The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Locutiones scripturarum, quae uidentur secundum proprietates,
quae idiomata graece uocantur, linguae hebraicae uel
graecae.
Et diuidant inter medium diei et inter medium
noctis.
Uolatilia uolantia super terram secundum firmamentum
caeli. quaeritur, quomodo accipiendum sit: secundum
firmamentum. sic etiam: faciamus hominem secundum
imaginem et secundum similitudinem: quod multi
latini codices habent "ad imaginem et similitudinem."
Inplete terram et dominamini eius. latina enim
locutio est: dominamini ei.
Et homo non erat operari terram: quod latini
codices habent: qui operaretur terram.
Plantauit deus paradisum secundum orientem:
quod latini habent "ad orientem".
Quod habent multi latini codices: et lignum sciendi
bonum et malum, uel: lignum scientiae boni
et mali, uel: lignum sciendi boni et mali et si
-19 Ib 2, 8 21 Ib. 2, 9wi\'
genesi feliciter fol. 37* C explicit questiones exodi. incipit locutiones de
genesi fol. 53 N incipit liber locutionum sancti auguBtini in geneseos
fol. 3 L explicit retractatio locutionum incipit liber locutionfl collectarfl
ex libro geneseos fol. 1 S 6 proprietatis C 6 & diomata N; supra idiomata
scriptum est in S i- propria lingua hebraeicae S hebreice N
7 post graecae add. 8 hae sunt 8 diuidam C diuident b .10 terra L
12 finnamentum caeli b 16 eius S 19 paradissum C paradysum S
20 abent N 21 habent om. b 22 scientiae] sciendi C 23 uel—mali om. C
habet: et lignum ad sciendum cognoscibile boni et
mali: quod nescio utrum locutionis sit et non magis certum
sensum aliquem insinuet.
Quod habent latini codices: ex omni ligno, quod
est in paradiso, escae edes, non paradiso escae distinguendum
est, sed escae edes; nam "esca edes" dici admittit
latina locutio, quoniam pro datiuo casu graeco ablatiuum uel
quem appellant septimum in huius modi locutionibus solent
ponere. aut certe ordo uerborum est: ex omni ligno escae.
Serpens erat prudentissimus omnium bestiarum,
quod multi latini habent; cppOVtĮLro\'ttX\'to; enim in graeco
scriptum est, non aOfoo\'ttX\'toÇ.
Quod scriptum est de Adam et Eua: aperti sunt
oculi eorum, cum absurde credatur eos in paradiso caecos
uel oculis clausis prius oberrasse, locutionis est, qua etiam
de Agar scriptum est: aperuit oculos suos et uidit puteum
— neque enim clausis oculis prius sedebat — et quod
in fractione. panis aperti sunt oculi eorum, qui cognouerunt
dominum post resurrectionem; neque enim per uiam cum
illo clausis oculis ambulabant.
Quod habent multi codices: et inimicitiam ponam
inter te et inter mulierem, graeci habent: in medio tui
Lue. 24, 31 . 22 Gen. 3, 15 8. I. M. 1) C ac N interp**s (turn eras.) 8 6 imparadyso
S paradisso (bis) C post non add. in d 7 esca (a B. l.
m. 1) C ammittit CXNL admittit 0281 8 quoniamj quę b 10 aut
-escae om. CN 12 multi om. CN habent sophrotatos b ypovipi>TaToc]
sophrotatus C sofrotatos NLS om. bd enim om. bd
ingreco (n 8. I. add. m. 2) C greco** N 13 est] est fpovtfunTaioi; d
est sophrotatos b non aovtazaxoz om. b sophotatus C sofotatos NLS
cooMCttot d 14 euua CI eua S 15 eos om. N imparadyso S
paradisso C caecos (o ex u) C 16 oculis (i ex o) C clausos (a
8. I. m. 1) C aberrasse CN 18 prius oculis bd 20 com 01 22 post
codices add. quia audisti b et om. Cd inimiciciam (pr. ci s. 1. m. 1) C
23 alt. inter addidi; cf. de Genui ad litteram pag 333, 23
ualet quantum cum dicitur: inter te et inter mulierem. hoc
et in eo, quod sequitur: in medio seminis tui et in medio
seminis eius.
Quod habent multi latini codices: quia audisti uocem
mulieris tuae et edisti de ligno, de quo praeceperam
tibi de eo solo non edere, graeci habent: edisti de ligno,
de quo praeceperam tibi eo solo non edere ex eo; alii
autem interpretes graeci habent: manducasti uel: edisti,
ut ita sit sensus secundum ipsos: quia audisti uocem mulieris
tuae et edisti de ligno de quo praeceperam tibi eo solo
non edere, ex eo edisti.
Et adposuit parere fratrem eius Abel. locutio
est frequens in scripturis: adposuit dicere.
Et factum est, dum essent in campo, insurrexit
Cain super Abel et occidit eum: locutio est; nam etsi
non haberet "et factum est", posset integer sensus esse: et
cum essent in campo.
Quod scriptum est in quibusdam latinis codicibus:
et paenituit. et dixit deus: deleam hominem, quem
feci, a facie terrae, in graeco inuenitur:
magis recogitauit quam paenituit significare perhibetur.
quod uerbum etiam nonnulli latini codices habent.
Quod habent latini codices plurimi: nidos facies in
arcam, cum latina locutio sit non "in arcam" sed "in arca",
graeci nec "in arcam" nec "in arca" habent sed: nidos
facies arcam, quod intellegitur, ut ipsa area nidi essent.
24 Ib. 6, 14 om. b locutionis (is ex es m. 1) C 2 inter post et addidi
3 init. et] est N ó latini om. LSb 7 non s. l. m. 1 8 graece C1
8 de ante quo om. N 9 grece b 16 cain in ras. m. 1 C est] est
freqaens b 18 esset CN 20 penituit N deus] dns N 21 inueniuntur
C Swvoiqdir)] dienatine C dienoede N dienode LS StaticoSs b 24 in
area LSX 27 essent (e fin. ex i) C
Quod habent plerique codices: facies ostium arcae
x latere, nonnulli habent: ex transuerso; sic enim uoluerunt
interpretari, quod graece dicitur ex
Quod scriptum est: adhuc enim septem dies ego
inducam diluuium aquae super terram, quod nonnulli
latini codices habent, in graeco inuenitur: ego inducam
pluuiam super terram. graeca locutio genetiuum casum
habet, non accusatiuum, ut, si hoc in latinum exprimamus,
ita dicatur: adhuc enim septem dierum inducam pluuiam
super terram.
Quod scriptum est: et fecit Noe omnia, quaecumque
praecepit illi dominus deus, sic fecit, locutio
est similis ei, quod in conditione creaturae, posteaquam dicitur:
et sic est factum, additur: et fecit deus.
Quod scriptum est: delebo omnem suscitationem,
non creationem dictam notandum est;
graece scriptum est. quod nomen etiam resurrectionis adsidue
ponitur in scripturis graecis, cum posset
suscitatio sit àwiot\'Xotç, resurrectio
apostolus usus est: si quo modo occurram in resurrectione
libro primo poBai scriptum esse "et fecit Noe omnia uerba quaecumque
praecepit illi dominus sic fecit" eamque locutionem dixi esse similem ei
quod in conditione creaturae posteaquam dicitur "et sic est factum",
additur "et fecit deus", non omni modo simile hoc eidem mihi uidetur.
denique ibi etiam sensus latet, hic sola locutio est 15 Gen. 7, 4
20 Phil. 3, 11 L archae N 3 grece C grecae N graecae S ecplagion C
ec plagion LS hec plagion N ExrcXaytot) b 4 ego] et ego b 6 latini
om. b inueniijfltur (un exp. m. 1) C 7 genitiufl bd casum om. b
9 diebus LSb 12 dominus illi b deus om. b sic fecit om. Graeci
cod. 18 condicione C 14 additur. quod CNLSb omittunt, addidi
ex Retractationum lib. II 54 15 omnem] omnem carnS C 16 anastasin
CLS anastasim N 17 etiam om. Sb 18 exanastasis CNLS
19 suscitatio] resurrectio C surrectio NL ..snrrectio S anastasis CNLS
exanastasis CNLS et om. b 20 occurramus b resnrrectionem
libtl .
habent.
Quod scriptum est: et omnes bestiae secundum
genus et omnia pecora secundum genus et omne repens,
quod mouetur super terram, secundum genus
et omne uolatile secundum genus intrarunt ad Noe
in arcam, bina ab omni carne, in quo est spiritus
uitae, non refertur "in quo", nisi "genus" subaudias, id est
in quo genere; nam si "came" subaudiremus, "in qua" fuerat
dicendum: quod solus interpres Symmachus dixit.
Quod iterum est: et deleta est omnis suscitatio,
notandum locutionis esse pro eo, ac si diceret: conditionem
uel creaturam carnis.
Cum dixit: et deleta est omnis suscitatio, quae
erat super faciem omnis terrae, ab homine usque ad
pecudem et repentium et uolatilium caeli, deinde addidit:
et deleta sunt de terra, locutionem illam repetitionis
qua familiariter utatur scriptura notandum est.
Quod scriptum est: dimisit coruum uidere, si
cessauit aqua: et exiens reuersus non est, donec
siccauit aqua a terra, locutio est usitata in scripturis,
quae iam nunc incipiat aduerti: non enim postea reuersus
est, quia dictum est non reuersum donec siccauit aqua.
Quod scriptum est: et extendit manum suam,
accepit eam et induxit eam ad semet ipsum in arcam,
locutio est, quam propterea hebraeam puto, quia et punicae
linguae familiarissima est, in qua multa inuenimus hebraeis
1 graeci (i supra e m. 1) C grece NL graecae S anastasin CNLS
exanastasin CNLS 2 habet NLS 3 et om. N 4 et omne-genus
om. b 6 sec. cod. Alex 9 came] carnem N in carne LS 10 symmacus 01
simmachus N 11 est] dictum est N scriptum est bd 12 locutiones 01
condicionem C 14 a uoce cum unus cod. C et d nonam locut. incipit
dixisset NLSbd 15 omnis (i ex e m. 1) C 17 locutione illa CN
post illam add. esse d 18 quam NLSb utitur b 23 siccaret LS
24 suam] aotou cod. Alex. 25 et accepit LS 26 propterea] ppea 8
etsi non adderet "suam". tale est et quod paulo post dicit:
habebat oliuae folia surculum in ore suo.
Et non adposuit reuerti ad eum amplius:
locutio est familiarissima in scripturis.
Quod scriptum est: et non adiciam adhuc maledicere
super terram, simile est superiori: et non adposuit
reuerti ad eum.
Et non adiciam percutere omnem carnem
uiuam, ipsa locutio est.
Et enim uestrum sanguinem animarum uestrarum,
cum sufficeret aut "sanguinem uestrum" aut "sanguinem
animarum uestrarum".
Hoc signum testamenti, quod ego pono
inter medium meum et uestrum: quod est "inter me
et uos".
Hic erat gigas uenator contra dominum deum.
incertum est, utrum possit accipi "coram domino deo", quia
sic solet intellegi, quod graece dicitur
Unde exiit inde Phylisthim, cum sufficeret:
unde exiit Phylistim.
Et erat omnis terra labium unum: quod usitate
nos dicimus "lingua una".
Et erat omnis terra labium unum: notandum
omnem terram appellatam omnes homines, qui tunc erant,
quamuis nondum in omni terra.
9, 12 17 Ib. 10, 9 20 Ib. 10, 14 22 Ib. 11, 1 24 Ib. 11, 1 om. N 2 et] etiam bd 3 oliue CL 5 in om. NLSb 6 ad-
4iciam (d exp. m. 1) C om. b 8 eum ex eam m. 1 C 9 caraem
uiuam] terram b 11 Banguinem uestrum bd 12 uestrum-sanguinem
om. b 14 pono scripsi see. LXX: ponam libri 17 giganB CPNLS
19 sic] et sic LSd solet (e ex i) C enantion CN anantion LS
avocvtiov b 20 inde] swtthv cod. Alex. philistim N philisthim L
philistiim bd 21 exiit (t add. m. I) C 22 erat b lauium C
28 dicemus N
Et facti sunt illis lateres pro lapide. graecus
habet: et facti sunt illis lateres in lapidem. quod si
latine diceretur, locutio minus intellegeretur.
Uenite, aedificemus nobis ciuitatem et turrem,
cuius caput erit usque ad caelum. secundum
hyperbolen dictum est, si locutionis genus hic accipiendum
est; si autem usque ad caelum proprie dictum accipitur,
inter quaestiones consideretur.
Quod quidam latini codices habent: Sem filius
Noe erat annorum centum cum genuit Arphaxat,
graeci habent: Sem filius centum annorum cum genuit Arphaxa:
ubi ellipsis est, quia deest "erat". sed quod non habent
"filius Noe", sed "filius" tantum, noua locutio est.
Et erat Sarra sterilis et non generabat,
cum posset sufficere: et erat Sarra sterilis.
Erit ergo, cum te uiderint Aegyptii, dicent,
quia uxor illius haec: genere locutionis adiunctum est
"quia"; nam sufficere potuit: uxor illius haec.
Quod ait scriptura: factum est autem, statim
ut intrauit Abram in Aegyptum, sufficeret: statim
autem ut intrauit Abram in Aegyptum.
Quid hoc fecisti mihi, quia non adnuntiasti
mihi, quia uxor tua est? cum sufficeret: non adnuntiasti.
et ipsum adnuntiasti more scripturarum dictum est; nam
latini habent plerique: non dixisti.
12, 12 19 Ib. 12, 14 22 Ib. 12, 18 b 2 abet (semper fere h lite. om.) N lapides S 4 turrim bd
Õ see. cod. Alex. secundum (dum add. B. I. m. 1) C 6 yperbolen C
yperbolS LS locutionis (is ex es m. 1) C 10 cum om. b arfaxat b
Arphaxadd 11 sec. cod. Alex. arpharxad N arfaxat b 12 ellypsis CLS
eclipsis b 13 noe-est paene euanida C nog N 14 sarra L
sterelia NSl 15 sara (sic ubique) bd 16 Erit om. N, sed spat.
circa 5 litter. uacuum est et dicent cod. Gorb. in capitulis 17 haec
8. 1. m. 1 C 20 abram Cbd; formis abram et abraham in cod. uariantibus
tamen ad cap. XVII 6 Gen. abram praeponam 22 adnontiasti 01
Ascendit autem Abram de Aegypto ipse et
uxor eius et omnia eius et Lot cum eo in desertum,
subauditur "ascenderunt". nec tamen proprie dicitur ascendisse
cum eo, quod habebat exanime, sicut aurum et argentum et
omnis supellex; ac per hoc intellegitur hic locutio, quae
uocatur graece
Et facta est rixa inter medium pastorum pecorum
Abram et <inter medium pastorum) pecorum
Lot: unde latini codices paene omnes non transtulerunt istam
locutionem, sed ita loquuntur, ut consuetudo nostra habet.
et nobis deinceps eam notare non placuit; ipsa est enim per
omnia in graeca scriptura, ubi tale aliquid dicitur.
Quoniam homines fratres nos sumus. Abram
dicit ad Lot: unde intellegitur morem esse scripturae ita
loqui, ut fratres appellentur unius cognationis, etiamsi gradu
sanguinis differant, ut alter sit in superiore. alter in inferiore,
sicut hoc loco; nam patruus eius erat Abram.
Factum est autem in regno Amarphal regis
Sennar. secundum nostrae locutionis consuetudinem sic
incipere sufficeret: in regno autem Amarphal. ergo quod ait
scriptura: factum est autem, more suo locuta est.
Quarto decimo autem anno Godollogomor et
reges qui cum eo, subauditur "erant": unde a quibusdam
latinis etiam additum est.\'
22 Ib. 14, 5 d 2 loth NLSbd desertom CI 4 habeat C examine
b et ante argentum om. N 6 zeumaca. tellypsin C zeumacat
ellipsin N zenmacatellypsin LS zeugmatica eclipsis b 8 inter medium
pastoram addidi sec. LXX 9 loth NLSbd 10 locuntur CN loquntur
81 12 tale aliquid. tale dicitur b 13 sec. cod. Alex. 14 dicit]
dixit bd loth NLSbd ita] etita (i postea insertum) C 16 in fin. om. C
17 eius om. LS 18 (et 20) amarfal CNLS amraphel b 19 Sennaar d
20 inciperet N autem om. LS 22 godallogomor CI godollagomor
N thodorlaomor b Chodollogomor d 23 o.
cod. Alex.
Et Correos qui in montibus Seir, subauditur
"erant".
Adueniens autem eorum qui euaserunt quidam
nuntiauit Abram transfluuiali - ipse autem habitabat
ad quercum Mambre — Amoris fratris Excol et fratris
Aunan qui erant coniurati Abram: obscurum hyperbaton.
ordo est enim: adueniens eorum qui euaserunt quidam Amoris
fratris Excol et fratris Aunan, qui erant coniurati, nuntiauit
Abram transfluuiali; ipse autem habitabat ad quercum. hoc
hyperbaton obscurius fit etiam per ellipsin; cum enim dictum
esset: quidam Amoris fratris Excol et fratris Aunan, non
dictum est, quid fratris, sed intellegitur "filius": sicut dicitur
Iacobus Alphei, quamuis non dicatur filius, nihil aliud intellegitur;
et multae sunt tales locutiones scripturarum, ubi filius
tacetur et intellegitur.
Quod habent quidam latini codices: et dixit
Abram ad regem Sodomorum: extendam manum meam
ad deum altissimum, qui creauit caelum et terram,
si a sparto usque ad corrigiam calciamenti, fefellit
interpretes, quod graecus habet
intellegitur, et ista scripturarum locutio est.
Extendam manum meam ad deum altissimum,
qui creauit caelum et terram, si accipiam de
omnibus tuis: si enim pro eo dixit: extendam manum
meam ad deum altissimum, ac si diceret "iuro", non est
N choreos b Chorraeos d 4 abitabat N 5 marnbrę CLS
emor b Amorrhis d eschol bd 6 aunam Nb yperbaton CNLS
hiperbaton b 7 eorum quidam qui b quidam om. b amorrhis Ld
emor b 8 excol (x supra s pos. m. 1) C eschol Lbd 9 abitabat N
10 yperbaton CNLS hiperbaton b ellypsin CLS eclipsin b 11 emor b
Amorrhis d Excol et fratris om. bd excol 01 12 sicut] sicut
cum d 13 alphaei Cd 17 extendo CNd 18 irpo$tov 3sov cod. Âlez.
19 asporto LS calceamenti d 20 interpretes scripri: interpretis 01
interpretem C2NLSbd spartion CNLS cnaptov b 21 etj ut Slbd
est] sit bd 22 extendo CNLSd deum] dum N 24 extendo CNbd
meam ad deum altissimum me non accipere de omnibus tuis.
Sciendo scies, quia peregrinum erit semen tuum
in terra: locutio quidem scripturarum est usitatissima; sed
graeci habent: sciens scies, quod paene tantundem est.
Et dedit eam Abram uiro suo ipsi uxorem: plus
habet "ipsi".
Cum au.tem uidit se conceptum habere, spreta
sum coram illa. graeci habent hoc loco participium, quod
latina lingua non habet, hoc est
diceretur: uidens autem se conceptum habere, spreta sum
coram illa, quasi soloecismus sonat. sic etiam per illud participium,
quod dictum est
Quod latini habent: augeam te nimis ualde, graeci
habent: ualde ualde.
Et dabo tibi et semini tuo post te terram, in
qua habitas, omnem terram Chanaan in possessionem
aeternam. uidendum, utrum locutio sit, quod dixit aeternam
— graeci habent
post te; ibi enim uoluit intellegi quod dixerat: tibi.
Tu autem testamentum meum conseruabis, <tu>
et semen tuum post te in progenies suas: conseruabis
pro "conserua"; promissiuum pro imperatiuo modo posuit.
Et puer octo dierum circumcidetur <uestrum>
17, 8 21 Gen. 17, 9 24 Ib. 17, 12 om. C latinns C 2 meom C1 8 quia] quod 8 5 tantumdem
bd 6 xat sewxs cod. Alex. 8 aidisset b spta Sl 10 abet CN
stSouoa CNb idusa LS 11 dicetur LS 12 solycismus CN solicismus
LSl illum LS 18 quod om. C laoiioa] ifiouoa ctSoosa C
idusa siioaa LS siSouaa stdoqa b dicimus bd 14 habent om. b
16 Et om. N post te] poste N 17 canaan C 18 dicit bd
19 EONION C aeonion N eonio LS et amte quod om. C 21 tu
addidi ex Aug. de Ciuit. dei t. II 166, 26 ed. Dombart 22 post te]
poste N in ex m S 23 imperatiuo ex imperaturo m. 1 C 24 oestrum
addidi ex Aug. de Ciuit. dei t. II169, 3 ed. Dombart; op.wv cod. Alex.
circumcidi nisi masculus.
Et procidit Abraham in faciem et dixit in
animo suo dicens: si mihi centum annos habenti
nascetur, et si Sarra annorum nonaginta pariet!
admirantis esse istam locutionem, non dubitantis dubitandum
non est.
Abraham autem erat annorum nonaginta nouem,
cum circumcisus est carnem praeputii sui. non
dixit: carne aut in carne.
Et in boues adcucurrit Abraham. non dixit:
ad boues.
Abraham autem et Sarra seniores progressi in
diebus: quod graeci habent "progressi dierum".
Dixit autem dominus: clamor Sodomorum et
Gomorrhae inpletus est, et delicta eorum magna
ualde. clamorem scriptura solet ponere pro tanta inpudentia
et libertate iniquitatis, ut nec uerecundia nec timore abscondatur.
Et dixit, quia non perdam, si inuenero ibi
quadraginta quinque: superfluum uidetur "quia", et ideo
in codicibus nonnullis latinis non legitur.
Numquid, domine, si loquar: subauditur " irasceris"
aut aliquid huius modi.
Cum euerteret dominus ciuitates in quibus
habitabat in eis.
In omni loco ubi intrauerimus ibi.
15 Ib. 18, 20 20 Ib. 18, 28 23 Ib. 18, 30 25 Ib. 19, 29 .
27 Ib. 20, 13
1 omns CN omnes masculos LS possit C 3 Bee. cod. Alex.
procedit N abraam C 6 nascitur N; fortasse: nascetur filius, cf
Dombart II178, 14 8 31 YJV cod. Alex. 9 cum om. L 11 accurrit Sb
13 sarra LS sara bd 15 sec. cod. Alex. 16 gomurre C gomorre N
gomorrae S gomurrae L 17 tantam C 20 sec. cod. Alex. 21 XLV S
uideretur N 25 xuptov cod. Alex. 26 habitabant LS
Et aperuit deus oculos eius, et uidit puteum
aquae uiuae. locutio est; non enim clausis oculis erat. unde
iam in principio libri locuti sumus, ubi scriptum est: et
aperti sunt oculi eorum.
Et terra quam inhabitasti in ea.
Et disposuerunt ambo testamentum. uel
testati sunt ambo; amat scriptura testamenti nomine pactum
appellare.
Accipe filium tuum dilectum: illa locutione
dictum est "accipe", qua etiam ad Agar de filio eius.
Et respiciens Abraham oculis, cum sufficeret
"respiciens".
Per me ipsum iuraui: nisi benedicens benedicam
te . ac si diceret: per me ipsum iuraui, quod benedicens
benedicam te, aut nullo uerbo addito simpliciter: per
me ipsum iuraui: benedicens benedicam te.
Et multiplicans multiplicabo semen tuum.
cum sufficere posset "multiplicabo".
Et nuntiatum est Abrahae dicentes, cum
consuetudo loquendi habeat: nuntiauerunt Abrahae dicentes.
aut: nuntiatum est a dicentibus.
Et surrexit Abraham a mortuo suo: non
dixit "a mortua sua". et iterum de eadem: et sepeliam.
inquit, mortuum meum: quod non neutro quasi corpus
mortuum, sed masculino genere dictum graeca scriptura demonstrat.
11 lb. 22, 4 18 Ib. 22, 16. 17 17 Ib. 22, 17 19 Ib. 22, 20
22 Ib. 23, 3. 4. exp. m. J) C 2 enim] cum b 3 libri
b ex p) C 5 quam (m 8. Z. m. 1) C in qua LSb qua N inabitasti
N 11 sec. cod. Alex. sufficeret (e fin. ex i) C 18 (et 14)
memetipsum bd 14 iuraui] iura C quod-te om. C 15 addito]
audito b 16 memetipsum d 19 est orn. b abrahe N 22 babraham
S 23 a mortua om. N; sed spatiuui sufficiens vacuum est 25 masculo
81
Et adiurabo te per dominum deum caeli et
deum terrae. graeci non habent "per", sed: adiurabo te
dominum deum caeli.
Cum quibus ego habito in eis.
Ne quando noluerit mulie ire mecum:
mulierem feminam appellare proprium est illius linguae.
In terram de qua existi inde.
Adtende tibi, ne reuoces filium meum
illuc: his uerbis solet comminatio declarari.
Et posuit puer manum suam sub femore
Abrahae et iurauit ei de uerbo hoc. ergo locutio est, qua
dixerat Abraham: adiuro te, ac si dixisset: iura mihi; non
autem solemus sic loqui. sed obseruandum est, utrum sint in
scripturis aliae similes locutiones; nam et quod dixit Abraham:
si noluerit mulier uenire tecum, purus eris a iuramento
hoc, manifestauit ita se dixisse: adiuro te, tamquam
diceret: iura mihi.
Quod scriptum est de Rebecca: uirgo autem
erat speciosa facie ualde; uirgo erat, uir non cognouerat
eam, ista repetitio commendationem uirginitatis insinuat.
sed cur additum sit: uir non cognouerat eam, nisi
locutionis sit, mirum, si possit ita accipi, ut uirgo nomen
sit aetatis, non integritatis. graeci autem non habent
"cognouerat", sed "cognouit": quod uidetur inconsequens.
Adorauit domino: quod nobis usitatum est
dicere "adorauit dominum".
Quoniam non dereliquit iustitiam et
10 Ib. 24, 9. 3. 8 18 Ib. 24, 16 25 Ib. 24, 26 27 Ib. 24, 27
2 per om. N iuro b adiuro CNLS te om. d 3 dominum] per
dum C 7 existis C 8 tibil te tibi b reuocea 81 9 declinare 81
10 manum suam legitur post Abrahaa in C 12 adiuro te om. b 14 similes
(e ex i) C similaes (a fin. add.) S et om. LSbd 15 ..si (ni
eras.) S sec. cod. Alex. 19 facie om. LSbd 20 commendationem1
come C 21 quur N 22 utJ ita ut b 27 magis respondet cod. Alex
derelinquid C dereliquid 81
est a domino meo, ac si diceret: quam fecit dominus meus.
Et currens puella nuntiauit in domum
matris suae: quasi non ipsa esset et patris domus.
Et aquam lauere pedibus ipsius et pedibus
uirorum qui cum eo erant.
Dominus cui placui ante ipsum ipse mittet
angelum suum tecum; quasi non sufficeret "cui placui".
an poterat ei placere nisi ante ipsum?
Si tu prosperas uiam meam quam ego
nunc ingredior in eam.
Cum uerba sua narraret seruus Abrahae, quae
dixit accessurus ad fontem, ita narrauit: et erit uirgo, cui
ego dixero: da mihi bibere pusillum aquae de hydria
tua, et dicet mihi: et tu bibe, et camelis tuis hauriam .
haec mulier est quam parauit dominus famulo suo
Isaac. quibus uerbis satis euidenter expressum est etiam
mulieres appellatas locutione hebraica, quae uirgines essent.
Et benedixi dominum deum domini
mei Abraham . honorificentiae locutio est et familiarissima
scripturis, sicut deus Heliae.
Renuntiate mihi, ut redeam in dextram aut
sinistram. per dextram prosperitatem, per sinistram aduersitatem
significauit; id est dextram, si concesserint,
sinistram, si non concesserint; nam utique ea uia rediturus
fuerat qua uenerat . quam locutionem scripturarum
13 Ib. 24, 43. 44 19 Ib. 24, 48 22 Ib. 24, 49 C 2 dicerit C1 4 ipsa non N
esset ipsa b et om. C 7 mittit CIN 8 sufficerit 01 10 ste.
cod. Alex. quam] qua bd om. C 12 narrat b 13 Bee. cod. Alex.
14 aq: CI ydria CN 15 auriam CIN 16 haec est mulier L 18 appellatus
81 hebręica CX 19 benedixit C 20 familiaris N 22 renuntia.te
S in om. NLSb dexteram b aut] uel b 23 dezteram b
scilicet prosperitatem b 24 dexteram b 25 consenserint N
in omnibus bonis, sinistra in malis, siue felicitas et infelicitas
siue iustitia et iniustitia et aliquando dextra in aeternis,
sinistra in temporalibus.
Haec sunt nomina filiorum Ismahel secundum
nomina generationum eorum: tamquam dixisset, secundum
quae nomina generationes eorum appellatae sunt.
Accepit Rebeccam filiam Batuel Syri de Mesopotamia,
sororem Laban Syri, sibi in uxorem, cum
posset dici tantummodo "uxorem", aut "sibi uxorem".
Et ei erant gemini in utero eius, cum posset
non addi, quod dictum est eius.
Creuerunt autem iuuenes. est talis locutio et
apud auctores saeculares, sicuti est: et scuta latentia condunt,
id est condendo latentia faciunt. sic et hic "creuerunt
iuuenes", cum infantes - essent, intellegitur: crescendo facti
sunt iuuenes.
Iacob ad Esau: uende mihi hodie primogenita
tua mihi; sic enim habent codices graeci.
Uidentes uidimus, quia est dominus tecum.
Et disponemus tecum testamentum . amant
scripturae pro pacto ponere testamentum, id est
quod latini habent: et disponemus tecum testamentum,
ne facias nobisum malum, tamquam diceretur, ut paciscaris
non facere nobiscum malum.
Et uocauit filium suum seniorem Esau et
dixit: hoc loco senioris nomen non significat aetatem grauem,
sed ex conparatione maiorem.
14 Uergil. Aen. III 237 18 Gen. 25, 81 20 Ib. 26, 28 21 Ib. 26,
28. 29 26 Ib. 27, 1 b 3 dextera b 5 Ismahel] ibl CLb ismael Sd 6 eorum
om. C 7 generatio C 8 sec. cod. Alex. rebecca S batuhel K
bathuel bd 9 haban N in] »{<; om. cod. Alex. 11 possit C 15 latifitia b
16 quum C 20 estj tjv cod. Graeci tecum om. C 22 diatecen OK
diathecen LS ScaSnrjsv b 24 malum] malum hoc L pa.ciscaris C
Nunc ergo sume uas tuum pharetramque
et arcum: non dixit uasa, sed uas . quod autem intellegi
uoluit, non adparet, nisi forte locutio est, ut uas pharetram
uoluerit intellegi et exponendo quid dixerit uas adiunxerit:
pharetramque et arcum, tamquam dixerit: sume uas tuum
et pharetram, uelut si diceret: sume uas tuum, id est
pharetram, deinde aliud "et arcum", quod non ad illud uas
pertineret, quod est pharetra. aut certe pharetram et arcum
uas uoluit appellare, singularem ponens numerum pro plurali,
tamquam si diceret: accipe uestem tuam, quo nomine intellegeremus
plures uestes, sicut intellegimus militem pro militibus,
et multa sunt alia.
