Cum in heremo Sciti, ubi monachorum probatissimi patres et omnis commorabatur perfectio, abbatem Moysen, qui inter illos egregios flores suauius non solum actuali, uerum etiam theoretica uirtute fragrabat, institutione eius fundari cupiens expetissem una cum sancto abbate Germano (cum quo mihi ab ipso tirocinio ac rudimentis militiae spiritalis ita indiuiduum deinceps contubernium tam in coenobio quam in heremo fuit, ut cuncti ad significandam sodalitatis ac propositi nostri parilitatem pronuntiarent unam mentem atque animam duobus in- Be corporibus), pariterque ab eodem abbate aedificationis\' sermonem fusis lacrimis posceremus (quippe cuius hunc animi rigorem manifestissime noueramus, ut nisi fideliter desiderantibus et cum omni cordis contritione quaerentibus nequaquam adquiesceret ianuam perfectionis aperire, ne scilicet, si passim uel nolentibus eam uel tepide sitientibus exhiberet, res necessarias et quae solis perfectionem cupientibus debent esse 4 quod X 9 trapezetae Dl 12 meritam. Finiunt eapitala. In xpi nom incip abbatis moysi conlatio prima de dietenatione (corr. m destinatione) monachi 1 fine D Incipit conlatio abbatis moysi de nonachi diatinatione uel fine X 13 echiti* (i eras.) X 16 theoritica D theorica Xc fragrabat scripsi: flagrabat DXtJ cf. VIm, 19 fondare Dl 18 tyrocinio Xx 23 hanc D1 26 perfeocionis D conpertae, indignis et fastidiose suscipientibus pandens aut iactantiae uitium aut proditionis crimen uideretur incurrere), tandem fatigatus precibus nostris ita exorsus est.

Omnes, inquit, artes ac disciplinae scopon quendam, id est destinationem, et telos, hoc est finem proprium habent, ad quem respiciens uniuscuiusque artis industrius adpetitor cunctos labores et pericula atque dispendia aequanimiter libenterque sustentat. nam et agricola nunc torridos solis radios, nunc pruinas et glaciem non declinans terram infatigabiliter scindit et indomitas agri glaebas frequenti subigit uomere, dum scopon seruat, ut eam cunctis sentibus expurgatam uniuersisque graminibus absolutam in modum solubilis harenae exercendo comminuat, finem, id est perceptionem copiosarum frugum et exuberantiam segetum non alias adepturum se esse confidens, quo uel ipse deinceps uitam securus exigere uel suam possit amplificare substantiam.

refertJ, etiam frugibus horrea libenter exhaurit easque putribus sulcis instanti labore commendat, praesentem deminutionem futurarum messium contemplatione non sentiens. illi etiam, qui negotiationum solent exercere commercia, non incertos pelagi timent casus, non ulla discrimina perhorrescunt, dum ad finem quaestus spe praepeti prouocantur. nec non etiam hi qui militiae mundialis ambitione flammantur, dum prospiciunt honorum ac potentiae finem, peregrinationum exitia ac pericula non sentiunt nec praesentibus aerumnis bellisque franguntur, dum propositum sibi dignitatis finem cupiunt obtinere.

habet ergo et nostra professio scopon proprium ac finem suum, pro quo labores cunctos non solum infatigabiliter, uerum etiam gratanter inpendimus, ob quem nos ieiuniorum inedia non fatigat, uigiliarum lassitudo delectat, lectio ac meditatio scripturarum continuata non satiat, labor etiam incessabilis nuditasque et omnium rerum priuatio, horror quoque huius uastissimae 4 inqaid D1 5 diBtinationem D1 10 glebus DX 12 arenae X .17 exaarit Dt instanti. (a ut uid. eras.) D 18 dimine nutionem D\'X 26 dignitates D\' oW*tire D post obtinere in DX cap. tertium incipit solitndinis non deterret. ob quem uos ipsi procul dubio parentum spreuistis affectum et patrium solum ac delicias mundi tot pertransitis regionibus despexistis, ut ad nos homines rusticos et idiotas atque in hoc heremi squalore degentes peruenire possetis. propter quod respondete, inquit, mihi quae sit destinatio uestra uel finis, qui ad haec omnia libentissime sustinenda nos prouocat.

Et cum persisteret nostram elicere super hac interrogatione sententiam, respondimus regni caelorum causa haec cuncta tolerari.

Ad quod ille: Bene, inquit: argute de fine dixistis. qui uero debeat esse scopos noster, id est destinatio, cui iugiter inhaerentes finem ualeamus adtingere, prae omnibus nosse debetis. et cum ignorationem confessi simpliciter fuissemus, adiecit: in omni ut dixi arte ac disciplina praecedit quidam seopos, id est animae destinatio siue incessabilis mentis intentio. quam nisi quis omni studio perseuerantiaque seruauerit, nec ad finem desiderati fructus poterit peruenire.

nam ut dixi agricola finem habens secure copioseque uiuendi in prouentu segetum fecundarum scopon, id est destinationem gerit agrum suum cunctis sentibus expurgare eumque uniuersis infructuosis uacuare graminibus, nec aliter se quieti finis opulentiam adepturum esse confidit, nisi id, quod usu obtinere desiderat, quadam prius operis ac spei suae ratione possideat. negotiator quoque conparandarum mercium desiderium non deponit, per quod possit quaestuosius diuitias congregare, quia frustra concupisceret lucrum, nisi uiam qua ad id tenderet elegisset. et qui certis quibusque dignitatibus Mundi huius cupiunt honorari, cui se officio uel ordini debeant mancipare ante proponunt, ut per legitimum spei tramitem finem quoque ualeant desideratae dignitatis adtingere.

itaque et uiae nostrae 3 dispexistis D rastocos D1 4 herimis Dl 5 possitis D1 X inqaid D 8 nulla distinctio in DX 10 canta D 11 inquid D1 et argute r acute D 12 esse debeat X 17 quam] quia Dl 22 adeptaram D 27 id om. D 28 dignitatebus D1 finis quidem est regnum dei. quid uero sit scopos debet diligenter inquiri: qui si nobis similiter conpertus non foent, frustra nitendo fatigabimur, quia sine uia. tendentibus labor est itineris, non profectus. ad quod obstupescentibus nobis senex intulit: finis quidem nostrae professionis ut diximus regnum dei seu regnum caelorum est, destinatio uero, id est scopos, puritas cordis, sine qua ad illum finem inpossibile est quempiam peruenire.

in hac ergo destinatione deiigentes nostrae directionis obtutus uelut ad certam lineam cursum rectissimum dirigemus, ac si paululum quid ab hac cogitatio nostra deflexerit, ad contemplationem eius ilico recurrentes rursus eam uelut ad quandam normam rectissime corrigemus, quae semper omnes conatus nostros ad unum hoc reuocans signum arguet statim, si a proposita directione mens nostra uel paululum deuiauerit.

Quemadmodum hi, quibus usus est bellica tela tractandi, cum ante regem mundi huius artis suae cupiunt peritiam demonstrare, in paruissima quaedam scutula, quae depicta in se continent praemia, iacula uel sagittas intorquere contendunt, certi quod non alias nisi destinationis suae linea ad finem possint desiderati praemii peruenire, quo tum demum utique potientur, cum propositum scopon ualuerint obtinere: qui si forte ab eorum fuerit subtractus intuitu, quantumlibet a recto tramite cassa imperitorum deerret intentio, excidisse se tamen ab illius disciplinatae lineae directione non sentient, quia nullum habent certum signum quod uel peritiam directionisprobet uel arguat prauitatem. et ideo cum inutiles in aera uacuumque fuderint iactus, in quo peccauerint quoue decepti sint diiudicare non possunt, quippe quos nullum accusat indicium quantum a directione discesserint, nec quo deinceps 1 quid D: qui Xv 2 quid sit nobis similiter et si D 10 dirigemns r: dirigimus D (8.1. m. 2) X 11 recarrentia Dl 12 ad om- DX: habent \'8 Msapttd Cuyckium quandam normam rectissime D quadam norma certissima (rectissima r) Xr corrigemus X: corrigimas D 13 conatos D1 14 deaiarit Xr 17 quedam D: quadam X v 18 continet Xc 19 diatinationis D 20 ttlnde- III. mũ∗∗ (1 uel 2 litt. eras.) D 22 abstractus D\' 27 quoue D corrigere uel reuocare debeant lineam disciplinae docere potest passiuus obtutus.

ita igitur et nostri propositi finis quidem secundum apostolum uita aeterna est, ita eodem pronuntiante: habentes quidem fructum uestrum in sanctificationem, finem uero uitam aeternam, scopos uero est puritas cordis, quam sanctificationem non inmerito nuncupauit, sine qua praedictus finis non poterit adprehendi, acsi dixisset aliis uerbis: habentes quidem scopon uestrum in cordis puri.. tate, finem uero uitam aeternam. de qua destinatione docens nos idem beatus apostolus ipsum nomen, id est scopon, significanter expressit ita dicens: quae posteriora sunt obliuiscens, ad ea uero quae in ante sunt extendens me, ad destinatum persequor, ad brauium supernae uocationis domini.

quod euidentius in Graeco ponitur zατὰ ϭϰοπὸν ϭ̀ιώϰω , id est secundum destinationem persequor, tamquam si dixisset: hac destinatione qua illa quae posteriora sunt obliuiscor, id est anterioris hominis uitia, ad finem brauii caelestis peruenire contendo. quidquid ergo nos ad hunc scopon, id est puritatem cordis potest dirigere, tota uirtute sectandum est, quidquid autem ab hac retrahit, ut perniciosum ac noxium deuitandum. pro hac enim uniuersa agimus atque toleramus, pro hac parentes, patria, dignitates, diuitiae, deliciae mundi huius et uoluptas uniuersa contemnitur, ut scilicet puritas cordis perpetua retentetur.

hac itaque nobis destinatione proaposita semper actus nostri et cogitationes ad eam obtinendam rectissime dirigentur. quae si prae oculis nostris iugiter statuta non fuerit, non solum cunctos labores nostros uacuos pariter atque instabiles reddens in cassum eos ac sine ullo 4 Rom. 6, 22 11 Phil. 3, 18—14 4 sanctificationem (ει̉ς ὰγιαϭμόν) Dc: sanctificatione X 6 quem D iicupauit D 9 distinatione X* 12 in ante] in priora X: cf. VI, 14, 1 13 braoium coronae inezpngnabilis brauium D 14 greeo DX 16 distinatione X 18 quicquid DXbis 21 toleramus et agimuB Xv 22 diliciae Dl 24 retentetnr r: retenetnr D1 ntineatur D\'c distinatione DXX 26 dirigentllr] hic incipit W 27 ua.cu...os. D uarios X 28 adque W emolumento conpellet effundi, sed etiam cogitationes omnes diuersas sibique contrarias suscitabit. necesse est enim mentem quo recurrat cuiue principaliter inhaereat non habentem per singulas horas atque momenta pro incursuum uarietate mutari atque ex his quae extrinsecus accedunt in illum statum continuo transformari qui sibi primus occurrerit.

Hinc namque est quod nonnullos mundi huius maximas facultates et non solum multa auri atque argenti talenta, uerum etiam praediorum magnificentiam contemnentes post haec uidimus pro scalpello, pro graphio, pro acu, pro calamo commoueri. qui si contemplationem cordis mundi fixam tenerent, numquam utique pro paruis rebus admitterent, quod ne pro magnis ac pretiosis incurrerent opibus, easdem penitus abicere maluerunt.

nam et plerumque nonnulli tanto zelo codicem seruant, ut eum ne leuiter quidem legi uel contingi ab aliquo sinant, et inde occasiones inpatientiae ac mortis incurrunt, unde monentur stipendia patientiae et caritatis adquirere, cumque omnes diuitias suas pro Christi amore disperserint, pristinum tamen cordis affectum in rebus minimis retentantes et pro ipsis nonnumquam mobiliter irascentes, ueluti qui nou habeant apostolicam caritatem, ex omnibus infructuosi sterilesque redduntur. quod in spiritu beatus apostolus praeuidens et si distribuero, inquit, in cibos pauperum omnes facultates meas et tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest-

unde liquido conprobatur perfectionem non statim nuditate nec priuatione omnium facultatum seu dignitatum abiectione contingi, nisi fuerit caritas illa cuius apostolus membra describit, quae in sola cordis puritate consistit. nam quid est 22 I Cor. 13, 3 28 cf. I Cor. 13, 4sqq. 1 emolomento D1 5 adque D1 accedunt D1: accidunt D2 W X 7 nonnnllis D1 10 uidemus Dl grafio X 11 fixa D 14 malluerunt W 15 nec D* 16 occassiones W incurrant X1 20 uel utiq; non D 21 sterelisque Wl reddantur W 23 inquid D W 24 tradedero D1 27 dignitatem Dl 28 discribit W 29 puritatem D1 aliud non aemulari, non inflari, non inritari, non agere perperam, non quaerere quae sua sunt, non super iniquitate gaudere, non cogitare malum et reliqua, nisi cor perfectum atque mundissimum deo semper offerre et intactum a cunctis perturbationibus custodire?

Omnia igitur huius gratia gerenda adpetendaque sunt nobis. pro hac solitudo sectanda est, pro hac ieiunia, uigilias, labores, corporis nuditatem, lectionem ceterasque uirtutes debere nos suscipere nouerimus, ut scilicet per illas ab uniuersis passionibus noxiis inlaesum parare cor nostrum et conseruare possimus et ad perfectionem caritatis istis gradibus innitendo conscendere, et non propter has obseruantias, si forte honesta ac necessaria occupatione praeuenti sollemnitatem districtionis nostrae non potuerimus implere, incidamus in tristitiam uel iram siue indignationem, ob quae expugnanda illud quod praetermissum est fueramus acturi.

non enim tantum est lucrum ieiunii quantum irae dispendium nec tantus lectione capitur fructus quantum contemptu fratris incurritur detrimentum. ea igitur quae sequentia sunt, id est ieiunia, uigiliae, anachoresis, meditatio scripturarum, propter principalem scopon, id est puritatem cordis, quod est caritas, nos conuenit exercere et non propter illa principalem hanc proturbare uirtutem, qua in nobis integra inlaesaque durante nihil oberit, si aliquid eorum quae sequentia sunt pro necessitate fuerit praetermissum: siquidem nec proderit uniuersa fecisse adempta hac qua diximus principali causa, cuius obtentu sunt omnia peragenda.

ob hoc enim quis ferramenta cuiuslibet artis instituere sibimet ac 1 perperam perueream perperam D 2 iniquitatS D1 gandere super ioiquitate c 3 adque W 4 a om. W 7 hanc JD1 ad 8 leoeionem D 11 posemna Dl et p.fectionem W perfeccionem D 13 honeste D solemnitatem DX* sollempnitatem WXI 14 incedamus Dl 15 tristitie Dl ob quae] que supra ras. 5-6 lilt. D 16 illnt D 17 tantos D\' 18 capetnr D\' contemtn W 21 exerceri W* 23 quia Dl aliquit D 24 necesitftte D 25 haec W 27 artes W\' instituhere DI praeparare festinat, non ut ea possideat otiosa nec ut emolumenti illius fructum qui speratur ex ipsis in nuda instrumentorum possessione constituat, sed ut eorum ministerio peritiam finemque illius disciplinae cuius haec adiumenta sunt efficaciter adprehendat. igitur ieiunia, uigiliae, meditatio scripturarum, nuditas ac priuatio omnium facultatum non perfectio, sed perfectionis instrumenta sunt, quia non in ipsis consistit disciplinae illius finis, sed per illa peruenitur ad finem.

in cassum igitur haec exercitia molietur, quisque his uelut summo bono contentus intentionem sui cordis huc usque defixerit et non ad capiendum finem, propter quem haec adpetenda sunt, omne studium uirtutis extenderit, habens quidem disciplinae illius instrumenta, finem uero, in quo omnis fructus consistit, ignorans. quidquid igitur potest istam mentis nostrae puritatem tranquillitatemque turbare, quamuis utile ac necessarium uideatur, ut noxium deuitandum est. hac enim norma et errorum peruagationumque omnium dispersiones poterimus euadere et desideratum finem linea certae directionis adtingere.

Hic ergo nobis principalis debet esse conatus, haec immobilis destinatio cordis iugiter adfectanda, ut diuinis rebus ac deo mens semper inhaereat. quidquid ab hac diuersum est, quamuis magnum, secundum tamen aut etiam infimum seu certe noxium iudicandum est. huius mentis uel actus figura etiam in euangelio per Martham et Mariam pulcherrime designatur. cum enim Martha sancto utique ministerio deseruiret, utpote quae ipsi domino eiusque discipulis ministrabat, et Maria spiritali tantummodo intenta doctrinae Iesu pedibus inhaereret, quos osculans bonae confessionis liniebat unguento, praefertur tamen a domino, quod et meliorem elegerit partem et eam quae ab ea non possit auferri.

nam cum laboraret Martha pia 1 ut nón D posBedeat Dl otiose X 2 qui] q; D 6 omnem faccultatum D* 7 profeccionis D 8 per illft D 13 omnes W 14 quicquid WX 16 haec DWl 17 dispersionis D 18 direccionis D 20 distenacio D1 21 quicquid D \' i WX 22 secondum D1 24 martam D 28 linebat ungento W 29 elegeret D1 30 acferri D1 sollicitudine ac dispensatione distenta, solam se uidens ad tantum ministerium non posse sufficere adiutorium sororis a domino postulat dicens: non tibi sedet quia soror mea reliquit me solam ministrare? dic ergo ei ut me adiuuet. utique non ad uile opus, sed ad laudabile eam ministerium prouocabat. et tamen quid audit a domino? Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima: paucis uero opus est aut etiam uno. Maria bonam partem elegit, quae non auferetur ab ea. uidetis ergo principale bonum in theoria sola, id est in contemplatione diuina dominum posuisse.

unde ceteras uirtutes, licet necessarias et utiles bonasque pronuntiemus, secundo tamen gradu censendas esse decernimus, quia uniuersae huius unius patrantur obtentu. dicens enim dominus: sollicita es et turbaris erga multa, paucis uero opus est aut etiam uno, summum bonum non in actuali quamuis laudabili opere et multis fructibus abundanti, sed in sua contemplatione quae uere simplex et una est collocauit, paucis opus esse pronuntians ad perfectam beatitudinem, id est illa theoria quae prius in paucorum seruabatur consideratione sanctorum. a quorum contemplatione conscendens is qui adhuc in profectu positus est ad illud quoque quod unum dicitur, id est dei solius intuitum ipso adiuuante perueniet, ut scilicet etiam sanctorum actus ac ministeria mirifica supergressus solius dei iam pulchritudine scientiaque pascatur.

Maria ergo bonam partem elegit, quae non auferetur ab ea. et hoc diligentius intuendum est. nam cum dicit Maria bonam partem elegit, licet taceat de Martha et nequaquam eam uituperare uideatur, illam tamen laudans hanc inferiorem esse pronuntiat. rursum cum dicit quae non auferetur ab ea, ostendit quod ab hac sua 3 Lnc. 10, 40 6 1. c. 41-42 6 audiuit D 7 plorima D1 11 possaisBe D1 12 bonuque om. Dv 17 habundanti DWX1 19 illam theoriam Dv seruabatur scripsi: saruatur DWXv 20 considerationem W ad D2 contemplationS D 21 his Dl profecto D1 22 intuitu. (m eras.) W 23 etiam om. D 25 eligit W1 28 uitupware D 30 ostendat D* portio possit auferri (nec enim ministerium corporale eam homine poterit iugiter permanere), illius uero studium nullo prorsus aeuo docet posse finiri.

Ad quod nos ualde permoti: Quid ergo? diximus : labor ieiuniorum, lectionis instantia, opera misericordiae, iustitiae, pietatis et humanitatis auferentur a nobis et non permanebunt com auctoribus suis, praesertim cum ipse dominus retributionem regni caelorum his operibus repromittat dicens: uenite benedicti patris mei, possidete paratum nobis regnum a constitutione mundi. esuriui enim et dedistis mihi manducare, sitiui et dedistis mihi bibere, et cetera? quomodo ergo auferentur haec quae introducunt factores suos in regnum caelorum ?.

MOVSES: Nec ego dixi mercedem boni operis auferendam dicente eodem domino: qui potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen dico nobis, non perdet mercedem suam, sed actionem dico, quam uel necessitas corporalis uel inpugnatio carnis seu mundi huius inaequalitas administrari exigit, auferendam. nam lectionis instantia uel ieiuniorum adflictio ad emundationem cordis et castigationem carnis in praesenti tantummodo utiliter exercentur, donec caro concupiscit aduersus spiritum. quae nonnumquam ab his, qui labore nimio seu aegritudine corporis senioue defessi sunt, etiam in praesenti uidemus auferri nec ab homine posse iugiter exerceri.

quanto magis ergo haec in futuro cessabunt, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem corpusque istud quod nunc animale est surrexerit spiritale et coeperit caro non esse iam talis ut aduersus spiritum concupiscat. de quibus etiam beatus apostolus manifeste pronuntiat 9 Mt. 25, 34-35 15 Mt. 10, 42 22 GaL 5, 17 27 I Cor. 15, 53 28 I Cor. 15, 44 30 I Tim. 4, 8 3 finire D1 4 dicimns W 6 iustiae W 10 regni D1 12 auferentnr DXv: auferenda sont W 14 moses BlW 19 administrare W 20 nam ex nec D 24 qui] q; D1 deffessi W 29 tales W1 corporalis, inquiens, exercitatio ad modicum utilis est: pietasautem (quae sine dubio caritas intellegitur) ad omnia utilis est, promissionem habens uitae quae nunc est et futurae. quae ergo dicitur ad modicum esse utilis, manifeste pronuntiatur nec per omne tempus exerceri nec summam perfectionis per se solam laboranti posse conferre.

modicam quippe ad utrumque referri potest, id est uel ad breuitatem temporis, quod scilicet homini tam in praesenti quam in futuro exercitatio corporalis coaeterna esse non possit, uel certe ad paruitatem utilitatis quae de carnali exercitatione conquiritur, eo quod adflictio corporalis initia quaedam profectus, non ipsam perfectionem pariat caritatis, quae promissionem habet uitae praesentis et futurae. et idcirco exercitia aeram praedictorum necessaria esse censemus, quia sine ipsis ad caritatis fastigia non possit ascendi.

haec etiam quae dicitis opera pietatis ac misericordiae necessaria sunt in hoc tempore, dum adhuc inaequalis diuersitas dominatur: quorum ne hic quidem expectaretur operatio, nisi inopum, indigentum infirmoramque pars maxima redundaret, quae iniquitate hominum facta est, eorum scilicet, qui ea quae omnibus a communi creatore concessa sunt in suos tantum occupata usus nec tamen utenda tenuerunt.

donec ergo in hoc mundo inaequalitas ista grassatur, erit haec actio necessaria et utilis exercenti, restituens quidem bono affectui et piae uoluntati retributionem hereditatis aeternae: ipsa uero in futuro saeculo parilitate regnante cessabit, cum iam non fuerit inaequalitas propter quam haec debeant exerceri, sed cuncti ab hac multiplici, id est actuali operatione ad caritatem dei et diuinarum rerum contemplationem perpetua cordis puritate transibunt. cui se hi, quibus cura est uel scientiae uel emundationi mentis insistere, iam in hoc saeculo constituti elegerunt omni conatu ac uiribus mancipare, illi scilicet semet ipsos officio adhuc in carne 3 utiles W* 5 manefeste D1 12 ipsa W 17 nec X 21 cconcessa D 22 crassatar W 24 bona D1 25 seculo D 27 debent D multiplice D1 30 scientia D emendatione D emendationi W 32 ille D1 XIII. Cass. 2. 2 corrnptionis positi deputantes, in quo erunt corruptione deposita permansuri, peruenientes ad illam promissionem domini saluatoris qua dicitur: beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt.

Et quid miramini si illa officia superius conprehensa transibunt, cum sanctus apostolus etiam sublimiora spiritus sancti charismata transitura describat, solam uero caritatem designet sine fine mansuram sine, inquiens, prophetiae. euacuabuntur: sine linguae, cessabunt: siue scientia, destruetur, de hac autem: caritas numquam

excidit omnia namque dona pro usu ac necessitate tribuuntur ad tempus, consummata dispensatione mox procul dubio transitura, caritas uero nullo intercipietur tempore. nen solum enim in praesenti mundo utiliter operatur in nobis, sed etiam in futuro sarcina corporeae necessitatis abiecta efficacior multo atque excellentior permanebit, nullo umquam corrumpenda defectu, sed per incorruptionem perpetuam flagrantius deo atque intentius adhaesura.

GEBMANVS: Quis ergo potest fragili carne circumdatus ita esse huic theoriae semper adfixus, ut numquam cogitet de fratris aduentu, de uisitatione infirmi, de opere manuum, certe de humanitate peregrinis uel aduenientibus exhibenda? postremo quis non interpelletur corporis ipsius prouisione uel cura? aut quemadmodum mens uel in quo illi inuisibili et inconprehensibili deo ualeat cohaerere, cupimus edoceri.

MOVSES: Inhaerere quidem deo iugiter et contemplationi eius quemadmodum dicitis inseparabiliter copulari inpossibile est homini ista carnis fragilitate circumdato. uerum oportet 3 Mt. 5, 8 8 1 Cor. 13, 8 10 1. c. line 1 corruptioneB W1 2 siono promissum D 10 ac D1 11 excedet D1 excedit W (alterum e in ras. m. 2) X* excidet X* 15 efficatior DW 16 adquae W 17 fraglantius W adque W 19 flagili D 21 fratril D\' 22 uel certe Xx 26 mosea D1 W contemplatione Dx 27 dicis D* inseperabiliter copolari D\' imposibile D nos scire ubi nostrae mentis intentionem debeamus habere defixam et ad quam destinationem semper animae nostrae reuocemus intuitum: quam cum potuerit obtinere mens, gaudeat et a qua distractam se doleat atque suspiret totiensque se a summo bono sentiat reccidisse, quotiens se ab illo intuitu . deprehenderit separatam, fornicationem iudicans uel momentaneum a Christi contemplatione discessum.

a quo cum deuiaaerit paululum noster obtutus, rursus ad eum cordis oculos leiorquentes uelut rectissima linea mentis aciem reuocemus. totum namque in animae consistit recessu, unde expulso diar bolo ac nequaquam in ea iam regnantibus uitiis consequenter regnum dei fundatur in nobis dicente euangelista: regnum dei non ueniet cum obseruatione, neque dicent: ecce hic aut eeoe illic est: amen enim dico uobis quia regnum dei intra nos est. intra nos uero nihil aliud esse potest quam scientia, ant ignoratio ueritatis et uel uitiorum amicitia uel uirtutum, per quae aut diabolo aut Christo regnum paramus in corde.

cuins etiam regni qualitatem describit apostolus ita dicens: non enim regnum dei est esca et potus, sed iustitia et pax et gaudium in spiritu sancto. itaque si regnum dei intra nos est et ipsum regnum dei iustitia et pax et gaudium est, ergo qui in istis commoratur sine dubio in regno dei est, et e contrario illi qui in iniustitia et discordia et tristitia mortem operante uersantur, in regno diaboli et in inferno ac morte sunt constituti. bia enim indiciis uel dei uel diaboli discernitur regnum. et re uera si sublimi mentis intuitu consideremus statum illum, in quo degunt caelestes supernaeque uirtutes quae uere in regno dei sunt, qui alius esse credendus est quam perpetua iugisque 12 Luc. 17, 20-21 19 Rom. 14, 17 3 intitum D* 4 duleat D* adque W 5 reccidisse W1: recidisse D\' W\'X recedisse Dl 6 separatum W 7 xp̄̃ο D\' 10 in a L D 11 ea iam] eadem Dl 14 enim D: amen WX 15 inter nos est D 17 zabolo (z in ras.) D 19 dificribit D describet W1 23 commemoratur W 24 iustitia D\' . 25 diabali Dl zabali D\': ita et infra 29 quid aliud X* 2 + laetitia?

quid enim tam proprium uerae beatitudini tamque conueniens quam tranquillitas iugis et gaudium sempiternum ? et ut hoc ipsum quod dicimus ita esse non mea coniectura, sed ipsius domini auctoritate certius instruaris, audi eum qualitatem et statum mundi illius apertissime describentem: ecce, inquit, ego creo caelos nouos, et terram nonam: et non erunt in memoria priora, neque ascendent super cor. sed gaudebitis et exultabitis usque in sempiternum in his, quae ego creo. etrursum: gaudium et laetitia inuenietur in ea, gratiarum actio et uox laudis. et erit mensis ex mense, et sabbatum ex sabbato. et iterum: gaudium et laetitiam obtinebunt, fugiet dolor et gemitus.

et si adhuc clarius de illa conuersatione et ciuitate sanctorum uultis agnoscere, adtendite quae ad ipsam Hierusalem uoce domini dirigantur: et ponam, inquit, uisitationem tuam pacem, et praepositos tuos iustitiam. non audietur ultra iniquitas in terra tua, uastitas et contritio in terminis tuis, etoccupabit salus muros tuos, et portas tuas laudatio. non erit tibi amplius sol ad lucendum per diem, nec splendor lunae inluminabit te: sed erit tibi dominus in lucem sempiternam, et deus tuus in gloriam tuam. non occidet ultra sol tuus, et luna tua non minuetur: sed erit dominus in lucem sempiternam, et conplebuntur dies luctus tui.

et idcirco beatus apostolus non generaliter neque simpliciter omne gaudium regnum dei esse pronuntiat, sed signanter ac specialiter illud solum quod in spiritu sancto est. nouit enim esse aliud quoque uituperabile gaudium, de quo dicitur: mundus iste gaudebit, et: uae uobis qui ridetis, quia plorabitis. 5 Esai.65, 17-18 9 Esai. 51, 3. 66, 23 12 Esai. 36,10 15 Esai. 60, 17-20 26 cf. Rom. 14, 17 29 Ioh. 16, 20 30 Luc. 6, 25 1 beatitudine D1 beatitndinis Wl 4 auctoritate] uoluntate D 6 inquid Dl 7 erant D1 memoriam DW ascendet X1 16 inquid DW 18 uastitas] ueritas D\' occnpauit D 23 occidit D\' 28 aliut D 30 ue DW regnum sane caelorum tripliciter accipiendum est: aut quod ngnatori sint caeli, id est sancti in aliis subditis secundum iJIud: esto tu super quinque ciuitates, et tu super decem, illudque quod dicitur ad discipulos: sedebitis super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel, ant quod ipsi caeli incipiant a Christo regnari, cum scilicet omnibus ei subiectis coeperit esse omnia in omnibus deus, uel certe quod sancti in caelis sint cum domino regnaturi.

