De hereseon diuersa pestilentia, uariisque erroribus qui ab origine mundi emerserint et sub Iudaeis defluxerint et ex quo uenit dominus noster Iesus saluator in carne pullulauerint, dicere oportet numerumque earum paulatim exponere inimicumque humani generis [diabolum] perdici fuisse a sancto propheta non inmerito comparatum agnoscere:

qui cum infecunditatem patiatur saepius [perdix, ** aliorumque furtim fetus incubans quasi suos iam fouet ac uindicat filios usque ad tempus aliquod; cumque eis iam tempus aetatis discernens adcreuerit, tunc amissis falsis parentibus, iura parentum \' sensu proprio recordantes, palamque oculis intuentes, sequi eos amplius non demorantur. Quorum causa nobis similitudo haec nuntiata est?

Quod diabolo relicto impietatis causa eius qui. orbem terrarum sui sub dicione ac potestate cum tenere putaret, *** postque uero Christo parente a nobis uiso et recognito, amissa falsitate parentis mendacissimi, iam ueri parentis Christi uestigia sequi omnis homo non moratur agnoscens. Cottidie per aenigma enim compleri cognoscimus prophetiam Hieremiae beatissimi ita dicentem: Clamauit perdix, collegit quae non parturiit, faciens sibi diuitias non cum sapientia, in medio dierum derelinquent eum, et in postremo erit insipiens,

quod nunc deserentes cottidie omnes gentes idolatriam mortiferam 5 Ierem XVII 11 1 in B qui cum ed. pr. capp 1-28 seruauit solus nulla peculiaris libri huius praescriptio extat haeresaeon 6 diabolum om Sichardus 7 perdix om Sichardus excidit ueluti: aliorum nidos quaerens 13 ? posuit Oehlerus 14 ac potestate om Sichardus cum tenere] continere Oehlerus 15 excidit ueluti mendaciis suis animas ignorantium cottidie captiuaret, 18 cotidie 23 cotidie XXXVIII. Phllaat. 1 inimici, Christum iam uerum deum de lege et prophetis audientes eumque cum patre semper esse credentes ac recordantes, aeque ad eum modis omnibus supplices properant peruolare, ut compleatur prophetia: Recordabuntur et conuertentur ad dominum Christum omnes fines orbis terrarum.

PRIMI sunt Ofitae, qui dicuntur et Serpentini. Isti serpentem id est colubrem uenerantur, dicentes quod hic prior initium nobis scientiae boni et mali adtulerit. Unde ei deum inuidisse adserunt, quia scientiam, inquit, primus detulit mulieri bonae rei atque malae, perque illam ita ad genus omne hominum permanauerit;

propter quod et de caelo primo deiectus est, inquit, in alterum; unde eum et de caelo aiunt aduenturum, et uelut aliquam dei uirtutem esse eundem aestimant, atque eum adnuntiant adorandum.

Alii sunt Caiani, qui Cain laudant fratricidam, primogenitum patris nostri ac beati Adae protoplasti, dicentes ex altera

uirtute, id est diaboli, Cain factum, ex altera autem Abel beatissimum natum, et uirtutem maiorem, quae erat in ipso Cain, inualuisse, inquit, ut suum interficeret fratrem.

Alia autem est heresis Sethianorum, quae Seth filium Adae postea genitum hocque appellatum: nomine uenerantur, qui post interfectionem Abel beatissimi natus est; ex quo et Sethiani appellantur, colentes eum ac dicentes quod duobus 4 Psalm. XXI 28 5 conuertentur Sichardiu] conuertnntar 9 <et> addidi eerpentem id est om Sichardus 10 colubrtk Sichardus 11 attulerit 18 perquae 20 protoplausti creatis hominibus initio et angelis in dissensione constitutis tenuit uirtus. in caelo feminea; apud eos enim masculi et feminae, dii deaeque esse putantur.

Quod peruidens, inquit, mater, quia occisus est Abel iustus, cogitauit ut pareret iustum Seth, in quem et collocauit magnae uirtutis spiritum, ut possint destrui, inquit, uirtutes inimicae.

De Seth autem ipso Christum deum genus deducere aiunt. Quidam autem ex eis non solum genus de eo deducere, sed etiam ipsum Christum esse adserunt atque opinantur.

Dositheus quidam postea, Iudaeus genere, ausus est dicere secundum carnem solum esse uiuendum, in lege dei deque ea resurrectionem non sperans futuram

nec dei spiritum nec angelum esse credens nec futurum iudicium de lege atque prophetis expectans.

Sadducei post ipsum, a Saddoc homine Iudaeo qui hoc nomine uocabatur — qui discipulus fuit illius, qui et confirmauit hanc heresim, ut ex eo Sadducei dicerentur — secundum carnem aeque solum praedicant uiuendum, circumcidendum, corpusque baptizandum,

de lege autem diuina non aliud expectantes, Epicuream dementiam potius quam diuinae legis iura sectantes. De quibus et in euangelio scriptum est docente domino contraque hanc heresim pestiferam praedicante.

Alia autem est Pharisaeorum, quae resurrectionem futuram confitetur, legem accipit et prophetas, Christum autem expectant ut iustum hominem.

Hi iudaizant et euangelia non 23 Matth. XXII 23 15 exspectans 22 exspectantes 23 euangelitl scribtum 28 exspectant 29 hii 1* accipiunt, et quaedam tempora Christo domino nostro esse contraria adserunt.

Alii autem Samaritani sunt a Samareo rege ita nuncupati. Alii autem aiunt a filio Canaan, qui hoc nomine Samareus uocabatur, a quo Samaritani sunt appellati. Isti legem accipiunt Mosi, id est quattuor solum libros, iudicium futurum non expectantes, resurrectionem negantes, Christum deum dei filium in lege et prophetis nuntiatum ante non credentes,

animam etiam inmortalem habere hominem iuxta legem non sentientes, solum autem hoc in corpore uiuendum esse putantes, resurrectionemque futuram in procreatione filiorum, quae in hoc saeculo fit cottidie, hanc aestimantes eamque praedicantes uanitatem, insensatis quippe pecudibus comparati, ut scriptum est in propheta: Homo in honore constitutus non intellexit, comparatus pecudibus insensatis, et similis eis factus est.

Alia est heresis Iudaeorum qui dicuntur Nazorei, quae legem et prophetas accipit, carnaliter tamen uiuendum adfirmat, omnemque iustificationem in carnali obseruantia consi-

stere suspicatur, crines etiam nutrientes capitis omnemque uirtutem iustitiae in eo putantes consistere, quasi a Samson illo iudice sibi hoc praesumentes indicii quia Nazorei uocabantur: a quo postea pagani fortes uiros ex illius figura usurpantes Hercules nuncuparunt. 16 PeaIm. XLVIII 13. 21 6 chanaft 7 mosi] i super 0 posuit m 2 8 exspectantes 13 cotidie 15 scribtum 16 ita cata cola scriptum est in cod 20 nazorei] a super 0 posuit m 2 21 affirmat 25 nazorei] a supra 0 posui, m 2

Esseni autem alii sunt, qui hoc nomine appellantur. Hi monachorum uitam exercent, escas deliciosas non sumentes nec studium in uestimentis gerentes nec possidentes aliquid, lec.

tioni autem et bonis operibus insistentes, in locis etiam separatis habitantes, Christum autem deum dei filium non expectantes, nec in lege atque prophetis eum dominum agnoscentes adnuntiatum, sed ut prophetam aut iustum hominem solum credentes expectant.

Alii autem sunt Heliognosti, qui et Deinuictiaci dicuntur, solem adorantes, atque dicentes solem scire omnia quae dei sunt, homines etiam non alium nisi solem inluminare, solemque eis praebere omnia nutrimenta, non cognoscentes quod in seruitute positus cursum suum peragrat a deo patre per Christum dominum in sancto spiritu statutum cottidie, de quo scriptum est: Qui dicit soli oriri, et oritur, et non oriri, et non oritur.

Quem Hermes ille uanus paganus Trismegistus docuit post deum omnipotentem non alium nisi solem debere ipsum et homines adorare; qui cum ad Celtarum prouinciam perrexisset, ipse eos dinoscitur docuisse, atque huic errori ut succumberent isdem suasisse. Quem solem Iudaei captiuati adorabant, ut Hiezechiel propheta eosdem Iudaeos incusando condemnat, ac reos criminis maiestatis declarat et arguit contestando, sicut scriptum est.

Alii sunt qui ranas colunt quas sub Faraone ira dei tunc temporis Aegyptiorum terrae manauit, ut putore Aegyptios 17 Iob IX 7 23 EzecR. VIII 16 27 Exod. VIII 8 7 exspectantea 8 annuntiatum 9 eispectant 11 Deinuictiaci] deuictiaci B: conf. PrisciZUan. p. 39, 10 Schepss et p. 177 8. u. inuictiacns 16 cotidie 17 scribtum 20 ipsum & B ipsummet editt 22 hisdem 23 hie///zechiel 25 scribtum 28 putore Sichardus] pudore

defatigent, inque hoc scelere adhuc perseuerant, putantes dei iram ex hac uana obseruantia posse placare.

Alii sunt Musiritae nomine, qui sorices colunt, qui sub Heli quondam sacerdote, cum fuisset capta arca testamenti ab allofilis atque ex ira dei produxisset terra sorices ut eorum fruges deperirent, admoniti a suis fecerunt aureos mures atque eos cum arca et sedibus aureis remiserunt quinque, eamque ab eis desiit pestilentia.

Legem itaque et prophetas isti accipientes non cognoscunt hoc esse uanum et abominabile quod ab uniuersie contemnitur et modis omnibus deridetur.

Alii sunt qui muscam Accaron colunt in ciuitate ita dicta, ut in Regnorum libro scriptum est sicuti rex Ozias Iudaeorum languens miserat ad muscam Accaron ciuitatem, si sanus fieri posset de languore corporis;

cuius causa beatus Helias iratus zelo diuino propheta, quia non a deo Christo salutem Iudaeorum rex sperare maluit, sed a musca potius et Accaron ciuitate, iratus in hoc beatus propheta non eum euasurum, sed moriturum in lecto suo ilico diuino spiritu pronuntiauit.

Sunt Troglodytae, qui ita dicuntur in Iudaeis, qui in speluncis habitantes abditis idola colere non desinebant, ut ait Hiezechiel propheta, monstrante domino quomodo in speluncis absconditis seniores populi tenentes turabula idolis sacrificabant, atque ea caecis mentibus adorabant.

Alia est heresis in Iudaeis, quae Reginam, quam et 4 I Reg. IV-VI 5 15 IV Reg. I 2 24 Ezech. VIII 11. 12 4 Mruoritae Sichardus 5 quondam] quod 7 ammoniti 15 scribtum Fortunam Caeli nuncupant * quam et Caelestem uocant in Africa, eique sacrificia offerre non dubitant, ut etiam prophetae Hieremiae Iudaei tunc dicerent ex aperto, cum moneret eos recedere ab idolis et seruire domino, solumque eum adorare eos debere:

irati exclamant, dicentes, ex quo illi, inquit, Fortunae Caeli siue Reginae non sacrificant, ex eo cuncta illis mala et pericula contigisse. Propter quod beatus Hieremias exiens de populo deque ciuitate eorum Lamentationes illius causa impietatis in libro conscripserat, casumque illis atque ciuitati aduenturum non multo post nuntiabat.

Alii sunt in eis, qui Bahal nomen regis Tyriorum detinentes memoria atque ipsius idolum adorantes eidem sacrificabant, ut in Regnorum libro continetur, cum rex Israhelitarum Achab et Hiezabel uxor eius illi idolo sacrificare non desinerent. In quo, zelo ductus diuino, beatus Helias propheta missus a Christo domino, ait eis, sub nomine Iudaismi legem confitentibus, impietati autem perniciosae paganae seruientibus, et omni populo ita dixit:

Ut quid uos claudicatis in utrisque poplitibus uestris? aut deo, deo, aut Bahal, Bahal. Et nihilominus fauens lucorum sacerdotibus rex atque regina diuersis poenis et cruciatibus perierunt. Populus etiam non recedens ab idolis crebris captiuitatibus interiit.

Alii sunt qui Asthar hominem et Camoth abominationem Cananeorum et Sidoniorum id est idola hominum ac mulierum, uenerabantur, atque isdem diuersa offerebant sacrificia., quorum causa et captiuitas illis regibus et populo tunc temporis 4 Hierem. XLIV 18 14 III Reg. XVI 31 19 III Reg. XVIII 21 26 III Reg. XI 83 1 excidit adorant 3 cum moneret Sichardus] commoneret 8 laruen- * tationis 9 conscribserat 27 chananeorum permittente domino saepius aduentabat, sicut in Regnorum libris continetur.

Praeter Dauid beatum regem et Ezechiam sanctum et Iosiam et Iehu filium Namessi alii omnes permittebant populos sacrificare idolis, ac saepius cum illorum interitu * et ipsi uersabantur, non ea destruentes, sed magis impietatis eorum fautores fieri properantes, ut reges ceteri, sicuti libri Regnorum contestantur.

Alia est heresis in Iudaeis, de qua dominus per prophetas incusabat eos. Deque ea beatus Stephanus martyr increpabat, dicens: Numquid immolationes et sacrificia mihi quadraginta annis obtulistis, domus Israhel, dicit dominus omnipotens? Et nunc suscepistis tabernaculum Moloch et sidus dei Remfam, formas fixorum idolorum et sculptilium? Propter quod dicit dominus:

Transmigratione uos faciam captiuari in terram Babyloniae atque Persarum et interiora loca alia et arida et in postrema terrarum omnium.

Alii sunt qui aram collocantes ita dictam Tafeth nomine alicuius, in ualle filii Ennom, ibidem suos filios et filias [Iudaei] daemoniis immolabant. De quibus dicit dominus per prophetam Hiezechiel:

Ecce fili hominis, uide quid facit populus Israhel: iste filios et filias suas in ualle Tafeth immolat daemoniis, quibus ego non mandaui hanc facere iniquitatem in Israhel populo. 1 IV Reg. XXIV 2 IV Reg. XVIII 3 3 IV Reg. XXII 2 III Reg. XIX 16 IV Reg. IX 2. 14. 20 11 Amos V 25. 26 Actor. VII 42. 43 22 Ierem. VII 81 21 Ezecb. VIII 8. 9 Ierem. VII 31 3 iesn filium namersi 5 excidit uehtti in irnpietate 6 ut Sichardus] et 9 Alii 10 martir 12 isri 14 fictorum FabrisiUl 25 isri 27 isr*

Alii sunt Puteoritae, qui puteos colunt in altum fodentes deque eis haurientes quasi aquam salutis, in ea sperantes aliqua, cum dicat dominus per prophetam monendo: Me dereliquerunt fontem aquae uiuae, et foderunt sibi lacos detritos, qui non possunt capere aquam salutarem.

Quod ergo ante dicebat per prophetam, in sua diuina complebat praesentia, dicens: Omnis qui ex hac aqua terrestri biberit, rursus sitiet: de aqua autem quam ego ei dabo, si biberit, non sitiet in aeternum, sed erit ei saliens in uitam aeternam. Quippe erat gratia Christiana baptismi salutaris humano generi concessa a domino saluatore.

Alia est heresis in Iudaeis quae serpenti sacrificabat et usque ad Ezechiam regem Iudaeorum beatissimum eandem impietatem celebrabat <ser>penti<s sicuti legimus in libris Regnorum quod usque ad Ezechiam sacrificabat serpenti aereo populus Iudaeorum, quem Moses beatus facere iussus fuerat in exitu Israhel de Aegypto, cum a serpentibus morderentur Iudaei murmurantes atque deperirent:

inque hoc iussit dominus ut faceret Moses serpentem aereum, ac suspenderet eum in medio populi supra lignum; et qui intuebantur in eum, saluabantur a plagis atque diuersis uulneribus. Illi ergo serpenti aereo usque ad regem Ezechiam sacrificabat Iudaeorum populus; formationes etiam in lapide magno uelut obelisco, qui erat in templo positus pro columna, et in eo incisiones et impressiones manu hominum et ut litterarum quarundam sculpentes Iudaei, et formulas diuersas tollentes et ponentes in lammina baiulabant in collo:

incantationes etiam docentes et uelut filacteria habentes, immo potius exercentes ut maleficia, eadem percolebant, atque inde alligaturas et tutamina 4 Ierem. II13 8 loh. IV 18. 14 17 IV Reg. XVIII4 19 Num. XXI 9 17 scr> penti sicuti legi)mus] pentimus 20 isrf moderentur Bl suo portabant et portant in corpore, quae dominus ubique in lege uetuerat fieri quia paganae caecitatis haec erat impietas.

Has igitur beatissimus Ezechias rex impressiones siue sculptiones deleri iussit atque ferro radi penitus atque excindi, aereum etiam serpentem deponi atque frangi praecepit: pro quo merito est liberatus a domino de obsidione tanta Persarum et Assyriorum, tunc temporis qui uenerant captiuare Iudaeorum populum atque ciuitatem, ut illa nocte, qua time-

bat barbaros rex Ezechias, angelus domini de caelo descenderet centumque et octoginta quinque milia alienigenarum obsidentia ciuitatem nocte silenti percuteret, atque omnes homines exanimes atque mortuos mane regi omnique ludaeorum populo demonstraret.

Alia est heresis, ut Hiezechiel propheta dei iussu peruidit sub terra in spelunca stantes septuaginta uiros seniores

Iudaeorum, tenentes turabula, diuersisque formarum sculptilibus sacrificantes eosdem atque eadem adorantes.

Alia est heresis Iudaeorum, quam sub spelunca iussu dei cogitur peruidere propheta, mulieres sedentes et plangentes quendam Thamuz nomine, qui filius regis gentilium fuit cuius

Iudaeae mulieres simulacrum cum fletibus adorabant impietatemque gentilium colentes ei offerre sacrificia non desinebant. Thamuz enim et Farao ille dicebatur rex Aegyptiorum qui sub beato Mose Aegyptiis praesidebat illo in tempore.

Alia est heresis in Iudaeis, quae, multorum quasi hominum 1 Leuit. XXVII Dent. XVI 22 9 IV Beg. XIX 35 15 Ezech. VIII 11. 12 21 Ezech. VIII 14 7 tunc-Iudaforum om sed m 1 in marg inferiore add 26 mose] i super o posuit m 2 multarumque mulierum, percolentes idola Bahalitarum, speluncis absconditis isdem offerre sacrificia non desinebant, scriptura dicente quasi multorum atque multarum fuisse numerum:

hoc autem *** aut a Belo rege, qui orientem potenti regimonio multo tempore detinuit ac de ipsius uxore et filiis filiabusue ita ex parentibus editis omnem eorum progeniem processisse monstrabat, ut ex eis Bahalitae pluraliter appellarentur.

Nam ut est genus aut Graecorum aut Aniciorum et aliorum, ita ex parentibus suis omnis illorum emerserit progenies, ex uno nomine impia generatio ut Bahalitae dicerentur. Itaque mortui, cum in monumentis ponerentur, et progenies illorum itidem sepulta in eo loco hoc nomine a suo populo meruit a posteris nuncupari, ut Bahalitae appellarentur a sua generatione pristina.

Belus autem siue a proprio nomine, siue a fortitudine belli, quia multos superabat tunc temporis, hoc nomen aut cognomen habere sortitus est: deque hac re Iudaeorum populus impietatem gentilium sequendo a diuina scriptura accusatur, quod sacrificantes illis, id est regibus et eorum filiis omnique cognationi illorum sequenti diuersis captiuitatibus tradebantur.

Alia est heresis in Iudaeis, quae Bahal idolum ** aut Balaam pseudopropheta, qui de Mesopotamia aduenerat contra Mosen beatissimum, asserunt nomen accepisse, quia Balac tunc temporis rex Moabitarum illum rogauerat, ut ad eum iret et malediceret populo Iudaeorum.

Et quia ut propheta in scripturis ante dicebatur, contempto autem praecepto domini ad pseudoprophetae postea descendit interitum contra 2 ludic, II 11 alibi 23 Num. XXII 2 scribtura 4 excidit ueluti aut a Bahal rege Tyriorum 8 Graccorum Fabricius] grecorum 17 populos 18 scribtura 22 aut] a Fabricius: excidit aut a Balac rege 23 pseudopropheta Fabricius] pseudoprophetam 24 mosen] i super o posuit m 2 27 scribturis dei populum cogitando, Iudaei, ut pagani sub hoc uocabulo idolum facientes ipsius, colere illud non desinebant.

Alia est heresis *** de Pythonissa, quod cooperientes uestimentis mulierem ab ea quaedam responsa sperabant posse consequi. Unde et aiunt Pythonissam illam beati Samuhelis animam ab inferis excitasse atque inde maxime credi (id> posse homines usque hodie plurimi suspicantur, quia quae dixerat regi Sauli superstcs propheta beatissimus, ea etiam in excitatione quasi dei iterum responsa dixisse cognoscitur uera;

cumque plurimi huic adquiescere mendacio malunt, in perpetuum descendunt in interitum, cum propheta dicat: Iustorum animae in manu domini, et non tangit eas mors. Quomodo itaque anima impia piam sanctamque animam, et prophetae maxime, poterat ab inferis excitare? Sed quia ignorant quod recedentes animae a fide Christi domini deditas iam se impietati faciunt atque ei omni se studio subiciunt, quia arbitrii sui est omnis homo, quod uelit ut eligat facere permittente deo, iam ut **« quia recessit a domino, ut immundus spiritus iam ei dominaretur, dubiis et claudicantibus in lege diuina quod dixit beatus Helias: Aut deo, deo, aut Bahal, Bahal.

Qui enim adheret Christo, unum corpus est, et qui immundo spiritui, unus consensus est. Et Achab rex Iudaeorum cum crederet Sedeciae et aliis falsis prophetis uerumque 1 Num, XXXI 8 Ios. XIII 22 4 I Reg. XXVIII 7 aeqq. 8 I Rex. XV 18. 19. 28 XXVIII 16-18 18 Sap. III 1 18 Sap. Sir. XV 14 22 III Reg. XVIII 21 I Cor. VI 16. 17 24 II Paralip. XVIII 9 seqg. III Reg. XXII 8 teqq. 4 excidit ueluti quae non recte sentiebat in Iadaeis pytonissa 6 pyton\'ssfi 7 <id> addidi 8 quia Oehlerus] qui ea 9 superstis 10 dei Fabriciw] ei 19 exciderunt fere haec: beati Samubelis animam ab inferis excitasse Pythoniasam adserant ita edocent aberrantes cum ecriptura quae nuntiauerit de Saul rege, spiritali scientia nuutiauit, deditum eum fui/ilse impietati 23 unn] a in ras 25 sedechiae prophetam domini Micheam contemneret, interrogat dominus inmundum spiritum, adhuc bonitatis loco regi concesso a Christo domino usque ad tempus aliquod, ut, si uellet credere prophetae uero, procellam periculi deuitaret, si nollet magisque crederet pseudoprophetis, sine dubio deperiret.

Ita enim interrogat dpminus inmundum spiritum, dicens: Quis seducet, inquit, regem Achab Israhelitarum, ut uadat in pugnam et ibi interficiatur? Et ecce inmundus spiritus aduenit dicens: Ego uadam et faciam. Et ait dominus ad immundum spiritum: quomodo id facies? Et ait inmundus spiritus ad dominum: Facio me quasi angelum lucis et uerba similia eloquar, et ducam eum in proelium, atque ibi eum deseram, et sic morietur. Et ait dominus ad eum: Vade, sic facies. Ideoque et apostolus ait: Non magnum est, si et satanas transfigurat se uelut angelum lucis, cum ipsius satellites transfigurantur.

Et ita decipiunt multos uisu, uerbo aut persuasione non alterius rei quippe, nisi quasi similis et ueri; ut, cum uerbis ueluti similibus et uisibus quasi bonis et non malis in tempore uolunt credere atque eis inherere homines, ineuitabilem aeternae mortis incurrant sententiam, diuersisque post exitum corporis poenis et cruciatibus pessumdentur. Quod et regi Iudaeorum illo tempore periculum superuenit, quod falsis magis quam ueris dei prophetis credere maluisset.

Est heresis in Iudaeis quae Asthar et Astharoth post Mosi defunctionem successionemque Hiesu filii Naue colentes ad captiuitatem gentilium tradebantur. Nam Asthar et Astharoth homines et feminas figurasque eorum colebant, quae nomina 6 11. 88. 19 seqq. 16 II Cor. XI 14. 15 28 uide supra ad XVII 18 eloqua Bx praelium 22 sentis Bl 23 pesBamdenter 28 mosi] super o posuit i m 2 regum Syrorum fuerunt et Aegyptiorum: quorum filii filiaeque cum a suis populis colerentur, post etiam templa illis faeientes, post mortem illorum progeniem ibidem sepelientes deorum dearumque eis nomina offerebant cum sacrificiis itidem.

Nam Astartium est in Syria ** aliaque diuersa et plurima, quae de gente Cananeorum omnis haec illo tempore exarsit impietas, quam Moses gentem cum omni suo populo eradicare iubebatur a domino.

Alii Herodiani sunt, ab Herode rege Iudaeorum ita appellati. Isti resurrectionem confitentur, legem et prophetas accipiunt, Herodem autem regem Iudaeorum, percussum ab angelo, ipsum ut Christum sperantes expectant. I

POST PASSIONEM AUTEM CHRISTI DOMINI NOSTBI ET ASCENSIO- NEM IN CAELUM Simon quidam fuit Magus, genere Samaritanus, Githeus, de loco quae uilla est in Samaria ita uocitata: qui magicis uacans artibus multos fallebat, dicens se esse uirtutem quandam dei, quae supra omnes, inquit, uirtutes est.

Quem Samaritani quasi patrem uenerantur et suae hereseos institutorem perniciosae extollunt, multisque eum praeferre laudibus enituntur.

Qui baptizatus a beatis apostolis recessit a fide eorum, sceleratamque et perniciosam heresim seminauit, dicens se transformatum putatiue, id est quasi 5 I Reg. XXXI 10 8 Exod. XXIII 24 XXXIV 13 10 Matth. XXII 16 12 Actor. XII 23 20 Actor. VIII 9 seqq. 5 exciderunt ueluti templum ita uocitatum unde et Camoth emersit abominatio 6 chananeorum 7 moses] super o posuit i m 2 10 post Herode de erasum 13 exspectant 15 Post] hic incipit A in quo praeponitur: INCIPIT LIBER FILASTRI EPISCOPI DE HEBESIBVS: in B duo uertus uacui autem om A 16 symon B 17 citheas B citieius A samaria ita A samarinta B uocata A 18 uacant A 19 quendam A 20 quem A quae B 21 perniciose B pernitiose A 24 se B Et A per umbram, et ita se passum fuisse, cum non, inquit, pateretur.

Qui et audebat dicere mundum ab angelis factum, angelos autem factos a <se> quibusdam sensibus de caelo praedito, eosque fefellisse *** genus hominum.

Intellectum autem quendam alium adserit esse, qui descendit in mundum salutis causa hominum, Helenam illam, inquit, quae in Troiano bello a poetis uanissimis edita nuntiatur.

Et uirtutes, inquit I, quae mundum fecerant, concupiscentia ductae illius Helenae seditionem monebant. Ista enim dans, II inquit, concupiscentiam..

piscentiam illis uirtutibus, et in figura feminea apparens, ascendere in caelum non poterat, quia uirtutes in caelo quae erant non eam permittebant ascendere; expectabat autem uirtutem aliam, id est Magi ipsius Simonis praesentiam, quae eam saluaret adueniens.

Ligneum etiam equum, quem poetae uanissimi dicunt in Troiano bello fuisse, per allegoriam adserit quod illa machina ignorantia erat uniuersarum gentium impiarum, cum constet illam Helenam, quae cum Mago erat, de Tyro meretricem fuisse, hancque eundem Simonem Magum fuisse secutum, et cum eadem diuersas magias diuersaque scelera perpetrasse.

Qui cum fugeret beatum Petrum apostolum de Hierusolimitana ciuitate Romamque deueniret, ibique pugnaret cum beato apostolo apud Neronem regem, deuictus undique oratione beati apostoli atque percussus ab angelo sic meruit interire, ut eius magia euidens ac mendacium cunctis hominibus patefieret.

Post hunc Menandrus quidam nomine * qui discipulus factus ipsius, impietatem est eius secutus in omnibus. 3$A (se) addidi ex Eptphanio p. 60 A 56 C 4 praeditis exciderunt ueluti haec: se cum de caelo descenderet et angelos fecisse 8 concupiscentie A 9 inquit om A in fine paginae 10 feminae B 12 eispectabat B 14 quem B quae A 16 asserit B uniuersarum— erat om Bl, in marg inf add 18 metricem Bl 23 ratione A 24 magiae uidens B 25 antefieret A 27 post nomine in A litterae qui discipul erasae excidit fuit 28 factus-omnibus in ras B

Post istum Saturnilus quidam et ipse sumens inde fomenta doctrinae mortiferae adserebat dicens mundum ab angelis factum, et distare angelos a uirtute illa et mundum esse diuisum per ordinem angelis, et cogitasse eos ut facerent hominem.

Fecerunt itaque hominem, et opus ipsorum, inquit, erat homo; de uirtute enim superna lumen fuisse dimissum, quod inluminauit mundum istum et ad concupiscentiam adduxit angelos, statimque ascendit in caelum.

At illi cupidi luminis ipsius facti uirtutem eius uidere cupiebant; non praeualentes autem adinuicem dixerunt: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et facto homine, quia inpotens erat, saluari non potuit.

Videns itaque uirtus superna quod illi hoc fecerunt, misit scintillam, quae correxit hominem et suscitauit et fecit eum uiuere.

Scintillam itaque uolunt saluari, alia autem uirtutibus illis quae fecerunt dimitti ac derelinqui suspicantur.

Christum autem umbraliter apparuisse adfirmant, non carnem hominis ueram et animam accepisse, atque omnem oeconomiam mysterii saluato ris Iris ita complesse.

Post istos Basilides, ** qui et heresiarches dicitur a multis, quia de lege et prophetis et apostolis proponendo et loquendo, sentiendo autem aliter, iura uiolabat Christianae ueritatis.

Qui cum uenisset Aegyptum, docebat ita definiens: de innato 11 Gen. I 26 4 factum et B factum esse A 6 inquit ipsorum B 7 lumen A lumen (in ras) dicunt B 8 inlominabit A 10 ipsius luminis B 12 ad A secundum B nostram falso additum esse adnotat Fabricius 13 impotens B 14 fecef B fecerant A 16 Scintillam-complesse om Ax, in marg inf add itaque B ////taq; A salnatori A alii A 18 affirmant B 19 oecbonomia A miste///ii A mysteriis B 22 ezcidit quidam snrrexit heresiarces A 28 quia B qui A 24 xpiana A 25 dicebat A et solo deo natum fuisse Intellectum, de Intellectu Verbum, de Verbo Sensum, de Sensu autem Virtutem et Sapientiam, de Virtute autem et Sapientia Principatus et Potestates et angelos factos diuersos.

Ipsi enim angeli fecerunt, inquit, caelum, post illos alii angeli fecerunt caelum *, ita ex aliis alii prolati fecerunt tertium caelum. Qui secundum ordinem: et alii, inquit, fecerunt trecentos sexaginta quinque caelos.

Et imponit uirtutibus illis nomina angelica, et ipse magiis uacans itidem multos imperitos decipit. Hominem autem ab angelis factum adserit: deum etiam uerum omnipotentem, et eum audet angelum dicere, et accepisse genus Iudaeorum in hereditatem, et eduxisse eos de terra Aegypti.

Hic ergo audacior factus, elatus est, inquit, aduersus ceteros angelos, et uolens in subiectionem habere alios, habuit contrarias gentes, quas commouerunt uirtutes inimicae eius.

Ideo et contra Iudaeos diuersae gentes, inquit, surrexerunt. Christum autem dicit quasi per umbram putatiue passum fuisse. Simonem etiam Cyreneum pro eo ad passionem uenisse adfirmat. Ipse enim, inquit, portauit crucem.

Hic etiam male permittit uiuere, et dat licentiam uitiis saecularibus inherere. Prohibet etiam pati martyrium homines pro nomine Christi domini, dicens ita: Ignoras quid desideras. Non enim passus est, inquit, Christus, neque crucifixus est.

Quomodo itaque potes, inquit, confiteri hunc crucifixum, cum non sit crucifixus, et ignoras qui passus sit?

Videamus et Nicolaus Antiochenus aduena qua est deceptus amentia. Qui sub apostolis fuit atque ab eis est electus 19 Matth. XXVII 32 2 uirtutem et] et uirtutem A et uirtute B, corr Fabricius ex Epiphan. p. 69 B 5 scribi oportuit alii angeli (Le illis geniti excidit alterum 8 illis/ll A 9 uocans A imperatos A 10 et eum B eum A i 14 subunctione A 15 inimice A 17 per om A symonem A 18 cirineum A 19 crucem A eius crucem B 22 ignorans B 23 inquit om A1 potest A 27 antichenus B XXXVIII. Filast. 2 diaconus septimus, ut scriptum est in Actibus Apostolorum, posteaque recedens ab eis atque a sana doctrina diuersis erroribus et fallaciis pessumdatus est.

Qui fuit primum cum apostolis et Stephano beatissimo martyre, qui dicit et ipse uirtutes esse plurimas; unde et Gnostici, qui scire se aliquid putant, maxime emerserunt. Isti Barbelo uenerantur et Noram

quandam mulierem, alii autem ex eis Ialdabaoth quendam, alii autem Calacaun hominem. Dicunt autem et dogma ponentes ista:

Ante, inquit, erant solum tenebrae et profundum et aqua, atque ex his diuisio facta est in medio, et spiritus separauit haec elementa. Tunc ergo tenebrae inruentes in spiritum genuerunt quattuor Aeonas, et isti quattuor genuerunt alios quattuor Aeonas.

Hoc autem dextra atque sinistra, lux, inquit, sunt et tenebrae. Quendam etiam concubuisse cum illa muliere et uirtute dicunt, de qua nati sunt dii. et

homines, et angeli, et septem spiritus daemoniorum Addunt etiam prophetas quosdam natos de ea, speciosum nomine et Barcaban.

Alii autem euangelium consummationis et uisiones inanes et plenas fallaciae et somnia uidere diuersa adserunt delirantes.

Alii autem ab Iuda traditore instituerunt heresim, dicentes bonum opus fecisse ludam quod tradiderit saluatorem. Hic enim, inquit, nobis omnis scientiae bonae auctor extitit, per quem caelestia nobis mysteria manifestata sunt.

Virtutibus etenim in caelo nolentibus, inquit, pati Christum, et scientibus quod, si fuerit passus, uitam hominibus donaturus est, hoc sciens, inquit, ludas, quod, si fuerit passus Christus, 1 Actor. VI 5 3 falliciis B 5 nostici A aliqui A 6 barbelum A Noriam Fabricius sed est voopa Epiphanii p. 82 C 7 ualdabaoth Bl ialda- bot A 8 calacaun AsB calcaun Al 9 erat A solem A 11 tenebras inruentes Fabricius ex Ephiphan, p. 80 A] intuentes 12 eonas A2B oenas AK 13 eonas 17 nomine et B nomen A 20 delerantes Bl 24 omnes A 26 enim A 27 est B et A salutem hominibus adlaturus est, hinc tradidit saluatorem.

Hoc autem malum adsertionis impiae quibusdam uanis et uaecordibus quasi uerisimile uidetur esse interdum, cum sit in omnibus contrarium et exsecrabile, cum propheta eum Dauid beatus ante et dominus saluator damnauerit, et beati apostoli sententiam domini aduersus eum confirmauerint edocentes.

Post istum Carpocras nomine surrexit, et ipse dicens unum principium, de quo principio, id est de deo, prolationes factae sunt, inquit, angelorum atque uirtutum: quae autem uirtutes deorsum sunt, fecerunt creaturam istam uisibilem ubi nos, inquit, consistimus.

Christum autem dicit non de Maria uirgine et diuino spiritu natum, sed de semine Ioseph hominem natum arbitratur, deque eo natum carnaliter, sicut omnes homines, suspicatur.

Qui post passionem, iuquit, melior inter Iudaeos uita integra et conuersatione inuentus est;

cuius animam in caelum susceptam praedicant, carnemI uero in terram dimissam aestimant, animique salutem sonus, carnis autem non fieri salutem opinantur.

Cerinthus successit huius errori et similitudini uanitatis, docens de generatione itidem saluatoris deque creatura angelorum, in nullo discordans ab eo, nisi quia ex parte solum legi consentit, quod a deo data sit, et ipsum deum Iudaeorum esse aestimat qui legem dedit filiis Israhel.

Docet 5 Psalm. LXVIII 26 CVIII 8 Matth. XXVI 24 Ioh. XVII 12 Actor. I 16-25 1 allaturus B 2 adsertiones A 4 execrabile B 11 uirtutem A. 12 deorsum Fabricius] deorum 14 uirgine maria B sed om A 15 arbitrantur Al 18 suscepta predicans A 19 animeq: B\' solis A solum B 20 canis A I 22 Cejyutbus B Cherentus A 23 de generatione itidem B degenerationem A 26 iudeorum A iudaeos B esse om A isri B 2* autem circumcidi et sabbatizari, et Christum nondum surrexisse a mortuis, sed resurrecturum adnuntiat.

Apostolum Paulum beatum non accipit, ludam traditorem honorat, et euangelium secundum Matheum solum accipit, tria euangelia spernit, Actus Apostolorum abicit, beatos martyres blasphemat.

Hic sub apostolis beatis quaestionem seditionis commouit, dicens debere circumcidi homines, cuius causa contra illum et heresim eius decreuerunt in suis Actibus beati apostoli sententiam:

non debere lam homines Iudaismo, id est circumcisionis aliisque talibus superstitionis uanae parere carnalibus, qui de gentibus uenientes credebant in Christum dominum nostrum saluatorem.

Hebion discipulus eius Cerinthi, in multis ei! similiter errans saluatorem nostrum hominem de Ioseph natum carnaliter aestimabat, nihilque diuinitatis in eo fuisse docebat, sed

sicut omnes prophetas, sic et eum gratiam dei habuisse adserebat, non tamen deum maiestatis et dei patris filium cum patre sempiternum esse credebat, cum diuinae scripturae deum sempiternum cum patre uero ac sempiterno ubique testantur ac praedicant.

Post istum Valentinus quidam surrexit, Pythagoricus magis quam Christianus, uanam quandam ac perniciosam doctrinam eructans et uelut arithmeticam, id est numerositatis notitiam 8 Actor. XV 5 seqq. 1 resurrezisse B 2 resurrectum annuntiat B 3 accepit Al et om B 4 accepit A1 5 apostolum A 6 beatisIII (s erasa) A questione A 7 deuire  I 8 beatis apostolis A 9 circumcisioni B 10 parare A 11 dm B2 14 discipulis B1 cerynthi B eis A 17 eum B ctt A 21 ac praedicant om A 23 surrexit quidam A cum signia transpositionis pitagoricus A 24 uanam quandam B Nam quendam A 25 eruct///ans A aut u aut it erasum notitiam A nouam B fallacissimam praedicans, multorumque animas ignorantium captiuauit. Et inprimis quidem fuit in ecclesiam.

Elatior autem factus postmodum errore non paruo deceptus est degensque in Cypri prouincia coepit hoc definire;

Nihil erat aliud ante, inquit, in mundo, nisi Profundum maris et Silentium, quod poetae uani Chaos adserunt edocentes, deque hoc Profundo et Silentio processisse Intellectum et Veritatem, de Intellectu autem et Veritate Verbum et Vitam, de Verbo autem et Vita Hominem et Ecclesiam:

de Homine autem et Ecclesia processisse duodecim Aeonas, id est Saecula et de Verbo et Vita decem Aeonas processisse, de Intellectu autem et Veritate octo Aeonas, et esse hanc triacontada Saeculorum, id est triginta Aeonas Aeonon. De ogdoada ergo et decada et duodecada consistere triginta Aeonas delirat.

Dicit autem Christum a patre, quem Profundum nomine appellat, ad totius mundi salutem fuisse dimissum,

deque caelo eum carnem detulisse, nihil autem accepisse de sancta uirgine, sed ut aquam per riuum, ita transisse per eam adfirmat. Animam ergo solam saluari, corpus autem hominis non saluari arbitratur.

Alii sunt successores ipsius: Ptolemeus, qui doctrinam aeque uanam intulit, dicens quattuor esse Aeonas, et alios quattuor, nouum quid uolens commenti falsi decernere quam Valentinus doctor eius est ementitus. U 1 fallaciam 2 ecclesia B 5 silentium quod B silentium maris et silentium quod A 6 chaus A 9 uita B uite A 10 ecclesia A* ta _ eonas A 11 decem aeonas B om A 13 XXX B ogdoadę B ocdoada A sed o media ex a facta 14 et duodecada om A ubi in xa marg d littera XXX B delirat Ootelerius] deliberat 16 dequae A 17 accesaisse A 18 ito A affirmat B 19 sola A 28 ptholomeus B 23 eonas A 84 uoluens Bi

Post hunc quidam Secundus nomine Aeonas similiter docens adserit factos infinitos, Christum autem quasi per fantasiam apparuisse id est ueluti umbram humano generi, et non ueram carnem hominis habuisse suspicatur.

Post hunc Heracleon discipulus ipsius surrexit, dicens principium esse unum, quem deum appellat, deinde de hoc natum aliud, deque his duobus generationem multorum adserit principiorum, cum suis itidem delirans doctoribus.

Marcus autem quidam post istum successor eius numerum et mensuram et cauculum, rationem etiam computationis faciens litterarum, quasi uerisimilis et cuiusdam rei nouae inuentor, cum aestimaret a quibusdam se posse laudari, non in paruam itidem erroris incurrit amentiam. Dicit enim ita:

Viginti quattuor, inquit, litterae sunt, quae perfectionem habent omnium rerum. Propter quod et Christus, inquit, dicebat: Ego sum A et Q. Dicebat etiam quod in postremo tempore Christus descendit ad Iesum in figura et similitudine columbae, et Christum ipsum columbam esse docebat, quae

descendit, inquit, ad duodecim Aeonas, id est ad duodecim apostolos, et unum ex eis cecidisse, id est ludam, aestimabat. Christum autem putatiue dicit apparuisse, et passum fuisse quasi per umbram, non tamen uere passum corpore arbitratur. 19 Apoc. I 8 XXI 6 XXII 13 3 factos adserit B 7 heracheon A 8 de om i 9 alint A. 12 post om A 16 in om Bx 17 inquit om A 19 Dicebant A 21 ipsam A dicebat A 22 inquid A1 in Ax 25 corpore om A arbitratum A

Post hunc Colorbasus *, qui similiter in litteris et numero elementorum astrorumque septem uitam omnium hominum et generationem consistere adserebat, non in Christi maiestate et potentia, neque in ipsius carnali praesentia ueram hominum sperari salutem aduertebat.

Cerdon autem quidam surrexit post hos, peius suis doctoribus praedicans I, qui cum uenisset Romam de Syria, ausus est dicere duo esse principia, id est unum deum bonum et unum malum, et deum quidem bonum bona facere, et malum mala.

Iesum autem saluatorem non natum adserit de uirgine, nec apparuisse in carne, nec de caelo descendisse, sed putatiue uisum fuisse hominibus, qui non uidebatur, inquit, uere, sed erat umbra: unde et putabatur quibusdam pati, non tamen uere patiebatur.

Marcion autem discipulus eius, genere Ponticus, de ciuitate Sinope, urbem Romam deuenit, ibique degens sceleratam heresim seminabat, atque interrogans presbiteros sanctos ecclesiae catholicae sensus sui eis erroris mortiferi proponebat, dicens ita: Quid est, inquit, quod in euangelio dicente domino scriptum est:

Nemo pannum rudem mittet in uestimentum uetus, neque uinum nouum in utres ueteres, alioquin rumpuntur utres, et effunditur uinum? Et iterum: Non est arbor bona quae facit malum fructum, 28 Luc. V 36 26 Luc. VI 43 2 colorbasus qui A color bassus B excidit quidam surrexit 4 asserebat A 5 in ipsius B ipsius A uera A 9 predicant A de syria B desideria A 13 nec de caelo B nedecelo A putatiue-sed om A 16 tam A 20 presbyteros B 21 errores mortiferi A errorem mortiferum B 23 mittit B 25 aliumque A rumpentur B effuditnr A effundetur B 26 faciat B neque arbor mala quae faciat bonum fructum.

Deque hoc accipiens interpretationem a sanctis presbiteris non adquiescebat ueritati, sed magis Cerdonis sui doctoris firmabat mendacium et iste similiter unum deum bonum et unum malum adnuntians;

Christum autem putatiue apparuisse, id est quasi per umbram, et passum eum fuisse umbraliter, non tamen in uera carne credebat.

Cata Lucan autem euangelium solum accipit, non alia euangelia, nec epistolas beati Pauli apostoli, nisi ad Timotheum et Timotheum;

quae enim de Christo dicunt ut de deo uero, praeterit, quae autem quasi de homine dicunt scripturae, ea accipit capitula, et neque Christum iudicem esse omnium confitetur.

Qui deuictus atque fugatus a beato Iohanne euangelista et a presbiteris de ciuitate Efesi Romae hanc heresim seminabat.

Lucanus quidam post istum similia Marcioni statuens ac decernens, ut ille doctor ipsius Marcion, est in omnibus ementitus.

Fuit Apelles discipulus eius, similia in quibusdam Marcioni praedicans, qui interrogatus a quibusdam quo modo de fide sentiret, respondit: Non mihi opus est dicere a Marcione, ut duo principia adseram coaeterna:

ego enim unum principium esse praedico, quem deum cognosco, qui deus fecit angelos, fecit etiam alteram uirtutem, quem deum scio esse secundum, qui et uirtus dei est, quae fecit mundum.

Hic autem deus, 2 presbyteris B 3 ueritatis A 5 annuncians B 8 Pauli apostoli A. £ j[ichardus apostoli Pauli B 10 ut Stchardus et B om A 13 presbyteris B ephesi R fesi Al praeposita e m2 14 seminauit d1: uerba Qui deuictus seqq. ad Nicolaum aut Cerinthum aut Ebionem wi- dentur pertinere: dormitauit etiam de Pauli epistulis supra narrans 16 post istum quidam B statuest A 17 utile A marcio BI 20 appelles B 21 quonam modd B 22 discere Cotelerius: eonf 55, 4 23 coaeternfi B qui fecit mundum, non est, inquit, bonus, ut ille qui fecit eum: subiectus autem est deo illi a quo et factus est iste, qui et nutui et iussioni et praeceptis paret illius in omnibus.

Cuius Arriani nunc consortes sunt atque fautores, sic praedicantes atque sentientes. Dicit autem Christum in carne apparuisse, non tamen, sicut Valentinus, de caelo carnem deposuisse.

Ait etiam post passionem non carnem surrexisse, sed de quattuor elementis.

id est de sicco calido umido et frigido accepisse Christum et in resurrectione iterum reddidisse elementis quae de mundo acceperat, eaque in terram dimisisse, ipsum autem in caelum sine carne ascendisse adserit. Sub apostolis itaque hae fuerunt hereses per ordinem.

POST DECII AUTEM PERSECUTIONEM fuit Tatianus quidam, discipulus sancti Iustini martyris, qui recessit a ueritate post passionem ipsius, doctrinamque tanti sancti ac beati martyris et magistri contempsit in omnibus, dicens Aeonas quosdam de caele fuisse prolatos, addens etiam hoc, Adam patrem . nostrum protoplastum non saluari.

Aeonas autem nuntians sicut Marcion delirauit. Qui etiam generationem hominum execratur, et ius nuptiarum legitimum abicit, idque iuris a deo statutum non confitetur. 5 Augustin. de haerea. 23: Hunc Apellem dicant quidam etiam de Christo tam falsa sensisse ut diceret eum non quidem carnem deposuisse de caelo, sed ex elementis mundi accepisse: quam mundo reddidit quod sine carne resurgens ascendit in caelum. 2 eum B illam A Sichardus est autem cum signis transpositionis A 3 iussione A 4 factores Ax sit A1 6 deposuisse AB conI 21, 4 deBumpsisse Sichardus alii deposuiase iam legerat Âugustin. de haeres. 23 8 umido om A 9 resurrectiong 12 hac A heresis A 14 Decii] Adriani Allatius Aelii Fabricius: sed errauit Filastrius, non librarius tatianus quidam B tacianus auts A 17 quasdam A 18 prolatus A 19 protoplaustum B protoplaustrum A sed r ante u expuncta 20 delerauit A 21 et B ut A abicit A idque om A a om A 22 statutum Sichardus] statum

Alii autem post istos surrexerunt cata Frigas, in Frigia prouincia habitantes. Isti prophetas et legem accipiunt, patrem et filium et spiritum confitentur, carnis surrectionem expectant, quae et catholica ecclesia praedicat:

quosdam autem suos prophetas, id est Montanum nomine, et Priscillam et Maximillam adnuntiant, quos neque prophetae neque Christus nuntiauit.

Addunt etiam plenitudinem sancti spiritus non per apostolos beatos Christo dante fuisse concessam, sed per illos suos pseudoprophetas aestimant inpertitam, et separant se a catholica ecclesia propter illos suos pseudoprophetas et falsos doctores.

Hi mortuos baptizant, publice mysteria celebrant, Pepuzam uillam suam, quae sic dicitur in Frigia, Hierusalem appellant, ubi Maximilla et Priscilla et ipse Montanus uitae tempus uanum et infructuosum habuisse dinoscuntur.

Ubi et mysterium cynicon et infantis execranda celebratur impietas. Dicunt enim eos de infantis sanguine in pascha miscere in suum sacrificium, suisque ita ubique emittere perniciosis et falsis satellitibus.

Post istos Theodotus quidam, Byzantius genere, denegator Christi dei nostri in persecutione extitit saluatoris, qui coepit dicere, docens ita: Communis, inquit, homo erat ut omnes homines Christus.

Hoc autem dicebat, ut denegationis obprobrium ab hominibus non amplius pateretur, cogitans quod si qui ei diceret: Quare negasti Christum deum ac dominum? diceret quod: Hominem negaui, non deum.

Isti utuntur capitulis 2 catafigas A catafrygas B frygia B 4 confitetur A resurrectionem exspectant B 6 catholicae Al 7 adnuntians A annuntiant B 8 sancti B non sancti A 10 uos pseudopropheta A 11 propter A pro B: coni ad 61, 2 pseudoprophetas B prophetas A 18 pepugS A 14 maximilla A uitae B uita et A 16 cynicon] cynicorum: conI TerlulZ, ad flat. I 16 cod A Filastrii subscriptio celebrabatur B2 17 sanguinC A 18 et falsis om A 21 byzan A denegatur A 22 nostri om A 27 negauit A scripturarum quae de Christo ueluti de homine edocent, quae autem ut de deo dicunt, ea uero non accipiunt, legentes et nullo modo intellegentes, impietatisque paganae et caecitatis Iudaicae consortes se potius quam Christianae salutis participes demonstrantes.

Sunt alii dicentes metangismon, id est filium intrare in patrem et ut uas in uase inesse, ignorantes quid adserant, cum saluator non dixit filium in patrem intrare, sed t aequalitatis causae in diuinitate et potentia docuerit, non introitum aut continentiam, ut illi insaniunt id sentientes,

et non intellegentes, quod qualis inmensus est pater, talis est et filius, talis est et spiritus sanctus, aequalis in omnibus,

ita ut sit immobilis trinitas, inmensa et omnipotens atque sempiterna ubique quae nobis nuntiatur e sanctis scripturis apertissime, ut et sint tres personae uiuentes in perpetuum, et aequales in omni maiestate et potentia, filius tamen et sanctus spiritus de patre sint proprie.

Post istos alii recedentes ab his dixerunt similia, addunt etiam Melchisedech sacerdotem dicentes uirtutem dei magnam 7 e%scripsit Augustin. de haeres. 58 9 Ioh. XIV 12 XVI 28 XYII 13 (R. A. Lipsius) 4 salutes A1 7 metangesmon A 8 asserat A 9 intrare in patrem cum signis transpositionts A aequalitatis cansam Sichardus: locus corruptus, expectamus aequalitatem qualitatis suae 11 illi A illi aestimant impertitam. et separant se a catholica ecclesia pro illos suos pseudoprophetas B ex 49, 3 ubi in archetypo cod B omisgum fuerat et in rjiarg adnotatum, a librario postea bis perperam est inlatum id sentientes B adsentientes A 12 immensus B 13 est et spiritus B et spiritus A 14 sempiterne B1 sempiterna Al 15 quae nobis B nobis A e A et B: conf. Epiphan. p. 483 D extr. 16 nt et A ut s. -8. et B aequalis A 17 spiritus sanctus AB, sed in B signa transpositionis addita esse, et nomina quaedam diuersa hominum adserunt a fide catholica dissonantes.

Alii autem Noetiani ** insensati cuiusdam nomine Noeti, qui dicebat patrem omnipotentem ipsum esse Christum, et ipsum natum et ipsum passum et ipsum mortuum fuisse in corpore. Hic etiam dicebat se Mosen esse, et fratrem suum Heliam prophetam.

Sabellius post istum, de Libia, discipulus eius, similitudinem sui doctoris itidem secutus est et errorem, unde et Sabelliani postea sunt appellati, qui et Patripassiani, et Praxiani a Praxea et Hermogene, qui fuerunt in Africa, qui et ita sentientes abiecti sunt ab ecclesia catholica.

Quae est haec uanitas Galatarum, Seleuci et Hermiae hereticorum? Qui cum uolunt deum esse incorporeum, hylen etiam, id est materiam mundi coaeternam esse cum deo adserunt, et materiam quidem elementorum — quae est sine 10 Augustin. de haeres. 41: Filaster autem Briianus episcopus in proliiissimo libro quem de heresibus condidit t et CXXVIII hereses arbitratus est computandas, Sabellianos continuo post Nofitianos ponens, Sabellius, inquit, discipulus eius, qui similitudinem sui doctoris itidem secutus est: unde et Sabelliani postea sunt appellati qui et Patripassiani et Praxiani a Praxea et Hermogene: qui fuerunt in Africa qui et ista sentientes abiecti sunt ab ecclesia catholica. Certe iste eosdem postea Sabellianos dixit appellatos qui ea quae Noetus sentiebant et alia nomina eiusdem sectae commemorauit et tamen Noetianog et Sabellianos sub numeris tamquam duas hereses posuit: qua causa ipse uiderit. 16 exscripsit Augustin. de haeres. 59 4 <surrexerwnt qui fuerunt diвcipult) supplendum ex Hippolyto p. 43, 10 ed. Lagarde Noeti Fabriciua] noetiani 7 mosen in raa Y litterarum A 10 libya B 13 prexea B hermogeni A qui et B Augustinus et A 16 seleuce A 17 corporeum B anima, inrationabilis scilicet,

quae facta est a deo patre per filium ex nihilo, ut possit esse quae ante non erat — non ita accipiunt; spiritum autem hominis, id est animam non factam a deo per filium, sed de terra esse aiunt;

malum autem quondam a deo, quondam esse a materia adserunt. Saluatorem autem in carne negant sedere ad- dexteram patris, sed expoliasse carnem, et posuisse in solem aestimant; quia dixit propheta, cum nesciant quid dixerit: In solem posuit tabernaculum suum.

Paradisum uisibilem negant a Platone, et isti uanitatibus seruientes, et animas hominum de igne et spiritu esse aestimantes. Isti baptismo non utuntur, propter uerbum hoc quod dixit Iohannes beatus baptista: Ipse uos baptizabit in spiritu et igni.

Isti angelos dicunt creatores esse animarum nostrarum, non Christum saluatorem; mundum autem istum infernum esse adserunt, et resurrectionem in filiorum procreatione hanc esse praedicant quae fit in humano genere cottidie, non illam inmortalitatis futuram atque gloriosam adnuntiant expectantes.

Alii sunt discipuli horum, qui Proclianitae uocantur et Hermeonitae. Addunt etiam diuersos errores, docentes, quod in Ezechiel propheta scriptum est, inquit, de quattuor animalibus, quod leonem regem esse Parthorum, uitulum Aegyptiorum, aquilam Romanorum, hominem uero piissimorum tenere similitudinem arbitrantur.

Hi Sapientia libri utuntur 8 Psalm. XVIII 6 9 Plato Phaedo p. 109 B 111 C 114 C 13 Matth. III 11 Luc. III 16 20 exscripsit Augustin. de haeres. 60 23 Ezech. I 5 seqq. 1 quae in ras A 4 a om A 5 a materia B materia A 8 sole B 11 ignem A 12 iohannis A 13 baptizauit A igne B 14 creatoris A1 17 cotidie B immortalitatis B 18 annuntiant exspecfantes B 20 proclinia te A uocantur A appellantur B 21 diuersos B ctacentes A 22 in om A hiezechiel B prophetam A 23 rigem A Parthorum Fabricius pasthorum B pastorum A 25 Hi A In B Sirach illius qui scripsit post Solomonem, id est post multa tempora, librum unum Sapientiae, Christum autem in carne uenisse negantes, resurrectionem et iudicium! non sperantes, de uirgine natum eum non credentes.

Qui in locis Galatiae commorantur, et ut uulpes latitantes plurimos depraedantur, sicut Solomon testatus est, dicens: Prendite nobis uulpes minimas exterminantes uineas domini saluatoris.

Alii sunt qui Floriani siue Carpocratiani dicuntur, qui et Milites uocantur, quia de militaribus fuerunt, negantes iudicium atque resurrectionem, Christum natum de uirgine non credentes, omnemque resurrectionem in filiorum procreatione nefandi coitus aestimantes consistere, ut in ecclesia sua post occasum lucernis extinctis misceri cum mulierculis non dubitaueńut,IIIegis praeceptum implere putantes:

Nascimini et multiplicamini, Iudaismo potius et paganitati parere nefandae quam Christianae ueritati adquiescere properantes, pecudumque uitam potius et amentiam detinentes, quos et scriptura uitae pecudum comparauit.

Alii sunt, qui de die paschae saluberrima ambigunt, adserentes quartadecima luna celebrandum esse pascham, non sicut ecclesia catholica celebrat, et mense Martio semper celebrandum adserunt;

et cum hoc faciunt, diem non dominicam semper custodiunt paschae, non computantes horas et dies, sed secunda aut tertia aut quarta aut quinta aut sexta 6 Cantic. II 15 16 Genes. I 28 19 II Petro II 12 Iad. 10 1 salomonem B 2 in om A 3 negantes B et negantes A 6 salomon B 7 uinea B 11 quia B qui A 14 coetus B ut om A 15 occasum A occasum solis B 16 nascemini B et om A 17 parare A 18 zpiana neritate A 19 pecodumque uita A 20 pecodum A 23 celebrandam B 25 celebrandum B celebrat. Nondum A die celebrant,

et ei hoc errore non cognoscunt diem paschae domini nostri ueram et salubrem unam, orbi terrarum statutam et confirmatam a domino cursu, numero lunae, mensibus, embolismis, et cum haec non conputant, ignorant quid celebrant.

Alia est heresis Chiliontaetitarum, id est mille annorum: quae docet ita: Cum uenerit Christus de caelo, inquit, mille anni illi erunt nobis iterum carnaliter ad uiuendum, generandum et manducandum, sicut fit nunc in hoc saeculo cottidie; ignorantes escam caelestem, id est inmortalitatis.

tis illud praemium adfuturum, non hoc caducum et transiens, cum et dominus in euangelio Iudaeis quibusdam hoc suspicantibus.

Nescitis, inquit, scripturas et uirtutes earum ignorantes: nam in die iudicii non nubent, neque nubentur, sed erunt sicut angeli. Et iterum apostolus dicit: Non est regnum dei esca et potus, sed iustitia, pax, gaudium in spiritu domini sempiternum. I

Alii post hos sunt heretici qui euangelium cata Iohannem et Apocalypsin ipsius non accipiunt. et cum non intellegunt uirtutem scripturae nec desiderant discere, in heresi permanent pereuntes,

ut etiam Cerinthi illius heretici esse audeant 14 Matth. XXII 29 seqq. 17 Rora. XIV 17 1 die B dics A 2 nostri B non A 3 numerum B 4 computant A 7 chiliontae titarum B chilonitard A 8 qui A 10 tunc B cotidie B 11 immortalitatis B 12 affuturum B cum et A cum B 14 uirtutem B ignorantis B1 15 nubuntur B 16 sed erunt om A 17 pax A pax et B 20 Tractauit hoc caput Th. Zahn hist. canonis T. N. II p. 236 post hos sunt B sunt hoc sunt A 21 apocalypsim B 23 tUrba pereuntes-dicere ml in A omissa in marg inferiore addita sunt ut om A cerenthi A dicere *** et Apocalypsin ipsius itidem non beati Iohannis euangelistae et apostoli, sed Cerinthi heretici, qui tunc ab apostolis beatis hereticus manifestatus abiectus est ab ecclesia.

Manichei post hos de Persida a Mane nomine siue Turbone ita dicto surrexerunt, fomenta de illis perniciosa su-

mentes prioribus, qui duos deos, unum bonum et unum malum esse adserentes, et pugnam inter deum et deum esse praedicantes, et hominis quidem animam de deo esse proprie

putantes, corpus autem a diabolo factum arbitrantur, resurrectionem negantes, iudicium non sperantes, daemones colentes, elementa adorantes, deorum dearumque nomina, ut pagani, inuocantes, et masculofeminas quasdam esse docentes et utriusque naturae participes, et nefandae turpitudini seruientes.

Qui ab Archelao sancto episcopo in disputatione superati, abiecti atque notati, manifestati sunt uniuersis in illo tempore, et ut latrones iam sub figura confessionis Christianae multorum animas mendacio ac pecudali turpitudine non desinunt captiuare:

qui et in Hispania et quinque prouinciis latere dicuntur, multosque hac cottidie fallacia captiuare.

Alii sunt Patriciani, a Patricio quodam, qui fuit in urbe Roma. Hi carnem hominis non a deo factam adserunt, sed a diabolo arbitrantur.

Hanc etiam contemnendam et modis 23 exsdripsit Augustin. de haeres. 61 1 #•# excidere et euangelium cata Iohannem: lacwnam et Zahnius agnouit et apocalypsin B apocalypsin A ipsius om B 2 cerynti B cerenthii A 8 abectus B1 6 nomine] homine 7 perniciosa B pernitiosis A sumentis A 12 demonea A daemonia B 14 masculos feminas A 15 turpitudinis A 21 ac A �cotidie B fallacias A 24 roma A hii A omnibus abiciendam decernunt, ut etiam ultro quidam de eis sibi mortem inferre non dubitauerint.

Symmachiani alii discipuli istius eadem sentientes in omnibus, non sperantes iudicium, uitiis- saecularibus et carnalibus concupiscentiis praedicant seruiendum.

Paulus quidam fuit Samosatenus post hos in Syria, qui uerbum dei, id est Christum deum dei filium substantiuum ac personalem et sempiternum esse cum patre denegabat, prolatiuum autem, id est quasi aera quendam dicebat, non tamen personam uiuam filii sempiternam cum sempiterno patre credendam docebat.

Hic Christum hominem iustum, non deum uerum praedicabat, iudaeizans potius, qui et circumcisionem docebat; unde et Zenobiam quandam reginam in oriente tunc temporis ipse docuit iudaeizare.

Post istum Fotinus doctrinam eius secutus in omnibus similiter praedicabat, inque hoc mendacio perseuerans proiectus est de ecclesia Sirmiensium ciuitatis, a sanctis episcopis superatus. 18 Angastin. de haeres. 45: Filaster autem continuatim ponit ambos (». e. Paulum et Fotinum) sub singulis et propriis numeris, quasi hereses ll, cum dicat Fotinum in omnibus Pauli secutum fuisse doctrinam. 1 ultra A 4 istius in ras B 6 praedicans A 8 samosatenus B (us in ras) samostanus A in siria B syria A 9 subsumtiue ac personale A 13 patrem credendam esse docebat Â, sed esse expunctum 14 predicat a. a. ba A iudaizans B 15 docebant A regina iotiente A 8. a. n 16 iudaizare B XXXVIII. Filut. 3

SUNT ARBIANI ab Arrio presbitero Alexandriae ciuitatis, qui sub Alexandro episcopo bonae memoriae fuit et Constantino sancto imperatore bonae memoriae, dicens filium dei deo similem:

nomine tenus similem autem dicens, et non de ipsius patris diuina credendo substantia, heresim periculosam incurrit. Nam et creatura similis deo dicitur, cum dicat scriptura: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram.

Non tamen est homo aut angelus de deo proprie ac naturaliter, id est de diuina illa substantia patris inenarranda et sempiterna genitus, ut unicus filius, qui genitus est de patre proprie sempiternus, sed homo et angelus facti sunt ex nihilo.

Filius autem cum sit uerus, oportet ut de diuina illa substantia patris genitus cognoscatur. Verus enim deus alio modo esse non potest filius unicus nisi sit de patris illa diuina substantia proprie genitus.

Sempiterna similitudo itaque filii est secundum opera, quia sicut facit pater, et filius similiter facit omnia de ipsius qualitatis diuina substantia genitus, quia de ipso natus est proprie sempiternus, non factus ex nihilo, ut homo et angelus aut creatura aliqua quae est < in > omnibus occidens.

Alii sunt Semiarriani. Hi de patre et filio bene sentiunt, unam qualitatis substantiam, unam diuinitatem esse credentes, spiritum autem non de diuina substantia, nec deum uerum,

sed factum atque creatum spiritum praedicantes, ut eum 8 Genes. I 26 17 Ioh. V 19 23 exscripsit Augustin, de haeres. 52 2 presbytero B 5 ante nomine hab erasum m B 7 creatoras similes A 13 ut om B 17 est A et B 18 de ipsius A et de ipsius est B 19 propiae A 20 aut B ut A 21 quae est omnibus occidens A est quae omnis accidens B in addidi 23 bene om A 26 de om A 26 eum B ca A coniungant et comparent creaturae, cum Christus dominus patri et sibi in fide baptismi salutis aeternae coniuncxerit, eumque cum patre et filio cunctis credentibus adorandum iusserit, omnique saeculo deum ueram praedicandum statuerit: non intellegentes quod euangelista cum dicit:

Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, non de spiritu sancto dicit, quasi factum spiritum per filium.

Nam propheta trinitatem omnia fecisse uisibilia ( et inuisibilia definit, dicens: Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. In omni itaque creatura, quae facta est per spiritum, non aliquid praetermisit quod non per eum factum sit;

alioquin in fide seruus cum domino non iungeretur, si esset creatura diuinus et sanctus spiritus. Cuius causa omnis scriptura et dominus concedi omnia peccata hominibus praeter blasphemiam diuini et adorandi spiritus caelesti sententia pronuntiauerat.

Eunomiani post hos ab Eunomio discipulo Arrii, in omnibus inimici uerae fidei, aiunt tres esse diuersas qualitatis substantias, ut auri, argenti et aeris, et patrem quidem fecisse filium, et iterum filium, qui est creatura, fecisse, inquit, spiritum sanctum:

et adserunt filium non patri esse similem, quia creatura est, neque spiritum filio similem, quia. a filio factus est, impietati paganae et iniquitati Iudaicae consentientes apertissime quam Christianae doctrinae ac fidei catholicae parere uolentes. Õ Ioh. I 3 9 Psalm. XXXII 6 16 Matth. XII 31 2 conianxerint A 3 eumque B eum qui A 8 trinitate A 14 spiritue sanctus cum signis transpositionis B scribtura B 16 eBsentia B 17 pronuntiauerint A pronuntiauerit B2 19 Anomani A 20 qualitates A 23 sanctum om B et om Â, qui punctum habet post adserunt 25 est om A iniquitate iudaica B 26 quam om A 27 pugnare A 3*

Alii sunt qui circa incorporationem aberrant, dicentes non animam ueram hominis rationabilem accepisse saluatorem, sed corpus solum hominis, et cum subtrahant animam a cor-

pore, ueram denegant hominis salubritatem.11 Quomodo itaque potest dici anima, quae non sumpta est a saluatore? cum saluator dicat: Tristis est anima mea usque ad mortem.

Alioquin anima dici non potuit, nisi esset in eo cuius et *** causa aduenerat. Itaque haec utraque (in> incorporatione saluatoris, id est corpus erat et anima, quae pro nostra salute dignatus est sumere.

Scire nos conuenit quod et animam ueram hominis habuit, intellectum habentem, et corpus hominis, sensum carnalem itidem, ut et dolere possit corpore et emori.

Tamen de sancto spiritu facta haec cognoscitur caro et creata anima scilicet, sicut scriptum est in euangelio: Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit te: et quod animam ueram habuit *** dicens: Animam meam pro uobis pono:

et de carne passibili ad Thoman: *** quod spiritus non habet ossa et carnem, sicut me uidetis. Et apostolus Petrus beatus de saluatore testatus est, dicens: Cuius anima non derelicta est in infernum, nec caro eius uidit corruptionem.

Ei quo autem incarnatus est, et homo nostrae causa salutis et deus uerus creditur, cognoscitur, colitur et in ecclesia catholica praedicatur. 7 Matth. XXVI 38 16 Luc. I 35 18 Ioh. X 11 19 <Ioh. XX 27> Luc. XXIV 39 21 Actor. II 27: conf Septuag. Psalm. XV 10 2 incorruptionem A 4 subtrahunt B 5 hominum B 6 nun At sumta A & saluatorem A 8 cuius et om Bl: exciderunt haec fere: anima et corpus passum est pro nostra salute cuius 9 <in> addidi in corporatione A in comparatione B 10 erat om Bl 13 ut om Bl 17 ohumbrauit A te in ras A: 8. s. i 18 exciderunt haec fere: dominus ipse declarauit 19 ad thoman B ait homan A: exciderunt haec fere: Infer digitum tuum e. q. s. apud Ioh. xx. 27 Et iterum: Palpate et uidete 21 huius B 23 incannatus A

Alii sunt Tropitae qui dicunt conuersum uerbum in carnem, non intellegentes quod ait apostolus beatus Iohannes: verbum caro factum est, et habitauit in nobis; non adtendentes quod uerbum est inmutabile et inconuertibile, id est deus dei filius, caro autem quam accepit! pro nostra salute, ipse eam formando adsumpsit et induit nostrae causa incapacitatis.

Ad eum uisendum itaque res istae in unum coniunctae pro nostra salute non mutationem uerbi in carnem, sed adsumptionem magis rei uisibilis declarabant, ut inuisibilis per uisibilem carnem uideri possit, credi atque cognosci, et ab humano genere capaciter adorari.

Alii autem sunt heretici qui circa passionem aberrant, dicentes quod in passione dimiserit dominus noster Christus carnem, et sic ascendit in caelum, et non est iam in ea, inquit, diuinitas.

Neque enim post passionem resurrexit in carne, neque cum carne ascendit in caelum, cum salus omnis hominis in passione carnis ipsius, et surrectione et ascensione in caelum consistat. sine cunctatione nobis et credentibus uniuersis;

cum et apostolis beati angeli dixerint pro nostra fide ac laetitia in Actibus Apostolorum, quod: Sicut uidistis eum ascendentem in caelum, sic eum iterum sperate uenturum de caelo. 3 Ioh. I 14 23 Actor. I 11 3 beatus om A iohannis B 4 habitabit A 5 imrftutabile B incorrnptibile A 6 deus om Bx accipit A1 7 uerba ipse eampro nostra salute in A ml omissa in marg inferiore addita sunt adsumsit A 8 res istae B resistat A 9 coniuncta A 10 sed B sed et A declarabant ut B declarabunt et A inuisibilis (i extrema expuncta et e superscripta) per uisibilem (his duobus uerbis superscriptum declarabant et inuisibiles (e ultima in i mutata)) A 15 dimiserit om A dominus A deus B 16 ea] ei A carne B 17 mquit Bx 19 hominum B resurrectione B 20 ascensionem A constat ABl 23 uidetis A 24 sperante A1

Alii sunt Aeriani, ab Aerio quodam sic appellati, qui abstinentiis uacant, et in prouincia Pamphiliae quam plurimi commorantur, qui et Encra t titae dicuntur, id est abstinentes.

Hi non possident aliquid, escas abominantur, quas deus cum benedictione humano generi tribuit: damnant etiam de lege nuptias, non a deo institutas adserentes.

Alia est heresis Borborianorum, qui uitiis inplicati saeculi et malis concupiscentiis seruientes non sperant iudicium futurum, sed potius carnalem saeculi concupiscentiam laudant.

Hi itaque in caenum euntes et inde obliti de caeno, facies et membra sua deformantes, w eademque cunctis uelut culpandam creaturam dei demonstrantes:

cum illa uorago culparum et uitiorum perniciosa damnatio ex hominum uoluntate, non legis diuinae permissione descenderit.

Alii sunt Artotyritae nomine in Galatia, qui panem et caseum offerant, non illud quod ecclesia catholica et apostolica celebrat offerendo.

Alii sunt iterum Ascodrugitae in Galatia, qui utrem inflantes ponunt et cooperiunt in sua ecclesia et circumeunt eum 2 Augustin. Je haeres. 53 de Aerianis: Ab esca tamen carnium non eos abstinere dicit Epiphanius. Filaster uero et hanc eis tribuit abstinentiam. 22 exscrtpsit Augustin. de haeres. 62 2 aeriani A aeri B 8 pampiliae A pamfylia B 4 comparantur A* encratiten A 5 abhominantur A 6 damnant etiam B damnante iam A 9 implicati B 10 seruientes om A 18 deesse nonnulla apparet. 14 cum B eum A uirago A 16 permisione A 19 offerant A et apostjlica om A 22 Ascodrugitae] conf L. Diefenbach Originea Europeae p. 426 _. insanientes potius et bacchantes, sicut illi pagani Liberipatriani, insanis mentibus more gentilium furentes, et non intellegentes quod ait saluator, utres nouos sumendos, inque eos nouum uinum mittendum, non in ueteres.

Et cum suis caecitatibus properant inseruire, alieni modis omnibus Christianae salutis repperiuntur, cum apostolus deiciat Ii iustificationem illam Iudaicam carnalemque uanitatem, Christi autem ueram et plenam confirmat sententiam dicens: Vetera transierunt, ecce noua omnia per Christum facta sunt.

De lege enim et umbra dicebat dominus et sua gratia plenitudinis, duorumque hominum *** quod ait apostolus: Primus homo de terra terrenus, secundus homo de caelo caelestis.

Quod enim erat per umbram, et quod erat futurum in domini praesentia maius et melius, hoc nuntiabat docendo ac rebus testantibus confirmando.

Alii sunt Passalorinchitae, qui digitum inponentes in nares et ora sua et labia quasi silentium semper exercent, non rei aliae nisi taciturnitati quasi studium commodantes.

Hoc autem facientes quasi prophetas beatos cupiunt imitari, quia ait Dauid beatus: Pone, domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis.

Et quia ieiuniis beati prophetae uacantes i silentium saepius commodabant, 8 Luc. V 38 6 II Cor. V 17 12 I Cor. XV 47 17 exscripsit Augustin. de haeres. 63 20 Psalm. CXL 3 1 potibus Sichardus bachante3 A 2 furientes B (r in ras) 5 prope errant inseuire A alieni Sichardus] alii enim 8 aententiam] scientiam: conf. 114, 1 9 et ecce B 10 ut umbra Oehlerus et A et de B 11 omnium AI... excidit ueluti diuersa natura dissonantium 18 quid erat A 14 presentiam A 15 ac B hac A 17 imponentes B 18 et in labia B exercens A 19 qu\'astudill cõmorantes A £ 0 emitari B 21 beatus A propheta B 22 post ostium V litterae eras in B 23 uacante A commendabant editt inde usurpantes isti aestimant aliquid obseruare, Pythagoricam uanitatem potius quam prophetarum caelestem uitam et sapientiam sequi properantes.

Alii sunt Aquarii sic dicti, qui in sacramentis caelestibus offerunt aquam, non illud quod ecclesia catholica et apostolica facere consueuit.

Alii sunt heretici, qui prophetas cottidie adserunt et prophetias fieri praedicant, ignorantes legem et prophetas usque ad beatum Iohannem fuisse baptistam, finemque legis et prophetarum in Christi praesentia conpletum atque consummatum.

Alii sunt autem Coluthiani a Colutho quodam ita dicto in Aegypto, qui dicunt deum malorum non esse factorem. Econtra autem alter ei opponebat dicens deum malorum esse factorem, qui et ipse erat hereticus pariter, et cum utrique contentioni ferebantur inani, nescierunt potentiam rationis.

Scriptura enim deum facere bona et nihilominus et mala facere praedicauit, cum dicat propheta: Ego sum dominus, qui facio pacem, et creo mala. Et alter propheta: Si est, inquit, malities in ciuitate, quam deus non fecit.

Sed mala ista non natura esse dixit scriptura a deo facta, sed causis existentibus hominum scilicet, in lege peccan- 5 eoMcripsit Augustin. de haeres. 64 10 Matth. XI 18 15 exscripвit Augustin. de haeres. 65. 66 21 Es. XLV 7 22 Amos III 6 1 pytagoricam A 2 unitatem B 9 cotidie B 11 iohannem beatum B 12 completum B 15 autem sunt B cholutho A 16 dicunt in ras A 17 ei B et A 19 ferebatur A 20 facere bona B facerebant A (guper t altera t posita et erasa) 21 face Ax Egs Al tium domino, quae sunt temptationes persecutiones diuersaeque angustiae quae deo permittente insurgunt peccantibus, sicut scriptum est: Quis dedit Israhel in direptione? nonne dominus, cui peccauerunt, et noluerunt in uiis eius ambulare?

Non autem fecisse mala deum natura dicit scriptura alicubi: Ecce enim, inquit, omnia ualde bona quae fecit deus, in libro Geneseos. id est creaturae mundi. Et alibi propheta dicit: Quoniam deus malum non fecit, neque delectatur in perditione uiuorum.

Quia ergo non causa dei creantis est mala naturaliter, sed hominum uoluntatis, quae obnoxia legi dei et iudicio urguetur et coercitione constringitur, conuersionis causa a domino haec inferuntur hominibus cottidie. Cum ergo.

haec dicuntur, quomodo dicta sunt ignorantur. Quae enim imputantur hominibus in coercitione mala, haec eruditionis et utilitatis sunt plena, quae hominum uoluntas peruersa pati meretur, cum dicat apostolus: Numquid iniustus deus, qui infert iram suam hominibus?

Non tamen sine utilitate et emolumento futuro haec cuncta humano generi fieri permittuntur. Iustus enim in tribulatione sustinendo fidelior et iustior conprobatur, peccator autem aut peccare desinit emendatus, aut perseuerans de mundo tollitur, ne in corpore constitutus amplius delinquere uideatur..

Ergo aut emendatus, cum superest adhuc in corpore, bonum iam opus facere non retardabit, aut mens accersitur, ut desinat a peccato, quod ait apostolus: Qui mortuus est, iustificatus est a peccato. 3 Es. XLII 24 7 Genes. I 31 8 Sapient. I 13 17 Rom. III 5 26 Rom. VI 7 3 sicut. om A isrt 5 mala A1 deum] d ex m fadtt B 6 inquit om B 7 ualde A ualde inquit B 8 creatura A 9 neq: B quae A 12 arguetur A coertione A 13 cause A a om A cotidie B 14 dicantur A 15 imputantur A putantur B coertione A 16 peruersa pati B peruersatio A 20 in eras in A tribulatione A2 tribulatio A1 21 aut B ut A 22 desinet B 85 men Bl accersitur] coercetur Sichardus

Alia autem est heresis, quae dicit mundum non mutari, sed in eo statu semper manere, etiam post domini nostri Iesu Christi de caelis praesentiam, cum ipse dicat: Omnia transibunt et mutabuntur.

Hoc autem non intellegunt mutationis causa elementorum dictum fuisse a domino, ut his mutatis noua creatura reformetur, quod et Dauid docet: Ipsi peribunt, inquit, tu autem ipse es in aeternum. Et dominus: Caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt.

Et: Ego faciam nouum caelum et nouam terram, dicit dominus. Restauranda potius ergo, non pereunda adnuntiat elementa, et quamuis inpossibile deo non est, ut, qui fecit ex nihilo omnia, iterum delere possit omnia: quod ait lob beatissimus:

Si autem destruxerit uniuersa, quis ei dicet, quid fecisti? Si ergo ita senseris, omnipotentiam domini Christi cognoscis, siue ea restauranda quis aestimat, sequenter intellegit. Nam etsi pereunda semina scriptura demonstrat, id est ipsum mundum ad nihilum deuenire posse, tamen **# quia, quod fecit, non deperit.

Fecit enim, ut ait Salomon, ex nihilo omnia ut possent esse quae non erant. Et in resurrectione hominum non pereunda semina, sed ad gloriam maiorem uenientia demonstrat, ut ait apostolus: Seminatur corpus animale, surgit corpus spiritale: seminatur in corruptione, surgit in incorruptionem. Et ipse iterum apostolus beatissimus:

Expectatio enim creaturae 2 exaeripsit Augustin. de haeres. 67 4 Matth. XXIV 35? 6 Apocal. XXI 1 7 Psalni. CI 27 Hebr. I 12 9 Matth. XXIV 35 10 Es. LXV 17 LXYI 22 14 Iob IX 12 XI 10 18 Psalm. CI 27 19 Sapient. XI 25 20 Sapient. I 14 23 I Cor. XV 42 26 Rom. VIII 19 seqq. 3 mane Bl iha Â, om B 6 dictam A 9 terra A uerba— transibunt om A 10 facio B 12 annuntiat B 15 dicit A ergo si B 16 senserit A cognosces B 17 eam restaurandam intelleget B 19 ad B a A ... desunt nonnulla 20 solomon B 21 possent esse quae B possetis seque A et om A 25 surgit in incorruptionem om A 26 exspectatio B reuelationem filiorum dei expectat: uanitati enim creatura subiecta est non uolens, sed propter eum qui subiecit in spe futurae gloriae dignitatis. Propter quod et ipsa creatura, inquit, liberabitur a seruitute corruptionis in libertatem gloriaeIfiliorum dei, ostendens itaque ad gloriam filiorum <dei> processura elementa, id est homines cum hac ipsa uisibili creatura, cum dicit dominus:

Sol tunc septempliciter lucebit. Transeuntia ergo erunt elementa ad maiorem iam gloriam, inque ea permanenda cum hominibus, quamuis et ad nihiluih possit adducere qui fecit omnia dominus.

Sed in hoc est eminens Christi maiestas et potentia, quod ad gloriam maiorem eadem elementa transire promittit. Nam et apostolus elementa haec liquescere et ad nihilum uenire nuntiat pariter et prophetat.

Alia est heresis quae excalciatos ambulare debere homines adserit, quod Mosi, inquit, dictum est: Solue calciamenta tua, et quod Esaias beatus ita ambulauerit tribus annis: quae magis humana ac uanae superstitionis sunt, non traditionis sanctorum ac domini nostri Iesu Christi iussionis et imperii eius ac potestatis.

NOUATIANI SURREXERUNT POST PEKSECUTIONEM POSTREMAH a Nouato quodam, qui sicut ecclesia catholica credebant antea, 8 Es, XXX 26 14 II Petro III 10. 12 17 exscripsit Augustin. de haeres. 68 18 Ezod. III 5 20 Es. XX 3 1 filii A1 eispectat B 2 subdita B 6 ad gloriam flliorum] gloria ad filiorum A a gloria ad gloriam B <dei> addidi 7 hominis A haec A uisibilia A 8 ///// sol A (t erasa) 12 potentiam A 14 nilum B 17 excalcios A1 18 mosi A sub mosi B ,20 hac A traditiones A 22 ac A atq: B 24 postrema A 25 credebat A uetus testamentum et nouum accipientes.

In persecutione autem, quia lapsi sunt multi fideles et in paenitentiam suscepti sunt a catholica ecclesia, irati, immo potius praesumptione ducti ac

superbia, uanam doctrinam conati sunt seminare, separantes se ab ecclesia catholica atque a Christi bonitate ac misericordia dissonantes, atque dicentes, non esse fideli post baptismum locum aliquem paenitentiae, ignorantes quod per prophetam clamat: Viuo ego, dicit dominus:

si uolo mortem peccatoris, quantum ut reuertatur et uiuat? Si ergo dixerint dehis qui baptizandi sunt dixisse scripturam, non tamen fidelibus, audiant saluatorem post baptismum aquae dicentem de baptismo alio, paenitentiae scilicet passionis. Ait ita: Baptisma, inquit,

habeo baptizari, et quam festino si sciretis, ostendens utique nobis post baptismum, quod per aquam ante dederat, aliud etiam passionis paenitentiae humano generi ab ipsius bonitate et clementia labentibus concedendum atque ab eodem domino tribuendum.

Quod apostoli intellegentes de passione eius saluberrima post illam!! primam gratiam humano generi etiam hoc eum contulisse praedicrbant. Ut prouisor enim et omnipotens et peccantibus concedit per paenitentiam, ut, qui lapsus est, surgens ac pugnans iterum, inque ea perseuerans, speret se posse a domino desiderandam uictoriam adipisci.

In Christo enim et eius clementia et iustitia et bonitas propter peccantes et paenitentes abundat cottidie, ut Paulus beatus tristatus de illis est qui peccati causa non egerant paenitentiam, ut dixit in sua epistola: Quis infirmatur, et ego non infirmor? et rursum: Ne ueniam 7 Ezech. XXXIII 11 XVIII 23 12 Luc. XII 50 24 II Cor. XI 29 27 II Cor. XII 21. 1 persecutionem A 2 qui A paenitentiam suscepti B pacientia A 5 a om A 7 paenitentiam A propheta A 9 dixerint Sichardue] dixerit 10 scriptararQ Al 11 aquae B que A 12 ait om B 13 baptizare A1 sciretis] finiretur Fabricius fleret is Oehlerus 14 post om A 17 eadem A tribuendo A 19 predicabat AA 20 enim et B enim A 21 pugnas A ea om A 24 habundat A cotidie B 25 testatus Sichardus 27 ueniat A* ad uos, et iterum me humiliet dominus propter quosdam, qui non egerunt paenitentiam. Et Petrus beatus apostolus mago Simoni dixerat:

Age paenitentiam, si quo modo dimittatur tibi quod fecisti. Et Paulus quem abiecerat eum suscipi post tempus iterum iubebat. Amissionem itaque dignitatis possunt perpeti tales, non detrimentum salutis, ut ait dominus: Multae mansiones sunt apud patrem meum.

Alii sunt Montenses, qui rebaptizant si quos seduxerint homines, et supra baptismum ecclesiae catholicae alium suum baptisma insaniunt promittentes: qui et Donatiani dicuntur a quodam Donato in Africa constituto, qui hanc heresim seminauit: qui et Parmeniani nunc appellantur a Parmeniano quodam, qui eorum nuper successit erroribus atque falsitati.

Alii sunt in Gallis et Hispanis et Aquitania ueluti absti- Dentes, qui et Gnosticorum et Manicheorum particulam perniciosissimam aeque secuntur, eademque non dubitant praedicare, separantes persuasionibus coniugia hominum, et escarum abstinentiam promittentes, quae non ex legis praecepto,

sed promotionis caelestis et dignitatis causa uoluntati hominum talis a Christo concessa est gratia. Dicit enim dominus Petro: Non omnes capiunt hoc uerbum. Et iterum idem dominus ait:

Qui dimiserit uxorem suam sine causa 3 Actor. VIII 22 4 I Cor. V 4 II Cor. II 7 7 Ioh. XIV 2 18 exscripsit Augustm. de haeres. 70 25 Matth. XIX 11 26 ibid 9 8 symoni A 4 quo om Al 5 iubeat 10 monteses B monasses A sedizerint A 11 aliud B 13 africS A 14 parmentiani B nun a A1 15 parminiano B 18 hispanis B in spanis A equitania R uelut Al 19 ignosticorum A et Manicheorum om A particula pernitiosissima A 20 eandemque B criminis, facit eam moechari. **« Aliud est itaque consensu communi hoc fieri laudis! causa maioris consequendae a domino, et aliud contra legem suadere, contraque amborum facere uoluntatem.

Et iterum: Qui non manducat, manducantem non spernat, et qui manducat, non manducantem non iudicet. Quod ex uoluntate est itaque, laudis est et amplioris, immo potius mercedis caelestis est desiderium:

quod autem extra legem est, non a deo Christo est traditum, sed inani hominum praesumptione et errore inuentum. Scriptum est enim: Dedi uobis omnia edere sicut faenum.

Hoc autem ideo faciunt, ut escas paulatim spernentes dicant eas non esse bonas, et ita non a deo hominibus escae causa fuisse concessas, sed a diabolo factas ut adserant, ita sentiunt inque hoc iam creaturam non a deo creatam, sed a diabolo eam factam ut praedicent enituntur perque hoc mendacio multorum animas captiuarunt.

Alii sunt in Africa Circuitores qui ita dicuntur. Hi circumeunt terram, et quos inueniunt in uia, cogunt eos ut interficiantur ab illis, dicentes se desiderare pati martyrium, et sub causa hac multi latro cinantur interdum.

Quidam autem ex his ueluti biothanati moriuntur sese dantes ad praecipitium, diuersumque subeunt calamitatis interitum. Qui cum sine causa perire ita properant, honestae mortis sustinent detrimenta, et iudicio dei futuro se potius inplicant quam soluunt. 1 <I Cor. VII 5> 4 Rom. XIV 8 10 Gen. I 29 1 «•• Exciderunt Pauli I ad Cor. VII 5 praemissis Et Paalua beatus apoatolas dicit: 7 et om B 10 dedi B de A sichardue 12 dicunt Ax 13 concessa factas nt B facta snnt A 15 facta A predicant A. 16 mendacio B mendatium A Sichardus 19 terras B 20 pa///ti B 22 uelut B biothonati A 25 implicant B

Alii autem sunt qui cum hominibus non sument escas, praesumptione ducti inani, putantes melius quid facere, quia et prophetae hoc, inquit, faciebant, ignorantes diuersam oeconomiam Christi domini dispositione esse statutam hominibus. Hi de patre et filio bene sentiunt, de spiritu autem non recte 2. accipiunt, creatum credentes esse et factum sanctum spiritum, non deum, sicut scripturae nuntiant et ecclesia catholica praedicat.l\\

Alia est heresis quae adserit cum Iudaeis <nos> debere facere pascham. Isti in Galatia et Syria et Frigia commorantur et Hierosolimis, et cum Iudaeos secuntur, simul cum eis errore depereunt.

Inque hoc et suum Iudaei confirmant mendacium, cum peruident quosdam Christianos indoctos legis eorum sequi uanitatem quam regulam catholicae ueritatis. Et 3 nihilominus et illi cum istis concelebrant, ut consortes Iudaeorum criminis et sceleris manifestantur atque ab omnibus dinoscuntur.

Alia est heresis, quae Apocryfa, id est secreta, habet solum prophetarum et apostolorum, <non> accipit scripturas canonicas, id est legem et prophetas, uetus et nouum scilicet testamentum.

Et cum uolunt solum illa apocrifa legere 2 exscripsit Augustin. de haeres. 71 4 III Reg. XIII 9 2 autem om A 8 inanes A facere B facere quid A 4 hoc inquit om A iconomiam B 5 dispositionem 7 creatum] m in ras III litterarum B 9 praedicant A 11 <tłOS> addidi 12 pascha B galatiae et syriae B frygia B 13 hierosoljmis B iudaeis Bl simili B 16 regula A 17 ut om A 18 omnibus B3 bominibus ABl 21 Hoc caput tractauit Th. ZaJm hist. canonis T. N. II p. 236 habet) et A om B 22 <non> addidi accipit A accipit non B 24 apocryfa B lege A studiose, contraria scripturis canonicis sentiunt, atque paulatim dogmatizant, contra eas dantes sententias, contra legem et prophetas contraque dispositiones beatissimorum apostolorum consulta ponentes:

e quibus sunt maxime Manichei, Gnostici, Nicolaitae, Valentiniani, et alii quam plurimi, qui apocrifa prophetarum et apostolorum, id est Actus separatos habentes, canonicas legere scripturas contemnunt.

Propter quod statutum est ab apostolis beatis eorum successoribus non aliud legi in ecclesia debere catholica nisi legem et prophetas et euangelia, et Actus apostolorum et Pauli tredecim epistolas, et septem alias, Petri duas, Iohannis tres, Iudae unam, et unam Iacobi, quae septem Actibus apostolorum coniunctae sunt.

Scripturae autem absconditae, id est apocryfa, etsi legi debent morum causa a perfectis, non ab omnibus debent, quia non intellegentes multa addiderunt et tulerunt quae uoluerunt heretici.

Nam Manichei apocryfa beati Andreae apostoli, id est Actus quos fecit ueniens de Ponto in Greciam * quos conscripserunt tunc discipuli sequentes beatum apostolum, unde et habent Manichei et alii tales Andreae beati et Iohannjs Actus euangelistae beati, et Petri similiter beatissimi apostoli, et Pauli pariter beati apostoli:

in quibus quia signa fecerunt magna et prodigia, ut et pecudes et canes et bestiaq loquerentur, etiam et animas hominum tales uelut canum et pecudum similes inputauerunt esse heretici perditi.

Sunt alii, qui epistolam beati Pauli ad Hebreos non adserunt esse ipsius, sed dicunt aut Barnabae esse beati apostoli 8 Canon apostol. LXXXV (Hefele concil. histor. I (1878) p. 827) 7 1. s. 1 contrariis A 4 ignostici A 6 apocryfa B 7 conterapnunt A 8 eorum A et eorom B 9 legum ecclesia A catholicft A 10 epi- Btolis Al 11 iohannes A tris A1 12 iocobi A 14 debent A legi debent B 15 qui B 18 excidit accipiunt 23 tielud A 24 imputauerunt B 26 Hoc caput tractauit Th. Zahn hist. canonis T. N. ■ II p. 238 hebraeos B 27 ipsins om A aut Clementis de urbe Romae episcopi,

alii autem Lucae beatissimi euangelistae aiunt: epistolam etiam ad Laudicenses scriptam beati apostoli quidam uolunt legere. Et quia addiderunt in ea quaedam non bene sentientes, inde non legitur in ecclesia, et si legitur a quibusdam, non tamen in ecclesia legitur populo nisi tredecim epistolae ipsius et ad Hebreos interdum.

Et in ea quia rhetorice scripsit, sermone plausibili, inde non putant esse eiusdem apostoli; et quia et factum Christum dicit in ea, inde non legitur; de paenitentia autem propter Nouatianos aeque.

Cum ergo factum Christum dicit, corpore dicit, non diuinitate dixit factum, cum doceat ibidem quod diuinae sit paternae substantiae filius: Qui est splendor gloriae, inquit, et imago substantiae eius.

Paenitudinem etiam non excludit docendo, sed diuersum gradum dignitatis ostendit inter hunc qui integrum custodiuit et illum qui peccauit. Dignitatis est igitur detrimentum in eo qui peccauit, non damnum salutis.

Nam si fortiter quis pugnauerit per martyrium, recipiet pristinam sanitatem, aut si condigne in hoc saeculo uixerit, inpetrat quod desiderat adipisci.

Nam in epistola ipsa rebaptizatores excludit, non baptismum paenitentiae abnegat conferendum, quod interdum in multis infructuosum inuenietur paenitentibus:

quod postea fide, uita, bono opere et in hoc saeculo a domino conlaudati sunt :1 perseuerantes iam in rebus bonis et operibus fructuosis, quod dominus dixerat per prophetam: Non ero memor malorum eius, sed bonorum potius, si iam in bonis permanserit operibus. 8 Hebr. III 2 9 Hebr. VI 4 X 26 12 Hebr. I 3 20 Hebr. VI 4 25 Ezech. XXXIII 16 XVIII 28 2 laodicenses B 3 scripta A Et B, om A 4 quaedam non] non om Bl 6 haebreos B 7 quia om A rethoricae B 8 et quia. et B et quia A 11 docebat A 13 inquid B 14 plenitudinem A docendo A 15 integrum se Zahnius 18 sanitate A dignitatem B 19 impetrat B 20 ipsa epistola B 22 fructuosum inueniatur B 23 uita bono B bona uita A cum signis transpositionis collaudati B 27 permansit B XXXVIII. Fllwt. 4

Melitiani sunt alii a Melitio quodam in Aegypto, qui de parte fuerat An-iana, et abiectus est ab ecclesia catholica: qui postea quasi uerum sequendo susceptus est, et discipuli eius cum eo pariter.

Atque iterum indift\'erenter post haec agere cupientes communicabant et hereticis et ecclesiae catholicae. Quorum cum cognouisset indifferentiam, exortes eos suae communionis effecit ecclesia catholica.

Alii sunt in Aegypto et Alexandria a Retorio quodam nomine, qui omnes laudabat hereses, dicens omnes bene sentire, et neminem errare ex eis sed ambulare bene omnes illos: et male eos credere non sentiebat. Si itaque omnes laudabat, quem uituperabat?

Ergo non tenet quod uerum est. Et Fotinus ergo laudandus est et hereticus, qui Christum deum negat esse ante saecula cum patre, et omnis heresis quae blasphemat aut in patrem aut in filium aut in spiritum.

Cur itaque blasphemos hereticos laudet, cum eos Christus dominus ex hoc iam saeculo damnauerit, dicens non dimitti hominibus blasphemiam in spiritum sanctum blasphemantibus et perseuerantibus, neque hic neque in futurum? Propter quod constat! et istum esse hereticum, immo potius nihil scire, qui eos laudandos, non uituperandos et abiciendos iudicauerit. 10 exscripsit Augustin. de haeres. 72 18 Matth. XII 31 2 Malitiani A 5 indifferente A 6 communicabat A haereticis B 8 efficit A 11 nomine] homine 18 non credere B 14 tuperabat Al 15 fotinus B protinus A ergo om A laudandll A et om B 16 hereses A 17 patre A 18 hereticos B laude A laudat B 23 abiciendo A

Alia est heresis quae dicit diuinitatem doluisse, cum caro pateretur in cruce coniuncta diuinitati, errantes, quod non solum diuinitas pati non potest naturaliter nec teneri neque uideri, uerum etiam nec anima hominis, quae a deo facta est, dicente domino:

Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed timete hunc potius, qui potest animam et corpus perdere in gehennam. Errant itaque modis omnibus qui dicunt diuinitatem Christi esse natura passibilem, et impie sentiunt aut doluisse aut fleuisse aut ingemuisse; passio enim Christi est carnalis, < carne > naturaliter, non diuinitate dolente.

Ideoque non cognoscebatur a Iudaeis qui erat in carne passibili loquendo, qui de lege eis et prophetis deus ueras nuntiabatur, palamque in carnem uenturus praedicabatur, dicente propheta: Deus palam ueniet, et iterum idem propheta Dauid: Dominus pars hereditatis meae, et calicis mei. Qui est enim calix nisi eius passio?

iiqui tantae bonitatis munus et clementiae humano generi conferens ab Iudaeorum iniquissimo ignorabatur populo. Passus itaque est carne passibili, non diuinitate naturaliter inpassibili, qui et agnoscitur et creditur non absente tamen diuinitate, sed coniuncta cum corpore pariter propter mysterium consummationis statutum ac definitum antea.

Quod sciens apostolus non separauit in cruce diuinitatem a carne dicens: Si enim cognouissent, numquam dominum maiestatis crucifixissent. Paulus itaque beatus coniunxit utrumque ut 2 exscripsit Augustin. de haerea. 73 6 Matth. X 28 16 Psalm. XLIX 3 17 Psalm. XV 5 25 I Cor. II 8 3 diuinitate A 4 potens A 5 a om A 9 Erant B 10 natura Sichardus] naturam 11 gemuisse A 12 carne] add Fabricius 14 eis om B 15 carne B predicatur A 17 idem om A 19 generis A 20 iniquissimo Sichardus] nequissimo ignorabantur A 21 carni A diuinitate naturaliter inpassibili om A 22 absente-sed om A 23 iuncta A 24 statu A 26 magestatis Ax 4* Christi bonitatem et misericordiam nobis manifestaret plenissimam. Petrus autem beatus apostolus quod natura est passibile et quod est inpassibile docuit ex aperto, dicens: Mortuus quidem est corpore, uiuificatus autem spiritu.

Neque ergo caro a diuinitate nec diuinitas a carne aberat cum caro pateretur humana naturaliter, et in hoc ipso permittente Christi diuinitate mysterium nostrae causa salutis consummabatur a domino, ut plena deuictio fieret inimici, ut, in quo uidebatur ut homo pati, qui deus erat in carne, non sibi sed nobis iam uinceret inimicum, nobisque ante deuictis in sui passione in eum credentibus uincendi potentiam aperiret eumque sequentibus caelestem gloriam ministraret.

Non ergo dei naturalis passio et dolor talis in diuinitate eius gignebatur, sicut quidam aestimant: alioquin homo solum erat, non deus et homo, ut scriptum est: sed mysterium nostrae causa salutis aeternae consummabatur, quod ante fuerat nuntiatum a lege pariter et prophetis.

ALIA EST HERESIS QVAE DICIT ueluti triformem DEUM esse et compositum, ut quaedam pars patris, quaedam filii, quaedam spiritus sancti sit, atque ita credi debere adserunt, et hoc dicentes nesciunt nec intellegunt diuinae scripturae sententiam.

Triformem enim quandam dicentes substantiam multis blasphemant peius ignorantes, quod alter est qui misit, alter qui missus est. Ergo est uera persona patris, quae misit filium, et est uera persona filii quae aduenit de patre, et est uera persona spiritus quae a filio et patre missa est.

Trium itaque harum personarum una est ueritas, maiestas et 3 I Petro III 18 15 Ioh. I 14 19 exscripsit Augnstin. de naeres. 74 1 manifestare A 2 natura om B* 6 hoc ipsa B ipso A 13 dei oin A dolos A 14 aestimant A Sichardus aestimabant B 15 scribtqm B 16 causae A consumabatnr A 19 haeresis B 20 quiclam pars A quidft filii A 23 quondam dicentis A . substantia aequalis et diuinitas sempiterna. Qualis est enim inmensa inenarranda patris persona, talis est et filii. talis est et sancti spiritus, ut in distinctione nominum ac trium personarum non sit aliqua naturae diuersitas.

Inmensibilis est igitur haec trinitas et inuisibilis et inenarrabilis, quae fide solum cognoscitur, tamen expositione humanae uocis ac sensu mortali condigne non expromitur.

11 Cum enim dicit mittere patrem filium et filium mittere sanctum spiritum, personarum causa dicit, non loci separatione disiunctos ostendit, propter Sabellium scilicet et Fotinum hereticos, qui condigne de deo intellegere noluerunt, dicente domino: Cui me similem facitis, dicit dominus, et cui similis ero? *** Sicut enim caelum distat a terra, ita distant sensus uestri et cogitationes et consilia uestra a sensibus et cagitationibus meis, dicit dominus.

Cum ergo dicit misisse patrem, et missum fuisse filium, personarum causa dicit, ne quis aut ipsum <missum> patrem aut ipsum filium misisse aestimans *** quod ita non sentiens delirat Sabellius. Et ne iterum missus filius de caelo aestimetur non esse ubique cum patre, dixit quidem se missum a patre, ubique tamen se esse cum patre ostendit dicens: Pater, qui me misit, mecum est.

Non ergo separationem loci dixit, cum omnia et ipse filius compleat contineat cum patre et sancto spiritu: sed ut patris ueram personam, et filii talem qualem patris, et sancti spiritus sicut filii, ueram 7 Ioh. V 30. 37 VIII 16. 18 XV 26 XVI 7 11 Es. XL 18 13 Es. LV 9 22 Ioh. VIII 16 XVI 32 1 est enim B enira A 2 et inenarranda B 3 districtione A 5 et inuisibilis A inuisibilis B 6 tamen A non tamen B ac sensu A ascensu B 7 mortalis A non om B 9 locis A 10 h§reticos B 11 deo B dm A 12 fecistis B 13 extiderunt nonnulla 14 sensus uestri et om A 15 meis om A 16 Cum B Cui A mississe A et missum A emissum B 17 <mts«uw»> addidi 18 mtstsse] esse aestimet B: exciderunt ueluti in errorem incurrat mortiferum: non om B 20 ctl A in B _21 se esse A esse B 24 spd sco cum signis transpositionis B sco sps A 25 talem] lent in ras A qualis B credamus personam harumque trium personarum unam qualitatis substantiam, maiestatem et potentiam cognoscamus, haec ita docere dignatus est:

et in carne maxime constitutus, in quo et eius humilitas enituit saeculo et inenarranda resplenduit bonitas et condescensio fragilitatis humanae, in tanta copiosa clementia ac liberalitate ut generi manifestaretur humano, haec ita dignatus est operari atque loqui pro nostra salute, ut nos scire de deo et capere et intellegere aliqua ex parte ualeamus.

Alia est heresis quae de caelorum diuersitate ambigit. Scriptura enim in primo die caelum et terram factam declarat duo haec elementa, secundo die firmamentum aquae factum, et nihilominus et ipsum firmamentum caelum appellatum fuisse testatur.

Dauid autem dicit de caelis ita: Laudate dominum deum caeli caelorum, et aquae quae super caelos sunt. Siue ergo sex caelos, secundum Dauid, et septimum hoc firmamentum accipere quis uoluerit, non errat: nam Salomon tres caelos dicit ita: Caelum et caelum caeli.

Paulus aeque beatus apostolus usque ad tertium caelum se raptum confitetur. Siue ergo septem quis acceperit, ut Dauid beatus, siue tres, siue duo, non errat, quia et dominus ait: Pater qui in caelis est.

Nam et pagani uanissimi unum caelum et polus profitentur interdum. Dauid ergo beatus quod plenum est docuit; Salomon autem quod ex parte est et beatus Paulus aeque. Liber autem Geneseos duos caelos nobis nuntiauit. 12 Gen. I 1 13 Gen. 18 15 Psalm. CXLVIII 4 19 III Beg. VIII 27 21 II Cor. XII 2 23 Matth. VI 9 1 personam Siehardlls] personarum harumq: B q; A personam. Nam A 2 maiestatem et potentiam om A 3 et in B in A 4 enarranda A 7 ita om A 11 haeresis B diuersitatem A ambiga B 12 facta B 13 die om B 15 autem A Sichardus enim B 16 de (um) ] de A om B caelis A et om A 20 beatus om A 22 duos B 24 polos B 26 geneseus Al 27 nobis om A

Alia est heresis quae de terra ambigit, dicens!! hanc esse solam, et aliam non esse, ignorans quod alia est, quae ueluti matrix est omnium rerum uniuersaque continet quaeque quasi TAH, id est materia, repperitur in scripturis, quae est inuisibilis et inconposita, quae a deo facta est in primo die.

Haec autem, in qua habitamus, super aquam fundata ostenditur, ut dixit Dauid; Qui fundasti terram super aquam.

Nam matrix omnium rerum teha inmensa est illa prior quae in primo die facta est, quae continet aquam et hanc terram quae habitatur a nobis, quae et humapo generi et uolatilibus serpentibus pecudibus ceterisque aliis fruges et fructus exhibet opulenter, iussa a Christo domino saluatore, sicut scriptum est in libro Geneseos < id est> creaturae.

Alia est heresis quae de aqua ambigit, quod non facta sit a deo, sed semper esse eam ex semetipsa adserunt, ignorantes, quod si maius elementum factum est, id est terra, quanto magis et minus, id est aqua, quae continetur a terra, dicente propheta Iona: Ego seruus sum dei, qui fecit mare et terram.

Et Dauid idem dicit factam aquam a domino et tres pueri itidem. Alia itaque est terra quae continet uniuersa, et alia est terra quae super aquam fundata est, quippe ista quae habitatur a nobis, de qua ait propheta 5 Sap. XI 17 Gen. I 2 8 Psalm. CXXXV 6 14 Gen. I 1. 29 16 exscripsit Augustin. de haeres. 75 20 Ion. I 9 21 PsaJm, CIII 3. 6 22 Dan. III 60 2 haeresia B de terra A Sichardus de terra et terra B 4 est om A quaeque quasi yah A quae quasi hyle B 5 in om A 7 fnntata Al 9 terra inmensa B trammen A 12 alii A 13 opulentos iassos A domino om A 14 <id est> addidi 16 heresis B facta sit a deo sed semper esse eam B factus ita domina semper esse ea A 21 marem et terram J. mare et aridam B 23 tsrra quae super A quae super B 24 ista qujfe B itaqqe A- Qui fundasti terram super aquam. *** non illam utique primam.

Hanc itaque renouari et purgari necesse est, quam et moueri saepe cognoscimus terrae motu, de qua ait dominus: Ego facio nouum caelum, et nouam terram. Et iterum dominus ait caelum et terram transire in euangelio.

Haec terra itaque ueluti de radicibus illius prioris cognoscitur habere substantiam, quae supra aquam subsistere iussa est, quae copiose humano generi exhibet alimenta.

Alia est heresis, quae dicit ante corpus fuisse hominis factum, non animam, et quod imago dei corpus sit non anima hominis, et quod secundum praedestinationem dixerit dominus, ita arbitrantur, cum dicat scriptura: Et fecit deus hominem. Ad imaginem suam fecit eum, masculum et feminam fecit eos; ignorantes, propheta quid dixerit.

Cum dicit enim Faciamus, promittit facturum se, oumque dicit Fecit deus, iam opus factum demonstrat, et factam non carnem, sed animam, quae rationabilis est, declarauit.

Nam quod caro sine anima non possit eloqui non est dubium; ergo caro organum animae est rei rationabilis. Masculum et feminam cum primum <factum> dicit scriptura, non hic corporum sexum, sed animae dominantis et subiacentis declarat indicium.

Et quod non corpora ante sint facta lacentia, li sicut quidam aestimant inprudentes, non est ambiguum, cum caro Adae ac mulieris postea facta sit; nam septimo die dicit 1 Psalm. CXXXV 6 4 Es. LXV 17 LXVI 22 5 Luc. XXI 33 Matth. XXIV 35 10 exscripsit Augustin, de haeres. 76 13 Gen. I 27 1 desunt ueluti haec: Et ita cum dicit propheta hanc terram dicit quae habitatur a nobis, quam fundauit dominus super aquam 2 renouari b se renouari cum signis trayispositionis A et purgari-saepe om A 4 faciam B 10 heresis B 11 imago sit. dei corpus (corpos A i) sit A 12 praedestinationem dixerit dns B predestinatio dixerit dnl A 16 promittat A 17 et facta A 18 declarauit A Sichardus declarat B 19 possa A 20 animae Sichardus] anima 21 <factumy addidi 23 ante sint A sint ante B scriptura de Adam ita: Et accepit dominus terram de limo, et plasmauit hominem quem fecit.

Vides ergo quomodo factum hominem, id est animam ante ostendit rationabilem et inmortalem esse creatam a domino, quae utique imago dei est appellata. Terram autem de limo acceptam adiunctam animae, id est exteriorem hominem, corpus fragile die sequenti manifestauit plasmatum, ac sic immisso sopore in Adam posteaque de costa eius accepisse dominum. et fecisse mulierem scriptura testatur ac praedicat.

Et <quod> primum sit anima facta, id est sexto die, die autem septimo corpus de terra plasmatum Adae, sic de uiri corpore, id est de latere eius, factam feminam demonstrauerit, non est ambiguum et quod anima ante facta sit, caro autem postea plasmata. mata, et sic postea inspiratione infusa dei spiritalis in fine conlata sit gratia, ut sic iam capax homo legis diuinae non inpotens a domino monstraretur, euidens est ratio ueritatis: quod et beatus dicebat Dauid, factam animam.

primum, sic corpus plasmatum: Manus tuae, inquit, fecerunt et plasmauerunt. Ac sic postea fuisse infusum spiritum declarauit: dicens: Et spiritum sanctum tuum ne auferas a me.

Alia est heresis, quae dicit inspirationem animam esse, non inspirationem in animam datam fuisse, ignorantes quod, si inspiratio anima est, quomodo diiudicari potest quod de deo est infusum proprie? cum non adtendant quod inspiratio diuini spiritus est quaedam gratia et prouectio dignitatis, ut possit homo capax legis caelestis existere.

Et quod habenti 1 Gen. II 7 18 Psalm. CXVIII 73 20 Psalm. L 13 23 Gen. II 7 2 et om A 6 animam A 7 flagile Al sic immisso] sic im in ras A 9 <quod> addidi] ut add Sichardus 11 iJ est om A 14 spiritali<*> ] et spiritalis Sichardus est spiritali AB fing A 15 collata B 16 impotens B tradio A 18 inquit A inquid domine B 23 heresis B anima A 24 datum A 25 iudieari B animam Adae patri nostro data est inspiratio, non anima inspirata in eum sit, ostendit dominus in euangelio. Sicut ante enim in Adam inspirauerat, ipse et postea apostolis habentibus animam post resurrectionem diuini spiritus maiorem gratiam inspirauit, dicens: Accipite spiritum sanctum et cetera. Et non dixit animam accipite, sed spiritum sanctum.

Qui ergo inspirauit facto homini habenti animam Adae, ipse et postea inspirauit beatis apostolis habentibus animam, ut cognoscatur quod per ipsum cuncta facta sint et sine ipso nihil factum sit.

Nullius ratioms est ltaque ut uelit quis aestimare inspirationem esse animam, cum facta cognos citur anima, quae sub legis condicione posita iudicio obnoxia repperitur, de qua ait: Nolite timere eos qui occidunt corpus. animam autem non possunt occidere, sed hunc timete, qui potest animam et corpus perdere in gehennam.

Inspiratio itaque non est anima, sed gratia dignitatis, de diuino spiritu a deo Christo perueniens omnibus, quam habentes et custodientes adiectionem accipiunt gratiarum, ut apostoli et prophetae et omnes iusti.

Iniusti autem neglegentes ac contemnentes amittunt tantum meritum dignitatis, ut Saul ille, de quo dictum est: Recessit ab eo spiritus domini, et inmundus spiritus fatigabat eum. Et quod in malignam animam non intrabit; spiritus sapientiae scriptura testatur.

Alia est heresis quae dicit hominis animam non factam a deo ita appellari animam, sed ante, inquit, intellectus 2 Gen. II 7 Ioh. XX 22 10 Ioh. I 3 13 Matth. X 28 21 I Reg. XVI 14 23 Sap. I 4 1 anima A 4 ante spiritus sp erasum in A 5 Accipe .ÃI 6 accipe A 7 homine Bx 9 quod per B ut per A 10 factum nihil B 11 inspiratione A 15 hanc Al 18 gratia Al 22 sps om Al 27 inquid B uocabatur, et erat in caelo: postea autem, quia terrena desiderauit, discessisse eam de caelo, et ex eo eam animam nuncupatam arbitrantur, ignorantes quod in principio facta a deo et creata post angelos anima est appellata a domino, hocque nomen proprietatis accepit a deo, ut anima, non intellectus uocaretur, dicente scriptura: Anima eius in bonis demorabitur.

Et iterum: Quod non derelinquis animam meam in infernum. Et iterum: Conuertere anima mea in requiem tuam. Et iterum: Anima mea conturbata est ualde.

Et iterum: Ita desiderat anima mea ad te, deus. Et iterum: Benedictus dominus, qui fecit animam me am. II Illud itaque filosoforum inanes sententiae aderunt, non scriptura diuina ita praedicat.

Alia est heresis quae pecudes, serpentes et aues rationabiles arbitratur esse ut homines, sicut Manichei et Gnostici perditi et quidam de poetis et filosofis Stoicis uanissimi suspicantur, ignorantes quod homo rationabilis intellectum habet animi de deo, id est scire posse de deo et credere, sensum autem habet corporis <.communem> cum pecudibus quippe et ceteris aliis similibus,

quae sensum quidem corporis habere possunt, intellectum autem animi de deo habere nullo modo possunt, aut animam inmortalem ac rationabilem, ut homo, qui imago est appellatus <dei>, dicente scriptura:

Nolite fieri sicut equus et mulus, in quibus non 6 Psalm. XXIV 13 7 Psalm. XV 10 8 Psalm. CXIV 7 9 Psalm. VI 4 10 Psalm. XLI 2 11 Ierem. XXXVIII 16 25 Psalm. XXXI 9 1 terrea desiderabit A 2 ea animam A 5 accipit A 6 uocarentur A I 7 derelinquit A 8 inferno B anima meam in B 12 philosophorum inani B sententiae] litterae ntie in ras B 18 adserunt Sichardus] adhesernnt A adhaeserunt B nqn A non in B 15 hęresie B pecudes A pecudes d B 16 cognostici A 17 quidem A quid B philosophis B 20 <communem> addidi pecodibue B 22 autem om A 23 animum A 24 <dei> alio loco add Sichardus 25 in om B est intellectus. Et: Homo in honore cum esset, non intellexit, conparatus est pecudibus insensatis, et similis factus est illis.

Sensus itaque pecudum, auium et serpentium nobiscum communis est corpore, intellectus autem solummodo est hominum, id est inmortalis animae potentia de sancto in eam infusa spiritu, quae imago dei est appellata, quae his omnibus imperat, regit ac possidet uniuersa copiose, ut scriptum est: Dedi uobis omnia sub potestate.

Alia est heresis quae dicit malos reges et pseudoprophetas non a sua uenire et fieri uoluntate, sed a dei iussione eos inmitti, ignorantes quod non a deo illos fieri pseudoprophetas aut malos reges scripturae adnuntiant, sed contra dei uoluntatem sua uoluntate et inimici suggestione sic eos aduenire declarant,

ut Iamnes et Mambres contra Mosen beatum et Aaron sacerdotes dei sub Faraone sua uenerant uoluntate, cum dicat scriptura: liegnauerunt non per me, neque per spiritum meum, dicit dominus. Et de pseudoprophetis ita: Haec dicit dominus ad pseudoprophetas: Non illos mittebam et illi ibant in nomine meo prophetare.

Propter quod etiam contra illos saepe mortis et in hoc mundo condignam dominus decernit sententiam nuntiando. Non sunt itaque a deo pseudoprophetae missi, neque reges impii retedentes a domino, sed etsi excitantur mali contra malos interdum dimittente domino, hoc gignitur ut a malis mali consumantur.

Boni etenim sustinentes persecutionem, et 1 Psalm. XLVIII 13. 21 8 Gen. I 29 16 II Timoth. III 8 18 Os. VIII 4 (Gen. VI 3) 19 Ierem. XXIII 15. 21 2 comparatus A insensatus Bl 3 pecodum A 6 animi A sca A 7 regi A 12 iussione eos inmitti A eos iussione emitti B 13 illo A 15 sua uoluntate A 16 declarat A iannes et iambres B 19 pspeudoprophetis B1 20 dicit om A pspeudoprophetas B1 24 pspeudoprophetae B 25 a domino om A etsi excitantur mali B si excitant malis A 26 hoc om A 27 consumantur Sichardus] consummantur iustitiam habentes apud dominum, repromissionem magnam futuri expectant praemii. Mali autem ideo a malis, non solum bonis, interdum perimuntur, ut illorum iniquitas etiam in hoc saeculo ex parte puniatur.

Alia est heresis quae terrae motum non dei iussione et indignatione fieri, sed de natura ipsa elementorum opinatur, cum ignorat quid dicat scriptura: Qui conspicit, inquit, terram, et eam commouet terrae motu. Et iterum adhuc: Ego mouebo caelum et terram.

Non adtendentes dei potentiam, elementorum naturae audent adscribere potentiae motionem, ut quidam filosofi uaniloqui, qui rerum naturae hoc adscribentes dei potentiam non cognouerunt,

quod etiam in huiusmodi rebus indignatio dei et potentia operatur et suam commouet creaturam conuersionis causa et utilitatis quippe multorum peccantium ac redeuntium ad dominum saluatorem atque creatorem.

Alia est heresis quae secundum paganorum uanitatem siderum diuersa nomina profitetur, ut Hermes ille Trismegistus, qui uanus potius quam magnus iudicandus est, et poetae quidam ei consimiles, qui cometas et pogonias et Hyadas, Haedos, et alia huiusmodi adserunt nomine delirantes, cum scriptura pauca nomina siderum nobis edixerit dicente Iob 8 Psalm. CIII 32 9 Agg. II 21 1 rephenaiong Bl repensione B7 repensationem Sichardus 2 futu- ram A exspectant B a om Bl 3 iniquas A 6 heresis B 8 conspicis inquid B 9 commoues B 11 potentiam om Bl audient A1 12 philosophi uani B naturas A 13 dei om A 15 sua A 19 heresis B secundum Fabricius] pecuda A pecodum B uanitate B 23 talia B asserunt A nomina Fabricius 24 dixerit B beato propheta, ante quam pagani e sanctis scripturis siderum nomina transtulissent.

Dicit enim ipse lob: Qui fecit Fliadas et Arcturum, inquit, et Hesperum et thesaurum austri et Oriona et Luciferum. Haec itaque nomina e sanctis scripturis accipimus nuntiata una: omnium siderum nomina non dixit scriptura, sed potestati dei reseruauit per prophetam declarans et dicens ita: Qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina uocans.

Haec itaque pauca nomina legentes e sanctis scripturis poetae postea falsique filosofi ausi sunt usurpantes suis mendaciis et alia plurima copulare atque impietatis semina saeculo. praedicare, ut ex his sperare putarent etiam omnium siderum aut plurimorum nomina posse conprehendere, cum omnium siderum nomina non alter nisi deus Christus, per quem fecit pater uniuersa, posuerit et scierit, atque eis singula nomina uocauerit, ut scriptum est.

Alia est heresis quae de lingua et linguis ambigit, cum scriptura dicat et unam linguam et linguas. Si ergo erat una ante, quia pauci erant, siue postea multae, quia multi creuerant iam nati homines in saeculo. non est adeo inutile hoc ita sentire.

Post quintam decimam enim generationem ab Adam usque ad sanctum Heber duo milia et septingenti anni sunt, sub quo confusio missa est linguarum, propter 2 Iob IX 9 XXXVIII 32 7 Psalm. CXLVI 4 16 1. s. 19 Gen. XIIX 5. 20. 31 XI 7 1 pagani e B paganis A sjderQ A 2 transtulisset A pliada s: A pliada B 3 ////acturd Al inquid B 4 austrt] austrd nomina e]. Sichardus nomine B nomina A 5 una A nam B siderium B 6 potestate ABl 10 postea om A falsique philosophi B falsique falsique filosofi A 13 posee-siderum nomina om A 18 heresis B ambiget B cum om A 22 quinta decimam A XV\' 8. 8. ma B enim B afl A1 om Al 23 duo milia & septingenti A \'II-DCC li peccatum quod fecerant aedificantes turrem et ciuitatem, . et ut rebellantes a deo hoc passi sunt. !

Habentes enim angelicam gratiam, id est multarum linguarum scientiam, non agnoscebant datorem tantae sapientiae dominum, contraque eum conantes progredi! perdiderant gratiam, quam sine quodam labore diuinitus habebant concessam et quod sine studio ante donatum fuerat a domino et naturaliter omnibus, ut dei imagini.

Postea uero per studium et doctrinam, obliuione inmissa a domino, uix discere praeualebant non omnes. nec multas, sed uix paucas linguas, ita ut tres quis aut quattuor ualeret ediscere, atque isdem uix eloqui.

Adtamen omnem scientiam linguarum, quam ante duo milia annorum et septingentos annos offendentes amiserant homines, sub beatis apostolis rursum post ascensionem suam dominus per sanctum spiritum sine quodam labore credentibus conferebat, sicut scriptum est in Actibus apostolorum.

Angelicae enim uirtutis est linguas scire omnium hominum: per fidem autem Christi sine labore linguarum omnium credentibus subministratur scientia, sicut legimus, docente diuino spiritu apostolos atque gentes itidem credentes tunc temporis in Christum dominum saluatorem sine labore linguarum omnium donatam scientiam praedicasse,

ut sub Petro et Paulo || et aliis factum est, cum docerent gentes uenisse spiritum dei a deo: et linguis multis eos potuisse eloqui, ut audientes homines mirarentur de gentibus, quod tantarum linguarum et ipsi per fidem Christi scientiam haberent sine doctrina concessam. 16 Actor. II 4. 7. 12 1 peccata A 2 refellantcs A\' 7 et naturaliter A naturaliter B 8 studium et A studium atque B obliuione missa A 9 nec B sed A 10 ualeret ediscere Sichardus] ualeret edicere B uel recte dicere A 11 eloqui adtamen A eloquia tam B 12 \'II\' annorum et DCC- 8. s. tos B duo milia et septingentis A 14 spm scm B cum signis transpositionie 21 donatQ B 22 cum B ut A 23 spm B xpm A 24 eo A mirentur A 26 concessa A

Alia est heresis quae dicit nomen linguae de Iudaeis primum processisse, alii de paganis, cum utrique hoc ita sentientes errore non paruo decepti sunt. Homo enim factus rationis particeps fuit: *** qui ergo loquebatur ratione, quomodo rationis erat alienus?

Plus ergo prius rationis est esse participem, et rationabilem dici, quam nomen speciale et locale habere alicuius linguae atque ex nomine hominis possidere aliquid. Ab Adam enim usque ad Heber duo milia et septingenti anni transierant.

Erat ergo nomen linguae omnium hominum unum et una lingua. Ex quo autem contra deum cogitauerunt, subtracta est eis illa caelestis scientia, id est linguarum omnium. prudentia et sapientia. Et Heber quidem sanctus quia non discessit a deo secundum nomen ipsius, deus uoluit genus eius pullulare amplius hocque nomine primum in saeculo nuncupari, ut ab Heber, qui non consenserat aedificationi turris rebellantium, Hebrei nomine appellarentur.

Prior itaque non solum paganis, uerum etiam et Iudaeis, id est ante septingentos annos Heber fuisse cognoscitur iustissimus, qui in deum credens! et a coniuratione sceleratorum hominum separatus sui nominis primam hanc a domino nuncupationem meruit impetrare.

Unde et poetae uani aedificationem illam ad sua mendacia transferentes gigantas docuerunt, Haloidas illos rebellantes ascendere uoluisse in caelum per inpositionem montium usque: inde eos fuisse damnatos. Quorum deliramenta non latuerunt amplius scientiam ac peritiam Christianam. 22 Hom. Odyss. X. 315 3 itaque A 5 deesse apparet unum lemma ueluti haec: alioquin enim loqui non poterat homo sed pecudibus, quae loqui nullo modo possunt, similis fuit 5 rationem B 6 orationis Fabricius 9 et om A 10 nomen B nem A 11 dum Bt 14 quia Oehlerus] qui 15 hocque A hoc quoq: B 16 concesserat A 17 turbis babellantium A hębrei B 19 septingentis Al DCC s. s. tos B 22 impetrare] im in ras B 24 haloidar Al 25 impositionem B usque] atque Sichardus

Alia est heresis de anno adnuntiato ambigens, quod ait propheta Esaias: Adnuntiare annum dei acceptabilem, et diem retributionis. Putant ergo quidam quod ex quo uenit dominus usque ad consummationem saeculi non plus non minus fieri annorum numerum nisi trecentorum sexaginta quinque usque ad Christi domini iterum de caelo diuinam praesentiam. Quod contrarium inuenitur, si ita quis senserit.

Nam quadringentos iam et plus annos transisse cognoscimus <et), ex quo uenit dominus, fuisse completos. Quomodo itaque hoc erit rationis de anno, sicut sentire uoluerunt hoc ita quam plurimi?

Dominus enim quae in uno annoli gessit et docuit, haec sola praecepit conscribi, non quae ante facta sunt ab eo ac dicta primis XXX annis secundum beatum Iohannem, qui dicit mundum non capere posse, si uniuersa scriberentur quae fecerat.

Propheta itaque Esaias de anno illo dixit saluatoris domini in quo docuit usque ad passionem et resurrectionem et ascensionem in caelum, sicuti et <apostoli> beatissimi tradiderunt, non de trecentis sexaginta quinque annis, ut quidam arbitrantur, sed de anno illo post baptismum scilicet, in quo praedicans credentibus salutis mysteria reserabat de lege pariter et prophetis quae olim dicta sunt testando atque consummando.

Alia est heresis quae consummationem saeculi secundum temporum definitionem a deo Christo saluatore non fuisse 3 Es. LXI 2 14 Ioh. XXI 25 2 annuntiato B 3 annuntiare B 5 dominus usque B mensusquae A 8 quis A qui B 9 quadragintos iam et A quadringentos iam B 10 <et> addidi 11 rationia B traditionis A 12 ita quam A itaq: B quae om Bl cessit A 13 precipit conscribit A _non quae Oehlerus] namque A nam quae B 14 triginta B 17 dno A usque B quae A 19 (apostoKy addidi 21 baptismo A 22 misteria A 25 hoc caput CVII seruauit solus A 26 non erasum XXXVIII. FiUuit. 5 statutam adserunt hincque certum esse numerum consummationis suspicantur, et non plus non minus opinantur, cum prophetae undique nuntiauerint circa quingentesimum annum fieri consummationem saeculi, et sic dominum de caelis iterum aduenire.

Danihel enim LXX septimanas numerat, audiens a Christo domino: Audi, inquit, uir desideriorum quia septuaginta septimanae statutae sunt in populum tuum usque ad Christum ducem, ut fiant omnia quae dicta sunt de ciuitate Hierusalem et populo aduentura.

Hoc autem sicuti ante quam ueniret Christus in carnem Danihelo dictum est et paene conpletum est, sic etiam idem numerus et post incorporationem domini *** usque ad legem quam accepit Moses et usque ad terrae promissae introitum inuenies non satis longe a quingentesimo annorum distare numero.

Dominus itaque cum signa diceret diuersa, fames, persecutiones, inundationes, terrae motus, pestilentias circa finem aduentura, Petro etiam dixit beato per aenigma de annorum numerositate.

Cum diceret Petrus: Domine quoties peccanti fratri concedam? ait dominus: Non septies, sed septuagies

(septies>, ostendens quidem et cottidianorum humani generis delictorum infinitum numerum debere homini dimitti ab homine et Iudaeo redeunti siue pagano, et aliis carnalibus et ad Christi fidem de impietate redeuntibus atque eius ecclesiam catholicam, cunctis omne debitum ab eis oportere concedi credentibus.

Nam et historiografi Iud?ei docuerunt 5 Dan. IX 23-25 15 Mattb. XXIV 7 Luc. XXI 25. 26 18 Matth, XVin 21. 22 2 suspicatur A, em Oehlerus 8 qaingentiaBimum 6 septemanas Al 6 aud/llens (i erasa) 7 septemane Al 12 et post incorporatione dni erasa sunt: desunt fere haec: conplendus est usque ad consummationem saeculi, sicuti . annorum numerum ab Abrabam beatissimo seruo domini: in marg sttlo manu recenti adsiriptum ab abraham 14 introta A1 16 quingeDtissimo numerd 16 inundatione 18 numerositatem A1 19 quoties A* peccati Ax 21 septies om, add in marg manus illa recens stilo cotidianl: em Oehlerus 28 iudae s. s. o  t dicentes a Danihelo quadringentos et octoginta plus annos transisse et sic dominum aduenisse in carnem. Habes etiam in Genesi euidentissime mysterium nuntiatum, de Cain septies, de Lamech autem septuagies septies uindictam: quo duorum populorum in duobus personis unius impietatem, alterius iniquitatem sine cunctatione ** scripturam praenuntiasse non dubium est.

Lex enim spiritalis est, secundum apostolum, et haec, inquit, duo testamenta sunt. Neque enim historiam amittimus, quod LXX annos fecerit populus in Persida, neque spiritalem scientiam spernimus. Ergo et septuaginta septimanae a Danihelo dictae quadringenti nonaginta anni tunc paene completi sunt, et sic Christus aduenit in carnem: et a Christi praesentia usque ad consummationem saeculi paene eundem complendum annorum reperies numerum.

Septuaginta enim septimanas, Danihel quas uidit, interpretes docuerunt illi primi sapientes, septem esse septuagies id est quadringentos nonaginta annos *** quem iubeleum in lege Iudaei — non isti, sed ueteres et periti illi — < id est annum remissionis Christi et indulgentiae, ** carnalem praesentiam per figuram ante celebrantes, summo gaudio expectabant, sicut in Leuitico continetur. Iubeleus enim minor quinquaginta annos habet t non minus:

plus autem habere non potest; nam maior iubeleus quingentos annos habet *** minor iubeleus quinquaginta. Maior itaque minus decem quingentos annos habet, ut ex hoc iubeleus 2 Gen. IV 24 7 Rom. VII 14 Gal. IV 24 22 Leu. XXV 10 seqq. 1 a Danihelo Galeardus] ad nihilo 4 quod 5 duobus 6 deest ueluti credentibus nobis scripturarum 9 fecerit] fec in ras 11 quadringinti 14 eundem Oehlerus] unde 15 adanihel 16 septem esse] eapties et 17 <id est> addidi quadringintos exciderunt fere haec: id eat decies tot quot habet iubeleus annos: 19 <id est> addidi 20 deest ueluti futuram eius celebrante 22 enim] autem locus corruptus: scribatur oportet: habet uno minus, <maior quingentos annos decem tninus>: plus autem habere non potest. Nam maior iubeleus quingentoa annos habet <minus decem id est decies tot quot habet> minor iubelens annos. uno minus quinquaginta 24 iobeleus 25 decem Oeh- Icnu] decima iobelens Ax 5* unus Christi praesentiam consummationemque saeculi declararet.

Septuaginta anni < de > captiuitate populi in Persida etsi historialiter accipiuntur, et postquam redierunt in Hierusalem et usque ad Christi domini incarnationem quingenti paene inueniuntur completi, tamen hoc etiam spiritaliter intellegendum est, quod post septuagies septem, id est post quadringentos et circa nonaginta annos oportet Iudaeos ... sub antichristo, cum fallax inuentus fuerit a Iudaeis ipsis, qui primum esse Christum aestimauerint.

Non multo post autem cognita eius perfidia atque fallacia, tunc gerentes paenitudinem qui fuerint reliqui, omnes ad Christi fidem domini peruolabunt, ac paenitentes delicta, ueniam ab ipso Christo domino sicut ceteri impetrabunt, ut impleatur quod dictum est:

Amen dico uobis, iam me non uidebitis, donec dicatis: Benedictus qui uenit in nomine domini; et ut illud compleatur: Donec plenitudo gentium intret, et sic omnis Israhel saluabitur, sicut scriptum est; et: Si fuerit populus Israhel sicut arena maris, reliqui saluabuntur.

Et quod Esaias beatus aperte de Christo docuerit, quod omnibus redeuntibus indulturus est, ipse dominus dixit ita: Spiritus domini super me. propterea uncxit me, euangelizare pauperibus, misit me, praedicare captiuis remissionem, caecis uisum, adnuntiare annum domini acceptabilem et diem retributionis.

De quo dominus in templo cum accepisset librum scripturamque hanc peruidisset, ait apostolis et in omnibus hoc in sui praesentia nunc fuisse completum. Quod et Danihel beatissimus adtendit, quod ei dixerat dominus dicens: Audi uir desideriorum 14 ldatth. XXIII 89 18 Bom. XI 25. 26 18 Ee. X 22 81 Luc. IV 18. 19 27 Loc. IV 21 29 Dan. IX 28 2 <de> addidit Oehlerus 6 septies 7 quadriugintol post annoa excidit incarnationis desunt fere haec: snbiectoa esse per aliquod tempus 9 estimauerunt Ax estimauerint A2 18 si om A1 25 quod 26 accepisse et aduerte ab exitu uerbi dei, id est a Christi incarnatione, atque eius iterum de caelo diuina praesentia atque consummatione saeculi, quae cum angelis adfutura sit.

Alia est heresis quae de gigantibus adserit quod angeli < miscuerint se cum feminis ante diluuium, et inde esse natos gigantas suspicantur: cum Nembroth non ab spiritu, id est non ab angelo, sed ab homine Chus, qui filius fuit Cham, inde natus sit postea: qui et in scriptura primus gigans est appellatus, quod iste coepit esse uenator, et fortis homo, ut et gigans appellaretur in terra: inde dicturi sunt, inquit, "sicut Nembroth gigans, ita fortis est", si qui ei similis in fortitudine postea uideretur.

Homines itaque fuerunt fortes et a iuliuentute rapaces, uastatores, iaculantes, cursitantes, praedationi uacantes, inde ueluti alieni non solum morum, uerum etiam uisu hominum inormes aestimati, <w £ > contra naturam aliorum hominum tanta scelera perpetrantes nuncuparentur et gigantes.

Gigans enim per etymologiam terrae monstrum dicitur, ex duobus nominibus conpositum, siue forma, siue uita, siue uisu, siue fortitudine, siue mole membrorum. Nam ut scias gigantas non de alia natura, sed de hominum fuisse progenie editos: et ΕΞΑΚΑΚΤΥΛΟΣ in Regnorum libris habes, quos forma grandi et mole membrorum diffusos et ingenti fortitudine de genere gigantum libri Regnorum adnuntiarunt post duo milia et trecentos annos diluuii: 6 Gen. VI 2 8 Gen. X 8 11 Gen. X 9 23 II Reg. XXI 20 1 auerte 2 praesentia Oehlerus] sententia 5 gygantibus A 7 nembrod B a B 8 ab angelos et ab A 11 dictari editt ducturi B Sichardns dicitur hi A 12 nebroth A ngbro B gygans A 16 aestimati A etiam B (td) add Sichardus 18 gygantes A gygans A. ethimologia A ethomologiam B 19 compositum B 21 alio A 22 editus A EZAAAKTYAOYC. B 23 molem A 24 gigantum regni librorum annuntiarunt B

sicut et illum Goliath, quem deiecit in pugna solus Dauid beatissimus rex et propheta, cuius et aliorum talium: J Carra, inquit, instructionem portabant armorum. Quia ergo bestiali more a pueritia ad rapinam erant dediti huiusmodi homines, et ueluti a natura hominum morumque alienos scriptura nuntiauit.

Nam quod illi angeli, qui de caelo deiecti sunt, non sint humanae naturae similes, non est dubium, nisi solum quia nefanda et contraria contraque legem suggerere, sicuti et nunc hominibus faciunt, praeualebant intrantes in homines, id est suadentes;

sicut ludaeis inimicus humani generis persuasit contra dominum contraque sanctos prophetas talia scelera perpetrare, sicut scriptum est: Intrauit, inquit, satanas in ludam, ita igitur et ante intrantes inmundi spiritus in animas hominum ac feminarum malae persuasionis scelera in orbe terrarum diffuderant.

Si qui autem putauerit esse iustum angelos ita peccasse transformatos in carne, ut in ea carne mansisse aut ita factos carnales crediderit, uiolenta ratione decernit historiam, sicuti et paganorum et poetarum mendacia adserunt deos deasque transformatos nefanda coniugia commisisse.

Quod si factum est aliquando, et nunc fieri non erit ambiguum: quod autem non factum est aliquando, nec modo fieri manifestatum est. Gigans autem et in bono accipitur uirtutis causa: Exultabit enim ut gigans ad currendam uiam. Quod in Christi diuina praesentia probatum ostenditur atque consummatum.

Alia est heresis quae dicit paganitatem a deo institutam, non ab hominum malignitate et suggestione inimici uitiorum 1.1 Reg. XVII 2 I Reg. XVII 7 7 Apoc. XII 7-9 II Petro II 4 Iud. 6 12 Ioh. XIII 27 23 Psalm XVIII 6 1 illud A goliat A 3 instructione A 4 pueritiam A 7 naturae—nisi om A 9 proualebant A1 10 humana A 11 dfim A dm B 14 amas Al 15 orbem B 17 carne mansisse A remansisse B carnates A1 18 historia A 20 commississe A 22 manifestum B 23 gygans A Exultauit A causa et facinorum gignendorum fuisse excogitatam. Quae ergo a deo instituta est, quomodo damnatur ab eodem deo? Nam quod ab origine mundi dei patris omnipotentis et filii eius et sancti spiritus scientia nuntiata sit, non est dubium.

Cum enim in libro creaturae mundi, id est in Genesi scriptum habeas: Et dixit deus, et fecit deus; et iterum: Dixit deus: Fiant luminaria *** et sexto die dixit deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram.

Et < quod> fecit deus non angelo utique persuasore in creatione hominis, sed filii sui, Christi domini nostri et spiritus sancti, manifestatum est. Habes enim in Genesi, id est in primo libro sanctam adorandamque trinitatem ante hominibus nuntiatam. Dicit enim ita: Et pluit dominus a domino sulphur et ignem.

Et iterum de spiritu in primo die: Et spiritus dei superferebatur super aquam. Et Farao rex Aegypti dicit: Quis haec interpretabitur, inquit, nobis, nisi qui dei habuerit spiritum? Et Dauid: Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum.

Postea uero uoluntas hominum praua, recedens a tanta scientia pietatis, idolorum mendaciis ac uanitatibus studiose cum properat inseruire, turpissimaeque uitae se dare maluisset, iudicio damnationis obnoxia tenebatur, ita ut ante prophetae dicerent: Sacrificans diis eradicabitur. Et iterum: Dii qui caelum non fecerunt, eradicabuntur.

Et ideo et dominus non suam nouam praesentiam ostendebat dicens: Qui loquebar in prophetis, ecce adsum. Neque ergo 6 Gen. I 3. 6. 7 Gen. I 14 7 Gen. I 26 13 Gen. XIX 24 15 Gen. I 2 16 Gen. XLI 38 18 Psalm. XXXII 6 24 Exod. XXII 20 Psalm. XCV 5 27 Es. LII 6 4 scientia om A est B sit A 5 Cur Oehlerus creatore A 7 deesse apodosin apparet 8 ad imaginem om A1 9 <quod> addidi 10 in B utique in A 11 sancti spiritus manifestum B 13 nuntiata A 14 a domino om At sulphor Ax in om A 17 inquid B, om A 25 Et ideo et Azl3 Et ideo Al 27 loquebatur B (tur in ras) N angelos adorari praecepit alicubi dominus, neque mundi elementa, nec creaturam aliquam, neque idola, quae hominum uoluntas pessima sui sceleris et turpitudinis perpetrandi causa maluit inuenire, ut colentes ea effusam operandi mali possint habere licentiam.

Nam et ipsud nomen idoli species doli et formae praeuaricatio de interpretatione Greca est\' nuncupatum. Trinitas itaque Christianitatis ab origine mundi praedicabatur, et ueritas pietatis sine. intermissione ubique docebatur. Nam et Dauid: Dixit dominus domino meo; et: Spiritus tuus bonus deducet me in uiam rectam; et iterum: Spiritus domini impleuit orbem terrarum; et: Quo fugiam ab spiritu tuo, et a facie tua quo uadam?

Nam Salomon beatus docet quod idolatria ab homine instituta sit illo qui amissum filium suum cum diu fleret quondam ut pater, fecit imaginem eiusdem, et uidendo delectabatur in ea; atque ex eo traditum fuisse posteris diuersamque impietatis materiam inde humano in genere pullulasse.

Alia est heresis quae dicit Christianos nuperiores et posteriores Iudaeis et paganis fuisse creatos, ignorantes quod Iudaeis et paganis natura priores creati sunt et fide, uita et tempore, sacrificio et conuersatione.

Fide quidem, quia ab Adam usque ad Moysen tribus annorum milibus et septingentis annis omnes iusti deum et deum, dominum et dominum colchtes, etiam spiritum sanctum, ueram nuntiabant trinitatem, ita ut ipsam trinitatem integram 9 Psalm, CIX 1 10 Psalm. CXLII 10 11 Psalm. CIII 24 12 Psalm. CXXXVIII 7 13 Sap. XIV 15 1 neque B Ne A a snia B 5 ipsum B in ras 7 ogine Ax 10 tuus om A me om A 11 implebit A 12 ab A a B 14-sint Al illo om B 15 quidam ut om B eidem 16 traditam L fuisset A 20 nuperrimos B 22 sunt B si sunt A 23 tgpora A 24 post tribus a erasa in A 26 dum et dum B dum Ax et dum A1 27 ita ut ipsam trinitatem om A sine labore possis cognoscere ab illis beatis prioribus et antiquis *** nobis etiam postea hoc fuisse manifestatum a domino. Cum enim dicit scriptura:

Pluit dominus a domino super Sodoma et Gomorra sulphur et ignem, quid ibi uidetur nuntiare? nonne deum patrem per filium suum, id est Christum deum cuncta signa et mirabilia perfecisse declarauit? Quod sciens Dauid dominum patrem et dominum Christum, id est uerbum eius, et sanctum spiritum < cum) nuntiabat, trinitatem quidem personarum, unius tamen maiestatis et substantiae ac diuinitatis aequalem potentiam nuntiabat.

Tamen filium de deo patre esse priore et sanctum spiritum proprie demonstrauit edocens: Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu oris eius omnis uirtus eorum; et iterum alibi: Dixit dominus domino meo. Et omnes prophetae de uerbo et spiritu nuntiauerunt, ubique ita dicentes: Et factum est uerbum domini ad me, et: Spiritus, inquit, domini fuit ad me.

Ergo non est fidei causa temporalis Christianitas, sed ante Iudaeos et paganos in lege quidem studentibus et quaerentibus erat manifestata: non autem capientibus uix patris omnipotentis scientia nuntiabatur a sanctis illis doctoribus et perfectis.

Vita etiam non alia priores illi sancti nisi hac, in qua nos uiuimus, utebantur.

Usque ad Abraham enim beatissimum . non circumcisionem habentes, non sacrificiis gaudentes deo placebant, et iusti in omnibus ab eo nuntiabantur. Dixit enim Dauid: Sacrificium deo cor contribulatum; et: Immola deo sacrificium laudis. Et quod necessitate 3 Gen. XIX 24 12 Psalm. XXXII 6 14 Psalm. CIX 1 16 Ee. XXXVIII 4 17 Es. LXI 1 Ezech. XI 5 26 Psalm. L 19 XLIX 14 1 labore Ax possit A 2 excidisse haud pauca apparet uelut, ante nuntiatam, in scriptaris alia hoc postea B manifestatam 3 dns B dns (in fine uersus) dns A 4 gomurra A sulfur A l). tibi B 8 <cum> addidi 11 patrem Å. priore et sanctum spiritum om A 18 causam A (m in ras) cristianitas A xpianitatis B 20 cupientibus B uoz Sichardus omnipotentisque Sichardus scientia B 22 hac Sichardus] hanc in quam A cilitatis cogente sacrificia temporalia, non perpetua nec uera fuerant indicta Iudaeis nec salutaria, dicit propheta ad Iudaeos: Ecce ego facio noua, et: Priusquam ueniant, adnuntiata sunt uobis.

Ante ergo Iudaeis Esaias testabatur propheta: Qui enim haec exquisiuit uit de manibus uestris? Et iterum: Circumcidimini corda uestra, et non corpora uestra. Quale autem et sacrificium Melchisedech sub Abraham inprimis optulerit, ante quadringentos triginta annos quam *** Iudaei nominarentur aut ludas nasceretur et antequam **• acciperent, in libro Geneseos peruides, (id est> mysterium Christianitatis, ut omnia quae in Christianitate sunt, siue fides, siue uita, siue sacramentum, non temporalia, sed ab origine mundi statuta et nuntiata et potius celebrata cognoscas.!!

In Christo autem et per Christum, per quem cuncta facta sunt, oportuerat nos *** ab eo uidere et cognoscere, et, quod erat maius in lege mysterium de eo ante nuntiatum, ab ipso plenius excipere completum atque consummatum.

Nam quod et castitas similis fuerit in prophetis quam plurimis non est dubium, ut in Helia beato, Heliseo sancto, Danihelo, Hieremia, Hesdra et tribus pueris, et aliis multis beatissimis: ut in Christi praesentia et, quod supra legem erat, ante nuntiatum ab eis cognosceretur, et quod per legem coniugium erat, ipsius firmaretur diuina sententia, uoluntatique hominum et studio concessa haec gratia nosceretur.!

Ideo 3 Es. XLIII 19 Es. XLVIII 5 5 Es. I 12 6 Ierem. IV 4 7 Gen. XIV 18 8 Galat. III 17 Exod. XH 40 10 Gen. XLIX 8 seqq. 15 loh. I 3 1 cogentes B 4 annuntiata B 7 Qualem AlB autem et B autem A 8 obtulerit B quadringintos A 9 excidisse apparet fere haec uerba: Iudaeos de terra Aegypti eduxit Moses beatus, etiam multis annis antequam (Frick chron. min. p. 56, 3) 10 deest repromissionem Iudae 11 <id est> addidi 13 ab B ad A 16 deest ueluti tantam scientiam per mandatum nuntiatam ante et om B et quod B qifod A 17 ab ipso-completum om A 21 Hesdra et] hesdre et A hesdre B et ipse dominus priores illos sanctos ante legem nobis et nos illis prioribus secundum fidem iustitiae copulabat, ludaeos autem et paganos respuens, qui medio tempore inter mandatum erant et gratiam positi: qui inimica uoluntate ac perniciosa pessumdati repperiuntur in uitiis carnalibus, doctrinaeque caelesti inimici et aduersarii, aeterno poenarum iudicio reseruati.

Alia est heresis quae dicit nasci paganos (nos) naturaliter, non Christianos, id est rerum natura corpus et animam hominis non a deo per Christum creari cottidie, sed per uanitatem paganam ita progredi arbitrantur, cum ab Adam usque ad Abraham, et postea usque ad ludam, qui post Abraham quartus est in generatione, non pagani fuerint, neque Iudaei appellati, sed gentes a prouinciarum nomine et diuersitate nuncupati.

Pagani autem post Iudaeos siue a pago, id est loco, siue prouincia una dicti sunt siue Pagano rege, quod uerum esse, ut ait Hesiodus Grecus poeta, manifestatum est. Si ergo a pago, loci est indicium, sicuti et nunc dicitur (de pago illo\': si autem de idolis, *** quod ea colentes sculptilia ita nominabantur pagani, id est gentiles.

Quae non a deo idola, sed ab hominum prauissima inuenta sunt uoluntate, sicut et scriptura nostra et paganorum quam plurimae hoc nuntiarunt, homines haec inuenisse ad seductionem damnationemque animarum, quod illa aspiciens populus delectabatur 18 Heaiod. catalog. fragm. 21 Rzach 24 Sap. XIV 15 3 paganos-medio om A tempore B re A 6 caelesti A coelesti Sichardus caelestis B 7 reseruari A 9 paganas A t <nos> addidi 10 natura Bichardus] naturarQ anima A 11 creati B cotidie A 13 et postea om A 14 non om A 15 a om A 16 adnersitate B pago B pagano A 17 a prouintia B a pagano B 18 esse Sichardus] est manifestum B \' 19 ego A paga Al 20 desunt fere haec: nomen paganorum processit, hac nuncupatione manifestatur nobis 21 nominabatnr A gentilis A 22 uoluntate om A 23 hoc B hanc A 24 ad B a A seductione A damnationemque om A epulis, in quorum uanitate suis animis interitum adferebant.

Certa autem est probatio et maior, quod ipsi pagani in suis historiis referunt, quod a Pagano rege, ut ait Hesiodus Grecus poeta, pagani sunt appellati: qui postea ex rege Pagano, Deucalionis filio et Pyrrae, quasi plausibile atque amabile nomen eius habentes, immo potius colentes memoriam eius usque in hodiernum diem, hoc mendacium nominis usque nunc detinent percolentes.

Hellen itaque, id est Grecus homo, a lingua et a nomine regis dicitur,!! qui fuit Deucalionis filius, qui ita appellatus est, sicut ab Italo Itali et Romani a Romulo et Latini a Latino nomen acceperunt, non ab idolorum impietate.

Idola etenim, id est formas sculptilium, hominum postea pessima uoluntas inuenit. Linguam autem Grecam prouinciae unius proprietas declarauit, quam rex paganus ex suo nomine confirmauit, ut Romanos Romulus nuncupauit et ut ait Hesiodus a Greco rege fuisse Grecos appellatos, qui Grecus nomine filius fuit Deucalionis.

Alia est heresis quae dicit incertum numerum esse annorum a mundi origine, et ignorare homines curricula temporum, cum ab Adam usque ad diluuium decem sint generationes et annorum duo milia ducenti et quadraginta duo anni, et a diluuio usque ad confusionem linguarum sub Heber sancto, qui non consenserat aedificationi turris, quinta sit generatio, paene sescenti anni, quando et nomina prouinciarum diuisa sunt, ueluti septuaginta quinque linguarum et 1 Exod. XXXII 6 3 Hesiod. catalog. fragm. 21 Rzach 16 Hesiod. catalog. fragm. 24 Rzach 1 afferebant B 2 in suis-poeta pagani om A 5 passibile A 8 helleni A 10 ita B italus A itali A ita B romani a B romana A (n in ras) 12 enim A 20 a om A 21 generationis Bl 22 et ducenti et B 23 a A ad B confusionem B consummationem A 24 turri A 25 sexcenti A 26 septuaginta quinq: B septuaquinq: A LXXII Sichardus exinde usque ad Abraham beatum patriarcham quinta est generatio, anni quingenti quadraginta.

Et ab Abraham usque ad Mosen septem generationes, anni quadringenti triginta,II ut ait beatus apostolus: et a Mosen usque Samuhel iudicem sescenti uiginti nouem anni: et a Samuhel et Dauid usque ad captiuitatem Iudaeorum in Persida anni paene quingenti: et a captiuitate usque ad domini nostri praesentiam anni paene quingenti: et inde a domino usque nunc anni quadringenti triginta plus minus.

Ergo si haec fides erat in illis prioribus sanctis nostris patribus quae m nobis est, ab illis autem ante est tradita praedicata, id est patris et filii et sancti spiritus haec quippe diuina scientia, quomodo temporalis est, ut quidam aestimant, et non ab origine mundi haec ante scientia Christiana cunctis hominibus nuntiata, quae in mandato et lege manifestata praedicata ostenditur?

Si autem in medio temporis sub Mosi per umbram minus dictum sit aliquid, non utique dantis erat inuidia domini, quantum non capientis populi caeleste mysterium incapax et debilis hominum et non ualentium incusabitur infirmitas.

Denique ipse Christus dominus quod ante nuntiauerat per sanctos prophetas, hoc et postea firmando praeceperat, dicens: Euntes baptizate omnes gentes in nomine patris et filii et spiritus sancti, ut non solum fidem pristinam ab origine mundi hanc esse declararet, uerum etiam uitam, in qua nos hodie degimus,! in circumcisione cordis, non carnis iactantia conprobaret.

Errant ergo nimium qui generationem 4 Galat. m 17 21 Matth. XXVIII 19 26 Galat. VI 12 Ierem: IV 4 3 moysen B anni B an (crasum) A quadringenti (i super e pOftÚl) A 4 beatus om Al mosen A moysen B samnel A iudicem om A 5 sexcenti A samnel A 7 nostri om Al, add A7 in marg 8 quadringinti A 11 tradita et R 14 hanc A 15 manifeatata et B 16 moyse B per umbram B sub umbra A 18 capientes A debiles A 19 nalentinum Al incnsabitnr Sichar- dus] incnsabatnr 28 ut B et A priscam A 25 hoc die degemns A 26 conprobarent A cnmprobaret B erant B. hominis aut paganae impietati aut Iudaicae audent adscribere uanitati, cum Iudaeum nisi die octaua susceperit ***, Iudaeum non licet appellari, nec paganum aeque, nisi deos uanos hominem fecisse putauerit.

Ergo natura rerum deo adscribenda est, non alicui horum uanitati: doctrina autem, quae secundat post naturam, si uera fuerit, fidei dei copulanda est ac saluberrimae seruituti iungenda, non recedens ab ea quippe, sed suum potius per fidem agnoscens dominum recordansque creatorem naturaliter.

Itaque non naturae animi infirmitas hominum, sed praua uoluntas est potius accusanda, dicente domino: Et nunc si uolueritis et audieritis me, bona terrae manducabitis: si autem nolueritis, nec audieritis me, gladius uos comedet. Os enim domini locutum est hoc. Et dominus: Venite ad me omnes qui onerati estis, et ego uos subleuabo.

Alia est heresis quae dicit nomina dierum, Solis, Lunae, Martis, Mercurii, louis, Veneris, Saturni, a deo haec ita posita ab origine mundi, non hominum uana praesumptione nuncupata, cum a prima origine. !l usque ad Grecos reges et Hermen fallacissimum illum, qui haec nomina uanissima et friuola mentiendo ausus est nuncupare, si quaerere uolueris,

muenies multum fluxisse temporis, et sic paganos, id est Grecos haec nomina posuisse, cum haec nomina *,* etiam secundum septem stellas dixerunt hominum generationem 2 Leuit. XII 3 Geu. XVII 12 11 Ea. I 19. 20 14 Matth. XI 28 1 impietate B 2 dies B Busciperit B deest ueluti pater et circomciderit 3 nec om A 4 homines A abacribenda A 5 uanitatis A foecundat Sichardm 6 fides A 8 dnnl B-din A 10 pama A 13 nec B et A 15 honerati B 18 mercuris A 20 primo B 21 nomina B omnia A uanissime A 22 fribola B fribula A 24 haec nomina clel Fabricius: exciderunt fere haec: imposita eBse diebus pagani ipsi testentur secundum septem stellarum uanissima nomina: qui consistere, ut ille ipse delirans hoc definit. Dierum enim numerus primus, secundus, tertius, quartus, quintus, sextus, septimus, a deo est appellatus, non in hac uanitate nuncupationis turpissimae initio nuntiatus aut traditus.

Alia est heresis quae dicit mundos esse infinitos et innumerabiles, secundum filosoforum quorundam inanem sententiam, cum scriptura mundum unum dixerit et de uno nos edocuerit, haec etiam de apocryfis prophetarum, id est secretis, ut ipsi pagani dixerunt, sumentes;

ut et Democritus ille, qui multos mundos esse adseruit, deque sua sapientia cum hoc praedicat, multorum animas sensusque dubios diuersis erroribus concitauit.

Est heresis quae cum legit in Genesi uerbum dicente domino de Adam: Ecce Adam factus est quasi unus ex nobis, sciens bonumllet malum: et nunc ne quando extendat manum suam et tangat et gustet de ligno uitae et uiuat in aeternum, expulit, inquit, eum dominus de paradiso inuidiae causa.

Et primum hoc sentiunt, quod alter deus fecerit animam, alter carnem, ut Manichei, Gnostici, Nicolaitae et alii perditi arbitrantur, dicentes quod alter quidem bonus deus est, alter autem malus, inquiunt, in hoc saeculo.

Et malum deum hunc 6 exscriprit Augustin. de haeres. 77 10 Democritos ftp. Hippolyt. contra omn. tiaeres. I 13, 2 Diels doxogr. p. 565, 9 Laert. IX 44 16 Gen. III 22 6 Hoc caput contra cod A auctoritatem fecerunt CXV editores 7 philosoporum B scientiam A: conf 75, 2 9 docuerit B 10 ut Sichar- dus] et B sed A 15 Hoc caput contra codicis A qui solus seruauit auctoritatem editores fecerunt CXIV 19 niua 28 ignostici et] nt. 8. 8. et A 24 inquiunt suspectum, expectes inquit aestimant dixisse ut pelleretur de paradiso, non adtendentes quod unus deus atque idem pater per filium fecerit Adam patrem nostrum, dederitque ei mandatum, ut custodito eo permaneret inmortalis, praeuaricatoque mandato pelleretur de paradiso, ut scriptum est;

et quia suasione inimici hoc perpessus est, cum non adtendunt ad Christi misericordiam, in praecipitium mortis descendunt perpetuae.

Hic itaque non inuidens deus repulit patrem nostrum de paradiso, ut non ibi moraretur, aut non gustaret de ligno uitae, sed magis eidem consulens in paruo peccanti non pepercit, ne parcendo ad maiora etiam crimina alia inueniret eum prodeuntem aetate ampliore posteaque criminali iudicio reum factum acrius condemnaret.

Nam inter hominem et diabolum erat Christus auditor pariter et iudex iustissimus et bonus in omnibus. Itidem et homini quidem in modico peccanti non pepercit, dans nihilominus et huic condignam sententiam iuxta peccatum quod fecerat, et diabolo aeque locum paenitentiae relinquens.

Non autem intellegente diabolo, ut mali tanti suggestionis paenitudinem gereret, maius ei post seruabat iudicium. Et homo quidem, cum pellitur e paradiso, pronior ad paenitentiam repperitur: diabolus autem, cum durior ad paenitentiam peruidetur, maiorem futuri iudicii.a Christo domino seueritatem expectat, sicut dictum est: Noluit intellegere, ut bene ageret.

Et iterum: Malitiam autem non odiuit. Quia ergo in paruo peccans *«> recepit Adam, persuasus a diabolo ut manducaret, egitque statim paenitudinem, meruit delicti ueniam inpetrare, atque in paradisum in Christi praesentiam filiorum etiam procreatione remeare.

Diabolus autem, non gerens paenitudinem, et eius satellites maiori iudicio reseruantur, ut dixit dominus: Ite a m? in ignem aeternum, quem parauit pater meus diabolo et angelis eius. 23 Psalm. XXXV 4 24 Psalm. XXXV 5 80 Matth. XXV 41 1 pellerentur 3 eis Al 4 pellerentur A* 8 et 11 crimen (super m linea erasa) prodennte (em Oehlerus) 15 peccati (em Oehlerus) 18 tantis 19 es 22 sernitatem (ma Oaleardui) 25 excidit ueluti fructum de ligno nitae a muliere

Sunt quidam heretici qui patrem nostrum Adam et Euam matrem nostram aestimant caecos ante fuisse quam gustarent de arbore, posteaque eos aperuisse suos oculos, ac tunc quod nudi essent peruidisse, cum ante scriptura dixerit quod uidit, inquit, Eua oculis suis arborem et fructum eius et, qui a 1 bon a aspectu et suauis uisu, et extendens manum gustauerit.

Hereticorum est itaque dementiae et Iudaeorum potius caecitatis hoc ita sentire, cum modum non intellegant nuditatis *** hancque amissionem inmortalitatis in praeuaricatione mandati nos docuit, non corporis nuditatem.

Quod nos apostolus docuit dicens: Et, si induti Christum, inquit, non nudi inueniamur: et iterum: Induite Christum Iesum: et quod dominus in euangelio *** increpat dicens illi qui non indumentum nuptiale habuit, qui erat uocatus ad nuptias.

Est heresis quae, cum audit in Genesi quod dominus pellicias tunicas post praeuaricationem nostros parentes uestirit, aestimant corpore tunc temporis fecisse eosque sic induisse, cum septimo die scriptura dixerit accepisse deum terram de limo et plasmasse eorundem corpora, atque ita mulieris carnem de costa Adae postea perfecisse.

Non ergo 4 Gen. III 7 6 Gen. III 6 12 II Cor. V 3 14 Rom. XIII 14 15 Matth. XXII 11 . 18 Gen. III 21 22 Gen. II 7. 21 seqq. 4 apperuisse A hac A 5 ate B1 6 inquid B eua A etiam B 7 et quia B et (erasum) et (additum m. 2) quia A 8 dementia A 9 cecitates A hoc B hoc est A 10 intellegat iudicatis (n super a posita) A excidisse apparet fere haec: Nam scriptura Adam patrem nostrum et Euam matrem proiectos fuisse de paradiso praeuaricato mandato nuntiat apertissime et sic sensum habuisse nuditatis 13 inquid B 14 induti A 15 exciderunt fere haec: per aenigma dixit cum rex ille nuptiale A 18 Cap. CXVII solus A seruauit 19 uestirit Oehlerus} ueetiri 20 corpore] in ras: conf 89, 4 ctfrpora Galeardus 22 eorttndg XXXVIII. Filaat. 6 hic corpora eorum pellicias tunicas nuntiabat, sed de potentia diuina dedisse eis sapientiam declarabat, ut facerent sibi corporum indumenta, ut scriptum est: Quis dedit mulieribus sapientiam ad tegendas tunicas.

Si autem quis uoluerit accipere quod dominus fecerit eis tunicas, et **. omnipotens fecit ex nihilo, quod scriptum est: Qui uocat ex nihilo ea quae non sunt tamquam quae sunt.

Si ergo sua sapientia fecerint tunicas, ut ait propheta, rationis est, siue deus sua uirtute hoc illis praestiterit, non inritum.

Nam in templo mulieres et uirgines operabantur purpuram et byssum et linum et alia utensilia ad honorem templi atque cooperimentum, pariter etiam ornamenta templi diuersa et uaria.

Est heresis quae in Exodo cum audit quod Mosi occurrerit angelus in diuersorio ubi adplicuerant eumque uellet interficere, non eius filium qui nondum fuerat circumcisus, non paruum hinc sibi adsumit scandalum.

Si enim et ita quis uult sentire, quod minas ei tendebat angelus, quia transactis diebus statutis, id est octo, in quo octauo oportuerat circumcidi masculum, non fecissent, deique ita praeceptum contempsissent *** Ideoque in parua aetate constitutorum culpa filiorum non est illorum, quantum parentum eorum, ut scriptum est.

Unde, cum intellegeret quod culpa esset parentum, non infantis, Statim, inquit, accepto calculo circumcidit puerum mater eius, cuius uisu 3 Eiod. XXXV 31. 35 6 Rom. IV 17 10 Exod. XXXV 25 15 Exod. IV 23 aeqq. 24 Leuit, XII 3 Gen, XVII 12 25 Exod. IV 25 3 quis 6 exciderunt fere haec: omnia quae sunt in boc mundo scire nos conuenit quod 8 fecerit 10 mulieris et uirginis 11 tepri A I tepli A1 12 cooperimentum Oehlerus] quod perimentum 15 moysi B occurreret A 16 applicauerant B eum qu6 A 19 eis B qui Oehlerus 20 circamcidi masculum B circflcidimus cU A 22 excidisse multa apparet ueluti haec: parentes, recte eum accipere scripturam non erit ambiguum. parua] Sichardus parui B pari A 25 cauculo B sanguinis ilico recessit ab eodem angelus, mortisque poenam, quam ei minabatur inferre, omni modo remouerat.

Non enim Moses in illa hora dinoscitur circumcisus, sicut quidam opinantur, sed filius ipsius est circumcisus, quia quod ante Sub patriarchis et lege iubebatur, tardo opere, non ueloci, implebatur a populo aut parentibus quorundam, ut scriptum est.

Sunt quidam qui turbantur heretici de Deuteronomio, in quo Moses, cum exiret de corpore huncque librum conscriberet de quattuor libris repetendo, in quo ueluti prioris legis firmamenta decernit, Christi quia carnalem praesentiam plus contestatur, non paruo ducuntur errore aliter sentientes. Namque in lege, id est in Exodo quae ante scripta sunt, in eadem et in ipso libro continentur:

solum autem hoc uidetur plus ab eo dictum, quia addidit: Prophetam uobis suscitabit dominus deus uester de fratribus nostris: sicut me audietis eum. Erit autem, si quis eum non audierit, radicitus eradicabitur.

Quidam enim putant Deuteronomium dictum!! ab eo quod et in ipso acceperit in monte iterum tabulas conscriptas lapideas. cum in Exodo bis cognoscitur accepisse atque in montem ascendisse.

Rationis est itaque ut, quod legis et gratiae erat, manifestaretur de Christo domino, ut, quod in lege per umbram celebrabatur, in Christi carnali praesentia diffusa 7 Ios. V 6 seqq. 12 Deut. XVIII 15. 18. 19 16 Deut. XVIII 18. 19 21 Deut. V 5 Exod. XXIV 12 XXXIV 28 3 moyses B 4 quod B quid A 5 sup A1 patriarche A iubebatur] praeter iube in ras A 11 de B et de A repetenda A 12 quia] quae plus om A 13 errorem A 14 in eadem A eadem B 17 suscitauit A 20 deuteronomium A de deuteronomio B quid A 21 acciperit A montem A 22 uis Al 23 legis B diligis A 24 manifestatur A umbra A1 25 xpo B 6* caelestis gratia ex credentibus nuntiaretur, ipsoque in libro conscriptum omnibus uelut testimonio traderetur.

Sunt quidam heretici qui cum audiunt beatum Dauid dixisse in quinquagesimo psalmo quod In iniquitate conceptus sum, et in peccato peperit me mater mea, aestimant ita dixisse prophetam quod ius nuptiarum legitimum iniquitatem esse dixerit atque peccatum: cum ante <deus> dicat in Geneseos libro: Nascimini et multiplicamini, et implete terram; et: Honorandae nuptiae et cetera.

Nam si ita quis senserit, ergo et iusti tot tantique in iniquitate concepti sunt, cum et in uentre sanctificati sint, ut patriarchae, prophetae, iudices, Hieremias beatus et Iohannes baptista beatissimus, ut scriptum est.

Sed ignorant quod alio modo dixerit beatus propheta Dauid, non de naturali generatione, sed de transgressione Adae patris nostri et Euae, qui post transgressionem ! mandati pulsi de paradiso genuerant filios, atque inde, quasi matrem omnium, post iniquitatem transgressionis mandati Euam sic concepisse atque eam ita peperisse docuerit.

Quomodo enim de se dicebat Dauid in iniquitate conceptum et in peccato genitum, cum legitimo iure natus sit, electusque a deo ad tantam regni gloriam peteretur, ut de eo scriptum est?

Non ergo hic in iniquitate se conceptum aut in peccato genitum edocebat, sed parentes nostros Adam Euam uoluit ostendere, quod ante admisso 4 Psalm. L 7 9 Gen. I 28 10 Hebr. XTTT 4 18 Gen. XXV 23 Ierem. I 5 Iudic. XIII 5. 7 XVI 17 Luc. I 15 23 I Reg. XVI 12 t Paralip. XI 2 2 uelud A testimonium A 4 beatum om B 5 iniquitatem Ax 8 <deus> addidi 9 dicatur Sichardus 11 ego Al iniquitate Al 12 et in B in A 18 iohannis A 15 beatus om A non de B non unde Â, in quo verba inde ab unde usquę ad transgressionem in ras 17 transgreuione ÅI 19 eam 28 iniquitats ÅIB 25 et euam B ammisso B peccato, id est transgressione mandati, postea sic genuerit filios atque de eis nos omnes itidem parturient.

Ideoque post praeuaricationem, In dolore parturies filios, inquit, quia ergo de parentibus habemus illis prioribus praeuaricationis iniquitatem communem carnis atque generalem ex hereditate prima descendentem in omnes, ut dixit apostolus: Sicuti per unum hominem mors introiuit in omnes homines.

Hoc enim ius coniugii a deo promulgatum laudatur cottidie ac benedicitur consuete. Nam et quod erat primum ostendit tristitia, et quod Christi gratia caelestis credentibus erat adlatura magnum gaudium, nuntiauit dicens: Si quis non regeneratus fuerit ex aqua et spiritu, non intrabit in regnum caelorum.

Ideoque in psalmo eo praescius futuri gaudii testatus est dicens: Asparges me hysopo, et mundabor, lauabis me, et super niuem dealbabor, ut per eum nos etiam credentes in salutari baptismo cum eo pariter gratulemur.

Sunt quidam heretici qui de diuisione orbis terrae et partitione habitationis recte non sentiunt, disputantes quod Greci coeperint aut Aegyptii aut Persae describere orbem terrae uniuersum, non beatus Noe suis filiis tribus post diluuium diuiserit, dederit ac definierit et partierit ordine.

Unde postea historiografi accipientes uelut quasdam semitas diuersis sunt falsitatibus ementiti. Tribus itaque suis filiis beatus Noe, Sem, Cham et Iapheth omnem diuisit orbem terrarum, et tradidit Sem quidem orientalia Indiae, Persarum, usque in partem aliquam meridiani, occidentis, septentrionis, usque ad montem Libani, finesque ibi suum primogenitum habiturum 3 Gen. III 16 7 Rom. V 12 11 Ioh. III 5 14 Psalm. L 9 1 genuerint A* 4 qui B 10 caeleste B 11 allatura B 14 priscius A asperges A2 16 saluatori A 21 scribendum erat discribere 24 uelud A diuersi B 26 iafeth B 27 orientaliam A in A ad B 28 meridiantl A septemtrionis B 29 suam primogenitum Sichardus] auo primogenito fixa sententia confirmauit.

Cham etiam secundo filio omnes Syrias et diocesin Aegypti, Africae, Aethiopiae ingentem latitudinem prope fines tendentem oceani atque Hispaniarum censendo distribuit, possidendamque eam atque habitandam spiritu diuino praeuntiauit, in medio autem usque ad Cappadociam, id est Tauri montem, fines habere concessit.

Tertio autem, Iapheth nomine, Cappadociam ingredientibus atque a Cilicia exeuntibus loca frigida, quae sunt Armeniae Bosfori Ponti Thraciae Pannoniarum Illyrici Italiae, et occidentis uniuersas partes iussu diuino ei statuendo adtribuit. Et de primo quidem uiginti\' quinque generationes numerat descendisse, de secundo triginta quinque!

id est de Cham. De Iapheth autem, cui minor generatio numerabatur tunc temporis, id est quintadecima tantummodo, ei amplior optanda a beato Noe promittebatur in posterum adfutura, dicente scriptura: Dilatet dominus Iafeth et habitet in tabernaculis Sem.

Cui cura minori filio minor numerus generationum repperiebatur concessus tunc temporis, maior crescendo eidem numerus postea amplificabatur aduenturus quam duobus eius fratribus, ut et media et extrema loca, id est Cananeorum, Aegyptiorum, Afrorum Persarumque teneret imperia.

De quo postea Romani sunt editi, uictores orbis terrarum atque rectores uniuersarum gentium. Unde cognoscimus Romanos, Latinos, Italos de Iafeth genus deducere, atque hos orbem terrarum sui sub dicione tenere cottidie atque ante saepius tenuisse.

Si quid 11 Gen. X 22 seqq. 12 Gen. X 6 seqq. 18 Gen. X 2 seqq. 16 Gen. IX 27 1 confirmasset A 2 africa A ethiopia A et hyopum B 3 pro A ociani A 4 habitanda A 5 pronuntiauit B ad otn B capadociam B 7 iafeth B ad cilicis A 8 armenia ebosfori A armenie bosphori B 9 trachiae B illirici B 10 ei B & A atribuit B Et om A 11 quinque omA 12 iafeth B 14 ei B et A octanda A 15 promitebatur B affutura B 16 iafeth et A iafeth B tabernacula B 17 Cui om Sichardus cum om B 20 media A cananaeorum B 21 persarumque A quae s. 8. persarQ B tenere A 24 hus Al 25 ditione cotidie quis A autem falsitate Grecorum putatur esse antiquum, temporale modis omnibus ipsorum auctoribus testantibus conprobatur, Solone testante Atheniensibus quod! ab Aegyptio audierit sacerdote dicente ei:

Solon Solon, Greci uos semper estis nouelli atque pueri. (Grecus autem numquam erit senex aut antiquus, neque doctrinam aliquam aut scientiam habetis antiquam, sed ab aliis raptam atque inuasam habetis, eamque diuersis mendaciis inmutatam exponitis, atque ita homines edocetis. Plato enim in Timaeo ita dictitat.

Nam post confusionem linguarum tunc nomina diuersa coeperunt emanare, atque inde sumentes Greci historiografi duo aut tres, diuersa ueluti monumenta conscribentes, temporalitatem cum suam uolunt obumbrare atque abscondere, a suis testibus mendacissimi iudicati sunt atque conprobati.

Cum enim quinquaginta de ipsis consentiunt de antiquitate nostra, id est Greci, Aegyptii, Chaldei, Syri, duo autem aut tres dissentiunt, iustum est multis consonantibus in unum quam duobus aut tribus dissonantibus historiografis adquiescere, quia multi illi uere quam duo edixerunt.j

Alia est heresis quae dicit sub Deucalione Pyrra diluuium fuisse antiquissimum quam quod sub Noe beato factum est. Quod pagani transferentes mutatis nominibus ipso modo et arcam uelut in Grecia fuisse post diluuium adserunt, et quod est temporalitatis in paganitate uanissima, ab eis uelut 4 Plato Tim. p. 22 B 1 falsitate om A antequa A 2 comprobatur B 8 aegypto A 5 aesti A 7 ab aliis B a nobis A 8 habetis B beatis A 9 immutatam B 10 tima eo A timeo B 11 emanere B 13 uelut monimenta Sichardus] uelut (uelud A) emolumenta temporalitatem cum B tenoralitats A 15 comprobati B 19 adquiescere B aut quiescere A 22 verba inde ab Alia usgue ad nominibus in A in ras et pyrra B 23 beatll Al 24 mutati A impio modo Sichardus 25 archam B uelud A graecia A 26 uanissimS A

antiquum cum multo mendacio praedicatur et quod factum in Thessalia, in loco breui, uelut factum ubique, id est in omni mundo, a paganis furacibus edocetur. Quod fit quidem post annos in Thessalia in loco interdum modico, illud autem diluuium in omni saeculo factum est, sicut et eorum scriptura testatur gentilium.

Alia est heresis quae dicit secundum duodecim zodia nasci homines, sicuti mathematici illi uanissimi totiusque erroris et sceleris adsertores, haecque audientes interdum indocti quam plurimi lege dei dimissa mathematicorum inseruire non dubitant uanitatibus, unde conpletur apostolica sententia:

Coluerunt et seruierunt III creaturae potius quam creatori. Et iterum: Videte ne quis uos decipiat per filosofiam et inanem fallaciam, secundum elementa mundi, et non secundum Christum; quoniam in ipso habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter.

Ergo ignorant quod zodia ista duodecim, quae ab illis dicuntur, diuersa sunt climata, diuersaeque regiones in orbe terrarum a deo dispositae, ut inhabitentur locorumque ac temporum diuersa temperamenta statuta sint, ut calidum, frigidum, siccum et humidum e quattuor angulis saeculi:

e quibus cum, ueluti pleni qualitate fontes, eiuberant flatus spirantes ininuicem uirtute nimia insita proprie mixtioneque existente salubri, rursum, cum diffunditur ubique mixtio, amoena temperies salutis inde cunctis habitantibus subministretur: atque ita diuina potentia mortalibus 18 Rom. I 25 14 Coloss. II 8. 9 2 uelud A 8 fuit Fabrtcius 5 scripturae B 11 legi A 12 cQptetur A 15 filosophiam B 18 godia Å t 20 orbis A 21 temporamenta A 22 et humidum ,B humidum A angnlos A* 28 fontis A 24 flatus espirantes A flatu respirantes B uertote A nimia B mia A mixtionemque eiistenti A 27 aubministratur Bl m2 b erasa et 11 facta uita dulcis et prospera concessa a domino inpertita non ignoratur.

Alia est heresis quae dicit animas uenenariorum, sceleratorum et homicidarum et aliorum talium transire in daemonas ac pecudes et bestias et serpentes, ignorantes quod anima hominis cum exierit de saeculo, siue bona siue mala, id est pia atque impia, ab angelo ducitur in locum statutum, ut in futurum percipiat iuxta quod gessit in hoc saeculo constituta.

Si quis autem hoc ita putauerit fieri, paganitatis et uanitatis filosoforum quam Christianitatis uidetur habere consortium, cum dicat apostolus: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque ea quae gessit in hoc corpore. Et iterum: Quod non derelinques animam meam in infernum. < Et iterum: > In in fernum autem quis confitebitur tibi?

Animae itaque natura non uertitur in naturam alteram, sed, cum uoluntate contemnit ac neglegit dei praeceptum studiisque legitimis et salutaribus inherere dissimulat futuro iudicio poenarum se dedicans, non aliis morum causa nisi pecudibus cognoscitur comparanda, non natura, sed moribus, ut scriptum est.

Non ergo naturae pecudum, sed moribus in hoc saeculo similes efficiuntur huiusmodi homines, pagani, Iudaei, et alii plurimi. Nam et saluator Iudaeis cum diceret: Vos de diabolo estis patre uestro, non natura, sed sceleratis 4 exscripstt Angnstin. de haeres. 78 8 Luc. XVI 22 12 II Cor. V 10 14 Psalm. XV 10 15 Psalm. VI 6 21 Psalm. XXXI 9 XLVIII 21 II Petr. II 22 24 Ioh. VIII 44 1 uitae A impertita B 4 uenerariorfl A 5 hemicidarum A demonas A daemones B 9 quod om A 11 filosophorum B xpianitatea A habere B ainbire A 14 quod non derelinques animam meam in infemum A om B 15 <Et iterum> addidi 16 In inferno autem quia B ont A animae B anima ei A 18 uolumptate A1 hac A 20 ponarum B* Si dedicant A 21 cOparandus A 23 similis A 24 quam plurimi Sichardm moribus et beluinis sensibus eos similes arguendo et iudicando manifestabat. Et Iohannes Iudaeis dixit: Progenies uiperarum m.11

Alii sunt heretici qui dicunt dominum in infernum descendisse, et omnibus post mortem etiam ibidem renuntiasse, ut confitentes ibidem saluarentur, cum hoc sit contrarium dicente propheta Dauid: In infernum autem quis confitebitur tibi? Et apostolus: Quotquot sine lege peccauerunt sine lege peribunt.

Sed cum dicit <dominus): Remissius erit quibusdam quam ciuitati illi quae non crediderit, apostolorum quippe doctrinae et euangelii, in comparatione multarum poenarum dicit sustinere eos minora tormenta quam illos, non tamen saluari eos hac ratione adfirmat.

Nam poetas falsos et uanos filosofos qui aestimat posse saluari rebelles dei, errat illis peius et a ueritate dissentit, cum semina impietatis paganae non alii nisi illi poetae uani et filosofi deorum dearumque appellationes hominum sensibus seminauerint, cum propheta clamet de futuro iudicio ut hic ei dimitteretur in paenitudine dicens:

Remitte mihi ut refrigerem, priusquam uadam et iam non ero amplius.|Si ergo iusti peccantes et in hac adhuc uita uix 2 Matth. III 7 5 Gregorii I registr. epist. VII 15 (MGH epist.tom. I Berol. 1891 p. 458, 29): ...Philaster in libro quem de heresibus scripsit... cuius haec uerba sunt: Sunt heretici qui dicunt — dicente propheta Dauid: In inferno — sine lege peribunt. — exacripsit Augustin. de haeres. 79 8 Psalm. VI 6 9 Bom. II 12 10 Matth. XI 22. 24 20 Psalm. XXXVIII 14 -1 eos om B. 2 Et om A 5 dominum] m extremum in ras A 6 morte] g ita ras A renuntiasse-ibidem om A 7 sint A* 8 inferno B 9 quotquod B Quodquod A 10 〈dominus〉 addidi 12 et om A 14 tormenta] a ita ras A ac B affirmat B 15 aestimat//// (t in ras) B estimant A 16 rebellis A errant A 18 appel- lationis A 19 clamet JB* om Bl clama & A acceperunt indulgentiam paenitentes ♦♦♦ ut ait Salomon: Et si iustus uix saluabitur, impius et peccator ubi parebit? Nam si deum esse credidissent, deorum dearum nomina turpia non seminassent et in descensione Christi in infernum ueniam impetrassent.

Cum ergo impii et hostes dei sint ubique, quomodo post mortem ibi confitentes saluabuntur? cum apostolus doceat quod omnem hominem mori oportet postque hoc iam iudicari, ut scriptum est, ante tribunal Christi, et recipere secundum quae gessit in hoc saeculo.

Saluator autem confirmat dicens de illis quod nec patri crediderint; unde etiam eos iudicandos declarauit: qui autem credidit in patrem ante quam Christus ueniret in carnem, transiit de iudicio impiorum.

In conpavatione autem peccatorum atque impiorum diuersitas est poenarum atque plagarum; non plena amborum est absolutio, sed diiudicationis iustitia, et secundum peccatum condigna repensio, illis etiam qui sub Noe ab aqua absorti fuerant, ut scriptura edocuit.

Alia est heresis quae de censu animae ambigit I < et > ex elementis eam consistere opinatur, ut multi filosofi uanissimi, nunc de igni, nunc de aqua, nunc de spiritu, nunc de materia, nunc de fonte, nunc de atomis, nunc quasi aera esse animam hominis suspicantur, cum anima facta sit a domino ex nihilo scilicet, ut scriptum est: Qui fecit ex nihilo omnia, ut essent quae non erant.

Anima itaque a deo facta imago dei appellata est, post angelorum creationem 1 Prouerb. XI 31 7 Hebr. IX 27 8 Rom. XIV 10 II Cor. V 10 10 Ioh. VIII 19. 55 XII 48 III 18 17 I Petro III 20 24 Sap. I 14 1 acoiperunt A* indulgentiam A penitentiam B deesse apparet fere haec: quomodo impios et post mortem saluari credemus confitentes 3 et dearum torpia nomina B 4 discensione B discensio A 8 inde a uerbis <ut scriptum est usque ad cap 127, 1 verba et sic natus est et> omnia desunt in A 19 <et> addidi scilicet; minor enim est homo quam natura angelorum, ut scriptum est: Minuisti eum paulo minus ab angelis.

Si autem legis mandata seruauerit, tunc erit sicut angeli. Si ergo angeli serui dei sunt sub lege positi, quanto magis et hominis anima sub lege, quae est praedicata *** si seruarit quod ei praeceptum est, tunc debet dicere quod ait dominus apostolis quod: Et si feceritis omnia, dicite quod serui sumus inutiles: quae praecepta sunt nobis, perfecimus.

Alia est heresis quae dicit de saluatore quod primum erat apud patrem et sic natus est, et cum simpliciter ita confitentur, diuersa hominibus scandala subministrant: esse enim ante, et postea nasci, contrarium est modis omnibus.

Et quamuis generatio ipsius duplex sit, una diuinitatis indefinita ac sempiterna, altera incorporationis per uirginem temporalis et non est dubium, tamen secundum diuinitatem debemus cognoscere quod neque defuit aliquando esse cum patre, neque qui erat cum patre semper, ex semetipso erat et non de patre genitus noscebatur, ut quidam suspicantur aberrantes.

Utrumque ergo si bona mterpretatione profertur, rectae fidei firmamentum ostenditur, ut et genitum eum cognoscamus de patre proprie hunc unicum filium, non tamen in tempore, sed ante omnia saecula omnemque creaturam esse genitum de patre proprie cognoscamus atque credamus, ut condecet, cumque patre eum in perpetuum manere atque, semper mansisse non ignoremus.

Nulla est ergo separatio aut contrarietas inter esse semper et fuisse et genitum esse. 2 Psalm, VIII 6 8 Matth. XXII 30 4 Hebr. I 14 6 Luc. XVII 10 11 exscripstt Augustin. de haeres. 80 5 exciderunt fere haec: tradita a deo, continetur? Ergo 0 est om B1 12 cum simpliciter] his uerbts denuo incipit A 18 subministrant. subministrant A 14 modis om Bt 15 indiflnita A 16 sempiternS A 22 ut et B ut A 27 semper mansisse B permansissent A

Non ergo diiungendum est unum ab altero, sed coniungenda est sempiternitas filii et generatio cum sempiternitate copulanda, deque patre ita est credenda ac detinenda confessio, ut unus nobis pater genitor et unus nobis filius unicus patris, proprie quippe genitus de patre, cognoscatur.

Ergo semper esse et genitum esse pia fide est aequum ut et sempiterna eius generatio non temporalis sit et filii unigeniti de patre et cum patre uera proprietas ac sempiternitas non ignoretur. Si quis autem primum confitetur esse eum ingenitum, et sic postea fuisse genitum de patre, ignorat quid confitetur.

Cum enim unam putat euadere heresim, incurrit alteram peiorem, ingenitum filium confitendo, immo potius et patrem et filium denegando duoque ingenita praedicando et unius patris ingeniti et unius filii unigeniti de patre proprie denegando uarietatem.

Sunt quidam heretici qui de Faraone ita arbitrantur dixisse dominum per Mosen quod: Ad hoc excitaui te, ut ostendam in te uirtutem meam; et: Indurans indurabo cor Faraonis, ne dimittat uos. Et ait apostolus: Ergo neque uolentis neque currentis, sed miserentis dei est.

Sed haec non definiens dicit apostolus, sed disputans atque edocens quod uerum est, ne ita deum dixisse qui aestimet; debet enim adtendere quod ait dominus: Ut 21 Rom. IX 17 Exod. IX 16 22 Rom. IX 18 Exod. IV 21 VII 3 23 Rom. IX 16 27 Rom, IX 17 Exod. IX 16 1 propter om A 2 a A ex B 4 deiungendum A 5 sempiternitatem A 6 dequo Bl 7 nobis filius B filius A 9 fides A ut et B2 ut ABl 11 uera A Sichardus om B 13 genitum B ingenitum A 14 peiore A 17 ueritatem B 20 pharaone B 21 moysen B 23 pharaonis B .24 uolentes neq. currentes A 26 quia estimet A quis aestimet B 27 attendere B ostendam in te quippe omnem uirtutem meam, id est magnanimitatem, bonitatem, sustinentiam, quae est utique omnibus hoc effusa in saeculo.

Cum enim ei dicit, omni homini dicit in corpore constituto, in prosperitate quippe facultate ac potentia temporali adnuntiat: qui cum ad diuitias adtendunt, segniores ac neglegentiores efficiuntur circa dei Christi timorem et gratiam, suaeque itaque ad finem salutis obliuiscuntur ac timoris dei efficiuntur inmemores.

Cum enim tribularetur ipse Farao, inuitus deum cognoscebat, ut scriptum est, cumque iterum dimittebatur a deo, reuertebatur ut canis ad suum uomitum.

Ideoque omnium paganorum, Iudaeorum, hereticorum diuitumque animae ac peccantium pariter, in prosperitate contemtrices dei repperiuntur interdum; ideo eruditio utilis est humano generi in omnibus atque salutaris, dicente propheta: Bonum mihi est, domine, quod humiliasti me, ut discam iustificationes tuas; et iterum de obiurgatione:

Cum occidebat, inquit dominus Iudaeos, tunc inquirebant eum, et uigilabant ad eum. Non itaque dicit beatus apostolus aut \'non curramus* aut \'non uelimus seruire deo ; sed primum debemus nostra currere uoluntate, deinde non cum praesumptione et iactantia quasi nostra uirtute et iustitia condigne et non Christi mereamur saluari clementia.

Qui enim currit cum superbia ac praesumptione, non a deo sperat praesidium, quantum ex sua conuersatione sibi praesumit iustitiam. Et currere itaque et uelle nos docet beatus apostolus, inque 10 Eiod. VIII 8. 25 IX 27 X 24 11 Prouerb. XXVI 11 II Petro II 22 15 Psalm, CXVIII 71 17 Psalm. LXXVII 34 2 magnimitate 8. 8. na B magna animitatem A 3 hoc om A omnia B 5 annuntiat B: ante adnuntiat uidentur excidisse ueluti facto carnali 6 attendunt B 7 itaque A ita usque B 8 efficiunt A 14 erudicio ut illis & humano generi (generis AI) A in omaibus] litteras in omn in ras A 17 inquid B 18 inquirebat Bl post uigilabant IX litterae erasae in B 19 ad deum Fabricius ut non curramus Sichardus 21 curre Al cum AB2 co B1 22 iustcia BI e condigna B 26 doceret A inqu$nr £ A nostra uoluntate esse, ut in ipso cursu bonorum operum in humilitate perseueremus, ac tunc demum speremus salutem posse ab ipso domino adipisci, ut ait dominus:

Et cum feceritis omnia, dicite quod serui sumus nequissimi; ** Et si iustus uix saluatur, peccator et impius quo apparebit? Ergo sunt in nobis quaedam in quibus currendum est. Sunt autem maiora quae a deo speranda et impetranda sunt, ut ait apostolus:

Nescitis quid petatis, ut puta si quis dixerit: Possum esse martyr, (Possum esse apostolus\', et non dicit: \'Si deus Christus uoluerit\', quod ab eo incrementum id muneris et gratiae quippe confertur, non uana hominum praesumptione atque iactantia comparatur. Temptantis est enim hominis uoluntas huiusmodi ac praesumentis, non quaerentis ac supplicantis ut tantam consequi mereatur dignitatem.

Sunt quidam heretici, ut Manichei et Gnostici et Nicolaitae et alii, qui de beato Dauid audent dicere quod Christi propheta domini non fuerit neque doctor et commentator diuinarum omnium scripturarum, sed humanae cantationis ac saecularis rei conscriptor extiterit, cum caelestis gratiae atque arcani salutaris Christi domini ipse meruerit prae multis humano generi mysteria praedicare.

Sicut enim sanctis aliis diuersam tribuit Christus dominus gratiam, ita huic maiorem concessit scientiam, dicente domino: Dabo uobis, inquit, 3 Lnc. XVII 10 5 ProUfrb. XI 31 8 Matth. XX 22 19 n Tim. m 16 25 Act. XIII 34 Es. LV 3 5 exciderunt: Et Salomon: 6 appellauit A 8 imperanda  t apostolis Fdbricius in adnotatione] apostolus AB per compendium 13 t€ptatis A temtantis B 14 ac supplicantis A subplicantis B 18 et alii B alii A xpi A non xpi B 19 non om B 20 contationis A2 contationes Al 21 conscripto A cum om A 22 archani B carni A 23 humanu A predicate Al sancta Dauid fidelia; et: Inueni Dauid filium Iesse, hominem qui faciat omnia quae sunt in corde meo, dicit dominus.

lgnojant ergolquod uelox ac praepotens commentator hic diuinarum extitit scripturarum rex atque propheta Dauid, dimissus a domino, ut quod ante dicebatur praesensque uidebatur futurumque nuntiabatur, haec cuncta breui collecta humano generi praedicarentur ab eodem, tribusque in uersibus psalmi primi omnem rerum uirtutem exponeret ueritatem praeteritorum, instantium atque futurorum omnesque errores cuiusque populi diuersaque facinora nuntiando, cum dicit:

Beatus uir qui non abiit in consilio impiorum, id est paganorum, et in uia peccatorum non stetit, quippe Iudaeorum, et in cathedra pestilentiae non sedit, utique hereticorum, atque hinc iam quasi ex fontibus atque materiis copiosis diuersa semina iniquitatis humano generi adfutura doceret, ut his quippe tribus malis, paganitate, Iudaismo et omni heresi, contemptis atque damnatis sola fides uera, id est patris et filii et sancti spiritus ab omnibus credita coleretur.

Zelo enim diuino ductus beatus Dauid tunc temporis, cum uideret homines daemoniis immolare, non deo, in Hierusalem ciuitate quattuor choros posuit secundum mundi aditus ana septuaginta duo, quatlltuor etiam hominibus positis e psallentibus, atque aream dei custodientibus undique infinitis etiam aliis extrinsecus.

In medio autem ea posita psallebat cum populo beatissimus ipse Dauid patriarcha, et incorporationis Christi domini quippe 1 Aot. XIII 22 Psalm, LXXXVIII 21 11 Psalm. I 1 21 I Paralip. XXV 7 seqq. 4 hac A comentator A 5 emissus B 6 dicebantur Bl futurumque nuntiabatur om B 7 predicaretur A 8 rerum B rem A 9 ueritatis stantitl A 10 diuer///saq: B 11 uir A Sichardus om B 13 cathedra A 16 affuture B deieceret A quippe tribus malis paganitate iudaismo B qui spem A 17 heresim A 18 fide A 19 colitur A 20 tunc B uno A 22 aditus B actu.s A 23 e] ex editt et AB archam B 25 psallebant A ut testis tantus ac praedestinatus a domino, psalmorum diuersa gaudia et laudes pariter non alii nisi ipso Christo domino canendo referebat, trinaque uice cottidie cum oratio-. nibus psalmorum etiam cantu resonante omni delectabatur cum populo, diuinam Christi praesentiam nuntiando, deque ea re futura gaudia saeculo promittendo;

de quo et dominus dignatus est dicere, multos fuisse prophetas et sapientes et desiderasse uidere et audire quae apostoli audire meruerunt et uidere. Nam quod et Grecorum ipsa quae uidetur esse sapientia et ex lege atque ex prophetis et specialiter de. Dauid beato sit, secundum tempus omnibus est manifestum.

Ideoque et poetae aliique sapientes uersibus, quod uoluere dicere, imitando eundem conati sunt fingere; quae argumenta cum de lege atque prophetis sumerent, inmutatis nominibus ! cum iura ueritatis uiolare properant, suae perfidiae diuersa mendacia saeculo seminauerunt.

Inde haec ignorantes quam plurimi saeculares homines atque imperiti temporalitatis pagana mendacia potius quam salutaris Christianae legis antiqua et uera arcana desiderant colere ac sequi firmamenta.

Ex suis itaque uanitatibus, id est ex Grecorum historiografis potest quis cognoscere quam sit temporalis uana sapientia Grecorum; quae cum paulatim cognoscitur a suis, sine dubio spernitur, calcatur atque cottidie condemnatur.

Sunt alii heretici qui de inaequalitate psalterii errorem patiuntur non modicum, aestimantes omnem librum psalterii 7 Luc. X 24 1 praedistiDatus B predistinatus A 2 laudis A alio B ipsi B 8 cotidie B 4 cantore sonante B omnia A 6 re A saecula Bl promittendo Sichardus] praemittendo 8 de\'///si (si in ras in uersus fine) rasse A meruef B meruerant A 10 et om B ei om B 12 sapentes B1 14 de om A immutatis B 16 seminarunt B* 19 nera B uiri A arcbana B 21 si A 22 a-spemitur om A 23 cotidie B XXXVIII. FiJut . 7 non esse Dauid beatissimi: et cum historiam quaerunt per ordinem, inueniunt inaequalitatem, id est ut quae nouissima, prima, et quae prima, nouissima esse posita peruident, non modicum scandali patiuntur.

Nam in tertio psalmo persecutionem patitur a filio, et in centesimo et plus contra allofylum pugnando disseritur, cum inuenimus primum pugnasse eum cum Goliath in sua iuuentute, a filio autem suo in senectute postea bellum sustinuisse.

Et quamuis haec spiritaliter de Christo intellegenda sunt, tamen et historiam inquirentes studiose de eodem beato propheta non paruo offendiculo perturbantur.

Quia ergo et post septuaginta duos psalmos defecisse dicit hymnos Dauid scriptura psalmorum, et postea iterum eiusdem titulatio in multis psalmis nuntiatur, et de hoc queruntur, cur ita sit positum, nescientes quod beato regi atque prophetae diuersa gaudia psalmorum recte a domino inpertita sunt. Si ergo et aliorum inueniuntur titulationes in psalmis, postea tamen summa rerum laudis huic auctori institutori a Christo concessa est et ut prophetae, regi atque patriarchae.

De inaequalitate autem psalmorum secundum historiam, qui interpretati sunt auctores studiosissimi, hoc dixerant, quod saepe existente captiuitate in Iudaeorum populo a gentilibus propter idolatriam, quia cum illis colebant Iudaei et idola *** inque his etiam scripturae diuinae inquirebantur et conburebantur a gentilibus:

si quis autem abscondisset de psalmis aliquid, existente pace postmodum 4 Paalm. III inscriptio 6 Psalm. CXLIII inscriptio 12 Psalm. LXXI subscriptio 4 patiantur A 5 a B et A et plus A plus B allofilum B 6 differ/lltur (i erasa) A inuenisse A eum om A 7 goliat B 11 dno B2 doo B1 13 iterum om A 14 qaaerant editt quur A cuir B 15 rege A propheta A 16 inuenitur (tn uersus fine) titulationis A 17 atictori A auctori et B 20 studiosissime Sichardus 22 idolatrium A 23 exciderunt fere haec: multa tunc temporis snbtrahebantur populo 24 comburebantur agentibus A Sichardus ab- scondisse A 25 post psalmis erasum est in fine uersus ali requirebantur a paucis sanctis eaedem diuinae scripturae, cumque inuenirentur, accipientes postea qui erant illo tempore sapientes — quia non erant prophetae iam, sed sacerdotes — timore detenti, iuxta quod accipiebant a quibusdam, ita componebant et textum psalmorum et ita ordine exponi iubebant.

Si ergo secundum historiam inaequalitas, ut dixerunt multi, causa haec esse uidetur. Nam quod spiritalis in ipsa inaequalitate psalmorum et aequalis sit Christi scientia cognoscenda, manifestum est studiosis, ut, quod est inprimis, hoc sit et in medio de Christo itidem, et quod erat postea futurum, de eodem ante dictum sit ubique. Ideoque apostolus ait: Christus heri et hodie, ipse et in saecula, inquit, saeculorum.

Nam quod spiritali uirtute dicti sint psalmi non est dubium, ut, quod ante factum est per diabolum de impietate. idolorum, hoc et sub Iudaeis seductione eius commissum facinus monstraretur; et quod ipsius sit etiam hereticorum peruersitas in fine pullulantium cottidie, non ignorat ecclesia quippe catholica praedicans.

Sunt heretici contraria sentientes in libro Geneseos quod dominus dixerit ad Cain: Peccasti, quiesce, ad te connersio tua, et tu eius dominaberis. Cum enim dicit: Tu ipsius dominaberis, putant quod dixerit ei: Tu eris dominus l fratris tui.

Et quamuis, si ita quis senserit, quia maior natu erat Cain quam Abel beatissimus frater eius, quia et in lege maiores natu maiores erant et honore, id est primogenitu, non autem hoc dicit: Tu eius dominaberis, 11 Hebr. XIII 8 21 Gen. IV 7 26 Gen. XXV 31 XLIII 33 1 a om A eaedem B de A 3 quia om A 4 detenti B dicenti A 5 et textum B ex textum A 7 haec om Ax aequalitate Bl 8 cognoBcenda B 11 ait om B 13 sunt A 14 de B per A 15 commissam B 17 cotidie B 21 connersatio A 27 primogeniti B hic B 1*. quia: Eris dominus eius, quod est in omnibus contrarium.

Si enim ita esset, quomodo dabat in eum mortis sententiam dominus, quia suum occiderat fratrem, sicut scriptum est? Non ergo hic dicit scriptura, dominari illum fratri suo, ut eum interficeret, sed: Dominaberis cogitationis tuae malae utique, quae est in arbitrio tuo et cuiusque hominis atque uoluntate, ut aut proiciat de corde suo malam cogitationem inmissam a diabolo, aut non proiciendo crimen incurrat perpetuum.

Ut perscrutatus est enim cordis et animi hominis Christus dominus occulta ipsius, eum peruidens arguebat quod cogitauerat, et monebat ne faceret illud sceleris inque hoc uiam parricidii saeculo seminaret.

Quod et in euangelio dictum est: Si habes aduersus fratrem tuum iram, uade, reconciliare, et sic postea offeres munus tuum. Et Dauid itidem ait: Irascimini et nolite peccare. Et qui modus est Irascimini et nolite peccare, ipse subsequitur disserens: Quae dicitis in cordibus uestris et in cubilibus uestris, conpungimini.

Solomon etiam: Si ascenderit spiritus inimici dominantis in te, ne d.es ei locum ut in te habitet. Et dominus ait: Qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit indicio. Ideoque pellendam cogitationem et suggestionem inimici dominus edocebat ilico, ne cum diu sit in homine, ad perpetrandum facinus eum prouocet proniorem. 3 Gen. IV 15 13 Matth. V 23. 24 15 Psalm. IV 5 17 1. s. 19 Eccles. X 4 21 Matth. V 22 1 quia A quasi B 2 dabat om A 4 bic A ta B s. 8. i 5 eum B cum A cogitationes A 6 quae om A in om A et euiosque A ut cuiusque Sichardus ut euiuscumq: B 8 immissam B inmissa A 9 perscrutator B est om B 10 ipsi A eum om B II ne om A 12 secula A 14 recociliare B1 18 et in cubilibus uestris om Bl 19 salamon B dominantes A 21 ait om B 22 et A ex B 23 suggestione illco Al

Est heresis quae non recte intellegit de Cain, quod post fratricidium, quod commiserat, rogat dominum mori potius quam dimitti, dicens ita: Maior causa est . si dimissus fuero, et: Erit, omnis qui inuenerit me, interficiet me.

Sed dominus, per eum unum omni humano generi uelut generalem docendo modum, per paenitentiam tribuebat bonitatis suae indulgentiam copiosam, ut iam desinente scelere bonorum operum fructuositatem sequerentur certamque ab eo cuncti cognoscerent amplectendam * dicente domino:

Nolo mortem peccatoris, quantum ut reuertatur et uiuat, ut tanti sceleris cunctis per eum patesceret paenitentia, inque ea indulgentia pariter copiosa, ut paenitentium bona iam fructuositas hortamento 11 dei monstraretur hominibus, quo eam peruidentes, salutem potius quam mortem sibi desiderent adquirendam. Unde ueluti!

suus accusator atque iudex cum ex parte gignitur Cain, dicens quod commiserit fratricidium, audire a domino meruit, ut, si fructus bonorum operum de. cetero eum sequeretur, remissionem tanti sceleris esset sine dubio accepturus, nullumque metum mortis inferendae iam suspicaretur sibi ab aliquo adfuturum.

Insuper etiam et signum acceperat, ne occideretur ab aliquo, cumque bis etiam septem poenas perpeti, si qui hominum ausus fuisset in eum manus inicere, caelesti sententia definitum est. In ipso enim ueluti paenitentia ficta, non uera inuenta est, cum audit a domino: Omnis qui occiderit Cain, septem uindictas persoluet.

Unde et signum accipere meruit propter 4 Gen. IV 13. 14 10 Ezech. XXXIII 11 XVIII 23 22 Gen. IV 15 26 1. s. 2 post om A 6 ueluil A 7 paenitentiam] pacientiam A patientiam B conf 82, 2. 6 8 scelera A 9 bonrrum A1 10 cognosceret A deest indulgentiam 12 tantis A3 18 copiosa B poenitentium A 14 ortamento A ortaiil s. s. to B 16 post suus a erasa in A 17 cum-. miserit B* commiserit B2 19 esse A 21 ibi A affuturum B 22 accideretut Al Cumque B cum A 24 est. In om B ipsa paenitudinem, si tamen digna bonorum operum iam eum fructuositas sequeretur. Sed non inuenimus fructum bonum in eo paenitentiae usquam fuisse, quanto magis de genere illius omnem impietatem potius pullulasse.

Qui post eum heredes impietatis paternae et inmanitatis tanti sceleris exsistentes, cum non malorum suorum paenitudinem gerere uoluissent, adnuntiante eis Noe beato, perseuerantes in scelere, diro mortis interitu per diluuium perierunt, exceptis octo animis tantummodo tunc temporis, quae de genere sanctorum fuerunt editi, qui meruerunt procellam soli tanti periculi deuitare.

Est heresis quae stellas infixas putat esse in caelo, non de thesauris locisque absconditis atque a deo dispositis in uesperum iussu diuino repente procedere, statutisque horis suo lumini cursum ministeriumque.indictum agnoscere:

quod contrarium alienumque fidei catholicae inuenitur, si ita qui senserit, magisque paganae uanitatis et filosoforum inanis sententiae quam Christianae scientiae habere consortium demonstrabitur.

Scriptura enim omnipotentiam dei ita edocet, ut in breui e diuersis thesauris concurrere atque discurrere sidera nuntiauerit, ornamentoque caeli noctique lucisque causa ex parte sint a deo praestita atque commodata, diuersisque horarum

spatiis uelut ad sua loca rursum redire statuta sint, ut e quibus locis exire iubentur cottidie, ad ea loca reuerti iterum praesidente angelo et compellente II... cursum debitum 8 Gen. VII 13 I Petr. III 20 2 bonorum B 8 fuisset B di A1 4 pullulasse qui B polluiasse Al pollulasse A2 heredis A 5 immanitatis B existentes B 7 annuntiante B 8 excepto B animin Bl 9 quae B qug A 10 meruerunt B perier A solitanto A 18 caelum B 16 lumini Usenertis lumine B uoluiriine A agcnoscere A 17 quis senserit B que seneserit A 20 Omnipotentia A edocet A adocet B ut in om A 22 lucisquae A ut lucis B 24 uelud A 25 cotidie ad ea B cottide a A 26 excidit: debeant ut praeterire nullo modo possint, hincque humano generi effusa Christi clementia omni manifestaretur humano generi, quod iustis et iniustis in hoc mundo parem concesserit gratiam bonitatis adnuntians:

Qui solem suum oriri facit super iustis et iniustis, et pluit super bonos et malos; et: Nouerunt sidera, inquit, thesauros suos, et cursum dispositum cottidie.

Sunt quidam heretici qui de ueteri testamento multa reprobant, id est Solomonis Ecclesiasten, librum paucis quidem conscriptum sententiis, omnem autem thesaurum caelestis scientiae quaerentibus continentem.

Nam quod omnibus sapientior prioribus sit, ipse saluator testatus est. Cum legunt ergo: Omnia uanitas uanitatis, quae sub caelo sunt et: Desideraui, inquit, habere, ut dictum est, diuersa et: Deus mihi dedit, inquit, et ecce omnia uanitas uanitatis, solum tamen hoc postea addit esse a deo, ut si quis manducet et bibat et benefaciat animae suae.

Quod si hanc escam solum aut hunc potum dixit esse istius saeculi utilem quae carnalis est, nihil autem futurae uitae inmortalis aliud nuntiabat ***, in uanum hominum labor inpenditur. Ergo quod ait apostolus de quibusdam: Manducemus et bibamus, cras enim moriemur ***

*** quod profecto paganorum et Epictireorum est talis heresis, quae uitae pecudum comparatur. Ideoque Homo cum in honore esset, non intellexit, 4 Matth. V 45 6 Baruch. III 31. 34. 35 12 Matth. XII 42 Luc. XI 31 14 Eccles. I 2. 14 15 Eccles. II 10-11 17 Eccles. II 24 22 I Cor. XV 32 25 Psalm, XLVIII 13. 21 1 umano-maniestaretur om A 4 annuntians B 5 iustos et iniustos B 7 cotidie B 10 salomonis B 11 autem om B 14 omnia At B omnium A2 19 solam A 21 deesse multa apparet in ntIIII Bl inpeditur A 23 deeet ueluti aperte testatur 25 in honore cum B intellexit om Al conparatus est pecudibus insensatis. Solomon itaque et carnalem uitam hominum a deo conc.essam in multis diuitiis nuntiauit, et futuram angelorum gloriam nihilominus in studiosis inesse paucis desiderantibus et credentibus praedicauit.

Si enim et diues in hoc saeculo bene operatus fuerit, necesse & est ut et illic futurae uitae consortium consequatur. Sicut enim et haec terrestris esca a deo data est, ita et illa caelestis esca de lege desideranda est amplius, fides quippe Christi domini de lege et prophetis adueniens cupientibus gloriosa, quam magis Maria quam Martha elegerat, dicente domino maiorem sortem Mariam elegisse, quae non auferetur ab ea.

Ergo si dixit: Vanitas uanitatis est, quae in saeculo sunt, haec utique transeuntia praedicauit, propter futuram illam gloriam eminentem ac perpetuam, ut ait apostolus: Transit enim figura huius mundi et gloria. Si autem figura et uita et honor et dignitas mundi istius cessabunt et destruentur, illa quippe erit desideranda caelestis et

angelica dignitas, quae incorporati a one ac passione et resurrectione quippe est Christi credentibus aduentura, quae non temporalis, carnalis ac caduca erit, ut Iudaeorum secundum litteram, et aliorum talium pereuntium, in posterum autem nihil expectantium.

Propter quod dicit dominus: Operamini escam, quae non perit, id est ut credatis in me, quem misit pater meus. Ergo non Solomon de hac esca solum carnali dicebat, de illa autem praetermittebat, sed diuersam escam gloriamque sanctorum hominum nuntiabat, carnalem quippe primam uitae hominum in praesenti saeculo, postque mortem caelestem illam et angelicam dignitatem iustis et fidelibus aduenturam.

Hancque carnalem uelut uanam 10 Luc. X 42 12 Eccles. I 2 Iii I Cor. VII 31 22 Ioh. VI 27. 29 1 pecorib; A insipientibus B salomon B 8 in ona A 4 si- Desse A 8 quippe om A 9 adaudiens B 10 marta A U aufer in fitł6 uerms AI tur add A2 13 praedicabit A. 18 angeli A 20 iudea eoru A 23 esca A 24 Ego B salomon B haec A 27 carnem A 28 et euangelicum J. 29 uelud A et temporalem, Iudaeorum quippe aliorumque talium iustificationem, uitamque pereundam nuntiabat, ut umbram esse cognoscerent, uitamque corporis temporalem non multo post decidentem, in conparationem quippe caelestis illius ac perpetuae dignitatis, non ignorarent. De qua esca ait propheta: Gustate et uidete, quia suauis est dominus.

Est heresis quae de Canticis Canticorum ambigit *** ipsius itidem aestimans; non spiritu diuino, sed humanarum rerum causa ac uoluptatum hominibus ab eodem praedicata, cum caelestium rerum ueritatem humanae similitudini comparatam genus hominum docuerit, sicut scriptum est in euangeliis et ubique.

Christi itaque diu in am in carne praesenti am omnes ita docebat, ut amore diuino prouocaret, monitione mulceret, misericordia commoueret, flecteret bonitate.

Nam ut deus ostendebat, ut pater monebat, ut pastor pascuum demonstrabat, ut rex uincendo inimicum uestigia < sua> sequi ostendebat, ut sequentes suum fratrem, id est dominum Christum in came aduenientem, in triumpho inmortalis gloriae et caelestis meriti. cum eo pariter gratulentur.

Ideoque et Cantica dicta sunt Canticorum ut quod ante in lege umbraliter dicebatur ex parte, in luce Christi iam praesentia consummatione mysterii per passionem celebranda in subplementum credentibus 6 Psalm. XXXIII 9 12 Matth. XXII 2 Ephes. V 29 Ezech. XVI 5 Ioh. I 18 2 per undam B umbra A 4 dicentem A comparationem A 8 ambiget A deesst aut COlOfł apparet aut nomen Salomonis (conf 82. 5. 109, 1. 1.29, 3) 9 aeatimant A 10 ac B ea A 11 ueritas. comparata 18 diuina praesentia 14 munitione A 15 bopitatem ABl 16 pascua B 17 ut rex B uti ex A <вua> addidi 18 suum fraternum B sponsum fraternum Fabricius 19 in triumfo B triumpho A 20 gratulemur Sichardus 22 luce] loco presentilt A consummatione ĮJ commutatione A 28 celebrata in B celebrandi A supplimentum B ., panderetur, ut cessante umbra caelestis iam lucis ueritas omni saeculo refulgeret, quae corpus et animum hominis accenderet atque amore caelesti sensum hominis excitaret.

Qui ergo uani homines concupiscentiis car nis inserurunt, fingunt aut non posse sentire, aut si eis exponitur, contemnunt discere, legisque nolentes uirtutem agnoscere non minus Iudaei uel pagani iudicandi sunt.

Alia est heresis quae dicit mandatum non esse accipiendum quod Adam pater noster acceperat, neque esse illum uirtutis aut utilitatis alicuius opinantur, cum sine mandato illo nec lex Mosi accipi potest nec Christi agnosci perpetua et effusa gratia atque copiosa.

Triplici enim uirtute in corpore constitutus omnis homo de lege diuina docendus ac monendus instruitur, ut in prima aetate sub mandato sit, secunda sub lege, tertia sub gratia saluatoris. Ideoque lex admonitio est potius, propter obliuionem, mandati pristini, quod pater noster Adam inprimis a Christo acceperat in paradiso: ita enim scriptum est.

In lege autem postea: N e oblitus, inquit, mandati domini dei tui recesseris ab eo et pereas. Ideo lex admonitio mandati et confirmatio est primi illius. Iterum mandatum et lex Christi plenam praedicant gratiae bonitatem ac praesentiam salutarem. Ideoque dominus ait: Ecce qui loquebar in prophetis, adsum.

Maiores sunt itaque qui sub mandato fuerunt antiqui, cuius non obliti gratiam Christi saluatoris suis posteris et eius mysterium nuntiarunt; cuius et obliuione existente in Iudaeis ammonitio 19 Deuteron. VIII 11. 19 24 Es, LII 6 3 amor A 4 hominis d non om A 10 illud B 12 mosi accipi potest A moysi potest accipi B 13 constitutos A 14 ac A aut B 16 ammonitio B 17 pristina A 18 paradyso B 19 ne A non B 20 mandatum B 21 ideo A Sichardus ideoque B ammonitio B22 et leI B et de A 23 ideol/fque A 24 ait om Å 26 gratiam] etiam sui posterii A rursum litterae subsecuta eat. ut in littera etiam Christi spiritalis scientia et carnalis praesentia inluminans saeculum speraretur.

Ideoque lex Moysi aliud in sono uocis, aliud in abscondito; salutare Christi mysterium continens nuntiabat. Etgo neque mandatum sine lege, nec lex sine mandato, nec gratia Christi sine lege et mandato accipi aut credi debet ab aliquo.

Sunt quidam heretici, qui, cum legunt scripturam dicente domino: Faciamus hominem ad imaginem et simili u din em nostram, non in paruam descendunt amentiam, ignorantes primum quid imago, quidue similitudo sit dei, cumque nesciunt quid sit imago dei natura proprietatis, et quid positionis sit gratia, non paruam sibi praesumunt superbiam dignitatis.

Imago enim dei id est anima omnis hominis, facta ex nihilo: similitudo autem in fide uita nisi cognita fuerit a deo, appellari non potest dei imago similis. Cumque se esse plus aestimat aliquis, praesumptionis crimen incurrit potius quam meritum dignitatis sibi adquirit.

Nam cum haec peccans inuenitur anima et iudicio obnoxia detinenda cogno. scitur, quomodo esse potest haec dei naturalis imago, quae diuersis peccatis dinoscitur inseruire?

cum alia nulla esse potest naturalis imago dei diuina et patris propria, non angeli aut hominis, nisi Christi dei dei filii, qui natura proprietatis indiscreta paternae substantiae ac sempiternae imago sit, genita proprie, non positione seruitutis creata ex nihilo, ut homo et angelus.

Ideoque imaginem dei animam omnium paganorum, Iudaeorum, hereticorum, et omnium (hominum> 10 Gen. I 26 21 Hebr, I 3 1 litterę iam A 2 scientiae A 4 saluatoris A 9 scriptura B 14 gratiam At 16 autem in fide et nita nisi B in fide uita si A 18 plus aestimat B pulsllli (a eraBa) estimat A 20 inuenitur anima B anime A 21 post.A. 23 post A 24: dei omA 25 indiscrete A 26 creatg A 27 dełl id est anima A omnium] hominum 28 <hominum) addidi dici posse declarauit in communi generatione atque unius qualitatis naturae scriptura substantiam nuntiauit: similitudinem autem non omnium, sed sanctorum et Christianorum esse tantummodo declarauit.

Qui in iide, uita et bono opere permanentes angelorum caelestia merita in futurum consequi promittuntur, ut patriarchae, prophetae, sacerdotes, iudices, apostoli atque euangelistae et martyres, qui trinitati credentes et in uita praeclara permanentes angelorum gloriae copulari a domino nuntiantur.

Similitudo enim ex doctrina legis, fide, uita, et studio, et opere cognoscitur uera, ut, a quo deo facta est, legi eius diuinae consentiens, praecepta statuta complendo, regni caelestis con sortium speret ab eo se posse adipisci, dicente apostolo:

Nostra autem conuersatio in caelis est: et dominus iterum: Gaudete, quia nomina in a uestra in caelo scripta sunt. Et quod in die iudicii eos sicut angelos demonstrabat futuros, dominus dicit <idem iterum) de regno caelesti: V en i te, percipite regnum quod quod bis paratum est a b origin e mundi.

ISimilitudo itaque ex fide sanctae trinitatis et uita bona et opere sequenti inesse ostenditur, ut exeuntes percipiant promissum consortium angelicae dignitatis, ut ait lohannes: Tunc similes ei erimus; et dominus: Similes estote patris uestri.

Sunt quidam dicentes heretici: Cur non deus uno modo semper locutus est, sed diuersis modis et linguis humano generi praedicauit? cum secundum capacitatem hominum uidentium atque capientium uidere atque audire ita sit locutus et uisus hominibus.

Proiecto itaque de paradiso homine 4 Matth. XXII 30 13 Philipp. III 20 14 Lac. X 20 15 Matth. XXII 30 17 Matth. XXV 34 2l I lob, III 2 22 Matth. V 48 2 scripture A. 6 fortasse (it permittantur 9 doetrina: Al 17 idem iterunł, de] de B om A 19 scae B sca .AI add & At 21 iohannis- B similis B 22 patres A 26 captiuitatem A 27 cupientium SichardUS 28 morteque Å , mortemque induto non iam ita apparebat sicut et antea, sed loquebatur de caelo uoce ipsius audita atque ea custodita; processu autem temporis et apparere dignabatur, ut Abrahae beatissimo patriarchae et aliis per ordinem. Sub Mosi autem diuersis rebus apparens et quod erat timoris atque erroris in monte Sina demonstrabat,

posteaque in figura angeli et in forma hominis, incorporationis suae futurae indiciis praecurrentibus, generalem clementiam nuntiabat uisioneque iam per somnia iustis se dominus ostendebat, ut scriptum est. Postea. uero in incorporationem apparens testabatur Iudaeis adnuntians quae ante dixerat per prophetas.

Quia ergo diuersa erat capacitas uisendi dominum, ut bonus medicus, sicut infirmitas exigebat, et diuersa remedia hominum infirmitatibus conferebat, ideoque languenti saeculo in fine plus contulit medicinae, ut et illorum primorum uirtus praepotens monstraretur, et nostri generis periculosa infirmitas nosceretur, dicente domino: Non egent sani medico, sed qui infirmi sunt.

Maiores sunt itaque priores illi, qui audientes credebant, ut Seth, Enoch, N9ё et ceteri, quam nos, qui et audientes atque legentes misericordiam Christi domini et bonitatem eius contemnimus copiosam.

Nam et Iudaeorum causa et aliis locutus est linguis, ut compleatur quod: In linguis aliis et labiis loquar huic populo, et nec ita erunt credituri, dicit dominus. Nam per Esaiam dicit: Verbum meum mittam in Achaiam. 9 Numer. XII 6 10 Hebr. I 1 l7 Matth. IX 12 22 Es. XXVIII 11 I Cor. XIV 21 Origen. Hexapl. quae supers. ed. F. Field Oxon. 1875 II p. 479, 11 M Ea. LXVI 19 (I. Grippel) 4 mose Ii moysi B õ terroris editt 6 syna B 7 affllturae B 8 uisionemq; d uisionemq: B 10 annuntians B 12 uidendi A 15 priorum Usenerus 17 Maiores sunt om d 18 post illi q sraвa in d enoc B 20 contemntbns ji 22 ut-linguis om A 23 creditur d

Alia est heresis quae cum legit quattuor animalia in prophetis, non paruum errorem persentit. aestimans quod animalia diuersa forma;1 praedita deum conlaudauerint, ignorantes quod inrationabilia, id est non rationis capacia, deo laudem ut homines referre non possunt.

Neque enim deus laudem pecudum quaerit, quia non pecudes ad imaginem dei facti, sed homines rationabiles a deo sunt creati et ad hoc positi. Sed quia uisio est et prophetarum diuino spiritu praedicata, hic sanctorum populorum quattuor diuersae uirtutes diuersaque certamina nuntiabantur aduentura saeculo in diuersis doctrinis ac uirtutibus, in diuersitate sublimitate eminentiae;

quod leonis, uituli, hominis et aquilae w quorum diuersae doctrinae ac merita fulgentia praecurrebant, primum in patriarchis regalis auctoritas, in prophetis deinde scientiae caelestis fecunditas, in sacerdotibus labor fortis pertinax concertatio cerneretur:

in apostolis uolatus sublimis in caelumet eminens dignitas monstraretur, ut, quae formarum ante diuersitas nuntiabat, diuersarum quippe uirtutum caelestia merita in Christi praesentia manifestarentur in saeculo, ab eo quippe concessa domino saluatore.

Nam in leone regnum fortitudinis, in uitulo labor exsuperans, in homine passio indesinens, in aquila uolatus sublimis agnoscitur, certantium scilicet atque militantium, apostolo dicente: Nostra con u e conuersatio in caelis est; et: Rapiemur in caelum et erimus us semper cum Christo, inquit. Et dominus dignatus est dicere: Pater, ubi ego sum, uolo ut et isti sint mecum. 2 Ezech. I 5 Begq, Apocal. IV 6 aeqq. 24 Philipp. m 20 85 1 Tbessal. IV 17 27 lob. XVN 24 3 persentita estimans  8 ad om  9 et om B 12 diuersitate A diuersa B sublimitatas] sublimitate 18 exciderunt ueluti haec: sub figuris deum conlaudantibus scripturam declarare manifestum est, ut 14 praecurrebant Fabricius] percurrebant 16 fortis et B 22 exuperans 1J 21 militantium 1 miserantium  mirantium B micantium Cotelerus 25 est om B caelo B 27 ut OM B 28 mecum om B

Sunt quidam dubitantes heretici de die Epifaniorum domini saluatoris, qui celebratur octauo Idus Ianuarias, dicentes solum natalem debere eos celebrare domini VITI Kalendas Ianuarias, non tamen diem Epifaniorum, ignorantes quod sub lege et secundum ** saluator carnaliter omnia in se et de se consummabat, ut et nasceretur VIII Kal. Ian. et appareret, ut apparuit magis post duodecim dies ... in templo, non ergo umbra quod uerum erat appareret, et sic a magis adoraretur.

Per ordinem quippe pro nostra salute et annui dies festiuitatis maioris isti statuti sunt quattuor: primum in quo natus est; deinde in quo apparuit, id est XII dies post; (post> in quo passus est in pascha; in fine uero in quo ascendit in ea.elum , circa pentecosten, uincentis est quippe consummatio.

Qui ergo unum ignorat praetermittit, potest et de aliis diebus dubitare, non habens plenitudinem ueritatis, quod secundum tempora quattuor cuiusque anni ita nobis diuersa gaudia a Christo domino pullularunt, id est in quo natus est, post in quo apparuit, tertio in quo passus est et resurrexit at uisus est, quarto in quo ascendit in caelum ||,

ut haec per annum sine intermissione celebremus generaliter exultantes, atque haec integra inuiolataque custodientes detineamus. Quidam autem diem Epifaniorum baptismi, alii transformationis in monte quae facta est esse opinantur.

Sunt alii heretici qui legis praecepta per Mosen quae dicta sunt in Leuitico Iudaeis carnaliter. nostroque in tempore 2 cap. OXL solus A MfM<K<t< 8 octabo dicentem 4 eos] noà Usenerus 5 epyfaniorum 6 * deum supplet Oehlerus: exciditueluti praeceptum dei complendum 7 kx 8 ut apparuit Useneruв1 VI. Apparuit exciderunt haec fere: et iterum Symeoni post xxvn dies non] ne 9 appareret] pateretd Oehlerus: pareretur d 11 maioris Usenerus] maiores 12 XIII dies; post in quo passus est i. e. pascha Useneruв: (post) addidi 18 finё \' 15 dubitare Usenerus] Dubitas 18 pollularunt 19 tertio quo 20 et 28 epyfaniorum 24 factus 26 moysen B 21 in tempore B tempore A spiritaliter reuelata sunt, haec ignorantes summam rerum festiuitatis numerumque eorum caelestis utilitatis praetereunt, nescientes quid celebrant, putantes quod de sabbatis solum et pascha et azimis Moses praeceperit, et non de octo festiuitatibus quas ecclesia catholica cognoscit et detinet.

Dicit enim ita Moses beatus Iudaeorum populo primum de neomenia et sabbatis, secundo de pascha, tertio de azimis, quarto de manipulis, quinto de tubicinatione, quae Grece salpinga dicuntur, quae celebrant Iudaei per annum sollemniter; sexto autem ieiunium, septimo tabernaculorum constructio, octauaque est plenitudinis fructuum pomorumque uindemiae Octobris mensis omnium postrema conlatio et consummatio.

Quae et secundum menses octo diuersitas. iuxta litteram celebratur a Iudaeis et secundum spiritalem scientiam: <nam> incipientibus mense Martio in octauum mensem, id est Octobrem, consummata omnia per ordinem a Christo domino conferuntur, quae sunt plena salutis aeternae pignora in fide atque opere Christianitatis consummanda atque conprobanda.

Nam etsi tunc temporis iubebantur Iudaei deo offerre horum mensuum diuersa munera, ut recedentes ab idolis deo esse cognoscerent offerenda haec omnia, adtamen illa oblationis spiritalis habebant indicia, quia octaua perfectionem uirtutum, id est diei dominicae plenam fructuum gratiam, in fide resurrectionis domini inmortale praemium pignusque dignitatis subeundae 8 N DID: XXVIII 11 7 Lenit. XXIII 3 N um. XXVIII 9 Leuit. XXIII 6 Nom. XXVIII 17 Dent. XVI 3 Leuit. XXIU 10 Num. XXVTII 26 Dent. XVI 9. 10 8 Leuit. XXHI 24 Num. XXIX 1 9 Leuit. XXIII 27 Nam. XXIX 7 Actor. xxvn 9 10 Leuit. xxm 34 N UDl. XXIX 12 Dent. XVI 13 Leuit. XXIII 89 seqq. 1 nelata  3 celebrat  4 Mymia B moyses B mosia  pntedpent B 6 moyses B 7 azymis B 8 graece B 9 dicitur Sichardis celebrat  iudeis A 11 froctum  nindemie  uindimiae B octobrii B 12 collatio B 1a et B est  litteruG. B 14 a om  et om  〈nam〉 addidi 18 comprobMtdt B 19 iudeis  21 attamen B 28 quia] quae  quae in B perfectione U immortale Fabricise iam mortale B inmortalem A dignitatia] diuinitatis erant angelicae adepturi homines, non terrestris iam oblationis offerentes munera, id est uitae carnalis sacrificia, sed caelestis gloriae participitationem quippe sperantes a Christo domino consequi saluatore..

Octiens enim offerentes dona annua et octauae diei quippe dominicae plenitudinem cognoscentes diuinique spiritus accincti fortitudine id est summa rerum perfectione praediti deque hoc exeuntes saeculo, resurrectionis illic promissam gloriam se posse consequi caelestisque dignitatis consortio copulari non desperarunt, quod dominus dignatus est dicere: Tunc eritis sicut angel n gel i iustis omnibus et perfectis hoc praedicans, quod et Dauid dixit pro o c tau a adnuntians.1I

Sunt heretici qui sicuti Iudaei LXX duorum sanctorum sapientissimorumque uirorum interpretationem respuentes Aquilae cuiusdam hominis unius Pontici, qui post annos multos interpretatus est, editionem suscipiunt. Qui cum quaedam praetermisisse necessitate urguente tunc temporis cogerentur, dissonantia putantur dictasse, et ueluti plus a quibusdam, Iudaeis maxime, intellegisse laudantur, cum de patre et filio non sicut illi priores de lege dictauerint.

Septuaginta enim duo dixerunt: Aduersus dominum, et aduersus Christum eius; Aquila autem: Aduersus dominum, et aduersum unctum eius. Et iterum: Ecce uirgo in utero, concipiet, et pariet filium, Septuaginta duo 10 Matth. XXII 30 12 inscriptio Psalm. VI et XI 22 Psalm. 11 2 (conf Origen. Hexapl. quae supers. ed. F. Field Oxon. 1875 II p. 88, 2, 2) 24 Ea. VII 14 (conf Field 1. s. p: 443, 1, 14) 1 et B terreetri A 4 octies B 5 annua om A octaua A octaui B 7 perfectionem d. 9 desperant Sichardus] desperarent 11 iusti Å huc A 12 annuntians B 14 sicut A septuaginta B 16 homines A Pontici Sichardus] pontifici 18 preter A 1 mississe add Az neceasitate B 19 putantur Sichardus] putarentur 20 intellexisse B XXXVIII. FUast. 8 dixerunt, et nomen eius (Deus nobiscum). Aquila autem dixit: Ecce iuuencula concipiet, et pariet filium, et nomen eius us (Po tens cum hominibus\'.

Quae quidem si pio sensu lectionis accepta fuerint, quod fortis et potens nemo nisi Christus deus sit dei filius, recte intellegit: si autem de eo dubitat, abicienda et spernenda est talis editio. Unde Iudaei non Septuaginta duorum interpretationes habent, qui de patre et filio et sancto spiritu bene sentientes unam substantiam diuinitatem maiestatemque nuntiarunt, sed illius Aquilae, quia non ita recte sensit de filio dei, sed quasi de propheta nuntiauerit.

Unde interpretationes eius in medio librorum numquam ponuntur, sed dextra laeuaque adsignantur, et ut contraria adsignantur, et ut contraria et non plena ueritatis ita leguntur a plurimis. Septuaginta uero duorum decreta atque consulta, ea legens eccle sia catholica semper habet et detinet incunctanter. illius autem quasi superflua ita aestimat esse et iudicat.

Haec etenim, id est LXX duorum interpretatio, sub Tolomeo rege Aegyptiorum post Alexandrum Macedonem est edita omnibus, populoque Iudaico in Hierusalem mandata est, cum habitarent non multi (ibi) Iudaei, uelut in subiectione iam positi regis Aegyptii, rogatique ab ipso (sunt> Tolomeo, ut interpretes mitterentur Alexan.

driam. Qui cum uenissent Septuaginta duo sapientes ac prudentes uiri interpretes, secundum iussu regis Hebream linguam Greco sermone interpretati Grecis litteris ediderunt, sicuti et factum est.

Cumque suscepisset eos Tolomeus rex Aegypti, temptare uolens si esset horum diuina scriptura quam legebant Iudaei, separatim quemque iussit includi in cubiculum nullumque uidere alium nisi solum exceptorem 5 ait dei A dei sit B 6 abicienda B ambigenda A 10 quia A qui B sentit B 13 adsignantur et ut contraria om B 15 consnlata A 11 aestimat esse B estimantes se A septuaginta B 18 ptolemeo B 19 machedone A 20 <man>data] data <ibi> adàidi 21 nelud A 22 <sunt> Tolomeo] tholomeo A ptolemeo B alexandria A 85 grego B 8. s. c grecis A 26 ptolemeus B 27 eorU B 29 excepto etl qui B qui interpretem exciperet dictitantem;

omniumque accipiens postea interpretationem cottidie, cum consentientem in unum inueniret editionem omnium, iussit conscribi atque poni in templum, ut uenientibus de Achaia,. de Grecia atque aliis prouinciis filosofis, poetis et historiographis cupientibus legendi copia non negaretur.

Unde et maxime argumenta sumentes filosophi, poetae, oratores atque historiographi, sicuti uoluerunt, ad suae paganitatis mendacia transtulerunt, aliisque nominibus rudes puerorum animas edocentes legem dei diuinam irritam saeculo facere properarunt, impietatisque semina in sono uerborum, in periculosis sententiis confirmarunt; quorum causa dicebat et dominus fures atque latrones eos fuisse, in omnibus atque ab omnibus cognoscendos.

Est heresis quae iterum post Aquilam Triginta hominum interpretationem accipit, non illorum beatissimorum LXX duorum, qui integre inuiolateque de trinitate sentientes ecclesiae catholicae firmamenta certissima tradiderunt interpretantes scripturas.

Isti triginta, quia et in multis Aquilam sunt secuti, inde ab ecclesia catholica et istorum non suscipitur interpretatio neque continetur in libris authenticis;

Est heresis quae iterum Sex uirorum interpretationem em postea editam uult sequi, non illorum priorum sanctorumque 12 Ioh. X 8 1 excipere A accipies A1 2 cotidie B consentiente minutum J. 3 inueniret. et A 5 historiografis B 6 sumentis A 7 filosofi B oratoris A historiografi B 10 irrita A 11 iń sono B sono A 13cognoscentes A 16 interpretatione A septuaginta B 19 quia et in] qui et in B qui et A 20 \'inde] unde 21 interpretatione que continentur Ainterpraetatione nequae continetur B 23 interpretaţione A 24 propriorum J. 8* Septuaginta. duorum, et cum decreta consultaque LXX duorum aliis modis! interpretari desiderant, non paruum errorem incurrunt, diuersa itidem sentientes de fide catholica.

Sunt heretici alii qui Theodotionis et Symmachi itidem interpretationem diuerso modo expositam secuntur, non illam beatissimorum priorum, quam ecclesia catholica colit et praedicat.

Est alia heresis quae de dolio inuentos libros post captiuitatem postque incensionem prolatos et non consentientes interpretationi primae sanctorum uirorum uult sequi, cum ecclesia catholica LXX duorum interpretationem em legit, colit et praedicat, alia autem superuacua et contraria tantae editioni contemnit et abicit.

Sunt quidam heretici non intelleg-entes quod dicit scriptura: Diis alienis non maledicetis; et ita obseruant, putantes de uanitate paganorum dixisse, atque ita sentientes non paruum salutis suae sustinent detrimentum.

Cum enim Moses dicat: Templa eorum destruetis, idola frangetis i s, et Abraham beatissimus frangens idola iustificatus est, et Gedeon nocte in cendens idola et frangens ea a domino Christo tantum uil\'tutis meruit impetrare, ut cum 18 Exod. XXII 28 21 Exod, XXXIV 18 28 ludic. VI 28 1 septuaginta B 8 diuersam A 5 alu qui carus aliqui 6 sequuntur A 11 incessionem Å. 18 septuaginta B 14 alii B ditionis A 18 aliis Bl 19 de uanitate B diuinitatem A 21: moyses B frangentes Å 28 incandes dl ea a dno A et a do B paucis infinitos uinceret inimicos, omnesque iusti, ut Helias beatus et alii itidem, quomodo ergo hic aestimat homo inprudens de idolorum dixisse uanitate, isdemque non esse maledicendum? cum Dauid dicit: Similes illis fiant qui adorant ea.

Hic itaque diis non esse maledicendum alienis cum dicit, id est iustis ab origine mundi colentibus pietatem ueram, id est angelis et sanctis aliis uerae fidei dedicatis non esse maledicendum.

Nam quod omnes iusti maledixeIint idolis et fregerint ea, et inde meruerint gratiam, ut Moses fecit de monte descendens Sina, et quod Christi nuntii sunt dii, ut Moses Pharaoni et Aegyptiis, cum scriptura clamet:

Ego dixi d ii estis < dubium non est,) utique qui sanctam adorandam trinitatem colentes forti fide praedicant; qui et omnes iusti uere beati et sancti sunt, et ut dii infidelium scilicet dinoscuntur, quia ait dominus: Ad quos fuit u e uerbum dei *** et per eos praedicatum est, incredulorum dii ipsi sunt appellati, ut Paulus, Barnabas, et Moses Pharaoni; qui non sunt maledicendi,

sed modis omnibus conlaudandi atque honorandi et glorificandi, ut dixit Dauid: Timentes autem dominum glorificabit; et dominus: Glorificantes me glorificabo o. Non ergo intelleg.entes uirtutem scripturarum ex littera paganitati con sentiunt, et alieni a Christianitate repperiuntur.

Quia ergo non credebant iustis Iudaei prophetis et aliis talibus, alieni et isti sicut et pagani 1 III Reg. XVIII 40 4 Psalm. CXIII 8 9 Ezod. XXXII 20 12 Psalm. LXXXI 6 loh. X 34 15 loh. X 35 17 Actor, XIV 11 19 Psalm. XIV 4 20 I Reg. II 30 .1 ut B et Å 8 uanitatem A iisdemque B 4 dicit] it in ras A similis B fiat A1 6 iusti A 9 et inde A inde B moy- BCB B 10 sina et A sine eo B sunt A hii sunt B 11 moyses B faraoni B .12 <dubium non est> addidi 13 adorandamque B 15 qui A 16 excidenmt ueluti haec:- Nam quia nuntiabatur ab eis nerbum dei incredolum B 17 mosis A moyses B faraoni B 19 orandi A 20 glorificabit A2 glorificauit AtB 22 alieni a B aliena A 23 reperiuntur B 24 iudeis A sicut et -B sicut A iudicabantur a domino per scripturam, atque ita nuntiabatur, ne maledicerent suis doctoribus et prophetis, iustis et aliis.

Sunt quidam heretici legentes in Genesi de Melchisedech sacerdote atque rege, qui erat in Salem ciuitate tunc temporis ita nominata sub Abraham beatissimo patriarcha, de quo ait scriptura, sine patre, sine matre eum fuisse genitum, **t cum.

sit hoc contrarium ita sentire. Scriptura enim non de carnali eum generatione editum esse negauit, sed de iustis eum non genitum parentibus declarauit, qui naturali studio de mandato pristino ad tantam Christi peruenire meruit scientiam, ut, quae a parentibus suis! non audierat, proprio tamen studio maiora Christi mysteria per mandatum agnosceret offerenda, cum dicat dominus per prophetas: Ecce ego facio noua; et: Priusquam ueniant, adnuntiata sunt uobis; et: Nolite meminisse praeterita; quae in lege carnaliter dicta sunt.

Et saluator ait: Quod nascitur de carne, caro est, et quod nascitur de spiritu, spiritus est. De hoc enim cum dicit, sine patre, sine matre editum, sine traditione atque doctrina parentum eum fuisse inquisitorem scriptura nuntiauit, naturaque potentem ac capacem caelestis sapientiae, id est Christi mysterii 4 Gen. XIV 18 seqq. 7 Hebr/ VII 3 14 Es. XLIII 19 15 Es. XL vm 5 16 Es. XLIII 18 11 Ioh. III 6 1 iudicabantur Fabricim] iudicabuntur 2 instis et A et iustis B 4 Hoc caput solum seruauit cod C legentes heretici B melcisedec 0 5 adq: C ciuitatem B08 *** excidisse haec fere apparet: atque non intellegentes uirtutem scriptorarum camaliter opinantur hoc fu isse dictum sic  nOB om A. 9 carnali eum AO camalium B 11 meruit peruenire 0 12 qa 01 qua 02 18 mesteria C 14 dicit d 15 annuntiata B 16 praeterita quae BC preterit AI atq; add A\' 17 dicta AВ scripta C 18 de came-nascitur om A 21 eum BO Cum  acnbtura B scripturli.A 22 ac capacem A ad capacё C ac pacem B sapientiam C per mandatum declarauit aduertentem.

Quod sciens apostolus naturam hominum caelestis scientiae ac pietatis esse capacem in omnibus praedicabat ita: Cum enim gentes, quae legem non habent, naturaliter ea quae legis sunt faciunt,

isti legem non habentes ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, et cetera. Quod etiam ait dominus Petro quia caro et sanguis non illi reuelasset, sed pater qui in caeli est, fidem quippe domini saluatoris ostendens. Ideoque et ipse iterum dominus: Si quis non renatus fuerit ex aqua et spiritu, non intrabit, inquit, in regnum caelorum. Et iterum in lege:

Qui dixerunt patri et matri \'Non nouimus uos\', isti custodierunt mandatum meum <cum> dicit dominus, non genituram parentum odiendam utique, sed impietatem eorum paganam spernendam atque damnandam esse modis omnibus *** conlaudabat, cum dicat: Si quia non renuntiauerit suis omnibus, non erit dignus in regno caelorum. Hic igitur beatus.

Melchisedech, cum de alienigenis, id est Cananeis impiis fuisset editus, contempta impietate parentum, cum capax legis diuinae caelestis esset suo studio ut dei imago, inquisito Christi mysterio, contemptis impiis parentibus, non solum cognoscere Christum dominum ante in mandato, insuper etiam eius caeleste mysterium meruit intuens et intellegens celebrare. Ideoque et apostolus baptizatis dicebat :

Vos autem non estis in carne, sed in spiritu. Duorum igitur populorum . 3 Rom. II 14 7 Matth. XVI 17 10 loh. III 5 12 Deut. XXXm9 17 Luc. XIV 33 25 Rom. VITI 9 1 aduertentes aposto ....., ...... minum Olitteris deletis 4 habebant C 5 faciunt om 01 6 scribturn B 7 cetere 0 11 inquid B 13 custodio et 0 14 (cum) addidi 15 impietate 0 spemendam om C 16 adq: C deesse multa apparet collaudabat B 19 melchisedec 0 kananeis 0 fuisse A 20 contemta C\' impietatem B 21 suo A & suo C (s supra s posita) e suo B 22 misterio 0 contentis C 23 in om A madato 01 eam C 24 cęlesti C 25 ideo A 26 duorum igitur fere euanuit in C Melchisedech et Abrahae erat tunc in unum societatis coniunctio, praeputii quippe et circumcisionis conueniens ratio, ut Melchisedech quidem personam Christianorum gereret, ita

ut nos uiuimus et celebramus in omnibus, Iudaeorum autem in figura Abrahae <appareret) circumcisio, Christi quippe fidei subdita, caelestique eius inseruiens mysterio salutari, ut Abraham beatus Melchisedech sacerdoti magno erat subditus, ! cui insuper etiam decimas de suis facultatibus offerendo non dubitaret ** et ut regi atque sacerdoti dei, quomodo nunc Iudaeorum indocilitas subiecta nobis est ut uelit ediscere atque a nobis de lege et prophetis Christi mysteria paulatim agnoscere atque in eius passione caelestem sperare scientiam de lege pariter et prophetis.

; Sunt quidam legentes .. in Zacharia. quod dicit: Ieiunium quarto die, et ieiunium quinto, et ieiunium septimo, et ieiunium decimo erit domui Israhel in exultationem et gaudium. Quid ergo? si quis omnem septimanam uoluerit aut menses ieiunare multos, in praeiudicium incursurus est?

Absit. Immo potius laudem habebit ampliorem; ut multi prophetae fecerunt, et iusti homines cottidie faciunt plurimi. Sed cum dicit quattuor ieiunia, ueluti dies quattuor ieiunandos decernit, non autem nobis dixit aut mensis alicuius aut anni, sed sic absolute 8 Gen. XIV 18. 20 Hebr. vn 9 16 Zach. VIII 19 . 1 melcisetec CI melcbisecfec Cs tunc euanit in 0 2 circumcilionis AI 8 ut om A melcisedec 01 melchisedec 02 melchidech B persona C gerere A 4 n08 uiuimus BO nouimus A 6 <appareret) addidi 6 salutaris 0 7 melchiaedec 0 8 ofterre 0, Sichardvв 9 excidit ueluti et ut prophetae inseruire adq: 0 quomodo] quod 10 aubiectam C utJ cum nelit ediscere 0 nelite discere B nelit eldiscere A 12 adq: C passion6 A 15 excidit scripturam heretici et non intellegentes 16 quarto die et] quarto dicit ji quarto et B 17 isrt 18 exultatione A ai om A 19 mensia A. praedicanit, ut mysteria Christianitatis in ipsis. quattuor ieiuniis nuntiata cognosceremus.

Nam per annum quattuor ieiunia in ecclesia celebrantur, in natale primum, deinde in pascha,. tertio in ascensione, quarto in pentecosten. Nam in natale saluatoris domini ieiunandum est, deinde in pascha quadragensimae aeque, in ascensione itidem in caelum post pascham die quadragensimo, inde usque ad pentecosten diebus decem aut postea:

quod fecerunt beati apostoli post ascensionem ieiuniis et orationibus insistentes, ut scriptum est quod meruerint pro pentecosten plenitudinem diuini spiritus et perfectionem consequi potestatis, ut, inrigatione diuini spiritus affluente, iam armis instructi caelestibus, omni dubietate seposita, in qua erant antea, post autem doctores inuicti et gloriosi martyres ipsius domini fieri cottidie properabant, ludaeos et paganos edocentes,

eisque de lege et prophetis Christum ubique deum cum patre sempiternum prophetarum testimoniis conprobantes, eiusque praesentiam carnalem saluberrimam orbi terrarum adnuntiantes. Alii autem putant secundum quattuor tempora anni cuiusque dixisse scripturam,

alii etiam de Noe dixisse adserunt, <quod primum,) quando audiit, et credidit, deinde cum aream confecit, postea autem cum intrauit in eam, quarto quando exiuit de arca. Alii autem Iudaeorum Israhel dixisse scripturam arbitrantur, quod, cum audiuit populus primum in Aegypto per Mosen, tunc temporis et credidit, lib liberatus s de Pharaone et Aegyptiis, 9 Actor. I 14 XIV 23 20 Gen. VI 9 21 Gen. VII 5. 7 22 Gen. VIII 18 25 Exod. V Beqq. 1 in om B 3 IIII/in A natali B in om BI 4 in ascensione A in epiphania B pentecoste B 6 aeque A atque B in ascensione B Mcensione A 7 diem A pentecoste B 9 ieinnii sed  scribtum B 10 pro d in B spm d (m m2 inlata) 11 ini«atione B 12 aIIuente iam B affiuentiam A 13 ante B 15. iudeis d 16 patrem A 17 testimonii d cõprobantes B 18 annuntiantes B 19 dixisset A scribturam B 90 dix<UB6 ods〉erunt〈quod primum〉] dixernnt quando om. A 21 inde B confioit d 22 eaA 23 isrł scribtnram B 25 liberatur de faraone B. deinde quod exiuit de Aegypto, tertio quod in montem iit et accepit legem a domino saluatore, quarto quod intrauit in terram repromissionis;

sed non omnes introierunt, sicut scriptum est, nisi duo soli, Iesus et Chaleph, ut dixit scriptura. Alii autem dixerunt quod quattuor ieiunia sunt indicta ecclesiae ista in quattuor libris Mosi, quia primum fecit deus omnia in Genesi et hominem, ut scriptum est, secundo in Exodo, quod de tenebris liberatus exibit omnis homo credens in Christum deum, tertio quod in Leuitico offet sacrificia diuersa, quae sunt ibi omnia Christianitatis mysteria, quarto quod post oblationem donorum spiritalium in libro Numeri mereatur omnis fidelis conscribi, quod ait et dominus: Gaudete, quoniam nomina uestra scripta sunt in libro caelorum.

Ideo et Dauid de Iudaeis dicit: Deleantur de libro, et cum iustis non scribantur. Et ipse iterum: Et in libro tuo in\' te credentes conscribentur. Haec etiam ieiunia in quattuor euangelia nos oportet accipere w de patriarchis, prophetis, sacerdotibus et apostolis, quae in nobis complenda sunt, quod primum fides patriarcharum, deinde nirtus prophetarum, tertio labor sacerdotum, quarto apostolorum perfectio inuicti certaminis nuntiantur: quae diuersae uirtutes inuicem cum suis uirescunt conexae temporibus, et, docentes homines, diuersa iucunditatis gaudia desiderantibus et capientibus subministrant, -1 Exod. XII segg, Exod. XIX segg. 2 Ios. I 8 Num. XIV 29. 30 xxxn 12 12 Luc. X 20 14 Psahn. LXVIII 29 15 Psalm. cxxxvmie 1 monte d 2 aahntoTem Å Quarta Å 1 3 acribtum B 4 caleb B õ <quod> addidi inEdicta>] in A om B 7 scribtum B 8 en... nit d exit B credent  11 <quod). addidi libro numeri B libror11 eri g 12 conscribit A lSqiñ  quia B acribta B 14 ideo et dBR ideo BI de B et d 15 Mati B et in  SichardUS in B 17 nos B non  ezcidenmt flOntlulla ueluti et pariter intellegere 19 fidem A 22 uirtutis A 23 iocunditatis 24 aumministrant B aubminiatrat d.