Euangelica praecepta, fratres dilectissimi, nihil sunt aliud quam magisteria diuina, fundamenta aedificandae spei, firmamenta conroborandae fidei, nutrimenta fouendi cordis, gubernacula dirigendi itineris, praesidia obtinendae salutis, quae dum docibiles credentium mentes in terris instruunt, ad caelestia regna perducunt. multa et per prophetas seruos suos dici Deus uoluit et audiri: sed quanto maiora sunt quae filius loquitur, quae Dei sermo qui in prophetis fuit propria uoce testatur non iam mandans ut paretur uenienti uia sed ipse ueniens et uiam nobis aperiens et ostendens, ut qui in tenebris mortis errantes inprouidi et caeci prius fuimus luce gratiae luminati iter uitae duce et rectore Domino teneremus.

Qui inter cetera salutaria sua monita et praecepta diuina quibus populo suo consulit ad salutem etiam orandi ipse formam dedit, ipse quid precaremur monuit et instruxit. qui fecit uiuere docuit et orare, benignitate ea scilicet qua et cetera dare et conferre dignatus est, ut dum prece et oratione quam filius docuit aput patrem loquimur, facilius audiamur. iam praedixerat horam uenire, quando ueri adoratores adorarent patrem in spiritu et ueritate, et inpleuit quod ante promisit, ut qui spiritum et ueritatem de eius sanctificatione percepimus de traditione IsCrPIT DE DOMINICA. ORATIONE W, INCIPIT LIBER SCI CYPRIANT EPI DE ORATIONE DOMINICA G; Augustinus de dono perseu. c. 3, 4: legite.. -in beatiCypriammartyrislibro...cuius esttitulus de dominica oratione. 2 alind sunt v 5 docibiles 0, dociles Wv 6 in terris W 8.1. m. 2 7 deus W, de se G 8 sunt om. Baluzius quam dei ex quae dei G m. 2 14 cetera om. Gl 15 consuluit v etiam W 8. I. m. 2 21 spiritu et ueri- tate W 22 ♦«scificationem (J, satisfactione Oxon. quoque eius uere et spiritaliter adoremus. quae enim potest esse spiritalis oratio quam quae a Christo nobis data est, a quo nobis et Spiritus sanctus missus est, quae uera aput patrem precatio quam quae a filio qui est ueritas de eius ore prolata est? ut aliter orare quam docuit non ignorantia sola sit sed et culpa,; quando ipse posuerit et dixerit: reicitis mandatum Dei, ut traditionem uestram statuatis.

Oremus itaque, fratres dilectissimi, sicut magister Deus docuit. amica et familiaris oratio est Deum de suo rogare, ad aures eius ascendere Christi orationem. agnoscat\'pater filii sui uerba, cum precem facimus: qui habitat intus in pectore ipse sit et in uoce, et cum ipsum habeamus aput patrem aduocatum pro peccatis nostris, quando peccatores pro delictis nostris petimus, aduocati nostri uerba promamus. nam cum dicat: quia quodcumque petierimus a patre in nomine eius dabit nobis, quanto efficacius impetramus quod petimus Christi nomine, si petamus ipsius oratione ?

Sit autem orantibus sermo et precatio cum disciplina quietem continens et pudorem. cogitemus nos sub conspectu Dei stare. placendum est diuinis oculis et habitu corporis et modo uocis. nam ut inpudentis est clamoribus strepere, ita contra congruit uerecundo modestis precibus orare. denique magisterio suo Dominus secrete orare nos praecepit, in abditis et semotis locis, in cubiculis ipsis, quod magis conuenit fidei, ut sciamus Deum ubique esse praesentem, audire omnes et uidere et maiestatis suae plenitudine in abdita quoque et occulta penetrare, sicut scriptum est: ego Deus adproximans et non Deus de longinquo. si absconditus fuerit homo in absconditis, ego ergo non uidebo eum? nonne caelum et terram ego inpleo? et iterum: in omni loco oculi Dei 6 Matth. 15,6 (cf. Marc. 7, 8.). 14 Io. 16,23. 27 Hier. 23,23 sq. 30 Prou. 15,3, 1 specialiter G spiritalis esse W, esse magis spiritalis v 3 BCS . sps G acra est G, uera magis v 4 ore W I opere G 8 dominus Krabinger 9 dominum V eius eius Gl 10 oratione v agnoscit ex agnoscat G m. 2 16 inpetrabimus ree. Krabinger in christi v 20 modo. W 21 contra W s. 1. m. 2, e contra G 23 secreto v semotis G, secretis W 26 in om. G 27 est om. W speculantur bonos et malos. et quando in unum cum fratribus conuenimus et sacrificia diuina cum Dei sacerdote celebramus, uerecundiae et disciplinae memores esse debemus, non passim uentilare preces nostras inconditis uocibus nec petitionem commendandam modeste Deo tumultuosa loquacitate iactare quia Deus non uocis sed cordis auditor est, nec admonendus est clamoribus qui cogitationes uidet probante Domino et dicente: quid cogitatis nequam in cordi bus uestris ? et alio loco: et scient omnes ecclesiae quia ego sum scrutator renis et cordis.

Quod Anna in primo Regnorum libro ecclesiae typum portans custodit et seruat, quae Deum non clamosa petitione sed tacite et modeste intra ipsas pectoris latebras precabatur. loquebatur prece occulta sed manifesta fide, loquebatur non uoce sed corde, quia sic Dominum sciebat audire, et. inpetrauit efficaciter quod petit, quia fideliter postulauit. declarat scriptura diuina quae dicit: loquebatur in corde suo et labia eius mouebantur et uox eius non audiebatur, et exaudiuit eam Dominus. item legimus in psalmis: dicite in cordibus uestris et in cubilibus uestris conpungimini. per Hieremiam quoque haec eadem Spiritus sanctus suggerit et docet dicens: in sensu autem tibi debet adorari, Domine.

Adorans autem, fratres dilectissimi, nec illud ignoret, quemadmodum in templo cum pharisaeo publicanus orauerit. non adleuatis in caelum inpudenter oculis nec manibus insolenter 8 Matth. 9, 4. 9 Apoc. 2, 23. 17 I Reg. 1,13. 19 Ps. 4, 5. 22 Hierm. Ep. 5 (= Baruch 6.). 5 te deo tamultuosa ab his incipit S 6 est (ante clam.) om. W G sed G in ras. 7 cogitationes hominum v 9 et scient] sciens S 12 dominum WGv 14 prece...loquebatur om. SWG 15 deum Wv 16 petiit Gv 17 non mouebantur S, «mouebantur G mo in ras. 19 deus W Gv spalmis G 20 uestris om. v et om. V cubilibus S, stratis WGVv eonpungimini S, ct transpungimini (..emini W) W Gv 21 ieremian S sanctus om. S 22 tibi debet adorari dne (dns W, deus v) SW, tibi (corr. in te G1) debemus adorare dne G, esse debet adoratio domini V teste libro tGoettingensi, tibi debet esse adoratio domine V teste Latinio bibl. sacr. p. 179 23 adoremns G illnt S ignoremus G 24 pnplicanos W 25 inpudenter in caelum W erectis, pectus suum pulsans et peccata intus inclusa contestans diuinae misericordiae inplorabat auxilium, et cum sibi pharisaeus placeret, sanctificari hic magis meruit qui sic rogauit, qui spem salutis non in fiducia innocentiae suae posuit, cum innocens nemo sit, sed peccata confessus humiliter orauit, et exaudiuit orantem qui humilibus ignoscit. quae Dominus in euangelio suo ponit et dicit: homines duo ascenderunt in templum adorare, unus pharisaeus et unus publicanus. pharisaeus cum stetisset, talia aput se precabatur: Deus, gratias tibi ago, quia non sum sicut ceteri homines iniusti, raptores, adulteri, quomodo et publicanus iste. ieiuno bis in sabbato, decimas do omnium quaecumque possideo. publicanus autem de longinquo stabat et neque oculos suos leuabat ad caelum sed percutiebat pectus suum dicens: Deus, propitius esto mihi peccatori. dico uobis, descendit hic iustificatus in domum suam magis quam ille pharisaeus: quia omnis qui se extollit humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur.

Quae nos, fratres dilectissimi, de diuina lectione discentes postquam cognouimus ad orationem qualiter accedere debeamus, cognoscamus docente Domino et quid oremus. s i c, inquit, orate: pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum, adueniat regnum tuum, fiat uoluntas tua in caelo et in terra, panem nostrum cottidianum da nobis hodie, et dimitte nobis debita nostra, sicut 7 Luc. 18,10 sq. 22 Matth. 6, 9 sq. 1 sed pectusWv inclausa contemptans S 3 orauit WG 4 non fiduciam Gronou. obs. p. 628 5 et exaudiu (sic)... agnoscit G m. rec. in marg. add. 6 semper humiiibus v deus G suo ponit] monuit S 7 orare v 8 et unus] et alter V et cum stetisset phariseus G 12 sabato G de omnium W, de omnibus V 13 quaecumque] quae G 14 oculos uolebat ad caelum leuareWv; ovx ijaeltv oidl TOVS oqactXiuovs els TOV ovgavor inaoai Graec. 17 magis in domum suam WG 18 cxtollit] exaltat G 19 humilat V 21 qualiter ad orationem v 24 sicut in caelo Wv; cf. August. de dono perseu. c. 3: \'in caelo et in terra\' uel quod in plerisque, codicibus legitur magisque ab orantibus frequentatur \'sicut in caelo et in terra\' 26 remitte v et nos remittimus debitoribus nostris, et ne patiaris nos induci in temptationem, sed libera nos a malo.

Ante omnia pacis doctor adque unitatis magister singillatim noluit et priuatim precem fieri, ut quis cum precatur pro se tantum precetur. non dicimus: pater meus, qui es in caelis nec: panem meum da mihi hodie, nec dimitti sibi tantum unusquisque debitum postulat aut ut in temptationem non inducatur adque a malo liberetur pro se solo rogat. publica est nobis et communis oratio, et quando oramus, non pro uno sed pro populo toto oramus, quia totus populus unum sumus. Deus pacis et concordiae magister qui docuit unitatem, sic orare unum pro omnibus uoluit, quomodo in uno omnes ipse portauit. hanc orationis legem seruauerunt tres pueri in camino ignis inclusi consonantes in prece et spiritus consensione concordes: declarat scripturae diuinae fides et dum docet quomodo orauerint tales, dat exemplum quod imitari in precibus debeamus, ut tales esse possimus. tunc inquit, illi tres tamquam ex uno ore hymnum canebant et benedicebant Deum. loquebantur quasi ex uno ore, et nondum illos Christus docuerat orare. et idcirco orantibus fuit inpetrabilis et efficax sermo, quia promerebatur Dominum pacifica et simplex et spiritalis oratio. sic. et apostolos cum discipulis post ascensum Domini inuenimus orasse. erant, inquit, perseuerantes omnes unanimes 18 Dan. 3, 51 (Prec. Az. 27). 24 Act. 1, 14. 1 dimittimus Gv passas fueris V 2 induci nos GW nisi quod nos in WS. l.m. 2 temptatione S 3 malo SWGV, malo amen v 5 praece S non pro Bcduziua 6 non enim v in caelis es G 8 debita WG aut nt ex ut W m. 2 temptatione S ducatur W 10 et quando] si quando W uno] nobis solis V 11 toto populo v rogamus S, oramus WGv 12 et om. G qui W 8. 1. m. 2 13 in uno om. S et ipse G 15 spu S consensio Wl declarat SWGV, quod declarat v 16 scriptura diuina efides W cum W G 17 in W 8. 1. m. 2 18 illi tres inquit v tanquam S, quasi W Gv 19 cantabant V dominum Gv, om. W 21 fuit orantibus G 22 deum WG et (ante simplex) om. G 23 discipulos Sl ascensam maluit Baluzius 24 et erant V omnes otn. WG unanimis S in oratione cum mulieribus et Maria quae fuerat mater Iesu et fratribus eius. perseuerabant in oratione unanimes orationis suae et instantia simul et concordia declarantes, quia Deus qui inhabitare facit unanimes in domo non admittit in diuinam et aeternam domum nisi aput quos est unanimis oratio.

Qualia autem sunt, fratres dilectissimi, orationis dominicae sacramenta, quam multa, quam magna, breuiter in sermone collecta sed in uirtute spiritaliter copiosa, ut nihil omnino praetermissum sit quod non in precibus adque orationibus nostris caelestis doctrinae conpendio conprehendatur! sic, ait, adorate: pater noster, qui es in caelis. homo nouus, renatus et Deo suo per eius gratiam restitutus pater primo in loco dicit, quia filius esse iam coepit. in sua, inquit, propria uenitet sui eum non receperunt. quotquot eum receperunt dedit illis potestatem ut filii Dei fierent, qui credunt in nomine eius.. qui ergo credidit in nomine eius et factus est Dei filius, hinc debet incipere, ut et gratias agat et profiteatur se Dei filium, dum nominat patrem sibi esse in caelis Deum, contestetur quoque inter prima statim natiuitatis suae uerba renuntiasse se terreno et carnali patri et patrem solum nosse se et habere coepisse qui sit in caelis, sicut scriptum est: qui dicunt patri et matri: non noui te, et filios suos non agnouerunt, hi custodierunt praecepta tua et testamentum tuum seruauerunt. item Dominus in euangelio suo praecepit ne uocemus nobis patrem in terra, quod scilicet nobis unus pater qui est in caelis. et discipulo qui mentionem defuncti patris fecerat respondit: sine mortui 14 Io. 1,11 sq. 23 Deut. 33,9. 28 Matth. 23,9. 28 Matth. 8,22. 3 et om. GV instantia S, instantiam WGv simul et concordiam SW, et concordiam simul G; cf. Walker in MisceU. obseruatt. III 1 p. 53 5 nisi eos v 7 sint WG 9 specialiter G 10 nostris W 8.1 m. 2 11 orate W Gv 13 gratiam eius v primo in loco pater G dicit W s. I. m. 2 15 quodquod S, quotquot autem Gv eum G 8. l. m. 2 16 his qui v 17 credit G, crediderut W 19 filium dei G 20 dum G quodq. W natiuitatis ex natis W m. 2 21 se om. V 24 hii WG\' 26 precipit G terris V 27 scilicet sit G, sit scilicet Wv mortuos suos sepeliant. dixerat enim patrem suum mortuum, cum sit credentium pater uiuus.

Nec hoc solum, fratres dilectissimi, animaduertere et intellegere debemus, quod appellemus patrem qui sit in caelis, sed coniungimus et dicimus pater noster, idest eorum qui credunt, eorum qui per eum sanctificati et gratiae spiritalis natiuitate reparati filii Dei esse coeperunt. quae uox Iudaeos etiam perstringit et percutit, quia Christum sibi per prophetas adnuntiatum et ad se prius missum non tantum spreuerunt infideliter sed et crudeliter necauerunt: qui iam non possunt patrem Dominum uocare, cum Dominus eos confundat et redarguat dicens: uos de diabolo patre nati estis et concupiscentias patris uestri facere uultis. ille enim homicida fuit ab initio et in ueritate non stetit, quia ueritas non est in illo. et per Esaiam prophetam Deus clamat indignans: filios generaui et exaltaui, ipsi autem me spreuerunt. agnouit bos possessorem suum et asinus praesepium domini sui: Israel autem me non cognouit et populus me non intellexit. uae genti peccatrici, populo pleno peccatis, semen nequam, filii scelesti. dereliquistis Dominum et in indignationem misistis illum sanctum Israel. in quorum exprobrationem christiani quando oramus pater noster dicimus, quia noster esse iam coepit et Iudaeorum qui eum dereliquerunt esse desiuit. nec peccator populus potest esse filius, sed quibus remissa 11 Io. 8, 44. 16 Es. 1, 2 sq. 3 hoc om. S 4 appellamus G 5 id est W s. Z. m. 2 eorum qui credunt om. G 7 fili S etiam iudaeos v, iudeos G 8 quia S, qui WGv sibi om. G 9 inf. spreu. v et om. v 10 deum Wv 11 arguat S 12 diabulo S conctipiscentiam G 14 in om. G 15 in limo G eseiam S et indignans S 16 generaui] genui W 17 bus S SUtUD eras. in W, om. G 18 praesaepium SG, presepe W istr S agnouit W 19 popnlus mens Gv gens peccatrix populus plenus Wv et Cypriantis test. I 3 p. 40. 20 nequam] pessimum test. I. c. fili S 21 scelesti] sine lege test. 1. c.; cf. Gronou. obs. p. 322 22 illum om. G istrahel Setsic saepius exprobratione G 23 christiani om. G patrem nostrum G 24 iam om. W Gv dereliquerunt SG1, reliquerunt WGH desiit W Gv m. 18 peccatorum datur, eis filiorum nomen adscribitur, eis et aeternitas repromittitur Domino ipso dicente: omnis qui facit peccatum seruus est. seruus autem non manet in domo in aeternum, filius manet in aeternum.

