The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Saepe a me, Innocenti carissime, postulasti, ut de eius miraculo
rei, quae in nostram aetatem inciderat, non tacerem.
cumque ego id uerecunde et uere, ut nunc experior, negarem
meque adsequi posse diffiderem, siue quia omnis humanus
sermo inferior esset laude caelesti, siue quia otium quasi
quaedam ingenii robigo paruulam licet facultatem pristini siccasset
eloquii, tu e contrario adserebas in dei rebus non
possibilitatem inspici debere, sed animum, neque eum posse
uerba deficere, qui credidisset in uerbo.
Quid igitur faciam? quod inplere non possum, negare
non audeo. super onerariam nauem rudis uector inponor et
Ad hanc epistulam recensendam codices adhibiti sunt hi: K = Spinaliensis 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. S — Turicensis Augiensis 41 s. IX. D — Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. 8 — Casinensis 91 s. X-Xl. Q = Duacensis 247 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. L2, om. presbiterum
cet.; Hieronymi nomen exhibent tituli in DsQB 4 rei mir. 2Ds 5 in
om. S nostra aetate codd. praeter KB acciderat 2sQ,Ba.c.m2 accederat
D 6 ergo Ba.c. et uere et (et pr. eras., et alt. exp.) B
7 sermo hum. S 8 esset KQ est (in ras. m2 B) cet. 9 rubigo codd.
praeter K pristina
hortaris, ut
tumida malo uela suspendam, rudentes explicem, clauum regam.
pareo iam iubenti et, quia caritas omnia potest, spiritu sancto
cursum prosequente confidam habiturus in utraque parte solacium:
si me ad optatos portus aestus adpulerit, gubernator
putabor; si inter asperos orationis anfractus inpolitus sermo
substiterit, facultatem forsitan quaeras, uoluntatem certe flagitare
non poteris.
Igitur Vercellae Ligurum ciuitas haud procul a radicibus
Alpium sita, olim potens, nunc raro habitatore semiruta. hanc
cum ex more consularis inuiseret, oblatam sibi quandam mulierculam
una cum adultero .— nam id crimen maritus inpegerat
— poenali carceris horrore circumdedit.
neque multo
post, cum liuidas carnes ungula cruenta pulsaret. et sulcatis
lateribus dolor quaereret ueritatem, infelicissimus iuuenis
uolens conpendio mortis longos uitare cruciatus, dum in suum
mentitur sanguinem, accusauit alienum solusque omnium miser
merito nisus est percuti, quia non reliquit innoxiae, unde
L2D scarabum Q clauum s lacum L2,D (m exp.)
euxeini Q euxenii K euxinii B 2 fragori K (ra ex ar), LQ fra-
goribus [cet. unda] inde (i ex n) Q inhorrescentes Q in- .
horrescit S 6 sancto spiro LZDs 7 habitaturus L 8 me non (non
eras.) B ad om. Ds optatus L,2a.c.,D optati s apullerit L,Z
(im ex a), inpulerit Ds 9 putabor] portabor Ba.c.m2, add. infirmior,
Ds,Ks.I.,add.infirmorQ, Σs,l. 10 subsisterit
at uero mulier sexu fortior suo, cum eculeus
corpus extenderet et sordidas paedore carceris manus post
tergum uincula cohiberent, oculis, quos tantum tortor alligare
non poterat, suspexit ad caelum et uolutis per ora lacrimis:
\'tu,\' inquit, \'testis, domine Iesu, cui occultum nihil est, qui es
scrutator renis et cordis, non ideo me negare uelle, ne peream,
sed ideo mentiri nolle, ne peccem.
at tu, miserrime homo, si
interire festinas, cur duos interimis innocentes? equidem et
ipsa cupio mori, cupio inuisum hoc corpus exuere, sed non
quasi adultera. praesto iugulum, micantem intrepida excipio
mucronem, innocentiam tantum mecum feram. non moritur,
quisquis uicturus occiditur.\'
Igitur consularis pastis cruore luminibus ut fera, quae
gustatum semel sanguinem semper sitit, duplicari tormenta
iubet et saeuum dentibus frendens similem carnifici minitatus
est poenam, nisi confiteretur sexus infirmior, quod non potuerat
robur uirile reticere.
\'Succurre, domine Iesu: ad unum hominem tuum quam
plura sunt inuenta supplicia!\' crines ligantur ad stipitem et
toto corpore ad eculeum fortius alligato uicinus pedibus ignis
KL,2a.c. sexu fortior suo L sexu (s. l. infirmior uirtute
m2) fortior sutl 2 sexu infirmior (infirtior K) uirtute fortior KDsQ,B
(in ras. m2) cura ec.
Una interim uox: \'caede, ure, lacera; non feci. si dictis
tollitur fides, ueniet dies, quae hoc crimen diligenter excutiat;
habebo iudicem meum.\' iam lassus tortor suspirabat in gemitum
nec erat nouo uulneri locus, iam uicta saeuitia corpus, quod
laniarat, horrebat: extemplo ira excitus consularis: \'quid miramini,\'
inquit, \'circumstantes, si torqueri mauult mulier, quam
perire? adulterium certe sine duobus committi non potest et
ėsse credibilius reor noxiam. ream negare de scelere, quam
innocentem iuuenem confiteri.\'
Pari igitur prolata in utrumque sententia damnatos carnifex
trahit. totus ad spectaculum populus effunditur et, prorsus
quasi migrare ciuitas putaretur, stipatis proruens portis turba
densatur. et quidem miserrimi iuuenis ad primum statim
ictum amputatur gladio caput truncumque in suo sanguine
S 5 conpaginibus D,K2p.c.
m2 6 tenet
postquam uero ad feminam uentum est pt
flexis in terram poplitibus super trementem ceruicem
eleuatus est gladius et exercitatam carnifex dexteram totis uiribus
concitauit, ad primum corporis tactum stetit mucro letalis et
leuiter perstringens cutem rasurae modicae sanguinem aspersit.
inbellem manum percussor expauit et uictam dexteram gladio
marcescente miratus in secundos impetus torquet.
languidus
rursum in feminam mucro delabitur et, quasi ferrum ream
timeret adtingere, circa ceruicem torpet innoxium. itaque furens ..
et anhelus lictor paludamento in ceruicem retorto, dum totas
expedit uires, fibulam, quae chlamydis mordebat oras, in humum
excussit ignarusque rei ensem librat in uulnus et \'en
tibi\', ait mulier, \'ex umero aurum ruit. collige multo quaesitum
labore, ne pereat.\' Y,
Rogo, quae est ista securitas? inpendentem non timet
mortem, laetatur percussa, carnifex pallet; oculi gladium non
uidentes tantum fibulam uident et, ne parum esset, quod non.
formidabat interitum, praestabat beneficium saeuienti.
iam igitur
et tertius ictus: sacramentum frustrauerat trinitatis. iam spe-::
1 aoluitur B poat K 2 terra B 3 exercitatum L excitatarn
KQ exertam
Huc, huc mihi trium exempla puerorum, qui inter frigidos
flammarum globos hymnos edidere pro fletibus, circa quorum
■ . sarabara sanctamque caesariem innoxium lusit incendium. huc
beati Danihelis reuocetur historia, iuxta quem adulantibus
caudis praedam suam leonum ora timuerunt.
nunc Susanna
nobilis fide mentes omnium subeat, quae iniquo damnata
iudicio sancto spiritu puerum replente seruata est. ecce non
dispar in utraque misericordia domini: illa liberata per iudicem,
ne iret ad gladium, haec a iudice damnata absoluta per gladium
est.
Tandem ergo ad feminam uindicandam populus armatur.
omnis aetas, omnis sexus carnificem fugat et coetu in circulum
coeunte non credit paene unusquisque, quod uidit. turbatur
tali nuntio urbs propinqua et tota lictorum caterua glomeratur.
e quibus medius, ad quem damnatorum cura pertinebat, erumpens
et canitiem inmundam perfuso puluere
9 cf. Dan. cap. 13 (= Sus.) 20 Verg. Aen. XII 611 in ras. m2 B secari 2 2 condiretur Ds mandaretur L,I
(in mg. m2 at conderetur) o
\' quo fletu uulgi
concussus est animus maestusque se per omnes torpor insinuat
et mirum in modum uoluntate mutata, cum pietatis fuisset,
quod ante defenderant, pietatis uisum est genus, ut paterentur
occidi.
Nouus igitur ensis, nouus percussor adponitur. stat
uictima Christo tantum fauente munita. semel percussa concutitur,
iterum repetita quassatur, tertio uulnerata prosternitur
et — o diuinae potentiae sublimanda maiestas! — quae prius
fuerat quarto percussa nec laesa, ideo paululum uisa est mori.
ne pro ea periret innoxius.
Clerici, quibus id officii erat, cruentum linteo cadauer
tumulum parant. festinato sol cursu occasum petit et misericordiam
domini celatura nox aduenit.
subito teminae palpitat
pectus et oculis quaerentibus lucem corpus animatur ad uitam:
iam spirat, iam uidet, iam subleuatur et loquitur, iam in illam
potest uocem erumpere: dominus auxiliator meus, non
timebo, quid faciat mihi homo.
L2Ds petite B (corr.) 2 date B (corr.) pr. sij
add. estis S estis] in ras. m2 2 essetis LDs 3 damnatum LZDs
quod Ds. 4 se per]
Anus interim quaedam, quae ecclesiae sustentabatur
opibus, debitum caelo spiritum reddidit et quasi de industria
ordine currente rerum uicarium tumulo corpus operitur. dubia
adhuc luce in lictore zabulus occurrit, quaerit cadauer occisae,
potuisse miratur.
recens a clericis caespes ostenditur et dudum
superiecta humus cum his uocibus ingeritur flagitanti: \'erue
scilicet ossa iam condita, infer nouum sepulchro bellum et,
si hoc parum est, auibus ferisque lanianda membra discerpe;
septies percussa debet aliquid morte plus perpeti.\'
Tali inuidia carnifice confuso clam domi mulier
et, ne forte creber ad ecclesiam medici commeatus suspicionis
panderet uiam, cum quibusdam uirginibus ad secretiorem
nillulam secto crine transmittitur. ibi paulatim uirili habitu
ueste mutata in cicatricem uulnus obducitur. et — o uere ius
summum summa malitia! — post tanta miracula adhuc
saeuiunt leges.
En quo me gestorum ordo protraxit! iam enim ad Euagrii
nostri nomen aduenimus. cuius ego pro Christo laborem si
arbitrer a me dici posse, non sapiam, si penitus tacere uelim, i
quis enim tialeat
B 4 littore Ba.c. lictorS 2 litore Ds,Qa.c. zabulua
KQ diabu(o)lus cet. 5 sepulcrum DsB monstrare JLZDs 6 caespis
K cespia Q.Ba.c. 7 flagranti L erne] herlse L erbę (herb,
m2, in mg. at herue) 2 8 si licet K2 sic licet L infers Kp.c.,2m2
et infer Q nono Q sepulcro Di.Qa.c. 9 si] sic B 10 plus
morte LSDs 11 tali ergo DsQ,Kp.c.2p.c.m2 refocilatnr DsQB,KIp.c.
m3 12 med. ad eccl. S 13 uiam pand. 2 14 uiri Ds 15 ius] iussam
Ds,Zp.c.m2 scelus Q 16 et summa Z(et B.l. m2), D et summa s
malitia) laetitia LX laetitiam Ds malitia] add. post tantam malitjam
B 17 saeuiant K seruiunfc (r exp., B 18 euacrii Ds euagri KB
uagri L,Za.c.mS 19 cui Ds ergo L,2B (corr.), Ds lab. pso
xflo KQ pro 8.1.2 si— penitus in mg. inf. 2 ai-sapiam om. L
20 posse] om. Ds, s. 1.2 uellim D ael in L 21 uocemLB, £
(m eras.) gaudio L, Σa.c.m2,Ds erumpentem LQ,2 (corr.) erumpente
,Verum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis
praetereo atque aliis post (me) memoranda relinquo.
praesentis tantum rei fine contentus sum: imperatorem industria
adit, precibus fatigat, merito lenit, sollicitudine promeretur,
ut redditam uitae redderet libertati.
LDзQ,B (io ex o, mediolano m2) 2 sepultam Ds
paene s. I. B 3 iam bis Q bene S et uk]
Quam, quam uellem nunc uestro interesse conuentui et.
admirandum consortium, licet isti oculi non mereantur aspicere,
tota cum exultatione conplecti! spectarem desertum, omni
amoeniorem ciuitatem, uiderem desolata ab accolis loca quasi
ad quoddam paradisi instar sanctorum coetibus obsideri.
uerum
Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. K = Spinaliensis 68 s. VIII. II = Monacensis lat. 6299 8. VIII-IX. R = Vindobonensis lat. 865 s. VIII-IX. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. = Turicensis Augiensis 41 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. o = Palatinus lat. 209 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. AFJ ΣΒD, add.
ego ita sum quasi a cuncto grege
morbida aberrans ouis. quod nisi me bonus pastor ad sua
stabula umeris inpositum reportarit, lababunt gressus et in
ipso conamine uestigia concident adsurgentis. ego sum ille
prodigus filius, qui omni, quam mihi pater crediderat, portione
profusa necdum me ad genitoris genua submisi necdum
coepi prioris a me luxuriae blandimenta depellere.
et quia
HR hoc me A, Βα.cc.m.2 hoc
Plus deum tribuere, quam rogatur, et ea saepe concedere,
quae nec oculus uidit nec auris audiuit nec
in cor hominis ascenderunt, licet ex sacrorum magisterio
uoluminum ante cognouerim, tamen in causa propria
i pr. nunc] tunc D,M (corr.) \' zabulus K lig. ret. S 2 mari A
maria michi B circumdant FJ2WB ponto A 3 elementa D
ualeo 53 nee] ne 2 (corr.). M progredi] add. ego 83 4 spir.
e. FJ2 5 prosequatur] add. explicit ad anachoritas 31 explicit ad
t(h)eodosium et ceteros anachoritas KHR eiplicit ad teodosium et ceteros
anacharitas intrinsecus comraorantes M explicit ad anachor o Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII (interrogationis sign.
in notis ante huius codicis siglum posito lectionem iam non
posse discemi significo).
o si mihi nunc dominus Iesus Christus uel Philippi
ad eunuchum uel Ambacum ad Danihelum translationem repente
concederet, quam ego nunc arte tua stringerem colla conplexibus,
quam illud os, quod mecum uel errauit aliquando uel
sapuit, inpressis figerem labiis! uerum quia non mereor et
inualidum etiam cum sanum est corpusculum crebri fregere
morbi, has mei uicarias et tibi obuias mitto, quae te copula
amoris innexum ad me usque perducant.
Prima inopinati gaudii ab Heliodoro nuntiata felicitas. non
credebam certum, quod certum esse cupiebam, praesertim cum
et ille ab alio audisse se diceret et rei nouitas fidem sermonis
auferret. rursum suspensam uoto nutantemque mentem quidam
Alexandrinus monachus, qui ad Aegyptios confessores et uoluntate
iam martyres pio plebis fuerat transmissus obsequio, manifestus
ad credulitatem nuntii auctor inpulerat.
fateor et in hoc
te anxia K 2 uota] notum ef 3 audeo Kp.c.m2
4 mon.] christianorum A _norum SI in om. K 5 miliciam
c o om. K nunc mihi S nunc] om. Kt kltie Ba.c.m2
6 ambacum 91,A (alt. m eras.) abbacum K abakuk t abacuch Of abacuc
Bee ad] a B danihelum UK,A (p.r. -heli) -helem ef -elem ROcc
I qua
hic
uero tota credulitatis frena laxaui et tunc uere aegrotum esse
me dolui. et nisi me adtenuatae corporis uires quadam conpede
praepedissent, nec mediae feruor aestatis nec nauigantibus
semper incertum mare pia festinatione gradienti ualnisset obsistere.
credas mihi uelim, frater, non sic tempestate iactatus
portum nauta prospectat, non sic sitientia imbres arua desiderant,
non sic curuo adsidens litori anxia filium mater expectat.
Postquam me a tuo latere subitus turbo conuoluit, postquam
glutino caritatis haerentem inpia distraxit auulsio, tunc
mihi caeruleus
undique et undique caelum.tandeminincertoperegrinationis
erranti, cum me Thracia, Pontus atque Bithynia totumque Galatiae
uel Cappadociae iter et feruido Cilicum terra fregisset aestu,
Syria mihi uelut fidissimus naufrago portus occurrit. ubi ego
quicquid morborum esse poterat expertus e duobus oculis unum
Aen. V 9 91A 2 plus tamen 0 plus K tamen plus S 5 macharium
codd. 6 laxauit UA me esse B (egrotum me in mg.),
cft 7 attenuati S corporis om. K 8 media UA etatis B
a.c.m2 9 \'pia cum
nunc uno et toto mihi lumine Euagrio
nostro fruor, cui ego semper infirmus quidam ad laborem cumulus
accessi. erat nobiscum et Hylas sanctae Melaniae famulus,
qui puritate morum maculam seruitutis abluerat; et hic necdum
obductam rescidit cicatricem. uerum quia de dormientibus contristari
apostoli uoce prohibemur et nimia uis maeroris laeto
superueniente nuntio temperata est, indicamus tibi, ut, si nescis,
discas, si ante cognouisti, pariter gaudeamus.
Bonosus tuus, immo meus et, ut uerius dicam, noster,
scalam praesagatam Iacob somniante iam scandit: portat crucem
suam nec de crastino cogitat nec post tergum respicit. seminat
in lacrimis, ut in gaudio metat, et sacramento Moysi serpentem
in heremo suspendit. cedant huic ueritati tam Graeco quam
Romano stilo mendaciis ficta miracula.
ecce puer honestis saeculo
nobiscum artibus institutus, cui opes adfatim, dignitas adprime
inter aequales, contempta matre; sororibus et carissimo sibi
germano insulam pelago circumsonante nauifragam, cui asperae
cautes et nuda saxa et solitudo terrori est, quasi quidam nouus
paradisi colonus insedit. nullus ibi agricolarum, nullus
12 cf. Matth. 6, 34 13 cf. Num. 21, 9 K euagrii K 3 nostri K, om.
2Ll quidem t. om. S 4 accessit B accessi erat] accesserat A
acceserat 21 et om. K sancti ef Ulelanii Bef filiua Oc
5 puritatem horum U,A (corr.) absterserat 21A nondum 21A
6 rescindit UA recidit Oi ap. uoce contr. Oc
solus ibi, immo iam Christo comitante non solus, uidet gloriam
dei, quam etiam apostoli nisi in deserto non uiderant. non quidem
conspicit turritas urbes, sed in nouae ciuitatis censu dedit
nomen suum. horrent sacco membra deformi, sed sic melius
obuiam Christo rapietur in nubibus. nulla euriporum amoenitate
perfruitur, sed de latere domini aquam uitae bibit. propone
tibi ante oculos, amice dulcissime, et in praesentiam rei totus
animo ac mente conuertere; tunc poteris laudare uictoriam,
cum laborem proeliantis agnoueris.
totam circa insulam fremit
insanum mare et sinuosis montibus inlisum scopulis aequor
reclamat; nullo terra gramine uiret; nullis uernans campus
densatur umbraculis; abruptae rupes quasi quondam horroris
carcerem claudunt. ille securus, intrepidus et totus de apostolo
armatus nunc deum audit, cum diuina relegit, nunc cum deo
loquitur, cum dominum rogat, et fortasse ad exemplum Iohannis
aliquid uidet, dum in insula commoratur.
Quas nunc diabolum nectere credis tricas, quas parare
arbitraris insidias? forsitan antiquae fraudis memor famem suadere
temptabit. sed iam illi responsum est non in solo pane
Verg. Georg. III 261 sq. 15 cf. Eph. 6, 11-17 18 cf. Apoc. 1, 9-12
21 cf. Deut. 8, 3. Matth. 4, 4 OC,B (ex ne) quem-quo] notione siraul A 2 fratrem Jf
minnaculo 2L4 monosculo L in osculo cet. naatitatem %A (corr.) adhereret
K sol. com. 21A 4 dei om. K niderunt 21A 6 anum
om. U.A. deformia 21A sic] om. 1, s. l. B hic ef 7 rapientur te
(del.) B euripomorum 2L1 riparum ef aestate K 8 perfrnetur ef
bibet ef niuit WA propone] add. haec S 9 dulc. om. W.A praesen- I
tia K totius 2L1 11 labore K proeliantis K prael. cet. 12 montium
S 13 germine nullust 14 horrore BOc horreis 2L1 15 car-I
ceris ef 16 dominum UA uidet BOci dum UA Ocef legit UA I
17 dum UA Ocef 18 uidit K cum K insulam K 19 cred.
nect. Oc trichas B tricias A tristicias K ? 21 parere K 20 arbitrans
UAforsan S fame Ai ? 21 21 temptauit A 0cef temtauit 21
ille K in om. K pane solo U Acef
illi: qui cupiunt diuites fieri, incidunt in muscipulam
et temptationes, et: mihi gloriatio omnis
in Christo est. fessa ieiuniis membra morbo grauante concutiet,
sed apostoli repercutietur eloquio: quando infirmor,
tunc fortior sum, et:uirtus in infirmitate perficitur.
minabitur mortem, sed audiet: cupio dissolui et esse
cum Christo. ignita iacula uibrabit, sed excipientur scuto
fidei. et, ne multa, inpugnabit satanas, sed tutabitur Christus.
gratias tibi, domine Iesu, quod in die tuo habeo, qui pro me te
possit rogare. scis ipse — tibi enim patent pectora singulorum,
qui cordis arcana rimaris, qui tantae bestiae aluo inclusum
prophetam in profundo uides —, ut ego et ille a tenera pariter
infantia ad florentem usque adoleuerimus aetatem, ut idem
nos nutricum sinus, idem amplexus fouerint baiulorum et, cum
post Romana studia ad Rheni semibarbaras ripas eodem cibo,
pari frueremur hospitio, ut ego primus coeperim uelle te colere.
memento, quaeso, istum bellatorem tuum mecum quondam
fuisse tironem. habeo promissum maiestatis tuae: qui
6 II Cor. 12, 9 7 *Phil. 1, 23 8 cf. Eph. 6, 16 12 cf. Ion. cap. 2
19 *Matth. 5, 19 1 propones A opponet B dicitur UKA 2 cupiunt] uolunt
9lA in musc. inc. K muscipula A muscipulas ef ? 91 3 omnis
om. Oc 4 membra iei. codd. praeter K 5 sed et UAB
percutietnr 2L1 quando] add. enim e 6 fortior] potens 91A 7 audit.
UA dissolui] add. corpore UAS uibrauit A librabit cef excutietur
UA 9 ne om. 2rA multa] add. congeram Bi, add. replicem S
inpugnauit 9IA eum xps ihs 91A 10 gratia S tibi] add. ago Oc
ihs (corr.) K quod] qui t tua S habebo 2fA pro me om. 91A
poss. te rog. 0 rog. te poss. K 12 incl. aluo Bt 13 a terra (sic) pariter
K a te ne rapiar iriter UA tenera pariter cet. par. a ten. S 14 infantiae
K infantiam UA fiorem K aetatis K iidem S 15 nntricum]
add. fouerint Oc idem] om. UA et idem Oc iidem S fouerint
om. Oc 16 ad Rheni] adirem i reni WABOc renis (s eras.) K
lireni ef barbaras UA 17 patris B te post ego tr. 914 18 hunc g
quoddam UA 19 tironem Bef tyr. cet.
caelorum; < qui autem fecerit et docuerit, hic
magnus uocabitur in regno caelorum.) fruatur ille
uirtutis corona et ob cotidiana martyria stolatus agnum sequatur,
(mihi) — multae sunt mansiones apud patrem
et stella ab stella differt in claritate —, mihi concede,
ut inter sanctorum calcanea possim leuare caput; [ut]
cum ego uoluerim, ille perfecerit; mihi ignoscas, quia inplere
non potui, illi tribuas praemium, quod meretur.
Plura fortasse, quam epistulae breuitas patiebatur, longo
sermone protraxerim, quod mihi semper accidere consueuit,,
quando aliquid de Bonosi nostri laude dicendum est. sed ut
ad id redeam, unde discesseram, obsecro te, ne amicum, qui
diu quaeritur, uix inuenitur, difficile seruatur, pariter cum
oculis mens amittat. fulgeat quilibet auro et pompaticis ferculis
corusca ex sarcinis metalla radient: caritas non potest conparari;
dilectio pretium non habet; amicitia, quae desinere potest,
uera numquam fuit.
de cult. fem. II 7 8 cf. Phil. 2, 13 om. codd.. 4 coronam UA et] ut Oc ob]
add. hoc 2IA materia VLA 5 mihi addidi multae enim S 6 stellam
(m eras.) K ab] a Oc, om. K stellae K claritatem (m eras.) K
gloriam SITA 7 intra UA calc. possim (possem K) leu. cap. 91KA
cap. possim leu. calc. cet. calc. cap. possim leu. S ut] seclusi aut UA
8 uoluero K uoueriin SITA 9 retribuas 0 10 falso edd. sectionis G. exordium
sumunt a l. 12 sed ut 11 protexerim
Quantus beatitudinis tuae rumor diuersa populorum ora
conpleuerit, hinc poteris aestimare, quod ego te ante incipio
amare, quam nosse. ut enim apostolus ait: quorundam hominum
peccata manifesta sunt praecedentia ad
iudicium, ita e contrario tuae dilectionis fama dispergitur,
ut non tantum laudandus sit ille, qui te amat, quam scelus
putetur facere ille, qui non amat.
praetermitto innumerabiles,
in quibus Christum sustentasti, pauisti, uestisti, uisitasti: Heliodori
fratris a te adiuta necessitas mutorum etiam potest ora
laxare. quibus gratiis, quo ille praeconio peregrinationis incommoda
a te fota referebat, ut ego ille tardissimus, quoniam
intolerabilis languor, pinnatis, ut aiunt, pedibus charta caritatis
et uoto te salutauerim et iam conplexus sim! gratulor
itaque tibi et, nascentem amicitiam ut dominus foederare dignetur,
precor.
or. an poeta p. 184, 1 Rossb. Coloniensis 35 s. IX. I = Turicensis Augiensis 41 s. IX. Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. 31 = Coloniensis 60 s. IX-X. B — Berolinensis lat. 18 s. XII. Ll:) de ortu amicitiae L ΣΒDM ad
Et quia frater Rufinus, qui cum sancta Melania ab ;
Aegypto Hierosolymam uenisse narratur, indiuidua mihi germanitatis
caritate conexus est, quaeso ut epistulam meam huic
tuae epistulae copulatam ei reddere non graueris. noli nos ex
eius aestimare uirtutibus. in illo conspicies expressa sanctitatis
insignia; ego cinis et uilissimi pars luti et iam fauilla, dum
uegetor, satis habeo, si splendorem morum eius inbecillitas
oculorum meorum ferre sustineat.
ille modo lauit, mundus est
et tamquam nix dealbatus; ego cunctis peccatorum sordibus
inquinatus diebus ac noctibus opperior cum tremore reddere
nouissimum quadrantem. sed tamen quia dominus soluit
conpeditos et super humilem et quietum et trementem
uerba sua requiescit, forsitan et mihi in sepulchro scelerum
iacenti dicat: \'Hieronyme, ueni foras\'. sanctus presbyter Euagrius
plurimum te salutat; et Martinianum fratrem iuncto
salutamus obsequio, quem ego uidere desiderans catena languoris
innector.
145, 7 12 cf. Esai. 66, 2 -14 cf. Ioh. 11, 43 Bp.c. melanio B 4 tuae om. B epistolae tuae 2
(seq. huic eras.) ex eius B ea eius US,M (ea exp.), eias ZD 5 uirtutis
2 conspicies S conspiciens codd. 6 ego B et ego cet. uilissimi
B uilissima cet. 7 uegetor B nertor cet. si in mg. m2 2 sis D
illius S 8 se lauit et g 9 dealb. est L ΣΒ,B (est s.
In ea mihi parte heremi commoranti, quae iuxta Syriam
Sarracenis iungitur, tuae dilectionis scripta sunt perlata, quibus
lectis ita reaccensus est animus Hierosolymam proficiscendi,
ut paene nocuerit proposito, quod profuerit caritati. nunc igitur,
quomodo ualeo, pro me tibi litteras repraesento. etsi corpore
absens, amore et spiritu uenio inpendio exposcens, ne nascentes
amicitias, quae Christi glutino cohaeserunt, aut temporis aut
locorum magnitudo diuellat. quin potius foederemus eas reciprocis
epistulis; illae inter nos currant, illae se obuient, illae
nobiscum loquantur. non multum perditura erit caritas, si tali
secum sermone fabuletur.
Rufinus autem frater, ut scribis, necdum uenit et, si
uenerit, non multum proderit desiderio meo, cum eum iam
uisurus non sim. ita enim et ille longo a me interuallo separatus
est, ut huc non possit currere, et ego arreptae solitudinis
terminis arceor, ut coeperit mihi iam non licere, quod nolui.
L = Coloniensis 35 s. IX. = Tttricensis Augiensis 41 s. IX. 33 —; Curoliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. b = Parisinus lat. 1453 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. om.)Z ad eundem
DlIIB ad amandum £ , in C titulus cum initio epistulae (usque ad l. 9
temporis) periit; Hieronymi nomen exhibent tituli in L ΣΒϚ 3 conimorante
ob hoc et ego obsecro et, ut tu petas, plurimum quaeso, ut
tibi beati Reticii Augustodunensis episcopi commentarios ad describendum
largiatur, in quibus Canticum Canticorum sublimi
ore disseruit. scripsit mihi et quidam de patria supra dicti fratris
Rufini Paulus senex Tertulliani suum codicem apud eum esse,
quem uehementer repoposcit. et ex hoc quaeso, ut eos libros,
quos non habere me breuis subditus edocebit, librarii manu
in charta scribi iubeas.
interpretationein quoque psalmorum
Dauiticorum et prolixum ualde de synodis librum sancti Hilarii,
quae ei apud Treueris manu mea ipse descripseram, aeque ut
mihi transferas peto. nosti hoc esse Christianae animae pabulum,
si in lege domini meditetur die ac nocte. ceteros hospitio
recipis, solacio foues, sumptibus iuuas; mihi si rogata praestiteris,
multa largitus es.
et quoniam tribuente domino multis
sacrae bibliothecae codicibus abundamus, impera uicissim:
quodcumque uis, mittam. nec putes mihi graue esse, si iubeas:
habeo alumnos, qui antiquariae arti seruiant. neque uero
S quaero DL,lJI (corr.) 2 retitii Z rhetitii C
rethici B augustodon. D agustudon. LZ agustudun. (alt. u ex o m2) 93
augustudun. B augustadun. ; augustidunenses (idu ex odo m2) M commentarius
;,2.p.c. 3 quibus S, om. C quo cet. 4 deseruit 2 et mihi C
quidem C dictis L 5 senes L ΣD, M (corr. m2), senis is tertuliani
Magistrum autem pueri tui, de quo dignatus es rescribere,
quem plagiatorem esse eius non dubium est, saepe Euagrius
presbyter, dum adhuc Antiochiae essem, me praesente
corripuit. cui ille respondit: \'ego nihil timeo\'. dicit se a domino
suo fuisse dimissum et, si uobis placet, ecce hic est;
transmittite eum, quo
uagum non sinam longius fugire. quapropter quia ego in
hac solitudine constitutus non possum agere quod iussisti,
rogaui carissimum mihi Euagrium, ut tam tui quam mei causa
instanter negotium prosequatur.
B ind. michi B 2 multis 111 (corr. m2) ne 7)
sic om. B ait Mp.c. 3 incipiat C incipit S sibi] add. plus s
4 es om. L rescribe Za.c. scribere CB 5 esse eis C eius esse B
sis euagr. B 6 esse C praesentem DlII (m exp.), C 8 fuisse]
esse B 9 transmitto M (o ex e m2), C eum om. s arbitror
L ΣΒΒ in hoc arb.
Antiquus sermo est: \'mendaces faciunt, ut nec uera dicentibus
credatur\'; quod mihi ego a te obiurgatus de silentio litterarum
accidisse uideo. dicam: \'saepe scripsi, sed neglegentia baiulorum
fuit\'? respondebis: \'omnium non scribentium uetus ista excusatio
est\'. dicam: \'non repperi qui epistulas ferret\'? dices hinc
illuc isse quam plurimos. contendam me etiam his dedisse?
at illi, quia non reddiderunt, negabunt et erit inter absentes
incerta cognitio.
quid igitur faciam? sine culpa ueniam postulabo
rectius arbitrans pacem loco motus petere, quam aequo
gradu certamina concitare; quamquam ita me iugis tam corporis
aegrotatio quam animae aegritudo consumpsit, ut morte
inminente nec mei paene memor fuerim. quod ne falsum putes,
oratorio more post argumenta testes uocabo.
21 = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. = Turicensis Augiensis 41 s. IX. Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Beivlinensis lat. 18 s. XII. LZfBDMCB incipit ad iulianmn
diai aquilensem 91 ad beatum iulianum diač aquilienscm F; Hieronymi
nomen exhibent tituli in codd. praeter 91 3 anticus
Sanctus frater Heliodorus hic adfuit, qui, cum mecum heremum
uellet incolere, meis sceleribus fugatus abscessit. uerum
omnem culpam praesens uerbositas excusabit. nam, ut ait
Flaccus in satura: omnibus hoc uitium est cantoribus,
inter amicos rogati ut numquam cantent, iniussi numquam
desistant. ita te deinceps fascibus obruam litterarum,
ut e contrario incipias rogare, ne scribam. sororem meam,
filiam in Christo tuam, gaudeo te primum nuntiante in eo
permanere, quo coeperat.
hic enim, ubi nunc sum, non solum
quid agatur in patria, sed an ipsa patria perstet, ignoro. et
licet me sinistro Hibera excetra rumore dilaniet, non timebo
hominum iudicium habiturus iudicem meum: si fractus
inlabatur orbis, inpauidum ferient ruinae. quapropter
quaeso ut apostolici memor praecepti, quo docet opus
nOstrum permanere debere, et tibi a domino praemium in illius
salute pares et me de communi in Christo gloria crebris reddas
sermonibus laetiorem.
Cor. 3, 14 FLS 4 satura scripsi (cl. epist. XXII cap. 32) satyra
UC satira (satyra 2p.c.) cet. 5 cantant 2p.c. cantet FL iniussi ut 9t
6 te s. I. © 7 incipis {-ies m2) L meam UF, B (s. I.), om. cet.
9 quod UC 10 peristet 91 11 bybera 2p.c. hiuera D excetra
(excetera BS excetra ru ore (excitra rumore p.c.) 33 excetrarum
(et ceterarum C) ore LDC ex ceterara more 91 ex ∗∗∗rarum
(excedrarum p.c.) ore M et (t del.) ceteras ore F excetra ore S dela-
niet FL delaniat I 12 meum (c/. p. 4, 10)] deum iuxta illud quod
quidam ait C factus 2TZB (corr.), L 13 inlauabatur L ferent S
14 praecepta C 15 nostrorum F 16 salutet F (corr.), L reddat
FLM, ΣВD (corr.) 17 laet.)
Non debet charta diuidere, \'quos amor mutuus copulauit,
nec per singulos officia mei sunt partienda sermonis, cum sic
inuicem uos ametis, ut non minus tres caritas iungat, quam
duos natura sociauit. quin potius, si rei condicio pateretur, sub
uno litterulae apice nomina indiuisa concluderem uestris quoque
ita me litteris prouocantibus, ut et in uno tres et in tribus
unum putarem.
nam postquam sancto Euagrio transmittente
in ea ad me heremi parte delatae sunt, quae inter Syros
ac Sarracenos uastum limitem ducit, sic gauisus sum, ut illum
diem Romanae felicitatis, quo primum Marcelli apud Nolam
proelio post Cannensem pugnam superba Hannibalis agmina
conciderunt, ego uicerim. et licet supra dictus frater saepe me
Veronensis rescriptus XV. 13 a. VIII. g -— Vinddbonensis lat. 954 s. VIII (continet fragmentum a
p. 29, 2 confusionem mentis
Nunc cum uestris litteris fabulor, illas amplexor, illae
mecum loquuntur, illae hic tantum Latine sciunt. hic enim
aut barbarus seni sermo discendus est aut tacendum est. quotienscumque
carissimos mihi uultus notae manus referunt
inpressa uestigia, totiens aut ego hic non sum aut uos hic
estis. credite amori uera dicenti: et cum has scriberem, uos
uidebam.
quibus hoc pnmum queror, cur tot interiacentibus
spatiis maris atque terrarum tam paruam epistulam miseritis,
nisi quod ita merui, qui uobis, ut scribitis, ante non scripsi.
chartam defuisse non puto Aegypto ministrante commercia. et
si aliqui Ptolomaeus maria clausisset, tamen rex Attalus membranas
e Pergamo miserat, ut penuria chartae pellibus pensaretur;
unde pergamenarum nomen ad hanc usque diem tradente
sibi inuicem posteritate seruatum est. quid igitur?
arbitrer
baiulum festinasse? quamuis longae epistulae una nox sufficit.
an uos aliqua occupatione detentos? nulla necessitas maior est
caritate. restant duo, ut aut uos piguerit aut ego non
DMC ita ut sua me B fouet W 2 reliquit(d)
MCD,Bp.c. relinquid(t) В,Ba.c. habeundi (i ex o) S 3 adtullerat C
attojlerat W atulerit (corr.) S3 attulerit S 4 litteris s. l. S3 amplector
C 5 locuntur WB hic] huic ex uhic S3 nesciunt S
6 semisermo fSDMC (seni hyperbolice ut saepe nostrum Hn meinen alten
Tagen\') dicendus B tacendus S9 C est
Bonosus, ut scribitis, quasi filius
pristina contagione sordentes quasi reguli et scorpiones arentia
quaeque sectamur. ille iam calcat super colubri caput, nos serpenti
terram ex diuina sententia comedenti adhuc cibo sumus.
ille iam potest summum graduum psalmum scandere, nobis
adhuc in primo ascensu flentibus nescio an dicere aliquando
contingat: leuaui oculos meos in montes, unde ueniat
auxilium mihi. ille inter minaces saeculi fluctus in tuto
insulae, hoc est ecclesiae gremio, sedens ad exemplum Iohannis
librum forte iam deuorat, ego in scelerum meorum sepulchro
iacens et peccatorum uinculis. conligatus dominicum de euangelio
expecto clamorem: \'Hieronyme, ueni foras\'.
Bonosus,
inquam, — quia secundum prophetam omnis diaboli uirtus in
lumbo est — trans Euphraten tulit lumbare suum ibi illud
in foramine petrae abscondens et postea scissum repperiens
cecinit: \'domine, tu possedisti renes meos;
Apoc. 10, 10 13-15 cf. Ioh. 11, 43—44 16 cf. Hiob 40, 11
17 cf. Hier. 13, 4-7 19 Ps. 138, 13 cf. Pa. 106, 14 1 e] in UAW magis uolo g uos om. D in necesse W incn-
sare S 2 non om. W merito 5SDC -tum g 3 quam s. I. B
nasci om. B 4 bonus W noster bonosus B scripsistis DMfj scripsisti
C yctiosa quos appetit A IXOTOC a quos appetit W
uarie seriptum i n codd. S petit 91 petens Mp.c.
m2 5 sordentes
Soror mea sancti Iuliani in Christo fructus est: ille plantauit,
uos rigate, dominus incrementum dabit. hanc mihi Iesus
pro eo nulnere, quod diabolus inflixerat, praestitit uiuam reddendo
pro mortua. huic ego, ut ait gentilis poeta, omnia etiam
tuta timeo. scitis ipsi lubricum adulescentiae iter, in quo et
ego lapsus sunt et uos non sine timore transistis.
hoc illa
cum maxime ingrediens omnium fulcienda praeceptis, omnium
est sustentanda solaciis, id est crebris uestrae sanctitudinis
epistulis roboranda. et quia caritas omnia sustinet, obsecro ut
etiam a papa Valeriano ad eam confortandam litteras exigatis.
nostis puellares animos his rebus plerumque solidari, si se
intellegant curae esse maioribus.
In mea enim patria rusticitatis uernacula deus uenter est
et de die uiuitur: sanctior est ille, qui ditior est. accessit huic
5 Ps. 145, 7-8 9 cf. I Cor. 3, 6 12 cf. Verg. Aen. IV 298
17 cf. I Cor. 13, 7 21 cf. Phil. 3, 19 1SDMC nabucc. 91 nabuc. B nabug. (bu add.) M confu
(corr.) g, qui hic incipit 3 cathenatum g (corr.), B 4.circ. ferri
BDM nectens g naribus meis inn. S 5 praecipit SEjp.c. soluit
gWB soluet (corr. 58) cet. 6 et om. C 9 fruita W plantabit M
10 dominus] sed deus g 11 infixerat g\\8 uiuam] uitam BD,M
(corr.), C 12 huic] ut hic
Matrem communem, quae, cum uobis sanctitate societur,
in eo uos praeuenit, quia tales genuit, cuius uere uenter
aureus potest dici, eo salutamus honore, quo nostis; una quoque
suspiciendas cunctis sorores, quae sexum uicere cum saeculo,
quae oleo ad lampadas largiter praeparato sponsi opperiuntur
aduentum.
o beata domus, in qua morantur Anna uidua,
uirgines prophetissae, geminus Samuhel nutritus in templo!
o tecta felicia, in quibus cernimus Macchabaeorum martyrum
coronis cinctam martyrem matrem! nam licet cotidie Christum
confiteamini, dum eius praecepta seruatis, tamen ad priuatam
gloriam publica haec accessit uobis et aperta confessio, quod
per uos ab urbe uestra Arriani quondam dogmatis uirus
Eugen. Tolct. carm. 87 Vollmer 5 cf. Matth. 15, 14 etc. 11 cf. Matth.
25, 1-12 12 cf. Luc. 2, 36-37 13 cf. Act. 21, 9 cf. I Reg.
2, 18 14 cr. II Macch. 7, 20-41 S sermonem (del. m2 g) codd. opusculum B 2 de
quo om. g 3 in uita Cr.] inuitata sum g rississe (corr.) 2t, om. g
lucillius Ug,A (corr.), C lucius Bsimiles C,3Ip.c. 4 lactucas BDMC
cardns W carduum (uum ex o) g cardoa SDMC carduos aA,B (u eras.);
asino cardua comedente\' est clausula hexametri, cf. lJlarx ad Lucil.
1299 comedenti Bp.c.m2 comedentem A 5 deforatam g (cf. Havet .
in Archiv f. lat. Lex. XV 105) nauim !sp.c. caecos] cecns 81 caecus
et miremini forsitan, quod in fine iam epistulae
rursus exorsus sim. quid faciam? uocem pectori negare non
ualeo. epistulae breuitas conpellit tacere, desiderium uestri
cogit loqui. praeproperus sermo; confusa turbatur oratio; amor
ordinem nescit.
inquit, \'res est, quae homines absentes praesentes faciat\'.
nec falsam dedit, quamquam in re non uera, sententiam. quid
enim est, ut ita dicam, tam praesens inter absentes, quam
per epistulas et adloqui et audire quos diligas? nam et rudes
1 et om. B miraremini W miramini s in om. g finem gH3
2 rursum B sum ex. A sum (in mg. ex. m2) 2t pect. neg.] prohibere
pect. B 3 conpellet W uestrum UMBC 4 properus g
turbat 33 amon Aa.c.m2 cum W 5 nescit] add. expl. ad iobinum
eusebium chromantium (n del.) 21 expl. epis hier ad chromatium
iouinianum et eusebium M F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. = Turicensis Augiensis 41 s. IX. Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 -{- 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. W Σm1) hypodiaconum (yppodiaconum
quanto igitur nos
expolito iam artibus mundo id non debemus omittere, quod
sibi praestiterunt, apud quos erat cruda rusticitas et qui
humanitatem quodammodo nesciebant! ecce beatus Chromatius
cum sancto Eusebio non plus natura quam morum sibi aequalitate
germano litterario me prouocauit officio. tu modo a
nobis abiens recentem amicitiam scindis potius, quam dissuis,
quod prudenter Laelius uetat; nisi forte ita tibi exosus est oriens,
ut litteras quoque tuas huc uenire formides. expergiscere, expergiscere,
euigila de sommo, praesta unam chartae scedulam caritati
8-6 cf. Varro ap. Plin. nat, hist. XIII 69 12 cf. Cic. Laelius 76 ex e) L cassos i
(i eras.) ennius I can hennius W casso si hennius D cassosihennius (ih
eras.) M cassosi ennius C cassos hennius B 2 rethoiicis LWDM,F
(e ex i m2) retoricis B Cicero] cetero W uictu] uictu (ui in ras.
m2)Buicto FL, Σ(uinctom2),D ritu
dorus tibi potuit fideliter nuntiare, qui non minori te diligit
amore, quam diligo, ut ego semper in ore meo nomen tuum
sonem, ut ad primam quamque confabulationem iucundissimi
mihi tui consortii recorder, ut humilitatem admirer, uirtutem
efferam, praedicem caritatem.
uerum tu, quod natura lynces :
F,2M (pr. i corr. in e), W communis L2B communes
cet. quas C qui F peregrinationes FJDMC 2 suspira CB,Mp.c.
pro si-scribe
et illae quidem, quas
diximus, ferae sub frondente captantes arboris ramo fugaces e
capreas ant timidum, ceruos, animal conprehendunt currentemque
frustra praedam, dum hostem suum secura uehit, rabido
desuper ore dilaniant et tam diu meminere praedandi, quam
diu uenter uacuus siccum fame guttur exasperat; ubi uero sanguine
pasta feritas uiscera distenta conpleuerit, cum saturitate
succedit obliuio tam diu nescitura, quid capiat, donec memoriam
reuocauerit esuries.
tu necdum satiatus e nobis cur finem
iungis exordio? cur amittis; antequam teneas? nisi forte neglegentiae
semper excusatione socia adseras te non habuisse, quod
scriberes, cum hoc ipsum debueris scribere, aliud te non habuisse,
quod scriberes.
CB meminerit D priora F 2 desiderant (derant
in ras. m2) S desiderent DMC noatrae es g 3 ut illam Ϛ epla D
Humanae uitae breuitas damnatio delictorum est et in
ipso saepe lucis exordio mors secuta nascentem labentia cotidie
in uitium saecula profitetur. nam cum primum paradisi colonum
uiperinis nexibus praepeditum coluber deduxisset ad terras,
aeternitas mortalitate mutata in nongentos et eo amplius annos,
secundam quodammodo inmortalitatem, maledicti hominis distulerat
elogium. exinde paulatim recrudescente peccato totius
orbis naufragium gigantum adduxit inpietas.
post illud, ut
ita dixerim, purgati baptismum mundi in breue tempus hominum
uita contracta est. hoc quoque spatium sceleribus nostris
9 cf. Gen. 6, 4-7 e = Parisinus nouv. acq. lat. 446 s. VI (cont. uerba a p. 36,
10 quis senectutem
\'Quorsum\', ais, \'ista tam alto repetita principio et ita procul
coepta, ut merito quiuis Horatiano de nobis possit sale
ludere: et gemino bellum Troianum orditur ab
uidelicet ut senectutem tuam et caput ad Christi similitudinem
candidum dignis uocibus praedicem.
ecce iam centenarius aetatum
circulus uoluitur et tu semper domini praecepta custodiens futurae
beatitudines uitae per praesentium exempla meditaris. oculi
puro lumine uigent, pedes inprimunt certa uestigia, auditus
Ja.c.m2 quoties 2 quotiens 33DM 2 centenarium
J,2 (corr.) non eras. 2, om. 33 3 ad eam] andeamn (alt. n eras.)
D ad eandem FJ,Z (an ex a) sic s. l. B 4 in libro om. B
5 septuaginta] LXXX (ult. X eras.) 2 annis Sl octuaginta W
6 relictum M (corr.) 7 quorsum] t. t., in mg. add. at qur m3 2 quursum
(corr.) 5SM quorum Ja.c.m2 cursum S&FN ais] is eras. N iis (ii
exp.) Y agis W, om. C , istam (m exp.) F; in mg. add. a m2 B
altoJ longo FJ2 8 quis C, N (queuis m2) oratiano %WDMYB
oratio non N oratio 33, om. FJ,2 (s. l. oratiano ex aratiano) sale]
saltem m2 N 9 geminum UN troiano (seq. ras. 1 litt.) W
orditor C oritur (corr. ml, ordinatur m2) 2 aeuo U ΣWBDM,FJ
(corr.), ebo
futurae
resurrectionis uirorem in te nobis dominus ostendit, ut peccati
sciamus esse, quod ceteri adhuc uiuentes praemoriuntur in
carne, iustitiae, quod tu adulescentiam in aliena aetate mentiris.
et quamquam multis istam corporis sanitatem, etiam peccatoribus,
euenire uideamus, tamen illis hoc diabolus ministrat,
ut peccent, tibi dominus praestat, ut gaudeas.
Doctissimi quique Graecorum, de quibus pro Flacco agens
luculente Tullius ait: ingenita leuitas et erudita uanitas,
regum suorum uel principum laudes accepta mercede
dicebant. hoc ego nunc faciens pretium posco pro laudibus.
et ne putes modica esse, quae deprecor, margaritam de euaugelo
postularis, eloquia domini eloquia casta,
S et suci] aestuci W aesu cibi 33 sucis Mp.c., s. l. bi
(uoluit cibi) m2 2 2 rubore eFW robore cet. uirtus e uires (e ex
i 93) cet. aetate] s. l. non S3 dissentit e dissentiunt cet. 3 tenacitate
FJ in] im WD 4 callidi FJP obtudit εWΨnon] aut e
libentius sancti martyris Cypriani bibamus antidotum. misimus
interim tibi, id est Paulo seni, Paulum seniorem, in quo
propter simpliciores quosque multum in deiciendo sermone
laborauimus. sed nescio quomodo, etiam si aqua plena sit,
tamen eundem odorem lagoena seruat, quo, dum rudis esset,
inbuta est. si hoc munusculum placuerit, habemus etiam alia
condita, quae cum plurimis orientalibus mercibus ad te, si
spiritus sanctus adflauerit, nauigabunt.
W terra W terre probatum S pur-.
gatum om. Ψ2 septuplo 1\' cotnentarios 2D 4 uti FJ
sermonem breui spatio coartaui, quia et uobiscum uolebam
prolixius loqui et angustia scedulae cogebat tacere. nunc igitur
ingenio est uicta pauperies. minutae quidem litterae, sed
confabulatio longa est. et tamen in hoc necessitatis articulo
animaduertite caritatem, cum me nec penuria scriptionis ualuit
prohibere, ne scriberem.
uos autem ignoscite, obsecro dolenti;
dico enim laesus, dico lacrimans et irascens: ne unum quidem
apicem totiens uobis tribuenti officium praestitistis. scio quia
nulla communio luci et tenebris est, nulla cum ancillis dei et
peccatoribus sociatio; attamen et meretrix domino pedes lacrimis
lauit et de dominorum micis canes edunt et ipse saluator
non enim egent
sani medico et
15 cf. Mattli. 9, 13 etc. *Luc. 5, 31 16 cf. Ezech. 18, 23. 33, 11 L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. 1) = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. f = Taurinensis G. V. 3 R. X._ B = Berolinensis lat. 18 s. XII. L) codd.
llieronymi nomen exhibent tituli in codd. praeter W 3 carthae
aliter, sorores carissimae, hominum liuor,
aliter Christus iudicat. non eadem sententia est tribunalis
eius et anguli susurronum. multae hominibus uiae uidentur
iustae et postea repperientur prauae, et in testaceis uasculis
thesaurus saepe reconditur. Petrum ter negantem amarae in
locum suum restituere lacrimae. cui plus dimittitur, plus amat.
de toto grege siletur et ob unius morbidi pecudis salutem
angeli laetantur in caelo. quod si cui uidetur indignum, a domino
audiat: amice, si ego bonus, quare oculus tuus nequam
est?
14, 4 5 *I Cor. 10, 12 *Gal. 6, 2 8 cf. Prou. 14, 12. Ezecb.
18, 25 10 cf. Matth. 26, 69-75 etc. 11 cf. Luc. 7, 47 12 cf.
Luc. 15. 4-7 14 cf. Mattb. 20, 15 codd. refert] portat (reportat m2) B 2 filium) iuuenem
f excipit Wf 8 ante temp. iud. B quis] qui LM,B (corr.)
4 iudicas W aut] ut Wp.c. cadet 18 6 sorore W libor Df
liber W 7 eat om. B 8 angulis WBangelis f susurrorum
tate
uestrum non fuerit conuersus sicut infans, non
potest introire regnum caelorum. quod ne tantum
docere nec facere uideretur, inpleuit exemplo, dum discipulorum
pedes lauat, dum traditorem osculo excipit, dum loquitur cum
Samaritana, dum ad pedes sibi sedente Maria de caelorum
disputat regno, dum ab inferis resurgens primum mulierculis
apparescit.
satanas autem ex archangelico fastigio non aliam
ob causam nisi ob contrariam humilitati superbiam ruit. et
Iudaicus populus primas sibi cathedras et salutationes in foro
uindicans deputato antea in stillam situlae gentili populo
91 = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. L — Coloniensvs 35 g. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C — Vaticanus lat. 5762 s. X. ~ N — Casinensis 295 s. X. B — Herolinensis lat. 18 s. XII.
cf. Ioh. 4, 7-29 9 cf. Luc. 10, 39 10 cf. Marc. 16, 9 11 cf.
Eaai. 14. 12-15 13 cf. Luc. 11, 43. 20, 46 etc. 14 cf. Esai. 40, 15 L ad antonium hermone monachum
B ad antonium monachum UWMCN ad antoninum D; Hieronymi
nomen exhibent tituli in LDMC 3 nostrae
uide, frater, quale malum sit, quod
aduersarium habet deum. ob quod in euangelio et pharisaeus
adrogans spernitur et humilis publicanus auditur. decem iam,
nisi fallor, epistulas plenas tam officii quam precum misi,
cum tu ne muttum quidem facere dignaris et domino loquente
cum semis frater cum fratre non loqueris. \'nimis\', inquies, \'
crede mihi, nisi stili uerecundia prohiberet, tanta
laesus ingererem, ut inciperes mihi rescribere uel iratus. sed
quoniam et irasci hominis est et iniuriam non facere Christiani,
ad antiquum morem reuertens rursus precor, ut et diligentem
te diligas et conseruo sermonem conseruus inpertias.
Iohannes idem apostolus et euangelista in epistula sua ait:
quicumqueodit fratrem CL mittunturL 3 cause N superbos W 4 autem
om. 21 (?), WDM gloriam DC tiidea W5 ob] hoc L et in eu. UN
et in eu. et B 6 iam ] iat U 7 officiis L precum-ne] preconimi siC
une W 8 tñ L (corr.) muttum ULNmutum W,M (corr.), B multum
D motum C mu S digneris M 9 non] ne DC ño (o eras.) M
inquiens D conquiesco L contumeliose] add. scribis L,B mg. 11 gererem
D scribere L 12 quando L 13 anticum LW et] in L
14 et] ut L sermones N (corr.) inpertias] add. uale in domino
LDMC eiplicit (epis hier add. M) ad antonium monachum UM L = Coloniensis 35 s. 1 X. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. = Carolirtihensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 3515 + 356 s. IX-X. N — Casinensis 295 s. X. B = Berolinensis Int. 18 s. XII. B). materteram codd..; Hieronymi
nomen exhibent tituli in LDB 18 qui
quid agimus nos in die
iudicii, super quorum ira non unius diei, sed tantorum annorum
sol testis occubuit? dominus loquitur in euangelio: si
offeres, munus tuum ad altare ibique rememoratus
fueris, quia frater tuus habet aliquid aduersum
te, relinque ibi munus tuum ante altare et uade
prius reconciliari fratri tuo, et sic offeres munus
tuum.
uae mihi misero, ne dicam et tibi, qui tanto temporeaut
non obtuli munus ad altare aut ira permanente sine causa
obtuli! quomodo in cotidiana prece umquam diximus: dimitte
nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris, animo discordante cum uerbis, oratione
dissidente cum factis?
precor itaque, quod et ante annum prioribus
litteris rogaueram, ut pacem, quam nobis dominus
6, 12 20 cf. Ioli. 14, 27
f \\ s. l. euim m2B cum euim 1VN homicidia W nascitur
N nascantur W odit] om. LD, s. l. B 2 necd. gl. B 3 agis W
4 pectoribus 93D peccatoribus (ca exp.) L 5 Dauid om. 33B 6 uellit
W,LB (corr.) uellet D 7 agemus S nos s. l. N diem LB8 iram
WN sed in L,B (in eras.) 9 estis W 10 offeris W offers NB
ad] ante D recordatus W II quia -altare et om. ftNB 12 relinquealtare
et om. LW u. pr. rec. D pr. u. rec. B u. reconcilia te pr. L u.
reoonciliare pr. 58 n. rec. WN u. rec. pr. S 13 sic] tunc ueniens D
offerie L (corr.), W offers 93,N (corr.) 14 tuum D ad altare LWN
tuum ad altare BB ne] nec LD et om. L quia tanto B quanto N
15 obtulimus$sa.c.m2,D obtulimus munus S 16 obtuli munus L
obtulimus 5SD et quomodo
Quanto studio et amore contenderim, ut pariter in heremo
moraremur, conscium mutuae caritatis pectus agnoscit. quibus
del.) 58 habemus N alt. et om. W 2 intueatur ZS3D
e conciliata Wp.r. 3 praemia N recuperauit L (corr.), N 4 tu om. L
quod s. I. m2 B ero ex ego m2 N ero om. N me NB mea cet..
sed quod ardenter nolebam,
moderate dissimulare non poteram. inpensius obsecrarem? sed
audire nolebas, quia similiter non amabas. quod unum potuit,
spreta caritas fecit. quem praesentem retinere non ualuit, quaerit
absentem. quoniam igitur et tu ipse abiens postularas, ut
tibi, postquam ad deserta migrassem, inuitatoriam a me scriptam
transmitterem, et ego facturum receperam, inuito, iam
propera. nolo pristinarum necessitatum recorderis — nudos amat
heremus —, nolo te antiquae peregrinationis terreat difficultas.
qui in Christo credis, et eius crede sermonibus: quaerite
primum regnum dei, et haec omnia adponentur
uobis. non pera tibi sumenda, non uirga est; adfatim diues
est, qui cum Christo pauper est.
Rp.c.m2 abientem t abeunte KL2PDk\' Ψ, L1p.c. habeunte
Sed quid ago? rursus inprouidus obsecro? abeant
blandimenta discedant; debet amor laesus irasci. qui rogantem
contempseras, forsitan audies obiurgantem. quid facis in paterna
domo, delicate miles? ubi uallum, ubi fossa, ubi hiemps
acta sub pellibus? ecce de caelo tuba canit, ecce cum nubibus
debellaturus orbem imperator armatus egreditur, ecce bis acutus
gladius ex regis ore procedens obuia quaeque metit: et
tu mihi de cubiculo ad aciem, de umbra egrederis ad solem?
corpus adsuetum tunica loricae onus non suffert, caput opertum
linteo galeam recusat, mollem otio manum durus exasperat
capulus. audi edictum regis tui: qui mecum non est,
contra me est; et qui mecum non colligit, spargit.
recordare tirocinii tui diem, quo Christo in baptismate consepultus
in sacramenti uerba iurasti: pro nomine eius non te
matri parciturum esse, non patri.
ecce aduersarius in pectore
tuo Christum conatur occidere; ecce donatiuum, quod militaturus
acceperas, hostilia castra suspirant. licet paruulus ex collo
11, 23. cf. Matth. 12, 30 13 cf. Col. 2, 12 k habeant GK,Ll (h eras.), habeat W 2 effectu blandimenta
G discedat Hp.r. descendant K lesus (corr. lhesus, uoluit
ihesus) L2 3 despexeras G audies GK1\' audias cet. faojs in
om. W facis monache e agis k 4 domus t del. miL] om. s miles
dilicato t 5 facta t sup P1\' pedibus B 6 urbem e armatur
t 7 regis s. I. Ll ore regis GkB obbia G ouia t obia 91
quemque G metet eK mettit Wp.c. et] s. 1. K, om. GtHRPB
8 mihi om. e cubico Ka.c. cubilo 1\'F de eG tu de cet. egredieris
9(t 9 tunica U1 tonica et lurice etlK lubricae (corr.) P
jionus et,L (L1 corr.), W, Ba.c. suffert eLI\'sufferent t fert (corr. m2 D)
eet. 10 lenteo
Ueniet postea dies, quo uictor reuertaris in patriam, quo
Hierosolymam caelestem uir fortis coronatus incedas. tunc
municipatum cum Paulo capies, tunc et parentibus tuis eiusdem
ciuitatis ius petes, tunc et pro me rogabis, qui, ut uinceres,
incitaui. neque uero nescio, qua te nunc dicas conpede praepediri.
non est nobis ferreum pectus nec dura praecordia, non
ex silice natos Hyrcanae nutriere tigrides. et nos per ista transiuimus.
nunc tibi blandis uidua soror haeret lacertis, nunc illi,
cum quibus adoleuisti, uernulae aiunt: \'cui nos seruituros relinquis?\'
nunc et gerula quondam, iam anus, et nutricius, secundus
post naturalem pietatis pater, clamitat: \'morituros expecta
Aen. IV 366-367 13 cf. Verg. Aen. II 677-678 • •* om. G scisis et sciscis P discissis G 2 quibus] add. te
L2Dk,LlBmS iaceat pater (corr.) k 3 per calc. patrem p. G per
calc. p. parentem B percalcato p. patre e percalcato patre (patrè L) p.
ULDket siccis tL cruc. uex. G uixillum
crucia ipi t 4 euola LDk,Bp.c.m2 solum pietatis LDk te esse t
5 neniet but LWDk dies ille LDk . patria R quo] quo per k
aqud t 6 hyerusalem e liierusalem tłf\' ihrlm B caelestem om. PW
incedes W introeas (troe in ms.) G 7 accipias t et] cum t, om. e
tuis om. rt 8 petis eGKW\'1\' accipies t qui] quia G qui te B
uinceris e in ciuitate t neque-48, 5 at om. e
uere B quo Dk n. dicis B n. dicam D dicas n. PW copedi W
10 nec] non k non] nec t 11 ilice K (corr.), tL natus t hircanae
KklV yrcanae LlD urcane L2 nutrire L2,Kp.r.,G (corr.) tygrides
GLlDk tigridis K tigri IIR et-Iacertis om. HR 12 blanditur
G uiduas K adheret L lacertis] lacrimis t, Ψ (in mg. at
paulisper et sepeli.\' forsitan et laxis uberum pellibus, arata
rugis fronte antiquum referens mamma lallare congeminet.
dicant, si uolunt, et grammatici: in te omnis domus inclinata
recumbit. facile rumpit haec uincula amor Christi et
timor gehennae.
(at scriptura praecipit parentibus obsequendum\':
sed quicumque eos supra Christum amat, perdit animam suam.
gladium tenet hostis, ut me perimat, et ego de matris lacrimis
cogitabo ? propter patrem militiam deseram, cui sepulturam
Christi causa non debeo, quam etiam omnibus eius causa
debeo? domino passuro timide consulens Petrus scandalum
fuit. Paulus retinentibus fratribus, ne Hierosolymam pergeret,
respondit: quid facitis plorantes et conturbantes
cor meum? ego enim non solum ligari, sed et mori
in Hierusalem paratus sum pro nomine domini
nostri Iesu Christi.
aries iste pietatis, quo fides quatitur,
S cf. Matth. 8, 21-22 10 cf. Matth. 16, 22-23 12 *Act. 21, 13 G sepeli cras k forsitan) add. moriturum G
morituros k alt. et] en G laxes W pellibus] add. mater S
add. ct t aratam-frontem
\'Sed hoc,\' ais, \'in martyrio\'. erras, frater, erras, si putas
umquam Christianum persecutionem non pati; et nunc cum
maxime oppugnaris, si te oppugnari nescis. aduersarius noster
tamquam leo rugiens aliquem deuorare quaerens circuit et tu
pacem putas?
ut interficiat innocentem; oculi eius in pauperem
respiciunt; insidiatur in occulto sicut leo in
spelunca sua; insidiatur, ut rapiat pauperem: et tu
frondosae arboris tectus umbraculo molles somnos, futura praeda,
carpis?
inde me persequitur luxuria, inde auaritia conatur inrumpere,
inde uenter meus uult mihi deus esse pro Christo, conpellit
5, 8 10 *Ps. 9, 29-30 14 cf. Verg. Georg. II 470 16 cf. Phil. 3, 19 Kp.c., Ψa.c.m2 mucrone
Nolo, frater carissime, examinato pondere delictorum minora
arbitreris idolatriae crimina esse, quae diximus; immo
apostoli disce sententiam, qui ait: hoc enim scitote intellegentes,
quia omnis fornicator aut inmundus aut
fraudator,
in regno dei et
et quamquam generaiiter aauersus
deum sapiat, quidquid diaboli est, et, quod diaboli est, idolatria
sit, cui omnia idola mancipantur, tamen et in alio loco speciatim
nominatimque determinat dicens: mortificate membra
uestra, quae in terra sunt, exponentes fornicationem,
inmunditiam et concupiscentiam malam et
cupiditatem, quae sunt idolorum seruitus, propter
7 *Eph. 5, 5 13 *Co). 3. 5—6 def. U KHRW Ψfugem] fuget
si quis duobus digitulis tura conprehensa in bustum arae iaciat
aut haustum patera fundat merum. neget auaritiam idolatriam,
qui potest triginta argenteis dominum uenditum appellare
iustitiam; neget sacrilegium in libidine, sed is, qui membra
Christi et hostiam uiuam placentem deo cum publicarum libidinum
uictimis nefaria conluuione uiolauit; non fateatur idolatras
eos, sed similis eorum, qui in actibus apostolorum ex
patrimonio suo partem pretii reseruantes praesenti periere uindicta.
animaduerte, frater: non tibi licet de tuis quicquam habere
. rebus. omnis, inquit dominus, qui non renuntiauerit
cunctis, quae possidet, non potest meus. esse discipulus.
rfein. II 12 8 cf. act. 5, 1-11 11 *Luc. 14, 33
t D ueniet K,Tp.c.mS dei in filios diffidentiae KLDkT
in eo tantum kB idolis k idolorum KL Ψ 2 digitis
Cur timido animo Christianus es? respice cum patre relictum
rete, respice surgentem de teloneo publicanum, statim apostolum.
filius hominis non habet, ubi caput reclinet: et tu
amplas porticus et ingentia tectorum spatia metaris? hereditatem
expectas saeculi, coheres Christi? interpretare uocabulum monachi,
hoc est nomen tuum: quid facis in turba, qui solus es?
et
haec ego non integris rate uel mercibus quasi ignaros fluctuum
doctus nauta praemoneo, sed quasi nuper naufragio eiectus in
litus timida nauigaturis uoce denuntio. in illo aestu Charybdis
luxuriae salutem uorat, ibi ore uirgineo ad pudicitiae perpetranda
naufragia Scyllaceum renidens libido blanditur; hic barbarum
litus, hic diabolus pirata cum sociis portat uincla capiendis.
nolite credere, nolite esse securi. licet in morem stagni fusum
aequor adrideat, licet uix summa iacentis elementi spiritu terga
crispentur, magnus hic campus montes habet, intus inclusum
est periculum, intus est hostis. expedite rudentes, uela suspen-I
4 cf. Horat. carm. II 15, 15 5 cf. Eom. 8, 17 def. U 1 falso edd. a respice sect. 6 exordium sunmnt cum petro
LWD,kp.c.m2 cum G petro S relicta G relicto W 2 rete] retem L
(Lla.r.), retes
Quodsi nihil habes, ut responsurum te scio, cur tam
bene paratus ad bella non militas? nisi forte in patria tua te
arbitraris hoc facere, cum in sua dominus signa non fecerit.
et cur id? cum auctoritate sume rationem: nemo propheta
in sua patria honorem habet. \'non quaero\', inquies,
\'honorem; sufficit mihi conscientia mea\'. neque dominus quaerebat,
quippe qui, ne a turbis rex constitueretur, aufugit.
sed
frequens iniuria; ubi autem iniuria, ibi et indignatio; ubi indignatio,
ibi quies nulla; ubi quies non est, ibi mens a proposito
saepe deducitur; ubi autem per inquietudinem aliquid
aufertur ex studio, minus fit ab eo, quod tollitur, et ubi minus
est, perfectum non potest dici. ex hac supputatione illa summa
nascitur, monachum perfectum in patria sua esse non posse.
perfectum autem esse nolle delinquere est.
Ha.c.m2 qui-ambulare om. k 2 Christo] xpm GD, ? 21
manere KtIJIB, ? 91 credere cet. debet] add. uidere m2D 3 et ipse] sic
GHRPW ipse (add. sic) B 4 ut] quod KtlJ\' respousurum (-am
Lx) scio GWHBLD tc sponsurum scio k responsurus sis t te rcsponsurum
scio S 5 bene om. HR ad s. l. K bellum 91 6 arbitreris Ktk arbitraveris
B facere K (posse add. m2), facere nou posse 1\' (uon add.)
7 et om. tLDkB summe tH summa (a ex o i1) defendis (defendas D)
sume LDk 8 sua patriam e patria sua k honore e non habet e,кp.c.
non-l0 sed] et e inquis G inques t 9 consc. mea mihi t 10 quippe
cm. L WD qui om. P ne) cum LD pene W a s. l. G 11 alt. est]
s. l. H, om. Dk ubi cont. om. H ubi autem tDk contemptus est tB
12 frequens εΚΨΒ frequenter
Sed de hoc gradu pulsus prouocabis ad clericos: \'an de
his aliquid audeam dicere, qui certe in suis urbibus commorantur?\'
absit ut quicquam de his sinistrum loquar, qui apostolico
gradui succedentes Christi corpus sacro ore conficiunt,
per quos nos etiam Christiani sumus, qui claues regni caelorum
habentes quodammodo ante iudicii diem iudicant, qui
sponsam domini sobria castitate conseruant. sed alia, ut ante
praestruxi, monachi causa est, alia clericorum.
clerici oues
pascunt, ego pascor; illi de altario uiuunt, mihi quasi infructuosae
arbori securis ponitur ad radices, si munus ad altare
non defero. nec possum obtendere paupertatem, cum in euangelio
anum uideam duo, quae sola sibi supererant, aera mittentem.
mihi ante presbyterum sedere non licet; illi, si peccauero,
licet tradere me satanae in interitum carnis, ut spiritus
saluus fiat.
et in ueteri quidem lege, quicumque sacerdotibus
1-4 etc. 14 cf. I Cor. 5, 5 15 cf. Deut. 17, 12 1 cleruin G 2 his] eis st aud. al. U ΚΨ audeat 1T urb.
quod si te quoque
ad eundem ordinem pia fratrum blandimenta sollicitant,
gaudebo de ascensu, timebo de lapsu. qui episcopatum
desiderat, bonum opus desiderat. scimus ista, sed
iunge, quod sequitur: oportet autem huiusmodi inreprehensibilem
esse, unius uxoris uirum, sobrium,
pudicum, prudentem, ornatum, hospitalem, docibilem,
et ceteris de eo, quae sequuntur, explicitis non
minorem in tertio gradu adhibuit diligentiam dicens: diaconos
similiter pudicos, non bilingues, non multo
fidei in conscientia pura. et hi autem probentur
primum et sic ministrent nullum crimen habentes. ;
uae illi homini, qui uestem non habens nuptialem ingreditur
ad cenam! nihil superest, nisi ut statim audiat: amice,
19 *Matth. 22, 12 KL2D 3 mucrone] animaduersione LDk
4 rapido 1 k ore demo G decerpitur tDkB 5 ad s. l. G blandimenta)
scq. ras. S litt. L1 6 gaudeo G (corr. gaudeuo), D ascensum
G ascenso t timeo tLD sed timebo GB lapsum G quia t
7 concnpiscit t ista] ita esse t 8 iunge] lege K\'F audi G uide
t ? 9t quid Gt oportere G eiusmodi t 9 unus t 10 hosp.
orn. 91 doctorem t 11 uinolentem t non) nec Ll percussorem
non litigosum t 12 dc ceteris W quae de eo tLDk eiplicit t
eipl (exponens m 2) 91 13 adhibunt D diaconus W diacones tI-
14 pudicos] graues t multum uino W nino multo (multum B) tLB
15 editos \'1\' tnrpiloquos (coir. et 8. I. add. sectantes m2) K turpe
(turpi \'1\') lucrum sectantes UPW turpis lucri cupidos t
et habentes TF ministerium tDk 16 et om. Dk hii KtRLB
. 17 primo G, om. UPWhabet KLDk habes t 18 nupt. et LDk
19 ut om. tLDkilico t aud. stat. U.Ka.c.m2
tollite illum pedibus et manibus et mittite eum
in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor
dentium.
uae illi, qui acceptum talentum in sudario ligans
ceteris lucra facientibus id tantum, quod acceperat, reseruarit!
ilico indignantis domini clamore ferietur: s
quare non dedisti pecuniam meam ad mensam, et
ego ueniens cum usuris exegissem? id est: \'deposuisses
ad altare, quod ferre non poteras. dum enim tu, ignauus
negotiator, denarium tenes, alterius locum, qui pecuniam duplicare
poterat, occupasti\'. quam ob rem sicut, qui bene ministrat,
bonum gradum sibi adquirit, ita, qui indigne ad calicem domini
accedit, reus erit dominici corporis et sanguinis.
Non omnes episcopi episcopi. adtendis Petrum, sed et ludam
considera. Stephanum suspicis, sed et Nicolaum respice, quem
12 cf. I Cor. 11, 27 15 cf. Apoc. 2, 6 tDkB et] at t immutescente B statim diceretur t
2 illam UHRB illum a G eum K\'F illum ligatis tPW et ligate illum
L1 et ligate illi i2 eum et mittite ligatis Dk man. et ped. KLDWB
et mitt. eum om. Dk illum L 3 ext. ten. W ibi] illic tLDk
ubi S 4 uae] ne L1 illi homini t legans K 5 id] hic 9t acciperat
tHRW reseruarit G reseruabit LWk reserauit cet.
