The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Quaeris a me, reuerendissime sacerdotum, quo modo
Arianis respondendum sit, qui blasphemo ore conantur adserere:
non potest, inquiunt, fieri, nisi ut iunior sit genitus ab
singenito. iuxta quae totum silentium quasi iussus absoluere
non tam pro rei instructione quam pro fidei confessione praesumam
id primitus obseruans, ne res per se obscuras studio
conpositi sermonis inuoluam, sed quaedam pauperis sensus
indicia, quae non tam ornatui quam intellectui uideantur
seruire, depromam. respondeo ergo sicut respondere discipuli
magistris interrogantibus solent. itaque ad praeceptum beatitudinis
uestrae loquor, ut discutias inperitiam, contestor ut
doceas. nam apud eruditissimum si reticeam, uix possum
scire quid nesciam.
De ingenito locuturi scire debemus aliud esse rerum substantias,
aliud rerum nomina, sicut uerbi gratia cum aurum
Integra haec epistula in uno codice Sangallensi (Z) n. 190 tnembr.
8° taec. VIIII (pag. 92-110), qui
Genitus et ingenitus significatio est deitatis, non ipsa deitas,
naturae est adpellatio, non natura. ingeniti et geniti nuncupatio
ad hoc ualet, ut quis ex quo subsistat intellegas et non
patrem ex filio, sed filium ex patre esse cognoscas. principium
ex principio et unum est et initio caret, quo modo si dicas:
deus ex deo, non tamen duo dii, sed unus dicitur. genitus
ergo, ingenitus et ex utroque procedens personas indigitat,
non naturas. maiestas enim, -quae patri est indiscreta cum
filio et spiritu sancto, distingui nominibus potest, ordinari
gradibus non potest.
Hoc loco praescius oportet intentionem mentis admoueas.
dicis forsitan: quia ex illo est, posterior illo est. age ad haec
intellectum nostrum aliquibus conparationibus nutriamus.
uideamus si aliqua res ex alia exsistat, quae tamen illa ex
qua exsistit non sit aetate posterior. uerbi gratia hoc ipsum
filii nomen ex patris deriuari nomine creditur, nec tamen
posterius inuenitur, quia nisi iste nasceretur, pater ille non
diceretur. ecce nomen, quod absolute coaeuum illi est a quo
est, et cum filius ex patre sit, patri nomen filius facit: adquirit
genitori uocabulum pietatis persona nascentis. cum hoc ex illo
sit, nec hoc posterius nec aliud probatur antiquius, et cum
brachii nomine filius ex operum uirtutibus nuncupetur, ecce
brachium procedit ex corpore, et tamen brachii aetas corporis
non praecedit. uerbum ex uoce profertur, et tamen cum ex
Canisius, enim Z 8 apellatione Z 6 naturae
scripsi, natura Z Canisius; correxit intcrpunctionem in editionibus
pessime perturbatam Hartelius 8 patrem
Cum autem ad deum uenimus, hoc est genitus, quod iustus
et iustitia, sapiens et sapientia, misericors et misericordia.
absolute ex deo iusto atque sapiente secundum apostolum oriri
intellegimus iustitiam atque sapientiam, et sicut numquam
iustus sine iustitia, numquam sapiens sine sapientia fuit, ita
filius ex patre, sed numquam (pater) potuit esse sine filio.
Absque dubio Ariani saluatorem nostrum negare non audent,
sed dum minorem dicunt, deum adserere non possunt. deus
enim naturaliter plenitudinis dignitate subsistit, et eorum
inpietas unum se deum colere prima confessione testatur. sed
quia iuniorem, per eum, qui putatur senior, duos facit et
soliditatem unitatis intersecat. nam ipsum nomen minoris alterum,
qui illo sit maior, ostendit. quis illo antiquior, qui de
se ipse pronuntiat: ego sum A et
qui a Iudaeis quis esset interrogatus ita respondit:
principium quod et loquor uobis, qui ueridica per
prophetam uoce confirmat: ante me non fuit deus et post
me non erit? si pater hoc dicit, inferiorem post se non
coepisse confirmat, si filius, ante se penitus non fuisse pronuntiat.
de hoc propheticus sermo euidenter insinuat: hic est
43, 10 25 Bar. 3, 36 scripsi, nascitur Z caloris scripti, calor Z
4 ex illa] exilia Z 11 pater addidi, om. Z 12 arriani Z
16 quia Hartelius, qui Z post iuniorem uox adserit uel simile quid
excidisse uidetur, nisi forte ex awtecedentibus dicit
Post haec sequenti loco quaeris a me, quo modo iuxta
substantiam dei in epistula quadam scriptum sit: nihil
sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis
adfectu.
Primo hoc, quod nec philosophos latuit, scire promptissimum,
sanctitas, beneuolentia, pietas res accedentes sunt et
ideo adfectus uocantur. deus uero his non passibiliter adficitur,
quia ei inesse iugiter et naturaliter dinoscuntur. ergo quod
in homine adfectus et gratia, in deo uirtus est et natura.
nam quod dictum est: nihil sensit patientis sensu,
sed sensit conpatientis adfectu, cur quisquam illo
sensu dicere non praesumat, quod etiam propheticum commemorat:
domine, ne in ira tua arguas me neque in
furore tuo corripias me, et: iurauit dominus, nec
paenitebit eum, et iterum: iratus est dominus populo.
suo et abominatus est hereditatem suam, et item
LVin 854 C 23 Psalm. 6, 2; 87, 2 24 Psalm. 109, 4
25 Pealm. 105, 40. Z 12 patientis scripsi, cf. infra lin. 20, pacientea
(8 in ras.) Z, patiente Canisius conpatientis scripsi, compacientes
Z, compatiente Canisius 14 prnmptissinram Z 15 quia in-
serui ex Claud. Mam. libr. I cap. III, om. Z Canisius affectionis
Z 16 accedentes] cf. indicem a. u. 17 possibiliter Canisius
19 et] ex Canisius utroque loco, sed cf. Claud. Mam. I. c. 20 pacientia
Z 21 conpacientis Z 25 penitebit Z
describitur. contristari in peccatis nostris et laetari dicitur
in operibus suis et adfectibus subiacens de se ipse dicit:
paenitet me fecisse hominem, et de summa caeli sede
pronuntiat: Saule, Saule, quid me persequeris? iam
et conpatientis ostendere adfectum uidetur, cum dicit: esuriui
et dedistis mihi manducare, sitiui et dedistis
mihi bibere, et reliqua huius modi, quae memoriae abundanter
occurrunt.
Quo modo ergo, si quisquam sacerdos multiplici linguarum
scientia praeditus et in medio diuersarum gentium constitutus
Hebraeum Hebraeo, Graecum Graeco, Romanum Romano
instructurus adloquio secundum singulorum intellectum uerba
conformet et iuxta unius cuiusque sensum oris sui coaptet
adloquium et dissonas unius cordis et [peccatoris] pectoris
uoees in uarios dispenset auditus, ita et deus cum homine
locuturus adsumere dignatur hominis linguam, formam etiam
suscepturus humanam per intellectuum nostrorum sonos ordinationum
nostrarum contestatur adfectus. nam dum quinque
humanorum sensuum officia describens ita dicit: oculi domini
super iustos et aures eius ad preces eorum, et
iterum: os domini locutum est, item: et odoratus est
odorem suauitatis, et: manus mea fecit haec omnia.
caelum mihi thronus est, terra autem
9, 4 6 Matth. 25, 35 20 Psalm. 33, 16 22 Esai. 1, 20;
Gen. 8, 21 23 Esai. 66, 1 Z lIodio (= hodio) Z //abuisse Z 4 penitet.
Z 5 iam scripsi, nam Z Canisius 6 compacientis Z 11 preditas
Z 12 hebreum Z hebreo Z graegum Z graego
Z 14 conformet Hartelius, confirmet ZCanisius 15 dissonas
HarteZius, dissonis Z Canirius et peccatoris] exspectatras Canisius,
uocem peccatoris
Ceterum dei ira iustitia est, dei furor seueritatis uigor est,
dei iurasse definisse est, dei paenituisse sententia tamen saepe
mutata, et cum se persequente aliquo laedi dicit, crimen
laedentis ostendit. intercluditur nobis omnimodis orationis
ministerium omnisque ratio, qua deus uel intellegitur uel
praedicatur, si haec humani sermonis commercia subtrahuntur.
cur ergo dici inter ista non possit: sed sensit conpatientis
adfectu?
Si ergo discutienti magistro simplex et aperta responsio satisfecit,
transeamus ad tertiam quaestionem, qua ut respondeam
praecipis, quae in rebus humanis corporea, quaeue
incorporea sentienda sint. ad haec aliqua non pro sensus
mei praesumptione depromam, sed pro sanctorum opinione
seniorum, praesertim cum haec animum laedere non possint
et ad fidem nutrire possint et usque ad id, quo patri filius
Z efficia.bili l 3 quae] que Z, om. Canisim
4 et om. Z, add. Caniwtu conpellere Z dispicit Z ut
Canisius, et Z 5 conloquutus Canistus 7 penitoisse Z
uox tamen Hartdio suspecta uidetur, fortasse tantum scribendum est
8 mutata corr. Canisku, muta Z ledi Z 9 ledentia Z
10 ds Z, dicitur Canisius 11 predicatur Z sermones Z
15 questionem Z a uerbis ut reepondeam praecipis, quae tamen i.
uerso ordine in
Ego autem ne angelos quidem locales esse dubitauerim,
quos certum est nunc in caelestibus contineri, nunc per aeris
uacua ferri, nunc ad terrena dimitti, quos sermo diuinus
ascendentes et descendentes in patriarchae uisione
describit, qui utique si locales non essent et ubique essent,
adesse atque discedere ascensu descensuque non possent. ipse
beatissimus Gabriel, qui se ante deum adstare testatur,
cum caelorum dominum Mariae infundendum uisceribus nuntiaret
cumque sub dominicae [praeceptione ordinationis] oculis
genitricis adsisteret, sine dubio caelo deerat, maria non
A 2 coniungit uita Z Canisius separatur
B si ut] sicut MlZ b recepit Z1 Canmus, respicit Mb
4 illa ABCEFHSS 6 uastum] iustum Canisius fuit ante
illud insertt H cahos MRb 7 illud Z possit Z 9 nt]
quod Mb Canisius 11 anima gloriosi Ma 12 consurgit S,
surrexit Mb, eonscendit Z Canisiw 13 nec Mb 14 est om.
Z Canisius nunc in] nec in b 15 uacuum Z Canisitts
17 descripsit Mb, discribit B qui om. Z Canisius 18 discendere
Z discensoque Z possint MBSZ ipseque ABEF
HR Sch. 19 gabrihel
Vnus ergo deus incorporeus, quia et inconprehensibilis et
ubique diffusus: ex nullius enim facturae corporeae materia
<materia)le sumpsit exordium, et ideo coaeternus filius patri,
quia ex nullo opere conditus nullisque initiis circumscriptus
super omnia, quae figulo suo conprehoneibilia atque corporea
intra mundi corpus operatus est, incorporea maiestate diffunditur,
ex ingenito genitus id est ex patre, sed semper cum
patre his quae excitauit ex nihilo indiscreta sancti spiritus
societate dominatur.
Canisius, inuenietur Z 2 pro aere uidetur deo
exstare in Z 3 ex Z desaeuiet Hartelius, desaeuiret Canigius,
desatni et
Editionem libellorum mihi quos de animae statu condidi
reticendi cautus et loquendi pensus arbiter imperasti. fas fuit
memet doctissimi atque amantissimi uel peritiae cedere uel
credere amicitiae. sed ut tute egregie conpertum tenes, multi
hoc idem mihi et idem ipsi tecum magni admodum uiri
negotium dedere, quod egomet haud temere suscepissem, nisi
id spernere periculosius quam agere laboriosius iudicassem,
quamquam pro uirili parte meum quoque fuerit uel non
admonitum, prout posse subest, adserere ueritatem. scripsi
igitur pauca haec ueluti quaedam rationum semina, quae
studiosus quisque si non otiose capessat, ut ego arbitror,
ABCDEFHMRS
2 et obtimo super-ser. M* soli M 3 claudianus] salutem add.
Schottus 4 mihi
secundus post principium de mensura, numero et pondere
non otiose et, uti autumo non infructuose dissertat, ubi si
cognitor adsit intentus, sub adminiculo pietatis per differentium
creaturarum gradus ad usque nonnullam creatricis omnium
trinitatis si non iam felicitatem contemplandae, certe robustius
credendae perueniet firmitatem. posthinc totus usque ad metam
sui liber testibus utitur.
Tertius aliquantulum in sui primordio argumentatur, post
saucios ex aduersa acie palantes insequitur, demum uero nec
aspernatur pacem, nec conflictum metuit aduersantis ignoti.
En legisti, eruditissime uirorum, quod lectitabis: tu modo
faxis uti memineris non absque cura tui prodi oportere,
quod publicari iubes. neque ego de negotii pondere, sed de
actionis leuitate dubitauerim. proinde consilium tuum adserito
et defensitato: quoniam, si in his secus aliquid, ego conscriptionis
periclitabor, sed tu editionis. uale et uige bonis uiribus,
ueteris reparator eloquentiae.
CM disceptat p2 abi] nti Schottus siII S
3 differentiam b 6 felicitate CMb, felicitatis B contemplandi
Mb robustus B 6 credendi GMb post hanc
HS 8 primordia AB1HRS Sch., primordiis G 9 sautios
BS palentea iZ 10 adueraantis otn. G 11 lectitabus B,
ldctui dabis coni. Barthius 12 fasia B fazis uti] fac rienti
Mb prodire p 18 publicare ABCPDMF 15 conscriptioneeditione
b 16 periclitabero М, periclitauero b sed libri, om.
editores tuae ditionis
Magnum in genere humano, Solli Sidoni, frater amantissime,
multorum uitium est adrogans inperitia et peruicax in denfen-\'
dendis perperam praesumptis opinionibus pertinacia. nam
plerique mortalium aut per sensus corporis corporearum
rerum haustis imaginibus ueluti quibusdam rerum umbris
obtutu mentis inluduntur, aut tenellis adhuc infantiae quondam
suae persuasionibus in senectute puerascunt. si qua illis
dicendi copia est, neglectis rerum causis rationis animam
spernunt et uerborum corpora diligunt, cumque duplici ad
ueritatem ueniatur uia, ut aut praeiudicatae auctoritati creduli-.
tate subdamur aut ad scientiam ratiocinatione tendamus,
ABCDEFHMRS
5 soli MR solli aidoni] aollidiui A 7 perpere Mb opinio
monibus R 9 austls R rerum] uerarum coni. Barthius
10 obtatom DEFP sch. meatis om. Schottus mcmbranas se-
cutus, mente. eoni. Barthius inMvnt DEG tenendis com.
Barthius condam B 11 paereicuBt ABDFHMRS qui
ecilicet ante si qua, addit G 14 aatHll 8 preiudicata B2DEG
HM auctoritate
Prima opusculi facies de genito ingenitoque deo sublimissimae
quaestionis uix foribus oberrans non perincatholicam
praeferebat etsi longe inpari disputatione sententiam: ita
penes me ratiocinandi lenitatem grauis causa pensauit. ubi
legendi progressu reliquum lectionis acoessi, animaduerti quibusdam
circumlocutionibus id inpensius molientem opelli
ipsius auctorem, ut diuinitas passibilis crederetur. percontor
de nomine: nec responso nec scripto proditur. coepi, fateor.
talis equidem paginae stilum oppido ferre suspectum, et qu
AВHB iniquis ABC1DFH1S, iniquas M corsuum
M, quorum ELBS, quonam T 2 praesamentium DEFP 3 defendi
Gl in om. T Sch. quosdam om. R in qaosdam
offendi S cartolam R 4 stodioae S quia) qui Hartelius
5 pellecti
Ac mihi primum quaerere cordi est, quidnam rationis
exstiterit, ut tantas initurus causas deque tam sublimibus
locuturus sciri uitauerit. si bene conscius disputas, cur nomen
occultas? si agnosci metuis, cur opus prodis, ne dicam, cur
ista conscribis? an maiorum super hoc forsitan exempla sectaris?
sed uideo prophetas, euangelistas, apostolos, post etiam
authenticorum plurimos tractatores sua propriis uoluminibus
nomina praenotasse, alios etiam operum suorum propriis
uocabulis inchoasse principia, ut est illud: Petrus apostolus
Christi, et Paulus, nec non alii atque alii fundatores
ecclesiae atque eruditores: uidelicet praecauenda fore nouerant
apocryphorum uana uel noxia. sed ne sic quidem fallacium
temerariorum uitari figmenta potuerunt. hinc est quod pleraque
Pauli multorumque sanctorum uocabulis praenotata sanitas
catholicae nostrae non recipit, quia non lenocinio nominis
operis meritum pensat, sed auctorem sibi stili ueritate
AB\'DFHLRS 3 asperata G inter GB temptare
BLBS 5 hinc Mb, hic ren. et Sch. 6 sedule L
8 innante Mb 9 nequiquam AB1CE1GL, nec quiqaam S, nequicqwun
DE2FG2H (c in ras.) B, nequam B\'Mb tertius Harteliue,
tritus libri
Sed ad propositum reuertentes ipsa praefati operis uerba
uideamus: ad illum uidelicet cui talia destinat, quem perinde
atque se celatum studuit, sicait: quaeris a me quo modo
iuxta substantiam dei in epistula quadam dictum
sit, et hic, nec quae, nec cuius, nec ad quem, nec de quo
epistula foret indicatum uoluit. continuatque de deo: nil
sensit patientis sensu, sed sensit conpatientis
adfectu. subiungit istud nec philosophos ignorasse: quia,
inquit, in homine diuersae adfectiones, id est, iustitia,
misericordia, sanctitas res accidentes sunt
et ideo adfectus uocantur. deus uero his non passibiliter
adficitur.s o non passibiliter!s o adficitur! quo
CGMEb 2 occnlitur CGMb eundem BsH*LMSb
3 damnatum B*H*LMRSb occuli CGMb \' 4 formidet G
mirari nequeo] miror Mb 5 in] me R 6 inditium S 11 uideamus]
om. ABDFHLJRS, ponamus Schottus quem perinde atque
e
se] quemq secum Mb 12 scel//atum S celatum] libri cum PT,
esse add. Schottus 13 dictum] scriptum est apud Faustum 14 sit
om. libripraeter EGM. necqnp nec ABCDlEGM, neque nec FHRS,
L m
Ac mihi primum proprietas huius nominis maxime discutienda
est. adfectus nempe ab eo dicitur quod aliquid adficiat,
quidquid autem adficitur, patitur. pati uero non est nisi
passibilis creataeque substantiae, quae quoniam a summa.
essentia, quae deus est, ut exsisteret, uocata de nihilo est inter
illud, de quo facta, et illud, a quo facta est, media: ita
ABCH1R 2 quae ipee CGMb Sch. iustiam, 8
3 nomine G1 accidentiae-in deo quia om. M1, accidentiae om.
b sunt
Sed quid nunc ego de adfectu disseram eundemque inpassibilem
fore disputando conuincam, cum is ipse cui entradieimus,
haud dubie fassus sit crucifixo homini deum fuisse
conpassum ? quidnam, quaeso, istud est: non sensit patientis
sensu, sed sensit conpatientis adfectu ? quid
est sensit, quidue non sensit? aut quo modo passus est,
si non sensit? numquid si quispiam dicat: ambulat ille,
et ille coambulat, aut: loquitur ille, et ille conloquitur,
nonne et conloquentem loqui et coambulantem
ambulare significat? aut si quis aiat: mortuus ille est, et
ille commortuus, nonne utrumque mortuum fuisse confirmat?
nam qui commoritur, utique moritur. ergo et qui
conpatitur, utique patitur. passa est igitur, si conpassa
diuinitas, ergo fortassis et mortua, aut si istud etiam cogitatu
nefas est: non ergo passus est deus, igitur nec adfectus. ubi
est nunc conpatientis adfectus?
Post subicit, quid prophetico spiritu ueterum quique sanctorum
proterrendis coercendisque carnaliter humanitusque
sapientibus tropice prophetauerint, inquiens scriptum: domine,
ne in ira tua arguas me, et: iurauit dominus, nec
eum paenitebit. abhinc superius etiam per philosophos
accidentias deo non obicit et hic per prophetas etiam uitiorum
necessitates inponit, quia res, quae figuraliter accipiendae
sunt, nisi sollerter intro inspiciantur, non ad uiuificantem
spiritum peruenitur, sed in occidente littera remanetur.
B quem G 3 ant B, baut S 4 conpassum//
B . 5 conpatientis-sensit OWl. Mb 6 quiae C compassus.
G 8 ambalat S 10 aiat S, agat M, ait LRb, dicat G
11 confirmat] conprobatup ABDEFP 13 patimur M 14 et
fortasais editores at pro aut Schottus 18 proterendis M
(eorr. m
Intemerabilis ergo diuinitas haudquaquam recte adfici dicitur,
quia effectus est ab opifice, adfectus in opere. quando enim
deus quempiam temporaliter punit, aeterno consilio ille utique
patitur qui punitur. pateretur aliquid et deus, si uel temporaliter
cuiuspiam peccata cognosceret uel eundem ad exercendam
iustitiam iracundia commoueret. omne etenim temporaneum
mobile atque mutabile inmutabilis et stans sempiternitas
R procelse R 4 irasci] deus add.
G 6 quia H2LMb, om. S nentericns ABCDEFHS
8 profitemur B se om. libri praeter Mb et Sch. 9 ore p*
obserauerit ABHLPBST, obseraait G, obseruanerit CDEFM edt.
tores . reserarit
Risum tamen in isto conparationum ac prolocutionum
tuarum genere tenere uix possum. paulo prius adstruxeras
deum desinere esse uirtutem idcircoque mutari, nunc itidem
sententia flaccente declamas quod sicut lux nullam sentire
possit plagam uulneris, ita et auctor lucis nullam poenam
senserit passionis. ergo plagam lux sola sentit. numquidnam
2, 8 16 I Cor. 6, 12; 10, 23 M editorea iudicaliter S, iudicabitur
JB 2 omini M 3 praeditam AlB, predicta M 4 solum
A 6 illo GMb illa] tantum add. px neque Hartehus,
non coni. Schottus, quod Mb, \'quae rell. sola LS tempore]
monetur add. E, non monetur add. S istud B tnan. rec., istec
E, istaec editores 8 eandem ABCHRS inpugnari] inprobari
B 11 sentit G 12 nequaquam G 15 sed om. p
16 debent libri praeter B\'Mb et Sch. omnia non B 18 insto
B corporationum ABDlFl 19 astrueras B1, astruebus B man.
x
rec., astrueras G 20 idcirco quem ABCHlMBb, idcirco quia
coni. Barihim idoircoque] ttlc add. Mb itidem] id est B
21 nullam—lucis om. Ml
aut lux fortassis animata sit, ant quodlibet corpus inanimum
sentire potest, aut corpus est ullum, quod etsi uulnus non
sentit, uulnerari non possit? uulnerari igitur lux potest, etsi
sentire non potest, quia sicut nox inmissu luminis rumpitur,
ita lux tenebris uulneratur. unde iucundissimis Asclepiadeis
lusit poeta notissimus dicens:
absentemque diem lux agit aemula,
quam nox cum lacero uicta fugit peplo.
quid dicis, ut lux plagam non sentit, ita diuinitas uulnus
in passione non sensit? si ita est, uulnerari ergo potuit, etsi
sentire non potuit, unumque fuit insensibilitatis, aliud corruptibilitatis.
non enim pro incorruptibilitate non doluit, si uulnerari
potuit, quia lux et insensibilis est pariter et uulnerabilis.
uide ne forsitan iste sit quem nobis adprobandum rere alti
prolapsus erroris. tu dicis lucem corpoream homini
communem simul et pecori eatenus, ut deum non sentire
uulnus inflictum et quamlibet pulchrum corpus, corpus tamen
summo incorporeo non adsimilas, sed exaequas, et in tam
plectibili sententia non innocentiae tantum priuilegium tibi,
sed laudis adrogas et nos, quia similitudinem dei, ut eius
B est G inanimatam 8 4 xialnerare utroque
loco HR etsi] et
Nunc porro superest, ut quoniam Christus homo uerus
deus uerus ex duplici substantia una persona et deus homo
et homo deus est, idem gloriae dominus et non sit crucifixus
pro inuiolabili diuinitate et crucifixus sit in homine pro
unitate personae. itaque miro atque incogitabili modo passus
est [homo] deus, et non est passa diuinitas. cerne nunc igitur
in id tantum temet apostoli testimonium uindicasse, non ut
ex eodem robur sententia tua capesseret, sed ut scaeuae sententiae
prauitas non lateret. tu scilicet uelut stipulante tibi
per apostolum ueritate adfici diuinitatem dicis, sed apostolus
crucifixum gloriae dominum in ea sui parte cogit
intellegi, qua potuit crucifigi. tibi igitur, tibi admodum soli
haec relicta sententia est, ut intemerabilis atque inaestimata
diuinitas flagris caesa, clauis transfixa, lancea transfossa,
doloribus adfecta, morte consumpta sit, quia in uno eodemque
Christo credi renuis aliud subditum morti, aliud passioni.
sed premente ueritate uerba commutas inquiens, quod quibus
B deum p 2 quasi 8 4 cogitatione AIBDEF
HLPS, cognatione A7 5 corruptibilis
Aio ego: nullis adficitur diuina substantia, inquis tu: deus
non adficitur. redeamus in gratiam. pessumdetur e medio,
qui te fortassis ignarum, quod certe patet, incautum respergit
infamia. sed superadicis et apostolum dixisse pronuntias de
Christo iam in caelis posito: habemus talem pontificem,
qui possit conpati infirmitatibus nostris, et tamquam
nihil hic sit pertractandum discutiendumque, satisfecisse
te proposito gloriaris transiturus ad tertiam quaestionem.
igitur ut quam breuissime responsum referam, pontifex ille,
credo, est qui principaliter apud diuinitatem summae trinitatis
humani generis oblata sacrificat, peccata expiat, uota commendate
ipse ergo uerus sacerdos est, quia si filius dei secundum
id quod aequalis est patri, non tam preces fundit, quam
precantes exaudit, homo potius hic intellegendus est, quem
pontificem apostolus dicens nostrisque infirmitatibus conpati
pronuntians de ipso itidem dicit: Christus Iesus, qui
mortuus est, immo etiam qui et resurrexit, qui
est in dextera dei, qui etiam interpellat pronobis.
ille ergo pontifex conpatitur nobis, qui et interpellat pro
nobis. ille uero . qui interpellanti adnuit, ipsa trinitas non
haberet utique quem sibi interpellare necessarium foret, si
pati, aut adfici ullatenus posset. iamne intellegis aduersum
BC 5 aio] at ABDEFP efgo RT Sch,
diuina-adficitur om. M1 7 qui] quae coni. Barthius iDgratum
coni. Barthius patet] aut add. Schottus incautum) in quantum
M (corr. in marg.), incantum B, incautis b, incautus p 8 supra
dicis G 11 praetractandum mauult Barthius 14 est credo
S 15 scificat M, sanctificat b 16 quasi C, qui 22, si om.
