The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
∗∗∗ aliquas officiorum meorum partes praeterisse, dum semper
enitor uel maxime cotidianis euangeliorum tractatibus, aliquando
uobis fidei et scientiae per Dominum incrementa praestare. quid enim
aliud in ecclesia Domini utilius geri, quid accommodatius officiis
episcopi potest inueniri, quam ut doctrina dominicorum per ipsum
insinuata conlataque uerborum possint credentes ad repromissum
regnum peruenire caelorum? hoc certe mei et operis et muneris
cotidianum uotiuum negotium absens licet optinere conitor et praesentiam
mei uobis reddere per litteras conor. dum uos solito more
allocutionibus missis in fide interpello, ideo conuenio, ut euangelicae
radicis firmitate solidati aduersus omnia diaboli proelia stetis semper
armati. absentem me non credam, si fuero securus. uerum tamen
Z 2 saeculorum] amen add. Zp. opto •..ualere
on. rn semper bene., ualere] amem add. v. — De spectacolis
explidt Z, om. r μ. —
Quamuis ergo ad multa uos negotia et ad diuinae admonitionis
praecepta semper ut scitis exhorter — quid enim mihi aliud uotiuum
aut maius potest esse quam at per omnia perfecti stetis in Domino —
tamen praecipue pudicitiae claustra teneatis, quod et facitis, admoneo:
scientes templum esse uos Domini,, membra Christi, habitationem
Spiritus sancti, electos ad spem, consecratos ad fidem, destinatos ad
salutem, filios Dei, fratres Christi, consortes Spiritus sancti, nihil
iam carni debentes qua renatos ex aqua et pudicitia praeter uoluntatem
quam uelle debemus ut nostra sit: praestetur etiam propter
redemptionem, ut corrumpi non possit quae a Christo consecrata sit.
nam si apostolus ecclesiam sponsam Christi pronuntiat, oro uos
quanta pudicitia exigitur, ubi ecclesia inter matrimonia sponsa uirgo
praestetur? et ego quidem, nisi quod breuiter uos admonere proposui,
K1 et aeternae u. statum om. Z tractantibus v 2 uel
-uel] ac-ac Z definiHntur K1 promittuntur Kl, repromittaat Z
daemum XI, dum Z eant om. Z si ad K sed ad s. l. m. 2, sine Z
4 proferimus uerba v scripturis Z 5 prece Z nobis quam
nobis Z 6 et] et t ̃n Z\' thea. aperiat et] tensa ut rosa per tactns Z
Pudicitia est honor corporum, ornamentum morum, sanctitas
sexuum, uinculum matrimoniorum, fides generis, propugnaculum pudoris,
fons castitatis, pax domus, concordiae caput. pudicitia sollicita
est ne cui placeat nisi sibi: pudicitia semper uerecunda, dum innocentiae
mater est: pudicitia semper ornatur sole pudore,, bene sibi
tane conscia de pulchritudine,, si inprobis displicet. pudicitia nihil
ornamentorum quaerit, decus suum ipsa est. haec nos conmendat
Domino, conectit Christo: haec„expugnat omnia de membris inlicita
desideriorum proelia, pacem nostris corporibus inducit, beata ipsa et
beatos efficiens apud quoscumque habitare dignatur, quam numquam
accusare possunt, nec qui eam non habent: uenerabilis etiam hostibus
suis, dum illam multo magis mirantur qui expugnare non
possunt. sed ut uirtus ista in uiris probata semper et a feminis ad
petenda, sic inimica eius inpudicitia semper est detestanda:
Z et om. Kl potui sed ex potius sed K m. 2,
potaisse Z 2 enim magis Z
Sed enim pudicitia locum primum in uirginibus tenet, secundum in
continentibus, tertium in matrimoniis: uerum in omnibus gloriosa est
cum gradibus suis. nam et matrimoniorum fidem tenere laus est inter
tot corporis bella, et matrimonio de continentia modum statuisse maioris
uirtutis est, dum etiam licita reiciuntur. certe ex utero sanctitatem
custodisse et infantem se usque in senectutem in sua tota
aetate tenuisse admirandae utique potentiae est: nisi quod blandas
corporis leges non nosse magis felicitatis est, notas iam uicisse uirtutis
est, sic tamen ut et uirtus ista de domo Dei ueniat, licet se in
membris hominibus ostendat.
