Pax ecce, dilectissimi fratres, ecclesiae reddita est et quod difficile nuper incredulis ac perfidis inpossibile uidebatur, ope adque ultione diuina securitas nostra reparata est. in laetitiam mentes redeunt et tempestate pressurae ac nube discussa tranquillitas ac serenitas refulserunt. dandae laudes Deo et beneficia eius ac munera cum gratiarum actione celebranda, quamuis agere gratias nostra uox nec in persecutione cessauerit: neque enim tantum licere inimico potest, ut non qui Deum corde toto et anima et uirtute diligimus benedictiones eius et laudes semper et ubique cum gloria praedicemus. exoptatus uotis omnibus dies uenit et post longae noctis horribilem taetramque caliginem Domini luce radiatus mundus eluxit.

Confessores praeconio boni nominis claros et uirtutis ac fidei laudibus gloriosos laetis conspectibus intuemur, sanctis osculis adhaerentes desideratos diuina et inexplebili cupiditate conplectimur. adest militum Christi cors candida, qui persecutionis urgentis ferociam turbulentam stabili congressione fregerunt, parati ad patientiam carceris, armati ad tolerantiam mortis. repugnastis fortiter saeculo, spectaculum gloriosum praebuistis Deo, secuturis fratribus fuistis exemplo. religiosa uox Christum locuta IWCIPIT DE LAPSIS FELICITER S, INCIPIT DE LABSIS WR 3 ac W m. 2 post ras. ope] opera R 4 laetitia SR 5 mentis S* nube] nube et caligine v 8 persequutione R (ut solet quu pro cu) 9 inimico licere WRv deum SWV, dominum Rv toto corde Rv 10 et (ante uirtute) add. m. 2 in W 11 omnibus SR, omnium Wv diebus R 12 taetranq. S 14 uirtutibus W 15 osculis] oculis R 16 diuina et S, diu WRv 17 coors WI, cohors W\'Rv 18 urguentia R ut solet 20 dno W est, in quem se semel credidisse confessa est: inlustres manus quae non nisi diuinis operibus adsueuerant sacrificiis sacrilegis restiterunt: sanctificata ora caelestibus cibis post corpus et sanguinem Domini profana contagia et idolorum reliquias respuerunt: ab inpio sceleratoque uelamine quo illic uelabantur sacrificantium capita captiua caput uestrum liberum mansit: frons cum signo Dei pura diaboli coronam ferre non potuit, coronae se Domini reseruauit. quam uos laeto sinu excipit mater ecclesia de proelio reuertentes! quam beata, quam gaudens portas suas aperit, ut adunatis agminibus intretis de hoste prostrato tropaea referentes! cum triumphantibus uiris et feminae ueniunt quae cum saeculo sexum quoque uicerunt. ueniunt et geminata militiae suae gloria uirgines et pueri annos suos uirtutibus transeuntes. nec non et cetera stantium multitudo uestram gloriam sequitur, proximis et paene coniunctis laudis insignibus uestigia uestra comitatur. eadem et in illis sinceritas cordis, eadem fidei tenacis integritas. inconcussis praeceptorum caelestium radicibus nixos et euangelicis traditionibus roboratos non praescripta exsilia, non destinata tormenta, non rei familiaris et corporis supplicia terruerunt. explorandae fidei praefiniebantur dies: sed qui saeculo renuntiasse se meminit nullum saeculi diem nouit, nec tempora terrena iam conputat qui aeternitatem de Deo sperat.

Nemo, fratres, nemo hanc gloriam mutilet, nemo incorruptam stantium firmitatem maligna obtrectatione debilitet. cum dies negantibus praestitutus excessit, quisque professus intra diem non est Christianum se esse confessus est. primus est uictoriae titulus gentilium manibus adprehensum Dominum confiteri: secundus ad 1 in quem se ex in qua Sm. 2 5 sceleratioque M 8 laetos SR, laete v in einum suum R excepit 81 10 aperit Wa.l.m.2, aperiut R agminis R tropea SW 11 triumfantib. SW quaecumq. S (sed q. exp. m. 2) 12 saeculo dimicantes v geminatae R 13 cum gloria R continentiae uirtutibua W 14 circumstantium S; cf. p. 239 1. 10 15 proiumis V laudis W, sed in marg. corr.: laudibus 16 eademmetim illis 81 eadem ex earundem S. m.2 18 roboratusBI 19 testinata W familiaris] damna add. ex aliquot codd. Erasmus, ablatio Krabinger et] non v 20 inezplorandae R 21 se om. W 22 qui ex quia Sm. 2 23 fratres dilectissimi v 24 istam stantium S 25 quisquis Rv 27 deum W confiteris R gloriam gradus est cauta secessione subtractum iam Deo reseruari. illa publica, haec priuata confessio est: ille iudicem saeculi uincit, hic contentus Deo suo iudice conscientiam puram cordis integritate custodit: illic fortitudo promptior, hic sollicitudo securior. ille adpropinquante hora sua iam maturus inuentus est, hic fortasse dilatus est qui patrimonio derelicto idcirco secesserit, quia non erat negaturus: confiteretur utique, si fuisset et ipse detentus.

Has martyrum caelestes coronas, has confessorum glorias spiritales, has stantium fratrum maximas eximiasque uirtutes maestitia una contristat, quod auulsam nostrorum uiscerum partem uiolentus inimicus populationis suae strage deiecit. <quid hoc loco faciam, dilectissimi fratres, fluctuans uario mentis aestu quid aut quomodo dicam? lacrimis magis quam uerbis opus est ad exprimendum dolorem, quo corporis nostri plaga deflenda est, quo populi aliquando numerosi multiplex lamentanda iactura est. quis enim sic durus ac ferreus, quis sic fraternae caritatis oblitus qui inter suorum multiformes ruinas et lugubres ac multo squalore deformes reliquias constitutus siccos oculos tenere praeualeat nec erumpente statim fletu prius gemitus suos lacrimis quam uoce depromat? doleo, fratres, doleo uobiscum nec mihi ad leniendos dolores meos integritas propria et sanitas priuata blanditur, quando plus pastor in gregis sui uulnere uulneretur. cum singulis pectus meum copulo, maeroris et funeris pondera luctuosa participo. cum plangentibus plango, cum deflentibus defleo, cum iacentibus iacere me credo. iaculis illis grassantis inimici mea simul membra percussa sunt, saeuientes gladii per mea uiscera transierunt. inmunis et liber a persecutionis incursu 1 snbtractum se ex subtractus Sm. 2 iam om. WB dno WB reseruare S*, se seruari Wl 2 puplica W haec] ac B 3 uincet W puramieordis 81 5 ille ex illic S m. 2 6 secessit WRv 10 circumstantium 8 11 uno Sl 12 deiecit W sed in marg.: uel tetegit 13 uarios B quid] qui B 15 quo ex qnS Sm.2 16 aliquando om. R numero simul triplex R 17 ac] aut Rv oblitus est W 19 reliquia S\', ac reliquuw B 21 fratres dilectissimi R 23 uulneris R 24 maeroris ex memroris 8 m. 2, merore B 25 pagentib. Sl 27 mea simul S* W, mei simuljS1 (sed simulB.l.), simul mea B saeuientis Sl 28 a om. W fuisse non potest animus: in prostratis fratribus et me prostrauit adfectus.

Habenda tamen est, fratres dilectissimi, ratio nentatas nec sic mentem debet et sensum persecutionis infestae tenebrosa caligo caecasse, ut nihil remanserit luminis et lucis, unde diuina praecepta perspici possint. si cladis causa cognoscitur, et medella uulneris inuenitur. Dominus probari familiam suam uoluit et quia traditam nobis diuinitus disciplinam pax longa corruperat, iacentem fidem et paene dixerim dormientem censura caelestis erexit, cumque nos peccatis nostris amplius mereremur, clementissimus Dominus sic cuncta moderatus est, ut hoc omne quod gestum est exploratio potius quam persecutio uideretur.

Studebant augendo patrimonio singuli et obliti quid credentes aut sub apostolis ante fecissent aut semper facere deberent insatiabili cupiditatis ardore ampliandis facultatibus incubabant. non in sacerdotibus religio deuota , non in ministeriis fides integra, non in operibus misericordia, non in moribus disciplina. corrupta barba in uiris, in feminis forma fucata: adulterati post Dei manus oculi, capilli mendacio colorati. ad decipienda corda simplicum callidae fraudes, circumueniendis fratribus subdolae uoluntates. iungere cum infidelibus uinculum matrimonii, prostituere gentilibus membra Christi. non iurare tantum temere sed adhuc et peierare, praepositos superbo tumore contemnere, uenenato sibi ore maledicere, odiis pertinacibus inuicem dissidere. episcopi plurimi quos et hortamento esse oportet ceteris et exemplo diuina procuratione contempta procuratores regum saecularium fieri, derelicta cathedra, plebe deserta per alienas 4 debet mentem 8 infesta et R 5 lucis et luminis WRv untde Sl 6 possunt W medela v 8 in nobis Sl 9 paene ut ita scripsit Baluzius 10 amplius pati scripsit Erasmus 12 uideretur WR, duceretur ex diceretur S m. 2 15 cupidita facultatibus Wl 16 sacerdotiis W ministeriis RW1, ministeris W1, ministris Sv; cf. GtYm. obs. p. 612 fideiB 18 fugataR 19 dei W s. I. m. 2 deiciendaJS 20 simplicium v; cf. de hab. uirg. p. 196l.14 subdole uoluntatis 81 23 adhuc Ws. I. m. 2 et S, etiam WRv propositos Sl 24 ueneratoR dissedere S 25 ornamento August. contra Cresconium lib. III c. 36 et om. R 26 regum SW, rerum Rv et m. rec. in W 27 derelicta ex delicta W m. 2 prouincias oberrantes negotiationis quaetuosae nundinas aucupari. esurientibus in ecclesia fratribus habere argentum largiter uelle, fundos insidiosis fraudibus rapere, usuris multiplicantibus faenus augere. quid non perpeti tales pro peccatis eiusmodi mereremur, cum iam pridem praemonuerit ac dixerit censura diuina: si dereliquerint legem meam et in iudiciis meis non ambulauerint, si iustificationes meas profanauerint et praecepta mea non obseruauerint, uisitabo in uirga facinora eorum et in flagellis delicta eorum.

Praennntiata sunt ista nobis et ante praedicta. sed nos datae legis et obseruationis inmemores id egimus per nostra peccata, ut dum Domini mandata contemnimus ad correptionem delicti et probationem fidei remediis seuerioribus ueniremus, nec saltim uel sero conuersi ad Domini timorem sumus, ut hanc correptionem nostram probationemque diuinam patienter et fortiter subiremus. ad prima statim uerba minantis inimici maximus fratrum numerus fidem suam prodidit nec prostratus est persecutionis inpetu, sed uoluntario lapsu se ipse prostrauit. quid oro inauditum, quid nouum uenerat, ut uelut incognitis adque inopinatis rebus exortis Christi sacramentum temeritate praecipiti solueretur? nonne haec et prophetae ante et apostoli postmodum nuntiauerunt? nonne iustorum pressuras et gentilium semper iniurias pleni sancto Spiritu praedicauerunt? nonne fidem nostram semper armans et Dei seruos caelesti uoce corroborans dicit scriptura diuina: Dominum Deum tuum adorabis et illi soli seruies? nonne iram diuinae indignationis ostendens et poenae 6 Ps. 88, 31 sq. 26 Deut. 6,13. 1 negotiationes Sl quaestuose S\', quaestudiosos R 2 fratribus non subuenire ex 1. cod. recepit Pamelius 3 inuidiosis S 4 huius modi R merremur W\' 6 derelinquerint WR 7 iustificationis S 8 mea om. W obseruauerint SWRV, seruauerint v 11 data eligis R 13 correptionem SR, correctionem Wv 14 probationem] prouocationem S saltem Sv 15 uel om. WRv; cf. de bono pat. c. 4 correctionem W\' 17 primas Sl 18 nec persequutionis R 19 se W 8.1. m. 2 20 ueluti W, nelut ex uel Sm.2 2l extortis R praecipitem Sl 24 nonne] non R 25 dei] ad dei R 26 illi] ipsi F 27 poenae metn S\', paene tum R III. 16 metum praemonens denuo dicit: adorauerunt eos quos fecerunt digiti eorum, et curuatus est homo et humiliatus est uir, et non laxabo illis? et iterum Deus loquitur dicens: sacrificans diis eradicabitur nisi Domino soli. in euangelio quoque postmodum Dominus in uerbis doctor et consummator in factis docens quid fieret et faciens quodcumque docuisset, quicquid nunc geritur et geretur non ante praemonuit ? nonne et negantibus aeterna supplicia et salutaria confitentibus praemia ante constituit?

Exciderunt quibusdam pro nefas omnia et de memoria recesserunt. non expectauerunt saltim ut ascenderent adprehensi, ut interrogati negarent. ante aciem multi uicti, sine congressione prostrati nec hoc sibi reliquerunt ut sacrificare idolis uiderentur inuiti. ultro ad forum currere, ad mortem sponte properare, quasi hoc olim cuperent, quasi amplecterentur occasionem datam quam libenter optassent. quot illic a magistratibus uespera urgente dilati sunt, quot ne eorum differretur interitus et rogauerunt! quam uim potest talis obtendere, qua crimen suum purget, cum uim magis ipse fecerit ut periret? nonne quando ad Capitolium sponte uentum est, quando ultro ad obsequium diri facinoris accessum est, labauit gressus, caligauit aspectus, tremuerunt uiscera, membra conciderunt? non sensus obstipuit, lingua haesit, sermo defecit ? stare illic potuit Dei seruus et loqui et renuntiare Christo qui iam diabolo renuntiauerat et saeculo P non ara illa, 1 Es. 2, 8 sq. 4 Ex. 22, 20.\' 1 proponens ex praepones S m. 2; cf. p. 244 l. 24 adorauerunt eos ex adornauemnt deos S m. 2 2 digitti R 3 dns W 4 alienis radicabitur S, sed alienis exp. m. 1 5 dns Ws. 1. m. 2 6 primum et om. W facies 81 7 non SW\' , nonne W:<Rv 8 et (ante sal.) W 8. 1. m. 2 11 spectauerunt Sl, espectauer Wl ut asc. adp. ut (aut V) interrogati (ex interrogationem W m. 2) negarent] SWV, ut (aut R) interrogati (interroganti R) negarent ut ascenderent (thus accenderent v) adprehensi Rv 13 relinquerunt R 15 occasionem S 16 libenter SWRV, semper v quod SWR magistratrib. S 17 quod ne WR, quod etiam nec S differetur SWJ et] etiam v 18 potes 81 talis S s. 1. optendere ex obt. S m. 2, ostendere R 20 ad W 8. 4. m. 2 diri*** R 21 est W s. 1. m. 2 lababit Sl, lauit R, lababat ex lauabit W m. 2 22 membra S, brachia WRv non] nonne v obstupuit v 23 deficit Wl 24 qui] quia 8 renuntiarat RW* non] nonne v quo moriturus accesserat, rogus illi fuit? non diaboli altare quod faetore taetro fumare ac redolere conspexerat uelut funus et bustum uitae suae horrere ac fugere debebat? quid hostiam tecum, miser, quid uictimam supplicaturus inportas? ipse ad aras hostia, uictima ipse uenisti, inmolasti illic salutem tuam, spem tuam, fidem tuam funestis illic ignibus concremasti.

Ac multis proprius interitus satis non fuit: hortamentis mutuis in exitium populus inpulsus est, mors inuicem letali poculo propinata est. ac ne quid deesset ad criminis cumulum, infantes quoque parentum manibus inpositi uel adtracti amiserunt paruuli quod in primo statim natiuitatis exordio fuerant consecuti. nonne illi, cum iudicii dies uenerit, dicent: nos nihil fecimus nec derelicto cibo et poculo Domini ad profana contagia sponte properauimus: perdidit nos aliena perfidia, parentes sensimus parricidas: illi nobis ecclesiam matrem, illi patrem Deum negauerunt, ut dum parui et inprouidi et tanti facinoris ignari per alios ad consortium criminum iungimur, aliena fraude caperemur ?

Nec est pro dolor iusta aliqua et grauis causa quae tantum facinus excuset. relinquenda erat patria et patrimonii facienda iactura. cui enim non nascenti adque morienti relinquenda quandoque patria et patrimonii sui facienda iactura est? Christus non relinquatur, salutis ac sedis aeternae iactura timeatur. clamat ecce per prophetam Spiritus sanctus: discedite, discedite, 24 Es. 52,11. 1 accesserat S, accessit WRv ***fuit W (iam ? eras.) non] nonne v 2 fetore SR redolere W corr. in marg., in contextu redore 3 ac ne R 4 supplicaturus SWVR, immolaturus uel immolaturus uel supplicaturus v inportas S, inponis WRv haras W1, aram scripsit Balu- : ius 5 ipse uictima S salutem tuam om. R spem tuam om. S 6 illis Wv 7 ac om. S ortamentis PPJS1, hortamentum 81 8 exitum S* Wl populis Wl 10 parenti*um W inpositi SRV et Augustin. epist.98 c. 3, uel inpositi Wv adtractati R, adtrectati August. par- Eoli W 12 illi om. R nihil mali scripsit Baluzius 13 cibo W s. 1. m.2 14 sensibus R 15 dominum August. 16 ut dum ex ud W m. 2 17 capimur R 21 factura R non] ante nascenti exhibet SWRV, post morienti v nascentia atque morientia R relinquenda erat W quandoq. ex quanq. W m. 2 22 cst Ws. 1. m. 2 ut christus Oxon. 23 salutis] saluis R aeternae W 8. Z. m.2 timeamur W 24 profeti ex profetas Sm.2 16* exite inde et inmundum nolite tangere: exitede medio eius, separamini qui fertis uasa Domini. et qui uasa sunt Domini ac templum Dei ne inmundum tangere et feralibus cibis pollui uiolarique cogantur, non exeunt de medio nec recedunt? alibi quoque uox auditur e caelo praemonens quid Dei seruos facere oporteret et dicens: exi de ea, populus meus, ne particeps sis delictorum eius et ne perstringaris plagis eius. qui exit et cedit delicti particeps non fit, plagis uero et ipse perstringitur qui socius criminis inuenitur. et ideo Dominus in persecutione secedere et fugere mandauit adque ut id fieret et docuit et fecit. nam cum corona de Dei dignatione descendat nec possit accipi nisi fuerit hora sumendi, quisque in Christo manens interim cedit non fidem denegat sed tempus expectat: qui autem cum non secederet cecidit, negaturus remansit.

Dissimulanda, fratres, ueritas non est nec uulneris nostri materia et causa reticenda. decepit multos patrimonii sui amor caecus, nec ad recedendum parati aut expediti esse potuerunt quos facultates suae uelut conpedes ligauerunt. illa fuerunt remanentibus uincula, illae catenae quibus et uirtus retardata est et fides pressa et mens uincta et anima praeclusa, ut serpenti terram secundum Dei sententiam deuoranti praeda et cibus fierent qui terrestribus inhaererent. et idcirco Dominus bonorum magister et praemonens in futurum, si uis, inquit, perfectus esse, uende omnia tua et da pauperibus et habebis 6 Apoc. 18, 4. 24 Matth. 19, 21. 2 separamini SBVW1, seperamini WI, mundamini v 5 praemonena om. R quid ex qui W m. 2 6 oporteret et S, conueniat WRr exi.. W (te? eras.) 7 dilectorum S praestringaris R 8 dileeti participes S 9 perstringitur SWV, praestringitur R, constringitur v 10 recedere S 11 ut id fieret] uti defleret R primum et om. S et fecit W a. i. m. 2 12 discendat SW 13 quisquis v caedit R negat scripsit Baluzius 14 secederet] recedit ex recedet S m. 2 16 fratres carissimi S, fr. dilectissimi Baluzius 17 patrimoni S sui om. R 18 parati aut expediti SW, expediti aut succincti R 19 remanentibus] trementibus R 21 uincta W, uicta SR terra R 22 terrestribus cupiditatibus Pamelius 24 praeponens Sl si uis ex et quis S m. 2 25 nade uende v thensaurum S item p. 245, 2 et 4, thessaurum W item. p. 245, 2 thesaurum in caelis: et ueni, sequere me. si hoc diuites facerent, per diuitias non perirent, thesaurum in caelo reponentes hostem nunc et expugnatorem domesticum non haberent: esset in caelo cor et animus et sensus, si thesaurus esset in caelo, nec uinci a saeculo posset qui unde uinceretur in saeculo non haberet. sequeretur Dominum solutus et liber, ut apostoli et sub apostolis multi et nonnulli saepe fecerunt qui et rebus suis et parentibus derelictis indiuiduis Christi nexibus adhaeserunt.

Sequi autem Christum quomodo possunt qui patrimonii uinculo detinentur? aut quomodo caelum petunt et ad sublimia et alta conscendunt qui terrenis cupiditatibus degrauantur? possidere se credunt qui potius possidentur, census sui serui nec ad pecuniam domini sed magis pecuniae mancipati. hoc tempus, hos homines apostolus denotat dicens: qui autem uolunt diuites fieri incidunt in temptationem et muscipula et desideria multa et nocentia quae mergunt hominem in perditionem et in interitum. radix enim omnium malorum est cupiditas quam quidam adpetentes errauerunt a fide et inseruerunt se doloribus multis. Dominus autem quibus nos praemiis ad contemptum rei familiaris inuitat? parua haec et exigua huius temporis damna quibus mercedibus pensat? nemo est, inquit, qui relinquat domum aut agrum aut parentes aut fratres aut uxorem aut filios propter regnum Dei et non recipiat septies tantum in isto tempore, in saeculo autem uenturo uitam aeternam. quibus cognitis et de Dei pollicentis ueritate 14 I Tim. 6, 9 sq. 22 Marc. 10, 29 sq. 1 caelo R et sequere R 2 diuitias suas Rv, 4 cor et] curet R animans S1 5 a om. S uinciretur coni. Qronou. obs. p. 574 6 dominum gnum S, cf.1.9 et 13, 254, 6 7 et (ante rebus) om. S 8 inuiduis S1, indiuidui R christo v adhaeserant R 9 patrimonii sui S 10 et ad] ad W 12 ad om. W1 pecuniam SRVW, pecuniam suam v 13 domini m. 2 add. in W pecuniae suae S 15 muscipula SlR, muscipulas W, muscipulam S2v 16 multa inutilia v 17 enim om. W 18 errauerunt] naufragauerunt Cyprianus test. III61, de dom. orat. c. 19, de opere et el. c. 10 23 aut fratres om. S 24 septies] centies v 26 uita aeterna R domini Rv, dno W conpertis non tantum timenda non est eiusmodi sed et optanda iactura est ipso denuo Domino praedicante et monente: beati eritis, cum persecuti uos fuerint et separauerint uos et expulerint et maledixerint nomini uestro ut nequam propter filium hominis. gaudete in illa die et exultate: ecce enim merces uestra multa in caelis.

Sed tormenta postmodum uenerant et cruciatus graues reluctantibus inminebant. queri de tormentis potest qui per tormenta superatus est, excusationem doloris obtendere qui uictus est in dolore. potest rogare talis et dicere: certare quidem fortiter uolui et sacramenti mei memor deuotionis ac fidei arma suscepi, sed me in congressione pugnantem cruciamenta uaria et supplicia longa uicerunt. stetit mens stabilis et fides fortis et cum torquentibus poenis inmobilis diu anima luctata est. sed cum durissimi iudicis recrudescente saeuitia iam fatigatum nunc flagella adhuc scinderent, nunc contunderent fustes, nunc eculeus extenderet, nunc ungula effoderet, nunc flamma torreret, caro me in conluctatione deseruit, infirmitas uiscerum cessit, nec animus sed corpus in dolore defecit/ potest cito proficere ad ueniam causa talis, potest eiusmodi excusatio esse miserabilis. sic hic Casto et Aemilio aliquando Dominus ignouit, sic in prima congressione deuictos uictores in secundo proelio reddidit, ut fortiores ignibus fierent qui ignibus ante cessissent et unde superati essent inde superarent. deprecabantur illi non lacrimarum miseratione sed 2 Luc. 6, 22 sq. 1 non est om. 8 et om. WR adoptanda W 2 est SRV, om. Wv denuo] denique R dno et do nro R monente] dicente R 3 cum p. u. fuerint] quum odio uos habuerint homines R separauerit ex perseuera.uerit Sm. 2 4 maledixerit Sl 5 ut] quasi R 6 multa S, multa est R, om. W 8 uenerant SWRV, uentura erant v 9 quaeri SWR de tormentis] tormentai S 10 potest excusationem v dolorem SlR 11 certare] tamen add. Sl, exp. S2 quidam R 12 mei om. R deuotionis om.8 suflcipijR 13 pugnante 81 W 14 stabiles S1 fortes Sl tormentibus R 15 poenis...dnrissimi om. R 16 iudices Wl iam fatiga- tum iam lassum v adhuc om. v adhuc....fustes om. R 17 aculens R extenderent W* 18 nunc f. torreret om: R 20 deficit W 25 illis R miserationem R uulnerum, nec sola lamentabili uoce sed laceratione corporis et dolore: manabat pro fletibus sanguis et pro lacrimis cruor semiustulatis uisceribus defluebat.

Nunc uero quae uulnera ostendere uicti possunt, quas plagas hiantium uiscerum, quae tormenta membrorum, ubi non fides congressa cecidit, sed congressionem perfidia praeuenit? nec excusat oppressum necessitas criminis, ubi crimen est uoluntatis. nec hoc eo dico, ut fratrum causas onerem, sed ut magis fratres ad precem satisfactionis instigem. nam cum scriptum sit: qui nos felices dicunt in errorem uos mittunt et semitam pedum uestrorum turbant, qui peccantem blandimentis adulantibus palpat peccandi fomitem subministrat nec conprimit delicta ille sed nutrit. at qui consiliis fortioribus redarguit simul adque instruit fratrem promouet ad salutem. quos diligo, inquit Dominus, redarguo et castigo. sic oportet et Domini sacerdotem non obsequiis decipientibus fallere sed remediis salutaribus prouidere. inperitus est medicus qui tumentes uulnerum sinus manu parcente contrectat et altis recessibus uiscerum uirus inclusum dum seruat exaggerat. aperiendum uulnus est et secandum et putraminibus amputatis medella fortiore curandum. uociferetur et clamet licet et conqueratur aeger inpatiens per dolorem, gratias aget postmodum cum senserit sanitatem.

Emersit enim, fratres dilectissimi, nouum genus cladis et quasi parum persecutionis procella saeuierit, accessit ad cumulum sub misericordiae titulo malum fallens et blanda pernicies. contra euangelii uigorem, contra Domini ac Dei legem temeritate quorundam laxatur incautis conmunicatio, inrita et falsa pax, periculosa dantibus et nihil accipientibus profutura. non quaerunt 9 Ea. 3,12. -14 Apoc. 3,19. 2 manarat Sl semostulatis S*, seminsti*»latis W, semiusti latiR 4 quam nim quas plagas S 6 excusato pressum R 8 eo WB, ego S, ideo v 9 satisfactiones 81 est ex sit Sm. 2 10 errore 81 semitas v 12 sumministrat WS7 13 ille om. R adqui S, atque R redarguitur W 14 ad W 8. I. m. 2 16 et om. W dñÎi SWV, arts R, dei v 17 tumentis 81 18 et] et in WRv 21 conquiratur R 22 agit WS1 25 adcessit S 27 euuangelio S* lege 81 28 inrita et ex inritat S m. 2 sanitatis patientiam nec ueram de satisfactione medicinam: paenitentia de pectoribus exclusa est, grauissimi extremique delicti memoria sublata est. operiuntur morientium uulnera et plaga letalis altis et profundis uisceribus infixa dissimulato dolore contegitur. a diaboli aris reuertentes ad sanctum Domini sordidis et infectis nidore manibus accedunt, mortiferos idolorum cibos adhuc paene ructantes exhalantibus etiam nunc scelus suum faucibus et contagia funesta redolentibus Domini corpus inuadunt, quando occurrat scriptura diuina et clamet et dicat: omnismundus manducabit carnem, et anima quaecumque manducauerit ex carne sacrificii salutaris quod est Domini, et inmunditia ipsius super ipsum est, peribit anima illa de populo suo, apostolus item testetur et dicat: non potestis calicem Domini bibere et calicem daemoniorum: non potestis mensae Domini conmunicare et mensae daemoniorum, idem contumacibus et peruicacibus conminetur et denuntiet dicens: quicumque ederit panem et biberit calicem Domini indigne reus erit corporis et sanguinis Domini.

Spretis his omnibus adque contemptis ante expiata delicta, ante exomologesim factam criminis, ante purgatam conscientiam sacrificio et manu sacerdotis, ante offensam placatam indignantis Domini et minantis uis infertur corpori eius et sanguini et plus modo in Dominum manibus adque ore delinquunt quam cum Dominum negauerunt. pacem putant esse quam quidam uerbis fallentibus uenditant. non est pax illa sed bellum, nec ecclesiae iungitur qui ab euangelio separatur. quid iniuriam beneficium 9 Leuit. 7, 20. 14 I Cor. 10, 21. 17 I Cor. 11, 27. 1 patientiam] paenitentiam R 2 peccatoribus SIWIBI exclusa SR, excussa Wv 3 morientium] mortium S 4 et om. W profundis- W 5 zaboli R dum R 6 nidorem Sl 7 poena eructantes R 10 manducauit R animam R 11 ex carne SWR, carnem V 12 est om. W perhibit W1 13 testatur et dicit v 16 diaboli daemoniorum R et peruicacibus om. S 17 comminatur et donuntiat v 17 ediderit R 18 et S, aut WRv 21 ezhomologesin WRv facta R criminis ante purgatam om. R 22 manus R ante offensam l. 25 negauerunt inter contemptis et ante l. 20 interponit v placatam om. B 23 dno R 24 delinquant 81 25 fallentibus S, fallacibus WRv uocant? quid inpietatem uocabulo pietatis adpellant? quid eis qui flere iugiter et rogare Dominum suum debent intercepta paenitentiae lamentatione conmunicare se simulant? hoc sunt eiusmodi lapsis quod grando frugibus, quod turbidum sidus arboribus, quod armentis pestilens uastitas, quod nauigiis saeua tempestas. solacium spei adimunt, a radice subuertunt, sermone morbido ad letale contagium serpunt, nauem scopulis ne in portum perueniat inlidunt. non concedit pacem facilitas ista sed tollit, nec conmunicationem tribuit sed inpedit ad salutem. persecutio est haec alia et alia temptatio, per quam subtilis inimicus inpugnandis adhuc lapsis occulta populatione grassatur, ut lamentatio conquiescat, ut dolor sileat, ut delicti memoria uanescat, conprimatur pectoris gemitus, statuatur fletus oculorum nec Dominum grauiter offensum longa et plena paenitentia deprecetur, cum scriptum sit: memento unde cecideris et age paenitentiam.

Nemo se fallat, nemo decipiat. solus Dominus misereri potest.

ueniam peccatis quae in ipsum commissa sunt solus potest ille largiri qui peccata nostra portauit, qui pro nobis doluit, quem Deus tradidit pro peccatis nostris. homo Deo maior non potest esse, nec remittere aut donare indulgentia sua seruus potest quod in Dominum delicto grauiore commissum est, ne adhuc lapso et hoc accedat ad crimen, si nesciat esse praedictum: maledictus homo qui spem habet in hominem. Dominus orandus est, Dominus nostra satisfactione placandus est qui negantem negare se dixit, qui omne iudicium de patre solus accepit. credimus quidem posse aput iudicem plurimum martyrum merita et opera 15 Apoc 2, 5. 23 Hier. 17, 5. 1 uocabolo S 2 debet Sl 4 lapsi W 5 magis nauigiis R 6 spei SWRV, aeternae spei v arborem a radice v aubuertunt ex subtrahunt Sm. 2 7 ad] ut V importum W 8 concidit 81 facillitas S 10 quem S\' suptilis W 11 poculatione Sl 12 euanescat ut v 13 pectorum WRv statur R 14 grauiter] roganit R paenitentia] patientia W 17 fallant Rl se decipiat v 18 ipsum] illum R 20 nostris ex nos Sm. 2 esse non potest maior WRv 21 dimittere R 23 accidat Sx crimen] criminis cumulum V (ef. p. 243, 9), cumulum V teste Stgaltio (ef. p. 247, 25) 24 spem suam V habet W 8. 1. m. 2, ponit V hominem SWBY, homine v; rrjv IXnitia ixu in avaQtanov LXX 25 est om. R 26 de] a R iustorum, sed cum iudicii dies uenerit, cum post occasum saeculi huius et mundi ante tribunal Christi populus eius adstiterit.

Ceterum si quis praepropera festinatione temerarius remissionem peccatorum dare se cunctis putat posse aut audet Domini praecepta rescindere, non tantum nihil prodest sed et obest lapsis. prouocasse est iram non seruasse sententiam nec misericordiam prius Domini deprecandam putare, sed contempto Domino de sua facilitate praesumere. sub ara Dei animae occisorum martyrum clamant magna uoce dicentes: quousque, Domine sanctus et uerus, non iudicas et uindicas sanguinem nostrum de his qui in terris inhabitant? et requiescere ac patientiam tenere adhuc iubentur. et quemquam posse aliquis existimat remittendis passim donandisque peccatis bonum fieri contra iudicem uelle aut prius quam uindicetur ipse alios posse defendere? mandant aliquid martyres fieri: si iusta, si licita, si non contra ipsum Dominum a Dei sacerdote facienda: sit obtemperantis facilis et prona consensio, si petentis fuerit religiosa moderatio. mandant aliquid martyres fieri: si scripta non sunt in Domini lege quae mandant, ante est ut sciamus illos de Domino inpetrasse quod postulant, tunc facere quod mandant. neque enim statim uideri potest diuina maiestate concessum quod fuerit humana pollicitatione promissum.

Nam et Moyses pro peccatis populi petit nec tamen peccantibus ueniam cum petisset accepit. precor, ait, Domine, deliquit populus hic delictum grande: et nunc si 9 Apoc. 6,10. 24 Ex. 32,31 sq. 1 occansom S 2 eius ex eis W m. 2 3 ccterum] neterum W praepropere R festinatione om. R 4 cunctis) cuiquam Oxon. et andet ex ait audit S m. 2 dei S 5 et S 8,1. m. 1 7 dei v deprcc. p. s. c. domino om. R 8 facilitate] facultate v dmi S animasjR 11 habitant S 12 patientia S quenquam W 13 bonum] dignum v 15 feri S sed si v 16 deum W ac dei sacerdotem R facienda sunt v sit SWVB, si uel om. v; facienda sit obtemperantis interpunctione sublata Rigaltius 17 comensio R petentes 81 18 sed si Rv sint v 19 illi R de om. R domino SV, deo WR 21 de diuina v 28 peccatis] delictis R petiit S2W2v 25 grandem Sl, grande et fecerunt sibi deos aureos v si dimittis R, si delicium remittes S, dimittes W sed in margine: dimittens dimittis eis delictum, dimitte: sin autem, dele me de libro quem scripsisti. et dixit Dominus ad Moysen: si qui deliquit ante me, deleam eum de libro meo. ille amicus Dei, ille facie ad faciem locutus saepe cum Domino quod petit inpetrare non potuit nec Dei indignantis offensam sua deprecatione placauit. Hieremiam Deus laudat et praedicat dicens: priusquam te formarem in utero, noui te, et priusquam exires de uulua, sanctificaui te et prophetam in gentes posui te, et eidem pro peccatis populi deprecanti frequenter et oranti noli, inquit, orare pro populo hoc et noli postulare pro eis in prece et oratione, quia non exaudiam in tempore quo inuocabunt me, in tempore adflictationis suae. quid uero iustius Noe, qui cum repleta esset terra peccatis, solus inuentus est iustus in terris? quid gloriosius Danihele ? quid ad facienda martyria in fidei firmitate robustius, in Dei dignatione felicius, qui totiens et cum confligeret uicit et cum uinceret superuixit? quid Iob in operibus promptius, in temptationibus fortius, in dolore patientius, in timore summissius, in fide uerius? nec hi tamen si rogarent, concessurum se Deus dixit. cum propheta Ezechiel pro delicto populi deprecaretur, terra, inquit, quaecumque peccauerit mihi ut delinquat delictum, extendam manum meam super eam et obteram stabilimentum panis et inmittam in eam famem et auferam ab ea 7 Hier. 1, 5. 10 Hier. 11, 14 (cf. 7, 16). 21 Ex. 14, 13 sq. 1 eis del. dimitte om. S sin] in S 2 libro tuo R 3 quis Sv deliquerit v 4 facie ex faciemSm. 2 5 petit 81RIWl, petiitaaiJaW1 v 6 praecatione S placauit S et B ex placuit, pacauit W ieremiam S dns W 7 in ntero W s. l.m. 2 8 profeta 81 R I 9 in gentes (gente 81) S, 8. I. m. 2 W, in gentibus Rv idem RWX precanti R 10 frequenter S, frequentius WRv inquid S, ait WRv 11 poetulare] ait orare postulare W (Bed orare deletum) 12 exaadiam ** W (te ? eras.), exaudiam eos V quo SWV, in quo Rv in tempore om. S 13 adflictationis S, adfliclionis WRv 15 daniel et R quid S et in marg. W7, qui WR, quid illo v ad facienda ex affacienda S m. 2 16 rob.tius dignatione S quid in dei V 17 quid ex quod W m. 2 18 in t. fortius om. S 19 hi S, his WRu si rogarent om. V 20 ezochihel WR, ezeciel S \' 24 mittam S hominem et pecora. et si fuerint tres uiri hi in medio eius Noe et Danihel et Iob, non liberabunt filios neque filias, ipsi soli salui erunt. adeo non omne quod petitur in praeiudicio petentis sed in dantis arbitrio est, nec quicquam sibi usurpat et uindicat humana sententia, nisi adnuat et censura diuina.

In euangelio Dominus loquitur dicens: qui confessus me fuerit coram hominibus, et ego confitebor eum coram patre meo qui est in caelis: qui autem me negauerit, et ego negabo eum. si negantem non negat, nec confitentem confitetur. non potest euangelium in parte consistere et in parte nutare. aut utrumque oportet ualeat aut utrumque uim amittat amittat. si negantes rei criminis non erunt, nec confitentes praemium uirtutis accipiunt. porro si fides quae uicerit coronatur, necesse est et uicta perfidia puniatur. ita martyres aut nihil possunt, si euangelium solui potest, aut si euangelium solui non potest, contra euangelium facere non possunt qui de euangelio martyres fiunt. nemo, fratres dilectissimi, nemo infamet martyrum dignitatem, nemo eorum glorias destruat et coronas. manet incorruptae fidei robur incolume, nec dicere aliquid aut facere contra Christum potest cuius et spes et fides et uirtus et gloria omnis in Christo est: ut ab episcopis contra mandatum Dei fiat, auctores esse non possunt qui ipsi Dei mandata fecerunt. an quisquam maior Deo aut diuina bonitate clementior qui aut infectum uelit quod passus est Deus fieri aut quasi illi minus potestatis ad protegendam ecclesiam suam fuerit, auxilio nos suo putet posse seruari ? 7 Luc. 12, 8 sq. 1 hominos B pecura Sl faerit 121 hiiJS, hi iusti F 2 noe et om. R, sed in marg. add. m. 1 et noe 3 sed ipsi v 8 et 10 et ego om. R eum] illumiS 9 in caelis est WBv 11 parte-parte] patre-patre S 12 aut...ualeat om. R oportet] necesse est S 8. 1. m. 2 13 negantis 81 erunt] sunt V 14 accipiunt SWRV, accipient v 15 et SWBV, ut v 17 non potest solui łJ, solui contra potest S sed contra deletum m. 2 19 gloriam Sv 20 incorrupte Sl, incorruptum B 21 cuius.... 1.22 est om. S 23 dei fiat ex deus fiat S m. 2 24 diuina bonitate] ditlinallore S (diuino corr. m. 2); fortasse diuino fauore 25 infectum] non factum V 26 ad] est ad B nos om. R suo ex suos S m. 2

Nisi si haec Deo ignorante gesta sunt aut non permittente ipso omnia ista uenerunt: doceat indocibiles et admoneat inmemores scriptura diuina quae loquitur dicens: quis dedit in direptionem Iacob et Israhel eis qui praedabantur illum? nonne Deus cui peccauerunt et noluerunt in uiis eius ambulare neque audire legem eius? et superduxit super eos iram animationis suae. et alibi testatur ac dicit: numquid non ualet manus Dei ut saluos faciat aut grauauit aurem ut non exaudiat? sed peccata uestra inter uos et Deum separant et propter peccata uestra auertit faciem a uobis ne misereatur. delicta nostra reputemus, actus nostri et animi secreta uoluentes conscientiae merita ponderemus. redeat in cor nostrum non ambulasse nos in uiis Domini, abiecisse legem Dei, praecepta eius et monita salutaria numquam seruare uoluisse.

Quid de eo boni sentias, quem timorem fuisse aput eum, quam fidem credas, quem corrigere nec metus potuit, quem persecutio ipsa non reformauit? alta et recta ceruix nec quia cecidit inflexa est: tumens animus et superbus nec quia uictus est fractus est. iacens stantibus et integris uulneratus minatur et quod non statim Domini corpus inquinatis manibus accipiat aut ore polluto Domini sanguinem bibat, sacerdotibus sacrilegus irascitur. adque — o tuam nimiam, furiose, dementiam! — irasceris ei qui abs te iram Dei auertere nititur, ei minaris qui pro te 3 Es. 42, 24 sq. 8 Es. 59, 1 sq. 1 si om. S deo ignorante S, ignaro deo WRv permittente ex permittenoum S m. 2 ipso S, illo WRv 2 cum doccat v indocebiles Sl, indociles 82WRv 3 quae om. R direptione W 4 iacob et om. S israhel eia WS2, istraheles S\', israhel R 5 noluerunt SV, . nolebant WR 7 animationis suae om. S ac] et S 8 nunquid SW 9 grauabit W 10 deum] dom S peccata S, delicta WRv; cf. test. III 4i p.152 11 nertit W 12 delicta potius Rv dereputemus Sl nostri SW, nostra Rv; cf. indicem s. u. nostri reuoluentes S\'v, auol- uentes Sl 14 domini] et dni ex nostris Sm. 2 abiecisse SR V, et abiecisse Wv 15 reuoluisse Sl 16 boni] bo R 17 credam credasU 18 erecta S\'R; cf. Gronou. obs. p. 570 20 uulneratis 81 21 aut ore,SW\', ut ore W\', auctore R 22 irascatur S\' 23 adque o] at quo R 24 auertere iram dei WRv ei] et SR Domini misericordiam deprecatur, qui uulnus tuum sentit quod ipse non sentis, qui pro te lacrimas fundit quas ipse forsitan non fundis. oneras adhuc crimen et cumulas et cum ipse sis inplacabilis ad antistites et sacerdotes Dei, putas circa te Dominum posse placari? ,.

Accipe potius et admitte quae loquimur. quid surdae aures salutaria praecepta non audiunt quae monemus? quid caeci oculi paenitentiae iter non uident quod obtendimus? quid praeclusa et alienata mens remedia uitalia non conspicit quae de scripturis caelestibus et discimus et docemus ? aut si incredulis quibusdam minor fides est futurorum, uel praesentibus terreantur. ecce eorum qui negauerunt quae supplicia conspicimus, quos eorum tristes exitus flemus! nec hic esse sine poena possunt, quamuis necdum [poenae] dies uenerit. plectuntur interim quidam, quo ceteri dirigantur. exempla sunt omnium tormenta paucorum.

Vnus ex his qui sponte Capitolium negaturus ascendit postquam Christum negauit obmutuit. poena inde coepit unde coepit et crimen, ut nec rogare iam posset qui uerba ad precum misericordiam non haberet. alia in balneis constituta – hoc enim crimini eius et malis deerat, ut et ad balneas statim pergeret quae lauacri uitalis gratiam perdidisset – sed illic ab inmundo spiritu inmunda correpta laniauit dentibus linguam quae fuerat uel pasta inpie uel locuta. postquam sceleratus cibus sumptus est, in perniciem suam rabies oris armata est. ipsa sui carnifex extitit nec diu superesse postmodum potuit, dolore uentris et uiscerum cruciata defecit. 2 forsitan ipse WRv 3 sis ipse Wv implacabilis irasceris Oxon. 4 antestitesR deum S 5 cito posse V (cf. p. 262,20) 6 aures tuae 8 8 obtendimus S1, ..tendimus W1, ostendimus SaWRv praeclusa S, perclusa W, perculsa v, percussa R 9 alienata] aliena tamen R conspicit S, percipit WRv 10 discimus ex dicimus Wm. 2 si om. R 11 est W 8. 1. m. 2 praesentium R 13 tristis Sl 14 paenae WR, post uenerit ponit v, iudicii S 8. l. m. 2; uncis inclusi 15 dirigantur SWRV, corrigantur v 16 sponte ex eiponte Sm. 2 ad capitolium S 17 poenam Sl 18 possit SI, po..set W set in ras. precum ad R, ad prae- candam v 19 alias R 20 ut et S* WR, et ut S\', ut v balnea R lauagri S 21 sed om. Rv 22 correpta cecidit Erasmus laniauit om. S quae SIR, qua jS\'TPi> 25 dolore S, doloribus WRv cruciatu malim

Praesente ac teste me ipso accipite quid euenerit. parentes forte fugientes dum trepidi minus consulunt, sub nutricis alimento paruulam filiam reliquerunt. relictam nutrix detulit ad magistratus. illic ei aput idolum quo populus confluebat, quod carnem necdum posset edere per aetatem, panem mero mixtum, quod tamen et ipsum de immolatione pereuntium supererat, tradiderunt. recepit filiam postmodum mater. sed facinus puella commissum tam loqui et indicare non potuit quam nec intellegere prius potuit nec arcere. ignoratione igitur obreptum est, ut sacrificantibus nobis eam secum mater inferret. sed enim puella mixta cum sanctis precis nostrae et orationis inpatiens nunc ploratu concuti, nunc mentis aestu fluctuabunda iactari, uelut tortore cogente quibus poterat indiciis conscientiam facti in simplicibus adhuc annis rudis anima fatebatur. ubi uero sollemnibus adinpletis calicem diaconus offerre praesentibus coepit et accipientibus ceteris locus eius aduenit, faciem suam paruula instinctu diuinae maiestatis auertere, os labiis obdurantibus premere, calicem recusare. perstitit tamen diaconus et reluctanti licet de sacramento calicis infudit. tunc sequitur singultus et uomitus. in corpore adque ore uiolato eucharistia permanere non potuit, sanctificatus in Domini sanguine potus de pollutis uisceribus erupit. tanta est potestas Domini, tanta maiestas: secreta tenebrarum sub eius luce detecta sunt, sacerdotem Dei nec occulta crimina fefellerunt.

Hoc circa infantem quae ad loquendum alienum circa se crimen necdum habuit aetatem. at uero ea quae aetate prouecta et in annis adultioribus constituta sacrificantibus latenter obrepsit non 1 accepite S 2 fugentes W minus sibi coni. Cauchius, minus suis Oxon. 3 relictal2 4 magistratfl S r m. 2) illic ei scripsi, illi ei Wv, illic SR idolium R quod] quo W 6 quod S, quo R, illud W immulatione S tradidere coepit R 7 sed] et W 8 nec i. p. potuit om. S 11 precis ex praeces SW m.2, precibus R nostrae om. R orationes Wl, orationibus R 12 aestu coepit v iactari et v uelut tortore] uel ultorem B 15 zaconus Sl 16 paruulam RSl 17 auertere] a uere S obturantibus v 21 sangnmem R pollutis om. S 22 est om. W 23 tenebrum S1 dmi S 24 fefellerunt ex fellerent S tn. 2 25 aligenum W sed g deletum m. 2 26 ad S1 eaq. R 27 ultioribus R sacrificantibus nobis v cibum sed gladium sibi sumens et uelut quaedam uenena letalia intra fauces et pectus admittens angi et anima exaestuante concludi postmodum coepit et pressuram non iam persecutionis sed delicti sui passa palpitans et tremens concidit. inpunitum diu non fuit nec occultum dissimulatae conscientiae crimen. quae fefellerat hominem Deum sensit ultorem. et cum quaedam arcam suam in quo Domini sanctum fuit manibus inmundis temptasset aperire, igne inde surgente deterrita est ne auderet adtingere. et alius qui et ipse maculatus sacrificio a sacerdote celebrato partem cum ceteris ausus est latenter accipere, sanctum Domini edere et contrectare non potuit, cinerem ferre se apertis manibus inuenit. documento unius ostensum est Dominum recedere cum negatur nec inmerenti ad salutem prodesse quod sumitur, quando gratia salutaris in cinerem sancto fugiente mutetur. quam multi cottidie inmundis spiritibus adinplentur, quam multi usque ad insaniam mentis excordes dementiae furore quatiuntur! nec necesse est ire per exitus singulorum, cum per orbis multiformes ruinas tam delictorum poena sit uaria quam delinquentium multitudo numerosa. unusquisque consideret non quid alius passus sit sed quid pati et ipse mereatur, nec euasisse se credat, si eum interim poena distulerit, cum timere plus debeat quem sibi Dei iudicis ira seruauit.

Nec sibi quo minus agant paenitentiam blandiantur qui etsi nefandis sacrificiis manus non contaminauerunt, libellis tamen conscientiam miscuerunt. et illa professio est denegantis, contestatio 2 inter v pectus sanguinem v 3 praessura 81 4 et om. S 5 nec ex ne S m. 2 6 fellerat 81 dominum R sentit W1 7 sanctum domini R inmnndis S*, indignia S*WB, inquinatis V 8 ignem- surgentem 81 9 et alius qui Manutius, et qui alius SW, atque et alius B, et quidam alius quia Baluzius, et quia alius Krdbinger 10 latenter] libenter S 11 se ferre B 13 inmerentibus WRv 14 in cinere ex incidere S m. 2 sancto ex sanctum S, sanctitateTFito mutatur v 15 cottidie] add. lltJ: poenitentiam non agentes nec delicti sui conscientiam confitentes implentur B quam multi nsque] quousque R 17 multiformes] singulorum S 19 unusq. W\' 21 plus timere W, timere pius R quem] quia eum ex quam Sm. 2 22 ira ASTFJJF, censura v sernabit B 23 agant] agendam R blandiatur R qui ex quam S m. 2 nefandi sacrificii R 25 miscuerunt S, polluerunt WBv est om. Bv est christiani quod fuerat abnuentis. fecisse se dixit quidquid alius faciendo commisit, cumque scriptum sit:nonpotestis duobus dominis seruire, seruiuit saeculari domino, obtemperauit eius edicto, magis obaudiuit humano inperio quam Deo. uiderit an minore uel dedecore uel crimine aput homines publicauerit quod admisit: Deum tamen iudicem fugere et uitare non poterit, cum dicat Spiritus sanctus in psalmis: quod est inperfectum meum uiderunt oculi tui et in libro tuo omnes scribentur, et iterum: homo uidet in faciem, Deus in cor, ipse quoque Dominus praemoneat et praestruat dicens: et scient omnes ecclesiae quia ego sum scrutator renis et cordis. perspicit ille abdita et secreta adque occulta considerat, nec Dei oculos euadere potest aliquis dicentis: ego Deus adproximans et non Deus de longinquo. si absconditus fuerit homo in absconditis, ego ergo non uidebo eum P uidet ille corda et pectora singulorum, et iudicaturus non tantum de factis sed et de uerbis et de cogitationibus nostris omnium mentes uoluntatesque conceptas in ipsis adhuc clausi pectoris latebris intuetur.

Denique quanto et fide maiore et timore meliore sunt qui quamuis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam tamen de hoc uel cogitauerunt, hoc ipsum aput sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes exomologesim conscientiae faciant, animi sui pondus exponant, salutarem medellam paruis licet et modicis uulneribus exquirant scientes scriptum esse: 2 Matth. 6, 24. 7 Ps. 138,16. 9 I Sam. 16, 7. 11 Apoc. 2, 23. 14 Hier. 23, 23 sq. 1 fuerant 81 Udnuentis W 2 faciendo... scriptum sit add. R* in ras. 3 domino qui v 4 dicto R oboediuit R 5 uel et uel crimine om.S 6 amisit WS1 dominum V fugere SWRV, subterfugere v 8 in om. R 9 faciem SWRV, facie v 10 deus SRV, deus autem Wv cor SWV, corde Rv 12 cordis et renis W 13 nec] neco S\' potest (post R) aliquis euadere WRv 15 quodsi R absconditis] abditis W 16 post eum add. v: nonne coelum et terram ego impleo; om. verba. SWRV uidet] perspicit R 17 iudicaturus est v 20 maiores-mėliores v 21 libelli] belli R 22 aput sacerdotes] et sacerdotibus R 23 faciunt WRv 24 exponunt WRv 25 et om. W exquirunt WRv, eicedara S; fortasse corruptum ex expetant III. 17 Dens non deridetur. derideri et circumueniri Deus non potest nec astutia aliqua fallente deludi. plus immo delinquit qui secundum hominem Deum cogitans euadere se poenam criminis credit, si non palam crimen admisit. Christus in praeceptis suis dicit: qui confusus me fuerit, confundet eum filius hominis: et Christianum se putat qui Christianus esse aut confunditur aut ueretur? quomodo potest esse cum Christo qui ad Christum pertinere aut erubescit aut metuit ? minus plane peccauerit non uidendo idola nec sub oculis circumstantis adque insultantis populi sanctitatem fidei profanando, non polluendo manus suas funestis sacrificiis nec sceleratis cibis ora maculando. hoc eo proficit ut sit minor culpa, non ut innocens conscientia. facilius potest ad ueniam criminis peruenire, non est tamen inmunis a crimine: nec cesset in agenda paenitentia adque in Domini misericordia deprecanda, ne quod minus esse in qualitate delicti uidetur in neglecta satisfactione cumuletur.

Confiteantur singuli quaeso uos, fratres, delictum suum, dum adhuc qui deliquit in saeculo est, dum admitti confessio eius potest, dum satisfactio et remissio [facta] per sacerdotes aput Dominum grata est. conuertamur ad Dominum mente tota et paenitentiam criminis ueris doloribus exprimentes Dei misericordiam deprecemur. illi se anima prosternat, illi maestitia satisfaciat, illi spes omnis incumbat. rogare qualiter debeamus dicit ipse. reuertimini, inquit, ad me ex toto corde uestro simulque et ieiunio et fletu et planctu et discindite 1 GaL 6, 7. 5 Marc. 8, 38. 24 Ioel 2,12 sq. 1 deridatur 8 2 astutia aliqua ex adstuti aliqua S m. 2 delinqui Sl 3 cogita*t W (n eras.) se W in ras. m. 2 poenam ex ponam Sm. 2 7 esse W s. l. m. 2 8 pertinere] peruenire B plane] tamen S 10 fidei] dei S non profanando S 11 suas om. B 12 non ut] non R 13 est om. W 14 nec cesset R, necesse est SW agendam paenitentiam R misericordiam deprecandam Bl 16 neglecta] lecta B 17 quaeso uoa fratres confiteatur unusquisque V teste Balvzio fratres dilectissimi v dilectum 81 18 delinquit WR dum adhuc S admittit W1, mitti Sl 19 facta om. S aput ad S 20 gratia W paenitentia B1 23 illic W omnes spes S incubat S\' 24 reuertemini 81 25 et ieiunio] in ieiunio R et fletu om. B discingite W, scindite v corda uestra et non uestimenta uestra. ad Dominum toto corde redeamus, iram et offensam eius ieiuniis, fletibus, planctibus sicut monet ipse placemus.

Lamentari eum putamus ex toto corda, ieiuniis, fletibus, planctibus Dominum deprecari qui ex primo criminis die lauacra cottidie celebrat, qui epulis afluentibus pastus et sagina largiore distentus cruditates suas postridie ructat nec cibos et potus suos cum pauperum necessitate communicat? qui hilaris ac laetus procedit quomodo mortem suam deflet, cumque scriptum sit: non corrumpetis effigiem barbae uestrae, barbam uellit et faciem suam comit? et placere nunc cuiquam studet qui Deo displicet? an illa ingemescit et plangit cui uacat cultum pretiosae uestis induere nec indumentum Christi quod perdidit cogitare, accipere pretiosa ornamenta et monilia laborata, nec diuini et caelestis ornatus damna deflere ? tu licet indumenta peregrina et uestes sericas induas, nuda es: auro te licet et margaritis gemmisque condecores, sine Christi decore deformis es. et quae capillos tuos inficis uel nunc in doloribus desine, et quae nigri pulueris ductu oculorum liniamenta depingis uel nunc lacrimis oculos tuos ablue. si quem de tuis carum mortalitatis exitu perdidisses, ingemesceres dolenter et fleres, facie inculta, ueste mutata, neclecto capillo, uulto nubilo, ore deiecto indicia maeroris ostenderes. animam tuam, misera, perdidisti, spiritaliter mortua superuiuere hic tibi et ipsa ambulans funus tuum portare coepisti: et non acriter plangis, non iugiter ingemescis, non te uel pudore criminis uel continuatione lamentationis abscondis? 10 Leuit. 19, 27. 1 alterum uestra om. W 2 corde simul R 3 dum sicut S sed dum deletumm.2 ammonet W, admonet Rv placeamusTT-R1 4 planctibus om. R 5 cottidie SWB V, quotidie cum feminis v 6 celebrant 81 affluentibus Wv 7 crudelitates 81 posttridie S, quotidie R eructat W 8 ac] et S 9 incedit WRv 11 uelli B 12 displicit 81 incemescit S 14 et m. laborata om. R elaborata S\'lv 15 et om. R Qelestes S ornatum dampna R 17 condecores] conponas S 19 nigro WV linamenti R 20 exitum R, om. S 22 mearores S1 28 ostenderis S miseram BSl 24 ambulas WSl 25 planges Sl 26 pudores B continatione Wl abscondes Sl, abscondas B 17* ecce peiora adhuc peccandi uulnera, ecce maiora delicta peccasse nec satisfacere, deliquisse nec delicta deflere.

Ananias, Azarias et Misahel inlustres ac nobiles pueri quominus exomologesim Deo faciant nec inter flammas et camini exaestuantis incendia quieuerunt. bene sibi [licet] conscii et Dominum fidei ac timoris obsequio saepe promeriti humilitatem tamen tenere et Deo satisfacere nec inter ipsa gloriosa uirtutum suarum martyria destiterunt. loquitur scriptura diuina, stans, inquit, Azarias precatus est et aperuit os suum et exomologesim faciebat Deo simul cum sodalibus suis in medio igni. Daniel quoque post fidei adque innocentiae suae multiplicem gratiam, post dignationem Domini circa . uirtutes ac laudes suas saepe repetitam ieiuniis adhuc promereri Deum nititur, in sacco ac cinere uolutatur exomologesim faciens dolenter et dicens: Domine Deus magnus et fortis et metuendus qui seruas testamentum et miserationem eis qui te diligunt et conseruant inperia tua, peccauimus, facinus admisimus, inpii fuimus, transgressi sumus ac deseruimus praecepta tua et iudicia tua, non audiuimus puerorum tuorum prophetarum quae locuti sunt in nomine tuo super reges nostros et omnes gentes et super omnem terram. tibi, Domine, tibi iustitia, nobis autem confusio.

Haec mites, haec simplices, haec innocentes in promerenda Dei maiestate fecerunt: et nunc satisfacere Domino ac precari 8 Dan. 3, 25 (Prec. Az. u. 1.). 15 Dan. 9, 4 sq. 1 peccasse se W 2 dereliquisse 81 flere W\' 3 annanias W et om. Wv 4 exhomologesin W et ita semper facerent Rv 5 aestuantis S sibi licet W, licet sibi R, sibi S; licet uncis inclusi deum W 6 sepe W, se R 7 dno WRv ante satisfacere 5 litt. eras. (tamen ?) in W 10 simul] si R m. 2 sotalibus ex solibus W m. 2 11 ignis Rv 12 gratia R a di"ñi S sed a deletum 13 repetitaRSL 14 ac] et R, et in v 15 domin.us v fortis et magnus W, magnus fortis R et mctuendus om. V 16 tuum et miserationes v 17 conseruas R \'18 transgressi ex transsi S m.2 20 uerba puerorum v 21 quae] qui R 22 super] per S 28 tibi iustitia SW, iustitia VR, gloria, tibi iustitia v confusio faciei V 24 promeranda S, promerendo R 25 dtru S "druo ac S ct dum w, et deum Rv praecari S, rogare WRv detrectant qui Dominum negauerunt! quaeso uos, fratres, adquiescite salutaribus remediis, consiliis oboedite melioribus, cum lacrimis nostris uestras lacrimas iungite, cum nostro gemitu uestros gemitus copulate. rogamus uos ut pro uobis Dominum rogare possimus, preces ipsas ad uos prius uertimus quibus Deum pro uobis ut misereatur oramus. agite paenitentiam plenam, dolentis ac lamentantis animi probate maestitiam! I

