The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Duodecim abusiua sunt saeculi. hoc est: sapiens sine operibus,
senex sine religione, adulescens sine oboedientia, diues sine eleemosyna,
femina sine pudicitia, dominus sine uirtute, christianus contentiosus,
pauper superbus, rex iniquus, episcopus neglegens, plebs
sine disciplina, populus sine lege. sic suffocatur iustitia: haec sunt
duodecim abusina saeculi per quae saeculi rota, si in illo fuerint, decipitur
et ad tartari tenebras nullo impediente iustitiae suffragio per
iustum Dei iudicium rotatur.
Primo sine bonis operibus sapiens et praedicator si fuerit, qui quod
sermone docet, actibus explere neglegit. auditores enim doctrinae
dicta contemnunt, cum praedicatoris opera a praedicationis uerbis
discrepare conspiciunt: numquam enim fit efficax praedicantis auctoritas,
nisi eam effectu operis cordi adfixerit audientis, praesertim cum
et ipse doctor, si in uitiorum amorem delapsus fuerit, alterius doctoris
medicamentum suis uulneribus adhibere paruipendat. unde et ipse
Dominus in euangelio de doctrina pariter et bono opere discipulos
G, Incipit epistula sancti Cypriani
martyris V, Incipit libellus sancti Cipriani episcopi de duodecim
abusiuis saeculi X. — 7 sic] quibus V haec] enim add. G s. l. m. 2
8 per quae saeculi om. X fuerit V 9 suflragio om. V 11 s. s.
operibus bonis G, s. s. bonis operibus X; om. hanc et reliquas inscrip-
tiones Vx 12 primo] primus abusionis gradus est si v si om. e
14 dicta facere v 15 fit] fit tam V praedicantisl constituentis
v 16 eam] etiam V affectu G1V1X 17 si G 8. l. m. 2;
si in om. V amore X dilapsus GX 18 adhiberi V
paruipendit Xx 19 de] cum de V,
si sal euanuerit, in quo salietur? hoc est, si doctor errauerit,
a quo iterum doctore emendabitur? et si lumen quod in
te est tenebrae sunt; ipsae tenebrae quantae erunt?
si namque oculus a uidendi officio desiuerit, quis a manu aut pede uel
reliquo corpore illud ministerium exiget? quapropter doctores cogitent
ne ampliori uindictae subiaceant, si plurimorum perditionis occasionem
abundantius praestent. nam et Salomon dum multae sapientiae transgressionem
incurrit, totius Israeliticae plebis regni dispersionem solo
suo merito praestitit. quibus ergo committuntur multa, maiora perdunt,
si non recte dispensauerint rectoris sui munera, quae perceperunt.
cui enim plus committitur, plus ab eo exigitur. et seruus
qui domini sui uoluntatem intellegens non facit,
acrioribus et grauioribus flagris uindictae uapulabit.
Secundus abusionis gradus est, si sine religione senex esse inueniatur,
cui cum membra exterioris hominis ueterescunt, uires animi id
est interioris hominis membra incrementa roboris non capiunt. plus
enim omnibus religioni operam dare senibus conuenit quos praesentis
saeculi florida aetas transacta deserit. sicut namque in lignis ipsa reproba
arbor\'conparet quae post flores fructus optimos cultori suo non
exhibet, sic et in hominibus ipse reprobus est quem flos iuuentutis
deserit et tamen in sui corporis senectute bonorum operum maturos
fructus proferre paruipendit. quid enim stolidius fieri potest, si mens
2 Katth. 5, 13. 3 Matth. 6, 23. 12 Lnc. 12, 47. v admoneret V 2 si] quod
si Xv hoc] id X 3 quo] quo enim V I 5 desierit v
aut] vel X, uel a v 6 a reliquo v doctores om. X 7 plurimis
v perditioni X 8 ipse salomon v 9 solo suo G,
solio F, solius sui v 10 meriti. X et maiora X 11 percipenmt
N 12 cui...!. 14 uapulabit om. X ab eo plus v
14 artioribus QV flagellis v napulauit G 17 ueterascunt
Vv 19 conuenit] conpetit Xv praesentis G is in ras.,
praesenti X1 20 deseruit Vv sicut] licet GXV; cf. p. 158, 1
21 arbor reproba X 22 ipse] ille V 23 deBeruit v 24 potest
fieri V si GIV, si tunc GsX
senectute confectus ad interitum properat? dum oculi caliginant,
auris grauiter audit, capilli fluunt, facies in palore mutatur, dentes
lassi numero minuuntur, cutis arescit, flatus non suauiter olet, pectus
suffocatur, tussis cachinnat, genua trepidant, talos et pedes tumor
inflat : homo interior qui non senescit his omnibus adgrauatur. et haec
omnia ruituram iam iamque domum corporis cito praenuntiant. quid
ergo superest, nisi at, dum huius uitae defectus adpropiat, nihil aliud
cogitare quam quomodo futurae aditus prospere conprehendatur quisque
senex appetat ? iuuenibus enim incertus huius uitae terminus instat,
senibus uero cunctis maturior ex hac luce recessus [breuiter concordat].
cauendae sunt ergo homini duae particulae, quae in illius carne non
ueterescunt et totum hominem ad peccandum pertrahunt, cor uidelicet
et lingua: quia cor nonas semper cogitationes machinari non desinit,
lingua inpigre loquitur quodcumque cor machinari senserit. caueat
ergo senilis aetas, ne istae iuuenescentes particulae totam sibi harmoniam
decipiant et per res ineptas reliqui corporis grauitatem inludant.
unicuique namque considerandum est quid aetate eminenti iam
dignum est, ut hoc agat quod nec uitam nec aetatem nec ministerium
uile reddat..
Tertius deinde gradus est adulescens sine oboedientia, quo mundus
a recto rationis ordine deprauatur. qualiter namque in senectute
corr. ex citius 0 2 caliginant G, caligant
XVv 3 aures g. audiunt G2 Χυ pallorem
Quartus abusionis gradus est diues sine eleemosyna, qui superflua
usus sui quae custodienda in posterum recondit indigentibus et nihil
habentibus non distribuit: per quod efficitur, ut dum in terra quaesita
diligenti cura custodit, caelestis patriae perennem thesaurum
amittat. ad quem thesaurum Dominus Iesus adulescentem diuitem qui
eum de perfectione interrogauerat ita respondens inuitauit: si si
perfectus esse, uade uende omnia quae habes et da pauperibus,
et ueni sequere me, et habebis thesaurum
caelo. quem thesaurum nullus umquam. hominum habere potest, nisi
qui pauperibus solacia praestat aut per semet ipsum pauper est. non
G 8. I. m. 3 - 3 esse om. X 4 autem] uero v eurcitatis
X 5 reddet Vx ergo om. X, enim V 6 et om. X
7 asseqm v 8 eiercitatione a 10 oboedientia aduliscens (igitar add-
Y) s. disciplina OY, disciplina a. s. oboedientia Xx 11 est G 8. I.
m. 2 ut] etenim X, quae v 12 a christo
Quintus abusionis gradus est femina sine pudicitia. sicut enim omnes
mores bonos procurat et custodit in uiris prudentia, sic in feminis
cunctos honestos actus nutrit et fouet et habet pudicitia. pudicitia
namque castitatem custodit, auaritiam refrenat, lites deuitat, iras
mitigat, libidinem occupat, cupiditatem temperat, lasciuiam
castigat, ebrietatem canet, uerba non multiplicat, gulae concupiscentias
propurgat, furtum omnino damnat. quid plura ?
omnia uitia restringit et omnes uirtutes et quicquid coram Deo et
hominibus bonis laudabile est nutrit. inpudica uita nec laudem ab
hominibus in praesenti saeculo nec remunerationem a Deo expectat in
QV sic etenim scripsi, licet enim OXV, sic enim
v; cf. p. 153, 20 2 imperet OV, praecepit e quisquis X2 υ
Sextus abusionis gradus est dominus sine uirtute, quia nihil proficit
dominandi habere potestatem, si dominus ipse non habeat et
uirtutis rigorem. sed hic uirtutis rigor non tam exercitus fortitudine,
quae et ipsa saecularibus dominis necessaria est, indiget quam animi
interiorem fortitudinem per bonos mores exercere debet. saepe enim dominandi
uirtus per animi neglegentiam perditur, sicut in Heli sacerdote
factum fuisse comprobatur. qui dum per seueritatem iudicii peccantes
filios non coercuit, eorum uindictae Dominus uelut consentienti non
pepercit. tria ergo necessaria eos qui dominantur habere oportet, terrorem
scilicet et ordinationem et amorem. nisi enim ametur dominus
et metuatur, ordinatio illius constare minime poterit. per beneficia ergo
et affabilitatem procuret ut diligatur, et per iustas uindictas non
v dno ieau GXY, deo v 3 opera
bona v tantum] tamen G in ras. 4 negligere paroipendere v
nil G 5 thesaurum in coelo v, opus in caelum X bono omni V
6 a deo in caelestibus v pudicitia] namq. udd. G m. 2 8 uiliurn]
debilium v 9 omnibus pulchritudinibus X 14 et uirtutis]
uirtutis v exexcitns X, exteriori v fortitudine. G 15 indiget
om. v 16 interiori fortitudine v, fortitudine quae X per
bonos mores om. v, per bonos X exerceri Xv 17 uirtus om. v
perditur] fortitudo add. 11 18 qui] cui X sed. corr. per s.
iudicii] seueritate iudicis v 19 in eorum v uindicta XVx
non] ferociter non v 20 eos] hos Vv 21 dominus pariter v,
om. in ras. X 22 illius] eius Y, illis v potest v 23 effabilitatem
X* .
dum multi pendent in eo, ipse Deo adhaerere debet qui illum in ducatum
constituit, qui ad portanda multorum onera ipsum ueluti fortiorem
solidauit. paxillus enim nisi bene fixus firmiter alicui fortiori adhaereat,
omne quod in eo pendet cito labitur et ipse solutus a rigore
suae firmitatis cum oneribus ad terram delabitur: sic et princeps nisi
suo conditori pertinaciter adhaeserit, et ipse et omnis qui ei consentit
cito deperit. quidam namque per dominandi officium solidius Deo adpropinquant,
quidam inposito sibi dignitatis honore deteriores fiunt.
Moyses enim accepto ducatu familiarius Dei locutionibus utebatur:
Saul uero filius Cis postquam sceptra regni suscepit, per inoboedientiae
superbiam Deum offendit. rex Salomon postquam patris sui Dauid
sedem optinuit, Deus illum ultra omnes mortales uelut ad innumerosi
populi gubernationem sapientiae munere donauit: e contrario uero Hieroboam
seruus Salomonis, postquam regni domus Dauid partem accepit,
ad idolorum cultum decem tribus Israel quae erant in parte Samariae
adtraxit. per quae exempla euidenter ostenditur quosdam in sublimiori
statu ad maiorem perfectionem crescere, quosdam uero per supercilium
dominationis ad deteriora defluere. per quod utrumque intellegitur eos
qui ad meliora conscendunt per uirtutem animi et Dei auxilium posse
id facere et eos qui ad deteriora deuertunt per mentis inbecillitatem
pariter et neglegentiam errare. unde dominus absque uirtute fieri non
debet, quam uirtutem sine Dei auxilio nullatenus habet. qui etenim
multa tuetur, si non habet fortitudinem, non ualet id agere, quoniam
G de in ras. 3 portandum V 4 fixus firmiter]
fortiter firmetur et 11 • alicui fortiori] parieti X 5 hereat X
pendit Gx solntas] solus X 7 omnes GJ X qui ei]
quod 11 consentit] adherent X, continet v 8 depereunt X
officium G B. Z. m. 2, potestatem V aolidius] plus 11 10 enim]
namque V υ populi ducatu v utebatur locutdonibus
Septimus abusionis gradus est Christianus contentiosus, qui cum
participationem nominis Christi per fidem et baptismum suscepit,
contra Christi dicta et propositum mundi caduca delectamenta diligit.
omne enim quod contenditur aut propter propriam eius rei dilectionem
de qua agitur aut propter alterius amorem quae sub odiosa
specie latet appetitur. quemadmodum uerbi gratia bellum animoso
conpugnantium conflictu cum odiosa res sit, propter amorem
uictoriae et libertatis peragitur, et multae aliae dilectae species
sub odioso labore uel formidine satis contentiose expetuntur.
unde patenter intellegitur nihil contendi, nisi propter dilectionem
subsequentem scilicet amabilem remunerationem. qui igitur
mundum praesentem ex quacumque causa contendit, perspicue
ostenditur mundum diligere, quod per Iohannem spiritus sancti
v 2 igitur] ergo v 3 dei a 4 dominorum
om. GIV 5 poterit habere v enim est v 6 ipse enim v
7 et deponit p. v, potentes deponit X 11 auscipit G\'X, susceperit v
12 dicta et p.] precepta X 13 quod] de quo v tenditur V,
appetitur GX sed in G appet in ras. m. 2 rei delectationem X,
dilectationem rei V 14 de qua] qua V 16 pugnantum V
cum om. X fit X 17 delectae X1 19 nihil GlV, ad nihil
aliud G2X contendi G in ras., contendere posse V, contendi posse v
20 subsequentem scilicet GV, speratam scilicet aut sequentem X, speratam
scilicet et subsequentem v amabilemque V 21 m. praesentem
C\'V, in mundo praesenti G2X, de m. praesente o 22 ostendit
v; quod illum diligit mundus add. X; quod illum diligit. Quomodo
ergo add. v mundum diligere quod G V, quem diligi X, mundum
diligi v iohannem apostolum X
neque ea quae in mundo sunt? mundi enim amor et Dei pariter
in uno corde cohabitare non possunt, quemadmodum oculi caelum
pariter et terram nequaquam conspiciunt. sed requirendum est,
si uere in mundo aliquid sit quod amari debeat et quis sit ille mundus
quem diligi diuina eloquia uetant. terra ergo cum nascentibus ex
ea et metallis et animantibus et pulcritudine uestium et oblectationibus
ciborum et his quae ad haec pertinent non diligi praecipitur, sed
proximus propter quem haec omnia facta sunt amari iubetur. haec
enim omnia praedicta uelut non mansura ad caelestem patriam pergentes
comitari nequeunt. proximi uero uelut mansuri regis coheredes
semet ipsos licenter inuicem diligunt. quod ergo semper in mundo non
manet et cum mundo pariter deficiet et ipse mundus non amari imperatur:
proximus autem qui est pars regni caelestis in terra interim
a regni caelorum appetitoribus non incongrue amatur, dum in summa
illa patria in aeternum coheres habebitur. propterea uero mundus
praesens non diligi imperatur, ne a Dei dilectione alienus saeculi dilector
quisque efficiatur. non ergo debet contendi quod non licet amari.
igitur Christianus qui nominis Christi similitudinem tenet morum
quoque similitudinem habere debet. Christianus enim recte nemo dicitur,
nisi qui Christo moribus coaequatur. de Christo uero per prophetam
ita describitur: ecce puer meus quem elegi, electus
meus, conplacuit sibi in illo anima mea: ponam spiritum
meum super eum. non contendet neque clamabit
V
habitare XV idem oculi Xv 4 aspiciunt X 5 quia]
quod V 7 ea et] ea V 8 iis v praecipiuntur X 10 enim
om. X 11 conoomitari v 13 manet et] manet X a ita ras.
alt. et om.
Octauus abusionis gradus est pauper superbus, qui nihil habens
in superbiam extollitur, cum e contrario diuitibus saeculi non superbe
sapere per apostolum imperetur. quid ergo stolidius fieri potest quam
illum qui per infimam miseriam uelut in terram abiectus extremus
et humilis incedere et contristari debuerat supercilioso superbiae tumore
inflatam mentem contra Deum erigere ? per quod uitium lapsi
corruerunt qui summo caeli conditi erant culmine. quid ergo uult
quasi potens in terra superbire, qui prae omnibus hominibus debuerat
humilis apparere? sed ne de paupertate sua tristitiam habeant, quid
a Deo accepturi sunt pauperes adtendant: ipse etenim inquit:
existas om. X christiana <7, cbristi V 5 magister] pater X
7 enim eet X enim] autem X 8 quibus] qui et X dicerej
eum dicit v; sic autem orabitis add. GVv 9 es in caelis XV
10 patrem pater contendit V, contendit X, contendit patrem se habere v
se profitetur habere X, p. 8. h. v 11 patriae nemo poesessor v
16 apostolum panlum Vv imperatur O ergo om. V potest
fieri Vv 17 infi«mam X terra O extremoB et] et ertre*
mus atq. X 19 inflammatam X 20 in summo
pro OV 22 sua om. X 28 recepturi sint Vv etenim]
enim y
«aelorum. recta namque dispensatione misericors caeli regnum illis
committit quibus regni terrarum participationem [inter mortales] abstulit,
ut ipse diues in caeli sede appareat qui in terra penitus nihil
procurat. cauendum uero pauperibus est, ne dum per necessitatem
terrae regnum perdunt, per mentis imprudentiam etiam caelorum
regna amittant. cum enim Dei dispensatione paupertatem necessariam
acceperint, in ipsorum arbitrio pendet utrum pauperes spiritu sint.
non enim quibuscumque pauperibus caeli regna promittuntur, sed his
tantummodo quibus diuitiarum inopiam animorum humilitas comitatur.
pauper enim humilis pauper spiritu appellatur, qui cum egenus foris
cernitur, numquam in superbiam eleuatur: quoniam ad petenda regna
caelorum plus ualet mentis humilitas quam praesentium diuitiarum
temporalis paupertas. etenim humiles qui bene diuitias possessas habent
possunt pauperes spiritu appellari , et superbos nihil habentes
haud dubium est beatitudine paupertatis priuari. de quibus utrisque
sancta scriptura ita loquitur: est quasi diues, cum nihil habeat
et est quasi pauper, cum in multis diuitiis sit.
quasi diues est pauper superbus mentis affectu et quasi pauper
est diues mentis humilitate. diues ergo inopia est mentis humilitas
et ineptae diuitiae sunt animorum inormitas. prouidendum ergo est
mortales om. OV, in mortuos X, in mortuo C m. 2 add. tn marg.
4 caeli sede] caelis V 5 uero] ergo Vv est pauperibus V
egestatem et necessitatem e 6 terrenunL v perdunt] praeterennt
Xv etiam impudentiam e 7 regnum X ammittant G
8 pendit Ol 9 quibuscumque namque v, quibuecumque X caelorum
X 10 in quibus e inopia. X 11 egenis X1
foras, V 12 superbia X ad appetenda v, ad consequenda X
13 et mentis V praesentiarum V 15 et superbi O1, superbos
autem e 16 haut O1, non X 17 cum n. h.] nihil habens v
18 quasi... I. 20 humilitate om. X, quasi pauper ergo in multis diuitiis
est diues humilis spiritu; et nihil habens quasi diues est pauper superbus
mentis aftaetu v 19 effectu Y et quasi p. e. d. m. humilitate
om. Xv 20 diueB O, diuitis Y, nobilis Xx 21 enormitas v
est ergo pauperibus v; ergo om. V
non ualent mentis tumore superbire desistant.
Nonus abusionis gradus est rex iniquus. etenim regem non iniquum
sed correctorem iniquorum esse oportet. unde in semet ipso nominis
sui dignitatem custodire debet: nomen enim regis intellectualiter hoc
retinet, ut subiectis omnibus rectoris officium procuret sed qualiter
alios corrigere poterit qui proprios mores ne iniqui sint non corrigit?
quoniam iustitia regis exaltatur solium et ueritate solidantur
gubernacula populorum. iustitia uero regis est neminem iniuste per
potentiam opprimere, sine acceptione personarum inter uirum et proximum
suum iudicare, aduenis et pupillis et uiduis defensorem esse,
furta cohibere, adulteria punire, iniquos non exaltare, inpudicos et
histriones non nutrire, impios de terra perdere, parricidas et periurantes
uiuere non sinere, ecclesias defendere, pauperes eleemosynis
alere, iustos super regni negotia constituere, senes et sapientes et
sobrios consiliarios habere, magorum et ariolorum pythonissarumque
superstitionibus non intendere, iracundiam differre , patriam fortiter
et iuste contra aduersarios defendere, per omnia in Deo uiuere, prosperitatibus
non eleuare animum, cuncta aduersa patienter ferre,
fidem catholicam in Deum habere, filios suos non sinere impie agere,
certis horis orationibus insistere, ante horas congruas non gustare
cibum. uae enim terrae, cuius rex est puer et cuius
corr. in et O, ut et V . ut quod V, quia t1 consequi)
quod cupiunt add. e 2 desinant Xv 4 etenim ... unde] quem
cum iniquorum correctiorem esse oportuerit etiam X 5 nomini
GlX 6 debet custodire F, non custodit X enim om. X
9 in iustitia v exaltetur X etj et in G2 Χυ ueritate
Decimus abusionis gradus est episcopus neglegens, qui gradus sui
honorem inter homines requirit, sed ministerii sui dignitatem
coram Deo, pro quo legationem fungitur, non custodit. primum namque
ab episcopo quid sui nominis dignitas tenet inquiratur: quoniam;
episcopus cum Graecum nomen sit, speculator interpretatur. quare
uero speculator ponitur et quid a speculatore requiritur Dominus
ipse denudat, cum sub Ezechielis prophetae persona episcopo officii
sui rationem denuntiat, ita inquiens: speculatorem dedi te
domui Israel. audiens ergo ex ore meo sermonem adnuntiabis
eis ex me. si autem uideris gladium uenientem
et tu non adnuntiaueris ut reuertatur impius
auia sua, ipse quidem impius in iniquitate sua morietur,
sanguinem autem eius de manu tua requiram. si
autem tu adnuntiaueris et ille non fuerit reuersus,
ipse quidem in iniquitate sua morietur, sed tu animam
tuam liberasti. decet ergo episcopum qui omnium speculator positus
est peccata diligenter intendere et postquam adtenderit, sermone
si poterit et actu corrigere et si non poterit iuxta euangelii regulam
scelerum operarios declinare: si enim, inquit in euangelio, peccauerit in te frater tuus. corripe illum inter te
et ipsum solum. si te audierit, lucratus es fratrem
tuum: si te non audierit, adhibe tecum adhuc unum
G sed em in ru., honoris Y
4 legatione XV υ 5 quod X
]
, Vndecimus abusionis gradus est plebs sine disciplina: quae dum
disciplinae exercitationibus non seruit, communi se perditionis laqueo
constringit: iram etenim domini absque disciplinae rigore non euadit.
atque idcirco psalmistae uocibus indisciplinatae plebi praedicatur :
adprehendite disciplinam ne quando irascatur Dominus.
disciplina uero est morum ordinata correctio et maiorum praecedentium
regularum obseruatio. de qua disciplina Paulus apostolus ita
loquitur dicens: in disciplina perseuerate: tamquam
filiis uobis offert se Deus. quod si extra disciplinam
estis, cuius participes facti sunt omnes, ergo adulteri
et non filii estis. qui ergo adulteri et sine disciplina sunt, et
caelestis\'regni hereditatem non capiunt: filii autem paternae disciplinae
correctiones ferunt et hereditatem quandoque recipere posse
non desperant. de qua etiam disciplina Esaias eidem indisciplinatae
plebi praedicat dicens: quiescite agere peruerse, discite
22 Es. 1, 16. G2X in om. Vx quos Vv
eos om. G1 V υ super
Duodecimus abusionis gradus est populus sine lege, qui dum Dei
dicta et legum scita contemnit per diuersas errorum uias eundem
perditionis laqueum incurrit. de quibus uiis sub persona praeuaricatoris
populi humanum genus propheta ita deplangit: nos autem
21 Eb. 53, 6. G, de eadem Y, idem X psalmistae X conspallit
Gx, psallit X 3 abiecit GlV audent X1, audiet V
deum X 4 eius sciderunt v christi om. X scindunt X
5 tegitur] add. X: totam tonica, exp. m. 2 6 omnibus in e. est
Y, omnis ecclesia GXv qui...est om. X quia ergo ecclesia
snb V, qui eeclesia et sub G sed exp. m. 2, qui caput est ecclesiae et
sub v 7 non est υ° praetegitur