Haec dum mecum tacitus ipse reputarem querimoniamque lacrimabilem stili officio signarem, astitisse mihi supra verticem visa est mulier reverendi admodum ; vultus oculis ardentibus et ultra communem hominum valentiam perspicacibus, colore vivido atque inexhausti

vigoris, quamvis ita aevi plena foret, ut nullo modo nostrae crederetur aetatis, statura discretionis ambiguae. Nam nunc quidem ad communem sese hominum mensuram cohibebat, nunc vero pulsare caelum summi verticis cacumine videbatur; quae cum altius caput extulisset,

ipsum etiam caelum penetrabat respicientiumque hominum frustrabatur intuitum. Vestes erant tenuissimis filis subtili artificio indissolubili materia perfectae, quas, uti post eadem prodente cognovi, suis manibus ipsa texuerat; quarum

speciem, veluti fumosas imagines solet, caligo quaedam neglectae vetustatis obduxerat. Harum in extremo margine Π Graecum, in supremo vero Θ legebatur intextum atque in utrasque litteras in scalarum modum gradus

quidam insigniti videbantur, quibus ab inferiore ad superius elementum esset ascensus. Eandem tamen vestem violentorum quorundam sciderant manus et particulas, quas &

quisque potuit, abstulerant. Et dextra quidem eius libellos, sceptrum vero sinistra gestabat. 7 De timilibus Fulgentii et llart Cap. (lib. III. et VII.) exordiis cf. Klingner 114 17 infra p. 6,13 22 Boeth. in Porph. Dial. I 3 (CSEL IIL 8, Isq.): est.. philosophia genus, species vero eius duae, una quae theoretica dicitur, altera quae practica TTL YKE 6 designarem YKE- 9 calore P 11 futura P1 20 extrema Tl JPeip. 22 inter utr. T2VE 23 ad inf. P 25 sciderunt T1 26 dextera Ts Peip. eius om. P

Quae ubi poeticas Musas vidit nostro assistentes toro fletibusque meis verba dictantes, commota paulisper ac torvis inflammata luminibus:

Quis, inquit, has scenicas meretriculas ad hunc aegrum permisit accedere, quae dolores eius non modo nullis remediis foverent, verum dulcibus insuper alerent venenis?

Hae sunt enim, quae infructuosis affectuum spinis uberem fructibus rationis segetem necant hominumque mentes assuefaciunt morbo, non liberant.

At si quem profanum, uti vulgo solitum vobis, blanditiae vestrae detraherent, minus moleste ferendum putarem — nihil quippe in eo nostrae operae laederenturhunc vero Eleaticis atque Academicis studiis innutritum?

Sed abite potius, Sirenes usque in exitium dulces, meisque eum Musis curandum sanandumque relinquite.

His ille chorus increpitus deiecit humi maestior vultum confessusque rubore verecundiam limen tristis excessit.

At ego, cuius acies lacrimis mersa caligaret nec dinoscere possem, quaenam haec esset mulier tam imperiosae auctoritatis, obstupui visuque in terram defixo, quidnam deinceps esset actura, exspectare tacitus coepi.

Tum illa propius accedens in extrema lectuli mei parte consedit meumque intuens vultum luctu gravem atque in humum maerore deiectum his versibus de nostrae mentis perturbatione conquesta est:

Sed medicinae, inquit, tempus est quam querelae.

Tum vero totis in me intenta luminibus: Tune ille es, ait. qui nostro quondam lacte nutritus.

nostris educatus alimentis in virilis animi robur evaseras? Atqui talia contuleramus arma.

quae nisi prior abiecisses. invicta te firmitate tuerentur. Agnoscisne me? Quid taces, pudore an stupore siluisti? Mallem pudore, sed te, ut video, stupor PTLVKE 1 acta F2K2 12 qai Tl 26 promtis P (signo addito, quo ad marginem reUgari solet, ttbi nihtl tamen exstat) 29 prias(V) T1 30 agnoscesne T1L1V1 Aur. 31 videor P1 oppressit.

Cumque me non modo tacitum, sed elinguem prorsus mutumque vidisset, ammovit pectori meo leniter manum et: Nihil, inquit, pericli est, lethargum patitur, communem illusarum mentium morbum.

Sui paulisper oblitus est; recordabitur facile, si quidem nos ante cognoverit, quod ut possit, paulisper lumina eius mortalium rerum nube caligantia tergamus.

Haec dixit oculosque meos fletibus undantes contracta in rugam veste siccavit.

Haud aliter tristitiae nebulis dissolutis hausi caelum et ad cognoscendam medicantis faciem mentem recepi.

itaque ubi in eam deduxi oculos intuitumque defixi, respicio nutricem meam, cuius ab adulescentia laribus obversatus fueram, Philosophiam. Et quid, inquam.

tu in has exsilii nostri solitudines, o omnium magistra virtutum, supero cardine delapsa venisti, an ut tu quoque mecum rea falsis criminationibus agiteris?

— An, inquit illa, te, alumne, desererem nec sarcinam, quam mei nominis invidia 1 elingem T1 7 tergeamus P1T2 tergemus L2 11 gl. nubila PTLVKE Schraikr, R. Volkmann, Peip. (con. Sen. Phaedr. 737: ocior nubes glomerante Coro); cf. Eng. choro codd. 12 nimbo*sisque T stetit (i e corr.) T 15 threicios L threicins P theicios T1 trheicias F1 emisus Tl 16 ververet T1L1V1 clasam P1 clarum Wakefield ad Lucr. VI 174 17 ut TlLlVlKE Peip., cf. Verg. Aen. V 319: emicat et Foebus T1

sustulisti, communicato tecum labore partirer? Atqui Philosophiae fas non erat incomitatum relinquere iter

innocentis, meam scilicet criminationem vererer et quasi novum aliquid accideret, perhorrescerem? Nunc enim primum censes apud improbos mores lacessitam periculis esse sapientiam? Nonne apud veteres quoque ante nostri Platonis aetatem magnum saepe certamen cum stultitiae temeritate certavimus eodemque superstite praeceptor eius

Socrates iniustae victoriam mortis me astante promeruit-.n Cuius hereditatem cum deinceps Epicureum vulgus ac Stoi-. cum ceterique pro sua quisque parte raptum ire molirentur meque reclamantem renitentemque velut in partem prae- ; dae traherent, vestem, quam meis texueram manibus, t

disciderunt abreptisque ab ea panniculis totam me sibi cessisse credentes abiere. In quibus quoniam quaedam nostri habitus vestigia videbantur, meos esse familiares | imprudentia rata nonnullos eorum profanae multitudinis

errore pervertit. Quodsi nec Anaxagorae fugam nec Socratis venenum nec Zenonis tormenta, quoniam sunt peregrina, novisti, at Canios, at Senecas, at Soranos,

quorum nec pervetusta nec incelebris memoria est, scire potuisti. Quos nihil aliud in cladem detraxit, nisi quO

nostris moribus instituti studiis improborum dissimillimi videbantur. Itaque nihil est, quod ammirere, si in hoc vita

salo circumflantibus agitemur procellis, quibus hoc maxime propositum est pessimis displicere. Quorum quidem tametsi est numerosus exercitus, spernendus tamen est, quoniam

nullo duce regitur, sed errore tantum temere ac passim lymphante raptatur. Qui si quando contra nos aciem struens valentior incubuerit, nostra quidem dux copias suas in arcem contrahit, illi vero circa diripiendas inutiles 25 Plut. Ex. 602 d. 607 e: ὣσπεϱ iv νὴσψ σάλον ἐχούση πολύν, ϰαϑάπεϱ ϕησὶν d Πλάτων (Phaedr. 250 c) 31 cf. Klingner 3, 1πολύν, PTLVKE .4 accideret PT1 aeciderit rei. Peip. 15 abire P1V1E1 24 am- miraere Tx 29 lymphanter aptatur LlV. ut vid. Tl instrnens L sarcinulas occupantur.

At nos desuper irridemus vilissima rerum quaeque rapientes securi totius furiosi tumultus eoque vallo muniti, quo grassanti stultitiae aspirare fas non sit.

Sentisne, inquit, haec atque animo illabuntur tuo an ὄνος λύϱας? Quid fles, quid lacrimis manas? ἔξαύδα, μὴ ϰεῦϑε νόῳ. Si operam medicantis exspectas, oportet 23 Hom. A 363 0 regit Bednarz (coll. Verg. Aen. VII 101) iecit Rand (colI. Verg. PTL VKE eorg. II492) dedit Agricola, Peip. tegit Klusscf. Eng. 9 agitantis P mci antis interpres W (Langc coll. IV m. 4,1) Peip. exigentis Obb. (Barth. Adv. V 16); cf. Eng. 10 camenis T1L1V1 14 suos Peip.1 feros Langt, Peip., sf. Eng. 20 loco ut rid. T1 loque F1 23 ad ANONOC schol sine merito add. PL V expers P, in mg. V ἐξαύδα—νόψ om. P EZAYAA V (ἐξαύδα Aur.) 24 ME (s. s Uet ne) ΚΕΥθΕΝ (s. s. abscondas) ∗IHN∗ (s. s. lo, te, solum) T MI KEYeEMAI L MH (s. s. ne) SH KEOTOH (X sub tnsu, s. s. l abscondas) OAVC V

vulnus detegas. — Tum egit collecto in vires animo: Anne adhuc eget ammonitione nec per se satis eminet fortunae in nos exagitantis asperitas? Nihilne te ipsa loci facies

movet? Haecine est bibliotheca, quam certissimam tibi sedem nostris in laribus ipsa delegeras, in qua mecum

saepe residens de humanarum divinarumque rerum scientia disserebas? Talis habitus talisque vultus erat, cum tecum naturae secreta rimarer, cum mihi siderum vias radio describeres, cum mores nostros totiusque vitae rationem ad caelestis ordinis exempla formares?

Haecine praemia referimus tibi obsequentes? Atqui tu hanc sententiam Platonis ore sanxisti beatas fore res publicas, si eas vel studiosi -

sapientiae regerent vel earum rectores studere sapientiae contigisset. Tu eiusdem viri ore hanc sapientibus capessendae rei publicae necessariam causam esse monuisti.,

ne improbis flagitiosisque civibus urbium relicta gubernacula pestem bonis ac perniciem ferrent. Hanc igitur auctoritatem

secutus, quod a te inter secreta otia didiceram, transferre in actum publicae amministrationis optavi. Tu mihi et, qui te sapientium mentibus inseruit, deus conscii nullum me ad

magistratum nisi commune bonorum omnium studium detulisse. Inde cum improbis graves inexorabilesque discordiae et, quod conscientiae libertas habet, pro tuendo iure spreta potentiorum semper offensio. 3 Cic. in Cat. I 1: nihilne te .. Lic .. locus .. moverunt?t. 8/9 Verg. Aen. VI 849sq.: caelique meatus describent radio 10 Plat. Rep. 592 b: tv οὺϱανψ̄ ἲσως παϱάδειγμα ἀνάϰειται τψ̄ βουλομένψ όϱὰν xci ὸρω̄ντι iavrdv ϰατοιϰίζειν llsqq. Rep. 473d. 487 e; de Arist. fr. \'\' Jaeger 53 sq. 97,1; cf. Iul. Capitol. Vita M. Ant. 27, 7. Val. Max. VII 2 ext. 4. Prud. C. Symm. 132 14 Plat. Epist. X 350b: ἃμα γὰϱ ξυμβαίνει ϰαὶ χώϱαν ϰαταλιμπάνειν ϕαύλοις ἀνϑϱώποις; Rep. I 347c: τη̄ς frufo μεγίστη T6 ὑπὸ ποτηϱοτέϱου ἃϱχεσϑαι, cf. F Novotny (Opera facult. philos. Univ. Masaryk. Brun. XXX 1930. 272\\ PTLVKE 4 bilyotheca T biblioteca P 8 varias P ,10 exemplar T2 haecinae P (extr. -ae in ras- 15 capessendae (s. s. et ae in ras.) P rei F. riLVE 16 inprovis T1V1 21 magisteriatum Vall.

Quotiens ego Conigastum in imbecilli cuiusque fortunas impetum facientem obvius excepi, quotiens Trigguillam regiae praepositum domus ab incepta, perpetrata iam prorsus iniuria deieci, quotiens miseros, quos infinitis calumniis impunita barbarorum semper avaritia vexabat, obiecta periculis auctoritate protexi! Numquam me ab iure ad iniuriam quicquam detraxit.

Provincialium fortunas tum privatis rapinis, tum publicis vectigalibus pessumdari non aliter quam qui patiebantur indolui.

Cum acerbae famis tempore gravis atque inexplicabilis indicta coemptio profligatura inopia Campaniam provinciam videretur, certamen adversum praefectum praetorii communis commodi ratione suscepi, rege cognoscente contendi et, ne coemptio exigeretur, evici.

Paulinum consularem virum, cuius opes Palatinae canes iam spe atque ambitione devorassent, ab ipsis hiantium faucibus traxi.

Ne Albinum consularem virum praeiudicatae accusationis poena corriperet, odiis me r... - - Cypriani delatoris opposui.

Satisne in me magnas videor exacerbasse discordias? Sed esse apud ceteros tutior debui, qui mihi amore iustitiae nihil apud aulicos, quo magis essem tutior, reservavi. Quibus autem deferentibus perculsi sumus?

Quorum Basilius olim regio ministerio depulsus in delationem nostri nominis alieni aeris necessitate compulsus

est. Opilionem vero atque Gaudentium vero atque Gaudentium cum ob innumeras - £ 1 h.

-multiplicesque fraudes ire In exsilium regia censura decrevisset cumque illi-parere nolentes sacrarum sese aedium \' Plat. Apol. 33a: ovtitvl πώποτε ξυγχωϱήσας οὺδὲν παϱὰ ro dixaiov 2 triguillam P trigguilam T1 tringuillam T* 3 propositum P pfL VKE (a) Perpetrata Kluss. (ac) p. Met.2 Nolte Βασ. 6 iure (quis eras.) P 7 qUlcquam P quisquam rel. Peip. 10 inextricabilis Lindahl, Glossar zu Notkers Boeth. De cons; Ups. 1916r 99,1 12 praef. TLV pra- tori L pretii P praetorii (ii m. 2) T praet V 15 Palatini F* (Schepss) 17 corripere P 18 cipr. PE 19 exacerb. PL1 exaceru. rel. Peip. (exacerbasse tractum est ab acervare s. s. V; cf. infra p. 101, 6) 20 aliquos P alicos Vl defensione tuerentur compertumque id regi foret, edixit,

uti, ni intra praescriptum diem Ravenna urbe decederent, notas insigniti frontibus pellerentur. Quid huic severitati posse astrui videtur?

Atquin eo die deferentibus eisdem nominis nostri delatio suscepta est. Quid igitur, nostraene artes ita meruerunt an illos accusatores iustos fecit praemissa damnatio? Itane nihil fortunam puduit si minus accusatae innocentiae, at accusantium vilitas? |

At cuius criminis arguimur summam quaeres? Senatum dicimur salvum esse voluisse.

Modum desideras?

Delatorem, ne documenta deferret, quibus senatum maiestatis reum faceret, impedisse criminamur. Quid i igitur, o magistra, censes? Infitiabimur crimen, ne tibi pudor simus?

At volui nec umquam velle desistam. Fate-, bimur? Sed impediendi delatoris opera cessavit. An optasse illius ordinis salutem nefas vocabo?

Ille quidem suis de me decretis, uti hoc nefas esset, effecerat. Sed sibi semper mentiens imprudentia rerum merita non potest immutare

nec mihi Socratico decreto fas esse arbitror vel occuluissej veritatem vet «oncessisse mendacium. Verum id quoquo modo sit, tuo sapientiumque iudicio aestimandum relinquo.

Cuius rei seriem atque veritatem, ne latere posteros queat, stilo etiam memoriaeque mandavi. Nam de compositis falso litteris, quibus libertatem arguor sperasse Romanam, quid attinet dicere? Quarum fraus aperta patuisset, si nobis

ipsorum confessione delatorum, quod in omnibus negotus maximas vires habet, uti licuisset. Nam Quae sperari reliqua 19 aq. Theaet. 151 d: ψεῡδός t* ξυγχωϱη̄σαι at ἀληϑὲς ἀϕανίσαι οὺδαμω̄ς ϑέμις; cf. Rep. 485c PTLTKE 2 ut intra PT* nisi V (m2 ut vid.), K 4 atquin PTIL1 atqui in rel. Peip. 8 vilitas interpretis esse censuit Peip. vilitatis Glareanvs (Petri Fabri codex apud Barihium Adv. 49,3*) Peip.; cf. Eng. 9 quaeres PTV1 qaaeris rd. Pap. 12/13 quid itur e mag. c. P 14 pudori T2 Peip. 14/15 fatebamur P 15 cessabit K Anr* Prip. 16 hordinis ex hominis P iudicabo T\'- 21 est L 27 namque PTlK namquQ F libertas potest? Atque utinam posset ulla! Respondissem Canii verbo, qui cum a Gaio Caesare Germanici filio conscius contra se factae coniurationis fuisse diceretur: \'Si ego\', inquit, \'scissem, tu nescisses\'.

Qua in re non ita sensus nostros maeror hebetavit, ut impios scelerata contra virtutem querar molitos, sed, quae speraverint, effecisse vehementer ammiror.

Nam deteriora velle nostri fuerit fortasse defectus, posse contra innocentiam, quae sceleratus quisque conceperit, inspectante deo monstri simile est.

Unde haud iniuria tuorum quidam familiarium quaesivit: \'Si quidem deus\', inquit, \'est, unde mala? bona vero unde, si non est?\'

Sed fas fuerit nefarios homines, qui bonorum omnium totiusque senatus sanguinem petunt, nos etiam, quos propugnare bonis senatuique viderant, perditum ire voluisse. Sed num idem de patribus quoque merebamur?

Meministi, ut opinor, quoniam me dicturum quid facturumve praesens semper ipsa dirigebas, meministi, inquam, Veronae cum rex avidus exitii communis maiestatis crimen in Albinum delatae ad cunctum senatus ordinem transferre moliretur, universi innocentiam senatus quanta mei periculi securitate defenderim.

Scis me haec et vera proferre et in nulla umquam mei laude iactasse; minuit enim quodam modo se probantis conscientiae secretum, quotiens ostentando quis factum recipit famae pretium.

Sed innocentiam nostram quis exceperit eventus, vides; pro verae virtutis praemiis falsi sceleris poenas subimus.

Eccuius umquam 9-11 Epicur. fr. 374 (Lactant. De iradei 13, 21): si et vult (tollere mala) et potest, quod solum deo convenit, unde ergo sunt mala? aut cur illa non tollit?; sedv. Schundelen, Tbeol. Lit.-Bl. 1871, 60; Rand, Jahrb. Suppl. XXVI 430, 1 5 hebit. T1 6 quaerar PVl 9 aud K aut P1 haut ut vid. V1 TTLVKE 19 delatum T\'lE Notker (ἐπιϕεϱόμενον Plan.) molliretur P 22 post nulla repetituri erant et in PF 26 falsis P eccuins Tl haec cuius PLl hęe T* (in mg. ai et) et c. rel. Peip.: cf. Fmd. Apoth. 492, Arch. f. lat. Lex. XV 76, Phil. Woch. 1913, 1145, Jahrb. CXV 761 facinoris manifesta confessio ita iudices habuit in severitate concordes, ut non aliquos vel ipse ingenii error humani vel fortunae condicio cunctis mortalibus incerta summitteret.

Si inflammare sacras aedes voluisse, si sacerdotes impio iugulare gladio, si bonis omnibus necem struxisse diceremur, praesentem tamen sententia, confessum tamen convictumve punisset; nunc quingentis fere passuum milibus procul muti atque indefensi ob studium propensius in senatum morti proscriptionique damnamur.s o meritos de simili crimine neminem posse convinci!

Cuius dignitatem reatus ipsi etiam qui detulere viderunt; quam uti alicuius sceleris ammixtione fusca-

rent, ob ambitum dignitatis sacrilegio me conscientiam polluisse mentiti sunt. Atqui et tu insita nobis omnem rerum mortalium cupidinem de nostri animi sede pellebas et sub tuis oculis sacrilegio locum esse fas non erat.

Instillabus enim auribus cogitationibusque cotidie meis Pythagoricum illud ἕπου θεῷ. Nec conveniebat vilissimorum me spirituum praesidia captare, quem tu in hanc excellentiam componebas, ut consimilem deo faceres.

Praeterea penetral innocens domus, honestissimorum coetus amicorum. socer etiam sanctus et aeque ac tu ipsa . I 137 (Sosiades): Sen. De vita beat. 15, 5 (deum sequere), Ad Lucil. (II) 16, n; lamb!. Vita Pyth. 18 (86): ἃπας ὁ βίος συντέταϰται πϱὸς rd ἁϰολουϑεῑν τψ̄ ϑεψ̄ 19 Sen. Ad Lucil. (VII) 48,11: quod mihi philosophia promittit, ut parem deo faciat. IambI. Protr. 3 (11, 1-1 P- : i} .. γνω̄σις τω̄ν ϑεω̄ν (ϑείων Reintsius, cf. Diels, Doxogr. 273, 12) ποιεῑ .. ἡμᾱς τοῑς 9tot; ὸμοίους S PTLVKE 3 summiteret P2 sumiteret 1 6 alterum tamen del. TLV ow- Peip. convinctumve PlK 7 moti T2L1V2KE2 Notker 9 merito T* LVJ; cf. Pfeilschifter (Kirchengesch. Stud. III ½, Munster 1896, p. 178), qui vertit: In der Tat, die Senatoren wāren es wert, dap keiner eines solchen Yerbrechens uberfuhrt icerden könnte simile P dissimili TI 18 pithag. L pytag. VE phitag. PK ϕεόν libri (AllO 6Y 6EOX T5) ϑεοῑς Eng. (de non diis s. s. TLV sed de deo sperare auxilium add. T) 19 praesidium L 22 aeque T ac tu ipsa Sitznu acta ipso libri Peip. reverendus ab omni nos huius criminis suspicione defendunt. Sed — o nefas!

illi vero de te tanti criminis fidem capiunt atque hoc ipso videbimur affines fuisse maleficio, quod tuis imbuti disciplinis, tuis instituti moribus sumus.

Ita non est satis nihil mihi tuam profuisse reverentiam, nisi ultro tu mea potius offensione lacereris.

At vero hic etiam nostris malis cumulus accedit, quod existimatio plurimorum non rerum merita, sed fortunae spectat eventum eaque tantum iudicat esse provisa, quae felicitas commendaverit; quo fit, ut existimatio bona prima omnium deserat infelices.

Qui nunc populi rumores, quam dissonae multiplicesque sententiae, piget reminisci; hoc tantum dixerim ultimam esse adversae fortunae sarcinam, quod, dum miseris aliquod crimen affingitur, quae perferunt, meruisse creduntur.

Et ego quidem bonis omnibus pulsus, dignitatibus exutus, existimatione foedatus ob beneficium supplicium tuli.

Videre autem videor nefarias sceleratorum officinas gaudio laetitiaque fluitantes, perditissimum quemque novis delationum fraudibus imminentem, iacere bonos nostri discriminis terrore prostratos, flagitiosum quemque ad audendum quidem facinus impunitate, ad efficiendum vero praemiis incitari, insontes autem non modo securitate, verum ipsa etiam defensione privatos. Itaque libet exclamare:

Haec ubi continuato dolore delatravi, illa vultu placido nihilque meis questibus mota:

Cum te, inquit, maestum lacrimantemque vidissem, ilico miserum exsulemque cognovi; sed quam id longinquum esset exsilium, nisi tua prodidisset oratio, nesciebam.

Sed tu quam procul a patria non quidem pulsus es, sed aberrasti ac, si te pulsum existimari mavis, te potius ipse pepulisti; nam id quidem de te numquam cuiquam fas fuisset.

Si enim, cuius oriundo sis patriae, reminiscare, non uti Atheniensium quondam multitudinis imperio regitur, sed εἷς κοίρανός ἐστιν, εἷς βασιλεύς, qui frequentia civium, non depulsione laetetur, cuius agi frenis atque obtemperare iustitiae libertas est.

An ignoras illam tuae civitatis antiquissimam legem, qua sanctum est ei ius exsulare non esse, quisquis in ea sedem fundare maluerit? Nam qui vallo eius ac munimine continetur, nullus metus 23 Hom. B 204 sq. 3 mendali * T1 6 gaudet K1 (Agricola) gaudent rtl. Peip. PILYKE 10 sale Peip. 11 rabidos T\'l 13 stabili Wakefidd ad lucr.Y 1001 15 quaest. PL1 16 exsulemquae T1 21 **fas T oriundus J* Aur* KE 22 reminiscaris Y 23 KOYPAWC PT 26 s*anetum 2 1 sancitom T2V2K eius PLl eat, nc exsul esse mereatur;

at quisquis inhabitare eam velie » desierit, pariter desinit etiam mereri. Itaque non tam me loci huius quam tua facies movet nec bibliothecae potius comptos ebore ac vitro parietes quam tuae mentis sedem requiro, in qua non libros, sed id. quod libris pretium facit.

librorum quondam meorum sententias collocavi. Et tu

quidem de tuis in commune bonum meritis vera quidem, sed pro multitudine gestorum tibi pauca dixisti. De obiectorum tibi vel honestate vel falsitate cunctis nota memorasti. De sceleribus fraudibusque delatorum recte tu quidem strictim

attingendum putasti, quod ea melius uberiusque reco* gnoscentis omnia vulgi ore celebrentur. Increpuisti etiam vehementer iniusti factum senatus. De nostra etiam criminatione doluisti. laesae quoque opinionis damna

primum igitur paterisne me pauculis rogationibus statum tuae mentis attingere atque, ut qui modus sit tuae curationis intellegam?