Exi in campum et uenare mihi uenationem.
Et uade ad oues et sume mihi <inde> duos haedos
teneros et bonos. nomine ouium utriusque pecoris genus
significauit, quod in eisdem pascuis simul erant.
Et det tibi benedictionem patris tui Abraham:
Isaac dicit filio suo de auo eius patre suo.
Et exiit in Mesopotamiam Syriae: quasi Mesopotamia
dicatur nisi Syriae; quamuis hoc Septuaginta non
habere perhibeantur "Syriae", sed cum asterisco scriptum
est.
Deus ad Iacob: non te derelinquam, donec
28, 5 23 Ib. 28, 15 C bas N faretram C faretramque NLS
2 pQp 4ixit non dixit N 3 appareret C ut] et N per uas b
faretram CNLS 4 et om. N aditlxit b 5 faretramque CNLS
uas] bas N 6 faretram CNLS ueluti NLS uel b suijinie (pr.
m exp. m. 1) C bas N id est] et C 7 ad illud om. C illud]
aliud LS 8 est om. C pharetram C faretra NLS aut certe
pharetram 8. Z. add. m. 1 C 11 sicuti Nd 12 alia] talia NLSbd
18 campo N 14 inde addidi sec. Quaest. de Genesi quaest. CXVII5
19 Et om. b siriae N, om. cod. Graeci mesopotamia (~ supra a
eras.) S 20 hoc lin. perducta del. assignatur. S 21 perhibebantor S
perhibentur b asterieco* C asteriscos LSl 28 ante Deus add. ait X
derelinquam te bd\'
eum, cum fecerit; non utique, sed locutio est.
Et surrexit Iacob de somno suo et dixit quia
est dominus in loco hoc, ego autem ignorabam: plenus
sensus est, etsi non habeat "quia".
Est dominus in loco hoc . ac si deceret: est hic
demonstratio domini; non enim dominus in loco est.
Iacob interrogans quod ait: nostis Laban filium
Nachor? cum esset filius Batuel, intellegendum est nobiliorem
fuisse Nachor et merito dignitatis eius factum esse, ut de
ipso interrogaret. filium autem dici et aui et proaui et ultra
maioris alicuius eum, qui ex illo propagatur, usitatissimae
locutionis est. hinc est. quod et Isaac patrem filii sui appellauit
Abraham, sicut paulo ante commemoraui.
Adhuc est dies multa, nondum est hora congregandi
pecora.
Et dedit illi Ballan ancillam suam ipsi
uxorem: plenum esset, etsi ipsi non adderetur.
Si inueni gratiam ante te, auguratus essem;
benedixit enim me deus in introitu tuo. non uidetur
consequens, quia hic dicendum fuit: si inuenissem gratiam
ante te, auguratus essem; nunc autem "si inueni" ordo est.
id est: si inueni gratiam ante te, permitte me augurari; ita
enim dixit: auguratus essem, tamquam diceret: o si auguratus
essem! id est ad bonum augurium te in domo mea
haberem.
Exaudiet me iustitia mea in die crastino: id
est exaudiri me faciet.
30, 27 27 Ib. 30, 33 om. CNbd 3 Et addidi see. Quaest. in Gen. quaest. LXXXIII
8 labi b 9 nachor (h a, I.) S batuhel N bathuel bd 10 nachor
(h 8. I.) S 11 dicit C et ante proaui om. C et ante ultra om. LSb
12 usitatissima elocutionis N 17 Ballan] laban Cb ballam LNd
20 in om. C 21 quia] qui b 23 id est onl. Cbd 27 Exaudiet] Et
exaudiet CNLSd 28 exaudire LS
Et uidit Iacob faciem Laban, et ecce non erat
ad eum sicut hesterna et nudiustertiana die: familiarissima
in scripturis locutio; hesterna et nudiustertiana die pro
tempore praeterito posuit.
Et uidi oculis meis in somno, cum clausi sint
in somno oculi corporis.
Ego sum deus, qui adparui tibi in loco dei,
locutio est. an deus in loco dei sic accipiendum est, quomodo:
pluit dominus a domino, filius a patre?
Respondens autem Iacob dixit ad Laban: dixi
enim: ne forte auferas filias tuas a me et omnia mea.
Intrauit autem Laban et inscrutatus est in
domo Liae: aduertendum est, quomodo dicatur domus uxoris,
cum in itinere comprehensi sunt a Laban; nisi forte consuetudo
scripturarum domum dicit pro cubiculo uel tentorio,
quomodo etiam ancillarum domos dicit.
Iacob dicit ad Laban: quia scrutatus es omnia
uasa domus meae: nunc unam domum dicit, cuius membra
erant domus uxorum eius et concubinarum, ut intellegatur
domos appellatas, cum essent cubicula aut tentoria, quos
etiam papiliones uocant.
Nisi deus patris mei Abraham et timor
Isaac esset mihi: patrem suum appellat auum suum, sicut
ei dixerat Isaac pater eius.
Misit autem Iacob nuntios ante se ad Esau
fratrem suum in terram Seir in regionem Edom et.
mandauit illis dicens: sic dicetis domino meo Esau:
31, 31 12 Ib. 81, 33 17 Ib. 31, 37 22 Ib. 31, 42 25 Ib. 32, 3-5 I.) L hexsterna (h s. I.) S nudustertiana CN
8 locutio om. N haesterna N nudustertiana CNSX 4 ponitur C1
7 aparni 01 appamit d 10 sec. cod. Alex. laba b 12 scrutatus NLSb
14 sint LNSbd 15 dicit domum bd 16 domus S 17 es om. b
18 domum] domQş S 19 uxoris b 20 domus NLS 21 papilliones S
28 esset] adfuisset Ld affuisset Sb 25 nuntius N 26 terra b
regione N
demoratus sum usque modo; et facti sunt mihi boues
et asini et oues et pueri et puellae; et misi nuntiare
domino meo Esau. non dixit: misi nuntiare tibi.
Si interrogauerit te Esau dicens: cuius es?
et quo uadis? et cuius haec quae antecedunt te? et
dices: pueri tui Iacob: plenum esset et integrum, etiam
" e t" si non haberet.
Munera misit domino meo Esau, et ecce ipse
post nos. dicendum autem fuerat usitata locutione: munera
misi domino meo tibi, aut: munera misit domino suo tibi.
Surrexit autem eadem nocte et accepit duas
uxores et duas ancillas. hic distinguuntur ab uxoribus,
quas prius uxores scriptura dixerat.
Et accepit duas uxores et duas ancillas:
notandum est, quemadmodum dicatur consuetudine scripturarum
"accepit"; non enim eas tunc duxit aut tunc a socero
accepit.
Quod habent latini codices: et oues et boues
fetantur, graeci habent: fetantur super me. quod ea significatione
dictum est, ut intellegatur "super sollicitudinem uel
curam meam", quomodo solemus loqui, cum dicimus super
caput nostrum esse aliquid, cuius maximam curam gerimus.
Et filii Iacob uenerunt de campo et, cum
audissent, conpuncti sunt uiri, et triste erat illis
ualde, quod turpe fecerat in Israhel, quod dormisset
24 Ib. 34, 7 N 3 et ante asini om. N 6 ante cedunt C et dices]
xac apse5 cod. Alex. 8 si et NLSbd 10 munera misi seripai: munera
misit N om. CLSbd 11 munera misit praebetur post suo tibi in LS,
om. CNbd 12 ozores duas bd 13 et—nxores om. b distinguntnr NLS
14 dixerat (rat 8. I.) C 17 tunc eas NLSbd duxit (u ex i) S
20 fetantur (n s. Z. m. 1) C fftantur (bis) S fetant N graeci—fetantur
om. N super me] in\' i""i cod. Graeci 24 et om. 01
26 israel NSbd
reperitur in scripturis non inducta persona loquentium scriptorem
uerba eorum interposuisse; non enim ait: et dixerunt.
sed hoc tacito uerba dixit eorum. nam qui alii dicere potuerunt:
et non sic erit, nisi qui grauiter indignati uindictam
moliebantur ?
Notandum quod Emmor loquens de Dina ad Iacob
et filios eius, filiam uestram dicit; non dicit filiam tuam,
sororem istorum.
In hoc similes erimus uobis et habitabimus
in uobis, id est inter uos.
Adpositus enim erat filiae Iacob, id est
amabat eam.
Et filium eius Sychem interfecerunt in
ore gladii: ac si diceret "gladio".
Quae abstulerunt filii Iacob de ciuitate Sicimoram
Salem, cum eam expugnauissent, sic enumerantur: oues
eorum et boues eorum et asinos eorum, quaecumque
orant in ciuitate et quaecumque erant in campo tulerunt.
et omnia corpora eorum <et omnem supellectilem
eorum et uxores eorum> captiuauerunt et diripuerunt
quaecumque erant in ciuitate et quaecumque
erant in domibus. inter haec omnia non satis intellegitur
quid dixit: et corpora eorum; neque enim suspicandum
est, quod corpora abstulerunt peremptorum, sed rerum intellegenda
sunt, quae corporaliter possidentur, ut eorum sit
17 Ib. 84, 28. 29 (sic. coniunct.) b 4 nam qui] na (Q in ras.)
quid (d in ras.) 8 6 nisi qui] nisi quia S uindicta C1 6 molliebantur
S 7 emmor (e exi) C emor b 8 dicit uestram bd 10 hac b
abitabimus N 12 filia N 14 sichem bd 16 sycimorum N sycomorum
LS sichimorum bd 17 ea NSl expugnabsent bd enumeratur
C 19 erat b in—quaecumque s. I. m. 1 C erant om. C
20 et omnem supellectilem- uxores eorum addidi, quia in sequentibus eorum
mentio fit 25 abstulerint LS peremtorum d 26 possidentur (e ex u) S
ia iure dicitur traditio corporum. quamquam Graeci
seruos appellant usitatissima locutione; sed, quia non oa)|i.dr.a,
sed aa)(jLata hic dictum est, non est temere confirmandum
seruos significatos; fieri tamen potest, ut hoc magis sit.
Cum gentem Edom, id est Idumaeorum, commemoret
scriptura et qui in ea regnassent, postea dicit: haec
nomina principum Esau secundum loca eorum in
regionibus eorum et in gentibus eorum, gentes appellans
unius gentis propter familiarum multiplicatas generationes.
cum etiam ipse Edom uocaretur: unde et gens, quam propagauit,
cognominata est, cuius utique pater fuit.
Cum audisset autem Ruben, liberauit eum
de manibus eorum et dixit: non feriamus eum in
anima. non ergo liberauit eum et inde hoc dixit; sed hoc
dicendo eum liberauit. prius ergo dixit: liberauit eum, et
deinde breui recapitulatione quomodo eum liberauit insinuat.
Non feriamus eum in anima. hoc loco nomine
animae uitam corporis animati significat per efficientem id,
quod efficitur. secundum hoc uideri potest etiam ad diabolum
dictum de Iob: animam eius ne tangas, id est ne occidas
eum. nam secundum illam significationem, qua natura animae
commemoratur, illud a domino dicitur: nolite timere eos,
qui corpus occidunt, animam autem non possunt occidere.
23 Mattli. 10, 28 S superlectilein LS supellectilem N 2 iurae S turae N
quamquam] quam C somatia CNLS £ u>fia{Ka b 3 appellent NS
somatia CNLS C»jAaftta b 4 somata CNLS Cwp.a\'ta b 6 idumeorum
NS commemoraret NLSb 7 et otn. NLS 10 gentes elK
ante propter repetuntur verba appellans unius gentis in N multiplicatis
CI 11 edom om. Sl 14 eum om. b 15 animam d inde]
deinde (n 8. I.) N 17 liberauerit NLSbd 18 animam d 20 uidere N
21 dictum] dictum est b dictum esse d iob$gjiria (exp. anima m. 1) C
cod. Graeci differunt tamgas N
Quod ludas dicit: manus autem nostrae
non sint super eum, hoc est, quod dici a nobis solet
"manus ei non inferamus".
Quoniam frater noster et caro nostra est:
non aliud, sed bis hoc idem dictum est tamquam exponendo,
quid sit frater noster, id est caro nostra, quod ex eadem carne
fuerant procreati.
Occiderunt haedum caprarum. sic solet loqui
scriptura, quemadmodum in psalmo: sicut agni ouium.
quasi possit esse aut haedus nisi caprarum aut agni nisi
ouium.
Et nuntiatum est Thamar nurui eius dicentes;
dicendum autem fuit "nuntiauerunt dicentes".
Et depositis uestimentis uiduitatis suae
a se. quid minus esset, si non adderetur a se?
Et non adposuit amplius scire eam: pro
eo, quod est misceri ei.
Et inuenit Iose.ph gratiam in conspectu domini
sui. haec locutio nulli est ignota in scripturis.
Et nesciebat quae circa eum erant nihil.
Graecis usitata est uulgo locutio, apud nos recta non est:
sed "nesciebat aliquid" dicimus.
Praeter panem, quem ipse edebat. per panem
utique omnia intellegi uoluit ad uictum eius pertinentia. unde
pro cotidiano uictu panis solus positus intellegitur in oratione
dominica.
12 Gen. 38, 13 14 Ib. 38, 14 16 Ib. 38, 26 18 Ib. 39, 4 20 Ib.
39, 6 23 Ib. 39, 6 2b cf. Matth. 6, 14 N 8 feramus 08 7 fuerunt C 8 hedum LS ca*p*rar11 C
10 cap«rarura C agnus LSb 12 nurai eius Thamar Lbd tamar C
nuri C 14 suae om. b 17 miscere C 19 ignorata N conscripturis
(crip in ras.) N 20 nihil om. b 21 Graecis] grecis L apud
Graecos bd usitatum C 24 uictum] uitam C 25 cottidiano 8
26 domnica C
Et misit uxor domini eius oculos suos in
Ioseph: solet et apud nos uulgo esse usitata locutio pro eo,
quod est "amauit eum".
Et ait: dormi mecum. et ista usitata est locutio
pro eo, quod est "concumbe mecum".
Et dedit carceris custos carcerem per manum
Ioseph: pro eo, quod est "in manus Ioseph", per
quod significat "in potestatem".
Et dixerunt: somnium uidimus, et non
est, qui interpretetur illud. cum somnium suum unusquisque
uidisset, non dixerunt "somnia uidimus", sed somnium
uidimus.
Tres fundi tres dies sunt, non dixit" tres
dies significant". et multum haec locutio notanda est, ubi
aliqua significantia earum rerum, quas significant, nomine
appellantur: inde est quod ait apostolus: petra autem erat
Christus; non ait "petra significabat Christum".
Et dabis calicem Pharaoni in manu eius,
cum plenum esset, etiam si non adderetur in manu eius.
Et auferet Pharao caput tuum abs te:
plenum esset, etiam si non haberet abs te.
Et manducabunt aues caeli carnes tuas abs
te: similis superiori locutio.
Et factum est post biennium dierum: quid
minus esset, si non haberet: dierum?
Surrexit autem Pharao, et erat somnium.
amant scripturae sic loqui de somniis, cum fuerit euigilatum,
tamquam reddita homini ueritate uigilantium tunc illud adpareat
somnium, quod cum uideretur quasi ueritas fuit.
Cor.10,4 18 Gen. 40,13 20 Ib. 40,19 22 Ib. 40,19 24 Ib. 41,1 26 lb. 41,7 S 6 manus C manu L 7 est om. b 8 in ex m 8
potestate CLSbd 13 tria (ter) LSl 14 significauit b 16 nomina C
noms b 18 manum bd 19 essed C addderetur (prim. d exp. m.
1) C manum bd 20 pharo S 22 celi C 23 locutioni bel; cf.
Loc. de Ex. LXXII 25 est C 27 aqimant (ni exp. m.1 ) C 29 quasi om. b
Peccatum meum recordor hodie. Pharao
iratus fuit pueris suis et posuit nos in carcere:
illi loquebatur tamquam de altero.
Et uidimus somnium ambo nocte una, ego
et ille: quasi non sufficeret, quod "ambo" dixerat. deinde
et hic "u i dim us somnium" dicit, non" uidimus somnia",
tamquam unum ambo uidissent.
Factum est autem, sicut conparauit nobis,
ita et contigit. "factum est autem"; sic solet scriptura
ponere. nam plenum esset: sicut enim comparauit nobis, ita
et contigit.
Quales numquam uidi tales in tota terra
Aegypti turpiores: dici autem posset more nostro "qui bus
numquam uidi turpiores" aut "quales numquam uidi" aut
"numquam uidi tales".
Exurgens autem dormiui. exurgens ait pro
"expergiscens" .
Quanta deus facit, ostendit Pharaoni: cum
illi loqueretur, tamquam de altero dicit.
Et consumet fames terram: pro "hominibus o
qui sunt in terra".
Nunc ergo prouide hominem prudentem
et intellegentem et constitue eum super terram
Aegypti; et faciat Pharao et constituat locorum
principes super terram. quasi alius sit, cui dixit: prouide
hominem prudentem, et alius, de quo dicit: constituat
Pharao.
16 lb. 41, 21 18 Ib. 41, 25 20 Ib. 41, 30 22 Ib. 41, 33. 84 s. I.) 8 8 ille b 5 qasi N 6 post non uerba uidimtis
somnium dicit repetita exp. m. 1 C 7 uno S 8 comparauit L compar.uit
(a eras.) S 9 contegit CI 10 enim] autem N compar.uit
(a eras.) S 11 contegit C 16 einrgens (supra x eras. est s) S
dormiuit b 20 consumit C hominibus] homines d omnibus b
21 terra N 22 prouide seripsi iuxta uers. 25: nide Ixbri 28 constitu
ad C constitn.e (a eras.) S 26 dixit LSbd
Et congregetur triticum sub manu Pharaonis;
id est" sub potestate".
Tamen thronum praecedam tui ego. sic se
habent uerba in graeco, quae dixit Pharao ad Ioseph. sed
"praecedam tui" usitata est apud Graecos locutio, apud
nos autem dicitur "praecedam te"; illud uero "praecedam te
thronum" nec apud Graecos usitata perhibetur, sed "praecedam
te throno", id est honore sedis, quod intellegitur "praecedam
te regno"; hoc enim illi et postea dicit.
Ego Pharao, sine te nemo extollet manum
suam super omnem terram Aegypti. tamquam diceret:
"ego sum rex, tu autem princeps uel praepositus Aegypti".
Pharao quippe non hominis nomen est, sed regiae potestatis?.
Uidens autem Iacob, quia est uenditio
in Aegypto, dixit filiis suis: quare segnes estis?
ecce audiui, quod est uenditio in Aegypto: notandum,
quia id, quod audisse se dicit, uidisse eum scriptura
dixerat.
Emite nobis pusillas escas, ut uiuamus et
non moriamur. unum horum sufficeret: aut ut uiuamus
aut" ut non moriamur".
Pacati sumus; non sunt pueri tui exploratores.
quasi de aliis dixerint: non sunt pueri tu exploratores,
cum possent dicere" non sumus"; honorificentiae
autem more maxime ita loquebantur.
Duodecim sumus pueri tui fratres in terra
19 Ib. 42, 2 22 Ib. 42, 11 26 Ib. 42, 13 om. b 6 dicetur N 7 throno N peribegtur (n exp. m. 1) C
8 throntl C 9 postea] potest ea C dici C dixit N 10 extollit C
13 potestatis (i supra e) N 14 uidentes N quia] quę C 17 audisse
ex uidisse m. 2 8 se om. C 19 Emite] emit C emitte Nbd nobis]
te nobis C pusillum N 20 unum horum] Unde harum b ut om. Cd
21 ut om. Cd 22 pacati ex pacati m. 1 C 23 quasi-exploratores
om. b dixerit LSl 25 more autem N
ipsum scilicet Ioseph non esse existimantes, id est perisse.
hac locutione dictum est etiam illud: hi filii Iacob, qui
facti sunt ei in Mesopotamia, cum ibi non fuerit natus
Beniamin. quod autem dixerunt: sumus in terra Chanaan, cum
eo tempore, quo loquebantur, in Aegypto essent, "sumus"
dictum est pro "habitamus"; inde enim uenerant ilico redituri
ibi commorantes.
Hoc est, quod dixi uobis dicens, quod
exploratores estis: quid deesset, etiam si non adderet:
dicens ?
Ipsi uero ite et ducite emptionem tritici
uestri. ducite pro eo, quod est" ferte"; quia enim
ducuntur iumenta, in quibus fertur, etiam hoc duci dictum est.
Nonne locutus sum uobis dicens: ne noceatis
puero, et non exaudistis me? notandum exauditionem
non eam solam dici, quam exaudit deus.
Ipsi autem ignorabant, quia audit Ioseph.
audit pro "intellegit"; nam uoces audit utique aure etiam
linguam qui non intellegit. repetitur illa locutio quando
narrant patri suo quid eis acciderit in Aegypto et quid dixerint
ad Ioseph.
Duodecim sumus fratres, filii patris
nostri; unus non est, pusillus autem cum patre
nostro hodie in terra Chanaan. multa in his paucis
uerbis genera locutionum sunt: et illud, quod paulo ante
18 Ib. 42, 28 23 Ib. 42, 32
1 canaan 81 canan C posterius] poterimus (corr. m. 1) C 2 perisse
(alt. s m. 1 8. l.) C periisse d 3 hii S 4 ei] et C om. d 5 canaan CS1
chanam N 6 quod C 7 abitamus N illico (pr. 1 exp. m. 1) C
illico bd 8 comorantes C commemorantes N 12 et om. b empcionem
C emtionem NLSPd 13 est om. b 14 dicuntur N 16 exaudistis
(tis 8. l, m. 1) C 17 dici solam LS quam] qua NSPbd qu§ LS\'
20 linguam post intellegit positum in LSbd 21 narrauit b accederit C
quit C 25 canaan CSt chanan N paucis] pacis N
non est, et: filii sumus patris nostri, quasi possent esse
filii non patris sui. pusillus autem cum patre nostro
hodie in terra Chanaan nec dixerunt "est" aut aliquid
huius modi. deinde notandum est, quod maxime necessarium
uidetur propter euangelistarum narrationes, quomodo cum ea,
quae dicta sunt, dicta esse narrantur, non omnino eodem
modo repetuntur, cum tamen in diuersitate uerborum nihil
sententiae depereat ueritatis. nam quod dixerunt dictum sibi
esse a Ioseph: et in terra mercamini, non inuenitur ab
illo dictum. sine mendacio autem dixerunt, quod ex uerbis,
quae dixerat, in eius uoluntate cognouerunt; neque enim
uerba sunt necessaria nisi ad expromendam et in audientum
notitiam perferendam, quantum possumus, uoluntatem.
Et erat uniuscuiusque alligatura argenti
in sacco eorum: non dixit "in sacco eius" aut "in saccis
eorum", sed quasi unus saccus omnium esset.
Super me facta sunt omnia haec, id est:
me miseria onerant.
Ait autem illi ludas dicens: potuit plenum
esse, etsi non haberet dicens.
Interrogans interrogauit nos homo. adsidua
est talis locutio in scripturis: interrogans interrogauit
nos homo, aut "interrogando interrogauit" et quae sunt similia.
Mecum enim manducabunt homines
panes meridie: numquid panes tantum? sed ab eo, quod
excellit, et cetera est complexa locutio. mecum enim
22 Ib. 43, 6 25 Ib. 43, 15 CS1 5 eiusmodi NL 8 tamen om. b 9 ueritati N
10 terram NLS ab illo om. C 12 cognouerant NLSbd 13 exprimendam
b et-notitiam om. N audientium bd 19 post miseria
lit. 3 litter. C onerat C 22 nos] me C 23 talis om. b interrogabit
C 24 quae scripsi: qua C si qua NLSbd sunt om. CNLbd
26 meridie panS b meridiae N numquid-meridie om. b 27 complexa
8. I. m. 1 C locutio] locucio quedam C
prandium significat, quod fit medio die; hoc est enim meridies.
Ut accipiat nos in seruos et asinos
nostros. non utique subauditur "seruos"; nam quod latini
codices seruos habent, in graecis 1to,13C1<; legitur, quod
nullo modo asini possunt esse. ergo asinos nostros tantummodo
"accipiat" subauditur.
Aperuimus saccos nostros, et hoc argentum
uniuscuiusque in sacco suo: non addidit
"inuentum est" aut "adparuit" aut "erat" aut aliquid eiusmodi.
Propitius uobis, nolite timere. in his uerbis.
quibus dictum est: propitius uobis, duo uerba sunt, quae
subaudiuntur, et "sit" et w dena 4, plenum est enim: propitius
sit uobis deus, quod omnino in graeco usitatissimum est.
Saluus est puer tuus pater noster, adhuc
uiuit. hic expressius ostenditur pueri nomine seruum solere
significari; non enim in illo sene posset hoc esse nomen
aetatis
Non enim poterant Aegyptii manducare
cum Hebraeis panes; abominatio est enim Aegyptiis.
illa locutio frequentatur, ut in panibus omnes escae intellegantur.
Magnificata facta est autem pars Beniamin
prae partibus omnium quinquipliciter ad
illorum: iam quia dictum erat: prae partibus omnium,
potuit non dici "ad illorum".
20 Ib. 43, 31 24 Ib. 43, 33 CLS meridiae K quod-meridie 8. Z. m.1 C 2 medio
die] medie die N meridie LS 4 accipias bd 6 pedas CNLS naiSac b
8 accipiat scripsi: accipias CNLSd non accipias b 10 unuscniusque b
11 aparuit N aut ante aliquid om. C huiusmodi bd 15 omnino
om. b 17 pueri nomine] puer in homine N 20 enim om. NLSb
21 hebreia CNS abhominatio L 25 pre L quincupliciter d
quin\'!quippelicit N
Inueniens autem eos dixit <eis> secundum
uerba haec. potuit dicere: dixit eis uerba haec. an
forte non locutionis genus est, sed interest etiam sententiae ?
aliud est enim ipsa uerba dicere, aliud secundum ipsa, ut,
quaecumque alia dicta fuerint, eadem sententia teneatur, quae
illis uerbis conprehensa est; hoc est" secundum ipsa" etiamsi
non ipsa. sed quia sequitur illis respondentibus: ut quid
loquitur dominus secundum uerba haec? qui utique
dicere debuerunt usitato more" ut quid loquitur dominus
uerba haec" ? constat esse locutionis genus.
Absit a pueris tuis facere secundum
uerbum hoc. potuerunt dicere: absit a nobis. sed illa honorificentia
est usitata in scripturis sic dicere, tamquam de
aliis; pueris autem pro" seruis" dictum est.
Et nos autem erimus serui domino
nostro. etiam hic graeci
tam adsidue scriptura pro seruis ponit, ut difficile inueniatur
non isto nomine appellare seruos.
Quomodo autem ascendam ad patrem,
cum puer non sit nobiscum? ut non uideam mala,
quae inuenient patrem meum! magis consuetudo loquendi
exigebat dici: ut uideam mala, quae inuenient patrem meum,
hoc est: quomodo ascendam, ut uideam? nouo itaque loquendi
more id, quod dixit "quomodo" pro eo dixit, ac si dixisset
"non". sic enim usitatus ordo iste uerborum est: non ascendam
ad patrem, cum puer non sit nobiscum, ut non uideam
mala, quae inuenient patrem meum.
addidi ex seguenti uerau 2 potuit (t fin. a. l. m. 1) C 3 arUe
genus eras. genus S sententia e N sapientiç b 4 enim est Ld
6 in illis b 9 more] monere N 11 a om. N 12 ablsit C 13 in
om. NLS 16 «aia., graeci b italosc graeci d pedes CN pedas LS
17 ponit ut] ponitur C 18 non (no ex i) S 21 magis-meum om. b
22 interuenient C 24 quomodo om. LSbd pro eo diiit om. LSb
25 enim] eO. S istae N 26 post nobiscum eras. est cQ in S ut
8. I. m. 1 C
Quando fleuit Ioseph, cum recognosceretur a
fratribus suis, ait scriptura: audierunt autem omnes
Aegyptii, et auditum est in domo Pharaonis. deinde
sequitur quod narrabat: dixit autem Ioseph ad fratres
suos. prius itaque dixit scriptura, quod postea factum est;
hoc enim famae celebritate accidit, ut omnibus Aegyptiis
notum fieret; et postea reuersa est narratio ad id, quod dicebatur
breui recapitulatione.
Et diuulgata est uox in domo Pharaonis
dicentes: uenerunt fratres Ioseph. dicentes
posuit pro "dicentium"; uox enim dicentium diuulgata est:
uenerunt fratres Ioseph.
At ille respondit, quid est, dicens? ordo est:
at ille respondit dicens: quid est?
Deus ad Iacob dicit: et ego descendam tecum
in Aegyptum, et ego ascendere te faciam in finem.
sic habent graeci, quod latini habent: et ego deducam
te in finem.
ludam autem misit ante se ad Ioseph, ut
ueniret sibi obuiam iuxta Heroum ciuitatem. nescio,
utrum Heroum nomen facile in scripturis reperiatur.
In uerbis Ioseph, quibus ait ad fratres suos:
ascendens nuntiabo Pharaoni et dicam ei: fratres
mei et domus patris mei, qui erant in terra Chanaan,
uenerunt ad me; uiri autem sunt pastores —
uiri enim pecorum nutritores erant — et iumenta
et oues et omnia sua adduxerunt. quod interpositum
est: uiri enim pecorum nutritores erant, ex persona
19 Ib. 46, 28 23 Ib. 46, 81. 32 C 2 suis s. l. M. 1 C 4 ad] a N 5 scriptura
dixit NLSbd 6 fame CLb 7 fieret (e fin. a. l. m. 1) C 13 dicens]
Xefcov cod. Alex. 14 at] ad C 15 dixit ad iacob b 17 dacam S1
19 ad om. Sl 20 ciuitatem-heroum om. 2i 24 canaan C 26 enimj
autem N
et iumenta et omnia sua adduxerunt, ut ordo sit in
uerbis Ioseph: uiri autem sunt pastores et iumenta et oues
et omnia sua adduxerunt.
Dixit autem Pharao ad Iacob: quot anni
dierum uitae tuae? subauditur "sunt".
Pusilli et mali fuerunt dies annorum uitae
meae. pusillos pro "paucis" positum est: neque enim uitae
alicuius quam ceterorum dies possunt esse horarum spatio
breuiores. hoc autem Iacob ex conparatione dixit uitae maiorum
suorum; nam utique centum triginta annos, quos ille iam
agebat, nemo nunc uiuit.
Triticum secundum corpus, id est secundum
numerum corporum; per corpus enim numerum corporum,
per numerum corporum numerum hominum significat.
Inualuerat autem fames ualde, et defecit
terra Aegypti. "terram" posuit pro hominibus, qui erant
in terra.
Uenerunt autem omnes Aegyptii ad Ioseph
dicentes: da nobis panes. per panes triticum
significat locutione per id, quod efficitur, id quod efficit.