6 indignatus D responsione ac (a ex ad D) clamore Dk feritur L
nequam] seq. terum sedere non licet illi si peccauero licet tradere 91
(cf. adp. 55, 13) 7 meam nummulariis (ii ex i) G 8 exegissem] add
eam B add. quod meum est t est cum t disposuisses t deposuisse nt
9 ad alt.] alteri (in ras. m2) B tu om. t ignarus Kt 10 tenens UL
dupl. pot.] dupplicaret B 11 sicut is] sicut hi (hii) LDk sicuti HRPWJ;
ministrant tLDk 12 gradum sibi KPWDkT sibi opus (falso inlatum
ex p. 56, 7) G sibi t opus sibi
inferius, frater, accumbe, ut minore uemente sursum
iubearis accedere. super quem dominus requiescit, nisi super humilem
et quietum et trementem uerba sua? cui plus creditur, plus
ab eo exigitur. potentes potenter tormenta patientur.
nec sibi quisquam de corporis tantum mundi castitate supplaudat,
cum omne uerbum otiosum, quodcumque locuti fuerint homines,
reddituri sint pro eo rationem in die iudicii, cum etiam
(= Sus.) 6 cf. Am. 7, 14-15 cf. I Reg. cap. 16 • 7 cf. Ioh. 13,
23. 19, 26. 20, 2. 21, 7 8 cf. Luc. 14, 10 9 cf. Esai. 66, 2 11 Sap.
6, 7 13 cf. Matth. 12, 36 14 cf. Matth. 5, 22. L2 sua odit ex suadit PB sua om. t odit] damnat
(damnet D) sententia LDk nominauit t qui tam] quia non tantum
LDk,Kp.c.m2 et fanda H et tam nef. B sed et nef. ULDk. ovi. G
2 commentur H commentatus B commentitus t ofitarum G,K (nicolaitarum
m2), neophetarum D neophitarum k,B (f), t (ff) et nicolaitarum
\']1 nicholaitarum U hereses 21LPW nasc. ex i. rad. t nascantur 91
3 facit] permittit t ecclesiastico t 4 dignatas G christiano t
figmenta coroelius t 5 spiro sancti (sanctus D) GtLDk sancti spiro cet.
mnndatar GtWk puer. dan. iud. D dan. iud. puer t daniel GKtPTVB
6 amos propheta B rub.] sicomorum LDk moras t moaras G
distringens GKtLD distinguens k,B (distringuens m2) proph. est]
prornmpit nec tacet LD proph. effectus est S 7 adlegetur W elegitur
UtL eligitur G ΨΒ amat ihs
non est facile stare
loco Pauli, tenere gradum iam cum Christo regnantium, ne
forte ueniat angelus, qui scindat uelum templi tui, qui candelabrum
tuum loco moueat. aedificaturus turrem futuri operis
sumptus supputa. infatuatum sal ad nihilum est utile, nisi ut
proiciatur foras et a porcis conculcetur. monachus si ceciderit,
rogabit pro eo sacerdos; pro sacerdotis lapsu quis rogaturus
est?
Sed quoniam e scopulosis locis enauigauit oratio et
inter cauas spumeis fluctibus cautes fragilis in altum cumba
processit, expandenda uela sunt uentis et quaestionum scopulis
transuadatis laetantium more nautarum epilogi celeuma cantandum
est. o desertum Christi floribus uernans!
o solitudo,
in qua illi nascuntur lapides, de quibus in Apocalypsi ciuitas
magni regis extruitur! o heremus familiari deo gaudens! quid
agis, frater, in saeculo, qui maior es mundo? quam diu te
Mattli. 5, 13 etc. 9 cf. Cic. Tusc. IV 33 14 cf. Apoc. 21, 18-21
16 cf. Cyprian. ad Donat. 14 (p. 15, 2 Hartel) KHRL 2 in loco t stef(ph)ani uel pauli KIJ\' pauli (add.
et petri) B pauli et petri t pauli petri Dk gradum petri iam Plf cathedram
t 3 alt. qui] et LDk 4 loco GHR e loco KPW Ψ de loco
pau- pertatem
times? sed beatos pauperes Christus appellat. labore
terreris? sed nemo athleta sine sudoribus coronatur. de cibo
cogitas? sed fides famem non sentit. super nudam metuis humum
exesa ieiuniis membra conlidere? sed dominus tecum iacet:
squalidi capitis horret inculta caesaries? sed caput tuum
Christus est. infinita heremi uastitas tenet? sed tu paradisum
mente deambula. quotienscumque illuc cogitatione conscenderis.
totiens in heremo non eris. scabra sine balneis adtrahitur cutis?
sed qui in Christo semel lotus est, non illi necesse est iterum
lauare.
et, ut breuiter, ad cuncta apostolum audias respondentem:
non sunt condignaepassiones huius saeculi
ad superuenturam gloriam, quae reuelabitur in
uobis. delicatus es, carissime, si et hic uis gaudere cum saeculo
et postea regnare cum Christo.
2 (p. 829, 26 Hartel) 8 cf. Cypr. ibid. (p. 830, 6 H.); cf. I Cor. 11, 3
11 cf. Cypr. ibid. (p. 830, 2 H.) 12 cf. Ioh. 13, 10 14 ♦Rom. 8, 18 ex fumus W) harum eL W,G (ex te m2)
fumusarum KHR ? Sl fumosarum cet., 2 crede-fulgorem om. e licet
t 3 carnis] corporis LWDk aeris Ga,c.m2 enolare
4 beatus et xpS paup. spu t 5 sed e et PW at K (ex ad
m2), tHR ΨΒ ad 21,
incorruptionem induat et inmortalitatem. beatus seruus, quem
dominus inuenerit uigilantem. tunc ad uocem tubae pauebit terra
cum populis, tu gaudebis. indicaturo domino lugubre mundus
inmugiet; tribus ad tribum ferient pectora; potentissimi quondam
reges nudo latere palpitabunt; exhibebitur cum prole sua
uere tunc ignitus Iuppiter; adducetur et cum suis stultus
Plato discipulis; Aristoteli argumenta non proderunt.
tunc tu
rusticanus et pauper exultabis, ridebis et dices: \'ecce crucifixus
deus meus, ecce iudex, qui obuolutus pannis in praesepio
uagiit. hic est ille operarii et quaestuariae filius, hic, qui matris
gestatus sinu hominem deus fugit in Aegyptum, hic uestitus
coccino, hic sentibus coronatus, hic magus daemonium habens
et Samarites. cerne manus, Iudaee, quas fixeras; cerne latus,
Romane, quod foderas. uidete corpus, an idem sit, quod
spect. 30 cf. Matth. 2, 13-15 12 cf. Matth. 27, 28-29 etc.
13 cf. Ioh. 8, 48. 7, 20. 10, 20 15 cf. Ioh. 19, 34 ems.) ueniet K ueniet GtlV corruptum t et
mortale om. G mortale] inmortale V 2 induat incorruptionem
(-ne L)GLDk incorruptionem (-e t) inducat (c eras. R) tR et] et
mortale (mortele G) hoc induat Gk tunc beatus S seruus ille KI\'
ille seruus t 4 et tu gaudebis tB, om. LDk tu] tunc W indicaturus
cum B 5 nugiet P rugiet (corr. mugiet) W tribus GlIRB
et tribus (et add. L1m2) cet. tribum] tribus GU pect. fer. GLDkB
potentissimus W 6 regis HRW palp. lat. k palpabunt t exhibetur
W tunc exibetur t 7 uener t uenere S \'et om. Gt
cum om. W stultis IJW sollitus t 8 aristotelis LD aristothelis 91
ariatotilis t argumentis t proderit t tu s. l. K 9 et ridebis
KV et gaudebis LD, om. k et dicis H ac dices k ac dicens D
10 deus om. S qui om. G inuolutus KW 11 uagit Gt,Ha.c.
uagiet W operariae t fabri G fabri operarii k 12 acgypto
W uestibus R 13 coccineo t cocino 21 pr. hic] hic qui
PW hic hic hic k sequintibus 9C magis ka.c.m2 magnum t
et daemonium G,k (et add. m2) 14 eamaritanus t iudeae K (alt.
e eras.), L2,\'1\' (rec. m. iudea), iudae Gt iudea W fixeras cruci 1f,Kp.c.
15 foderas] foras 91 perfossera3 t idem] id W
dicere. ut his interesse contingat, qui nunc labor durus est? .
Quoniam uetusto oriens inter se populorum furore conlisus
indiscissam domini tunicam et desuper textam minntatim per
frusta discerpit et Christi uineam exterminant uulpes, ut inter
lacus contritos, qui aquam non habent, difficile, ubi fons signatus
et hortus ille conclusus sit, possit intellegi, ideo mihi
Hier. 2, 13 cf. Cant. 4, 12 W sustulispe LDk ut haec
(haec ut G) tibi frater dicerem GWKLW; post dicerem add. tna me inuitauit
(compulit D) dilectio Dk,Bmg conpellit me tua dilectio t; dilectio
tua me compulit ut haec tibi frater dicerem S 2 ut] et ut D
ut his] uis L his om. t tibi interesse D continguat t qui
HRPW,ka.c.m2 quis 9lt quibus (kp.c.m2) cet. cuiS est aggredere (aggr.
add. m2B) DB; add. eiplicit ad heliodorum GKL explicit exhortatoria ad
heliodorum monachum amen HR explicit ad heliodorum monachum 1F L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. Vallicellanus A 5 s. IX-X. o = Palatinus lat. 209 s. X. b = Sessorianus 63 (Bibl. Nat. llom. 2102) s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII.
(debeat S) LDS ad damasum episcopum urbis romo de ui (seq. 6 litt.
eras.) in substantia
neque uero tanta uastitas liquentis
elementi et interiacens longitudo terrarum me a pretiosae
margaritae potuit inquisitione prohibere. ubicumque fuerit
corpus, illuc congregabuntur et aquilae. profligato
a subole mala patrimonio apud uos solos incorrupta patrum
seruatur hereditas. ibi caespite terra fecundo dominici seminis
puritatem centeno fructu refert; hic obruta sulcis frumenta in
lolium anenasque degenerant.
nunc in occidente sol iustitiae
I oritur; in oriente autem lucifer ille, qui ceciderat, super sidera
posuit thronum suum. uos estis lux mundi, uos sal terrae,
uos uasa aurea et argentea; hic testacea uasa uel lignea uirgam
ferream et aeternum opperiuntur incendium.
Quamquam igitur tui me terreat magnitudo, tamen inuitat
humanitas. a sacerdote uictima salutem, a pastore praesidium
ouis flagito. facessat inuidia, Romani culminis recedat ambitio:
cum successore piscatoris et discipulo crucis loquor. ego
Ilum primum nisi Christum sequens beatitudini tuae, id est
14, 12-15 12 Matth. 5, 14 Matth. 5, 13 13 cf. II Tim. 2, 20
cf. Apoc. 2, 27 14 cf. Apoc. 18, 9 W consulandum c consolandam b
2 inde] ideo b,c (corr.) postulent D 3 suscipi Wa.c.m2,b uero om. cb
uastitas] uras c elem. liq. (loquentis D) DS 4 in terra iacens D
me a] meã W a eras. c priore c 5 margarita c inquisiciong W
impositione c 6 illic La.c.m2,s et LS, om. cet. 7 a) et L patr.
m. sob. S subole L,Wa.c.m2,Do sobule b sobole (Wp.c.m2) cet. malo
cb solum c patr. seru.] manet patrum S 8 auctoritas LDS ibi]
ubi cb cispite b cespite cet. terrae cob 9 centenum fructum
c,Bp.c.m2 centena (corr.) fructu L centena fructa D referet (tert. e
exp.) B obruta sunt W in
et quia pro facinoribus meis ad eam solitudiliem
conmigraui, quae Syriam iuncto barbariae fine determinat,
nec possum sanctum domini tot interiacentibus spatiis a sanctimonia
tua semper expetere, ideo hic collegas tuos Aegyptios
confessores sequor et sub onerariis nauibus parua nauicula
delitesco. non noui Vitalem, Meletium respuo, ignoro Paulinum.
quicumque tecum non colligit, spargit, hoc est, qui
Christi non est, antichristi est.
Nunc igitur — pro dolor! — post Nicenam fidem, post Alexandrinum
iuncto pariter occidente decretum trium
ab Arrianorum prole, Campensibus, nouellum a me, homine
Romano, nomen exigitur. qui ista, quaeso, apostoli prodidere?
quis nouus magister gentium Paulus haec docuit? interrogamus,
quid tres hypostases posse arbitrentur intellegi: \'tres personas
subsistentes\' aiunt.
respondemus nos ita credere: non sufficit
sensus, ipsum nomen efflagitant, quia nescio quid ueneni in
Luc. 11, 23 16 cf. If Tim. 1, 11 cb Petri comm. om. cb consortior cb petram om. B
2 sed. om. cb contra c,B (in mg. extra) 3 qui o quid cb Noe] ea cb
periet Wo periit b poterit c periuit D peribit LS,B (bit in ras. m2)
4 ad eam] eadem W 5 sjriae cb barbari c fine om. cb 6 sanctam
domini uulgo interpretantur de eucharistia; spiritum domini coni. Engelbrecht
colt. II Cor. 3, 17-18 7 hinc Wp.c.,
Decernite, obsecro: si placet, non timebo tres hypostases
dicere; si iubetis, condatur noua post Nicenam fides et similibus
uerbis cum Arrianis confiteamur orthodoxi. tota saecularium
litterarum schola nihil aliud hypostasin nisi usian
nouit. et quisquam, rogo, ore sacrilego tres substantias praedicabit?
una est dei sola natura, quae uere est — ad id enim,
quod subsistit, non habet aliunde, sed suum est —, cetera, quae
creata sunt, etiamsi uidentur esse, non sunt, quia aliquando
non fuerunt et potest rursus non esse, quod non fuit. deus
solus, qui aeternus est, hoc. est, qui exordium non habet,
essentiae nomen uere tenet. idcirco et ad Moysen de rubo
loquitur: ego sum, qui sum, et rursum: qui est, misit
me. erant utique tunc angeli, caelum, terra uel maria: et
Wo hypostases Wo, cet. uariant ut]
ad b aut BS, om. c 2 ENTIIOCTATA B en(h)ypostata Lob inhypostata
W (h)ypostata Dc ypostasa S ut om. WcbS subsistentis W
3 uocabulum o ediscimus S 4 hypostasin Wo, cet. uariant usia LBS
usiam ob musiam (pr. m exp.) D asiam W iam c in om. LDcS .5 pers.]
sennonibus cb una D hypostasin co, cet. uariant et om. cb,
6 inunimur Wp.c.m2 inuritur c 7 discernite LDS obsecro] ergo L
placet et S timeo Ba.c.m2 ypostases B (h)ypostasis cet. § si om. S
iuuetis Dc nicaenam c nicaena D nichenam (ex nicheam) b fidem
cb, Wp.c.m2 9 arianis Wa.c.m2, ς eonfitemur
sed quia illa sola est infecta natura et in tribus personis
deitas una subsistit, quae est uere, una natura est: quisque
tria esse, hoc est tres
tres naturas conatur adserere. et si ita est, cur ab Arrio
parietibus -separamur perfidia copulati? iungatur cum beatitudine
tua Ursinus, cum Ambrosio societur Auxentius.
absit
hoc a Romana fide: sacrilegium tantum religiosa populorum
corda non hauriant. sufficiat nobis dicere unam substantiam,
tres personas subsistentes perfectas, aequales, coaeternas; taceantur
tres hypostases, si placet, et una teneatur. non bonae
suspicionis est, cum in eodem sensu uerba dissentiunt.
sufficiat
nobis memorata credulitas aut, si rectum putatis, scribite tres
hypostases cum interpretationibus suis debere nos dicere. non
negamus, sed, mihi credite, uenenum sub melle latet. transfigurauit
se angelus satanae in angelum lucis: bene interpretantur
hypostasin, et cum id, quod ipsi exponunt, habere me
dicam, hereticus iudicor. quid tam anxie unum uerbum tenent?
quid sub ambiguo sermone latitant? si sic credunt, ut
om. LDS est perfecta nat. LDBS,bp.c.m2
est infracta nat. c nat. est perfecta S 3 persistit LS,D (alt. i ex a)
est WoB et LDS, om. cb aere et B est] exp. W, om. o
quisquis S 4 tria] tres cb tres] tres esse S
(s. I. ipostases) B hypostasia cob, W(hip-),LDS,(yp-); add. id est usias S
5 cur] quid cb arrii cbB ario S 6 partibus cb perfidiae B
copulati om. cb 7 tua ecclesiae cb 8 hoc tantum c populoram
om. LDS,Ba.c. 9 hauriunt B sufficiet lVa.c,m2 sufficit c
10 personae b personis W subsistentis W subsistentas L, om. c
11 (h)ypostases WLB (h)ypostasis DcobS ten.] taceatur W bona
W bono L 12 diss. uerba B 13 mem.] memoratas aut c aut]
at S, om. c putans scribe (ex acribite) W scribite om. LDS
14 ypostases B hypostasis cob hyspostassis W ypostasis cet. suis interpr.
S interpretibus S nos deb. S nos] non W discere W
credere cb 15 lat. sub m. B 16 interpretatur cb 17 hypostasin co,
cet. uariant exprimunt
Quam ob rem obtestor beatitudinem tuam per crucifixum,
mundi salutem, per homousiam trinitatem, ut mihi epistulis
tuis siue tacendarum siue dicendarum
et ne forte obscuritas, in quo dego, loci fallat baiulos
litterarum, ad Euagrium presbyterum, quem optime nosti, dignare
scripta transmittere.
simul etiam, cui apud Antiochiam
debeam communicare, significes, quia Campenses, cum Tarsensibus
hereticis copulantur, nihil aliud ambiunt, quam ut auctoritate
communionis uestrae fulti tres hypostases cum antiquo
sensu praedicent.
1 quod] s\' [uoluit si) L si sic] sed si c sed sic b 2 permittat c
et mihi S 3 eloqui cb 4 crucifixum] ob add. Bm2 crucifixam S
5 saluatorera c homousian Wc omousian o homousyan DS homo-
usion L omosiam b (cf. p. 71, 7) 6 pr. seu cb siue dic. om. c alt.
seu WobB ypostaseon LDS,B (e add. m2) 7 in quo dego (degeo
D) loci (ex luci o) WDo in quo ego luci b in quod egeo loqui L in
codicu locis B dego loci S ego lucis c loci iu quo dego S baiu(o)-
I lum cb 8 euangriura bS 9 rescripta cb scripturam S apud om. S
r 10 communicari W canpenses L tharseiwibus B 11 copulantur
et B copulantes cb, om. o, copulati S aliud om. c auctoritatem co
12 jrpostases B apostasis W (h)ypostasis cet. 13 praedicent] add. explicit
ad papam damasum o
Inportuna in euangelio mulier tandem meruit audiri et
cluso cum seruis ostio, media licet nocte, ab amico amicus
panes accepit; deus ipse, qui nullis contra se superari uiribus
potest, publicani precibus uincitur; Nineue ciuitas, quae peccato
periit, fletibus stetit. quorsum ista tam longo repetita
prooemio? uidelicet, ut paruum magnus aspicias, ut diues
pastor morbidam non contemnas ouem.
Christus in paradisum
de cruce latronem tulit et, ne quis aliquando seram conuersionem
putaret, fecit homicidii poena martyrium. Christus,
inquam, prodigum filium reuertentem laetus amplectitur et
nonaginta nouem sanis pecudibus derelictis una ouicula, quae
remanserat, umeris boni pastoris aduehitur\'. Paulus ex
8-9 6 cf. Ion. 3, 10 9 cf. Luc. 23, 43 11 cf. Luc. 15, 20
13 cf. Luc. 15, 5 14 cf. Act. cap. 9. K = Spinaliensis 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. \' 2 -- Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XIl. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII. L ad dimasum episcopum K ad damasum (damassum 2)
papam unde (ut S) supra ZS ad papam damasum unde supra D ad
eundem papam damasum B; Hieronymi nomen exhibent tituli in LZ,S
(eiusdem) 3 importuno S mul. in eu. B mulier] anus K 4 clauso BS
seris S ostia D usteo K hostio 2 (h eras.), BS ab amico amicus
panes (panes amicus LDBS) KLDBS a (eras.) panes ab amico (s. I.
amicus) 2 5 nullius S contra] intra S uir. sup. S superare LD
6 ninneue (corr.) 2 ninniue D niniue BS qui K 7 quorsum] quomodo
sunt Sp.e.mZ cur sunt (in mg. quorsum m2) 2 8 prooemio scripsi
praemio K principio cet. parum LD,2a.c. magnum D,2a.c. 9 paradiso
S 10 quidem de B tulit K,Ba.c.m2 intulit cet. uersionem L
11 fecit in B poenam Engelbrecht martirem B 12 filium] suum
Ego igitur, ut ante iam scripsi, Christi uestem in Romana
urbe suscipiens nunc barbaro Syriae limite teneor. et ne putes
alterius hanc de me fuisse sententiam, quid mererer, ipse constitui.
uerum, ut ait gentilis poeta: caelum, non animum
mutat, qui trans mare currit, ita me incessabilis inimicus
postergum secutus est, ut maiora in solitudine bella
nunc patiar.
hinc enim praesidiis fulta mundi Arriana rabies
fremit; hinc in tres partes scissa ecclesia ad se rapere festinat.
monachorum circa commanentium antiqua in me surgit
auctoritas. ego interim clamito: \'si quis cathedrae Petri iungitur,
meus est\'. Meletius,
se dicunt: possem credere, si hoc unus adsereret; nunc aut .
duo mentiuntur aut omnes.
idcirco obtestor beatitudinem tuam
per crucem domini, per necessarium fidei nostrae decus, passionem:
ita, qui apostolos honore sequeris, sequaris et merito,
ita in solio cum duodecim iudicaturis sedeas, ita te alius senem
cum Petro cingat, ita municipatum caeli cum Paulo consequaris,
ut mihi litteris tuis, apud quem in Syria debeam communicare,
significes. noli despicere animam, pro qua Christus est mortuus.
28 etc. cf. Ioh. 21, 18 2 plus s. I. 2 deducebat S 3 postea etiam S 4 urbe rom. B
7 uerum est D animam 2 8 incessabiles K 9 postergum KL post
(s. 1. m2 2) tergum cet. secutus K,Ba.c.m2 persecutus cet. maiore
(corr.) D 10 mundi fulta B rab. arr. S 11 premit La.c.m2 hino
enim D in s. l. m2 2 ecclesia in ras. m2 B ad se rapere] s. V. 2, oin. L
me festinat S 12 manentium S commeantipm coni. Engelbrecht uerbis
circa commeantium significari circumcellionum nomen putans et semicolon
post festinat
Decreueram quidem utendum mihi psalmistae uoce dicentis:
cum consisteret aduersum me peccator, obmutui
et humiliatus sum et silui a bonis et iterum:
ego uero tamquam surdus non audiebam et tamquam
mutus non aperiens os suum factus sum ut
homo non audiens, sed quoniam caritas omnia superat et
propositum uincit affectus, non tam iniuriam facientibus reddo
uicem, quam tibi respondeo postulanti. apud Christianos enim
non qui patitur, ut ait quidam, sed qui facit contumeliam,
miser est.
Et primo quidem, antequam de fide mea, quam optime
nosti, tecum loquar, aduersus barbariam istius loci uersu cogor
clamare uulgato:
Cypr. ep. 59, 13 (p. 681, 8 Hartel) ij = Petropolitanus I. 13 Quarto 8. VII- VIII. 2[ = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. K == Spinalienais 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. 1) — Vaticanus lat. 355 + 856 s. IX-X. C — Vaticanus lat. 5763 s. X. N = Casinensis 295 s. X. B — Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindoibonensis lat. 746 s. XIII. L chalchidae W
calcidonensem N) UKLWDCN ad marcum presbiterum ijB ad marcum
jireebiterum super postulata fide S; Hieronymi nomen exhibent tituli \'
dn LDCS 3 quidem s.
et cetera. quae idcirco de gentili poeta sumpsimus, ut qui Christiquod genus hoc hominum? quaeue hunc tam barbara morem
permittit patria? hospitio prohibemur arenae .
bella cient primaque netant consistere terra
hereticus
uocor homousiam praedicans trinitatem; Sabellianae inpietatis
arguor tres subsistentes, ueras, integras perfectasque personas
indefessa uoce pronuntians. si ab Arrianis, merito; si ab
qui huiusmodi arguunt fidem, esse orthodoxi desierunt
aut, si eis placet, hereticum me cum occidente, hereticum
cum Aegypto, hoc est cum
quid unum hominem exceptis sociis criminantur?
si riuus tenuiter
effluit, non est aluei culpa, sed fontis. pudet dicere: de
cauernis cellularum damnamus orbem, si in sacco et cinere
uolutati de episcopis sententiam ferimus. quid facit sub tunica
paenitentis regius animus? catena, sordes et comae non sunt
diadematis signa, sed fletus.
permittant mihi, quaeso, nihil
loqui. cur eum lacerant, qui non meretur inuidiam? hereticus
om. W hoc] hunc S quoue 1} quod (quodue m2) K
quae LS hunc ue (exp.) K hunt 1] huc 91 barbaram rlN 2 more W
3 permitte a 1] promittit W patriam SHKN prohibemus B 4 terram
y 5 quae] quid W poeta gent. N gentile 1j,L (corr.) poete W
6 pr. pace t) non seruat pacem] s.
Haec, uenerabilis et sancte pater, cum quali gemitu, cum
quali dolore conscripserim, testis est Iesus. tacui, numquid
semper tacebo? dicit dominus. non mihi conceditur unus
angulus heremi. cotidie exposcor fidem, quasi sine fide renatus
sim. confiteor, ut uolunt: non placet. subscribo: non credunt.
unum tantum placet, ut hinc recedam. iam iam cedo. abruperunt
a me partem animae meae, carissimos fratres. ecce discedere
cupiunt, immo discedunt melius esse dicentes inter
feras habitare, quam cum talibus Christianis; et ego ipse, nisi
me et corporis inbecillitas et hiemis retineret asperitas, modo
fugerem. uerumtamen, dum uernum tempus adueniat, obsecro,
ut paucis mihi mensibus heremi concedatur hospitium; aut si
et hoc tardum uidetur, abscedo.
domini est terra et plenitudo
eius. ascendant soli caelum, propter illos tantum Christus
mortuus sit, habeant, possideant, glorientur; mihi autem
absit gloriari nisi in cruce domini nostri Iesu
Horat. carm. II 17, 5 19 Ps. 23, 1 21 Gal. 6, 14 L quod S ad te] ante C qu. iam] quiescam W quies
etiam C qui es etiam S 2 homo s. l. L ecclesiam D 3 scismam
C schisma S 4 mane W (corr.), manus L proprio em. N 5 cibum]
uictum B dictum B autem om. B 6 nec] non ULWNB 7 quale ij
8 quale η quo UN 9 dicit om. C 11 placent L subsc.—plac. om.
CS si scribo
De fide autem quod dignatus es scribere, sancto Cyrillo
dedi conscriptam fidem. qui sic non credit, alienus a Christo est.
ceterum ego fidei meae testes habeo aures tuas et beati
fratris Zenobii, quem tecum omnes, qui hic sumus, plurimum
salutamus.
Ozias : uidi dominum sedentem super thronum excelsum
et eleuatum, et plena domus a gloria eius.
et
seraphim stabant in circuitu eius: sex alae uni et
sex alae alteri. et duabus quidem uelabant faciem
1 est om. B 3 cirillo WBS 4 alienatus ij 5 ego] seq. ras. 2
litt. L ergo (r
et
clamabant alter ad alterum et dicebant: sanctus
sanctus sanctus dominus sabaoth, plena est uniuersa
terra gloria eius.
et eleuatum est superliminare
a uoce, qua clamabant, et domus inpleta
est fumo.
et dixi: o miser ego, quoniam conpunctus
sum, quia, cum sim homo et inmunda labia habeam,
in medio quoque populi inmunda labia habentis
habitem, et regem dominum sabaoth ego uidi ocu-
lis meis.
et missum est ad me unum a e seraphim,
et in manu sua habebat carbonem, quem forcipe
acceperat de altari.
et tetigit os meum et dixit:
ecce tetigit hoc labia tua et auferet iniquitates
tuas et peccata tua circumpurgabit.
et audiui uocem
domini dicentis: quem mittam et quis ibit ad
populum istum?
et dixi: ecce ego, mitte me. et ait:
uade et dic populo huic: aure audietis et non intellegetis,
et cernentes aspicietis et non uidebitis.
Et factum est in anno, quo mortuus us
uidi dominum sedentem super thronum excelsum
et eleuatum. antequam de uisione dicamus, pertractandum
uidetur, qui sit Ozias, quot annis regnauerit, qui ei in ceteris
gentibus sint coaeui.
et de persona quidem, sicut in Regnorum
et Praeteritorum libris legimus, fuit uir iustus et
1 pedes eius B 2 alterum] alterntrum W 3 dominus deus FL2B
omnis B 4 gloria scripsi (cf. infra p. 80, 13), maiestate codd. eleuata
2 est om. W 6 dixit W 9 et om. W uidi ego B 10 missus
B,L(corr.) uuus B seraphym F seraphin B syraphin L 11 forcipem
(corr.) F2 fortiphe B 12 acciperat (corr. m2) FS 13 tetigi BI
aufert WB 14 circumpurgauit F (corr.), L purgauit B 15 quis ibit]
quesibit W 17 intellegitis Fa.c.m2, L2 18 aspicitis FLI uidebitis]
seq. incipit (om. F) interpretatio eiusdem capituli FL2 eipositio eiusdem B
19 ozias (odias B) rex WB 20 supra L 21 et el. et cetera DB et
cetera et el. F et cetera S de uisione] diuisione (corr.) 2 dinisionem F
22 nidete D qui W quis 2B quid cet. odias B quot] quo W
ei et B 24 et Praet.]
postquam uero Zacharias obiit,
uolens per se offerre donaria sacerdotalem ordinem non tam
pie quam audacter inuasit et reclamantibus leuitis et ceteris
sacerdotibus: (nonne tu es Ozias rex et non sacerdos?\' audire
noluit statimque lepra perfusus in fronte est secundum prophetae
uocem dicentis: inple, domine, facies eorum ignominia,
quam corporis partem sacerdos auri lammina protegebat,
quam in Ezechiel dominus iubet tau litterae inpressione signari,
de qua Dauid exultat dicens: signatum est super nos
lumen uultus tui, domine, in qua allophylus procax fundae
lapide ictus interiit.
regnauit autem Ozias annis quinquaginta
duobus, quo tempore apud Latinos Amulius, apud
Athenienses Agamestor undecimus imperabant. post cuius mortem
Esaias propheta hanc uisionem, quam explanare nunc
nitimur, uidit, id est eo anno, quo Romulus, Romani imperii
conditor, natus est, sicut manifestum esse poterit his, qui uoluerint
legere Temporum librum, quem nos in Latinam linguam
ex Graeco sermone transtulimus.
82, 17 12 cf. Ex, 28, 38 13 cf. Ezech. 9, 4 14 Ps. 4, 7 15 cf.
I Reg. 17, 49 16 cf. II Par. 26, 3 W templum] s. I. add. et B 2 et] s. 1. 2, om. L 3 quodque
W quod LBS quo cet. iudicium B 4 in om. 2 > uix W
sac. cogn. int. zach. B 6 delubrum) seq. in templum (exp.) B 8 quam]
quia S sae. cet. S 9 rex ozias S 10 percussus WS est 8. 1. 2
iuxta DS 11 domine] d S, s. 1. m2 2 12 lamina 2BS 18 ezechihel D
iezechiel B zechiele W tbau S 14 exultans 2B dicit 2 15 in qua s. I.2
allophilus D alophilue WS allofilus cet. 16 lapidis FDS,2Bp.c.m3
hictus (hictu m2) B ictu DS interit D 17 et duobus L2B amnllinus W
18 agammestor B undecimi S si F imperabat ΣW,Bp.c.m2 19 esaia
Et factum est in annoquo mortuus est rexOzias\':
uidi dominum sedentem super thronum excelsum
et eleuatum. praemissa historia spiritalis sequitur intellectus,
cuius causa historia ipsa replicata est. uiuente leproso rege
et, quantum in se est, sacerdotium dissipante Esaias uisionem
uidere non potuit.
quam diu ille regnum tenuit in ludaea, propheta
oculos non leuauit ad caelum, non ei sunt reserata caelestia,
non apparuit dominus sabaoth nec in mysterio fidei
ter sancti nomen auditum est. quando uero ille mortuus est,
uniuersa, quae subsequens sermo monstrabit, aperto sese
lumine prodiderunt. tale quiddam et in Exodo scriptum est:
dum Pharao uixit, populus Israhel ex luti et lateris palearumque
opere non suspirauit ad dominum; dum ille regnauit,
nemo quaesiuit deum patrum Abraham, Isaac et Iacob.
quando
uero ille mortuus est, suspirauerunt filii Israhel, ut scriptura
dicit: et ascendit clamor eorum ad dominum, cum
utique iuxta historiam tunc magis gaudere debuerint et ante
suspirare, dum uiueret. Ezechiel quoque prophetante Phaltias
filius Banaiae occubuit et post pessimi ducis interitum: cecidi,
inquit, super faciem meam et clamaui uoce magna et
dixi : heu mihi, heu mihi, adonai domine, in
om. W odias rex B ozias rex S 2 supra FL,Za.c- 3 eleuatum
explicit (explicat B [del.], S) FDBS spiritali (corr. m2) F2
spiritualis B sequatur LZ 5 etj in D se WB re cet. esaiam (corr.)
D esayas
si ergo intellegas
in Ozia et Pharaone et Phaltia et ceteris istiusmodi contrarias
fortitudines, uidebis, quomodo illis uiuentibus nullus nostrum
uideat ac suspiret et in paenitentiam corruat. non regnet,
ait apostolus, peccatum in mortali uestro corpore.
regnante peccato Aegyptiis extruimus ciuitates, in cinere uersamur
et sordibus, pro frumento paleas, pro solida petra luti
opera sectamur.
Sequitur: uidi dominum sedentem super thronum
excelsum et eleuatum. uidit et Danihel sedentem
dominum, sed non super thronum excelsum et eleuatum. pollicetur
et alibi uox diuina dicens: ueniam et sedebo et
iudicabo populum in ualle Iosaphat, quod interpretatur
\'domini indicium\'.
qui peccator est et mei similis, uidet
dominum sedentem in ualle Iosaphat, non in colle, non in
monte, sed in ualle et in ualle iudicii; qui uero iustus et
Esaiae similis est, uidet illum sedentem super thronum excelsum
et eleuatum. ut autem et aliud inferam: quando eum
mente pertracto regnare thronis, dominationibus, angelis ceterisque
uirtutibus, uideo excelsum thronum eius; quando autem
considero, quo- modo genus dispenset humanum et pro nostra
salute saepe descendere dicatur ad terras, uideo humilem et
terrae proximum thronum eius.
Sequitur: uidi dominum sedentem super thronum
19 cf. Eph. 1, 21. Col. 1, 16 24 <Esai. 6, 1-2 L2 2 pr. etJ in 2 faltasia Ba.c.
contrariis fortitudinis W 4 ac om. W suspirare D poenitentia W
5 peccatum s. l. m2 2 uestro mortali F2S 6 egyptus D extr.]
exiuimus D in] et in BS 7 et] ac B 8 sect.] festinamur D
9 Seq.] 8. l. vi2 2, om. L 10 daniel 2 dauid D 11 pollicite D
13 populos 2 uallem W iosephat Fa.c.m2 14 mihi L2 uidit
WD 16 et in uallc om. W 17 similiter Fa.c.m2 est om. DBS
uidit WD 18 alium W eum] in mg. m2 2 cum D autem L
19 pertractauero 2 rcgnare in S 23 prox. terrae DS eius add.
m2 2 21 Seq.] 8. l. m2 2, om. LW
eius. et seraphim stabant in circuitu eius. quidam
ante me tam Graeci quam Latini hunc locum exponentes dominum
super thronum sedentem deum patrem et duo seraphim,
quae ex utraque parte stantia praedicantur, dominum nostrum
Iesum Christum et spiritum sanctum interpretati sunt.
quorum
ego auctoritati, quamuis sint eruditissimi, non adsentio, multo
si quidem melius est uera rustice quam diserte falsa proferre,
maxime cum Iohannes euangelista in hac eadem uisione non
deum patrem, sed Christum scribat esse conspectum. nam
cum de incredulitate diceret Iudaeorum, statim causas incredulitatis
exposuit: et ideo non poterant credere in eum,
dixit, quando uidit gloriam unigeniti et testificatus
est de eo.
in praesenti uolumine Esaiae ab ea, qui sedet
in throno, iubetur, ut dicat: aure audietis et non intellegetis.
qui autem hoc iubet, ut euangelista intellegit, Christus
est; unde nunc colligitur non posse seraphim Christum
intellegi, cum Christus sit ipse, qui sedeat.
et licet in Actibus
apostolorum aduersus Iudaeos inter se dissidentes Paulus dicat:
bene spiritus sanctus locutus est per Esaiam prophetam
ad patres nostros dicens: uade ad populum istum
28, 25-27 23 *Euai. 6, 9—10 S a] ex (corr.) 2, om. S gloria scripsi (cf. p. 79,
11), maiestate
Sequitur: et plena domus a gloria eius. domus dei,
quae sursum est, gloria plena conspicitur; haec uero, quae
deorsum est, nescio an plena sit gloria, nisi forte secundum
psalmistae sensum dicentis: domini est terra et plenitudo
eius nos quoque dicamus eos esse in terra plenos
gloria, qui possint dicere: nos omnes ex plenitudine eius
accepimus.
istam domum sapientes mulieres aedificant et
insipiens dissipat manibus, de ista et Esaias loquitur: et
erit in nouissimis diebus manifestus mons domini
et domus dei in summis montibus et eleuabitur
super colles. haec est domus, de qua et alibi supra dictus
Paulus sacrata uoce testatur: et Moyses quidem fidelis
18 *Esai. 2, 2 22 *Hebr. 3, 5-6 FL2a.c.m2,D 2 perspicietis (per in ras. m2) B prospicietis
LS percipietis W 3 enim om. DS 4 clnserunt W 5 oc.
suis 2 audiunt D cor D 6 conuertant se (ad me add. W) LZW
conuertantur cet. eos S 7 faciat (corr.) D sciat FD 8 sanctum
om. W 9 filium a. 1. L 10 spiro sanctum W,B (in mg. sčm m2)
11 Seq.] 8. I. m2 2, om. LWB plena erat BS a D, om. cet. gloria]
maiestate DS 12 consp.] confltetur S 14 sens. ps. W 15 eos esse (estfe
eos B esse om. 2) in t. pl. gl. LZWB eos in t. pl. (pl. in t. DS) gl.
esse FDS 16 possunt W 18 insipientes dissipaut codd. praeter 1V
pr. et
Sequitur: et seraphim stabant in circuitu eius:
sex alae uni et sex alae alteri. et duabus quidem
uelabant faciem et duabus uelabant pedes et duabus
uolabant. et clamabant alter ad alterum et dicebant:
sanctus sanctus sanctus dominus
plena est uniuersa terra gloria eius.
uolumus scire,
quae sint seraphim stantia in circuitu dei; quae sex alae unius
et simul iunctis duodecim; quomodo duabus uelent faciem et
duabus pedes et duabus uolent, cum superius in circuitu dei
stare dicantur, aut quomodo stent in circuitu, cum duo sint;
quid sit illud, quod alter ad alterum clamitent et ter sancti nomen
ingeminent; quomodo superius domus plena gloria et nunc
terra esse dicatur.
quae cum non minimum puluerem moueant
et prima statim fronte difficultatem interpretationis obiciant,
in commune dominum deprecemur, ut mihi quoque de altari
om. W 2 uero] autem W 3 nos sumus FL2B 4 eius 2
(8. l. m2), DBS, om. cet. fidem F firmam L,2 (corr.) 5 retineamus
L2 haec—te om. W 6 scribo uobis S dico 2 in domo
dei op. te conu. S,D (te ante in) 7 nersari W domini FLZ qui W
est s. l. F2 8 Seq.] in mg. add. m.2 B, om. L2W 9 alt. alae om. F
et duabus-faciem om. W 10 pr. dnabus] dna W 11 alter] ex aliter W
ad s. l. B et dicebant om. DS 12 dominus WD deus L dominus
(s. l. 2) dens cet. 14 circuitus B dei] eius 2 alae] s. l. m2 2,
om. L 15 iunctis
seraphim, sicut in interpretatione nominum Hebraeorum inuenimus,
aut \'incendium\' aut \'principium oris eorum\' interpretantur.
quaerimus, quid sit hoc incendium. saluator ait: ignem
ueni mittere super terram et quam uolo, ut arde!
duo discipuli, quibus in itinere scripturas dominus aperuerat
a Moysi et omnibus prophetis incipiens, postquam reserati
sunt oculi eorum, cognoscentes eum dixerunt ad alterutrum:
nonne cor nostrum erat in nobis ardens, in
uia cum adaperiebat nobis scripturas?
et in Deuteronomio
deus ipse ignis scribitur esse consumens et in Ezechiele
quoque a renibus usque ad pedes uidetur igneus et eloquia
domini eloquia casta, argentum igne examinatum
terrae, purgatum septuplum et multa alia, quae
si de omnibus scripturis uoluero replicare, perlongum est.
ergo quaerimus, ubi sit hoc incendium salutare.
nulli dubium,
quin in sacris uoluminibus, ex quorum lectione uniuersa hominum
uitia purgantur. de eo uero, quod sequitur \'principium
oris eorum\', quomodo possit ad scripturas referri, uereor, ne,
Deut. 4, 24 12 cf. Ezech. 8, 2 13 *Ps. 11, 7 S primo DS 2 quod F,Ia.c.m2 3 in] s. l. m2 2, om. FWD
hebraicorum L,2 (a ex e) iudaeorum W inuenimus] add. interpretatur
ardor S add. ardor S 4 alt. aut—inc.] de quo S 5 quod D hoc
om. codd. praeter W ait om. S 6 super W in cet. quam] quem
DS,Zp.c. quae (quaem m2) F quae (in mg. m2 uel quem) B ut iam L2
7 de (om. F2DS) duobus discipulis FLSDS dom. script. S > aperuit Z
8 moyse 2S,Bp.c.m2 9 sunt s. I. 2 dix. s. I. 2 10 ardens (ens in
ras. m2 seq. ras. 4-5 litt.) 2 ard. er. i. nob.
initium oris et communis eloquii et
hoc omne, quod loquimur, Hebraeam linguam, qua uetus testamentum
scriptum est, uniuersa antiquitas tradidit. postquam
uero in fabricatione turris per offensam dei linguarum diuersitas
adtributa est, tunc sermonis uarietas in omnes dispersa
est nationes. igitur et incendium et initium oris in duobus
animaduertitur testamentis, quae circa deum stare non mirum
est, cum per ea dominus ipse discatur.
\'Sex alae uni et sex alae alteri\' Victorinus noster
duodecim apostolos interpretatus est. nos possumus et duodecim
lapides altaris, quos ferrum non tetigit, et duodecim
gemmas, ex quibus sacerdotis insigne constructum est,
accipere, quas et Ezechiel memorat et Apocalypsis non tacet.
quorum quid uerum sit, deus uiderit; quid uerisimile, in
sequentibus exponemus.
Et duabus quidem uelabant faciem et duabus
uelabant pedes et duabus uolabant. uelabant
faciem non suam, sed dei. quis enim eius potest scire principium,
quid, antequam istum conderet mundum, in rerum
12 Deut. 27, 5 cf. Ex. 28, 17-21. 39, 10-14 14 cf. Ezech. 28, 13
cf. Apoc. 21, 19=20 17 *Esai. 6, 2 s. 1. L uis F scriptis W 2 afferri L2 inferre DBS
inferri F uideam (corr. vnU) F pr. et] sed L,2 (corr.) 3 omne]
comune S hebrea lingua FLZD,Bp.r. hebree linguae S neteri D
4 uniuersa del. m2 B antiquitus FL,2\\corr.),Bp.c.m2 5 diu. ling. 2
6 tributa S uarietas] in ras. m2 B diuersitas uel uarietas S diuersitas
saluari etas D in omnes in ras. m2 B omnis W nat. disp.
est DS nat. (in ras. m2) disp. est nat. (nat. del. m2) B 8 deum] dominum
W dfii F 9 ipse dom. D ipse om. FSS dicatur F 10 alt.
alae om. F noster] inter FD in S noster in B 12 lapidem D
13 sacerdotes FWD insigne L insigne diadema (diadema s. l. add.
m2 2) cet. est s.
et duabus
uelabant pedes: non suos, sed dei. extrema quippe
eius scire quis potest? quid post consummationem saeculi
sit futurum, quid, postquam genus hominum fuerit
iudicatum, quae sequatur uita, an rursum alia futura sit
terra et post transitionem alia rursum elementa uel alius
mundus solque condendus sit. priora adnuntiate mihi
et, in nouissimo quae futura sunt, et dicam, quia
dii estis, ait Esaias significans neminem posse, quid ante
mundum fuerit et quid post mundum futurum sit, enarrare.
et duabus uolabant :
media tantum cognoscimus, quae
ex scripturarum nobis lectione panduntur: quando mundus
factus sit, quando plasmatus homo, quando diluuium, quando
lex data sit, ut ex uno homine uniuersa terrarum spatia
conpleta sint et in extremo tempore dei filius pro nostra salute
sumpserit carnem. cetera uero, quae diximus, ista duo seraphim
in facie pedibusque texerunt.
Et clamabant alter ad alterum: pulchre positum alter
ad alterum. quidquid enim in ueteri legimus testamento, hoc.
idem et in euangelio repperimus et, quod in euangelio fuerit
lectitatum, hoc ex ueteris testamenti auctoritate deducitur; nihil
dissonum, nihil diuersum est.
1 fuerit W, add. in cet. 2 ministerium W,Bp.c.m2 my(i)sterium cet.
condo cael. S cond.] add. sequitur FDBS, Σ s.l. m2 3 pedes
Et dicebant: sanctus sanctus sanctus dominus
sabaoth. in ambobus testamentis
autem sabaoth et saluator noster dicatur, accipe exemplum
in uicesimo tertio psalmo: uirtutes, quae domino ministrabant,
ad caelestes alias fortitudines proclamabant, ut pandant ianuam
domino reuertenti: tollite portas, principes, uestras —
sine, ut Aquila interpretatur, adtollite, portae, capita
uestra — et introibit rex gloriae.
rursum illae, quia
indutum carne conspiciunt, nouo mysterio stupefactae interrogant:
quis est iste rex gloriae? accipiuntque responsum:
dominus uirtutum ipse est rex gloriae, quod
in Hebraeo scribitur: \'dominus sabaoth\'. sciendumque, quia,
ubicumque septuaginta interpretes \'dominum uirtutum\' et
\'dominum omnipotentem\' expresserint, in Hebraeo sit positum
\'dominus sabaoth\', quod interpretatur Aquila \'dominus
dominus quoque ipse hic quattuor litterarum est, quod
proprie in deo ponitur: iod he iod he, id est duobus IA,
quae duplicata ineffabile illud et gloriosum dei nomen efficiunt.
Plena est uniuersa terra gloria eius. hoc adhuc
a seraphim dicitur de aduentu domini saluatoris, quomodo
19 *Esai. 6, 3 add. deus FIBS 2 testamcnti D trin.] s. l. m2 2,
om. L quot D 3 autemj
Sequitur: et eleuatum est superliminare a uoce,
qua clamabant. legimus in ueteri testamento, quod semper
dominus Moysi et Aaron ad ostium tabernaculi sit locutus, quasi
ante euangelium necdum eos in sancta sanctorum induxerit,
sicuti ecclesia postea introducta est dicens: introduxit me
rex in cubiculum suum.
quando ergo dominus noster
descendit ad terras, superliminare illud, id est quasi quoddam
mundus inpletus fumo, id est gloria dei. ubi autem in Latino \'eleuatum\'
legimus, in Graeco \'sublatum\' ponitur. sed quia uerbi
ambiguitas utroque modo interpretari potest, nostri \'eleuatum\'
interpretati sunt pro \'ablato.\'
Et domus inpleta est fumo.
deus, ut supra diximus,
ignis est; hic cum in Sina monte descendisset ad Moysen,
ad aduentum eius uidebantur lampades discurrentes et plenus
omnis mons fumo. unde in psalmis dicitur: qui tangis montes,
et fumigabunt. ex igne ergo, quoniam totam substantiam
capere non possumus, leuior quaedam in uniuersum mundum
et, ut ita dicam, rarior fumi natura dispergitur, quam nos capientes
dicamus:ex parte cognoscimus
et:
6, 4 16 cr. Ex. 19, 16-19 18 *Ps. 103, 32 22 I Cor. 13, 9
23 xI Cor. 13, 12 3 Seq.] s. I. m2 2, om. LW 4 quam D 5 art
moysen FLZ 6 in om. S induxerat W indnxit D adduxerit 2
introduxerit ς 7 sicuti W sicut L,Σ (s. l. dei m2), D sicut (sic S)
Et seraphim stabant in circuitu eius: sex alae
uni et sex alae alteri. quidam Graecorum, uir in scripturis
adprime eruditus, seraphim uirtutes quasdam in caelis esse
exposuit, quae ante tribunal dei adsistentes laudent eum et
in diuersa ministeria mittantur maximeque ad eos, qui purgatione
indigent et ob pristina peccata aliqua ex parte suppliciis.
\'quod autem sublatum est\', inquit, \'superliminare et domus inpleta
est fumo, signum est templi Iudaici destruendi et incendii
uniuersae Hierusalem\'.
nonnulli uero in superioribus consentientes
in extrema parte dissentiunt. nam superliminare
sublatum illo tempore praedicant, quando uelum templi scissum
est et uniuersa domus Israhel erroris nube confusa,
quando Iosephus refert sacerdotes ex adytis templi uirtutum
caelestium audisse uocem: \'transeamus ex his sedibus\'.
Est uero quidam, a quo ego perplurima didicisse me
gaudeo et qui Hebraeum sermonem ita elimarit, ut inter scribas
eorum Chaldaeus aestimetur. is longe alia uia ingressus
est. ait enim nullum prophetarum extra Esaiam uidisse seraphim
circa deum stantia et ne ipsa quidem seraphim alibi lectitari,
dein consummationis et captiuitatis Hierusalem, quae sub
Iud. VI 5, 3 1 stabat W eius om. F 2 alae s. I. m2 F uir W, om. cet.
3 apprime g 4 dei s. I. 2 adsistens W laudant W 5 in s. l. L
ab Ozia
quippe, sub quo prophetare orsus est, usque ad Sedechiam,
qui extremus regnauit et qui caecus in Babylonem ductus est.
fuisse reges undecim et duodecimum Godoliam, quem constituerat
rex Babyloniae super terram. quem interfecit Ismahel
filius Nathaniae inter medias epulas, reliquiarum patriae parricida,
et has esse duodecim alas, e quibus quattuor faciem
suam uelent, sicut in nonnullis exemplariis inuenitur, quattuor
uolent, quattuor pedes suos contegant.
ex his quippe duodecim
regibus quattuor tantum iustos fuisse reges: Oziam, Ioatham,
Ezechiam et Iosiam, qui sublimes per singulas captiuitates
glorificare
sabaoth. reliquos uero propter peccata uelare faciem et alios,
quia in captiuitatem ducti sunt, pedum celare uestigia. superliminare
nero sublatum et domum inpletam fumo, sicut supra
diximus, euersionem Hierusalem et incendium templi exposuit.
Et ut, quia semel eius coepi referre sententiam, etiam
ea, quae necdum a me sunt tacta, contingam, forcipem, de
qua altaris carbo conprehensus est, et labia purgata propriam
Esaiae adseruit passionem, qua sub Manasse interfectus est
Reg. 25, 22. Hier. 40, 7 5 cf. IV Reg. 25, 25. Hier. 41, 2 12 *Esai.
6, 3 18 cf. Esai. 6, 6-7 1 nabuc. B naboc. F nabog. W hozia B otia D 2 orsus e. pr. S
sedecchiam W sedeciam D,La.c. 3 est s. l. m2 S 4 regis W
constituit D 5 babilonie fbabilonis m2) B baby(i)lonis FDS ismael S
6 mathaniae W nathanihel LS nathanahel FDS natanahel (natanihe
m2) B pariae (corr.) LS paricida S paracida W 7 esse has B
8 suam om. FDBS exemplaribus W, Σp.c.Bp.c.m2 9 uolant W suos
donec Ozias uiuit, non intellegis, Esaia, esse
te miserum, non conpungeris, non moueris; sed quando ille
mortuus est, tunc
indignum te esse cognoscis uisione dei. utinam autem et ego
conpungar et post conpunctionem praedicatione dei dignus efficiar,
quia, cum sim homo et inmunda labia habeam, in medio quoque
populi inmunda labia habentis habitem!
Esaias, ut iustus, tantum
in sermone peccauerat; ideo sola labia habebat inmunda;
ego uero, qui et oculis uideo ad concupiscendum et manu
scandalizor et pede et omni membrorum parte delinquo, inmunda
habeo omnia et, quia semel spiritu baptizatus tunicam
pollui, secundi baptismatis purgatione, id est ignis, indigeo.
Non sunt, ut quidam putant, in scripturis uerba simplicia;
plurimum in his absconditum est. aliud littera, aliud
mysticus sermo significat. ecce dominus in euangelio cingitur
linteo, peluem ad lauandos pedes discipulorum praeparat, serui
fungitur ministerio; esto, doceat humilitatem, ut nobis
6, 5 11 cf. Matth. 5, 28 12 cf. Matth. 18, 8 etc. 13 cf. Matth.
3, 11 17 cf. Ioh. 13, 4-5 B, F (alt. u ex o m2) purgatus uere D dixi W
3 intelligis o S esaya B ysaia S esaias cet. esse (in mg. m2) te B
te S te esse S 5 non munda S 6 cogn. te e. S te om. TF
uisiontl W uisioni 2 autem s. l. I 7 praedicatione (-nem W) dei WB
dei cet. dei uisione S quia om. S 8 humo Engelbrecht et um. W
non munda S in LSW et in cet. quoque om. D 10 sermonem W
inmunda] add. non conscientiam B (s. l.), S 11 quia FDS pr. et
om. S manu in ras. m2 B 12 pedes W omni W omnium cet.
hab. o. ium. codd. praeter WB 13 et om. W baptizatus rursum
(rursum add. in mg. m2 B) BS baptizatur D 14 secuudae F (corr.),S
secunde D purgationem F (corr.), WD 15 ut s. l. W 16 his
om. F alt. aliud] aut D 17 cingitur] cui igitur F 18 peluim
S,LBp.c.m2 disc. ped. S 19 mynisteria F esto LW sto D isto
FI cur ista (esto add. in ras. m2 B) BS esto] ut add. codd, praeter
W.B (add. m2 in mg.) ut]
ascensurus dominus ad
caelum, quia apostoli, ut homines terrae insistentes, adhuc habebant
peccatorum sordibus pollutos pedes, uult eos a delictis
penitus liberare, ut eis possit prophetalis sermo congruere:
quam speciosi pedes euangelizantium pacem! et
imitari ualeant ecclesiae uerba dicentis: laui pedes meos,
quomodo inquinabo illos?, ut, etiam si quis post resurrectionem
postea his adhaeserit puluis, in inpiam eum excutiant
ciuitatem in testimonium laboris, quod eo usque pro
omnium salute contenderint facti Iudaeis ut Iudaei, gentibus
ut gentiles, ut etiam propria uestigia aliqua ex parte polluerint.
igitur, ut ad propositum reuertamur, sicuti apostoli purgatione
indigebant pedum, sic, quia Esaias tantum in sermone
peccauerat, labia habebat inmunda et, quantum ego arbitror,
quia Oziam in templum inruentem non corripuerat nec iuxta
Heliae exemplum libera uoce inpium designarat, labia habebat
inmunda.
In medio quoque populi inmunda labia habentis
habitem. Esaias, quia conpunctus est et se miserum
11 cf. Matlh. 10, 14 etc. 13 cf. I Cor. 9, 20 18 cf. II Par. 26,
16-19 cf. III Reg. 20 (21), 17-26 21 *Esai. 6, 5 D abnuo] rennuo B 3 domine (d S) non solum DS
4 pedes meoa S pr. et] s. I. 2, om. FB asc. ergo S ad s. I. 2
Sequitur: et regem dominum sabaoth ego uidi
interemptum, quia, cum Moyses posteriora dei uiderit, hic
dominum sabaoth oculis carnalibus uidisse se scribat, super
hoc deo dicente: nemo faciem meam uidebit et uiuet.
quos interrogabimus, quomodo se deus in lege aliis prophetis
in uisione et somnio dicat ostendi, Moysi uero facie ad faciem
conloqui, et quomodo stet illa sententia: nemo faciem meam
uidebit et u i
esse fateatur. respondebunt utique secundum possibilitatem
humanam deum uisum, non ut est, sed ut uoluit se uideri.
quibus et nos dicemus eodem modo et ab Esaia esse uisum
restante summa, ut Moyses deum aut uiderit aut non uiderit.
uidit: ergo et Esaias uidisse se dicens inpie est interfectus a
13 cf. Ex. 33, 11 S populos W 2 non (eras.) agens L agens non S
sed et B nec W quia] qui 2 (corr.), S 3 habeat LDS habebat
cet. 5 nec WDS 6 ac] s. l. m2 F hac (corr.) LS et WB misericordiae
W parte ZB 7 Seq.] s. l. m2 Z, om. LW 8 oculis meis
addidi (cf. supra p. 74, 9), om. codd. 9 contemptum D 10 dom.
8. 1. 2 oc. carn.] s. 1. 2, om. L se om. W scripsit B 12 interrogabimus
S interrog∗∗∗∗∗∗ (si interrogemus m2) B interrogauimus cet.
se] om. WB posse (corr.) F deum D 13 uisionem W somno
F2S,Ba.c.m2 se (s. L m2 B) dicat WB ad faciem s. l. L
15 pr. ad in ras. B alt. adj cum B 16 fatetur F sec.] iuxta
FDS 17 alt. ut s. l. 2 18 dicemus W dicimus cet. eod. modo]
8. l. m2 Z, om. FL alt. et 1V, om. cet. ita uisum esse FLZ
19 pr. aut] s. l. m2 Z, om. L 20 uidit] si uidit, uidit S esayas
(s. l. qui m2) B isaias qui S se add. m2 Z
cum Esaia, quia eiusdem mendacii reus est dicens se uidisse
eum, qui uideri non potest. quemcumque in expositione eius
loci super Moysi habuerint intellectum, etiam nos ad Esaiae
temperabimus uisionem.
Sequitur: et missum est ad me unum de seraphim
et in manu sua habebat carbonem, quem
ecce tetigit hoc labia tua et auferet iniquitates
tuas et peccata tua circumpurgabit. secundum omnes
editiones, quas supra exposuimus, siue duo testamenta intellegere
uolueris siue aliquas apparitrices in caelestibus uirtutes
siue in signum captiuitatis umbram quandam futurae ueritatis
praefiguratam, nunc accipe seraphim.
nos, quia primam sententiam
sequimur, euangelicum testamentum missum adserimus
ad prophetam, quod habens in se utraque mandata, id est et
sua et ueteris testamenti, ignitum sermonem dei duplici praeceptorum
acie conprehendit et tactis labiis, quidquid fuerat
ignorantiae, hoc, siquidem nos labia interpretamur inmunda,
purgationis suae pepulit ueritate.
hanc forcipem Iacob in scala
W si non uidit (uidet m2 B) cet. 2 dič
L \'dum dicit BS 3 quem cum LZD quae cum F; s. I. add. enim B in
s. I. 2 expositionem 21),F (m eras.) huius WS 4 moysi W
moy(i)sen cet. 5 temperabimus S,B (i ex a m2) temperauimus cet.
6 Seq.] s. l. m2 2, om. LW missus Ba.c.m2, S me] seq. de
eras. F unus S,F2p.c.m2 de s. I. m2 F 8 acceperat scripsi
coll. p. 74, 12 suin(p)serat LWS sumpserant (n
uere quippe desolator
carbo, qui linguam puram faciat a peccato, sermo diuinus
est, de quo et in Esaia dicitur: habes carbones ignis,
sedebis super eos, hi erunt tibi in adiutorium.
Et audiui uocem domini dicentis: quem
mittam et quis ibit ad populum istum? et dixi:
ecce ego, mitte me. et ait: uade et dic populo
huic: aure audietis et non intellegetis. interrogantis
sunt uerba domini, non iubentis, quem debeat mittere et quis
24-27 6 Ps. 119, 2 8 Ps. 119, 3 10 Ps. 119, 4 13 *Esai. 47,
14-15 15 *Esai. 6, 8-9 FL, Σa.c.m2 2 mulier
audiui ego hoc
in loco non paruam Hebraei mei disputationem, cuius pauca
ponam, ut sensum hominis aduertas. aiebat: (de Moysi
quis melius fecerit, requiramus: utrumne Moyses, qui, cum a
deo mitteretur ad populum, ait: precor, domine, non sum
dignus et rursum: prouide alium, quem mittas, an
Esaias, qui, cum non fuisset electus, ultro se obtulit dicens:
ecce ego, mitte me.
nec ignoro\', dicebat, \'periculosum esse
de sanctorum meritis disputare et aliquid uel minus uel plus
adserere uelle de eo, quem dominus coronauit; sed quia ipse
dixit: quaerite et inuenietis. pulsate et aperietur
uobis, etiam nos, non ut de aliquo detrahamus, sed ut scripturae
sensum scientes ad eius nos dirigamus exempla, debemus
inquirere, quod potest facere quaestionem.
qui Moysi\',
inquit, \'adsertor est, humilitatem eius praedicat et mansuetudinem,
quod se indignum iudicans ministerio dei maior effectus
sit; Esaias uero, quia ultro se obtulit, incipiens prophetare a
maledictis coepit: aure audietis et non intellegetis, et
cernentes aspicietis et non uidebitis.
ob quod multa
12 Esai. 6, 8 15 Matth. 7, 7 etc. 22 *Esai. 6, 9 BS it. sit I iturus cet. facile F (e s. l. m2), Z,Bp e.m2 re
spond F respondet S 3 intellegitis Fa.c.m2, LZD 4 et cern.- ujd. om. W
5 contexit W contexuit cet. in hoc FLZS 7 ponat D agebat Tf
moysi W moysen B moise L moyse cet. esaye (esaya mJS) B 8 requir.
quis m. fec. S utrum FS 10 praeuide F Σ 12 ne
cui simile est illud Hieremiae:
accipe calicem uini meri huius de manu mea et
potionabis omnes gentes, ad quas ego te mittam,
et bibent et uoment et insanient et cadent a facie
gladii, quem mittam in medio eorum. quod cum audisset
propheta, non rennuit, non secundum exemplum Moysi
dixit: precor, domine, non sum dignus et: prouide
alium,
ex potu calicis inimicae gentes interficerentur et ruerent, calicem
meri libenter accepit non intellegens in omnibus gentibus
etiam Hierusalem conprehendi.
denique inter ceteras nationes:
et accepi, ait, calicem de manu domini et potionaui
omnes gentes, ad quas misit me dominus, et Hierusalem
et ciuitates Iuda et reges eius
eius ad ponendas ea in desolationem et
in sibilationem. pro qua prophetia, licet in plerisque codicibus
ordo peruersus sit, quid etiam in alio loco dicat, ausculta:
seduxisti me, domine, et seductus sum;
15-16) 11 *Ex. 4, 10 *Ex. 4, 13 16 *Hier. 32, 3-4 (25, 17-18)
22 *Hier. 20, 7 1 pop. SUO L2 pro] s. I. 2, om. L habitus] abominabitur F
2 ei eras. L quod FZD 3 auferens W 4 planare W debuisset 2
5 dixi ait 1VDS dixit FB ait L2 hieremie W in hieremia (ihe- B)
cet. 6 uini
e contrario, qui adsertor est\',
dicebat, \'Esaiae, illa proferat: prophetam non tam suo merito
quam misericordia dei confisum, postquam seraphim audierit:
ecce tetigit hoc labia tua et auferet iniquitates
tuas et peccata tua circumpurgabit, otio noluisse torpere
et ultro in ministerium dei, quasi a peccatis liberum,
zelo obtulisse se fidei.
Moysen uero, quia saecularibus eruditus
fuerit disciplinis et interfecto Aegyptio conscientia eius aliqua
ex parte sorduerit, unde et uox ad eum de rubo facta sit dicens:
ne accesseris huc. solue calciamentum depedibus
tuis; locus enim, in quo tu stas, terra sancta
est, et scierit sibi aduersus magos, aduersum Pharao, pessimum
regem, futurum esse certamen, se excusasse dicentem: precor,
domine, non sum dignus, pro quo in Hebraeo legitur:
non habeo labia circumcisa septuaginta interpretibus
sensum potius quam uerbum de uerbo exprimentibus.
ex quo
WD pauisti S sum s. l. B derisu S totam
diem S 2 egi W exiui (iui in ras. m2) B exegi cet. subsanatione F
subsannationem cet. e W et e cet. quia desertor est L,Zm2 mg.
qui (quae 2i.t.) adsertorem FD,Zi.t. 3 isaiae (esaye B) dicebat S,Bp.c m2
proferat W profert BS profert et cet. propheta W propheta cet.
sui B, om. S 4 confisum W confisus (s. l. et m2 B) cet. postquam
a BS audierat FBS 5 tetigi 2 auferet S (cf. supra p. 74, 13),
abstuli ZD abstulit cet. 6 circumpurgabit scripsi eoll. p. 74, 14
purgabit S purgaui 2 purgauit cet. ocium (ocio m2) B otium S o
si F noluisse torpori Ba.c.m2 noluisse corpori S noluisset os aperire
aperire (sic) Za.c. noluisset os aperire FL 7 et] sed S ministerio
W,D (corr.) 8 se obt. fid. FSDB se (s. I.) obtulisset fid. L fid. obt.
S moyses 2 qui W 9 fuerit FD fuerat cet. 10 sorduerit
scripsi sorduerat codd. ad eum] s. 1. m2 2, ex eundem m2 B sit]
est W 11 ne] non B huc] s. I. add. sed B calciamenta codd.praeter W
12 tu TVB, om. cet. 13 sciret BS magos et BS aduersus codd.
praeter WS pharaonem
Aure audietis et non intellegetis, et cernentes
aspicietis et non uidebitis. totus hic locus, sicut
in euangelio saluator dicit, ad id pertinet tempus, quo ipse
descendere dignatus ad terras signa Iudaeis non intellegentibus
perpetrauit.
Et quoniam usque ad finem capituli explanatio multiplex
sequitur et excipientes iam inpleuimus ceras, hucusque dictasse
sufficiat, quia et oratio, quae non propriae manus stilo expolitur,
cum per se inculta est, tum multo molestior fit, si
taedium sui prolixitate congeminet, et oculorum dolore cruciati
auribus tantum studemus et lingua.
28, 25—27 [sic] m2) B, om. DS possit S et W, B (s. l.),
om. cet. post] per
(17.) Septuaginta: et missum est ad me unum de
seraphim; Aquila et Theodotion: et uolauit ad me unum
de seraphim; Symmachus: et uolauit ad me unus de
seraphim. cotidie ad nos mittitur seraphim, cotidie ingemescentium
atque dicentium: o miser ego, quoniam conpunctus
sum, ora purgantur et, cum a peccatis fuerint liberati,
praeparant se ministerio dei.
quod autem ceteri interpretes
pro \'missum esse\' \'uolasse\' dixerunt, intellege uelocem diuini
sermonis aduentum super eos, qui digni societate illius iudicantur.
in genere quoque diuersitas est. Septuaginta, Aquila
et Theodotion seraphim neutro genere transtulerunt, Symmachus
masculino. nec putandum sexum esse in uirtutibus dei,
cum etiam ipse spiritus sanctus secundum proprietates linguae
F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. = Tnricensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B =■ Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII. B ad papam damasum de seraphym (-im, -in) et de calculo
et de quia ibit nobis FL2 ad damasum de seraphin et calculo DS; Eieronymi
nomen exhibent tituli in omnibus codd. 3 Septuaginta
ex quo intellegendum
est, quando de superioribus disputatur et masculinum aliquid\'
seu femininum ponitur, non tam sexum significari, quam idioma
sonare linguae; siquidem ipse deus inuisibilis et incorruptibilis
omnibus paene linguis profertur genere masculino, et cum in
eum non cadat sexus.
illorum quoque, pius licet, attamen
coarguendus error, qui in orationibus et oblationibus suis audent
dicere: \'qui sedes super cherubim et seraphim\'. nam et
super cherubim scriptum est sedere deum. ut ibi: qui sedes
super cherubim, ostendere, super seraphim uero sedere
deum nulla scriptura commemorat, et ne ipsa quidem seraphim
circa deum stantia excepto praesenti loco in scripturis omnibus
inuenimus.
(18.) Septuaginta: et in manu habebat carbonem,
quem forcipe acceperat de altari, et tetigit os
meum; Aquila: et in manu eius calculus in forcipe,
quem acceperat de altari, et tetigit os meum; Theodotion:
et in manu eius calculus in forcipe, quem
acceperat de altari, et tetigit os meum; Symmachus:
et in manu eius calculus in forcipibus, quem sumpserat
de altari, et detulit ad os meum.
quantum ad
F,B (feratur in ras. m2), S prof(ph)etatur L,Sa.c.m2,
D ruach
forcipes quoque
secundum interpretes ceteros, licet in sacerdotali semper
fuerint, diuersas gratias debemus accipere, quibus
est in prophetis. quia in Hebraeo pro \'carbone\' \'calculus\' legitur
ceteris quoque super hoc consonantibus, uidetur mihi sermo
diuinus calculi appellatione signari. sicut enim calculus genus
est lapidis durissimi et rotundi et omni puritate leuissimi, ita
sermo dei, qui neque hereticorum neque omnium aduersariorum
potest contradictionibus cedere, calculus dicitur.
de hoc calcnlo
Sephora filium circumcidit et Iesus populum purgat
a uitiis; et in Apocalypsi dominus pollicetur uincentibus, ut
accipiant calculum et scribatur super eum nomen nouum. uidetur
autem mihi et Septuaginta in eo, quod
idem sensisse, quod ceteri;
carbunculum interpretamur, genus lapidis fulgidi atque lucentis,
11 cf. Hebr. 1, 1 17 cf. Ex. 4, 25 18 cf. loh. 15, 3 19 cf. Apoc. 2, 17 L 2 carbonem (corr.) B 3 altare F uero
s. I. m2 B 4 eis] sc. mysticis intellectibus (abl.), ei Bp.r.g 5 qui]
quin L arcana L archana cet. penetraret F peuetrarat 2 6 ita
a] ita D,2(corr.) et ita B ueterem hominem B excoquet F,Zp.c.
exquoquit LB 8 quae ex qui 2 9 licet qui B 11 loco est patr. n. B
13 mihi s. l. m2 F 14 enim] s. l. 2, om. L 15 puritate 2i.t. parte
2mg.m2 leuissimi BS lenissimi cet. 18 sepphora L filium LB
suum filium D filium suum cet. purgauit 2 19 apocalipsin B apocalypsis
D 20 accipiat D uidentur Bp.c,m2s 21 S antea
codcl. 22 L ANTPATNX (in ras. m2,
fuit _..ix) 2 ANTPATHX
siue igitur calculum
siue carbunculum lapidem accipimus, in calculo diuini
sermonis ueritas et rigor, in carbunculo lucens doctrina et
argentum igne probatum terrae, purgatum septuplum
et alibi: mandatum domini lucidum, inluminans
oculos.
quod autem ait: in manu habebat carbonem,
manum intellegamus operationem, ut ibi: in manu
linguae mors et uita et in psalmo: cadent in manu
gladii. aut certe uere manus apparuit, ut per similitudinem
humanae formae, dum manus cernitur porrigentis, propheta
non timeat; iuxta quod et ipsum deum et angelos in humanas
uidimus mutasse formas, ut metus uidentibus demeretur.
(19.) Septuaginta: et dixit: ecce tetigit hoc labia
tua et auferet iniquitates tuas et peccata tua circumpurgabit;
Aquila: ecce tetigit hoc labia tua et
recedet iniquitas tua et peccatum tuum propitiabitur;
ceteri interpretes in Aquilae uerba consentiunt.
primum
necesse est, ut labia nostra tangantur; deinde, cum tacta fuerint,
fugetur iniquitas et, cum iniquitas fuerit effugata, propitietur
dominus, quia apud ipsum est propitiatio et secundum apostolum
ipse est propitiatio pro peccatis nostris.
purgatis autem peccatis nostris audibimus uocem domini
6, 6 8 *Prou. 18, 21 9 *Ps. 62, 11 14 *Esai. 6, 7 21 cf. Ps.
129, 4 22 I Ioh. 2, 2 s. l. m2 2 3 uarietas 2 (ex uaritas), FS 5 terrae] eras. B,
om. cet. purgatum
(20.) Septuaginta: et audiui uocem domini dicentis:
quem mittam et quis ibit ad populum istum?
Aquila, Theodotion et Symmachus: et audiui uocem domini
dicentis: quem mittam et quis ibit nobis?
de conparatione Esaiae et Moysi, quomodo alius ministerium
recusarit, alius ultro se offerens dura perpessus sit, in alio
loco disputauimus.
sed ne uideremur aliquid praeterisse eorum,
quas Iudaei uocant
ponunt, nunc breuiter illud adtingimus, quare in Hebraeo
sit positum: et quis ibit nobis? sicut enim in Genesi dicitur:
faciamus hominem ad imaginem et similitudinem
nostram, ita et hic puto dictum: quis ibit nobis?