Nec uos quorundam moueat aut error inprouidus aut stupor uanus, qui cum teneantur in tam graui crimine percussi sunt animi caecitate, ut nec intellegant delicta nec plangant. indignantis Dei maior haec plaga est sicut scriptum est: et dedit illis Deus spiritum transpunctionis, et iterum: dilectum ueritatis non receperunt ut salui fierent. ac propterea mittit illis Deus operationem erroris ut credant mendacio, ut iudicentur omnes qui non crediderunt ueritati, sed sibi placent in iniustitia. iniuste sibi placentes et transpunctae mentis alienatione dementes Domini praecepta contemnunt, medellam uulneris neclegunt, agere paenitentiam nolunt. ante admissum facinus inprouidi, post facinus obstinati, nec prius stabiles nec postmodum supplices, quando debuerant stare, iacuerunt, quando iacere et prosternere se Deo debent, stare se opinantur. pacem sibi ultro nemine dante sumpserunt, falsa pollicitatione seducti et apostatis ac perfidis iuncti errorem pro ueritate suscipiunt, 11 Es. 29,10. 12 II Thess. 2,10 sq. 1 deum R adqueecate W 2 saltibribus WRv oboediente R, obidite S 3 tria nestras lacrimas iungite 8 8. 1. m. 1 cum nostro gemitu uestros gemitus copolate S1, nostros gemitus tristis aestras lacrimas iungite 81, quae uitiosa eadem m. 1 correxerat in: nostros gemitna uestros gimitus copolate 4 dominum SV, deum WRv 5 dominum V 6 dolentes W 8 terror W 9 teneatur R graui SWBV, grandi v sunt ex sint Sm.2 10 a caecitate R 11 dnu S 12 spm ds S trans- pugnationis Sl delictum W 14 mittitS (nffinu LXX), mittet WRv operatione JS, orationem S erroris ex maeroris Sm.2 16 sed] et W placentibus R in om. RWl 17 iniusti W mentes W 18 neclecunt S 19 post inprouidi exhibet S: post facinus inprouidi, exp. m. 2 inprouidi post facinus om. R 22 prostere se S deo om. R 23 neminem RSl dantes praesumpserunt R sedecti Wl, seducunt R apostaticiis R 24 errore pro ueritatein 81 suscipiunt et R communicationem non communicantium ratam ducunt, hominibus contra Deum credunt qui contra homines Deo non crediderunt.

Eiusmodi homjnes quantum potestis etfugite, perniciosis contactibus adhaerentes salubri cautione uitate. sermo eorum sicut cancer serpit, conloquium uelut contagium transilit, noxia et uenenata persuasio persecutione ipsa peius interficit. illic superest paenitentia quae satisfaciat. qui autem paenitentiam criminis tollunt satisfactionis uiam cludunt. ita fit ut dum temeritate quorundam uel promittitur salus falsa uel creditur, spes uerae salutis adimatur.

Vos uero, fratres, quorum timor Domini promis est et in ruina licet animus constitutus mali sui memor est, paenitentes ac dolentes peccata uestra perspicite, grauissimum conscientiae crimen agnoscite, ad intellegentiam delicti uestri oculos cordis aperite, nec desperantes misericordiam Domini nec tamen iam ueniam uindicantes. Deus quantum patris pietate indulgens semper et bonus est, tantum iudicis maiestate metuendus est. quam magna deliquimus, tam granditer defleamus. alto uulneri diligens et longa medicina non desit, paenitentia crimine minor non sit. putasne tu Deum cito posse placari quem uerbis perfidis abnuisti, cui patrimonium praeponere maluisti, cuius templum sacrilega contagione uiolasti? putas facile eum misereri tui quem tuum non esse dixisti? orare oportet inpensius et rogare, diem luctu transigere, uigiliis noctes ac fletibus ducere, tempus omne lacrimosis lamentationibus occupare, stratos solo adhaerere cineri, in cilicio et sordibus uolutari, post indumentum Christi perditum nullum iam uelle uestimentum, post diaboli cibum malle ieiunium, iustis operibus incumbere quibus peccata purgantur, 1 hominem 8 2 dom SR deum S non om. W 5 conloquium ex loquium W m. 2 contacium 8. 6 illic om. R, solIa illic S, illic sola Pamelius 7 deo satisfaciat V 8 claudunt SR cum S 9 quorumdam 81 10 uera R, uere Sl adimatur SaW, admiratur SlR 11 uera om. R fratres dilectissimi v dmTS, in deum WRv 12 memor est ex merores et Sm.2 dolentes ex nolenter S m. 2 14 cordes 81 16 patria om. R 17 iudicii SIR 18 delinquimus R 19 sit] desit R 20 dominum Wv abnuisti] abnegasti R 22 eum et cito S sed et s. L m. 2 24 nocte R 25 strato solo S, strato suo R in cinere ex cicineri Sm. 2, et cinere R (in cinere cilicio v) 26 uolutare 81 27 uestitum Rv 28 incubare 81 eleemosynis frequenter insistere quibus a morte animae liberantur. quod aduersarius auferebat Christus accipiat, nec teneri iam nec amari patrimonium debet quo quis et deceptus et uictus est. pro hoste uitanda res, pro latrone fugienda, pro gladio metuenda possidentibus et ueneno. ad hoc tantum profuerit quod remansit, ut inde crimen et culpa redimatur. incunctanter et largiter fiat operatio, census omnis in medellam uulneris erogetur, opibus et facultatibus nostris qui de nobis iudicaturus est Dominus faeneretur. sic sub apostolis fides uiguit, sic primus credentium populus Christi mandata seruauit: prompti erant, largi erant. distribuendum per apostolos totum dabant et non talia delicta redimebant.

Si precem toto corde quis faciat, si neris paenitentiae lamentis et lacrimis ingemescat, si ad ueniam delicti sui Dominum iustis et continuis operibus inflectat, misereri talium potest qui et misericordiam suam protulit dicens: cum conuersus fueris et gemueris, tunc saluaberis et scies ubi fueris, et iterum: nolo mortem morientis, dicit Dominus, quantum ut reuertatur et uiuat. et Iohel propheta pietatem Domini Domino ipso monente declarat, reuertimini, inquit, ad Dominum Deum uestrum, quoniam misericors et pius est et patiens et multae miserationis et qui. sententiam flectat aduersus malitiam inrogatam. potest ille indulgentiam dare, sententiam suam potest ille deflectere. paenitenti, operanti, roganti potest clementer ignoscere, potest in acceptum referre quidquid pro talibus et petierint martyres et fecerint sacerdotes. uel si quis eum plus suis 16 Es. 90,15. 18 Ez. 33,11. 20 Ioel 2,13. 1 liberantor W sed a corr. 3 amare R 4 res eet R 5 et] utl2 aeneno SWBV, uendenda v 8 dms faeneretur SR, dno feneretur W; cf. itldicem 9 primiSiS1, prinsJR delicta add. W2 13 ueris] uererisB lamentationibus Rv 15 inflectant 22 16 faeris et om. WRv 17 ingemueris v saluaueris R scibis S fueris] quem R . 18 morte RS dicit dominus om. R 19 ut om. W uiuat] mutat W 20 reuertemini 81 23 sententiam suam S, sententias R malitias WR sed tias in R in ras. inrogatas WR, sed in R in ras., et corr. W m. 2 in margine: inrogatam 24 ille (ante defl.)] ipse W in ras. 26 ferre S 27 plus eum WRv satisfactionibus mouerit, si eius iram, si indignationis offensam iusta deprecatione placauerit, dat ille et arma rursum quibus uictus armetur, reparat et conroborat uires quibus fides instaurata uegetetur. repetet certamen suum miles, iterabit aciem, prouocabit hostem et quidem factus ad proelium fortior per dolorem. qui sic Deo satisfecerit, qui paenitentia facti sui, qui pudore delicti plus et uirtutis et fidei de ipso lapsus sui dolore conceperit, exauditus et adiutus a Domino, quam contristauerat nuper laetam faciet ecclesiam nec solam iam Dei ueniam merebitur sed coronam. 1 indignantis WRv 3 uegetor W\' 4 iterauit W prouocauit 81 WI 6 domino V pndorem Sl delicti add. W tn. 2 7 et uirtutis - ex et utis Sm. 2 exauditus ex et auditus W m. 2, auditus S 8 quem Sl 9 iam solam WBv sed et Baluzius coronam amen R CAECILI CYPRIANI DE LAPSIS EXPLICIT S, DE LABSIS EXPLICIT WR