-- tu uero arbitratu, inquam, tuo quae uoles ut responsurum rogato.

-- tum illa: Huncine. inquit, mundum temerariis agi fortuitisque casibus putas an ullum credis ei regimen inesse rationis? -

Atqui. inquam. nullo existimaverim modo. ut fortuita temeritate tam certa moveantur. verum operi suo conditorem praesidere deum scio nec umquam fuerit dies, qui me ab hac sententiae veritate depellat. —

Ita est. inquit; nam id etiam ; 4* fontibus capitis 6 v. Htiiler 23

Nam de ceteris, quin ratione regerentur, nihil movebare. rapae autem vehementer ammiror, cur in tam salubri sententia locatus aegrotes. Verum altius perscrutemur; nescio quid abesse coniecto.

Sed dic mihi, quoniam deo mundum regi non ambigis, quibus etiam gubernaculis regatur, advertis? —Vix, inquam,

rogationis tuae sententiam nosco, nedum ad inquisita j respondere queam. — Num me, inquit, fefellit abesse aliquid,

per quod velut hiante valli robore in animum tuum perturbationum morbus inrepserit? Sed dic mihi, meministine, quis sit rerum finis quove totius naturae tendat intentio? — Audieram, inquam, sed memoriam maeror hebetavit.

- Atqui scis, unde cuncta processerint.

— Novi, inquam, deumque esse respondi.

— Et qui fieri potest, ut principio cognito, quis sit rerum finis, ignores? Verum hi perturba- . tionum mores, ea valentia est, ut movere quidem loco

hominem possint, convellere autem sibiaue totum exstirpare non possint.

Sed hoc quoque respondeas velim, hominemne te esse meministi. — Quidni, inquam, meminerim? — Quid igitur homo sit, poterisne proferre? — Hocine interrogas, an esse me sciam rationale animal atque mortale? Scio et.

id me esse confiteor. — Et illa: Nihilne aliud te esse novisti?

- Nihil. - Iam scio, inquit, morbi tui aliam vel maximam.. causam; quid ipse sis, nosse desisti. Quare plenissime vel

aegritudinis tuae rationem vel aditum reconciliandae sospitatis inveni. Nam quoniam tui oblivione confunderis.

et exsulem te et exspoliatum Dronriis bonis esse doluisti- Quoniam vero, quis sit rerum finis, ignoras, nequam homines atque nefarios potentes felicesque arbitraris; quoniam vero. quibus gubernaculis mundus regatur, oblitus es, has 1 c. supra 14,21 22 Boeth. In Porph. III4 (CSELIIL 208,21 sq.): à rationali mortale subieceris, hominem feceris. Plut Apoll ll6b: ζᾣοv .. ϑvηόv PTLVKE 4 quur PTL1 14 de atqui cf. Schepss, Phil. 1893, 380 21 hoc- cine T* 25 Kia P 29 hominis TlVl fortunarum vices aestimas sine rectore fluitare: magnae non ad morbum modo, verum ad interitum quoque causae; sed sospitatis auctori grates, quod te nondum totum natura destituit.

Habemus maximum tuae fomitem salutis veram de mundi gubernatione sententiam, quod eam non casuum temeritati, sed divinae rationi subditam credis; nihil igitur pertimescas, iam tibi ex hac minima scintillula vitalis calor illuxerit.

Sed quoniam firmioribus remediis nondum tempus est et eam mentium constat esse naturam, ut, quotiens abiecerint veras, falsis opinionibus induantur, ex quibus orta perturbationum caligo verum illum confundit intuitum, hanc paulisper lenibus mediocribusque fomentis attenuare temptabo, ut dimotis fallacium affectionum tenebris splendorem verae lucis possis agnoscere.

Post haec paulisper obticuit atque, ubi attentionem meam modesta taciturnitate collegit, sic exorsa . Si penitus aegritudinis tuae causas habitumque cognovi, fortunae prioris affectu desiderioque tabescis;

ea tantum animi tui. sicuti tu tibi fingis, mutata pervertit. Intellego multiformes illius prodigii fucos et eo usque cum his, quos

eludere nititur, blandissimam familiaritatem, dum intolerabili dolore confundat, quos insperata reliquerit. Cuius si 4: Mart. Cap. 54, 13D. (35, 28 E.) : lumine claro .. cernere vultus 8 sqq. cf. Verg. Aen. V 812; VI 733: hine cupiunt metuuntque dolent gaudentque PTLYKE 11 timor T dolor in mg.), Fl Anicii Manlii ( Mallii P Manilii LE) Severini Boethii i Boethi L _ Boetii PTL V* Boeti Aur.) (vc ex (sie) inl) P Excons Ord (Exmag. Off. Atq.) P Patr. (Patricio (sic) P) Philosophiae i-ie TL -ice T1 ; Consolationis Explicit Lib I Incipit Lib II Feliciter PTL V AUT. E 18 statum in ras. V (τήv Tr,; σής διαvοίας xατάστασιv sril τοσόvδε μεϑαϱμοϑεīσαv Plan.)19 post tui s. c. s. virtutem T naturam, mores ac meritum reminiscare, nec habuisse te in ea pulchrum aliquid nec amisisse cognosces, sed, ut arbitror, haud multum tibi haec in memoriam revocare laboraverim.

Solebus enim praesentem quoque blandientemque virilibus incessere verbis eamque de nostro adyto prolatis insectabare sententiis.

Verum omnis subita mutatio rerum non sine quodam quasi fluctu contingit animorum; sic factum est, ut tu quoque paulisper a tua tranquillitate descisceres.

Sed tempus est haurire te aliquid ac degustare molle atque iucundum, quod ad interiora transmissum validioribus haustibus viam fecerit.

Adsit igitur rhetoricae suadela dulcedinis, quae tum tantum recto calle procedit, cum nostra instituta non deserit cumque hac musica laris nostri vernacula nunc leviores, nunc graviores modos succinat.

Quid est igitur, o homo, quod te in maestitiam luctumque -deiecit? Novum, credo, aliquid inusitatumque vidisti. Tu fortunam putas erga te esse mutatam: erras.

Hi semper eius mores sunt, ista natura. Servavit circa te propriam potius in ipsa sui mutabilitate constantiam; talis erat, cum blandiebatur, cum tibi falsae illecebris felicitatis alluderet.

Deprehendisti caeci numinis ambiguos vultus. Quae sese adhuc velat aliis, tota tibi prorsus innotuit.

Si probus, utere moribus, ne queraris. Si perfidiam perhorrescis, sperne atque abice perniciosa ludentem; nam quae nunc tibi est tanti causa maeroris, haec eadem tranquillitatis esse debuisset. Reliquit enim te, quam non relicturam nemo umquam poterit esse securus.

An vero tu pretiosam 11 v. supra 16, 20 sq. et Klingner 12sq., qui de popvlari philoiophia verba facit 4 bland. quoque TlLlVx Aur.1 Peip. o adto Ll aditu PE2 PTLVKE adytu V* 7 contingat Pl 8 descisceris PT1 L1 V1 discesseris V2 Aur.K 11 reth. PTLVK 12 recta PLIEJ, ut vid. T1V1 13 tunc P1 T1 V1 misice ut vid. T1 17 mutatam Peip. (typothetarum ut uid.errore) 18 servabit PTlLV servabat Aur. 21 nominis Tl 23 perfidam TF1 Erfurt. Par. 15090 (probat Schepss 23 sq. sperne atque om. P. aestimas abituram felicitatem et cara tibi est fortuna

praesens nec manendi fida et, cum discesserit, allatura maerorem? Quodsi nec ex arbitrio retineri potest et calami-

tosos fugiens facit, quid est aliud fugax quam futurae quoddam calamitatis indicium? Neque enim, quod ante oculos situm est, suffecerit intueri; rerum exitus prudentia metitur eademque in alterutro mutabilitas nec formidandas

fortunae minas nec exoptandas facit esse blanditias. Postremo aequo animo toleres oportet, quicquid intra fortunae

aream geritur, cum semel iugo eius colla summi. Quod si manendi abeundique scribere legem velis ei, quam tu tibi dominam sponte legisti, nonne iniurius fueris et impatientia sortem exacerbes, quam permutare non possis?

Si ventis vela committeres, non quo voluntas peteret, sed., quo flatus impellerent, promoveres; si arvis semina crederes, feraces inter se annos sterilesque pensares.

Fortunae te regendum dedisti, dominae moribus oportet obtemperes. vero volventis rotae impetum retinere conaris? At, omnium mortalium stolidissime, si manere incipit, fors esse desistit. x

Vellem autem pauca tecum Fortunae ipsius verbis agitare; tu igitur, an ius postulet, animadverte.

\'Quid tu, homo, ream me cotidianis agis querelis, quam tibi fecimus iniuriam, quae tibi tua detraximus bona?

Quovis iudice de opum dignitatumque mecum possessione contende et, si cuiusquam mortalium proprium quid horum esse monstraveris, ego iam tua fuisse, quae repetis, sponte concedam.

Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi, meis opibus fovi et, quod te nunc impatientem nostri facit, favore prona indulgentius educavi, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi.

Nunc mihi retrahere manum libet: habes gratiam velut usus alienis, non habes ius querelae, tamquam prorsus tua perdideris. Quid igitur ingemescis?

Nulla tibi a nobis est allata violentia. Opes, honores ceteraque talium mei sunt iuris, dominam famulae cognoscunt, mecum veniunt, me abeunte discedunt.

Audacter adfirmem, si tua forent, quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses.

An ego i riut. Apoll. 103 d. 104 a, b: ὀϱϑϖς 6 Φαληϱεύς Δημήτϱοις είπόvτος Εύϱιπίδοv (fr. 420, 2) μιxϱὰ τὰ (uιxϱόταταlibril σϕάλλοvτα xai fu ήμέϱα i Td μέv xαϑειλεv ύΨόϑεvxa \\d ήδ\'avta I xa μέv cUla xαλᾣς ἔϕη λέyειv avrdv, βέλτιοv fI\' vἔχειvti μή μίαv ήμέϱαv, ἀλλἀ στιyμήv είπε χϱόvov 6 Dio Chrys. LXV 8 doxti μοι 1) Túχη πϱός avxov; δίxαια ἂv είπειv (cf. Klingner 15) 7sqq. Cic. Tusc. I 93: quid est quod querare, si repetit, cum vult; ea enim condicione acceperas. Plut. Apoll. 116 a: έπί πἀvτωv λέyειv χϱή xa τϖv ϑεωv ἔχοvτες έπιμελοv- μεϑα. i ὃταv δε χϱήζωσ av-r\' ἀϕαιϱούvται πἀλιv. : ov δει oJ, δυσϕοϱειv. . a ἔχϱησαv ήμιv πϱὀς όliyov, ταύτ\' ἀπαιτωσιv 83 suae vis Eng.56 suis libri si quis vrsui sequ. add. PT1V1PTLVKE 8 tua tibi TV Peip. 13 te s. v. P 15 iuri P 16 debes Peip., ef. Nolte habe Vall. e coni. ut rid. Crescii 20 iuris s. r. P 22 per. didisse P sola meum ius exercere prohibebor? Licet caelo proferre ® lucidos dies eosdemque tenebrosis noctibus condere, licet anno terrae vultum nunc floribus frugibusque redimire, nunc nimbis frigoribusque confundere, ius est mari nunc strato aequore blandiri, nunc procellis ac fluctibus inhorrescere:

nos ad constantiam nostris moribus alienam inexpleta hominum cupiditas alligabit? Haec nostra vis est, hunc continuum ludum ludimus: rotam volubili orbe versamus, infima summis, summa infimis mutare gaudemus.

Ascende, si placet, sed ea lege, ne, uti cum ludicri mei ratio poscet, descendere iniuriam putes. An tu mores ignorabas meos? Nesciebas Croesum regem Lydorum Cyro paulo ante

formidabilem, mox deinde miserandum rogi flammis traditum, misso caelitus imbre defensum? Num te praeterit Paulum Persi regis a se capti calamitatibus pias impendisse lacrimas?

Quid tragoediarum clamor aliud deflet nisi indiscreto ictu fortunam felicia regna vertentem? Nonne

adulescentulus dvo πίϑους, xbv ukv eva xαxωv, tdv ds ἔτεϱοv έἀωv in Iovis limine iacere didicisti? Quid si uberius de bonorum parte sumpsisti. quid si a te non tota discessi,

His igitur, si pro se tecum Fortuna loqueretur. quid profecto contra hisceres, non haberes; aut. si quid est. quo querelam tuam iure tuearis, proferas oportet. dabimus dicendi locum.

— Tum ego: Speciosa quidem ista sunt, .⅔ Pluto Apoll. 103 c,d (ilenander): tl δ\'έπί τοις; αύτοις vόμοις i έΨ οίσπεϱ ήμεīς ἔσπασας τός ἀέϱα τόv xοιvov ..οίστέοv ἂμειvovxavta xat λοyιστέοv 9 Hor. Carm. saec. 59 -1 rabidis T2LV1E 6 quod P quo V1 steUigeris L 10 handiå- Pl L eo continuaturus erat T1 11 cesse Tl 15 parte Tl 17 altos deter., Rand 20 largus PT1L1V1; cf. Eng.* 22 erit F! 23 creditegeotem continuaturus erat T\'i aeg. P 21 fortune P inquam, oblitaque rhetoricae ac musicae melle dulcedinis tum tantum, cum audiuntur, oblectant, sed miseris malorum altior sensus est; itaque cum haec auribus insonare desierint.

insitus animum maeror praegravat. — Et illa: Ita est. inquit; haec enim nondum morbi tui remedia, sed adhuc

contumacis adversum curationem doloris fomenta quaedam sunt. Nam quae in profundum sese penetrent, cum tempestivum fuerit, ammovebo, verumtamen ne te existimari miserum velis;

an numerum modumque tuae felicitatis oblitus es? Taceo, quod desolatum parente summorum te virorum cura suscepit delectusque in affinitatem principum civitatis, quod pretiosissimum propinquitatis genus est.

prius carus quam proximus esse coepisti. Quis non te felicissimum cum tanto splendore socerorum, cum coniugis

pudore, tum masculae quoque prolis oportunitate praedicavit? Praetereo — libet enim praeterire communia - to sumptas in adulescentia negatas senibus dignitates:

ad singularem felicitatis tuae cumulum venire delectat. Si quis rerum mortalium fructus ullum beatitudinis pondus . habet, poteritne illius memoria lucis quantalibet ingruen. tium malorum mole deleri, cum duos pariter consules liberos\'tuos domo provehi sub frequentia patrum, sub plebis alacritate vidisti, cum eisdem in curia curules insidentibus, tu regiae laudis orator ingenii gloriam facundiaeque meruisti, cum in circo duorum medius consulum circumfusae multitudinis exspectationem triumphali largitione satiasti?

Dedisti, ut opinor, verba Fortunae, dum te illa demulcet, dum te ut delicias suas fovet. Munus, quod nulli umquam privato commodaverat, abstulisti.

Visne igitur cum Fortuna calculum ponere? Nunc te primum liventi oculo praestrinxit. PTX TKE 1 reth. PTVlE mellea dulcedine Wakejield ad Lucr. III 948 6 curationum T1 T1 dolores PTaK1 7 namque P 11 affinitate PTK principium P \' T 15 cum VxEy Peip. (typothetarum errore 20 lucis om. Hlinis s. s. V 21 facundiae quae T 25 CODa PTLVE S, tum tte illa) PT1 30 te s. r. T libeoti PT1 V1 Aur.1K1 praestinxit P praestrixit K Si numerum modumque laetorum tristiumve consideres, adhuc te felicem negare non possis.

Quodsi idcirco te fortunatum esse non aestimas, quoniam, quae tunc laeta videbantur, abierunt. non est. quod te miserum putes, quoniam, quae nunc creduntur maesta, praetereunt.

An tu in hanc vitae scenam nunc primum subitus hospesque venisti? Ullamne humanis rebus inesse constantiam reris, cum ipsum saepe hominem velox hora dissolvat?

Nam etsi rara est fortuitis manendi fides, ultimus tamen vitae dies mors quaedam fortunae est etiam manentis.

Quid igitur referre putas, tunc illam moriendo deseras an te illa fugiendo?

Tum ego: Vera, inquam, commemoras, o virtutum

omnium nutrix, nec infitiari possum prosperitatis meae velocissimum cursum. Sed hoc est, quod recolentem venementius coquit;

nam in omni adversitate fortunae infelicissimum est genus infortunii fuisse felicem. — Sed quod tu, inquit, falsae opinionis supplicium luas, id rebus iure imputare non possis. Nam si te hoc inane nomen fortuitae

felicitatis movet, quam pluribus maximisque abundes, , mecum reputes licet. Igitur si, quod in omni fortunae tuae censu pretiosissimum possidebas, id tibi divinitus inlaesum

adhuc inviolatumque servatur, poterisne meliora quaeque, retinens de infortunio iure causari? Atqui viget incolumis illud pretiosissimum generis humani decus Symmachus socer et — quod vitae pretio non segnis emeres — vir totus

ex sapientia virtutibusque factus suarum securus tuis ingemescit iniuriis. Vivit uxor ingenio modesta, pudicitia pudore praecellens et, ut omnes eius dotes breviter includam, patri similis, vivit, inquam, tibique tantum vitae huius exosa spiritum servat, quoque uno felicitatem minui

tuam vel ipsa concesserim, tui desiderio lacrimis ac dolore tabescit. Quid dicam liberos consulares, quorum iam ut in

id aetatis pueris vel paterni vel aviti specimen elucet ingenii? Cum igitur praecipua sit mortalibus vitae cura retinendae, o te, si tua bona cognoscas, felicem, cui suppetunt etiam nunc, quae vita nemo dubitat esse cariora.

Quare sicca iam lacrimas; nondum est ad unum omnes exosa fortuna nec tibi nimium valida. tempestas incubuit. 24 Verg. Georg. II 458: 0 fortunatos nimium, sua si bona norint, agricolas! 11L YKE 5 fel. fuisse PVE 6 luis Ts 8 maximis quae T1 13 simm. PTL symmacus K 14 quod et Barih yir ** T 16 sq. pudicitia PT1F1 Aur.1 (cf. SalL Cat. 12,2. Cic. in Cat. II 25; pro Mil. 77) pudicitiae T2LV2 del. Volkmann pudicitia et Kluss. p. ac Eng. pudicitiae flore Peip. ; p. LXVI. pudore del. Βασ.: cf. Schepss, Philol. 1893, 381 19 exossa P 20 tuo PV1 22 avi P 23 precipue P 24 cuios P 27 exossa PL1 quando tenaces haerent ancorae, quae nec praesentis solamen nec futuri spem temporis abesse patiantur. —

Et haereant, inquam, precor; illis namque manentibus, utcumque se res habeant, enatabimus. Sed quantum ornamentis nostris decesserit, vides.

— Et illa: Promovimus, inquit, aliquantum, si te nondum totius tuae sortis piget. Sed delicias tuas ferre non possum, qui abesse aliquid tuae beatitudini tam luctuosus atque anxius conqueraris.

Quis est enim tam compositae felicitatis, ut non aliqua ex parte cum status sui qualitate rixetur? Anxia enim res est humanorum condicio bonorum et quae vel numquam tota proveniat vel numquam perpetua subsistat.

Huic census exuberat, sed est pudori degener sanguis; hunc nobilitas notum facit, sed angustia rei familiaris inclusus esse mallet ignotus.

Ille utroque circumfluus vitam caelibem deflet, ille nuptiis felix orbus liberis alieno censum nutrit heredi; alius prole laetatus filii filiaeve delictis maestus illacrimat. Idcirco nemo facile cum fortunae suae condicione concordat;

inest enim singulis, quod inexpertus ignoret, expertus exhorreat.

Adde, quod felicissimi cuiusque delicatissimus sensus est et, nisi ad nutum cuncta suppetant, omnis adversitatis insolens minimis quibusque prosternitur: adeo perexigua sunt, quae fortunatissimis beatitudinis summam detrahunt.

Quam multos esse coniectas, qui sese caelo proximos arbitrentur, si de fortunae tuae reliquiis pars eis minima contingat? Hic ipse locus, quem tu exsilium vocas. 8/9 Plut. Apoll. 103b: ovx ἔστιv δστις ndvx\' dvfjo εύδαιμοvεῑ.Sinc usque ad IV 6 Protreptici Aristotelis exeerptis Boethium usum esse adfirmat Usener 51, obloquuntur Miiller (II 5-nr 9), Rand, Klingner 8 sq. 24Plut. Ex. 600 a: ού yag oluai πολλούvείvαι Σαϱιαvωv 01 URJ tCC σἀ πϱἀyματα xaιμετἀcpvyrsπἂλλοv έϑελήσοvσιv αίτοίς ειv Ad ux. 611 b: δειvόv έστιv έτέϱος \'μέv ήδέως âv έλέσϑαιιήv σήv τίχηv • • πηλίxας ἔχει ra σωζόμεvαχἀϱιτας 8 atque s. v. T\'l 9 est om. P aliqui P 13 (vel, degener P PTLVKE 11 aetatur P deletis P dilectis X1 delectis V1 23 suma P 24 quis esse T1

incolentibus patria est. Adeo nihil est miserum, nisi cum

putes, contraque beata sors omnis est aequanimitate tolerantis. Quis est ille tam felix, qui cum dederit impatientiae\'

manus, statum suum mutare non optet? Quam manus, amaritudinibus humanae felicitatis dulcedo respersa est Quae si etiam fruenti iucunda esse videatur, tamen quo- :

minus, cum velit, abeat, retineri non possit. Liquet igitur.I quam sit mortalium rerum misera beatitudo, quae nec apud aequanimos perpetua perdurat nec anxios tota delectat.

Quid igitur, o mortales, extra petitis intra vos positam felicitatem?

Error vos inscitiaque confundit. Ostendam breviter tibi summae cardinem felicitatis. Estne aliquid tibi te ipso pretiosius? Nihil, inquies; igitur si tui compos fueris, possidebis, quod nec tu amittere umquam velis nec.

fortuna possit auferre.

Atque ut agnoscas in his fortuitis rebus beatitudinem constare non posse, sic collige. Si. beatitudo est summum naturae bonum ratione degentis nec est summum bonum, quod eripi ullo modo potest, quoniam praecellit id, quod nequeat auferri, manifestum est, quin ad

beatitudinem percipiendam fortunae instabilitas aspirare non possit. Ad haec, quem caduca ista felicitas vehit, vel scit eam vel nescit esse mutabilem. Si nescit, quaenam . beata sors esse potest ignorantiae caecitate? Si scit, metuat necesse est, ne amittat, quod amitti posse non dubitat, quare continuus timor non sinit esse felicem.

An vel si amiserit, neglegendum putat?

Sic QUOQue Derexile bonum est, quod aequo animo feratur -amissum. Et quoniam tu ; 1 Menandri Epitr. fr. 179 K. ts Koerte; Stob. IV 44, 57): ούδεv πέϖοvϑας δειvόv, ἂvμή πϱοσποιή adfertur a Plat. Ex. 599c. Sen.Ad Lucil. 19,20 (Epicur. fr. 474): miser est, qui ae beatissimum non iudicat PTLVKE 4 mutari T2LV2 7 habeat PT1 retinere TlVl 9 perpetuo VL 10 pe.titis P 11 insciti atque T1 14 tuam mittere TlE 15 cognoscas T1 Peip. (agnoscas in Aur. ita exaratum est, ut facile cogn. legi possit) 19 quoniam ad Rand, sed v. supra 18, 2 et Phil. Woch. 1922,1205 22 noscit P 25 an om. TaL1 an si vel P1 26amiseris P 27 sq. illi demens P1 idem es, cui persuasum atque insitum permultis demonstrationibus scio mentes hominum nullo modo esse mortales, cumque clarum sit fortuitam felicitatem corporis morte finiri, dubitari nequit, si haec afferre beatitudinem potest, quin omne mortalium genus in miseriam mortis fine labatur.

Quodsi multos scimus beatitudinis fructum non morte solum, verum etiam doloribus suppliciisque quaesisse, quonam modo praesens facere beatos potest, quae miseros transacta non efficit?

Sed quoniam rationum iam in te mearum fomenta 1 descendunt, paulo validioribus utendum puto. Age enim. si iam caduca et momentaria fortunae dona non essent, quid I

in eis est, quod aut vestrum umquam fieri queat aut non perspectum consideratumque vilescat? Divitiaene vel

vestrae vel sui natura pretiosae sunt, quid earum potius, aurumne ac vis congesta pecuniae? Atqui haec effundendo

magis quam coacervando melius nitent, si quidem avaritia semper odiosos, claros largitas facit. Quodsi manere apud quemque non potest, quod transfertur in alterum, tunc est

pretiosa pecunia, cum translata in alios largiendi usu desinit possideri. At eadem, si apud unum, quanta est ubique gentium, congeratur, ceteros sui inopes fecerit; et vox quidem tota pariter multorum replet auditum, vestrae vero divitiae nisi comminutae in plures transire non possunt;

quod cum factum est, pauperes necesse est faciant quos relinquunt.s o igitur angustas inopesque divitias, quas nec habere totas pluribus licet et ad quemlibet sine ceterorum paupertate non veniunt.

An gemmarum fulgor oculos trahit? Sed si quid est in hoc splendore praecipui, gemmarum est lux illa, non hominum; quas quidem mirari homines vehementer ammiror.

Quid est enim carens animae motu atque compage. quod animatae rationabilique naturae pulchrum esse iure 1 v. supra 16,20. 21, 11; de sollemni Protrepticorum ordine. quo neque ob divitias neque ob nobilitatem neque ob pulchritudinem atium studium spernendum esse ostenditur, Hartlieh 320, qui praeter hunc locum et HI 3-7 adfert Plat. Euth. 281 b, Galeni Protr. - T > \'? (deAristotelis fr.59 v. infra II 6 p. 36,21), Hortens. fr. 73/80sq., Plut. Πεϱί παίδωvdywyrts 8, Epict. III 22, 27 7,8 lh)l\'.l;1.; II 2, 1 confert Rand 11, 1 PTLYEE 6 vestrae PT1, ut rid. V1 vestri Fs vestra rel. Peip. 7 ac PT1LE aut T* an KV bis PTl his E congestae F5 pecunia PV1E2. c\' Eng.\'; Phil. Woch. 1922,1206 aut qui P hae V * 10 quaemque Tl 11 pretiosa om. Pl 14 replet in ras. P 20 quidem in P 21 pręcipu n T* 23 quidem enim P videatur?

Quae tametsi conditoris opera suique distinctione postremae aliquid pulchritudinis trahunt, infra. vestram tamen excellentiam collocatae ammirationem vestram nullo modo mereantur.

An vos agrorum pulchritudo delectat? Quidni? Est enim pulcherrimi operis pulchra portio.

Sic quondam sereni maris facie gaudemus, sic caelum, sidera, lunam solemque miramur: num te horum aliquid attingit, num audes alicuius talium splendore gloriari?

An vernis floribus ipse distinguens aut tua in aestivos fructus intumescit ubertas?

Quid inanibus gaudiis raperis, quid externa bona pro tuis amplexaris? Numquam tua. faciet esse fortuna, quae a te natura rerum fecit aliena.

Terrarum quidem fructus animantum procul dubio debentur alimentis; sed si, quod naturae satis est, replere indigentiam velis, nihil est, quod fortunae affluentiam petas.

Paucis enim minimisque natura contenta est; cuius satietatem si superfluis urguere velis, aut iniucundum, quod infuderis. fiet aut noxium.

Iam vero pulchrum variis fulgere vestibus putas. Quarum si grata intuitu species est. aut materiae naturam aut ingenium mirabor artificis.

An vero te longus ordo 7110 de Cie. Hort, fr. 70/77 amoenitas) r. PJasberg 66, Miiller 37 7 1.1. 43/53 (eaeli aignorum admirabilem ordinem) 12/13 Sen. Ad M*rc. 19,5. non potest id fortana tenere, quod natura dimisit. 15/16 Cic. Hort. ^: intellegas, quam illud non sit necessarium, quod redandat, 85/92 (V. Plasberg 67; schol. Cruqu. ad Hor. Sat. II 6. 79 : eandem non modo mediocri pecuni sed etiam tenui pereipere possumus; Tusc. V 89: hic (philosophus) quam parvo est contentus; 99, 102. Aug. Solil. I 17 (Ciceronis liber i; cf. Mela, Arch. f. Gesch. Philoa. I 1888, 479 19/20 Arist. fr. 57 (Stob. III 3, 25 + Pap. Oxyrh. 666): .. rfr εύδαι- μοτίαv αύx έv tw πολλὰ xεxτ ήσϑαι yίyvεϑαι μαλλοv i1 έv τῴ τηv διαxείϑαι xal yctp ovdi rd σωμαov rd λαμπϱάέσϑήτι xεxοσμημέvov ϕαίη r/f ἂv tbai μαxάϱιοv .. συμβαίvει roif μηδεvός ἂξίοιςοὕσι δταv τύχωσι χοϱηyίας at τωv Sia τής τύχής ἀyαως πλέοvος ἂξια αύτωv tlrat ra xτήματα 8 πὰvτωv αίσχωτοv ■ cf. H _. 2 Postremo T1 Peip. 4 mereantur Em- merebantur hbn i - PT LVKEI\'Ai> audes—gloriari om. P 17 superfiuis is in ras.) V superliiu surgere T1 superfluis surijere X1 LXVII. Boethin«, Cons. Weinberger. 3 famulorum facit esse felicem? Qui si vitiosi moribus sint, perniciosa domus sarcina et ipsi domino vehementer inimica;

sin vero probi, quonam modo in tuis opibus aliena probitas numerabitur? Ex quibus omnibus nihil horum, quae tu in tuis computas bonis, tuum esse bonum liquido monstratur.

Quibus si nihil inest appetendae pulchritudinis, quid est quod vel amissis doleas vel laeteris retentis? Quodsi natura pulchra sunt, quid id tua refert?

Nam haec per se a tuis quoque opibus sequestrata placuissent. Neque enim idcirco sunt pretiosa, quod in tuas venere divitias, sed quoniam pretiosa videbantur, tuis ea divitiis annumerare maluisti.

Quid autem tanto fortunae strepitu desideratis? Fugare.

credo, indigentiam copia quaeritis. Atqui hoc vobis in contrarium cedit, pluribus quippe amminiculis opus est ad tuendam pretiosae supellectilis varietatem verumque illud est permultis eos indigere, qui permulta possideant, contraque minimum, qui abundantiam suam naturae necessitate.

non ambitus superfluitate metiantur. Itane autem nullum

est proprium vobis atque insitum bonum, ut in externis ac sepositis rebus bona vestra quaeratis? Sic rerum versa condicio est, ut divinum merito rationis animal non aliter

sibi splendere nisi inanimatae supellectilis possessione videatur? Et alia quidem suis contenta sunt, vos autem deo mente consimiles ab rebus infimis excellentis naturae

ornamenta captatis nec intellegitis, quantam conditori vestro faciatis iniuriam. Ille genus humanum terrenis omnibus

praestare voluit, vos diffnitatem vestram infra infima quaeque detruditis. Nam si omne cuiusque bonum eo. cuius est, constat esse pretiosius, cum vilissima rerum vestra 16 Gell. IX 8: verum est profecto, quod observato rerum usu sapientes viri dixere, multis egere, qui multa habeat; XIII 24 PTLVDKE 3 sint P 6 inest om. P 7 vel prius om. P quodsi (sui) Schepss EngS 8 haec s. r. P 12 (in) tanto Kluss. , cf. Eng. 14 ab opus tnctptt D 17 minimo V* suae L 28 (quod) c. bonum (est) Laud1 E2 (quod) c. b. (id) VI DLaud2 (quod) c. b. (est id) TiLE1; cf. Eng. bona esse iudicatis, eisdem vestra ipsos vestra existimatione summittitis, quod quidem haud immerito cadit.

Humanae quippe naturae ista condicio est, ut tum tantum ceteris rebus, cum se cognoscit. excellat. eadem tamen infra bestias redigatur, si se nosse desierit; nam ceteris animantibus sese ignorare naturae est. hominibus vitio venit. Quam vero late patet vester hic error.

qui ornari quia ornamentis existimatis alienis!

At id fieri nequit; nam si quid ex appositis luceat. ipsa quidem, quae sunt apposita, laudantur. illud vero his tectum atque velatum in a nihilo minus foeditate perdurat.

Ego vero nego ullum esse bonum, quod noceat habenti. Num id mentior? Minime. inquis.

Atqui divitiae possidentibus persaepe nocuerunt, cum pessimus quisque eoque alieni magis avidus. quicquid usquam auri gemmarumque est, se solum. qui habeat, dignissimum putat. Tu igitur.

qui nunc contum gladiumque sollicitus pertimescis. si vitae huius callem vacuus viator intrasses, coram latrone cantares.

0 praeclara opum mor- & cum beatitudo. quam cum adeptus fueris. securus esse desistis!

Quid autem de dignitatibus potentiaque disseram. ^ qua vos verae dignitatis ac potestatis inscii caelo ex aequatis? Quae si in improbissimum quemque ceciderunt, 23 cf. Ov. Met. I 140: effodiuntur opes, inritamenta maior- 24 Arist. fr. 59: τιμαὶ δὲ xal δόξαι rct ζηλούμενα μᾱλλον Tåw }.Oł1f-: ἀδιηγήτον γέμει ϕλυαρίας (Iambl. c. 8; cf. Miiller 39). Cic. Tusc. nihil melius homini, nihil magis expetendum, nihil praestantios honoribus, imperiis, populari gloria. Plut. Apoll. 103e: ἐπαερϑέντες ἤ ^ χρημάτων περιουσίαν ἄϕϑονον fj διὰ μέγεϑος ἀρχη̃ς ἤ διά τιτας προ- εδρίαςπολιτιὰς ij διὰ Tiuas xal δόξας PTLVDKE 6 altas ut vid. Tl 11 arma V (prQbat Huttinger 1900, p. 19. n.t:tP 18 aethnae LiKE 25 qua TELaud* quam P quae LV Aur K2 Laud quasi?) DKl 26 ceciderint DlE, (i ex u, u m 2 s.s.) T quae flammis Aetnae eructantibus, quod diluvium tantas strages dederint?

Certe, uti meminisse te arbitror, consulare imperium, quod libertatis principium fuerat, ob superbiam consulum vestri veteres abolere cupiverunt, qui ob eandem superbiam prius regium de civitate nomen abstulerant.

At si quando, quod perrarum est, probis deferantur, quid in eis aliud quam probitas utentium placet? Ita fit, ut non virtutibus ex dignitate, sed ex virtute dignitatibus honor accedat.

Quae vero est ista vestra expetibilis ac praeclara potentia? Nonne, o terrena animalia. consideratis, quibus qui praesidere videamini? Nunc si inter mures videres unum aliquem ius sibi ac potestatem prae ceteris vindicantem, quanto movereris cachinno! Quid vero.

si corpus spectes. imbecillius homine repperire queas, quos saepe muscularum quoque vel morsus vel in secreta quaeque reptantium necat introitus?

Quo vero quisquam ius aliquod in quempiam nisi in solum corpus et quod infra corpus est – fortunam loquor — possit exserere?

Num quicquam iero peras animo, num mentem firma sibi ratione cohaerentem de statu propriae quietis amovebis?

Cum liberum quendam virum suppliciis se tyrannus adacturum putaret. ut adversum se factae coniurationis conscios proderet, linguam ille momordit atque abscidit et in os tyranni saevientis abiecit; ita cruciatus, quos putabat tyrannus materiam crudelitatis, vir sapiens fecit esse virtutis. Quid autem est.

quod in alium facere quisque possit, quod sustinere ab alio ipse non possit?

Busiridem accepimus necare hospites 14, r1 de Zenone cf. 6,19; PIat. Περὶ ἀδολεσχ. 505 d, Easeb. Praep. ev. X 14, 15 sqq., Laert. Diog. IX 5,27; alii de Anaxarcho (Diogen. IX 59) eogitant; de Anaxagora, qui in schol. commemoratur. v. Sehepsa, Progr. Wiizrburg 1881, p. 44 et supra 6, 18 e1 quae (ineendia) F* (s)ethn(a)e PT2LV2K Aetna D* Valll.) PTLVDKM eructuant. T1L1VDK Peip.; cf. Verg. Aen. III 576. Gell. XVII 10, 9. Macr. V 17,14. 2 dederunt P 11 num D, ut vid. T1 12 videris T1L 1 19 nune P 21 puteret P 26 qaisquam codd. quidam Obb. 27 Ipse om. P accipimus PP VDK; cf. infra 40, 2. 75. 9.

solitum ab Hercule hospite fuisse mactatum. Regulus plures i

Poenorum bello captos in vincla coniecerat, sed mox ipse victorum catenis manus praebuit. ullamne igitur eius hominis potentiam putas, qui, quod ipse in alio potest, ne id in se alter valeat, efficere non possit?

Ad haec, si ipsis dignitatibus ac potestatibus inesset aliquid naturalis ac proprii boni, numquam pessimis pro- > venirent;

neque enim sibi solent adversa sociari, natura respuit, ut contraria quaeque iungantur.. Ita cum pessimos plerumque dignitatibus fungi dubium non sit, illud etiam

liquet natura sui bona non esse, quae se pessimis haerere patiantur. Quod quidem de cunctis fortunae muneribus

dignius existimari potest, quae ad improbissimum quemque uberiora perveniunt. De quibus illud etiam considerandum puto, quod nemo dubitat esse fortem, cui fortitudinem inesse

conspexerit, et, cuicumque velocitas adest, manifestum est esse velocem. Sic musica quidem musicos, medicina medicos, rhetorica rhetores facit; agit enim cuiusque rei natura,

quod proprium est, nec contrariarum rerum miscetur effectibus et ultro, quae sunt adversa, depellit. Atqui nec opes inexpletam restinguere avaritiam queunt nec potestas sui compotem fecerit, quem vitiosae libidines insolubilibus adstrictum retinent catenis, et collata improbis dignitas non

modo non efficit dignos, sed prodit otius et ostentat indignos. Cur ita provenit? Gaudetis enim res sese aliter habentes falsis compellare nominibus, quae facile ipsarum rerum redarguuntur effectu:

itaaue nec illae divitiae nec illa potentia nec haec dignitas iure appellari potest. Postremo idem de tota concludere fortuna licet, in qua nihil 11/12 cf. Klingner 21,1 (Dio Chrya. LXV 10: χρήματα ἰσχὺς δὐrαuις δόξα τιμαί) rlLVDKE 11 sepissimia PL1 12 paciatur P 16 est om. P 17 misicos Tl 18 rethorica PTVlKE -cae TxDlK -ce Peip. 19 contrarium P 20 auersa Peip. (typothetarum errore) 24 sed — indignas in mg. P ostendat PLl 25 resese P 27 redarguntur Tl, ut vid. VI (cf. Peip. p. LXVI) expetendum, nihil nativae bonitatis inesse manifestum est. quae nec se bonis semper adiungit et bonos, quibus fuerit adiuncta., non efficit.

Tum ego: Scis, inquam, ipsa minimum nobis ambitionem mortalium rerum fuisse dominatam; sed materiam gerendis rebus optavimus, quo ne virtus tacita consenesceret. -

Et illa: Atqui hoc unum est, quod praestantes quidem natura mentes, sed nondum ad extremam manum virtutum perfectione perductas allicere possit, gloriae scilicet cupido et optimorum in rem publicam fama meritorum.

Quae quam sit exilis et totius vacua ponderis, sic 28 Cic. Tusc. I 40. Sen. Ad Marc. 21. Plut Ex. 601c. Ptol. Syntax I 6. Macrob. Somn. II 9, 10; 10, 3. Mart. Cap. 290, 6 (197,21). Amm. Marc. XV 1, 4 12 subundans P 13 Phoeb. in PT1V1D1 15 nontus T1 nothus PFCLVDKE T2L1V2E 18 ignavi Pei. inpuri Peip.2 insani Pulman. 26 inde a perductas usque ad puto quae nec (infra 56,22) codex T suppletus est e W considera. Omnem terrae ambitum, sicuti astrologicis ? demonstrationibus accepisti, ad caeli spatium puncti constat:: obtinere rationem, id est, ut, si ad caelestis globi magnitudinem conferatur, nihil spatii prorsus habere iudicetur.

Huius igitur tam exiguae in mundo regionis quarta fere

portio est, sicut Ptolomaeo probante didicisti, quae nobis cognitis animantibus incolatur. Huic quartae si, quantum r maria paludesque premunt quantumque siti vasta regio

distenditur, cogitatione subtraxeris, vix angustissima inhabitandi hominibus area relinquetur. In hoc igitur minimo puncti quodam puncto circumsaepti atque conclusi de pervulganda fama, de proferendo nomine cogitatis, ut quid habeat amplum magnificumque gloria tam angustis exi-.

guisque limitibus artata? Adde, quod hoc ipsum brevis habitaculi saeptum plures incolunt nationes lingua. moribus totius vitae ratione distantes, ad quas tum difficultate itinerum, tum loquendi diversitate, tum commercii insolentia

non modo fama hominum singulorum, sed ne urbium quidem pervenire queat. Aetate denique M. Tullii, sicut ipse quo dam loco significat, nondum Caucasum montem Romanae

rei publicae fama transcenderat et erat tunc adulta Parthis etiam ceterisque id locorum gentibus formidolosa. Videsne igitur, quam sit angusta, quam compressa gloria, quam dilatare ac propagare laboratis? An ubi Romani nominis transire fama nequit, Romani hominis gloria progredietur? 6 Ptol. Syntax. II, cf. Macrob. Somn. II 5 8 Verg. Aen. VI 42: deserta siti regio 16 Cic. Hort. 27/37: quantum inter se homines studiis moribus omni vitae ratione differunt (Dienel 1913. 7 sq. 19/20 Cic. Rep. VI 22 23 Cic. Hort 80,87 (Usener, Rhein. Mus. XXVIII 397. Hartlich 252. Dienel 15. Plasbere 62 ) PFCLVDKE 3 [id est] Usener, Rhein. Mus. XXVIII 401 6 partio P inde a rr. quae nobis usque ad 41, 21 poterit esse deest in D 8 sit in P siti∗∗∗ V s. s. I in via, in mg. id est ubi pluvia non est sicut in arabia, quae ab ariditate nomen accepit 9 dest. FlVl 12 ut eraS. VKE at L* aut F* aliquid Fl 19 m F (s. B. mucil, CL r Marci Ptip. men tulii P (in) quodam W* Peip. 24 propagare ac dilitare P

Quid quod diversarum gentium mores inter se atque instituta discordant, ut. quod apud alios laude, apud alios supplicio dignum iudicetur.

Quo fit, ut, si quem famae praedicatio delectat, huic in plurimos populos nomen proferre nullo modo conducat.

Erit igitur pervagata inter suos gloria quisque contentus et intra unius gentis terminos praeclara illa famae immortalitas coartabitur.

Sed quam multos clarissimos suis temporibus viros scriptorum inops delevit oblivio. Quamquam quid ipsa scripta proficiant. quae cum suis auctoribus premit longior atque obscura vetustas?

Vos vero immortalitatem vobis propagare videmini, cum futuri famam temporis cogitatis?. Quod si ad aeternitatis infinita spatia pertractes.

quid habt quod (de nominis tui diuturnitate laeteris?

Unius etenim mora momenti, si decem milibus conferatur annis, quoniam utrumque spatium definitum est, minimam licet. habet tamen aliquam portionem; at hic ipse numerus annorum eiusque quamlibet multiplex ad interminabilem diuturnitatem ne comparari quidem potest.

Etenim finitis ad se invicem fuerit quaedam, infiniti vero atque finiti nulla umquam poterit esse collatio.

Ita fit, ut quamlibet prolixi temporis fama, si cum inexhausta aeternitate cogitetur. non parva, sed plane nulla esse videatur.

Vos autem nisi ad Populares auras inanesque rumores recte facere nescitis et 1 cf. Usener, Gott. Anz. 1892, 388 (Cic. fragm. in schol. ad Luc. II 375 serv.) 9 Cic. Rep. VI 25: oblivione posteritatis exstinguitur lOHor. Epist. II 2,118 Ipremit ... vetustas) 13sqq. Plut. Apoll. 11 le. 17 e: d μαϰρότατος ploç ὀλίγος ἐστὶxal στιγμαι̃ος npdi τὸν ἄπειρον °\' cf. Cic. Hort. 25/35 ( annoram, quos in fastis habemns, msgnns 190* complectitur). Rep. VI 2k Tac. Dial. 16. Usener 1.1.392. Plasberg 63. Dienel 7,11. Rand 12, 1 Macrobio (Somn. IIII. 13) collato Boethium aliam rationem inire potuisse disputat 1 quidquid Pl quid quod in ras. V s. s. s. e (scilicet est; quid est PFCLVDKE quod W Peip., cf. Usener p. 402 5 pexvulgata codd. quidam Obb. 10 quem cum PIVl 13 ad om.L2W1 Prip. aeteniitates P 15 decem aut a Boethio aut a librario pro duodecim positum esse dicit Vsener 19 nec FCV Peip. 20 (in) infin. P 24 aures FLK ut nd. F1 relicta conscientiae virtutisque praestantia de alienis.

praemia sermunculis postulatis. Accipe in huius modi arrogantiae levitate quam festive aliquis illuserit; nam cum quidam adortus esset hominem contumeliis, qui non ad verae virtutis usum, sed ad superbam gloriam falsum sibi philosophi nomen induerat, adiecissetque iam se sciturum, an ille philosophus esset, si quidem inlatas iniurias leniter patienterque tolerasset, ille patientiam paulisper assumpsit acceptaque contumelia velut insultans: \'Tam

tandem\', inquit, \'intellegis me esse philosophum?\' Tum ille nimium mordaciter: \'Intellexeram\', inquit, \'si tacuisses . Quid autem est, quod ad praecipuos viros — de his enim sermo est —, qui virtute gloriam petunt, quid, inquam, est, quod

ad hos de fama post resolutum morte suprema corpus attineat? Nam si, quod nostrae rationes credi vetant, toti

moriuntur homines, nulla est omnino gloria, cum is, cuius ea esse dicitur, non exstet omnino. Sin vero bene sibi mens conscia terreno carcere resoluta caelum libera petit, nonne omne terrenum negotium spernat, quae se caelo fruens terrenis gaudet exemptam?

Sed ne me inexorabile contra fortunam gerere bellum putes, est aliquando. cum de hominibus fallax illa nihil bene mereatur, tum scilicet, cum se aperit. cum frontem detegit moresque profitetur.

Nondum forte, quid loquar, intellegis; mirum est, Quod dicere gestio, eoque sententiam verbis explicare vix queo.

Etenim plus hominibus reor adversam -quam prosperam prodesse fortunam, illa enim 5 sq. Cf. Yerg. Aen.lV 174 (Fama\\ 193 f lingnae) 24 fallax illa nihil poetae cuiusdam esse suspicatur Klusa.: Sen. Agam. 5ssqq. failax Fortttna) 16 verba inde a num usque ad terminos (p. 44, 27 exciderunt in D PFCLVKE 24 (illa eras.) fallax FL V Laud 25 nihil eras.Laud non nihil V \\ 1 ϰατεσχηματισμένη ἐϰεἰνη Plan.) 26 quod P semper specie felicitatis, cum videtur blanda, mentitur,

haec semper vera est, cum se instabilem mutatione demonstrat. Illa fallit, haec instruit, illa mendacium specie bonorum mentes fruentium ligat, haec cognitione fragilis felicitatis absolvit; itaque illam videas ventosam fluentem

suique semper ignaram, hanc sobriam succinctamque et ipsius adversitatis exercitatione prudentem. Postremo felix

a vero bono devios blanditiis trahit, adversa plerumque ad vera bona reduces unco retrahit. An hoc inter minima aestimandum putas, quod amicorum tibi fidelium mentes haec aspera, haec horribilis fortuna detexit, haec tibi certos sodalium vultus ambiguosque secrevit.

discedens suos abstulit, tuos reliquit? Quanti hoc integer et, ut videbaris tibi, fortunatus emisses? Nunc amissas opes querere, quod pretiosissimum divitiarum genus est, amicos invenisti.

Iam cantum illa finiverat, cum me audiendi avidum stupentemque arrectis adhuc auribus carminis mulcedo defixerat.

Itaque paulo post: O, inauam, summum lassorum solamen animorum, quam tu me vel sententiarum pondere vel canendi etiam iucunditate refovisti, adeo ut iam me 20 Plat. Proto 32sd: ἀπεπαύσατο .. ϰεϰηλημένος .. ἐπιϑυμω̃ν ἀϰούειν 9 certant V\', ut rid. L 1, K 12 hinc P 13 nectat P PFCLVDKE AKICII MANLII (MALLII P) SEVERINI BOETHII ( BOETII PL1V2 Laud BOECII K) EXCONS ORD (ORDI P) PATRIC (VIRI COXSUL ET ILLVSTRI C) PHILOSOPHIAE (ICE K) CON- SOLATIONIS LIB II EXPL INCIPIT LIB III FELICITER PCL V Aur. D Laud, K (om. feliciter) c.23 quam tu PVlD, pro quantam s. s. Aur. Laud quantum rel. Peip., ef infra 75, 4 quantum tu Obb. posthac imparem fortunae ictibus esse non arbitrer! Itaque remedia, quae paulo acriora esse dicebas, non modo non perhorresco, sed audiendi avidus vehementer efflagito.