«nobis\' autem quibus aliis aestimandum est, nisi patri et filio
et spiritui sancto, quibus uadit, quicumque eorum obsequitur
uoluntati?
et in eo quidem, quod unius loquentis persona proponitur,
diuinitatis est unitas; in eo uero, quod dicitur \'nobis\',
personarum diuersitas indicatur. legimus in Canticis Canticorum
uocem sponsi dicentis ad sponsam: surge, ueni, proxima
mea, sponsa mea, columba mea, quia ecce hiems
transiit, pluuia abiit sibi. quando enim anima in cogitationum
tranquillitate consedit, quando supra petram fundata
2, 10—11 23 cf. Matth. 7, 24-25 etc. BS -demus cet. 4 et] aut FSB 5 aquila et SBS
et audiui-dicentis s. l. B 6 et] aut FSB nobis] seq. ras. 6 liit. S
8 recusaret F Σ,Ba.c. recusauerit S 9 sed] s. I. S, om. L uideamur S
notandum autem, quomodo ad
mittam et quis ibit nobis? propheta ex parte responderit:
ecce ego, mitte me et sequenti tacuerit intellegens nullum
hominum dignum esse, qui deo pergeret et omne iter
suum eius faceret esse, qui mitteret. quam humilitatem dominus
aduertens, quod se secundis putaret indignum, imperauit sequentia
dicens: uade.
(21.) Septuaginta: et dixi: ecce ego sum, mitte me;
Aquila et Theodotion: ecce adsum, mitte me; Symmachus:
ecce, mitte me. deus, qui uocauit ea, quae non sunt, quasi
sint, et qui dixit: ego sum, qui sum, et alibi: qui est,
misit me, quoscumque uocauerit, statim facit subsistere,
quoniam omnia, quae absque eo sunt, non sunt.
unde propheta
purgatus a uitiis ausus est dicere: ecce ego sum, licet in
Latinis codicibus propter interpretum uarietatem \'sum\' non
sit adpositum. quidam obseruandum putant, ad quos prophetas
\'mittentis\' aut \'missi\' sermo dicatur, quod est Graece \'apostolus\',
et hanc esse differentiam nolunt, ut, quicnmque mittantur,
et prophetae sint pariter et apostoli, ad quos uero
mittentis sermo non ponitur, tantum prophetae sint; quod ego
Rom. 4, 17 13 Ei. 3, 14 Ex. 3, 14 B 4 responderet 2p.c.m2 respondit B 6 hominem L2
7 fac. eius B eius om. D 8 se]
et quia semel ad tractatum istius uocabuli
uenimus, sciendum \'Silam\', collegam Pauli, lingua Hebraea \'apostolum\'
dici, qui cum eo nonnullas epistulas scribit; et uitiose
\'Siluanus\' legitur pro \'Sila\', cum Siluanum in apostolorum Actis
Dilectissimo filio Hieronymo Damasus episcopus in domino
salutem.
Commentaria cum legerem Graeco Latinoque sermone in
euangeliorum interpretatione a nostris, id est orthodoxis, uiris
olim ac nuper scripta de eo, quod legitur: osanna filio
Dauid, non solum diuersa, sed etiam contraria sibimet proferunt.
dilectionis tuae ardenti illo strenuitatis ingenio abscisis
F puto om. L ad tractum (corr.) F attractatum B
2 silam Z sileam FB scileam (c exp.) S sjrleam LD 3 scripsit B
4 siluanum S siluani D sila Z silea LBS silea D sylea F actis S
5 legerimus S legamus Bp.c.m2 ς
Multi super hoc sermone diuersa finxerunt, e quibus noster
Hilarius in commentariis Mathei ita posuit: \'osanna\' Hebraico
sermone significatur\'redemptiodomusDauid\'.
primum \'redemptio\' lingua Hebraea \'pheduth> interpretatur,
deinde \'domus\' \'beth\', \'dauid\' uero in hoc loco non esse nomen
insertum omnibus patet. alii opinati sunt \'osanna\' \'gloriam\' dici
— porro \'
\'gratia\' \'
Restat ergo, ut omissis opinionum riuulis ad ipsum
M 2 uiuus sensu 391 uiuns sensus, b
scribe 2 ut] ut et S multis aliis 2 3 gratiae referantur 2 L = Coloniemis 35 s. IX. 2 — Turicensis Augiensis 41 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. 58 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. LD ad damasum episcopum de eo
quod scriptum est ossanna (sic) in excelsis W ad damasum (papam add. 53)
de osanna in excelsis ℬB ad haec hieronimus 2; Hieronymi nomen exhibent
tituli in codd. praeter W 6 uerbo
Marcus uero ita posuit: clamabant
dicentes: osanna, benedictus, qui uenit in nomine
domini; benedictum, quod uenit in nomine domini,
regnum patris nostri Dauid, osanna in excelsis.
Iohannes quoque pari uoce consentit: et clamabant: osanna,
benedictus, qui uenit in nomine domini, rex
Israhel.
solus Lucas uerbum \'osanna non posuit in reliqua
interpretationis parte consentiens: benedictus, qui uenit
rex in nomine domini, pax in caelo et gloria in excelsis.
igitur, ut diximus, ipsa Hebraea uerba ponenda sunt
et omnium interpretum opinio digerenda, quo facilius, quid
super hoc sentiendum sit, ex retractatione cunctorum ipse sibi
lector inueniat.
11 *Marc. 11, 9—10 15 Ioh. 12, 13 18 Luc. 19, 38 L in mg. 3 id] illud 58 4 quoniam] qua W nazaraeus D
nazaraeos W nazareus cet. 5 alt. ex WB in cet. 6 uulg. uoc. B 7 inter
se (corr. in terra) inter se W 8 praecedebat (corr.) 2W 9 quae om. B
osanna Σ,La.c.ℬp.r. ossanna W osianna
In centesimo septimo decimo psalmo, ubi nos legimus:
o domine, saluum [me fac, o
benedictus, qui uenit in nomine domini, in Hebraeo
legitur: anna adonai, osianna, anna adonai, aslianna;
Theodotion et quinta editio, ne quid.in Latino mutare
uideamur, ita exprimunt: w
sola sexta
editio cum interpretibus septuaginta ita congruit, ut, ubi ceteri
posuerant w
corrupte\'propter ignorantiam dicimus \'osanna\', \'saluifica\' siue
\'saluum fac\' exprimatur, omnium interpretatione signatum est;
nunc illud in cura est, quid sine adiectione saluandi solus
\'anna sermo significet.
sciendumque. quia in hoc loco ter
dicatur \'anna\'; et primum quidem ac secundum eisdem litteris
scribitur, aleph, nun, he, tertium uero heth, nun, he.
Symmachus igitur, qui in centesimo septimo decimo psalmo
cum omnium interpretatione consenserat, ut nobis manifestiorem
tribueret intellectum, in centesimo quinto decimo psalmo;
D 2 me seclusi (cf. infra p. 107, 21. 109, 14. 17) prospera
.LS3prosperarecet. 4legimusB pr. adonay ℬDB osjannaD osiennaTF
alt. adonay DB aslianna W asliena LffiD asly enna B asaIiena (aslyena
m2) 2 5 taruch WB baruc cet. basem S basen LZiBD bizten B sen W
adonay B 6 theodocio 2 theudotion LD thendocio W latinum B .
7 ita s. I. 2 pr. et tert. δής ΔΕ DB AE (A) L AN W CH ΣΒ alt. et quart.
ubi autem Septuaginta w et ille \'obsecro* transtulerunt, Aquila
et ceteris editionibus w
\'anna\', uerum ita, ut in principio aleph habeat, non
heth. ex quo animaduertimus, si ex aleph scribatur anna,
significari \'obsecro\', si autem ex heth, esse coniunctionem
siue interiectionem, quae apud Graecos ponitur
Sed quoniam hae minutiae et istiusmodi disputationis
arcanum propter barbariam linguae pariter ac litterarum legenti
molestiam tribuunt, ad explanandi conpendium uenio, ut dicam
de centesimo septimo decimo psalmo, qui manifeste de Christo
prophetat et in synagogis Iudaeorum celeberrime legebatur,
unde et populis notior erat, hos uersus esse adsumptos, quod
ille, qui repromittebatur de genere Dauid, uenerit saluaturus
Israhel dicente Dauid: lapidem, quem reprobauerunt
aedificantes, hic factus est in caput anguli. a domino
factus est hoc et est mirabilis in oculis nostris.
haec est dies, quam fecit dominus: exultemus
I et laetemur in ea. o domine, saluum fac, o domine,
D 3 eras.) S illi LZ,Ssp.c. 4 et
cetcris s. l. 2 δή S AE
unde et euangelistarum scriptura
commemorat pharisaeos et scribas haec indignatos, quod
uiderunt populum psalmi prophetiam super Christo intellegere
conpletam et clamantes paruulos: osianna filio Dauid, di- I
numquam legistis, quia ex ore infantium et lactantium
perfecisti laudem? centesimum septimum decimum
psalmum octaui psalmi adsertione firmantem.
et de eo quidem,
quod facile exprimi poterat: benedictus, qui uenit in
nomine domini, omnium euangelistarum scriptura consentit;
de uerbo uero \'
sermonem, sicuti et in \'alleluia\' et in \'amen\' et in plerisque
factum uidemus, ipsum Hebraeum posuerunt dicentes
\'osianna\'.
Lucas igitur, qui inter omnes euangelistas Graeci
sermonis eruditissimus fuit, quippe ut medicus et qui in
Graecis euangelium scripserit, quia se uidit proprietatem sermonis
transferre non posse, melius arbitratus est tacere, quam
id ponere, quod legenti faceret quaestionem.
Ad summam, sicuti nos in lingua Latina habemus et.
interiectiones quasdam, ut in exultando dicamus ua\' et in
2WB 2 benedicimus aBD uos WB uobis cet. do-
mini] add. et (eras. Σ, s. I. m2 L) LΣWℬB 3 pr. et om. WℬB
\'osi\'
ergo \'saluifica\' interpretatur, anna interiectio deprecantis est.
si ex his duobus uelis conpositum uerbum facere, dices \'osianna\'
siue, ut nos loquimur, \'osanna\' media uocali littera elisa,
sicuti facere solemus in uersibus, quando
uictam scandimus \'men incepto\'. aleph quippe,
littera prima uerbi sequentis, extremam prioris uerbi inueniens
exclusit.
quapropter, ut ad quaestionis originem reuertamur,
ubi nos legimus in Latino :
bene conplace; benedictus, qui uenit in nomine
domini, iuxta Hebraeum sensum legere possumus: obsecro,
domine, saluum fac, (obsecro); obsecro, domine,
1V eu WD 2 imperare WB,Zisp.c. impetrare
LD,25sa.c. imponere S spiritum] om. D, spiritu Z33 3 cogitamus
L,2 (corr.) cogimus (agimus g) tantum sibilum BS in sonandum (um
ex o) S inson. L2DB insan. W insonando S st (ante insonandum tr.)
B est TV sunt
denique Matheus,
qui euangelium Hebraeo sermone conscripsit, ita posuit: \'osianna
nascente salus in caelum usque, id est etiam ad excelsa, peruenerit
pace facta non solum in terra, sed et in caelo, ut iam
dici aliquando cessaret: inebriatus est gladius meus in
caelo.
Haec interim iuxta mediocritatem sensus mei breuiter
strictimque dictaui. ceterum sciat beatitudo tua in istiusmodi
disputationibus molestiam in legendo non debere subrepere, quia
facile et nos potuimus aliquid ementiri, quod
quaestionem, sicuti et ceteros fecisse monstrauimus. sed magis
condecet ob ueritatem laborare paulisper et peregrino aurem
adcommodare sermoni, quam de aliena lingua fictam ferre
sententiam..
om. DB obs. domine LZ 2 fac. s. I. Z subaudiatur
LZ 3 mattheus S matthaeus S 4 osianna ex osanna m2 Z
osanna cet. 5 ba»rama 33 rama W ossanna 2 (corr.), W 6 in
caelum] del. m2 B in caelo W id est THS, om. cet. ad s. l. 2
7 et om. W 8 in hoc (exp.) hebriatus B 12 modestiam W in
(s. l. B) legendo WDB legendo cet. subripere WℬD, Σp.c.Ba.c.m2
Beatitudinis tuae interrogatio disputatio fuit et sic quaesisse
quaerenda uiam est dedisse quaesitis. sapienter quippe
interroganti sapientia reputabitur. ais: \'quis est iste in
euangelio pater, qui duobus filiis substantiam diuidit? qui duo
filii? qui maior quiue minor? quomodo iunior acceptam substantiam
cum meretricibus dissipat, fame facta a principe regionis
praeponitur porcis, siliquas comedit, ad patrem redit,
accipit anulum, stolam et immolatur ei uitulus saginatus?
qui sit maior frater et quomodo de agro ueniens susceptioni
fratris inuideat? et cetera, quae in euangelio plenius explicantur\'.
addis insuper: \'scio multos diuersa in hac lectione dixisse
b et fratrem maiorem Iudaeum, minorem aestimasse gentilem.
sed quaero, quomodo Iudaico populo possit aptari: ecce tot
annis seruio tibi et numquam mandatum tuum
praeteriui, et numquam dedisti mihi haedum, ut
Lugdunensis 602 s. VI. = Turicensis Attgiensis 41 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. X = Parisinus lat. 9532 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. Q = Duacensis 247 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
homo quidam habuit duos filios J ad damasum de filio prodlgo 2DB
ad supra dictum papam de frugi (fruge X) et luxuriosis filiis IVX ad
damasum de frugi et luxurioso filiis Q; Hieronymi nomen exhibent tituli in
dSDQB 4 quaerendo
Itaque, sicut in ceteris parabolis, quae non sunt a saluatore
et in hac facere debemus, quare dominus in istiusmodi uerba
proruperit et ob quam interrogationem responsionis similitudo
prolata sit. scribae et pharisaei mussitabant dicentes: quare hic
peccatores recipit et uescitur cum eis? superior quippe
sermo praemiserat: erant autem accedentes ad eum omnes
publicani et peccatores audire eum.
itaque hinc
omnis inuidia, cur, quos legis praecepta damnarent, eorum
confabulationem atque conuiuium dominus non uitaret. et haec
Lucas; ceterum Mattheus ita loquitur: cum autem discumberent
in domo, ecce multi peccatores et publicani
uenientes recumbebant cum Iesu et discipulis eius. J
15, 1 20 *Hattb. 9, 10—13 1 om. Q semp. m. es 2 2 ais] s. I. 2 magis WI
ut ais S 8 alt. iusto om. Q 4 conueniri W max. fr. S 5 intrauit
WX 6 eius 2DB nusquam Ba.c. numquid S 7 foras W 8 obsiaterit
D obsisteret 2 9 leticia W 11 disserte (pr. s eras.) B,Q
(ex diseerte), desertae
Marcus quoque in eadem
uerba consentit. igitur, ut diximus, omnis ex lege quaestio na-
I
quicumque adulter, homicida, fraudator et, ut breuiter dicam,
mortali crimine tenebatur, nulla uenia paenitentiae laxabatur a
crimine, oculum pro oculo, dentem pro dente, animam pro anima
iubebatur exsoluere. omnes itaque declinauerunt, simul
inutiles facti sunt; non erat, qui faceret bonum, non
erat usque ad unum. ubi autem abundauit peccatum,
superabundauit gratia et misit deus filium suum
factum ex muliere, qui destructo medio pariete fecit utrumque
unum et austeritatem legis euangelii gratia temperauit.
unde et Paulus ad ecclesias scribens:
gratia uobis, inquit,
et pax a deo patre et domino Iesu Christo: gratia, quae
non ex merito retributa, sed ex donante concessa est; pax
uero, qua reconciliati deo sumus, habentes propitiatorium dominum
Iesum, qui donauit nobis delicta nostra et deleuit,
23-25 12 *Ps. 13, 3. *Rom. 3, 12 14 *Rom. 5, 20 15 Gal. 4, 4
16 cf. Eph. 2, 14 18 *Rom. 1, 7 etc. 20 cf. Rom. 9, 12 21 cf. I
Ioh. 2, 2 22 cf. Col. 2, 13-15 1 illius WXQ 2 pecc. et publ. g manducant Wa.r.yD
3 uester om. W medico Q 5 sit] est Q enim ueni S 6 quoque]
8. Z. m2 (super ras. 4 litt.) 2 8 iustitiae ZDB habet 2a.c.
10 tenebantur 2a.c. ucniae paenitentia WXQ 11 dente] dentem D
animam] anima Q anima] anime Wa.c.m2 12 iubebantur ZB declinauerant
WXD 13 inutile Xa.c.m2 sunt] erant WXD 14 autem
om. WXQ 15 et gratia s 16 distructo Z,Xp.c. defracto D utraque
(a in ras. m2) B 19 et dom. nostro B nostro et dom. ZW 20 re-
tribuit Q don. dco B 21 uera Wp.c.m2 deo rec. D eum.
deo 2 habentes om. D propitiatorem 2 (e in ras. 2 litt.), W
22 nostrum ihm xpm s
et principatus et potestates fecit ostentui triumphans eas in
ligno.
quae autem potest maior esse clementia, quam ut filius
dei hominis filius nasceretur, decem mensum fastidia sustineret,
partus expectaret aduentum, inuolueretur pannis, subiceretur
parentibus, per singulas adoleret aetates et post contumelias
uocum, alapas et flagella crucis quoque pro nobis fieret maledictum,
ut nos a maledicto legis absolueret patri factus oboediens
usque ad mortem, et id opere conpleret, quod ante ex
persona mediatoris fuerat deprecatus dicens: pater, uolo,
ut, quomodo ego et tu unum sumus, et isti in nobis
unum sint?
ergo, quia ad hoc uenerat, ut, quod erat inpossibile
legis, quia nemo ex ea iustificabatur, ineffabili misericordia
uinceret, publicanos et peccatores ad paenitentiam prouocabat
conuiuium quoque eorum expetens, ut et inter conuiuia
docerentur, sicuti manifestum esse poterit ei, qui euangelia
sollicita mente perlegerit, quomodo et cibus eius et potus et
deambulatio et uniuersa, quae gessit, salutem hominum procurarint.
hoc uidentes scribae et pharisaei aduersum legem
eum facere dicebant: ecce homo uorax et uini potator,
Gal. 3, 13 8 cf. Phil. 2, 8 10 *Ioh. 17, 21 12 *Rom. 8, 3
13 cf. Gal. 5, 4 20 ♦Matth. 11, 19 S cirographum B cyrographum 2X cyrografhum
W cyrografum Q mortis om. XQ mortis (m in ras. m2) B affligens
WX,B (1 eras.) 2 obstentui D hostentui B 3 maior pot. esse
DB maior esse pot. Σ 4 nasceretur]
ergo, ut hanc
eorum accusationem clementiae ratione superaret, tres parabolas
posuit, e quibus una est nonaginta nouem ouium in
montibus relictarum et unius perditae, quae pastoris umeris
est reuecta, alia dragmae, quam mulier accenso lumine perquisiuit
et inuenta ea uicinas ad laetitiam conuocauit dicens:
congratulamini -mihi, quia inueni dragmam, quam
perdideram, tertia uero duorum filiorum, de qua ut disputarem
pauca, iussisti.
Et de oue quidem ac dragma, licet ad unum pertineant
intellectum, non est istius temporis disputatio; hoc tantum
dixisse sufficiat ob id has parabolas esse propositas, ut*, quomodo
ibi in inuentione pecons et dragmae laetitia est angelorum
et circum manentium uicinarum, sic in publicanorum
peccatorumque paenitentia omnium debere esse laetitiam, quibus
non sit necessaria paenitentia.
unde uehementer admiror
Tertullianum in eo libro, quem de pudicitia aduersum paenitentiam
scripsit et sententiam ueterem noua opinione dissoluit,
hoc uoluisse sentire, quod publicani et peccatores, qui cum
domino uescebantur, ethnici fuerint dicente scriptura: non
9 cf. Luc. 15, 11-32 18 cf. Tertull. de pudicitia c. 9 21 *Deut. 23,17 (eras., in mg. m2 amicus) 2 alt. et om. 2DB reprehenderunt
I 2 curarent D 3 clementiae dD clementi (seg. ras. 1
lift. 2) cet. parabolis
ex quibus omnibus edocemur in publicanis non
tam gentilium quam generaliter omnium peccatorum, id est,
qui erant et de gentibus et de Iudaeis, accipi posse personas.
ille autem, quia iuxta insanas feminas suas id dogmatis defendebat,
quo Christianos nollet recipi paenitentes, frustra ar-I
eorum gentilium tantum populus possit intellegi. itaque, ne
longum faciam, ipsa euangelii uerba proponam et in modum
Matth. 5, 17 cf. Matth. 10, 6. 15, 24 11 *Matth. 15, 26 12 *Matth.
10, 5 1 erit] est WX,Qp.r. israhel A israel cet. et s. I. 2 mattheus
AX matheus cet. 2 et] quasi et Q 4 israhel J israel cet. ac] at B
hic W aut S memorat DB 5 omnes J 6 deum 2DB babtismum
W 7 uidere D 8 ethnico Q caueret DQ,2p.c.Bp.c.m2
10 israhel J israel cet. chanee D cananeae 2XQ,B (ca in ras. m2)
filia salutem D salute filiae S 11 responderet D,2p.c. 12 eum om.
WXQ 14 intraueritis
Homo quidam habebat duos filios. hominem deum
dici multis testimoniis adprobatur, ut ibi: duorum hominum
testimonium uerum est. ego de me testimonium
dico et pater, qui me misit.
in alia parabola pastor, in
alia pater familias nuncupatur, in alia uineam locat, in alia
inuitat ad nuptias et diuersis similitudinibus rem significat
eandem, ut Iudaeorum superbiam reprobet et in commune
omnium peccatorum, siue gentilium siue Israhel, paenitentiam
probet. quod autem ait \'duos filios\', omnes paene scripturae
de duorum uocatione populorum plenae sunt sacramentis.
Et dixit illi adulescentior: pater, da mihi portionem
substantiae, quae me contingit. substantia dei est
omne, quod uiuimus, sapimus, cogitamus, in uerba prorumpimus.
hoc deus aequaliter uniuersis et in commune largitus est
euangelista dicente: erat lux uera, quae inluminat omnem
hominem uenientem in mundum.
iste est dexter oculus,
qui ab scandalis obseruandus est; haec lucerna corporis; hoc
talentum, quod non est in sudario conligandum, id est delicate
otioseque tractandum, nec in terra defodiendum, terrenis scilicet
cogitationibus obscurandum.
Luc. 15, 4-6 7 cf. Matth. 20, 1-16 etc. cf. Matth. 21, 23-41 etc.
8 cf. Matth. 22, 2-14 etc. 13 *Luc. 15, 12 17 Ioh. 1, 9 18 cf.
Matth. 5, 29 etc. 19 cf. Matth. 6, 22 etc. 20 cf. Luc. 19, 20 AXQ commentarii cet. 3 quidem X deum s. l.
ZW 4 abprobatur W ibi] ubi Aa.r. 5 de s. l. W 7 nuncupabatur
B in al. uin. loc.] 2mg.m2,Qmg. alt. aliarn W locant Wa.r.
loncat D tert. aliam W 9 eadem W communi\'s 10 siue Isr. om. W
israhel AD, ras. i. t. et s. l. m2 israhelitarum B israel cet. 11 scripture
pene D 12 de om. ZD uocatiouem A sacramentis om. WX 13 ille
Zp.c.Ba.c.m2 ille D adnliscentior Za.c.,X,Ba.c.m2 adolescentior Q,
Bp.c.m2 16 haec s qualiter
Qui diuisit eis substantiam. significantius in Graeco
legitur
dedit mentis propriae uoluntatem, ut uiueret unusquisque non
ex imperio dei, sed ex obsequio suo, id est non ex necessitate,
sed ex uoluntate, ut uirtus haberet locum, ut a ceteris animantibus
distaremus, dum ad exemplum dei permissum est
nobis facere, quod uelimus. unde et in peccatores aequum iudicium
et in sanctos aut in iustos praemium retribuetur.
Et non post multos dies collectis omnibus adulescentior
filius p eregre profectus est in regionem
longinquam. si deus tenet caelum palmo et terram pugillo
et Hieremias dicit: deus adpropinquans et non deus de
longinquo, per Dauid quoque, quia nullus absque eo locus
sit, praedicatur, quomodo filius peregre proficiscitur et a patre
discedit? sciendum igitur non locorum spatiis, sed affectu
aut esse nos cum deo aut ab eo abscedere. quomodo enim
ad discipulos loquitur: ecce ego uobiscum sum omnibus
diebus usque ad consummationem saeculi, ita ad eos,
qui sui iactantiam praeferunt et esse cum domino non merentur,
dicit: discedite a me, non noui uos, qui operamini
iniquitatem.
Recessit ergo iunior filius cum sua substantia a patre
12 *Hier. 23, 23 13 cf. Ps. 23, 1 17 Matth. 28, 20 20 *Matth. 7, 23 eras.) 2 2 legitur] dicitur WQ SteTXev
om. Q, uarie scriptum in cet. dędit] s. 1. A dedit eis S 3 uol.] libertatem
B et ut 2DB 4 alt. ex om. 2DB 5 pr. ut s. 1. m2 2
uirtutis 2 alt. ut] et ut m2 B a om. W 6 distaret SD 7 nobis
om. Q nelliinus 2a.r. peccatoribus Q 8 et] aut A in
sanctis Q inser W aut iniustos A aut in (utrumque del.) iustum (ex
istum) X aut (aut eras. 2) iustum W2 et iustis Q iustum DB et iustos \'
iustum s retribuitur WXB tribuitur D retribueretur S 10 filius
s. 1. m2 2 11 cael. ten. 2 terra W 13 quia ex quam X loco W
14 peregre om. Q 15 est igitur A 16 abscedere ΔWXQ disc-
nam postquam moti sunt homines ab oriente et a
uero lumine recesserunt, tunc aduersum deum inpietatis suae
aedificauere turrem, tunc dogmatum superbias confinxerunt
uolentes curiositate non licita in ipsius caeli alta penetrare.
et uocatus est locus ille Babel, id est \'confusio\'.
Et ibi dissipauit substantiam suam uiuens luxuriose.
luxuria inimica deo, inimica uirtutibus perdit omnem
substantiam patris et ad praesens uoluptate deleniens futuram
cogitari non sinit paupertatem.
Cumque consumpsisset omnia, facta est fames
ualida per regionem illam. a patre acceperat facultates,
ut inuisibilia eius per ea, quae sunt uisibilia, cognosceret et
ex pulchritudine creaturarum consequenter intellegeret creatorem.
qui ueritatem in iniustitia detinens et pro deo idola
colens naturae bona uniuersa consumpsit et consumptis omnibus
coepit egere uirtutibus derelicto fonte uirtutum.
facta
est fames ualida per regionem illam. omnis locus, quem
patre incolimus absente, famis, penuriae, egestatis est. famis
autem
13 *Luc. 15, 14 15 cf. Rom. 1, 20 17 cf. Rom. 1, 18 19 *Luc. 15,14 1 domini 2D 2 naim B 4 a s. I. A 5 aduersum AWX -sus cet.
6 haedificare Sa.c.m2 aedificauerunt Q,D(uerunt in ras.) turrim
Q,ZXp.c.. superbiam B confixerunt WD,B (ix in ras. m2), 2a.c.
9 uiuendo. Q 10 perdet 2D 11 uoluntatejn DQ, Σa.c. deleniens
Jp.c., WXa.c.m2 delin-
Et ipse coepit egere et abiit et coniunxit se uni
de principibus regionis illius. deserto nutricio, qui ad
primam uocem bona ei fuerat cuncta largitus, iunxit se principi
mundi huius, id est diabolo, rectori tenebrarum istarum,
quem nunc inimicum hominem, nunc iudicem iniquitatis, nunc
draconem, nunc satan, nunc malleum, nunc perdicem, nunc
Belial, nunc rugientem leonem, nunc Leuiathan, nunc tenninim
et multis aliis uocabulis scriptura cognominat.
quod autem ait
\'uni de principibus: plures esse intellegendum est, qui per
istum uolitent aerem et diuersorum fraude uitiorum genus hominum
suae subiciant seruituti.
Qui misit illum in agro suo, ut pasceret porcos.
porcus animal inmundum, quod caeno et sordibus delectatur.
9 cf. Epb. 6, 12 10 inim. hom.] cf. Matth. 13, 39 etc. ind. iniq.] cf.
Luc. 18, 6 11 draconem] cf. Apoc. 12, 3 sqq. satan] passim malleum]
cf. Hier. 27 (50), 23 perdicem] cf. Eccli. 11, 30 12 Belial] passim
rug. leon.] cf. I Petr. 5, 8 Leuiathan] cf. Iol) 3, 8 etc. tenninim]
cf. Ps. 73, 13 17 *Luc. 15, 15 D 2 est alia 2DB 3 sunt WQ,Xa.c.m2 mundi
JQ,Ba.c.mS mundo Σ, Wa.c.m2,XD, Bp.c.m2 atque]
Et cupiebat saturare uentrem suum de siliquis
porcorum, et nemo illi dabat. id, quod in Ezechiele cum
increpatione dicitur ad Hierusalem: et factum est in te*
peruersum ultra mulieres in fornicatione tua, et post
te non sunt fornicatae in eo, quod dedisti mercedes,
et mercedes tibi non sunt datae, uidemus in filio minore
conpletum.
substantiam suam in regione principis perdidit et
post perditas facultates missus ad porcos egestate contabuit.
daemonum cibus est ebrietas, luxuria, fornicatio et uniuersa
uitia. haec blanda sunt et lasciua et sensus uoluptate demulcent
statimque, ut apparuerint, ad usum sui prouocant. quibus ideo
luxuriosus adulescens non poterat saturari, quia semper uoluptas
famem sui habet et transacta non satiat.
et satanas, cum
aliquem sua arte deceperit et proprium ei iugum inposuerit,
ultra ad uitiorum abundantiam non procurat sciens esse iam
mortuum, sicuti multos idolatras uidemus pannis, miseria,
LI fata D 2 pecodum WXa.c.m2,D peccorum (pr. c eras.) 2
saginatiori Wp.c.m2 saginatione IQ,Xp.c. sagione D 3 quadam] s. l. 2
quasi quadam m2 X hostiae ZQ 4 efficit D,Za.c.m2 fecit WXQ
possumus autem et aliter siliquas interpretari.
daemonum cibus est cafmina poetarum, saecularis sapientia,
rhetoricorum pompa uerborum. haec sua omnes suauitate
delectant et, dum aures uersibus dulci modulatione currentibus
uerum ubi cum summo studio fuerint ac labore perlecta, nihil
aliud nisi inanem sonum et sermonum strepitum suis lectoribus
tribuunt: nulla ibi saturitas ueritatis, nulla iustitiae
refectio repperitur. studiosi earum in fame ueri, in uirtutum
penuria perseuerant.
huius sapientiae typus et in Deuteronomio
sub mulieris captiuae figura describitur, de qua diuina uox
praecipit, ut, si Israhelites eam habere uoluerit uxorem, caluitium
ei faciat, ungues praesecet, pilos auferat et, cum munda fuerit
effecta, tunc transeat in uictoris amplexus. haec si secundum
litteram intellegimus, nonne ridicula sunt?
atqui et nos hoc
facere solemus, quando philosophos legimus, quando in manus
nostras libri ueniunt sapientiae saecularis: si quid in eis utile
repperimus, ad nostrum dogma conuertimus, si quid uero
Q hii WD, Σa.r. 2 tu-4 mere.
unde et apostolus prohibet, ne
in idolo quis recumbat, dicens: uidete autem, ne haee
licentia uestra offendiculum fiat infirmibus. si enim
quis uiderit eum, qui habet scientiam, in idolio
. recumbentem, nonne conscientia eius, cum sit infirma,
aedificabitur ad manducandum idolothyta et peribit,
qui infirmus est, in tua scientia frater, propter quem
Christus mortuus est?
nonne tibi uidetur sub aliis uerbis
dicere, ne legas philosophos, oratores, poetas, ne in eorum
lectione requiescas? nec nobis blandiamur, si his, quae sunt
scripta, non credimus, cum aliorum conscientia uulneretur et
putemur probare, quae, dum legimus, non reprobamus. alioquin
quale erit, ut aestimemus apostolum eius, qui uescebatur in
idolio, scientiam conprobasse et eum dixisse perfectum, quem
sciret de idolothytis manducare? absit, ut de ore Christiano
sonet \'Iuppiter omnipotens\' et \'mehercule\' et \'mecastor\' et
cetera magis portenta quam numina.
at nunc etiam sacerdotes
dei omissis euangeliis et prophetis uidemus comoedias legere,
amatoria bucolicorum uersuum uerba cantare, tenere Vergilium
2DB incid. cet. morem AQ more cet. 4 idolo
JX dolo W idolio cet. recumbet X 5 inflrmibus A WX infiimis
cet..6 idolio] pr. i ex e uel. o m2 W 8.mand.] edendum WXQ
idototyta A W,Xa.c. -lotita QB -latita (tita exp. D) D,2 (idolothita m2).
9 tua] seq. ras. 2.-3 litt. B 11 alt. ne] nec Q,B (in ras. m2), Xp.c.
in in ras. m2 B 12 his] in his Q in eis ZDB 13 uulneratur 2 etreprob.]
in mg. inf. 2 14 putemus 2D alioqui S 15 extimemus B
aestimamus 2 existimemus D 16 idolio] ex idolia X idola W hydolio
(h eras.) B sciencias W conscientiam DB conscientia 2 conpro-.
bare Q 17 scire B de om. W idolothytis. X -lothitis D -loti(y)tis.
AWQ ydolotitis B -liotitis (-lothitis m2) 2 18 me ercule 2W mi (in.,
ras. m2) ercule
In se autem conuersus dixit: quanti mercennarii
patris mei abundant pane, ego autem hic fame pereo!
mercennarios secundum alium intellectum eos aduertimus ex
Iudaeis, qui ob praesentia tantum bona legis praecepta custodiunt,
id est iusti sunt et misericordes, non ob ipsam iustitiam
et ob ipsum misericordiae bonum, sed ut a deo terrenae
fertilitatis et longae uitae praemium consequantur.
qui autem
ista desiderat, metu conpellitur ad obsequium praeceptorum,
ne eorum praeuaricatione, quae iussa sunt, careat concupitis.
porro, ubi metus estnon est dilectio. perfecta quippe dilectio
foras mittit timorem. nam qui diligit, non ideo imperata custodit,
quia aut timore poenarum aut praemii auiditate conpellitur,
sed quia hoc ipsum, quod a deo iubetur, est optimum.
ZBp.c.mS cau.—recumb.] in mg. Q ne AW si (in
ras. m2 B) eet. hab. vel.
Surgens ibo ad patrem meum. pulchre ait \'surgens\';
patre quippe absente non steterat. peccatorum iacere, stare
iustorum est. ad Moysen dicitur: tu uero hic sta mecum;
et in centesimo tricesimo tertio psalmo: ecce nunc benedicite
dominum, omnes serui domini, qui statis in domo
domini, ad benedictionem domini stantes propheta in
domo domini cohortatur.
Et dicam illi: pater, peccaui in caelum et coram
te; iam non sum dignus uocari filius tuus. peccauerat
in caelum, qui Hierusalem caelestem reliquerat matrem; peccauerat
coram patre, qui conditore deserto fuerat ligna ueneratus;
non erat dignus uocari filius dei, qui seruus esse maluerat
idolorum. omnis enim, qui peccatum facit, de diabolo
patre natus est.
Fac me sicut unum ex mercennariis tuis. fac me,
inquit, \'sicut unum ex Iudaeis, qui te ob praesentium tantum
rerum promissa uenerantur. recipe filium paenitentem, qui
mercennariis tuis peccantibus saepissime pepercisti\'.
Et uenit usque ad patrem suum. uenimus ad patrem,
quando a porcorum recedimus pastione, secundum illud:
statim ut conuersus ingemueris, saluus eris.
Hebr.12,22 15cf.IIoh.3,8 17*Luc.l5,19 21*Luc.l5,20 23*Esai.30,15
1 iste] in ras. m2 B, s. Z. m2W ipse 2 (in mg. iste m2), D ex Iud.]
iudei Bp.r. ob] op D praesentiam A (m eras.), W 2 a dei] in
ras. m2 B ab eius I confitior B confiteor Xa.c.m2 4 patre quippe]
in ras. m2 B iust. stare S 5 dicit deus (dominus Q) WXQ hie
s. I. JS 6 tricensimo X trigesimo Q 7 dominum] domino WB domini]
dominum D 9 cohartatur WXa.c.m2 10 caelo W 12 quia B
14 uocare TVXa.c. dei om. Q esse s. l. S 15 enim in mg. D
fac. pecc. D de om. 2 16 patre om. Q 17 ex] de 2B mercenariis
X,2a.c.m2 18 inquit] sicut (eras.) inquit Q, a. 1. m2 B sicut
in ras. m2 B 20 mercenariis S,Xa.c.m2 peccantibus om. WX
22 apud corum (s. 1. m2 ap peccatorum) reced. W reced. a porcorum g
pastionem (rn eras.) JD passione (alt. s in ras. m2) W participatione Q
Cumque adhuc longe esset, uidit eum pater eius
et misericordia motus est. antequam dignis operibus et
uera paenitentia ad patrem rediret antiquum, deus, apud quem
cuncta futura iam facta sunt et qui omnium est praescius
futurorum, ad eius praecurrit aduentum et per uerbum suum,
quod carnem sumpsit ex uirgine, reditum filii iunioris anticipat.
Et procurrens incubuit super collum ipsius. ante
uenit ad terras, quam ille domum confessionis intraret, incubuit
super collum ipsius, id est corpus sumpsit humanum, et,
sicuti super pectus Iohannes recubuit, qui secretorum eius
effectus est particeps, ita et iugum suum leue, id est mandatorum
suorum facilia praecepta, ex gratia magis quam ex
merito super iuniorem filium conlocauit.
Et osculatus est eum iuxta illud, quod in Cantico
Canticorum ecclesia de sponsi precatur aduentu: osculetur
me ab osculis oris sui, nolo mihi,\' dicens, per Moysen,
nolo per prophetas loquatur; ipse meum corpus adsumat, ipse
me osculetur in carne\', ut et illud quoque, quod in Esaia
scriptum est, huic sententiae coaptemus: si quaeris, quaere
et ad me habita in saltu.
et ibi quippe flens ecclesia
8 *Luc. 15, 20 11 cf. Ioh. 13, 23. 25 12 cf. Matth. 11, 30 15 Luc.
15,20 16 *Cant. 1, 1 20 *Esai. 21, 12-13 21 cf. Esai. 21, 11 Wa.c.m2 redire Q redisset 2 4 iam om. Q est
omn. S 5 eius] eiusdem presentia (-tia D praesentiae del. B) dei ZDB
6 fili J filii sui S 8 precurrens inc. A procurrit inc. D procubuit Q
eius 2Q 9 terram W 10 eius Q 11 ioh. sup. pect. S iohannia
ΔWD,B (corr.) iohannem
Dixit autem illi filius: pater, peccaui in caelum
et coram te; iam non sum dignus uocari filius tuus.
dicit se dignum non esse filium nuncupari et tamen ex naturae
uoce, ex illa substantia, quam illi pater fuerat aliquando
largitus, in nomen trepidus ueritatis erumpit: pater, inquiens,
peccaui in caelum.
frustra igitur quidam argumentantur
I nomen patris in sanctos tantummodo conuenire, cum etiam
hic deum patrem uocet, qui se filii nomine confitetur indignum;
nisi forte ideo patrem audet uocare, quia plena mente conuersus
est.
Dixit autem pater ad pueros suos: celerius proferte
stolam priorem, stolam, quam Adam peccando perdiderat,
stolam, quae in alia parabola indumentum dicitur
nuptiale, id est uestem spiritus sancti, quam qui non habuerit,
non potest regis interesse conuiuio.
Et date anulum in manu illius, signaculum simi-.
litudinis Christi secundum illud: credentes signati estis
spiritu repromissionis sancto. et ad principem dicitur
Tyri, qui similitudinem conditoris amiserat: tu es
22, 11-12 20 *Luc. 15, 22 21 *Epb. 1, 13 23 *Ezech. 28, 12-13 pr. seyr QB eir D alt. seyr QB 2 ut et S gentium TVXQ
errorem SB illi W pari B 3 similitudinem WQ et] sed S
formosa S filiae S, sed cf. p. 145, 3 5 illi autem A caelo
Wa.c.m2 7 non e. dign. S 11 sanctis Q 12 hic om. IDB
deum hic S se om. W 13 aud. uoc. patr. 2 16 priorem] add. et
induite (induit Xm2) eum 2DB,Xm2 s. l. alt. stola Xp.c.. Adam
s. Z. m2 Z perd.] amiserat Q 17 stolam quam 2\' stola quae X stolaque
W in alia s. l. m2 Q 18 uestS (g in ras. m2) B, om. Q
19 regis 8. l. X 20 ipsius Q eius B eius illius 2 21 in quem credentes
X,Bp.c. 22 spiritus D tyri dic. DQ 23 admiserat Wp.c.m2
es] s. Z. Z, exp. QmlBm2, om. S resign. ΔWX sign.
Esaias quoque de hoc signaculo loquitur:
tunc manifesti erunt, qui signantur. hoc signaculum in
manu datur, quando opera iustitiae scriptura significat, ut ibi:
factum est uerbum domini in manu Aggei prophetae;
et ad Hierusalem: ornaui te, inquit, ornamento et inposui
tibi armillas circa manus tuas.
rursum ad eum uirum,
qui indutus est podere, alius locus signaculi demonstratur:
uirorum gementium et dolentium in omnibus
iniquitatibus, quae fiunt in medio eorum. quare? ut
postea possint dicere: signatum est super nos lumen
uultus tui, domine.
Et calciamenta in pedibus eius. sponsi quippe perdiderat
dignitatem. nudis pedibus pascha celebrare non poterat.
haec sunt calciamenta, de quibus dominus ait: et calceaui
te hyacinthum. et calciamenta in pedibus eius, necubi
coluber insidians plantam gradientis inuaderet, ut super scorpiones
et serpentes securius ambularet, ut praepararetur ad
euangelium pacis iam non ingrediens secundum carnem, sed
secundum spiritum, et dictum ei propheticum conueniret:
9, 4 12 Ps. 4, 7 14 *Luc. 15, 22 16 *Ezech. 16, 10 *Luc. 15, 22
18 cf. Gen. 3, 15 cf. Luc. 10, 19 19 cf. Eph. 6, 15 20 cf. Gal. 5, 16 2B 2 eius ante dei add. 2m2, sed postea eras. est D
3 manifeste W 5 agei Za.c.m2 aggaei D\' 6 pr. et] s. l. m2 B,
om. 2D dicentis
Et adferte uitulum saginatum et occidite, et manducemus
et epulemur, quoniam hic filius meus mortuus
fuerat et reuixit, perierat et inuentus est. uitulus
saginatus, qui ad paenitentium immolatur salutem, ipse saluator
est, cuius cotidie carne pascimur, cruore potamur.
fidelis
mecum lector intellegis, qua pinguedine saturati in ructum
laudum eius erumpimus dicentes: eructauit cor meum
uerbum bonum, dico ego opera mea regi, licet quidam
superstitiose magis quam uere non considerantes textum psalmi
ex patris persona hoc arbitrentur intellegi.
quod autem ait:
epulemur, quoniam hic filius meus mortuus fuerat et
reuixit, perierat et inuentus est, ad eundem superioris
parabolae pertinet sensum, in qua dicitur: sic, dico uobis,
gaudium erit coram angelis dei super unum peccatorem
paenitentiam agentem.
Et coeperunt epulari. hoc conuiuium cotidie celebratur,
cotidie pater filium recipit: semper Christus credentibus
immolatur.
Erat autem filius illius senior in agro. hucusque
de persona iunioris filii disputatum est, quem secundum
44, 2 15 *Luc. 15, 10 18 Luc. 15, 24 21 *Luc. 15, 25 W 6 penitentiam Xa.c.m2 poenitenciam W penitentiae
(penitentis m2) B pe(oe)nitentiae 2D paenitentis S salute Q\' 7 est
s. l. m2 X carni Xa.c.m2 8 lect. mec. B qua J,Xa.c. quia
2WDQ,Xp.c. quia eius (eius del. m2) B pinguine Za.c.m2 pinguidine
d pinguitudine WX saturati] salutari Q 9 lauduum 2a.c.m2
D, -dem
nunc ad seniorem filium sermo transgreditur,
quem multi simpliciter ad omnium sanctorum personam,
multi proprie ad Iudaeos referunt. et de sanctis quidem
non difficilis interpretatio est in eo, quod dicitur: numquam
mandatum tuum praeteriui, licet illud uideatur obsistere,
quod reuersioni fratris inuideat. in Iudaeos autem cum liuor
in fratris salute conueniat, hoc repugnat, quod numquam se
dicat eius praeterisse mandatum; de quibus quid nobis uideatur,
suis locis conabimur explanare.
erat autem filius illius
senior in agro, in terrenis operibus labore desudans, longe
a gratia spiritus sancti, a consilio patris extorris. hic est, qui
ait: agrum emi et necesse habeo exire et uidere illum;
rogo te, habe me excusatum; hic, qui iuga bouum conparat
quinque et legis onere depressus terrenorum sensuum
uoluptate perfruitur; hic, qui uxore ducta ire ad nuptias non
potest et effectus caro nequaquam unum esse cum spiritu; in
huius personam etiam illius parabolae operarii congruunt, in
qua prima, tertia, sexta, nona hora, id est uocationibus uariis,
mittuntur ad uineam et indignantur sibi undecimae horae operarios
coaequari.
14, 19 18 cf. Luc. 14, 20 19 cf. I Cor. 6, 16-17 20 cf. Matth.
20, 1-16 om. Q qui-prouocantur (sic) in mg. 2 2 prouocantur
ZD debemus om. D 3 aut. myst. ZQ 7 dificilis Xa.c. deficilia
Za.c.m2 9 reuersione W in s. I. m2 2 iudaeo
ΔW,Xa.c. iudeorum
Et cum ueniret, adpropinquauit domui et audiuit
symphoniam et.chorum. illud, quod in quodam psalmo
superscribitur \'pro
\'
de Latinis symphoniam putant esse genus organi, cum
concors in dei laudem concentus ex hoc uocabulo significetur;
\'symphonia\' quippe \'consonantia\' exprimitur in Latinum.
Et uocauit unum de pueris et interrogauit, quidnam
essent haec. et nunc interrogat Israhel, quare deus in
gentium adsumptione laetetur, et aemulatione cruciatus paternam
scire non potest uoluntatem.
Qui ait illi, quoniam frater tuus uenit et occidit
pater tuus uitulum saginatum, quoniam incolumem
illum recepit. causa laetitiae, quod pari in dei laudes toto
orbe uoce concinitur, salus est gentium, salus est peccatorum.
laetantur angeli, omnis in gaudium creatura consentit et de
solo dicitur Israhel:
Iratus autem noluit intrare. irascitur se absente
fratrem esse susceptum, irascitur eum uiuere, quem putabat
extinctum. et nunc foris stat Israhel, et nunc discipulis
15, 27 18 *Luc. 15, 28 X conueniret Wa.c.m2 et (s. 1. Q) adpropinquauit
W,Q (appropinquaret m2) et appropinquaret salt. et] eras.
Q, om. S 2 et-5 simphoniam
Egressus autem pater illius coepit rogare eum.
quam benignus et clemens pater! rogat filium, ut laetitiae
domus particeps fiat; rogat autem per apostolos, euangelii
praedicatores. e quibus Paulus ait: precamur pro Christo,
reconciliamini deo, et alibi: uobis primum oportebat
adnuntiare uerbum domini, sed, quia indignos uos
iudicastis, ecce conuertimur ad gentes.
Ipse autem respondens ait patri suo: ecce tot
annis seruio tibi. pater supplex ad concordiam deprecatur,
ille iustitiam, quae in lege est, sequens dei iustitiae non subicitur.
porro quae maior iustitia dei, quam ignoscere paenitentibus,
filium seruare redeuntem? ecce tot annis seruio
tibi et numquam mandatum tuum praeteriui. quasi hoc
ipsum non sit praeterire mandatum, saluti alterius inuidere,
ante deum se iactare iustitiae, cum nemo coram eo mundus sit.
quis enim laetabitur castum se habere cor, nec si unius
quidem fuerit diei? Dauid confitetur et dicit: ecce enim in
iniquitatibus conceptus sum et in delictis concepit
me mater mea, et in alio loco: si iniquitates adtendis,,
domine, quis sustinebit? et hic dicit numquam se praeter- I
17 cf. Hiob 4, 17 18 *Prou. 20, 9 19 *Pa. 50, 7 21 *Ps. 129, 3
1 fratris B fratres eius WQ 3 eius 2 4 rogans X 5 aut. pater
2DB,Xp.c.m2 apost.] apost. per WXQ,B (per s. 1. m2) apost. rogat per S
euangelii ex euangelistas (?) X 6 pro] ex cum W, om. 2 7 op. pr. B
8 adnuntiari DQB dei 2 quia] add. repulistis illud et S uos indo Q
nos 8. l. m2 2 9 iudicastis] add. aeternae uitae S connertemnr X
10 ait patri suo resp. B ait ex autem D 11 annos 2 (corr.)
12 lege dei Q non]
ecce tot annis seruio tibi et numquam mandatum
tuum praeteriui. hoc est, quod Paulus apostolus loquitur:
quid ergo dicimus? quia gentes, quae non sectabantur
iustitiam, adprehenderunt iustitiam, iustitiam
autem, quae ex fide est; Israhel uero sectando legem
iustitiae ad legem iustitiae non peruenit. quare? quia
non ex fide, sed quasi ex operibus legis.
potest ergo et ex
eius persona dici, qui iuxta eundem apostolum in iustitia,
quae ex lege est, sine reprehensione uersatus sit, licet mihi
uideatur magis se iactare Iudaeus quam uera dicere ad
exemplum illius pharisaei: deus, gratias ago tibi, quia
non sum sicut ceteri homines, raptores, iniusti,
adulteri, et sicut hic publicanus.
oro te, nonne tibi uidetur
ea, quae ille de publicano dixerat, dicere iste de fratre:
hic, qui comedit omnem substantiam suam uiuens
cum meretricibus? ad id autem, quod ait: mandatum
tuum numquam praeteriui, patris sermo non congruit;
non enim confirmauit uera esse, quae dixerat filius, sed irascentem
alia ratione conpescuit: fili, tu mecum es semper.
numquid ait:
lbene quidem dicis et fecisti cuncta, quae iusseram\'?
sed: \'mecum es\', inquit, \'semper. mecum es lege, qua
stringeris; mecum es, dum mihi et in captiuitatibus erudiris;
18, 11 16 *Luc. 15, 30 17 *Luc. 15, 29 20 *Luc. 15, 31 W,Xa.c.m2 2 quot B annos D 4 diceimw DQB
quia] qui\' IV quod B 6 autem om. 2D 7 ad ex in A 8 sed—
oper.] in ras. m2 B sed] se D legis s. l. m2 X ergo et]
autem Q et ex eius s. I. 2 9 quia 2 in om. ZD iustitiae 2
11 iudaeos 2WX iudaeuni Q uere 2 12 deus ΔW dicentis deus
quo testimonio
et id, in quo filius senior gloriatur, falsum esse conuincitur,
dum in dei iudiciis non ambulauit et eius mandata non fecit.
et, quomodo ista non faciens cum patre semper fuerit, edocemur:
dum peccans uisitatur in uirga et uisitato misericordia
non negatur.
nec mirandum est patri eum ausum fuisse
mentiri, qui fratri potuit.inuidere, maxime cum in die iudicii
quidam inpudentius mentiantur: \'nonne in nomine tuo comedimus
et bibimus et uirtutes multas fecimus, daemonia eiecimus?\'
quid uero sit: et omnia mea tua sunt, suo loco,
congruentius explicabitur.
Et numquam dedisti mihi haedum, ut cum amicis
meis epularer. \'tantus\', inquit Israhel, \'sanguis effusus
est, tot hominum caesa sunt milia, et nullus eorum nostrae
extitit salutis redemptor. ipse Iosias, qui placuit in conspectu
tuo, et nuper Macchabaei, qui pro tua hereditate pugnabant,
15, 31 19 Luc. 15, 29 22 cf. IV Eeg. 22, 2 WX 2 longuam B longinquam S sum DB
es om. 2D S sum in mg. m2 X si autem 2 derelinquerent X (corr.)
derelinquerint W deliquerint Q 5 iustitias WXQ 7 iustitias D (corr.),
peccata B 8 auferam] dispergam D eo] eis SDB 9 id in quod A
in (eras. X) id in quo WX id quod Q 10 ambulat 2D,Ba.c. facit
ZXD,Ba.c.m2 11 non s. l. 2 semp. fu. ed.] fuisse semp. docetur B
fu. ed.] fuerit et docemur Q fuisse docetur (dicitur Xm2) ZD,Xp.c.m2
13 est om. ZDB 14 inuideri WX 15 dicentes nonne S 16 alt. et AX,
om. cet. fecimus et S eicimus
erras, Israhel; dic potius:
\'ut tecum epularer\'. aut potest tibi aliqua esse iocunditas nisi
patre tecum celebrante conuiuium? saltem exemplo docere
praesenti. reuerso filio iuniore et pater laetatur et pueri. manducemus,
ait, et epulemur, non \'manducate et epulamini\'.
at tu ea mente, qua inuides fratri, qua a patris recedis aspectu
et semper in agro es, nunc quoque uis absente eo inire conuiuium.
numquam dedisti mihi haedum.
numquam pater
deteriora dat munera. habes uitulum immolatum: ingredere,
manduca cum fratre. quid haedum quaeris, cui agnus est
missus? et, ne simules te nescire, quod missus est, Iohannes
tibi eum in heremo demonstrat: ecce agnus dei, ecce, qui
to llit peccata mundi. et pater quidem quasi clemens et
paenitentiam tribuens te hortatur ad uitulum non immolans
haedum, quem stare scit a sinistris. tu uero in fine saeculi
1, 29 22 cf. Matth. 25, 33 1 fas s. I. m2 2 nullus eorum Q nullius S 2 reddit X 3 non
sacerdos s. l. 2 4 quisque 2 pro nobis 2p.c.m2,s alt. est 8. l. 2
5 alt. pro om. B peccatricibus B glor.] glor. creatoris B 7 non (eras.)
tribuisti W 8 erras-epul.] in mg. inf. m2 2, om. W 9 epuler Q
ibi al. esse W tibi esse al. 2DB esse tibi al. S 10 saltim ΣWB
11 puer Q 12 aepulemini
Cum autem filius tuus hic, qui comedit omnem
facultatem suam uiuens cum meretricibus, uenit, et
occidisti ei uitulum saginatum. confitetur et nunc Israhel
saginatum uitulum fuisse, qui caesus est; intellegunt uenisse
Christum, sed torquentur inuidia et nolunt fratre non
pereunte saluari.
Ipse autem dixit illi: fili, tu mecum es semper
et omnia mea tua sunt. filium uocat, licet intrare nolentem.
quomodo autem dei omnia Iudaeorum sunt? numquid angeli,
throni, dominationes ceteraeque uirtutes? \'omnia\' ergo intellegamus
legem, prophetas, eloquia diuina.
haec ei dedit, ut
in lege eius meditaretur die ac nocte, secundum illum canonem,
quem saepe exposuimus, scripturarum \'omnia\' non ad totum
referenda esse, sed ad partem maximam, ut ibi: omnes declinauerunt,
simul inutiles facti sunt, et alibi: omnes,
qui uenerunt ante me, fures fuerunt et latrones, et
Paulus ad Corinthios: omnibus, inquit, omnia factus sum,
ut omnes lucrifacerem, et ad Philippenses: omnes enim,
1, 8. Ps. 1, 2 18 Ps. 13, 3 19 *Ioh. 10, 8 21 *I Coi\\ 9, 22
22 *Phil 2, 21 om. W es s. l. m2 W ante christum W anticristum
(jpr. i ex e) X 3 caput 2DB drac. magni S eum in D,Zp.c,
4 aethiopum 2WD 5 hic om. 2 cSmedit B deuorauit S omnem
substantiam suam B facultatem suam W, om. X 6 et ΔWX, um.
cet. 7 ei] illi
Epulari nos oportet et gaudere, quoniam hic
frater tuus mortuus fuerat et reuixit, perierat et inuentus
est. confidamus igitur et nos uiuere posse per paenitentiam,
qui fueramus mortui per delicta. et hic quidem
ipse filius reuertitur; in superioribus uero, in oue scilicet et
in dragma, quod errarat, adfertur et, quod perierat, inuenitur.
et simili tres parabolae fine clauduntur, dum et in ista
ponitur: perierat et inuentus est, ut intellegamus diuersis
similitudinibus de eadem peccatorum susceptione signatum.
Et haec quidem in ethnici persona dicta sint et Iudaei;
uideamus autem, quomodo super sancto generaliter et
peccatore parabola ista possit intellegi. et de ceteris quin
iusto conueniant, non ambigitur; illud est, in quo legenti
scrupulus commouetur, cur iustus saluti peccatoris inuideat
et in tantum iracundia repleatur, ut nec fratris misericordia
nec patris precibus nec totius domus iocunditate superetur.
ad quod breuiter respondebimus omnem mundi istius iustitiam
20 cf. Hiob 4, 17 1 ea om. Q sunt s. I. 2 ihu xpi B 2 illi nihil umquam Q
illi neg. cred. sit] negasset W credendum 2D 3 esum uituli cohortatur
(coartatur W) A WX Q suum uitulum (esum uituli Bm2) cohortatur
(hortatur D) edendum 2DB uituli hortatur esum S 4 aepulari (i ex
e) 2 epnlare X nos] tibi W 5 mortuus s. l. J 6 cohfidamus
(a ex i uel e m2) B nos uiuere nos WX,Q (alt. nos eras.) 7 per
s. l. 2 9 in om. Q errauerat J errarat B (tert. r in ras. m2)
erraret Q erat W et-inu. om. Q 10 simile Xa.c.m2 et AB,
om. cet. 11 ut] et ut
denique Paulus, qui dixerat: quotquot ergo perfecti, hoc
sapimus, in alio loco confitetur et clamitat: o profundum
diuitiarum sapientiae et scientiae dei, quam inscrutabilia
iudicia eius et inuestigabiles uiae eius! et alibi:
ex parte cognoscimus et ex parte prophetamus, et:
nunc per speculum uidemus in aenigmate, et ad Romanos:
miser ego homo, quis me liberabit de corpore
mortis huius?
ex quibus omnibus edocemur dei solius perfectam
esse iustitiam, qui.solem suum oriri facit super iustos
et iniustos et dat pluuiam serotinam et matutinam merentibus
pariter et non merentibus, qui de uicis, angulis et plateis
inuitat ad nuptias et ouem, quae ad exemplum filii paenitentis
redire ipsa non poterat uel nolebat, quaerit et inuenit
et inuentam suis umeris reportat. multum enim errando laborauerat.
13, 9 10 *I Cor. 13, 12 11 *Rom. 7, 24 13 cf. Matth. 5, 45
15 cf. Matth. 22, 9—14 etc. 16 cf. Luc. 15, 4-6 1 nec Q ex pecc.] ex expectatis m2 X 2 Sodoma om. W
quod JVXQ 3 quod XQB, om. W iustitiae JVXQ iusticia
(del.) B, om. 2D 4 itaque WX hom. omnium S collata deo Q
5 qui] s. I. 2, om. Q quodquod A,2WX (corr.) ergo] autem
Ut autem doceamur in sanctos quoque cadere posse
inuidiam et soli deo puram clementiam derelinqui, filiorum
Zebedei consideremus exemplum, pro quibus cum mater mota
pietatis affectu nimis grandia postulasset, reliqui decem discipuli
indignati sunt. et Iesus aduocans eos dixit: scitis, quia
principes gentium dominantur eorum et, qui maiores
sunt, potestatem exercent in eis. non ita erit inter
uos, sed quicumque uestrum uoluerit maior esse,
fiat uester minister et, quicumque uoluerit inter uos
esse primus, fiat uester seruus; quomodo et filius
hominis non uenit ministrari, sed ministrare et dare
animam suam redemptionem pro multis.
nulli periculosum,
nulli uideatur esse blasphemum, quod et in apostolis
inuidiae malum diximus potuisse subrepere, cum etiam de
angelis hoc putemus. sidera quippe non sunt munda in
conspectu eius et contra angelos suos peruersum
quid intellexit et in psalmis dicitur: non iustificabitur
in conspectu eius omnis uiuens.
non ait \'non iustificabitur
omnis homo\', sed
apostolus, non propheta, - ad maiora conscendo - non angelus,
non throni, non dominationes, non potestates ceteraeque uirtutes.
solus deus est, in quo peccatum non cadit; cetera,
15 16 *Hiob 4, 18 17 Ps. 142, 2 22 cf. I Ioh. 3, 5 s. I. 2, om. WQ 2 inuidia W 3 zebe.
daei D mota] tot Q 4 decirn dW,Xa.c.m2 5 uocans A
6 dominatur Σa.c.m2 7 eos
quodsi hac sententia non adduceris,
saltem illius auctoritate parabolae commouere, in qua per
totam diem operarii mittuntur ad uineam. et in prima hora
uocatur Adam, Abel, Seth; in tertia Noe; in sexta Abraham;
in nona Moyses; in undecima gentilium populus, cui dicitur:
quid hic statis tota die otiosi? et ille respondit: nemo
nos conduxit. quod autem extrema hora nostri sit saluatoris
aduentus, testis estlohannes apostolus dicens: fratres, uouissima
hora est. etenim, sicut audistis, quia antichristus
uenit, nunc antichristi multi facti sunt, propter quod
cognoscimus, quia nouissima hora est.
si haec displicet
interpretatio, sequor, quocumque duxeris, ita tamen, ut eos, qui
uocati sunt primi, iustos esse fatearis. quod cum obtinuero, illud
inferam: et quomodo iustimurmurauerunt aduersus patrem
familias dicentes: hi, qui nouissimi uenerunt et una
hora fecerunt, aequales illos nobis fecisti, qui portauimus
pondus diei et ardorem? uidentur quidem iuste dicere
10 *I Ioh. 2, 18 16 *Mattb. 20, 11-12 om, W ad om. W imagini imaginem W dei et sim. Q
2 utraque parte 2D 3 flectere] implectere B quodsi-17 dicentes tr.
post p. 142, 6 gentium
denique et dominus oculum in eis arguit
inuidentem dicens: aut oculus tuus nequam est, quia
ego bonus eum? unde et ab apostolo solus iustus, solus
dicitur inmortalis, non quo et angeli iniusti sint et mortales,
sed quo ipse sit inmortalis et iustus, cui conlata uniuersa
iustitia iniquitas inuenitur.
Ut autem in hac eadem parabola, quam nunc proposuimus,
iniustitiam intellegas conductorum, adtende paulisper.
qui prima hora conductus est, plus meretur ab eo, qui hora
tertia est missus ad uineam; rursum horae tertiae operarius
sextae horae operarium antecedit et sextae horae nonae horae
uincit operarium. quomodo igitur nouissimo omnes inuident et
eandem in se iustitiam non requirunt?
tu, qui hora nona conductus
es, cur inuides ei, qui undecima hora est missus in
uineam? quodcumque responderis, quamuis diuersum adserueris
laborem, ut et praemium maius in diuerso labore merearis, eidem
apud sextum sententiae subiacebis. et tu, qui hora sexta
1 esse debere 2 esse Q mercedem s. I. 2 a] s. I. 2, om. Q
2 usque ad noctem B in una X sit hora 2 sit ex ut D 3 uer-
uerum ipsi inter se ob non aequalem laborem et uocationis\'
spatia diuersa aequale praemium libenter accipiunt; in nouissimo
tantum operario, id est in gentium salute, discordant
et domino iniuriam faciunt et sub omnibus parabolis arguuntur
inuidiae.
Non ambigo, quin inculta tibi nostrae paruitatis uideatur
oratio; sed saepe causatus sum excoli non posse sermonem,
nisi quem propria manus limauerit. itaque ignosce dolentibus
oculis, id est ignosce dictanti, maxime cum. in ecclesiasticis
rebus non quaerantur uerba, sed sensus, id est panibus sit
uita sustentanda, non siliquis.
1. S 3 potest tertius 2DB tertio] tertie 2D tercia
(ex trcia) B 4 non] norae Q 5 aequalem 2X (corr.) 6 salute-14
siliquis om. A 9 tibi] ibi Q 10 erpoliri S 11 itaque] id Q 12 in
s. 1. B 13 queruntur ID,B (queiantur m2) id est] ite I panibus]
add. uiuimus (del. m2) B 14 siliquis] add. explicit ad damasum
de duobus filiis I.
Audi, filia, et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere
populum tuum et domum patris tui; et
e = Parisinus nouv. acq. lat. 446 s. VI (cont. p. 144, 11 lion expedit-13
descendere; 146,12 stadium-13 coronemur; 148,
10 non quaerit-15 potestatem; 152, 5 nolo—14 Christus). K = Spinaliensis 68 s. VIII. = Jieruensis 611s. VIII (cont.p. 189,7 referam-191,18 serues). H = Monacensis lat. 6299 s. VIII-IX (caret parte epistulae,
quae est p. 155, 2 et frequentes-160, 7 mentita).
uerum non sufficit
tibi exire de patria, nisi obliuiscaris populi et domum
patris tui et carne contempta sponsi iungaris amplexibus. ne
respexeris, inquit, retro nec steteris in tota circa regione;
in montem saluum te fac, ne forte conprehendaris.
non expedit adprehenso aratro respicere postergum nec
de agro reuerti domum nec post Christi tunicam ad tollendum
aliud uestimentum tecta descendere.
grande miraculum: pater
filiam cohortatur: (ne memineris patris\'. uos de patre diabolo
estis et desideria patris uestri uultis facere dicitur
ad Iudaeos et alibi: qui facit peccatum, de diabolo
1), 62 12 cf. Matth. 24, 17-18 etc. 14 *Ioh. 8, 44 16 \'I Ioh. 3, 8 H tuum] add. quia ipse est dominus deus tuus W
o to
hoc in B quadr. et IIII ps. B ps. XLIIII W 2 loq. ad an. t
htimanam nam 2,Bp.c. ut] et tP, om. Ht 3 exiente H terra]
exiui de domo infantiae
meae, oblita sum patris, renascor in Christo. quid pro
hoc mercedis accipio? sequitur: et concupiscet rex decorem
tuum. hoc ergo illud magnum est sacramentum: propter
hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit
uxori suae et erunt ambo — in carne una? iam non, ut
ibi, in una carne, sed spiritu.
non est sponsus tuus adrogans,
non superbus: Aethiopissam duxit uxorem. statim ut uolueris
sapientiam ueri audire Salomonis et ad eum ueneris, confitebitur
tibi cuncta, quae nouit, et inducet te rex in cubiculum
suum et mirum in modum colore mutato sermo tibi ille conueniet:
quae est ista, quae ascendit dealbata?
Haec idcirco, mi domina Eustochium — dominam quippe
debeo uocare sponsam domini mei —, ut ex ipso principio lectionis
agnosceres non me nunc laudes uirginitatis esse dicturum,
9 cf. I Cor. 6, 17 cf. Num. 12, 3. 1 11 cf. Matth. 12, 42 etc.
12 cf. Cant. 1, 4 14 *Cant. 8, 5 1 tale H primo kt,Bp.c.m2, om. H generatis tp.c. sumus] S
ut H 2 uirtutum culmine 2 ascensio H accenso 2D 3 sum om. V
et] sed B se D filiae t Hier.] israhel H exii
nulla in hoc libello adulatio — adulator quippe
blandus inimicus est —, nulla erit rhetorici pompa sermonis,
quae te iam inter angelos statuat et beatitudine uirginitatis exposita
mundum subiciat pedibus tuis.
Nolo tibi uenire superbiam de proposito, sed timorem.
onusta incedis auro, latro uitandus est. stadium est haec uita
mortalibus: hic contendimus, ut alibi coronemur. nemo inter
serpentes et scorpiones securus ingreditur. inebriatus est,
inquit dominus, gladius meus in caelo, et tu pacem arbitraris
in terra, quae tribulos generat et spinas, quam serpens
comedit?
non est nobis conluctatio aduersus carnem
et sanguinem, sed aduersus principatus et potestates
Gen. 3, 18. 14 17 *Eph. 6, 12 B probare H optime eam cum secuta K optimam
(et add. ZD,Bp.c. quam add. k) consecuta HZnsktB optimam cum sccuta
W denumeraturum H 2 int. ut. ZDB uagiet W 3 crncietur
T pellex KØp.c. pelix 2D pellix \']I domi k dominus H
quae s, l. s 4 mortis S* praecidet t praecedat KHØ praecedant 2*
maritae K,Da.c.m2,B (corr.) maritaes ka.c.m2 5 suum et y
uenerabiles ia 6 intellegeris KHia de sod. ex. 2 exeullti]
exeunte (alt. e ex i) te s esset t est ia uxoris loth t 7 nulla-12
uit. est om. ia nulla est (add. enim s) 2DBg 8 erit om. W retorichi
K retorici 2<P (corr. rethorici), B rethorici cet. 9 te iam] etiam
Km2 te etiam ΣDΨΒ statuit
cum autem fuerit dissoluta et uenerit princeps mundi istius
et inuenerit in ea nihil, tunc secura audies per prophetam:
non timebis a timore nocturno, a sagitta uolante per
diem, a negotio perambulante in tenebris, ab incursu
et daemonio meridiano. cadent a latere tuo mille et
decem milia a dextris tuis, ad te autem non adpropinquabit.
quodsi eorum te multitudo turbauerit et ad singula
incitamenta uitiorum coeperis aestuare et dixerit tibi cogitatio
tua: \'quid faciemus?\', respondebit Heliseus: noli timere,
quoniam plures nobiscum sunt, quam cum illis, et
orabit et dicet: domine, adaperi oculos puellae tuae et
uideat. et apertis oculis uidebis igneum currum, qui te ad
exemplum Heliae in astra sustollat, et tunc laeta cantabis:
anima nostra quasi passer erepta est de laqueo
18 *Ps. 123, 7 eras. B et (eras.) et 2\' adueraua <P har. ten. rectores
recto ten. har. <P recto (s. l. m2) arum (ex aerum) ten. B recto har.
ten. S 2 uequitia KHZ,B (ex -tiã) magnus H magis 2Dk 3 hostibus
y 4 modum 2 pugnabat (corr.) 2 pugna t plurimis k
5 fuerit] add. uenerit y dissolata s indissoluta I\' huius mundi k\'1\' m.
huius B m. (s. l. add. huius m2 2) 2D 6 uenerit H in s. l. B
eã (corr.) B eo H peccati nihil k secure K2 audias Da.c.
audiet KØ,Dp.c. 7 noctumo KØB, add. et cet. 8 perambulante P,B
(corr.) ab] et
Quamdiu hoc fragili corpusculo continemur, quamdiu
habemus thesaurum istum in uasis fictilibus et concupiscit
spiritus aduersus carnem et caro aduersus spiritum,
nulla est certa uictoria. aduersarius noster diabolus tamquam
leo rugiens aliquid deuorare quaerens circuit. posuisti,
ait Dauid, tenebras et facta est nox. in ipsa pertransibunt
omnes bestiae siluae, catuli leonum rugientes,
ut rapiant et quaerant a deo escam sibi.
non quaerit
diabolus homines infideles, non eos, qui foris sunt et quorum
carnes rex in olla succendit Assyrius: de ecclesia Christi rapere
festinat. escae eius secundum Ambacum electae sunt:
Iob subuertere cupit et deuorato Iuda ad cribrandos apostolos
expetit potestatem. non uenit saluator pacem mittere super
terram, sed gladium.
cecidit lucifer, qui mane oriebatur, et
ille, qui in paradiso deliciarum nutritus est, meruit audire:
si alte feraris ut aquila, inde te detraham, dicit
103, 20-21 11 cf. I Cor. 5, 12. 13 etc. 12 cf. Am. 4, 2 13 cf.
Hab. 1, 16 14 cr. Hiob 2, 1-7 cf. Luc. 22, 31 15 cf. S/atth.
10, 34 16 cf. Esai. 14, 12 17 cf. Gen. 2, 15 18 *Abd. 4 om. rp fragile rp corp.] om. W corpore S detinemur
ZDB 4 concupiscet t 5 spiritus om. K 6 nulli W auersarius ZD
zabulus W 7 aliquem Hk Ψ,Bp.c.m2 cupiens s circoiit V
cecidit enim primus diabolus et, cum
stet deus in synagoga deorum, in medio autem deos discernat,
apostolus eis, qui dii esse desinunt, scribit: ubi enim in
uobis
estis et secundum hominem ambulatis?
Si Paulus apostolus, uas electionis et praeparatus in
euangelium Christi, ob carnis aculeos et incentiua uitiorum
reprimit corpus suum et seruituti subicit, ne aliis praedicans
ipse reprobus inueniatur, et tamen uidet aliam legem in membris
suis repugnantem legi mentis suae et captiuantem se in
lege peccati, si post nuditatem, ieiunia, famem, carcerem,
flagella, supplicia in semet uersus exclamat: infelix ego
7 cf. Ps. 81, 1 8 *I Cor. 3, 3 11 cf. Act. 9, 15 cf. Eph. 6, 15.
13 cf. I Cor. 9, 27 14 cf. Rom. 7, 23 17 Rom. 7, 24- H et om. Hkt altissimi (corr.) H
3 qui om. k somniantes D -tis k sonniantis ln descendit kp.c.m2
discendunt KH0 descenderant t eloquitur ka.c.m2 et loquitur kp.c.m2
4 deus] s. l. H excelsi H2s 5 ut ZDktB tamq.]
sicut ΗΨ1 6 enim] autem
caue, quaeso, ne quando
de te dicat deus: uirgo Israhel cecidit; non est, qui
suscitet eam. audenter loquor: cum omnia deus possit, 1
suscitare uirginem non potest post ruinam. ualet quidem
liberare de poena, sed non ualet coronare corruptam.
timea- !
mus illam prophetiam, ne in nobis etiam conpleatur: et uirgines
bonae deficient. obserua, quid dicat: et uirgines
bonae deficient: quia sunt et uirgiues malae. qui uiderit,
inquit, mulierem ad concupiscendum, iam moechatus
est eam in corde suo. perit ergo et mente uirginitas. istae
sunt uirgines malae, uirgines carne, non spiritu, uirgines
stultae, quae oleum non habentes excluduntur ab sponso.