Quamobrem in hoc corpore constitutus iam nouerit unusquisque illi se regioni uel ministerio deputandum, cuius in hac uita semet ipsum participem cultoremque praebuerit, illiusque se etiam in illo perenni saeculo consortem futurum esse non ambigat, cui nunc ministrum se sociumque maluerit exhibere, secundum sententiam domini ita dicentis: si quis mihi ministrat, me sequatur, et ubi sum ego, illic et minister meus erit. nam quemadmodum diaboli regnum per coniuentiam suscipitur uitiorum, ita regnum dei per exercitationem uirtutum puritate cordis ac spiritali scientia possidetur.

ubi autem regnum dei est, ibi procul dubio et nita habetur aeterna, et ubi regnum diaboli est, ibi mortem atque infernum esse non dubium est. in quo qui fuerit, nec laudare dominum potest secundum prophetae sententiam dicentis: non mortui laudabunt te, domine: neque omnes, qui descendunt in infernum (sine dubio: peccati). sed nos, inquit, qui uiuimus (non uitiis scilicet nec mundo huic, sed deo), benedicamus dominum, ex hoc nunc et usque in saeculum. non enim est in morte qui memor 3 Luc. 19, 19 et 17 4 Mt. 19, 28 7 I Cor. 15, 28 14 Ioh. 12, 26 22 Ps. 113, 17-18 27 Pe. 6, 6 3 illut D 4 illutqae D 5 sedes daodecem D1 daodeoem tribus W1 isrt DWX 8 regnatari cum domino D 12 filius qui D1 15 ego sum Xr 16 zaboli D eorr. 17 conibentiam D*X 18 cordis adquiritur ac W posaedetar D1 20 zaboli tx sabali et hoc ex diabali D 21 qui] q; D\' 22 diceDtes D1 W1 24 discendunt W 25 inquid D.W 26 benedicamaB (εν́λογὴεν) DW : benedicimus Xv est dei: in inferno autem (peccati) quis confitebitur domino P id est nemo. nullus enim, tametsi milies semet ipsum

uel Christianum esse profiteatur uel monachum, cum peccat confitetur deum, nullus admittens ea quae dominus execratur reminiscitur dei, nec seruum se ueraciter illius profitetur, cuius praecepta contumaci temeritate contemnit. in qua morte illam uiduam quae est in deliciis beatus apostolus esse pronuntiat uidua, inquiens, quae in deliciis est, uiuens mortua est. sunt ergo multi qui uiuentes in hoc corpore mortui sunt et in inferno iacentes deum laudare non possunt, et e contrario sunt qui cum mortui sint corpore, deum spiritu benedicunt atque conlaudant secundum illud: benedicite spiritus et animae iustorum dominum, et: omnis spiritus laudet dominum.

etin Apooalypsi animae occisorum non solum laudare deum, sed etiam interpellare dicuntur. in euangelio quoque euidentius dominus ad Sadducaeos non legistis, inquit, quod dictum est a deo dicente uobis: ego sum deus Abra.ham et deus Isaac et deus Iacob? non est deus mortuorum sed uiuentium. omnes enim ei uiuunt. de quibus et apostolus propter quod, inquit, non confunditur deus uocari deus eorum: parauit enim illis ciuitatem. nam quia nec otiosae sint post separationem huius corporis neque nihil sentiant, etiam euangelii parabola quae de illo paupere Lazaro et diuite purpurato profertur ostendit, quorum unus beatissimam sedem, id est sinus Abrahae requiem promeretur, alius intolerabili ardore aeterni ignis exuritur.

si autem et illud quod dicitur ad latronem: 8 I Tim. 5, 6 12 Dan. 3, 86 13 PB. 150, 6 14 cf. Apoc. 6, 9-10 16 Mt. 22, 31-32 20 Hebr. 11, 16 24 cf. Luc. 16, 19 sqq. 1 eet dei WX: sit dei Dv (Vwlg.) 2 tam.. et si W millies D: om. W 3 proflteatar esse W r 4 deom DW : domino Xc 5 reminiscetnr Wl 6 contempnit W 7 in deliciis est W 10 infernum W 11 sint] sunt D 12 adque Dl 18 omnes W1 16 saddaceos DX saddncaeus Wl 17 inqsid DW 20 inquid DW 22 otiosi ex otiose D 24 parabula D 26 aeterne D1 kodie mecum eris in paradiso uoluerimus intendere, quid aliud manifeste significat quam perdurare in animabus non solum pristinos intellectus, sed etiam uicissitudine eas congrua pro meritorum actuamque suorum perfrui qualitate? hoc enim illi nequaquam dominus promisisset, si eius animam nosset, post separationem carnis uel priuandam sensu uel in nihilum resoitendam. non enim caro eius in paradiso, sed anima erat ingressura cum Christo.

cauenda sane, immo toto horrore est detestanda prauissima haereticorum illa distinctio, qui dum non credunt Christum potuisse eodem die quo in inferna descendit etiam in paradiso repperiri, ita distingunt amen dico tibi hodie, et interposita distinctione inferunt mecum eris in paradiso, ut scilicet haec promissio non statim post transitum uitae huius inpleta, sed post reeurrectionis aduentum intellegatur inplenda, non intellegentes illud quod ante resurrectionis suae diem protulit ad Iudaeos, qui eum ut semet ipsos credebant humanis angustiis et carnali infirmitate concludi: nemoascendit in caelum nisi qui de caelo descendit, filius hominisqui est in caelo.

quibus manifeste probatur animas defunctorum non solum suis sensibus non priuari, sed ne istis quidem affectibus, id est spe atque tristitia, gaudio ac metu carere, et ei eis quae sibi in illo generali examine reseruantur quiddam eas iam incipere praegustare, nec secundum opinionem quorundam infidelium in nihilum eas resolui post huius commorationis excessum, sed uiuacius subsistere deique laudibus intentius inhaerere.

et re aera, ut sequestratis paulisper testimoniis scripturarum de ipsius animae natura secundum mediocritatem sensus nostri paneis aliqua disputemus, nonne ultra omnis ineptiae non dicam fatuitatem, sed insaniam est uel leuiter suspicari illam pretiosiorem hominis portionem, in qua etiam imago dei 1 Luc. 23, 43 18 Ioh. 3, 13 9 hereticorum DX 11 paradyso D repperire D1 12 et om. W inferuatur D 15 illufc D 19 discendit fllios D\' 22 adque W 23 seruantur W M ec D quorundam Wx 25 commemorationis DW1 26 uiuatius DW 30 est] esse in ras.D secundum beatum apostolum ac similitudo consistit, deposita hac qua retunditur in praesenti sarcina corporali insensibilem fieri, quae omnem rationis uim in se continens etiam mutam atque insensibilem materiam carnis participatione sui facit esse sensibilem, cum utique consequens sit et hoc rationis ipsius ordo contineat, ut exuta mens ista carnali qua nunc hebetatur pinguedine intellectuales uirtutes suas in melius reparet et puriores eas ac subtiliores recipiat potius quam amittat.

in tantum autem hoc quod dicimus beatus apostolus uerum esse cognoscit, ut etiam optet ab hac carne discedere, ut separatione eius enixius ualeat domino copulari, dicens: desiderium habeo dissolui et cum Christo esse, multo enim melius, quoniam dum sumus in corpore peregrinamur a domino. et idcirco audemus et bonam uoluntatem habemus magis peregrinari a corpore et praesentes esse ad dominum. propter quod etiam contendimus siue absentes siue praesentes placere illi, commorationem scilicet animae quae in hac carne est peregrinationem a domino atque absentiam a Christo esse pronuntians eiusque ab hac carne separationem atque discessum praesentiam esse ad Christum tota credulitate confidens.

et euidentius iterum super hoc ipso uiuacissimo animarum statu idem apostolus sed accessistis, inquit, ad Sion montem et ciuitatem dei uiuentis, Hierusalem caelestem, et ad multorum milium angelorum frequentiam, et ecclesiam primitiuorum qui conscripti sunt in caelis, et spiritus iustorum perfectorum. de quibus spiritibus in alio loco deinde patres, inquit, carnis nostrae habuimus eruditores et reuerebamur: 1 cf. I Cor. 11, 7. Col. 8, 10 11 Phil. 1, 33 18 II Cor. 5, 6 14 1. c. 8-9 23 Hebr. 12, 22-23 28 1. c. 9 3 adque W 4 faciat W1 6 iuti D1 quia D1 7 pingoidine DlWl intellectualis D1 repararet Wx 11 copolari D1 15 a om. D 18 commemorationem Wl 19 adquae W 20 adque D 23 inquid DW 27 rectorum ex fectorum D 28 inquid W non multo magis subiciemur patri spirituum et uiuemus?

Contemplatio uero dei multifarie concipitur. nam deus non sola inconprehensibilis illius substantiae suae admiratione cognoscitur, quod tamen adhuc in spe promissionis absconditum est, sed etiam creaturarum suarum magnitudine uel aequitatis suae consideratione uel cotidianae dispensationis auxilio pernidetur: quando scilicet quae cum sanctis suis per singulas generationes egerit mente purissima perlustramus, cum potentiam ipsius qua uniuersa gubernat, moderatur ac regit, cum inmensitatem scientiae eius et oculum quem secreta cordium latere non possunt tremente corde miramur, cum harenam maris undarumque numerum dimensum ei et cognitum cogitamus, cum pluuiarum guttas, cum saeculorum dies et horas, cum praeterita futuraue uniuersa obstupescentes scientiae eius adsistere contemplamur:

cum ineffabilem clementiam eius, qua innumera flagitia, quae singulis quibusque momentis sub ipsius committuntur aspectu, indefessa longanimitate sustentat, cum uocationem, qua nos nullis praecedentibus meritis gratia suae miserationis adsciuit, cum denique quot occasiones salutis tribuit adoptandis cum quodam admirationis intuemur excessu: quod ita nos nasci praecepit, ut ab ipsis cunabulis gratia nobis legisque suae notitia traderetur, quod ipse aduersarium uincens in nobis pro solo bonae uoluntatis adsensu aeterna beatitudine ac perpetuis nos praemiis muneratur, cum postremo dispensationem incarnationis suae pro nostra salute suscepit ac mirabilia mysteriorum suorum in cunctis gentibus dilatauit.

sunt autem aliae quoque huiusmodi innumerae contemplationes, quae pro qualitate uitae ac puritate b cogniucitlir Dl 9 purisema D* potentia W 10 guber- Datu D moderator ac reget W 11 occulum D\' 12 trementi D\'VX harena D arenam X 14 secnlomm D 15 obstnpiscentes Wx 18 commi∗tuntur D indeffessa W 30 gratiae W quod DW ■ om. X 21 occasionis W1 Bolutie D1 26 bac W munerator W1 26 postremi! D1 27 misteriorom W 29 qualite W cordis in nostris sensibus oriuntur, quibus deus uel uidetur mundis obtutibus uel tenetur. quas profecto nullus perpetuo retentabit, in quo adhuc aliquid carnalium uiuit affectuum, quia non poteris, ait dominus, uidere faciem meam: non enim uidebit me homo et uiuet, scilicet mundo huic affectibusque terrenis.

GERMANVS : Quid ergo est quod etiam nolentibus, immo uero etiam nescientibus nobis ita superfluae cogitationes subtiliter ac latenter inrepunt, ut non solum eas expellere, uerum etiam intellegere ac deprehendere difficultatis inmodicae sit P potest ergo mens aliquando ab istis uacua repperiri et numquam huiuscemodi inlusionibus incursari?

MOVSES: Mentem quidem non interpellari cogitationibus inpossibile est, suscipere uero eas siue respuere omni studenti possibile est. quemadmodum igitur ortus earum non omnimodis pendet a nobis, ita reprobatio uel electio consistit in nobis. nec tamen ex eo quod diximus inpossibile esse mentem cogitationibus non adiri, totum uel incursui uel illis spiritibus tribuendum est qui eas nobis nituntur ingerere. alioquin nec liberum in homine maneret arbitrium nec in nobis staret nostrae correctionis industria.

sed est, inquam, nostrum magna ex parte, ut cogitationum qualitas emendetur et uel sanctae ac spiritales in cordibus nostris uel terrenae carnalesque concrescant. ideo namque frequens lectio et iugis adhibetur meditatio scripturarum, ut exinde nobis spiritalis memoriae praebeatur occasio, idcirco decantatio crebra psalmorum, ut adsidua nobis exinde conpunctio ministretur, idcirco uigiliarum ac ieiuniorum orationumque sedulitas adhibetur, ut extenuata mens non terrena sapiat, sed caelestia contempletur. quibus rursum neglegentia inrepente cessantibus necesse est 4 Ex. 33, 20 2 optutibus W 3 affectam D1 7 quod] quo D 9 eipelle D1 10 difficultates W1 13 moses WX1 14 inpolibile D 16 reprobatio X: probatio DWvx ef. II, 10, 9 fm. 18 illius W\' 83 spiritalis W\' 24 carnaliBque Dl 25 abhibetur D spiritales Dl 27 conpunoio D ut mens uitiorum squalore concreta in carnalem partem mox inclinetur et eonruat.

Quod exercitium cordis non incongrue molarum similitudini conparatur, quas meatus aquarum praeceps impetu rotante prouoluit. quae nullatenus quidem cessare possunt ab opere suo aquarum inpulsibus circumactae: in eius uero qui praeest situm est potestate, utrumnam triticum malit an hordeum loliumue comminui. illud quippe est procul dubio conmolendum, quod ingestum ab illo fuerit cui operis illius cura commissa est.

ita igitur etiam mens per uitae praesentis incursus undique ingruentibus temptationum torrentibus circumacta uacua quidem cogitationum aestibus esse non poterit: quales uero uel amittere uel parare sibi debeat, studii ae diligentiae suae prouidebit industria. si enim ut diximus ad sanctarum scripturarum meditationem iugiter recurramus ac memoriam nostram ad recordationem spiritalium rerum et desiderium perfectionis spemque futurae beatitudinis erigamus, necesse est ut ortae cogitationes exinde spiritales in his quae meditati sumus mentem faciant inmorari.

sin uero desidia seu neglegentia superati uitiis et otiosis confabulationibus occupemur seu curis mundanis et superfluis sollicitudinibus inpIieemur, consequenter exinde uelut quaedam zizaniorum species generata operationem quoque nostro cordi noxiam ministrabit, et secundum sententiam domini saluatoris ubi fuerit thesaurus operum seu intentionis nostrae, ibi et cor nostrum necessario permanebit.

IIIud sane prae omnibus nosse debemus tria cogitationum nostrarum esse principia, id est ex deo, ex diabolo et ex nobis. et ex deo quidem sunt, cum spiritus sancti 24 cf. Mt. 6, 21 7 malit ea mollit W 8 illut D 9 conmoliendam Dl 13 imittere D\': admittere D2 WXv 15 sCatarQ W hac W 23 corde noxia D1 25 tensanrns D intentiones Dl 27 illat D 28 diabolo D 29 et ez deo D: ex deo WXv cf. III, 4, 1. 9, 1. IIII, 3. V, 4, 4. VIII, 8, 3. 17, 1 inlustratione nos uisitare dignatur, erigens nos ad sublimiorem profectum, et in quibus uel minus adquisiuimus uel desidiose agentes superati sumus saluberrima conpunctione castigat, uel cum reserat nobis caelestia sacramenta et propositum nostrum ad meliores actus uoluntatemque conuertit. ut ibi cum rex Asuerus castigatus a domino libros annales instigatur inquirere, quibus Mardochaei beneficia recordatus summi eum gradu honoris exaltat ac protinus crudelissimam super nece gentis Iudaeae sententiam reuocat.

uel cum propheta commemorat: audiam quid loquatur in me dominus deus. alius quoque et dixit, inquit, angelus, qui loquebatur in me. uel cum dei filius uenturum se una. cum patre et mansionem apud nos facturum esse promittit. et: non estis uos qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. et uas electionis: experimentum quaeritis eius qui in me loquitur Christi.

ex diabolo uero cogitationum nascitur series, cum subuertere nos tam uitiorum oblectatione quam etiam occultis conatur insidiis, subtilissima calliditate mala pro bonis fraudulenter ostentans et transfigurans se nobis in angelum lucis. uel cum euangeiista refert: et cena facta cum diabolus iam misisset in corde Iudae Simonis Scariotae ut traderet dominum. et iterum post buccellam, inquit, introiuit in illum Satanas. Petrus quoque ad Annaniam quare, ait, temptauit Satanas cor tuum, mentiri te spiritu sancto. et illud quod in euangelio multo ante per 6 cf. Esth. 6, 1 sqq. 10 Ps. 84, 9 11 Zach. 1, 14 12 cf. Ioh. 14, 23 13 Mt. 10, 20 15 II Cor. 13, 3 20 cf. II Cor. 11, 14 21 Ioh. 13, 2 23 1. c. 27 24 Act. 5, 3 2 uel ante minus om. W 6 assuerue X v 7 mardochei D WX 8 necem D\' 9 gentes W iudeae DWX 11 inquid DW 18 aput D\'X 16 christas DłW 21 diabulus D4 diabolos W mississet W\' misisset se D 22 scariotae scripsi: scariothae WX scariothis D cf. VII, 14 23 bacellam D1 inquid W 25 mentire Dl 26 quid D\' uerba in euangelio om. r: in D punctis deleta sunt, erasa inW; in euangelio et c Ecclesiasten praedictum legimus: si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimittas.

illud quoque quod dicitur ad deum contra Achab in tertio Regnorum libro ex persona spiritus inmundi: egrediar et sero spiritus mendax in ore omnium prophetarum eius. ex nobis autem oriuntur, cum eorum quae gerimus uel gessimus uel audiuimus naturaliter recordamur. de quibus beatus Dauid cogitaui, inquit, dies antiquos, et annos aeternos in mente habui, et meditatus sum, nocte cum corde meo exercitabar, et scobebam spiritum meum. et iterum: dominus scit cogitationes hominum, quoniam uanae sunt, et: cogitationes iustorum iudicia. in euangelio quoque dominus ad Pharisaeos: quid cogitatis mala in cordibus uestris?

Hanc igitur tripertitam rationem oportet nos iugiter obseruare et uniuersas cogitationes quae emergunt in corde nostro sagaci discretione discutere, origines earum et causas auctoresque primitus indagantes, ut quales nos eis praebere debeamus ex illorum merito qui eas suggerunt considerare possimus, ut efficiamur secundum praeceptum domini probabiles trapezitae. quorum summa peritia est ac disciplina probare quodnam sit aurum purissimum et ut uulgo dicitur obrizum quodue sit minus purgatione ignis excoctum, aereo quoque uilique denario, si pretiosum nomisma sub colore auri fulgentis imitetur, prudentissima discretione non falli, et non solum nomismata tyrannorum uultus exprimentia sapienter agnoscere, sed etiam illa, quae sunt ueri quidem regis imagine, sed non legitime figurata, peritia sagaciore discernere, deinde ne quid 1 Eccles. 10, 4 4 III Reg. 22, 22 8 Ps. 76, 6-7 (LXX) 11 Ps. 93,11 12 Prov. 12, 5 14 Mt. 9,4 20 Mt. 25, 27? (cf. Gazaei adDot.) 2 demittas D1 5 profetarum D 8 inquid W 10 scobebam X 13 farisaeos W 15 codd. non distinguunt 18 antoresque Dt 21 trapizitae D trapegitae W 24 nomisma W falgentes DlWIXI 25 imetetur prudentessima D1 26 nomismata W 27 imaginem Wl 28 figorata D1 sagatiore DW illis a legitimo pondere deminutum sit censura trutinae diligenter inquirere.

quae omnia nos quoque spiritaliter obsernare debere euangelicus sermo sub huius nominis demonstrat exemplo: primum ut quidquid cordibus inrepserit aostris vel si quod nobis dogma fuerit intromissum, utrumne sit diuino illo et caelesti spiritus sancti igne purgatum an ad Iudaicam superstitionem pertinens seu de saecularis philosophiae tumore descendens in superficie tantum praeferat pietatem, diligentissime perscrutemur. quod ita poterimus implere, si illud apostolicum fecerimus: nolite omni spiritui credere, sed probate spiritas si ex deo sint.

qao genere illi quoque decepti sunt, qui post professionem monachi nitore sermonis et quibusdam sunt philosophorum dogmatibus inlecti, quae prima fronte piis quibusdam sensibus ac religioni consonis audientes uelut auri fulgore fallentia, quos semel superficie inlexerant, uelut noaismatibus aereis falsisque deceptos perpetuo nudos ac miseros reddiderunt, uel ad saeculi eos strepitum reuocantes uel ad haereticos errores ac praesumptiones tumidas pertrahentes. quod etiam Achor in libro Iesu Naue legimus fuisse perpessum, qui de castris ALiophylorum ligulam auream concupiscens atque furatus anathemate percuti atque aeterna meruit morte damnari.

secundo sollicite nos explorare conueniet, ne auro purissimo scripturarum praua interpretatio coaptata metalli pretiositate nos fallat. in quo etiam domino saluatori callidissimus diabolus uelut homini simplici temptauit inponere, dum ea, quae generaliter sunt super omnium iustorum intellegenda personis, maliuola interpretatione conrumpens 10 I Ioh. 4, 1 19 cf. Ios. 7 1 diminutum D\'X 4 quicquid W 6 caelestis DlWl superstitione W 7 phylosofhiae (f in p mutato) D 8 discendens W 9 superecmtemur W1 illut D 12 sermones Wl 13 phylosoforum D 14 relegioni D\' 16 nomismatibus W 17 reddedernnt Dl 18 hereticos DWX 19 hiesu DW 20 allo* philorum DWX ligulam (γλω̃ϭϭαν Ios. 7, 21) D\': legnlam DIX1 linguam W regulam X* et D a man. 2 in margine 21 adque Dl adque (ante aeterna) W 27 persunis D* +++ sperialiter huie qui angelorum custodia non egebat conatur aptare dicens: quia angelis suis mandabit de te, ut enstodiant te in omnibus uiis tuis: et in manibus portabunt te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum: pretiosa scilicet eloquia scripturarum callida adsumptione conuertens et ad contrarium sensum noxiumque detorquens, et imaginem tyrannici uultus sab colore nobis auri fallentis obiciat. siue cum paracharaximis nos conatur inludere, quoddam scilicet pietatis opus admonens adfeetandum, quod non delegitima seniorum procedens moneta sub praetextu uirtutum ducit ad uitia, uel inmoderatis inconpetentibusque ieiuniis seu uigiliis nimiis uel orationibus inordinatis uel incongrua lectione decipiens ad noxium pertrahit finem.

uel cum interoessiones ac uisitationes pias persuadet inpendere, quibus nos a spiritalibas monasterii claustris et secreto amicae quietis excutiat, sollicitudines etiam curasque suscipere religiosarum ac destitutarum suggerit feminarum, ut huiusmodi laqueis monachum inextricabiliter inretitum perniciosarum sollicitudinum occupati.. one distendat. vel certe cum desiderare sanctum clericatus officium sub praetextu aedificationis multorum et amore lucri spiritalis instigat, per quod nos ab humilitate propositi huius ac districtione diuellat.

quae omnia oum sint nostrae salnti professionique contraria, tamen uelamine quodam misericordiae ac religionis obtecta facile inperitos incautosque decipiunt. imitantur enim nomismata ueri regis, quia uidentur ad prae- 9ens plena pietatis, sed non sunt a legitimis monetariis, id est probatis et catholicis patribus figurata nec de cardinali ac publica 2 Mt. 4, 6. Ps. 90, 11-12 1 cosiodia D 2 mandabit D: mandanit WX 3 coetodiant D 4 portabunt] tollants. D 7 tirannici W uultis D* 8 paraeanxmis (mis w ras.) X 10 ligitima W monita Dl 15 amici D 16 sollicitadinis W\' relegiosarum D 18 inntrigabiliter D1 pernitios. DW 20 praetextatu D1 praeteztan Wl 21 ad homilitatd Dl 22 ad destrictione D1 deaellat W1 24 relegionis D1 85 nonismata W 27 de om. W conlationis eorum prodeunt officina, sed furtim fraude daemonum fabricata non sine detrimento inperitis quibusque et ignorantibus ingeruntur. quae quamuis utilia ac necessaria uideantur ad praesens, tamen si soliditati professionis nostrae incipiant post haec esse contraria et totum quodammodo corpus nostri labefactare propositi, tamquam necessarium quidem, sed scandalizans membrum et quod dextrae manus uel pedis agere uideatur officium proici a nobis atque abscidi salubre est.

satius enim est absque unius praecepti membro, id est operatione uel fructu in ceteris sanum firmumque durare et tamquam debilem introire in regnum caelorum, quam cam soliditate mandati incidere in aliquod scandalum, quod perniciosa consuetudine separans nos a districtionis regula atque adrepti propositi disciplina inducat in tale dispendium, quod nequaquam futura detrimenta conpensans omnes praeteritos fructus totumque operationis nostrae corpus gehennae faciat ignibus concremari.

de his generibus inlnsionum etiam in Fronerbiis eleganter exprimitur: sunt uiae quae uidentur rectae esse uiro, nouissima autem earum uenient in profundum inferi, et iterum: malignus nocet cum se commiscuerit iusto, id est diabolus decipit cum fuerit colore sanctitatis obtectus. odit autem sonum tutelae, id est discretionis uim quae de seniorum uerbis ac monitione procedit.

In quo etiam -abbatem Iohannem, qui Lyci commoratur, nouimus nuper inlusum. nam cum exhausto corpore atque defecto perceptionem cibi biduano ieiunio distulisset, accedenti ei ad refectionem die postero ueniens diabolus in figura Aethiopis 16 cf. Mt. 18, 8 18 Prov. 16, 25 (LXX) 20 Pror. 11, 15 (LXX) 22 1. c. 1 demonum DX 4 professiones D\' 5 totam Dl quodammodom W\' 7 dexterae Dl 8 nidetor D adquae W 12 incedere Dl W 13 districtiones W 15 frnctoB D\' 17 pronerbis D eliganter W 19 autem] enim X inferi DlW: cf. Roeruch, It. u. Vtdg. p. 272 inferni D\'Xx 21 diabnlns Dl 28 mnnitione W1 24 lyco X 25 nouissimus D1 exansto D1 26 cybi D accidenti D1 27 zabnlus D corr. ętbyopis D faetri atque ad eius genua prouolutus, indulge, inquit, mihi, quia ego tibi hunc laborem indixi. itaque ille uir tantus et in discretionis ratione perfectus sub colore continentiae incongraenter exercitae intellexit se ob hoc calliditate diaboli circumuentum talique distentum ieiunio, ut lassitudinem non necessariam, immo etiam spiritui nocituram fatigato corpori superponeret, paracharaximo scilicet inlusus nomismate, dum in illo ueri regis imaginem ueneratus parum discutit an esset legitime figuratum.

ultima uero obseruatio huius probabilis trapezitae, quam de inquisitione ponderis esse praediximus, taliter inplebitur, si quidquid gerendum cogitatio nostra suggesserit omni scrupulo retractantes atque in nostri pectoris trutina conlocantes aequilibratione iustissima perpendamus, an plenum sit \'honestate communi, an timore dei sit graue, an integrum sensu, an humana ostentatione aut aliqua nouitatis praesumptione sit lene, an meriti eius pondus inanis cenodoxiae non inminuerit uel adroserit gloria. et sic ea protinus ad examen publicum trutinantes, id est ad prophetarum et apostolorum actus ac testimonia conferentes uel tamquam integra atque perfecta et illis conpensantia teneamus, uel tamquam inperfecta atque damnosa nec illorum ponderi consonantia omni cautione ac diligentia refutemus.

Erit ergo hoc quadripertito quo diximus modo necessaria nobis ista discretio, id est ut primum materia nos auri ueri fucatiue non lateat, secundo ut has easdem cogitationes quae mentiuntur opera pietatis tamquam adulterina nomismata et paracharaxima reprobemus, utpote quae falsam imaginem regis non legitime signata contineant, uel illa, quae in auro 1 tetri DX adque W inquid DW 2 illi D1 3 discretiones Wl 4 exercitatae c diabuli D1 7 paracanxmo (mo in ras.) X nomismate W 8 ueneratur W corr. discutet W1 9 probabiles W 10 trapazetę D 11 quicquid DWX 13 aequa liberatione D 18 profetarum D 21 adque D pondere D1 22 refutemnr D 23 W non distinguit quod D 25 fugatiue D* 26 nomismata W 27 paracaraxma (ma in ras.) X 28 conteneant W1 XIII. Cass. 8. 3 pretiosissimo scripturarum uitioso et haeretico sensu non ueri regis, sed tyranni praeferunt uultum, similiter discernentes refutare possimus, siue illa, quorum pondus ac pretium aerugo uanitatis adrodens exagio seniorum non sinit adaequari, ut nomismata lenia atque damnosa minusque pensantia recusemus, ne in illud incidentes, quod obseruare tota uirtute praecepto domini commonemur, cunctis laborum nostrorum meritis stipendiisque fraudemur: nolite thesaurizare nobis thesauros in terra, ubi aerugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et furantur.

quidquid enim contemplatione humanae gloriae fecerimus, in terra nos thesaurizare secundum domini sententiam nouerimus, et consequenter illud tamquam humi reconditum in terramque defossum uel diuersis daemoniis depopulandum uel edaci cenodoxiae aerugine consumendum uel ita superbiae tineis deuorandum, ut ad nullam recondentis utilitatem emolumentumque respiciat. omnes igitur cordis nostri recessus iugiter perscrutandi sunt et ascendentium in eos uestigia indagatione sagacissima retractanda, ne qua forte intellectualis ibidem bestia, uel leo uel draco, pertransiens perniciosa uestigia latenter inpresserit, quibus accessus etiam ceteris in adyta pectoris nostri per cogitationum neglegentiam praebeatur. et ita per singulas horas atque momenta terram cordis nostri euangelico aratro, hoc est iugi dominicae crucis recordatione sulcantes uel noxiarum ex nobis ferarum cubilia uel uirulentorum serpentium exterminare latibula poterimus. 8 Mt. 6. 19 bl 1 pciosissemo D heretico DWX 3 rugo (e eras.) D 5 nomismata W 6 incedentes W1 8 uot eras. in D 10 quiaquid DWX contemplantione D\' contemplationem Wl 11 in terra] intra D 12 sententia D illut D 18 reeanditom Dl in terramque W: terraque D atque in terram X 14 dQmom. (una litt. evanuit) D populandum Dr fort. recte bl edace Dl rugine (e eras.) D 16 recondantes D\' recondentee W1 respiciat DW: proficiat Xv 21 adyta W: adita D abdita Xx 25 uirolentorum Dl uerolent. Wl

Ad haec obstupefactos nos intuens senex et ad uerba narrationis suae inexplebili ardore succensos, pro admiratione desiderii nostri paulisper sermone suspenso rursus adiecit: quoniam nos, o filii, ad disputationem tam longam uestra sedulitas prouocauit et ignis quidam conlationi nostrae feraentiores sensus pro uestro desiderio subministrat, ut ex hoc etiam ipso manifeste contempler in ueritate uos perfectionis sitire doctrinam, uolo uobis adhuc super discretionis eximietate uel gratia, quae inter cunctas uirtutes arcem ac primatum tenet, pauca disserere excellentiamque eius et utilitatem non solum cotidianis exemplis, sed etiam antiquis patrum consultationibus ac sententiis adprobare.

frequenter namque memini nonnullis huiusmodi sermonem cum gemitu lacrimisque poscentibus me quoque aliquid eis doctrinae conferre cupientem nullatenas potuisse et ita in me non solum sensus, uerum etiam ipsum eloquium defecisse, ut non inuenirem quemadmodum eos uel cum leui consolatione dimitterem. quibus indiciis euidenter agnoscitur domini gratiam pro merito ac desiderio audientium disputantibus adspirare sermonem. quem quia breuissimum istud quod superest noctis spatium non occurrit explere, indulgentes illud potius quieti corporeae, cui necesse est totum persolui, si id quod modicum est fuerit denegatum, plenum narrationis ordinem integro futuri diei seu noctis examini reseruemus.

decet namque diacretionis optimos consultores in hoc primum patefacere suae mentis industriam et utrum sint uel esse possint eius capaces hoc indicio ac patientia conprobare, ut de illa quae moderationis generatrix est uirtute tractantes nequaquam uitium quod ipsi contrarium est nimietatis incurrant, uim rationis ac naturae eius quam uerbis excolunt effectu atque opere uiolantes. in hoc ergo nobis discretionis bonum, de qua, quantum dominus 1 nulla distinctio in W stupefactos W 5 quidem conlatione D\' 10 excellentiaque D\' eius om. W 11 cottid. X conlationibus X (c) 23 futuro D1 24 examine D discriciones W1 25 consaltatores D 27 inditio W 29 nimietates W rationes W 30 excolent D\' affectu D 31 quautum] quod in ras. longioris uocis D 8* ++ dederit, adhuc indagare disponimus, primitus prosit, ut nos de ipsius excellentia et mode ratione, quae prima eidem uirtus inesse cognoscitur, disserentes disputationis quoque uel temporis modum non permittat excedere.

