The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Bene admones, Donate carissime: nam et promisisse me memini,
et reddendi tempestiuum prorsus hoc tempus est, quo
indulgente uindemia solutus animus in quietem sollemnes ac
statas anni fatigantis indutias sortiatur. locus etiam cum die
conuenit, et mulcendis sensibus ac fouendis ad lenes auras blandientis
autumni hortorum facies amoena consentit: hic iocundum
sermonibus diem ducere et studentibus fabulis in diuina praecepta
conscientiam pectoris erudire. ac ne loqui nostrum arbiter
profanus impediat aut clamor intemperans familiae strepentis
obtundat, petamus hanc sedem : dant secessum uicina secreta,
ubi dum erratici palmitum lapsus nexibus pendulis per harundines
baiulas repunt, uiteam porticum frondea tecta fecerunt.
bene hic studia in aures damus, et dum in arbores et in uites
B, inscriptionem om.
WPM. ad Donatmn de gratia dei inscripsit Oxon. 3 ammones WB
mememini ex memeni P m. 2 4 quo] quom coniecit Latinius, quam
Bigaltius, in quo Pamelius 5 sollemnis M; saepissime litterae e et i
confunduntur in M 6 statas
Ceterum quale uel quantum est, quod in pectus tuum ueniat ex
nobis, exilis ingenii angusta mediocritas tenues admodum fruges
parit, nullis ad copiam fecundi caespitis culminibus ingrauescit,
adgrediar tamen facultate, qua ualeo: nam et materia dicendi
facit mecum. in iudiciis, [contione] pro rostris opulenta facundia
uolubili ambitione iactetur: cum de Domino et de Deo uox est,
uocis pura sinceritas non eloquentiae uiribus nititur ad fidei argumenta
sed rebus. denique accipe non diserta, sed fortia, nec
ad audientiae popularis inlecebram culto sermone fucata, sed ad
diuinam indulgentiam praedicandam rudi ueritate simplicia: accipe
quod sentitur, antequam discitur, nec per moras emporum
longa agnitione colligitur, sed conpendio gratiae maturantis
hauritur.
om. v, quaa oidemiiB r oblectantd P, * m. 2 proepectam P
n R
prospecto M ainoenamaB] amonea men м. n et B s. I. m. 2. animam
WBMlr, animae P, animanit M,, animum v semul M 2 auditum
PM: pascet M 3 uoluntariae B, uolumptariae M 4 oculos tnos
WBP lM}, oculus tuus Di, f c fixus es W, fizisses B, flxus est PMv;
emendaverat iam Bigaltius: oculos tuos flius es qua ore
Ego cum in tenebris atque in nocte caeca iacerem cumque
in salo iactantis saeculi nutabundus ac dubius uestigiis oberrantibus
fluctuarem uitae meae nescius, ueritatis ac lucis alienus,
difficile prorsus ac durum pro illis tunc moribus opinabar, quod
in salutem mihi diuina indulgentia pollicebatur, ut quis renasci
denuo posset utque in nonam uitam lauacro aquae salutaris animatus,
quod prius fuerat, exponeret et corporis licet manente
conpage hominem animo ac mente mutaret. qui possibilis, aiebam,
tanta conuersio, ut repente ac perniciter exuatur, quod uel genuinum
situ materiae naturalis obduruit uel usurpatum diu senio
uetustatis inoleuit? alta haec et profunda penitus radice sederunt.
quando parcimoniam discit, qui epularibus cenis et largis dapibus
adsueuit ? et qui pretiosa ueste conspicuus in auro atque in
purpura fulsit, ad plebeium se ac simplicem cultum quando deponit ?
fascibus ille oblectatus et honoribus esse priuatus et inglorius
non potest. hic stipatus clientium cuneis, frequentiore comitatu
officiosi agminis honestatus, poenam putat esse, cum solus
est. tenacibus semper inlecebris necesse est, ut solebat, uinolentia
inuitet, inflet superbia, iracundia inflammet, rapacitas inquietet,
crudelitas stimulet, ambitio delectet, libido praecipitet.
Haec egomet saepe mecum. nam et ipse quam plurimis uitae
prioris erroribus inplicatus tenebar, quibus exui me posse non
Pamelius; codicum scripturam exhibet Augustinus
Serm. 312, tom. V, p. 1256 ceca P 2 salo WMP\', solo PlJB
oberantibus M2, operantibus Mt 3 fluctuarer B uitae] uiae coni.