MBb 18 qui B 22 in ad dexteram C, in dexteram R deitra
L 24 cui coni. Barthius non om. 0 25 habere CH1RS1
se ibi com. BartMus 26 posset GSS, possit rett. et editores
quoniam si quid huius modi, sicut supra diximus, in diuinis
uoluminibus inuenitur, ad unitatem personae referendum est,
quia sicut anima et corpus ex diuersa substantia unus est
homo, ita deus et homo ex diuersa substantia unus est Christus.
ac per hoc cum sit unus ex diuersa substantia, ipse se quodam
modo petit, ipse se quodam modo pro nobis exaudit.
innumera sunt quae super hoc dici promptissimum sit, sed
quoniam non inpendio emolienda sunt, quae per se labascunt;
in praesentiarum de his ista sufficiant.
Status nunc animae humanae, hoc est imaginis diuinae
uocatur in dubium. haec nempe est tertia illa quaestio, qua
iste necessarius meus discernendarum naturarum causas
ingressus spiritum uitae corpus esse pronuntiat adstruens se
super hoc praeiudicatae auctoritatis patrum scita proferre,
quos quidem non tam aliquid sibi perceptu mentis cognitum
definisse, quam quaedam opinatos fuisse commemorat. et quia
ipse, quantum loquitur, non tam probatae rationi aut intemerandae
auctoritati, sed humanae magis opinioni concessit, id
inpenso opere nititur, ut spreta auctoritate diuina, omissa
quoque ratione perspicua, clausis ut aiunt oculis sibimet
adsentiamur.
Quicumque de deo ueraciter ac pie sentiunt, nihil ab eo
falso suspectum Barthio patronicium C 3 innenietur
Mb perferendum ABlF, proferendum DP 4 unius
B 7 se] 5 M, unde est qui b quod admodo B utroque loco
9 demolienda coni. Schottus 10 his ont. Mb sufficient libri
praeter B2E2M, sul/ficient
Omne autem incorporeum corporeo et inlocale locali et
insecabile secabili et uiuens non uiuenti in naturae dignitate
praeponitur. enimuero creator omnipotentissimus idemque
B 3 potest CMb uellit BH,
nellet LS ut om. Sch. bonitas BC si nihil creasset
om. Ml 4 semiplena - Ii om. G est BDEFHLS Sch.
6 rerum] esse add. Mb, quod transponi iubet post uidetur Barthius
defuturum seruato esse p ros eflosculus M, ros et flosculus
b, rosa et flosculua Barlhiwi, fore fl. AВ1, forte fl. B man. ree., flore
fl. DEFP, rore fl. R existaret HB, ezisterent Barthius 7 defuturum
p in corpore C, corporea p 8 sed] ne add. O
potissimum] non add. MPb 9 oreari] creatori BB 12 ad R
18 incorporeum - inlocale scripsi, incorporene - inlocalis libri cum M
in capitulorum iftdice, qui hoc loco incorporeus—illocale illocali praebd
20 inlocalem
Sed dices mihi: si aliquod incorporeum creatum est,
aequiperat ergo creatorem. de uero homine, hoc est
de hominis anima quaerimus. non est haec aequalis deo, sed
similis: similis utique quantum incorporea incorporeo, inferior
quantum creata creatori, similis quantum intellectualis lux
luci intellegibili: quantum mutabilis creatura inmutabili creatori
dissimilis. aliud namque est ueritas, aliud imago ueritatis.
sed sicut rei corporeae nulla imago esse potest nisi corpus,
ita nequaquam imago incorporei inuenitur in corpore. nam
illic ubi de creatione hominis Moyses loquitur, sic ait: et
dixit deus: faciamus hominem ad imaginem et
similitudinem nostram. et fecit hominem ad imaginem
et similitudinem suam. ad imaginem dei
creauit eum, masculum et feminam. diuinae istud.
auctoritatis oraculum nec eloquio eludi potest nec argumento
falli nec uirtute uinci nec arte uitiari. si imago dei est
humana anima, incorporei uidelicet imago est, si incorporei
imago est, incorporea utique ipsa est. at si incorporea non
L 4 ne si G aliquod AB1CE1FR decnisse
p 5 cumsequens HR, csequens S ergo Mb, om.
rell. et Sch. 7 dicis libri praeter Mb et Seh. aliquid AJBD*
EFG Sch. 8 equiperat (aequiperat)
Sed subicis a nescio quibus, quorum tamen nominum nobis
notitiam subripis, sic doceri, ut alia dicant esse incorporea,
alia inuisibilia. tremendae scilicet peritiae tractatores, qui
usque ad hoc penetrauere secretum: si alia incorporea sunt,
alia inuisibilia, ergo incorporea non sunt inuisibilia. postponendum
est igitur incorporeum omni corporeo, quia dicit per
apostolum ueritas: quae uidentur, temporalia sunt,
quae autem non uidentur, aeterna sunt. uerum tu
creatricem creatamque substantiam ita discernis, ut alia sint
incorporea, alia inuisibilia. inuisibile igitur omne corporeum,
et incorporeum omne uisibile. istic egomet audeo sciscitari,
inuisibilisne sit deus anne uisibilis? si corporeum negas,
uisibilem non recusas. si inuisibilem dicis, corporeum confiteris.
secundum hanc ergo sententiam, quae tibi nobisque
sit procul, aeternus inuisibilis incorporeus deus aut
G sed] si G, sed si ABDEF 2 in corpore
G igitur] non add. R hanc periodum sic scribendam censet
Barthius: si imago dei est humana anima, incorporei est uidelicet
Igitur cum ex anima simus et corpore atque, ut corpus
animus esse non potest, sic animus corpus esse non possit,
animus qui sentit in corpore, etsi per uisibile sentit, inuisibiliter
sentit. aliud enim est uisus, aliud oculus, aliud aures,
aliud auditus, et nares aliud, aliud odoratus, et os aliud, aliud
gustus. nec hoc idem manus et tactus. igitur tactu calentia
frigentiaque discernimus, ipsum uero sensum tangendi non
tangimus. nec frigus illic namque nec calor est. et gustatu
dulcia atque amara sentimus, sed gustatum gustare non possumus.
nihil enim uel amarum in illo uel dulce est. naribus
odores accipimus, olfactum tamen olfactu non capimus, quia
nihil olet olfactus, et auribus uoces haurimus, sed cum nihil
sonet auditus, ipsum non audimus auditum. coloratas oculis
formas adspicimus et oculis quia coloratae formataeque sunt,
cernimus, sed uisum, quia nec coloratus nec formatus est,
non uidemus: iuge namque uideremus, si luceret uisus, et
audiremus semper, si sonaret auditus, et perpetuo odoraremur,
si fraglaret olfactus, et indefessim gustaremus, si saperet
gustatus, aeternumque tangeremus, si se ipsum tangeret tactus.
BR his AMb quaeue A 3 ratione Meditores
4 experta
Iam uero quaecumque corporis sensibus tangimus, ita ad
quosque eorum quaeque ex illis speciatim pertinent, ut in
ACHLMMS 2 possit ACHLBS
3 exsereret BCFB, exereret rell., exerceret b si se ipse] seseque
ipse Sch. 4 per om. A quo ex quod A* quod G
5 uisibile ACDFH1PBS1T Sch., uisibilem B inaiaibile] et add.
G corporeum BDFP incorporeum] est add.ACDEFH1M.
Bb Seh., est B et om.
Age nunc ut ad illud, propter quod ista tractauimus,
reuertamur: en uisus et lucem et alia per eandem corpora
contemplatur ac sentit. num quidnam sibi aliquid hinc usurpat
auditus? rursum meatus aurium sonos et formatas accipiunt
uoces. numquid hinc aliquid sibi uindicat uisus ? per antra
narium generis innumeri capimus odores, nihil certe de his
sentire ualet auditus. forte in saporum exploratione odoratui
communicat gustus, aut ad sentienda aspera uel lenia gustus
permittit aliquid tactus? ecce uox uisu sensu eminentiore non
cernitur, lux perinde non auditur, uox naribus certe non capitur,
gustu fraglantia non accipitur, sapor tantum in ore sentitur.
BDF, in E haec uerba add. man. a/nt. ita
marg. adnotans: "aliua codex" nataraliter] constat add. M man.
rec. in rnarg. et b adtractato M, attrectato M in marg. et b
2 sentire M, sentiri b 8 agfl/l 8, nigere G 4 iudicium
DlMb sic B 5 ezistimo p imo scripst eoQ. libr. II
cap. IIII, infimo uel faeci
Ecce habes omnigenum corpus ex omnibus elementis in
fabricam corporis humani aeternae illius musicae uix cogitabilibus
modis atque harmoniae ratione permixtum. elige nunc
ex quo corporum genere anima sit, si corpus est anima. quia
si non aut ex uno horum aut ex aliquibus aut ex omnibus
corporibus est anima, non est corpus. sed quid nunc faciam?
quo me uertam acutissimi et doctissimi disputatoris ingenio
et arte praeuentus? qui scilicet intellegens nullum corpus esse
posse, nisi aut principaliter ex nihilo creatum, sicut elementa
sunt corporum, aut ex his analogica ratione formatum, animam
corpus esse decernens maluit eandem ex uno principalium corporum
fictam quam ex omnibus fuisse conpositam. callido
uidelicet cautus ingenio noluit animae substantiam multorum
corporum congregare mixtura, ne ex hisdem contracta principiis
quibus corpus extrarium, si perinde diceretur potuisse
formari, eatenus uideretur posse dissolui. quapropter aerem
delegit, ex quo aut cui animam similem fore decernat adiciens
testimonium sui nescio cuius auctoris, cuius haec uerba sunt:
nonnullae sunt, inquit, spiritales naturae, ut angeli,
hoc et superius caput quaedam excidisse arbitratur Bar-
thius 5 humanae Mb, humanam coniecit uel potius omittendam
esse uocem ut glossema censet Barthius 7 sit anima
Iam superius patuit ignis elementum elemento aeris sicut
loco, ita etiam potentia praeeminere. quod euidenter ostendit
ignis iste terrenus, qui mobilitate uix conprehensibili uelut
in regionem suam sursum uersus naturali pondere rapitur.
DF 3 existimandae ABCEHLS, ezistimanda DF,
extimand9 B heccine EG, haecine ABC, hecine HLS haec
in emandantur R 4 eo] et BDEFP Sch. eo irtud om. G
igitur Gp* egimas G omissis Gb, ommisaia M, missis reD.
et Sch. 5 etsi B aut om. ABDEF 6 aeris AGB
7 sentiS S 8 ueniam deprecaturua erroris 3f, nec deprecatus errorem
reU. cum PT mei] M, om. rell. cum P, postponam T
sin nt est et scripsi cum A2, sint nt G, me nntes M, si nutee rell.
9 pro ratae scripsi, proparte G, properatae reU., probatae Bartelius,
pro speratae
Non inmerito animam localem putat et claustro corporis
confirmat includi qui eandem aeriam iudicat. alterutrum nunc
igitur eligas oportet: aut deteriorem uisu pecudis animam, si
aeriam, aut non aeriam, si praestantiorem. cernis quam facile
indoctae figmentum praesumptionis euanuit, praeterquam innumera
super hoc argumentari promptissimum est. nempe si
aeria est, ergo tenebrae illius corporei huius solis abscessus
et lux eius huius ipsius itidem solis aduentus est. falsumque
erit illud, quod euangelista pronuntiat dicens : eratluxuera,
quae inluminat omnem hominemuenientem inhunc
mundum, et illud quod propheta sub peccatorum persona
G 2 posset GS, possit rell. 8 maxime HR
4 ab aere] habere A 6 porsus S accidat FGI, accedat reU.
cum PT 7 praespicna (prespicua)
Illud iam quale est, quod in ipso disputationis tuae principio
admonendum credidisti esse lectorem, ut ad subtiliora
illa cogitanda animum praeparet? a summis ad ima, ab incorporeis
ad corporea rationalem nostrum conaris abducere et
quasi docens nos ad subtilia mentis oculum praeparare paulo
post adicis et dicis: quidquid creatum est, materiam
uideri, quam corpoream esse decernis. si adhuc creatura
materia est, nondum ergo homo formatus est, quia dicitur deo:
qui creasti hominem ex materia informi. formarum
autem siue minus siue amplius pro qualitate uel genere speciosarum
plenus est mundus, materia uero informis est mundusque
formatus, non est ergo creatura materia.
add. p* 2 ortus est 8 istic b, isti et
- Barthius hune] et add. Barthius corpore cum B 3 niderunt
Ubri praeter GQ et editores 6 aut si habeat Mb
uera LS 7 aeriimi] animum add. Barthius 12 IIleetorem B
13 illa om. libri praeter M et Sch. praepararet G Seh. prseparetj
et nunc add. Sch. 14 adducere AD 15 ad om. AB
DEFR 16 et] ac
Post haec argumentaris ac dicis, idcirco incorporeum
creatum nil esse, quia quidquid factori s.uo conprehensibile
sit incorporeum esse non. possitsub
hac ergo ratione ipse sibi deus ignotus es.t: qui si idcirco
incorporeum nihil creauit, ne aliquid creatum notitiam creatoris
excederet, cum uel corporeum uel incorporeum nihil
nisi praecedente scientia creantis exstiterit, uidelicet quia nihil
nesciens fecit, se ipsum ergo prae omnibus nescit, qui incorporaliter
antecellit omnem substantiam quam creauit, ac per
hoc maior se ipso est, qui sui capax non est. quod quia dici
ratione non sinitur, consequens est, ut ideo incorporeum quippiam
non creauerit, ne sibi creatum aliquid inconprehensibile
esse possit, cum ipse summus incorporeus sibi ignotus esse
non possit. uide quam paruo negotio ueritatis calor frigentium
uerborum pruinas liquefaciat. et cum discernere nequeas a
creato materiam, ab informi formatum, ab aere spiritum, sic
imaginem dei pronuntias tamquam potissimorum scitus, qui
minimorum probaris ignarus. iam nunc testimoniorum uel
maxime penuria coactus de quodam opere sancti Hieronymi
capitulum quoddam, quod quidem te constat non intellexisse,
subiungis, quo ait: globos siderum corporatos esse
spiritus arbitrantur. omnem qui arbitratur dubitare non
dubium est. beatum uero Hieronymum de spiritibus corporatis
ABDEF 5 nil Mh Sch., nihil rell. 8 nec p*
I
11 sed Mb qua M, quia b incorporabiliter BE*FGPT Sch.,
incomparabiliter » 15 non om. Mb 16 esse] non add, C
19 ric Mb, in rell. et Sch. 20 iscitas BFB, inscitus 12, inscitK
E, acitor Mb 21 minorum B Seh, probaberis AGlLM
SJb, probaueris
Istud ego tamen philosophos reperio dicere, qui nonnullis
disputationibus adstruunt et ipsos lunae uel solis globos incorporeis
uidelicet spiritibus sub diuina quadam mente uegetari.
sed oportet agnoscas hoc idem testimonium non solum pro
sententia tua contra nos nihil, sed aduersus eandem pro nobis
ualere plurimum. quod eo tibi accidit, quia philosophicam
non intellegendo sententiam illud pro tua uidelicet parte
posuisti, quod probe intellectum non nisi nostris tantum possit
partibus suffragari. si enim corporeos spiritus esse dixissent,
CG 2 cum om. A eiusdem quoque scripsi, eiusdem
qu5 LS, eodemque 1Jl, eodem quoque b, eisdem quoque D, eiusdemque
rell., eidem quoque Sch., eodem ne quoque uel eodem neque mauult
Hartelius 3 sequare
Sequitur, et adiungit: si angeli, inquit, caelestia
etiam corpora ad conparationem dei inmunda esse
dicuntur, quid putas homo aestimandus est? quantum
uideo, uiolentissimus disputator nec istud intellegit. angelos
enim unius credit esse substantiae, ut melius de sideribus
sentiat, quae corporatos spiritus iudicat. nam quid hic aliud
uir doctus Hieronymus dixisse censebitur, nisi angelorum corpora
habilitate sui atque potentia humanis longe praestare
corporibus? pariter cum dixit: si angeli, etadiecit: caelestia
etiam corpora, duo quaedam intellegi uoluit, angelos
et caelestia corpora, quia cum angeli spiritus corporati sint,
Mb 2 totius p* 8 corporeus B 4 spiritns]
esse add. S2p2 5 corporeos] concorporeos ABF1GHLPS, concorporeus
B, incorporeos D non corporatos, sed corporeos E1
6 quo C .7 qui A 9 uiuiflcato B quodsi B
10 philosophica me BF, philosophicam e AJDE 11 sententia AB
FIBS 13
Nunc ergo si humanum corpus, terrenum scilicet atque
moribundum, in id gloriae transformabitur, ut fiat de carnali
spiritale secundum apostolum, qui ait: seminatur corpus
animale, resurget corpus spiritale, et anima humana
sic nunc spiritalis est, ut tamen corpus sit, ergo humana
caro transferetur in animae dignitatem, cum facta fuerit corpus
spiritale, et anima quae corpori iuste dominata, quae
domino pie iusteque famulata est, quae deum fideliter credidit
aut fortassis et sciuit, exaequata sibi carne sua ipsa quoque
nihil pro substantiae qualitate promouebitur. et ubi est illud,
non qui oculum carnis, sed qui oculum cordis mundauerit,
deum uidebit? nam beati Mundo corde, quon-
\' iam ipsi deum uidebunt. ergo forsan beatificabitur corpus
pro modo suo et anima itidem pro modo suo. illud inmutabitur,
ut spiritui per omnia ad nutum seruiat, cui contumax saepe restitit,
et haec inmutabitur, ut deum uideat, quem flagrantia castae
caritatis inhiauit. et quoniam apostolus spiritum, animam
corpusque discreuit inquiens: ut integer spiritus uester
et anima et corpus, quia post resurrectionem non animaliter
uiuendum est, scilicet ubi non edendum uel bibendum,
ubi non dormiendum neque coeundum est, transibit totum animale
corpus in spiritale corpus, quia et anima tota transibit
in spiritum, et erit totum spiritale corpus propter
om. p* 4 id gloriae] gloriam Mb carnale
MBb 6 reaurgit CH1MS1 8 transferetur Mb, transfertur
reU. et Sch. facta G 10 insteque Mb, om. rell. et Sch.
11 et] se add. Barthim coaeqaata b ex glossa in M superteripta
15 forsitan libri
Valde autem stupeo quo modo quispiam christianus doctoris
praesertim loco definiat cuilibet pulchro, cuilibet sublimi corpori,
corpori tamen contemplabilem deum fore et uniuersalem
uideri localiter posse, cum deum uidere hoc sit intellegere.
intellectum uero localem non esse uel intellegendo cognoscimus,
quia si intellectus localis est, locale erit et quod intellegitur.
nihil enim locale est, quod non et ipsum locus est.
at si intellectus localis et in hoc deus, quia hoc intellegitur
deus, ergo localis est deus. quod quia repugnat, intellegere
nos oportet, constare hominem ex corporeo et incorporeo, utroque
in melius reformando, constare angelum et corpore et
spiritu praecipua inter creaturas dignitate formato. spiritus
illi namque est omni spiritu creato potentior, corpus illi de
potissimo omnium elemento sublimius secundum illud propheticum,
ubi angelica substantia duplex sine dubitatione perhibetur,
quo dictum est: qui facit angelos suos spiritus
et ministros suos ignem urentem. ignem uero non
esse spiritum et spiritum perinde ignem non esse manifestum
est, quia non istic allegorice aliquid accipiendum est, sicut
illud ubi ait dominus: ignem ueni mittere in terram,
cum de sancto spiritu diceret. non enim credi fas est animas
humanas ad amorem diuinum participatione angelici spiritus
inflammari, quia eodem dono bonus est homo, quo bonus est
AB 8 quod si b, quasi BGl 9 quod nonest
om. C 10 hoc] idS p hoc G 13 camstare R et corpore]
ex corpore D* Sch. 15 ille ABDEF Sch. spiritui
AB*CHLS ille AB, illud DEF Sch. de om. Galland.
16 omnium om. S elementorum Mb sublime ex sublimis R
17 phibetnr C 18 quod CBMR 21 ista S, ista ABDGaHL,
ista F alligorice R aliquid om. BDFp* 23 fas est credi
8 24 partitipatione S 25 dono] bono E quia A
eadem uoluntate, eodem scilicet spiritu cupiunt, ambo hoc
idem incorporea capacitate percipiunt, et fit homo, angelus et
deus unus spiritus iuxta apostolum dicentem: qui adhaeret
domino, unus spiritus est. non autem uideo quo pacto
corpus incorporeo contemperari queat, ut unus spiritus iure
dicatur. si enim corpus est anima, inmutabitur ergo corporeum,
ut esse cum incorporeo unum possit, atque ita ad
illam rationem necessario reditur, qua. incorporeum aliquid
creari potuisse dicitur. nam si potest aliquid ex corporeo
incorporeum fieri, potuit et ex nihilo creari, nisi forte dicitur
incommutabilis deus ueluti corporascere, ut unum possit esse cum
corpore. sed hoc perditorum quorumpiam fides habeat, quia
si ut angelo uel homini adhaerere deo bonum est, non ad
creaturam deteriorabitur creator incommutabilis, sed ad creatorem
mutabilis creatura proficiet, unde in euangelio dominus
dicit: pater, sint isti in nobis unum, sicut et nos
sumus unum.