His itaque beatus Moyses conlationi nostrae dans finem adhuc nos auidos ac de suo ore pendentes degustare somnum paulisper hortatus est, isdem ipsis quibus insidebamus psiathiis admonens incubare, embrimiis pariter capiti nostro ceruicaiium uice subpositis, quae crassioribus papyris in longos gracilesque fasciculos coactis sesquipedali interuallo pariter conligata nunc quidem humillimum sedile ad scabilli uicem fratribus in synaxi considentibus praestant, nunc uero subiecta ceruicibus dormientium praebent capiti non nimie durum, sed tractabile aptumque fulmentum.

ad quos monachorum usus haec idcirco uel maxime oportuna habentur et congrua, quod non solum sint aliquatenus mollia paruoque et opere praeparentur et pretio, utpote passim papyro per ripas Nili fluminis emergente, sed etiam quod ad remouendum seu cum necesse fuerit admouendum habilis materiae leuisque naturae sint. atque ita praecepto senis tandem sumus ad degustationem somni onerosa quiete conpositi, tam digestae conlationis inflammati gaudio quam repromissae disputationis expectatione suspensi. 1 dectaret W1 indicare D\' 3 disputationes Wl 5 moses DlW conlatione D1 W1 7 iadem X: hisdem DW 8 embrimM (i eras.) D capitae D suppositus D1 9 quae om. 9 D grossioribus X 10 co«atis D sezquipedali W bipedali (bi in ras. m. 2) X 11 scabelli D\'Xx 12 consedentibus DIX 13 praebens W 16 reparentur WX praemio W .17 post emergente addunt Xv: quam cuique nolenti in ueum adsumere nemo prohibeat desecare 21 inflamati W 22 suBpenai. Explicit conlatio prima (pr. coni. W) abbatis (abbate D\') mosi (moysi Dt) de monachi destinationo (dist. D) uel fine. Incipit eiusdem senis conlatio (conl. om. W) secunda de discretione DW Incipiunt capE de secunda conlatione eiusdem senis D: om. W Explicit conlatio moysi de monachi institucione uel fine. Incipiunt capitula sequentis libri de secunda conlatione eiusdem seDis X

Degustato itaque matutino sopore cum ortum lucis tandem nobis claruisse gaudentes repromissam narrationem reposcere coepissemus, beatus Moyses ita exorsus est: cum uideam uos tanto desiderii ardore ftammatoB, ut ne ipsum quidem paruissimum quietis momentum, quod spiritali conlationi subtrahens h 1 de ante periculo om. Xv 2 condolentes X 8 samuelis D samuelis X 6 inmodicis D* 7 contenentiae D1 continentia D\'gr 8 cybi cottidiani DX 9 pazmatiis X 10 auatrinetur Xv: at cf. tit. cap. XII 11 ez parte D 13 habnndantia D habondantiae X(c) humorum X genet. D castigentnr Xc 15 equaelitatis D In ras. fectionis D1 17 possit om. Xv 18 seruetur Xv Finiunt capitula D Eicip (sic !) capitula. Incipit secunda clatio de discretione eiusdem senis X 22 moses W 23 tanti Xc deaideri. W 24 conlationis W refectioni carnis malueram deputare, ad requiem credam uestri corporis profecisse, mihi quoque hunc uestrum consideranti feruorem sollicitudo maior incumbit. necesse est enim etiam me in persoluendo debito tanto maiorem deuotionis curam gerere, quanto uos id adtentius uideo postulare, secundum illam sententiam: si sederis cenare ad mensam potentis, sapienter intellege quae adponuntur tibi, et inmitte manum tuam, sciens quia talia te oportet praeparare.

quamobrem de bono discretionis eiusque uirtute dicturi, in quam sermo nocturnae conlationis ingressus finem nostrae disputationi dedit, congruum credimus excellentiam eius patrum primo consignare sententiis, ut cum patuerit quid de illa senserint uel pronuntiauerint maiores nostri, tum prolatis tam antiquis quam recentibus ruinis et casibus diuersorum, qui pro eo quod minus eam fuerant adsecuti pernicioso deiecti sunt lapsu, in quantum possumus utilitates eius et commoda retractemus: quibus discussis quemadmodum expetere eam atque excolere debeamus efficacius instruamur, considerantes meriti eius et gratiae dignitatem.

est enim non mediocris quaedam uirtus nec quae humana passim ualeat industria conprehendi, nisi diuina fuerit largitate conlata, siquidem inter nobilissima spiritus sancti dona hanc quoque ita legamus ab apostolo numerari: alii datur perspiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eundem spiritum, alii fides in eodem spiritu, alii gratia sanitatum in uno spiritu, et post pauca: alii discretio spirituum. deinde conpleto omni catalogo spiritalium charismatum suMit: omnia autem haec operatur unus atque idem spiritus, diuidens unicuique prout uult. 6 Prov. 23, 1-2 (LXX) 23 I Cor. 12, &-9 26 1. c. 10 28 1. c. 11 1 mallueram Dl 2 proficisse DX 6 cęnare W 11 disputatione D* 12 pa.rum (t eras.) D 15 perniciosa D 16 ntilitatis W 18 adque W efficatius DW instruamus W 22 legamus W: legimus DXfJ 27 cataligo D\' catalago D*X carism. X 28 subdidit omia (dit omia in ras.) D

uidetis ergo non terrenum nee paruum esse discrationis munus, sed diuinae gratiae maximum praemium. quam nisi monachus omni intentione fuerit adsecutus et ascendentium in sese spirituum discretionem certa ratione possederit, necesse eat eum uelut in nocte caeca taetrisque tenebris obeorrntem non solum perniciosis foueis ae praeruptis incidere, sed etiam in planis ae directis frequenter offendere. J

Memini igitur quondam in annis adhuc pueritiae constitutus in partibus Thebaidos, ubi beatus Antonius morabatur, seniores ad eum perfectionis inquirendae gratia conuenisse. cumque a uespertinis horis usque ad lucem fuisset protracta conlatio, quaestionem hanc maximum noctis spatium consumpsisse. nam diutissime quaerebatur quaenam uirtus uel obseruantia monachum possit a diaboli laqueis ac deceptionibus custodire semper inlaesum uel certe recto tramite firmoque gressu ad perfectionis culmen euehere.

cumuque pro captu mentis suae proferret unusquisque sententiam et alii quidem hoc in ieiuniorum uigiliarumque studio eonlocarent, quod his uidelicet extenuata mens ac puritatem cordis et corporis adsecuta deo facilius uniretur, alii in contemptu uniuersarum rerum, quibus mens si penitus nudaretur, tamquam nullis deinceps retinentibus laqueis ad deum expeditior perueniret, alii anachoresin necessariam, id est remotionem et heremi secreta censerent, in qua commanens quis familiarius interpellare deum eique possit peculiarius inhaerere, nonnulli sectanda caritatis, id est humanitatis officia definirent, quod bis regna caelorum daturum se dominus in euangelio uelut specialius repromittat dicens: uenite benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione 28 Mt. 25, 84-85 4 poBsiderit WX 5 tetrisqae DX obieruantem D 6 perait. WX incedere DlW concidere Xr 9 thebaidis (dis in rtll.) D 10 pnectionis (a in raa.) D perfeetiones W\' 14 posset W* zaboli (z in ras.) D 16 perfeetionee onlmin W* 20 oniretar DI 23 herimi D 26 caritate W 27 ennangelio W1 28 patres D1 nundi. esuriui enim et dedistis mihi manducare, sitiui et dedistis mihi bibere et cetera.:, cumque in hoc modum diuersis uirtutibu» aditum certiorem ad deum panri posse decernerent essetque noctis mazinuim tempus hac inquisitione consumptum, intulit demum beatus Antonius:

omnia quidem haec quae dixistis necessaria sont et utilia sitientibus deum atque ad eum cupientibus peruenire. sed his principalem tribuere gratiam nequaquam nos innumeri multorum. casus et experimenta permittunt. nam saepenumero acerrime ieiuniis seu uigiliis incubantes ae mirifice in solitudine Mcedentes, priuationem quoque omnium facultatum ita sectantes, ut ex ipeis ne unius quidem diei motam sibimet unumue denarium superesse paterentur, humanitatis etiam studia tota deuotione conplentes ita uidimus repente deceptos, ut arreptum opus non potuerint congruo exitu terminare summumque feruorem et conuersationem laudabilem detestabili fine concluserint. quamobrem quid principaliter ducat ad deum manifeste poterimus agnoscere, si ruinae ac deceptionis illorum causa diligentius a nobis fuerit indagata.

in illis namque oum exuberarent praedietarum opera uirtutum, discretio sola deficiens usque ad finem ea durare non sinit. nec enim alia lapsus eorum causa deprehenditur, nisi quod minus a senioribus instituti nequaquam potuerunt rationem discretionis adipisci, quae praetermittens utramque nimietatem uia regia monachum docet semper incedere et nec dextra uirtutum permittit extolli, id est feruoris excessu iustae continentiae modum inepta praesumptione transcendere, nec oblectatum remissione deflectere ad uitia sinistra concedit, hoc est sub praetextu gubernandi corporis contrario spiritus tepore lentescere.

haeo namqae est discretio, quae oculus et lucerna corporis in euangelio nuncupatur secundum illam sententiam saluatoris: lucerna corporis tui est 31 Mt. 6, 22-23 3 mudum D\' mundum W\' 7 adqu.e (a erae.) W 12 unus D1 15 potnerant D1 25 dextera Xx 38 suppretextu D 99 «piritui (ui in ras.) D tempore W lentascere D\' 30 enoangelio W 31 saluatores D1 oculus tuus: quodsi oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit: si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit, eo quod ipsa cogitationes hominis uniuersas actusque discernens cuncta quae gerenda sunt peruideat atque perlustret:

quae si in homine nequam fuerit, id est non uero iudicio et scientia communita seu quolibet errore ac praesumptione decepta, totum corpus nostrum faciat tenebrosum, hoc est omnem aciem mentis actusque nostros reddat obscuros, caecitate scilicet uitiorum et perturbationum tenebris inuolutos. si enim inquit lumen quod in te est tenebrae sunt, tenebrae ipsae quantae erunt! nulli namque dubium est errante iudicio cordis nostri et ignorationis nocte possesso cogitationes quoque et opera nostra, quae ex discretionis deliberatione descendunt, maioribus peccatorum tenebris inplicari.

Denique ille, qui primus iudicio dei regnum populi Israhelis emeruit, quia hunc discretionis oculum nequaquam habuit, uelut toto corpore tenebrosus etiam ipso deiectus est regno, dum lucernae huius tenebris atque errore deceptus acceptabiliora deo sacrificia sua quam praecepti Samuhelis oboedientiam iudicauit atque ex illa magis parte causam offensionis incurrit, ex qua repropitiandam sibi diuinam sperauerat maiestatem.

huius, inquam, discretionis ignoratio Achab regem Israhel post illum sublimissimae uictoriae triumphum, qui ei fuerat dei fauore concessus, conpulit credere meliorem esse misericordiam suam quam diuini seuerissimam exsecutionem praecepti et quemadmodum ipsi uidebatur crudelis 10 1. c. 23 21 cf. I Reg. 15 24 cf. IU Beg. 20 1 tuus ante quodsi om. W fuerit simplex D et Vulg. 3 nequaquam D 4 ipsas D homines W1 uniuersosque actus W 5 generanda D adque W illustret D 6 fuerat D1. 7 scientientia W 10 perturbationem W trenebris D 11 inquid DW 13 cogitationis Wl 17 isrt X nequam D\'W 20 praecepit (it in ras. m. 2) D samuelis X 21 adque D 22 offenBiones Dl quam Wl 23 mageetatem D 24 ierf D WX sublimissimil D imperii. qua consideratione mollitus dum mauult cruentam uictoriam clementia temperare, ob indiscretam misericordiam uelut; toto corpore redditus tenebrosus inreuocabili morte damnatur.

Haec est discretio, quae non solum lucerna corporis, sed etiam sol ab apostolo nuncupatur secundum illud: so1 non occidat super ir\'acundiam uestram. haec etiam uitae nostrae dicitur gubernatio secundum illud: quibus non est gubernatio, cadunt ut folia. haec consilium rectissime nominatur, sine quo nihil agere omnino scripturae auctoritate permittimur, ita ut ne ipsum quidem spiritale uinum, quod laetificat cor hominis, sine ipsius sinamur moderatione percipere secundum illud: cum consilio omnia fac, cum consilio uinum bibe, et iterum: sicut ciuitas muris diruta et non circumdata, sic est uir qui non cum consilio aliquid agit.

cuius priuatio quam perniciosa sit monacho, testimonii huius exemplum ac figura declarat, dirutae eum ac sine muris comparans ciuitati. in hac sapientia, in hac intellectus sensusque consistit, sine quibus nec interior nostra aedificari domus nec spiritales poterunt diuitiae congregari secundum illud: cum sapientia aedificatur domus, et cum intellectu iterum erigitur: cum sensuinplentur cellaria omnibus diuitiis pretiosis et bonis.

haec, inquam, est solidus cibus, qui nisi a perfectis tantum ac robustis non potest sumi secundum illud: perfectorum autem est solidus cibus, eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni et mali. quae in tantum utilis nobis ac necessaria conprobatur, ut etiam uerbo dei eiusque uirtutibus coaptetur secundum illud: uiuus est enim sermo dei et efficax 6 Eph. 4, 26 8 Prov. 11, 14 (LXX) 11 Ps. 103, 15 13 Provo 31, 3 (LXX) 14 Prov. 25, 28 (LXX) 21 Prov. 24, 3-4 (LXX) 25 Hebr. 5, 14 30 Hebr. 4, 12 1 ma.uult D 10 omnini Dl 16 aliquit D 20 spiritalia W1 24 cybns D ciboa W 26 cybns D 27 sensos D* 28 et mali D: ac mali WX et Vulg. 29 quoaptetur D 30 ui∗us D dei sermo WXv: cf. VII, 13, 3. XII, 8 et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad diuisionem animae ae spiritus, conpagum quoque ac medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis.

quibus manifestissime declaratur nnUam sine discretionis gratia perfecte posse uel perfici uel stare uirtutem. et ita tam beati Antoni quam uniuersorum sententia definitum est discretionem esse, quae fixo gradu intrepidum monachum perducat ad deum praedictasque uirtutes iugiter conseruet inlaesas, cum qua ad consummationis excelsa fastigia minore possit fatigatione conscendi et sine qua multi etiam propensius laborantes perfectionis nequiuerint culmen adtingere. omnium namque uirtutum generatrix, custos moderatrixque discretio est.

Et ut hanc eandem definitionem antiquitus a sancto Antonio et ceteris patribus promulgatam recens quoque sicut promisimus confirmet exemplum, recolite id quod nuper gestum oculorum uestrorum uidistis obtutibus, senem uidelicet Heronem ante paucos admodum dies inlusione diaboli a summis ad ima deiectum, quem quinquaginta annis in hac heremo conmoratom singulari districtione rigorem continentiae tenuisse meminimus et solitudinis secreta ultra omnes hic commorantes miro feruore sectatum.

hic igitur. quo pacto quaue ratione post tantoe labores ab insidiatore delusus grauissimo conruens lapsu cunctos in hac heremo constitutos luctuoso dolore percussit ? nonne quia minus discretionis uirtute possessa suis definitionibus regi quam consiliis uel conlationibus fratrum atque institutis maiorum maluit oboedire? siquidem tanto rigore inmutabilem ieiunii continentiam semper exercuit et solitudinis cellaeque ita iugiter secreta sectatus est, ut ab eo participationem ineundi cum fraternitate conuiuii ne ueneratio quidem diei paschalis aliquando potuerit obtinere.

in qua fratribus cunctis 3 ac] et Xx 6 antonii DX 7 diflnitum D frxu W consnmationw D 12 genetrix. D 16 explil (sia) D 21 Bollicitudinia W1 22 peeto Dl 24 ao Wl perculsit D perculit c 25 discretion. DlW* 26 adque W 27 mallait W1 30 ueratio W 31 pascadis X pro anniuersaria sollemnitate in ecclesia retentatis solus non poterat adgregari, ne quantulumcumque perceptione leguminis psrni a suo uideretur proposito relaxasse. qua praesumptione deceptus angelum Satanae uelut angelum lucis cum summa ueneratione suscipiens eiusque praeceptis prono oboediens famulatu semet ipsum in puteum, cuius profunditatem oculorum non adtingit intuitus, praecipitem dedit, de angeli uidelicet sui sponsione non dubitans, qui eum pro merito uirtutum ae laborum suorum nequaquam posse firmauerat ulli iam discrimini subiacere.

cuins rei fidem ut experimento suae sospitatis euidentissime conprobaret, supra dicto ee puteo nocte intempesta inlusus iniecit, magnum scilicet uirtutis suae meritum probaturus, cum inde exisset inlaesus. de quo cum paene iam exsanguis ingenti fratrum labore fuisset extractus, uitam die tertia finiturus, quod his deterius est, ita in deceptionis suae obstinatione permansit, ut ei ne experimento quidem mortis suae potuerit persuaderi, quod fuisset daemonum calliditate delusus.

quamobrem pro meritis laborum tantorum et annorum numerositate qua in heremo perdurauit hoc miseratione et humanitate summa ab his qui eius conpatiebantur exitio uix a presbytero abbate Pafnutio potuit obtineri, ut non inter biothanatos reputatus etiam memoria et oblatione pausantiQm iudicaretur indignus.

Quid dicam de illis duobus fratribus, qui cum ultra illam heremum Thebaidos, ubi quondam fuerat beatus Antonius, habitarent, minus cauta discretione permoti euntes per extentam solitudinis uastitatem nullam escam penitus sumere decreuerunt, nisi quam per semet ipsum illis dominus praestitisset.

Gumque errantes eos per deserta et defioientes iam fame a longe Mazices conspexissent (quae gens cunctis paene nationibus feris inmanior atque crudelior est: non enim eos ad effusionem 4 cf. II Cor. 11, 14 1 sollempnitate W 2 qaantulumque D\' 15 die] dei D* 17 poterit D demonum DX 18 quanobrem D\' 19 qua D1 herimo D 20 humanitate WXr: humilitate Dc compatiebaotur ex qui cum patiebantur W 21 presbit. DX praeabit. W 30 pene WX 31 adque W sanguinis, ut nonnullas gentes, desiderium praedae, sed sola ferocitas mentis instigat) eisque contra naturam feritatis suae cum panibus occurrissent, unus ex eis subueniente discretione uelut a domino sibi porrectos cum gaudio et gratiarum actione suscepit, reputans escam sibi diuinitus ministrari nec sine deo factum, ut hi qui semper hominum cruore gauderent deficientibus iam ac tabescentibus uitae substantiam largirentu:, alius uero recusans cibum uelut ab homine sibi oblatum inediae defectione consumptus est.

quorum lioet initia ex reprehensibili persuasione descenderint, unus tamen subueniente discretione id quod temere incauteque conceperat emendauit, alius autem in stulta praesumptione perdurans ac penitus discretionis ignarus mortem quam dominus auertere uoluit sibi ipse consciuit, nequaquam credens instinctu factum diuino, quod inmites barbari propriae feritatis obliti panes eis pro gladiis obtulissent.

Quid etiam de illo commemorem, cuius nominis quia adhuc superest nolumus facere mentionem, qui dum longo tempore daemonem in angeli suscipit claritate, reuelationibus eius innumeris saepe deceptus credidit nuntium esse iustitiae ? nam exceptis his etiam per omnes noctes in cella eius lumen absque ullius lucernae praebebat officio. ad extremum iubetur a daemone, ut deo filium suum qui cum eo pariter in monasterio commanebat offerret, ut scilicet hoc sacrificio Abrahae patriarchae meritis aequaretur.

cuius in tantum est persnasione seductus, ut parricidium opere perfecisset, nisi eum uidens puer cultrum extra consuetudinem acuendo praeparare et uincula quibus eum uelut oblaturus ad immolandum constringere disponebat inquirere, praesagio sceleris futuri perterritus aufugisset. 2 ferocitatis D 4 a s. I. m. 2 D 5 ministrare D* tn 8 cybum D cibum W 11 timere Wl 12 in om. W 13 auertere] aufferre (ffer in ras. m. 2) D 15 panis W 19 demonem DX suscipit Wr: suscepit DXc 20 internuntium Xc 24 offeret Dl habrahae W 26 perficisset DW 29 inquireret W

Longum est deceptionem illius quoque monachi Mesopotameni narrando percurrere, qui in illa prouincia perpaucis imitabilem continentiam tenens, quam per annos multos singulariter in cella retrusus exegerat, ita est ad extremum diabolicis reuelationibus somniisque delusus, ut post tantos labores atque uirtutes, quibus excesserat omnes monachos ibidem residentes, ad Iudaismum et circumcisionem carnis lapsu miserabili uolueretur.

nam cum nolens eum consuetudine uisionum ad credulitatem futurae deceptionis inlicere uerissima quaeque multo tempore diabolus uelut ueritatis nuntius reuelasset, ad extremum ostendit Christianum populum una cum principibus religionis ac fidei nostrae, apostolis scilicet atque martyribus, tenebrosum ac taetrum omnique macie tabidum atque deformem et e contra Iudaeorum plebem cum Moysi, patriarchis, prophetis summa tripudiantem laetitia et splendidissimo lumine coruscantem, suadens ut, si mallet meriti ac beatitudinis illorum particeps fieri, circumcisionem quoque suscipere festinaret. horum itaque profecto nullus tam lugubriter fuisset inlusus, si rationem discretionis huius adsequi laborassent. quamobrem in quantis perniciosum sit discretionis gratiam non habere, multorum casus et experimenta declarant.

Ad haec GERHANVS: Et nouellis exemplis et definitionibus antiquorum satis abundeque perpatuit discretionem fontem quodammodo radicemque cunctarum esse uirtutum. quomodo ergo adquiri debeat cupimus edoceri, aut quemadmodum utrum uera et ex deo, an falsa et diabolica sit possit 1 deceptione W quoque illius D 2 prouintia WX 7 circumcisionem W et \'6 ms.* apud Cuyckium: concisionem DXx (uei con in ras. m. 2 D) labsu W 11 christianos D\' 12 relegionis Dl 13 martirybus D tetrum DX malicie D* 14 mosi W moywe X 15 et proph. D2 atque prophetis Xv 18 profectu D 20 laborassent DtW: laborasset D2Xv quantis DWX (Bed D in ras. m. 2) quantum 0 discritionis W1 21 haberi W casos D1 et eras. in D 23 abnndeque W: abundandeque (dan deZ. m. 1) X abunde Dv discritionem W\' agnosci, ut secundum illam euangelicam quam superiore tractatu disseruisti parabolam, qua iubemur fieri probabiles trapezitae, nomismati inpressam ueri regis imaginem peruidentes deprehendere ualeamus quod non sit in moneta legitima figuratum, atque illud, sicut uulgari usus uerbo hesterna conlatione dixisti, tamquam paracharaximum reprobemus, illa instructi peritia, quam satis copiose et integre prosecutus spiritali atque euangelico trapezitae inesse debere signasti. quid enim proderit uirtutis eius et gratiae merita cognouisse, si quemadmodum expetenda uel adquirenda sit nesciamus P

Tum MOVSES: Vera, inquit, discretio non nisi uera humilitate conquiritur. cuius humilitatis haec erit prima probatio, si uniuersa non solum quae agenda sunt, sed etiam quae cogitantur, seniorum reseruentur examini, ut nihil suo quis iudicio credens illorum per omnia definitionibus adquiescat et quid bonum uel malum debeat iudicare eorum traditione cognoscat.

quae institutio non solum per ueram discretionis uiam iuuenem recto tramite docebit incedere, uerum etiam a cunctis fraudibus et insidiis inimici seruabit inlaesum. nullatenus enim decipi poterit, quisque non suo iudicio, sed maiorum uiuit exemplo, nec ualebit ignorationi eius callidus hostis inludere, qui uniuersas cogitationes in corde nascentes perniciosa uerecundia nescit obtegere, sed eas maturo examine seniorum uel reprobat uel admittit.

ilico namque ut patefacta fuerit cogitatio maligna marcescit, et antequam discretionis iudicium proferatur, serpens taeterrimus uelut e tenebroso ac 1 Conl. I, 20\' 1 agnusci D\' post agnosci W addit: desideramus audire 2 dea- seruisti D1W1 quiaD1 trapezetae ex trapizitae D 3 nomi«smatis (m eras. et s in fine addit. m. 2) D numismati W mati inpressam] hic incipit 0 5 adque DW esterna W 6 parachariiimam 0 paracarax.mum (i eras.) X 7 prosequutus 0 8 trapezetae ex trapizetae D trapizite W1 10 adquerenda D\' 11 moses DlWOl inquid DW 12 humilitates Dl 14 examine D\' 15 iuditio DW 16 malum uel bonum 0 18 a DOr: om. WXc 19 nullatinuB Wl 20 decepi Dl quisqui Dl quisque qui D* quiequis qui 0 24 ammittit Dl illico D illico U 25 marcwcit (cit in ras. m. 2) D 26 inditium (n in ras. m. 2) D teterrimns OX snbterranoo specu uirtute confessionis protractus ad lucem et traductus quodammodo ac dehonestatus abscedit. tamdiu enim suggeetiones eius noxiae dominantur in nobis, quamdiu celantur in corde. et ut uirtutem sententiae huius efficacius colligatis, referam uobis abbatis Sarapionis factum, quod ille iuuenioribus frequentissime instructionis gratia proponebat.\'

Cam adhuc, inquit, essem puerulus et cum abbate Theone conmanerem, haec mihi inimici inpugnatione ingesta fuerat consuetudo, ut postquam refecissem hora nona cum sene, unum pazamatium cotidie in sinu meo latenter absconderem, quod sero ignorante illo occulte edebam. quod furtum licet coniuentia uoluntatis et inoliti semel desiderii incontinentia sine cessatione conmitterem, expleta tamen concupiscentia fraudulenta ad memet ipsum reuertens grauius super admisso furti crimine cruciabar quam super esu eius fueram iucundatus.

cumque istud molestissimum opus uelut ab exactoribus mihi Pharaonis indictum uice laterum singulis diebus explere non sine cordis mei dolore conpelierer nec tamen eruere me possem ab hac eorum saeuissima tyrannide et clandestinum furtum seni manifestare confunderer, contigit dei nutu de hoc me captiuitatis iugo uolentis eripere, ut quidam fratres cellam seius obtentu aedificationis expeterent.

cumque refectione transacta conlatio spiritalis coepisset agitari respondensque senex propositis interrogationibus eorum de gastrimargiae uitio et occultarum cogitationum dominatione dissereret earumque naturam et atrocissimam uim, quam haberent donec celarentur, exponeret, ego conlationis huius uirtute conpunctus et 17 cf. Ez. 5. 1 snbteraneo D 2 hac W(0) abscedat D1 fort. marcescet.... abecedet tandiu D 3 anggessiones DxO quandiu 0 4 efficatias DW 5 serapionis D2W2Xv iabenioribua 0: iunioribus DWXv 7 inquid DW puerulus essem D theona (a in ras. n. 2) Dr 10 paximatium DW\' paxima..... 0 pazmatium X cottidie DX 12 coni.uentia D conibentia OX 15 iocundatus DWX 16 quumque stud 0 ezauctoribus 0 17 faraonis DWOX 18 possim D1 21 captiuitates W1 kaptiuitatis 0 uolentes W1 fratris W1 23 respondque D 24 senes 0 castrimaigiae WX 25 disserere et W xm. Cass. S. -4 conscientia redarguente perterritus, uelut qui crederem ob hoc ea fuisse prolata, quod seni dominus secreta mei pectoris reuelasset, in occultos primum gemitus excitatus, dein cordis mei conpunctione crescente in apertos singultus lacrimaaque prorumpens paxamatium, quod consuetudine uitiosa subtraxeram clancule comedendum, de sinu furti mei conscio ac susceptore produxi, eumque in medium proferens, quemadmodum cotidie latenter ederem, prostratus in terram cum ueniae postulatione confessus sum, et ubertim profusis lacrimis ut absolutionem dirissimae captiuitatis a domino poscerent inploraui.

tum senex: confide, ait, o puer. absoluit te ab hac captiuitate etiam me tacente confessio tua. uictorem namque aduersarium tuum hodie triumphasti, ualidius eum tua confessione prosternens quam ipse fueras ab eo tua taciturnitate deiectus. quem utique nequaquam uel tua uel alterius responsione confutans in te nunc usque permiseras dominari secundum illam Salomonis sententiam: quia non fit contradictio ab his qui faciunt malum cito, ideo repletum est cor filiorum hominis in ipsis ut faciant mala. et idcirco iam te post hanc publicationem suam iste nequissimus spiritus inquietare non poterit nec in te latibulum sibi taeterrimus serpens deinceps usurpabit, de tenebris cordis tui salutari confessione protractus ad lucem.

necdum senex haec uerba conpleuerat et ecce lampas accensa de meo sinu procedens ita cellam repleuit odore sulpureo, ut uehementia foetoris ipsius uix in ea nos residere permitteret. resumensque af monitionem senex, ecce, inquit, dominus tibi ueritatem sermonum meorum uisibiliter adprobauit, ut passionis illius incentorem de corde tuo 17 Eccles. 8, 11 (LXX) 2 pectorea W1 4 apertis W singultos 0 5 paximatiom D\'W\'0 paxmaciam X clangulae D1. clamcale 0 7 eamqae DWOXr: ipsamqae c: cf. cap. 26, 2 cottidie DX 8 terra 0 9 dirisimae W dariuime 0 11 captiaitatem Wl 13 triamfasti W 20 tuam (tu in ras. m. 2) D 21 teterrimas OX 24 medio 0 25 sulpureo W: sulphureo (phareo in ras. m. 2) D et 0 salphoreo X fetoris codd. 27 inquid D\'W 28 passiones Wl atabri confeesione depnlsum oculis peruideres, patefactumque hostem nequaquam locum in te ulterius habiturum aperta eius expelsione cognosceres. itaque secundum sententiam senis ita est, inquit, in me confessionis huius uirtute dominatio diabolicae illius tyrannidis extincta atque in perpetuum consopita, ut numquam mihi ne memoriam quidem concupiscentiae hBins ulterius temptauerit inimicus ingerere nec me post haec aliquando pulsatum furtiui illius desiderii instigatione persenserim.

quem sensum in Ecclesiaste quoque pulcherrime legimns figuratum. si momorderit, inquit, serpens non in sibilo, non est abundantia incantatori, taciti serpentis morsum perniciosum esse designans, id est: si per confessionem suggestio seu cogitatio diabolica incantatori cuiquam, spiritali scilicet uiro, qui carminibus scripturarum mederi protinus uulneri et extrahere de corde consueuit noxia uenena serpentis, patefacta non fuerit, succurrere periclitanti perituroue non poterit. hoc igitur modo ad scientiam discretionis uerae peruenire facillime poterimus, ut seniorum uestigia subsequentes neque agere quicquam noui neque discernere nostro iudicio praesumamus, sed quemadmodum nos uel illorum traditio uel uitae probitas informarit, in omnibus gradiamur.

qua institutione firmstus non modo ad perfectam discretionis rationem quisque perueniet, nerom etiam a cunctis insidiis inimici tutissimus permanebit. BnlJo namque alio uitio tam praecipitem diabolus monachum pertrahit ac perducit ad mortem, quam cum eum neglectis consiliis seniorum suo iudicio persuaserit definitionique confidere. etenim eum omnes artes ac disciplinae humano ingenio repertae 10 Eccles. 10, 11 (LXX) 1 peroideris W\' 2 in te looam D 3 cognoseeris W1 senix 0 4 inquid DWO 5 tirann. DO 6 memoria D* 9 eedesiasten D pulcenime DO 10 inquid DW 11 habund. DO 12 pernidosissimum (siisimum m ras. m. 2) D confvsionem W1X2 snggessio 0 16 fuerit DO: fuerint WXx 17 discritionis Wl 22 diBcritionis W1 24 diabnlus D1 25 nedectu O 26 iuditio DW . 27 repertae W repperte 0 4* et quae nihil amplius quam uitae huius temporariae conmodis prosunt, licet manu palpari queant et oculis peruideri, recte tamen a quoquam sine instituentis doctrina nequeant conprehendi, quam ineptum est credere hanc solam non egere doctore, quae et inuisibilis et occulta est et quae non nisi corde purissimo peruidetur, cuius error non temporale damnum nec quod facile reparetur, sed animae perditionem parit mortemque perpetuam.

habet enim non adnergns uisibiles, sed innisibiles atque inmites hostes diurnum nocturnumque conflictum nec contra unum seu duos, sed contra innumerabiles caternuas spiritale certamen, cuius casus tanto perniciosior cunctis, quanto et infestior inimicus et congressus occultior. et ideo semper seniorum summa cautione sunt sectanda uestigia atque ad eos cuncta quae in nostris cordibus oriuntur sublato confusionis uelamine deferenda.

GERMANVS: Occasionem nobis perniciosae uerecundiae, qua cogitationes malas stadeamus obtegere, illa praecipue creat causa, qua nouimus quendam in Syriae partibus, ut credebatur, praecipuum seniorum cuidam fratri cogitationes suas simplici confessione prodenti postmodum quadam indignatione commotum easdem grauiter exprobrasse. unde fit, ut dum eas in nobis premimae ac senioribus erubescimus publicare, curationum remedia consequi nequeamus.

