I. Praefatio.

II. Indignatio Dei.

III. Cultura daemonum.

IIII. Saturnus.

V. Iuppiter.

VI. De fulmine ipsius Iouis <audita).

VII. De septizonio et stellis.

VIII. De sole et luna.

VIIII. Mercurius.

X. Neptunus.

XI. Apollo sortilegus falsus.

XII. Liber pater Bacchus.

XIII. Inuictus.

XIIII. Siluanus.

XV. Hercules. In codd. CBA haec capitula primo libro praemissa binis exarata sunt columnis; in Bl et A desunt numeri, quos in B Bigaltius, ut uidetur, addidit; et is quidem in numeris scribendis arabica, librarius codicis C romana utebatur forma. Editiones Rigaltianae octoginta utriusque libri capitula uno tenore scripta praebent; Oehler capitula omnino omittit. Inscriptio Liber primus deest in O; in C autem ante capitula haec leguntur: Incip commodiani instructiones per litteras uersuum primas; cf. p. 5 V Iupiter Cr VI audite om. Or\'; in r* hoc uerbum uncino seclusum XII bachus C XIHI Syluanus BA 1*

XVI. De dis deabusque.

XVII. De simulacris eorum.

XVIII. De Ammudate et deo magno.

XVIIII. Nemesiacis uanis.

XX. Titanes.

XXI. Montesianis.

XXII. Hebetudo saeculi.

XXIII. De ubique paratis.

XXIIII. Inter utrumque uiuentibus.

XXV. Qui timent et non credent.

XXVI. Repugnantibus aduersus legem Christi (Dei uiui).

XXVII. Stulte non permoreris Deo.

XXVIII. Iusti resurgunt.

XXVIIII. Diuiti incredulo malo.

XXX. Diuites humiles estote.

XXXI. Iudicibus.

XXXII. Sibi placentibus.

XXXIII. Gentilibus.

XXXIIII. Item gentilibus ignaris.

XXXV. De ligno uitae et mortis.

XXXVI. De crucistultitia.

XXXVII. Qui iudaeidiant fanatici.

XXXVIII. Iudaeis.

XXXVIIII. Item Iudaeis.

XL. Iterum ipsis.

XLI. De Antechristi tempore. XVI diis Or; cf. ipsius carminis inscriptionem XVIII deo] do C; in A et Bl lacuna unius uersus est, quam Rigaltius in B recte expleuit XXII seculi O; cf. acrostichi initia XXV credent scripsi (cf. acrostichi inscriptionem et initium u. 20); credant BAr; in C extremae litterae parum dilucide scriptae XXVI adaersus legem Christi (Christi om. r1) Cr; aduersus leg. (sic, omisso Christi) BA dei uiui r1; om. Or\'; cf. p. 33 XXX aestote C XXXVI crucistultitia scripsi; crucis stultitia Or; sed uide, quae ad acrostichi inscriptionem notauimus XXXVII Qui iudaeidiant (indeidiaut C) fanatici (fantatici C) CB* (= Rig.) r; Qui Iud. (ceteris omissis) BlA XXXVIIII indeis C XLI Antechristi scripsi; cf. acrostichi imcriptionem et initium u. 6; Antichristi Or

Praefatio nostra uiam erranti demonstrat Respectumque bonum, cum uenerit saeculi meta, Aeternum fieri, quod discredunt inscia corda. Ego similiter erraui tempore multo Fana prosequendo parentibus insciis ipsis; Abstuli me tandem inde legendo de lege. Testifico Dominum: doleo pro ciuica turba, Inscia quod pergit periens deos quaerere uanos; Ob ea perdoctus ignaros instruo uerum. \' 1, 2 sq. Tit. 1, 2; 2,13; 3, 7 7 2 Cor. 1, 28; Matth. 15, 32 In codd. BA ante primum acrostichon legitur inscriptio: Commodiani instructionea per litteras (literas A) uersuum primas, quae inscriptio hic deest in C (cf. p. 3) I, inscript. et 1 I. Praefatio. I Praeratio rOehl, (cf. S. 96 p. 461; Frid. Hanssen in dissert. de arte metrica Commodiani p. 40); Praefatio. I Prima praefatio CBlA; ante Prima B* add. 1; L I Praefatio. I Prima praefatio Ld 2 seculi Or 3 quod] quoniam Pitra Spicil. I p. 543 4 Ego CAmrv; ergo BA\' 5 sq. prosequendo. Parentibus .. ipsis, I Abstuli La Croze (Schurzfl. supplem.) 8 Abstuli rv; Abstulit 0 7 Testifico C (cf. Neue1 II p. 323); Testificor BArv 8 pergit periens CLd (coniectura); perdit periens BA\'; perdit pergens Ax Oehl.; perdit, pergens r; perit pergens Dauies querere C uanos CB1 (= Rig.) Arv; uarios Bl (cf. S. 107 p. 731) 8 sqq. interpunctio in edd. uariat: de Lege. I Testiflcor Dominum; doleo. prô ciuica turba! I Inscia .. uanos. r; de Lege, I Testificor Dominum. Doleo pro ciuica turba I Inscia .. uanos! Oehl:; legendo (de lege I Testificor Dominum): "Doleo pro ciuica turba." Roensch (Zeitschr. f. d. hist. Theol. ann. 1873 p. 218); de Lege I (Testificor Dominum): Doleo pro ciuica turba! I Inscia .. uanoe! Ld 9 perdoctus B\'A*rv; perdoctos CBt Am

In lege praecepit dominus caeli, terrae marisque: Nolite, inquit, adorare deos inanes De manibus uestris factos ex ligno uel auro, Indignatio mea ne uos disperdat ob ista. Gens ante, Moysi rudis, sine lege morata Nesciensque Deum, defunctos reges orabant, Ad quorum effigies faciebant idola uana. Translatis Iudaeis Dominus de terra Aegypti Inposuit legem postmodum et ista praecepit, Omnipotenti sibi soli deseruire, non illis. De resurrectione quoque docetur in ipsa Et spe fortunata rursum in aeuo uiuendi, Idola si uana relinquantur neque colantur. 2, 1 Psal. 145, 6; Act. 4, 24 2 sqq. Exod. 20, 8-5; Deuter. 6, 18-15 10 Deuter. 6, 13 12 cf. 1, 2 II inscr. II Indignatio dei C; similiter in C plervmque numeri acrostichorum inscriptionibus praeponuntur, interdum tamen postponuntur uelut I 24: Inter utrumque uiuentibus XXIIII 1 precepit C Deus Pitra Spicil. I p. 543 terrae OE\'r\'v; terraeq. (sic!) r1 2 inquid C 3 De m. 1 in ras. I genr C moysi C (rudis Moysi = ignara mandatorum divinorum); Moysem BALd; Mosen r Ochl.; Gens rudis ante Moysen (iam) Pitra l. c.; post ante comma interposui 6 Nestiensque C defunctof reges C (f m. 1 superscripsit; 8. 107 p. 716; b. Gbl. 16 p. 350); defunctos deos And. v; morientes (moriêtes A) deos BAr 7 fatiebant C 8 egypti C 9 Inposoit C pmodQ C; cf. 11, 3 irta precepit C 10 Omnipotenti OLd; Omnipotens rOehl. 11 resurectione .. decetur C 12 spe fortunata Ld ; spS fortunati C; spem fortunatam (fortunatum r\') BAr1; spe, fortunatum E3 r2 Ochl. coll. 12, 15 simile uiuentes; 34, 19 immortale niue re euo uiuend C 13 relinquanT neque conlantur C

Cum- m Deus / omnipotens exornasset mundi naturam, Visitari uoluit terram ab angelis istam; Legitima cuius spreuerunt illi dimissi; Tanta fuit forma feminarum, quae flecteret illos. Vt coinquinati non possunt caelo redire, Rebelles ex illo contra Deum uerba misere. Altissimus inde sententiam misit in illis; De semine quorum Gigantes nati feruntur. Ab ipsis in term artis prolatae fuere, Et tingere lanas docuerunt et quaeque geruntur, Mortales et illi mortuos simulacro ponebant. Omnipotens autem, quod essent de semine prauo,. Non censuit illos recipi defunctos e morte. Vnde modo uagi subuertunt corpora multa; Maxime quos hodie colitis et deos oratis. 3, 2 sqq. Gen. 6, 2 sqq. 0\' III, 1 C/////////dſ ̃C1 (post C quattuor uel quinque litterae erasae; dr quoque erasum, ita tamen ut legi possit); Com df C* in margine exornasset C; exornaret BArvj ornaret Pitra Spicil. I p. 543 3 culus C demissi A 4 feminar d C 5 quoinquinatio C possunt CBAmLd (de ut = ex quo cf. Georg. HW p. 2988 sq.); possent Alr Oekl. celo C; ita plerumque C habet celum, celestis etc. 4 sqq. Tanta .. illos, I Ut.. non possent.. redire. I Rebelles r Oehl. ; melius uerba distinxit Ld, nisi quod comma post redire in textu omisit 7 sentententia C illis CBAaLd; illos Atr Oehl. 9 artis C; artes BArv prolatae BArv (cf. locum Horatianum infra allatum); probata C fuere C; fuerunt BArv 10 quaeque Ld coll. C. A. u. 749; 803; qcuq C; quaecunque BArOehl.; Et tingi lanas docuerunt quaeque geruntur Pitra Spicil. I p. 543 11 illi mortuos (mortuo r1; cf. S. 107 p. 738) simulacro (simulacra r1) Cr1 (cf. Horat. carm. IV 8, 5 sqq. artium, Quas aut Parrhasius protulit ant Scopas, Hicsaxo, liquidis ille coloribus Sollers nunc hominem ponere, nunc deum); illis mortuis simulacra B Ar2υ 12 Ompf C 13 censua C recepi B defuntos C 14 consentire hic cum reliquis codd. et edd. Andeca. uensem testatur Baluzius; cf. Jb. Gbl. 16 p. 351 15 et deos C; deos et BArv

Saturnusque senex si deus, deus quando senescit? Aut si deus erat, cur natos ille uorabat? Terroribus actus, sed quia deus non erat ille, Viscera natorum rabie monstruosa sumebat. Rex fuit in terris, in monte natus Olympo, Nec erat diuinus; sic deum esse dicebat. Venit inops animi, lapidem pro filio sorpsit: Sic deus euasit; dicitur modo Iuppiter ille.

Iuppiter hic natus in insula Creta Saturno Vt fuit adultus, patrem de regno priuauit, Proinde nobilium uxores sororesque delusit. . Praeterea sceptra fecerat faber illi Pyracmon. > - Initio caelum, terram Deus et mare fecit; Terribilis autem iste medio tempore natus s Ex antro processit iuuenis furtimque nutritus. Respice querellas! Alter est Deus, non Iouis ille. IIII, 2 sqq. uorabat, J Terroribos actus: Sed .. erat ille, I Yiscera r1; norabat I Terroribus actus? Sed quia deus non erat ille, I Viscera r2υ ; ego post uorabat posui interrogationis signum; a uerbis Terroribus actus responsionem orditur poeta 4 monstruosa C B Ld ; monstruosS A; monstrosa rOehl. 8 diuinus BArv; diuin1 C; diuini (= dei fiiius): sic Seb. Dehner (et hanc et alias, quarum infra mentio fiet, eiusdem uiri docti coniecturas ex litteris eius benigne ad me missis cognoui) fix C1 (= sic temere; de qua notione cf. quae Heindorf adnotat in Horat. serm. I 2, 106; similiter in Graeco sermone usurpantur οὔτ∞ς, αὔτ∞ς ; de se omisso cf. S. 107 p. 796); se BALd; sed r Oehl. esse 0 Zd sese r Oehl. 7 Venit inops animi] cf. Verg. Aen. 4, 300; Ouid. Met. 6, 37 sorpsit Am r2 υ; sersit C1; al forb I fit Om; sorbsit r1; sensit sorpsit B; sensit At. 8 dicitur] dic C V, inscr. et 1 . Iupiter r 4 Praerea C faber om. A ille C Pyracmon Brv; Pyragmon A; piragmon C I Initia C (I in ras. m. 1) i Terribilis] T in C m. 1 (?) in ras. ist B 7 andro C 8 quejgrellas (post que uidetur i erasum) alter eft ẽ (eft m. 2 add.) C (querellas = controuersias Dei ueri et Iouis; cf. Petron. 15 aduocati . ; flagitabant, uti .. iudex querellam inspiceret); quod rerum autor (auctor rv) est B Arv; Respice, quae (pue)rilia — alter est Seb. Dehner,

Dicitis o stulti: Iouis tonat, fulminat ipse. Etsi paruulitas sic sensit, cur anni dicentes? Fuistis infantes: numquid et semper eritis? Versari maturum 〈in〉 infantia non capit aeuum. Lusus puerilis cessit: sic et corda recedant; Moribus utique consilia uestra debentur. Insipiens ergo Iouem tonitruare tu credis Natum hic in terris et lacte caprino nutritum; Ergo si illum deuorasset * * Saturnus, In istis temporibus quis pluebat illo defuncto? Praesertim mortali patre deus nasci credatur? Saturnus in terris senuit et defecit in ipsis. Illum non aliquis prophetauit ante pronasci. 6, 2 sq. Prone 1, 22; Ephes. 4, 14 VI, inacr. audite CLd; om. BA∑2 r Oehl. 2 Etsi scripsi; Et si Orv sic sensit CrOehl.; sic (sis A) censit BA ; sic censet Ld cur] cum malit Oehl. anni dicentes C (de toto loco cf. S. 107 p. 789 sqq.); annis ducentis BArv 3 numquid Oehl.; nuquid C; nunquid BA r Ld 4 Versari maturum scripsi; Versarf maturum C; Versa in maturum BA r v in addidi capit Or Oehl. ; agit Ld ; sapit Huemer (Zeitschr. f. d. österr. Gymn. 1879 p. 34) aeuum BArv; om. C; Versa in matnrum infantia nuncupat aeuum Hanssen 5 cessit t i C; aetas cessit Arv; a ta à (= aetas) ceffat B; actus cessat ∑1 4 sq. aeuum ł Lusus; puerilis aetas rv 8 utique C; uirilibus BArv; cf. b. Gbl. 18 p. 302 7 tonitruarau C 8 natum OLd; natus rOehl. hic Cr Oehl. ; sic BALd et C; om. BA rv nutritum V ÂrLd; nutritus CB; nutritur rOehl. 9 Ego C; r add. m. 2 deuorasset Saturnus Or Oehl.; deuorauisset Saturnus Ld; deuorasset (metu) Saturnus Hanssen 9 sq. Ergo si illum uorasset Saturnus in istis I Temporibus, quis (iam tunc) pluebat, illo defuncto Pitra Spidl. I p. 543 (immemor legis acrostichidis) 11 Praesertim (Presertim C) OLd; (= disertim, manifesto? cf. 41, 17; C. A. 647); Praesertim si r Oehl. credatur? scripsi; credatur, r1; credatur. r2 Oehl.; credatur! Ld 12 et ibi defecit (om. in ipsis) Pitra l. c. 13 ante pronasci C1; idem Oehl. in adnot. coniecerat; ante prenasci C1; ante praenasci BA Ld; praenasci (om. ante) r Oehl.; patre renasci Pitra l. c. Vel, si tonat ipse, lex ab ipso lata fuisset. Seducunt historiae fat(u)os confictae 〈inanes〉. Ille autem Cretae regnauit et ibi defecit. Omnipotens nobis factus Semeles amator. Yiuus ipse modo amaret similiter [si uiuere] ille. Inpuros oratis et dicitis esse caelestes Semine mortali natos de Gigantibus illis. Auditis et legitis natum in terra fuisse: Vnde bene meruit corruptor ascendere caelum? Dicitur et fulmen Cyclopas illi fecisse, Inmortalis enim habuit a mortalibus arma. Tot reum criminibus, parricidam quoque suorum, Ex auctoritate uestra contulistis in altum. 14 lota C 15 Seducnnt historiae fat(u)op confictae (inanes) scripsi (cf. 17, I); Seducunt istoriae fatos cQ fne C; Seducunt historiae per uates confectae (confictae Am r Oehl.) BArv, Seducunt per nates historiae confictae Pitra l. c.; Sedacunt historiae fat(n)os cum fu(tile narrent) Hanssen ; S. h. fat(u)os cum fue(rint finctae) Dehner li antem] a. A Cretae regnanit Hanssen (cf. Minuc. Fel. 21, 8 Cretae .. regnauit illic obiit); hora inregna 9 0; in Creta regnauit BArv, Cretam regnanit Dehner 17 Semeles Dehner (cf. 12, 6; de clausula — — — — cf. 8, 3); Ganymedis At E2r2 in lemmate adnotationis, SchurzfL suppl.; ef medis C; medis ℯ me B; medis erme ....Am; medis crme (erme?) ∑; Alcmenes r in textu 18 Viaus scripsi (= si uiueret; cf. Plaut. Menaechm. u. 245 R. Verum aliter uiuos (= si uiuo) numquam desistam exsequi); Viuis OLd; Viris Ld in praef.; Viuos rOehl. amaret similiter scripsi; similiter amaret OrOehl.; simularet (scil. amorem) Ld si uiueret BArv; si uiuere C; ego haec verba seclusi, quae ad explicandum uocabulum uiuus primo in margine scripta deinde in uerborum contextum uidentur irrepsisse; cf. 34, 19; II 32,10*; Viuos (uel Viros) isto modo (huc pertinere glossam similiter) amaret, si niueret ille Huemer II Inpuros C 22 maeruit B cel C 23 siclopas C fecissent C 24 Inmortalis C hebuit C 26 antoritate BA * Haec cum iam scripsissem, ex litteris, quas supra memoraui, cognoui Seb. Dehnerum de hoc uersu mirum in modum mecum consentire, nisi quod hic pronomen ille aut omittendum aut inter similiter et amaret inserendum putat.

De circulo zonae fallit uos imperitia uestra, Ex eo quod forte Iouem experitis orandum. Saturnus fertur ibi, sed stella, non ille; effugit Expulsus a Ioue. Aut Iouis in stella credatur? Poli quoque sidera tractauit solusque sator, Troianis qui bellum fecit, auem mortalem amauit. Ipsis sideribus aut Mars qui cum ipsa deprensus Zelo maritali deus nominetur aduliscens? 0 nimium stulti, qui putatis moechos ab astris Nascentes regere aut totam mundi naturam. VII, 1 zone C ura C 2 qd (= quod) C; quod BA; que r Oehl. ; quid Ld, qui post orandum interrogationis signum posuit; Ex eo quod forte idem uidetur ualere quod Si forte ez eo expetitis Dau. Oehl. 3 sq. stella, non ille: effagit I Expulsus Ld, nisi quod comma post stella omittit; stella non ille I Effugit (ExflIgit C; cf. IT 33, 6) expulsus O; stella; nam ille I Effugit, expulsus r\'; Effugit expulsus 2 quoque habuisse testatur r4 in comment. ; stella; nam ille I Expulsus r*; stella; nam ille effagit I Eipulsus Oehl.; fortasse: stella, non ille qui fugit I Expulsus; cf. Verg. Aen. 8, 319 sq. Saturnus .. arma louis fugiens 5 quoq C; quoque BAr1; qui r*v solusque sator Or1 Ld Hanssen, qui mensuram solu\'que cunctanter admittit; solique sator r\' Oehl. 0 anem mortalem O ∑2 r1 Ld ; Venerem almam r\'Oehl. 7 Ipsis in sideribus Ld qui scripsi (qui deprensus = ó ἁλούς ; cf. C. A. 345; Roensch. It. et Vulg. p. 443); q C; om. BAv ipsa Or Oehl. (= domina; cf. Georg. HW\' p. 375; Woelfflini libellum de comparatione p. 3); ista. Ld (\'seil. Venere\'; at Veneris in antecedentibus codices non faciunt mentionem) deprensus Oehl. in comment. (cf. h t Ouid. Met. 4, 184); depreensus C\'; deprehensus (depraehensus A) BA rv 8 Zelo CAt rυ ; et ilo vel elo BAm mortali r1 Dominetur 0 Ld (ut u. 4 credatur); nominatur r OehL. interrogationis signum post. aduliscens primus posuit Ld; maritali? deus .. aduliscens. Oehl.; mortali. Deus (maritali; Deus r2) .. aduliscens. r; maritali, Deus nominatur ulciscens Pitra Spicil. I p. 543; maritali, deua nominetur adnlter. Hanssen 9 0 nimium CB* (= Rig.) rv; 0 ninium AOmnium Bl (expimctum altera manu) Am moechos CLd; marhos BAnd.S*; natos r1; Maios r1; Magnos Oehl. 10 totam mundi naturam rv; tota mundi natura 0 In uulnera positi et ipsi sub fata uiuentes, Obsceni, furiosi, bellatores, impii uitae, Et filios totidem mortalee illi fecere: Terribilis omnis, stulti, septizonio fortis! Si stellas colitis, colite et bis sena sigilla! Tam arietem, taurum, geminos toruumque leonem Et dein quae uadunt in piscis tu quoque probabis. Lex sine lege, fuga uestra, quod unlt esse ualebit. Lasciua unlt esse, sine freno uiuere quaerit. Ipsi quod uultis erit, et deos et deas oratis. Sic ego colui, dum erraui, quod modo culpo.

De Sole et Luna, licet sint praesentanea nobis, Erratis; quod ego prius putatis oranda. 11 nalnere Pitra Spicil. 1 p. 540 fata At rv ; facta CBAm; fato Oehl. in comment.; cf. 17, 3 12 Obsceni Crv; obscoeni BA (Rigaltius in B per errorem s. I. scripserat 0 nimium; sed atramentum recens ipse extinxit) furiosi CDau. (coniecturd) Oehl.; curiosi BA r Ld impii nitae (nite C) O; impiae nitae rv 13 filios C 14 Terribilis omnis .. fortis O; Terribiles omnes .. fortes rv 16 Tam 0 (= aeque, haud secus?) ; Tum rv toruumque scripsi (cf. II 36, 4; Cic. deor. nat- II42, 106; 43, 110 ubi tornn\' draco, magnu\' leo et ipsa de caeli signis dicuntur); ċ̣ο̣̇τ̮̔οrũq̠ C (C1: cororaq, quod correxit M. 2); ferumque BArv, cancrnmque Dehner coll. Auien. Arat. 369 sqq. 17 dein quae scripsi, deinq C; denique BArv euadunt r1 OehL piscis scripsi( qui bissena zodiaci sigitla complectuntur uersiculi uulgares, sic desinunt: Caper, Amphora, Pisces ̓r* comm.); piscibus Orx tn quoque OrLd; coque r2 Oehl. ; tuque Hanssen 15 sqq. uulgo sic fere interpungebantur: sigilla I Tum, arietem .. leonem; I Et denique .. in piscibus: tn quoque (piscibus, coque,) probabis? (.) 18 fuga uestra (ufa C) OrOehl. (= indomita fabulandi libido atque licentia ? Diu, etym. Woerterb.4 p. 371 censet vocabula romanica foga, fougue originem ducere ab eo quod est fuga); fugat astra: Ld; idem ̒οlim ̓maluit fata uestra qd C 19 freno Crv; fraeno A*; frario ∑1 BAm querit C 20 qd C 21 culpi C; cului correxit m. 1 quod r Oehl.; quo OLd VIII, 1 uobis Am 2 quod Or (= id quod); (Erraiis,) quod, ut Dau. Oehl.; quae Ld Sunt quidem in astris, sed non sua sponte currunt: Omnipotens illos, cum conderet omnia primum, Locauit ibidem cum stellis quarta dierum. Errorem antiquus quin cum * * * Et quidem in lege iussit, ne quis illos adoret. Tot deos oratis, qui nihil de uita promittunt, Lex quorum in terra non est, nec ipsi praedicti; Vos autem seducunt sacerdotes pauci (inanes), Numina qui dicunt aliquid morituro prodesse. Accedite legis 〈edictis〉 et dicite uerum.

Mercurius uester fiat cum saraballo depictus Et galea et planta pinnatus et cetera nudus. 8, 7 Deuter. 4, 19; 17, 3 3 sponte currunt Orv (de clausula ̶ cf. 17, 9; II6, 8; 17, 19; 22, 2; 27, 9; 31, 10; V. A. 66); sponte (de)currunt Hamsen 5 locauit r\'v; locauitque Orl; cf. 11, 5 cum] eam C stellis Am r Oehl. ( Genes. 1, 16); seclis 0; saeclis Ld (\'h. e. temporibus, quae Sole et Luna comtituuntur) 6 antiquus CBAmrv; antiquis Ax quia A post cum in C spatium duodecim fere litterarum uacuum relinquitur; OeM. lacunam sic explet: Errorem antiquus (sc. Moses) quin cum (uideret, notauit) 7 legS C 9 predicti C 10 secerdotes C pauci] prani An; pauci prani Ld coll. 17, 1 Deludunt uos pauci scelerati uates inanes; ex eodem loco Hanssen restituit pauci inanes 11 Nnmina qui ALd; Nomini qui CB; Numinia qui r1 Dau.Oehl.; Numinis quid r5 12 Accedite Arv; Accedit CB legis (edictis) et dicite uerum scripsi (cf. II 26, 8 cum fe(ce)ritis edicta); legis et ............. dicite uerum C; legis et dicite uerum BA\' (pro legis in B ueris scriptum fuit, quod m. 1 correxit); discite Am; (Accedite,) legite et discite nerum r Oehl. ; (Accedite) Legi et (discite et) dicite uerum Ld; (Accedite) legi, (legite) et dicite uerum Hanssen VIHI, 1 fiat C BAm ∑1 rv; fuit A\'; fit Oehl. in comment. saraballo rLd; arabalo Saraballo B; alo saraballo Aj araballo C; abolla Bm Am ∑1 Oehl. 2 et planta scripsi (cf. Tertull. Nat. 1, 14 extr.; Apol. 16 extr.; b. Gbl. 17 p. 446); et pallã C; et palam BAZ1; ant pileum r; et pileum Oehl.; (galea,) et ala Ld pinnatus CArLd; primatus B (ante m et a atramenti extmcti maculae); pennatus ∑1 (?) OelH. Rem uideo miram, deum <cum) saccello uolare: Currite pauperculi cum gremio quo uolat ille, Vt sacculum effundat, uos extunc estote parati. Respicite pictum, quoniam uobis hic ab alto Iactabit nummos; uos tunc saltate securi. Vane, non insanis, colere deos pictos in axe? Si uir esse nescis, cum besteis perge morari.

Neptunum facitis deum ex Saturno pronatum, Et tridentem regit, ut pisces suffigere possit. Patet esse deum: humerale illi parate! Troianis non ipse cum Apolline muros eduxit? Vnde deus factus inops caementarius ille? Non Cyclopem genuit monstrum? non moechus et ipse? 3 cum saccello r Oehl.; sacello (quod cwnctanter repudiaui; cf. u. 5) OJ saccello Ld (idem in commentario cum haud improbare uidetur) 4 paupcult OrOehl. (8.107 p. 772); paupercli Hanssen; pauperenti BAt; proper. (sic!) Am; properanti Ld 5 Ut] m in B saculum C; cf. C. A. 611 extnnc] tunc Oehl. in comment. parati CAt rv ; parato BAm 6 quo (= quoniam) Crv, quo BA hic C; sic BArv 7 uoſ///τ///uc 0; nos tunc BArLd; uos nunc Oehl. 8 colore C •f t nir esse nescis scripsi; uɪuɪ///ſenτeſciſ C; uiuere nescis BArv besteis C (S. 107 p. 766; Schuch. Vokal. II p. 38; Woelfflin. Arch. f. lat. Lex, u. Gramm. I p. 250; 588; IIIp. 107); bestiis BArv X, 2 regit Or1 Ld; gerit r5Oehl. sufficere C 3 humerale illi parate scripsi (humerale = uestis sacerdotalis; cf. Vulg. Leuit. 8, 7; Eccli. 45, 10; Exod. 28, 4; Ducange s.u.); cumerale milli parate C; cumatilem illi p. BA; (denmf) cumatile illi parate! Ld; (deum) cumatilem illo paratu r Oehl. 5 inobs C caementarius rv; Cl Coementarius A; cimentarius CB 6 lenuit C; quod m. 1 correxit ut sit Ƭ̡enuit (== genuit; cf. Wattenb. lat. Palaeogr.3 p. 41) moechus CA°And. (b. Gbl. 16 p. 348); marhus BAt ∑1 ; Maius r; Magnus Oehl.; Num Magnus et ipse I Viuere non p. etc. \'olim\' maluerat Oehl. ipse?] interrogationis sigmm Ld in commentario primus posuit, in textu omisit Viuere non poterat de suo, quod structuram gerebat. Sic genuit generatus, qui fuit iam mortuus olim.

