The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Hiemantis anni tempore in Aureliae montibus concessera-
mus atque ibi tunc, cum uiolentior auster eiecisset noctis
placidam atque exturbasset quietem, recensere libitum est ea
D; ANICII MANLII. SEVERI (sic) BOETII
U. C. ET ILLVSTRIS EXCONS ORD AC PATR. ET MAG OFFICIORU
IN ISAGOGIS (8 fere litt. er.) CO*MENTOR. EDITIONIS PΜĘ LIB. II.
ET EDITIONIS SCde LIB. V HIC HABE EXORDIUM IN P EDICIO-
NIS, post 2 litterae, fort. L. I. euan., S; INCIPIT LIBER PRIMVS.
AEDITIONIS PRIMAE COMTORVM. BOETII IN YSAGOGAS POR-
PHYRII. R; ANITII. MANLII. SEUERINI BOETII VIRI CLARI ET
ILLVSTRIS EX CONSULU ORDINIBUS EDITIO PRIMA IN YSAGOGAS
PORPHIRII INCIPIT C; ANICII MALLII SEVERINI BOETII V. C.
ET ILLVSTRIS. EX CONSVLARIS. ORD. PATRICII IN YSAGOGAS
PORPHIRII IN CATAEGORIAS EDITIONIS PRIMAE LIBER PRIMVS
INCIPIT. P; ANICII MANTUI. (TUI del et LII supra scr m1) SE-
UERINI BOETII. UC. ET EXCONS ILLUSTRIS. ORDI PATRIC EX-
PLANATIO INCIPIT. SUPER YSAGOGAS PORPHIRII. SCDM TRANS-
LATIONE. RHETORIS. VICTORINI. INCIPIT PROLOGUS. G; ANITII
MALLII. SEUERINI. BOETII. U. C. & illustRIS. EXCONS. ORD.
PATRITII IN ISAGOGEN PORPHII. (sic) ID (??) (s. l.) INTRODUC-
TIONE A MARIO UICTORI*NO (O er.) TRANSLATA (LATA s. l. m2)
AEDITIONIS PRIMĘ. INCIP LIB PRIM’. T; inscriptione carent F
(nisi quod Boecius in Porphirium add. m. rec.) K; de titulo operis cf.
Prolegomena
1*
saepe eram pollicitus, aliquam illi eius rei traderem disci-
plinam. complacitum est igitur, quoniam tunc et familiarium
salutationes et domestica negotia cessabant. interrogatus ergo
a me super quibus uellet rebus enodare atque expedire, tunc
Fabius : Quoniam, inquit, tempus ad studia uacat et hoc otium
in honestum negotium conuerti licet, rogo ut mihi explices
id quod Victorinus orator sui temporis ferme doctissimus
Porphyrii per Isagogen, id est per introductionem in Aristotelis
Categorias dicitur transtulisse. et primum didascalicis quibus-
dam me imbue, quibus expositores uel etiam commentatores,
ut discipulorum animos docibilitate quadam assuescant, utuntur.
— Tunc ego : Sex omnino, inquam, magistri in omni expositione
praelibant. praedocent enim quae sit cuiuscumque operis intentio,
quod apud illos χρήσιμον appellatur; tertium, qui ordo, quod
C (ras. ex caligin-) FKR 4 lectulo] in lectulo F
recubantem K 5 est om. CKR 6 eram saepe P eius rei illi P
7 et tunc PR 8 et domestica negotia s. l. Pm2 a me ergo K
9 enodare] me enodare brm 13 porphirii (ii ex io m2) per ysagogen
T per (s. l. m2) porphirii (ii ex io m2) per (sic) isagogen S per por-
phyrii (porphirii F) isagogen (ys- F) FG per ysagogen porfirii K por-
phyrium (uel porphir-) per isagogen (uel ys-) CDR per porphirii ysa-
gogen uel a (a s. l.) porphirio per ysagogen P porphyrium per Isagogen
p a Porphyrio per brm per om. R in er. S 14 cathe-
gor- plerisque in codd. hic et aliis locis didascalis K disciplinis
didascalicis brm 15 uel] uelut D 16 docilitate CTm1 18 ante
praedocent add. I. DG 19 CKOIIOC K scopos cett. uocatur] appel-
latur R 19 secundum—5, 2 quintum] T (sed Scd*) II. III. IIII. (ΙΙΙI.
om. K) V. (om. G) DGKPS, numeros om. CFR 20 a Graecis]
graeci G appellant G uocatur R uocant taxin KS; ad uocant in.
mg. ał interpretari solent Dm2
interpretarentur, de inscriptione quoque operis apud quosdam
minus callentes haesitatum est. sextum est id dicere, ad
quam partem philosophiae cuiuscumque libri ducatur intentio,
quod Graeca oratione dicitur
atque expediri.
Tunc Fabius quae esset introductionis intentio inter-
rogauit. et ego inquam : Aristoteles, cui factus est intro-
ductionis pons, non aliter intellegi potest, nisi ipsas res de
quibus disputaturus est ad intellegentiam praeparemus. uidens
enim Porphyrius quod in rebus omnibus essent quaedam prima
natura, ex quibus omnia uelut ex aliquo fonte manarent, et
illa quae prima essent, et substantia esse et generis uocabulo
nuncupari; porro autem numquam esse genus posse, nisi ei
quaedam alia subderentur, et quae essent subdita, species
appellari; porro autem numquam genus uni speciei genus esse
posse, sed pluribus; plures autem species non posse esse
multiplices, nisi eas aliqua discretio separaret — si enim
nihil sibi dissimiles forent, una species, non multiplices
uiderentur; illa igitur diuisio et dissimilitudo specierum
in mg. Tm2 s. l.) C GS gnesion T(m2) solet DFKPRST (m2) 3 ΕG
ΕΝΙT (m2) 4 cuiuscumque R 8 MHPOC
FK mepon T ΑΝΑCP, sim. DFR, ΑΑΙΑT
9 omnia ergo GS 11 rogauit CRSa.c. 12 cui] Gp.c. r qui G
a.c. cett. codd. pbm 14 uidit Tm2 15 esset G 16 aliquo] quo-
dam T 17 esset G et substantia esse] CD (substancia in ras.) R
Schepss et substantias esse P * (& er·. uid.) substantiae ** (ee er. uid.)
T et (del) substantiae (ae ex a) S subsistentiae G, om. FK et sub-
sistentia esse edd. et substantiam esse Brandt et generis] FGKT et
generum CR genera et genera D et genera uel generum P, om. S
18 autem om. GS genus esse KT 24 illa—uocitatur] illam igitur
diuisionem et dissimilitudinem—uocitari GKSm2Tm2
sine substantia neque sine accidenti substantia esse posset —
accidens quippe sine aliquo substantiae fundamento esse non
potest, substantia uero ipsa sine superiecto accidenti uideri
nullo modo potest. ut enim color sit, quod est accidens, in
corpore erit, quod est substantia. porro autem cum corpus,
substantia, genera, species, propria differentiasque uersari et
quod ipsa per se sint genera subiectis et subiacentibus specie-
bus, quae differentiis et propriis insignitae sunt, statuit prin-
cipaliter de genere, specie, differentia propriisque tractare. et
quoniam tractatus hic in definitionibus, ut post docebimus, pro-
derit, si quis autem in definitione generali ponat accidens, eum
non recte definire manifestum est, quod suo loco tractabitur,
statuit pauca de accidentibus praelibare. ita enim nos pruden-
tissimus doctor instituit, ut tunc in definitionibus quibuslibet
in ras.) D differrent FGKSm2 2 potest] posse
FGK posse ** S possunt brm 3 sint] essent FGKSm2 esse in ras.
et nt s. l. Tm2 post hactenus add. sufficiant F; scil, hactenus s. l.
Sm2 5 secarentur GP atque] et in C 6 accidente CD (te ex
ti?) FKR possit CDFRTm1 8 substantia—potest in mg.Dm2
sine s. l. C, del. G subiecto RST subiecta G accidente CRS, post
accidenti s. l. sine corpore G 11 accidente R 12 itaque] ita G 13 sit
post substantia (12) CR a] absque GS 16 et om. DFKT, s. l. S
17 sobiecti Dm1 18 insignita G 19 differentiaque (que om. S) et
propriis GS 20 diffinitio, diffinire plerumque codd. 22 loco suo G
23 statuit post praelibare G, om., sed post praelibare s. l. scil, tenta-
bimus Sm2 nos post doctor G prudens C 24 ad doctor s. l.
porphirius C cicero S
Hic Fabius : Expedisti, inquit, de intentione, nunc utili-
tatem explica. — Varia, inquam, et multiplex in hoc corpore
commoditas utilitasque uersatur. primum enim in Aristotelis
Categorias perquam uberrime prodest. quid autem prosit, dice-
mus, cum de eius libri inscriptione tractabimus, sed in quibus
aliis prosit, paucis philosophiae ipsius diuisione facta per-
stringam. et prius quid sit ipsa philosophia, considerandum
est. est enim philosophia amor et studium et amicitia quo-
dammodo sapientiae, sapientiae uero non huius, quae in artibus
quibusdam et in aliqua fabrili scientia notitiaque uersatur,
sed illius sapientiae, quae nullius indigens, uiuax mens et sola
rerum primaeua ratio est. est autem hic amor sapientiae
intellegentis animi ab illa pura sapientia inluminatio et quo-
dammodo ad se ipsam retractio atque aduocatio, ut uideatur
studium sapientiae studium diuinitatis et purae mentis illius
amicitia. haec igitur sapientia cuncto equidem animarum generi
meritum suae diuinitatis inponit et ad propriam naturae uim
puritatemque reducit. hinc nascitur speculationum cogitatio-
numque ueritas et sancta puraque actuum castimonia. quae
res in ipsius philosophiae diuisionem sectionemque conuertitur.
DP 2 quid P segregatur GS segregatum K 3 est ante
igitur T (s. l. m2), post G, ante operis FKS differentia R ac-
cidentibus R 5 nunc om. D 6 corpore] codd. opere edd. 13 uero
om. CKR, s. l. Dm2 huius] illius C 16 amor hic GS 17 intel-
legentia G, ex intellegenti Sm2 18 retractatio KP euocatio (e s. l.
m2) S 19 pr. studium om. GK sapientiae] equae sapientiae T, ante
sapientiae er. atque uel aeque S, post er. aeque C, sapientiae intellegentis
(hoc del. m2) atque D studium om. F 20 quidem G, ex equidem
ST (ras) animalium Pm1, ad animarum in mg. humanarum C
21 diuinitatis suae F 22 post hinc add. igitur C cogitationumque]
uel cogitationum cognitionumque K uel cognationum cognationumque
(sic) F cognitionumque, in mg. uel cogitationum G 24 sectationem-
que R
est igitur theoretices, id est contemplatiuae uel speculatiuae,
triplex diuersitas atque ipsa pars philosophiae in tres species
diuiditur. est enim una theoretices pars de intellectibilibus,
alia de intellegibilibus, alia de naturalibus. — Tunc interpellauit
Fabius miratusque est, quid hoc noui sermonis esset, quod
unam speculatiuae partem intellectibilem nominassem. —
tantum mente intellectuque capitur. quae res ad speculationem
dei atque ad animi incorporalitatem considerationemque uerae
philosophiae indagatione componitur : quam partem Graeci
hendit. quae est omnium caelestium supernae diuinitatis
operum et quicquid sub lunari globo beatiore animo atque
post uero add. eius D theoretica] cum cod. Oxoniensi Laud. 49
Schepss theorica codd. nostri theoretice p brm 2 alia GT
practica] codd. p brm 3 et om. GPST 4 iusta C 5 tot]
tot sunt FGPS (sunt s. l. m2) uarietatesque] diuersitatesque B
6 theoretices] CDGPRST p theorices FK brm 8 enim]
autem R theoretices] CDFPRST p theorices GK brm
9 alia de intellegibilibus om. F 10 quid] quod FK 11 ΝSchepss
ΝΟΕΙA GKS Non F No*, s. l. ui m2 T Nota CDPR edd. 12 dictu R
13 ego C mei F mi K 17 ad om. FK 19 theologiam codd.
pars est G 20 primam] in primam F intellegibilem F post
intellegentia add. uel suscipiens in mg. G suscipiens, ea brm com-
prehendit quae coniungunt edd.; loc. explicat Zeller, d. Philos. d. Gr.4 III,
2, p. 927 n. 4 21 est] Brandt sunt codd. edd., intellectibilia add. F
22 post operum add. causae brm sublimari D
legentiae puritate tunc beatiora sint, quotiens sese intellecti-
bilibus applicarint. tertia theoretices species est quae circa
corpora atque eorum scientiam cognitionemque uersatur : quae
est physiologia, quae naturas corporum passionesque declarat.
secunda nero, intellegibilium substantia, merito medio collocata
est, quod habeat et corporum animationem et quodammodo
uiuificationem et in|tellectibilium considerationem cognitio-
Practicae uero philosophiae, quam actiuam superius dici
demonstratum est, huius quoque triplex est diuisio. est enim
prima quae sui curam gerens cunctis sese erigit, exornat auget-
que uirtutibus, nihil in uita admittens quo non gaudeat, nihil
faciens paenitendum. secunda uero est quae rei publicae curam
suscipiens cunctorum saluti suae prouidentiae sollertia et
iustitiae libra et fortitudinis stabilitate et temperantiae patientia
medetur; tertia uero, quae familiaris rei officium mediocri
componens dispositione distribuit. sunt harum etiam aliae
subdiuisiones, quas nunc persequi supersedendum est.
Ad haec igitur ut fieri possint et ut superiora intellegi
queant, necessarius maxime uberrimusque fructus est artis eius
quam Graeci ex -re), om. substantia F et s. l. Tm2 animarum
s. l. Sm2, post anim. add. conditionem atque statum brm 2 omnia
s. I. Dm2 4 ipsae FGP 5 sunt Da. c. G (in mg. ł sint,) KS
se CF 6 theoretices] Brandt ex p. 8, 6. 8 theoreticae Tm2 p theorice
FGK theoricae PSTm1 theori*ae D theoriae C, post species R, brm 7 corpora eorumque scientiam atque cognitionem G
8 phisia logia P phisiologa R 9 medio] in medio edd. 13 practices
FGPS dici superius GPST 16 inuita bm 20 rei om. DFGKST,
s. l. Pm2 rei familiaris bm 21 dispensatione Gm2PST etiam
harum F 23 fieri] sciri b m ut om. F 25 CDGRS
logicen FT(-ce)
haec autem generis, speciei, differentiae, proprii atque acci-
dentis disputatio in omni nobis philosophiae cognitione quasi
quandam uiam parat. nam cum quid genus sit docemur,
quid species, intellegimus genus esse philosophiam, species
uero indubitanter theoreticen et practicen. de logica uero,
utrum sit species, eadem hac possumus ratione perpendere.
prodest nobis differentiae cognitio ad ipsarum philosophiae
specierum differentias cognoscendas. prodest proprii scientia
ad cognoscendum quid uni cuique philosophiae differentiae
solitaria natura uideatur substantia innatum. prodest accidentis
cognitio quid principaliter in rebus sit cernere et quid secundo
contingentique loco ueniat, discernere. ita nobis harum quinque
rerum scientia ramosa quadam et multifida ui in omnes sese
philosophiae partes infundit. Ad grammaticam uero non
minor huius rei usus est, quando per orationem genus, octo
uero partes orationis per genera, species, differentias propriaque
metimur. est uero huius rei perquam rhetoricae amica con-
iunctaque cognitio. ita enim rhetoricam in tribus causarum
possumus separare generibus et eas in subiectis constitutionibus
dissecare. definitionum quoque, quod ad logicam pertinet, magna
F 2 fluxu Km1 Sm1 quidem] CRTm2
quidam cett. 5 conpulsi R crediderunt Da.c. K in om. GPRST
7 cogitatione Gp.c. Sm1 10 theoricen CDFGKR brm
brm, add. id est speculatiuam et actiuatn GKPST logica]
dialectica Ca.c. 11 possumus post perpendere C, post ratione S
12 differentiae] de differentiis Gp.c. S 14 quod Da.c. K dif-
ferentiae s. l. Tm2 speciei FK 15 ante substantia add. ac C (in
mg.) edd. 17 conueniat K 18 philosophiae sese G 19 diffudit K
22 rhetorice (uel reth-) DFGPR 25 desecare DFRST m1 quae et
pertinent Ga.c. K
in hoc genus speciesque consummata sit. nam cuiuscumque
rei genus dixeris, ad quam rem illud dixeris, speciem facis,
ut si quid sit homo definias, dicas hominem esse animal.
igitur quoniam ad hominem aptasti animal, genus esse animal
et hominem speciem a te declaratum est. sed non sufficit sola
generis in definitione monstratio. si enim solum animal homi-
nem esse dixeris, non potius hominem quam bouem aut equum
definitione depinxeris. prodest igitur etiam differentias adhibere,
per quas id quod definies ab speciebus aliis seiungatur, ut
dicas hominem esse animal rationale. et quoniam sub eadem
differentia plures frequenter species inueniuntur, ut sub rationali
deus atque homo, utilissimus proprietatis usus est, ut id dicas
quod sola quam definis species suum propriumque retineat.
fit ergo huiuscemodi hominis definitio : homo est animal, id
est genus, homo uero species; rationale, quod differentia est;
risus capax, quod proprium est. accidentium uero in definitio-
nibus nullus usus est. prodest ergo in definitionibus harum
quinque rerum cognitio, ut nec ea quae sunt utilia praeter-
mittas nec ea quae nihil praestant commoditatis adiungas. in
diuisione uero tantum prodest. ut nisi per horum scientiam nulla
res recte distribui secarique possit. nam quae generum uel
specierum recta distributio diuisioue erit, ubi ipsarum per
quas diuiditur rerum nulla scientiae cognitione dirigimur?
om. C propriaque R 3 nullis FST 4 detines D
m1 diffinis FK 5 genus om., species* (q. er). C consumpta R
sint Gm2 8 animal aptasti GPST 9 ante speciem add. esse CR.
er. S sola sufficit C 11 esse om. C post bouem add. asinumque
GK aut] atque C 13 diffinias G a] ab PST 14 animal
om. C 15 rationale CRST 16 post homo add. est CDFKS (del.
m2) utilissimus—homo est (18) in mg. Dm2 17 retinet F 19. 20
utrumque quod om. F 21 est usus FK 26 diuisione GKPRS 27 diui-
duntur T
cum ait easdem res aliis superponi, aliis supponi
posse, eisdem et subiectas et superpositas esse
non posse. haec fere de utilitate ad tempus dicenda credi-
dimus.
Tunc Fabius : Demiror, inquit, cur inchoanti mihi tam
subtilius inuentas exercitatas que res edideris. sed dic, quaeso,
quodnam hoc tuum fuit consilium? — Ego dicam tibi :
quod assuescendus animus auditoris et mediocri subtilitate
imbuendus est, ut cum sese hic primum exercuerit palaestra
ingenii, quasi quodammodo prius luctatus ea quae sequentur
sine ullo labore conficiat. sed ‘quid restat?’ dicas licebit. — Et
Fabius : Ordinem, inquit, restare arbitror, si bene comme-
mini. — Atqui, inquam, hic ordo ualde cum inscriptione
coniunctus est. si enim alterutrum noris, ambo noueris. ordo
tamen est quod omnes post Porphyrium ingredientes ad logi-
cam huius primum libelli traditores fuerunt, quod primus hic
ad simplicitatem tenuitatis usque progressus, quo procedentibus
uiandum sit, praeparat. Aristoteles enim quoniam dialecticae
F utroque loco diuides PSa.c.Tm1, priore R
a. c. 4 causarumque CDR 5 probationem] ordinationem, in mg.
corr. G 7 pr. et om. DR 8 credimus R 10 mihi inchoanti C
11 exercitasque CDPSm1Ta.c. sed] solus F 12 hoc fuit con-
silium tuum G hoc fuit tuum consilium S sit hoc tuum consilium F tu
hoc tuum fuit uel sit consilium K hoc ał tertium tuum fuit consilium R
Et ego : dicam brm (Etgo D) ad dicam s. l. inquam T inquam dicam
FGK 13 et] KT ex cett. 15 prius] purus P luctator* P se-
quuntur DSm2 16 conficiet CDPRST (ante sine) restet D 17 si
bene—coniunctus est om. S 18 Atqui] ad quae G cum inscrip-
tione ualde G cum] est (idem post coniunctus) F 19 alterum CFG
21 traditores ante libelli G tractatores edd. 22 praecedentibus CDR
aliquid dialecticae uel apodicticae artis attingerent. in primis
enim Resolutoriis de syllogismorum ordine, complexione figuris-
que tractatur. et quoniam syllogismus genus est apodictici
et dialectici syllogismi, dialecticam uero in Topicis suis exer-
cuit,
plina, quam ille in monstrandis syllogismis ante collegerat,
prius etiam in studiis lectitatur. itaque prius primi Resolutorii,
qui de*** syllogismi sunt, quam secundi Resolutorii, qui de
apodictico syllogismo, uel Topica, quae de dialectico syllo-
gismo sunt, accipiuntur. traxit igitur Aristoteles dialecticam
atque apodicticam scientiam adunauitque in syllogismorum
resolutoria disputatione. sed quoniam syllogismum ex pro-
positionibus constare necesse est, librum a, 6: a, 1.F 2 atque dialecticam C atque (del.) dialecticam que
K 3 scripsit T primos GKSm2 4 analyticos (uel anali-) codd.
5 contingerent T 6 complexione figurisque] (uel con-) D (que s. l.
m2) GPRSm2 (nil nisi contineri m1) T complexioneque figurisque CF
complexioneque et figuris K 8 syllogissimi CR, item 10 R, 12 CR
uero om. FGK suis topicis GP 9 ΑCDRS (add. uero
s. l. m2) apodixin T apodizin P apodixen G (s. l. xin) FK 12 qui de
cum signo lacunae (uniuerso genere uel sim. excid. uid.) Brandt quidem
codd. qui—syllogismi sunt om. edd. Resolutorii om. R 13 qui G
(corr. m1?) PS de s. l. D, om. K, er. S dialectici sillogismi Sp. c.
14 contraxit ex traxit G igitur] autem igitur D ergo P 16 positi-
onibus DSa.c.Tm1 17 brm periermenias FGKST
perhiermenias CDP perhieremias R
rerum genera significantibus omne quicquid illud uel rerum
uel sermonum poterat esse, collegit. sed Aristoteles hactenus.
speculatus autem Porphyrius si categoriae genera sunt rerum,
rerum uero sermonumque diuersitas speciebus, differentiis propri-
isque insigniretur, uidens etiam quod accidentium in categoriis
magna uis esset — omnes enim res Aristoteles in duas primum
diuidit partes, in accidens atque substantiam, et accidens in
nouem membra dispersit dicens aut substantiam esse quamcum-
que illam rem aut si accidens esset, quoniam aut qualitas aut
quantitas aut ad aliquid aut ubi aut quando aut iacere aut habere
aut facere esset aut pati —, praelibat igitur nobis Porphyrius
ad horum uerissimam cognitionem hoc de generibus, speciebus,
differentiis, propriis accidentibusque tractatu. sic igitur cum
ante apodicticam dialecticam que rem syllogistica praelegatur,
ante syllogisticam in propositionibus primus labor sit, ante
propositiones in categoriis pauca desudent, ante categorias
quae generibus, speciebus, differentiis, propriis accidentibusque
censentur, ordo est de his ipsis rebus pauca praelibare. recte
igitur et filo lineae quodam hic Porphyrii liber primus legen-
tibus studiorum praegustator et quodammodo initiator occurrit.
FGST quem om. F 2 brm categoriae (uel
cath- uel kath-) codd. de] qui de F nominibus] sermonibus K
significantibusque FGKT 3 aristotelis GP 7 esse poterat PR
8 speculatur KSm1 autem] uero GP 10 insignirentur Ca.c.RS
11 diuidit primum partes C primum partes diuidit R 13 discerpsit
Brandt, cf. Cic. Top. 5, 28 14 si er. ST, om. FGK esset er. T.
om. FGK quoniam s. l. Sm2, add. esset G, s. l. Tm2 15 ad om.
DK 16 esset om. CGT nobis] Pm2 nos cett. et edd. 20 praepo-
sitionibus KRSm1, item 21 Sm1 21 post categorias add. ysagogarum
ordo praeponatur K ysagogas s. l. G 22 differentiis—accidentibusque]
propriis accidentibus differentiisque DFGPS 23 libare CRS 24 lineae
om. GPT linea Sm1, del.m2
Tunc Fabius : Perge, quaeso te, et si eius hoc proprium
germanumque opus est col|lige. — Hoc, inquam, indubitatum
quodam libro de categoricis syllogismis fecit et de multis
item aliis quae in philosophia grauia illustriaque uersantur.
et hoc apud superiores indubitatum est, quibus nos nolle
credere inscitia est. — Tunc Fabius : Restat, inquit, ut
ad quam partem philosophiae ducatur, edisseras. — Ego
dicam tibi. quoniam categoriae ad propositiones aptantur,
syllogismi de propositionibus componuntur, apodictici uero
uel dialectici syllogismi in logicae artis disciplina uertuntur,
constat quoque categorias, quae ad propositiones syllogismosque
pertinent, logicae scientiae esse conexas. quare introductio
quoque in categorias ad logicam scientiam conuenienter apta-
bitur. Quoniam ea quae praedicuntur explicui, nunc textus
ipsius ratio atque ordo uideatur. — Tunc Fabius : Priusquam
explanatio sensus procedat, id scire desidero, cur cum posset
dicere, ‘cum necessarium sit’, praeposterato ordine cum sit
necessarium dixit. — Et ego : Quoniam, inquam, nullum
K re om. CK scriptione DGS 3 nuncupetur CDPRT
4 Aristotelis om. C admittit DFGKSp. c. T(-it in ras. m2) edd.
6 inquam om. CDRST 8 hic] brm huic codd. est] conuenit R
9 praecurrant P procuret R 12 nos om. edd. 13 inscientia DΡR-
Sa.r. T 14 philosophiae partem C post ducatur add. intentio FGK,
s. l. Tm2 et ego FGK 15 praepositiones D 16 apodictiones DΚ
17 dialecticus DK uersantur G (in mg. corr.) K 18 syllogismo F
19 pertineant (a, s. l. m2) K esse om. G 21 sed quoniam Brandt
praedicantur DGT 22 tum K 24 praepostero FGSp.r.
dentia superponentur. oportet enim prius esse aliquid, ut
formam qualitatis arripiat, nam ‘necessarium’ qualitas est. non
absurde igitur prius ‘esse’ posuit, post etiam ‘necessarium’, id
est post substantiam qualitatis nomen aptauit.
Hic Fabius : Subtilissime, inquit, et lucide, sed nunc ordo ipse operis textusque uideatur.
Cum sit necessarium, Menanti, siue ad Aristote-
lis Categorias siue ad definitionis disciplinam,
nosse quid genus sit quidue species, quid diffe-
rentia, quid proprium, quid accidens, omnino enim
ad ea quae sunt diuisionis uel quae probationis,
quorum utilitatis est magnae cognitio, breuiter
tibi explicare temptabo. quae apud antiquos qui-
dem alte et magnifice quaestionum genera pro-
posita sunt, ego simplici sermone cum quadam
coniectura in res alias ista explicabo mediocriter.
Tunc ego : Praediximus quidem pauca superius, sed uel his
quaedam addere uel haec eadem rursus commemorare absurdum
esse non arbitror. totus autem sensus talis est. scribens ad
Menantium de utilitate libri summatim pauca praedixit, quo
elucubratior animus auditoris exercitatiorque ad haec capienda
perueniat. prodesse autem ad Aristotelis Categorias dicit, quod,
cum omnem sermonum significantium uarietatem diuersa rerum
summa diuideret et in substantiam atque accidens omnes res
secaret atque dispergeret. accidens in nouem secuit partes,
quod superius demonstraui, et haec genera generalissima no-
minauit, id est
uero nouem praedicamenta sunt. quocirca non absurdum fuit
hinc introductionem in Praedicamenta componi, ut de generibus,
speciebus, differentiis propriisque tractaret, quae in ipsis Prae-
dicamentis inseparabiliter uidentur inserta. amplius, quod
Aristotelica subtilitas, priusquam ad praedicamentorum ordinem
ueniretur. de aequiuocis uniuocisque tractauit, definit uero
aequiuoca sic : aequiuoca sunt quorum nomen solum
commune est, secundum nomen uero substantiae
ratio alia, ut si qua sunt quae nomine tantum communicent,
substantia uero dissimilent, uniuoca uero, quae sub eodem
a, 1. 24 s. uniuoca—continentur]
ibid. p. 1a, 6.F praedixi P 2 haec om. KR 5 exercitatiorque] FGSm2
edd excitatiorque Sm1 et cett. 7 sermonum] F sermonem CDGKPB (add.
omnem) ST. ante sermonem add. rerum GK. s. l. T, post s. l. rerum
s. uocum Sm2 significantem CR diuersa] KSa.c.T diuisa cett.
9 dispergeret] cf. p. 14, 13 10 genera om. GP 11 id est om. P geni-
kogata (ko ex ka) C, cett. codd. Graece uariis cum erroribus 12 pos-
sunt CJJFPRSm1 13 his s. l. Dm2 supponantur GS 20 defini-
uit D 23 ratio*alia S ratio alia est FT (est s. l. m2), alia ratio est
GK sint Sm1T nomine] suo nomine CDR 24 substantiam
CR dissimulent FG
animalis nomine dicitur, porro autem homini nomen etiam
conuenit animalis, ut dicatur animal : uno ergo nomine animalis
homo et animal appellatur. animalis uero definitio est ‘sub-
stantia animata sensibilis’ : quam si ad hominem uertas, nihil
absurdum feceris; potest enim esse homo substantia animata
sensibilis, sed animal genus, homo uero species. uniuoce igitur
genus et species praedicantur. aequiuoca uero quae fuerint,
quoniam definitionibus differunt et eorum quorum definitiones
aliae sunt, alia est etiam et substantia, quorum alia substantia
est, alia sunt etiam omnino genera, in his, id est aequiuocis,
constat quod neque genus neque species possit aptari. ut enim
si quis hominem marmoreum et hominem uiuum hominis nomine
appellet, idem nomen fecerit substantiae, differentia uero defi-
nitioneque dissimili. porro autem hominis et statuae non
unum genus est, sed statuae inanimatum, hominis animatum.
quare constat quoniam numquam sub eisdem generibus con-
tinentur quaecumque aequiuoce praedicantur. quam uim,
nisi prius de generibus, speciebus, propriis et differentiis noti-
post positae C subpositae GPST superpositae Da.c.
4 et species* (q. er.) P non s. l. Dm2 5 conuertuntur C uertitur
Sm1 Ta.c. animali K enim] autem G (in mg. ł enim) Sm1
uero K et om. DKRST, s. 1. Pm2G enim] autem G 6 ad
homini—conuenit s. l. ł hominis nomine etiam animal appellatur add.
Pm2 7 uno] brm aequo (s. l. iusto Dm2) codd. p; cf.p. 33, 7
9 ad ex de Dm2 10 homo om. C 12 genus] et genus FK uero
om. T, s. l. Sm2 13 quoniam om. FG 14 et om. GKPRST
quorum] et quorum F 15 sunt om. KS genere Dm1 16 enim er. G;
etenim brm 18 appellis Dm1 fecerit] sit utriusque G diffinitioque
(ras. ex -oneque T) (add. est K) dissimilis FGKST 19 nnum genus
non GPS 20 sed statuae ex substantiae Dm2 sed (om. PR)
hominis animatum (add. sed PR) statuae inanimatum CPR hominis
animatum om. D 21 continetur Ca.c. Sa.c.
secundas uero substantias species appellauit, ut est homo, uel
genera, in quibus ipsae species continentur, ut est animal.
haec igitur nisi praelibata generis specieique cognitione sciri
non possunt. idem ait substantiam ad aliam substantiam in
eo quod substantia sit, nulla differentia disgregari. idem sub-
stantiae proprietates requirit, ut quasi inpresso aliquo signo,
sic proprietate nota facilius quid substantia sit inuenire atque
expedire possimus. atque hoc idem in accidentibus fecit. nam
et quantitatis et qualitatis et ad aliquid relationis propria
collegit, et idem magna apud Aristotelem cura diligentiaque
conspicitur. uidesne ut sese quinque harum rerum uis in
categorias interserat et praedicamentorum uirtutibus insepara-
biliter colligetur? non mendax igitur Porphyrius de hac quinque
harum rerum nobis in Categorias utilitate promisit.
Definitionis uero disciplinam superius diximus praeter
genera, species, differentias et propria non posse tractari. sed
quoniam sunt quaedam genera quae genus habere non possunt,
ut est substantia uel alia quae Aristoteles in praedicamentis
constituit, dicat quis ad haec horum cognitionem nihil omnino
prodesse. quod non sit in his a genere trahenda definitio in
quibus genus inueniri non possit, quod, si qua res genus non
KT discernis cett. 3 dixit G 4 Socrates] tito R
6 est om. RT 7 sciri ex scire FS 8 ab alia substantia FGKSm2
Tp.c. 9 substantiae] primae substantiae C 10 inpresso] impressa
esse P inpressae (uel im-) essent CDR inpresso essent (essent del. m2)
T 11 propriore P 13 qualitatis et quantitatis CDFK; cf. Aristot.
Categ. 1 b, 26
Sed quoniam plene de definitione tractatum est, probatio-
nis uel diuisionis uim subtilitatemque tractemus. sed omnis
diuisio duplex est, aut cum totum corpus in diuersa disiun-
gis aut cum genera per species distribuis. si quis igitur
harum quinque rerum minus sollers diuisiones rerum facere
uoluerit, non est dubium quin eas per inscientiam saepe ab
speciebus in genera soluat, quod est factu foedissimum. quod
Hermagorae in prima Rhetoricorum disputatione usu uenit. in
tales enim erroris nebulas incidit, ut duo genera sub aequalis
generis parte supponeret. quodsi diuisionum uim ueritateraque
uidisset et disciplinam generum, specierum, propriorum et
KSm1Tm1 4 sit] GS (in ras.) est cett. 5 esse acci-
dentis differentiae C esse om. D 7 ante equum add. et D, ras.
in S 8 illius P disiunxit] CDKRSm1T (xit in ras. m2) disiun-
git cett.; cf. p. 21, 16 s. a om. CDR, s. l. Tm2 9 separent RT
separent aliquid F aliquid separant K species separant C 11 sint G
a CDFS 16 per] in G 17 post. rerum om. C 18 inscitiam CFGS
(ras. ex inscient-) a CFK 19 soluas P est post foedissimum FGK
(etiam ante factu) S (add. m2) 20 in prima Rhetoricorum] (uel reth-)
C(a ex o ? et 2 litt. er.) FGKSm2 (in prima in rhetoricũ m1) T
(prima s. l. m2), in primo (iterum in R) rhetoricorum DPR euenit
C 22 supponere F poneret S 23 specierumque (que s. l. m2) T
digne monstrare queas, cuius si differentias nescias, id ipsum
quale sit scire non possis? quid autem digne exequeris, cuius
si genus nescias, ex quo id ipsum fonte manet ignores? uel
quid in probationibus ratione possis ostendere, cuius si speciem
nescias, id ipsum de quo aliquid probare uis, quid sit non
possis agnoscere? quodsi propria praetermittas, nullas umquam
res ualebis propriae termino probationis includere. at uero si
non uim accidentium naturamque perspicias, cum de cuiusque
substantia tractes, inane accidentis nomen aeque in definitio-
nibus probationibusque miscebis. ita his rebus cognitis integra
stabilisque diuisio et definitio permanebit, incognitis debilis
lababit et trunca probatio.
Haec se igitur Porphyrius, non enim Victorinus, breuiter
mediocriterque promittit exponere. nec enim introductionis uice
fungeretur, si ea nobis a | primordio fundaret ad quae nobis
haec tam clara introductio praeparatur. seruat igitur introduc-
tionis modum doctissima parcitas disputandi, ut ingredientium
uiam ad obscurissimas rerum caligines aliquo quasi doctri-
nae lumine temperaret. dicit enim apud antiquos alta et
magnifica quaestione disserta quae ipse nunc parce breuiterque
T 2 culparentur G (n er.) K(n del.) 4 haec D
rei *umquam (n er.) CF 5 digne om. P, post monstrare T 6 quod
KSm2 autem] enim R 7 id om. G manat GK manet (e ex a
m2) s. l. Sm1 8 cuius] cum F (in mg. ał cuius) GK, ex cuius Sm2
species P 10 pretermittes P numquam illas G numquam ullas S
11 proprio GS (-o in ras. 2 uel 3 litt. m2) 12 perspexeris F cuius-
cumque D unius cuiusque F 13 substantie F pertractes G 17 enim]
autem GSm2 (in ras.) 18 mediocriterque] brm molliterque codd. p;
cf. p. 16, 21. 31, 1 neque G 19 ad quae] atque GRTm1 20 ante
introductionis add. modo GP, ante modum CDR 23 doctrinae] doctrinae
suae FGKPST pertemperaret R ante alta add. et FGK 24 di-
serta CGP (dis- etiam p. 24, 2 CFP) deserta FT
teneantur, an corporalia ista sint an incorporalia,
et utrum separata an ipsis sensibilibus iuncta. de
his sese, quoniam altior esset disputatio, tacere promisit, nos
autem adhibito moderationis freno mediocriter unum quodque
tangamus. eorum ergo quae se transire et praetermittere
pollicetur, prima est quaestio, utrum genera ipsa et species
uere sint an in solis intellectibus nuda inaniaque fingantur.
quae quaestio huiusmodi est. quoniam hominum multiformis
est animus, per sensuum qualitatem res sensibus subiectas
intellegit et ex his quadam speculatione concepta uiam sibi ad
incorporalia intellegenda praemunit, ut cum singulos homines
uideam, eos quoque me uidisse cognoscam et quia homines
sint, me intellexisse profitear. hinc igitur ducta intellegentia
uelut iam sensibilium cognitione roborata sublimiori sese
intellectu considerationis extollit et iam speciem ipsam hominis,
quae sub animali est posita, et singulos homines continere
suspicatur et illud incorporeum intellegit cuius ante particulas
corporales in singulis hominibus sentiendis et intellegendis
assumpserat. nam hominem quidem illum specialem, qui nos
F 3 illud est inquit G inquit illud est K 4 genera] haec
genera F et species] speciesque C 5 subsint D subsit Tm1 6 ipsa
FGSTm2 an] aut F 7 ante ipsis add. in CDFKRST (er.); cf.
p. 29, 18. 30, 14. 15. 18; Porph. p. 1, 12 CD coniuncta C 9 autem om. GS 12 uerae DGT
14 pro sensuum qualitate R subiectas sensibus G 16 premunt F
singulorum D 18 sunt DFG hic Dm1 hunc K 19 ueluti C
etiam FK cognitio Dm1 subtiliori FGKSm2Tm2 20 ipsam
ante speciem P, post hominis CR 21 animalis C (s er.) K (s del.)
continet FGKPS, ad continere s. l. ł continet C 22 corporeum Ca.c.
23 sentiendis] sciendis FKTm1 24 illum s. l. C, om. R
solum per sensibilia res incorporales intellegendi est artifex,
sed etiam fingendi sibi atque etiam mentiendi. inde enim ex
forma equi uel hominis falsam Centaurorum speciem sibi ipsa
intellegentia comparauit. has igitur mentis considerationes,
quae a rerum sensu ad intellegentiam profectae uel intel-
leguntur uel certe finguntur,
legamus, an certe quadam animi imaginatione fingantur, ut
ille Horatii uersus est :
humano capiti ceruicem pictor equinam
iunge re si uelit.
quod neque est neque esse poterit, sed sola falsa mentis con-
sideratione pingitur. nimis acute subtilis inquisitio atque ad
rem maxime profutura! scienda enim sunt utrum uere sint,
nec esse de his disputationem considerationemque, si non sint.
sed si rerum ueritatem atque integritatem perpendas, non est
ex homines Dm2 4 incomparabili] (uel incõp-) CDm2F
(in mg.) RTm1 incorporabili Dm1PSa.r. Tm2 incorporali F (in contextu)
GKSp.r. hic CDFPRSTm2 (ex hoc) 5 insensibilia FP (in er.)
incõparabiles Tm1 6 sibi om. C, post atque F etiam om. R 8 con-
siderationis Dm1 Ga.c. Ka.c. R 10 brm fantasias codd.
(fansias F phantasias ex pant- Tm2) 11 nominari] interpretari C de
s. l. Dm2 12 substantia DF 13 ad ut s. l. an Sm2, an ex aut Tm2
corporibus edd. 14 intellegimus Pa.c. Sm1 16 oratii CDFS 18 post
uelit add. et uarias (ex Horatio) C 19 falsa om. C 20 fingitur K
brm acuta C subtilisque C ad s. l. Dm2S 22 nec esset
CDm2 in mg. (necesse est m1) RT nec est P disputatio CDPRSm1
consideratioque CDPR
significantibus disputaret uel eorum differentias propriaque
colligeret et principaliter de accidentibus dissereret, nisi haec
in rebus intimata et quodammodo adunata uidisset? quod si
ita est, non est dubium quin uere sint et certa animi con-
sideratione teneantur. quod ipsius quoque Porphyrii probatur
assensu. nam quasi iam probato et scito quod ista uere sub-
sistant, aliam quaestionem inferre non dubitat, cum dicit : an
corporalia ista sint an incorporalia. quae nimis esset
friuola atque absurda quaestio, utrum essent corporalia, nisi
prius esse constaret. haec quoque non mediocriter utilis
inquisitio ita resoluitur : incorporalia esse quae ipsa quidem
nullis sensibus capiantur, animi tamen qualia sint consideratione
stantia genus est, corporale uero et incorporale species sub-
stantiae, corporale non esse genus haec res declarat, quod
substantiae, id est generi, incorporale supponitur. quodsi
corporale esset genus, numquam sub eo species incorporea
poneretur. animaduerte igitur uehementissime, quam numquam
DGT nam—sine his] nam, s. l. sunt m1, quae uere cum
res omnes sine his R uerae DFGKSTm2 sint Ga.c. T 2 pos-
sunt Ca.r.Da.r.GKRa.c.Sm1T quinque ipsas G post uere
add. et non false sicut centaurus F 3 autem om. C 4 iuncte C
constricte R 5 enim] autem C de] in R 7 de accidentibus s. l.
Sm2, post dissereret G 9 non dubium est R 10 post ipsius add.
uero F, ras. in S probabitur Sm2 11 ista] T ita cett. subsint
DSm1Tm1 14 post corporalia add. an incorporalia F 16 nullis
quidem PST 18 incorporeum D 20 quod] ut F substantiae R
21 post species add. sunt T, post substantiae Sm2 24 corporale] in-
corporale D 25 animaduerte** (re er.) C
uices, ut sub animali rationale atque inrationale contraria sunt
et sub rationali mortale atque inmortale et haec quoque con-
traria, quaeritur, si animal solitario intellectu neque rationale
neque inrationale sit, unde hae differentiae in speciebus natae
sint, quae in genere ante non fuerant. quodsi genus, id est
animal, utrasque res in se habet, ut et rationale et inrationale
sit, in uno eodemque duo contraria eueniunt, quod est in-
possibile. accingam igitur breuiter quaestionem et dicam quod
non genus utrumque sit, id est rationale uel inrationale, uel
quicquid aliud inter se species per contrarietates diuidunt, sed
ui sua et potestate genus hoc continet, ipsum uero nihil
horum est. ita ergo genus tale est, ut ipsum neque corporale
neque incorporale sit, utrumque tamen ex se possit efficere,
quod secundo libro melius liquebit. Species alias corpo-
ralis, alias incorporalis est. nam si hominem sub substantia
ponas, corporalem speciem posuisti, sin deum, incorporalem.
eodem modo etiam differentiae. nam si corporales uel incor-
GKS post contrarias add. quippe DRT, ras. in S ob-
tinent G 5 irrationabile Ca.c. 6 pr. et] ut GST rationabile S
contraria] contraria sunt C 7 neque rationale om. R, s. l. Sm2 8 neque]
uel C 9 sunt CDFGPRT, fort. recte 10 pr. et om. C irrationale
et rationale G 11 contrarie (e ras. ex e) P ueniunt P euenient T
12 attingam edd. quod om. DP, s. l. Sm2Tm2 13 non—sit] genus
utrumque non esse P pr. uel] et G 15 ui] in G sua ui C sua—ipsum
neque om. F et om. C, er. G, s. l. Tm2 potestateque C haec Hilgard
16 corporale neque incorporale sit] GPS (corporale neque s. l m2) T
corporale sit nec incorporale R incorporale (in s. l. D) neque corporale
sit CDFK 18 post Species add. uero GKP, er. S aliis Pm2 utro-
que loco alia R 19 alias] alia s. l. D alio tempore K alias (-is
s. l. m2) incorporalis est in inf. mg. P est post corporalis G sub
s. l. C, om. FRST substantiam FGPST
proprium, si incorporalis, incorporale uindicabitur. et accidens
eodem modo. nam si incorporalibus quid accidit, incorporale
esse manifestum est, ut in animo accidens est scientia, in-
corporalis scilicet, corporalibus uero quae accidunt, corporalia
esse manifestum est, ut si quis dicat accidens me habere
capillum crispum. si igitur genus neutrum per se ipsum est,
sed utrasque res ex se ipso efficere potest, species, differentia,
propria et accidentia ut accepta in contrarias species fuerint,
proinde uel corporalia uel incorporalia uocabuntur. Sed
sunt quibus hoc ipsum integrum uideri possit, et haec solum
incorporalia esse definiunt. qui sic dicunt, non considerari
genus in eo quod quaeque res suapte natura constat, sed in
s. l. Dm2 aliis Pm2 2 si om. C 3 sed] et GSm2
rationale C inrationale (uel irr-) CDR rationalem F 4 est differentia
CF est differentiae D differentiae est K est om. P 5 aequale] brm
quale DFGKP (ras. ex quales) ST qualis, add. species erit tale et CR
post fuerit s. l. scil. talis erit species Sm2 si incorporalis incorporale
erit T 6 si incorporalis] sin (si* T) corporalis DT si corporalis Sm1
incorporale] corporali Pm1 corpore CDRSm1Tm1 corporale m2 ante
uindicabitur add. non CR 7 quod ex quid P accedit Dm1 accide-
rit K 8 est accidens C incorporale G 9 corporalibus] in corpo-
ralibus D in corporibus CTm1 corporibus R 11 si] S sic cett. per
se neutrum ipsum F per se ipsum neutrum G 12 perficere R species
om. F differentiae r, fort. recte propria differentia G 13 in
contrarias del. Sm2, post species add. corporali (s. l. uel m2) incor-
porali (s. l. scil. re m2) contrariae species] partes P fuerint ras. ex
-runt DF 14 perinde G pr. uel om. G, s. l. Sm2 uel corporalia
om. Dm1, in mg. id est corporalia m2 uocabuntur] propria uocantur
R 15 hoc om. T ipsum om. PST possit] non possit C 16 cor-
poralia DK (ex incorp-) S dicant PSm2T 17 quod s. l. Tm2
quaeque] C (in mg., in contextu ras.) G (que s. l.) T quae DFR que
KPS constet R
eo quod est sub genere. eodem modo etiam differentiae non
considerantur in eo quod bipes uel quadrupes sit, sed in eo
quod est differentia. nam quadrupes hoc ipsum nulla differentia
est, nisi sit bipes a quo differat. itaque non quadrupes uel
bipes respicitur, sed id quod medium est in bipede et qua-
drupede, id est differentia. et de proprio idem. nam quod
cuiusque est proprium, in eo proprium consideratur quod eius
cuius dicitur esse proprium speciei solius est. nam ‘risibilis’
non in eo proprium hominis quod risus est, sed in eo quod
solus homo potest ridere. quae manifeste incorporalia esse
indubitatum est. deinde accidentia proinde sunt, qualia fuerint
ea quibus accidunt, ut superius dictum est. sed hi probare
uidentur hoc ipsius Porphyrii sententia, qui, ueluti iam probato
quod incorporea sint, ita ait : et utrum separata an ipsis
sensibilibus iuncta, quod, si esse haec aliquando corpo-
ralia extitisset, absurdum esset quaerere utrum incorporalia
seiuncta essent a sensibilibus an iuncta, cum sensibilia ipsa
sint corpora. talis autem est quaestio, ut quoniam quaedam
incorporales sunt res, quae omnino corpora | non patiuntur, ut
GPS (homo s. l. m2) uel] et R consideran-
tur Ca.c.DPRSa.r.T 5 est] sunt P non s. l. DSm2 8 nisi]
si non F differat ex desiderat Dm2 9 id om. CR et] uel R
10 idem] idem est FGKS 12 risibile brm 13 post proprium s. l. est
Sm2Tm2 post est add. dicitur C 14 possit GPST ridere potest
CR 15 indubium Dm1 deinde accidentia] de accidentibus (ex ac-
centibus Dm2) uero CDPRT proinde] talia K, ad proinde s. l. i.
talia DG fuerunt F sunt T 16 supra R 17 hoc] hoc etiam FGS
(etiam s. l. m2) scientia GS 18 quod s. l. Sm2Tm2 incorpo-
ralia GKR (s. l. uel incorporea] 19 sensibus C esse in ras. D,
om. CR, esset KT esse* (t er.) S 20 extitissent CR extitisse KT
corporalia PT,C et Sp.r. (in er.), Kp.c. (in del.) 21 iuncta] iniuncta K
22 corpora] corporea uel corpora K corporea edd.
an quae a corporibus separari non possunt an quae iungantur
aliquotiens, aliquotiens segregentur. uidetur autem quod et segre-
gari et iungi possint. nam quando corporalium diuisio per genera
in species fit et eorum propria et differentiae nominantur, haec
circa sensibilia, id est corporalia esse non dubium est, cum uero
de incorporalibus rebus tractatus habetur et per ea ipsa diui-
duntur quae corpore carent, circa incorporalia uersantur. quodsi
hoc est, non est dubium quod quinque haec ex eodem sunt
genere, quod et praeter corpora separata esse possint et cor-
poribus iungi patiantur, sed ita, ut si corporibus iuncta fuerint,
inseparabilia a corporibus sint, si uero incorporalibus, numquam
ab incorporalibus separentur et utrasque in se contineant
potestates. nam si corporalibus iunguntur, talia sunt, qualis
illa prima post terminos incorporalitas, quae numquam discedit
a corpore, si uero incorporalibus, talia sunt, qualis est animus,
qui numquam corpori copulatur.
Haec sese igitur Porphyrius tacere pollicitus breuiter
G 3 corporalibus C (al del.) FG se GP esse om. T.
s. I. Cm2, post patiuntur S 4 genere incorporalitatis sint C incorporalitatis
genere sint K 5 separentur GPST 6 pr. quae] eorum quae brm pos-
sint PT 7 aliquotiens, aliquotiens] DF aliquotiens et aliquotiens (uel
-ciens) Cp.c. (in mg. corr.) GPT aliquotiens Ca.c. K et (s. l) aliquotiens
S; aliquociens iungantur aliquociens R segregetur Dm1 segregemur G
separentur T 8 possunt C (ras. corr.) K 9 in] an Pm1 uel CR
10 circa] Brandt scire CDFGKRST (in ras. m2) p, om. P, scilicet brm
11 rebus om. R 12 ante circa add. et DGKPST 13 quod om. FGK
sint P, s. l. add. S, esse FGK; genere sunt R 14 separatum FGKST
separatim P possit FGKPSm1T 14—16 ter corporibus ex corpo-
ralibus Dm2 15 patiatur FGKPSm1T 16 incorporalibus] in cor-
poribus ST 17 utriusque CR utrisque D 18 corporales Dm1 tales
sunt quales R 20 post animus add. uel angelus G 22 se GS sese
post igitur K, post Porphyrius R pollicetur CRSa.c. repollicitus K
et eatenus de his disseram, quatenus in supra dictis rebus
proficiunt, non quatenus de his ipsis generibus speciebusque
et ceteris tractari possit. sunt enim illa, ut ipse ait,
grauioris tractatus; quam doctrinam a Peripate-
ticis acceptam, id est ab Aristotelicis, se sequi confessus
est. nam Stoici, qui de his quoque rebus tractare uoluerunt,
non omnino a Porphyrio suscipiuntur, atque ideo ait se a
Peripateticis rationem disputationis accipere. — Tunc me
Fabius ita percunctatus : Quid est, inquit, quod dudum dixeras,
cum a te de incorporalibus tractaretur, esse quasdam incor-
poralitates quae circa corpus semper consisterent, ut sunt
primae incorporalitates post terminos? quae est haec incor-
poralitas aut quos terminos dicis? non enim intellego. — Et
ego : Longus, inquam, tractatus est et nihil nobis ad hanc
rem quam quaerimus profuturus. sed dicam breuiter terminos
me dixisse extremitates earum quae in geometria sunt figu-
rarum, de incorporalitate uero quae circa terminos constat, si
Macrobii Theodosii doctissimi uiri primum librum quem de
in ras. G atque C ait Sa.c. Tm1 3 haec om. R tert. ad]
PT, om. cett. 4 ad probationes] approbationes C adprobationis R
tractaturus om. R tracturus Cm1 5 eotenus K quatinus Dm1FGS
quotenus R; item FGS et R 6 6 proficiant FGPSm2 proficient
Dm2 his om. GPST, post ipsis R 7 et ceteris om. C, post add.
quaeuis GK quis P possint GK ut ipse ait post tractatus C
8 tractus K tractamus R doctrina R 9 confusus Dm1 10 quinque
Dm2 11 suspiciuntur Sm1 recipiuntur m2 12 fabius me FR 13 ita
om. K, s. l. Sm2 percontatus P(n ex r m2) R percunctatus est
DGS dudum quod C dixeris Da.c.F 14 cum —esse om. C
incorporalitatibus PSm2T 18 inquam longus C nihil nobis] nihilo-
minus F 20 eorum Dm1F geometrica T 21 post constat add.
quomodo terminus constet G 22 libellum R
Tunc Fabius : Ut placet, inquit, simulque sic incipit :
Videtur enim neque genus neque species simpli-
citer appellari, id est uno modo. genus namque dici-
tur quorundam ad aliquid quodammodo habentium
collectio, per quam Dardanidum dicitur genus.
dicitur rursus genus unius cuiusque natiuitatis
principium aut a generante aut ab eo in quo quis
genitus est.
Cetera, inquit, fere nota sunt. — Tunc ego : Si uim prius
aequiuocationis aspicias, diuisionem generis diligenter agnosces.
placet enim per generis nomen cum sibi subiectis aequiuoca
nominare. aequiuoca uero sunt quae, cum nomine una sint,
longe diuersa substantiae ratione et definitione discreta sunt,
ut si quis hanc uerbi gratia statuam Veneris <Venerem> appellet.
congruunt igitur Venus ipsa et statua Veneris unius nuncupatione
uocabuli, quod utrisque Veneris nomen est. si quis uero quid sit
definitionemque constituet. speciebus igitur illa esse aequiuoca
quae uno uocabulo appellentur, definitionibus uero diuersis
Fa.c. RS 4 INCIPIT DE GENERE G, inscript. om. FRT,
recte? 5 similiter P 7 habentium om. R se (s. l. Sm2) habentium
GKS 8 dardanium CDPRT; Porph. p. 1, 20 cf. infra p. 37, 9 9 rursum KR 10 eo] eo loco KR brm;
Porph. p. 2, 1 cf. infra p. 36, 1—5
quis* (q, er.) C 13 agnosces] FSm2Tm2 agnoscis CDGPRSm1Tm1
agnosce K 14 per er. C equiuo(??)is PS 15 uero om. CGKS
16 definitionis C diffinitiones R 17 hoc G ad hanc s. l. ł hoc K
Venerem add. Engelbrecht et Hilgard 19 utriusque FKRS utrique
brm 21 speciebus om. F, ex species Sm2 dicantur (om. speciebus)G
22 uno] de uno R appellantur CFKR uero om. GP
tione constitui potest, ut est animal genus, homo uero species,
sed idem homo animal est. genus igitur et species, id est
animal atque homo, possunt unius animalis nomine nuncupari,
ut utrumque animal uocetur, sed eadem definitionibus non
discrepent. nam si definitionem reddas animalis, dicas id esse
animal quod est substantia animata sensibilis : quam si defini-
tionem ad hominem uertas, non erit absurdum dicere hominem
substantiam esse animatam atque sensibilem sicut animal, sicut
iam superius dictum est. si enim uniuoca sunt quae uno no-
mine atque eadem definitione constituuntur, aequiuoca uero quae
uno nomine sunt et non sunt una definitione substantiae,
quicquid uniuocum est, in his genera speciesque uersantur,
quicquid aequiuocum est, non est in eis talis participatio, ut
speciebus et generibus censeantur. quae enim erit in his gene-
ris specieique cognitio, in quibus substantiae definitio atque
integerrima ratio disgregatur? ita ergo Porphyrius nomen gene-
Pa.c. partici****one G partitione F, ad participa-
tione s. l. ł partione C 2 non Victorinus, uisa] Brandt non uictorinus
C nop uisa DG (in mg. nouissima) KRST non uisam F una non uisa P
praeuisa edd.; cf. p. 23, 17 et 33, 20 ss. 34, 12—35, 6 3 a om. GPT,
s. l. Sm2 deducitur K 7 uno GSm2 9 discrepant brm
10 si s. l. Dm2, post definitionem K, s. l. Sm2 11 absurdum] incon-
gruum T 12 esse ante substantiam K, post sensibilem R sicut iam
superius] Cm1Dm1R sed hoc (hoc om. Cm2) iam superius Cm2Dm2PT
sicut superius iam FK sed hoc superius, in mg. ł sicut iam G sed hoc
**iam (et ? er.) S 13 est om. CP, s. l. Dm2 16 uniuocum ex equiuocum C,
post add. ut animal genus ad suas species est K edd. uertuntur C
17 post aequiuocum add. ut (om. K) aries, namque plura significans aequi-
uocum est, sed non censetur participatione generis et speciei K edd.
talis in eis R partitio R, s. l. ad participatio C 18 et generibus]
generibusque P censeantur ex constituantur Dm2 19 specieque RSm1
qui ab uno quocumque nomen generis trahunt, ut Romani a
Romulo trahentes genus ex eodem genere esse dicuntur. secundo
uero loco dici genus affirmat, ut cuiuscumque est nationis
principium aut a generante aut a loco in quo quis natus est.
ut Aeneam ab Anchisa et genere dicimus esse Troianum.
tertium uero genus dicit illud cui species supponi-
tur. Victorinus uero duo superiora genera in unum redigit.
nam et multitudinis congruentiam inter se per eandem generis
nuncupationem et quorumcumque a genere lineam et locum
in quo quis natus est, uno generis uocabulo et designatione
esse declarat. addit autem ipse quod soli Latinae linguae
congruere possit : dicit enim secundo modo genus dici.
ut est genus causae honestum. quae genera causarum
Graeci in rhetorica arte genera esse non putant, sed
demonstratiuum, deliberatiuum scilicet et iudiciale. quae ipsa
F aequiuoca] aequiuoca sint CG ut s.l.CSm2 uniuoca]
uniuoca sint C dicantur uniuoca K 2 hee C haec P quidem post
hae G 3 segregata R; an disgregatae? post Porphyrius add. uero R
5 de om. R plurimorum CRSm1 6 quoque PTa.c. 8 ut om. T
est om. FGT, post principium G 9 natus] genitus GK 10 aenean
CST (en-) anchise GRSm1T 11 cuius R 12 superiora duo
GPST genera in unum] in unum genus DFR redegit GSm2Tm2
14 quorumcumque—uno generis] quo quis genitus est cumque a genere
(ex agnem m2) lineam et locum in quo uno generis R 17 modo] loco
C dici genus CT 18 est om. CDR, post honestum add. sit C;
cf. p. 36, 23 19 Graeci om. D in om. G brm sce-
mata codd.p 20 autem om. CR principaliter K principaliter esse R
21 scilicet et om. K, fort. recte iudicale DF
Victorini culpam uel, si ita contingit, emendationem aequi
bonique faciamus.
Nunc ergo ad priorem apud Victorinum generis signi-
ficationem reuertamur et eius ut sunt uerba enodanda atque
expedienda sumamus. Genus namque inquit dicitur quo-
rundam ad aliquid quodammodo habentium collec-
tio. hic ergo utrumque monstrauit, et cognationem inter se
multitudinis et lineae ductum. nam cum dicit genus esse
quorundam collectionem ad se inuicem quodammodo haben-
tium, id est aliqua inter se cognatione iunctorum, et quod
addidit et ad aliquid, generis lineam significat, quam singuli
contingentes et ad unum sese ipsius generationis applicatione
iungentes plures ex eadem linea iuncti atque cognati sunt, ut
sit hic ordo : genus dicitur quorundam collectio quodammodo
ad aliquem habentium, id est alicuius lineam per genus con-
tingentium, ut per collectionem cognationem demonstret et
per habitudinem quodammodo ad aliquem colligatam lineam
generis ductumque designet. sequitur ergo et id planius luci-
diusque significat, cum dicit : | dicitur rursus genus cuius-
uel CDGPS; s. l. et in mg. ex INTOPIKHC
P PHTOPIKEC CG; ideas rhetores F idẽ retorices K idẽ rhetores R
idia retorikis T; post Graeca add. id est rhetores (rethorices P) CPSm1,
dei. m2 post uero add. nos dicimus K, post causarum edd. 2 uero
om. G est (s. l m2) id *·(ẽ ? er.) S id est DPR est C 4 tractatus R
5 contigit Dm2FGKPST boni aequiqne G 7 ergo] uero D 9 in-
quit namque CDRSm1 10 aliquem CR ante habentium add. se D
(er.) FGK, s. l. Sm2 11 his S 14 aliquam et cognationem R 15 ali-
quid] F aliquem cett. (aliqua Tm2) 16 applicationem F 17 cognati]
signati D 19 aliquem] codd. 21 ad om. D 22 plenius S 23 cuius-
que PT; unius cuiusque p. 32, 9, 36, 7
tus est, intellectus non titubat, ut sit ordo : dicitur genus
unius cuiusque natiuitatis principium aut a generante aut
rursus ab eo in quo quis genitus est. uel certe erit simplicior
expositio, si priorem generis significationem, id est quorundam
ad aliquem quodammodo habentium collectionem, ad solius
cognationem multitudinis accipiamus, lineae uero ductum et
loci generationem in subteriore significatione distribui, ita
tamen, ut una quodammodo generis significatione et multitu-
dinis cognationem et a generante lineam et loci natiuitatem
significet. haec enim omnia de sola cuiuslibet natione trac-
tantur. quare non absurdum est quae omnia ad ortum geni-
talem cuiuslibet pertineant, una significatione generis contineri.
propriae tamen et simplicissimae expositionis est quattuor
significationes generis constituisse Victorinum, ut ad tres Por-
pbyrii unam ipse addiderit generis causae, ut sint hae quattuor
significationes, multitudinis cognatio, lineae ductus, genus
causae, genus specierum. Sequitur secunda generis diuisio
apud Victorinum ut est genus causae; quae Graeci, ut
post eo add. loco FG, s. l. Tm2, loquo K, s. l. Sm2 post geni-
tus est add. aut a loco in quo natus est D (del. m2) P 3 genus dici R
aut a generante in mg. C post generante add. (id est brm) in (er. C
a Rbrm) quo quis genitus est CDRT brm 4 a loco] CFGRT, s. l.
Sm2, ab eo DP ab eo loquo K 5 aut ab eo om. T quis om. CD
genitus] natus CDR 8 ab eo rursus C eo] eo loco DFK 10 quo-
dammodo om. G 12 subteriori PR superiore K ita—natiuitatem (14)
in mg. Tm2 13 una.. significatione] brm, unam.. significationem
codd., nisi quod ita tamen ut ał in una ut unam quodammodo generis
significationem (s. l. ał significatione) R quodammodo om. GT 14 li-
nea DPSm1 natiuitate DP 15 de] et de P 16 omnia quae
FGKPSm2 20 causae] Cp.c.Pm2S causam DFGK (am in ras.)
Pm1RT causa Ca.c. 22 diuisio generis F diuisio] significatio R
dispositum. sic enim genus speciebus suis principium est,
ut Romulus his qui ab eo cognati sunt iunctique Romani.
item eodem modo nomen Romuli Romanos omnes continet,
quemadmodum nomine generis species continentur. nam sicut
a Dardano Dardanidae prioris nomen Dardani in sese ipsos
posteriores accipiunt, ita et animal cum uerbi gratia species
habeat hominem atque equum, equus scilicet atque homo
animalis in se uocabulum capere, ut dicantur ipsa animalia,
non recusant. eodem igitur modo species sub generibus con-
tinentur. quemadmodum cognati homines sub illo a quo illam
cognationem forte traxerunt. nam et genus speciebus princi-
pium est et plurimarum in se specierum collectiuum est. rur-
sus primum cognationis nomen et ipsius generationis est prin-
cipium et in illius solius uocabulo diuersitas hominum uoca-
buli et generis participatione colligitur, atque hoc est quod
ait his uerbis :
Aliter dicitur genus cui supponuntur species,
iuxta similitudinem forte superiorum appellatum;
etenim principium quoddam est genus his quae
sub ipso sunt et uidetur multitudinem continere
omnium quae sub se sunt.
sed cautissime additum est uidetur. si enim nihil haec omnia
distarent, una significatio generis esset et ea quae in species
funditur et ea quae in cognatione diuiditur. sed est inter haec
brm scemata codd.p 3 diriuantur CD (corr. uid.)
FGPa.c.RS 4 fortassis D 10 posterosque CR 11 habet GS
12 animalia ipsa C 13 recusent S 15 sorte m1860 16 sese F
17 nomen cognationis GS est om. Sm1, post et add. m2 18 uoca-
bulum PT 21 supponitur G 23 qui T 26 est additum GPS
additum esse R nihil om. Dm1, minime s. l. m2 27 esset generis C
quae in] qua DGPS quas K 28 diffunditur Brandt finditur Engelbrecht
et eas sub unius cuiusque generis nomine quis uelit aptare,
non poterit; genus enim speciebus suis aequaliter genus est.
quodsi genus speciebus suis aequaliter genus est, species ipsae
eius ordinis inter se aequali tempore ortuque censentur. at
uero in generibus quae cognationes efficiunt, non ita est. quis-
quis enim fuit Capis pater, qui Capuam condidit, si solum filium
Capin progenuit et ab uno Capuanorum cognatio iunctioque cuncta
manauit, distat a genere cui species supponuntur, quod genus
uni speciei genus numquam esse potest nisi pluribus. quod
quoniam est idoneum genus illud, id est principium cogna-
tionum, etiam ab uno filio colligere et congregare cognationem,
potest habere sub se duos ex se non aequali temporis condi-
cione progenitos, sed alium posterioris ortus, alium uero seni-
oris, quod in generibus speciebusque non conuenit. nam, ut
in quas mut. C 2 alias om. PRST species om. PT, s. l.
Sm2 aequaliterque Ga.c. 4 possumus dicere post nascendi P
post prius add. quantum G, S. l. Sm2, quantum pertinet K edd. in-
choationemque] per inchoationem C 5 quae T fit R 7 aequaliter
suis C 9 ordinis] oriri FG sese K 10 cognationem fatiunt T
est del. m2, add. Quomodo (minus cert.) dicatur capua quod caput sit
campaniae, sed a conditore capi qui eam condidit m1T 12 capim G
uno] eo uno edd. cognatio iunctioque cuncta] C cognatio iunctaeio (eio
del.) K cognatio iunctioque GPS (ante et post cognatio ras.) T cognatio
cuncta DF iunccione (ne del. et s. l. que, ut uid.) cognatio cuncta R
13 distant G a om. CGPRST cuius S 14 esse numquam GPS
esse non T 17 speciem C 19 ab eo] CR eo F eius D et GKPST
a quo] quo DF 21 tempore DPRS condicioneue P uel (s. l. m2)
condicione S 22 genitos GS 23 speciebus generibusque GPST
His igitur expeditis sequitur :
Totiens igitur de genere dicto de postrema
significatione inter philosophos disputatio est,
quod definientes ita declarant —
Quod dicit totiens, tertio demonstrare uult atque hoc
propter lucidam operis seriem admissum est, ut, quoniam
genus plurimorum nomen est, omnis eius primum significatio
diceretur, ut de qua disputandum esset, aliis reiectis eligeret.
quod ait hoc modo : cum totiens, id est tertio, genus dicatur,
apud philosophos, id est unde ipse tractaturus est, de postrema
generis significatione quam dixit, id est de illo genere quod
sub se species habet, disputatio consideratioque uertitur. at uero
de superioribus generibus id est de cognatione et loco in quo
quis genitus est, aut historicorum aut poetarum spectatio est,
secundi uero generis rhetorum, tertii philosophorum consi-
deratio est. etiam hic in disputationibus ordo est, quod, cum
inciderit res quae multis possit nominibus nuncupari et de
uno quoque eorum uocabulo tractari disserique, necesse est
dici prius in ordinem omnia, ut id quod eligitur et reicitur
distinguatur. sed illa quae reicienda atque explodenda sunt,
prius dicantur, illud uero quod disserendum tractandumque
F (corr. in mg.) KT non—natura] merito et natura F
(corr. in mg.) K 2 non in mg. F, s. l. Sm2, om. KT 3 expletis
(l s. l. m2) T 4 dictum P 6 definitiones D post declarant add.
id lemma, quod est infra p. 40, 10—12, Cm1 in mg. et brm, in C sic
scriptum genus est quod ad plures res specie distantes in eo quod quid
sit praedicatur 7 atque] namque T 8 ammissum Dm1R 9 est
nomen C 10 reiectis] GSm1T(pr. i s. l.) relictis CDFKPR (ex
rectis) Sm2 eligeretur GKP 12 id est om. GK edd., ras. in S tra-
ctatus in ras. R 13 significatione generis KS quam] quod]·F
15 generibus superioribus GS de om. D 16 spectatio] F expectatio
cett. speculatio Hilgard 17 tertium D tertia F 19 incideret P 20 quo-
cumque CD (quo s. l. m1?) PS(cũ s. l. m2) T 21 ordine KP
23 dicuntur ST tractandum disserendumque P
sic : genus esse quod ad plures differentias specie
distantes in eo quod quid sit praedicatur, uelut
animal. quod definitionis talis est. omnia quae distant, habent
inter se quandam differentiam qua distare et differre uideantur.
porro autem si quid sit genus et sub eo species supponantur,
duas uel plures necesse est species poni sub genere, quoniam
unius speciei genus esse non potest. sed si plurimae species
erunt, aliqua necesse est differentia diuidantur, aliter enim
plures esse non possunt. nam si nihil distent, non erunt plures
species et nomen generis perit. constat igitur eas sub genere
poni species quae differentiis distributae plures numero ipsarum
differentiarum diuisionibus componantur. ergo, quoniam supe-
rius dictum est in omnibus definitionibus a genere definitionis
trahendum esse principium, si quam cuiuslibet speciem definire
uolueris, genus primo necesse est nominabis et ad illam
speciem quam definis, generis ipsius nomen prius aptabis. et
hoc illam principaliter dicis esse, quod est illud genus sub
quo ipsa species quam definis est posita. post autem differentiis
propriisque eam ab aliis circumscriptione quadam definitionis
ST posterior illa C 4 nisi] non F quod KSm1T
prius quid GP 5 uacuus b m 6 sic] Ca.c.DR genus (s. l. C) sic
Cp.c.FGPST sic genus K esse] C (cf. ad p. 39, 6) DPRST
est FGK; Porph. p. 2, 15 Gp.c.
PST (cf. p. 41, 18. 22) a pluribus KGa.c.; Porph. p. 2, 16 om. G 8 quod—est] CDRTm1 quae (s. l.
Sm2) definitio (uel diff-) talis est FGKPSTm2 (diffinitio***, er. nis uid.)
10 quod DFGKT subpona*tur (n er.) S 12 sed] et GSm2 (in ras)
14 distant G 16 species poni CGS 17 ergo] et C 19 esse] est DΡ
21 ipsius om. FK prius nomen GPST
ciem dicere posses, de ea nomen generis praedicares. species
autem aequali modo generibus suis species sunt, nihil uetat,
immo etiam necesse est semper quaecumque sunt genera, de
sibi subiectis speciebus in definitionibus uel in quibuslibet
interrogationibus praedicari. Sed quoniam praedicatur genus
de speciebus, quomodo praedicetur agnoscendum est. nam si
dixeris : quid est homo? et aliquis responderit animal, bene et
integre respondisse ui|detur, et certe. nam cum tu quid sit
esset species interrogasti, ille uero in eo quod quid sit species
quam interrogasti, animalis nomen, id est generis accommodauit.
plena igitur et propria definitio facta est generis, ‘hoc esse
genus quod ad plurimas differentias specie distantes in eo quod
quid sit appellatur, uelut animal’ : animal enim ad hominem,
equum, bouem. coruum, anguem et alia plura quae differentiis
speciebusque differunt, in eo quod quid sit appellatur. sed
utrum sic dixisset, genus esse quod ad plurimas species diffe-
rentia distantes in eo quod quid sit praedicetur, an. sicut dixit,
‘genus esse quod ad plurimas differentias specie distantes in
ante alt. animal add. sed CDPRT 3 ante specie s. l. de P
5 posset CDm2 (possit m1) PR praedicaret Cp.c.(in mg. corr.) DPRSm2
T, ante de ea add. potes et praedicare scr. Ca.c.Sm1 6 autem] uero
GS sint FK 8 post. in om. CK 12 respondere GS uidebitur
T sit om. F 14 species in mg. C, om. K 15 in eo om. C
16 quam] quoniam R qui Sm1 quem m2 de qua T nomen] nomen
(in ras. m2) tamen S uerum tamen T genus Rm2 17 hoc esse
genus om. D 19 appellatur] praedicatur C praedicetur K 20 bouem—
anguem om. R coruum om. D plurima C 22 species differentia]
CDGK differentia species PST differentias (as ex is) specie R specie ex
species, om. differentiae F 23 praedicatur FT praedicator Ra.c.
an—praedicatur (p. 42, 1) om. F dixi D
dantur et distent, nihil interest. quare plena perfectaque facta
est generis definitio.
Sed definitiones duplicibus modis fiunt. una enim
definitio est quae, sicut dictum est, a genere trahitur. sed
quoniam sunt quaedam magis genera, quae super se genus
aliud habere non possunt, ut sunt praedicamenta decem quae
Aristoteles constituit, eorum igitur definitio quae haberi potest
quorum genus inueniri non potest, quod omnium quaecumque
sunt, ipsa sunt genera? horum ergo quos Graeci
mus. subscriptiuae autem rationes sunt demonstratiuae et
quodammodo insignitiuae proprietatis illius rei quae cum ipsa
generalissima sit et genus eius nullum reperiri possit, eam
tamen definire necesse est. et Aristoteles, quoniam substantiam
genus generalissimum definire uolebat et eius nullum genus
poterat inuenire, proprietatem quandam et demonstrationem
subscriptionemque ipsius rei dixit esse subiectum. substantia
enim omnibus subiecta est. accidens enim, quod in nouem
a 1 s.) b 23—26) Κ 2 species] specie F 3 differentia DPSm1 4 uerba
C atque] et P, item ante equus 6 et] atque T 8 duplici modo R
10 quaedam om. T genera magis GS 11 illud, in mg. uel aliud C
possint P 12 haberi] esse T 13 non potest inueniri C 14 harum
D harum definitionum, del. definitionum C quos] edd. quas codd.
Schepss C (alt. A er.) DR, sim. PST,
F, sim. GK, edd. uel
sim. codd. 15 Latini om. F superscriptiuas D dicere possunt
om. F reddemus in mg. C, om. R 17 quae cum] quaecumque S
18 sit generalissima C sint G ea Dm1K 19 diffiniri FKS
et] ut G 22 descriptionemque FG sub****iunctum S
definiendam putabat, non duxit a genere definitionem, sed dedit
quandam generis demonstrationem proprietatemque. dico
autem quod Porphyrius uel subalternorum generum uel illorum
quae generalissima sunt, hanc dederit definitionem et quodam-
modo subscriptionem demonstrationemque. nam si quod genus
habeat aliud genus et item hoc ipsum aliud et item aliud.
si nullum erit supra genus quod genus non habeat, in infini-
tum procedit ratio. sin uero non habuerit, necesse est quoque
istam definitionem apte ordinateque congruere. dico autem
genus non animal homini atque equo, sed illud quo ipsum
animal homini atque equo genus est. animal enim ipsum per
sese nulli genus est neque homo ipsum per sese ulli species
est neque equus ipsum per sese ulli species est. sed sunt
genera et species ad alterius participationem. nam quoniam
sub animali est equus atque homo, non ad se ipsum animal
genus est, sed ad equum atque hominem. et item species
quae uocantur, homo scilicet atque equus, non ad equum atque
hominem, sed ad animal species sunt. dico igitur genus <et
species> non ipsas substantias in quibus genus et species sunt,
sed ipsam participationem priorum ad subteriores et subteri-
orum ad priores. haec igitur participatio quoniam et in magis
D 2 quae T 3 rationalem R 4 generis] Brandt
genus CDGKRST edd., ante nunc F, om. P; cf. p. 44, 3s. 5 dixit
Dm1Ka.c.Sm1 quandam dedit GS 10 et item aliud om. D 11 non
habeat genus G 12 si F non] CR, om. cett. est] erit GS 16 genus—
ulli (16) om. R ipsum ante homo P ipse C ulli] FSp.r. ullis K
nulli C (in mg.)DGPSa.r. T, om. R 17 neque equus —species est in mg. C
ipsum om. DF, ante equus P, ipse C in mg. se C in mg. ulli]
ut 16, nisi quod nulli KRT 19 genus est animal GS 20 equum]
ipsum equum D 22 et species add. brm 23 genus om. KS et
genus GT 24 superiores G substeriores et substeriorum K
Hic Fabius : Subtiliter mehercule et quod numquam
Eorum quae dicuntur, alia ad unitatem dicuntur,
sicut sunt omnia indiuidua, ut est Socrates et hic
et illud, alia quae ad multitudinem, ut sunt genera
<et> species et differentiae et propria et accidentia.
haec enim communiter, non unius proprie appel-
lationis sunt.
Breuis, ut supra dictum est, et distincta diuisio. omnis
enim res aut unius rei nomen est aut plurimarum, et hoc est
quod ait : eorum quae dicuntur, alia ad unitatem
dicuntur, sicut sunt omnia indiuidua. quid autem
sit, breuiter explicandum est. omne genus quoniam sub se
post. in om. C 2 in om. P, s. l. Cm2 est om. D 3 genus
inueniri GPST(-re) 6 Hic—audiuimus om. D mehercule] Brandt
mihercule C (h s. l.) GPRSa.r.T mihercle FSp.r. miercle K mehercle
edd. Schepss; cf. p. 20, 3 7 antehac brm 8 post sidera add. ad
occasum C quodammodo sidera PT 9 omnium rerum PT 11 Ho-
rum T unitatem] r m 1860. 1891 proprietatem codd. et p b m 1847;
cf. Porph. p. 2, 17 et infra 19. p. 49, 17
12 hoc FGKSm2; cf. Porph. p. 2, 18 et infra p. 49, 18 13 et
om. P aliaque (uel alia que) Dm2(aliquae m1)FGa.c. 14 et add. r;
cf. Porph. p. 2, 19 et infra p. 49, 20 post. et tert.
et om. R differentia G 15 proprie] Schepss propriae GSm2 edd.
propria CDFKRSm1T propria** (et er.) P; cf. Porph. p. 2, 20 et
infra p. 49, 21 18 pr. est om. C 20 post indiuidua add. alia ad plurali-
tatem sicut sunt genera et species et differentiae F 21 quoniam om. F
igitur et de speciebus dicuntur et de differentiis, quae ipsas
species distribuunt, et de propriis, quae species componunt.
et de his accidentibus quae. cum principaliter in indiuiduis
fuerint. in speciebus esse dicuntur. hoc autem monstremus
exemplis. et sit nobis genus animal, sit species homo, sit
differentia rationale, sit proprium risibile, sit accidens stans
uel ambulans uel aliquid in mensura corporis, ut tripedalis.
animal ergo, quod genus est. dicitur de specie, id est de
homine; dicis enim hominem esse animal. porro autem de
speciei differentia nihilo minus dicis genus; dicis enim rationale
esse animal. nihil autem prohibet eodem modo et de proprio
genus dicere. nam si dicas : quid est risibile? non absurdum
est animal nominare. accidentia uero hoc modo principaliter
in indiuiduis, secundo uero loco in speciebus sunt. nam si
quis dicat ad singulos homines, ut puta Ciceronem, sedere
uel stare uel quod aliud libet, in specie hominis eadem quoque
conuenire necesse est. nam si Cicero sedet, sedet etiam homo,
si Cicero ambulat, ambulat etiam homo. ergo si qua accidentia
uenerint ab indiuiduis et ea tracta in speciebus consederint,
ad ipsa quoque accidentia dici poterit genus. quid est enim
ambulans, si quis interroget, merito animal dicitur. nihil enim
ambulare nisi animal potest. porro autem sub speciebus indi-
uidua sunt, ut Cicero et Virgilius sub homine, atque de indi-
G a. r. K distinguuntur] S (alt. u s. l.) distinguntur
cett. 5 igitur] autem GSm2 post. de om. D, s. l. K 10 rationa-
bile Dm1 post post. sit add. autem P 11 quid Dm1 12 post. de
om.GPST 13 enim om. C 17 in indiuiduis principaliter C 18 uero om. F
19 ad] CDR om. cett. 20 quod] Ka.c.T brm quid cett. libet aliud
GP post libet add. accidens CD 21 post. sed** (et er.) F sed Rm1
22 quae C qua* F 23 tractata S considerint DR cum sederint F
considerent T 25 interrogat R 27 atque] at P ad quae T indi-
uidu***a (a m2) T
indiuiduis appellatur, in illis, id est indiuiduis, quia superest.
in propriis uero, quia aequalis est. quid autem sit, hoc modo
uideamus. omnia genera speciebus suis supersunt et abundant.
abundare autem genera dicimus speciebus plus habere genera
uirtutis quam species. homo enim quod est species, solum
homo est, animal uero quod est genus, non solum homo est,
sed et equus uel bos uel quod aliud libet animali supponere.
ita maior uis generis recte de minori sibi et subiecta specie
praedicatur. alia uero sunt quae sibi sunt paria, ut sunt pro-
pria et species. species est homo, proprium risibile. quicquid
ergo fuerit risibile, hoc est homo, quicquid homo, hoc risibile.
itaque neque risibile hominis neque homo risibilis potentiam
superuadit, sed aequalia sibi ad se inuicem praedicari possunt,
ut dicas : quid est homo? risibile; quid est risibile? homo.
teriora sunt, praedicantur et quaecumque aequalia fuerint.
aequaliter sibi ad <se> inuicem praedicantur. illa uero quae sub-
teriora sunt et minora, de superioribus et abundantibus, ut sunt
genera et species — genera enim abundantia, species minores —
praedicari non possunt. numquam enim recte speciem de genere
D(ci in ras.) FGSm2 3 pr. ad om. FGS, s. l. K 7 aequa-
lis est| brm aequale codd. 12 et] et uel DRT etiam uel C quod
libet aliud FGK ad supponere s l scil, potes Dm2, supponere potest
CR subpositum G 16 hoc est om. D, in ras. Tm2 quicquid—risi-
bile (om hoc) s. l. m2, itaque—post. homo (19) om. T post. hoc s. l. FR
17 ita D pr. nec C 18 sed] sed et P 19 post ut add. si FG, s. l.Sm2
20 fuerint—sunt s. l. Sm2 21 sunt s. l. Cm2 22 aequaliter] pariter
Tbrm ad om. GKPST edd. Schepss se add. Brandt, cf. 18
23 post abundantibus add. non possunt praedicari C 24 enim om.
DPRT, s. l. Sm2 habundanciora P, post abundantia add. sunt FG,
s. l. Sm2
et quicquid hominum singulorum est; hos enim in nullis
partibus diuidis, ut animal in species, hominem scilicet atque
equum, hominem ipsum specialem et singulos circumplecten-
tem in Catonem, Platonem, Virgilium et omnes singillatim
homines distributos; hominem uero ipsum singulum, id
est Ciceronem, in nullos alios distribuere possumus atque
ideo
enim solus Cicero est. homo autem non solum est Cicero,
quod si ad indiuidua praedicatur, et ad indiuiduorum acci-
dentia praedicabitur. ita igitur species ad genus eo quod
superius est, non praedicatur neque ad differentiam, quia dif-
ferentia, ut nunc monstraturi sumus, super speciem est, ad
proprium uero, cui par est, uel ad indiuiduum, cui superest,
praedicatur. differentia uero et ad species et ad propria et ad
indiuidua praedicatur. namque rationale, quod est differentia,
ad hominem praedicatur, quod est species. item rationale, id
KR par sit C de (add. m2) pari D 3 in nullas] in ullas G
non in nllas Dm2 (non in illis m1) FK in aliquas—partes] in alias
partes Sm1, s. l. qui iam alias m2 iam alias] etiam G 4 possint
Dm2 uel piato post cicero C cato (in ras.) uel tito, om. uel Plato R
5 et] uel S ullis F 6 partibus] aliis partibus R partibus aliis C
post hominem add. quoque FGKP, s. l. Sm2 7 ipsum hominem C ipsum]
uero R 8 platonem uirgilium catonem K Platonem] titotem,
om. Virgilium R singulatim DS 11 brm athomon GPST
athomum cett. 12 post. ad] et ad FK ** ad C esse ad R 13 hominis
species C 14 est s. l. Cm2 superius Sm1 inferius C 15 solum]
solus FGKST 16 et om. D 17 praedicatur CDR eo om. CDR
18 est om. DΚSΤ sit, FG, s. l. Sm2 20 ante uel add. ad speciem T
21 pr. et om. C 23 id] quod GS
quoque ad indiuidua praedicetur, dicis enim : qualis est Cicero?
rationalis. quodsi differentia ad indiuidua praedicatur, accidentia
uero in indiuiduis accidunt, necesse est differentias et ad acci-
dentia praedicari. proprium uero quoniam semper unius speciei
proprium est, et ad unam speciem praedicatur solam, cuius
est proprium. risibile namque, quod proprium est, ad solam
hominis speciem praedicatur. quod si ad hominis speciem
praedicatur, species uero ad indiuidua dicitur, non est dubium
quin proprium quoque de indiuiduis praedicetur. nam si homo
risibile animal est, Cicero quoque et Virgilius risibilia animalia
recte dicuntur. quodsi proprium ad indiuidua recte dicitur, recte
etiam et de accidentibus praedicatur quae in ipsis accidunt indi-
uiduis. accidentia uero ipsa et de speciebus et de aliis omni-
bus praedicantur et de ipsis maxime indiuiduis. namque et
albus equus et albus homo dicitur et iterum niger equus et
niger Aethiops. quod si ita est, animal quoque nigrum dicitur.
dicitur etiam rationale nigrum et inrationale nigrum, quippe
si equus et homo Aethiops nigri sunt. dicitur etiam risibile
nigrum, cum homo quis niger fuerit. dicitur etiam indiuiduum
nigrum, cum quis unus homo ex Aethiopia nominatur. quod
cum ita sit, constat genus ad plurima praedicari, id est
C risibile id esse P esse del. Tm2 pr. rationale] ratio-
nale est C post. rationale] rationale est T 3 pr. risibile] risibile est FR
constet D 5 praedicetur Ka.c.S 8 in om. CDFKST, cf. p. 50, 19
et om. DFGKR 10 et om. F, s. l. Tm2 solam—praedicatur (12)
om. P 12 post. praedicatur speciem F 13 uero] autem C dicitur]
praedicatur T 17 in om. CDFGKS 18 ante ipsa add. et CDPRT,
er. uid. S 20 homo albus F 23 sint T ante Aethiops add. et CDR
24 post etiam add. et F 25 cum] FGK (s. l.) cum si CDPRT cum
sic S (sic del. m2) edd. quod] quid C 26 sit] est C ante genus
add. et DRST
<proprium.> indiuidua et accidentia, accidens uero et ad genus et
ad speciem et ad proprium et ad differentiam et ad indiuidua.
quod si ita est, has quinque res constat ad plurima praedicari.
at uero indiuiduum quoniam sub se nihil habet, ad singulari-
tatem quandam et unitatem praedicatur. Cicero enim unus est
et ad unum nomen istud aptatur. ita indiuidua quae ad unitatem
dicuntur, cunctis superioribus supposita sunt, ut genus, species,
differentia, propria uel accidentia, quamuis ad se inuicem dici
possunt, ad indiuidua tamen aequaliter praedicantur, ut superius
demonstratum est. indiuidua uero quoniam sub se nihil ha|bent
ubi secari distribuique possint, ad nihil aliud praedicantur nisi
ad se ipsa, quae singula atque una sunt. atque hoc est quod
ait: eorum quae dicuntur, alia ad unitatem dicuntur,
sicut omnia indiuidua, ut est Socrates et hic et
illud, alia quae ad multitudinem, ut sunt genera
et species et differentiae et propria et accidentia.
haec enim communiter, non unius proprie appel-
lationis sunt. simile est ac si diceret : haec enim commu-
niter ad plurima praedicantur, non ad unitatem sicut indiuidua.
et quid sint genera uel species uel differentiae uel propria
edd., ad speciem T ad speciem ad differentiam ad acci-
dentia C differentiam K propria G et om. DFGRT, s. l. Sm2
indiuiduaque G 2 differentias FGK post. ad om. D species brm
3 propria] ad propria C indiuidua] ad indiuidua CDPRSm1 4 spe-
ciem] ad speciem CPR indiuidua] ad indiuidua PR 5 proprium add.
Hilgard 8 quoniam] quod D 9 unitatem] ueritatem D 11 ad ut
s. l. uel ad Dm2, ut sunt G 13 possint PR ad] et ad P praedi-
centur PSm1Tm2 14 quoniam om. P nihil sub se F 15 possunt D
18 sicuti CK pr. et om. GPS hoc F (in ras.) Sm2T 20 pr.
et om. GPST differentia CKPRS 21 enim| igitur T non unius
—communiter (22) om. D proprie] Schepss propriae codd.; cf. p. 44,
15 24 sunt C (ras. corr.) FSm1 genera sint G differentiae] T
differentia cett.
nullum aliud animal neque rationale neque inrationale habet.
nullum enim animal ridet nisi solus homo. quare, cum quae-
dam caelestium potestatum animalia rationabilia sint, eorum
tamen proprium risibile non est, quoniam non rident. recte igitur
risibile solius hominis proprium praedicatur. accidens <,ut>
album, nigrum et sedere : quia ista in substantia hominum
non sunt, merito accidentia uocantur. nam si substantiae
cuiuscumque speciei inesset id quod accidens dicimus, inter-
empto accidenti periret etiam eius speciei substantia cui accidit.
nam quoniam rationale in hominis substantia est, si rationa-
bilitas interimatur, hominis quoque substantia necessario peri-
tura est idcirco, quod in ipsius speciei substantia naturaque
uersatur. at uero nigrum et album uel quaecumque sunt acci-
dentia si interimas, species ipsa in qua illa accidebant, manet.
nam neque omnis homo candidus neque omnis niger est, et
cui alterutra defuerint, eius species non peribit. atque idcirco
haec accidentia, ueluti non innata in substantia, sed a foris
uenientia, recte nominata sunt.
Nunc ergo, quoniam quid sit genus ostendit et ea quae
P 2 post. ut om. C 3 aliis] ceteris T 4 ut om. GST
5 irrationabili P 6 aliud om. D 7 enim om. D 8 rationalia DT
10 hominis solius C ut add. Hilgard; Porph. om. C
quia ista] quia F quia (quae T) ista (iste S) quoniam ST non sunt
hominum C 12 sunt in ras. Sm2, post sunt add. sed a foris uenientia
(ex 32) F substantia GS, ante subst. s. l. in add. Sm2 14 acci-
dente CGR 15 in s. l. Cm2 est om. D rationalitas PSm1T
rationale G 16 interimantur F 17 quod] quoniam K 18 uersantur
Dm1 album et nigrum G et] uel ST 19 ipsae Dm2 manent
D permanet T 20 pr. neque ex que Dm2 21 fuerint D eius] et
eius CRST ei P 24 ergo] autem FK
declarat et dicit genus ab illis quae ad sola indiuidua prae-
dicantur, id est quae ad unitatem, hoc differre, quod genus
ad plurima praedicetur, indiuidua uero ad singula. sed quoniam
haec differentia generis ad indiuidua communis erat differentiis
speciebusque, propriis et accidentibus, ab illis ipsis aliis dif-
ferentiis genus diuidit atque disiungit. quod ita demonstrat :
Ab his igitur quae ad unitatem dicuntur, differt
genus, quod genus est hoc quod de plurimis prae-
dicatur. ab his uero reliquis genus differt, primo
ab specie, quoniam species etsi de pluribus, non
tamen specie differentibus, sed numero praedi-
catur.
Ac primum generis specieique distantiam monstrat, quae
propior est generi. nam quamuis differentia super speciem
sit, super speciem specialissimam differentia ponitur. nam
quamuis rationalis differentia super hominem ponatur, quae
species specialissima est, tamen ante speciem specialis-
ante ab add. uel C (er.) KT biis F, item 2. 11 al., eis T
quae de—uel (s. l. m2) ab his in sup. mg. Cm1? pluribus FGPS
3 quae—ab eis in sup. mg. Cm2 his Dm1GPR quae om. D pluri-
tatem CDR 4 accidenteque C 5 declarant F 6 quae om. GP
hoc] in hoc C 8 post differentia add. uero D 9 speciebus K spe-
ciebusque—differentiis om. R 10 distinguit D ante demonstrat add.
meminit atque T 11 differre K 12 hoc quod om. P de om. D
pluribus FP 13 uero] p. 53, 16 ergo CDFGKPRS igitur T genus
om. T, post differt C 14 a D 18 propior] proprior CT propriorum
R prior cett. genere T a genere FK nam—ponitur om. DP, del.
Sm2 differentia—sit] generis propria species sit F 19 post sit add.
sed ST tamen F non super subalterna (subalternam brm) sed (tamen,
sed edd.) CR edd.; fort. post specialissimam excidit tantum 21 est
specialissima C
sed ad plurima indiuidua praedicatur. sunt autem quaedam
genera generalissima, ut dictum est, supra quae aliud genus
inueniri non possit. sunt autem species sub quibus alia species
inueniri non possit, et integra species illa nominatur quae
numquam genus est, id est sub qua species nullae sunt, nam
si sub ea species essent, ipsa etiam genus esse posset. species
ergo quae uere species est, alias sub se species non habebit,
ut est homo. namque homo quoniam species est, singuli homi-
autem, sicut dictum est, ad plurimas res specie differentes in
eo quod quid sit appellatur, homo, id est species, si sicut genus
praedicaretur ad singulos homines, singuli homines specie ipsa
differrent. sed quia singuli homines specie non differunt, quod
autem specie non differt, si quid ad hoc praedicatum fuerit.
non praedicatur ut genus ad species, id est homo non praedi-
catur ad singulos homines ut genus ad res plurimas specie
differentes, quid igitur? ad res plurimas numero differentes :
F eius generis, cui] generis (ex generi Sm2) eius
cui GS eius cui (cui in ras.) generis F cuius T 5 praedicetur]
Schepss praedicatur codd. et edd. non s. l. m2, iam om. D 6 prae-
dicantur C (n s. l.) R 7 genera om. KP genus aliud GS 8 autem]
etiam T aliae T 9 inuenire Fa c.S possint T 12 species
sub se GS 16 specie differentes] species distantes R 17 si sicut]
sed sicut in ras R sicut (om. si) DPST 18 praedicatur Pa.c.S prae-
dicarent K ad] et ad GS singuli—homines (19) in mg. Dm2
19 singuli sed quia (ex qui m2) S quia post singuli P specie]
specie ipsa T 20 **quid C ad haec DGR adhuc K ante fuerit
er. non uid., post add. in mg. non praedicantur ut genus ad species id
est homo ad singulos homines P 21 ad species—ut genus om. P
ad singulos homines non praedicatur GST 23 quid igitur] sed C quod
igitur Dm1
tes praedicetur, genus in hoc ab specie distat, quoniam genus
ad plurimas res specie differentes praedicatur, species autem
ad plurimas res numero differentes dicitur. congruunt ergo
sibi genus et species, quod genus et species ad plurima
praedicantur et utraque in eo quod quid sit. nam si inter-
roges : quid est Cicero? animal dicitur. id est genus. et si
interroges : quid est Cicero? homo dicitur, id est species.
distant autem, quod quamuis utraque ad plurima praedicentur
et in eo quod quid sit, genus praedicatur ad res specie dif-
ferentes, species uero dicitur ad res tantum numero differentes.
quod Porphyrius sic demonstrat :
Ab his uero reliquis quae de pluribus appellan-
tur, genus differt, primo ab specie, quoniam spe-
cies etsi de pluribus praedicatur, non tamen specie
differentibus, sed numero. homo enim species cum
sit, de Socrate, Platone, Cicerone praedicatur, qui
non specie, sed numero differunt, animal uero,
quod genus est, et bouis et equi praedicatio est,
quae etiam differunt specie a se inuicem, non
numero solo.
Quod simile est ac si diceret genus ab specie unam dif-
ferentiam plus habere. congruunt namque genera speciebus,
quod utraque in eo quod quid sit praedicantur, ut dictum est.
congruit item et genus et species, quod utraque ad res plurimas
praedicantur. congruit item genus ad species, quod utraque ad res
numero differentes praedicantur. nam et singuli homines ita
a se diuisi sunt, quantum ad numerum, ut homo ab equo uel
a boue uel a coruo uel a quibuslibet aliis animantibus. at
uero distat ab specie genus, quod genus de pluribus rebus
specie differentibus praedicatur, quod species non habet. nihil
autem differre arbitrator, utram ita dicatur ‘aliam rem ad
aliam praedicari’ an ‘aliam de alia praedicari’. utramque enim
idem intellectus est. nara si animal praedicatur ad hominem,
idem etiam animal de homine praedicatur. nam cum inter-
rogaueris : quid est homo? respondeas de hominis interrogati
one hominem esse animal.
Sed nunc oportet nos ea quae secuntur aspicere. quid ergo sequitur?
A proprio autem genus differt, quod proprium iuxta
unam quamque speciem proprium appellatur cuius
est proprium, et iuxta ea quae sub specie sunt, scili-
cet indiuidua; namque risibile hominis solum est et
singulorum utique hominum. genus autem non ad
unam speciem, sed ad plures differentes semper
aptatur.
Ergo hoc uidetur hic dicere, quoniam omne proprium si
fuerit speciei unius, tunc uere est proprium. nam si unius
speciei non fuerit, sed duarum uel plurium, tunc duabus uel
pluribus non proprium, sed erit in substantiae ratione commune.
constat ergo proprium ei cuius est proprium soli speciei sin-
gulariter adhaerere. unde quia hominis species sola est quae
ridet, risibile homini proprie et singulariter aptatur. ad unam
semper igitur speciem proprietas adhibetur. distat igitur pro-
prium a genere, quod genus semper ad plurimas species appel-
latur, proprium uero de una tantum | specie cuius est proprium.
specie sunt indiuiduis. nam si homo et equus animal est, erit
etiam Cicero animal et quilibet equus singulariter animal
nominatur. similiter et proprium ad plurima dicitur. dicitur
enim ad unam quamque speciem et ad ea indiuidua quae sunt
sub specie praedicatur. nam si homo risibilis est, risibilis est
etiam Cicero et Virgilius, et quicumque singulariter nomi-
nantur, risibiles sunt. congruunt etiam, quoniam utraque in eo
quod quid sit praedicantur. nam genus de specie in eo quod
quid sit praedicatur. nam si dicis : quid est homo? animal
appellabis. item proprium in eo quod quid sit praedicatur. nam
er. G, s. l. Sm2 hic] hoc G, om. K quoniam] quod GT
quia K 2 fuerit unius speciei C unius fuerit speciei GPST est
om. R, s. l. Cm2 3 plurimarum G duabus] KSm2 duobus cett.
4 in add. Dm2 5 ergo] igitur C ei** (us er.) S eius GT 6 quia]
quoniam GST 7 rideat GST proprio D 8 igitur semper P
post. igitur] uero R 9 quod] quoniam G 10 pr. proprium—appellatur
om. R specie om. C, in ras. F 11 nam si] nisi Dm1 nam Sm1T ante
hominis add. id est DFGPST 13 appellatur DFGKPRa.c.ST 14 etiam]
etiam et C 16 etiam s. l. P, om. R nominatur animal P 19 sub
s. l. D, om. R 20 etiam om. C quaecumque C nominantur
singulariter GS 21 sunt om. G 22 praedicatur Da.c.K de specie
post sit C 23 dicis] quis dicat G 24 in eo add. Dm2
plurimas species praedicatur, proprium uero ad unam solam
cuius est proprium nominatur. sed non est inter genus et
proprium eadem differentia, quae est inter speciem et genus.
nam species de nulla omnino specie praedicatur, proprium
uero licet non ad plures, ad unam tamen solam speciem, cuius
est proprium, semper aptabitur.
Post hoc igitur de differentiae accidentisque a genere distantia disserit dicens :
A differentia uero et ab accidentibus differt genus,
quoniam etsi etiam ista de pluribus specie differen-
tibus praedicantur, differentiae scilicet et accidentia
quae communiter accidunt, non tamen in eo quod
quid sit praedicantur, cum interrogantibus nobis fit
secundum ea responsio; magis enim quale quid sit
ostendunt.
Differentiam uero et accidens idcirco posterius reseruauit,
quod eorum unam differentiam erat distantiamque dicturus.
differentia enim et accidens qualitatem cuiuscumque speciei
demonstrant, illa substantiae qualitatem, id est differentia, illud.
GS 2 autem] etiam Hilgard 4 et cetera singuli T et (del.,
ut Pm2) ceteri singuli DPRS sicut et ceteri singuli C 7 inter genus
est et (et s. l.) C proprium et genus GPST 8 species GS 9 omnino]
animo Sm1 alia m2G 11 proprium est G semper om. C aptatur
CGPST 12 haec T edd. de om. GKT differentia ST 13 distantiam
GPm2 disseret Sm1T 14 ab om. P genus om. CDPR, s. l. Sm2
15 etsi] si GPSm1 16 differentia CDPRS (ex - as); Porph. p. 3, 7 D 18 fit] sit DFS 19 eam responsionem S
enim] autem P 20 ostendit KPa.c. 21 Differentia Cm1KSm1T
23 enim] uero C cuiusque FGKS 24 demonstrat PST differen-
tiam DP illud, id est] FG illud est DPRST illud autem est C illud K
libus, id est substantias declarantibus, seiungunt atque dis-
pertiunt. nam cum animal genus sit, homo uero uel equus
species, quales utraeque species sint monstrat differentiae
segregatio, ut dicamus speciem esse hominis rationalem, spe-
ciem uero equi inrationalem. si enim quis interroget : quid est
homo? animal dicitur. si autem quis dicat : qualis est homo?
rationalis respondetur. ita semper differentia non in eo quod
quid sit, sed in eo quod quale sit appellatur. de accidenti
uero non dubium est, cum ipsa qualitas in accidentis partibus
componatur. namque in praedicamentis inter alias nouem partes
accidentis etiam qualitas nominatur. nam etiam si quis inter-
roget qualis corui species sit, nigra continuo respondetur.
congruunt ergo genera differentiis et accidentibus, quod de
speciebus pluribus praedicantur. nam sicut genus plures sub
se species habet, ita differentia. nam rationale dicimus deum
et hominem. rursus etiam accidens de pluribus speciebus
praedicatur. nam nigrum dicimus et hominem et equum et
coruum et hebenum et plurimas alias species. rursus congruit
genus differentiae, quod, sicut genus, sic differentia aequaliter
ad indiuiduum praedicatur. nam si Cicero animal est, quod
est genus, et rationale animal est. quod est differentia. con-
gruunt etiam, quod de numero differentibus praedicantur, quod
CDR 3 solae] sole K sola CDPRSm1T solas FGSm2
4 differentia CDPRSm1T segregari CDPRT disgregare K quae
om. R quae ab P et S eas om. C ea K enim T 5 seiunguntur C'
dispertiuntur CDR disperdunt P 7 sint species CK 8 rationale P
9 inrationale TPm2 ut rationale m1 quis post interroget G 11 ratio-
nabilis P 13 accidentium C 14 ponatur C 15 post. etiam om. CKR,
post si P 17 quae C 18 sub se plures species GPST 19 ita] ita
et D rationalem CPSm2 20 et om. C rursum P 22 ebenum
K 25 pr. est om. D, s. l. Sm2 26 etiam] autem R
dictum est, genus in eo quod | quid sit appellatur, differentia
uero uel accidentia in eo quod quale sit praedicantur. nam si
dicas : quid est homo? appellabis genus et dicis animal esse
hominem, si uero qualis sit ad differentiam interrogaueris,
rationale respondebis, uel <ad> accidens, nigrum uel album
uel qualis quisque sit de quo interrogatur. His igitur
distributis distantias ipsas a primordio rursus orditur dicens :
Unde hoc quod de pluribus praedicatur genus di-
stat ab his quae de singulis praedicantur, hoc est ab
indiuiduis; illo quod de specie differentibus praedi-
catur, distat ab speciebus et a propriis; illo etiam in
quo quid sit appellatur, secernitur a differentiis et
a communiter accidentibus, quod haec duo quale quid
sit declarant.
Hoc dicit distare genus ab indiuiduis, quod genus de plu-
ribus, ut dictum est, praedicatur. colligit autem et in unum
redigit proprii specieique differentias. nam quoniam species de
pluribus non specie, sed numero differentibus praedicatur,
proprium uero de una tantum specie et de his quae sub
eadem specie sunt indiuiduis praedicatur, quamuis de una
specie praedicetur, tamen aequa est illi cum specie a genere
differentia de pluribus specie differentibus non praedicari. nam
neque species omnino de speciebus aliquibus poterit praedicari
F demonstratum K distat DGPRS
2 differentiae GSm2 3 praedicatur Ca.c. Ga.c.K 4 dicis] dices m1860
6 rationalem CD ((??) er.) FKP rationalis GRSm2 respondit R respon-
deo G respondeam P (ex -as) T responde*t S <ad> accidens, nigrum]
Brandt accidens nigrum codd. edd. 7 quo om. F 8 rursus om. G,
s. l. P, del. Sm2 10 hiis F iis G is K hoc] id R 11 illo—pro-
priis in sup. mg. Dm2 illud D (m2) R 12 ab] a KPR a om. GST
illud DR etiam] enim CDR 14 a om. RT iam D 16 ut dictum
est de pluribus F 19 praedicantur CFK 20 hiis F is K 21 specie
om. CDR post quamuis add. enim D 23 specie] numero CR
non om. CDR, s. l. P 24 aliquid F
ferentia separantur, quod genus in eo quod quid sit dicitur,
differentia uero uel accidentia in eo quod quale appellantur.
Has Porphyrius ad constituendam generis rationem dif-
ferentias quam parcissime potest colligit et ipsas differentias
multis modis posterius probaturus, nunc uero quantum sat
est dicit se <neque deminutam neque> abundantem generis
constituisse rationem hoc dicens :
Hoc si ita est, nullo minus aut plus effecta est generis definitio.
Perfectam plenamque se generis definitionem fecisse dicit,
quoniam neque plus neque minus facta sit definitio, sed aequa-
liter ad genus pariterque composita. quod unde sit, hoc modo
monstrandum est. nouimus quod quaedam res quae ad alia
praedicantur, his de quibus praedicantur, abundant, ut genera
et species. namque animal, quod genus est, de homine, quod
est species, hoc abundat, quod nomen generis etiam in equum
atque bouem atque in alia ualet aptari. ergo si quis ad quam-
libet rem abundantem fecerit maioremque definitionem quam
ipsa res fuerit quam definit, non erit integra propriaque defi-
nitio, quoniam non solum illam rem amplectitur quam definit,
C proprium GS 4 eadem] in eadem D
a genere una GPS 6 qualis GP, post add. sit GPS est C 7 con-
struendam GK contuendam G (in mg.) DR 9 probaturus posterius GPS
10 se] sed D, in ras. R loc. expleuit Brandt; cf. p. 60, 18. Ed. sec. II
8 superfluum.. deminutum et Addenda generis post rationem GS con-
stituens P 12 nullo] nullo modo FGK; cf. Boeth. in Arist. II
499, 22 Μ. 14 dicit post se, om. post fecisse C 16 pariliterque bm
unde] quale GPS quales K, ad unde (del. Cm2) s. l. add. quale Cm2Dm2
17 demonstrandum C 20 hoc] DRT in hoc C, om. FGKPS, fort. recte
abundant FRT (ex -at m1?) 21 bouem] in bouem PT quamlibet] ali-
quam GS 22 abundanter R 23 quam om. DRT, del. Cm1? erit post
propriaque GS 24 solam DGKS complectitur GS definit om. F
minus est, ita definiunt : animal rationale, mortale, risus et
disciplinae perceptibile. quoniam maius est animal ab homine,
maior etiam erit animalis definitio ab hominis definitione. plus
enim erit dicere ‘substantia animata sensibilis’ quam ‘animal
rationale et mortale’. nam substantia animata sensibilis, sicut
ipsum animal, non solum hominem complectitur. sed etiam
equum uel bouem atque alias huiusmodi species. si quis ergo
ad hominem maiorem definitionem aptauerit, quae est ani-
malis, ut ita definiat hominem : homo est substantia animata
sensibilis, non est plena definitionis ratio, cum equus atque
bos substantia animata atque sensibilis esse possint, quae
species hominis non sunt. si quis uero maiori rei minorem
definitionem aptauerit, curtam et deminutam quodammodo
faciet rationem. nam si quis animal definire uolens dicat :
animal est res rationalis, risus et disciplinae perceptibilis, non
erit integra definitio, quoniam sunt quaedam animalia quae
definitio sit, hoc modo possumus reperire. praedicamenta quae-
cumque fuerint, si maius praedicamentum de minore aliquo
praedicatur, conuerti non potest, ut minus de maiore praedi-
cetur. semper enim maiora de minoribus, numquam minora
ante erit P, ante minor GS, om. R 4 ergo] uero GS
5 ab om. DΚ 6 ante animal add. homo est FGKS 7 quoniam] quod
P quo S quodsi T ab om. GS 8 erit etiam DPS 10 et om. GPS
12 uel] et G 13 maiorem s. l. Dm2 15 plena om. F 16 possit
GKa.c.PST 17 uero] ergo F 18 diminutam DGKPR 19 rationem
faciet GP 24 relinquantur CDRT, recte? 25 autem om. R enim C
26 fit G 28 minus] r minor CDFGPRST maior K
praedicamenta semper sibi ipsa inuicem conuertuntur. nam
quoniam risibile solius est hominis, risibile ad hominem prae-
dicatum etiam conuerti potest, ut homo ad risibile praedicetur.
dicitur enim : quid est homo? risibile; quid est risibile? homo.
ergo quascumque definitiones conuertere potes, illae uerae
atque pares sunt, quascumque uero conuertere non potes, aut
maiores sunt aut minores, pares inueniri non possunt. nam si
dicas hominem substantiam esse animatam atque sensibilem.
uerum est. item si conuertas et dicas substantiam animatam
atque sensibilem esse hominem, non omnino uerum dixeris.
potest enim et substantia animata esse atque sensibilis et
homo non esse. item si dixeris rem rationalem, mortalem,
risus et disciplinae capacem esse animal, uerum dixeris. si
autem dicas atque conuertas animal esse rem rationalem,
mortalem, risus et disciplinae perceptibilem, non omnino uerum
dixeris. potest enim esse animal et non esse rationale et risus
capax. ergo quotiens est maior definitio quam id quod definitur,
si prius dicitur id quod definitur et maior definitio adhibetur,
uera esse poterit definitio. si enim prius dixeris hominem, rem
minorem, et ad ipsum posterius adhibueris definitionem maio-
rem, ut prius dicas ‘hemo est’. et post subiungas ‘substantia
GPS 5 ipsa om. GPS 6 praedicatum] brm praedicatur
codd.p 7 etiam] et FGKS 9 potest P(t er., item 10) R 10 atque
om. D pares] et pares F 11 inuenire P 12 dicas] quis dicat T
esse substantiam CGS 13 iterum T si conuertas] sicut uertas (ueri-
tas F) FS 14 atque] et FK 15 enim om. CK esse post sensi-
bilis GPS 17 capacem] perceptibilem GS ante dixeris er. non uid. C
18 esse animal GS 19 praeceptibilem D capacem GS uera CDPRT
21 maior est GPS quam id—maior definitio in inf. mg. Dm2 22 prius]
prius uero F dicitur post definitur GS 23 rem] esse P 24 mino-
rem] hic desinit cod. R ipsum] ipsum hominem GS postea GPST
25 ut] nisi F dicas prius GPST postea GPS
‘homo est’, ut sit ‘substantia animata sensibilis homo est’, non
omnino uerum est. potest enim esse et substantia animata
sensibilis, non tamen homo. at uero si minor fuerit definitio
quam illa ipsa res quae definitur, si prius dicta sit definitio,
uera est, posterius, falsa. nam si dixeris definitionem quae est
minor ‘res rationalis, mortalis, risus et disciplinae capax’ et
post intuleris ‘animal est’, ut sit ‘res rationalis, mortalis, risus et
disciplinae capax animal est’, uera est. omnis enim res quae
rationalis et mortalis est et risus et disciplinae capax, necessario
animal est. at uero si conuerteris et rem maiorem prius dixeris.
post uero minorem definitionem adhibueris, uera omnino esse
non potest. nam si dicas prius ‘animal est’, postea autem iun-
xeris ‘res rationalis, mortalis, risus et disciplinae perceptibilis’.
non omnino uerum est. potest enim esse animal et rationale
uel mortale non esse. itaque si maior est definitio quam res
fuerit, si prius rem dixeris, postea definitionem intuleris, uera
est, si uero prius definitionem dixeris, post rem intuleris, falsa
est. in minoribus uero definitionibus et maioribus rebus contra
ante sensibilis add. atque GS 3 uera esse omnino non potest D
non omnino uera esse potest GS; an omnino post uera ponendum?
cf. 16 et p. 63, 3 6 ut sit—homo est om. P ut sit] T ut GKS et
Dm1 et si CDm2 sed et F et sit Engelbrecht sensibilis] atque sensi-
bilis GS sensibilis—sensibilis (8) in sup. mg. Dm2 7 omnino uerum
—generis diffinitionem (p. 63, 16) in scidula add. Tm1? esse post
sensibilis FGKS 8 non tamen homo] et homo non esse FGKS (ex 61, 15)
9 ipsa om. GK 11 et post-capax (13) om. FGKS (6 fere litt. er.)
12 animal est om. CD. in ras. P 13 ante uera add. necessario F
14 et mortalis est] mortalis G secund. et om. FGKS et disciplinae
om. CDPT capax] capax est G 16 uero om. G esse omnino GPS
17 autem iunxeris] uero adiunxeris C 18 mortalis om. C 20 uel] et
GT est om. GPST 22 est] erit GS postea CT
hominis haec est definitio ‘animal rationale, mortale <,risus et
disciplinae perceptibile)>, aequalis est haec ad hominem definitio,
quoniam non est cui alii possit aptari. itaque uel si prius rem
dixeris, postea definitionem subieceris, uera erit, ut est ‘homo
est animal rationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile’,
sin uero conuerteris et prius definitionem, postea rem dixeris,
ut si dicas ‘animal quod fuerit rationale, mortale, risus et disci-
plinae perceptibile homo est’, haec quoque uera est. ita semper,
ut definitiones uerae sint, neque plus neque minus in defini-
tionibus oportet aptari, sed aequali|ter definitiones conuenien-
terque disponi. quod Porphyrius scilicet non ignorans ait se
neque plus neque minus effecisse generis definitionem.
Et Fabius : Sequitur, inquit, te de specie disputare. — Dic, inquam, quid sequitur? — Et Fabius : Hic, ut opinor, ordo est :
Species quoque multis dicitur modis. nam et unius
cuiusque hominis forma species appellatur. rursus
dicitur et pulchritudo uultus, unde pulcherrimos
quosque speciosos dicimus. dicitur species et ea quae
(uel diff-) GPST 2 post est per 10 uersuum
spatium figuram quandam qua rationes definitionum datarum inlustran-
tur add. Cm1, eras. et aliam fec. m2 prius rem FT 5 loc. expleuerunt
Engelbrecht et Hilgard 6 haec om. GS 7 rem] Cm2F definitionem
(uel diff-) cett. 8 definitionem] Cm2F (diff-), rem cett. est om. GS
9 est om. P mortale om. C perceptabile s. l. ex -tibile F
10 conuerteris] FP uerteris cett. 11 fuit D erit GS 15 se] sed DP
17 ante Et add. DE SPECIE (SPETIE CS) CGSp FINIT DE GENERE.
INCIPIT DE SPECIE DΚ post ordo est add. INCIPIT (om. bm) DE
SPECIE Pbm, inscriptionem om. Fr te om. C 18 Et fabius s. l.
Dm2 20 modis dicitur KP 22 dicitur] et dicitur C 23 quoque
GKSm1T
Tunc ego : Speciei quoque nomen sicut generis aequiuocum
puta. nam et hoc quoque multifariam appellari designat. dici
tur enim, inquit, species et figura corporis et fortasse alia
plura. de quibus quoniam nullus tractatus habebatur, iure
praetermissa sunt. hic tamen a Victorino uidetur erratum,
quod cum idem sit cuiuscumque hominis species et uultus.
quasi in alia appellatione speciei uultus iterum pulchritudinem
dixit, quasi uero non proinde pulchritudo uultus sit ac tota
species fuerit; nam si quispiam pulcher fuerit toto corpore.
etiam uultu. sed praemissis his ad illam speciem quae sub
genere ponitur atque genus efficit ueniamus. namque, ut dic-
tum est, substantiae ipsae nullo speciei nomine generisue
censentur, nisi quadam ad se inuicem collatione sint compara-
tioneque compositae. nam quod animal est, non idcirco est
genus, quoniam animal est, sed idcirco, quod hominis sub se
atque equi et ceterorum animantium species habet. atque idcirco
ait : unde animalis speciem appellamus, cum animal
ipsum genus sit; neque enim homo species diceretur, si
super ipsum animalis appellatio non praedicaretur. sed ut
monstraret non in unis solis substantiis genera speciesque
uersari, sed etiam in omnium praedicamentorum nuncupationi-
post unde add. hominem edd., post animalis C, post appellamus F,
om. cett., cf. 20; Porph. p. 4, 2 Dm1KST 5 puto ex puta S hanc Cm2PSm2
7 nullis D multus, in mg. al. nullus F 8 praetermissae P a om.
DPT, s. l. Sm2 10 quam si D ante pulchritudinem add. in G
11 uero om. FKS 12 quisquam P 13 praemissis post his C (prae-
ex pro-) PS, praetermissis K edd. 16 ni P collatione] K edd. col-
lectione cett. (coll**ione S, ec er. uid.) sunt D 17 namque quod D post
animal excidisse genus coni. Brandt, cf. 2 et p. 43, 13 ss. (quo respi-
cit ut dictum est 14) est genus] FGp.c.P ei (del. G) est genus
DG ei genus est CST genus K 18 sub se hominis CST 20 post
unde add. hominem edd.; cf. 1 24 sed etiam—exemplum om. F
est et talis comparatio atque relatio, ut praeter ad se inuicem
habitudinem genera et species esse non possint — nihil enim
in eorum definitionibus concludi potest, nisi ad alterutrum
nominata sint; nam si substantia generis specie supposita,
species uero genere superposito et ad ipsam praedicato per-
ficitur. non est dubium quin cum genus definire necesse sit,
iure speciem, et cum speciem, iure nobis genus praedicare
necesse sit, — haec igitur etiam in generis subscriptione seruatur
distinctio, cum generis definitio habita est. hoc enim dictum
est tunc, esse genus quod ad distantes species diceretur, nunc
uero dicendum est id esse speciem quae sub genere
ponitur. sed multiplex eius definitio haberi potest. potest
enim rursus dici id esse speciem, ad quam genus in eo
quod quid sit praedicatur. quae res utraeque id signi-
ficant, speciem poni sub genere. nam prima quidem definitio id
aperte designat, secunda uero talis est : quoniam semper
PS quidem K quod DFGT in eo. Quod C enim s. l.
Cm2, er. 4 diuisione om. KS 7 ad] Sr, om. cett. (alterutrum ex
adter- T) 8 nominatum T sunt D (ras. corr.) K habet T 9 spe-
ciei KT specie Sm1 speciei substantia C praedicato] CP praedicatio
cett. 10 quin] qui Sm1 quia CDP quod G cum s. l. Sm2. om.
DGKP cunque (sic) F genus om. K quod F definire] differentiae G
11 post pr. speciem add. cum genere CP scil, cum genere s. l. Sm2
et cum speciem] C (et in ras.) T et cum specie GPS cum genere et
cum specie DF iure—sit om. K 12 igitur om. C seruat GPST
seruabatur brm 13 distinctio] CDFm1K. s. l. Sm2, discriptio F descriptio
GSm1 (sed de- ex di- m2) districtio P 14 tunc in ras. Sm2 nunc DG
distantes] res distantes C specie Cm1G tunc DGSm2 (in ras.)
16 duplex D 18 utraque Sm1T significat Dm1 20 semper maioribus
minora] CGP (sed subponuntur post maioribus), minora semper maiori-
bus F semper minora maioribus K semper maioribus (om. minora) DST
sub genere non poneretur, genus ad speciem in eo quod quid
sit non praedicaretur.
Tertia uero definitio speciei integra ratione collecta est
et ipsius speciei uim naturamque demonstrat. dicit enim spe-
ciem esse quae ad plurima numero differentia in eo
quod quid sit praedicatur. quae definitio etiam ex supe-
riore genere debuit esse planissima, sed ego nunc quantum
esse possint, non est dubium ea gemina comparationis habi-
tudine fungi, ut ad alia species, ad alia genera nominentur.
sed si in uno filo atque ordine speculemur et quodcumque
genus alicuius rei repertum sit, eius rursus genus aliud requi-
ramus et rursus aliud atque aliud iterum, si nihil sit quod
intellectus ratione consistat, inexplicabilis ratio interminabilisque
tractabitur. sed quoniam nulla sunt in his scientiae fundamenta
quae nulla consideratione animi in infinitum procedentia conclu-
duntur, dicendum necessario est posse nos ascendentes usque
ad tale aliquid peruenire cuius, cum ipsum ceteris genus sit,
post genus s. l. uero Sm2 ad quod in eo quod om. G 2 esse
maius Da.c.F post est add. cum genere G, idem er. S 3 obscuri-
tatis] dubietatis T 5 priori C si] nam G non Sm1 (nondum m2) T
6 non om. GST ponitur GST genus] et genus G in eo ad
speciem C species F 7 non om. GKST, s. l. C praedicatur
GSm2T praedicetur P 9 dicitur CGPST species GPS 12 ple-
nissima GSm1 nunc] non CS 14 cum] et cum C 17 pr. ad om. DPST
pr. aliam F alias DPSm1 aliae m2 19 alicui T sit] est CG genus
rursus C 20 iterum aliud C quo F 21 ratione] ratioque FPS
22 nulla] CT multa cett. post sunt add. quasi F 24 accedentes Dm1
modo calcem offenso termino consistamus. igitur cum descen-
dentes per species usque ad illam speciem uenerimus quae
sub se species nullas habet, illam speciem ultimam speciem
et magis speciem et specialissimam nuncupemus. sed quoniam
species aliquorum est continens, si aliquorum specie differen-
tium continens esset, non magis species, sed genus merito
uocaretur. sed quoniam continet et non specie differentes res
continet, similes necesse est sibi contineat pluralitates. sed si
continet pluralitatem et maius semper est id quod continet
quam id quod continetur, de pluralitate illa species praedica-
bitur. appellabitur igitur species de pluribus rebus numero
differentibus in eo quod quid sit. species enim cum appellatur
de subterioribus, superiorem speciem substantiamque declarat.
nam cum dicimus : quid est Cicero? homo continuo responde-
tur. cum ergo tribus modis speciei facta sit definitio, superi-
ores duae non tantum sunt speciei, sed etiam subalternae
speciei, quae et ipsa genus. generalissimum substantia et sub
ea corpus animatum, sub animato corpore animal et sub ani-
FPT 2 maius G 4 aliquem] codd. et edd. 5 descenden-
tes] p descentes (sic) DK descendimus CGPST descenderimus F brm
6 species] Fp.c.T speciem Fa.c.et cett. usque] et usque CFT brm
7 post. speciem om. F 9 est om. G. s. l. S 12 pluritates P, item
13. 14 17 subterioribus] pluribus Dm1 superioribus m2 superiorem]
DK subteriorem cett. (supt- C) speciem om. F specie C substan-
tiam CF 19 ergo] uero D species Sm2 facta sit—substantia
(21) del. et in inf. mg. add. dicatur est species quae et ipsa sit genus.
genus generalissimum substantia Sm2 20 sunt] F, om. cett., post pro-
xim. speciei add. conueniunt C <magis> speciei Brandt, cf. p. 68, 9
21 ante quae add. est enim species FKbrm quae et] quia C genus]
CDGSm1T sit genus FSm2(cf. 19) genus ait Kp aptantur. sit genus P
genus est brm generalissimum substantia] DGPSm1T genus genera-
lissimum substantia Sm2 (cf. 19), fort. recte, generalissimum est substantia
C generalissimum enim genus substantia FK 22 corpus animatum]
corpus, sub corpore animatum corpus K edd., sed cf. p. 68, 5
subteriora genera nominantur. si quis ergo corpus animatum
uel animal uel hominem uelit exprimere et dicat : species
est quod ponitur sub genere et ad quam genus in eo
quod quid sit praedicatur, haec definitio et magis speciem,
id est hominem, et subalternam speciem continet, id est cor-
pus animatum uel animal. nam corpus animatum et animal
et homo sub genere sunt posita, et ad eas omnes in eo quod
quid sit appellatur, ut dictum est. si quis uero illam spe-
ciem definitione monstrare uelit quae uere species est, id
est specialissimam speciem, quae tantum species, numquam et
genus sit, hoc modo definiet, speciem esse quae ad plurimas
res numero differentes in eo quod quid sit praedicetur. sed
haec definitio subalternis speciebus numquam conueniet. illae
enim quae subalternae sunt species, possunt etiam pro gene-
ribus accipi, si ad subiecta praedicentur. quodsi possunt pro
generibus accipi, cum pro generibus acceptae fuerint, non
tantum ad plurimas res numero differentes praedicabuntur, sed
etiam ad plurimas res specie differentes, quippe cum sint
genera. sed quia hoc in magis speciebus non euenit, ut ali-
quando de specie differentibus praedicentur, haec definitio
posterior solius magis speciei definitio est et eam ceterae sub-
alternae species excludunt atque reiciunt. quod Porphyrius ita
demonstrat :
T 5 superiores FGKPm1S 7 post. (sic) uel] F.
om. cett. hominem] hominem esse C 11 et] uel P 13 speciem defi-
nitione] diffinitionem K 14 uoluerit KT 15 quaeque S et numquam
GK 19 enim om. D 21 cum] quaecumque T acceptae] edd.,
accepta codd. 24 in] ut G 26 solis KSm2 diffinitionis D
Horum ergo ipsam subscriptionem demonstrationemque
clarius se ipsum dicere promittit cum dicit :
Manifestius autem fiet hoc quod dicimus hoc modo.
in omnibus praed|camentis sunt quaedam magis gene-
inueniri, magis species rursus. sub qua nulla species
reperifur. horum interualla quae possident, et genera
et species sunt, singula superioribus inferioribusque
collata, ut alteri genus, alteri species appellentur.
Huiusmodi sunt, inquit, quaedam quorum genera inueniri
non possunt, haecque ipsa merito magis genera nominantur,
quoniam maius ipsorum aliquid inueniri non potest. nam si
ista sunt genera, genus autem omnibus sub se positis maius
est, quorum genus nullum est, nihil eorum maius poterit repe-
riri. at quorum genus nihil poterit inueniri, merito ipsa magis
genera uocitantur. sunt autem quaedam alia quae magis spe
cies appellentur, sub quibus non aliae species locatae sunt.
nam plus uidetur esse species ea et integrior uere species est
G 5 dicere om. CDPST, post promittit add.
executurum C exponere P 8 sunt alia om. FGK alia s. l. Cm2
mixta] brm (uix mista scribend.) in ista ST in istis (-tis ex -ti m2) C
inmistra (sic) Dm1P inter ista Dm2, om. FGK; Porph. p. 4. 16 FGK
12 singulaque G 13 locum ut alteri—eisdem p. 74, 1 in folio inserto
add. Sm2 post post. alteri add. rei FT, s. l. Dm2 14 quaedam
inquit PS genus PS 15 possit PS haecque | brm quae (uel
que) haec codd. (et haec Cm2) quae p haec, quae Brandt 16 maius]
magis DS ipsis GKSp.c. post potest add. genus C 17 ante
genera in mg. add. magis C 18 eorum] horum D 19 genus nihil] GKPS
genus nullum DF nihil maius CT potuit F 21 appellantur FGK post
quibus add. quoniam CT non om. T. post uocatae s. l. Cm2, nam D lo-
catae] edd. uocatae codd. collocatae Brandt 22 uere] ac uere brm
uocamus quaecumque ad superiora species, ad inferiora pro
generibus accipiuntur, idcirco quoniam, si omnes res ad inferi-
ora componas, genera, si ad superiora, species, et si ad supe-
riora et inferiora eadem ducas, genera et species inuenientur.
atque ideo subalterna genera et species nominata sunt, quod
filo quodam atque ordine ad inferiora composita genera et ad
superiora species agnoscuntur. sed haec ita genera speciesque
esse possunt, non ut cui genus est, eidem iterum uelut species
supponatur. nam si. ut prius ostensum est, specie sua maius
est genus, non est dubium quin maior res sub minore poni
non possit. atque ideo ait ut alteri genus, alteri species
appellentur, quod nequaquam eandem rem et genus esse et
speciem conueniret. dat igitur huius rei exemplum, quo quod
dicit, facilius possit agnosci. facit igitur hanc diuisionem. ponit
substantiam magis genus, supponitur substantiae corpus et
incorporeum, corpori animatum corpus et inanimatum, animato
corpori animal sensibile et insensibile — ut sunt ostrea uel
conchilia uel echini uel arbores et alia huiuscemodi, quae
uiuendi animam habent, non etiam sentiendi —, sub animali
animal rationale et inrationale, sub rationali mortale et inmor-
tale, sub mortali hominem, sub homine singulos homines, hoc
est corpora indiuidua, Ciceronem et Virgilium scilicet et eos
CT 8 post genera add. sunt FGK, s. l. S
si ad—genera (11) om. T 9 genera] et genera D 10 nominatae G
14 prius] supra D magis D 15 minore] F minori cett. 17 ante
eandem add. ad FGK edd. 18 speciem] K species cett. et edd. con-
uenirent (sic), del. con F 19 dicat S 21 ante incorporeum add. in
CDF 22 ante insensibile add. animal CDT 23 pr. uel om. CK
huiusmodi KST 24 etiam om. G sentiendo C 25 sub s. l. Dm2
se cohercet; singuli enim homines non specie, ut dictum est.
sed numero differunt. corpus uero, quod pridem sub genere
posuimus, id est substantia, ad substantiam quidem species,
ad animatum corpus genus accipitur. animatum autem corpus
ad corpus species est, ad animal genus, animal autem ad ani-
matum corpus species uidetur, ad rationale animal genus.
rationale item animal mortalis genus est, species animalis.
mortale autem genus hominis est, species rationalis animalis.
homo autem quod super indiuidua est, nihil de generis natura
sortitus est, sed tantum sola species appellatur.
Sed hanc diuisionem sieubi in aliis rebus transferri et
aptari placeat, ita considerandum est, ut quicquid fuerit
cuius genus inueniri non potest. magis id genus appelletur,
et quicquid cuius nulla species fuerit, id est ut super indi-
uidua collocetur, illam magis speciem esse. oportet enim, si
quod genus sit. super differentes specie res poni, | quod autem
CDPT singulari T 2 loco ante magis F, ante accipitur
GK non] ne C 3 ei C 4 sub se species CT 7 substantia] substan-
tiam F sub (in mg. m2) substantia P 8 genus accipitur—corpus (10)
in sup. mg. Cm2 9 animal autem — animal genus in sup. mg. Pm2
10 uidetur species DPS rationabile D 14 sed] quod DPST 16 ut
del., et scr. Dm2 17 cui F appellatur D 18 et ex ut Dm2
post quicquid add. est C est ut om. C 19 illa* D illa K et C
speciem esse] species nominetur C 20 post res poni in D figura ordi-
nem cognationemque notionum substantiae ceterarumque (p. 70, 19 ss.)
inlustrans posita est quid D 21 specie* (s er.) C non] si P
post ponitur add. sed super indiuidua quae C 22 genus digne F·
genus] species CDT possunt C quemadmodum] F. post add. quo-
niam CDGPST, ante K quod post pr. genus p. 72, 1 F
niam genera possunt esse, idcirco numquam magis species
praedicantur. nam illis quae supersunt, species sunt, illis uero
quae subsunt, loco generis praeponuntur. cum igitur duae
formae sint omnium rerum, aut ut genera praeponantur aut
ut species supponantur, summitates, id est generalissimum
genus et specialissima species, singulas tantum continent
habitudines, illud, ut tantum genus, numquam species uideatur,
illud, ut sola species, numquam etiam genus appelletur. sub-
alterna uero, quae media sunt, duas formas habent, id est
utrasque. namque, ut frequentius inculcatum est, et generis
quodammodo parentelam et speciei deriuationem sortita sunt.
nec hoc fortasse nos turbet, quod species specialissima habet
sub se aliquid. namque homo cum sit magis species, habet
sub se singulos homines. haec enim quamuis indiuiduis super-
sit, numquam formam specialitatis inmutat. cum enim sub se
indiuidua habeat, quod ea contineat quae sub una specie sint
et nulla substantiae proprietate discrepent, species eorum
uocatur quae continet. ita homo et animalis species dicitur,
quia continetur, et hominum singulorum species est, quia eos
continet qui nulla umquam specie discrepabunt. definitio ergo
magis generum magisque specierum talis est : magis genus
DKPS 2 et om. FGK quae] Hilgard quoniam
codd. edd. 3 appelletur, corr. m1? F 6 esse possunt GKS 7 ad
praedicantur s. l. ł appellantur D 8 proponuntur DPS 9 sunt P
pr. ut aut CDKT 10 ut om. DΤ 11 genus om. CDT 12 ante species
add. ut D 13 sola] semper T 14 quae] quoniam F 15 nam DS
16 et s. l. Cm2 17 quod] quoniam F 18 aliquid sub se KS 21 quod
ea] quae ea T quae FGS quod K quae] et quae FGK sub om.
PT species P 22 substantia FGKS 25 ergo] igitur FGK
26 est om. C
eo quod quid sit praedicatur. illa uero alia, ut saepe dictum
est, et genera et species esse possunt, superioribus scilicet
inferioribusque collata. Hoc autem attentissime respicien-
dum est, quod in diuersis longe nationibus in eo genere ubi
ex sanguine aliqua cognatio deducitur, diuersarum cognationum
gens ad unum caput generis duci potest. nam quoniam Romani
a Romulo sunt, Romulus autem a Marte, Mars a Ioue, poterit
gens Romanorum ad Iouem duci. item quoniam Athenienses
a Minerua, Minerua a Ioue, potest Atheniensium gens ad
eundem Iouem duci. item quoniam Persae a Sole, Sol autem
a Ioue, possunt Persae quoque ad eundem Iouem uelut ad
originem propriam deduci. ita diuersissimae gentes ad unius
cognationem erigi possunt, quod idem speciebus generibusque
non fit. numquam enim diuersa genera sub uno genere pote-
runt accommodari. Aristoteles enim primorum generum decem
praedicamenta constituit, quae uelut aliquis fons, ita subteri-
oribus omnibus ortum quodammodo nationemque profuderint.
haec igitur decem genera quoniam generalissima sunt et supe-
rius eis nullum inueniri genus potest, ad unum genus reduci
non poterunt. quodsi decem genera prima ad unum genus
S sit genus D rursum DK est om. C quae|
CT quod cett. 3 species semper CFG 5 alia om. D ut om. F
7 et inferioribus P 8 quod| quam D 10 gens] genus CFKT nam] nam-
que C 12 genus CS 12—16 item quoniam Athenienses — deduci] CKT
item quoniam persae— (14) duci (deduci G, etiam K) item quoniam
athenienses—duci (deduci G) DFGPS 13 genus C 17 ante speciebus
add. in F 18 poterant P 19 decem] deesse D praedicamenta decem
FGK 21 profuderunt T 22 genera] praedicamenta FK 23 potest]
non potest D 24 locus quodsi—sub eisdem (p. 74, 1) bis, fol. 10b’ (S(??))
et fol. 11a(S(??)) in S scriptus est (cf. ad p. 69, 13)
patiantur. nam si substantia, qualitas et quantitas et cetera
sub alio communi genere poni non possunt, quod ipsa magis
sunt genera, nec quicquid sub substantia fuerit, id est sub
eodem genere, ut animal uel homo, uel item sub qualitate
uel quantitate, ad aliquod genus commune se poterunt appli-
care. numquam enim inueniri genus poterit quod haec decem
genera solitario et proprio intellectu intra se possit uelut
species continere. at dicat quis haec omnia decem genera si
uere sunt subsistentia, quodammodo uel entia dici posse.
flexus enim hic sermo est ab eo quod est esse, et in participii
abusionem tractum est propter angustationem linguae Latinae
compressionemque. haec igitur, ut dictum est, entia poterunt
appellari, et ens hoc ipsum, id est esse, genus eorum fortasse
dici uidebitur. sed falso. namque omnia quae inter se aequi-
uoce nominantur, numquam eiusdem continentiam generis
sortiuntur. quippe quorum substantia discrepat, non est dubium
quin generis quoque ipsius definitio discrepabit; haec autem
ut entia nominentur, non uniuoce, sed aequiuoce praedi-
cantur. nam quoniam substantia ens est et item qualitas ens,
<sed> si quis rationem definitionemque qualitatis dixerit,
DFKS(??)p.c.(ras. i ex u) ulla CGPS(??) a.c.S(??)T sunt om.
S(??) generibus om. C 4 duci ex reduci D, ex dici Sm2 dici FK
6 patiatur G pr. et om. FGP 7 non poni C (s. l. add.) 8 genera
sunt P sub om. GKST, s. l. Dm2, in mg. Pm2 id est om. D
sub eodem genere om. F 9 ut] C. om, cett. 10 applicari FPT
11 genus poterit inueniri FGK 12 genera om. F ueluti FG
14 substantia Gm1 uel] FGKSa.c. et substantia (et subst. er. S)
uel CDPS substantia essentia T possunt G 16 abusione GKPS tractus
CDm2 angustiam T latinae linguae G 17 comprehensionemque G
18 eorum om. F 19 dici om. G 20 numquid F num G generis
continentiam DP 25 sed add. Engelbrecht et definitionem FG,
post defin. add. substantiae et edd. qualitas KPa.c.
speciebusque aliquod genus solum quod possit diuersa rerum
genera cohercere.
Tunc Fabius : Abundanter haec, inquit, omnia, et de his ipsis rebus frequentius inculcatum est. sed perge ad sequentia.— Faciam, inquam. haec enim, ut arbitror, secuntur :
Ergo decem genera constituit Aristoteles in
Praedicamentis quae magis genera sunt, at uero
illae quae magis species sunt, semper in plurimo
quidem numero sunt, non tamen in infinito. at
indiuidua quae sub magis speciebus sunt, infinita
sunt semper.
Hoc enim dicere uult quod multo plures species sunt quam
genera; habet enim genus sub se plurimas species. et quoniam
decem genera rerum omnium prima sunt, species specialis-
simae non solum decem sunt, sed plures, non tamen infinitae.
indiuidua uero quae sub magis speciebus sunt, infinita sunt
et eorum intellegentia nulla umquam capi potest, quae enim |
consistentes integram superiorum scientiam capere possumus
ac retinere. si quis autem indiuidua uelit scientia disciplinaque
comprehendere, frustra laborat, sed ita iubemur a magis gene-
F edd. utrisque Dm1 brm 7 omnia] dicta sunt
omnia D 8 ipsis hiis F ad om. DPST 13 non s. l. Dm2
in om. DKP, del. C, s. l. Sm2 16 post enim add. idem C sunt
species P 18 omnium rerum FGK specialissimae] principalissimae F
19 post plures add. sunt DT, er. uid. S 23 nobis] a nobis G per
ex et Dm2
dicat substantiam, ut ponat sub substantia corpus, sub corpore
animatum corpus, sub animato corpore animal, sub animali
rationale, sub rationali mortale, has omnes species, quae sunt
substantiae, cum pro differentiis posuerit, hominis scilicet
species informabitur. nam corpus animatum ab inanimato
corpore differentia est, porro autem animal ab insensibilibus
et rationale ab inrationalibus et mortale ab inmortalibus dif-
ferentiae sunt. haec igitur omnia cum iunxeris, unam speciem
declarabis, id est hominem. nam cum dicis corpus animatum,
animal rationale et mortale, quae scilicet differentiae in sub-
alterno ordine sibi suppositae sunt, hominem demonstrasti.
sunt autem quaedam aliae differentiae, quae tales sunt ac si
dicas animal rhetoricum, quod solus homo rhetor esse possit.
sed haec differentia non specifica differentia est et substantiam
hominis naturamque non perficit, sed tantum artem quandam
scientiamque esse commendat. illae igitur in diuisionibus dif-
ferentiae speciesque prosunt ex quibus illa quae dicitur magis
species informatur, et haec uocatur specifica differentia quae
magis speciem possit efficere. ergo cum per haec descensum
fuerit ad magis species, relinquenda sunt sub magis speciebus
indiuidua nec eorum aliqua scientia requirenda, nam illa non
FGK 6 pr. sub om. K, s. l. Dm2Sm2 8 has] et
has T 9 pro s. l. DSm2 10 informatur CDST 11 post animal
add. sensibile D, s. l. Cm2 12 inrationabilibus CDFS differentiae
sunt post inrationalibus T 17 aliae quaedam T 19 differentia est
et om. CD, s. l. Sm2, et om. KP substantia CD, add. est CD
enim P 21 scientiae KPSm1 scientia qui m2 scientia D esse om.
G, er. S 22 speciesque om. K specieique F speciei* (q. er.) S
dicitur post magis P, post species F 25 ad] et DS relinquendae
DS 26 eorum] eorum est GKP perquirenda T
numerentur rhetores, nullus umquam huiusce numerationis
finis erit, cum praesertim etiam per infinita tempora in futu-
rum singuli homines rhetores esse possint.
Hic Fabius : Hoc igitur, inquit, erat quod ait :
Porro autem uel artium uel disciplinarum cum
indiuidua per homines singulos esse coeperint.
rationem ad percipiendum capere uel habere om-
nino non possunt.
Et ego : Hoc, inquam, est quod ‘cum artes uel disciplinae
quae in sua specie una ante collecta fuerant, in indiuidua
uenerint’, id est per singulos homines in infinitam multitu-
dinem innnmerabilemque sese dispertiunt; hoc autem idcirco
euenit, quod haec eadem ratio est quam Porphyrius ipse dicere
non neglexit. genus enim cum unum sit, plurimarum spe-
cierum progenitiuum est; namque sub uno genere plures spe-
cies inueniuntur. idcirco species genus illud unde profluunt.
in plurima segregant atque dispertiunt. genus autem plurimas
colligit res, sicut ipsum a plurimis iterum speciebus diuiditur.
namque homo, coruus et equus, quae sunt species, quantum
ad animal aequaliter animalia sunt. ita nomen animalis omnes
suas species intra se continet. quodsi et in homine animalis
T se DPT 2 fiunt] sunt CG 3 etiam singula FGK
singularis (om. etiam) C 4 fit CDP et om. FS, s. l. K fuer
enumerentur G 5 rhetores numerentur CT 7 possunt FGPa.c.
10 ante indiuidua add. ad P, s. l. S homines om. P, post singulos
FGK 13 quod] quia D 14 collectaque DPT fuerint FGK
in om. P 15 in om. PT, s. l. S 19 progenitiuum] progenitorum (-arum
m2) unum S 20 inueniuntur. idcirco, post add. quoniam edd. 22 res
colligit C pluribus DPSm2 item GK iterum speciebus del. Sm2
speciebus om. P 23 nam S 24 post ita add. enim FG hoc K 25 et
s. l. Dm2
modo adunatiuum, species uero diuisiuae generis et quodam-
modo multiplicatiuae. igitur quicumque ad magis genera
ascendit, omnem specierum multitudinem per genera colligit
adunatque. cum uero a magis generibus usque ad magis
species decurritur, omnis unitas generum superiorum in mul-
tifidas ramosasque species segregabitur. quod autem ait mul-
titudo capienda, proinde est ac si diceret ‘multitudo
facienda’ est; nam cum diuidis genus in species, easdem
species multas esse accipis, quas tu idem fecisti. species
tione non discrepant. namque et ipsae infinitatem indiuidu-
orum ad unam reuocant formam. singulorum enim hominum
species, quae est homo, collectiua est hoc modo. ad hominis
enim speciem cuncti singuli homines unus homo sumus,
id est prima species quae nos continet cohercetque. porro
autem ipsa species in nos multos scissa diuiditur. omne enim
quod singulum est atque indiuiduum, illud unde nascitur
diuidit, omne quod non est singulum atque indiuiduum, sed
diuidi potest, non ipsum magis diuidit subteriora quam col-
ligit.
D quoniam] quin Cm2P 2 ipso Cm2 eas Cm2
3 igitur] itaque FG 4 apte Km2 6 diuisiua DPST et quo-
dammodo] CF quodammodo et G quodammodo DKPST 7 multi-
plicatiuae] (uel -ue) CDPSm2 (multiuae m1) T multifidae FG multi-
plicatiue uel multifide K 10 post omnis add. autem, sed del. C
14 ante fecisti add. in genere C 15 ab] a Sm1 et m2 16 discrepat
FGPSm1T infinitam Sm1 19 sumus] sunt T 22 est s. l. Cm2
ante indiuiduum add. non K 23 omnem CK ante indiuiduum add.
non FGK 24 non om. F ipsum] per se ipsum FGK supe-
riora P
His igitur expeditis constat genus plurimarum esse
specierum genus et speciem plurima sub se indiuidua coher-
cere. nam si qua sunt subteriora, illa quae sunt superiora
dispertiunt et in multitudinem dissipant diuiduntque; quare
non est dubium quin superiora semper inferioribus pauciora
sunt. praedicamenta uero aliud de alio uel ad se inuicem
quae torquentur, hoc modo sunt. omnis enim res alia aut
maior erit aut minor aut aequa. omne quod est maius, de
minore poterit praedicari; nam cum animal sit maius ab
homine, poterit animal de homine praedicari. minus uero de
maiore non dicitur. nam quoniam animal est et homo et equus,
ad animal hominem si praedicare uolueris, tantum haec con-
uenit praedicatio, quantum conuenit animalis partem esse super
hominem. age enim, conuerte et dic hoc esse animal quod
hominem : quantum igitur pars est animalis, quae hominis
speciem contineat, tantum animal homo est. in illis autem
aliis partibus animalis quae aliud continent quam est species
hominis, hominis appellatio non conuenit. nam si dicas ‘animal
hoc est quod homo’, in illa parte in qua equus est animal
et coruus, ista talis praedicatio non aptatur atque ideo uni-
uersaliter non conuertuntur. nam si dicis ‘omnis homo animal’,
uerum est, si dixeris ‘omne animal homo’, falsum est. quodsi
maiora de minoribus idcirco praedicantur, quia omne minus
in se continent, et minora de maioribus idcirco non praedi-
cantur, quia maiora minoris definitionem superuadunt et
DPST genus] genus et C et genus brm 3 qua] quae
CDK 4 in om. DFG 6 sint edd. ad s. l. ex sub Dm2
7 sunt] fiunt C enim om. CT 9 praedicari poterit P 13 animalis—
hominem] CD (animal) PT animal esse hominem FG animale est ho-
minem K, in S uerba quantum—conuerte cum sup. mg. desecta 14 esse
hoc D hoc om. PT animal esse P 15 pars est om. D est pars CP
est om. T 17 continet D 19 quod est K animal—aptatur om. Tbrm,
pro quo non erit homo brm 21 post animal add. est CG, s. l. Sm2
22 post animal s. l. est Sm2 25 minorum C
potest proprio nuncupari, atque ideo quoniam aequalia sunt,
conuertuntur. dicis enim : quid est homo? risibile; quid est
risibile? homo. et item : quid est hinnibile? equus; quid est
equus? hinnibile. quodsi semper maiora de minoribus praedi-
cantur, superiora necesse est genera esse et omnia subalterna
minora fiunt. quodsi subalterna omnia minora sunt, non est
dubium quin. si quis per subdiuisionem descendat ad ultimam
speciem, quodcumque genus de uicinis sibi praedicabitur, etiam
de subalternis. namque substantia habet sibi uicinum ad
subteriora genus, ad se uero speciem, quod est corpus; de
hoc igitur substantia praedicatur, si quis enim interroget :
quid est corpus? dicitur substantia. sub corpore uero est ani-
matum corpus et sub eo animal. ergo quoniam substantia
idcirco praedicatur de corpore, quia illi est superior, necesse
est, quibus corpus superius fuerit, eisdem etiam sit substantia
superior. nam si, corpus praedicatur de animato corpore et
de animali, praedicabitur etiam substantia de animato corpore
et de animali. sic igitur quaecumque superiora fuerint, de
subterioribus non solum sibi uicinis, sed etiam longe sub-
terioribus praedicantur. nam si maiora sunt his quae sibi
uicinae sunt speciebus, multo maiora erunt etiam illis quibus
in mg. Dm2 2 possunt Fa.c.KT 3 post. nec C
5 homo omnis C risibile] risibiles (sic) F risibilis Sm2 7 quid est risibile
in mg. Dm2, s. l. Sm2 8 homo in mg. Dm2 iterum D 10 superiora
—esse et] superiora genere DS ad superiora genera P subalterno
(o in ras. m2) D 11 fiant Dm2 (sunt m1) PSm2 13 praedicabitur
repet. ante etiam F, post subalternis G, ubi praedicetur add. brm 15 de
hoc—est corpus in mg. Dm2 17 pr. est om. F 20 fuerit superius
D sit om. GK 21 corpore] corpus C 22 praedicabitur—de animali
om. P, in mg. Dm2 24 uicina D 26 multa Da.c.K
ita ad id praedicabitur, quemadmodum ipsa species antea
praedicata est. quod si ita est, non est dubium genus quoque
generis illius quod ad illud ad quod species praedicabatur,
poterat praedicari, etiam id quoque de eo <ad> quod species et
genus speciei praedicabatur, praedicari posse. nam si quis
dicat Ciceronem esse hominem, cum animal hominis genus
sit, non erit absurdum Ciceronem animal praedicari, et cum
animalis ipsius substantia genus sit, non erit inconueniens
Ciceronem substantiam praedicari, quoniam quae supersunt,
de subterioribus praedicantur et ea quae sub|teriora sunt, si
qua alia sibi subteriora habeant, illud primum genus habebunt
etiam ista subteriora et de his non inconuenienter praedicabi-
tur. igitur species de indiuiduo praedicatur ut maius, magis
genus uero de omnibus subalternis et de magis specie praedi-
catur. aequo enim modo dicitur et corpus substantia et ani-
matum corpus substantia et sensibile corpus substantia et
rationale animal substantia et mortale substantia et homo
substantia, et de ipsis etiam magis genus indiuiduis praedi-
catur. potest enim Cicero dici substantia, species uero sola
de nullis aliis nisi de indiuiduis praedicatur, ut dictum est,
indiuidua autem ipsa de nullo alio praedicantur nisi de ipsis,
id est singulis. natura autem indiuiduorum haec est, quod
om. F fuerunt Fm1K, fuer. ante species GK post
ergo add. quoniam D quando FG quandocumque K 3 est maior D
5 ad id ita G ante ea D 6 non est om. F post dubium add.
quod GK, s. l. Sm2, quin (quod m2) cum F 7 illud] aliud KSm1T
species om. D 8 ad add Engelbrecht et Hilgard quo CF, ras. ex quod
GS de quo brm 15 supteriora sibi C 17 de] et de FGKSm2 maius,
magis] magis species C 18 uero genus GT subalternis omnibus DP
22 post praedicatur add. ut dictum est FGKSm1, del. m2 26 id est om. FG
quod est rationale, mortale, <sensibile,> risibile, in pluribus et in
omnibus indiuiduis possunt et singulis conuenire. omnis enim
homo et singulatim indiuiduus et rationalis est et mortalis et
sensibilis et risibilis. atque ideo illa quorum proprietates possunt
<in> aliis conuenire, possunt de aliis praedicari, haec autem
quorum proprietas in aliis non conuenit, nisi ipsis tantum sin-
gulariter, de aliquibus aliis praeter se singulariter praedicari
non possunt. Repetendum est igitur quod omne indiuiduum
specie continetur, species uero ipsa cohercetur a genere et
unum quasi omnium corpus magis genus est et numquam
est pars, indiuiduum uero pars semper est, numquam est
totum. species autem et pars et totum merito nuncupatur,
nam ad genus pars est, ad indiuidua totum; diuidit enim
genus, ut dictum est, et indiuidua colligit. sed species pars
est alterius, id est generis, totum uero non est partis, sed
partium. namque genus unum est et plures species unius rei,
id est unius generis species pars est. et quoniam indiuidua
plura sunt et infinita sub una specie, quae illa indiuidua col-
ligit, species illa non est unius totum, id est non est partis
totum, sed plurimorum, id est partium; plures enim partes
DΡ 2 in s.l. CD 3 proprietatis F proprie-
tates KTa.c. fuit CDPST 4 catullum FGKST 5 idem] id est GK
id T 6 sensibile add. Engelbrecht 8 singulatim] DS singillatim cett.
est om. F et (uel K) sensibilis (add. est F) om. P 9 et risibilis]
KP, om. cett. 10 in add. Brandt et T haec] brm horum codd.
11 nisi] nisi in se C non in se T post tantum add. indiuiduis FGK,
s. l. Sm2 12 praeter se singulariter om. F se om. K, s. l. Sm2
13 igitur est DPST 16 alt. est ante pars K, post DT 21 et] ad F
22 post. est om. F 24 partis (ex pars,)—indiuiduorum in mg. Dm2
Sed de genere et specie sufficienter dictum. et quoniam
matutinae salutationes uocant, in futuras noctis uigilias quod
est reliquum transferamus.
Multa nobis a parente natura excelsius quam ceteris
animantibus grauia illustriaque concessa sunt. quae nos ita
quasi quaedam benigna artifex humanitatis excoluit, ut primum
nobis reputandi considerandique animos rationemque concederet,
post uero ratione reperta proloquendi conferret usus iussis-
setque nos non corporis sensibus a beluis, sed mentis diuini-
tate distare. quae cum se sibi adiunxerit et a suae uiuacitate
naturae non discesserit, tunc uero sicut ipsa est aeterni generis,
ita quoque famam in posteros uitamque gloriae infinitissimis
temporibus coaequat. sin uero se prauis libidinibus corporis
ores curatioresque reddamus, non ea re qua pecudibus nihil
distare possumus, sed quo caelestium uirtutum similitudine
aeternitatis gloriam factis egregiis dictisque mereamur. sed de
his alias, nunc ad propositum reuertar.
Cum igitur alterius noctis consueta lucubratio uigiliaeque
uenissent, credo hesternae rationis subtilitate captus uel qua
ipse est cupiditate discendi audiendique studio uigilantius
quam umquam surrexerat, Fabius ad me perrexit. qui post-
quam consalutatus sequentis a me operis promissam con-
tinuationem reposceret, Faciam, inquam, non inuitus, quippe
cum nec mihi sit in uita quicquam melius agere et tu hanc
mihi iucunditatem studio tuo augeas, quod mihi perquam
gratissimum est. placuit igitur ut, quoniam hesterna dissertio
speciem explicuerat, alterius expositionis principium de sequenti
differentia sumeretur. — Hic Fabius : Uberrime. inquit, a te
hesternis uigiliis de generibus et speciebus expositum est.
sed, ut dici audio, subtilior de differentiis tenuiorque tractatus
est. — Non. inquam, inmerito. nam uarie acceptae differentiae
uarias habebunt etiam potestates. erunt namque alias genera,
alias species, alias uero differentiae. sed hoc postea demonstra-
bitur, nunc uero ita, ut arbitror, textus est :
Omnis differentia et communiter et proprie et magis proprie dicitur.
Differentiam quoque multis modis appellari designat. dicit
autem tribus his modis fieri differentiam, cum aut communes
sunt aut propriae aut magis propriae. communes sunt quibus
omnes aut ab aliis differimus aut a nobis ipsis. nam sedere
uel ambulare uel stare differentia est; nam si tu ambules,
ego uero sedeam, in situ ipso atque ambulatione differimus.
et item ego cum nunc sedeo, postea uero si ambulem, com-
muni a me ipso differentia discrepabo. propriae uero sunt
om. F qua et est er. S ipsa (sic etiam K) ex ipse in
ras. Sm2 4 numquam GKSm2 q m1 5 resalutatus T sequentiam mei
(me C) Cm2T continuationemque C 7 melius] iocundius uel melius G
8 iucunditatem] T iocunditatem cett. 9 dissertatio m 1860 10 expli-
cauerat K 14 uariae CDF 16 pr. alias in mg. Cm2 17 ita om. DK
19 magis] maxime Dm1S; Porph. p. 8, 8 sed cf. magis infra
22. 86, 4. 9. al. 21 aut..aut] autem.. et D 25 ipso om. F
26 nunc s. l. Dm2
permutant, ut est rationalis uel mortalis hominis differen-
tia. harum autem communes et propriae differentiae sub
eadem specie singulos a se faciunt discrepare, illa propriis
differentiis, illa communibus, magis propriae uero totam natu-
ram cuiuslibet speciei substantiamque permutant et ab aliis
speciebus segregant atque disiungunt. harum ergo communes
et propriae differentiae, quoniam speciem non permutant, sed
formam quodammodo et habitudinem solam faciunt discrepare,
alteratum facere dicuntur, id est non integrum alterum facere,
id est non integre permutare, sed quodammodo discrepantiam
distantiamque faciunt, atque ideo non uocantur alterum facien-
tes, id est permutantes, sed magis alteratum, id est non
integrum alterum facientes. illa uero tertia, id est magis pro-
pria, quoniam substantialis est et ipsius speciei inserta naturae,
alterum facit. nam quoniam homo atque equus quantum ad
quod animalia erant, una illis erat substantia, ueniens ratio-
nale disgregauit omnino speciem et funditus alteram fecit.
ergo communes et propriae differentiae alteratum facientes
uocantur, magis propriae alterum facientes. constat igitur dif-
ferentiarum alias facere alterum, alias alteratum. illae quae
faciunt alterum, substantiales sunt et omnes naturam speciem-
edd. (Porph. p. 8, 14 sed cf. infra p. 88,
6. 91, 12 3 singuli] indiuidui K hominis sunt om. T quoque
T 4 modo om. CDPT istae F propria G 7 horum DFGKPS
10 substantiam D 17 non s. l. Cm2 18 alteratum Dm1 proprie
PT propriae S 20 atque] et D 21 ante quod add. id FGK, s. l. Sm2
24 ante propriae add. autem P, post FGK 25 post. alias om. F, s. l. K
illae] illae uero C 26 ante substantiales add. quae CDPS (del. m2) T
omnem P post omnes add. quae C
quin hominis speciem facias et speciei huius sint perfectrices.
atque ideo specificae nominantur, quod et permutant naturam
et ipsam substantiam cuiuslibet illius speciei constituunt.
illae uero aliae nihil aliud efficiunt nisi alteratum, quippe
cum aut proprietate quadam formae alius distet ab alio | aut
aliqua habitudine et dispositione aliquid faciendi. illa igitur
magis propria differentia, quam specificam nominamus, sola
poterit in generis diuisione congruere. etenim ceterae nihil
ad substantiam, sed ad quandam quodammodo eiusdem simili-
tudinis discrepantiam distantiamque ponuntur. nihil enim in
illis praeter alteritatem solam reperire queas, quippe quae non
constituunt species, sed constitutas iam et effectas magis
propriis suis qualitatibus ipsae discriminant.
Quod autem dicit :
Repetenti nunc a superioribus dicendum est
differentiarum alias esse separabiles, alias in-
separabiles,
hoc est quod hic nunc diuisio alia rursus assumitur. nam
cum prius differentiam in tribus partibus separaret et postea
tres illas in duarum tantum numerum quantitatemque colligeret,
ut alias alterum facientes esse diceret, alias alterantes, ipsarum
rursus trium tertia sumitur facienda diuisio. dicit enim alias
om. CPT, s. l. Sm2 specificales G specificale Sm1 5 eius
Dm1 hae T sunt CGT 7 substantiam] sub F illius post speciei P
alius brm 9 aliud Pm1 distat G 10 habitudinem F 11 magis|
maxime S 12 diuisionem DFT 15 solum CPm1ST 17 ipse discrimina-
uit G 19 a s.l.K, in ras. S est in mg. Pm2, om. CDT 20 in-
separabiles] esse inseparabiles DGP 22 alia diuisio CST 25 in mg.
figura quaedam res explicatas inlustrans est in C 26 rursum P di-
citur DPT dicuntur S
ferentiae utraeque, ut caecitas oculorum uel flaua caesaries
uel corporis proceritas, quae sunt propriae differentiae, uel
certe rationabilitas uel mortalitas. quae sunt magis propriae
differentiae, possunt numquam ab hominis specie segregari.
sedere uero uel currere, quae communes sunt, separantur a
singulis et item rursus adduntur, earum uero quae sunt inse-
parabiles, aliae per se ueniunt, aliae uero per accidens. et
illae quae per se ueniunt, a magis propriis manant, illae quae
per accidens, a solis propriis effunduntur. et inseparabile acci-
dens est quicquid per inseparabilem propriam differentia unim
cuique speciei contigerit. sed quamquam propria et magis
propria inseparabiles differentiae sint, numquam tamen illam
superiorem formam naturamque commutant. nam magis propria
semper alterum, propria uero solum semper efficit alteratum.
huc accedit quod inseparabiles propriae possunt alicui plus
minusue contingere, inseparabiles magis propriae nec cumulis
intentionis augentur nec imminutione decrescunt. potest enim
alius procerior, alius fuscior, deductioribus alius capillis, alius
om. T 2 fuerunt DF 3 remaneret T 4 etiam nunc C
post. in om. FK 5 separabilis—utraeque] (differentia om) G separabilis
differentia est. Differentiae uero utraeque F separabilis. Aliae nero dif-
ferende proprie et magis propria utreque K separabilis differentiae, sui
ille uero (s. i. u. om. D) utraeque DT separabilis. differentias uero utreque
(as in ras. uero s. l. utreque del. m2) S separabilis differentia est. Reli-
quae C separabiles differenciae sunt. Propriae uero et magis propriae
utraeque inseparabiles sunt. Neque enim P 6 ut om. DPT, s. l. Sm2,
id est C caecitatem (uel ce-) DFPST oculorum om. C fiauam
caesariem (uel ce-) DFPST 7 proceritas] C proprietas GK proprie-
tatem DFPST 8 rationabilitatem uel mortalitatem DFPST 9 possimus
umquam Sm1T possumus numquam Sm2 segregare DPm1ST 15 se-
parabilem D 16 propriae et magis propriae FGS 17 sunt DPa.c.
(ras. corr.) 19 uero om. CST 20 quod] quoniam F
alicui plus minusue esse posset genus, possent etiam differentiae
uel intentione crescere uel remissione decrescere. nam quo-
niam animal non est plus homini quam equo neque equo
quam ceteris, et aequaliter subiectis omnibus genus est.
sic specierum differentiae quas specificas appellamus, maius
minusue non capiunt. nam si animal rationale mortale hominis
definitio est et hominum nihilo minus singulorum, non est
dubium quin haec definitio ad omnes homines singulos aequa-
liter semper aptetur et nulli neque plus neque minus con-
ueniat. quod si ita est, partes quoque totius definitionis, quae
sunt differentiae, tales erunt, ut nulli neque plus neque minus,
sed aequaliter semper et conuenienter aptentur. partes autem
huius definitionis sunt rationale et mortale. rationale igitur et
mortale, quae sunt magis propriae differentiae, plus minusue
non capiunt.
Ab hac igitur, id est separabilium inseparabiliumque
differentiarum diuisione tribus modis differentias speculamur.
nam aut separabiles sunt aut inseparabiles, inseparabilium
uero aut per se ueniunt aut per accidens. quae per se ueniunt,
aliae sunt quae genus diuidunt, aliae quae speciem informant
atque constituunt. sed de superioribus prius dictum est, nunc
autem de his quae genus diuidunt et speciem constituunt,
disseramus. omnis quaecumque fit generum diuisio in species,
si earum specierum alia subdiuisio fiat et a magis generibus
om. D 4 post. sunt om. KSm1, post mortales s. l. m2
atque] et D 5 alicuius FPSm2 posset] Sm2 possit cett. possint
T 11 et om. K, s. l. Sm2 singulorum nihilo minus D 17 pr. et
om. K, s. 1. DSm2 20 id est] CT id est et cett. 22 inseparabilium]
inseparabiles CP 25 prius om. G plus D 26 et] uel CDP con-
stituunt] informant T 27 sit G
diuisa est, et sit substantia, post substantiam animatum corpus
et inanimatum, sub animato corpore sensibile et insensibile,
sub sensibili, id est animali, rationale uel inrationale, sub
rationali mortale uel inmortale, hae igitur differentiae eaedem
species sunt, si contra se ipsas in diuisione respiciantur. et
diuidunt genus hoc modo. nam quoniam sub substantia ani-
matum corpus et inanimatum posuimus, si animatum corpus
contra inanimatum respicias, substantiam diuisisti. si uero
subalterna genera in ipsis differentiis aspicias, speciem con-
stitues. nam si animatum corpus et quod sub ipso est sensi-
bile corpus aspexeris, animal respexisti. item si rationalem
differentiam contra inrationalem acceperis, genus quod est
utrorumque, id est animal diuisisti. si uero sub eodem ordine
rationalem differentiam et mortalem accipias, hominis sine
dubio speciem demonstrasti. ita hae differentiae alio modo
acceptae fiunt generis diuisibiles, id est genera diuidentes,
alio uero modo fiunt constitutiuae specierum, id est quae
species declarent atque constituant. nam si contrarias dif-
ferentias respexeris, diuides genus, si uero subalternas, spe-
om. DS 3 si s. l. Sm2 5 speciei] in speciei brm 6 sit]
sicut D (ex ut m2) S (cut er.) T post substantiam add. corporeum et
incorporeum. post corporeum F 8 sub s. l. Dm2 uel] et FG 9 uel]
et GK haec DKP eidem P 11 diuidant FGK sub om. KT,
s. l. DSm2 substantiam KSm1 substantia—respicias] substantia
corporeum et incorporeum. post corpus enim animatum et inanimatum
posuimus si corporeum contra incorporeum respicias F corpus animatum
C 14 constituisti FGK 16 respexisti] respexeris P post si s. l. sub
Sm2 17 post inrationalem add. differentiam CKPST 18 utrarumque P
19 post mortalem add. differentiam CPST aspicias S 20 haec P
24 diuidis GP
si contra inrationale et inmortale respexeris, diuisibiles sunt
et generis differentiae, sin uero idem ipsum rationale et mor-
tale ad superiora comparaueris, species erunt eius quod eas
continet animalis. si uero rationale atque mortale ad subrectum
hominem consideres, genera eius constitutiuasque differentias
contemplabere. at uero de illis aliis inseparabilibus. id est
propriis, cadunt differentiae inseparabilis accidentis. insepara-
bile namque est accidens caecitas oculorum et nasi curuitas
et alia huiusce modi. et idem de separabilibus accidentibus,
id est de communibus. separabile namque est accidens uigi-
lare, dormire et currere uel sedere. quod autem dicit :
Sic igitur composita sit super omnia substantia et sint eius differentiae diuisibiles animatum et inanimatum, contrarias differentias in species monstrat. quod autem dicit :
Haec differentia animata atque sensibilis soci-
ata substantiae perficiet animal,
constitutiuas specierum differentias monstrat. sic igitur uariis
modis acceptae uarias uirtutes formasque sortitae sunt. sed
et diuisibiles et constituturae utraeque specificae nominantur
pr. et om. C, del. Pm2 2 atque accidens T 3 eonpactione F
4 etiam om. F, ante ipsa T differentias—et mortale (6) in mg. Dm2
5 contra] et S 6 et generis differentiae om. C 8 atque] et C 9 con-
stituasque Dm1Pm1 10 contemplare DPm1 12 est namque FG est
er., post accidens s. l. Sm2 13 huius DS idem] idem fit FGK
de ex in Dm2 14 id est] idem C communionibus D accidens
est CK 15 et om. FG uel] et FG 16 sic om. F si Sm2 20 dif-
ferentiarum DPT differentia id est C 21 substantia DT sub substan-
tiae S ad substantiam C perficiet] F perficietur GK perficit CP
perfici*t D perficiat ST 22 speciei D specie (-e P) PS igitur]
ergo T 23 uarias uarietates, in mg. corr. F
Has autem specificas differentias qui de differentiarum
definitione tractauerunt, tales esse declarant quibus species a
genere abundant. quid autem sit, breuiter explanandum est.
controuersia est utrum genus differentias specierum suarum
in se habeat an minime, ut puta : animal sub se habet species
rationale et inrationale, id est hominem et uerbi gratia equum;
rationabilitatem igitur et inrationabilitatem, id est hominis
uel equi differentias, quibus a se species sub animali positae
differunt, utrum habeat utrasque animal an non habeat. nam
si animal, quod genus est, neque rationale neque inrationale
est, species quae sub ipso sunt positae, istas differentias non
habebunt. nam si genus istas differentias non habebit, unde
erunt speciebus differentiae, quibus a se ipsis differunt? sed
si quis dicat esse in genere istas differentias, non enim haberent
species, nisi prius genus habuisset, aliud maius continget
incommodum. nam quoniam aeque sunt species quae sub aliquo
genere supponuntur, et aequaliter homo atque equus sub ani-
mali genere ponuntur neque homo prius est neque equus, sed
uterque aequaliter animati species nominantur. igitur si ra-
tionale atque inrationale aequaliter sub eodem genere sunt,
del. Sm2 diuisionibus FGK 3 sunt om. F discrepatio-
neque D 7 habundent FG explicandum GKP 8 ante contro-
uersia add. in DS 10 ante equum s. l. et S 11 rationalitatem T
inrationalitatem T 13 post post. habeat add. quaestio est F scil. questio
est s. l. Gm2 14 est genus D post rationale add. est DFKP, ẽ
er. uid. C neque inrationale in mg. Dm2 15 est om. DFKP, postea
add. T 18 ista D post haberent add. differentias K, post species
FG 19 species s. l. Cm2 speciem P habuissent P magis FGP
21 ponuntur D 22 genere om. C 23 animati] DGp.c.(in mg.)K
(ros. ex -manti,) P (in ras. m2) T animatae FGa.c.S animalis C nomi-
natur C
nequit. quid igitur? dicendum est quoniam genus actu quidem
ipso, quod Graeci
quantum homo ridens ab eo qui ridere possit, non tamen
rideat. ille enim agit ipsam rem. ille tantum potest, non etiam
agit. sic igitur et animal. namque homo actu ipso rationalis
est. semper enim homo rationalis et nihil aliud est; et equus
semper inrationalis, et eius inrationabilitas in actu posita est.
at uero ipsum animal rationale uel inrationale non ipsum agit
neque est in eorum actu positum, sed in potestate. potest
enim ex se rationale atque inrationale profundere. quare quo-
niam species actu differentias continent, genus uero potestate,
species a genere merito differentiis abundare dicuntur, quoniam
quod genus potest, id est differentias facere, species non solum
possunt, sed etiam agunt; in ipsis enim speciebus positae
informataeque sunt.
Est autem alia differentiae definitio talis, quae dicat
differentiam esse quae ad plurimas species in eo quod quale
sit praedicetur. differentia ad res plurimas dici potest, ut
rationale dicitur ad hominem — homo enim rationalis —,
dicitur ad deum; deus enim rationalis dicitur, sed non in eo
post. uno] in uno K 3 uno] in uno C 6 brm energian
CPm2 energiam (-iã GST) FGSp.r. T eraergenciam D (m2, om. m1) Pm1
(merg-) Sa.r. energitim K 8 diffundit K uocat Cm1 9 expla-
nandum C 10 qui] quod DGKPS 13 post. eat post rationalia C, om·. post
aliud CT 14 inrationalitaa T 15 post. ipaum om. C ipae DS 23 aliae
Dm1F talis diffinitio FG 25 post differentia add. enim F 26 post
enim add. est FG, post rationalis s. l. Cm2 27 post pr. dicitur add.
etiam Cm2
rogaueris, inrationabilia praedicantur. bona igitur et recta haec
est definitio, id est :
Differentia est quod ad plurimas res specie distan- tes in eo quod quale sit praedicatur.
Et de mortali uero et de aliis differentiis eadem est ratio.
Sequitur locus perdifficilis, sed transferentis obscuritate
Victorini magis quam Porphyrii proponentis, qui huiusmodi
est. dicit omnem rem quaecumque est corporea, ex materia et
forma constare. namque si statuam dicas, constat statua ex
aere uerbi gratia et figura illa quam ei suus fictor inposuit,
et est materia ex quo facta est aeris, figura uero, id est forma,
qua aes ipsum formatum est. nam si hominem formabis ex
aere, erit hominis forma, aes uero materia. eodem modo etiam
genus. namque genus in modo materiae accipitur, differentia
uero in modo formae. etenim quemadmodum quaecumque illa
res ex materia et forma consistit, sic etiam omnis species ex
genere et differentia. namque genus ita est hominis, ut est
statuae aes, differentia uero sic est hominis, ut est forma illa
ex qua aes effictum est. nam sicut ex aliqua figura quae ex
aeris materia efficta est, cuiuscumque illius species statuae
GK 3 rationalem] F rationale cett. 4 inrationalitas
Dm1 5 et ad piscem om. C 6 inrationalia T 7 alt. est om. G
13 dicit] post rem F dicit enim GT materiali T et] D, om. T
uel cett.; an uel seribend.? cf. Bonnet, Lat. de Gréy. de Tours p. 315
15 quam] quod D 16 ante materia add. aeris, om. post est F, ubi ab
aeris G qua brm id est om. F 17 formauit CDFPT ante ex
add. et CP, ras. in DS 18 modo] modo quo CDT 19 modum GKT
21 et forma] formaque G 23 sic] ita P hominis est FG 24 effec-
tum CDm1FGPm1T 25 materie PT (-e) eifecta CFPm1
duo compares ad quattuor, dupla proportio est, sin uero
uiginti ad quadraginta, eadem dupla. sub eadem ergo propor-
tione sunt quattuor ad duo, sub quali quadraginta ad uiginti.
quod utrique duplex est numerorum comparatio. sic igitur
qualis proportio est, id est comparatio materiae et figurae.
talis est proportio generis et differentiae, et ista quattuor sibi
proportionaliter sunt. eodem enim modo ex materia et figura
species cuiuscumque illius fictionis formata est, quemadmodum
ex genere uel differentiis species cuiuscumque illius animantis
inanimantisue formatur. quod Victorinus scilicet intellexisse
minus uidetur. nam quod Porphyrius
Omnes namque res ex forma et materia consistunt,
ipsa autem forma inrationabilis est,
tollendum est inrationabilis est et dicendum proportio-
nabilis est. et subterius paululum ubi habet :
Iam omne genus simile materiae est et consistit
inrationale,
CG cum om. CD, s. l. Sm2 post. in om. D ante
uenerit add. cum C si s. l. S 2 post hominis add. enim DPm2
etiam m1 3 rei similis illius C 4 cognata C 5 sin] si CDS sint
Fa.c. 6 proportiones KSp.c. 8 utraque FG 11 modo enim G
12 species om. FGK cuiusque DGT forma FGK 13 uel] et PT
cuiusque Ga.c.PTa.c. animantis inanimantisue] generis F 14 mi-
nus intellexisse FP 15 b 1546 in indice erratorum analogon
CFKSm2 analongo m1 anagolon DGPT 16 proportionale] D proportio-
naliter CGPST proportionabiliter FK (item 96,2) r alogon DFGS
agolon uel sim. CKPT 17 habetur FGK scriptum hoc modo DFGKP
18 omnis P constituunt K consistit P 19 autem] enim C inrationalis DT
20 et—eat om. CDPST 21 habetur FGK 23 (et 96,1) inrationabile FKP
Sequitur item alia definitio, quae est huiusmodi. dicunt
enim esse differentiam quod possit separare quicquid
sub eodem genere est, et recte dicunt. nam dum sub eodem
genere sit homo atque equus, quia utrumque est animal, cum
uenerit rationale uel inrationale, equum atque hominem, quae
sub eodem genere sunt, diuidunt atque discernunt. sunt igitur
illae differentiae quae possunt res sub eodem genere sepa-
rare. Est autem alia definitio : differentiae sunt qui-
bus quidque ab alio distat. nam homo atque equus ratio-
nali atque inrationali differentia discrepant, cum unum sint
quantum ad genus. et hoc est quod dicit :
Differentia est qua differunt singula, quia per se
ipsum genus est et illa quae rationabilia sunt, nos
scilicet, et illa quae inrationabilia sunt. namque et
homo et equus et auis haec omnia genus unum sunt,
id est animal. namque animal horum omnium ge-
nus est.
Sed si de hoc loco in quo positum est quia per se ipsum
CGKT proportionale est C est proportio-
nabile F est om. DΚ 2 consistat CP 3 in—fictione om. P 4 ea P
proportio ante est D, om. P 5 specie* (s er.) DS animati atque
inanimati] generis F 8 pr. eodem om. CDP, er. S; Porph. p. 11, 19 FK 10 uel] atque C qui D quod K
13 post definitio add. differentiae C 14 quodque T unum quodque C
alia GP 15 discrepat (ante differentia D) DGSm1T sit DST
18 rationalia T 19 scilicet post illa repet. D inrationalia KST
et om. FKT 20 haec] et C et haec T unum] suum DSm1T suum
sunt uel unum C 23 loco om. F
rationabilia sunt animalia, nos scilicet, et illa quae inrationa-
bilia sunt’. quod si sic esset, nullus esset error omnino. nunc
uero genus quod ait, pro animalis nomine intellegendum est.
item dii atque homines cum utrique rationales sint, mortali-
tatis tamen nomine adiecto differunt discrepantque. sic igitur
differentia est qua singula differunt, sed hoc non simpliciter,
sed illas tantum differentias huiusmodi esse putandum est,
quae ad substantiam prosunt et quae ad id quod est et quae-
cumque speciei possint esse aliqua pars. quod huiusmodi est.
si equus atque homo, quorum utrorumque unum genus est
animal, a se differunt rationali atque inrationali qualitate,
attamen ista rationabilitas et inrationabilitas in substantia
ipsarum specierum est hoc modo. nam neque equus potest
esse sine inrationabilitate neque homo sine rationabilitate.
atque ideo istae differentiae prosunt ad aliquid esse speciei
illi cui fuerint accommodatae et substantiae ipsius partes
sunt. nam cum homo ex his differentiis constet, id est ex
rationali et mortali, rationale et mortale solum positum pars
est substantiae hominis. nam si utraque simul unum hominem
faciunt, non est dubium quin ad substantiam hominis efficien-
dam una quaeque earum res pars esse uideatur. quare illae
F sint F 2 planior Sm2 edd. 4 quia] FP uel quia K
quae CDG qua S, om. eum loco plenior (2)—animalia sunt (4) T
6 error esset G 8 rationabiles Sm2 sunt DPT mortalis Dm1Fa.c.
K 9 nomine tamen G discrepanti DPm1 (-tes m2) T 12 prosint
FK pr. et om. GKPST 13 speciei] D species cett.; an <substan-
tiae> speciei? cf. 16 ss. p. 98, 1.15 possint] F possit GKST, post
esse D possunt (post pars) C, om., sed potest post pars P 14 unum
om. GP 15 rationabili atque inrationabili T 16 et] atque C 18 in-
rationalitate DS rationalitate DG 19 differentiae istae C aliquod
D speciei ante esse F specie D 21 post. ex om. CPT 22 mor-
tali et rationali ST 23 hominem unum C 25 res earum C esse
om. G uidetur F uideatur] hic desinit cod. D
sistit, quia nauigat, quamuis hoc nullum aliud animal habere
possit, id est nullum possit animal nauigare. eodem modo et
esse rhetorem nel grammaticum. has igitur differentias quae
ad esse non prosunt, sed tantum artem aliquam scientiamque
commemorant, non ponimus specificas esse, quamuis una quae-
libet animalis id species habeat. ergo considerandum est, ut
quotiens dicimus definitionem differentiae illam, ‘differentiam
esse qua differant singula’, illam significari differentiam intel-
legamus quae ad aliquid esse prodest et quae est alicuius
pars substantiae speciei, illas uero quae ad esse non prosunt,
in hoc genere differentiarum, quamuis singulae cuiusque sint,
non ponamus.
Sed quoniam de differentia dictum est, de proprio ex- plicemus.—Tunc Fabius : Ut arbitror, consequens est :
Proprium quattuor dicitur modis, dicitur namque
proprium quod uni speciei accidit, etiamsi non om-
nibus.
Et ego : Quattuor ergo modis propria diuiduntur. est enim
proprium quod uni accidit, etsi non omnibus, ut est rhetor
speciei, id est homini accidunt, non tamen omnibus. neque
CT 5 non conuertitur] FSm2 conuertitur KSm1 non
uertitur CGPT 7 animal possit CFP 9 scientiamue ST 11 ante
habeat add. non C 12 differentiam ante illam C, post esse ST
14 prodest esse F 15 illa Sm1T 20 ante Proprium add. inscript.
DE PROPRIO CGm2PSpbm, om. Tr, relicto spatio FK pr. dicitur ante
quattuor C, post modis P 25 geometer] FGm2KP geometres Cp.c.ST
geometros Ca.c.Gm1 26 hominis F non tamen] etsi non P
homo bipes est, sed non soli hominum speciei accidit, sed
etiam auibus. est item tertium proprium quod omni et soli et
aliquo tempore accidit, ut est in pubertate pubescere et in senecta
canescere. namque et omnibus hominibus euenit et nulli alii
speciei nisi soli hominum et aliquo tempore; constitutum enim
tempus est uel adolescentibus pubescendi uel senescentibus
canescendi. neque enim a sexto anno uel septimo aliquis pube-
scit aut a uicesimo canescit, nisi forte aliquid accidit noui.
quartum proprium est quod uni speciei accidit et omnibus
sub eadem specie indiuiduis et omni tempore. nam risibilem
esse hominem et uni speciei solum, id est homini, contingit
et omnibus sub eadem specie indiuiduis; omnes enim singuli
homines rident et omni tempore. numquam enim tempus fuit
ut quicumque ridere non posset. sed risibile dico potestate,
non actu. namque etsi non rideat homo, tamen quia ridere
potest, risibilis appellatur. et sunt integre et uere propria ista
quae et uni et omnibus et omni tempore insunt, namque haec
speciebus suis conuerti possunt. si enim dicas : quid est homo?
risibile, si : quid est risibile? interroges, homo praedicabis.
illa nero alia, bipes uel grammaticus, propria quidem sunt,
sed conuerti non possunt. nam grammaticus semper homo,
homo uero non semper grammaticus, et e contrario homo
om. GK geometri K 7 ante aliquo add. in P, s. l. Sm2
ut] id CGT senectute CK 8 ad canescere in mg. ł senescere G
nam CSm1 9 in aliquo ut 7 10 adolescenti C adulescentibus S 11 ca-
nescendi] FKSm2 senescendi CGPSm1T ante a sexto add. a quinto
uel F anno om. FK septimo] a septimo FP 12 a om. KS
accidat (ante aliquid K) FKSm2 13 accidit speciei K 14 risibile F
et Hilgard, qui hominem (15) del. 17 rident] risibiles sunt C 19 actu]
in actu G 21 pr. et om. K et omnibus om. C 24 illa—grammaticus
(26) in sup. mg. Cm2 bipes] id est bipes C 25 semper homo—homo
semper] semper homo est. Sed e contrario homo non semper grammaticus
est. Itera homo semper P
Sed quoniam de propriis dictum est, de accidentibus sequens tractatus habeatur. — Tum Fabius : Definit Porphy- rius accidens si :
Accidens est quod infertur et aufertur sine eius in
quo est interitu.
Hoc autem dicere uidetur, illud esse accidens sine quo potest
constare illud cui accidit; ut puta si forte casu aliquo cuiquam
facies inrubuerit, abscedente rubore inlaesa facies permanebit,
sicut eueniente non laesa est. diuidit ergo accidens in separa-
bile et in inseparabile. namque separabile accidens est, ut puta
si quis sedeat uel ambulet, inseparabile est, ut si dicas cor-
uum nigrum, cygnum album; a quibus haec accidentia separari
non possunt. nascitur autem huiusmodi dubietas, utrum superior
definitio uera sit et omnium accidentium nomen includat.
nam quoniam sunt quaedam, ut ipse ait, accidentia insepara-
bilia, in his talis definitio uidetur conuenire non posse. nam
si separari non possunt, non est in illis uera definitio quae
dicit accidens esse quod et inferri et auferri potest sine eius
in quo est interitu. nam cum inseparabilia sunt, auferri non
possunt. sed haec tam uehemens quaestio soluitur sic, quod
haec ipsa definitio de accidentibus facta est potestate, non
om. CFP semper bipes C 2 similiter om. C post modo add.
(scil. S) quo et risibile GSm2, post proprietas F 4 respondebitur T
post hinnibile add. interroges F 7 post habeatur add. DE ACCIDENTI
CKPS, om. F (linea uacua) T, ante Accidens (9) add. bm, DE
ACCIDENTI. De accidenti porphirius sic definit G Tum Fabius om.
CGP post Definit add. igitur C 11 constare potest C 12 cuique T
14 diuiditur brm; Porph. p. 12, 25 T 22 quae] qua GK 23 pr. et om. F 24 sint G 25 resoluitur F
intellegat colorem istum Aethiopem uel coruum posse amittere,
plumarum tantum color in coruo mutabitur et erit auis alba
specie et forma corui, si quis hoc intellegat, at uero hominis,
id est Aethiopis, amisso nigro colore, erit eius species candida,
sicut etiam aliorum hominum. ergo hoc non ideo quia fiat
dicitur, sed ideo quia, si posset fieri, huius accidentis suscep-
trix substantia non periret, quod ipse hoc modo demonstrat :
Potest autem subintellegi et coruus albus et
Aethiops | colorem suum perditurus sine interitu suo
Nihil enim ad speciem impedit, si Aethiops uel coruus amisso
colore in propriae substantiae natura permaneat. Est autem
alia definitio, quae est huiusmodi :
Accidens est quod contingit alicui et esse et non esse.
Nam quod in substantiam non conuertitur, id accidens esse
dicimus, id est non in substantia insitum, sed extrinsecus
ueniens. ergo ea quae contingunt et esse et non esse, ideo
accidentia uocata sunt, quoniam in substantiae ratione non
accipiuntur, si enim in substantiae ratione ponerentur, numquam
non essent, et si non essent, numquam esse possent. nam
quoniam uerbi gratia ratio in substantia hominis est, numquam
homo esse poterit inrationalis, quoniam inrationabilitas in sub-
stantia hominis non est. ex hoc ergo uenit etiam alia defi-
brm 6 tamen G in] et in K 7 species ex specie K
intellegit K 8 erit post species F, om. K ei P 9 aliorum etiam PST
hoc om. P hac F fit P 15 ad] et ad CG 20 substantia CFGPT
uertitur GPST 21 dicimus] monstratur K exterius G 22 ea] ea
ratione F 24 accipiuntur] ueniunt T perueniuntur (sic) P 27 homo
om. G irrationabilis edd. irrationalitas P 28 alia] illa K
dicatur.
Explicitis igitur atque expeditis his quae proposuit, id est
genere, specie, propriis, differentiis accidentibusque, tractare
nunc exequitur illa quae inter haec communia omnia uel quae
differentiae sint. et primo omnium simul inter se communiones
explicat, post etiam singulorum, et dicit omnium esse com-
mune de pluribus praedicari. namque genus praedicatur
de speciebus et de indiuiduis, eodem modo praedicatur et
differentia de speciebus et de indiuiduis, etiam proprium et
de speciebus et de indiuiduis praedicatur, at uero species de
solis tantum indiuiduis appellatur. genus enim praedicatur de
equis, hominibus, bobus et canibus, id est speciebus, praedi-
catur item et de his quae sub ipsis speciebus indiuidua con-
tinentur; nam sicut species ipsae canis uel equi uel hominis
om. C in om. F 5 praedicabitur GK 7 post praedicatur
inscript. habet K, post sint (12) CG, post dicit (13) DE COMMVNIB. in
ras. Pm2, post praedicatur add. quae sit omnium communio Sm1, del.
et s. l. QVE... SIT OMNIV COMMVNIO VEL PROPRIETAS m2, in-
script. om. FT; inscriptiones capitum uncis inclusimus ut ex Edit. sec.
inlatas; cf. Proleg. DE COMMVNIBVS] Porph. p. 13, 9 item fere
(plerumque om.) in seqq. capp. 8 ante ACCIDENTIS add. ET
GK PROPRII C proprii accidentisque brm 9 igitur om. C
10 genere] de genere F differentiis accidentibusque] C differentiisque cett.
12 sunt G 13 post singulorum add. proprietates FGK, s. l. Sm2 14 plu-
rimis T 16 post. et om. CK 18 enim] autem C praedicatur] ut (om.
FK) animal praedicatur FKbrm 19 bubus GT et om. K 21 ipse
species K species ipsa PT ipsa (om. species,) CG equus uel homo C
dicatur. eodem modo et ad Ciceronem. nam cum sub hominis
specie indiuiduum sit, et ipse rationalis appellatur. proprium
autem de specie praedicatur. cum dicitur species, quod est
homo, risibilis et cura dicitur Cicero risibilis, quod est indi-
uiduum, monstratur proprium de indiuiduis praedicari. species
uero de suis tantum solis indiuiduis praedicatur. interrogatur
enim : quid est Cicero? et homo respondetur. accidens uero
ante praedicatur de indiuiduis et postea de speciebus. nam si quis
dicat : homo sedet, quod est accidens separabile, cum quicum-
que singulum hominem, id est indiuiduum, sedere uiderit, tunc
id et de specie praedicat, ut dicat : quoniam Cicero sedet,
Cicero autem homo est, homo sedet. eodem modo inseparabile
de speciebus et de indiuiduis praedicatur.
Expeditis ergo ‘omnium communionibus, generis et differentiae
primum communiones differentiasque declarat. et primum dicit
generi cum differentia esse commune quod ab utris-
que species continentur. nam genus, quod est animal,
continet speciem hominis atque equi. porro autem rationale,
quod est differentia, continet et hominem et deum, et inratio-
S 3 et] uel KT 5 eodem] eo CGPST
et om. C 7 autem] uero T 12 ante om. C 13 quod] et quod G
14 uiderit] uidere KSa.c. 15 praedicatur GKS ut dicat om. FS
quoniam om. P 16 Cicero autem—sedet] cicero sedet. cicero homo est
Pm1 cicero homo est. homo sedet m2 post inseparabile add. accidens brm
18 inscript. hic habent KP, in mg. Sm2, post decla(??)at (20) CG, om. F
(spatium uacuum) T, post praedicatur add. CAPITVLVM. et s. l. In quo
sibi genus differentiae atque (‘lege atque diff,’ Schepss) communicent atque
ab inuicem differant S; cf. ad p. 102, 7 COMVNI S GENERIS
ex -RE S 19 communibus F 24 et deum et hominem KP pr. et
om. ST inrationale] K irrationalis (uel irr-) CFP inrationabilis GST
quae sunt sub illo genere ad quod praedicatur, illud genus
appellatur et de indiuiduis quae sub illis speciebus sunt. namque
animal genus est hominis, et de animali praedicatur ut genus
substantia; genus enim substantia animalis est. ergo illa sub-
stantia quae ad hominis genus, id est animal, ita praedicatur ut
genus, praedicatur etiam et ad ipsum hominem; dicitur enim
homo substantia. praedicatur item illud generis genus etiam de
his quae sunt sub specie indiuiduis; dicitur enim Cicero, quod
est sub hominis specie indiuiduum, substantia. differentia eodem
modo. nam si qua differentia dicta fuerit de alia differentia,
ut differentia intellegatur, praedicabitur et ad speciem quae
sub illa differentia est ad quam praedicatur, et de illis indi-
uiduis quae sub eadem specie sunt. nam ‘ratione uti’ dif-
ferentia ad rationalem differentiam ueluti cognata differentia
praedicatur, rationabile autem praedicatur ad hominem :
P 2 post. continet F 3 quam] quod K con-
tinet om. C post. continet differentias C 4 id] quod T atque om. Sm1
et s. l. m2 5 illas CPSm1T illasque—continet (7) om. K etiam
in ras. Pm2, s. l. T, uel F eas om. FP 6 quae sunt sub add.
edd. inrationali] F (post add. etiam), om. cett. 7 id est rationale]
rationalis T inrationale om. FT post sed add. rationale K, post
tantum s. l. Sm2 9 et om. K 10 ita om. K eius om., litt. er., P
11 illo] ipso C 12 ante indiuiduis add. illis brm 14 est om. C
16 et om. K 18 sub om. G indiuidua F 20 fuerit in mg. Cm2
22 est om. P, er. C, s. l. S quam] quae K 23 differentia om. Kp
24 rationabilem KPSa.r.T 25 rationalem F rationale T
uti. igitur est ista generis differentiaeque communitas, quod
ea quae de genere speciei praedicantur ut genus, et de sub
eodem genere specie praedicantur et de indiuiduis, et illa
quae de differentia praedicatur ut differentia, et de sub eadem
differentia specie praedicatur et de indiuiduis. Est autem
alia communio, quod quemadmodum interempto genere species
interimuntur, sic interempta differentia species sub eadem dif-
ferentia interimuntur. nam si interierit animal, homo atque
equus continuo periturus est, sin uero differentia, id est ratio-
nale, dii atque homines interibunt et nihil eorum erit quod
uti ratione possit.
Post demonstrationem igitur communium proprietates eorum
differentiasque designat et dicit differentiam primam eam qua
genus non solum <a> differentiis, sed etiam speciebus uel pro-
priis uel accidentibus differat. namque dicit genus multo de
pluribus praedicari quam praedicetur differentia uel
species uel accidens uel proprium. namque genus dicitur,
id est animal, de quadrupede, de bipede, <de> reptili, id est
om. K et om. C 3 illa om. CK, post diffe-
rentia F 6 specieque S 8 quae de differentia] differentia quae F
quae differentia S praedicantur brm 9 praedicantur brm autem
om. K 11 sic] sic et FK 13 continuo om. C 14 di T diique
(tamen atque) F erit] est C 16 inscript. om. FT, ad namque (20,
supra quod HIC) in mg. add. Sm2; DE PROPRIIS] item Edit, secund.
lib. V c. 4 ss.; Porph. p. 14, 13 cod. M (et B) item fere in seqq. capp. ET om. C 17 communionum FGPT
proprietas GT 18 primam differentiam ST quae Cm1 19 a add.
edd. de G uel om. C 21 praedicatur CPST 22 uel proprium uel
accidens F 23 quadrupe Cm1F ait. de om. FT tert. de add. brm
ab speciebus praedicatur, quod, cum hominis species sit et
de solis indiuiduis praedicetur, idem tamen homo de equo
uel boue uel cane non praedicatur. at uero animal, quod est
genus, de pluribus speciebus praedicatur, id est de homine et
de equo et cane et boue et de omnibus quae sunt sub ipsis
posita indiuiduis. genus autem a proprio praedicationibus
abundat, quod proprium unius speciei semper est et de sub
eadem indiuiduis, genus uero de multis speciebus et propriis
praedicatur et de sub eisdem indiuiduis. ab accidentibus uero
genus magis de plurimis praedicatur, quod, cum unius cygni
inseparabile fortasse accidens sit album, animal non solum de
cygno praedicatur, sed de omnibus animalibus, etiam non
albis, at uero accidens de solis tantum illis quibus insepara-
biliter continetur uel quibus separabiliter; nam principaliter
de indiuiduis dicitur. quare constat multo de pluribus praedi-
cari genus quam accidentia praedicantur, quod accidentia princi-
paliter de indiuiduis, genera uero de indiuiduis et de specie-
bas et de differentiis praedicantur.
Sednunc illas differentias accipiamus quibus genus diuiditur, non quibus species formantur.
Hoc autem tale est. quoniam duas diximus differentiarum
esse formas, ut aliae sint diuisibiles, aliae constitutiuae, con-
stitutiuas illas diximus quae sub eodem filo positae et a sub-
alternis generibus descendentes speciem quandam informant
et inmortale. nunc de illis differentiis iste tractatus habetur
quae genus diuidunt, non quae speciem constituunt. nam illae
quae genus diuidunt, in differentiarum integro Ioco accipiuntur,
illae uero quae speciem constituunt, in generum specierum-
que substantia recipiuntur. namque rationale mortalis genus
est, porro mortale hominis genus est, et istae constituunt
speciem, at uero rationale inrationalis species non est neque
genus, nec mortale inmortalis neque genus neque species est.
atque ideo quoniam propriam uim differentiarum ista retinent
quae neque genera neque species sibi inuicem esse possunt,
ipsas nunc differentias accipiamus in quibus nulla quantum
ad genus est speciemque communitas. Est etiam generis
differentia, namque genus a propriis differentiis prius
est. namque si abstuleris genus, omnes simul differentias
abstulisti. nam si abstuleris animal, rationale atque inralionale
non remanent. porro autem si rationale abstuleris, remanet
FK 3 tale om. F 4 formas esse F post post.
aliae repet. sint F 5 diximus om. T, ante illas P a] K, om. cett.
6 formant F 7 uel] et K hominum F 8 alia Sm1 aliae m2
9 formant CPST 11 diuidunt om. K species S illa PS
18 illa PS specierum generumque PST 15 mortalis P 20 nulla
post speciemqne F 21 pr. est om. C post etiam s. l. alia Sm2
post generis add. et differentiae F, fort. recte 22 a om. T 23 nam F
id est quoniam potest animal intellegi praeter differentias, ut
eius tantum definitionem animo capias et esse dicas substan-
tiam animatam atque sensibilem. quae autem talia sunt, ut
ipsa interempta interimant, non simul aliis interemptis ipsa
interimantur, priora sunt illis quae possunt interimere. Est
etiam alia differentia, quod genus semper in eo quod quid
sit praedicatur, ut dictum est, differentia uero in eo
quod quale sit. sed hoc frequentius inculcatum est atque
ideo a nobis praetermittendum est. Est etiam alia differentia,
quod ad omnem speciem unum semper genus aptatur.
homo enim unum tantum genus habet, ut animal appelletur,
in unam autem speciem plurimae differentiae poterunt com-
modari. namque homo et rationale est, quae differentia est,
et mortale, quae eadem differentia est, et sensibile, quibus
scilicet omnibus ab aliis differt, differt enim his omnibus, quod
sensibilis est ab insensibilibus, quod rationalis ab inrationa-
bilibus, quod mortalis ab inmortalibus. Est etiam alia dif-
ferentia, quae superius dicta est. nam genus speciei ita est
ut materies, differentia uero ut figura. nam sicut in
aeris materiem ueniens figura statuam efficit, ita animali, id
est generi, ueniens differentia, id est rationale uel inrationale,
facit hominis uel pecudis speciem. Quae autem communi-
CFPSm1 interimeris GSm2T interimis K 2 uel] FKPS
et GT atque C; cf. ad p. 94, 13 quoddara CK 4 aufert FK
auferet (aufer*et C) post differentias CK 9 non] non autem F 11 sem-
per in mg. Cm2, ante genus F 14 ideo] CT id cett. ideo id edd.
17 una C specie Cp.r. 19 est om. C 21 inrationalibus T
25 facit C 27 fecit Sa.c.T
Nunc autem de generis uel speciei communitatibus proprie-
tatibusque tractatur. et dicit genus et speciem commune
habere de pluribus praedicari, sicut dictum est. nam
genus et de speciebus pluribus praedicatur et earum indiuiduis
et item species de sub se plurimis indiuiduis appellatur. et
hic quoque illae species accipiuntur quae magis species sunt.
nam si subalternae accipiuntur, non magis species quam genera
uidebuntur. nam quae subalternae species sunt, etiam genera
sunt, et erit absurdum et huic propositioni inconueniens de
generum inter se differentiis communibusque tractare. acci-
piantur illae tantum species quae uere species et magis spe-
cies appellantur. Est etiam alia eorum communio, quod sicut
genus ab specie primum est, sic species ab indiuiduis primae
sunt. nam si genus auferas, species abstulisti, si species abstu-
leris. genera non peribunt. porro si species abstuleris, indiui-
dua morientur, si indiuidua interierint, species manent. Est
etiam his alia communio, quod quemadmodum genus quid
sit totum declarat, sic etiam species. nam totum quod est
rationale atque inrationale, a genere declaratum est; dicitur
enim quicquid fuerit rationale uel inrationale, id esse animal.
add. brm; cf. Porph. p. 15, 7 fuerint CFm1, recte?
3 sunt ante atque CG 4 inscript. om. F (linea uacua) T, in mg.
add. Sm2; cf. ad p. 102, 7 ET om. C 6 tractatus est (est om. F).
et FS speciem] T species cett.; Porph. p. 15, 10 post. et] et
de S earum] G eorum cett. 10 post. species om. F 11 accipiantur
S nam Sm1 quae s. l. m2 namque FP 12 subalterna C 13 post.
et om., inconueniensque huic propositioni C 14 communibnsque]
KPp.r.Sm1 commnnionibusque FGPa.r.Sm2T communitatibusque C
post accipiantur add. igitur edd. 15 uerae FS 16 etiam] enim F
17 pr. a S 18 pr. speciem F 21 alia his C quid] quod Cm1F
Dissertis igitur generis specieique communibus ad proprie-
tates eorum uel differentias transitum fecit dicens differre
inter se genus et species, quod genera species con-
tinent, numquam rursus genera ab speciebus propriis
continentur. oportet autem, ut dictum est, in hoc tractatu
non subalternas, sed magis species considerari. genus enim
plurimarum specierum est continens et unum omnium et totum
et omnibus et singulis. quod si ita est et genus a suis speciebus
singulis maius est atque ideo eas dicitur continere, non est
dubium quin ea ipsa genera quae continent species, ab his
ipsis contineri non possint. Insuper omnia genera prae-
iacent. hoc uidetur dicere quod omnia genera prius sint ab
his speciebus quae sub ipsis positae continentur. nara sicuti
materies prima est ab illa re quae ueniens in materiem formam
constituerit atque figurauerit, sic etiam prius est genus ab illa
specie quam ueniens differentia formabit atque constituet. nisi
enim in generibus differentia uenerit, species numquam con-
stituentur. quare praeiacent, id est praesunt et antiquiora
sunt genera speciebus suis. atque ideo si genera interimantur,
S 4 in om KGP, add. Cm2, et S 6 inscriut.
om. F (linea uacua) T, in mg. add. Sm2; cf. ad p. 105, 16 7 Dis-
seratis Ga.c.PSa.c. communionibus KT 8 uel] et ad C 10 rur-
sum PS 11 in del. Sm2 12 enim] autem F 14 pr. et om. FK,
s. l. Sm2 15 dicitur eas C 16 genera ipsa C 17 possunt FPT
praeiacent] placent F 18 ab om. C 19 posita CGPS sicut K
20 prima in prius mut. Sm2 materiem] KPSm2 materiam CFGSm1T
23 differentiae uenerint S constituetur Ga.c.T 25 suis om C
ipsum animal, id est genus praedicetur. atque ideo genera ab
speciebus suis priora dicuntur. Et quod omnia genera uni-
uoce de speciebus praedicentur, species ipsae de
generibus numquam. hoc, ut arbitror, in hesterna lucubra-
tione iam dictum est. nam genera semper de speciebus uni-
uoce praedicantur. homo enim et homo est et animal. porro
autem animal genus est hominis et praedicatur animal de
homine. quoniam ergo animal de homine praedicatur et dici-
tur homo animal, animal et homo uno animalis nomine nuncu-
pantur. sed his ipsis definitio una conueniet. est enim animal
substantia animata sensibilis, quod non absurdum est in homine
dici. nam si homo ipse animal dicatur, non erit absurdum
dici de homine ‘substantia animata sensibilis’. igitur genus de
speciebus suis uniuoce praedicatur, quod eodem nomine et
eadem definitione conueniat. at uero species non modo uniuoce
non praedicantur de generibus suis, sed nec omnino praedi-
cantur; nulla enim res minor de maiore poterit praedicari.
atque ideo, quoniam species minores sunt suis generibus, de
generibus suis neque uniuoce neque aliquo modo poterunt
appellari.
Amplius omnia genera abundant complexione sub se positarum specierum, ipsae species abundant generum suorum propriis differentiis.
Quod dicit proinde est ac si diceret : omne quod genus est,
plures sub se species continet, omne quod species, plures in
se differentias habet. genus enim, id est animal, in hoc homine,
id est specie, superabundat et superest, quod homo solum
homo est, animal uero non solum homo, sed etiam bos uel
auis uel alia huiusmodi. species uero in eo superant genera
sua, quod eas differentias quas species in actu habent, eas
genera non habent. nam, sicut superius dictum est, genera
differentias illas quas habent sub se species positae, potestate
continent, non etiam re. atque ideo species quae est homo,
uel alia species, sicut est equus, a genere suo, animali, in hoc
abundant et supersunt, quod animal ipsum per se neque ratio-
nale neque inrationale est, at uero homo uel equus hoc ratio-
nale, illud uero rationis expers.
Illud etiam, quod species numquam magia genus
fiet, rursus et genus numquam magis species fit.
Et ut sciremus hic non de subalternis speciebus, sed de
illis magis speciebus specialissimisque tractari, quid ait? quod
ea quae sunt genera, magis species fieri numquam possunt
neque magis species aliquando fieri magis genus. nam species
numquam genus est. quicquid enim fuerit species, genus non
erit neque quicquid fuerit genus, species erit. quare constat
in his eum tractatibus de speciebus solis, non etiam de sub-
alternis disserere. subalternae enim possunt esse etiam genera,
magis species uero, ut ipse ait, numquam genera esse possunt.
Sed postquam de generum specierumque communitatibus differentiisque tractatus est habitus, ad genera propriaque trans- gressus est. |
Generis et proprii commune hoc est, adhaerere spe-
ciebus et amplecti.
Dicit genera et propria in hoc sibi esse consimilia, quod
omne genus a suis speciebus numquam recedit. eodem modo
et propria. nam si dixeris ‘homo’, cum ipso homine continuo
animal nominasti, quod ipsius hominis, id est speciei genus
est. at nero etiam si hominem dixeris, eius etiam proprium
continuo cum homine nominasti; omnis enim homo risibilis
est. ita semper genus et propria suis speciebus inserta et
quodammodo conglutinata sunt.
Similiter et genus praedicatur de speciebus et pro-
prium de his quae sui participantia sunt.
Et aequaliter, inquit, omnes species eidem generi supponun-
tur et ad eas genus illud appellatur, sicut propria ad ea prae-
dicantur quae sui participare possunt. namque aequaliter genus
animal de homine dicitur et de equo et de boue et de ceteris
animantibus, quemadmodnm et risibile, id est proprium, de
Hortensio dicitur et Cicerone et de singulis indiuiduis quae
sub eadem specie continentur, ad quam speciem proprium, id
est risibile, poterit praedicari.
Adhuc commune est ipsis uniuoce praedicari. nam genus
post est add. sermo FGK, s. l. Sm2 4 inscript. om. F (linea
uacua) T; cf. ad p. 102, 7 COMMVNIONE S 5 hoc om. C 6 et]
et eas brm amplectar! CPSm1T, ad amplecti s. l. ł tari, sed del. G
amplexari r, recte? 7 in om. K conscia P 8 numquam ante a C
13 proprium T 16 hiis F iis K 17 Et om. P, s. l. S 18 ea CPS
sicut] Cm2T sic cett. 19 sibi T participari F participantur (om.
possunty T 20 animal om. CST alt. et tert. de om. K tert. et quart.
de om. C et de boue om. F 24 post risibile repet. proprium GS
25 Adhuc—praedicari om. CP, del. Sm2
igitur et genus de speciebus suis et propria de ea
specie cuius sunt propria, uniuoce praedicantur.
Differt autem utrumque, quod genus primum et
secundum est proprium. genus enim si ab specie primum
est, proprium autem uni tantum speciei adhaeret et eidem
aequale est, non est dubium quoniam genus, quod specie maius
est, proprio etiam speciei maius sit. nam ut sit risibile, animal
prius est. namque ut aliqua species informetur, propriis et
differentiis primo erit genus, ubi illa conueniant, sicut frequentius
inculcatum est. Accedit etiam quod genus de plurimis spe-
ciebas praedicatur. namque genus, id est animal, de pluribus,
at uero proprium, id est risibile, de sola tantum hominis specie
praedicatur. unde fit ut semper propria de speciebus suis conuer-
sim praedicari possint, species autem de generibus numquam.
neque enim omne quod animal est, homo est neque omne quod
animal est, risibile est. potest enim esse et equus et hinnibile id
S et—praedicatur om. P, del. Sm2 2 eadem FGK
3 nam qui est homo, est Brandt risibile] risible est CK 4 pr. et
om. F 5 et] KT edd., om. cett. 6 et om. CK genus post suis
F eadem KSm2 8 inscnpt. om. F (linea uacua) Sm1T, in inf.
mg. DE GENERE QD prius est et proprium postea Sm2; cf. ad p. 105,
16 10 a FT 12 quoniam in quin mut. Sm2 quo Cm1 13 est]
FT est sit (sit del. m2) S sit CGKP ante proprio add. quin FGKP
quia CSm1 quod m2 quasi T namque CF risibile sit K 14 nam
ST informentur F formetur T 15 conueniant] GKPm2T conueniat
S conuenient C conueniet FPm1 16 pluribus T 17 est (del. Pm2)
id est PT post pluribus (plurimis F) add. dicitur F, s. l. Sm2
20 praedicari possint] praedicentur FK genere G edd. 21 enim
om. CG alt. est om. C
quid fuerit proprium, omni et soli est. namque risibile
et omnibus hominibus est et solius hominis speciei euenit. at
uero animal, quod genus est, etsi uni speciei inest, non tamen
soli. namque animal omni homini inest, non soli tamen homini,
quia inest etiam pecudi et ceteris animantibus. oportet autem
hic illa propria intellegere quae magis propria sunt, id est
quae integre propria nominantur; quae sunt huiusmodi, ut et
uni speciei et omnibus insint. differunt ergo in hoc quoque
genera et propria, quod propria et uni speciei et omnibus
indiuiduis in ea specie sunt, genera uero omnibus quidem
indiuiduis in ea specie sunt sub eodem genere, non tamen
uni soli speciei, quoniam genus semper de plurimis praedi-
catur. unde fit ut sublata propria non auferant genus,
sublatis uero generibus ipsa quoque propria auferan-
tur. nam si sustuleris proprium, id est risibile, remanet hinni-
bile, remanet natabile. si uero genus sustuleris, simul quoque
species sustulisti, si species sustuleris, propria etiam quae
sunt speciebus, simul interibunt. itaque sublatis generibus
propria sustuleris, sublatis propriis simul genera non auferuntur.