Si autem et illae uirgines uirgines sunt, ob alias tamen
culpas uirginitate corporum non saluantur, quid fiet illis, quae
prostituerunt membra Christi et mutauerunt templum sancti
spiritus in lupanar?
ilico audient: descende, sede in terra,
1-12 16 cf. I Cor. 6, 15. 19 17 *Esai. 47, 1-3 2p.c.,Dk\'F -uit cct. mortis om. k 2 putas ex pete rp
securum H, om. rp 3 de K2D\'F et de cet. de ex te H Israhel]
hierusalem K(hy-), Ψ1mg. Ψ2i.t. et non
nudabitur et posteriora eius ponentur in facie
ipsius; sedebit ad aquas solitudinis et posita base diuaricabit
pedes suos omni transeunti et usque ad uerticem polluetur.
rectius fuerat homini subisse coniugium, ambulasse
per plana, quam ad altiora tendentem in profundum inferi
cadere.
non fiat, obsecro, ciuitas meretrix fidelis Sion, ne post
trinitatis hospitium ibi daemones saltent et sirenae nidificent
et hiricii. non soluatur fascia pectoralis, sed statim ut libido
titillauerit sensum, ut blandum uoluptatis incendium dulci
nos calore perfuderit, erumpamus in uocem: dominus
17, 1. 16 cf. Ezech. 16, 25 14 cf. Esai. 1, 21 15 cf. Esai. 13,
21-22 18 *Ps. 117, 6 s terras (corr.) K terram p2 puluerS B torus t solium S
3 discooperi ΣΨ2p.c.m2 decoperui
cumI
paululum interior homo inter uitia atque uirtutes coeperit
fluctuare, dicito: quare tristis es, anima mea, et quare
conturbas me? spera in domino, quoniam confitebor
illi, salutare uultus mei et deus meus.\'nolo sinas cogitationem
crescere; nihil in te Babylonium, nihil confusionis
adolescat. dum paruus est hostis, interfice; nequitia elidatur
in semine.
audi psalmistam loquentem: filia Babylonis
misera, beatus, qui retribuet tibi retributionem tuam;
beatus, qui tenebit et adlidet paruulos tuos ad petram.
quia ergo inpossibile est in sensum hominis non inruere
notum medullarum calorem, ille laudatur, ille praedicatur beatus,
qui, statim ut coeperit cogitare, interficit cogitatus et
elidit eos ad petram; petra autem est Christus.
0 quotiens in heremo constitutus et in illa uasta solitudine,
quae exusta solis ardoribus horridum monachis praestat
habitaculum, putaui me Romanis interesse deliciis!
14 cf. I Cor. 10, 4 16 cf. Sallust. Iug. 19, 6. 1 mihi fac. DB caro] homo HØ cum om. <$2 paulum Ht
3 fluctuari W es s. I. B mea om. K 4 deo t quon. adhuc H
quia Dt 5 illi s. I. m22 et om. Hlkt nolo]
de cibis uero et potu taceo, cum etiam
languentes aqua frigida utantur et coctum aliquid accepisse
luxuriae sit. ille igitur ego, qui ob gehennae metum tali me
carcere ipse damnaueram, scorpionum tantum socius et ferarum,
saepe choris intereram puellarum. pallebant ora ieiuniis
et mens desideriis aestuabat in frigido corpore et ante hominem
suum iam carae praemortua sola libidinum incendia
bulliebant.
itaque omni auxilio destitutus ad Iesu iacebam
pedes, rigabam lacrimis, crine tergebam et repugnantem carnem
ebdomadarum inedia subiugabam. non erubesco infelicitatis
meae, quin potius plango non esse, quod fuerim. memini
me clamantem diem crebro iunxisse cum nocte nec prius a
pectoris cessasse uerberibus, quam domino rediret increpante
tranquillitas. ipsam quoque cellulam meam quasi cogitationum
k,l\'a.c.m2 amaritudinem H,t (corr.) horrebam K\'l\'
horrebant (ex horrebat 2Ø) cet. 2 deformis K\'l\'t deformis et
(et s. 1. m2) deformia H<P deformia et S squalide (corr.) B -dae D
aethiopiae (corr.) 2 aetiopie (s. 1. c eras.) <P 3 obduxerat ΣDΦ,B (at
sicubi concaua uallium, aspera montium,
rupium praerupta cernebam, ibi meae orationi locus, illud
miserrimae carnis ergastulum; et, ut mihi ipse testis est dominus,
post multas lacrimas, post caelo oculos inhaerentes
nonnumquam uidebar mihi interesse agminibus angelorum
et laetus gaudensque cantabam: post te in odorem unguentorum
tuorum currimus.
Si autem haec sustinent illi, qui exeso corpore solis
cogitationibus oppugnantur, quid patitur puella, quae deliciis
fruitur? nempe illud apostoli: uiuens mortua est. si quid
itaque in me potest esse consilii, si experto creditur, hoc
primum moneo, hoc obtestor, ut sponsa Christi uinum fugiat
pro ueneno.
haec aduersus adulescentiam prima arma sunt daemonum.
non sic auaritia quatit, inflat superbia, delectat ambitio.
facile aliis caremus uitiis; hic hostis intus inclusus est.
quocumque pergimus, nobiscum portamus inimicum. -uinum
et adulescentia duplex incendium uoluptatis. quid oleum
flammae adicimus? quid ardenti corpusculo fomenta ignium
ministramus?
Paulus ad Timotheum: iam noli, inquit, aquam
ex e B) 2DB conscientiam <P
michimet ipsi B 2 asp. mont. rup. om. H 3 meae] me HØB ora-
tioni KWt -nis cet. locus ibi S illum H 4 ergast. erat B ipse.
mihi S ipsej s. l. m2 2 in se D deus Hk 5 caelo oc.] multas dies s
caelos (caelis m2) k inhaerentes oculos S 7 pos t te om. H
8 curremus kt,Bp.c. cucurrimus D 9 haec] ex hic B has m2 k hoc S
illi] add. m2 2 illi temptationes (alt. e ex i m2) libidinum k temptationes
(del. m2) libidinis illi B corpore] sunt corpore et H 11 fruitur]
uiuit k nempe] s. l. add. secundum m2 k nonne K uiu. in delitiis B
est] add. audi diligenter et obserua t 12 si 8. l. m2 K credatur H
14 ut uenenura B 15 sic] sit ZD quae quatit D,Zp.c.m2 inflam-
Noe uinum bibit et
inebriatus est rudi adhuc saeculo; et tunc primum plantauit
uineam: inebriare uinum forsitan nesciebat. et ut intellegas
scripturae in omnibus sacramentum — margarita quippe est.
sermo dei et ex omni parte forari potest — post ebrietatem
nudatio femorum subsecuta est, libido iuncta luxuriae. prius
uenter et statim cetera; manducauit enim populus et
bibit, et surrexerunt ludere.
Loth, amicus dei, in monte
saluatus et de tot milibus populis solus iustus inuentus
32, 6 cf. Gen. c. 19 cf. Iac. 2, 23 ΚΗΨ uino inquit 2 uino
Helias, cum lezabel fugeret et sub quercu fessus iaceret,
ueniente ad se angelo suscitatur et dicitur ei: \'surge et manduca\'.
et respexit, et ecce ad caput eius panis olyrae
et uas aquae.
reuera non poterat deus conditum ei merum mittere
et ex oleo cibos et carnes
prophetarum inuitat ad prandium et herbis agrestibus eos
alens consonum prandentium audit clamorem: mors in olla.
homo dei. non iratus est cocis — lautioris enim mensae consuetudinem
non habebat -, sed farina desuper iacta amaritudinem
dulcorauit eadem spiritus uirtute, qua Moyses mutauerat
17 cf. IV Keg. 4, 41 18 cf. Er. 15, 25 . 1 licet KW licet illae (corr. illi 0) cet. omnium B 2 et add.
m2 k magis
necnon et illos, qui ad se conprehendendum uenerant,
oculis pariter ac mente caecatos, cum Samariam nescios
induxisset, qualibus epulis refici imperarit, ausculta: pone
eis panem et aquam: et manducent et bibant et remittantur
ad dominum suum.
potuit et Danihelo de regis
ferculis opulentior mensa transferri, sed Ambacum messorum
prandium portat, arbitror, rusticanum. ideoque et \'desideriorum
uir\' appellatus est, quia panem desiderii non manducauit
et uinum concupiscentiae non bibit.
Innumerabilia sunt scripturis respersa diuinis, quae
gulam damnent et simplices cibos praebeant; uerum quia nunc
non est propositum de ieiuniis disputare et uniuersa exsequi
sui est tituli et uoluminis, haec sufficiant pauca de plurimis.
alioquin ad exemplum horam poteris tibi ipsa colligere, quomodo
et primus de paradiso homo uentri magis oboediens
quam deo in hanc lacrimarum deiectus est uallem et ipsum
dominum fame satanas temptauerit in deserto et apostolus
clamitet: esca uentri et uenter escae, deus autem et
Dan. 9, 23. 10, 19 8 cf. Dan. 10, 3 15 cf. Gen. c. 3 16 cf. Ps.
83, 7 cf. Matth. 4, 1-4 etc. 18 *I Cor. 6, 13 scripsi mirra K myrra 2T myrram Øk murra D miriam B,
spat. 6 litt. in t, maram
Quodsi uolueris respondere te nobili stirpe generatam,
semper in deliciis, semper in plumis, non posse a uino et
esculentioribus cibis abstinere nec his legibus uiuere districtius,
respondebo: uiue ergo lege tua, quae dei non potes\'. non
quo deus, uniuersitatis creator et dominus, intestinorum nostrorum
rugitu et inanitate uentris pulmonumque delectetur
ardore, sed quo aliter pudicitia tuta esse non possit.
Iob deo
carus et testimonio ipsius inmaculatus et simplex, audi, quid
de diabolo suspicetur: uirtus eius in lumbis et potestas
eius in umbilico. honeste uiri mulierisque genitalia inmutatis
sunt appellata nominibus.
unde et de lumbis Dauid super
sedem eius promittitur esse sessurus; et septuaginta et quinque
animae introierunt Aegyptum, quae exierunt de femore
Iacob, et postquam conluctante deo latitudo femoris eius
emarcuit, a liberorum opere cessauit; et qui pascha facturus
est, accinctis mortificatisque lumbis facere praecipitur; et ad
Iob
Ps. 131, 11. Act. 2, 30 16 cf. Gen. 46, 27. Ex. 1, 5 18 cf. Gen. 32,
25 19 cf. Ex. 12, 11 21 *Hiob 38, 3 cf. Matth. 3, 4 etc. CP,Bp.c. illas k,Ba.c. illud 2D deatruit K,W (e ex i) uen-
ter om. D 3 prouid.] intellegendum t est om. t 5 resp. uol. t
nobile 0 6 semp. in pl. in mg. K 7 abstineri K ne 2 (corr.), t
ad Hierusalem uero,
quae respersa sanguine in campo inuenitur erroris, in Ezechiel
dicitur: non est praecisus umbilicus tuus. omnis igitur
aduersus uiros diaboli uirtus in lumbis est, omnis in umbilico
contra feminas fortitudo.
Vis scire ita esse, ut dicimus? accipe exempla. Sampson
leone fortior, saxo durior et qui unus et nudus mille est persecutus
armatos, in Dalilae mollescit amplexibus; Dauid secundum
cor domini electus et qui uenturum Christum sancto
saepe ore cantauerat, postquam deambulans super tectum
domus suae Bersabee captus est nuditate, adulterio iunxit
homicidium.
ubi et illud breuiter adtende, quod nullus sit,
etiam in domo, tutus aspectus. quapropter ad deum paenitens
loquitur: tibi soli peccaui et malum coram te feci. rex
enim alium non timebat. Salomon, per quem se cecinit ipsa
sapientia, qui disputauit a cedro Libani usque ad hysopum,
quae exit per parietem, recessit a domino, quia amator
mulierum fuit. et ne aliquis etiam de sanguinis sibi
16, 4-31 9 cf. II Reg. 11, 2-27 10 cf. I Reg. 13, 14 15 Ps. 50, 6
17 III Reg. 4, 33 18 cf. III Eeg. 11, 4 om. ZDB cinctis (corr.) k 2 habere—euang.] euangelii
tenere S 3 iezecbiel rp ezechielo Dk ezechiele ZB 4 omnis ig. s. l.
m,2 B 5 lumbo
Piget dicere, quot cotidie uirgines ruant, quantas de
suo gremio mater perdat ecclesia, super quot sidera superbus
inimicus ponat thronum suum, quot petras excauet et habitet
coluber in foraminibus earum. uideas plerasque uiduas ante
quam nuptas infelicem conscientiam mentita tantum ueste
protegere, quas nisi tumor uteri et infantum prodiderit uagitus,
erecta ceruice et ludentibus pedibus incedunt.
aliae uero
sterilitatem praebibunt et necdum sati hominis homicidium
faciunt. nonnullae, cum se senserint concepisse de scelere,
aborti uenena meditantur et frequenter etiam ipsae commortuae
trium criminum reae ad inferos perducuntur, homicidae sui,
Christi adulterae, necdum nati filii parricidae.
istae sunt, quae
solent dicere: \'omnia munda mundis. sufficit mihi conscientia
mea. cor mundum desiderat deus. cur me abstineam a
om. Dt inlicito (om. in) S sor. tham. t tamar B amnon
t i.t. annon D,tmg. ammon s amon k frater om. Z 2 incendio S ,
3 piget] pudet t quod KDØt uirg.] add. deo sacratae k ruunt s
seruant P,B (corr.) quant. tamen B 4 sup. quot (quod Kt) KWtB
propter quod sup. s sup. quae ZDk in. sup. S 5 quot Zp.c. PB quod
cet. et] ut (in ras. m2) B, om. k 6 coluber om. K eorum (corr.) W
earum et k pler. uideas k uiduas] om. i.t., in mg. matres m2 k
ante quam] add. habitet (del.) k 7 mentitas 2D,k (mentis m2), tB
ueste fusca kB 8 pertegere s quas] quasi K, P (corr.), B uentris
H infantium HB uag. prod. H perdiderit s 9 erecto H
sanctas et castas se esse gloriantur (glorificant m2) et erecta k et
om. H inCendunt t alii H 10 sterelitate k praebibunt S
praebebunt KH probibunt t praebent 2DY praehibent k pertendunt
(pr. t ex d) s bibunt B sati] satis m2 Z statim s nati B homines
H,B (corr.) 11 nonnulla H cum consenserint (con eras.) Z cum
senserint tB consenserint (add. se H) HD cepisse H de scelere
om. t sceleri D 12 auortii k (abortiis m2), t auorcii B auoiso H
sbortii S medicantur H ipsae
hae sunt, quae per
publicum notabiliter incedunt et furtiuis oculorum nutibus
adulescentium gregem post se trahunt, quae semper audiunt
per prophetam: facies meretricis facta est tibi,
es tu.
purpura tantum in ueste sit tenuis et laxius, ut
crines decidant, ligatum caput, soccus uilior et per umeros
maforte uolitans, strictae manicae bracchiis adhaerentes et
solutis genibus fractus incessus: haec est apud illas tota uirginitas.
habeant istiusmodi laudatores suos et sub uirginali
nomine lucrosius pereant: libenter talibus non placemus.
Pudet dicere, pro nefas! triste, sed uerum est: unde in
ecclesias agapetarum pestis introiit? unde sine nuptiis aliud
HDkB,Z (deus s. I. m2) ad utendum s. I. m2 2
lapidae Ηφ,Ψ (laepidae
frater sororem uirginem deserit, caelibem
spernit uirgo germanum, et, cum in eodem proposito
esse se simulent, quaerunt alienorum spiritale solacium, ut
domi habeant carnale commercium. istiusmodi homines in Prouerbiis
Salomonis arguit deus dicens: alligabit quis ignem
in sinu et uestimenta eius non conburentur? aut ambulabit
supra carbones ignis et pedes illius non ardebunt?
Explosis igitur et exterminatis bis, quae nolunt esse
uirgines, sed uideri, nunc ad te mihi omnis dirigitur oratio,
quae quanto prima Romanae urbis uirgo nobilis esse coepisti,
tanto tibi amplius laborandum est, ne et praesentibus bonis
careas et futuris. et quidem molestias nuptiarum et incerta
coniugii de domestico exemplo didicisti, cum soror tua
1 nouum-unde om. H nouum om. t 2 uniuiri D uni uiro t uni-
uerse H uniuersae (in mg. at uniuirae m2) 2 aequae eadem D que
eadem B quae dem (corr.) 2 domo] modo H uno] eodem s 3 unoj
eodem s tenuntur 2D suspiciosus HØt nos om. t 4 aestimamus
2,Ba.c.m2 extimamus D existimamus S frater] add. qui
spiritalis est kB desiderat H 5 spernis 2 germanum] add. fratrem
quaerit extraneum ZD in om. <P eodem} add. carne commercium
(exp.) s 6 se] de H,$(exp.) simulant Ba.c.m2 aliorum t spirituale
B ut] et s 7 carn. comm. om. s (cf. ad l. 5) carnalem H
came 2a.c.m2 salomon iu prou. S 8 salamonis KH salomones (corr.)
s salomon D salamon 2 arguit] spernit 2D deus om. S qui
allig. <P alligabit ΚΦΨ -uit
o mfelix humana condicio et futuri
nescia! et uirginitatis coronam et nuptiarum perdidit
uoluptatem. et quamquam secundum pudicitiae gradum teneat,
tamen quas illam per momenta sustinere aestimas cruces
spectantem cotidie in sorore, quod ipsa perdiderit, et, cum
difficilius experta careat uoluptate, minorem continentiae habere
mercedem? sit tamen et illa secura, sit gaudens: centesimus
et sexagesimus fructus de uno sunt semine castitatis.
Nolo habeas consortia matronarum, nolo ad nobilium
accedas domos, nolo te frequenter uidere, quod contemnens
uirgo esse uoluisti. si sibi solent adplaudere mulierculae de
iudicibus uiris et in aliqua positis dignitate, si ad imperatoris
uxorem concurrit ambitio salutantum, cur tu facias iniuriam
uiro tuo? ad hominis coniugem dei sponsa quid properas?
disce in hac parte superbiam sanctam, scito te illis esse meliorem.
neque uero earum te tantum cupio declinare congressus,
quae maritorum inflantur honoribus, quas eunuchorum
Ht,Ba.c. 2 uidua H fut.] futura esse
s. I. add. quae m2 2 uirg.) innuptiarum (sic) 0 nuptarum 0 4 uo-
luntatem D et om. H pud. sec. B ten. uiduitas k 5 quas]
quasi HB quae k existimas S cruces] add. et (eras.) K cruciatos
H cruciamenta k 6 spectantem ktB exspectautes 2,D (corr.) spectat H
eispectantem cet. in om. K sorore ΗΦk,Σp.r. sororem
plena adulatoribus domus, plena conuiuis. clerici
ipsi, quos et magisterio esse oportuerat et timori, osculantur
capita patronarum et extenta manu, ut benedicere eos putes
uelle, si nescias, pretium accipiunt salutandi. illae interim,
quae sacerdotes suo uident indigere praesidio, eriguntur in
superbiam et, quia maritorum expertae dominatum uiduitatis
praeferunt libertatem, castae uocantur et nonnae et post cenam
dubiam apostolos somniant.
Sint tibi sociae, quas uideris quod ieiunia tenuant,
quibus pallor in facie est, quas et aetas probauit et uita, quae
cotidie in cordibus suis canunt: ubi pascis? ubi cubas in
t et om. H filo t 2 auri met. ZDB met. auri k
3 facit K fecit non uoluntas k quod <PB,kp.c. morte s opt.
deb.] obtauerint DB optauer Z quo K2I\' quod cet. 4 data k ad H
occasione k inpudicicie Bp.c.m2 libertatem H non libenter S arripere
KØt, add. debuerunt (noluerunt \'F) kxF arriperint H acceperint D
acceper 2 accipiunt B uero] s. z. s autem k 5 pristina fit mntatur]
putantur H praecedunt H 6 uasternarum Zt seminiris H
-ros kt -rorum Z,D (-uorum a.c. m2), B rudentibus s cut.] cunctis H
7 falsa D farta S uiros B sed] quam H 8 alt. plena om. H
conniuis KH,Za.c. conniuiis cet. 9 pr. et] in Z (eras.), DB monasterio
Z (corr.), D esse] ei esse te k oportuerat (ex -rit m2 B) doctrinae
pariter ZDB timoris KZD\'l\'B 10 matronarum ZDtB extensa H
manu om. H ut om. ZDkB putas Zp.c. 11 uelle om. kt pretia
ZDB interim] enim ΚΨ 12 sacerdotem
moderatus
cibus et numquam uenter repletus. plurimae quippe sunt,
quae, cum uino sint sobriae, ciborum largitate sunt ebriae. ad
orationem tibi nocte surgenti non indigestio ructum faciat, sed
inanitas. crebrius lege et disce quam plurima. tenenti codicem
somnus obrepat et cadentem faciem pagina sancta suscipiat. sint
tibi cotidiana ieiunia et refectio satietatem fugiens. nihil prodest
biduo triduoque transmisso uacuum portare uentrem, si pariter
obruitur, si conpensatur saturitate ieiunium. ilico mens repleta
torpescit et inrigata humus spinas libidinum germinat.
si quando
senseris exteriorem hominem florem adulescentiae suspirare et
accepto cibo cum te in lectulo conpositam dulcis libidinum
pompa concusserit, arripe scutum fidei, in quo ignitae diaboli
extinguuntur sagittae. omnes adulterantes, quasi clibanus
corda eorum. at tu Christi comitata uestigiis et sermonibus.
eius intenta dic: nonne cor nostrum erat ardens in uia,
Eph. 6, 16 18 Os. 7, 4 20 *Luc. 24, 32 Y 4 tuo in mg. m2 B causam K, DB (corr.) deerit]
dederis K 5 necesse, quando non addidi, nec (= ne-quidem) addi
mauult Engelbrecht necesse est] necessit s mod. sit
difficile est humanam animam non amare et necesse est, ut
in quoscumque mens nostra trahatur affectus, carnis amor spiritus
amore superatur; desiderium desiderio restinguitur. quidquid
inde minuitur, hinc crescit. quin potius semper ingemina:
super lectum meum in noctibus quaesiui, quem
dilexit anima mea. mortificate, ait apostolus, membra
uestra super terram. unde
autem iam non ego, uiuit autem in me Christus.
qui
mortificauit membra sua et in imagine perambulabat, non timet
dicere: factus sum tamquam uter in pruina; quidquid
enim in me fuit umoris, excoctum est, et: infirmata sunt
in ieiunio genua mea, et: oblitus sum manducare
panem meum;
carni meae.
Esto cicada noctium.laua per singulas noctes lectum tuum,
in lacrimis stratum tuum riga. uigila et flere sicut passer in
12 Ps. 118, 83 13 *Ps. 108, 24 14 *Ps. 101, 5—6 17 cf.
Ps. 6, 7 18 cf. Ps. 101, 8 ZD script. ihs 0 2 tuum uehementer ΦΨ 3 an.
quis nostrum ex corde dicere potest: quia
cinerem quasi panem manducaui et potionem meam
cum fletu miscebam? an non flendum est, non gemendum,
cum me rursus serpens inuitat ad inlicitos cibos? cum de
paradiso uirginitatis eiectum tunicis uult uestire pelliciis, quas
Helias ad paradisum rediens proiecit in terram? quid mihi et
uoluptati, quae in breui perit? quid cum hoc dulci et mortifero
carmine sirenarum?
nolo illi subiacere sententiae, quae
in hominem est lata damnatum: in doloribus et anxietatibus
paries, mulier —
conuersio tua. sit conuersio illius ad maritum, quae uirum
non habet Christum, et ad extremum \'morte morieris\'
finis iste coniugii: meum propositum sine sexu est. habeant
Gen. 3, 1 sqq. 9 cf. Gen. 3, 21 10 cf. IV Reg. 2, 13 13 * Gen.
3, 16 16 Gen. 2, 17 H et om. ZDØ mente] sensu ΣDΦk,B.(add. omnis retributionis
Dicat aliquis: (et audes nuptiis detrahere, quae a domino
benedictae sunt?\' non est detrahere nuptiis, cum illis
uirginitas antefertur. nemo malum bono conparat. glorientur
et nuptae, cum a uirginibus sunt secundae. crescite, ait,
et multiplicamini et replete terram. crescat et multiplicetur
ille, qui inpleturus est terram: tuum agmen in caelis
est.
crescite et multiplicamini. hoc expletur edictum
post paradisum et nuditatem et ficus folia auspicantia pruriginem
nuptiarum. nubat et nubatur ille, qui in sudore faciei
comedit panem suum, cui terra tribulos generat et spinas,
cuius herba sentibus suffocatur: meum semen centena fruge
fecundum est. non omnes capiunt uerbum dei, sed hi,
quibus datum est. alium eunuchum necessitas faciat, me
uoluntas.
tempus amplexandi et tempus abstinendi
manus a conplexu; tempus mittendi lapides et tempus
colligendi. postquam de duritia nationum generati sunt
filii Abraham, coeperunt sancti lapides uolui super terram.
pertranseunt quippe mundi istius . turbines et in curru dei
rotarum celeritate uoluuntur. consuant tunicas, qui inconsutam
Gen. 3, 17-19 13 cf. Matth. 13, 8 etc. 14 *Matth. 19, 11
16 *Eccle. 3, 5 19 cf. Zach. 9, 16 21 cf. Ioh. 19, 23 1 nuptae k suae t et] nam k uirginitatis B 3 dicit Bp.c.mS
dicet s et] an (in ras. m2) B deo HZDB 4 sunt ben. t illi t
5 nemo] ne H,Z (corr.) 6 nuptiae H,B (corr.) a] ad (corr.) D,
om. ØB sint ZDkt ait om. H 9 est ait B, om. H edicto s
Eua in
paradiso uirgo fuit; post pellicias tunicas initium nuptiarum.
tua regio paradisus. serua, quod nata es, et dic: reuertere,
anima mea, in requiem tuam. et ut scias uirginitatem
esse naturae, nuptias post delictum: uirgo nascitur caro de
nuptiis in fructu reddens, quod in radice perdiderat. exi
uirga de radice Iesse et flos de radice ascendet.
uirga mater est domini, simplex, pura, sinceris nullo extrinsecus
germine cohaerente et ad similitudinem dei unione fecunda.
uirgae flos Christus est dicens: ego flos campi et
lilium conuallium. qui et in alio loco lapis praedicatur
abscisus de monte sine manibus significante prophetia uirginem
nasciturum esse de uirgine. manus quippe accipiuntur
pro opere nuptiarum, ut ibi: sinistra eius sub capite
meo et dextera eius amplexabitur me.
in huius sensus
congruit uoluntatem etiam illud, quod animalia, quae a Noe
bina in arcam inducuntur, inmunda sunt — inpar numerus
12 cf. Dan. 2, 34 15 *Cant. 2, 6 17 cf. Gen. 7, 2 st uagitum I (corr.), D infantium k instantum H
2 lugentes ZDkB lugentium Ka.c.s quo k,Ba.c.m2 3 uirgo] s. l.
m2 2, om. s initium sumpsit
Laudo nuptias, laudo coniugium, sed quia mihi uirgines generant:
lego de spinis rosas, de terra aurum, de conca margaritum.
numquid, qui arat, tota die arabit? nonne et laboris sui
fruge laetabitur? plus honorantur nuptiae, quando, quod de illis
nascitur, plus amatur. quid inuides, mater, filiae? tuo lacte nutrita
est, tuis educta uisceribus in tuo adoleuit sinu, tu illam sedula
pietate seruasti: indignaris, quod noluit militis uxor esse,
sed regis? grande tibi beneficium praestitit: socrus dei esse
coepisti.
de uirginibus, inquit apostolus, praeceptum
domini non habeo: cur? quia, et ipse ut esset uirgo, non
fuit imperii, sed propriae uoluntatis. neque enim audiendi sunt,
qui eum uxorem habuisse confingunt, cum de continentia
Matth. 27, 35 etc. 15 I Cor. 7, 25 B quod] et S et om. s hiesus D iesu KHStB hiesu sP
2 discipulos (0 ex u) K sine] in Ba.c.m2 3 honere K,Zt (corr.), D
pellium] pedum K euang. KV noui eu. cet. 4 quos K quod et B
et S ihm K 5 non om. s habere K (corr.), H habuerint (-rit
m2) B habebant 2D poterat] s. I. K, om. Ψ 6 in]
quare ergo non habet domini de uirginitate praeceptum?
quia maioris est mercis, quod non cogitur et offertur,
quia, si fuisset uirginitas imperata, nuptiae uidebantur ablatae
et durissimum erat contra naturam cogere angelorumque uitam
ab hominibus extorquere et id quodam modo damnare, quod
conditum est.
Alia fuit in ueteri lege felicitas. beatus, qui habet
semen in Sion et domesticos in Hierusalem, et
maledicta sterilis, quae non pariebat, et: filii tui sicut
nouella oliuarum in circuitu mensae tuae, et repromissio
diuitiarum, et: non erit infirmus in tribubus
tuis.
nunc dicitur: \'ne te lignum arbitreris aridum; habes
locum pro filiis et filiabus in caelestibus sempiternum\'; nunc
benedicuntur pauperes et Lazarus diuiti praefertur in purpura;
12 *Esai. 31, 9 14 cf. I Reg. 1, 6 *Ps. 127, 3 16 *Ps. 104, 37
17 cf. ESài. 56, 3-5 19 cf. Luc. 16, 19-31 kB caritatem 2D int. cast. s
2 omnes homines B aut.] add. esse t 3 iIli D permanserint k,H(*-it)
maneant st 4 pr. et om. 2DB 5 uxorem circ. k circ. mulieres 2D
mulieres (s. I.) circumiacendi (corr.) B et om. 2k 7 melioris K
mercedis ZD meriti kB et] in ras. m2 B sed Hkl\'t ofertur (o
in ras. m2) B 8 quia] qua H uiderentur k,Bp.c.m2 uidebuntur 2
(corr.), D uidebatur t 9 uita D 10 id om. t damnatum s 11 est]
sit H 12 uetere 2DØk uetera H legi s legis D felicitas] def. t
beatus] ibi (ubi Bp.c.) dicitur beatus kB habebat pr. in
s. l. s domesticus H 14 parturiebat s 15 nouellae k nouellatio
2B,D (nob-) promisaio H 16 erit] est D tribus 11,2B (corr.), D
17 tunc K,Ya.c.m2 dicitur] add. de ennuchis k,B (heunuc, s. l.
in ras. his
propterea et
Abraham iam senex Cetturae copulatur et Iacob mandragoris
redimitur et conclusam uuluam in ecclesiae figuram Rachel
pulchra conqueritur. paulatim uero increscente segete messor
inmissus est. uirgo Helias, Helisaeus uirgo, uirgines multi filii
prophetarum. Hieremiae dicitur: et tu accipias uxorem.
sanctificatus in utero captiuitate propinquante uxorem prohibetur
accipere.
aliis uerbis id ipsud apostolus loquitur: existimo
ergo hoc bonum esse propter instantem necessitatem,
quoniam bonum est homini sic esse.
quae est ista necessitas, quae auferet gaudia nuptiarum? tempus
breuiatum est; reliquum est, ut et qui habent
uxores sic sint, quasi non habentes.
in proximo est
Nabuchodonosor: promouit se leo de cubili suo. quo mihi
superbissimo regi seruitura coniugia? quo paruulos, quos propheta
conploret dicens: adhaesit lingua lactantis ad
faucem ipsius in siti. paruuli postulauerunt panem
et, qui frangeret eis, non e.rat?
inueniebatur ergo, ut
7 *Hier. 16, 2 9 I Cor. 7, 26 12 *I Cor. 7, 29 15 *Hier. 4, 7
17 *Thren. 4, 4. 1 qui s. l. K et om. B 2 de om. H<P typicis (corr.) Z tipi-
cis D ΦΒ inceps
postquam uero uirgo concepit in
utero et peperit nobis puerum, cuius principatus in umero
eius, deum fortem, patrem futuri saeculi, soluta maledictio
est. mors per Euam, uita per Mariam. ideoque et ditius uirginitatis
donum fluxit in feminas, quia coepit a femina. statim
ut filius dei ingressus est super terram, nouam sibi familiam
instituit, ut, qui ab angelis adorabatur in caelo, haberet
angelos et in terris.
tunc Olofernae caput Iudith continens
amputauit; tunc Aman, quod interpretatur \'iniquitas\', suo igne
conbustus est; tunc Iacobus et Iohannes relicto patre, rete,
nauicula secuti sunt saluatorem affectum sanguinis et uincula
saeculi et curam domus pariter relinquentes; tunc primum
auditum est: qui uult uenire post me, neget se ipsum
sibi et tollat crucem suam et sequatur me. nemo
enim miles cum uxore pergit ad proelium.
discipulo ad sepulturam
patris ire cupienti non permittitur. uulpes foueas
habent et uolucres caeli nidos; filius autem hominis
non habet, ubi caput reclinet: ne forsitan
7, 10 11 cf. Matth. 4, 21-22 etc. 14 *Matth. 16, 24 etc. 16 cf.
Matth. 8, 21-22 etc. 17 Matth. 8, 20 etc. 1 pr. in om. k dol. ingentibus k 2 iugiter om. H eue (corr.)
cP eua
Quantas molestias habeant nuptiae et quot sollicitudinibus
uinciantur, in eo libro, quem aduersus Heluidium de
beatae Mariae perpetua uirginitate edidimus, puto breuiter
expressum. nunc eadem replicare perlongum est et, si cui
placet, de illo potest haurire fonticulo.
uerum, ne penitus uidear
omisisse, nunc dicam, quod, cum apostolus sine intermissione
orare nos iubeat et, qui in coniugio debitum soluit,
orare non possit, aut oramus semper et uirgines sumus, aut
orare desinimus, ut coniugio seruiamus. et si nupserit,
inquit, uirgo, non peccat; tribulationem tamen carnis
habebunt huiusmodi.
et in principio libelli praefatus
sum me de angustiis nuptiarum aut nihil omnino aut pauca
dicturum et nunc eadem admoneo. at, si tibi placet scire,
quot molestiis uirgo libera, quot uxor adstricta sit, lege
18 etc. 17 *I Cor. 7, 28 I s. 1. m2 k, om. IP domini] om. k domi H deo] domino IDPB
3 alt. est] ea B est ea I (ea s. I.), D huius om. S 4 uxori et s
5 non (eras.) sunt H 6 sit om. H sancta et DØ 7 huius inundi
ZDB 8 niri H 9 habent 2 (corr.), Dk quod ΚΗΦ 10 in om. s
Nobis diuerso tramite inceditur: uirginitatem non efferimus,
sed seruamus. nec sufficit scire, quod bonum est, nisi
custodiatur adtentius, quod electum est, quia illud iudicii est,
hoc laboris, et illud commune cum pluribus, hoc cum paucis.
qui perseuerauerit, inquit,
erit et: multi uocati, pauci autem electi.
itaque obtestor
te coram deo et Christo Iesu et electis angelis eius, ne
uasa templi, quae solis sacerdotibus uidere concessum est,
facile in publicum proferas, ne sacrarium dei quisquam profanus
inspiciat. Ozias arcam, quam non licebat, adtingens subita
morte prostratus est. neque enim aureum uas et argenteum
tam carum deo fuit, quam templum corporis uirginalis.
Reg. 6, 6-8. I Par. 13, 9-11 Ba.c.m2 et] scribente k 3 uersus D uersum H conpositum
K ambrosi K qui 2 4 ad sorores scripsit H scripsit
(scribit D) ad sororem SDB tantum 2k tantos <P se om. Φk
tu quidem simpliciter
loqueris et ignotos quoque blanda non despicis, sed aliter
inpudici uident oculi. non norunt animae pulchritudinem considerare,
sed corporum. Ezechias thesaurum dei monstrat
Assyriis, sed Assyrii uidere, quod cuperent. denique frequentibus
bellis Iudaea conuulsa uasa primum domini capta atque
translata sunt et inter epulas et concubinarum greges, quia
palma uitiorum est honesta polluere, Baltasar potat in fialis.
Ne declines aurem tuam in uerba mala. saepe indecens
aliquid loquentes temptant mentis arbitrium. si libenter audias,
uirgo, quod dicitur, si ad ridicula quaeque soluaris, quidquid
dixeris, laudant; quidquid negaueris, negant. facetam uocant
et sanctam et in qua nullus sit dolus, caece uera Christi
ancilla\' dicentes, \'ecce tota simplicitas, non ut illa horrida,
turpis, rusticana, terribilis et quae ideo forsitan maritum inuenire
non potuit\'.
naturali ducimur malo: adulatoribus nostris
libenter fauemus et, quamquam nos respondeamus indignos et
Par. 36, 10. 18 7 cf. Dan. 5, 2-3 9 cf. Ps. 140, 4 (os eras., s. I. ore
m2) loquentes
mittit discipulos suos, ut in pullo
asinae curis te saecularibus soluant, ut paleas et lateres
Aegypti derelinquens Moysen sequaris in heremo et terram
repromissionis introeas. nemo sit, qui prohibeat, non mater,
non soror, cognata, germanus; dominus te necessariam habet.
quod si uoluerint inpedire, timeant flagella Pharaonis, qui
populum dei ad colendum eum nolens dimittere passus est
illa, quae scripta sunt.
Iesus ingressus templum omnia, quae
templi non erant, proiecit. deus enim zelotes est et non uult
domum patris fieri speluncam latronum. alioquin, ubi aera
numerantur, ubi sunt caueae columbarum et simplicitas enecatur,
ubi in pectore uirginali saecularium negotiorum cura
aestuat, statim uelum templi scinditur; sponsus consurgit iratus
et dicit: relinquetur uobis domus uestra deserta.,
21, 1-7 etc. 7 cf. Kx. 1, 14 11 cf. Ex. cap. 5 sqq. 13 cf. Matth. 21,
12—13 etc. 14 cf. Ex. 20, 5. 34, 14 etc. 15 cf. Matth. 21, 13 etc.
16 cf. Matth, 21, 12 etc. 18 cf. Matth. 27, 51 etc. 19 Matth. 23, 38 etc. ZDB 2 est om. s test. domini k intr. et extr. S
3 custus H, Σ (corr.), φ nihil al.]
lege euangelium et uide, quomodo Maria ad pedes domini
officio domino atque discipulis conuiuium praeparabat –:
Martha, inquit, Martha, sollicita es et turbaris
circa plurima; pauca autem necessaria sunt aut
unum. Maria bonam partem elegit, quae non auferetur
ab ea. esto et tu Maria, cibis praeferto doctrinam.
sorores tuae cursitent et quaerant, quomodo Christum hospitem
habeant; tu insemel saeculi onere proiecto sede ad
pedes domini et dic: \'inueni eum, quem quaerebat anima
mea; tenebo eum et non dimittam eum\', et ille respondeat:
una est columba mea, perfecta mea; una est
matri suae, electa genitrici suae, caelesti uidelicet
Hierusalem. I
Semper te cubiculi tui secreta custodiant, semper tecum
sponsus ludat intrinsecus. oras: loqueris ad sponsum; legis:
ille tibi loquitur et, cum te somnus oppresserit, ueniet post
parietem et mittet manum suam per foramen et tanget uentrem
Hebr. 12, 22 18 cf. Cant. 5, 4 2D _3 absque Da.c.m2 disc. eius S con-
uiuia B praep. cui ihs k Ψ 4 alt. marthae H 5 circa]
caue ne domum exeas, ne uelis uidere filias regionis
alienae, quamuis fratres habeas patriarchas et Israhel parente
laeteris: Dina egressa corrumpitur. nolo te sponsum quaerere
per plateas, nolo circumire angulos ciuitatis. dicas licet:
surgam et circumibo in ciuitate, in foro et in plateis
et quaeram, quem dilexit anima mea, et interroges:
numquid, quem dilexit anima mea, uidistis?
nemo tibi respondere dignabitur.
sponsus in plateis non potest
inueniri — arta et angusta uia est, quae ducit ad
uitam - ; denique sequitur: quaesiui eum et non inueni
eum, uocaui eum et non respondit mihi. atque utinam
non inuenisse sufficiat! uulneraberis, nudaberis et gemebundanarrabis:inuenerunt
me
ciuitatem; percusserunt me, uulnerauerunt me,
tulerunt theristrum meum a me.
si autem hoc exiens
3, 2 10 *Cant. 3. 3 12 *Matth. 7, 14 13 *Cant. 5, 6 16 *Cant.
5, 7 pr. et om. <P extrema facta <P expergefacta ZD (ex s. l. 2) consurgis
H -git K -gens D alt. et om. D dicis H dicens D caritatis
HW -tas KD0 -tate cet. 2 sum om. K rursus ΚΦΨ rursum
zelotypus est
Iesus, non uult ab aliis uideri faciem tuam. excuses licet
atque causeris: \'adducto uelamine ora contexi, te quaesiui,
tibi dixi: adnnntia mihi. quem dilexit anima mea,
ubi pascis. ubi cubas in meridie, ne quando fiam
sicut cooperta super greges sodalium tuorum,\'
indignabitur, tumebit et dicet: si non cognoueris temet
ipsam, o pulchra in mulieribus, egredere tu in uestigiis
gregum et pasce haedos tuos in tabernacu-I
lis pastorum.
sis , inquit, Cpulchra et inter omnes mulieresI
species tua diligatur ab sponso, nisi te cognoueris et omni
custodia seruaueris cor tuum, nisi oculos iuuenum fugeris,1
egredieris de thalamo meo et pasces haedos, qui staturi sunt
a sinistris\'.\'
1, 7 11 *Cant. 1, 8 15 cf. Prou. 4, 23 17 cf. Matth. 25, 33 1 illa] s. l. m2 Σ, om. Φ dormiui Φ 2 fasciculos ΗΦ stactes
Itaque, mi Eustochia, filia, domina, conserua, germana,
— aliud enim aetatis, aliud meriti, illud religionis, hoc caritatis
est nomen — audi Esaiam loquentem: populus meus,
intra in cubicula tua, claude ostium tuum, abscondere
pusillum quantulum, donec pertranseat ira
domini.
foris uagentur uirgines stultae, tu intrinsecus esto
cum sponso, quia, si ostium cluseris et secundum euangelii
praeceptum in occulto oraueris patrem tuum, ueniet et pulsabit
et dicet: ecce ego sto ante ianuam et pulso. si quis
mihi aperuerit, intrabo et cenabo cum eo et ipse
mecum, et tu statim sollicita respondebis: uox fratruelis
mei pulsantis: aperi mihi, soror mea, proxima
mea, columba mea, perfecta mea. nec est, quod dicas:
dispoliaui
laui pedes meos, quomodo inquinabo eos?
ilico surge
et aperi, ne te remorante pertranseat et postea conqueraris
dicens: aperui ego fratrueli meo, fratruelis meus
9 *Apoc. 3, 20 11 *Cant. 5, 2 14 *Cant. 5, 3 17 *Cant. 5, 6 k heustochia B eustochi (seq. ras. 1-2 litt. 2) ZD eustochium
k eutoci H 2 alt. aliud—car. om. H alt. aliud] hoc s
meritis k illud] aliud k 3 nom. est KXF audi Esaiaui] nunc me
audies iam H 4 in om. ZDB cubiculum tuum ZDØB elude K
hostium HZDB \' 5 pus.] post illum s modicum B aliquantulum
HZDkB transeat HZ DB 6 dei k foris om. H euagentur
Ψ,Kp.c.m2 7 sponsa
Danihel in cenaculo
suo — neque enim manere poterat in humili — fenestras
ad Hierusalem apertas habuit: et tu habeto fenestras
apertas, sed unde lumen introeat, unde uideas ciuitatem dei.
ne aperias illas fenestras, de quibus dicitur: mors intrauit
per fenestras uestras.
Illud quoque tibi uitandum est cautius, ne uanae gloriae
ardore capiaris. quomodo, inquit Iesus, potestis credere
gloriam ab hominibus accipientes? uide, quale
malum sit, quod qui habuerit, non potest, credere.
nos uero
dicamus: quoniam gloriatio mea es tu, et: qui gloriatur,
in domino glorietur, et: si adhuc hominibus
placerem, Christi seruus non essem, et: mihi
absit gloriari, nisi in cruce domini mei Iesu Christi,
per quem mihi mundus crucifixus est et ego
mundo, et illud: in te laudabimur tota die, et: in domino
laudabitur anima mea.
cum facis elemosynam,
5, 44 14 *Ps. 8, 4 I Cor. 1, 31. II Cor. 10, 17 15 Gal. 1, 10
16 *Gal. 6, 14 19 *Ps. 43, 9 Ps. 38, 3 20 ef. Matth. 6, 2-4 H -iuit ZD enim] ergo s 2 clausa sint] sicut B
operiantur B pateant S 3 secundo (corr. m2) 2 illud s. l. m2 Z
habentes H habens DØ 4 loco ne ded. (om. ei) s loco tuum non (ne Z)
ded. ei B,2p.c. loco tuum ue dimiseris D ne dimiseris loc. tuums daniel
KIB,ka.c.m2 sublimi cen. k 5 suo manebat k suo superiori B suo
manebat in superioribus S enim homo dei s 6 ap. ad hier. ZDB
ad] et s fen. ap. ΚΨΒ ap. fen.
ne
satis religiosa uelis uideri nec plus humilis, quam necesse
est. ne gloriam fugiendo quaeras. plures enim paupertatis,
misericordiae atque ieiunii arbitros declinantes in hoc ipso
placere cupiunt, quod placere contemnunt; et mirum in modum
laus, dum uitatur, adpetitur. ceteris perturbationibus,
quibus mens hominis gaudet, aegrescit, sperat et metuit, plures
inuenio extraneos; hoc uitio pauci admodum sunt qui caruerint,
et ille est optimus, qui quasi in pulchro corpore rara
naeuorum sorde respergitur.
neque uero moneo, ne de diuitiis
glorieris, ne de generis nobilitate te iactes, ne te ceteris praeferas:
scio humilitatem tuam, scio te ex affectu dicere: domine,
non est exaltatum cor meum neque elati sunt oculi
mei. noui et apud te et apud matrem tuam superbiam, per
sat. I 6, 65-67 16 Ps. 130, 1 18 cf. Esai. 14, 12-15 1 sit otn. H tua om. HkB 2 mundi H alt. nec] nec satis
ØkB et om. s notaueris H 3 nec Kk,rFa.c.m2 ad] a s,
om. HB obuiam HZ,D (corr.), B omnium K\'F et] ut ZBB
monstreris S 4 et sor. B haud sor. D decendum <P 5 cauendum
ne dum H haec H,D («. l.), Ip.c. fac.] faciens ut Ba.c.. morieris
H ne] nac H nec ΨΒ 6 uidere
sed ne hoc ipsud tibi iactantiam generet, quod
saeculi iactantiam contempsisti, ne cogitatio tacita subrepat, ut,
quia in auratis uestibus placere desisti, placere coneris in sordibus
et, quando in conuentu fratrum ueneris uel sororum, humili
sedeas scabello, te causeris indignam, uocem ex industria quasi
confecta ieiuniis tenues et deficientis imitata gressum umeris \'
innitaris alterius.
sunt quippe nonnullae exterminantes facies
suas, ut pareant hominibus ieiunare; quae, statim ut aliquem
uiderint, ingemescunt, demittunt supercilium et operta facie\'
uix unum oculum liberant ad uidendum; uestis pulla, cingulum
sacceum et sordidis manibus pedibusque uenter solus,
quia uideri non potest, aestuat cibo; his cotidie psalmus ille
cantatur: deus dissipauit ossa hominum sibi placentium.
aliae uirili habitu, ueste mutata, erubescunt feminae
esse, quod natae sunt, crinem amputant et inpudenter erigunt
facies eunuchinas. sunt, quae ciliciis uestiuntur et cucullis
fabrefactis, ut ad infantiam redeant, imitantur noctuas et bubones.
S et om. ΣDΨΒ,H (add. 8. I.) ad te super ea (ea
Sed ne tantum uidear disputare de feminis, uiros quoque
fuge, quos uideris catenatos, quibus feminei contra apostolum
crines, hircorum barba, nigrum pallium et nudi in
patientiam frigoris pedes. haec omnia argumenta sunt diaboli.
talem olim Antimum. talem nuper Sofronium Roma congemuit.
qui postquam nobilium introierint domos et deceperint mulierculas
oneratas peccatis, semper discentes et numquam
ad scientiam ueritatis peruenientes, tristitiam
simulant et quasi longa ieiunia furtiuis noctium cibis protrahunt;
pudet reliqua dicere, ne uidear inuehi potius quam monere.
sunt alii — de mei ordinis hominibus loquor —, qui
ideo ad presbyterium et diaconatum ambiunt, ut mulieres
licentius uideant. omnis his cura de uestibus, si bene oleant,
si pes laxa pelle non folleat. crines calamistri uestigio
rotantur, digiti de anulis radiant et, ne plantas umidior
uia spargat, uix inprimunt summa uestigia. tales cum uideris,
sponsos magis aestimato quam clericos.
quidam in
hoc omne studium uitamque posuerunt, ut matronarum nomina,
domos moresque cognoscant. e quibus unum, qui.
huius artis est princeps, breuiter strictimque describam, quo
1 de] cum H 2 attinatos H quibusque k quorum ΣDΦΒ femi-
si puluillum uiderit, si mantele
elegans, si aliquid domesticae supellectilis, laudat, miratur,
adtrectat et se his indigere conquerens non tam inpetrat quam
extorquet, quia singulae metuunt ueredarium urbis offendere.
huic inimica castitas, inimica ieiunia; prandium nidoribus probat
et \'altilis\', \'
os barbarum
et procax et in conuicia semper armatum. quocumque te uerteris,
primus in facie est. quidquid nouum insonuerit, aut
auctor aut exaggerator est famae. equi per horarum momenta
mutantur tam nitidi, tam feroces, ut illum Thracii regis putes
esse germanum.
Variis callidus hostis pugnat insidiis. sapientior erat
H 2 ex(s)urget ZBa.ċ. exsurgat k ei] diei (corr.) 2D
3 requirunt s paene] ne (in mg.) 2 cutilia KP -culum 2DB -cula
cet. dormientum o (u ex e), s 4 senei] senex pes (exp.) B senes H
ex (del.) D ex (eras., in mg. at senex) 2 inportunum io pnpillum ia
mantele KiaØ mantile (1fp.c.mS) cet. 5 supel. (corr.) 2 subpell. H
auperl. s (corr.),B 6 adtrectant (corr.) K ad(t)tractat ia se om. s
in his K conquirens H conqueritur B imperat Ø,k (corr. m. rec.)
7 ueraed. f uerid. K uerel. ia 8 huic] hinc k alt. inimicum <P
9 \'altilis\', \'scripsi altilis geron uulgo papitzo in
altilis geron opepan (s. l. 2) quae (s. l. m2 B, om. 2) uulgo pappizo (ex
papizo 2 papido B) 2DB altilis regione (add. qui m2) uulgo papio k
altiles sepum uulgo pepizo KV aliis uulgo pappizo H altiles reliquis
bmissis s;
si quid ignoras, si quid de scripturis
dubitas, interroga eum, quem uita commendat, excusat aetas,
fama non reprobat, qui possit dicere: desponsaui enim
uos uni uiro, uirginem castam exhibere Christo.
aut si non est, qui possit exponere, melius est aliquid nescire
securam, quam cum periculo discere.
memento, quoniam
in medio laqueorum ambulas et multae ueteranae uirgines
castitatis indubitatam in ipso mortis limine coronam perdidere
de manibus. si quae ancillae sunt comites propositi tui, ne
erigaris aduersus eas, ne infleris ut domina. unum sponsum
habere coepistis, simul psallitis Christo, simul corpus accipitis,
cur mensa diuersa sit? prouocentur et aliae. honor uirginum
sit inuitatio ceterarum.
quodsi aliquam senseris infirmiorem
in fide, suscipe, consolare, blandire et pudicitiam illius fac
lucrum tuum. si qua simulat fugiens seruitutem, huic aperte
apostolum lege: melius est enim nubere quam uri.
Con 7, 9 Ilio quos 2 fecerat K\'P creauerat 2DB creauit cet.
deus] om. 2D, s. Z. i 2 omnem terr. ia et om. B 3 exquaesitae K
4 xpianis KIr cristeanis H xpiano (o ex um 2) cet. pr. quid ex quis
m2 D 5 igitur eum K excusata ισΨ aetas] et has io 6 famam
nulla illis
nisi uentris cura est et quae uentri proxima. istiusmodi hortari
solent et dicere: \'mi catella, rebus tuis utere et.uiue, dum
uiuis\', et: \'numquid filiis tuis seruas?\' uinosae atque lasciuae
quiduis mali insinuant ac ferreas quoque mentes ad delicias
molliunt et, cum luxuriatae fuerint in Christo, nubere
uolunt habentes damnationem, quia primam
fidem inritam fecerunt.
nec tibi diserta multum uelis
uideri aut lyricis festiua carminibus metro ludere. non delumbem
matronarum saliuam delicata secteris, quae nunc
strictis dentibus, nunc labiis dissolutis balbutientem linguam
in dimidiata uerba moderantur rusticum putantes omne, quod
nascitur. adeo illis adulterium etiam linguae placet. quae
1 uiduasque] et (uel k, om. W) niduas ΣDΦΨΒ quae] quaeque
cum euangeliis Maro? cum apostolo Cicero? nonne scandalizatur
frater, si te uiderit in idolio recumbentem? et licet
omnia munda mundis et nihil reiciendum sit, quod
cum gratiarum actione percipitur, tamen simul bibere
non debemus calicem Christi et calicem daemoniorum. referam
tibi meae infelicitatis historiam.
Cum ante annos plurimos domo, parentibus, sorore,
cognatis et, quod his difficilius est, consuetudine lautioris cibi
propter caelorum me regna castrassem et Hierosolymam militaturus
pergerem, bybliotheca, quam mihi Romae summo studio
ac labore confeceram. carere non poteram. itaque miser
ego lecturus Tullium ieiunabam.
post noctium crebras uigilias,
post lacrimas, quas mihi praeteritorum recordatio peccatorum
ex imis uisceribus eruebat, Plautus sumebatur in manibus.
si quando in memet reuersus prophetam legere coepissem,
sermo horrebat incultus et, quia lumen caecis oculis non
10, 20 H lucis B ac (cum HØB) tenebris ΗισΣΦΒ 2 xpi
dum ita
me antiquus serpens inluderet, in media ferme quadragesima
medullis infusa febris corpus inuasit exhaustum et sine ulla
requie — quod dictu quoque incredibile sit — sic infelicia
membra depasta est, ut ossibus uix haererem. interim parabantur
exsequiae et uitalis animae calor toto frigente iam
corpore in solo tantum tepente pectusculo palpitabat, cum
subito raptus in spiritu ad tribunal iudicis pertrahor, ubi tantum
luminis et tantum erat ex circumstantium claritate fulgoris,
ut proiectus in terram sursum aspicere non auderem.
interrogatus
condicionem Christianum me esse respondi. et ille,
qui residebat: \'mentiris\', ait, \'Ciceronianus es, non Christianus;
ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum\'. ilico obmutui
et inter uerbera — nam caedi me iusserat — conscientiae
magis igne torquebar illum mecum uersiculum reputans: in
inferno autem quis confitebitur tibi? clamare tamen
coepi et heiulans dicere: miserere mei, domine,
rere mei. haec uox inter flagella resonabat. tandem ad
in i culpam (culpa I) putabam Ik esse culp. B culpam om. io
esse om. k et dum k 2 iniquus B eluderet KW quadragensima
nec uero sopor ille fuerat aut uaua somnia, quibus
saepe deludimur. teste est tribunal, ante quod iacui, iudicium
teste est, quod timui — ita mihi numquam contingat talem incidere
quaestionem! —, liuentes habuisse me scapulas, plagas
sensisse post somnum et tanto dehinc studio diuina legisse,
quanto mortalia ante non legeram.
Auaritiae quoque tibi uitandum est malum, non quo
aliena non adpetas-hoc enim et publicae leges puniunt —, sed
quo tua, quae sunt aliena, non serues. si in alieno, inquit,
S 2 tribueret om. H ut errori] maeae H
ut] et ΣDΦΨΒ terrori
nemo potest duobus dominis
seruire; aut enim unum odiet et alterum amabit,
aut unum patietur et alterum contemnet. non potestis
deo seruire et mammonae, id est diuitiis. nam
gentili Syrorum lingua mammona \'diuitiae\' nuncupantur. cogitatio
uictus spinae sunt fidei, radix auaritiae, cura gentilium.
at dices: \'puella sum delicata et quae meis manibus
laborare non possum. si ad senectam uenero, si aegrotare coepero,
quis mei miserebitur?\' audi ad apostolos loquentem
Iesum: ne cogitetis in corde uestro, quid manducetis,
neque corpori uestro, quid induamini. nonne
anima plus est quam esca et corpus plus est quam
uestimentum? respicite uolatilia caeli, quoniam
non serunt neque metunt neque congregant in horrea
et pater uester caelestis pascit illa.
si uestis
defuerit, lilia proponentur; si
25-26 18 cr. Matth. 6, 28-30 etc. 19 cf. Matth. 5, 3 et 6 etc. 3 spiritualis B est non 2D animae uiri g 4 propitiae H
duobus dom. seru. in mg. m2 I doiniriibus H domni tp 5 enim
s. I. (in ras.) H odit 2B hodie habebit <P
6 aut enim (en. del.) k patietur] sustinebit Φ contemnit K contempnit
laetare in omnibus iudiciis
dei; exultauerunt
tuis, domine. illa tibi semper in ore uox resonet:
nudus exiui de utero matris meae, nudus et redeam
\' et: nihil intulimus in hunc mundum nec auferre
I quid possumus.
At nunc plerasque uideas armaria stipare uestibus, tunicas
mutare cotidie et tamen tineas non posse superare. quae
religiosior fuerit, unum exterit uestimentum et plenis arcis
pannos trahit. inficitur membrana colore purpureo, aurum liquescit
in litteras, gemmis codices uestiuntur et nudus ante fores
earum Christus emoritur. cum manum porrexerint, bucinant;
cum ad agapen uocauerint, praeco conducitur.
uidi nuper
— nomina taceo, ne saturam putes — nobilissimam mulierum
1, 21 8 *I Tim. 6, 7 11 cf. Iac. 5, 2 15 cf. Mattb. 6, 2 S legito hoc s 2 conplatet 0 mihi
om. D meis om. Hk 3 carni H meae] me tP 4 qui me]
ut me s s. l. colafizat 2D colaphizet KF
in om. tP 5 dei] in ras. m2 B tui dei k iudeae K iude propter <P
6 domine] Q k resonat 0 sonet H 7 nudus enim H nudus et]
et n. s n. etiam 2DB \'n. k redeam] hinc exiam <P reuertar ad terram
k 8 mund. istum H neque 2DB 9 aliquid k 10 at] ad
KH aut ia uideas] 8. l. 2 uiduas (uideas add. k) akW armario
Dp.c. armari* s uestium stip. (uestes stipari m2) D uestibus stip. S
11 mutari Dp.c.m2 sup. non posse k superari KDB quae]
quod (que m2) k q. (corr. que) B 12 reli(e)giosa ia exerit Ba.c.,Sp.r.
(in mg. ai exterit) et] ex 2 pleni
radix malorum omnium est auaritia ideoque et ab apostolo
idolorum seruitus appellatur. quaere primum regnum dei et
haec omnia adponentur tibi. non occidet dominus fame animam
iusti: iuuenior fui et senui et non uidi iustum
derelictum nec semen eius quaerens panem. Helias
coruis ministrantibus pascitur; uidua Sareptena ipsa cum filiis
nocte moritura prophetam pascit esuriens et mirum in modum
capsace conpleto, qui alendus uenerat, alit.
Petrus apostolus:
argentum, inquit, et aurum non habeo; quod autem
habeo, hoc tibi do. in nomine domini Iesu Christi
8 cf. Matth. 6, 33 10 *Pa. 36, 25 11 cf. III Reg. 17, 6 12 cf.
III Reg. 17, 8-15 15 *Act. 3, 6 HIDk basilicam KH sancti <P petri apostoli k
2 quod 2D quia ka.c.m2 ut (in ras. m2) B religiosius Dp.c.
si sing. B 3 dispertiret Bp.c.m3 dispartire ZD ut a. Z. tP usui
k\'F nsi 0 nosse] nostro kB 4 annis om. Kk pannis k praecurrit
K praecucurrit HkYB,2Dp.c. percurrit <P 5 acceperet KH,tP
(-rit) ad] at Ur cum om. tP 6 et tanti-195, 14 referam] sed haec
publice priuatimque execranda generat (eueDerat i) auaritia nam io et)
haec H tanto Hk crimine k rens om. K 7 omnium mal.
SDkB est om. tP auaritia] cupiditas ka.c.m2 ideo tP et ab
HD quia haec ab 2 et K ab cet. 8 dei] add. et iustitiam eius
9 apponuntur B \' nec D occides (corr.) T occidit tPk,R (alt. i ex
a m2) dom. f. an. iusti (iustam kB,Ha.c.m2) KH<Pk1\'B f. dom. an.
iusti 2 fame an. iustam dom. D 10 iunior HSDkB pr. et] etenim
Bp.c.m2 11 neque DtPkB 12 saraptena k saraptina tP septena
Da.c.m2 sareptana S filio B 13 esurientem k 14 capae k 15 inquid(t)
arg. 2DB arg. et aur. inquit k habeo] est mihi k 16 hoc
tibi do om.. KH dom. ihu xpi ΚΨΒ ihu xpi nazareni
\' audi, Iacob in
sua oratione quid postulet: si fuerit dominus deus
mecum et seruauerit me in uia hac, per quam ego
iter facio, et dederit mihi panem ad manducandum
et uestem ad induendum. tantum necessaria deprecatus
est et post annos uiginti diues dominus et ditior pater ad
terram reuertitur Chanaan. infinita de scripturis exempla subpeditant,
quae et auaritiam doceant esse fugiendam.
Verum quia nunc ex latere de ea dicitur et suo, si
Christus adnuerit, uolumini reseruatur, quid ante non plures
annos Nitriae gestum sit, referam. quidam e fratribus parcior
magis quam auarior et nesciens triginta argenteis dominum
uenditum centum solidos, quos lina texendo quaesierat, moriens
dereliquit. initum inter monachos consilium — nam in eodem
KØ an H nunc] s. 1. m2 B multiplicet 2 (corr.), s
multiplici k multi H taceat (corr.) K taceam k cum taceant H re
scripsi ore K2D,B (corde m3) corde W facto s ipsae k, om. H opere S
3 et (om. 2ØB) arg. et aur. 2DØB hoc non do t. SDB non t. do
Øk hoc t. non do S igitur] autem SDB 4 uestimentum T tegumentum
k simus H,Bp.c.m2 in—quid] quid sua oratione S 5 quis
D quod <P deus] meus SDB deus meus 1\' 6 hac om. <P .8 uestitum
S induendum KHk Ψ indumentum
alii pauperibus distribuendos esse dicebant,
alii dandos ecclesiae, nonnulli parentibus remittendos. Macarius
uero et Pambos et Isidorus et ceteri, quos patres uocant,
sancto in eis loquente spiritu decreuerunt infodiendos esse
cum domino suo dicentes: pecunia tua tecum sit in perditionem.
nec hoc crudeliter quisquam factum putet: tantus
per totam Aegyptum cunctos terror inuasit, ut unum solidum
dimisisse sit criminis.
Et quoniam monachorum fecimus mentionem et te scio
libenter audire, quae sancta sunt, aurem paulisper adcommoda.
tria sunt in Aegypto genera monachorum: coenobium, quod
illi sauhes gentili lingua uocant, nos \'in commune uiuentes\'
possumus appellare; anachoretae, qui soli habitant per deserta
et ab eo, quod procul ab hominibus recesserint, nuncupantur;
tertium genus est, quod dicunt remnuoth, deterrimum
1 circiter om. H diuersis k habitabant k quod <P quid huic kY
2 essent 2 distr. paup. k 8 macherius aa.c. macharius cet. 4 pr.
et om. H pambos H, φa.c. pambus
hi bini uel terni nec multo plures simul habitant
suo arbitratu ac dicione uiuentes et de eo, quod laborauerint,
in medium partes conferunt, ut habeant alimenta communia.
habitant autem quam plurimum in urbibus et castellis,
et, quasi ars sit sancta, non uita, quidquid uendiderint, maioris
est pretii. inter hos saepe sunt iurgia, quia suo uiuentes
cibo non patiuntur se alicui esse subiectos.
re uera solent certare
ieiuniis et rem secreti uictoriae faciunt. apud hos
sunt omnia: laxae manicae, caligae follicantes, uestis
grossior, crebra suspiria, uisitatio uirginum, detractatio clericorum,
et si quando festior dies uenerit, saturantur ad uomitum.
His igitur quasi quibusdam pestibus exterminatis ueniamus
ad eos, qui plures in commune habitant, id est, quos
uocari coenobium diximus. prima apud eos confoederatio est
oboedire maioribus et, quidquid iusserint, facere. diuisi sunt
per decurias atque centurias, ita ut nouem hominibus decimus
praesit et rursus decem praepositos sub se centesimus habeat.
manent separati, sed iunctis cellulis.
usque ad horam nonam
primum k 2 hii KHDB, om. s nec] aut H aut non s 3 arbitrio
H de eo] ideo k 4 medio Ψ partis s pares
dicentis laus in fletu est audientum. tacite uoluuntur per
ora lacrimae et ne in singultus quidem erumpit dolor. cum
uero de regno Christi, de futura beatitudine, de gloria coeperit
adnuntiare uentura, uideas cunctos moderato suspirio et
oculis ad caelum leuatis intra se dicere: quis dabit mihi
pinnas sicut columbae, et uolabo et requiescam?
post hoc concilium soluitur et unaquaeque decuria cum suo
parente pergit ad mensas, quibus per singulas ebdomadas
uicissim ministrant. nullus in cibo strepitus, nemo comedens
loquitur. uiuitur pane, leguminibus et olere, quae sale et oleo
condiuntur. uinum tantum senes accipiunt, quibus et paruulis
(s. Z. m2 K, om. !P) iustitium est KW ut (om. 2D) institutum
est 2DB institutum est ieiunium et k, om. HØ nemo] nullis 0
pergat k ad s. I. 2 ad ad H excepto ka.c.m2 decanis
quos 2DB 2 ut om. H si om. s forte cog. k 3 illius om. H
et post H 4 conueniunt k . psalmis Kl\' ex script. ex s rec. ex
more D\'P et] ex D 5 cunct. res. om. k 6 tantum] cantum H
7 sit D ad om. 2D audiat. K 8 dicentes KZT -ti B -tibus H
indecens (pr. e ex i m2) k in om. H fletum Hk fletus s audientum
KW -tium cet. tacitae Hk 9 ne] mut. in nec 2,B (m3)
10 dei H alt. de] et de 2 (et eras.), DB beatitudinis k tert.
de] in mg. 2, om. kB et de S gloria B coepit s 11 nentura B
et s. l. B 12 oculos H,B (corr.) caelos H leuatos H eleuatis k
se s. l. 2 13 pennas DkB,2p.c.Ya.c.m2 et uolabo om. H 14 hoc
KH0 haec cet. consilium H soluitur] s. l. m2 2 dissolaitnr k
unamquaeque K in (exp.) unaquaeque y 15 patre B mensam s
per om. k 16 ministrat s strep. est 2DTB 17 legumine k
holere k (h)olera 2D oleribus s sale] solae s solo B et oleo] solo
2 (s. I.), D 18 conduntur D sen. acc. tanto H et] cum Bp.c.S se H
non frangatur incipiens. dehinc consurgunt pariter et
hymno dicto ad praesepia redeunt. ibi usque ad uesperam
cum suis unusquisque loquitur et dicit: \'uidistis illum et
illum, quanta in ipso sit gratia, quantum silentium, quam
moderatus incessus?
\' si inSrmum uiderint, consolantur; si in
dei amore feruentem, cohortantur ad studium. et quia nocte
extra orationes publicas in suo cubili unusquisque uigilat,
circumeunt cellulas singulorum et aure adposita, quid faciant,
diligenter explorant. quem tardiorem deprehenderint, non increpant,
sed dissimulato, quod norunt, eum saepius uisitant
et prius incipientes prouocant magis orare, quam cogunt.
opus
diei statutum est, quod decano redditum fertur ad oeconomum,
qui et ipse per singulos menses patri omnium cum
magno reddit tremore rationem. a quo etiam cibi, cum facti
fuerint, degustantur et, quia non licet dicere cuiquam: (tunicam
et sagum textaque iuncis strata non habeo\', ille ita uniuersa
moderatur, ut nemo quid postulet, nemo dehabeat.
si
uero quis coeperit aegrotare, transfertur ad exedram latiorem
et tanto senum ministerio confouetur, ut nec delicias urbium
1 fessa s. l. Σ 2 dein H coniunguntur s 3 ad]
cotidie de scripturis aliquid discitur. ieiunium
totius anni aequale est excepta quadragesima, in qua
sola conceditur restrictius uiuere. pentecoste cenae mutantur
in prandia, quo et traditioni ecclesiasticae satisfiat et uentrem
cibo non onerent duplicato. tales Philo, Platonici sermonis
imitator, tales Iosephus, Graecus Liuius, in secunda Iudaicae
captiuitatis historia Essenos refert._
Verum quia nunc de uirginibus scribens paene super:
flue de monachis disputaui, ad tertium genus ueniam, quos
anachoretas uocant et qui de coenobiis exeuntes excepto pane
et sale amplius ad deserta nil perferunt, huius uitae auctor
Paulus, inlustrator Antonius et, ut ad superiora conscendam,
princeps Iohannes baptista fuit.
talem uirum Hieremias quoque
propheta descripsit dicens: bonum est uiro, cum
portauerit iugum ab adulescentia sua. sedebit
solus et tacebit, quoniam sustulit super se
Ioseph. de bello Iudaico II 8, 2-13 16 *Thren. 3, 27-30. H orationibus Dp.c.m2 3 aI. de scr. 2DB discatur H
dicitur ZDB 4 quadragensima ΚΨ quadragisima s 5 rei strictius s
nunc ad propositum
redeam, quia de auaritia disserens ad monachos ueneram.
quorum tibi exempla proponens, non dicam aurum et argentum
et ceteras opes, sed ipsam ten-am caelumque despicies et Christo
copulata cantabis: pars mea dominus.
Post haec, quamquam apostolus semper orare nos iubeat
et sanctis etiam ipse somnus oratio sit, tamen diuisas
orandi horas habere debemus, ut, si forte aliquo fuerimus opere
detenti, ipsum nos ad officium tempus admoneat: horam tertiam,
sextam, nonam, diluculum quoque et uesperam nemo, qui
nesciat. nec cibus a te sumatur nisi oratione praemissa nec
recedatur a mensa, nisi referantur gratiae creatori.
noctibus
bis terque surgendum, reuoluenda de scripturis, quae memoriter
tenemus. egredientes hospitium armet oratio, regredientibus
de platea oratio occurrat ante, quam sessio, nec prius
2DB prestauit H maxilla D 2 inproperiis] ob(p)probriis
2DB abicit ΚΨ 3 conu.] conscientiam s 5 qui
tu quae e s,
ut alienum seruum iudices? suo domino
stabit autem; potens
nec, si biduo ieiunaueris, putes te a non ieiunante esse meliorem.
tu ieiunas et irasceris, ille comedit et forte blanditur;
tu uexationem mentis et uentris esuriem rixando digeris, ille
moderatius alitur et deo gratias refert.
unde cotidie clamat
Esaias: non tale ieiunium elegi, dicit dominus, et
iterum: in diebus enim ieiuniorum inueniuntur uoluntates
uestrae et omnes, qui sub potestate uestra
sunt, stimulatis.
et percutitis pugnis humilem, ut quid mihi ieiunatis?
quale illud potest esse ieiunium, cuius iram, non dicam
noli in alterius ruina, sed in tuo opere gloriari.
Nec illarum tibi exempla proponas, quae carnis curam
11 *Esai. 58, 3-4 15 cf. Eph. 4, 26 18 cf. Rom. 13, 14 S 3 aduersum kB filios H
ponebus 2 quis k,Bp.c.m3 qui (quis m2) Σ 4 ut] qui k et φ
numquid ideo uirgo esse desiuitr\' primum dubium,
an uirgo sit talis. non enim, quomodo uidet homo,
uidebit deus. homo uidet in facie, deus uidet in
corde. dehinc, etiam si corpore uirgo est, an spiritu uirgo
sit, nescio. apostolus autem ita uirginem definiuit: u t sit
Sancta et corpore et spiritu. ad extremum habeat sibi
gloriam suam. uincat Pauli sententiam, deliciis fruatur et uiuat:
nos meliorum exempla sectemur.
propone tibi beatam Mariam,
quae tantae extitit puritatis, ut mater esse domini mereretur.
ad quam cum angelus Gabriel in uiri specie descendisset
dicens: aue, gratia plena, dominus tecum, consternata
[perterrita] respondere non potuit; numquam enim a uiro
fuerat salutata. denique nuntium discit et loquitur et, quae
I hominem formidarat, cum angelo fabulatur intrepida. potes.