Nec uero credi licet quorumque coniunctionem corporum
unitatem trinitatis imitari aut eidem inconfusibiliter posse misceri.
patet enim liquido quodlibet unum corpus paris corporis
Mb, bono rell. 2 eandem ARl capiunt p\'ł
5 deo editores 7 si enim] sin p* corporeum] in incorporeum
G 9 quia CGMB, quod b aliquid Mb, om. rell. et Sch.
11 inoorporeo B1H1 at om. Mb 12 incommntabilis PT
Sch. uelnti] ! add. G, nolnit A 13 quasi B 14 donum
coni. Barthius 15 inmntabilis Mb 16 proficiat H
ItS1 ennangTo
Habent, inquis, animae secundum se corpus quo
subsistunt, licet multum et inconparabiliter tenuius
quam nostra sunt corpora. accipiatur ita, si ita est.
illud respondeas uelim, quia est iste qui dicit: habet anima
corpus inconparabiliter tenuius, quam nostra sunt
corpora? si animae uerba ista sunt, quod corpus esse suum
dicit, quod ipsa est, aut istud quod sentificat uegetatque carnale ?
ipsa enim dicit anima: tenuius est corpus animae, quam
corpus meum. quod est corpus quod suum dicat anima, nisi
illud quod ipsa est, si corpus est anima? aut igitur anima
corpus est nec recte corpus istud carneum suum dicit, quia
potius illud est suum quod ipsa est, aut si istud corpus
ABD F2 PT, perfecte (E\') sapientiae E sapiente// B ne B omnismodis M, omnibus modis b utroque
loco 2
Ac primum quaeso respondeas, ipsa anima quo in loco sit
corporis: in toto est an in parte ? si in parte est, quem ad modum
uniuersum ubique corpus mouet atque sentificat? si in toto
est, quo modo intra solius pectoris officinam cogitationes suas
fingit et motus exercet? an forsitan non solum in pectore
est, sed etiam in capite, nec in capite tantum, sed in planta
JB, post omisso hinc Mb 2 consultorio BDEF,
consultatori G 4 cuius modi b 5 ita om. Galland. subsequentibus
legitur apud Faustum demonstrabitur Faustus
6 hac S status BS Sch. 8 quantitate JS* hsud dubie
Tres ergo esse motus, stabilem, inlocalem localemque iam
notum est. stabilis motus dei est, inlocalis animae, localis
corporis. stabilis motus est quod deus creaturam non semper
fecit, sed tamen eandem non noua uoluntate tunc creare uoluit
cum creauit, quia semper tunc uoluit creare cum fecit. tunc
temporis significatio est, semper non ad tempus pertinet.
tunc ergo istud ad principium temporis pertinet, non ad tempus,
quia temporaneum motum stabilitas sempiternae uoluntatis
includit, ac per hoc semper tunc uelle stabilis motus
est. hic oportet accipias nihil moueri posse nisi ab inmoto,
atque ut id doceamus exemplo, digitum certe nisi stante manu
ABD2EF utroque, B priore loco 3 perdit
Mb, perdidit rell. d Sch. 6 mnltimodo 8, mnltimodo C
sectione// B comminui] dioidi ABDEFPp* 10 qd mouetur
localiter 8 14 motos esse editores inloeabilem 8 que
iam - est om. G 16 quo p 17 sed Mb, et reH. et Sch.
tum Mb 18 tunc semper B tum p1 creare uolnit ABD
EFp1 19 significatio est temporis
Atque ut hoc ipsum, si quo modo queam, uerbis planum
faciam, adtentiorem mihi lectorem opus est. ecce ad aliquid
scribendum uel fabrefaciendum ut manus moueatur animae
nutus intenditur. anima conspicatur incorporeas inlocaliter
formas, quibus indissociabiliter iuncta siue superiecta subie*
ctis sine subiecta superiectis et membrum tota monet et
formarum ueritatem tota conspicit et totum praeter hoc corpus
ubique tota sentificat. cum ergo, ut dictum est, aeternis
illis hisdemque semper formis intenta ad exempla earundem
formarum tetragonum siue hexagonum uel rotundum corporeum
add. G
humeri// B 3 illud B 4 cum » in marg. GHMRS, om. rell.
et Sch. totum
Sed forsitan diois: illa pars animae, quae in scribentis
digitis est mouetur, et reliqua non mouetur. hoc illi
porro contendunt qui animam partilem putant, quamquam
indissociabili consequentia, si corporea foret, partilis
foret, quia et partile quod corporeum et corporeum omne
quod partile. inquiramus igitur disicine in partes animus
queat, ut moueri parte sui pro corporis parte possit necne
ABCHS, moliuntur B . alionum mentem] aliorum
sumentem B, alio rursum mentem DElFP, aliudl rursum cogitans
mente alio Mb, quod si tenere uis, scribendum erit: aliud rureum
cogitans alio mentem mentG S 2 pute G 3 cogitat AB
FlHLRS nomen pauli 8 4
Igitur si inlocalitas animae uel aliquatenus adparuit, cum
nondum de principali, hoc est de rationali nostro disputauerim,
inin quoquo utiqueutique incorporalitasincorporalitas atqueatque inlocalitasinlocalitas clariusclarius |adparuit :
BCHB1 2 adoratur C 3 saporis B\' 4 lenia
quaeque Mb, leoaqae HS, leniaque reU. et Sch., lenia quaeque p\'
7 toto] tota CDJEF 9 accepit B corporis] formae add. B
10 totum ABCHB 11 fraglantias DEF\'M&. flagrantias rell.,
fragrantias editores 13 digiti Mb, cf. pag. 73, 6, digito rell.
16 se om. Sch. 17 sentificat BDF ergo om. S accitare
B 18 III/suadebis (erat uel in rasura) B 19 hominibus
CG 28 aliquatinuS S 24 de ante principali om. Mb
ubi localitas non est, quantitas esse non possit, quia sibi ita
mutuo haec eadem nexa sunt, ut aut utrumque in aliquo esse
possit aut neutrum. ex illis Aristotelicis categoriis nulli
prorsus subiacet essentia diuina, rursus anima humana non
omnibus subiacet, porro corpus quodlibet subiacet omnibus.
nam de deo non dicimus qualis est, quia non potest conparari
quasi ad aliud, ut dicatur: talis est. nec dicimus quantus
est, quia non mole magnus est, nec quid habet, quia nihil
non habet, nec quo modo est, quia ipse modus est, nec habitum
eius inquirimus, quia continet omnia, nec locum, quia
non nisi corpus in loco est, nec tempus, quia sempiternitas
est, nec actum, quoniam quietus agit, nec passionem, quia
non patitur. iam decima, immo prima est ipsa substantia,
de qua haec praedicamenta texuntur.
Humana uero anima sicut quantitatem non recipit, ita
subiacet qualitati. nam si de quopiam quale sit corpus eius
inquirimus, sic uidelicet qualitas corporis indicatur: flauus est
ille, coloratus est, pallet ille uel niger est. sin uero de anima
consulamus, ita nobis qualitas eius ostenditur: superba est,
humilis est, iracunda, tranquilla est, ualde meminit aut celeriter
obliuiscitur. quantitas itidem corporis si quaeratur, iure
1 ne Mb quantitatis B, quantitate 8 quamlibet] licet
et p\', licet PT Sck. in notis 3 adnexa JBarthhu esse] non
add. A 4 catagoriis B 6 quodlibet corpus 8 8 nec] non
ABDEF 11 quia continet omnia om. B 14 decimam R1 .
17 recipiat] quantitatem non cutn ABB add. 14, qui praeterea adicit
claudiani capituli initium a uoee demutn lin. 23 quantitas sumit M
18 ista M 19 si Mb, om. G, sicut rell. 21 coloratns scripsi,
ocolatns libri et Sch., aquilas Barthius pallidus II 28 est post
u
tranquilla om. b 24 quantas S quantitatisit idem B itidem]
siquidem Mb corpns B*
latus est duobus itidem pedibus, habet in crasso tantundem.
num quantitas animae istis signatur indieiis, aut in illa longum
uel latum uel spissum aliquid inuenitur? quod si ita
est, tanto quisque maioris erit animae, quanto corporis corporis,
nec umquam perexigui corporis hominem magnanimem
uere diceremus, cum ingentis corpulentiae pusillanimes plerumque
dicamus. sicut dicimus magnanimus Moyses\', cum rubri
maris uias intrepidus ductor intrauit, et populi animi populus),
qui hoc ipsum facillimum factum fore deo promittente non
credidit. ecce populi totius animo unius hominis animum sine
ambiguitate maiorem uidelicet uirtute, non mole, quoniam si
mole, maior moles esset uel duarum animarum quam unius,
non dico multarum. est ergo in anima qualitas, sed quantitas
non est, quoniam quod adfectuum mutabilitati subiacet qualitatem
recipit, quod uero non habet molem, non habet quantitatem.
hinc est quod emoriens omne corpus animatum non
amittit animam, sed dimittit, quia non egreditur quod non
includitur, nec amittitur quod non tenetur. si enim tenetur,
non amittitur, et si non amitteretur, non moreretur, unde non
poetice, sed philosophice Papinius ait:s
R 3 nam Mb, iam Barthius animae)
DOtI add. Mb 4 nisi Barthius 5 erit; eet HS capacior
erit Mb 6 perexigaa AB magnanimom Gp 7 corpulentae
B, copnlentiae S pnsillanmos libri practer Mbet Schottum
8 magnanimuB b, magnianimus M, magnas animus reU. cum PT
moyses Mb Sch., moysei CHRS, moysi rell. cum PT 9 populos
ABCBMl 10 factam FIGBMBSb, quod defendit diam Schot-
tw in notis, factu reU. factum] esse add. ABDEFHBS
II
fore om. DEF 10 pmittente Mb 11 tocius GM animo
8 animo S 12 maiorem] dicimus add. Sch. 13 molis
ABCG1H1MRb esset om. libri praeter Mb et Sch. 15 quodj
si BDEF mntabilitate AB 17 demoriens (ri in rasura) B
19 teneretnr G 20 dimittitnr-dimitteretnr p* non amittitnramitteretur
om. G uerba et si non-moreretur ut spuria exturbanda
olim censuit Barthius, postea et si amitteretnr. moreretur
Vnde non absque uero dicitur in memoria esse hominis
pecudisque confinium. nam et nidos ciconiae atque hirundines
post annum reuisunt, et equi stabula repetunt, et canes domi- \'
nos recognoscunt. sed quoniam animae belluarum etsi imagines
locorum naturaliter retinent, ipsius tamen substantiae
suae scientiam non habent, in recordatione corporalium rerum,
quas per corporis sensus hauserunt, necessario remanent et
ratiocinandi non habentes oculum, non dicam supra se aliquid,
sed se ipsas uidere non possunt. gratias ergo, si non quantas
debet, at quantas potest, creatori suo totus homo referat, qui
illi ineffabilis benignitatis largitate essentiam cum lapidibus,
uitam seminalem cum herbis et arboribus, uitam sensualem
B 3 mage G 5 gradiatimqae E 6 cmnfit
DB, conficitur Mb, constat p\' 7 uerba inde a quamlibet cum
sequenti capite coniuncta leguntur in Mb 12
Adspice nunc ad conficiendam hanc ipsam arboris uitam
omnium elementorum particulatim semina conuenisse. est illi
uidelicet terra in crassitudine, aqua in humore, aer in progressione,
ignis in germine. si autem de aere est anima aut
aeri similis, ut tu pronuntias, ergo arborem non negabis
animatam, quia perspicuum est aeri similem illi inesse naturam.
inferiora nempe rato rerum ordine a superioribus adficiuntur:
transacto scilicet frigore brumali per conuersionem
caeli recursu siderum calor superne ueniens aerem sibi et
loco et natura proximum prius adficit. qui quoniam tanto
gradu igni cedit, quanto ipse aquis eminet, per radices arborum
uel quorumpiam germinum de terrae intimis aquas adtrahit
eo quod ignis elementum omnia naturaliter rapiens tepefactum
aerem ad se cogit, perque arboris medullam sicut ipse haurit
E in marg.: alins codex *beluaram quoque et
adnotat 3 corpoream GR 4 utnunnam G 5 foraitan
Jibri praeter CGM et Sch. aliquibos om. Mbt aliquas G
7 sentiret S 9 ossnum HB, ossum Mb, ossù S, ossium rett. et
editores 10 agnoacimnt
Hic si causalium rationum secreta rimare, animaduertas licet
GM, fistucam BOHIR, festucam rell. hninsce modi
Gp 4 snrsns nerao ABDE (in marg.: aliae codex sursum uersus\')
FP 6 angnstiiB G tubulorum E in marg. alius codex adm
deng, tabnlorum G, tu/lbarum D, tubarum E in contextu, tuborura
rell. et Sch., tumorum Barthius 6 metos D ui] aut p
labrorum C, labro DEFP Seh. putem Mb 7 probabitur R
8 ezistit A continentiam ACR1p 9 nuto S qui ABCF1
GHLSS1 19 moderat\'
Est ergo in pecude corruptibile corpus et mortalis anima,
quae uitam corporis nec anticipat nec posticipat. uides ergo.
uitae seminali, quam in herbis arbustisque repperimus, in corpore
pecudis per adpetitus animae sensum motumque tribui,
Mb, mox his Barthwe, terrae fixis G 2 aliquid
B diligamus ABH1R2, delegamua LR2S, eligamas G
4 eiasdemqae EG, eiusdem rill. et Sch., et eiusdem b oapaciiatis
G, capacitatem HLRS ammodom ABCFWMR, modum G Sch.,
modi b molem Mb, mole rdl. et SeA. mettimar LB\', metitar
D, mittimur BCH1R1, mittimus M 5 aolamas Mb
isoiso B 8 granam tritici M, grani tritici b 9 calamOltipularam
B 10 stimalaram C hispida] spida OMB, spicola b
U indefessim Barthius coll. pag. 46, 7, indefessis libri et editores
12 cauaahb; M, caasalibet b, causaliter Barthius posita secretim
com. Barthius 14 ostendere BCHlR 15 incorpoream H*
Sp* 17 inoolomi
Non se nunc aliqua ueluti corpuscula oculis mentis obiectent,
ut animas positis corporibus quaedam loca aeris aut
cuiuslibet elementi occupare credamus. intellectum tuum, si
potes, intellege, cui soli cum angelo haec uidere concessum
est. num quippiam in intellectu tuo longum, latum aut altum
uides? num splendor ullius corporeae lucis ibi rutilat P num
aliquis cantilenae modificatus et per tempus fluens canor illic
insonat aut euanescentis fraglantiae suauitas halat aut aliquid
istic corpulentum sapit aut aliquid molle uel durum
localiter tangit? uisus illius clarescit prudentia, tenebrescit
insipientia. auditus illius fallacia offenditur, ueritate mulcetur.
inlocaliter illi fraglat aequitas, foetet iniquitas, uanitate tabescit,
uirtute pinguescit. miser est contubernio stultitiae,
B 3 uicaei C . 4 dissidere
BarthUu, dissidens M superscr. maft. rec. et b, dissidentem libri et
Sch. 6 diasederit scripsi, desiderit Mb, discinerit rell. et Sch.,
desierit p 6 recorrentibne B 8 tamen om. 81 9 monetur
Mb 10 mentes AВF1H1B 11 animus B corporibus politis
B 13 potest CS\' solo HS ncessum A 14 in
om. S 15 illias p 16 aliqui CHLBS, aliquid Mb fruena
Mb candor L 17 fraglantiae DEFMS*, flagrantiae rtlL,
fragrantiae editores alat MBb, halatur AВDE1FGP 18 ista
ABDE1F Sch. in notis, stio M corpulentia BDEF Sch. in notis,
corpulentium Ã, corpolentum B mole B 19 tangit Mb,
tangitur reU. et Sch. prudentia] sapientia Cp* 20 offunditur
LS unitatem B mulcitnr CHLBS 21 illic M editoret
fraglat DEFM, flagrat rell.
uidet et totum quod inspicit uidet, quodlibet autem corpus
nec totum uidetur nec totum uidet. totus auditus est, quia
totum quod audit totus audit, corpus autem nihil totum audit.
et totus odoratur, gustat ac tangit, cum huius modi
unitas et potentia in corpore esse non possit. hoc autem idcirco
illi suapte natura est, quia ibi hoc est uidere quod audire,
hoc audire quod olfacere, hoc olfacere quod gustare, hoc gustare
quod tangere. sed occurrunt animae phantasiae corporum,
quibus per sensus corporis adfecta non locis, sed fallaciis circumscribitur,
et quia illorum tantum meminit, quorum species
per corpus accepit, nihil esse credit quidquid tale non fuerit,
nec suspirare potest illi patriae, de qua in hanc peregrinationem
merito praecipitata est, cum peregrinari se nesciat.
peregrinam se uero in corpore scire non poterit, si corpus
esse se credit, unde uir ille, quem sui iam substantia non
latebat, sicait: cum sumus in corpore, peregrinamur
a domino. audemus autem et bonam uoluntatem
habemus magis peregrinari a corpore et praesentes
esse ad dominum. quid, quaeso, dici clarius potest?,
omnia corpora siue crassa uel grauia, ut est aqua uel terra,
siue tenuia et lenia, ut est ignis et aer, siue illa quae ex his
confiunt seminaliter coeuntibus corporis nomine includi non
ambigitur. quidquid autem qualelibet corpus est, dici potest
leuius corpus, tenuius corpus, habilius corpus, sublimius corpus,
clarius corpus, non tamen potest dici nisi corpus. apostolus
AB 3 nec totum nidet add. Ax in marg. 5 cum
0
hiuus modi] cnins m G 6 nanitas BH1 7 suaapte BGHLM
RS1 natur?
Subicias his fortassis ac dicas: quo modo hic tan tum
peregrinari dicitur anima eo quod sit in corpore?
si resurrectionem probe credimus, in illa quoque
aeterna patria non sine corporibus futuri simus.
hic respondeas uelim, utrumnam idcirco nunc anima peregrina
dicatur, quia in corpore, an quia in tali sit corpore? istud
nempe corpus, ut supra memoraui, adgrauat animam non
illo utique pondere quod pendi potest, quia si illo, eo quisque
uiribus plus ualebit, quo magis corpus inedia uel aegritudo
M editores peregrinemur A 3 animum p
undem p esse corpus B 6 sine inse S se ipsam Sch.
8 nec R 10 anima] est add. Barthius anime B 13 peregrinetur
acripsi, peregrinatur M cum ABBS 15 his om. ABD
EF, hic
Quae cum ita sint, peregrinatur anima in corpore, cuius
corruptione, debilitate atque indigentia a patria, hoc est a
deo separatur. puto autem substantiam, cuius peregrinatio
locale est atque corporeum et cuius patria incorporeum et
inlocale, non ueraciter dici uel corpoream uel localem. in
illo autem peregrinatio non erit, cuius nullo adpetitu prolicietur,
nullo renisu occupabitur, nullo pondere praepedietur.
patet, ut arbitror, animam non in omni corpore, sed in carnali
tantum corpore peregrinari, quia carnale corpus obuiat
et spiritale proximat incorporeis. ergo, ut aliquando de nostra
tantum, sicut praelocuti sumus, substantia disseramus, quis
potest memoriae solius abyssos intueri et antra penetrare ? in
BDEFR 2 locabilem libri praeter GMb et Schot-
tum 4 si om. ABH est enim S 5 non ante esse om.
G laoaliter
Sed dicis mihi: non mundum memoria conplecteris,
sed figuram mundi. uel ex hoc intellege animam non
esse corpoream, quia uides eandem nec corporalia corporaliter
posse conspicere. huic ergo superpositus est non loco, sed ui
ac potentia oculus quidam, qui siue spiritus siue mens siue
intellectus unum atque idem est, etsi diuerso nomine dicitur.
ergo quod est lapis ad inanimum uiuens, hoc inanimum uiuens
ad animatum uiuens, et quod est inanimum uiuens ad
Barthius calorum R 4 nuntiate R 6 rethorica
BS 7 astrologia ABDEF, astrologicam R bae DG,
he F, haec rell. et edttores, quae nomine plur. femin. forma nescio an
retinenda sit omnes
Sed subiungis ac dicis: aliud est animae status,
aliud is qui de anima nascitur cogitationis adfectus.
quam ob rem aut hoc potius aestimandum
est, quod si quando sibi aliquid imaginatur, magiscum
suis intra semet ipsam motibus occupetur,
et si quid aliud est, quod adspicere uidetur, magis
ei in recordationis speculo describatur. istud naturam
tu putas eius esse, non poenam, idcircoque anima tua
in recognitione sui fallitur, quia sibi aduersantia pro se amplectitur
et per sensus corporis fallaciarum adfecta. ludibriis
eotenus inplicatur errore, ut tamquam absens sibi se quaerat,
cum ipsa sit quaerens se. non enim illud est anima quod
q guaeritur, sed quo quaeritur: quidquid enim quaerit, extra se
est, nec quaerere illi opus est, nisi quod secum non est. ipsa
autem secum est, quia sine se nihil est, quaerere se ergo
non debuit, quae sine se esse non potuit. quapropter cum
se non sine se quaerit, necessario in aliud incurrit, quia non
potest se inuenire sine se. haec est illa inlusio, quam qui
intellegit dolet ac dolens gemit et cum propheta plangit ac
dicit: tota die contristatus ingredior, quoniam anima
mea conpleta est inlusionibus. sed istius modi
M in capitvlorum indice cum ABBS 3 cum —
anima] sed utrumque uita est et anima M in capit. indice, sed utrumque
una est anima ABJRS 5 his CHlB 6 haud Mb
8 ipsum ABDFGHB Sch. 9 magis uidetur G 10 ei] et G
discribatur HlB 11 idcirco quae R, idcirco quia S, idcirco p
I
12 recognatione S,\' recordatione G 14 eatenus DEF*p 16 quo
quaeritur] quod quaerit PT Sch. quic quaerit A, quid quaerit
B, quod quaerit DEF 17 nec] non p1 19 quae] quia Sch.
sc om. A 20 incurrat HLBS Sch. 21 se innenire] in se uenire
Mb 23 ingrediebar Sch
reuentilare ac proferre posset, nisi easdem a formis corporum
per corporeos sensus hausisset, siue enim eadem quae
per corpus adtraxit sibimet imaginatur siue ex his quae.uidit
illa quae non uidit coniectat atque confingit, certum tamen
est imaginari illam intra quendam uentrem memoriae nequaquam
posse nisi ea, quae per corpus accepit. et haec illi non
naturalia, sed poenalia sunt, ut, quoniam a summo bono quod
ei deus est inlecebris pellecta corporeis defluxit in corpus,\\,
persuasa patiatur illud intra semet ipsam iuste, quod extra se
dilexit iniuste. non ergo mihi tu illud esse animam persuadere
uelis, quo perturbari potius eandem uides. illa namque
si in status pristini sublimitate mansisset, a quo sponte dilapsa
est, numquam contra spiritum caro, nec contra carnem spirtusconcupisset,
et si homo uerus, hoc est anima rationalis honorem
suum, imaginem scilicet dei intellexisset, numquam
insipientibus fuisset conparata iumentis, uidelicet ut
animaliter uiueret. hinc est ille prae oculis eius imaginum
corporearum tumultus se semper obiectans, ut si quando uel
ad se uel ad deum suum ratiocinando nititur, semper ad
corporea phantasiis corporis auocetur.