Peractis igitur generum propriorumque differentiis ad gene-
rum accidentiumque communitates uel proprietates transitum
uid. F 3 autem] enim ST ipsa om. F ante sibi K
4 Praeterea om. P 5 omni] et omni edd., fort recte; Porph. p. 16, 15
brm conuenit F 7 uni] omni C 12 sint P
13 alt. et om. F 14 eadem K sunt] nominantur (del. m2) insunt C
genera—sunt om. K 15 in ea specie sunt om. CPT tamen s. l.
Cm2 16 pluribus FKSa.c. 18 uero] quoque C quoque] uero C
auferuntur G 20 natatile FGKSm2 quoque om. K 22 post itaque
add. si G 23 auferantur PS auferentur edd. 24 inscript om. F
(linca uacua) T; cf. ad p. 102, 7
Differt autem genus ab accidenti, quod genus ante
species est, accidentia uero speciebus posteriora sunt.
semper genera super species et his praeiacere et esse maiora
superius demonstratum est. namque prius est animal ab homine,
atque ideo consumptum animal species quoque consumit, con-
sumptae species non interimunt genera. at uero accidens postea
necesse est ut sit, quam sunt ipsae species. erit enim prius
aliquid cui possit accidere. omne enim accidens praeter illud
cui accidit, esse non potest. atque ideo prius erit aliqua res
ubi accidat, quam est ipsum accidens. necesse est igitur omne
accidens post species inueniatur et magis post indiuidua, quibus
principaliter possit accidere. Huc accedit quod generis
participantia aequaliter participant, sicut omne genus
speciebus suis aequaliter genus est, ut saepius dictum est,
P plurimis T; Porph. p. 16, 20 GKS nara S 3 pluribus K 4 pluribus K appel-
latur] praedicatur FK et om. FGKP 5 quart. de om. CG 6 est
illud (illud del. m2) P 9 super dixit P 10 inscript. om. F (linea uacua)
Sm1T, SIT om K, DE PROPRIIS GENERIS (-RI S) ET ACCIDENTIS
(-TΙ S) PSm2; cf. ad p. 105, 16 11 accidente C genus om. PST
12 posteriora] CGT propria Pa.c. propiora p.c. priora Sm1 inferiora
FKSm2 13 genus FGPST species <esse> Brandt maius F 17 sunt]
sint F 18 praeter] propter CF 20 ubi] CPST cui FGK; cf. p. 129,
4 accidit PSm1 pr. est om. T post. est del. C 24 sepe KP
possunt aliae inter se species eodem accidenti participantes
tardius uelociusque moueri. et de inseparabili accidenti eodem
modo, est enim ut aliquis nigrioribus oculis sit et alius quam-
uis nigris, tamen purpureis, atque ideo et intentionem et
remissionem recipit accidens, nam et candidum quod did-
tur, et magis et minus dicitur et alia huiusmodi. quare distant
haec duo, quod genere quae participant, aequaliter participant,
accidenti fortasse non aequaliter, huc accedit quod genera non
modo ante indiuidua, sed ante species sunt, accidentia uero
non modo post species, sed etiam post indiuidua sunt; ipsis
enim principaliter accidunt, ut dictum est. Est etiam dif-
ferentia quae iam superius dicta est. nam genus in eo quod
quid sit praedicatur, accidens uero in eo quod quale
sit aut quomodo se habeat, nam si quid sit Socrates
interroges, ‘homo’ atque ‘animal’ respondetur, si uero qualis
sit, fortasse ‘caluus’ aut ‘simus’, quae accidentia sunt insepara-
bilia. sin uero quomodo se habeat, aut ‘iacet’ respondetur aut
‘sedet’ aut quod aliud faciens contigerit.
PST 2 animalia sunt] generi suo participant in eo
quod animalia sunt T 3 ante equo add. plus FGK 5 species inter
se GP eidem Cm2GK 6 uelociusue S (ue add. m2) uel cicins T
accidente CP 8 post tamen add. ita CPS (del. m2) T post purpu-
reis add. ut candidius appareant C et remissionem et intentionem C
9 candidus (ras. ex candidius PS) PST magis candidum C quod om.
C quid PSm2 10 magis] maius GPS uelocius C et minus om. CPS
dicitur om. PT alia] cetera C 11 generi K 12 accidentia
FKSm2 15 etiam] enim CF post differentia add. inter genus et
accidens C 16 nam—habeat om. P 17 in eo om. C 18 socrates
sit F 21 si S quoquo modo F sese GPSm1 22 quod] F quid
cctt. edd. <si>quid Brandt facere brm
Ergo quoniam generis ad speciem et differentiam, ad pro-
prium et accidens diuisa substantia est, nunc uero posteriora
persequitur, sunt autem omnes differentiae uiginti. nam cum
quinque res sint et una quaeque ipsarum ad alias quattuor
quattuor item differentias habeat, quinquies quaternis uiginti
differentiae efficiuntur, nam si genus differt ab specie, proprio,
differentia, accidenti, quattuor differentiae fiunt, sin uero species
differt a genere, proprio, differentia, accidenti, item quattuor;
quae iunctae cum superioribus octo fiunt, et si differentia distat
ab specie, proprio, genere, accidenti, aliae quattuor supercre-
scunt; quae iunctae cum octo prioribus duodecim faciunt, at uero
si proprium differt a genere, specie, differentia et accidenti, aliis
quattuor differentiis super duodecim positis omnes sedecim diffe-
rentiae fiunt, quodsi accidentis quoque differentias ad quattuor
reliqua duxeris, quattuor super sedecim crescentibus uiginti omnes
differentiae perficiuntur, quarum ita uiginti sunt, ut ad suffi-
cientem doctrinae cumulum decem tantum differentiae nume-
rentur. nam quod dictum est genus differre a differentia, specie,
proprio et accidenti, quattuor fuere differentiae, si autem dif-
ferentiam dicamus differre <ab> specie, proprio et accidenti, super-
add. substantia, om. post diuisa F ad speciem
generis Cm1GKP ad speciem—accidens] a specie et differentia et
proprio et accidenti F ad] et T et ad K 2 et om. P uero
om. F 8 subsequitur, del. sub C ante sunt add. QVOT SINT
DIFFERENTIAE OMNIVM P 4 sint quinque res C quaeque om.
CPST ad alias] ab aliis FKSm2 post quattuor add. distet et F
edd. distet K 5 item om. Get item K et item quatnor edd. qua-
ternis] Cp. c. quaternas a. c. quaterni cett. 6 a F 7 ante accidenti
add. et Tbmr quattuor—accidenti (8) om. T fiunt] sunt FK
8 ante accidenti add. et S ante quattuor add. aliae F edd. 9 iuncta G
cum om. FT fiant P 10 a FT ante accidenti add. et Tbmr
ante aliae add. sin G 11 coniunctae, del. con C superioribus P
fiunt CP 14 fiunt in sunt mut. F 15 dixeris KP crescentibus
positis T 16 quae brm ita—ut] uiginti FK ita om., post sunt add.
quae P 17 numerantur FK 18 a om. T proprio specie F 20 a
add. brm, ab Brandt
relinquenda est haec differentia qua distat differentia a genere,
quoniam iam superius dicta est, cum diceretur quid genus,
distaret a differentia, remanent igitur tres differentiae, quibus
uero differentiae ad alia tres distantiae uideantur, septem hae
distantiae fiunt, at uero species quid a genere distet, iam tunc
dictum est, cum dicebatur quid genus distet ab specie, quid
autem a differentia discreparet, tunc demonstratum est, cum
diceremus in quo differentia ab specie discerneretur, remanent
igitur duae speciei, id est cum proprio et accidenti differentiae,
quae iunctae cum superioribus septem nouem differentias effi-
ciunt. restat igitur una proprii et accidentis differentia quae
dicatur, nam quid a genere distet dictum est, cura quid genus
distaret a proprio diceretur, porro quid ab specie, dudum
dicebatur, cum quid species a proprio differret enumerabatur,
porro autem quid a differentia, etiam id dictum est, cum a
proprio differentia separaretur.
Sed nunc quemadmodum differentia ab specie, proprio acci- dentique discernatur, uideamus.
Et est communio differentiae et speciei quod aequaliter species
sub se indiuiduis se permittit et aequaliter iudiuidua specie
ipsa participant; namque omnes homines aequaliter homines
sunt et hominis participatione aeque participant, eodem modo
etiam differentia; namque omnes homines aequaliter rationales
sunt et rationabilitate, quae est differentia, omnes qui ratione
participant, aeque participant. Est etiam alia communitas,
quod quemadmodum species numquam deserit ea quorum spe-
cies est et quibus superest, sic et differentia numquam ea
deserit quae distare ab aliis facit, namque Socrates quoniam
sub specie hominis est, numquam ab hominis specie deseritur;
semper enim Socrates homo est. at uero differentia Socratem,
quoniam Socrates rationalis est, numquam deserit; semper
enim Socrates rationale animal est.
Differunt autem inter se species et differentia,
quod differentia semper in eo quod quale sit praedica-
tur — nam dicitur quale animal sit <Socrates>, ut rationale
respondeatur —, species uero in eo quod quid sit praedi-
catur; nam dicitur quid sit Socrates, ut homo respondeatur,
namque hominis qualitas rationale est, sed non simpliciter,
illa enim qualitas pro differentia accipitur, quae ueniens in
om. F (linea uacua) T; cf. ad p. 102, 7 2 Et om. FK
Item (om. Et est] P 3 sub se om. C indiuiduis se permittit] GPT
se indiuiduis permittit C indiuidua esse permittit K indiuiduis (-dua
m2) semper mitit (sic) S indiuidua* (m er.) semper mittit F speoiei
K, alt. i er. GS 6 post namque add. sicut homines omnes aequaliter
homines sunt ita T aeque T 7 rationabilitate] FK rationalitate
cett. 10 sic et] ita T deserit ea FT 12 deseritur] separatur P
13 homo] et homo GPT differentia in mg. Cm2 socraten C
16 inscript. om. FT, H (i. e. HIC) DE PROPRIIS, cet. om. S; cf. ad
p. 105, 16 18 semper om. F 19 Socrates ante quale add. brm, post
sit Brandt 20 species—respondeatur om. F 21 respondeatur] dica-
tur ST 22 rationale post est C rationabile T
differentia frequenter in pluribus speciebus consi-
deratur. differentia enim quadrupes in bouis et in equi et in
canis specie est et differentia rationalis hominis et del. species
uero numquam aliis nisi solis sub se indiuiduis praeest. num-
quam enim alia res homo est nisi quod est indiuiduum, ut
est Socrates et Plato et Cicero, unde fit ut sublata differentia
species quoque tollatur, nam si sustuleris rationale, hominem
sustuleris, si uero sustuleris speciem, differentia manet, nam
si sustuleris hominem, rationalis del differentia remanebit. Est
uero etiam haec differentia, quod differentia cum alia dif-
ferentia iungi potest, ut aliqua ex his species informetur,
namque rationalis differentia et mortalis differentia iunctae
hominis unius speciem reddiderunt, iunctae uero species num-
quam aliquam ex se speciem constituent, si enim iungas
hominem boui, nulla ex his species informabitur, sed fortasse
dicat quis : asini atque equi coniuuctione mulus nascitur, sed
non ita est : namque indiuidui coniunctione natum est aliquid
indiuiduum. si autem sic simpliciter speciem ipsam asini
atque equi coniungas, nulla ex bis uraquam species consti-
tuitur. neque enim si se possunt indiuidua commiscere, idcirco
etiam species indiuiduorum in alterutram substantiam transeunt.
om. C 4 etiam] enim F 5 frequenter om. FGK; Porph.
p. 18, 19 alt. in om. C tert. in s. l. C 7 speciebus
FK speciem (om. eat) P post rationalis add. et inrationalis PS in
Engelbrecht post del add. et pecudum P 8 praeest ante aliis G
9 enim om. PS uero T 10 post Cicero add. et richerus K 11 tuleris
CGPT rationalem FSa.r. 12 sin FGKP, recte? 13 tuleris CGPS
14 uero om. P etiam om. GK 17 unius hominis ST 18 aliam K
speciem ex se F 19 formabitur (in cum mg. desectum) in mg. Cm2
20 dicit G aliquis FGK 21 nam FK indiuiduorum Brandt, add.
et indiuidui Engelbrecht aliquod K, recte? 22 si autem] sed iara P
istam T 23 species s. l. Cm2 constituetur Sm2 24 enim om. G
25 alterutrum CFa.c.PT
Differentia et proprium commune habent quod quibus dif-
ferentia est et a quibus ipsa differentia participatur, aequaliter
participatur, sicut etiam et quibus proprium est, proprium
ipsum participatur, nam rationalis differentia quoniam est
hominibus et omnes homines rationali differentia participant,
non est dubium quia omnes homines aequaliter sint rationales
atque aequaliter rationabilitate participent, at uero proprium,
quod risibile est, aequaliter omnibus hominibus est; omnes
enigi homines aequaliter risibiles sunt. Est etiam haec
eorum communitas, quod sicut potestate risibile dicitur, etiamsi
non rideat, ita etiam potestate bipes dicitur, etiamsi quis uno
pede minuatur, non enim quod est dicitur, sed quod esse possit;
nam quoniam ille ridere potest, risibilis nominatur, quod ille
enim homo risibilis est, etiamsi non rideat, semper bipes,
etiamsi uno pede minuatur, in his enim differentiis et propriis,
ut dictum est, quod potestate esse possit, non quod uere sit
consideratur.
Differunt autem inter se, quod differentia de pluri-
bus speciebus praedicatur, proprium uero de una.
namque differentia quae est mortalis, praedicatur de homine
et de boue et equo et ceteris animantibus et rationale praedi-
catur et de deo et de homine, at uero risibile de sola tantum
specie hominis praedicatur, unde euenit ut omnis differentia,
quoniam plurimarum continens est specierum, a suis speciebus
maior sit, atque ideo ipsa de speciebus praedicari potest, porro
autem de ipsa species praedicari non possunt, neque conuersim
dici potest, nam quoniam homo dicitur rationalis, non contra
dicitur ‘quod rationale est, id homo est’; potest enim esse
etiam non homo, sed deus, at uero proprium, quoniam aequa-
liter et ad unam speciem semper aptatur, aequa uice atque
appellatione conuertitur. dicitur enim; quid est homo? risibile;
quid est risibile? homo. Quibus pertractatis ad differentiam
et accidens transgressa disputatio est.
Differentia et accidens commune habent de pluribus
praedicari, namque differentia dicitur et de homine et de deo,
quoniam utrique rationales sunt, et accidens dicitur de ho-
mine et de equo, ut homo Aethiops niger et equus niger. Est
etiam ista communio, quod inseparabile accidens, cuicumque
speciei fuerit, inseparabiliter et omnibus inest ut differentia.
inscript. om. F (linea uacua) T; cf. ad p. 105, 16 DE DIFFE-
RENTIA DIFFERENTIAE K De difff et proprii (sic) S 2 post se
add. differentia et proprium FGK; cf. p. 124, 6. 126, 8 plurimis PS
4 quae] quod FGK mortale F praedicatur om. FP 5 de om. G
equo] de equo P 6 alt. de om. KPS 7 hominis specie C uenit
CKSm1T 8 specierum est C 9 porro—potest om. P 10 post neque
add. enim C 11 rationalis dicitur C 12 enim] etiam C esse] esse
rationale C 17 et] et ad C 18 inscript. om. F (linea uacua) T, in
mg. DE ACCIDENTI ET CV ET DIFPE Sm2; cf. ad p. 102, 7 21 quo-
niam] cum K post dicitur add. et brm 22 et om. C, s. l. Sm2
equo] boue C equus] bos C 23 ista] CGSm1T alia FKPSm2
Differunt autem inter se, quod omnis differentia
species continet, non contra ipsa ab speciebus continetur,
nam si differentia plures sub se species habet, ut dictum est,
maior erit sub se positis speciebus, si maior erit, numquam
eam quaelibet species continet; maior enim a minori numquam
continetur. namque quod est rationale, continet hominem et
deum, homo uero rationale non continet. accidentia uero ali-
quotiens continent, aliquotiens continentur. namque continent,
quoniam frequenter unum accidens duas sub se species habet.
ut nigrum habet Aethiopem, habet et coruum, continentur uero.
quoniam species una habet duo uel tria uel quamlibet plurima
accidentia, si quis enim sit glaucus uel crispus uel candidus
uel procerus, haec omnia accidentia ille unus cui accesserunt
complectitur et continet. atque ideo species illa quae illud
indiuiduum continet quod indiuiduum plura in se accidentia
suscepit. accidentis illius complexiua est.
Dehinc differentia numquam intenditur neque rela- xatur.
Quod dicit hoe est. rationale in una quaque specie neque
plus neque minus est. nullus enim homo alio homine ad sub-
om. C inseparabiliter PS est s. l. Cm2 coruo
del. G 4 est] adest C bipedes G, in mg. ad bipedibus F, bipes C
5 inscript. om. FT, DE DIFE ET ACCIDENTI S PROPRIIS] DIF-
FERENTIA K; cf. ad p. 105, 16 et codd. Porph. p. 19, 20 7 a FK
8 habet] continet KT 9 numquam] nunquid F, item 10 10 a om. P
11 nam CFGK rationabile S 15 post. habet om. T et om. CGPS
continetur T 16 quamlibet] GT qualibet Cm1 quaelibet Cm2KPS quot-
libet F 19 illud om. C illum PST 21 complexiuum (uel cõ-) FGKPT
22 Dehinc in mg. Cm2, post differentia T 25 nullus—minus in inf. mg. Pm2
Praeterea inmixtae semper sunt contrariae diffe-
rentiae.
Inmixtae ait, id est inmixtibiles, quae misceri non possunt,
neque enim rationale cum inrationali misceri potest neque in
una specie conuenire. at uero contraria accidentia manifestum
est in una specie posse congruere, namque nigrum uel album
potest in una non modo specie, sed etiam indiuiduo congru-
ere. potest enim quicumque homo, cum ipse sit candidus,
nigros tamen capillos habere.
Ergo <quoniam> quemadmodum species differat a genere uel
differentia dictum est, cum de generis ad speciem et differen-
tiae ad speciem distantia diceremus, nunc dicemus, id quod
reliquum est, de speciei propriique communibus.
Et est una eorum communio, quod de se ipsa in-
uicem praedicantur, nam quoniam aequa sibi sunt, neque
species hominis alii proprio conuenit nisi risibili neque risi-
bile alii conuenit speciei nisi homini, atque ideo dicitur :
C et remittitur Kbmr 3 post, dicitur om F
uel dicitur C 5 Praeter haec C admixtae Pm1T 7 inmistibiles
Ga.c. inmiscihilee T 8 neque enim] FP neque GKST namque neque
C neque] KP neque enim cett. 10 namque] potest (idem etiam
post album,) F 14 quoniam add. Brandt a genere differat C 15 et]
uel K 16 distantia] differentia PSm2 17 de—communibus om. F
18 inscript. om. FT, post habere (13) P, post diceremus (16) cett. (in
mg. DE SPETIE ET PROPRII, sic, Sm2) et edd., transpos. Brandt;
cf. ad p. 102, 7 19 Et om. F sese K 20 in inuicem K prae-
dicatur G aequalia F 21 neque—homini] neque species hominis
alio proprio conuenit speciei nisi homini uel ita del. m1 uel m2, add.
neque species hominis, neque proprium conuenit alii speciei nisi homini P
nuncupantur.
Differunt autem a se, quoniam species potest etiam
genus alteri esse, proprium esse non potest, sed hic
illam speciem intellegamus quae subalterna est, non illam
quae magis species est et genus esse numquam potest, atque
ideo nos illam modo solam quae subalterna species est intel-
legamus, quae scilicet poterit esse et genus : namque mortale
cum rationalis generis species sit, hominis genus est, at uero
risibile de nulla umquam specie alia poterit praedicari neque
alii esse proprium, sicut est hominis, illa enim semper, ut
dictum est. propria sunt quae nulli alii nisi ad unam speciem
semper aptantur.
Deinde species praecedit et sic proprium sequitur
Quod dicit tale est. omnis species ut habeat proprium.
primo eam esse et constare necesse est. oportet enim prius
esse hominem, ut sit risibilis, non prius esse risibile, ut sit
homo, nam quoniam proprium dicitur, per se proprium non
constat, nisi alicuius speciei sit. atque ideo prius esse necesse
est illud cuius est proprium, quam sit proprium.
Huc accedit quod species semper in opere intellegitur cuius-
cumque subiecti. species enim semper in actu est, non solum
potestate, homo enim re uera et opere et actu homo est. id
est numquam poterit esse non homo, at uero risibile, quod
est proprium, potestate tantum dicitur, etiamsi in actu non
sit. potest enim quilibet ille non ridere, tamen quia ridere
potest, risibile nominatur, distant igitur in hoc, quod semper
species in actu est et in opere, proprium uero aliquo-
tiens potestate.
Deinde quorum definitiones diuersae sunt, neces-
sario etiam ipsa quoque diuersa sunt, omnis definitio sub-
stantiam definit, ergo si qua eiusdem substantiae fuerint,
eadem etiam definitione monstrantur, si qua eadem definitiono
fuerint, eadem substantia praedicantur, at uero si qua defini-
tionibus differant, differunt etiam substantiis, quae substantiis
differunt, longe a se ipsis alia sunt, nunc igitur quoniam defini-
tiones proprii et speciei differunt, species quoque ipsa et proprium
a se differunt, est autem speciei definitio sub genere esse
et ad plurima numero differentia in eo quod quid sit
praedicari, at uero proprii uni tantum inesse speciei et
sub ipsa de omnibus indiuiduis praedicari, sed quoniam
et definitiones differunt, ipsa quoque species a proprio distabit.
Post haec ad communitates speciei et accidentis disputa-
tionem transtulit et dicit eorum raras esse alias eommuni-
ante species C, post opere P 2 in om. ST post solum
add. proprium P propria FK 3 potestate om. P id est] uel P
5 in om. FGK, del. Sm2 7 semper om. P 8 post, in om. T 10 quo G
sunt] erunt T 11 diuisa P 12 substantiae (ae ex a m2) substantia
(del. m2) C 13 monstratur Cm1Sa.c. eiusdem definitionis K
14 praedicatur GSa.c. 16 ipsa (om. alia,) C 17 ipsa quoque GKPT
18 autem om. C 20 proprium GT proprii est FK unitatum GS
uni om. T speciei inesse F 22 et om. T 23 inscript. om. F,
post transtulit (25) habet T; cf. ad p. 102, 7 DE COMMUNIBUS]
COMMUNITAS P Communio T ACCIDENTI S 24 hoc T
dit, esse in sui substantia non potest.
Propria uero singulorum sunt haec, quod species in
eo quod quid sit praedicatur, accidens uero in eo quod
quale sit et quodammodo se habens, nam si quis dicat;
quid Socrates est? homo dicitur; si quis dicat, qualis sit,
caluus uel simus appellatur, si quis uero, quomodo se habens,
sedens aut iacens appellabitur. Item quod una quaeque
substantia unam speciem habet, namque hominis sub-
stantia unam solam hominis speciem habet, substantia uero
equi unam solius equi speciem habet, at uero una sub-
stantia plura frequenter accidentia continebit, nam et
in eodem equo quaedam pars frequenter nigra, quaedam alba
et est in eo proceritas, est altitudo, est aquilum caput et alia
huiusmodi. habet etiam non solum inseparabile accidens
eadem substantia, sed etiam separabile, nam fortasse qui-
dam uelox est et idem etiam corpore ualidus est, idem etiam
sagittator et cetera. Huc accedit quod species praeno-
F plurimis T 2 a se om. KP, post distare T sui
om. P, post potestate T 3 alicui] CK alicui rei cett. 6 esse post
substantia C 7 inscript. om. FT; cf ad p. 105, 16 9 uero om.
FGT, s. l. Sm2 10 sit om. F et] Porph. p. 21, 10 quomodo
K, sed aliquo modo etiam Boethius Ed. sec. V 22, Porph. p. 21,
10 indefinitum interpretatus qui P 11 quod F est ante Socrates
KT, sit P qui GP 12 qui CGPSm1 quodammodo GPSTm1
13 aut] uel CF post Item add. in hoc differunt FK 16 pr. equi]
quae G qui Sm1 17 est Brandt 18 alba] alba est FK 19 aquilum]
KPSm2T acilum Ca.c.G acylum Cp.c aquile Sm1 aquiculum F aqui-
linum edd.; cf. Indic, uerb. 20 inseparabilis accidentis C (ante insep. add.
qiuddam) GPSm1Tm1 21 separabilis CGPSm1Tm1 23 noscuntur C
intellegitur esse quam accidens, accidentia uero postnatiua
sunt, id est a foris uenientia et extranea a qualibet illa
substantia, | etiamsi inseparabilia sunt, haec quoque est
et Cicero et Plato homines sunt, at uero illa quae parti-
cipant accidenti, etiamsi inseparabile accidens sit,
tamen non aequaliter participant, namque quamuis inse-
parabile sit accidens Aethiopibus nigros esse, tamen est
aliquis inter ipsos nigrior nec omnes illa nigredine
aequaliter participant.
Relinquitur igitur de communibus proprii acciden- tisque tractare; nam proprium quid distaret uel ab specie uel a genere uel a differentia, superius demon- stratum est.
Proprium autem et inseparabile accidens commune
habent, quod sine his numquam consistunt ea quae
T ante esse cognoscuntur] interesse praenoscuntur
T 2 quam accidentia om. CGPST; Porph. p. 21, 12 pr. accidit F post, accidit G et
quoniam—accidat om. GK 4 ideo P ideo quoque (cf. ita quoque p. 84,
10) Brandt; cf. Indic, uerb. 5 postnatiua] uel post natiua FKPSm2T
post posteriora noua Sm1 postea Cp posita G postea nata brm 6 id
est om. CGP 9 et om. T 11 sit accidens FGK 12 nam K 13 acci-
dens sit C nigris Sm1Tm1 14 alius CGST illam F nigredinem
FS 15 post participant inscriptionem (cf. 20) habent CG, in inf. mg.
positam, sed hic ut uid. inserendam S 16 et accidentis F 17 quod
G a KT 18 pr. a] ab P differentiis F sepius F 20 in·
script. hic cum Porph. p. 21, 18—20 habet K, om. F (linea uacua) PT,
de CGS cf. ad 15; cf. ad p. 102, 7 21 et] uel C
uideatur ista communio - est enim ita definitum: accidens
est quod infertur et aufertur sine eius in quo est interitu —,
quod nunc dici uidetur sine his constare non posse, cum supe -
rius sine eorum interitu posse dicerentur auferri, sed hoc modo
dicitur, non quod, si auferatur hoc accidens inseparabile,
intereat illud cui accidit, sed quoniam separari non potest,
idcirco sine hoc constare non possit. Est etiam insepara-
bilis accidentis et proprii alia communio, quod sicut et omni
et semper inest proprium cui inest, id est homini sem-
per enim et omnis homo risibile est —, sic etiam quodlibet
accidens inseparabile et semper et omni est accidens inse-
parabile; namque et omnis coruus et semper niger est. sola
autem separabilibus accidentibus illa communio est, quod
quemadmodum de multis indiuiduis proprium praedicatur, ita
etiam accidens de multis indiuiduis potest praedicari, plures
etiam currunt, plures ambulant, quae scilicet accidentia separa-
bilia sunt, quemadmodum plures possunt esse risibiles.
Differunt autem ista, quod proprium semper uni
speciei inest, accidens uero et pluribus, namque acci-
F namque (om. neque) PTm1, s. l. nec m2, post homo
add. non P 2 amittat F 3 his om. CT 5 ne] canendum est ne F
7 est] esse CGT 8 dicere PSm2 9 diceretur FGK hoc] his
Gm1 (s. l. ł id m2?) P 12 hoc] his KSm2 hos F 14 id est] uelut C
post homini add. risibile C 15 risibilis FKSm2Tm2 16 post, et s. l.
FSm2 omne C est om. F inseparabiliter F 18 autem]
enim C inseparabilibus KT cum separabilibus edd. 21 etiam] enim
T brm ante ambulant add. etiam FK 22 esse possunt F 23 in-
script. om. FT PROPRIIS] DIFFERENTIA KPS; cf. ad p. 105, 16
24 ista om. P 25 et om. C nam C
continens est et illi speciei soli aequalis est, at uero
accidens conuersim praedicari non potest, quia plures
sub se species habet, non enim potes dicere id esse nigrum
quod hebenum, cum dicas hoc esse hebenum quod nigrum;
potest enim esse nigrum et non esse hebenum. delnde omne
proprium aequaliter se his rebus quae sub se fuerint dat
et ab his aequaliter participatur — Socrates enim et
Cicero et Vergilius aequaliter et risibili participant et aequa-
liter risibiles sunt —, at uero accidens non semper aequa-
liter; potest enim quicumque esse procerior et alius esse
uelocior, quod scilicet illud separabile est accidens, illud inse-
parabile.
Et fortasse aliae eorum quaedam proprietates uel commu- niones esse uideantur, sed nunc quantum introductioni sat est, ista sufficiant.
32. Sed iam tibi, mi Fabi, omnia quaecumque ad Intro-
ductionem Porphyrii pertinent, plenius überiusque tractata
sunt, post uero si quid umquam mei egueris, studiis prae-
sertim tuis, quae nulla umquam honestate caruerunt, libens
animo hortatorque ad easdem cupiditates parebo. Hic Fa-
bius : Tu, inquit, paterno haec mihi animo polliceris, uerum
ego numquam deficiam ab his studiis, te praesertim docente,
F 2 est om. F hebeno] plerique codd.,
item 8. 9 3 nisi om. F 5 aequalis est] aequaliter coni. Brandt; cf.
Porph. p. 22, 8 et interpret. Boethii Ed. sec. V 24 quare proprium—aequaliter
7 potes] Schepss potest codd. et edd. 9 esse enim C post, esse om. CGT
12 uirgilins FPST 13. 14 post aequaliter add. est accidens FK
14 aliquis F 19 ista om. C sufficiunt T 20 introductiones KPS
22 quid om. F umquam om. C, post mei T 24 parabo G 25 milii
haec P 26 ducente C decente S