Pudicitiae, fratres, antiqua praecepta sunt. quare antiqua dico ?
quia cum ipsis hominibus instituta sunt. nam ideo ex uiro suo et
К2v 2 suum om. Z 9 blanda] et blandet
Z dum] ut Z placeat Z 4 peraeniet Z 5 conscientiae]
continentiae Z 6 bonae m. impaenitentiae om. Z contumelie Z
8 ingerens Z 11 uoluntatem K extraordinarie portentuosa quedam
Z 12 uirum ex uiro K m. 2 15 tertio Kx uerum]
saciu Z est] sed Z 16 suis om. Z nam et] manet Z est
om. Z 18 inlicita K 19 in ex i K, ad Z tota sua aetate Z
20 admiranda potentia est Z plangas corporales Z 21 facilitatis
Z 22 ut et om. Z domo Kl, dono K2 Zv
23 homines Z 24 quare ... instituta sunt om. KXZ, add.
tn marg. K* 25 nam et t1 ex om. Kt1 uir suus n
et om. n
est mulier ut suppleto quod fuerat ei ereptum nihil requirat alienum.
sic et duo inquit erunt in carne una, ut in unum redeat quod
unum fuerat, ne separatio sine reditu occasionem praestet alterius.
inde et apostolus caput mulieris pronuntiauit uirum, ut coniunctione
tione duorum pudicitiam probaret. nam ut alterius caput membris
aptum non potest esse, ita et alieno capiti membra non sua: caput
enim suis conuenit membris et membra capiti suo, utraque naturali
fibula in concordia mutua cohaerent, ne qua oriente discordia de
diuisione membrorum pactum diuini foederis rumperetur. addit tamen
et dicit: quoniam qui uxorem suam diligit, seipsum diligit.
nemo enim carnem suam odio habet, sed nutrit et fouet eam,
sicut et Christus ecclesiam. caritatis cum pudicitia ex hoc magna
praescriptio, si uxores diligendae sunt a uiris suis, sicut Christus
dilexit ecclesiam, et ita uxores maritos debent diligere, ut ecclesia
diligit Christum.
Hanc sententiam Christus quando uxorem dimitti non nisi ob adulterium
dixit interrogatus tantum honorem pudicitiae dedit. hinc nata
est illa sententia: adulteras non sinetis uiuere. hinc apostolus
dicit: haec est uoluntas Dei ut abstineatis uos a
fornicatione. hinc et illud dicit: membra Christi membris
meretricis non esse iungenda. hinc traditur satanae in
Matth. 5, 32. 19 Leu. 20, 10 20 Thess. 4, 3. 21 I Cor. 6,9.15, Kv, eundem] unum Z 2 ut mulier Z supleto Z
Bubleto K\', subiecto K2V ei om. K, et Z erepto Z, proprium v
3 et sic duo erant inquit Z in unum] unuiu Z 4 separationi ne
reditum occasionem praebeat Z 5 pronunciat Z coniunctionem
K 6 duorum pudicitiam] uiro rem pudicam Z alterius caput
om. Z membris suis Z 7 esse] apud alienum add. Z et om. Z
non om. Z 8 et om. Z utrique ista naturalis Z 9 mutua]
ut ita Z coherente K, coherentem Z qua om. Z 10 addidit
t. e. dixit Z 12 eam] illam Z 18 et om. Z caritas K
cum om. Z ex] ut Z 14 si] ut sicut Z suis om. Z
sicut et v, ut Z 15 et om. Z. 16 diligit] dilexit Z 17 dixit
christus Z non om. Z 18 nata] tanta Z 19 adulteros] Z
20 dixit Z 21 et dicit] nullum dcm Z 22 sathana Z
merito regnum caelorum non tenent adulteri, hinc est quod omne
peccatum extra corpus dicit esse, solum adulterum peccare in suum
corpus: hinc ceterae praeceptorum auctoritates quas nunc recolere
omnes non est necesse apud uos praesertim qui illas nostis frequenter
et facitis, quae licet descripta non sint, queruli tamen de illis non
potestis esse. adulter enim non habet excusationem aut habere potuit,
quia ducere licebat uxorem.
Sed sicut matronis iura praescripta sunt quae ita sunt nexae, ut
diuelli inde non possint, uirginitas uero et continentia extra omne ius
sunt: nihil ad uirginitatem de matrimoniorum legibus pertinet, altitudine
sua transcendit omnes, ∗∗∗ si ulla praua hominum leges ausa
supergredi conantur. uirginitas aequat se angelis: si uero exquiramus,
etiam excedit, dum in carne luctata uictoriam etiam contra
naturam refert quam non habent angeli. uirginitas quid aliud est
quam futurae uitae gloriosa meditatio? uirginitas neutri est sexus,
uirginitas est perseuerans infantia, uirginitas est uoluptatum triumphus,
uirginitas filios non habet, sed quod plus est filiorum contemptum
habet, non habet fecunditatem sed non habet orbitatem, felix
quod est extra partus dolorem felicior est autem extra funerum filiorum
calamitatem. uirginitas quid aliud est quam soluta libertas?
Z exercet] nescit Z 2 regna Z
quod om. v 3 dicit om. Xx adulterium K 4 praeceptoris v
-auctoritatem Z quae om. Z colere Z 5 praesertim qui
illas] praeferuntque illas que nesds uel quas Z et frequenter Z
6 descripta] districte Z non om. KZ sunt Z quaerellae
t. K, relata mente Z 7 adulteri Z enim om. Z habet]
obesse Z quis aut haberet Z, aut habet ant habere K 8 ducere
om. Z, add. in marg. K 9 sed om. Z matrimoniis Z ita
sunt nec se K, sic non sunt fixa Z 10 inde om. Z Sit uirginitas
Z uero om. Z 11 pertinent Z 12 omnes] super
hominem Z si ulla] alta Z praua h. leges om. Z ausa]
uasa Z 13 supergredi Ks.l.m.2, om. Z conantur] coronari Z
aequat se] equasse Z requiramus Z 14 excidit XI, extendit Z
15 referto Z est aliud Z 16 neuter est sexus K, uentere
suum sexuus Z, neutri sexus est b 17 est uirginitas uolūtum
trinmplus Z 18 est uirginitas etsi Z est om. Z contentu Z
19 sed non] sed Z 20 est autem om. Z, autem quod est v 21 est
aliud v soluta] sola Z
est, non matrimoniis est dicata, non saeculo, non liberis. persecutionem
non potest timere, dum illam de securitate potest prouocare.
Sea quia pudicitiae nobis breuiter sunt exposita praecepta, iam
pudicitiae ponamus exemplum. plus enim proficitur, cum in rem praesentem
uenitur, nec de uirtute dubitatur, quando quod praecipitur
etiam exemplis sancitur. exemplum pudicitiae a Ioseph coepit. adolescens
Hebraeus generosus de patre, generosior de innocentia, ob
inuidiam. reuelationum distractus a fratribus Ismaelitis in domum
deuenerat hominis Aegyptii. obsequio et innocentia et tota seruitutis
fide facilem et beneuolum in se animum sui prouocauerat domini,
cuius facies se et tam sermo liberalis quam aetas omnibus accommodata.
sed ista generositas ab uxore domini aliter quam decebat
accepta est: in domus parte secreta et sine arbitris latebra facinoribus
accommodata putauit se pudicitiam adolescentis incontinens mulieris
inpudicitia nunc promissis nunc minis posse superare. et cum
retentus est uestibus eo quod moliretur fugam propter tanti facinoris
audaciam ipsas uestes relinquens et corporis nudi sinceritatem
habiturus innocentiae testem ad crimen inpudicitiae suae inpudens
mulier adicere non dubitauit calumniam: et ceteris et marito calida
ex domi Km. 2 affectibos Z, aflFectationibus v 2 matrimonia
Z est dicata] abstupta Z 3 cum illa Z prouocare]
procide aeu prouocare Z 4 exposita] posita seu proposita Z
5 exempla Z in] ad Z repntetem Z 6 dubitabitur v
quando quod K, cum id Z praecipitur] praeceptis Z 7 exemplis
etiam v sancitur acripsi, sanatur K, probatur Z, signatur v pudidtiae
om. Z ab Z coepit om. Z 8 ebreus Z, breuis K
ob] ad Z 9 relationum Z a f. hismaheijtis K, is a maledictis
fratribus Z 10 hominis] hores Z obsequio et innecentia om. Z
et de Z 11 facile beniuolum Z domini om. Z 12 facies se
scripsi, facies KZ, faciem v et tam K, etiam Z, tam v sermo]
serno Z ei aetas Z commendaret Z 13 sed] et Z
dñi sui Z 14 accepta] aspecta Z arbitrii Z ad latebra Z,
adlata etiam K, alta et v facinoris Z, facinorosis K 15 putabat
Z mulier impudica Z 16 et] sed Z 17 est] ex Z
tmti om. Z 18 relinquisset Z et om. Z sinceritate Z
19 inDOcentiam K, innocentia Z ad om. Z imprudens v 20 temeritatem
calumniae Z et marito] maritoque Z squalida Kv
Hebraeus adolescens uim sibi molitus fuisset inferre quam ipsa conata
fuerat inrogare. maritalis ardor rerum inscius et uxoris accusatione
gran iter inflammatus incenditur. pudicus uero iuuenis quia delicto
conscientiam non miscuit, in imum carceris truditur. sed sola non est
in oarcere pudicitia: nam est cum Ioseph Deus et nocentes dantur
in manu eius, quia ipse innocens fuerat. somniorum praeterea obscura
dissoluit, quia spiritus in temptatione uigilabat, et per dominum
liberatur a uinculis. qui in domo minor cum periculo fuerat, regiae
domus sine periculo dominus effectus est: generositati suae redditus
fructum pudicitiae et innocentiae Deo iudice a quo meruerat accepit.
Sed non minus ex parte diuersa aliud nobis pudicitiae simile d.e
continentia feminarum exoritur exemplum. fuit, ut legimus, Susanna
filia Helciae, uxor Ioachim pulcherrima facie, pulchrior moribus. hanc
nullum ad decorem conmendabat species: simplex enim erat. excoluerat
pudicitia et cum pudicitia sola natura. hanc ex senioribus duo
coeperant deperire, nihil memores nec diuini timoris sed nec suae
annis iam marcescentis aetatis: ita illos in flagrantia transactae iuuentutis
incendia recidiuae libidinis fiamma reuocabat: pudicitiae latrones
amorem confitentur, sed oderant. resistenti minantur calumnias,
om. Z 2 tett hebreus K ad. uim] adolescium Z
molibus K conata] minata Z 3 fuisset Z uxoris] honoris
Z 4 inpudicus Z uero om. Z 5 imam Xl Z traditur
KZ est et Z 6 et nocentcs] innocentes Z 7 in manu] sub
manibus Z ipse om. v 8 dissolui K quia ... et om. Z
9 liberatus Z a] ei Z minor cum om. Z cum om. K
fuerat] sed inerat Z 10 domus regie Z periculis Z est]
ei Z 11 do K sed o in ras., de Z a quo] quem Z 12 similis
KIZ 14 filia «elchiae K, elchie filia Z facie om. Kv pulchrioribus
K 15 nullam Z commendabant in specie Z erat]
eam Z 16 pudicitiam K* ex s.] seniores Z 17 timoris
diuini Z \' suis Z 18 marcentes Z aetatis om. Z ita]
nam Z fraglantia K, flagrantiam Z transuectae Z 19 incencidia
Z rediuiuae Zv reuocaret Z; add. idem liber: insidias
infauste de simplicitate mulieri parant pudicitia uel Z 20 amore Z
profitentur « oderunt Z minantur] limantur Z
scopulos auxilium de Domino petebat, quia uiribus corporis repugnare
non ualebat. et exaudiuit de caelo clamantem ad se pudicitiam Dominus,
et cum iniquitate obpressa duceretur ad poenam, uidit inimicorum
liberata uindictam. bis uictrix et in periculo suo tam funeste
totiens consaepta et libidinem euasit et mortem. infinitum erit si
exempla prosequar plura: his duobus contentus sum, praesertim cum
omnibus sit uiribus per istos pudicitia defensata.
Non illos emollire potuit inuita generosi sanguinis memoria quae
in quosdam licentia lasciuiae est ministra, non decor corporis et apte
positorum figura membrorum quae suggerit plerumque ut quasi flos
quidam properantis uelociter transiturae aetatis porrectae uoluptatis
occasione pascatur, non anni primi uirentis et maturioris aetatis, cum
rudis adhuc sanguis aestuans naturae flammas accendat et in
medullis uersata caeca incendia ad remedium uerum etiam per periculum
pudoris itura: non ulla latebrarum et sine ullo conscio tuta
quae quibusdam putatur occasio, quae maxima uis est admittendi
sceleris, dum deliberationibus occurrit inpunitas: non posita necessitas
de auctoritate iubentium et in temeritate participum atque
sociorum, quo genere franguntur etiam recta saepe consilia: non
praemia ipsa et bonitas, non accusationes, non minae, non poenae, non
om. Z inter] posita mulier inter Z duos] quos v 2 deo Z
petebat] parebat Z qui Z niris Kl, auxilio Z 3 ualebat]
poterat Z et om. Z se clamantem ad Z dominus] dans Z
4 inimicoram] unum eorum Z 5 libera mendicata uix uictriJ: Z
et om. Z 6 concepta Z et lib.] a libidine Z et m.] ac.
morte Z 7 exemplo Z plura om. Z conuentus Z 8 sit u
per istos] sed uiribus peritos Z \' defensa zx 9 inuita scripsi, in uita
XZrJ quae in] quem Z 10 quibusdam Z est minister K sed est
in marg., ministrat Z decor] de K\'Z 11 aggerit Z 12 pi-operaos
n et uelociter transitis Z porrecta 11 uoluntatis Z
13 et Z, sed Kv maturioris scripsi, maioris K sed ai in ras., melioris
Z 14 rudis] iuris Z accendit Z 15 uersata om. Z caeca]
caecanerat Z uerum] suum Z; erumpant fort. 16 nullo consocio Z
quae tota v, tuta KZ 17 putatur] tutatur K 18 dum] cum v
liberationibus Z imposita Z necessita Kl, nec adsistas Z
19 participium Z 20 frangantur Z saepe recta 11 21 et bonitas]
aut cadunt sepe et oini Z accusationi Z non minae] nomine Z
alto pudicitiae gradu. digni tanto iudicis diuini praemio, quorum alter
regio paene throno inlustraretur, altera concordia mariti dotata inimicorum
mortibus redimeretur. haec sunt et his similia semper nobis
ante oculos exempla. ponenda, his paria diebus noctibusque meditanda.
Nihil animum fidelem sic delectat quam integra inmaculati pudoris
conscientia. uoluptatem uicisse uoluptas est maxima: nec ulla maior
est uictoria quam ea quae de cupiditatibus refertur. qui hostem uicit
fortior fuit, sed altero: qui libidinem repressit se ipso fortior fuit:
qui inimicum prostrauit externum hostem percussit : qui cupiditatem
depressit hostem domesticum superauit. malum omne facilius uincitur
quam uoluptas, quia illud quidquid est horridum est, hoc blandum est.
nihil tam difficile obprimitur quam quod per illud armatur. qui cupiditates
tollit et metus sustulit: nam ex cupiditatibus metus ueniunt.
qui cupiditates uicit de peccato triumphauit, qui cupiditates uicit malum
generis humani sub pedibus suis iacere ostendit, qui cupiditates
uicit pacem sibi perpetuam dedit, qui cupiditates uicit libertatem sibi
quod est etiam ingenuis difficillimum reddidit. meditanda est ergo
nobis, fratres, ut res docent, semper pudicitia: quo facilior sit, nullis
artibus constat. quae enim illam consummat uoluntas est, quae nec nisi
Z, mores Kl senos Z durum fuit Z 2 diuini
iudicis Z alterne Z 3 regio] religio Z altera] alter K,
alter alterum Z concordia m. d.] concordando totam Z 4 mortibus]
mortui Z redderetur KZ 6 anime Z integram Z
inmaculata K cu 8. I., maculari Z 7 conscientiam Z uoluntatem
u. uoluntas KZ nulla Z 8 ea om. Z de om. K cnpiditate
Z 9 altero] et aliter Z 10 qui c. d. hostem] cupiditatis Z
11 superauit om. Z omne] nonne Z \' 12 quam om. Z quia]
quam Z quidquid] quod Z orrid.ū.est K, horridum Z hic K
blandum] placencia Z 13 armatur] quod amatur quod non esset Z
cupiditate Z 14 tollat Kl metum Z 15 cupiditate Z
cupiditatem Z uincit Kv triumphat v uincit Kv;
add. Z: mundo ipso superior fuit qui uerum se discipulum christi probauit
Quid est enim aliud pudicitia quam mens honesta ad custodiam
corporis data, ut sexibus redditus pudor seueritate signatus fidem
generis de incorrupta sobole seruaret? pudicitiae autem, fratres, conpetunt
et cogniti sunt in primis diuinus pudor et praeceptorum sancta
meditatio et animus propensus ad fidem et mens attonita ad sacram
religionem: deinde uidere, ne quid in se sit ultra modum sculptum,
ultra honestatem productum, ne quid prodigum, ne quid arte fucatum,
ne quid ad inritandos aut detinendos oculos lenocinatum. non est
pudica quae adfectat animum alterius mouere etiam salua. corporis
castitate. longe absint quibus pulchritudo non ornatur, sed prostituitur.
nam sollicitudo de pulchritudine et malae mentis indicium et
deformitatis est. sit natura corporum libera nec diuinis operibus inferatur
uis. semper est misera quae sibi non placet qualis est. quid
capillorum mutatur color? quid oculorum extremitates suffucantur ?
quid facies artibus in diuersam formam conuertitur? quid postremo
speculum consulitur, nisi quia ne ipsa sit timetur? cultus etiam mulieris
pudicae pudicus sit: adulterium fidelis nec in coloribus nouerit.
uestibus aurum intexere quasi pretio est uestes corrumpere. quid
inter fila staminum delicata rigida faciunt metalla? nisi ut fluentes
Z esset Z, est sed Kv nostra enim malim
non om. Z 2 fauenda K, fruenda Z 3 enim est v a custodia
Sed ut repetam quae coeperam, colenda semper est pudicitia et
uiris et feminis, omni custodia seruanda est intra limites suos. cito de
natura corporis periclitatur in corpore, dum rapit illam secum caro
quae semper in lapsu est. sub praetexto quippe naturae quae homines
semper urguet ad affectus, quibus ruinae conlapsi generis resarciuntur,
blandimento uoluptatis fallens non ducit ad continentiam legitimae
coniunctionis sobolem, sed iactat in crimen. ergo contra has
carnis insidias, quibus se diabolus et socium inserit et ducem, obluctandum
est omni genere uirtutis. adsumantur secundum apostolum
Christi opera et a consortio carnis in quantum potest animus colligatur,
separetur omnis sensus a corpore, uitia semper castigentur ut
odiantur, ante oculos obuersetur deformis iste atque deiectus peccati
pudor, paenitentia ipsa cum luctibus suis quae commissorum criminum
inhonesta contestatio est. nihil consideretur curiose in alienis
om. Zv se om. v animi] autem Z ostendat Z
2 quid] nam Z abscondentur Z 3 etiam] enim Z calendarum
K; cilindrorum onus coni. Erasmus, sed conf. Tertull. de cuitu
fem. I 8: graciles aurium cutes kalendarium excedunt cuiusuis
Dicendum etiam, quod adalterium uoluptas non est, sed mutua
contumelia: nec delectare potest quod et animam interficiat et pudorem.
coerceat animus stimulos carnis, refrenet impetum corporis.
accepit enim hanc potestatem, ut illi ad imperium eius membra seruirent,
et quasi legitimus ac perfectus auriga ultra concessas corporis
metas extollentes se carnis impetus caelestium praeceptorum habenis
reflectat, ne ultra terminos suos currus iste corporis raptus in periculum
suum secum et ipsum rapiat aurigam. sed inter haec, immo et
ante haec, contra turbas et uitia omnia de diuinis castris auxilium
petendum est: solus est enim potens Deus qui homines dignatus est
facere et plena homiuibus auxilia praestare. ego pauca dictaui, quoniam
non est propositum uolumina scribere, sed adlocutionem transmittere.
uos scripturas aspicite, exempla uobis de ipsis praeceptis
huius rei maiora conquirite. fratres carissimi, bene ualete.
om. Z risus] uisus Z enim om. Z
t et] ac