Tu enim cum dicis aliud esse animam, aliud animae cogitationem,
melius fortasse dixisses illa, de quibus cogitat, cum
de se non cogitat, non esse animam, ipsam uero cogitationem
non esse nisi animam, quia illud, quod subiciendum esse dixisti,
eatenus animam solere requiescere, ut prorsus cogitet
IPLS, possit rell. et editores 3 aasisset B, habuisset
G 4 per om. A 10 petBnasa Mb, om, rell. et Sch. ipsum
A1BF1H1B Sch. quod-iniuste om. BPb 12 quod ABDE1F
eadem Mb illam R 15 concupiacet Gb, concupisceret jp,
concupiscere p* 16 suumllll B dei om. G 17 fecisset p,
18 imaginem BFP 19 se om. G 20 nutritur R 21 corporeis
libri praeter CE2GM et Sch. euocetur Mb, seuocetnr
Barthius 23 anima ante cum inserit Sch. 25 quia illud
M
quod B duxisti ACHLB 26 adsolere G quiescere G
cogitat ABL1RS1
cogitare non potest. quid autem illud est quod somniare
dicimus, nisi quod ne defesso quidem corpore in somnosque
resoluto animae uis a cogitationibus uacat? tota uero ibi est
ubi cogitat, quia tota cogitat. uerum tu idcirco uel maxime
de animae statu falleris, quia aliud animam, aliud esse animae
potentias credis. quod enim cogitat accidens eius est,
substantia uero qua cogitat. hoc equidem de uolentate oportet
agnoscas. nam sicut tota anima cogitatio est, ita anima
tota uoluntas est et quae perfecte uult tota uult, et ut
supra dictum est, quaecumque illi uelle accidentia est, ipsum
uero uelle substantia est. hinc etiam in sacris literis uoluntatis
perfectae definitio, prout illud est, quod ita uel ita uoluit,
damnabilis laudabilisue censetur. sic in euangelio
dominus: qui uiderit, inquit, mulierem ad concupiscendum
eam, iam moechatus est eam in corde suo.
et in bonam partem loco alio angelorum uocibus dicitur:
gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus
bonae uoluntatis. ecce dilectio, ut tu arbitraris, animi
quaedam portio est, ut ratio docet, animus totus est. si quid
ergo toto amore amo, non id ipsum toto animo diligo? et
ubi uacat illud quod dicitur: diliges dominum deum
tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua, si animae
pars putatur esse dilectio? si enim parte sui diligit anima,
non utique tota diligit. sin uero tota diligit, tota absque
B non om. Mb 2 gitare A 8 dieimar
CBS editores nec. Mb fesso libri praeter CGM et Sch.
sonosque p* 6 anime de B animam) et add. B eese
om. Mb 8 substantiae AB quae BDFSch., quo E
; «t put illud -
12 aere S est CM, om. reD. et Sch. 13 pro ut illud est quod
ita nelit noluit S uel ita CGMb Sch., nelit ABLBS, uellit; H,
nelit uel DE1Fp2, uelit vel ita E*, uelit aut P 14 laudabilisne
scripsi, laudabilisque libri Bie M, sicut b 19 arbitrare G
22 diligis OHIMR 24 diliga S 25 si M b
iam deus dilectio est sed dilectio illa talis est, ut nec
ipsa diligere nisi bonum nec per eam diligi possit nisi bene.
haec autem dilectio, quod est anima humana, propter adfectuum
mutabilitatem potest et in superiora, quod ei solus deus est,
caelesti cartate flagrare et in inferiora damnabili amore diffluere.
quodlibet tamen diligat, si toto amore diligit, tota
diligit et, cum tota diligit, tota dilectio est, quae unitas in
corpore scilicet non est.
Sed dicis: quando absentem carum suum cogitat,
numquid uelut ipso conspecto desideriis satisfecit?
ista, ut ego conicio atque ut plane probo, potissima admodum
causa est, quae temet ignarum perpulit animam referre corpoream.
a sensibus quaeso corporis paulisper adtollere ac si
uales perspice, quae uel quanta uis uidendi sit animo, et si
quid potes animi uisum corporisque discerne. corpus certe
p* posBet ACHlR, posle Mb 4 ppt H, pro LS
affectum BM 5 mutabilitate BCHLES 6 claritate B
lf
in om. B damnabilia Galland. defloere S, defluere p
8 tota diligit om. p 11 hic diligenter uisionem animi lector adtende
M pro titulo et hic et ita capitul. indice habet, ea quae exarauimus M
praebet in
Haec ergo de qua loqui institueram longitudo cum fuerit
puncto inchoata punctoque finita, a Graecis γραμμή, a nostris
Circulus fit ex una linea. sed iure nunc illud admoneberis,
quod linea sine latitudine atque altitudine perfectior est, quae
tamen habet aliquid se ipsa perfectius. punctum nempe principaliter
est origo lineae, ab ipso incipitur ipsoque finitur, cum
punctum nec oriri a quoquam pateat nec finiri. hoc namque
continet in figuris punctum, quod unus in numeris. ista ergo
linea, quae transuersim secari potest, scindi per longum. non
potest, quia utique si scinditur, habet latitudinem, cum secanda
est, puncto caeditur, cum punctum scilicet non caedatur.
perfectior ergo longitudo latitudine, quia latitudo et transuersim
et directim recipit sectionem. perfectior latitudo
altitudine, quia altitudo non solum findi ac secari, uerum et
a latere caedi potest. ergo altitudo sine latitudine et longitudine
esse non potest, et ubi haec tria sunt, haud dubie
corpus est. latitudo sine longitudine esse non potest, longitudo
sine his omnibus esse potest, sed sine puncto esse non.
potest. sine his uero punctum semper est nec cuiuspiam ut
sit indiget, quia unius nullum potest esse principium. circulus
igitur una eademque circumflexa fit linea, sed sicut in
GLS1, cimborum M, cymborum BC, cy//borum AHB,
cyborum S* pedamidarum M, pamidaram B 3 teneamas 8
perfectionem] et add. B 4 figurarum G collocamur M
a
6 ex om. p 6 qao R sine] sic G altitudine atque latitadine
editores, altitudine atque altitadine M quae Mb Sch.,
quod (quot A) reli. 7 tamen] non A ipsa// B 8 ipsoque
Mb, ipso rell. et Sch. , 10 continent B, obtinet G 11 iscindi
CHl 12 acinditarllll 8 13 ceditur et cedatur libri omnes, b et
Sch., secatur
Hic si purgata mentis intendas acie, subrutilare tibi iam
debet quid sit anima. illud etiam quale est quod, si sensum
corporis consulamus, per medium circulum duae pares lineae
iuxtim duci posse credantur, cum ratio manifesta conuincat
nequaquam per eundem medium duci duas posse nisi una
sit breuior? uidetur mihi, sicut superius de trigona patuit,
istic quoque circuli ratio insolubilibus atque aeternis manere
legibus stabilis. tu mihi nunc dicas uelim, si ista localiter
conspicit anima, quid causae est, ut mihi aliquid rotundum,
trigonum uel tetragonum in occidente de corporibus formare
molienti eadem sine tumore uel motu ratio rotundi uel quadri
non desit, cum eodem temporis puncto secundum eandem
rotundi et quadrati legem in oriente alius paria de corporibus
ualeat fabricare? uidesne uel de his, quae conspicatur
anima, quid sit uisus animi? intellegisne intellegibile et intellegens
nequaquam posse seiungi? animaduertisne etiam
quid intersit inter illas formas, quas corpore cernimus, et istas,
quas mente conspicimus? istas esse sempiternum mundum,
cuius hic mundus imago sit, unde diuinitus dictum est:
Mb 5 potis es G ad A, ab rtll., a p
6 radio] radia M ullum R 8 aciue S 9 si otn. 3
10 consolaoms BCHlR 11 non ante iuitim inserit Mb iunctim
Q
D2E Sch., iuxtim F creduntur G 12 enndem] futidum coni.
Barthius 13 trigono
Reuertere nunc atque intuere omne longum longitudine
longum fieri, ipsam uero longitudinem longam dici non posse,
ut omne castum castitate castum fieri, ipsam uero castam
non dici ullatenus castitatem. cum ergo meram longitudinem
contemplari cupis aut cum in trigonum uel hexagonum mentis
oculum figis, proice quantum uales ac refuge non solum
omne corporeum, sed quidquid simile potest esse corporeo,
et cum trigonam uel tribus punctis ac tribus lineis uel rotundam
puncto uel linea conformari incorporaliter atque inlocaliter
uideris, uim quoque ac supereminentiam conspice
numerorum et intellege uniuersum corporeum numerabile
per numeros fieri, ipsos uero numeros non posse numerari.
nam quis non dicam eloqui, sed cogitare digne ualeat, quod
numerus, cum ex uno et per unum et in uno sit, principium
om. libri praeter M et Sch. 2 et om. R 3 satius
coni. Barthius aliud unde DEFMb Seh., aliunde rell.
4 oporwt p et om. B 5 sublimitas om. B 6 planetarurn
(uel planorum) et siderum Barthius b
7 interulllli a ri mari 8 9 commoratum B 11 pro C 12 inbereatur
HLS atque M editores, ac ràl. 15 omnem S
ipsum AH2LS castum AIPLS 17 exagonum EG, srzagonum
ABCHLMRS Sch. 18 refugere M 19 esse potest editores
21 eonformare p, confortare p\' 26 in unum ABDE1FH1R
4
esse principium, ipsius unius quod dicemus esse principium
P ecce habes principium numeri in principio, ut ex ipsa
sit numerus. iam uero si numerare uelimus, adicimus unum
uni ut fiant, duo, et unum duobus ut fiant tria, et unum
tribus ut fiant quattuor, et deinceps quotiens unum multiplicauerimus,
totiens quasi multi singuli in summa ducuntur, ut
decies ducti decem et uicies uiginti et centies centum et
millies mille nominentur, ut agnoscas omnem numerum ita
per unum esse, sicut ex uno procedere. illud uero patet ad
finem numeri, qui nullus est prorsus, ueniri non posse, quia
trans omnem numerum, qui ex uno et per unum et in uno
est, semper est unus. tria tamen ista sunt, cum dicimus ex
uno et per unum et in uno, pariter aeterna, perinde inlocalia
ubique tota, eidem infinito semper aequalia, quia nullum
uere unum maius unumue minus est. haec sunt numerorum
inchoantia ducentia perficientia: ipsa nec inchoata nec numerata
nec finita, credo, quia sapientiae dei non est
numerus. nam cum ex uno et per unum et in uno sit
numerus, nec numerari nisi trifariam possit, ut per eundem
numerum ordiamur numeremus finiamus, ipse est ternarius
totus, per quem omnis est numerus. ecce quod habitat in
libri praeter OE\'GMb et Sch. 3 numeri in GL\' Μό
Sch., numeri eine
Loquitur enim silentio mihi ueritas et dicit mihi: tu certe
qui corpus esse te credis, unde incorporeo uerbo uteris? aliud
credo est uerbum tuum, id est consilium tuum, aliud uox
uerbi, aliud quod sonat, aliud quod intellegitur. nam sicut
uox potest esse sine uerbo, ita est uerbum sine uoce. utitur
tamen quodam indumento uocis uerbum tuum, ut insonet auribus,
sicut ego indumento carnis, ut uiderer hominibus, et
C 2 diffigimus B quod B quar H saepius
nobismet R ó uideri b ipsnd B 6 quaerimus)
credimas BDEPFP Sch., quaeramus b 7 oportet Mb ezeatimea
C, estimemus E 8 ex] se a G 9 se om. G 11 in
ante similitudinem add. p* offeramus Sch. 12 conuincemur
*
d .
M, coDuiDcemus 6, conueniemur A, conuiemur B, conuiemur B
dam B 14 conaincit EBS1 19 enim] in add. libri praeter
Mb mihi] ipsa p* 24 insonat BIPB 25 ego om. pi, ergo
p uidear b
inlocaliter ad animam permeat, quia, sicut ad illum cui loqueris
accedit, ita a te utique non recedit, et si loquentem
te unus audierit, totum uerbum tuum penes te est, totum
penes illum, et si duo audierint, totum audiunt, et si multi,
totum, et omnibus totum et singulis totum et tibi totum
est noli in te perdere tam magnum munus meum, similitudinem
meam, quam tibi benignissime tribui, ut qualiter ad
me tenderes, non extra te quaereres. nemo uenit adpatrem,
nisi per me, et nemo ad me, nisi quem pater
meus adtraxerit, et nemo ad me uel ad patrem uenit,
nisi caritas diffundatur in corde eius per spiritum sanctum,
qui non nisi bene credenti, bene speranti et bene quaerenti
dabitur. ad istam, quod unus deus sumus, tu homo factus es
trinitatem, cum dictum est: faciamus hominem ad imaginem
et similitudinem nostram. introinspice te de
te ipsa, o humana anima, et te memineris. uide mentem tuam,
uide uerbum tuum, uide uoluntatem tuam. nam totum est in
mente quod cogitas, et quod totum simul meministi, totum simul
cogitas et uis cogitare atque meminisse, hoc est, amas habere
mentem et cogitationem. cogitationem ergo tuam cum mente
conplecteris, hoc est, cum cogitare te memineris, totam certe
AWEFMb 2 permeatur AB, promeat D2HRS, permereat
F sicut Mb, sic reU. et Sch. cui] qui p* 3 ita
Mb, quod rell. et Sch. ita—recedit bis exstat in M 4 adierit
B 5 duo si S 6 singuli\' B 7 est om. B 9 tenderis
BHB quereris B 12 cor p 13 niti om. B 14 qua
p* deus] eet add. DEFp, post sumus add. G Bummus libri
praeter GMb et Schottwm, cf. pag. 96, 20 es] ad
Ecce de statu uel uisione rationalis animae infinitarum pro
quaestionis magnitudine rationum tactis breuiter potius causis
quam satis usque discussis arbitror me de inlocalitate atque
incorporalitate animae sufficiens dedisse responsum. tu nunc
ita longe disparilem infraque positam euidenter intellegens
corpoream uisionem non ulterius isto iacteris incerto, ut si
carum tuum, sicut ipse dicis, absentem cogitas, idcirco eundem
quia tibi corporaliter non adparet credas absentem, quia
si tibi in illa sui parte carus est, qua uterque homines estis
et qua uosmet uicario amore diligitis, ita tibi ille praesens
est, ut tu ipse tibi. quidquid enim tu es substantialiter, hoc
ABDElFHlB illa B 4 a
om. HLS quia H talia M editores, alia rell. 5 arem
B quod BDEF SeA. 7 cognoscamus Bch. 8 incorporeos
B 11 caro suo scripsi, caram suum libri 18 uel] et Barthius
14 quaestiones
Saepenumero mecum reputanti mihi, quonam pacto excellentissima
ueritas tantum inimicorum semet habere siuerit,
post multum de hac eadem quaestione tractatum non inprobabilis
ratio, sicuti reor, adparuit: omnia scilicet dinoscuntur
melius contrariorum conparatione. sic equidem lumen tenebris,
sic uita morti, sic ueritas falsitati conposita plus delectat
oportuit igitur hasce distantias pro suis qualitatibus sibi compotes
sortiri patronos, ut nec falsi lateret defensor nec ueri
uacaret adsertor itaque fieret, ut nec ille magis noceret occultus,
nec otiosus iste torperet.
ABM, FINIT LIВER PRIKVB
nrCIFIT LIBBB BBCYKDVS CYTYS SYPRA C, CYI SYPBA FINIT LTBBK PIU-
MYS INCIPIT SECVND R, EXPLICIT LIBBB PRIHYS IKCIPIT LLBEB SECVN-
DYS FHL, INCIPIT LIBER SECVNDVS DE 3 omnia addidi coll. Ii.
8, om, Itbri 5 saepe numerum B 6 tatum S sciuerit Gal-
11
land. 7 inprobabia S 8 aicat B dignoscuntur SeIa.
11 asce H 12 nec] si add. A 14 otiis u; otins L, ocius S
torquoret p*
Et quoniam mortalium generi natura datum est ut abstrusa
fortius quaerat, ut negata magis ambiat, ut tardius adepta
plus diligat, eo flagrantius ametur ueritas quo uel diutius
desideratur uel laboriosius quaeritur uel tardius inuenitur,
hinc factum est ut philosophi quoque excellentibus ingeniis,
multimodis doctrinis, pugnantibus sententiis, longis saeculis
de eadem ueritate quaerentes ab usque Pythagora Italico uel
Ionico Thalete semper exstiterint, qui dissidentibus aliis uel
in parte operis aliquid dignum tanta indage sentirent. unde
etiam doctor gentium non tam ignaros ueri philosophos iudicat,
quam cogniti contemptores accusat inquiens: inuisibilia
dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta
conspiciuntur, sempiterna quoque uirtus
eius et diuinitas, ut sint inexcusabiles, quoniam
cum cognouissent deum, non sicut deum magnificauerunt.
ergo cognouerunt, et ingressa est diuinitatis abditae
mens humana secretum transcensisque corporeis omnibus
emirata illum uidelicet uniuersitatis uidit esse creatorem, qui
non solum corporea uniuersa praeiret sicut inrationalis anima,
neque hanc etiam sicut rationalis antecelleret, sed qui his
0 6 diligat] et add. p Sch. ametur E, amaretar
DF, amaretnr rell. et b quod Mb 7 laboriosas 8
9 sententii*] doctrinis S 11 innico R ezstiterit B 12 indagine
p* 13 ductor G 15 creatore ABCE1FH1P
1
17 quod BDF Sch., q » 18 cum om. R deum post
sicut om. B glorificauerunt p\' 19 ergo] cum add. B
20 transcensaisque B omnibus corporeis libri praeter CG M
21 emirata scripsi, se mirata E1, se miriata 0, semerita S, semerita
rdL, aemet et ita b, et seimet et ita Barthius, se metita Sch., emetita
ita Gallaftd. 23 nec que S
enim moueri corpus per loca et tempora, cum uel loco in
locum cederet uel aetatem temporis transcursione mutaret.
apud se itaque paululum constitit potentiamque sui non sine
horrore suspiciens quaerendumne supra se aliquid, an in se
esset consistendum sibi dubitauit. sed dubitantem se non esse
deum dubitare non potuit, quia causa dubietatis ignoratio
esset, non autem nisi ignarus ambigeret, deus uero nihil
ignoraret ac per hoc dubitare non posset.
Porro autem se animaduertebat et ignorare necessario et
consequenter ambigere adiecto eo quod, etsi non subderetur
motioni per locum, moueretur tempore per adfectum, nec
principale rerum stabilimentum foret, quod uel loco uel tempore
moueri posset, quia nisi per aliud moueri nihil posset,
in quo autem uniuersum staret, id in se ipso consisteret. sic
in auctore suo altius ratiocinata cognouit illud, quod in superiore
libro memoraui, uiditque nisi ab inmoto moueri nihil posse,
itaque necessario stare animam ut corpus moueat per tempus
et locum, stare uero in se ipso deum, qui mourat animam
per tempus, corpus uero per locum pariter et per tempus. et
quoniam principio nullum potest esse principium, quod iuxta
de inmensitate ac sempiternitate cogitandum est, quia sicut
a nullo coepit, ita in nullo consistit, non sine quodam medio
ab imis, quod omne corpus est, ad summa, quod deus est,
MRb Sch. 2 loca CGMb, locus B, locos reB.
et BdI. de ante loco irucrit Sch., e add. p 3 cederit BH\' R
transcussione ABCElFGL 5 suscipiens ABCHLMSb 6 esse
om. p 7 quia HlMSb, qua L, qui ABCGH1B, cui DEF
Sch. non ante causa imcrit G ignorantia B 8 est Mb
aOm si M, autem si b 9 hac B poarit ABCHxMBb
10 se] si G anim se aduertebat B 11 si in marg. adcI. S*
snperetur p 12 motione p* 14 moneri om. GaUand. poasit
ABCHMBb nisi et nihil inuicem transponit B posait libri
praeter D\'E*H*LS 15 qua ABCHLBS, quod p id om.
Mb 16 sna p alterins p libro raperiore ABCDGHLRS
19 et] ad Mb, fortasae ac scribendum istare B deam in se
ipeo S 21 quod BDEFPp* prmcipio] principii G p
24 omne] sine B
quod nec cuiquam corporum similis exsisteret, quia similitudo
dei esset, nec eidem aequari deo posset, quia etsi ab illo coepisset,
de illo non esset.\'
Animaduertit etiam in rerum plenitudine aliud esse secundum
ueritatem quod iudicaret nec iudicaretur, aliud quod
iudicaret et iudicaretur, aliud quod iudicaretur nec iudicaret:
secundum ueritatem deum iudicare de quo non iudicaretur,
animam iudicare et iudicari, corpora iudicari nec iudicare.
tunc autem minime falli iudicantem, cum adhaeret illi secundum
quod iudicat, tunc maxime cum conlabitur ad illud de
quo iudicat. intellexit quoque propter inmutabilem uim contrariorum
sicut tenebras luci, sicut essentiae nihilum, ita
incorporeo corpus esse contrarium et uidit similitudinem
cuiusque rei in contrario esse non posse, quia uidelicet inmota
rerum ratio non sinit, ut aliquid uiuat mortuum, uideat caecum,
substantia sit simul et nihilum. hic igitur intellegens
nonnihil in anima humana esse deo simile, quia sit ille lumen
inluminans et haec lumen inluminabile, incorpoream non
dubia decreuit illud adiciens, quod si anima corpus esset et
haec eadem similitudo dei esset, corporeus ergo deus esset,
Mb sed BJR extrema.) et suprema add. JS*
repperiit M, reperiit b, reperit CHLS 2 ne HLS1 cuiquam]
nec add. B corporis jB qua LS, qu§ M, qui ABCDFR1
B 3 eidem
Huius modi igitur rationibus utentium philosophorum quoad
potui uoluminibus perdagatis ignobilium plebe reiecta potiores
quosque delegi, qui ueritati in praesentiarum testificarentur,
quorum quidem ex abundanti est proferre sententias, non quo
propriis deficiamur, sed quo magis mirum sit aduersum nos
dimicare nostros et extraneos pugnare pro nobis. neque mihi
profecto cordi foret mutuum ex his carpere quippiam, nisi iste
corporis amicus sola philosophici nominis mentione terriculamenta
quaedam nobis scientiae profundioris ostentauisset. ex
b aliud M in textu, maluit M\' in marg., utramque
uocem exarauit b 5 rerum G substantiis G, sabstancialibus
M corr. in marg., b speciem ABH1, om. B 6 ut-contraria
om. Gut] aut R flamma] flninina R 7 tamen] fi A
8 flamma] flnmina JB 9 simnl om. Ubri praeter G M et SeA.
esse] non add. A possit R, possent ABDEF Sch. 12 corporea—incorporea
libri 14 quad M, quo ut b, quod pl, prout
Barthius 15 peragratis p\' nobilium p* reiecta] te iacta
B 16 delege R 17 habnndantia M, abundantia Rb quod
Mb 18 deflciamns D\'ElG*Mb Sch. quod M editores praeter
s
p\' 20 carpere Mb, capere rdl. et Sch. 21 terricnlameta S
22 profundiores BHlR
et geminae primum Graeciae classicum multisona pythagoreorum
orum tuba et lituum Platonis exaudiat nec tumescat sola
uanitate nominum, sed pinguescat multimoda ueritate rationum.
pythagoreorum igitur, quia nihil ipse scriptitauerit, a posteris
quaerenda sententia est. in quibus uel potissimum floruisse
Philolaum reperio Tarentinum, qui multis uoluminibus de
intellegendis rebus et quid quaeque significent oppido obscure
dissertans, priusquam de animae substantia decernat, de mensuris
ponderibus et numeris iuxta geometricam musicam
atque arithmeticam mirifice disputat per haec omne uniuersum
exstitisse confirmans, illi uidelicet scripturae consentiens,
qua deo dicitur: mensura pondere et numero omnia
disposuisti, quam quidem ex diuina lectione sententiam
nobis ab aduersario miror obiectam. dicit enim uerbis his:
deus, qui ex nihilo fecit omnia, quae sicut opere
instituit, ita materia incorporauit, rebus omnibus,
inter quas et anima censetur, sicut distribuit
pondus numerum atque mensuram, ita <et) posuit
quantitatem.
animaduerte, nostri bone cognitor, praesentis saeculi peritum \'
facundumque doctorem: nihil incorporeum uult creatum et
incorporatum dicit omne corporeum. cui incorporatur, quaeso,
quod corpus est? si in pro non forte posuisti, ut incorporatum
p Sch. 8 tubam M editores
limo G, lituus F exaudiatur ÃВ\'DEF 4 unitate L
m 1
pinguescit S 5 scriptitauerat ABEF Sch. in notis, scriptitaueret
H, Bcriptitauerft Bt scriptauerit Sch. in textu 7 repperio
BS 9 disBerans LS\', disserens S* 10 geometrica B
muaicen ACGHLBS 11 omnia Mb 18 quo S, quam BIPB
14 dinine B 16 qui] quidem Sch. quae libri cum PT,
qui editorea 17 materiam Mb et post incorporauit additur
illo Fausti loco 19 et addidi
Sed una haec eademque causa est, quae te multiplici inuoluit
errore: magna uidelicet rerum ignoratio et scientiae mira
praesumptio. hinc quippe fit ut uel spiritus corporatos corpus
esse credas uel item corpora incorporata definias. in istis tam
dialecticis conclusionibus tuis semper tibi ueniat in mentem
illius quam inurendam ducis aliis alti erroris infamiam.
