The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Euangelica praecepta, fratres dilectissimi, nihil sunt aliud
quam magisteria diuina, fundamenta aedificandae spei, firmamenta
conroborandae fidei, nutrimenta fouendi cordis, gubernacula
dirigendi itineris, praesidia obtinendae salutis, quae dum docibiles
credentium mentes in terris instruunt, ad caelestia regna
perducunt. multa et per prophetas seruos suos dici Deus uoluit
et audiri: sed quanto maiora sunt quae filius loquitur, quae Dei
sermo qui in prophetis fuit propria uoce testatur non iam mandans
ut paretur uenienti uia sed ipse ueniens et uiam nobis aperiens
et ostendens, ut qui in tenebris mortis errantes inprouidi
et caeci prius fuimus luce gratiae luminati iter uitae duce et
rectore Domino teneremus.
Qui inter cetera salutaria sua monita et praecepta diuina quibus
populo suo consulit ad salutem etiam orandi ipse formam
dedit, ipse quid precaremur monuit et instruxit. qui fecit uiuere
docuit et orare, benignitate ea scilicet qua et cetera dare et conferre
dignatus est, ut dum prece et oratione quam filius docuit
aput patrem loquimur, facilius audiamur. iam praedixerat horam
uenire, quando ueri adoratores adorarent patrem in spiritu
et ueritate, et inpleuit quod ante promisit, ut qui spiritum et
ueritatem de eius sanctificatione percepimus de traditione
ORATIONE DOMINICA G; Augustinus de dono perseu. c. 3, 4: legite.. -in
beatiCypriammartyrislibro...cuius esttitulus de dominica oratione.
2 alind sunt v 5 docibiles 0, dociles Wv 6 in terris W 8.1. m. 2
7 deus W, de se G 8 sunt om. Baluzius quam dei ex quae dei G m. 2
14 cetera om. Gl 15 consuluit v etiam W 8. I. m. 2 21 spiritu et ueri-
tate W 22 ♦«scificationem (J, satisfactione Oxon.
oratio quam quae a Christo nobis data est, a quo nobis et
Spiritus sanctus missus est, quae uera aput patrem precatio
quam quae a filio qui est ueritas de eius ore prolata est? ut
aliter orare quam docuit non ignorantia sola sit sed et culpa,;
quando ipse posuerit et dixerit: reicitis mandatum Dei, ut
traditionem uestram statuatis.
Oremus itaque, fratres dilectissimi, sicut magister Deus docuit.
amica et familiaris oratio est Deum de suo rogare, ad aures eius
ascendere Christi orationem. agnoscat\'pater filii sui uerba, cum
precem facimus: qui habitat intus in pectore ipse sit et in uoce,
et cum ipsum habeamus aput patrem aduocatum pro peccatis
nostris, quando peccatores pro delictis nostris petimus, aduocati
nostri uerba promamus. nam cum dicat: quia quodcumque
petierimus a patre in nomine eius dabit nobis,
quanto efficacius impetramus quod petimus Christi nomine, si
petamus ipsius oratione ?
Sit autem orantibus sermo et precatio cum disciplina quietem
continens et pudorem. cogitemus nos sub conspectu Dei stare.
placendum est diuinis oculis et habitu corporis et modo uocis.
nam ut inpudentis est clamoribus strepere, ita contra congruit
uerecundo modestis precibus orare. denique magisterio suo Dominus
secrete orare nos praecepit, in abditis et semotis locis, in
cubiculis ipsis, quod magis conuenit fidei, ut sciamus Deum
ubique esse praesentem, audire omnes et uidere et maiestatis
suae plenitudine in abdita quoque et occulta penetrare, sicut
scriptum est: ego Deus adproximans et non Deus de
longinquo. si absconditus fuerit homo in absconditis,
ego ergo non uidebo eum? nonne caelum et
terram ego inpleo? et iterum: in omni loco oculi Dei
30 Prou. 15,3, G spiritalis esse W, esse magis spiritalis v 3 BCS
. sps G acra est G, uera magis v 4 ore W I opere G 8 dominus
Krabinger 9 dominum V eius eius Gl 10 oratione v agnoscit ex
agnoscat G m. 2 16 inpetrabimus ree. Krabinger in christi v
20 modo. W 21 contra W s. 1. m. 2, e contra G 23 secreto v semotis
G, secretis W 26 in om. G 27 est om. W
conuenimus et sacrificia diuina cum Dei sacerdote celebramus,
uerecundiae et disciplinae memores esse debemus, non
passim uentilare preces nostras inconditis uocibus nec petitionem
commendandam modeste Deo tumultuosa loquacitate iactare
quia Deus non uocis sed cordis auditor est, nec admonendus est
clamoribus qui cogitationes uidet probante Domino et dicente:
quid cogitatis nequam in cordi bus uestris ? et alio
loco: et scient omnes ecclesiae quia ego sum scrutator
renis et cordis.
Quod Anna in primo Regnorum libro ecclesiae typum portans
custodit et seruat, quae Deum non clamosa petitione sed tacite
et modeste intra ipsas pectoris latebras precabatur. loquebatur
prece occulta sed manifesta fide, loquebatur non uoce sed corde,
quia sic Dominum sciebat audire, et. inpetrauit efficaciter quod
petit, quia fideliter postulauit. declarat scriptura diuina quae
dicit: loquebatur in corde suo et labia eius mouebantur
et uox eius non audiebatur, et exaudiuit
eam Dominus. item legimus in psalmis: dicite in cordibus
uestris et in cubilibus uestris conpungimini. per
Hieremiam quoque haec eadem Spiritus sanctus suggerit et docet
dicens: in sensu autem tibi debet adorari, Domine.
Adorans autem, fratres dilectissimi, nec illud ignoret, quemadmodum
in templo cum pharisaeo publicanus orauerit. non
adleuatis in caelum inpudenter oculis nec manibus insolenter
22 Hierm. Ep. 5 (= Baruch 6.). ab his incipit S 6 est (ante clam.) om. W G sed G
in ras. 7 cogitationes hominum v 9 et scient] sciens S 12 dominum
Quae nos, fratres dilectissimi, de diuina lectione discentes
postquam cognouimus ad orationem qualiter accedere debeamus,
cognoscamus docente Domino et quid oremus. s i c, inquit, orate:
pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen
tuum, adueniat regnum tuum, fiat uoluntas tua in
caelo et in terra, panem nostrum cottidianum da
nobis hodie, et dimitte nobis debita nostra, sicut
S 3 orauit WG 4 non fiduciam
Gronou. obs. p. 628 5 et exaudiu (sic)... agnoscit G m. rec. in marg.
add. 6 semper humiiibus
Ante omnia pacis doctor adque unitatis magister singillatim
noluit et priuatim precem fieri, ut quis cum precatur pro se
tantum precetur. non dicimus: pater meus, qui es in caelis
nec: panem meum da mihi hodie, nec dimitti sibi tantum
unusquisque debitum postulat aut ut in temptationem non inducatur
adque a malo liberetur pro se solo rogat. publica est nobis
et communis oratio, et quando oramus, non pro uno sed pro
populo toto oramus, quia totus populus unum sumus. Deus pacis
et concordiae magister qui docuit unitatem, sic orare unum
pro omnibus uoluit, quomodo in uno omnes ipse portauit. hanc
orationis legem seruauerunt tres pueri in camino ignis inclusi
consonantes in prece et spiritus consensione concordes: declarat
scripturae diuinae fides et dum docet quomodo orauerint tales,
dat exemplum quod imitari in precibus debeamus, ut tales esse
possimus. tunc inquit, illi tres tamquam ex uno ore
hymnum canebant et benedicebant Deum. loquebantur
quasi ex uno ore, et nondum illos Christus docuerat orare. et
idcirco orantibus fuit inpetrabilis et efficax sermo, quia promerebatur
Dominum pacifica et simplex et spiritalis oratio. sic.
et apostolos cum discipulis post ascensum Domini inuenimus
orasse. erant, inquit, perseuerantes omnes unanimes
Gv passas fueris V 2 induci nos GW nisi quod nos in
WS. l.m. 2 temptatione S 3 malo
Qualia autem sunt, fratres dilectissimi, orationis dominicae
sacramenta, quam multa, quam magna, breuiter in sermone
collecta sed in uirtute spiritaliter copiosa, ut nihil omnino praetermissum
sit quod non in precibus adque orationibus nostris
caelestis doctrinae conpendio conprehendatur! sic, ait, adorate:
pater noster, qui es in caelis. homo nouus, renatus et
Deo suo per eius gratiam restitutus pater primo in loco dicit,
quia filius esse iam coepit. in sua, inquit, propria uenitet
sui eum non receperunt. quotquot eum receperunt
dedit illis potestatem ut filii Dei fierent, qui credunt in nomine eius..
qui ergo credidit in nomine eius et
factus est Dei filius, hinc debet incipere, ut et gratias agat et
profiteatur se Dei filium, dum nominat patrem sibi esse in caelis
Deum, contestetur quoque inter prima statim natiuitatis suae
uerba renuntiasse se terreno et carnali patri et patrem solum
nosse se et habere coepisse qui sit in caelis, sicut scriptum est:
qui dicunt patri et matri: non noui te, et filios
suos non agnouerunt, hi custodierunt praecepta tua
et testamentum tuum seruauerunt. item Dominus in
euangelio suo praecepit ne uocemus nobis patrem in terra, quod
scilicet nobis unus pater qui est in caelis. et discipulo qui
mentionem defuncti patris fecerat respondit: sine mortui
et om. GV instantia S, instantiam WGv simul et concordiam
SW, et concordiam simul G; cf. Walker in MisceU. obseruatt. III 1
p. 53 5 nisi eos
Nec hoc solum, fratres dilectissimi, animaduertere et intellegere
debemus, quod appellemus patrem qui sit in caelis, sed coniungimus
et dicimus pater noster, idest eorum qui credunt,
eorum qui per eum sanctificati et gratiae spiritalis natiuitate reparati
filii Dei esse coeperunt. quae uox Iudaeos etiam perstringit
et percutit, quia Christum sibi per prophetas adnuntiatum
et ad se prius missum non tantum spreuerunt infideliter sed et
crudeliter necauerunt: qui iam non possunt patrem Dominum
uocare, cum Dominus eos confundat et redarguat dicens: uos de
diabolo patre nati estis et concupiscentias patris
uestri facere uultis. ille enim homicida fuit ab
initio et in ueritate non stetit, quia ueritas non est
in illo. et per Esaiam prophetam Deus clamat indignans:
filios generaui et exaltaui, ipsi autem me spreuerunt.
agnouit bos possessorem suum et asinus
praesepium domini sui: Israel autem me non cognouit
et populus me non intellexit. uae genti peccatrici,
populo pleno peccatis, semen nequam, filii
scelesti. dereliquistis Dominum et in indignationem
misistis illum sanctum Israel. in quorum exprobrationem
christiani quando oramus pater noster dicimus, quia
noster esse iam coepit et Iudaeorum qui eum dereliquerunt esse
desiuit. nec peccator populus potest esse filius, sed quibus remissa
S 4 appellamus G 5 id est W s. Z. m. 2 eorum qui
credunt om. G 7 fili S etiam iudaeos v, iudeos G 8 quia S, qui
WGv sibi om. G 9 inf. spreu. v et om. v 10 deum Wv 11 arguat
S 12 diabulo S conctipiscentiam G 14 in om. G 15 in
limo G eseiam S et indignans S 16 generaui] genui W 17 bus S
SUtUD eras. in W, om. G 18 praesaepium SG, presepe W istr S
agnouit W 19 popnlus mens Gv gens peccatrix populus plenus Wv et
Cypriantis test. I 3 p. 40. 20 nequam] pessimum
Quanta autem Domini indulgentia, quanta circa nos dignationis
eius et bonitatis ubertas, ut sic nos uoluerit orationem
celebrare in conspectu Dei, ut Dominum patrem uocemus et ut
est Christus Dei filius sic et nos Dei filii nuncupemur: quod
nomen nemo nostrum in oratione auderet adtingere, nisi ipse
nobis sic permisisset orare. meminisse itaque, fratres dilectissimi,
et scire debemus quia quando patrem Deum dicimus
quasi filii Dei agere debemus, ut quomodo nos nobis placemus
de Deo patre, sic sibi placeat et ille de nobis. conuersemur quasi
Dei templa, ut Dominum in nobis constet habitare. nec sit degener
actus noster ab spiritu, ut qui spiritales et caelestes esse
coepimus non nisi spiritalia et caelestia cogitemus et agamus,
quia et ipse Dominus Deus dixit: eos qui clarificant me
clarificabo: et qui me spernent spernentur, beatus
quoque apostolus iii epistula sua posuit : non estis uestri,
empti enim estis pretio magno. clarificate et portate
Deum in corpore uestro.
Post hoc dicimus: sanctificetur nomen tuum, non quod
optemus Deo ut sanctificetur orationibus nostris, sed quod petamus
mus a Domino ut nomen eius sanctificetur in nobis. ceterum a
quo Deus sanctificatur qui ipse sanctificat? sed quia ipse dixit::
G1 eis et SWG1, eis 0\', et eia v 3 seruus est peccati
v = LXX 4 aeterno S filius autem v 6 eius om. S ut SWOt,
et 01, qui v 7 deum Wv ut G 8. l. m. 2, om. S 8 fllios nuncupemus
v 10 orrare G 11 dum G 13 dno G conuertamur S
quasi ex qua W m. 2 14 deum Wv sit] sic S 15 ab spu SG, ac spus
W sed s fin. ex corr. caeL et spiro v 17 deus om. G 18 spernet W,
spernit Gv spernetur W Gv; cf. de zelo et liuore c. 15 19 apostolus
quoque G ponit G 20 magno om. W glorificate ex clarificate G
m. 2 21 dom S 24 a doo
Sequitur in oratione: adueniat regnum tuum. regnum
etiam Dei repraesentari nobis petimus, sicuti et nomen eius ut
in nobis sanctificetur postulamus. nam Deus quando non regnat,
aut aput eum quando incipit quod et semper fuit et esse non desinit
? nostrum regnum petimus aduenire a Deo nobis repromissum,
Christi sanguine et passione quaesitum, ut qui in saeculo
ante seruiuimus postmodum Christo dominante regnemus, sicut
ipse pollicetur et dicit: uenite, benedicti patris mei,
codd. August. et om.v et codd. August.
som om. W id SWV, idoo G 2 et W a. l. m. 2 4 sanctificationo
Gv et AugtUJt. I. c. IV, 10,27 6 dignitato G 7 neque enim W
8 mascolorum S 11 consecuntur W quidam WY (xui \'mvтct rtvts ijn
Graec. ; cf. test. III65) 12 sed sanctificati estis om. G 13 domini nostri
Gv in om. W 14 domini] dni nri G 15 in W a. 1. m. 2 haec W
$. I. m. 2 16 oremua
Addimus quoque etdicimus: fiat uoluntas tua in caelo
et in terra, non ut Deus faciat quod uult, sed ut nos facere
possimus quod Deus uult. nam Deo quis obsistit quominus quod
uelit faciat? sed quia nobis a diabolo obsistitur quominus per
omnia noster animus adque actus Deo obsequatur, oramus et
petimus ut fiat in nobis uoluntas Dei: quae ut fiat in nobis, opus
est Dei uoluntate id est ope eius et protectione, quia nemo suis
G 4 ipse swav, ipse nostra v 7 regnum terrestre
G 8 saeculo saeculo malim 9 dedicat v 10 excedamus 8
11 de S, a WGo primum S, prius WGv 13 accumbent W 14 et
(ante isaac) om. G 15 regni W s. l. m. 2 expelluntur G 16 quia ex
qui W m. 2 17 et om. G 19 doum patrem W, patrem dllm G
20 nos om. G, delendum censetWalkerusl. c., nostrum malim nos et
expunxitKrabinger eueniat G 21 in caelo SWGlV (et August. contra
duas epist. Pel. IV, 9, 25), sicut in caelo
Yoluntas autem Dei est quam Christus et fecit et docuit. humilitas
in conuersatione, stabilitas in fide, uerecundia in uerbis,
in factis iustitia, in operibus misericordia, in moribus disciplina,
iniuriam facere non nosse et factam posse tolerare, cum
fratribus pacem tenere, Dominum toto corde diligere, amare in
illo quod pater est, timere quod Deus est, Christo nihil omnino .
Ssed deus exp. m.2 2 dominus SW GV, deus v inflrmitate
SW 3 iste calix a me G 4 et om. S tribuens WGv 6 uis
OIJL Wv dicit om. W 8 me misit W G 9 uoluntatem patris W
10 iohannis S 11 dei uoluntatem Wv 13 quis Gv caritas] dilectio W
Fieri autem petimus uoluntatem Dei in caelo et in terra: quod
utrumque ad consummationem nostrae incolumitatis pertinet et
salutis. nam cum corpus e terra et spiritum possideamus e caelo,
ipsi terra et caelum sumus et in utroque id est et corpore et spiritu
ut Dei uoluntas fiat oramus. est enim inter carnem et spiritum
conluctatio et discordantibus aduersum se inuicem cottidiana
congressio, ut non quae uolumus ipsa faciamus, dum spiritus
caelestia et diuina quaerit, caro terrena et saecularia concupiscit.
et ideo petimus inter duo ista ope et auxilio Dei concordiam
fieri, ut dum et in spiritu et in carne uoluntas Dei geritur, quae
per eum renata est anima seruetur. quod aperte adque manifeste
apostolus Paulus sua uoce declarat, caro, inquit, concupiscit
aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem
haec enim inuicem aduersantur sibi, ut non quae
uultis ipsa faciatis. manifesta autem sunt facta carnis
quae sunt adulteria, fornicationes, inmunditiae,
spurcitiae, idololatriae, ueneficia, homicidia,
W ille quicquam W caritate at 2 fidenter
ads.] libenter insistere V 4 constantia S quam SG fidacia SW
5 patientia SW 6 esse uelle v 7 adimplere v 8 petimus] uolnmns
G 9 incolomitatis WG 11 utrtlq. W, ntraq. S sed a corr.
id eat et W 8. 1. m. 2 in (pro et) corpore August. contra duas epist. Pel.
I. e. et contra Iultan. Pelag. II, 3, 6 et spn
Potest et sic intellegi, fratres dilectissimi, ut quoniam mandat
et monet Dominus etiam inimicos diligere et pro his quoque
qui nos persecuntur orare, petamus et pro illis qui adhuc terra
sunt et necdum caelestes esse coeperunt, ut et circa illos uoluntas
Dei fiat quam Christus hominem conseruando et redintegrando
perfecit. nam cum discipuli ab eo iam non terra appellentur sed
sal terrae et apostolus primum hominem uocet de terrae limo,
secundum uero de caelo, merito et nos qui esse debemus patri
Deo similes, qui solem suum oriri facit super bonos et malos et
pluit super iustos et iniustos, sic Christo monente oramus et petimus,
ut precem pro omnium salute faciamus, ut quomodo in
caelo id est in nobis per fidem nostram uoluntas Dei facta est ut
essemus e caelo, ita et in terra hoc est in illis credere nolentibus
SW 2 heresis SW 3 comesationes G, comessationes
v similia] similia quae praedico uobis sicut praedixi quoniam v
5 fructom 01 et spiritus W est agapes gaudium pax magnanimitas
suauitas benignitas V teste Bigaltio 8 precamur in G terra et in
caelo W uoluntatem....haec est om. S 9 uoluntats S 11 et om. G
12 monet] docet August. I. c. iis v quomque W1 13 terra G et
August. I. c., terreni
Procedente oratione postulamus et dicimus: panem nostrum
cottidianum da nobis hodie. quod potest et spiritaliter et
simpliciter intellegi, quia et uterque intellectus utilitate diuina
proficit ad salutem. nam panis uitae Christus est et panis hic
omnium non est, sed noster est. et quomodo dicimus pater
noster, quia intellegentium et credentium pater est, sic et panem
nostrum uocamus, quia Christus eorum qui corpus eius
contingimus panis est. hunc autem panem dari nobis cottidie
postulamus, ne qui in Christo sumus et eucharistiam eius cottidie
ad cibum salutis accipimus intercedente aliquo grauiore delicto,
dum abstenti et non communicantes a caelesti pane prohibemur,
a Christi corpore separemur ipso praedicante et dicente:
ego sum panis uitae qui de caelo descendi. si qui
ederit de meo pane, uiuet in aeternum. panem
autem quem ego dedero caro mea est pro saeculi
uita. quando ergo dicit in aeternum uiuere si qui ederit de eius
pane, ut manifestum est eos uiuere qui corpus eius adtingunt et
eucharistiam iure communicationis accipiunt, ita contra timendum
est et orandum, ne dum quis abstentus separatur a Christi
corpore remaneat a salute comminante ipso et dicente: nisi
ederitis carnem filii hominis et biberitis sanguinem
eius, non habebitis uitam in uobis. et ideo panem
nostrum id est Christum dari nobis cottidie petimus, ut qui in
G 2 renati G 4 quid W et (ante spir.)
oni. W G 6 profecit S, proficiat W1 christus om. G 9 uocamus
christum quia is Wcdkerus legendum censet l. c. eorum] noster v
10 contingunt v 11 eius om. WGv et Augvst. c. duas epist. Pd. IV,
9,25 12 ad] ac
Potest uero et sic intellegi, ut qui saeculo renuntiauimus et
diuitias eius et pompas fide gratiae spiritalis abiecimus cibum
nobis tantum petamus et uictum, quando instruat Dominus et
dicat: qui non renuntiat omnibus quae sunt eius,
non potest meus discipulus esse. qui autem Christi
coepit esse discipulus secundum magistri sui uocem renuntians
omnibus, diurnum debet cibum petere nec in longum desideria
petitionis extendere ipso iterum Domino praescribente et dicente:
nolite in crastinum cogitare: crastinus enim dies
ipse cogitabit sibi. sufficit diei malitia sua. merito
ergo Christi discipulus uictum sibi in diem postulat qui de crastino
cogitare prohibetur, quia et contrarium sibi fit et repugnans,
ut quaeramus in saeculo diu uiuere qui petimus regnum
Dei uelociter aduenire. sic et beatus apostolus monet formans et
corroborans spei nostrae ac fidei firmitatem. nihil, inquit, intulimus
in hunc mundum, uerum nec auferre possumus.
habentes itaque exhibitionem et tegumentum
his contenti sumus. qui autem uolunt diuites
fieri incidunt in temptationem et muscipulas et
desideria multa et nocentia quae mergunt hominem
in perditionem et in interitum. radix enim omnium
malorum est cupiditas quam quidam adpetentes
naufragauerunt a fide et inseruerunt se doloribus
multis.
W 5 petamus et uictum om. S 6 renuntiauerit
W quae] qui W 8 esse coepit W uocem magistri sui W 10 ea tendere
W dicente ex docente S m. 1 11 dies om. Baluzius 12 cogitanit
G* sufficiat S 14 quia et] an non G tibi G fit ex sit S
m.1, uidetur G 16 uenire G firmans G 17 ac fidei nostrae S
inquit om. G 18 nequeTF, quia nec S ferre S possumus] simus S
19 exhibitionem] nutrimentum W et tegmentum S, om. W 20 simus
Wv 21 muscipulam Gv 22 homines G 23 et in interitum W
sed in s. I. m. 2, om. SG; cf. test. III61 p. 165, de lapsis c. 12, de opere
et el. c. 10
Docet non tantum contemnendas sed et periculosas esse diuitias,
illic esse radicem malorum blandientium, caecitatem mentis
humanae occulta deceptione fallentium. unde et diuitem stultum
saeculares copias cogitantem et se exuberantium fructuum largitate
iactantem redarguit Deus dicens: stulte, hac nocte expostulatur
anima tua. quae ergo parasti cuius erunt?
laetabatur stultus in fructibus nocte moriturus et cui uita iam
deerat uictus abundantiam cogitabat. contra autem Dominus perfectum
et consummatum docet fieri qui omnibus suis uenditis
adque in usum pauperum distributis thesaurum sibi condat in
caelo. eum dicit posse se sequi et gloriam dominicae passionis
imitari qui expeditus et succinctus nullis laqueis rei familiaris inuoluitur,
sed solutus ac liber facultates suas ad Dominum ante
praemissas ipse quoque comitatur. ad quod ut possit unusquisque
nostrum parare se, sic discit orare et de orationis lege qualis
esse debeat noscere.
Neque enim deesse cottidianus cibus potest iusto, cum scriptumsit:
non occidet Dominus fame animam iustam,
et iterum: iuuenior fui et senui et non uidi iustum
derelictum neque semen eius quaerens panem, item
Dominus promittat et dicat: nolite cogitare dicentes:
quid edemus aut quid bibemus aut quid uestiemur?
haec enim nationes quaerunt. scit autem pater uester
quia horum omnium indigetis. quaerite primo
regnum et iustitiam Dei, et haec omnia adponentur
uobis. quaerentibus regnum et iustitiam Dei omnia promittit
adponi. nam cum Dei sint omnia, habenti Deum nihil deerit, si
G 2 radicem esse W 3 deceptatione W 4 frueturn
S 5 dns W 7 ipsa nocte v 10 distribuitis S thensaurum ex
thensanri S, thesauros V 11 caelis V se om. W gloriae S
13 deum v 15 nostrum om. v sic om. S discat v, didicit ex dicit
G m. 2 de om. W 18 fame dns W 19 iunior Sv 20 nec W
21 dominus om. G repromittat W digentes W1 22 bibamus S
uestiamur S 23 enim W 8. l. m. 2 quaerent S autem] enim G
24 indegetis S querite primum G 25 regnum dei et iust. eius v
27 sint dei W dom S si ex sine G m. 2
prandium diuinitus procuratur et inter feras esurientes et
parcentes homo Dei pascitur. sic alitur Helias in fuga et solitudine
coruis ministrantibus et uolucribus cibum sibi adportantibus
in persecutione nutritur. adque — o humanae malitiae detestanda
crudelitas ! – ferae parcunt, aues pascunt, et homines
insidiantur et saeuiunt!
Post haec et pro peccatis nostris precamur dicentes: et remitte
nobis debita nostra, sicut et nos remittimus
debitoribus nostris. post subsidium cibi petitur et uenia
delicti, ut qui a Deo pascitur in Deo uiuat nec tantum praesenti
et temporali uitae sed aeternae consulatur, ad quam ueniri potest,
si peccata donentur quae debita Dominus appellat, sicut in
euangelio suo dicit: dimisi tibi omne debitum, quia me
rogasti. quam necessario autem, quam prouidenter et salubriter
admonemur quod peccatores sumus qui pro peccatis rogare
conpellimur, ut dum indulgentia de Deo petitur, conscientiae
suae animus recordetur! ne quis sibi quasi innocens placeat et se
extollendo plus pereat, instruitur et docetur peccare se cottidie,
dum cottidie pro peccatis iubetur orare. sic denique et Iohannes
in epistula sua monet dicens: si dixerimus quia peccatum
non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis
non est. si autem confessi fuerimus peccata nostra,
fidelis et iustus est Dominus qui nobis peccata
dimittat. in epistula sua utrumque conplexus est, quod
et rogare pro peccatis debeamus et inpetremus indulgentiam cum
G danihel W lacu Gv 2 apparatur V; cf. de opere
et el. c.11 3 et helias
Adiunxit plane et addidit legem certa nos condicione et sponaione
constringens, ut sic nobis dimitti debita postulemus secundum
quod et ipsi debitoribus nostris dimittimus, scientes inpetrari
non posse quod pro peccatis petimus, nisi et ipsi circa peccatores
nostros paria fecerimus. idcirco et alio in loco dicit: in
qua mensura mensi fueritis, in ea remetietur uobis
et qui seruus post dimissum sibi a domino omne debitum conseruo
suo noluit ipse dimittere in carcerem religatur. quia indulgere
conseruo noluit, quod sibi a Domino indultum fuerat amisit.
quae adhuc fortius Christus in praeceptis suis maiore censurae
suae uigore proponit. cum steteritis, inquit, ad orationem,
remittite si quid habetis aduersus aliquem,
ut et pater uester qui in caelis est remittat peccata
uobis. si autem uos non remiseritis, neque pater
uester qui in caelis est remittet uobis peccata
uestra. excusatio tibi nulla in die iudicii superest, cum secundum
tuam sententiam iudiceris et quod feceris hoc et ipse patiaris.
pacificos enim et concordes adque unanimes esse in domo
sua Deus praecepit et quales nos fecit secunda natiuitate tales
uult renatos perseuerare, ut qui filii Dei sumus in Dei pace maneamus,
et quibus spiritus unus est unus sit et animus et sensus.
G deum Wl 3 paterna misericordia G 5 prius et W B. Z.
tn.2 7 et
Neque enim in sacrificiis quae Abel et Cain primi optulerunt
munera eorum Deus, sed corda intuebatur, ut ille placeret in
munere qui placebat in corde. Abel pacificus et iustus, dum Deo
sacrificat innocenter, docuit et ceteros, quando ad altare munus
offerunt, sic uenire cum Dei timore, cum simplici corda, cum
lege iustitiae, cum concordiae pace. merito ille dum in sacrificio
Dei talis est, ipse postmodum sacrificium Deo factus est, ut martyrium
primus ostendens initiaret sanguinis sui gloria dominicam
passionem qui et iustitiam Domini habuerat et pacem. tales denique
a Domino coronantur, tales in die iudicii cum Domino
uindicabuntur. ceterum discordans et dissidens et pacem cum fratribus
non habens, secundum quod beatus apostolus et scriptura
sancta testatur, nec si pro nomine occisus fuerit, crimen
dissensionis fraternae poterit euadere, quia sicut scriptum est
qui fratrem suum odit homicida est, nec ad regnum
[caelorum] peruenit aut cum Deo uiuit homicida. non potest esse
cum Christo qui imitator Iudae maluit esse quam Christi. quale
delictum est quod nec baptismo sanguinis potest ablui, quale
crimen est quod martyrio non potest expiari!
Qlnd quoque necessarie monet Dominus ut in oratione dicamus:
et ne patiaris nos induci in temptationem. qua in
parte ostenditur nihil contra nos aduersarium posse, nisi Deus
V dissedentis S altare S 2 reconc.
fratri G 3 paccatna G 4 fili S 6 in om. S 7 induebatur S 11 cum
cm. N 11 concordia et G 12 ctmo S 13 gloriam W dominica S
MdeiTP 15 iudici SW, dni G 16 uindicabuntur WG, uindicabunt
S, iudicabunt v; cf. tamen epist. 81 c. 2: iudicaturos uos et regnaturos
cum Christo Domino ...cum G 17 secundum] secum S beatos apostolos
G1 18 nomine SW, nomine eius V, ihii nomine G, nomine
christi v 21 caelorum om. S; cf. p. 294, 12 aut] ut G uiuat G
22 imitator S 23 baptissimo S 25 Mmonet S, admonet Wv
26 et om. G patiaris (passus fueris V) induci nos GV, nos patiaris
induci v
ad Deum conuertatur, quando in temptationibus nihil malo
liceat, nisi potestas inde tribuatur. probat scriptura quae dicit:
uenit Nabuchodonosor rex Babyloniae in Hierusalem
et expugnabat eam, et dedit eam Dominus in
manu eius. datur autem potestas aduersum nos malo secundum
nostra peccata, sicut scriptum est: quis dedit in direptionem
Iacob et Israel eis qui praedabantur illum?
nonne Deus cui peccauerunt et nolebant in uiis
eius ambulare neque audire legem eius, et superduxit
super eos iram animationis suae? et iterum
Salomone peccante et a praeceptis adque a uiis Domini recedente
positum est: et excitauit Dominus Satanan ipsi
Salomoni.
Potestas uero dupliciter aduersum nos datur, uel ad poenam
cum delinquimus uel ad gloriam cum probamur: sicuti de Iob
factum uidemus manifestante Deo et dicente: ecce omnia
quaecumque habet in tuas manus do: sed ipsum
caue ne tangas. et Dominus in euangelio loquitur tempore
passionis: nullam haberes potestatem aduersum me
nisi data esset tibi desuper. quando autem rogamus ne
in temptationem ueniamus, admonemur infirmitatis et inbecillitatis
nostrae dum sic rogamus, ne quis se insolenter extollat,
ne quis sibi superbe adque adroganter aliquid adsumat, ne quis
aut confessionis aut passionis gloriam suam ducat, cum Dominus
ipse humilitatem docens dixerit: uigilate et orate, ne
11, 23. 17 lob. 1, 12. 20 Io. 19,11. 26 Matth. 26, 41. W 2 dum WQ temptationibus nostris WGv
3 scriptura diuina WGv 4 nabucod. S, naboch. W iherusalem G
6 manum Wv aduersus v nos G s. I. m. 2 8 praedabantnr SOY, praedantur
Wv illum] eum G 9 noluerunt V 13 et om. S satan G
ipsi 01w. 0 15 aduersus WGv adn. nos dupliciter W 16 de] in G
17 dno G 18 manus tuas v 19 euangelio suo v 20 habere se S, haberes
inquit W aduersum] in V adu. me potest. v 21 tibi data essct
WG 22 ueniamus SG et August. c. duas epist. Pel. IV, 9,25., incidamus
W 23 oramus G 24 quis aut] quis sibi aut v 25 dicat SV
26 docens humilitatem S
est, caro autem infirma, ut dum praecedit humilis et summissa
confessio et datur totum Deo quidquid suppliciter cum
timore et honore Dei petitur ipsius pietate praestetur.
Post ista omnia in consummatione orationis uenit clausula uniuersas
petitiones et preces nostras collecta breuitate concludens.
in nouissimo enim ponimus: sed libera nos a malo, conprehendentes
aduersa cuncta quae contra nos in hoc mundo molitur
inimicus, a quibus potest esse firma et fida tutela, si nos Deus
liberet, si deprecantibus adque inplorantibus opem suam praestet.
quando autem dicimus libera nos a malo, nihil remanet
quod ultra adhuc debeat postulari, quando semel protectionem
Dei aduersus malum petamus, qua inpetrata contra omnia
quae diabolus et mundus operantur securi stamus et tuti. quis
enim uel de saeculo metus est cui in saeculo Deus tutor est?
Quid mirum, fratres dilectissimi, si oratio talis est quam Deus
docuit, qui magisterio suo omnem precem nostram salutari sermone
breuiauit? hoc iam per Esaiam prophetam fuerat ante
praedictum, cum plenus Spiritu sancto de Dei maiestate ac pietate
loqueretur. uerbum consummans, inquit, et breuians
in iustitia, quoniam sermonem breuiatum faciet
Deus in toto orbe terrae. nam cum Dei sermo Dominus
noster Iesus Christus omnibus uenerit et colligens doctos pariter
et indoctos omni sexu adque aetati praecepta salutis ediderit,
praeceptorum suorum fecit grande conpendium, ut in disciplina
caelesti discentium memoria non laboraret, sed quod esset simplici
fidei necessarium uelociter disceret. sic cum doceret quid
ex quid W m. 2 supliciter W 4 et] et cum
V 5 consumatione W ut solet 9 potest esse] potestate G non potestnisi
Oxon.; cf. p. 283,13 fida et firmaTFGt si om. G 10 liberat G
11 malo.... G 12 protectione W 13 aduersum G 14 operatur W\',
opera.tur G 15 uel 8, ei WGv in saeculo om. G 17 suo G 8. l.
m. 2 omnem precem nostram SGV, omne praeceptum nostrum W
18 eseiam SG 19 ac pietate om. G 20 et puians ante et breuians eras.
in G 21 iustitiam W 22 dni nri ihu xpi W 23 iesus christus
om. G 24 sexu S, sexui WGv at quae W at in rWl. aetate Wl
26 set 8 27 sic ex si G m. 2
conplexus est dicens: haec est autem uita aeterna ut
cognoscant te solum et uerum Deum et quem misisti
Iesum Christum. item cum de lege et prophetis praecepta
prima et maiora decerperet, audi, inquit, Israel: Dominus
Deus tuus Dominus unus est, et: diliges Dominum
Deum tuum de toto corde tuo et de tota
anima tua et de tota uirtute tua. hoc primum, et
secundum simile huic: diliges proximum tuum tamquam
te. in his duobus praeceptis tota lex pendet
et prophetae. et iterum: quaecumque uolueritis ut
faciant uobis homines bona, ita et nos facite illis.
haec est enim lex et prophetae.
Nec uerbis tantum sed et factis Deus orare nos docuit ipse
orans frequenter et deprecans et quid nos facere oporteret exempli
sui contestatione demonstrans, sicut scriptum est: ipse autem
fuit secedens in solitudines et adorans, et iterum:
exiuit in montem orare et fuit pernoctans in orationem
Dei. quodsi ille orabat qui sine peccato erat, quanto magis
peccatores oportet orare, et si ille per totam noctem iugiter
uigilans continuis precibus orabat, quanto nos magis in frequentanda
oratione debemus nocte uigilare!
Orabat autem Dominus et rogabat non pro se — quid enim
pro se innocens precaretur? — sed pro delictis nostris, sicut et
ipse declarat cum dicit ad Petrum: ecce satanas postulabat
ut uos uexaret quomodo triticum. ego autem
rogaui pro te, ne deficiat fides tua. et postmodum pro
omnibus patrem deprecatur dicens:: non pro his autem rogo
solis sed et pro illis qui credituri sunt per uerbum
7,12. 16 Luc. 5,16. 18 Luc. 6, 12. 25 Luc. 22, 31. 28 Io. 17, 20 sq. W 8. 1. m. 2 3 solum uerum G 6 dominus] deus v 8 primum]
est primum mandatum v 9 simile est v tuum SW, tibi VQv
10 te ipsum v 12 hominis S 14 dns WGv 15 facere nos t; oportet
W1 ^16 ipse autem... iterum om. S 17 solitudinem v 18 oratione Gv
23 dnos W 24 et om. SG 25 postulauit WGV, expetiuit v 27 pro te
rogaui G 28 patrem W 8. I. m. 2 pcatur W patrem depr. p. omnibus
S autem ex tantum S m. 1 29 solis] solum G
pater in me et ego in te, ut et ipsi in nobis sint.
magna Dei propter salutem nostram benignitas pariter et pietas,
ut non contentus quod nos sanguine suo redimeret adhuc pro
nobis amplius et rogaret. rogantis autem desiderium uidete quod
fuerit, ut quomodo unum sunt pater et filius, sic et nos in ipsa
unitate maneamus: ut hinc quoque possit intellegi quantum delinquat
qui unitatem scindit et pacem, cum pro hoc et rogauerit
Dominus uolens scilicet plebem suam uiuere, cum sciret ad regnum
Dei discordiam non uenire.
Quando autem stamus ad orationem, fratres dilectissimi, inuigilare
et incumbere ad preces toto corde debemus. cogitatio omnis
carnalis et saecularis abscedat nec quicquam animus quam id
solum cogitet quod precatur. ideo et sacerdos ante orationem
i praefatione praemissa parat fratrum mentes dicendo: susum
corda, ut dum respondet plebs: habemus ad Dominum,
admoneatur nihil aliud se quam Dominum cogitare debere. cludatur
contra aduersarium pectus et soli Deo pateat nec ad se
adire hostem Dei tempore orationis patiatur. obrepit enim frequenter
et penetrat et subtiliter fallens preces nostras a Deo
auocat, ut aliud habeamus in corde, aliud in uoce, quando intentione
sincera Dominum non uocis sonus sed animus et sensus
debeat orare. quae autem segnitia est abalienari et capi ineptis
cogitationibus et profanis, cum Dominum deprecaris, quasi sit
aliud quod magis debeas cogitare quam quod cum Deo loqueris.
om. WGv 2 ut et] et ut G unum sint v 3 dni WOv
4 redemeret S 6 sunt om. S, sit G 7 hinc ex hic Wm.2 8 scindat
G et (ante rog.) om. G 9 plebem suam uiuere SWG, pl. s. unire
maluit Walkerus l. c. p. 54, pl. s. (sic pl. s. Pamelius) saluam fieri et in
pace uiuere Morellius et v post Pamelium, pl. s. unanimiter uiuere coni.
Grauius 11 uigilare
Orantes autem non infructuosis nec nudis precibus ad Deum .
ueniant. inefficax petitio est, cum precatur Deum sterilis oratio.
nam cum omnis arbor non faciens fructum excidatur et in ignem
mittatur, utique et sermo non habens fructum promereri Deum
non potest, quia nulla operatione fecundus est. et ideo scriptura
diuina instruit dicens: bona est oratio cum ieiunio et
eleemosyna. nam qui in die iudicii praemium pro operibus et
eleemosynis redditurus est hodie quoque ad orationem cum operatione
uenienti benignus auditor est. sic denique Cornelius centurio
cum oraret, meruit audiri. fuit faciens multas eleemosynas
in plebem et semper orans Deum. huic circa horam nonam oranti
adstitit angelus testimonium reddens sui operis et dicens: Corneli,
orationes tuae et eleemosynae tuae ascenderunt
ad memoriam coram Deo.
Cito orationes ad Deum ascendunt quas ad Deum menta nostri
operis inponunt. sic et Raphael angelus Tobiae oranti semper et
W, te audiri v 2 deum v dum S tu ipse tui memor
WG, tu ipse memor tui v 3 in toto W (in add. m. 2) 4 dom S 5 debeasS
7 ecclesiae om. G cantica G 10 dmo S 11 deus om. S 12 infructuosus
S dom S 13 dom S sterelis W 14 fractum bonum G
igne S 15 mereri dom S 16 quia] qui S est oper. foec. v 17 in-
struit»»# G fit in ras.) 18 elemosyna SW et l.19, 21 20 cordelius S1-
21 fuit enim Vv 22 plebe WV dom S 23 reddens om. G suis
operibus V et dicens] edicens G 26 dOiñ S quae W dom SG
27 rafael SG
honorificum est. nam quando orabas tu et
Sarra, ego optuli memoriam orationis uestrae in
conspectu claritatis Dei: et cum sepelires tu mortuos
simpliciter, et quia non es cunctatus exurgere
et derelinquere prandium tuum, sed abisti et condidisti
mortuum, et missus sum temptare te: et iterum
me misit Deus curare te et Sarram nurum tuam.
ego enim sum Raphael, unus ex septem angelis
iustis qui adsistimus et conuersamur ante claritatem
Dei. per Esaiam quoque Dominus admonet et docet similia
contestans, solue, inquit, omnem nodum iniustitiae,
resolue suffocationes inpotentium commerciorum:
dimitte quassatos in requiem et omnem consignationem
iniustam dissipa: frange esurienti panem
tuum et egenos sine tecto induc in domum tuam:
si uideris nudum, uesti et domesticos seminis tui
non despicies. tunc erumpet temporaneum lumen
tuum et uestimenta tua cito orientur et praeibit
ante te iustitia et claritas Dei circumdabit te. tunc
exclamabis, et Deus exaudiet te: dum adhuc loqueris,
dicit: ecce adsum. adesse se repromittit et audire ac
protegere se eos dicit qui iniustitiae nodos de corde soluentes et
eleemosynas circa domesticos Dei secundum eius praecepta facientes,
dum audiunt quod Deus praecipit fieri, ipsi quoque a
Deo merentur audiri. beatus apostolus Paulus in necessitate pressurae
adiutus a fratribus opera quae fiunt sacrificia Deo dixit
esse. saturatus sum, inquit, recipiens ab Epaphrodito
ea quae a uobis missa sunt, odores suauitatis,
ex oranti W m. 2 adstitit S, testis fuit WGv releuare
S 6 relinquere S; cf. p. 303, 10 condisti SW, sepelisti G 7 et
missus SW, missns Gv 8 te W s. I. m. 2 nurum] uxorem G 10 iustis
om. G 11 eseiam S 12 omnem om. S 14 reque S 18 temporanum
W 20 te om. S iustitia tua 02 21 et dum v 22 dicit SO "
dico W, dicet G"v adesse se] et sese W repromittet W, promittit G
etW s. J. tFt. 2 25 praecepit 8 27 operae
In orationibus uero celebrandis inuenimus obseruasse cum Daniele
tres pueros in fide fortes et in captiuitate uictores horam
tertiam sextam nonam sacramento scilicet trinitatis quae in nouissimis
temporibus manifestari habebat. nam et prima hora in
tertiam ueniens consummatum numerum trinitatis ostendit, itemque
ad sextam quarta procedens declarat alteram trinitatem, et
quando a septima nona conpletur, per ternas horas trinitas perfecta
numeratur. quae horarum spatia iam pridem spiritaliter determinantes
adoratores Dei statutis et legitimis ad precem temporibus
seruiebant. et manifestata postmodum res est sacramenta
olim fuisse, quod ante sic iusti precabantur. nam super discipulos
hora tertia descendit Spiritus sanctus qui gratiam dominicae
promissionis inpleuit. item Petrus hora sexta in tectum superius
ascendens signo pariter et uoce Dei monentis instructus
est, ut omnes ad gratiam salutis admitteret, cum de emundandis
gentibus ante dubitaret. et Dominus hora sexta crucifixus ad
nonam peccata nostra sanguine suo abluit et ut redimere et uiuificare
nos posset, tunc uictoriam sua passione perfecit.
Sednobis, fratres dilectissimi, praeter horas antiquitus obseruatas
orandi nunc et spatia et sacramenta creuerunt. nam et
mane orandum est, ut resurrectio Domini matutina oratione
celebretur. quod olim Spiritus sanctus designabat in psalmis
dicens: rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo,
Domine, mane: et exaudies uocem meam, mane
W 2 quis v pauperis Wv deum foenerat v 3 odores
O, odore SW, odorem v 4 danihele W2G2, danihel WlG1, daniel S
5 et tres S et om. S hora tertia W 6 sacramentum V 8 uenies S
9 ad] a S quartam praecedens G 11 determinata. Adoratores G
12 deo fort. statutis] statis maluit Krabinger et] sed W 13 seruabant
G 15 discendit SW 16 repromissionis v inplebit W 17 dIñr S
19 gentibus <SF, gentilibus WGv 20 uiuicare Wl 21 suam WGv perficit
Wl 22 obseruandas W 26 adorabo V 27 mane om.S et om. Wv
adstabo tibi et uidebo S, adsistam tibi et contemplabor WGv; cf. test.
II29 p. 98
Qui autem in Christo hoc est in lumine semper sumus nec
noctibus ab oratione cessemus. sic Anna uidua sine intermissione
W, dns loquitur dicens G 2 deluculo S 5 est om. W
801 uerus est christus G 9 lapidem test. II16 p. 82 11 factum G
est om. W iste om. G est] hic est S admirabilis (h 12 hic S,
isteWG laetemur S, exultemus V, ambulemusTFffv aepulemur in eum
8, iucundemur (ioc. O) in eo WGVv 13 malacin S, malachiel VO1,
inalachias O\'v 15 aliis SW. 17 hora nulla christianis (a chr. v) excipitur
W Gv quominus f. a. s. d. d. adorari] qtua deus non debeat adorari G
18 hoc 0 8. I. m. 2 19 in W 8. l. m. 2 et insistamus W, insistamus Gh
20 et W a. l. m. 2 legem W resoluta W 21 succedit succedit G1
dampnum orantibus G 22 in om. WGV 26 ab] ad W oratione, W
(m eras.)
in euangelio scriptum est: non recedebat de templo
ieiuniis et orationibus seruiens nocte et die. uiderint
uel gentiles qui necdum inluminati sunt uel Iudaei qui deserti
lumine in tenebris remanserunt : nos, fratres dilectissimi, qui in
Domini luce semper sumus, qui meminimus et tenemus quid
esse accepta gratia coeperimus, conputemus noctem pro die. ambulare
nos credamus semper in lumine, non impediamur a tenebris
quas euasimus, nulla sint horis nocturnis precum damna,
nulla orationum pigra et ignaua dispendia. per Dei indulgentiam
recreati spiritaliter et renati imitemur quod futuri sumus: habituri
in regno sine interuentu noctis solum diem sic nocte quasi
in luce uigilemus, oraturi semper et acturi gratias Deo hic quoque
orare et gratias agere non desinamus.
G 2 recedebat inquit WGv 3 orationibus]
obsecrationibus G et] ac v 4 gentes G deserto v 5 tenebras
W 6 dei G 7 nocte S 8 a W s. l. m. 2 11 recreatis G
renatis G imite*ur W (t eras.) 12 regno dei V; cf. p. 289, 9 sic] si
in V t hic fort. 13 lucem S, lumine Wv et acturi W s. I. m. 2 CAECILI
CYPRIANI DE DOMINICA OHATIONE EXPLICIT S, DE ORATIONE DOMINICA
EXPLICIT W, EXPLICIT DE DOMINICA ORATIONE G