MOVSES: Sicut non sunt omnes iuuenes pari modo uel feruentes spiritu uel disciplinis ac moribus optimis instituti, ita nec Senes quidem cuncti uno modo uel perfecti possunt uel probatissimi repperiri. diuitiae enim senum non sunt canitie capitis, sed industria iuuentatis ac praeteritorum 1 conmodis 0: commodis rell. 2 puidere Dl 4 doctorê W 5 ante nisi addunt WX: solum ocalis sed ne animo quidem 7 patet W1 8 uiaibilis W1 inuisibilie W 9 adque Dx 10 seu] uel D innumerabilis Wl 12 inferior 0 14 confusioues W1 17 cogitiones W stude*muB (a eras.) D 18 sirie 0 post partdbus add. 0: constituto 20 prudenti W1 21 exprobasse W 22 erubiscimus D1 cumrationum 0 24 moses D.WO 25 obtimis D 26 nec 0 et (c in ras.) W: ne DX 28 iuuentatis WI iuuentutes DI iuuentutis D\'X iubentutis 0 laborum stipendiis metiendae. quae enim non congregasti inquit in iuuentute, quomodo inuenies in senecta tua? senectus namque honorabilis non diuturna, ate numero annorum conputata: cani enim sunt sensus hominis, et aetas senectutis uita inmaculata.

et idcirco non omnium seniorum, quorum capita canities tegit quosque uitae longaeuitas sola commendat, nobis sunt sectanda uestigia seu traditiones ac monita suscipienda, sed eorum, quos laudabiliter uitam suam ac probatissime conperimus in iuuentute signasse nec praesumptionibus propriis, sed maiorum traditionibus institutos. sunt enim nonnulli, quorum etiam, quod est lugubrius, maior est multitudo, qui in tepore sto quem ab adulescentia conceperunt atque ignauia senescentes auctoritatem sibi non maturitate morum, sed annorum numerosi- tate conquirunt.

de quibus exprobratio illa domini proprie satis dirigitur per prophetam: et comederunt alieni robur eius, et ipse nesciuit: sed et cani effusi sunt in eo, et ipse ignoranit. hos, inquam, in exemplum iunioribus non uitae probitas nec ulla propositi huius laudabilis atque imitanda districtio, sed annositas sola prouexit. quorum canitiem callidissimus inimicus ad deceptionem iuniorum in praeiudicata auctoritate proponens etiam illos, qui ad uiam perfectionis uel suis uel aliorum potuerunt monitis incitari, subuertere ae decipere exemplis eorum fraudulenta subtilitate festinat, uel in teporem eos scilicet nonum uel in letalem desperationem doctrinis eorum institutisque perducens.

cuius rei uolens nobis exempla proferre, auctoris nomine praetermisso, ne nos quoque 1 sir. 25, 5 3 Sap. 4, 8-9 16 Osee 7, 9 1 mentiendae O1. 2 inquid D W senectute (nectntq in ras. n, 2) D et 0 3 honorabiles D1 A enim sunt DOXc: sunt utem W et cod. Amiat. autem sunt r Vuig. 6 caput 0 7 tdget Dl commendet D1 9 compererimus Wr 10 in om. 0 12 tempore D1 13 adulisceDtia DlW 14 auttoritatem D1\' 16 satis propriae D1: transpos. m. 2 proprietatis 0 robor D1X1, 19 adque D1 20 destrictio 0 corum 0 ,22 auttoritate D1 24 p exemplis 0 25 tepore ex tẽporẽ W disperat. D 27 anttoris D1 illms, qui patefacta sibi fratris uitia publicauit, simile aliquid admittamus, rem tantum gestam, quae instructionem necessariam uobis conferre possit, exponam. cum igitur ad senem. quendam nobis optime cognitum quidam non ignauissimorum innenom profectus sui et curationis gratia perrexisset et carnalibus incentiuis ac fornicationis spiritu semet ipsum inquietari simpliciter prodidisset, consolationem credens laboribus suis oratione senis et remedia inflictis uulneribus reperturum, ille amarissimis eum increpans uerbis miserabilemque et indignum nec monachi nomine censendum esse pronuntians, qui potuerit huiusmodi uitio et concupiscentia titillari, ita suis e contrario correptionibus uulnerauit, ut eam summa desperatione deiectum ac letali tristitia consternatum e sua dimitteret cella.

cumque ei tali maerore depresso nec iam de remedio passionis, sed de expletione conceptae concupiscentiae profunda cogitatione tractanti abbas Apollo seniorum probatissimus occurrisset laboremque et obpugnationis uehementiam, quae in corde eius tacite uoluebantur, de contemplatione uultus et deiectione coniectans cantam tantae perturbationis inquireret, atque ille molliter se conpellanti seni ne responsum quidem ullum posset referre, magis ac magis eum sentiens senex non inaniter causam tantae tristitiae silentio uelle contegere, quam ne uultu quidem dissimulare praeualeret, intentius ab eo causas occulti doloris coepit inquirere.

quibus ille constrictus pergere se confitetur ad uicum, ut quia secundum sententiam illius senis monachus esse non posset nec refrenare stimulos carnis et inpugnationis remedia consequi iam ualeret, uxorem duceret ac relicto monasterio reuerteretur ad saeculum. quem senex 1 aliquit 0 4 obtime D 8 orationd Wl repperturum WO 9 post uerbis addunt WK: ita sois e contrario correptionibns uperauit, quam dUtographiam e lectionu uarietate nalnerauit ortam esse manifestum est 10 esae om. 0 pronontians D1 12 diaperatione D 13 letari D* 14 me-rore (r eras.) D 18 aoluebatnr Xx 19 tentae D1 pertorbationee W\' 20 adque D1 21 possit D 23 causa D 26 possit Dl 28 relicto iam 0 secolum D actm WOX blanda consolatione demulcens seseque adserens isdem cotidie incentiuorum stimulis atque aestibus agitari, et idcirco non debere eum prorsus desperatione concidere nec mirari super iapngnatioms ardore, qui non tam laboris studio quam misericordia domini et gratia uinceretur, unius tantum diei ab eodem poposcit indutias, et ut reuerteretur ad suam cellulam deprecatus ad monasterium praedicti senis tota festinatione perrexit.

comqae eidem proximasset, expansis manibus orationem cum lacrimis fundens, conuerte, ait, domine, qui occultarum uirium et infirmitatis humanae solus arbiter pius ac secretus es medicus, inpagaationem iuuenis illius in senem istum, ut condescendere infirmitatibus laborantum et conpati fragilitati iuniorum uel in senectute doceatur. cumque ille hanc precem cum gemitu conclusisset, cernit Aethiopem taetrum contra illius cellulam stantem atque ignita aduersus eam iacula dirigentem. quibus cum fuisset ille protinus sauciatus et progressus e cella huc illucque uelut amens et ebrius cursitaret, atque egrediens et ingrediens iam se in ea continere non posset, eadem uia pergere concitus coepit, qua iuuenis ille discesserat.

quem abbas Apollo uelut amentem factum quibusdam furiis conspiciens agitari intellexit ignitum diaboli quod uiderat telum in corde eius fuisse defixum illamque in eo confusionem mentis ac perturbationem sensuum. intolerandis aestibus operari, accedensque ad eum, quo, inquit, properas aut quaenam te causae senilis illius grauitatis oblitum ita pueriliter inquietant ac mobiliter cursitare conpellunt ?

cumque ille pro conscientiae suae reatu ac turpi exagitatione confusus crederet ardorem sui pectoris 1 isdem X1: hisdem DWOX1 cottidie DX 8 diep. concedere D1 5 tamtum 0 6 iaducias DX cellolam D1X1 M depraeca∗t\'∗∗(n ante t eras.) W 7 praedicta Dl: om. 0 8 idem W 9 ocultorum 0 nirum D 11 stam Qx 12 fragilitate D1 13 genitn conclusitset D1 14 tetrum OX celulam D cellula W cellolam X1 17 adque D et ingrediens om. 0 18 ea] cella (c ita rat. m. 2) D possit D\'W 19 quia D apollo∗ (s eras.) W 21 diabuli Dx 22 perturbatione W 23 intoUerandis D 24 inquid DW 25 ac] et in ras. m. 2 D 27 crederit D\' deprehensam ac retectis seni sui cordis arcanis nullam responsionem percontanti reddere prorsus auderet, reuertere, inquit, ad cellam tandemque te intellege uel ignoratum hactenus a diabolo uel despectum nec in eorum numero reputatum, quibus ille cotidie confligere et conluctari profectibus eonun ac studiis instigatur, qui unum eius in te directum iaculum post tantam annorum seriem, quam in hac professione triuisti, non dicam respuere, sed ne uno quidem die differre potuisti. quo te idcirco dominus passus est sauciari, ut saltim in senecta disceres conpati infirmitatibus alienis et fragilitati condescendere iuniorum tuis exemplis atque experientia docereris, qui suscipiens iuuenem infestatione diabolica laborantem non modo nulla consolatione fouisti, sed etiam perniciosa desperatione deiectum inimici manibus tradidisti, quantum in te est ab eodem lugubriter deuorandum.

quem sine dubio nequaquam tam uebementi conflictu fuisset adgressus, quo te nunc usque est adpetere dedignatus, nisi futuro profectui eius inuidens inimicus illam uirtutem, quam animis eius inesse cernebat, anticipare ac praeuertere suis ignitis iaculis festinasset, procul dubio intellegens fortiorem, cui tanta uehementia confligere operae pretium iudicauit disce itaque tuis exemplis laborantibus conpati et periclitantes nequaquam perniciosa desperatione terrere nec durissimis sermonibus asperare, sed potius leni blandaque consolatione reficere, et secundum praeceptum sapientissimi Salomonis eruere eos qui ducuntur ad mortem et redimere eos qui interficiuntur ne parcas, nostrique saluatoris exemplo harundinem quassatam non conterere et 25 Pror. 24, 11 (LXX) 27 cf. Mt 12, 00 1 retentis sui (om. seni) mi ras. D senis W\' archanis 0 nollamDl 2 petcuntanti W1 percanctanti X inquid DWO 3 a zabnlo actenns in. rae. m. 2 D \' 4 dispectum D numerum W depntatum 0 5 cottidie X ac] ras. 1-a litt. tn D 8 diferre D 3 saltem 0 11 adque Dx 13 disper. D 14 tradedisti D1 19 peruertere OXx iacolis W* 22 pereclitantee D\'W pernitioea DW ..disper. D 25 solomonis W\' salamoniB X 27 exemplum Wl arundinem WO confrlngere (fringere tn ras. m. 2) D linum fumigans non extinguere atque illam a domino gratiam poscere, qua ipse quoque fiducialiter ualeas opere ac uirtute cantare: dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum, qui lassus est uerbo.

nullus etenim sufferre inimici posset insidias seu carnales aestus naturali quodammodo igne flagrantes uel extinguere uel reprimere, nisi dei gratia uel iuuaret fragilitatem nostram uel protegeret ac muniret et idcirco salutaris huius dispensationis ratione finita, qua uel illum iuuenem perniciosis aestibus dominus liberare uel de inpugnationis uehementia et conpatiendi affectu te uoluit erudire, communibus eum precibus inploremus, quo flagellum istud, quod utilitatis gratia tibi dominus inferre dignatus est, iubeat amoueri (ipse enim dolere facit et rursum medetur: percutit et manus eius sanauerunt ipse humiliat et exaltat, ipse occidit et uiuificat, deducit ad inferum et reducit) et ignita diaboli iacula, quae me arbitro tibi permisit infligi, redundante spiritus sui rore restinguat.

quam temptationem licet eadem celeritate qua mfem dominus passus est ad unam sems orationem rursus abstulerit, euidenti tamen experimento docuit non modo non exprobrari patefacta cuiusque uitia, sed ne leuiter quidem laborantis dolorem debere contemni. et idcirco nequaquam uos unius senis siue paucorum uel inperitia uel leuitas ab illa salutari qua praediximus uia et traditione maiorum deterreat et excludat, quorum canitie ad deceptionem iuniorum callidissimus abutitur inimicus: sed absque ullo confusionis operimento omnia debent senioribus reuelari atque? ab eis uel 3 Esai. 50, 4 13 Iob 6, 18 (LXX) 15 I Reg. 2, 6-7 1 adque D 2 quia O\' oirtute 0: ueritate DWXv cf. III, 6, 4 4 lapsns (p in ras. m. 2) Wc 5 inimici eras. in D poeait DlW* 6 repremere DIX 8 ae] ut O 10 de om. 0 inpugnationes Wl 12 stat 0 13 iobeat Dl dolore DxWl dolorem X 14 sanant D* 16 inferum Dl: infernom D\'WOXc inferos r 18 extingoat 0 quem Dl 19 inferre D 22 laborantee Dl contempni D et om. 0 24 qua WI: quam DW\'OXx 26 detterreat D1 caniti∗ẽ (a cras.) W 26 abntetnr D1 27 adque DI W remedia uulnerum uel exempla conuersationis ac uitae fiducialiter sumi. in quibus parem opem et similem experiemur effectum, si nihil penitus affectare nostro iudicio ac praesumpti- 1 one temptemus.

Denique in tantum placita deo haec sententia conprobatur, at etiam scripturis sanctis hanc eandem institutionem non otiose repperiamus insertam, ita ut puerum Samuhelem iudicio praelectum sao nollet per semet ipsum diuini conloquii disciplina dominus erudire, sed recurrere semel et iterum pateretur ad senem, eumque ad suum quem uocabat adloquium etiam illius qui offenderat deum, dummodo senioris, doctrina uellet institui, et quem sua uocatione dignissimum iudicarat, senioris mallet institutione formari, ut scilicet et illius qui ad diuinum ministerium uocabatur probaretur humilitas et iunioribus forma subiectionis huius proponeretur exemplo.

Paulum quoque per semet ipsum uocans et adloquens (Christus, cum posset ei perfectionis uiam reserare confestim, dirigere ad Annaniam mauult et ab eo iubet uiam ueritatis agnoscere dicens: surge et ingredere ciuitatem, etibi tibi dicetur quid te oporteat facere. mittit itaque et hnno ad seniorem eumque illius potius doctrina quam sua censet institui, ne scilicet, quod recte gestum fuisset in Paulo, posteris malum praesumptionis praeberet exemplum, dum unusquisque sibimet persuaderet simili modo se quoque debere dei solius magisterio atque doctrina potius quam seniorum institutione formari.

quam praesumptionem etiam ipse apostolns non solum litteris, sed etiam opere atque exemplo docet omnimodis detestandam, ob hoc solummodo se adserens Hierosolymam 10 cf. I Reg. 8 19 Act. 9, 6 1 conuertionia W 2 summi 0 3 affectam 0 6 etiam in Dc eadem D\' 7 Bunnelem WX 8 nolit ex nollit W 10 quem D: quod WO qaem ad suum (m raa. m. 2) Xc 11 docrina nellit W 12 iudicaret D 18 mallit W 17 porait DlW 18 ad] nt 0 ananiam OX uult D magii uult Wl 20 itique ex aquae W 28 hierosolimam DX hieruBolimam W iheroeolimam 0 congcendisse, ut euangelium, quod comitante gratia spiritus sancti cum potestate signorum et prodigiorum gentibus praedicabat, cum suis coapostolis et antecessoribus priuata quodammodo ac domestica examinatione conferret, et contuli, inquiens, cum illis euangelium quod praedico inter gentes, ne forte in uacuum currerem aut cucurrissem.

quis ergo tam praesumptor et caecus sit, quise audeat suo iudicio discretionique conmittere, cum uas electionis indiguisse se coapostolorum suorum conlatione testetur? unde manifestissime conprobatur nulli a domino uiam perfectionis ostendi, qui habens unde ualeat erudiri doctrinam seniorum uel instituta contempserit, parui pendens illud eloquium quod oportet diligentissime custodiri: interroga patrem tuum, et adnuntiabit tibi: seniores tuos, et dicent tibi.

Omni igitur conatu debet discretionis bonum uirtute humilitatis adquiri, quae nos inlaesos ab utraque potest nimietate seruare. uetus namque sententia est: ἀxρότητδς ἰσότητδς, id est nimietates aequales sunt. ad unum enim finem nimietas ieiunii ac uoracitas peruenit, eodemque dispendio uigiliarum inmoderata continuatio monachum quo somni grauissimi torpor inuoluit. nam per excessum continentiae debilitatum quemque ad illum statum reuocari necesse est, in quo neglegens quisque per incuriam detinetur, ita ut frequenter quos per gastrimargiam decipi non potuisse conspeximus, per inmoderationem ieiuniorum uiderimus fuisse deiectos atque ad eandem quam uicerant passionem infirmitatis occasione conlapsos.

uigiliae quoque et pernoctationes inrationabiles deiecerunt quos somnus superare non potuit. quapropter secundum apostolum per arma 4 GhIL 2, 2 13 Deot. 82, 7 17 ? 28 II Cor. 6, 7 1 ascendisse (a in ras. m. 2) D 4 ac] a W15 cum illis inquiens D 10 nullo Dr 18 diligenteesime D1 custodire D1X1 14 maioree (ma in ras. m. 2) D et Vulg. 17 est sententia D 0 akpo. (T eras.) N-TAICIOTNTAICD akpoTHtaiTITOTTITAIT W AUOTK- TAIC ICOTHTUO X (corruptissime 0) 20 monaeum 0 21 debelitatam D quemque... statum om. 0 22 neclegens 0 23 detenetur W 26 adque Dl qua D niderant W\' iustitiae quae a dextris sunt et a sinistris recto moderamine transeundum est et ita inter utrasque nimietates discretione moderante gradiendum, ut nec a tradito continentiae tramite nos adquiescamus abduci nec rursum remissione noxia in gulae nentrisque desideria concidamus.

Etenim memini me frequenter ita adpetitum cibi penitus respuisse, ut duobus diebus ac tribus refectione dilata ne memoria quidem ullius edulii meam interpellauerit mentem, et rnrsam ab oculis meis ita somnum diaboli inpugnatione subtractum.. at plures noctes ac dies paululum quid somni meis oculis a domino precarer infundi, grauiusque me periclitatum somni cibique fastidio quam soporis et eaatrimargiae conlactatione persensi.

itane sicot festinandam nobis est, ne adpetitu corporeae uoluptatis in dissolutionem noxiam delabamur et ante praestitutum tempus uel cibo indulgere uel modum eius excedere praesumamus, ita et escae somnique refectio hora legitima, etiam si horreat, ingerenda. utrumque enim bellum aduersarii factione consurgit et perniciosius continentia inmoderata quam saturitas remissa subplantat. ab hac namque ad mensuram districtionis intercedente salutari conpunctione conscendi potest, ab illa non potest.

GERMANVS: Quis igitur est continentiae modus, quem aequo moderamine retinentes inter utramque nimietatem inlaesi transire possimus ?

MOVSES : Super hac re inter maiores nostros frequenter nouimus habitum fuisse tractatum. nam discutientes continentias diuersorum, qui uel solis leguminibus uel holeribus tantum 1 ad dextris Dx deztrix et sinistrix 0 2 discretionem D 3 a 8. I. D 4 remisione D goile 0 ad gnlae in ras. m. 2 D 5 concedamus DW* 6 eteni D 8 illius 0 9 mrsus Xc 10 somnum W 12 cjbique D 13 perpendi ex perpensi 0 14 delabimur D1 dilabamnr Xtc 15 praestitum D cybo D 16 praesumanns D 17 orreat 0 19 ac W 20 destrictidnis W intercidente D1 35 moses DX moses WO hanc D ac WlO inter om. W 27 legumenibus W oleribus OX uel pomis uitam iugiter exigebant, praeposuere cunctis illis refectionem solius panis, enins aequissimum modum in duobus paxamatiis statuerunt, quos paruulos panes uix librae unius pondus habere certissimum est.\'

Quod nos gratanter amplexi respondimus hanc modum nos minime pro continentia reputare, quippe qui integrum eum nequaquam possemus insumere.

MOVSES: Si uultis experiri uim statuti huius, modum istum iugiter retinete, nullum extrinsecus coctionis pulmentum die dominico uel sabbati neque sub aliqua aduenientium fratrum occasione sumentes. nam his refecta caro non solum minore quantitate diebus residuis poterit sustentari, uerum etiam totam refectionem sine labore differre, illorum scilicet ciborum quos extrinsecus sumpserit adiectione suffulta.

quod nullo modo facere nec refectionem panis differre in diem posterum praeualebit, quisque fuerit semper praedictae mensurae quantitate contentus. etenim memini seniores nostros, quod nos quoque retineo frequenter fuisse perpessos, cum tanto labore ac difficultate hanc parsimoniam sustentasse tantaque ni atque inedia praedictam custodisse mensuram, ut inuiti quodammodo nec sine gemitu atque tristitia hunc finem sibi refectionis inponerent.

Generalis tamen hic continentiae modus est, ut secundum capacitatem uirium uel corporis uel aetatis tantum sibimet cibi unusquisque concedat, quantum sustentatio carnis, non quantum desiderium saturitatis exposcit. in utraque enim parte sustinebit maximum detrimentum, quisquis inaequalitatem tenens nunc uentrem ieiuniorum ariditate constringit, nunc escarum nimietate distendit.

nt enim mens cibi inanitate lassata perdit orationum uigorem, dum carnis lassitudine nimia 1 exegebant W 2 aequissimns D\' 3 paumatiis D1: parimatiis D\'WO paxmatiis X 4 certissimoa D\' 5 ante Quod add. OXv: Germanue 8 mosea DlWOXI 9 stum 0 retenete W\' 13 cjborom D 18 reteneo W1: nec in ras. 6-7 litt. D 19 adquae W\' 20 praedicta D\' quodamodo WO 21 refectionee D\' 23 vel aetatis] qualitatg in ras. tn. 2 D 24 cibum 0 26 siutenebit W 28 cybi D 29 orationis 0 praegrauata condormitare conpellitur, ita rursum nimietate aoracitatis oppressa emittere ad deum preces puras leuesque non poterit. sed nec castimoniae quidem ipsius puritatem indisrupta ualebit iugitate seruare, dum ei etiam diebus illis, quibus carnem acriore uidetur continentia castigare, praeterita. cibi materia ignem carnalis concupiscentiae subministrat.

Nam quod semel per escarum abundantiam concretum fuerit in medullis, necesse est egeri atque ab ipsa naturae lege propelli, quae exuberantiam cuiuslibet umoris superflui uelut noxiam sibi atque contrariam in semet ipsa residere non patitur. ideoque rationabili semper et aequali est corpus nostrum parsimonia castigandum, ut si naturali hac necessitate conmorantes in carne omnimodis carere non possumus, saltim rarius nos et non amplius quam trina uice ista conluuione respersos totius anni cursus inueniat. quod tamen sine ullo pruritu quietus egerat sopor, non fallax imago index occultae uoluptatis eliciat.

quamobrem haec est temperata quam diximus continentiae aequalitas atque mensura, quae patrum quoque iudicio conprobatur, ut cotidianam panis refectionem cotidiana comitetur esuries, in uno eodemque statu animam pariter corpusque conseruans, nec ieiunii fatigatione concidere nec grauari mentem saturitate permittens. tanta namque frugalitate finitur, ut interdum se post uesperam nec sentiat aut meminerit refecisse.

Et in tantum hoc non sine labore perficitur, ut malint hi qui perfectionem discretionis ignorant etiam biduo protelare ieiunia idque quod hodie sumpturi fuerant in crastinum reseruare, dummodo ad refectionem peruenientes desiderata 2 emitere D 8 ne D 4 dum] dm̃ D\' 5 acriorem W\' 6 cybi D 7 habund. D 8 adqae D* 9 ezuberantia D eorr. humoris 0 10 adque DW ipsam D resedere W* 12 comorantes D 13 saltem OX1 14 conluuiore D\' sta conlubione 0 15 pritu Dl 16 elieeat DW 17 cdtinentia equalitasque 0 continentia et qualitas Wc 18 adque W 19 cottidianam DX coctidiana D cottid. X 20 in eras. in D 23 inter dfli D\' refidwe D\' 25 mallent D hii 0 etiam ignorant 0 26 snmtnri D satietate potiantur. quod nuper Beniamin ciuem uestrum pertinaciter tenuisse cognoscitis, qui ne cotidie paxanjatia duo percipiens aequali castigatione continuam parcitatem iugiter retentaret, maluit biduana semper continuare ieiunia, dummodo ad refectionem ueniens duplicata mensura repleret uentris ingluuiem, id est ut quattuor paxamatia comedens desiderata saturitate frueretur et expletionem uentris sui biduano ieiunio quodammodo conpararet.

qui obstinatione et pertinaoia mentis suae definitionibus potius propriis quam seniorum traditionibus adquiescens quali fine suum propositum terminarit, procul dubio meministis, siquidem relicta heremo rursus ad inanem philosophiam mundi huius ac uanitatem saeculi deuolutus praedictam sententiam seniorum sui casus signet exemplo ruinaque sua cunctos doceat neminem definitionibus suis uel proprio iudicio confidentem perfectionis culmen aliquando posse conscendere, sed ne diaboli quidem perniciosa inlusione non; decipi.

GERMANVS: Quomodo igitur a nobis hic modus indisrupte poterit custodiri? nam nonnumquam hora nona soluta iam statione ieiunii superuenientibus fratribus necesse eet eorum obtentu aut adici aliquid ad statutam solitamque mensuram aut certe humanitatem, quam iubemur omnibus exhibere, penitus euitari.

MOVSES: Vtraque uno modo ac sollicitudine pari conuenit obseruari. nam et mensuram cibi causa continentiae 1 saturitate (turi in ras. m. 2) D beniamen D1 2 cottidifr X puamatia D1: paximatia D2WO pazmatia X, item infra 4 malluit W semper] rem p D1 6 quatuor D 7 eaturitate frueretnr et eras. in D gauderet et Xc explecione D1 8 quodamodo W obntinatia 0 vt uid. pertinatia W OX 10 quale W1 terminarit TP0: terminaret DWIX 11 berimo D1 12 eeeuli DX sc1 W 0 18 cawus 0 signatl (ad m ras. % lift. m. 2) D 14 docuit (nit in ras. m. 2) D doeet 0 16 nec X zaboli (z in ras.) D quidem...inlusione om. 0 17 decepi D* 19 custodire Dl nam om. 0 20 istatiooe 0 21 est om. 0 . obteetu Wl 24 moses D* WOX\' hac D(O) 25 cybi D ac puritatis cum omni scrupulo custodire debemus et humanitatem atque adhortationem aduenientibus fratribus caritatis obtentu similiter exhibere, quia satis absurdum est, ut fratri, immo Christo mensam offerens non cum eo cibum pariter sumas aut ab eius refectione te facias alienum.

itaque in neutra parte reprehensibiles inueniemur, si haec a nobis consuetudo teneatur, ut hora nona de duobus paxamatiis, quae nobis canonica mensura iure debentur, uno paxamatio praelibato aliud huius expectationis gratia in uesperam reseruemus, quem si superuenerit quispiam fratrum cum ipso pariter insumamus, nihil consuetudini solitae amplius adiungentes. et hac dispensatione nequaquam nos fratris contristabit aduentus, qui nobis debet esse gratissimus. siquidem ita ei exhibebimus humanitatis obsequia, ut nihil a rigore continentiae relaxemus. si uero nullus aduenerit, hunc quoque uelut de canonico modo debitum nobis libere praesumemus.

qua parcitate nec stomachus uespere poterit adgrauari, quippe hora nona uno paxamatio iam praemisso: quod plerumque his, qui districtiorem abstinentiam se tenere credentes totam refectionem ad uesperam differunt, euenire consueuit. nam recens escae perceptio tam in uespertinis quam in nocturnis orationibus tenuem leuemque sensum non sinit inueniri. ideoque commodum satis et utile hora nona refectionis tempus indultum est, in quo reficiens monachus non solum in nocturnis uigiliis leuis ac uacuus, uerum etiam in ipsis uespertinis sollemnitatibus digesto iam cibo inuenietur aptissimus. 1 scrupalo Dx scripnlo 0 2 adque D\' adhortationem D: adhorationem W orationem 0 ..hortationem X conf. Instit. V, 25 I 4 oybum D 7 de 001. 0 paiamatis D\': paiimatiis D\'WO paxmatis X 8 debetur 0 paximatio D\'WO paxmatio X 9 aliut 0 alium X 10 quem] sic DWOXv 12 numquam D corr. 14 humanitates D* 16 sthomacns 0 17 nna Dl paximatio D\'WO paxmatio X 18 destrict. W 19 refeccionem D 20 diferunt ex deferunt WX 22 inuenire Dt 23 refeccionis D 24 in post solum om. W 25 soliempnitatibus W 26 cybo D abtissimns 0 Talibus nos sanctus Moyses geminae institutionis epulis4 saginauit, non solum discretionis gratiam atque uirtutem praesenti eruditione uerborum, sed etiam abrenuntiandi rationem et destinationem finemque propositi ante acta disputatione demonstrans, ut quod ante feruore tantum spiritus ac zelo dei clusis quodammodo oculis sectabamur, luce clarius aperiret faceretque sentire quantum a puritate cordis et directionis linea fuissemus id temporis euagati, quippe cum etiam omnium uisibilium in hoc saeculo artium disciplina absque destinationis ratione subsistere ac sine contemplatione certi finis adtingi omnino non possit. 1 moees D moBes WO 2 adque JD1 4 diBtinat. W 5 femorg D 6 clusis W1: clausis DW2O quodamodo W sectetamur DI 7 a oм. W directionis D1WOr: disoretionis D2c 9 seculfr D distianationisDW1 11 possii. Expliciunt conlationes abbatis moysi prima et secunda de diJcretione. Iucip conlato sic) abbatis pafnitIIIII de tribus abresnuntiationibus. Incipt cap de awd eonl. D Explicit abbatis mosi conlatio secunda de disoretione W Explicit eonlatio abbis mosi sm de discretione. Incipit conlatio abKis minuntii de tribua abrenuntiationis (lie) monacorum. Capitula eius 0 Eiptic secunda conlat abbatis moysi de discretione. Incipiunt capitula de abbatis pafnutii c̃lāt. X XIII. Can. t.

In illo sanctorum choro, qui uelut astra purissima in nocte mundi istius refulgebant, uidimus sanctum Pafnutium uice luminaris magni claritate scientiae coruscantem. hic namque presbyter congregationis nostrae, id est illius quae in heremo Scitii morabatur fuit, in qua ita ad extremam durauit aetatem, ut numquam e cella quam iunior coeperat habitare quaeque ab ecclesia milibus quinque distabat, saltim ad uiciniora migrauerit, ne fessus annis die sabbati uel dominico uenturus ad ecclesiam tanti itineris spatio uexaretur. sed ne uacuus quidem reuerti exinde contentus uas aquae, quam per totam erat ebdomadam sumpturus, suis ceruicibus superponens 2 affectus D1O 5 tribuantur Xr 6 perpetaetas D* domini Xc 8 uoluntatis bonae OX: bonae uolunt. D 12 adiutoriu ̃ D 13 domini OX: dei D indigeat. Finiunt capitula D Explicit capitulatio 0 Ezpi cip aequentis conlftt X Incipit conlatio (collat. P) abbatis pafnutii (paphnuti P) de tribus abre- Duntiationibus DWPX: om. 0 14 coro 0 15 refulgebat P paphnutium P 16 claritatiB scientia 0 17 presbiter DWPX prfbr 0 18 sitii 0 scyti P schitii X extrema D\' 19 qua D\' in qua D\' 20 saltem WOP* 21 ni coni Hartel nec Xx dominica P 22 sed eras. in D: om. P nec X 24 superponens D1WO: snpponens D1 subponena P onerans X (cr. Instit. IIII, 29) 5* reportabat ad cellam, cumque nonagenariam excessisset aetatem,.

numqaam passus est eam iuniorum sibi labore deferri. hic itaque ab adulescentia sua scolis coenobiorum tanto ardore se tradidit, ut in eis paruo tempore conmoratus tam subiectionis bono quam uniuersarum uirtutum scientia pariter ditaretur. humilitatis namque et oboedientiae disciplina omnes suas mOrtificans uoluntates et per hanc extinctis uniuersis uitiis cunctisque uirtutibus consummatis, quas monasteriorum instituta uel antiquissimorum patrum doctrina fundauit, sublimioris profectus ardore succensus heremi festinauit penetrare secreta, ut domino, cui inter fratrum turbas positus sitiebat inseparabiliter inhaerere, nullo deinceps humano consortio retrahente facilius uniretur.

ubi rursum tanto feruore etiam ipsorum anachoretarum uirtutes superans desiderio et intentione iugis ac diuinae illius theoriae cunctorum deuitabat aspectus, uastiora et inaccessibilia solitudinis penetrans loca multoque in eis tempore delitescens, ut ab ipsis quoque anachoretis difficulter ac rarissime deprehensus angelorum cotidiano consortio delectari ac perfrui crederetur, atque ei merito uirtutis huius ab ipsis inditum fuerit Bubali cognomentum.

Huius igitur magisterio institui cupientes, cogitationum etiam stimulis agitati ad cellam eius iam die aduesperante peruenimus. qui habito aliquantisper silentio cum propositum nostrum praedicare coepisset, quod scilicet patriam relinquentes tot prouinciis pro amore domini perlustratis egestatem ac uastitatem heremi tolerare et imitari rigorem conuersationis illorum tanto opere niteremur, quem uix ipsi qui in eadem 1 quumque 0 nonagin. W1 2 deferre DIX 3 aduliceutia Dl scholis 0 4 tradedit D1 5 scientiae D 8 cunctis D inatitotio W 10 penitraxe W1 11 dominum W turbas fratrum D 14 anachorit. W1Panacoret. 0 iugi. (s eras.) W 16 penitrans W1 laca Dl 17 delitescen» W - delitiscena reU. anaohoritis PXI 18 cottidiano DP 19 adque Dl 20 bobali P 21 DWO non distingupnt mageaterio Wl 24 quo 0 25 prouintiis W 26 conuersationis rigorem D 27 tanto opere 0: tanto«pere D tantopere reU. necessitate atque inopia nati educatique sunt sustinerent,

respondimus nos ob id ad eius doctrinam ac magisterium tetendisse, ut inbui aliquatenus tanti uiri institutionibus ac perfectione possemus, quam innumeris documentis inesse eidem senseramus, non ut nullis quae tamen in nobis non essent laudibus grauaremur aut elatione animi, qua in nostris quoque cellulis nonnumquam suggestione titillabamur inimici, ipsius quoque sermonibus inflaremur. quamobrem illa nobis potius precabamur infundi, quibus conpungi uel humiliari, non quibus nobismet ipsis blandiri extollique possemus.

Tum beatus PAFNVTIVS: Tres, inquit, uocationum sunt ordines, tres quoque renuntiationes monacho in quocumque uocationis ordine constituto necessarias nouerimus. et primam quidem causam qua tres esse uocationum ordines diximus oportet nos diligenter inquirere, ut cum agnouerimus nos ad dei cnltntn primo gradu uocationis adscitos, secundum eius sublimitatem conuersationis quoque nostrae congruentiam temperemus. nihil enim proderit sublimiter inchoasse, si similem principiis non exhibuerimus et finem.

quodsi etiam ultimo ordine nos a conuersatione saeculi extractos fuisse cognoscimus, quanto minus probabili ad religionem principio uidemur inniti, tanto acrius nosmet ipsos ad meliorem finem spiritali feruore incitare curemus. secundam quoque catiskm trinae abrenuntiationis omnimodis nosse nos conuenit, quia nullo modo perfectionem poterimus adtingere, si eam uel ignorauerimus uel scientes non contenderimus opere consummare.