M et editores, om. relZ. eorpbrato editores intellegi
. nolens F, uolens intellegi p* 2 quae] qui b 4 necessariom
B 5 eligantiua BS asomaton libri ei Galland., sint A
6 praepositione D2\'E2FL2MS, praepositionem ABCD1E1 GHL1R, propositione
editores . 8 satis] istis G 9 composita b 12 vel
p* 14 incorpora 22 et] sed Mb 15 si M editores, sin
relL 16 dixisti sensa S quod Barihim 17 ad B
1
18 a ratione] oratione B 21 haec om. S 24 definas B
ista p tamen p1, iam G 26 aliis om. b infamia IPLS,
. infamiae Barthius uerba illius—infamiam ric collocari: b e g f c
d a iubet S*\'
trabem propriam, ut possit alienam quis
auferre festucam. proinde quia non lacessis quasi dubios
praelii, sed percellis quietos mucrone conuicii et cunctis creaturae
partibus mensuram pondus et numerum indita esse
dixisti, quoniam haec simul omnibus constat inesse corporibus
et animam corpus esse decernis, quae huius mensura sit, qui
numerus, quod pondus inquiro. si modum uegetanti animae
uiuentis corporis modus facit, quia corpus extrarium quasi
uas aliquod animam ueluti minus quoddam corpus includit,
ergo animae, ut tu ais, quantitas pro corporis quantitate censenda
est.
0 si mihi de his loqui tecum comminus palamque proueniret,
liberaliter uidelicet agerem, nonnulla tibi de meo iure
concederem neque protinus de homine quaererem, sed prius
precario poscerem, ut rerum callens euidenti faterere responso,
formicae et cameli animas utrumnam prouidentia an mole
censeres? si prouidentia, luce liquidius esset animae cameli
sic animam praestare formicae, ut camelus tanto paene minor
formicae sit animo, quanto maior est corpore. si moles tibi
in istius modi conparatione placuisset, eadem nempe replicarem
et nihilo setius quaererem, si modus animae corporis modus
est, cur infra corporis modum camelus brutescat et supra
corporis modum formica uigeat ? sisterent uerba fortassis,
quae tuto tibi magna uolant. ista haec ipsa duplici
sorte proponerem, utrius malles tibi copiam facerem. si
EP HLBSb 8 uegitanti B 11 tute G
tn ais] tua his B ahis BH1 14 agere ABDF nulla p
15 prius om. 8 16 fatere BBS, fatere rem M, faterem rem b,
faterer rem p responsio B 18 si] sed G 19 ut-formicae
om. 01 20 molis ABCG1H1MR 21 comparationem HB
eandem ABDE*FM, edem S replioare ABtB 22 Bitius
HB, sicius M, serius E, ocius B quaerere AB 23 cuur
L saepius camelus-modum om. C 24 uigeatur B si
starent LPS, sic starent coni. Sch. 25 duplicia p* 26 sorto
A, forte p* facere B
sin animi uigorem, hunc eundem nullum secundum molem
fore conuincerem, cuius esse nihil in illa corporea cameli
magnitudine conprobarem. hinc etiam tibi Maronianum illud
obicerem, quod uerissime de apiculis dictum est:
ingentes animos angusto in pectore uersant.
Iam cum super statu hominis dissertare coepissem, a te
scilicet nouo geometra, ut ingenia quorumcumque dinoscerem,
decempedam, non iudicium fiagitarem. ubi si illo forsitan
uoluisses uti perfugio, ut diceres inuisibilia uisibilibus
non posse metiri, e uestigio responderem ex magnitudine corporis
quod animum includeret posse metiri animum qui corpus
inpleret. si non posse dixisses, instantissime quaererem,
cur fieri de corporis genere uno non posset, quod de omnibus
posset? si adnuisses posse, dicerem tibi sermone prophetico:
uade ad formicam, o piger, et aemulare uidendo
uias eius, idest prouidentias eius, nisi forte credendum
est ob id nos oraculo caelesti commonitos, ut gradiendi scientiam
a formica quaereremus. non te in hac prolocutione
sollicitet ambulandi cura, sed agendi sollertia, ut
2 si libri praeter M 4 hic libri praeter Mb et Sch. illudj
ob hoc add. libri praeter DEFOPT et Schoitum 5 quo S
uei-sUsime HISXL 6 uereantur B 7 disserta (diserta b) recepiseem
Mb 8 geometro S, geometrica B cognoscerem Mb
9 decempedam non] decempedanum p* Schottus e codice T in notis, scd
haec lectio errori typographi tribuenda uidetur pro decempedam in,
Quopiam nunc uideamus euadas: apicula tibi corporis,
camelus animi magnitudinem negat. uideris ne istius modi
rationibus sententia tibi placita labascat nec secundum
Kbri praeter M 2 compopulant DEFMb, conpopulant
S, cum populant BO Sch. et VergUi codices totoque B, tectoque
O Sch. et Verg. codices, utoque B 3 hominis Mb, omnis rell.
et Sch. comparatione
In illud nunc magis nisi contemnis aduertas animum, ut
tibi, in quantum se uideri dignabitur, mensurae ponderis et
numeri uis diuina pandatur. dici nempe deo legimus: mensura
numero et pondere omnia disposuisti, quo
potissimum testimonio in id scilicet usus es, ut exinde probatum
uelis animabus quoque nostris corporeas quasdam inditas
quantitates. uideamus ergo igitur mensura haec, pondus hoc,
numerus hic ubinam loci fuerint quandoue esse coeperint, ut
ad istorum quasi exemplar deus uniuersa formaret. si nihil
increatum nisi creator est, haec ergo creata sunt. si creata
sunt, non igitur omnia deus mensuris numeris ponderibusque
disposuit, quando quidem haec ipsa non secundum ista formauit,
sed auctoritati diuinae obuiare nefas est, numeris
ergo ponderibus et mensuris uniuersa creata sunt. mensura
ergo pondus et numerus creata non sunt: non enim secundum
eadem creata sunt omnia, si et ipsa creata sunt. hic omnibus.
cogitandi uiribus enitendum est, ut quoquo modo possit agnosci
non hoc esse pondus principale quod penditur, sed quo penditur,
nec eundem esse numerum qui numeratur, sed quo
numeratur, nec mensuram quae metitur, sed qua metitur,
sicut item non hoc est magnitudo quod magnum, nec hoc aequale
quod aequalitas, nec hoc pulchritudo quod pulchrum.
b aduertas Mb,
aduerte G, adaertes reU. et Sch. 4 si 0 ó numeris B
pendatur p* nempe] de add. pi, cf. pag.105, 13 7 exinde Mb,
ex C, eziii reU. et Sch. probare Mb 8 uellis BCH, uelles
DEF Sch, 9 ergo om. libri praeter M et editores 10 ceperint
BCELJMB 13 ponderibus Rp* 15 auctoritate CHR
obuiari b 17 non ante sunt DEG Sch., om. reU. et b non
creata Sch non enim Mb Sch., quia non reU. et p* non
enim - sunt om. C 18 eandem ABG1HR omnia creata sont
S si om. p 19 cogitandum b quo ABDFH1 R Sch.
20 hoc om. CG 23 non] in R haec b
magnum aliquid dicitur. hinc est quod montem
paruum dicimus et grande milium, grandem quoque muscam
et bouem paruum. cum uero ad ipsam creatricem uenitur
magnitudinem, quia conparari non potest, nec maior nec minor
est. sic et in his principalibus formis ratio par est, quas Plato
ideas nominat. nam secundum eandem quadrandi legem fabricamus
et quadratam tabulam et forum quadratum, et cum
forum maius quadratum sit, non tamen magis quadratum est.
hinc capias oportet indicium illius non pensi ponderis et inmensurabilis
mensurae et innumerabilis numeri, quae tria simul
aequiterna semper indiuidua ubique et ubicumque tota unus
deus sunt.
Omnia etenim corpora, quibus quidque uel numeramus uel
pendimus uel metimur, et numerabilia sunt et ponderabilia
et mensurabilia. nam et numeris in corporibus certus est
modus et pondiculi trutinae certum est pondus et decempedae
certa mensura est, a cuius magnitudine et citra recurri
licet usque ad uncias et semuncias et usque ad minimum,
citra quod nihil est, et ultra item progredi usque ad maxima
et ipsius quoque mundi inaccessa nunc sensibus spatia. habet
enim certum magnitudinis modum quidquid finale est. proinde
mundi moles uniuersa, quoniam ex finitis est conpacta corporibus,
quippe cum alterum corpus alteri finem faciat, procul
1 sop se L 6 ifl om. B pais AB1GGR 7 quadrandi
Mb, quadrati reU, et Sch. 9 forum] quadratum et cum forum
add. C quadratum maius ABDElF, qaadratum maius quadrum
B quadrum HLS quadrum Sch. 14 quidquam G2 Sch.,
quanquam b, quicquid p, quioque ez quioquam D numeras B
15 et ante numerabilia om. Galland. numera (omisso bilia sunt) A
16 numen. M, numerus b, numeri rell. et Sch. 17 pendiculi LSb,
pondinseoli A traeinae A, trotinae CН2 B pondus est ABDEF
r »
decempede 8 18 certo S citro HLMBSb 19 semioncias
M editores, semiuntias DB 20 citro Mb 21 BMdi 8
oensibus p* 22 modum] pondum B 23 molis ABCHMB b
comparata C
Nunc si placet, quoniam mensuris ponderibus et numeris
omnia disposita sunt, eorundem in creaturis signa quaeramus.
imum certe elementorum omnium terra est. in rotundo scilicet
illud imum constat esse, quod medium est, quia in rotundi
extimis imum non est. quaelibet ergo terrae pars magna uel
minima aut lapillus exiguus uel minutissimus puluisculus,
qui puncto uisibili contingi nequeant, habent et mensuram
pro modulo sui et numerum pro ratione partium, quibus
distant superiora ab inferioribus, dextra a sinistris, a posterioribus
priora, unde etiam quamlibet minimum diuidi in duo
potest, quia corpus est. pondus uero illius hinc animaduertitur,
quod hoc ipsum minimum ab origine sua sublatum et in aqua,
superiore uidelicet elemento dimissum motu infatigabili non
quiescit, donec naturali pondere ad solum terrae perueherit.
hunc ad modum rationis tramitem in reliquis tene corporibus,
quia et aquae guttula, quam digito tincto sustuleris, habet
scilicet pro magnitudinis modo mensuram, pro partium distantia
numerum: lege ponderis si dimittas eam in aere, non residet
nisi ad sua peruenerit. aeris quoque ratio par est, cuius
om. A 2 per post ergo om. Mb uidit B 3 corporea
Mb, corpora rdl. et Sch. 5 ponderibus om. C 6 eorundem E*
Sch., earundem rell. et b 10 nimia H1R aut] uel D, ut editores
praeter p1 11 nisibilia
Ecce patuit nihil esse corporeum, cui non sit mensura
pondus et numerus. nunc quoniam eorundem est et partilis
unitas et locale pondus et magnitudo mensurabilis, utrum tria
haec eatenus in anima, ut in corpore sint, quaeramus. magnum.
LS 2 quo om. C 3 decidat G, discedat Mb
5 licet C quid S, quod Sch., quae B, q HLR mundus AB,
mundiSs F, mund B mundum] sciant add. Sch., qui totum hunc
locum potissimum e codice T suffragante et codice P se constituisse
affirmat, qua de re equidem ualde dubito 6 tertia
Animaduertisti, ut arbitror, haec esse in corporibus signa
numerorum, quod scilicet numerosa sint corpora, quae sibi
secundum praestantissimam numeri aequalitatem partium parilitate
respondeant, ut quoniam unius ad unum et duorum ad
duo et ad tria trium summa aequalitas est, sic itidem illud
numerosum corpus esse dicamus, quod rata dimensione
R 3 qu//dq- D, quiq L, quioquid
G1 editores, quicq, 8 4 transcensio S 5 creaturam cerne M
editores 6 magnitudine
%
Restat nunc ut de pondere disputemus. corporum pondus
illud esse patuit, quo eadem in regiones suas, unde primordialiter
exsistunt, naturaliter feruntur nec quiescunt, quoad
usque transmisso elementi alterius spatio in sua perueniant.
animae uero pondus uoluntas est eius, quae proprie magis
amor dicitur, quo scilicet uel se ipsam uel alia quaelibet
add. A 2 spetie D, spatio editores
3 ut] et R 5 continentiam ABE1 6 repperiamus DFS, reperiemus
BCMb, reperiemur AIP, repperiemur R, reperimus Sch. (an
uoluit repperimus?) 7 sibimet] simet
sic et incorporaliter cuncta supereminens unitas praecelsissimae
trinitatis mensura est, ut aiunt, sine mensura et pondus
sine pondere et numerus sine numero. pondus ergo, quo haec
eadem secum ineffabiliter unum sunt, caritas est patris et
filii, quoniam spiritum sanctum apostolus proprie insinuans:
K1, amat animam G, amat MT Sch., anima S1,
aniinam reU. (S* praeterea diligit add. in fIIarg.) sibij siue A
2 Ccorporea 82 4 quodcumque p* 5 numerus BHlR 7 scdm
B cogit secum
Sed quoniam nunc tempus aliud est, quam ut de quaestionis
huius praeeminentia copiosius disputemus, tantum scilicet in
his moratus sum, quantum prudentibus satis arbitror, quo adplene
cognoscant nullas in anima corporeas esse mensuras uel
localia pondera uel partium spatia, sed illud ab ea percipi,
quod nec locus capit nec pondus mouet nec diuisio minuit,
modo tu, arbiter docte, probaueris iustam gnarus ferre sententiam,
anne sit locus quod inlocale recipit, an partile quod
secari nequit, an mensurabile quod infinitum capit. nunc ad
Philolaum redeo, a quo dudum magno interuallo digressus sum,
qui in tertio uoluminum, quae πεϱὶ ῤυϑμών xαὶ μέτϱων praenotat,
Archytas perinde Tarentinus idemque Pythagoricus in eo
opere, quod magnificum de rerum natura prodidit, post multam
de numeris subtilissimamque disputationem: anima, inquit,
ad exemplum unius conposita est, quae sic inlocaliter
dominatur in corpore, sicut unus in numeris.
quid, quaeso, praecelsius potest dici, quid uerius? ad unius
uidelicet exemplum conposita, quia ad unius imaginem
facta est. et idcirco unus est exemplum principale formarum,
quoniam formabilia ab illo formas capiunt, qui non coepit.,
Hippon Metapontinus ex eadem schola Pythagorae praemissis
pro statu sententiae suae insolubilibus argumentis de anima
sic pronuntiat: longe aliud anima, aliud corpus est,
quae corpore et torpente uiget et caeco uidet et
mortuo uiuit, unde autem, [si] hoc est, quo principio nescire
se dicit. sed non ita nunc omnium philosophorum Pythagoricae
familiae sententias persequor, ut easdem copiosius
aggerando de alienis admodum uoluminibus meum faciam satis \'
arbitrans memet principium Pythagorici gymnasii de praesenti
quaestione scita euidentia protulisse, certus scilicet \
eminem
CMB, auriat B, hauriat DEFp1 Sch. auctoritates
BRlB 2 eundem] mediurq, coni. Barthius 4 quo C pa-
Bcitur CGR 5 arcitas AHCFHLMBS, architas E . itidemque
coni. Barthius phytagoricua S, phitagoricus R 7 utilissi-
1
mamque Mb 9 unius BHtRSt 10 pcellius 8 dici potest
G editores ad] aut A 12 formatum Sp* 13 coepit BHSp,
cępit FL, cepit rell. et editores 14 hippon metapontinus scripoi,
hyppon mettapontinns O, ypomme (yponme HLBS, ipomme M,
ypomne C, yponne D, hypomne PT) tarentinus rell., hippomenes tarentinus
Sch., eromenes tarentinus b promissis R 15 scientiae
S insulubilibud S 18 si uncis inclusi et post dicit interrogationis
signum, quod praebent editores, sustuli 19 dicitur
Igitur Platon procedat in medium, a quo uere claret quam
magnum in semet bonum genus humanum neglegat nostro
praesertim saeculo, quo dictis factisque caelitus editis eotenus
religio conclamata est, ut paene iam credendi labore submoto
tepore fidei scientiae fructum capessat laborisque mercedem
opere non patrato percipiat. quo fit ut mirari admodum digne
nequeam huius Platonis animum, qui tantis equidem saeculis
ante puerperium uirginis, ante incarnationem dei, ante hominis
resurrectionem, ante praedicatam summae trinitatis in
- gentibus unitatem ineffabilem una tres in diuinitate personas
laudabili ausu, mirabili ingenio, inimitabili eloquio quaesiuit
inuenit prodidit, patrem deum paternamque mentem, artem
siue consilium et utriusque horum amorem mutuum unam
summam aequiternam indiuisam diuinitatem non solum ita
credi oportere docuit, sed ita esse conuicit. persuadere mihi
non possum, quod philosophi huius anima corporea fuerit, ac
ei forsan praecipiti lapsu stultitiae ulla anima corpus esse
iudicanda est, illas equidem corporeas iudicauerim, quae
S refhtarim b quin] qui in BCGH
LRS, qatl
In Phaedro autem Platon de anima sic pronuntiat: anima,
inquit, inmortalis est, quae semper a se ipsa mouetur
et aliis causa motus est, corpus autem per se non
mouetur. non ait tantum: mouet alia, sed: aliis causa
Phaedr. pag. 245 e om. BEFHLBSlb se corpus esse Sch. se esse A
2 scientiae S 3 de ante hominibus add. Sch. quos] cur AB
HLRS1, ut DEF quos cum conuiceris amentia ea teneat
Idem Platon in libro, quem negl ϕυσιxής scripsit: anima,
Haec ad uerbum ex dialogo philosophi admodum principis
excerpenda atque huic nostro inserenda uolumini ratus sum
non arbitrans fore quempiam inlectamentis fallaciarum corpo.
ralibus obsistere solitum, qui hasce repugnantias in semet
ipso sentiens disparium naturarum corporis atque animi teste
se in hoc ipsum sibi non indiscussis equidem longe maximi
inter philosophos uiri disputationibus adsentiatur interque
animum corpusque suum praeside ratione disceptet, quidnam
sit illud quod, ut aiunt, corporeus animus ab omni inuentione
occursante sibi semper extrarii corporis praepediatur obstaculo
aut cur extrarium corpus in reatum uocet, quod semet a contemplatione
ueri deuocet, cum sibi ipse sit inpedimento, si
corpus est. sed super his non argumentabor. ipsa per se
nimirum ueritas claret nec ornamento aut adiumento extrinsecus
indiget, quae et pulchrior et fortior nuda est.
Hinc egomet testium meorum indefensis hactenus mihi testimoniis
utendum ratus sum, quia penes illos tantum, qui toto
sui admodum corpus sunt, de hisce ueritatis uadibus dubitabimus.
uerum quid hic idem Platon in Hipparcho, quid in Lachete,
in Protagora, in Symposio, in Alcibiade, in Gorgia, in Critone,
p* 4 excerpendam B, exerenda
G 5 illecta mente Mb corporibus libri praeter DEF et b,
corporis sui Barthius 7 testem pl Barthius 8 non om. Gal- .
land. indiscursis S, indicet discussisque
Plurimorum in negotium praesens philosophorum plurimis
testimoniis usi sumus multosque ex eadem Graecia, si uel
causa posceret uel ratio sineret, proferre possemus. sed ne
localiter ueritatem quaesisse uideamur, ut haec eadem ab una
tantum uideri gente quiuerit et aliis ignorata sit, cum ueri
compos humana substantia non sit regione, sed genere, Romanos
etiam eosdemque philosophos testes citemus, apud quos
Sextius pater Sextiusque filius propenso in exercitium sapientiae
studio adprime philosophati sunt atque hanc super omni anima
tulere sententiam: incorporalis, inquiunt, omnis est
anima et inlocalis atque indeprehensa uis quaedam,
quae sine spatio capax corpus haurit et continet
acrius isti, ni fallor, abstrusas rerum rationes ingressi sunt,
quam nonnulli nostrates, qui cubiculariis disputationibus de
sublimium indage causarum aliquid soporiferum in lectulis
oscitantes perpellente copia tepentium naeniarum stolido laudatore
ueternosas anilium opinionum suspiciones edormiunt
innexamque uisceribus animam corporis claustris includi et
contineri decernunt. sed istuc inperitiae ueri uacuae figmentum,
. prout locorum ratio poposcit, et superiore libro discussimus
et prolatis nunc summorum magnis auctorum testimoniis
Mb Sch., negotio rell. praesenti 08* 5 siue
I
B 6 poasimua A nec B 8 alias S cum—substantia]
quia uera indagacio humane Bubstanti, M\'b, corr. M1 in marge
9 insit Barthius 11 sextus Mb, ezias B sexiasq- B, sextus
I
omisso qae Mb Sch. exercita p, exercitio Barthitts 12 adpm,
8 has p* omni anima] omnia G 13 atulere AF, attulere
DFB Sch., atre B sententias ABHBp* inquit A
14 indepreensa B 16 abstrasa AВF1, abtrasas B ratione A,
nationes M 18 sopori serum B 19 oscitantes editores, Buscid
tantes libri cum PT copiam BS uenarum D stolio B
20 opiniorum B
refellimus. Marcus varro, sui saeculi peritissimus et teste Tullio
omnium sine dubitatione doctissimus, quid in musicis,
quid <in arithmeticis), quid in geometricis, quid in philosophomenon
libris diuina quadam disputatione contendit, nisi ut
a uisibilibus ad inuisibilia, a localibus ad inlocalia, a corporeis
ad incorporea miris aeternae artis modis abstrahat animum
et in corpora, hoc est in aduersa sibi dilapsum sui compotem
faciat? cui si corpus esset, corpus aduersum esse non posset.
quid ego nunc Zoroastri, quid Brachmanum ex India, quid
Anacharsidis e scythia, quid uero Catonum, quid M. Ciceronis,
quid Crispi, qui ab ipso paene principio sui operis animo
dominandi ius tribuit, corpori legem seruitutis inponit, in
defensionem ueri sententias adferam, quid orbis uniuersi de
animae statu nobis concrepare iudicium in his dumtaxat qui
merito enituere conuincam P
B ueribus coni. Sch. 2 marcis AН1 R saeculi
sui B 3 qui in musicis 22 4 quid in arithmeticis b, quid M,
om. rell., uncis inclusit Sch. in
Facile profecto hoc idem factu mihi esset, nisi adici quempiam
coacta testium turba non sineret et diuina iam nunc
oracula pandere uel tempus foret uel ratio commoneret.
atque ut ad ipsos caelestium uoluminum fontes illis fere
ducibus, qui ex eisdem largius hausere, ueniamus, Gregorius
Nazianzenus in apologetico magnum uidelicet inter animam
et corpus clamat esse discrimen atque ut corpus corporalibus
pasci, sic animam incorporeis saginari. beatus Ambrosius ad
Mediolanensem in ecclesia populum uerbo doctissimo atque
eruditissimo: sequestremus nos, inquit, a corpore, contra
quod nobis, si salui esse uolumus, iuge certamen
est. una praecellentium eademque sententia non nisi
eodem intellectu animaduertenda est eodemque tractanda sermone.
dicam nunc igitur quod saepe me, cum ad id locorum
uentum est, dicere memini. sequestrari nos a cor.pore
Ambrosius oportere persuadet. quis ergo iste sit, cui a corpore
sequestrari conueniat quaero. ex anima enim sumus et
corpore, ac per hoc cum sequestrari a semet ipso nequeat
animus, nihil in nobis est, quod sequestrari possit a corpore,
si corpus est animus. cur, sancte Ambrosi, cur taliter doces,
cur sponsam Christi caeno falsitatis oblinis, cur eandem a
lPLSb, factum reSL cum PT et Sch., fortasse recte, cf.
pag. 70,10 quaepiam. b, quippiam Sch. in notis 5 turba] uerba
8 6 commoueret C, commemorat ÂIBEFP 8 longius B
9 anazanzenus M, nazazenus S, nazanzenus reU. apologenito B, apolloge//tico
S 11 incorporeis saginari] spiritalibus uegetari p*.