Et facta est terra Pharaoni, non ait "Pharaonis".
amat sic loqui scriptura, sicut in psalmo dictum est:
et custodiui legem tuam. haec facta est mihi,
quoniam iustificationes tuas exquisiui: de lege
domini dixit: haec facta est mihi, id est in meam
utilitatem.
19 Ib. 47, 16 22 Ib. 47, 20 24 Ps. 118, 55. 56 post Ioseph sequitur Uiri b adiungendo sequitur post adduxerunt
m uersu 4 b 2 iuraenta sua b in om. b 5 quot] quod CLKS1
7 mali] maligni NLSb 8 pusilli d 10 uite C 14 enim] etenim LSbd
14 nuip?merum (mu exp. m. 1) C 15 per-corporum om. N 17 terra b
20 per panes] panes per LSlb 21 efficiatur C 24 mihi s, l. m. 1 C
2o quoniam] quia bd 26 domini] dei LNSbd
Praeter terram sacerdotum tantum non possedit
Ioseph. quasi dixisset "praeter terram sacerdotum
tantum omnem terram possedit Ioseph".
Et posuit illis Ioseph in praeceptum usque
in hodiernum diem in terra Aegypti, ut praestent
quintas Pharaoni. hinc intellegitur Pharaonis nomen potestatis
fuisse regalis, quod dixit: usque in hodiernum diem.
non enim illi, qui tunc fuit, praestare poterant Aegyptii usque
ad illum diem, quo ista scribebantur, quando ille iam non
uiuebat.
Et fuerunt dies Iacob annorum uitae eius:
dies annorum saepe dicit scriptura, cum semel posset annos
dicere.
Quod scriptum est: nuntiatum est Ioseph, quia
pater tuus turbatur, aliqui codices habent "uexatur",
aliqui "aestuatur" et aliud alii, sicut interpretari Latini potuerunt,
quod graece scriptum est
adcommodatius dici uidetur, quia hoc dici solet de
his, qui adflictatione corporis morte propinquante iactantur.
et ex hoc etiam turba
inordinata non sicut populus, quod
sicut plebs, quod
dicitur.
Iacob benedicens nepotes suos filios Ioseph ait inter
cetera: et inuocabitur in eis nomen meum et nomen
patrum meorum. unde notandum est non solum
25 Ib. 48, 16 1 sec. cod. Alex. praeter (ter B. I. m. 1) C Ó ad hodiernum b
6 aitoncfj.rctoov tat papaw cod. Alex. 7 diem om. b 9 non iam b
12 possit C 16 aliqui om. Sl 17 graecis C grece L enoclit$CN
enochlit$L enochlite S evoyhte b 18 adcommodacins C acomodatina N
19 iis d afflictatio N affiictione b 20 oclos CN ochlos LS est]
& N 21 demos CN de moysi LS de b 22 laus C laos NLS
oclns C oclos N ochlos LS 25 eis scripsi secutus capitula cod. C:
his libri 26 meorum 8. I. C
sed hominum sit.
Hic enim primitiuus: minus habet "est" secundum
codices graecos.
In benedictione Ioseph ait inter cetera Iacob: inde
qui confortauit Israhel. mirum, si non subauditur "est",
ut plenum sit: inde est, qui confortauit Israhel.
Quod scriptum est: dixit Ioseph seruis suis
sepultoribus, ut sepelirent patrem eius, non inuenit
latina lingua, quemadmodum appellaret
ipsi sepeliunt, id est terrae mandant corpora mortuorum, quod
non est graece
agunt, quod exhibetur corporibus humandis uel condiendo uel
siccando uel inuoluendo et alligando, in quo opere maxime
Aegyptiorum cura praecellit. quod ergo dicit: etiam sepelierunt,
curauerunt intellegere debemus; et quod dicit: quadraginta
dies sepulturae, ipsius curationis accipiendi sunt.
sepultus enim ille non est, nisi ubi se mandauerat sepeliri.
Loquimini in aures Pharaonis: locutio est
usitata in scripturis.
Et dixit Pharao ad Ioseph: descende et
sepeli patrem tuum. etiam si per potentes illos, per quos
Ioseph mandauerat, Pharao dixit, quod perferrent ad Ioseph,
non utique dixit nisi ipsi Ioseph. unde illud est in euangelio,
quod unus euangelistarum dicit centurionem uenisse ad dominum
et dixisse illi: puer meus iacet in domo
21 Ib. 50, 6 26 Matth. 8, 6 C 2 sint NL sipt S ó ait] phait N 6 israel NSbd
7 ut-est om. St iarael NSbd 9 sepelierent N 10 lingua latina bd
enthaphistas CN entaphistas LS Bvfoupio-cac b 12 graecę CN grece L
enthaphiase C entaphiase NLS evaafiast b thapse CNLS ft-aitae b
enthaphiaste C entaphiastę NLS svd-asiaae b 13 exibetur (be corr.) C
humanis b 14 sicando C opere (pr. e 8. I. m. 1) C 17 accipienda b
19 faraonis C 20 in om. NLSb 22 per ante potentes 8. l. C 23 perferent
N 24 ante non legitur Unde illud in C ęuangeIio C 26 iacet
(e ex i) C paraliticus CN
ad dominum misisse commemorat, qui hoc ei dicerent: in
quibus amicis utique ipse uenit, cuius in eis uoluntas praesens
fuit. unde est: qui uos recipit, me recipit; et qui me
recipit, recipit eum qui me misit.
Planxerunt eum planctum magnum et ualidum.
planxerunt planctum, non planxerunt planctu. locutio
est in latina lingua non ignota, sicut dicitur: seruitutem
seruiuit, militiam militauit et similia.
Et redditione reddet nobis omnia mala,
quae ostendimus ei. ex hac locutione ait et apostolus:
Alexander aerarius multa mala mihi ostendit:
ostendimus enim dictum est uel ostendit pro eo, quod
est" fecimus" uel "fecit".
Accipe iniquitatem seruorum dei patris
tui. noua locutio est "accipe iniquitatem" pro "ignosce"
aut "remitte" aut "obliuiscere". sed puto inde esse dictum
"accipe", ac si diceretur "aequo animo accipe", hoc est
noli indigne ferre.
Et uenientes ad eum dixerunt. non iterum
uenerunt, sed quod dictum fuit iterum dictum est; solet hoc
\'facere scriptura.
12 II Tim. 4, 14 15 Gen 50, 17 20 Ib. 50, 18 N 5 recepit (bis) N 6 planctum
(n s, I. m. 1) C ualedum N 7 planxerunt om. C 8 sicut-similia
om. C seruitute N 10 redet C 11 ei] ajru) cod.
Alex. et ex C 12 erarius N 14 fecit (t s. I. m. 1) 8 16 iniquitatem
om. 81 ignusce 01 ignoscae N 19 fcrrte (a eras.) S
21 fuit iterum dictum OJn. N post fuit uerba sttperiora itcrum-fuit
repetita exp. sunt C 22 Expliciunt locutio nes in libro genesis amen
fol. 49b C Explicit explicite sunt locuciones genesis. incipiunt locutiones
exodi rol. 60b N Expliciunt locutiones genesis. Incipiunt locutiones
exodi L Expliciunt locution genesis (pr. s in ras.) Incip locatis exodi
fol 11 8
Et inualescebant ualde ualde.
Quid est, quod dictum est de obstetricibus: et fecerunt
sibi domos, quoniam timuerunt deum? praedictum
est enim: bene faciebat deus cum obstetricibus. et
ad hoc uidetur pertinere, quod fecerunt sibi domos timendo
deum, tamquam beneficia dei ad hoc eis profuerunt, ut facerent
sibi domos. numquid antea non eas habuisse domos intellegendum
est? an ad diuitias hoc uerbum pertinet uel potius
ad aliquas rei familiaris idoneas facultates ? huic enim simile
uidetur, quod ait etiam Iacob post quattuordecim annos seruitutis
suae socero suo uolenti eum adhuc apud se tenere:
nunc ergo quando faciam et ego mihi domum?
dixerat enim, quod creuerint pecora Laban sub illo, sicut et
ipse Laban confessus fuerat dicens: benedixit me deus in
introitu tuo. cum ergo dicit: quando faciam et ego
mihi domum? subintellegitur "sicut et tu". hoc enim uidetur
ualere quod ait: et ego, ut ad ipsam domum faciendam
uideatur pertinere, quod consequenter ad Laban merces ipsa
statuenda proponitur.
Et omne femininum uiuificate illud: sic enim
habent graeci; latini non habent "illud".
Erat autem quidam de tribu Leui et sumsit
sibi de filiabus Leui: intellegitur uxorem, quod quidam
latini interpretes etiam addendum putauerunt; sequitur autem:
et habuit eam, et concepit.
15 Ib. 30, 27. 30 21 Ex. 1, 22 23 Ib. 2, 1. 2 fol. 97 C 2 Et-ualde om. N; sed
spatium sufifciens uacuum rel. est inualiscunt C 3 et 5 obsetricibus N
m
6 fecerant LSb ti»endo C 7 dei om. b profuerint Nd 8 eas
non S 10 rei (i 8. l. m. 1) 8 11 quaUuordeciin (t eras.) 8 12 apud]
quod C 14 creuerunt b sicut] Sic b 16 introitv (v supra o m. 1) C
17 uidetur enim bd 19 ipsas L 22 graeci habent N 26 sec.
cod. Alex.
Quid sit "tibin" ideo difficile est nosse, quia nec graecus
interpres ex hebraeo nec latinus ex graeco uertit hoc
nomen; sed sic transtulit ut inuenit.
Timuit autem Moyses et dixit: si sic diuulgatum
est uerbum hoc.... duo sunt in hac locutione adtendenda:
primo, quia pendet sententia et sic dimissa est; deinde.
quia" uerbum" pro facto posuit.
Et respexit <deus> filios Israhel et innotuit
illis: pro eo positum est: et innotuit. quod est: egit in
his ea, quibus dei curam erga se intellegerent.
Uidens uidi uexationem populi mei qui est
in Aegypto.
Et dixit Moyses addeum:quis sum, quiaibo
ad Pharaonem regem Aegypti et quia educam filios
Israhel de terra Aegypti? dixit autem: quoniam
ero tecum: sic habet graecus; latinus autem em "e t quis
ego" dixit et non dixit: quia ibo et quia educam, sed:
ut eam et educam. et quod in graeco habet: dixit autem
quia ero tecum, intellegitur utique quod dixerit ad Moysen;
totum autem hoc latinus addidit et ait: dixit autem de us
ad Moysen.
Deus dicit, quod dicat Moyses filiis Israhel: uisitans
uisitaui uos et quaecumque contigerunt uobis in
Aegypto; graecus habet: uisitatione uisitaui uos.
11. 12 22 Ib. 3, 16 d tobhn b 2 conuertit b 3 sic am. LSb transtullit C
4 moysses C moses L si sic om. b 5 adtendenda in ras. C 8 respexit]
si3iSsv cod. Alex. deus add. sec. LXX 9 et scripsi: ut N
om. CLSbd est add. cod. Tree: om. lib. in his ea scripsi: ne his LC
ea N in his bd ut hi S 10 quibus erasum 6 11 uexationem] afflictionem
b populi mei] populimi C 13 sec. coi. Alex. moses L
a dnuÎ C quid N 14 aegyptiorum C quia] qui LSb 17 ante
et non dixit eras. est: et non dii in cod. S 18 et om. S educam]
ducamus b 19 mosen (y uocali om. semper fere) L 20 autem s. I.
nł. 1 S 23 uisitauit L, (t fin. eras.) S contegerunt C 24 abet
(ita fere semper) N
Deus dicit ad Moysen de filiis Israhel: et audient
uocem tuam. graecus habet: et exaudient uocem tuam,
quia et exauditio dicitur hominis.
Quod habet latinus: poscet mulier a uicina et
ab inquilina sua uasa argentea et aurea et uestem,
graecus habet: a cohabitatrice sua, hoc est coox-rjvoo,
quod aliqui latini interpretati sunt: a concellaria sua.
Moyses dicit: quid ? si non crediderint mihi
neque exaudierint uocem meam: quod latinus "audierint"
interpretatus est.
Extende manum et adprehende caudam
graecus habet; latinus autem "manum tuam et caudam
e ius" interpretatus est.
Et extendens manum adprehendit caudam,
et facta est uirga in manu eius.
Et dixit illi: ut credant tibi, quoniam adparuit
tibi dominus deus patrum ipsorum. graecus non
habet: et dixit illi, sed continuo adiunxit: ut credant
tibi, id est uerba dei post illud factum miraculum, tamquam
adhuc loqueretur et modo sententiam uerborum inpleuerit.
nam ordo est uerborum: extende manum et adprehende caudam,
ut credant tibi; sed interpostita est facti narratio et postea
redditum, ut credant tibi.
Quod latinus habet: et facta est manus eius
leprosa tamquam nix, graecus non habet "leprosa",
sed tantum: facta est tamquam nix.
24 Ib. 4, 6 cod. Graeci 8 et om. b 4 latinus] grfcus b sec.
cod. Alex. et ante ab om. b 6 habet om. C cohabitratice C
syscena C siscenu N synscenu LS covxsvou b 7 latini aliqui Sbd
8 non crediderint] no diderint (lac. circa 8 litter.) N 9 latini LSb
10 interptatis (i tin. ex u et supra s virgula add.) S interpretati sunt b
est om. 8 14 adprehendat C 16 sec. cod. Alex. 17 tibi om. b
non s. l. m.1 C 18 et dixit illi om. cod. Graeci 20 impleuerat C 22 narrati
L narratio (o s. I. m. 1) S 25 leprosa om. cod. Graeci; lebrosa (bis) 0
Quodsi non audierint uocem signi primi:
graecus sic habet; latinus autem: uocem tuam signi
primi. sic et sequitur: credent tibi in uoce signi
sequentis.
Et erit aqua quam sumes de flumine sanguis
super aridam, uel potius: super aridum, id est super
id, quod aridum est. quod latinus dixit: sanguis super
terram.
Moyses dicit: precor, domine, non sum eloquens
ante hesternam et nudiustertianam diem.
Et uirgam hanc sumes in manum tuam, in qua
facies in ea signa, cum dici posset: in qua facies signa
aut certe: uirgam hanc sumes in manum tuam et facies in
ea signa. nunc uero utrumque dictum est solita locutione
scripturarum.
Post dies autem illos multos mortuus est
rex Aegypti. dixit autem dominus ad Moysen in
Madian: uade, perge in Aegyptum; mortui enim sunt
omnes, qui quaerebant animam tuam. multa in his uerbis
genera locutionum notanda sunt, primo: uade, perge in
Aegyptum, tamquam non sufficeret tantum "uade" uel tantum
"perge"; deinde: mortui enim sunt omnes, qui
quaerebant animam tuam, cum solum regem Aegypti scriptura
dixerit mortuum et de solo antea dictum fuerit, quod
Moysen quaerebat occidere. an ipse post alios inimicos ultimus
om. N; sed spatium ad 13 litter. uacuum 3 sic et
sequitur] sequitur: et sic b credentj redent N uocem LS 5 sanguinis
sui per aridam b 6 aridum] aridam b 7 sanguis in ras. S
9 dixit Lb non sum eloquens] 00* EoXoyo? atILt Origenis tom. XV
p. 354; cod. Graeci apud. Tisch. otr/ ixavo6 stju 10 hesternam] esternam
C externam LS et] xai cod. Alex. nudustertianam CNLS1
12 signa cum dici] signaculQ dici C 16 illius b mortnvs (v mpra
0) N 17 autem om. S 18 maziam C madiam N aegypto C
sunt enim CLSbd 19 multum NLS1 in m. 2 in ras. S 20 locutionv
(v supra e m. 1) C 21 egypto C 22 enim om. LSbd 23 tuam
om. Cb 25 inimicos C
item: qui quaerebant animam tuam, non in malo tantum.
sed etiam in bono dici solet in scripturis; nam sicut hic in
malo dictum est etiam in Psalmis: confundantur et reuereantur,
qui quaerunt animam meam, in bono: perit
fuga a me et non est qui requirat animam meam, nisi
forte aliquid distare dicitur inter quaerentes et requirentes, ut
illud in malo, hoc in bono intellegendum sit.
Et dicebant ad populum dicentes: haec dicit
Pharao: quam locutionem piguit latinum interpretari.\'
Uideat deus uos et iudicet, quoniam execrabilem
fecistis odorem nostrum palam Pharaone et
palam seruis eius, dare gladium in manus eius, ut
occidat nos. sic enim habet graecus; latinus autem ait,
quem pro optimo legebamus: ut daretis gladium in manibus
eius: qui soloecismus nulla interpretationis necessitate
factus est, quia in graeco non est.
<Et> statui testamentum meum ad illos, ita ut
darem illis terram Chananaeorum et terram, quam
incoluerunt, in qua et incoluerunt in ea. sic enim habet
graecus, quod utique et in graeca lingua absurde uidetur
sonare. et tamen Septuaginta interpretum auctoritas tanta est,
quos ita loqui non piguit. quid? si enim et sensus hic latet?
quodsi nullus est, ipsa locutio notanda est, ne alibi inuenta
sensum inpediat uel aliquid quaerere, ubi quaerendum non
est, conpellat.
18 lb. 6, 4 supra o m. 1) C prim. est] fuerit b 4 etiam] sic etiam b
5 periit LSbd 6 nisi] si N 7 dicatur (a in ras. m. 2) 8 8 hoc
in bono om. S 10 farao C piijguit S interpretare LS 11 uos
deus C 12 pharaonem C Pharaone et palam om. N 16 solycismus
CN solicismus LSl solecismus 82 interptationes 81 17 qui b
18 Et addidi 19 cananeorum CN chananeorum LS 20 ea] eam N
23 si om. CLSbd et] et si b 24 ipse C 25 quemrere N
Quod habet latinus: exaudiui gemitum filiorum
Israhel, quemadmodum Aegyptii adfligunt eos,
graecus habet:
in seruitutem redigunt eos; nam uno uerbo non potest.
Et locutus est Moyses sic ad filios Israhel:
et non exaudierunt Moysen a defectione animi et ab
operibus duris: exaudierunt ait, non "audierunt".
Ego enim ineloquens sum, quod ait Moyses
ad dominum,
Hi sunt Aaron et Moyses, quibus dixit eis
deus, ut educant filios Israhel de terra Aegypti;
sic enim habet graecus.
Ecce ego gracili uoce sum et quomodo exaudiet
me Pharao? notandum, quod exaudiet dixit, non
"audiet".
Fecit autem Moyses et Aaron, sicut praecepit
illis dominus, ita fecerunt. quid deesset, si non
diceretur: ita fecerunt?
Si loquetur uobis Pharao dicens: date nobis
signum aut portentum, et dices Aaron fratri tuo:
sume uirgam . nonne locutionis nostrae consuetudo poscebat
et quaedam eius integritas, ut ita diceretur: si loquetur uobis
Pharao dicens: date nobis signum aut portentum, dices Aaron
17 Ib. 7, 6 20 Ib. 7, 9 CNLS 2 adfligunt T: adfligent CLSb adfligerent Xd
U
3 xatatauXouvTac autouc scripsi: catadulinte autus C catadulunte aut us N
catadulune autns L catadulunae autua S xatadouXaowxtiac b xaxaoo-Aoijvtat
d posse (supra exp. sse superscr. m. 1 test) S 6 a deffectione LSl
ad effectionS b ab operibus] ad opera LS 7 dura S 8 Ego]
Ecce b 9 ad (d m. 2 add.) C alogus C alogos NLS 0X0710; b
10 amates C amathes NLS apedeutos CNLS arcctpoc b 11 hii NL
eis om. CNLSb 12 deus om. C educam N 15 farao C 18 illi LSb
20 loquer$tur S 21 dicis C 22 uirga C nonne locutiouis] non
elocutionis Lb none lucutionis S
nisi aliqua proprietate locutionis hebraicae? nam neque graeca
esse perhibetur.
Non mihi uidentur satis commode interpretati
latini (
sapientes dicuntur. potuit autem latinus interpres sophistas
dicere, quoniam non est, quemadmodum id latine dicatur.
et ideo isto uerbo iam utimur pro latino, sicut philosophiam
dicimus non solum graece uerum etiam latine; sophistas
appellarunt latinarum litterarum eloquentissimi auctores.
Et absorbuit uirga Aaron uirgas illorum:
ac si diceret: draco Aaron.
Quod dictum est de Pharaone: ecce ipse exit
ad aquam, graecus habet "super aquam".
Dimitte populum meum, ut seruiat mihi in
deserto . et ecce non exaudisti usque adhuc . quotiens
dicitur: exaudisti, cum homini dicatur!
Fecerunt autem similiter et incantatores
Aegyptiorum ueneficiis suis. et induratum est cor
Pharaonis et non exaudiuit eos, sicut dixit dominus:
quia in usu scripturae est "exaudiuit", cum etiam de
homine loquitur.
Dimitte populum meum, ut mihi seruiant,
non ut seruiat: qui loquendi modus non fere inuenitur nisi ubi
7, 22 23 Ib. 8, 1 01 4 comodo C commodae N 6 sofystas in mg. C
sophistas NLS OO;pto\'tljc;; b cooot] sofi C Bophoe N sophiste LSb
6 potuit autem] potuit enim LSbd soflstas C corptOnj; b 8 pro et
ideo lacuna circa 8 litter. in N utuntur b filosofiam C 9 sophistae
(ae ex as) S sofistas C sophistes b 10 appellarunt] appellantur L
autem appellantur Sb 13 eiit] exiit LSbd eziet cod. Lugdunensis; sed
cf. Aug. in Psalmos p. 1759 Migne: Sic dictus est Pharao exisse super
aquam 16 quoties d 17 dicetur N 18 et similiter b 19 beneficiis
LS1 20 faraonis C 23 seruiant (seruiat b) mihi libri; sed cf. pag.
550, 5 24 ut] de N
nomine dicitur, sed constat ex multis. sic etiam est: omnis
terra adorent te, quia omnis terra dictum est pro "hominibus,
qui sunt in terra".
Ecce ego ferio omnes fines tuos ranis;
sic enim habet graecus elegantissima locutione, ut ranae ipsae
plaga intellegatur, qua feritur terra Aegypti.
Et eructuabit flumen ranas; et ascendentes
intrabunt in domos tuas et in promptuaria cubiculorum
tuorum et super lectos tuos et in domos seruorum
tuorum et populi tui et in consparsis tuis et
in clibanis tuis; et super te et super populum tuum
et super seruos tuos ascendent ranae. notandum quod
"in domos" et cetera cum dixisset accusatiuum casum tenuit
"et super lectos" et cetera ubi dixit super similiter accusatiuum
seruauit, in consparsis autem et in clibanis ad
ablatiuum se transtulit; nam et graecus mutauit praepositionem,
quam non mutat latinus. ille enim habet:
domos, in consparsis autem
si non etiam sensus est, non locutio, ut in consparaonibus
et in clibanis exortas ranas forsitan uelit intellegi non extrinsecus
ascendisse uel inruisse et, quia eas fluuium eructaturum
praedicit, inde inplere omnia.
Et extendit Aaron manum super aquas
Aegypti et eduxit ranas; et educta est rana et operuit
C 2 est etiam NLSb 8 est om. C 8 ernctabit N
eructuauit LS* 9 impromtuaria S prtltuaria C promptaria N
10 et ante super om. LSbd 11 conspersis bd 12 clybanis C cli.
uanis 81 13 ascendunt L 14 cum] quam LS1 15 lectum C accusatiuum
similiter bd 16 conapersia bd 17 transtullit C propositionem
NLS 18 ttc \'touç otxou<; cod. Alex. d: istus oecus CNLS
SVTOOOIXOC b 19 conspersis bd en tois feramus in C1 entis firamasin N
en tois firamasin LS oupajjiaouy b 20 conBperaiooibus bd 21 extortas LS
22 eructatiuQ b 23 implere CI impleri LSb 24 aqua L aqua Sb
est; nam utique "rana" pro multitudine ranarum positum
est. nescio quo autem modo per loquendi consuetudinem
inbutis sensibus hominum saepe plus uidetur quod singulariter
quam quod pluraliter dicitur; nam plus accipitur cum dicitur
uerbi causa: est illic miles quam sunt illic milites, et: est
illic piscis quam sunt illic pisces.
Et colligebant eas aceruos aceruos: haec repetitio
multitudinem aceruorum significat et scripturis est familiaris.
Quod habent latini: extende manu uirgam
tuam et percute terra, non percute terram, graecus habet:
aggerem terrae; si tamen hoc uerbo recte interpretatur, quod
dictum est: to
Fecerunt autem similiter et incantatores
ueneficiis suis, ut educerent scinifes, et non poterant.
notandum est *fecerunt dictum pro eo, quod est:
conati sunt facere. nam utique si fecerunt similiter, procul
dubio eduxerunt scinifes; sed quia sequitur: ut educerent,
et non poterant, non ergo similiter fecerunt, sed similiter
facere conati sunt. aut si forte et ipsi, quamuis ueneficiis agerent,
eadem tamen agendi specie uirgam extendebant, quod scriptura
non expressit, ad hoc referendum est: fecerunt similiter.
Et in terram super quam sunt super eam.
Et gloriosam faciam in die illo terram
Gessem, in qua populus meus inest super eam.
b 2 raaltitndineip (m exp. m. 1) C 5 accepitur
CI 6 miles] milies L mil.es (i traa.) S illuc C istic b milites]
miles LSl et om. LSbd 8 eas om. LSb alterum aceraos] arceras LSl
om. N repetio C 9 est scripturis b 10 manum LSb uirgam
om. b 11 terra] terram NL 12 aggerem] sed aggerem N 18 to
choma tes ges C to chimates ges N to chuna tes ges LS to ataoytWX
rrfi Т\'t)c; 15 beneficiis LSl senifes N scyniphes b cyniphes d
18 scyniphes b cyniphes d 20 quamuis om. b beneficiis LSl
21 uirga L 22 ad-similiter om. b 24 illa (supra a add. o) C,L
25 gessS CN gesen LSX gcssen bd
Et dixit Moyses: ego exeam a te et orabo
ad deum, et exibit cynomia a Pharaone et a seruis
eius: quasi alteri diceret et "exeam a te" et de altero
Pharaone subsequeretur, a quo esset exitura cynomia.
Dimitte populum meum, ut mihi seruiant.
Ecce ego pluam hanc horam crastina
die grandinem multam <ualde). grando autem multa
ualde ualde.
Et desinent uoces et grando. notandum est scripturam
"uoces" solere appellare tonitrua, quas uoces dei
etiam Pharao superius appellauit dicens: orate pro me ad
dominum, ut desinat fieri uoces dei, ubi et illa locutio
est, quod non dixit: desinant fieri uoces.
Ut narretis in aures filiis uestris et filiis
filiorum uestrorum quaecumque inlusi Aegyptiis.
notandum, quemadmodum dicatur "inlusi", ne forte ita sit
dictum: draco hic, quem finxisti ad inludendum ei, et
illud in Iob: hoc est initium figmenti domini, quod
fecit ad inludendum ab angelis eius.
Ecce ego induco hanc horam crastino die locustam
multam. ecce quemadmodum superius dixit ranam,
ubi diximus plerumque plus intellegi, cum aliquid huius modi
singulariter dicitur, quam si pluraliter diceretur. manifestum
est enim plus sonare "locustam multam", quam si diceret:
locustas multas.
14 Ib. 10, 2 17 Ps. 103, 26 18 Iobi 40, 14 20 Ex. 10, 4 1. m. 1 C om. LSb dum N exiit C
cynomyia bd pharone C faraone N 3 prius et om. N 4 subsequeretur
(re s. l. m. 1) C cynomya C cynomia NLS cynomyia bd
5 demitte 01 seruiat b 6 banc] hac NLS om. b oram C
hora LSb crastinam Cd 7 diem CLd om. Sb ualde addidi atc. LXX
grando] grande C 8 ocpoSpa otpoapa cod. AUx. 9 scriptura LS 10 apellare
C tronitrua C 11 superius om. N 12 desinat scripsi: desinant
lib. 13 non om. bd 14 auribus LSb 15 aegyptis C 18 illnt C
flgmenta C figment L 20 hac Nb oram C hora Nb lucustam NS
24 quamqqain S quamquam L si s. I. S 25 lucustas NLS1
Qui autem et qui sunt qui ibunt? cotidie dicimus
consuetudine familiariore: quam qui et qui ibunt?
Non est relictum uiride nihil in lignis. dicendum
fuit more locutionis nostrae: non est relictum uiride
aliquid in lignis.
Pharao ad Moysen: peccaui ante dominum deum
uestrum et in uobis; suscipite ergo delictum meum.
hac locutione et ad Ioseph usi sunt fratres eius, ubi dixerunt:
accipe iniquitatem seruorum dei patris tui.
Quod latini habent: et nemo uidit fratrem suum
tribus diebus, graecus habet: et non uidit nemo fratrem
suum; notandum etiam fratrem hominis quemlibet hominem
dici.
Pharao dicit ad Moysen et Aaron: ite et seruite
domino deo uestro; praeter oues et boues relinquite;
sic enim habet graecus . ualde inusitata locutio est, nisi post
distinctionem inferatur: "relinquite" et subaudiatur "ista", ut
sit sensus: ite praeter oues et boues et relinquite ista;
solet enim talis ellipsis fieri crebro in locutionibus scripturarum.
Et non relinquemus ungulam: quasi abductis
pecoribus posset ungula remanere; quid est enim aliud: non
relinquemus ungulam nisi "nec ungulam relinquemus?"
Pharao ad Moysen: adtende tibi ultra adponere
10 Ex. 10, 23 14 Ib. 10, 24 21 Ib. 10, 26 24 Ib. 10, 28 eras.) C 2 consuedine C quam om. LS ibnnt
(b eras.) C 3 lignis] linguis N 7 dilectum S1 8 hac (c 8. I tH.
1) C 9 patris] et patris C 10 uidet C 11 uidet C 14 dixit b
15 deo om. Nuestro] nostro C sic distinxi; nam Augustinus in
errorem inductw est uoce praeter = itkrp 16 IIalde] nade LS inusitate
01 17 inferatur] feratur LS subinferatur b ista] ita C
19 talis om. b ellypsis LS eclipsis b 21 relinquimus CNb ungulam]
unguam b 22 aliut C 23 relinquimus Sb nec] hinc C
relinquinius CS relinquamus b 24 atende C opponere LS
ultra uideas faciem meam.
Et petat unusquisque a proximo et mulier a
proxima uasa argentea et aurea et uestem: notandum
Aegyptios Hebraeis proximos dictos.
Et erit . clamor magnus per omnem terram
Aegypti, qualis non fuit <talis> et talis non adhuc
adponetur. in filiis autem Israhel non mutiet canis
lingua sua ab homine usque ad pecus. elegantissima
locutio est; per canem quippe extremum significauit uel hominum
uel pecorum ita commendans, quanta in Hebraeis quies
futura esset Aegyptiis acerba orbitate clamantibus.
Accipiant singuli ouem per domos patriarum.
quas dicat patrias, non facile est intellegere: utrum ciuitates,
in quibus conmanebant, an potius numerosas familias a cuiusque
uelut paternitate propagatas; hoc enim magis in graeco
significari perhibetur.
Si autem pauci sint qui in domo, ita ut non
sint idonei ad ouem — id est ut ipsa paucitas non sit idonea
ad ouem consumendam — adsumet secum uicinum proximum
suum, hoc est ipsa domus adsumet uicinum . hominem
proximum pro homine posuit, singularem autem pro plurali —
non enim unum sed quot sufficiunt. cum de oue consumenda
scriptura loqueretur, secundum numerum, inquit, animarum
unusquisque quod sufficiat sibi — animas pro
hominibus, a parte totum.
Sb proximo] proximo suo Cbd sapa rr;; zi,r,::w
cod. Alex. 5 proximus C 6 omnem] totam LS 7 talis post fuit
addidi; cf. Loc. in Gen. CLVI pag. 530, 12 8 apponitur C mutiet]
muti et b 9 ad om. LS 10 estj esset N 11 commendauit b
12 acerua CLS 13 patriarum] tribuum apud Cyprianum III lpag. 80
ed. Hartel 17 significari (i fin. ex e tlł. 1) C 18 qui in domo] 0: sv
tyj oixia cod. Alex. 19 sint in ras. C ipso C 20 assumunt S
21 domos C homind C 22 bomine] hominem LSX singulare X
23 unum om. 81 quot] quod CL consumenda (n Jin. a. I.) C
25 quod] quot b sibi om. LSbd
Sument a sanguine et ponent super duos
postes et super limen in domibus, in quibus manducabunt
illas in eis. cum dixerit: in quibus, dixit
etiam. "in eis" more usitatissimo; sed "manducabunt
illas" quaeritur quas et intellegitur carnes. hoc enim sequitur:
et manducabunt carnes hac nocte assatas igni: quod
habent latini codices: qui manducabunt carnem, graeci
autem habent
graeco est: in domibus, in quibus manducabunt illa in eis.
est uero ista locutio, ut prius diceret illas, quam praediceret
quid in consequentibus intellegeretur quas dixerit, similis ei
locutioni, quam de filio Moysi exposuimus, cum eum uellet
angelus occidere, et exemplum adhibuimus de psalmo:
fundamenta eius in montibus sanctis; diligit
dominus portas Sion: cuius enim fundamenta non intellegimus
nisi ex consequentibus; sic et hic "in quibus
manducabunt illas in eis", id est in quibus domibus
manducabunt illas, intellegitur carnes, de quibus consequenter
loquitur.
Sumetis autem uobis fasciculum hyssopi
et tinguetis ex sanguine qui est iuxta ostium et
linietis super limen et super ambos postes de
sanguine. etiam hic "fasciculum hyssopi" plures
utique fasciculos significat, sicut rana plures ranas et locusta
CNLS 4 moreositatissimo 01 5 et om. C
6 hac] ac CN 8 autem om. N xpea Bcripsi: crea C grea N creas LS
xotac bd carnes scripsi: carnem libri 9 graeco (co m. 18.1) C est
om. C illa 81 10 uere N ista] illa bd quam] quas b
11 intellegerentur 01 12 moyse C 13 adibairaus C 14 diliga 01
17 manducabant L 18 sequentur L 20 sumitis N fascicolum LSl
ysopi C ysophi N hysopi L hisopi Sb 21 tinguetis] ungetis N tinguitis
C iuxta] iusta N hostium LSl 22 linetis N lenietis. d
23 faciculus Lbd ysopi C ysophi N hysopi L hisopi Sb 24 utique]
itaque LS om. b fascicolos L1 lucusta C lucustas N
a nobis non ita dici solent, obscuritatem facit.
Et erit cum dicent ad uos filii uestri:
quae est seruitus ista? et dicetis eis: immolatio
pascha hoc domino: etiam si non haberet "et", plenum
esset: dicetis eis.
Et aduenientes fecerunt filii Israhel, sicut
praecepit dominus Moysi et Aaron, ita fecerunt:
non adderet: ita fecerunt, nisi mos esset scripturarum.
Et factum est in die illa eduxit dominus
filios Israhel de terra Aegypti.
Ait autem dominus ad Moysen dicens.
Omne adaperiens uuluam masculina. pluralem
numerum intulit singulari, quia ipsum quod dictum est:
omne adaperiens, non utique in uno, sed in multis
accipitur. similis est locutio: adtendite, populus meus:
tale est et quod paulo post sequitur: omne, quod adaperit
uuluam de armentis et de pecoribus, quaecumque
tibi nata erunt. omne quaecumque tibi nata erunt
ipse modus est locutionis.
Omne adaperiens uuluam asinae. graecus
habet "asini" modo illo locutionis — quod iam in Genesi
notauimus - ubi masculinum pro feminino positum est de
morte San.ae dicente scriptura: surgens Abraham a
mortuo, et: sepeliam mortuum meum, et talia ibi
saepe dicuntur de mortua.
13 lb. 13, 12 16 Ps. 77, 1 17 Ex. 13, 12 21 Ei. 13, 13
24 Gen. 23, 3. 4 om. N plure locustas b istae N 2 facia C
4 hnmolutia b ó habere*t (n eras.) S 6 dicitis C 7 filii isrf
fecerat b 8 ita fecerunt om. LSb 9 non-feceruut om. CN mos
esset] mores Cesset om. N 12 antem] euim b 16 popule bd
17 et in reut. m. 2 C adaperit (p ex d) N aperit d 18 alt. de om. b
22 quod] quem bd 24 sarae CS2 25 sepelliam C talia] alia C
sepe ibi b
Propter hoc ego immolo domino omne
quod aperit uuluam masculina: similis locutio superiori.
Et erit in signo super manum tuam, id
est super opera tua: ubi magis sensus est forsitan quam
locutio.
Et ex cussit dominus Aegyptio sin medium
maris . graecus habet: et excussit dominus Aegyptios
medium maris.
Uidit autem Israhel manum magnam, quae
fecit dominus Aegyptiis.
Tunc cantauit Moyses et filii Israhel
canticum hoc domino et dixerunt dicere; sic enim
habet graecus: xat swrav
Et non inueniebant aquam, ut biberent.
poterat non habere: ut biberent.
Et murmurauit populus aduersus Moysen
dicentes: non "dicens" sed: dicentes; ex pluribus enim
populus constat.
Et uenerunt omnis synagoga filiorum
Israhel in heremo: non dixit" uenit", quia synagoga ex
pluribus constat.
Murmurabant omnis synagoga filiorum
Israhel aduersus Moysen et Aaron: eadem est et ista
locutio.
Dixit autem dominus ad Moysen: ecce
15, 1 14 Ib. 15, 22 16 Ib. 15, 24 19 Ib. 16, 1 22 Ib. 16, 2
25 Ib. 16. 4 LS 3 Et om. CNLSb in signo 8. I. m. 2 ut uidetur C
signum d 4 omnia opera b forsitam C 8 mediumj fuaov cod.
Graeci 9 que C 11 filiis N 12 xuptw cod. Alex. 18 xat tlttav
Xiyovttc cod. Vat. xoi sinav toa Xrfttv cod. Alex. cę ipan legin C caeipanlegim
N ce ipan legin LS Xeyav Xrpv b 16 murmorauit (ra
8. I. m. 1) C 17 dices L 19 ainagoga CNLS 20 eremum d
sinagoga CNLB 23 et iata] ista Cd 25 autem om. S
promisit. locutio est, qua panis pro alimento ponitur; amat
autem scriptura pluraliter magis panes quam singulariter dicere.
Mane uidebitis, inquit, gloriam <domini>,
dum exaudiet murmurationem uestram super deum,
id est quia murmuratis super deum: quod tantum ualet, ac
si diceret: aduersus deum. deinde notandum nouo modo hic
exauditionem dictam non precantium sed murmurantium, cum
reprehendat utique scriptura murmurationem . tamquam hoc
dixerit, quod cognouerit deus murmurationem eorum, et ipsam
dei cognitionem dixit exauditionem.
Accedite ante deum; exaudiuit enim
murmur uestrum: iterum exauditionem non precum significat
et petitionum sed etiam murmur malorum; hoc et
postea dicit deus: exaudiui murmur filiorum Israhel.
Et ecce in facie heremi minutum tamquam
coriandrum. cum totiens deus dicat: faciem terrae
sicut hic: faciem heremi, mirum est, unde homines ita
errent, cum faciem audierint, ut aliquid tale opinentur, qualis
hominis facies est uel alicuius animantis.
Secundum numerum animarum uestrarum;
unusquisque cum conmanentibus uobiscum
colligite. quam saepe scriptura animas homines appellat
parte totum — non facile autem carnes pro hominibus,
sed carnem, sicuti est: non timebo, quid mihi faciat
caro, quod apertius in eodem psalmo ait: quid mihi
25 Ps. 55, 5. 12 CNLS; cf. Quaest. de Exodo quam. LVIII celo C
mannaqi 8 mannam CL plaiturns] pluit uobis N 3 magis om. N
panem CNLS 4 domini addidi sec. LXX Xt>ptOI) 6 quia om. b
murmoratis C 7 deceret CI 9 rephendat (re B. l. m. 1) C 12 accedite
(pr. e ex i) C, (di s. l. m. I) S 13 marmor C 14 mnrmnris d
15 exaodiuit CNLS mnrmor 01 17 coliandrum S 18 homineserrent
om. N; sed spatium sufifciens rel. 19 tale aliquid b 22 nobiscum
scripsi: nobis libri 23 hominis C 25 faciat mihi Sb
uestrarum, sicut dixit: secundum numerum animarum
uestrarum.
Et collegerunt illud mane mane: quomodo
puteos puteos, aceruos aceruos, sic dictum est: mane
mane.
Nullus uestrum egrediatur unusquisque
de loco suo die septimo: quod interpositum est: unusquisque,
potuit et non dici.
Non erat autem populo aqua bibere, id
est ad bibendum.
Et maledicebat populus ad Moysen: id
est maledictis agebat Moysen, hoc est maledicebant illi; nam
hoc in consequentibus ipse dixit: quid maledicitis mihi?
Et murmurabat populus ad Moysen dicentes.
Et uirgam, in qua percussisti flumen,
accipe in manu tua.in qua percussisti dixit pro eo,
quod dicimus de qua percussisti, et est ista locutio creberrima
in scripturis.
Et sumsit Iotor socer Moysi holocaustomata
et sacrificia deo: sumsit pro eo, quod
est obtulit. an forte sensus est, non locutio, ut ea sumsisse
intellegatur, quae Moyses obtulisset, quamquam Moyses non
legatur superius sacrificasse nec Aaron nec quisquam
Hebraeorum, qui educti sunt de terra Aegypti, sed tantum
15 Ib. 17, 3 17 Ib. 17, 5 21 Ib. 18, 12 LS tamen] autem LSbd 4 colligerunt NS quomodomane
om. b 5 puteus prim C 7 sec. cod. Alex. quisque b 8 loco]
loquo C quisque b 13 agent N agebant LSb 14 maledicis N
15 munnorabat C murmnranit d 17 nirga N qna C percnsisti N
19 dicemus N et s. I. m. 1 C - est ista] estis N ista] ita b
alocutio N 21 sumpsit LSb iothor NLSd iethor uel iethro b
olocaustomata 01 22 sumpsit NLBb 28 obtu.lit C 24 que C
obtulisse LSb 26 hebreorum (rum 8. I. m. 1) C
appellauerit illud: dominus meum refugium? istum
autem Iotor legimus sacerdotem fuisse Madiam, id est gentis
Madiam. mirum est autem, si eius aduentu coepit sacrificare
Moyses et non potius ipse Iotor, qui iam sacerdos erat.
Graue tibi uerbum hoc. subauditur "est\'".
Et demonstrabis illis uias, in quibus
ambulabunt in eis.
Uerbum autem graue referebant super
Moysen; sic enim habet graecus, quod latini interpretati
sunt: ad Moysen. illa sane locutione ipsa etiam cura significatur,
qua dictum est: super Moysen, uelut onus ei
significaretur inpositum. uerbum autem graue dictum
est pro quaestione graui. unde sequitur: omne autem
uerbum leue iudicabant ipsi.
Quod graecus habet:
aut adnominauero expressius dicitur: quod usitatius
"cognominauero" nonnulli interpretati sunt. sed
non habet necessariam significationem cognominauero;
propinquius autem dicitur cognominauero quam nominauero.
nam et hoc aliqui interpretes dixerunt.
Et ueniam ad te et benedicam te . cum
superius pluraliter loqueretur, facietis et immolabitis.
dicit: ueniam ad te, tamquam ipsi Israhel, id est populo.
Et hae iustificationes, quas adpones
16 Ib. 20, 24 22 Ib. 20, 24 25 Ib. 21, 1. 2 C 3 iothor NLSbd iethor b madii (m B. I. m. 1) C
madian bd gentes C 4 mazii C madian bd eius] ad eius b
aduentum Nb cepit C 5 et] ut C iothor NLSd iethor b
sacerdus C 8 amĮrųĮbulabant C 9 sec. cod. Alex. grauiue d
11 illa sane] illas ane (s add. m. 2) C sanae S ipse C 12 qua]
quia LSb bonus C 13 significetur LSb granae S om. b 15 leue
uerbum b iudicabant scripsi sec. LXX: iudicabunt libri 16 eponomason
CNLS siwovofiaCu>v b 18 interpati 81 20 propinquius-cognominauero
om. C 25 haec Nb om. C quam st adpones scripsi:
pones CN LSld ponas b
notanda locutio, quemadmodum, cum illud dictum est ad
Moysen, hoc est, hae sunt iustificationes, quas adpones
coram illis, tam ad ipsum populum cetera dicuntur
quam ad Moysen: si emeris seruum Hebraeum. non
enim hoc Moysi dictum est, sed, quod populo diceret, tantum
ipsi populo dicebat.
Pertundet ei dominus auriculam de
subula et seruiet ei in sempiternum uel in aeternum,
quod graecus habet:
scriptura multis locis dicit secundum hoc uerbum graecum
sempiternum" uel "aeternum U aeternum, ubi non intellegitur
illa aeternitas, secundum quam nobis aeterna promittitur uel
secundum quam a contrario igne aeterno mali cremabuntur!
neque enim seruus iste, qui uiuere in aeternum non posset,
posset seruire in aeternum; sed intellegitur "aeternum"
dictum, cuius temporis finis non est. aut certe aliquid hoc
sacramento significatur aeternum.
Dabo tibi locum, in quem fugiat ibi, qui occiderit.-
Si quis percusserit seruum suum aut ancillam
suam in uirga: quod est "de uirga".
Lapidibus lapidabitur taurus: quasi possit
lapidari nisi lapidibus. differt aliquid ista locutio ab illa, qua
diceret more scripturarum: lapidatione lapidabitur, sed
tamen similis est.
NLSbd 3 he C hec b iustificationes (ca a, I. m. 1) C
4 illis] ipsis N tam] iam CLSbd 5 quam] quasi bd si emcris
soruum om. N 6 hoc] homini N MOYli] si N diceret om. b
8 pertundit C pertunde L 9 ei oni. b 10 iston eon C staneon N
istonaeona LS evaiama b 12 seuipix sempiternum (exp. n. 1) C
13 aeternitas illa bd promittuntur bd 14 aeterno om. b cremabantur b
lb istae N possit C 16 posset C 19 ibi om. C 23 possetIVi56
21 lapidare 81 et ante differt add. 8. I. m. 2 S differat LS 25 lapidatione
om. C sed-est om. N; scd spatium aptum uacuum relinquitur
Si autem taurus cornipeta erat ante hesternam
et nudiustertianam: pro tempore praeterito posuit
partem pro toto, quantumcumque illud fuisset, more scripturarum.
Siquis autem aperuerit lacum aut exciderit
lacum et non operuerit eum et ceciderit illuc
uitulus aut asinus, dominus laci reddet. et haec
locutio a parte totum intellegenda est; non enim, si equus
ceciderit in lacum aut ouis, ideo non reddet, quia hoc scriptum
non est.
Quod autem mortuum fuerit, ipsi erit, pro
"ipsius erit".
Si autem depauerit quis agrum aut uineam
et admiserit pecus suum depascere agrum alium,
id est" alienum".
Si autem pignus acceperis uestem proximi.
ante solis occasum reddes ei. genus pro specie posuit:
sic enim dictum est, ac si de omni ueste pignus dederit,
cum de illo specialiter se dicere ex consequentibus scriptura
testetur, qui non habet nisi eam uestem, unde se nocte
cooperiat.
<Et> ecce ego mitto angelum meum ante
aciem tuam, ut seruet te in uia, ut inducat te in
16 Ib. 22, 26 22 Ib. 23, 20. 21 N cornipita C cornupeta LS7bd hestemam] eiternam LS
2 et om. N nudastercianam C nuduetertianam LSl om. 2f ante
pro m. 1 exp. fţę C posuit] posito C 5 aperierit b 6 operierit CL
a
operuerit (n 8. I.) 8 7 reddit C 8 a parte (corr. m. 1) C aperte LS1
aequus NS 9 ceciderit (ci ex ce) N oues C 11 ipsi]
ipsiuB C pro ipsius erit om. C 14 amiserit C ammiserit NLS
16 acciperis C aceiperit N proximi tui b 17 reddis C 18 omni]
onia C 20 habent C se om. N 21 cooperiatnr N coopereat b
22 Et addidi scc. LXX 23 ut scripsi sec. Quatat. in Ex. quaest.
XCI: et libri
eum. angelum suum iubet deus exaudiri a populo non utique
petentem, sed iubentem.
Et mittam uespas ante te et eiciet Amorreos:
a plurali ad singularem numerum se conuertit. intellegitur
autem: eiciet Amorreos uespa, sicut rana, sicut locusta,
non quod una sit, sed quod per singularem pluralis numerus
intellegitur.
Per partes eiciam illos a te.
Non dispones illis et diis eorum pactum;
et non consident in terra tua, ne peccare te faciant
ad me: non dixit "in me", idem tamen significat.
Respondit autem omnis populus uoce una
dicentes.
Et uiderunt locum ubi steterat ibi deus
Israhel. ubi steterat posset sufficere, sed hebraicae
dicuntur istae locutiones.
Et inaurabis illa auro. similis est locutio
"lapidibus lapidabitur".
Cyathos in quibus immolabunt in eis.
Duas bases columnae uni in ambas partes
eius et duas bases columnae uni in ambas partes
eius. ne de omnibus diceret, de duabus dicit more suo
geminando, sicut puteos puteos, aceruos aceruos, generationes
et generationes et similia.
15 Ib. 24, 10 18 Ib. 25, 12 20 Ib. 25, 28 21 Ib. 26, 19 scripsi: ante ibi C ante te ibi NL ante te*ibi (t eras.) S
ante te ibit bd; cf. Exodi quaest. XCI et contra Faustum XVI 19
p. 461 edit. meae 2 exaudiri (i fin. ex e m. 1) C 4 et 6 amorreus C
amorreos N amorręos Lb ammorreos S Amorrhaeos d 6 eiciet] eia N;
cod. Graeci JxfiaXd» et £ xj3aXeTs 7 singularem numerum b 8 intellegatur
Cbcl 10 illos C dis N 11 ne] nec b 15 ibi] ubi N exsc
cod. Alex. deus] dfis ds b 16 hebręię C ebreicae N hebraeice LS
hebraice d 17 iste CLS 20 cyatos CSl 21 (et 22) uni] uiri b
23 ne] nec b 24 puteus puteus C aceruus aceruus C
Et columnas inaurabis auro et inaurabis
seras auro.
Et inaerabis ea aeramento: talis locutio est
< qualis > "inaurabis auro".
Extra uelum quod est super testamentum
de lucerna accendenda cum diceret, hoc ait, id est
quod foris accenderetur, ubi est sanctum, non intra uelamen,
quod est super testamentum, hoc est sanctum sanctorum.
ergo super non sic ait, tamquam esset tectum uel camera uel
firmamentum caeli uel arcae cooperculum, sed etiam quod
uice parietis obpositum esset, super dixit: sicut dicimus
superiorem discumbere aut stare non utique alterum portari
ab altero.
Legitimum sempiternum in progenies uestras:
eo modo sempiternum, quo multa superius diximus.
Et sumet Aaron nomina filiorum Israhel
super rationale iudicii super pectus introeunti
in sanctum. consequens erat, ut diceret: introiens in
sanctum, hoc est" sumet Aaron introiens", quod aliqui
latini soloecismum uitantes interpretati sunt. sed quia et
graecus introeunti habet et latini aliqui consonant, locutionem
potius notandam credidi quam corrigendam.
Et pones super rationale iudicii fimbrias
catenata. et hic latini nonnulli soloecismum cauentes
fimbrias catenatas interpretati sunt; graecus autem
2a, 23 28 Ib. 28, 24 LS 4 qualis addidi: om. CNLSbd; cf. Loc. Num. XIIII
5 testamentvm (v supra 0 additum) N 6 accendenda (pr. n a. I. \'II. 1) C
id est om. N 9 sic om. C est CNLbd 10 celi C archae
N coperculum CNL 14 •legitimum (E eras.) S 15 ante eo
cxp. est m. 1 eo modo sempiternum in progenies oestras C 16 sumit C
18 in sanctum] sanctuaritl b sanctum d consequens-sanctum om. LS
20 solicismum CN solycismum L soloecysmum (e s. l.) S 22 notandum
CLS corrigendum S 24 catenate N catenatas (s 8. I.) S
hic] hinc NLS nonnullis N solycismum CLS1 solicismum N
absolutam locutionem, cum generi masculino uel feminino
neutrum infertur, quemadmodum si dicamus: iustititiae terrenae
non sunt stabilia.
Et Aaron cum coeperit fungi sacerdotio,
audietur uox eius intranti in sanctum in conspectu
domini et exeunti. uocem eius ex tintinabulis dixit, qui
magis sonus est eius. intranti et exeunti pro "iutrantis
et exeuntis" posuit datiuum pro genetiuo.
Et duos renes et adipem quae super eos,
subauditur "est", quod nonnulli interpretes addiderunt.
Et separabis illud separatione.
Et cum accendet Aaron lucernas, sero
incendet super illud.sero dixit pro "uespere" et ideo
notanda locutio est; o<J>e quippe graecus habet. sero autem
proprie non solet dici, nisi cum tempus transierit, quo fieri
debuit, quod sero dicitur factum.
Si acceperis conputationem filiorum
Israhel in uisitatione eorum et dabunt singuli
redemtionem animae suae domino et non erit in
eis ruina in uisitatione eorum et hoc est quod
dabunt tibi. pendet ista locutio, quia interposita est coniunctio
copulatiua: quae si non interponeretur, non penderet.
tribus autem locis est posita, quorum undelibet detracta
18 Ib. 30, 12. 13 CN toycros . ustoli . sidoton LS too xpossut?
otoYjpov b <&03;3u>t<x d; edit. Oraecae aliter coniungunt 3 iustitiae
terrenae] iustiaerrenae C iustiae (ti s. I. er.) terna (re s. I. er; a ex e) 8
iusti ętemc b 5 ceperit C sacerdocifl C 6 conspectum N 7 tintinnabulis
bd 9 genitiuo CNS2 10 q: C 12 separauit SL separabit
b 14 uesperę L 15 obse CNLS o £ ht b graecus habet om. N;
sed spatium uacuum 16 propriae N solet] let C quod N
18 acceperit LS 19 uisitationem N 22 tibi om. cod. Graeci pendit C
coniuncio C 24 undelibet (unde 8. I. w. 1) C
acceperis conputationem filiorum Israhel in uisitatione
eorum, et dabunt singuli redemtionem
animae suae domino; si enim non dixisset: et dabunt,
sed tantummodo dixisset: dabunt, finiretur sententia nec
penderet . ita enim diceretur: si acceperis conputationem
foliorum Israhel in uisitatione eorum,
dabunt singuli redemtionem animae suae domino.
si autem hic ponitur haec coniunctio, deorsum tollenda est,
ut ita dicatur: si acceperis conputationem filiorum
Israhel in uisitatione eorum et dabunt singuli
redemtionem animae suae domino et non erit in
eis ruina in uisitatione eorum, hoc est quod
dabunt. aut certe in medio, ubi dictum est: et non erit
in eis ruina, si detrahas coniunctionem, non pendebit sententia;
erit enim sensus: si acceperis conputationem
filiorum Israhel in uisitatione eorum et dabunt
singuli redemtionem animae suae domino, non
erit in eis ruina. cum uero ubique posita est eadem coniunctio,
pendere facit locutionem; ideo eam notandam putauimus.
Consurrexit populus in Aaron et dixerunt
ei . usitata locutio est, quia ex multis populus constat.
deinde notandum totum pro parte positum. apostolus enim,
sicut reuera erat, quosdam eorum dixit hoc fecisse, non
totum populum, ubi ait: neque idolis seruiamus sicut
quidam illorum.
om. b esse sententiam] essentiam LSl rursus LSbd
2 conputacionem (nem B. l. m. 1) C 3 ipsorum CNLSb redemcione C
5 flneretur C 6 ita enim diceretur 8. I. S computatione N 7 filiorum-uisitatione
om. N 8 redemcione C 9 coniuncio C 11 ipsorum
CNLSb 12 redemcione C 14 ęQf\\UJl ubi 8 est OM. S
15 coniuncionem C 16 cflputacionem C 17 ipsorum NLSb 19 ubique]
utique LSlb coniuncio C 20 fecit NLS 22 dizerunt] cod. Graed
tempore differunt\'
Surge et fac nobis deos, qui nos praecedant.
sedenti loquebantur? an potius locutio est notanda,
propter quod dicitur saepe: exsurge, domine, aut: surge,
deus, iudica terram.
Et nunc sine me et iratus ira, quomodo "morte
morietur"; amat ita loqui scriptura.
Cui sunt aurea, demite: non dixit quid aurea.
unde latini interpretes dixerunt: qui habet aurum, demat.
Quis ad dominum? ueniat ad me.
Fecerunt sibi deos aureos: de uno uitulo.
pluralem ergo numerum pro singulari posuit. inde est et
illud: hi di tui Israhel, qui eduxerunt te de terra
Aegypti. non sane locutiones istae reperiuntur, ubi pluralis
pro singulari ponitur, nisi in eo rerum genere, in quo etiam
de pluribus fieri uel intellegi potest. non enim quia unus
ille uitulus erat, ideo non et plures fieri poterant aut ideo
non multis idolis similis fuerat. hac locutione dictum est
latrones insultasse domino, cum hoc unum fecisse scriptura
testetur, sed non solus fuerat latro. quin etiam cum ista
locutio fit per nomina propria, qualiter eam in scripturis
factam nondum conperimus, plures illic intelleguntur, sicut
Phaedras et Medeas quidam dixerunt, cum fuerit una Phaedra
et una Medea; sed Phaedras et Medeas appellauerunt omnes
similes Phaedrae et Medeae. ita non sine causa nec utcumque
82, 24 9 Ib. 32, 26 10 Ib. 32, 31 12 Ib. 32, 4 18 ct Matth
27, 44 19 cf. Luc. 23, 39 3 sepe dicitur (dicaur N) NLSbd 4 terra 0 5 si ne d 6 ita»«
(q: er.) C 7 ttyt cod. Alex. /pusM cod. Graeci. demitte X SI
dimitte L 10 deosJ dS C 11 et om. LSb 12 illut C dii LSbd
..te (de er. uidetur) S 13 repperiuntur CN 14 genere genere L
16 fin. ideo] ideo et N 19 testatur LSb quin etiam] quinto iam X
21 cUperimus C illic] sic b 22 fedras CNLS phcdras b mędeas C
una] unus N fedra CNLS phedra b 28 mędea. C fedras CLS
fedra N et Medeas] semper N mędeas C med*eas (r eras.) S
24 fedrae CNLS phedrę b med.eac (r er.) S utcumque] uicumque N
certisque regulis istae locutiones interponuntur.
Uade, ascende hinc tu et populus tuus,
quos eduxisti de terra Aegypti, non "quem" eduxisti:
quod ita usitatum est, ut rarius aliter dicatur.
Et dixit dominus: deponite stolas gloriarum
uestrarum et cultum, et ostendam quae facturus sum
tibi. a plurali ad singularem numerum locutionem terminauit,
quia multi erant et populus erat, sicut eis dixerat: uos
populus dura ceruice; non dixit "tu populus", sed: uos
populus, cum uos numeri sit pluralis, populus autem numeri
singularis.
Si inueni gratiam in conspectu tuo, simul
ambulet dominus meus nobiscum: tamquam de alio
dicat. adsiduae sunt hae locutiones, sed cum dicitur ad
deum, putatur patri dici de filio. cum autem talia dicerentur
ad Pharaonem et ad Ioseph et ad alios multis locis, genus
locutionis intellegebatur.
Ne quando ponas testamentum his, qui
sedent super terram: ac si diceret "sedes habent", quod est
„habitantB.
Et deos fusiles ne feceris tibi. locutio
est a parte totum significans; non enim quia fusiles tantummodo
nominauit, fieri sculptiles, ductiles fictilesque permisit
uel ullum genus simulacrorum aut qualiumcumque facticiorum
deorum.
Omne adaperiens uuluam <mihi)
27 Ib. 34, 19 L 4 aegypto C, (0 corr. ex i m. prima) N non? (0 ex u) N
7 q: C 9 erat om. b eis om. LSb 10 et populus N dure L
dure 82 ceruicis 82b 15 hae 0111. CN eloquutiones C elocutiones N
19 ponat NLSb iis d 20 sedet b 21 abitant N 22 deos (os a. I.
m. 1) C feceris (ce 8. I. m. 1) C tibi] ibi b 23 fusilis (pr. s
ex g) C 25 qualicumque LS qlScftque b factitiorum d 27 mihi
addidi e u. sequ. masculinå. C masculinum N
quae sunt masculina.
Primitiuum subiugalis redimes oue . et hoc
a parte totum est; neque enim si subiugale non sit iumentum
quodlibet, cuius caro tamquam inmunda respuitur, ideo non
est redimendum aut alio quam oue redimendum.
Non occides super fermentum sanguinem
immolatorum meorum: locutio est utique "occides sanguinem"
pro eo, quod est: occidendo effundes.
Et non dormiet usque in mane immolatio
sollemnitatis paschae . dormiet dixit "manebit"; nam
caro pecudis occisae et coctae quemadmodum dormiet? quod
ergo dicitur: quare dormis, domine, hoc genere locutionis
dicitur et intellegitur: quare cessas, id est non uindicas.
De quadraginta dierum ieiunio Moysi scriptura
sic loquitur: panem non manducauit et aquam non bibit.
a parte totum, id est a pane omnem cibum et aqua omnem
potum significans.
Excide tibi duas tabulas <Iapideas> sicut
et primae, subauditur "fuerunt": unde hoc uerbum nostri
interpretes etiam addendum putauerunt, quoniam inusitata est
in lingua latina talis ellipsis.
Et ait Moyses ad omnem synagogam
filiorum Israhel dicens: plenum esset, et si non haberet
dicens.
16 Ex. 34, 28 19 Ib. 34, 1 28 Ib. 35, 4 d 4 a parte] aperte L 7 occides (e ex i m. 1) C occidit N
firmentum C 8 occidis N 9 occidendQ CN 10 dormiet (t supra
exp. s) N usque] usque т;rşq\\Ię 01 om. b 11 solemnitatis C solompnitatis
N sollempnitatis LSl pasche C 12 pecodis N quemadmodum]
quemammodum LN quomodo bd 13 donnis] obdormis bd 16 manducabit
N et om. N 17 id est a] a LS om. bd omne SN
aquam LS omne N 19 lapideas addidi ex Quaest. de Exodo
qtlaest. CLIIII ira fine 21 putarunt N 22 elipsis C ellypsis NL
elypsis S eclipsis b 23 ait] erat b sinagogam CNS 24 etsi] si N
Et adtulerunt unusquisque quod adferebat
cor eorum. poterat usitatius dici: et adtulit unusquisque
quod adferebat cor eius.
Et quibus uisum est animae eorum
adtulerunt demtionem domino, non dixit: et sicut uisum
est animae eorum.
Et omnis cui inuentum est apud eum
coria arietum rubricata, quod diceretur usitate: et omnes
apud quos inuenta sunt coria arietum rubricata.
Omnis adferens demtionem argentum
et aes adtulerunt demtiones domino . usitatius diceretur:
omnis adtulit quam omnis adtulerunt.
Et apud quos inuenta sunt apud eos ligna
inputribilia: apud eos more scripturarum additum est;
nam sine hoc esset plena sententia.
Et omnis mulier sapiens mente manibus nere.
quasi nere possit non manibus; et "sapiens nere" elegans
atque inusitata locutio est. deinde: omnis mulier adtulerunt
more superiorum plurali concluditur singularis.
quia "omnis mulier adtulit" usitatius diceretur.
Et omnes mulieres quibus uisum est sensu
suo in sapientia nerunt pilos caprinos . notandum
sapientiam in his artibus saepe appellare scripturam, id est
Et conpositiones et oleum unctionis et
13 Ib. 35, 24 16 Ib. 36, 25 21 Ib. 35, 26 25 Ib. 35, 28 Sb 2 dicere b 4 sec. cod. Alex. 7 initium sec. cod.
Alex. aput CN 8 rubicata LS et om. LSbd 9 aput C
rubicata LS 10 sec. cod. Alex. omnis Lx oms S redemptionem b
11 dicere (in fine uersua) C 12 quam omnes L quam oms S 13 Et]
Et omnis N aput (bis) C 14 addictum N 15 nam] nunc b ante
sine er. sine C 16 et 17 neere ON LB 17 posset NLSbd 18 adque C
21 sensu suo 8.1. S .22 sapientia sua (sua semierasum) S neerunt CNLS
capriuus C 23 scripturam (tu 8. I.) S scripram L 24 sophian CKLS
sophia b
intellegere, sed, cum dictum esset: et conpositiones,
per coniunctionem copulatiuam non aliud adiunxit sed quod
dixerat exposuit, ut sciremus, quas conpositiones, et oleum,
inquit, unctionis et conpositionem incensi. compositiones
autem uocat, quia ex multis ista confecta sunt.
Et omnis uir et mulier quorum adferebat
sensus eorum, ut intrarent et facerent omne opus
quodcumque praecepit dominus fieri illud per Moysen,
adtulerunt filii Israhel demtionem domino. ergo omnis
uir et mulier intelleguntur filii Israhel. ceterae locutiones
similes superioribus.
Facere aurum et argentum et aes: pro eo,
quod est: facere ex auro et argento et aere; non enim aurum
faciebant sed ex auro. tale est etiam quod paulo post dicit:
et operari ligna, hoc est: ex lignis.
Facere omnia opera sancti, textilia et uaria texere
cocco et bysso, facere omne opus architectonicum
uarietatis. ecce et in rebus textilibus architectonicum opus
appellat; mirum nisi propterea, quia tabernaculo fiebant, quod
aedificii simile fuit et tamquam domus erigebatur. quid autem
dicat: opera sancti, non euidenter adparet, utrum sancti
sacerdotis, quoniam et de stola uel de stolis eius haec
dicuntur, an sancti dei, in cuius cultum haec fiebant, an
opera sancti, sicut dicebatur sanctum et sanctum sanctorum.
LSl 2 et om. CN 8 coniuncionem C aliut C adiuncxit N
4 ctlposiciones C compossit (uactium spatium 12 litter.) N et oleum
om. N 5 cllpositionem C compositionem LS 6 ista] ita LS
11 ceterae] certere N 12 similis C 14 aere] here N 15 tale est]
deest N paulo] populo N 16 operari] erari N ligna] ligno S
17 Facere] mire N uaria] idaria C 18 et cocco N faceret N arcitectonicum
N 19 et om. LSb arcitectonicum N 20 tabernaculum fiebat Cd
21 edificio b similisSb domos C 22 dicataN 23 de stolis eius om.N;
sed spatium uacuum adest 24 an sancti dei om. N in cuius] uicinius b
cultu LSb uultum N 25 sicut] aut N discernebaptur N
Umeralia continentia ex utrisque partibus
eius: non dixit ex utrisque partibus eorum, quamuis illa
umeralia, non umerale dixisset, sicut solet umerale dicere;
ipsum enim appellauit pluraliter umeralia, sicut stolam et
easdem stolas.
Et Eliab filius Achisamach de tribu Dan,
qui architectonatus est textilia et consutilia et
diuersicoloria texere de cocco et bysso. nouo more
dicuntur architectonari textilia. etiam illud a parte totum
intellegendum est, quod ait: texere cocco et bysso: ex
his enim et cetera intellegimus, id est purpuram et hyacinthum.
Et fecerunt filii Israhel, sicut praecepit
dominus Moysi, ita fecerunt: plenum esset, etiam si non
adderetur: ita fecerunt.
Et fecit Moyses omnia, quae praecepit ei
dominus, ita fecit: similiter, ut dictum est et filiis Israhel.
Homo ex uobis si obtulerit dona domino a pecoribus,
a bubus et ab ouibus offeretis, hoc est: si a
pecoribus offeretis, a bubus, ab ouibus offeretis. ouium nomine
etiam caprarum genus inclusit, sicut et in aliis locis solet.
15 Ib. 40, 14 18 Leu. 1, 2 Szbd 2 eius] aoxou cod. Alex. 4 ameralia]
umera C stold C stola N 6 eliabus N Aehisamach] achiac C
acisamac jVachisamech b 7 arcitectonatusJV textiliaeN 8 uersicoIariaN
9 arcitectonari N texitilia N 10 ait om. N coccum N et bysso]
cum ipso N 11 intelleguntur N purporam C purpura NS ycenthum
C hyaquintum N hyacintum L hiacintum S 18 etiamsi] si N
15 q: C 16 et filiis] et filii LSb de filiis d Expliciunt locutiones
lib exodi feliciter Incipiunt questiones libri leuitici fol. 106° C Explicit
. locutiones exodi feliciter incipit locutiones libri leuitici fol. 66b NExpliciunt
locutiones exodi Incipit liber locutionum leuitici L fol. 18 8 Inde a libro
III etiam cod. Trecensia 197 uar. lectiones recepi. cod. Alex. 19 et 20 bobus Td 20 offeretis fin. om. T
21 et om. d
Et confringes ea fragmenta, id est: confringendo
facies ea fragmenta.
Et cognitum ei fuerit peccatum quod peccauit
in eo. duo modi locutionis hic notandi sunt: et peccatum
peccauit et, quod addidit: in eo. in quo enim nisi in ipso,
id est peccato?
Si autem anima peccauerit et audierit uocem
iurationis et ipse testis fuerit aut uiderit aut conscius
fuerit, si non nuntiauerit, et accipiet peccatum.
plus uidetur habere" et"; nam eo dempto integre sequitur:
accipiet peccatum.
Si autem anima peccauerit et audierit uocem
iurationis et ipse testis fuerit aut uiderit aut conscius
fuerit, si non nuntiauerit. et positum est pro "id
est"; nam sic dici posset nostrae locutionis consuetudine: si
autem anima peccauerit, id est audierit uocem iurationis
et cetera.
Aut tetigerit ab inmunditia hominis, ab omni
immunditia eius quam si tetigerit inquinetur, et
latuit eum, post hoc autem cognouerit et deliquerit,
cum recto ordine dicendum esset: et deliquerit, post hoc
autem cognouerit.
Anima si latuerit eum obliuione et peccauerit
nolens. non ait "si latuerit eam", quoniam animam
pro homine ponit, sicut facit et in aliis, ubi animam
prius dixit, quae generis feminini est, postea masculinum
infert genus ad hominem referens. sed hic multo est haec
locutio pressior, quoniam continuatim utrumque genus
positum est, ut diceretur: anima si latuerit eum.
23 Ib. 5, lo eras. est T 10 habere (h a. 1. m. T) C dempto corr. m. 1
ex imto C 14 si addidi secutus locum superiorem; pro si praebct et T
26 dicit d
haec locutio terruit interpretes latinos et noluerunt eam
transferre, sed ita posuerunt: anima si qua latuerit
et peccauerit non uolens, cum aliud sit utique, si
anima lateat. aliud, si animam lateat; hoc autem scriptura
dicit: si lateat eam, non, si ipsa lateat. in graeco autem
alio inuenimus: anima si latuerit ea obliuione; sed etiam
ipse in consequentibus masculinum intulit dicens: sacerdos
exorabit pro eo, et dimittetur illi, quod ibi habet
unde adparet scriptorem timuisse soloecismum nec tamen
perseuerare potuisse in genere feminino uictum euidentia
scripturae consequentis.
Ista holocaustosis super incensionem eius
super altare totam noctem usque in mane, ct ignis
altaris ardebit super illud: potuit non habere "et" atque
ita dici: totam noctem usque in mane ignis altaris
ardebit. sed addita ista coniunctio facit obscuritatem his,
qui in talibus scripturarum locutionibus non adsuefacti sunt.
Ista lex sacrificii, quod offerent illud filii
Aaron sacerdotes ante dominum: nihil deesset, si non
haberet "illud".
Sancta sanctorum est. sic habet et graecus; sed
graeca locutio est, quam nostri quidam transferre nolentes
dixerunt: sancta sanctorum sunt.
Occident arietem qui pro delicto ante dominum.
latini interpretes addiderunt est et dixerunt: qui pro
delicto est. quod graecus non habet.
Et si uotum aut uoluntarium sacrificauerit
donum suum, quacumque die obtulerit sacrificium,
edetur crastina die . pro eo, quod est "postera die": unde
alii "altera die" interpretati sunt.
C, 32 (7, 2) 27 Ib. 7, 6 (16) 2 sed] et T 6 eft 8 auto C ante tn ras. T 9 solycismum Cx
10 uinctum CT 12 isto T holocausto sis T 18 offerunt d 19 sacerdotes
om. cod. Graeci 24 occidunt C 25 interpretes (e fin. ex i) C
27 initi.im respondet cod. Alex. 28 obstullerit C
Coquite carnes in atrio tabernaculi testimonii
in loco sancto et ibi edetis eas et panes qui sunt in
canistro consummationis, quomodo praeceptum est
mihi dicens: Aaron et filii eius edent ea. hanc locu*
tionem quidam transferre nolentes dixerunt: quomodo praecepit
mihi dicens, quia hoc uidetur consequens, ille autem
in nostrae locutionis consuetudine soloecismus est.
Et ad ostium tabernaculi testimonii sedebitis
septem dies die et nocte . pro eo, quod est "habitabitis".
Et ait Moyses ad Aaron: accede ad altare et
fac quod pro peccato tuo et holocaustum <tuum> et
exora pro te et domo tua et fac dona populi et exora
pro eis, quomodo praecepit dominus Moysi. non ait
"quomodo praecepit dominus mihi", sed ita locutus est quasi
fuisset alter Moyses, cui dominus praecepit, et alter iste,
qui hoc ad Aaron loquebatur.
Et locutus est dominus ad Aaron dicens: uinum
\' et siceram non bibetis et cetera. quam locutionem domini
ita concludit: omnia legitima, quae locutus est dominus
ad eos per manum Moysi. cum dominus loqueretur, non
ait: quae locutus sum ad eos per manum Moysi, sed ea
locutione usus est, qua superius ipse Moyses.
Legitimum aeternum in progenies uestras
distinguere inter medium mundorum et contaminatorum
et cetera. notandum, quemadmodum dicat aeternum,
quod utique non erit sine fine.
Moyses loquens ad Aaron, Eleazar et Ithamar filios
eius inter cetera etiam hoc ait: a sacrificiis salutarium
filiorum Israhel. brachium ablationis et pectusculum
24 Leu. 10, 9. 10 29 Ib. 10, 14. 15 qnę T 4 ea scripsi: eam CTbd 6 illud T 12 tuum addidi
sec. Quaest. in Leu. quaest. XXVII 14 precepit C 15 loquutus C
20 quae] q: C 22 manu C 26 notandum (tan in fine uers. alia
manus add.) C
segregare ante dominum. et erit tibi et
filiis tuis et filiabus tuis tecum legitimum aeternum,
cum hoc totum finem fuisset habiturum.
Cum de animantibus, quae in aquis sunt, praeciperet,
quae sint eorum munda uel inmunda, in aquis.
inquit, et in mari et in torrentibus. sed in mari latini
codices habent, quia nimis insolens fuit pluralem nnmerum
transferre de graeco et non dicere in mari, sed in maribus,
maxime propter ambiguitatem, ne non maria, sed mares intellegerentur,
id est masculi. nam nihilo minus insolens est
quod tamen interpretatum est de sanguinibus, quia latina
lingua sanguinis numerum pluralem non recipit uel in ipso
nominatiuo casu. nam etsi ab eo, quod est mare, nemo dicit
maribus, dicuntur tamen maria, cum sanguines non dicantur
et tamen scriptum est: libera me a sanguinibus, et: non
congregabo conuenticula eorum de sanguinibus. ergo
et maribus ita dici posset, nisi, ut dixi, ambiguitas uitaretur.
torrentes uero isto loco pro fluminibus posuit scriptura, cum
torrentes proprie dicantur hiemales fluuii, qui siccantur aestate
et ideo pisces habere non possunt. unde nonnulli interpretes
nostri non torrentes interpretari sed flumina maluerunt. poni
autem in scripturis torrentes pro fluminibus locus ille psalmi
satis ostendit, ubi legitur: et torrente uoluptatis tuae
potabis eos. non enim tale aliquid intellegi uoluit nomine
torrentis, quod ad tempus flueret ac deinde siccaretur, cum
sequatur et dicat: quoniam apud te est fons uitae, quae
utique aeterna est et indeficiens.
Sed haec edetis a repentibus uolatilibus, quae
ambulant super quattuor, quae habent crura superi- ora pedum eius: non dixit "pedum suorum".
CT\' 2 dominum scripsi sec. LXX: deum CTd 8 prius
tuis om. CT 5 animantis C 6 sunt T 12 quod] sed d 14 nominatibo
C1 15 sanguina CT 18 poset C 20 hyemales d 28 iste 1
30 super om. C1 post quattuor add. s. 1. m. 2 pedO eius C,T
Et eritis sancti, quoniam sanctus ego. subauditur
"sum". unde plerique nostri interpretati sunt: quoniam
sanctus sum ego.
Et locutus est dominus ad Moysen dicens.
haec usitatissima locutio est et creberrima in scripturis:
locutus est dicens. sed ea, quae sequitur, rarius reperitur
et latini sermonis coartat inopiam. graecus enim habet:
ad eos dicens"; minus autem offendit, si dicatur "et inquies
ad eos dicens", et similius est graeco, quia et ille non dixit:
Mulier, quaecumque semen receperit et pepererit
masculum, et inmunda erit septem dies. nostri
plerique noluerunt transferre, sed ita dixerunt: mulier, quaecumque
semen receperit et pepererit masculum, inmunda
erit septem dies. illa ergo locutio, quoniam et
graeco eloquio inusitata est, posset nec in graeco transferri;
quia uero eam Graecos transferre non piguit, cur Latinos
piguerit ignoro.
Triginta et tres dies sedebit in sanguine
mundo suo. similiter et de illa, quae feminam peperit,
dictum est: sedebit in sanguine mundo suo, sed duplicatis
eisdem diebus, id est sexaginta sex diebus. sedebit
ergo dictum est "manebit"; non enim per tot dies de sella
ei surgere non licebat.
Homini si cui facta fuerit in cute corporis
eius cicatrix signi lucida. notandum cicatricem dicere
scripturam non uulneris, sed etiam solius coloris notam.
cod. Graeci 7 ce eris prosautus/ //legon (legon
add. m. 2) C,T 8 Xjyujv om. cod. Gratci 9 dicat CI 11 lexis autos
legon sed eris autos legon CT 12 et om. CT peperit CT 15 semen
om. T peperit CT 18 quur C 20 tres] sex CT 21 cod. Graeci:
a*aO-api(j>; aliqui autem codices Graeci non habent: in sanguine mundo
suo, sed: in sanguine inmundo suo ait Auffustinus in Qiiaest. in Leu.
quaest. XL 22 dictum (c 8. l. \'Jł. 1) C
Et fuerit in cute coloris eius tactus leprae .
tactum dicit ipsam maculam. quod ipse homo lepra sit tactus.
Et uidebit eum sacerdos et inquinabit eum:
pro eo, quod est "inquinatum pronuntiabit".
Et pilus qui est in tactu conuertatur albus:
id est: conuertatur in album.
Et purgabit eum sacerdos: signum enim
est. purgatum pronuntiabit. sicut "inquinabit". quod supra
dixit. inquinatum pronuntiabit.
Et uiderit eum sacerdos. et ecce commutata
est significatio in cute. et inquinabit illum sacerdos .
plus habet et: nam ea coniunctione detracta integer sensus
est hoc modo: si autem conuersa fuerit significatio in
cute, posteaquam uidit eum sacerdos. ut purget illum,
et uisus fuerit denuo sacerdoti, et uiderit eum sacerdos,
et ecce commutata est significatio in cute. inquinabit
illum sacerdos.
Et tactus leprae si fuerit in homine, ueniet
ad sacerdotem; et uidebit sacerdos, et ecce cicatrix
alba in cute, et haec mutauit pilum album, et a sano
carnis uiuae in cicatrice . id est: mutauit pilum in album
colorem in cicatrice; mutauit autem a sano carnis uiuae, id
est. quia non talem pilum habet, quod sanum est in carne uiua.
De leproso cum loqueretur, ait: et inmundus
inmundus uocabitur, quasi non satis esset semel dicere: inmundus
uocabitur. quamquam nonnulli codices ita habeant, in
alio graeco ita inuenimus semel dictum: inmundus uocabitur.
item paulo post dicit: cum sit inmundus, inmundus
13, 7. 8 18 Ib. 13, 9. 10 24 Ib. 13, 45. 46 T 18 leprae] lepra est CT si s. I. fJi. 1 C
20 mutabit C 21 mutabit CT 22 cicatrice scripsi: cicatricem CTd
23 uiuat d 24 Hinc incipiunt cod. NLS et b loqueretur] loqueretur
dfis b et om. N 26 habent NLSI tamen in (tamen 8. I. add.
m. 2) S cod. Graeci: ay.aS-apToc xsxX-rjasia: 27 dictum (c s.
i. m. 2) C
exprimi potuit. ait enim graecus:
non hoc est existens, quod graecus dixit
essens" ab eo, quod est esse, non ab eo, quod est existere.
Et uestimento si fuerit in eo tactus leprae.
potuit usitate ita dicere: et in uestimento si fuerit tactus
leprae.
Aut in omni uase pelliceo in quocumque.
fuerit in eo tactus . poterat satis esse: in quocumque fuerit
tactus.
Et ecce non commutauit tactus aspectum
suum, id est colorem, in quo aspicitur. non enim aspectum,
quo ipse aspicit; tactum quippe ipsam maculam dicit.
Et accipiens sacerdos de emina olei superfundet
in manum sacerdotis sinistram . non dixit "in
manum suam sinistram", cum utique in suam faciat.
Uiro, uiro cuicumque fuerit fluor.
Et homo cuicumque exierit ex eo concubitus
seminis.
Et omne super quodcumque dormit super
illud.
Et omne super quod sederit super illud
inmundum erit.
Et emittet in manu hominis parati in
18 Ib. 15, 2 19 Ib. 15, 16 21 Ib. 15, 20 23 Ib. 15, 20 25 Ib. 16. 21 ex u m. 2) 8 acatartos on acatartos este C acataptoyonaptopetie
N acathartos on achathartos este LS oyatopto; ov tXXtXt\'tXptOç
EOTE b 4 exsistens C dicit d W\'i] ON CL on NS ov 6 5 esse
om. b exsistere C 6 sec. cod. Alex. uestimento I uestimenta C
in uestimento N lep C lepre N 7 usita et N ita om. C 9 Aut]
Et/S pellicio CN quocunque N 10 fuerat fin. LS 12 commutabit C
13 quem bd 14 ipsam] isam N 15 hemina Nbd 16 sacerdos 01
17 utique in] utique in manum N faciet bd 19 cubitus N 21 quodcumque
C 23 omnes N
parati: de hirco emissario loquebatur, cum hoc diceret.notandum
est autem, quomodo dicat scriptura in manu.
Homo, homo filiorum Israhel, id est: ex
filiis Israhel. ista autem repetitio quemlibet hominem uidetur
significare, id est: ille aut ille.
Turpitudinem patris tui et turpitudinem
matris tuae non reuelabis . hac locutione concubitum
uetuit cum his personis.
Turpitudinem fratris patris tui non reuelabis
et ad uxorem eius non introibis; propinqua
enim tua est . et posuit pro "id est"; hanc enim dicit
turpitudinem fratris patris eius, id est turpitudinem patrui.
pudenda uxoris patrui.
Et exhorruit terra eos, qui insident super
eam, id est: sedes habent, quod est "habitant".
Et permetentibus uobis messem terrae
uestrae non perficietis messem uestram agri tui permetere.
hoc, quod a plurali coepit et ad singularem numerum
terminauit, plerique latini interpretari noluerunt. sed dixerunt:
agri uestri, ubi dictum est: agri tui, quasi Graecus hoc non
posset dicere; magis ergo locutio notanda fuit quam emendanda.
Quicumque acceperit sororem suam ex
patre suo aut ex matre sua et uiderit turpitudinem
eius et ipsa uiderit turpitudinem eius, <inproperium
\' est; exterminabuntur in conspectu generis sui:> turpitudinem
sororis suae reuelauit, peccatum [suum]
accipient. peccatum posuit pro "poena peccati".
17 Ib. 19, 9 23 Ib. 20. 17 CNL 3 manum CL 11 et om. b 12 dici LSl
13 patrui om. N patrni] patruum eorum N 15 exorruit N 16 habitPt
b 18 tui] uestri b 20 terminabit C 21 grecus LS 22 posseat If
eiuendcnda L1 23 acciperit LSl 25 ipse b turbitudinem C inyroperium-nenrris
sui addidi ex Quaestionum libro III. quaest. LXXY
27 suum inclusi 28 posuit] pro posuit N ponae An
Et segregabitis uosmet ipsos inter medium
pecorum mundorum et inter medium pecorum
inmundorum et inter medium uolucrum mundarum
et inmundarum. segregabitis uosmet ipsos, dixit, inter medium
mundorum et inmundorum, quoniam segregantur munda
ab inmundis uel a mundis inmunda; noua est omnino locutio.
aliud est enim "segregabis inter medium pecorum mundorum
et inter medium pecorum inmundorum", sicut saepissime loqui
solet, aliud est, quod modo ait: segregabitis uosmet
ipsos, tamquam illa ab alterutris segregantes se ipsos segregent
ab utrisque tamquam iudicando inter utraque.
Dic sacerdotibus filiis Aaron et dices
ad eos: in animabus non inquinabuntur in gente
eorum nisi in propinquo qui proximus est eis . in luctu
dicit, qui debetur animabus defunctorum; ideo enim lugetur,
quia excesserunt.
Et caluitium non rademini super mortuum
et super carnes suas non secabunt sectiones . usitata
esset locutio "carnes suas non secabunt sectionibus".
Mulierem fornicariam et profanam non accipient
et mulierem eiectam a uiro suo, quoniam sanctus est
domino deo suo . non dixit "quoniam sancti sunt", sed
tamquam de uno loqueretur, cum coeperit a plurali. deinde
sequitur singulariter: sanctificabit eum; dona domini dei
uestri iste offeret; sanctus est, quoniam sanctus ego
dominus, qui sanctifico eos, rursus ad pluralem conclusit.
om. S. spatio uacuo relicto omnino] omnium b
9 post solet add. m. 2 s. I. scriptura et S quod] quo LSl ait
s. I. m. 1 S 10 illa om. b alterutrum b segregantes se] segregan
esse C 13 in animabus om. b 14 in ante propinquo om. LSb
15 lugentur b 17 rademini caput (?); qf. Loc. de Numeris XIIII
18 sectiones] secationes LSb 21 a om. LSb 23 cum om. C cęperit C
24 sanctificauit NLSd sanctificaui b ecftaaEi cod. Alex; sed cf. Quaest.
in Leuit. quaest. LXXVIII
Si autem sacerdos possederit animam emtam
pecunia, hic edet de panibus eius . non dixit: haec edet.
cum animam dixerit, quae generis est feminini; sed potius
ad illud respexit, quod per animam significare uoluit, id est
hominem.
Et filia hominis sacerdotis si fuerit uiro alienigenae,
id est: si nupserit uiro alienigenae.
Et locutus est dominus ad Moysen dicens:
uitulum aut ouem aut capram cum natum fuerit et
erit septem dies sub matre sua . plus uidetur habere et
secundum usitatissimas locutiones in scripturis quas latini
plerique transferre noluerunt.
Et sanctificabor in medio filiorum Israhel:
quod est "sanctus habebor". neque enim dominus etiam
praeter filios Israhel non est sanctus. eo sensu dictum est et
in oratione dominica: sanctificetur nomen tuum, id est
sanctum habeatur ab hominibus.
Loquere ad filios Israhel et dices ad eos: sollemnia
domini quae uocabitis uocata sancta ista sunt
sollemnia mea . sex diebus facies opera. cum ad plures
loquendum dixerit, tamquam ad unum postea loquitur.
Et numerabitis uobis a die crastino sabbati,
quo obtulerit gremium superpositionis, septem septimanas
integras numerabis . non dixit "numerabitis", cum
ad plures superius loqueretur.
Et cum nominasset filius mulieris Israhelitidis,
nomen maledixit. cum hic non addiderit "dei".
16 Matth. 6, 9 18 Leu. 23, 2. 3 22 Ib. 23, 15. 16 26 Ib. 24, 11
1 emptam LSb 2 pecuniam LS 6 sacerdotis hominis b 7 nubserit
L alienigena X alienigene L 9 aut capram] ad capram X
10 diebus N 18 (et 20) sollemnia S solemnia bd 19 q: C sunt
ista X 20 sex diebusJ sed diebus sex b facietis L facie.s (n u.) S
22 a die] ad te X 23 qua XLSbd optulerit CS superpositiones X
septem] sementfi X 26 filios XLS1 mulieris om. XLS israelitidis
N
maledixit.
Homo, homo si maledixerit deum suum peccatum
accipiet. ecce ubi satis adparet locutionis esse, cum
dicitur: homo, homo, tamquam dicat "homo ille aut ille".
hoc est quicumque homo, non, sicut quidam putauerunt:
homo, homo ita dici, tamquam laudabiliter nuncupetur, ac
si diceretur: homo, sed homo; id est: non qualiscumque
uelut similis pecori, sed qui uere sit homo. quem sensum
non esse uerum, sed locutionis hoc esse scripturarum aperte
hic ostenditur, cum in eo dicitur, qui culpatur, non qui
laudatur.
Cum de seruis ageret, quos liceret habere Israhelitis,
et erunt uobis, inquit, in possessione in aeternum, cum
utique aeterni moriendo esse non possent uel domini uel
serui. aeternum ergo dixit, ubi non est temporis praestitutus
modus, quousque seruiant, sicut constitutus est eis, quos in
remissione dimitti iubet libertati suae.
Si in praeceptis meis ambulaueritis et mandata
mea obseruaueritis et feceritis ea, et dabo pluuiam
uobis in tempore suo . superfluum est "et" consuetudini
locutionis nostrae, sed more scripturarum additum; sequebatur
enim: dabo uobis.
Et si usque adhuc non oboedieritis mihi, et
adponam castigare uos septies in peccatis uestris .
etiam hic superfluum est "et"; sequebatur enim: adponam
semel offer. cod. Graeci 4 qutl C 5 homo, homo om. X
7 nanccupetur N 9 peccori K 13 serbis C 14 erunt (n s. I. m. 1) C
inquit uobis .J.YLS possessionem bd 15 moriendo (en s. I. tn. 1) C
uel—serui om. K; spatium sufftciem uacuum 16 prestitutus CNL
prescitus b 20 obserbaueritis C etl C 22 locutionis (s JH.
1 a. l.) S additur N 25 septies septies (alt. septies s. I. m. 2) S
septiens L
accipiendum est.
Et uobiscum erunt unusquisque secundum tribum
uniuscuiusque principum.
Filiis Symeon secundum propinquitates eorum.
secundum populos eorum, secundum domos familiarum
eorum, secundum numerum nominum eorum,
secundum caput eorum, omnia masculina a uiginti
annis et supra, omnis, qui procedit in uirtute, recognitio
eorum. haec locutio, quod non dicit: filii Symeon
uel ex filiis Symeon, sed filiis Symeon datiuo casu.et hoc
seruat deinceps in ceteris tribubus, non est translata ah
interpretibus latinis. quos inspicere potuimus. in sola autem
tribu Ruben quae prima numerata est, non est ista locutio:
non enim ait: filiis Ruben secundum propinquitates eorum,
et cetera, sed ait: et fuerunt filii Ruben primogeniti
Israhelis secundum propinquitates eorum, et deinde
similiter ut in ceteris.
Et fecerunt filii Israhel secundum omnia, quae
mandauit dominus Moysi et Aaron, ita fecerunt.
(ga s. I. m. 1) C septies ait b septiens L septie.s
septie.s (utrimqtte n eras.) 8 pro] septies pro b 2 Expliciunt
loquuciones leuitici Incipiunt questiones fol. 136b C Explicit locutiones
libri leuitici incipit questiones leuitici fol. 67b X Expliciunt locutiones
leuitici Incipit liber locutionum numeri L Expliciunt locutiones leuitici.
incip liber locut numeri lol. 20 S
3 Locutiones eiusdem libri numeri fol. 15sb C 4 rł\'J).+,v LXX capud C
caput LSSbd 5 uniuscuiuscumque b 6 filii LSlb simeon SXbd
7 dumos C post domos add. eorum N 9 capud SI 11 filii I
filiis C simeon bd 12 simeon CXbd sed om. X simeon bd
13 serbat C tribus S 15 numerata ex nommata S non] et non JY
17 filiis b priinogeniti (i fin. sup. a m. 1) X 18 Israhelis]
eorum A\'
Sacerdotes qui uncti sunt quorum consummauerunt
manus eorum sacerdotio fungi.
Et inponent super illud omnia uasa eius, quibus
ministrant in ipsis.
Et reddet cui deliquit ei . quidam locutionem istam
transferre nolentes emendato ordine uerba transtulerunt dicentes:
et reddet ei cui deliquit.
Uir aut mulier quicumque fecerit ab omnibus
peccatis humanis . non ait: quaecumque fecerit; sed locutio
est, ubi sexus masculinus pronomen uindicauit, quamuis
posterius femininus sit positus, quae locutio usitata non est.
Uiri uiri si praeuaricata fuerit uxor eius: non
solum . quia geminauit nomen, ut diceret: uiri, uiri. sed
etiam quia addidit "eius", notanda locutio est.
Si superueniet illi spiritus zelandi, illa autem
non fuerit inquinata, et adducet homo uxorem suam
ad sacerdotem: superfluum est "et", sed scripturis usitata
locutio.
Erit aqua argutionis quae maledicitur haec .
hanc locutionem inusitatam fecit ordo uerborum; posset enim
usitate ita dici: erit aqua argutionis haec quae maledicitur,
aut: erit haec aqua argutionis quae maledicitur, uel si quid
aliud usitata uerba ordinando dici potest.
Innocens esto ab aqua argutionis quae maledicitur
haec. in hac locutione non solus uerborum ordo
inusitate sonat, sed etiam casus mutatus est; esset enim
integrum et usitatum: innocens esto ab hac aqua argutionis
15 lb. 5, 14. 15 19 Ib. 5, 18 24 Ib. 5, 19 S consumauerunt N 3 secundum cod. Alex. o delinquit
C deliquid LB. 6 transfere C transtullcrunt C 7 delinquid C
deliquid Sl 8 unir 8 9 humanis (h 8. I. m. 1) C 10 uSdicauit b
11 quaej quem N 12 fuerint N 19 sec. cod. Alex. 20 possit C
22 aut-maledicitur om. b 23 aliut C 25 hac N haec in ras. m. 2i S
ac locucione C 27 hacj ac V
Et inflabitur uentrem pro "inflabitur uentre". haec
locutio et apud latinos auctores frequentatur; sed interpretes
nostri qui eam transferre noluerunt dixerunt: et inflabitur
uenter eius.
Uir uel mulier quicumque magne uouerit
uotum, non dixit: quaecumque.
Et radetur caput suum, talis locutio est qualis
superius: inflabitur uentrem.
Sex uehicula tecta et duodecim boues, uehiculum
a duobus principibus et uitulum a singulis .
in hac locutione notandum putaui eosdem dictos uitulos, quos
boues dixerat; sed hoc etiam graecum idioma esse perhibetur.
Princeps unus cotidie, princeps cotidie offerent
dona sua, pro eo, ut diceret: singulis diebus singuli principes.
Uitulum unum pro bubus et hircum ex capris
unum.
Et non erit in filiis Israhel accedens filiorum
Israhel ad sancta . uidetur potuisse sufficere: et non:
erit in filiis Israhel accedens ad sancta. aut certe: non erit
filiorum Israhel accedens ad sancta.
Et fecit Moyses et Aaron et omnis synagoga
filiorum Israhel Leuitis; secundum quae praecepit
dominus Moysi de Leuitis, ita fecerunt eis filii
Israhel.
17 Ib. 7. 15. 16 19 Ib. 8, 19 23 Ib. 8, 20 C 5 transferri C uoluerunt C 8 dixerit b 10 uentre N
11 tecta] testa b boues] uobes CI uobis N ueiculum N 13 locucione
(ne 8. Z. m. 1) C dictus C 14 boues] uobis N grecum LS
15 alt. priceps 81 offerunt C 17 bobus bd 19 sec. cod. Alex.
et non erit et non erit C Israhel Ottl. b accidens N filiorum
Israhell TCDV u:wv topeer//. cod. Alex. 20 potuisse] posse d 23 sinagoga
CNS 24 leuitas C 25 lebitis N filiis b
Et homo, homo quicumque mundus fuerit et
in uiam longinquam non est et defuerit facere pascha,
exterminabitur anima illa de populo suo . ergo homo,
homo locutio est, ac si diceret: quicumque homo, ille uel ille.
Et cum ascendisset nubes a tabernaculo, et
postea promouebant filii Israhel . poterat plenum esse:
et cum ascendisset nubes a tabernaculo, promouebant filii
Israhel.
Et promouebant ordo castrorum filiorum luda
primi.
Et promouebunt filii Gerson et filii Merari.
futuri temporis uerbum posuit, cum rem gestam praeteritam
narret sicut in superioribus cum de nube loqueretur, ad
cuius motum uel stationem castra promouebant uel consistebant.
atque ita deinceps in plurium promotionibus hoc uerbo utitur.
Et dixit Moyses Hobet filio Raguel Madianitae
genero Moysi, non ait: genero suo.
Et dixit ad eum: non ibo, sed ad terram meam
et ad progeniem meam, subauditur "ibo".
Et promiscuus qui erat in eis concupiuerunt
concupiscentiam . singularem posuit pro plurali, ut promiscuus
diceret, non promiscui; et tamen pluralem reddidit.
cum ait: concupiuerunt.
Nunc autem anima nostra arida, nihil praeter
in manna oculi nostri. desunt uerba "est" et "sunt";
Ex. 12, 21. 22 16 Num. 10, 29 18 Ib. 10, 30 20 Ib. 11. 4
24 Ib. 11, 6 cod. Graeci av$pu>rcos semel ponunt ante alt. homo add. et b
2 uia N 3 po«»pulo C 5 nubis LS1 6 airrjpov cod. Alex. promouebunt
C 7 nubes om. CNLS1 11 gessom N 12 posuit 8. I.
m. 1 C quQ C 13 narrat N 14 promouebunt C 15 plurimum S
16 hobeth S obeth bd raguhel NS madianite N mazianitae LS
17 supra genero utroque loco add, m. 2 ai cognato S 19 progeniam C
subauditor iNn 20 erceO-jjj.raav cod. Alex. concupierunt N 21 pluraliter
C 23 quum C concupierunt N
manna sunt oculi nostri. nam quidam interpretes sic transtulerunt
et addiderunt uerba, quae non sunt in graeco.
Et molebant illud in mola.
Sescenta milia peditum in quibus sum in eis.
Et abstulit de spiritu qui super ipsum "subauditur
aut erat" aut "erit". sed hanc locutionem. quae
dicitur ellipsis, graeco eloquio familiarissimam et. quantum
puto, etiam hebraeo latinos interpretes transferre piguit, cum
et in latina lingua frequentetur quamuis minus quam in graeca.
Et percussit dominus <populum> plagam
magnam ualde: notanda fuit locutio: percussit plagam.
non "percussit plaga", quod est usitatum.
Et homo Moyses lenis ualde. subauditur "erat".
Et ira animationis domini super eos, subauditur
"facta est".
Et ecce Maria leprosa sicut nix: et hic
subauditur "facta est."
Et quae terra in qua isti insident super
eam; et quae ciuitates in quibus isti habitant in ipsis.
Locum ipsum quem nominauerunt uallem
Botrui. cum superius dixisset: uenerunt in uallem Botrui.
dictum est ergo per anticipationem, non quia iam hoc
uocabatur, quando uenerunt, sed cum scriberetur. hic liber,
iam uocabatur.
15 Ib. 12, 9 17 lb. 12, 10 19 Ib. 13, 20 21 Ib. 13, 25. 24 2 sicj ita d transtullerunt C 3 grego N 5 sexcenta LSbd
6 abstullit C 8 ellypsis NLS eclipsis b familiarisissimam S 9 hebreo
N interpretis C interpres N pinguit N quil C 10 in om. C
latini C frequententur b grega N 11 populum quod a libris
abest addidi ad LXX plaga C 12 plaga N 13 non—plaga om. N
14 moses N 15 iram LS 17 Et-est om. b; Et om. LS 18 est
om. CNLS1 22 botri bd botri bd 24 uocabitur (sed supra i add.
m. 1 a) C quQ C
Quoniam fortior nobis est magis usitata
esset locutio si non haberet: magis.
Et protulerunt pauorem terrae quam explorauerunt
t eam.
Terram quam transiuimus eam explorare,
terra comedens qui habitant super eam est. dicendum
autem fuit usitate: terram quam transiuimus explorare.
Terra quam explorauimus eam bona est ualde
ualde.
Et ait omnis synagoga lapidare eos in lapidibus
. non dictum est: lapidibus, cum ipsum lapidare
posset usitata locutione sufficere.
Et quousque non credunt mihi in omnibus
signis quibus feci in ipsis? non ait: quae feci in ipsis.
Puer autem meus Chaleb, quoniam spiritus
alius in eo et adsecutus est me, et inducam eum in
terram . usitatum esset, si non haberet: et.
Et inducam eum in terram, in quam intrauit
illuc . sufficeret usitata locutione: in quam intrauit.
Et ait dominus ad Moysen et Aaron dicens.
hoc inlatum est, cum dominus et superius loqueretur. facit
hoc saepe scriptura; cum aliquid aliud uult dicere, iterum
inducit loquentem, qui iam loquebatur.
Quotquot murmurauerunt super me.non
ait "de me" aut "aduersus me".
14, 10 13 Ib. 14, 11 15 Ib. 14, 24 18 Ib. 14, 24 20 Ib. 14, 26
24 Ib. 14, 29 cum usitata coniungit b 3 protullerunt C exploraueruut,
expoliauerunt b 5 transibimus C exploraret N 6 terram NL
commedens C abitant N 7 terra, (m eras.) S terra d post
transiuimus add. eam CNLSb 8 terram CNSb 10 sinagoga CL
11 lapidibus (bus s. I. m. 1) C 12 possit C 15 caleb N caleph b
16 xai si-aaa» cod. Alex. 17 et] ei N 18 Et om. C; Et-terram om. b
terra C in quam-illuc om. C 19 sufficere N qua C post
intrauit add. in quam intrauit illuc C 20 aaron (alt. a s. I. m. 1) C
24 Quotquod (t supra d) N murmorauerunt C
Et hereditate possidebunt terram, quam
uos abscessistis ab ea . usitatum esset: a qua uos abscessistis;
nunc uero et quam abscessistis dictum est nouo
more et additum est" ab ea", sicut scripturae loqui solent.
sicut est: penitusque sonantes accestis scopulos. id
est: accessistis scopulos, non ait: ad scopulos; et: deuenere
locos, non ait: ad locos . ita quam abscessistis. non ait:
a qua abscessistis.
Ego dominus locutus sum: nisi ita fecero
synagogae malignae isti. quaerendum est sane quid sit
quod graece positum est
paene ubique interpretati sunt "nisi".
In terram in quam ego induco uos illuc.
Si autem anima una peccauerit non sponte, offeret
capram unam anniculam pro peccato. et exorabit
sacerdos pro anima inuita et quae peccauerit nolenter
ante dominum exorare pro eo; et remittetur ei. in hac
sententia et illa locutio notanda erat, quod ait: et exorabit
sacerdos et postea dixit: exorare — utrumque enim simul
ita dici posset: exorabit exorare — et illa. quod a feminino
genere incipiens ad masculinum clausit. cum enim dixisset:
si anima una peccauerit, conclusit dicens: exorare pro
14, 35 13 Ib. 15, 18 14 Ib. 15, 27. 28 C quam] et quam b 2 abscessistis (s ante ti s. l.
m. 1) C 3 post quam add. s. I. m. 2 uos 8 nouo] nobo C* et
nouo b 4 abditum JV 5 poenitusquae JV sonantis NLS accesistis C\'
adcessistis N accessistis S discopulos N 6 copulos N non] et
non N 7 locus C ita quam] itaquc L ita S ita et quam bd
nou—abscessistis om.N 10 sinagogae CL ista maligna 6 11 grecaeIViS\'
grece L sit LSb C in een NLS IVYJEV b 12 poenae
N poene S post nisi addita sunt uerba sequ. in terra b 13 terram
(pr. r s. I. m. I) C qua N ego post uos offert C 14 autem] 5s
coli. Akx. 16 qui C peccauerat NLSb 17 xat aaE&YjssTat aozva
cod. Alex. 18 et ante exorabit om. CNL exorauit 81 19 utrumque
C 20 et exorare N foeminino S 21 qua C
et dimittetur ei, in latino quidem non adparet, quia hoc
pronomen generis omnis est; sed in graeco masculinum
elucet, ubi habet ao-cjj), quod hic positum est "ei". quod
uero hic dictum est: pro anima inuita, intellegitur "quae
inuita peccauerit, non quod nolit pro se offerri". hoc enim
etiam consequenter exposuit, cum ait: et quae peccauerit
nolenter. et ideo inuita positum est, quia latine non
potuit exprimi, quod graece dictum est:
enim potuit dici "nolenteta" uel quid aliud ab eo quod
nolens fecerit.
Et anima quaecumque fecerit in manu superbiae,
subauditur "peccatum". notandum etiam quod ait: manu
superbiae, manum ponens pro opere siue potestate.
Morte moriatur homo; lapidate eum lapidibus
omnis synagoga. et morte moriatur et lapidate lapidibus
et lapidate omnis synagoga locutiones sunt
inusitatae nobis.
Et accipite singuli turibulum suum.
Et descenderunt ipsi et omnia quae sunt eis.
praesens posuit pro praeterito, sunt pro erant uel fuerunt.
Et omnis Israhel qui in circuitu eorum fugerunt
a uoce eorum . subauditur "erat"; id est: omnis Israhel
qui erat in circuitu eorum.
Quoniam sanctificauerunt turibula
22 Ib. 16, 34 25 Ib. 16, 37 1 et om. LSN adiuncxit S 2 demittetur S 3 est—hic om. b
grego N 4 E\'.lucet (a er.) S auto CNLS quod uero — u. 9
dictum est in mg. infer. m. 1 S 5 quae] quam N 7 cum] ubi b
peccauit NLSb 8 inuita om. b quia] quam N 9 expremi C
acuriastis C acusiastises NLS a/cooiaotiara b 10 potuit enim b
nolentuta C nolenta N 12 manu] man b 16 sinagoga CNL
17 sinagoga NL 19 accepita C thuribulum bd 20 eis] WJTOI;
cod. Alex. 21 fuerant N 22 fugierunt (i 8. I. add. m. 2) S
25 turribula C thuribula bd
turibula peccatores hi in animabus suis; sed quasi
quaereretur, quorum turibula, pro eo, ut diceret "sua" , dixit:
peccatorum horum. qui autem sanctificauerint, intellegendum
reliquit, id est quia ipsi.
Et ecce germinauit uirga in domum Leui:
latina consuetudo "in domo Leui" exigeret dici.
Et ego accepi fratres uestros Leuitas de
medio foliorum Israhel dationem datam domino haec
locutio in latinum necessitate ita translata est; nam
graecus habet:
exprimere, dicturus est: datum datum, quia et
est — secundum quod dicit apostolus: non quia quaero
datum, sed requiro fructum, quod in graeco
est, et in Genesi: dedit Abraham data filiis suis, graecus
habet:
filiis uestris,
est non nomen, sed participium. ac per hoc datum datum
dici posset, tamquam datum quod datur, nisi ambiguitas
uitanda esset. hanc ambiguitatem quidam nostri interpretes
uitare conantes "donum datum" dixerunt; sed donum graece
quia non sibi hoc donatum a filiis Israhel dicit deus, sed
16 Matth. 7, 11 in mg. infer. m. 1 C 2 thuribula
bd animabus] manibus b 3 turribula C thuribula bd 5 reliquid
CNLS1 6 germinabit Cb domom C 10 necessitatg C
translatum C 11 doma de doma non C domadedomenon NLS Sojia
Ssoofievov b uellit C 12 doma CNLS cojxa b datum (a in ras.
m. %) S 13 quod dicit om. S apostolos C apostolum S q:ro C
14 req:ro C domus C doma NLS Sofia bd 15 genesis C abraam K
abram C gregus N 16 domata CIYLS 17 domata CNLS
õop.a\'ta b dedomo fi C dedome non L dedomenon NSl 18 partisipium C
datum datum datum dici C 20 interpretes post conates b 21 uitarem N
graece] gregae N 22 doron CNLS doma CNLS loca C
et quae donantur data dici possunt. et ideo omne donum
etiam datum est, non omne datum etiam donum est, quia
non omne quod datur continuo etiam donatur.
Omnis primitia olei et omnis primitia uini
et tritici primitia eorum quaecumque dederint domino
tibi dedi ea. non dixit: omnem primitiuum tibi dedi
eum; sed, cum dixisset: omnis primitia et enumeraret
de quibus rebus esset, intulit: tibi dedi ea. nec saltem:
tibi dedi eam, aut: tibi dedi eas, id est primitias; sed
neutrum genus intulit, quod quidem fieri absoluta locutione
etiam in latina lingua solet. neque hoc quod dictum est,
primitia, latinum uidetur; primitiae quippe numeri tantum
pluralis dici solent. sed si potuerunt interpretes nostri transferre
quod in graeco inuenerunt: non congregabo conuenticula
eorum de sanguinibus, et alio loco: uirum
sanguinum et dolosum abominabitur dominus, cum
sanguis in latina lingua numeri sit tantum singularis, cur
etiam hic pigeret singularem numerum "primitia", sicut
habet graecus, exprimere? aliqui tamen interpretes primitias
et per accusatiuum casum, ut dicerent: omnes
primitias tibi dabo. ita utramque locutionem nobis inusitatam,
quomodo in graeco inuenta est, transferre noluerunt
Loquere filiis Israhel, et accipiant ad te iuuencam
rufam . pro eo, ac si diceret: adducant ad te, aut
certe utrumque usitate diceretur: accipiant et adducant ad te
iuuencam rufam.
C 3 pr. etiam] et ia b 5 primicia uini C 6 primitia? N
dederat b 7 primitibum C 8 omnes C primitię C numeraret C
9 rebus] rebus rebus C om. b intullit C ea C nec-eam om. C
saltim LS 13 numero S2 14 plurali XLS potuerint IV1 17 abhominabitur
S 18 quur CN 19 pigeret (t s. I. w. 1) C piget et b
20 gregus N 21 accusatibum C 23 transferrae N 24 ad] a NLSlbd;
cf. Quaest. in Num. quaest. XXXIII
Et lauabit corpus suum aqua. hoc intellegeretur
etiam si non haberet: aqua.
Et <re>ponet extra castra in locum mundum .
non "in loco mundo" dixit, quod latinae locutionis est.
Omne uas apertum quaecumque non habent
alligaturam alligatam super ea.
Et accepit Moyses uirgam quae ante dominum,
subauditur: erat.
Quia non credidistis sanctificare me in conspectu
filiorum Israhel, id est: sanctitatem meam declarare.
secundum istam locutionem dictum est: et pro eis
sanctifico me ipsum, et in oratione dominica: sanctificetur
nomen tuum.
Et incolae fuimus in Aegypto dies plures, pro
annis multis.
Et dixit ad eum Edom, hoc est: gens ipsa —
non enim adhuc uiuebat Edom, qui erat Esau — sicut isti,
qui nuntios miserunt, Israhel uocabantur, quod prius nomen
unius hominis erat.
Et dicunt ei filii Israhel: iuxta montem
transibimus; si autem de aqua tua biberimus ego et
pecora mea, dabo pretium tibi. satis eleganter a plurali
transit ad singularem numerum, tamquam Israhel diceret.
cum dixisset: filii Israhel, et a uerbis coepisset numeri
pluralis, quod est: transibimus et biberimus.
11 Ioh. 17, 19 12 Matth. 6, 9 14 Num. 20. 15 16 Ib. 20, 18
20 Ib. 20, 19 C lauauit S suum (pr. u s. I. m. 1) C 2 aquam LSb
3 reponet scripsi: ponet libri; cf. Qtiaest. in Num. quaest. XXXIII
locom N1 4 loco (co 8. 1. m. 1) C latine CL 6 adligaturft C
alligatamj alligam LS2 9 crededdistis (d med. et tis 8. l. m. 1) C
credidisti N 14 Et incolae om. b 16 eum om. b 17 uibebat C
isti] ipsi NLSbd 18 qui om. d nuntius C 19 hominis] nominis L
21 transiuimus NLS1 biberibus L 24 filiis CNLSlb irahel C om. b
cepisset CL 25 transiuimus LSl
Et uidit omnis synagoga, quia dimissus
est Aaron . non facile hoc uerbum reperitur in scripturis
dimissus pro eo, quod est mortuus; hoc et in euangelio est,
ubi ait Symeon: nunc dimittis seruum tuum in pace .
uerum tamen
quam a dimissione dictum sonat; non enim dixit:
a<
Et fleuerunt Aaron triginta dies omnis domus
Israhel.non dixit: fleuit, nec dixit: tota uel uniuersa, sed:
omnis, quasi plures essent; sicuti est "omnis homo", quod
de omnibus dicitur, longe utique aliud quam totus homo,
quod de uno dicitur. sed adsidue ponit scriptura omne pro toto.
Et detrahebat populus ad deum et aduersus
Moysen . non dixit: de deo, sed: ad deum. quamuis hanc
locutionem quidam transferre nolentes "detrahebant de deo"
transtulerunt.
Ora ergo ad dominum ut auferat a nobis
serpentem . sicut et in Exodo dictum est "ranam" singularem
pro plurali.
Et factum est quando momordit serpens
hominem, et aspexit in aeneum serpentem, et uiuebat.
non solum hoc habet ista locutio, quod uertit modum uerbi
et ab specie perfecta praeteriti temporis ad inperfectam
clausit, sed etiam quod plus habet: et.
17 Ib. 21, 7 18 cf. Ex. 8, 6 20 Num. 21, 9 CNLS dimisus 8 4 simeon Cbd 5 apocalypsis C
apolyis N apolsis LS arcoXats b in resolutione C 7 aatsii; scripsi:
aps C afis NLS cx\'?t; b azzt; d dimittis om. N 10 omnes C
11 omnibus (bus 8. I. m. 1) S 13 detraebapt N 15 transferrac N
detrahebat N 16 transtullerunt C 17 ergo om. d dominum]
deum Cbd 18 et om. NLSb rana C singulare d 19 pro om. C
20 eoaxsv cod. Alex. 21 eneum Cb aeneum (ne s. 1.) N 23 ab (b
s. I.) N a bd speciae N temporaJis ial exp. m. 1) C 24 etJ
ei N om. C
Et eleuantes ex Obot castra conlocauerunt
in Acalgai trans in heremo . hoc est: in ulteriore heremo.
Et percussit asinam in uirga . non dixit "uirga"
sed: in uirga.
In maledictionem inimicorum meorum uocaui ;
te, et ecce benedixisti benedictionem non dixit "benediction",
sed, tamquam diceret: ecce dixisti benedictionem.
Quaecumque miserit deus in os meum, hoc
obseruabo loqui. non dixit: haec obseruabo.
Ueni mecum adhuc in locum alium de quo
non uidebis eum inde.
Et ait dominus ad Moysen: accipe duces
populi et ostenta eos domino contra solem, et auertetur
ira animationis domini ab Israhel. cum dominus loqueretur,
non dixit: et ostenta eos "mihi", et auertetur ira mea*
ab Israhel.
Domus familiae est Madian . de muliere hoc
dixit, quae cum adultero Israhelita percussa est. quibus
uerbis, quantum puto, intellegi uoluit nobilem fuisse, ut
diceret eam: domus familiae. sic iam uulgo ad insigne
diuitiarum et pater familias et mater familias dicitur.
Et locutus est dominus ad Moysen et Eleazar
sacerdotem dicens: accipe principium totius synagogae
filiorum Israhel a XX annis et supra . notandum
quid appellauerit principium, robur scilicet aetatis in
populo.
10 Ib. 23, 13 12 Ib. 25, 4 17 Ib. 25, 15 22 Ib. 26; 1. 2 1 sec. cod. Alex. elebantes N oboth bd 2 acalgai in ras. N
achalgai d colgai b heremo b ererno d 3 asinam] arenam C 5 maledicionem
C maledictione S 6 benediccionem C non dixit benedictione::
(sic s. 1. add. m. 1) C benedictioneip N 7 dixisti] benedixisti
N LS benedicionem C 15 auertatur b 17 mazian NLS 20 sic
iam] regiam C sicut iam bd insigne L insignem N 22 EleazarJ
ad eleazar NLSbd 23 tocius C sinagoge C 24 uiginti NLSbd
et supra om. b
Ut exaudiant eum filii Israhel, et: in ore
eius exibunt, et: in ore eius introibunt, id est: cum
iusserit.
Et fecit Moyses secundum quae praecepit
illi dominus; et adsumens legum statuit eum ante
Eleazarum sacerdotem et cetera ubi hoc notandum fuit,
quia, cum iam dixisset: et fecit Moyses secundum quae
praecepit illi dominus, eadem ipsa repetit.
Et commendauit eum secundum quae praecepit
dominus Moysi. non ait secundum quae praecepit
"illi" dominus.
Decimam decimam similaginis consparsam
in oleo agno uni; id est: singulas decimas singulis
agnis . quod enim ait: decimam decimam, significauit, quod
repetendae sint decimae per agnos singulos.
Et in mense primo quarta decima mensis
huius dies festus, septem dies azyma edetis . notandum
diem festum per plures dies celebrari et tamen diem festum
dici, non dies festos ipsius festiuitatis celebrationem, quotquot
dies tenuerit.
Et mense septimo una mensis. secundum
hanc locutionem dictum est in Genesi: et facta est uespera
et factum est mane dies unus; nam et ibi sicut hic
graecus habet
"prima die mensis" necessariam locutionem praetermiserunt.
quamuis a sententia uerborum non recesserint.
16 Ib. 28, 16. 17 21 Ib. 29, 1 22 Gen. 1, 5 S 5 Iesum om. N ihesum L 7 secundum] secum N
8 ipse 6 11 dominus] dominus Moysi b 12 symilaginis C consFsam Sib
13 agni C uni] uiri b id om. N 14 agnis] annis b 15 per]
quae N singulos agnos d singulos annos b agnus C singulus C
16 secundum cod. Alex. 17 azima CNLS 18 celebrari (i fin. sup.
e posit.) N 19 festos] festus C quodquod C 24 emera mia CNL
emera mia 8 -fJfJ-E? jua b interpretantes (n fin. a. l. m. 1) C
26 recesserit Sl
Uitulum unum ex bubus, arietem unum.
non ait: ex ouibus, sicut illud "ex bubus", cum et illud, si
deesset, plenum esset.
Agnos anniculos sine uitio septem . hoc
quod in agnis posuit, sine uitio, per omnia subauditur, et
in uitulo scilicet et in ariete.-
Decima decima agno uni septem agnis, id
est: singulas singulis.
Exceptis uotis uestris et uoluntaria uestra
et holocaustomata uestra et sacrificia uestra et
liba.mina uestra et salutaria uestra. hanc locutionem. si
uel graeca esset, non notarem . non enim ait: exceptis uotis
uestris et uoluntariis uestris et cetera, ut coeperat, sed
neque: excepta uota uestra, ut ab ipso uelut soloecismo
inciperet, sed. cum prius recte usitata locutione dixisset:
exceptis uotis uestris, ea deinde adiunxit per alium casum,
ubi subaudiri non possit "exceptis", sed "excepta": quod non
admittit nec graeca nec latina locutio.
Homo, homo quicumque uouerit uotum
domino, pro eo. quod est: omnis homo.
Cum autem mulier uouerit uotum domino
aut definierit definitionem in domo patris sui in
iuuentute sua. hic mulierem feminam dicit, etiamsi uirgo
sit, more scripturarum : unde etiam de Christo est, quod ait
apostolus: factum ex muliere.
Et audierit pater eius uota eius et definitiones
eius, quas definiuit. definitiones definiuit.
locutio est.
30. 3 21 Ib. 30, 4 25 Gal. 4, 4 26 Num. 30, 5 M arietum 81 2 bobus bd 5 agnis] annis N 8 singula
d 10 holochaustomata S et med. om. bd 13 ceperat C1 14 solecfsmo
C 16 adiuncxit S 17 sed om. C 18 amittit CS ammittit X
grega X 20 omnes C 21 pvr; euSYjtai cod. Alex. 22 definitionem
scripsi: definitione libri; cf. Quaest. in Num. quaest. LVIT 23 mnlierem
(Ii s. l. add. tn. 1) C foeminam S1 27 definitiones definiuit om X
Definiuit aduersus animam suam; id est
aduersus delectationes animae suae.
Et tacuerit pater eius, et stabunt omnia
uota eius . hic plus habet "et"; nam integer sensus est: si
audierit et tacuerit pater eius, stabunt omnia uota eius.
Si autem facta fuerit uiro . intellegitur
nupserit; scriptura sic loquitur.
Et uota eius super eam, subauditur: sunt,
quod nonnulli etiam interpretes addiderunt.
Omnia quaecumque exierint ex labiis
eius secundum uota eius et secundum definitiones
quae aduersus animam eius, non manet ei, cum expectaretur
numerus pluralis, ut diceret: non manent ei; nam
ita nonnulli interpretati sunt uitantes istum quasi soloecismum.
Mille ex tribu et mille ex tribu, ex omnibus
tribubus Israhel. numquid duodecies dixit mille? et tamen
repetitio ista millenos significat.
Interfecerunt in gladio . quod usitate diceretur:
interfecerunt gladio.
Et omnes ciuitates eorum quae in habitationibus
eorum . subauditur "erant".
Et uillas eorum succenderunt in igni. quod
usitate diceretur: succenderunt igni.
Et omnem multitudinem mulierum, quae non
nouit concubitum masculi, uiuificate. nusquam certius
adparet hebraea locutione mulieres etiam uirgines dici solere.
16 Ib. 31, 4 19 Ib. 31, 8 21 Ib. 31, 10 23 Ib. 31, 10 25 Ib. 31, 18
2 delectationes] delicta b 4 et 8. I. m. 1 C ei N 7 nubserit CL
8 eius] eris N subsubauditur b 9 interpretes etiam bd 10 exierunt
ie 8. I. m. 1) C.b ex-secundum om. C 12 manent LS cum] et
cum d 13 ei om. C 14 solycismum C 16 xai yIXiou? cod..Âle:c.
17 tribubus] tribus C ouuv cod. Alex. duodeciens CNLS1 ctj
et iam A\' 21 abitationibus N 25 cox £r\'ID cod. Alex. 26 cubitum CNLS
1)ŲŞ nusquam (prim nus in fine uersus exp. tn. 1) C 27 dici uirgines LSbd
Et a dimidia parte eorum accipietis, et dabis
eaEleazar sacerdoti primitias domini. non dixit "dabitis".
Et animae hominum a mulieribus, quae non
cognouerunt concubitum uiri, omnis anima duo et
XXX milia. et hic superior locutio confirmata est mulieres
dici etiam quae non cognouerunt concubitum uiri, id est
uirgines.
Et accepit Moyses et Eleazar sacerdos aurum
a chiliarchis et a centurionibus et intulit ea in
tabernaculum testimonii. uidetur dicere debuisse: et intulit
illud in tabernaculum testimonii, quoniam aurum acceptum
esse praedixerat. et plerique latini codices sic habent; sed
ideo pluraliter uidetur inlatum ut diceret: intulit ea, quia
multa uasa fuerant superius commemorata, in quibus erat hoc
aurum.
Et pecora multitudo erat filiis Ruben et
filiis Gad, multitudo copiosa ualde, non dixit: et
pecorum multitudo erat.
Et uiderunt regionem Iazer et regionem
Galaad, et erat locus locus pecoribus . non iungendum
est in pronuntiatione quod bis dixit locus; sed subdistinguendum:
et erat locus, et deinde inferendum: locus pecoribus.
quasi enim expectaretur qualis locus, ita repetitio
eleganter inlata est.
Et accedentes filii Ruben et filii Gad dixerunt
ad Moysen et Eleazar sacerdotem et ad principes
synagogae dicentes. non est ista uel graeca uel latina
locutio: dixerunt dicentes, sed hebraea uidetur.
19 Ib. 32, 1 25 Ib. 32, 2 C 4 cognouerant NLS cubitum CNLS omnes C
xazn. \'f\')Z1J cod. Alex. omnis — 1t. 6 uiri in mg. infer. m. 1 add. S
5 triginta NLSbd 8 moyses in ras. m. 1 S 9 intnllit C 10 tabernaculvtn
tv ex o) AT 13 intullit C 17 copiosa] Тtf)h cod. Alex.
18 pecora C 19 Iazer] azer C zarier NLS 26 eleazer Si 27 sinagogae
CN
Detur terra ista famulis tuis in possessionem:
quasi de aliis dicerent, cum sibi peterent.
Non enim secuti sunt post me praeter Chaleb
filius Iephone. uidetur dicere debuisse: praeter Chaleb
filium Iephone; sed nominatiue intulit, quia praecessit: secuti
sunt. est autem ista locutio etiam latina, sed rara.
Donec consumeretur omnis generatio facientes
maligna in conspectu domini. non dixit: faciens
maligna, neque: facientium maligna.
Et accesserunt ei et dicebant. non ait quod
usitatum est: accesserunt ad eum.
Et aedificabitis uobis ipsis ciuitates inpedimentis
uestris.ac si diceret: aedificabitis uobis ipsis
ciuitates propter inpedimenta uestra.
Inpedimenta nostra et uxores nostrae et
omnia pecora nostra erunt in ciuitatibus Galaad;
pueri autem tui transibunt omnes armati. non dixerunt:
nos autem transibimus omnes armati, sed tamquam de aliis
dicerent.
Et commendauit eis Moyses Eleazar sacerdotem
et legum filium Naue et principes familiarum
tribuum Israhel. non ait: commendauit eos Moyses Eleazar
sacerdoti, quod utique ordo locutionis usitatae exigebat; per
hos enim introducti sunt in terram, quam petebant: unde
12 Ib, 32, 24 15 Ib. 32, 26. 27 20 Ib. 32, 28 om. C 3 caleph b 4 filius (s ex m) S Iephone] geffone C
ieffone N. ieffone LS uidetur-iefone in mg. infer. add. m. 1 S
chaleb (ch in ras. m. 1) S 5 geffone C ioffone N iefione L iefoue S
nominatibe C intullit C secuti suntj secutus CLS sequutus N
7 consQmaretur Cb consuniaretur N consummeretur S facientis LSb
8 faciens] facientis N 10 dioebant] dixerunt bd ait quodj ait quia S
utique b 12 cdiiicauitis C ędificabis b ipsas C inpedimentis
uestris] propter impedimenta uestras C 18 nos s. l. m. 1 C transiuimus
LSl 20 ctlmenuabit C cis om. C 22 tribubum NLS
commendabit C \'23 sacmloti (ti in ras.; S locutiones C 24 introdux
C petebant (n 8. l m. 1) C
quam isti qui introducebant illis quos introducebant commendati
uidentur.
Si autem non transierint armati uobiscum
in bellum in conspectu domini, et transferte inpedimenta
eorum . plus habent "et".
Et dedit eis Moyses filiis Gad et filiis
Ruben . plus habet "eis".
Et non ibi erat aqua populo bibere. pro eo,
quod est ad bibendum.
Loquere filiis Israhel et dices ad eos . sufficere
uidetur: loquere filiis Israhel.
Et omnia idola fusilia eorum perdetis ea.plus
habet "ea".
Hoc erit uobis fines maris . non dixit: hi erunt
uobis.
Et hoc erit uobis fines ad aquilonem: eadem
repetita locutio est.
Et erunt ciuitates eis habitare, pro eo, quod
dici solet: ad habitandum.
Refugia erunt uobis fugere illo homicidam:
quod usitate dici posset, ut fugiat illo homicida.
Et incolae qui in uobis istae ciuitates in
refugium . singulari numero positum est incolae; id est:
huic incolae qui in uobis, quoniam minus habet "est\'". non
18 Ib. 33, 52 15 Ib. 34. 6 17 Ib. 34, 7 19 Ib. 35, 8 21 Ib. 35, 11
23 Ib. 35. 15
s. l. m. 2) S introducerentur 2V in terrara] intro in terram L
2 commendari b 5 transferre LSb 6 abet N et] ei N om. CS1
7 eis] ei d gad ex galaad m. 2 S 15 hii C 19 w. r,(J),£tç aw.;
cod. Alex. habitate b 20 abitandum X 21 homicida S ::2 poiset]
potest d
in lingua latina quam in graeca.
Usque ad flumen magnum, flumen Euphraten .
non dixit: usque ad flumen magnum Euphraten.
Et iudicium, quod durum fuerit a uobis, adferetis
illud ad me . non dixit: quod durum fuerit uobis, sed
a uobis, id est ita durum, ut a uobis iudicari non possit.
Si uidebit aliquis uirorum istorum terram optimam
hanc, quam iuraui patribus eorum praeter Chaleb
filius Iephone; hic uidebit eam . et in libro Numerorum
istam locutionem notauimus, quia non dixit: praeter
Chaleb filium Iephone, sed filius.
Dominus enim deus uester benedixit te in omni
opere manuum tuarum.non ait: benedixit uos in omni opere
manuum uestrarum, cum praedixisset uester, non ..tuus\'.
Nunc ergo surgite et promouete et pertransite
uos uallem Arnon; ecce tradidi in manus tuas Seon
regem Esebon . non dixit "in manus uestras", sed a plurali
ad singularem transiit.
Quoniam quae est gens magna cui est ei deus
adpropians illis? duo sunt hic notanda: uel quod ait: cui
pag. 599. 4 14 Deut. 2, 7 17 Ib. 2, 24 21 Ib. 4, 7 om. N 2 in alt. om. b Explicit liber locut Mumer agu fol. 163b C
Explicit locutiones numerorum incipit questiones fol. 92* N Explicuerunt
locutiones numerorum incipiunt locutiones Deutheronomii L Expl loc
nuili incip lot\'! deuteno fol. 25 S
s. l.)fol. 105x N 4 eufraten NLS Euphratem d 5 non-Euphraten om. b
6 adfertis LS 9 optimam] crfatbjv cod. Graeci 10 quam hanc b
caleb N caleph b 11 et 13 ieffone N ieffona LS cf. Loc. de Nume-
J-is CXII 14 Dfitov cod. Alex. omni om. b 15 opere L 19 essebon
LS a] ad N pluralem N 20 transit S transtulit N 21 ei
om. LS 22 adpropinquans NLS
illis.
Et similitudinem non uidistis sed uocem, cum
uox non possit uideri; sed generaliter hoc uerbum posuit,
tamquam ad omnem corporis sensum uidere pertineat.
In quam uos ingredimini illo hereditare eam:
plenum esset, etiamsi non additum esset illo.
Et eduxit uos de fornace ferrea ex Aegypto:
fornacem ferream duram tribulationem intellegi uoluit. secundum
hoc et de Ioseph dictum est in Psalmis: ferrum pertransit
anima eius.
Et non transeo Iordanen hunc, quasi et alius sit
Iordane. ex hac locutione arbitror saepe dici etiam hunc
mundum, quasi alius non sit.
Si autem genueris filios et filios filiorum
tuorum: notanda locutio est, ubi et auos nepotes dicit
gignere.
Et quaeretis ibi dominum deum uestrum et
inuenietis eum, quando exquiretis eum ex toto corde
tuo et ex tota anima tua in tribulatione tua: non dixit
"in toto corde uestro et in tota anima. uestra in tribulatione
uestra".
Interrogate dies priores, qui fuerunt priores
te: non homines sed dies intellegendum est. similiter et hoc
notandum, quod etiam superius, cum dixerit: interrogate
pluraliter, priores te intulit singulariter, non "priores uobis".
12 Deut. 4, 22 15 Ib. 4, 25 18 Ib. 4, 29 23 Ib. 4, 32 NL illis N 4 posset N 8 sec. cod. Alez. uos
om. b fornacS ferrea N egypto N 9 intellege N 10 pertransiit
Lbd 11 animam Nbd 12 transiit b iordanem Nbd 13 iordanis
bd 14 non sit] 59^1 sit LS sit bd 15 genuerit N filias
dUorum N 16 auos] aduos N nepotest N dicit gignere Om. X
18 queritis LSlb ibi om. N nostrum N; TJIJUMV cod. Alex.
24 non dies sed homines in ras. m. 2 S,bel
Si et tentauit deus ingressus accipere sibi
gentem de media gente: tentauit pro eo, quod est
uoluit, positum est. an quid aliud? quod autem ait: de
media gente, de mediis gentibus intellegendum est singulari
posito pro plurali; sicut serpentem, ranam, et locustam pro
serpentibus et ranis et locustis scriptum legimus.
Secundum omnia, quae fecit dominus deus
uester in Aegypto coram te uidente: nihil minus est,
et si non addatur: uidente.
Et ego stabam inter dominum et uos in tempore
illo adnuntiare uobis uerba domini, quoniam
timuistis a facie ignis et non ascendistis in montem,
dicens: ego sum dominus deus tuus et cetera: dicens
posuit pro "cum diceret".
Et aduena, qui incolit in te: populo dictum
accipiendum est, non quasi uni homini, quia in populo incolit
aduena.
Propter hoc constituit tibi dominus deus
tuus ut obserues diem sabbati et sanctificare eum.
si "et" non haberet, non uideretur inusitata locutio: ut
obserues diem sabbati sanctificare eum; aut certe si ita esset:
ut obserues diem sabbati et sanctifices eum, aut ita: propter
hoc constituit tibi dominus deus tuus obseruare diem sabbati
et sanctificare eum . nunc uero "ut obserues diem sabbati
et sanctificare eum" inusitata et notanda locutio est.
Adtende tibi, ne dilatetur cor tuum et obliuiscaris
domini dei tui: notandum etiam in malo dici
posse dilatationem cordis; exultatio quippe in dilatatione
a 6 Ib. G, 12 bd 4 mediis] media N 5 lncustam NS 6 et ranis]
ranis bd 7 Secnndum] Sed LSNb que N 12 ascendisti N
15 que b 16 incollit N 18 dominus deus tuus tibi S 21 sanctificare
eum] et sanctifices eum b; sanctificare-sabbati in mg. m. 1 add. S
aut—eum om. b 22 sanctificare N 24 ut om. N 25 locutio]
solutio b 26 JJLY] -X«tov9"r( "tj x«poi« aoo cod. Alex. 28 possa N
utrumque autem potest et in bono et in malo.
Et erit cum interrogauerit te filius tuus cras
dicens; "cras" posuit pro futuro quocumque tempore.
Septem gentes magnas et multas: quomodo ergo
multas, si septem? sed multas dixit multitudinem habentes.
Non dispones ad eos testamentum, cum de
gentibus diceret; testamentum ergo pro pacto posuit.
Et filiam eius non sumes filio tuo; discedere
enim faciet filium tuum a me et seruiet diis aliis et
irascetur indignatione dominus in uos: non ait "irascar",
sed tamquam de alio diceret.
Ciuitates magnas et muratas usque in caelum:
Ne dicas in corde tuo, cum consumpserit dominus
deus tuus gentes istas ante faciem tuam, dicens:
propter iustitias meas induxit me dominus hereditare
terram bonam istam . ordo est: ne dicas in corde tuo
dicens.
Ne quando dicant inhabitantes terram unde
eduxisti nos inde: more scripturae additum est "in de".
Quae fecit uirtutem Aegyptiorum . hoc interpretes
quidam latini minus intellegentes noluerunt dicere
uirtutem, sed uirtuti uel exercitui, quoniam id, quod ait
Graecus,
locutio est. "quae fecit uirtutem eorum" intellegendum
15 Ib. 9, 4 20 Ib. 9, 28 22 Ib. 11, 4 b 2 potest accipi (accipi 8. l. w. 2) S
et post potest om. N post malo addunt accipi bd 5 fieyaXa xa:
7to),Î.Gt cod. Alex. 6 sed multii N 9 sumis L suo N 10 aliis]
alienis S 11 irascitur N 14 yperbolicos LNS hyperbolice b
15 Nec LSxb dices Sl 17 ICLC cod. Alex. 20 quandoJ
noTE cod. Alex. dicat S terra L unde inde nos eduxisti L
21 aditum N 22 Que N interpretes] interptes nri b 23 quidem N
24 uirtutem] uirtutes N 25 dinamin LNS Siajuv b
pluraliter dictum est, ideo subobscurum est.
Quos aperiens terra os suum degluttiuit
eos et domos eorum et tabernacula eorum . duae
locutiones hic notandae sunt: quod et additum est" es o s",
cum sufficere potuisset, quod et ait superius "quos", et,
domos eorum cum dixisset, addidit: et tabernacula eorum,
quasi alias in heremo haberent domos nisi tabernacula. sed
nimirum domos intellegi uoluit homines ad eos pertinentes,
sicut ipsi populo dicitur: et nunc tu, domus Iacob. nec
ista locutio aliena est a latina lingua; nam et Romani dicti
sunt domus Assaraci, quod ex Assaraco Troiano originem
ducerent.
Quoniam oculi uestri uidebant omnia opera
domini magna, quae fecit in uobis hodie . cum de his
operibus diceret, quae per heremum facta sunt eo tempore,
quo ibi circumducebantur per quadraginta annos, tamen
"hodie" dixit, quod intellegi uoluit hoc tempore, quotquot
ibi annos idem tempus habere potuisset.
Terram, quam iurauit dominus patribus uestris
dare eis et semini eorum post eos . tamquam diceret: id
est semini eorum post eos . non enim et ipsis dedit, sed ita
ipsis dedit, cum semini eorum dedit.
Si autem auditu audieritis omnia mandata
eius. quae ego mando tibi hodie . auditu uidetur superfluum,
sed locutio est scripturae sanctae familiarissima.
20 Ib. 11, 9 24 Ib. 11, 13 1 redegit ex reddit N 3 deglutiuis N 4 due LN 5 notande N
6 posset d prius et om. d et ait in ras. N 9 domus N
10 domos N 12 sa*raco (r eras.) S traiano N 14 uiderunt bd
siopcov cod. Alex. 17 quaginta N 18 quodquod LSI 19 idem] id
est b habere1 ibi abere N 20 uestris 8. l. S nris b 21 et
seminij seminique bd dicere N 23 cum] cui b 25 eius] (.(\'Į\'too
eod. Alex.
Et dabit pluuiam terrae tuae in tempore suo
matutinam et serotinam. cum matutinum tempus dies
dicatur, numquid hinc intellegi uoluit tempus anni primum?
serotinum uero minus latinum est. sed non potuit magis proprie
de graeco exprimi, quod illi dicunt
latina lingua uulgo usitatum est, ut dicatur serotinum, sed
quod tardius quam oporteat factum est. hic uero tempus anni
potius intellegi uoluit.
Et cum ederis et satiatus fueris, adtende
tibi ipsi, ne dilatetur cor tuum, et praeuaricemini et
seruiatis diis aliis. iam superius tales locutiones notauimus,
siue quod a singulari ad pluralem transit siue quod in malo
uoluit intellegi "dilatetur dilatetur", ubi noxiam prosperitatem significauit.
Et flumen magnum, flumen Euphraten: repetitiones
istae usitatae sunt in scripturis et rem decenter
commendant.
Timorem uestrum et tremorem uestrum inponet
dominus deus uester super faciem uniuersae
terrae: non timorem et tremorem, quo ipsi timent et tremunt,
sed quo timentur et alios tremere faciunt.
Non poteris manducare in ciuitatibus tuis
decimationem frumenti tui.pro eo, quod est: non debebis.
Et incendes ciuitatem in igni: nos usitatius
diceremus "igni".
22 Ib. 12, 17 24 Ib. 13, 16 bd 3 numquid] non quod LNS hoc L
hic S 5 obaimam N obsiman LS o\'łt/J-av b 9 comederis bd 11 aliis]
alienis S 12 sine (u super n superscr.) N singulare LB. 13 non.
am (iam s. I. m. 1) S 15 cod. Graeci differunt flumen post magnum
om. LSlb eufraten LSb eufratem N Euphratem d 16 iste usitate N
decenter] deanter N 18 xa: om. cod. Alex. 21 quo] quod LNSb
22 potueris LNS; sed cf. Loc. XLVIIII et Quaest. in Deut. qvaest.
XXVI 24 ciuitatem] auitatem N in om. LS usitatus N
Si autem longe fuerit uia a te, ac si diceret:
longa uia erit; aduerbium posuit pro nomine.
Et fenerabis gentes multas. fenerationem
scriptura dicit mutuo datam pecuniam, etiam si usurae non
accipiantur: unde est et illud in psalmo: beatus uir, qui
miseretur et commodat. hoc enim maluerunt interpretari
nostri, qui sententiam potius quam uerba sequenda putauerunt;
nam in graeco habet
Et principaberis gentium multarum, tui
autem non principabuntur. tamquam diceret: tibi non
dominabuntur, hoc est gentes; genetiuus enim casus est
singularis huius pronominis, quod ait tui — cuius datiuus
est tibi —, non pluralis nominatiuus, cuius genetiuus est
tuorum.
Si autem fuerit in te egenus in fratribus
tuis . non uni homini, sed populo dicitur, ideo in te.
Si autem fuerit in te egenus in fratribus
tuis in una ciuitatum tuarum in terra, quam dominus
deus tuus dat tibi, non auertes cor tuum neque constringes
manum tuam a fratre tuo egente; aperiens
aperies manus tuas ei, fenus fenerabis ei, quantumcumque
postulat et quantum eget. hic certe cum opera
misericordiae praecipiat, non utique usurarum crudelitas
suscipienda est: unde adparet, quod ait: fenus fenerabis ei,
mutuo dandum, quod postularet, intellegi uoluisse. quod
15 Ib. 15, 7 17 Ib. 15, 7. 8 d 3 faenerabis NL foenerabis S foenerabit d 5 uir
om. d 7 sequaenda N 8 danzi LNS fenerator N 9 principaueris
N 11 et 13 genitiuus Nbd 12 tui Ollł. LS datibus N
13 nominatibus N 18 ciuitacimn N ciuitatd. Non b 19 auertas
LSb CUtocrtpi\'fl>tÇ cod. Alex. 21 aperies] aperiens N faenus
L foenus S foenu d faciens N foenerabis Sd fęneraberis b
22 et] xa; cod. Alex. 24 faeneraberis LN foenerabis S 25 uoluisset
Nb
sequitur "fenus fenerabis", usitata locutio in scripturis sanctis.
Cum de aure pertundenda serui praecepisset, et
ancillam, inquit, tuam facies similiter, accusatiuum pro
datiuo ponens . non ait: ancillae tuae facies, quod locutionis
nostrae consuetudo poscebat.
Si autem fuerit in eo uitium, claudum aut
caecum, uel omne uitium malum. non ait: claudicatio
aut caecitas - ipsa enim sunt uitia — sed: claudum et
caecum: quod sunt non uitia, sed animalia, quae habent
uitia. hoc quoque notandum est quod ait: uitium malum,
quasi posset esse uitium bonum.
Et non dormiet de carnibus, de quibus
immolaueritis uespere die primo usque in mane.pro
eo. quod est: non remanebit ea nocte, non dormiet dictum est.
Non offeres domino deo tuo uitulum uel
ouem in quo est in ipso uitium . usitata locutio esset:
in quo est uitium: sed ista scripturis est usitatior.
Et lapidabis eos in lapidibus, et morientur:
quod ex nostra consuetudine diceretur "lapidibus", non
in lapidibus.
Non multiplicabit sibi equum. pro equis
uel pro equitatu equum posuit: unde nonnulli "equitatum"
interpretati sunt.
Non poteris constituere super te hominem
alienum, quia non est frater tuus. non poteris
dictum est pro "non debebis".
19 Ib. 17. 5 22 Ib. 17, 16 25 Ib. 17, 15 N 2 faenus L foenus S faenererabis S
faeneraberis L inusitata b post locutio add. est d 4 faciens N
notEset; u>3aMtui; cod. Alex. 5 datibo JV 7 uici6 N1 8 uel omne]
r, xai ita; cod. Alex. 14 S-coyjts cod. Alex. in om. b 16 offeres]
rtpopoioEi; cod. Alex. offeris 81 17 essetj est N 18 in] et in N
22 multiplicauit LSl 25 potueris LSl
Secundum omnia, quae petisti a domino deo tuo
in Coreb in die conuocationis dicentes. cum dixerit
superius petisti, dicentes subiecit, non "dicens".
Quoniam dominus deus uester, qui praecedit
uobiscum: non dixit "uos".
Si occurreris nido auis ante faciem tuam in
uia. notandum, quod occurreris dixit etiam non ambulanti.
Si autem aedificaueris domum nouam, facies
coronam solario tuo et non facies homicidium in
domo tua, si cadat qui cecidit ab eo, id est: a solario
cadat qui cecidit. nimis inusitata locutio est.
Et abiens fuerit uiro alteri, et oderit eam uir
nouissimus. notandum ex duobus posteriorem nouissimum
dici. talis locutio est et in euangelio, quando quaeritur ex
duobus fratribus, quis eorum fecerit uoluntatem patris, et
respondetur "nouissimus", cum duo fuerint.
Non pignerabis molam neque superiorem lapidem
molae, quia animam iste pignerat, pro eo, quod
est: quia animam pigneras, si feceris. deinde notandum
animam dixisse pro ea uita, quam habet anima in corpore:
ex qua locutione et illud est in euangelio: nonne anima
plus est quam esca.
Si autem deprehendatur homo furans animam
ex fratribus suis filiis Israhel: animam pro homine
posuit. denique sequitur: et obprimens eum uendiderit:
quae non minus notanda locutio est. noluit enim dicere
"earn", quod esset magis consequens, quoniam animam
24, 2. 3 (4. 5) 14 cf. Matth. 21, 31 17 Dent. 24, 8 (6) 21 Matth.
6, 25 23 Deut. 24, 9 (7) 1 petiisti bd 2 choreb S2d oreb b 8 petiisti d non] nunc b
4 uester] ţąąş urt N noster b 5 uos] uobis N ñ nidum LNSb
7 hoccurreris N 8 sec. cod. Alex. hedificaberis N 10 si] sed LNSb
12 habiens N 14 et om. b 17 pignorabis b 19 pigneris S 20 anima]
animam LN anima. (m eras.) S in ante corpore OPn. N 24 fili N
hominem N 25 oprimens N 26 non minus] nominis b est locutio bd
dixerat animam.
Si debitum fuerit in proximo tuo debitum
quodcumque: repetitio uerbi locutionem notandam facit.
Si autem noluerit homo accipere uxorem
fratris sui, et ascendet mulier in porta ad senatum
et dicet: non uult frater uiri mei suscitare nomen
fratris sui in Israhel, noluit frater uiri mei. quamuis
uerborum repetitiones amet scriptura, inusitatior est tamen
repetitio; sed elegantius querelae ostentat adfectum.
Maledictus omnis, qui dormierit cum omni
pecore: pro eo, quod est "concubuerit". deinde cum omni
pecore pro eo, quod est "cum quolibet pecore".
Et seruies inimicis tuis, quos inmittet dominus
deus tuus super te. graecus habet:
interpretatus est: seruies . solet autem hoc uerbum in ea
seruitute scriptura ponere, quae debetur deo: unde idolatrae
appellantur, qui ea seruitute idolis seruiunt; ergo hic inusitate
positum est hoc uerbum. quamquam possit etiam hunc sensum
habere, quod tam grauiter multa dixerit, ut inimicis
suis nimium superbientibus tamquam dis seruisse cogantur.
Gentem cuius non audies uocem eius . et hoc
notandum est, quod et cuius dixit et eius, sicut loqui
scripturae solent, et id, quod ait: cuius non audies uocem
pro eo, quod est "cuius linguam non intelleges".
Mollis in te et tenera ualde fascinabit oculo
suo fratrem suum et uxorem quae est in sinu eius et
22 Ib. 28, 49 26 Ib. 28, 64. 55 1 id] it N 4 notada b 5 omo N acciperg N 6 fratri sno N
ascendit LNS1 7 uul N 8 fratri N in om. N 10 post repititio
add. haec d set N querellae NSl 12 peccore L 13 quolibet
peccore LN 15 latreusis LNS Xaxpeootc b 17 scripturę LSi
idolatre LN idololatrae d 21 superuientibus N diis bd 22 cnins]
Gl) cod. Alex. 25 intellegis LNS1 intelligas b 26 molis N tener N
et tenera in te b fascinauit LSb 27 quae] qui LNS
ita ut det uni ex eis a carnibus filiorum suorum de
quibuscumque edet eo, quod non derelictum sit ei
quidquam in angustia et tribulatione, qua tribulabunt
te inimici tui in omnibus ciuitatibus tuis. notandum
est, quemadmodum hic dictum sit: fascinabit eum pro "inuidebit"
ei tamquam ad hoc derelicto, ut necesse sit ei dare
de carnibus filiorum. quas cogit necessitas in cibum sumi a
parentibus. nam et in Prouerbiis, quod latini codices habent:
non cenabis cum uiro inuido, graecus habet:
Paoxav(p;
Et erit sicut laetatus est dominus in uobis
bene facere uobis. graecus habet: bene facere uos, nec
uidetur esse saltem graeca locutio. accusatiuus tamen pro
datiuo positus intellegitur: unde maluerunt latini interpretes
dicere uobis quam „uos*.
Uos uidistis omnia, quae fecit dominus deus
uester in terra Aegypti coram uobis Pharaoni et
omnibus seruis eius et omni terrae illius, temtationes
magnas, quas uiderunt oculi tui: notandum illas plagas
etiam temtationes uocari.
Si fuerit dispersio tua a summo caeli usque
ad summum caeli, inde congregabit te dominus deus
tuus. mirum, si non hoc dicit a summo caeli usque ad
summum caeli, quod solet etiam dicere "a summo terrae
bd 3 quibuscumque] quibus N 4 quicquam LS
quiquam N 5 ciuitatibus om. b 6 hic] id b fascinauit LSb
facinabit N eum om. Lbd inuidit b 7 init. ei] et LSbd
8 cogi N sumi] suG b 9 perentibus N quodices N 10 andri
bascano bascanos LN andri brascano bascanos S av?po? paoxmvo Paaxavo<; b
11 fastinus b 12 in om. N 13 benefacere ei uobis N 14 saltim L
acusatiuus N 18 Aegypto d faraoni LS 19 semis eius omnibus bd
omnibus] rcaot cod. Alex. 20 quas] quia N Si3 inde-summum caeli
om. b congregauit L 24 sumo N 26 a] ad N sumo N
id, quod et iste aer caelum dicitur, coniungitur terrae.
Non in caelo est, dicens: quis ascendet in
caelum et accipiet nobis illud, et audientes illud
faciemus? neque trans mare est, dicens: quis transfretabit
nobis trans mare et accipiet nobis illud, et
audientes illud faciemus? dicens pro eo posuit, quod
est" ut dicas": noua locutio.
Et dominus qui comitatur tibi tecum.
Et dixit dominus ad Moysen: ecce tu dormies
cum patribus tuis: hoc uerbo eius mortem significauit.
Amaricantes eratis quae ad deum: id est
amaricabatis ea, quae dei sunt.
Scio enim, quia post obitum meum iniquitate
iniquitatem facietis: uno uerbo autem graece dicitur
"iniquitatem facietis", quod est avo(iaaete.
Et occurrent uobis mala nouissimum dierum:
sic enim habet graecus pro in nouissimis diebus aut in
nouissimo dierum.
Nonne hic ipsepater tuus possedit te et fecit te
et creauit te? ordo notandus est; prius enim uidetur dicere
debuisse "creauit te et fecit te" et deinde "possedit te".
quomodo enim intellegitur posse possideri qui non est?
Cum adipe renum tritici. haec metaphora nimis
inusitata est, ut renes tritici intellegantur uelut interiora
15 Ib. 81. 29 18 Ib. 31, 29 21 Ib. 32, 6 25 Ib. 32, 14 X portasse N 2 aer] p JV 3 est in cęlo b ascendit
N 5 transfretauit LSl 6 xat axoosavTss tXIJ\'t"tj\'ł it0tr;30(i.sv cod. Alex.
7 et faciemus b posuit pro eo N 8 uocabula noua lectio cum,
sequentibus coni. XSb 9 tibi] ao-. cod. Alex. 10 moisen N mosen S
13 que L 17 avofiassxs"] anoheseit c. S anheseit L annoahsete N
avofjuasnrj b awrrpszs cod. Trecensis 18 occurrent] hoc current X
21 Nonne] Na b te post fecit om. Y 24 possidere LI..VS 25 Cumtritici
om. LNSb haec] Ec N metabphora X 26 trittici L
etiam farinam solent Graeci dicere; hoc enim habet graecus
in Exodo, ubi scriptum est: eleuantes farinam superhumeros
suos . graecus quippe interpres
Filii in quibus non est fides in eis: usitata
scripturis locutio.
Quoniam iudicabit dominus populum suum
et in seruis suis consolabitur: pro "seruos suos consolabitur";
nisi forte ipsum consolari dicit translato uerbo uelut
ab indignatione et offensione, qua eum offendunt mali. sic
autem eius consolatio accipienda est, non ex more hominum,
sicut nec ira et zelus et cetera talia.
Ubi sunt dii eorum in quibus fidebant in
ipsis: plenum esset et sine "in ipsis".
Et iurabo dexteram meam: id est "per dexteram
meam".
Laetamini caeli simul cum eo, et adorent
eum omnes angeli dei . alii codices habent: et adorent
eum omnes filii dei. filios autem dei dictos, qui angeli sunt
in caelis, non facile in scripturis sanctis inuenitur.
Uos autem transibitis expediti priores fratribus uestris,
omnis fortis: id est omnis, quicumque in uobis fortis est.
15 Ib. 32, 40 17 Ib. 32, 43 22 Ios. 1, 14 L uarina N dixitj discit N nam] non Sl nomine]
homine N 2 grece N om. b grecus LNS 8 umeros NL
4 steata N creara LS 10 et] uel b eum (e ex c) S cum L
mali. sic] malis hic N 13 dii] digi N 14 in om. LNS 19 tHOt
cod. Alex. filios dei autem N angeli. (s eras.) S angelis N 20 facele N
Expliciunt locutiones deutheronomii Incipiunt locutiones libri ihesu Naue L
expl loc deut. nom. incip. loc lib hyesu (m. 2 hyosue) S explicit loquutiones
deutero nomii. incipit questiones eiusdem libri fol. 108 N
21 Finiunt quaestiones de deuteronomio inč locutiones de iesu naue
fol. 121 N 22 expediti priores scripsi secutus LXX: expeditiores libri
23 omnis alt. ex omnes L
Ut sciatis uiam quam ibitis eam: plenum esset,
etiam si non haberet "eam".
Et factum est cum esset Iesus in Iericho . notanda
locutio est; nondum quippe erant in eadem ciuitate,
cuius portae contra illos clausae fuerant: unde factum est.
ut in eam intrare non possent, nisi muri eius cecidissent
circumacta arca domini . ergo in Iericho dictum est: in
terra, quae pertineret ad Iericho.
De Iericho dictum est, cum clausa esset: nec quisquam
ex illa prodibat neque introibat: utique "in
illam" subauditur, non "ex illa"; hoc appellatur graece
Dominus dicit ad Iesum: ecce ego trado tibi subiugatam
Iericho et regem eius qui est in ea potentes
fortitudine. mirandum, quod non hic posuit coniunctionem
copulatiuam, ut diceret: et potentes fortitudine, quam solet
scriptura tam adsidue ponere, ut etiam ibi inueniatur, ubi
sensum solitae locutionis inpediat. an et Iericho et rex eius
dicti sunt "potentes fortitudine?"
Et Raab meretricem et domum paternam eius
uiuificauit Iesus, et commorata est in Israhel usque
in hodiernum diem. notandum est, quemadmodum dicat
scriptura: usque in hodiernum diem, quod adsidue dicit.
nam et de lapidibus illis duodecim, qui positi sunt, ubi
Iordanes ex ima parte defluxerat et ex parte superiore constiterat
arca transeunte uel populo, ita dictum est, quod ibi
essent "usque in hodiernum diem": quod uidetur ita sonare,
20 Ib. 6, 25 et 4. 9 LSb lesus om. LSb hierico L (ita semper)
Ierico d 7 circaacta Ni 9 nec] ne b 12 zeuma catellipsin LS
zeunia catellysl N zeuma cata eclipsin b 13 ihesum L 14 ea] eo S
15 coniuncionem N 19 potentes] ponentes N 20 sec. eod. Alex.
21 ihesus L 23 usquae N 25 iordanis Sbd iordane sex (sic coni.) L
una T 26 essent ibi bd 27 uiderunt N
narrentur nec eo tempore hi libri conscripti fuerint, quo erant
haec recentissima. quisquis autem putat hoc, quid de ista
meretrice dicturus est, quae utique quantum est aetas unius
hominis uixit et tamen dicitur "usque in hodiernum diem?"
de his itaque rebus hoc dicitur, quae non ita constitutae sunt,
ut postea mutarentur ab eis, qui constituerunt: quomodo
dicitur aliquis in exilium perpetuum missus, quia non ad
tempus praefinitum hoc subplicio plecitur, non quia quisquam
potest esse perpetuus in exilio, cum homo ipse non possit
esse perpetuus. sic ergo et ista meretrix non est praecepta
ad tempus habitare in Israhel; ideo dictum est: usque in
hodiernum diem.
Dominus dicit ad Iesum: peccauit populus et
transgressus est testamentum meum, quod disposui
ad eos. notandum, quemadmodum testamentum appellet hoc,
quod praeceperat, ut anathema esset Iericho et nemo sibi
inde aliquid usurparet.
Dominus loquens ad Iesum ait inter cetera: ecce
dedi in manus tuas regem Gai et terram ipsius . et
facies Gai sicut fecisti Iericho et regi eius et praedam
pecorum praedaberis tibi. praecipue notanda locutio
est non solum, quia praedaberis tibi dixit, tamquam unius
futura esset illa praeda, cum omnium esset futura; nam tales
locutiones usitatissimae sunt, cum deus tamquam ad unum
loquitur, quae ad populum loquitur. sed hoc nouum est hic,
quia praedixit scriptura: et dixit dominus ad Iesum, quem
constat unum hominem fuisse. quod tamen dixit praedaberis
NSbd 2 hi] ii d erant om. N 3 hoc
putat N quid] quod N 5 usque-dicitur in mg. infer. add. m. 1 S
6 dicitur hoc b ita] ite N 9 supplici N potest quisquam N
14 ihesum L 15 meum] (ioo cod. Alex. 16 quem ammodum L
17 inde sibi N 18 aliquit N 19 Dominus] ds b 20 et 21 Gai]
hai L 21 cod. Alex. 22 predaueris LS 23 predaueris
LS1 25 deus] diis N 27 ihesum L 28 predaueris LSl
hominis esse praecepta sit, sed uniuersi populi.
Et insidiae erant ciuitati a mari. qui nescit, putat
istam ciuitatem maritimam. consuetudinis est autem scripturarum,
ut occidentalem partem a mari appellet uel ad mare,
quia ex ipsa parte terra, ubi haec agebantur, propius habet
mare quam a ceteris partibus.
Extende manum tuam in gaeso quod est in
manu tua contra ciuitatem. ista locutio notanda non esset
nisi propter nomen, quod obscurum est eis, in quorum consuetudine
non est. quid enim dicat gaeson, non facile intellegitur
. hoc interpres Symmachus scutum appellasse perhibetur;
Septuaginta autem interpretes, secundum quos ista tractamus,
qui posuerunt gaeson, miror si et in graeca lingua hastam uel
lanceam gallicanam intellegi uoluerunt: ea quippe dicuntur
gaesa, quorum et Uergilius meminit, ubi ait de Gallis in scuto
Aeneae pictis: duo quisque Alpina coruscant gaesa manu.
Et facti sunt inter medium castrorum, hi hinc
et hi hinc. duo notanda sunt in hac locutione: unum, quod
cum hostes qui uincebantur in medio essent, tamquam de
his dictum est, quod hi essent hinc et hi hinc, cum potius
ita Israhelitae fuerint, qui eos in medio posuerant percutiendos;
alterum, quod inter medium castrorum eos factos esse
dicit scriptura castra appellans etiam productas acies in proelio
constitutas, cum castra non soleant appellari, nisi ubi
exercitus ad manendum consistit; nisi forte ideo castra appellata
sunt, quia cum omnibus suis ibant.
Exceptis pecoribus et spoliis quae erant in
ciuitate praedati sunt filii Israhel secundum
28 Ib. 8, 27 N putat 8. Z. m. 1 S 5 apellet N 8 geso b 11 quod b
dicat om. b gaeson] ihesum L ihm SN 12 6jinachus N peribetur N
14 gaeson] ihesum L ihm SN 16 uirgilius LNS2bd 17 choruscat L
c.oruscat (h eras.) S coruscat N 20 ostes N 22 israelite N
24 producta N 28 sec. cod. Alex. quae] qui N 29 cinitates N
ita dictum est" exceptis pecoribus et spoliis praedati sunt", quasi
ipsa non fuerint praedati, cum potius ipsa praedati sint, et ideo
excepta dicta sint, quia haec illo proelio sola consumpta non sunt.
Israhelitae respondentes Gabaonitis dixerunt: uide,
ne in me habitas, et quomodo disponam tibi testamentum?
iam et superius tales locutiones uotauimus . hoc
est enim "uide, ne in me habitas", quod est "apud me".
id est in terra, quam eis promiserat deus. et hic tamquam
ad unum hominem uidentur locuti, cum legatus ad eos non
unus uenerit; sed more suo genti et populo responsa reddentes
singulari numero loquuntur, sicut plerumque et ad ipsos
deus uel ductor ipsorum. notandum etiam quod pactum pacis
testamentum uocat scriptura more quidem suo; nam saepe
ita loquitur.
Et nuntiatum est Iesu dicentes: inuenti sunt
quinque reges absconditi in spelunca: pro eo, quod est:
nuntiarunt dicentes.
Ita faciet dominus omnibus inimicis uestris,
quos uos debellabitis eos: nihil minus esset huic sententiae,
etsi non haberet "eos".
Et omnes cepit in bello, quia per dominum
factum est confortari cor eorum, ut obuiam irent ad
bellum ad Israhel, ut exterminarentur: notandum est
"confortari cor" non semper in bono accipiendum.
Tu scis uerbum, quod locutus est dominus
ad Moysen hominem dei de me et te: non dixit "hominem
suum".
26 Ib. 14, 6. L 2 est om. LS 3 sunt S et-sint om. N
excepta ideo bd 6 habites 82bd et] sed Lb comodo N
8 habites SPbd 12 locuntur LNS 14 qttidê more b quidem om. L
16 est om. N ihesu L 18 nuntiauerunt Nbd 19 Ita om. spatio
uacuo N nostris LSNb 20 quos (o ex i m. 1) S 22 omnes cepit]
rtctviccs eXo$sv cod. Alex. coepit LS 23 est om. b 27 mosen L
Et dixerunt filii Ioseph: non sufficit nobis
mons et equus electus et ferrum Chananaeo qui habitat
in Baethsan . equum electum dixit pro equis electis,
quod usitatum in nostro sermone non est: unde nonnulli
latini interpretes noluerunt equum interpretari, sed "equitatum ".
sic autem dictum est "equus electus" pro equis, sicut in
nostra consuetudine dicitur miles pro militibus.
Et facti sunt exitus illorum Iordanes. et
reuertentur fines ad mare. non dixit: reuersi sunt aut
saltem reuertuntur, sicut solet de finibus dici, sed reuertentur,
tamquam adhuc futurum sit, cum praeteritorum sit ista
narratio . et in omnibus fere ipsis terrarum diuisionibus per
singulas quasque tribus ita loquitur scriptura, ut futuri temporis
uerbis utatur.
Refugere illuc qui percusserit animam nolens .
hic "animam" uel hominem intellegere debemus uel uitam
carnis, quae fit per animam: qua locutione et illud dictum
est a fratribus Ioseph: non percutiamus eius animam,
id est: non eum occidamus. nam si anima posset ab interfectore
percuti, non diceret dominus: nolite timere eos,
qui corpus occidunt, animam autem non possunt
occidere.
Mandauit dominus in manu Moysi . locutio
familiarissima scripturis; ita enim dicitur: uerbum, quod
factum est in manu illius uel illius prophetae, hoc est in
potestatem dicendi datum.
Et accepit Iesus cultros petrinos, in quibus
\'20 Matth. 10, 28 23 Ios 21, 2 27 Ib. 21, 42 sec. cod. Alex. 2 electus om. b et-electum om. N cananeo
LS 3 betsan L basan b electis om. LSb 5 equum] ctt N
8 illoruin] auxiuv cod. Alex. Iordanis Stbd 10 init. reuertentur 81
11 pretoritorum N 19 anirnã N interfecto N 21 occidere non
possunt LSbd 23 mose L 26 potestate LSbd 27 ihesus (lic
ubique) L cultos N
sed "in quibus".
Et ubi dimisit eos Iesus in domos suas, et
benedixit eos dicens. plus uidetur hic copulatiua coniunctio,
id est "et"; nam ita dici posset: et ubi dimisit eos
Iesus in domos suas, benedixit eos dicens.
Item alia locutio notanda est, quod cum dixisset
scriptura: et benedixit eos Iesus dicens atque his uerbis
intentos fecisset audire, quid benedicendo dixit Iesus, hoc
solum subiecit: in diuitiis multis abierunt in domos
suas; et pecora multa ualde et argentum et aurum
et uestem multam ualde diuiserunt praedam inimicorum
suorum cum fratribus suis: quod magis esse
narrantis quam benedicentis adparet.
Et aedificauerunt ibi aram super Iordanem,
aram magnam uidere : ista locutio etiam in sermone latino
nota est.
Et audierunt filii Israhel et dicentium . non ait:
dicentibus uel dicentes.
Seruire seruitutem domini. in qua locutione
duo notanda sunt: et seruire seruitutem, quae etiam latina
locutio reperitur, et seruitutem domini, id est, quae debetur
uel exhibetur domino.
Et audientes Phinees sacerdos et omnes
principes synagogae, qui erant cum illo, uerba, quae
locuti sunt filii Ruben et filii Gad et dimidium tribus
20 Ib. 22, 27 24 Ib. 22, 30 fin. circumciderat-quibus om. N 3 demisit S1 4 dicens] Xeywv cod.
Alex. coniantio LN 6 est] es L demisit Sl 6 Iesus om. LSbd
9 quid] quod N quę b dixit] benedixit S 10 sec. cod. Alex. 11 et
argentum—ualde om. N 12 praedam om. N 13 esse] ee-r N 15 Et
T, om. NLSbd 16 latino sermone N 17 nota om. b 19 dicentibus]
dicentem bd 22 locutio om. b seruitute NLS 23 exir
betur N 24 aec. cod. Alex. finees LSN 25 principibus N
26 diiniditt 81
positum est, aut plus est hic "et"; nam plenus est sensus:
audientes uerba haec, placuerunt illis . nec tamen sine inconsequentia,
quia "cum audissent" dicendum fuit.
Et Iesus senior prouectus diebus. hoc
de Abraham dictum notauimus seniorem in scripturis non
solum illum appellari, qui est infra aetatem senis, sed etiam
ualde senem. unde non omnis senior senex, omnis autem
senex senior dici potest.
Et induxit super illos mare et operuit super
illos: non ait "operuit illos", quamuis nonnulli interpretes
hoc maluerint dicere.
In omnibus gentibus quas transiuimus per
ipsas: usitatae in scripturis sunt istae locutiones nec tam
crebro notandae quam crebro intercurrunt.
Et factum est, postquam defunctus est Iesus,
interrogabant filii Israhel in domino: non ait "dominum",
quod sermonis nostri consuetudo poscebat.
Et bellemus in Chananaeo. non dixit: aduersus
Chananaeum aut contra Chananaeum aut saltem in Chananaeum.
Et mortuus us est Iesus filius Naue seruus domini,
filius centum decem annorum. ista repetitio, quod, cum
20 Ib. 1, 3 22 Ib. 2, 8 1 mannases S 2 et s. I. m. 1 S 5 ihesus L prouectus] profectis
N 6 habraham N 10 super illos] ea autous cod. Alex. 12 maluerunt
N 13 transimus N 15 Expliciunt locutiones de libro iesunaue
(ihesunaue L) Incipiunt locutiones de libro iudicum fol. 31 S, L Explicit
loquutiones de iesu nane. incip quaestiones eiusdem libri lol. 122* b-
16 Expl quaestiones de libro iu naue incp locutiones de libro iudicum
fol. 130x N 17 est q?& N defuntus N 18 in domino] ev xopuu
cod. Alex. 20 TtoXefiTaA» ev TIU yavavoc.oj cod. Alex; fortasse scrtbendum
ITOA.EIJ.TQGOII.6V cananeo LSN 21 cananeum (bisj LSN saltira L
22 lesus s. I. N 23 reppetitio N
"centum decem annorum", inusitata est ut potius filius
centum decem annorum diceret quam homo centum decem
annorum; sed tamen et alibi reperitur.
Et omnis generatio adpositi sunt ad patres
suos . notanda locutio est, quod non ait "adposita est", quia
plures erant.
Tradidit eos in manu praedantium: non dixit "in
manum", quod uidetur latina locutio postulare.
Et cum suscitauit dominus eis iudices , et erat
dominus cum iudice: solita locutione plus est hic "et":
nam plenum esset: et cum suscitauit dominus eis iudices,
erat dominus cum iudice. notandum est etiam hoc, quod
a plurali ad singularem transiens non ait "cum iudicibus",
sed "cum iudice", id est cum unoquoque iudice.
Et factum est, cum moreretur iudex, et reuertebantur
et iterum corrumpebant super patres
suos. recta locutio ita esse poterat secundum consuetudinem
sermonis nostri: et fiebat, cum moreretur iudex, et reuertebantur
et iterum corrumpebant super patres suos. si "et"
non haberet, plenum esset: cum moreretur iudex, reuertebantur
et iterum corrumpebant super patres suos, id est plus quam
patres eorum.
Propter quod tanta dereliquit gens haec testamentum
meum. tanta dixit pro "tantum", id est tam
multum, nomen pro aduerbio, quod etiam in latinis locutionibus
maxime poeticis inuenitur.
om. b 2 inusitata] minususitata N 3 fin. decim 81 5 SXBIVYJ
deest apud Aug. geratio N apositi N 6 aposita N 8 sv yeipi
cod. Alex. 9 manu N 10 quum V 14 a om N cum-cum
om. LSN 16 moraretur 81 17 et ante iterum om. X iterum
et LSb 18 esse ita d 19 sermones LI moraretur Sl 20 si—suos
in mg. infer. add. m. 1 S 21 moraretur Sl 22 quam patres eorum
om. b 21 deliquit LSl delinquit N 27 maxime L
Et non obaudierunt uocis meae: graeca magis
locutio est.
Factus est super eum spiritus domini . cum
sł>spiritus domini utique factus non sit, sed super eum factus
est, ita dictum est, ac si diceretur: factum est, ut esset super
eum. ex qua locutione et in euangelio legitur: ante me
factus est, id est factum est, ut esset ante me: quod alio
modo diceretur "praelatus est mihi".
Et sumsit Aod gladium de super femore suo
dextro . sic interpretari potuit, quod graecus habet:
#v(i>
Erat autem Eglom uir exilis ualde. hoc xat\'
quando enim percussus est, dictum est, quod con
cluserint adipes uulnus, quia non eductus est gladius de
uentre eius.
Et percussit alienigenas in sescentos uiros:
non ait "alienigenarum sescentos uiros" aut certe "alienigenas
in sescentis uiris".
Nonne praecepit dominus deus Israhel tibi:
et perges in montem Thabor? non ait "ut pergas", quod
uidetur esse consequens, sed inusitata locutione: nonne
praecepit tibi: et perges, ut subaudiamus uerbum, quod
supra positum est, et sit: nonne perges? aut solita locutione
plus habet et\'; nam ista coniunctione detracta sensus currit:
nonne mandauit dominus deus Israhel tibi: perges in montem
Thabor et accipies tecum decem milia uirorum?et cetera.
17 Ib. 3, 31 20 Ib. 4, 6 cod. Alex. 5 dictum] ductum b 6 fuangelio 8
9 Aioth bd foemore S 10 apoanoten LSN 12 eglon Nb exsilis N
catantifrasin LS1 cantantifrasin 2V ad antiphrasin b 13 dictum om. b
14 enim] cd b percuasQ N concluserunt N 17 sexcentos LSbd
18 alienaenarum N sexcentos LSbd aliegcnas N1 alienigenis b
19 sexcentis LSbd 21 tabor LSN 23 et] ut b 24 pergens N
25 coniunctio LS retracta LSb sensu S 27 tabor LSN
Quoniam nescio diem, in quo dominus prosperat
angelum mecum : utrum prosperat actus angeli eius,
qui mecum est, an prospera mihi facit per angelum?
Omnes currus suos nongentos currus ferreos.
ubilibet distinguatur, elegans repetitio : utrum "omnes currus
suos", et deinde sequatur "nongentos currus fereos", an
"omnes currus suos nongentos" et deinde inferatur "currus
ferreos" .
Et pauefecit dominus Sisaram et omnes currus
eius et omnia castra eius in ore gladii in conspectu
Barac. quomodo pauefecit currus, nisi eos intellegas, qui
erant in curribus?
Et pauefecit dominus Sisaram et omnes
currus eius et omnia castra eius in ore gladii in conspectu
Barac. pauefecit in ore gladii, ac si diceret: interfecit
in ore gladii; pauefecit ergo, cum caederetur gladio.
Et descendit Sisara de super curru suo: ita
dici latine potuit, quod est graece arco
Et cooperuit eum in pelle sua: non dixit "pelle"
aut" de pelle"; sic enim habet graecus: sv \'
Et erit si quis uenerit ad te et dixerit: est hic
uir? et dices: non est. detracta coniunctione consequentem
habet sensum: si quis uenerit ad te et dixerit: est hic uir?
dices: non est.
21 Ib. 4, 20 LS1 4 ferre sabilibet N 5 curros suos LtN 6 anferreos
om. b 7 curros N inferatur (in 8. I. m. T) 8 9 pabefecit
N pauere fecit L 11 barach bd pauere fecit L curros LI
13 pauere fecit L 15 barach bd pauere fecit L 16 pauere fecit L
caederentur d 17 curro Nl 18 latino LSl apoanothen LSN
19 covexaXu\'iisv autov ev TTJ seppei AOTRJS cod. Alex. no N 20 enthederum
LS en te derri N post SeppEt add. a-jTfjc d 21 sec. cod.
Alex. eris b 22 dicis LSl coniunctio LS coniuncio N
24 dicis s. I. N
Et pergebat manus filiorum Israhel pergens:
solita et frequentata locutio est.
Et indurabatur in Iabin regem Chanaan: nouo
modo positum est hoc uerbum "indurabatur" pro eo, quod
est fortis efficiebatur et praeualidus.
Perforauit caput eius et percussit: id est
percussit caput eius et perforauit.
Sic pereant omnes inimici tui, domine; et
diligentes eum sicut ortus solis in potentia eius: non
dixit "diligentes te", cum utique de domino uellet intellegi.
Et factum est quando seminauit uir Israhel:
non unum hominem significat, sed ipsam gentem.
Ascendebat Madian et Amalech et filii orientis
et ascendebant super eum: ista repetitio uerbi non
uidetur habere solitam elegantiam uel adfectum.
Et liberaui uos de manu Aegypti: per manum
potestatem significat, per Aegyptum Aegyptios.
Et dixit ad eum Gedeon: in me, domine
mi: subintellegitur "intende", hoc est: in me intende . et est
ista locutio scripturis familiarissima.
Et si est dominus nobiscum, et ut quid inuenerunt
nos omnia mala ista? plus habet coniunctionem
et, sicut solet loqui scriptura: quae si detrahatur, plena
sententia est: et si est dominus nobiscum, ut quid inuenerunt
nos omnia mala ista? quamuis et superior coniunctio possit
salua sententia detrahi, ut, cum dixisset: in me, domine mi,
deinde subsequeretur: si est dominus nobiscum, ut quid
inuenerunt nos omnia mala ista? magis enim hoc exigit nostrae
locutionis consuetudo.
13 Ib. 6, 3 16 Ib. 6, 9 18 Ib. 6. 13 21 Ib. 6, 13 LSN 5 efficiabatur N 10 intelligi uellet bd 11 sec.
cod. Alex. 13 sec. cod. Alex. 14 ascendebat NLSbd 16 liberauit LSN
18 cf. Quaest. de Iud. quaest. XXXIIII dni b 21 sec. cod. Alex.
et ante ut quid om. Graeci 23 et om. LSl trahatur L 27 sequeretnr
LS sequatur b
Et uitulum annorum septem. hic manifestum
est quomodo uitulos appellet scriptura; bos enim annorum
septem secundum consuetudinem locutionis nostrae non est
utique uitulus. secundum hanc ergo locutionem dictum est
de Samegar, quod occiderit sescentos uiros praeter uitulos
boum, hoc est praeter boues.
Et cecinit in cornea: subauditur !tuba\'": graecus
enim non habet „tuba", sed tantum cornea.
Camelis eorum non erat numerus. sed erant
sicut arena quae est ad labium maris. in multitudinem
constat
maris posuit pro "litore", assidua est in scripturis, sed rara
est in latinis codicibus, quia plerique litus interpretati sunt
magis quid significaret labium uolentes ponere quam ipsum
labium. nam litus si uellent Septuaginta interpretes dicere,
non deesset linguae graecae quod diceret.
Et diuisit trecentos uiros per tria principia;
pro partibus principia posuit.
Et dixerunt ad Gedeon uir Ephraem: id est
uiri de tribu Ephraem.,
Quid uerbum hoc fecisti nobis, ut non
uocares nos cum exires pugnare in Madian? uerbum
pro facto posuit.
Et dederunt septuaginta argenti: subauditur
"pondo" uel tale aliquid: interpretatio ex hebraeo "septuaginta
pondo" habet.
Et conduxit in ipsis Abimelech uiros: in
19 Ib. 8, 1 21 Ib. 8, 1 24 Ib. 9, 4 27 Ib. 9, 4 L 5 SamegarJ sagemar LS sangar b EXTOS jj/>ayu>v
jjouiv cod. Alex. 8 tantum om. b 9 sed scripsi sec. cod. Graecos:
et libri herant N 10 harena N multitudine bd 11 hyperbolicos
LSNb 16 dicerent d 17 uiros om. N 19 utri Nbd
effrem LSNb 20 effrem LSb effraim N 22 uocaris N ote ESBTCOOE-JOU
noXe|AT,3ai cod. Alex. mazian S 25 hebreo S haebreo N 27 sec.
cod. Alex. conduxit (u ex i m. 1) S amalech 81
conduxit uiros.
Uiros inanes et perturbatos . inanes posuit
pro leuibus, quibus sunt contrarii graues: unde dicitur: in
populo graui laudabo te.
Et intrauit in domum patris sui in Ephratha
et interfecit frates suos filios Ierobaal septuaginta
uiros super lapidem unum . quia iam superius septuaginta
dixerat filios Ierobaal, id est Gedeon, et nunc eos septuaginta
dicit occisos. quamuis minus occisi fuerint duo; id est ipse
qui occidit et Ioatham iunior qui latuit, de quo adiungens
dicit: et remansit Ioatham filius Ierobaal iunior, quoniam
abscondit se.ac per hoc uniuersum numerum posuit
pro paene uniuerso.
Et spreuerunt uiri Sicimorum in domo Abimelech
. non dixit: spreuerunt domum Abimelech.
Et insidiati sunt super Sicimam quattuor
principia: id est quattuor partes. iam istam locutionem
etiam superius notauimus.
Et accepit populum et diuisit eum in tria
principia: accepit dixit de illo populo, qui cum illo erat;
et hic tria principia pro tribus partibus posuit.
Et abierunt uir in locum suum: id est
unusquisque.
Et eris nobis in caput omnibus habitantibus
Galaad: non dixit "eris nobis caput"; sic enim solet loqui
20 Ib. 9, 43 23 Ib. 9, 55 25 Ib. 11. 8 cod. AUx. 6 domo b efrata LS ephrata N
effrata b 7 et 9 hierobaal & 11 ioatan LS ioatam N ioathan b
12 ioatam LSN ioathan b hierobaal S 15 sichimorum bd
17 ittt AIKIFIA TSSAAortq apxaç cod. Alex. sichimam bd 19 superius
etiam d 20 eum] autov cod. Alex. 23 aTCTjXfrov avrtp cod.
Alex. habierunt N uir scripsi: uiri libri 25 erit N stc
xesa/.Yjv cod. Alex.
in domum refugii et multa huius modi.
Et haec unica ei, et non est ei praeter
ipsam filius aut filia: hoc est, quod dictum est "unica
ei"; sed propter adfectum repetita sententia est.
Et non est ei praeter ipsam filius aut
filia: non est ei pro "non erat ei" dictum est; praeterita
quippe narrantur.
Et uxor eius sterilis et non pariebat:
cum potuisset sufficere quod dictum est: sterilis.
Et precatus est Manoe dominum et
dixit: in me, domine, homo dei, quem misisti, ueniat
nunc iterum ad nos: in me ita dictum est, ut subaudiatur
"intende" .
Et percussit eos tibiam super femus . haec locutio
inusitata est, tamen locutio est, non aliquis in corpore
uulneris locus, sicut in Quaestionibus exposui; hoc est:
percussit eos ad admirationem, ad stuporem.
Et dixerunt uir Iuda: quare ascendistis super
nos: singularem posuit pro plurali; dixerunt enim uiri Iuda.
non unus uir.
Ne forte occurratis in me uos: pro eo, quod est:
occidatis me . et haec locutio in Quaestionibus exposita est.
Et reduxerunt eum de petra, et uenit usque
ad Maxillam: locus est sic appellatus postea ex eo facto,
quod ibi gessit ipse Samson. quando maxilla asini pugnans
17 Quaest. in Iud. quaest. LV Migne tom. 34 p. 824 19 Iud. 15, 10
22 Ib. 15, 12 23 cf. Quaest. in Iud. quaest. LVI 24 Iud. Ib, 13. 14 LSN refugii] munitQ N 3 sec. cod. Alex.
ei ante praeter addidi ex sequenti locutione 6 eis N 7 pr. est om. b
9 pariebat] stixtev cod. Alex. 11 codici Alex. max. partem reapond.
manue LSbd 15 femur Nbd 16 inusitata-locutio om. N
17 uulneris] mulieris b siquut N 18 ammirationem LS amirationem N
19 ascendisti N 20 uir LSl 24 sec. cod. Alex. uenit] usque
uenit LSNb 25 apellatus N 26 samsom N Sampson d
post illa omnia gesta haec historia conscripta est.
Sicut stuppa cum olefecerit ignem: metaphora
ab animali ad inanimale: non enim stuppa sensum habet olfactus
sed ita dictum est, ac si diceretur: cum ignem senserit. quamuis
et hoc quod dixi "senserit" ad eandem metaphoram
pertineat; sed ad celeritatem intellegendam pertinet quod
dictum est: olefecerit.
Et extendit manum suam et accepit eam: et si
non diceret: extendit manum suam, utique extenta manu acceptam
intellegeremus.
Et nuntiatum est Gazaeis dicentes: non ait:
nuntiarunt dicentes, aut: nuntiatum et a dicentibus.
Si alligauerint me in septem neruis humidis
nondum siccatis: non ait: septem neruis, sed: in septem
neruis.
Si alligauerint me in septem neruis humidis
nondum siccatis, et infirmabor: plenum esset et si non
haberet: et.
Et insidiae ei sedebant in cubiculo: quod nonnulli
interpretati sunt: obsidebant; sed graecus habet
hoc est: sedebat. quia insidiae singulari numero graece
dicuntur nec potest latine dici: insidia . locutio autem notanda
erat, quia dictum est: insidiae sedebant, pro his, qui
insidiabantur; ipsi enim sedebant.
17 Ib. 16, 7 20 Ib. 16, 9 LSN 2 istoria N 3 sec. cod. Alex. stupa Nb
cQmolefecerit N methaphora L 4 olfa.tus (c eras.) 6 methaphoram
L methaphoran N 10 et extenta N 12 gazeis LSNb
13 nnntiauerunt bd 14 ligauerint d umidis N 15 siccatisj {ifj
apavd-sioat; Symmaehus in Origenis Hex. tom. XV 17 alligauerit Lb
ligauerint d umidis NSl 19 et om. N 21 habet om. LNSbd
sxarr4io LSb E\'XtIj\':O N 22 desedebat N 23 potest] post N 24 iis d
Nunc ergo indica mihi in quo ligaberis: non
ait: quo ligaberis, aut: unde ligaberis.
Si alligauerint me in funibus nouis: non dixit:
funibus.
Item: si ligauerint me in funiculis nouis in
quibus non est factum opus, et infirmabor: plenum
esset, et si non praeponeretur: et.
Hoc tertium fefellisti me: tertium posuit pro
"tertio" siue "ter" nomen scilicet pro aduerbio, quod et in
latinis locutionibus eleganter fieri solet.
Dimitte me, et palpabo columnas, super
quas domus confirmata est super eas.
11 Ib. 16, 26 LSl alligaberis Nb 2 ligaueris (bis) LSl alligaberis
(bis) b ligeris N 3 alligauerit LSb ligauerint d nobis N
Ó alligauerint Sb ligaueritis N in quibus] ev 0:5 cod. Alex. 7 et
om. S 8 Hoc] Et hoc Sbd 9 terJ tercium N 12 confirmata est]
ejtEotTjpixTo cod. Alex. Expliciunt locutiones iudicum qui est sci
augustini liber septimus L, fol. 33 S Expl loquutiones iudicum inč
quaestiones eiusdem libri fol. 132° N