Vt igitur tres hi uoeationum modi speciali distinctione pandantur, primus ex deo est, secundus per hominem, tertius 1 adque D\'0 edocatique D1WO post Buistinerent in DO cap. 2 incipit 8 institutionebus D1 k possimus D1W1PX eidem inesse D 5 tillis DVPOP: ullius X illius v 8 quoque om. VT 10 blandire Dl possimuB D\'WPX 11 paphnutius P inquid WP uocatiouis 0 13 uocatiohes Dl 16 cultu W 18 incoasae DO 21 relegionem PX 26 consumare DWP 28 hi om. 0 ex necessitate. et ex deo quidem est, quotiens inspiratio quaedam inmissa in cor nostrum nonnumquam etiam dormientes ngs ad desiderium aeternae uitae ac salutis exsuscitat deumque sequi et eius inhaerere praeceptis conpunctione saluberrima cohortatur: ut in scripturis sanctis Abraham uoce dominica de genitali solo et totius cognationis affectibus patrisque domo legimus euocatum dicente domino: exi de terra t u a, et de cognatione tua, et de domo patris tui.

quo etiam modo beatum Antonium accitum esse cognouimus, qui occasionem suae conuersionis a sola diuinitate percepit. ingressus namque ecclesiam ibique audiens in euangelio dominum praedicantem: qui non odit patrem et matrem et filios et uxorem et agros, insuper et animam suam, non potest meus esse discipulus, et: si uis perfectus esse, uade, uende omnia quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et ueni, sequere me, praeceptum hoc domini uelut specialiter ad se directum cum summa cordis conpunctione suscepit confestimque renuntians cunctis secutus est Christum, nulla exhortatione neque doctrina hominum prouocatus. secundus uocationis

modus est quem fieri per hominem diximus, cum uel exemplis quorundam sanctorum uel monitis instigati ad desiderium salutis accendimur. quo nos quoque per gratiam domini retinemus adscitos, qui praedicti uiri monitis ac uirtutibus incitati huic nos studio professionique tradidimus. quo ordine etiam in scripturis sanctis per Moysen filios Israhel de adflictione j iegypti legimus liberatos.

tertius uero uocationis modus est 7 Gen. 12, 1 12 Luc. 14, 26 14 Mt. 19, 21 26 cf. Exod. 14 3 eteter** D 5 cohortamur D\'P coortatur 0 6 genetali DlWl 10 conueTsationis OlPXI praecepit W1 12 filios D1 15 ninde D1 habis D1 16 caelum W 17 ad se specialiter 0 19 renanctians 01 sequutaB 0 ezortatio D1 ezordinatione 0 ezortatione D2 W X1. 22 ad] et 0 23 retenemus adscitus W1 25 professioneque DlOx tradedimus D1 26 scripturiis 0 moysen D2OPX2: moisen Dl mosen WXI isrl DWPX frhT 0 27 egipti D nacationis modis D\' qui ex necessitate descendit, cum diuitiis mundi huius uel uoluptatibus obligati ingruentibus repente temptationibus, quae uel mortis pericula conminantur uel amissione bonorum ac proscriptione percutiunt uel carorum morte conpungunt, ad deum, quem sequi in rerum prosperitate contempsimus, saltim inniti properare conpellimur.

cuius uocationis neceesitatem in scripturis quoque saepissime repperimus, cum filios Israhel ob menta peccatorum legimus a domino traditos hostibus suis, ob quorum dominationem crudelitatemque saeuissimam rursum conuersos ad dominum proclamasse. et misit eis, inquit, dominus saluatorem Aoth, filium Gera, filium Iemini, qui utraque manu utebatur pro dextera. et rursum clamauerunt, inquit, ad dominum: qui suscitauit eis saluatorem, et liberauit eos, Othonihel filium Cenez, fratrem Caleb iuniorem.

et de talibus in psalmo dicitur: cum occideret eos, tunc quaerebant eum: et reuertebantur, et diluculo ueniebant ad deum. et recordati sunt quia deus adiutor eorum est: et deus excelsus redemptor eorum est. rursumque: et clamauerunt ad dominum cum tribularentur: et de necessitatibus eorum liberauit eos.

Ex his itaque tribus modis licet priores duo melioribus inniti principiis uideantur, nonnumquam tamen inuenimus etiam de tertio gradu, qui infimus uidetur ac tepidus, perfectos uiros ac spiritu feruentissimos extitisse illisque consimiles, qui optimo principio adgressi domini famulatum 10 Ind. 3, 15 13 1. 0. 9 16 Pa. 77, 84-36 19 Ps. 106, 19 1 huius] istiua in ras. m. 2 D 3 uel ante mortis om. D1 5 dominum PX contemsimus DIWOP saltem WO 6 pro- epenre D1 7 iarJ W frhl 0 8 traditus D1 9 rursus OX 10 proolamuaet W1 inquid DWP inqait eis 0 dominus eras. in D 11 gerari 0 fllium (post Gera) DlWOX: filii D\'łP gemini DO 13 clamauerint W1 inquid D: om. W P 14 liberabit WO othoniel 0 15 frat* (i. e. frater) D ealebh 0 17 deluculo WI: ante lucem 0 21 de cessitatibuB D 22 licet et W 24 infirmus OP1 26 obtimo OPX reliquam quoque uitam laudabili feruore spiritus exegerunt, et iterum de illo superiore gradu plurimos tepeftotos ad uituperabilem fiaem saepissime reccidisse. ae perinde sicut illis nihil obfuit quod non suouiiientor arbitrio, sed necessitatis eonpnlsione conuersi, quippe quibus hanc ipsam occasionem qua conpungerentur domini benignitas procurauit, ita etiam istis omnino nil profuit sublimiora conuersionis habuisse principia, quia non studuerunt reliquam uitam fine congruo terminare.

neo enim abbati Moysi, qui habitauit in loco ifltins heremi qui Calamus nuncupatur, quicquam defuit ad perfectae beatitudinis meritum, quod metu mortis quae ei propter homicidii crimen intentabatur inpulsus ad monasterium decucurrit. qui ita necessitatem conuersionis adripuit, ut eam in uoluntatem prompta animi uirtute conuertens ad perfectionis fastigia summa peruenerit. siont etiam s contrario plurimis, quos nominatim memorare non debeo, nihil profuit: domini seruitutem meliore adripuisse principio, qui deinceps cordis ignauia ac duritia subsequente in teporem noxium ac profnndum mortis barathrum conciderunt.

qukm rem in apostolorom quoque uocatione uidemus euidenter expressam. quid enim profuit Iudae apostolatus snblimissimam gradum eodem ordine quo Petrus ceterique apostoli adsciti sunt uoluntarie suscepisse, qui uocationis suae praeclara principia cupiditatis ac filargyriae pestifero fine consummans usque ad traditionem domini crudelissimus parricida prorupit?

aut quid obfuit Paulo quod repente caecatus ad uiam salutis uelut inuitus uidetur adtractus, qui postea dominum toto animi feruore sectatus initium necessitatis uoluntaria deuotione consummans gloriosam tantis uirtutibus uitam inconparabili fine conclusit? totum ergo in fine 1 Bpiritua fernere D* 2 superiori W1K 8 reccidisse W1: reeidivee DW2 PX recedisse O 4 uiderentor Xx 5 occansionem D* 7 stis 0 idhil P conuersationis O9 moysi D* OPXI: mosi DlWX* 10 calamoB 0 11 quae] qui 0 12 mone- Btorium D1 18 qui ita ete quanta W conuersationis 0 14 prupta B1 promta WO 18 tepore Dl tempiJrem W1P1 19 baratrom 0 baratrum mortis D 23 filargiriae DOPX 25 parracida 0 censistit, in quo potest quis et optimae conuersionis initiis dedicatus inferior per neglegentiam repperiri et necessitate adtractus ad nomen monachi profitendum effici per timorem dei diligentiamqueperfectus.

Ntmc de abrenuntiationibus disserendum est, quas tres esse patrum traditio et scripturarum sanctarum demonstrat auctoritas, quasque unumquemque nostrum omni studio oportet inplere. prima est qua corporaliter uniuersas diuitias mundi facultatesque contemnimus, secunda qua mores ac uitia affectusque pristinos animi carnisque respuimus, tertia qua mentem. nostram de praesentibus uniuersis ac uisibilibus euocantes futura tantummodo contemplamur et ea quae sunt inuisibilia concupiscimus.

quae tria ut simul perficiantur etiam Abrahae legimus dominum praecepisse, eum dicit ad eum: exi de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui. primum dixit de terra tua, id est de facultatibus mundi huius opibusque terrenis: secundo de cognatione tua, id est de conuersatione et moribus uitiisque prioribus, quae nobis a nostra natiuitate cohaerentia uelut adfinitate quadam et consanguinitate cognata sunt: tertio de domo patris tui, id est omni memoria mundi huius quae oculorum occurrit obtutibus.

de duobus enim patribus, id est aiue de illo qui deserendus siue de eo qui expetendus est, ita per Dauid ex persona dei canitur: audi, fBia, et uide, et inclina aurem tuam: et obliuiscere populum tuum, et domum patris tui. nam qui dicit audi, filia, pater utique est, et illum, cuius domum uel populum obliuioni tradi debere persuadet, patrem nihilominus suae filiae fuisse testatur. quod ita fit, cum mortificati cum Christo ab elementis huius 14 Gen. 12, 1 24 Ps. 44, 11 1 et om. 0 optime DWPX obtime 0 conuersatdonis 0 2 repperire D\' reperiri X 3 timore D 10 carnis D1 11 reoocantes P 12 ea om. WP 13 concapiscimur W habrahae WP abraham X 14 ad eum om. WO 20 cognata sunt] iunguntar W conittncta sunt 0 21 occulorum D1 28 qui post ex eras. i* D 27 obliuione Dl 29 sit DP cum] ti s.l. m. 1 W mundi contemplamur secundum apostolum iam non eaquae uidentur sed quae non uidentur: quae enim uidentur, temporalia sunt, quae autem non uidentur, aeterna, et exeuntes corde de hac temporali ac uisibili domo in illam in qua sumus iugiter permansuri nostros oculos mentemque dirigimus.

quod tunc inplebimus, cum in carne ambulantes non secundum carnem militare domino coeperimus, illam beati apostoli sententiam opere ac uirtute clamantes: noster autem municipatus in caelis est. his tribus abrenuntiationibus proprie tres libri Salomonis aptantur. nam Prouerbia primae abrenuntiationi conueniunt, quibus concupiscentia carnalium rerum ac terrena uitia resecantur, secundae abrenuntiationi Ecclesiastes, ubi uniuersa quae aguntur sub sole uanitas pronuntiantur, tertiae Canticum Canticorum, in quo mens uisibilia cuncta transcendens uerbo iam dei caelestium rerum contemplatione coniungitur.

Quapropter non multum proderit primam nos abrenuntiationem cum summa deuotione fidei suscepisse, si secundam non eodem studio atque eodem impleuerimus ardore. et ita cum etiam hanc fuerimus indepti, ad illam quoque tertiam peruenire poterimus, qua de domo prioris nostri parentis egressi, quem ab exordio natiuitatis nostrae secundum ueterem hominem, quando eramus natura filii irae sicut etceteri, patrem nobis fuisse meminimus, omnem mentis intuitum ad caelestia deflectemus.

de quo etiam patre ad Hierusalem quae uerum patrem deum contempserat dicitur: pater tuus Amorraeus, et mater tua Chettaea, et in euangelio: uos ex patre diabolo estis, et desideria patris 1 II Cor. 4, 18 9 Phil. 3, 20 23 Ephea. 2, 3 26 Ezech. 16, 3 28 loh. 8, 44 2 sed quae non uidentur om. D 5 illa WO in ante qua om. 0 6 dirigamus OP 8 beati pauli apostoli 0 9 conmunicipatus 0 1Q his] his igitur 0 solomonis W1 salamonis P 11 abrenuntiationis D1 12 ac om. D\'W 14 pronuntiatur D1 17 prode erit 0 22 quem] qnę D1 ab] in s. I. m. 2 W h 23 fili D 25 Ihrflm0 27 amorreus DWPX chetea a D cetthea W cethea OX cetea P 28 diabulo OP uestri uultis facere. quem cum dimiserimus, de uisibilibus ad inuisibilia transmigrantes cum apostolo dicere poterimus: scimus autem quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod habitationem habeamus ex deo, domum non manu factam aeternam in caelo, et illud quod paulo ante commemorauimus: noster autem municipatus in caelis est, unde et saluatorem expectamus dominum Iesum, qui reformabit corpus humilitatis nostrae conforme corpori claritatis suae, et illud beati Dauid: quia incola ego sum in terra, et peregrinus sicut omnes patres mei, ut secundum domini uocem tales efficiamur quales illi de quibus haec dominus ad patrem in euangelio loquebatur: de mundo hoc non sunt, sicut et ego non sum de hoc mundo, et rursum ad ipsos apostolos: si de hoc mundo essetis, mundus quod suum est utique diligeret: sed quia de hoc mundo non estis, sed ego elegi uos de hoc mundo, propterea odit uos mundus.

huius ergo rennntiationis tertiae ueram perfectionem tunc merebimur obtinere, quando mens nostra nullo carneae pinguedinis hebetata contagio, sed peritissimis elimationibus expolita ab omni affectu et qualitate terrena per indesinentem diuinarum rerum meditationem spiritalesque theorias ad illa quae inuisibilia sunt eo usque transierit, ut circumdatam se fragilitate carnis ac situ corporis supernis et incorporeis intenta non sentiat atque in huiusmodi rapiatur excessus, ut non solum nullas uoces auditu recipiat corporali nec in intuendis praetereuntium imaginibus occupetur, sed ne adiacentes quidem moles et ingentes materias obiectas oculis carnis aspiciat.

cuius rei 3 n Cor. 5, 1 7 Phil. 3, 20-21 10 Ps. 118,19. 38,13 14 lob. 17, 16 15 lob. 16, 19 1 demiserimus DlWlP 3 terrestres W1 4 diBSoluantur jy abitatiooem W 5 habemus D\'IQP 6 celis X 8 reformamt DX 9 conformem W 12 ille D1 20 merebitnr W 21 pingnedinis D2W2O: pinguidinis D1W1P2X piugnitadinis P\' eontangio D1 24 tranBierint W 26 excessus DlOX: excessu D\'IWP 27 in s.l. m. 2 D: om. 0 fidem atque uirtutem nemo nisi is capiet, qui haec quae dicuntur experientia magidtrante perceperit: cuius uidelicet ita dominus oculos cordis de uniuersis praesentibus auocarit, ut ea non tamquam transitura, sed quasi transacta iam reputet et uelut inanem fumum in nihilum resoluta conspiciat, ambulansque ut Enoch cum deo ac de humana conuersatione moribusque translatus non inueniatur in praesentis saeculi uanitate. quod in illo etiam corporaliter factum lectio Geneeeos ita commemorat: ambulauitque Enoch cum deo, et non inueniebatur: quia transtulit illum deus. apostolus quoque: fide Enoch translatus est, ut non uideret mortem. . de qua morte dominus in euangelio qui uiuit, inquit, et credit in me, non morietur ia aeternum.

quapropter festinare debemus, si perfectionem ueram desideramus adtingere, ut quemadmodum corpore parentes, patriam, diuitias mundi uoluptatesque despeximus, ita etiam corde haec omnia relinquentes nulla rursus ad haec quae dimisimus concupiscentia reuertamur, sicut illi qui educti per Moysen, cum utique corpore non redissent, corde tamen reuersi dicuntur in Aegyptum, relicto scilicet deo qui eos eduxerat cum tanta uirtute signorum idola Aegypti quae-contempserant uanerantes, sicut scriptura commemorat: et reuersi sunt cordibus suis in Aegyptum, dicentes ad Aaron: fac nobis deos qui praecedant nos: cam illis etiam pariter condemnemur, qui in heremo conmorantes post escam mannae caetestis desiderauerunt uitiorum fketidoe ac sordidae uilitatis cibos, uosque cum eis similiter murmurare uideamur: bene 9 Gen. 5, 24 (LXI) 11 Hebr. 11, 5 18 lob. 11, 96 22 Acti. 7, 39-40 27 Num. 11, 18. Ei. 16, 3. Num. 11, 5 1 his 01 is eras. et capiet nisi transpos. D* capiet niai is O1 2 perciperit WP 3 auocaret DIWI euocarit D\'P 6 Enoc P* X 7 seculi D 9 enoc X, item infra 11 uiderit W1 12 inquid DWP 18 credidit 0 15 patriam om. 0 16 dispeximus DWP 17 ad haec D\'W OX: ad ea D\'P concupiscientia 0* 18 ille Dl mosen W 20 aegypto W 25 herimo P 26 fetidos DOX foetidos WP 27 cyboB D murmorare DlW- nobis erat in Aegypto, ubi sedebamus super ollas carnium, et comedebamus caepas e.t alia et cucumeres et pepones.

quae figura licet in illo praeoesserit populo, tamen nunc quoque eam cotidie in nostro ordine ac professione uidemus impleri. omnis enim quicumque post renuntiationem. mundi huius a4 antiqua reuertitur studia et ad pristina desideria reuocatur, haec, eadem cum illis opųe ac mente proclamat dicens: bene mihi erat in Aegypto. quorum uereor ne tanta inuenienda sit multitudo, quantas tunc sub Moyse praeuaricantium turbas legimus extitisse. nam cum sexcenta tria milia armatorum de Aegypto diaumerentur egressa, ex his non sunt amplius quam duo tantum terram repromissionis ingressi.

uq4e festinandum nobis est ut a paucis ac rarissimis sumamus exempla uirtutum, quia secundum illam quam diximus figuram in euangelio quoque multi uocati, pauci autem dicuntur electi. nihil ergo nobis proderit abrenuntiatio corporalis et localis quodammodo ex Aegypto transmigratio, si renuntiationem cordis quae sublimior et utilior est non ualneriinus similiter obtinere. de illa enim qua diximus abrenuntiatione corporali ita pronuntiauit apostolus: si distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum., et tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest.

quod beatus apostolus. numquam dixisset, nisi quia futurum spiritu praeuidebat, ut aliqui facultatibus uniuersis in pauperum alimenta dispersis ad perfectionem euangelicam et caritatis arduum 11 ct E*. 38, 26 12 cf. Num. 14, 38 15 cf. Mt 22, 14 21 I Cor. 13, 3. 1 sedebamur W 2 cdmedebamus WP cepas 0 alea 0\' allia O\'X cucumeris W\' 5 implere W omnes DI Wl post rennnt.] prenuntiatione Dl 10 mosi W mojsen P mone X1 11 sexcenta tria W: sezcentaria DlPl sezcenta D\'X sesoenta OP\' dinumerarentur 0 12 his] ipsis\'0 13 terram... ingressi] uiri 0 (sic!) 14 hac W(0) 16 ergo eras. in D: om. P 17 prode erit 0 18 egyto D 20 qua WQXi quuD DP apostoloa D1 21 cyboa DP 22 tradedero Dl 23 iiabeam OX mihi om. 0 prodeest 0 proderit W culmen peruenire non possent, quia scilicet pristina uitia morumque incontinentiam uel superbia uel inpatientia dominante in suis cordibus retinentes nequaquam se ab illis expurgare curarent et ob id ad caritatem dei quae numquam cadit minime peruenirent.

qui utique inferiores effecti hoc secundo renuntiationis gradu multo minus illum tertium qui procul dubio est sublimior adprehendunt. diligentius tamen etiam hoc mente perpendite, quod non simpliciter dixerit csi distribuero facultates meas\'. uideretur enim de illo forte dixisse, qui necdum euangelicum implens mandatum adhuc sibi ex eis, sicut nonnulli tepidorum faciunt, aliquid reseruasset. sed si distribuero, inquit, omnes facultates meas in cibos pauperum, id est etiamsi perfecte abrenuntiauero diuitiis istis terrenis.

huic quoque renuntiationi aliud maius adiunxit: et tradidero corpus meum ut ardeam, caritatemis uero non habuero, nihil sum, ac si aliis uerbis dixisset: si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas secundum euangelicum illud mandatum quo dicitur: si uis perfectus esse, uade, uende omnia quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, ita scilicet abrenuntians, ut ex his nihil penitus mihi reseruem, et huic erogationi martyrium exustione meae carnis adiunxero, ita ut corpus meum tradam pro Christo, et tamen uel inpatiens uel iracundus uel inuidus uel superbus sim uel aliorum inflammer iniuriis uel quaeram quae mea sunt uel ea quae mala sunt cogitem uel uniuersa quae mihi possunt inferri

non patienter libenterque sustineam, nihil mihi proderit eiterioris hominis abrenuntiatio atque conbustio interiore adhuc 18 Mt. 19, 21 1 possint DlPX 3 cordibus Buis 0 5 aenirent 0 9 nidetur D\'0 10 sibi eras. in D 11 aliqait 0 reseraasse D\' aet D(O) 12 inquid DWP cjbos DP 17 cybos D 18 euangecum D quod WOP 19 uude D 21 scilioet et D ez his] ras. 2 litt. (et uel ez) tn D 22 martyrium exustione nlOr: m. ezustionem W m. ezustionis DXP 27 prode erit 0 28 interiori ex interioris 0 nitiis pristinis inuoluto, eo quod simplicem substantiam mundi huius primae conuersionis feruore contemnens, quae nec bona esse nec mala, sed media definitur, uitiosi cordis noxias facultates similiter abicere non curarim nec adtingi dominicam caritatem, quae patiens, quae benigna eet, quae non aemulatur, non inflatur, non inritatur, non agit perperam, non quaerit quae sua sunt, non cogitat malum, quae omnia suffert, omnia sustinet, postremo quae sectatorem suum numquam cadere sinit subplantatione peccati.

Festinare igitur omni debemus instantia, ut interior quoque noster homo uitiorum suorum diuitias quas in anteriore conuersatione contraxit uniuersas abiciat atque dispergat. quae corpori atque animae iugiter cohaerentes propriae nostrae sunt, ac nisi adhuc in hoc corpore constitutis nobis abiectae fuerint et abscisae, post excessum nos non desinent comitari. ut enim Mutes uel ipsa caritas, quae earum fons est, in hoc saeculo conquisita post finem quoque huius uitae pulchrum ac splendidum amatorem suum reddit, ita uitia ad illam perennem commorationem obfuscatam mentem quodammodo coloribus taetris infectamque transmittunt.

pulchritudo enim uel deformitas animae uirtutum seu uitiorum gignitur qualitate, ex quibus quidam adtractus color aut ita eam splendidam reddit, ut a propheta mereatur audire: et concupiscet rex decorem tuum, aut certe atram, faetidam atque deformem, ita ut faetorem propriae turpitudinis ipsa confiteatur et dicat: 5 I Cor. 13, 4-7 24 Ps. 44, 12 1 huius mundi D 2 primae primae W conuereationis 0 3 difinitur D* 4 curarem DiP adtingere D2(v) 11 omni otn. Wl istantia 0 12 quaa om. Wl 14 corpore D1 quolierenteB 0 proprie Oc: sed cf. §. 3 15 ac] hac D 16 abariue 0 18 puleram 0 hac WO 21 tetris DOPX palaitudo WO 22 ex om. 0 23 reddit D\'c: reddet D\'WOI Pr reddat O\'X 24 a om. 0 profete D1 profeta D\'WX concopuscit D1 concupiaset 0 25 adtft D tetram P et fetidam 0 foetidam P fetidam X 26 fetorem DlOX foetorem P conputruerunt et corruptae sunt cicatrices meae, a facie insipientiae meae, et ipse dominus ad eam quare, inquit, non est obducta cicatrix filiae populi mei?

et idcirco hae sunt, propriae nostrae diuitiae, quae com anima iugiter conmoranturt quas nobis nullus rerum, nullus hostium nec conferre poterit nec auferre. hae sunt propriae diuitiae nostrae, quas ne ipsa quidem mors ualebit ab anima separare, quibus uel renuntiantes ad perfectionem. possumus peruenire uel inligati aeterna morte multari.

Tripertito enim modo in scripturis sanctis intelleguntur diuitiae, id est malae, bonae, mediae. et malae quidem sunt de quibus dicitur: diuites eguerunt et esurierunt, et: uae uobis, diuites, quia recepistis consolationemnestranoL quas etiam diuitias abiecisse summa perfectio est. ad quarum distinctionem pauperes illi sunt qui in euaogelio domini uoce laudantur: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum, et in psalmo: iste pauper clamauit, et dominus exaudiuit eum, et iterum: pauper et inops laudabunt nomen tuum.

sunt etiam bonae, quas adquisisse magnae uirtutis ac meriti est, quas uir iustus possidens conlaudatur dicente Dauid: generatio rectorum benedicetur. gloria et diuitiae in domo eius: et iustitia eius manet in saeculum saeculi, et iterum: redemptio animae uiri propriae diuitiae. de quibus diuitiis in Apocalypsi dicitur ad illum qui eas non habens uituperabiliter pauper et nudus est: incipiam te, inquit, euomere ex ore meo. quia dicis quod diues sum et locuples et nullius egeo, et 1 Ps. 37, 6 2 Hierem. 8, 22 12 Ps. 33, 11 13 Luc. 6, 24 16 Mt. 5, 3 18 Ps. 33, 7 19 Ps. 78, 21 22 Ps. 111, 2-3 24 Prov. 13, 8 (LXX) 26 Apoo. 3, 16—18 1 conputriuerunt D* 3 inqaid DWP 4 he* (e erae.) D haec WO proprie 0 6 haec WO proprie OPX 7 nec P 9 inplicati D\'OX. 18 ue DO nobis D1 recipiafaia D\' 0 14 abieocisse W 15 ille Dx sunt om. W 19 laudabunt (αlvέσουσι) DOr: laadabit WPXc 24 uiri eras, in D 26 88 W\'P 27 inquid DWP dices 0 nescis quia tu es miser et miserabilis et pauper et\' caecus et nudus, suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum ut locuples fias, et uestimentis albis induaris et non appareat confusio nuditatis tuae.

sunt quoque mediae, id est quae possunt uel bonae esse uel malae. ad utramque enim partem pro arbitrio uel qualitate utentium transferuntur. de quibus beatus apostolus diuitibus, ait, mundi huius praecipe non sublime sapere, nec sperare in incerto diuitiarum, sed in deo qui praestat nobis abunde omnia ad fruendum, bene facere, facile tribuere, communicare, thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum, ut adprehendant ueram uitam. quas iterum diues ille in euangelio retinens ac nequaquam indigentibus subministrans, de cuius micis satiari pauper Lazarus ante fores eius expositus cupiebat, intolerandis gehennae ignibus et aeterno deputatur ardori.

Has igitur uisibiles mundi diuitias relinquentes non nostras, sed alienas abicimus facultates, quamuis eas gloriemur uel nostro labore quaesitas uel parentum ad nos hereditate transmissas. nihil enim ut dixi nostrum est nisi hoc tantum, quod corde possessum atque animae nostrae cohaerens a nemine potest prorsus auferri. de illis autem uisibilibus diuitiis ad eos, qui illas tamquam proprias retentantes communicare indigentibus nolunt, increpans loquitur Christus: si in alienis fideles non fuistis, quod uestrum est quis dabit uobis? euidenter igitur has diuitias alienas esse non solum cotidiana experientia docet, uerum etiam sententia domini ipsa appellatione signauit.

de inuisibilibus uero pessimisque diuitiis loquitur 8 I Tim. 6, 17-19 16 cf. Luc. 16,19 sqq. 25 Luc. 16,12 8 huius mundi Dr 10 omnia habunde D 13 adpraehendat W1 15 saciare Dl saturari OXx eleaz*arus 0 16 geenne 0 et om. DOP 17 ardore Dl 18 X non distinguit 19 abidamus 0 22 adque DP quoherens 0 23 ad erae. in D: om. P 24 propriis D1 retinentes 0 25 alieno 0 fidelis W\' 29 inuisibilibus D2WO2: uisibilibus D1O1Pv (corrupte X corr.) ini. CM\'. s. 6 Petrus ad dominum: ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te: quid ergo erit nobis? quos utique nihil amplius quam uilissima conscissaque retia certum est dimisisse. quae omnia nisi in hac abrenuntiatione uitiorum quae uere magna et summa est fuerint intellecta, nec pretiosum aliquid inueniemus apostolos reliquisse, nec dominum habuisse propter quod illis tantam beatitudinis gloriam largiretur, ut ab eodem mererentur audire: in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel.

si igitur hi, qui perfecte terrenas istas uisibilesque abdicant facultates, certis ex causis ad illam apostolicam caritatem peruenire non possunt nec illum sublimiorem paucorumque admodum renuntiationis tertium gradum expedito queunt uigore conscendere, quid illi de semet ipsis iudicare debebunt, qui nec primam quidem quae perfacilis est perfecte adripientes atque antiquas pecuniarum suarum sordes cum infidelitate pristina retentantes nudo tantum sibimet autumant monachorum uocabulo gloriandum?

ergo prima quam diximus abrenuntiatio rerum alienarum est ideoque per se solam perfectionem renuntianti conferre non sufficit, nisi peruenerit ad secundam, quae uere abrenuntiatio rerum nostrarum est. quam adepti expuJsione omnium uitiorum tertiae quoque abrenuntiationis fastigia conscendemus, per quam non solum omnia quae in hoc mundo geruntur uel particulatim ab hominibus possidentur, uerum etiam ipsam cunctorum elementorum plenitudinem, quae putatur esse magnifica, tamquam uanitati subiectam et mox transituram transcendentes animo ac mente 1 Mt. 19, 27 8 1. c. 28 1 relinquimus DlP* reliquemus W1 2 sequuti 0 4 demisisse DlP dimissisBe WOt 6 inuenimus D\'OPX apostolus D1 8 mereantur 0 11 lsrl DW ifrhl 0 hii OPX1 15 concendere D1 16 iudicare] dicere 0 debeant D\'P uec D: ne WOPX cf. IIII, 19, 1 perfaciles DVP1 17 pquiarum D\' 19 uocabolo D1 W post gloriandum in X cap. 10 incipit- 24 conscendimus D\'WP 26 possedentur DlP ipsorum W despicimus, intuentes dumtaxat secundum apostolum non ea quae uidentur sed quae non uidentur: quae enim uidentur, temporalia sunt, quae autem non uidentur, aeterna, ut ita demum illud supremum mereamur audire quod dicitur ad Abraham: et ueni in terram, quam tibi monstrauero.

per quod euidenter ostenditur, quod as quis tres superiores illas abrenuntiationes omni inpleuerit mentis ardore, ad quartum hoc peruenire non possit, quod remunerationis ac praemii uice perfecte renuntianti tribuitur, cut terram repromissionis mereatur intrare nequaquam sibi iam uitiorum spinas ac tribulos germinantem: quae post expulsionem passionum cunctarum puritate cordis in hoc corpore possidetur, quam non uirtus uel industria laborantis, sed ipse dominus ostensurum se esse promittit etueni, inquiens, in terram, quam tibi monstrauero.

per quod manifeste probatur et initium salutis nostrae domini uocatione fieri dicentis: exi de terra tua, et consummationem perfectionis ac puritatis ab eodem similiter tribui, cum dicit: et ueni in terram, quam tibi monstrauero, id est non quam tu ex temet ipso nosse uel industria tua ualeas repperire, sed quam ego tibi non solum ignoranti, sed etiam non inquirenti monstrauero. ex quo manifeste colligitur, quod quemadmodum inspiratione domini prouocati ad uiam salutis adcurrimus, ita etiam magisterio ipsius et inluminatione deducti ad perfectionem summae beatitudinis peruenimus.

GERMANVS: In quo ergo liberum consistit arbitrium nostraeque quod laudabiles sumus reputatur industriae, si deus in nobis omnia quae ad nostram perfectionem pertinent et incipit et consummat ? 1 II Cor.4,18 5 Gen. 12, 1 J6 1. c. . I dispic. P despiciemus v 4 aeterna sunt D\'OP 5 babraham WP post terram eras. in W: maiestatis sne 6 demonstranero 0 8 posit D 9 hac D rennntiante D1 10 ut D\'WO: id est ut D\'PXx 11 tribulns W1 16 dicentee WlPl 11 eonsamat. D hac Dx 20 reperire D repperere W 22 collegitnr D1 25 perueniamuB Dl0 6*

PAFNVTIVS : Hoc uos recte mouisset, si in omni opere uel disciplina principium tantum esset ac finis et non etiam quaedam medietas interesset. itaque sicut occasiones salutis diuersis modis deum cognoscimus operari, ita nostrum est occasionibus a diuinitate concessis uel enixius uel remissius famulari. nam [sicut dei fuit uocantis oblatio exi de terra tua, ita Abrahae fuit exeuntis oboedientia, et quemadmodum illud quod dicitur et ueni in terram ut fiat obtemperantis est opus, ita illud quod additur quam tibi monstrauero iubentis dei uel promittentis est gratia.

certos tamen esse nos conuenit, quod omnem uirtutem indefessis conatibus exercentes nequaquam diligentia uel studio nostro perfectionem possimus adtingere nec sufficiat humana sedulitas laborum merito ad tam sublimia beatitudinis praemia peruenire, nisi ea domino nobis cooperante et cor nostrum ad id quod expedit dirigente fuerimus indepti. ideoque debemus cum Dauid orantes momentis singulis dicere: perfice gressus meos in semitis tuis: ut non moueantur uestigia mea, et: statuit super petram pedes meos: et direxit gressus meos, ut nostrum arbitrium, quod procliuius uel ignoratione boni uel oblectatione passionum fertur ad uitia, ille inuisibilis rector mentis humanae ad uirtutum potius studia retorquere dignetur.

quod uno uersiculo per prophetam manifestissime legimus decantari: inpulsus uersatus sum ut caderem: in quo liberi arbitrii infirmitas designatur. et dominus suscepit me: rursum adiutorium domini iunctum eidem semper ostenditur, quo, ne penitus libero conlabamur arbitrio, cum titubasse nos uiderit, porrectione quodammodo manuum suarum sustentat atque confirmat. et iterum: si dicebam: motus est pes 17 Ps. 16, 5 18 Ps. 39, 3 24 Ps. 117, 13 , 25 1. c. 29 Ps. 93, 18 1 omni eras. in D: om. P 3 occasione DO2 ocoassiones WP 4 deum eras. in D 5 occansionibus Dx 7 habrahae W exenotes WxPl 9 quem D 13 sufficiet W\'0 15 ea D 19 supra OPv 23 profetam DxO 26 rursus 0 27 quo] quo iam D\'Pc 28 manum D\' 29 adque DP pe∗∗S D meus, lubrica. scilicet arbitrii facultate, misericordia tua domine adiuuabat me. iterum mobilitati suae dei coniungit auxilium, quia, ne, moueretur pes fidei suae, non industriae propriae fuisse, sed misericordiae domini confitetur. et iterum:

secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, qui libero utique mihi nascebantur arbitrio, consolationes tuae laetificauerunt animam meam: per tuam scilicet inspirationem uenientes in cor meum et reserantes contemplationem futurorum bonorum, quae pro teo nomine laborantibus praeparasti, non solum abstulerunt omnem anxietatem cordis mei, uerum etiam summam laetitiam contulerunt. et rursum: nisi quia dominus adiuuit me: paulo minus habitauerat in inferno anima mea. liberi utique arbitrii prauitate in inferno se habitaturum fuisse testatur, nisi domini fuisset adiutorio ac protectione saluatus.

a domino enim, non a libero arbitrio gressus hominis diriguntur, et cum ceciderit iustus, libero dumtaxat arbitrio, non conlidetur. quapropter ? quia dominus subponit manum suam. hoc est apertissime dicere: nullus iustorum sibi sufficit ad obtinendam iustitiam, nisi per momenta singula titubanti ei et conruenti fulmenta manus suae subposuerit diuina clementia, ne prostratus intereat penitus, com fuerit liberi arbitrii infirmitate conlapsus.