Apollinem facitis citharoedum atque diuinum. Primum de moechia natus in insula Delo; Oblata mercede postmodum structuram sechtus Laomedonti regi Troianorum muros eduxit Locauitque sese, quem deum seducti putatis; Ossibus cuius amor Cassandrae flagrauit, Subdole quem lusit uirgo, falliturque diuinus, Officio uerbenis 〈non〉 potuit scire bicordem; Repudiatus enim discessit inde diuinus. Torruit hunc uirgo specie, quam ille deberet. Illa prior utique debuerat deum amasse. 7 quod Or; quid v structuram gerebat Ld ; structura gerebat Or; structara merebat Oehl.; structor agebat Dehner de sno? .. gerebat? uulgo interpungebatur; cf. Zeitschr. f. toissensch. Theol. XXII p. 399 sq. XI, 1 citharoedum r Oehl. (cf. Prud. in Symmach. 2, 523 laurum citharoedi uatis); citharedu C; cytharae (cytarae B) deum BA) citharae deum Ld 2 moechia C; moecha (?) And. (S. 107 p. 772) Ld; marhia BAIl; Maia r; Magna Oehl. 3 meicede C pmodu C1; postmodu C1; cf. 2, 9; S. 107 p. 775 structuram secutus Ld; structura secutus CBA\'; structuras secutus At ; structor (,) obsecutus r Oehl. 4 Laemedonti regit C (f add. m. 2) 8 cassandre C 7 falliturque rOehl. (cf. Ouid. Met. 1, 491 suaque illum oracula fallunt); falliturq C; falliturq, B(?)A; fallitur qui Oehl. (in comment.) ul Ld diuinus] dinus C1 8 Oftitio C uerbenis ORAm (Seru. in Verg. Aen. 12,120 Abusiue .. uerbenas iam uocamus omnes frondes sacratas ut est laurus, oliua vel myrtus) ; uerberis At Ld; neruecis r OeM. non interposuit Hanssen; om. codd. et edd. bicorde 0 9 Repudiatus] e in C ex n correctum enim] exin Oehl. in comment. d inl/le C; ante e erasum m 10 Torruit r* (in comment.) v, Terruit Or spetiem C U Illa r2 Oehl.; Ille Or\' Ld prior utique .. deum scripsi (utique prior Hanssen); prior tuq .. dm C; prior tu qui .. deum BA; prior, te qui .. deum r1; prior quae .. deum rJOehl. (idem in comment.: \'Olim malui: Illa purior, quae respuerat\'); prior qui tum (tum qui in praefat.) .. deam Ld amasse Hanssen (coll. II9, 6; Boensck. It. et Yulg. p. 431); amauisse rv, amanse C; amause BA; post amasse cum r1 punctum pro commate posui Lasciuientemque Dafinem sic coepit amare. Et tamen insequitur, dum uult uiolare puellam: Gratis amat stultus, nec potuit consequi cursu. Vel, si deus erat, occurreret illi per auras: Sub tectis illa prior uenit, remansitque diuinus. Fallit uos gens hominum, nam ui robusti fuerunt. A primitia quoque pecora pauisse refertur. Lusibus in positis dum mitteret discum in altum, Sublapsum non potuit retinere, prostrauit amicum: Vltimus ille dies fuit Hyacinthi sodalis. Si diuinus erat, mortem praecessisset amici.

Liberum patrem certe bis genitum dicitis ipsi. In India natus ex Ioue Proserpina primum Belligerans contra Titanas profuso cruore 12 Laaciuientemque OLd; Lasciaientem qui BAr1; Lasciuiens qui r2 Oehl. dafinem C (cf. Schuch. VoitJl. II p. 41,2); daphnem B; daphem A; Daphnen rv cepit C amare. acripsi; amare: r; amare, Oehl. ; interpunctionem deleuit Ld 13 Et tamen insequitar OrOehl. (uidettw poeta incautius imitatus esse Ouid. Met. 1, 540 Qni tamen insequitur) ; Et amens insequitur Ld 14 cursil C 16 diuin+C 17 gens r2υ; genus Or1 ni robnsti scripsi (cf. Cypr. p. 541, 1 H. uirtnte robustus; cogitandum uidetur de gigantibus priscis; cf. Gen. 6, 4 Gigantes autem erant .. isti sunt potentes a saeculo uiri famosi; 10, 9 Et erat (Nemrod) ro bnstns uenator, quibus locis inter veterrimas interpretationis Graecae recensiones de lectionibus yiyas et βίαιος, γίγαντες et βίαιοι ambigebatur); biroTufli C; biyo (= bigo? cf. Wattenb. lat. Palaeogr.3 p. 41) tristi B; bi o tristi A ; bizo (?) tristi H; uictu tristi r; typho tristi Oehl.; biuio triti Ld; idem suspicatur: uitio triti; uitiosi isti Huemer 18 A primitia C; aprmutia B\'; Aprmntia Am; Aprimutia ∑1; aprmutia ∑2 ; Admeti Atr (cf. Admeti Cypr. Quod aduerti idola ctc. c. 2 p. 20, 1 sqq. H.; b. Gbl. 16 p. 350 sq.); aduerti Bl in marg. peccora C; om. r3, Schurzfl.; cf. S. 96 p. 464 fertur Oehl. 19 Lusibus BArv; Libus C in positis scripsi; inpoaitis C; impositis BA rv 20 postrau C 21 diacynthi C 22 precesisset C; praecessisset Am; praesciisset B; praescisset At r υ XII, inscr. bachus precessisset C 2 Ioue Proserpina Or (= Proserpind natus ex Ioue); loue et Proserpina Dau. v 3 titanas CArOehl.; Titanea BLd Expirauit enim sicut ex mortalibus unus. Rursus flato suo redditus in altero uentre. Percepit hoc Semele iterum Iouis altera moecha, Absciso cuius utero prope partu defunctae Tollitur et datur Niso nutriendus alumnus. Ex eo bis natus Dionysus ille uocatur, Religio cuius in uacuo falsa curatur, Bacchantur et illi, qualis nunc ipsi uidentur, Aut t peticulones mineruionis quesutoris Conspirant in malo, proludunt fincto furore, Ceteros ut fallant dicturos numen adesse. 4 Eipirauit C enim] exin Oehl. in comment. 5 flato C (1 altera (?) manu expunctum) BAmrl (flato = spiritui, animae, uitae? cf. u. 4 Expirauit; August. de ciu. Dei XlII, 24, uol. I pag. 595, 8 D1: Hoc (πνοή) .. est in Graeco etiam illo loco apud Esaiam (57, 16), nbi deus dicit: Omnem flatum ego feci, omnem animam sine dubitatione significans; Prudent. Peristeph. 3, 168 sq. Pax datur artubus exanimis, | Flatus in aethere plaudit ouans; de metaplasmis declinationum cf. indicem); fato Axrv redditur Oehl. in comment. in] is A 6 Percepit scripsi; Percipiet CB; Praecipiet d; Percipit rv hoc OrOehl. (sc. flatum?); hunc Oehl. (in comment.) Ld semel C moecha CAm And. (b. Gbl. 16 p. 348) Ld; marha BA*; Maia rOehl. 7 Absciso C; Abscisso BArv partu 0 (u littera in B paene a est) r1 Ld; partum r\' Oehl. 9 dionisius C; Dionysius BA 10 Relℂ̸gio C; j (= i) per e litteram m. 2 duxit nacno CB A* r OeM. (cf. Jenaer Literaturzeit. 1879 p. 194); uacho Am; Baccho Ld 11 Bachantur C qualis C; qualia BArv 12 paicnlones mineruionis quesutoris C; periculones Mineruionisque (Mimnermonisque. ∑2r2) autores ∑2r; periculones Minermonisque sutoris BA; Mimnermomerique sutores r\' in comment. (\'qui ex Mimnermi et Homeri carminibus in alium sensum consutis et concinnatis risum captabant in theatris\'); periculosae Mimallonesque sorores Oehl. (quod haud inprobandum uidetur, si pericyclades pro pericnlosae scripseris); heri calones, a mimi Eronisque tutores Ld 13 ficto C10 ; ficto BArv Conspirante Malo, proludunt ficto furore Hanssen 14 dicturos] dicendo Ld tw praefat. nnmen Arυ ; nom C; nomen B XV. 2 Hinc manifeste rudes homines sine le〈ge〉 uiuentes Vino permutati, primo quod expresserat ille, Sub ludicro suo honorem illi dedere.

Inuictus de petra natus si deus habetur, Nunc ergo reticeo; uos de istis date priorem! Vicit petra deum, quaerendus est petrae creator. Insuper et furem adhuc depingitis esse, Cum, si deus esset, utique non furto uiuebat Terrenus utique fuit et monstruosa natura, Vertebatque boues alienos semper in antris, Sicut et Cacus Vulcani filius ille. 15 Hinc manifeate rbdes homines aihe le(ge) aiaentes Hanssen (cf. 2, 5 Gens ante, Moysi rudis, sine lege morata); Huic manifeste rudes homines simile uiaentes C; Hinc manifeste rudes homines simile uincentes BA; Hinc manifeste aides homines simile uiuentes rOehlHinc mdnifeste aides homines sic mille aincentes Ld II permatati CB Atr1Ld; moti Am; permotati r2Ochl. pr,mo C (litteram j m. 2 scripsit); primo r1; primna BAr2v qd C 17 dedere r2Ochl.; debere Or1; debuere Ld XIII, 1 Inuictus] cf. Timoth. Fabri dissert. de Mithrae dei solis inmcti apud Romanos cultu (Elberf. 1883) p. 26 sqq. petra rv; patre 0 2 ergo reticeo CZ1 (?); ergo reriuo C\'; ergo retuio BA*; rogo Am; ergo retro r Oehl. ; malim ego reticeo uos de istis date priorem OrOeM. (= Ego ipse tacebo, uos audiam loquentes; exhibete toihi eum, qui et Inuicto illo et petra, unde ortus est, prior sit; iam ipsi peruenietis ad Dei ueri cognitionem. — Praepositio de hic, ut alias ab, pro quam aut ablatiuo comparationis usurpatur; eius rei exemplum Georges, HW.1 p. 1768, e Gromaticis uett. 11, 19 affert); Nunc ergo terreno uos dedistis: date priori! Ld I qtendus .. petre C 5 utiq non C; \'est qui malit: Cum si Deas esset, utique non farto ninebat. Sed haec particuta utique rursus occurret uersu proxime seq.\' Rigalt. m comment. ed. IIj unquam non BA*; unquam, non 0; nunquam non At 6 monstruosa COehi.; \'Placet emendatio: Monatruosa\' Rigalt. in comment ed. II; monstriudra BArLd (Tres primae edd. habent moastriuora; falso igitur Ld: \'monstruoaa edd.) 8 uulgani C

Siluanus unde deus iterum apparuit esse ? Inde forte placet, eo quod bene fistula cantat? Largitur quoniam lignum? Nam forte non esset. Vaenalem emisti dominum, cum tu ipse sis illi. Aspice, deficit lignum! quid illi debetur? Non te pudet, stulte, tales adorare tabellas? Vnum quaere Deum, qui post mortem uiuere dicit! Secede ab istis, qui sunt biothanati facti.

Hercules quod monstrum Auentini montis elisit, Euandri qui solitus erat armenta furare, Rustica mens hominum, indocilis quoque, pro laude Cum gratias agere uellent, absentis Tonantis XllII, 1 apparuit 0 2 qd C 3 quoniam rv; quo C; qu5 B;1 quoq, A nam Crv; non BA 4 Vqualem emisti A; Vanalem emisti B; Vanale memisti C; Venalem emisti rv, cf. Paulin. Nol. poem. adu. pagan. u. 31; Jdhrb. f. class. Philol. 123, p. 431 sq. deum r* eomm. cum tnipsesis C; cum impseris B; cum empseris Arv illi rv (= eum tu ipse illi sis dominus); ille 0 uulgo sic interpungebatur: dominum: cum empseris, illi, I Aspice 5 Adspice A deficiet Hanssen; fortasse: defecit 6 p///det C 7 quaere At rv; querere <7; r qaaerere BAm deum] do C, quod tn. 1 correxit ut -sit dõo p morte oft C1; p mortẽ C1; ef. S. 107 p. 775 dicit Dauies (conitcturâ; cf. 21, 8; 86, 21; C. A. 763 qui promittit uiuere semper) Hanssen; dicty (J = a altera manu scriptum) C; diat B; diat Aj diat r; docet Σ1Σ2 (\'pro emendatione r1 comm.) Oehl. ; duat Ld r2 comment., ubi haee adnotantur: eQuid si Commod. scripserit duat? archaice, prp dederilt\'; sciat Vonck lect. lat. I p. 74; ego suspicalar duijt (= faciat) scribendum esse; cf. 26, 37; 28, 2 et b. Gbl.. 17 p. 447; ceterum iUic quae disserui, non iam omnia mihi probantur XV, 1 q<t C. montes C 2 solits (= us) C furare C (cf. Geprg. HW.7 s. u.), furari BArv 3 mens CrLd; mons BAj gens Σ2; cf. S. 96 p. 453 indocilisq, Am 4 uelliat C absentis tonantis Or1 Ld; absenti Tonanti E1r2 Oehl.; cf. Dion. Halic..7, 39 2* Vouerunt hostias inepto ut deo orando, Laetandas aras in memoriam sibi fecerunt. Ex eo perrexit, de uetusto more colatur. Sed deus hic non est, licet fuit fortis in armis.

Dicitis esse deos, qui sunt manifeste cruenti, Et dicitis fata genesis adscribere nobis? Dicite nunc ergo, quibus primum sacra ferantur: Inter utrumque uias mors inmatura uagatur. Si tribuunt fata genesis, cur deum oratis? Deciperis, uane, qui Manes quaeris orare, Et qui fabricantur dominos tibi nuncupas esse. Aut feminas quoque nescio quas deas oratis, 5 Vonerunt Am rv, Volaerant C; Volaerant BAt inepto O Ld; inepti rGehl. dollll C (eras. m) 0 Laetandas OLd; Lactentes r Ochl. ; Litandas Pitra Spicil. JV p. 225 7 perrexit Guil. Hartel; prorerit CBAm; prorepsit A\'; proaenit rOehl. in texta; prouenit nt Oehl. in comment.; pro rectis Ld; prouexit (sc. mens) M. Zucker colantur Ld; idem aris ad rectis, arae ad colantur supplet et confert C. A. 1015 quos .. pro magno colebant XVI, inscr. diis O; cf. quae in u. 4 adnotauimus ni 1 q C (ai m. 2 add.) 2 geneseis malit Pitra Spicil. IV p. 225 ascribere Ld nobis O; nobis rv 4 utrQque C; utrumque BA (= utrorumque; cf. Neue\' II p. 256); utrimque rv; fortasse utramque uiam; cf. Verge Aen. 3, 685: Inter utramque uiam leti discrimine paruo inmatura C post u. 4 in 0 unius uersus spatium relinquitur praemissa una littera I; neque tamen excidisse hic quidquam uidetur, sed librarius aliquis perperam haec interposuisse, ut uersuum initia formae diis, quam in inscriptione inueniebat, accommodaret 5 Si tribuunt rv; Si tribuunt (spatio interieCto) BA; Si & tribuunt C fa////ta C (ante t erasum c) M genesis CBAmrv; geneses A*; genesis Pitra l. c. 0 qris C\'; qris C1 8 At Oehl. quoq C (ne m. 2 add.) Bellonam et Nemesim, deas Furinam, Caelestem, Virgines, et Venerem, cui coniuges uestrae delumbant. Sunt alia praeterea daemonia (procul a) fanis, Quae nec numerantur adhuc et in collo feruntur, Vt nec ipsi sibi rationem reddere possint [pestes]. Exportari magis in ultima terra deberent.

Deludunt uos pauci scelerati uates inanes, Extricare suam dum quaerunt * * uitam. Subornant aliis ex se sub mysteria falsum. Inde simulantes concussi numine quodam Maiestatemque canunt et se sub figura fatigant. Vidistis saepe Duellonarios, quali fragore 9 Nemesim scripsi; nemissem C; Nemesin BArv Fnrinam, Caelestem scripsi (de Caelesti uirgine cf. Augustm. de ciu. Dei 2, 4); fnriSma celestem (caelestem) O; Fariam una Coelestem (coelestem r1) r; \'in apographo (= 2) legitur: Furiam\' r2 comment.; Furiam, una Caelestem Oehl.; Furiam, iram caelestem Ld 10 Virgines Atrvj Virginis CBAm coniuges C; i m. 2. in rasura scripsit; primo eius locum g uidetur tenuisse; coniungere A uestre C II pterea demona C post daemonia (doemonia A) in BA spatium duarum uel rium litterarum relinquitur (procul a) fanis scripsi (= quae templa non meruerunt); (plurima) fanis Hanssen; uestris in fanis Huemer; fanis 0 (Ld falso: fana AB) rv 13 rationem reddere possint. scripsi (cf. Lucret. 2, 763; 4, 570); possint rationem reddere pestes O; possint rationem reddere. Pestes I (Exportari) rv; Ut nec ipsis possint rationem reddere pestis Hanssen; ego pestes, quod uerbo possint bis scripto ortum esse opinor, uncis inclusi 14 ultimas terras rlOehZ. XVII, 2 querunt C post quaerunt uel uitam excidisse aliquid apparet; mercede uitam Pitra Spicil. I p. 543; uitam inanem Ld (comm.); uitam egenam Hanssen; fraudibus uitam M. Zucker 3 alias Am ex se Oehi. Ld (cf. 19, 11); esse (ee C) Or misteria C; sub mysterio Oehl. in comment.; sed cf. 7,11; 27,19 falsum] sacrum (Ld falso sanctum) Dau. 4 Inde simulantes r Oehl. (S. 107 p. 749); Indisimulantes C; Indissimnlantes BALd concussi OrlLd; concuti r1 Oehl. nnmine Arv (cf. Verge Aen. 7, 385 simulato numine); nomine CB 5 Maiestateque Oehl. in comma 6 sepe C Daellonarios scripsi (cf. S. 107 p. 748 sq.); dulcmarios C; didemarios BAH1; Dindymarios rOehl.; dites moechos Ld Luxurias ineunt, dum furias fingere quaerunt, Aut cum dorsa sua allidunt parca bipinne, Cum doctrina sua cernant, quod cruore sanent. Respicite, quoniam non illos numina cogunt, Ipsi qui se primum conponunt integra mente; Sed stipem ut tollant ingenia talia quaerunt. Ex eo uidete, quoniam sunt omnia ficta. Obumbrant populum supplicem, perituri ne credant. Res semel in uano de uetustate processit, Vt uaticinanti credantur prodita falsa; Maiestas autem illorum nulla locuta est. 7 Lnzorias CBr (cf. ScAvcA. Voksl. II p. 159); luxis A ineunt rv; ineQ C; in ineunt eum B; ineant A qrunt C 8 allidnnt] B primo scripserat alligant; sed eadem manus allidant correxit parca OLd (cf. Cypr. de laps. c. 14 manu parcente contrectat); spnrca rOehl. bipinne C (Schuch. Vokal. I p. 345);- idem in B primo scriptum erat ; bipenne B (ex correctione primae manus) A2\'(?)rv 9 doctrinam anam Ld cernant Crx (S. 107 p. 750); sernant BAr7v quod crnore CrOehl. (de clausuia ∸tL ∸ — cf. S, 3); quid corpore Ld sanent C; sanant. (sanant? Ld) B Arv; Cum doctrinae snae serniunt, quod crnore sanant? Oehl. in comment. 10 Respicite CArv; Respnite B quoniam Ld; qnõ C; quod Am; quo BAtrOehl. ñ illos 0; non illos B.A r Oehl. ; nonnnlloa Ld nnmina At (corr.); nomina Ax (primo); nomine CB Am Ochl.; namine Ld 11 ipti OLd; ipsis r Oehl. conponunt C 12 ti fpem C1 quernnt C (idem sic constanter aut quero aut qro) 13 qm̃ C facta in C primo scriptum erat; deinde prius a mutatum in 1 (= t) 14 snpplicem Ld; snpplice C BAX; simplicem ArarOehl. ne credant OLd ; (Iimplicem, perituri) ni credant r Ochl. 16 Vt Or1r2v; Et r* (S. 96 p.462 sq.); falso igitur Dau. Oehl. Ld uel editiones uel Bigaltium Vt exhibere dicunt uati* cinanti Amrv; uaticinianti C; uatici manti BAt credantnr prodita Hanssen; credatur proditi C; credatur prodit BA; credatur prodenti r Ochl.; credatur prodiit Ld 17 loonta est Am rv; locutus est B; locutus est CA*; fortasse legendum locutust; de generis insolito usu cf. C. Â. 467: Tunc sic et ipsa maiestas .. profitetur ipse quia esset

Dixinus iam multa de siperstitione nefanda, Et tamen exsequimur, ne quid praeterisse dicamur. Ammudatem qui suum cultores more colebant, Magnus erat illis, quando fuit aurum in aede; , Mittebant capita sub numine quasi praesenti. Ventum est ad summum, ut Caesar tolleret aurum: Defecit numen uel fugit aut transit in ignem. Auctor huius sceleris constat, qui formabat eundem., Tot uiros et magnos seduxit false prophetans, Et modo reticuit qui solebat esse diuinus. Erumpebat eiim uoeis quasi mente mutata, Tamquam illi deus ligni loqueretur in aurem. XVIII Hoc acrostichon, suo loco positum in C, omissum in B* et At extrema codicis B parte additum est manu Bigaltii (= B\') ; de qua re cf. S. 107 p. 718 sq. — De Ammudate recentiore aetate disputauerunt Hamann in Ludwigi praefatione p. XXXIII, Mordtmann et Bedslob in Zeitschr. d. deutsch. morgenl. Gesellsch. XXXI p. 91 sqq.; XXXII p. 733; Ed. Meyer in lex. mythol. Boscheri p. 291; Studniczka in archaeol.-epigr. Mittheil. aus Oesterreich-Ungarn VIII p. 59 sqq. 2 qd pterisse C 3 Ammudatem qui scripsi; Ammua datemque B2 rv; Ambuatemq C morecolebant C; more (= stulte?) tollebant? 4 aede B\'rv; edem C 5 Mittebat C numine B2\'rv; nomine C 6 snmum C cesar C auro C 7 Defecit Bzrv (= mortuwn est; cf. 6, 12j 16; Gypr. p. 254, 26 H.); Defieit C numen vel escripsi; nnmen nt CB\'; nnmen, ant r; nnmen aut Ochl.; Bnmen: ant Ld 8 constat qui B2rv coostatq C eundem B2rv; eud5 C 9 sedant scripsi; seducunt CB2r2; seducit E1r2v false CrOehl. (cf. 19, 13; II 32, 12; C. A. 393); falsa B\' Ld propketant Pitra (Spicil. IV p. 225) perperam sibi uidebatur in codiee. legisse 10 modo reticuit qui B2rv modere tacuitq C; retacuit for- tasse retinendum II Erumpebat OB\'Ld; Erumpebant rOehl. uocis C (Verg. Aen. 11, 377 rnmpitque has imo pectore uoees); uoces rOehl.; nenis B*Ld 12 Tãquã C Dicite nunc ipsi, si non sunt numina falsa, Ex eo prodigio quot perdidit ille propheta. Oblitus est iste prophetare, qui ante solebat. Monstra deo ista fincta sunt per uiniuoraces, Audacia quorum damnabilis numina fingit. Gestabatur enim et aluit tale sigillum: Nunc et ipse silet, nec ullus de illo prophetat. 0 nimium sed〈ulo〉 uos ipsos perdere uultis.

Non ignominium est uirum seduci prudentem Et colere tale 〈a〉 m aut Dianam dicere lignum?1 13 B sunt C (cf. 37, 10); non sint Barv numina B2rv; nomina C 14 pdigio C quot B\'r Ld (= si repvtaueris quot; epiphonema causale relatiuum; cf. b. Gbl. 12 p. 176); qd C; quod Oehl. II Monstra deo C; MonBtra adeo B*rv; Monstra dei Hanssen fincta (r̃?) C (cf. 12,13; 19, 4); ficta sunt B2rv u7ni (sic !) uoraces C 17 Auditiacoru C noma C 18 Gestabatur (sc. curru uel equis) Hanssen; gestabnnt C; Gestabant B2rv aluit C; aruit B*rv 19 Nunc C Mordtmann (coniecturâ; cf. S. 107 p. 751); Nam B\'rv 20 0 nimium sed〈ulo) uos scripsi (cf. quae adnotantur in 7, 9); Omnia sed uos C; Omnino sed uos B2 rv; (prophetat |) Omnino; sed uoa v; Omnia no(uistis); sed nos Hanssen; foriasse ut 7, 9 legendum: 0 nimium stnlti perdere C (post perdere tres litterae erasae) B\'r Oehl.; dementes perdere Pitra Spicil. I p. 543; deperdere Ld uoltis B* XVIIII De argumento huius acrostichi conferenda sunt, quae Oehler in commentario affert 1 uirum CAlr Oehl.; uirium BAm; Virbium Ld haec addens in commentario: -hoc l. nomen proprium desiderari ex uerbis hisce: colere talem aut Dianam dicere lignum adparet; neque uero deae nemoris numen quodlibet coniungi potest, sed solus deus nemoris ac uenationis Dianae similis uel eiusdem deae sacerdos, quem esse Virbium antiquissimum Regem Nemorensem ac sacerdotem Dianae in nemore Ariciensi cultae codicum scriptura probatur\' 2 Et colere CBrv; Aut colere A tale〈a〉m scripsi (= ramum desectum; cf. Seru. in Verg. Aen. 6, 136; Arnob. adu. nata 6, 11 coluisse .. lignum Icarios pro Diana indolatum; Boscheri lex. mythol. p. 595; de uocabulo talea (Ital. taglia) cf. Non. 4, 473 taleas scissiones lignorum uel praesegmina Varro dicit (r. r. 140,4); Dies, etym. Woerterb.4 p. 313 sq.); -talem Orv aut Dianam Arv; audianft CB; aut diuam Oothofredus in adnot. in cod. Theodos. XTV 7, 2 lignium B Mane ebrio, crudo, perituro creditis uno, Ex arte qui fincte loquitur quod illi uidetur; Seuere 〈diúinum〉 dum agit, sibi uiscera pascit. Incopriat ciues unus detestabilis omnes Adplicuitque sibi similis collegio facto, Cum quibus historiam fingit, ut deum adornet. Ipse sibi nescit diuinare, ceteris audet. Succollat, quando libet, eum, et quando, deponit; Vertitur a se〈se〉 rotans cum ligno bifurci, Ac si putes illum adflatum numine ligni. Non deos uos colitis, quos isti false prophetant: Ipsos sacerdotes colitis in uano timentes. Sed si corde uiges, fuge iam sacraria mortis. 3 perituro CBA* And. (b. Gbl. 16 p. 346) r Oehl. (cf. 17, 14; peritnrus ideo dicitur sacerdos Dianae Aricinae, quia cogebatur cum eo certamen singulare inire, qui locum eius petebat; cf. Seru. in Verge l. c.; Maxim. Taurin. serm. 101 more gladSatorum paratus ad pugnam ferrum gestat in manibus); periuro AmLd uno C (S. 107 p. 773); uiro BArv 4 arte CA (Ouid. Her. 16, 142 lusimus arte uirum; Maxim. Taur. l. c. hoc autem — ut uino se paret ad plagas deae suae — non solum de (in)temperantia sed et de arte faciunt, ut minus uulnera sua doleant); ante B; antro Ld fincte CBr (cf. 18, 16); ficte Av quid r .5 (diuinum) dum scripsi; d(iuin)um Hanssen; du C; dum BA r Oehl. ; deum Ld pascit rv; poscit CA Gothofr. h c.; poscit B 6 Incopriat Arv; Incopiat CZ; incopiat B1 oms C 7 adplicatque Gothofr. l. c. similis C; simili BArv collegia facta (facto?) A . 8 hystoriam C deam Gothofr. l. c. adornet Cr Oehl. ; adarnat B; adornat A Ld 9 Ipsa Oehl. 10 libet (= libet) B; liber A; cf. S. 107 p. 723 eum CB* (= Rig.) rv; cum BIA; deum Oehl. m comment.; eam Gothofr. I. c. deponet C 11 a se〈se〉 Guil. Hartel; a se OrOehl. (= άϕ\'έαυτου̃, non instinctu diuino); asse (= axe) Ld; ac se Oehl. comment. ; ante rotans M. Zucker inseruit sonans coll. Verg. Aen. 6, 49 Et rabie fera corda tument, maiorque uideri I Nec mortale sonans, adflata est nnmine quando; Iam propiore dei 12 afflatum BAr numine B1 in marg. rv; nomine OBtA 13 isti C; ipsi BArv 15 si Or Oehl. ; in Ld (errore typograph.?) uiges CAtrv; urges B (correctio utrum primae an alterius manus sit non liquet); urges Am

Titanas uobis tutanos dicitis esse; Ita Mutas, Tacitas sub culmine nestro rogatis, Tot Lares aediculis, simulacra facta Titano! Adoratis enim stulti malo leto defunctos, Non legem ipsorum legentes; non ipsi loquuntur, Et deos audetis eramine dicere fusos? \' Solueretis eos magis in uascula uobis.

Monteses deos dicitis, dominentur in auro, Obscurati malo aliena mente iurantes. XX inscr. tita nes C 1 TntaDos B\' (— Big.) Dehl.; titanis C Bx (\'Titania\' falso Ld) A; Titanias Ld dicitis CB2Atrv; dictns B1Am 2 Ita Mutas, Tacitas scripsi (aut Mutae uel Tacitae deae nomen ad fUios eius i. e. Lares transfertur aut numerus pluralis no- minis proprii uniuersum eius modi deorum genus significat; cf- R. Kuehner. a. Gr. §. 20, 3); Aut mutas tacitas CB1ΑΣ2; Immites tacitos B* ( = Rig.) r; Immotos, tacitos Oehl.; Immites, tacitae Ld ; Dauies subtiliter haec adnotat: \'forsan legendum: ITA MUTAE TACITAE sub culmine uestro rogatis Tot lares; nam Lares Mutae deae filii. Lactant. Diu. Instit. I 20: Hanc (Mutam) esse dicunt, ex qua sint nati Lares. Vide sis Ouid. Fast. 2, 572; 683 sqq\' post uestro in C erasum f post rogatie punctum ponebatur 3 Tot] in C primo scriptum erat Tol, quod m. 1 correxit aediculis ALd (= in sed.); edicnlis C; aediculats B (i in & B\' superscripsisse uiàetur); aediculas r; aedicnlae Dau. Oehl. simul acra C facta O; ficta r Oehl. 4 AdoratiB enim stulti malo leto (laeto B) ddfnnctos And. (b. Gbl., 16 p. 350) B* rv; A. e. s. m. leto (laeto B; lęto A) defnncti CBlA 9 eramine C (cf. II 9, 19); aeramine B* (= Rig.) rv; arannrae B1A. 7 Solnerais C (= soluere debebatis; cf. Kuehner. a. Gr. §. 47, 7); Solueritis BA rv Deos A XXI inscr. monte sia nis C 1 Montesea deos CA And. (b. Gbl. 16 p. 344) Σv; et Montesea deos B; Montes et deos r; Montes esse deos OehL (in eomment.) Hänssen dominentur E2rv (cf. 27, 11; Verge Aen. 2, 327 dominantur in nrbe); d > nominentur CA; nominentnr B (d et a B2 =Rig. superscripsit); dominantes I Hanssen in auro CΣ1r2; in auro B (g aUera manus — Big. ? — superscr.); in auro Ai in aruo E2r1; post auro uulgo non interpungebatur 2 Obscurati malo CB1Ar2v; Obsecratis (sic!) male B* (= Rig.) r1 inrantes C (altera littera incertum utrum n an n sit); inrantes BAr1; iunantes r2v; malim curantes (= colentes); cf. 12,10; C. A. 680 Nam si purus animus et mens serena maneret, Tu tibi de illis ipsi disputare deberes. Excordaris homo, si putas, ut isti te saluent Seu regant, seu minuant, nisi quid tu fani decurris. Iustitiam legis quaere magis quam illa; salutis Auxilium portat et fieri dicit aeternum.\' Nam quicquid in uano sequeris, per tempora gaudes, In breui laetaris et postmodum plangis in imis: Subtrahe te illis, si uis resurgere Christo.

Heu doleo, ciues, sic uos hebetari de mundo! Excurrit alius ad sortes, aues aspicit alter, 3 mens faeena B (= serena; cf. 8. 107 p. 723) rv; mens seaere A; menseraena C manerent OehL. 5 isti 0 (etiam BA, quod Ld non notauit); ipsi rv salnent O* Oehl.; saluant BAr1Ld 8 rogant 1 A nisi qd C; nisi quod A; nisi quod B (correctio si quid Bigattii uidetur esse); siquid rv fani A (Ld falso: fana); C primo faτu e deinde fani; fani B (s Bigaltius superscripsisse uidetur); sani rv decurris scripsi (cr. 24, 11 in synagoga decurris); decurrt C; de Icnris B1; de curis A; requiris B\' (= Big.) rv (cf. 24, 13 fana re- quirie; C. A. 693 sancta requirit) 7 Insticiam B qre C; m quare B (e Big. superscrquare A quam Or\'; om. E1 r\' Oehl.; nam t Ld portat rb; porta CA; porta B (t Big. add.) dicit (diõ C) Orv; ef. 14,7 8 quicquid CA; quidquid BLd; quod rDau. OeM. in uano C (cf. indicem); in uanis BrLd; inlllluani A (post in uidetur ∫ uel f scriptum fuisse); inanes Dau. Oehi. temp C; cf. 26, 4 gaudes CJDau. (coniedtwâ) v; gaudet BAr 10 letarie C; lactaris r1 jpmodum C; cf. 11, 3 in imis Arv;in imis in imid. Bt (correctio est BigaUit); ibidem in margine scriptum: inimis; iminis C 11 Subtrabae Obristo C siuis] riois C Christo CA r2 Ld; cumTtro B (Christo Big. t add.) XXII inscr. seculi BA 1 hebetari Arv; habitari B*; t habetare C; habitare Bt 2 Excurrit rv; Ezcurret 0 sortis C; sortes B2Arv; fortes B1 Belantum cruore fuso malus inspicit alter Et cupit audire responsa bona crudelis. Tot duces et reges ubi sunt consulti de uita, Vel portenta sua scisse quo profuit illis? Discite quaeso bonum, ciues, simulacra cauete: Omnipotentis enim in legem quaerite cuncti. Sic ipsi conplacuit domino dominorum in altis, Ad probationem nostram daemones in mundo uag(ar)i. Et tamen ex alia parte mandata praemisit, Caelestis fieri qui relinquant aras eorum. Vnde non hoc curo disputare paruo libello: Lex docet in medio; uos consulete pro nobis! In duas intrastis uias: condiscite rectam. 15 3 Belantum scripsi (8. 101 p. 77d); Bellantum C; Balantam B7 (= Big.) rv; lantem Batlatum B\'; Ballatum d\'; (Ball)antem Ãm malus inipicit CB1 (S. 107 p. 773); manus inspicit B* (= Big.) Arv; manes elicit nanr credulus Dau. 4 bona crndelis CLd; nana credulus bona crudelis BIA; uana credulus r OeM. 6 quo OLd; quid rOehl, illis Amrv; illi CBA1 7 Discite rv; Dicite C; Iscite Dicite B; dicide Discite A qso C loin simulacra B1 cauete C1 8 in legem quaerite (qrite C) CBr1Ld; in legem currite quaerite A; in Lege quaerite r1 Oehl. 9 conplacuit C 10 Adprobationem r1; Ad probatjonem nostram Hanssen; nostram fortasse delendum daemones (daemonas r\') in mundo uagari ArOehl.; daemones (demones C) in mundo aagi CAnd. (b. Gbl. 16 p. 351) Ld; daemones in mundo uagi ati B 11 mandata praemisit (prcemisit A) Arv; ta manda praemisit B; manda îimisit C; malim mandato (3= pactione) promisit; cf. C. A. 763 12 Celestia C; Coelestis B; Caelestes (is?) A; o Coelestes (Cael. v) rv relinquat Cl; relinquunt BArv 13 caro B1 (= Big.) rv; caro CBXA disputari C parno B\' (= Big.) rv (cf. II 39, 25); paruu C; paruit B\'A 14 medio: nos consulete pro nobis scripsi (cf. Neue\' II.p. 429; Venant. Fort. IX 2, 89; 96); medio oror | nos\' confulete pro ut C; medio nos nos consulite pro nobis B (nos Big. superscr.); medio orot (littera paenultima parum perspicua) consulite p. u. A; medio eret c. p. u. S1; medio ciet, (ciet: E*Oehl.) consulite p. u. rOehl.; medio nos : Consulite p. u. Ld; in medio: ergo consulite p. u. Hanssen 15 intrastis Crv; intrasti BA condiscite CDau. (con- iecttWâ) v; condicite BAr rectam rv; rectO CB; num rectam A

Dum uentri seruis, innocentem esse te dicis, Et quasi communis facis te ubique paratum. Vae tibi, stulte homo, mortem circumspicis ipse,. Barbaro de more sine lege uiuere quaeris: Ipse tibi figis asciam in crure de uerbo. Qui simplicem fingis, simpliciter uiuo cum isto Viuere te credis, dum uentrem cupis implere? Exiguus tyranni in domo resides, praue, Paratus ad epulas, et refugis Dei praecepta. Aut quia discredis Deum iudicare defunctos, Rectorem caeli facis te tute pro illo? Aspicis ad uentrem, quasi tu sis prouidus illi. Tu modo profanus, modo sanctus esse uideris. XXID, 1 dicis A (correctum, ut uidetur, ex dices) rv; dices CB 2 communia] alterum m in B compluribus lineolis oblitum; \'ambiguum est in apographo (Sirmondi), communis legi debeat an comis\' r* comment . 3 Ve CB montem C 5 Ipse tibi figis asciam in crure de nerbo scripsi (S. 107 p. 751); Ipsa ibitibificis asciS incruere de uerbo C; Ipse tibi hinnificis asciam in cinere de uerbo B; Ipse tibi infligis (hinnifleis Am) asoiam in cinere de uerbo A; ... hynnificis ... Σ2; Ipse tibi hymnificas etiam incinere de uerbo r; Ipse tibi hymnifica etiam in cinere de Verbo OeM.; Ipse tibi inimicus asciam impingere uerbo! Ld; Ipse tibi asciam infiigis in crure de uerbo Hanssen 6 uiuo CB Alr (fiDgiS: Simpliciter uiuo); nine Amx 7 te Arv; de CB uentrem Brv; nentre C; uentrum A 8 Exiguus tua In domo resedes t prane C; Exiguus Wa (tera Atyranni Am; tua rv) in domo residere (resedere BA) plane BArv; Exigis tyranni in domo residere prane Harmen 9 refugis Dei praecepta scripsi (cf. 35, 1 ut Dei praecepta uitaret; C. A. 331); refngiscere praecepta (pcepta C) Orv; refugiscens uel refngire Ld in praef.; refugis sequi praecepta Hanssen 10 quiad C 11 te tute scripsi; te tupte C (fortasse legendum: te tnpte); te 0 inepte BArv 13 modo Arv; modus Bl; modus 0 In supplicem prodis Dei sub aspectu tyranni. Senties in fatis, cuias modo leges inanis.

Inter utrumque putans dubie uiuendo cauere, Nudatus a lege, decrepitus luxu praesepis, Tot (uana) nane prospicis; quid? quaeris iniqua! Et quidquid egistis, istinc remanere defuncto Respicite. Stulte, non eras, et ecce uideris! Vnde processisti nescis nec unde nutriris. Tu Deum excelsum fugis tuae uitae benignum Rectoremque tuum, qui te magis uiuere uellet; Vertis te in faciem et dorsum Deo remittis, Mergis te in tenebris, dum putas te in luce morari. 14 dei CrOehl.; om. BALd tyranni Amrv (cf. b. Gbl. 18 p. 299); tyranDe BAl; tiranne C; In snpplicem prodis domini snb aspecta, tyranne, fi. e. supplicis partes agis, dum dominus esse uideris\') Hanssen Hartelio assenttens 15 fatis CBAmrv; factis At cnias modo leges inanis At Hanssen (6. Obl. 18 p. 299 sq.); cniaa (cnins At) modo lege inanis CBAt Ld ; cnius modo lege iunaris r OehX. XXIHI, 1 putans r Oehl. ; « pntaui O; putas Ld uincendo B canere Arv; canere B ab initio, quod m. 1 mutauit in canere 2 praesepis (= mensae) scripti ct. Norat. epist. I 15, 28; de confusis litteris p et d ef. II35,14); preaedia C; peaesedis BAm; praecedis r; proeedis Dau. Oehl.; praesenti At Ld 9 (aw) nane scripsi; uanίtatés Hanssen prospicis, quid quaeris iniquaV rv 4 egistis OLd; egisti rOehl. isthinc A defunc to Cn; defuncto BA r OeAl.; defnnctos Ld 5 Bespicite CLd; a tu Respicite B; Respice tu rOehl.; Respice te A Respice tn stnlte: non r; R. tu stulte. Non Oehl. eris A et ecce CrOehi.; c1 (= et, nisi quod extrema lineola parum accurate scripta eat) ecce B; ecce A Ld I procesisti C 7 tue uite C 8 Rectoremq; C te Crv; to se B; se te A uellis C; fortam legendum uelit f fatiem C de ore mittis BA 10 twebri. OLd; tenebras r Oehl. ha9 C (altera littera e fuit, quod m. 1 in u mutauit) Quid in synagoga decurris saepe bifarius? Vt tibi misericors fiat quem denegas ultro? Exis inde foris, iterum tu fana requiris; Vis inter utrumque uiuere, sed inde peribis. Insuper et dicis: \'Quis est, qui a morte rediuit Vt credamus ei, quoniam ibi poenae aguntur. Ea non sunt sic, ut tu putas esse, maligne! Nam illi qui prodest, post funera recte qui uixit?\' Tu tamen mox moreris, duceris in loco maligno; In Christo credentes autem in loco benigno, Blanditurque quibus haeret amoenitas illa. Yos autem dabitis uiui sine corpore poenas;. Suscitat in faciem tortoris ordo clamare. 15 Lnc. 16, 31 11 sinagoga C decurris saepe bifarius v; d. sepe (saepe ΒΣ2) bifarios CΒΣ2, d. saepe us bifarios A; decurris ad Pharisaeos r 13 Ex ,5 sis CB fraena Ax 15 quis est qui a morte rv; q∫ qui a morte C; quid. est qui a monte B; quia (S. 107 p. 722) est quia a mode A rediuit scripsi (S. p. 753 sq.; cf. etiam libri Sapientiae c. 2, 1 sqq.); redemit Orv, post redemit edd. mterrogationis signum ponebant 18 qm C poenae rv; poenas C; panac (= paenae) c1 (= et) B (Ld f falso: papnaes B); poence et A 17 Ea non sunt sic, ut tu scripsi (cf. 26, 28 Haec autem sic non sunt; S. 107 p. 752); Ea B fi/////cur TU (06 initio fuerat: fnnT cur ru) C; Eia non si (sic Am) ant BA; Eia, non sic ut tu r1; tu om. f5 Oehl.; Eia! non, si ait, tu Ld maligne O (A quoque, cui Ld lectionem maligno ascribit); (else,) maligne. (;) rOehl.; (esse) maligno? Ld 18 Nam illi qui prodest, pest funera recte qui uixit scripsi; Nam illi qui pdã p funera recte (fecte?) que uixit C7; Nam illi qui prodest per (post Am) furnera recte uixit BA; Nam illi prodest post f. i, qui uixit r Oehl. j Nam ille, qui pro Deo eet, poat funera recte uixit U; ....post funera reuiuiscet Huemer J9 mex: morecia C (cf. 29, 16); moriens BArv loco maligno Cre; looo (loca A) maligni BA 11 quebs heret C 22 dabitis A; dubiis CBrOehl.; dubii Ld niui acripai; uiuos C; in uos BArLd; intus Oehl. poenas A .(om. Ld); poena CBrv 23 fatiem C; fratrem BArv tortorid. B (cf. u. 15); tortoria A ; tentatoris El

Quamdiu, stulte homo, Christum cognoscere non uis? Vitas agrum pinguem et sterili semina iactas. In silua manere quaeris, ubi latro moratur. Tu dicis: Et ego Dei sum, et foras oberras. Ingredere iam nunc totiens inuitatus in aula: Matura iam messis, tempus totidemque paratum, Ecce modo mete; quodsi non, te paenitet inde. Nunc, si non habes, collige; uindemia uenit; Tempus adest uitae credendi tempore mortis. Est Dei lex prima fundamentum posterae legis, Teque designabat. Crede sis in lege secunda; Nec minus t ex ipsos et ex ipsas ibi prudentes; Obstupe iam factus ora tu credere Christo, Nam testamentum uetus de isto proclamat. XXV, Inscr. credent OrOeM. (cf. u. 20); credunt Ld 1 Quandiu BA cognoscere O (A quoque, quod om. Ld) r1 Ld; agnoscere r\' OchL 2 Vitas agrum pinguem A1rv; Vitas acrum pingem C; Vita sacrum pinguem BAm sterili semina rv ; atereli semina C; serili semina B; sterili semine A 3 sylua A 4 Tu dicis CAt rv; Indicis BAm i totiens C; toties BArv aula OLd (cfII10, 6); aulam r OehL 6 messis Arv; messes C; maslus B 7 quod si BALd; quotsi C; quid rOehZ. de interpunctione huitu loci cf. b. Gbl. 17 p. 447; mete. quid? non te paenitet? inde (Inde Oehl.) I Nunc r Oehl.; mete. Quodsi non te paenitet, inde I Nunc Ld 8 si manus habes Hanssen I uenit C; nina BArv 9 abest Oehl. nite C credendo C1 mortis] litteras tis primo omissas m. 1 s. I. scripsit 10 prostere C; postere B 11 Teq designabat C (gentilem hominem poeta adloquitur, quem crediturum uetus testamentum praedixit; cf. Cypr. test. 1, 21); Te qui designabus BA; Tequidem signabat rOehi; Te cui designabus? Ld Crede sis scripsi; Crederis OLd; crediturum rOehl. 12 Nec minus scripsi (cr. II 1, 31); nec minos C; Nec minae BArv ex ipsos & ex ipsas ibi prudentes C; ex ipso sed ex ipsa sibi (tibi rv) pudenter (pudentes A; potentes rv) BArv 13 fatus CB Obstupe — iam — factus A ora tu OLd; iura te rOehl. 14 isto C; illo BArv Credere nnn(c) opus est, tantum in isto defuncto Resurgere posse 〈et〉 uiuere tempore toto. Ergo si quis ea discredit esse futura, Dummodo uincetur reus in morte secunda, Euentwra canam paucis in isto libello; Nam cognosci potest, ubi sit spes uitae ponenda. Tamen uos adhortor quantocius credere Christo.

Respuis, infelix, bonum disciplinae caelestis Et ruis in mortem, dum uis sine freno uagari. Perdunt te luxuriae et breuia gaudia mundi, . Vnde sub inferno cruciaberis tempore toto. Gaudia sunt uana, quibus oblectaris, inepte. Non illa te reddunt hominem fuisse defunctum. Anni te non possunt iam triginta reddere doctum?.. Nescius si primum errasti, respice canum. 25, 18 Apoc. 2, 11; 20, 14 20 Tit. 1, 2; 3, 7 15 Credere nunc scripsi; Crederenun C; Credere enim BArv isto C; ipso BArv defuncto] defunctum? cf. 27, 2 18 et add. Ld 17 discredit scripsi; discredis Arv, discrais C; discretis B 18 rens BS (incertum an altera manu) J.; res JB*; reos C seSda C 19 Euentura canam r Oehl. Hanssen; Euenter eni (enim BA) O; Ventura canam Ld 20 uite ponenda C (cf. C. A. 58); ante ponenda BArv to. 21 adortor C quantotius C chris 01 XXVI, inscr. Dei uiui om. C; cf. p. 4 1 Respicis A discipline C 2 frquo A uacari C 3 Perdunt te luxuriae scripsi (cf. 17, 7; II 12, 3; C. Â. 208 etc.); Perdunte luxorie C; Perdunt te luzuria BArv 4 sub in (s. J. jB) inferno cratiaberis CJB temp 0; cf. 21, 9; II 2, 5; 18, 8 5 sunt] f C 6 te reddnnt] terrebnnt r*comment. hominem fnisse] malim omnem fuisse (cf. Horat. carm. III 33, 6 non omnis moriar). i. e. ut non solum corpus, sed etiam animus tuus morte prima interierit; cf. u. 27 8 nestius C XV 3 Tu putas nunc uitam isti te perfrui laetum? Iniuriae, lites ibi sunt et damna diurnum, Bella uel infanda, fraudes, cum sanguine furta, Vlceribus corpus uexatur, gemiturque, ploratur, Seu luis inuadit, aut longo morbo teneris, Aut natis orbaris, aut perdita coniuge defles; Destruitur totum, ruunt dignitates ab alto; Vreris pauperie dupliciter certe si langues: Et dicis uitam, ubi uitrea uita moraris? Respice iam tandem hoc tempus inritum esse: Sed in futuro tibi spes est sine dolo uiuendi. Viuere uolebat utique 〈pater〉 paruoli rapti; Sed uita priuati iuuenis et senescere forte, 9 nec C1 isti CBLd ;istic ArOehl.; cf. 32, 12; Oypr. p. 356, 26; 368, 15; 481, 24 te C; om. BArv laetum B,A; latum C; laetam rv 10 Iniurias lites C (cf. S. 107 p. 755); innivias inter B; In inuias inter d; Iniurias inter? rv et C; om. BArv diurnum OLd; tuorum r OeM. 11 infanda B Ld; infunda C; infandae ArOehl. fufta C1 12 uexator gemitque C 13 luis O Ld ; lues rl; lenes r\'; leuis (morbus scil.) Dau.Oehl. 14 natis B\' (= Big.) Arv, noctis CB coniuge B\' (= Rig.) rv; ẽmgule C; coniugate B 15 Destruitur Ax (S. 107 p. 755 sq.); Deseruitur C; Deʃαuitur B; desaeuitur A1 Ld; Deseritur rOehi. totum ruunt C; totum, hen ruunt BAr; totum. Heu ruunt v dignitatis C II Vreris C; becucξ. t (= breues) B; breues A; Vitiis rOehl.; Breni Ld langues v; languis Or 17 moraris C; moralis BALd; mortalis rOehl. (idem in comm. \'Malim: Et dicis uitam uti nitrea nita mortales?\') 18 temps C inritum B1 (= Rig.) rv; inruitum CBlA 19 dolore Dau. ; dolio Oehl. (in comment. ad 29, 18); sed cf. 8.107 p. 786 sqq. 20 nolebat C; nolebat (= uolebat) B; uolebus A (cf. S. p. 723); nolebant rv utique r; de quo accentu cf. Hanssen p. 27; idem tamen in uitia pro utique recepit pater paruoli scripsi; paruoli Or1r2Ld; paruuli r3 Dau. Oehi. 21 Sed nita (primo fita, deinde nita Cl) Or; Sunt: uita v iuuenis (= genetiuus pendens a uocabulo pater) scripsi; inuenes Orv et senescere scripsi (sc. filium; idem u. 20 ad Viuere supplendum); esse (ee A) nescire CA; f ee\' nescire B; senescere rv Lautitias diues perfrui quia ipse parabat; Et tamen inuiti reli〈n〉 quimus omnia mundo.- Gens et ego fui peruersa mente moratus- Et uitam istius saeculi ueram esse putabam Mortemque similiter sicut uos iudicabam adesse, Cum semel exisset, animum periisse defunctum. Haec autem sic non sunt; sed conditor orbis et auctor — Requisiuit enim fratrem a fratre peremptum —: Impie, dic, inquit, ubinam frater ? — Ille negauit. — Sanguis enim fratris ad me proclamauit in altum. Torqueris, uideo, ubi nil sentire putabas, Ille autem uiuit et loca dextera tenet, Delicias fruitur, quas tu perdidisti, nefande! Et cum renouasti(s) saeculum, et ille praegressus Inmortalis erit; nam tu sub tartara planges. 21, 29 sqq. Genes. 4, 9; 10 22 Lautitiaa diues scripai (cf. Petron. 21K 5 lautitiarum appa- Tatus)* Lautities diues C; Laetitios dies (sicl) B; Laetitior (r? sx) u dies (sic!) A; Laetificos dies Oehl. ; Laetitias din Ld perfrui (= perfruendos F cf. C. A. 305) quia ipse (ipso A) parabat 0 (supplendum: pater filiis); perfruique ipsi parabant rv 20 sqq. Viuere nolebant in uitia parnoli rapti; I Sed uita priuatur iuueDis; senescere forte, I Lautities diues perfrui qui ipse parabat. Hanssen 23 relinquimus scripsi; reliquimus C; rem primus JBA; reponimus rv omna C; ola B mondo BA 24 Gens! et Oehl.. 25 sech C neram And (? cf. b. Gbl. 16 p. 347) r OeM.; coram C.At; ueram coram B; solam Am; caram Ld 28 sic C adee C 27 Cum] Cnr B animum rv; atum B; animϰ C; animas A perisse C 28 autor BA 29 frẽm C\' 30 dic At rv; dico CBAm ff C 31 prociamauit BArv; pclamauit C; clamauit Pitra Spicil. I- p. 543 32 uideo] adeo B* (= Rig.) 3.Z. (a Ld omiss.); malim: tu ideo 33 uiuit.rv; uiua C; uiuet BA 34 deliciis A nefande, I Et v 35 renouastis saeculum scripsi (S. 107 p. 757); renouasti seculum C; reuocasti _seculum (saec.) BArv . pgressus C; pregressus B 36 Immortalis BArv; lã mortalis C; Iam inmortalis? erit CBAmrv; est A* tartaro Oehl. comment. j sed cf. 27, 19 3* Viuit certe Deus, qui defunctos uiuere fecit, Innocuisque bonis ut reddat praemia digna, Vesanis autem et impiis tartara saeua. Incipe sentire iudicia Dei, seducte!

Stulte, non permoreris nec mortuus effugis actus, Tu licet disponas nihil te sentire defunctum. Vinceris, insipiens: uiuit Deus conditor orbis, Legitima cuius clamat(ur) ualere defunctum. Tu autem dum praeceps sine Deo uiuere quaeris, Extinctum in fatis indicari tu futile credis. Non ita disposuit, ut tu putas, Deus aeternus, Obliuitos esse mortuos de gesto priore. Nunc nobis imperitis fecit receptacula mortis, Post cineres autem nostros uidebimus illa. Erue te, stulte, qui putas, post funera non sis. 37 Yinit rv; ViuA C; uiaet BA % C 38 reddat rv; reddas O pmia C M Versaris C sena C 40 inditis C XXVII, inscr- permoaeris A 1 permoueris A acts C 2 sentir & C defunctum r v; defuncto C; definito B; flnito dm; defunctam At 3 incipiens C uiuet Huemer o\'rbis C 4 clamatur scripsi (cf. C. A. 451; 473; 673); clamat Or\'; clamant r2v defnncto Or1 Ld; defnnctos r\' Oehl. (Ld falso: definitos edd.); dofunctum Huemer 6 Extinctum C indicari tu scripsi; iudicas ut OLd; iudicas et r Oehl.Hanssen futile Hanssen; futale C; fatale BArv 8 Obliuitos rv, Obliuitor (r ? 8 ?) C; obliuitor BA 9 nobis r Oehl. ; nb C; no r B; non ALd imperitis scripsi ; imperitas C; imperitaA B (primo -tus uel -taa; sed ultima littera perplexum in modum correcta); imperitus ALd; imperitans r Oehl.; fortasse imperita (= incomperta?) scribe. dum mor tis C1 10 Post cineres Arv; Prescineree C; reserueris B (Ld faiso: post ne serueris cineres B); post cineras Reserueris Σ1 illa CBAt r Oehl.; illum AmLd 11 Eruae C (cf. 34, 6); Ernere BALd; Eiuere rOeht. per post funera A (Ld falso: per post A); p fanera C (8. 107 p. 775); per fnnera Brv non sis OLd (cf. 21, 1); ut non sis rOehl. 10 sq. mutauimus interpunctionem uulgatam: illa (illum) | Eruere .. non sis, I Hectorem Rectorem dominumque tuum nihil posse fecisti. Mors autem in uacuum non est, si corde retractes. Optandum noscas, nam sero senties illum. Rector eras carnis, non te certe caro regebat; Exemptus ab illa, reconditur illa tuorum. Recte mortalis homo separatur a carne. Idcirco nec poterint oculi mortales aequari — Sic habet abyssus noster — de Dei secreta. Da nunc ergo Deo, fragilis dum moreris, honorem, Et crede, quod Christus uiuum te de mortuo reddit. Omnipotenti laudes in ecclesia reddere debes.

Iustitia et bonitas, pax et patientia uera Viuere post fata faciunt, et queri de actu: 12 nihil C; nil BArv 14 OptanS C nosces A illud Am b t 15 rege bat C1 II Exemptus ab illa (ab illa A) OrOehl. (= ubi ex- emptus illâ eris; de eiusmodi participio absoluto cf. Victor. Vitens. 3, 71 Nam |putr efactus et ebnlliens nermibus, non corpus, sed partes corporis eius uidentur esse sepultae; alia indidem exempla Petschenig in indice editionis suae affert) ; Exemptus (es) ab illa Ld recondit illa tuoram (tuorϰ C) OLd, qui haec addit: \'tua intellege animi carnisque coniunctionem, quarum partium illa (caro) sola reconditur; sed forte duorum- legendum ; reconditur illa, tu horsum r Oehl. 18 nec poterint O Ld; non poterunt r Oehl. equari C; caecari Oehl. 19 abysus C secreta 0 (cf. C. A. 106, 502; 129, 11 uiuitur in Dei secreta; aliis quoque locis Commodianus accus. plur. neutr. gen. cum praepositionibus ablatiuum regentibus coniungit uelut 17, 11 sub fata; 17, .3 sub mysteria; 26, 36 sub tartara; II 3, 12 in aurea castra; 5, 10 sine damna; 15, 5 in .. uolnmina; .C. A. 263 In quorum stadia esse; 708 de sua facta; 813 cum multa milia); secreto rv 18 sq. post aequari et post noster parenthesis signa posui Da] d u B 20 fragiliA B; fragilia A (S. 107 p. 722) moraris Pitra Spicil. I p. 543 21 reddit OLd; reddet rOehl. XXVIII, 1 patientia] sapientia Dauies ingeniosius quam uerius; cf. Cypr. p. 398, 11 sqq. jH. si sapientia illic (in philosophis) uera non est, esse non potest et uera patientia. Vera patientia opponitur fucatae patientiae Stoicorum et Cynicorum 2 pfacta C (S. 107 p. 775) et qri C (= paenitentia propter peccata?); et quare BA; et cura rv (Ld in praefat.: et curae); malim: nec queri deleto commate post faciunt; quod si uerum est, de actu idem ualet quod de iudicio nouissimo; cf. S. 107 p. 784 Subdola gens autem, noxi<os)a, perfida, praua Tollit se in parte et fera mente moratur. Impie, nunc audi, qui * * malefacta lucraris: Respice terrenos iudices, in corpore qui nunc Excruciant poenis diros: aut ferro parantur Supplicia meritis aut longo carcere flere. Vltime tu speras Deum inridere caelestem Rectoremque poli, per quem sunt omnia facta? Grassaris, insanis, detractas nunc et Dei nomen? Vnde non effugies, poenam post fata qui ponet. Nunc uolo sis cautus, ne uenias ignis in aestu. Trade te iam Christo, ut te benefacta sequantur.

Differris, diues, nimium tua cuncta uidendo, Insatiabiliter quibus adhuc adgerere quaeris. Viuere post ista, dicis, non spero defunctus. ! Ingrate summo Deo, qui sic Deum indicas esse, 28, 14 Apoc. 14, 13 3 gens Lcl; mens OrOehl. noxi〈os〉a Hanssen; noxia Orv 4 re C parte 0 (= recedit a Deo uel ab ecclenai cf. U 11, 2) i partes rv fera A mente OrlLd; morte r2 Ochl. 5 qui per male facta r; quid per m. f. Oehl.; qui malefacta OLd; fortasse: qui uel quae in malefacta (cf. 27, 19; II, 23, 3) 7 Excruciant r\'v; Excrutiant Cr\'; t<v Excrucianit BA an Cl parat C 10 omfia C 11 nodi CI 12 Yndenon Arv; Ynde nom̃C; Vnde nomen B (Ld om.) poenam post fata qui ponet scripsi (8. 107 p. 775); poenam p factiq* ponet C; poenam (Ld om.) per factaque ponet (ponea A) BA; poenas per factaque ponet rv 13 cautus Arv; autus CB aestu BAm Ld; estn C; aestus At; aestum r Oehl. XXVIIll, 1 Differris scripsi; Differes Ort;j Differis Ld in praefat. 2 adgerere quaeris scripsi (cf. C. AL 607 Dam cupiunt multa oculo, dum augere quaerunt; Seft. ad Helu. 10, 6 opes opibus adgeritil); adarere qris C; adhaerere quaeris BA (Ld falso: adhaerue A) rv 3 post rv; p C; pro BA dicis Cr OeM.; dices BALd Te qui nescientem protulit, deinde nutriuit; Ipse prata tua gubernat, uineas ipse, Ipse greges pecorum et quicquid possides ipse, Nec istis adtendis. Aut tu regis omnia forte? Caelum hoc et terram et maria salsa qui fecit,\' Reddere decreuit nos ipsos in aureo saeclo, Et modo si credis, uiuitur in Dei secreta. Disce Deum, stulte, qui uult te inmortalem adesse, Vt gratias illi referas in agone perennes. Lex docet ipsius, sed quia uagari tu quaeris, Omnia discredis, et inde in tartaros ibis: Mox animam reddis, duceris quo te paenitet esse, Ac luitur ibi poena spiritalis aeterna; Lugia sunt semper, nec permor<i) eris in illa, Omnipotentem Deum iam tunc ibi sero proclamans. 29, 9 Psal. 145, 6; Apoc. 10, 6; 14, 7 etc. 5 nescientem Dau.v, nesciente CBr malim et deinde totus uersus in A deest I prata r Oehl. (Cypr. de bono pat. c. 4 gratias agentibus et ingratis Dei nutu tempora obsequi .. fructus miteacere uinearum .. prata florere; Horat. epist. 116, 3 Pomisne an pratis an amicta uitibus ulmo; Auson. EdyU. 3, 21—23); para C; pars BALd t . uineas Cvr; uiuas B; uias A 7 greges OLd; gregem rOehi. quicquid C posaidet A 6 sq. ordo uersuum 6 et 7 in A inuersus 8 attendis r Oehl. Hamsen; adtendistis C; attendistis BA; attendisti Ld oma C ante ant uulgo nulla interpunctio, post forte punctum ponebatur 10 noa r v; B C; non BA seclo 0 11 si credis rv (cf. 32, 10); sic credie At ; sic reddis BAm; sicreddis C secreta Or\' Ld; secreto E1r2 OehJ. 12 % uulte inmortalem C 13 referas r v; r refferas C; referas B; deferas A ago ne B pennis C; perennis BA; perennes rv 15 tartaros rv; tartaras 0 (A quoque, quod Ld\' om.) 16 penitet C 17 Ac luitur scripsi; adluitur Or-Oehl.; ri abluitur Ld spirat C1; spiritualis A 18 permorieris scripsi (27, 1 permoreris praesentis temporis est); permoreris Orv 19 Ompm C tunc Or1r2Ld; nunc r2 Dau. (S. 96 p. 468 sq.) Oehl. proclamas A

Disce, moriture, bonum ostendere cunctis. In medio populi quid te facis alterum esse? Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis; Impie tractas cum ipso corpore, sitis Tu super diuitias, nimium te tollis in altum Et t stifam ducis, nec respicis pauperes ultro Subditos nunc nobis, nec parentes pascitis ipsos. Heu miseri! fugiant longius mediocres a uobis. Vixit et extinxit pauper t ebreica clames. Mox furiis ageris, cum pereas ipse, Charybdis. Indisciplinati sicut * * diuites estis: Legem datis istis, nam uobis parcitis ipsis. Exue te, diues, tantis malis Deo reuersus, Subueniat [uti]que tibi, quod nunc operasti si forte. XXX, 1 bonum ostendere OLd (cf. S. 107 p. 796); bonum te ostendere rOehl. 2 te rv; de 0 faris Oehl. comm. 5 sap C (ct. Horat. serm. I 1, 68 sqq.) ; semper Brv; per A 6 stifà. C; hifam B; fifam A*; diuam Am; typhum r Oehl.; dinum Ld; stipamen? cf. II 9, 19 ultro I Subditos v; ultro. I Sabditos r 7 uob C pascites C 9 Vixit et exstinxit (extincxit C) pauper OrlLd; Vixit. &, Extinxi. Pauper r\'; Vixit et extinxit pauperes La Croze, Schurzfl. suppl.; Vixit et exiuit pauper Oehl. ebreica clames C; ebrcica clamor B; ebraica clamor A; Ebrea clamor Σ2; Ebraea clametr*; EVRHKA clamat El r\' Oehl.; saeculi amore La Croze. Schurz. suppl.; ebriacus clamas Ld intextu; Abruhae amor Ldinpraefat. 10 carybdis O 11 Indiscipulinati Ld sic̃ (= sicut) C; sic BALd; sic uos rOehl.; sic ut(ique) Hanssen; fortasse sicut bestei; cf. 34, 17 12 ipsis istis A nam nobis parcitis C; nam uobis paratis BA; non uobis paratis rv 13 Eane te, diues, tantis r Oehl. Hanssen; Exuete (Exuite A) diuites tantis O; . Eane te diuitis tantis Ld reuersus Ld Hanssen; peruersus (puersus C)CBAk; peruersis Am 14 Subueniatque tibi Hanssen; Subueniat utique tibi Orv quod nunc operasti, si forte r (cf. Cypr. de op. et eleem c. 2: adsidua et iugis operatio .. Dei rursus indulgentiam largiatur; b. Gbl. 17 p. 448); q nunc (quod nun A) opericti si forte O; quod nunc operasti in morte Oehl.; quid nunc operiBti si forte Ld Estote communes minimis, dum tempus habetis; Sicut ulmus amat uitem, sic ipsi pusillos. Terribilem legem malis bonis atque benignam Obserua, nunc sterilis! subditus in prosperis esto: Tollite corda fraudis, diuites, et sumite pacis. Expiate malum uestrum benefactis a Summo.

Intuite dicta Salomonis, iudices omnes, Vno uerbo suo qualiter uos ille detractat: Dona quam et xenia corrumpunt iudices omnes! 31, 3 Sirac. 20, 31 15 cõmunes CAnd. (b. Gbl. 16 p. 349; cf. Inser. II 22, 11) Pitra Spicil. IV p. 226; coes BA; comes r v 17 bonis atque O (= atque bonis); bonis aeque r v benignam rv, benigna 0 18 sterelis C; sterilid (= sterilis) B; sterilia A (S. 107 p. 722) subditus scripsi; subtitis C; snb totis BALd; subtutas r Oehl.; subtristis, snbcautu., submissus (= subditus!) OeM. comm. 19 paces BA (cf. Horat. epist. II 1, 102); quae lectio si retineretur, corde pro corda, fraudes pro fraudis esset legendum; sed cf. 33, 4 20 Expiate scripsi (b. Gbl. 17 _p. 449; Cypr. p. 377, 12 H. eleemosyna a morte liberat et ipsa purgat peccata — Tob. 12, 9 —); Expectate (Exspect.) OLd; Et spectate rOehl. benefactis AmLd; benefacitis CB; bene facitis At; (uestrum.) Benefiacitis ? r Oehl. a Summo (= apud swnmum F) Hanssen p. 53 in nota (quod prius iniwria repudiaui); absumi idem in textu; a sumo C; asurio (a surio A\') BAusuram Am; Adsum r Oehi.; ac sacris Ld; idem in praefatione p. XVIII et XLIII lectionem usuram praefert XXXI, 1 Salomonis] locus, quem Commodianus u. 3 affert, ex Siracide sumptus est; sed caue de nomine quidquam mutaueris, cum et Commodianus ipse II 32, 4 Siraciden uel Ecclesiasticum \'Salomoniacum librum\' dicat et Cyprianus eundem librum Salomoni adscribat; de qua re cf. Cypr. Test. III, 51; 109: Apud Salomonem in Ecclesiastico 2 detractat Cr2v; detrectat BAr1 (Ld falso: detractat A edd.) 3 et in C primo omiss. m. 1 s. I. add. exenia CB om̃ſ (= omnes) C; om. B A; (iudices:) inde rv Idem: V (o)s, sequit 〈ut〉, datorem semper amatis; Cum quaerit(ur), causa uictoriam tollit iniqua. Innocens hic ego sum, nec uos incuso pusillus, Blasphemium tollat Salomon, qui (clamat) aperte. Vobis autem Deus est uenter et praemia iura. Suggerit hoc Paulus apostolus, non ego pulex.

Si locus aut tempus fauet aut persona prouenit, Index esto nouus. Quid nunc extolleris inde? Blasphema(s), indocilis; de cuius praestantia uiuis, In fragilitate tanta non respicis umquam. 31, 5 Proaerb. 19, 6; 22, 9 8 Phil. 3, 19 t I Reg. (Sam.) 24, 15; 26, 20 4 Idem: VOl, sequitur datorem semper amatis scripti (tequitor = pergit dicere; de qua notione cf. Augutt. de ciu. Dei 16, 3 uel. II p. 128, 7 D\': Deinde sequitur Scriptura dioem; ibid. p. 121,16; 229, 15 etc. Poeta hic cogitavit, fortasse de Prou. 19, 6; certe u. 5 Prou. 22, 9 uictoriam .. acquiret qui dat munera secutus est); Inde musBequit datorem s. a. C; Inde munus sequitur mussequit dator 6 s. a. B; Inde munus sequitur torem musse quit. Dator eat s. a. Å; Inde ios sequitur. (; Oehl.) datores e. a. r Ochl.; Inde mussitatur: datorem s. a. Ld I Cum quaeritur scripri; cum quaerit B A; Cum qrit C; Cumque erit r Ochl. ; Cum qua erit Ld uictoriam tollit iniqua r1; uictoria tollit iniqua\' C; uictoria tollit iniquam B A Σ2r1v i hio C; sic B Arv paaillus r Ochl. (cf. u. 9); pusillos O Ld 7 Blasphemiam rl tollat OrlLd; tollit r2 Σ1 (? cf. 8. 96 p. 457) Ochl. salamon C; Solomon r\' qui clamat aperte scripri; q apte C; q aperte B; quod aperte A Ld; quia aperte r Oehi. 8 premia C t Suggeret CB non ego pulex B r1 r2 (S. 96 1. c.); ñego puliz C (pulix fortasee retinendum); nonergo pulex A (in ergo littera r primo omissa eadem manu uidetur inserta esse); non ego duplex r\' Oehl.; non ergo iudex Ld XXXII, 1 puenit C; prouenit BAv; prouexit rOehl. 2 Quid A r v; q4 C B 3 Blasphemas r Ochl.; Blasphemans Oehl. comment.; Blasphema OLd culs (= cuius) prestantia C 4 umquã C Per gradum et lucra auidus fortunae praesumis, Lex tibi non ulla est, nec te in prosperitate dignoscis. Auro licet cenes cum turba choranlica semper, Cruciarium Dominum si non adorasti, peristi. Et locus et tempus et persona tibi donatur, Nunc si tamen credis; sin autem, pro eo timebis. Tempera te Christo et ceruicem illi depone: Istic honor remanet et tota fiducia rerum. Blanditur quando tibi tempus nunc, cautior esto. Vltima fatorum non prouidens, quae te oportet, Sine Christo nequis esse (ui) tae conpotis unquam.

Gens sine pastore ferox iam noli uagare. Et ego, qui moneo, idem fui nescius errans. 33, 1 Matth. 9, 36; Marc. 6, 34 5 gradum Ld; gradu O; gradus rOehl. auidus rv; auidQ C B auidum A (uarias leett. codd. BA om. Ld) fortunaa rv; furtune C; furtu ne BA I tibi non ulla r v; tibtfi nulla C; tibi nonnulla BA dignoscis OLd; dinoscis r Oehl. 7 canes cum turba choraulick scripsi (8. 107 p. 758); ceDis cStur ba choraulica C; ceniseuntur bacchor r aulica BAm] censeur turba choranlica At; censeantur, bacchent aulica r OeAl.; censeant turbam choraulicam Ld; Auro licet splendes cum turba cboraulica semper Hanssen 8 dSm C (cf. S. 107 l. c.); dfini B A (om. Ld); Domini rv t donatur Cr Oehl.; doncvtur (= donaetur) B; donetur ALd 10 Nunc si tamen credis; sin autem, pro eo timebis. scripri (ef. b. GbI. 17 p. 449); Nunc, si tamen credis: sin autem (, r) pro eo timebis r v 12 Isti* Ox; Isti BArv honor remanet rv; honorS manet C; honorem manet B A fidntia C rerum C rv; reum BA 13 BlandiY C nC C \' 14 q 0 15 nequis esse uitae scripsi (uitae = uitae uerae; ct. C. Â. 172); nec uisissete C; nec uifis sere (uel seu) BA; reuiuiBcere rv; nequis surgere Hanssen p. 10, ut incisionis semiquinariae lex teneatur; cf. ibid. p. 7 sq. conpotis C (== nominat. ? cf. Georg. HW1 8. u. compos extr.); compotis B; compositis A; non potes rv; conpositus Hanssen Qquam C XXXIII, 1 postore A uagare Amrv; uacare CBA1; cf. 26, 2 2 nestius C Nunc ideo Domini figuram sumite uestri, Tollite corda fera et exasperata seorsum: Intrate stabulis siluestris ad praesepia tauri, Latronibus tuti sub regia tecta manentes. In silua lupi sunt, ideo refugite sub antro. Bellaris, insanis nec respicis, ubi moraris. Vno crede Deo, ubi mortuus uiuere possis Surgas et in regno, cum sit et resurrectio iustis.

Indomita ceruix respuit iugum ferre labori, Tunc iuuat in campis crassis satiari coliclis. Et tamen inuita domatur utilis equa Minuiturque ferox esse proinde domata; 13, 3 Rom. 13, 14; Gal. 4, 19 5 Esai. 56, 9\' 3 summite C 4 exasperata r Oehl.; exasperate OLd Beoraam OLd; sursum r Oehl. 5 Inftrate C stabalis Big. ins. v; stabiles r Σ (?); stabilis O Σ2 (?); stabnla DodweZl siluestris (= siluestres) C; siluestres uel siluestris Dodwell (coniecturd); siloeatri B A Σ1; Siluestri (papae!) r; silneatri (— siluestres) Big. ms. v; uestra Sirmond (8. 96 p. 473) ad praesepia (praeaaepia BALd) tauri O Σ1l Rig. ms. e; ad praesepe pastoris r; de toto hoc loco cf. S. 96 p. 467$q.; 471 sqq. 0 tuti rv; toti 0 regia rv; regi 0 manentes 0 (Ld falso: manentis B Oehl.) rv, manentis Oehl. 7 sylaa BA 9 Vno 0 Ld; Vni r OeM. ubi O Ld; uti r Oehl. uiuαc (= uiuere) B; vevire A 10 resurectio C; resurectis B XXXIIII,1 ceruix B rv; cernis A; cernia C ferre labori BALd (cf. C. A. 199 Gens ingrata bonis noluit iugum ferre praeceptis); ferre laboris r Oehl.; terre tabori C 2 Tuuc iuuat r v; Tunc iubat C; nunctunc iuust iubat (= iubat) B; nunctunc iuust iubar A (S. 107 p. 723) satiari Σ1 RV; satiare O coliclis (= cauliculis) Oehl. in comm. Ld; caliglis C; caiiglis Bd; siliquis r Oehl. in textu 3 utilia A equae C 4 proinde domata scripsi (8. 107 p. 758 ; p m (p m B; p m A) dedomata 0 primum dedomata rv Gens, homo, tu frater, noli pecus esse ferinum, Erue te tandem et tecum ipse retracta: Non utique pecus nec besteis, sed homo natus, Tu te ipse doma sapiens et intra sub antra. Idola, quae sequeris, nihil nisi uanitas aeui. Leuia uos corda perducunt poenali barathro. Ibi aurum, uestes, argentum ulnis refertis, Bellatur ibi, dein canta(n)tur pro psalmis amore(s). Vitam esse putas, ubi ludi(s) aut prospicis ista: Sortiris, ignare, extincta, aurea quaeris. Inde non effugies pestem, licet ipse diuines. Gratiam, quam misit Dominus in terra legendam, Non requiris eam, sed sic quasi besteus errans. Aurea post fata ueniet tibi saecla, si credis, Rursus ut incipias inmortale uiuere semper. Illud quoque datur scire, quod ante fuisti: Subiectum te praebe Deo, qui cuncta gubernat. 5 ff C 6 Ernete C retrata 01 7 besteis (ad natus pertinens) CB; bestia A Ld; bestia es rOehl. nats C 8 antra scripsi (ct. 33, 7; C. A. 66); antro Dau.; arma (arma\' C) Orv; fortasse arma aula uel aulam; cf. 25, 5; II10, 6, ubi BA aula praebent 9 quae OeM. in comment. Ld; q C; qui BAr Oehl. in texta eui C 10 perducunt O Ld; perdunt r OeM. poenali baratjiro Ld; poenali beratro O; poena liber atro BA ; paene liberatos r OeM. 11 uertes BA ulnis refertia C; ulnis refertur rv; cl nid refertur B; el nies refertur Å; cf. Anthol. lat. ed. Riese II p. LXX: me (Sericum) Caesar ulnis efferunt et reges 12 cantantur pro psalmis amores Hanssen (coR. II 19, 18); cantatur pro psalmis amor (amore C) Orv 13 ludis r OeM.; ludi OLd. pspiois C ista: Ld; ista? r OeM. 14 extincta C 15 diuines scripsi (S.107 p. 758); diuinis O; diuinua rv r. 16 legenda.\' C 17 bestens errans C; lesteud etrand B; lestens & errans A (uocabulorum lestens et errans littera uliima s in rasura scripta; de qua re cf. S. 107 p. 722); bestius errans r; bestius erras Dau. v 18 post fata scripsi (S. p. 774 sq.); p fata C; p fata B; per fata A Ldj praefata r Oehl. uenia C (cf. 35,17); uenient r OeM.; ucnıd (= uenis) B Ld; uebis A secla O 19 Rursns] Recte credis ruraus C (recte credis uerbo credis explicandi causa ab homine docto aliquo additum; cf. 6,18); Nec te credis rursus BA; in B altera manus (Big. T) uerba Nec te credis uncis inclusit ut incipias OLd; et incipies semper i 1 rOeM. uiuere BA 21 Subiectum Crv; Sublectum B; Subiectum A (Ld om.) prebe C gufonat C,

Adam protoplastus ut Dei praecepta uitaret, Belias seruator foit de inuidia plasmae. Contulisset nobis seu boni seu mali quod egit Dux natiuitatis; morimur itemque per illum, Ex diuino ipse ut [recedens] exsul factus a uerbo. Finitis sex milibus annis inmortales erimus. Gustato pomi ligno mors intrauit in orbem: Hoc ligno mortis quaeramus uitae futurae. In ligno pendit uita ferens poma, praecepta: Kapite nunc (inde) uitalia poma credentes. 35, 7 Sap. 2, 24; Rom. 5, 12 XXXV, inscr. nite C I protoplastus scripsi; protoplaustus C (S. 107 p. 759); protolapsus BArv 2 Belias r2 v; Belliaa O; Belial r1 seraator scripsi; seruatur O; tentator rOchl. Hanssen; seruatus Ld plasme C (cf. C. A. 315); psalmae BA; palmae r 3 Contulisset OLd; Contulit et rOehl.; Contulitque Hanssen boni sea mali rv; bonis seu malis 0 4 natiuitatis O Dau. v; nati natiuitatis r itemque scripsi (cf. C. A. 324); idemq C; idemque (idem qae B) BLd; idem quod A natinitatis, (morimar .. illum,) I Ex diaino Ld 5 ipse nt recedens exsul (exul BA) factas a uerbo 0 (recedens explicandi causa uidetur exsul uoci adiunctum esse; cf. 34, 19); ipse ut recedens exul a uerbo rOehl.; idem in comment.: \' Olin pro ut malui at uel etiam erat\'; ipse, at recedens e. f. a. u. Ld; ipsest recedens e. f a. u. Hanssen*) 6 millibus r.Oehl. inmortales C 8 qaaeramns uitae futurae BA (suppledum: lignum); qaeramas aite future C; generamur nitae futurae rOehi.; quaeramus nitam futuram Ld 9 pendit t OLd (cf. II SiO, 9); pendet rOehl. precepta C; praecepta B (a paene u est); praeceptu A ; 10 Kapite %d; Capite Dau. Oehl.; Kauete Cr; Cauete B (initio Cauete, quod altera manus (Rigalti?) lineola addita correxit) ; Cauete A inde uitalia Hanssen; uitaUa Orv; nobis in mentem uenerat: uobis (nb) uitalia *) Versuum 3—5 haec esse sententia uidetur; Ita fuit ab initio comparatum, ut, quidquid primus homo egisset sive boni siue mali, id in nos quoque, prolem eius, transferretur; mors quoque ab iUo nobis profecta est, ut ipse Dei uerbo ex uita diuina exui factus est ; cf. Optat. Donat. 1,12: ueritatis exules (= haeretici) a domo ueritatis satis «xtorres. Lex a ligno data est homini primitiuo timenda, Mors unde prouenit neglecta lege primordi: Nunc -extende manum et sume de ligno uitali. Optima lex Domini sequens de ligno processit; Perdita lex prima; gustat, unde licet illi, Qui deos adorat uetitos, mala gaudia uitae. Respuite gustum; sufficiet scire quod esset. Si uiuere uultis, reddite uos legi secundae, Templorum culturam, daemonum fana uitate. Vertite uos Christo, et eritis Deo sodales. Xancta Dei lex est, quae mortuos uiuere dioit. Ymnum sibi soli Dominus proferre praecepit, Zabolicam legem omnes omnino uitate.

De duplici ligno dixi, mors unde processit, Et iterum inde procedere uitam frequenter. Crux autem stultitiam facit adulteri genti. 35, 21 lob. 10, 28; 11, 25 22 Deater. 6, 13; Eph. 6, 19 3i, 3 I Cor. 1, 18; 23 11 tidida C 13 sūme C li illi Or; ille v, nulla post gustat mterpunctione posita 16 uetitos JB; netilos A (S. 107 p. 724) 17 essetj maitm essent sc. mala gaudia; sed cf. 34, 18; Roensch. It. et alae.. Vulg. p. 435; S. 107 p. 764; 775 18 uiuere rv; nere BA; nere C legis seounde C 19 culturam Ld ; cultura O; culturas r Oehl. demonam C fana Dau. (c/. 1, 5; 16, 11; 21, 6; 24, 13; 37, 22); lata Orv 21 Xancta CB (cf. II19, 21); Sancta A; Xanta rv - deiDeu docet dicit Dei rv; df C; deus Bj Dei A % C dicit C; dicit B; docet Aj docet r OehZ.; daat Ld; cf. 14, 7 22 soli C (S. p. 759 sq.)j solus B; aolva A (S. p. 722) 23 om̃ſC; oes B; oles A oio B totum uersum, ut editus est, And! habebat (b. Obl. 16 p. 345) XXXVI, inscr. crucistultitia CLd; crucis stultitia BAr; sed Big. in commentario: \'Aut compoaito uocabulo legendum: crucistultitia,.. aut deerit acrostichidi uersus\' 1 dnblici C 2 uitam rv; uita 0 3 stultitiam facit Ld; stultitia fa5 O; stultitia facta est rOehl, adulteri 0 (= diGboli; cf. II16, 7; 32,12; C. A. 179; 206; 985); adulterae rv Rex aeternitatis per crucem diros adumbrat, Vt sibi non credant.s o stulti, morte uiuentes! Cain iuniorem occisit nequam repertus: Inde Enoch subolis Chananaei nati feruntur. Sic genus iniquum increuit mundo, qui nunquam Transmutat animos in Domini credere crucem. Venit in errorem, et dicunt se uiuere recte. 10 36, 4 Matth. 13, 14 sqq.; Rom. 11, 8; 10 I Gen. 4, 8 7 Qen. 4, 17 sqq. 4 eternitatia C crucem rv; egem C; gremem gregem B; crucem crucem A; cf. 35, 21; S. 107 p. 729 dirot Dau. v; diraB Or I non credant Datties (coniecturâ); ñcredant C; nunc credaiK (= credant) B; nunc credam A (cf. u. 13; B. p. 723; 760); nunc credant rx 0 Btulti C Brv (cf. 7, 9); non stulti A; pro stulti Roensch i ianiorem C r Oehl.; innocnum A, Ld; iunioiem (inmoiem?) B; cf. B. p. 731; 738 occisit OLd; occidit rOehi. 7 Enoch subolis Chananaei scripsi*); nohel subolis (suboles 2?) Chananaei (chananei C; Cananaei r1 Σ2) O r1 Σ2 (cf. II13, 3); Enoch suboles Cainaea r2v 8 genus iniquum CLd (coniecturd); Gchas (G〈has A) iniquum BA (8. p. 727; de confusis litteris n et h cf. 84, 18); gens iniqua rOehi. incre3 C qui numquam Hanssen; q nũquã (numquam B; nunquam A) O; quae nunquam rOekl.; quod nunquam Ld t Transmutat C (B.p. 760 вq.); Transmittat BA Ld; Transmittit rOeAl. alos B in dffi C; in deum BA; in Deum. r1; in Deum: rtx . crucem B, sed apicibus satis t perplexis scriptum; cruam A, quod altera manus in crucem mutauit (S. p. 724) interpwnctio post crucem uulgo omittebatur 10 errorem scripsi (S. p. 761); herrorem C; horrorem BArv uiuere rv; uidere O\' *) Chananaei, quam uocem falsa originatione a Cain nomine poeta uidetur deduxisse, per synecdochen pro hominibus uniuersis a Deo alienis ponuntur; a Cain nati dicuntur non uera nimirum, sed spiritali quadam generatione, nisi forte Sethoitarum errore imbutum fuisse Commodianum arbitrabimur, de quo incertus quidam scriptor in libelli \'aduersus omnes haereses\' inscripti capite 2 agit; cf. Oehleri ed. min, TertuU. p. 1169. — Iidem, qui hic a Cain nati perhibentur, alias (v. 3 et II16, 7) diaboli quoque uocantur filii. Similiter bonos atque fideles u. 16 poeta \'Abel genus\', II16, 7 \'Altissimi prolem\'nominat. Lex in ligno fuit prima, et inde secunda 8 Terribilem legem primam cum pace (p)raeuenit. In peruersitate saeua scelerati ruerunt: Traiectum clauis Dominum cognoscere nolunt, In cuius iudicium cum ue〈ne〉ri〈n〉t, ibi dignoscunfr. Abel genus autem credit modo Christo benigno.

Quid? medius Iudaeus, medius uis esse profanus? Vnde non effugies iudicium Christi defunctus. Ipse caecus eras et ad caecos intras, inepte; Idcirco caecus caecum in fossa reducit. Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis. Discentes ad doctos eunt, ut docti recedant, At tu (t)alis adis, unde nihil discere possis: 37, 2 Rom. 2, 16 3 Rom. 2, 19 4 Matth. 15, 14 11 secunda Ld (cf. 38, 5); secundo O; secunda. r Oehl. 12 primam Ld; prima O; primo rOehl. praeuenit (= superauit) Ld; renenit O r Oehl. ; reuincit Dawes (Ld falso: reuinxit Dau.) 13 peruersitate saeua sceleratis scripsi; peruersitates uanas scelerati Hanssen; parua dictatione seua scelati C; parua dictatione renascelati BA; praenaricationes uanas elati rOehl.; praua luctatione uana scelerati Ld; ... recalciati (= rebeZles) Pitra Spicil. IV p. 227; uix impedior metri difficultate, quominus ed. primam ex parte secutus scribam: praeuaricatione saeua; cf. ep. Pauli ad Rom. 2, 23, ubi Iudaeo dicitur: per praeuaricationem legis Deum inhonoras rueum B; aruerum A; cf. u. 5 15 In cuius iudicium (iuditium C) 0 Ld; Iudicium cuius rOehL, cum nenerint Ld; cum (cQ BA) uerit 0 (Schuch. Vokal. II p. 439); uenerit rOehl. dignoscunt 0 (in B u litterae a simile); dignoscent rv XXXVII, inscr. iudeidiant C; indaei diant BA 1 Iudaeus rOehl. (cf. ep. ad Rom. 2, 17); nudus 0 Ld (h. e. sine deo, profanus, cf. I 24, 2\') profanus, prophanus B1 2 iuditium C 3 eras Or; erras Dau. v 3 sq. cecus etc. C 4 caecum caecus r Oehl. fossam deducit r Oehl. S Discentes r Oehl. (ct. Roensch. It. et Vulg. p. 107 sq.; Zeitschr. fwissensch. Theol. XXIV p. 480 sq.); Discendentes C; Discedentes BA eunt OLd; eant r Oehl. ut docti OLd; doctique rOehl. 7 At rJv; Aut Or. tu talis (= tales) adis scripsi (cf.u.6); tu aliis uadis (suadis BA) O; tu ad eos uadis r Oehl.; tu alias uadis Ld XV. 4 . Exis pro foribus, inde et ad idola uadis. Interroga primum, quid sit in lege praeceptum, Dicant illi tibi, si iussum est deos adorare. Ignoratur enim propter quod maxime sumus: . At illi quoniam rei sunt ex ipso delicto, Nil de praeceptis Dei nisi mirabilia narrant. Tunc tamen in fossam secum uos caeci deducunt. Funera sunt; nimium de illis tota deferre, Aut quia concludor agere co (a) ngustus aratri. Noluit Omnipotens illos intellegere Regem; A scelere tanto refugit ipse cruentis. . Tradidit se nobis ((noua)) superaddita lege, Inde modo latrant nobiscum re (ge) deserti. Ceterum in illis (uobis) si spem esse putatis, In totum erratis, si Deum et fana colatis. 8 et] ec C t qd C 11 Ignoratur scripsi; Ignorantur Orv propter] O sum+ C; possunt B; possunt Arv; malim quid.. simus 12 qth C uulgo post sunt, non post delicto interpungebatur; ipso = eodem 13 Nil scripsi (cf. 41, 4); Nihil Orv pceptis C deis C ni Hanssen mirabilia 0 Ld; mirabile r Oehl. 14 fossanτ C; fossam J3; fossam (m altera manus in ras. acripsit) A ceci C 15 ante nimium (= longum est) semicolon pro commate posui tota deferre OLd in lemmate praefat.; nota referre r Oehl. ; tota referre Ld in Uxtu 11 concludor O Ld ; concludit rOehl. agere (= aggere ?) Ld; agerS C; agerem BA; agrum rOehl. co(a)ngustus scripsi (cf. Paucker, Addend. lex. lat. subrel. p. 24*; Cypr. p. 411, 20 H. angusto fine concluditur; Verg. Aen. 1, 425; 5, 755 et Seru. ad hunc locum); congurtus C; congustus BAj congestus rv Matri rv; aratrix C; aratriz B ; aratrix A; r\' in comment. \'acrostichidos modus non capit plurd 17 omoipotes A illos rv; illo 0 intellegere C Ld ; intelligere BAr Oehl. 18 A scelere tanto rv; A scelera tanto C; a scelera tanta BA cruentis scripsi (S. 107 p. 775) j cruentes 0 (Ld falso: cruentis BA); cruentos Dauiea; cruentuB rv 19 se O; sese rv ;se regem Hansaen nooa acripai (cf. II1, 6; C. A. 287) ; om. Orv legem 0 20 latrant O Ld; latitant rv nobiscum rege deserti rOehl. (= expoatulant nobiscum, arege deserti; cf. August. de ciu. Dei uol. I p. 557, 21; 558, 15 D\' anima. Deo deserta) ; nobis cũ (cum A) re deterti (deser ti C) 0; nobis curae deserti Ld; nobis commiseratum deserti Hanssen 21 Caeterum BA in] m C uobis si spem esse scripsi; si spem esse Orv, si apem superesse Hanssen

Inprobi semper et dura ceruice recalces, Vinci uos non uultis: sic exheredes eritis. Dixit Esaias incrassato corde uos esse. Aspicis legem, quam Moyses allisit iratus; Et idem Dominus dedit illi legem secundam. In illa spem posuit, quam uos subsannatis erecti. Sic ideo digni non eritis regno caelesti.

Inspice Liam typum Synagogae fuisse, Tam infirmis oculis, quam Iacob in signo recepit; Et tamen seruiuit rursum pro minore dilecta, Mysterium uerum et typum ecclesiae nostrae. 38, 1 Exod. 32, 9; 33, 3; 5; 34, 9; Act. 7, 51 3 Esai. 6, 9; Matth. 13, 15; Act. 28, 27 39, 1 sqq. Gen. 29, 17 sqq. (Cypr. test. 1, 20 med.) XXXVIII, 1 Inprobi C; Improbi BArv; fort. inprouidi; cf. C. A. 229; II 16, 24 recalces Crv; recaleA (= recales) B; recalca A (cf. S. 107 p. 722 sq.) 2 Vinci BArv; Vincit (= Vinciri?) C; quae si uera lectio est, nos pronomen uidetur abundarecf. S. p. 761 exere des eritis (deseritis BA) 0 4 Aspicis O Ld; Aspicitis rOehl. Moyses 0 Ld; Moses r Oehl. 5 legem secundam rv; lege secunda O i quam ODcm. (coniectvrå) Ld; quod r; quid Oehl. subsannatis erecti scripsi (S. p. 761); subsanati (cf. 40, 11) sericti C; subsannati reiciti BA; subsannati reicitis rOehl.; subsannatis reiecti Ld 7 Sic ideo C; Sed ideo Jδδδ BA (S. p. 727); Sed ideo rv digni rv; indigni O, quod ferendum est, si post caelesti interrogationis signum posueris XXXVIIII, 1 Liam Crv; iam ΒΑΣ1 in C inter Inspice et Liam duae litterae (he?) erasae sinagoge C 2 Tam Crv; \' iam BA infirmis rv (cf. Gypr. p. 53, 1 H.); infimis CB; infiruis A 3 seruiuit Crv; seruiuiw B; seruium Å; cf. 36, 5; 13 dilecta r2v; delicto ΟΣ2r1 4 Misterium C ecclesie C 4* Intuite plenae dictum Rebeccae de caelo, Vnde similantis alieni Christo credatis. Deinde Thamar partum geminorum adite; Ad Kain intendite, primum terraeque cultorem, Et Abel pastorem, priscus inmaculatus offertor In sacrificio qui fuit mactatus a fratre. Sic ergo percipite iuniores Christo probatos.

Incredulus populus non est nisi uester, iniqui, Tot locis et totiens reprobatus lege clamantum. Et sabbata uestra spernit et tricensimas Altus 39, 5 Gen. 25, 23 7 Gen. 38, 27 sqq. 8 Gen. 4, 2 sqq. 40, 3 Esai. 1, 13 sq. 5 plenae scripsi (= praegnanti); plene O r Ld; plane OeM. rebecce C 6 similantes r Oehl.; simalatis C; simulans BA; simnlantes Ld alieni (sc. ab Iudaeorum gente) scripsi; aliene O; alienae rv 7 par tu C post Thamar fortasse quoque uel etiam excidit; ceterum Hanssen p. 71 hic nihil desiderat 8 Kain C; Cain BArv terraeque cultorem Ld; terreq cultorem C; terraeque cultore BA; terrae cultorem rOehl.; Ad Cain terrae cultorem intendite primum Hanssen 9 sq. pastorem, priscus immaculatus offertor I In sacrificio qui fuit mactatus a fratre scripsi (cf. Cypr. de dom. orat. c. 24); pastorem priscusq fuit | lum aculatu offertm I fratris euiro q fuit actatus a fre C (apparet q, fuit per errorem bis scriptum esse); pastore (-rd B) priscg qui (q B) fuit cuto immaculatus (-tQ B) offertor I In fratris euito (euito A) qui fuit mactatus a fratre BA; pastorem qui fuit immaculatus I In fratris ezitio offertor mactatns a fratre r Oehl,; pastorem, priusquam fuit mactatus a fratre I In fratris saeuitu offertor immacnlatns Ld; in fratris crisi (= iudicio) Pitra Spicil. IV p. 227; pastorem offertorem inmaculatum I In agrum secuto qui fuit mactatus a fratre Hanssen 11 praecipite A (om. Ld) XL, 1 nisi ur C; nisi vt B; nisi v( A (Ld talso: A A; vt B) 2 Tot Orv; te BA tociens C 3 sabbatas C; sabbatha BA uestra rv; uris C; τuτ́aτ́BA spernit et rv; spernite 0 3 tricensimas Or; tricesimas v altas C Rescidit omnino uniuersas uestras de lege, Vt nec sacrificia faceret(is) illi praecepta, Mittere qui dixit lapidem in scandalo uestro. Iniqua si quis uestrum non crediderit morte perisse, Pars alia legis clama<t>: \'Videbitis inde Suspensam in ligno uitam; nec illi credetis\'. Ipse Deus uita est, pependit ipse pro nobis, Sed uos indurato corde subsannatis eundem.

Dixit Esaias: Hic homo, qui commouet orbem Et reges totidem, sub quo fiet terra deserta. Audite, quoniam propheta de illo praedixit; Nil ego conposite dixi, sed <de) lege legendo. 40, 6 Rom. 9, 33; Esai. 8, 14 8 Deuter. 28, 66 (Cypr. test. 2, 20) 41, 1 sq. Esai. 14, 16 sq. (Cypr. test. 3, 118) 4 Reacidit scripsi;- Resciuit C; Rescuum (= Reseuut) B; Reseuujr Aj Respuit rvHanssen; fort. resecuit 010 BA uniuersas uestras (uras O) Orv, uniuersa uestra Hanssen 5 nec C; ne BArv faceretis rv; faceret 0 precepta C 6 dii C; diz\' B; dix\' A uro C 7 Inique A (in B iniqua ita scriptum est, ut a littera paene e sit) quis O; qui rv crediderit scripsi; crediderint Orv perise C; periisse r2 8 Pars alia legis (Hanssen) clamat: Videbitis inde scripsi (S. 107 p. 762) ; Pars alias leges clamaui debetis (deletis BA) inde O; Perque alias leges saluari dilectos: inde r Oehl. ;Perque, alias leges clamauit dilectis: inde Ld; Pars alia legis clamauit de lege secunda Hanssen 9 credetis scripsi; credistis OLd; creditis rOehl. ? 11 nos A subsanatis O; cf. 38, 6 XLI, \'inscr. antechristi B Ld (cf. u. sexti initium; Schuch. Vokal. II p. 5); antichristi CAr Oehl.; cf. p. 4 1 Esaias Arv; Isaias CB) Esdras La Croze, O Schurzfl. suppl. coll. apocr. Esdr. IV 12, 23 commouit C 2 q A 3 qm C 4 Nil Guil. Hartel (cr. 37, 13); Nihil Orv conposite C dixi, sed de lege legendo scripsi (cf. 1, 6; C. A. 579; S. 107 p. 763); dixi sed lege legendo C; dixisset nege (nerge A) legendo HA; dixi, sed neglegendo rv; dixi sed inde legendo (sc. apud Esdram) La Croze, Schurzfl. suppl.; dixi sed legi legenda Hanssen Hartelium secutus; fort. legem legendo; cf. 20, 5; Sedul. carm. pasch. 2, 84 legemque legendo Tum scilicet mundus finitur, cum ille parebit Et tres imperantes ipse deuicerit orbe. Cum fuerit autem Nero de inferno leuatus, Helias ueniet prius signare dilectos, Res qu(i)a sub fine regit t et artatio tota. In septem annis tremebit undique terra: Sed medium tempus Helias, medium Nero tenebit. Tunc Babylon meretrix (erit) incinefacta fauilla; Inde ad Hierusalem perget, uictorque Latinus Tunc dicet: Ego sum Christus, quem semper oratis, Et quidem conlaudant illum primitiui decepti, 16 Multa signa facit quoniam eius pseudopropheta. Praesertim, ut credant illi, loquetur imago; 41, 12 Apoc. 18, 2; 10; 21 17 Apoc. 13, 15 . i mondus B i Et OLd; In r Oehl. Ebert (Abhandl. d. saechs. Ges. d. W. V p. 419) denicerit B A Dau. (coniecturd) Ld (cf. C. A. 911 sq.; uidetwr poeta Sibyll. 5, 51 perperam intellexissc; cf. Alexandre, excurs. ad Sibyll. p. 501); diuicerit C; diuiserit r Oehl. Ebert orbe (= in orbe) scripsi; orbem O r Oekl. Ebert; orbi Ld ; Ebert I. e. haec quoque proponit: (In tres imperantes) sese diuiserit orbis 7 Nero de inferno r2v; nero d////inferno C (post d erasum e\'); Herode (-des r1) inferno ΒΑΣ2r1 8 Helias rv; Hesaias C; Helias Hesaias BA signare] ante s in A d littera extincta dilectos] c in B litterae r simile; disertos A 9 Res quia sub fine scripsi; cf. Suip. Seu. Chron. 2, 29 extr. sub saeculi fine; S. p. 763); Resqua snf fine C; Res quas affine BA; Res quas Africae rOehlRes quassat fine Ld regit C; regis BALd; regio rOehl. et artatio tota OLd (idem ante tota comma ponit et hanc uocem cum insequentibus coniungit); Arctoa natio tota r Oehl. 10 anf C 11 belyas 0 Nero Crv; uero BA 12 erit incinefacta scripsi; incinefacta r Oehl. j incme facta C; incmc facta B; incuig facta A; in igne facta Ld 13 Hiernsalem BA; hyerusalS C; Ierusalem rv 14 Tnn dia C; Tunc dic BA 15 claudant C; conclandant A 18 eius rv; cuius 0 speudopropheta C; speudo propheta BA (Schuch. Vokal. II p. 364) 17 Presertim C credant rv; credat O loqtur Cr Ochl. (cf. S. p. 776); loquitur BALd post Praesertim et illi interpunxi; praesertim enim (= disertim) cum loquetur coniungendum uidetur; cf. C. A. 647; Imtr. I 6, 11 Omnipotens tribuit, ut <<spiri>>talis eradat. Recapitulantes scripturas ex eo Iudaei Exclamant pariter ad Excelsum sese deceptos. 20 18 nt (spiri)tales Boemch (Berl philol. Wochenschr. V p. 400) ut talis Orv; formam ut talis (euadat) Hanssen; idem postea (Philol. Anzeiger 1885 p. 510) hatc proponit: ut totos fideles eradat eradat 0 (Ld falso: Cenadat B; eradat uel enadat A\')\\ euadat rv 19 Recapitulantes Cr v ; neca pitalantes B; nec opitulantes A post Versum 20 in codice C haec inueniuntur: Expt lib .1. Incp lit - II. Deinde sequitur capitulatio libri secundi 4

I. De populo absconso sancto omnipotentis (Christi) Dei uiui.

II. De saeculi istius fine.

III. De resurrectione prima.

IIII. De die iudicii.

V. Catecuminis.

VI. Fidelibus.

VII. Fideles cauete malum.

VIII. Paenitentibus.

VIIII. Qui apostatauerunt Deo.

X. De infantibus.

XI. Desertores.

XII. Militibus Christi.

XIII. De refugis.

XIIII. De lolii semine. Tituli I-XXI (XX) inueniuntur in CBA; ceteros omiserunt B\' A, in B altera manus (Bigaltii, ut uidetur) suppleuit. Numeri titulorum hic quoque sicut in capitulatione prioris libri eadem manu altera in margine sunt additi, desunt in ABl I Omnipotentia BA; iidem inde nouum uersum ordiuntur Christi om. BAr sancto — uino om. C; cf. p. 58 II seculi BA I—III tres primi tituli in B sic scripti sunt: 1 1 De populo absconso sancto 2 Omnipotentia dei uiui 2 3 De seculi istius fine 3 4 De resurrectione prima Numeri alterius manus sunt; eadem lineolam inter uocabula De et Omnipotentia duocit. Apparet inde Rigaltium(?) initio arbitratum esse ab Omnipotentia alterum titulum initium capere; dein intellecto errore uocem Omnipotentia lineola cum antecedentibus copulauit, numeros primo scriptos expunxit uerioresque eorum loco posuit VIII penitentibus C XIIxpi C XIII refagiis 0

XV. Dissimulatori.

XVI. Saecularia in totum fugienda.

XVII. Christianum talem esse.

XVIII. Matronis ecclesiae Dei uiui.

XVIIII. Item ipsis.

XX. In ecclesia omni populo Dei.

_XXI. Martyrium uolenti.

XXII. Bellum cottidianum.

XXIII. De zelo concupiscenciae.

XXIIII. Qui de malo donant.

XXV. De pace subdola.

XXVI. Lectoribus.

XXVII. Ministris.

XXVIII. Pastoribus Dei.

XXVIIII. Maioribus natis dico.

XXX. Infirmum sic uisita.

XXXI. Pauperibus sanis.

XXXII. Filios non lugendos.

XXXIII. De pompa funeris.

XXXIIII. Clericis.

XXXV. De fabulosis et silentio.

XXXVI. Ebriosis.

XXXVII. Pastori.

XXXVIII. Oranti.

XXXVIIII. Nomen Gasei. I XV Dissimulatori (Dessimulatori C) secularia. in totum (toto C) fugienda O. Antiquo igitur errore, ut ipsa acrosticha XV et XVI (cf. p. 78), ita etiam tituli eorum coaluerunt. Quo factum est, ut acrosttchis insequentibus XVII, XVIII, XVIIII etc. in CB falso numeri XVI, XVII, XVIII (16, 17, 18) etc. adtribuerentur; qui error in editionis primae titulis correctecs est; ibi enim legitur: 56. Dissimulatori. 57. Secularia in totum fugienda etc. (cf. S. 107 p. 741 sq.) XVII tale C XVIIII Item CjBr (ef. titulo I, 39 et p. 85); Iterum ALd XXI Marturium Ld; cf. p. 89 XXIII concupiscentie C; concupiscentiae r1 XXVI Rectoribus r XXVIIII Maloribus C dico om. C; cf. p. 99 XXXV fabulis B(?) XXXVIIII GASEI C; gasei B (cf. p. 110); Gazei r1; Gazaei r2v\'

Desidet (populus) absconsus ultimus sanctus, Et quidem ignotus a nobis ubi moretur. Per nonem tribuum <cam> agant et dimidiam ipsi, Omissae duae tribum haec sunt et dimidia nobis. Praecepitque Christus per legem uiuere priscos. Viuamus nunc omnes, nouellae traditio legis, Lex ut ipsa docet! Apertius indico nobis. Obrelictae duae tribuum et dimidia: quare Ab istis dimidia tribuum? Vt martyres essent, Bellum cum infer<r>et electis suis in orbem, I, 8 sqq. Numer. 34, 13; 15; Eadr. IV,,13, 40 sqq. I Hoc primum secundi libri acrostichon Oehler numero XLII inscriptum priori libro adiungit et librum secundum ab altero acrosticho orditur, de qua re agebamus S. 107 p. 741 sq. inscr. sancto — uiui om. C; cf. p. 56 Christi om. rl 1 Desidet populus scripsi (sp. 743 sq.) ; Desideret O; Desideretnr hic r1; Desideretur r2Ld Hanssen; Desideratur Oehl. 3 tribaum Dau. Ld; tribam (triM C) Or Oehl. (cf. Schuch. Yokal. II p. 506 sq.) cam scripsi; om. 0 rx agant O; agens rv ipsi C; nobis BArv 4 Omissae duae tribum haec sunt et dimidia nobis scripsi; Ommisse dê tribQ haec sunt & dimidia nobis C; om. BA; in edd. deesse hic uersum sic indicatur : 0........ 5 Precepitq C Cbristus O Ld; om. r Ochl. priscos C != sanctos, mtegros ? ct. I 39, 9); prisca- B; priscam Arv i nouellae traditio legis scripsi (cf. I 37, 19; C. A. 287); noaellaraditio legis C; nouella tr. L BArv 7 apertius indico CDau. (coniectura) v; aptius indico BA r ante apertios maiorem pro minore posui interpunctionem 8 Obrelicte dne C; Ob relictae duae A tribnum rv; triba 0 dimidia, quare? r\' % Ab istis BÅr Othl. in textu; Abistis Oehl. f comment Ld (Abisti quoque OeM. suspicabatur); Abhistis C tribuam?, iI nt r Oehh ; tribuunt C; tribaum A ; tribum B; tribnum? Ld martires C; martyrea A 10 cQ inferret r OeM.; inferet C; infert BA Ld Ecclesias electis A orbS C! Seu certe sanctorum chorus prophetarum ad illam Consurgeret plebem, qui frenum inponeret illis, Obsceni quos equi trucidarunt calce remissa; Nec ruent ad manus pacem aliquando tenere. Semotae sunt istae tribuum, ut mysteria Christi Omnia per istas conpleatur saeculo toto. \'Sunt autem de scelere duorum fratrum enatae, Auspicio quorum facinus secutae fuere. Non merito tales dispersi sunt ipsi cruenti? Conueniunt iterum propter mysteria castris. Tunc autem properant conpleri legis narrata. Omnipotens Christus descendit ad suos electos, Obscurati nobis qui fuerunt tempore tanto, Milia tot facti; illa est gens uera caelestis. 11 certes anctorum C 11 sq. ad illam I Consnrgeret plebem Hanssen; prophetarum I Consurgere (Consurgeret Ld) ad illam plebem OLd ; prophetarum (profetarum r1) I Consurgeret ad plebem rOehl. 12 qui r2v; quae r1; q 0 inponeret C 13 Obscaeni B; Obscoeni A equarncidanerunt C calci C 14 Nec ruent ad manns pacem aliquando tenere scripsi (= ut pacem aliquando teneant; de infinit. finali cf. indicem; de locutione ruere ad manus cf. Cic. ad Alt. II 1, 7 si mnlli barbati in piscinis sunt, qui ad manum accedant Varr. r. r. II 7, 13); Nec ruerit ad manus pacem aliquando temere C; Nec ruerit ad pacem manus (signo II inuersio indicatur) aliquando (Ld falso: aliquando) temeré BA ; Nec rueret temere ad pacem manus aliquando r Oehl. Hanssen; Nec rueret manus pacem temere aliquando Ld 15 Semote C istae rv; isti 0 nt C; et BArv misteria C 16 Oia CB conpleatur (compleatur BA) O; complentur rv; conpleantur? (S. p. 763) seculo 0 17 Sccl B; teclae A (Ld falso: sectae A); cf. S. p. 723 (duobux locis) enate C 18 Auspitio C secute C 19 merito C; immerito BArv post cruenti uuigo semicolon ponebatur 20 Conueniunt C B1 A; conuenient JB5 (Rig.?) Xl(?) rv castris C (cf. 11, 8); crãfti castus B; castris Christi A; castus ΣΙ Σ2; Christi T p rv 21 au C conpleri C leges 0 narrata B; narratu A 22 Christus descendit 0 Ld ; descendit Christns r Oehl. 23 fuer C 24 Milia 0 tor CB (?) facti Crv; iacti BA Non natus ante patrem moritur ibi, neque dolores In suis corporibus sentiunt uel ulcera nata. Pausantes in lecto suo mature recedunt Omnia conplentes legis, ideoque tutantur. Transire iubentur ad Dominum partibus istis, Exsiccat fluuium quibus sicut ante traiectis, Nec minus et Dominus ipse producit cum illis. Transiit ad nostra, ueniunt cum rege caeleste. In quorum itinere quid dicam quod Deus educet? Subsidunt montes ante illos et fontes erumpunt: Caelestem populum gaudet creatura uidere. Hic tamen festinat matrem defendere captam. Rei autem iniquus, qui obtinet, illum ut audit, In partem boreae refugit et colligit omnes. Sed cum se inlidet exercitu Dei tyrannus, Terrore caelesti prosternuntur milites eius, Ipse cum infando conprehenditur pseudopropheta; 1, 37 II Thess. 2, 7 sq. 41 sq. Apoc. 19, 20 25 patrg morit C neq (neque B) doleris (0 in B e litterae simile est) CB; neque deleris A 20 uel scripsi; ut 0; aut rv nlcera nata C Ld (ingeniosâ coniectura; coll. I 26, 12; C. A. 801); ubera nato ΒΑΣ2; tubera naso rOehl. 27 pausontes BA 28 conplentes C 29 partibus istis scripsi (S. p. 777); patribus istis O; partibus dextris r Oehl., patribus iustis Ld 30 Exsicat fluniQ qbus C traiectis rv; traiectus C; traiectas BA 31 Dominis BA producit OLd; procedit r Oehl. 32 nra 0 celeBte C (cf. 3, 1 sq.; 15, 2; C. A. 722; Neue* II p. 31); caelesti (coelesti) BArv 33 quid dicam quod r2 v; quod dicam r1; qd dicam qd C; quod dicam qd BA; malim: quid dicam qui (= qua ratione) df C 36 Hic tamen festinat scripsi; Hic tamen festinant Or; Hi tamen festinant v matre defendere capta\' C; matre deffendere (deffendere A) capta BA 37 au y C iniquis C; uugtnd. B obtinet, illum scripsi (cf. S. p. 778); obtinet illum O; obtinet illam(,) rv ut audit rv; ut audet CB; et audet A 38 refugit C; sed m. 1 litteram f mutauit in r collegit C 39 S& C oxer citu C tirannus C 40 milites elt C (cf. S. p. 764); milites Eli ΒΑΣ2r1; milite coeli r\'; milites illi Dau. v; milites; Eli I Ipse Pitra Spicil. IV p. 228 41 conprebenditur C speudoprophSa C; cf. I 41, 16 Decreto Domini traduntur uiui gehennae. Ex eo primores et duces seruire iubentur. Intrabunt tunc sancti ad antiquae ubera matris, Vt tandem et illi refrigerent, quos malus ille [suasit] In uariis poenis cruciabat sibi credendos. Ventum est ad finem: quo tollantur scandala mundo, Incipiet Dominus iudicium dare per ignem.

Dat tuba caelo signum sublato leone Et fiunt desubito tenebrae cum caeli fragore. Summittit oculos Dominus, ut terra tremescat, Adclamat et(iam), ut audiant omnes, in orbem: Ecce diu tacui sufferens tanto tempore uestra! Conclamant pariter plangentes sero gementes, 1, 48 Esai. 66,16; II Thess. 1, 8 2, I sq. Apoc. 8, 12 (?) S Esai. 42, 14 42 gehenne C 43 suLuire (= seruire) B; saenire A (S. p. 723) 44 antiquae rv; antiqua 0 45 tandem scripsi; autem Orv malus ille (deleto suasit) Hanssen p. 11 sq.; idem haec adnotat: cut pendet a uersu qui praecedit; autem fortasse corrigendum est\'; mal-f. (= um? us?) ille suasit C; male ille suasit BArv 44 sqq. uulgo sic interpungebatur: matris. ] Vt .. refrigerent, quos .. suasit, I In uariis 46 penis C cruciabat (crutiabat C) O; cruciabit rv credendos O Ld (— ut sibi crederent; cf. I 41, 17 sq.; Koffmane, Gesch. d. Kirchenlat. p. 127); credentes rOehl. 47 quo rv (cf. C. A. 44); quod 0 tollantur C; tollnntur BArv mondo B 48 Incipiet Or (S. p. 778); Incipit v iuditium C cum ultimis uersibus cf. apocr. Esdr. IV12, 34 II, inscr. seculi BA istius //////// C (erasum: tins) 1 caelo] malim: de caelo leone] fortasse: Nerone; cf. C. A. 891 2 desubito C(cf. C. Â. 249); subito BArv tenebre C 3 dfis CB ut] et BA tremescat O Ld; tremiscat r Oehl. 4 Adclamat C et(iam) ut scripsi; et ut C; ut et BArv; uti et Kaelberlah (Curarum in Commodiani Instructiones specimen; Salis Sax. 1877); dicens ut Hqnssen oms C; oSs BA 5 temp C; cf. I 26, 4 ura 0 6 gemntes C Vlulatur, ploratur, nec spatium datur iniquis. Lactanti quid faciet mater, cum ipsa crematur? In flamma ignis Dominus iudicabit iniquos: Iustos autem non tanget ignis, sed immo delinget. Sub uno morantur, sed pars in sententia flebit. Tantus erit ardor, ut lapides ipsi liquescant, In fulmine cogunt uenti, furet ira caelestis, Vt, quacumque fugit, impius occupetur ab igne; Subpetium nullum <tunc> erit, nec nauticae puppis. Flamma tamen gentis media partitaque seruans, In annis mille ut ferant corpora sanctis. 2, 9 Esai. 66, 16; II Thess. 1, 8 7 olulatur B1; sed 0 altera manu — Bigaltii? — in u mutatum; Vlulant, plorant Hanssen; cf. I 26, 12 8 Lactanti B\' (= Big.) rv; Laetanti B1A; Laanti C quid rv; quod 0 10 aũ ñ C; autem om. Hanssen; fort. autem ignis non tanget delinget Cr Oehi. (= tactu innoxius lambet; cf. Verg. Aen. 2, 683); delingit BA ; delinquet Kaelb. Ld; relinquet idem Kaelb. 11 morantur C flebit v; fleuit r; fleu C; fleui~ (= fleuit; S. 107 p. 722) B; fleui A 12 erit rv; erat 0 liquescant rv (cf. 4, 7); laquencant C; laguen eant BA (9 in B q signi- ficat) 13 fulmine CBLd; flumine A; fulmina rOehl. (Ld falso: flumina edd.) cogunt 0 (cf. Lucret. 6, 211 sq.; 274; 464); coeunt rv furet C; furit BArv 14 Vt quacumque CB* (= Rig.?) rv; et quacunque BlA occupetur ODau. (coniectura) v; occupatur r ab] cob C 15 Subpetium C tunc inseruit Pitra Spicil. I p. 543 coll. C. A. 1013 nec nauticae puppis (= genet. pendens ex uocabulo subpetium; cf. Verg. Aen. ecl. 4, 38 nec nautica pinus) scripsi; nec nauticae puppes (nautice pnpes C) O Kaelb. Ld; nec nautica puppis r Oehl. 16 Flamma tamen gentis media partitaque seruans scripsi (cf. C. A. 834 Tempore partito, medio hebdomadis axe; 926 partita locorum; 1019 Pars inxredulorum sernatur molliter usta); Flama tamen gentes - t media pgartitq seruans C; flamma tamen gentcndt. (= ens) media par tuq (= titque) tuans Bl; flammat Amen gentes, Medi Parthique feruent B* (= Rig.) j Flamma tamen gent erit media par\' tir\' q seruans A 17 mile BA ferant C (cf. 39, 16); ferunt B (en Big. superscnpsit); ferunt Ar OeM.; ferunnt Kaelb. Ld corpora sanctis OSlLd (cf. C. A. 988); operta Ioannis r Oehl.; coperta Sancti r* comment. li sq. Flamma tamen gentes partitur media, seruans I In annis mille, ut ferant corpora sancti Hanssen Nam inde post annos mille gehennae traduntur, Et fabrica cuius erant cum ipsa cremantur.

De caelo descendit ciuitas in anastase prima.. Et quid referamus de fabrica tanta caeleste? Resurgimus illi, qui fuimus illi deuoti, Et incorrupti erint iam tunc sine morte uiuentes, Sed nec dolor ullus nec gemitus erit in illa. Venturi sunt illi quoque, sub Antechristo qui uincunt Robusta mar(tyr)ia, et ipsi toto tempore uiuunt Recipiuntque bona, quoniam mala passi fuere, Et generant ipsi per annos mille nubentes. Conparantur ibi tota uectigalia terrae, Terra quia nimium fundit sine fine nouata. Inibi non pluuia, non frigus in aurea castra, Obsidiae nullae, \'sicut nunc, neque rapinae. 3, 1 Apoc. 21, 2; 10; 20, 5 5 Apoc. 21, 4, 18 post] p̃ C gehennaraduntnr C 19 cum ipso Oehl. cremantur CB* (= Big.) rr; armantnr B\'A III, inscr. resnrectione B 1 descendit OLd; descendet rOehl. anastase Cr; anastasi BA r2v 2 Et quid Ld; Et qa C; Et quod BA; Est quod r OeM. celeste C (cf. 1, 32; 15, 2); coeleste BA (om. Ld); coelesti (caelesti) rv 3 Resurgimus Or1 Ld; Resurgemus r1 OeM. 4 erint CB, erunt Ar; mora uel morte erimus Dau. Oehl. morte uiuentes Cr Oehl.; more uiuentes BA; more uiuentes 21; mora uiuentes Kaelb. Ld t antechristo C (cf. I 41); Antichristo BArv qui Brv; q. CA ulneum uincunt A (cf. u. 7) 7 martyria r Oehl.Manssen; maria O; mala Kaelb. Ld ninunt r2 v; uiuum B; 0uinum A (S. 107 p. 722 sq.); niunt Cr1 8 qm C \', 10 conparant C negtigalia terre C 12 inibi (= inibi?) B; intus A pluma C; pluniam BA frigutX (— frigus) B; friget A eastra\' C 13 Obsidie nulle si5 .. rapine C Nec lucernae lumen desiderat ciuitas illa: Ex auctore suo lucet, nec nox ibi paret. Per duodecim milia stadia lata, longa, sic alta; Radicem in terra, sed caput cum caelo peraequat; In urbem pro foribus aut sol aut luna lucebit. Malus in angore saeptus propter iustos alendos. Ab annis autem mille Deus omnia portat.

De die iudicii propter incredulos addo: Emissus iterum Dei do(mi)nabitur ignis; Dat gemitum terra rerum tunc in ultima fine, 3, 14 sq. Apoc. 20, 28; 25; Esai. 60, 19 sq. 16 Apoc. 21, 16 4, 2 Apoc. 20, 9 14 lucerne lum̃ C 15 auctore rLd (cf. Schuch. Vokal. II, 100 sqq.j III, 197 sq.); augure C; aratore augure BA (aratore ex creatore eodem errore ortum est, quo 2, 19 lectio armantur ex cremantur); creatore Σ1Σ2 Oehl. nox ibi paret C (S- p. 739; 764); non ibi parat B A Σ1; non ibi paret r; non ibi patet Oehl.; non ibi parata Ld II duodicS C milia CLd; millia BA r Oehl. 17 in] cum Ld satis commode; cf. Verge Aen. 6, 782 Imperium terris, animos aequabit Olympo apnt .. pequat C non sibi parat I (Per .. alta) I Radicem Kaelb. 18 urbem O; urbe rv aut sol aut luna scripsi; a3 (= autem) sola ut luna C; autem sol et luna BArv 19 angore Bl (= Rig.) rv; angure CB\' A septus B\' (=:= Rig.) rOehl. ; saeptus Ld; septies CBl Ael propter] pp 0 20 oma C; oia BA portat C (cf. Hebr. 1, 3 portansque omnia uerbo nirtutis suae); portat (sic !) B; perstat Aj perdet rOehl.; praestat Kaelb. Ld IIII, 1 iuditii C propter] pp C; pp BA 2 dominabitur Dau.Oehl.; donabitur (= ddbitur) 0 r Ld 3 gemitum rOehl. (cf. Verge Aen. 9, 709 Dat tellus gemitum; b. Gbl. 17 p. 450); gSmitum C; genitum BALd Hanssen rerum scripsi; uero C; uerum BAr Oehl. ; dirum Oehl. comment.; uirum Kaelb. Ld Hanssen ultimo A In ter(r)a gentes ut tunc incredulae cunctae; Et tamen euitat sanctorum castra suorum. In una flamma conuertit(ur) tota natura, Vritur ab imis terra montesque liquescunt, De mare nil remanet, uincetur ab igne potente, 4 Interit hoc caelum et ista terra mutatur., Conponitur alia nouitas caeli, terrae perennis. 10 Inde qui mereunt mittuntur in morte secunda, Interius autem habitaculis iusti locantur. 4, 4 Matth. 24, 3 5 Apoc. 20, 8 10 Apoc. 21, 1 4 In ter(r)a gentes nt scripsi; Inter agentes nt O; In terra agentea (et) r* comment. es supplementis Bigaitii editionis II. additis (S. 96 p. 462 sq.); Iter agentes et rOehl.; In terra gentes et Kaelb. Ld 4 sq. incredalae cunctae; I Et tamen euitat (cf. C. Â. 996) . , scripsi; incredule cnncteuitat I Et tamen C; incredule cuncte (cuncti A) uitat I Si tamen BAj incrednli cuncti I Euitate tamen r1r2; increduli cuncti. (,) I Euitante tamen r3 (ex supplem. Big. etc.) Oehl.; increduli cuncti I Euitant tamen Kaelb. Ld; (ut cogantur) inpredulae cunctae. I Euitat ignis tamen Hanssen 2 sqq. interpunctio in edd. mirum quantum uariat: ignis: | Dat gemitum terra, nerum tunc ;. fine. I Iter agentes, et .. cuncti I Euitate r1 r1; ignis: Dat .. terra uerum, tunc .. fine I Iter agentes (,) et .. cuncti. (,) I Euitante r\' (ex supplem. Big.) Oehl.; ignis, I Dat .. fine. I In terra .. cuncti I Euitant Ld 6 conuertitur rOehl.; conuertit O Ld 8 mare CBr Oehl. (cf. Neue2 I p. 229 sq.); mari ALd (Ld falso : mari AB) nihil 0 (om. Ld) tv remanit C uincet BA ; uincet C; uincitur rx t celũ C\' et ista Kaelb. Hanssen (S. 107 p. 778 sq.); et ista et ista C; et notra ista et ista B; et ista astra et ista A ; et astra et ista r Ld; et astra uel ipsa Dau, Oehl. terra mutatur OLd; mutantur r Dau. Oehl. (om. terra) 10 Conponitur C alia del. Kaelb. celi terre pennis C; coeli terra perennis BA; caeli terraeque perennis rv 11 mereunt CBrOehl. (cf. Schuch. Vokal. II p. 504; Neue1 II p. 433); meuerunt A (S. p. 723 exir.); merunt Ld; meruerunt Huemer, Hanssen mittuntur rv; mittunt 0 12 Interius scripsi; Interribus C; in terribus BA; In tribus r1; Interioribus r2 v; In terrae Hanssen; In aeternis? cf.-eu. Luc. 16, s XV. 5

Credentes in Christo derelictis idolis omnes Admoneo paucis propter salutaria uestra. Temporibus primis per errorem ei qua gerebas, Erogatua enim Christe tu cuncta relinque, Cumque Deum nosti, esto bonus tiro, probatus, Virgineusque pudor tecum uersetur in agno. Mens bonis inuigilet: cane ut non delinquas in ante; In baptismo tibi genitali (a) sola donantur. Nam si quis peccans catecuminus, poena notatur; Insignis illa uiuas, sed non sine damna moraris. Summa tibi: grania peccata deuita tu semper. V, inscr.cate cominia C; de uocabuli forma cf. Schuch. Vokal. I p. 396; b. Gbl. 16p. 347 2 propter] p̃p C ur̃a C 3 si qua Crv; sign* BA 5 Cũq C; Cnmq B tiro Ld; tyro Cr Oehl; 1 ro B; [ yro A 7 bonis rv; bonas OB; bong (= us) A ut non delinquas inante rLd (cf. 11, 8; Woefflin. Arch. f. lat. Lexieogr. 1 p. 437); ut non in ante delinquas BA (etiam m B inante prima manu superscriptum!); ut noo delinqua. nnante C; non delinquas, nt inante Danies; ut non delinquas ut ante Oehl. 8 genitalia aola donantur scripsi (cf. G. A. 746; Cypr. p. 460, 21 H: Si haereticis in baptismo sno peccata donatttur; ibid. 821, 29 sqq.; append. 103, 23); genitali sola (soia+ B) tonant (tenantnr ΒΑΣ2) ΟΣ2; genitalia sola lanantnr (lenantur OeAl.) r1 Oehl.; genitale solox lanatnr r\'; genitali seelera leuantnr Dduies; genitali stola lauatnr (Ld faho: leuatur) Pitra SpicU. IV p. 228; genitale (i. e. peccatum insitum) solum lenatnr Kaelb. Ld 9 cati- - t cuminns 0 poena notatur ro; peno notant C. peno notant B; pene notant A catecuminus poena notatur, I In lignis v; cf. 16, 1 sq. 10 Insignis (In signis C?) illa (= poend notatus) CBr1; Insignia illa A (Ldfalso: insignis uel insignia AB; cf. S. 107 p. 722); In signis (== in castris Ohristianis) ille r\'v uiuas scripsi (= effugias fortasse mortem secundam); niuat Orv non sine damna (cf. I 27, 19) moraris scripsi (= uiuis; cf. 19, 9; 24,10; 26, 17; 27, 20); B sine dina memoraris C; non sine damna (in A alterum a litterae o simile) memoraris (memoraria A) BAj sed non sine damno. (ceteris omissis) r OeM.; sed non sine damno. Memoreris, Ld; Ille uiuat (omisso In signis) sed non sine damna. Memorare (I Summa tibi:) Kaelb.; Insignis ille uiuat, sed non sine damno moratur Hanssen .

Fideles admoneo, fratres ne odia tollant : Impia martyribus odia reputantur in iguem; Destruitur martyr, cuius est confessio talis, Expiari malum nec sanguine fuso docetur. Lex iniquo datur, ut possit sese frenare; Inde lotus debes cauere similiter et tu. Bis Deo peccas, qui lites fratri protendis. Ynde non effugies peceatum prisce sectans. Semel es latus, numquid poteris denuo mergi? 6, 4 Hebr. 10, 4 5 I Tim. 1, 9 VI, 1 admeneo, fratres ne odia tollant scripsi(cf. 29, 5 quod neritaB odia tollat; 39, 4; aUudere poeta uiietur ad turbas in ecclesia Carthaginiensi motas, de quibm Cyprianus ugit epist. X Vsqq.)j admeneo (,) fratres (frs C) de Мio toliant Orv (\'h. e. ut fratres odio eximant neu odio persequantur2); admoueo fratres ne odio tollaat r2 comment.,admoneo fratres, de odio tollant Dauies (in Minuc. Fel. iterata recens. p. 42) Kaelb. 3 Destruitur Dau. v; Distruitur Or; Despaitar OeM. comment. manu C i iniqua 0 possis C fraenare B A u 6 lotus debes cauere similiter et tu scripsi; lotus (lotua B; n fortasse i altera manus superscripsit; Ld falso: uotus B) debet (CB; delet A; cf. 8. 107 p. 724) caxere debis similiter (similit C) ut tu (tu\' C) O; Inde debet carere dolis; (; om. r\') similiter et tu rOehl.; lotus debet cauere, debes similiter ut tu Ld in textu; lotua cauere, debes similiter ut tu Ld in lemmate praefationis; lotus cauere debet, similiter et tu Kaelb.; lotus debet canere, similiter ut tu Hanssen 7 q C peccat, quiaquis .. protendit Pitra Spicil. I 543 8 peccatum prisce sectans 0 2* Ld (de clausula ± u L cf. I 8, 3); peccatum prisca sectans r; peccatum pristina sectans La Croze, Sehurzfl. suppl., Pitra SpicU. I p. 543; peccatum pristinum sectans Hanssen; peccatum praescie sectans OeM.; priscum persectaps Kaelb. 9 lotus Cr v; notus BA nuquid C lotus aqua: num poteris Pitra l, c.; lotus; aqua num poteris id. I praef. p. XXI .5*

Falluntur uolucres et siluarum bestei uiscis: Ioeis incantantur, quibus est ratio mentis, Decipiunturque stropha ut esca sequentes, Et uitare malum nesciunt nec lege tenentur. Lex homini data est et doctrina uitae legenda, Ex qua recordatur, ut possit uiuere caute, Sui quoque locum, mortis et deroget ea quae sunt. Condemnat se ipsum grauiter qui regi delinquet: Aut ferro ligatus aut de suo gradu deiectus Vel uita priuatus perdit, quod frui deberet. VII, I Falnntnr C silaaram bestei nisciB gcripai; cf. 23, 19; Verg. Georg. 1, 139 Tum laqueis captare feras et fallere nisco; Ern. Appel de genere neutro intereunte in l. l. p. 102; siluarum bestei escis Hamsen (cf. Cic. Cat. maio 13, 44: Plato escam maloram appellat uoluptatem, quod ea aidelioet homines capiantur ut pisces); silaaram bestei silais C; Aylarim (bylarim A) leatei (Cestei A) filuia BA;; silaaram bestiae silais r Oehi. ; silaaram bestiae cibis Lei; eidem in mentem uenit silphiis uel sil(i)quis; ego prius conieceram : siluaram bestei nnis; cf. S. 107 p. 765 sq. 2 locis incantantur, quibus est ratio mentis scripsi (cf. Lucret. 2, 677); Iscis incaata nictara qbus es tradita ditis C; iciA (= icis? B; Icta Å; cf. 8. p. 722) incanta inctura quibus es tradita mentis BA; Ipsis incanta (, r1) iactura quibus est tradita (, r5) mentis (. r1) r; Ipsis incautae natura qaibus est tradita mentis Oehl. ; Ita incantant, uestrae quibus sunt traditae mentes Ld 3 Decipiuntq strofa ut esca sequentes C; Decipiuntq surta ∫Uofa ut esca sequentes BA; Decipiuntque (quae Σ2) aurea etc. ΣΕ2 OehL; Decipiuntque quaestuosa, ut esca, seqaentes r; Decipiuntque antra etc. r2 comment. (antra = fossae obtectae uirgultis\'); Decipiuntque stropha uestras (se. mentes) nt escam sequentes Ld B uite C 7 Sui quoque OLd; Suique rOehl. 6 sq. recordatur, nt .. caute I Sui v; ego cum r* post caute interpunxi 8 regi C delinquet Or1 Ld;delinquit r2 Oehl. 9 ligatus aut de suo gradu deiectus rv; ligatur aut decus gradu dilectus C; ligatur s (t liquatur s A) aut de suo decus gradu dale dilectus BA 10 Vt C priuatus rv (cf. I 2G, 21); pbatur C; prinatus probatus B; probatus priuatus A (cf. S. p. 729) pdet C; perdet BA; perdit rv Exemplo moniti grauiter peccare nolite, Translate lauacro magis caritatem habete, Et escam muscipuli, ubi mors est, longe uitate. Multa sunt martyria, quae sunt sine sanguine fuso. Alienum non cupire, t uelli martyrii habere, Linguam refrenare, humilem te reddere debes, Vim ultro non facere nec factam reddere contra, Mens patiens fueris: intellege martyrem esse.

Paenitens es factus: noctibus diebusque precare, ° Attamen a matre noli discedere longe, Et tibi misericors poterit Altissimus esse, Non fiet in uacuum confusio culpae proinde, 11 moniti rv; 8 iste C; moniti non isto (sic!) B; non isto A 12 Tranlati 01 caritatS C; charitatem BA 13 Et esca C; Et escam ΒΑΣ2r1v; Escam rl mos A est, longe uitate rzv; et longe uitate rf; et longe uite (aitae BAS7) ΟΣ2 14 quae rv; q CB; qui A sunt 0r1 Ld; fiunt r\' Oehl. 15 fi C cupire OLd (Schuch. VokGl. I p. 408); cupere rOehl. uelli (nelle BA) martyrii habere ΟΣ2; tielle martyrium habere rv 16 refraenare BAr3OeM. reddere debes Crv, redde deles BA 17 factu C; factum BA 6tra C A 18 Mens Dau.v ; Mons Or fueris Crv; fuerit B A ; fuerit, sic Hanssen intellege CLd; intellige BArOehl. martyrem CKaelb. te , - (coniecturâ); martyrem BA; te martyrem rv essej cc̃ (= esse) B; et A; cf. S. p. 724 VIII, inscr. penitenti bus C 1 Penitens C; Paenitens B; Poenitens A 2 Attam̃ C; at tamen B; Et tamen A t (om. Ld) mare C1 discelllldere C (re eras.) 4 confusio CΣ1 E1 confessio Kaelb. Ld, (cf. Boensck. Ital. et Yulg. p. 309; 354 sq.); confusio BA; confessio rOehl. ; quod cunctanter repudiaui; cf. Cypr. 258, 18; 260, 4; 14 H. culpae proinde. scripsi (proinde = deinde; ut I5, 3; 34, 4); culpae; proinde Oehl.; cnlpe pinde C; culpa- (= culpae) perinde B ; culpa perinde A (S. 107 p. 724); culpae; perinde rLd In reatu tuo sorde manifesta deflere, Tu si uulnus habes altum, medicumque require, Et tamen in poenis poteris tua damna lenire. Namque fatebor enim unum me ex uobis adesse Terroremque item quondam sensisse ruinae. Idcirco commoneo uulneratos cautius ire, Barbam (atque) comam foedare in puluere terrae Volutarique saccis et petere summo de Rege, Subuenire tibi, ne pereas forte de plebe. t 5 reata rv; ////reatu 0 (c eras.); Րzentu B; Րceutu A sorde manifesta deflere scripsi (deflere subiecti locum obtinet; cf. Cypr. p. 262, 25 sq. H. : stratos solo adhaerere cineri, in cilicio et sordibus colutari; antecedunt tbi haec: quam magna deliquimns, tam granditar defleamus; 259, 21m. ingenesceres et fleres, facie incnlta. ueste mutata, neclecto capillo .. indicia maeroris ostenderes; 641,20: dolorem delictorum .. manifesta lamentationis suae professione testantes); discodo sedde manifesta deBere C; sedde (B; in uocdbuli discede extremis duabus litteris — de — recens atramentum de industria, ut uidetur, extinctum; sedde discede A) manifesta deflere BA; disce manifeste (manifesto Ld in praefat.) deflere r Oehl. Ld; debes m. d. Kaefb. 6 habes altum medicumq. require Σ1 Hanssen (8. p. 779); habes alt9 medicQq require 0; habes altum medicumque r. B A; habes herbam medicumque r. rj habes, Altum medicumque r. Oehl.; habea Alti medicamen r. Kadb. Ld 7 Et tamen (tam G) Or; Et tum v paenis B t Terroremque item quondam sensisse ruinae scripsi (de ruina fidei cf. 8. p. 769); Terroremque linquendã sensisserumã C; Terroremq, linquenda sensisse minam BA (Ld falso: rninam A; minam JB); Terroremque linquendum sensi ipse (sensisse Σ2) ruinam Σ2r; Terroremque linquentem sensisse ruinam OeAl.; Terrorem qui ingentem sensi ipse ruinae Ld; Terrorem qui ipse et ingentem sensi ruinam Hanssen; sed omnes huius acrostichi uersus ifniuntur littera e 10 uulneratua PUra Spicil. Ipraefat.p. XVIII caucius C 11 Barbam (atque) comam scripsi; Barba comã C; Barbam comam BA; Barbam comamque rv terre C 12 Volutarique saccis rv (b. Gbl. 18 p. 302); Volutareq (fortasse recte) satis CB ; Volutare qui satis A; Volutarique satis Σ2 (?) Hanssen sũmo C 13 Subnenire tibi Hartel, Hanssen (S. p. 766); Subueniraibi C; Subuenies tibi BALd; Subneniet tibi r Oehl.

Quando bellum autem geritur aut inrigat hostis, Vincere qui poterit aut latere, magna tropaea,. Infelix autem erit, qui fuerit captus ab illis. Amittit et patriam et regem, cui digne prouenit, Pugnare pro patria qui noluit neque pro uita. Obisse debuerat quam ire sub barbaro rege, Seruitium quem pateat hostibus sine lege deferre. Tu si proeliando moreris pro terra, uicisti, At si manus dederis, incolumis lege peristi. Transfluuiat hostis, tu sub latebra (te) conde, Aut si intrare potest, t si nec ne cessa. VIIII, inacr. apostauerunt Ar9 1 aut inrigat hostis C (8. 107 Immlnet ingrult p. 780; inrigat = inundat5 cf. 10, 1); inrigat hostis BA; ant ingrnit hostis rOehl.; inrigat hostis Ld 2 tropea C 3 Infelix CArv; infeliz infrelit B aS C erit qui in C primo omissum m. 1. super- ....... inis scripsit ab BA 4 cui digne prouenit scripsi (= conuenienter, apte contigit, ut pugnet pro patria et uita; cf. 21, 4; 1 32, 1; C. Â. 797); cni digne pnerit (p norit B; p nerit A) O; qui digne pro neritate rOehl.; qui digne pro neris Kaelb. Ld 5 qui = si ; neque tamen quidquam mutandum; de duobus enuntiatis relatiuis iunctis, quorum alterius loco sententiam condicionalem expectaueris, egi in editione mea Minucii Felicia p. 137 i debuerat quam (qui C) OrxLd; deberat quam r2 r3 Schurzfleisch ; deberet quam Dauies; deberet qui OeM. 1 Seruitium quempateat hostibus scripsi; Seruitiumq pateat q, hostibus C; Seruitumq, (Ld falso: seruitiumque) pateat q, (qui A) hostibus BA; Seruitinmque. petat qui hostibus r Oehl.; Seruitium poterat qui Kaelb.Ld; Seruitium qui parat hostibus (t. e. qui se seruum olfert) Hanssen sine A prooliando (prael. S) 8 proeUando rv; praedicando 21; predicando C; praedicando BA. rege p C terra CΣ1v, terra BA; rege r ! At si CBr2v; Ac si A; Aut si r1 dederis, incolumis r Oehl.; dederis incolumS C; dederis jncolumen (sic!) BA; dederis incolumes, Kaelb.Ld 10 tn sub latebra (te) conde Kaelb. (de accentu uocis latebra cf. C. A. 883; 1014); tu snb laterebra (litteras re m. 1. del.) ẽde C; tn sub latebra conde B Ar OehZ.: tu (te) s. 1. c. Hanssen; te s. 1. c. Ld 11 si nec necessa (neFessa C; in B a Utterae e simile) CB; si nec necesse A; si necne, ne : cessa r1; si necne, ne cessa E1 r2 Oehl.; si nec, ne cessa Ld; sedulo certare ne cessa Hanssen Vndique te redde tutum, tuos quoque: uicisti; Et uigilanter age, ne quis incurrat in ilia. Rex infamis erit, si quis se propalat hosti. Vincere qui nescit et occurrit tradere sese, Nec sibi nec patriae laudem remisit ineptus; Tunc uiuere noluit, cum ipsa uita periuit. De(inde) si refugiat inops aut profanus ab hoste, Eramen ut sonans, facti uel ut aspides surdi, Orare satis debet uel se condere tali(s).

Duellum hostis subito (ubi) uenit inundans,, Et prius quam fugerent, [et] paruulos occupauit inertes, 9, 19 I Cor. 13, 1; Ps. 57, 5, 12 reddetutO C 14 Rex 0 (Jenaer Literaturzeit. 1879 p. 195); Res rv qs C 14 sq. hosti. I Vincere r; hosti, I Vincere v 18 patrie C 17 uoluit scripsi (cf. eu. Luc. 9, 24) ; noluit Orv periuit RoenschLd; peribit Or Ochl 18 De(inde) si refugiat scripsi; De si refugiat C; De si u figuet BA (Ld falso: De si n — uel u — si qu et BA); Domini siquis r Oehl. ; Deum si non sequitur Ld 18 sq. ab hoste. I Eramen Ld 19 Eramen (cf. ital. rame = cuprum; Schuch. VokaZ. I p. 226 erugo) ut (uti Hanssen) sonans, facti scripsi; Era nt sonans facti C; Eram C ouaua. (B; Bonans A) facti BA ; Eramen sonans facti (,) rv uel ut B A v (= ut aspides, quae aures sibi obturando ipsae surdas se fecerunt; quod quomodo fieri ueteres putauerint , ex Augustini enarratione in psalm. LVII cognoscas; ceterum poeta ut Prudentius in praefat. in Symmach. u. 37 uoci aspis praeter eonsuetudinem masculinum genus adtribuit5 de uel particula postposita cf. I 26, 11); uelut Cr 20 satis Crv; fatis BA (om. Ld); malim saocis; cf. 8, 12 debet vel scripsi; debet ut 0 (ct. 7, 10); debent ant rv condere talis scripsi; conderaali C; condere tali BArl; condere tales r2 v; fort. tabi = sordibus? cf.8,11; Georg. HW7.s. u. X, 1 Duel. lum rv; Debellum C; De bellum BA ; Duellum est ortum Hanssen desnbito Kaelb. ubi scripsi; om. Orv mundans A (B?) 2 fugerent, paruulos E3r2v; fugeret (fugeret & C) paruulos O∑2(?); sugeret paruulus r1 occupaQ 0 post inertes comma pro puncto posui Inproperandum eis non est, licet capti uidentur. Nec quidem excuso: ob delicta forte parentum Fuere promeriti, ideo Deus tradidit illos. Attamen adultos hortor, in aula recurrant Nascanturque quasi denuo suae matri de uentre._ Terribilem gentem fugiant semperque cruentam, Impiam, indocilem, ferina uita uiuentem; Bellum enim alium cum fuerit forte gerendum, Vincere qui poterit, aut certe iam scire cauere, S.......:............

Desertores enim genere non uno dicunt (ur) :, Est alius nequam: alius in parte secedit, Sed tamen utroque iudicia uera decernunt. 10, 7 Io. 3, 3 3 Inproperandu C non] ο̃ A 4 excuso Esr2v; excusso Or1, 3InproperandiiCnon]\'A.łexcusoE3r2v;eIcusso01\'1 I Attam̃ C - aula C∑1 (cf. 125, 5); aula BA; arma rOchl. ; alnum Kaelb.; aluo Ld; idem in praefat. alma proponit 7 Nascanturque rv; Nascunturque C; nascunturqui B; nascuntur A 8 gentem scripsi (cf. C. A. 171 Tunc genns indocile uitam feri tatis agebat); legem Orv fugiant E3r2 Ochl.; fugiens Or1 ∑2 ; fugient Ld eemperque JBArv (Ld falso: semper qui B); sempqi C 9 ferina uita uiuentem (uiuentS C) Or; ferina uita uiuentes Kaelb ; ferinam nitam iubentem Oehl.; ferinam uitam uiuentem Ld in textu; f. u. uiuentea idem in lemmate praefationis 10 alium OrlLd; aliud r2 Ochl. 10 sq. gerendum — scire om. A (non notatum a Ld) 12 hic uersus deest in codd. et edd. praeter primam litteram S, quam C edd. exhibent, B A om.; Oehl. lacunam inuita Minerua sic explet: Si non fuerunt quid eit bellum experti XI, 1 dicuntur rv; dicunt 0 2 in parte secedit scripsi (cf. I 28, 4; secessio haereticorum a doctrina Christiana hic uidetur agi, cum illud nequam ad morum deprauationem pertineat); in partesecedat C; in parte recedat BAr1; in partes (parte r1) recedit Esr2 Schursfl. suppl. 3 temen A utroque OrxLd; ntrique rl Otlhl. iudicia B (sed n ad formam litterae n accedit) rv; indicia A; iuditia C (Ld falso: indicia A; indicia B) decernunt C K aelb. (coniecturâ) Hanssen; decornuntur BArv . Ecoe militatur; Christo sicut Caesari pares: Refugium Regis pete, si delictor fuisti; Tu illum inplora, prostrates illi fatere: Omnia concedet, omnia sunt et nostra aostra. Bepoeitus castris ulterius caue delinquas. Errare noli diu miles per spelaea ferarum. Sit tibi pest peocare desistere gestum inmensum.

Militiae nomen cum dederis, freno teneris. Incipe tunc ergo: dimitte pristina gesta, Luxurias uita, quonium labor inminet armis; Imperio Regis omni uirtute parendum, 12 n Tim. 2, 3 4 Ecc C; E ee BA CHo A sicuti Oehi. militatur ChristO, sicut v cesari C pares scripsi; paret O; paretur r Ochl., parent Kaelb.Ld i delictor fuisti O E3r2v, dilector faistir\'; fuisti delictor Hamsen; fortasse: delicta fecisti 6 inplora C 7 Omi C; oia BA sunt rOehX. (S. 107 p. 780); C; BA omi C nra C; nrã B (a parum accurate scriptum); nro A 8 Repositus OehL comment. (cf. Cypr. p. 297, 16 H. positns in caelestibus castris; p. 605, 3 cum .. militibna gloriosis et bonis congrnat intra domestica castra consistere et intus positos agere; C. A. 969 Hic ergo popnlns, qui nunc est extra repostns; ceterum iam Rigaltius in commentarto explicandi loci causa scripserat: \'Castris scilicet aduersus Ecclesiam rursus positis tu ipse post acceptam paenitentiam repositus Ecclesiae castris noli amplius esse desertor\'); Bepositis Orv; Ochl. in commentario etiam Repotitus proposuit delinquas rv, delinques O t Errari C spelaea r (Verg. Aen. Ed. 10, 52); spelunca C Kaelb. ; spelsea spelunca B speloie spelunca A 10 Sit tibi post peccare scripsi (cf. Verge Aera. 9, 140 peccare fuisset I Ante satis; de p = post cf. 8. p. 775); Si tibi propeccare (pro peccare B A) O; porro peccare Ld in praefat. inmensum C Si ultra peccare desistere gestis tl immensum Hanssen XII. inacr. milibus cristi C; litteras ti m. 2. superscr. 1 Milioie noA C fraeno B A ergo: dimitte Ld; ergo dimitye O; ergo dimittere rOehl. 3 Luxorias C qm C inminet C Tempora postrema si uis pertingere laeta. Illa bonus miles semper exspecta fruenda, Blandire noli tibi, desidias omnis omitte; Vt tuo praeposito cottidie praesto sis ante, Sollicitus esto, matutinus signa reuise. Cum uideris bellum, agonia sume propinquus; Haec gloria Regis, militem uidere paratum. Rex adest optato; propter spem dimicat uestram; Ille parat dona, ille pro uictoria laetus Suscipit et proprium satellem dedicat esse. 5 ptingere leta C 6 Illa v; Ille Or milis C ezpecta CB; ? experta A fenenda B; finenda A 7 tibi noli -tibi B omnis. ...» t omitte Hanssen ; omnes omitte Kaelb. ; om̃ο mite C; omnino mitte BArv 8 praeposito r\' (cf. C. A. 987; Cypr. p. 240, 23; 473, 17 praepositis et plebi; 475, 15 praepositos et diaconos); proposito O∑2r1v cottidie rv (cf11, 22); cotidie C; quotidie BA presto C ante (= coram, ἂvτηv) ut r1 cum antecedentibus coniunxi; praesto sis, ante I Sollicitns esto r2v t signa renise rv; signare uisa 0; in B autem m. 2. (= Rig. ?) lineolis additis re a signa separatum et cum uisa coniunctum 10 agonia snme propinquus scripsi (cfC. A. 209): agonia sQme ppinquns C; agonia (agonis A) summe propinquas BA; agonias sume propinquas Ld ; agonia (agoni OeM.) sume propinqua r \' Oehl. II Hec C 12 Rei BArv (cf. 9,14); Res C adest optato: (cf. Ter- Andr. 533 optato aduenis) Oehl.; adest, optato r Ld; adest ad latus Kaelb. propter spem dimicat uestram scripsi (= m bdlo, quod Christus cum didbdlo gerit, de spe potissimum uestra agitur); pp spe dimieaturãC; pp spem dimicaturam BA Rig. ms. Ld (i. e. dimicationem ; Rig. ibid. dimicatum proponit); propter spem dimicaturum f (dominicaturum r* in lemmate commentarii, qui ertor quam mira habuerit fata, exposui 8. 96 p. 466; repetitus est ille etiam in Dauisii commentario!); praeter spem dimicaturum r2 comm.; propter spem dimicaturo I Ille Oehl.13 Ille rv; Illa 0 dona in A s. l. script. p C; fortasse; * post nictoriam letus C 14 Suscipit et rv; Suscipia C1; suscipiet .* et BA satellitem Oehl. comment. dedicat esse rOehl. (cf. Lucret. 1, 422 corpus enim per se communis dedicat esse I Sensus; Verg. Aen. 1, 73 propriamque dicabo); dedecat ee C; dedicat (deduat BmAm) esse BA; deduat esse ∑2 (lectio \'superlitd) Ld (coll. 114, 7); dednat sese Kaelb. Tu tibi praeterea in d<et> ictis parcere noli, Impiger esto magis, ut reddat famam pro morte.

Damnatorum animae merito se ipsae secernunt; Ex hoc protegenti iterum ad sua recurrunt. Radix Chananaea, maledictum semen, erumpit Et in seruili gente sub barbaro rege refugit, Flamma quos aeterna torquebit die decreto. Vult uagus errare sine disciplina profanus, Grassari per fauces ferarum lege solutus. Isti ergo tales, quos nulla poena coegit, Si (ce)dere nolunt ab idolis, respui debent. 13, 3 Gen. 9, 25 15 preterea C delictis r1 ∑2 (Rig. in comment.: \'Quae scriptura ferri .. posset, nisi nos admoneret is qui apogr. recensuit, ueterem in dellan manum fuisse in Belian); in dictia C; in dictie B A; in Belian El r2v 18 p C XIII, inscr. De refogis r; De refagiis O∑2 1 serennnt A 2 Ex hoc (sc. Christo rege, de quo antecedente carmine agebatur) protegenti O; Ex hoc protegente Ld; Ex hoc progeniti rOehl. recurf C 3 Chananaea scripsi (cf. qu\'ue in I 36, 7 notauimus; eaquoque, quae sequuntur, maledictum semen et in seruili gente, argumento sunt, Chananaea ueram esee lectionem; si comparaueris Genes. 9, 25: Maledictus Chanaari, seruus seruorum erit fratribus suis); cananea C; Cananaea BA∑2r1; Cainaea r2v; cainina r* in lemmate comment. I eterna torqbit C 8 pfam (= profanus) C (S. 107 p. 766); profugus BArv 7 ferarum scripsi (cf\'. 11, a); uiarum rv; uariarum 0 8 talcιτ B; talct A in mss. post u. 8 unius uersus spatium relictum praemissa littera I (C; i BA) 9 Si cedere nolunt scripsi (cf. 114, 8); Si dere nolunt C; Sydere uolnnt B1A∑2; Si F16 B\' (= Rig.) in margine, Si niuere nolunt r; Si nidere nolunt Oehl.; Si fidere nolunt Ld Respui CB2Av, respici B* (= Rig.) in marg. r uulgo sic interpungebatur: nolunt, ab idolis respui

De semine lolii qui stant in ecclesia mixti, Expletis temporibus messis separantur a fructu. Lolium est natum, quod non miserat dominus <agri>; Omne [lolium] agricola collectum separat illud. Lex ager nobis est: qui fecerit bonum in illa, Ipsam uti<que) nobis praestat requiem ueram Ipse Dominator; nam lolium igne crematur. Si ergo putastis, quoniam sub uno morantur, Erratis: sterilis Christianos uos esse designo. Maledicta fuit arbor sine fructu ficulna . In uerbo Domini, et statim exaruit illa. Non operas facitis, non donum gazo paratis: Et sic promereri Dominum putatis inanes? 14, 1 eqq. Matth. 18, 24 sqq. 10 sq. Matth. 21, 19 XIIII, inscr. lilii C1; pritnum i m. 2. mutauit in 0 1 qui rv; q. C; quae BA 1 sq. lolii qui .. mixti, I Expletis rHamsen; lolii, qui .. mixti. I Expletis v 2 measis rv; mensis C; messis mensis B A.. separantur a fructu. Hanssen; separatur (separat C) a fructu Orv 3 Lolium est natum, quod non miserat dominus agri Hanssen; eandem lectionem omisso agri praebent BA; Lolium 8 natũ qd S miserat dominus C; Lolium enatum, quod non miserat (emiserat Kaelb.) Dominus (Domnns r1; Deus Ld) rv; miserat dominator Huemer 4 Omne lolium Orv; lolium del. Hanssen collectum separat illud rvHanssen; -et (h A) septarat collecta ee parat illud C; collectum ee parat illud BA 5 nob C qui rv; que C; quae BA 6 Ipsam scripsi; Ipsa rv utique rv; utique uti C; uti BA prestat C uc\'vam B; nonam A; cf. 8. 107 p. 723 nam quâ extr. 7 nam rv; qui C; qua B; nam A 8 putastis C; putatis BA rv quS 0 t Erratis Arv; Eratis CB sterilis BA; sterelis C; steriles rv ee C 12 gazo paratis rOehl. (cr. 31, 14); gazophilatio paratisC; paratis gafophylacio B; paratis gazophylacio A; gazophylacio Ld 13 putatis rOehl.; portatis 0; paratis Ld

Dissimulas legem tanto praeconio latam, In tuba praesentem caeleste uoce clamantem. Si propheta tantum <unus> declamasset in orbem, Sufficeret utique Domini uox mi.a per illum. In tot profatorom uolumina uox Domni proclamat; XV, inser. Dissimulatori rv; Dussimulatori (Disimulatori C) saecularia (secularia C) in totum fugienda O. Sunt igitur inscriptiones carminum XV et XVI in mss. coniunctae (cf. p. 57); in iisdem post uersum 13 earminis XV (Inmitel — dsmersit) nullo- spatio interposito sequitur uersus 1. carminis XVI (Si quidam - uestra); ea cum re conueniunt in cod. C acrostichorum insequentium numeri ita scripti, ut carmini XVII numerue XVI, carmini XVIII numerus XVIIpraemittatur etc. In codd. B A, ut supra (p. 00) diximus, ab initioomnino deerant numeri acrostichorum, quos in B. altera manusita suppleuit, ut nulla diuisionis in duos libros ratione habita acrosticha a primo ad octogesimum numeremur; eadem manus lineglis interpositis et in inscriptione carminis XV uerba Saecularia fugienda a primo uocabuio Dissimulatori, et uersum 13. carminis XV a primo uersu carminis XVI separauit et suos utrique acrosticho numeros (56 et 57) adscripsit. Ordinem altera manu in codice B institutum editio I retinuit. Hanc Oehler et Ludvoig secuti sunt, nisi quod ille XIV et XV, hic XV et XVI pro 56 et 57 posuit; cf. quae notauimus ad primum huius libri acrostichon et 8. 107 p. 741 sq. 1 Desimalas C latam rv; lata O 2 tuba. praesentem (psentem C) CBtAt∑1v*); tot propbetajum B\'A\'r celette C (cf. 1, 31; 3, 2); coeleste BA; coelesti (caelesti) ∑1(?) rv clamantem r (cf. 22, 15; C. A. 313); clamaate Ov 3 unus add. Hanssen declamasset r Oehl.; declamasse O; declamanisset Kaelb. Ld in orbem Dau.Oechl.Hanssen (of. 2, 4); iltabem C; in nubem r; iuubem BA I pfatorum uoluminauox dfii C (pronuntiandum uolnmna Domni, de quo syncopae genere cf. Hanssen p. 67; Schuch. Vokal. II, 411 sq.); profatoium uel mnnia uox dni BA; prophetarum uolumina lez Domni (Domini Oehl.) rOehl. (TerluU. adu. Iud. 8; 13); profatorum uel minis uoz Dei Ld *) Pitra (Bpicil. IV p. 229) in cod. B non praesentem, sed praesertim legere sibi uidebatur. Nisi fallor casu quodam per errorem uerum inuenit, cum praesertim (= disertim) cum uerbo clamandi coniunctum m hanc sententiam apte quadret, si comparaueris, quae in I 41, 17 adnotauimus. Malitiam nullus dimittit [ita] aequo de corde. Vis bona uidere et fraudibus uiuere quaeris. Lex ipsa cur ergo processit tanto labere? Abuteris Domini mandata, et te filium inquis; Tu si talis eris, sine causa fideris, inquam. Omnipotens mites quaerit sibi filios esse, Rectos, corde bonos, deuotos legi diuinae, Inmites autem iam scitis ubi demersit.

Si quidam doctores, dum exspectant munera uestra Aut timent personas, laxantes singula uobis, Et ego non docee, sed cogor dicere uerum. Cum caterua Mali pergis ad spectacula uana, Vbi (a) Satana fragoribus pompa <pa>ratur. Licere persuades tibi, quodcumque placebit. 15, 6 I Petr. 2, 1 . 7 1 Petr. 3, 10 6. Malitiam Ld; Militia O; Malitias rOehl. eque 0 8 ego C 9 metri causa malim et filiwn omisso tej ef. 8. p.-796 iniquis O. 10 causa] cia A sine cansa fiderb O (= frustra conifsus. eris?; C. A. 76; Roensch. It. et Vulg. p. 306; Zeitschr. f. d. oesterr. Gymn. 1865 p. 9; Neue2 II p. 334); sine causa, nideris r Oehl.; sine cansa . uiderit Ld; sine causa finderfs Hanssen 11 Omapotens C quit .. ee C 12 bonos OLd; bono r OeW. diuine C 13 Inmites C a3 C sntis C XVI, 1 expectant 0 uS C 2 laxantes B1 (— Bi;.; cf. 5, 9) r1 Hanssen; laiante (lux ante BlA) CBlA; laxant r2v singula] malim uincula; cf. Lucret. 6, 356 doceo OLd (coll. 22,15); doleo rOehl.; taceo \'olim\' Ld 4 ////cateruã C (a ante c eras.); cateruam BA Mali Elv; malir spectacula rv; expectacula C t ■ Spact (cf. Schuch. Vokal. IIp. 341 sqq.); ex rectacula B; ex rectacula A 5 Vbi (a) Satana fragoribus pom(pa) paratur Hanssen (cf.18, 4; 19,16; C. A. 206; de uocabulo fragoribus cf. I 17, 6); Vbi Satanas fragoribus conparatus (comparatus BA∑2; comparatur Ld) OLd; Vbi Satanas fragoribus circo operatur r Oehl. ; Ld \'olim maluit: compar paratur 6 persuadis 0 quodcumque rv; quociiq C; quocunque BA Altissimi prolis cum filiis Zabuli mixta Respioere nunc uis, cui renuntiasti, priora P In ipsis uersaris iterum: qui proderit Vnus ? Aut si pro languore datum quod stulte profanas I..................... Nolite diligere mundum neque ambitum eius: Tanta Dei uox est, et tibi pro le(ui) uidetur. Obseruas mandatum hominis, et Dei deuitas; Tu fidis muneri, quo dootores ora procludunt, Vt taceant neque dicant tibi iussa diuina. Me uera dicente[m] sicut teneris, prospice Summum: Filius cuius eras, illi te adsigna olientem. Yiuere si quaeris gentiliter homo fidelis,. Gaudia te mundi remonent a gratia Christi; Indisciplinate quod libe(t) licere praesumis, Et choros historicos et cantica musica quaeris, 16, 12 I Ioh. 2, 15 17 I Cor. 3, 1 7 prolia (plis C) CLd (cf. I 36, 7); prolis BA; proles rOehi. 8 nunc scripsi (nunc et priora inter seopponuntur); S (= non) C; non qued (= ques) BA; num rv • uia 4 cui C (cf Gypr. p. 122,7 H.); cui quod (= ques) B; quos cui d;queisrvrennntiaatiCLd;rennnciaetiBdrDehl.priora cui A; queis rv renuntiasti CLd; renunciasti B Ar Oehl. priora BA) cf. u. 19 ! qui 0 (de BALd nihil notauit; cf. 1 24, 18; Liu. XXVI 3, 3); qaid rv Vnus Or (cf. C. A. 114; 771; 803); Vnctus Dau. (coil. 31,15) v 10 profanas C; profanus BArv 11 in mss. et edd. I littera praemissa ceterum spatium uacuum relictum 12 dilegere C 13 pro leui nidetur Ld egregie (cr. 35, 1); ple uidetur C; prole (in A 1 paene b) uidetur BA; proba nidetur rOehl. 15 fidis muneri, quo doctores rv; fidis (fides BA) muneris quod doctoria O; fidis muneribus, quod doctores Hanssen 17 dicente Dau. Oehl.; dicentem Or Ld sicut (siS 0) teneris OrOehl. (I Cor. 3, 1 ?); si uteris Ld 18 ille C 19 Vinire V; Viuere BA; cf. u. 8 queris C hoc B 21 libet scripsi (b. Gbl. 17 p. 450); lene Orv 22 choros caros histriones historicos C ∑1 Hanssen ; choras historicos BA; caros histriones r; choros, histriones Oehl:j choros histronicos Ld; cf. quae adnotauimus in C. A. 877 qris C Nec tali subolem insanire licentia curas. Dum uita frunisci putas, inprouidus erras. Altissimus iubet, et iusta praecepta deuitas.

Cum Dominus dicat, in gemitum edere panem, Hic ut quid nunc agis, qui cupis uiuere laetus? Rescindere quaeris sententiam Summi demissam; In protoplasto uide frenum procedere legis. Si Deus omnipotens cum sudore uiuere iussit, Tu qui iocundaris, ergo iam exter es illi. Indignatum ait Dominum scriptura Iudaeis: Ab esca refecti surrexerunt ludere fili. 17, I Gen. 3, 17 8 Exod. 32, 6; I Cor. 10, 7 23 Nec tali subolem insanire licentia curas scripsi (subolem = filios uel filium cf. C. A. 725), - Nec tali subolem & (C; A B) uani recurentia (uamre curentia B) curas CB; Nec tali subolem uanni curentia curas A; Nec tali anbolem garrire amentia curas r Oehl.; Nec talis abolere uani reuerentiam curas Ld; Nec talem Zabuli uanitatem iacere curas Huemer; Nec talja abuti uani reuerentia curas Hanssen 24 Dum] lubet Eum r inprouidus C 25 iubet rv; uiua C; uiuet BA iusta iusta Crv; iuxta BA XVII (XVI C), inscr. tale C 1 in] 1 C gemitum OLd; gemitu rOehL (cf. Cypr. p. 405, 4; 10 sq. H. in tristitia et gemitu edes); gemitum BA 2 Hic rv: His C; is B; is ut c A ut quid] et nunc quid B; ec quid Oehl. 3 Resindere C dei missam summi demissã CLd; sumi demissa BA; summi Dei missam r Oehl. um 4 protoplasto: Ld; ptoplausto C (cf. 1 35, 1); protoplasto BA; protoplastum: rOeJd. uide C; uis BArv; uides (poenam) Ld sagaciter coniecerat, neque tamen in textum recepit fraenum BA procedere prodere CLd (coll. 19, 7); procedere BA; prodere r Oehl. 5 Omps C eria 6 ergo C; ergo BA ; eris rv exter es scripsi (Neue\' II p. 3 sq.); exteris C; exteris BA; exterus rv 7 iudeis C 8 sarexer C XY. 6 Nunc ergo cur illos persequimur sponte profectos? Vnde perierunt illi, nos cauere debemus. Maxima pars uestra luxuriis dedita paret. Transgrederis legem, cum te facis musicis inter. Apostolus clamat, <clamat>immo Deus per illum: . Licentia uestra uos, inquit in ipsa, deperdit. Esto ergo talis, qualem uult esse te Christus: Mitis et in illo hilaris, nam saeculo tristis. Excurre, labora, suda, cum tristitia pugna; Spes cum labore uenit, et uictoriae palma donatus, Si refrigerare cupis animam, ad martyres i! Expecta requiem futurorum transitu mortis. 20 17, 14 Rom. 1, 24(?); I Cor. 8, 9(?) 9 cur illos rv; cur rillios C; cur illos currilios BA persequimus (pseq. C) Orx; prosequimnr r2 Ochl. ; sequimur Ld (errore typogr.?) profcctos C; prosectos BArv II uestra CLd; ura BA; uestrum r OeM. luxoriis C dedit apparet C 12 facis masicis inter C (cf. 16, 22; S. 107 p. 767; Cypr. p. 533, 15 H. inter martyribus cod. T; ibid. praefat. p. XLVIIJ); facis musicis in te BA; facis musicis; in te Ld; fucis iniicis, in te r Oehl, 13 clamat, (clamat) immo Ld in praefat. Hanssen 14 ura C inquit in ipsa (sc. lege) scripsi; inquit, in ipsa rv deperdit scripsi; depdunt Orv; fortasse licentiae uestrae . deperdnnt; cf. I 26, 3 15 quale C te Christus rv; re (fe?) xpm C; re te christus Christum B; te te Christum Christus A (cf. 7, 10) 16 hylaris C sacnlo B; seculo C 17 labora, suda, cum rv; laboras ludacu C; laboras suda luda cum BA 18 uictorie palpa C donat* (= us) C; donatur BArv; uulgo post donatur punctum ponebatur 19 anima C (8. p. 767 sq.); om BArv ad martyres i Ld (de clausula -́ u — ucf. I 8, 3); ad martyres ibis Hanssen; ad martyris i C; ad martyrisi BA; admartyriza r Oehl. ;Refrigerare (omisso Si) capis, admartyrizare Pitra Spicil. I p. 543 20 Expectare quiem C futurorum am in transitu C ∑1 E2 Ld; futurorum transitu B A; futuram in transitu rOehl.

Matrona uis esse Christiana ut saeculi discens: Auro te circumdas aut serica ueste, pudica, Terrorem legis ex auribus uento remittis, Res uanas adfectas cuncta de Zabuli pompa, Ornas et ad speclum cincinnos fronte reflexos, Nec non et inducis malis medicamina falsa, In oculis puris stibium peruerso decore, Seu crines tingis, ut sint toto tempore nigri. Est Deus inspector, penetrat qui singula corda. Ceterum pudicis ista necessaria non sunt. Casto ac pudico sensu pertundite pectus; Lex Dei testatur tales abscedere lege. Ex corde qui credit femina marito probata 18, 9 Hierem. 17, 10; Psal. 7, 10; Act. 1, 24 XVIII (XVII Cj, 1 Matrona A (non notauit Ld) Schurzfl. suppL Pitra Spicil. I p. 543; Matronis C\'; Matronas Brv esse Christiana] eSxpiana C seculi 0 discens scripsi (= discipula; cf. I 37, 6); df ces C; 6T ccs B; D\'gces A; domnas rOehl.Pitra l. c.; domna Schurzfl.; dnces Ld; dines Hanssen 2 circundas A au\' C sirica O, quae forma fortasse recipienda fuit; cf. Georg. HW s. uoce Sar 3 aur Φbus C1 , 4 hunc uersum sic, ut editur, And. habuit (b. Gbl. 16 p. 341; 345) popa C 5 Ornas (Dauies) et ad speclum cincinnos scripsi (S. p. 768; de forma speclum cf. Schuch. Vokal. II p. 404) ; Ornans cincinnos .& ad speluncinnos C; Ornaris (ornaris + B) ad speculum hiciuuos BA; Ornaris ad speculum cincinnos rv; Ornaris et ad spelu (speclum emend. Gilb. Gaulmin) cincinnos And. (b. Gbl, 16 p. 341); idem cod. uersum 6. exhibebat ut editur 6 Nec ñ et C; cf. 19, 13; 24, 14; Kuehner stibium § 149 not. 7 7 stibium rv; stiuium C; stiuium BA 8 temp C; cf. I 26, 4; II 2, 5 9 cordi B; corde A 10 ñ C H Casto ac pudico Hanssen; Casto atque pudico rv; Claros atq. pndicos C; castos claros claros (B; castos A) atque pudicos B A perfundite Guil. Hartel 12 lege Oehl. Ld; legis C, quod mutatum est in leges; leges BAr 13 qui] malim quae femina (famina B; foemina A) marito probata Or1Ld; feminae marito probatae r2 Oehl. 6* Sufficiat esse non cultibus sed bona mente. Induite uestes quas oportet, frigus ut ostent Aut nimium solis, tantum ut pudico lico proberis; Et in plebe Dei facultatis dona demonstres. Dat tibi momentum (Tabitha) clarissima quondam Exanimata iace(ns) precibus uiduarum erecta. In dando promeruit, non comtibus, inde leuari. Vos matronae bonae uanitatis fugite decorem: In<<cestas in) feminas congruit cultura lupana. Vincite malignum, pudicae feminae Christi. In dando diuitias uestras ostendite totas. 18, 18 Act. 9, 36 sqq. 15 lndaite CAnd. (qui totum uersum eodem modo quo C exhibebat; ef. b. Gbl. 16 p. 348 sq.; de numerorum inconstantia cf. 32, 13; 35, 10; I 24, 4 sqq.); induera induite BA; Induere rv oportet frigas ut ostent (obstent Ld) OAnd.Ld (= arceant, detendant cf. Hor. serm. 13, 14; Schuch. Vokal. II p. 131); oportet frigas ut possent Ld in praefat.; optat frigus et aestus rOehl 16 pndico pbeiis C (sc. marito; cf. u. 13); ca pudico proberis B; pudico praeberis A 17 demonstres Ld (cf. 1 32, 7; 34, 15); demonstris C B; demonstras A; demonstra rOehl. 18 Dat C; Das BArv momentum scripsi (= incitamentum; cf. Liu. XXI 4, 2 ut pater in se minimum momentum ad fanorem conciliandum esset); mompriu Crv; moinerium BA Tabitha scripsi (cf. Cypr. de opere et eleem. c. 6, quem locum hic secutum esse Commodianum apparet); om. Orx clarissima quondam rp; clarissimo quodam O 19 Exanimata Crv; Examinata B(?)A iacens rvj iace C; iscens iace BA pcibus C uidnar C; uidaar rum BA post erecta uulgo non interpungebatur 20 pmeruit CB non comtibus rv; fi comitibs C; cultibus non comitibus BA2 21 matrone bone C \'uanitátis fngite decorem, nisi forte scribendum est: fugité uanitatis dec6rem\' Hanssen T 22 congruit rv; congruet 0 Inpana CALd; lupanu B; Inpans ∑1, lupanas r; lopanaris Oehl.; post lupana interrogationis signum posuit Ld, quod retinuit Hanssen post feminas inserto uocabulo castas; ego punctum post lupana restitui et In(cestas in)feminas scripsi; cf. Cypr. p. 195, 25 H. Ornamentorum ac uestium insignia .. non nisi prostitutis et inpudicis feminis congruunt 23 femine C; faeminae B; foeminae A

Audi tu uocem, quae uis Christiana manere, Beatus Paulus qualiter rogare praecepit. Caeliloquax autem Esaias doctor et auctor Detestatur enim caritatem mundi sequentes: Exaltatae, inquit, ceciderunt filiae Sion. Fas in Deo non est Christianam coli fidelem. Gentili more quaeris procedere Dei sancta? Has Dei praecones damnant in lege clamantes Iniustas esse feminas, quae se taliter ornant. 19, 1 sq. I Tim. 2, 8 sq. 5 Esai. 3, 16 (Cypr. de habitu uirg. 13) XVIIII (XVIII C), l Audi tu scripsi (cf. 5, 11 deuita tu; apocr. Esdr. IV 11, 16; 38 Andi tu, quae; prius conieceram: Andi Dei; cf. S. 107 p. 780); Audiui C; Audisti Hanssen; Audi BArv uocSprimo omissam C1 s. l. scrips. quae Arv; q C; qui B nir C christi ne ana C mare Cl 2 rogare C (S. l. c.; locis ibi allegatis addo Leuit. 5, 6 orabitque pro ea sacordos; 5, 10 rogabitque pro eo sacerdos); te ornari rogare BA; te ornari rv praecepit. r; praecepit, v 3 Caeliloquax (Cel. C) CLd; caeliloquax BA; Coeliloquns (Cael.) rOehl. autem (BF) A; au C; item rv interpunctionem, quae in edd. post auctor ponebatur, deleui, cum enim, quod sequitur, non causalem, sed affirmatiuam uim habeat; cf. 8, 8; I 26, 28 sq.; C. A. 820 4 Detestat C enim caritate C (cf. Cypr. p. 192, 22 H. — 1. Ioh. 2, 15 —); enim prauitatem enim caritate BA; enim prauitatem rv; item prauitatem Hanssen es sequentes rv; sequentur C; sequentur BA 5 Exaltate CA inquid C ceciderunt Ld (coll. Cypr. p. 197, 5: exaltatae ceciderunt corruptae turpitudinem foeditatemque meruerunt; cf. Zeitschr. iacebunt f. wissensch. Theol. XXIIp. 386); cecider C; ceciderunt BA; iacebunt r Oehl. filie C 6 ñ 8 C 7 mori C; sed m. 1. i mutauit in e pcedere C Dei Orv; fort. Domini 9 feminas (faem. B; foem. A) q. 0 saaliter C; se totaliter A (Ld falso: B) Kapillos inficitis, oculos nigrore linitis, Lunatis comulas gradulatim fronte depinctas, Malam medicatis quodam superducto rubore, Nec non et inaures grauissimo pondere pendent, Obruitis collum margaritis, gemmis et auro, Palmas Deo dignas praesagio malo ligatis. Quid memorem uestes aut totam Zabuli pompam? Respuitis legem, mauultis mundo placere, Saltatis in domibus, pro psalmis cantatis amores. Tu licet sis casta, non te purgat sinistra sequendo: Vos ideo tales Christus cum gentibus aequat. 10 Kapillos CLd; Capillos And.? (cf. b. Gbl. 16 p. 342; 349) BA rOeM. infigitis C nigro relinitis And.(?); linigrore linitis C (librariue uetus cum linigrore scriberet, ad insequentis uocabuli primas litteras uidetur aberrasse); lungro relinitis B; IIxiu ο̅ linigro relinitis A (S. p. 727); fnligine relinitis r Oehl. ; de nigrore linitis Ld (coll. Cypr. p. 197 sq. H. oculos circumducto nigrore fncare; p. 384, 19: oculi snperfnso nigrore) li Lnnatis Ld (coil. Cypr. p. 196, 23); Lonatis C; z Lonatis (sic !) B; zonatis A; Lenatis r Oehl. ; Lauatis And. ? (b. Gbl. 16 p. 342); Louatis uel Lobatis Pitra Spicil. IV p. 229 gradnlatim scripsi (cf. Suet. Ner. 51; Quintil. I 6, 44; XII 10, 47); gratulatim O And. (?); grannlatim rv; hanc lectionem Big. tuetur compluribus locis allatis, quibus grani capillorum commemorantur depinctas C; dapictas BALd; refleias And.(?); depicta rOehl. 12 Malam Ld; Mala OAnd.(?); Malas r Oehl. quadam C robore C 13 Nec S C 14 collum margaritis scripsi (cf. Cypr. p. 259, 16 H. auro te licet et margaritis gemmisque condecores); colũnãturalis C; colum monilibus naturalis BA; collum monilibus rv (cf. Cypr. p. 197, 7 auro et margaritis et monilibus) gemmis Arv ; gemis C; genus B II praesagio malo sc. futurorum; cf. Cypr. p. 199, 9 uestes r Oehl. ; uester C; neste BA; uestem Ld 16 totam Zabuli pompam rv; tota zabuli pompa OAnd. (b. Gbl. p. 345) 17 maaultis scripsi; Suultis C; cum uultis BArv 19 purgat 0 (Ld falso: \'purgas A edd.\'; subiectum est hoc, sc. quod casta es; quamquam in gerundio aliud subiectum, tu, latet; nam sinistra sequendo idem ualet quod \'ubi tu sinistra sequeris\'; de qua re cf. C. A. 178 Quo nulla uenia liberat (homines flagitiosos) se dicendo seductos (= ubi dicunt seductos se esse); 186 Vt faceret -populum ad se transeundo dilectum); purgas rv sinista C sequendo rv; sequenda O Xanta Dei mulier diuitias corde demonstrat. Ymnificato choro placitoque Christo seruite; Zelantes fauore Christo offerte odorem.

Iustus ego non sum, fratres, de cloaca leuatus, Nec me supertollo, sed doleo uestri, qui cerno Ex tanto populo nullum in agone coronari. Certe si non ipse pugnat, uel suggerat illis. Cladem obiurgate, ouantes officite luxu ! Laborat frater aduersante mundo sub armis, Et fretus opibus nec pugnas nec pugnanti resistis? Stulte, non intendis unum bellare pro multis? 19, 21 I Petro 3, 3 sqq. 20, 1 Psal. 112, 7 (Tertull. Marc. 4, 28 extr.) 21 Xancta di mulier diuitias corde demonstat (sic!) C (S. p. 745); om. BAr Oehl.; neque est in ceteris codd. et edd. uacuum relictum spatium ut 1, 4; 23, 10; Ld autem Lucianum Muellerum secutus (cf. Jahrb. f. cl. Philol. 97 p. 435) lacunam solito modo indicauerat 22 placitoq CB; placito qui A seruire C; placere BA; placete rv 23 Zelantes Crv, z Lelantes B; Telantes A fauore BA; fauore\' C; feruore rOehl. odorg C; odorem BArv; adorem Luc. Mueller; sed cf. Cypr. 291, 29 sq. H. (ep. ad Phil. 4, 18) recipiens ab Epaphrodito ea quae a uobis missa sunt, odores (odorem Gv, odore W) suauitatis, sacrificium acceptum et placitum Deo (Genes. 8, 21) XX (XVIIII C), inscr. eccle sia C 1 iustu B frs C lauatus A (om. Ld) 2 ur̃ι 0 3 populu C in agone coronari] cf. Cypr. p. 492, 18 sq.; 493, 2 sqq. H. 4 uel] x C 5 obiurgate OLd; obiurgatis rOehl. ouantes ArLd (= si uiceritis ; opponitur hoc uocabulo cladem); ouanter CB (Ld falso: ouantes AB) Σ2 ; o uenter rOehl. officite luxu scripsi (= luxuriae obstaie); efficite luxu 0 (in A primo officite t uidetur scriptum fuisse; sed o in e mutatum) Σ2 : effercite luxu r Oehl.; efficite Iucta ! Ld 6 Laborat rv; Labora 0 ff C 7 frans Cr1; t factus B; factus A; fartus r2v opibus rv; opidbus C; opidus BA reBistis OLd; te sistis rOehl. 8 Sftulte C In talem pendit ecclesia tota, si uincat. Abstinere uides fratrem et pugnare cum hoste. Optas tu in castris pacem, foras ille repugnat. Misericors esto, ut sis ante omnia saluus. Nec intuis Dominum praeconio tanto clamantem, Inimicis etiam qui iubet alimenta praebere? Prandia ob ea prospice diurna, quae semper Omnibus omnino diebus cum pauperis sumpsit. Pascere tu quaeris, stulte, qui te denuo pascat. t Vis ille mihi paret, qui conponi proponit. Laute cibatum distenso uentre declamas, 20, 14 Prouerb. 25, 21; Rom. 12, 20 9 pendit OLd (cf. I 35, 9); pendet rOehl. ecclesia CB 10 Abstinere OLd; Abstineri rOehi. frem 0 oste C 11 Optas rOehl.; Obtas C; Obstas BA Ld pac S B; pac e A (Ld falso in- uertit ordinem) 12 sis ante omnia salnus rOehl.; sciant ea omnia salnns (saluud. B; salua A; cf. S. 107 p. 722) O; iiant ea omnia salua Ld; fort. nt sic tuam animam salnes; cf. Prou. 11, 17 benefacit animae suae uir misericors 13 Nec intuis Dominum CLd (cf. I 31, 1); haecnec metuis intuis dum BA; Nec metuis Dominum r Oehl. (cf. 32, 9) praeconio rv (cf. 15, 1); praeconia 0 clamantem rOehl. (cf. 17, 13i 30, 11; C. Â. 352); clamante 0 14 iubet Crv; lubet BAalim̃ta C 15 ob ea scripsi (cf. 1 1, 9; S. p. 739); ab ea Crl; ab eo BA ∑ r2 vdiurna Ld (cf. Macrob. Sat. 2, 4 cena satis parca et quasi quotidiana); iurna C; lurna BÅ; Iobbe lurna ∑1; Iobba Lurna ∑2; Iobe r1; Tobia r7; Tobo r1 in comment. ex supplem. Big.; lurco Oehl. quae r\'; q C; quae qq BA (om. Ld); qui ∑1(?)r2v 16 pauperis OLd; paupere rOehlpauperibus Hanssen sumpsit Brv; sQsit C; sumsit A 17 q C pascat sumsit A 18 conponi C; componi BArv; sibi componi Hanssen; praeponit Oehl. in comment. haec addens: \'Verba sunt diuitis moniti respondentis: Tu dicis me quaerere pascere solum, qui me denuo pascat; sane, putasne tu me hoc expectare posse de his paupercvlis, qui sepulturam omnibus conuiuiis praeponunt V; quae copo mihi Guil. Hartel 19 Laute Crv; ante B (1 paene C est); Caute A (om. Ld) distenso C; dissento B; dissexto A; distento rv declamas O; declamas. Ld; declamat r Oehl. Oppressus inopia <cu)m frater s(it) iuxta tabescens. Die Dominica quid? Alius si non ante uocauit, Ex suo [te] deturba pauperem, quem ad prandium ducas. In tali spes est uestra de uestro refecto.

Martyrium, fili, quoniam desideras, audi. Abel qualis erat, esto, aut qualis [Isaac] ipse magister. Rectamque delegit Stephanus sibi uiam in iter. Tu quidem quod optas, res est felicibus apta. 20, 22 Esai. 58, 7; Luc. 14, 13 23 Matth. 25, 35 sqq. 20 Oppressus inopia (cu)m frater s(it) iuxta tabescens scripsi (cf. 22, 8; 24, 11); Oppressus inopia (inopiam B A) fis iusta (iuxta BA; cf. 16, 25; 26, 5) tabescens O; Oppressua inopia. frater iuxta tabescens. r Oehl.; Oppressus inopiam fratris iuxta tabesces! Ld (idetn in lemmate praefationis \'tabescet!\'); Oppresaus inopia (du}m frater iuxta tabescens. Hanssen 21 Die dominica quid? scripsi (cf. 31, 1); De die dominica quid (qued C; quod BA) Orv (nulla in fine interpunctione posita) alius scripsi; dicis O; dicis? rv siS C; si u BA; si se non OeM. uocauit O; Jocauit r Oehl. 22 Ex suo te deturba C; Ex Excute suo se de turba BA; Excute de turba ∑2 Hanssen (cf. C. A. 878); Excita de turba r OeM. 23 In tali spes est uestra de uestro refecto scripsi (S. p. 781 sq.); In tabulis spes est uestra (ura BA) de ufo (C; Christo uro BA) refecto O; In tabulis spes est uestra de Christo refecto rv XXI (XX C), inscr. martyrium CrOehl.; marturium BALd; ef. u. 1; 5; 14; 15; Schuch. Vokal. II, 262 sq. Òolenti (= uolenti) B; Dolenti A; cf. S. 107 p. 725 I Martyrium CrOeM.; Marturium BALd qm̃ C 2 qualis ipse magister. scripsi (S. p. 783); qualis Isaac ipse magis (C; magis B; magis A) O; qualis Isaac ipse, aut (Isaac, ipse aut Oehl.) r Oehl. ; aut qualis Isaac ipse. (;) Ld 3 Rectaq C (S. p. 784); rectum qui BA; Rectam qui r OeM.; Rectumque Ld delegit Dau. v; diligit 0 (in C tamen medium i m. 1. mutauit in e) r \' uiam Dau. Oehl. (cf. Herm. Past. mand. VI1, 2 rectam uiam ingredere .. nia .. mala . nocibilis illis, qui per eam iter faciunt); uitam OrLd 4 felicibus apta(.) OrOehl. (cf. C. A. 882); felicibus; opta (I Vincers) Ld Vince[re] prius malum benefactis recte uiuendo. Rex illa tuus cum uiderit, esto securus. Ipsius est tempus et nos in utrumque gerentes; Vt si bellum adest, in pace martyres ibunt? Multi quidem errant dicentes: Sanguine nostro Vincimus Iniquum; quem manentem uincere nolunt. Obsidiando perit et ideo sentit Iniquus, Legitimus autem non sentit poenas ad actus; Eiula t euoque zelando pectus pugnis pertunde. Nunc si benefactis uinc(es), eris martyr in illo; Tu ergo qui quaeris martyrium tollere uerbo, In pace te uesti bonis et esto securus. 21, 5 Rom. 12, 21 5 Vince prius Malum rOehl. (cf. S. p. 784); Vincere (Ldfalsoz Vince A edd.) prius malum (Malum Ld) O Ld Hanssen (priua A primo scripserat; sed eadem manus B pro a restituit; cf. S. p. 722) benefactis C 8 illa scripsi; illo C; ille BArv; ille te Hanssen 7 et nos Crv; fei noa. B; per uos A; cf. S. p. 725 8 adS (= adest) C; abest BArv martyrea A post ibunt interrogationis signum pro puncto posui 9 quidam A erant A no CB; nro A 10 Vincimus CLd; Vincimimus (sic!) B; Vincimimua A; Vicimus rOehl. quem manentem scripsi (prius conieceram quem manentes uel qui manentes; S. p. 784); q manente (menente A) O; quo manente rv, quod Oehl. ita explicat: \'manente hoste non perstant in fidel 11 perit] cf. 22, 13 sq. ideo Or; adeo v iniquus rl 12 penas C; paenas B ad actus scripst (S. p. 784); adactus 0 (in B u paene a est); ad actas r1; adactas r\'v 13 Eiula euoque (euoq C; euoq, A) zelando O; Eiula, tuq. zelando r1; Eiulatuque zelando (celando OeM.) r\' Oehl.; Eiula euaque zelando Ld; Eiula euaque, pectus pugnis pertunde zelando Banssen 14 uinces, eris scripsi (cf. u. 6) ; uinceris OLd (Ld falso: uiceris A edd.) ; uiceris rOehl. 15 Verbo v 16 pacete C

Belligerare cupis, stulte, quasi bella quiescunt! Ex protoplasto die pugnatur in fine nobis. Libido praecipitat: bellum est, tu pugna cum illo. Luxuria suadet: abutere, bellum uicisti. Vino copioso parce, ne per illum aberres; Maledicti retine[te] linguam, unde Deum adoras; Conpesce[re] furiam, pacificum redde te cunctis; Oppressos miseriis deprimere caue minores; Terrorem adcommoda tantum et noli nocere; Tramite uos recto ducite sinceri per saeclum; 22, 8 lac. 3, 9 7 Rom. 12, 18 XXII (XXI C), inscr. cottidianum Crv; cotidianum BA 1 cupis CAnd. (S. 107 p. 784 sq.); quaeris Brv , quaerit A quiescunt BALd; qescunt C (de quasi cum indicat. cf. August. de ciu. Dei uol.. I p. 133, 31 sqq.; 151, 21 sq.; IIp. 35, 8 sq.; 109, 10 sqq. D7; C. I. L. VIII, 2728); quiescant rOehl. 2 Expertoplausto C; cf. I 35, 1 dic A (S. p. 723) pugnat C in fine OrLd (de clausula - Q - ^ cf. I 8, 3); infinite Oehl. in textu; sine fine idem in comment.; in fine de Manssen nb C; ut BA; uobis rv 3 tu pugna scripsi (cf. 19, 1); clfpugna C; cum pugna BA; pugna rOehl.; compugna Ld illo Or Oehl. (quod ferendum uidetur, cum bellum interdum idem significet quod exercitus hostilis; cf. u. 4; 10, 1); illa Ld 4 Luxoria C 5 Viuo BA (om. Ld) copioso rv; cupioso C; cupioso BA illum BArLd; illu C; illud Dau. Oehl. 6 Maledicto Hanssen r OeM. retine rOehl. ; retinete OLd (retine te in lemmate praefationis) linguam (lingua C) unde Doranum (dfimC; Dominum r Oehl. ; dum BA) adoras OrOeM.; lingua; munde Deum adora Ld 7 Compesce rOehl. furorom Hanssen; Conpescere C; Compescere BA∑1 furiam C21 Ld; furiam BA; furorem r; (Compesce) refuriam WRig. ms.; nefarium (sc. te) uel nefariam (sc. linguam) Oehl. reddete C 8 Oppressos rOehl. (cf. 20, 20); Oppressns OLd depmere C 9 Terrorem C (cf. 28, 4); Tortorem BALd; Tutorem rOehl. adcomoda C; adcommoda B Av; ad commoda r; (Terrorem) admodera Hanssen 10 recto r Oehl.; rectum OLd, qui addit: \'(rectum) tenet locum aduerbii\' sinceri per saeclum scripsi (cf. epist. lac. 1, 27 immaculatum se cnstodire ab hoc saeculo; Phil. 1,10 ut sitis sinceri et sine offensa); sincero per seclo O∑2 sincero prae zelo rv In tuis diuitiis communem te redde pusillis; De labore tuo dona, nudum uesti: sic uinces. Insidias nullo facias qui Deo deseruis: Aspice principium, unde perit inuidus hostis. Non sum ego doctor, sed lex docet ipsa clamando. Verba geris tanta uana, qui sub uno momento Martyrium quaeris otiosus tollere Christo.