The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Pax ecce, dilectissimi fratres, ecclesiae reddita est et quod
difficile nuper incredulis ac perfidis inpossibile uidebatur, ope
adque ultione diuina securitas nostra reparata est. in laetitiam
mentes redeunt et tempestate pressurae ac nube discussa tranquillitas
ac serenitas refulserunt. dandae laudes Deo et beneficia
eius ac munera cum gratiarum actione celebranda, quamuis agere
gratias nostra uox nec in persecutione cessauerit: neque enim
tantum licere inimico potest, ut non qui Deum corde toto et
anima et uirtute diligimus benedictiones eius et laudes semper
et ubique cum gloria praedicemus. exoptatus uotis omnibus dies
uenit et post longae noctis horribilem taetramque caliginem Domini
luce radiatus mundus eluxit.
Confessores praeconio boni nominis claros et uirtutis ac fidei
laudibus gloriosos laetis conspectibus intuemur, sanctis osculis
adhaerentes desideratos diuina et inexplebili cupiditate conplectimur.
adest militum Christi cors candida, qui persecutionis
urgentis ferociam turbulentam stabili congressione fregerunt, parati
ad patientiam carceris, armati ad tolerantiam mortis. repugnastis
fortiter saeculo, spectaculum gloriosum praebuistis Deo,
secuturis fratribus fuistis exemplo. religiosa uox Christum locuta
S, INCIPIT DE LABSIS WR 3 ac W
m. 2 post ras. ope]
Nemo, fratres, nemo hanc gloriam mutilet, nemo incorruptam
stantium firmitatem maligna obtrectatione debilitet. cum dies
negantibus praestitutus excessit, quisque professus intra diem non
est Christianum se esse confessus est. primus est uictoriae titulus
gentilium manibus adprehensum Dominum confiteri: secundus ad
ex in qua Sm. 2 5 sceleratioque M 8 laetos SR,
laete v in einum suum R excepit 81 10 aperit Wa.l.m.2, aperiut
R agminis R tropea SW 11 triumfantib. SW quaecumq. S
(sed q.
Has martyrum caelestes coronas, has confessorum glorias spiritales,
has stantium fratrum maximas eximiasque uirtutes maestitia
una contristat, quod auulsam nostrorum uiscerum partem
uiolentus inimicus populationis suae strage deiecit. <quid hoc loco
faciam, dilectissimi fratres, fluctuans uario mentis aestu quid
aut quomodo dicam? lacrimis magis quam uerbis opus est ad exprimendum
dolorem, quo corporis nostri plaga deflenda est, quo
populi aliquando numerosi multiplex lamentanda iactura est.
quis enim sic durus ac ferreus, quis sic fraternae caritatis oblitus
qui inter suorum multiformes ruinas et lugubres ac multo squalore
deformes reliquias constitutus siccos oculos tenere praeualeat
nec erumpente statim fletu prius gemitus suos lacrimis quam
uoce depromat? doleo, fratres, doleo uobiscum nec mihi ad
leniendos dolores meos integritas propria et sanitas priuata blanditur,
quando plus pastor in gregis sui uulnere uulneretur. cum
singulis pectus meum copulo, maeroris et funeris pondera luctuosa
participo. cum plangentibus plango, cum deflentibus defleo,
cum iacentibus iacere me credo. iaculis illis grassantis inimici
mea simul membra percussa sunt, saeuientes gladii per mea
uiscera transierunt. inmunis et liber a persecutionis incursu
ex subtractus Sm. 2 iam om. WB dno WB
reseruare S*, se seruari Wl 2 puplica W haec] ac B 3 uincet W
puramieordis 81 5 ille ex illic S m. 2 6 secessit WRv 10 circumstantium
8 11 uno Sl 12 deiecit W sed in marg.: uel tetegit
13 uarios B quid] qui B 15 quo ex qnS Sm.2 16 aliquando om. R
numero simul triplex R 17 ac] aut Rv oblitus est W 19 reliquia S\',
ac reliquuw B 21 fratres dilectissimi R 23 uulneris R 24 maeroris
ex memroris 8 m. 2, merore B 25 pagentib. Sl 27 mea simul S* W,
mei simuljS1 (sed simulB.l.), simul mea B saeuientis Sl 28 a om. W
adfectus.
Habenda tamen est, fratres dilectissimi, ratio nentatas nec
sic mentem debet et sensum persecutionis infestae tenebrosa
caligo caecasse, ut nihil remanserit luminis et lucis, unde diuina
praecepta perspici possint. si cladis causa cognoscitur, et medella
uulneris inuenitur. Dominus probari familiam suam uoluit
et quia traditam nobis diuinitus disciplinam pax longa corruperat,
iacentem fidem et paene dixerim dormientem censura caelestis
erexit, cumque nos peccatis nostris amplius mereremur,
clementissimus Dominus sic cuncta moderatus est, ut hoc omne
quod gestum est exploratio potius quam persecutio uideretur.
Studebant augendo patrimonio singuli et obliti quid credentes
aut sub apostolis ante fecissent aut semper facere deberent insatiabili
cupiditatis ardore ampliandis facultatibus incubabant. non
in sacerdotibus religio deuota , non in ministeriis fides integra,
non in operibus misericordia, non in moribus disciplina. corrupta
barba in uiris, in feminis forma fucata: adulterati post
Dei manus oculi, capilli mendacio colorati. ad decipienda corda
simplicum callidae fraudes, circumueniendis fratribus subdolae
uoluntates. iungere cum infidelibus uinculum matrimonii, prostituere
gentilibus membra Christi. non iurare tantum temere
sed adhuc et peierare, praepositos superbo tumore contemnere,
uenenato sibi ore maledicere, odiis pertinacibus inuicem dissidere.
episcopi plurimi quos et hortamento esse oportet ceteris et
exemplo diuina procuratione contempta procuratores regum saecularium
fieri, derelicta cathedra, plebe deserta per alienas
8 infesta et R 5 lucis et luminis WRv untde
Sl 6 possunt W medela v 8 in nobis Sl 9 paene ut ita scripsit
Baluzius 10 amplius pati
Praennntiata sunt ista nobis et ante praedicta. sed nos datae
legis et obseruationis inmemores id egimus per nostra peccata,
ut dum Domini mandata contemnimus ad correptionem delicti
et probationem fidei remediis seuerioribus ueniremus, nec saltim
uel sero conuersi ad Domini timorem sumus, ut hanc correptionem
nostram probationemque diuinam patienter et fortiter subiremus.