12 popnlum] plurimum b 17 cum om. AlBCMf cum cum antecedente
me
Aurelius Augustinus et acumine ingenii et rerum multitudine
et operis mole ueluti quidam Chrysippus argumentandi
uirtute aut Zenon sensuum subtilitate aut varro noster uoluminum
magnitudine et qui profecto talis natura adtentione
disciplinis exstiterit, ut non inmerito ab istis corporalibus nostri
saeculi Epicureis aut Cynicis spiritalis sophista dissenserit,
libro ad Hieronymum de origine animae sic pronuntiat: incorpoream
esse animam etsi difficile tardioribus
persuaderi potest, mihi tamen fateor esse persuasum,
cumque id ita fore rationibus magnis atque insolubili
argumentatione conuincat ac super hoc Hieronymi sententiam
poscat, laudis suae tantum a Hieronymo scripta recuperat, quin
LS 2 p qng M, pro quae b mole sui S 3 copiosius
GR, compos Sch. 4 aaaerit ACHlMR 5 naturam. editores
praeter pi iccuaabit
Ne quid tamen segnem me redhibendae uicissitudinis arbitreris,
prout locus est moneo consentaneum magis tibi super
sententia tua Pictauum Hilarium esse potuisse, qui scilicet
inter conplura praecelsarum disputationum suarum quiddam
BCHlB sentiri DEFН\'L editores dicat Sch.
2 disputari LS editores 3 praeminentia BRS longo B
praeditus A1BH1R, praedictos b 4 statum ABDEFB inermnmque
libri praeter GM 5 prosternidare disparatosque scripsi,
prosternidaretis paratosque (partosque M, paratisque ABFHLRS1) A
BCFGHLMRS1, prosterni claret separatisque
Videas hic alios quiddam socordi trutinare iudicio, alios id
ipsum aut nescios stulto laudare praeconio aut sciolos subdolo
ridere consensu hos inter placere sibi illum, quem nemo nisi
aut ignarus laudauit aut callidus. hic iam feruntur de singulis
non pro meritorum, sed pro uotorum qualitate sententiae, ob
laudem praesentum quorumpiam rabularum longe maximi
damnantur auctores. istic ille laudatus ne infra laudantum
uideatur stare iudicium, panniculos quosdam ex diuersorum
uaria lectione concerpit eosdemque uilibus suis ueluti quibusdam
stuppeis adsuit laceroque uestitu turpior nudis absque
furaci meditatione mutus eloquentiae palliatus incedit. cernas
M, at b 7 potuerint B, potuert ELS, potuerunt S*
Sch. 8 miscitur B 10 credo Galland. 11 degenerauerant
p* 12 noxiis HMb, noxia rell. et Sch. animantium C
13 praeeligere scripsi, praeligere HLMRSb Sch., plegere ABDEF,
praelegere CG 15 hinc Mb 17 rideri R, laudare G
18 uidetur laudabit scribendum 20 praesentium AEGLS Sch.
quarumpiam p\' Sch. rabularum CG, fabularum rell. et editores
u
21 laudatis S laudantium GL*BS Sch., laudatum p 24 stupeia
R, etruppis coni. Barthius adsint Mb uesti A absque
metu faracis mendicatione eloqaentiae coni. Barthius . 25 metus
Mb . eloquentia p\' palleatus ACGHMBb, pilleatus LS
cernis E
cloacam uentris et oris inhalare sentinam interque ructandum
quasdam suggillatiunculas fringultientem ab alio, qui
stipem suam uariis conlurcinationibus dilapidauit, parasitico
more laudari. inter has huiusdemque modi quisquilias aliquid
tu sobrium tuto dixerisne? porro magnum aliquod e socordi
turba periculum periclitabere: quidum? inperito quippe
nihil quidquam iniustius. hos ac tales tamen egomet non
pauesco ac, si qui nunc monendi locus est, moneo praeque
denuntio: quique isti quique sunt alii, qui uel in magnos
uiros obloquia uel de rebus summis deliramenta quaedam
cum conpotatoribus mussitant, aut palam loquantur aut
taceant. enimuero eruentur mihi atque extrahentur etiam
nuncupatim ex abditis tenebellarum qui hactenus delituere.
praenosci uero licet, tacere ne habeam facta quorum nomina
non tacebo. faxint tamen isti quod foret libitum salubresque
ABBEFM editores alios Mb si tu T, sicut p
fetidiuinarum Ji, faetim diuitiarum T, foetidarum p Sch. in textu
ex olenti cetis ABCGHLMBS, ex olenti cenis (cellnis E) DEF, exolentem
cetis T, exolentem coecis Sch. in textu, corr. in notis, exolenti
caecis b suis om. ABBEF 2 cloaca DEF Sch., cloaca in
p 8 sugillatiunculas M, sugillatim unculas b aingultientem
G aliquo B 4 conlurcationibus uel potius conlurcinationibus coni.
Schottus in notis, conlucernationibus libri et editores delapidauit
Mb parastico M, parasito b, parasitco S 6 mole C eiusdemque
p* 6 toto B aliquid B aliquo de A cordi B,
corde DEF, excordi coni. Sch. 7 periclitauere Mb Barthius
quidum interrogationis signo addito Hartelius, qui dum libri et edir
tores, aliquid hoc loco excidisse censet Galland., quidam
Audiamus igitur quid imaginis suae pronuntiet inimicis
diuina sapientia: dixerunt, inquit, inpii cogitantes non
recte: exiguum et cum taedio est tempus uitae
nostrae et exstinctum cinis erit corpus nostrum
et spiritus diffundetur tamquam mollis aer. inpii
haec ergo dixerunt, super quis paulo post eadem scriptura sic
loquitur: excaecauit enim illos malitia eorum, quoniam
deus creauit hominem inexterminabilem et
ad imaginem suae similitudinis fecit illum. istic
ego temet in defensionem tui acrius permouendum credo proque
causae merito in me etiam istius modi ferme uerba facturum:
quid tu undeunde contractis testificationibus uteris
haudquaquam tamen ueritate pulsantibus conscientiae nostrae
R, moniti p* spernat B aut B praeelegerim
scripsi, praelegerem CG, praeeligerem Sch., preligerem M, pligerem S*,
perlegerem rell. 2 cum om. B fueritatS B 3 a om. ABWB
4 a] ad R ad] aut ABIPR a philosophis et tractatoribus ad
authenticos p 5 consequar Mb faciam ABDEFP, om. Mb
modum b plerisque »0, plurimisque B, plurisque rell. 11 inpii
inquit libri praeter CE\'GM cogitante B 13 exstinctna G
Sch. 14 Epiritus
Ne quis sit tamen uel mihi secus interpretandi uel tibi
forsan infitiandi locus, in praesentiarum super quibus agimus
utraque uideamus. propheta nempe dicit inpios dicere: exstinctum
cinis erit corpus nostrum et spiritus
diffundetur tamquam mollis aer. enimuero tute quid
dicis? nonnullae sunt, inquis, spiritales naturae, ut
angeli, archangeli ceteraeque uirtutes, ipsa quoque
anima nostra uel certe aer iste subtilis, tamen
incorporeae nullatenus aestimandae. intende, quaeso,
animum, pro quisque nostri arbiter, ferque iudicium, sitne aliquod
prolocutionum harumce discrimen: inpii de humano
spiritu, de anima uidelicet humana dixerunt, quod diffundatur
Mb qui B ad me Mb impio sub BHIB,
O
impios sub A, impios ub LS, impio ob Mb 2 imagine BH1RS1,
imaginis AG1 diuinitas BWRsa 4 moneo] non add. AJBD
EF talis
Sed quo diutius uel argumentantes halucinamur, cum super
hoc propheta censuerit: dixerunt, inquit, inpii apud se
cogitantes non recte: exiguum est tempus uitae
nostrae et exstinctum cinis erit corpus nostrum
et spiritus diffundetur tamquam mollis aer, postque
paululum sententiam quoque intersita disputatione subiungit:
DM edUores sensum editores 4 dicitur spiritus S
5 profectu BHlR atque] absque R animam] humanam S
6 utraque S ita om. p* Sch. 7 isti Sch. 8 tale—aer om.
A 10 ita est om. A ita est - subtilis om. R 11 quod] est
add. AJSEFHLS Sch. cum DEH1 12 ex his duobus quod om.
ABFH1R, ex his duobus om. DEWLS (quod add. S1) Sch.
18 duoqllll iste S iste BHLB, istę C eatenus pl UnÎuntur
Mb 14 ut GM indiscriminalia Mb 16 conse-
quatur D ut om. ABDEFS 16 diffensitandam S 19 quid
M editores hic lucinamur ABDEF, allucinamur G Sch., hailucinamur
T, a luce aligenamus M, a luce alienamus b 22 exstinctns
G GaUand. 23 posque R 24 sententia B disputatione] narratione
p*
enim illos malitia eorum. et tamquam diceres: quid in
his culpae uertitur, quid erroris, ille respondet: hominem
animam corpoream cogitauerunt et errauerunt, ac uelut rogaret
geminanti [et] quid in hoc ueritas claudat, ut animam corpus
esse quis sentiat, iterat propheta responsum: errauerunt,
uidelicet errauerunt, quia deus creauit hominem
inexterminabilem et ad imaginem suae similitudinis
fecit illum, id est dicere: adeo tenus non est
corpus anima, ut sit imago diuina. estne aliquid, quo abhinc
locorum uspiam progrediaris tuomet indicio proditus, ueritatis
uiribus captus, prophetae testificatione conuictus? sed uiderit
quisque quid sentiat: prout mea tamen opinio fert, hoc saltim
probum quod eatenus dissertauimus aduersum corporales
pro spiritalibus sat foret, ni par esse ducerem apostolica
quoque aut etiam euangelica in rem controuersiae praesentis
adhiberi.
add. B excitauit B 2 eorum] erum B
3 is 22, eis M editores respondet scripsi, respondit libri
homine C, hominis G, omnem Mb hominem] et add. BD
4 rogares ex rogaret E, rogarit Barthius 5 geminatim D, geminantem
p1, geminando ex geminato S et uncis inclusi claudit
coni. Sch., claudicat S* 9 id est] idem ABBS1 10 aliquis
Mb quod BF1 11 uspia B iudicio ABDEFb
12 tificatione B uiderit DE, uiderr G, uiderim CGMPT Sch,
uiderem reU., uiderint b 13 si ante quisque add. Mb quid om.
EFMb, quod
Igitur quamquam nonnullis locorum sicubi conduxit harumpiam
scripturarum testimoniis usus sim, fas tamen est multimodo
ueritatis gladio falsiloqui ceruiculam salubri concisione
concipilari. Paulus doctor gentium, uas electum: omne peccatum,
inquit, extra corpus est, qui autem fornicatur
in corpus suum peccat. si excepto crimine fornicationis
extra corpus est omne peccatum, in anima ergo est. porro si
in anima est et corpus est anima, non ergo extra corpus est
omne peccatum. sed apostolus dicit praeter fornicationem
extra corpus esse omne peccatum. incorporea ergo est anima,
ut sit aliquid in quo extra. corpus possit esse peccatum. itemque
ad Corinthios in eum, qui scelere pollutus incesti nouercalem
torum pene matris stuprator inluserat, sententiam premulgaturus
sic ait: etsi absens corpore, praesens autem
spiritu eum qui hoc opus fecit iam iudicaui. quid
istud, apostole Paule, quid istud est? quo modo absens corpore
es, ubi spiritus praesens? si corpus est spiritus, cur non potius
ex duobus conpacte corporibus uno absentem alio praesentem
te esse dicis, aut si unum corpus es totus, cur non parte
corporis abesse te et parte corporis adesse te profers? ut enim
add. ES) credatur
add. M et reU. 3 nonnullus Mb sit ubi Mb conduxit
om. Mb quarumpiam p2 4 stas B 5 glodio B
falsiloquii Barthius condicione G 6 compilare T, concipilare
GP Sch., contruncari b electionis Barthius 7 qui - corpus
r.
est om. ABDE1F 9 er//go B 12 est ergo ABDEF 14 scere .
r
S 15 stupeator 8 inluierat B 19 spiritus M editores, spiritu
rell. praesens] es add. libri praeter F1M 20 inpacte B, compactus
p absente G praesente G 21 te om. libri praeter
GMS* esse te
Sana quippe catholicae fidei doctrina ita tenus intersito
gradu ab imis ad media, a mediis ad summa conscendit, ut
rato iudicio corpoream creaturam incorporali creaturae subdens
et summo incorporeo creatori hanc eandem cum sui inferiore
subiciens in tertium caelum Pauli pedissequos rapiat, qui solidum
sensibilis mundi penetrabili mente transmiserint intentamque
aciem ex imo caeli tergo sistentes redintegratis uiribus
M1b, add. M2 3 qud tui S1
4 mendacii te] mendaciter 14 (corr. in marg.) te om. HLS arri
gois M\'b Sch., arguas B, argnes S, argues rell. 5 conuinci Sch.
6 corporeum ABDHPFP, repertum p* quin Sch., quia in p
7 ergo ante nullo add. S* 10 talia Mb Sch., alia rell. 11 poisen
mus JE* Sch., poBsimne S, possimns rell. 15 doctrinam B eatenns
p2 16 a media B a om. AB conscenditnr ABDE*F Sch,
17 rapto ABHLBS, ratio Sch. 18 summe libri praeter M suo
p1 inferiore Mb, inferiori rell. et Sch. 19 pedisequos B
rapiat] faciat conscendere p\' 20 sensibus D in textu, I senaibilig
in marg. mundum BDE1FH1PT Sch. transmiserit Mb
intentaque acie Mb 21 imo] nno b sistens Mb redentegratis
B
dignitate tranauerint atque hic redactis paululum
respiraculo pausae uiribus in suprema incorporei creatoris
agnitione constiterint. quocirca nunc locorum percontari sedulo
corporales istos uelim, quae fere illis super hac apostolica
sententia sit. nam cam se dicat apostolus raptum esse usque
ad tertium caelum, primum quaero localiter inlocaliterne sit
raptus, et qui tres isti caeli sint, anne plures horum, anmones
corporei, anne incorporei quipiam, ut quoniam nos ad id
usque loci disputationis ordo deuexit, quid istinc sequendum
sit nobis consulta ueritate uideamus.
Ac primum non usque facilem de caelorum numero quaestionem
paulo scrupulosius uentilemus. nempe legimus: laudate
dominum, caeli caelorum, sed istuc et de multis et de
binis licet intellegi, ut et plures caeli plurium caelorum et
duo caeli duorum caelorum tacito numeri articulo accipi posse
uideantur. ecce a terrae contiguis aere tenus aquarum elementum
est, exin profundum aeris usque ad lunaris sideris
citimum lumen, abhinc ignium aetheriorum spatia usque in
extima transmundana, qua sphaeroidis globo mundus includitur.
Mb 2 tranauerit Mb, tractauerit S hinc D, inc
9
M, in b reductis Barthius 3 pausent p* eprema B
incorporea AJBD&FSch., incorei B 4 constiterit Mb percunctaii
DEFG 5 uelimus B fere libri cum PT omnes, ueni
editores illic p 6 se om. libri praeter M et Seh. dicit D
H, dič
Sed mouet iterum, quod caeli in authenticis uoluminibus
non duali tantum, sed plurali numero saepe uocitantur. uero
Galland. 4 principio ex principium B 6 qaaeramns
Sch., queremns B testis M ipse HLMS1 7 auctor
M creanit AHLSp* 8 de nno G lnfli 8 9 idem
Mb usiuo B 10 liminibus R 11 snbtexinit M 13 id
idem b, idem Sch. intercapidine RS preminere BRS, praeeminet
p2 15 illic BDElFHLRS creata libri praeter
CE2G M 18 creationum
Quapropter cum nec praeeminentia localis beatum faciat,
nec tres identidem caelos anima corporalis inueniat, ut tandem
defecta corporibus incorporeis cedat, iuxta praelibatam tacita
discussione rationem ternarium caelorum numerum differentiamque
uideamus, quia cum differentia dignitatum sit distantia
locorum, si distant magis quam differant inter primum secundumque
caelum, quaero quid rei sit? aut substantia uidelicet
M, animaduertitur b 3 esse cum] ex his duobus quod
add. libri praeter CElGM et mirum in modum Udem libri, qui hoc loco
quattuor ista uerba falso addunt, eadem ipsa uerba faiso omdttunt
pag. 140, 42, ezistat haud dubium quod
Nunc igitur si per haec raptatus apostolus usque in tertium
caelum uenit, quid istic potissimum repperit, quod si localiter
quaerendum fuit et in primo caelo inueniri non potuit? sed
ipse dicit raptum sese usque in tertium caelum nescio quid
audisse diuinum, quod homini loqui non liceat. itane tandem,
apostole, per loca deus quaeritur aut non nisi in loco ueritas
inuenitur? si istuc ita est, et deus igitur localis erit et tu
deum, quem localiter inuenis, localiter amittis, qui si non nisi
in tertio caelo est, ibi ergo tibi relictus, ubi repertus est. at
cum non de caelo corporeo, sed de caeli domino sis beatus et
totus ubique sit dominus caeli, qui nec localiter quaeritur
nec localiter inuenitur, haec uera profecto ascensionis tuae
causa dabitur, si ab inferioris substantiae caelo ad caelum
substantiae potioris ascendis. quia quaerentibus deum a
B subierit B Gl 2 nec] haec Galland.
in om. Mb 3 causis om. S si M, si b 4 ergo CQM, erunt
ABD2EFS Sch., er HLB 5 supremo jp* suo ABDEFP
6 uibrantium DEFG Sch. 7 elimentum RR 10 si per] su,
HLS raptus b, raptat S 11 istic E\'Gp, stinc BI, istinc
reU. et editores repperiit Mb, repetiit p* 12 fnet S inuenire
libri praeter GM et Sch. post potuit interrogationis signum
adieci, quod post repperit editores exarauerant sed-Iin. 18 repeptus
est om. A 14 liceat] ait add. p ita nec L 15 non
om. BDEF\' in om. Mb 18 relictus] est add. BDEF
19 nondum pt caelo B 22 caelo-substantiae om. A
23 ascenderis Barthiua, fortasse ascendes scribendum
inclusa diffugiet? ecce et raptum fuisse Paulum usque
in tertium caelum uerum est et rursum tres esse caelos corporeos
uerum non est. igitur aut incorporeum quid creatum
confitebere aut tres caelos infitiabere. sed quoniam et tres
esse caelos et non omnes corporeos uel indiscussibilis auctoritas
docet uel ratio manifesta conuincit, sub unius ope ueritatis
sicut fallentia discussimus, sic uera quaeramus.
Legimus in propheta: qui fecit caelum et terram.
caelum caeli domino, terram autem dedit filiis
hominum. istic animaduertendum est aliud esse caelum et
aliud caelum caeli, quippe cum caelum caeli dicitur, tale est
ac si caelum ac terra dicatur. imum nempe siderei caeli haec
terra est, sed cum ante omne temporaneum creauerit deus
caelum et terram secundoque die hoc uisibile caelum fecerit,
est ergo caelum aeuo terrae posterius, cum tanto sit qualitate
praestantius. sed quoniam uices et spatia temporum et moras
dierum momentaria mundi creatio non admittit, quia de sex
dierum numero magis quam spatio nullum disserendi nunc
tempus est, illud intellege, quod propheta inter caelum et
caelum caeli tantam differentiam fecit, quanta ferme est inter
hoc caelum et terram, ut sicut terra huius scilicet caeli haec
terra est, ita hoc caelum illius caeli porro sit terra. unde
coniciendum est mundi corpus uniuersum diuinitus terram dici
et illud, quod domino datum est, proprio nomine caelum uocari.
1 quia CIPR 4 g ante igitur add. G 5 inficiabem b, insitiabere
R quod BDEF et om. Mb 6 indiscassibiles libri praeUr
DEF, diBCussibilis
Quid ergo dicemus? numquid hoc caelum uisibile non
hominibus datum est aut solaris fulgor et calor uel lunaris
globi per incrementa ac detrimenta uariatio uel astrorum uagus
ratusque circuitus uel per magnos orbes congressus siderum
et statuta progressio, siue cum dierum noctiumque uices uariant,
siue quia caloris ac frigoris alterno fotu mundum temperant,
seu quod dimensis limitibus articulos temporum signant
eodemque intermino linearum tramite in id ipsum sine fine
redeuntia per easdem circulorum uias reuehunt, uel quod distinctis
numerose choris et musicis interuallis aetherem pingunt?
suntne haec omnia genti mortalium uel coniuentia usui uel
iucunda spectamini? ac per hoc ita tenus corporeum caelum,
quia uidelicet hominibus datum est, terra dicitur, sicut aquarum
et aeris corpora non utique eiusdem corpulentiae, cuius
est terra, tamen quia filiis hominum data sunt, terra dicuntur
adiecto eo, quod omnium sensualiter uiuentium principaliter
tactus ex terra est. porro autem sicut sine igni uideri nihil,
sic tangi absque terra nihil potest: quia et ignis tactui subiacet
et aether ignis est, non abhorret aliquid illic esse terrenum.
quapropter quoniam omne corporeum terrae nomen
includit ratoque iudicio in corporeis conpositum, terra dicitur
omne corporeum, quia hic sensibilis mundus cum uisibili caelo
terra est, quae filiis hominum data est.
scripsi, dicimus libri, cf. pag. 150, 1 4 aut] an
1
p* 5 uariato S 6 ingressus Mb 10 in termino b, termino
p tramitem Mb 11 vel] et p1 12 numerose choris E1 in
tt
marg., numero choris G, numeris et horis reU. et editores 13 sentne
B conuientia FS1, conuencia G1, conuenientia DES* Sch. usui
om. Mb 14 spectamini G, l/IIspectamini E, aspectui Mb, expecta-mini
rell. cum PT et Sch., speculamini uel aspectamini coni. Bar-
lei nl
thius 15 datur H 16 corporea S corporentiae S 17 est
om. B quia M editores, quoniam rell. 19 igne C Sch.
nihil uideri S 20 nihilII B 21 est om. p 22 quoniam]
quod BDF, om. p 23 composituII A 24 hinc B
Quid de illo caelo dicemus, quod domino datum est, non
filiis hominum? ergo identidem ad eloquia diuina recurramus.
idem nempe psalmographus dicit: confitemini domino,
qui fecit caelos in intellectu. quocirca si in intellectu
sunt caeli, quos habitat deus, nec nisi incorporeum caelum est,
quod domino datum est, uidelicet cui terra est omne corporeum
liquido claret omne quod intellegit non esse corporeum.
porro substantialiter humanus animus intellegit, incorporeus
igitur est animus humanus. en tibi terram omnem corpoream
creaturam, en tibi caelum incorpoream intellectualemque substantiam.
nunc igitur ut possis per duos caelos usque in
tertium caelum paulo praeeunte raptari, incorporeo tui uniuersum
transmitte corporeum postque etiam incorporeum
creatum idemque mutabile acriore admodum nisu et uolatu
perniciore transcende atque abhinc in tertium caelum, in
ipsius inmutabilis incorporei beatissima contemplatione requiesce
teque, humana anima, incorpoream nosce, cui pro naturae excellentia
promptum est simul et congruum inter ima uel
summa tui tamquam mediante substantia uel infra despicere
corpus imum uel supra conspicere deum summum.
Nunc egomet sciscitor adferasne nobis aliam de ternario
caelorum numero ac diuersitate rationem, quam quidem cupio,
sed liquet haudquaquam dari a quoquam posse, nisi inter
corpus et deum natura se substantiae incorporalis interserat,
quia si nihil absque deo nisi corpus est, non tres ergo caeli,
sed duo sunt, ut unum ferme caelum sit omne corpus et
creator corporis aliud. uerum quoniam non trans tertium, sed
libri praeter CEGtM et Sch. 2 redeamus G
3 ide// A 4 in post si om. ABlG 9 est igitur R terra Mb
10 substantiam] creaturam pt 12 peunte CR 15 perciniore
V
C 16 ipsis S 17 humanam animam R nosse B natura
B 18 imat C imS uel summS Mb 19 despice A, dispicere
R 22 numero caelorum M editores cupio sed] copiose G
23 licet C, libet R 24 substante R corporalis R Sch.