— Tum illa: Sensi, inquit, cum verba nostra tacitus attentusque rapiebas, eumque tuae mentis habitum vel exspectavi vel, quod est verius, ipsa perfeci; talia sunt quippe, quae

restant, ut degustata quidem mordeant, interius autem recepta dulcescant. Sed quod tu te audiendi cupidum dicis,

quanto ardore flagrares, si, quonam te ducere aggrediamur, agnosceres! — Quonam? inquam. — Ad veram, inquit, felicitatem, quam tuus quoque somniat animus, sed occupato ad imagines visu ipsam illam non potest intueri. — ?

Tum ego:

Fac, obsecro, et quae illa vera sit, sine cunctatione demonstra. — Faciam, inquit illa, tui causa libenter, sed quae tibi causa notior est, eam prius designare verbis atque informare conabor, ut ea perspecta, cum in contrariam partem flexeris oculos, verae specimen beatitudinis possis agnoscere.-

Tum defixo paululum visu et velut in augustam suae mentis sedem recepta sic coepit:

Omnis mortalium cura, quam multiplicium studiorum labor exercet, diverso quidem calle procedit, sed ad unum tamen beatitudinis finem nititur pervenire. Id autem est bonum, quo quis adepto nihil ulterius desiderare queat.

Quod quidem est omnium summum bonorum cunctaque intra se bona continens, cui si quid aforet, summum esse non posset, quoniam relinqueretur extrinsecus, quod posset optari. Liquet igitur esse beatitudinem statum bonorum omnium congregatione perfectum.

Hunc, uti diximus, diverso tramite mortales omnes conantur adipisci; est enim mentibus hominum veri boni naturaliter inserta cupiditas, sed a falsa devius error abducit.

Quorum quidem alii summum bonum esse nihilo indigere credentes, ut divitiis affluant, elaborant, alii vero, bonum quod sit dignissimum, veneratione iudicantes adeptis honoribus reverendi civibus suis esse nituntur.

Sunt qui summum bonum in summa potentia esse constituant: hi vel regnare ipsi volunt vel regnantibus adhaerere conantur. At quibus optimum quiddam claritas I9 Plat. Euth. 27se: ἀ̃ρά γε πάντες ἄνϑρωποι βουλόμεϑα tv πράττειν; (Iambl. V 24, 22; r. Jaeger 62). Cic. Hort. 26/36: beati certe omnes esse volumus, unde disputationis (alteritls partis iudice Byicatero 56) sumptum esse initium August. Trin. XIII4, 7 testatur; cf. contra Ae. 15. Civ. VIII 8. XIX 1. Hort. 29/39 15/16 r. Plasberg 59 de Cic. Hort. 61/70: ex ea (certa via) multis vitiis et erroribus depravata deducitur, Tusc. III 1-6 (.5 deinhine P 6 angustam KE, (n in ral.) L ag. P 13 auforet PFCL VDKE (u in ras.) F1 abforet FICVs 16 hanc F1 vel hunc F* (vel del.) L 20 esse bonum F

videtur, hi vel belli vel pacis artibus gloriosum nomen propagare festinant. Plurimi vero boni fructum gaudio laetitiaque metiuntur:

hi felicissimum putant voluptate r diffluere. Sunt etiam, qui horum fines causasque alterutro permutent, ut qui divitias ob potentiam voluptatesque

desiderant vel qui potentiam seu pecuniae causa seu proferendi nominis petunt. In his igitur ceterisque talibus humanorum actuum votorumque versatur intentio veluti nobilitas favorque popularis, quae videntur quandam claritudinem comparare, uxor ac liberi, quae iucunditatis gratia petuntur; amicorum vero quod sanctissimum quidem genus est, non in fortuna, sed in virtute numeratur,

reliquum vero vel potentiae causa vel delectationis assumitur. Iam vero corporis bona promptum est ut ad superiora referantur; robur enim magnitudoque videtur

praestare valentiam, pulchritudo atque velocitas celebritatem, salubritas voluptatem. Quibus omnibus solam beatitudinem desiderari liquet; nam quod quisque prae ceteris petit, id summum esse iudicat bonum. Sed summum bonum beatitudinem esse definivimus; quare beatum esse iudicat statum, quem prae ceteris quisque desiderat.

Habes igitur ante oculos propositam fere formam felicitatis humanae: opes, honores, potentiam, gloriam. voluptates. Quae quidem sola considerans Epicurus con-. sequenter sibi summum bonum voluptatem esse constituit, quod cetera omnia iucunditatem animo videantur afferre.

Sed ad hominum studia revertor, quorum animus etsi caligante memoria tamen bonum suum repetit.

sed velut ebrius, domum quo tramite revertatur, ignorat. Num enim 24 Epic. fr. 348 (Aug. Civ. XIX 1) 27/28 cf. Plat. Rep. 51se. Klingner 30, 38 PFCLVDKE 7 appetunt CW Peip. 12 numerantur E1 W Peip. 15 magnitudo quae (bonum esse ex est?) quod ab omnibus petitur) P 19 indicat esse F bonum iudicat P 23 honoresq; P 24 voluptatem W Peip. 28 ueluti W Peip. videntur errare hi, qui nihilo indigere nituntur? Atqui non est aliud, quod aeque perficere beatitudinem possit quam copiosus bonorum omnium status nec alieni egens, sed sibi ipse sufficiens.

Num vero labuntur hi, qui, quod sit optimum, id etiam reverentiae cultu dignissimum putent? Minime; neque enim vile quiddam contemnendumque est, quod adipisci omnium fere mortalium laborat intentio.

An in bonis non est numeranda potentia? Quid igitur, num imbecillum ac sine viribus aestimandum est, quod omnibus rebus constat esse praestantius?

An claritudo nihili pendenda est? Sed sequestrari nequit, quin omne, quod excellentissimum sit, id etiam videatur esse clarissimum.

Nam non esse anxiam tristemque beatitudinem nec doloribus molestiisque subiectam quid attinet dicere, quando in minimis quoque rebus id appetitur, quod habere fruique delectet?

Atqui haec sunt, quae adipisci homines volunt eaque de causa divitias, dignitates, regna, gloriam voluptatesque desiderant, quod per haec sibi sufficientiam, reverentiam, potentiam, celebritatem, laetitiam credunt esse venturam.

Bonum est igitur, quod tam diversis studiis homines petunt; in quo quanta sit naturae vis, facile monstratur, cum licet variae dissidentesque sententiae tamen in diligendo boni fine consentiunt.

Vos quoque, o terrena animalia, tenui licet imagine vestrum tamen principium somniatis verumque illum beatitudinis finem licet minime perspicaci, qualicumque tamen cogitatione prospicitis eoque vos et ad verum bonum na- PFCLVDКE 12 tecto F2L2 Aur.2 E (hoc est tecto s. «. F2) 20 specta P re* spectat F\' 23 cursum solitus P 32 perspicitis P Laud I (ϑεα̃σϑε Plan.) turalis ducit intentio et ab eodem multiplex error abducit.

Considera namque, an per ea, quibus se homines adepturos beatitudinem putant, ad destinatum finem valeant pervenire.

Si enim vel pecunia vel honores ceteraque tale quid afferunt, cui nihil bonorum abesse videatur, nos quoque fateamur fieri aliquos horum adeptione felices.

Quodsi neque id valent efficere, quod promittunt, bonisque pluribus carent, nonne liquido falsa in eis beatitudinis species deprehenditur?

Primum igitur te ipsum, qui paulo ante divitiis affluebas, interrogo: inter illas abundantissimas opes numquamne animum tuum concepta ex qualibet inluna confudit anxietas?

— Atqui, inquam, libero me fuisse animo, quin aliquid semper angerer, reminisci non queo. — ..

iNonne quia vel aberat, quod abesse non velles, vel aderat, quod adesse noluisses? — Ita est, inquam.

— Illius igitur praesentiam, huius absentiam desiderabas? — Confiteor, inquam. — Eget vero, inquit, eo, quod quisque desiderat?

- Eget, inquam. — Qui vero eget aliquo. non est usque- --quaque sibi ipse sufficiens. — Minime, inquam.

— Tu ] itaque hanc insufficientiam plenus, inquit, opibus sustinebas? - Quidni? inquam.

— Opes igitur nihilo indigentem sufficientemque sibi facere nequeunt et hoc erat, quod promittere videbantur.

Atqui hoc quoque maxime considerandum puto, quod nihil habeat suapte natura pecunia, ut his, a quibus possidetur, invitis, nequeat auferri. — Fateor, inquam.

— Quidni fateare, cum eam cotidie valennor aliquis eripiat invito? Unde enim forenses querimoniae, nisi quod vel vi vel fraude nolentibus pecuniae repetuntur ereptae? — Ita est, inquam.

— Egebit igitur, - cf- infra p. 52, 15, Hartlieh 312 (Plut. Kccra πλούτον fr.2lD, VII 123B [Stob. IV 31 c 86]) 24/25 cf. Usener, Gott Anz. 1892, 381 (Aug. [Stob.IV31cs6])24/25cf. Keat. vit. 4,26. 2,14), Plasberg 70 (Cic. Hort. 76/83) 4 pecuniae DlKW Peip. pecunia (beatos non fien; f o ot- PFCLVDKE ferunt P nil P 6 fatemur L* 13 nequeo W Peip., ut vid. FC 14 adesse PC1 V1 Aur.1 15 abesse P 16 desiderabus om. JV1 uncis inelmit Peip. 24 pecunia — bove p 52. 21 om. P -4*

inquit, extrinsecus petito praesidio, quo suam pecuniam quisque tueatur. — Quis id, inquam, neget — Atqui non egeret eo, nisi possideret pecuniam, quam possit amittere..

__1....._r-.n — Dubitari, inquam, nequit. — In contrarium igitur relapsa res est;

nam quae sufficientes sibi facere putabantur opes, alieno potius praesidio faciunt indigentes. Quis autem I modus est, quo pellatur divitiis indigentia? Num enim

divites esurire nequeunt, num sitire non possunt, num frigus hibernum pecuniosorum membra non sentiunt? Sed adest, inquies, opulentis, quo famem satient, quo sitim frigusque depellant. Sed hoc modo consolari quidem divitiis indigentia potest, auferri penitus non potest; nam

si haec hians semper atque aliquid poscens opibus expletur, maneat necesse est, quae possit expleri. Taceo, quod naturae minimum, quod avaritiae nihil satis est. Quare si opes nec summovere indigentiam possunt et ipsae suam faciunt. quid est, quod eas sufficientiam praestare credatis?

Sed dignitates honorabilem reverendumque, cui provenerint, reddunt.

Num vis ea est magistratibus, ut utentium mentibus virtutes inserant, vitia depellant? Atqui non fugare, sed inlustrare potius nequitiam solent, quo fit, ut indignemur eas saepe nequissimis hominibus contigisse; unde Catullus licet in curuli Nonium sedentem strumam 20 cf. Hor. Epod. 8, 14: onusta bacis 29 Catull. 52,2: sella in curtili struma Nonius sedet Plin. N. h. XXXTII 81) (P) FCLV(D)KE 2 id om. VE 3 eo del. P posset Par. 15090, Vind. 13 <non> expletur F2 VaU. 16 possunt indigo W Peip. 20 verba inde ab oneretque usque ad offiicio 53,24) excideruflt in D 22 deserit FW Peip. deserat F1 (ovr1 b ἐϰϕύγοι Plan.), cf. Eng. tamen appellat.

Videsne, quantum malis dedecus adiciant dignitates? Atqui minus eorum patebit indignitas, si nullis honoribus inclarescant.

Tu quoque num tandem tot putares adduci potuisti, ut cum Decorato gerere magistratum putares, cum in eo mentem nequissimi scurrae delatorisque respiceres?

Non enim possumus ob honores reverentia dignos iudicare, quos ipsis honoribus iudicamus indignos.

At si quem sapientia praeditum videres, num posses eum --vel reverentia vel ea, qua est praeditus, sapientia non dignum putare? — Minime.

— Inest enim dignitas propria virtuti, quam protinus in eos, quibus fuerit adiuncta, transfundit.

Quod quia populares facere nequeunt honores, liquet eos propriam dignitatis pulchritudinem non habere. In quo illud est animadvertendum magis:

nam si eo abiectior est, quo magis a pluribus quisque contemnitur, cum reverendos facere nequeat, quos pluribus ostentat, despectiores potius improbos dignitas facit.

Verum non impune; reddunt namque improbi parem dignitatibus vicem, quas sua contagione commaculant.

Atque ut agnoscas veram illam reverentiam per has umbratiles dignitates non posse contingere: si qui multiplici consulatu functus in barbaras nationes forte devenerit, venerandumne barbaris honor faciet?

Atqui si hoc naturate munus dignitatibus foret, ab officio suo quoquo gentium nullo modo cessarent, sicut ignis ubique terrarum numquam tamen calere desistit.

Sed quoniam id eis non propria vis, sed hominum fallax adnectit opinio, vanescunt ilico. cum ad eos venerint, qui dignitates eas esse non aestimant.

Sed hoc apud exteras nationes: inter eos vero, apud quos ortae sunt, num perpetuo perdurant?

Atqui praetura magna olim Potestas, nunc inane nomen et senatorii census gravis B5 putareris lJlommsen (Cassåod. Var. p. 492 s. r. Decoratus) optares PFCLV(D)KE Erakman: cf. Eng* 14 eo om. F\'CL YK 16 ostendat PK Laud 21 umbrabiles CL1 V Aur.1 K Laud1 W Peip. (cf. Amm. Marc. XXI 16.21: imperium .. cassum et umbratile) contingere (sic collige) W Peip. (sic aecipe) s. v. F2: cf. p. 30,16 30 praefectura F2CV2D2W Peip. sarcina; si quis quondam populi curasset annonam, magnus o nihil.

habebatur, nunc ea praefectura quid abiectius? ut enim paulo ante diximus, quod nihil habet proprii decoris. opinione utentium nunc splendorem accipit, nunc amittit.

Si igitur reverendos facere nequeunt dignitates, si ultro improborum contagione sordescunt, si mutatione temporum splendere desinunt, si gentium aestimatione vilescunt, quid est, quod in se expetendae pulchritudinis habeant, nedum aliis praestent?

An vero regna regumque familiaritas efficere potentem valet?

Quidni, quando eorum felicitas perpetuo Per"" durat? Atqui plena est exemplorum vetustas, plena etiam praesens aetas, qui reges felicitatem calamitate mutaverint.

O praeclara potentia, quae ne ad conservationem quidem sui satis efficax invenitur. Quodsi haec regnorum potestas beati-

tudinis auctor est, nonne, si qua parte defuerit, felicitatemqI\\ minuat, miseriam importet? Sed quamvis late humana ten-

dantur imperia, plures necesse est gentes relinqui, quibus regum quisque non imperet. Qua vero parte beatos facien» desinit potestas, hac impotentia subintrat, quae miseros facit, hoc igitur modo maiorem regibus inesse necesse est miseriae ½ de Pompeio Magno v. Cassiod. Var. VI 18 3 v. supra! 20 Cie. Arch. 14: plena exemplorum vetustas PFCLVDKE 1 pop. quondam W Peip. an non iam P an non naID Vt 21 regis P ; probat Schepss) mutuaverint V Aur.KLaud, cf. Eng.2 Wn...IeWpeap. 22 nec W Peip. 27 regnum PVl imperet regum quisque W Peip. Verticem portionem.

Expertus sortis suae periculorum tyrannus f regni metus pendentis supra verticem gladii terrore simulavit.

Quae est igitur haec potestas, quae sollicitudinum morsus expellere, quae formidinum aculeos vitare nequit? Atqui vellent ipsi vixisse securi, sed nequeunt: dehinc de potestate gloriantur.

An tu potentem censes, quem videas velle, quod non possit efficere, potentem censes, qui satellite latus ambit, qui, Quos terret, ipse plus metuit. Qui ut potens esse videatur, in servientium manu situm est?

Nam quid ego de regum familiaribus disseram — cum regna ipsa tantae imbecillitatis plena demonstrem — quos quidem regia potestas saepe incolumis, saepe autem lapsa prosternit?

Nero Senecam familiarem praeceptoremque suum ad eligendae - mortis coegit arbitrium, Papinianum diu inter aulicos potentem militum gladiis Antoninus obiecit.

Atqui uterque potentiae suae renuntiare voluerunt, quorum Seneca opes etiam suas tradere Neroni seque in otium conferre conatus est; sed dum ruituros moles ipsa trahit, neuter, quod voluit. effecit. Quae est igitur ista potentia.

quam pertimescunt habentes, quam nec cum habere velis. tutus sis et, cum deponere cupias, vitare non possis?

An praesidio sunt ci, quos non virtus, sed fortuna conciliat? Sed quem felicitas amicum fecit, infortunium faciet inimicum.

Quae vero pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimicus?

Gloria vero quam fallax saepe, quam turpis est.I Unde non iniuria tragicus exclamat: ὦ δόξα, δόξα, μυρίοισι δὴ βροτῶν οὐδὲν γεγῶσι βίοτον ὤγϰωσας μέγαν.

Plures enim magnum saepe nomen falsis vulgi opinionibus abstulerunt, quo quid turpius excogitari potest? Nam

qui falso praedicantur, suis ipsi necesse est laudibus erubescant. Quae si etiam meritis conquisitae sint, quid tamen sapientis adiecerint conscientiae, qui bonum suum non populari rumore, sed conscientiae veritate metitur.

Quodsi hoc ipsum propagasse nomen pulchrum videtur.

consequens est, ut foedum non extendisse iudicetur. seu cum, uti paulo ante disserui, plures gentes esse necesse sit quas unius fama hominis nequeat pervenire, fit, ut, quem

tu aestimas esse gloriosum, proxima parte terrarum videatur inglorius. Inter haec vero popularem gratiam ne com-

memoratione quidem dignam puto, quae nec iudicio provenit nec umquam firma perdurat. Iam vero quam si inane, quam futtile nobilitatis nomen, quis non videat. Quae si ad claritudinem refertur, aliena est; videtur namque esse nobilitas quaedam de meritis veniens laus parentum. 2 Verg. Georg. 130: tibi serYiatult. Thule ssq. Ear. Andr. 3l9sq. 18 v. p. 40,14sqq.; 54,25sq. 24/25 Arist. Rhet. 1399b 16 (εὐγενείας.. ϕιλοτιμώτερον tlvat τὸν ϰεϰτημέον .. tvy. ἐντιμότης προγόνων), SaIl. lug. 85, 21—25, Hartlieh 321 PFCLVDEE 9 EIOTON PVAur. Laud ETOTON F HQTO-N L OrKON Peip. 13 conquisita PFlClLVxDK sit PC1LV1DK1, v. Eng* 18 esse gentes W Peip. 20 proxima FC*LAurs, l maxirna m2 s. s. E r0\'; πλησιοχώροις Plan.) pro maxima rel. 22 iudicio inde denuo T - ~

Quodsi claritudinem praedicatio facit, illi sint clari necesse est, qui praedicantur; quare splendidum te, si tuam non habes, aliena claritudo non efficit.

Quodsi quid est in nobilitate bonum, id esse arbitror solum, ut imposita nobilibus necessitudo videatur, ne a maiorum virtute degeneret.

Quid autem de corporis voluptatibus loquar, quarum appetentia quidem plena est anxietatis, satietas vero paenitentiae? Quantos illae morbos.

quam intolerabiles dolores quasi quendam fructum nequitiae fruentium solent -esse corporibus!

Quarum motus quid habeat iucunditatis, ignoro; tristes vero esse voluptatum exitus, quisquis reminisci libidinum suarum volet, intelleget.

Quae si beatos explicare possunt, nihil causae est, quin pecudes quoque beatae esse dicantur. quarum omnis ad explendam corporalem lacunam festinat intentio.

Honestissima quidem coniugis foret liberorumque iucunditas, sed nimis e natura dictum est nescio quem filios invenisse tortores; quorum 7\'3\'8 Mart. Cap. 427, 7 (299, 261: cornua lnnae 15 ef. Cic. Hori. G6 74, 73/80, 74/81, Plasberg 77, Dienel 1914, 7 26 cf Soph. Ant. 645sqq.: δστις δ\'ἀνωϕέλητα ϕιτύει τέϰνα, i Tt åv εἴποις allo πλὴν αὑτω̜̃ πόνους ϕῡσαι; Euen. fr. 6: ἢ δέος ἢ λύπη παῑς πατρὶ πάντα χρόνον st. Eth. 1119b ssqq. non recte adferri videtur) sid.5 degenerent T2L Aur.2 DE (probat Schepsi 9 om. P et PTLVDK sid. T2LV2 Aur. K Laud2 E (Cally) 24 lacinam P lueinam ut trid. V1 s. s. -i. retentio aque dr) 26 tortorem PLV1 Aur. DK Laud E1

quam sit mordax quaecumque condicio, neque alias expertum te neque nunc anxium necesse est ammonere. In quo Euripidis mei sententiam probo, qui carentem liberis infortunio dixit esse felicem.

Nihil igitur dubium est, quin hae ad beatitudinem

viae devia quaedam sint nec perducere quemquam eo valeant, ad quod se perducturas esse promittunt. Quantis vero implicitae malis sint, brevissime monstrabo.

Quid enim, pecuniamne congregare conaberis? Sed eripies habenti. Dignitatibus fulgere velis? Danti supplicabis

et, qui praeire ceteros honore cupis, poscendi humilitate vilesces.

Potentiamne desideras? Subiectorum insidiis obnoxius periculis subiacebis. Gloriam petas? Sed per\' aspera quaeque distractus securus esse desistis.

Voluptariam vitam degas?

Sed quis non spernat atque abiciat vilissimae fragilissimaeque rei, corporis, servum? Iam vero qui bona prae se corporis ferunt, quam exigua, quam fragili possessione nituntur! Num enim elephantos mole. tauros robore superare poteritis, num tigres velocitate praeibitis? 25 3 Eur. Andr. 420: δυστυχω̃ν εὐδαιμονει̃ 21 Plut. Apoll. lWi- ϑρώπων ὄντως ϑνητὰ at ἐϕήμερα tc; σώματα. 114d 24 Gal. Protr. 9 (21, 12sq. K.): τίς λεόντων ij ἐλεϕάντων ἀλϰιμώτερος; Plut. H- παίδ. cv. 5e: πόστον yap ἐστιν ἰσχὺς ἀνϑρωπίνη τη̃ς τω̃ν ἄλλων ζώ̩ων .. οἱ̃ον ἐλεϕάιωνxctl Tavotav cd λεόντων; PTLVDKE 5 omnis hoc vol. Pulman Peip. 6 l furentes s. s. T 11 01 s. B. hill d. i. P 12 vitae Pl 14 demonstrabo PE2, cf. Eng.2 et infra p. 81,22 15 conaberis P1T2 Aur.2 conaveris E conabaeris Tl conabaris P2L V Aur.1 DK Laud Peip. conaris ERg. coneris Bacr. eripias pE 19 petis T2V2E2 (probat Schepss) 21 degas a e corr.) Y deligis 1\'2, s. s. 1 degas I degere vis F 25 praehibitis P2 1

Respicite caeli spatium, firmitudinem, celeritatem et aliquando desinite vilia mirari. Quod quidem caelum non his potius est quam sua, qua regitur, ratione mirandum.

Formae vero nitor ut rapidus est, ut velox et vernalium florum mutabilitate fugacior!

Quodsi, ut Aristoteles ait, Lyncei oculis homines uterentur, ut eorum visus obstantia penetraret, nonne introspectis visceribus illud Alcibiadis superficie pulcherrimum corpus turpissimum videretur? Igitur te pulchrum videri non tua natura, sed oculorum spectantium reddit infirmitas.

Sed aestimate quam vultis nimio corporis bona, dum sciatis hoc, quodcumque miramini. uanae febris igniculo posse dissolvi.

Ex quibus omnibus illud redigere in summam licet, quod haec, quae nec praestare, quae pollicentur, bona possunt nec omnium bonorum congregatione perfecta sunt, ea nec ad beatitudinem quasi quidam calles ferunt nec beatos ipsa perficiunt.

Hactenus mendacis formam felicitatis ostendisse

suffecerit quam si perspicaciter intueris, ordo est deincepsquae sit vera. monstrare. — Atqui video, inquam, nec opibus sufficientiam nec regnis potentiam nec reverentiam dignitatibus nec celebritatem gloria nec laetitiam voluptatibus posse contingere. — An etiam causas, cur id ita sit.

deprehendisti?