7, 34 16 Luc. 1, 28 1 redditus H redirnitus (corr.) B cotidiano ka.c.m2 -na H
domos K,2 (corr.), DB inpensa H inpensasque D expensas
s 2 xpi apost. 2DB de iuda proditore k proditionis H
3 nec de k ne s pbogelo (pr. o ex i) 2 fileto k ΨΒ facientem
accipe tibi tomum magnum, nouum
et scribe in eo stilo hominis uelociter spolia detrahentis
et, cum accesseris ad prophetissam et conceperis in utero et
pepereris filium, dic: a timore tuo, domine, concepimus
et doluimus et peperimus; spiritum saluationis
tuae fecimus super terram. tunc et filius tuus tibi respondebit
et dicet: ecce mater mea et fratres mei.
et
mirum in modum ille, quem in latitudine pectoris tui paulo
ante descripseras, quem in nouitate cordis stilo uolante signaueras,
postquam spolia ex hostibus ceperit, postquam denudauerit
principatus et potestates et adfixerit eas cruci, conceptus
adolescit et maior effectus sponsam te incipit habere de matre.
grandis labor, sed grande praemium esse, quod-martyras, esse,
quod apostolos, esse, quod Christus est. quae quidem uniuersa.
tunc prosunt, cum in ecclesia fiunt, cum in una domo pascha
celebramus, si arcam ingredimur cum Noe, si pereunte Hiericho
Raab iustificata nos continet.
ceterum uirgines, quales
apud diuersas hereses et quales apud inpurissimum
49 etc. 8 cf. III Reg. 4, 29 10 cf. Col. 2, 15. 14 16 cf. Gen. cap.
6-8 cf. Ios. 6, 17 et 25 om. H mat. esse B thomum H, Σp.c. domum
Haec omnia, quae digessimus, dura uidebuntur ei, qui
non amat Christum. qui autem omnem saeculi pompam pro
purgamento habuerit et uana duxerit uniuersa sub sole, ut
Christum lucrifaciat, qui conmortuus est domino suo et conresurrexit
et crucifixit carnem cum uitiis et concupiscentiis,
libere proclamabit: quis nos separabit a caritate Christi?
tribulatio? an angustia? an persecutio? an famis?
an nuditas? an periculum? an gladius?
et iterum:
certus autem sum, quia neque mors neque uita
neque angelus neque principatus neque instantia
neque futura neque fortitudo neque excelsum neque
Col. 3, 1 12 cf. Gal. 5, 24 13 *Rom. 8, 35 16 *Rom. 8, 38-39 B aestimandae 2D,k (postposito sunt)
existimandae S 2 corpori 2 (corr.), D corpus (corr.) B eorum H
diabolus dicendus Z 3 bonorare] orare k plasticum k
plasmationem 2D plasmatonem (matonem in ras. m2) B bostes (corr.)
ZB sui est
taceo, quod usque ad tricesimum annum ignobilis
parentum paupertate contentus est; uerberatur et tacet; crucifigitur
et pro crucifigentibus deprecatur. quid igitur retribuam
domino pro omnibus, quae retribuit mihi?
calicem salutaris accipiam et nomen domini inuocabo.
pretiosa in conspectu domini mors sanctorum
eius. haec est sola digna. retributio, cum sanguis sanguine
conpensatur et redempti cruore Christi pro redemptore
libenter obcumbimus.
quis sanctorum sine certamine coronatus
est? Abel iustus occiditur; Abraham uxorem periclitatur amittere
et, ne in inmensum uolumen extendam, quaere et inuenies
singulos diuersa perpessos. solus in deliciis Salomon fuit
et forsitan ideo corruit. quem enim diligit dominus,
corripit; castigat autem omnem filium, quem recipit.
nonne melius est breui tempore dimicare, ferre uallum,
4, 8 cf. Gen. 12, 11-20 cf. Gen. 20, 2-18 19 *Hebr. 12, 6 H 3 fact. est hom. s 4 nouem
B 5 egeritur (corr. egreditur) Kreger. H erig. s egred. cet.
pannis inu. Ir delinitur k 6 et om. k cuius pug. m. incl.]
pugillo mundum includens 2D coneluditur B praesepiis H
praesepi B praesepio k 7 angustis H angusto kB quo 2DB triginta
annos ZDB ignobih k,Bp.c. ignobilis et H 8 taces H 9 deprecabatur
(corr.) 2B 10 qui H retr.] praestitit B 12 est in
13 eius om. H est om. kB dignare (corr.) K, om. HØk sanguinem
D,Z (corr.) 14 xpo H pro om. s 15 obcumbimus
obcumbamus D oeeumbimus (i ex a Z) cet. qui s 17 in om. HkB
inuenis I,Da.c.m2 18 aduersa 2DB, om, H salamon KHZ
solomon s 19 forsitam S (seq. eras. fuit), Hk deus K,\'Fa.c.m2,
om. H 20 casticat
Nihil amantibus durum est, nullus difficilis cupienti labor.
respice, quanta Iacob pro Rachel pacta uxore sustineat. et
seruiuit, inquit scriptura,
septem. et erant in conspectu eius quasi pauci
dies, quia amabat illam. unde et ipse postea memorat:
in die urebar aestu et gelu nocte. amemus et nos
Christum, semper eius quaeramus amplexus, et facile uidebitur
omne difficile.
breuia putabimus uniuersa, quae longa sunt,
et iaculo illius uulnerati per horarum momenta dicemus:
heu me, quia peregrinatio mea prolongata est; non
sunt enim condignae passiones huius mundi ad
futuram gloriam, quae reuelabitur in nobis; quia
tribulatio patientiam operatur, patientia probationem,
probatio autem spem, spes uero non confundit.
quando tibt graue uidetur esse, quod snstines, Pauli
secundam ad Corinthios lege: in laboribus plurimis, in
14 *Rom. 5, 3—5 18 *II Cor. 11, 23—27 Bp.c. eib.] circumdare B sumere IDk lassieere K
laseescere (-essere k) kB lurica 2 (corr.), Dk luricam H 2 per
(om. ΚΨ) inpatientiam
quis nostrum saltim minimam
portionem de catalogo harum sibi potest uindicare uirtutum?
utique ille postea confidenter aiebat: cursum consummaui,
fidem seruaui. superest mihi corona iustititiae,
quam retribuet mihi dominus.
si cibus insulsior fuerit,
contristamur et putamus nos deo praestare beneficium; cum
aquatius bibimus, calix frangitur, mensa subuertitur, uerbera
sonant et aqua tepidior sanguine uindicatur. regnum caelorum
uim patitur et uiolenti diripiunt illud. nisi
uim feceris, caelorum regna non capies. nisi pulsaueris
ΚΦ 2 frequenter] sepe
Egredere, quaeso, paulisper e corpore et praesentis
laboris ante oculos tuos pinge mercedem, quam nec oculus
uidit nec auris audinit nec in cor hominis ascendit.
qualis erit illa dies, cum tibi Maria, mater domini, choris
occurret comitata uirgineis, cum post Rubrum Mare et submersum
cum suo exercitu Pharaonem tympanum tenens praecinet
responsuris: cantemus domino; gloriose enim
magnificatus est. equum et ascensorem proiecit
in mare? tunc Thecla in tuos laeta uolabit amplexus.
tunc et
ipse sponsus occurret et dicet: surge, ueni, proxima mea,
speciosa mea, columbamea, quia ecce hiemps transiit,
pluuia abiit sibi. tunc angeli mirabuntur et dicent:
quae est ista prospiciens quasi diluculum, speciosa
ut luna, electa ut sol? uidebunt te filiae et laudabunt
6, 9 17 cf. Cant. 6, 8 at k\' uidebitur tibi k esse om. S 2 uiolenti-esse
in mg. info K uiolenti ΚΨ uiolentia cet. esse
tunc et alius castitatis
chorus occurret: Sarra cum nuptis ueniet, filia Phanuelis
Anna cum uiduis. erunt ut in diuersis gregibus, carnis et spiritus,
matres tuae. laetabitur illa; quod genuit; exultabit ista,
quod docuit. tunc uere super asinam dominus ascendet et
caelestem ingredietur Hierusalem. tunc paruuli, de quibus in
Esaia saluator effatur: ecce ego et pueri, quos mihi
dedit dominus, palmas uictoriae sublenantes consono ore
cantabunt: osanna in excelsis; benedictus, qui uenit
in nomine domini, osanna in excelsis.
tunc centum
quadraginta quattuor milia in conspectu throni et seniorum
tenebunt citharas et cantabunt canticum nouum et nemo
poterit scire canticum illud, nisi numerus definitus: hi sunt,
qui se cum mulieribus non coinquinauerunt uirgines
enim permanserunt —; hi sunt, qui secuntur
agnum, quocumque
quotIenscumque te uana saecun
delectant ambitio, quotiens in mundo aliquid uideris gloriosum,
ad paradisum mente transgredere; esse incipe, quod
futura es, et audies ab sponso tuo: pone me sicut
7 *Esai. 8, 18 9 *Matth. 21, 9 etc. 10 cf. Apoc. 14, 1—3 13 *Apor.
14, 4 15 cf. ibid. 19 *Cant. 8, 6 pro te ΚΗΦΨ. om. cet. alt te \'F et HØ et
Cum hora ferme tertia hodiernae diei septuagesimum
secundum psalmum, id est tertii libri principium, legere coepissemus
et docere cogeremur tituli ipsius partem ad finem
secundi libri, partem ad principium tertii libri pertinere quod
scilicet \'defecerunt hymni Dauid, filii
finis esset prioris, \'psalmus\' uero \'Asaph\' principium sequentis
- et usque ad eum locum peruenissemus, in quo iustus
H sign.] munile B 2 opere] ore S 2 ac] et H
munita om. Ii\'Y clam. et dices ZDB aquae multae non poterunt
(potuerunt S\' ΣDkς 3 carit.]
ibique
ita te palluisse conspexi, ut uere ant pauca aut nulla sit anima,
quae fracto uase testaceo non tristis erumpat. et tu quidem,
non quod futuri incerta esses, dolebas, sed quo triste funeri
obsequium non dedisses. denique in mediis fabulis rursum
didicimus reliquias eius iam Ostia fuisse delatas.
Quaeras, quo pertineat ista replicatio? respondebo tibi
uerbis apostoli: multum per omnem modum. primum,
quod uniuersorum gaudiis prosequenda sit, quae calcato diabolo
coronam iam securitatis accepit; secundo, ut eius uita breuiter
explicetur; tertio, ut designatum consulem de suis saeculis
detrahentes esse doceamus in tartaro.
equidem conuersationem
Leae nostrae quis possit digno eleuare praeconio? ita eam
totam ad dominum fuisse conuersam, ut monasterii princeps,
mater uirginum fieret; post mollitiem uestium sacco membra
triuisse; orationibus duxisse noctes et comites suas plus
exemplo docuisse quam uerbis. humilitatis tantae tamque subiectae,
ut quondam domina plurimorum ancilla hominis putaretur,
nisi quod eo Christi magis esse ancilla, dum domina
BC. Vettius Agorius
Praetextatus (ct. indo nom.)
Nunc igitur pro breui labore aeterna beatitudine fruitur:
excipitur angelorum choris, Abrahae sinibus confouetur et cum
paupere quondam Lazaro diuitem purpuratum et non palmatum
consulem, sed sacratum, stillam digiti minoris cernit inquirere.
o rerum quanta mutatio!
ille, quem ante paucos dies dignitatum
omnium culmina praecedebant, qui, quasi de subiectis
hostibus triumpharet, Capitolinas ascendit arces, quem plausu
quodam et tripudio populus Romanus excepit, ad cuius interitum
urbs uninersa commota est, nunc desolatus est, nudus,
non in lacteo caeli palatio, ut uxor conmentitur infelix, sed in
sordentibus tenebris continetur.
haec uero, quam unius cubiculi
secreta
uita putabatur amentia, Christum sequitur et dicit: quaecumque
audiuimus, et uidimus in ciuitate dei nostri
et reliqua.
Quapropter moneo et flens gemensque contestor, ut, dum
huius mundi
uestiamur fide, non calciamentorum pellibus, mortuis uidelicet
operibus, praegrauemur, non diuitiarum nos pera ad terram
premat, non uirgae, id est potentiae saecularis, quaeratur
sc. Aconia Fabia Paulina (cf.
ind. nom.) 16 *Pa. 47, 9 20 cf. Matth. 10, 10 etc.
Nemo reprehendat, quod in epistulis aliquos aut laudamus
aut carpimus, cum et in arguendis malis sit correptio
ceterorum et in optimis praedicandis bonorum ad uirtutem
studia concitentur. nudius tertius de beatae memoriae Lea aliqua
dixeramus: ilico pupugit animum et mihi uenit in mentem
non debere nos tacere de uirgine, qui de secundo ordine
castitatis locuti sumus.
igitur Asellae nostrae uita breuiter
explicanda est, cui quaeso ne hanc epistulam legas - grauatur
quippe laudibus suis -, sed his potius, quae adulescentulae
sunt, legere dignare, ut ad exemplum eius se instituentes conuersationem
illius perfectae uitae normam arbitrentur.
S ualemus La.c. 3 nos] os D 4 perpetuo B
extimemus B existimemus S L = Coloniensis 35 s. IX. II = Turiccnsis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 3568. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII (praebet. duo apographa: fol.
53b—54a = BI et fol. 57b—5sa = B2) LII ad mareeUam hier de uita et \'
obitu asellae D ad eandem Bl ad marcellam de uita asellae B2; Hieronytni
nomen exhibent tituli in LDB2 8 correctio
Praetermitto, quod in matris utero benedicitur ei, antequam
nascatur, quod in fiala nitentis uitri et omni speculo
purioris patri uirgo traditur per quietem, quod adhuc infantiae
inuoluta pannis, uix annum decimum aetatis excedens honore
futurae beatitudinis consecratur; sit gratiae omne, quod ante
laborem fuit, licet deus praescius futurorum et Hieremiam
sanctificet in utero et Iohannem in aluo matris faciat exultare
et Paulum ante constitutionem mundi separet in euangelium
filii sui: ad ea uenio, quae post duodecimum annum sudore
proprio elegit, arripuit, tenuit. coepit, inpleuit.
Unius cellulae clausa angustiis latitudine paradisi fruebatur.
idem terrae solum et orationis locus extitit et quietis. ieiunium
pro ludo habuit, inediam refectionem; et cum eam non uescendi
desiderium, sed humana confectio ad cibum traheret, pane et
sale et aqua frigida concitabat magis esuriem, quam restinguebat.
et quia paene oblitus sum, quod in principio debui dicere,
:
cum primum hoc propositum arripuit, aurum colli sui. quam
murenulam uulgus uocat, quod scilicet metallo in uirgulas
lentescente quaedam ordinis flexuosi catena contexitur, absque
parentibus uendidit et tunicam fusciorem, quam a matre inpetrare
non poterat, pio iuduta negotiationis auspicio se repente
eras. B2, om. B1 2 nascitur B1 fila Bl nascentis Bla.c.
4 honorem LII horae B\' 5 ante om. L 6 ier. Bl iher. B2 7 faciat]
in ras. m2 B2 exulturae II 8 mundi const. B1 separaret (ra
exp.) BI in euang.] in ras. m2 B2 in olio Bl 9 falso a uerbis ad ea
noui capituli initium sumunt editiones ea] eo L 10. elegit]
erigit Bl 11 latitudinem L, Π (m eras.),
Sed, ut dicere coeperamus, ita se semper moderate habuit
et intra cubiculi sui secreta custodiit, ut numquam pedem
proferret in publicum, numquam uiri nosset adloquium et.
quod magis sit admirandum, sororem uirginem amaret potius,
quam uideret. operabatur manibus suis sciens scriptum esse:
qui non operatur, nec manducet.
sponso aut orans loquebatur
aut psallens, ad martyrum limina paene inuisa properabat
et, cum gauderet proposito suo, in eo uehementius
exultabat, quod se nullus agnosceret. cumque per omnem
annum iugi ieiunio pasceretur biduo triduoque sic permanens,
tum uero in quadragesima. nauigii sui uela tendebat omnes
paene ebdomadas uultu laetante coniungens.
et, quod inpossibile
forsitan hominibus ad credendum deo praestante possibile
est, ita ad quinquagenariam peruenit aetatem, ut non
doleret stomachus, non uiscerum cruciaretur incuria, non sicca
humus iacentia membra confringeret, non sacco asperata cutis
fetorem aliquem situmque contraheret, sed sana corpore, animo
sanior solitudinem putaret esse delicias et in urbe turbida
inueniret heremum monachorum.
Et haec quidem tu melius nosti, a qua pauca didicimus
et cuius oculis durities de genibus camelorum in illo sancto
om. Bl eatibus BI 3 se om. L 4 custodiit scripsi custodit LIID
custodiuit B 6 sit s. l. L sororem om. D 8 nec B non cet.
loqueb. om. L 9 psallans L martyrium L 11 cognosceret D
12 iugii ieiuni L triduoue Bl 13 tum BI tunc eel. nauigiis D
sui om. D 14 uultu laet. coni. o. p. ebd. L laetanti II latente Bl
15 forsit.] est fora. LBI fora. est S homini sed credentibus Bl deo
autem S 16 est om. Bl quinquenariam (corr. quinquegenariam) II
peru. et D ut] et L 17 atomachum B cruciaretur] ur eras. B2
iniuria B sic caumus L 18 asperat L aspersa Bla.c. 19 faetorem
L sauo LIlD anima S 20 esse put. L 22 et] et cum B2
quo lID 23 duriciis Bl
nos, quod scire possumus, explicamus. nihil illius seueritate
iocundius, nihil iocunditate seuerius, nihil risu tristius, nihil
tristitia suauius. ita
indicet, non redoleat ostentationem.
sermo silens et silentium
loquens, nec citus nec tardus incessus, idem semper habitus,
neglecta mundities et inculta ueste cultus ipse sine cultu. sola
uitae suae qualitate promeruit, ut in urbe pompae, lasciuiae,
deliciarum, in qua humilem esse miseria est, et boni eam
praedicent et mali detrahere non audeant, uiduae imitentur
et uirgines, maritae colant, noxiae timeant, suspiciant sacer-,
dotes.
Bts prae or. frequentiam D obcaluisse
LIID prespecta L respecta ΠD 2 quos
Nonagesimum psalmum legens in eo loco, qui scribitur:
qui habitat in adiutorio altissimi. in protectione
dei caeli commorabitur, dixeram apud Hebraeos pro \'df\'i
caeli\' esse positum \'
quod nos \'robustum\' et \'sufficientem ad omnia perpetranda\'
accipere possumus, unumque esse de decem nominibus, quibus
apud eos deus uocatur. ilico studiosissime postulasti, ut tibi
\'uniuersa nomina cum sua interpretatione dirigerem. faciam,
quod petisti.
Primum dei nomen est hel, quod Septuaginta \'deum\', Aquila
K = Spinaliensis 68 s VIII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. L = Goloniensis 35 s. IX. II = Turicensts Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 856 s. IX-X. Q = Duacensis 247 s. XI. q = Palatinus lat. 173 s. Xl. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. * II) de X (ex pro de X L) nominibus,
quibus apud hebreos deus uocatur (dicitur A) ALIlDq ad
marcellam de \'X\' nominibus dei Q ad eandem de decem nominibus K
ad marcellam exponeris ei decem nomina dei B; Hieronymi nomen exhibent
tituli in ALDQqB 4 nonagensimum
Deinde eloim et eloe, quod et ipsum \'deus\' dicitur.
Quartum sabaoth, quod Septuaginta \'uirtutum\', Aquila \'exercituum\'
transtulerunt.
Quintum elion, quem nos \'excelsum\' dicimus.
Sextum eser ieie, quod in Exodo legitur: qui est, misit
me.
Septimum adonai, quem nos \'dominum\' generaliter appellamus.
Octauum ia, quod in deo tantum ponitur et in alleluiae
quoque extrema syllaba sonat.
Nonum tetragrammum, quod avsy.(pcbvTltciv, id est ineffabile,
putauerunt et his litteris scribitur: iod, he, uau, he. quod
quidam non intellegentes propter elementorum similitudinem,
cum in Graecis libris reppereiint, IIIIII legere consueuerunt.
Decimum, quod superius dictum est, saddai et in Ezechiele
uarie script. in codd. expr.] expri in ras. m2 B expetens
(corr. expremens) K icrxopóv] codd. uarie SCI ibunt id est
om. AD forte Ka.e.m2 3 heloim Q eloym B pr. et in mg. II
*«*eloe II elioe (i eras.) K eole AD ipse A deus s. I. L
4 Aquiia] et teodocion add. Bp.c. t (s. I. m2) A 5 transt.] interpretantur
Nuper, cum pariter essemus, non per epistulam, ut ante
consueueras, sed praesens ipsa quaesisti, quid ea uerba. quae
uel non interpretatum S interpretatum (ex -tatur
Am2) codd. quia K (ex qm), LTIB quod cet. eloym LqB heloim U
aeolim K limo Q 2 comuni B quo KQB sic) si L uocatur
KQ 3 similitudinis (corr. -es m2) A caeli] caelum s appellatur
AB caelum] caeli S 4 samain KQ samaym lIB sammaim q sammaym
L rei om. A 5 hab. possimus A habemus LIIB athnas
Q atenas B NKINAC A AIKINAC D 6 tebus B IKEBAC AD
SALONAS D alonas L; add. explicit ad marcella (sic; add. m2 de decim :
nominibus dei) K explicit de X nominibus D i K — Spinaliensis 68 s. VIII. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. = Turicensis Augiensis 41 s. IX. D — Vaticanus lat. 355 -f- 356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. Q = Duacensis 247 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s XII (praebet duo apographa: fol.
57a-b = Bl et fol. 55x =
Ad quod nos, quia dictandi angustia coartamur, breuiter
respondemus siue septuaginta interpretes siue apostolos id
curasse, ut, quoniam prima ecclesia ex ludaeis fuerat congregata,
nihil ob credentium scandalum innouarent, sed ita, ut
a paruo inbiberant, traderent, postea uero quam in uniuersas
gentes euangelii dilatatus est sermo, non potuisse semel suscepta
mutari, licet et illud in libris suis, quos
uocat, Origenes adserat, propter uernaculum linguae uniuscuiusque
idioma non posse ita apud alios sonare, ut apud
suos dicta sunt, et multo esse melius ininterpretata ponere,
quam uim interpretatione tenuare.
Igitur alleluia exprimitur \'laudate dominum\'; ia quippe
apud Hebraeos unum de decem dei nominibus est. et in illo
K hebreo JJIZ latino Z suos] uos B2,Blp.C. nos N 2 sonaret
J2a.c. cur Ka.c. cur quae JN cum IIDQ pos. essent Bl sunt
pos. JN illud om. Bl 3 amen om. N maranata B2,Bla.c. marthana
D epod 2a.c. efod KQ efoth B2 epoth Bl et] teraphin et B2
in om. N 4 consp. KQ disp. N resp. cet. enumerasti JS1 5 quod]
que N quia] qui ad K quod B2, om. N augustiã Kp.c.m2
cohortamur DN 6 pr. siue] quia siue J31 quae (exp. Z) siue JZN apostoli
N 7 curare Q curassent N 8 ob] aut II,D (corr. haut) ad S
credentum D credendum II sed-trad.] in mg. inf. m2 K,. om. Q
9 biberant 2a.c. in] per KQ 10 terras uel gentes JlD,Zp.c.m2
sermo e. dil. Bl dilatus E2 delatus Q est om. II sern. s. mut.
in ras. m2 B1 11 mutare QBl in—Orig.] orig. in libris suis Bl
suis om. B1 quos s. l. II iÇ-\'IFj\'ttxobç] ezeticos KQ, cet. uariant
12 uocant TlD,Zp.c.m2 origenis KJZN 13 edioma Ka.c. edi omnia J
offiia N proprietatem et idioma 7?1 ita] om. KQ ita ut D nec ita B1
alios] nos N 14 et om. B1 melius esse S ininterpraetata J,K
(ter m2) interpretata JIZDN non interpretata S 15 uim in II uim
eorum S interpretationis JNB tenare 2a.c. tenuere D mutare Q
insinuare N; ceterq desiderantur in 7?1 16 ia] iam (m exp.) B1, om. N
17 de] e B2 dei om. IIDN illo in D
bonus est psalmus, apud Hebraeos legitur: \'alleluia chi tob
zammer\'.
Amen uero Aquila irsi:iotw}j.EVM5 exprimit, quod nos \'fide
liter\' possumus dicere, ductum aduerbium ex nomine fidei
amuna, Septuaginta jŚ\'/Ol\'tIJ, id est (fiat). unde et in fine librorum,
in quinque siquidem uolumina psalterium apud Hebraeos
diuisum est, \'fiat,
\'amen amen\', quo scilicet ea uere dicta, quae supra dicta
sunt, confirmentur. unde et Paulus adserit non posse aliquem
respondere amen, id est confirmare, quae praedicta sunt, nisi
intellexerit praedicationem.
maran atha magis Syrum est quam
Hebraeum, tametsi ex confinio utrarumque linguarum aliquid
et Hebraeum sonet, et interpretatur: \'dominus noster uenit\',
ut sit sensus: si quis non amat dominum Iesum Christum,
anathema, et illo conpleto deinceps inferatur: \'dominus
noster uenit\', quod superfluum sit aduersus eum odiis
pertinacibus uelle contendere, quem uenisse iam constet.
Cor. 14, 16 12 I Cor. 16, 22 15 *I Cor. 16, 22 1 in quo] quo N ubi I) quia J,Za.c. 2 chi tob ezamer N chi
tob ezammes J,2 (a ex e) ci tomet zamer K cito mei zamer Q ClKnOBE-
ZAMMER IID cito bezamer B* 4 Aquila] add. aut N iteittaTiojjivujs]
pepistomenos KQ, cet. uariant feliciter KN 5 ductum] s. I. m2B2
dictum KNQ aduerbum KDQ,Sa.c. 6 amuna KQII amena S amyna
DB2 iãuna N amen J TENOITO HS TENOITE B2 genoeto K geneto
Q tenuito J 7 in] in mg. m2 I, om. J 8 uisum J,2a.c.
hebraico S legimus S 9 quod KJSQ.BPa.c. uera B2p c m2
pr. dicta]
Vellem tibi aliquid et de diapsalmate scribere, quod apud
Hebraeos dicitur sela, et de ephod et de eo, quod in cuiusdam
psalmi titulo habetur pro \'
nisi et modum epistolici characteris excederem et tibi auiditatem
magis dilatae deberent facere quaestiones. tritum est
quippe prouerbium ultroneas putere merces. unde et nos de
industria dicenda reticemus, ut auidius uelis audire, quae
tacita sunt.
Post priorem epistulam, in qua de Hebraeis uerbis pauca
perstrinxeram, ad me repente perlatum est quosdam
1 uellim K nelim Q aliquid] s. I. m2 K, om. Q diapsalina IIp.c.
diabsalmae J quod s. I. Q 2 scribitur 11D sęla N pr. de om. KQ
quos ego cum possim meo iure contemnere
— asino quippe lyra superflue canit.,-, tamen. ne nos superbiae, ut
facere solent, arguant, ita responsum habeant, non adeo hebetis
fuisse me cordis et tam crassae rusticitatis — quam illi solam
pro sanctitate habent piscatorum se discipulos adserentes,
quasi idcirco iusti sint, si nihil scierint, — ut aliquid de dominicis
uerbis aut corrigendum putauerim aut non diuinitus inspiratum,
sed Latinorum codicum uitiositatem, quae ex diuersitate
librorum omnium conprobatur, ad Graecam originem, unde et
ipsi translata non denegant, noluisse reuocare.
quibus si displicet
fontis unda purissimi, caenosos riuulos bibant et diligentiam, qua
auium saliuas et
abiciant sintque in hac tantum re simplices et Christi uerba
aestiment rusticana, in quibus per tanta iam saecula tantorum
ingenia sudauerunt, ut rationem uerbi uniuscuiusque magis
opinati sint, quam expresserint; apostolum arguant inperitiae,
qui ob multas litteras insanire dicatur.
Scio te, cum ista legeris, rugare frontem et libertatem
rursum seminarium timere rixarum ac meum, si fieri
om. Q aduersum ALIID ueterem N 2 et om. N
aliqua A aliqua et B 3 cum om. B possum B possem ALIIDN
4 asina N lira AIIDQ 5 ut non K ** non Q adeo] ad eum (me
tam m2) A audeo L adeo eo (del.) N me heb. fuisse g habetis AQB.
(corr.) abeatis
numquid reprehendi
hereditarias sepulturas? unum miser locutus sum, quod uirgines
saepius deberent cum mulieribus esse, quam cum masculis:
totius oculos urbis offendi, cunctorum digitis notor.
multiplicati sunt super capillos capitis mei, qui
oderunt me gratis, et factus sum eis in parabolam,
et tu putas aliqua deinceps esse dicturum?
Verum, ne Flaccus de nobis rideat — amphora coepit
institui: currente rota cur urceus exit?—, reuertimur
ad nostros bipedes asellos et in eorum aurem bucina magis
quam cithara concrepamus.
illi legant: spe gaudentes,
tempori seruientes, nos legamus: spe gaudentes,
domino seruientes; illi aduersus presbyterum accusationem
omnino non putent recipiendam, nos legamus: aduersus.
12, 12. 11 17 Rom. 12, 12. 11 19 *I Tim. 5, 19—20 1 posset N digito s. 1. m2 B ne s. I. m2 B auderem Jlax.
quae] quod KQ qui L quem (corr.) II 8 est s. l. L laudibus Qa.r.
lapidibus Ap.c.m2 4 epistolas N uirginales oculos Q uirg. <obtuli)
oculis Engelbrecht bacharum LN 5 satiror. KDQ satirque B
satyrar. N saturar. L conplexu Ka.c. fabulas innexui aut N conplexus
innexui aut S num quam scripsi sum quam KLB umquam AIID quam
Q aliquem N amarior noster N 6 medicis L,Qa.c. mendaciis IIN
doluimus AD uolui L uolumus IIN numquam L 7 sepultura L
miser] s. I. II misere B sum om. ADB quo ALIID 8 alt. cum
s. l. m2 K 9 orbis oc. IIQ oculis (corr.) AL orbis IIQ,Ap.c.m2
nutor o L 11 illis LQB 12 tu s. I. K aliquid N me aliquid S
esse dict.] locuturum S 13 flachus (corr. flacchus) L amphoram La.r.
anphora Q anphoram (m eras.) 11 14 institui sed N cur om. N
exiit La.c.m2 exiuit N xeuertamur KQ 15 illorum in S aure NB
auribus KQ 16 concrepemus KQ illis K legunt L 19 non
ad extremum illi gaudeant Gallicis canteriis,
nos solutus uinculis et in saluatoris mysterium praeparatus
Zachariae asellus ille delectet, qui, postquam domino terga
praebuit, coepit Esaiae consonare praeconio: beatus, qui
seminat secus omnem aquam, ubi bos et asinus
calcant.
8 cf. Matth. 21, 1—9 cet. 9 *Esai. 32, 20, Aa.c.m2 reciperis LD sub] ar KQ 2 aut tribus s. I. II
3 illi A 4 nos-dignus] s. l. Q, om. K 6 cauteriis gall. B gall.
caractheris (in mg. al canteriis. oblique tangit gallus enim fuerat qui
super emendatione detraxerat) II oblique. gallus enim fuerat qui super
emendatione detraxerat (haec uerba in B leguntur in fine epistulae) gallicis
characteribus N 7 solutos LB,Kp.c.m2 solntis A TID soluti N
in] ad L ministerium LNB ministeriis II praeparatos KB
-tis AIID 8 zaccariae K asellos Aa.c.m2 9 praebuerit N coepit
in N esaeiae K isaiae IIQ isaye B resonare N uaticinio S
10 super KNQ omnem om. B 11 calcat L
Quae acceperis, reddenda cum fenore sunt sortisque
dilatio usuram parturit. de diapsalmate nostram sententiam
posse explicari litteris praetexuimus. uerum quid prode est ad
epVGSiwy.tYjv meum? maior tibi cupiditas silentio concitatur.
itaque, ne te diutius traham, habeto pauca pro pluribus.
Quidam diapsalma conmutationem metri esse dixerunt,
alii pausam spiritus, nonnulli alterius sensus exordium, sunt
qui rhythmi distinctionem et, quia psalmi tunc temporis iuncta
uoce ad organum canebantur, cuiusdam musicae uarietatis.
K — Spinaliensis 68 s. VIII. A — Berolinensis lat. 17 s. IX. II — Turicensis Augiensis 49 s. IX. Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 -f- 356 s. IX-X. {} = Ambrosianus J. 6 sup. s. X. Q = Duacensis 247 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. K marcellae de diapsalma AD ad
marcellam de diapsalma (-mate Q) II>QQB, titulo caret i9; Hieronymi
nomen exhibent tituli in AS&DQB 3 sunt cum fen.
nobis nihil horum uidetur, cum Aquila, qui uerborum Hebraeorum
diligentissimus explicator est, sela, hoc est diapsalma,
quod ex samech, lamed, he scribitur, \'
inueniamus in psalmorum quoque fine diapsalma positum,
ut est illud in tertio: dentes peccatorum contriuisti;
domini est salus et super populum tuum benedictio
tua, sela, id est \'semper\', et in uicesimo tertio: quis
est iste rex gloriae? dominus uirtutum ipse est
rex gloriae, semper, et e contra in psalmis multorum
uersuum penitus non inueniatur, in tricesimo uidelicet sexto
et septuagesimo septimo et centesimo octauo decimo, rursus
nonus psalmus distinguatur: canticum diapsalmatis, cum
utique, si, ut quibusdam uidetur, diapsalma est indicium silentii,
canticum silentii esse non possit. :
Ex quo animaduertimus hoc uerbum superiora pariter et 15.
inferiora conectere aut certe docere sempiterna esse, quae
dicta sunt, ut est illud in tertio: multi dicunt animae
meae: non est salus illi in deo suo, semper, et
cum A hebr. uerb. 77 2 explanator KQ 3 ex] est
ex II ex samech] per zamech B extra lin. samech] ameth K
(amech m2), A,II (corr. sameth), DQ zamech B sameth 33 lamet
KAfSDd lameth Q lamech II et lamet B heh <sjD eh II hel A el
(corr. hel) 0 het (s. I. m2) B, om. Q transtulerunt II et] et hoc B
4 quoque—illud in mg. 83 5 in tertio] s. I. m2 K, om. Q in psalmo
Scire autem debes apud Hebraeos in fine librorum unum
e tribus solere subnecti, ut aut \'amen\' scribant aut (
"
igitur, ut nos solemus conpletis opusculis ad distinctionem
rei alterius subsequentis medium interponere \'explicuit\' aut
\'feliciter\' aut aliquid istiusmodi, ita et Hebraei aut, quae scripta
sunt, roborant, ut dicant \'amen\', aut in sempiternum et scripta
et scribenda commemorant, ut ponant \'
feliciter protestantur \'pacem\' in ultimo subnotantes.
Haec nos de intimo Hebraeorum fonte libauimus non
opinionum riuulos persequentes neque errorum, quibus totus
mundus expletus est, uarietate perterriti, sed cupientes et
scire et docere, quae uera sunt. quod si tibi non uidetur.
K 8 qui Q,Aa.c.m2 4 et alibi om. KQ et iterum g
alt. et
"Saepe perquirens causas, cur in quibusdam psalmis interponatur
\'
cum Graeco contuli inuenique, quia, ubi lingua Hebraea \'
Graeca uero habet \'semper\' aut quid istiusmodi, ibi Septuaginta
et Theodotion et Symmachus transtulerint \'diapsalma).
neque uero nocet exemplis adfirmare, quod dicimus. in septuagesimo
quarto psalmo, cuius principium est: confitebimur
tibi, deus, confitebimur et inuocabimus nomen
tuum, post illud: ego confirmaui columnas eius apud
Septuaginta et Theodotionem et Symmachum est \'diapsalma\',
pro quo apud Aquilam: ponderaui columnas eius, semper,
in quinta autem editione: ego sum, qui paraui columnas
eius, semper, in sexta uero: ego firmaui columnas
eius, iugiter. porro. in Hebraeo habet post \'
quod est \'columnas eius\', \'
et rursum in septuagesimo
quinto, cuius principium est: notus in ludaea deus,
KQ origenis KII\\ĮJDO,A (e ex i) uerbo Bp.c.m2
2 aduerbium (i eras.) A; add. ml: cuidam scribens se interroganti quid
sibi uellet uerbum diapsalm, m2: a in psalmis uel ad quam refertur utilitatem
inter cetera ait B nouissima B 4 inquirons KQ quaerens
S cur] cum K interpretatur AffiaDd 5 in] et in KQ
6 ibi lI\'SDd saela A selali 93 7 hab. gr. uero S gi-ece K in
graeca II in grece A,\\ĮJ (in graeca m2) D,n (-ae) quid] ex qui m2A,
aliquid QBp.c. ibi] ubi Q 8 theodotio IIp.r. theudocion (c ex s) K
teodociõ B transtulerunt QB 10 confitebitur B utroque loco 11 et]
tibi B,Kp.c.m2 12 firmaui nD&,ap.c. firmauit (t eras.) A 13 theudoc.
(c ex s) K teodoc. B 15 in-semper om. Q parauit Aa.c. pouderaui
qu (corr.) K praeparaui B 16 semper-eius s. l. B uero
KQ, om. cet. ergo ADd ego sum qui Q confirmaui KQ
firmauit (t eras.) A 17 hekraico S habetur Q aiTiamuda (ih
in ras. m2 et exp., alt. a eras.) B amnuda Q tam nuda (n m2) K
amuda A 18 est s. I. S3 selah 7793selaph A LXX V
psalmo B
frameam et bellum \'diapsalma\', apud Symmachum post
clipeum et gladium et bellum similiter *diapsalma\\
pro quo apud Aquilam post clipeum, gladium et bellum
\'semper\', apud quintam editionem post scutum et
et bellum \'semper\'. in sexta uero post scutum
et gladium et bellum \'in finem\', eratque rursum in
Hebraeo post: \'
et
in eodem psalmo post illum locum: ut saluos faciat
mites terrae \'diapsalma\' apud Symmachum similiter\'diapsalma\'
et apud Aquilam \'semper\' necnon et apud quintam.
in sexta uero \'i n finem\', et in Hebraico erat post \'anie ares\',
quod est \'mites terrae\', \'
editionis opinionem repperissemus, haec
utrum autem cuiusdam musicae cantilenae aut rhythmi inmutationem,
qui interpretati sunt \'diapsalma\', senserint aliudue
quid intellexerint, tuo iudicio ex s) K teodot. B 2 apud—diaps. om. KQ 3 et
glad. s. l. B et bellum om. II sim.—bellum s. I. B sim.semper
bis A. 4 apnd] s. L D, ex adnersns 33 glad.] in mg. m2 B
et glad. AIlDd 5 scutum] s. I. m2 clippeum D rompheam HSiQB
romfeam K rampheam cet. 6 sexta] corr. septuaginta, deinde ras. restitutum
serta
Hucusque Origenes, cuius nos maluimus in hac disputatione
dumtaxat inperitiam sequi, quam stultam habere scientiam
nescientum.
Epistolare officium est de re familiari aut de cotidiana
conuersatione aliquid scribere et quodammodo absentes inter
se praesentes fieri, dum mutuo, quid aut uelint aut gestum
sit, nuntiant, licet interdum confabulationis tale conuiuium
doctrinae quoque sale condiatur.
uerum tute in tractatibus occuparis,
nihil mihi scribis, nisi quod me torqueat et scripturas legere
conpellat. denique heri famosissima quaestione proposita postulasti,
ut, quid sentirem, statim rescriberem; quasi uero pharisaeorum
teneam cathedram, ut, quotienscumque de uerbis Hebraicis
iurgium est, ego arbiter et litis sequester exposcar. non sunt suaues
epulae, quae non et placentam redoleant, quas non condit
Apicius, in quibus nihil de magistrorum huius temporis iure
suffumat.
sed quia uector et internuntius sermonis nostri redire
II\'lJDfJ,Â. (e ex i) malumus Ka.c.m2 2 peritiam ADd
sententiam Q 3 nescientium B,SQp.c. nescientiam d A = Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. ATID ad marcellam de efphot et seraphin B; Mieronymi
nomen praebent omnium codd. tituli 6 epistole
In fronte epistulae tuae posueras, quid sibi uelit, quod
in Regnorum libro primo scriptum est: et Samuhel puer
seruiebat ante conspectum domini cinctus ephod
bad et diploidam habebat pusillam, quam fecerat
ei mater sua et afferebat ei de diebus in dies, cum
ascenderet cum uiro suo ad sacrificare sacrificium
dierum.
itaque quaeris, quid sit ephod bad, quo futurus
propheta praecingitur, utrumne zona an, ut quidam putant,
turabulum uel genus aliquod uestimenti sit. et si uestis,
quomodo ea cingitur? et post ipsum ephod quare adiungitur
ei bad?
in sequentibus quoque legisse te scribis, ubi uenit
homo dei ad Heli et dicit
manifeste ostendi me ad domum patris tui, cum
essent in terra Aegypti seruientes in domo Pharaonis,
et elegi domum patris tui ex omnibus tribubus
Israhel mihi in sacerdotium, ut ascenderent
ad altare meum et incenderent incensum et
1 dico AII debeo] habeo S 2 sanctis s. I. m2 B 3 quod S
quaer.] quae (quaeras m2) primus A quaeris S demosteuis AIID
4 eligendus II,A (i ex e m2) diuina s. I. II 5 latino 7Z peruid.
totum libri ordinem persecuta etiam de illo
loco\' exemplar sumpsisti. in quo Doec Idumaeus iussu regis
interfecit sacerdotes: et conuersus, inquit scriptura, Doec
Syrus mortificauit ipse sacerdotes domini et occidit
in illa die trecentos quinque uiros — siue, ut in
Hebraeo legitur, octoginta quinque —. omnes portantes
ephod. et Nonbat, ciuitatem sacerdotum, occidit
in ore gladii a uiro usque ad mulierem. ab
infante usque ad nutrientem et uitulum et asinum
et ouem in ore gladii. et saluatus est unus filius
Achimelech, filii Achitob, et nomen ei Abiathar et !
fugiit post Dauid.
Non me teneo, quin- problematis ordinem responsione
praeueniam, ubi nunc legimus: et omnes portantes ephod,
in Hebraeo habere: et omnes portantes ephod
quare ita dixerim, in sequentibus disces.
illud quoque, quod,
sequitur, addidisti: et factum est, cum
la descendit habens ephod in
tum est Saul. quia uenit Dauid in Ceila. ubi cum regis
aduentus et ciuitatis timeretur obsidio, dixit Dauid ad Abiathar: \'
JID,Aa.c.m2 prosecutus (corr. -ta) B
2 exempla B doec B doech II dohaec AD 3 doec B doech nD
dohecb (sic) A 4 ipsi Aa.c.m2 5 siue ut] si uenit D 6 qui portabant
AD 7 nonbat A (noba m2), IID nobe (b ex u) B nob S 8 a uirogladii
in mg. B 11 achimeleth A abimelec (corr. ach.) B abimelech S
acitob Ba.c aitob IID,Aa.c.m2 ei] eius 11 abiatar B 12 fugiit
B fugit cet. Dauid] seq. uerba 235, 5-7 post modicum-conflatile B
(teraphin [e ex a]; cum itaque sit zona aut) 13 me s. l. m2 A ordine
IID 14 epliod-port. om. AIID, sed in A in mg. add. in ebreo
habet et omnes portantes ephot bat m2 15 habere Engelbrecht liabet Am2
et m mg. m2 A, om. B et omnes om. S 16 ita om. B dices A
17 fugiret A (fugeret m2), D fugeret IIB habiatar B 18 achimelech
Bp.c.m2 abim; cet., cf. l. 11 pr. Dau.] dauid in ceila B et
ipse-l. 20 Ceila in mg. B desc. in ceila S ceila B sicilech IID,.A
(m2 ex silech) 20 ceila
haec sunt, quae de Regnorum libro
excerpta proponens ad uolumen Iudicum transcendisti, in quo
Micha de monte Ephraim scribitur mille centum argenti siclos
matri, quos illa uouerat, reddidisse eamque sculptile inde fecisse
atque conflatile. et addis haec post modicum uocari ephod
et teraphim, cum utique, si zona sit aut uestimenti genus,
sculptile atque conflatile esse non possit.
agnosco errorem
paene omnium Latinorum putantium ephod et teraphim,
quae postea nominantur, de hoc argento, quod Micha matri
dederat, fuisse conflatum, cum scriptura sic referat: et accepit
mater eius — haud dubium, quin Michae — argentum
et dedit illud conflatori et fecit illud
sculptile et conflatile; et fuit in domo Michae et
et teraphim et inpleuit manum unius de filiis
suis et factus est ei in sacerdotem.
si autem putas
ea, quae superius appellata sunt sculptile atque conflatile,
ephod et teraphim deinceps nominari, disce esse non
eadem, siquidem post matris idolum. quod dicitur sculptile
atque conflatile, fecit l\'licha ephod et teraphim, sicut ex
consequentibus adprobatur: et responderunt quinque
17, 4-5 21 *Iudd. 18, 14 2 excepta DB ad B, om. cet. quo] qua AD 3 mica B
efraim D effraim All 4\' eamque B utique IlD,Aa.c.m2 atque S 5 atque
B et A (s. I. m2), II (s. l.), om. D et addis B addidit cet.
postm.-confł.] cf. adnot. ad 234, 12 post modicum B postmodum cet.
uocari B, om. cet. 6 teraphim (e et phim in ras. m2) B taraphim D taraphym
(corr. teraphym m2) A tharafin 11 phim-8 tera in mg. m2 B utique
ex que m2 A fit D,Aa.r. 7 conflatile] add. uestimenti genus codd.
8 tarahym (corr. teraphym m2) A taraphin D tharafin II (similiter saepius)
9 mica
et post multa, quae in medio praetermisisti: et ascenderunt,
inquit, quinque uiri et inruerunt illuc et sumpserunt
sculptile atque conflatile et ephod et teraphim.
et sexcenti uiri, qui cincti erant uasis
bellicis, ingressi sunt domum Micha et sumpserunt
sculptile atque conflatile et ephod et teraphim.
coarguitur igitur eorum opinio, qui, ut indissolubilem
facerent quaestionem, ephod argenteum putauerunt. illud breuiter
adtende, quod numquam nisi in sacerdotio nominetur.
nam et Samuhel, qui illo cinctus refertur, leuites fuit et
sacerdotes Nonbat hoc. dignitatis suae insigne portabant et
— quod in Latinis codicibus non habetur —, quando Dauid
fugiens a Saul uenit ad Achimelech et gladium postulauit
dicens: uide, si est ad manum tuam lancea aut gladius,
quoniam gladium et uasa mea non sustuli in
manu mea. respondensque sacerdos dixit: ecce gladius
Goliath alienigenae,
terebinthi, et hic inuolutus est in uestimento post
17 *I Reg. 21, 8—9 A 2 quia est B quidem cet. 3 tert. et] atque S 5 ill.
inr. g illic Aa.c.m2 6 atque B et cet. pr. et om. IID 7 et sexcenti—teraphim
om. II 8 bcll.] et add. AD sunt s. I. m2 B michae S
9 atque B et cet. pr. efc B, om. cet. teraphim] B add.: et ne lon-
gum sit infinita replicando rursum legitur sculptile atque conflatile non
idem esse quod ephot et teraphim 10 coarguit S igitur B, om. cet.
opinione (ne exp.) B opinionem g dissol. IID disol. A 11 fecerunt
Aa.c.m2 argeum D,Aa.c.m2 . illud-nom. in mg. inf. II 12 nisi
s. I. B 13 samuel lIB 14 sacerdos Ap.c m2 nonbat II nobat AD
nobe (be in ras. 3 litt. m2) B 15 dauit Aa.c.m2 16 a om. B
ad om. A achinielech II,Bp.c.m2 abim. cet. 17 aut] et S 18 gladius
Da.c. gladium meum S asta mea B 19 responditque B et
dixit B 20 goliad AD 21 terebinti AB therobinti (h m2) II
et s. l. B in om. AD
hoc
quoque ipsum, quod nunc posuimus. \'sculptile et conflatiles, licet
idolum sit, tamen, quia per errorem religio putabatur, ad uenerationem
eius, sicut ad dei ministerium ephod et teraphim,
insigne conficitur.
Teraphim quid sit, si spatium dictandi fuerit, prosequemur.
nunc interim de ephod, ut coepimus, explicandum est.
in Exodo, ubi Moysi praecipitur, ut sacerdotalia iubeat fieri
uestimenta, post cetera legitur:
pectorale et superhumerale et podere et tunicas
*coo!ipo)ta5 et cidarim et cinctorium.
ubi autem nos
posuimus \'superhumerale\', in Graeco
interpretes transtulerunt, quod scilicet super humeros istiusmodi
ueniat uestimentum. deinde iungitur: et hi accipient
aurum et hyacinthum et purpuram et coccinum
et byssum et facient superhumerale de bysso
torta, opus textile uarium. et quid plura?
totus Exodi
liber hac uestium plenus est specie. nam et in fine eiusdem
uoluminis scribitur: et fecit omnis sapiens in operibus
praecepit dominus Moysi. et fecerunt
A 2 ipsum B, om. cet. sculpt. et confl. in ras. m2 B
ubi sculptile II ubi cam.sculptile AD et] atquc S confl.] add.
legeretur AIID adJ. legitur S 3 qui A 4 mysterium A 6 si s. l.
m2 B dict. spac.
sed quia in Exodo hoc genus uestimenti
praecipitur tantum, ut fiat, et postea factum refertur, non
tamen eo Aaron uestitur, in Leuitico. quomodo sacerdotalibus
uestimentis indutus fuerit, explicatur:
Aaron et filios eius et lauit eos aqua et uestiuit
cum tunica et cinxit eum zona et uestiuit eum
uestitus est,> possumus interpretari — et inposuit ei,
inquit,
uides ita hunc superhumerali cingi, quomodo Samuhel ephod
bad illo nescio quo cingebatur. sed, ne te longius traham,
hanc habeto sententiam, ubicumque in septuaginta interpretibus,
hoc est in codicibus nostris, stccojj.Cc, id est \'
legitur, in Hebraeo scriptum est ephod. quod quare
alibi interpretari uoluerint et alibi ininterpretatum reliquerint,
non est mei iudicii, cum hoc ipsum in pluribus fecerint, ut,
quae alibi aliter atque aliter expresserant, nouissime translationis
uarietate lassati ipsa Hebraica posuerint.
Aquila autem
id, quod illi 6;tot7]v et lra)|i\'\'5a dixerunt, švo°!L(X et !<revSo;j.a.
D iacincto AIIB coco Bp.c. coccyno A 2 retortis
Ba.c. 3 tactum D,IIa.c. tantum A. 4 uestitus D uestitus inducitur
(add. manifestius B) IIB 5 adplicuit B,II (appl-) 8 TIIIENAIIEN A
riTENATTEN II TITENATTEN D ITNOMTIN B 5icosiT7jv uel s-ev-
S subtus S 9 posuit II inq. ei sup. B ei sup. inq. S
12 uidis D,Aa.c.m2 ita B itaque cet. hunc] nunc (hoc g) aaron BS
superhumeralem AD,IIa.r. -ale B samuel lIB 13 ille II quod B
te ne D te non A 14 abeto B habeo AD,IIa.c, habe sin] s, l. II.
om. AD primum (exp.) interpr.
Quaeras forsitan, si ephod sacerdotale sit pallium, quare
in quibusdam locis addatur \'
non possum. nam cum apud Hebraeos dicatur \'bad\', ipsos quoque
septuaginta interpretes sic transtulisse manifestum sit,
pro \'bad\' ut \'
Hebraica \'linum* dicitur, licet linum \'
exprimatur.
denique, ubi nos legimus: et fac eis femorale
lineum,
usque ad crura eorum, in Hebraeo pro lineo \'bad\' ponitur.
qua specie uir quoque ille, qui Dauihelo monstratur, indutus
est: et extuli oculos meos et uidi; et ecce uir unus
uestitus baddim, quo plurali numero \'
propterea autem et Samuhel et octuaginta quinque uiri
sacerdotes ephod lineum portasse referuntur, quoniam sacerdos
magnus solus habebat licentiam ephod non lineo uestiendi,
uerum, ut scriptura commemorat, auro, hyacintho, purpura,
(39, 1-2), S quo D evoo{a«] tunicam et A (ton-), TID
2 uocatu B mayl B superiorem AIID 3 IjisvSofta] et nAlMA II
et te nayma B NAIMA AD e™^?] EITNMMIC B et TAUJMAC A
et tAUJMAC D et TAUJAAC II 4 cum sup. AIID quod AD
6 sacerdotalis Ba.c. 8 dicat AIID 9 sic s. l. B 10 pro-obt. in
mg. B ut pro bad
Verum, quia supra promiseram me, si spatium dictandi !
fuisset, de teraphim quoque breuiter disserturum nec quisquam
interim interpellator aduenit, scito teraphim ab Aquila
dicere.
nam et in eo loco, quando misit Saul nuntios,
ut accipiant Dauid, et responderunt uexari illum grauiter et
misit rursum dicens: adferte illum in lecto ad me, ut
occidam eum. et uenerunt nuntii, et ecce cenotaphia
in lecto, pro \'cenotaphia\' in Hebraeo teraphim, id est
habent, sed \'puluillus de caprarum pelle
ut autem utriusque sermonis pariter explicem ueritatem, in
Osee comminatur deus se a populo fornicante omnes gratias
ablaturum dicens: quia diebus multis sedebunt filii,
Israhel sine rege et sine principe et sine sacrificio
et sine altari et sine sacerdotio et sine i
ill
19 *Os. 3, 4 Bp.c. illa uero (uero del. Bm2, om. IID) uar. IIDB uarietate
(ex illarietate m2) A 2 et] ex D 3 numero Da.c.,B residebat
B 5 si s. l. B 6 ne AB 7 MOPOMATA B morfomata ATI
marfomata D 8 quod Bp c.m2 9 et B, om. cet. saul mis. S
10 acciperent (perent in ras.) B alt. et om. S 11 lectum B aI
me Aa.c.m2, om. B 12 eum B illum cet. pr. et] tunc B ceno-I
tapia AIID 13 in s. l. B lectum Ba.c. ceontapia ATID cenotafiis \'
(ia ex a m2) B cenotaphiis S 14 marfomata D morf. cet. iecnr B
decor cet. 16 pilis caprarum B 17 uer. par. expl. S 18 ose B
cominatur B omnem gratiam AIID 19 quod S 20 israel ATIB
alt. sine
ex quo intellegimus
in ephod iuxta Septuaginta quoque, qui sensum magis quam
I uerbum interpretati sunt, \'sacerdotium\' significari, in teraphim
uero, id est \'
teraphim uocantur, intellegi.
nam et in Exodo ceterisque locis,
ubi describuntur uestes plumaria arte contextae, \'opus cherubim\',
id est \'uarium atque depictum\', factum esse describitur,
ita tamen, ut uau litteram cherubim non habeant, quia, ubicumque
cum hac littera scribuntur, animalia magis quam
opera significant. iuxta hunc igitur sensum et Micha cum
ueste sacerdotali cetera quoque, quae ad sacerdotale pertinent
ornamentum, per teraphim fecisse monstratur.
Quam uellem nunc tibi omnem habitum sacerdotis exponere
et per singulas uestium species diuina ostendere sacramenta!
uerum, quia et in hoc ipso breuitatem epistulae excessimus
et Iosephus ac Philo, uiri doctissimi Iudaeorum, multique
de nostris id latissime persecuti sunt, coram uiua, ut aiunt,
uoce audies me. (aeque), quae de cetero uelis, praesens percontato,
praesentem, ut, si quid forte nescimus, sine teste, sine iudice
cf. Philo, de monarchia 2, 5-6 B est cet. \' et sine—ephod om. AllD teodocion B
2 quoque] del. B, om. S 4 uerba S significari B interpretari AD,ll
(alt. i
nos, ut scis, Hebraici sermonis lectione
detenti in Latina lingua rubiginem obduximus in tantum, ut
loquentibus quoque nobis stridor quidam non Latinus interstrepat.
unde ignosce ariditati: etsi inperitus sum, inquit,
sermone, apostolus, sed non scientia. illi utrumque non
deerat, et unum humiliter rennuebat; nobis utrumque deest,
quia et, quidquid pueri plausibile habueramus, amisimus nec
scientiam, quam uolebamus, consecuti sumus — Aesopici canis
fabula —, dum magna sectamur, etiam minora perdentes.
Babrias 79 ABa.e.m2 moriamur D,Aa.c.m2,II (inmoriamnr m2mg.), add.
mater comunis (eorr. s) ai* (si s) ualet (ualeat s) gaudeo et ut ualeat
dominum deprecor (precor s) BS (el. p. 252, 20) hebraici (hebrehi B)
sermonis IIB hebraeorum AD lectioni A 3 latinus sermo B 4 inq,
ap. serm. B serm. inq. ap. S sermonem A 5 sed non] non tamen B
scientia A 6 renuebat B,Dp.c. 7 quicquid B quod cet. plausabile
B 8 sumus iuxta S ysopici canis B esopianis UD esophianis
A 9 fabulam codd. (corr. B) sectamus B perdens Ila.c. perdimus B
Nudius tertius, cum centesimum et octauodecimum psalmum
tibi insinuare conarer et dicerem omnem moralem locum
in eo esse conprehensum et, quomodo philosophi solerent
disputationes suas in physicam et ethicam logicamque partiri,
ita et eloquia. diuina aut de natura disputare, ut in Genesi et
Ecclesiaste, aut de moribus, ut in Prouerbiis et in omnibus
sparsim libris, aut de logica, pro qua nostri
uindicant, ut in Cantico canticorum et euangeliis — licet (et)
apostolus saepe proponat, adsumat, confirmet atque concludat,
quae proprie artis dialecticae sunt —, studiosissime
G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. 11 = Casinensis 295 s. X. d = Ambrosianus J. 6 sup. s. X. y = Vaticanus lat. 84 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. G hebraeici interpretatio alfabeti ad paulam N prologus
ad paulam et eustochium y ad paulam de alphabeto B expositio litterarum
hebraicarum A ad marcellam 7723 ieronimus marcellae de conexionibus
litterarum M, titulo caret d; Hieronymi nomen exhibent tituli in
ADMNyB 3 nudus
Respondi secundum ordinem litterarum eum esse conpositum,
quo uidelicet ex prima littera, quae apud eos uocatur
aleph, octo uersus inciperent, rursus ex sequenti beth totidem
uersus exordium sumerent ac postea ex gimel idem numerus
conpleretur atque ita usque ad tau, quae apud eos extrema
littera est, psalmum esse conscriptum et in singulis quibusque
elementis secundum interpretationem eorum debere intellegi,
quae sequerentur.
identidem flagitasti, ut tibi interpretationes
singularum edicerem litterarum. dixi, fateor; uerum,
quia propter barbariem linguae memoria elabitur omne, quod
diximus, desideras commentariolum fieri, ut, si in aliquo forte
titubaris, obliuionem lectio consoletur.
Ac priusquam de singulis disseram, scire debes quattuor
psalmos secundum ordinem Hebraeorum incipere elementorum:
centesimum decimum et centesimum undecimum et hunc, de
quo nunc scribimus, et centesimum quadragesimum quartum,
uerum in prioribus singulis litteris singulos uersiculos, qui
MN quae in AMy quem D quem] quae .4 4 quo GA
quem (corr. iuxta quem) M quod cet. uocatur in mg. m2 B 5 incipiunt
M rursum My equenti D equentibus A (corr. sequentibus), N
6 sumeret A sumpserint JIDMNd ex om. A gemel DMd,IIa.r.
7 completur fJ thau G tahu N 8 psalmus A conscriptus A compositum
MN et] haec A, om. M. in GAy ex JlDMfi (s. l.), B (in
ras. m2), om. N 9 sec.] et
habes et in Lamentationibus
Hieremiae quattuor alfabeta, e quibus duo prima
quasi Saffico metro scripta sunt, quia tres uersiculos, qui sibi
conexi sunt et ab una tantum littera incipiunt, heroici comma
concludit; tertium uero alfabetum trimetro scriptum est et a
ternis litteris, sed eisdem, terni uersus incipiunt; quartum
alfabetum simile est primo et secundo. Prouerbia quoque Salomonis
extremum eludit alfabetum, quod tetrametro
Quomodo autem in his nostris litteris non potest quis
ad legenda uerba
coeperit, ita et in scripturis diuinis non ualemus ea, quae
maiora sunt, nosse, nisi ethicae habuerimus exordium, secundum
illud, quod propheta dicit: a mandatis tuis intellexi,
IIDd,Bp.c.m2 esse-constare om. M eptametrb
A 2 constare om. A sicut et A sicut in M ut in y scilicet
sicut IID cantico My conscriptum M 3 cent. uero N dec. oct. S
alt. ih
ALEPH interpretatur \'doctrina\', BETH \'domus\', GIMEL
\'plenitudo\', DELETH \'tabularum\',. HE \'ista\', VAV \'et\', ZAI
\'haec\', HETH \'uita\', TETH \'bonum\', IOD \'principium\', CAPH
\'manus\', LAMED \'disciplinae\' siue \'cordis\', MEM \'ex ipsis\',
NUN \'sempiternum\', SAMECH \'adiutorium\', AIN \'fons* siue
\'oculus\', PHE \'os\' — ab ore, non ab osse intellege, ne litterarum
ambiguitate fallaris —, SADE \'iustitiae\', COPH \'uocatio\', RES
\'capitis\', SEN \'dentium\', TAU \'signa\'.
Post interpretationem elementorum intellegentiae ordo
dicendus est.
Prima conexio est \'doctrina domus plenitudo tabularum
ista\', quo uidelicet doctrina ecclesiae, quae domus dei est, in
librorum repperiatur plenitudine diuinorum.
Secunda conexio est \'et haec uita\'. quae enim alia potest
esse uita sine scientia scripturarum, per quas etiam ipse
Christus agnoscitur, qui est uita credentium?
Tertia conexio habet \'bonum principium\', quia, quamuis
GILDd quia M quod cet. 2 est s. l. B sensus M 3 adnixa A
annixa G conexa M 4 doctr. int. HDMdy interpr. om. N gemel GM
5 daleth B uau]
Quarta conexio est \'manus cordis\' siue \'disciplinae\'.
manus intelleguntur in opere, cor et disciplina interpretantur
in sensu, quia nihil facere possumus, nisi prius, quae facienda
sunt, scierimus.
Quinta conexio est \'ex ipsis aeternum adiutorium).
hoc explanatione non indiget et omni luce manifestius est ex
scripturis aeterna subsidia ministrari. -
Sexta conexio habet \'fons\' siue \'oculus oris iustitiae\'
secundum illud, quod in tertio numero exposuimus.
Septima conexio est, quae et extrema, quo et in ipso
quoque septenario numero sit mysticus intellectus, \'uocatio
capitis dentium signa\'. per dentes articulata uox promitur et
his signis ad caput omnium, qui Christus est, peruenitur.
in ras. Bm2 non y,Mp.c. 3 in] et M enigmata DS 5 cessauit
GD,Ba.c. cessant (n eras.) M; add. atque omnium librorum et tunc
uidebimus facie ad faciem bonum principium sicuti est Bm2mg. 6 est]
om. M, add. caf (caph MyB) lamech (-eth y -ec B) HDMdy,Bm2mg.
disc. s. cord. IIDd,Bp.c. cord. siue disciplina My disciplina siue cor N
7 intellegantur G in om. M opera M 8 quae prius HD qui pius d
9 sint B sciremus A sciamus My 10 est] om. My, add. mem (men y)
nun samech (-eth My) JlDMdy,Bm2mg. aeternum GAy sempitemum cet.
11 explanationem Dd set d sed JIDM,Bp.c.m2 cum omni N manifestue
Oro te, quid hoc sacratius sacramento? quid hac uoluptate
iucundius? qui cibi, quae mella sunt dulciora dei
scire prudentiam, in adyta eius intrare, sensum creatoris inspicere
et sermones domini tui, qui ab huius mundi sapientibus
deridentur, plenos docere sapientia spiritali!
habeant
sibi ceteri suas opes, gemma bibant, serico niteant, plausu
populi delectentur et per uarias uoluptates diuitias suas
uincere nequeant: nostrae deliciae sint in lege domini meditari
die ac nocte, pulsare ianuam non patentem, panes trinitatis
accipere et saeculi fluctus domino praeeunte calcare.
Saluta Blesillam et Eustophium, tirunculas nostras; saluta
Felicianen, uere carnis et spiritus uirginitate felicem;
saluta reliquum castitatis chorum et domesticam tuam ecclesiam,
cui omnia, etiam quae tuta sunt, timeo, ne dormiente
patre familias inimicus homo zizania superseminet.
quamuis
D,Da c. secretiuB A sanctias N sacramentum A hac] hoc
Ay,Ba.c.m2 ab hac sacramento II (-tip.c.), Dd uoluntate GDNy,Ma.c.
2 iocundius codd. praeter G,Ma.c. cibi quae] ubique Dd,IIa.c.ni2
melle TlDd dulc. quam IIDM0,Bp.c.m2 3 prud. et IIDMdy,Bp.c.m2
adyta scripsi adita GA atria B abditum N abdita cet. et sensum
JIDMd,Bp.c.m2 sensus Ba.c.m2 4 tui] dei tui NB dei nostri M
nostri ihu xIIi y a sap. h. mundi M 5 deridemur y irridentur M
plenius Bp.c.m2 plena A,Na.c.m2 docere B (cere in ras. 5-6 litt.
m2) doceri
Parua specie, sed caritate magna sunt munera accepisse
a uirgine armillas, epistulas et columbas. et quoniam mei in
dei sacrificiis non offertur, nimia dulcedo arte mutata est et
om. MN etiam S dic. audeam G dic. audeant aliqui y,B
(aliqui m2mg:) audeant dic. aliqui M firmata IIDfJ alt. ciuitas
om. N quae] non add. codd. praeter G (non in ras. m2 B) 2 expngn.
y a nullo N obsedente (obsid- m2) ex. M 3 beatus
ut M 4 exempla N epist. hnius M uoluerint Mdy studiosis.
sima <I>lAOIIOLIOTATH N epirotion et untation M epirition uitagon y,
om. Dd 5 macella (marcella
Festus est dies et natalis beati Petri festius solito conciuendus,
ita tamen, ut scripturarum cardinem iocularis sermo
non fugiat nec a praescripto palaestrae nostrae longius euagemur.
armillis in Ezechihele ornatur Hierusalem; Baruch
epistulas accepit ab Hieremia; in columbae specie spiritus
sanctus
itaque, ut te aliquid et piperis mordeat et
pristini libelli etiam nunc recorderis, caue ne operis ornamenta
dimittas, quae uerae armillae sunt brachiorum; ne epistulam
pectoris tui scindas, quam a Baruch traditam nouacula rex
profanus incidit; ne ad similitudinem Ephraim per Osee audias:
\'facta es insipiens ut columba\'. \'nimium\', respondebis,
\'austere et, quod festo non conueniat diei\'. talibus ipsa muneribus
prouocasti; dum dulcibus amara sociata sunt, et a nobis
paria recipies: laudem amaritudo comitabitur.
(36), 4 sqq. 9 cf. Matth. 3, 16 etc. 11 prist. lib.] sc. ep. XXII
13 cf. Hier. 43 (36), 23 15 Os. 7, 11 FZ quidem 2 dominum Z 2 tert. nihil] nisi M 3 non
om. M habet S et FJ,2 s. I. m2, om. cet. mordacitatis 2
aliquid] add. et FJ2 5 festius FJZ,2 (festiuus mS), festus est M
festiuius B concinendos Fa.c.m2 concinnendus Jp.c.Zp.c.mS condiendus
S 7 non om. ZB a praesc.] ap (= apud) scripta B enagemus
Mp.e. 8 ezechiele Z,M (-el p.r.), B baruc FJSB 9 acepit
(sic) eptas B suscepit M accipit S columba Fp.r. specie] s. I.
m2 2, om. F 10 labitur Z it. ut te] ita uite B te om. M
pr. et
Verum — ne uidear dona minuisse — accepimus et canistrum
cerasiis refertum talibus et tam uirginali uerecundia rubentibus,
ut ea nunc a Lucullo delata existimarim; siquidem hoc
genus pomi Ponto et Armenia subiugatis de Cerasunto primus
Romam pertulit, unde et e patria arbor nomen accepit.
igitur,
\' quia in scripturis canistrum ficis plenum legimus, cerasia uero
non inuenimus, in eo, quo allatum est, id, quod allatum est,
praedicamus optamusque te de illis pomis fieri, quae contra
templum dei sunt et de quibus deus dicit: quae bona, bona
ualde. nihil quippe saluator medium amat et, sicuti frigidum
non refugiens calidis delectatur, ita tepidos in Apocalypsi euomere
uelle se loquitur.
unde nobis sollicitius prouidendum,
ut sollemnem diem non tam ciborum abundantia quam spiritus
exultatione celebremus, quia ualde absurdum est nimia saturitate
honorare uelle martyrem, quem sciamus deo placuisse
ieiuniis. ita tibi semper comedendum est, ut cibum et oratio
sequatur et lectio. quod si aliquibus displicet, apostoli uerba
cantato: si adhuc hominibus placerem, Christi ancilla
non essem.
18 Gal. 1, 10 FJI,B (ex cerasns) et tam] etiam M,B
(in ras. m2) 3 extimare
Ut tam paruam epistulam scriberem, causae duplicis
fuit: quod et tabellarius festinabat et ego alio opere detentus .
hoc quasi parergio me occupare nolui. quaeras, quidnam illud
sit tam grande, tam necessarium, quo epistolicae
munus exclusum sit.
iam pridem cum uoluminibus Hebraeorum
editionem Aquilae confero, ne quid forsitan propter odium
Christi synagoga mutauerit, et, ut amicae menti fatear, quae
ad nostram fidem pertineant roborandam, plura repperio. nunc
iam Prophetis, . Salomone, Psalterio Regnorumque libris examussim
recensetis Exodum teneo, quem illi ele smoth uocant,
ad Leuiticum transiturus.
uides igitur, quod nullum officium
huic operi praeponendum est. attamen, ne Currentius forte
noster frustra cucurrerit, duas epistulas, quas ad sororem
tuam Paulam eiusque pignus Eustochium-miseram, huic sermunculo
adnexui, ut, dum illa legis et in his aliquid doctrinae
pariter ac leporis inueneris, putes tibi quoque scripta esse,
quae scripta sunt.
Albinam, communem matrem, ualere cupio.- de corpore
A = Berqlinensis lat. 17 s. IX.\' Q = Parisium lat. 1869 s. IX. S = Parisinus lat. 1913 s. IX. II — Turicensis Augiensig 49 s. IX. I) — Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. \' e .= Parisinus lat. 1876 s. XII... codd.; Hieronymi nomen exhibet titulus in e 3 causa
A 4 tabnlarras e 5 parergio] pares (parens m2)di(in ras. m2)o
(u m2) A luapEpyw g me s. I. m2 e quaeras] om. D quaeris S
quid 0a.c.m2 sit ill. e illum Aa.c.m2 9 sinagogam A amice AE
mentis D mente E 10 roborandum S reperio S reperi..o (i ras. ex
alia litt. mut.) A 11 iam] a S salamone
Marcum Terentium Varronem miratur antiquitas, quod
apud Latinos tam innumerabiles libros scripserit. Graeci Chalcenterum
miris efferunt laudibus, quod tantos libros conposuerit,
quantos quiuis nostrum alienos sua manu describere non
e,6p.c.m2 qui in Oa.c m2,A .(quid in m2), SlID ut g eam
quam Jl 2 focillari e,Sp.cm2 quo] co S quod S 3 alligatur D Haec epistula, ultima tantum parte (p. 259, 4 quia enim umquam
usque ad finem) omissa praemittitur uersioni Latinae homiliarum Origenis
in Pentateuchum in his codicibus:
et quia nunc otiosum est apud Latinos Graecorum
uoluminum indicem texere, de eo, qui Latine scripsit, aliqua
commemorabo, ut intellegamus nos Epimenidis dormire somnum
et studium, quod illi posuerunt in eruditione saecularium
litterarum, in congregandis opibus ponere.
Scripsit igitur Varro XLV libros Antiquitatum, IIII De
uita populi Romani, Imaginum XV,
lingua Latina XXV, Disciplinarum VIIII, De sermone Latino
V, Quaestionum Plautinarum V, Annalium III, De origine
linguae Latinae III, De poematis III, De originibus scaenicis
III, De scaenicis actionibus III, De actis scaenicis III, De
descriptionibus III, De proprietate scriptorum III, De bibliothecis
III, De lectionibus III, De similitudine uerborum III,
Legationum III, Suasionum III, De Pompeio III, Singulares X,
De personis III, De iure ciuili XV, \'
ex libris XLII libros VIIII,
libros IIII,
VIIII, De principiis numerorum libros VIIII, Rerum rusticarum
libros III, De ualetudine tuenda librum I, De sua uita
libros III, De forma philosophiae libros III, Rerum urbanarum
libros III, Sa.tirarum Menippearum libros CL, Poematum libros
X, Orationum libros XXII, Pseudotragoediarum libros VI,
Satirarum libros IIII et alia plurima, quae enumerare
Hom 2 indicem g? eo Homfffi
quo cet. 5 litt.] scripturarum S in] nos in S 6 ergo narro ff!m
itaque uarro .į} uarro ergo 91 - 7 Romani-p. 255, 9 exploditnr] et
cum enumerasset per singula corpora (corp. om. g) omnia, quae Varro scripsit,
addit (addidit .į}91) post haec Ruf g AOTIOCTOPICON E3)(S AOTTI-
OCPICON ff 10 saeculi Hom 11 actionibus] actibus g actis] actibus
\'oc
Ritschl 16 pro ex om. ff XLII]sedef.lin.6 VIIII] IIII ff ł1tt\'tOP.+\'V
ex imaginum-libros VIIII g(S epitomen de lingua latina ex libris XV
epitomen ex imaginum libris XV libros IIII libros nou6 ff epitomen de
lingua latina ex libris XV libros VIIII3) 17 XV] sed cf. lin. 8 18 VIIII]
IX 19 ualitudine 3)3 sua uita Ritschl suauitate Hom 20 pr.
libros III bis gf 21 satir. satyr. cet. menypparum ® menipparum cet.
22 seudo tragoediarum tragoediarum 3) 23 satyrarum 3)<S
est.
At e contrario nostra saecula habent homines eruditos
sciuntque, pisces in quo gurgite nati sint, quae concha in quo
litore creuerit. de turdorum saliuis non ambigimus, Paxamus
et Apicius semper in manibus, oculi ad hereditates, sensus
ad patinas et, si quis de philosophis uel de Christianis, qui
uere philosophi sunt, trito pallio et sordida tunica lectioni
uacauerit, quasi uesanus exploditur.
Quorsum Varronis et Chalcenteri mentio facta sit, quaeritis?
uidelicet, ut ad Adamantium nostrum nostrumque Chalcenterum
ueniamus, qui tanto in sanctarum scripturarum
commentariis sudore laborauit, ut iuste adamantis nomen acceperit.
uultis nosse, quanta ingenii sui reliquerit monimenta?
sequens titulus ostendet:
scripsit In Genesim libros XIII,
Mistarum omeliarum libros II, In Exodum excerpta, In Leuiticum
excerpta, Stromatum libros X, In Isaiam libros XXXVI,
item In Isaiam excerpta, In Osee de Effraim librum I, In
Osee commentarium, In Iohel libros II, In Amos libros VI,
In Ionam librum I, In Micheam libros III, In Naum libros II,
In Abacuc libros III, In Sophoniam libros II, In Aggeum
librum I, In principio Zachariae libros II, In Malachiam libros
II, In Hiezechiel libros XXVIUI, Excerpta in Psalmos a primo
Hom 3 contraria ij;,ae (corr.) 4 sunt Hont 5 littore
Hom turbarum Hom 8 nere] ue if 10 quorsum Homs quo
rursum Ruf calcenteri Homdffit 11 noatr. ad. <S\'DS nostr. amantium
if adamantium 9)10 calcenterum <S©2:5IJt5It calcenterium ®
12 tanto] tanto studio S sacrarum $ £$• 13 comment. om. Ruf
labore sudauit Ruf adamantii 3)1 14 noscere 9)191 monumenta
39)10 15 ostendit Ruf genesi HomWt XlIII Hom 16 mistarum
(id est mixtarum) ©JpJfSS istarum 9)191 locarum ( £ © localium ł:i)if myeticarum
S, om. 0 moralium Redepenning exegeticarum? Klostermann
libri duo @:39Jl,4?2a.c. II libri D Modo ©9J1910 in] III "D leuitico
Buf 17 stromatum-p. 256, 18 tomos V] et post multa Ruf ysaiam
<B 18 ysaiam в: ephraim if 1] unum if 21 abacuc ® abacuch
ij;ae abbacuc ff 23 hiezechiel if iezechiele ij;ae iezechiel % XXV.
IIII. ® XXIX S(S (de numero cf. Klostermann)
usque ad quintum decimum;
rursum In Psalmo primo librum
I, In secundo librum I, In tertio librum I, In quarto-librum I,
In quinto librum I, In VI° librum I, In VIIO librum I, In
VIII° librum I, In
librum I, In XII° librum I, In X;UĮo librum I, In XIIIIO
librum I, In XV° librum I, In XVI° librum I, In XX" librum
I, In XXIIIF librum I, In XXVIIIIO librum I, In XXXVIIIO
librum I, In XL° librum I, In
libros III, In XLV° librum I, In
libros II, In LI° librum I, In LII° librum I, In LIIIO librum
I, In LVII° librum I, In LVIIIO librum I, In LVIIIIO librum
I, In LXIIO librum I, In LXIIIO librum I, In LXIIII° librum I,
In LXV° librum I, In LXVIIIO librum I, In LXX° librum I,
In LXXI° librum I, In principio LXXmi
libros II;
In Prouerbia libros III, In Ecclesiasten excerpta,
In Canticum Canticorum libros X et alios tomos II, quos
super scripsit in adulescentia, In Lamentationes Hieremiae
tomos V, item
libros II et alios De resurrectione dialogos II, De
Prouerbiorum quibusdam quaestionibus librum I, Dialogum
aduersus Candidum Valentinianum, De martyrio librum;
de nouo
testamento: In Matheum libros XXV, In Iohannem libros XXXII,
In partes quasdam Iohannis excerptorum librum I, In Lucam
Redepenning
primo] I \'D 2 tertio] III ® 3 numeros uocabulis exprimit a psalmo
sexto usque ad duodecimum \'.1>,
In Genesi
omeliae XVII, In Exodo omeliae VIII, In Leuitico omeliae XI,
In Numeris omeliae XXVIII, In Deuteronomio omeliae
In Iesu Naue omeliae XXVI, In libro Iudicum omeliae VIIII,
De pascha omeliae VIII, In primo Regnorum libro omeliae
IIII, In Iob omeliae XXII, In Paroemias omeliae VII, In
Ecclesiasten omeliae VIII, In Cantico Canticorum omeliae II,
In Isaiam omeliae XXXII, In Hieremiam omeliae
Hiezechiel omeliae XII; de Psalmis:
In Psalmo III0 omelia I,
In 1111° omelia I, In VIII° omelia I, In
XIII° omelia I, In XV° omeliae III, In XVI° omelia I, In
XVIIIO omelia I, In XXII° omelia I, In XXII1° omelia I, In
XXVIIO omelia 1, In XXXVI° omeliae V, In XXXVII° ome-liae
II, In XXXVIIIO omeliae II, In XXXVIIII° omeliae II, In
XLVIIIIO omelia I, In Ll° omelia I, In LII° omeliae II, In
In LXXII° omeliae III, In LXXIII° omeliae III, In
omelia I, In LXXV °\' omelia I, In LXXVI° omeliae III, In
LXXVII° omeliae VIIII, In LXXVIHIO omeliae IIII, In LXXX°
omeliae II, In LXXXI° omelia I, In LXXXII° omeliae III,
codd. alt. XV] nimis grandem et cum antecedente congruentem
numerum in suspicionem uocat Engelbrecht 4 colosenses
omeliae in nouum testamentum:
In euangelium
omeliae XVII, In epistula "ad Corinthios IP omeliae XI, In
epistula ad Thessalonicenses omeliae II, In epistula ad Galatas
omeliae VII, In epistula ad Titum omelia I, In epistula ad
Hebraeos omeliae XVIII;
De pace omelia I, Exhortatoria ad
Pioniam, De ieiunio, De monogamis et trigamis omeliae II,
In Tarso omeliae TI, Origenis, Firmiani et Gregorii, item Excerpta
Origenis et diuersarum ad eum epistularum libri II
"""7"" epistula f esifodorum super causa Origenis in libro 11° —,
(corr.) \' omelia I, In CXXI° om. % 4 CXXI]-
CXX (5 CXXIII] CXXXIll (corr.$) codd. 5 CXXIIII] CXXXTIII
(corr. ®) codd. CXXY] CXXXV Ee (corr.) 9 CXXXXVITII]
CXXXIX g 11 CXLVIIII] CXLI g 12 excerpta] incta iY 13 In
euangelium xl.mx MatftaTov scripsi KATA .(cata K) MA9HTM enangelium
ES) euglon cata matheum © in euglon KATA ATKAN
(s. I, cata lucam) (S 14 xata] kata Q: 15 XVII] X et VII S)
chorinth. g II-I secunda ©@ 16 galathas codd. 19 Pioniam]
Pionium Ritschl Piorum Redepenning patientiam Klostermann 20 tharso
codd. (Anti-) Tanro? Redepenning firmiani ©Sgf frumani 3) Firmiliani
Redepenning Africani uel Fabiani Klostermann 21 libri II
om. 5 22 ep. ad Esifodorum (Cefisodorum ?) Pitra ep. Cephisodori
Ritschl epistulae sinodorum Klostermann
libri II, item Epistula pro apologia operum suorum libri II.
Videtisne et Graecos pariter et Latinos unius labore
superatos? quis enim umquam tanta legere potuit, quanta
ipse conscripsit? pro hoc sudore quid accepit praemii? damnatur
a Demetrio episcopo; exceptis Palaestinae et Arabiae et
Phoenices atque Achaiae sacerdotibus in damnationem eius
consentit orbis; Roma ipsa contra hunc cogit senatum non
propter dogmatum nouitatem, non propter heresim, ut nunc
aduersum eum rabidi canes simulant, sed quia gloriam eloquentiae
eius et scientiae ferre non poterant et illo dicente
omnes muti putabantur.
Haec quare scripserim et ad pauperis lucernae igniculum
cito, sed non cauto sermone dictauerim, potestis intellegere,
si Epicuros et Aristippos cogitetis.
Beatus Pamphilus martyr, cuius uitam Eusebius Caesa.
Pitra in codd. 3 pariter] quoque SJl unius] huius S
4 quis-15 cogitetis om. Hom potest Tl 5 pro] porro S 7 Phoenices
scripsi phoenicis ..f.),mm9èD faenicis 8 fenicis 0.3 damnatione 9K
5 orbis scripsi urbs codd. Roma] romana S senatum cogit SJi
10 aduersns$9Jl eum om. M 11 eius om. 5)1 docente S
13 hoc 9Jt 14 sed non cauto om. ©$3291 sermone sed non
cauto Sf 15 epicaros 910,$2 (corr.) aristippos S9J1 aristippas cet. .A = Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. AIlD eiusdem de psalmo B; Hieronymi nomen exhibent
tituli in II(B) 18 cuius-episc.]
sunt.] hic cum multa repperiret et inuentorum nobis indicem
derelinqueret, centesimi uicesimi sexti psalmi commentarium
et phe litterae tractatum ex eo, quod non inscripsit, confessus
est non repertum; non quod talis tantusque uir —
dicimus - aliquid praeterierit, sed quod neglegentia
posterioium ad nostram usque memoriam non durarit.
hoc
ideo, ut, quia mihi de eodem psalmo proposuisti, qui esset
\'panis doloris\' in eo, quod dicitur: in uanum uobis est ante
lucem surgere, surgere, postquam sederitis, qui manducatis
panem doloris, ostenderem me de Origenis commentariis,
quid senserit, non habere.
Unde ad Hebraeum recurrens inueni pro \'pane doloris\'
scriptum esse \'leem
B phalereum A falereum cet. et pisistratum B
epysistratum cet. bibliotece B biblioticae A 3 monimenta llp.c.
4 libro B prosecutus S 5 ded.-eccl. om. D quam] quam <bibliothecam)
Klostermann; cum J hic procul dubio ad Pamphilum referendum
sit, uerba 5 quam-7 conati sunt
nec mirandum de Aquila, si
\'idolis\' ponat, cum opera manuum hominis sint et prophetice
populus arguatur ad templum diluculo frustra consurgere et
post quietem ad sanctuarium festinare, cum idola dei honore
uenerentur, secundum quod Ezechihel scripsit in ipso templo
sacrificare idolis sacerdotes.
ut autem plenius adducaris pro
\'dolore\' in Hebraeo idola posita, hoc ipsum uerbum, hoc est
\'
quoque \'idola\' transtulerunt. nam in eo loco, ubi legimus:
idola gentium argentum et aurum, opera manuum
hominum, in Hebraeo habet \'
elaborationes eorum .
unde, cum ita se ueritas habeat,
frustra quidam doloris panem aut hereticorum intellegunt sacramenta
aut uitae istius miserabilis et aerumnosae interpretantur
laborem, apud quam in sudore faciei comedimus panem nostrum
interque spinas et tribulos breuis uitae alimenta nascuntur.
Illud quoque de eodem psalmo interrogare dignata es,
qui sint filii excussorum. miror te in Hilarii commentariis
non legisse excussorum filios credentium populos interpretari,
21 Ps. 126, 4 cf. Hilarius, tract. in psalm. CXXVI 19 (CSEL
XXII 626) ED KAIIATOTMENON A KAKNATOTME-
NON B exponitur S 2 theodocio B 3 translationibus A idolorum]
dolorum B IIAANNC AB 4 terroris B mir. est s 3t!XltoY\'ljp.!X\'t0l
uarie scriptum in codd. 7 idola om. B 8 quod et II ezechiel AII
iezechiel B scribit B 11 aasabbaym B asabim cet. dec. tert. g ecriptum
quid igitur faciam? tantum uirum et suis
temporibus disertissimum reprehendere non audeo, qui et
confessionis suae merito et uitae industria et eloquentiae claritate,
ubicumque Romanum nomen est, praedicatur; nisi quod
non eius culpae adscribendum est, qui Hebraei sermonis ignarus
fuit, Graecarum quoque litterarum quandam aurulam ceperat,
sed Heliodori presbyteri, quo ille familiariter usus ea, quae
intellegere non poterat, quomodo ab Origene essent dicta,
quaerebat. qui, quia in hoc psalmo commentarium Origenis
inuenire non potuit, opinionem magis insinuare suam quam
inscientiam uoluit confiteri, quam ille sumptam claro sermone
disseruit et alienum errorem disertius exsecutus est.
Restat igitur, ut rursum ad fontem sermonis recurramus
Hebraei et uideamus, quomodo scriptum sit. ubi nos habemus
sic filii excussorum, ibi legitur \'chen bne
Aquila interpretatus est- sic filii pubertatum, Symmachus
S 2 quacumque A ciuitatum Ap.c. 3 puluere Aa.c.m2
5 excusorum ADa.c.m2 6 sit aliud S pr. alius Aa.e.m2 excusorum
A 7 sunt S uero qui S congruum Ba.c. 8 apostolus A
accepi D accepit Aa.c.m.2 9 temp. suiti S 10 dissertissimum (77 corr.)
codd. 11
ex quo manifestum est
adulescentiae populos intellegi Christianos secundum illud
exemplum, quo deus sanctos suos in modum arcus et sagittarum
dicatur extendere, ut in propheta Zacharia: quoniam
extendi te mihi, Iuda, ut arcum, et saluator de semet ipso:
posuit me sicut sagittam electam et in pharetra sua
abscondit me.
denique in sequenti uersu exceptis Septuaginta,
qui aliter transtulerunt, et in Hebraeo et in cunctis editionibus
ita repperi: beatus uir, qui repleuerit pharetram suam
ex ipsis, ut, quia metaphoram semel sumpserat ex sagittis,
et in pharetra quoque translatio seruaretur.
cexcussos\' autem et
consuetudo sermonis humani \'uegetos\' et \'robustos\' et \'expeditos\'
uocat et ipsi septuaginta interpretes in Esdrae libro
pro \'iuuenibus\' transtulerunt, in quo ita scribitur: et factum
est ex die illa, medii excussorum faciebant opus et
medii eorum habebant hastas et scuta et arcus et
thoracas et principes post omnem domum Iuda aedificantium
in muro.
ex quo animaduertimus et in praesenti
loco pro adulescentibus atque puberibus \'excussos\' positos,
non, ut ille opinatus est, pro apostolis, qui excussi a pedum
excussione dicantur.
legi et cuiusdam librum et elegantem in
\' eo sensum repperi, B theodotio 77 theodothio A teudotio D sic] sicut II
■5)xovy](j.svoi scripsi EKONHOCNOI All EKON \'* (= enim) OCNOI D
NKONHMENI B quod nos om. B 2 sena. ex quo] sensusque B
manifestus B est om. D 4 quo A quod cet. suos sanct. S
arcus et B, om. cet. 5 zach. proph. II 6 ext. te] extendit B 9 qui
aliter B qualiter IID,A (equaliter m2) pr. et om. A 10 repleuit
S 11 ut] ntique B 12 seru.] estimaretur B 13 uegitos AD
expeditor D expiditor A 14 ipsos B esdrae (s in ras. m2) A ezrae B
15 scribetur AD scriptum est B 16 medii ex dii II 17 astas AB
18 toracas B thorocas 77D torochas (h del. m2) A thoraces S 20 loco
ex locum m2 A 21 ut ille] utile B oppinatus AD excusi Aa.c.m2
a] ad A, om. D 22 in om. A 23 sensum (m exp.) A excusos
Aa.c.m2
apostolos, qui ex ipsorum semine procreentur et in similitudinem
sagittarum manu domini contineantur.
In sequenti quoque psalmo Heliodorus magis quam Hilarius
noster errauit, qui de eo loco, in quo scriptum est:
labores fructuum tuorum manducabis, uaria opinatus
adseruit magis stare sententiam, si scribatur \'fructus laborum\'
aliquem manducare: et non labores fructuum\'; unde spiritalem
intellegentiam debere perquiri.
et ex hac occasione in longam
egrediens disputationem tanta operositate, quod uolebat intellegi,
usus est persuadendi, quanta semper falsitas indiget, ut
uera uideatur, cum in hoc loco non septuaginta interpretes,
sed Latini de Graeci uerbi ambiguitate decepti
magis quam \'manus\' interpretati sunt, cum
quoque dicantur, quod in Hebraeo ponitur \'chaffach\', et Symmachus
quintaque editio transtulerunt \'manuum tuarum\', ut
ambiguitatem prioris sermonis effugerent.
Cum haec furtiuis, ut\' aiunt, operis ad lucubratiunculam
uelox notarii manus me dictante signaret et plura dicere cogitarem,
iam ferme quarta noctis hora excesserat et repente
stimulis quibusdam dolentis stomachi suscitatus in orationem
prorui, ut saltim reliquo horarum spatio subrepente somno
frustraretur infirmitas.
c
A reprobus AD,Ha.c. et eorum B 3 manum A 4 nost,
Hil. S hylarius A ilarius B 6 fructum AD oppinatus ILD oppinatur.4
7 cribatur ABa.c. labor Aa.c.m2 8 manducarem Aa.r. fructum D
9 deberi A in longam B, om. cet. longam g 10 ingrediens g tanta
Ap.c.m2 12 uid. uera B 13 de eras. A graeci B graeco cet. 14 sint g
cum xOtpltol uarie scriptum in codd. 15 dicatur A cnaffacn A
caphach B 16 transtulerint II 17 priori D,Aa.c.m2 superiori B
effugerunt Aa.c.m2 effugerint IID 18 furtiuis B furtiui cet. operibus
B 19 uelox] uel ex m2 A me dictante ex meditante B agitarem
D 20 hora noctis B 21 suscitatur D 22 prorui B proripui
AD,11 (in mg. af prorui m2), prorupi S relinquo (n exp.) B reliqua cet.
spatia II spatium A subripiente II 23 frustretur 77 frustetur AD
Dormientem te et longo iam tempore legentem potius
quam scribentem quaestiunculis ad te missis excitare disposui,
non quo et legere non debeas — hoc enim ueluti cotidiano cibo
alitur et pinguescit oratio —, sed quo lectionis fructus sit iste,
si scribas.
itaque, quoniam et heri tabellario ad me remisso
nullas te iam epistulas habere dixisti exceptis. his, quas in
heremo aliquando dictaueras quasque tota auiditate legi atque
descripsi, et ultro pollicitus es te furtiuis noctium operis
aliqua, si uellem, posse dictare, libenter accipio ab offerente,
quod rogare uolneram, si negasses. neque uero ullam puto
: digniorem disputationis nostrae confabulationem fore, quam
si de scripturis inter nos sermocinemur, id est, ut ego interrogem,
tu respondeas.
qua uita nihil in hac luce puto iocundius,
quo animae pabulo omnia mella superantur. quam
A = Berolinensis lat. 17 s. IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX., J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. llJonacensis lat. 14500 s. IX. D. = Vaticanus -lat. 355 -f- 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. A damasi papae
(papae om. q) ad hieronimum FJq in nomine trino diuino incipit episla
pape damasi ad bieronimum presbiterum D damasus iheronimo jB 3 Di-
lectiBsimo-Damasus om. AD hi(ih-Zi)eroninio FJB Dilect. p. 266,14
disputantis om. q 4 longuo B 6 quod D et] e Fa.c.m2 uelut
F (ex uel m2), J cottidiano FJD cibo s. I. D 7 alitor Ja.c.
aliter Fa.c.m2 aliter (del.) alitur B pinguiscet Fa.c.m2,J quod B
8 et s. l. B here Aa.c. heri ri (alt. ri exp.) F eri B tab.] a
tabellario Ap.c. 9 al. in her. AD 11 ultro] quia D furtiui D
fructiuis A operibus Ap.c.m2,B 12 aliquas AD uelle (uelles
m2) 11 13 si AD etiam si cet. 15 script.] add. aliquid B serm.
int. nos AD ego] et ego AD 16 tu] et tu B quia FJ (i eras.)
pnto in hac luce AD iucundius Fp.c.m2
ori meo. nam cum idcirco, ut ait praecipuus orator, homines
bestiis differamus, quod loqui possumus, qua laude dignus
est, qui in ea re ceteros superat, in qua homines bestias
antecellunt?
Accingere igitur et mihi, quae subiecta sunt, dissere
seruans utrobique moderamen, ut nec proposita solutionem
desiderent nec epistulae breuitatem. fateor quippe tibi, eos,
quos mihi iam pridem Lactantii dederas libros, ideo non libenter
lego, quia et plurimae epistulae eius usque ad mille uersuum
spatia tenduntur et raro de nostro dogmate disputant;
quo fit, ut et legenti fastidium generet longitudo et, si qua
breuia sunt, scolasticis magis sint apta quam nobis de metris
et regionum situ et philosophis disputantis.
Quid sibi uult, quod in Genesi scriptum est: omnis, qui
occiderit Cain, septem uindictas exsoluet?,
Si omnia deus fecit bona ualde, quare Noe de mundis et
inmundis animalibus praecepit, cum inmundum bonum esse
nihil possit et in nouo testamento post uisionem, quae Petro
cf. Gen. 7, 2 AF mel] add. et fauum FJ 2 mco] add, exemplum
cuiusdam oratoris B cum] et J, om. F arator Aa.c.m2 3 bestiis)
a bestiis Fp.c.m2B differamur FJ laude] add. ille FJ 4 qua] quo FJ
6 subiuncta FJ edissere Bp.c.m2 disserere F (alt. re exp.), J 7 utrubique
Fa.c.,J utroque (corr.) B utrnmque AD proposita F 8 epistula
J breu.] add. excedant B eos] add. libros FB, add. liberos (e
eras.) J 9 lactanti Fp.r.J lectitanti Aa.c.m2D lectitandos (in ras. m2) B
dederis Ba.c.m2 libros om. FJB 10 eius] eras. B huius S usque]
neque D spatia uerauum F spatiadnersnum (d eras.) A 11 disputat
Fa.c.m2Ap.c.J 12 quo—legenti] quos autem legat D legendi S
geret Fa.c. 13 scholasticis J magi Ja.c. metris] mundi D 14 phil.
et reg. situ FJ philosophiis Ap.c.m2 disputantis scripsi disputandis A
(disputanti m2), D disputantes FJ disputando (in ras. m2) B disputantia
uel disputantibus S 15 Quid] d quid AD 16 exsoluit q 17 Si] IN
si ADB, cf. not. adp. 267,5.10.12 facit D Noe] ad noe (noe B) FJB
de noe q 18 praecipit Fa.c.m2 nihil esse bonum possit (poss. bon. D) AD
et inmundum numquam introiuit in os meum, uox de
caelo responderit: quod deus mundauit, tu ne commune
dixeris?
Cur deus loquitur ad Abraham, quod quarta progenie
filii Israhel essent de Aegypto reuersuri, et postea Moyses
scribit: quinta autem progenie exierunt filii Israhel de
terra Aegypti? quod utique nisi exponatur, uidetur esse
contrarium.
Cur Abraham fidei suae signum in circumcisione suscepit?
Cur Isaac, uir iustus et deo carus, non illi, cui uoluit,
sed, cui noluit, deceptus errore benedixit?
13, 18 10 cf. Gen. 17, 10-14 et 23-27 12 cf. Gen. c. 27 post abs. in mg. add. a me Bm2 abs. dom. a me AD
quoniam om. FJ commnne Fa.r. 2 introibit D intrauit q 3 mundanerit
F (er exp.), J ne commune] commune ne D communem J
5, 10 et 12 ante Cur add. IN (= interrogatio) ADB abraam Fa.c.
6 fili F filiis (s eras.) B israhel AD israel cet. 7 autem] a (eras.) q
exierint D israhel AD israel cet. 8 nisi om. q exponat D
10 sui Fa c.m2J circumcisionem J 12 isabac B illi] add. licuit
AD 13 uoluit Aa.c.m2
Postquam epistulam tuae sanctitatis accepi, confestim
accito notario, ut exciperet, imperaui; quo ad officium praeparato,
quod eram uoce prompturus, ante mihi cogitatione
pingebam. interim iam et ego linguam et ille articulum mouebamus,
cum subito Hebraeus interuenit deferens non pauca
uolumina, quae de synagoga quasi lecturus acceperat.
et ilico
habes\', inquit, \'quod
facerem, nescientem ita festinus exterruit, ut omnibus praetermissis
ad scribendum transuolarem; quod quidem usque ad
praesens facio.
uerum, quia heri diacono ad me misso, ut tu
putas, epistulam, ut ego sentio, commentarium te expectare
dixisti breuem responsionem ad ea desiderans, quae singula
magnorum uoluminum indigent,
tantum quaestiunculis praetermissis, non quo non potuerim
et ad illas aliquid respondere, sed quod ab eloquentissimis
Sangallensis 238 s. VIII. Q = Colmarensis 41 s. IX. A = Berolinenais lat. 17 s. IX. Monacensis lat. 14500 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
add. s. I. m2 A) cain AD damaso iheronimus B, titulo caret S2; Hieronymi
nomen exhibent tituli omnes 3 Beat.-:p. 269, 18 exsoluet
certe expecto, quid placeat: utrumne epistolari breuitate
sententias tibi uelis digeri aut singulorum libros confici. nam
et Origenes in quarto Pauli ad Romanos
circumcisione magnifice disputauit et de mundis atque inmundis
animalibus in Leuitico plura disseruit, ut, si ipse inuenire
nihil possem, de eius tamen fontibus mutuarem. et ut uerius
loquar, Didymi de spiritu sancto librum in manibus habeo,
quem translatum tibi cupio dedicare, ne me aestimes tantummodo
dormitare, qui lectionem sine stilo somnum putas.
antelatis
itaque problematibus, quae epistulae tuae subieceras, quid
mihi uideretur, adnexui ueniam postulans et festinationis pariter
et morarum: festinationis, quia ad unam lucubratiunculam
dictare uolui rem dierum; tarditatis, quia alio opere detentus
non statim ad interrogata rescripsi.
Quid sibi uult, quod in Genesi scriptum est: omnis, qui
occiderit Cain, septem uindictas exsoluet?
Antequam de quaestione dicamus, rectum uidetur, ut editiones
interpretum singulorum cum ipso Hebraico digeramus, quo facilius
sensus scripturae possit intellegi: uaiomer lo adonai lochen
chol orec cain sobathaim 1 nostro om. QD acilicet om. Q latine. B 2 sunt Q ui (del.)
auferre (del.) afferre B 4 aut sing.] sing. an Q 5 quarto] epta B
tţ\'l\'jPĮ\'ttxū>v tomo] EZHTHNKUUNThOMO Q E3KTNITIKONTCUMO) B
tomo AD HTjYvjoeuiv tomo S 7 ut] et Q 8 possim Q mutuare A
mutuarer D et om. AD 9 dydimi D didimi AB 10 extimes B existimes
S 11 qui] quia Q putas] add., sedpostea del. ante missis questionibuB
B 13 pariter] partem D 14 qui AD 15 uolui rem J) uoluerim QA
uoluerim (corr. uolui) B dierum AD opus dixer (i eras.) B multorum
dieram opus Q.S (m. op. d.) quod Q 16 stat. non Q ad ex ab A
18 exsoluit AD 20 ebraico B hebreico toq hebreo Q dig.] conferentes
sermone dig. Q 21 sens. sc.] om. D SC. sens. S uaior merlo Oq uaior mello ItJ
natomer yot B labhen trfiq laCs B 22 chol oreg tvQq coh looreg B
chain Q cam
postquam Cain occiderat fratrem,
interrogatus a domino: ubi est Abel, frater tuus? contumeliose
responderat: nescio: numquid custos fratris mei
sum? quam ob rem maledictione damnatus, ut gemens et tremens
uiueret super terram, noluit ueniam deprecari, sed peccatis
peccata congeminans tantum putauit nefas, cui a domino non
posset ignosci.
denique respondit ad dominum: maior causa
mea, quam ut dimittar—\'id est:*pluspeccaui,
absolui\' —. ecce eicis me hodie a facie terrae et a facie
tua abscondar et ero gemens et tremens super terram;
et erit: omnis, qui inuenerit me, occidet me. \'eicior,\'
inquit, \'a conspectu tuo et conscientia sceleris lucem ipsam
ferre non sustinens abscondar, ut latitem, eritque: omnis,
qui inuenerit me, occidet me, dum ex tremore corporis et
furiatae mentis agitatu eum esse intellegit, qui mereatur
g
symachus A simachus toD simmacus B . dicit trq non sic sed]
propterea q proplemS (sic) ?, om. Q 3 hebdomatos Vallarsi ebdomatas
q ebdomadas cet. siue] aut tu,Si!q 4 theodocion tt) tbeodotio QAD
teodocio B dicit toq 5 ei dom.] dom. deus ei Q sed om. Q
omnes to 6 in septem tu ex(s)oluit AD postquam] post (seg.
ras. 2 litt.) q pro lv occ. cayn
uerum deus nolens eum conpendio mortis finire cruciatus
nec tradens poenae, qua se ipse damnauerat, ait: non
sic, id est: non, ut aestimas, morieris et mortem pro remedio
accipies, uerum uiues usque ad septimam generationem et
conscientiae tuae igne torqueberis ita, ut, quicumque te occiderit,
secundum duplicem intellegentiam aut in septima generatione
aut septimo te liberet cruciatu\', non quod ipse, qui
percusserit Cain, septem ultionibus subiciendus sit, sed quod
septem uindictas, quae in Cain tanto tempore cucurrerunt,
soluat interfector occidens eum, qui uitae fuerat derelictus ad
poenam.
Ut autem, quod dicimus, manifestius fiat, cotidianae consuetudinis
ponamus exemplum. loquatur inter uerbera seruus
ad dominum: quia incendi domum tuam et uniuersam substantiam
dissipaui, interfice me\' dominusque respondeat: non,
ut uis, morieris et finies morte supplicia; uerum longo tempore
custodieris ad uitam et tam infeliciter in hac luce uersaberis,
ut, quicumque te occiderit, beneficium praestet occiso,
dum de tam multis te liberat cruciatibus\'. et secundum Septuaginta
quidem editionem hic nobis sensus uidetur.
De eo autem, quod Aquila posuit septempliciter et Symmachus
ebdomatos siue septimus ulciscetur, maiorum
B conpendiose A,Bp.c.m2,QD(-M) mortis fin.] mortificare
Itjq cruciatu Q,Ap.c, 2 pone (corr. poene) ft) 3 non] non
ita QB extimas B pro remedio] prae (pre IU) medio tnq 4 uerum]
ex neruntamen B 6 aut] an IU 7 aut] an h) septimo] magno tnfiq
cruciatu q cruciato Q quod] quo tnq qui om. IUq 8 perc.] occiderit
AD quod] quo Jnflq 10 interfecto Aa.c.m2D in interfecto Q
derelictas qa.c. derelicas tu 12 quae IU cottidiauae toQD quottidiane
B 13 ponemus Q loquitur IUQq 14 dominum bis D quia]
que h) subst.] add. etiam D, add. tuam QA 16 ut] ita ut Q ut
tn B supplicio IUq 17 tam om. toq 18 tibi praestet Q 19 dum] om.
toq, dum te AD,B (te del.) de] id S M tam om. toq te om. AD
liberet AqD liberit tt) 20 quidem] add. interpretum B uidet q
21 quae tt) simmachus IUq simmacus B 22 hebdomatos Vallarsi
ebdomadas codd.
a Lamech interfectum Cain. Adam quippe genuit Cain,
Cain genuit Enoch, Enoch genuit Gaidad, Gaidad genuit Maleleel,
Maleleel genuit Mathusalam, Mathusalam genuit Lamech,
qui septimus ab Adam non sponte, sicuti in quodam Hebraeo
uolumine scribitur, interfecit Cain.
et ipse postea confitetur:
quia uirum occidi in uulnere mihi et iuuenem in liuore
meo, quoniam septies uindicabitur de Cain, de Lamech
autem septuagies septies. et quidem de Cain, quod in
septima generatione interfectus sit et iuxta aliam expositionem
poenam sui sceleris dederit, nihil obscuri arbitror remansisse.
Nunc illud, quod non interrogaueras, dum aliud agimus,
inrepsit: quae sint septuaginta septem uindictae, quae in Lamech
exsoluendae sint. aiunt ab Adam usque ad Christum generationes
septuaginta septem. relege Lucam euangelistam et inuenies
ita esse, ut dicimus.
sicuti ergo septima generatione Cain
peccatum est dissolutum — non uindicabit quippe bis dominus
Q quae W putant AD VII D septem A generationes
A 3 gaidad bis Q caiddat bis In cainan cainan bis cet. irad
bis S malaleel malelehel Q melelehel bis 1n malaleel bis q malalebel
bis eet. maniael bis S 4 mathusalam bis Q matusalam bis AD,Bp.c.m2
matnssalem matussalam Ba.c.m2 mathusale mathnsala M matnsalem matusalam
q 5 sicut QB ut AD quodam] quo dum q quod M ebreo
(corr. hebreo) uol. In uol. ebreo B - 6 interflcit In et] ut A 7 quia]
que In occidit (t eras.) In uuln. mihi Q uulneremns q uuln. meo
(meo m2 ex nro?) B uuln. meo cet. et s. 1. m2 B 9 et] haec A hec DB
hoc S quod] que In in] om. toq, s. l. m2 B 10 a lamech interf. S
exp.] editionem ADB 11 suis tvAD sceleribus AD dederit] add.
quod tot generationibus gemens et tremens uiueret super terram S nihil]
enim In obscure Q 12 nunc] de septuaginta VII uindictis lamec nunc
B non In quod] que In non eras. A dum] dicit In 13 septuaginta
et Vn B LXXVII toqD alt. quae} quem A in s. I. A 15 LXX
septem B LXX et VII Q LXXVII D lege AD lucan D 16 dicimus]
ex diiimus m2 Q, add. cayn peccatum solutum per penam notis B sicut.
ADB ■ ergo] enim Inq 17 uindicauit quippe tofiq uindicabit A uindicauit
D enim uindicabit S dom. bis B deus bis (ex uis D) A,D
eosdem cruciatus patietur in morte, quos est passus in uita
— ita et Lamech peccatum, id est totius mundi atque sanguinis,
qui effusus est, Christi soluetur aduentu, qui tollit
peccata mundi, qui lauit amictum suum in sanguine uuae
et torcular calcauit solus, qui de Edom ad caelum rubicundus
ascendens clamantibus angelis miraculum praebuit:
leuate portas, principes, uestras, et introibit rex gloriae
et cetera.
referebat mihi quidam Hebraeus in apocryphorum
libris septuaginta et septem animas ex Lamech progenie
repperiri, quae diluuio deletae sint, et in hoc numero de
Lamech factam esse uindictam, quod genus ipsius usque ad
cataclysmum perseuerarit.
Alii de septem uindictis Cain uaria suspicantur et primum
eius adserunt fuisse peccatum, quod non recte diuiserit; secundum,
quod inuiderit fratri; tertium, quod dolose egerit dicens:
transeamus in campum; quartum, quod interfecerit; quintum,
quod procaciter negauerit: nescio; numquid custos
17 *Gen. 4, 8 18 *Gen. 4, 9 1 id om. Q recipit B pr. sua om. ADB 2 est] e (corr. ee) tu
3 et] et in tta.c.q in tnat.c. totus D adque tn aquac (atquae mS)
B et Q 4 est s. I. q adu. solu. Q solueretur adu. AD tulit
et
dicunt illum a clementissimo deo ideo usque ad septimam
generationem fuisse dilatum, ut saltim malis ipsis et longae
uitae maerore conpulsus paenitentiam ageret et mereretur
absolui.
Nonnulli septenarium numerum plenum et perfectum
interpretantur de multis scripturarum locis testimonia contrahentes
et hunc esse sensum, quem supra perstrinximus, quod,
qui interfecerit Cain, ab ingenti eum et omnia supplicia transeunte
liberet poena.
Sunt autem, qui et de euangelio interrogationem Petri
replicent: domine, quotiens peccabit in me frater meus
et dimittam ei? usque septies? dicit ei Iesus: non dico
tibi usque septies, sed usque septuagies septies. et
putant mortem atque peccatum in septima progenie sabbatizasse,
quando Enoch raptus est et non inueniebatur, quia
transtulit illum deus. de septuaginta autem et septem
15 *Mattb. 18, 21-22 19 Hebr. 11, 5. cf. Gen. 5, 24 AD VI- sextum tU quod] que tu ipsum ADB
dicens maior B 2 quam] que tti dimittatur B VII. septimum tD
quod] que ttJ quia AD 3 nineuetas to ninniuetas q niniuitas DB,A
(tert. i ex e m2) 4 iudeae q iuda AD dist.] sustulerunt g; add. ut
Ponam et aliam opinionem, ne quid uidear\' praetergressus.
quidam septimum annum remissionis et quinquagesimum
iobelei et quadringentesimum nonagesimum, quod uolunt intellegi
\'septuagies septies\', multis modis interpretantur adserentes
ob hanc causam quinquagesimi et quingentesimi numeri sacrate
in euangelio positum debitorem et quinquagesimum psalmum
paenitentiae, qui septem conficitur septimanis et in principium
ogdoadis erumpit.
uerum ne longius sermo procedat, hucusque
super hoc locutum esse sufficiat, quia et ex his, quae respersimus,
ingentem tibi disputationis siluam poteris ipse conficere
sciens Origenem duodecimum et tertium decimum in Genesim
librum de hac tantum quaestione dictasse.
Cur deus loquitur ad Abraham, quod quarta progenie filii
Israhel essent de terra Aegypti reuersuri, et postea Moyses
scribit: quinta autem progenie ascenderunt filii Israhel
de terra Aegypti? quod utique nisi exponatur, uidetur
esse contrarium.
Hoc uero problema cum legissem, coepi mecum tacitus
aestuare et e uestigio Genesim Exodumque percurrens repperi
loca, in quibus scripta sunt, quae uidentur facere quaestionem.
ac primo aestimabam spiritalibus spiritalia conparans
indissolubile esse, sicuti et multa sunt alia.
nam et Mathusalam
quattuordecim annos post diluuium uixisse scribitur,
nec tamen arcam ingressus est cum Noe; et, cum ipse deus
locutus sit ad Abraham: sciendo scies, quia peregrinum
erit semen tuum in terra non sua et in seruitutem
redigent eos et adfligent eos et humiliabunt
eos quadringentis annis, postea Moyses scribit in Exodo:
et factum est post quadringentos triginta annos,
exiuit omnis potentia domini de terra Aegypti.
Agar
quoque Ismahelem quasi lactantem et tenerum portat in humeris,
cum decem et octo ferme et amplius repperiatur annorum
et ridiculum sit tam grandem iuuenem matris sedisse
cornicibus; Roboam uero, filius Salomonis, quadragesimo primo
aetatis suae anno regni sumpsit exordium et regnauit in Hierusalem
annis sedecim, cum utique pater eius duodecimo anno
12, 40-41 13 cf. Gen. 16, 15-16. 21, 14 17 cf. III Reg. 14,
21. 11, 42 et exp. B e]
om. A hec tu e (exp.) latere XaP-) e B reperi tt) 4 hac ttJB
extimabam B stimabam tn spiritualibus B spiritualia B conparanda
AD 5 indissolubilia AD,Ba.c.m2 sicut S sunt et multa B
alia sunt Q alia] add. questio de matussala quot annos post diluuium
uixerit B matusalam ttJAqD matussala B mathusala/2 6 annis
ADB 7 ingr. est arc. S archam ttJqB dominus QB 8 loquitur
D quia] quoniam ttJq 10 alt. eos om. ADB 11 eos om. ADB
ann. quadr. AD scripsit B 12 quadr. et trig. QB 13 et exiuit Q
potentia] populus (pulus m2 in ras.) B Aegypti] add. item questio
de agar et ismahele B 14 hismabelem (pr. h exp.) M ismaelem S
lactentem Ap.c.m2 laetantem Q 15 XVIII D reperiatur ttJa.c.
16 tam] tunc toq 17 solomonis tu et primo Bp.c.mS 19 sed.
annos ii XVII B
filium generare non quiuerit.
Dum haec et multa istiusmodi mecum sollicitus uoluerem,
aperuit mihi ostium, qui habet clauem Dauid, et introduxit
me in cubiculum suum posuitque in foramine petrae,
ut post spiritum saeuientem, post terrae meae motum, post
incendium ignorantiae, quo urebar, uox ad me aurae lenioris
accederet diceremque: inueni, quem quaesiuit anima mea:
tenebo eum et non dimittam eum.
etenim, cum uideatur
scriptura inter se esse contraria, utrumque uerum est, cum
diuersum sit. egressi sunt quarta generatione filii Israhel de
terra Aegypti. replica genealogiam Leui: Leui genuit Caath,
Caath genuit Ambram, Ambram genuit Aaron, Aaron genuit
Eleazar, Eleazar genuit Finees. Caath cum patre suo Leui
ingressus est Aegyptum. rursum Eleazar cum patre suo
Aaron egressus est Aegyptum.
a Caath usque ad Eleazar conputantur
generationes quattuor, licet quidam uelint ab Ambram
incipere et usque ad Finees, ut nos in Eleazar fecimus, peruenire.
si uero uolueris disparem numerum ostendere, quomodo
3, 4 12 cf. I Par. 6, 1-4 eras.) tu undecimum D 2 non quieuerit to non
quiuerat Q nequiuerit AI) 3 dum] de tt) huiusmodi ADB 4 apperuit
Qa.r.B aperit D et om. tt)q 5 alt. in] me in tvq,Bp.c.m2 6 me
emotum to meae] del. A me q 8 accideret toq ascenderet Q 9 demittam
tt) alt. eum om. ADB 11 israel tvqB 12 repleca tt),qa.c.
replico Q genealogia ttiq caa.h (corr. caath) caath tv caat bis D
cahath cahat (corr. èahath) B kaath bis Q gaadh bis A 13 ambram
utroque loco Q amram cet. 14 elehadar eleadar (corr. elehadar) B
finies tt) caat D cahat B kaath Q gaadh A leni s. I. Q 15 est
in toq rursus AD eleadar B 16 a (sic) egipto tv ab aegypto Q
de aegypto B a] rursum a tt) rursus (exp.) a BRaq caat D
cahat B kaath Q gadh (corr. gaadh) A eleadar B 17 generacionis tt)
uellint tt) uellent D ab s. 1. q Ambram scripsi amram ADB
abraham cet. 18 et usque] usque toc\\,Ba.c.m2 et QAD fec. in eleadar
B eleazarum A elealzarum D eleadar B 19 dispari numero Q
disp.] dissiparem q
de terra Aegypti, tribus tibi Indae ordo numeretur: Iuda genuit
Phares, Phares genuit Esrom, Esrom genuit Aram, Aram genuit
Aminadab, Aminadab genuit Naasson, Naasson genuit Salmon.
Phares cum patre suo Iuda ingressus est Aegyptum, Naasson
princeps tribus Iuda in deserto describitur, cuius filius Salmon
terram repromissionis introiit. conputa a Phares usque
et inuenies generationes quinque, tametsi nonnulli, ut in tribu
Leui ostendimus, in Esrom initium faciant et ad Salmon usque
perueniant.
Puto problema dissolutum; quod si displicet, ad conpendium
ueniam et dicam in Hebraeo non esse diuersum.
Aquila namque, qui non contentiosius, ut quidam putant, sed
studiosius uerbum interpretatur ad uerbum, in eo loco, ubi
Septuaginta posuerunt: quinta autem generatione ascenderunt
filii Israhel de terra Aegypti, ita transtulit:
armati ascenderunt filii Israhel de terra Aegypti, licet
pro eo, quod
8 cf. Num. 1, 7. 2„3. 7, 12 et 17. 10, 14 15 *Ex. 13, 18 17 Ex. 13, 18 QBB israel qB 2 tibi] tamen tv, om. q et (eras. B)
ordo ADB indas tv 3 phares bis toQ fares bis cet. alt. Aram]
ara tt) 4 amminadab bis Q naasson bis Q naasom bis q naason bis
cet. 5 phares h) fares
Aestimas curiositatem esse finitam? maior quaerendi
ardor exoritur et in similitudinem Hieremiae dissoluor undique
et ferre non possum, quare Septuaginta\'quintam generationem\'
et Aquila transtulerit
quod Paulus
sollicitus adtendens scriptum repperio: uamusim alu bne
israhel mearez mezraim.
in reliqua parte interpretatio non
discordat; omnis pugna de uerbo est \'
scribitur: heth, mem, sin, iod, mem, utrumnam \'
\'munitos\' sonet. et quidem \'quinque\' hoc sermone dici negare
non possumus, uerum \'quinque\' plurali numero, non
ut illi interpretati sunt, singulari. sed nec
adiuncta, quae lingua Hebraea <
generatio\', sermone legeretur illorum \'amesa
nunc autem
\'om. ADB subpellectilem to suppellectilem Qq 2 qua] quo
AD quae m q q spolianerant B exspoliauerunt Q 3 aestimans lriq
extimamus B aeatimanti S 4 in] ad AD 6 transtulit Q armatos]
add. pemolem (sic) q paulus apostolus ponit B 7 quod] que tu phenolen
ttlq phenolem Q poenolen A penolen D penulam B iuxta quosdam
om. Q caracter<ts codd. 8 reperio S 8 uamusin AD uamusi
tuq uaemesim Q alu bne] alQne B 9 israel toqJ? maeres B
meares cet. mezraum ttI mazraimfl mumraim A mumsaim D mendraym B
parte om. AD interpretatione AD interpretationes S non om. AD
10 discordant A (corr. concordant m2), D amemsim Q amoysim D
amoysi A amusim B quod] quos ttlq his] isdem AD 11 heth]
eth Q nech A he B pr. mem] tmen (t eras.) M sin] sen A iot
ttla.c. ioth B an mun.] ammunitos A amunitas (corr. amunitos ml
Smunitos m2) B 12 sonat ttI 13 uerumque h) uerum quia q non]
nam tt) 15 ebraica B dor] non S dic.] add. id est quinque
tantum scripti sunt Q ut om. AD si] s tt) 16 leg.] legeretur
legere top.c. legere legeretur q legitur AD amesl ador B nunc]
hunc AD 17 amesem ttlq amoysen A amoysin D amnsim B quinque
Q quinque immo quinquaginta ttlAqD,Ba.c.m2 quinque immo quinta
Bp.c.m2s scriptum est Bp.c.m2g et] ut ttlq sit QD
quod quia minus uidebatur intellegi, adiuncta \'generatio\'
est. Aquilam uero et in ceteris et in hoc maxime loco proprie
transtulisse omnis Iudaea conclamat et synagogarum consonant
uniuersa subsellia, quod uidelicet idem sermo et eisdem litteris
scriptus diuersas apud eos et uoces et intellegentias
habeat.
ex quibus exempli causa unum ponimus, ut, quod dicimus,
perspicuum fiat: \'pastores\' et \'amatores\' eisdem litteris
scribuntur: res, ain, iod, mem, sed pastores \'roim\', amatores
leguntur <reim\'. unde euenit, ut, ubi Hierusalem in prophetis
cum amatoribus suis fornicationis arguitur, ibi in nostris codicibus
pro amatoribus pastorum nomen sit inmutatum.
Scio haec molesta esse lectori, sed de Hebraeis litteris
disputantem non decet Aristotelis argumenta conquirere nec
ex flumine Tulliano eloquentiae ducendus est riuulus nec
aures Quintiliani flosculis et scolari declamatione mulcendae.
pedestris et cotidianae similis et nullam lucubrationem redolens
oratio necessaria est, quae \'rem explicet, sensum. edisserat,
obscura manifestet, non quae uerborum conpositione frondescat
Q quinta !t>qB quinti AD israhel AD israel cet. 2 quod
quia] quaeque tn 3 aquila Aa.c.m2,D pr. et] ut g 4 iudaee
(a eras.) q cons.] conclamant AD 5 quod] quae to quod apud
ebreos sicut et apud nos onoma inueniantur quod B uid.] add. uel B
idem] id est Aa.c.m2 esdem (corr. eisdem) isdem q eiadem] isdem
B hisdem Q 6 et apud Q pr., et om. SZ 7 habent tnq ponemus
tnq quod] que tt) dicemus Dp.c. 9 ain] sin B iot tu
ted B, om. Q men to 10 reim AD relim (1 exp.) B raim !t>q reaim Q
ibi toq 11 forn.] fornicationis (ex -nibus A) scelere ADB arguun-
tur B nostris] his D 12 nomen in ras. m2 B 13 haec s. I. B
hebraeicis trq hebraicis S litteris Q libris toqB, om. AD 14 arestotelis
toq ariatotilis Aa.c.m2,D 15 tulliane Bp.c.m2 dicendus
Qa.c.m2 riuolus Qq,Aa.c.m2 hii (eras.) riuulus In 16 quintilliani A,
Bp.c. flosculi
Cur Isaac, uir iustus et deo canis) non illi, cui noluit,
sed, cui noluit, deceptus errore benedixit?
Differo paulisper typos et ea, quae a maioribus nostris super
hoc loco sunt interpretata, praetereo, non quo opinioni eorum
non adquiescam, sed quo tu hoc tantum quaeris, quare uir iustus
aliquid ignorauerit et contra suam fecerit uoluntatem.
ad quod
districta responsio est nullum hominum excepto eo, qui ob
nostram salutem carnem est dignatus adsumere, plenam habuisse
scientiam et certissimam ueritatem. denique Paulus ex
parte cognoscit et ex parte prophetat et nunc per speculum
uidet in aenigmate et, secundum quod oportet orare, nescire
nos dicit, quia, cum uenerit, quod perfectum est, tunc,
quod ex parte est, destruetur.
Samuhel propheta connumeratus
Moysi in Psalterio ad unguendum regem missus, cum
maximum filiorum Iesse uidisset Heliab, ait: ecce coram
I Cor. 13, 12 14 cf. Rom. 8, 26 15 *I Cor. 13, 10 16 cf. Ps.
98, 6 18 *I Reg. 16, 6-7 Q,Ba.r. et om. tnq flatis S 2 trutinetur tt) trutinent
ADB intellas (corr. intellegas) D intellegatur Q 3 et om. S
ut de scr.] scruteris D > disputanti tnq imiter] intellegentes tnq
simpl.] add. A: de isaac, D: explicit. damasus de isaac, B: de hysaac
4 cur] in mg. praemittitur in to: V\', in Q: III uir om. Q carus
deo Q 5 sed illi B benedixit] dixit Qa.c.m2; add. AD: hieronimus,
B: responsio ieronimi ad quem supra 6 a om. tt) 7 quo]. quod S
8 quo] quod B hoc] illuc tnq quaeris Q quaeras cet. 9 contra]
extra tnq ad quod] adq tn adq; (= adque) q 10 destricta q districta
(in mg. m2 apta et nuda ac solita) A hominem AD eo
om. AD qui ob] quod q 11 ads.] induere AD 12 certissima
(a ex um) tt) uer. den. P.] doctrinam fluenta potare (sic) ttjq 13 enim
cogn. tnq proph(f)etauit tcqD nunc] non ItJq 14 uidet] add. et
Bp.c. 15 quia] que ItJ quod] que ItJ est] si (del.) est D 16 quod]
q tv destr.] distruetur tD,Aa.c.m2; add. de samuhel toq conumeratus
B connumeratur AD connumerabitur Q 17 Psalt.] sacerdotio
dei Q psalt. in sacerdotibus dei B 18 eliab tuqJB, om. AD
adspicere ad faciem eius et in staturam illius, quoniam
reprobaui eum, quia non, quomodo uidet homo, uidebit
deus; homo uidet in facie, deus uidet in corde. et
per singulos semper ignorans usque ad Dauid nescisse describitur.
Helisaeus quoque, qui duplici glorificatus est spiritu, cuius
ossa uitam exanimo cadaueri reddiderant, cum Sunamitis ad eum
uenisset in montem et ad pedes eius flebiliter corruisset, Giezi
prohibente, ne faceret, ait: dimitte eam, quoniam anima
illius in amaritudine est et dominus abscondit a me
et non nuntiauit mihi.
plura sunt, quam ut exemplis debeamus
docere sanctos uiros et deo caros ea tantummodo scisse,
quae eis a domino reuelata sunt, ignorasse uero, quae reuelata
non fuerant, et ad singulas uisiones Zachariam atque Danihelum
interrogare angelum et suppliciter deprecari, ut exponant
sibi, quae sint illa, quae uideat.
unde non mirum est
et Isaac in suam maxime utilitatem nescisse, quid faceret,
cum magis eo tempore erraret, quo filium sanguinariae deditum
uoluptati et eum, qui postea fratrem posset occidere, I
praetermisso illo, qui innocenter habitabat domum, uellet efferre
9 *IV Reg. 4, 27 14 cf. Zach. 1, 9. 19. 21. 2, 2. 4, 4. 11-12. 5, 6.
10. 6, 4. Dan. 7, 16. 19. 8, 15. 12, 6. 8 19 cf. Gen. 25, 27 20 cf.
Gen. 27, 41 cf. Gen. 25, 27 Q resp. cet. ad QB in tuq, om. AD
et ini2 et ne foq et B neque AD\' illius om. AD 3 homo uidebit deus
tvQq homo uidet deus B deus homo uidet AD deus uidet homo S 4 enim
nidit (corr. uidet m2) in f. A enim in f. uidet D faciem tuq in corde
uidet Q autem inspicit cor AD 5 semper] in mg. m2 septem B usque]
uiso tuq nescit AD describit toq, om. AD 6 elis(a)eus tuq qui
om. toq spiritus lu 7 exaninii Qp.r.,B exanimato luq 8 geezi Aa.c.m2
giegi lt) 9 quia AD 10 illius] eios ADB 11 quae to!2q 12 deo] do (corr.
quomodo) tu 13 ignorata AD quae] add. eis ADB 14 fuerantfi
fuerunt AD fuerint luq fuero B danihelem !2,Ap.c.m2 danielem B
15 exponant (ac. angelus Zachariae et angelus Daniheli)] expona.tQp.r,,ADB
16 sint illa quae om. tuq uideat (sc. Zacharias solus et Danihel soZws)]
uiderant tuq uideant ADB 17 quod B facere toq 19 et] ei AD
possit Q 20 habitat AD domi ADB effere tuq,Ba.c.
dispensationis fuisse, ut oculis caecaretur et, cum ipse diceret:
uox uox Iacob, manus autem manus Esau, tamen non
intellegeret minorem esse filium, qui ad benedictionem fratris
praereptor adstiterat.
Quoniam autem polliciti sumus et de eo, quid in figura
significaret, adiungere, Hippolyti martyris uerba ponemus, a
quo et Victorinus noster non plurimum discrepat, non quo
omnia plenius exsecutus sit, sed quo possit occasionem praebere
lectori ad intellegentiam latiorem:
\'Isaac portat imaginem
dei patris, Rebecca spiritus sancti, Esau populi prioris et diaboli,
Iacob ecclesiae siue Christi. senuisse Isaac consummationem
orbis ostendit; oculos illius caligasse fidem perisse de
mundo et religionis lumen ante eum neglectum esse significat.
quod filius maior uocatur, acceptio legis est Iudaeorum; quod
escas eius atque capturam diligit pater, homines sunt ab errore
saluati, quos per doctrinam iustus quisque uenatur.
sermo dei
benedictionis est repromissio et spes regni futuri, in quo cum
Christo sancti regnaturi sunt et uerum sabbatum celebraturi. Rebecca
plena spiritu sancto et sciens, quid audisset, antequam pareret,
quia maior seruiet minori, — magis autem forma spiritus
sancti, quae futura norat in Christo, in Iacob ante meditatur —
Gen. 27, 1 15 cf. Gen. 27, 1 16 cf. Gen. 25, 28 17 cf. Gen. 27,2-4
18 cf. Apoc. 20, 6 21 Gen. 25, 23 (8. ras. a m2) M quae q ergo scripsi ego codd. 3 pr.
uox] uox haec Q uoi quidem B iacob est AD est iacob B 4 ad.«, l. m2 B
benedicendum D patris Q 6 quid] qui Aa.c. quod B sign. in fig. AD
7 adiungere] s. l. add. I (= uel) Bm2 adiungeret Q liippoliti A hyppolyti
D hyppoliti Q hypoliti Inq yppoliti (s. l. add. m2 antioceni et patriarche)
B ponimus Q ponamus ADB 8 et] ei AD quo] quod S
9 quo] quod S 10 laciorem (add. de isaac) to 11 spiritu ivq priori q
zabuli Q 13 oculus q oculis A illius om. AD 15 pr. quod] que tt)
alt. quod] quae tt) 16 hominis tt) 17 uenator Q ueniatur q 18 promissio
estfi 19 sunt regno AD 20 et om. tnq quid] quod in anteque h)
21 seruiet (et in ras. m2) B seruiret toq forma om.Q spiritn h) 22 quae]
q q nouerat A,B (nou exp.) mediator Aa.c.m2 meditabatur (ba exp.) B
mihi inde duos haedos praefigurans carneum saluatoris aduentum,
in quo eos uel maxime liberaret, qui peccatis tenebantur
obnoxii, siquidem in omnibus scripturis haedi pro peccatoribus
accipiuntur.
quod autem duos iubetur adferre, duorum populorum
significatur adsumptio; quod teneros et bonos, dociles et innocentes
animae. stola Esau fides et scripturae sunt Hebraeorum,
quibus gentilium indutus est populus; pelles, quae eius brachiis
circumdatae sunt, peccata utriusque sunt plebis, quae Christus
in extensione manuum cruci secum pariter adfixit. quod Isaac
quaerit ab Iacob, cur tam cito uenerit, admiratur uelocem
credentium fidem; quod cibi delectabiles offeruntur, hostia
placens deo salus est peccatorum.
post esum sequitur benedictio
et eius odore perfruitur uirtutem resurrectionis et regni
aperta uoce praenuntians, quomodo etiam adorent eum fratres
sui et seruiant ei credentes ex Israhel. quia igitur iniquitas
est inimica iustitiae, Esau in discordiam concitatur et necem
fraudulentus excogitat dicens in corde suo: adpropient dies
Gen. 27, 15 8 cf. Gen. 27, 16 10 cf. Gen. 27, 20 12 cf. Gen.
27, 14 13 cf. Gen. 27, 27-29 18 *Gen. 27, 41 Ap.c.m2 loquiturque Bp.c.m2 2 inde
mihi AD praefiguratur AD carneus— aduentus Ap.c.m2 3 tenebant
D 5 acc.] ponuntur B . quod] quae to autem om. AD
duo Bp.r. iubentur afferri B 6 significat toq quod] que tv
et bonos om. AD duciles toq et om. loq 7 atola] add. uel
uestimentum ADB et scr. s. Hebr.] hebreorum et scr. AD 8 brachia
Aa.c.m2D 9 utr. pecc. B peccata om. q quae] quia q 10 ostensione
D crucis tt)q adflixit Aa.r. quod] que to 11 ab] a Ap.r.
tam] tamen Qa.r., om. q admirabatur tnq admiratur ut loquatur A
(ut loq. exp.), D uelocem] celerem AD 12 quod] quae h) delectabilem
Da.c. 13 post esum] posterum Inq 14 pr. et eras. A perfr.
om. AD uirt. om. Q 15 pronuntians ADB pronuntio Q quomodo]
quod Bp.r. ador. eum etiam Q 16 seruient tv israel qB
quia] qui toa.c. 17 in. est q inimicas est tt) inimica A discordia toq
concitat Ap.r. suscitatur toq 18 fraudulentur q adpropinquent WqJS
adpropinquant AD
diabolus fratricidae Iudae os in Cain ante praemeditans in Esau
manifestissime confitetur tempus quoque interfectionis ostendens:
adpropinquent, inquit, dies passionis, ut interficiam
fratrem meum.
quapropter Kebecca, id est patientia,
nuntiauit uiro fratris insidias, qui uocato Iacob praecepit ei,
ut Mesopotamiam pergeret et inde acciperet uxorem de genere
Laban Syri, fratris matris suae. quomodo itaque fratris dolos
fugiens Mesopotamiam tendit Iacob, ita et Christus Iudaeorum
incredulitate conpulsus proficiscitur in Galilaeam inde
sibi ex gentibus sponsam sumpturus ecclesiam\'. haec supra
dictus uir.\\
Nos autem dicimus non uenisse dominum nisi ad oues
perditas domus Israhel nec uoluisse panem accipere filiorum
et dare eum canibus et benedictionem primam Iudaeorum populo
detulisse, quibus sunt credita eloquia dei et repromissio
et legis datio et confectio testamenti; uerum quia illi credere
noluerunt, ad Iacob, minorem populum, benedictionem esse
translatam. neque tamen maiorem filium penitus fuisse despectum,
quia, cum subintrauerit plenitudo gentium, tunc
omnis Israhel saluus erit.
9 cf. Matth. 4, 12 etc. 13 cf. lIIatth. 15, 24. 10, 6 14 cf.
Matth. 15, 26 etc. 16 cf. Rom. 3, 2 17 cf. Rom. 9, 4 20 cf. Rom.
11, 25—26 S2 2 fratricidas codd. praeter trq iudae os tu
iudaeus q iudaeos cet. Cain] del., s. l. m2 morte xpi A praemedi-
tantes A in om. AD 3 manifeste Q ostendit D 4 adpropinquant
Ap.c.m2 adpropinqucns D appropinquent q pass. patris mei Q
pass. patris g 5 paenitentia A,D (poe-) 6 qui om. £ 2 iachob B,
om. tuq 7 in mesop.
Nuper, cum Reticii Augustodunensis episcopi, qui quondam
a Constantino imperatore sub Siluestro episcopo ob causam
Montensium missus est Romam, commentarios in Canticorum
Canticum perlegissem, quod Hebraei uocant sir asirim,
uehementer miratus sum uirum eloquentem praeter ineptias
sensuum ceterorum Tharsis urbem putasse Tarsum, in qua
Paulus apostolus natus sit, et aurum Ofaz petram significari,
quod Cephas in euangelio Petrus sit appellatus.
habuerat utique
et in
scribitur: et species rotarum sicut species tharsis,
et in Danihele de domino: et corpus eius ut tharsis,
K — Spinaliensis 68 s. VIII Q = Duacensis 247 s. XI. A — Parisinits lat. 4883 A s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. c = Mazarinianus 577 s. XII. Parisinus lat. 1876 s. XII. KA ad marcellam de ofaz badin
et tharsis Qt ad marcellam de reprehensione reietici episcopi in cantica
canticorum B de reprehensione tractatuum in canticis canticorum retici
galli ac; Hieronymi nomen exhibent tituli in QBace 3 retici ac recticii
(in ras. m2) B rheticii S augustud. Bac augustid. Ae cundam
Q 4 a om. B 5 roma K romae ac canticorum canticum
(cantica Q) KQA canticum canticorum cet. 6 sirassiiim K syrasirim
(postposito uocant) A 7 loquentem Ka.c.m2 8 ceterorum om. c
tarsis Qa.c.B tarsum Qa.c.B tharsum cet. 9 ophaz e ophat B
petram Q petrum cet. Petrum S significare S 10 quod] qui Bac quia S
petrus Q,A (s. I.) petra Kc id est petrus Bac idem petrus S 11 et
8. l. B ihezechiele c iezechiele Aac ezechiele (sic) B ezechiele S
12 tarsis B 13 et in—p. 287, 2 Tharsis] om. KQAe, sed in K add.
in mg. inf. daniele
de Ofaz uero quid
dicam, cum supra dictus Danihel propheta in tertio anno Cyri,
regis Persarum, post tres ebdomadas ieiunii atque tristitiae
dicat: extuli oculos meos et uidi, et ecce uir unus indutus
baddim et renes eius cincti auro Ofaz? plura
quippe apud Hebraeos auri sunt genera; unde ob distinctionem
nunc Ofaz positum est, ne quis zaab putaret, quod in Genesi
nasci cum lapide carbunculo praedicatur.
Quaeras, si tharsis lapis chrysolithus sit aut hyacinthus,
ut diuersi interpretes uolunt, ad cuius similitudinem dei species
describatur, quare Ionas propheta Tharsis ire uelle dicatur et
Salomon etlosaphat
Tharsis solitae sint adferre uel exercere commercia.
ad quod facilis
responsio est 6[juvd[iov esse uocabulum, quod et Indiae regio
Gen. 2, 11-12 15 cf. lon. 1, 3 16 cf. III Reg. 10, 22. II Par.
20, 36-37 Kmg. crysolitum Kmg. crisolitum B chrisolitum ac Symm.
hyac. S hiacintum Kmg. iacinctum Ucic simmachus Kmg.ac simmacus B
interpretantur Kmg. interpretatur Bp.c.ac 2 psalmo S in spiritu S
conterens Kmg.,Ba.c. nauis Kmg. tarsis Kmg.B 3 et om. A ornamentum
A ornatu Bac sacerdotum Qe 4 sculptij scripti B lapide Q
ins. est] inseritur Bac 5 fere S uoc. ref. S ophaz B .6 daniel
QBac ciri QB 7 ieiuni B adquae Ka.c.m2 8 ind.] uestitus
Bac 9 badin e bat dl B baddim ac ophat B ophaz S 10 apud
ex ad K ob om. A 11 ophaz A ophat B est s. l. m2 B zahab
K zaap a zabad A 13 quaeris S tarsis KB chrisolitus Aacc
crisolitus cet. sit aut] it aut K ita ut A ita uti Q acinctus Q
iacintus K iacinctus cet. 14 cuius coloris Bac 15 scribatur B praedicatur
ac tarsis KB 16 solomon K iosaphath a iosafath Ii.
habuerunt A habuer B 17 tarsis KB ad(f)fen\'e uel KQAc, om. cet.
18 est resp. S o}uovo[i/>v uarie scribunt (s. l. add. \'i\' plurinomium e)
codd.
solis radiis repercussum, colorem supra dictorum lapidum
trahat, a colore nomen acceperit, licet Iosephus tau littera
commutata Graecos putet Tarsum appellasse pro Tharsis.
Innumerabilia sunt, quae in. illius mihi commentariis
sordere uisa sunt. est sermo quidem conpositus et Gallicano
coturno fluens: sed quid ad interpretem, cuius professio est
non, quomodo ipse disertus appareat, sed quomodo eum, qui
lecturus est, sic faciat intellegere, quomodo intellexit ille, qui
scripsit?
rogo, non habuerat decem Origenis uolumina, non
interpretes ceteros aut certe aliquos necessarios Hebraeorum
aut ad interrogare aut ad legere [et], quid sibi uellent, quae
ignorabat? sed tam male existimasse de posteris, ut nemo
posset de eius erroribus iudicare!
Frustra igitur a me eiusdem uiri commentarios postulas,
cum mihi in illis multo displiceant plura, quam placeant.
quod si opposueris, cur ceteris dederim, audies non omnes
eodem uesci cibo. Iesus in- deserto plures hordeaceis panibus
pascit, triticeis pauciores; Corinthii, in quibus fornicatio
Cor. 5, 1 Bac appellatur Bac apellatur (corr. apelletur) A 2 percussum
S calorem Bp.c.m2 3 a] et a .1 nominum Ba.c. accepit
c iosepphus K 4 tharsum Qp.c.Aace appellare tharsum e
tarsis KB 6 uiae B est] et Ac quid. sermo Bac 7 cothumo S
fluens] florens Qc 8 non-est om. Q pr. quomodo] quo S desertus
Ka.c. dissertus B alt. quom.] quo S 9 int. ille] int. ipse a ipse
(del.) int. ipse B ipse int. S 11 aut] non Bac 12 pr. aut-legere] nt
aut interrogaret aut legeret Bac et seclusi, om. Bac uellint K uellet A
13 existimasset K (ex exstirnasset), Qc esistimasse (ex extimasse B) uidetur
Bac uidetur existimasse S de Bac, om. cet. posteris] poteris
.1 ceteris B ceteris (cae- c) posteris ac 14 possit KBac 15 igitur]
ergo S uiri] uri B 16 multa QAe plura quam plac. Bac, om. cet.
18 eisdem debere uesci ci(y)bis Bac iisdem uesci debere cibis S ordiaciis
K ordeaceis cet. pauit pan. c 19 eriticiis (in mg. m2 alii
frumentaciis) K frumentaceis Bac corintii Bac chorintii A chorinthii e
aud. forn. S
lacte pascuntur, quia necdum poterant solidum cibum capere.
Ephesii autem, in quibus nullum crimen arguitur, ipso domino
caelesti uescuntur pane et sacramentum, quod a saeculis absconditum
fuerat, agnoscunt. neque uero eorum, qui a me exemplaria
acceperunt, uel auctoritate uel aetate ducaris, cum et Danihel
senes iudicet et Amos, pastor caprarum, in sacerdotum principes
inuehatur.
Abraham temptatur in filio et fidelior inuenitur; Ioseph
in Aegypto uenditur, ut patrem pascat et fratres; Ezechias
uicina morte terretur, ut fusus in lacrimas quindecim annorum
spatio proteletur ad uitam; Petrus apostolus domini passione
concutitur, ut amare flens audiat: pasce oues meas; Paulus,
6 cf. Dan. 13, 45 sqq. 7 cr. Am. 7, 10-17 11 cf. Gen. c. 22
cf. Gen. 87, 25-28 cr. Gen. 45, 5-11 12 cr. IV Reg. 20, I-Ii
14 cf. Matth. 26, 69-75 etc. 15 Ioh. 21, 17 om. S quidam QAt adhuc quidem ac, om. S
2 pascebantur A cib. sol. B 3 ipso] ab ipso Bp.c.at 4 a om. ac
Ita et nunc, mi Marcella, Blesillam nostram uidimus
ardore febrium per triginta ferme dies iugiter aestuasse, ut sciret
reiciendas delicias corporis, quod paulo post uermibus exarandum
sit. uenit et ad hanc dominus Iesus tetigitque manum eius
et ecce surgens ministrat ei.
redolebat aliquid neglegentiae et
diuitiarum fasciis conligata in saeculi iacebat sepulchro, sed
confremuit Iesus et conturbatus in spiritu clamauit dicens:
Blesilla, exi foras. quae uocata surrexit et egressa cum
domino uescitur. Iudaei minentur et tumeant, quaerant occidere
suscitatam, soli apostoli glorientur: scit se uitam suam
ei debere, cui credidit; scit se eius amplexare pedes, cuius
paulo ante iudicium pertimescebat.
corpus paene iacebat exanime
et anhelos artus mors uicina quatiebat. ubi tunc erant
auxilia propinquorum, ubi uerba omni inaniora fumo? nihil
tibi debet o ingrata cognatio, quae mundo periit et Christo
reuixit. qui Christianus est, gaudeat; qui irascitur, non esse
se indicat Christianum.
Uidua, quae soluta est uinculo maritali, nihil necesse
habet nisi perseuerare. at scandalizat quempiam uestis fuscior:
Marc. 5, 40-42 etc. 8 cf. loh. 11, 39 9 cf. Ioh. 11, 44 10 cf.
Ioh. 11, 33. 38 11 *Ioh. 11, 43 cf. Ioh. 11, 44 12 cf. Ioh.
12, 2 cf. loh. 12, 10 s. I. m2 B 4 mi sancta N blisellam D blaesillam S
uidemus LDB 5 ardorem D (corr.), N ferme s. I. m2 B estuare
L exestuare D 7 et] s. I. N, om. LII Iesus om. D 8 ministrabat
N 9 fasceis IIa.r. fascis Ba.c.m2 fascibus LD sepulcro D
10 infremuit D clamabat
illae Christianos
oculos potius scandalizent, quae purpurisso et quibusdam fucis
ora oculosque depingunt, quarum facies gypseae et nimio candore
deformes idola mentiuntur, quibus si forte inprouidens
lacrimarum stilla eruperit, sulco defluit, quas nec numerus
annorum potest docere, quod uetulae sunt, quae capillis alienis
uerticem instruunt et praeteritam iuuentutem in rugis anilibus
poliunt, quae denique ante nepotum gregem trementes uirgunculae
conponuntur. erubescat mulier Christiana, si naturae
cogit decorem, si carnis curam facit ad concupiscentiam, in
qua qui sunt, secundum apostolum Christo placere non possunt.
Uidua nostra ante monilibus ornabatur et die tota, quid
sibi deesset, quaerebat ad speculum; nunc loquitur confidenter:
nos autem omnes reuelata facie gloriam domini speculantes
in eandem imaginem transformamur a gloria in
gloriam, quasi a domini spiritu.
tunc crines ancillulae
disponebant et mitellis crispantibus uertex artabatur innoxius;
13-16 etc.\' 3 cf. Matth. 3, 4 4 cf. Matth. 3, 4 14 cf. Rom. 8, 8
18 *II Cor. 3, 18 N natus L null. maio N 2 fuit dictus L 3 quia D
uestitur N tegimine N tegmine IIDB pellicea s 4 est om. B
lucustis D illa LD 5 scand. pot. D purporissoD fuscis
flectuntur genua super nudam
humum et crebris lacrimis facies psimithio ante sordidata purgatur.
post orationem psalmi concrepant et lassa ceruix, poplites
uacillantes in somnumque uergentes oculi nimio mentis
ardore uix inpetrant, ut quiescant. pulla est tunica: minus,
cum humi iacuerit, sordidatur. soccus uilior: auratorum pretium
calceorum egentibus largietur.
cingulum non auro gemmisque
distinctum est, sed laneum et tota simplicitate purissimum
et quod possit adstringere magis uestimenta quam
scindere. si huic proposito inuidet scorpius et sermone blando
de indebita rursum arbore comedere persuadet, inlidatur ei pro
solea anathema et suo morienti puluere dicatur: uade retro,
satanas, quod interpretatur\'aduerse\';aduersarius quippe Christi
est antichristus, cui praecepta displicent Christi.
Oro te, quid tale umquam, quale apostoli, fecimus, ut
merito scandalizentur? patrem senem cum nauicula et rete
dimittunt; publicanus a teloneo surgit et sequitur saluatorem;
uolens discipulus reuerti domum et suis ante renuntiare magistri
uoce prohibetur; sepultura non datur patri et pietatis
Matth. 16, 23 20 cf. Matth. 4, 22 etc. 21 cf. Matth. 9, 9 etc.
22 cf. Luc. 9, 61-62 23 cf. Matth. 8, 21-22 etc. N thoris 777J totis D loris N 4 mod.]
tinnula NB 6 psimithio N psinnitio B psizmitio L psyzmitio D
spizmitio 77 sordida 77 7 oratione N laxa N poplite N
9 est om. S 11 largiemur B largiemus N largitur S 13 mag. adstr. S
abstringere D quam uest. B 14 si quis N praeposito D scorpius]
scorpio sit N 15 indebita LD uetita cet. rursus N illidatur N illi
datur B 16 sole D salue Bp.c.m2 puluere] pure N retro me 7Z
17 satana N sathana B 18 est] est et 7Z (et eras.), B anticristus L
20 scandalizetur B reti S 21 dimittuntur L theloneo LB
22 antea N nuntiare (-c- B) LNB
nos, quia serica ueste non
utimur, monachi iudicamur, quia ebrii non sumus nec cachinno
ora dissoluimus, continentes uocamur et tristes. si tunica non
canduerit, statim illud e triuio: \'inpostor et Graecus est\'. cauillentur
uafriora licet et pingui aqualiculo farsos circumferant
homines: Blesilla nostra ridebit nec dignabitur loquacium
ranarum audire conuicia, cum dominus eius dictus sit Beelzebub.
Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem
lacrimarum, et plorabo — non, ut Hieremias ait, uulneratos
populi mei nec, ut Iesus, miseram Hierusalem, sed
plorabo — sanctitatem, misericordiam, innocentiam, castitatem;
Matth. 23, 37-39 etc. 1 est genus L esse om. L quia] qui L sirica L syrica D
2 iad.] iudimur (uel ludimur?) JI quia] qui L hebrii D ebrei L
quis enim siccis oculis
recordetur uiginti annorum adulescentulam tam ardenti fide
crucis leuasse uexillum, ut magis amissam uirginitatem quam
mariti doleret interitum? quis sine singultibus transeat orandi
instantiam, nitorem linguae, memoriae tenacitatem, acumen
ingenii? si Graece audisses loquentem, Latine eam nescire
iurasses; si in Romanum sonum lingua se uerterat, nihil omnino
peregrinus sermo redolebat.
iam uero, quod in Origene
illo Graecia tota miratur, in paucis non dico mensibus, sed
diebus ita Hebraeae linguae uicerat difficultates, ut in ediscendis
canendisque psalmis cum matre contenderet. humilitas
uestium non, ut in plerisque, tumentes animos arguebat, sed
cum interiori se mente deiecerat, inter ancillarum uirginum
cultum dominamque nihil medium, nisi quod in eo facilius
dinoscebatur, quod neglectius incedebat. uacillabat aegrotatione
gressus et pallentem
sustinebat, et J.amen aut propheta aut euangelium semper in
manibus.
lacrimis ora conplentur, singultus occupant uocem
add. defecisse S quo] quod GZ lngenda s. l. I, om. DI
2 pr. sit] desit 2a.r.,D habiit \'Fa.r. habuit G,Za.r. quod]
quo ZDB 3 quod] qui S 4 ardentc Ia.c. ardentis D fidei D
5 leuasse s. I. Z 6 dolere Ka.c. morandi Ga.r. 8 loq. audiisses S
9 inr.] putares ZD si s. l. K romanam Za.c.m2D Bonum in
mg. m2 I, om. D liuguam Ia.r.D linguas euerterat B uerteret Z
uerterit D uertat \'P 10 peregrini S red.] sonabat l.\'p.c.D sonabit
Ia.c. origene D; add. quodque ZD quoque B 11 illa Z tota
super ras. K dicam GD 12 ita om. S hebrae G hebraicae
Ip.c.B hebreicae Ia.c. euicerat G discendis S 13 contenderit
K,Wa.c. 14 pler.] add. solet g 15 interiore K interioris Ij\'a.r. interiores
D se om. D,Za.c., post mente tr. Ip.c. uirg.] uilium S
17 ncglegentius ZDB uaccillabant G uacillabant Zp.c.m2B 18 gressus]
fessa Za.c.m2D ac trementem S 19 propb(f)etam KZWB
semper om. B semper per (per eras.) G 20 manibus tenebat S manu
tenebat semper B conpletnr Ia.c. conpleuit D occupat ZDB
corpusculum febrium ardor excoqueret et semianimis lectulum
uallaret circulus propinquorum, haec in extrema uerba
mandabat: orate dominum Iesum, ut mihi ignoscat, quia
inplere non potui, quod nolebam: secura, esto, mi Blesilla,
confidimus; probas uera, quae dicimus: numquam est sera
conuersio\'.
uox haec primum dedicata est in latrone: amen
dico tibi; hodie mecum eris
sarcina carnis abiecta ad suum anima reuolauit auctorem et
in antiquam possessionem diu peregrinata conscendit, ex more
parantur exsequiae et nobilium ordine praeeunte aureum feretro
uelamen obtenditur. uidebatur mihi tunc clamare de caelo
non agnosco uestem; amictus iste non meus, hic ornatus alieuus
est\'.
Sed quid agimus? matris prohibituri lacrimas ipsi plangimus.
confiteor affectus meos, totus hic liber fletibus scribitur.
fleuit Iesus Lazarum, quia amabat eum. non est optimus
consolator, quem proprii uincunt gemitus, cuius uisceribus
emollitis fracta in lacrimis uerba desudant.
testor, mi Paula,
Iesum, quem Blesilla nunc sequitur, testor sanctos angelos
eius, quorum consortio fruitur, eadem me dolorum perpeti
1:a.c.DB exqueret Ka.c. semianimem in 2D aemianime
S lectulo :Ep.c. 3 circulos 1:a.c.D in om. B extremo S
4 quia] quae B 5 o secnra esto o 2 secnra esto o GD Bles.] add.
sentiens omni tempore uestimenta tua candida. candor uestium sempi.
ternae uirginitatis est puritas B 6 proba G probantes 22) probare B
uerba G uera esse B nusquam B sera] ora (in mg. sera m2) D
9 actorem B 10 in om. DB 12 mihi tunc s. 1. 2 tunc om. D
13 uestem KW uestes cet. non] add. est S 15 inatris] om. KT
magiati (uoluit magistri, litt. gisti in ras. 7-8 litt. m2) B prohibentur
lacrimae Za.c.m2D 16 affectos K,2a.c. 17 fleuit] add. et
2D, I\' s. l. m2,B eum GKB illum cet. 18 consolatur Ka.c.D
19 mollitis 2D lacrimas Zp.c.m2 dissudant 2D mi 2 (ex me),
xl\' (ex mihi), B mihi GK me D 20 nunc seq. bl. 2 21 eius om. B-
fruetur 2a.c. eundem me dolorem perpeti ac tormenta G me dolorum
ex modblorum m2 T
interdum dicere: pereat dies illa, in qua natus sum, et:
heu mihi, mater, ut quid me genuisti uirum, qui iudicer
et discernar omni terrae? sed et illud: iustus es, domine,
uerumtamen iudicia loquar ad te: quid est, quod uia
peccatorum prosperatur? et: mei paene moti sunt pedes
pacem peccatorum uidens et dixi: quomodo agnouit
deus et si est scientia in excelso? ecce isti peccatores
et abundantes in saeculo obtinuerunt diuitias.
sed rursum illud occurrit: si narrauero sic, ecce generationem
filiorum tuorum praeuaricatus sum.
numquid
et in meam mentem non hic saepius fluctus inliditur? quare
senes inpii saeculi diuitiis perfruuntur? quare adulescentia
rudis et sine peccato pueritia inmaturo flore exuitur? quid
causae est, ut saepe bimuli trimulique et ubera materna
lactantes daemonio corripiantur, repleantur lepra, morbo regio
deuorentur et e contrario inpii, adulteri, homicidae ac sacrilegi
uegeti atque securi de sua in deum sanitate blasphement,
praesertim cum iniustitia patris non redundet ad filium et
anima, quae peccauerit, ipsa moriatur?
aut si manet uetus
illa sententia, peccata patrum in filios oportere restitui,
2-3 7 *Ps. 72, 11-12 10 *Ps. 72, 15 20 cf. Ezech. 18, 4. 20
21 cf. Ex. 34, 7 B spiritum D nutritum D et om. Ka.c.m22a.c.1\'
at S 2 interdum dicere s. l. m2K interdicere B et pereat W 3 eu
Ga.c.D hei S mihi] mi G gen. me S iud. et disc.] diceret
(-it D) discrimen 2D dicerer discrimen S 4 sed om. 2D 5 iud.
tua B uiae 2D 6 impiorum 2 prosperantnr D prosperabuntur 2
mei GK mei quoque cet. pedes] add. paene effusi sunt gressus mei.
- quia zelaui in peccatoribus s 7 uidentis DB uidenti 2 agnouit GK
scit W cognouit cet. 8 ipsi 2D 10 sed] et B rursus D narrabo
B 12 saepe G 13 diu. saec. G 14 et] et ainc (s. I. dh m2,
uoluit adhuc)
sed cum haec cogitarem,
statim didici cum propheta: et suscepi, ut cognoscerem;
hoc labor est in conspectu meo, donec
ingrediar in sanctuarium dei et intellegam in nouissima
eorum. iudicia enim domini abyssus multa et:
o profundum diuitiarum et sapientiae et scientiae dei,
quam inscrutabilia iudicia eius et inuestigabiles uiae
eius!
bonus est deus et omnia, quae bonus fecit, bona sint
necesse est. mariti orbitas inrogatur: plango, quod accidit,
sed quia sic placet domino, aequo animo sustinebo. unicus
raptus est filius: durum quidem, sed tolerabile, quia sustulit
ille, qui dederat. si caecus fuero, amici me lectio consolabitur.
si auditum quoque surdae aures negauerint, uacabo a uitiis;
nihil aliud nisi dominum cogitabo. inminebit super haec et
dura pauperies, frigus, languor et nuditas: extremam expectabo
mortem et breue putabo malum, quod finis melior subsequetur.
consideremus, quid ethicus ille psalmus sonet:
iustus es, domine,
et rectum iudicium tuum. hoc non potest dicere
nisi ille, qui ad uniuersa, quae patitur, magnificat deum et
suo merito inputans de eius in aduersis clementia gloriatur.
exultauerunt enim filiae Iudae in omnibus iudiciis domini. si
ludaea \'confessio\' interpretatur, confitens autem omnis anima
11, 33 20 Ps. 118, 137 24 cf. Ps. 96, 8 add. in Zp.c.m2D innocentium KW innocentiam Z infantia
K\'P iufantium Zp.e. 3 nocentes 1P 4 fact. sum] fui KY 6 hic S
7 pr. in om. g et om. B 9 pr. et GD, om. cet. 10 inscr.
G,Ba.c.m2, add. sunt cet. 11 facit ZD,B 8. I. sunt 2 14 fil.
rapt. e. 2B 15 amice Za.c.D 17 dom.] a (de s. I. m2) domino Z
inminet G inmineuit (e del.) D; add. et Z (eras.), D 19 subsequitur
K,Zp.c.m2xI\' subsequatur B 20 consideramus D ęthycus Z (y ex ni)
prof(ph)eticus KV sonat ZD 22 dominum S 23 in adu. de eius
ZD in om. B 24 iudeae K,1\'p.c.m2 25 iuda D
in omnibus Christi iudiciis gaudeat.
sanus sum: gratias refero
creatori. langueo: et in hoc laudo domini uoluntatem. quando
enim infirmor, tunc fortior sum et uirtus spiritus in carnis
infirmitate perficitur. patitur et apostolus aliquid, quod non
uult, pro quo ter dominum deprecatur. sed dicitur ei: sufficit
tibi gratia mea et ad reuelationum humiliandam superbiam
monitor quidam humanae inbecillitatis adponitur in similitudinem
triumphantum, quibus in curru retro comes adhaerebat
per singulas adclamationes ciuium dicens: \'hominem te memento\'.
Cur autem -durum sit, quod quandoque patiendum est?
dolemus quemquam mortuum: ad hoc enim nati sumus, ut
maneamus aeterni? Abraham, Moyses, Esaias, Petrus, Iacobus
et Iohannes, Paulus, electionis uas, et super omnia dei filius
moritur: et nos indignamur aliquem exire de corpore, qui ad
hoc forsitan raptus est, ne malitia mutaret intellectum
eius? placita enim erat deo anima eius; propter hoc
properauit* educere eum de media iniquitate, ne longo uitae itinere deuiis oberraret anfractibus. lugeatur mor-
tuus, sed ille, quem gehenna suscipit, quem tartarus deuorat,
6 II Cor. 12, 9 7 cf. II Cor. 12, 7 9 cf. Tertull. Apol. c. 38 15 cf.
Act. 9, 15 17 Sap. 4, 11 18 *Sap. 4, 14 1 dic. cred. B dicet D 2 iud. xpi 2 3 in s. l. K 4 enim
s. l. W infirmor in mg. m2 B fortis S 5 et om. K,2a.c.,1F
7 mea] add. nam (quia g) uirtus in infirmitate perficitur BS ad] a G
reuelationem 2D -nis B 8 monetur quidem Za.c.D et adp. D
in] ad B similitudine codd. praeter GB 9 triumphantium B triumphanti
Zp.r. curro Za.c.D comis KT 10 te memento] et
iumentum D te] add. esse S 12 sit s. I. m2 K quando 2a.c.m2D
13 et cur dolemus s non sumus g 14 Esaias} helias B Petrus
om. KW iacob Z 15 pr. et om. 2D fil. dei S 17 inmutaret
2p.c.m2D eius int. KXF int. illius G 18 quia placita GK\'I\' enim
om. G alt. eius] illius Z hoc] ea Z 19 eam S 20 longa uita
in (in s. l. 2) itinere 2D lugebatur ZBa.c. 21 genua Ga.c. suscepit
2a.c.Ba,c.m2
angelorum turba comitatur, quibus obuiam Christus occurrit,
grauemur magis, si diutius in tabernaculo isto mortis
habitemus. quia, quamdiu hic moramur, peregrinamur a domino,
illa, illa cupido nos teneat: heu me, quia peregrinatio
mea prolongata est; habitaui cum habitantibus Cedar,
multum peregrinata est anima mea.
si Cedar \'tenebrae\'
sunt et mundus iste sunt tenebrae, quia lux lucet in tenebris
et tenebrae eam non conprehenderunt, faueamus
Blesillae nostrae, quae de tenebris migrauit ad lucem et inter
fidei incipientis ardorem consummati operis percepit coronam.
reuera, si saeculare desiderium et — quod deus a suis
uitae istius cogitantem mors inmatura rapuisset, plangenda
erat et omni lacrimarum fonte deflenda.
nunc uero, cum
propitio Christo ante quattuor ferme menses secundo quodam
modo se propositi baptismo lauerit et ita deinceps uixerit, ut
calcato mundo semper monasterium cogitarit, nonne uereris,
ne tibi saluator dicat: (
facta est filia? indignaris de iudicio meo et rebellibus lacrimis
facis inuidiam possidenti?
scis enim, quid de te, quid de
ceteris tuis cogitem. cibum tibi denegas non ieiuniorum studio,
sed doloris. non amo frugalitatem istam; ieiunia haec
G2D aestuat 2a.c.m2D ang. ex. 2a.c.D exitus B
2 xpo D 3 grauamur G,2p.c.m2 graue est K1\' 4 dom.] xpo 2a.c.
5 ille ille Kl\' alt. illa s. I. 2 nos cup. ZD hei S me]
mihi SD 6 est] a me (s. 1.) est 2 est a me D caedar 2x chedar K
7 caedar G2 chedar K 8 ipse 2a.c.D quia] qui 2a.c. que Ba.c.m2
9 eam s. 1. 2 10 blaesillae (ex basillae m2) K migraret D et
om. 2D 11 fide D consumati 2D percipit K3\',2p.c. 12 auert.
a suis B uertat 2a.c.m2 13 istius uitae B uitae huius S 14 omne W
defl.] plangenda D ploranda S 15 secundum 1]\' quodam] quod ad
2o,.c.m2D 16 propositi se S proposito 2a.c.D baptisma B
baptismi 2a.c.D 17 cogitaret 2p.c.m2 nonne] non 2a.c.m2D
18 tua filia S 20 inuid.] iniuriam KV possedentis T quid de
te om. K1]\'B. 21 in ieiuniorum D studio s. 1. B 22 fragilitatem
GD ieiunii K\'l\' haec] ista S
a corpore. tales stulta philosophia martyres habeat:
Zenonem, Cleombrotum uel Catonem. super nullum requiescit
spiritus meus nisi super humilem et quietum et trementem
uerba mea.
hoc est, quod mihi monasterium promittebus,
quod habitu a matronis ceteris separato tibi quasi religiosior
uidebaris? mens, ista quae plangit, uestium sericarum est.
interciperis et moreris et, quasi non in meas manus uentura sis,
crudelem iudicem fugis. fugerat quondam et Ionas, animosus
propheta, sed et in profundo maris meus fuit. si uiuentem crederes
filiam, numquam plangeres ad meliora migrasse.
hoc est, quod
per apostolum meum iusseram, ne de dormientibus in similitudinem
gentium tristaremini. erubesce, ethnicae conparatione
superaris. melior diaboli ancilla quam mea est. illa infidelem
maritum translatum fingit in caelum, tu mecum tuam filiam
commorantem aut non credis aut non uis\'.
Sed dicis: \'quomodo me lugere prohibes, cum et Iacob
Ioseph in sacco fleuerit congregatisque ad se omnibus propinquis
noluerit Consolari dicens: descendam ad filium meum
lugens in infernum et Dauid Abessalon operto capite planxerit
repetens: filius meus Abessalon, filius meus
19 Gen. 37, 35 21 *II Reg. 18, 33 2D 2 talis 2D mart. st. ph. hab. G hab. mart. B
habeant (n exp. 2) martyres 2D 3 Zen.] habeat zen. T habeant (del. 2)
zen. 2D cleombrotum S theonbroton G theombrotum D theobratum
B theoprothum 2 theofrastum KW 4 quietem 2 6 quod] quo B
separabo B 7 ser. uest. S saer. 2 syr. D 8 interceperis K2T
-cipieris (-ciperieris m2) B morieris Ba.c. emoreris 2a.c.m2D emorieris
2p.c.m2 10 et om. 2DB profundum K2D meus] mersus 2
12 de] pro 2D, om. G similitudine 2D 13 ethnice (in ras. m2) B
ethnici KXF 14 melior est B zabuli KW est om. B 17 lug.
me 2DB et om. B 18 Ios.] add. filium G 20 abessalon G
abesalon KW absalon cet. cooperto S 21 pr. fili mi S pr. abesalon
KlF absalon 2DB alt. fil. m. Abess.] om. K filius B absalon
fili mi salt. abesalon y absalon 2D
meus?, Moysi quoque et Aaron ceterisque sanctorum sollemnis
sit luctus
\' perfacilis ad ista responsio est:
luxisse Iacob filium, quem putabat occisum, ad quem et ipse
erat ad infernum descensurus dicens: descendam ad filium
meum lugens in infernum, quia necdum paradisi ianuam
Christus effregerat, necdum flammeam illam romphaeam et
uertiginem praesidentium cherubin sanguis eius extinxerat —
unde et Abraham, licet in loco refrigerii, tamen apud inferos
cum Lazaro scribitur —,
qui alium paruulum, postquam, ut uiueret, inpetrare non potuit,
quia sciebat non peccasse, non fleuit.
de Moysi uero et Aaron,
quod eis ex ueteri more sit planctus
est, cum et in Actibus apostolorum iam euangelio coruscante
Stephano fecerint Hierosolymae fratres planctum magnum et
utique planctus magnus non in plangentium exanimatione, ut
tu aestimas, sed in pompa funeris et exequiarum frequentia
intellegendus sit.
denique de Iacob scriptura sic loquitur: et
ascendit Ioseph sepelire patrem suum et
9 cf. Luc. 16, 22-31 11 cf. II Eeg. 12, 20-23 14 cf. Act. 8, 2
18 *Gen. 50, 7—8
. 2B fili mi absalon S abesalon \'I\' absalon 2DB
2 aron K sollempnis sanct. B sanctis G2 4 et luxisse B fil.]
add. suum B et om. B 5 erat om. KW, post descensurus ponit G
ad inferos 2 (s. Z.), DB discensurus KDW discendam K1 flammeum
Xax.m2 flammam Da.c. romfeam KV rumpheam D rumpham
2a.c. 8 uert.] uersatilem Kp.c. uersatile \'I\' praesidentem 2 cerubin
2a.c.m2 cerubym 2p.c.m2 extinguerat Ba.c. restinxerat G 9 et
om. ¥ lic. in loco] loco lic. B in loco in K 10 eleazaro KWa.c.m2;
add. fuisse
nequeo scripturae
satis laudare mysteria et diuinum sensum in uerbis licet
simplicibus admirari, quid sibi uelit, quod Moyses plangitur
et Iesus Naue, uir sanctus, sepultus refertur et tamen fletus
esse non scribitur; nempe illud, quod in Moysi, id est in lege
ueteri, omnes sub peccati Adam tenebantur elogio et ad inferos
descendentes consequenter lacrimae prosequebantur secundum
apostolum, qui ait: et regnauit mors ab Adam
usque ad Moysen etiam super eos, qui non peccauerunt;
in Iesu uero, id est in euangelio, per quem paradisus
est apertus, mortem gaudia prosequuntur.
flent usque hodie
Iudaei et nudatis pedibus in cinere uolutati sacco incubant
ac, ne quid desit superstitioni, ex ritu uanissimo pharisaeorum
primum cibum lentis accipiunt uidelicet ostendentes, quali
11 cf. Deut. 34, 8 12 cf. Ios. 24, 30 16 *Rom. 5, 14 22 cf. Gen.
25, 31-34 K faraonis G\'P pharahonis Ia.r. pharaonis Zp.r.DB eteius
om. D alt. omnes om. 2B 2 omnes G olBs D omnis cet.
3 et omnis] et uirginae (exp.) et omnes K 4 cum om. Y quadraginta
V 5 ac deinde-nimis]postlin. 8 ornatum (corr.) B 6 eum (cum B)
planctu magno et forti 2DB 8 quem] quem ad KIa.c. aron Ka.c.m2
9 Fat. scr. 2DB 11 quid sibi-303, 4 contristari] post 303, 24 mini-
strare B 12 iesu KT hiesu (ex hesu m2) 2 13 nempe] neque 2D
illud est KT moysi 2D (cf. ad 301,12) moyse cet. uet. lege B 14 sub
p. ad. omnes S omnes om. W peccato K,Ba.c. ad s. l. m. rec. T
15 descendentem Ia.c.D 19 prosecuntur Bp.c. fl. u.] flenturque G
flentesque D 20 in -cinere s. l. B uolutatis Ia.c.D uolutantes 2p.c.
21 ex] et K uanissimo om. G 22 lentis] tenentes 2a.c.vi2D
domini non credentes antichristi parantur aduentui. nos uero,
qui Christum induimus et facti sumus iuxta apostolum genus
regium et sacerdotale, non debemus super mortuos contristari.
et dixit, inquit, Moyses ad Aaron et Eleazar et Ithamar
filios eius, qui relicti erant: caput uestrum
non denudabitis et uestimenta uestra non scindetis,
ne moriamini et super omnem synagogam ueniat
ira. nolite, inquit, scindere uestimenta et luctum exhibere
gentilem, ne moriamini. mors nostra peccatum est. et —
quod forsitan crudele alicui uideatur, sed fidei necessarium
est — in eodem Leuitico scribitur, quomodo sacerdos magnus
ad patrem, matrem fratresque uel liberos ire mortuos prohibeatur,
ne uidelicet anima dei sacrificiis uacans et tota in illius
mysteriis occupata aliquo inpediatur adfectu.
nonne aliis uerbis
id ipsum in euangelio praecipitur, ut non renuntiet domui
discipulus, ut mortuo patri non exhibeat sepulturam? et de
sanctis, inquit, non exiet et non contaminabitur
sanctificatio dei eius, quia sanctum oleum unctionis
a deo super eum est. certe, postquam credimus in
Christo et oleo unctionis eius accepto illum portamus in nobis,
non debemus exire de templo, id est de proposito Christiano,
non foras egredi, incredulitati uidelicet gentilium commisceri,
sed esse semper intrinsecus, uoluntati domini ministrare.
10,6 12 cf. Leu. 21, 11 16 cf. Luc. 9, 61-62 17 cf. Matth. 8,
21-22. Luc. 9, 59-60 *Leu. 21, 12. KT perdiderunt GB quia] ut K, om. resurrectionem S
2 praeparantur S 4 mortuo 2p.r. 5 ad] et B eleazarum Kł]\'
itamar 2a.c.B 6 filiis Ba.c.m2 filio Da.c. filius Ka.c. 7 uestra uest. B
8 et] et ne B 9 uest.] add. uestra K\'l\' 13 fratremque Zpxm2D fratrem
2a.c.m2 ire mort. proh. (-ebatur G) GB ire non permittitur KT
mort. proh. accedere ZD 14 ne] nec 2a.r. non D uid.] add. ut s. I. m2 D
15 ministeriis 2D 16 percipitur D non om. G renuntiat 2 18 inquid
Haec idcirco, ne ignoratio scripturarum auctoritatem tibi
praeberet in luctum et uidereris rationabiliter errare. et adhuc
sic locutus sum, quasi unam de turbis conuenerim Christianam.
nunc uero, cum sciam toto renuntiasse te mundo et abiectis
calcatisque deliciis orationi, ieiuniis, lectioni uacare cotidie,
cum ad exemplum Abraham cupias exire de terra tua et de
cognatione tua, ut Chaldaeis et Mesopotamia derelictis terram
repromissionis introeas, cum omnem substantiolam aut pauperibus
dilargita sis aut filiis ante mortem mundo mortua
dederis, miror te ea facere, quae si facerent ceterae, reprehensione
dignae uiderentur.
redit tibi in memoriam confabulatio
eius, blanditiae, sermo, consortium et, cur his careas, pati non
potes: ignoscimus matris lacrimis, sed modum quaerimus in
dolore. si parentem cogito, non reprehendo, quod plangis; si
Christianam et monacham Christianam, istis hominibus mater
e.xcluditur. recens uulnus est et adtactus iste, quo blandior,
non tam curat, quam exasperat; attamen, quod tempore mitigandum
est, cur ratione non uincitur?
nam et Noemin famem
fugiens in terram Moab et maritum perdidit et filios. et cum
suorum esset auxilio destituta, Ruth alienigena ab eius latere
add. dicimus S ignorantia Ep.c.m2DxI\' 2 in luctu I s.l. D
uideris 2a.c.m2D athuc G ad hoc B 4 tunc Za.c.m2B cum
oi». Z, s. I. D totam Za.r. toti ^ te ren. B 5 del.] add. saeculi
S lectione K, \'7\'a.c.m.rec.orationi Ba.c. cottidie G (e ex ae) P
6 ad om. KW abrahae Z 7 ut et SD caldaeis K caldeis YB
chaldeis cet. et om. D, s. l. Z mesopotamiam Ia.r.D dere-
licta B 8 oflis D substantiam KP 9 largita KP filiam D
10 fecerint 1:a.c.D cet.] add. a te G 11 memoria K,Wa.c.m2
12 cur] cum B quod S his] ista KW 13 sed querimus modum B
in mg., om. in t. 14 dolore
scio, quid responsura sis: hoc illi quasi iusto ad
probationem euenisse. et tu e duobus elige, quid uelis: aut
sancta es et probaris, aut peccatrix et iniuste quereris minora
sustinens, quam mereris. quid uetera replicem? praesentia
exempla sectare. sancta Melanium, nostri temporis inter Christianos
uera nobilitas, cum qua tibi dominus mihique concedat
in die sua habere partem, calente adhuc mariti corpusculo
et necdum humato duos simul filios perdidit. rem
sum dicturus incredibilem, sed Christo teste non falsam.
quis
illam tunc non putaret more lymphatico, sparsis crinibus,
ueste conscissa lacerum pectus inuadere? lacrimae gutta non
fluxit; stetit inmobilis et ad pedes aduoluta Christi, quasi
ipsum teneret, adrisit: \'expeditius tibi seruitura sum, domine,
quia tanto me liberasti onere\'. Sed forsitan superatur in ceteris?
quin immo, qua illos mente contempserit, in unico
postea filio probat, cum omni, quam habebat, possessione
concessa ingrediente iam hieme Hierosolymam nauigauit.
Parce, quaeso, tibi, parce filiae iam cum Christo regnanti,
parce saltim Eustochiae tuae, cuius parua adhuc aetas et rudis
ZD iob (non hiob) codd. 3 susti(eJa.c.)nuit ZDB
delicatam illum g; distinguendi signa addidi 4 ruinas B 7 uenisse D
quod ZDB 8 es et] esse SD 9 sustines G sustinere B 10 Melanium
scripsi melanius GK\']\' melania (nia s. I. B) cet. 11 mihique (mihi qui
1]\') cone. dom. K\'l\' 12 suo B part.] add. quae ZD 13 fil. sim. perd. G
sim. perd. fil. S 14 teste xpo S 15 tunc om. D, in mg. m2 Z
lymfatico G enfatico K\'l\' limph(h s. I. I)atico cet. 16 concissa B
18 arridens B tibi] tibi inquit B inquit tibi S 19 quia] qui a B
on. me lib. ZB me on. lib. D 20 qua] quales B 21 fil. post. B
omni quam G,2p.c. omnem quam KT olTla quam D omni que Ia.c.
omnium quae B possessionem KI]\' 22 ingruente ZDB 23 tibi ex
te m22 cum xpo iam S 24 eustociae G eusthociae K custodiae
2a.c.D eustochio S
et, quia cernit unam de tuis liberis triumphantem, obtritum
esse se condolens quaerit in remanente uictoriam, quam in
praeeunte iam perdidit. grandis in suos pietas inpietas in deum
est.
Abraham unicum filium laetus interficit et tu unam de
pluribus quereris coronatam? non possum sine gemitu eloqui,
quod dicturus sum. cum de media pompa funeris exanimem te
referrent, hoc inter se populus mussitabat: \'nonne illud est.
quod saepius dicebamus? dolet filiam ieiuniis interfectam, quod
non uel de secundo eius matrimonio tenuerit nepotes. quousque
genus detestabile monachorum non urbe pellitur, non lapidibus
obruitur, non praecipitatur in fluctus? matronam miserabilem
seduxerunt, quae quam monacha esse noluerit, hinc probatur,
quod nulla gentilium ita suos umquam filios fleuerit\'.
qualem
putas ad istas uoces Christum habuisse tristitiam, quomodo
exultasse satanan, qui nunc tuam animam eripere festinans et
pii tibi proponens doloris inlecebras, dum ante oculos tuos
filiae semper imago uersatur, cupit matrem simul necare uictricis
et
non, ut terream,
loquor, sed, ut mihi testis est dominus, quasi ante tribunal
eius adsistens in haec te uerba conuenio. detestandae sunt
istae lacrimae plenae sacrilegio, incredulitate plenissimae, quae
non habent modum, quae usque ad uicina mortis accedunt.
ululas et exclamitas et quasi quibusdam facibus accensa,
D) KD magistrantem Za.r.D magistra B zabulus
K\'F 2 et om. K1\' unam cernit g cer (reliqua foliis amissis
perierunt) G obritum
rideant circumstantes: ista
infidelitas Iudaeorum est. quin, si ad sepulchrum filiae uolueris
uolutari, angeli increpabunt: \'quid quaeris uiuentem
cum mortuis?\' quod quia Maria fecerat Magdalene, postquam
uocem domini se clamantis agnouit, ad eius pronoluta pedes
audiuit: ne tetigeris me; necdum enim ascendi ad
patrem meum, id est: \'non mereris tangere resurgentem,
quem mortuum aestimas in sepulchro.\'
Quas nunc Blesillam nostram aestimas pati cruces, quae
ferre tormenta, quod tibi Christum uideat subiratum? clamat
nunc illa lugenti: csi umquam me amasti, mater, si tua suxi
ubera, si tuis instituta sum monitis, ne inuideas gloriae meae,
ne hoc agas, ut a nobis in perpetuum separemur. putas esse
me solam? habeo pro te Mariam, matrem domini. multas hic
uideo, quas ante nesciebam.
o quanto melior iste comitatus
est! habeo Annam quondam in euangelio prophetantem et, quo
magis gaudeas, tantorum annorum laborem ego in tribus mensibus
consecuta sum. unam palmam castitatis accepimus.
misereris mei, quia mundum reliqui? at ego uestri sortem
doleo, quas adhuc saeculi carcer includit, quas cotidie in acie
18 cf. Luc. 2, 36-38 K,\'Fa.c. talem] te ille B 3 irrideant D 4 infelicitas
Sa.e.m2D quin scripsi quae KW te quoque cet. uol. fil. ZD
5 uolutare J:a.e. uolitare D angelus increpabit (-uit D) ZDB 6 magdalena
2,B (ult. a in ras. m2) 7 uoc. dom. om. P 8 audit Za.c.mSD
enim om. KW 9 tang.] add. me s. I. m2 B resurg. ZB surg. cet.
10 extimas D existimas Z 11 existimas (extimas D) bles. nostr. ZD
quae] quaeque 2p.e.D 12 quod] quo KW 13 lngentis (s eras.) B
uoce (8. I. Z) lugenti ZD ub. ausi ZD 14 sum inst. B 15 ne]
nec S 16 matr. dom. mar. B 17 antea ZD quanto] quam ZD
est iste com. ZD 18 quod K 19 labores S 20 accipimus KlI\'
21 miserere B miseriris (in mg. mereris) 1J\' mei] mihi KT at]
et KP uestri sorte K\'P sortem uestri Z 22 pr. quas scripsi quod \'I\'
quos cet. alt. quas K\'l\' quos cet. cottidie Z
incentiua uitiorum pertrahunt ad ruinam.
si uis, ut mater mea
sis, cura placere Christo. non agnosco matrem meo domino
displicentem\'. loquitur illa et alia multa, quae taceo, et pro
te deum rogat mihique, ut de eius mente securus sum, ueniam
inpetrat peccatorum, quod monui, quod hortatus sum, quod
inuidiam propinquorum, ut salua esset, excepi.
Itaque dum spiritus hos artus regit, dum uitae huius
fruimur commeatu, spondeo, promitto, polliceor: illam mea
lingua resonabit, illi mei dedicabuntur labores, illi sudabit
ingenium. nulla erit pagina, quae non Blesillam sonet. quocumque
sermonis nostri monumenta peruenerint, illa cum meis
opusculis peregrinabitur. hanc in meam mentem defixam legent
uirgines, uiduae, monachi, sacerdotes.
breue uitae spatium
aeterna memoria pensabit. quae cum Christo uiuit in caelis,
in hominum quoque ore uictura est. transiet et praesens
aetas, sequentur saecula post futura, quae sine amore, sine
inuidia iudicabunt: inter Paulam et Eustochiae nomen media
ponetur. numquam in meis moritura est libris. audiet me
semper loquentem cum sorore, cum matre.
2a.c.m2D Christo] add. non uis 2 (del.), D 4 displicientem
K\'F 5 dominum 2DB . mihi quoque 2 sim 2 6 monni]
noui D 7 inuidia ZD 8 hos art. reg. sp. 2 reg. art. B
reget KlF 9 comeatu Sp.r.B commeatum K illam] illa D
10 labores] dolores B illi meum S 12 monimenta ZBp.c.m2 momenta
2a.c.m2D 13 mea mente Zp.r.B defixam om. B legant 2
lngent W 14 uiduae] uitam. T breuis ΣD 15 conpensabit
Medici, quos uocant chirurgicos, crudeles putantur et
miseri sunt. an non est miseria alienis dolere uulneribus et
mortuas carnes clementi secare ferro? non horrere curantem,
quod horret ipse, qui patitur, et inimicum putari? ita se natura
habet, ut amara sit ueritas, blanda uitia aestimentur.
Esaias in exemplum captiuitatis futurae nudus non erubescit
incedere; Hieremias de media Hierusalem ad Eufraten, fluuiura
Mesopotamiae, mittitur, ut inter inimicas gentes, ubi est Assyrius
et castra sunt Chaldaeorum, ponat
Hiezechiel stercore primum humano, dein bubulo
panem de omni semente conspersum edere iubetur et uxoris
interitum siccis oculis uidet; Amos de Samaria pellitur: cur
quaeso?
nempe ideo, quia chirurgici spiritales secantes uitia
peccatorum ad paenitentiam cohortabantur. Paulus apostolus:
inimicus, inquit, uobis factus sum uera dicens. et
13 cf. Ezech. 24, 15-27 14 cf. Am. 7, 12 17 Gal. 4, 16 L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. X == Parisinus lat. 9532 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
2 ad marcellam de onaso (hieronimus marcellae add. XII). LXIIDB
ieroniraus marcelle W; Hieronymi nomen exhibent tituli omnium codd.
3 medicos LII cirnrgicos B cirugicos L cyrirgicos II 4 sunt om. LB
alieni L alienis non S et m.] emortuas X 5 clemente W indementi
IID clementi (mente) Engelbrecht 6 inimicorum W iniquum
LB se] si W 7 extimantur D exi(e)stimentur WX 8 esayas B
isaias X erubescet WX 9 eufratg B euphratem S 12 stercora L
deinde WX .13 pane D consparsum W 15 pellitur quia IID
cirurg. WXB cyrirg. Ila.c. chyrurg. IIp.c. cygurgicis L secantur L
16 coartabantur W cohortantur D 17 inquit om. LB uobis om. LR
uerum IID dicens] add. nobis LB
retrorsum abierunt.
Unde non mirum est, si et nos uitiis detrahentes offendimus
plurimos. disposui nasum secare fetentem: timeat, qui
strumosus est. uolo corniculae detrahere garrienti: rancidulam se
intellegat cornix. numquid unus in orbe Romano est, qui habeat
truncas inhonesto uulnere
Segestanus caua uerba et in uesicarum modum tumentia buccis
trutinatur inflatis?
dico quosdam scelere, periurio, falsitate
ad dignitatem nescio quam peruenisse: quid ad te, qui te intellegis
innocentem? rideo aduocatum, qui patrono egeat; quadrante
dignam eloquentiam nare subsanno: quid ad te, qui
disertus es? uolo in nummarios inuehi sacerdotes: tu, qui
diues es, quid irasceris? claudum cupio suis ignibus ardere
Vulcanum: numquid hospes eius es aut uicinus, quod a delubris
idoli niteris incendium submouere? placet mihi de laruis,
de noctua, de bubone, de Niliacis ridere portentis: quicquid
dictum fneritv in te dictum putas.
in quodcumque uitium stili
mei mucro contorquetur, te clamitas designari, conserta manu
in ius uocas et satiricum scriptorem in prosa stulte arguis.
an ideo tibi bellus uideris, quia fausto uocaris nomine? quasi
B retrorsi Wp.c.m2 3 est mir. B nos] add. ipsi 11D
5 stromosus L gurrigenti L rancidula W raucidulam S 6 intellexit
X urbe L,Xa.c.m2,DB romana D,Bp.c.m3 roma Ba.c.m3
7 uulnera L solus om. WX 8 egestans B mod. uessic. D uessicarum
Ila.r.D ante modum add. in mg. et, in B 10 te inn.
intellegis (-igis p.t..) II intelligit (-is p.c.) te inn. B 11 patronum L
egeat et LB quadrantem L 12 indignam snare] tuam naso L
13 dissertus Ila.r.D desertus TVXa.c. in eras. II numarios B
nummerios La.c. numerarios W 14 es] non es Bp.c. irasceris] add.
aio (exp.) B clausum (clausus Ila.c.) LIIDB cup. s. ign.) cupios
uirginibus L 15 es om. L a s. 1. B 16 placent W laris W
18 quocumque D 19 contorquitur LW,Xa.c.,D 20 satjT. ILDB
scripturam (a ex e m2) W in prosa] inprobe ac II inprobe p hac L
21 bellum W faustum W
eo, quod nequaquam parcant, et Eumenides Furiae et uulgo
Aethiopes uocentur argentei. quodsi in descriptione foedorum
semper irasceris, iam te cum Persio cantabo formosum:
te optent generum rex et regina, puellae
te rapiant: quicquid calcaueris tu, rosa fiat.
Dabo tamen consilium, quibus absconditis possis pulchrior
apparere: nasus non uideatur in facie, sermo non sonet ad
loquendum, atque ita et formosus uideri poteris et disertus.
Testimonia, quae de Iohannis euangelio congregata tibi
quidam Montani sectator ingessit, in quibus saluator noster
se ad patrem iturum missurumque
16. 15, 26. 16, 7-8 77 2 parcat D heumenides W eum uides L Fttriae]
add. quod non sint benignae S 3 uocantur D,Ba.c.m2 argi in mg.
tn2 II,D argentarii
uiri Iudaei et omnes, qui habitatis in Hierusalem,
hoc uobis notum sit et percipite auribus uerba
mea. non enim, sicut uos aestimatis, hi ebrii sunt
— nam est hora diei tertia-, sed hoc est, quod dic-.
tum est per lohel prophetam: in nouissimis diebus,
dicit dominus, effundam de spiritu meo in omnem
carnem et prophetabunt filii etfiliae eorum etiuuenes
uisiones uidebunt et seniores somnia somniabunt;
et quidem in seruos meos et ancillas effundam
de spiritu meo.
Si igitur apostolus Petrus, super quem dominus fundauit
ecclesiam, et prophetiam et promissionem domini illo tempore
conpletam memorauit, quomodo possumus nobis tempus aliud
uindicare? quodsi uoluerint respondere et Philippi deinceps
quattuor filias prophetasse et propheten Agabum repperiri et
in diuisionibus spiritus inter apostolos et doctores prophetas
quoque apostolo scribente formatos ipsumque Paulum multa
21 cf. Act. 21, 9 22 cf. Act. 11, 28. 21, 10 23 cf. I Cor. 12, 4-11 AD quo B quo] quod A 2 die] add. dixit AlID accensum
A ascensionem B 3 sanct. sp. B 4 ascendisse D 5 sermonf A
6 musto eos S 9 aur. perc. AD 10 existimastis II existimatis S
hii Aa.r.DB 11 nam est] cum sit B diei om. II 12 ioel B
in] et erit in B 13 de spiritum meum A in] super B 14 filii]
add. nestri B eorum] uestre B 15 uisionis Aa.c.m2 et-somn.
om. D 16 et quid.] equid. B anc.] in anc. meas II (meas s. l.), B
20 al. temp. S 21 uoluerit A 22 prophete Ba.c. propetam lla.c.
prophetam IlBp.c. repperi A,IIa.c. reperi D 23 spirituum B 24 firmatos
Ba.c.m2 Paul. apostolum S
nobis non tam- prophetiam repelli, quae domini signata est
passione, quam eos non recipi, qui cum scripturae ueteris et
nouae auctoritate non congruant.
Primum in fidei regula discrepamus. nos patrem et filium
et spiritum sanctum in sua unumquemque persona ponimus,
licet substantia copulemus; illi Sabellii dogma sectantes trinitatem
in unius personae angustias cogunt. nos secundas nuptias
non tam adpetimus, quam concedimus Paulo iubente, ut uiduae
adulescentulae nubant; illi in tantum scelerata putant iterata
coniugia, ut, quicumque hoc fecerit, adulter habeatur.
nos
unam quadragesimam secundum traditionem apostolorum toto
nobis orbe congruo ieiunamus; illi tres in anno faciunt quadragesimas,
quasi tres passi sint saluatores, non quo et per
totum annum excepto pentecosten ieiunare non liceat, sed
quod aliud sit necessitate, aliud uoluntate munus offerri. apud
nos apostolorum locum episcopi tenent; apud eos episcopus
tertius est. habent enim primos de Pepusa Phrygiae patriarchas,
secundos, quos appellant 7.oiv»voti?, atque ita in tertium,
id est paene ultimum, gradum episcopi deuoluuntur, quasi exinde
ambitiosior religio fiat, si, quod apud nos primum est,
apud illos nouissimum sit.
illi ad omne paene delictum ecclesiae
obserant fores; nos cotidie legimus: malo paenitentiam
peccatoris quam mortem et: numquid, qui cadit,
non resurgit?dicit dominus: conuertimini ad me,
25 *Hier. 3, 22 AD est sign. S 3 recepit (t eras.) A 4 auctoritati
Ap.e.m2II,Da.c. 6 promimus B 7 substantia B 8 angustiis AD
10 put. scel. AD coni. it. S iterata om. A 13 orbe B, om. cet.
ieiunemus A 14 passint D passi sunt A non]
Praetermitto scelerata mysteria, quae dicuntur de lactante
puero et de uicturo martyre confarrata. malo iniqua non
credere; sit falsum omne, quod sanguinis est. aperta est conuincenda
blasphemia dicentium deum primum uoluisse in ueteri
testamento per Moysen et prophetas saluare mundum; quod
quia
Christo sub specie filii praedicantem mortem obisse pro nobis
et, quia per duos gradus mundum saluare nequiuerit, ad extremum
per spiritum sanctum in Montanum, Priscam et
insanas feminas, descendisse et plenitudinem, quam
Paulus non habuerit dicens: ex parte cognoscimus et ex
parte prophetamus et: nunc uidemus per speculum
in aenigmate abscisum et semiuirum habuisse Montanum.
haec coargutione non indigent; perfidiam eorum exposuisse
superasse -\'est, nec necesse est, ut singula deliramenta, quae
proferunt, breuior epistulae sermo subuertat, cum et tu ipsa
scripturas adprime tenens non tam ad eorum mota sis quaestiones,
quam, quid sentirem, a me uolueris sciscitari.
1 renertentes B 2 redigi A 3 quod s. I. B, om. g sit] interest
S 6 lactente Bp.e.m2g 7 de om. S iniqua] inquam S 8 sanguis
All sanguinem D pr. est om. D apertae B 10 quod] sed S
12 obiisse S 13 non quinerit B 14 priscillam II 16 habuerat
Breuis quaestiuncula, quam misisti, et aperta responsio
est.
dixerit uerbum contra filium hominis, remittetur
ei; qui autem dixerit contra spiritum sanctum, non
remittetur ei neque in hoc saeculo neque
Nouatianus adfirmat non posse peccare in spiritum sanctum
nisi eum, qui Christianus sit et postea negauerit, manifestum
est Iudaeos, qui eo tempore blasphemabant, peccato blasphemiae
non teneri, quippe qui, inpii coloni, interfectis prophetis
de nece domini cogitabant et in tantum erant perditi, ut ad
saluandos eos se dei filius uenisse responderit.
unde et de
toto ipsius scripturae ordine conuincendi sunt, non his inremissibilem
dictam blasphemiam, qui tormentis conpulsi et
uariis euiscerati cruciatibus dominum denegassent, sed his,
qui, cum uideant in uirtutibus opera dei, calumnientur et clamitent
daemonis esse uirtutem et omnia signa, quae facta
sunt, non ad diuinam magnificentiam, sed ad diabolum
18 cf. Matth. 12, 24 etc. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.-
om. II) AIID ad marcellam, quomodo esset respondendum de spiritu
saucto contra nouatianos et de blasphemia in spiritu sancto B; Hieronymi
nomen exhibet titulus in B 4 breuis est
unde et saluator toto responsionis suae hoc agit argumento,
ut doceat non posse a satana eici satanan et regnum
eius inter se non esse diuisum. cum enim diaboli studium
sit dei laedere creaturam, quomodo eiusdem esse poterit uoluntatis
sanare languentes et se ipsum de obsessis fugare
corporibus?
probet itaque Nouatianus aliquem de his, qui
sacrificare conpulsi sunt ante tribunal iudicis, respondisse
omnia, quae in euangelio scripta sunt, non a filio dei, sed a
Belzebub, principe daemoniorum, esse perfecta, et tunc poterit
adprobare inremissibilem in spiritum sanctum esse blasphemiam.
Ut autem et acutius aliquid interrogemus, respondeant,
quid sit contra filium hominis dicere et in spiritum sanctum
blasphemare. ego quippe adsero iuxta sensum illius eos, qui
Christum in persecutione negauerint, contra filium hominis
dixisse et non in spiritum sanctum blasphemasse. qui enim
interrogatur, an Christianus sit, et Christianum se non esse
responderit, utique negando Christum,
spiritui sancto non fecit iniuriam.
si autem Christum negando
negauit et spiritum, edisserat hereticus, quomodo non peccet
in spiritum, qui filium hominis denegarit. aut si spiritum
sanctum hoc loco intellegendum patrem putat, patris nulla est
a negatore mentio facta, cum negaret. Petrus apostolus eo
tempore, cum ancillae interrogatione perterritus dominum
Matth. 26, 69—74 etc. S 2 a sat. l-nan AD -nam Jla.r.) eici sat. AIID satana
eici a satana (-na a.r.) B 3 non esse] non est A esse in ras.
8 litt. m2 B studium
si id, quod ait: nescio hominem, ridicule
uoluerit interpretari non Christum eum negasse, sed hominem,
mendacem faciet saluatorem, qui se, hoc est filium
dei, negandum esse praedixerat. si autem negauit filium dei,
unde et amare fleuit et trinam negationem trina postea confessione
delenit, manifestum est peccatum in spiritum sanctum
id non posse dimitti, quod habeat blasphemiam, ut, cum uideas
in uirtutibus deum, Belzebub calumnieris in factis.
doceat
igitur aliquem negatorem Belzebub uocasse Christum, et ultro
referam gradum negatorem non posse ueniam consequi. aliud
est tormentis cedere et se Christianum negare, aliud Christum
diabolum dicere, sicut tibi ipsa scriptura atque contextus adtentius
lecta poterunt demonstrare.
Fuerat quidem prolixius disserendum, sed quoniam et
amicis, qui ad nostrum hospitioltfm conuenerunt, praesentiam
nostram negare non possumus et tibi non statim respondere
admodum uisum est adrogantis. latam disputationem breui
sermone conprehendimus, ut non tam epistulam quam commentariolum
dictaremus.
26, 75 etc. .1 alt. in s. l. UB spiritu sancto A 2 rid.—hominem in mg. B
5 si-dei in mg. B 8 id] ideo S ut] et B 9 beelzebub II
10 negatorum B Belz.—negat. in mg. B beelzebub JIB 11 uen.
Ambrosius, quo chartas, sumptus, notarios ministrante
tam innumerabiles libros uere Adamantius et noster
explicauit, in quadam epistula, quam ad eundem de
Athenis scripserat, refert numquam se cibos Origene praesente
sine lectione sumpsisse, numquam uenisse somnum, nisi e
fratribus aliquis sacris litteris personaret, hoc diebus egisse
uel noctibus, ut et lectio orationem susciperet et oratio lectionem.
Quid nos, uentris animalia, tale umquam fecimus? quos
si secunda hora legentes inuenerit, oscitamus, manu faciem
H = Moiiacensis lat. 6299 s. VIII-IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX.. 2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = -Vaticanus lat. 355356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. (se. liber) H hieronimus marcell(a)e FJ,2a.c. hieronimus
(item D) ad marcellam de urbe secedendum IID,B (secedendi), bieronimus
ad marcellam %},2p.c., titulo caret N; Hieronymi nomen exhibent
tituli in FJTlHSdB 3 quod
deinceps itur in uerba,
sermo teritur, lacerantur absentes, uita aliena describitur et
mordentes inuicem consumimur ab inuicem. talis nos cibus et
occupat et dimittit. cum uero amici recesserint, ratiocinia subputamus.
nunc ira personam nobis leonis inponit, nunc cura
superflua in annos multos duratura praecogitat, nec recordamur
euangelii dicentis: stulte, hac nocte repetunt animam
tuam a te; quae autem praeparasti, cuius erunt?
uestes non ad usum tantum, sed ad delicias conquiruntur.
ubicumque
conpendium est, uelocior pes, citus sermo, auris adtentior;
si damnum, ut saepe in re familiari accidere solet,
fuerit nuntiatum, uultus maerore deprimitur., laetamur ad
nummum, obolo contristamur. unde, cum in uno homine animorum
tam diuersa sit facies, propheta dominum deprecatur
N 2 mundalibus JI mutilamus D mutilatis in ras. m2B
3 mens on. IlDB.Sap.c. de freq.] frequentiam DB 4 quia H quas
FJ,2 (s eras.) qui D aut ipsi] ut (corr. m2) dixi (corr.) B ad om.
H aut (t
cum enim ad imaginem et similitudinem dei conditi
sumus, ex uitio nostro personas nobis plurimas superinducimus.
et quomodo in theatralibus scaenis unus atque idem histrio
nunc Herculem robustus ostentat, nunc mollis in Uenerem
frangitur, nunc tremulus in Cybelen, ita et nos, qui, si mundi
non essemus, odiremur a mundo, tot habemus personarum
similitudines, quot peccata.
Quapropter, quia multum iam uitae spatium transiuimus
fluctuando et nauis nostra nunc procellarum concussa turbine,
nunc scopulorum inlisionibus perforata est, quam primum licet,
quasi quendam portum secreta ruris intremus. ibi cibarius
panis et holus nostris manibus inrigatum, lac, deliciae rusticanae,
uiles quidem, sed innocentes cibos praebeant. ita uiuentes
non ab oratione somnus, non saturitas a lectione reuocabit.
si aestas est, secretum arboris umbra praebebit; si autumnus,
ipsa aeris temperies et strata subter folia locum quietis
ostendit. uere ager floribus depingitur et inter querulas aues
2B 4 schenis FJB cenis D caenis H
unus] mimus H idem om. H strio D instrio FJ,Za c. ystrio 2p.c.
5 rob.] add. histrio (exp.) B robustum 2 ostendit DB mollis in]
in molem H molles 2a.e. mollibus DB inuenirem F 6 cibele
(cibel in ras. m2) B cybelenus (us eras.) N cybebe D cibeben 33 cymbalum
H ita om. H quae si F si H inmundi SB de (in II)
mundo H,DB,Sp c. non s. I. 2 7 oderemur H pers.] peccatorum
D 8 quod et H . 9 multa-spatia DB transimus Ha.c.m2
transmisimus S 10 turbidine D 11 forata H quam] nunc H
cum g licet om. H 12 quaedam portus DB portum quendam S
secreti N ruris]
habeat sibi Roma suos tumultus,
harena saeuiat, circus insaniat, theatra luxurient et, quia
de nostris dicendum est, matronarum cotidie uisitetur senatus:
nobis adhaerere deo bonum est, ponere in domino spem nostram,
ut, cum paupertatem istam caelorum regna mutauerint, erumpamus
in uocem: quid enim mihi restat in caelo et
a te quid uolui super terram? quo scilicet, cum tanta
reppererimus in caelo, parua et caduca quaesisse nos doleamus
in terra.
H cant. cet. brumalis niuis %$a.c.m2JD prunales H
bruinales Fa.c.m2 2 coem.-alg.] deerant H emam Za.c.mSD et
cal. S 3 scimus N uillius jF\'2\'a.c. billius Ja.c. illius FJp.c. agebo D
tumultos H.FSa.c. tumulus Ja.c. 4 har. saeu.] habeat harenam H
arena FSB circum H insaniet D theatra ipsa H luxoriant
Fa.c.m2 luiuriant 2 (ex -oriat m2) 5 cot. matr. DB 6 deo] domino D
bonum est s. I. m2 2, om. FJ et ponere S domino H,%Sp.c.m2N
dominum H deo Dfsa.c.m2 domino deo JB domino deo nostro FZ 7 ut]
et Hp.c.m2fs mntuauerint Fp.c.m2 8 uoce J uoce dicentes N
restat] erat 7733 est DB 9 quid] quod B q; H quos scilicet D
quos licet N repperimus tanta B tanta] stati H 10 rep(p)ererimus
Fp.c.wi22p.c.nasa.c.m2 rep(p)eriremus J,Fa.c.m2.l\'a.c.SJ3p.c.m2N
resperiremus H repperimus DB reperiamus g in terra parua nos et
cad. quaes. dol. 33 iif terra nos dol. II 11 terra] add. uale (om. 2)
sequentibus ep. XLVI capp. 10 et 11 usque ad cantiones
Ut absentiam corporum spiritus confabulatione solemur,
faciat unusquisque, quod praeualet. uos dona transmittitis, nos
epistulas remittimus gratiarum, ita tamen, ut, quia uelatarum
uirginum munus est, aliqua in ipsis munusculis esse mysteria
demonstremus.
saccus orationis signum atque ieiunii est; sellae,
ut foras pedes uirgo non moueat; cerei, ut accenso lumine
sponsi expectetur aduentus; calices mortificationem carnis
ostendunt et semper animum ad martyrium praeparatum — c
quippe domini inebrians perquam optimus —; quod
autem et matronis offertis muscaria paruis animalibus uentilanda,
procul ab illis abesse debere luxurias, quae cito cum
isto interiturae mundo oleum uitae suauioris exterminant. hic
L — Coloniensis 35 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vatieanus lat. 355 + 356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. q = Palatinus lat. 173 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. L) LIIDq, titulo caret N
ad marcellam loquens ad eam de scriptis suis et de muneribus illius B;
Hieronymi nomen exhibent codd. praeter N 3 absentia
nobis autem, in
peruersum licet, munera uestra conueniunt: sedere aptum
est otiosis, in sacco iacere paenitentibus, calices habere potantibus,
licet et propter nocturnos metus et animo semper
malo conscientiae formidante cereos quoque accendisse sit
gratum.
Si tibi putem a me gratias referri posse, non sapiam.
potens est deus super personam meam sanctae animae tuae
restituere, quod meretur. ego enim indignus nec aestimare
umquam potui nec optare, ut mihi tantum in Christo largireris
adfectum.
et licet me sceleratum quidam putent et omnibus
flagitiis obrutum et pro peccatis meis etiam haec parua sint,
D figura] futura N sit om. D nobis autem N,
cm. cet. in peru. non lic.
Ego probrosus, ego uersipellis et lubricus, ego mendax
et satanae arte decipiens! quid est astutius, haec uel credidisse
uel finxisse de insontibus, an etiam de noxiis credere
noluisse? osculabantur mihi quidam manus et ore uipereo detrahebant;
dolebant labiis, corde gaudebant: uidebat dominus et
subsannabat eos et miserum seruum suum futuro cum eis
iudicio reseruabat.
alius incessum meum calumniabatur et risum,
ille uultui detrahebat, haec in simplicitate aliud suspicetur. paene
certe triennio cum eis uixi; multa me uirginum crebro turba
circumdedit; diuinos libros, ut potui, nonnullis saepe disserui;
lectio adsiduitatem, adsiduitas familiaritatem; familiaritas fiduciam
fecerat. dicant, quid umquam in me aliter senserint,
quam Christianum decebat? pecuniam cuius accepi? munera
uel parua uel magna non spreui? in manu mea aes alicuius
insonuit? obliquus sermo, oculus petulans fuit? nihil mihi
aliud obicitur nisi sexus meus?, et hoc numquam obicitur,
nisi cum Hierosolyma Paula proficiscitur.
esto: crediderunt
N 3 dies illa 2B; add. in qua S 4 mec. pariter G ardore
non pauco (paucos Na.r.) 2 in mg., D,Np.r. 5 et] ego Ka.c.
6 et] ego K quid enim N est tutius B tutius est N istas astutias
(aust- 2D haec om. N credisse 2\'a.c.D 8 osculabant D michi
man. quid. B quid. mihi man. SD 9 uid.] ridebat Engelbrecht coll.
Ps. 2, 4 10 eos
Antequam domum sanctae Paulae nossem, totius in me
urbis studia consonabant. omnium paene iudicio dignus summo
sacerdotio decernebar; beatae memoriae Damasi os meus sermo
erat; dicebar sanctus, dicebar humilis et disertus. numquid
domum alicuius lasciuioris ingressus sum? numquid me uestes
sericae, nitentes gemmae, picta facies, auri rapuit ambitio?
nulla fuit Romae alia matronarum, quae meam posset domare
mentem, nisi lugens atque ieiunans, squalens sordibus, fletibus
paene caecata, quam continuis noctibus domini misericordiam
deprecantem sol saepe deprehendit, cuius canticum psalmi
sunt, sermo euangelium, deliciae continentia, uita ieiunium.
nulla me alia potuit delectare, nisi illa, quam manducantem
numquam uidi; postquam eam pro suae merito sanctitatis
uenerari, colere, suspicere coepi, omnes me ilico deseruere
0 inuidia primum mordax tui! o satanae calliditas semper
sancta persequens! nullae aliae Romanae urbi fabulam praebuerunt,
nisi Paula et Melanium, quae contemptis facultatibus
K credent B idem ex id Z, ex dem G 2 fatebatur
N 3 mag. uer. G risum G 4 credetur G pr. aut] autem G
fictus D 5 inp.] ante componitur N 8 dec.] indicabar (u s. l.) K
damasi (damasei Ga.r.) os GK damasus cet.; cf. Hieron. uit. I: os
Damasi sacerdotis et uit. II: os Damasi papae 9 dicebat utroque loco
D dissertus
si gentiles hanc uitam carperent, si Iudaei, haberem
solacium non placendi eis, quibus displicet Christus; nunc
uero — pro nefas! — nomine Christianae praetermissa domfim
suarum cura et proprii oculi trabe neglecta in alieno festucam
quaerunt. lacerant sanctum propositum et remedium poenae
suae arbitrantur, si nemo sit sanctus, si omnibus detrahatur,
si turba sit pereuntium, multitudo peccantium.
Tibi placet lauare cotidie, alius has munditias sordes
putat; tu attagenam ructuas et de comeso acipensere gloriaris,
ego faba uentrem inpleo; te delectant cachinnantium greges,
Paulam Melaniumque plangentium; tu aliena desideras,
K quasi s. I. 2 quondam 2a.c.D
2 leuare 2a.c. uexillo N balneas 2D,NBp.c.m2 3 pro et]
simul et N materies 2DN materiam Bp.c.m2 materiem salt. et GK,om.
cet. liberales
quid ad te? nobis e contrario tua uita displicet. bono tuo
crassus sis, me macies delectat et pallor; tu tales miseros
arbitraris, nos te miseriorem putamus. par pari refertur sententia:
inuicem nobis uidemur insani.
Haec, mi domina Asella, cum iam nauem conscenderem,
raptim flens dolensque conscripsi et gratias ago deo meo,
quod dignus sum, quem mundus oderit. ora autem, ut de
Babylone Hierosolyma regrediar nec mihi dominetur Nabuchodonosor,
sed Iesus, filius Iosedech; ueniat Hesdras, qui
interpretatur \'adiutor\', et reducat me in patriam meam.
stultus
ego, qui uolebam cantare canticum domini in terra aliena et
deserto monte Sion Aegypti auxilium flagitabam. non recordabar
euangelii, quod, qui Hierusalem egreditur, statim incidit
Ps. 136, 4 17 cf. Esai. 31, 1 18 cf. Luc. 10, 30-35 . pr. illi Bp.c.m3 alt. illi Bp.c.m.3 2 te om. G perdere ea 2D
existimas SDN putas K 3 hauseris scripsi auseris K auxeris G habueris
(-rit Ba.c.) cet. deuoran(b D)eris ID et GK, om. cet. 4 illi Bp.c.m3
considerant N 5 aniliter G inaniter cet. res. pers. corp. G res. (add.
corporum s. I. m2) suasit (corr.) K res. corp. pers. cet. 6 ad] a G uita
s. I. K 8 te s. I. B, om. N miseriam N miserabiliorem GIlJ,Bp.c.
ref. (re in ras. m2) B def. G sent. om. S 9 et inuic. GID,Bp.c.
insanire SDNB 10 mihi GD,Sa.r. nauim N conscendi (in mg.
m2) S ascenderem
maleficum me quidam garriunt:
titulum fidei seruus agnosco; magum uocabant et Iudaei dominum
meum, seductor et apostolus dictus est. temptatio
me non adprehendit nisi humana. quotam partem angustiarum
perpessus sum, qui cruci milito? infamiam falsi criminis
inportarunt, sed scio per bonam et malam famam
ad regna caelorum.
Saluta Paulam et Eustochium — uelit nolit mundus, in
Christo meae sunt -, saluta matrem Albinam sororesque Marcellas,
Marcellinam quoque et sanctam Felicitatem, et dic eis: ante
tribunal Christi stabimus; ibi parebit, qua mente quis
uixerit. memento mei, exemplum pudicitiae et uirginitatis
insigne, fluctusque maris tuis precibus mitiga.
14, 10 2 adque leu(uu G)itis GK ille om. G cui] qui g 3 sammaritis
G aamarita N samaritanus 2B es otn. GD de daemonio
renuntians K daemonium 2DN 4 reuuens Ga.c. Samariteu-Hebraei
B in mg. samariten K sam(mmG)aritem cet. utroque loco negat
Ga.c. negabat 2 5 maledicum G; add. uocant (del.) B quidam
(-em 2) me 2DN quidam ex quid Bm2 6 magnum (n exp.) 2 uocant
ZD,Bp.c. et om. G 8 me eras. N adprehendat
KN,Bp.c.m2 angustiorem N 9 milito in mg. m2 2 militant (ant
cx um) 2i.t. infamia G famiam Np.r. falsi] boni N 10 inputarunt
S peruenire 2DN 11 regnum GN 12 Paulam—Felicitatem]
omnes G uelint nolint 2D mundus om. 2D 13 meae sunt K
meam N meas 2DB sororem (add. que s) marcellam 2D,Bp.c.m2s
14 Marc.] et marcellinam N et sanct.] sanct. et (et exp.) K 15 simul
stab. GIDN apparebit 2N quia qua m. Na.c. quis (a I. m2) qua m.
quis K 16 mem.-mit. om. N (cf. ad p. 327, 12) mementote K mei
om. GID exemplo D patientiae 2D et om. B 17 insignem G
mitigat D; add. amen. explicit ad asellam. amen G explicit ad asellam
puellam dei K
Mensuram caritas non habet et inpatientia nescit modum
et desiderium non sustinet. unde et nos oblitae uirium nostrarum
et non, quid possimus, sed, quid uelimus, tantum cogitantes
magistram cupimus docere discipulae et, ut est uulgare
prouerbium: sus artium reppertricem.
tu, quae prima scintillam
nostro fomiti subiecisti, quae ad hoc studium nos et sermone
hortata es et exemplo et quasi gallina congregasti sub alas
pullos tuos, nunc nos libere absque matre uolitare pateris et accipitris
pauere formidinem et ad omnem umbram
I7 = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 340, 12 inter haec-
19 iudicetur; p. 342, 8 uideri-15 auratos). G — Neapolitanus VI. D. 59 s. VII. K — Spinaliensis 68 s. VIII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX (desinit in p. 333, 21 peccatum). II = Turicensis Augiensis 49 s. IX (praebet post ep. XLIII
tamquam partem illius epistulae p. 341, 1 uerum-343,
igitur, quod solum absentes facere
possumus, querulas fundimus preces et desiderium nostrum
non tam fletibus quam heiulatibus contestamur, ut Marcellam
nostram nobis reddas et illam mitem, illam suauem, illam
omni melle et dulcedine dulciorem non patiaris apud eas
esse rigidam et tristem rugare frontem, quas adfabilitate sua
ad simile uitae studium prouocauit.
Certe, si sunt meliora, quae poscimus, non est inpudens
desiderium. si cunctae scripturarum uoces nostrae sententiae
congruunt, non faciamus audacter ad ea te prouocantes, ad
quae tu nos saepissime cohortata es. prima uox dei ad Abraham:
exi, inquit, de terra tua et de cognatione tua
et uade in terram, quam monstrabo tibi.
iubetur
patriarchae, ad quem primum de Christo est facta promissio,
ut relinquat Chaldaeos; relinquat confusionis urbem et
id est latitudines eius, relinquat campum Sennaar, in quo
superbiae usque ad caelum erecta turris est, et post fluctus
istius saeculi, post flumina, super quae sederunt sancti et
fleuerunt, cum recordarentur Sion, post grauem gurgitem
Chobar, de quo
usque transfertur, habitet terram repromissionis, quae
non rigatur ut Aegyptus de deorsum, sed de sursum, nec facit
16 cf. Gen. 11, 2 sqq. 18 cf. Ps. 136, 1 20 cf. Ezech. 8, 3 K inquerule respondemus B 3 non tamJ
notum B 4 reddat K tert. illam om. B 5 omnium G et om. B
6 rugasse B 7 similem K,Aa.r. ouitae (obitae m2) A 10 congrnant
K facimus A eam A adque Ga.c.,A (atque m2) 11 tu
om. K cohortaris B 13 et uade om. K monstrauero B 14 facta
est K facta B repromissio AB 15 ut] aut A caldeos GB
roboth (= \'Pu> £ u>9- I Par. 1, 48) G roboath K robooth A roob B
rooboth S 16 latitudinem S sennain B 18 quem A 20 chobor
Ga.c. cobar B hiezehiel K ezechiel AB subleuatur B hierosolymam
K hierusalem A 21 ut habitet S terra A in terra K
22 inrigatur A sed de sursum] om. A decursus B
caelo expectat - imbrem.
haec terra montuosa et in sublimi
sita, quantum a deliciis saeculi uacat, tantum maiores habet
delicias spiritales. denique et Maria, mater domini, postquam
ad eam angeli est facta promissio et uterum suum intellexit
esse domum filii dei, derelictis campestribus ad montana perrexit.
de hac urbe allophylo quondam hoste superato ac diabolicae
percussa frontis audacia, postquam ille in faciem conruit,
exultantium animarum turba processit et concinens chorus
decem milium Dauid nostri uictoriam praedicauit.
in hac angelus
gladium tenens et totum inpietatis deuastans orbem in
Orna, Iebusaeorum regis, area templum domini designauit iam
tunc significans ecclesiam Christi non in Israhel, sed in gentibus
consurgentem. recurre ad Genesim, et Melchisedec, regem
Salem, huius principem inuenies ciuitatis, qui iam tunc in
typo Christi panem et uinum obtulit et mysterium Christianum
in saluatoris corpore et sanguine dedicauit.
Tacita forsitan mente reprehendas, cur non sequamur
ordinem scripturarum, sed passim et, ut quidquid obuiam
uenerit, turbidus sermo perstringat. et in principio testatae
sumus dilectionem ordinem non habere et inpatientiam nescire
mensuram — unde et in Cantico Canticorum quasi difficile praecipitur:
ordinate in me caritatem-et nunc eadem dicimus,
nos non ignoratione, sed adfectu labi.
denique, ut multo inor-
7 cf. I Reg. 17,4-18, 7 10 cf. I Par. 21, 15-28. II Par. 3, 1 14 cf.
Gen. 14, 18 aqq. 23 *Cant. 2, 4. KA olera cet. languentibus B 2 in s. I. K 3 nocat B
bacat G 4 spiritns g 5 angelica B facta est K 6 fili
quantos haec urbs prophetas, quantos emiserit
sanctos uiros, longum est recensere. totum mysterium nostrum
istius prouinciae urbisque uernaculum est. in tribus nominibus
trinitatis demonstrat fidem: Iebus et Salem et Hierusalem
appellatur. primum nomen \'calcata\', secundum (pax>, tertium
uisio pacis\' est.
paulatim quippe peruenimus ad finem et
post conculcationem ad pacem uisionis erigimur; ex qua pace
Salomon, id est \'pacificus\', in ea natus est et factus est
in pace locus eius et in figura Christi sub etymologia
urbis \'
quid referamus Dauid et totam progeniem eius, quae in
hac ciuitate regnauit? quanto Iudaea a ceteris prouinciis, tanto
haec urbs cuncta sublimior est Iudaea. et ut coactius disseramus,
totius prouinciae gloria metropoli uindicatur et, quidquid
in membris laudis est, omne refertur ad corpus.
4 caluarie B scil.] add. et K ibi S 5 secundi A et] id
Eat A 6 prop.] protoplasti S 7 nunc Ka.c.m2 completur A 8 inlnminauit
G 10 recensiri (corr. -Herl m2) A nostr. ist. pr. om. K
12 demonstrans B finem K 13 nomine K 14 est]
Iamdudum te cupientem in uerba prorumpere ipsi litterarum
apices -sentiunt et uenientem contra charta intellegit
quaestionem. respondeas quippe et dicas haec olim fuisse,
quando dilexit dominus portas Sion super omnia tabernacula
Iacob et fuerunt fundamenta eius in montibus sanctis
— licet et haec possint altius interpretari —, postquam
uero consurgentis domini uox illa pertonuit: ecce relinquetur
uobis domus uestra deserta et flebiliter ruinam
ipsius prophetauit dicens: Hierusalem, Hierusalem,
quae occidis prophetas et lapidas eos, qui ad te
missi sunt, quotiens uolui congregare filios tuos
sicut gallina pullos sub alas suas, et noluisti.
ecce dimittetur uobis domus uestra deserta et,
postquam uelum templi scissum est et circumdata ab exercitu
Hierusalem et dominico cruore uiolata, tunc ab ea etiam
angelorum praesidia et.
Christi gratiam recessisse; denique
etiam Iosephum, qui uernaculus scriptor est Iudaeorum, adserere
illo tempore, quo crucifixus est dominus, ex adytis
templi uirtutum caelestium erupisse uocem dicentium: \'
ex his sedibus\', ex quibus et aliis apparere, ubi
abundauit gratia, ibi superabundasse peccatum;
et postquam
audierunt apostoli: euntes ergo docete omnes gentes
et ipsi apostoli dixerunt: oportebat quidem uobis
23, 37-38 etc. 14 cf. Matth. 27, 51 etc. 17 cf. Ioseph. bell. Iud. VI
5, 3 20 cf. Rom. 5, 20 22 Matth. 28, 19 23 *Act. 13, 46 K cupientes Aa.c. 2 ueniente A contra om. A
carta GA cartA B cartham K intelleget B 3 respondebis S dices s
hoc S 6 et om. G possunt G 7 uera B consurgenti A ecce om. S
9 eius S 10 occidit B occidisti K eas B 12 gall.] add. congraegat
K sub al. suas] suos sub alas suas K suos sub alis S 13 demittitur K
14 postquam] post A 15 domini K 16 gratia B 17 ioseppum
(pr. p exp.) A ioseph hunc K uernaculura A 18 ex] et B adyt. G
adit. cet. 19 uoce B uoces S 20 et om. A 21 gratiam Ka.c.A
ibi om. B superhabundauit B pecc.] reliqua om. A 22 ergo
om. KB 23 et om. B dixerint B uob. qu. K
ecce transimus ad gentes, tunc omne sacramentum
Iudaeae et antiquam dei familiaritatem per apostolos in nationes
fuisse translatam.