Quanta autem Domini indulgentia, quanta circa nos dignationis eius et bonitatis ubertas, ut sic nos uoluerit orationem celebrare in conspectu Dei, ut Dominum patrem uocemus et ut est Christus Dei filius sic et nos Dei filii nuncupemur: quod nomen nemo nostrum in oratione auderet adtingere, nisi ipse nobis sic permisisset orare. meminisse itaque, fratres dilectissimi, et scire debemus quia quando patrem Deum dicimus quasi filii Dei agere debemus, ut quomodo nos nobis placemus de Deo patre, sic sibi placeat et ille de nobis. conuersemur quasi Dei templa, ut Dominum in nobis constet habitare. nec sit degener actus noster ab spiritu, ut qui spiritales et caelestes esse coepimus non nisi spiritalia et caelestia cogitemus et agamus, quia et ipse Dominus Deus dixit: eos qui clarificant me clarificabo: et qui me spernent spernentur, beatus quoque apostolus iii epistula sua posuit : non estis uestri, empti enim estis pretio magno. clarificate et portate Deum in corpore uestro.

Post hoc dicimus: sanctificetur nomen tuum, non quod optemus Deo ut sanctificetur orationibus nostris, sed quod petamus mus a Domino ut nomen eius sanctificetur in nobis. ceterum a quo Deus sanctificatur qui ipse sanctificat? sed quia ipse dixit:: 2 Io. 8,34 sq. 17IReg. 2,30. 19 1 Cor. 6,19 sq. 1 dantur G1 eis et SWG1, eis 0\', et eia v 3 seruus est peccati v = LXX 4 aeterno S filius autem v 6 eius om. S ut SWOt, et 01, qui v 7 deum Wv ut G 8. l. m. 2, om. S 8 fllios nuncupemus v 10 orrare G 11 dum G 13 dno G conuertamur S quasi ex qua W m. 2 14 deum Wv sit] sic S 15 ab spu SG, ac spus W sed s fin. ex corr. caeL et spiro v 17 deus om. G 18 spernet W, spernit Gv spernetur W Gv; cf. de zelo et liuore c. 15 19 apostolus quoque G ponit G 20 magno om. W glorificate ex clarificate G m. 2 21 dom S 24 a doo W et August. de corrept. et gr. c. 6,10., ab eo v etAugust. contra duas cpist. Pel. IV, 9,25., de dono perseu. c. 2, 4 25 ipse (ante dixit) om. G sancti estote, quoniam et ego sanctus sum, id petimus et rogamus, ut qui in baptismo sanctificati sumus in eo quod esse coepimus perseueremus. et hoc cottidie deprecamur. opus est enim nobis cottidiana sanctificatio, ut qui cottidie delinquimus delicta nostra sanctificatione adsidua repurgemus. quae autem sit sanctificatio quae nobis de Dei dignatione confertur apostolus praedicat dicens: neque fornicarii neque idolis seruientes neque adulteri neque molles neque masculorum adpetitores neque fures neque fraudulenti neque ebriosi neque maledici neque raptores regnum Dei consequentur. et haec quidem fuistis, sed abluti estis, sed iustificati estis, sed sanctificati estis in nomine Domini Iesu Christi et in spiritu Dei nostri. sanctificatos nos dicit in nomine Domini Iesu Christi et in spiritu Dei nostri. haec sanctificatio ut in nobis permaneat oramus, et quia Dominus et iudex noster sanato a se et uiuificato comminatur iam non delinquere, ne quid ei deterius fiat, hanc continuis orationibus precem facimus, hoc diebus ac noctibus postulamus ut sanctificatio et uiuificatio quae de Dei gratia sumitur ipsius protectione seruetur.

Sequitur in oratione: adueniat regnum tuum. regnum etiam Dei repraesentari nobis petimus, sicuti et nomen eius ut in nobis sanctificetur postulamus. nam Deus quando non regnat, aut aput eum quando incipit quod et semper fuit et esse non desinit ? nostrum regnum petimus aduenire a Deo nobis repromissum, Christi sanguine et passione quaesitum, ut qui in saeculo ante seruiuimus postmodum Christo dominante regnemus, sicut ipse pollicetur et dicit: uenite, benedicti patris mei, 1 Leu. 11,44 (cf. 20, 7.) 7 I Cor. 6,9 sq. 28 Matth. 25, 34. 1 queniam] quomodo codd. August. et om.v et codd. August. som om. W id SWV, idoo G 2 et W a. l. m. 2 4 sanctificationo Gv et AugtUJt. I. c. IV, 10,27 6 dignitato G 7 neque enim W 8 mascolorum S 11 consecuntur W quidam WY (xui \'mvтct rtvts ijn Graec. ; cf. test. III65) 12 sed sanctificati estis om. G 13 domini nostri Gv in om. W 14 domini] dni nri G 15 in W a. 1. m. 2 haec W $. I. m. 2 16 oremua ex oramus G m. 2 17 uiuificato] lustificato v iam 081. August. I. c. de dona peruu. non W 8.1. m. 2 derelinquere O. 18 faciamus GWl 19 pustulemus Gt de dei] dIñrS 20 ipsi S 18* percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. potest uero, fratres dilectissimi, et ipse Christus esse regnum Dei quem uenire cottidie cupimus, cuius aduentus ut cito nobis repraesentetur optamus. nam cum resurrectio ipse sit, quia in ipso resurgimus, sic et regnum Dei potest ipse intellegi, quia in illo regnaturi sumus. bene autem regnum Dei petimus id est regnum caeleste, quia est et terrestre regnum. sed qui renuntiauit iam saeculo maior est et honoribus eius et regno. et ideo qui se Deo et Christo dicat non terrena sed caelestia regna desiderat. continua autem oratione et prece opus est, ne excidamus de regno caelesti, sicut Iudaei quibus hoc primum promissum fuerat exciderunt Domino manifestante et probante. multi inquit, uenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum. filii autem regni expellen tur in tene bras exteriores: illic erit ploratio et stridor dentium. ostendit quia ante filii regni Iudaei erant, quando et filii Dei esse perseuerabant, postquam cessauit circa illos nomen paternum, cessauit et regnum. et ideo christiani qui in oratione appellare patrem Deum coepimus nos et ut regnum Dei nobis ueniat oramus.

Addimus quoque etdicimus: fiat uoluntas tua in caelo et in terra, non ut Deus faciat quod uult, sed ut nos facere possimus quod Deus uult. nam Deo quis obsistit quominus quod uelit faciat? sed quia nobis a diabolo obsistitur quominus per omnia noster animus adque actus Deo obsequatur, oramus et petimus ut fiat in nobis uoluntas Dei: quae ut fiat in nobis, opus est Dei uoluntate id est ope eius et protectione, quia nemo suis 12 Matth. 8, 11 sq. 1 regnum dei G 4 ipse swav, ipse nostra v 7 regnum terrestre G 8 saeculo saeculo malim 9 dedicat v 10 excedamus 8 11 de S, a WGo primum S, prius WGv 13 accumbent W 14 et (ante isaac) om. G 15 regni W s. l. m. 2 expelluntur G 16 quia ex qui W m. 2 17 et om. G 19 doum patrem W, patrem dllm G 20 nos om. G, delendum censetWalkerusl. c., nostrum malim nos et expunxitKrabinger eueniat G 21 in caelo SWGlV (et August. contra duas epist. Pel. IV, 9, 25), sicut in caelo G7v 23 absistit G 24 uellit W fiat G 25 animus W s. 1. m. 2 26 opus est ex opustst W m. 2 27 dei est S et protectione S 8. 1. quia... fortis est om. 8 uiribus fortis est sed Dei indulgentia et misericordia tutus est. denique et Dominus infirmitatem hominis quem portabat ostendens ait: pater, si fieri potest, transeat a me calix iste, et exemplum discipulis suis distribuens, ut non uoluntatem suam sed Dei faciant, addidit dicens: uerumtamen non quod ego uolo sed quod tu uis. et alio loco dicit: non descendi de caelo, ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. quodsi filius obaudiuit ut faceret patris uoluntatem, quanto magis seruus obaudire debet ut faciat domini uoluntatem, sicut in epistula sua Iohannes quoque ad faciendam uoluntatem Dei hortatur et instruit dicens: nolite diligere mundum neque ea quae in mundo sunt. si qui dilexerit mundum, non est caritas patris in illo, quia omne quod in mundo est concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi quae non est a patre sed ex concupiscentia mundi. et mundus transibit et concupiscentia eius: qui autem fecerit Dei uoluntatem manet in aeternum, quomodo et Deus manet in aeternum. qui in aeternum manere uolumus Dei qui aeternus est uoluntatem facere debemus.

Yoluntas autem Dei est quam Christus et fecit et docuit. humilitas in conuersatione, stabilitas in fide, uerecundia in uerbis, in factis iustitia, in operibus misericordia, in moribus disciplina, iniuriam facere non nosse et factam posse tolerare, cum fratribus pacem tenere, Dominum toto corde diligere, amare in illo quod pater est, timere quod Deus est, Christo nihil omnino . 3 Matth. 26, 39. 6 Io. 6, 38. 12 I Io. 2,15 sq. 1 sed] deus sed Ssed deus exp. m.2 2 dominus SW GV, deus v inflrmitate SW 3 iste calix a me G 4 et om. S tribuens WGv 6 uis OIJL Wv dicit om. W 8 me misit W G 9 uoluntatem patris W 10 iohannis S 11 dei uoluntatem Wv 13 quis Gv caritas] dilectio W 15 carnis..concupiscentia om. S est om. G 17 mundi] saeculi W transit G 18 uoluntatem dei WGv 19 et om. G 20 deus Gl 22 est] et W et om. G docuit et fecit W 24 in factis W 8. I. m. 2 25 nosse] posse W posse om. G 26 dominum SV, deum WGv 27 omnino nihil G. praeponere, quia nec nobis quicquam ille praeposuit, caritati eius inseparabiliter adhaerere, cruci eius fortiter ac fidenter adsistere, quando de eius nomine et honore certamen est, exhibere in sermone constantiam qua confitemur, in quaestione fiduciam qua congredimur, in morte patientiam qua coronamur: hoc est coheredem Christi uelle esse, hoc est praeceptum Dei facere, hoc est uoluntatem patris inplere.

Fieri autem petimus uoluntatem Dei in caelo et in terra: quod utrumque ad consummationem nostrae incolumitatis pertinet et salutis. nam cum corpus e terra et spiritum possideamus e caelo, ipsi terra et caelum sumus et in utroque id est et corpore et spiritu ut Dei uoluntas fiat oramus. est enim inter carnem et spiritum conluctatio et discordantibus aduersum se inuicem cottidiana congressio, ut non quae uolumus ipsa faciamus, dum spiritus caelestia et diuina quaerit, caro terrena et saecularia concupiscit. et ideo petimus inter duo ista ope et auxilio Dei concordiam fieri, ut dum et in spiritu et in carne uoluntas Dei geritur, quae per eum renata est anima seruetur. quod aperte adque manifeste apostolus Paulus sua uoce declarat, caro, inquit, concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem haec enim inuicem aduersantur sibi, ut non quae uultis ipsa faciatis. manifesta autem sunt facta carnis quae sunt adulteria, fornicationes, inmunditiae, spurcitiae, idololatriae, ueneficia, homicidia, 19 Gal. 5,17 sq. .1 praeponere omnino W ille quicquam W caritate at 2 fidenter ads.] libenter insistere V 4 constantia S quam SG fidacia SW 5 patientia SW 6 esse uelle v 7 adimplere v 8 petimus] uolnmns G 9 incolomitatis WG 11 utrtlq. W, ntraq. S sed a corr. id eat et W 8. 1. m. 2 in (pro et) corpore August. contra duas epist. Pel. I. e. et contra Iultan. Pelag. II, 3, 6 et spn W 8. 1. m. 2 12 in carne et spu W 13 discordantes S (antes uidetur m. 2 correctum) aduersufl Sv 14 congressione G ne add. m. 2 ut dum G, dei S (corr. m. 2) spn S 16 petimus SG et August. utroque loco, petimus inpenseTFv inter om. W 17 utexebS m, 2 et om. G in-in om. W geritur] creditur S 18 resernetur V, reparetur cod. Vatic. August. c. d. epist. Pel l. c. adq. manifeste om. G 19 sua W s. I. m. 2 22 ipsa August. I. c., illa aUero l facta] opera Wv 23 fornicationis S 24 idolatriae W, idolatria G inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, prouocationes, simultates, dissensiones, haereses, inuidiae, ebrietates, comisationes et his similia: qui talia agunt regnum Dei non possidebunt. fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax, magnanimitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia, castitas. et idcirco cottidianis immo continuis orationibus hoc precamur et in caelo et in terra uoluntatem circa nos Dei fieri: quia haec est uoluntas Dei ut terrena caelestibus cedant, spiritalia et diuina praeualeant.

Potest et sic intellegi, fratres dilectissimi, ut quoniam mandat et monet Dominus etiam inimicos diligere et pro his quoque qui nos persecuntur orare, petamus et pro illis qui adhuc terra sunt et necdum caelestes esse coeperunt, ut et circa illos uoluntas Dei fiat quam Christus hominem conseruando et redintegrando perfecit. nam cum discipuli ab eo iam non terra appellentur sed sal terrae et apostolus primum hominem uocet de terrae limo, secundum uero de caelo, merito et nos qui esse debemus patri Deo similes, qui solem suum oriri facit super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos, sic Christo monente oramus et petimus, ut precem pro omnium salute faciamus, ut quomodo in caelo id est in nobis per fidem nostram uoluntas Dei facta est ut essemus e caelo, ita et in terra hoc est in illis credere nolentibus 1 animositas SW 2 heresis SW 3 comesationes G, comessationes v similia] similia quae praedico uobis sicut praedixi quoniam v 5 fructom 01 et spiritus W est agapes gaudium pax magnanimitas suauitas benignitas V teste Bigaltio 8 precamur in G terra et in caelo W uoluntatem....haec est om. S 9 uoluntats S 11 et om. G 12 monet] docet August. I. c. iis v quomque W1 13 terra G et August. I. c., terreni W, terena 8 14 coeperunt] potuerunt G et om. W 15 dei uoluntas W 16 perficit WG* non iam WGv in terra S, terreni W appellantur W 17 terra e W 18 deo patri G 19 aimiliaiS 21 ut q.] et quomodo SG 22 uoluntas...p. 280,1 fiat om. G 23 credere nolentibus scripsi, credentibus SWG, nondum credentibus scripsit Grauius, non credentibus Morellius; cf. Augustinum De praedest. sand. c. 8, 15: sic etiam noluit intellegi a. Cyprianus quod dicimus: . fiat uoluntas tua sicut in coelo et in terra, hoc est sicut in eis qui iam crediderunt et tamquam coelum sunt, ita et in eis, qui non credunt et ob hoc adhuc terra, sunt. quid ergo oramus pro nolentibus credere, nisi ut deus in illis operetur et nelle. fiat uoluntas Dei, ut qui adhuc sunt prima natiuitate terreni incipiant esse caelestes ex aqua et spiritu nati.

Procedente oratione postulamus et dicimus: panem nostrum cottidianum da nobis hodie. quod potest et spiritaliter et simpliciter intellegi, quia et uterque intellectus utilitate diuina proficit ad salutem. nam panis uitae Christus est et panis hic omnium non est, sed noster est. et quomodo dicimus pater noster, quia intellegentium et credentium pater est, sic et panem nostrum uocamus, quia Christus eorum qui corpus eius contingimus panis est. hunc autem panem dari nobis cottidie postulamus, ne qui in Christo sumus et eucharistiam eius cottidie ad cibum salutis accipimus intercedente aliquo grauiore delicto, dum abstenti et non communicantes a caelesti pane prohibemur, a Christi corpore separemur ipso praedicante et dicente: ego sum panis uitae qui de caelo descendi. si qui ederit de meo pane, uiuet in aeternum. panem autem quem ego dedero caro mea est pro saeculi uita. quando ergo dicit in aeternum uiuere si qui ederit de eius pane, ut manifestum est eos uiuere qui corpus eius adtingunt et eucharistiam iure communicationis accipiunt, ita contra timendum est et orandum, ne dum quis abstentus separatur a Christi corpore remaneat a salute comminante ipso et dicente: nisi ederitis carnem filii hominis et biberitis sanguinem eius, non habebitis uitam in uobis. et ideo panem nostrum id est Christum dari nobis cottidie petimus, ut qui in 15 Io. 6, 51. 22 Io. 6, 53. 1 ut qui] fit ita hi qui G 2 renati G 4 quid W et (ante spir.) oni. W G 6 profecit S, proficiat W1 christus om. G 9 uocamus christum quia is Wcdkerus legendum censet l. c. eorum] noster v 10 contingunt v 11 eius om. WGv et Augvst. c. duas epist. Pd. IV, 9,25 12 ad] ac fort. iure communicationis accipimus V 13 absentes ex absonti G m. 2 prohibeamur G 14 dicente] monente Wv 15 uitae] uinus V ei quis Wv 16 uiuit 8 panis SGv 17 enim ex autem G m. 2 18 uiuire S quis v de We. l. m.2 19 panemSl ut om. W est] sit S 21 et orandum exp. Krdbinger 22 remaneat SlW, extraneus remaneat S1, procul rem. v, alienos rem. G salutem Sl 28 camem] panem S 24 habetis S Christo manemus et uiuimus a sanctificatione eius et corpore non recedamus.

Potest uero et sic intellegi, ut qui saeculo renuntiauimus et diuitias eius et pompas fide gratiae spiritalis abiecimus cibum nobis tantum petamus et uictum, quando instruat Dominus et dicat: qui non renuntiat omnibus quae sunt eius, non potest meus discipulus esse. qui autem Christi coepit esse discipulus secundum magistri sui uocem renuntians omnibus, diurnum debet cibum petere nec in longum desideria petitionis extendere ipso iterum Domino praescribente et dicente: nolite in crastinum cogitare: crastinus enim dies ipse cogitabit sibi. sufficit diei malitia sua. merito ergo Christi discipulus uictum sibi in diem postulat qui de crastino cogitare prohibetur, quia et contrarium sibi fit et repugnans, ut quaeramus in saeculo diu uiuere qui petimus regnum Dei uelociter aduenire. sic et beatus apostolus monet formans et corroborans spei nostrae ac fidei firmitatem. nihil, inquit, intulimus in hunc mundum, uerum nec auferre possumus. habentes itaque exhibitionem et tegumentum his contenti sumus. qui autem uolunt diuites fieri incidunt in temptationem et muscipulas et desideria multa et nocentia quae mergunt hominem in perditionem et in interitum. radix enim omnium malorum est cupiditas quam quidam adpetentes naufragauerunt a fide et inseruerunt se doloribus multis. 6 Lnc. 14, 33. 11 Matth. 6, 34. 17 I Tim. 6, 7 sq. 1 et corpore eius W 5 petamus et uictum om. S 6 renuntiauerit W quae] qui W 8 esse coepit W uocem magistri sui W 10 ea tendere W dicente ex docente S m. 1 11 dies om. Baluzius 12 cogitanit G* sufficiat S 14 quia et] an non G tibi G fit ex sit S m.1, uidetur G 16 uenire G firmans G 17 ac fidei nostrae S inquit om. G 18 nequeTF, quia nec S ferre S possumus] simus S 19 exhibitionem] nutrimentum W et tegmentum S, om. W 20 simus Wv 21 muscipulam Gv 22 homines G 23 et in interitum W sed in s. I. m. 2, om. SG; cf. test. III61 p. 165, de lapsis c. 12, de opere et el. c. 10

Docet non tantum contemnendas sed et periculosas esse diuitias, illic esse radicem malorum blandientium, caecitatem mentis humanae occulta deceptione fallentium. unde et diuitem stultum saeculares copias cogitantem et se exuberantium fructuum largitate iactantem redarguit Deus dicens: stulte, hac nocte expostulatur anima tua. quae ergo parasti cuius erunt? laetabatur stultus in fructibus nocte moriturus et cui uita iam deerat uictus abundantiam cogitabat. contra autem Dominus perfectum et consummatum docet fieri qui omnibus suis uenditis adque in usum pauperum distributis thesaurum sibi condat in caelo. eum dicit posse se sequi et gloriam dominicae passionis imitari qui expeditus et succinctus nullis laqueis rei familiaris inuoluitur, sed solutus ac liber facultates suas ad Dominum ante praemissas ipse quoque comitatur. ad quod ut possit unusquisque nostrum parare se, sic discit orare et de orationis lege qualis esse debeat noscere.

Neque enim deesse cottidianus cibus potest iusto, cum scriptumsit: non occidet Dominus fame animam iustam, et iterum: iuuenior fui et senui et non uidi iustum derelictum neque semen eius quaerens panem, item Dominus promittat et dicat: nolite cogitare dicentes: quid edemus aut quid bibemus aut quid uestiemur? haec enim nationes quaerunt. scit autem pater uester quia horum omnium indigetis. quaerite primo regnum et iustitiam Dei, et haec omnia adponentur uobis. quaerentibus regnum et iustitiam Dei omnia promittit adponi. nam cum Dei sint omnia, habenti Deum nihil deerit, si 5 Luc. 12, 20. 18 Prou. 10,3. 19 Ps. 36,25. 21 Matth. 6, 31 sq. 1 nos non G 2 radicem esse W 3 deceptatione W 4 frueturn S 5 dns W 7 ipsa nocte v 10 distribuitis S thensaurum ex thensanri S, thesauros V 11 caelis V se om. W gloriae S 13 deum v 15 nostrum om. v sic om. S discat v, didicit ex dicit G m. 2 de om. W 18 fame dns W 19 iunior Sv 20 nec W 21 dominus om. G repromittat W digentes W1 22 bibamus S uestiamur S 23 enim W 8. l. m. 2 quaerent S autem] enim G 24 indegetis S querite primum G 25 regnum dei et iust. eius v 27 sint dei W dom S si ex sine G m. 2 Deo ipse non desit. sic Danieli in leonum lacum iussu regis incluso prandium diuinitus procuratur et inter feras esurientes et parcentes homo Dei pascitur. sic alitur Helias in fuga et solitudine coruis ministrantibus et uolucribus cibum sibi adportantibus in persecutione nutritur. adque — o humanae malitiae detestanda crudelitas ! – ferae parcunt, aues pascunt, et homines insidiantur et saeuiunt!

Post haec et pro peccatis nostris precamur dicentes: et remitte nobis debita nostra, sicut et nos remittimus debitoribus nostris. post subsidium cibi petitur et uenia delicti, ut qui a Deo pascitur in Deo uiuat nec tantum praesenti et temporali uitae sed aeternae consulatur, ad quam ueniri potest, si peccata donentur quae debita Dominus appellat, sicut in euangelio suo dicit: dimisi tibi omne debitum, quia me rogasti. quam necessario autem, quam prouidenter et salubriter admonemur quod peccatores sumus qui pro peccatis rogare conpellimur, ut dum indulgentia de Deo petitur, conscientiae suae animus recordetur! ne quis sibi quasi innocens placeat et se extollendo plus pereat, instruitur et docetur peccare se cottidie, dum cottidie pro peccatis iubetur orare. sic denique et Iohannes in epistula sua monet dicens: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. si autem confessi fuerimus peccata nostra, fidelis et iustus est Dominus qui nobis peccata dimittat. in epistula sua utrumque conplexus est, quod et rogare pro peccatis debeamus et inpetremus indulgentiam cum 14 Matth. 18, 32. 21 I Io. 1, 8 sq. 1 desit] erit G danihel W lacu Gv 2 apparatur V; cf. de opere et el. c.11 3 et helias V in solitudine Gv 5 0] et W humaneSG 6 fere S 8 deprecamur Wv dimitte VGv 9 sicuti W dimittimus Vp 12 sed et v consolatur S non potest nisi ex potest si G m. 2 14 suo om. G omnem JSW qui a me W 15 salubriter SWG et August. (contra d. epist. Pel. IV, 10, 27., de doMO perseu. c. 5, 8.), salutariter v 16 quod peccatores] utpronidentes G simus GV 17 a dno G 18 plaeeat] add. v: cum innocens nemo sit et se erl. p. pereat add. in W w. 2 20 et om. G 21 monet] ponit G 22 decepimus W 24 domiuus om. August. contra d. epist. P. l. c. 26 indulgentia W rogamus. ideo et fidelem dixit Dominum ad dimittenda peccata fidem pollicitationis suae reseruantem, quia qui orare nos pro debitis et peccatis docuit paternam misericordiam promisit et ueniam secuturam.

Adiunxit plane et addidit legem certa nos condicione et sponaione constringens, ut sic nobis dimitti debita postulemus secundum quod et ipsi debitoribus nostris dimittimus, scientes inpetrari non posse quod pro peccatis petimus, nisi et ipsi circa peccatores nostros paria fecerimus. idcirco et alio in loco dicit: in qua mensura mensi fueritis, in ea remetietur uobis et qui seruus post dimissum sibi a domino omne debitum conseruo suo noluit ipse dimittere in carcerem religatur. quia indulgere conseruo noluit, quod sibi a Domino indultum fuerat amisit. quae adhuc fortius Christus in praeceptis suis maiore censurae suae uigore proponit. cum steteritis, inquit, ad orationem, remittite si quid habetis aduersus aliquem, ut et pater uester qui in caelis est remittat peccata uobis. si autem uos non remiseritis, neque pater uester qui in caelis est remittet uobis peccata uestra. excusatio tibi nulla in die iudicii superest, cum secundum tuam sententiam iudiceris et quod feceris hoc et ipse patiaris. pacificos enim et concordes adque unanimes esse in domo sua Deus praecepit et quales nos fecit secunda natiuitate tales uult renatos perseuerare, ut qui filii Dei sumus in Dei pace maneamus, et quibus spiritus unus est unus sit et animus et sensus. 9 Matth. 7, 2. 15 Marc. 11, 25 sq. 1 et ideo G deum Wl 3 paterna misericordia G 5 prius et W B. Z. tn.2 7 et om. S 8 peccatis] nostris add. tn. 2 in G peccatores WGV, om. S, debitores v 9 et om. G 10 fueritis G, ueritis S, eritis W in ea om. G rementietur Wl, remitietur S 11 quis semus S, seruus qui G omnem S 12 carcer S, carcere G et quia G sed etm. 2 13 conseruo suo v 14 in om. W maiori G 15 proponit] praediiit W ad oratione S 18 uestra uobis v 19 peccata nobis WG 20 uestra om. WG nulla est 8 diem W super est G sed est 8.1. m.8 21 et quod...patiaris om. G hoc om. S 22 esse post deus ponit G 23 praecipit v et] ut W 24 natos S sumus S, esse coepimus WGv deij eius V 25 et q.] in quibus G unus sit om. W et (ante an.) om. G sic nec sacrificium Deus recipit dissidentis et ab altari reuertentem prius fratri reconciliari iubet, ut pacificis precibus et Deus possit esse pacatus. sacrificium Deo maius est pax nostra et fraterna concordia et de unitate Patris et Filii et Spiritus sancti plebs adunata.

Neque enim in sacrificiis quae Abel et Cain primi optulerunt munera eorum Deus, sed corda intuebatur, ut ille placeret in munere qui placebat in corde. Abel pacificus et iustus, dum Deo sacrificat innocenter, docuit et ceteros, quando ad altare munus offerunt, sic uenire cum Dei timore, cum simplici corda, cum lege iustitiae, cum concordiae pace. merito ille dum in sacrificio Dei talis est, ipse postmodum sacrificium Deo factus est, ut martyrium primus ostendens initiaret sanguinis sui gloria dominicam passionem qui et iustitiam Domini habuerat et pacem. tales denique a Domino coronantur, tales in die iudicii cum Domino uindicabuntur. ceterum discordans et dissidens et pacem cum fratribus non habens, secundum quod beatus apostolus et scriptura sancta testatur, nec si pro nomine occisus fuerit, crimen dissensionis fraternae poterit euadere, quia sicut scriptum est qui fratrem suum odit homicida est, nec ad regnum [caelorum] peruenit aut cum Deo uiuit homicida. non potest esse cum Christo qui imitator Iudae maluit esse quam Christi. quale delictum est quod nec baptismo sanguinis potest ablui, quale crimen est quod martyrio non potest expiari!

Qlnd quoque necessarie monet Dominus ut in oratione dicamus: et ne patiaris nos induci in temptationem. qua in parte ostenditur nihil contra nos aduersarium posse, nisi Deus 20 I Io. 3,15. 1 ad Bacr. d. respicit V dissedentis S altare S 2 reconc. fratri G 3 paccatna G 4 fili S 6 in om. S 7 induebatur S 11 cum cm. N 11 concordia et G 12 ctmo S 13 gloriam W dominica S MdeiTP 15 iudici SW, dni G 16 uindicabuntur WG, uindicabunt S, iudicabunt v; cf. tamen epist. 81 c. 2: iudicaturos uos et regnaturos cum Christo Domino ...cum G 17 secundum] secum S beatos apostolos G1 18 nomine SW, nomine eius V, ihii nomine G, nomine christi v 21 caelorum om. S; cf. p. 294, 12 aut] ut G uiuat G 22 imitator S 23 baptissimo S 25 Mmonet S, admonet Wv 26 et om. G patiaris (passus fueris V) induci nos GV, nos patiaris induci v ante permiserit, ut omnis timor noster et deuotio adque obseruatio ad Deum conuertatur, quando in temptationibus nihil malo liceat, nisi potestas inde tribuatur. probat scriptura quae dicit: uenit Nabuchodonosor rex Babyloniae in Hierusalem et expugnabat eam, et dedit eam Dominus in manu eius. datur autem potestas aduersum nos malo secundum nostra peccata, sicut scriptum est: quis dedit in direptionem Iacob et Israel eis qui praedabantur illum? nonne Deus cui peccauerunt et nolebant in uiis eius ambulare neque audire legem eius, et superduxit super eos iram animationis suae? et iterum Salomone peccante et a praeceptis adque a uiis Domini recedente positum est: et excitauit Dominus Satanan ipsi Salomoni.

Potestas uero dupliciter aduersum nos datur, uel ad poenam cum delinquimus uel ad gloriam cum probamur: sicuti de Iob factum uidemus manifestante Deo et dicente: ecce omnia quaecumque habet in tuas manus do: sed ipsum caue ne tangas. et Dominus in euangelio loquitur tempore passionis: nullam haberes potestatem aduersum me nisi data esset tibi desuper. quando autem rogamus ne in temptationem ueniamus, admonemur infirmitatis et inbecillitatis nostrae dum sic rogamus, ne quis se insolenter extollat, ne quis sibi superbe adque adroganter aliquid adsumat, ne quis aut confessionis aut passionis gloriam suam ducat, cum Dominus ipse humilitatem docens dixerit: uigilate et orate, ne 4 II Reg. 24,11 (= Dan. 1,1 sq.) 7 Es. 42, 25 sq. 13 I Reg. 11, 23. 17 lob. 1, 12. 20 Io. 19,11. 26 Matth. 26, 41. 1 praemiserit W 2 dum WQ temptationibus nostris WGv 3 scriptura diuina WGv 4 nabucod. S, naboch. W iherusalem G 6 manum Wv aduersus v nos G s. I. m. 2 8 praedabantnr SOY, praedantur Wv illum] eum G 9 noluerunt V 13 et om. S satan G ipsi 01w. 0 15 aduersus WGv adn. nos dupliciter W 16 de] in G 17 dno G 18 manus tuas v 19 euangelio suo v 20 habere se S, haberes inquit W aduersum] in V adu. me potest. v 21 tibi data essct WG 22 ueniamus SG et August. c. duas epist. Pel. IV, 9,25., incidamus W 23 oramus G 24 quis aut] quis sibi aut v 25 dicat SV 26 docens humilitatem S ueniatis in temptationem: spiritus quidem promptus est, caro autem infirma, ut dum praecedit humilis et summissa confessio et datur totum Deo quidquid suppliciter cum timore et honore Dei petitur ipsius pietate praestetur.

Post ista omnia in consummatione orationis uenit clausula uniuersas petitiones et preces nostras collecta breuitate concludens. in nouissimo enim ponimus: sed libera nos a malo, conprehendentes aduersa cuncta quae contra nos in hoc mundo molitur inimicus, a quibus potest esse firma et fida tutela, si nos Deus liberet, si deprecantibus adque inplorantibus opem suam praestet. quando autem dicimus libera nos a malo, nihil remanet quod ultra adhuc debeat postulari, quando semel protectionem Dei aduersus malum petamus, qua inpetrata contra omnia quae diabolus et mundus operantur securi stamus et tuti. quis enim uel de saeculo metus est cui in saeculo Deus tutor est?

Quid mirum, fratres dilectissimi, si oratio talis est quam Deus docuit, qui magisterio suo omnem precem nostram salutari sermone breuiauit? hoc iam per Esaiam prophetam fuerat ante praedictum, cum plenus Spiritu sancto de Dei maiestate ac pietate loqueretur. uerbum consummans, inquit, et breuians in iustitia, quoniam sermonem breuiatum faciet Deus in toto orbe terrae. nam cum Dei sermo Dominus noster Iesus Christus omnibus uenerit et colligens doctos pariter et indoctos omni sexu adque aetati praecepta salutis ediderit, praeceptorum suorum fecit grande conpendium, ut in disciplina caelesti discentium memoria non laboraret, sed quod esset simplici fidei necessarium uelociter disceret. sic cum doceret quid 20 Es. 10, 22 sq. 2 ut] et S 3 quicquid ex quid W m. 2 supliciter W 4 et] et cum V 5 consumatione W ut solet 9 potest esse] potestate G non potestnisi Oxon.; cf. p. 283,13 fida et firmaTFGt si om. G 10 liberat G 11 malo.... G 12 protectione W 13 aduersum G 14 operatur W\', opera.tur G 15 uel 8, ei WGv in saeculo om. G 17 suo G 8. l. m. 2 omnem precem nostram SGV, omne praeceptum nostrum W 18 eseiam SG 19 ac pietate om. G 20 et puians ante et breuians eras. in G 21 iustitiam W 22 dni nri ihu xpi W 23 iesus christus om. G 24 sexu S, sexui WGv at quae W at in rWl. aetate Wl 26 set 8 27 sic ex si G m. 2 sit uita aeterna, sacramentum uitae magna et diuina breuitate conplexus est dicens: haec est autem uita aeterna ut cognoscant te solum et uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. item cum de lege et prophetis praecepta prima et maiora decerperet, audi, inquit, Israel: Dominus Deus tuus Dominus unus est, et: diliges Dominum Deum tuum de toto corde tuo et de tota anima tua et de tota uirtute tua. hoc primum, et secundum simile huic: diliges proximum tuum tamquam te. in his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae. et iterum: quaecumque uolueritis ut faciant uobis homines bona, ita et nos facite illis. haec est enim lex et prophetae.

Nec uerbis tantum sed et factis Deus orare nos docuit ipse orans frequenter et deprecans et quid nos facere oporteret exempli sui contestatione demonstrans, sicut scriptum est: ipse autem fuit secedens in solitudines et adorans, et iterum: exiuit in montem orare et fuit pernoctans in orationem Dei. quodsi ille orabat qui sine peccato erat, quanto magis peccatores oportet orare, et si ille per totam noctem iugiter uigilans continuis precibus orabat, quanto nos magis in frequentanda oratione debemus nocte uigilare!

Orabat autem Dominus et rogabat non pro se — quid enim pro se innocens precaretur? — sed pro delictis nostris, sicut et ipse declarat cum dicit ad Petrum: ecce satanas postulabat ut uos uexaret quomodo triticum. ego autem rogaui pro te, ne deficiat fides tua. et postmodum pro omnibus patrem deprecatur dicens:: non pro his autem rogo solis sed et pro illis qui credituri sunt per uerbum 2 Io. 17, 3. 5 Marc. 12, 29 sq. 6 Matth. 22, 40. 11 Matth. 7,12. 16 Luc. 5,16. 18 Luc. 6, 12. 25 Luc. 22, 31. 28 Io. 17, 20 sq. 2 autem W 8. 1. m. 2 3 solum uerum G 6 dominus] deus v 8 primum] est primum mandatum v 9 simile est v tuum SW, tibi VQv 10 te ipsum v 12 hominis S 14 dns WGv 15 facere nos t; oportet W1 ^16 ipse autem... iterum om. S 17 solitudinem v 18 oratione Gv 23 dnos W 24 et om. SG 25 postulauit WGV, expetiuit v 27 pro te rogaui G 28 patrem W 8. I. m. 2 pcatur W patrem depr. p. omnibus S autem ex tantum S m. 1 29 solis] solum G ipsorum in me, ut omnes unum sint, sicut et tu pater in me et ego in te, ut et ipsi in nobis sint. magna Dei propter salutem nostram benignitas pariter et pietas, ut non contentus quod nos sanguine suo redimeret adhuc pro nobis amplius et rogaret. rogantis autem desiderium uidete quod fuerit, ut quomodo unum sunt pater et filius, sic et nos in ipsa unitate maneamus: ut hinc quoque possit intellegi quantum delinquat qui unitatem scindit et pacem, cum pro hoc et rogauerit Dominus uolens scilicet plebem suam uiuere, cum sciret ad regnum Dei discordiam non uenire.

Quando autem stamus ad orationem, fratres dilectissimi, inuigilare et incumbere ad preces toto corde debemus. cogitatio omnis carnalis et saecularis abscedat nec quicquam animus quam id solum cogitet quod precatur. ideo et sacerdos ante orationem i praefatione praemissa parat fratrum mentes dicendo: susum corda, ut dum respondet plebs: habemus ad Dominum, admoneatur nihil aliud se quam Dominum cogitare debere. cludatur contra aduersarium pectus et soli Deo pateat nec ad se adire hostem Dei tempore orationis patiatur. obrepit enim frequenter et penetrat et subtiliter fallens preces nostras a Deo auocat, ut aliud habeamus in corde, aliud in uoce, quando intentione sincera Dominum non uocis sonus sed animus et sensus debeat orare. quae autem segnitia est abalienari et capi ineptis cogitationibus et profanis, cum Dominum deprecaris, quasi sit aliud quod magis debeas cogitare quam quod cum Deo loqueris. 1 et om. WGv 2 ut et] et ut G unum sint v 3 dni WOv 4 redemeret S 6 sunt om. S, sit G 7 hinc ex hic Wm.2 8 scindat G et (ante rog.) om. G 9 plebem suam uiuere SWG, pl. s. unire maluit Walkerus l. c. p. 54, pl. s. (sic pl. s. Pamelius) saluam fieri et in pace uiuere Morellius et v post Pamelium, pl. s. unanimiter uiuere coni. Grauius 11 uigilare v 13 quicquam tunc WGv 14 quod cogitet et quod precatur W 15 praefationem S, om. G praemissam G fratrum] frnum S sursum Gv 16 ut] et W respondit SW, respondent O plebs om. G 17 admoniatur S, admoneantur G claudatur (h 18 soli deo] sub dno G 19 adire om. W, post orationis habet Gv obripit SW frequenter ex frequentat S m.1 21 corde et WG intentione.... G, intemptatione S 22 deum G 23 debeat ante non uocis WGv est et G alienari WGv capi] rapi v 24 prophanis WGv 25 debeat excogitare S, cogitare debeamus G III. 19 quomodo audiri te a Deo postulas, cum te ipse non audias? uis esse Dominum memorem tui cum rogas, quando tui memor ipse non sis ? hoc est ab hoste in totum non cauere, hoc est, quando oras Deum, maiestatem Dei neglegentia orationis offendere, hoc est uigilare oculis et corde dormire, cum debeat christianus et cum dormit oculis corde uigilare, sicut scriptum est ex persona ecclesiae loquentis in Cantico cantiorum: ego dormio et cor meum uigilat. quapropter sollicite et caute apostolus admonet dicens: instate orationi uigilantes in ea, docens scilicet et ostendens eos inpetrare quod postulant de Deo posse, quos Deus uideat in oratione uigilare.

Orantes autem non infructuosis nec nudis precibus ad Deum . ueniant. inefficax petitio est, cum precatur Deum sterilis oratio. nam cum omnis arbor non faciens fructum excidatur et in ignem mittatur, utique et sermo non habens fructum promereri Deum non potest, quia nulla operatione fecundus est. et ideo scriptura diuina instruit dicens: bona est oratio cum ieiunio et eleemosyna. nam qui in die iudicii praemium pro operibus et eleemosynis redditurus est hodie quoque ad orationem cum operatione uenienti benignus auditor est. sic denique Cornelius centurio cum oraret, meruit audiri. fuit faciens multas eleemosynas in plebem et semper orans Deum. huic circa horam nonam oranti adstitit angelus testimonium reddens sui operis et dicens: Corneli, orationes tuae et eleemosynae tuae ascenderunt ad memoriam coram Deo.

Cito orationes ad Deum ascendunt quas ad Deum menta nostri operis inponunt. sic et Raphael angelus Tobiae oranti semper et 7 Cant. 5,2. 9 Col. 4, 2. 17 Tob. 12, 8. 23 Act. 10, 4 sq. 1 audire te W, te audiri v 2 deum v dum S tu ipse tui memor WG, tu ipse memor tui v 3 in toto W (in add. m. 2) 4 dom S 5 debeasS 7 ecclesiae om. G cantica G 10 dmo S 11 deus om. S 12 infructuosus S dom S 13 dom S sterelis W 14 fractum bonum G igne S 15 mereri dom S 16 quia] qui S est oper. foec. v 17 in- struit»»# G fit in ras.) 18 elemosyna SW et l.19, 21 20 cordelius S1- 21 fuit enim Vv 22 plebe WV dom S 23 reddens om. G suis operibus V et dicens] edicens G 26 dOiñ S quae W dom SG 27 rafael SG semper operanti adstitit dicens: opera Dei reuelare et confiteri honorificum est. nam quando orabas tu et Sarra, ego optuli memoriam orationis uestrae in conspectu claritatis Dei: et cum sepelires tu mortuos simpliciter, et quia non es cunctatus exurgere et derelinquere prandium tuum, sed abisti et condidisti mortuum, et missus sum temptare te: et iterum me misit Deus curare te et Sarram nurum tuam. ego enim sum Raphael, unus ex septem angelis iustis qui adsistimus et conuersamur ante claritatem Dei. per Esaiam quoque Dominus admonet et docet similia contestans, solue, inquit, omnem nodum iniustitiae, resolue suffocationes inpotentium commerciorum: dimitte quassatos in requiem et omnem consignationem iniustam dissipa: frange esurienti panem tuum et egenos sine tecto induc in domum tuam: si uideris nudum, uesti et domesticos seminis tui non despicies. tunc erumpet temporaneum lumen tuum et uestimenta tua cito orientur et praeibit ante te iustitia et claritas Dei circumdabit te. tunc exclamabis, et Deus exaudiet te: dum adhuc loqueris, dicit: ecce adsum. adesse se repromittit et audire ac protegere se eos dicit qui iniustitiae nodos de corde soluentes et eleemosynas circa domesticos Dei secundum eius praecepta facientes, dum audiunt quod Deus praecipit fieri, ipsi quoque a Deo merentur audiri. beatus apostolus Paulus in necessitate pressurae adiutus a fratribus opera quae fiunt sacrificia Deo dixit esse. saturatus sum, inquit, recipiens ab Epaphrodito ea quae a uobis missa sunt, odores suauitatis, 1 Tob. 12, 11 sq. 12 Es. 58, 6 sq. 28 Phil. 4, 18. 1 operanti ex oranti W m. 2 adstitit S, testis fuit WGv releuare S 6 relinquere S; cf. p. 303, 10 condisti SW, sepelisti G 7 et missus SW, missns Gv 8 te W s. I. m. 2 nurum] uxorem G 10 iustis om. G 11 eseiam S 12 omnem om. S 14 reque S 18 temporanum W 20 te om. S iustitia tua 02 21 et dum v 22 dicit SO " dico W, dicet G"v adesse se] et sese W repromittet W, promittit G etW s. J. tFt. 2 25 praecepit 8 27 operae S, opera bona v dei W Ov 28 epafrodito SWG 29 odores S, odore W, odorem Gt) 19* sacrificium acceptum et placitum Deo. nam quando qui miseretur pauperi, Deo faenerat et qui dat minimis Deo donat, spiritaliter Deo suauitatis odores sacrificat.

In orationibus uero celebrandis inuenimus obseruasse cum Daniele tres pueros in fide fortes et in captiuitate uictores horam tertiam sextam nonam sacramento scilicet trinitatis quae in nouissimis temporibus manifestari habebat. nam et prima hora in tertiam ueniens consummatum numerum trinitatis ostendit, itemque ad sextam quarta procedens declarat alteram trinitatem, et quando a septima nona conpletur, per ternas horas trinitas perfecta numeratur. quae horarum spatia iam pridem spiritaliter determinantes adoratores Dei statutis et legitimis ad precem temporibus seruiebant. et manifestata postmodum res est sacramenta olim fuisse, quod ante sic iusti precabantur. nam super discipulos hora tertia descendit Spiritus sanctus qui gratiam dominicae promissionis inpleuit. item Petrus hora sexta in tectum superius ascendens signo pariter et uoce Dei monentis instructus est, ut omnes ad gratiam salutis admitteret, cum de emundandis gentibus ante dubitaret. et Dominus hora sexta crucifixus ad nonam peccata nostra sanguine suo abluit et ut redimere et uiuificare nos posset, tunc uictoriam sua passione perfecit.

Sednobis, fratres dilectissimi, praeter horas antiquitus obseruatas orandi nunc et spatia et sacramenta creuerunt. nam et mane orandum est, ut resurrectio Domini matutina oratione celebretur. quod olim Spiritus sanctus designabat in psalmis dicens: rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo, Domine, mane: et exaudies uocem meam, mane 26 Ps. 5, 3 sq. 1 placentem W 2 quis v pauperis Wv deum foenerat v 3 odores O, odore SW, odorem v 4 danihele W2G2, danihel WlG1, daniel S 5 et tres S et om. S hora tertia W 6 sacramentum V 8 uenies S 9 ad] a S quartam praecedens G 11 determinata. Adoratores G 12 deo fort. statutis] statis maluit Krabinger et] sed W 13 seruabant G 15 discendit SW 16 repromissionis v inplebit W 17 dIñr S 19 gentibus <SF, gentilibus WGv 20 uiuicare Wl 21 suam WGv perficit Wl 22 obseruandas W 26 adorabo V 27 mane om.S et om. Wv adstabo tibi et uidebo S, adsistam tibi et contemplabor WGv; cf. test. II29 p. 98 adstabo tibi et uidebo te. et iterum per prophetam loquitur Dominus: diluculo uigilabunt ad me dicentes: eamus et reuertamur ad Dominum Deum nostrum. recedente item sole ac die cessante necessario rursus orandum est. nam quia Christus sol uerus est et dies uerus, sole ac die saeculi recedente quando oramus et petimus ut super nos lux denuo ueniat, Christi precamur aduentum lucis aeternae gratiam praebiturum. Christum autem diem dictum declarat in psalmis Spiritus sanctus. lapis, inquit, quem reprobauerunt aedificantes hic factus est in caput anguli. a Domino factus est iste et est mirabilis in oculis nostris. hic est dies quem fecit Dominus: laetemur et epulemur in eum. item quod sol appellatus sit Malachin propheta testatur dicens: uobis autem qui timetis nomen Domini orietur sol iustitiaeet in alis eius curatio est. quodsi in scripturis sanctis sol uerus et dies uerus est Christus, nulla hora excipitur christianis, quominus frequenter ac semper Deus debeat adorari, ut qui in Christo hoc est in sole et in die uero sumus instemus per totum diem precibus et oremus: et quando mundi lege decurrens uicibus alternis nox reuoluta succedit, nullum de nocturnis tenebris esse orantibus damnum potest, quia filiis lucis et in noctibus dies est. quando enim sine lumine est cui lumen in corde est? aut quando sol ei et dies non est cui sol et dies Christus est ?

Qui autem in Christo hoc est in lumine semper sumus nec noctibus ab oratione cessemus. sic Anna uidua sine intermissione 2 Osee 6,1. 9 Ps. 117, 22 sq. 14 Mal 4, 2. 1 loquitur dne W, dns loquitur dicens G 2 deluculo S 5 est om. W 801 uerus est christus G 9 lapidem test. II16 p. 82 11 factum G est om. W iste om. G est] hic est S admirabilis (h 12 hic S, isteWG laetemur S, exultemus V, ambulemusTFffv aepulemur in eum 8, iucundemur (ioc. O) in eo WGVv 13 malacin S, malachiel VO1, inalachias O\'v 15 aliis SW. 17 hora nulla christianis (a chr. v) excipitur W Gv quominus f. a. s. d. d. adorari] qtua deus non debeat adorari G 18 hoc 0 8. I. m. 2 19 in W 8. l. m. 2 et insistamus W, insistamus Gh 20 et W a. l. m. 2 legem W resoluta W 21 succedit succedit G1 dampnum orantibus G 22 in om. WGV 26 ab] ad W oratione, W (m eras.) rogans semper et uigilans perseuerabat in promerendo Deo, sicut in euangelio scriptum est: non recedebat de templo ieiuniis et orationibus seruiens nocte et die. uiderint uel gentiles qui necdum inluminati sunt uel Iudaei qui deserti lumine in tenebris remanserunt : nos, fratres dilectissimi, qui in Domini luce semper sumus, qui meminimus et tenemus quid esse accepta gratia coeperimus, conputemus noctem pro die. ambulare nos credamus semper in lumine, non impediamur a tenebris quas euasimus, nulla sint horis nocturnis precum damna, nulla orationum pigra et ignaua dispendia. per Dei indulgentiam recreati spiritaliter et renati imitemur quod futuri sumus: habituri in regno sine interuentu noctis solum diem sic nocte quasi in luce uigilemus, oraturi semper et acturi gratias Deo hic quoque orare et gratias agere non desinamus. 2 Luc. 2, 37. 1 perseuerabat] pernoetabat G 2 recedebat inquit WGv 3 orationibus] obsecrationibus G et] ac v 4 gentes G deserto v 5 tenebras W 6 dei G 7 nocte S 8 a W s. l. m. 2 11 recreatis G renatis G imite*ur W (t eras.) 12 regno dei V; cf. p. 289, 9 sic] si in V t hic fort. 13 lucem S, lumine Wv et acturi W s. I. m. 2 CAECILI CYPRIANI DE DOMINICA OHATIONE EXPLICIT S, DE ORATIONE DOMINICA EXPLICIT W, EXPLICIT DE DOMINICA ORATIONE G