Nec sane umquam uiri sancti directionem uiae qua gradiebantur ad profectum uirtutum consummationemque tendentes industria se propria obtinuisse testati sunt, sed eam potius a domino precabantur dicentes: dirige me in ueritate tua, et: dirige in conspectu tuo uiam meam. 5 1. c. 19 12 1. c. 17 16 Ps. 36, 23 17 1. c. 24 18 L c. 27 Pa. 24, 5 28 Ps. 5, 9 1 meos Wlpl 2 mobilitatis DOP 3 ausilium 0 6 nascebaatur (n eras.) D et 0 7 consolationis D1 8 nostrum 0 10 abstulerint W1 13 habitanit D\' habitabit P 17 dirigentur DiP dumtaxit Wl 19 subponet D\'0(P) manuum Dl 21 fulcimenta DIOx 26 industriA D1 propriA D\' 27 dicentis W alius autem non solum fide, sed etiam experimento et quodammodo in ipsa rerum natura hoc ipsum se deprehendisse proclamat: cognoui domine quia non est in homine uia eius: nec uiri est ut ambulet, et dirigat gressus suos. et ipse dominus ad Israhelem et dirigam eum ego, inquit, ut abietem uirentem: ex me tuus fructus inuentus est.

Legis quoque ipsius scientiam non lectionis industria, sed magisterio et inluminatione dei cotidie desiderant adipisci dicentes ad eum: uias tuas domine demonstra mihin et semitas tuas edoce me, et: reuela oculos meos: et considerabo mirabilia de lege tua, et: doce me facere uoluntatem tuam, quia tu es deus meus, et iterum: qui doces hominem scientiam.

Ipsum etiam intellectum beatus Dauid, quo mandata dei possit agnoscere, quae utique in libro legis nouerat esse perscripta, a domino postulat promereri dicens: seruus tuus sum ego: da mihi intellectum, ut discam mandata tua. utique et intellectum semel sibi per naturam praestitum possidebat, notitiam quoque mandatorum dei, quae descripta tenebantur in lege, utique habebat in promptu. et tamen ut hanc plenius adprehenderet dominum precabatur, sciens nequaquam sufficere sibimet posse id quod per naturam conditionis insertum est, nisi cotidiana domini inluminatione ad intellegendam spiritaliter legem ac mandata eius apertius agnoscenda sensus ipsius ab eodem fuerit inlustratus, ipso etiam uase 3 Hierem. 10, 23 5 Osee 14, 9 10 Ps. 24, 4 11 Ps. 118, 18 12 Ps. 142, 10 14 Ps. 93, 10 17 Ps. 118, 125 2 in om. Ov 3 quia] quoniam 0 5 isrl W Ihrfrm 0 6 inquid BWP habitem W uerentem D1 taus] eius 0 10 demonstra] notas fac 0 11 doce D\'X 13 tu es deus meus DWOP*: deus meus es P1 deus meas es tu Xx 14 quo JD1 docet P 18 ut] et W 21 proptu Dt promtu W 23 sufficere sibimet WOPX: sibimet sufficere Dv condicionis W condictionis P 25 hac W 26 uasa lectionis Dt uas elationis W electionis hoc quod dicimus clarius praedicante: deus est enim qui operatur in uobis et uelle et perficere, pro bona uoluntate.

quid potuit apertius dici quam ut et bonam uoluntatem nostram et operis consummationem a domino in nobis pronuntiaret impleri? et iterum: quia uobis donatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis, sed ut etiam pro illo patiamini. hic quoque et initium conuersionis ac fidei nostrae et passionum toleranti-I un donari nobis a domino declarauit. quod intellegens Dauid quoque similiter orat sibi hoc ipsum domini miseratione concedi dicens: confirma deus hoc, quod operatus es in nobis, ostendens non sufficere sibi salutis principia dono dei gratiaque conlata, nisi fuerint eadem miseratione ipsius et cotidiana opitulatione perfecta.

non enim liberum arbitrium, sed dominus soluit conpeditos: non nostra uirtus, sed dominus erigit elisos: non lectionis industria, sed dominus inluminat caecos, quod Graece dicitur ϰύϱιος σοϕοι̃ τυϕλούς, id est dominus sapientes facit caecos: non nostra cautio, sed dominus custodit aduenas: non nostra fortitudo, sed dominus adleuat (siue suffulcit) omnes, qui conruunt. haec autem dicimus, non ut studium nostrum uel laborem atque industriam quasi inaniter et superfluo inpendenda uacuemus, sed ut nouerimus nos sine auxilio dei nec adniti posse nec efficaces nostros esse conatus ad capessendum tam inmane praemium puritatis, nisi nobis adiutorio domini ac misericordia fuerit contributum. equus enim paratur in diem belli: a domino autem est adiutorium, 1 Phil. 2, 13 5 Phil. 1, 29 11 Ps. 67, 29 15 Ps. 145, 7 16 1. c. 8 19 1. c. 9 20 Ps. 144, 14 26 Prov. 21, 31 (LXX) 1 quod om. W - 2 nobis Xx et post uelle om. 0 4 et ante bonam om. DI 8 connersationis 0XI 15 airtutis D\' 17 grece DWOPX ϰύϱιος] k DW kc X 18 τyΦaoyc W τΦΔmc X graeca om. P plane corrupta sunt in 0 21 curruunt JD1 P1 22 inpeadendo W(c) 23 ausilio 0 24 conatos WQP1 capescendum D1OX1 eapisc. P 25 adiutoria Dx aiutorio 0 27 die DOP est autem 0 quia non est in fortitudine potens uir.

oportet ergo nos semper cum beato Dauid canere: fortitudo mea, et laudatio mea non liberum arbitrium, sed dominus: et factus est mihi in salutem. quod doctor quoque gentium non ignorans idoneum se factum ministerio noui testamenti non suo merito nec sudore, sed dei miseratione, proclamat: non quod simus, inquit, idonei cogitare aliquid ex nobis quasi a nobis, sed sufficientia nostra ex deo est. quod minus Latine, sed expressius dici potest: idonitas nostra ex deo est. denique sequitur: qui et idoneos nos fecit ministros noui testamenti.

In tantum autem uniuersa quae ad salutem pertinent apostoli sibimet a domino largita senserunt, ut ipsam quoque fidem praestari sibi a domino postularent dicentes: adde nobis fidem, plenitudinem eius non libero arbitrio praesumentes, sed dei sibi credentes munere conferendam. denique docet nos idem auctor salutis humanae, quam ipsa fides nostra lubrica sit et infirma et nequaquam sibi sufficiens, nisi fuerit auxilio domini roborata, dicens ad Petrum: Simon Simon, ecce Satanas expetiuit uos ut cribraret uos tamquam triticum: sed ego rogaui patrem meum, ne deficeret fides t u a.

quod alius in semet ipso sentiens fieri et quodammodo fidem suam infidelitatis fluctibus ad perniciosi naufragii uidens scopulos perurgueri ad eundem dominum auxilium fidei suae postulans dicit: domine, adiuua 1 I Reg. 2, 9 (LXX) 2 Ps. 117, 14 7 II Cor. 3, 5 10 L c. 6 14 Luc. 17, 5 19 Luc. 22, 81-32 25 Marc. 9, 23 1 fortitudinem W 3 et ante factue om. W 4 in Balute 0 7 quo Dl inquid DWPX1 9 quod minus..... ex deo est crasa in D pote est 0 idonitas WOPX: idoneitas v 14 prestare D1 dfie adde (diie ad in ras. m. 2) D domine auge v 16 conferentes W conferenda 0 17 auctor idem D 19 aymon symon WP 20 uos ante ut eras. in D crebraret W cribaret 0 uos om. 0 22 dificeret W alios WlOP 24 scopolos WO perurguere D perurgeri PX infidelitatemmeam. in tantum itaque senserunt euangelici et apostolici uiri uniuersa quae bona sunt auxilio domini consummari, et ne ipsam quidem fidem suam confisi sunt inlaesam se posse suis uiribus uel arbitrii libertate seruare, ut hanc uel adiuuari in se uel donari sibi a domino postularent.

quae si in Petro ne deficeret domini egebat auxilio, quis erit tam praesumptor et caecus, qui se erga huius custodiam cotidiano domini credat adiutorio non egere ? praesertim cum ipse dominus in euangelio hoc ipsum euidenter expresserit dicens: sicut palmes non potest fructum facere a semet ipso nisi in uite manserit, ita et uos nisi in me manseritis, et iterum: quia sine me nihil potestis facere.

quam sit igitur ineptum ac sacrilegum quicquam de bonis actibus nostrae industriae et non dei gratiae uel adiutorio deputare, manifeste probatur dominica protestante sententia sine sua inspiratione uel cooperatione spiritales fructus exhibere neminem posse. omne enim datum bonum et omne donum perfectum de sursum est descendens a patre luminum. Zacharias quoque: quia si quid bonum, ipsius est, et si quid optimum, ab ipso. et ideo constanter beatus apostolus quid, inquit, habes quod non accepisti? quodsi accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis?

Summam quoque tolerantiae qua temptationes inlatas sustinere possimus non tam in nostra uirtute quam in dei misericordia et moderatione consistere beatus apostolus ita pronuntiat: temptatio uos non adprehendit nisi 9 loh. 15, 4 12 1. c. 5 17 Iafc 1, 17 19 Zach. 9, 17 (LXX) 21 I Cor. 4, 7 27 I Cor. 10, 18 2 aarilio 0 4 lebertate Wx libertatem 0 5 donare D* 7 hninamodi D\'łP 9 expreserit Dx 16 aspiratione (a ita ras. m. 2) D quooperatione 0 uel cooperatione om. W opitalatione uel incpiratione X cooperatione vel insp. r spiritalis Wl 19 saccharias D zaccarias 0 bonum DlW: boni D2OPX 20 obtimum WO 21 inquit Or inquid DP: om. W quid eaim habes Xc 24 quam temt. 0 27 adprehendit WIXi adprehendat DOP adprehendet W* humana. fidelis autem deus, qui non permittet uos temptari super id quod potestis, sed faciet cum temptatione et exitum, ut sustinere possitis. deum quoque aptare siue confirmare animos nostros ad omne opus bonum et operari in nobis ea quae sibi sunt placita idem apostolus docet: deus autem pacis, quieduxit de tenebris pastorem magnum ouium in sanguine testamenti aeterni, Iesum Christum, aptet uos in omni bono, faciens in uobis quod placeat coram se. quod etiam Tbessalonicensibus ut eueniat ita precatur dicens: ipse autem dominus Iesus Christus et deus pater noster, qui dilexit nos et dedit consolationem aeternam et spem bonam in gratia, exhortetur corda uestra et confirmet in omni opere et sermone bono.

Ipsum denique timorem dei, quo firmiter eum tenere possimus, a domino nobis Hieremias propheta ex persona dei manifeste testatur infundi ita dicens: et dabo eis cor unum, et uiam unam, ut timeant me uniuersis diebus: et bene sit eis, et filiis eorum post eos. et feriam eis pactum sempiternum, et non desinam eis bene facere: et timorem meum dabo in corde eorum ut non recedant a me. Ezechiel quoque: et dabo eis cor unum, et spiritum nouum tribuam in uisceribus eorum: et auferam cor lapideum de carne eorum, et dabo eis cor carneum: ut in praeceptis meis ambulent, et iudicia mea custodiant, 6 Hebr. 13, 20-21 10 II Thess. 2, 15-16 17 Hierem. 32, 8^—40 22 Etech. 11, 19-20 1 permittet D\': permittit D1W2X permittat WlOP et D\' ex altera correctione 2 it D faciat X1 contemptatione D 8 et exitum WO: etiam ex. PX etiam pronentum in ras. m. <3 D 9 bono om. 0 placet v 10 thesalonio. DWX teeaL 0 neniat W 11 dominus noiter P 13 bonorum 0 ezortetar D WOP 16 iherem. 0 17 dni manifestatur 0 18 unum] nouum DiP anam (un in ras.) D nouam P 21 in corde (εἰς rijv ϰαϱδίαν) DWX\': in corda OPX1 22 hiezecbihel (hies m ras. m. 2) D hiieaechihel 0 ezechihel P 23 unum D1WO: nouum D\'PX faciantque ea: et sint mihi in populum, et ego sim eis in deum.

Quibus manifestissime perdocemur et initium uoluntatis bonae nobis domino inspirante concedi, cum aut per se aut per exhortationem cuiuslibet hominis aut per necessitatem nos ad salutis adtrahit uiam, et perfectionem uirtutum ab eodem similiter condonari, nostrum uero hoc esse, ut adhortationem auxiliumque dei uel remissius uel enixius exsequamur, et pro hoc nos uel remunerationem uel supplicia dignissime promereri, quod eius dispensationi ac prouidentiae erga nos benignissima dignatione conlatae uel negleximus uel studuimus nostrae oboedientiae deuotione congruere.

quod euidenter in Deuteronomio aperteque describitur: cum, inquit, introduxerit te dominus deus tuus in terram, quam possessarus ingrederis, et deleuerit gentes multas coram te, Ch ettaeum et Gergesaeum et Amorraeum, Chananaeum, et Ferezaeum, Euaeum et Iebusaeum, septem gentes multo maioris numeri et robustiores te: tradideritque eas dominus tibi, percuties eas usque ad internicionem. non inibiscumeis foedus, neque sociabis cum eis coniugia. quod igitur introducontur in terram repromissionis, quod delentur gentes multae coram eis, quod traduntur in manus eorum nationes maioris numeri et robustiores quam populus Israhel, dei esse gratiam scriptura pronuntiat.

utrum autem percutiat eas Israhel usque 13 Dent. 7, 1-8 3 et eras. in D 4 insperante D1 8 enexiaa W ezequamur 0 10 digaissima Xc dispensatione D1 11 necleximus WO 13 discribitur DlP discribetnr W inquid DW P 16 ingrederis DIWO: ingrediaris D\'PX 16 etbaeam D dieteum WP cetheum 0 hettheum X gergesseam OX 17 chaDnaneum Dl chananeum D2P2 X cananeum WO chanaaneum P1 feiezeum DOPX et eoaeum OP gebusseam D hiebusseum 0 hiebxueum P 19 tradederitqae Dl dominus etn. WOX 20 internitionem DWPX 23 nationis Dl maiores 0 W isrf DW frhl 0 (passim) 25 iart W ad internicionem, an reseruet eas et parcat, et utrum ineat necne cum eis foedus et utrum societ cum eis coniugia an non societ, ipsorum esse testatur. quo testimonio manifeste discernitur, quid libero arbitrio quidue dispensationi uel cotidiano adiutorio domini debeamus adscribere, et quod diuinae sit gratiae praestare nobis occasiones salutis et prouentus secundos atque uictoriam, nostrum uero ut concessa dei beneficia uel intentius uel segnius exsequamur. quam rationem etiam in illorum caecorum curatione satis euidenter uidemus expressam. quod enim transit ante eos Iesus, diuinae prouidentiae et dignationis est gratia: quod uociferantur et dicunt: miserere nostri, domine, fili Dauid, fidei ipsorum et credulitatis est opus.

quod uisum recipiunt oculorum, diuinae miserationis est munus. quod autem etiam post perceptionem cuiuslibet muneris tam gratia dei quam ratio liberi perseueret arbitrii, leprosorum quoque decem qui pariter curati sunt declarat exemplum. e quibus dum unus per arbitrii sui bonum gratiarum restituit actionem, dominus nouem requirens unumque conlaudans sollicitudinem adiutorii sui etiam circa inmemores beneficiorum suorum iugem se retinere demonstrat. hoc ipsum enim uisitationis suae donum est, quod uel suscipit et adprobat gratum uel requirit ac reprehendit ingratos.

Credere tamen inconcussa fide nos conuenit nihil sine deo prorsus in hoc mundo geri. aut enim uoluntate eius aut permissu agi uniuersa fatendum est, ut scilicet haec quae bona sunt uoluntate dei perfici auxilioque credantur, quae autem contraria sunt permissu, cum pro nequitiis ac duritia cordis nostri deserens nos diuina protectio diabolum nobis uel 12 Mt. 20, 31 16 cf. Luc. 17, 11 sqq. 1 internecionem (ec in ras. m. 2) D internit. X 2 neone WO\': ne 0*P om. X ras. 4-5 liti, in D 3 manifestissime 0 4 quid nero dispensatione 0 7 adque OP 8 exequamur 0 9 in om. 0 10 transiit OX v 12 miserire D 14 post perceptionem D2OPXv: pceptionem D1 post receptionem W 16 lebros. 0 17 ezemplo 0 18 inquirens PXc unum quoque 0 21 saacepit Wl 22 requiret Z)1 hac D 25 pmissa D\' ignominiosas corporis passiones patitur dominari.

quod etiam apostoli uocibus euidentissime perdocemur dicentis: propter quod tradidit illos deus in passiones ignominiae, et iterum: quia non crediderunt deum habere in notitia, tradidit illos deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conuenit, et ipse dominus per prophetam: et non audiuit populus meus uocem meam: et Israhel non intendit mihi. propter quod dimisi eos, inquit, secundum adinuentiones cordium eorum, ambulabunt in adinuentionibus suis.

GERMANVS: Hoc testimonium apertissime liberum demonstrat arbitrium quod dicitur: si populus meus audisset me, et alibi: et non audiuit populus meus uocem meam. cum enim dicit si audisset, ostendit in potestate illius fuisse uel adquiescendi uel non adquiescendi iudicium. quomodo igitur non in nobis nostra salus est conlocanda, cum uel audiendi uel non audiendi ipse nobis concesserit facultatem?

PAFNVTIVS: Acute quidem considerastis hoc quod dicitur si audisset me, sed nequaquam qui sit qui ad audientem uel non audientem loquatur adtendistis nec illud quod sequitur: pro nihilo utique inimicos eius 2 Rom. 1, 26 4 1. c. 28 7 Ps. 80, 12-13 12 1. c. 14 13 1. c. 12 22 1. c. 15 1 corporum 0 2 dicentes W1 P1 X1 3 passionis D1 4 credederunt D\' habere om. 0 5 notitii WOP 6 connenit WP: conneniunt (ninnt in ras. m. 2) D et OXv et om. 0 per proph.] perphetam D 7 meus om. W 8 isrt DW 9 inquid DP adinuentιόnes] desideria in ras. longioris uocis m. 2 D cordis D\'Xc 11 testimonio 0 12 quo dicitur D2Xv, quod igitar W: cf. cap. 22, 2 quod dicet 0 13 et (ante non) s.l.m. 2 D meas om. D1 15 uel post fuisse om. W adquiescenda (priore loco) D\' 16 constituenda (stituenda in ras. m. 2) D 17 concessit 0 19 Pafns X acute quidem om. W 20 qui DWOP: quis v ad om. 0 21 adtendistis W: adtenditia (prius i in ras.) D et OPv nee] et W hiimiliassem: et super tribulantes eum inmisissem manum meam. nemo igitur haec quae protulimus, ut nihil geri sine domino probaremus, praua interpretatione detorquens ad defensionem liberi arbitrii ita conetur adsumere, ut ab homine gratiam dei prouisionemque cotidianam temptet auferre per hoc quod dicitur: et non audiuit populus meus uocem meam, et iterum: si populus meus audisset me, Israhel si in uiis meis ambulasset et cetera, sed respiciat, quod sicut liberi arbitrii facultas populi inoboedientia demonstratur, ita cotidiana circa eum prouisio dei clamantis quodammodo et monentis ostenditur.

cum enim dioit: si populus meus audisset me, priorem utique se locutum eis euidenter ostendit. quod fieri a domino non solum per legem scriptam litteris, uerum etiam cotidianis monitis solet secundum illud quod per Esaiam dicitur: tota die expandi manus meas ad populum non credentem mihi et contradicentem. utrumque ergo potest hoc testimonio conprobari quod dicitur: si populus meus audisset me, Israhel si in uiis meis ambulasset, pro nihilo utique inimicos eius humiliassem: et super tribulantes eum inmisissem manum meam.

nam sicut liberum arbitrium per inoboedientiam populi demonstratur, ita dispensatio dei et auxilium eius uersiculi ipsius initio declaratur ac fine, cum se et priorem locutum fuisse commemorat et postea inimicos eius humiliaturum, si ab eodem fuisset auditus. nos enim per haec quae protulimus non liberum arbitrium hominis uolumus submouere, sed huic adiutorium et gratiam dei per singulos dies ac momenta necessariam conprobare. 15 Beai. 66, 2 (LXX) 1 eum W: eos (os in ras. m. 2) D et OPXv inmisissem WX: inmississem Dl misissem (miss-) D\'OPv 3 deo 0 4 adstlmere D 6 per om. D\' 8 lsrt D WF 9 arbitri 0 10 cottid. X 11 momentis D\' 12 meus om. X loqutum D loquutum 0 13 quod] quodsi D 18 quo W 19 isrl W 21 eos D\'P misiBsem OP 24 loquutum 0 27 aummonere D summoueri W 28 necessaria OP

His nos sermonibus eruditos abba Pafnutius e sua cella non tam alacres quam conpunctos corde ante medium noctis emisit, hoc nobis praecipuum suae conlationis conferens munere, ut cum per abrenuntiationis primae consummationem, quam tota uirtute studebamus inplere, adtingenda nobis perfectionis culmina crederemus, inciperemus agnoscere necdum nos coepisse monachorum fastigia somniare, quippe qui de secunda abrenuntiatione parum quid in coenobiis eruditi tertiam, in qua omnis perfectio continetur quaeque illas inferiores duas multis praecedit modis, ne auditu quidem nos antea percepisse nossemus. 1 abba W: abbas DOPv 2 conpunctus W1 4 per om. W 7 manach. Dl 8 coenobfs D 9 contenetur Dx 10 anditom 0 recipHbse 0 11 nossemns. Explicit conlatio (colli P) abbatis pafnxitii (pafDuti 0) de tribus abrenuntiationibna DWOPX - h Ioapiunt (item X) capitnla de abbatis (abM D) danihelis (danielis X) comiatione DX: om. WP Inoipit conlatio abbatis danielis de concnpiscantia carnis et spiritum. Incipit capitnlatio einsdem 0

Inter ceteros Christianae philosophiae uiros abbatem quoque uidimus Danihelem, aequalem quidem in omni uirtutum genere his qui in heremo Sciti conmanebant, sed peculiarius gratia humilitatis ornatum. qui merito puritatis ac mansuetudinis suae a beato Fafnutio solitudinis eiusdem presbytero, et quidem cam multis iunior esset aetate, ad diaconii est praAlectus officium. in tantum enim idem beatus Pafnutius uirtutibus ipsius adgaudebat, ut quem uitae meritis et gratia parem . nouerat, coaequare sibi etiam sacerdotii ordine festinaret: siquidem nequaquam ferens in inferiore eum ministerio diutius 9 rueremus eras. in D: in marg. legitur (m. 2) reueramns raemus 0 14 paruis. Ezpliciont capitnla D Expt capitulatio 0 Expl. aP- de conlatione abbatis danielis X Incipit conlatio (conlacio D col P) tbbatis danihelis (eiusdem abbatis danielis conlatio X) de concupiscentia carnis ae spiritus DWPX Incipit liber quartus de concupiscentia carnis et sps 0 15 philosoflae D filoeoflae OX 16 danielem 0 e 17 sciti P: scitii D scitii WO scbitii X 19 papnutio Dl presbitero DP praeebit W presuit. 0 prbo X 20 equidem 0 diaooni P disconie X prelatus Ov. 22 gratise W 23 quoequare 0 24 cum] cum D XIII. Cass. 2. 7 inmorari optansque sibimet successorem dignissimum prouidere superstes eum presbyterii honore prouexit. qui tamen prioris

humilitatis consuetudinem non omittens nihil nmquam sibi illo praesente de sublimioris ordinis adiectione donauit, sed semper abbate Pafnutio spiritales hostias offerente hic uelut diaconus in prioris ministerii permansit officio. in quo tamen beatum Pafnutium, cum talis uir esset ac tantus, ut in multis etiam praescientiae gratiam possideret, haec spes substitutionis electioque frustrata est. nam non multo post hunc, quem sibi parauerat successorem, praemisit ad deum.

Hic igitur beatus Danihel inquirentibus nobis, cur interdum residentes in cellula tanta alacritate cordis cum ineffabili quodam gaudio et exuberantia sacratissimorum sensuum repleremur, ut eam non dicam sermo subsequi, sed ne ipse quidem sensus occurreret, oratio quoque pura emitteretur ac prompta et mens plena spiritalibus fructibus preces suas efficaces ac lenes etiam per soporem supplicans ad deum peruenire sentiret, ac rursum nullis exsistentibus causis tanto subito repleremur angore et inrationabili quadam maestitia premeremur, ut non solum nosmet ipsos huiusmodi sensibus arescere sentiremus, neram etiam horreret cella, sorderet lectio, ipsa quoque instabilis ac nutabunda et quodammodo ebria emitteretur oratio, ita ut ingemescentibus et conantibus nobis ad directionem pristinam reuocari mens nostra non posset, quantoque intentius ad dei reduceretur intuitum, tanto uehementius ad discursus instabiles lubrico raperetur excessu et ita omni spiritali fructu redderetur effeta, ut nec desiderio regni caelorum nec metu gehennae proposito ab hoc letali quodam somno ualeret excitari, ita respondit.-

Tripertita nobis a maioribus ratio super hac qua dicitis 30 1 obtansque 0 2 presbiterii D WP presuit. 0 6 diaconoB W1 10 paruerat D1 11 daniel 0 quur 0 12 cellola. W1 alacretate D1 qum 0 15 promta WO 21 ipsa quoque] ipsaque WOX 23 ingemiscentibus DP 84 possit D X 26 excesso D1 27 effecta D1W\'OPX1 desideria D* 28 summo D1 30 qua DlOIX: quam D\'WO\'P sterilitate mentis est tradita. aut enim de neglegentia nostra aut de inpugnatione diaboli ant de dispensatione domini ac probatione descendit. et de neglegentia quidem, cum uitio nostro tepore praecedente incircumspecte nosmet ipsos et remissius exhibentes et per ignauam desidiam noxiis cogitationibus pasti terram cordis nostri spinas et tribulos facimus germinare, quibus in ea pullulantibus consequenter efficimur steriles atque ab omni spiritali fructu et contemplatione ieiuni. de inpugnatione uero diaboli, cum etiam bonis nonnumquam studiis dediti callida subtilitate mentem nostram aduersario penetrante uel ignorantes ab optimis intentionibus abstrahimur uel inuiti.

Dispensationis autem ac probationis duplex causa est. prima, ut paulisper a domino derelicti et mentis nostrae infirmitatem humiliter intuentes super praecedente puritate cordis, quae nobis est illius uisitatione donata, nullatenus extollamur, probantesque nos ab eodem derelictos gemitibus nostris et industria illum laetitiae ae puritatis statum recuperare non posse intellegamus et praeteritam cordis alacritatem non nostro studio, sed illius nobis dignatione conlatam et praesentem de ipsius rursum gratia et inluminatione esse poscendam.

secunda uero probationis est causa, ut perseuerantia nostra uel mentis constantia et desiderium conprobetur, et qua intentione cordis uel orationum instantia deserentem nos uisitationem sancti spiritus requiramus, manifestetur in nobis, ac pariter\' agnoscentes, quanto labore amissum istud spiritale gaudium et puritatis laetitia conquiratur, sollicitius inuentam custodire ac tenere adtentius studeamus. quodammodo enim neglegentius custodiri solet quidquid creditur facile posse reparari.. 1 sterelitate WO1PX1 2 diabuli D\'P 4 tempore DXW OP procedente 0 nosmet] nos W 5 ignauiam D1OP 7 germanare D1 8 sterelis D*P stereles WxOx ab omni] a Jbona D ieiunii DxO 9 bonis om. Dl 11 paenitrante W1 14 mentes Dx 22 persenerentia D 26 stnt 0 27 inoenta DO 29 costodire Dx onstodire WXPX quidquid P:quiequid DWOX reparare D1 parari 0 . 7*

Per quae euidenter probatur gratiam dei ac misericordiam semper operari in nobis ea quae bona sunt: qua deserente nihil ualere studium laborantis et quantamlibet adnitentis industriam sine ipsius iterum adintorio statum pristinum recuperare non posse illudque in nobis iugiter adiDpleri: non uolentis neque currentis, sed miserentis est dei. quae gratia nonnumquam e contrario neglegentes ac resolutos inspiratione hac qua dicitis sancta et abundantia spiritalium cogitationum uisitare non rennuit, sed inspirat indignos, exsuscitat dormitantes et inluminat ignorantiae caecitate possessos clementerque nos arguit atque castigat infundens se cordibus nostris, ut uel sic de inertiae somno conpunctione ipsius instigati consurgere prouocemur. denique frequenter etiam odoribus ultra omnem suauitatem conpositionis humanae in his ipsis subito uisitationibus adimplemur, ita ut mens hac oblectatione resoluta in quendam spiritus rapiatur excessum seque conmorari obliuiscatur in carne.

In tantum uero illum quem diximus abscessum et ut ita loquar desertionem dei beatus Dauid utilem esse cognouit, ut nequaquam orare maluerit, ne a deo in nullo penitus relinqueretur (hoc enim sciebat incongruum esse uel sibi uel humanae naturae ad quamlibet peruenienti perfectionem), sed temperari eam potius deprecatus sit dicens: non me derelinquas usque quaque, ac si diceret aliis uerbis: scio quod derelinquere soleas utiliter tuos sanctos, ut eos probes.

aliter enim ab aduersario temptari non possunt, nisi a te paulisper fuerint derelicti. et ideo non rogo ut numquam me derelinquas, quia non expedit mihi, ut non uel meam infirmitatem sentiens dicam: bonum mihi quod humiliasti me, uel exercitium _5 Bom. 9, 16 28 Ps. 118, 8 29 Ps. 118, 71 1 dei om. 0 3 laborantes DVP1 7 numquam D\' 8 quam P * habundantia DP 9 set D\'O 10 dormientes OP 11 ftdque DP 12 inherciae W 13 etiam] eam W 14 conpossitionis D\'P 15 sabito om. 0 16 oUatioae 0 20 mallnerit D1W 23 Bit] est in rae. m. 2 D 24 dicerit D* 26 temptare Dl 28 mea D\' 29 est quod 0 quia Xv + lon habeam proeliandi. quod sine dubio habere non potero. a mihi semper et indisrupte cohaeserit diuina protectio. solfultum namque me tua defensione temptare diabolus non audebit, illud obiciens et exprobrans uel mihi uel tibi, quod aduersus athletas tuos solet calumniosa uoce proferre: numquid gratis Iob colit deum? nonne nallasti eam, ac domum eius, uniuersamque substantiam eius per circuitum? sed magis peto ne me usque quaque deseras, quod Graece dicitur ἕως σϕόδϱα, id est usque ad nimietatem.

anantum enim mihi utile est si me paululum subrelinquas, ut desiderii mei constantia conprobetur, tantum noxium est si pro meritis ac delictis meis nimium me deseri patiaris, quia nulla uirtus humana, si diutius in temptatione tuo deseratur auxilio, sua poterit constantia perdurare et non protinus aduersarii uel potentia uel factione subcumbere, nisi tu ipse, qui es humanarum uirium conscius ac luctaminum moderator, non permiseris temptari nos super id quod possumus, sed feceris cum temptatione et exitum, ut sustinere possimus.

tale quid et in Iudicum libro super exterminatione gentium spiritalium quae aduersantur Israheli mystice legimus designatum: hae sunt gentes, quas dominus dereliquit, ut erudiret in eis Israhelem, et haberent consuetudinem cum hostibus proeliandi, et iterum post pauca: dimisitque eos dominus, ut in ipsis experiretur Israhelem, utrum audiret mandata domini quae praeceperat patribus eorum per manum Moysi, an non.

quam utique pugnam non inuidens deus quieti Israhelis nec male eidem consulens, 5 Iob 1, 9-10 (LXX) 17 I Cor. 10, 18 21 Ind. 8, 1-2 24 1. c. 4 1 pliandi D 3 diabulus D1P 6 colet D1 9 grece D WPX greci OX DW eccΦuΡΛ O: m. P 10 nimletate D1O 16 protenus D1 18 et] etba Xv. om. 0 21 mistiee WO hec O 22 dereliquid WP relisqaid O 28 nt habereat D\' 24 pliandi D 16 audirent P1v, 27 manu WO moai W 28 quietis OP. sed sciens esse utilem reseruauit, ut dum gentium semper istarum inpugnatione deprimitur, numquam se sentiret auxilio domini non egere, et ob id semper in eius meditatione et inuocatione persistens nec inerti otio solueretur nec bellandi usum et exercitia uirtutis amitteret. frequenter enim, quos non potuerunt aduersa superare, securitas et prosperitas deieoerunt.-

Hanc pugnam utiliter nostris quoque insertam membris etiam in apostolo ita legimus: caro enim concupiscit aduersus spiritum, spiritus uero aduersus carnem: haec autem inuicem aduersantur sibi, ut non quaecumque uultis illa faciatis. habes et hic pugnam inuisceratam quodammodo corpori nostro dispensatione domini procurante. quidquid enim generaliter et sine aliqua exceptione omnibus inest, quid aliud iudicari potest nisi ipsi humanae substantiae post ruinam primi hominis uelut naturaliter adtributum : et quod uniuersis congenitum concretumque deprehenditur, quomodo non credendum sit arbitrio domini non nocentis, sed consulentis insertum?

causam nero huius belli, id est carnis et spiritus, hanc esse pronuntiat: ut non, inquit, quaecnmque uultis illa faciatis. ergo id quod procurauit deus ut a nobis non possit impleri, id eet ut non quaecumque uolumus illa faciamus, si inpleatur quid aliud credi potest esse quam noxium ? et est quodammodo utilis haec pugna nobis dispensatione creatoris inserta et ad meliorem nos statum prouocans atque conpellens, qua sublata procul dubio pax e contrario perniciosa succederet. .9 Gal. 5, 17 1 utilem W: utilisaimam in ras. breuioris uocis tn. 2 D et OPXv semper] saepios W 2 staram 0 deprimitur DOX: depmitur P deprimeretur v uexaretur W se om. 0 se sentiretj obliuisoeretur W 3 non] se W 4 inerti otio DOXr: inercia W(c) inertia∗∗- P . 5 et] uel 0 8 insertum Dl 10 uero] autem Pv 14 quicquit W quicquid X 15 iudicare D1W1 pote | est 0 19 consn- lentes W1 30 inquid DWP 21 procurahit D 22 posset Χυ 23 illa om. D1OX . aliud] aliquid Dl 24 quam om. D1 utiliusD 26 adque OP 27 succederet D\'WO: sucoedit D\'P succedet Xv\' .-

GERMANVS: Licet nobis quaedam intellectus linea iam praelucere uideatur, tamen quia necdum possumus apostoli sententiam ad liquidum peruidere, uolumus haec nobis apertius explanari. tres enim res hic indicari uidentur, prima carnis aduersus spiritum pugna, secunda spiritus aduersus carnem concupiscentia, tertia uoluntas nostra, quae uelut media conlocatur, de qua dicitur: ut non quaecumque uultis illa faciatis. super qua re licet ut dixi suspiciones quasdam ex his quae exposita sunt intellegentiae colligamus, uolumus tamen, quia se huius obtulit conlationis occasio, aliquid nobis lucidius disputari.

DANIHEL: Discernere diuisiones et lineas quaestionum portio intellectus est, et maxima pars intellegentiae scire quid neectas. propter quod dicitur: insipienti interroganti sapientia reputabitur, quia licet is qui interrogat uim propositae quaestionis ignoret, tamen quia prudenter inquirit et intellegit quid non intellegat, hoc ipsum illi reputatur ad sapientiam, eo quod quid nesciret prudenter agnouerit.

secundum dmisionem itaque uestram tres hoc loco res ab apostolo nominari uidentur, concupiscentia carnis aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem, quarum aduersus se inuicem pugna hanc uidetur habere causam atque rationem, ut ea quae uolumus, inquit, facere nequeamus. quarta igitur superest causa quam minime uos uidistis, ut illud scilicet quod nolumus faciamus. nunc ergo opus est nobis, ut prius duarum concapiscentiarum uim, id est carnis et spiritus, agnoscamus, et ita demum quae uoluntas sit nostra, quae inter utraque posita 14 Prov. 17, 28 (LXX) 1 quoedam D1 6 carnis concupiacentiam PX 9 intellegentia D 10 huius obtulit WD\'OP: obtulit huius D1r 12 daniel 0 18 quod OPX 16 hie D1WO 16 ignorat Wi ignoraret 0 17 et om. 0 iplud P 18 nesciuit D agnoait WX 20 nominare D lO 21 adaenam Be WP pugnam D1 22 ui- dentur D1 23 inquid DWOP: om. X 24 illat W{0) 25 non Dl 26 malim at ita 27 inter] ia D utramque Pv. cf. cap- 11, 2. 12, 3 et 5. 19, 2 est, discutere ualeamus, deinde quid possit uoluntatis nostrae non esse similiter discernamus.

Vocabulum carnis in scripturis sanctis multifarie legimus nominari. nam nonnumquam significat hominem integrum, id est qui ez corpore constat et anima, ut ibi: et uerbum caro factum est, et: uidebit omnis caro salutare dei nostri, nonnumquam homines peccatores atque carnales, ut ibi: non permanebit spiritus meus in hominibus istis, eo quod sint caro.

interdam pro ipsis pecoatie ponitur, ut ibi: nos autem non estis in carne sed in spiritu, et iterum: caro et sanguis regnum dei non possidebunt. denique sequitur: neque corruptio incorruptelam possidebit. nonnumquam pro agnatione et propinquitate, ut ibi: ecce nos os tuum et caro tua sumus, et apostolus: si quo modo in aemulationem inducam carnem meam et saluos faciam aliquos ex illis.

quaerendum ergo nobis est, secundum quam significationem ez his quattuor carnem hic debeamus accipere. manifestum namque est secundum illud quod positum est: et uerbum caro factum est uel illud: et uidebit omnis caro salutare dei penitus stare non posse. sed neque secundum illud quod dicitur: non permanebit spiritus meus in hominibus istis, eo quod sint caro, quia non, sicut ibi abrupte de homine peccatore, ita et hic ponitur caro, cum dicit: caro concupiscit aduersus spiritumet spiritus aduersus carnem. neque enim de rebus substantialibus loquitur, sed de actualibus, quae in uno 5 Ioh. 1, 14 6 Luc. 8, 6 8 Gen. 6, 8 (LXX) 10 Rom. 8, 9 11 I Cor. 15, 50 12 L 0. 14 II Reg. 5, 1 (LXX) 15 Rom. 11, 14 25 GaL Ó, 17 8 ominibv W 12 incorruptellani P1 13 agnitione D1W1 OPX 15 apostulis D 18 IIII. D quastuor OX 19 illnt D bis (0) propoaitum 0 22 non] nam D\' 18 omnibus DW\' 24 pecatore D 25 caro cum dici... in margine m. 9 D dicit WOX: dicitur Pv 26 enim om. W 27 snbstanciliabus W eodemque homine uel pariter uel singillatim cum quadam temporis uicissitudine et mutatione luctantur.

Quamobrem in hoc loco carnem non hominem, id est hominis substantiam, sed uoluntatem carnis et desideria pessima debemus accipere, sicut ne spiritum quidem aliquam rem substantialem, sed animae desideria bona et spiritalia designari. quem sensum idem beatus apostolus superius euidenter expressit ita incipiens: dico autem, spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis. caro enim concupiscit aduersus spiritum, spiritus uero aduersus carnem: haec autem inuicem aduersantur sibi, ut non quaecumque uultis illa faciatis.

quae eam utraque, id est desideria carnis et spiritus in uno eodemque sint homine, intestinum cotidie intra nos geritur bellum, dum concupiscentia carnis, quae praecipitanter fertur ad uitia, his quae ad praesentem requiem pertinent deliciis gaudet. quibus e contra concupiscentia spiritus aduersata ita desiderat tota spiritalibus studiis inhaerere, ut etiam necessarios carnis usus optet excludere, sic illis iugiter cupiens occupari, ut nullam optaret fragilitati eius curam penitus inpertire. caro luxuriis ae libidine delectatur, spiritus ne ipsis quidem naturalibus desideriis adquiescit.

illa cupit satiari somno, repleri cibo, hic ita uigiliis et ieiuniis saginatur, ut ne ad ipsum quidem necessarium uitae usum somnum cibumque uelit admittere. illa uniuersis exuberare copiis concupiscit, hic ne ipsius quidem exigui panis cotidianam substantiam habere contentus est. lauacris illa nitescere et cotidianis adulantium cuneis adpetit. constipari, hic squalore sordium et inaccessibilis heremi uastitate congaudet cunctorumque mortalium praesentiam 8 1. o. 16—17 6 nec X 6 designara DI 10 nero] antem P 14 in tMtimonium 0 cottidie DX 16 diliciis D\'P 19 nt] et 0 20 inpertiri D\'O\' 23 geinniis Dl 24 somnum cibumque (cyb. D) DOX: s. cibosque P somnumque W uellit DlPl admitere D 25 exuberare D\' nec PX 26 cottid. X 87 cottid. DX coneii D1W1 19 perorrescit W perhorrescit. honoribus illa et laudibus hominum confouetur, hic inrogatis sibi iniuriis ac persecutionibus gloriatur.

Inter has igitur utrasque concupiscentias animae uoluntas in meditullio quodam uituperabiliore consistens nec uitiorum flagitiis oblectatur nec uirtutum doloribus adquiescit, sic quaerens a passionibus temperare carnalibus, ut nequaquam uelit dolores necessarios sustinere, sine quibus desideria spiritus nequeunt possideri, absque castigatione carnis castimoniam corporis desiderans obtinere, sine uigiliarum labore cordis adquirere puritatem, cum requie carnis spiritalibus exuberare uirtutibus, absque ullius exasperatione conuicii patientiae gratiam possidere, humilitatem Christi sine honoris mundani exercere iactura, religionis simplicitatem cum saeculari ambitione sectari, Christo cum hominum laude ac fauore seruire, districtionem ueritatis sine cuiuspiam uel tenui offensione proferre: postremo sic mauult futura consequi bona, ut praesentia non amittat.

quae uoluntas numquam nos ad perfectionem ueram faceret peruenire, sed in tepore quodam deterrimo conlocaret talesque faceret, quales illi sunt qui in Apocalypsi increpatione domini castigantur: scio opera tua, quia neque frigidus es neque calidus. utinam frigidus esses aut calidus. nunc autem tepidus es, et incipiam te euomere ex ore meo, nisi hunc tepidissimum statum altrinsecus haec insurgentia bella disrumperent. nam cum famulantes huic uoluntati nostrae ad hanc remissionem noluerimus nosmet ipsos paululum relaxare, confestim aculei carnis insurgunt suisque nos uitiis et passionibus sauciantes 20 Apoc. 3, 15-16 3 nulla distinctio in WX tias animae] incipit V 4 in om. 0 meditnlleo V 5 oblectatus D 6 temperari D\'PX 7 uellit DlP neceBsarioB V1 8 possidere D* 11 connitii WX 15 destrict. 0 16 malauult D 18 taepore V (passim) tempore WlOP . teterrimo DOxX 21 utinam ... calidus in marg. m. 2 W 22 autem quia W2P2X2 et om. D\'WPX 23 euouere D1 ei] de PX taepidissimum V (passim) 24 altrin- sicus V 26 ipsus Y paulum D nequaquam in illa qua delectamur puritatis qualitate stare permittunt, atque ad illam quam horremus frigidam uoluptatum plenamque sentibus pertrahunt uiam.

rursum si spiritnB feruore succensi opera carnis uolentes extinguere sine ullo respectu fragilitatis humanae totos nosmet ipsos temptauerimus ad inmoderata uirtutum studia cordis elatione conferre, interpellans inbecillitas carnis ab illa reprehensibili nimietate spiritus reuocat ac retardat. et ita fit ut utraque concupiscentia tali conluctatione alterne sibimet repugnante animae uoluntas, quae nec totam se carnalibus desideriis dedere nec uirtutum uult laboribus desudare, quodammodo iusto moderamine temperetur, dum haec inter utraque contentio, illam perniciosiorem excludens animae uoluntatem, ut quandam aequitatis libram in statera nostri corporis conlocat, quae spiritus carnisque confinia iusto discernit examine, nec a dextris mentem spiritus ardore succensam nec a laeua carnem uitiorum aculeis praeponderare permittens.

dnmque haec pugna cotidianie diebus utiliter exagitatur in nobis, ad illud quartum quod nolumus salubriter uenire conpellimur, ut puritatem cordis non otio nec securitate, sed iugi sudore et contritione spiritus adquiramus castitatemque carnis districtis ieiuniis, fame, siti ac uigilantia retentemus, directionem etiam cordis lectione, uigiliis, oratione continua et solitudinis squalore capiamus, patientiam tribulationum exercitiis retentemus, cum blasphemiis et obprobriorum saturitate nostro seruiamus auctori, ueritatem cum inuidia mundi huius et inimicitiis, si necesse fuerit, exsequamur, et tali conluctatione in nostro corpore militante protractis nobis ab hac ignaua securitate atque ad istum 2 adqae VDlP nolaptatem X 3 rursus D1PX 4 stae D\' 5 totus V ipsa F 7 inbicillitas W\'P 8 ut om. 0 9 alterne WO: alternae VDP alterna Xv 11 quodammodum W 12 dum ad haec D 13 eqaalitatis 0 14 libra D* in om. DIX 16 ad leua D OMne Dl 17 cottid. X 21 adqueramus Dl destrictis DlWO ieiunia D\' 24 blaaf. OX 25 obpropriorum VW. aucturi V auotore Dl 26 axequamur 0 28 ignauia W adque VD1P atam 01. quem nolumus laborem ac uirtutum studia prouocatis aequitas

optime media retentetur, et tepidam nostrae uoluntatis arbitrium hinc spiritus feruor, illinc carnis geiidissimus rigor moderatissimo calore contemperent, ac neque ad effrenata uitia mentem pertrahi concupiscentia spiritus sinat nec rursus ad uirtutum inrationabiles adpetitus fragilitas carnis spiritum patiatur extolli, ne uel inde omnigenum pullulent fomites uitiorum uel hinc elatio morbi principalis emergens telo nos superbiae grauiore confodiat, sed horum pugnae aequilibratio iusta succedens sanam et moderatam inter utraque uirtutum reseret uiam, itinere regio docens militem Christi semper incedere.

atque ita fiet, ut cum pro tepore huius quam diximus ignauissimae uoluntatis propensius mens ad desideria carnis fuerit deuoluta, spiritus concupiscentia refrenetur, nequaquam eo uitiis adquiescente terrenis, rursumque si inmoderato feruore per excessum cordis ad inpossibilia fuerit spiritus noster et inconsiderata praereptus, infirmitate carnis ad iustum retrahatur examen et transcendens uoluntatis nostrae tepidissimum statum commodissima temperie planoque tramite cum sudoris industria uiam perfectionis incedat.

simile quid etiam in illius turris extructione legimus a domino dispensatum in libro Geneseos, ubi linguarum oborta repente confusio sacrilegos ausus hominum nefandosque conpescuit. permansisset enim etiam ibi aduersus deum, immo aduersus eos qui diuinam eius adtemptare coeperant maiestatem consensus noxius, nisi eos dispensatione dei repugnans inter se diuersitas linguae per dissonantiam uocis in meliorem statum proficere conpulisset, et quos ad excidium sui animauerat perniciosa consensio, ad salutem 21 cf. Gen. 11 1 aequitatis D\' 2 obtime DOP 3 illic D\' rigore W moderatiuemo D\' 4 conteperent Dl contemperet DtpX 5 rursum PX 9 pugnae delet. in D aequiliberatio D1O1 10 BUecendens 0 utraque DWOPX: utramque V cf. ad cap. 9, 2 resernet PX 11 itenere D1 12 adque V . fit PX tempore WP1 16 inposibilia D et om. 0 17 praeruptui VO infirmitatem V1 18 transscendens 0 18 nefanduaque V* 26 magestatem 0 reuocasset bona utilisque discordia, incipientes scilicet humanam fragilitatem intercedente diuisione sentire, quam per noxiam conspirationem elati antea nesciebant.,

In tantum uero utilis nobis ex huius pugnae diuersitate cunctatio nascitur et salutaris ex hac concertatione dilatio, ut resistente soliditate corporea, dum ab eorum effectu quae nequiter mente concepimus retardamur, nonnumquam in meliorem statum seu paenitudine subsequente seu emendatione quadam, quae solet procrastinatione operis et recogitatione interueniente descendere, corrigamur.

denique hos quos intellegimus ad uoluntatum suarum desideria perficienda nullo carnis obstaculo retardari, daemones scilicet ac spiritales nequitias, et quidem cum sint de eminentiore angelorum ordine deuoluti, detestabiliores esse hominibus contemplamur, eo quod possibilitate eorum desideriis adiacente id quod nequiter semel conceperint inrenooabili malo perficere non morentur, quia sient est animus eorum uelox ad excogitandum, sic ad perficiendum pernix et absoluta substantia, dumque subpeditat eis prona facilitas ea quae uoluerint peragendi, conceptum malum\' nulla intercedens deliberatio salutaris emendat.

Spiritalis namque substantia nec ulla carnis soliditate deuincta ut excusationem exortae in sese prauae non recipit noluntatis, ita ueniam malignitatis excludit, quia nulla quemadmodum nos ad peccandum inpugnatione carnis extrinsecus lacessita est, sed uitio solius malae uoluntatis accensa. et ob hoc sine uenia peccatum et languor sine remedio est. sient enim nulla terrena sollicitante materia conruit, ita ne indulgentiam quidem aut locum potest paenitudinis obtinere. 2 intercidente V 8 melati D 7 nequitur D\' conoepimna v1: concipimna rell. v 8 penitodine VOX 9 procrutinationee W1 10 discendere WP 11 uolatatum D\' 12 daemonis W1 Bpiritalis W1 13 equidem 0 14 quod] qaodsi D 16 conceperent V 19 facultas D* 22 dinincta F* deuicta OX se PX reoepit V 2suenia D1 24 extrisicus V 25 lacessita W 26 Iangor 0 27 materiae D 28 quidam W1 poterit 0 . optinere W pott obtinere Mstinguunt DiP quibus ex rebus euidenter colligitur, quod non solum noxia non sit haec quae contra se inuicem suscitatur in nobis carnis spiritusque contentio, uerum etiam multam nobis conferat utilitatem.

Primo quod desidias ac neglegentias nostras statim arguit et ut quidam diligentissimus paedagogus a districtionis et disciplinae linea numquam nos deuiare concedens, si paululum quid securitas nostra mensuram congruae serietatis excesserit, flagellis incentiuorum stimulat confestim et increpat atque ad conpetentem reuocat parcitatem. secundo quod pro castimoniae ac puritatis integritate, cum dei gratia concedente ita nos longo tempore genitali pollutione uiderimus inmunes, ut ne ipsa quidem simplici conmotione carnis ulterius nos inquietandos esse credamus et per hoc, uelut qui non gestemus corruptelam carnis, in secretis conscientiae nostrae fuerimus elati, suo nos rursum quamuis quieto ac simplici uisitans fluxu humiliat ac retundit nosque homines esse stimulis suis admonet.

quodammodo enim, cum in ceteris generibus uitiomm et quidem grauioribus magisque noxiis indifferentius soleamus incurrere nec tam facile in eorum conpungamur admissu, in hoc peculiarius humiliatur conscientia nostra perque hanc inlusionem neglectarum quoque passionum recordatione mordetur, euidenter intellegens inmundam se factam naturalibus incentiuis, quae cum esset inmundior spiritalibus uitiis ignorabat, et recurrens protinus ad emendationem anterioris ignauiae commonetur pariter nec super successibus praeteritae puritatis debere confidere, quam se perspicit pusillum quid declinantem a domino perdidisse, nec posse huius purificationis donum nisi 1 collegitur D\' 5 non distinguunt PX XV in D del. m. 2 desideas D1 6 pedagogas codd. 8 congruae om. 0 ser (saer- F) ietatis VD W: serietatis districtionis X districtionis P seneritatis Ου 9 flagelis D1 10 adque VOP ad om. V secundtl D1 12 a genitale (e in i mutat.) D pullutione V 13 commutione W 14 credimus Dl 15 corruptellam VP 19 equidem 0 solebamas D 20 admisso D2X admissum 01 21 per hancque 0 22 neclectarum D 25 protines D1 emundationem V 26 ne WX 27 perspecit V pussillum D1 28 perfectionis 0 per solius dei gratiam possideri, docentibus nos quodammodo ipsius rei experimentis, at si integritatem cordis perpetuo consequi delectamur, humilitatis studeamus uirtutem iugiter obtinere.

Huius igitur puritatis elationem perniciosiorem futuram cunctis sceleribus atque flagitiis et ob hanc nihil nos emolumenti consecuturos pro qualibet castitatis integritate testes sunt illae uirtutes quarum superius fecimus mentionem, quae cum nullas huiusmodi titillationes carnis habuisse credantur, ob solam cordis elationem perpetua ruina de illa sublimi caelestique statione deiectae sunt. essemus itaque penitus absque remedio tepidi, utpote non habentes indicem neglegentiae nostrae uel in corpore nostro uel in conscientiis propriis insidentem, nec studeremus ad perfectionis umquam peruenire feruorem, sed ne frugalitatis quidem districtionem uel continentiae teneremus, nisi nos haec titillatio carnis increscens humiliaret atque retunderet et aduersus spiritalium quoque uitiorum purgationem sollicitos redderet et intentos.

Denique in his qui spadones sunt corpore idcirco hunc animi teporem plerumque inesse deprehendimus, quia uelut absoluti ab hac necessitate carnali nec labore continentiae corporalis nec contritione cordis se existimant indigere, et hac securitate resoluti numquam perfectionem cordis, sed ne spiritalium quidem uitiorum purgationem uel quaerere in ueritate uel possidere festinant. qui status a carnali qualitate discedens efficitur animalis, qui est procul dubio deterior gradus. ipse est enim qui de frigido ad tepidum transiens detestabilior domini uoce signatur. 1 possidere DOX 5 pernitioaiori D1 6 adque VOP emalnmenti VP1 7 coDsecuturua Y conaecutoros Dl testantur PXx 8 uirtute W 9 habaesse Y 10 illa om. PXc 11 deiecti D* 12 utpute VIPX iudicem D 18 uel] aut P Xx 16 nec X fragilitatis DlO continentiam DXPX 16 adqae VOP 18 sollicitas V intentus V 20 qui 0 22 se) esw 0 existimant V: exhistimant D extimant 0 aestimant WPXv haec W1 23 nec X 26 discedens VD1W: descendent D1OXv discendens P qui] qae 0

GERMANVS: De utilitate conluctationis quae inter carnem ac spiritum suscitatur, quantum uidetur nobis, euidenter expressum est, ita ut eam ipsis quodammodo manibus nostris palpabiiem factam esse credamus. et idcirco hanc quoque rationem nobis similiter cupimus aperiri, quid intersit inter carnalem et animalem uirum uel quemadmodum animalis carnali possit esse deterior.

DAlmIEL: Secundum definitionem scripturae tres sunt animarum status, primus carnalis, secundus animalis, tertius spiritalis. quos in apostolo ita legimus designari. nam de carnalibus dicitur: lac nobis potum dedi, non escam: necdum enim poteratis. sed nec adhuc quidem potestis: adhuc enim estis carnales, et iterum: ubi enim est inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis? de animali quoque taliter commemoratur: animalis autem homo non percipit ea quae sunt spiritus dei: stultitia est enim illi. de spiritali uero: spiritalis autem examinat omnia, ipse autem a nemine diiudicatur, et iterum: uos qui spiritales estis instruite eos qui eiusmodi sunt in spiritu lenitatis.

itaque festinandum nobis est, ut oum renuntiantes desierimus esse carnales, id est a saecularium coeperimus conuersatione seiungi et ab illa manifesta carnis pollutione cessare, spiritalem statum protinus adprehendere tota uirtute nitamur, ne forte blandientes nobis, quod uidemur secundum exteriorem hominem huic renuntiasse mundo uel carnalium fornicationum deseruisse contagia, tamquam qui summam perfectionis per hoc adprehenderimus, remissiores deinceps erga emundationem ceterarum passionum lentioresque reddamur et 11 1 Cor. 3, 2 13 1. c. 3 16 I Cor. 2, 14 18 1. c. 15 19 Gal. 6, 1 2 quantus D1 8 ipsi 0 5 aperire D1 8 daniel OX 11 carnaliboa V: cunali ita D oarnali WOPXv dedit 0 12 nec DWOPX: ne V 13 et itertom in marg. M. 2 W 15 animale 0 alitef PX 16 percepit V 17 enim eat OX 19 deiudicatur D1P1 iadioatar OX spiritalis V 20 instrueto D1P1 in om. 0 29 secularium D 29 emendationem WP1 inter utraque detenti gradum spiritalis profectus adsequi nequeamus, existimantes ad perfectionem nobis abunde sufficere, quod exteriore homine uideamur de conuersatione mundi huius ae uoluptatibus segregati, uel quod inmunes simus a corruptela et conmixtione carnali, et ita inuenti in illo tepido statu, qui deterrimus iudicatur, euomendos nos ex ore domini secun-, dnmeius sententiam nouerimus ita dicentis: utinam calidus esses aut frigidus. nunc autem tepidus es, et incipiam te euomere ex ore meo.

nec inmerito eos dominus, quos iam in uisceribus receperat caritatis, noxie tepeactos cum quadam conuulsione pectoris sui euomendos esse pronuntiat, qui cum salutarem quodammodo ei potuissent praebere substantiam, auelli ab eius uisceribus maluerunt, tanto deteriores effecti illis qui numquam ori dominico inlati sunt cibis, quanto id quod nausea conpellente proicimus odibilius detestamur. quidquid enim frigidum est, etiam ore nostro susceptum uertitur in calorem et salutifera suauitate percipitur. quod autem semel uitio perniciosi teporis abiectum est, non dicam labiis admouere, sed etiam eminus intueri sine ingenti horrore non possumus.

rectissime ergo pronuntiatur esse deterior, quia facilius ad salutarem conuersionem ac perfectionis fastigium carnalis quis, id est saecularis uel gentilis accedit, quam is qui professus monachum nec tamen uiam perfectionis adripiens secundum regulam disciplinae ab illo semel spiritalis feruoris igne discessit. ille namque corporalibus saltim uitiis humiliatus atque inmundum se sentiens 7 Apoc. 3, 15—16 1 gradu 0 4 corruptella VP correptella D1 6 teterrimus D1WO euomendus V 8 essis D\' aut] hac 01 fridus D\' 10 noziaet D noxios et PX 11 tepefactus V1D1 eaomendos Y 13 euelli OPX malluerunt DWP 15 nausia &WOPX odibilibua Dl 16 quidqaid DOP: quicquid VWX 18 percepitur F1 20 post possumus in 0 cap. XX incipit ergo m. D\' 21 qui 0 22 secularis DPX 23 accedet D1P1 is m. 0 24 perfeccionis D 25 spiritali feruore segnis PX 26 Baltem 0 adque VOP XIII. Cass. 2. 8 contagione carnali ad fontem nerae purificationis ac perfectionis culmen quandoque conpunctus adcurret et horrescens illam in quo est infidelitatis geiidissimum statum. spiritus ardore suocensus ad perfectionem facilius conuolabit.

nam qui semel ut diximus tepido exorsus initio monachi coepit abuti uocabulo, nec tamen humilitate ac feruore quo debuit iter huius professionis adripuit, infectus semel hac miserabili lue et in ea quodammodo resolutus nec ex sese ulterius perfecta sapere nec alterius poterit monitis erudiri. dicit enim in corde suo secundum illam domini sententiam: quia diues sum et locuples et nullius egeo.

cui illud quoque quod subsequitur consequenter aptabitur: tu autem es miser et miserabilis et pauper et caecus et nudus: in eo factus etiam saeculari deterior, quod nec miserum se nec caecum ac nudum aut emendatione dignum uel egere monitis alicuius aut institutione cognoscit et ob hoc ne exhortationem quidem ullam uerbi salutaris admittit, non intellegens ipso monachi se nomine praegrauari ac deprimi opinione cunctorum, qua dum creditur ab omnibus sanctus et uelut dei famulus colitur, necesse est ut in futuro uehementiori iudicio poenaeque subdatur.

postremo quid diutius inmoramur in his quae nobis experimento satis conperta sunt ac probata? frequenter uidimus de frigidis atque carnalibus, id est de saecularibus ac paganis ad spiritalem peruenisse feruorem, de tepidis atque animalibus omnino non uidimus. quos etiam per prophetam ita legimus 10 Apoc. 3, 17, 12 L c. 2 adcurret D1W1O: adcnrrit VD2W2PX 3 qua D1 suscensus 0 4 conuolauit D1 5 uocabolo D* 6 quod D1W1O inter D1 7 aripuit W hac] ac W a O laue 0 8 so PX 9 monitis poterit D1 erudire D* 10 sententenciam W 11 lucaples D et locuples om. W ego W1 illut WO 12 conpetenter D1 competenter W 13 nudis W factus es (ea in est mtRat.) etiam D 14 ac] aut D 16 cognuscit V cognoscet D* ■ nec PX ezhortatione V exortationem DWOX1 17 ipse PX 18 depremi V depmi D1 quia D\'0 20 uehementiore FD1 pone D1 pęnaque WX 23 adque VOP 24 adque VOP 25 profetam DO dominum detestari, ut spiritalibus uiris atque doctoribus praecipiatar, ut ab eis monendis doeendisque discedant et nequaquam uelut in sterili atque infructuosa terra noxiisque sentibus occupata semen uerbi salutaris expendant, sed ut contemnentes eam nonam potius excolant terram, id est erga paganos ac saeculares omnem doctrinae culturam ac uerbi transferant salutaris instantiam, quod ita legitur: haec dicit dominus uiro Iuda, et habitatori Hierusalem: nouate uobis nouale, et nolite serere super spinas.

Denique, quod pudet dicere, ita plerosque abrenuntiasse conspicimus, ut nihil amplius inmutasse de anterioribus uitiis ac moribus conprobentur nisi ordinem tantummodo atque habitum saecularem. nam et adquirere pecunias gestiunt quas nec ante possederunt, uel certe quas habuerant retinere non desinunt ant, quod est lugubrius, etiam amplificare desiderant sub hoc praetextu, quod uel famulos suos exinde semper uel fratres alere se debere iustum esse contendant, uel certe sub obtentu congregandi coetus reseruant, quem uelut abbates instituere se posse praesumunt.

qui si in ueritate uiam perfectionis inquirerent, hoc potius tota uirtute perficere niterentur, ut scilicet exuti non solum pecuniis, uerum etiam affectionibus pristinis et distentionibus uniuersis semet ipsos singulares ac nudos ita sub seniorum imperio conlocarent, ut curam non modo aliorum nullam, sed ne sui quidem gererent. e contrario autem euenit, ut dum fratribus praeesse festinant numquam senioribus ipsi subiciantur et a superbia inchoantes, dum alios instituere cupiunt, nec discere ipsi nec agere ea quae sunt 7 Hierem. 4, 3 1 adque VWP 3 stereli WOP1 adqae FP 5 paganos V 8 habitaturi V habitatores Dl habitatoribus (abit. 0) OXv ihrflm O nobis om. PX 9 noaalem DlWX 12 adque VP 13 secolarem WPX 14 antea DWOr posaidernnt V WOX1 hab(ab-0)nerunt OPX 15 logubrius V1 16 famulus suus V 17 contendunt OP*X 20 tanta W 21 effect. 0 22 ipsus V 23 nudus V ita ut sub W 26 ipsis V inquoantea 0 alius V 27 ips (sic) Y 8* docenda mereantur: qui necesse est ut secundum saluatoris sententiam . caeci duces caecorum, effecti pariter in. foueam cadant. cuius superbiae licet unum, sit genus, duplex tamen eius est species:

una quae serietatem grauitatemqae iugiter imitatur, alia quae effrenata libertate in cachinnos fatuos risusque . dissoluitur. et illa quidem taciturnitate congaudet, haec uero dedignatur silentio coartari nec confunditur passim proloqui etiam res incongruas et ineptas, dum erubescit uel inferior ceteris uel indoctior iudicari. alia ob elationem clericatus ambit officium, altera despicit, utpote iudicans illud aut dignitati pristinae aut uitae ac natalium suorum meritis incongruum uel indignum. quarum quae deterior pronuntianda sit, uniuscuiusque discutiat ac perpendat examen.

unum sane atque idem inoboedientiae genus est uel propter operationis instantiam uel propter otii desiderium senioris uiolare mandatum, tamque dispendiosum est pro somno quam pro uigilantia monasterii statuta conuellere, tantundemque est abbatis transire praeceptum ut legas, quantum si contemnas ut dormias, nec alius superbiae fomes est pro ieiunio fratrem quam pro refectione neglegere, nisi quod perniciosiora et a remediis longinquiora sunt uitia quae sub specie uirtutum et imagine spiritalium rerum uidentur emergere, quam illa quae ex aperto pro carnali uoluptate gignuntur. haec enim uelut palam expositi ac manifesti languores et arguuntur comminus et sanantur, illa uero, dum sub praetextu uirtutum teguntur, incurata perdurant et deceptos . quosque periculosius faciunt ac desperatius aegrotare. 2 cf. Mt. 15, 14....\' 3 cadent V ienns 0 4 serenitatem (enit in ras.) D eeriem 0 5 cachinnus V chachinnos DX* cacinnoB WlOl fatuus V 6 risosque D\' risoque 0 7 quoartari 0 8 ernbiscit FD\' 10 dispicit D1P1 utpute VPX 11 ac] aut DX 12 quae om. V 14 adque VWP idem om. W est... instantiam om. 0 .15 senioria sni . 0 16 uigelantia V nigilantiã W 17 tantademque DO . tantum denique ΡΧυ 19 ieiunium 0 20 et a om. W\' . 22 rerum] uirtutum 0 23 nelud VP 24 manifeste D\' langoris 0 25 suptexta D1 26 deceptus V disperatins DWO

Nam illud ridiculum qualiter expromatur, quod nonnullos post illum primae renuntiationis ardorem, quo uel res familiares uel opes plurimas ac militiam saeculi relinquentes semet ipsos ad monasteria contulerunt, tanto cernimus studio in his, quae penitus abscidi non possunt et quae nequeunt in hoc ordine non haberi, quamuis parua uiliaque sint, esse deuinctos, ut horum cura pristinarum omnium facultatum superet passionem. quibus profecto non magne proderit maiores opes 20 substantias contempsisse, quia affectus earum, ob quos illae contemnendae sunt, in res paruas atque exiguas transtulerunt.

nam uitium cupiditatis et auaritiae, quod erga species pretiosas exercere non possunt, circa uiliores materias retinentes non abscidisse, sed conmutasse se probant pristinam passionem. nam nimia deuincti diligentia erga curam psiathii, sportellae, sagelli, codicis aliarumque similium rerum quamuis uilissimarum eadem tamen qua antea libidine detinentur. quae etiam tanta aemulatione custodiunt atque defendunt, ut pro ipsis aduersus fratrem conmoueri eos et quod est turpius etiam litigare non pudeat.

in quibus adhuc aegritudine cupiditatis pristinae laborantes haec eadem, quae usus corporis possidere monachum uel necessitas cogit, secundum numerum mensuramque communem non sunt habere contenti, in hoc quoque sui cordis auaritiam designantes, cum uel ea quibus uti necesse est propensius student habere quam ceteri, uel excedentes diligentiae modum peculiarius ea adtentiusque custodiunt et ab aliorum contrectatione defendunt, quae uniuersis fratribus debent esse conmunia.

quasi uero differentia tantummodo 1 nonnullus F1 2 quod Ol 3 militia D1 reliquentes D 4 moDasteriom 0 6 habere D1P1 diuinctus V 8 magnę WP 9 contemniese qui 0 10 adqae VWOP 12 retenentes D1 P1 13 pristinam paasionem om. V 14 siathi-i D peiatii 0 psiati. P peiathi X sportelli Y sportillę P 15 sagelli VD\'W OX: sagilli P saccelli D1 cf. Instit. V, 30, 1 «odiees DiP post codicis addrtnt PXv: mattae 17 adque VW P 18 adnersis D1 commoaere D1 19 litigigare W\' 24 studeant OP 25 cuitudiunt V 26 illorum 0 27 commonia D1 metallorum et non ipsa passio cupiditatis habeatur in noxa, et pro rebus quidem magnis irasci non liceat, pro uilioribus uero hoc ipsum fecisse sine culpa sit, et non idcirco pretiosiores abiecerimus materias, ut facilius disceremus uiliora contemnere. quid enim differt utrum quis perturbationem cupiditatis erga opes amplas atque magnificas an erga uiliores exerceat species, nisi quod in eo reprehensibilior iudicandus est, quod qui maxima spreuerit minimis obligetur P ideoque perfectionem cordis abrenuntiatio ista non obtinet, quia cum censum habeat pauperis, non abiecit diuitis uoluntatem. 1 innoxia D1OPX1 3 ipsud P 4 discernemuB Dl 6 adque VP 8 quod cum maximas 0 spuerit D . in minimis WX .9 optinet W 10 uoluntatem. Explicit conlatio (cott P) abbatis danihelis (danielis OX) de concupisoentia (conooncupisc. W) carnis ac (et OP) spiritus YDWOPX Incipiunt capitula de abBt ai (i in e mutat.) rapionis c̃lationibus D Inoipit conlatio abbatis sarapionis (serap. X) de octo principalibuj uitiis (uitiiJ princilibua O) OX Incipit capitulatio eiuadem 0

In illo coetu antiquissimorum senum fuit uir nomine Sarapion, adprime gratia discretionis ornatus, cuius conlationem operae pretium reor litteris tradere. ambientibus enim nobis ut de inpugnatione uitiorum aliqua disputaret, quibus origines eorum et causae manifestius panderentur, ita exorsus est.

Octo sunt principalia uitia quae humanum infestant genus, id est primum gastrimargia, quod sonat uentris ingluuies, secundum fornicatio, tertium filargyria, id est auaritia siue amor pecuniae, quartum ira, quintum tristitia, sextum acedia, id est anxietas seu taedium cordis, septimum cenodoxia, id est iactantia seu uana gloria, octauum superbia.

Horum igitur uitiorum genera sunt duo. aut enim naturalia sunt ut gastrimargia, aut extra naturam ut filargyria. efficientia uero quadripertita est. quaedam enim sine actione carnali consummari non possunt, ut est gastrimargia et fornicatio, quaedam uero etiam sine ulla corporis actione conplentur, ut est superbia et cenodoxia. nonnulla 2 XVI D pauione D guilae 0 sit eras. in D 4 item JD1 ordo proeliorum Xv 5 cataJago DX cataloco 0 uiciorum. Finiant capitula D Incipit conlatio (coll P) abbatis (om. P) sarapionia (aerap. P) de octo uitiiB principalibus (prine. uitiis P) YW P Incipit conlatio abbc sarapionis D Incipit liber quintus de octo uitia principalis eiusdem 0 Incipit conlatio X 6 antiqlÜaim. Dt 7 serapion WX 8 literis X 10 panderetur 0, poet quod uerbum statim cap. 2 incipit 11 umanum D1 12 quod.. ingluuies om. W 18 fylargyria V fylargiria W filargizia DOPX seu 0 14 amur V accedia W\' 15 ansictas 0 17 generis 0 18 caetrimargia W1P filargiria DOPX 20 consumari W 21 etiam om. 0 commotionis suae causas extrinsecus capiunt, ut est filargyria et ira alia uero intestinis motibus excitantur, ut est acedia atque tristitia.

Et at haeo eadem non solum disputatione quantum possumus breui, sed etiam scripturarum testimoniis manifestiora reddamus, gastrimargia et fornicatio, cum naturaliter nobis insint (nam nonnumquam etiam sine ullo animi incitamento solius instigatione ac pruritu carnis oriuntur), materia tamen ut consummentur egent extrinsecus et ita in effectum corporali actione perueniunt. unusquisque enim temptaturi a propria concupiscentia. deinde concupiscentia cum fuerit concepta parit peccatum, peccatum uero cum fuerit consummatum generat mortem.

nam nec primus Adam per gastrimargiam decipi potuit, nisi escae materiam habens in promptu abusus ea fuisset inlicite, nec secundus sine cuiusdam materiae inlicitatione temptatur, cum dicitur ei: si filius dei es, dic ut lapides isti panes fiant. fornicatio quoque quod non nisi per corpus perficiatur, omnibus patet, ita de hoc spiritu dicente deo ad beatum Iob: et uirtus eius in lumbis, et potestas eius super umbilicum uentris.

ideoque haec specialiter duo, quae ministerio carnis explentur, extra illam spiritalem animae curam egent peculiarius etiam continentia corporali, siquidem ad retundendos horum stimulos non sufficiat sola mentis intentio (ut nonnumquam solet aduersus iram seu tristitiam ceterasque fieri passiones, quas etiam sine ulla carnis adflictione sola nouit expugnare mentis industria), nisi 10 lac. 1, 14—15 17 Mt 4, 3 20 Iob 40, 11 (LXX) 1 fllargiria DOPX 2 accidia W1P adque FOP 5 Bcribtararum W 7 animae Xv 8 matheria W 9 consumentur WP 10 actione om. 0 11 a] ad D\': om. X 13 consnmatom W consummatum fuerit D 14 decepi D\'O 15 aesca. D prflptQ D promtn WO 16 materia DP 17 dic ut] dicit D1 iste D\' sti O1 19 dno 0 20 lumbis D1WOP2 X\': lumbis eius VD\'P\'X\' et Vulg. 24 retundendus V1 atimulus V1 nun D\' sufficit PX 27 expurgare 0 etiam castigatio corporalis accesserit, quae ieiuniis, uigiliis et operis contritione perficitur, hisque fuerit remotio localis adiuncta, quia sicut amborum uitio, id est animae et corporis generantur, ita superari nisi utriusque labore non poterunt.

et licet beatus apostolus omnia uitia generaliter pronuntiauerit esse carnalia, siquidem inimicitias et iras atque haereses inter cetera carnis opera numerauerit, nos tamen ad illorum curationes atque naturas diligentius colligendas duplici ea diuisione distinguimus. nam ex his quaedam dicimus esse carnalia, quaedam uero spiritalia. et illa quidem carnalia, quae specialiter ad fotum sensumque pertinent carnis, quibus illa ita delectatur ac pascitur, ut etiam quietas incitet mentes inuitasque eas nonnumquam pertrahat ad suae uoluntatis adsensum.

de quibus beatus apostolus in quibus, ait, et nos omnes aliquando conuersati sumus in desideriis carnis nostrae, facientes uoluntatem carnis et cogitationum, et eramus natura filii irae sicut et ceteri. spiritalia uero dicimus, quae instinctu animae solius orta non solum nihil uoluptatis conferunt carni, sed etiam grauissimis eam languoribus adficientia miserrimae iucunditatis pastu animam tantum nutriunt aegrotantem. et idcirco haec quidem simplici cordis indigent medicina, quae autem carnalia sunt, non nisi duplici quemadmodum diximus ad sanitatem curatione perueniunt. unde puritati studentibus plurimum confert, ut harum carnalium passionum ipsas materias sibi primitus subtrahant, quibus potest uel occasio uel recordatio earundem passionum aegrotanti adhuc animae generari.

necesse est enim ut morbo duplici duplex adhibeatur curatio. nam corpori, ne 5 cf. Gal. 5, 19 sqq. 14 Eph. 2, 3 6 adque VWOP hereses DWOPX 8 adque VDlWP dupplici O (passim) 11 fotum VD1WOP1: motum D2 aotum P* totam sensum X ita om. 0 12 inquietet 0 16 uoluptatem VP uoloptatis 0 18 quae] p D instinctũ D7 19 uoluntatis VD1 carnis D carnis et W 20 langoribus DOP iocnnditatis V2WX 22 indient 0 medicini WOa medicina indigeat D\' 23 curationemque 0 26 pote est 0 28 adibeatur WO nec OP concupiscentia in effectum temptet prorumpere, necessario effigies et materia inliciens subtrahenda. est, et animae nihilominus, ne eam uel cogitatione concipiat, adtentior meditatio scripturarum et sollicitudo peruigil ac remotio solitudinis utiliter adponenda. in ceteris autem uitiis humana consortia nihil obsunt, quin immo etiam plurimum conferunt his qui carere eis in ueritate desiderant, quia frequentia hominum magis arguuntur, et dum lacessita crebrius manifestantur, celeri medicina perueniunt ad salutem.

Ideoque dominus noster Iesus Christus, cum apostoli pronuntietur sententia temptatus fuisse per omnia secundum similitudinem nostram, dicitur tamen absque peccato, id est absque huius passionis contagio, nequaquam scilicet aculeos concupiscentiae carnalis expertus, quibus nos necesse est etiam ignorantes inuitosque conpungi, quippe cui nulla inerat similitudo seminationis uel conceptionis humanae, ita rationem conceptus eius archangelo nuntiante: spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi: ideo et quod ex te nascetur sanctum uocabitur filius dei.

In illis enim passionibus etiam ipse temptari debuit incorruptam imaginem dei ac similitudinem possidens, in quibus et Adam temptatus est, cum adhuc in illa inuiolata dei imagine perduraret, hoc est gastrimargia, cenodoxia, superbia, non in quibus post praeuaricationem mandati imagine dei ac similitudine uiolata suo iam uitio deuolutus inuoluitur. gastrimargia namque est qua interdicti ligni praesumit 11 Hebr. 4, 15 17 Luc. 1, 35 2 inlicens W 3 nec D1 concupiat ut uidetur F1 4 scribaram D1 6 aitiis om. D\' 7 frequenti D\' 8 magis om- Dl ∗∗aguntor D 18 nequoquam D\' 14 aeuleus F 16 inuitusque F1 cui∗∗ D 17 arcangelo 0 18 obumbrauit DO 19 ex] in VX nascitur DP nascetur ex te 0 22 incurruptam F 28 temtatus W (0) est om. D1 24 hoc] hac D1 coenodozia F 25 post praeuaric.] praeuaricatione W in imagine D1 26 deuolutus inuoluitur] deuoluitur D1 27 praesumis D1 edulium, eenodoxia qua dicitur: aperientur oculi uestri, superbia qua dicitur: eritis sicut dii, scientes bonum et malum.

in his ergo tribus uitiia etiam dominum saluatorem legimus fuisse temptatum, gastrimargia, cum dicitur ei a diabolo: dic ut lapides isti panes fiant, cenodoxia: si filius dei es, mitte te deorsum, superbia, cum ostendens illi omnia regna mundi et eorum gloriam dicit: haec tibi omnia dabo, si cadens adoraueris me, ut isdem quibus ille temptationum lineis adpetitus nos quoque quemadmodum temptatorem uincere deberemus suo doceret exemplo. ideoque et ille Adam dicitur et iste Adam, ille primus ad ruinam et mortem, hic primus ad resurrectionem et uitam.

per illum omne genus hominum condemnatur, per istum omne genus hominum liberatur. ille de rudi atque intacta fingitur terra, hic de Maria uirgine procreatur. huius ergo ut suscipere eum temptationes oportuit, ita excedere necessarium non fuit. nec enim qui gastrimargiam uicerat poterat fornicatione temptari, quae ex illius abundantia ac radice procedit, qua ne ille quidem primus Adam fuisset elisus, nisi ante generatricem eius passionem deceptus inlecebris diaboli recepisset. et ob hoc filius dei non absolute in carne peccati uenisse dicitur, sed in similitudine carnis peccati, quia, cum esset in eo uera caro, manducans scilicet et bibens et dormiens, clauorum quoque confixionem in ueritate 1 Gon. 3, 5 2 1. c. 5 Mt. 4, 3 6 1. c. 6 8 1. c. 9 22 Rom. 8, 3 1 quia 0 2 quę D\' Ó a om. 0 diabulo DPX lapedis Y ietę Dl 6 deursum Y 7 gloriam eorum D 9 isdem WX: hisdem VDOP adpetitis Dl 10 temptaturem F1 temtatorem W (0) 11 ute O1 12 resurrictionem Y citam et resurreci 0 13 omne. Y humanum W condemnatur... hominum om. D\' coudempnatur WD\'P 14 stum 0* omne. Y adque YWP 15 uirg. maria 0 16 temptatione ̃∗ (s eras.) D temtationes W (0) opportuit 0 17 uioeret V uincerat 0 uioceret X 18 qui D\' habundantia DWPX 19 quia nec 0 fuesset Y 20 genetricem X diabuli VD1P 23 acilicit Y: om. 0 suscipiens, peccatum eius quod praeuaricatione contraxit uerum non habuit sed imaginarium.

non enim ignitos acaleos concnpisoentiae carnalis expertus est, qui etiam nolentibus nobis natura iam administrante consurgunt, sed huius quandam similitudinem naturam participando suscepit. nam cum omnia quae officii nostri sunt in ueritate conpleret et uniuersas infirmitates gestaret humanas, consequenter huic quoque passioni putatus est subiacere, ut per has infirmitates etiam condicionem huius quoque uitii atque peccati uideretur in sua carne portare.

denique in his eum tantummodo uitiis diabolus temptat, in quibus et illum primum deceperat, coniciens hunc quoque uelut hominem similiter in ceteris inludendum, si eum in illis quibus priorem deiecerat sensisset elisum. uerum ei secundum iam morbum, qui de radice principalis uitii pullularat, primo certamine confutatus inferre non potuit. uidebat enim nullatenus eum initialem causam huius aegritudinis suscepisse eratque superfluum sperari ab eo fructum peccati, cuius eum semina uel radices nullo modo recepisse cernebat.

licet secundum Lucan, qui postremam temptationem illam ponit in qua dicitur: si filius dei es, mitte te deorsum, haec superbiae passio possit intellegi, ita ut illa superior quam Matthaeus tertiam ponit, in qua iuxta praedictum Lucan euangelistam omnia ei regna mundi in puncto temporis ostendens diabolus repromittit, accipiatur passio filargyriae, quod scilicet post gastrimargiae uictoriam fornicatione eum temptare u non praeualens ad filargyriam transierit, quam radicem esse 20 Lnc. 4, 9 22 cf. Mt. 4, 8 iqq. 26 cf. I Tim. 6, 10 2 iemaginarium V ignitas aculeus V1 3 nobis V 4 iam om. D* quidam D 5 suscipit FVD 7 passione Dl 8 putatti D corr. conditionem DWX 9 aitii om. D\' adque VP peccato D* uideritur V 10 portare V diabalus VP diabulQ D\' 12 simpliciter DW 13 ei] eis D 14 pollularat D\' 16 suscipisse ViP 17 sperare D\'O 19 lucan VWO: lucam DX lucanS P, item infra 21 intelligi V1O 22 mattheuB YD W matheus PX 22 iusta 01 24 diabulas V\'P filargiriae DWOPX 25 scilecit F1 ■uicturiam V1 26 fylargyriam V filargiriam DWOPX maloram omnium nouerat, in qua iterum superatus nullum ei uitium ex his quae sequebantur eam ausus ingerere, quippe quae nouerat de eius radice ac fomite pullulare, ad extremam superbiae transilierit passionem, qua nouerat etiam perfectos quosque deuictis omnibus uitiis posse pulsari, qua etiam uel ae ipsum, cum esset Lucifer, uel conplures alios absque ullo incitamento praecedentium passionum de caelestibus meminerat conruisse.

iuxta hunc ergo quem praediximus ordinem, qui ab euangelista Luca describitur, etiam ipsa inlicitatio et figura temptationum, quibus uel illum primum uel istum secundum Adam callidissimus adgreditur inimicus, elegantissime congruit. illi namque dicit: aperientur oculi uestri, huic ostendit omnia regna mundi et gloriam eorum. ibi dicit: eritis sicut dii, hic: si filius dei es.

Et ut de efficientiis ceterarum quoque passionum, quarum narrationem intercidere nos expositio gastrimargiae uel dominicae temptationis necessario conpulit, eodem quo proposueramus ordine disseramus, cenodoxia atque superbia etiam sine ullo consummari solent ministerio corporali. in quo enim egent actione carnali, quae pro coniuentia et uoluntate sola conquirendae laudis et humanae gloriae consequendae abunde ruinam generant animae captiuatae?

ant quem effectum habuit corporalem praedicti Luciferi illius antiqua superbia, nisi quod eam tantummodo animo et cogitatione concepit, ita propheta commemorante: qui dicebas in corde tuo: in caelum conscendam, super astra dei ponam solium 12 Gen. 3, 5. Mt. 4, 8 14 Gen. 3, 5. Mt. 4, 6 25 Esai. 14, 13—14 1 ei] ei est 0 2 qui D* eam om. 0 aUlas D1 est anans W ausus est P\'X 3 ac om. 0 fumite V 4 etiam] enim 0, sed deletum perfectns V 5 quoque denicti D* 6 se om. D* 9 discribitnr W1 inlicitatione 0 10 uel illum primum om. 0 stum 01 12 adaperientnr X 16 rationem X intercedere WPX* 18 adque VP 20 conibentia D1 0 21 consequendae] conquirendae W 23 corporale D subperbia F* 25 profeta .VD \'....ctLmemorante V dicibaa F1 meum. ascendam super altitudinem nubium, ero similis altissimo? qui sicut huius superbiae neminem habuit incentorem, ita ei consummationem criminis ruinaeque perpetuae cogitatio sola perfecit, et quidem cum adfectatae tyrannidis nulla fuerint opera subseouta.

Filargyria et ira licet non sint unius naturae (nam prior extra. naturam est, sequens uero originale uidetur in nobis seminarium possidere), simili tamen oriuntur modo ; extrinsecus siquidem causas conmotionis plerumque concipiunt. etenim frequenter hi qui adhuc infirmiores sunt uel inritatione uel instinctu quorundam in haec se corruisse uitia conqueruntur ac praecipitatos se uel ad iracundiam uel ad filargyriam aliorum prouocatione causantur. quod autem extra naturam sit filargyria, hinc liquido peruidetur, quia nec originale probatur in nobis habere principium nec de materia concipitur, quae pertingit ad animae uel carnis participationem uitaeque substantiam.

nihil enim ad usum ac necessitatem naturae conmunis praeter escam cotidianam ac potum certum est peruenire. reliquae uero uniuersae materiae quantolibet studio atque amore seruentur, alienae tamen ab humana indigentia etiam usu uitae ipsius adprobantur. ideoque hoc uelut extra naturam exsistens non nisi tepidos ac male fundatos monachos pulsat, quae autem naturalia sunt etiam probatissimos monachorum et quidem in solitudine conmorantes adtemptare non desinunt.

et in tantum hoc uerissimum conprobatur, ut etiam gentes nonnullas ab hac passione, id est filargyriae, liberas omnimodis 2 altissimu V1 4 perficit D equidem OX adfectatae W1: affectatae VD2W2P2X affectae D1P1 effectate 0 5 subsequta. D 6 filargyria W: filargiria rell. 7 esse 0 origenale F1 8 uriuntur V 10 hii OP 11 curruisse V1 12 praecipitatus V filargiriam VDOPX fylargiriam W 14 filargyria V: fylargiria W filargiria DOPX origenale P 15 nubis V concepitur V 18 praetir F cottid. WX puenire F 19 reliqua W uniuirsae F1 adque VP 20 aliena ,W 22 existens 0 fundatus V monachus VO 23 probissimus F munachorum F 24 equidem OXI 25 uirissimum F1 26 habac 0 filargyriae VD: fylargiriae W filargirie OX filargiria P(v) agnoscamus, quia nequaquam uitii huius aegritudinem nsa et consuetudine receperunt. illum quoque priorem mundum qui ute dihraium init dintissime conenpiscentiae huins rabiem crediraus ignorasse. quae etiam in unoquoque nostrum recte abrenuntiante sine ułło labore probatur extingui, oam scilicet uniuersis quia facultatibus abiectis ita expetierit coenobii I disciplinam, at ex eis ne unum quidem denarium sibimet \'superesse patiatur.

cuius rei testes multa hominum milia possumus inuenire, qui cum sub momento breuissimo dispersis omnibus substantiis sms ita hanc eradicauerint passionem, ut IDe tenuiter quidem ab ea pulsentur ulterius, nihilominus Omni tempore contra gafitrimargiam pugnantes, nisi ingenti circumspectione cordis et abstinentia corporis dimicarint, securi esse non possunt.

Tristitia et acedia nulla quemadmodum superiora diximus accedente extrinsecus prouocatione generari solent. nam solitarios quoque et in heremo constitutos nullique humano conmixtos consortio frequenter atque amarissime uexare noscuntur. quod esse uerissimum, quisque fuerit in solitudine conmoratus et pugnas hominis interioris expertus, ipsis experimentis perfacile conprobabit.

Haec igitur octo uitia licet diuersos ortus ac dissimiles efficientias habeant, sex tamen priora, id est gastrimargia, . fornicatio, filargyria, ira, tristitia, acedia quadam inter se cognatione et ut ita dixerim concatenatione conexa sunt, ita ut prioris exuberantia sequenti efficiatur exordium. nam de 1 uitiis Wt 2 consoetudeue V* 3 delniiium VP1 4 qui Dl 8 cui D 11 tenueter F1 pulsautur D1 omne 0 12 circmnapeciene V 13 dimicarint WD2O: dimicarent VDlP dimicaoerint X 16 eitrinsicua Y 17 salitarios D1 quoqae YOPX: quosque DW haerimo constitus Y nulloque 0 18 conmixtos VD1 adque VP a∗marissime V 19 quisque cum OX 20 interiores W* 21 conprobaoit D1 W1 22 diuersus W\' ortus] hostes 0 difficiles 0 24 filargiria WOPX 25 concatinatione VW1 26 ant W1 eequentia D2W2P XIII. Cass. 2. 9 abundantia gastrimargiae fornicationem, de fornicatione filargyriam, de filargyria iram, de ira tristitiam, de tristitia acediam necesse est pullulare. ideoque simili contra haec modo atque eadem ratione pugnandum est et a praecedentibus semper aduersus sequentes oportet nos inire certamina.

facilius enim cuiuslibet arboris noxia latitudo ac proceritas exarescet, si antea radices eius quibus innititur uel nudatae fuerint uel succisae, et infestantes umores aquarum continuo siccabuntur, cum generator earum fons ac profluentes uenae sollerti industria fuerint obturatae. quamobrem ut Media uincatur, ante superanda tristitia est: ut tristitia propellatur, ira prius est extrudenda: ut extinguatur ira, filargyria calcanda est: ut euellatur filargyria, fornicatio conpescenda est ut fornicatio subruatur, gastrimargiae est uitium castigandum.

residua uero duo, id est cenodoxia et superbia sibi quidem similiter illa qua de superioribus uitiis diximus ratione iunguntur, ita ut incrementum prioris ortus efficiatur alterius (cenodoxiae enim exuberantia superbiae fomitem parit), sed ab illis sex prioribus uitiis penitus dissident nec simili cum eis societate foederantur, siquidem non solum nullam ex illis occasionem suae generationis accipiant, sed etiam contrario modo atque ordine suscitentur. nam illis euulsis haec uehementius fruticant et illorum morte uiuacius pullulant atque subcrescunt.

unde etiam diuerso modo ab his duobus uitiis inpugnamur. in unumquodque enim illorum sex uitiorum tunc incidimus, cum a praecedentibus eorum fuerimus elisi, in haec uero duo 1 habondantia WOPX filargiriam DOPX 2 filargiria 0 PX 3 pollulare D\'W. adque VOP 4 ratione. V 5 cirtamina V1 6 cuiuslibit F1 exarescet WDtO: exarescit VDlPX 8 succisse 0 humores OPX 9 generator V uanae D1 solerti ĮD 10 obduratae VPX 12 ertruenda 0 filargiria DOPX 13 filargiria OPX furnicatio concupisoenda V1 15 dua 0 siquidem 0 simeliter V 17 incrimentum V1 cenodozia 0 18 ex 0 19 diseoedent 0 21 accipiunt et suscitantur 00 adque FP 22 fruticant DOX: fructificant VW1P frutificant W* (23 uiuatiuB VDX pollulant DxWl adque YP 24 diuirso V1 ad Vx 25 unumquemque 0 incedimm D1W1 aictorea et uel maxime post triumphos periclitamur incurrere. omnia igitur uitia, quemadmodum incremento praecedentium generantur, ita illorum deminutione purgantur. et hac ratione ut superbia possit explodi, cenodoxia est praefocanda, et ita semper prioribus superatis sequentia conquiescent et eztinctione praecedentium residuae passiones absque labore marcescent.

et licet haec quae praediximus octo uitia illa qua conmemorauimus ratione inuicem sibi conexa atque permixta sint, specialius tamen in quattuor coniugationes et copulas diuiduntur. gastrimargiae namque fornicatio peculiari consortio foederatur: fiiargyriae ira, tristitiae Media, cenodoxiae superbia familiariter coDiugatur.

Et ut singillatim nunc de uniuscuiusque uitii generibus disputemus, gastrimargiae genera sunt tria: primum quod ad refectionem perurguet monachum ante horam statutam ac legitimam festinare, secundum quod expletione uentris et quarumlibet escarum uoracitate laetatur, tertium quod accnntiores ac delicatissimos desiderat cibos. quae tria non leni dispendio monachum feriunt, nisi ab omnibus istis pari studio atque obseruantia semet ipsum expedire contenderit. nam quemadmodum absolutio ieiunii ante horam canonicam nullatenus praesumenda est, ita et uentris ingluuies et escarum sumptuosa atque exquisita praeparatio similiter amputanda. ei his enim tribus causis diuersae ac pessimae ualitudines animae procreantur.

nam de prima monasterii odium gignitur atque exinde horror et intolerantia eiusdem concrescit habitaculi, quam sine dubio mox discessio ac fuga uelocissima 1 pos 0 triumphus VI 2 quemadmodum incremento praecedentium om. V 3 diminutione VD\'W\'X demunitione O1 4 exdudi Pv 5 extenctione F1 6 passionis V marciscent Dl 7 qum] qae 0 qaę P quam D2P2 8 adque VP sunt 0 9 quatuor OX copolas V 11 filargiriae OPX 12 coniugantur D* coniugabo 0 14 disputimus V1 15 perurget D statutam oram 0 hac W(0) 18 delictissimua V1 dilectissimos V7 deligat Dx Px cjbos DPX tertia 0 20 adque VP 21 absulutio V nnllatinns W 23 adque VP est ampnt. 0 24 diuirste V1 26 adque YP 27 discissio V ac] aut OXv subsequaetur Dl subteqaetur V2X: sabseqaitur VIDx WP snbsequentnr 0. 9* subsequetur. de secunda igniti luxuriae ac libidinis aculei suscitantur. tertia etiam inextricabiles filargyriae laqueos nectit ceruicibus captiuorum nec aliquando monachum sinit perfecta Christi nuditate fundari. cuius nobis passionis inesse uestigia isto quoque deprehendimus indicio, cum forte ad refectionem detenti ab aliquo fratrum contenti non sumus eo sapore cibos sumere quo ab exhibente conditi sunt, sed quiddam superfundi eis uel adici inportuna atque effrenata poscimus libertate.

quod fieri penitas non oportet tribus de causis. primo quia mens monachi semper debet in omni tolerantiae ac parcitatis exercitatione uersari et secundum apostolum discere in quibus est sufficiens esse. nullatenus enim poterit uel occulta uel maiora corporis desideria refrenare, quisque degustatione modicae insuauitatis offensus ne ad momentum quidem delicias gutturis sui ualuerit castigare. secundo quod nonnumquam euenit, ut ad horam desit illa species quae postulatur a nobis et uerecundiam necessitati uel frugalitati suscipientis incutimus, publicantes scilicet paupertatem eius quam soli deo cognitam esse maluerat. tertio quod interdum solet sapor ille quem nos adici poscimus aliis displicere, et inuenimur iniuriam multis, dum nostrae gulae ac desiderio satisfacere cupimus, inrogare. propter quod omnimodis haec in nobis est castiganda libertas.

fornicationis genera sunt tria. primum quod per conmixtionem sexus utriusque perficitur. secundum quod absque femineo tactu, pro quo Onam 11 cf. Phil. 4, 11 25 cf. Qen. 38 1 lnzoriae WP acaleis D10 2 suscitatur 0 enim etiam 0 inextricabilia D1 filargiriae WOPX 3 ciruicibus V1 manachom V 4 perfectam W1 nnbis V1 5 deprebendemos 0 7 cibus V 8 adque VP 11 partitatis V 12 nullatinos W* potuerit D\' 14 insanitatis 0 eorr. 15 dilicias DP 17 postolatur V et] ut 0 uericnndiam necissitati Y frugalitate Dl frugaletati W fragilitati 0 18 sascipientes D 19 cognitum D* maluerunt 0 20 solit D1 21 in iniuriam 0 guile 0 23 nubis V1 furnicationis V 25 foemeneo D\' onam FD*: unam D1 her WP\'X haer D\' s- l. hoher P1: om. 0 iudae patriarce 0 patriuchae Iudae filius a domino percussus legitur, quod in scripturis sanctis inmunditia nuncupatur. super quo apostolus: dico autem innuptis et uiduis, bonum est illis si sic manserint sicut et ego. quod si se non contiuent, nubant: melius est enim nubere quam uri. tertium quod animo ac mente concipitur, de quo dominus in euangelio: qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo.