposita est. illis dilationem dederunt; nam uerba
ipsius ista sunt: nec solum hunc, inquit, sceleris sui
mors iusta condemnat; trahit etiam ad consortium
criminis plurimos catena sacrilegii, de quibus
scriptum est: (uenenum aspidum sub labiis eorum
quorum os maledictione et amaritudine plenum
est. ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem.
contritio et infelicitas in uiis eorum, et uiam
pacis non cognouerunt. non est timor dei ante
oculos eorum\'. nollemus quidem tamquam proprii
corporis secare iuncturam.sed quoniam tabescentis
uulneris putredo pestifera plus habet in abscisione
solaminis quam in remissione medicaminis, inuenta
est causa salubrior, ne per cuncta membra pestilens
irreperet uirus, ut compendioso dolore natum
decidat uulnus. famosi ergo criminis reos esse nominat
duodecim, inter quos et Felicianum et Praetextatum,
sed nomina omnium mihi non occurrunt; et sic infert: qui
funesto opere perditionis uas sordidum collecta
faeculentia sordidarunt, sed et clericos aliquando
om. r 9 illos suos v enim cum 10 20 e proprii
alias 21 secare iuncturam] iunctura praecidi alias 24 salubris f
25 inrepat alias 26 esse] ecce v 27 praetestatum r 28 infert
sic fv 30 sordidarunt Ff glntinarunt v et Aug. alias
illicito incestui praebuerunt lenocinium, dei praesidentis
arbitrio uniuersalis concilii ore ueridico
damnatos esse cognoscite. eos autem, quos sacrilegi
surculi non polluere plantaria, hoc est qui a
Maximiani capite proprias manus uerecundo fidei
pudore retraxerunt, ad matrem ecclesiam redire
permisimus. uolebant pumicare faciem suam, quia sacrilegis
ignoscebant et aperte schismaticis uiam redeundi concedebant.
quid est hoc, rogo. modo mihi dignetur exponere, quomodo
eos sacrilegi surculi non polluere plantaria. quare illis dilationem
das, si nullam partem in Maximiani schismate habere
potuerunt? si autem socii sunt factionis, quamuis non fuerint
praesentes ordinationi, quomodo illos non inquinat Maximianus,
et totum orbem terrarum semel absens damnatus, tertio praesens
absolutus inquinat Caecilianus? non inquinat Afer Afros,
uiuus uiuos, notus notos, particeps socios, et Caecilianus
inquinat transmarinos, inquinat longe positos, (inquinat ignotos,)
inquinat nondum natos? tecum sedit a te damnatus, et
non te inquinauit Felicianus? ego illum non uidi, tu illum
nosti; ego illum innocentem credo, tu istum nocentem damnasti.
aut si fateris innocentis te fuisse receptorem, fateris te
innocentis fuisse damnatorem.
Et tamen, fratres mei, non inuidemus concordiae eorum.
inter se suscitata odia diabolica finierunt, quomodo putant,
in pacem redierunt. sed hoc dico: si ramus fractus quaesiuit
paruum a se fractum, qua diligentia debet arbor ipsa quaerere
ramum ex se fractum? ideo sudamus, ideo laboramus,
ideo inter eorum arma et cruentas furias circumcellionum
alias 10 dignentur f 15 tertium r
18 inquinat ignotos ex Gaud. l. c. inserui 19 nondum natos ex Gaud.
I c. recepi non damnatos
Aliquanto post conlationem, quam cum hereticis Donatistis
habuimus, orta est nobis necessitas pergendi in Mauritaniam
Caesariensem. ibi apud ipsam Caesaream Emeritum,
Donatistarum episcopum, uidimus, unum scilicet eorum septem,
quos pro suae causae. defensione delegerant, et qui in
eadem causa maxime laborauerat. quae cum illo egerimus
praesentibus episcopis eiusdem prouinciae et plebe Caesariensis
ecclesiae, in qua ciuitate et ciuis et memoratorum hereticorum
episcopus fuit, ecclesiastica gesta testantur, quae in meis
habentur opusculis. ubi non inueniens, quid responderet, totum
sermonem meum, quem de solis Maximianistis in auribus eius
et omnium, qui aderant, explicaui, tamquam mutus audiuit,
Hic liber uel haec gesta sic incipiunt: Gloriosissimo
Honorio Augusto XII et Constantio iterum VV. CC. consulibus
XI Kalendas Octobris Caesarea in ecclesia maiore.