Oxon. 5 michi B super ut quis Mt m. 2 : aque 6 possit Mx aque
W, que M salutaris itineris M 7 corporea Rigaltius post licet sex
litterae erasae in
Ceterum si tu innocentiae, si iustitiae uiam teneas inlapsa firmitate
uestigii tui, si in Deum uiribus totis ac toto corde suspensus
hoc sis tantum quod esse coepisti, tantum tibi ad licentiam
datur, quantum gratiae spiritalis augetur. non enim, qui beneficiorum
terrestrium mos est, in capessendo de Deo munere munere
ulla uel modus est. profluens largiter spiritus nullis finibus
premitur nec coercentibus claustris intra certa metarum spatia
frenatur. manat iugiter, exuberat afluenter: nostrum tantum
sitiat pectus et pateat. quantum illuc fidei capacis adferimus, tantum
gratiae inundantis haurimus. inde iam facultas datur, castitate
sobria, mente integra, uoce pura in medellam dolentium
posse uenenorum uirus extitinguere, animorum desipientium labes
reddita sanitate purgare, infestis iubere pacem, uiolentis quietem,
ferocientibus lenitatem, inmundos et erraticos spiritus, qui se
expugnandis hominibus inmerserint, ad confessionem minis increpantibus
cogere, ut recedant duris uerberibus urguere, conflictantes,
eiulantes, gementes incremento poenae propagantis extendere,
flagris caedere, igne torrere. res illic geritur nec uidetur:
occulta plaga et poena manifesta. ita quod esse iam
scripsit Balwsius necr 2 et om. W
de nono W 3 uiam] semitam B sed s. l. m. 2: uel uiam si inlapsa B
si illapsa firmitate nostigii tui incedas v post Pamelium 4 nestigiis tuis
ex nestigii tni M m. 2 5 sis] scis B licentia B 6 qui] qualis M
benefitiorum PM 7 moris Ml de deo munere scripsi (cfr. p. 15,10:
de deo munUl), dei munere M sed dei a. l. m. 2, munere WVPB, munere
caelesti rr, munere diuino cod. S. Victoria ante mensura eras. muneris
in P 9 cohercentibus P certa metarum ex certarum M m. » metarum]
Atorum B spacia B 10 refrenatur Mr, refrenantur P affiuen-
ter JfB 11 illic W 12 aurimus WI castitatem sobriam P
13 nirtute sincera, uoce puraPo, uoce pura, uirtute sincerav; uirt. s.
ora. WVMB medellam W1 P1 , medelam FBTPP1, medel,a M (medulla
adolescentium r, medela dolescentium maXuit Bigaltius) 14 uiros P1
extingui P, sed ex in ras. ettm.3 15 purgari P 16 ferocibus exferocien-
tibus P 18 urgueri P 19 heiulantes WPB, aeiulantes M et gementes
MB paene W, poene P propagantes P 20 fraglis P
cedere W flagris caedore om. M res illic] ••• illic P geritur ex
regitur Mm. 2 21 et] sed P
Atque ut inlustrius ueritate patefacta diuini muneris indicia
clarescant, lucem tibi ad cognitionem dabo, malorum caligine
abstersa operti saeculi tenebras reuelabo. paulisper te crede subduci
in montis ardui uerticem celsiorem, speculare indererum
infra te iacentium facies et oculis in diuersa porrectis ipse a terrenis
contactibus liber fluctuantis mundi turbines intuere: iam
saeculi et ipse misereberis tuique admonitus et plus in Deum gratus
maiore laetitia quod euaseris gratuleris. cerne tu itinera latronibus
clausa, maria obsessa praedonibus, cruento horrore castrorum
bella ubique diuisa. madet orbis mutuo sanguine: et homicidium
cum admittunt singuli, crimen est: uirtus uocatur,
cum publice geritur. inpunitatem sceleribus adquirit non innocentiae
ratio, sed saeuitiae magnitudo.
Iam si ad urbes ipsas ocujos tuos atque ora conuertas, celebritatem
offendes omni solitudine tristiorem. paratur gladiatorius
ludus, ut libidinem crudelium luminum sanguis oblectet. inpletur
in sucum cibis fortioribus corpus, et aruinae toris
3 animae Ml est om. Bv 5 qui BM pia-
tus W et] ac M 6 fiet B 7 grassanti** P*, crasantis B
imperiosum pI, imperio suo B 9 adque PM inlustri. P\' 10 malorum
blandientium scripsit Erasmus 11 opertis Bl, opertas B*
saculi P crede te M 12 excelsiorem B 13 ipse M 8. I. m. 2
14 contractibus W1 fluctuandis Wl turbinSP Cm. 2) 15 tui quae P
16 maiori P gratnleris BMt, gratularifl WP, gratnlares Ml, gratulaberis
r 19 ante nirtns erasae 4 litt. in P 20 adquirunt M\' 21 sae*
nitiae] uitiae B 22 adque PM 23 offendis MI, offendas r sollitudine
M1, sollicitndine BM\' tristi..orem P gladiatoris B, gladiatoribus
M 25 insncum WV arbinae W\' tboris M, sed th super ras.
2. litt. (aruina assidui nidoris
Conuerte hinc uultus ad diuersi spectaculi non minus paenitenda
contagia: in theatris quoque conspicies, quod tibi et dolori
sit et pudori. cothurnus est tragicus, prisca carmine facinora
recensere: de parricidiis et incestis horror antiquus expressa ad
imaginem ueritatis actione replicatur, ne saeculis transeuntibus
exolescat quod aliquando commissum est. admonetur aetas omnis
auditu fieri posse quod factum est. numquam aeui senio delicta
moriuntur, numquam temporibus crimen obruitur,
et aruinae sint corporis gladiatorum, non cibi Qronouius Diatrib.
in Statii Silu. p. 257. ed. Hand)
1 sangui natos W poena P 2 noluntatem W 3 perita P\'
scelos Pl 4 sed et v inumanius P aceruiua WPl 5 peremere
WlPperhimereilf peremit WlPl r, perimet Mx 6 oro te om. P
hic ubi WB 7 condemnauit ad bestias r 8 funus ex f.ns P m. 2
9 et om. v crimine sed farore M1 10 frater ex fratrem M m. 2 canes
est r 11 praecium P ampliflcat P, amplefecit Ml 12 meroribus
WPM et M 8. i. m. 2 redemit Pr 13 in M. 8. I m. 2 tanquam
diuenris r diris et funestis v 14 oculi v 15 uultus tuos PMB ad]
a* M diuersis spectaculis M, diuersa spectacula P1 16 quod swp. rtU.
P m. 3 17 coturnnfi WB est M 8. l. m. 2 carmine facinora WB\',
facinora carmine v, carminum facinora PMB*; cfr. Oronou. observ.
p. 569; carmine
O si et possis in illa sublimi specula constitutus oculos tuos
inserere secretis, recludere cubiculorum obductas fores et ad
conscientiam luminum penetralia occulta reserare: aspicias ab
inpudicis geri quod nec possit aspicere frons pudica, uideas
quod crimen sit et uidere, uideas quod uitiorum furore
W 2 destiterunt] desierunt coni Felix Oefelius
teste Krabinger tunc
Sed tibi post insidiosas uias, post dispersas orbe toto multiplices
pugnas, post spectacula uel cruenta uel turpia, post libidinum
probra uel lupanaribus prostituta uel domesticis parietibus
obsaepta, quorum quo secretior culpa, maior audacia est, forum
fortasse uideatur immune, quod ab iniuriis lacessentibus liberum
nullis malorum contactibus polluatur. illuc aciem tuam
flecte: plura illic quae detesteris inuenies, magis oculos tuos
inde deuertes. incisae sint licet leges duodecim tabulis et publico
aere praefixo iura. proscripta sint: inter leges ipsas delinquitur,
inter iura peccatur, innocentia nec illic, ubi defenditur,
reseruatur. saeuit inuicem discordantium rabies et inter togas
pace rupta forum litibus mugit insanum. hasta illic et gladius et
carnifex praesto est, ungula effodiens, eculeus extendens, ignis
exurens, ad hominis corpus unum supplicia plura quam membra.
quis inter haec uero subueniat? patronus? sed praeuaricatur
et decipit. iudex? sed sententiam uendit. qui sedet crimina
Pamelius placero possunt P 4 quasi conscientiam suam
OOQ posse eflFugere scripsit Pavielius 6 foris ex foras Sm. 2 7 **libenter
P admiserit W 8 cum uitiis] pro conuitiis coni.Erasmus congruens
ex congTuia P m. 2 inimicis W sed in marg. m. rec inpudicis 9 huiusmodi
ore illo. Quidquid r quicquid WP 10 uoce* P 11 dispersas]
diuersaa scripsit BaHuzim 13 probra ex proa S m. 2 15 inmune W
16 illnc] illic Wl 17 illic] illuc W detestiris P 18 deuertes WB\',
deuerte 8\', diuertis P, diuertes v ***legis P (sic erasum) publico
ST, public*e W, publice Pv 19 ∗∗∗iura. W proscripta SW, praescripta
PrJ, prefiza r delinquetur P1 22 in∗∗∗∗∗sanum W 24 suplicia
8 membra sunt v 26 sed om. P sedit WPl
flagrant ubique delicta et passim multiformi genere peccandi
per improbas mentes nocens uirus operatur. hic testamentum subicit,
ille falsum capitali fraude conscribit: hic arcentur hereditatibus
liberi, illic bonis donantur alieni : inimicus insimulat,
«alumniator inpugnat, testis infamat. utrubique grassatur in
mendacium criminum prostitutae uocis uenalis audacia, cum interim
nocentes nec cum innocentibus pereunt. nullus de legibus
metus est, de quaesitore, de iudice pauor nullus: quod potest
redimi non timetur. esse iam inter nocentes innoxium crimen
est: malos quisquis non imitatur offendit. consensere iura peccatis
et coepit licitum esse quod publicum est. quis illic rerum
pudor, quae esse possit integritas, ubi qui damnent improbos
desunt, soli tibi qui damnentur occurrunt?
Sed nos uideamur eligere fortasse peiora et studio destruendi
per ea oculos tuos ducere, quorum tristis adque auersandus aspectus
ora et uultus conscientiae melioris offendat: iam tibi illa
quae ignorantia saecularis bona opinatur ostendam. illic etiam
fugienda conspicies. quos honores putas esse, quos fasces, quam
afluentiam in diuitiis, quam potentiam in castris, in magistratus
purpura speciem, in principatus licentia potestatem: malorum
blandientium uirus occultum est, et adridentis nequitiae facies
quidem laeta, sed calamitatis abstrusae inlecebrosa fallacia. instar
quoddam ueneni, ubi in letales sucos dulcedine aspersa calliditate
om. S 2 fraglant S\' dilecta P1 3 anbicit]
subducit P 5 donantur ex dominantur W m. 2 ali**eni W insimulat
ex insilat W m. 2 6 utrobique P 7 criminis v interim] inter W
8 innocentes W innocentittbuB W (cum nocentibus innocentes perennt
cod. Beneuentanus) 8 nullus spt, nnlljs W, nulli Pl 9 quesito W
ted in margine corr. m. 2: quesitore 10 ..nocentes P criminis
Sed et quos diuites opinaris continuantes saltibus saitus et de
confinio pauperibus exclusis infinita ac sine terminis rura latius
porrigentes, quibus argenti etauri maximum pondus et pecuniarum
ingentium uel exstructi aggeres uel defossae strues, hos etiam inter
diuitias suas trepidos cogitationis incertae sollicitudo discruciat,
ne praedo uastet, ne percussor infestet, ne inimica cuiusque locupletioris
inuidia calumniosis litibus inquietet. non cibus securo
somnusue contingit, suspirat ille in conuiuio, bibat licet gemma,
et cum epulis marcidum corpus torus mollior alto sinu condidit,
uigilat in pluma nec intellegit miser, speciosa sibi esse supplicia,
auro 80 alligatum teneri et possideri magis, quam possidere
S sed d m. 2 2 epota res est SW, epotata res est Pr, epotaoeris
vel epotatum est v 6 quot PW*, quod SWl Btipatusom. r
7 coneis Pv (stipatUl cl. cuneis maluit Krabinger, confert non recte p. 5
L 16) salutantium Erasmus 10 auceps WP, amceps S, anceps r
11 adxaecula SW 13 atque WP 15 frustantis 81 20 estrues S
23 seeonu e 24 contigit Wl gemma] gemmas Rigaltius; cfr. Vergili
fhorg. II 506: ut gemma bibat
An ta uel illos putas tutos, illos saltim inter honorum infolaa
et opes largas stabili firmitate securos, quos regalis aulae splendore
fulgentes armorum excubantium tutela circumstat? maior
illis quam ceteris metus est. tam ille timere cogitur quam timetur.
exigit poenas pariter de potentiore sublimitas, sit licet satellitum
manu saeptus et clausum ac protectum latus numeroso
stipatore tueatur. quam securos non sinit esse subiectos, tam
necesse est non sit et ille securus: ante ipsos tenet potestas sua
quos facit esse terribiles: adridet, ut saeuiat, blanditur, ut fallat,
extollit, ut deprimat. faenore quodam nocendi quam fuerit
amplior summa dignitatis et honorum, tam maior exigitur usura
poenarum.
Una igitur placida et fida tranquillitas, una solida et firma
securitas, si qui ab his inquietantis saeculi turbinibus extractus.
salutaris portus statione fundetur: ad caelum oculos tollit a terris
et ad Domini munus admissus ac Deo suo mente iam proximus,
quidquid apud ceteros in rebus humanis sublime ac magnum
ex et est ab illis P m. 2 4 adherere
SW 5 est alterum om. v 8 inpertiunt W 9 ne P 8. I.
m. » 10 nullus
Tu tantum, quem iam spiritalibus castris caelestis militia signauit,
tene incorruptam, tene sobriam religiosis uirtutibus disciplinam.
sit tibi uel oratio adsidua uel lectio. nunc cum Deo loquere,
nunc Deus tecum. ille te praeceptis suis instruat, ille
disponat. quem ille diuitem fecerit, nemo pauperem faciet.
penuria esse nulla iam poterit, cum semel pectus caelestis sagina
saturauerit. iam tibi auro distincta laquearia et pretiosi marmoris
crustis uestita domicilia sordebunt, cum scieris te excolendum
magis, te potius ornandum, domum tibi hanc esse potiorem,
quam Dominus insedit templi uice, in qua Spiritus sanctus coepit
habitare. pingamus hanc domum pigmentis innocentiae, luminemus
luce iustitiae. non haec umquam procumbet in lapsum senio
uetustatis, nec pigmento parietis aut auro exolescente foedabitur.
caduca sunt, quaecumque fucata sunt, nec fiduciam praebent
!possidentibus stabilem, quae possessionis non habeant ueritatem.
SP, infra W; cfr. Oypr. ad Demetr. cap. 1: intra conscientiam
noetram tenere glorietur v 4 bonis affluens v solui] solus W
5 inmortalitatia W uiderit P, uidere MoreUius; sed cfr. Tcrtuli. ad Her-
mogenem c. 1: sed niderit persona, cum doctrina mihi quaestio est, ad
| 1Yakftt. c. 9.: uiderit soloecismns, de virg. uel. c. 7 8 praetiis S et sic
taepius 10 et] sed v gratutum S deojdnl S 11 inber S
13 solo Wsed m marg. m. 2 sole 17 da ex dnõ S m. 2 18 da ex dns
S m. 2 19 faciet] facit S 20 cum] cni v 21 saturauit SWPv;
22 acieres ex scires B 24 templum Pl 29 habento veritatem]
finnitatdm Y
aboleri non potest nec extingui, potest tantum in melius
corpore redeunte formari.
Haec interim breuibus, Donate carissime. nam etsi facilem de
bonitate patientiam, mentem in domino solidam, fidem tutam salutaris
auditus oblectat, nihilque tam tuis auribus gratum est, quam
quod in Dominum gratum est, moderari tamen dicenda debemus \'
simul iuncti et saepius locuturi, et quoniam feriata nunc quies ac
tempus est otiosum, quidquid inclinante iam sole in uesperam dies
superest, ducamus hunc diem laeti nec sit uel hora conuiuii
gratiae caelestis inmunis. sonet psalmos conuiuium sobrium: ut
tibi tenax memoria est, uox canora, adgredere hoc munus ex
more. magis carissimos pascis, si sit nobis spiritalis auditio,
prolectet aures religiosa mulcedo.
W 4 breuibua P karissime P 5 in
domino S, in dndl P, in dA Wr, om. v \' tutam] tuam Pr (facilem de
bonitate patientiae mentem, in deum solida fide tutam coni. Gronouius
l. c. p. 579) 7 quam.... est om.