27 quod BBElF
duo caeli omnis corporea atque incorporea creatura, ad creatorem
uero quasi in tertium caelum non transeundi, quod
non potest, neque redeundi, quod non debet, sed standi et
manendi causa ueniendum est. hic autem cursus atque status
profectus est atque perfectio, quae scilicet uirtutum est; non
locorum, quoniam qui proficit currit et qui perficit peruenit.
Nunc autem quoniam amplissimos campos latissimae quaestionis
breui admodum calle transmisimus datis aliquot, ut
reor, indiciis, quae scilicet a recto ueritatis tramite errorum
deuia secernunt, quid sibi uelit illud, quod apostolus siue in
corpore siue extra corpus raptum se esse dicit, inquiro. quippe
sic ait: scio hominem raptum, siue in corpore siue
extra corpus nescio et reliqua, de quibus quod adtinuit
diximus. ac primum adhibita discussione uideamus quid certum
istic sibi beatus apostolus quidue fateatur incertum. raptum
esse hominem scit, in corpore an extra corpus nescit.
animaduerte iam aliud hic dici hominem, aliud corpus. ecce
tamen - discretum est, quid nescire apostolus, quid scire se
dicat. excutiamus igitur utrum ex incorporeo corporeoue an
ex utroque sit ita tenus nesciat, sicuti cum corpore an sine
corpore sit raptus ignorat. scio, inquit, hominem raptum,
sed sine in corpore sine extra corpus nescio. istic
nunc animaduerti licet, quod is qui raptus est et raptum esse
Sch. 2 omnea ABD, ominis M corporeae
A incorporeae A creaturae ADF 8 quod non—redeundi
om. R 4 distandi p2 5 hinc Galland. 6 profectus R, p////fectua
S 7
Sed iam nunc testibus meis, praeconibus scilicet ueritatis,
ad indubitatam fidem ueritas ipsa testificabitur. dicit in
om. R 2 sic M editores, si rell.
3 raptum om. libri praeter M et Sch. istoc Barthius, istnc Ubri et
editores 4 his
Editis in adstructionem ueri et merito pariter et numero
satis ut arbitror idoneis uadibus restat nunc ut quae ex opusculo
huius patroni corporis supersunt indiscussa uideamus, qui
cum temeraria persuasione decernat animam corpore contineri,
adsumpto in hoc idem euangelicae auctoritatis exemplo tamquam
peremptorie argumentatur dicens corpus Lazari cum
fuit mortuum fuisse sine uita idemque rediuiuum fuisse cum
uita, ut per hoc anima localis esse credatur, quae recesserit
corpore rursusque ad corpus accesserit.
ABFM, FINIT LIBER SE-
CVNDVSIKCrPIT LIBER TEETTVS HL, EXPLICIT LIBER n (om. C) INCIPIT
LIBEB TKRTIVB CG 6 natibus Mb 8 supersuasione M, psuaseione
B deornat coni. Barthius corpore contineri EtG, localem
Sch., om. rell. et b, quos si sequi. uis, fortasse decerpat pro decernat
scribendum 9 et sumpto R in om. ABDF itemque B
11 uitam B 12 recessit HLS, decesserit G 13 a ante corpore
add. DS* Sch. (om. PT) corpori libri praeter DEFGS1
rursusque Sch., rurs\' usque Mb, rursumque reU.
Atque ut uniuerso animarum generi in commune praescribat,
ipsam nostri redemptoris animam localem esse pronuntiat
formidabili scilicet atque ut autumat insolubili syllogismo:
ut anima, ubi est, sit et non sit, ubi non est, tamquam nos
eandem aut ubique aut nusquam esse dicamus, cum si ubique
esset, deus esset, si nusquam esset, nihil esset. illa quidem
non in toto mundo est tota, sed sicut deus ubique totus in
uniuersitate, ita haec ubique tota inuenitur in corpore. et
sicut deus nequaquam minore sui parte minorem mundi partem
replet, maiore maiorem, sed totus in parte, totus in toto
est, ita et haec non pro parte sui est in parte corporis. nec
alia pars animae sentificat oculum et alia uiuificat digitum,
sed sicut in oculo tota uiuit et per oculum tota uidet, ita et
in digito tota uiuit et per digitum tota sentit. aut si fortassis
sic tota in digito sentit, ut tota non sit in digito, sentit ergo
tota, ubi tota non est, et est, ubi non est. aut igitur tota erit
anima in corporis parte minima, cum nihilominus in toto sit
tota, aut cum tota sentiat, ubi tota non est, est ergo tota, ubi
non est tota. sed de hoc et in primo libro quam plura disserui
et in secundi principio non pauca praemisi, in quae si quispiam
sollerter intenderit, ad hunc uidelicet locum non rudis accedet.
medio demum enuntiato inde a uoee formidabili libri noui
capituli initium ducunt 3 ut om. ABlMb 4 ipsam] quoque
add. 8 pronuntiatur BlB 5 indissolubili p* 6 et non — est]
et nisi ubi est, non Bit p* 7 numquam R si////ubique (erat sibi)
B 8 esset post nusquam om. B Sch. 9 ubique] eat add. B
10 uniuersitatem B uniuersitate] est add. A1B1C1 Sch. ita tn
ras. A haec-deus om. A 11 partem B 12 replet] et add.
p* 14 sanctiflcat R 16 per digitum] in digito p 21 qua plura
Mb, complura G, quam pulchra B, quam plurima S, quam plurima
Barthius 23 solerter editores ad - accedit om. A accedet
p1, accedat G, accedit rell.
uisus corporalium sensuum ita peccato oculum inbecillae mentis
obnubit, ut, cum se uel deum contemplari uult, imaginum
corporearum uelamen quod sibi praetexitur solum uideat, cum
trans illud uidere non possit. quisquis ergo difficultate nisi..
onis huius offenditur, studium atque opus insumat, non ut me
calumniatum eat, sed ut purgari ualeat.
Nec tamen egomet ita sum oblitus mei, ut non languoris
quam sanitatis amplius inesse mihi sentiam. uerum tamen
hanc me opinionem qua corpus creditur anima cum puerilibus
annis euasisse delectat, quia tunc, cum opinabar, utique nesciebam.
opinari autem ignorantis est, ignorantia uero contraria
scientiae: nescit ergo quisquis opinatur. hinc equidem factum
est, ut scientiam prae opinione concupiscerem sciens nescire
me, quoad usque opinabar. tu autem dicis, cum de animae
substantia quaeramus, quod supra nos est nobis uideri non
posse, cum supra nos ipsos ipsi non simus, et item quod agnosci
posse negas quasi cognitum iudicas animamque corporis
corpus esse confirmas. quod si sciens dicis, quia falsa sciri
nequeunt, uerum dicis et, si hoc uerum dicis, animae substantiam
nosci non posse mentiris. aut igitur falsum est animam
corpus esse aut falsum est animae substantiam cognosci non
posse. uides quo perducat opinio sequaces sui ? nam quoniam
Mb, difficillimum quoque Barthius, nempe difficillimum
p1 2 usus G ita] a add. b imbecillem p*
8 obnubilat M* in marg. et b uult M editores, uolet rell., unde
conicias olim hic uolt
Dicis ergo animam corpore contineri. numquidnam uel
apostolicum illud tibi in mentem uenire non debuit, quod dictum
est: et si exterior homo noster corrumpitur,
sed interior renouatur? omne quod est, ut breuiter dicamus,
aut in se aut subiectum aut in subiecto est. in se
est deus, in rebus corporalibus subiectum est corpus et color
corporis in subiecto, in incorporeis animus et disciplina, quae
ita sibi nexa sunt, ut nec sine colore corpus nec sine disciplina
sit rationalis animus, modo tu uideris, qui animam
corpus esse et eandem superiectam in subiecto corpore contineri
credis, utrumnam probare ualeamus manere quod in subiecto
est ipso intereunte subiecto, quia si corpore continetur,
ipsa in suo superiecta subiecto est, nec manere poterit quae
continetur illo pereunte qui continet. sed dicit apostolus
Mb, tuque rell. ferre] facere S 3 cum uinceris
R 4 cum quod Sch. nescire libri praeter CGM 5 dicere
p 6 nescientia ABHLBS 12 mente B 13 corripitur H
. corrumpitur noster S 14 inlll/terior B dicam libri praeter M
et Sch. 15 se] est
Vereor ne et istic opinatus uidearis nouus academicus, qui
et cum academicis nihil scias et de his quae nescis sine cunctatione
definias. uide ne non corpus contineat animam, sed
contineatur ab anima. hoc nempe corrupto illa solidatur,
sicut illud itidem huius amissione dissoluitur. illa sine hoc
uiuit melius, hoc sine illa nec peius. atque ut ex his duobus,
quibus confit humana substantia, quid in quo sit non argumento
solum uigeat, sed etiam auctoritate clarescat, propheticum
quoque testimonium proferamus. ait namque: corpus
quod corrumpitur adgrauat animam. ac nobis primum
uidendum est, utrumnam illud adgrauet, quod in quoquam,
an illud, in quo quidque est. si illud, in quo aliquid
est, leuatur ergo pondere quidque oneratur. sin uero illud
adgrauat, quod in aliquo, non illud, in quo aliquid est, magis
in anima est corpus, quod adgrauat animam, quam in corpore
anima, quae grauatur a corpOre: onus uidelicet in portitore,
non portitor in onere. quae cum ita sint, magnam animae
auctoris sui inesse similitudinem maximo illud indicio est,
quod pro similitudine sicut inlocaliter mundus in deo est, sic
inlocaliter corpus in anima.
Nunc sciscitanti mihi peto respondeas: si localiter intra
corpus est anima, quo modo continet corpus? notum nempe
1 ueterescente CGHLRS corrupto aeque Mb 3 opinatis
A tiideare G 4 et ante cum om. p* cum B 5 nidej
unde B 7 dissoluatur A 9 confit] cum sit B 10 solo M
fditores praeter p* 12 nobis primum uidendum
Iam si tibi uisionis huiusce sincerum ueritate claruerit,
nulla quaestionis difficultate iactabere, quatenus anima corpore
posito inlocaliter esse possit in mundo, quia sic erit inlocaliter
in qualibet mundi parte, sicut inlocaliter fuit in corpore.
tu uero in praeiudicium generis animarum omnium Christi
quoque animam localem corporeamque pronuntias et corpus
dicis esse animam redemptoris, cum non sit anima pecudis.
ABDEFGB nil ante nisi add. L 2 animã—corporeã
Mb nt] quam p* adinfirmas Rl 3 ipsa B\'DS id om.
8 4 et om. Mb si CL1 interins continetur G 6 redio
muB E ut anima G, u anima E, ut Sch., om. rell. et b 8 foraitam
R sollicitet B Sch. 9 si potis es G amirare B
10 per CGMb, om. reU. et Sch. 11 loca Mb, locos CG, locus
ABHLRS, locis DEFP Sch. quilibet B adenndem AB
iisdemque p\' Sch., his denique B 14 opponis S si ABDEF
ei ABH1, et H\'LS, 8\' B 15 uegitasse RS* localiter ABH
LIBS 16 rediisse
Sed forte contendas, quo modo anima et in loco est et
localis non est? et ego te mutua consultatione percontor, quo
modo corporeus mundus et localis est et in loco non est ?
quod si mundum in loco esse responderis, nihilo segnius quaero,
locus, in quo est mundus, extra mundum anne de mundo
sit. si de mundo, non in illo mundus, sed in alio ipse cum
mundo est, si extra mundum, rursus quaero, utrum locus, in
quo est mundus, in loco sit. aut igitur loca, hoc est corpora
infinita fateberis itaque deo, qui solus infinitus est, corpus
aequabis aut mundum non in loco esse concedes. istam
nunc ergo rationem mente pertracta et sicut tantum locorum
tantumque spatiorum esse perspicis non in loco, ita illud,
quod nullius est molis, nullius est spatii, intellege in loco
esse posse sine loco, quia si illud, quod locale est, in loco
non est, multo minus in loco est, quod locale non est.
capituii initium non exarat Sch. 5 sed] si add. pl
in loco] inlocale A 6 muta B consolatione Mb percunctor
ABDEFR d mundus est libri praeter M est om. D
10 in ante illo om. A 13 fateueris ORIB 14 aequabis scripsi,
equaberis LMb, aequaueris rell. et Sch. aut] in add. A concedes
GHLMS, concedi. B, concedas reM. et Sch. 15 rationem ergo ABD
EF ergo
Sed istud quamlibet clareat intellegas necne, dubitauerim:
illud quod eo usque est simplicis consequentiae, ut agnitio
eius non dicam in promptu sit, sed ne uitari quidem facile
ualeat, sic elapsum tibi satis mirari nequeo. dicis corpus
Christi cum patibulo sublatum est animatum fuisse, exanimum
uero cum sepulcro mandatum, propterque hoc quod
negandum non est acuminis argumento tui localis erit
animus, quia uiuificare Christi corpus alternauerit. sub
huius ergo necessitate sententiae deum quoque profano
ausu localem credemus, qui et in Christo, cum crucifixus
est, fuit et eundem in passione dereliquit. ipse quoque
dominus de cruce clamauit: deus meus, quare me dereliquisti?
si enim non discessit, non dereliquit, si dereliquit,
utique discessit. obice nunc igitur localitatem deo. contiguus
uidelicet gradus est, ut ab iniuria similitudinis dei feraris in
deum et qui infamas imaginem lacessias auctorem. sicut ergo
inlocalitas deo non adimitur, quod hominem Christum discedendo
deseruit, sic anima inlocalitatis priuilegium non amittit,
cum corpore moriente discedit.
om. A clareat quamlibet R nec dednbitanerim
M, nec dnbitauerim RS1b 6 illud] uero add. GaUand. consequentiae]
intellegentiae p* agnito S 7 prompto A, proto B,
protu B, protu H, propatulo b ex glossa in M superscripta
quidest A 8 dicisque Mb, dicis itaque Galland. 10 mundatum
B 14 credimus libri praeter CGM et Sch. 16 deus meus bis
S 18 localitem
Hic iam nunc in angelorum statum superbus orator inueheris
et gabrielem tibi quasi quoddam linguae proludium
deligis sic declamans: ipse beatissimus Gabriel, qui se
ante deum adstare testatur, cum caelorum dominum
Mariae infundendum uisceribus nuntiaret
cumque sub dominicae oculis genitricis adstaret
sine dubio caelo deerat, maria non superuolabat,
uacua atque diffusa uasti aeris non inplebat, sed
ipsum tantum locum, in quo aderat, occupabat.
dilata huius paululum discussione sententiae tantam aduersantium
repugnantiam prolocutionum stupere me fateor. nunc
aerem subtilem, nunc eundem uastum dicis, nunc magnum
mundi locum,. quem pro portione aeris elementum replet, poetica
quadam licentia uacuum perhibes nec intellegis uacuum
prorsus esse non posse, quia ubi est aliquid nonnihil est. aer
uero nihil non est, igitur ubi aer est uacuum non est. sed
nec illud uacuum recte potest dici, quod nihil est, quia quod
nihil est recipere aliquid non potest. proinde uacuum non
E\'G, om. reD. et b, ad Sch. stata Mb 6 gabrielum
ABCGHMS praeludium editores 7 diligia ABFHLBS
sic »G, et Sch., om. rell. et b declamans GLRS, deckmae H,
declamas rei. et editores (sic clamaB E\', deolamas JP) 8 astare D
EFGHLS 10 sibi
cum beatissimus Gabriel ante oculos dominicae matris adsisteret,
illudne in Gabriele Maria uidit, quo Gabriel deum
uidet? quia si Mariae illud uisibile fuit, est ergo inlocale
locali contemplabile. quod si est, inlocale non est: quia si
quisque localis est, localiter uidet et adspiciens respicere non
potest nisi partem. uidet igitur locum qui localiter uidet,
quia pars locus est et locus locorum utique pars est et loca
corpora sunt. et qui partem uidet parte sui uidet, nec uideri
parte nisi pars potest, pars uero dei nulla est, quia inpartilis
non habet partem. aut igitur Gabriel deum non uidet
aut solidum uidet, nec integrum nisi de integro uideri potest.
corpus uero nec integrum uideri nec uidere integrum potest,
non igitur corpus est, unde Gabriel deum uidet, quia quo
localiter Mariam Gabriel uidit et eum Maria localiter uidit,
uidere inlocaliter nequit. sed ut tecum uerbo congrediar, si
totus Gabriel non nisi corpus est pro distantia partium, nec
totus est pes, nec totus est os, nec totus est. oculus. quocirca
quando Mariae uisus est, nec pede locutus nec ore uidit
nec oculo stetit, sed pars unaquaeque membrorum qualitati
M, ullius Barthius quod FMRb Sch. expectat
ABCHLMBSb Sch. 2 audes ante mauis add. b ex glossa marginali
codicis M manis] maius p* poetico
Hic nunc pro fine quaestionis inquiro, utrumnam Gabriel
angelus, ut tu autumas, solum corpus in contemplatione Mariae
corporaliter occupatus uno eodemque uisu, uno atque eodem
tempore inlocalem deum inlocaliter uiderit, quo localem Mariam
localiter uidit. quod quia fieri pro corporei atque incorporei
diuersitate non sinitur, restat ut aut Mariam Gabriel numquam
uiderit aut deum uidere cessauerit. sed huic falso sententia
ueritatis obsistit, qua dictum est: quia angeli eorum semper
uident faciem patris mei si semper uident, numquam
non uident. sin autem quando Gabriel Mariam uidit
deum uidere destitit, non ergo semper angeli deum uident.
igitur aut quando Gabriel Mariam uidit deum uidere destitit,
aut uerum non erit quod ueritas dixit. quapropter indissolubili,
ut patet, ratione concluditur, quod quia locali uisu eodemque
in Mariae contemplatione defixo angelus deum uidere
non potuit et tamen tunc quoque Gabrieli deum uisum negare
non licet, ne iuxta. diaboli casum in miseria scilicet
umquam non uidendi deum inmutabilis iam beatitudinis angeli
natura deciderit, sit in eo corporea incorporeaque substantia:
una qua uel uideatur corpori uel corporaliter uideat, altera
qua incorporaliter incorporeum sine fine conspiciat.
4 tu om. ABDEF, tute G ut tumas S 6 quod AR
8 aut om. Sch. maria R 9 deum om. p uideri C
Age nunc pro acumine excellentis ingenii proque causarum
rerumque notitia indaga distingue pronuntia, quo differat
materia informis a nihilo, quid sit inanimum idemque formatum,
quid et formatum pariter et animatum, quid sit locus et tempus,
qualiter localis motus subdatur etiam temporali, cum
temporalis tantum non subiaceat etiam locali, quid sit stabilis
motus quidue sit aeternitas, quid sit nusquam esse et
nusquam non esse, quid numquam esse et numquam non esse:
et de omnibus his rationis abditum quaerito quibusque subo
stantia omnis includitur aliquid delige quod angelos esse
decernas. nihilum certe non sunt, quia non nihil est quidquid
est aliquid. informis materia non sunt, quia inter aliquid
et nihil est informis materia. ecce a nihilo uix discessimus.
Iamque de inanimo formato unde tibi angelos placet esse
tractemus. animaduerte nunc quod sicut informis materia,
quae formabilis est, praestat nihilo, ita quod iam formatum
est melius illo est, quod etsi formari potest, formatum non
est. itemque sicuti id quod formatum est anteit illud quod
formatum non est, ita inanimum quodcumque formatum cedit
illi quod et formatum est pariter et animatum, quia sicuti
add. M
4 acumen BCHIB, accum; S Bcellentis BCHB causaliam
coni. Barthius 5 rerum Bartkius differat GaUand., differt
libri et b Sch. 6 qui BHlB inanimatum b, in animi M
idestque A 8 subdat R 9 tamen p* 11 sit ante numquam
add. librt praeter Mb et Sch. quid sit nnmquam-non esse om.
B 12 his] pg
Est igitur in Gabriele et incorporeum quo incommutabiliter
deum uideat et corpus quod uel Maria uiderit uel per quod
Maria uideretur quodque subditum spiritui localiter gereret,
quod gerendum in ipsa ueritate inlocaliter spiritus cognouisset.
B 2 exanimae ABGHL, exanimQ MSl 3 forma
om. B idem ABH1R, item LS 6 uiua] uita JJBDEFP
eet] et add. Mb 6 uita] unita p ipse A, anima p* 7 intellege]
te add. p* nane om. B 8 te ante tribuere inscrit
Barthius esse addidi, om. libri cum om. B 9 constat
ABDE1F 10 angelos] angelis editores praeter pi 11 uel om.
S, tamen b sicut ABDEF 13 angelos B CDEtFHLR
14 ninenti libri praeter G et b ant] at BS 16 illa Mb,
ilia 8 21 gabrielo ABCGHLMBS 22 quo A vel om.
S per om. Mb 28 a maria b
et incorporeos esse in ea sui parte, qua ipsis uisibilis deus
est, et in ea itidem parte corporeos, qua hominibus sunt ipsi
uisibiles, quoniam nec deus ab angelo per corpus nec angelus
ab homine sine corpore uideri potest. quae cum ita sint,.
negari nequit diabolum quoque ex incorporeo corporeoque fa-.
ctum, utpote sanctis angelis concreatum, duplicis esse substantiae.
qui postquam hydrope superbiae tumuit et inuidiae
febre tabuit, sponte inlocaliter sanctitate prolapsus eaque localiter
caelo non sponte deiectus, cum non angelus, sed bonus
esse cessauerit, innocentiam perdidit, non naturam.. proinde
sicut angelorum multitudo quae perstitit in utroque sui beatificatur,
ita quae destitit in sui utroque punietur. igitur
haudquaquam recte duas in diabolo substantias infitiabere,
quia etiam memet spreto necessarium profecto erit, ut tute
cedas tibi et partem prosecutionum tuarum parte subplodas
falsumque uero diruas. habet ergo diabolus, ipse tamen incorporeus,
corpus suum, quia et sentire sine corpore corporea
tormenta non poterit. et item qui sentit aliud est et per
quod sentitur est aliud. quippe si animaduertis, tuomet ueri..
tatem proloquio docebere. nempe dixisti: si ex hoc concreto
aere diabolus corpus traxit, ergo alienum corpus
I
BB sui om. libri praeter M et Sch. parte] in
add. C, snb add. rell. praeter GM et Sch. ipsi p* 8 corporene
BHIlB, corporeaa 8 quia AJPR ipri om. libri praeter M et
Sch. 4 inuiaibilee
Sed si super his redhibuimus uel aliqua ex parte rationem,
illud chaos, quod inter sontes innoxiasque animas, sicut
M editores praeter p\' stuc H 2 uspiamqae p*
debito Mb, debni conu Barthius, te inuito HarteUus quo Mb,
itaque Barthius 3 argumentam A 4 portauit utrogue loco M
et editores praeter p* 6 suum nec
Sed quoniam nec auctoritati diuinae peruicaciter obsisti potest
nec miseris beatitudo misceri, proloquii huiusce perplexum
2 nods L 4 refrigenttus BDF 5 aliquod JB docet AB
HLBS, docere D 8 quo BDEF misceri M 9 transmeare
Hactenus quidem de animi incorporea atque inlocali uisione
disserui, ac liquido patuit eundem nulla mediante substantia
aeterna semper atque inmutabilia contueri. igitur cam rationalis
anima per se incorporeum atque inlocali conspiciat et
ueritatem, quae deus est, a falsitate longe incorporea uisione
discernat et nisi per corpus localia corporeaque non uideat,
quaenam ratio est illis eandem credi similem, ad quae conspicienda
interprete corpore utitur, et illis, quae per se contemplatur,
iudicari dissimilem ? animae uisio, ut saepe dictum
est nec iterare piget, intellectus est. enimuero corporea intellegi
nequeunt, sentiri ab anima per corpus queunt. anima
uero sicut per corpus sentit ita per se intellegit, eorum quae
sentiuntur atque intelleguntur substantia longe diuersa est.
om. ABDEF 5 non] nunc Sch. dispatet DFL
auctorem b 7 argumentis libri praeter CE2GM et SeA. 12 a uerbis
lin. 14 igitur cam
Sed illud adhuc propter tepidi iecoris homunculos discuti
superest, utrumnam corporea per se possit humanus animus
uidere sine corpore. nunc igitur adesto totus et quam potis
es praesens fito. nempe, ut adstruis, humanus animus et ipse
corporeus et saepto corporis exterioris inclusus si quid per se
uidere corporeum potest, nihil illi scilicet uidere promptius
est, quam corporis interna, quis clauditur. age, quaeso, intende
in uiscera tua et in omnes admodum corporum partes istum
quem dictitas animi corporalem uisum et de temet ipso renuntiato
tibi nobisque dicito, quibus modis quoue situ triformitas
cerebri coeat, iecoris massa iaceat, regula lienis haereat, stomachi
libra pendeat, cordis plectrum feriat, qui uenarum tramites
quaeue textura, quae neruorum origines quaeue conpages,
quae ossuum coitio quaeue conpactio, quae pulmonum
Mb clarent BG eecutirent D\'E, cicatircnt
ABS, cicnttirent CFELMB, cęci ntentar G 4 tbeopopil BS
6 ducait B coelo b 6 uidet\' A 7 ne Mb, om. B
11 gecoris M 13 ades Mb potes M (superscr. M* potis ee) b,
potis ê/l 8 14 finito
Sed en aliquorumpiam qui interimunt animas garrientibus
nugis etsi non sistimur ab itinere, lentamur tamen. sed insumere
pauxillum temporis intertrimenti nihil est, quin porro
iuuat, modo quid obuersum uero quidue diuersum eadem
ueritas aut depellat aut proterat. et cum audio dicere quospiam
qui et corporeas esse uolunt animas et easdem incorporeas
negare non possunt, aliud ipsas animas sibi, aliud esse
creatori: deo, inquiunt, animae corporeae sunt, uerum sibimet
incorporeae, quod ita est ac si dicant animas et corporeas esse
et incorporeas, aeternitatem porro testor, quod eo mihimet
hisce inanibus respondere admodum labori est, quia nihil istic
quicum congrediar, nihil quod medullitus eruam, nihil quicum
certauisse exercitio, nihil profecto est quod uicisse uictoriae
sit. ergo si anima corporea creatori et incorporea sibi est,
S aditrepaerit E\' b, astrepnerit GLT, adstripaerit
M, astripuerit CS, ariripueris A, aetripueris BIPR, obstrepuerit DP
sch., ostrepaerit
Quoniam igitur super hac nobis quaestionis parte conuenit,
restat ut doceant quatenus incorporalis substantia illi corporea
sit, qui eandem incorpoream creauit. nec primum dico ita
sit necne, sed in praesentiarum ita esse concedo, unde tamen
ita esse nouerint quaero. si id diuinorum uoluminum literae
continent legant, si quaepiam ratiocinatio suadet doceant,
si dialecticen iuuat exercere conuincant. si horum nihil est,
saltim sententiae concedant suae, ut qui in se incorporei sunt
non extra se corporeos se esse credant, quia aliud extra se
esse non potest qui extra se nihil esse potest. proinde animus,
qui in se ipso incorporeus est, nequaquam potest extra
se esse corporeus, quia nec auctor eius aliud illum nouit esse
ante duo inserunt AJBDEFB Sch. indagante C
3 ipse ABH1R, om. DEF ueraciter de se ipsa S 5 istQ
A 6 istud Mb, ipsum rell. et Sch. cognouit L, ea agnoscit
Barthius 7 duo quidem Sch., duo quem B 8 et] hgc G
sibi Bsquequaque S et] hec B 11 istuc ADF, istius ITUM,
istic ex istunc B 12 pedes D2E1F1 Sch. hominum libri praeter
CE\'GM et Sch. etiam
Dicis etenim: cum uerbi gratia Petri uel Pauli sibi
speciem animus intra mentis arcana depingit,
numquid statim intimas paradisi sedes ubi eos esse
G 2 si] se p 6 qui B 7 terra] est add.
p* 8 ipso C 9 ipsi A sicut B ueracitur R 10 intuere
Reminiscere nunc in id te statum tui posuisse tractatus, ut
si quantitati uel localitati subiacere animam probare potuisses,
de corporalitate eius tecum pars etiam diuersa sentiret. uerum
si bene scriptorum tuorum recolis, animaduertere simul potes
proposuisse te potius de quibus disputandum foret, quam
de propositis disputasse nec te academicorum seniorum more
nescientiam tuam scisse, sed iuxta sectae ipsius iuniores utrum
scires aliquid ignorasse. quis autem positis temere duobus,
in quibus necessario operis uniuersi corpus omne consistat,
non utrumque primum, si queat, alterutrumque scilicet, si
utrumque nequeat, enisu cuipiam si non probabile, certe
BGS\' anima BDFHI anima] corpus Mb
animam uero anima D 3 ut potest A, ut pate B 4 partes]
uel add. B 5 concinuerant aeripsi coll. pag. 73, 10, ceterum hanc
seriptam lectionem esse dicit Schottm in notis, conciuerant CM, continuerant
b, concitauerant EG, concitauerant reU. et Sch. tn textu,
putabam oiim coiuerant scribendum esse discreptum AB, discretum
DEF Sch. aooedit] ad add. E et p\' 6 uerba quia-claudit
uncis indusit Sch. 10 refore A 11 eonstat b nisi uiuentibus
adire S 12 potuisse ABC1 13 localitate ABWB 14 di-
uereentiret B 15 potest BIPB 17 praepositis Ab, ppositis
BMR hacademicorum C, achademicorum S 18 iuxte A
19 quid A atf positis M, antepositis b 20 consistit BC\'D
S1 21 alterutrum libri praeter M et Sch. 22 enisu] quia enim
b cupiam CB, quippiam Mb, quopiam GT Sch.
probo causae probitas compos sit. horum minus uno
uirtus actionis infringitur, si desit utrumque, cassatur. sic
nunc equidem obliuiosum te pariter et ignarum defensorem
nancta fallacia penes intellectu uigidos non solum illud negotii
facessiuit, ut tibi super his credi non oportere pateat, sed ut
ueritas, cui credendum semper est, clarior inlustriorque sub
necessitate conflictus et conparatione falsitatis appareat.
Igitur qualitatem quantitatem et localitatem animae daturum
te sponte professus es moxque subiungis: quo modo
non localis sit, quae inserta membris et inligata
uisceribus solis motibus uaga condicione substantiae
tenetur inclusa? uix sane ut aliquid perperam
forte sentires atque id ipsum ueri simile uideri contenderes,
error unum ueniabile facere potest, aliud ignoratio erroris.
uerum nunc miris modis stupeo te tam dissidentia tamque
diuersa uno propemodum momento atque eodem paene uerbo
dixisse: ergo inligata membris uaga est motibus,
et item: motibus uaga condicione substantiae
Mb auctori M in textu, uel uictori M in marg. el
b 2 fit B minus horum si desit, uno nirtus actionis infringitur,
En quatenus de localitate animae disputauisti, in hoc tamen
temet ignauiae non arcesso. illud equidem nequiuisti, scilicet
quod in hoc praesertim loco ne potissimus orator quisque potuisst,
quantalibet enim dicendi copia praeditus adsertor falsi
contra perspicuam ueritatem mentiri potest, fallere non potest.
de quantitate autem cur te disputaturum spoponderis nihilque
de eadem disserueris, non possum obliuionis fuisse dicere, cum
satis constet ne nomen eius nisi ex memoria potuisse proferri.
illud ergo magis credendum est te non noluisse aut oblitum
fuisse dicere, sed nihil quod diceres inuenisse. quid itidem
congruit uel in disputationem uocare reticenda uel reticere
proposita? iam de qualitate controuersia non erit, cui animam
subiacere non renui, quae scilicet si, ut quantitatis, ita etiam
G ais (g in ras.) B, agis B 2 stans] flens G
dl «
ratio A 3 si Mb defertur E\'S Sch., differtar L inclasa
8 7 quia] qui p eabiaceat Bl 9 subiaceat Bl et post
Btibiacet om. libri praeter M et Sch. 10 uagare R 11 moto] nemo
. Et quoniam uti agitatis retro disputationibus edocuimus
nimis late patet in huiusce <modi) quaestionibus inmensum,
principalium origines conplexa causarum inspici porro intus usque
nequaquam potest, nisi duplicis creaturam substantiae, quoad
homini posse fas siuit, adhibito iudicii libramine secernas, aut
usquequaque cessandum est aut istis illuc lineis adeundum,
ut primum ab incorporeo corpus dirimas, dehinc sicut in ipso
omnimodo corporum genere atris splendentia, sublimia depressis,
pretiosa uilibus anteponis, ita etiam in incorporeis
quae creata sunt humanas belluinis, in ipsis itidem quae
humanae sunt prudentes stolidis, in his porro itidem quae
natura uigent doctas indoctis animas anteuertas.
Sch., etiam p\' 2 si ut] sic G, sicut LS, si aut
B qualitatS A 5 quoniam BS quantitem A 6 a uerbis
et quoniam noui capituli initium facit Sch. 7 in om. libri praeter
M et Sch. modi
Sicuti enim sol corpus est et saxum quodlibet longe disparile
huic perinde tamen corpus est, sic equidem omnigenum natura
uitarum incorporea scilicet omnis est. sed sicut corpus corpore
praecellitur, cum tamen utrumque sit corpus, sic animus
animo antefertur, cum tamen utrumque sit animus. et iterum
opulens negotium et dites causae ad dicendum proliciunt et
paene blanditer obuiae suapte specie describi sese quaesunt
atque etiam cogunt. sed hasce excellentias et praeeminentias
ac supremitates illi potissimum illi adeant, si qui illi sunt
quos ardens euexit in aethera uirtus. uerum enimuero
mihi in praesentiarum huic de statu animae quaestioni,
prout ille proposuit, quocum congressi sumus, et aliquanto
forsan plusculum respondere mihi prouincia fuit: quod rectene
an secus fecerim, aequus et doctus arbiter iudicabit.
Mb 6 sextim S 8 scilicet
incorporea S corpori ABCHMBSb (L deest) 9 praecellit
M corpus - sit add. C* eic] sit B 10 animo om. Galland
. 11 discendam
Verum quoniam multa, quae sub huiusce discussione quaestionis
ubiubi disputauimus, non usque faciliter memoria conplecti
cognitor potest, quae sparsim edissertata quaeque, uti
arbitror, euicta sunt collectim strictimque et ueluti punctatim
sub mentis oculum redegi et reuisenda simul renoscendaque
congessi.
Deus incorporeus est, imago autem dei humanus animus,
quoniam ad similitudinem et imaginem dei factus est homo.
enimuero imago incorporei corpus esse non potest, igitur quia
imago dei est humanus animus, incorporeus est animus humanus.
Omne inlocale incorporeum quoque est, porro uita corporis
anima est et in corpore uiuente tam uiuit pars minima corporis,
quam totum corpus. tantum ergo uitae in parte corporis
est, quantum in toto corpore, et uita haec anima est,
nec locale est quod tam magnum est in toto quam in aliquo
et tam magnum in paruo quam in magno. non igitur localis
est animus, et quidquid inlocale est corporeum non
est: igitur anima corpus non est.
om. M1 (superscr. man. rec.) b 4 ubiubi B, abi
CG B feliciter LS 5 disparsim ABEF, dispersim D et
dissertata M editores, edisserta A, dissertata J2 6 structimque
8, districtimque p* 7 oculo M b redigi BDEFHLRS1
recognoBcendaque G Sch. 8 congressi L 17 uiuat p*
a
minima pars S 20 ne B in ante toto om. C 21 paro
S 22 animus om. BDEF locale C
Item ratiocinatur anima rationalis et substantialiter inest
animae ratiocinari et ratio incorporalis atque inlocalis est:
igitur incorporalis est anima.
Item uoluntas animae substantia eius est et, si tota uult
anima, tota uoluntas est et uoluntas corpus non est: igitur
anima non est corpus.
Item memoria inlocalis quaedam capacitas est, quae nec
multitudine recordabilium distenditur nec paucitate tenuatur
et incorporaliter etiam corporalium reminiscitur. et cum
meminit animus, totus meminit et totus memoria est qui
meminit totus et memoria corpus non est: non igitur corpus
est animus.
Item corpus in parte sui tactum ibi sentit, ubi tangitur,
animus autem per non totum corpus, hoc est per partem
corporis totus sentit, huius modi uero sensus inlocalis est et
omne inlocale incorporeum est: incorporea ergo est omnis
anima.
Item corpus nec adpropinquat deo nec recedit a deo, animus
autem et proximat et longinquat inlocaliter: igitur animus
corpus non est.
Item corpus mouetur per locum, animus autem per eundem
non mouetur: animus igitur non est corpus.
RS rationabilis B 8 rationari AS1
12 incorporabiliter A, corporaliter G incorporalium B 13 quia
8 17 partes AB\'DEFH1 ibi om. S 18 autem om. AB
DEFB Sch. non per
Item longitudo latitudo et altitudo in corpore sunt et quidquid
hisce caret corpus non est, hisce autem caret animus:
corpus igitur non est.
Dextrum sinistrum, sursum deorsum, anterius et posterius
in omni sunt corpore, in nulla autem sunt anima: incorporea
igitur omnis est anima.
En quousque ex omni scilicet disputationum nostrarum parte
contraximus quidquid toto opere moliti sumus, quoniam quod
istic quam breuissime recapitulauimus nisi praemissis disputationibus
fieri probabile non quiuit, quamquam si negotium
tantum adsertor idoneus nanctus esset, non sicuti egomet
dignitatem causae admodum inpari oratione dehonorauisset.
neque uero ipse aliquanto latius prolixiusque hanc eandem
quaestionem agitare non potui. uerum scilicet par fuit quoad
aduersarius reniti ualuit eo usque proeliari aut quoad in fugam
cessit tergum praebere et manu captum plumbeis pugionibus
exarmare. ulterius porro progredi et in auras tela iacere et
sine hoste pugnare cassa contentio est et uirium frustratio,
quod ita erit ingloriosum, ut inlaboriosum.
om. ABDEF 5 sinixtro M 6 siniztrum M
9 en] et BDEF 10 conteximus C quid C quod Sch.,
quae libri et b 11 qaam] cum B, om. DEF disputauerimus
p* 13 tantum om. ABDEF na//ctas H, nactus DEFLS
o
editores 14 bonerauisset S 16 quo AGS, quod ad Mb
17 aduersarios ABCGHMRb quo G Sch., om. B in om.
U
CG 19 aura L auraste Sf auia stella B 20 conitio
G 21 ingfosum Mb, inglorium rell. et Sch. ut inlaboriosum
O, et inlaboriosum C, ut laboriosum reU. et Seh.
Quid tu igitur, ait aliquis, per haec tria uolumina aduersum
breuem paginam spatiatus es, si uerbum uerbo satis? sed non
id negotii est fallaciam struere, quod destruere. neget quispiam
sphaeram esse mundum: uno quidem hoc ille uerbo
negauerit, sed non id uno item uerbo uel timaeus adstruxerit.
proinde quidquid illud ampliuscule sermocinati sumus, non
modo sola falsi confutatio, sed ueri etiam coegit adstructio.
quippe diuersum est dedocere noxia et utilia docere, nec hoc
idem est sentem solo uellere, quod frugem iacere, non ergo
id ipsum est eruere uitium, quod serere uirtutem. multo igitur
amplius operae insumendum est in utroque horum, quam
in alterutrum. porro autem cum utraque agitare mihi prouincia
fuerit, in tam praepedito negotio praesertim magis
mira est parcitas quam prolixitas. nam cum sese undeunde
clarescentes atque ostentantes proderent aliasque multipliciter
progignerent, latius dicendae causae praescripsi numerum,
modum statui, limitem fixi, ne uel in aciem plures necessario
proferrem uel diutius rato certarem uel longius iusto procederem.
BHIB, ut A adnersus libri praeter CGM et Seh.
6 negotium B dextraere At, destrae B 7 spaerun AC,
speram GHLBS 8 negaaerat B 9 uerbis sermocinati samns
desimil codtx B 15 alterutro p\', fortasse atrmnque in lin. ante-
cedente scribendum in ante utraque add. Mb 16 praepedito
b, predito M, praediti G, praedici C, praedicti ABHS (L deest),
praedicto DEF, praedicti laboris Sch. e cod. T 17 nnde CFG,
andecande p* 18 proderint ABCDHprodiderint Mb aliasque
ABHLS, alioeque DEll, aliaque G maltiplicer B, multiplices
DEF aliasqae maltipliciter pgignerint om. M1, add. M* in
%
marg. 19 progenuerint b discendae Mb 21 certiorS S,
certiorem L procederemus L
Te nunc, quisque ille es aduersus cuius scripta nosmet
iniuria scriptorum tuorum dicere conpulit, oro quaesoque non
obirascaris mihi, neque enim conuicium rettuli neque rependi
maledictum. solam tibi pro falsitate ueritatem haud pari
uicissitudine reponderaui, illis ego quae, quo magis tua, tibi
magis noxia sunt aduersarius sum eroque atque uti eisdem
ipse quoque aduersere causa tui suadeo. pauca haec et exilia,
prout arctum temporis siuit, responsa redhibui, tu tecum
utrumque pensato et inter me teque personam iudicis sumito
adhibetoque iustitiae libram. si lanx nostra pronior et uero
grauior, non pigeat neque pudeat a transfugio refugium facere
et a falsitate sub ueritate cedere. sin, quod ego nolim nec
faxis persuasu istuc, uti(que) obstinatio est, edito pro sententia
tua aliquid publicitus lectitandum neque nomen occulito:
M 4 quisquis p
scripta om. L 5 iniuria LS, iniuriA Mb compluit B, comlit
Å 6 redtuli BH, rectuli A, retuli rell. et editores 7 aut ,
ABCGH, haut S par p 8 ego quae] ergo quae B, egoque.
b quae om. Sch. quo om. p\' tua tibi in ras. B
9 alterum magis om. G et p eiusdem BC 10 aduersare A
Mb causis tuie
Si non haec quae ad te scribo, uenerande uir, discutienda
et emendanda transmitterem, rite potuit uideri superfluum et
elatum docere uelle, quem sciam nosse, et ex paupertatis inopia
dare dragmam ei, qui multa scientiarum abundat talenta.
hinc accidit quod libellorum a me transmissorum editio, quos
philosophicae artis subtilissima disputatione disposui, me fecit
cautum atque sollicitum, ut eorundem intellegentiam iudicio
non committerem meo, sed ad potioris peritiam destinarem,
et non tantum ea, quae nunc ex eorum lectione percepi, uerum
etiam quae <unde)unde iam pridem memoriae reseruanda
mandaui iudicio tuo probanda transmisi. bene etenim scit
dignatio tua minime nos habere quorum conlatione de eis, quae
ambigimus, firmi stabilesque reddamur. omnis natura quae
ad deum peruenit notitia proprio nomine conpellatur et ideo
nomen naturae unius cuiusque rei ostenditur.
Nomen ergo dixere priores, quod rem notam faciat, quod
haec epistula, quae epilogi uice ftmgiftw, solo codice M seruata
est rine ulla praescriptione (Claudianus C. Sollio Sidonio Apollinari S.
Quamuis innumerabiles species sub se habeat, tria tamen
acripsi, qui M, quas editorcs corporis qd M, corporisque
p 2 memorię M, corr. b sct M, sic editores
totum enuntiatum sic constituendum censet Car. Schenkelius: nomen
ergo dixere priores, quod rem notam faciat. quod ipsius rei imagines,
quas per sensus corporis [quod] dirigit, memoria in auribus intromittit
i
uc sicut loquentibus nobis intellegimus. et... cogitamue 5 igitur] g
M, om. editores spualis M qp M 6 ut M (priore loco)
9 quid «crtpsi, quod M editores sit M, est Schenkelius, an qui fit
0 o 0
scribendum ? 12 h M 13 pbacionis M 16 priuationem b,
priuacio M 17 questio S M 23 sententiam a quamuis in-
cipientem cum sequenti enuntiato tria tamen coniunxi, cum antecedentibus
iungunt editores, quos si sequi uis, necessaria certe est Schen-
Jcelii emendatio habeant
Quam ob rem quid differant inter se euidentissime liquet,
quae sint eorum communia, deo iuuante intentius inquiramus.
sic enim uolumus inspirante domino et auxiliante, ut non
tantum creaturam ipsius scrutemur, uerum etiam ascendentes
ad creatricem substantiam per ea, quae facta sunt, intellectu
conspiciamus et, quamuis non perueniamus ad id, ut eius
substantiam intellegere ualeamus et quid sit sciamus, saltem
id, quod non sit, euidentissime teneamus.
Igitur omne corpus quantitati et qualitati subiectum est,
in subiecto autem corpore corpus non est. corpus enim subiectum
est, non in subiecto, quia corpus substantia est, non
accidens. accidentia autem in substantia sunt, non substantiae.
accidit ergo corpori quantitas et qualitas, quantitas enim in
mensuris est, qualitas in coloribus. non hoc esse ipsum corpus
quod quantum esse nec hoc esse ipsum quod quale esse,
quia et colore mutato corpus manet et in diminuto corpore
quantitas quae prima fuerat non est ac per hoc non esse
magnum quod magnitudo, nec longum quod longitudo, nec
hoc latum quod latitudo, nec coloratum quod color ipse. est
etiam corpori mensura numerus et pondus, unde etiam sancta
scriptura ait deum omnia in mensura et numero et
ante uiuit est rasura duarum literarum in M, in qua & fuisse
uidetur 5 omnia quae
Age nunc uideamus quid sit quod corpus uiuificatum et non
sentificat. melius enim coaequatum est uitae id, quod accipit
et quod dat uita enim, quae non est minor in parte quam
in toto et non parti minori minor est nec partem praebet
maiori maiorem et minori minorem, non est corpus, sed spiritus.
spiritus pecoris, qui non subsistit post corpus, praetermittendus
ibi est, ut ad rationalem spiritum ueniamus.
igitur spiritus quantitatem non habet, si uero longus esset
aut latus, quantus rite utique diceretur. prudenter enim
secernitur et segregatur a corpore, quia quantitati non subiacet,
quamuis subiaceat qualitati. accidunt animo disciplinae, M
accidit iustitia et iniustitia, castitas et libido. quattuor enim
sunt uirtutes principales, id est prudentia et temperantia,
fortitudo et iustitia. non enim hoc est animus (prudens) quod
prudentia, nec iustus quod iustitia, nec temperatus quod
temperantia, nec forti quod fortitudo. aliud est esse animum,
aliud iustum animum. cum enim dico iustum animum, duo
M, hic editores 2 referri b, referre M erntn-
tiati interpunctionem correxit Schenkelius 3 cepimus M b
6 minuitur igitur b, minor <5 igitur M, rectins fortasse e codicis M
lectione minu[ig]itur
Vide ergo anima humana quam magnum bonum sis,
dam de corporibus iudicas, dum et rationi coniungeris, dum
aeternae ueritatis fis particeps. non enim a te diligenda sunt
quae infra te sunt, et quamuis mensura insit, tu tamen mensura
non es. cogitationi tuae numerus uoluptatique tuae
pondus tu scilicet nec numerus nec pondus es. refer uoluntatem
tui amoris ad illum numerum sine numero, de quo
psalmista dicit: et sapientiae eius non est numerus,
ad illam mensuram sine mensura, ad illud pondus sine pondere,
a quo omnia ponderantur et mensurantur. ipsum est
ante xrirtntibus add. M 6 possint p7 18 scit] sit p7
22 sit p* 24 ueritatis p1, ueritati Mb fis] sis p 27 refert
uolumptati timoris M (corr. M1 in marg.)
bona, ipsum <a quo) rationalium magna bona: relinque bona
et magna bona et summum bonum ama simplexque bonum.,
id est pater et filius et spiritus sanctus, trinitas haec unus
deus. et tamen sic diligendum est corpus aut spiritus, secundum
quod diligenda sunt, sicut quidam nobilissimus tractator
sanctarum scripturarum dixit: quattuor pones dilectionis
regulas, quod supra nos, quod iuxta nos, quod
nos, quod infra nos. diligamus ergo illud summum bonum,
quod supra nos est non loco ordinis, sed naturae, quia non
potest coaequari creatura creatori. solus enim filius coaequatur
patri, similiter et spiritus sanctus, quia non sunt creatura,
sed inter eos una natura.
Haec, quae breui sermone digessimus, subposita pictura
demonstrat:
10
om. M relinque] re utique editores 3 et
ante summum om. Galland. 5 aut] et editores 9 ergo] nos
add. M 14 figura editores 15 demonstrat] guae sequuntur
hoc modo in M tradita sunt: