Saepe a me, Innocenti carissime, postulasti, ut de eius miraculo rei, quae in nostram aetatem inciderat, non tacerem. cumque ego id uerecunde et uere, ut nunc experior, negarem meque adsequi posse diffiderem, siue quia omnis humanus sermo inferior esset laude caelesti, siue quia otium quasi quaedam ingenii robigo paruulam licet facultatem pristini siccasset eloquii, tu e contrario adserebas in dei rebus non possibilitatem inspici debere, sed animum, neque eum posse uerba deficere, qui credidisset in uerbo.

Quid igitur faciam? quod inplere non possum, negare non audeo. super onerariam nauem rudis uector inponor et 12 cf. Ioh. 1, 1 Ad hanc epistulam recensendam codices adhibiti sunt hi: K = Spinaliensis 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. S — Turicensis Augiensis 41 s. IX. D — Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. 8 — Casinensis 91 s. X-Xl. Q = Duacensis 247 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 2 ad innocentium presbiterum de septies percussa L2, om. presbiterum cet.; Hieronymi nomen exhibent tituli in DsQB 4 rei mir. 2Ds 5 in om. S nostra aetate codd. praeter KB acciderat 2sQ,Ba.c.m2 accederat D 6 ergo Ba.c. et uere et (et pr. eras., et alt. exp.) B 7 sermo hum. S 8 esset KQ est (in ras. m2 B) cet. 9 rubigo codd. praeter K pristina Ba.c.m2 10 diuinis Ds 11 deberi K animam LZ eum(ei Qp.c.)posse KQ posse eum (eiBp.c.m2) cet. 12uerba] uerbo 2Ds uerbum S 14 honorariam D nauim Q LIV. Hieron. Epist. I. 1 homo, qui necdum scalmum in lacu rexi, Euxini maris credor fragori. nunc mihi euanescentibus terris caelum und i que et undique pontus, nunc unda tenebris inhorrescens et caeca nocte nimborum spumei fluctus canescunt.

hortaris, ut tumida malo uela suspendam, rudentes explicem, clauum regam. pareo iam iubenti et, quia caritas omnia potest, spiritu sancto cursum prosequente confidam habiturus in utraque parte solacium: si me ad optatos portus aestus adpulerit, gubernator putabor; si inter asperos orationis anfractus inpolitus sermo substiterit, facultatem forsitan quaeras, uoluntatem certe flagitare non poteris.

Igitur Vercellae Ligurum ciuitas haud procul a radicibus Alpium sita, olim potens, nunc raro habitatore semiruta. hanc cum ex more consularis inuiseret, oblatam sibi quandam mulierculam una cum adultero .— nam id crimen maritus inpegerat — poenali carceris horrore circumdedit.

neque multo post, cum liuidas carnes ungula cruenta pulsaret. et sulcatis lateribus dolor quaereret ueritatem, infelicissimus iuuenis uolens conpendio mortis longos uitare cruciatus, dum in suum mentitur sanguinem, accusauit alienum solusque omnium miser merito nisus est percuti, quia non reliquit innoxiae, unde 2 Verg. Aen. III 193 3 cf. Verg. Aen. III 195. V 11 1 sclamum L2D scarabum Q clauum s lacum L2,D (m exp.) euxeini Q euxenii K euxinii B 2 fragori K (ra ex ar), LQ fra- goribus [cet. unda] inde (i ex n) Q inhorrescentes Q in- . horrescit S 6 sancto spiro LZDs 7 habitaturus L 8 me non (non eras.) B ad om. Ds optatus L,2a.c.,D optati s apullerit L,Z (im ex a), inpulerit Ds 9 putabor] portabor Ba.c.m2, add. infirmior, Ds,Ks.I.,add.infirmorQ,Σs,l. 10 subsisterit Ds aubaistit erit L,2a.r. certe] 8. I. 2, om. L 12 uercellem L.2 (in mg. at uercellenorum), nercellcnoruni s, (uerg-) D uercellus (us in ras. m2) B liguturum Q, om. Ds haut KD aut La.c.m2,B a] 8. 1. 2, om. L 13 alpicum Q raro] add. est S arbitratore (alt. r eras.) B 14 ex om. Q 15 id] hoc S inpigerat K,Ba.c.m2 17 post cum] postquam B libidas LΣD,sa.c. 19 conpedio Ka.c.m2,L cruc. nit. s cruciatos L,2a.c. 20 sang.ment. 2 21 uisusl iussus Bp.c.m2 posset negare.

at uero mulier sexu fortior suo, cum eculeus corpus extenderet et sordidas paedore carceris manus post tergum uincula cohiberent, oculis, quos tantum tortor alligare non poterat, suspexit ad caelum et uolutis per ora lacrimis: \'tu,\' inquit, \'testis, domine Iesu, cui occultum nihil est, qui es scrutator renis et cordis, non ideo me negare uelle, ne peream, sed ideo mentiri nolle, ne peccem.

at tu, miserrime homo, si interire festinas, cur duos interimis innocentes? equidem et ipsa cupio mori, cupio inuisum hoc corpus exuere, sed non quasi adultera. praesto iugulum, micantem intrepida excipio mucronem, innocentiam tantum mecum feram. non moritur, quisquis uicturus occiditur.\'

Igitur consularis pastis cruore luminibus ut fera, quae gustatum semel sanguinem semper sitit, duplicari tormenta iubet et saeuum dentibus frendens similem carnifici minitatus est poenam, nisi confiteretur sexus infirmior, quod non potuerat robur uirile reticere.

\'Succurre, domine Iesu: ad unum hominem tuum quam plura sunt inuenta supplicia!\' crines ligantur ad stipitem et toto corpore ad eculeum fortius alligato uicinus pedibus ignis 6 cf. Ps. 7, 10 etc. 9 cf. Verg. Aen. IX 496 1 possit KL,2a.c. sexu fortior suo L sexu (s. l. infirmior uirtute m2) fortior sutl 2 sexu infirmior (infirtior K) uirtute fortior KDsQ,B (in ras. m2) cura ec. in ras. m2 B 2 corpus] add. eius Ds,B s.l.m2 paedore (f ex p m2) K pedore L2,B (p, d, o in ras. m2) faetore Q fetore Ds pos LZDsB 3 uincla Ds oculos K 4 et nolutis K, (pr. t add. m2) B et euolutis ZDs et uolutatis Q et uocatis L 5 testis K testis es cet. 6 cordis et renum B renum et cordis S non] ne LSD me om. K 7 nolg L at] ad Ka.c. aut Ba.c. 9 inuisum Ki.t. inuisu L infirmum 2Ds,B (firmum in ras, m2),Ks.l.m2 infirmum inuisum Q exibere Ba.c. sedj et B 10 praestolor Bp.c., s iugulo Q 11 tantum] om. Q tamen S 12 quisquis] add. sic S 13 sparsis Q lum. cr. LZDs 14 gustato-sanguine B 15 et senas Ds in se autem I carnificia L,Z(s eras.),QB mimtatus S minatua Ds imitatus .cet. 16 praedam KQ conStetur KD quod om. K poterat B 17 rebor (pr. o ex u) 2 18 unum s.l.m22 20 alligato (al eras.) I uicinis 2 1* adponitur, utrumque latus carnifex fodit nec papillis dantur indutiae: inmota mulier manet et a dolore corporis spiritu separato, dum conscientiae bono fruitur, uetuit circa se saeuire 2 tormenta. iudex crudelis quasi superatus adtollitur, illa dominum deprecatur; soluuntur membra conpagibus, illa oculos ad caelum tendit; de communi scelere alius confitetur, illa pro eonfitente negat et periclitans ipsa alium uindicat periclitantem.

Una interim uox: \'caede, ure, lacera; non feci. si dictis tollitur fides, ueniet dies, quae hoc crimen diligenter excutiat;

habebo iudicem meum.\' iam lassus tortor suspirabat in gemitum nec erat nouo uulneri locus, iam uicta saeuitia corpus, quod laniarat, horrebat: extemplo ira excitus consularis: \'quid miramini,\' inquit, \'circumstantes, si torqueri mauult mulier, quam perire? adulterium certe sine duobus committi non potest et ėsse credibilius reor noxiam. ream negare de scelere, quam innocentem iuuenem confiteri.\'

Pari igitur prolata in utrumque sententia damnatos carnifex trahit. totus ad spectaculum populus effunditur et, prorsus quasi migrare ciuitas putaretur, stipatis proruens portis turba densatur. et quidem miserrimi iuuenis ad primum statim ictum amputatur gladio caput truncumque in suo sanguine J capillis 2 3 superato S 4 deum S 5 conpaginibus D,K2p.c. m2 6 tenet L2B de L quasi (s.l.mSKZ) de KZDsQ hic (exp.) de B 8 unam K uox] add. est KQB,Z (s. l. m2) caede ure] add. torque post caede m2 2 caede torque KQ ceduntur Ds latera KDsQ 9 tolluntur D qui K discutiat Ds,2m2 excutiet QB 10 habebo KQ habeo cet. mecum 2 laxus Ds superabatur B (corr.) 11 nonis (i ex u m2) uulnerihus B quo L 12 dilaniarat L delaniąrat 2 laniabat Q tortor horrebat Q extimplo KBp. c. exemplo LZD,Q(extimplo m2) irae K excitatus QB,K(ex citus m2) 13 si] om.Q,s.l.add. se m2 K2 mul. mau. S muluit 2 corr.), malluit D maluit s magis uult B 14 ammitti s 17 par K damnatus L,2a.c.m2 18 trahet L2 (corr. m2), Ds ex(s)pectac. KD,2 (ex s.l.add. m2) spectac. (s -inras.m2) B infunditur Ka,c.m2 et] ut Ds 20 et quid.) equid. s bequid. D heu quid. L2 ad] et L 21 amputabat (tert. a ex i) D amputauit s gladius Ds uolutatur cadauer.

postquam uero ad feminam uentum est pt flexis in terram poplitibus super trementem ceruicem mioans eleuatus est gladius et exercitatam carnifex dexteram totis uiribus concitauit, ad primum corporis tactum stetit mucro letalis et leuiter perstringens cutem rasurae modicae sanguinem aspersit. inbellem manum percussor expauit et uictam dexteram gladio marcescente miratus in secundos impetus torquet.

languidus rursum in feminam mucro delabitur et, quasi ferrum ream timeret adtingere, circa ceruicem torpet innoxium. itaque furens .. et anhelus lictor paludamento in ceruicem retorto, dum totas expedit uires, fibulam, quae chlamydis mordebat oras, in humum excussit ignarusque rei ensem librat in uulnus et \'en tibi\', ait mulier, \'ex umero aurum ruit. collige multo quaesitum labore, ne pereat.\' Y,

Rogo, quae est ista securitas? inpendentem non timet mortem, laetatur percussa, carnifex pallet; oculi gladium non uidentes tantum fibulam uident et, ne parum esset, quod non. formidabat interitum, praestabat beneficium saeuienti.

iam igitur et tertius ictus: sacramentum frustrauerat trinitatis. iam spe-:: culator exterritus et non credens ferro mucronem aptabat in 1 aoluitur B poat K 2 terra B 3 exercitatum L excitatarn KQ exertam B dext. carn. B dextram 2Ds 6 inpellera L inbellem (s. l. sine bello m2) 2 sine bello (o ex em m2 D) inbellem Ds dextram LSDsB 7 marcescentg s marcente Q marcentem K iratus K (a ex o), LSDs,Ba.c.m2 torsit B 8 rursus s femina K quasi] add. feminam Ds,Bp.c.m2 ream] eam Q non ream Bp.cmti . 9 innoxiam Q innoxiusDs 10 anelns KL.2 (hanelus p.c.), D anellon ■ (pr. 1 exp.) B anhelans S paludamento (p et lud in ras. m2) B pauludatnento K padulamento Ds tota L 11 expendit D expetit Q «xpediret B clamidis codd. ora K,2 (ex ore), Ds umam K,2 (corr.) 12 ignarus. ignarusque Ds rei! ei Ds librabat L2Ds,Bp.e. in} ad KQ et en] etenim LZDs en Q 13 humero 2 (h add. (m2), DsQB multum B a.c.m2 lab. quaes. KQ 14 laborem L,ΣDB (corr.) 15 pro rogo S intend. K immin. s 16 pallet et Q 18 praestat S seruienti L,2 (r eras.) 19 tertiam ictum s post icbti -diatinxi frasL sacr. 2 frustrauerat scil. ictum apeenlatnr K spiculator s (i ex e), QB 20 exteritus L exterius Q 1 iugulum, ut, qui secare non poterat, saltim premente manu corpori conderetur: — o omnibus inaudita res saeculis! — ad capulum gladius reflectitur et uelut dominum suum uictus aspiciens confessus est se ferire nonvposse.

Huc, huc mihi trium exempla puerorum, qui inter frigidos flammarum globos hymnos edidere pro fletibus, circa quorum ■ . sarabara sanctamque caesariem innoxium lusit incendium. huc beati Danihelis reuocetur historia, iuxta quem adulantibus caudis praedam suam leonum ora timuerunt.

nunc Susanna nobilis fide mentes omnium subeat, quae iniquo damnata iudicio sancto spiritu puerum replente seruata est. ecce non dispar in utraque misericordia domini: illa liberata per iudicem, ne iret ad gladium, haec a iudice damnata absoluta per gladium est.

Tandem ergo ad feminam uindicandam populus armatur. omnis aetas, omnis sexus carnificem fugat et coetu in circulum coeunte non credit paene unusquisque, quod uidit. turbatur tali nuntio urbs propinqua et tota lictorum caterua glomeratur.

e quibus medius, ad quem damnatorum cura pertinebat, erumpens et canitiem inmundam perfuso puluere 5 cf. Dan. 3, 23-27 7 cf. Dan. 6, 16-23 et 14 (= Bel), 30-40 9 cf. Dan. cap. 13 (= Sus.) 20 Verg. Aen. XII 611 1 ut in ras. m2 B secari 2 2 condiretur Ds mandaretur L,I (in mg. m2 at conderetur) o om. Ds res in. S 5 huc alt.] 8. I. I, in ras. m2 B 6 edicere K chorum D horum s 7 sarabarum ZDs saraborum L saraballa Q lusit sQ 8 daniolis L,Q a,e.m2, B quam Ds 9 timuerat L,2 (an ex a) nunc] huc sp.r. 10 nobis LDs fidem L.2 (m eras.) omn. sub. mentibus S hominum B 11 spir. sancto S per puerum Q,B (corr.) aaluata B 13 indicem KD (corr.) 15 iudicandam Q,Bp.c m2 16 coetO LDs cetum (m exp.) B 17 coeuntem L,2a.r., Ds quo euntd (— eras.) B coeunte exclamat S paene] penitus Ds,2p.c. uidet Q.Ip.c. m2, Bp.c. turbatus LDs 18 urbis K 19 quem] quendam D,s (corr.) 20 canitiem] saniem K sanie Zp.c. m2 inmunda LDs,Sp.r. perfusa L turbans Km2,2 turpans quin S, turpans: \'meum,\' inquit, \'o ciues, petitis caput, me illi uicarium datis! si misericordes, si clementes estis, si uultis seruare damnatam, innocens certe perire non debeo.

\' quo fletu uulgi concussus est animus maestusque se per omnes torpor insinuat et mirum in modum uoluntate mutata, cum pietatis fuisset, quod ante defenderant, pietatis uisum est genus, ut paterentur occidi.

Nouus igitur ensis, nouus percussor adponitur. stat uictima Christo tantum fauente munita. semel percussa concutitur, iterum repetita quassatur, tertio uulnerata prosternitur et — o diuinae potentiae sublimanda maiestas! — quae prius fuerat quarto percussa nec laesa, ideo paululum uisa est mori. ne pro ea periret innoxius.

Clerici, quibus id officii erat, cruentum linteo cadauer obuolnunt et fossam humum lapidibus construentes ex more tumulum parant. festinato sol cursu occasum petit et misericordiam domini celatura nox aduenit.

subito teminae palpitat pectus et oculis quaerentibus lucem corpus animatur ad uitam: iam spirat, iam uidet, iam subleuatur et loquitur, iam in illam potest uocem erumpere: dominus auxiliator meus, non timebo, quid faciat mihi homo. 20 *Ps. 117, 6 1 petistis L2Ds petite B (corr.) 2 date B (corr.) pr. sij add. estis S estis] in ras. m2 2 essetis LDs 3 damnatum LZDs quod Ds. 4 se per] semper 2 (corr.), Q torpore 2 5 fuisse L,2a.c.m2,Ds 6 defenderat L.2a.c.m2,B pateretur 2a.c.m2,Ds,Bp.c. 8 ensis] add. in L,2 (in eras.) opponitur L2Ds 9 xpm L,2a.c.m2 cone. it. rep. om. Ds 10 repetita] in mg. m2 at repercussa 2 11 et o] et hoc (c exp.) B o LZDs subleuanda B (corr.) 12 neu L (corr. m2) post paululum S .13 per eam 2a.c.m2 14 clerecus (clerecip.r.) K qui 2a.c.m2 . id in officio 2p.c. m2 linteum L linteis 2 15 humo B (corr.) 16 tumulorum Ds misericordia s 17 cçlatura Q,2p.c. celeratura B (er exp.), 2a.c. celeriorem naturae D celeriore mature s celeriore cursu, naturae S .18 lumen S 19 inspirat D _uidit Ds 20 dominus] add. deus s 21 mihi fac. B.

Anus interim quaedam, quae ecclesiae sustentabatur opibus, debitum caelo spiritum reddidit et quasi de industria ordine currente rerum uicarium tumulo corpus operitur. dubia adhuc luce in lictore zabulus occurrit, quaerit cadauer occisae, xsepulchrum sibi monstrari petit; uiuere putat, quam mori potuisse miratur.

recens a clericis caespes ostenditur et dudum superiecta humus cum his uocibus ingeritur flagitanti: \'erue scilicet ossa iam condita, infer nouum sepulchro bellum et, si hoc parum est, auibus ferisque lanianda membra discerpe; septies percussa debet aliquid morte plus perpeti.\'

Tali inuidia carnifice confuso clam domi mulier focilatur et, ne forte creber ad ecclesiam medici commeatus suspicionis panderet uiam, cum quibusdam uirginibus ad secretiorem nillulam secto crine transmittitur. ibi paulatim uirili habitu ueste mutata in cicatricem uulnus obducitur. et — o uere ius summum summa malitia! — post tanta miracula adhuc saeuiunt leges.

En quo me gestorum ordo protraxit! iam enim ad Euagrii nostri nomen aduenimus. cuius ego pro Christo laborem si arbitrer a me dici posse, non sapiam, si penitus tacere uelim, i loce in gaudium erumpente non possim.

quis enim tialeat 15 Terent. Heaut. 796 2 reddit B 4 littore Ba.c. lictorS 2 litore Ds,Qa.c. zabulua KQ diabu(o)lus cet. 5 sepulcrum DsB monstrare JLZDs 6 caespis K cespia Q.Ba.c. 7 flagranti L erne] herlse L erbę (herb, m2, in mg. at herue) 2 8 si licet K2 sic licet L infers Kp.c.,2m2 et infer Q nono Q sepulcro Di.Qa.c. 9 si] sic B 10 plus morte LSDs 11 tali ergo DsQ,Kp.c.2p.c.m2 refocilatnr DsQB,KIp.c. m3 12 med. ad eccl. S 13 uiam pand. 2 14 uiri Ds 15 ius] iussam Ds,Zp.c.m2 scelus Q 16 et summa Z(et B.l. m2), D et summa s malitia) laetitia LX laetitiam Ds malitia] add. post tantam malitjam B 17 saeuiant K seruiunfc (r exp., B 18 euacrii Ds euagri KB uagri L,Za.c.mS 19 cui Ds ergo L,2B (corr.), Ds lab. pso xflo KQ pro 8.1.2 si— penitus in mg. inf. 2 ai-sapiam om. L 20 posse] om. Ds, s. 1.2 uellim D ael in L 21 uocemLB, £ (m eras.) gaudio L,Σa.c.m2,Ds erumpentem LQ,2 (corr.) erumpente tenere B possem (corr.) 2B posse L digno canere praeconio Auxentium Mediolanii incubantem huius excubiis sepultum paene ante quam mortuum, Romanum episcopum iam paene factionis laqueis inretitum et uicisse aduersarios et non nocuisse superatis?

,Verum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis praetereo atque aliis post (me) memoranda relinquo. praesentis tantum rei fine contentus sum: imperatorem industria adit, precibus fatigat, merito lenit, sollicitudine promeretur, ut redditam uitae redderet libertati. 5 Verg. Georg. IV 147-148 1 mediolani LDзQ,B (io ex o, mediolano m2) 2 sepultam Ds paene s. I. B 3 iam bis Q bene S et uk] euicisse B 5 quidem K (corr.), DsB exclusis Ds iniquis] in quibus K,2p.c.m2 in quibus multa B 6 praeterea K adque K que B me om. codd. relinquo quo Ds 7 finem LDs.B (corr.) imperium industria B (corr.) de industria S 8 adiit LSDs precibus] per nuntios s fatigat Ka.c.B fagitat 2a.c. flagitat LDsQ,KZp.c. linit Q,Bp.c. praeuenit Ba.c. sollicitudinS B 9 libertati] add. expJ de septies percussa K

Plus deum tribuere, quam rogatur, et ea saepe concedere, quae nec oculus uidit nec auris audiuit nec in cor hominis ascenderunt, licet ex sacrorum magisterio uoluminum ante cognouerim, tamen in causa propria 2 cf. Verg. Aen. V 9. III 193 9 *I Cor. 2, 9 i 1 pr. nunc] tunc D,M (corr.) \' zabulus K lig. ret. S 2 mari A maria michi B circumdant FJ2WB ponto A 3 elementa D ualeo 53 nee] ne 2 (corr.). M progredi] add. ego 83 4 spir. e. FJ2 5 prosequatur] add. explicit ad anachoritas 31 explicit ad t(h)eodosium et ceteros anachoritas KHR eiplicit ad teodosium et ceteros anacharitas intrinsecus comraorantes M explicit ad anachor o 2f = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII (interrogationis sign. in notis ante huius codicis siglum posito lectionem iam non posse discemi significo). K = Spinaliensis 68 s. VIII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. B = Berohnensis lat. 18 s. XII. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. c = Mazarinianus 577 s. XII. e e= Parisinus lat. 1876 s. XII. f = Parisinus lat. 1883 s. XIII. 1 = Vindobonensis lat. 644 s. XV. 7 rufino de bonoso monacho 21 ad rufinum ifcef ad rufinum de bonesse monacho A ad rufinum de bonoso famulo dei B ieroii ad rufinum sua xcum familiaria commemorans perseueret deprecatur O ad rufinum roonachum c; Hieronymi nomen exhibent tituJi inK (eiusdem),BOce 8 dum 2Ll dm (m in ras.) 0 10 ascendit K magisterio K mf- sterio 9tA ministerio eet. nune probaui, Rufine carissime. ego enim, qui audacia satis u.ota credebam, si uicissitudine litterarum imaginem nobis praesentiae mentiremur, audio te Aegypti secreta penetrare monachorum inuisere choros et caelestem in terris circuire familiam.

o si mihi nunc dominus Iesus Christus uel Philippi ad eunuchum uel Ambacum ad Danihelum translationem repente concederet, quam ego nunc arte tua stringerem colla conplexibus, quam illud os, quod mecum uel errauit aliquando uel sapuit, inpressis figerem labiis! uerum quia non mereor et inualidum etiam cum sanum est corpusculum crebri fregere morbi, has mei uicarias et tibi obuias mitto, quae te copula amoris innexum ad me usque perducant.

Prima inopinati gaudii ab Heliodoro nuntiata felicitas. non credebam certum, quod certum esse cupiebam, praesertim cum et ille ab alio audisse se diceret et rei nouitas fidem sermonis auferret. rursum suspensam uoto nutantemque mentem quidam Alexandrinus monachus, qui ad Aegyptios confessores et uoluntate iam martyres pio plebis fuerat transmissus obsequio, manifestus ad credulitatem nuntii auctor inpulerat.

fateor et in hoc 5 cf. Act. 8, 26—40 6 cf. Dan. 14 •(= Bel), 33-39 1 audacia] te anxia K 2 uota] notum ef 3 audeo Kp.c.m2 4 mon.] christianorum A _norum SI in om. K 5 miliciam c o om. K nunc mihi S nunc] om. Kt kltie Ba.c.m2 6 ambacum 91,A (alt. m eras.) abbacum K abakuk t abacuch Of abacuc Bee ad] a B danihelum UK,A (p.r. -heli) -helem ef -elem ROcc I qua K quibus 91A et quantis i nunc ego Bi arte tua K tua UA tua arcis O tua artis B,c (arctis m2), eft 9 figere B,0a.c.m2 non K non tam ad (a ef) te (me Bi) sic uenire (ueniri Bm2 ef) quam ego ad te sic ire (si scire A p. c. asciri c acciri 0 non add. BOcefy èet. non tam te sic ad me uenire quam ego ad te sic ire non S 10 esset c II mihi llAOc mei amoris K 12 innixum K innexu A 13 inopinata K nuntiata K fratre mihi est nuntiata cet. 14 incertum (pr.) i 15 et pr. om. A se ab a. aud. Oc ab a. se aud. ef 16 rursns Ac lIuspensa nota A (91 legi nequit) nutantequc K nutante BOcefe 17 mon.] dei famulus 91A conf. om. K 18 plebis] add. iam Befe add. iam dudum Oc manifestius K 19 auctor] et auctius K inpnlserat UA meam labasse sententiam. nam cum et patriam tuam ignoraret et nomen, in eo plus tantum uidebatur adferre, quod eadem adserebat, quae iam alius indicauerat. tandem plenum ueritatis pondus erupit; Rufinum enim Ni\'triae esse et ad beatum perrexisse Macarium crebra conmeantium multitudo referebat.

hic uero tota credulitatis frena laxaui et tunc uere aegrotum esse me dolui. et nisi me adtenuatae corporis uires quadam conpede praepedissent, nec mediae feruor aestatis nec nauigantibus semper incertum mare pia festinatione gradienti ualnisset obsistere. credas mihi uelim, frater, non sic tempestate iactatus portum nauta prospectat, non sic sitientia imbres arua desiderant, non sic curuo adsidens litori anxia filium mater expectat.

Postquam me a tuo latere subitus turbo conuoluit, postquam glutino caritatis haerentem inpia distraxit auulsio, tunc mihi caeruleus supracaput adstitit imbertunc maria undique et undique caelum.tandeminincertoperegrinationis erranti, cum me Thracia, Pontus atque Bithynia totumque Galatiae uel Cappadociae iter et feruido Cilicum terra fregisset aestu, Syria mihi uelut fidissimus naufrago portus occurrit. ubi ego quicquid morborum esse poterat expertus e duobus oculis unum 12 cf. Hor. carm. IV 5, 14 15 Verg. Aen/lII 194 16 Verg. Aen. V 9 1 et cum 91A 2 plus tamen 0 plus K tamen plus S 5 macharium codd. 6 laxauit UA me esse B (egrotum me in mg.), cft 7 attenuati S corporis om. K 8 media UA etatis B a.c.m2 9 \'pia cum Oc gradiendi KO gratienti 91 grauienti Aa.c m2 potuisset 9lA 10 uellim K, om. ef 12 nec S in cnruo K adsidens om. K littori BOt litore K 14 conuoluit UA connollnit K conuulsit cet. 15 detraxit K 16 astitit codd. praeter K tunc] add. mihi (exp.) K 17 cael. und. A tamen Ka.c.m2 incertoj add. uie et 0 18 trachia ABOtft ? 91 Pontus om. K atque] om. A ? 5t bytinia KA bitinia B ? 91 bithinia cet. totum Bt 19 uel] om. A et S ? 91 feruidus Bi fernida cf cilicium A caeli cum K cylicum c aestus 9Ldef estus Bi et aestus K 21 ex S perdidi; Innocentium enim, partem animae meae, repentinus febrium ardor abstraxit.

nunc uno et toto mihi lumine Euagrio nostro fruor, cui ego semper infirmus quidam ad laborem cumulus accessi. erat nobiscum et Hylas sanctae Melaniae famulus, qui puritate morum maculam seruitutis abluerat; et hic necdum obductam rescidit cicatricem. uerum quia de dormientibus contristari apostoli uoce prohibemur et nimia uis maeroris laeto superueniente nuntio temperata est, indicamus tibi, ut, si nescis, discas, si ante cognouisti, pariter gaudeamus.

Bonosus tuus, immo meus et, ut uerius dicam, noster, scalam praesagatam Iacob somniante iam scandit: portat crucem suam nec de crastino cogitat nec post tergum respicit. seminat in lacrimis, ut in gaudio metat, et sacramento Moysi serpentem in heremo suspendit. cedant huic ueritati tam Graeco quam Romano stilo mendaciis ficta miracula.

ecce puer honestis saeculo nobiscum artibus institutus, cui opes adfatim, dignitas adprime inter aequales, contempta matre; sororibus et carissimo sibi germano insulam pelago circumsonante nauifragam, cui asperae cautes et nuda saxa et solitudo terrori est, quasi quidam nouus paradisi colonus insedit. nullus ibi agricolarum, nullus 6 cf. I Thess. 4, 12 11 cf. Gen. 28, 12 cf. Matth. 16, 24 etc. 12 cf. Matth. 6, 34 13 cf. Num. 21, 9 1 enim] autem 21A 2 adtraxit K euagrii K 3 nostri K, om. 2Ll quidem t. om. S 4 accessit B accessi erat] accesserat A acceserat 21 et om. K sancti ef Ulelanii Bef filiua Oc 5 puritatem horum U,A (corr.) absterserat 21A nondum 21A 6 rescindit UA recidit Oi ap. uoce contr. Oc 7 uoce ap. Jic laeto (a exp.) K 8 indic.] add. haec S ut] aut 2tA 9 ante] autem Kt 11 praesag**am 0 praesagantem K som(p)nianti Oc ascendit K portat] seq. ras. 6 litt. A 12 pr. nec] non Bt pos B 13 sacramentum K 14 credant 21ABc rom. quam gr. K 15 mendaciH UAfacta 0ca.c.m2 saeculo 21KA saeculi cet. 16 ad prima K prima aIA 17 aequales K add. erat cet. 18 circumsonantem yiA nauifragam WKA naufragam cet. rupem cui K aspera K 19 gautes A cutis K pr. et] in K terroris K 20 mon.] alius dei seruus 21A \' monachorum, ne paruulus quidem quem nosti Onesimus, quo uelut fratre minusculo fruebatur, in tanta uastitate adhaeret lateri comes.

solus ibi, immo iam Christo comitante non solus, uidet gloriam dei, quam etiam apostoli nisi in deserto non uiderant. non quidem conspicit turritas urbes, sed in nouae ciuitatis censu dedit nomen suum. horrent sacco membra deformi, sed sic melius obuiam Christo rapietur in nubibus. nulla euriporum amoenitate perfruitur, sed de latere domini aquam uitae bibit. propone tibi ante oculos, amice dulcissime, et in praesentiam rei totus animo ac mente conuertere; tunc poteris laudare uictoriam, cum laborem proeliantis agnoueris.

totam circa insulam fremit insanum mare et sinuosis montibus inlisum scopulis aequor reclamat; nullo terra gramine uiret; nullis uernans campus densatur umbraculis; abruptae rupes quasi quondam horroris carcerem claudunt. ille securus, intrepidus et totus de apostolo armatus nunc deum audit, cum diuina relegit, nunc cum deo loquitur, cum dominum rogat, et fortasse ad exemplum Iohannis aliquid uidet, dum in insula commoratur.

Quas nunc diabolum nectere credis tricas, quas parare arbitraris insidias? forsitan antiquae fraudis memor famem suadere temptabit. sed iam illi responsum est non in solo pane 7 cf. I Thess. 4, 16 8 cf. Ioh. 19, 34 cf. Apoc. 21, 6 12 ef Verg. Georg. III 261 sq. 15 cf. Eph. 6, 11-17 18 cf. Apoc. 1, 9-12 21 cf. Deut. 8, 3. Matth. 4, 4 1 nec OC,B (ex ne) quem-quo] notione siraul A 2 fratrem Jf minnaculo 2L4 monosculo L in osculo cet. naatitatem %A (corr.) adhereret K sol. com. 21A 4 dei om. K niderunt 21A 6 anum om. U.A. deformia 21A sic] om. 1, s. l. B hic ef 7 rapientur te (del.) B euripomorum 2L1 riparum ef aestate K 8 perfrnetur ef bibet ef niuit WA propone] add. haec S 9 dulc. om. W.A praesen- I tia K totius 2L1 11 labore K proeliantis K prael. cet. 12 montium S 13 germine nullust 14 horrore BOc horreis 2L1 15 car-I ceris ef 16 dominum UA uidet BOci dum UA Ocef legit UA I 17 dum UA Ocef 18 uidit K cum K insulam K 19 cred. nect. Oc trichas B tricias A tristicias K ? 21 parere K 20 arbitrans UAforsan S fame Ai ? 21 21 temptauit A 0cef temtauit 21 ille K in om. K pane solo U Acef uiuere hominem. opes forsitan gloriamque proponet, sed dicetur illi: qui cupiunt diuites fieri, incidunt in muscipulam et temptationes, et: mihi gloriatio omnis in Christo est. fessa ieiuniis membra morbo grauante concutiet, sed apostoli repercutietur eloquio: quando infirmor, tunc fortior sum, et:uirtus in infirmitate perficitur. minabitur mortem, sed audiet: cupio dissolui et esse cum Christo. ignita iacula uibrabit, sed excipientur scuto fidei. et, ne multa, inpugnabit satanas, sed tutabitur Christus.

gratias tibi, domine Iesu, quod in die tuo habeo, qui pro me te possit rogare. scis ipse — tibi enim patent pectora singulorum, qui cordis arcana rimaris, qui tantae bestiae aluo inclusum prophetam in profundo uides —, ut ego et ille a tenera pariter infantia ad florentem usque adoleuerimus aetatem, ut idem nos nutricum sinus, idem amplexus fouerint baiulorum et, cum post Romana studia ad Rheni semibarbaras ripas eodem cibo, pari frueremur hospitio, ut ego primus coeperim uelle te colere. memento, quaeso, istum bellatorem tuum mecum quondam fuisse tironem. habeo promissum maiestatis tuae: qui 2 *I Tim. 6, 9 3 cf. Rom. 15, 17. Gal. 6, 14 5 *II Cor. 12, 10 6 II Cor. 12, 9 7 *Phil. 1, 23 8 cf. Eph. 6, 16 12 cf. Ion. cap. 2 19 *Matth. 5, 19 1 propones A opponet B dicitur UKA 2 cupiunt] uolunt 9lA in musc. inc. K muscipula A muscipulas ef ? 91 3 omnis om. Oc 4 membra iei. codd. praeter K 5 sed et UAB percutietnr 2L1 quando] add. enim e 6 fortior] potens 91A 7 audit. UA dissolui] add. corpore UAS uibrauit A librabit cef excutietur UA 9 ne om. 2rA multa] add. congeram Bi, add. replicem S inpugnauit 9IA eum xps ihs 91A 10 gratia S tibi] add. ago Oc ihs (corr.) K quod] qui t tua S habebo 2fA pro me om. 91A poss. te rog. 0 rog. te poss. K 12 incl. aluo Bt 13 a terra (sic) pariter K a te ne rapiar iriter UA tenera pariter cet. par. a ten. S 14 infantiae K infantiam UA fiorem K aetatis K iidem S 15 nntricum] add. fouerint Oc idem] om. UA et idem Oc iidem S fouerint om. Oc 16 ad Rheni] adirem i reni WABOc renis (s eras.) K lireni ef barbaras UA 17 patris B te post ego tr. 914 18 hunc g quoddam UA 19 tironem Bef tyr. cet. LIV. Hieron. Epist. I. 2 docuerit et non fecerit, minimus uocabitur in regno caelorum; < qui autem fecerit et docuerit, hic

magnus uocabitur in regno caelorum.) fruatur ille uirtutis corona et ob cotidiana martyria stolatus agnum sequatur, (mihi) — multae sunt mansiones apud patrem et stella ab stella differt in claritate —, mihi concede, ut inter sanctorum calcanea possim leuare caput; [ut] cum ego uoluerim, ille perfecerit; mihi ignoscas, quia inplere non potui, illi tribuas praemium, quod meretur.

Plura fortasse, quam epistulae breuitas patiebatur, longo sermone protraxerim, quod mihi semper accidere consueuit,, quando aliquid de Bonosi nostri laude dicendum est. sed ut ad id redeam, unde discesseram, obsecro te, ne amicum, qui diu quaeritur, uix inuenitur, difficile seruatur, pariter cum oculis mens amittat. fulgeat quilibet auro et pompaticis ferculis corusca ex sarcinis metalla radient: caritas non potest conparari; dilectio pretium non habet; amicitia, quae desinere potest, uera numquam fuit. 4 cf. Apoc. 7, 9 5 *Ioh. 14, 2 6 I Cor. 15, 41 7 cf. Tertull. de cult. fem. II 7 8 cf. Phil. 2, 13 2 qui autem-caelorum om. codd.. 4 coronam UA et] ut Oc ob] add. hoc 2IA materia VLA 5 mihi addidi multae enim S 6 stellam (m eras.) K ab] a Oc, om. K stellae K claritatem (m eras.) K gloriam SITA 7 intra UA calc. possim (possem K) leu. cap. 91KA cap. possim leu. calc. cet. calc. cap. possim leu. S ut] seclusi aut UA 8 uoluero K uoueriin SITA 9 retribuas 0 10 falso edd. sectionis G. exordium sumunt a l. 12 sed ut 11 protexerim 0 accedere UKA 12 laudem 91,A (corr.) 13 idj om. 91 (corr.), A illud S redeamus 91A te om. Ot 15 cui libet S 16 corusca ex] coruscae UA coruscet exB c(h)oruscet et Oci 18 numquam uera JÚ fuit] add. uale in xpo B ef uale in duo Oci, add. fiñ ad ruffinum K

Quantus beatitudinis tuae rumor diuersa populorum ora conpleuerit, hinc poteris aestimare, quod ego te ante incipio amare, quam nosse. ut enim apostolus ait: quorundam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudicium, ita e contrario tuae dilectionis fama dispergitur, ut non tantum laudandus sit ille, qui te amat, quam scelus putetur facere ille, qui non amat.

praetermitto innumerabiles, in quibus Christum sustentasti, pauisti, uestisti, uisitasti: Heliodori fratris a te adiuta necessitas mutorum etiam potest ora laxare. quibus gratiis, quo ille praeconio peregrinationis incommoda a te fota referebat, ut ego ille tardissimus, quoniam intolerabilis languor, pinnatis, ut aiunt, pedibus charta caritatis et uoto te salutauerim et iam conplexus sim! gratulor itaque tibi et, nascentem amicitiam ut dominus foederare dignetur, precor. 5 I Tim. 5, 24 10 cf. Matth. 25, 35. 36. 40 16 cf. Flor. Verg. or. an poeta p. 184, 1 Rossb. L = Coloniensis 35 s. IX. I = Turicensis Augiensis 41 s. IX. 93 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. 31 = Coloniensis 60 s. IX-X. B — Berolinensis lat. 18 s. XII. 2 ad florentinam (florentium Ll:) de ortu amicitiae LΣΒDM ad florentinum monacum ierosofo comorate (sic) B; Hieronymi nomen exhibent tituli omnium codd. 4 potes B ego—nosse in ras. m2 B te om. D, ante amare tr. B 5 ait ap. B 7. e] et M(corr.) et e D 8 tam B 9 fac. put. B pute LIZ (corr.) 10 sustentandis xpm uest. uis. pau. B 11 mutorum B multorum cet. 12 gratis LD,ΣΒΜ (corr.) 13 fota] add. id est curata LS ita ut S tardissimus B ardentissimns cet. quoniam scripsi quem (ex quidem 93) codd. 14 languor] add. exesit (exedit g) BS pinnatis L,2Ssa.c. pennatis cet. carta (ex celta) BM certa L,D (in mg. m2 Berta), serta (serto m2) I gestu B 15 te] add. iam B et iam scripsi iam B etiam cet. et etiam S sim B sum cet. 16 confoederare S 2*

Et quia frater Rufinus, qui cum sancta Melania ab ; Aegypto Hierosolymam uenisse narratur, indiuidua mihi germanitatis caritate conexus est, quaeso ut epistulam meam huic tuae epistulae copulatam ei reddere non graueris. noli nos ex eius aestimare uirtutibus. in illo conspicies expressa sanctitatis insignia; ego cinis et uilissimi pars luti et iam fauilla, dum uegetor, satis habeo, si splendorem morum eius inbecillitas oculorum meorum ferre sustineat.

ille modo lauit, mundus est et tamquam nix dealbatus; ego cunctis peccatorum sordibus inquinatus diebus ac noctibus opperior cum tremore reddere nouissimum quadrantem. sed tamen quia dominus soluit conpeditos et super humilem et quietum et trementem uerba sua requiescit, forsitan et mihi in sepulchro scelerum iacenti dicat: \'Hieronyme, ueni foras\'. sanctus presbyter Euagrius plurimum te salutat; et Martinianum fratrem iuncto salutamus obsequio, quem ego uidere desiderans catena languoris innector. 6 Cf. Hiob 30, 19 8 cf. Ps. 50, 9 10 cf. Matth. 5, 26 11 Ps. 145, 7 12 cf. Esai. 66, 2 -14 cf. Ioh. 11, 43 1 sancto Bp.c. melanio B 4 tuae om. B epistolae tuae 2 (seq. huic eras.) ex eius B ea eius US,M (ea exp.), eias ZD 5 uirtutis 2 conspicies S conspiciens codd. 6 ego B et ego cet. uilissimi B uilissima cet. 7 uegetor B nertor cet. si in mg. m2 2 sis D illius S 8 se lauit et g 9 dealb. est LΣΒ,B (est s. l.) 11 soluet LZ 12 hum. et quietem (sic) B hum. cet. 13 scel.] s. l. m2 M scel. meorum B 14 dicet B,2p.c. hieronime codd. 15 martianum M 17 inn.] add. uale in jpo B

In ea mihi parte heremi commoranti, quae iuxta Syriam Sarracenis iungitur, tuae dilectionis scripta sunt perlata, quibus lectis ita reaccensus est animus Hierosolymam proficiscendi, ut paene nocuerit proposito, quod profuerit caritati. nunc igitur, quomodo ualeo, pro me tibi litteras repraesento. etsi corpore absens, amore et spiritu uenio inpendio exposcens, ne nascentes amicitias, quae Christi glutino cohaeserunt, aut temporis aut locorum magnitudo diuellat. quin potius foederemus eas reciprocis epistulis; illae inter nos currant, illae se obuient, illae nobiscum loquantur. non multum perditura erit caritas, si tali secum sermone fabuletur.

Rufinus autem frater, ut scribis, necdum uenit et, si uenerit, non multum proderit desiderio meo, cum eum iam uisurus non sim. ita enim et ille longo a me interuallo separatus est, ut huc non possit currere, et ego arreptae solitudinis terminis arceor, ut coeperit mihi iam non licere, quod nolui. L = Coloniensis 35 s. IX. 2 = Tttricensis Augiensis 41 s. IX. 33 —; Curoliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. b = Parisinus lat. 1453 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 2 ad eundem cuios supra secunda Z93, (secunda om.)Z ad eundem DlIIB ad amandum £ , in C titulus cum initio epistulae (usque ad l. 9 temporis) periit; Hieronymi nomen exhibent tituli in LΣΒϚ 3 conimorante 2 syria L 4 sarracinis L,M (corr.), saracenis ΣΒ,B {e ex i m2) dil. tuae sperl. sunt codd. praeter LZ 5 accensus est ita B 6 profuerat 2 7 tibi me per (me per in ras. m2) B 8 absens sum am. tamen B ueniam L2 inpendo LΣВ,M (corr. m2), ualde inpendo (corr. m2) D 11 illi-illi-illi L sibi S obient C 15 perderit L prode 2 (corr.) 16 non s. l. 2 a me interuallo B inter me (me s. l. 2, exp. M) uallo cet. interuallo a me S 17 excurrere CB occurrere Ϛ 18 iam mihig nolui (sc.Hierosolymam proficisci) ] uolui LΣΒ

ob hoc et ego obsecro et, ut tu petas, plurimum quaeso, ut tibi beati Reticii Augustodunensis episcopi commentarios ad describendum largiatur, in quibus Canticum Canticorum sublimi ore disseruit. scripsit mihi et quidam de patria supra dicti fratris Rufini Paulus senex Tertulliani suum codicem apud eum esse, quem uehementer repoposcit. et ex hoc quaeso, ut eos libros, quos non habere me breuis subditus edocebit, librarii manu in charta scribi iubeas.

interpretationein quoque psalmorum Dauiticorum et prolixum ualde de synodis librum sancti Hilarii, quae ei apud Treueris manu mea ipse descripseram, aeque ut mihi transferas peto. nosti hoc esse Christianae animae pabulum, si in lege domini meditetur die ac nocte. ceteros hospitio recipis, solacio foues, sumptibus iuuas; mihi si rogata praestiteris, multa largitus es.

et quoniam tribuente domino multis sacrae bibliothecae codicibus abundamus, impera uicissim: quodcumque uis, mittam. nec putes mihi graue esse, si iubeas: habeo alumnos, qui antiquariae arti seruiant. neque uero 12 cf. Ps. 1, 2 1 nt et tu 2 et tu ut S quaero DL,lJI (corr.) 2 retitii Z rhetitii C rethici B augustodon. D agustudon. LZ agustudun. (alt. u ex o m2) 93 augustudun. B augustadun. ; augustidunenses (idu ex odo m2) M commentarius ;,2.p.c. 3 quibus S, om. C quo cet. 4 deseruit 2 et mihi C quidem C dictis L 5 senes LΣD, M (corr. m2), senis is tertuliani LS (corr.), D 6 reposcit B 7 me n. hab. codd. praeter LS br. subd. ed.] subsequens sermo describit B 8 charta 0; carta cet. 9 dauidicorum S de om. ; sinodi ; 10 quem 2gB triueris L treueros (ex tres uiios m2) B treuiros S descripseram] add. in quo etiam inter cetera ordinationes episcoporum dominis (sic) diebus et fesrtis apostolorum dici (stc) debere fieri. dominicis diebus propter sacram resurrectionem et aduentam sancti spiritus super discipulos ac reliquos in xpm credentee. festis etiam apostolorum pro eo, quod in psalmo in typo sanctae ecclesiae canit. pro patribus tuis nati sunt tibi filii. constitues eos principes snper omnem terram. intelligi uolens, ut in die, qua pater decedit, ecclesiae libere debeat subrogari et filius; aeque] ea quae D ea que Ϛ, B (ex ea quae), eaque MC, om. S 11 transferant C nosti enim M an. ip. C 12 meditatur; 14 cuncta B largiente S 17 abeo 33 (corr.), M (corr. m2), ab eo C antiquae (antiqua BL) me artis (artis me LZ) erudiunt codd. praeter B beneficium pro eo, quod postulo, polliceor. Heliodorus frater mihi indicauit te multa de scripturis quaerere nec sic inuenire; aut si omnia habes, incipiet sibi caritas uindicare plus petere.

Magistrum autem pueri tui, de quo dignatus es rescribere, quem plagiatorem esse eius non dubium est, saepe Euagrius presbyter, dum adhuc Antiochiae essem, me praesente corripuit. cui ille respondit: \'ego nihil timeo\'. dicit se a domino suo fuisse dimissum et, si uobis placet, ecce hic est; transmittite eum, quo unltis. arbitror me non peccare, si hominem uagum non sinam longius fugire. quapropter quia ego in hac solitudine constitutus non possum agere quod iussisti, rogaui carissimum mihi Euagrium, ut tam tui quam mei causa instanter negotium prosequatur. 1 poll. posco B ind. michi B 2 multis 111 (corr. m2) ne 7) sic om. B ait Mp.c. 3 incipiat C incipit S sibi] add. plus s 4 es om. L rescribe Za.c. scribere CB 5 esse eis C eius esse B sis euagr. B 6 esse C praesentem DlII (m exp.), C 8 fuisse] esse B 9 transmitto M (o ex e m2), C eum om. s arbitror LΣΒΒ in hoc arb. cet. 10 fugire L,ΣΒα.c. fugere cet. quam (m cras.) praeter L 11 hanc L 12 mihi] meum 33 13 proseq.] add. obto te ualere in domino B cupio te ualere in ipo S epits hler ad florentinum de ortu amicitiae M

Antiquus sermo est: \'mendaces faciunt, ut nec uera dicentibus credatur\'; quod mihi ego a te obiurgatus de silentio litterarum accidisse uideo. dicam: \'saepe scripsi, sed neglegentia baiulorum fuit\'? respondebis: \'omnium non scribentium uetus ista excusatio est\'. dicam: \'non repperi qui epistulas ferret\'? dices hinc illuc isse quam plurimos. contendam me etiam his dedisse? at illi, quia non reddiderunt, negabunt et erit inter absentes incerta cognitio.

quid igitur faciam? sine culpa ueniam postulabo rectius arbitrans pacem loco motus petere, quam aequo gradu certamina concitare; quamquam ita me iugis tam corporis aegrotatio quam animae aegritudo consumpsit, ut morte inminente nec mei paene memor fuerim. quod ne falsum putes, oratorio more post argumenta testes uocabo. 3 cf. Aristoteles apud Diog. Laert. V 1, 11 21 = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. 2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. 99 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Beivlinensis lat. 18 s. XII. 2 ad iulianum diaconum aquileiae LZfBDMCB incipit ad iulianmn diai aquilensem 91 ad beatum iulianum diač aquilienscm F; Hieronymi nomen exhibent tituli in codd. praeter 91 3 anticus L,F (u ex 0) nec sibi S 4 credantur M,B (corr.) a te ego C a te 91 ego M 6 respondebit F,D (corr. m2) non s. I. B quam uetus F 7 reperi 2 (corr.), 93 ferre F dicens VLF dehinc B 8 istuc S me] ne L dum me 91F 9 dederunt VIF negabant 2p.c. 11 pacem om. C motus UFD mutum C motum S mutus cet. 12 quamque FS me] ne F corporis UF corpore (corr. ВMm2) cet. 14 paene] . bine (?) 91 bene ex pene m2 B ememor L quo F putas (corr.) fВD 15 orat.—uoc.] 6 litt. prorsus euanidae in 9t

Sanctus frater Heliodorus hic adfuit, qui, cum mecum heremum uellet incolere, meis sceleribus fugatus abscessit. uerum omnem culpam praesens uerbositas excusabit. nam, ut ait Flaccus in satura: omnibus hoc uitium est cantoribus, inter amicos rogati ut numquam cantent, iniussi numquam desistant. ita te deinceps fascibus obruam litterarum, ut e contrario incipias rogare, ne scribam. sororem meam, filiam in Christo tuam, gaudeo te primum nuntiante in eo permanere, quo coeperat.

hic enim, ubi nunc sum, non solum quid agatur in patria, sed an ipsa patria perstet, ignoro. et licet me sinistro Hibera excetra rumore dilaniet, non timebo hominum iudicium habiturus iudicem meum: si fractus inlabatur orbis, inpauidum ferient ruinae. quapropter quaeso ut apostolici memor praecepti, quo docet opus nOstrum permanere debere, et tibi a domino praemium in illius salute pares et me de communi in Christo gloria crebris reddas sermonibus laetiorem. 4 Hor. sat. I 3, 1-3 12 Hor. carm. III 3, 7-8 14 cf. I Cor. 3, 14 3 excusauit FLS 4 satura scripsi (cl. epist. XXII cap. 32) satyra UC satira (satyra 2p.c.) cet. 5 cantant 2p.c. cantet FL iniussi ut 9t 6 te s. I. © 7 incipis {-ies m2) L meam UF, B (s. I.), om. cet. 9 quod UC 10 peristet 91 11 bybera 2p.c. hiuera D excetra (excetera Σac.) rumore BS excetra ru ore (excitra rumore p.c.) 33 excetrarum (et ceterarum C) ore LDC ex ceterara more 91 ex ∗∗∗rarum (excedrarum p.c.) ore M et (t del.) ceteras ore F excetra ore S dela- niet FL delaniat I 12 meum (c/. p. 4, 10)] deum iuxta illud quod quidam ait C factus 2TZB (corr.), L 13 inlauabatur L ferent S 14 praecepta C 15 nostrorum F 16 salutet F (corr.), L reddat FLM, ΣВD (corr.) 17 laet.) add. utile in Xpo B expl. ad iulianum (diaè aquileiae add. M) DJJI.

Non debet charta diuidere, \'quos amor mutuus copulauit, nec per singulos officia mei sunt partienda sermonis, cum sic inuicem uos ametis, ut non minus tres caritas iungat, quam duos natura sociauit. quin potius, si rei condicio pateretur, sub uno litterulae apice nomina indiuisa concluderem uestris quoque ita me litteris prouocantibus, ut et in uno tres et in tribus unum putarem.

nam postquam sancto Euagrio transmittente in ea ad me heremi parte delatae sunt, quae inter Syros ac Sarracenos uastum limitem ducit, sic gauisus sum, ut illum diem Romanae felicitatis, quo primum Marcelli apud Nolam proelio post Cannensem pugnam superba Hannibalis agmina conciderunt, ego uicerim. et licet supra dictus frater saepe me 11-14 cf. Cic. Brutus 12 St = Veronensis rescriptus XV. 13 a. VIII. g -— Vinddbonensis lat. 954 s. VIII (continet fragmentum a p. 29, 2 confusionem mentis usque ad finem). A = Berolinensis lat. 17 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. 23 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. 1) = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 a. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 2 ad chromatiuin (chomasium 29 cromatium B) iouinum (iouianum SQCDp.c. iouinianum Da.c.M,Ba.c, iouinium Bp.c.) eusebium (et eusebium BDMCB) WSSDMCB incipit ad cromatium et ad alium 21 ad chromacium et alios A; Hieronymi nomen exhibent tituli in ASDMCB 3 carta B,A (t ex th), karta 23 4 singula ВD,M (corr.), C partiendi W sermones W%),Ap.c. 5 ut om. W iungit 2) 6 duo W duas D sociabit D,Ma.c.m2 si rei] in ei Aa.c.m2 7 concludere AD 8 pr. et om. W tres] add. et tres 23 (exp.), add. et tres in uno DM 10 hieremi W 11 ac saracenos U,A (sarr- p.c.mts) sarracenosque BDMsic] si W 13 canens. lVDB cansens. 23 superba scripsi super (om.W) codd. annibalis UAM augmine 23 14 conciderint D -rit 23 condiderint 111 et om. UA uisitet atque ita ut sua in Christo uiscera foueat, tamen longo a me spatio seiunctus non minus mihi dereliquit abeundo desiderium, quam adtulerat ueniendo laetitiam.

Nunc cum uestris litteris fabulor, illas amplexor, illae mecum loquuntur, illae hic tantum Latine sciunt. hic enim aut barbarus seni sermo discendus est aut tacendum est. quotienscumque carissimos mihi uultus notae manus referunt inpressa uestigia, totiens aut ego hic non sum aut uos hic estis. credite amori uera dicenti: et cum has scriberem, uos uidebam.

quibus hoc pnmum queror, cur tot interiacentibus spatiis maris atque terrarum tam paruam epistulam miseritis, nisi quod ita merui, qui uobis, ut scribitis, ante non scripsi. chartam defuisse non puto Aegypto ministrante commercia. et si aliqui Ptolomaeus maria clausisset, tamen rex Attalus membranas e Pergamo miserat, ut penuria chartae pellibus pensaretur; unde pergamenarum nomen ad hanc usque diem tradente sibi inuicem posteritate seruatum est. quid igitur?

arbitrer baiulum festinasse? quamuis longae epistulae una nox sufficit. an uos aliqua occupatione detentos? nulla necessitas maior est caritate. restant duo, ut aut uos piguerit aut ego non 1 cf. Philem. 20 14 cf. Varro ap. Plin, nat. hist. Xill 70 1 me ita ut sua DMC ita ut sua me B fouet W 2 reliquit(d) MCD,Bp.c. relinquid(t) В,Ba.c. habeundi (i ex o) S 3 adtullerat C attojlerat W atulerit (corr.) S3 attulerit S 4 litteris s. l. S3 amplector C 5 locuntur WB hic] huic ex uhic S3 nesciunt S 6 semisermo fSDMC (seni hyperbolice ut saepe nostrum Hn meinen alten Tagen\') dicendus B tacendus S9 C est om. C 7 carissimus UW 9 et cum hec dicerem et cum haec scrib. S3 has] haec DM 10 de quibus S tot om. WB 11 atque] que W 13 cartam WDMB kartam S3 cartha U,A (h exp.) puto UAW putem cet. 14 aliqua S3 (corr.) aliquid W alicui DMB alicubi C ptolomeus WA W ptholomeus ВDM clusisset WDlII conclus. B clusissem 33 athalus DM atalus B atthalus 33 15 e] se W a C charte W carthae U,A (h exp.) cartae BMDB 16 unde et C hunc C tradentem UA 17 posteritati Da.c.m2,M -tem UAWarbiter 1V, (corr.) ВB 18 suffecit W 19 aliquam U,A (corr.) 20 ut om. ВDM non a. l. B meruerim. e quibus malo uos incessere tarditatis, quam me condemnare non meriti. facilius enim neglegentia emendari potest, quam amor nasci.

Bonosus, ut scribitis, quasi filius lyaco? aquosa petiit, nos pristina contagione sordentes quasi reguli et scorpiones arentia quaeque sectamur. ille iam calcat super colubri caput, nos serpenti terram ex diuina sententia comedenti adhuc cibo sumus. ille iam potest summum graduum psalmum scandere, nobis adhuc in primo ascensu flentibus nescio an dicere aliquando contingat: leuaui oculos meos in montes, unde ueniat auxilium mihi. ille inter minaces saeculi fluctus in tuto insulae, hoc est ecclesiae gremio, sedens ad exemplum Iohannis librum forte iam deuorat, ego in scelerum meorum sepulchro iacens et peccatorum uinculis. conligatus dominicum de euangelio expecto clamorem: \'Hieronyme, ueni foras\'.

Bonosus, inquam, — quia secundum prophetam omnis diaboli uirtus in lumbo est — trans Euphraten tulit lumbare suum ibi illud in foramine petrae abscondens et postea scissum repperiens cecinit: \'domine, tu possedisti renes meos; 6 cf. Gen. 3, 15 7 cf. Gen. 3, 14 10 *Ps. 120, 1 12 cf., Apoc. 10, 10 13-15 cf. Ioh. 11, 43—44 16 cf. Hiob 40, 11 17 cf. Hier. 13, 4-7 19 Ps. 138, 13 cf. Pa. 106, 14 1 e] in UAW magis uolo g uos om. D in necesse W incn- sare S 2 non om. W merito 5SDC -tum g 3 quam s. I. B nasci om. B 4 bonus W noster bonosus B scripsistis DMfj scripsisti C yctiosa quos appetit A IXOTOC a quos appetit W ιϰϑύοϚ] uarie seriptum i n codd. ιγϑύοϚ id est piscis S petit 91 petens Mp.c. m2 5 sordentes om.UAW scorphionis W 6 nos] non W 7 comedente M cibo 9IA cibos W cibus BDMC snmus cibus B 8 gradum UB ascendere BDMC 9 fletibus 91A fluentibus S nescio om. C 10 continguat B in) ad DMC,Bp.c,m2 ueniet WB 11 toto UAW 12 hoc] id B est in B 13 fortem A in om. 5SB sepulcro 91DCB 16 diabolis C 17 lumbis S enphraten (-em C) WC eufraten cet. lumbares W ibi] ubi S 18 in om. 91W scisam W reperiens C,Bp.c. 19 dirupisti CJlp.c. Epistula nincnla mea; tibi sacrificabo hostiam laudis\', me uerus Nabuchodonosor ad Babylonem, id est confusionem mentis meae, catenatum duxit; ibi mihi captiuitatis iugum inposuit, ibi ferri circulum innectens de canticis Sion cantare praecepit. cui ego dixi: dominus soluit conpeditos, dominus inluminat caecos; et, ut breuiter coeptam dissimilitudinem finiam; ego ueniam deprecor, ille expectat coronam.-

Soror mea sancti Iuliani in Christo fructus est: ille plantauit, uos rigate, dominus incrementum dabit. hanc mihi Iesus pro eo nulnere, quod diabolus inflixerat, praestitit uiuam reddendo pro mortua. huic ego, ut ait gentilis poeta, omnia etiam tuta timeo. scitis ipsi lubricum adulescentiae iter, in quo et ego lapsus sunt et uos non sine timore transistis.

hoc illa cum maxime ingrediens omnium fulcienda praeceptis, omnium est sustentanda solaciis, id est crebris uestrae sanctitudinis epistulis roboranda. et quia caritas omnia sustinet, obsecro ut etiam a papa Valeriano ad eam confortandam litteras exigatis. nostis puellares animos his rebus plerumque solidari, si se intellegant curae esse maioribus.

In mea enim patria rusticitatis uernacula deus uenter est et de die uiuitur: sanctior est ille, qui ditior est. accessit huic 1 cf. Ps. 106, 22 2 cf. IV Reg. 25, 7 4 cf. Ps. 136, 3 5 Ps. 145, 7-8 9 cf. I Cor. 3, 6 12 cf. Verg. Aen. IV 298 17 cf. I Cor. 13, 7 21 cf. Phil. 3, 19 2 uero 1SDMC nabucc. 91 nabuc. B nabug. (bu add.) M confu (corr.) g, qui hic incipit 3 cathenatum g (corr.), B 4.circ. ferri BDM nectens g naribus meis inn. S 5 praecipit SEjp.c. soluit gWB soluet (corr. 58) cet. 6 et om. C 9 fruita W plantabit M 10 dominus] sed deus g 11 infixerat g\\8 uiuam] uitam BD,M (corr.), C 12 huic] ut hic B 13 tota W ipsi om. S et om. D 14 transitis S 15 cum] nunc S omn. est S fulcita 33 16 pr. est om. W sanctitatis B 17 roborandam g (corr.), SB ut om. 8 18 a s. l. g 19 hiis B 20 intellegunt g cur SS (corr.) cura M cuira 91 cuinam A 21 me W rusticitati (corr.) g rusticitas S est om. g 22 de die] die g (corr.) de die in diem 58 in diem S et sanct. C ille est B ille M qui] ciui 2L4. hunc W patellae iuxta tritum populi sermone prouerbium dignum operculum, Lupicinus sacerdos — secundum illud quoque, de quo semel in uita Crassum ait risisse Lucilius: \'similem habent labra lactucam asino cardus comedente\' —, uidelicet ut perforatam nauem debilis gubernator regat et caecus caecos ducat in foueam talisque sit rector, quales illi qui reguntur.

Matrem communem, quae, cum uobis sanctitate societur, in eo uos praeuenit, quia tales genuit, cuius uere uenter aureus potest dici, eo salutamus honore, quo nostis; una quoque suspiciendas cunctis sorores, quae sexum uicere cum saeculo, quae oleo ad lampadas largiter praeparato sponsi opperiuntur aduentum.

o beata domus, in qua morantur Anna uidua, uirgines prophetissae, geminus Samuhel nutritus in templo! o tecta felicia, in quibus cernimus Macchabaeorum martyrum coronis cinctam martyrem matrem! nam licet cotidie Christum confiteamini, dum eius praecepta seruatis, tamen ad priuatam gloriam publica haec accessit uobis et aperta confessio, quod per uos ab urbe uestra Arriani quondam dogmatis uirus 3 cf. Cicero de fin. V 92. Tusc. III 31 Luciliua 1299 Mars; cf. Eugen. Tolct. carm. 87 Vollmer 5 cf. Matth. 15, 14 etc. 11 cf. Matth. 25, 1-12 12 cf. Luc. 2, 36-37 13 cf. Act. 21, 9 cf. I Reg. 2, 18 14 cr. II Macch. 7, 20-41 1 sermone S sermonem (del. m2 g) codd. opusculum B 2 de quo om. g 3 in uita Cr.] inuitata sum g rississe (corr.) 2t, om. g lucillius Ug,A (corr.), C lucius Bsimiles C,3Ip.c. 4 lactucas BDMC cardns W carduum (uum ex o) g cardoa SDMC carduos aA,B (u eras.); asino cardua comedente\' est clausula hexametri, cf. lJlarx ad Lucil. 1299 comedenti Bp.c.m2 comedentem A 5 deforatam g (cf. Havet . in Archiv f. lat. Lex. XV 105) nauim !sp.c. caecos] cecns 81 caecus (fiorr. m2) A caecum W 6 ducit !sp.c. ille S3,3I (corr.) 7 sociatur B,A (u ex o mS) sociator M 8 uos] suos g cuius] cui g 9 quaeque (corr.) g 10 suspicienda W suscipiendas WACB cunctas DMC uincere BD, M (corr.), C 11 lampades B opper. 8 opperientur W oper. (corr. gM) cet. 12 domum (corr.) A quo 39 moratur BDM,A (a ex e mS) uidua o WA 13 samuel A WCB nutr. in t. om. g 14 o om. WA macch. UA mac. B mach. cet. 15 coronis] cophinis (pr. i ex c)g matrem om. UA licet et g 16 conStemini qIA 17 pub(p)lice SSMf uob. acc. BDM quod] quia (ex qui) g 18 ab] ad DMa.c. arrii 58 exclusa W exclusum est.

et miremini forsitan, quod in fine iam epistulae rursus exorsus sim. quid faciam? uocem pectori negare non ualeo. epistulae breuitas conpellit tacere, desiderium uestri cogit loqui. praeproperus sermo; confusa turbatur oratio; amor ordinem nescit.

Humanae uitae breuitas damnatio delictorum est et in ipso saepe lucis exordio mors secuta nascentem labentia cotidie in uitium saecula profitetur. nam cum primum paradisi colonum uiperinis nexibus praepeditum coluber deduxisset ad terras, aeternitas mortalitate mutata in nongentos et eo amplius annos, secundam quodammodo inmortalitatem, maledicti hominis distulerat elogium. exinde paulatim recrudescente peccato totius orbis naufragium gigantum adduxit inpietas.

post illud, ut ita dixerim, purgati baptismum mundi in breue tempus hominum uita contracta est. hoc quoque spatium sceleribus nostris 4 cf. Horat. epist. II 1, 94 7 cf. Gen. 5. 5. 8. 11. 14. 20. 27 9 cf. Gen. 6, 4-7 e = Parisinus nouv. acq. lat. 446 s. VI (cont. uerba a p. 36, 10 quis senectutem usque ad p. 37, 6 ducit). 91 = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. 2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX., W = Parisinus lat. 1868 s. IX. 58 = Caroliruhellsis Augiensis 105 s. IX-X. \' D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniemis 60 s. IX—X.\\ C = Vaticanus lat. 5762 s. X. N = Casinensis 295 s. X. \'I\' = Augustodunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 2 ad paulum senem concordiae W,B (monachum s, l. add.), ad paulum senem monachum concordiae BDMCψ incipit ad paulum senem UNad paulam senem FJ,2 (corr. paulum m2), capitulum de laude cuiusdam uiri senis sCi e; Ilieronymi nomen exhibent tituli in Zm2)SDMC, ψ (eiusdem), B 3 et s. l. 2, om. J 4 secunda 33 labentium (corr. m2) B et labentia JS cotidianae (an exp.) 93 5 in uitium] innitum M profitentur FJ2.\' 7 in mortalitatem T mutataj add. est WΒψ add. et C uungentos U,N (pr. n add. m2) 8 secundum J,Fp.c. m2 secunda 93 inmortalitate J,1bp.c. 9 eulogium N et inde 93 recrescente Jp.c. recrudiscendo W 11 baptisma S mundi-hominum in mg. inf. 2 breui F,Za.c.m2 12 estj ee 2 3* semper contra diuina pugnantibus paene perdidimus. quotus enim quisque aut centenariam transgreditur aetatem aut non ad eam sic peruenit, ut peruenisse paeniteat, secundum quod in libro psalmorum scriptura testatur: dies uitae nostrae septuaginta anni, si autem multum, octoginta; quidquid reliquum est, labor et dolor?

\'Quorsum\', ais, \'ista tam alto repetita principio et ita procul coepta, ut merito quiuis Horatiano de nobis possit sale ludere: et gemino bellum Troianum orditur ab ono?\' uidelicet ut senectutem tuam et caput ad Christi similitudinem candidum dignis uocibus praedicem.

ecce iam centenarius aetatum circulus uoluitur et tu semper domini praecepta custodiens futurae beatitudines uitae per praesentium exempla meditaris. oculi puro lumine uigent, pedes inprimunt certa uestigia, auditus 4 *Ps. 89, 10 9 Horat. a. p. 147 10 cf. Apoc. 1, 14 1 perdimus Ja.c.m2 quoties 2 quotiens 33DM 2 centenarium J,2 (corr.) non eras. 2, om. 33 3 ad eam] andeamn (alt. n eras.) D ad eandem FJ,Z (an ex a) sic s. l. B 4 in libro om. B 5 septuaginta] LXXX (ult. X eras.) 2 annis Sl octuaginta W 6 relictum M (corr.) 7 quorsum] t. t., in mg. add. at qur m3 2 quursum (corr.) 5SM quorum Ja.c.m2 cursum S&FN ais] is eras. N iis (ii exp.) Y agis W, om. C , istam (m exp.) F; in mg. add. a m2 B altoJ longo FJ2 8 quis C, N (queuis m2) oratiano %WDMYB oratio non N oratio 33, om. FJ,2 (s. l. oratiano ex aratiano) sale] saltem m2 N 9 geminum UN troiano (seq. ras. 1 litt.) W orditor C oritur (corr. ml, ordinatur m2) 2 aeuo UΣWBDM,FJ (corr.), ebo N eo C 10 uidelicet-praedicem] quis senectutem et capud ad xpi similitudinem candedum dignis uocibus praedicet e sim. ipi BDM 11 praedicemus FJΣDCψΒ centenarius e centesimum F,J (add. in ante cent.), 2a.c. centinus W centenus cet. 12 aetatum] in ras. m.2 B statum FJ aetatis (s. I.) I ciyculis D (corr.) iste circulus 2 uoluetur e; reliquam epistulae partem om. N dom. semp. pracc, M dom. praec. semp. FJ2 13 futuri W beatitudines scripsi -dinis εUFB-dinem cet. per om. UW praesentium eB praesentiae f praeterita FJ2 praesentia ict. mediteris FJ,2 (corr.) 14 puri F uigent om. e (num rectc?) pedis e inpraemunt εU inpremunt Ma.c.m2 certa] nera e penetrabilis, dentes candidi, uox canora, corpus solidum et suci plenum. cani cum rubore discrepant, uirtus cum aetate dissentit. non memoriae tenacitatem, ut in plerisque cernimus, antiquior senecta dissoluit, non calidi acumen ingenii frigidus sanguis obtundit, non contractam rugis faciem arata frons asperat, non denique tremula manus per curuos cerae tramites errantem stilum ducit.

futurae resurrectionis uirorem in te nobis dominus ostendit, ut peccati sciamus esse, quod ceteri adhuc uiuentes praemoriuntur in carne, iustitiae, quod tu adulescentiam in aliena aetate mentiris. et quamquam multis istam corporis sanitatem, etiam peccatoribus, euenire uideamus, tamen illis hoc diabolus ministrat, ut peccent, tibi dominus praestat, ut gaudeas.

Doctissimi quique Graecorum, de quibus pro Flacco agens luculente Tullius ait: ingenita leuitas et erudita uanitas, regum suorum uel principum laudes accepta mercede dicebant. hoc ego nunc faciens pretium posco pro laudibus.

et ne putes modica esse, quae deprecor, margaritam de euaugelo postularis, eloquia domini eloquia casta, 14 Cicero pro Flacco fragm. 2 17 cf. Matth. 13, 46 18 Ps. 11, 7 1 sonora S et suci] aestuci W aesu cibi 33 sucis Mp.c., s. l. bi (uoluit cibi) m2 2 2 rubore eFW robore cet. uirtus e uires (e ex i 93) cet. aetate] s. l. non S3 dissentit e dissentiunt cet. 3 tenacitate FJ in] im WD 4 callidi FJP obtudit εWΨnon] aut e et non P 5 contractum (corr.) JS ruges e ru∗gis J fronte FJ,Σ (corr.) 6 per] pro W cerea D coere (cohesere m2) 58 errantes 31 sti∗∗lumW futurae nobis C 7 uigorem UFB,Σα.c.m2 ui«*rum M deus Mp.c. 8 sciatis W 9 carnem UΣΒ carie B cariem W1\' iustiae 58 (corr.), C ab adu(o)li(e)scentia BMC,Σ (ab add. m2) alienae Ψaetate V mentiris] exp. et s. l. mutas B metiris 33 (ex metris), DMCΨ,Σp.r. 10 ista-sanitate J 11 hoc s. l. m2 2 12 et tibi FJ2 13 doctissime Ja.c.m2,W quoque 2 (corr.), W aiens (i ex g) 2\' 14 luculenter MC luci gente J tuillius D ullius W sit tullius B l(a)enitas FJ leuita 91 16 dicebat D ergo (r eras.) 2 nunc] non FJB facio (o ex es m2) J non (add. m2) pretium J 17 modice 58 (corr.), DMC modi 2 (corr.) quae] quam C argeutuni igue exauiinatum terKae, purgatum septuplum, scilicet commentarios Fortunatiani et propter notitiam persecutorum Aurelii Victoris historiam simulque epistulas Nouatiani, ut, dum scismatici hominis uenena cognoscimus.

libentius sancti martyris Cypriani bibamus antidotum. misimus interim tibi, id est Paulo seni, Paulum seniorem, in quo propter simpliciores quosque multum in deiciendo sermone laborauimus. sed nescio quomodo, etiam si aqua plena sit, tamen eundem odorem lagoena seruat, quo, dum rudis esset, inbuta est. si hoc munusculum placuerit, habemus etiam alia condita, quae cum plurimis orientalibus mercibus ad te, si spiritus sanctus adflauerit, nauigabunt. 9 cf. Horat. epiat. I 2, 69-70 1 igni W terra W terre probatum Ψ probatum terrae S pur-. gatum om. Ψ2 septuplo 1\' cotnentarios 2D 4 uti FJ 5 libamus ¥ 6 te tibi S paule (e ex o m2) F Paulum] idest (utrumqtte eras. I) paulam FJ,2a.c.m2 7 deieciendo M doceodo Bp.c. sermonem F, r (corr.) 8 etiam om. 9t 9 tamen] tandem FJ,2 a.c.m2 lagoena Mp.c, s. I. m2 53 lagena B lagyna 91languena W lagnena (Ma.c.) cet. 10 habemus-orient.] in mg., i. t. talibus (del.) B 11 condimanta 2p.c.m2 pluribus FJaBB,Za.c.m2 merc. orient. FJS si om. M 12 affluerit (corr.) 2 nauigabant 93; add. explicit ad paulum senem VI explicit ad paulum senem monachum concor- diae M

Quanto studio et amore contenderim, ut pariter in heremo moraremur, conscium mutuae caritatis pectus agnoscit. quibus 1 relinquid (n del.) 58 habemus N alt. et om. W 2 intueatur ZS3D e conciliata Wp.r. 3 praemia N recuperauit L (corr.), N 4 tu om. L quod s. I. m2 B ero ex ego m2 N ero om. N me NB mea cet.. 5 haec] add. meas me (add. m2) absoluetZ; add. explicit ad castorinamD e = Parisinus nouv. acq. lat. 446 s. VI(cont.p. 46,3 quid facis- p. 54, 18 delinquere est; p. 59, 13 o desertum-p. 60, 17 cum Christo). G = Neapolitanus VI. D. 59 8. VII. St = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. K = Spinaliensis 68 s. VIII. t = Herbipolitantis JJIp. th. q. 26 s. VIII. H = Monacensis lat. 6299 s. VIII-IX. B = Vindobonensis lat. 865 s. VIlI-IX. L = Coloniensis 35 s. IX ( praebet duo apographa [fol. 22\'- 26\' = Lx et fol.. 251\'-254\' = L\'j, quorum consensus = L). P = Cenomanensis 126 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Valicanus lat. 355 + 356 s. IX-X. k = Vaticanus lat. 650 s. X. Ψ = Augustodunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 7 ad heliodorum ex(h)ortatoria GUL ad (h)eliodorum e,K(add. lege in xpo), ad heliodorum monachum. lege in xpo \'I\' ad heliodorum monacham ex(h)ortatoria PW exortatoria ad heliodorum monachum H epiatola ad heliodorum episcopum exhortatoria D,k (add. de contemptu mundi), epfa iheronimi quam de heremo coele syrig adolescens acripsit ad heliodorum monachum B, sine titulo tR; Hieronymi nomen exhibent tituli in 91 (eiusdem), HLDkB 8 am. et st. LDk et] e P 9 moremur D mutuae] mihi tue t raritatis tuae LDk quibusJ seq. ras. 5 litt. H lamentis, quo dolore, quo gemitu te abeuntem prosecutus sim, istae quoque litterae testes sunt, quas lacrimis cernis interlitas. uerum tu quasi paruulus delicatus contemptum rogantis per blandimenta fouisti et ego incautus, quid tunc agerem, nesciebam. tacerem?

sed quod ardenter nolebam, moderate dissimulare non poteram. inpensius obsecrarem? sed audire nolebas, quia similiter non amabas. quod unum potuit, spreta caritas fecit. quem praesentem retinere non ualuit, quaerit absentem. quoniam igitur et tu ipse abiens postularas, ut tibi, postquam ad deserta migrassem, inuitatoriam a me scriptam transmitterem, et ego facturum receperam, inuito, iam propera. nolo pristinarum necessitatum recorderis — nudos amat a heremus —, nolo te antiquae peregrinationis terreat difficultas. qui in Christo credis, et eius crede sermonibus: quaerite primum regnum dei, et haec omnia adponentur uobis. non pera tibi sumenda, non uirga est; adfatim diues est, qui cum Christo pauper est. 14 *Mattb, 6, 33 16 cf. Matth. 10, 10 etc. 1 abeunte me Rp.c.m2 abientem t abeunte KL2PDk\'Ψ, L1p.c. habeunte W persecutus tL 2 sum kB, Ψ (corr.) littera R 3 interlites Lx litas D tu] in ras. m2 B to. t paruulus] add. et UΚΨcontem(p)tus L contentus (p add. m2) D rogatis K (corr.) rogantes HR 5 gerem HR tacere K tacebam L taciebam t tacerem quidem B 6 moderate uel L desimulare t obsecrabam GKt I\'B obsecrare k 8 tenere G ualuit] add. nunc KtL\'l\' quaeret K 9 quoniam] quo L et tu] aestu L ipse abiens] ad praesens L ipse om. t absens Ψ(in mg. at abiens),Kp.c. postulares Ll -bas B -sti G -ueras t 10 tibi om. S postea quam 91,D (ea exp.), k desertum Dk migrasse W inuitatoriam-scriptam scripsi inuitatoria-scripta codd. a me G (a eras.), KI\' ad me H (d eras.), R, om. 91 ad te cet. 11 ego me LDk,Bp.c.m2 facturus Kt,Ψ recep.] promiseram GLDk, om. B (add. in mg. m2) inuito iam] inuitatoriam H iam] in ras. m2 B 12 profera t necessitudinum HR nodos W 13 berimus Kt, Ψ (corr.) heremos HR antiqua B antiqui 9t 14 xpm S set (s eras.) K credere t serm.] add. qui dicit (ait t) iLI\' quaerite ergo t 15 priino G dei] add. et iustitiam (add. eiust) Gt Ψomnia ista t adponuntur LD 16 pcra tibij tibi add. Rm2 tibi pera ULDk sum.] add. in uia t est om. t 17 cum] in k

Sed quid ago? rursus inprouidus obsecro? abeant preceS, blandimenta discedant; debet amor laesus irasci. qui rogantem contempseras, forsitan audies obiurgantem. quid facis in paterna domo, delicate miles? ubi uallum, ubi fossa, ubi hiemps acta sub pellibus? ecce de caelo tuba canit, ecce cum nubibus debellaturus orbem imperator armatus egreditur, ecce bis acutus gladius ex regis ore procedens obuia quaeque metit: et tu mihi de cubiculo ad aciem, de umbra egrederis ad solem?

corpus adsuetum tunica loricae onus non suffert, caput opertum linteo galeam recusat, mollem otio manum durus exasperat capulus. audi edictum regis tui: qui mecum non est, contra me est; et qui mecum non colligit, spargit. recordare tirocinii tui diem, quo Christo in baptismate consepultus in sacramenti uerba iurasti: pro nomine eius non te matri parciturum esse, non patri.

ecce aduersarius in pectore tuo Christum conatur occidere; ecce donatiuum, quod militaturus acceperas, hostilia castra suspirant. licet paruulus ex collo 4. 8 cf. Tertull. ad mart. c. 3 6 cf. Apoc. 1,. 16 11 *Luc. 11, 23. cf. Matth. 12, 30 13 cf. Col. 2, 12 1 rursum k habeant GK,Ll (h eras.), habeat W 2 effectu blandimenta G discedat Hp.r. descendant K lesus (corr. lhesus, uoluit ihesus) L2 3 despexeras G audies GK1\' audias cet. faojs in om. W facis monache e agis k 4 domus t del. miL] om. s miles dilicato t 5 facta t sup P1\' pedibus B 6 urbem e armatur t 7 regis s. I. Ll ore regis GkB obbia G ouia t obia 91 quemque G metet eK mettit Wp.c. et] s. 1. K, om. GtHRPB 8 mihi om. e cubico Ka.c. cubilo 1\'F de eG tu de cet. egredieris 9(t 9 tunica U1 tonica et lurice etlK lubricae (corr.) P jionus et,L (L1 corr.), W, Ba.c. suffert eLI\'sufferent t fert (corr. m2 D) eet. 10 lenteo eHB lentheo t galileam Hp.c.mS mollis e manus eK durius W 11 capulos TF audi-47, 1 nepos] et ideo e dictum t non est mecum Dk 12 aduersum LDk non om. W collegit K dispergit G 13 tyrocinii GL2Dk tironicii K tirocini P tirocicinii B tyronici t tui om. k consepultus est t 14 sacramenta D eius] xpi G te] de W 15 matri] patri KPWT paciturum (placiturum tn2) H esse om. tD patri]matri KPWΨII ecce] eam W pectore] corde G 16 donatium t 17 suspirat 3*I paruulos Da.c., om. t pendeat nepos, -licet sparso crine et scissis uestibus ubera, quibus nutrierat, mater ostendat, licet in limine pater iaceat, per calcatum perge patrem, siccis oculis ad uexillum crucis uola! pietatis genus est in hac re esse crudelem.

Ueniet postea dies, quo uictor reuertaris in patriam, quo Hierosolymam caelestem uir fortis coronatus incedas. tunc municipatum cum Paulo capies, tunc et parentibus tuis eiusdem ciuitatis ius petes, tunc et pro me rogabis, qui, ut uinceres, incitaui. neque uero nescio, qua te nunc dicas conpede praepediri.

non est nobis ferreum pectus nec dura praecordia, non ex silice natos Hyrcanae nutriere tigrides. et nos per ista transiuimus. nunc tibi blandis uidua soror haeret lacertis, nunc illi, cum quibus adoleuisti, uernulae aiunt: \'cui nos seruituros relinquis?\' nunc et gerula quondam, iam anus, et nutricius, secundus post naturalem pietatis pater, clamitat: \'morituros expecta 3 cf. Horat. carm. I 3, 18 6 cf. Hebr. 12, 22 10 cf. Verg. Aen. IV 366-367 13 cf. Verg. Aen. II 677-678 • •* 1 et om. G scisis et sciscis P discissis G 2 quibus] add. te L2Dk,LlBmS iaceat pater (corr.) k 3 per calc. patrem p. G per calc. p. parentem B percalcato p. patre e percalcato patre (patrè L) p. ULDket siccis tL cruc. uex. G uixillum εΚtHRW, Ψa.c.m2 crucia ipi t 4 euola LDk,Bp.c.m2 solum pietatis LDk te esse t 5 neniet but LWDk dies ille LDk . patria R quo] quo per k aqud t 6 hyerusalem e liierusalem tłf\' ihrlm B caelestem om. PW incedes W introeas (troe in ms.) G 7 accipias t et] cum t, om. e tuis om. rt 8 petis eGKW\'1\' accipies t qui] quia G qui te B uinceris εt W 9 incitabi e in ciuitate t neque-48, 5 at om. e uere B quo Dk n. dicis B n. dicam D dicas n. PW copedi W 10 nec] non k non] nec t 11 ilice K (corr.), tL natus t hircanae KklV yrcanae LlD urcane L2 nutrire L2,Kp.r.,G (corr.) tygrides GLlDk tigridis K tigri IIR et-Iacertis om. HR 12 blanditur G uiduas K adheret L lacertis] lacrimis t, Ψ (in mg. at lacertis) ille k et illi \'/\' 13 cum s. l. D adoleuistis ex adoleultis D uernaculae tHli uernaculi GKLDΨ seruiturus t relinques t 14 quandam t anus iam L et iam anus k iam nunc anus B nutritur t secundum tH 15 naturale W pietates W pietatem L patrem GlcB clamitet t clamitant RPWkB,H (corr.) moriturna (add. sum D)GtLD cui nos morituros relinquis k

paulisper et sepeli.\' forsitan et laxis uberum pellibus, arata rugis fronte antiquum referens mamma lallare congeminet. dicant, si uolunt, et grammatici: in te omnis domus inclinata recumbit. facile rumpit haec uincula amor Christi et timor gehennae.

(at scriptura praecipit parentibus obsequendum\': sed quicumque eos supra Christum amat, perdit animam suam. gladium tenet hostis, ut me perimat, et ego de matris lacrimis cogitabo ? propter patrem militiam deseram, cui sepulturam Christi causa non debeo, quam etiam omnibus eius causa debeo? domino passuro timide consulens Petrus scandalum a fuit. Paulus retinentibus fratribus, ne Hierosolymam pergeret, respondit: quid facitis plorantes et conturbantes cor meum? ego enim non solum ligari, sed et mori in Hierusalem paratus sum pro nomine domini nostri Iesu Christi.

aries iste pietatis, quo fides quatitur, 2 cf. Pers. III 18 3 Verg. Aen. XII 59 5 cf. Ex. 20, 12 S cf. Matth. 8, 21-22 10 cf. Matth. 16, 22-23 12 *Act. 21, 13 1 sepelli 3t sepellies G sepeli cras k forsitan) add. moriturum G morituros k alt. et] en G laxes W pellibus] add. mater S add. ct t aratam-frontem UKtPWkΨ2 anticum Ll,Ga.c.m2 antiquam tkV canticum IJ referent t mamma lallare (lalare K) 2(K mammallallare P mammalare R,H (nam mala re p.r.), mammillare G mamellare W malalare k mammala lactare mamma lactare LD mamma lac dare B mamelli t mammae lallare S congeminant t 3 et gr. si nol. t si uol. et] et si uol. Dk si uol. P 4 recumbet t recubit 81 recumbi et W facili 81 haec rumpit L uincla KPJV dei XF 5 at] ad %tW at contra LDk scripturam W praecepit KHRWD,Ψ (corr.) obediendum B 6 super GDk perdet GKHRLWY\' suani] add. facile rumpit haec uinculo (sic) amor xpi et timor gehennae e 7 host. ten. t me om. tH interimat H lacr. matr. e 8 militiam xpi S desseram t, Ψ (pr. s eras.) sepultura R 9 quamdebeo om. PW eius c. o. L eius 8. l. G causa eius k 10 renuntiare debeo G consolans petrus B petrus consulens S 11 fuitj fugit W paulo t retinentibus se LDk.в (se s. l. m2) 12 factis 91 flentes G 13 meum—p. 53, 17 uocifera] prorsus euanuerunt in st legari K,I\'a.c. et] etiam LDk 14 in om. GLDk hieru(o)soly(i)mam Dk hierusolima L hiesolyma G domini nostri] domini GRB, om. LDk 15 quo] quod t. euaugelii retundendus est muro: mater mea et fratres mei hi sunt, quicumque faciunt uoluntatem patris mei, qui in caelis est. si credunt in Christo, faueant mihi pro eius nomine pugnaturo; si non credunt, mortui sepeliant mortuos suos.

\'Sed hoc,\' ais, \'in martyrio\'. erras, frater, erras, si putas umquam Christianum persecutionem non pati; et nunc cum maxime oppugnaris, si te oppugnari nescis. aduersarius noster tamquam leo rugiens aliquem deuorare quaerens circuit et tu pacem putas? sedetininsidiiscumdiuitibusinoccultis, ut interficiat innocentem; oculi eius in pauperem respiciunt; insidiatur in occulto sicut leo in spelunca sua; insidiatur, ut rapiat pauperem: et tu frondosae arboris tectus umbraculo molles somnos, futura praeda, carpis?

inde me persequitur luxuria, inde auaritia conatur inrumpere, inde uenter meus uult mihi deus esse pro Christo, conpellit 1 *Matth. 12, 50. cf. Luc. 8, 21 4 Luc. 9, 60 8 cf. I Petro 5, 8 10 *Ps. 9, 29-30 14 cf. Verg. Georg. II 470 16 cf. Phil. 3, 19 2l 1 mucro Kp.c., Ψa.c.m2 mucrone Dk,¥p.c.m2 moro t 2 hii eGKtH,L (Ll corr.), WD, om. B quicumque] qui eLJJk 3 est in caelis L es R ει] sic t credit Wa.c.m2 xpm S faueat Va.c.mH fabeant k paueant Ll 4 nom. eius t mortui] sine mortuos G sepeliunt t sepiunt W 6 falso edd. a uocibus erras, frater sect. 4 initium sumunt sed—8 nescis om. s agis tW si] add. te Km 1 umquam putas LDk 7 persecutiones G non s. I. Ll nunc cum HRTVB nunc P ec (sic) G tunc cet. 8 oppugnari G si] quando KY oppugnare t opugnare W 9 tamquam] tam W aliquid GKtHRYB >quaerenB] cupiens B circumit tB 10 putas] petis W sedet-13 pauperem om. e sedit t pr. in s. I. H in occultis ut GKik et in occultis \'1\' in occultis Ll ut (s. I. add. L2) in occultis cet. 11 innocentes K 12 respiciunt om. k in occulto om. t occultos (s eras.) H occultis LDk sicut] quasi t 13 specula W cubi.i Lk cubilio D cuuili (ex culi) G suo GLDk insidiatur om. t tu s. I. t 14 arbores K (corr.), W mollis eK somnus eW futurus praeda e praeda futaros t 15 carperis t inde—luxuria om. e semper sequitur W inrumperej ostendere (exp., in mg. corr. m2) Ψ16 esse deus k pellit t conpellit me L LIV, Hieron, Epist. I. 4 libido, ut habitantem in me spiritum sanctum fugem, ut templum eius uiolem, persequitur me, inquam, hostis, cui nomina mille, mille nocendi artes: et ego infelix uictorem me putabo, dum capior?

Nolo, frater carissime, examinato pondere delictorum minora arbitreris idolatriae crimina esse, quae diximus; immo apostoli disce sententiam, qui ait: hoc enim scitote intellegentes, quia omnis fornicator aut inmundus aut fraudator, quodestidolatria, nonhabethereditatem in regno dei et Uhnstl.

et quamquam generaiiter aauersus deum sapiat, quidquid diaboli est, et, quod diaboli est, idolatria sit, cui omnia idola mancipantur, tamen et in alio loco speciatim j nominatimque determinat dicens: mortificate membra uestra, quae in terra sunt, exponentes fornicationem, inmunditiam et concupiscentiam malam et cupiditatem, quae sunt idolorum seruitus, propter 1 cf. II Tim. 1, 14. I Cor. 3, 16-17 2 Verg. Aen. VII 337-338 I 7 *Eph. 5, 5 13 *Co). 3. 5—6 def. U : 1 inhabitantem t s. spiro KHRWΨfugem] fuget W effugem /.- effuget (corr.) P effugiat t afugiat L (in Ll alt. a exp.) ut] et tL 2 eius] , ei W dei t uiolet L uiuolet t me inquam eG inquid me K in- ) quam me eet. hostis] raSUTa 4 litt. (cuin ut uidetur) P, om. TT 3 mille et mille t mille eL artis t sunt artis e et ego] o t infelicem t 5 nolo-po 53, 8 uitam om. e nolo te LD lictorum H minora (s. I. add. G maiora m2) K maiora (eras.) minora XP 6 idolatria | (idolatrie D) arbitreris Dh idolatriae (i. e. gen. uel dat. pro abl. comp.)]. idololatriae Gp.c.m2Ha.r. idolatria tL1 Pa.c. W crimine P hic esse Ψ,,Kp.c.m,2 7 enim] autem t 8 pr. aut] et HRPWB 9 fraud.] auarus t auarus aut (in eras. K) fraudator (frandatur TF) KLDW anarus aut frandator aut maledicus k est om. t idololatria H,Gp.c.m2 idulatria t idolorum seruitus LDk est non t habent HRPWU 10 ipi (i ex o m2G) et dei GtLDk quamquam] quam t aduersum GHRVDk dominum LD 11 et-est in mg. P idulatria t idololatria H idolatriae G (idololatriae m2), kB 12 id. omn. LDk etj etiam KW alio] eodem G 13 determinet W dicens om. W I 14 in terris sunt L sunt super terram tDk deponentes tLDk forn.I et KDk\'l\' 16 cup. et auaritiam LDk sunt] est L1 propter in1 ras. m2 B1 quae uenit ira dei. non est tantum in eo seruitus idoli.

si quis duobus digitulis tura conprehensa in bustum arae iaciat aut haustum patera fundat merum. neget auaritiam idolatriam, qui potest triginta argenteis dominum uenditum appellare iustitiam; neget sacrilegium in libidine, sed is, qui membra Christi et hostiam uiuam placentem deo cum publicarum libidinum uictimis nefaria conluuione uiolauit; non fateatur idolatras eos, sed similis eorum, qui in actibus apostolorum ex patrimonio suo partem pretii reseruantes praesenti periere uindicta.

animaduerte, frater: non tibi licet de tuis quicquam habere . rebus. omnis, inquit dominus, qui non renuntiauerit cunctis, quae possidet, non potest meus. esse discipulus. 4 cf. Matth. 26, 15 etc. 6 cf. Rom. 12, 1 cf. Tertull. de cult. rfein. II 12 8 cf. act. 5, 1-11 11 *Luc. 14, 33 t 1 quem D ueniet K,Tp.c.mS dei in filios diffidentiae KLDkT in eo tantum kB idolis k idolorum KLΨ 2 digitis K conpiaensa H comprensa R compressa B, om. S bustum] gustum W area R iaceat KW ieciat t iactat LD 3 austum HWD hausto t patera Gh patera (paterae LD) poculo KLDΨ,B (poculo exp. m2), P (seq. spatium 7 litt.), patera (pr. a ex e) a poculo W praeter a (in mg. patera) poculo R praeparat eternam a poculo (parat e et nam eras.) H poculo patere t mera t negat t idololatriam Ha.r.Gp.c.m2 esse (s. l. m2 B) idolatriam LDkB idulatriam esse t 4 potest] post P potest pro t arteis (corr.) KP deum Klr appellari LWD 5 negat et t in] et .0 PW qui (s. l. K) in ΚΨ esse qui in LD,B (esse qui s. l. m2) liuidinem (m eras.) G libidines W libidine esse k sed is] om. \'t, seilit LD,Kp.c. sedtft Ψ,B (in ras. m2) is k hic W 6 deo plac. t publicanum HR publicanorum KL puplicanorum tD uiet. lib. B 7 maculauit B idololatres (lo add. m2) eos G indolatres (e ex a m2) eos K idololatrias eos H idulatria esse eos t fraudem idololatras (lo add.) eos W fraudem idolatriam (ydolatria L2) esse LD 8 sed] et t similis R similes cet. qui s. l. L1 ex] et W 9 seruantes G perire t perierunt L 10 animaduertis G frater quod t liceat HR licere D quie(d)quam de tuis LDk 11 omnis om. t W dom. inq. W inquit] enim (s. I. a inquit m2! K enim inquit V 12 omnibus DB omnia k potes t meus disc. esse KLWW disc. meus esse HRI\' 4*

Cur timido animo Christianus es? respice cum patre relictum rete, respice surgentem de teloneo publicanum, statim apostolum. filius hominis non habet, ubi caput reclinet: et tu amplas porticus et ingentia tectorum spatia metaris? hereditatem expectas saeculi, coheres Christi? interpretare uocabulum monachi, hoc est nomen tuum: quid facis in turba, qui solus es?

et haec ego non integris rate uel mercibus quasi ignaros fluctuum doctus nauta praemoneo, sed quasi nuper naufragio eiectus in litus timida nauigaturis uoce denuntio. in illo aestu Charybdis luxuriae salutem uorat, ibi ore uirgineo ad pudicitiae perpetranda naufragia Scyllaceum renidens libido blanditur; hic barbarum litus, hic diabolus pirata cum sociis portat uincla capiendis.

nolite credere, nolite esse securi. licet in morem stagni fusum aequor adrideat, licet uix summa iacentis elementi spiritu terga crispentur, magnus hic campus montes habet, intus inclusum est periculum, intus est hostis. expedite rudentes, uela suspen-I 1 cf. Matth. 4, 22 etc. ,2 cf. Matth. 9. 9 etc. 3 Matth. 8, 20 etc. 4 cf. Horat. carm. II 15, 15 5 cf. Eom. 8, 17 def. U \' 1 falso edd. a respice sect. 6 exordium sunmnt cum petro LWD,kp.c.m2 cum G petro S relicta G relicto W 2 rete] retem L (Lla.r.), retes H,R (s eras.) theloneo GtL.Bp.c. telonio S 3 suum reclinettinclinetG tus. Z.t 4 inngentiaG metiris GDkB, Ψp.c.m2L1p.r. meteris t meteres L1a.r.L2p.c. meteras L2a.c. 5 expectans S saeculi] dei D coheredes t ipi esse non potes (poteris B) kB 7 haec ego non] non hec t hoc B nec (corr.) D ratem G uelis uel rate m2 B uel om. t nec quasi LWDTc ignarus LDkΨ gnarus GPW fluctum tZ1 fructum L2 8 indoctus t ductus HR sed] et G e (de KIJI) naufragio GKtΡΨiectus H 9 timido K tumida DY\' nauigatoris P, om. t aestu] chao t carybdia GKY\' caribdis L1 WkB cbaribdis L3 charipdis D carubris t luxuries G 10 uirgine W uipereo B ad-naufragia s. l. K 11 scyllaqueum G scillaceum H,L (sillaceum Llp.c.), D¥ scillatium W scilla ceu k scilla cheu t scyllaeum S renitens IWB 12 suis sociis parat t nincula iLDk capientis t 13 in om. H more G modum B 14 summe uix unde t uix summa unda K\'1\' circumiacentis t elementis KL, Ψ(s eras.) spiritus t spiritum W spurnea B, om. G 15 magnos PWB campos t,Kp.c.Wa.c. inclusos intus LD 16 expedite-suspendite s. Z. K expeditis D expedit L expendite t eruditis L,D (rudentibus m2) suspendere LD dite. crux antemnae figatur in frontibus: tranquillitas ista tempestas est. \'quid ergo? quicumque in ciuitate sunt, Christiani t non sunt?\' non est tibi eadem causa, quae ceteris. dominum ausculta dicentem: si uis perfectus esse, uade, uende omnia tua et da pauperibus et ueni, sequere me. tu autem perfectum te esse pollicitus es. nam cum derelicta mi- litia castrasti te propter regnum caelorum, quid aliud quam perfectam sectatus es uitam? perfectus autem seruus Christi nihil praeter Christum habet aut, si praeter Christum habet, perfectus non est. et si perfectus non est, cum se perfectum deo fore pollicitus sit, ante mentitus est. os autem, quod mentitur, occidit animam. igitur, ut concludam, si per- r. fectus es, cur bona paterna desideras? si perfectus non es, dominum fefellisti. diuinis euangelium uocibus tonat: non. potestis duobus dominis seruire, et audet quisquam mendacem Christum facere mamonae et domino seruiendo? uociferatur ille saepe: si quis uult post me ueni, ab- neget se ipsum et tollat crucem suam et sequatur 4 *3Iatth. 19, 21 7 cf. Mattfc. 19, 12 11 Sap. 1, 11 14 *Matth_ 6, 24 etc. 17 *Matth. 16, 24 etc. f.U 1 crucis S auteme Hp.r. antennae B autem t antemna S figitur L fingatur (n exp.) t 2 est] ndd. sed forsitau dicturus es k ciuitatibus tB urbibus G 3 qua G (corr.) deum G 4 absculta GKtΨ uade] om. B uade et Lk 5 tua] quae habes KtlJ\' tu ueni W habebis thesaurum in caelis et ueni t 6 perfectus t te] s. I. P, om. tW es] est (t eras.) H, om. D domo militia LD militia mundiali IJ\',K (mundiali s. l. m2) 7 te castrasti k castraste W te castrasses LDH regnum GKtΨ regna cet. quid] qui W 8 secutus PWB sequutns HR uiain Wa.c.Bp.c.mS autem om. e seruos e 9 habeat t aut-10 si om. t aut—habct s. l. K alioquin e si quid W 11 deu fore GKVP fore deo cet. ante om. t est om. e 12 occidet GK anima L2 igitur-p. 54, 7 propheta om. e nisi (ni eras.) K 13 pat. bona t 14 deum LDk euangelio LJ intonat Gk consonat Ll) contonat S 15 duob. dom. ser.] deo seruire et mainone t et] nam t quis D 16 xpm mend. Dk mamonae GHR mamona W mammonae cet. do IIR do no P 17 semper t si quis] qui t abnegat t 18 semet ipsum Ki\'1\'B se ipsum sibi Dl; sibi se ipsum L semet ipsum sibi S iii e. et ego onustus auro arbitror me Christum sequi? qui dicit se in Christo manere, debet, quomodo ille ambulauit, et ipse ambularet.

Quodsi nihil habes, ut responsurum te scio, cur tam bene paratus ad bella non militas? nisi forte in patria tua te arbitraris hoc facere, cum in sua dominus signa non fecerit. et cur id? cum auctoritate sume rationem: nemo propheta in sua patria honorem habet. \'non quaero\', inquies, \'honorem; sufficit mihi conscientia mea\'. neque dominus quaerebat, quippe qui, ne a turbis rex constitueretur, aufugit.

sed nbi honor non est, ibi contemptus est; ubi contemptus, ibi frequens iniuria; ubi autem iniuria, ibi et indignatio; ubi indignatio, ibi quies nulla; ubi quies non est, ibi mens a proposito saepe deducitur; ubi autem per inquietudinem aliquid aufertur ex studio, minus fit ab eo, quod tollitur, et ubi minus est, perfectum non potest dici. ex hac supputatione illa summa nascitur, monachum perfectum in patria sua esse non posse. perfectum autem esse nolle delinquere est. 1 *I loh. 2, 6 7 *Ioh. 4, 44. cf. Luc. 4, 24 etc. 10 cf. Ioh. 6, 15 1 auri Ha.c.m2 qui-ambulare om. k 2 Christo] xpm GD, ? 21 manere KtIJIB, ? 91 credere cet. debet] add. uidere m2D 3 et ipse] sic GHRPW ipse (add. sic) B 4 ut] quod KtlJ\' respousurum (-am Lx) scio GWHBLD tc sponsurum scio k responsurus sis t te rcsponsurum scio S 5 bene om. HR ad s. l. K bellum 91 6 arbitreris Ktk arbitraveris B facere K (posse add. m2), facere nou posse 1\' (uon add.) 7 et om. tLDkB summe tH summa (a ex o i1) defendis (defendas D) sume LDk 8 sua patriam e patria sua k honore e non habet e,кp.c. non-l0 sed] et e inquis G inques t 9 consc. mea mihi t 10 quippe cm. L WD qui om. P ne) cum LD pene W a s. l. G 11 alt. est] s. l. H, om. Dk ubi cont. om. H ubi autem tDk contemptus est tB 12 frequens εΚΨΒ frequenter cct. autem] uero Dk, om. G ubi ind.] OM., in mg. hif. ubi autem indo t ubi et indo B 13 non est] nulla 91LD ad positum W 14 ducitur t autem alicui Gk inquietudine Llp.r.L- 15 auferetur k offertur (corr. m2) Y studio necesse est t fiat t sit Dk ■quo GHRPW 16 non om. W post t (corr.) pote est H hac enim ΚΨ summa illa S 17 in patr. s. perf. KtW in s. patr. perf. DkB esse 8. I. 11\' posse] potest 21 18 autem om. G nolle esse e dcrclinquerc f,t (pr. re exp.)

Sed de hoc gradu pulsus prouocabis ad clericos: \'an de his aliquid audeam dicere, qui certe in suis urbibus commorantur?\' absit ut quicquam de his sinistrum loquar, qui apostolico gradui succedentes Christi corpus sacro ore conficiunt, per quos nos etiam Christiani sumus, qui claues regni caelorum habentes quodammodo ante iudicii diem iudicant, qui sponsam domini sobria castitate conseruant. sed alia, ut ante praestruxi, monachi causa est, alia clericorum.

clerici oues pascunt, ego pascor; illi de altario uiuunt, mihi quasi infructuosae arbori securis ponitur ad radices, si munus ad altare non defero. nec possum obtendere paupertatem, cum in euangelio anum uideam duo, quae sola sibi supererant, aera mittentem. mihi ante presbyterum sedere non licet; illi, si peccauero, licet tradere me satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus fiat.

et in ueteri quidem lege, quicumque sacerdotibus 5 cf. Matth. 16, 19 9 cf. Matth. 3, 10 etc. 12 cf. Luc. 21, 1-4 etc. 14 cf. I Cor. 5, 5 15 cf. Deut. 17, 12 1 cleruin G 2 his] eis st aud. al. UΚΨ audeat 1T urb. comm.] sunt urbibus constituti G 3 absit autem LDk ut om. t -:juidam t de his quicq. B qui] quia S apostoli D 4 gradu W, B (corr.) 5 etiam nos G,P (post ras. 3lift.), W et nos S clauem HR 7 xpi t castitatem KI sed et Dk sed ut W alia ut] aliud PW alii t alia que D alia quae k ante praestr.] interpretatus sum t ante] te Ka.c.m2 8 perstruxi G K\'l\' perstrinxi LWDk praestrinxerim B monachorum S causa est] alia causa est PW uita (add. est m2) B est causa S pasc. ou. S 9 ego] s. 1. K et ego UtPWΨ altari HR quasi om. t 10 radicem LlPWDkB radice L2 11 dedero G obtendere] excussare t cum] om. H cum audiam Gli 12 anum uiduam (uidua Sl) GULDkB, Ψp.p.c.m2 uiduam anum uideam tPH Juo] minuta t sibi sola tLlc sibi sole D sibi KPT aera mittentem GHRPW,K (s. L add. in gazophilacio et in mg. um laudauerit dominus m2), B (s. I. add. laudatam m2), in gazofilatio aera mittentem (add. conlaudauerit dominus Ψ) UΨ aera mittentem laudauerit (Iaudat Dk) dominus (ihs k) LDk eriam mitantem t 13 presb.-tradere] praesbyte (in mg. inf. ro sedere non licet illi si peccauero licet tradere) 91 (cf. ad p. 57, 6) si s. I. W 14 me bis L interitu K\'J\' 15 fiet W,Pa.c. fiat (fiet L2) in diem (die L2D) diii (L add. ni) ihu (om. t L add. xpi) . tLDk sit S quidum H om. K1\' non obtemperasset, aut extra castra positus lapidabatur a populo aut gladio ceruice subiecta contemptum expiabat cruore. nunc uero inoboediens spiritali mucrone truncatur aut eiectus de ecclesia rabido daemonum ore discerpitur.

quod si te quoque ad eundem ordinem pia fratrum blandimenta sollicitant, gaudebo de ascensu, timebo de lapsu. qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. scimus ista, sed iunge, quod sequitur: oportet autem huiusmodi inreprehensibilem esse, unius uxoris uirum, sobrium, pudicum, prudentem, ornatum, hospitalem, docibilem, nOlI uinolentum, non percussorem, sed modestum.

et ceteris de eo, quae sequuntur, explicitis non minorem in tertio gradu adhibuit diligentiam dicens: diaconos similiter pudicos, non bilingues, non multo xuino deditos, non turpilucros, habentes mysterium fidei in conscientia pura. et hi autem probentur primum et sic ministrent nullum crimen habentes. ;

uae illi homini, qui uestem non habens nuptialem ingreditur ad cenam! nihil superest, nisi ut statim audiat: amice, 6 I Tim. 3, 1 8 *I Tim. 3, 2—3 13 *I Tim. 3, 8—10 19 *Matth. 22, 12 1 lapidaretur t 2 cruorem KL2D 3 mucrone] animaduersione LDk 4 rapido 1 k ore demo G decerpitur tDkB 5 ad s. l. G blandimenta) scq. ras. S litt. L1 6 gaudeo G (corr. gaudeuo), D ascensum G ascenso t timeo tLD sed timebo GB lapsum G quia t 7 concnpiscit t ista] ita esse t 8 iunge] lege K\'F audi G uide t ? 9t quid Gt oportere G eiusmodi t 9 unus t 10 hosp. orn. 91 doctorem t 11 uinolentem t non) nec Ll percussorem non litigosum t 12 dc ceteris W quae de eo tLDk eiplicit t eipl (exponens m 2) 91 13 adhibunt D diaconus W diacones tI- 14 pudicos] graues t multum uino W nino multo (multum B) tLB 15 editos \'1\' tnrpiloquos (coir. et 8. I. add. sectantes m2) K turpe (turpi \'1\') lucrum sectantes UΨ turpi lucro PW turpis lucri cupidos t et habentes TF ministerium tDk 16 et om. Dk hii KtRLB . 17 primo G, om. UPWhabet KLDk habes t 18 nupt. et LDk 19 ut om. tLDkilico t aud. stat. U.Ka.c.m2 quomodo huc uenisti? et illo obmutescente dicatur ministris: tollite illum pedibus et manibus et mittite eum in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium.

uae illi, qui acceptum talentum in sudario ligans ceteris lucra facientibus id tantum, quod acceperat, reseruarit! ilico indignantis domini clamore ferietur: s ern e nequam, quare non dedisti pecuniam meam ad mensam, et ego ueniens cum usuris exegissem? id est: \'deposuisses ad altare, quod ferre non poteras. dum enim tu, ignauus negotiator, denarium tenes, alterius locum, qui pecuniam duplicare poterat, occupasti\'. quam ob rem sicut, qui bene ministrat, bonum gradum sibi adquirit, ita, qui indigne ad calicem domini accedit, reus erit dominici corporis et sanguinis.

Non omnes episcopi episcopi. adtendis Petrum, sed et ludam considera. Stephanum suspicis, sed et Nicolaum respice, quem 2 *Matth. 22, 13 6 *Luc. 19, 22-23 11 cf. I Tim. 3, 13 12 cf. I Cor. 11, 27 15 cf. Apoc. 2, 6 1 intrasti tDkB et] at t immutescente B statim diceretur t 2 illam UHRB illum a G eum K\'F illum ligatis tPW et ligate illum L1 et ligate illi i2 eum et mittite ligatis Dk man. et ped. KLDWB et mitt. eum om. Dk illum L 3 ext. ten. W ibi] illic tLDk ubi S 4 uae] ne L1 illi homini t legans K 5 id] hic 9t acciperat tHRW reseruarit G reseruabit LWk reserauit Ψreseruauit cet. 6 indignatus D responsione ac (a ex ad D) clamore Dk feritur L nequam] seq. terum sedere non licet illi si peccauero licet tradere 91 (cf. adp. 55, 13) 7 meam nummulariis (ii ex i) G 8 exegissem] add eam B add. quod meum est t est cum t disposuisses t deposuisse nt 9 ad alt.] alteri (in ras. m2) B tu om. t ignarus Kt 10 tenens UL dupl. pot.] dupplicaret B 11 sicut is] sicut hi (hii) LDk sicuti HRPWJ; ministrant tLDk 12 gradum sibi KPWDkT sibi opus (falso inlatum ex p. 56, 7) G sibi t opus sibi cet. adquirunt LDk ita-corporisl om. 21 (lacuna indicata, cf. ad l. 15) dl ex dni P 13. accedet K accedunt Dk rei Dk erunt Dk domini Ψ, om. t 14 non enim B omnia KHR alt. episcopi] om. tHRPW ep. sunt LDk sunt ep. B attendes HR et om. kB iuda W 15 Stephanum] sefJ. ita qui indigne ad calicem domini accedit, rens erit dominici corporis 21 (cf. ad l. 12) suscipis y(Dk,Ba.r.m2 conspicis t nicholauin 2lB nicalaum (corr.) L1 nichalaum L2 nicolium t dominus in Apocalypsi sua odit; qui tam turpia et nefanda commentus est, ut Ophitarum heresis ex illa radice nascatur. probet se unusquisque et sic accedat. non facit ecclesiastica dignitas Christianum. Cornelius centurio adhuc ethnicus dono spiritus sancti inundatur; presbyteros Danihel puer iudicat; Amos ruborum mora destringens repente propheta est; Dauid pastor adlegitur in regem; minimum discipulum Iesus amat plurimum.

inferius, frater, accumbe, ut minore uemente sursum iubearis accedere. super quem dominus requiescit, nisi super humilem et quietum et trementem uerba sua? cui plus creditur, plus ab eo exigitur. potentes potenter tormenta patientur. nec sibi quisquam de corporis tantum mundi castitate supplaudat, cum omne uerbum otiosum, quodcumque locuti fuerint homines, reddituri sint pro eo rationem in die iudicii, cum etiam 3 cf. I Cor. 11, 28 4 cf. Act. cap. 10 5 cf. Dan. cap. 13 (= Sus.) 6 cf. Am. 7, 14-15 cf. I Reg. cap. 16 • 7 cf. Ioh. 13, 23. 19, 26. 20, 2. 21, 7 8 cf. Luc. 14, 10 9 cf. Esai. 66, 2 11 Sap. 6, 7 13 cf. Matth. 12, 36 14 cf. Matth. 5, 22. 1 apocalipsin L2 sua odit ex suadit PB sua om. t odit] damnat (damnet D) sententia LDk nominauit t qui tam] quia non tantum LDk,Kp.c.m2 et fanda H et tam nef. B sed et nef. ULDk. ovi. G 2 commentur H commentatus B commentitus t ofitarum G,K (nicolaitarum m2), neophetarum D neophitarum k,B (f), t (ff) et nicolaitarum \']1 nicholaitarum U hereses 21LPW nasc. ex i. rad. t nascantur 91 3 facit] permittit t ecclesiastico t 4 dignatas G christiano t figmenta coroelius t 5 spiro sancti (sanctus D) GtLDk sancti spiro cet. mnndatar GtWk puer. dan. iud. D dan. iud. puer t daniel GKtPTVB 6 amos propheta B rub.] sicomorum LDk moras t moaras G distringens GKtLD distinguens k,B (distringuens m2) proph. est] prornmpit nec tacet LD proph. effectus est S 7 adlegetur W elegitur UtL eligitur GΨΒ amat ihs LDk 8 superueniente (-es K) KW adueniente ς 9ascendereB req. dom. 91 requiescet G requiescitur t 10 quiete L1p.c.m2 quietem KtD 11 exigitur et K\'l\' potenter om. P patientur] patienter t patiuntur La.c.m2,Dk 12 de corp. tant. lnuudij de corp. tantummodo GΡΨ de corp. mundi (corr. tantum de corp. mundh B tantummodo de corp. LDk 13 omne uerb. ot.] de uerbo otioso LD quod tB 14 redd. sint] reddent t sint StHB sunt cet. diem PTlx cum etiam] s. 1. B hom. reat. conu. sit in fr. D conuicium in fratrem homicidii sit reatus.

non est facile stare loco Pauli, tenere gradum iam cum Christo regnantium, ne forte ueniat angelus, qui scindat uelum templi tui, qui candelabrum tuum loco moueat. aedificaturus turrem futuri operis sumptus supputa. infatuatum sal ad nihilum est utile, nisi ut proiciatur foras et a porcis conculcetur. monachus si ceciderit, rogabit pro eo sacerdos; pro sacerdotis lapsu quis rogaturus est?

Sed quoniam e scopulosis locis enauigauit oratio et inter cauas spumeis fluctibus cautes fragilis in altum cumba processit, expandenda uela sunt uentis et quaestionum scopulis transuadatis laetantium more nautarum epilogi celeuma cantandum est. o desertum Christi floribus uernans!

o solitudo, in qua illi nascuntur lapides, de quibus in Apocalypsi ciuitas magni regis extruitur! o heremus familiari deo gaudens! quid agis, frater, in saeculo, qui maior es mundo? quam diu te 3 cf. Matth. 27, 51 etc. cf. Apoc. 2, 5 4 cf. Luc. 14, 28 5 cf. Mattli. 5, 13 etc. 9 cf. Cic. Tusc. IV 33 14 cf. Apoc. 21, 18-21 16 cf. Cyprian. ad Donat. 14 (p. 15, 2 Hartel) 1 fratre KHRL 2 in loco t stef(ph)ani uel pauli KIJ\' pauli (add. et petri) B pauli et petri t pauli petri Dk gradum petri iam Plf cathedram t 3 alt. qui] et LDk 4 loco GHR e loco KPWΨ de loco UtLDk,B (add. suo) fabricaturus G turre (u ex e m2) H turrim S tuturi] boni G 5 nihilum UKtLDkΨ nihil cet. est utile] prodest LDk G prociatur G (corr.) 91,mittatur t foris K 7 rogauit Dk rogat t sacerdote lapso (lapsu 1) PWt sacerdotibus lapsu R quis] quid W 8 est s. l. G 9 e HR\'l\' ex PW a (s. Z.) t in G, om. UKLDKB 10 int.—fluct.] in spumosis fluctuum G concauas t spumosis Gl\' spumes lis (alt. del.) t fluctibus in mg. t \' fragilis om. t cimba RB,Dp.c.m2 cymba t,1\'p c.m.rec. kymba k 11 expendenda t pandenda LDk uela sint L sunt uela ktΨ sunt 91 quaest. scop. tr. om. PW questionibus scopolosis t scripulis Ga.c.m2 scrupulis IfRB 12 more] ore t epylogi DkB epilo t 13 pr. 0] ut TF flor. xpi LDk 14 in qua illi] illa in qua t lapidis r lapedis 9t 15 reg. magni tB construitur GDk instruitur t constituitur L o om. P familiaria t familiaris G familiarius LDkΨW,Bp.c.m2 gaudens in xpo G 16 fratcr] inonache e quam diu te] quam diuitiae et W tectorum umbrae premunt? quam diu fumeus harum urbium carcer includit? crede mihi, nescio quid plus lucis aspicio. libet sarcina carnis abiecta ad purum aetheris uolare fulgorem.

pau- pertatem times? sed beatos pauperes Christus appellat. labore terreris? sed nemo athleta sine sudoribus coronatur. de cibo cogitas? sed fides famem non sentit. super nudam metuis humum exesa ieiuniis membra conlidere? sed dominus tecum iacet: squalidi capitis horret inculta caesaries? sed caput tuum Christus est. infinita heremi uastitas tenet? sed tu paradisum mente deambula. quotienscumque illuc cogitatione conscenderis. totiens in heremo non eris. scabra sine balneis adtrahitur cutis? sed qui in Christo semel lotus est, non illi necesse est iterum lauare.

et, ut breuiter, ad cuncta apostolum audias respondentem: non sunt condignaepassiones huius saeculi ad superuenturam gloriam, quae reuelabitur in uobis. delicatus es, carissime, si et hic uis gaudere cum saeculo et postea regnare cum Christo. 4 cf. Matth. 5, 3 etc. 5 cf. II Tim. 2, 5 6 cf. Cyprian. ep. 76, 2 (p. 829, 26 Hartel) 8 cf. Cypr. ibid. (p. 830, 6 H.); cf. I Cor. 11, 3 11 cf. Cypr. ibid. (p. 830, 2 H.) 12 cf. Ioh. 13, 10 14 ♦Rom. 8, 18 1 fumeus harum t fumus (sumus ex fumus W) harum eL W,G (ex te m2) fumusarum KHR ? Sl fumosarum cet., 2 crede-fulgorem om. e licet t 3 carnis] corporis LWDk aeris Ga,c.m2 enolare ΚΨΒ 4 beatus et xp̃s paup. S paup. spu t 5 sed e et PW at K (ex ad m2), tHRΨΒ ad 21, om. GLDk nemo] nec G sudore Gk 6 sentit e timet cet. et super et supra LDk nudum t metues K 7 exsesse t extrema G exseri L ieiuniis om. G dnes (e eras.) K, om. t 8 scalidi t squalida LDk capitis] corporis G 9 te terret D WB tu om. \'1\' paradyso e in paradiso U in paradisum Kp.c m2 10 deambulas t illud t illam W cogitationem W mente Dk transcenderis e consideras t 11 scabrea (scabreda m2) G atteritur G 12 qui ex in H lotus] locutus t,HWa.r. lo.tus P est illi necesse t habet necesse LDk alt. est om. e 13 lauari GR.Pp.c. ut] cum t aud. ad c. ap. t ap. audies W apostolorum audia H audias ap. LDk dicentem G 14 condigni e add. inquid(t) SHLk, add. quid D inquit condignae S passionis e.HB,Wa.c., add. inquid(t) K\'l\' temporis ftkB 15 superu.J futuram etPWB 16 nobis Lk,Pa.c. frater car. tk frater LD, om. e siJ se e, om. Gt in saeculo ΚΨ in saeculum e cum hominibus G 17 postea] in futuro G deo D

Ueniet, ueniet illa dies, qua corruptiuum hoc et mortale incorruptionem induat et inmortalitatem. beatus seruus, quem dominus inuenerit uigilantem. tunc ad uocem tubae pauebit terra cum populis, tu gaudebis. indicaturo domino lugubre mundus inmugiet; tribus ad tribum ferient pectora; potentissimi quondam reges nudo latere palpitabunt; exhibebitur cum prole sua uere tunc ignitus Iuppiter; adducetur et cum suis stultus Plato discipulis; Aristoteli argumenta non proderunt.

tunc tu rusticanus et pauper exultabis, ridebis et dices: \'ecce crucifixus deus meus, ecce iudex, qui obuolutus pannis in praesepio uagiit. hic est ille operarii et quaestuariae filius, hic, qui matris gestatus sinu hominem deus fugit in Aegyptum, hic uestitus coccino, hic sentibus coronatus, hic magus daemonium habens et Samarites. cerne manus, Iudaee, quas fixeras; cerne latus, Romane, quod foderas. uidete corpus, an idem sit, quod 1 cf. I Cor. 15, 53 2 cf. Matth. 24, 46 etc. 11 cf. Tertull. de spect. 30 cf. Matth. 2, 13-15 12 cf. Matth. 27, 28-29 etc. 13 cf. Ioh. 8, 48. 7, 20. 10, 20 15 cf. Ioh. 19, 34 1 ueniet et (et ems.) ueniet K ueniet GtlV corruptum t et mortale om. G mortale] inmortale V 2 induat incorruptionem (-ne L)GLDk incorruptionem (-e t) inducat (c eras. R) tR et] et mortale (mortele G) hoc induat Gk tunc beatus S seruus ille KI\' ille seruus t 4 et tu gaudebis tB, om. LDk tu] tunc W indicaturus cum B 5 nugiet P rugiet (corr. mugiet) W tribus GlIRB et tribus (et add. L1m2) cet. tribum] tribus GU pect. fer. GLDkB potentissimus W 6 regis HRW palp. lat. k palpabunt t exhibetur W tunc exibetur t 7 uener t uenere Ψ uenus S \'et om. Gt cum om. W stultis IJW sollitus t 8 aristotelis LD aristothelis 91 ariatotilis t argumentis t proderit t tu s. l. K 9 et ridebis KV et gaudebis LD, om. k et dicis H ac dices k ac dicens D 10 deus om. S qui om. G inuolutus KW 11 uagit Gt,Ha.c. uagiet W operariae t fabri G fabri operarii Ψ et] ac k 12 acgypto W uestibus R 13 coccineo t cocino 21 pr. hic] hic qui PW hic hic hic k sequintibus 9C magis ka.c.m2 magnum t et daemonium G,k (et add. m2) 14 eamaritanus t iudeae K (alt. e eras.), L2,\'1\' (rec. m. iudea), iudae Gt iudea W fixeras cruci 1f,Kp.c. 15 foderas] foras 91 perfossera3 t idem] id W dicebatis clam nocte tulisse discipulos\'. ut haec tibi, frater. dicere. ut his interesse contingat, qui nunc labor durus est? .

Quoniam uetusto oriens inter se populorum furore conlisus indiscissam domini tunicam et desuper textam minntatim per frusta discerpit et Christi uineam exterminant uulpes, ut inter lacus contritos, qui aquam non habent, difficile, ubi fons signatus et hortus ille conclusus sit, possit intellegi, ideo mihi 1 cf. Mattli. 28, 13 6 cf. Ioh. 19, 23 7 cf. Cant. 2, 15 8 cf. Hier. 2, 13 cf. Cant. 4, 12 1 dicitis t tulisse] tollisse t huius se W sustulispe LDk ut haec (haec ut G) tibi frater dicerem GWKLW; post dicerem add. tna me inuitauit (compulit D) dilectio Dk,Bmg conpellit me tua dilectio t; dilectio tua me compulit ut haec tibi frater dicerem S 2 ut] et ut D ut his] uis L his om. t tibi interesse D continguat t qui HRPW,ka.c.m2 quis 9lt quibus (kp.c.m2) cet. cuiS est aggredere (aggr. add. m2B) DB; add. eiplicit ad heliodorum GKL explicit exhortatoria ad heliodorum monachum amen HR explicit ad heliodorum monachum 1F L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. c = Vallicellanus A 5 s. IX-X. o = Palatinus lat. 209 s. X. b = Sessorianus 63 (Bibl. Nat. llom. 2102) s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII. 4 ad papam damasum de fide cui in antiochia communicare deberet (debeat S) LDS ad damasum episcopum urbis romo de ui (seq. 6 litt. eras.) in substantia W explanatio beati hieronimi pri ad damasum papam de tribus hypostaseos cb hieronimi papae damaso de tribus hypostasis et communione populorum o ad damasum papam B; Hieronymi nomen exhibent tituli in codd. praeter W 5 beato damaso papae hieronimus quoniam cb netus DS pop. om. o 6 texta c 7 frustra DBS,TYba.r. decerpit S uinea c ut] et D, om. cbS 8 lacos lVcb quia quam Wob,La.c.m2 9 ortus cobBS ille s. l. m2 L possint c cathedram Petri et fidem apostolico ore laudatam censui consulendam inde nunc meae animae postulans cibum, unde olim Christi uestimenta suscepi.

neque uero tanta uastitas liquentis elementi et interiacens longitudo terrarum me a pretiosae margaritae potuit inquisitione prohibere. ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae. profligato a subole mala patrimonio apud uos solos incorrupta patrum seruatur hereditas. ibi caespite terra fecundo dominici seminis puritatem centeno fructu refert; hic obruta sulcis frumenta in lolium anenasque degenerant.

nunc in occidente sol iustitiae I oritur; in oriente autem lucifer ille, qui ceciderat, super sidera posuit thronum suum. uos estis lux mundi, uos sal terrae, uos uasa aurea et argentea; hic testacea uasa uel lignea uirgam ferream et aeternum opperiuntur incendium.

Quamquam igitur tui me terreat magnitudo, tamen inuitat humanitas. a sacerdote uictima salutem, a pastore praesidium ouis flagito. facessat inuidia, Romani culminis recedat ambitio: cum successore piscatoris et discipulo crucis loquor. ego nul- Ilum primum nisi Christum sequens beatitudini tuae, id est 4 cf. Matth. 13, 46 5 Luc. 17, 37. cf. Matth. 24, 28 11 cf. Esai. 14, 12-15 12 Matth. 5, 14 Matth. 5, 13 13 cf. II Tim. 2, 20 cf. Apoc. 2, 27 14 cf. Apoc. 18, 9 1 apostolica more c consulendum W consulandum c consolandam b 2 inde] ideo b,c (corr.) postulent D 3 suscipi Wa.c.m2,b uero om. cb uastitas] uras c elem. liq. (loquentis D) DS 4 in terra iacens D me a] meã W a eras. c priore c 5 margarita c inquisiciong W impositione c 6 illic La.c.m2,s et LS, om. cet. 7 a) et L patr. m. sob. S subole L,Wa.c.m2,Do sobule b sobole (Wp.c.m2) cet. malo cb solum c patr. seru.] manet patrum S 8 auctoritas LDS ibi] ubi cb cispite b cespite cet. terrae cob 9 centenum fructum c,Bp.c.m2 centena (corr.) fructu L centena fructa D referet (tert. e exp.) B obruta sunt W in om. LDS 10 nunc] hunc D 11 oriatur (a eras.) W orientem W autem om. W ille om. cb cecidit cb et super o supra S 13 aur. uas. S et argentea] in my. B, om. c hic] in W testa c testea ceu S 14 opperiuntur Do operiuntur cet. 15 inu. tam. S 16 uictimas cb uictimae oa.c.m2,s a past.J pastorS c 17 flacessat c,b (1 exp.) facescat S absistat D iniuria L 18 et om. S crucis] Jlpi LDS nullum id 6 L 19 beatitudinis Dcb id est] ut L cathedrae Petri, communione consocior. super illam petram aedificatam ecclesiam scio. quicumque extra hanc domum agftum comederit, profanus est. si quis in Noe arca non fuerit, periet regnante diluuio.

et quia pro facinoribus meis ad eam solitudiliem conmigraui, quae Syriam iuncto barbariae fine determinat, nec possum sanctum domini tot interiacentibus spatiis a sanctimonia tua semper expetere, ideo hic collegas tuos Aegyptios confessores sequor et sub onerariis nauibus parua nauicula delitesco. non noui Vitalem, Meletium respuo, ignoro Paulinum. quicumque tecum non colligit, spargit, hoc est, qui Christi non est, antichristi est.

Nunc igitur — pro dolor! — post Nicenam fidem, post Alexandrinum iuncto pariter occidente decretum trium ύποστάεν ab Arrianorum prole, Campensibus, nouellum a me, homine Romano, nomen exigitur. qui ista, quaeso, apostoli prodidere? quis nouus magister gentium Paulus haec docuit? interrogamus, quid tres hypostases posse arbitrentur intellegi: \'tres personas subsistentes\' aiunt.

respondemus nos ita credere: non sufficit sensus, ipsum nomen efflagitant, quia nescio quid ueneni in 1 cf. Matth. 16, 18 2 cf. Leuit. 19, 7 3 cf. Gen. 7, 23 10 cf. Luc. 11, 23 16 cf. If Tim. 1, 11 1 cathedram cb Petri comm. om. cb consortior cb petram om. B 2 sed. om. cb contra c,B (in mg. extra) 3 qui o quid cb Noe] ea cb periet Wo periit b poterit c periuit D peribit LS,B (bit in ras. m2) 4 ad eam] eadem W 5 sjriae cb barbari c fine om. cb 6 sanctam domini uulgo interpretantur de eucharistia; spiritum domini coni. Engelbrecht colt. II Cor. 3, 17-18 7 hinc Wp.c., om. oS 8 honerariis DbS oneratis Wp.c.m2 honorariis L 9 Vitalem] ex talem c, om. W meletium S meletiam o melesium b melesum c milesium LD melicium W,B (melecium m2) 10 dispargit cb 12 nicaenam c nichenam (ex nicheam) b 13 occidentem b triumphy posteasion W TIIOCTACEME B hypostaseon Lob hypostasseon c ypostaseon S posteaseon D 14 arianorum Wa.c.m2 ς prole campensibus (gapensibus c) cob prolica pensibus W praesule caupeusibus (casp- L campensi B in ras. m2) cet. hominem romanae cb 15 quis LD quaeso ista S prodere c,ba.c.m2 16 hoc cb interrogemus Ba.c.m2 17 (h)ypostaees oB (h)ypostasis LDbS hypostassis c hispostases (pr. s eras.) W personis W persone S 18 respondimus cb 19 quia] quid cb quidj quod o uenum o uenenura W syllabis latet. clamamus: \'si quis tres hypostases ut tria ἐνυπόστατα, hoc est ut tres subsistentes personas, non confitetur, anathema sit\' et, quia uocabula non edicimus, heretici iudicamur. si quis autem hypostasin usian intellegens non in tribus personis unam hypostasin dicit, alienus a Christo est et sub hac confessione uobiscum pariter cauterio unionis inurimur.

Decernite, obsecro: si placet, non timebo tres hypostases dicere; si iubetis, condatur noua post Nicenam fides et similibus uerbis cum Arrianis confiteamur orthodoxi. tota saecularium litterarum schola nihil aliud hypostasin nisi usian nouit. et quisquam, rogo, ore sacrilego tres substantias praedicabit?

una est dei sola natura, quae uere est — ad id enim, quod subsistit, non habet aliunde, sed suum est —, cetera, quae creata sunt, etiamsi uidentur esse, non sunt, quia aliquando non fuerunt et potest rursus non esse, quod non fuit. deus solus, qui aeternus est, hoc. est, qui exordium non habet, essentiae nomen uere tenet. idcirco et ad Moysen de rubo loquitur: ego sum, qui sum, et rursum: qui est, misit me. erant utique tunc angeli, caelum, terra uel maria: et 18 Ex. 8, 14 1 latent c quis] qui Wo hypostases Wo, cet. uariant ut] ad b aut BS, om. c 2 ENTIIOCTATA B en(h)ypostata Lob inhypostata W (h)ypostata Dc ypostasa S ut om. WcbS subsistentis W 3 uocabulum o ediscimus S 4 hypostasin Wo, cet. uariant usia LBS usiam ob musiam (pr. m exp.) D asiam W iam c in om. LDcS .5 pers.] sennonibus cb una D hypostasin co, cet. uariant et om. cb, 6 inunimur Wp.c.m2 inuritur c 7 discernite LDS obsecro] ergo L placet et S timeo Ba.c.m2 ypostases B (h)ypostasis cet. § si om. S iuuetis Dc nicaenam c nicaena D nichenam (ex nicheam) b fidem cb, Wp.c.m2 9 arianis Wa.c.m2, ς eonfitemur Sp.c. confiteantur c confiteatur b 10 schola Wb scola cet. hypostasin co, cet. uariant usian c usia LBS usiam cet. 11 noui D quis L quisque B praedicauit Dcob,La.c.m2 12 dei] om. S dei et S solo b est] om. cb, est solas (alt. s exp.) W ad oni. S 13 quod] qui c subsistet cb 15 rus- sus W rursum cb,La.c. alt. non om. La.c. 16 qui] quia cbB in aeternum c alt. qui] quia c 17 essentia D et om. c 18 pr. sum om. D russus W quis (s eras.) est qui c me misit S 19 me] add. ad nos S tunc om. c uel om. s et] en (post deus exclam. sign.) Engclbrecht LIV. Hieron. Epist. I. 5 quomodo commune nomen essentiae proprium sibi uindicat deus?

sed quia illa sola est infecta natura et in tribus personis deitas una subsistit, quae est uere, una natura est: quisque tria esse, hoc est tres ύποστάσεlς, dicit, sub nomine pietatis tres naturas conatur adserere. et si ita est, cur ab Arrio parietibus -separamur perfidia copulati? iungatur cum beatitudine tua Ursinus, cum Ambrosio societur Auxentius.

absit hoc a Romana fide: sacrilegium tantum religiosa populorum corda non hauriant. sufficiat nobis dicere unam substantiam, tres personas subsistentes perfectas, aequales, coaeternas; taceantur tres hypostases, si placet, et una teneatur. non bonae suspicionis est, cum in eodem sensu uerba dissentiunt.

sufficiat nobis memorata credulitas aut, si rectum putatis, scribite tres hypostases cum interpretationibus suis debere nos dicere. non negamus, sed, mihi credite, uenenum sub melle latet. transfigurauit se angelus satanae in angelum lucis: bene interpretantur hypostasin, et cum id, quod ipsi exponunt, habere me dicam, hereticus iudicor. quid tam anxie unum uerbum tenent? quid sub ambiguo sermone latitant? si sic credunt, ut 15 cf. II Cor. 11, 14 1 proprie S 2 sola om. LDS est perfecta nat. LDBS,bp.c.m2 est infracta nat. c nat. est perfecta S 3 persistit LS,D (alt. i ex a) est WoB et LDS, om. cb aere et B est] exp. W, om. o quisquis S 4 tria] tres cb tres] tres esse S ΥΠѠCΘΑCHC (s. I. ipostases) B hypostasia cob, W(hip-),LDS,(yp-); add. id est usias S 5 cur] quid cb arrii cbB ario S 6 partibus cb perfidiae B copulati om. cb 7 tua ecclesiae cb 8 hoc tantum c populoram om. LDS,Ba.c. 9 hauriunt B sufficiet lVa.c,m2 sufficit c 10 personae b personis W subsistentis W subsistentas L, om. c 11 (h)ypostases WLB (h)ypostasis DcobS ten.] taceatur W bona W bono L 12 diss. uerba B 13 mem.] memoratas aut c aut] at S, om. c putans scribe (ex acribite) W scribite om. LDS 14 ypostases B hypostasis cob hyspostassis W ypostasis cet. suis interpr. S interpretibus S nos deb. S nos] non W discere W credere cb 15 lat. sub m. B 16 interpretatur cb 17 hypostasin co, cet. uariant exprimunt S 18 dicunt LDS tain] tamen cb 19 quid] qui Dc sic om. c interrpretantur, non damno, quod retinent; si sic credo, ut ipsi sentire se simulant, permittant mihi meis uerbis suum sensum loqui.

Quam ob rem obtestor beatitudinem tuam per crucifixum, mundi salutem, per homousiam trinitatem, ut mihi epistulis tuis siue tacendarum siue dicendarum hypostaseon detur auctoritas. et ne forte obscuritas, in quo dego, loci fallat baiulos litterarum, ad Euagrium presbyterum, quem optime nosti, dignare scripta transmittere.

simul etiam, cui apud Antiochiam debeam communicare, significes, quia Campenses, cum Tarsensibus hereticis copulantur, nihil aliud ambiunt, quam ut auctoritate communionis uestrae fulti tres hypostases cum antiquo sensu praedicent. 1 quod] s\' [uoluit si) L si sic] sed si c sed sic b 2 permittat c et mihi S 3 eloqui cb 4 crucifixum] ob add. Bm2 crucifixam S 5 saluatorera c homousian Wc omousian o homousyan DS homo- usion L omosiam b (cf. p. 71, 7) 6 pr. seu cb siue dic. om. c alt. seu WobB ypostaseon LDS,B (e add. m2) 7 in quo dego (degeo D) loci (ex luci o) WDo in quo ego luci b in quod egeo loqui L in codicu locis B dego loci S ego lucis c loci iu quo dego S baiu(o)- I lum cb 8 euangriura bS 9 rescripta cb scripturam S apud om. S r 10 communicari W canpenses L tharseiwibus B 11 copulantur et B copulantes cb, om. o, copulati S aliud om. c auctoritatem co 12 jrpostases B apostasis W (h)ypostasis cet. 13 praedicent] add. explicit ad papam damasum o

Inportuna in euangelio mulier tandem meruit audiri et cluso cum seruis ostio, media licet nocte, ab amico amicus panes accepit; deus ipse, qui nullis contra se superari uiribus potest, publicani precibus uincitur; Nineue ciuitas, quae peccato periit, fletibus stetit. quorsum ista tam longo repetita prooemio? uidelicet, ut paruum magnus aspicias, ut diues pastor morbidam non contemnas ouem.

Christus in paradisum de cruce latronem tulit et, ne quis aliquando seram conuersionem putaret, fecit homicidii poena martyrium. Christus, inquam, prodigum filium reuertentem laetus amplectitur et nonaginta nouem sanis pecudibus derelictis una ouicula, quae remanserat, umeris boni pastoris aduehitur\'. Paulus ex 3 cr. Matth. 15, 21-28 etc. 4 cf. Luc. 11, 5—8 5 cf. Luc. 19, 8-9 6 cf. Ion. 3, 10 9 cf. Luc. 23, 43 11 cf. Luc. 15, 20 13 cf. Luc. 15, 5 14 cf. Act. cap. 9. K = Spinaliensis 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. \' 2 -- Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XIl. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII. 2 ad damasum L ad dimasum episcopum K ad damasum (damassum 2) papam unde (ut S) supra ZS ad papam damasum unde supra D ad eundem papam damasum B; Hieronymi nomen exhibent tituli in LZ,S (eiusdem) 3 importuno S mul. in eu. B mulier] anus K 4 clauso BS seris S ostia D usteo K hostio 2 (h eras.), BS ab amico amicus panes (panes amicus LDBS) KLDBS a (eras.) panes ab amico (s. I. amicus) 2 5 nullius S contra] intra S uir. sup. S superare LD 6 ninneue (corr.) 2 ninniue D niniue BS qui K 7 quorsum] quomodo sunt Sp.e.mZ cur sunt (in mg. quorsum m2) 2 8 prooemio scripsi praemio K principio cet. parum LD,2a.c. magnum D,2a.c. 9 paradiso S 10 quidem de B tulit K,Ba.c.m2 intulit cet. uersionem L 11 fecit in B poenam Engelbrecht martirem B 12 filium] suum li conplectitur L2 13 sanis KB,2 (add. in mg. m2), om. cei. ou. una B 14 humeris codd. praeter K persecutore fit praedicator; oculis carnalibus excaecatur, ut mente plus uideat, et qui uinctos Christi famulos ducebat ad concilium Iudaeorum, ipse postea de Christi uinculis gloriatur.

Ego igitur, ut ante iam scripsi, Christi uestem in Romana urbe suscipiens nunc barbaro Syriae limite teneor. et ne putes alterius hanc de me fuisse sententiam, quid mererer, ipse constitui. uerum, ut ait gentilis poeta: caelum, non animum mutat, qui trans mare currit, ita me incessabilis inimicus postergum secutus est, ut maiora in solitudine bella nunc patiar.

hinc enim praesidiis fulta mundi Arriana rabies fremit; hinc in tres partes scissa ecclesia ad se rapere festinat. monachorum circa commanentium antiqua in me surgit auctoritas. ego interim clamito: \'si quis cathedrae Petri iungitur, meus est\'. Meletius, Yitalis atque Paulinus tibi haerere se dicunt: possem credere, si hoc unus adsereret; nunc aut . duo mentiuntur aut omnes.

idcirco obtestor beatitudinem tuam per crucem domini, per necessarium fidei nostrae decus, passionem: ita, qui apostolos honore sequeris, sequaris et merito, ita in solio cum duodecim iudicaturis sedeas, ita te alius senem cum Petro cingat, ita municipatum caeli cum Paulo consequaris, ut mihi litteris tuis, apud quem in Syria debeam communicare, significes. noli despicere animam, pro qua Christus est mortuus. 3 cf. Phil. 1, 13-14 7 Horat. epist. I 11, 27 19 cf. Matth. 19, 28 etc. cf. Ioh. 21, 18 2 plus s. I. 2 deducebat S 3 postea etiam S 4 urbe rom. B 7 uerum est D animam 2 8 incessabiles K 9 postergum KL post (s. 1. m2 2) tergum cet. secutus K,Ba.c.m2 persecutus cet. maiore (corr.) D 10 mundi fulta B rab. arr. S 11 premit La.c.m2 hino enim D in s. l. m2 2 ecclesia in ras. m2 B ad se rapere] s. V. 2, oin. L me festinat S 12 manentium S commeantipm coni. Engelbrecht uerbis circa commeantium significari circumcellionum nomen putans et semicolon post festinat ponens insurgit K 14 meus] in mg. aJ: noster m22 mi. letius LΣD 15 posse 2[corr.),Lp.c. posse me K 17 passionum B, om. S, passionem xpi g 18 ita] tu K uti 2 ut g qui] quia K apostolicos honores quaeris K 19 in solio om. S est (eras.) iudicaturis L iudicaturus 2p.c.BS senem om. S 21 deb. in syr. 2 syria D syriae K debeo B comm. deb. S 22 mortuus est codd. praeter K; explicit ad damasum episcopum add. K

Decreueram quidem utendum mihi psalmistae uoce dicentis: cum consisteret aduersum me peccator, obmutui et humiliatus sum et silui a bonis et iterum: ego uero tamquam surdus non audiebam et tamquam mutus non aperiens os suum factus sum ut homo non audiens, sed quoniam caritas omnia superat et propositum uincit affectus, non tam iniuriam facientibus reddo uicem, quam tibi respondeo postulanti. apud Christianos enim non qui patitur, ut ait quidam, sed qui facit contumeliam, miser est.

Et primo quidem, antequam de fide mea, quam optime nosti, tecum loquar, aduersus barbariam istius loci uersu cogor clamare uulgato: 4 *Ps. 38, 2-3 6 *Ps. 37, 14-15 8 cf. I Cor. 13, 7 11 cf. Cypr. ep. 59, 13 (p. 681, 8 Hartel) ij = Petropolitanus I. 13 Quarto 8. VII- VIII. 2[ = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. K == Spinalienais 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. 1) — Vaticanus lat. 355 + 856 s. IX-X. C — Vaticanus lat. 5763 s. X. N = Casinensis 295 s. X. B — Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindoibonensis lat. 746 s. XIII. 2 ad marcum presbiterum calcide (calcidone 8[ calcedie L chalchidae W calcidonensem N) UKLWDCN ad marcum presbiterum ijB ad marcum jireebiterum super postulata fide S; Hieronymi nomen exhibent tituli \' dn LDCS 3 quidem s. l. m2 K uocem LN dicentes C 4 consistent tj pecc. a. me LDCS 5 a] de N 6 alt. tamquam] sicut 11 7 et factus LDCS 8 quia S sperat K 9 nineet 1; effectus W 10 enim] autem]) 11 ut ait quidam non qui patitur K pr. qui s. I. B ut ait quidam om. NS iniuriam NS 12 miser est] est W miser est ut ait quidam N 14 aduersum KS barbariam tjWD barbariem (lectio in K incerta) cet. 15 uulg. clam. (corr.) ij clamore L clamorare C quod genus hoc hominum? quaeue hunc tam barbara morem permittit patria? hospitio prohibemur arenae. bella cient primaque netant consistere terra et cetera. quae idcirco de gentili poeta sumpsimus, ut qui Christi pacem non seruat, pacem saltim discat ab ethnico.

hereticus uocor homousiam praedicans trinitatem; Sabellianae inpietatis arguor tres subsistentes, ueras, integras perfectasque personas indefessa uoce pronuntians. si ab Arrianis, merito; si ab orthodoxis, qui huiusmodi arguunt fidem, esse orthodoxi desierunt aut, si eis placet, hereticum me cum occidente, hereticum cum Aegypto, hoc est cum Damaso Petroque, condemnent. quid unum hominem exceptis sociis criminantur?

si riuus tenuiter effluit, non est aluei culpa, sed fontis. pudet dicere: de cauernis cellularum damnamus orbem, si in sacco et cinere uolutati de episcopis sententiam ferimus. quid facit sub tunica paenitentis regius animus? catena, sordes et comae non sunt diadematis signa, sed fletus.

permittant mihi, quaeso, nihil loqui. cur eum lacerant, qui non meretur inuidiam? hereticus 1 Verg. Aen. I 539-541 5 cf. Col. 3, 15 15 cf. Esth. 4, 3 etc. 1 genus om. W hoc] hunc S quoue 1} quod (quodue m2) K quae LS hunc ue (exp.) K hunt 1] huc 91 barbaram rlN 2 more W 3 permitte a 1] promittit W patriam SHKN prohibemus B 4 terram y 5 quae] quid W poeta gent. N gentile 1j,L (corr.) poete W 6 pr. pace t) non seruat pacem] s. l. m2 K alt. pacem om. S psaltim D saltem CNB dicat L ab] habet hab C habere ab S ethinos r; 7 homojsiam C omousiam 1},L (omousian p. r.), omusiam (seq. eras. sabellianae impietatis) K homousian B ? 91 8 subsistentis W sosistentes M perf. om. C 9 indefensa N 10 fidem ipsi W ort(h)odoxi esse WCN 11 pr. hereticum om. B accidente K 12 damasco WS petreque t) petro W 13 quod D crim. soc. L 14 effluit K fluet (add. in mg. ef) r) currit LDCS fluit cet. diicere {x exp.) 91 15 cellurarum K cedularum C damnamur rj orbem rja.c.NB urbem cet. si rlK, om. cet. socco Ba.c.m2 in cineri K 16 sententia fert B 17 animns] habitus i) catenas DC catenus L catenae WS 18 p\'mittunt L mihi] me S 19 eum] enim D non mcrentur D numerentur L sum: quid ad te? quiesce, iam dictum est. plane times, ne eloquentissimus homo in Syro sermone uel Graeco ecclesias circumeam, populos seducam, scisma conficiam. nihil alicui praeripui, nihil otiosus accipio. manu cotidie et proprio sudore quaerimus cibum scientes ab apostolo scriptum esse: qui autem non operatur, nec manducet.

Haec, uenerabilis et sancte pater, cum quali gemitu, cum quali dolore conscripserim, testis est Iesus. tacui, numquid semper tacebo? dicit dominus. non mihi conceditur unus angulus heremi. cotidie exposcor fidem, quasi sine fide renatus sim. confiteor, ut uolunt: non placet. subscribo: non credunt.

unum tantum placet, ut hinc recedam. iam iam cedo. abruperunt a me partem animae meae, carissimos fratres. ecce discedere cupiunt, immo discedunt melius esse dicentes inter feras habitare, quam cum talibus Christianis; et ego ipse, nisi me et corporis inbecillitas et hiemis retineret asperitas, modo fugerem. uerumtamen, dum uernum tempus adueniat, obsecro, ut paucis mihi mensibus heremi concedatur hospitium; aut si et hoc tardum uidetur, abscedo.

domini est terra et plenitudo eius. ascendant soli caelum, propter illos tantum Christus mortuus sit, habeant, possideant, glorientur; mihi autem absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu 5 *II Thess. 3, 10 8 *Esai. 42, 14 10 cf. Ioh. 3, 5 13 cf. Horat. carm. II 17, 5 19 Ps. 23, 1 21 Gal. 6, 14 1 qui L quod S ad te] ante C qu. iam] quiescam W quies etiam C qui es etiam S 2 homo s. l. L ecclesiam D 3 scismam C schisma S 4 mane W (corr.), manus L proprio em. N 5 cibum] uictum B dictum B autem om. B 6 nec] non ULWNB 7 quale ij 8 quale η quo UN 9 dicit om. C 11 placent L subsc.—plac. om. CS si scribo L 12 ut] et Ka.c.m2 alt. iam om. L credo LCS abripuerunt LDCS 14 est esse K 16 hiemis] heremi 1) modo ij,Ka.c.m2 iam modo cet. 17 aduenit LDCS 18 mihi om. r) herenii] reliqtia pars epistulae hodie legi nequit in 91 conceditur D autl 1 ut C, om. tjS si et) et si tjS si] se K 19 pr. et] s. l. m2 K ex D 21 sit] est D,Na.c.m2 gloriantur L et glorientur ij autem om. KLB 22 crucem ijK nostri] mei KWB Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo.

De fide autem quod dignatus es scribere, sancto Cyrillo dedi conscriptam fidem. qui sic non credit, alienus a Christo est. ceterum ego fidei meae testes habeo aures tuas et beati fratris Zenobii, quem tecum omnes, qui hic sumus, plurimum salutamus.

Ozias : uidi dominum sedentem super thronum excelsum et eleuatum, et plena domus a gloria eius.

et seraphim stabant in circuitu eius: sex alae uni et sex alae alteri. et duabus quidem uelabant faciem 10 *Esai. 6, 1-9 1 est om. B 3 cirillo WBS 4 alienatus ij 5 ego] seq. ras. 2 litt. L ergo (r eras.) N mei rl 6 tecum] add. zencbii (del.) B hinc D 7 salutamus] add. explicit ad marcum pbm 81 ad marcum presb calcidae K catholica fide St pan de (de s. l.) L 8 epistulae XVIII À et XVIIIB unius tractatus instar coniunctae leguntur in S F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. I2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. \'B = Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII. 9 ad damasum papam de seraphym et (de add. S) calculo F2 ad eundem de syraphin L de serapim in esaiam W de morte ozie regis et seraphin (-yn S) et calculo in esaie (ysaia S) propheta DS de morte oziae regis et de calculo et de seraphim ex libro prophetae isaiae B; Hieronymi nomen exhibent tituli in FZDBS 10 et—p. 74, 18 uidcbitis om. DS et—18 eius om. FL2 ozias rex B 12 plena erat W gloria scripsi (cf. infra p. 79, 11), maiestate WB 13 seraphin B stabat B alae] s. l. 2, om. F 14 altere (corr.) F faciem eius FL2 et duabus uelabant pedes et duabus uolabant.

et clamabant alter ad alterum et dicebant: sanctus sanctus sanctus dominus sabaoth, plena est uniuersa terra gloria eius.

et eleuatum est superliminare a uoce, qua clamabant, et domus inpleta est fumo.

et dixi: o miser ego, quoniam conpunctus sum, quia, cum sim homo et inmunda labia habeam, in medio quoque populi inmunda labia habentis habitem, et regem dominum sabaoth ego uidi ocu- lis meis.

et missum est ad me unum a e seraphim, et in manu sua habebat carbonem, quem forcipe acceperat de altari.

et tetigit os meum et dixit: ecce tetigit hoc labia tua et auferet iniquitates tuas et peccata tua circumpurgabit.

et audiui uocem domini dicentis: quem mittam et quis ibit ad populum istum?

et dixi: ecce ego, mitte me. et ait: uade et dic populo huic: aure audietis et non intellegetis, et cernentes aspicietis et non uidebitis.

Et factum est in anno, quo mortuus us estrex Ozias: uidi dominum sedentem super thronum excelsum et eleuatum. antequam de uisione dicamus, pertractandum uidetur, qui sit Ozias, quot annis regnauerit, qui ei in ceteris gentibus sint coaeui.

et de persona quidem, sicut in Regnorum et Praeteritorum libris legimus, fuit uir iustus et 19 *Esai. 6, 1 23 cf. IV Reg. 15, 1-7 24 cf. II Par. cap. 26 1 pedes eius B 2 alterum] alterntrum W 3 dominus deus FL2B omnis B 4 gloria scripsi (cf. infra p. 80, 13), maiestate codd. eleuata 2 est om. W 6 dixit W 9 et om. W uidi ego B 10 missus B,L(corr.) uuus B seraphym F seraphin B syraphin L 11 forcipem (corr.) F2 fortiphe B 12 acciperat (corr. m2) FS 13 tetigi BI aufert WB 14 circumpurgauit F (corr.), L purgauit B 15 quis ibit] quesibit W 17 intellegitis Fa.c.m2, L2 18 aspicitis FLI uidebitis] seq. incipit (om. F) interpretatio eiusdem capituli FL2 eipositio eiusdem B 19 ozias (odias B) rex WB 20 supra L 21 et el. et cetera DB et cetera et el. F et cetera S de uisione] diuisione (corr.) 2 dinisionem F 22 nidete D qui W quis 2B quid cet. odias B quot] quo W ei et B 24 et Praet.] del., in mg. et paralipomenon m2 B fecit rectum in conspectu domini aedificans templumaquaeductum fabricans, offerens uasa et pro hoc merito aduersarios superans, quodque maximum pietatis indicium est, habens multos in suo imperio prophetas. hic, quamdiu uixit Zacharias sacerdos cognomento Intellegens, placuit deo et cum omni ueneratione delubrum eius ingressus est.

postquam uero Zacharias obiit, uolens per se offerre donaria sacerdotalem ordinem non tam pie quam audacter inuasit et reclamantibus leuitis et ceteris sacerdotibus: (nonne tu es Ozias rex et non sacerdos?\' audire noluit statimque lepra perfusus in fronte est secundum prophetae uocem dicentis: inple, domine, facies eorum ignominia, quam corporis partem sacerdos auri lammina protegebat, quam in Ezechiel dominus iubet tau litterae inpressione signari, de qua Dauid exultat dicens: signatum est super nos lumen uultus tui, domine, in qua allophylus procax fundae lapide ictus interiit.

regnauit autem Ozias annis quinquaginta duobus, quo tempore apud Latinos Amulius, apud Athenienses Agamestor undecimus imperabant. post cuius mortem Esaias propheta hanc uisionem, quam explanare nunc nitimur, uidit, id est eo anno, quo Romulus, Romani imperii conditor, natus est, sicut manifestum esse poterit his, qui uoluerint legere Temporum librum, quem nos in Latinam linguam ex Graeco sermone transtulimus. 1 *II Par. 26, 4 4 cf. ibid. 26, 5 9 cf. ibid. 26, 18-19 11 *Ps. 82, 17 12 cf. Ex, 28, 38 13 cf. Ezech. 9, 4 14 Ps. 4, 7 15 cf. I Reg. 17, 49 16 cf. II Par. 26, 3 1 4ei W templum] s. I. add. et B 2 et] s. 1. 2, om. L 3 quodque W quod LBS quo cet. iudicium B 4 in om. 2 > uix W sac. cogn. int. zach. B 6 delubrum) seq. in templum (exp.) B 8 quam] quia S sae. cet. S 9 rex ozias S 10 percussus WS est 8. 1. 2 iuxta DS 11 domine] d S, s. 1. m2 2 12 lamina 2BS 18 ezechihel D iezechiel B zechiele W tbau S 14 exultans 2B dicit 2 15 in qua s. I.2 allophilus D alophilue WS allofilus cet. 16 lapidis FDS,2Bp.c.m3 hictus (hictu m2) B ictu DS interit D 17 et duobus L2B amnllinus W 18 agammestor B undecimi S si F imperabat ΣW,Bp.c.m2 19 esaia 1) esayae B ysaias S isaias S nunc nit. expl. 2 20 romolus F,2a.c,mS, WD 21 potuerit F2 23 transt.] add. sequitur FBS,2(s.l.m2), add. eorum D

Et factum est in annoquo mortuus est rexOzias\': uidi dominum sedentem super thronum excelsum et eleuatum. praemissa historia spiritalis sequitur intellectus, cuius causa historia ipsa replicata est. uiuente leproso rege et, quantum in se est, sacerdotium dissipante Esaias uisionem uidere non potuit.

quam diu ille regnum tenuit in ludaea, propheta oculos non leuauit ad caelum, non ei sunt reserata caelestia, non apparuit dominus sabaoth nec in mysterio fidei ter sancti nomen auditum est. quando uero ille mortuus est, uniuersa, quae subsequens sermo monstrabit, aperto sese lumine prodiderunt. tale quiddam et in Exodo scriptum est: dum Pharao uixit, populus Israhel ex luti et lateris palearumque opere non suspirauit ad dominum; dum ille regnauit, nemo quaesiuit deum patrum Abraham, Isaac et Iacob.

quando uero ille mortuus est, suspirauerunt filii Israhel, ut scriptura dicit: et ascendit clamor eorum ad dominum, cum utique iuxta historiam tunc magis gaudere debuerint et ante suspirare, dum uiueret. Ezechiel quoque prophetante Phaltias filius Banaiae occubuit et post pessimi ducis interitum: cecidi, inquit, super faciem meam et clamaui uoce magna et dixi : heu mihi, heu mihi, adonai domine, in 1 *Esai. 6, 1 14 cf. Ex. 3, 15 16 *Ex. 2, 23 19 *Ezech. 11, 13 1 in om. W odias rex B ozias rex S 2 supra FL,Za.c- 3 eleuatum explicit (explicat B [del.], S) FDBS spiritali (corr. m2) F2 spiritualis B sequatur LZ 5 etj in D se WB re cet. esaiam (corr.) D esayas B ysaias S isaias S 6 in] s. l. (del. m2) Z iudaeae Zp.c.m2 7 lenabat 2 8 app, ei BS ministerio FL,l: (ni eras.), D 9 sancti s. l. m2 B nomen in ras. m2 B est om. D 10 quae in ras. D monstrabit WS monstrauit cet. aperte F se W,B (in ras. m2), Za.c.m2 11 et om. W 12 dum adhuc W iuto FD luci W et om. FDS et palearum L,2 a.c.m2 13 opere pressus F,Zp.c.m2,DBS 14 dominum dcum B 16 deum FS 18 suspirarent L,2 (corr.) dum WS cum cet. hiezecliiel D hiezechiele LW 19 filios W, om. S banai W baiane F (bainie m2), DB 21 pr. eu B alt. eu LB adonai (-y B) domine LWB (cf. cod. Alex. aSwvat xopts), domine adonai F adonai (-y) DS domine 2 in] en lV, om. LZ consummatione S. consummationem tu facis reliquias Israhel.

si ergo intellegas in Ozia et Pharaone et Phaltia et ceteris istiusmodi contrarias fortitudines, uidebis, quomodo illis uiuentibus nullus nostrum uideat ac suspiret et in paenitentiam corruat. non regnet, ait apostolus, peccatum in mortali uestro corpore. regnante peccato Aegyptiis extruimus ciuitates, in cinere uersamur et sordibus, pro frumento paleas, pro solida petra luti opera sectamur.

Sequitur: uidi dominum sedentem super thronum excelsum et eleuatum. uidit et Danihel sedentem dominum, sed non super thronum excelsum et eleuatum. pollicetur et alibi uox diuina dicens: ueniam et sedebo et iudicabo populum in ualle Iosaphat, quod interpretatur \'domini indicium\'.

qui peccator est et mei similis, uidet dominum sedentem in ualle Iosaphat, non in colle, non in monte, sed in ualle et in ualle iudicii; qui uero iustus et Esaiae similis est, uidet illum sedentem super thronum excelsum et eleuatum. ut autem et aliud inferam: quando eum mente pertracto regnare thronis, dominationibus, angelis ceterisque uirtutibus, uideo excelsum thronum eius; quando autem considero, quo- modo genus dispenset humanum et pro nostra salute saepe descendere dicatur ad terras, uideo humilem et terrae proximum thronum eius.

Sequitur: uidi dominum sedentem super thronum 4 *Rom. 6, 12 9 *Esai. 6, 1 10 cf. Dan. 7, 9 12 *Ioel 3, 12 19 cf. Eph. 1, 21. Col. 1, 16 24 <Esai. 6, 1-2 1 reliquis W reliquiarum L2 2 pr. etJ in 2 faltasia Ba.c. contrariis fortitudinis W 4 ac om. W suspirare D poenitentia W 5 peccatum s. l. m2 2 uestro mortali F2S 6 egyptus D extr.] exiuimus D in] et in BS 7 et] ac B 8 sect.] festinamur D 9 Seq.] 8. l. vi2 2, om. L 10 daniel 2 dauid D 11 pollicite D 13 populos 2 uallem W iosephat Fa.c.m2 14 mihi L2 uidit WD 16 et in uallc om. W 17 similiter Fa.c.m2 est om. DBS uidit WD 18 alium W eum] in mg. m2 2 cum D autem L 19 pertractauero 2 rcgnare in S 23 prox. terrae DS eius add. m2 2 21 Seq.] 8. l. m2 2, om. LW excelsum et eleuatum, et plena domus a gloria eius. et seraphim stabant in circuitu eius. quidam ante me tam Graeci quam Latini hunc locum exponentes dominum super thronum sedentem deum patrem et duo seraphim, quae ex utraque parte stantia praedicantur, dominum nostrum Iesum Christum et spiritum sanctum interpretati sunt.

quorum ego auctoritati, quamuis sint eruditissimi, non adsentio, multo si quidem melius est uera rustice quam diserte falsa proferre, maxime cum Iohannes euangelista in hac eadem uisione non deum patrem, sed Christum scribat esse conspectum. nam cum de incredulitate diceret Iudaeorum, statim causas incredulitatis exposuit: et ideo non poterant credere in eum, quiadixitEsaias: aure audietis et nonintellegetis, etcernentesaspicietisetnonuidebitis. haecautem dixit, quando uidit gloriam unigeniti et testificatus est de eo.

in praesenti uolumine Esaiae ab ea, qui sedet in throno, iubetur, ut dicat: aure audietis et non intellegetis. qui autem hoc iubet, ut euangelista intellegit, Christus est; unde nunc colligitur non posse seraphim Christum intellegi, cum Christus sit ipse, qui sedeat.

et licet in Actibus apostolorum aduersus Iudaeos inter se dissidentes Paulus dicat: bene spiritus sanctus locutus est per Esaiam prophetam ad patres nostros dicens: uade ad populum istum 12 *Ioh. 12, 39-41 13 *Esai. 6, 9 17 *Esai. 6, 9 22 *Act. 28, 25-27 23 *Euai. 6, 9—10 1 plena erat S a] ex (corr.) 2, om. S gloria scripsi (cf. p. 79, 11), maiestate codd. 2 seraphim D serapym W seraphin BS seraphyn F siraphin 2a.c.m2 syraphin L stabat F 4 supra LZB deum WB dominum cet. seraphim W seraphin DBS siraphin (seraphin m2) 2 seraphyn F syraphin L 5 qui FD utroque D predicator W 7 assentior g multi (corr. m.2) quidem D 8 falsa desertae W 9 bac] ac DB hec W 11 ind. dic. FL2 12 exp. dicens S et om. W poterat D (corr\')1 S 13 intelle(i)gitis FL2a.c.m2,D 16 de eo] deo 2a.c.m2 praesenti ergo S, ergo add. s. I. B 17 intelle(i)gitis FL2a.c.m2 18 quod S hoc] s. I. S haec S 19 nunc om. Tl collegitur Fa.c.m2, W 20 ipse] s. I. m2 2, om. L sedet (corr.) 2 et om. W actis S 21 dissedentes FL,2a.c.m2 23 istum WB, om. cet. F et dic: aure audietis et non intellegetis, et uidentes uidebitis et non perspicietis. incrassatum est enim cor populi huius et auribus suis grauiter audierunt et oculos suos clauserunt, ne quando uideant oculis et auribus audiant et corde intellegant et conuertant se et sanem illos, mihi tamen personae diuersitas non facit quaestionem, cum sciam et Christum et \'spiritum sanctum unius esse substantiae nec alia spiritus uerba esse quam filii nec aliud filium iussisse quam spiritum.

Sequitur: et plena domus a gloria eius. domus dei, quae sursum est, gloria plena conspicitur; haec uero, quae deorsum est, nescio an plena sit gloria, nisi forte secundum psalmistae sensum dicentis: domini est terra et plenitudo eius nos quoque dicamus eos esse in terra plenos gloria, qui possint dicere: nos omnes ex plenitudine eius accepimus.

istam domum sapientes mulieres aedificant et insipiens dissipat manibus, de ista et Esaias loquitur: et erit in nouissimis diebus manifestus mons domini et domus dei in summis montibus et eleuabitur super colles. haec est domus, de qua et alibi supra dictus s Paulus sacrata uoce testatur: et Moyses quidem fidelis 11 *Esai. 6, 1 14 Ps. 23, 1 16 *Ioh. 1, 16 17 cf. Prou. 14, 1 18 *Esai. 2, 2 22 *Hebr. 3, 5-6 1 intellegitis FL2a.c.m2,D 2 perspicietis (per in ras. m2) B prospicietis LS percipietis W 3 enim om. DS 4 clnserunt W 5 oc. suis 2 audiunt D cor D 6 conuertant se (ad me add. W) LZW conuertantur cet. eos S 7 faciat (corr.) D sciat FD 8 sanctum om. W 9 filium a. 1. L 10 spiro sanctum W,B (in mg. sčm m2) 11 Seq.] 8. I. m2 2, om. LWB plena erat BS a D, om. cet. gloria] maiestate DS 12 consp.] confltetur S 14 sens. ps. W 15 eos esse (estfe eos B esse om. 2) in t. pl. gl. LZWB eos in t. pl. (pl. in t. DS) gl. esse FDS 16 possunt W 18 insipientes dissipaut codd. praeter 1V pr. et om. BS 19 manifestatus W manifestus (del. m2 B, om. DS) praeparatus BDS mons-dei W domus domini F mons (s. 1. m2 2) domus domini cet. 22 fideli Dp.c. in tota domo eius quasi famulus in testimonium eorum, quae dicenda erant; Christus uero ut filius super domum eius, cuius domus sumus nos, sitamen principium substantiae eius usque ad finem firmum teneamus. de hac et ad Timotheum loquitur: haec autem scribo, ut scias, quemadmodum oporteat te conuersari in domo dei, quae est ecclesia.

Sequitur: et seraphim stabant in circuitu eius: sex alae uni et sex alae alteri. et duabus quidem uelabant faciem et duabus uelabant pedes et duabus uolabant. et clamabant alter ad alterum et dicebant: sanctus sanctus sanctus dominus sabaoth, plena est uniuersa terra gloria eius.

uolumus scire, quae sint seraphim stantia in circuitu dei; quae sex alae unius et simul iunctis duodecim; quomodo duabus uelent faciem et duabus pedes et duabus uolent, cum superius in circuitu dei stare dicantur, aut quomodo stent in circuitu, cum duo sint; quid sit illud, quod alter ad alterum clamitent et ter sancti nomen ingeminent; quomodo superius domus plena gloria et nunc terra esse dicatur.

quae cum non minimum puluerem moueant et prima statim fronte difficultatem interpretationis obiciant, in commune dominum deprecemur, ut mihi quoque de altari 5 *I Tim. 3, 14—15 8 *Esai. 6, 2-3 22 cf. Esai. 6, 6 1 in om. W 2 uero] autem W 3 nos sumus FL2B 4 eius 2 (8. l. m2), DBS, om. cet. fidem F firmam L,2 (corr.) 5 retineamus L2 haec—te om. W 6 scribo uobis S dico 2 in domo dei op. te conu. S,D (te ante in) 7 nersari W domini FLZ qui W est s. l. F2 8 Seq.] in mg. add. m.2 B, om. L2W 9 alt. alae om. F et duabus-faciem om. W 10 pr. dnabus] dna W 11 alter] ex aliter W ad s. l. B et dicebant om. DS 12 dominus WD deus L dominus (s. l. 2) dens cet. 14 circuitus B dei] eius 2 alae] s. l. m2 2, om. L 15 iunctis scripsi iuncti W adiunctae cet. iunctae S uelent W,Bp.c.m2 uelabant cet. 16 uolent] ex uolabant m2 B uolent et duabns quidem uelabant faciem W (cf. ad lin. 9) 17 sint] add. et alibi nolent FDBS,2mg. 18 alter] altera D et ter W,Bp.c.m2 et cet. 19 gloria 8 2 20 quae] quẽ S moneat FL2D 21 interpretatis. L,2a.c.m2 obiciat Lp.c. 22 deum 2B precemur LZB carbo mittatur et omni peccatorum sorde detersa primum possim dei sacramenta conspicere, dehinc enarrare, quae uidero.

seraphim, sicut in interpretatione nominum Hebraeorum inuenimus, aut \'incendium\' aut \'principium oris eorum\' interpretantur. quaerimus, quid sit hoc incendium. saluator ait: ignem ueni mittere super terram et quam uolo, ut arde! duo discipuli, quibus in itinere scripturas dominus aperuerat a Moysi et omnibus prophetis incipiens, postquam reserati sunt oculi eorum, cognoscentes eum dixerunt ad alterutrum: nonne cor nostrum erat in nobis ardens, in uia cum adaperiebat nobis scripturas?

et in Deuteronomio deus ipse ignis scribitur esse consumens et in Ezechiele quoque a renibus usque ad pedes uidetur igneus et eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum terrae, purgatum septuplum et multa alia, quae si de omnibus scripturis uoluero replicare, perlongum est. ergo quaerimus, ubi sit hoc incendium salutare.

nulli dubium, quin in sacris uoluminibus, ex quorum lectione uniuersa hominum uitia purgantur. de eo uero, quod sequitur \'principium oris eorum\', quomodo possit ad scripturas referri, uereor, ne, 5 *Luc. 12, 49 8 cf. Luc. 24, 27. 31 10 *Luc. 24, 32 11 cf. Deut. 4, 24 12 cf. Ezech. 8, 2 13 *Ps. 11, 7 1 et] ut S primo DS 2 quod F,Ia.c.m2 3 in] s. l. m2 2, om. FWD hebraicorum L,2 (a ex e) iudaeorum W inuenimus] add. interpretatur ardor S add. ardor S 4 alt. aut—inc.] de quo S 5 quod D hoc om. codd. praeter W ait om. S 6 super W in cet. quam] quem DS,Zp.c. quae (quaem m2) F quae (in mg. m2 uel quem) B ut iam L2 7 de (om. F2DS) duobus discipulis FLSDS dom. script. S > aperuit Z 8 moyse 2S,Bp.c.m2 9 sunt s. I. 2 dix. s. I. 2 10 ardens (ens in ras. m2 seq. ras. 4-5 litt.) 2 ard. er. i. nob. F (seq. ras. 6 litt.) DS in uia cum LW dum loqueretur in uia et (praeter dum add. m2 s. 1. 2) cet. 11 adaperiebat W aperiret cet. 12 ezechiel F2 ezechihel D 13 uid. esse BS ignis Bp.c.m2 15 terrae purg. W probatum cet., cf. p. 38, 1 septuplo D septulum 2 16 de o. scr. si B si om. D scr. omn. DS 17 si ante -ergo add. Engelbrecht comma post salutare ponens sit om. L 18 quin] quam in L (con\'.) quam F,2 a.c.m2 qui W 19 de eo] ideo W uero] s. l. m2 Σ, om. W LIV. Hieron. Epist. I. 6 si dicere coeperimus, non tam interpretari, quam uim scripturis adferre uideamur.

initium oris et communis eloquii et hoc omne, quod loquimur, Hebraeam linguam, qua uetus testamentum scriptum est, uniuersa antiquitas tradidit. postquam uero in fabricatione turris per offensam dei linguarum diuersitas adtributa est, tunc sermonis uarietas in omnes dispersa est nationes. igitur et incendium et initium oris in duobus animaduertitur testamentis, quae circa deum stare non mirum est, cum per ea dominus ipse discatur.

\'Sex alae uni et sex alae alteri\' Victorinus noster duodecim apostolos interpretatus est. nos possumus et duodecim lapides altaris, quos ferrum non tetigit, et duodecim gemmas, ex quibus sacerdotis insigne constructum est, accipere, quas et Ezechiel memorat et Apocalypsis non tacet. quorum quid uerum sit, deus uiderit; quid uerisimile, in sequentibus exponemus.

Et duabus quidem uelabant faciem et duabus uelabant pedes et duabus uolabant. uelabant faciem non suam, sed dei. quis enim eius potest scire principium, quid, antequam istum conderet mundum, in rerum 5 cf. Gen. 11, 1-9 10 *Esai. 6, 2 11 cf. III Reg. 18,31-32 12 Deut. 27, 5 cf. Ex. 28, 17-21. 39, 10-14 14 cf. Ezech. 28, 13 cf. Apoc. 21, 19=20 17 *Esai. 6, 2 1 uim] s. 1. L uis F scriptis W 2 afferri L2 inferre DBS inferri F uideam (corr. vnU) F pr. et] sed L,2 (corr.) 3 omne] comune S hebrea lingua FLZD,Bp.r. hebree linguae S neteri D 4 uniuersa del. m2 B antiquitus FL,2\\corr.),Bp.c.m2 5 diu. ling. 2 6 tributa S uarietas] in ras. m2 B diuersitas uel uarietas S diuersitas saluari etas D in omnes in ras. m2 B omnis W nat. disp. est DS nat. (in ras. m2) disp. est nat. (nat. del. m2) B 8 deum] dominum W dfii F 9 ipse dom. D ipse om. FSS dicatur F 10 alt. alae om. F noster] inter FD in S noster in B 12 lapidem D 13 sacerdotes FWD insigne L insigne diadema (diadema s. l. add. m2 2) cet. est s. l. B 14 quas scripsi quod W quos cet. et] s. 1. 2, om. S ezechihel 2 zechiel W hiezechihel D memorauit L commemorat S 15 in] s. 1. m2 2, om. L 16 eiponamus F2 exponam L 17 ante pr. et add. sequitur FDBS 19 eius sc. pot. D pot. sc. eius W 20 istud W in rerum W,B (in ras. m2) iterum FL2D interim S I fuerit aeternitate, quando thronos, dominationes, potestates, \' angelos totumque ministerium caeleste condiderit?

et duabus uelabant pedes: non suos, sed dei. extrema quippe eius scire quis potest? quid post consummationem saeculi sit futurum, quid, postquam genus hominum fuerit iudicatum, quae sequatur uita, an rursum alia futura sit terra et post transitionem alia rursum elementa uel alius mundus solque condendus sit. priora adnuntiate mihi et, in nouissimo quae futura sunt, et dicam, quia dii estis, ait Esaias significans neminem posse, quid ante mundum fuerit et quid post mundum futurum sit, enarrare. et duabus uolabant :

media tantum cognoscimus, quae ex scripturarum nobis lectione panduntur: quando mundus factus sit, quando plasmatus homo, quando diluuium, quando lex data sit, ut ex uno homine uniuersa terrarum spatia conpleta sint et in extremo tempore dei filius pro nostra salute sumpserit carnem. cetera uero, quae diximus, ista duo seraphim in facie pedibusque texerunt.

Et clamabant alter ad alterum: pulchre positum alter ad alterum. quidquid enim in ueteri legimus testamento, hoc. idem et in euangelio repperimus et, quod in euangelio fuerit lectitatum, hoc ex ueteris testamenti auctoritate deducitur; nihil dissonum, nihil diuersum est. 2 *Esai. 6, 2 8 *Esai. 41, 22-23 12 *Esai. 6, 2 19 *Esai. 6, 3 1 fuerit W, add. in cet. 2 ministerium W,Bp.c.m2 my(i)sterium cet. condo cael. S cond.] add. sequitur FDBS,Σ s.l. m2 3 pedes lY, add. eius cet. suas L 4 quippe] quoque DBS quis scire FL2 5 futurum sit D 6 secuntur W uita] ura D suisum FD sit futura S 7 pos W 8 condensus W adnuntiante FL (corr.) nuntiate B 9 in nou. W nonissima cet. dico W 10 significas (corr. m2) F, om. 2 13 et ex W 15 diuersa W spat. terr. DS 17 susceperit (pr. e ex i m2) L susciperet 2 18 in del. B faciem LB,Z (corr.) pedesque Bp.c.m2 extexerunt W 19 clamabat Fp.c. positum est (est s. l. m2 B) BS alterum] add. sanctns sanctus sanctus FL,Z (corr.) 20 legimus om. W 21 pr. et] eras. 2, om. LW repp.-alt. eu. om. W reperimus 2S 22 ex W in cet. ueteri FL,Za.c.m2 testamento F nihil] add. in eis W 23 dissonum est B diuisum (ex diusum) F 6*

Et dicebant: sanctus sanctus sanctus dominus sabaoth. in ambobus testamentis atrinitas praedicatur. quod autem sabaoth et saluator noster dicatur, accipe exemplum in uicesimo tertio psalmo: uirtutes, quae domino ministrabant, ad caelestes alias fortitudines proclamabant, ut pandant ianuam domino reuertenti: tollite portas, principes, uestras — sine, ut Aquila interpretatur, adtollite, portae, capita uestra — et introibit rex gloriae.

rursum illae, quia indutum carne conspiciunt, nouo mysterio stupefactae interrogant: quis est iste rex gloriae? accipiuntque responsum: dominus uirtutum ipse est rex gloriae, quod in Hebraeo scribitur: \'dominus sabaoth\'. sciendumque, quia, ubicumque septuaginta interpretes \'dominum uirtutum\' et \'dominum omnipotentem\' expresserint, in Hebraeo sit positum \'dominus sabaoth\', quod interpretatur Aquila \'dominus militiarum\'. dominus quoque ipse hic quattuor litterarum est, quod proprie in deo ponitur: iod he iod he, id est duobus IA, quae duplicata ineffabile illud et gloriosum dei nomen efficiunt.

Plena est uniuersa terra gloria eius. hoc adhuc a seraphim dicitur de aduentu domini saluatoris, quomodo 1 *Esai. 6, 3 6 *Ps. 23, 9 10 Ps. 23, 10 11 Ps. 23, 10 19 *Esai. 6, 3 1 dominus] add. deus FIBS 2 testamcnti D trin.] s. l. m2 2, om. L quot D 3 autemj exp. m2 L, autem et S noster] om. F, add. esse codd. praeter W dicitur S accipere D 4 in om. D uic. quarto BS uirtutis IV queque B 5 dom. ian. D 6 portas s. l. F principis uestri L,2p.c. 7 porta Fa.c.m2 capitae uestrae B capita uestra pulchrae positum alter ad alterum sequitur (seq. s. I. m2S) FLZ (cf. p. 83, 19) 8 introiuit WB,FL2 (corr.) qui (quae m2) 2 quem FDS 9 suspiciunt D mynisterio S stupefacta F,Σa.c.m2, D rogant W 10 qui sit 1J\' 12 ebreo (corr.) 2B hebreos W sciendum quoque FB secundo queque S 14 expresserunt FL,Ia.r. 15 aqu. int. DS 16 est litt. D 17 ponitur om. S iot he iot he B iod he 2 ioth he iothem W ioth he uau he S duobus W duabus (duabus et duabus S) cet. IA quae] ia que (in ras. m2) B iamque W ia om. S 18 duplicatae Bp.c.m2 domini (del. m2) , dei B nomen dei FS efficiant (corr.) L2 19 omnis S 20 a] ad S in omnem terram praedicatio illius porrigatur et apostolorum sonus mundi limites penetret.

Sequitur: et eleuatum est superliminare a uoce, qua clamabant. legimus in ueteri testamento, quod semper dominus Moysi et Aaron ad ostium tabernaculi sit locutus, quasi ante euangelium necdum eos in sancta sanctorum induxerit, sicuti ecclesia postea introducta est dicens: introduxit me rex in cubiculum suum.

quando ergo dominus noster descendit ad terras, superliminare illud, id est quasi quoddam obstaculum, intrare cupientibus sublatum est et uniuersus hic mundus inpletus fumo, id est gloria dei. ubi autem in Latino \'eleuatum\' legimus, in Graeco \'sublatum\' ponitur. sed quia uerbi ambiguitas utroque modo interpretari potest, nostri \'eleuatum\' interpretati sunt pro \'ablato.\' Et domus inpleta est fumo.

deus, ut supra diximus, ignis est; hic cum in Sina monte descendisset ad Moysen, ad aduentum eius uidebantur lampades discurrentes et plenus omnis mons fumo. unde in psalmis dicitur: qui tangis montes, et fumigabunt. ex igne ergo, quoniam totam substantiam capere non possumus, leuior quaedam in uniuersum mundum et, ut ita dicam, rarior fumi natura dispergitur, quam nos capientes dicamus:ex parte cognoscimus etexparteprophetamus et: nuncuide mus perspeculumin aenigmate. 3 *Esai. 6, 4 4 cf. Ex. 33, 9-10 7 *Cant. 1, 3 15 *Esai. 6, 4 16 cr. Ex. 19, 16-19 18 *Ps. 103, 32 22 I Cor. 13, 9 23 xI Cor. 13, 12 2 lim. mondi Σ 3 Seq.] s. I. m2 2, om. LW 4 quam D 5 art moysen FLZ 6 in om. S induxerat W indnxit D adduxerit 2 introduxerit ς 7 sicuti W sicut L,Σ (s. l. dei m2), D sicut (sic S) dei FBS 8 suum om. D quomodo W 9 descendat D 10 capientibus Fa.c.m2 ablatum W 11 fum. impl. S impletur 2 fumo est 2 12 ἐπήϑη sublatum S 13 in utroque LS 14 sublato L2 15 est W, 8. I. 2B, om. cet. 17 lampades] add. uel lapides (del.) B excurrentes Bp.c. 18 psalmo B tangit DB 19 fumigant J) 20 uniuerso mundo B 21 naturam (corr.) F2 dispargitur F,L (corr.), D,Ba.c.m2 cupientes L 22 dicimus WB 23 in speculum B in speculo (o ex a) 2

Et seraphim stabant in circuitu eius: sex alae uni et sex alae alteri. quidam Graecorum, uir in scripturis adprime eruditus, seraphim uirtutes quasdam in caelis esse exposuit, quae ante tribunal dei adsistentes laudent eum et in diuersa ministeria mittantur maximeque ad eos, qui purgatione indigent et ob pristina peccata aliqua ex parte suppliciis. \'quod autem sublatum est\', inquit, \'superliminare et domus inpleta est fumo, signum est templi Iudaici destruendi et incendii uniuersae Hierusalem\'.

nonnulli uero in superioribus consentientes in extrema parte dissentiunt. nam superliminare sublatum illo tempore praedicant, quando uelum templi scissum est et uniuersa domus Israhel erroris nube confusa, quando Iosephus refert sacerdotes ex adytis templi uirtutum caelestium audisse uocem: \'transeamus ex his sedibus\'.

Est uero quidam, a quo ego perplurima didicisse me gaudeo et qui Hebraeum sermonem ita elimarit, ut inter scribas eorum Chaldaeus aestimetur. is longe alia uia ingressus est. ait enim nullum prophetarum extra Esaiam uidisse seraphim circa deum stantia et ne ipsa quidem seraphim alibi lectitari, dein consummationis et captiuitatis Hierusalem, quae sub 1 *Esai. 6, 2 11 cf. Matth. 27, 51 etc. 13 cf. Ioseph. Bell. Iud. VI 5, 3 1 stabat W eius om. F 2 alae s. I. m2 F uir W, om. cet. 3 apprime g 4 dei s. I. 2 adsistens W laudant W 5 in s. l. L misteria L mysteria F purgationem LW FD (corr.) 6 suppliciis purgantur (purgari merentur g) BS 8 incendium uerse FD in (exp. B, om. S) incendium subuerse BS incendendae un. S 9 Hierusalem] in ras. 2, add. quam uidemus nunc destructam in mg. m2 B 10 in s. l. m2 2 11 illa tempora 2 13 ioseppus F,L (e ex i) iosepus 2 aditis W abditis cet. uirtute (corr.) 2 15 uero W uero uir B uir cct. perplurima W quedam uel plura B plura cet. 16 hebrea (a in ras.) B hebraeorum S 17 chaldeos W caldeus F2B estimet D extimetur B existimetur LW,2 (pr. i ex e) his B,2W(corr.) alia uia Bp.c.m2 19 dominum FJJS nec Lp.c.m2 lecticari lIr lectari D latitari S 20 dein L,2a.c.m2,W dehinc FDS,2p.c.m2 de (s. 1. m2) inc de (exp.) B captiuitate La.c.m2 Hierasalem] israhelu (0 exp.) L Nabuchodonosor facta est, signum esse praemissum.

ab Ozia quippe, sub quo prophetare orsus est, usque ad Sedechiam, qui extremus regnauit et qui caecus in Babylonem ductus est. fuisse reges undecim et duodecimum Godoliam, quem constituerat rex Babyloniae super terram. quem interfecit Ismahel filius Nathaniae inter medias epulas, reliquiarum patriae parricida, et has esse duodecim alas, e quibus quattuor faciem suam uelent, sicut in nonnullis exemplariis inuenitur, quattuor uolent, quattuor pedes suos contegant.

ex his quippe duodecim regibus quattuor tantum iustos fuisse reges: Oziam, Ioatham, Ezechiam et Iosiam, qui sublimes per singulas captiuitates glorificare audeantdeum: sanctus sanctus sanctus dominus sabaoth. reliquos uero propter peccata uelare faciem et alios, quia in captiuitatem ducti sunt, pedum celare uestigia. superliminare nero sublatum et domum inpletam fumo, sicut supra diximus, euersionem Hierusalem et incendium templi exposuit.

Et ut, quia semel eius coepi referre sententiam, etiam ea, quae necdum a me sunt tacta, contingam, forcipem, de qua altaris carbo conprehensus est, et labia purgata propriam Esaiae adseruit passionem, qua sub Manasse interfectus est 1 cf. Hier. 1, 2-3 2 cf. IV Eeg. 25, 7. Hier. 39, 7 4 cf. IV Reg. 25, 22. Hier. 40, 7 5 cf. IV Reg. 25, 25. Hier. 41, 2 12 *Esai. 6, 3 18 cf. Esai. 6, 6-7 1 nabuc. B naboc. F nabog. W hozia B otia D 2 orsus e. pr. S sedecchiam W sedeciam D,La.c. 3 est s. l. m2 S 4 regis W constituit D 5 babilonie fbabilonis m2) B baby(i)lonis FDS ismael S 6 mathaniae W nathanihel LS nathanahel FDS natanahel (natanihe m2) B pariae (corr.) LS paricida S paracida W 7 esse has B 8 suam om. FDBS exemplaribus W,Σp.c.Bp.c.m2 9 uolant W suos L,2(eras.\\ W, om. cet, his] quibus DS 10 tantum quattuor W reges om. FDS iotham S iohatan B 11 osiam F singulos B ciuitates S 12 glor. deum (seg. ras. 4 litt. S) audeant FS glorificari audiant deum W audeant glor. deum S dom.] add. deus codd. praeter WD 13 pecc. sua S 14 qui B captiuitate B caelare W uelare cet. 15 impleta W sicut s. l. S 16 Hierusalem] israhelQ (tt exp.) L 17 ut om. S coepere ferre W cepi ferre S 18 ea om. S acta F contingamus g 19 conpreliendens W propria W 20 adserunt 1V qua] et qua S que (corr.) B rege. et tunc uere purgatis labiis dixit ad dominum: ecce ego, mitte me, et dixit: o miser ego, quoniam conpunctus sum!