— Tenui quidem veluti rimula mini videor intueri, sed ex te apertius cognoscere malim. — Atqui promptissima ratio est. Quod enim simplex est indivisumque natura, id error humanus separat et a vero atque per fecto ad falsum imperfectumque traducit. An tu arbitraris. quod nihilo indigeat, egere potentia? — Minime, inquam.

- Recte tu quidem; nam si quid est, quod in ulla re

imbecillioris valentiae sit, in hac praesidio necesse est egeat alieno.

— Ita est. inquam. — Igitur sufficientiae potentiaeque una est eademque natura. — Sic videtur. — Quod vero huius modi sit. spernendumne esse censes an contra rerum 20 cf. infra 73, 19; 82,12. Plat. Phaedr. 263 a (δοϰω̃ μέν 8 λέγεις μανϑάνειν, έτι δ\' ειπέ σαϕέστεϱον) similesque locos adfert Klingaer 4 PTLVDKE 6 nec scire Tl 12 tunc P 14 sufficerit PTDKlEl 17 gloriae Tl ut vid., VILaudlEt 20 apertius ex te D* cognoscere apertius LT* ex te cogn. malim apertius V 24 agere inpotentia P omnium veneratione dignissimum? — At hoc, inquam, ne dubitari quidem potest.

— Addamus igitur sufficientiae potentiaeque reverentiam, ut haec tria unum esse iudicemus. — Addamus, si quidem vera volumus confiteri. —

Quid vero, inquit, obscurumne hoc atque ignobile censes esse an omni celebritate clarissimum?

Considera vero, ne, quod nihilo indigere, quod potentissimum, quod honore dignissimum esse concessum est, egere claritudine, quam sibi praestare non possit, atque ob id aliqua ex parte videatur abiectius.

— Non possum, inquam, quin hoc, uti est, ita etiam celeberrimum esse confitear.

— Consequens igitur est, ut claritudinem superioribus tribus nihil differre fateamur. — Consequitur, inquam.

— Quod igitur nullius egeat alieni, quod suis cuncta viribus possit, quod sit clarum atque reverendum, nonne hoc etiam constat esse laetissimum?

— Sed unde huic, inquam, tali maeror ullus obrepat, ne cogitare quidem possum, quare plenum esse laetitiae, si quidem superiora manebunt, necesse est confiteri.

-- Atqui illud quoque per eadem necessarium est sufficientiae, potentiae, claritudinis, reverentiae, iucunditatis nomina quidem esse diversa, nullo modo vero discrepare substantiam. — Necesse est, inquam. —

Hoc igitur, quod est unum simplexque natura, pravitas humana dispertit et, dum rei, quae partibus caret, partem conatur adipisci, nec portionem, quae nulla est, nec ipsam, quam minime affectat, assequitur. — Quonam, inquam.

modo? — Qui divitias, inquit, petit penuriae fuga, de potentia nihil laborat, vilis obscurusque esse mavult multas etiam sibi naturales quoque subtrahit voluptates, ne pecuniam, quam paravit, amittat.

Sed hoc modo ne sufficientia quidem contingit ei, quem valentia deserit, quem 20 cf. Plat. Prot. 329 c. d .1 ad PT1L1VK 11 confiteor TLX 14 posset F 2+ dis- PTLVDKE Petit P 27 fugat PKl 27 sq. deponentia PTl 29 nec 1\'1 30 nec TIK Peip.

molestia pungit, quem vilitas abicit, quem recondit obscuritas. Qui vero solum posse desiderat, profligat opes, despicit

voluptates honoremque potentia carentem, gloriam quoque nihili pendit. Sed hunc quoque quam multa deficiant, vides: fit enim, ut aliquando necessariis egeat, ut anxietatibus

mordeatur, cumque haec depellere nequeat, etiam id, quod maxime petebat. potens esse desistat. Similiter ratiocinari de honoribus, gloria, voluptatibus licet; nam cum unumquodque horum idem quod cetera sit, quisquis horum aliquid sine ceteris petit, ne illud quidem, quod desiderat.

apprehendit. — Quid igitur, inquam, si qui cuncta simul cupiat adipisci? — Summam quidem ille beatitudinis velit: sed num in his eam repperiet, quae demonstravimus id.

quod pollicentur, non posse conferre? — Minime, inquam. — In his igitur, quae singula quaedam expetendorum praestare creduntur, beatitudo nullo modo vestiganda est. — Fateor, inquam. et hoc nihil dici verius potest. —

Habes igitur. inquit, et formam falsae felicitatis et causas.

Detleete nunc in adversum mentis intuitum; ibi enim vel uam promisimus, statim videbis. — Atqui..

vrl caeco perspicua est eamque tu paulo ante sti, dum falsae causas aperire conaris. Nam ni?i fallor. ea vera est et perfecta felicitas, quae sufficientem.

potentem, reverendum. celebrem laetumque perficiat. Atque ut me interius animadvertisse cognoscas, quae unum horum. quoniam idem cuncta sunt, veraciter praestare potest. hanc esse plenam beatitudinem sine ambiguitate cognosco.

- O te, alumne. hac opinione felicem. si quidem hoc. inquit?

adieceris! — Quidnam? inquam. — Essene aliquid in his 13 r. supra 59, 13sqq. 22 v. 60, 15 28 cf. Klingner 79 Phaedr. 263 c d: άϱιστα λέγεις\' άλλ\' ειπὲ xal τόδε PTLrDKE 1 obicit Ii 2 dispicit PT1V1 displicit K Aur.1 5 ut prius om. P \' etiam; hic quod \':P 11 quis V 12 in illis T1 16 _uda V* 22 conabaris VIK conareris Aur.2 E (probat Schepss) 29 quirinam PT1V1 , mortalibus caducisque rebus putas, quod huius modi statum possit afferre? — Minime, inquam, puto idque a te, nihil ut amplius desideretur, ostensum est.

— Haec igitur vel imagines veri boni vel imperfecta quaedam bona dare mortalibus videntur, verum autem atque perfectum bonum conferre non possunt. — Assentior, inquam.

— Quoniam igitur agnovisti, quae vera illa sit, quae autem beatitudinem mentiantur, nunc superest, ut unde veram hanc petere possis, agnoscas. — Id quidem, inquam, iam dudum vehementer exspecto.

— Sed cum, ut in Timaeo Platoni, nostro placet, in minimis quoque rebus divinum praesidium debeat implorari, quid nunc faciendum censes, ut illius summi boni sedem repperire mereamur?

— Invocandum, inquam, rerum omnium patrem, quo praetermisso nullum rite fundatur exordium. — Recte, inquit, ac simul ita modulata est:.

Quoniam igitur, quae sit imperfecti, quae etiam perfecti boni forma, vidisti, nunc demonstrandum reor.

quonam haec felicitatis perfectio constituta sit. In quo illud primum arbitror inquirendum, an aliquod huius modi bonum. quale paulo ante definisti, in rerum natura possit

exsistere, ne nos praeter rei subiectae veritatem cassa cogitationis imago decipiat. Sed quin exsistat sitque hoc veluti quit.lam omnium fons bonorum, negari nequit: omne enim.

quod imperfectum esse dicitur. id imminutione perfecti imperfectum esse perhibetur. Quo fit, ut, si in quolibet genere imperfectum quid esse videatur, in eo perfectum quoque aliquid esse necesse sit; etenim perfectione sublata; unde illud. quod imperfectum perhibetur. exstiterit. ne fingi 10 Mart Cap. 74. 18 (49, 4 : Da, pater, aetherios mentem couscendere coetus 11 Eucler. ( Anth. Lat. ed. Riese 789) 8: qua luce reperta 15aq. cf. Plat. Leg. 7l5e: d .. ϑεὸς .. dQxnv re xal τελευτὴν ϰαι ftica Tciiv ο̃ντων άπάντων ε̎χων adfert Plut Ex. 601bf; Apoc. 1,8: ego sum A et Ω, principium et finis. De vectore Klinener 5ssq. 21 v. 63,5 PTLVDKE 14 micat unamque T1L1V quidem potest.

Neque enim ab deminutis inconsummatisque natura rerum cepit exordium, sed ab integris absolutisque procedens in haec extrema atque effeta dilabitur.

Quodsi, uti paulo ante monstravimus, est quaedam boni fragilis imperfecta felicitas, esse aliquam solidam perfectamque non potest dubitari. — Firmissime, inquam, verissimeque conclusum est. —

Quo vero, inquit, habitet, ita considera. Deum, rerum omnium principem, bonum esse communis humanorum conceptio probat animorum; nam cum nihil deo melius excogitari queat, id, quo melius nihil est. bonum esse quis dubitet?

Ita vero bonum esse deum ratio demonstrat, ut perfectum quoque in eo bonum esse convincat.

Nam ni tale sit, rerum omnium princeps esse non poterit; erit enim eo praestantius aliquid perfectum possidens bonum, quod hoc prius atque antiquius esse videatur; omnia namque perfecta minus integris priora esse claruerunt.

Quare ne in infinitum ratio prodeat, confitendum est summum deum summi perfectique boni esse plenissimum; sed perfectum bonum veram esse beatitudinem constituimus: veram igitur beatitudinem in summo deo sitam esse necesse est. — Accipio, inquam, nec est. Quod contra dici ullo modo queat.

- Sed quaeso, inquit, te, vide, quam id sancte atque in- -violabiliter probes, quod boni summi summum deum diximus esse plenissimum. — Quonam, inquam, modo?

— Ne hunc rerum omnium patrem illud summum bonum, quo plenus esse perhibetur, vel extrinsecus accepisse vel ita naturaliter habere praesumas, quasi habentis dei habitaeque beatitudinis diversam cogites esse substantiam.

Nam si extrinsecus acceptum putes, praestantius id. quod dederit, ab eo, quod acceperit, existimare possis, sed hunc esse rerum omnium praecellentissimum dignissime confitemur. 51 diminutis T2K demunitis P 2 cepit K coepit rel. Peip. PTLVDKE 22 fragilis om. L fragilis (et) Baa. 8 considerandum rerum Tl. 22 ab ullo usque ad Super (66,27) deest D 31 ab eras. V 32 dignissime (q. s. v. add.) P. LXVII. Boethius, Cons. (WeiDberger) 5

Quod si natura quidem inest, sed est ratione diversum. cum de rerum principe loquamur deo, fingat, qui potest.

quis haec diversa coniunxerit. Postremo quod a qualibet re diversum est, id non est illud, a quo intellegitur esse diversum; quare quod a summo bono diversum est sui

natura, id summum bonum non est, quod nefas est de eo cogitare, quo nihil constat esse praestantius. Omnino enim nullius rei natura suo principio melior poterit exsistere, quare, quod omnium principium sit, id etiam sui substantia summum esse bonum verissima ratione concluserim.

— Rectissime, inquam. — Sed summum bonum beatitudinem esse concessum est. — Ita est, inquam. — Igitur, inquit. deum esse ipsam beatitudinem necesse est confiteri. - Nec propositis, inquam, prioribus refragari queo et illis hoc inlatum consequens esse perspicio. —

Respice, inquit, an hinc quoque idem firmius approoeull,

quod duo summa bona, quae a se diversa sint, esse non possunt. Etenim quae discrepant bona, non esse alterum, quod sit alterum, liquet; quare neutrum poterit esse perfectum, cum alterutri alterum deest. Sed quod perfectum non sit.

id summum non esse manifestum est; nullo modo igitur, quae summa sunt bona, ea possunt esse diversa. Atqui et beatitudinem et deum summum bonum esse collegimus, quare ipsam necesse est summam esse beatitudinem,...

quae sit summa divinitas. — Nihil, inquam, nec reapse

verius nec ratiocinatione firmius nec deo dignius concludi potest. — Super haec, inquit, igitur veluti geometrae solent

demonstratis propositis aliquid inferre, quae porismata ipsi vocant, ita ego quoque tibi veluti corollarium dabo. Nam quoniam beatitudinis adeptione fiunt homines beati, beatitudo vero est ipsa divinitas.

divinitatis adeptione beatos fieri manifestum est. Sed uti iustitiae adeptione iusti, PTLVKE 6 de do P 25 sq. reapse verius Schepss re ab severius P Laud2, ui vid. V1 re ab avenas Laud1 re ah severius t se eras.) K re verius L re*verius T1 re hac veriiia II re ipsa verius rel. JPeip. sapientiae sapientes fiunt, ita divinitatem adeptos deos fieri simili ratione necesse est.

Omnis igitur beatus deus, sed natura quidem unus; participatione vero nihil prohibet esse quam plurimos.

— Et pulchrum, inQuam, hoc atque pretiosum, sive porisma sive corollarium vocari mavis.

— Atqui hoc quoque pulchrius nihil est, quod his adnectendum esse ratio persuadet. — Quid? inquam.

— Cum multa, inquit, beatitudo continere videatur, utrumne haec omnia unum veluti corpus beatitudinis quadam partium varietate coniungant an sit eorum aliquid, quod beatitudinis substantiam compleat, ad hoc vero cetera referantur?

— Vellem, in- unum, id ipsarum rerum commemoratione patefaceres. — Nonne, inquit, beatitudinem bonum esse censemus? — Ac ..summum quidem, inquam. —

Addas, inquit, hoc omnibus licet. Nam eadem sufficienua summa est, eadem summa potentia, reverentia quoque. uas ac voluptas beatitudo esse iudicatur.

Quid igitur, haecine omnia, bonum, sufficientia, potentia ceteraque veluti quaedam beatitudinis membra sunt an ad bonum veluti ad verticem cuncta referuntur?

— Intellego, inquam, quid investigandum proponas, sed, quid constituas, audire desidero. - Cuius discretionem rei sic accipe.

Si haec omnia beatitudinis membra forent, a se quoque invicem discreparent; haec est enim partium natura, ut unum corpus diversa componant. Atqui haec omnia idem esse monstrata sunt.

minime igitur membra sunt; alioquin ex uno membro beatitudo videbitur esse coniuncta quod fieri nequit.

— Id quidem, inquam, dubium non est, sed id, quod restat, exspecto. - Ad bonum vero cetera referri palam est.

Ideirco enim sufficientia petitur, quoniam bonum esse iudicatur, idcirco 19 Klingner 72 cum Plat. Phaed. 60b: ώσπεϱ be μια̃ς ϰοϱυϕη̃ς ήμμένω confert Themist. I, p. 5 c 20 v. supra 60,19 PD4 ut pulchrum JBaa. (ώς PlaN.) 8 videtur PL\'D 11 velle PTLVDKE PD 12 ad ! ipsarum) P1. ut rid. V1 ut F* 18 bona T* I5. potentia, quoniam id quoque esse creditur bonum;

idem de reverentia, claritudine, iucunditate coniectare licet. Omnium s igitur expetendorum summa atque causa bonum est; quod r enim neque re neque similitudine ullum in se retinet bonum.

id expeti nullo modo potest. Contraque etiam, quae natura bona non sunt, tamen si esse videantur, quasi vere bona sint, appetuntur.

Quo fit, uti summa, cardo atque causa; expetendorum omnium bonitas esse iure credatur. Cuius vero causa quid expetitur, id maxime videtur optari, veluti

si salutis causa quispiam velit eQuitare, non tam equitandi motum desiderat quam salutis effectum. Cum igitur omnia

boni gratia petantur, non illa potius quam bonum ipsum desideratur ab omnibus. Sed propter quod cetera optantur, beatitudinem esse concessimus;

quare sic quoque sola quae-ritur beatitudo. Ex quo liquido apparet ipsius boni et beatitudinis unam atque eandem esse substantiam.

- Nihil video, cur dissentire quispiam possit. — Sed deum veramque beatitudinem unum atque idem esse monstravimus. - Ita, inquam. — Securo igitur concludere licet dei quoque in ipso bono nec usquam alio sitam esse substantiam

Assentior, inquam; cuncta enim firmissimis nexa rationibus constant. — Tum illa.

: Quanti, inquit, aestimabis, si, bonum ipsum quid sit, agnoveris?

— Infinito, inquam, si quidem mihi pariter deum quoque, qui bonum est, continget agnoscere.

- Atqui hoc verissima inquit ratione patefaciam, maneant modo, quae paulo ante conclusa sunt. — - sunt.

- Nonne, inquit, monstravimus ea, quae appetuntur pluribus, idcirco vera perfectaque bona non esse, quoniam a se invicem discreparent, cumque alteri abesset alterum, plenum absolutumque bonum afferre non posse, tum autem verum bonum fieri, cum in unam veluti formam atque efficientiam colliguntur, ut, quae sufficientia est, eadem sit potentia, reverentia, claritas atque iucunditas, nisi vero unum atque idem omnia sint, nihil habere, quo inter expetenda numerentur?

— Demonstratum, inquam, nec dubitari ullo modo potest.

— Quae igitur, cum discrepant, minime bona sunt, cum vero unum esse coeperint, bona fiunt, nonne, haec ut bona sint unitatis fieri adeptione contingit? - Ita, inquam. videtur.

— Sed omne, quod bonum est, boni participatione bonum esse concedis an minime? — Ita est.

— Oportet icitur idem esse unum atque bonum simili ratione concedas; eadem namque substantia est eorum, quorum naturaliter non est diversus effectus. — Negare, inquam, nequeo.

— Nostine igitur, inquit, omne, quod est, tam diu manere atque subsistere, quamdiu sit unum? sed interire atque dissolvi, pariter atque unum esse 13 v. supra 66,1ssqq. 14 Klingner 81 Crito 4sb: άλλὰ μένει)

destiterit? — Quonam modo? — Ut in animalibus, inquit. cum in unum coeunt ac permanent anima corpusque, id animal vocatur;

cum vero haec unitas utriusque separatione, dissolvitur, interire nec iam esse animal liquet. Ipsum 4 que corpus cum in una forma membrorum coniunctione permanet, humana visitur species; at si distributae segrega taeque partes corporis distraxerint unitatem, desinit esse.

quod fuerat. Eoque modo percurrenti cetera procul a . patebit subsistere unumquodque, dum unum est, cum vero r unum esse desinit, interire. — Consideranti, inquam, mihi plura minime aliud videtur. —

Estne igitur, inquit, quod, in quantum naturaliter agat, relicta subsistendi appetentia venire ad interitum corrup-,

*tionemque desideret? — Si animalia, inquam, considerem, , quae habent aliquam volendi nolendique naturam, nihil in-

venio, quod nullis extra cogentibus abiciant manendi inten tionem et ad interitum sponte festinent. Omne na i

animal tueri salutem laborat, mortem vero perniciemque devitat.

Sed quid de herbis arboribusque, quid de inanima omnino consentiam rebus, prorsus dubito. — Atqui non est, quod de hoc quoque possis ambigere, cum herbas atque arbores intuearis primum sibi convenientibus innasci locis?

ubi, quantum earum natura queat, cito exarescere atque interire non possint. Nam aliae quidem campis, aliae m tibus oriuntur, alias ferunt paludes, aliae saxis haerent,

aliarum fecundae sunt steriles harenae, quas si in alia \' quispiam loca transferre conetur, arescant. Sed dat cuique natura, quod convenit, et ne, dum manere possunt, intereant.

elaborat. Quid quod omnes velut in terras ore deme trahunt alimenta radicibus ac per medullas robur corti - 22 Plut Ex. 607 e: ϕυτω̜̃ ε̎στι τις χώϱα μάλλον έτέϱας έτέϱα πϱόσϕοϱος, Ir ; τϱέϕεται ϰαι βλαστάνει βέλτιοv PTLVDKE 8 percurrenti <tibi s. v.> T1 12 (aliqtÚd s. v.) quod T* agat t. r. T* t. s. ut trid. vivet ivivat in mg. F) 16 nnllas P cemque diffundunt?

Quid quod mollissimum quidque, sicuti medulla est, interiore semper sede reconditur, extra vero quadam ligni firmitate, ultimus autem cortex adversum caeli intemperiem quasi mali patiens defensor opponitur?

Iam vero quanta, est naturae diligentia, ut cuncta semine multiplicato propagentur!

Quae omnia non modo ad tempus manendi, verum generatim quoque quasi in perpetuum permanendi veluti quasdam machinas esse quis nesciat?

a etiam, quae inanimata esse creduntur, nonne, quod suum est, quaeque simili ratione desiderant?

Cur enim flammas quidem sursum levitas vehit, terras vero deorsum pondus deprimit, nisi quod haec singulis loca motionesque conveniunt.

Porro autem, quod cuique consentaneum est, id unumquodque conservat; sicuti ea, quae sunt inimica, corrumpunt.

Iam vero, quae dura sunt ut lapides, adhaerent tenacissime partibus suis et, ne facile dissolvantur, resistunt.

Quae vero liquentia ut aer atque aqua facile quidem videntibus cedunt, sed cito in ea rursus, a quibus sunt -abscisa, relabuntur, ignis vero omnem refugit sectionem.

Neque nunc nos de voluntariis animae cognoscentis motibus, sed de naturali intentione tractamus, sicuti est, quod acceptas escas sine cogitatione transigimus, quod in. somno spiritum ducimus nescientes.

Nam ne in animalibus quidem manendi amor ex animae voluntatibus, verum ex naturae principiis venit.

Nam saepe mortem cogentibus causis, quam natura reformidat, voluntas amplectitur, contraque illud, quo solo mortalium rerum durat diuturnitas, gignendi opus, quod natura semper appetit, interdum co- -ercet voluntas.

Adeo haec sui caritas non ex animali motione, sed ex naturali intentione procedit; dedit enim providentia creatis a se rebus hanc vel maximam manendi causam, ut. Quoad possunt. naturaliter manere desiderent.

Quare nihil est, quod ullo modo queas dubitare cuncfca, .1 secuti T1V1 7 permanendi verum generatum P 19 a- PTL VDKM scissa V1 20 cognoscentes P 30sq. dedit ei providentia P

quae sunt, appetere naturaliter constantiam permanendi, devitare perniciem.

— Confiteor, inquam, nunc me indubitato cernere, quae dudum incerta videbantur. - Quod autem, inquit, subsistere ac permanere petit, id unum esse desiderat; hoc enim sublato ne esse quidem cuiquam per-

manebit. — Verum est, inquam. — Omnia igitur, inquit, unum desiderant. — Consensi. — Sed unum id ipsum mon-

stravimus esse, quod bonum. — ita quidem. — Cuncta

igitur bonum petunt, quod quidem ita describus licet ipsum.n bonum esse, quod desideretur ab omnibus. — Nihil, inquam, verius excogitari potest; nam vel ad nihil unum cuncta referuntur et uno veluti vertice destituta sine rectore fluitabunt-

tabunt aut, si quid est, ad quod universa festinant, id erit omnium summum bonorum. — Et illa: Nimium, inquit, o alumne, laetor; ipsam enim mediae veritatis notam mente fixisti.

Sed in hoc patuit tibi, quod ignorare te paulo ante dicebas. — Quid? inquam. — Quis esset, inquit, rerum, omnium finis; is est enim profecto, quod desideratur ab omnibus, quod, quia bonum esse collegimus, oportet rerum omnium finem bonum esse fateamur.

Tum ego: Platoni, inquam, vehementer assentior; nam me horum iam secundo commemoras, primum quod memoriam corporea contagione, dehinc cum maeroris mole pressus amisi.

— Tum illa: Si priora, inquit, concessa respicias, ne illud quidem longius aberit. quin recorderis, quod te dudum nescire confessus es. — Quid? inquam.

— Quibus, ait illa, gubernaculis mundus regatur. — Memini, inquam, me inscitiam meam fuisse confessum, sed quid afferas, licet iam prospiciam. planius tamen ex te audire desidero. -

Mundum, inquit, hunc deo regi paulo ante minime dubitandum putabas. — Ne nunc quidem arbitror, inquam, nec umquam dubitandum putabo, quibusque in hoc rationibus accedam, breviter exponam.

Mundus hic ex tam diversis contrariisque partibus in unam formam minime convenisset, nisi unus esset, qui tam diversa coniungeret.

Coniuncta vero naturarum ipsa diversitas invicem discors dissociaret atque divelleret, nisi unus esset, qui quod nexuit contineret.

Non tam vero certus naturae ordo procederet nec tam dispositos motus locis, temporibus, efficientia, spatiis, qualitatibus explicarent, nisi unus esset, qui has mutationum 9 Phaed. 76a 16sq. v. supra 18,7 19 v. 60, 19sq. 20 v. 18,6sq.; 63,17.6sq.v.supra18,719t1.60,19sq.2011.18,61>1}.; 18 inscientiam P (glossa in V) 20 (a) deo Met. minime s. a TTL VDKE nemini T2 E2 28 praecederet T1 30 eipliearet VAur. E

varietates manens ipse disponeret. Hoc quicquid est, quo condita manent atque agitantur, usitato cunctis vocabulo deum nomino.

Tum illa: Cum haec, inquit, ita sentias, parvam mihi

restare operam puto, ut felicitatis compos patriam sospes revisas. Sed, quae proposuimus, intueamur. Nonne in um-

titudine sufficientiam numeravimus deumque beatitudinem ipsam esse consensimus? — Ita quidem. —■ Et ad mundum igitur, inquit, regendum nullis extrinsecus amminiculis? indigebit;

alioquin si quo egeat, plenam sufficientiam non habebit.

— Id, inquam, ita est necessarium. — Per se igitur solum cuncta disponit? — Negari, inquam. nequit. — Atqui deus ipsum bonum esse monstratus est.

— Memini, inquam. — Per bonum igitur cuncta disponit, si quidem per se regit omnia, quem bonum esse consensimus, et hic est

veluti quidam clavus atque gubernaculum, quo mundana machina stabilis atque incorrupta servatur. — Vehementer

assentior, inquam, et id te paulo ante dicturam tenui licet suspicione prospexi. — Credo, inquit; iam enim, ut arbitror, vigilantius ad cernenda vera oculos deducis, sed, quod dicam, non minus ad contuendum patet. — Quid? inquam.

— Cum deus, inquit, omnia bonitatis clavo gubernare iure credatur eademque omnia, sicuti docui, ad bonum naturali intentione festinent, num dubitari potest, quin voluntaria

regantur seque ad disponentis nutum veluti convenientia contemperataque rectori sponte convertant? — Ita, inquam, necesse est: nec beatum regimen esse videretur, si quidem detrectantium iugum foret, non obtemperantium salus.

- Nihil est igitur, quod naturam servans deo contra ire cone--.

tur ? — Nihil, inquam. — Quodsi conetur, ait, num tandem proficiet quicquam adversum eum, quem iure beatitudinis potentissimum esse concessimus? - Prorsus. inquam, nihil PTLVDKE 1 varietatos P 8 concessimus % 15 Tx E .20 deducis ia e corr., s. s. deflectia T 21 continendum Tl 2-1 voluntarie T 26 contemperataeque Tl 31 adversus PlTSD Peip. valeret.

- Non est igitur aliquid, quod summo huic bono vel n vel possit obsistere? — Non, inquam, arbitror. —

Est igitur summum, inquit, bonum, quod regit cuncta fortiter suaviterque disponit.

— Tum ego: Quam, inquam, me non modo ea, quae conclusa est, summa rationum, verum multo magis haec ipsa, quibus uteris, verba delectant, ut tandem aliquando stultitiam magna lacerantem sui pudeat! —

Accepisti, inquit, in fabulis lacessentes caelum Gigansed illos quoque, uti condignum fuit, benigna fortitudo disposuit. Sed visne rationes ipsas invicem -collidamus?

Forsitan ex huius modi conflictatione pulchra quaedam veritatis scintilla dissiliat. — Tuo, inquam, arbitratu. — Deum, inquit, esse omnium potentem nemo dubitaverit.

— Qui quidem, inquam, mente consistat, nullus prorsus am- bigat.

- Qui vero est, inquit, omnium potens, nihil est, me non possit. — Nihil, inquam.

— Num igitur deus facere malum potest? — Minime, inquam.

— Malum igitur, inquit, nihil est, cum id facere ille non possit, qui nihil non potest.

- Ludisne, inquam, me inextricabilem labyrinthum rationibus texens, quae nunc quidem, qua egrediaris, introeas, nunc vero, quo introieris, egrediare, an mirabilem am divinae simplicitatis orbem complicas?

Etenim paulo ante beatitudine incipiens eam summum bonum esse dicebas,quam in summo deo sitam loquebare.

Ipsum quoe deum summum esse bonum plenamque beatitudinem disserebas, ex quo neminem beatum fore. nisi qui pariter deus esset, quasi munusculum dabas.

Rursus ipsam boni formam dei ac beatitudinis loquebaris esse substantiam 3sq. Sap. 8,1: attinget.. fortiter et disponit omnia suaviter con- sensum fortuitum existimat Rand 26,1) 12 Plat. Rep. 434 e: τάχ\' av ώσπεϱ έϰ πυϱειων έϰλάμψαι ποιήσαιμεν TTJP διϰαιοσύνην 24 r. supra 65, 11 1 valet F1, in mg. E valebit V1 bono ex homo T bomo Fl PTL YDKE 9 lacesceates P gigantes PLV2KE 16 potest PTlDl 21 nuBCque egredieris (om. quidem) T1 24 {a) beat. F* (probGt Sdupa)

ipsumque unum id ipsum esse bonum docebus, quod ab omni rerum natura peteretur. Deum quoque bonitatis gu-

bernaculis universitatem regere disputabus volentiaque cuncta parere nec ullam mali esse naturam. Atque haec nullis

extrinsecus sumptis, sed ex altero (altero) fidem trahente insitis domesticisque probationibus explicabas. — Tum illa:

Minime, inquit, ludimus remque omnium maximam dei munere, quem dudum deprecabamur, exegimus. Ea est enim divinae forma substantiae, ut neque in externa dilabatur nec in se externum aliquid ipsa suscipiat, sed, sicut de ea Parmenides ait, πάντοϑεν εὐϰύϰλου σϕαίϱης ἐναλιγϰιον ὄγϰῳ

rerum orbem mobilem rotat, dum se immobilem ipsa conservat. Quodsi rationes quoque non extra petitas. sed intra rei, quam tractabamus, ambitum collocatas agitavimus, nihil est, quod ammirere, cum Platone sanciente didiceris cognatos, de quibus loquuntur, rebus oportere esse sermones.

Haec cum Philosophia dignitate vultus et oris gravitate servata leniter suaviterque cecinisset, tum ego nondum penitus insiti maeroris oblitus intentionem dicere adhuc aid parantis abrupi et:

o, inquam, veri praevia luminis, quae usque adhuc tua fudit oratio, cum sui speculatione divina tum tuis rationibus invicta patuerunt eaque mihi.

dolorem nuper oblita, non tamen antehac prorsus ignorata. dixisti. Sed ea ipsa est vel maxima nostri PTLVDKE 9 emdicen P ANICII. AXCII Laud; MANLII SEVERINI BOETHII BOETHI L BOETII P Laud BOECII K) EXCOXS ORD EXCONSOL RD r: PATRICII PHILOSOPHIAE f-PHYAE P -SOPICE K) CONSOLA- TIONIS LIBER TERTIUS EXPLICIT (COXSOLATI EXPLIC LIB III PK) INCIPIT LIB QYARTVS ((feliciter) PLK) PTLV Aur. DK, vexcons — patricii et lib om.) Laud, f lib om.) E 21 parentis P 23 ea quae PTlLx 24sq. antehactenus (anteh del.) prorsus*** YI causa maeroris, quod, cum rerum bonus rector exsistat, vel esse omnino mala possint vel impunita praetereant, quod solum quanta dignum sit ammiratione, profecto consideras. At huic aliud maius adiungitur;

nam imperante florenteque nequitia virtus non solum praemiis caret, verum etiam sceleratorum pedibus subiecta calcatur et in locum facinorum supplicia luit.

Quae fieri in regno scientis omnia, potentis omnia, sed bona tantummodo volentis dei nemo satis potest nec ammirari nec conqueri.

— Tum illa,: Et esset, inquit, infiniti stuporis omnibusque horribilius monstris, si, uti tu aestimas, in tanti velut patris familias dispositissima domo vilia vasa colerentur, pretiosa sordescerent.

Sed non ita est; nam si ea, quae paulo ante conclusa sunt, inconvulsa servantur, ipso, de cuius nunc regno loquimur, auctore cognosces semper quidem potentes esse bonos, malos vero abiectos semper atque imbecillos nec sine poena umquam esse vitia nec sine praemio virtutes, bonis felicia, malis semper infortunata contingere multaque id genus, quae sopitis querelis firma te soliditate corroborent.

Et quoniam verae formam beatitudinis me dudum monstrante vidisti, quo etiam sita sit, agnovisti, decursis omnibus, quae praemittere necessarium puto, viam tibi quae te domum revehat, ostendam.

Pennas etiam tuae menti, quibus se in altum tollere possit, adfigam. ut perturbatione depulsa sospes in patriam meo ductu, mea semita, meis etiam vehiculis revertaris.

Tum ego: Papae, inquam, ut magna promittis.

dubito, quin possis efficere, tu modo, quem excitaveris, ne moreris. — Primum igitur, inquit, bonis semper adesse 1 Mart. Cap. 40,12 (26,13): mundi exsuperat .. globum 7 Verg. Georg. I 336: frigida Saturni .. stella. 17 Plat. Phaedr. 216 e: Zενς ελαύνων πτηνὸν ἃϱμα .. διαϰοσμω̄ν πάντα PTLVDKE 6 iangat P 12 populum PV1D1 13 praemat PTlLl 15 scre- ptum P 19 scire ducem P 2ssq. excitaveris memor eris T1 potentiam, malos cunctis viribus esse desertos agnoscas licebit, quorum quidem alterum demonstratur ex altero.

Nam cum bonum malumque contraria sint, si bonum potens esse constiterit, liquet imbecillitas mali, at si fragilitas clarescat mali, boni firmitas nota est.

Sed uti nostrae sententiae fides abundantior sit, alterutro calle procedam nunc hinc, nunc inde proposita confirmans.

Duo sunt, quibus omnis humanorum actuum constat effectus, voluntas scilicet ac potestas, quorum si alterutrum desit, nihil est, quod explicari queat.

Deficiente etenim voluntate ne aggreditur quidem quisque, quod non vult, at si potestas absit, voluntas frustra sit.

Quo fit, ut, si quem videas adipisci velle, quod minime adipiscatur, huic obtinendi, quod voluerit, defuisse valentiam dubitare non possis. — Perspicuum est, inquam, nec ullo modo negari potest. — Quem vero effecisse.

quod voluerit, videas, num etiam potuisse dubitabis? — Minime.

— Quod vero quisque potest, in eo validus, quod vero non potest, in hoc imbecillis esse censendus est. — Fateor, inquam. —

Meministine igitur, inquit, superioribus rationibus esse collectum intentionem omnem voluntatis humanae, quae diversis studiis agitur, ad beatitudinem festinare? — Memini, inquam, illud quoque esse demonstratum.

— Num recordaris beatitudinem ipsum esse bonum eoque modo, cum beatitudo petitur, ab omnibus desiderari bonum? — Minime. inquam, recordor, quoniam id memoriae fixum teneo. —

Omnes igitur homines boni pariter ac mali indiscreta intentIone ad bonum pervenire nituntur? — Ita, inquam, consequens est. — Sed certum adeptione boni bonos fieri.

— Certum. — Adipiscuntur igitur boni, quod appetunt? — Sic videtur. - Mali vero si adipiscerentur, quod appetunt.

bonum, mali esse non possent. — Ita est.

— Cum igitur Tlo sententia P 10 quisqaam Kindtrling 12 quem si PTL T DKE T1 25 memoria Antν.2 (probat Schepss; 28 certum est F2V2 Peip. LXVll. Boetkins, Cons. (Weinberger.) 6 utrique bonum petant, sed hi quidem adipiscantur, illi vero minime.

num dubium est bonos auidem potentes esse, qui vero mali sint, imbecillos? — Quisquis, inquam, dubitat, nec rerum naturam nec consequentiam potest considerare rationum. —

Rursus, inquit, si duo sint, quibus idem secundum naturam propositum sit, eorumque unus naturali officio id ipsum agat atque perficiat, alter vero naturale illud officium minime amministrare queat, alio vero modo, quam naturae convenit, non quidem impleat propositum suum, sed imitetur implentem, quemnam horum valentiorem esse decernis?

-

Etsi coniecto, inquam, quid velis, planius tamen audire desidero.

— Ambulandi, inauit. motum secundum naturam esse hominibus num negabis? — Minime, inquam. — Eiusque rei pedum officium esse naturale num dubitas?

— Ne hoc quidem, inquam. — Si quis igitur pedibus incedere valens ambulet aliusque, cui hoc naturale pedum desit offi-

cium, manibus nitens ambulare conetur, quis horum iure valentior existimari potest? — Contexe, inquam, cetera;

in naturalis ofticii potens eo, qui idem nequeat, valentior sit, nullus ambigat. - Sed summum bonum, quod aeque malis bonisque propositum boni quidem naturali officio virtutum petunt, mali vero variam per cupiditatem.

quod adipiscendi boni naturale ofiicium non est, idem ipsum conantur adipisci; an tu aliter existimas? — Minime, inquam: nam etiam, quod est consequens, patet. Ex his enim. quae -enim.

honos quidem potentes, malos vero esse necesse est imbecillos. — Recte. inquit, praecurris idque, uti medici sperare solent.

indicium pst erectae iam resistentisque naturae. Sed quoniam te ad intellegendum promptissi- PTLVDKE 3 sunt TPeip. imbecilles PVlK 6 sunt P 12 pleniUJ T1L, cf. supra 73,19 20 quidem PvsD 21 ambigiit L1 ambigit T2L2 Laud E 22 positum P propos. (est) T2 Aur.2 E 23 appetant V* uaria P uaria capiditate Erfurt. 27 esse T2V2 E om. rel., cf.. infra 98, 14. 109,26. Eng.* 28 inbecilles PV2E1 mum esse conspicio, crebras coacervabo rationes; vide enim, quanta vitiosorum hominum pateat infirmitas, qui ne ad hoc quidem pervenire queunt, ad quod eos naturalis ducit ae paene compellit intentio.

Et quid, si hoc tam magno ac paene invicto praeeuntis naturae desererentur auxilio?

Considera vero, quanta sceleratos homines habeat impotentia. Neque enim levia aut ludicra praemia petunt, quae consequi , atque obtinere non possunt, sed circa ipsam rerum summam verticemque deficiunt nec in eo miseris contingit effectus, quod solum dies noctesque moliuntur; in qua re bonorum vires eminent. Sicut enim eum, qui pedibus incedens a.

d eum locum usque pervenire potuisset, quo nihil ulterius pervium iaceret incessui, ambulandi potentissimum esse censeres, ita eum, qui expetendorum finem, quo nihil ultra est, apprehendit, potentissimum necesse est iudices. Ex quo fit,.

quod huic obiacet, ut idem scelesti, idem viribus omnibus videantur esse deserti.

Cur enim relicta virtute vitia sectantur, inscitiane bonorum - sed quid enervatius ignorantiae caecitate? - an sectanda noverunt sed transversos eos libido praecipitat? Sic quoque intemperantia fragiles, qui obluctari vitio nequeunt.

An scientes volentesque bonum deserunt, ad vitia deflectunt? Sed hoc modo non solum potentes esse, sed omnino esse desinunt; nam qui communem omnium, quae sunt, finem relinquunt, pariter quoque esse desistunt.

-Quod quidem cuipiam mirum forte videatur. ut malos, qui plures hominum sunt, eosdem non esse dicamus; sed ita sese res ha.bet. Nam.

m qui mali sunt, eos malos esse non ab- nuo; sed eosdem esse pure atque simpliciter nego.

Nam uti cadaver hominem mortuum dixeris. simpliciter vero hominem appellare non possis, ita vitiosos malos quidem esse 7 Yerg. Aen. XII 764sq.: neque enim levia aut ludicra petuntur pro .4 ac—magno om. pI 5 praeeuntes P 6 quantos P 18 in- PTLVDKE sciane f 24 pariter quod P 2, non om P 29 pure an ras. P 6*

concesserim, sed esse absolute nequeam confiteri. Est enim, quod ordinem retinet servatque naturam; quod vero ab hac deficit, esse etiam, quod in sua natura situm est, derelinquit.

Sed possunt, inquies, mali; ne ego quidem negaverim, sed

haec eorum potentia non a viribus, sed ab imbecillitate descendit. Possunt enim mala, quae minime valerent, si in

bonorum efficientia manere potuissent. Quae possibilitas eos evidentius nihil posse demonstrat; nam si, uti paulo ante collegimus, malum nihil est, cum mala tantummodo possint, nihil posse improbos liquet.

- Perspicuum est. - Atque ut intellegas, quaenam sit huius potentiae vis. summo bono nihil potentius esse paulo ante definivimus. - Ita est. inquam.

- Sed idem, inquit, facere malum nequit. - Minime. - Est igitur, inquit, aliquis, qui omnia posse homines putet? - Nisi quis insaniat, nemo. - Atqui idem possunt mala.

- Utinam quidem, inquam, non possent! - Cum igitur bonorum tantummodo potens possit omnia. non

vero queant omnia potentes etiam malorum, eosdem, qui mala possunt, minus posse manifestum est. Huc accedit. quod omnem potentiam inter expetenda numerandam om-

niaque expetenda referri ad bonum velut ad quoddam naturae suae cacumen ostendimus. Sed patrandi sceleris possibilitas referri ad bonum non potest, expetenda igitur non est.

Atqui omnis potentia expetenda est; liquet igitur malorum possibilitatem non esse potentiam. Ex quibus omnibus bonorum quidem potentia, malorum vero minime dubitabilis apparet infirmitas veramque illam Platonis esse sententiam liquet solos, quod desiderent, facere posse sapientes, improbos-

bos vero exercere quidem, quod libeat., quod vero desiderent, explere non posse. Faciunt enim quaelibet, dum per 30 ssqq. v. supra 76,4 12 v. 75,1 27 Klingner 85, 3 Peipffo, qui adnotat: nt in Gorg. 507 c Alcib. primo 124 e sqq., oblocutus adfert Gorg. 466b—481b; t1. infra 90, 18. 91, 4. Band hoc caput et proximum Gorgiae paraphrasim esse dicit. PTLVDKE 1 consenserim YK 11 atqui T\' ut om. V 15 nisi qui Т2V2. 20 sq. omnia quae PT1L1V1 ea, quibus delectantur, id bonum, quod desiderant, se adepturos putant; sed minime adipiscuntur, quoniam ad beatitudinem probra non veniunt.

Videsne igitur, quanto in caeno probra volvantur, qua probitas luce resplendeat? In quo perspicuum est numquam bonis praemia, numquam sua sceleribus deesse suppca.

Rerum etenim, quae geruntur, illud, propter quod quaeque res geritur, eiusdem rei praemium esse non iniuria videri potest, uti currendi in stadio, propter quam curritur, iacet praemium corona.

Sed beatitudinem esse i ipsum bonum, propter quod omnia geruntur, ostendimus; est igitur humanis actibus ipsum bonum veluti praemium commune propositum.

Atqui hoc a bonis non potest separari — neque enim bonus ultra iure vocabitur, qui careat bono - quare probos mores sua praemia non relinquunt.

ua-ntumlibet igitur saeviant mali, sapienti tamen corona non decidet, non arescet: neque enim probis animis proprium decus aliena decerpit improbitas.

Quodsi extrinsecus 4-11 Mart. Cap. 16, 1 (9, 25): spes incerta fatigat 21sq. 11. supra 47, 7 sqq. 26sq. Ps. 89, 6: vespere decidat et obduret et arescat. Prov. 14, 24: Corona sapientium dhitiae eorum. Ier. 13,18 5 nitentes aeptos PTl 11 captos T2V2 Aur.2 (probat Peip.2) PTLVDKE 19 ut em c. (ni in ras. P currenti T2V2 21 id∗∗ T idem L2E2 Peip. id est rel.; cf. 32, 20. 23 accepto laetaretur, poterat hoc vel alius quispiam vel ipse < etiam, qui contulisset, auferre; sed quoniam id sua cuique I

probitas confert, tum suo praemio carebit, cum probus esse desierit. Postremo cum omne praemium idcirco appetatur,

quoniam bonum esse creditur, quis boni compotem praemii iudicet expertem? At cuius praemii? Omnium pulcherrimi maximique;

memento etenim corollarii illius, quod paulo ante praecipuum dedi, ac sic collige. Cum ipsum bonum

beatitudo sit, bonos omnes eo ipso, quod boni sint, fieri beatos liquet. Sed qui beati sint, deos esse convenit, est

igitur praemium bonorum, quod nullus deterat dies, nullius minuat potestas, nullius fuscet improbitas, deos fieri. Quae cum ita sint, de malorum quoque inseparabili poena. dubitare sapiens nequeat; nam cum bonum malumque, item poenae atque praemium adversa fronte dissideant, quae in

boni praemio videmus accedere, eadem necesse est in mali poena contraria parte respondeant. Sicut igitur probis probitas ipsa fit praemium, ita improbis nequitia ipsa suppliciunt\'est.

lam vero quisquis afficitur poena, malo se affectum esse non dubitat. Si igitur sese ipsi aestimare verum, possuntne sibi supplicii expertes videri, quos - omnium malorum extremum - nequitia non affecit modo, verum etiam vehementer infecit?

Vide autem ex adversa parte bonorum, quae improbos poena comitetur; omne namque, quod sit, unum esse ipsum-

que unum bonum esse paulo ante didicisti, cui consequens est, ut omne, quod sit, id etiam bonum esse videatur. Hoc igitur modo, quicquid a bono deficit, esse desistit. Quo fit. 7 ν.. supra 66, 29 17 sq. cf. Ambr. De off. I 12,46: impius ipse sibi poena est, iustus .. gratia et utrique aut bonorum ant malorum operam merees ex se ipso solvitur 26 v. sura 761 PTLVDKE 1 me L 10 sunt TIE 15 poena TI 16 accidere T2 Laud, rt. infra 100,18 17 pro nobis Tl 2x2 extremum Βασ. (τω̨̄ ϰολοϕω̄νι Tarr ϰαϰω̄ν Plan.) extrema codd. Peip. afficit P1 Aur.2 Laud2 E 23 inficit T1 Aur.2 Laud1 E ut mali desinant esse, quod fuerant - sed fuisse homines adhuc ipsa humani corporis reliqua species ostentat quare versi in malitiam humanam quoque amisere naturam.

cea cum ultra homines quemque provehere sola probitas possit, necesse est, ut, quos ab humana condicione deiecit, infra hominis meritum detrudat improbitas; evenit igitur, ut, quem transformatum vitiis videas, hominem aestimare non possis.

Avaritia fervet alienarum opum violentus ereptor lupis similem dixeris.

Ferox atque inquies linguam litigiis exercet: cani comparabis.

Insidiator occultus subnpmsse fraudibus gaudet: vulpeculis exaequetur.

Irae intemperans fremit: leonis animum gestare credatur.

Pavidus ac fugax non metuenda formidat: cervis similis habeatur.

Segnis ac stupidus torpet: asinum vivit.

Levis atque inconstans studia permutat: nihil avibus differt.

Foedis immundisque libidinibus immerg-itur: sordidae suis voluptate detinetur.

Ita fit, ut qui probitate deserta homo esse desierit, \' cum in divinam condicionem transire non possit, vertatur in beluam.

Tum ego: Fateor, inquam, nec iniuria dici video vitiosos, tametsi humani corporis speciem servent, in beluas tamen animorum qualitate mutari; sed quorum atrox scelerataque mens bonorum pernicie saevit, id ipsum eis licere noluissem.

— Nec licet, inquit, uti convenienti monstrabitur loco, sed tamen, si id ipsum, quod eis licere creditur, auferatur, magna ex parte sceleratorum hominum poena relevetur.

Etenim quod incredibile cuiquam forte videatur, inleiiciores esse necesse est malos, cum cupita. perfecerint, quam si ea, quae cupiunt, implere non possint. Nam.

m si miserum est voluisse prava,, potuisse miserius est, sine quo Voluntatis misere langueret effectus.

Itaque cum sua singuliS miseria sit, triplici infortunio necesse est urgueantur, quos viaeas scelus velle posse perficere.

— Accedo, inquam, sed, uti hoc infortunio cito careant patrandi sceleris possibilitate deserti, vehementer exopto.

— Carebunt, inquit, ocius, quam vel tu forsitan velis vel illi sese aestiment esse carituros; neque enim est aliquid in tam brevibus vitae metis ita serum, quod exspectare longum immortalis praesertim animus putet. Quorum magna spes et excelsa.

facinorum machina. repentino atque insperato saepe fine destruitur, quod quidem illis miseriae modum statuit; nam si nequitia miseros facit, miserior sit necesse est diuturnior --nequam.

Quos infelicissimos esse iudicarem, si non eorum malitiam saltem mors extrema finiret; etenim si de pravitatis infortunio vera conclusimus, infinitam liquet esse miseriam, quam esse constat aeternam.

— Tum ego: Mira quidem, inquam., et concessu difficilis inlatio, sed his eam, quae prius concessa, sunt, nimium convenire cognosco. — 9 <f. Plat. Gorg. 509 d. dc. Hort. 29/39. Augustin. Civ. V 26 extr. (Plasberg28). Wilhelm610. Kiingners5sq. Tl3 atrorum P 8 cuiq̃ K cuipiam Schepss 12 misere F, ut νιd PTLVDKE T1 miserae rej. (infeliciter s. t. F) Peip. 22 distruitur T1K Peip. distribuitur D 26 concludimus P1V1 2seaP

Recte, inquit, aestimas, sed qui conclusioni accedere durum putat, aequum est vel falsum aliquid praecessisse demonstret vel collocationem propositionum non esse efficacem necessariae conclusionis ostendat; alioquin concessis praecedentibus nihil prorsus est, quod de inlatione causetur.

Nam hoc quoque, quod dicam, non minus mirum videatur, sed ex his, quae sumpta sunt, aeque est necessarium.

— Quidnam? inquam. — Feliciores, inquit, esse improbos supplicia luentes, quam si eos nulla iustitiae poena.

coherceat. Neque id nunc molior, quod cuivis veniat in mentem, corrigi ultione pravos mores et ad rectum supplicii terrore deduci, ceteris quoque exemplum esse culpanda fugiendi. sed alio quodam modo infeliciores esse improbos arbitror impunitos, tametsi nulla ratio correctionis, nullus respectus habeatur exempli. —

Et quis erit, inquam, praeter hos alius modus? — Et illa,:

Bonos, inquit, esse felices, malos vero miseros nonne concessimus? — Ita est, inquam. — Si igitur, inquit, miseriae cuiuspiam bonum aliquid addatur, nonne felicior est

eo, cuius pura ac solitaria sine cuiusQuam boni ammixtione miseria est? — Sic, inquam, videtur. — Quid si eidem misero, qui cunctis careat bonis, praeter ea, quibus miser est, malum aliud fuerit adnexum, nonne multo infelicior eo censendus est, cuius infortunium boni participatione relevatur?

—- Quidni? inquam. — Habent igitur improbi, cum puniuntur quidem, boni aliquid adnexum, poenam ipsam scilicet, quae 1 de Hort. 42,52, 49/58, 50/59, 51,60 c. Plasberg 41 sq. 8 Plat. Gorg.472e: d ἀδιϰω̃ν T< ϰαι d α̃διϰος πάντως μὲν ἄϑλιος ἀϑλιώτεϱος μἑντοι, ἑἀν μἡ διδω̨̄ δίϰην μηδἑ τυγχάνη τιμωϱίας, ἡττον δ\' ἄϑλιος ἑἀν διδω̨̄ δίϰην; p. supra 84,27, tn/fo 91,4 PTLVDKE lconcIosionePJT 3 collationem T1 Peip. propositionem r 7 neque F, ut υιd. T1, V1K1 16 (si) quis V2K1 22 (eo) praeter PT1V1K1E2, cf. Eng.2 25sqq. post inquam transponunt Sed puniri - Liquere respondi (p.91,5-9f Langen (Symb. phil. Bonn.266) et Eng. Uquere respondi non vertit Plan. malum liquere. — Respon tum Peip. malum liquet esse (om. respondi) E ratione iustitiae bona est, idemque cum supplicio carent, inest eis aliquid ulterius, mali ipsa impunitas, quam iniquitatis merito malum esse confessus es.

— Negare non possum. — Multo igitur infeliciores improbi sunt iniusta impunitate donati quam iusta ultione puniti.

Sed puniri improbos iustum, impunitos vero elabi iniquum esse manifestum est. — Quis id neget?

— Sed ne illud quidem, ait, quisquam \' negabit bonum esse omne, quod iustum est, contraque, quod iniustum est, malum. — Liquere respondi.

Tum ego: Ista quidem consequentia sunt eis, quae paulo ante conclusa sunt; sed quaeso, inquam, te, nullane animarum supplicia post defunctum morte corpus relinquis?

— Et magna quidem, inquit, quorum alia poenali acerbitate, alia vero purgatoria clementia exerceri puto, sed nunc de his disserere consilium non est.

Id vero hactenus egimus, ut, quae indignissima tibi \' videbatur malorum potestas, eam nullam esse cognosceres, quosque impunitos querebare, videres numquam improbitatis suae carere suppliciis, licentiam, quam cito finiri precabaris, nec longam esse disceres infelicioremque fore, si diuturnior, infelicissimam vero, si esset aeterna; post haec miseriores esse improbos iniusta impunitate dimissos quam iusta ultione punitos.

Cui sententiae consequens est, ut tum demum gravioribus suppliciis urgueantur, cum impuniti esse creduntur. —

Tum ego: Cum tuas. mauajn, rationes considero, nihil 26 dici verius -puto, at si ad hominum iudicia revertar, quis ille est, cui haec non credenda. modo, sed saltem audienda videantur? — Ita. est. inquit illa..

Nequeunt enim oculos tenebris assuetos ad lucem perspicuae veritatis attollere similesque avibus sunt, quarum intuitum nox inluminat, dies caecat; dum enim non rerum ordinem, sed suos .5 sqq. υ.90, 25 8 negavit PT1V1DKE 9 est om. P 13 acer- PTLVDKE vitate PT1VDK 16autquMP 22 demissos PVDE intuentur affectus, vel licentiam vel impunitatem scelerum putant esse felicem.. )

Vide autem, quid aeterna. lex sanciat. Melionbus animum conformaveris: nihil opus est iudice praemium defe-.

rente, tu te ipse excellentioribus addidisti. Studium ad peiora. deflexeris: extra. ne quaesieris ultorem, tu te ipse in, deteriora. trusisti, veluti, si vicibus sordidam humum caelumque-

lumque respicias, cunctis extra cessantibus ipsa cernendi ratione nunc caeno, nunc sideribus interesse videaris. At vulgus ista non respicit;

quid igitur, hisne accedamus, quos beluis similes esse monstravimus? Quid si quis amisso penitus visu ipsum etiam se habuisse oblivisceretur intuitum nihilque sibi ad humanam perfectionem deesse arbitraretur,

num videntes eadem caeco putaremus? Nam ne illud quidem adquiescent, quod aeque validis rationum nititur fir-

mamentis, infeliciores eos esse, qui faciant, quam q patiantur iniuriam. — Vellem, inquam, has ipsas audire i rationes.

— Omnem, inquit, improbum num supplicio dignum negas? — Minime. — Infelices vero esse, qui sint improbi. multipliciter liquet. — Ita, inquam. — Qui igitur supplicio digni sunt, miseros esse non dubitas. — Convenit, inquam

— Si igitur cognitor, ait, resideres, cui supplicium inici dum putares, eine qui fecisset an qui pertulisset iniuriam?

— Nec ambigo, inquam, quin perpesso satisfacerem dolore facientis.

— Miserior igitur tibi iniuriae inlator quam acceptor esse videretur. — Consequitur, inquam. Hac igitur aliisque causis ea radice nitentibus. quod turpitudo suapte natura miseros faciat, apparet inlatam cuilibet iniuriam non accipientis, sed inferentis esse miseriam. —.--WI

Atqui nunc. ait, contra faciunt oratores; pro his enim qui grave quid acerbumque perpessi sunt, miserationem PTLVDKE 5 ipsu P 7 truxisti P 8 cernenda P 14 caeco Βασ (ταὺτὰ τω̨̄̄ τυϕλω̨̄ Plan.) caecos libri P<tp. 18 nnqua P 24 doleremde dolorem D1 26 hinc T2L2E2 27 aliisque de far. 15090 aliis ce rd. P<tp. aliisve Eng.2 (Plan.: ταύτη .. τη̄ αιτία xcl ἑτἑϱαις, cf. Βασ.) 31 aeerunmque PTT acerhumque ut ttd. L* miserationum P iudicum excitare conantur, cum magis admittentibus iustior miseratio debeatur, quos non ab iratis, sed a propitiis f potius miserantibusque accusatoribus ad iudicium veluti aegros ad medicum duci oportebat, ut culpae morbos supplicio resecarent.

Quo pacto defensorum opera vel tota frigeret, vel si prodesse hominibus mallet, in accusationis habitum verteretur.

Ipsi quoque improbi, si eis aliqua rimula virtutem relictam fas esset aspicere vitiorumque sordes poenarum cruciatibus se deposituros viderent. compensatione adipiscendae probitatis nec hos cruciatus esse ducerent defensorumque operam repudiarent ac se totos accusatoribus iudicibusque permitterent.

Quo fLt, ut apud sapientes nullus prorsus odio locus relinquatur. — nam bonos quis nisi stultissimus oderit? — malos vero odisse ratione caret.

Nam si uti corporum languor ita vitiositas quidam est quasi morbus animorum, cum aegros corpore minime dignos odio, sed potius miseratione iudicemus, multo magis non insequendi, sed miserandi sunt. quorum mentes omni languore atrocior urguet improbitas.

Hic ego: Video, inquam, quae sit vel felicitas vel

miseria in ipsis proborum atque improborum mentis constituta. Sed in hac ipsa fortuna populari non nihil boni mali inesse perpendo; neque enim sapientum quisquam exsul inops ignominiosusque esse malit potius quam pollens

opibus, honore reverendus, potentia validus in sua permanens urbe florere. !Sic enim cianus testatiusque sapientiae tractatur officium, cum in contingentes populos regentium quodam modo beatitudo transfunditur, cum praesertim carcer ceteraque legalium tormenta. poenarum perniciosis

potius civibus, propter quos etiam constitutae sunt, debeantur. Cur haec igitur versa vice mutentur scelerumque supplicia bonos premant praemia virtutum mali rapiant,

vehementer ammiror, quaeque tam iniustae confusionis ratio videatur, ex te scire desidero. Minus etenim mirarer, si misceri omnia fortuitis casibus crederem.

Nunc stuporem meum deus rector exaggerat. Qui cum saepe bonis iucunda, malis aspera contraque bonis dura tribuat, malis optata

concedat, nisi causa deprehenditur, quid est, quod a fortuitis casibus differre videatur? — Nec mirum, inquit, si quid ordinis ignorata. ratione temerarium confusumque credatur; sed tu quamvis causam tantae dispositionis ignores, tamen, quoniam bonus mundum rector temperat, recte fieri cuncta ne dubites.

Ita est, inquam; sed cum tui muneris sit latentium rerum causas evolvere velatasque caligine explicare rationes, quaeso, uti, quae hinc decernas, quoniam hoc me miraculum maxime perturbat, edisseras. — Tum illa.

paulisper arridens: Ad rem me, inquit, omnium quaesitu maximam vocas, cui vix exhausti quicquam satis sit.

Talis namque materia est, ut una. dubitatione succisa innumerabiles aliae velut hydrae capita. succrescant; nec ullus fuerit modus, nisi quis eas vivacissimo mentis igne coerceat. in hac.

c enim de providentiae simplicitate, de fati serie, de repentinis Ii.22 sq. locos Platonicos υelut Phaed. 62 &: ἡϱἑμα ὲπιγελάσας adfert Klingner 82, 6sqq. P1 celeres vacem suspectam dicit Peip. 2 stupepit (1 eϰa) aeteris PTLVDKE P .9 chori libri 12 solvere V1 solYere ab V2K 17 inscientiae P insciti Cally 18 censent PZ\' cessant r\' 20 volatasque p 21 ut K utique PTVDE (et) quoniam T2LV2E 26 suarescant P casibus, de cognitione ac praedestinatione divina, de ar-

bitrii libertate quaeri solet, quae quanti oneris sint ipse perpendis. Sed quoniam haec quoque te nosse quaedam

medicinae tuae portio est, quamquam angusto limite temporis saepti tamen aliquid deliberare conabimur. Quodsi te musici carminis oblectamenta, delectant, hanc oportet paulisper differas voluptatem, dum nexas sibi ordine contexo rationes. — Ut libet, inquam.

Tunc velut ab alio orsa principio ita disseruit: Ummum generatio rerum cunctusque mutabilium naturarum progressus et, quicquid aliquo movetur modo, causas, ordinem.

formas ex divinae mentis stabilitate sortitur. Haec in suae simplicitatis arce composita, multiplicem rebus gerendis modum statuit. Qui modus cum in ipsa divinae intellegentiae puritate conspicitur, providentia nominatur; cum vero ad ea, quae movet atque disponit refertur, fatum a veteri-

bus appellatum est. Quae diversa esse facile liquebit, si quis utriusque vim mente conspexerit; nam providentia. est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe constituta. quae cuncta disponit. fatum vero inhaerens rebus mobilibus

dispositio, per Quam providentia suis quaeque nectit ordinibus. Providentia namque cuncta pariter quamvis diversa, quamvis infinita complectitur, fatum vero singula digerit in motum locis, formis ac temporibus distributa,, ut haec tem- 25 poralis ordinis explicatio in divinae mentis adunata. 9 hinc alio fonte toque Neoplatonico usum esse Boethium putat Usener 52, r. Kiingner 4e, 3 (Plotin. I 7,1. II 2,1 sqq. III 1, 7sq.; 3, 4 sq. VI 8,18; 9, 8), 8ssq. Muller 26 (ProcLProv. 5sqq.; lolsqq. Tim. 30b\'. Rand 17,1 confert Cic. De divin. II 101: tum ego rursus quasi ab alio principio sum exorsus dicere 12 Schundelen, Theol. Lit.-Bl. 1870, 809 coll. Ang. De tria. III 4, 9 probasse non ridetur singulas Consolationis sententias, si minus ex Augustino fluϰerint, at tamen M eo explicari posse PTLVDKE lpraedist.TZr\'Z) 5 delibare Pulman 8 orationes T1LV 9 tum T1KE Pctp. 13 rebus gerendis E, in mg. F rebus regendis W (Kluss.) regerendis ut nd. V1Laud1 regendis rel. (n in ras. 3 lItt. r rfM. 2 litt. post g Zaud) regendi Antν.2 P<tp.: cf. infra 97, 15 sq. PhiloL 1893, 381 23 sq. immotum PT1V prospectum providentia sit, eadem vero adunatio digesta atque explicata temporibus fatum vocetur.

Quae licet diversa sint, alterum tamen pendet ex altero; ordo namque fatalis ex providentiae simplicitate procedit.

Sicut enim artifex faciendae rei formam mente praecipiens movet operis effectum et, quod simpliciter praesentarieque prospexerat, per temporales ordines ducit, ita deus providentia. quidem singulariter stabiliterque facienda. disponit, fato vero haec ipsa, quae disposuit, multipliciter ac temporaliter amministrat.

Sive igitur famulantibus quibusdam providentiae divinis spiritibus fatum exercetur seu anima seu tota inserviente natura seu caelestibus siderum motibus seu angelica virtute seu daemonum varia sollertia, seu aliquibus horum seu omnibus fatalis series texitur, illud certe manifestum est immobilem simplicemque gerendarum formam rerum esse providentiam, fatum vero eorum, quae divina simplicitas gerenda, disposuit, mobilem nexum atque ordinem temporalem.

Quo fit, ut omnia, quae fato subsunt, providentiae quoque subiecta sint, cui ipsum etiam subiacet fatum, quaedam vero, quae sub providentia locata sunt, fati seriem superent; ea vero sunt, quae primae propinqua. divinitati stabiliter fixa fatalis ordinem mobilitatis excedunt.

Nam ut orbium circa. eundem cardinem sese vertentium, qui est intimus. ad simplicitatem medietatis accedit ceterorumque extra locatorum veluti cardo quidam, circa quem versentur, exsistit, extimus vero maiore ambitu rotatus, quanto a puncti media individuitate discedit, tanto amplioribus spatiis explicatur. si quid vero illi se medio conectat et societ, in simplicitatem cogitur diffundique ac diffluere cessat, simili ratione, quod longius a prima mente discedit, maioribus fati nexibus 5 percipiens PT2LV2KE 6 movet om. P praesentariaeque P, PTLVDKE ut nA r\', DKE 20 fatum — Nimis quidem (104, 12) desunt \'? E ..21 locuta PT1 28 amplicatur P 29 illis e T\'ZF\' illis eat f illis (e om.) K coniectat P (-at <M f<M.) T1 MVH. BoetkiM, CODa. (Weinberger.)

implicatur ac tanto aliquid fato liberum est, quanto illum rerum cardinem vicinius petit. Quodsi supernae mentis hae-

serit firmitati, motu carens fati quoque supergreditur necessitatem. igitur uti est ad intellectum ratiocinatio, ad id quod est id quod gignitur, ad aeternitatem tempus, ad

punctum medium circulus, ita est fati series mobilis ad providentiae stabilem simplicitatem. Ji.a series:; caelum ac sidera movet, elementa, in se invicem temperat et alterna commutatione transformat; eadem nascentia occidentiaque omnia per similes fetuum seminumque renovat progressus.

Haec actus etiam fortunasque hominum indissolubili causarum conexione constringit, quae cum ab immobilis providentiae-

dentiae proficiscatur exordiis, ipsas quoque immutabiles esse necesse est. Ita enim res optime reguntur, si manens\'. in divina mente simplicitas indeclinabilem causarum ordinem promat, hic vero ordo res mutabiles et alioquin temere fluituras propria incommutabilitate coherceat.

Quo fit, ut, tametsi vobis hunc ordinem minime considerare valentibus confusa omnia perturbataque videantur, nihilo minus tamen suus modus ad bonum dirigens cuncta.

disponat. Nihil est enim, quod mali causa ne ab ipsis qu*\' dem improbis fiat; quos, ut uberrime demonstratum est. bonum quaerentes pravus error avertit, nedum ordo de

summi boni cardine proficiens a suo quoquam deSecta.exordio. Quae vero, inquies, potest ulla iniquior esse confusio, quam ut bonis tum adversa.

tum DrosDera, malis etiam tum optata. tum odiosa. contingant? Num igitur ea mentis integritate homines degunt, ut, quos probos improbosve censuerunt, eos quoque, uti existimant, esse necesse sit. 11 cf. Cic.Dedivin. 1125: fatum autem id appello, quod Graect ειμαϱμἑνην id est ordinem seriemque causarum, cum causae causa nexa rem ex se gignat 24 de Tito Bostrensi r. KlingBer 89, 4 PTLVDK 3 snpergredietar Baa. (cuH. Plan.: ύπεϱαναβήσται) 7 testabi- lem P 13 proficiscantur L2 ipsam . , immutabilem T2 F\' 21 nec P emproCIscantur Immuta1em.-., 24 proficiscens L2 Aur. Peip., cf. Eng. 29 censuerunt T2V2

Atqui in hoc hominum iudicia, depugnant et, quos alii praemio, alii supplicio dignos arbitrantur.

oed concedamus, ut aliquis possit bonos malosque discernere; num igitur poterit intueri illam intimam temperiem, velut in corporibus dici solet, animorum?

Non enim dissimile est miraculum nescienti, cur sanis corporibus his quidem dulcia, illis vero amara conveniant, cur aegri etiam quidam lenibus, quidam vero acribus adiuvantur.

At hoc medicus, qui sanitatis ipsius atque aegritudinis modum temperamentumque dinoscit, minime miratur.

Quid vero a-iiud animorum salus videtur esse quam probitas, quid aegritudo quam vitia, quis autem alius vel servator bonorum vel malorum depulsor quam rector ac medicator mentium ..

wub:- Qui cum ex alta providentiae specula respexit, quid unicuique conveniat, agnoscit et, quod convenire novit, accommodat.

Hic iam 6t illud fatalis ordinis insigne miracuium, cum ab sciente geritur, quod stupeant ignorantes.

..Nam ut pauca, quae ratio valet humana, de divina proluncntate perstringam, de hoc, quem tu iustissimum et aequi servantissimum putas, omnia scienti providentiae diversum videtur.

Et victricem quidem causam dis, victam vero Catoni placuisse familiaris noster Lucanus ammonuit.

Hic igitur quicquid citra. spem videas geri, rebus quidem rectus ordo est, opinioni vero tuae perversa confusio.

Sed sit ; aliquis ita bene moratus, ut de eo divinum iudicium pariter humanumque consentiat, sed est animi viribus infirmus, cui si quid eveniat adversi, desinet colere forsitan innocentiam, per quam non potuit retinere fortunam.

Parcit itaque sapiens dispensatio ei, quem deteriorem facere possit 19 sq. Verg. Aea. II 426: iustissimus uaas .. et servantissimus aequi 22 Lucan. 1128 victrix causa deis placuit, sed victa Catoni d1 atquin hoc P hominem P 5 veluti P ditio P T qui PTLVDK de P 8 adiuventur 2-\' ad PV1 13 mediator F 21 diis T2L 23 rebus om.P 26 et humanum T1 Peip. 2T desinat iL devenit F 7*

adversis, ne, cui non convenit, laborare patiatur. Est alius cunctis virtutibus absolutus sanctusque ac deo proximus;

hunc contingi quibuslibet adversis nefas providentia iudicat adeo, ut ne corporeis quidem morbis agitari sinat. Nam ut quidam me quoque excellentior: ἀνδϱὸς δὴ ἱεϱοῦ δέμας αἰϑέϱες οἰϰοδόμησαν.

Fit autem saepe, uti bonis summa rerum regenda.

deiera.tur, ut exuberans retundatur improbitas. Aliis mixta quaedam pro a.nimorum qualitate distribuit, quosdam ... remordet, ne longa, felicitate luxurient, alios duris (sinit)

agitari, ut virtutes animi patientiae usu atque exercitatione confirment. Alii plus aequo metuunt, quod ferre possunt, alii plus aequo despiciunt, quod ferre non possunt;

hos in experimentum sui tristibus ducit. Nonnulli venerandum saeculi nomen gloriosae pretio mortis emerunt, quidam suppliciis inexpugnabiles exemplum ceteris praetulerunt invictam malis esse virtutem; quae quam recte atque dispo-

site et ex eorum bono, quibus accedere videntur, Rant, nulla dubitatio est.

Nam illud quoque, quod improbis nunc tristia., nunc optata. proveniunt, ex eisdem ducitur causis. Ac de tristibus quidem nemo miratur, quod eos malo meritos omnes existimant — quorum quidem supplicia. tum ceteros 6 ParmeMtdt tribuebat Peip. (coll. 8,56 << 1C, 1 Diels) PTLVDK 6 AKAPOC V Aur. Laud ANAPOC E\' anapos P AH PV Aur. Laud f<p<w T* fpoc D rpor V MpM) r<-J. δέμας Haupt (Henn. III 146) Δ L ααιμαις P ααινας F δαινας Aur. K δαιμας rel. AIEeEPC y οιϰο- δονησαν F OIKOAOecHAK P OIKAAOAXNICAN JT 7 ut P 8 exuperana F, cy. supra 29,13 10 remordet (rerum s. s.) F itaque et rerum <t ex quo pendet, ablativus rehtt mutatione (cf\'. 21, 6; 44,2: 54, 6) videtur MCtdtMe (de glussis codicis F, quae ad aliam lectionem pertinent, cf. 9, 19; 42,19; 44,14; 79,25; 89,13; 105,28), remordet corruptum censet Baa. (coM. Plan.: ἀηδοῡς συγχωϱεī πειϱαϑη̄ναι), v. Eng. iQxorient P1T1 duris (permittit <. a.) F (sinit) j5oMd 11 agit. (sinit) Goth. quidam Obb. <. XY. agit. 〈vult〉 JHMM. virtute f, ut ctd. Z virtutis T f-D 12 mutunnt F possunt — (13) ferre OM. Vi alii — possunt om. P lo saeculis Βασ. 18 accidere ZT\', cf-. 86,16 20 eis P 21 male P(?), L2 Peip. ab sceleribus deterrent, tum ipsos, quibus invehuntur, emendant — laeta vero magnum bonis argumentum loquuntur, quid de huius modi felicitate debeant iudicare, quam famulari- lari saepe improbis cernant.

In qua re illud etiam dispensari credo, quod est forsitan alicuius tam praeceps atque importuna natura, ut eum in scelera potius exacerbare possit rei familiaris inopia; huius morbo providentia collatae pecuniae remedio medetur.

Hic foedatam probris conscientiam spectans et se cum fortuna sua comparans forsitan pertimescit, ne, cuius ei iucundus usus est., sit tristis amissio; mutabit igitur mores ac, dum fortunam metuit amittere, nequitiam derelinquit.

Alios in cladem meritam praecipitavit indigne acta felicitas, quibusdam permissum puniendi ius, ut exercitii bonis et malis esset causa supplicii.

Nam ut probis atque improbis nullum foedus est, ita ipsi inter se improbi nequeunt convenire.

Quidni, cum a semet ipsis discerpentibus conscientiam vitiis quisque dissentiat faciantque saepe, quae, cum gesserint, non fuisse gerenda, decernant?

Ex quo saepe summa illa. providentia, protulit insigne miraculum, ut malos mali bonos facerent.

Nam dum iniqua sibi a pessimis quidam perpeti videntur, noxiorum odio flagrantes ad virtutis frugem rediere, dum se eis dissimiles student esse, quos oderant. Sola est enim divina.

vis, cui mala. quoque bona. sint, cum eis competenter utendo a.Iiemus boni elicit effectum. Ordo enim quidam cuncta.

eomplectitur. ut, quod adsignata ordinis ratione decesserit, hoc licet in alium, tamen ordinem relabatur, ne quid in regno providentiae liceat temeritati. 6 exacervare PT1L1VDK 9 spectans T\'Z et spectans Aur.2 PTLVDK expectans rel. fctp. (αἰσϑανμενος Plan.) 10 rei PMJmaM: <-/. Eng. 13 ***acta r (auct erasum esse putarit Peip.) aucta F (probat Schepss) ducta in mg. T* ac P ἐπενεχϑεīσα Plan. 15 foedus ita nt ipsi P 17 dissentiant faciatque P 18 fuissent P 23 redire P redigere L1 24 student om. P 27 〈ab〉 adsignata T2LV2

Ἀργαλέον δέ με ταῦτα θεὸν ὣς πάντ\' ἀγορεύειν.

Neque enim fas est homini cunctas divinae operae machinas vel ingenio comprehendere vel explicare sermone. Hoc tantum perspexisse sufficiat, quod naturarum omnium proditor deus idem ad bonum dirigens cuncta disponat dumque ea, quae protulit in sui similitudinem, retinere festinat,

malum omne de rei publicae suae terminis per fatalis seriem necessitatis eliminet. Quo fit, ut, quae in terris abundare

creduntur, si disponentem providentiam spectes, nihil usquam mali esse perpendas. Sed video te iam dudum et pondere quaestionis oneratum et rationis prolixitate fatiga-tum aliquam carminis exspectare dulcedinem; accipe igitur haustum, quo refectus firmior in ulteriora contendas.

Iamne igitur vides, quid haec omnia, quae diximus,

consequatur? — Quidnam? inquam. — Omnem, inquit, bonam prorsus esse fortunam.

— Et qui id, inquam, fieri potest? — Attende, inquit. Cum omnis fortuna vel iucunda. -vel aspera, tum remunerandi exercendive bonos, tum puniendi corrigendive improbos causa deferatur, omnis bona,

quam vel iustam constat esse vel utilem. — Nimis quidem, inquam, vera ratio et, si quam paulo ante docuisti providentiam fatumve considerem firmis viribus nixa sententia.

Sed eam si placet, inter eas, quas inopinabiles paulo ante posuisti, numeremus. — Qui? inquit. — Quia. id hominum

sermo communis usurpat et quidem crebro quorundam malam esse fortunam. — Visne igitur, inquit, paulisper vulgi sermonibus accedamus, ne nimium velut ab humanitatis usu recessisse videamur?

— Ut placet, inquam. — Nonne igitur bonum censes esse, quod prodest?

— ita, est, inquam.

— Quae vero aut exercet aut corrigit, prodest. - Fateor, inquam. — Bona, igitur? — Quidni? — Sed haec eorum est, qui vel in virtute positi contra aspera bellum gerunt vel a vitiis declinantes virtutis iter arripiunt.

— Negare, inquam, nequeo. — Quid vero iucunda, quae in praemium tribuitur bonis, num vulgus malam esse decernit? — Nequaquam, verum uti est.

ita QUoque esse optimam censet.

— Quid reliqua., quae cum sit aspera, iusto supplicio malos cohercet, num bonam populus putat? — Immo omnium, inquam, quae excogitari possunt.

iudicat esse miserrimam. — Vide igitur, ne opinionem populi sequentes 11 cf. 96,15 aq. PTLVDKE 1 queunt V2 3 refluunt ut vid. T1 6 quid PT1VK1 qui K2 11 inquam denuo incipit E 12 fatumque P 19 sq. quod eet (prodest — prod OM.) P 27 reliquam T2L2E quiddam valde inopinabile confecerimus. — Quid? inquam. —

Ex his enim, ait, quae concessa sunt, evenit eorum quidem, qui vel sunt vel in possessione vel in provectu vel in adeptione virtutis, omnem, quaecumque sit, bonam, in improbitate vero manentibus omnem pessimam esse fortunam. — Hoc, inquam, verum est, tametsi nemo audeat confiteri.

—

Quare, inquit, ita vir sapiens moleste ferre non debet, quotiens in fortunae certamen adducitur, ut virum fortem non decet indignari, quotiens increpuit bellicus tumultus.

Utrique enim huic quidem gloriae propagandae, illi vero conformandae sapientiae difficultas ipsa materia est.

hx quo etiam virtus vocatur, quod suis viribus nitens non superetur adversis; neque enim vos in provectu positi virtutis diffluere deliciis et emarcescere voluptate venistis.

Proelium cum omni fortuna animis acre conseritis, ne vos aut tristis opprimat aut iucunda corrumpat.

Firmis medium viribus occupate; quicquid aut infra subsistit aut ultra. progreditur, habet contemptum felicitatis, non habet praemium laboris.

In vestra enim situm manu, qualem vobis fortunam formare malitis; omnis enim, quae videtur aspera, nisi aut exercet aut corrigit, punit.

Dixerat orationisque cursum ad alia quaedam tractanda. atque expedienda, vertebat.

Tum ego: Recta quidem, inquam, exhortatio tuaque prorsus auctoritate dignissima, sed quod tu dudum de providentia quaestionem pluribus aliis implicitam esse dixisti, re experior.

Quaero enim, an esse aliquid omnino et quidnam esse casum arbitrere. — Tum illa:

festmo, inquit, debitum promissionis absolvere viamque tibi, qua patriam reveharis, aperire.

Haec autem etsi perutilia cognitu, tamen a propositi nostri tramite paulisper aversa sunt verendumque est, ne deviis fatigatus ad emetiendum rectum iter sufficere non possis.

— Ne id, inquam, prorsus vereare; nam quietis mihi loco fuerit ea, quibus maxime delector, agnoscere.

Simul, cum omne disputatioms tuae latus indubitata fide constiterit, nihil de sequentibus ambigatur.

Tum illa: Morem, inquit, geram tibi, simulque sic orsa est: Si quidem, inquit, aliquis eventum temerario motu nullaque causarum conexione productum casum esse definiat, nihil omnino casum esse confirmo et praeter subiectae rei significationem inanem prorsus vocem esse decerno; quis enim cohercente in ordinem cuncta deo locus esse ullus temeritati reliquus potest?

Nam nihil ex nihilo exsistere vera sententia est, cui nemo umquam veterum refragatus 22 e. Epicnrea ed. Usener p.5. 13; 374. CIass. Review XXXIV 161; XXXV 23. Rand, Jahrb. Sapp!. XXVI 425. Pers. 3, 84: gigni de sihilonthilum. Inscriptio deest in F ANICII MANLIt SEVERINI BOETHII PTLVDKE (BOETII Laud) VC ET INh EXCOXS (EXCOXSOL D ORD EXMAG OFF ATQE PATRICIO(CII Z\') PHILOSOPHICAE (PHILOSOPHIAE T) CONSOLATIONYS LIB . IIII EXPLICIT (expl. l. quartus TK) INCIPIT LIB V FELICITER TLV Aur. DLaud, (om. Te et ml .. exmag off atque) K 3 exortatio L1 VDK exoratiojP tua quae T1V2 4 quaestioautn P1, ut p,j TI g quae enim P 17 eveatn F est, quamquam id illi non de operante principio, sed de

materiali subiecto hoc omnium de natura rationum quasi quoddam iecerint fundamentum. At si nullis ex causis aliquid oriatur, id de nihilo ortum esse videbitur; quodsi hoc fieri nequit, ne casum quidem huius modi esse possibile est, qualem paulo ante definivimus. —

Quid igitur, inquam, nihilne est, quod vel casus vei luituitum iure appellari queat?

An est aliquid, tametsi vulgus lateat, cui vocabula. ista conveniant? — Aristoteles men= id, inquit, in Physicis et brevi et veri propinqua, ratione de-

finivit. — Quonam, inquam, modo? — Quotiens, ait, aliquid cuiuspiam rei gratia geritur aliudque quibusdam de causis. quam quod intendebatur, obtingit, casus vocatur, ut si quis colendi agri causa fodiens humum defossi auri pondus m- <

veniat. Hoc igitur fortuito quidem creditur accidisse, verum non de nihilo est; nam proprias causas habet, quarum inprovisus inopinatusque concursus casum videtur operatus.

Nam nisi cultor agri humum foderet, nisi eo loci pecuniam

suam depositor obruisset, aurum non esset inventum. Hae sunt igitur fortuiti causae compendii, quod ex obviis sibi et confluentibus causis. non ex gerentis intentione provenit.

Neque enim vel qui aurum obruit vel qui agrum exercuit,

ut ea pecunia repperiretur, intendit, sed, uti dixi, quo ille obruit. hunc fodisse convenit atque concurrit. Licet igitur

definire casum esse inopinatum ex confluentibus causis in his, quae ob aliquid geruntur, eventum. Concurrere vero atque confluere causas facit ordo ille inevitabili conexione procedens, qui de providentiae fonte descendens cuncta suis locis temporibusque disponit. 6 c. 107,18 9sq. Aristot. Phys. II 4 PTLVDKE 1 id om. Met. 2 hoc (est) Jfff.; v. Eng. 3 iecerunt f 7 ni- hilne esse P 8 tam nt si P 9 aristotelis PTL1VKE 10 vetert PF* 11 qm P quo X 12 de ont. P 15 fortuitn PT1V2E Peip. accedisse L1VD1K 18 loco PKE 19 haec r\'L 1Aur.D1 Peip. 20 fortuitu PV1(-ta V2) causa PT1L1V1 Aur.D Peip. ex om. P 22 argentum rcnit (ste) f 2T fecit P 28 prudentiae P

Animadverto., inquam, idque, uti tu dicis, ita esse consentio.

Sed in hac haerentium sibi serie causarum estne ulla nostri arbitrii libertas an ipsos quoque humanorum motus animorum fatalis catena constringit?

— Est, inquit; neque enim fuerit ulla. rationalis natura, quin eidem libertas adsit arbitrii.

Nam quod ratione uti naturaliter potest, id habet iudicium, quo quidque discernat; per se igitur fugienda optandave dinoscit.

Quod vero quis optandum esse iudicat, petit; refugit vero, quod aestimat esse fugiendum.

Quare, quibus in ipsis inest ratio, inest etiam volendi nolentuque libertas, sed hanc non in omnibus aequam esse constituo.

Nam supernis divinisque substantiis et perspicax iudicium et incorrupta voluntas et efficax optatorum praesto est potestas.

Humanas vero animas liberiores quidem esse necesse est, cum se in mentis divinae speculatione conservant, minus vero, cum dilabuntur ad corpora. minusque servitus, cum terrenis artubus colligantur.

Extrema, vero est 30 servitus, cum vitiis deditae rationis propriae possessione 1 acham. P sequentiumjP 2 figit om. T1 picula P 3 tygris PTLVDKE P eufrates PTK fronte P 5 coherant P coheant L 1 6 conaaat P 7 conveniant P conveniunt K 12 frons P 22 in ipsis OM. T1E uncis incl. Peip. 25 voluptas P eScat P 26 esse om. p 27 necesse est cras. P

ceciderunt. Nam ubi oculos a summae luce veritatis ad inferiora, et tenebrosa deiecerint, mox inscitiae nube caligant, perniciosis turbantur affectibus, quibus accedendo

consentiendoque, quam invexere sibi, adiuvant servitutem et sunt quodam modo propria, libertate captivae. Quae tamen ille ab aeterno cuncta prospiciens providentiae cernit intuitus et suis quaeque meritis praedestinata disponit.

Tum ego: En, inquam, difficiliore rursus ambiguitate confundor.

— Quaenam, inquit, ista est? lam enim, quibus perturbere, coniecto. — Nimium, inquam, adversari ac re-!5 pugnare videtur praenoscere universa. deum et esse ullum 8 Hom. F277: \'Ηέλιός ϑ\', 8: Trttyr\' ἐϕοϱᾱͅς ϰαὶ πάντ\' ἐπαϰούεις, cf. 1109. μ 323 9 Hom. A 605: λαμπϱὸν ϕάος ἠελίοιο 18 Verg. Georg. IV 393: quae sunt, quae fuerint, quae mox ventura trahuntur 20 cf Cic. Xat. deor. 11 68. III 54. Lact. Inst. II 10. Firm. Mat. De err. prof. rel. 17, 1. Mart. Cap. 74, 1 (48, 9) 22 sqq. cf. Aag. Civ. V 9-11 PTLVDKE 1 ceciderint V 2 inscientiae VE 4 adiubant T1V1DK1E2 (-bent JE\') 7 quaque P praedist. rZDiT 8 earmtMt attribuit Eng. (cf. Plan.) ΗΑΝΦΟΡΑΝ KAI ΝΑΝΤΕΠΑΚΟΙΕΗ P ἐϕοϱω̄ν . . ἐπα- ϰούων Obb. Petp. 24 pertarbere DLV1 perturbaere E perturbare rel. Peip. libertatis arbitrium.

Nam si cuncta prospicit deus neQue falli ullo modo potest, evenire necesse est, quod providentia. futurum esse praeviderit.

Quare si ab aeterno non facta, hominum modo, sed etiam consilia, voluntatesque praenoscit, nulla erit arbitrii libertas; neque enim vel factum aliud ullum vel quaelibet exsistere poterit voluntas, nisi quam nescia falli providentia, divina praesenserit.

Nam si aliorsum, quam provisae sunt, detorqueri valent, non iam erit futuri firma praescientia, sed opinio potius incerta, quod de deo credere nefas iudico.

Neque enim illam probo rationem, qua se quidam credunt hunc quaestionis nodum posse dissolvere.

Aiunt enim non ideo quid esse eventurum, quoniam id providentia futurum esse prospexerit, sed e contrario potius, quoniam quid futurum est, id divinam providentiam latere non posse eoque modo necessarium hoc in contrariam relabi partem.

Neque enim necesse esse contingere, quae providentur, sed necesse esse, quae futura sunt, provideri, quasi vero, quae cuius rei causa sit, praescientiane futurorum necessitatis an futurorum necessitas providentiae, laboretur ac non illud demonstrare nitamur, quoquo modo sese habeat ordo causarum, necessarium esse eventum praescitarum rerum, etiam si praescientia futuris rebus eveniendi necessitatem non videatur inferre.

Etenim si quispiam sedeat, opinionem, quae eum sedere coniectat, veram esse necesse est atque e converso rursus, si de quopiam vera sit opinio, quoniam sedet, eum sedere necesse est.

In utroque igitur necessitas inest, in hoc quiuem sedendi, at vero in altero veritatis.

Sed non idcirco quisque sedet, quoniam vera est opinio, sed haec potius vera est, quoniam quempiam sedere praecessit.

Ita cum 8 provisa P 9 praesentia PK1 16 (est eras.) hoc T 19 ce- PTLVDKE cessitas TV Aur.LaudKE 20 in futurum (an otH.) P faturarumZ* fQtara y necessitate K1 26 at T1 Peip. est conversa P 27 copiam P 28 est om. P causa veritatis ex altera parte procedat, inest tamen communis in utraque necessitas.

Similia de providentia futurisque rebus ratiocinari patet; nam etiam si idcirco, quoniam futura sunt, providentur, non vero ideo, quoniam providentur, eveniunt, nihilo minus tamen a deo vel ventura provideri vel provisa necesse est

evenire provisa, quod ad perimendam arbitrii libertatem solum satis est. lam vero quam praeposterum est, ut aeter-

nae praescientiae temporalium rerum eventus causa esse dicatur! Quid est autem aliud arbitrari ideo deum futura,

quoniam sunt eventura, providere, quam putare, quae olim acciderunt, causam summae illius esse providentiae? Ad haec sicuti, cum quid esse scio, id ipsum esse necesse est, ita, cum quid futurum novi, id ipsum futurum esse necesse est; sic ut igitur, ut eventus praescitae rei nequeat evitari.

Postremo si quid aliquis aliorsum, atque sese res habet,

existimet, id non modo scientia non est, sed est opinio fallax ab scientiae veritate longe diversa. Quare si quid ita futu-

rum est, ut eius certus ac necessarius non sit eventus, id eventurum esse praesciri qui poterit? Sicut enim scientia ipsa impermixta.

est falsitati. ita id, quod ab ea concipitur, esse aliter, atque concipitur, nequit. Ea, namque causa est, cur mendacio scientia. careat, quod se ita rem quamque habere necesse est, uti eam sese habere scientia comprehendit.

Quid igitur, quonam modo deus haec incerta. futura praenoscit?

Nam si inevitabiliter eventura. censet, quae

etiam non evenire possibile est, fallitur, quod non sentire modo nefas est, sed etiam voce proferre. At si ita, uti sunt, ita ea futura esse decernit, ut aeque vel fieri ea vel non fieri posse cognoscat, quae est haec praescientia, quae nihil PTLVDKE 6 ab TLV1DK 7 prorisa om. T2V2E2 Peip.; cf. Eng. 13 esse — id ipsam in my. T 11 sq. ita — necesse est om. PD1 novi — futurum om. V1 21 ab om. Т2L1 23 aereat P 24 nti etiam P 26 qui P 28 quod nec sentire P 30 decernet P certum, nihil stabile comprehendit?

Aut quid hoc refert vaticinio illo ridiculo Tiresiae Quicquid dicam, aut erit aut non?

Quid etiam divina providentia humana opinione praestiterit, si uti homines incerta, iudicat, quorum est incertus eventus?

Quodsi apud illum rerum omnium certissimum fontem nihil incerti esse potest, certus eorum est eventus, quae futura firmiter ille praescierit.

Quare nulla est humanis consiliis actionibusque libertas, quas divina mens sine falsitatis errore cuncta prospiciens ad unum alligat et constringit eventum.

Quo semel recepto quantus occasus humanarum rerum consequatur, liquet.

Frustra enim bonis malisque praemia, poenaeve proponuntur, quae nullus meruit liber ac voluntarius motus animorum.

Idque omnium videbitur iniquissimum, quod nunc aequissimum iudicatur, vel puniri improbos vel remunerari probos, quos ad alterutrum non propria mittit voluntas, sed futuri cogit certa, necessitas. Nec vitia, igitur nec virtut.

es quicquam fuerint, sed omnium meritorum potius mixta. atque indiscreta. confusio, quoque nihil sceleratius excogitari potest, cum ex providentia rerum omnis ordo ducatur nihilque consiliis liceat humanis, St, ut vitia, quoque nostra ad bonorum omnium referantur auctorem.

Igitur nec sperandi aliquid nec deprecandi ulla ratio est; quid enim vel speret quisque vel etiam deprecetur, quando optanda omnia. series indeflexa conectit?

Auferetur igitur unicum illud inter homines deumque : commercium sperandi scilicet ac deprecandi, si quidem iustae humilitatis pretio inaestimabilem vicem divinae gratiae promeremur, qui solus modus est, quo cum deo colloqui 3 Hor. Sat. II 5,59; cf-. Cic. Nat. deor. I 70 -1 fert P difFert Bentley (ad Horat.) 2 ridienlo om. P PTLVDKE I? futura P 24 esset Schepss potest P 29 praeconio P 30 pro- Oteremnr (emur in f<M.) T promereremar Schepss LXVn. Boethtas, Cone. (Weinberger.) 8 homines posse videantur illique inaccessae luci prius quoque, quam impetrent, ipsa, supplicandi ratione coniungi.

Quae si recepta. futurorum necessitate nihil virium habere

credantur, quid erit, quo summo illi rerum principi conecti atque adhaerere possimus? Quare necesse erit humanum genus, uti paulo ante cantabas, dissaeptum atque disiunctum suo fonte fatiscere.

Tum illa: Vetus, inquit, haec est de providentia querela M.que Tullio, cum divinationem distribuit, vehementer agitata tibique ipsi res diu prorsus multumque quaesita, sed haudquaquam ab ullo vestrum hactenus satis diligenter ac firmiter expedita.

Cuius caliginis causa est, quod humanae ratiocinationis motus ad divinae praescientiae simplicitatem non potest ammoveri, quae si ullo modo cogitari queat, nihil prorsus relinquetur ambigui.

Quod ita demum patefacere atque expedire temptabo, si prius ea,, quibus moveris, expendero.

Quaero enim, cur illam solventium rationem minus efficacem putes, quae quia praescientiam non esse futuris rebus causam necessitatis existimat, nihil impediri praescientia arbitrii libertatem putat.

Num enim tu aliunde argumentum futurorum necessitatis trahis, nisi quod ea, quae praesciuntur, non evenire non possunt?

Si igitur praenotio nullam futuris rebus adicit necessitatem, quod tu etiam paulo ante fatebare, quid est, quod voluntarii exitus rerum ad certum cogantur eventum?

Etenim positionis gratia, ut, quid consequatur, advertas, statuamus nullam esse praescientiam.

Num iaritur, quantum ad hoc attinet, quae ex a.rbitrio veniunt, ad necessitatem 10 CIc. Div.II ssqq. 24 Orig. (Euseb. Praep. ev.VIll): ἡ πϱόγνωσις τοῡ ϑεοῡ οὐϰ ἀνάγϰην ἐπιτίϑησι τοīς πεϱὶ ὡν ϰατείληϕε, cf. 116, 33sq. 25 p. lli, 23 10 M.que om. T1 mensque tulit iocam divinatione P distruit PTLVKE T1L1V describit L2 12 antqaaquam P 19 effica computes P praesentiam bis P 29 eveniunt T Peip. 8*

cogantur? — Minime. — Statuamus iterum esse, sed nihil rebus necessitatis iniungere;

manebit, ut opinor, eadem voluntatis integra, atque absoluta libertas. Sed praescientia,

inquies, tametsi futuris eveniendi necessitas non est, signum tamen est necessario ea esse ventura. Hoc igitur modo, etiam si praecognitio non fuisset, necessarios futurorum exitus esse constaret;

omne etenim signum tantum, quid sit, ostendit, non vero efficit, quod designat. Quare demonstrandum prius est nihil non ex necessitate contingere, ut pra.enotionem signum esse huius necessitatis appareat; alioquin si haec nulla est, ne illa.

quidem eius rei signum poterit esse, quae non est. lam vero probationem firma ratione subnixam constat non ex signis neque petitis extrinsecus argumentis, sed ex convenientibus necessariisque causis esse ducendam.

Sed qui fieri potest, ut ea non proveniant, quae futura esse providentur? Quasi vero nos ea, quae providentia. futura esse praenoscit, non esse eventura credamus ac non

illud potius arbitremur, licet eveniant, nihil tamen, ut evenirent, sui natura necessitatis habuisse. Quod hinc facile perpendas licebit; plura etenim, dum fiunt, subiecta. oculis intuemur, ut ea, quae in quadrigis moderandis atque flectendis facere spectantur aurigae, atque ad hunc modum cetera.

Num igitur quicquam illorum ita fieri necessitas ulla compellit?

— Minime; frustra enim esset artis effectus, si omnia coacta moverentur. — Quae igitur, cum fiunt, carent exsistendi necessitate.

eadem. nrins nnam fiant. sine necessitate futura sunt.

Quare sunt quaedam eventura, quorum exitus ab omni necessitate sit absolutus. Nam illud quidem nullum arbitror esse dicturum, quod, quae nunc fiunt, prius quam fierent, eventura non fuerint:

haec isritur etiam praecognita liberos habent eventus. Nam sicut scientia. praesentium rerum nihil his, quae fiunt, ita praescientia futuro- PTLVDKE 1 cogantur PTIE coguntur reL igitur P 18 ventura TV 27 prins denuo incipit D 30 nune om. P Mt ras. F 33 praesentia PK rum nihil his, quae ventura sunt, necessitatis importat.

Sed hoc, inquis, ipsum dubitatur, an earum rerum, quae necessarios exitus non habent, ulla possit esse praenotio.

Dissonare etenim videntur putasque, si praevidea.ntur, consequi necessitatem, si necessitas desit, minime praesciri nihilque scientia comprehendi posse nisi certum.

Quodsi, quae incerti sunt exitus, ea quasi certa. providentur, opinionis id esse caliginem, non scientiae veritatem; aliter enim, ac sese res habeat, arbitrari ab integritate scientiae credis esse mersum.

Cuius errorts causa est, quod omnia, quae quisque novit, ex ipsorum tantum vi atque natura cognosci aestimat, quae sciuntur.

Quod totum contra est; omne enim, quod cognoscitur, non secundum sui vim, sed secundum cognoscentium potius comprehenditur facultatem.

Nam, ut hoc brevi liqueat exemplo, eandem corporis rotunditatem aliter visus, aliter tactus agnoscit; ille eminus manens totum simul iactis radiis intuetur, hic vero cohaerens orbi atque coniunctus circa ipsum motus ambitum rotunditatem partibus comprehendit.

Ipsum quoque hominem aliter sensus, aliter imaginatio, aliter ratio. aliter intellegentia, contuetur.

Sensus enim figuram in subiecta materia constitutam, imaginatio vero solam sine materia iudicat figuram.

Ratio vero hanc quoque transcendit speciemque ipsam, quae singularibus inest, universali consideratione perpendit.

Intellegentiae vero celsior oculus exsistit; supergressa. namque universitatis ambitum ipsam illam simplicem formam pura mentis acie contuetur.

In quo illud maxime considerandum est: nam superior comprehendendi vis amplectitur inferiorem, 12 (cy. 118,20) de Ammonio Iamblichum secuto (ἡ γνω̄σις . ἐνέϱγεια τιῡ γινώσϰοντος) c< Proclo (omne quod cognoscitur non secundum sui vim, sed secundum cognoscentium potias comprehenditur faccltatem) v. Klingner 107 -L necessitas P 2 inquies Schepss T incerta PT1 \' 〈s〉 in 〈t〉 certa PTLVDKE Eng.2 7sq. id esse e corr. T 23 (cocstitutam} iudicat P 25 intellegentia Fy 26 oculis T\' existat P