ad prima statim uerba minantis inimici maximus fratrum numerus
fidem suam prodidit nec prostratus est persecutionis inpetu,
sed uoluntario lapsu se ipse prostrauit. quid oro inauditum,
quid nouum uenerat, ut uelut incognitis adque inopinatis rebus
exortis Christi sacramentum temeritate praecipiti solueretur?
nonne haec et prophetae ante et apostoli postmodum nuntiauerunt?
nonne iustorum pressuras et gentilium semper iniurias
pleni sancto Spiritu praedicauerunt? nonne fidem nostram semper
armans et Dei seruos caelesti uoce corroborans dicit scriptura
diuina: Dominum Deum tuum adorabis et illi soli
seruies? nonne iram diuinae indignationis ostendens et poenae
Sl quaestuose S\', quaestudiosos R 2 fratribus
non subuenire ex 1. cod. recepit Pamelius 3 inuidiosis S 4 huius
modi R merremur W\' 6 derelinquerint WR 7 iustificationis S
8 mea om. W obseruauerint SWRV, seruauerint v 11 data eligis R
13 correptionem SR, correctionem Wv 14 probationem] prouocationem S
saltem Sv 15 uel om. WRv; cf. de bono pat. c. 4 correctionem W\'
17 primas Sl 18 nec persequutionis R 19 se W 8.1. m. 2 20 ueluti W,
nelut ex uel Sm.2 2l extortis R praecipitem Sl 24 nonne] non R
25 dei] ad dei R 26 illi] ipsi F 27 poenae metn S\', paene tum R
digiti eorum, et curuatus est homo et humiliatus
est uir, et non laxabo illis? et iterum Deus
loquitur dicens: sacrificans diis eradicabitur nisi Domino
soli. in euangelio quoque postmodum Dominus in uerbis
doctor et consummator in factis docens quid fieret et faciens quodcumque
docuisset, quicquid nunc geritur et geretur non ante
praemonuit ? nonne et negantibus aeterna supplicia et salutaria
confitentibus praemia ante constituit?
Exciderunt quibusdam pro nefas omnia et de memoria recesserunt.
non expectauerunt saltim ut ascenderent adprehensi, ut
interrogati negarent. ante aciem multi uicti, sine congressione
prostrati nec hoc sibi reliquerunt ut sacrificare idolis uiderentur
inuiti. ultro ad forum currere, ad mortem sponte properare,
quasi hoc olim cuperent, quasi amplecterentur occasionem datam
quam libenter optassent. quot illic a magistratibus uespera urgente
dilati sunt, quot ne eorum differretur interitus et rogauerunt!
quam uim potest talis obtendere, qua crimen suum purget, cum
uim magis ipse fecerit ut periret? nonne quando ad Capitolium
sponte uentum est, quando ultro ad obsequium diri facinoris
accessum est, labauit gressus, caligauit aspectus, tremuerunt
uiscera, membra conciderunt? non sensus obstipuit, lingua haesit,
sermo defecit ? stare illic potuit Dei seruus et loqui et renuntiare
Christo qui iam diabolo renuntiauerat et saeculo P non ara illa,
ex praepones S m. 2; cf. p. 244 l. 24 adorauerunt eos
ex adornauemnt deos S m. 2 2 digitti R 3 dns W 4 alienis radicabitur
S, sed alienis exp. m. 1 5 dns Ws. 1. m. 2 6 primum et om. W
facies 81 7 non SW\' , nonne W:<Rv 8 et (ante sal.) W 8. 1. m. 2
11 spectauerunt Sl, espectauer Wl ut asc. adp. ut (aut V) interrogati
(ex interrogationem W m. 2) negarent] SWV, ut (aut R) interrogati (interroganti
R) negarent ut ascenderent (thus accenderent v) adprehensi
Rv 13 relinquerunt R 15 occasionem S 16 libenter SWRV, semper
v quod SWR magistratrib. S 17 quod ne WR, quod etiam
nec S differetur SWJ et] etiam v 18 potes 81 talis S s. 1.
optendere ex obt. S m. 2, ostendere R 20 ad W 8. 4. m. 2 diri*** R
21 est W s. 1. m. 2 lababit Sl, lauit R, lababat ex lauabit W m. 2
22 membra S, brachia WRv non]
Ac multis proprius interitus satis non fuit: hortamentis mutuis
in exitium populus inpulsus est, mors inuicem letali poculo propinata
est. ac ne quid deesset ad criminis cumulum, infantes
quoque parentum manibus inpositi uel adtracti amiserunt paruuli
quod in primo statim natiuitatis exordio fuerant consecuti.
nonne illi, cum iudicii dies uenerit, dicent: nos nihil fecimus
nec derelicto cibo et poculo Domini ad profana contagia sponte
properauimus: perdidit nos aliena perfidia, parentes sensimus
parricidas: illi nobis ecclesiam matrem, illi patrem Deum negauerunt,
ut dum parui et inprouidi et tanti facinoris ignari
per alios ad consortium criminum iungimur, aliena fraude caperemur
?
Nec est pro dolor iusta aliqua et grauis causa quae tantum
facinus excuset. relinquenda erat patria et patrimonii facienda
iactura. cui enim non nascenti adque morienti relinquenda quandoque
patria et patrimonii sui facienda iactura est? Christus non
relinquatur, salutis ac sedis aeternae iactura timeatur. clamat
ecce per prophetam Spiritus sanctus: discedite, discedite,
WRv ***fuit W (iam ? eras.) non] nonne v
2 fetore SR redolere W corr. in marg., in contextu redore 3 ac
ne R 4 supplicaturus SWVR, immolaturus uel immolaturus uel supplicaturus
v inportas S, inponis WRv haras W1, aram scripsit Balu-
: ius 5 ipse uictima
Dissimulanda, fratres, ueritas non est nec uulneris nostri materia
et causa reticenda. decepit multos patrimonii sui amor
caecus, nec ad recedendum parati aut expediti esse potuerunt quos
facultates suae uelut conpedes ligauerunt. illa fuerunt remanentibus
uincula, illae catenae quibus et uirtus retardata est et fides
pressa et mens uincta et anima praeclusa, ut serpenti terram secundum
Dei sententiam deuoranti praeda et cibus fierent qui terrestribus
inhaererent. et idcirco Dominus bonorum magister et
praemonens in futurum, si uis, inquit, perfectus esse,
uende omnia tua et da pauperibus et habebis
SBVW1, seperamini WI, mundamini v 5 praemonena
om. R quid ex qui W m. 2 6 oporteret et S, conueniat WRr exi..
W (te? eras.) 7 dilectorum S praestringaris R 8 dileeti participes
S 9 perstringitur SWV, praestringitur R, constringitur v
10 recedere S 11 ut id fieret] uti defleret R primum et om. S et
fecit W a. i. m. 2 12 discendat SW 13 quisquis v caedit R
negat scripsit Baluzius 14 secederet] recedit ex recedet S m. 2 16 fratres
carissimi S, fr. dilectissimi Baluzius 17 patrimoni S sui om. R
18 parati aut expediti SW, expediti aut succincti R 19 remanentibus]
trementibus R 21 uincta W, uicta SR terra R 22 terrestribus
cupiditatibus Pamelius 24 praeponens Sl si uis ex et quis S m. 2
25 nade uende v thensaurum S item p. 245, 2 et 4, thessaurum W item.
p. 245, 2
Sequi autem Christum quomodo possunt qui patrimonii uinculo
detinentur? aut quomodo caelum petunt et ad sublimia et alta
conscendunt qui terrenis cupiditatibus degrauantur? possidere se
credunt qui potius possidentur, census sui serui nec ad pecuniam
domini sed magis pecuniae mancipati. hoc tempus, hos homines
apostolus denotat dicens: qui autem uolunt diuites fieri
incidunt in temptationem et muscipula et desideria
multa et nocentia quae mergunt hominem in perditionem
et in interitum. radix enim omnium malorum
est cupiditas quam quidam adpetentes errauerunt
a fide et inseruerunt se doloribus multis. Dominus
autem quibus nos praemiis ad contemptum rei familiaris
inuitat? parua haec et exigua huius temporis damna quibus mercedibus
pensat? nemo est, inquit, qui relinquat domum
aut agrum aut parentes aut fratres aut uxorem aut
filios propter regnum Dei et non recipiat septies
tantum in isto tempore, in saeculo autem uenturo
uitam aeternam. quibus cognitis et de Dei pollicentis ueritate
R et sequere R 2 diuitias suas Rv, 4 cor et] curet R
animans S1 5 a om. S uinciretur coni. Qronou. obs. p. 574 6 dominum
gnum S, cf.1.9 et 13, 254, 6 7 et (ante rebus) om. S 8 inuiduis
S1, indiuidui R christo v adhaeserant R 9 patrimonii
sui S 10 et ad] ad W 12 ad om. W1 pecuniam SRVW, pecuniam
suam v 13 domini m. 2 add. in W pecuniae suae S 15 muscipula
SlR, muscipulas W, muscipulam S2v 16 multa inutilia v 17 enim
om. W 18 errauerunt] naufragauerunt Cyprianus test. III61, de dom.
orat. c. 19, de opere et el. c. 10 23 aut fratres om. S 24 septies] centies
v 26 uita aeterna R domini Rv, dno W
iactura est ipso denuo Domino praedicante et monente: beati
eritis, cum persecuti uos fuerint et separauerint
uos et expulerint et maledixerint nomini uestro
ut nequam propter filium hominis. gaudete in illa
die et exultate: ecce enim merces uestra multa in
caelis.
Sed tormenta postmodum uenerant et cruciatus graues reluctantibus
inminebant. queri de tormentis potest qui per tormenta
superatus est, excusationem doloris obtendere qui uictus est in
dolore. potest rogare talis et dicere: certare quidem fortiter uolui
et sacramenti mei memor deuotionis ac fidei arma suscepi, sed
me in congressione pugnantem cruciamenta uaria et supplicia
longa uicerunt. stetit mens stabilis et fides fortis et cum torquentibus
poenis inmobilis diu anima luctata est. sed cum durissimi
iudicis recrudescente saeuitia iam fatigatum nunc flagella adhuc
scinderent, nunc contunderent fustes, nunc eculeus extenderet,
nunc ungula effoderet, nunc flamma torreret, caro me in conluctatione
deseruit, infirmitas uiscerum cessit, nec animus sed
corpus in dolore defecit/ potest cito proficere ad ueniam causa
talis, potest eiusmodi excusatio esse miserabilis. sic hic Casto et
Aemilio aliquando Dominus ignouit, sic in prima congressione
deuictos uictores in secundo proelio reddidit, ut fortiores ignibus
fierent qui ignibus ante cessissent et unde superati essent inde
superarent. deprecabantur illi non lacrimarum miseratione sed
om. 8 et om. WR adoptanda W 2 est SRV, om. Wv
denuo] denique R dno et do nro R monente] dicente R 3 cum p. u.
fuerint] quum odio uos habuerint homines R separauerit ex perseuera.uerit
Sm. 2 4 maledixerit Sl 5 ut] quasi R 6 multa S, multa est R,
om. W 8 uenerant
Nunc uero quae uulnera ostendere uicti possunt, quas plagas
hiantium uiscerum, quae tormenta membrorum, ubi non fides
congressa cecidit, sed congressionem perfidia praeuenit? nec excusat
oppressum necessitas criminis, ubi crimen est uoluntatis.
nec hoc eo dico, ut fratrum causas onerem, sed ut magis fratres
ad precem satisfactionis instigem. nam cum scriptum sit: qui
nos felices dicunt in errorem uos mittunt et semitam
pedum uestrorum turbant, qui peccantem blandimentis
adulantibus palpat peccandi fomitem subministrat nec
conprimit delicta ille sed nutrit. at qui consiliis fortioribus redarguit
simul adque instruit fratrem promouet ad salutem. quos
diligo, inquit Dominus, redarguo et castigo. sic oportet
et Domini sacerdotem non obsequiis decipientibus fallere sed
remediis salutaribus prouidere. inperitus est medicus qui tumentes
uulnerum sinus manu parcente contrectat et altis recessibus
uiscerum uirus inclusum dum seruat exaggerat. aperiendum
uulnus est et secandum et putraminibus amputatis medella fortiore
curandum. uociferetur et clamet licet et conqueratur aeger
inpatiens per dolorem, gratias aget postmodum cum senserit
sanitatem.
Emersit enim, fratres dilectissimi, nouum genus cladis et
quasi parum persecutionis procella saeuierit, accessit ad cumulum
sub misericordiae titulo malum fallens et blanda pernicies. contra
euangelii uigorem, contra Domini ac Dei legem temeritate quorundam
laxatur incautis conmunicatio, inrita et falsa pax, periculosa
dantibus et nihil accipientibus profutura. non quaerunt
seminsti*»latis W, semiusti latiR
4 quam nim quas plagas S 6 excusato pressum R 8 eo WB, ego
S, ideo v 9 satisfactiones 81 est ex sit Sm. 2 10 errore 81 semitas
v 12 sumministrat WS7 13 ille om. R adqui S, atque R
redarguitur W 14 ad W 8. I. m. 2 16 et om. W dñÎi SWV, arts R,
dei v 17 tumentis 81 18 et] et in WRv 21 conquiratur R 22 agit
WS1 25 adcessit S 27 euuangelio S* lege 81 28 inrita et ex
inritat S m. 2
de pectoribus exclusa est, grauissimi extremique delicti
memoria sublata est. operiuntur morientium uulnera et plaga
letalis altis et profundis uisceribus infixa dissimulato dolore contegitur.
a diaboli aris reuertentes ad sanctum Domini sordidis
et infectis nidore manibus accedunt, mortiferos idolorum cibos
adhuc paene ructantes exhalantibus etiam nunc scelus suum faucibus
et contagia funesta redolentibus Domini corpus inuadunt,
quando occurrat scriptura diuina et clamet et dicat: omnismundus
manducabit carnem, et anima quaecumque manducauerit
ex carne sacrificii salutaris quod est Domini,
et inmunditia ipsius super ipsum est, peribit
anima illa de populo suo, apostolus item testetur et dicat:
non potestis calicem Domini bibere et calicem daemoniorum:
non potestis mensae Domini conmunicare
et mensae daemoniorum, idem contumacibus et peruicacibus
conminetur et denuntiet dicens: quicumque ederit
panem et biberit calicem Domini indigne reus erit
corporis et sanguinis Domini.
Spretis his omnibus adque contemptis ante expiata delicta, ante
exomologesim factam criminis, ante purgatam conscientiam sacrificio
et manu sacerdotis, ante offensam placatam indignantis
Domini et minantis uis infertur corpori eius et sanguini et plus
modo in Dominum manibus adque ore delinquunt quam cum Dominum
negauerunt. pacem putant esse quam quidam uerbis fallentibus
uenditant. non est pax illa sed bellum, nec ecclesiae iungitur
qui ab euangelio separatur. quid iniuriam beneficium
1 patientiam] paenitentiam R 2 peccatoribus SIWIBI exclusa SR,
excussa Wv 3 morientium] mortium S 4 et om. W profundis-
W 5 zaboli R dum R 6 nidorem Sl 7 poena eructantes R
10 manducauit R animam R 11 ex carne SWR, carnem V 12 est
om. W perhibit W1 13 testatur et dicit v 16 diaboli daemoniorum
R et peruicacibus om. S 17 comminatur et donuntiat v 17 ediderit
R 18 et S, aut WRv 21 ezhomologesin WRv facta R criminis
ante purgatam om. R 22 manus R ante offensam l. 25 negauerunt
inter contemptis et ante l. 20 interponit v placatam om. B
23 dno R 24 delinquant 81 25 fallentibus S, fallacibus WRv
flere iugiter et rogare Dominum suum debent intercepta paenitentiae
lamentatione conmunicare se simulant? hoc sunt eiusmodi
lapsis quod grando frugibus, quod turbidum sidus arboribus,
quod armentis pestilens uastitas, quod nauigiis saeua tempestas.
solacium spei adimunt, a radice subuertunt, sermone
morbido ad letale contagium serpunt, nauem scopulis ne in portum
perueniat inlidunt. non concedit pacem facilitas ista sed
tollit, nec conmunicationem tribuit sed inpedit ad salutem. persecutio
est haec alia et alia temptatio, per quam subtilis inimicus
inpugnandis adhuc lapsis occulta populatione grassatur, ut lamentatio
conquiescat, ut dolor sileat, ut delicti memoria uanescat,
conprimatur pectoris gemitus, statuatur fletus oculorum
nec Dominum grauiter offensum longa et plena paenitentia deprecetur,
cum scriptum sit: memento unde cecideris et
age paenitentiam.
Nemo se fallat, nemo decipiat. solus Dominus misereri potest.
ueniam peccatis quae in ipsum commissa sunt solus potest ille
largiri qui peccata nostra portauit, qui pro nobis doluit, quem
Deus tradidit pro peccatis nostris. homo Deo maior non potest esse,
nec remittere aut donare indulgentia sua seruus potest quod in
Dominum delicto grauiore commissum est, ne adhuc lapso et hoc
accedat ad crimen, si nesciat esse praedictum: maledictus
homo qui spem habet in hominem. Dominus orandus est,
Dominus nostra satisfactione placandus est qui negantem negare
se dixit, qui omne iudicium de patre solus accepit. credimus
quidem posse aput iudicem plurimum martyrum merita et opera
S 2 debet Sl 4 lapsi W 5 magis nauigiis R 6 spei
SWRV, aeternae spei v arborem a radice v aubuertunt ex subtrahunt
Sm. 2 7 ad] ut V importum W 8 concidit 81 facillitas S
10 quem S\' suptilis W 11 poculatione Sl 12 euanescat ut v
13 pectorum WRv statur R 14 grauiter] roganit R paenitentia]
patientia W 17 fallant Rl se decipiat v 18 ipsum] illum R
20 nostris ex nos Sm. 2 esse non potest maior WRv 21 dimittere R
23 accidat Sx crimen] criminis cumulum V (ef. p. 243, 9), cumulum V
teste Stgaltio (ef. p. 247, 25) 24 spem suam
Ceterum si quis praepropera festinatione temerarius remissionem
peccatorum dare se cunctis putat posse aut audet Domini
praecepta rescindere, non tantum nihil prodest sed et obest lapsis.
prouocasse est iram non seruasse sententiam nec misericordiam
prius Domini deprecandam putare, sed contempto Domino de
sua facilitate praesumere. sub ara Dei animae occisorum martyrum
clamant magna uoce dicentes: quousque, Domine sanctus
et uerus, non iudicas et uindicas sanguinem nostrum
de his qui in terris inhabitant? et requiescere
ac patientiam tenere adhuc iubentur. et quemquam posse aliquis
existimat remittendis passim donandisque peccatis bonum fieri
contra iudicem uelle aut prius quam uindicetur ipse alios posse
defendere? mandant aliquid martyres fieri: si iusta, si licita,
si non contra ipsum Dominum a Dei sacerdote facienda: sit obtemperantis
facilis et prona consensio, si petentis fuerit religiosa
moderatio. mandant aliquid martyres fieri: si scripta non sunt
in Domini lege quae mandant, ante est ut sciamus illos de Domino
inpetrasse quod postulant, tunc facere quod mandant. neque
enim statim uideri potest diuina maiestate concessum quod fuerit
humana pollicitatione promissum.
Nam et Moyses pro peccatis populi petit nec tamen peccantibus
ueniam cum petisset accepit. precor, ait, Domine, deliquit
populus hic delictum grande: et nunc si
S 2 eius ex eis W m. 2 3 ccterum] neterum W
praepropere R festinatione om. R 4 cunctis) cuiquam Oxon. et
andet ex ait audit S m. 2 dei S 5 et S 8,1. m. 1 7 dei v deprcc.
p. s. c. domino om. R 8 facilitate] facultate v dmi S animasjR
11 habitant S 12 patientia S quenquam W 13 bonum] dignum v
15 feri S sed si v 16 deum W ac dei sacerdotem R facienda
sunt v sit SWVB, si uel om. v; facienda sit obtemperantis interpunctione
sublata Rigaltius 17 comensio
In euangelio Dominus loquitur dicens: qui confessus me
fuerit coram hominibus, et ego confitebor eum coram
patre meo qui est in caelis: qui autem me
negauerit, et ego negabo eum. si negantem non negat,
nec confitentem confitetur. non potest euangelium in parte consistere
et in parte nutare. aut utrumque oportet ualeat aut utrumque
uim amittat amittat. si negantes rei criminis non erunt, nec
confitentes praemium uirtutis accipiunt. porro si fides quae uicerit
coronatur, necesse est et uicta perfidia puniatur. ita martyres
aut nihil possunt, si euangelium solui potest, aut si euangelium
solui non potest, contra euangelium facere non possunt
qui de euangelio martyres fiunt. nemo, fratres dilectissimi, nemo
infamet martyrum dignitatem, nemo eorum glorias destruat et
coronas. manet incorruptae fidei robur incolume, nec dicere aliquid
aut facere contra Christum potest cuius et spes et fides et uirtus
et gloria omnis in Christo est: ut ab episcopis contra mandatum
Dei fiat, auctores esse non possunt qui ipsi Dei mandata fecerunt.
an quisquam maior Deo aut diuina bonitate clementior qui aut
infectum uelit quod passus est Deus fieri aut quasi illi minus
potestatis ad protegendam ecclesiam suam fuerit, auxilio nos suo
putet posse seruari ?
1 hominos B pecura Sl faerit 121 hiiJS, hi iusti F 2 noe et om.
R, sed in marg. add. m. 1 et noe 3 sed ipsi v 8
Nisi si haec Deo ignorante gesta sunt aut non permittente ipso
omnia ista uenerunt: doceat indocibiles et admoneat inmemores
scriptura diuina quae loquitur dicens: quis dedit in direptionem
Iacob et Israhel eis qui praedabantur illum?
nonne Deus cui peccauerunt et noluerunt in uiis eius
ambulare neque audire legem eius? et superduxit
super eos iram animationis suae. et alibi testatur ac
dicit: numquid non ualet manus Dei ut saluos faciat
aut grauauit aurem ut non exaudiat? sed peccata
uestra inter uos et Deum separant et propter peccata
uestra auertit faciem a uobis ne misereatur.
delicta nostra reputemus, actus nostri et animi secreta uoluentes
conscientiae merita ponderemus. redeat in cor nostrum non ambulasse
nos in uiis Domini, abiecisse legem Dei, praecepta eius
et monita salutaria numquam seruare uoluisse.
Quid de eo boni sentias, quem timorem fuisse aput eum, quam
fidem credas, quem corrigere nec metus potuit, quem persecutio
ipsa non reformauit? alta et recta ceruix nec quia cecidit
inflexa est: tumens animus et superbus nec quia uictus est fractus
est. iacens stantibus et integris uulneratus minatur et quod
non statim Domini corpus inquinatis manibus accipiat aut ore
polluto Domini sanguinem bibat, sacerdotibus sacrilegus irascitur.
adque — o tuam nimiam, furiose, dementiam! — irasceris
ei qui abs te iram Dei auertere nititur, ei minaris qui pro te
om. S deo ignorante S, ignaro deo WRv permittente ex permittenoum
S m. 2 ipso S, illo WRv 2 cum doccat v indocebiles
Sl, indociles 82WRv 3 quae om. R direptione W 4 iacob et
om. S israhel eia WS2, istraheles S\', israhel R 5 noluerunt SV, .
nolebant WR 7 animationis suae om. S ac] et S 8 nunquid SW
9 grauabit W 10 deum] dom S peccata S, delicta WRv; cf. test. III
4i p.152 11 nertit W 12 delicta potius Rv dereputemus Sl
Accipe potius et admitte quae loquimur. quid surdae aures salutaria
praecepta non audiunt quae monemus? quid caeci oculi
paenitentiae iter non uident quod obtendimus? quid praeclusa et
alienata mens remedia uitalia non conspicit quae de scripturis
caelestibus et discimus et docemus ? aut si incredulis quibusdam
minor fides est futurorum, uel praesentibus terreantur. ecce
eorum qui negauerunt quae supplicia conspicimus, quos eorum
tristes exitus flemus! nec hic esse sine poena possunt, quamuis
necdum [poenae] dies uenerit. plectuntur interim quidam, quo
ceteri dirigantur. exempla sunt omnium tormenta paucorum.
Vnus ex his qui sponte Capitolium negaturus ascendit postquam
Christum negauit obmutuit. poena inde coepit unde coepit
et crimen, ut nec rogare iam posset qui uerba ad precum misericordiam
non haberet. alia in balneis constituta – hoc enim crimini
eius et malis deerat, ut et ad balneas statim pergeret quae lauacri
uitalis gratiam perdidisset – sed illic ab inmundo spiritu inmunda
correpta laniauit dentibus linguam quae fuerat uel pasta inpie
uel locuta. postquam sceleratus cibus sumptus est, in perniciem
suam rabies oris armata est. ipsa sui carnifex extitit nec diu superesse
postmodum potuit, dolore uentris et uiscerum cruciata
defecit.
WRv 3 sis ipse Wv implacabilis irasceris Oxon.
4 antestitesR deum S 5 cito posse V (cf. p. 262,20) 6 aures tuae 8
8 obtendimus S1, ..tendimus W1, ostendimus SaWRv praeclusa S, perclusa
W, perculsa v, percussa R 9 alienata] aliena tamen R conspicit
S, percipit WRv 10 discimus ex dicimus Wm. 2 si om. R 11 est
W 8. 1. m. 2 praesentium R 13 tristis Sl 14 paenae WR, post
uenerit ponit v, iudicii
Praesente ac teste me ipso accipite quid euenerit. parentes
forte fugientes dum trepidi minus consulunt, sub nutricis alimento
paruulam filiam reliquerunt. relictam nutrix detulit ad
magistratus. illic ei aput idolum quo populus confluebat, quod
carnem necdum posset edere per aetatem, panem mero mixtum,
quod tamen et ipsum de immolatione pereuntium supererat, tradiderunt.
recepit filiam postmodum mater. sed facinus puella
commissum tam loqui et indicare non potuit quam nec intellegere
prius potuit nec arcere. ignoratione igitur obreptum est, ut
sacrificantibus nobis eam secum mater inferret. sed enim puella
mixta cum sanctis precis nostrae et orationis inpatiens nunc ploratu
concuti, nunc mentis aestu fluctuabunda iactari, uelut tortore
cogente quibus poterat indiciis conscientiam facti in simplicibus
adhuc annis rudis anima fatebatur. ubi uero sollemnibus
adinpletis calicem diaconus offerre praesentibus coepit et accipientibus
ceteris locus eius aduenit, faciem suam paruula instinctu
diuinae maiestatis auertere, os labiis obdurantibus premere,
calicem recusare. perstitit tamen diaconus et reluctanti
licet de sacramento calicis infudit. tunc sequitur singultus et uomitus.
in corpore adque ore uiolato eucharistia permanere non
potuit, sanctificatus in Domini sanguine potus de pollutis uisceribus
erupit. tanta est potestas Domini, tanta maiestas: secreta
tenebrarum sub eius luce detecta sunt, sacerdotem Dei nec
occulta crimina fefellerunt.
Hoc circa infantem quae ad loquendum alienum circa se crimen
necdum habuit aetatem. at uero ea quae aetate prouecta et in
annis adultioribus constituta sacrificantibus latenter obrepsit non
W minus sibi coni. Cauchius, minus suis
Oxon. 3 relictal2 4 magistratfl S r m. 2) illic ei scripsi, illi ei Wv,
illic SR idolium R quod] quo W 6 quod S, quo R, illud W immulatione
Nec sibi quo minus agant paenitentiam blandiantur qui etsi nefandis
sacrificiis manus non contaminauerunt, libellis tamen conscientiam
miscuerunt. et illa professio est denegantis, contestatio
om. S 5 nec
ex ne S m. 2 6 fellerat 81 dominum R sentit W1 7 sanctum domini
R inmnndis S*, indignia S*WB, inquinatis V 8 ignem- surgentem
81 9 et alius qui Manutius, et qui alius SW, atque et alius B, et
quidam alius quia Baluzius, et quia alius Krdbinger 10 latenter] libenter
S 11 se ferre B 13 inmerentibus WRv 14 in cinere ex incidere
S m. 2 sancto ex sanctum S, sanctitateTFito mutatur v 15 cottidie]
add. lltJ: poenitentiam non agentes nec delicti sui conscientiam confitentes
implentur B quam multi nsque] quousque R 17 multiformes]
singulorum S 19 unusq. W\' 21 plus timere W, timere pius R
quem] quia eum ex quam Sm. 2 22 ira ASTFJJF, censura v sernabit
B 23 agant] agendam R blandiatur R qui ex quam S m. 2
nefandi sacrificii R 25 miscuerunt S, polluerunt WBv est om. Bv
alius faciendo commisit, cumque scriptum sit:nonpotestis
duobus dominis seruire, seruiuit saeculari domino, obtemperauit
eius edicto, magis obaudiuit humano inperio quam
Deo. uiderit an minore uel dedecore uel crimine aput homines
publicauerit quod admisit: Deum tamen iudicem fugere et uitare
non poterit, cum dicat Spiritus sanctus in psalmis: quod est
inperfectum meum uiderunt oculi tui et in libro
tuo omnes scribentur, et iterum: homo uidet in faciem,
Deus in cor, ipse quoque Dominus praemoneat et praestruat
dicens: et scient omnes ecclesiae quia ego sum
scrutator renis et cordis. perspicit ille abdita et secreta
adque occulta considerat, nec Dei oculos euadere potest aliquis dicentis:
ego Deus adproximans et non Deus de longinquo.
si absconditus fuerit homo in absconditis, ego
ergo non uidebo eum P uidet ille corda et pectora singulorum,
et iudicaturus non tantum de factis sed et de uerbis et de cogitationibus
nostris omnium mentes uoluntatesque conceptas in
ipsis adhuc clausi pectoris latebris intuetur.
Denique quanto et fide maiore et timore meliore sunt qui
quamuis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam
tamen de hoc uel cogitauerunt, hoc ipsum aput sacerdotes Dei
dolenter et simpliciter confitentes exomologesim conscientiae faciant,
animi sui pondus exponant, salutarem medellam paruis
licet et modicis uulneribus exquirant scientes scriptum esse:
14 Hier. 23, 23 sq. W 2 faciendo... scriptum sit add. R* in
ras. 3 domino qui v 4 dicto R oboediuit R 5 uel et uel crimine
om.S 6 amisit WS1 dominum V fugere SWRV, subterfugere v
8 in om. R 9 faciem SWRV, facie v 10 deus SRV, deus autem Wv
cor SWV, corde Rv 12 cordis et renis W 13 nec] neco S\' potest
(post R) aliquis euadere WRv 15 quodsi R absconditis] abditis W
16 post eum
Confiteantur singuli quaeso uos, fratres, delictum suum, dum
adhuc qui deliquit in saeculo est, dum admitti confessio eius potest,
dum satisfactio et remissio [facta] per sacerdotes aput Dominum
grata est. conuertamur ad Dominum mente tota et paenitentiam
criminis ueris doloribus exprimentes Dei misericordiam
deprecemur. illi se anima prosternat, illi maestitia satisfaciat,
illi spes omnis incumbat. rogare qualiter debeamus dicit ipse.
reuertimini, inquit, ad me ex toto corde uestro simulque
et ieiunio et fletu et planctu et discindite
ex adstuti aliqua S m. 2 delinqui
Sl 3 cogita*t W (n eras.) se W in ras. m. 2 poenam ex ponam
Sm. 2 7 esse W s. l. m. 2 8 pertinere] peruenire B plane] tamen S
10 fidei] dei S non profanando S 11 suas om. B 12 non ut] non R
13 est om. W 14 nec cesset R, necesse est SW agendam paenitentiam
R misericordiam deprecandam Bl 16 neglecta] lecta B 17 quaeso
uoa fratres confiteatur unusquisque V teste Balvzio fratres dilectissimi
v dilectum 81 18 delinquit WR dum adhuc S admittit W1,
mitti Sl 19 facta om. S aput ad S 20 gratia W paenitentia B1
23 illic W omnes spes S incubat S\' 24 reuertemini 81 25 et ieiunio]
in ieiunio R et fletu om. B discingite W, scindite v
toto corde redeamus, iram et offensam eius ieiuniis, fletibus,
planctibus sicut monet ipse placemus.
Lamentari eum putamus ex toto corda, ieiuniis, fletibus, planctibus
Dominum deprecari qui ex primo criminis die lauacra cottidie
celebrat, qui epulis afluentibus pastus et sagina largiore
distentus cruditates suas postridie ructat nec cibos et potus suos
cum pauperum necessitate communicat? qui hilaris ac laetus
procedit quomodo mortem suam deflet, cumque scriptum sit:
non corrumpetis effigiem barbae uestrae, barbam
uellit et faciem suam comit? et placere nunc cuiquam studet qui
Deo displicet? an illa ingemescit et plangit cui uacat cultum
pretiosae uestis induere nec indumentum Christi quod perdidit
cogitare, accipere pretiosa ornamenta et monilia laborata, nec
diuini et caelestis ornatus damna deflere ? tu licet indumenta peregrina
et uestes sericas induas, nuda es: auro te licet et margaritis
gemmisque condecores, sine Christi decore deformis es. et
quae capillos tuos inficis uel nunc in doloribus desine, et quae
nigri pulueris ductu oculorum liniamenta depingis uel nunc lacrimis
oculos tuos ablue. si quem de tuis carum mortalitatis exitu
perdidisses, ingemesceres dolenter et fleres, facie inculta, ueste
mutata, neclecto capillo, uulto nubilo, ore deiecto indicia maeroris
ostenderes. animam tuam, misera, perdidisti, spiritaliter
mortua superuiuere hic tibi et ipsa ambulans funus tuum portare
coepisti: et non acriter plangis, non iugiter ingemescis, non te
uel pudore criminis uel continuatione lamentationis abscondis?
1 alterum uestra om. W 2 corde simul R 3 dum sicut S sed dum
deletumm.2 ammonet W, admonet Rv placeamusTT-R1 4 planctibus
om. R 5 cottidie SWB V, quotidie cum feminis v 6 celebrant 81
affluentibus Wv 7 crudelitates 81 posttridie S, quotidie R eructat
W 8 ac] et S 9 incedit WRv 11 uelli B 12 displicit 81 incemescit
S 14 et m. laborata om. R elaborata S\'lv 15 et om. R
Qelestes S ornatum dampna R 17 condecores] conponas S 19 nigro
WV linamenti R 20 exitum R, om. S 22 mearores S1 28 ostenderis
S miseram BSl 24 ambulas WSl 25 planges Sl 26 pudores
B continatione Wl abscondes Sl, abscondas B
nec satisfacere, deliquisse nec delicta deflere.
Ananias, Azarias et Misahel inlustres ac nobiles pueri quominus
exomologesim Deo faciant nec inter flammas et camini
exaestuantis incendia quieuerunt. bene sibi [licet] conscii et Dominum
fidei ac timoris obsequio saepe promeriti humilitatem
tamen tenere et Deo satisfacere nec inter ipsa gloriosa uirtutum
suarum martyria destiterunt. loquitur scriptura diuina, stans,
inquit, Azarias precatus est et aperuit os suum et
exomologesim faciebat Deo simul cum sodalibus
suis in medio igni. Daniel quoque post fidei adque innocentiae
suae multiplicem gratiam, post dignationem Domini circa .
uirtutes ac laudes suas saepe repetitam ieiuniis adhuc promereri
Deum nititur, in sacco ac cinere uolutatur exomologesim faciens
dolenter et dicens: Domine Deus magnus et fortis et
metuendus qui seruas testamentum et miserationem
eis qui te diligunt et conseruant inperia tua, peccauimus,
facinus admisimus, inpii fuimus, transgressi
sumus ac deseruimus praecepta tua et iudicia
tua, non audiuimus puerorum tuorum prophetarum
quae locuti sunt in nomine tuo super reges nostros
et omnes gentes et super omnem terram. tibi, Domine,
tibi iustitia, nobis autem confusio.
Haec mites, haec simplices, haec innocentes in promerenda
Dei maiestate fecerunt: et nunc satisfacere Domino ac precari
W 2 dereliquisse 81 flere W\' 3 annanias W
et om. Wv 4 exhomologesin W et ita semper facerent Rv 5 aestuantis
S sibi licet W, licet sibi R, sibi S; licet uncis inclusi deum W
6 sepe W, se R 7 dno WRv ante satisfacere 5 litt. eras. (tamen ?)
in W 10 simul] si R m. 2 sotalibus ex solibus W m. 2 11 ignis Rv
12 gratia R a di"ñi S sed a deletum 13 repetitaRSL 14 ac] et R, et
in v 15 domin.us v fortis et magnus W, magnus fortis R et mctuendus
om. V 16 tuum et miserationes v 17 conseruas R \'18 transgressi ex
transsi S m.2 20 uerba puerorum v 21 quae] qui R 22 super]
per S 28 tibi iustitia SW, iustitia VR, gloria, tibi iustitia v confusio
faciei V 24 promeranda S, promerendo R 25 dtru S "druo ac S
ct dum w, et deum Rv praecari S, rogare WRv
salutaribus remediis, consiliis oboedite melioribus, cum
lacrimis nostris uestras lacrimas iungite, cum nostro gemitu
uestros gemitus copulate. rogamus uos ut pro uobis Dominum
rogare possimus, preces ipsas ad uos prius uertimus quibus Deum
pro uobis ut misereatur oramus. agite paenitentiam plenam, dolentis
ac lamentantis animi probate maestitiam! I
Nec uos quorundam moueat aut error inprouidus aut stupor
uanus, qui cum teneantur in tam graui crimine percussi sunt
animi caecitate, ut nec intellegant delicta nec plangant. indignantis
Dei maior haec plaga est sicut scriptum est: et dedit
illis Deus spiritum transpunctionis, et iterum: dilectum
ueritatis non receperunt ut salui fierent.
ac propterea mittit illis Deus operationem erroris
ut credant mendacio, ut iudicentur omnes qui non
crediderunt ueritati, sed sibi placent in iniustitia.
iniuste sibi placentes et transpunctae mentis alienatione dementes
Domini praecepta contemnunt, medellam uulneris neclegunt,
agere paenitentiam nolunt. ante admissum facinus inprouidi,
post facinus obstinati, nec prius stabiles nec postmodum supplices,
quando debuerant stare, iacuerunt, quando iacere et
prosternere se Deo debent, stare se opinantur. pacem sibi ultro
nemine dante sumpserunt, falsa pollicitatione seducti et apostatis
ac perfidis iuncti errorem pro ueritate suscipiunt,
R adqueecate W 2 saltibribus WRv oboediente R, obidite
S 3 tria nestras lacrimas iungite 8 8. 1. m. 1 cum nostro gemitu
uestros gemitus copolate S1, nostros gemitus tristis aestras lacrimas iungite
81, quae uitiosa eadem m. 1 correxerat in: nostros gemitna uestros
gimitus copolate 4 dominum SV, deum WRv 5 dominum V 6 dolentes
W 8 terror W 9 teneatur R graui SWBV, grandi v
sunt ex sint Sm.2 10 a caecitate R 11 dnu S 12 spm ds S trans-
pugnationis Sl delictum W 14 mittitS (nffinu LXX), mittet WRv
operatione JS, orationem S erroris ex maeroris Sm.2 16 sed] et W
placentibus R in om. RWl 17 iniusti W mentes W 18 neclecunt
S 19 post inprouidi exhibet S: post facinus inprouidi, exp. m. 2
inprouidi post facinus om. R 22 prostere se S deo om. R 23 neminem
RSl dantes praesumpserunt R sedecti Wl, seducunt R apostaticiis
R 24 errore pro ueritatein 81 suscipiunt et R
Deum credunt qui contra homines Deo non crediderunt.
Eiusmodi homjnes quantum potestis etfugite, perniciosis contactibus
adhaerentes salubri cautione uitate. sermo eorum sicut
cancer serpit, conloquium uelut contagium transilit, noxia et
uenenata persuasio persecutione ipsa peius interficit. illic superest
paenitentia quae satisfaciat. qui autem paenitentiam criminis
tollunt satisfactionis uiam cludunt. ita fit ut dum temeritate
quorundam uel promittitur salus falsa uel creditur, spes
uerae salutis adimatur.
Vos uero, fratres, quorum timor Domini promis est et in ruina
licet animus constitutus mali sui memor est, paenitentes ac dolentes
peccata uestra perspicite, grauissimum conscientiae crimen
agnoscite, ad intellegentiam delicti uestri oculos cordis aperite,
nec desperantes misericordiam Domini nec tamen iam ueniam
uindicantes. Deus quantum patris pietate indulgens semper et
bonus est, tantum iudicis maiestate metuendus est. quam magna
deliquimus, tam granditer defleamus. alto uulneri diligens et
longa medicina non desit, paenitentia crimine minor non sit.
putasne tu Deum cito posse placari quem uerbis perfidis abnuisti,
cui patrimonium praeponere maluisti, cuius templum sacrilega
contagione uiolasti? putas facile eum misereri tui quem tuum
non esse dixisti? orare oportet inpensius et rogare, diem luctu
transigere, uigiliis noctes ac fletibus ducere, tempus omne lacrimosis
lamentationibus occupare, stratos solo adhaerere cineri, in
cilicio et sordibus uolutari, post indumentum Christi perditum
nullum iam uelle uestimentum, post diaboli cibum malle
ieiunium, iustis operibus incumbere quibus peccata purgantur,
SR deum S non om. W 5 conloquium ex
loquium W m. 2 contacium 8. 6 illic om. R, solIa illic S, illic sola
Pamelius 7 deo satisfaciat V 8 claudunt SR cum S 9 quorumdam
81 10 uera R, uere Sl adimatur SaW, admiratur SlR 11 uera
om. R fratres dilectissimi v dmTS, in deum WRv 12 memor est ex
merores et Sm.2 dolentes ex nolenter S m. 2 14 cordes 81 16 patria
om. R 17 iudicii SIR 18 delinquimus R 19 sit] desit R
20 dominum Wv abnuisti] abnegasti R 22 eum et cito S sed et s. L
m. 2 24 nocte
Si precem toto corde quis faciat, si neris paenitentiae lamentis
et lacrimis ingemescat, si ad ueniam delicti sui Dominum iustis
et continuis operibus inflectat, misereri talium potest qui et misericordiam
suam protulit dicens: cum conuersus fueris et
gemueris, tunc saluaberis et scies ubi fueris, et
iterum: nolo mortem morientis, dicit Dominus, quantum
ut reuertatur et uiuat. et Iohel propheta pietatem
Domini Domino ipso monente declarat, reuertimini, inquit,
ad Dominum Deum uestrum, quoniam misericors et
pius est et patiens et multae miserationis et qui.
sententiam flectat aduersus malitiam inrogatam.
potest ille indulgentiam dare, sententiam suam potest ille deflectere.
paenitenti, operanti, roganti potest clementer ignoscere,
potest in acceptum referre quidquid pro talibus et petierint
martyres et fecerint sacerdotes. uel si quis eum plus suis
W sed a corr. 3 amare R 4 res eet R 5 et] utl2
aeneno SWBV, uendenda v 8 dms faeneretur SR, dno feneretur W; cf.
itldicem 9 primiSiS1, prinsJR