The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Eucherius Verano filio in Christo salutem.
Formulas spiritalis intellegentiae conponendas tibique mittendas
pro studio paternae erga te sollicitudinis existimaui,
quibus perceptis in omnia scripta diuina facile se ad intellectum
sequax sensus intenderet. nam cum littera occidat, spiritus
autem uiuificet, necesse est ad illa spiritalium interiora sermonum
spiritu uiuificante penetrari. uniuersam porro scripturam
tam ueteris instrumenti quam noui ad intellectum allegoricum
esse sumendam admonet nos uel illud, quod in ueteri testamento
legimus: aperiam in parabolis os meum, loquar aenigmata
antiqua, uel illud, quod in nouo testamento scribitur:
haec omnia locutus est Iesus in parabolis ad turbas et
sine parabolis non loquebatur eis. nec mirandum quod
sermo diuinus prophetarum apostolorumque ore prolatus ab usitato
illo hominibus scribendi modo multum recesserit facilia in
promptu habens, magna in interioribus suis continens, quia et re
uera fuit congruum, ut sacra dei dicta a ceteris scriptis sicut
merito ita et specie discernerentur, ne illa caelestium arcanorum
3 inscriptio deest in GM 4 spiritalis] principalis S intellent (ge
m. 1) P conponendas (m. m. 1) P 5 paternae sollicitudinis SGM
i
6 scribta S 8 uuficet P uiuificaet Sl 9 porro] prorsus S 11 ammonet
PM alleguricum illut S 12 parabulis P inigmata S
13 uel item S item in G scribitur] legitur S 16 profetarum (sic
P
semper) P 17 modum S faciliora S 18 promtu (p m. 2) P promptum
S • in om. S 18 continent S 19 ut om. S scribtis S
20 speciae SGM celestium S archanorum S
canibus et margaritas porcis exponeret, ut uere illius
columbae deargentatae modum, cuius posteriora specie auri
splendentis inradiant, ita scripturae diuinae prima quaeque argento
fulgerent, auro occultiora rutilarent. recte itaque procuratum
est, ut illa eloquiorum castitas a promiscuis cunctorum oculis
abdito suo quasi quodam uelamine pudicitiae contegeretur;
ac diuina optime dispensatione prouisum est, ut scripta ipsa
ita tegerentur caelestibus obumbrata mysteriis, sicut secreto
suo ipsa diuinitas operiebatur. igitur cum in libris sanctis
oculi domini, uterus domini, pedes, arma etiam domini scripta
reperiantur longeque absit a catholica ecclesiarum fide deum
corpore determinari, qui sit inuisibilis inconprehensibilis incommutabilis
infinitus, requirendum est, qualiter ista per spiritum
sanctum figurali expositione reserentur. hic enim inueniuntur
illa dominici interiora templi, hic illa sancta sanctorum. corpus
ergo scripturae sacrae, sicut traditur, in littera est, anima in
morali sensu, qui tropicus dicitur, spiritus in superiore
intellectu, qui anagoge appellatur. quam triplicem scripturarum
regulam conuenienter obseruat confessio trinitatis sanctificans
nos per omnia, ut integer spiritus noster et anima et
corpus sine querella in aduentum domini dei nostrilesu
Christi iudiciumque seruetur. sapientia mundi huius philosophiam
suam in tres partes diuisit: physicam ethicam logicam,
1 dinitas (g m. 1) S adque SM 2 et om. S exponerentur GM
3 deargentate S speciae S 4 splendentes S inradiat G ita
om. P uta (u eras.) S scribturae (sic semper) S 5 oscultiora (sic) S
6 ille loquiorum G a om. S ocolis S 7 quasiqquodam (sic) P
pudicitiae uelamine SM 8 obtima M 9 celestibus S 12 repperiantur
(prius p eras.) P repperiantur S deo S 13 in corpore M ,
m
inuisebilis S inconpraehensibilis (m m. 2, a erasum) P incomprensebilis
S est om. S 15 ficurali S 17 est om. S 18 superiori M
19 anagogen SG 20 obserbat S sanctificans] saluificans S 22 querellam
S in om. S 23 philosofiam M 24 phisicam S fysicam P
fisicam M aethicam S haeticam G logicam om. G
pertinentem ad causas naturae, quae uniuersa contineat. moralem
uero, quae respiciat ad mores, rationalem autem, quae
de sublimioribus disputans deum omnium patrem esse confirmet.
quam tripertitam doctrinae distributionem non adeo
abhorret illa nostrorum in disputatione distinctio, qua docti
quique hanc caelestem scripturarum philosophiam secundum
historiam secundum tropologiam secundum anagogen disserendam
putant. quapropter historia ueritatem nobis factorum ac
fidem relationis inculcat, tropologia ad uitae emendationem
mysticos intellectus refert, anagoge ad sacratiora caelestium
figurarum secreta perducit. sunt etiam qui allegoriam in hoc
scientiae genere quarto in loco adiciendam putent, quam
gestorum narratione futurorum umbram praetulisse confirment.
haec uero ipsa ut subiectis plenius manifestentur exemplis,
caelum est secundum historiam hoc quod intuemur, secundum
tropologiam uita caelestis; aquae secundum allegoriam baptismus,
secundum anagogen angeli, unde est illud: et aquae quae
super caelos sunt laudent nomen domini. omnis autem
disciplina nostrae religionis ex illo duplici scientiae fonte manauit,
cuius primam practicen secundam theoreticen uocauerunt, id
est actualem et contemplatiuam; unam, quae actualem uitam
morum emendatione consummet, aliam, quae in contemplatione
caelestium et diuinarum scripturarum disputatione uersetur.
supra lin. P om. S naturalem] rationalem S 3 respecet S
respicit M respicet G mores] morales S 4 sublimibus S patrem
omnium S 5 tripertitae 8 tripartitam P doctrinae suae M
6 aborret S 7 philosofiam P 8 istoriam M trophologiam S
disserendum S disserenda G 9 historiae S 10 tropologiam SM
11 misticus SM anagogen SM 12 perducitur S 14 narrationem SGM
m go
umbra (m m. 1) P 15 manifestetur SM 16 storiam M 18 anagen
(go m. 1) P angelis S nnde-domini om. S 20 fontem S
ti
21 practicem S theorecen (ti m. 1) P theoricen M theoreticem S
m
23 emendationem S consumet (m m. 1) P
autem in duas deriuatur partes, id est in historica
disputatione et spiritalis intellegentiae interpretatione consistit.
sed his nunc remotis formulas intellegentiae spiritalis quas
spopondimus proponamus currentes per singulorum nominum
figuras, quibus ista in illo diuinae lectionis inserta textu
accipi solent. oremus itaque dominum, ut reuelet condensa
scripturarum suarum et proferamus, quo modo secretiore
intellectu sentiendum sit:
I. de his, quae appellantur membra domini uel quae de
eo significantur,
II. de supernis creaturis,
III. de terrenis,
IIII. de animantibus,
V. de uariis nominum appellationibus,
VI. de interiore homine,
VII. de his, quae in usu atque in medio habentur,
VIII. de uariis uerborum uel nominum significationibus,
VIIII. de Hierusalem uel aduersis eius,
X. de numeris.
Ergo ipsas nunc nominum atque uerborum significantias,
secundum quas uel
maxime in allegoriam trahuntur, prout ,
donum domini suggesserit, explicemus.
Oculi domini intelleguntur inspectio diuina; in psalmo:
oculi domini super iustos.
Aures domini cum exaudire dignatur; in psalmo: et aures
eius in preces eorum.
Os domini sermo ad homines; in propheta: os domini
locutum est.
Uerbum domini filius; in psalmo: eructauit cor meum
uerbum bonum.
Bracchium domini filius, per quem omnia operatus est; in
propheta: bracchium domini cui reuelatum est.
Dextera domini idem quod supra; in psalmo: dextera
domini fecit uirtutem.
Uterus domini secretum, ex quo filium protulit; in psalmo:
ex utero ante luciferum genui te.
Pedes domini stabilitas aeternitatis; in psalmo: et caligo
sub pedibus eius.
Uestigia domini operum secretorum signa; in psalmo: et
uestigia tua non cognoscentur.
11 Es. 53, 1. 13 Ps. 117, 16. 15 ib. 109, 3. 17 ib. 17, 10.
19 ib. 76, 20. 1 inscriptio deest semper in P, legitur solus numerus in margine.
uel significantur om. S 3 ps. XXXIII S 5 domini quid est S
(semper haec adduntur in I. cap.) psal. (sic fere semper.) P qui
supra et aures S 6 ad precis S 7. et 8. uersus deest in S 9 ps.
XLIIII S 12 et bracchium S 13 ps. CXVII S 15 segretum S
ps. CVIIII 8 16 lucifero S 17 ps. XVII S galigo M 19 segretorum
S insignia S
Gressus domini aduentus uel uisitatio domini; in psalmo:
uisi sunt gressus tui, deus.
Arma domini adiutoria eius in sanctos; in psalmo: adprehende
arma et scutum.
Scutum protectio dei; in psalmo: domine, ut scuto
bonae uoluntatis tuae coronasti nos.
Framea ultio diuina; in psalmo: effunde frameam et
conclude in impios.,
Arcus intentio conminationis diuinae; in psalmo: arcum
suum tetendit et parauit illum.
Sagittae praecepta diuina uel apostoli; in psalmo: misit
sagittas suas et dissipauit eos.
Gladius uindicta uel sermo domini; in apostolo: uiuus
est enim sermo dei et efficax et penetrabilior omni\'
gladio ancipiti.
Romphea idem quod supra.
Tuba dei uox manifesta domini; in apostolo: in iussu et
uoce archangeli et in tuba dei.
Currus dei sedes dei uel quadriformitas euangeliorum; in
psalmo: currus dei decem milibus multiplex.
Uirga dei regni significatio uel correptio disciplinae; in
psalmo: uirga aequi tatis, uirga regni tui.
Baculum dei sustentatio consolationis dei; in psalmo:
uirga tua et baculum tuum ipsa me consolata sunt.
11 ib. 17, 15. 13 Hebr. 4, 12. 17 I. \'l\'hess. 4, 15. 19 Ps. 67, 18.
21 ib. 44, 7. 23 ib. 22, 4.
1 ingressus M 3 sanctis M ps. XXXIIII S adpraehende (p
a
m. 2 a erasum) P adpraehinde S 5 domini G ps. V S 6 bone
(a m. 1) P bone GMS nos om. G 7 ps. XXXIIII S framea S \'
8 impi;;is M 9 comminationis PS ps. X (sic) S 10 illum om. G
11 dinina apostoli ut prophete G ps. XVII S 13 gladium M
apostolo ad hebreos M 14 domini SGM penetrauilior S 16 romfea
P rumphea G 17 in psalmo M 18 in uoce GM 19 sedis M
ps. LXVII 20 dece milia S 22 ps. XLIIII S equitatis P 23 ps.
XXII S 24 baculos tuos S consolatae S
Carbones ignis caritatis aut exemplorum aut paenitentiae;
in psalmo: cum carbonibus desolatoriis.
Fumus initia conpunctionis futurae uel ipsius conminationis
dei; in psalmo: ascendit fumus in ira eius. item in aliam
partem sicut fumus oculis noxius, id est uanitas.
Ignis spiritus sanctus; in Actibus apostolorum: et apparuerunt
illis dispertitae linguae tamquam ignis seditque
super singulos eorum et repleti sunt omnes
spiritu sancto.
Caeli apostoli siue sancti, ideo quod dominus habitet in
eis; in psalmo: caeli enarrant gloriam dei.,
Nubes prophetae siue sancti, quia pluant uerbum domini;
in Esaia: mandabo nubibus desuper ne pluant.
Tonitrua uoces euangelii, eo quod de caelo intonent; in
psalmo: uox tonitrui in rota.
Coruscationes splendores euangelii; in psalmo: inluxerunt
coruscationes tuae orbi terrae.,
Fulgura uirtutes uel uerba Iesu Christi; in psalmo: et
fulgura multiplicauit et conturbauit eos.
Throni angeli uel sancti uel ipsa regnandi potestas; in
psalmo: thronus tuus deus in saeculum saeculi; item
18, 2. 14 Es. 5, 6. 16 Ps. 76, 19. 17 ib. 19 Ps. 17, 15.
22 ib. 44, 7. alterum aut om. S aut paenitentiae om. G 2 ps. CXVIIII S
b. m
carboni§ (b m. 2) P 3 conpunctionis (m m. 1) P 4 ps. XVII S
gu
5 idem fatuitas M 8 supra G M sincolas (gu m. 2) S 12 ps.
XVIII. S innarrant S 13 nubes quid sunt (sic semper usque
ad abyssus) S prophetice M qui S dei S 14 pluant
super ea pluuium S 15 ps. LXXVI tonitrui tui S et dett.e
17 choruscationes (bis) S 19 uirtutis (e m. 2) S ps. XVII S
et om. M 19 fulgora G 21 siue-siue S 22 ps. XLIIII S
u
tuos (u m. 2) S
aquilonem.
Sedes idem quod supra, angeli uel sancti, quod in his
dominus sedeat; in psalmo: deus sedet super sedem
sanctam suam.
Sol dominus Iesus Christus, quia fulgeat terris; in Salamone:
ergo sol iustitiae non luxit nobis.
Luna ecclesia, eo quod in hac mundi nocte resplendeat;
in psalmo: fecit lunam in tempora.
Stellae sancti siue docti; in Daniele: docti tamquam
stellae fulgebunt; interdum et angeli.
Nebula uelamentum mysteriorum dei; in propheta: et
nebulae puluis pedum eius.
Caligo diuinorum secretorum operimentum; in psalmo: et
caligo sub pedibus eius.
Abyssus profunditas scripturarum; in psalmo: abyssus
abyssum inuocat.
Ros uerbum domini, ideo quod madefaciat hominum terram:
in psalmo: sicut ros Hermon qui descendit super
montem Sion.
Pluuia praecepta uel mandata domini, eo quod terram, id
est homines, inriget; in psalmo: pluuiam uoluntariam
segregabis deus hereditati tuae.
Niues pro candore iustitiae maxime; in psalmo: lauabis
me et super niuem dealbabor.
10 Dan. 12, 3. 12 Nah. 1, 3. 14 Ps. 17. 10. 16 ib. 41, 8.
19 Ps. 132, 3. 22 ib. 67, 10. 24 ib. 50, 9. M diabulo PGM et ponam M 3 eo quod M
hiis GM 4 ps. XLVI S sedit G 6 solomone (sic fere semper) S
salomone GM 9 ps. CIII S luna SG tempore SM 10 uel M
e
danihelo G 11 stille (e m. 2) S 12 misteriorum M 13 pedum puluis
M 14 calico G galigo M perimentum G ps. XVII S
15 kaligo G 16 ps. XLI S abissus S 18 in eo M ualde faciat S
terra S 19 ermon M quod SG discendit PSGM super] in GM
22 ps. LXVII S pluaia uoluntaria segregans S 24 ps. L S
Grando conminationes domini, quibus contumaces euerberet;
in psalmo: grando et carbones ignis. item in aliam
partem: et occidit in grandine uineas eorum.
Pruina abstinentia, eo quod per hanc frigescat calor corporis;
in psalmo: factus sum sicut uter in pruina.
Tempestas persecutionum uel tribulationum impetus; in
psalmo: qui saluum me fecit a pusillo animo et tempestate.
Glacies durities peccatorum; in Salamone: et sicut in
sereno glacies ita soluentur peccata tua.
. Uenti animae sanctorum; in psalmo: uolauit super pinnas
uentorum. item in malam partem in Matthaeo: et
flauerunt uenti.
Aquilo diabolus uel homines infideles aut mali; in pro- pheta:
ab aquilone exardescent mala super terram.
Dexter idem quod supra; in Salamone: aquilo durus est
uentus. nomine autem dexter uocatur, eo quod diabolus
nomen sibi dextri praesumat tamquam boni, siue quod occidentem,
id est peccatum, respicientibus dexter fiat.
Auster calor fidei; in psalmo: sicut torrens in austro.
Aer inanitatis enuntiatio; in apostolo: sic pugno non
quasi aerem uerberans, id est: non inania consectans.
Tempora oportuna distributio uoluntatis diuinae; in psalmo:
fecit lunam in tempora.
9 Eccli. 3, 17. 11 Ps. 17, 11. 12 Matth. 7, 25 15 Hier. 1, 44.
16 Prou. 25, 23. 20 Ps. 125, 4. 21 L Cor. 9, 26. 24 Ps. 103, 19. PM erueret S euerberat G euerueret M 2 ps.
XVII S 4 frigiscat PG 5 ps. CXVIII S proina S 6 impetus
tribulationum uel persecutionum S ps. LIIII S 7 facit M 9 glacies
in sereno S glazies (bis) G 10 soluuntur S 11 uentus S ps.
X (sic) S 12 mattheo SM matheo G 14 diabulus PGM in propheta
om. S 15 ab om. G arescent .G 17 uentus durus est M
nomen M autem om. S diabulus GM 19 respit G 20 calore
fidei succensus M ps. CXXV/9 torrente1 S 21 inanitas enuntiationisilf
apostulo G pugno non quasi in incertum S 22 id hoc S non—consectans]
inaniniter S 23 uolumptatis M ps. CIII S 24 luna SG
Uer uitae renouatio uel per baptismum uel per resurrectionem;
in psalmo: aestatem et uer tu fecisti ea.
Aestas uenturae iucunditatis praefiguratio; in psalmo idem
quod supra.
Hiemps persecutio uel tribulatio; in euangelio: ut non
fiat fuga uestra hieme uel sabbato.
Anni aliquando pro aeternitate accipiuntur ut ibi: anni
tui non deficient, interdum et pro breuitate uitae, ut hic:
anni nostri tamquam aranea meditabuntur.
Dies et nox iustitia et iniquitas, fides et infidelitas, prospera
et aduersa; in psalmo: in die mandauit dominus
misericordiam suam et nocte declarauit.
Lumen et tenebrae ita maxime accipiuntur ut dies et nox;
in epistula Iohannis: qui diligit fratrem suum, in lumine
manet, qui autem odit fratrem suum, in tenebris est.
Umbra protectio diuina; in psalmo: sub umbra alarum
tuarum protege me.
Hora quingenti, ut putant quidam, anni, si quando dies
pro toto mundi istius saeculo accipitur; in epistula Iohannis:
filioli, nouissima hora est.
Oriens saluator maxime; in Luca: uisitauit nos oriens
ex alto; et in Zaccharia: ecce uir oriens nomen eius.
11 ib. 41, 9. 14 I. Ioh. 2, 10-11. 16 Ps. 16, 8. 20 I. Ioh. 2, 18.
21 Luc. 1, 78. 22 Zach. 6, 12. ante resurrectionem om. M 2 ps. LXXIII S aestate S
uir (e m. 2) S eam G 3 aestus S iocunditatis SM praeficuratio
S 5 orate ut non M uestra fuga G 8 defitient G
i i
9 tamquam] sicut M 10 fedes (i m. 2) S infedelitas (i m. 2) S
11 ps. XLI S 13 maximae S i (i m 2) S
15 manet (i m. 2) S 16 ps. XVI S 17 protige (e 1n. 2) S me om. G
u
18 ut anni M quidam putant 8 19 toto (u m. 2) S accipiuna
i
tur M 20 nouissimi (a m. 2) S 21 maximae S uisetauit (i ex e corr.
m. 2) S
Occidens uitae melioris defectus; in propheta: occidet
uobis sol meridie.
Mane lux actuum bonorum uel baptismum uel resurrectio;
in psalmo: mane adstabo tibi et uidebo te.
Meridies plena doctrinarum factorumque claritas; in Salamone:
ubi cubas in meridie? et in malam partem in
psalmo: a daemonio meridiano id est manifesto.
Uespere finis uitae uel saeculi uel poena; in psalmo: ad
uesperum demorabitur fletus et ad matutinum laetitia:
Terra homo ipse; in euangelio: aliud cecidit in terram
bonam. item in malam partem de peccatore: terram edes
omnibus diebus uitae tuae.
Arida infructuosi hominis caro; in Ecclesiastico: cooperire
aridam malitia et dolositate.
.Puluis peccatores uel carnis uanitas; in psalmo: sicut
puluis, quem proicit uentus.
Lutum peccatorum glutinum; in psalmo: eripe me de
luto, ut non infigar; item in aliam partem in Iohanne:
lutum fecit et liniuit oculos meos.
Montes dominus ecclesia apostoli siue sancti a celsitudine
uirtutum; in psalmo: qui descendit super montem Sion.
8 ib. 29, 6. 11 Marc. 4, 8. 12 Gen. 3, 14. 14 Eccli. 37, 3.
16 Ps. 1, 4 18 ib. 68, 15. 20 Ioh. 9, 11. 22 Ps. 132, 3. SGM 2 meridie] ueritatis S 4 ps. V S astabo PM
te om. S 5 que om. S salomone GM 7 ps. XC S 8 uespere PGM
b
uesper S poena] bene M ps. XXVIIII S 9 demorauitur S (b m. 2) a
f
matotinum S 11 aliut M 12 item] et SM aedes M 13 omnebus
(i m, 2) S 14 caro est et M ecclesiastico] salomone S cooperiere S
15 malitiam et dolositatem SM 17 proiciet SM 18 loto S 19 infigar]
i
inaeream S euangelio iohannis S 20 leniuit (i ex e corr. m. 2) S
e
liniuit GM 22 qui] quod S discendit S (corr. m. 2) discendit GM
pedes uestri ad montes caligosos, id est hereticos.
Colles, sancti sed minoris meriti; in psalmo: montes et
omnes colles. item in malam partem in euangelio: omnis
collis et mons humiliabitur.
Valles contritione cordis humiles; in psalmo: et conualles
abundabunt frumento. et in malam partem propheta:
uallem filiorum Ennom.
Petra Christus a firmitate; in apostolo: petra autem
erat Christus.
Lapides interdum Christus aut sancti; in psalmo: lapis
quem reprobauerunt aedificantes. item in aliam partem:
potens est deus de lapidibus istis suscitare filios
Abrahae.
Ager hic mundus; in euangelio: ager est hic mundus.
Campi sancti siue scripturae diuinae, eo quod pastum
animarum praebeant; in psalmo: et campi tui replebuntur
ubertate. item in malam partem: in campo Taneos.\'
Pascua refectio spiritalis; in psalmo: in loco pascui
ibi me conlocauit.
Cultura sancti, qui excoluntur in deum; apostolus: dei
agricultura estis.
8 Hier. 19, 2. 9 I. Cor. 10, 4. 11 Ps. 117. 22. 13 Matth. 3, 9.
15 ib. 18, 38. 17 Ps. 64, 12. 18 ib. 77, 43. 19 ib. 22, 2.
21 I. Cor. 3, 9. om. P 2 ad hereticos S hereticorum G 3 minores M
ps. CXLVIII S 4 malam] aliam n omnes P omnes (i m. 2) S
5 mons et collis S 6 ps. LXIIII S comualles (n m. 2) S 7 habundabunt
S et] item S in propheta S 8 emnom S 9 christus
sicut in apostolo G 11 ps. CXVII S lapidem quem M 12 aedificantes.
et in in propheta. sancti lapides soluuntur super terram M
b
partem in euangelio S 16 sancti siue om. S 17 praeneant (b m. 2) S
ps. LXIIII S 18 item] et M item in psalmo LXXII: in campo
thaneos; in psalmo LXXII: in loco pascue ibi me conlocauit S 19 om. S
pascuae GM 21 domino in apostolo S
Agricola deus, in euangelio dominus: ego sum uitis uera
et pater meus agricola est.
Sulci corda sanctorum; in psalmo: sulcos eius inebrians.
Semen diuina praedicatio; in euangelio: exiit qui seminat
seminare semen suum.
Messis ubertas uel copia fidelium; in euangelio: leuate
oculos uestros et uidete regiones quia albae sunt
iam ad messem; et aliter: messis consummatio saeculi
sicut messores angeli.
Manipuli fructus iustitiae; in psalmo: portantes manipulos
suos.
Stipula aridi ad fidem uel inanes; in apostolo: ligna
faenum stipula, et in propheta: heu mihi quia factus
sum sicut qui colligit stipulam in messe, hoc est:
nullos boni operis fructus inueni.
Area ecclesia; in euangelio: et permundabit aream
suam.
Uentilabrum examen iustitiae dei; in euangelio: cuius
uentilabrum in manu sua.
Triticum sancti uel electi dei; in euangelio: et congregabit
triticum suum in horeum.
Hordeum legis littera; in euangelio: est puer unus hic,
qui habet quinque panes hordiacios.
8 Matth. 13, 39. 10 Ps. 125, 6. 12 I. Cor. 3, 12. 13 Mich. 7, 1.
16 Matth. 3, 12. 18 ib. 20 ib. 22 Ioh. 6, 9.
om. SGM 3 sulcus S 4 praedicatione M 6 messes P cupia GM
7 uedete (i ex e corr. m. 2) S 8 iam om. S messes P saecoli S
e
9 sicut et messores G 10 ps. CXXY S portantis (e m. 2) S
n
12 inanes ignis S 13 feno S (m m. 2) 14 messem GM 15 nulli S
fructos GM 16 permundauit S 18 uentelabrum PS dei
om. M 20 congregauit S 21 suum om. S horreo suo S 22 ordeum
M hic om. M 23 habit S quinque om. S ordiacios
SGM
Paleae peccatores; in euangelio: paleas. autem conburet
igni inextinguibili; et Hieremias: quid paleis ad triticum
dicit dominus?
Zizania scandala uel male uiuentes; in euangelio: uenit
inimicus eius et superseminauit zizania in medio
tritici.
Uinea ecclesia uel populus Israhel; in psalmo; uineam
de Aegypto transtulisti. item in malam partem: ex uinea
enim Sodomorum uitis eorum.
Uitis Christus; in euangelio: ego sum uitis uera. item
in aliam partem ut supra in cantico deuteronomii: ex uinea
Sodomorum uitis eorum.
Palmites apostoli uel sancti; in euangelio: ego sum uitis,
uos palmites. et in malam partem in cantico deuteronomii:
\'et palmes eorum ex Gomorra.
Uuae fructus iustitiae; in cantico Esaiae: exspectaui ut
faceret uuam. item in malam partem in deuteronomio: una
eorum uua fellis.
Botrus ecclesia siue corpus domini; in numeris: eo quod
botrum inde portassent filii Israhel.
Uindemia consummatio saeculi uel uindicta in populum;
in psalmo: uindemiant eam omnes qui praetergrediuntur
uiam. et Iohel: mittite falces et uineam uineam
terrae, quia maturae sunt uuae eius.
8 Deut. 32, 32. 10 Ioh. 15, 1. 11 Deut. 32, 32. 13 et 15 Ioh. 15, 5.
16 Es. 5, 4. 17 Deut. 32, 32. 19 Num. 13, 25. 22 Ps. 79, 13.
23 Ioel 3, 13.
1 conburit S conpuret M 5 inimicos (u m. 2) S eius om. S 6 trici P
8 aliam partem S 10 uitis legitur in S post palmites uites P
(altero loco) 11 quod supra M (cetera sunt omissa) 14 in-deutero-
u
nomii om. M deutheronomii (sic semper) S 15 palmites S 16 ubae
U
(u m. 1) S et expectauet facere ubam (u m. 2) S uua M
d
19 quo S (d m. 2) 20 portarent M strahel S 22 transeunt uia S
transeunt uiam G M uindimiante S
Torcular altare ab eo, quod ibi oblationes tamquam fructus
conferantur; in cantico Esaiae: et torcular fodi in ea. et
aliter torcular tribulationum pressura, in qua fideles probantur;
in titulo psalmi: in finem pro torcularibus.
Faenum caro uel uana gloria; in propheta: omnis caro
faenum et omnis gloria eius ut flos faeni.
Herbae iucunditas quaedam proficientis animae; in Genesi:
producat terra herbam uirentem. item in malam partem:
mane sicut herba transeat.
Flores Christus uel specimen iustitiae; in psalmo: iustus
ut palma florebit.
Lilium Christus uel angeli a candore iustitiae; in Salamone:
ego flos campi et lilium conuallium.
Rosae martyres a rubore sanguinis; in Salamone: sicut
rosa germinat super uuida fluenta.
Uiolae confessores ob similitudinem liuidorum corporum;
in cantico canticorum: flores in terra uisi sunt.
Siluae gentes; in psalmo: inuenimus eam in campis
siluae. de his siluis egressi sunt duo ursi reges Romanorum
ad praeceptum figurati Helisaei et post XLII annos ascensionis
eius ad caelos Iudaeos pueros comederunt.
89, 6. 10 Ps. 91, 13. 13 Cant. 2, 1. 14 Eccli. 39, 17 17 Cant. 2, 12.
18 Ps. 131, 6. 19 [IIII Reg. 2, 24.]
1 ab om. SM tamquam fructus om. S 2 torcolar S 3 tocolar
(r et u m. 2) S praessura S 4 propter (pter erasum) S torcoi
laribus S 5 fenum (semper) SGM omnes (i ex e corr. m. 2) S 7 herba
S iocunditas S 8 terram S et in aliam partem S 10 specimen]
species S ps. XCI S 11 florit (e m. 1) S florebit. et de hominum
quoque uita presente in aliam partem: mane floreat et pertranseat M
14 martires robore PS 15 uuida fluenta] riuum umectum S
16 similitudine M liuidorum diuinorum S 17 uisi sunt—comederunt
om. G in terram S 18 in psalmo om. S ea S 19 siluae]
silua M reges romanorum uespasianus et titus SM
Condensa opaca uel contecta scripturae diuinae; in psalmo:
et reuelauit condensa.
Ligna peccatores igni deputandi; in Ecclesiaste: qui
scindit ligna, periclitabitur in eis. item in bonam
partem: et erit tamquam lignum quod plantatum est.
Radix origo; in apostolo: quod si radix sancta et rami.
et in malam partem in psalmo: et radicem tuam de terra
uiuentium.
Arbor homo a fructu operum; in euangelio: aut facite
arborem bonam et fructum eius bonum. et in malam
partem: aut facite arborem malam et fructum eius
malum. quidam in hoc testimonio arborem hanc uoluntatem
hominis magis quam ipsum hominem accipiendam putant.
Ramus successio; in apostolo: quod si radix sancta et
rami. item in malam partem in Daniele: praecidite ramos
eius.
Folium sermo doctrinae; in psalmo: et folium eius non
defluet. et aliter folium uestitus et decor cum protectione
diuinae gratiae.
.Poma sanctorum in uirtutibus fructus: in cantico canticorum:
et manducet fructum pomorum suorum.
Palma perfectio uel uictoria; in psalmo: iustus ut palma
florebit.
7 Ps. 51, 7. 9 et 11 Matth. 12, 33. 14 Rom. 11, 16. 15 Dan. 4, 11.
17 Ps. 1, 3. 21 Cant. 5, 1. 22 Ps. 91, 13. S 2 et om. M 3 depotandi S ec-
clesiasten S 4 incendit S periglitabitur S 5 in—pariem] in psalmo
i
primo S 6 apostulo M radex S (i m. 2) 9 a] ob M fructus S
12 uolumtatem M 13 quidam-putant om. G accipiendum S
i
hominem accipiunt M 14 apostulo GM radex (i ex e corr. m 2) S
i
15 in propheta S danihelo GM praecedite (i ex e corr. m. 2) S
17 ps. I S 18 defluet] dccidit S et ante aliter om. G decorum S
21 manducit (e m. 2) S 22 ps. XCI S iustos (u m. 2) S 23 floriet S
florebit. et in apostolo: omnes quidem currunt, sed unus accipiet palmam.
id est inter omnes ereses solus catholicus populus coronatur M
Caedri excelsioris potentiae uiri; in psalmo: ut caedri
Libani multiplicabuntur. et in malam partem in psalmo:
et confringet dominus caedros Libani.
Olea sanctus misericordiae abundans fructibus; in psalmo:
ego autem sicut oliua fructifera.
Oleaster homo sine fructu uel gentilis; in apostolo: si
autem tu ex naturali excisus es oleastro.
Ficus synagoga interdum; in euangelio: et arefacta est
continuo ficulnea. et in Habacuc: ficus non adferet
fructum.
Malogranata ecclesia de multis gentibus siue diuersas
gratias habens; in canticis canticorum: emissiones tuae
paradisus malogranatorum cum fructu pomorum.
Harundo peccator uel fragilis in fide; in euangelio:
harundinem quassatam non confringet. item harundo
infirmum auxilium; in propheta: quid confides in baculo
isto harundineo aegyptio? cui si quis incubuerit, conquassabitur
et perforabit manum eius.
Rubus ut quidam opinantur, sanctae Mariae uirginis praefiguratio,
eo quod quasi de humani corporis rubo saluatorem
8 Matth. 21, 19. 9 Ab. 3, 17. 12 Cant. 4, 13. 15 Matth. 12, 20.
16 Es. 36, 6. S caedros (u m. 2) S cedrus G cedrum M 2 liuani (b
b
m. 2 bis) S multiplicauitur (b m. 2) S multiplicabitur GM ps.
XXVIII S 3 confringit (e m. 2) S confringit M 4 olea] oliua S
o autem om. S 6 gentiles S apostulo GM 8 sinagoga S 9 ficulc
e ?
nea continuo M abbacum (c m. 2) S abbacuc GM affer//t P
adferit (e m. 2) S dabit M 11 malagranata PSGM ecclesiam S
12 emissionis PS 13 paradisum S malagranatorum S malorumgras
e
norum M 15 confringit (e m. 2) S confringit M arundo PM
eV u
16 confid//s P cofides S contidis GM baculum S 17 arundinem in
b
ęgypto M aegipti S 18 perforauit (b m. 2) S perforauit GM 19 opin
1 ubu
natur S sanctae om. G uirgenis (i ex e corr. m. 2) S 20 rouos
(ubu m. 2) S
sui absumptione pertulerit; in Exodo: apparuitque ei
dominus in flamma ignis de medio rubi et uidebat
quod rubus arderet et non conbureretur.
Spinae interdum noxiae diuitiarum curae animum suffocantes;
in euangelio: aliud cecidit in spinas.
Tribuli aculei uitiorum uel temptationum; in genesi:
spinas et tribulos generauit tibi.
Fontes baptismum; in psalmo: sicut ceruus desiderat
ad fontes aquarum.
Aqua populi uel temptationes; in psalmo: forsitam ut
aqua absorbuisset nos. item in bonam partem in Hieremia:
me dereliquerunt fontem aquae uiuae. et in propheta:
qui sititis, ite ad aquam, id est ad doctrinam.
Torrens persecutionis incursus; in psalmo: de torrente
in uia bibet. et in bonam partem: et torrentem uoluntatis
tuae potum dabis eis.
Flumina infidelium populi; in psalmo: super flumina
Babyllonis. item in bonam partem: flumina de uentre
eius fluent aquae uiuae, id est gratiae spiritalis.
13 Hier. 2, 13. 14 Es. 55, 1. 15 Ps. 109, 7. 16 ib. 35, 9. 18 Ps.
136, 1 19 Ioh. 7, 38. P fulguris S 2 absumtione P adsumptionem S
assumptione GM exhodo P apparuique P ei om. G 4 robus P
u re
rubos (u m. 2) S ardebat S conburetur S 5 suffocandi G
6 spinis SGM 7 temtationum (sic semper) P 8 generauit]
b.
germinauit (b m. 2) S germinabit GM 9 ps. XLI S 11 ps-
11
CXXIII S forsitans uel ut S 12 absorbuisset (n m. 2) S obsori
buissent M item] et M heremia (i m. 2) S 13 de-
O
relinquerunt M fontes S et om. M 15 ps. CVIIII S turrentem
(0 m. 2) S 16 bebet (i m. 2) S 17 putum P bonae uoluntatis
tuae potabis eos S eis] nobis M 18 ps. CXXXVI S 19 babillonis
S babilonis GM 20 spiritales S
Lacus infernum; in psalmo: posuerunt me in lacu
inferiore, id est in illo inferni loco, in quo peccatores soli
poenali custodia detinentur.
Mare saeculum siue populi; in psalmo: hoc mare magnum
et spatiosum.
Pisces sancti; in euangelio; et traxerunt plenum rete
piscibus magnis. item in malam partem: malos autem
foras miserunt.
Fluctus temptationes; in psalmo: omnia excelsa tua et
fluctus tui super me transierunt.
Unda idem quod supra; in cantico: gelauerunt undae
in medio mari.
. Insulae uel animae uel ecclesiae dei, quae diuersis temptationum
tunduntur fluctibus; in psalmo: laetentur insulae
multae.
Litus finis saeculi; in euangelio: et secus litus sedentes
elegerunt bonos in uasa.
Harena maris innumerae gentium multitudines; in Genesi:
et multplicabo semen tuum sicut stellas caeli et ut
harenam, quae est ad oram maris.
9 Ps. 41, 8. 11 Ex. 15, 8. 14 Ps. 96, 1. 16 Matth. 13, 48.
19 Gen. 22, 17. S laco inferim G 3 poenali] in inferu
i i
nali S costodia (u m. 2) S detenentur P detenentur (i m. 2) S
I/tenentnr M 5 et spatiosum om. M 6 sanctus M sancti
i
siue euangeli S rete plenum SM retem S 7 piscebus (i ex e
corr. m. 2) S malam] aliam 8 11 quod supraj temptationes S
i
cantico exodi SGM undae] gutte S 12 mare (i m. 2) S 13 uel
(priore loco) om. G qui G 14 ps. XCVI S 17 elegebant S
18 arena M innumerabiles gentium multitudo S innumer egentium
e
(sic) M 19 stillas (e m. 2) S caeli id est sanctus et peccatores
sicut harena quae S
Aues sancti, quod ad superiora corde euolent; in euangelio:
et fecit ramos magnos ita ut possent sub umbra eius
aues caeli habitare.
Uolatus sanctorum excessus in deo uel in scripturis intellectus;
in psalmo: et uolabo et requiescam.
Alae duo testamenta; in Ezechiele: unumquodque duabus
alis uelabat corpus suum.
Pinnae scripturae; in psalmo: pinnae columbae deargentatae.
Nidus ecclesia aut requies excelsa sanctis; in psalmo: et
turtur nidum sibi ubi reponat pullos suos. et aliter
nidus bona conscientia, in qua bonarum cogitationum fetus
fouentur atque in opera pariuntur, ut postea filii appellentur;
in psalmo: filii tui sicut nouella oliuarum in circuitu
mensae tuae.
Pulli sancti; in psalmo ut supra. et in malam partem in
Salamone: et pulli aquilarum deuorent eum.
Aquilae sancti; in euangelio: ubi fuerit corpus, illuc
congregabuntur aquilae. et in malam partem: pulli aquilarum
deuorent eum.-
Struthio hereticus uel philosophus, quod quasi cum pinnis
11 ib. 83, 4. 15 ib. 127, 3. 18 et 20 Prou. 30, 17. 19 Matth. 24, 28.
3 possent om. 8 possint G umbra eius possit M 4 habes (u
m. 2) S habitarent S 5 excessus] excelsus 8 ascensus M exitus G
scripturis sanctis item M ps. LIIII S 7 ezechielo SM hiezechiel G
eo 8
du//bus P duobus S 8 uolabant (e m. 2) S uelabant M 9 pr.
i u
pennae (i m. 2) S ps. LXVII S 12 turtor (u m. 2) S sibi
t
om. M aliter] iterum S 13 nidos bonae S 14 adque (t m. 2) S
ut] et S appellantur S 15 ps. CXXVII S nouellae SG olib
a
uarum (b m. 2) S 18 solomone S 19 illic SM 20 et aquilae M
20 pulli--eum] ut supra SM 22 strutio SGM haereticus GM
pennis S
et pascua struthionum.
Pelecanus dominus Christus in passione aut uir sanctus
solitudini deditus; in psalmo: similis factus sum pelecano
solitudinis.
Coruus nigredo peccatoris uel daemonis; in Salamone:
effodiant eum corui de conuallibus. item in bonam partem
in cantico canticorum de sponso: crines eius ut abietes,
nigri sicut corui.
Perdix diabolus; in propheta: clamauit perdix, congregauit
quae non peperit.
Columba spiritus sanctus; in euangelio: et uidi spiritum
dei descendentem sicut columbam. item in aliam partem:
in Ephraim columba sine sensu non habens cor.
Turtur spiritus sanctus aut uir sanctus aut intellegentia
spiritalis; in canticis canticorum: uox turturis in terra
nostra audita est. sed tunc columba spiritus sanctus
dicitur, quando scripturae sacrae manifesta dissertio est; tunc
uero turtur spiritus sanctus intellegitur, cum scripturae altis
atque obscuris mysteriis eleuantur.
Miluus significat, ut puto, rapacem uel elatum; in psalmo
secundum Hebraeum: milui abies domus est.
17, 11. 12 Ioh. 1, 32. 14 Os. 7, 11. 16 Cant. 2, 12. 22 Ps. 103, 17. om. SM drachonum S 2 structionum S strutionum GM
3 pelicanus GM uir om. S 4 solitudine GM ps. CI S 5 solitudine
S in solitudine M post solitudinis haec leguntur in 8: ideo
i
dominus peleganus (i m. 1.) cognominatur quia in passione ab omnibus
discipolis derelectus est qua (quia?) pelicanu9 solitudine amat hel
c
(in marg.) 6 ngredo S nigrido G peccatores P peccatorum S
demones S 8 abietis P abietes S habies G abies M 10 diabulus GM
i
perdex (i m. 2) S perdex// P 11 peperat G 12 uidit GM 13 disr
cendentem PS 14 efraim P epharaim S (r m. 2) effraim GM 16 spiriu
u
tales S tortoris S turtor G 17 spiritus spiritus P 18 disertio P
u
19 turtor S 20 misteriis S 21 significat-puto] significatur S uel
om. S in psalmo om. M in iob S
Accipiter interdum sanctus, ut puto, rapiens regnum dei;
in Iob: numquid in sapientia tua plumescit accipiter?
Nycticorax Christus uel uir sanctus infidelibus despicabilis;
in psalmo: factus sum sicut nycticorax in domicilio.
Passer nonnumquam dominus aut uir sanctus; in psalmo:
etenim passer inuenit sibi domum. est et aliter passer,
de quo dicitur ad sanctum: transmigra in montem sicut
passer.
Gallus dominus, ut puto, aut sanctus; in Salamone: et
gallus ambulans inter gallinas laetus. et in Iob: quis
dedit gallo intellegentiam, et in alteram partem: et
asportari te faciam sicut asportatur gallus gallinacius.
Gallina sapientia siue ecclesia siue anima; in euangelio:
sicut gallina congregat pullos suos sub alis suis.
Uespertiliones idolorum monstra tenebris dedita; in propheta:
ut adoretis talpas et uespertiliones.
Scarabeus in propheta: et scarabeus de ligno clamabit,
ut putant quidam, de domino.
Lucustae populi; in euangelio: esca autem eius erat
lucustae.
Apes forma uirginitatis siue sapientiae; in Salamone:
uade ad apem et disce quam operatrix sit; et in malam
partem in propheta: et api quae est in Assur.
Musca diabolus; in Salamone: muscae moriturae exterminant
oleum suauitatis.
9 Prou. 30, 31. 10 Iob. 38, 36. 11 Es. 22, 17. 15 Mattb. 23, 37.
17 Es. 2, 20. 18 Ab. 2, 11 20 Mattb. 3, 4. 23 Prou. 6, 6. 24 Es.
7, 18. 25 Eccle. 10, 1. om, S 3 nicticorax (bis) GM 6 et est GM
18 scaraueus S clamauit GM 19 domino eo quod dominus in cruce
fuerit S 20 lugustae S locustae GM 23 opera traxit M 24 adsur S
25 diabulus GM solomone P salamone G salomone M exterminatis
oleum suauitatis suauitatem unguenti M
Bestiae diabolus uel omnes feri; in psalmo: ne tradas
bestiis animas confitentes tibi.
Leo dominus: uicit leo de tribu Iuda; item in aliam
partem: ne quando rapiat ut leo animam meam.
Pardus diabolus uel peccator moribus uarius; in propheta:
sicut Aethiops non mutabit pellem et pardus uarietatem.
Elephans peccator inmanis; in regnorum: et adducebant
ad Salamonem simias et elephantos.
Ursus diabolus aut duces saeui; in regnorum: et egressi
sunt duo ursi et comederunt eos.
Ceruus Christus uel sancti: sicut ceruus desiderat ad
fontes aquarum.
Lupus diabolus uel heretici; in euangelio: intrinsecus .
autem sunt lupi rapaces. item in bonam partem:
Beniamin lupus rapax, apostolum Paulum significans.
Aper diabolus; in psalmo: exterminauit eam aper de
silua.
Tigris feminea interdum arrogantia; in libro Iob secundum
Hebraeum: tigris periit eo quod non habuerit praedam.
Rinoceron fortis quique uel in bonam uel in malam
partem; in libro lob secundum Hebraeum: numquid uolet
rinoceros seruire tibi.
8 III Keg. 10, 22. 10 IIII Reg. 2, 24. 12 Ps. 41, 2. 14 Matth.
7, 15. 16 Gen. 49. 27. 17 Ps. 79. 14. 20 Iob. 4. 11. 22 Iob. 39. 9. M ps. LXXIII S 2 besteis PSG confitentem S
3 dominus in apocalipsin M 4 partem in psalmo VII S 5 diabulus P
diabus M uariis M in propheta om. S 6 ethyops G ethyobs M
mutauit S 8 elefans PM elefantus S eleuans G 9 salomonem M salamoncm
G elefantos PS elifantos G 10 diabulus GM saeui]
serui G et om. G 11 eum S 12 sancti in psalmo SM 14 hereticus
SGM 16 beniamin] ueniam S significat 31 17 diabulus GM
ea S 19 adrogantia S 20 hebreum S 21 uocabula se hoc modo
excipiunt in S: tigris, monocheron, rinocheron onager rinocheron S
rinoceron GM fortes S 22 hebreum S uult S 23 rinochero S
rinocerus GM
Monoceron hoc est unicornis; in psalmo: et dilectus
quem ad modum filius unicornium, id est singularis
potentiae uel sanctorum, qui teneant unicum dei uerbum. et
in aliam partem: et a cornibus unicornium humilitatem
meam. unicornes hic superbos uel unum testamentum
habentes.
Onager heremita; in Iob: quis dimittet onagrum liberum?
potest et populus ille Iudaeorum onager dici, quia
sequitur in eodem libro: et uincula eius quis soluit?
uincula utique praeceptorum.
Inuleus Christus aut sanctus propter gratiarum uarietatem;
in Salamone: similis esto tu, fratruelis meus, dammulae
aut hinulo ceruorum.
Damma idem quod supra.
Lepus timens deum; in psalmo: petram refugium leporibus
et erinaciis.
Erinacius idem quod supra; et erinacii gens inualida, qui
fecerunt in petris domos sibi.
Uulpes hereticus uel diabolus uel peccator callidus; in
euangelio: ite, dicite uulpi illi.
Animal homo carnalis; in apostolo: animalis autem
homo non percipit ea quae sunt spiritus dei.
15 Ps. 103, 18. 20 Luc. 13, 32. 21 I Cor. 2, 14. GM hec S unicornex S ps. XXVII S
2 quem ad modum J sicut SM unicomuorum SGM singulares S
3 potentiae uel spiritus uel quique sanctorum M 4 partem in psalmo
XXI S unicornuorum SG M 5 superuos S 7 herimida P qui M
demittit S demitit GM 8 iudeorum S dicere M 9 soluet GM
11 inulus G 12 salomone PSM salamone G esto tu] estu M
13 dammula S hinnulo S inulo G inoleo M damna-supra om GM
15 dominum M ps. CIII S petra SGM 16 herinacius
S erenacius GM 17 herinacius S erenacius M herenacii PS
eienacii GM 18 qui fecerunt] quae ferunt S 19 haereticus GM
uulpis haereticus aut diabulus aut GM 20 ite et S 21 apostulo M
Iumentum intellectu et eloquio carens; in psalmo: ut
iumentum factus sum apud te.
Equus uir sanctus; in Abacuc: qui ascendis super
equos tuos; et in malam partem: fallax equus in salutem.
Mulus inrationabilis quisque; in psalmo: nolite fieri
sicut equus et mulus quibus non est intellectus.
Asinus corpus humanum uel populus gentilium; in euangelio:
et adduxerunt ad Iesum asinam et pullum eius
et eum desuper sedere fecerunt.
Asina corona uel plebs carens dei notitia; in euangelio
idem quod supra.
Camelus diuites rebus saeculi onusti uel moribus distorti;
in euangelio: facilius est camelum per foramen acus
transire quam diuitem intrare in regna caelorum.
Tauri principes populorum; in psalmo; tauri pingues
obsederunt me.
Boues apostoli, qui suscepto iugo Christi euangelii in
uomere mundum exarauerint; in psalmo: offeram tibi boues
cum hircis.
Uaccae carnalibus uitiis pleni; in psalmo: inter uaccas
populorum.
8 Matth. 21, 7. 13 ib. 19, 24. 15 Ps. 21, 13. 18 ib. 65, 15.
20 ib. 67, 31. M ps. LXXII S ut] uelut M
b c
3 aequus S ambacuc P ambacuin (b et c m. 2) S abbacuc GM ascendes
GM 4 aeqos GM tuus P falsus M aequus M ad
salutem SM in salute G 5 quisque om. S ps. XXXI S 6 in quibus
SGM 7 homanum S 8 ad iesum om. S 10 asinam S corona]
caro SGM notitiam S 12 camellus S rebus] huius M 13 gamellus
S camellus G agus S 14 intrare om. S 15 princepis S
b
salmo XXI S 17 boues (b m. 2) S euangelio S in euan-
U
gelio G in om. SGM 18 exarauerunt SGM ps. LXV S bobes
(u m. 2) S 19 bercis S (i m. 2) 20 baccae (u m. 2) S
ps. LXVII 8 salmo G
Uitulus, Christus siue sancti: tunc inponent super altare
tuum uitulos. et in aliam partem: circumdederunt me
uituli multi, hoc est lasciuientes.
Sues peccatores inmundi; in epistula Petri: et sus lota
in uolutabro luti.
Arietes apostoli uel ecclesiarum principes; in psalmo: adferte
domino filios arietum.
Oues populi fideles; in euangelio: oues meae uocem
meam audiunt.
Pecora simpliciores quique, minus praediti rationandi
subtilitate; in Salamone: pasce animas pecorum tuorum.
Hirci peccatores siue gentiles; in Daniele: ecce autem
hircus caprarum ueniebat ab occidente super faciem
totius terrae. item in bonam partem: offeram tibi boues
cum hircis.
Caprae iusti interdum ex gentibus uenientes; in Salamone;
capillatura tua sicut grex caprarum, quae reuelatae
sunt de Galaad.
Agni Christus uel apostoli aut sancti; in euangelio: pasce
agnos meos.
Haedi peccatores; in euangelio: haedos autem a sinistris
Talpae idola uel heretici, qui non uident ueritatem; in
Esaia: ut adoretis talpas et uespertiliones.
S Iob. 10, 27. 11 Prou. 27, 23. 12 Dan. 8, 5. 14 Ps. 65, 15.
17 Cant. 6, 4. 19 Ioh. 21, 15. 21 Matth. 25, 33. 24 Es. 2, 20. GMS (L om. GM) 2 malam partem M
partem in psalmo XXI SGM (XXI om. GM) 4 sancti petri S sues S
(altero loco) 6 arietis G ps. XXVIII S 8 obes (u m. 2) S (bis)
fedeles S (i m. 2) meM 10 quaequae (pr. e eras.)S quicque G etmi-
nus M 11 salomone PM salamone G psalmo S pecorum] peccatorum S
12 hyrcus GM peccatores] pastores S danihel G 13 ab-hircis
om. S 20 agnus meus SG 21 hedi SG edi M hedos SG edos M
22 uocabula in M hoc modo se excipiunt: haedi, canis talpae talpe S
i e
haeretici M 23 esaiam (m eras.) S uespertelionis S (corr. m. 2)
Canis diabolus uel Iudaeus uel gentilis; in psalmo et de
manu canis unicam meam. et in aliam partem in Ecclesiaste:
melior est canis uiuus leone mortuo. hic leonem
diabolum, canem uero gentilem uel hominem peccatorem
accipiendum putant, quod ille ad fidem uel paenitentiam possit
uenire, ille non ueniat.
Ranae daemones: in Apocalypsi: et uidi de ore draconis
spiritus tres inmundos in modum ranarum, sunt
autem spiritus daemoniorum. item ranae heretici, qui
in caeno uilissimorum sensuum conmorantes uana garrulitate
blaterare non desinant.
Formica prouidus uel operarius; in Salamone: uade ad
formicam, o piger.
Uermis Christus pro humilitate adsumpti hominis; in
psalmo: ego autem sum uermis et non homo. item in
aliam partem in Esaia: uermis eorum non morietur, id
est, siue ipse uermis siue peccati conscientia.
Aranea.humana fragilitas; in psalmo: et tabescere fecisti
uelut araneam animam eius.
Serpens diabolus uel maligni homines; in euangelio:
serpentes genimina uiperarum. item in alteram partem
in euangelio: sicut Moses exaltauit serpentem in deserto.
15 Ps. 21, 7. 16 Es. 66, 24. 1ti Ps. 38, 12. 21 Matth. 23, 33.
22 Ioh. 3, 14. S diabulus M iudeos S gentiles S ps. XXI S
eripe et de manu M 2 ecclesiasten SGM 3 melius S canes P
hic uero S 5 penitentiam S 7 apocalipsi S apocalypsin G apocalipsin
M drachonis S 8 inmuudus G mondum (n eras.) S
9 heritici S 10 nobilissimorum G 11 oblaterare S blasphemare
M 12 salamone G salomone M 13 piier G 14 humilitatem
(m erm.) S assumpti PM 15 ite S 16 malam partem M 18 tani
biscere PSG 21 gemina S aliam S 22 in euangelio om. S
moises (sic semper) S moyses G monses M
Draco, diabolus uel apertus persecutor; in psalmo: tu confregisti
caput draconis, dedisti eum escam populo
Aethiopum.
Scorpius diabolus uel ministri eius; in euangelio: dedi
uobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones.
Uipera idem quod supra in euangelio: serpentes genimina
uiperarum.
Homo aut homo totus aut mens; in Genesi: fecit deus
hominem ad imaginem et similitudinem suam. et
in malam partem in psalmo: exurge, domine, non confortetur
homo, hoc est caro uel diabolus.
Uir spiritus, id est mens; in apostolo: caput mulieris
uir. item uir in malam partem in Genesi: bona facie
ualde uirgo, quam uir non cognouerat, id est diabolus,
qui plerumque mentem cogitatione corrumpit.
Mulier anima siue caro humana; in apostolo: caput
mulieris uir.
Uirgo ecclesia uel sanctae animae; in apostolo: des pondi
enim uos uni uiro uirginem castam exhibere
Christo.
et Luc. 3, 7.
10 Gen. 1, 27. 12 Ps. 9, 20. 14 I Cor. 11, 3. 15 Gen. 24, 16.
18 I Cor. 11, 3. 20 II Cor. 11, 2.
1 dracho S diabulus G confrigisti (e m. 2) S confringisti N
2 et esca S in escam M 3 ethyopum G 4 scorpio SM 5 scorpionis ■
(e m. 2) S 6 gemina N 9 INCIPIT DE N 12 ps. VIIII S
exurge SN confortetur] praeualeat homo homo S 14 spiritus]
Christus M id est] uel S apostulo capud G 15 in om. S bona
bona faciae N faciae S 16 quam uir] quamuis N 17 mentes S
mente N conrumpit N 19 mulieri N 20 uel] siue N in apostolo]
ubi supra N dispondi SN 21 uos om. S exibere SM
22 deo S
Rex dominus; in apostolo: rex regum et dominus
dominantium.
Regina ecclesia; in psalmo: adstitit regina a dextris
tuis. et iterum regina anima imperans corpori.
Pater dominus; in propheta: et ero uobis in patrem
et uos eritis mihi in filios et filias, dicit dominus
omnipotens.,
Mater ecclesia uel Hierusalem caelestis; in apostolo: illa
autem quae sursum est Hierusalem libera est, quae
est mater nostra.
Frater Christus uel proximus; in psalmo: narrabo
nomen tuum fratribus meis.
Soror ecclesia, synagogae uel Christo anima; in canticis
canticorum: soror mea sponsa.
Uir et uxor Christus et ecclesia, intellectus spiritalis et
historia scripturarum; in apostolo: uiri, diligite uxores
uestras sicut et Christus dilexit ecclesiam.
Sponsus Christus ideo quod a patre ab initio sit promissus;
in psalmo: et ipse tamquam sponsus procedens
de thalamo suo.
Sponsa ecclesia, quae utique diuinis sponsionibus sit promissa;
in cantico canticorum: ueni a Libano, sponsa,
ueni a Libano.
Filius populus credentium; in apostolo: iam non est
seruus sed filius; quod si filius, et heres per deum.
11 Ps. 21, 23. 14 Cant. 4, 9. 16 Eph. 5, 25. 19 Ps. 18, 6. 22 Cant. 4, 8.
24 Gal. 4, 7. N 3 ps. XLIIII S astitit P 4 imperans
i
corpori om. S 5 patre SN 6 heretis S 8 aecclesiam N caelestes S
in illa S 13 aecclesia S sinagoga S cantica N 14 sponsa]
i i
speciosa mea S 16 storia S scribturarum N dilegete S (corr. m 2)
18 ideo] eo S 19 ps, XVIII S procidens N 20 thalamo N
i o
21 u//tique N deuinus S 22 cantic// P canticis SGM cantica N
23 ueni sponsa a libano M 25 dominum S
Filia anima fidelis siue ecclesia; in psalmo: audi, filia,
et uide.
Proximi fide propinqui; in Salamone: uenite manducate
et bibite et inebriamini proximi.
Amici concordes in deum; in euangelio: uos amici mei
estis.
Senex consummatae iustitiae; in Genesi: et mortuus
Abraham senex et plenus dierum. et in Salamone:
cani sunt hominis sensus et aetas senectutis uita
inmaculata. et in alteram partem de Salamone: cumque
iam senex esset, deprauatum est cor eius.
Iuuenes alacres in deum; in epistula Iohannis: scribo
uobis, iuuenes, quia fortes estis et uerbum dei in
uobis manet et uicistis malignum. et in malam
partem in regnorum libro de Roboam: derelicto consilio
seniorum locutus est secundum consilium iuuenum.
Paruulus mente humilis et simplex; in euangelio: abscondisti
haec a sapientibus et prudentibus et
reuelasti ea paruulis; item in alteram partem in
apostolo: cum essem paruulus, loquebar ut paruulus.
Meretrix anima peccatrix, quae relicto caelesti uiro suo,
9 Sap. 4, 8-9. 10 III Reg. 11, 4. 12 I Ioh. 2, 14. 15 III Reg.
12-13. 18 Matth. 11, 25. 21 I Cor. 13, 11.
1 i ifedeles S (i m. 2) fidelix N 3 asolomone S salomone M solomone N
i
nenite et S 4 bebite S (i m. 2) proximi om. IV 5 concordis P dominum
S 6 estis si feceritis quae mando uobis M 7 et 8 senes S
a
consumatae S 8 habraam N solomone S (a m. 2) salomone (bis) MN
9 uitam inmaculataip (m eras.) SN 10 malam partem M 11 deprauaturn]
desabbatum N cumquam senes S 12 iuuenis alacris MN
b e
iohannes N scriuo (b m. 2) S 13 bouis N iuuenis (e m. 2) S
iuuenis N fortis N 14 manit (e m. 2) S manet in uobis M uicisti
N et-partem om. M 15 libro om. S qui derelicto N 18. et
i
in S 20 eam N 22 uero S (i m. 2)
in Hieremia: facies mulieris meretricis facta
est tibi.
Operarii apostoli uel praedicatores euangelii; in euangelio;
messis quidem multa, operarii autem pauci.
Pastor dominus: ego sum pastor bonus. item pastor
apostolus; in euangelio: pasce oues meas.
Mercennarii seruientes domino non pro amore tantum diuino
sed pro temporali retributione; in euangelio: quanti mercennarii
patris mei abundant panibus!
Piscatores apostoli uel doctores; in euangelio: et faciam
uos fieri piscatores hominum.
Medicus Christus uel doctus; in Salamone: mansuetus
uir cordis est medicus. et iterum; non egent sani
medico sed male habentes.
Diues fidelis abundans spiritalibus bonis; in apostolo:
quia diuites facti estis in illo in omni scientia et
in omni uerbo. et in malam partem: uae uobis diuitibus
in euangelio.
Pauper humilis; in euangelio: et erat quidam Lazarus
pauper. et iterum: beati pauperes spiritu. in malam
partem in psalmo: quia pauperes facti sumus nimis.
9 Luc. 15, 17. 11 Matth. 4, 19. 13? 14 Luc. 5, 31. 17 I Cor. 1, 5.
18 Luc. 6. 24. 20 Luc. 16, 20. 21 Matth. 5, 3. 22 Ps. 78, 8. PMN fructos N concepit MN 2 iheremia N
i
4 euangelii om. S in euangelio M 5 messes P messes S 6 domi-
11
nus in euangelio SM 7 in euangelio om. M obes S 8 amoreip
S diuino tantum N 9 pro om. N retributione]
deuotione N mercennarii in domo S 14 et iterum] item N
i
iterum] in euangelio M 15 medicum SN 16 fedelis S fidelix N
17 qui S 18 item in malam partem in euangelio MN 20 in
euangelio] ubi supra N pauper Lazarus S eleazarus M 21 iterum
om. M item S et in malam partem S item in malam partem M
22 ps. LXXVm S
Uestitus habens baptismi uel fidei integritatem; in euangelio:
et uidit ibi hominem non uestitum ueste
nuptiali.
Nudus carens baptismi uestimento uel diuino adiutorio;
in Apocalypsi: tu autem es nudus et miser. et in bonam
partem in euangelio: et reiecta, inquit, sindone nudus
profugit ab eis, id est nudus terrena facultate.
Uiui iusti; in psalmo: placebo domino in regione
uiuorum. et in alteram partem: et laudaui magis
mortuos quam uiuentes, in Ecclesiaste.
Mortui peccatores uel infideles; in euangelio: sine
mortui sepeliant mortuos suos. et in bonam partem:
beati mortui qui in domino moriuntur. item et:
mortui estis et uita uestra abscondita est cum
Christo in deo.
Cadauera infidelium corpora; in propheta: et impleam
uallem Iosaphat cadaueribus mortuorum. item in
aliam partem: posuerunt cadauera seruorum tuorum.
Sepulchrum corpus peccatoris mortuam uitiis animam
intrinsecus retinens; in euangelio: quia similes estis
9 Eccle. 4, 2. 11 Matth. 8, 22. 13 Apoc. 14, 13. 14 Col. 3, 3.
16 Ioel 3, 3 18 Ps. 78, 2. 20 Matth. 23, 27.
1 habens baptismi uestitum S uestitum baptismi habens M fedei S (i
m. 2) S 2 ibi] sibi N 3 nuptiale N 4 uestimentum S 5 apocai
lapsi S (i m. 2) apocalipsin M nudus S est N- 6 in om. N
reiecta] relicta SM 7 profugiitfi1 a terrenaM 8 ps. eXITS 9 aliamM
in salomone post partem add. S 10 ecclesiasten M 11 mortuo S
i
infideles S fidelix N mortuos PSN mortui scripsi secutus cod. Par.
Lat. 11955 s. VIII cf. Nouum testamentum domini nostri Iesu Christi
recensuit Ioh. Wordsworth. Oxonii MDCCCLXXXIX tom. I fasc. I
p. 69 sine ut mortui M 13 et item N 14 mortui enim N cum]
i
in S 15 domino M 16 infedelium S 17 iosafat P iosaph S
iosafhat N kadaueribus M 18 partem psalmo M tuorum et ubi
fuerit cadauer, illic congregabuntur et aquilae M 19 morftium S
i i
mortua uitae animam M 20 similis P semeles S (corr. m. 2)
speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum.
Interior homo anima rationalis ; in apostolo: in interiore
homine habitare Christum per fidem in cordibus
uestris.
Caput eius Christus; in apostolo: caput uiri Christus.
Uertex summitas iustitiae; in Salamone: coronam enim
gratiarum accipiet tuus ueitex. item in malam partem:
uerticem capilli perambulantium in deliciis suis,
id est, summa nequitiae.
Capilli ornatus iustitiae uel sensus; in euangelio: uestri
autem et capilli capitis omnes numerati sunt.
Oculi intellectus fidelis et simplex; in euangelio: uestri
autem beati oculi quia uident. et in malam partem in
euangelio: si oculus tuus nequam fuerit.
Aures obaudientia fidelis; in euangelio: et aures uestrae
quia audiunt.
Nares spiraculum fidei bonarumque uirtutum; in lob: et
spiritus diuinus in naribus meis. et in malam partem
in Iob: de naribus eius procedit fumus, id est
diaboli.
12 Matth. 10, 30. 14 ib. 13, 16. 16 ib. 6, 23. 17 ib. 13, 16.
19 lob. 27, 3. 21 ib. 41, 11._-hominis S 4 rationabilis M interioreip
homineip S 7 apostulo M in apostolo] ubi supra N
8 salomone NM 9 uertix uno N partem in psalmo LXVII S
uii
10 diliciis P dilectis SMN 13 et om. SM nomerati S 14 fedeles S
8
(eorr. m. 2) fidelix N (corr. m. 2) 15 oculi beati M qui SN in
euangelio] ubi supra NM 16 nequa S 17 obaudientia etiam cod.
Par. 1791 obedientia SMN fidelium S fidelix N (s m. 2) 18 quae SM
19 fidei om. M bonârumquae S et om. S 21 in Iob om. S ubi
supra N
Fauces iudicium intellectus; in libro lob: et fauces
meae nonne sapientiam meditantur? et in malam
partem: raucae factae sunt fauces meae.
Os sermo ipse; in psalmo: os iusti meditabitur
sapientiam.
Lingua idem quod supra; in psalmo: et lingua eius
loquetur iudicium.
Manus opus; in psalmo: et laui inter innocentes
manus meas.
Dextera opera bona; in euangelio: nesciat sinistra tua
quid faciat dextera tua.
Sinistra opera non bona; in euangelio idem quod supra.
Pectus arcanum intellegentiae; in euangelio: discumbebat
autem super pectus domini discipulus quem Iesus
amabat plurimum.
Uenter capacitas rationis; in Abacuc: uenter meus
turbatus est intra me.
Renes interiora sensus; in psalmo: Insuper et usque
ad noctem erudierunt me renes mei.
Lumbi fortitudo animi; in apostolo: accingite lumbos
mentis uestrae.
Umbilicus appetitus concupiscentiae; in lob: et uirtus
10 Matth. 6, 3. 13 Ioh. 21, 20. 16 Ab. 3, 16. 18 Ps. 15, 7.
20 Ephes. 6, 14. 22 Iob. 40, 11. N in libro iob] ubi supra N in iob S 2 sapientia
SN meditabitur N 3 faucis MN meae om. S 4 ps.
b
XXXVI S in psalmo om. M meditauitur sapientia S 6 psalmo qui
supra SN 7 loquitur N 8 ps. LXXII S labi N 12 sinestra N
opera mala ubi supra idem quod supra N in euangelio om. S 13 in
euangelio] ubi supra N 14 supra N discipolus S 15 plurimum]
b 0
multum M 16 ambacuc P anibacuiji S (corr. m. 2) abbacuc M
abbacum N 17 in me S 19 erudierunt P et cod. Par. 1791 increpao
i
uerunt SMN 20 adcingite N lumbus (0 m. 2) S 22 umbelicum S
adpetitus SN
genitalia per hoc significet sicut in lumbis uirorum.
Adeps pinguedo gratiae diuinae in psalmo: sicut adipe
et pinguedine repleatur anima mea. item in malam
partem adeps crassitudo malitiae; in psalmo: adipem suum
concluserunt.
Ossa firmitas animae; in psalmo: omnia ossa mea
dicent: domine, quis similis tibi? et in malam partem
in libro Iob: ossa eius uelut fistula aeris.
Uiscera affectus pietatis et misericordiae; in apostolo: si
quid uiscera et miserationes. et in alteram partem in
actibus apostolorum de Iuda: et diffusa sunt uiscera
eius.
Pelles signum mortalitatis; in Genesi: et fecit eis
pellicias tunicas.
Sanguis operatio carnalis; in psalmo: libera me de sanguinibus
deus, deus salutis meae. et item: caro et
sanguis regnum dei non possidebunt.
Caro homo exterior; in apostolo: caro enim concupiscit
aduersus spiritum, spiritus autem aduersus carnem.
Genua confessio humilitatis; in cantico: et nunc flecto
genua cordis mei. aliquando uirtus fidei; in propheta:
10 Philipp. 2, 1. 12 Act. 1, 18. 14 Gen. 3, 21. 16 Ps. 50, 16.
17 I Cor. 15, 50. 19 Gal. 5, 17. 22 Ephes 3. 14. (corr. m. 2) in om. N 3 pine
guido N pinguido S (corr. m. 2) 4 et om. S pinguidine P
pinguidinis S pinguidem N animam meam N item] et S 5 partem
om. N adeps om. S grassitudo S ps. XVI S 7 ps.
i j
XXXIIII S 8 domine om. M semelis S 9 libro om. S ossa
eius om. P et cod. Par. 2182 fistola M 10 aut misericordia S
11 miseratione//// M miserationis N aliam S 12 omnia uiscera S et
cod. Par. 2727 15 tunicas pellicias SMN 16 ps. L S 17 et om. M
item] iterum S item in malam partem M 18 possedebunt N 19 apostulo
M 22 canticis N 23 propheta] profundo N
genua Bahal.
Pedes cursus uitae uel stabilitas mentis uel fidei; in
psalmo: stantes erant pedes nostri. et in malam partem
in propheta: cur claudicatis utroque pede? et: ueloces
pedes eorum ad effundendum sanguinem.
Calcaneum supplantatio uitiorum; in Genesi: ipse tuum
obseruabit caput et tu illius calcaneum. et in
malam partem: leuauit contra me calcaneum.
Gressus profectus operum; in psalmo: perfice gressus
meos in semitis tuis.
Uestigia signa uirtutum; in psalmo: ut non moueantur
uestigia mea. et in alteram partem in Salamone: et
transiit uita nostra id est impiorum tamquam uestigium
nauis.
Stola indumentum baptismi uel fidei; in euangelio: cito
proferte stolam primam,
7 Gen. 3, 15. 9 Ioh. 13, 18. 10 Ps. 16, 5. 12 ib. 13 Sap. 2, 3.
16 Luc. 15, 22. 1 septe S curbauerunt S 2 baal N ante bahal S 3 mentes S
et fidei S ac fidei N 4 ps. CXXI S stantis S pedis N 5 prophetaiji
(m eras.) S profetam N quur PM u//troque S 6 sanguine
N 7 subplantatio M supplicatio N 8 obseruauit N
8 et-calcaneum om. SN 10 ps. XVI S 11 meus S semetis S
12 ut] et M 13 aliam M salomone PMN 14 uoce tamquam
fol. 4* explicit, folium sequens est mutilum, cuius permagna pars est
auulsa. haec legi possunt: sus multa condit in aby reuocare ita
cinoribus tenecr mecum id est sapie morauimus ignis ac nis carii(t)
tas circumsep ignis flammae cllus ign examinasti sicut igne e ignis
ira et consummam e ait dns ignis uoluntat omn sicut clibanus corda
eorum canimus significatur protec umbra aliquando peccata saedenbris
et in umbra mortis umbra aliq poenae in iob. ubi umbra mortis
et null sequitur fol. 5a explicatio uerbi (p. 43 l. 8) umbra: cuius est
umbra ita et in N 14 uestegium S 16 eito-primam om. S
Cilicium paenitentiae testimonium; in euangelio: olim in
cinere et cilicio paenitentiam egissent.
Cingulum spiritalis operis accinctus: in psalmo: et praecinxisti
me laetitia.
Calciamenta praeparatio pacis; in apostolo: calciati
pedes in praeparatione euangelii pacis.
Arma interioris hominis in apostolo: induti loricam
iustitiae et scutum fidei et galeam salutis et
gladium spiritus, quod est uerbum dei.
Panis Christus uel sermo domini; in euangelio: ego sum
panis uiuus.
Uinum idem quod supra; in Salamone: et bibite
uinum, quod miscui uobis.
Oleum misericordia uel sanctus spiritus; in psalmo: in
oleo sancto meo linui eum. item in aliam partem:
oleum autem peccatoris non inpinguet caput
meum, id est adulatio.
Porcina peccata; in psalmo: saturati sunt porcina.
Azymum sine fermento malitiae; in apostolo: in azymis
sinceritatis et ueritatis.
Similago puritas mentis et fortitudo caritatis; in Leuitico:
si autem anima offeret munus sacrificium deo,
similago sit munus eius.
12 Ioh. 6, 41. 14 Prou. 9, 5. 16 Ps. 88, 21. 18 ib. 140, 5.
20 Ps. 16, 14. 21 I Cor 5, 8. 24 Leu. 2, 1. om. S 2 cenere S (i m. 2) cinere et om. M 3 ps.
i
XXVIIII S praecenxisti SM (i m. 2) 5 apostulo M 7 hominis
a ibi
monumenta M luricam S 8 pr. et om. S 14 solomone S beuete S
(corr. m 2) 16 ps. LXXXVIII S alt. in om. S 17 meo om. M
malam M 18 oleo S peccatorum S capud S 20 ps. XVI. S
e
21 azimum et azimis S 23 karitatis M 24 afferit S
Subcinericium humilitatis oblatio; in Genesi: festinanter
consperge tres mensuras similaginis et fac subcinericia.
Lac mentis sinceritas; in epistula Petri: rationale sine
dolo lac concupiscite. item in aliam partem: lac uobis
potum dedi non escam; nondum enim poteratis.
hic lac exiguitas sensus.
Coagulatum uitiis concretum; in psalmo: coagulatum
est sicut lac cor eorum.
Sal condimentum sapientiae; in euangelio: uos estis
sal terrae.
Mel dulcedo praeceptorum dei; in psalmo: quam dulcia
faucibus meis eloquia tua, domine, super mel ori
meo. item aliter in Salamone: inueniens mel manduca,
quod satis est, ne forte satiatus euomas, id est,
altiora te ne quaesieris.
Fel amaritudo malitiae; in psalmo: dederunt in escam
meam fel.
Acetum asperitas corruptae mentis; in psalmo: et in siti
mea potauerunt me aceto.
Pix inquinamentum et nigredo delictorum; in Salamone:
qui tangit picem inquinabitur ab ea.
Sicera confectio quaedam nequitiae; in euangelio: uinum
et siceram non bibet.
10 Matth. 5, 13. 12 Ps. 118, 103. 14 Prou. 25, 16. 16 Eccle.
3, 22. 17 Ps. 68, 22. 19 ib. 22 Eccli. 13, 1. 23 Luc. 1, 15.
2 conspirge S consparge M getres S subceneritas S 4 ratioi
e
nales M 8 coagolatum S 9 eorum] meum S 10 estes S 12 dulcido S
13 domine om. SM mel et fabum S 16 an te (an eras.) S exquisieris
SM 17 ps. LXVIII S esca mea SM 19 acetum praecedit
b
fel in M psalmo qui supra S 21 nigrido S 22 inquinauitur S
eo M 23 quidam M malitiae et nequitiae S 24 sicera PSN
Calix domini passio; in psalmo: calicem salutaris
accipiam.
Merum sinceritas iudicii aut ueritatis uel calor fidei; in
psalmo: uini meri plenus est mixto.
Fex ultimum iudicii; in psalmo: uerumtamen fex eius
non est exinanita.
Cibus sermo uel uoluntas domini; in euangelio: meus
cibus est ut faciam uoluntatem eius qui me misit
patris.
Potus idem quod supra; in psalmo: et torrente uoluntatis
tuae potabis eos, id est spiritu sancto. item in
aliam partem: non est regnum dei esca et potus.
Promptuaria cordis receptacula; in cantico deuteronomii:
et in promptuariis timor.
Pera uictus sollicitudo; in euangelio: non peram in uia.
Sacculus thesaurizatio in deum; in euangelio: facite
uobis sacculos qui non ueterescant. et in aliam
partem: sacculum communem possideamus, id est
auaritiam.
Pecunia uerba diuina; in euangelio: oportuit ergo te
mittere pecuniam meam nummulariis.
Uellus populus; in psalmo: et descendet tamquam
pluuia in uellus.
12 Rom. 14, 17. 14 Deut. 33, 16. 15 Matth. 10, 10. 16 Luc. 12, 33.
18 Prou. 1, 14. 20 Matth. 25, 27. 22 Ps. 71, 6. 1 passio domini S ps. CXV S 2 accepiam P 3 uel om. S
u
5 iudicii ultionum M psalmo qui supra S 8 uolontatem S eiuspatris]
patris mei qui S 10 ps. XXXV S torrentem M bone uoluntatis
S 11 potum dabis eis M spiritum sanctum S id-sancto
om. M 13 propmtuaria S 15 pera (altero loco) S 16 thensaurizatio
S facete S 17 ueteriscant PS 18 partem in solomone S
i
possideamus commune sacculum M 20 deuina S te ergo S
e
21 nummolariis M 22 ps. LXXI S discendet PM discendat S
23 uellum M
Linum spiritalis fortitudo uel candor; in Exodo: porro
filiis Aaron tunicas lineas parabis.
Utres uasa humani corporis; in euangelio: uinum nouum
in utres nouos mitti debet.
Farina opus bonum uel scientia; in euangelio: abscondit
mulier in farinae sata tria.
Mola uitae conuersio; in euangelio: duae molentes in
mola. possunt et duo testamenta lapides molae significare,
per quos labore disserentium triticum ueteris instrumenti in
farinam euangelii conuertatur.
Haec igitur nomina cum in textu sacrae lectionis occurrunt
ita uel maxime, ut exprimimus, apertioribus accipienda traduntur,
licet in diuersas plerumque significationes pro persona
uel tempore uel loco exeant atque in figuras locis congruas
pro ratione allegoricae interpretationis erumpant. Nam et
Abyssus intellegitur, sicut supra diximus, profunditas
scripturarum et item abyssus aquae inmensitas: et rupti
sunt fontes abyssi multae. item abyssus ineffabilia
iudicia dei: iudicia tua abyssus multa; item abyssus
infernus: aut quis descendit in abyssum? id est Christum
de mortuis reuocare. item abyssus corda hominum facinoribus
tenebrosa: abyssus dixit: non est mecum id est sapientia.
Ignis, sicut superius memorauimus, accipitur spiritus
sanctus. et item ignis caritas circumsepta eius, ignis
17 Gen. 7, 11. 19 Ps. 35, 7. 20 Rom. 10, 7. 22 Iob. 28, 14.
2 aron S (corr. m. 2) tonicas S parauis S 3 nas M 5 abscondit-tria
om. S 6 farina M 7 mola-euangelio om. S in mola
om. M 9 labor S strumenti M 11 hec S 12 maximae S
expraemimus S tradantur S 13 licet] illic etJf diuersis M 14 uel
loco om. M figuris S 15 interpraetationes S 16 habissus (sic semper) S
m
17 aquae] adque S inmensitas P (m m. 2) erupti S 18 multae]
e e
magnae 19 dei in psalmo XXXV uelut S 20 discindet S discendit M
i
21 de] a S 23 accepitur S 24 item] iterum S eius circumsepta
om. SM post eius repetitur circumsepta PSM
sicut igne examinatur argentum. ignis ira: et consumam
eos in igne irae meae, ait dominus. ignis uoluptas:
omnes adulterantes sicut clibanus corda eorum.
Umbra, ut indicauimus, significatur protectio diuina; item
umbra aliquando peccata: sedentes in tenebris et
umbra mortis. umbra aliquando poenae; in Iob: ubi
umbra mortis et nullus ordo. et quia umbra non longe
est ab ea re, cuius est umbra, ita et mors non longe est
a poena, quae infert mortem, umbra aliquando est delectatio
peccatorum; in Iob de diabolo: sub umbra dormit
in secreto calami et locis umentibus, et rursum
species alia qua specie unam rem multa significant.
Duo testamenta eo quod duo hic illi lapides molares
possint significare memorauimus, et item duo testamenta duo
Cherubin in Exodo; duo animalia in Abacuc; duae petrae in
Exodo et in canticis canticorum, quarum uelamento sponsa
et Moses proteguntur; duo montes aenei in Zacharia,\'
7 Iob. 10, 22. 11 ib. 40, 16. 16 (Ex. 25,18] [Ab. 3, 8] 17 [Ex. 17, 61
Cant. 2, 14. 19 [Zach. 6, 1-4]. 1 eius et iterum S 2 igne om. S consummam P 3in om. S 6 et in S
7 item umbra aliquando S quia umbra est longe S quia umbra ita et
mors non longe est a poena quae infert mortem M 10 inferunt PS
item umbra aliquando S 11 diabulo P dormitio S 12 in secreto
om. S humentibus M rursus SMN 13 alt. I. speciem S rursus
species aliqua speciae una rem multa N 14 hic duo illi N 15 signib
ficari M et om. M 16 cherufin S duo-exodo om. S abbacuc M
abbacu N duo petrae N 17 uelamentum S montes est ultima
uox in N fol. 5a, quae fol. 5b legi possunt, sunt haec: egrediu migris al
iodas signiS equi nomini umensi uerum librati sumus nunc dationis
modum ad aululum pro neces terrupimus reuertamur li in
euangelio et tulerunt duodecim cofinos frau rum plenos. it, in aliam.
par anus eius in cofinos serui t id est in seruitute uel tributione
quam aegyptii intulerunt uoce p. 44 cathedra incipit iterum tota
linea quae legi potest 18 duo om S
quadrigae cum equis rufis nigris albis et uariis.
Sed has tam multimodas significationes in singulis persequi
nominibus non solum laboris inmensi uerum etiam
inpossibile arbitrati sumus. nunc ergo ad eum interpretationis
modum atque ordinem, quem paululum pro necessitate disputandi
interrupimus, reuertamur.
Cophini apostoli; in euangelio: et tulerunt reliquias
duodecim cophinos fragmentorum plenos. item in
aliam partem: manus eius in cophino seruierunt, id
est in seruitute uel tribulatione, quam Aegyptii intulerunt.
Cathedra doctrina; in psalmo: et in cathedra seniorum
laudent eum. item in malam partem: et in cathedra
pestilentiae non sedit, id est in doctrina hereticorum.
Scabillum humiliatorum subiectio; in psalmo: donec
ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.
Statera aequitas uel diuinae gubernationis potentia; in
Esaia: et librauit in pondere montes et colles in
statera.
Cinis humanae fragilitatis inanitas; in Salamone: quid
superbit terra et cinis?
Olla prosapia; in psalmo: Moab olla spei meae, id
15 ib. 109, 1. 18 Es. 40, 12. 20 Eccli. 10, 9. 22 Ps. 59, 10.
1 mivtinia SM 3 significationis S in om. M 4 labores S (corr.
m. 2) 5 inpossebile S interpraetationis S 6 adque SM ordinem
redeamus S disputandum S 7 interrumpimus M reuertamur
om. S 8 cofini (sic semper) S 9 fraumentorum M 10 cofinus S
11 in tribulatione M 12 solum ultimum a uocis cathedra legi potest in N
kathedra M ps. CVI S 13 item] et S 14 pistilentiae N
ereticorum M hereticorum secundo apostolorum S 15 scabellum
SMN humiliatorium N ps. CVIIII S dum haec
\'u i
ponam N 17 gobernationes S guuernationis N uel diuinae potentiae
gubernatio M 20 fiagilitatis S inanitatis N salomone PMN
b
21 superuit S 22 prosapientia N ps. LVIIII S bolla S.
descenderit. item in aliam partem olla tribulationis
excoctio; in propheta: et uidi ollam succensam et
facies eius a facie aquilonis.
Lampades animae iustitia fulgentes; in euangelio: et
parauerunt lampades suas.
Lucerna ecclesia uel anima; in euangelio; sint lumbi
uestri accincti et lucernae ardentes. aliquotiens
lucernae opera bona: sic luceat lumen uestrum, ut
uideant opera uestra bona.
Modius corpus humanum uel legis littera uel populus
ludaeorum; in euangelio: nemo accendit lucernam et
ponit eam sub modio.
Candelabrum ecclesia uel corpus domini aut sancta scriptura;
in propheta: et uidi a dextris altaris candelabra
duo ardentia.
Mensa altare uel refectio spiritalis; in psalmo: parasti
in conspectu meo mensam.
Claues adapertio scientiae spiritalis; in Luca: uae uobis
legis peritis, quia tulistis clauem scientiae: ipsi
non introistis et eos. qui introibant, prohibuistis.
item claues iustitiae misericordiae pietatisque uirtutes; in
euangelio: tibi dabo claues regni caelorum.
Serae repagula aduersus impios diuinorum praeceptorum:
quoniam confirmauit seras portarum tuarum.
12 Matth. 5, 15. 15 Zach. 4, 2. 17 Ps. 22, 5. 19 Luc. 11, 52.
23 Matth. 16, 19. 25 Ps. 147, 13. PS 2 discendent P descenderet S 4 faciem S
faciae S aquolonis P aqui//lonis N 5 iuste S 6 lampadas N
7 ecclesiae S animae SMN 8 adcincti S 12 iudeorum SMN
lucerna N 13 ponet P ea N modium SN 14 scribtura N 15 altaris
om. S candilabra PN 16 argentea M 17 ps. XXII S 18 conspecto
N 19 clauis S periti N 20 tollitis N 22 item om. N
clauis S pietatis quae SN uertutes P uirtutis N 23 clauis S
24 serrae SN aduersum N praeceptorum in psalmo SMN 26 confortauit
SN serras SN
Ascia prauorum persecutio; in psalmo: in bipenne et
ascia deiecerunt eam.
Bipennis geminata adflictio; in psalmo idem quod supra.
Nauis ecclesia; in euangelio: nauicula multis in
medio mari iactabatur fluctibus. Solet et homo
nauicula dici, ut nautae cogitationes hominem gubernantes
aduertantur.
Retia praedicatio; in euangelio: et mitte retia in capturam.
Trabes peccatum grauius; in euangelio: eice primum
trabem de oculo tuo.
Fistuca peccatum leuius; in euangelio: et tum uidebis
eicere fistucam de oculo fratris tui.
Laqueus dolus; in psalmo: laqueos parauerunt pedibus
meis.
Funes sors uel hereditas; in psalmo; funes ceciderunt
mihi in praeclaris. item funes peccata: uae qui trahitis
peccata uelut funem longum. et: funes peccatorum
circumplexi sunt me.
Rota orbis aut uita humana; in psalmo: uox tonitrui
in rota. et item: deus meus pone illos ut rotam, id
est, uolubiles uel instabiles effice in malitia sua.
12 ib. 14 Ps. 56, 7. 16 ib. 15, 6. 17 Es. 5, 18. 18 Ps. 118, 61.
20 Ps. 76, 19 21 ib. 82, 14.
1 persaecutio N in ante bipenne om. N bipinnae S uipinne N
2ascaJf . deicerunt P ea M 3 bipinnis N gemina S afflictio P
.4 naues P 5 et om. S 6 hominis gopernantis S guuernantis N
8 retiam in capturam piscium M captura N 10 trauis S
traues N graue SN peccato graues M 11 trauem SN 12 leue S
in euangelio] ubi supra N tunc SJfN 13 festucam eicere M 14 laquaeus
(priore loco) N laqueos S ps. LVI 16 ps. XV S caecii
deruut N 17 uae] uel N traitis M 18 et item S 19 circumplexe S
circumplexsi N 20 orbis-uolubiles om. N ps. LXXVI S thonitrui
S 22 effice-sua om. S effici M
Spongia caua infidelitas Iudaeorum; in euangelio: illi
autem spongiam plenam aceto hyssopo circumponentes
obtulerunt ori eius.
Scalae sanctorum profectus; in Genesi: uiditque in
somnis scalam stantem super terram et cacumen
illius tangens caelum angelos quoque dei ascendentes
et descendentes super eam..
Scopae curae superstitionis per uanam gloriam; in euangelio:
et ueniens inuenit uacantem, scopis mundatam
et ornatam.
Margarita doctrina euangelica uel spes regni caelorum; in
euangelio: inuenta autem una pretiosa margarita
abiit et uendidit omnia, quae habuit, et emit eam.
Anulus signaculum fidei; in euangelio: et date anulum
in manu eius. item de hoc in psalmo: signatum est
super nos lumen uultus tui domine.
Chlamis laudis ornatus; in Salamone: chlamides fecit
uiro suo, id est uestimentum, quod tamquam de duobus
testamentis confectum sit.
Aurum interior scripturarum intellectus; in psalmo: et
posteriora dorsi eius in specie auri.
Argentum eloquia diuina siue intellectus litterae uel
14 Luc. 15, 22. 15 Ps. 4, 7. 17 Prou. 31, 22. 20 Ps. 67, 14.
1 spungia (semper) SN iudeorum S 2 sfongiam M spungia plena N
acheto N et isopo SN (ysopo N) 3 optulerunt PSN 6 eius SN
7 et descendentes om. S discendentes P discindentes N super]
per M 8 cura S curam N 9 eam uacantem S et cod. Par. 2182,
et cod. Par. 1791 11 margaritam N euangeliaca S 12 unam praetiosam
margaritam N praetiosam S 13 habiit SN 15 manum N
in psalmo om. S, 17 clamis SMN salomone lYIN clamidem M — s SN
18 id est quod de duobus testamentis confecit N quod om. S 20 scrie
bturarum N intellictus S 21 speciae SN 22 aeloquia (bis) N
e u
intellictus S storiae S storie M storiae (sic) N
argentum igne examinatum.
Lapides pretiosi apostoli uel sancti siue ipsa opera uirtutum;
in Apocalypsi: fundamenta muri ciuitatis omni
lapide pretioso ornata.
Aes uanitas uel inanitas fidei; in apostolo: factus sum
uelut aes sonans. item in aliam partem: posuisti ut
arcum aereum bracchia mea. hic aereum fortem uel
firmum.
Ferrum tribulatio uel homo ipse; in psalmo: ferrum
pertransiit anima eius.
Plumbum pondera peccatorum; in propheta: et uidi
iniquitatem super talentum plumbi.
Fictile fragilitas carnis; in apostolo: habemus thensaurum
hunc in uasis fictilibus.
Aedificare bona opera facere uel bene docere; in apostolo:
si quis autem aedificat supra fundamentum hoc
aurum argentum lapides pretiosos.
Destruere mala opera exercere uel male docere; in Salamone:
unus aedificans et unus destruens.
10 ib. 104, 18. 11 Zacch. 5, 7. 13 II Cor. 4, 7. 18 I Cor. 3, 12.
21 Eccle. 34, 28.
3 praetiosi SN uel om. S uirtutum] uistotum N 4 apocalepsi S
apocalipsi M apocalypse N muri] auri S ciuitatia auro et S
omnia N 5 praetiosi S praetioso N ornata om. S ornato N 6 aes],
aeramentum S 7 partem in psalmo XVII S 8 brachia SM bracia N
n
aerum in fortem N 10 ps. CIIII S 11 pertransibit S pertransiuit N
12 profeta N 13 blumbi N 14 fictilae N thesaurum SM thensaumm
aurum P 15 hunc om. S 18 uel—docere om. S 20 praetiosos
SN 21 male om. S salomone MN 22 destruns P distruens S
Mundare uitiis expurgare; in euangelio: tetigit eum
Iesus dicens: uolo mundare, et confestim mundata
est lepra eius.
Stare fide consistere; in apostolo: state in fide.
Ambulare ad dominum tendere; in psalmo: et am b ambulabam
in latitudinem.
Sedere in deum humiliter resumere; in euangelio: uos
autem sedete in ciuitate.
Iacere aut uitiis aut temptationibus succumbere; in euangelio:
et inuenit eam iacentem in lecto.
Currere in operibus bonis properare; in apostolo: sic
currite ut conprehendatis.
Uigilare custodiam cordis adhibere uel in deum resurgere;
in psalmo: a uigilia matutina usque ad noctem.
Dormire transitu apud Christum requiescere; in psalmo:
numquid qui dormit non adiciet ut resurgat? et
aliter dormire peccatorum sopore torpescere; in apostolo:
surge qui dormis.
Ascensus profectus in deum; in psalmo: ascensus in corde
eius.
Descensus defectus a deo; in euangelio: homo quidam
descendebat ab Hierusalem in Hiericho.
10 Marc. 7, 80. 11 I Cor. 9, 24. 14 Ps. 129, 6. 16 ib. 40, 9.
18 Ephes. 5. 14. 19 Ps. 83, 6. 21 Luc. 10, 30. om. N 3 libra N 4 sta S 5 deum SN 6 latitudine
M 7 sumere S rerumere N 8 sodite N ciuitatae S ciuii
tatem M 9 subcumbere SN 10 ea N iacente N 12 currete S
i
conpraehendatis PS 13 uigelare S adibere M 14 nocte M
15 transitu P et cod. Par. 2182 transitum Aafy aput M 17 tori
pescere sopore S torpiscere N 19 ascensus profectus in domino; in
euangelio: homo quidam descindebat ab iherusalem in iherico N ase
e
cinsus (secundo l.) S 21 descensus—Hiericho om. N discinsus S
22 discendebat PS hericho S
Uia Christus; in euangelio: ego sum uia et ueritas
et uita; et aliter uia uita hominis; in psalmo: uias meas
enuntiaui et exaudisti me.
Spatiosa uitiorum inlecebris dilatata; in \'euangelio: lata
porta et spatiosa uia quae ducit ad perditionem.
Arta districta uel tribulationibus pressa; in euangelio:
quam angusta porta et arta uia quae ducit ad
uitam.
Directa praeceptis dei ordinata; in Esaia: rectas facite
semitas eius.
Praua a dei praeceptis deuia; in Esaia: et erunt praua
in directa et aspera in uias planas.
Plana oboedientia praeceptorum exaequata; in Esaia idem
quod supra.
Aspera inoboedientiae asperitate horrida; in Esaia idem
quod supra.
A dextris a parte iustitiae; in euangelio: statuit oues
quidem a dextris suis, haedos autem a sinistris.
A sinistris a parte iniustitiae; in euangelio idem quod supra.
Fouea dolus uel lapsus in mortem; in psalmo: foderunt
ante faciem meam foueam.
Puteus diabolus uel infernum; in psalmo: neque urgeat
super me puteus os suum. et in bonam partem in
Genesi: ad puteum iuramenti, id est aquam fidei.
9 Es. 40, 3. 11 Es. 40, 4. 17 Matth. 25, 33. 20 Ps. 56, 7.
22 ib. 68, 16. 24 Gen. 46, 1. om. S 2 alt. et] item S 3 annuntiaui N 5 porta
om. N perditionem] mortem S 6 distincta N praessa S 8 uia
i
est N 9 facete S 11 deuia] diuisa JV 12 dereta P 13 obidientia P
na
exequata SN idem om. N 15 ordita N 17 parte] perte N 18 suissinistris
om. S edos M autem om. N sinestris N 19 perte S
in
iustitie M idem--supra] hedos autem a sinistris S 20 fouea-quam
saluanda (p. 51, l. 21) desunt in S. quia folium excisum est fobea N
labsus N montem N 22 infernus] infirmus N 23 sum M et]
a
laeti N 24 genesim N quam N (corr. tn. 2)
Sanitas mentis integritas; in psalmo:
sanasti me.
Languor uitiorum morbus; in psalmo: qui sanat omnes
languores tuos.
Lepra peccatorum contaminatio; in euangelio: et confestim
mundata est lepra eius.
Hierusalem ecclesia uel anima; in psalmo: lauda Hierusalem
dominum. et notandum, quod quaecumque in
ecclesiam generaliter conueniunt haec et ad animam referri
possunt.
Sion idem quod supra; in psalmo: lauda deum tuum
Sion.
Filii Sion filii ecclesiae; in psalmo: et filii Sion exultent
super rege suo.
Filiae Hierusalem idem quod supra.
Tabernaculum corpus domini uel ecclesia; in psalmo: in
sole posuit tabernaculum suum.
Arca caro dominica uel corda sanctorum deo plena; in
psalmo: tu et arca sanctificationis tuae. item area
ecclesia intra quam saluanda claudantur; in Genesi: remansit
autem solus Noe et qui cum eo erant in arca.
Tabulae lapideae duae, ut puto, propter testamenta duo uel
propter duo praecepta dilectionis dei et proximi; in Exodo:
et dixit dominus ad Mosen : excide tibi duas tabulas.
12 ib. 14 ib. 149, 2. 17 ib. 18, 6. 20 ib. 131,8 21 Gen. 7, 23.
25 Ex. 34, 1. N 2 et sanasti MN 8 iherusalem (semper) N 9 quod
quaecumque] quidquid M 10 ecclesiam2HAr etoni.iS7 animaN 12 in
psalmo om. N 14 ecclesiae uel sensus anima M fili (secundo loco) P
15 regem suum M 16 iherusalem N 17 tauernaculum N in psalmo
n
om. N 21 qua N clauduntur SMN 22 solus om. S erat S
24 dei proximi N 25 deus S moysen MN
Lex praecepta diuina; in psalmo: lex domini inmaculata.
Chirographum conscriptio hominis peccatoris cum diabolo
per manum iniquitatis: in apostolo: chirographumpeccati
quod erat contrarium nobis.
Pactum confoederatio gratiae diuinae cum homine; in
psalmo: uidi non seruantes pactum.
Testamentum confirmatio uoluntatis diuinae: in propheta:
et confirmabo testamentum super domum Iuda.
Praeputium uita gentilis; in apostolo: in praeputio aliquis
uocatus est, non circumcidatur, id est, etiam qui
ex gentibus ad fidem Christi uenit corpore non circumcidatur.
Circumcisio expoliatio uitiorum; in apostolo: circumcisi
estis circumcisione non manu facta in expoliatione
corporis carnis.
Cornu fortitudo uel regnum; in Regnorum: et exaltauit
cornu Christi sui.
Purpura martyrii species per cruorem; in Exodo: omnis,
qui percipit corde, adferet initia domino aurum
argentum aeramentum hyacinthum purpuram coccum
netum et byssum.
Coccus idem quod supra uel caritatis ardor uel crucis
mentio; in Exodo sicut supra.
Byssus castitatis uel continentiae candor; in Exodo idem
quod supra.
9 Hier. 81, 81 et
Hebr. 8, 8. 10 I Cor. 7, 18. 13 Col. 2, 11. 16 I Reg. 2, 10.
18 Ex. 35, 5. 6. 3 chirografum SNcirografum (semper) M 4cliirografum PS
cirografum N 6 confideratio M hominem N 9 meum super N
14 non circumcisione S 16 cornum (semper) SN regum N et om. N
18 martiris S 19 percepit SN afferet P adferit S offert N 20 hyacintum
PN hiacinctum S purpura coccu N 21 netum om. S
bissum M 22 cruor mentis N 23 exhodo P (semper) idem quod
supra S quod supra N sicut om. M 24 bissus et hyacinthus sunt
permutata in N bissum SMN
Hyacinthus confessorum liuores; in Exodo idem quod supra.
Superumerale operum ab umeris significatio; in Exodo: et
fecerunt superumerale de auro et hyacintho et
purpura et cocco ne to et bysso torta.
Rationale doctrinae uel rationis a pectore declaratio; in
Exodo: et fecerunt rationale opere textili secundum
opus superumeralis.
Poderes doctrina secretior atque perfectior; in Exodo: et
fecerunt uestimentum poderem sub umbone opus
textile totum hyacinthinum.
Lamina aurea in fronte crucis suprafiguratio; in Exodo:
et fecerunt laminam auream et infra scripserunt,
inquit, in ea litteras deformatas signaculum
sanctitatis domini, id est nomen tetragrammaton domini.
Templum corpus domini uel sancti; in apostolo: uos
enim estis templum dei uiui.
Altare fidei altitudo; in psalmo: tunc inponent super
altarem tuum uitulos.
Sacrificium oblatio iustitiae; in psalmo: sacrificate
sacrificium iustitiae.
Holocaustum totus fidei accensus; in psalmo: holocausta
medullata offeram tibi.
Hostia Christus uel anima dicata deo; in apostolo: oblationem
et hostiam deo in odorem suauitatis.
Cor. 6, 16. 17 Ps. 50, 21. 19 Ps. 4, 6. 21 ib. 65, 15. 23 Epbes. 5, 2. S liyacintus N (cf. p. 52 l. 24) libores N 2 super-
humeralem N 4 neto om. S bisso S torto N 5 spectore declamatio
S 6 ficerunt N operae testili N 8 segretior S adque N
perfectio SN 9 podorem S podere N umbonem S 10 testile N
hiacintinum in exodo S 11 crucis in fronte P praefiguratio SMK
12 lamminam P lamina auream N scribserunt SN 13 inquid MN
14 nomen om. N thetragrammaton S tethragrammatom N tetragrammon
M 15 domini om. S 16 enim om. S 17 ps. L S altare M
altareip P 19 ps. XIII S 21 olocaustum-a M 24 ostia M.
in-suauitatis om. S suabitatis N
Myrra mortalitatis indicium; in psalmo: myrra et gutta
et cassia a uestimentis tuis.
Unguentum diffusa nominis Christi gratia; in Salamone:
unguentum effusum nomen tuum.
Sancta sanctorum interiora quaeque mysteria dei uel regna
caelorum; in epistula ad Hebraeos: 11 non enim in manu
facta sancta Iesus introiit exemplaria uerorum
sed in ipsum caelum, ut appareat nunc uultui dei
pro nobis.,
Sabbatum requies spiritalis; in Genesi: et requieuit
dominus ab omnibus operibus suis.
Quadragensima figura praesentis uitae ac laboris; in euangelio:
et cum ieiunasset quadraginta diebus et
quadraginta noctibus.
Pasca praenuntiatio dominici transitus; in euangelio: ante
diem autem festum Pascae sciens Iesus quia uenit
eius hora, ut transeat ex hoc mundo ad patrem.
Quinquagensima manifestatio futurae beatitudinis uel remissionis;
in Leuitico: numerabitis ergo septem hebdomadas
plenas usque ad alteram diem et infra id
est quinquaginta dies.
Iubeleus uenturae quietis significatio; in Leuitico: annus
remissionis est; signum sanctum erit uobis.
13 Matth. 4, 2. 15 Ioh. 13, 1. 19 Leu. 23, 15. 16. 22 ib. 25, 10. S indicio S ps. XLIIII S 3 diffusum S effusa JV
5 quoque misteria domini S quaeque que N interior aut misteria
dei M 7 factis sanctis PSMN introibit S uirorum PSMN
nerorum cod. Paris. 2182 8 adpareant N 12 quadragesima IIIN
presentis N 18 et 14 quadragenta S 15 pascha SMN dominico N
dominicae M 17 hora eius MN transiret S 18 fnturae om. M
a
19 leuiticum S ebdomadas P ebdomata S eudomada N 20 ad om. M
e ualtarem S (corr. m. 2) 21 quinquagenta S 22 iobeleus P uiobeleus S
significatio] signum S annum S 23 est om. S
Ciuitas dei ecclesia uel anima; in psalmo: in ciuitate
dei nostri.
.Ciues fideles; in apostolo: sed estis ciues sanctorum
et domestici dei.
Muri munimenta scripturae diuinae uel prophetae aut
sancti; in psalmo: aedificentur muri Hierusalem. item
in aliam partem: in deo meo transgrediar murum.
Turres apostoli uel perfecti quique; in psalmo: et abundantia
in turribus tuis.
Portae scripturae sanctae uel iustitiae uel apostoli aut
angeli; in psalmo: et eleuamini portae aeternales.
item in aliam partem: quia lata porta et spatiosa uia
quae ducit ad noctem.
Plateae beatitudo dilatata sanctorum; in Apocalypsi: et
plateae ciuitatis aurum mundum tamquam uitrum
perlucidum.
Fundamentum Christus uel fides; in apostolo: fundamentum
enim aliud nemo potest ponere praeterquam
id quod positum est Christus Iesus.
Maceria lex uel angelorum custodia; in cantico Esaiae: et
maceriam circumdedi et calamos adfixi et plantaui
uineam.
Domus anima in qua Christus habitat uel ecclesia; in
psalmo: in domum domini ibimus.
8 ib. 121, 7. 11 ib. 23, 7. 12 Matth. 7, 13. 14 Apoc. 21, 21.
17 I Cor. 3, 11. 20 Es. 5, 2. 24 Ps. 121, 1. 3 fideles om..N estes S 5 scribturae N (i ps. L S ifiierusalem
N 7 in aliam partem erasa in M partem in psalmo XVII S
transgredear N 8 profecti 2V ps. CXXI S 10 scribturae SN
11 euangeli P seu angeli? euangelistae cod. Par. 2182 ps. XXIII S
i
aelebamini N 12 quia] quam M 14 apocalapsi S apocalypsae K
16 perlucidum et in aliam partem: sponsus meus in plateus (sic) non inuenitur
M 18 praeterquam] quam MN 20 macheria S 21 macheria S
um i
maceria N affixi P fixi S 24 domo S domo N ibemus S
Cenaculum altitudo meritorum uel scientiae; in euangelio:
et ipse uobis ostendet cenaculum magnum.
Ostia adapertio fidei; in apostolo: ostium enim mihi
apertum est magnum et euidens.
Columna firmamentum uel stabilitas spiritalis; in apostolo
Iacobus et Iohannes et Cephas qui uidebantur
columnae esse.
Paries interdum structura bonorum operum; in cantico
canticorum: ecce hic retro post parietem nostrum
prospiciens per fenestras.
Fenestrae uisus uel ceteri sensus; ut supra: prospiciens
per fenestras; item in malam partem: mors introibit
per fenestras uestras.
Gradus spiritalis ascensus; in psalmorum titulo: canticum
graduum.
Pauimentum humiliatio uel adflictio animae siue in terrena
declinatio; in psalmo: adhaesit pauimento anima mea.
Psalterium opera bona; in psalmo: psalterium iucundum
cum cithara.
Cithara pectus deuotum in quo tamquam nerui sunt uirtutes,
hoc est spiritalia bona; in psalmo: exsurge psalterium
et cithara, id est opera cum fide; uel de ipso
domino resurrectio carnis cum diuina uirtute.
Decachordum praecepta decem uel geminati quinque sensus
12 Hier. 9, 21. 14 Ps. 119, 1. 17 ib. 118, 25. 18 ib. 80, 3.
21 ib. 107, 3. SN 3 ostea S ostium M apostolum N hoateum N
U
5 colomna S 6 ceras PMN chefas S 7 colomnas S 8 parietes M
10 respiciens S fenestram SMN 11 ceteri-introibit desunt in N mutilo
13 fenestram M 14 gradum MN in psalmo M 16 afflictio P
siue—declinatio om. S terrina N interna M 18 iocundum S 21 ps.
ex (sic) S cxurgeSN psalterium iocundum S 22 et] cum S ex P cum
cithara om. M 24 deaorda S (corr. m. 2) precepta N decacordum
a
uel decem praecepta uel certe illic quae totidem psalmis XIV continet
uel geminata 31
psalterio cum cantico et cithara.
Organum homo uel ille qui est adsumptus a domino; in
psalmo: laudate eum in chordis et organo.
Tympanum adtenuatum corpus in ieiunio; in psalmo: laudate
eum in tympano et choro.
Chorus concordia; in psalmo ut supra.
Tuba uocis exaltatio in praedicatione diuina; in propheta:
exalta uelut tuba uocem tuam.
Cymbala labia deum confitentia uel dilectio dei et dilectio
proximi; in psalmo: laudate eum in cymbalis bene
sonantibus.
Iubilatio clamor spiritali feruore expressior; in psalmo:
laudate eum in cymbalis iubilationis.
Aegyptus mundus uel gentilium populus; in psalmo: uenient
legati ex Aegypto.
Aethiopia ecclesia ex gentibus; in psalmo: Aethiopia
praeueniet manus eius; item in aliam partem in
psalmo: dedisti eum escam populo Aethiopum.
Babyllon aut mundus aut Roma; in Apocalypsi: et
14 ib. 15 ib. 67, 82. 17 ib. 19 ib. 73, 14. 20 Apoc.
16, 19.
1 dicacorda psalterium S 2 canticum SN chitara N 3 assumptus
P in psalterio M 4 cordis SMN 5 timpanum S attenatum P
tirnphanum adtinuatum M in om. MN psalterio M 7 psalterio M
ut] quod S 8 exultatio SMN predicatione N 9 exalta uelutj
exaltant S exalta ut N exalta om. M 10 cimbala-is SM 11 eum—
sonantibus om. N mutil. 13 in N mutil. solum haec legi possunt:
spiritalis feruor expresmo laudate eum in cymba spiritalis S expraessior
S 14 cimbalis SM iubelationis S 15 aegiptus S
e
mundus hic S gentium M 16 ligati S (corr. m. 2) 17 ethyopia M
psalmo qui supra S 18 eius deo S 19 in psalmo om. b in escam S
in esca MN 20 babilon (semper) SM mundum N apocalipsi SM
apocalibsi N
ei calicem uini indignationis irae suae.
Inimici diabolus uel uitia; in psalmo: 11 on confundetur,
cum loquetur inimicis suis in porta.
Fures heretici uel pseudoprophetae; in euangelio: omnes
quotquot uenerunt ante me fures fuerunt et latrones.
Gentes uitia; in Pentateucho: cum introduxerit te
dominus deus tuus in terram quam possessurus
ingredieris et deleuerit gentes multas coram te.
item in aliam partem: omnes gentes plaudite manibus.
Pugna certamen aduersus nequitias spiritales uel aduersum
uitia conflictus; in apostolo: sic pugno non quasi aerem
uerberans.
Pax carnis in bonum spiritusque concordia; in psalmo:
rogate quae pacis sunt Hierusalem. item pax Christus:
in apostolo: ipse est enim pax nostra.
Uictoria de diabolo uel de aduersis triumphus; in apostolo:
deo autem gratias qui dedit nobis uictoriam per
dominum nostrum Iesum Christum.
Brabium consummatorum praemium meritorum; in apostolo:
ad destinatum persequor ad brabium supernae uocationis
dei.
18 I Cor. 9, 26. 16 Ps. 121, 6. 17 Ephes. 2, 14. 19 I Cor. 15,57.
r22 Phil. 3, 14.
.1 ueniet S memoria SN 2 eius irae SMN 4 dum loquitur S loquitur
MN 5 eretici M seudoprofetae PN eudoprophetae S 6 quodquod
SMN sunt S 8 pentatheuco S pentateuco M penthatico N
9 terra N 10 ingrederis S deleueris S 11 plaudite-aduersum in S
mutilo a m. 3 plaudete M 12 aduersus S 14 ueruerans M
15 et spiritus S spiritus quae N 16 ihierusalem MN 17 enim est S
nostra et in aliam partem: non enim ueni pacem mittere sed gladium M
U
18 diabulo PM alterum de om. M aduersariis S . 21 brabium S
(corr. m 2) brachium N brauium M apostulo M 22 brabrium N
brauium M
Corona aeternae gloriae pro iustitia merces; in apostolo:
de reliquo reposita est mihi corona iustitiae.
Quoniam spiritalium profectuum consummatio prouehit ad
coronam, recte horum quoque spiritalem nominum interpretationem
corona consummat. quae tamen nomina uniuersa
conplecti arduum duximus, sicut etiam illud, ut depromerentur
cuncta, quae se in utramque partem gemina significatione
diffundunt.
Sane his nominibus absolutis numeros quoque breuiter
digeramus, quos mystica exemplorum ratio inter sacratos
celebriores efficit.
audi Israhel, dominus deus tuus deus
unus est.
Dabir duo Cherubin in decem cubitorum
magnitudinem.
testimonium perhibent: aqua sanguis spiritus.
eorum similitudo quattuor animalium.
22 Ezech. 1, 5.\' desunt iu S mutilo, sunt adscripta a m. 3. s. X
mercis SM 2 de cetero mihi reposita S 3 prouexit jtf 4 corona X
nominum] numerum S interpraetationem SX 6 arduum conplecti X
7 quaequae S parte N geminata S 9 inscriptio deest in X
10 apsolutis S brebiter X 11 degeramus S degeneramus X mistica
SM intra sagratos S sacros N 12 post efficit legitur in X
u
DE XUMERIS 13 1] unus X nomeru S ad diuinitatem S pentatheuco
S pentateuco M penthatico N 14 srahel X 16 II] duo N
17 dauir S cherofin S in om. S cerubint decem gubitorum X
19 III] tres N iohannes N trea N qui S 20 adqua X
22 quartuor S ezechielem M et ex] uidi et X
uolo quinque uerba sensu meo loqui.
terrae animantibus fecit; in Genesi: faciamus
hominem ad imaginem et similitudinem nostram;
item paulo post: et factum est uespere
et factum est mane dies sextus.
requieuit; in Genesi: et requieuit die septimo
ab uniuerso opere quod patrarat.
in titulo psalmi: in finem pro octaua.
emisit; in euangelio: et circa horam nonam clamauit
Iesus uoce magna.
psallam tibi.
apostolorum nomina sunt haec.
ab Abraham usque ad Dauid generationes
quattuordecim.
litteras Hebraeorum.
14 Matth. 27, 46. 16 Ps. 143, 9. 18 Matth. 10, 2. 21 ib. 1, 17 MN in apostolo M 2 uolo om. M 3 quod S 5 semilitudinem
S 6 item-post om. S 8 septimum om. N 9 diae S 10 omni S
u
parauit S pararat N quo operauerat M 11 domicum P octabuni S octa.
bum N 13 sagramentum Sora N 14 hora nona SN 16 decalogum
id est decem uerba quae in tabulis duabus scripta snnt S psalterium N
om. S decacorda S decacordarum M 18 duodecem S autem] enim S
19 haec sunt S 21 ab om. M abraam N generationis SM
22 sunt XIIII S quattuordicem P 23 grados SM 26 hebreorum SMN
super thronos uiginti quattuor seniores sedentes.
dabunt fructum aliud centensimum et aliud
sexagensimum aliud tricensimum.
est; in apostolo, sicut quibusdam ex hoc uidetur:
donec occurramus in unitate fidei et agnitionis
filii dei in uirum perfectum in mensuram
aetatis plenitudinis Christi.
agebatur a spiritu in deserto diebus quadraginta.\'
generationum quae ab Abraham sunt usque ad
dominum legum Christum.
conplerentur dies Pentecostes.
euangelio: et dabunt fructum aliud sexagensimum.
quos dominus elegit; in euangelio: post haec
17 cf. Matth. 1. 18 Act. 2, 1. 21 Matth. 13, 8. 24 Luc. 10, 1. SM in apocalipsi SM om. N 2 tronos SM
uigenti S et quattuor S 4 coniuuorum S 5 dabant S
pr. I. alium N Otn. M centesimum PM aliut (et 6) N 6 trigesimum S
7 misterium SM etatis 5 actatis N 8 in his S ex Otn, N uede-
turS 9 unitatem SN agnitioncm S 10 fili N uerum S (i m. 2) et
in mensuram S mensura N 13 a om. S ab N diserto N
quadragenta S 15 ad heremu S eremum M aeremum N ad numero
(utroque l.) M 16 generationis S 17 christum iesum S 18 penthecosten
N 19 pentecosten SMN 20 debitu M 21 aliut M
23 praesbyterorum S moysi MN discepolorum S 24 quod N hec S
duos et misit illos binos ante faciem
suam in omnem ciuitatem.
et dabunt fructum aliud centensimum.
Hos igitur certos sacratosque numeros exempli tantum
causa protulimus. sunt uero praeter eos plurimi uel paene
omnes sacrati qui quomodo fiant ipse diuinae lectionis scrutator
inuenies.
S 2 et duos M uinos N ante-ciuitatem
i
om. S 4 martirum S martyrium N 6 egitur S sagratosque S
um
tantium S 7 protolimus S praeter eorum. (um add. m. 2) N plurimi
uel in ueteri uel in nouo testamento M pene S poene MN
u
8 sagrati S praediuinae N escrotator S 9 inuenias M EXPLI-
CIT P EXPL. EUCHERII EFI LIBER PRIMUS S EXPLICIT LIBER
ERUDITIONUM N