Ualida quidem quaestio et quae possit etiam eos, qui
scripturarum aliquid adtigerunt, concutere, sed perfacile soluitur.
numquam enim fleret eam dominus conruentem, nisi
diligeret; fleuit et Lazarum, quia amabat illum. et hoc tamen
prima fronte cognoscito, non loci, sed hominum fuisse peccatum,
uerum, quia interfectio populi captiuitas ciuitatis est,
propterea urbem deletam, ut populus puniretur, ideo templum
subrutum, ut typicae hostiae tollerentur.
ceterum, quantum
ad locum pertinet, per profectus temporum multo nunc augustior
est, quam ante fuit. uenerabantur quondam Iudaei sancta
sanctorum, quia ibi erant cherubin et propitiatorium et arca
testamenti et manna et uirga Aaron et altare aureum: nonne
tibi uenerabilius uidetur sepulchrum domini?
quod quotienscumque
ingredimur, totiens -iacere in sindone cernimus saluatorem
et paululum ibidem commorantes rursum uidemus
angelum sedere ad pedes eius et ad caput sudarium conuolutum.
cuius sepulchri gloriam multo ante, quam excideretur a
Ioseph, scimus Esaiae uaticinio prophetatam dicentis: et
erit requies eius honor, quod scilicet sepulturae domini
locus esset ab omnibus honorandus.
Sed dicis:
20, 12 cf. Ioh. 20, 7 21 cf. Matth. 27, 60 etc. 22 *Esai. 11, 10
25 *Apoc. 11, 7—8 B uerb.] add. dei S aut. om. B ecce nol. B
3 iudae G 4 translatum K 5 posset B 7 eara fl. B 8 eum g
9 locis G 10 ciu.] captiuitatis K 11 urb.]
primum scire te uolumus omnem sanctam scripturam
non posse sibi esse contrariam et maxime unum aduersum
se non discrepare librum et, ut plus adiciamus, eundem
locum eiusdem libri. in Apocalypsi quippe, de qua nunc testimonium
protulisti, ante decem circiter uersiculos scribitur:
surge et metire templum dei et altare et adorantes
in eo. atrium autem, quod
et ne metiaris eum, quoniam datum est gentibus
et ciuitatem sanctam calcabunt mensibus quadraginta
duobus.
si enim Apocalypsis multo post passionem
domini scripta est a Iohanne et in ea Hierusalem sancta ciuitas
appellatur, quomodo rursum spiritaliter Sodoma uocatur
et Aegyptus? nec statim potes dicere sanctam dici Hierusalem
caelestem, quae futura est, et Aegyptum et Sodomam eam,
quae conruit, appellari, quia de futura dicitur, quod bestia,
quae ascensura est de abysso, faciat aduersus duos prophetas
22 cf. Apoc. 11, 7-8 K 2 ascendet GB eor. iacebunt G plateis] add. eius K
3 apiritualiter et S 4 ubi-6 Aegyptus om. B 5 si—est om. K
6 dom.] add. nulla est alia nisi hierusalem ubi autem crucifixus est dominus
S spiritual. g (semper) 8 te scire g uelimus B 9 posse
om B aduersus K 10 ut om. B eundem om. K 11 eiusdem
(eiusdemque g) libri (libro K) loc. KBS apocalipsin B quippe]
quoque B 13 dei om. B teri. et om. B 14 foris] foras B foras]
foris K 15 eum] illud S 16 sanctam exp. K 17 duobus ex diebus B
18 ab B iherosolima B 19 spiritualiter S, om. K 20 potest K
dici om. K 21 aegyptus et K, om. S sodoma K ea K, om. S
22 dic.l loquitur G 23 faciet S -aduersum B
plateis ciuitatis magnae.
de qua ciuitate et in fine eiusdem
libri scribitur: et ciuitas in quadrato posita est et
longitudo eius et latitudo tanta est, quanta et altitudo.
et mensus est ciuitatem de harundine per
stadia duodecim milia. longitudo et latitudo et
altitudo eius aequalia sunt. et mensus est muros
eius centum quadraginta quattuor cubitorum mensura
hominis, quae est angeli. et erat structura
muri eius ex lapide iaspide, ipsa uero ciuitas auro
mundo et cetera.
ubi quadrum est, nec longitudo nec latitudo
appellari potest. et quae est ista mensura, ut tanta sit
longitudo et latitudo, quanta et altitudo eius, et muri de
lapide iaspide et tota ciuitas de auro mundo et fundamenta
et plateae eius de lapidibus pretiosis et duodecim portae
fulgentes margaritis?
Cum ergo haec non possint carnaliter accipi — absurdum
quippe est per duodecim milia stadiorum tantam ciuitatis
longitudinem et latitudinem, quantam et altitudinem
praedicari —, spiritaliter intellegenda sunt singula. et ciuitas
magna, quam uidelicet prius aedificauit Cain et nominauit
eam ex uocabulo filii sui, hic mundus accipiendus est, quem
accusator fratrum suorum diabolus et fratricida periturus
extruxit uitiis, sceleribus condidit, iniquitate conpleuit, qui
spiritaliter appellatur Sodoma et Aegyptus.
de qua Sodoma
25 cf. Apoc. 11, 8 1 uincet S eos B occidet S iacebunt S 2 platea S de]
da B 3 quadro B 4 lat.] add. eius B 5 de] per B arundinem GB;
add. aurea S per
et quia longum est de scripturis
innumerabilia exempla congerere, unum testimonium
proferamus, ubi manifestissime mundus hic Aegyptus appellatur.
in epistula catholica ludas apostolus, frater Iacobi, scribit
dicens:
omnia, quoniam Iesus populum de terra Aegypti
saluans secundo eos, qui non crediderunt, perdidit.
et ne putares de Iesu dici filio Naue, statim sequitur:
angelos
uero, qui non
sed dereliquerunt suum domicilium, in iudicium
magni diei uinculis aeternis sub caligine reseruauit.
et ut credas, ubicumque simul Aegyptus et Sodoma
et Gomorra nominantur, non loca, sed mundum hunc interpretari,
statim iungit exemplum: sicutSodomaetGomorra
et finitimae ciuitates simili modo exfornicatae
et abeuntes post carnem alteram factae sunt exemplum
ignis aeterni poenam sustinentes.
et quid
necesse est plura conquirere, cum post passionem et resurrectionem
domini Mattheus euangelista commemoret: et petrae
scissae sunt et sepulchra aperta et plurima corpora
dormientium sanctorum surrexerunt. et egredientes
de sepulchris post resurrectionem suam
ingressi sunt sanctam ciuitatem et apparuerunt
19 Iudas 7 24 *Matth. 27, 51—53 2 sit] est K 3 sursum K 4 scilicet g pr. et om. B adamam
S eseboim K; add. sed g 6 hunc m.] pro hoc mundo S
et] sed K 8 ibi B egiptus hic mun (sic) B aegyptus mundus K
10 semel om. B 12 secundum K crediderant G 13 putaret B
15 derelinq. B 16 diei] di (= dei) KB externis B 18 sed om. K
20 fornicatae S 21 exemplo K 24 matheus B 25 plura B
multis?
nec statim Hierosolyma caelestis, ut plerique ridicule
arbitrantur, in hoc loco intellegitur, cum signum nullum
esse potuerit apud homines domini resurgentis, si corpora
sanctorum in caelesti Hierusalem uisa sunt. cum ergo et
euangelistae et omnis scriptura Hierosolymam sanctam nominent
ciuitatem et psalmista praecipiat: adoremus in loco,
ubi steterunt pedes eius, ne patiaris audire eam appellari
Sodomam et Aegyptum, per quam dominus iurari uetat,
quia sit ciuitas magni regis.
Maledictam terram nominant, quod cruorem domini hauserit,
et quomodo benedicta loca putant, in quibus Petrus et
Paulus, Christiani exercitus duces, sanguinem fudere pro Christo?
si seruorum et hominum confessio gloriosa est, cur domini
et dei non sit gloriosa confessio? martyrum ubique sepulchra
ueneramur et sanctam fauillam oculis adponentes, si liceat, etiam
ore contingimus: et monumentum, in quo dominus conditus
est, quidam aestimant neglegendum?
si nobis non credimus,
credamus saltim diabolo et angelis eius, qui, quotienscumque
ante illud de obsessis . corporibus expelluntur, quasi in conspectu
tribunalis Christi stantes contremescunt, rugiunt et
sero dolent crucifixisse, quem timeant. si post passionem domini,
ut scelerata uox concrepat, hic detestabilis locus est,
quid sibi uoluit Paulus Hierosolymam festinare, ut ibi faceret
pentecosten?
qui retinentibus se locutus est dicens: quid
21, 13 B iherosolima B sicut S rid.] periculose K
2 cum] cur K 4 iherusalem B 5 euuangelista B omnes scrip-
turae S liierosolimam B 6 praec. ut S in loco om. B 7 eius
om. B audiri B, om. S 8 aegyptus K iurare K 9 magni cin. B
10 cruore B hauserat K 12 Christiani om. B fundere G fugere B
13 professio B 14 et mait. 5
Longum est nunc ab ascensu domini usque ad praesentem
diem per singulas aetates currere, qui episcoporum, qui
martyrum, qui eloquentium in doctrina ecclesiastica uirorum
Hierosolymam uenerint putantes se minus religionis, minus
habere scientiae nec summam, ut dicitur, manum accepisse
uirtutum, nisi in illis Christum adorassent locis, in quibus
primum euangelium de patibulo coruscauerat.
certe, si etiam
praeclarus orator reprehendendum nescio quem putat, quod
litteras Graecas non Athenis, sed Lilybaei, Latinas non Romae,
sed in Sicilia didicerit, quod uidelicet unaquaeque prouincia
habeat aliquid proprium, quod alia aeque habere non possit,
cur nos putamus absque Athenis nostris quemquam ad studiorum
fastigium peruenisse?
Nec hoc dicimus, quo rennuamus regnum dei intra nos
esse et sanctos uiros etiam in ceteris esse regionibus, sed
quo hoc adseramus uel maxime, eos, qui in toto orbe sunt
primi, huc pariter congregari. ad quae nos loca non ut primae,
sed ut extremae uenimus, ut primos in eis omnium gentium cerneremus.
certe flos quidam et pretiosissimus lapis inter ecclesiastica
ornamenta monachorum et uirginum chorus est.
2 in om. K 3 aancti cet, B 5 iherosolimas B 9 lonquentium
(pr. n eras.) K 10 uen. hicr. S iherosolimam B minus se S se
om. B munus B utroque loco 12 uirtutem B alt. in] de S
13 sic B 14 reprehendendo B nescio s. I. K 15 sed om. B
lilliei B lybiae G 17 al. habet B posset B 19 fastigia S
perbenire G 20 nec] et K quod G renuamus Ga.c. domini B
uox quidem
dissona, sed una religio. tot paene psallentium chori, quot
gentium diuersitates, et inter haec, quae uel prima in Christianis
uirtus est, nihil adrogans, nihil de continentia supercilii:
humilitatis inter omnes contentio est. quicumque nouissimus
fuerit, hic primus putatur. in ueste nulla discretio, nulla admiratio.
utcumque placuerit incedere, nec detractionis nec laudis
est.
ieiunia quoque neminem subleuant; nec defertur inediae
nec moderata saturitas condemnatur. suo domino stat unusquisque
aut cadit. nemo iudicat alterum, ne a domino iudicetur.
et quod in plerisque prouinciis familiare est, ut genuino
dente se lacerent, hic penitus non habetur. procul luxuria,
procul uoluptas.
Tanta in ipsa urbe orationum loca, ut ad peragrandum dies
G britanus B regione K 3 queret B loco K
i perses K 5 aethiopiae S ipsaque K ipsam quoque G fertile G
6 capadociam B Syr. om. B choelen G celen B 7 canctam-
ecce
in hoc paruo terrae foramine caelorum conditor natus est.
hic inuolutus pannis, hic uisus a pastoribus, hic demonstratus
ab stella, hic adoratus a magis. et, puto, sanctior locus est
rupe Tarpeia, quae de caelo saepius fulminata ostendit, quid
domino displiceret.
Lege Apocalypsin Iohannis et, quid de muliere purpurata
et scripta in eius fronte blasphemia, septem montibus,
aquis multis et Babylonis cantetur exitu, contuere. exite,
inquit dominus, de illa, populus meus, et ne participes
sitis delictorum eius et de plagis eius non accipiatis.
ad Hieremiam quoque regrediens scriptum pariter
1 posset B ut om. K uillam TISDB2 Chriati om. IIZDB2 alt. ad
om. S 2 diaersorum
est quidem
ibi sancta ecclesia, sunt tropea apostolorum et martyrum, est
Christi uera confessio et ab apostolis praedicata fides et gentilitate
calcata in sublime se cotidie erigens uocabulum Christianum,
sed ipsa ambitio, potentia, magnitudo urbis, uideri et uidere,
salutari et salutare, laudare et detrahere, audire uel proloqui
et tantam frequentiam hominum saltim inuitum pati a proposito
monachorum et quiete aliena sunt. aut enim uidemus ad
nos uenientes et silentium perdimus, aut non uidemus et
superbiae arguimur. interdumque, ut uisitantibus reddamus
uicem, ad superbas fores pergimus et inter linguas rodentium
ministrorum postes ingredimur auratos.
in Christi uero, nt
supra
est. quocumque te uerteris, arator stiuam tenens alleluia
G saluate S 3 babylonia K illa om. KB daemonum
K 4 omnes B est] si II est si ZD ibi quid. B2 5 sunt
trop.] syntropea B2 sint HD tropea] prope B1 trophea K
est] et S 6 uera xpi 77 et] est S ab (om. Bl) apostolo KBl
apostolorum 772D7?2 gentilitati B2 7 sublimi D se om. IISDB2
erigis lIZDB2 xpian. uoc. Bx uoc.] receptaculum K 8 ipsa om.
IISDB2 uideri] monachi specialiter expetenda est solitudo et orbis
Uerum quid agimus nec, quid deceat, cogitantes solum,
quod cupimus, hoc uidemus? o quando illud tempus adueniet,
cum anhelus nuntium uiator adportet, Marcellam nostram ad
Palaestinae litus adpulsam, et toti monachorum chori, tota
uirginum agmina concrepabunt? obuiam iam gestimus occurrere
et non expectato uehiculo concitum pedibus ferre corpus.
tenebimus manus, ora cernemus et a desiderato uix auellemur
amplexu.
ergone erit illa dies, quando nobis liceat speluncam
saluatoris intrare? in sepulchro domini flere cum sorore, flere
cum matre? crucis deinde lignum lambere et in oliueti monte
cum ascendente domino uoto et animo subleuari? uidere exire
Lazarum fasceis conligatum et fluenta Iordanis ad lauacrum
domini puriora? inde ad pastorum caulas pergere, in Dauid
orare mausoleo, Amos prophetam etiam nunc bucina pastorali
in sua conspicere rupe clangentem? ad Abraham, Isaac et
Iacob, trium quoque inlustrium feminarum uel tabernacula
properare uel memorias? uidere fontem, in quo a Philippo
eunuchus est tinctus? Samariam pergere et Iohannis baptistae
Helisaeique et Abdiae pariter cineres adorare? ingredi
17 cf. Luc. 2, 8 cf. III Reg. 2, 10 18 cf. Am. 1, 1. 7, 14 - 19 cf.
Gen. 49, 29-31 21 cf. Act. 8, 36-38 23 cf. III Reg. 18, 4 Ka.c. messor a. I. Z psalmis s. I. B2 aduocat J31
curuam Bl 2 ulte (-ae) JIID, om. falcem JIDB1 uinior uel
iunior Bl dauidicum Gp.c. 3 carm. om. K hac(e)c Ka.c.Bl
cantationes g; add. uale 2D uale explicit II 4 hicj his B 5 agamus
B ne G 6 temp. ill. S 7 anelus B angelus K 8 inpulsam B
10 concitatum B ferre om. B 11 cernimus KB a] ad B te G
auellimur K 12 liceat iu B 14 in om. B monte B 16 fasciis B
iordannis G 18 mausolio B mansuleo K amo propheta B 19 suarupe
B prospicere S abracham K ysahac B et s. l. K
21 phylippo K pilippo G 22 eunucus B tentus B 23 helis(ssCr)
ae(eB)ique GKB elisaei quoque S ingredi in B
agmina sunt nutrita?
ibimus ad Nazareth et iuxta interpretationem
nominis eius \'florem\' uidebimus Galilaeae. haud procul
inde cernetur Cana, in qua aquae in uinum uersae sunt.
pergemus ad Itabyrium et ad tabernacula saluatoris, non, ut
Petrus quondam uoluit, (eum)
cernemus et spiritu sancto. inde ad mare ueniemus Gennesareth
et de quinque et septem panibus uidebimus in deserto quinque
et quattuor milia hominum saturata. apparebit oppidum Naim,
in cuius portis uiduae filius suscitatus est. uidebitur Hermonin
et torrens Endor, in quo superatus est Sisara. Capharnaum
quoque signorum domini familiaris, sed et omnis pariter Galilaea
cernetur.
tunc, comitante Christo cum per Selo et Bethel et
cetera loca, in quibus ecclesiae quasi quaedam uictoriarum
domini sunt erecta uexilla, ad nostram speluncam redierimus,
canemus iugiter, crebro flebimus, indesinenter orabimus et
uulneratae iaculo saluatoris in commune dicemus: inueni,
quem quaesiuit anima mea: tenebo eum et non
dimittam illum.
15-21. 15, 32-38 etc. 9 cf. Luc. 7, 11-17 10 cf. Iudd. c. 4
11 cf. Matth. 4, 13 etc. 17 *Cant. 3, 4 2 iusta G 3 haut codd. 4 cernitur KB canahan B 5 pergimus
KB hitabyrium K itabarium B ad om. B saluatorem
Engelbrecht 6 quond.] quando B eum addidi, om. codd. moysi K
mose GB moyse S alt. cum om. B 7 cemimus KB uenimus G
gennes. K genes.
Lecto sermone dignationis tuae, quem mihi nec opinanti
tua beniuolentia tribuit, gauisus quidem sum testimonium
honesti et eloquentissimi uiri, sed in memet reuersus satis dolui
indignum tantis laudibus atque praeconio opprimi me potius
quam leuari. scis enim dogma nostrum humilitatis tenere
uexillum et per ima gradientes ad summa nos scandere.
quotus
igitur ego uel quantus sum, ut eruditae uocis merear
testimonium, ut mihi ab eo palma eloquentiae deferatur, qui
scribendo disertissime deterruit, ne scriberem? uerumtamen
audendum est et caritas, quae non quaerit, quae sua
sunt, sed quae proximi, reddat salutationis officia, quoniam
locum inplere non ualet praeceptoris.-
Gratulor tibi et sanctae atque uenerabili sorori tuae
Serenillae, quae (psptov6{j.ois calcatis fluctibus saeculi ad Christi
F = Veronensis XVI. 14 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. e = Parisinus lat. 1869 s. IX. Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. codd. (2 in mg. m2) praeter J (hieroni epist); Hieronymi
nomen exhibent tituli in FJ2B 3 lectus sermo
itaque, quod uenerabilis Paula
me est deprecata, ut facerem, sponte facio hortorque uos et
precor per domini caritatem, ut nobis uestros tribuatis aspectus
et per occasionem sanctorum locorum tanto ditetis munere.
certe, si consortia displicuerint, adorasse, ubi steterunt pedes
domini, pars fidei est et quasi recentia natiuitatis et crucis
ac passionis uidisse uestigia.
Opusculorum-meorum, quia plurima euolauerunt de nidulo
suo et temerario editionis honore uulgata sunt, nihil misi, ne
eadem forsitan mitterem, quae habebas. quodsi exemplaria
libuerit mutuari, uel a sancta Marcella, quae manet in Auentino,
uel a
accipere poteris. ego autem opperiens praesentiam tuam aut
totum dabo, cum adfueris, aut, si hoc aliquae impedierint
difficultates, quaecumque praeceperis, libens mittam.
scripsi
librum de inlustribus uiris ab apostolis usque ad nostram
aetatem imitatus Tranquillum Graecumque Apollonium et
post catalogum plurimorum me quoque in calce uoluminis
quasi abortiuum et minimum omnium Christianorum posui;
ubi mihi necesse fuit, usque ad quartum decimum annum
Theodosii principis quae scripserim, breuiter adnotare: quem
ea.c.m2D muneris C uaticinio S 2 praedist. JB2
quoque] quamquam 6a.c.m2D danihelum FJ -ielem Z -ihel (-iel B)
cet. 3 uir. des. I
Christiani interdum pudoris est etiam apud amicos tacere
et humilitatem suam magis silentio consolari quam retractando
ueteres amicitias ambitionis crimen incurrere. quamdiu tacuisti,
tacui nec expostulare umquam super hac re uolui, ne non
amicum quaerere, sed potentiorem uiderer expetere. nunc autem
prouocatus officio litterarum primas semper partes habere
temptabo et non tam rescribere quam scribere, ut et uerecunde
hucusque tacuisse et uerecundius loqui coepisse cognoscar.
De opusculis meis contra Iouinianum quod et prudenter
et amanter feceris exemplaria subtrahendo, optime noui. sed
nihil profuit ista diligentia, cum aliquanti ex urbe uenientes
mihi eadem lectitarint, quae se Romae excepisse referebant.
in hac quoque prouincia iam libri fuerant diuulgati et, ut
ipse legisti, nescit uox missa reuerti.
non sum tantae
add. explicit ad desiderium e E = Veronensis XVII. 15 s. VII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. J = Vindohonensis lat. 934 s. IX. Z = Turicensis Augiensis 41 s. IX. = Monacensis lat. 6313 s. IX. D — Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. JSD apologeticum (ad pologeticum 8) eiusdem operis
ad pammachium E:3 apollogeticum (pr. 1 del.) ad pamachium. prefatio
A; Rieronymi nomen exhibet titulus in D 6 consulari E 7 tacuistix
J 8 ne ex nec A$9 quaererem E 10 hab. part. 8 11 non
s. I. 2, om. J reec.) scribere Za c. 16 lectitarint EA% -rent cet.
roma A recepisse J referebat Za.c. 17 prouincia iam ex prouinciam
Em2 iam om. A$fuerunt S
nugas meas, quando uoluerim, emendare possim. statim ut
aliquid scripsero, aut amatores mei aut inuidi diuerso quidem
studio, sed pari certamine in uulgus nostra disseminant
et uel in laude uel in uituperatiorie nimii sunt non meritum
stili, sed suum stomachum sequentes.
itaque, quod solum
facere potui,
cum legeris, aut ipse pro nobis ceteris satisfacies aut, si tu
quoque narem contraxeris, illam apostoli
uirginitate et nuptiis disputat, aliter disserere conpelleris.
Nec hoc dico, quo te ad scribendum prouocem, cuius in
sacris litteris studium prae me fero, sed ut alios, qui nos
lacerant, hoc facere conpellas. norunt litteras, uidentur sibi
scioli: possunt me non reprehendere, sed docere. si aliquid
scripserint, magis ex operis eorum conparatione mea interpretatio
neglegetur.
lege, quaeso te, et diligenter apostoli uerba considera,
et tunc uidebis me propter calumniam declinandam
multo plus, quam ille uoluit, in maritos fuisse clementem.
Origenes, Dionysius, Pierius, Eusebius Caesariensis, Didymus,
Apollinaris latissime hanc epistulam interpretati sunt; quorum
Pierius, cum sensum apostoli uentilaret atque dissereret et
Ea.r. possimus Aa.c. 3 pr. aut
s. l. J 7 pot. fac. J2 potui] putaui 3 AIIOAOriTIKON D
AIlOAOrHTIKON (s. I. excusatorium m2) s AIIOAOTHT(s. I. T m2,-
IKON A apologeticon J2 IIPOOMUNHCA E,3 (s. I. acclamaui m2)
M(s. I. n m2)POC(s. I. add. E m2)<t>(ex 0 mS)UJNH(s. I. E m2)CA A
prosefonica J,2a.e. prosefoneca Zp.c. quae 3 8 pr. aut om. S
satisfaciens J,2a.c. 9 quo conarem Jp.c.m2 illa 3 IIEPIKOIINH
A llEPIKOMHN D pericopen Z pericopin J 10 diserere A,2a.c.m2
dissere 8 11 quod A,J (seq. ad eras.) ad te 2a.c. 12 prae me
fero] praefero D mihi (s. I. m2) praefero Z 13 conpellis Za.c.
14 quid S 15 scrib(p)serit EAa.c. ex om. D 16 neglegitur AJi>
et s. l. Z 18 quam ex quae m.2 A 19 origenis JZD,Asa.c. dionisius
codd. praeter E pyerius D didimus J23 dydimus D
20 apolin. E apollon. Za.c. appollen. J 21 piaerius E edissereret S
me ipsum, adiecit:
quod hic peccatum meum, quae duritia? uniuersa, quae
scripsi, huic sententiae couparata lenissima sunt. reuolue
omnium, quos supra memoraui, commentarios et ecclesiarum
bibliothecis fruere, et magis concito gradu ad optata coeptaque
peruenies.
Audio totius in te urbis studia concitata, audio pontificis
et populi uoluntatem pari mente congruere. minus est tenere
sacerdotium quam mereri. libros sedecim prophetarum, quos
in Latinum de Hebraeo sermone uerti, si legeris et delectari
te hoc opere conperero, prouocabis nos etiam cetera clausa
armario non tenere.
transtuli nuper Iob in linguam nostram;
cuius exemplar a sancta Marcella, consobrina tua, poteris mutuari.
lege eundem Graecum et Latinum et ueterem editionem
nostrae translationi conpara, et liquido peruidebis, quantum
distet inter ueritatem et mendacium. miseram quaedam
ὑπομνημάτων
Samuhelem quoque et
quae si legere uolueris, probabis, quantae difficultatis sit diuinam
scripturam et maxime prophetas intellegere, et interpretum
uitio, quae apud suos purissimo cursu orationis labuntur,
apud nos scatere uitiis.
porro eloquentiam, quam pro Christo
E illum S 2 Graeca praeter ANTIKPTE recte scripta praebet
unus E 6 IlauXoi;
Quod ad te huc usque non scripsi, causa fuit silentium
tuum. uerebar enim, ne, si tacenti scriberem, molestum me
magis quam officiosum putares. nunc autem prouocatus dulcissimis
litteris tuis et huiuscemodi litteris, quae me ad
A 2 dissimulari ex -milare Zm2 3 et om. D effugere?JD
scolis AJZ3 4 generi] add. explicit praefatio E?J de cetero
librum huius Qperis require in era XXII, cuius initium est: quod ante
huc usque non scripsi A E = Veronensis XVII. 15 s. VII. K = Spinaliensis V6S s. VIII. A — Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. = Monacensis lat. 6313 s. IX. y — Vindobonensis lat. 2171 s. IX (continet p. 355, 5 curramus-363,
19, pensandum est). d = Casanatensis 641 (olim B. IV. 18) s. IX (continet p. 364,
13 non-365, 19 nuptias; 376, 4 tument-380, 5 nullum;
386, 19 igitur-387, 12 diuitem). D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. XF = Augustodunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. DB apologeticum (adp- 3) EZ ap-
(p)ol(l)ogeticus ad pammachium KIIP apologiticum ad pamachium (s. I.:
praefationem huius libri require in era LXXX) A sententia sancti hieronimi
ad pammachium ip sententiae ei apologesitico sancti hieronymi ad
pammachium. de episcopis pbris diaconibus. ut sacrificium offerre uel
recipere non possint, si operi seruiant nuptiarum.... ex eodem post
multa .... ex eodem post aliqua d; Hieronymi nomen exhibent tituli in
AydDB 7 huc s. I. m2 A fuit s. I. m2 II 8 tacentes Ila.r.
Reprehendunt in me quidam, quod in libris, quos aduersum
Iouinianum scripsi, nimius fuerim uel in laude uirginum uel in
suggillatione nuptarum, et aiunt condemnationem quodammodo
esse matrimonii in tantum pudicitiam praedicari, ut nulla
posse uideatur inter uxorem et uirginem conparatio derelinqui.
ego si bene problematis memini, inter Iouinianum et nos ista
contentio est, quod ille exaequet uirginitati nuptias, nos subiciamus;
ille uel parum uel nihil, nos multum interesse dicamus.
denique idcirco te post dominum faciente damnatus est,
quod ausus sit perpetuae castitati matrimonium conparare.
aut, si id ipsum uirgo putatur et nupta, cur piaculum uocis
huius Roma audire non potuit? uirgo a uiro, non uirgo a
partu. medium esse nihil potest: aut mea sententia sequenda
est aut Iouiniani.
si reprehendor, quod nuptias uirginitati
add. cum (eras.) K 3 eorum Ha.c.m2§ tantum (in mg.
at tamen m2) A 4 pacatum Ka.c. 5 struxero \'1\' enim et] etenim s
6 tuus] cuius 3 scrip(b)sit Ilp.c.D 7 causam-uictoriae AI\'p.c.m21l
(am eras.) D causam s. l. m2 II causa D 8 dict. es om. D
dicere AIIa.c. 9 pr. in om. AD aduersus AD\'1\'B 10 pr. uel
om. AD, eras. 3 laudem Sa.r. 11 sugill. 778 snggillationem \'1\' nuptiarum
ADB,II3p.c. quodam modum K 12 pudicitia D praedicare
D,Ila.c3p.c. -rem Aa.c. 13 posse om. S 14 probl.] s. l. expl. propositionis
m2 s 15 fuit cont. B est s. I. § uirginitatis Da.\'"
17 idc. den. (den. s. l. m2) B te post te E domino Ep.c.m2 deum B
18 castitatis Aa.c. uirginitati g conparari Aa.c.m2D 19 id s. l. 5
huius uocis s 20 Roma] romae uictorinus AD,H%p.c.Bp.c.m2 uirgo
a partu] uir a uirgine generatur salt. uirgo] seq. ras. 6 litt. II uiro
Aa.c.m2 21 est seq. 3
qui aequales putabat, damnatio eius mei operis testimonium sit.
si saeculi homines indignantur in minori gradu se esse quam
uirgines, miror clericos et monachos et continentes id non
laudare, quod faciunt. castrant se ab uxoribus suis, ut imitentur
uirginum castitatem, et id ipsum uolunt maritos esse,
quod uirgines? aut iungantur itaque uxoribus suis, quibus
renuntiauerant, aut, si se abstinuerint, etiam tacentes fatebuntur
melius esse, quod nuptiarum operi praetulerunt.
an rudis in scripturis
et nunc primum sacra uolumina legens lineam et, ut ita
dicam, tenue dicendi filum inter uirginitatem et nuptias
seruare non potui? uidelicet nesciebam dictum: noli esse
iustus multum et, dum unum latus protego, in altero
uulneratus sum atque, ut manifestius loquar, dum contra
Iouinianum presso gradu pugno, a Manicheo mea terga confossa
sunt. nonne, quaeso, statim in principio operis mei ista
praefatus sum?
neque uero Marcionis et Manichei
dogma sectantes nuptiis detrahimus. nec Tatiani,
principis Encratitarum, errore decepti omnem coitum
spurcum putamus, qui non solum nuptias,
sed cibos quoque, quos deus creauit ad utendum,
2 qui EsD quia cet. 3 minore Hp.c.m2 gradus esso
Wa.c.m2 4 id s. l. m2 II 5 ut 8. l. m2 B imittent (ur s. I.
add. m2) B 6 uirgineam
non ignoramus honorabiles
sententiam: \'crescite
terram\', sed ita nuptias recipimus, ut uirginitatem,
quae de nuptiis nascitur, praeferamus. numquid
argentum non erit argentum, si aurum argento
pretiosius est? aut arboris et segetis contumelia
est, si radici et foliis, culmo et aristis poma praeferantur
et fructus? ut poma ex arbore, frumentum
ex stipula, ita uirginitas e nuptiis.
centesimus et
sexagesimus et tricesimus fructus, quamquam de
una terra et de una semente nascatur, tamen multum
differt in numero. triginta referuntur ad nuptias;
nam et ipsa digitorum coniunctio et quasi
molli osculo se conplexans et foederans maritum
pingit. et coniugem. sexaginta uero ad uiduas, eo
6 cf. Hebr. 13, 4 8 Gen. 1, 28 15 cf. Matth. 13, 8 etc. et reprobat B (t ex -nt [?] ras. m2) domu Ea.c.
2 esse uasa anr. et arg. A uasa a. et a. esse S pr. et om. II
4 aliud D alios S superaedificat AD,JIp.c. superaedificare S aurum
et AD 5 alios EAa.c.m2 fenum Da.c.m2B foenum AP,Dp.c.m2
« stipula DB 8 implete AD 9 sed] et B accipimus B 11 non
er. arg. in mg. inf. m2 A .12 pre(ae)tiosior Aa.c.m2D praesiosius
(u ex o m2) E 13 si radici] sirthici aa.c. radicis Da.c. poma in
mg. m2 B 15 ex]
porro
centesimus numerus — diligenter quaeso, lector.
adtende — de sinistra transfertur ad dextram, et
isdem quidem digitis, sed non eadem manu, quibus
in laeua nuptae significantur et uiduae, circulum
faciens exprimit uirginitatis coronam.
Oro te, qui haec loquitur, damnat nuptias? aurum uirginitatem,
argentum diximus matrimonium. centesimum et
sexagesimum et tricesimum fructum de una terra et de una exposuimus
semente generari, licet multum in numero differat. et
quisquam tam iniquus lector. erit, ut non ex meis dictis, sed ex
suo me sensu iudicet? et certe multo clementiores erga coniugia
fuimus omnibus paene Latinis et Graecis tractatoribus, qui
centesimum numerum ad.martyras referunt, sexagesimum ad
uirgines, tricesimum ad uiduas. atque ita fit iuxta illorum
sententiam, ut de bona terra et de patris familiae semine
excludantur mariti.
uerum in principio cautus, in reliquis forsitan
inprouidus fuerim: nonne post partitionem opusculi, cum
ad quaestiones uenirem, statim intuli: uos quaeso, utriusque
sexus uirgines et continentes, mariti quoque
AD sunt lIB
2 quantoque] quanto D quamque B quia quanto S 3 ex parte Aa.c.m2D
4 maior A et] est Kl\' 5 num. cent. qu. dil. AD 6 transferuntur
Aa.c.D dextram EK?J\':l\' -teram cet. et om. AD 7 hisdem
EKX1 his AD 8 nuptiae BT 10 damnant Kp.c.Ya.c. 11 centens.
K 12 sexagens. K pr. et] in 3 tricens. Ea.c.K exp.
et de uno (una S) ADs ali. una] uno A?JD 13 multo A diff.
in num. A£!D 14 quis um(n)quam A,II$p.c. quis hunc quam D quis B
15 sensu me ](\'l\'B indicet D 17 centena. K martyras EK,IIa.c.m2
-res cet. sexagens. K 18 tricens. EK fit] fit ut A 19 alt. de
om. AD familias AD 20 uerum] add. ne VB forsitam D forsan
II 21 post s. l. E 22 uos] uox D queso ex que m2 B
cunctorum in commune Iouinianus hostis est?
quorum orationibus indigeo et quos adiutores mei operis
precor, eos possum Manichei errore damnare?
Curramus ad reliqua — neque enim epistulae patitur
breuitas diutius in singulis inmorari —: interpretantes illud
apostoli testimonium: uxor proprii corporis non habet
potestatem, sed uir; similiter et uir corporis sui
non habet potestatem, sed uxor, haec subiunximus:
omnis hic quaestio de his est, qui in matrimonio
sunt, an eis liceat uxores dimittere, quod et dominus
in euangelio prohibuit.
unde et apostolus:
\'bonum est\', ait, \'homini mulierem non tangere\',
sed quia, qui semel duxit uxorem, nisi ex consensu
se non ualet abstinere nec dare repudium
non peccanti, \'reddat coniugi debitum\', quia sponte
se alligauit, ut reddere cogeretur. qui domini dicit
esse praeceptum, ne dimittantur uxores, et absque consensu,
quod deus coniunxit, homo non separat, hic potest dici
13 I Cor. 7, 1 14 cf. I Cor. 7, 5 16 *I Cor. 7, 3 18 cf.
Matth. 19, 6 etc. Aa.c.m2D conatos EAa.c.m2,D 2 Iouinianus s. I. m2 B
ostis \'l\'Ba.C. hic hostis AD,IIp.c. 3 quorum] qu. ego IIp.c.D quo
ergo A,Bp.c.m2 in orat. D mei adi. B 4 possunt 3 mani-
chaei K dampn. err. man. B 5 breu. pat. S 6 illius B 7 corp.]
add. sui AD,II s. I. 9 hoc S 10 haec KIIT est de his B
11 licet Ka.c.m2 13 ait] autem A mul. B uxorem uel mul. cet.
tangere] add. quasi in tactu eius periculum sit, quasi, qui eam tetigerit
(tangerit Aa.c.m2D tingerit 77), non euadat (el. p. 372, 6). unde et
ioseph, quia (qui Ao,.c.m2D) tangere illum (ill. tang. g) uolebat ae(e)gy(i)ptia,
fugiens de manibus eius (de m. e. om. S) pallium abiecit A,II
mg. inf., 3 mg., D,B mg. m2 14 duxerit
rursum in consequentibus: sed unusquisque,
ait, proprium habet donum ex deo, alius
quidem sic, alius autem sic. quam sententiam nos
quid, inquit, uelim, perspicuum
est. sed quoniam in ecclesia diuersa sunt dona,
concedo et nuptias, ne uidear damnare naturam.
simulque considera, quod aliud donum uirginitatis
sit, aliud nuptiarum.
si enim eadem esset merces
nuptarum et uirginum, numquam dixisset post
praeceptum continentiae: \'sed unusquisque proprium
habet donum ex deo, alius quidem sic, alius
autem sic\'.ubi proprietas singulorum est, ibi
concedoetnuptiasessedeidonum,
sed inter donum et donum magna diuersitas est.
denique et apostolus de eodem post incestum paenitente:
\'e contrario\', inquit, \'donate ei et consolamini\'
et: \'si cui quid donastis, et
donum hominis contemnendum, addidit:
\'nam et ego, quod donaui, si quid donaui, propter
uos coram Christo).
diuersa dona sunt Christi. unde
et Ioseph in typo eius uariam habebat tunicam et
n psalmo quadragesimo quarto adstitit regina a
Cor. 2, 10 19 *II Cor. 2, 10 21 cf. Gen. 37, 3 22 cf. Pe.
44, 10 1 rursus AD sequentibuss 2 habet proprium S don. hab. B
ex] a Ila.c.B 3 aut.] uero B quam] seq. in (eras.) E 4 haec
om. ip vel inpersp. y)W uelit Ap.c.m2B 8 mercis Aa.c.m2D
9 nuptiarum A%D nequaquam g 11 ex]
lumen aspicere? in ecclesia diximus dona diuersa et aliud
donum uirginitatis. aliud nuptiarum. et post paululum: concedo
et nuptias esse dei donum, sed inter donum
et donum magna
uoce apertissima pronuntiamus, damnare dicimur?
porro, si
Ioseph in typo domini accipitur, tunica eius uaria atque distincta
in uirginibus, uiduis, continentibus ae maritis est et
potest uideri quasi alienus, qui de tunica Christi
ipsam reginam, hoc est ecclesiam saluatoris, in uestitu deaurato
eadem uarietate circumdatam dixerimus? sed et in consequentibus
de coniugio disputantes eundem sensum secuti sumus:
hie locus ad praesentem
excepta causa
repudiatam uiuo marito alteri non nubere aut
certe uiro suo debere
nee non et alie
loco: \'Mulier alligata est, quanto tempore nir eius
uiuit- quodsi dormierit nir eius. libera est:
IM. I 10 et *1 Cor. 7. 39
qui secundas nuptias tertiasque concedit in domino,
primas cum ethnico prohibet.
Aperiant, quaeso, aures obtrectatores mei et uideant me
secundas et tertias nuptias in domino concessisse. qui secundas
et tertias non damnaui, primum potui damnare matrimonium?
in eo quoque loco, ubi interpretamur capitulum apostoli:
circumcisus aliquis uocatus est: non
in praeputio uocatus est: non circumcidatur,
licet quidam-prudentissimi interpretes scripturarum hoc
de circumcisione et seruitute dictum esse contendant, nonne
apertissime foedera seruauimus nuptiarum?
diximus enim: \'si
in praeputio quis uocatus est, non circumcidatur.\'
habebas, in.quit, uxor, cum credidisti; noli fidem
Christi causam putare discidii, quia in pace nos
uocauit deus. \'circumcisio nihil est et praeputium
nihil est, sed obseruatio mandatorum dei\'. nihil
enim prode est absque operibus caelibatus et nuptiae,
cum etiam fides, quae proprie Christianorum
est, si opera non habuerit, mortua esse dicatur et
hac lege uirgines quoque Uestae et Iunonis uniuirae
in sanctarum queant ordine numerari.
et post
paululum: \'seruus uocatus es: non sit tibi curae; sed
et si potes liber fieri, magis utere\\ etiam si habes,
I Cor. 7, 18 15 cf. I Cor. 7, 15 16 I Cor. 7, 19 19 cf. Iac. 2,
20. 26 23 adu. Iou. I 11 *I Cor. 7, 21 Aa.c.mS uis D xpiana Aa.c.m2 in (eras.) xpiano W
2 esse concedit D 3 lienico B et hinico K prohibent Aa.c.D
prohibetur Bp.c.m2 4 Aper.-22 tJumerari om. ip 5 nupt. et tercias
B conc. in dom. S 7 interpraetantur KUr 9 circumdatur
A\']fa.c. 10 quidem Aa.c.mS 11 seru.] add. legis S dictum om. 8
contendunt KXF 12 nupt. seru. B sernamus AI) 13 circumdatur Aa.c.
15 dissidii g uoc. nos 313 16 uocabit D 17 obseruantia A
18 prode est E prodest cet. 21 uniuiro Aa.c.m2 22 sanctorum s
queant in mg. B numerare Aa.c.mS 24 fieri liber s
et non habes tui corporis potestatem atque —
ut manifestius loquar — seruus uxoris es, noli
propter hoc habere tristitiam nec de amissa uirginitate
inuenire discidii, ut libertatem pudicitiae perfruaris,
noli salutem tuam cum alterius interitu quaerere.
habeto paulisper uxorem nec praecurras morantem:
expecta, dum sequitur. si egeris patienter,
coniux mutabitur in sororem.
In eo quoque loco, ubi tractauimus, cur dixisset apostolus:
de uirginibus autem praeceptum domini non
habeo; consilium autem do, tamquam misericordiam
consecutus a domino, ut sim fidelis, ita uirginitatem
extulimus, ut nuptiarum ordinem seruaremus: si
uirginitatem dominus imperasset, uidebatur nuptias
condemnare et hominum auferre seminarium,
unde et ipsa uirginitas nascitur. si praecidisset
radicem, quomodo fruges quaereret? nisi ante
qua ratione aedificium extrueret
et operturum cuncta desuper culmen inponeret?
si radicem nuptias, uirginitatem fruges diximus, si fundamentum
matrimonium et aedificium uel culmen perpetuam castitatem,
quisquam uel tam inuidus uel tam caecus obtrectator
s. l. m2 B soluis ex solum (?) B solues Aa.c.m2D 4 ne
tpD 5 potest y 6 dissidii S, om. B libertatem EAY,BDa.c.
-tate cet. 8 praecuras Aa.c m2 9 exsp. KII sequitur ante ras.
10 litt. 77 10 coniunx
sed et in alio testimonio, quid
de uirginitate et nuptiis senserimus, manifestissime declaratur:
non inponit nobis apostolus laqueum nec cogit
esse,
est et decorum, et intente facit seruire domino et
semper esse sollicitum et expectare paratum domini
uoluntatem, ut, cum quid imperauerit, quasi
strenuus et armatus miles statim inpleat, quod
praeceptum est, et hoc faciat sine ulla distentione.
quae data est secundum Ecclesiasten hominibus
huius mundi, ut distendantur in ea.
in fine quoque
conparationis nuptarum et uirginum disputationem nostram
Eccle. 3, 10 ip uid. Eip,llaa.c. uid. et cet. 2 quod] add. et AD
portet II,1Jfa.c.m2 ignorat AJItpD 3 porro] add. et lF 5 illico D
6 ista s. I. m2 Jl haec g 8 ux.]
Porro in consequentibus, cum dicimus: finita disputatione
coniugiorum et uirginitatis et
cauto moderamine praeceptorum, ut nec ad
sinistram nec ad dextram diuerteret, sed uia regia
graderetur et illud inpleret: \'ne sis multum iustus\',
subicit, nonne perspicue ostendimus, quae sit in scripturis
sanctis sinistra, quae dextra, et quid significet: ne sis multum
iustus?
quod uidelicet sinistra sit, si Iudaeorum et
gentilium sequamur libidinem et semper aestuemus ad coitum
dextra, si Manicbeorum sequamur errorem et simulatae pudicitiae
retibus
uirginitatem, ne nuptiae condemnentur. praeterea quis tam
iniquus meorum opusculorum iudex erit, ut prima matrimonia
damnare me dicat, cum etiam de secundis nuptiis dixisse me
legerit? concedit apostolus secundas nuptias, sed
lou. I 14 2 meliores E 3 un.] un. est B est un. g itaque A diu. dona s
4 est ig.] ig. interest g inter s. I. m2 K 7 porro-362, 14 potest
om. yj cum dic.] ubi diximus B disp.] add. et \'P 8 alt. et] om. A,
ut S utraque AD,IIp.c. 9 caute D ut] qui (eras.) ut D, om. lJfS
ad] a A 10 dexteram AIIDB 11 grederetur D iust. multo II
12 rursus AIID monogamia iam Kp.C.lJf 13 subdideiit lJf subdidit B
14 subiecit B scripturae AD 15 quae dextra] dextraque 3 dextera
AIIDB 16 iud. et gent. si AD si s. l. K 17 et om. AD 18 dextram
K errore D simulata pudicitia s; add. inpudicitiae AD,IIs.l.
19 ita om. A 22 nuptiis om. AD me dis. B 23 sed uol.
continuoque subiungit apostolicam auctoritatem:
\'secundum meum consilium\'. porro, ne auctoritas
apostoli quasi leuior uideretur, addidit: \'puto autem,
quod et ego spiritum dei
prouo\'cat, ibi non hominis, sed spiritus
dei consilium est. ubi autem nubendi concedit
ueniam, spiritum dei non nominat, sed prudentiae
librat consilium ita singulis relaxans, ut unusquisque
ferre potest.
propositis quoque testimoniis, in
quibus apostolus secundas concedit nuptias, statim subiecimus:
quomodo uirginibus fornicationis periculum concedit
nuptias et excusabile facit, quod per se non
adpetitur, ita eadem fornicatio concedit uiduis
et tertium, unum uirum nosse quam plurimos, id
5 cf, I Cor. 7, 40 7 I Cor. 7, 40 8 I Cor. 7, 40 16 adu. Iou. I 14 KYylla.c. 3 quod] quia B fid. pr. Es pr. fid. (qmdem D)
cet. fecer
de secundo hic et tertio
et quarto, si libeat, matrimonio disputauimus, non de primo,
ne quis in eo, quod diximus: uni homini prostitutam
esse quam multis. ad primum maritum referat, cum omnis
nobis quaestio de digamia et trigamia fuerit. denique digamiae
et trigamiae disputationem hac calce signauimus: \'omnia
licent, sed non omnia expediunt\'. non damno digamos,
immo nec trigamos et, si dici potest,
plus aliquid inferam: etiam scortatorem
recipio paenitentem. quidquid aequaliter licet,
aequa lance pensandum est.
Erubescat calumniator meus dicens me prima damnare
matrimonia, quando legit: non damno digamos, immo
nec trigamos et, si dici potest,
non damnare, aliud praedicare; aliud est ueniam concedere,
aliud laudare uirtutem. si autem in eo durus uideor, quia
dixi: quidquid aequaliter licet, aequa lance pensandum
est, puto non me crudelem iudicabit et rigidum, qui
alia loca uirginitati et nuptiis, alia trigamis et octogamis et
paenitentibus (scortatoribus) legerit praeparata.
Christum in
ADxIr alt. est s. I. m2 B 2 facesset D facescat A
cessat 7?,sac. calumniam Efia.r. et] add. de KAD\'l\' 3 et]
add. de KT libet AD disputabimus KD primo] add. sed
AD,Ils.l.,% in mg. 4 dix.] add. tolerabilius est A (-11-) D, Ils s. 1.
i esse] add. melius B ad prim. in mg. m2 E matrimonium B
omnibus 77 6 digamiae et trigamiae Aa.c.D digamie (corr. -a) et trigamia
Jl denique—disp. in mg. m2 77 7 disputatione y hac]
hec sa.c. hic šp.c. h* (= hoc) B ac D a KT signabimus D 8 alt.
non ex nam m2 1]\' digamus-trigamus D 9 octogamus D
10 etiam om. B 12 aequa Es aequali cet. 14 digamus D immo nec]
et S 15 trigamus D et-octog. om. AD octog.] neque octog. B
16 est praed. § 17 est laud. K durus in eo AD 18 aequa E?5
aequali (.le y -lit D) cet. 19 me non KI\' iudicauit E quia A
20 et paen. om. B tert. et om. Ef5 21 scort. addidi coll. lin. 10,
om. codd. legeret
rursumque, ubi uirgines et uiduas conparo, quid de nuptiis
senserim et quomodo tres gradus uirginitatis uiduitatisque
et continentiae et coniugii fecerim, declarant ipsa, quae scripta
sunt:
manserint, nec illarum detraho merito, quae
cum uiris in castitate perdurant, sed sicut hae
maioris apud deum praemii sunt quam nuptae coniugali
officio seruientes, ita et ipsae aequo patiantur
animo uirginitatem sibi praeferri.
Ad Galatas quoque testimonium apostoli proponentes:
ex operibus legis non iustificabitur omnis caro
Iou. I 37 K spiritum D habet %,Ba.c.m2 3 nupt.] add. eras.
cuius hic sermo est 77 dicor s. l. m2 B cuius hic sermo est
s. I. m2 77 4 aron K, Pp.c. 5 eliazer (ia ex i m2) K finee Ka.c.
phinees 77 atyrpe KW generatis Aa.c.m2 6 obp. KB opponerenter
(sic, alt. n exp.) S 7 errorem ED,A%a.c. Encratitarum (alt.
t s. litt. eras. 77, ta in ras. m2 B)] encretitaium 3 encracitarum A engratiarum
D; add. ducti S 8 datianum D tacianum (t ex d) A encracitarum
A engraticarum D encreatitarum (tit ex tt) K abiecit 5
9 condemnauimus Sp.c. 10 nuptias Aa.c.D 11 inuiduitatisque (in
exp.) A 12 pr. et 7s\'§ uel cet. 13 nego KASp.c.ml ttel 2, 1\'B ego
cet. post bapt. om. B 14 meritum 8 15 perd.] laborant B sicut
s. 1. m2 B sicuti B haec AD haee T hee in ras. m2 B 16 praem.
ap. d. s praem. s.] 8. meriti d 19 galathas 773JB praeponentes II
20 ex] et (in mg. add. ex m2) E 21 huiusmodi d et om. B
filios. quae si conceduntur etiam in euangelio,
aliud est indulgentiam infirmitati tribuere, aliud
uirtutibus praemia polliceri. ecce perspicue nuptias
diximus concedi in euangelio, sed tamen easdem in suo officio
permanentes praemia castitatis capere non posse. quod si
indigne accipiunt mariti, non mihi irascantur, sed scripturis
sanctis, immo episcopis, presbyteris et diaconis et uniuerso
choro sacerdotali et Leuitico, qui se nouerunt hostias offerre
non posse, si operi seruiant coniugali.
sed et in eo loco, ubi
de Apocalypsi testimonium posuimus, nonne manifestum est,
quid de uirginibus, uiduis et coniugibus senserimus? hi sunt,
qui cantant canticum nouum, quod nemo potest
cantare, nisi qui uirgo est. hi sunt primitiae dei
et agni et sine macula. si uirgines primitiae dei
sunt, ergo uiduae et in matrimonio continentes
erunt post primitias, id est in secundo et tertio
gradu. in secundo et tertio gradu uiduas ponimus et maritas,
et heretico furore damnare dicimur nuptias?
Multa sunt, quae per omnem librum cauto moderamine
de uirginitate, de uiduis, de nuptiis diximus. sed breuitatis
studio unum adhuc ponam testimonium, cui non reor contradicturum
nisi eum, qui aut inimicum se probare uoluerit
AdD 3 pr. aliud-euang. in mg. B pr.
aliut E; add. tarnen S indulgentia E trib.] concedere d alt.
aliud] add. est AD 4 praemium II pollicere AD,\'I\'a.c.Ba.c.m2
dix. in eu. nupt. conc. B 5 dicimus d tamen] tantum AD 8 epise.]
add. et AD diaconis EIIZ -nibus cet. 10 et om. d in s. I. II
11 de s. l. D 12 quod A uirg.] add. et AD,II a. l. coniugiis E
hii KDB,Ea.c.m2 (hic et 14) 14 canere K&TB 15 alt. et om. AdD
primitiuae d dei om. d 16 in om. D 17 id] hoc AD in om. AD
18 in—gradu om. AD,Ba.c.m3$p.c. ponemus Ea.c.m2D proponimus B
maritatas sd*FB,Ep.c.m2Ilp.c. 19 et om. K dic. dam(p)nare ADW
21 nuptis B 22 contradictorem (e ex u m2) P 23 quia ut D in.
reprobari Aa.c.m2D se in. probare S
ad nuptias in Cana Galilaeae, post quaedam etiam haec addidi:
qui enim semel iuit ad nuptias, semel docuit esse
nubendum.
et tunc uirginitati posset officere, si
nuptias post uirginitatem et uiduitatis castimonia
non in gradu tertio poneremus; nunc autem, cum
hereticorum sit damnare coniugia et dei spernere
conditionem,
libenter audimus. ecclesia enim matrimonia non
damnat, sed subicit, nec abicit, sed dispensat sciens,
ut supra diximus, in domo magna non solum uasa
esse aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, et
alia esse in honorem, alia in contumeliam, et quicumque
se mundauerit, eum futurum esse uas
honorabile et necessarium, in omne opus bonum
praeparatum.
quidquid, inquam, de laude dixerint nuptiarum,
libenter audimus. laudari nuptias libenter audimus, et
nuptias condemnamus? ecclesia matrimonia non damnat, sed
subicit — uelitis nolitis, mariti, subicit — uirginitati et uiduitati.
ecclesia nuptias, sed nuptias in suo opere permanentes subicit,
non damnat, nec abicit, sed dispensat. in potestate uestra est,
13 cf. II Tim. 2, 21 EKlF uec. cet. nam cum] nra non Aa.c.m2 2 chana ESB
chanan A canan Da.c. gallilęae E etiam om. B 3 ibit ED,Aa.c.m2
4 uirginitatis Kp.c.Wa.r. posset off. sa.c.B posse suff. E possit off.
(0 sup. ras. \'If) cet. si nuptias etiam g et tunc nuptias possim addicere
si nuptias AD 5 castimonia Es -iam cet. 6 tertio] testimonio
D 8 dixerit S 9 audiuimus -AD non damnat (-ant Aa.c.)
matrimonia (-nii Da.c.) AD 11 sicut AD uasa e. aur. EK\'P uasa
aur. e. 3 e. uasa aur. cet. 12 quart. et] sed AD 13 honore Ba.c.m2
contumelia Ba.c.m2 14 manducauerit Aa.c.m2 15 honorabilem
(b ex u m2 E) E,§a.r. 16 praep. in ras. B paratum AD dix. de
1. B de s. l. §j dixerit Aa.c.mSD 17 utroque loco audiuimus
AD audiamus 8 laudare A9B 19 ueletis noletis Ea.c.m2 uellitis
nollitis K maritus subicitur B 20 pr. nuptiis D
si in tertio stantes nolitis ad superiora properare?
Igitur, cum totiens et tam crebro lectorem admonuerim
et per singula paene tractatuum milia cautus uiator incesserim,
me ita recipere nuptias, ut eis continentes, uiduas uirginesque
praeferam, debuerat prudens et benignus lector etiam ea,
quae uidebantur dura, aestimare de ceteris et non in uno atque
eodem libro criminari me diuersas sententias protulisse.
quis
enim tam hebes et sic in scribendo rudis, ut idem damnet et
laudet, aedificata destruat, destructa aedificet et, cum aduersarium
uicerit, suo nouissime mucrone feriatur? si rusticani
homines et uel rhetoricae uel dialecticae artis ignari detraherent
mihi, tribuerem ueniam inperitiae nec accusationem reprehenderem,
ubi non uoluntatem in culpa cernerem, sed ignorantiam;
nunc uero, cum diserti homines et liberalibus studiis
eruditi magis uolunt laedere quam intellegere, breuiter a me
responsum habeant: corrigere eos debere peccata, non reprehendere.
patet campus, stat e contra acies, aduersarii dogma
manifestum est et — ut Uergilianum aliquid inferam — illum
aspice contra, qui uocat: respondeant aliter, teneant modum
in disputando et me, in libris suis quid uel praetermiserim
uel addiderim, doceant. reprehensores non audio, sequor
Ea,,c.m2 uellitis K 2 stantes] statis et B nollitis K
3 toties 7732? tam]
nec haec dicens statim iactantiae reus sum,
quod ceteris dormientibus solus pugnauerim, sed hoc dico,
cautius eos posse pugnare, qui me uiderint uulneratum. nolo
tale certamen, in quo te tantum protegas, et torpente dextera
sinistra clipeum circumferri. aut feriendum tibi est aut cadendum.
non possum te aestimare uictorem, nisi aduersarium uidero
trucidatum.
Legimus, O eruditissimi uiri, in scolis pariter et Aristotelia
illa uel de Gorgiae fontibus manantia simul didicimus,
plura uidelicet esse genera dicendi et inter cetera aliud esse
disputationem et aduersario respondentem nunc haec nunc
illud proponere, argumentari, ut libet, aliud loqui, aliud agere,
panem, ut dicitur, ostendere, lapidem tenere; in sequenti autem
aperta frons et, ut ita dicam, ingenuitas necessaria est.
aliud
est quaerere, aliud definire: in altero pugnandum, in altero
docendum est. tu me stantem in proelio et de uita periclitantem
studiosus magister doceas. noli ex obliquo et, unde non
Aa.c.m.2 myrro D 2 ipso Aa.c.m2D 3 hoc S 4 pugn.]
certauerim AD 6 cert.J add. adeas S tanto te g dextra D
.7 clypeum KA\'1\' circumferri E ,-ferat KWB -feras AIlDfi (as in
ras.) pr. aut
legite, obsecro
uos, Demosthenen, legite Tullium; ac ne forsitan rhetores
uobis displiceant, quorum artis est uerisimilia magis quam
uera dicere, legite Platonem, Theophrastum, Xenophonta, Aristotelen
et reliquos, qui de Socratis fonte manantes diuisis
cucurrere fluminibus: quid in illis apertum, quid simplex est?
quae uerba non sensuum? qui sensus non uictoriae?
Origenes,
aduersus Celsum et Porphyrium: considerate, quibus
argumentis et quam lubricis problemata diaboli spiritu contexta
subuertant et, quia interdum coguntur loqui, non quod
sentiunt, sed quod necesse est, dicantur esse gentiles. taceo
de Latinis scriptoribus, Tertulliano, Cypriano, Minucio, Victorino,
Lactantio, Hilario, ne non tam me defendisse quam
alios uidear accusare: Paulum apostolum proferam, quem
1 turpem K est tibi B 2 ferire AD,Sp.e. perimere B et om. D
3 minari B et om. B obsecro uos s. I. II 4 demonstenen IIa.e.
demost(h)enem KAVB demusthenem D ne] si AD uob. reth. B
rhet. K reth. eet. 6 theopr. KT,IIa.c. theofr. AIIp.e.,DB theofractum
Aa.c. xenophonta(x ex zB)II%Ba.c.m2 -fonta E -ponta KY
-ph(f)ontem AD,lI%Bp.c.m2 aristotelem Alla.c.mSi aristotilem (a
in ras. m2 B) AIlp.c.m2DB 7 manantes et AD manant et iSp.e.
diuisis EKW,ia.c.,II (s. I. et diuersis) diuersis cet. 8 currere KAD,
Wa.c.m2, post ras. 3 liti. concurrere (s.
legite epistulas eius et maxime ad Romanos, ad Galatas,
ad Ephesios, in quibus totus in certamine positus est, et
uidebitis eum in testimoniis, quae sumit de ueteri testamento,
quam artifex, quam prudens, quam dissimulator sit eius, quod
agit. uidentur quidem uerba simplicia et quasi innocentis hominis
ac rusticani et qui nec facere nec declinare norit insidias.
sed, quocumque respexeris, fulmina sunt. haeret in causa,
capit omne, quod tetigerit; tergum uertit, ut superet; fugam
simulat, ut occidat.
calumniemur ergo illum atque dicamus:
testimonia, quibus contra Iudaeos uel ceteras hereses usus
es, aliter in suis locis, aliter in tuis epistulis sonant. uidemus
exempla c\'aptiua: seruierunt tibi ad uictoriam, quae in suis
uoluminibus non dimicant.nonue nobis loquitur cum saluatore:
aliter foris, aliter domi loquimur? turba parabolas, discipuli
audiunt ueritatem. pharisaeis proponit dominus quaestiones et
non disserit. aliud est docere discipulum, aliud aduersarium
uincere. mysterium, inquit, meum mihi, mysterium
meum mihi et meis.
Indignamini mihi, quod Iouinianum non docuerim, sed
uicerim. immo indignantur hi, qui illum anathematizatum
1 quotiescumque II3B legero II non mihi AD 2 et om. 8
galathas JISB 3 positus s. l. m2 B 4 uidebis A,lla.c. sumet
Aa.c.m2D sunt$a.c. de] e Ka.c.m2 uetere Jlp.c.m2 5 fit S
6 quidem om. AD simpl. uerba II 7 ac] hac E et B nouerit g
poterit Kp.c.m2W 8 quodcumque K1\',Da.r. respexerit AD.Sp.c.
flumina D influmina Aa.c,m2 sunt] s. l. add. hic s haerit Aa.c.m2
erit D 9 carpit B 10 dic.J
nunc uero, cum interpres
magis apostoli fuerim quam dogmatistes et commentatoris sim
usus officio, quidquid durum uidetur, ei magis inputetur, quem
exposuimus, quam nobis, qui exposuimus. nisi forte aliter ille
dixit et nos simplicitatem uerborum eius maligna
I tione
si bonum est mulierem non tangere, malum
est ergo tangere; nihil enim bono contrarium est
nisi malum. si autem malum est et ignoscitur.
ideo conceditur, ne malo quid deterius fiat, et
cetera usque ad propositionem alterius capituli.
hoc ideo subiecimus.
quia apostolus dixerat: bonum est homini mulierem
non tangere; propter fornicationem autem
I unusquisque uxorem suam habeat et unaquaeque .
uirum suum habeat. in quo differunt mea uerba a sensu
apostoli? nisi forte in eo, quod ille pronuntiat, ego dubito;
ille definit, ego sciscitor; ille aperte dicit: bonum est homini
mulierem non tangere, ego timide quaero, si bonum
1 laudant %,Wp.c.m2 sint AD se om. AD 3 uer. om. AD
uincula B 4 dicerem in t., in mg. ut dicente m2 B dicerit (-ret m2) A
dixerim 3 uicendi Aa.c.m2D 6 culpari Aa.c.m2D culpans Ap.c.m2
redemerem K,E\'lfa.c.m2 redimerim (redemerim Am2) AD 7 fueram B
quam] et E dogmatis KAD\'lf,sp.r. et] sed K\'lf sim usus]
simus Aa.c.m2Dp.r. sumus Du.r. semel Ba.c.m2 8 magis ei B 9 qui
s. l. K nisi forte in ras. (fuit quam nobis) K ille aliter AD
11 arguet KD,Aa.c.m2 scripturis ADxl\'B,Tlar. 13 ergo est S
enim] ergo AD 14 ni S alt. malum s. l. m2 II 15 malo] malum B
fiat 8. l. m2 A 16 positionem Ea.c.s 18 fornicationes K (cf. p. 379,17)
19 suam ux. 77 20 suum uir. B habeat om. B uerba mea B
\'si\' dubitantis est, non confirmantis.
ille dicit: bonum est non tangere, ego, quid bono contrarium
esse possit, adiungo. statimque in consequentibus:
animaduertenda apostoli prudentia. non dixit:
\'bonum est uxorem non habere\', sed \'bonum est
mulierem non tangere\', quasi et in tactu periculum
sit, quasi, qui illam tetigerit, non euadat. uides
igitur non de coniugibus nos exponere, sed de coitu simpliciter
disputare, quod ad conparationem pudicitiae et uirginitatis et
angelicae similitudinis bonum sit homini mulierem non tangere.
uanitas uanitantium, omnia uanitas, dixit Ecclesiastes.
si omnes creaturae bonae ut a bono creatore conditae,
quomodo*uniuersa uanitas? si terra uanitas, numquid et caeli
et angeli et throni, dominationes, potestates ceteraeque uirtutes?
sed quae per se bona sunt ut a bono creatore condita,
ad conparationem maiorum uanitas appellantur. uerbi gratia: lucerna
lampadis conparatione pro nihilo est; lampas stellae
conlatione non lucet; stellam lunae confer, et caeca est; lunam
soli iunge, non rutilat; solem Christo confer, et tenebrae sunt.
ego sum, inquit, qui sum. omnem igitur creaturam si deo
20 Ex. 3, 14 alt. bonum 8\'i\'a.c. contrario lIa.c. 3 posset AD 4 enim adu. A
prud.] sententia B 5 pr. est] add. homini KV/; seq. uacuum spatium
4ll4 linearum E uxor.
ergo
secundum hunc conparationis sensum malum diximus mulierem
, tangere — licet uxoris nulla facta sit mentio —, quia bonum
est non tangere. et subiecimus uirginitatem frumentum, nuptias
hordeum, fornicationem stercus bubulum nuncupantes: utique
et frumentum et hordeum creatura dei est. uerum
I
saluos facies, domine).
aliis uerbis idipsum locuti sumus,
quando aurum uirginitatem, argentum nuptias diximus, et
centum quadraginta quattuor milia uirginum signatorum, qui.
13 *adu. Iou. I 7 (Hieronymus
pristinam loci formam postea mutasse uidetur) 15 cf. Ioh.
quodsi cui asperum et reprehensione
dignum uidetur tantam nos inter uirginitatem et nuptias fecisse
distantiam, quanta inter frumentum et hordeum est, legat sancti
Ambrosii de uiduis librum et inueniet illum inter cetera, quae
de uirginitate et nuptiis disputauit, etiam ista dixisse: neque
ita coniugium apostolus praetulit, ut studia integritatis
extingueret, sed a continentiae
et, cum brauium supernae uocationis fortibus demonstrasset,
deficere
est ita plaudens prioribus, ut non despiceret et
sequentes.
didicerat enim et ipse, quia dominus
Iesus aliis panem hordeacium, ne in uia deficerent,
aliis corpus suum, ut ad regnum contenderent,
demonstrauit; et in consequentibus: non ergo copula
nuptialis quasi culpa uitanda, sed quasi necessitatis
sarcina declinanda. lex enim adstrinxit uxorem,
ut in laboribus et tristitia filios generet et
conuersio eius ad uirum sit, quod ei ipse dominetur.
Matth. 26, 26 18 Ambros. de uiduis c. 13, 81 21 cf. Gen. 3, 16 in AD 2 qui] quicumque § 4 cui] add. et AD 5 tantuin
AD dist. fec. II 6 quanta Kp.c.m2 quantum A 7 ambrosi K
de om. D 8 putauit (COJT. desputauit) E disputabit D stiam in ,
ras. m2 B ista] hoc AD sic in ras. m2 B 9 ap. coni. praet.
ergo laboribus et doloribus in geuerationefiliorum
addicitur nupta, non uidua, et dominatui uiri sola
subditur copulata, non uirgo; et in alio loco: \'pretio\',
inquit, \'empti estis, nolite fieri serui hominum\'.
uidete, quam euidens sit coniugalis definitio seruitutis;
et post pauxillulum:
seruitus, malum quid est, quando nequeunt se
inuicem sanctificare, sed perdere?
uniuersa, quae nos
de uirginitate ac nuptiis lato sermone diffudimus, ille breui
artauit conpendio in paucis multa conprehendens. uirginitas
ab eo persuasio continentiae, nuptiae remedia incontinentiae
praedicantur. et significanter a maioribus ad minora descensus:
uirginibus brauium supernae uocationis ostendit, nuptas, ne
in uia deficiant, consolatur; alios laudat, alios non despicit;
coniugia hordeo, uirginitatem Christi corpori conparat.
et puto
multo minorem distantiam inter frumentum esse et hordeum,
quam inter hordeum et corpus Christi. deinde nuptias dicit
et quasi necessitatis sarcinam declinandam et definitionem esse
euidentissimae seruitutis et multa alia, quae in tribus libellis
de uirginibus latissime prosecutus est.
Ex quibus uniuersis perspicuum est me nihil noui de
uirginibus nuptisque dixisse: sed maiorum in omnibus secutum
uiduis c. 11, 69 AD 2 adducitur Ea.c.m2%a.r. uiduam ex uidam K
dom. uiri in ras. m2 B dominationi 8
tument contra me mariti, quare dixerim: oro te. quale
illud bonum est, quod orare prohibet, quod corpus
Christi accipere non permittit? quando inpleo
mariti officium, non inpleo continentis. iubet idem
apostolus in alio loco, ut semper oremus. si semper
orandum est, numquam ergo coniugio seruiendum,
quoniam, quotienscumque uxori debitum reddo,
orare non possum.
hoc quare dixerim, perspicuum est,
quia interpretabar illud apostoli dictum: nolite
inuicem nisi forte ex consensu ad tempus, ut uacetis
orationi. Paulus apostolus dicit, quando coimus cum
uxoribus, nos orare non posse; Petrus ad continentiam co-hortatur, ne inpediantur orationes nostrae: quod hic, quaeso,
peccatum meum est? quid commerui? quid deliqui? si turbidae
et nebulosae aquae fluunt, non est aluei culpa, sed
fontis.
an idcirco arguor, quod de meo sum ausus adicere:
quale illud bonum est, quod corpus Christi accipere
non permittit? ad hoc breuiter respondebo: quid est
maius: orare an Christi corpus accipere? utique corpus Christi.
si per coitum, quod minus est, inpeditur, multo magis, quod
5, 17 12 I Cor. 7, 5 16 cf. I Petr. 3, 7 D -re 3 4 tumeant S tamen Sa.c. me s. I. 3 meriti
Stt.c. quale] quare S 7 item 1\' 9 seru. coni. B 10 quon.] quod \'I\'
11 non poss. or. B hoc qua(re)
diximus in eodem uolumine panes propositionis ex
lege non potuisse comedere Dauid et socios eius, nisi se
triduo mundos a mulieribus respondissent, non utique a meretricibus,
quod damnabatur in lege, sed ab uxoribus, quibus
licito iungebantur. populum quoque, quando accepturus erat
legem in monte Sina, tribus diebus iussum esse ab uxoribus
abstineri.
scio Romae hanc esse consuetudinem, ut fideles
semper Christi corpus accipiant, quod nec reprehendo nec
probo — unusquisque enim in sensu suo abundat —, sed
ipsorum conscientiam conuenio, qui eodem die post coitum
communicant et iuxta Persium noctem flumine purgant, quare
ad martyres ire non audeant, quare non ingrediantur ecclesias. an
alius in publico, alius domi Christus est? quod in ecclesia non licet,
nec domi licet. nihil deo clausum est et tenebrae quoque lucent
apud eum.
probet se unusquisque etsic ad Christi corpus accedat,
non quo dilatae communionis unus dies aut biduum sanctiorem
efficiat Christianum, ut, quod hodie non merui, cras uel perendie
merear, sed quo, dum doleo non communicasse corpori Christi,
abstineam me paulisper ab uxoris amplexu, ut amori con-.
iugis amorem praeferam Christi. \'durum est, non ferendum;
quis hoc saecularium sustinere potest?\' qui potest sustinere,
locum frustra quaesiui cf. I Reg. 21, 5
5 cf. Ex. 19, 15 9 cf. Rom. 14, 5 11 cf. Persius II 16 15 cf. I
Cor. 11, 28 21 cf. Matth. 19, 12 2 sotii I\'a.c. se] si Dp.c,m2, om. 3 3 tridu(o) in ras. m2 B
mundus K alt. a om. AD 4 quod] quae Ap.c.m2 damnabantur
Ap.c.m2 in] a S 5 licite \'1\'B populos Ka.c. populus Allan
6 lege D montfi 5* sina E syna cet. iussus \'1\' ab ux. om. d
7 abstinere %D,Wa.c. 8 semper om. d corpus xpi KADV 9 sensu
suo Elld suo sensu cet. (h)abundet Kp.c.ni2¥ 10 die in ras. m2 B
11 perseum *!\' noctem om. d, in ras. m2 B flumine s. I. m2 B
pnrgant in ras. m2 B pugnant Ka.c. 12 audent ASD ingiediuntur
A (in s. I.), s,d (un s. I.), DB 13 domi] in domo AD e(ae)cclesias
A (as in is m2), D 15 eum] deum S corp. xpi ADTB 16 quod
Aa.c.m2%dDll\' biduo 8 17 ut] aut B perendiem 1x 18 quod d\'l\'
non comm. me AD, IIp. c. me non comm. S 19 complexu K ut] et d
20 ipi praef. AD non] et non AdD,sp.c. referendum d; add.
est S 21 sustinere s. I. m2 J1
Illud quoque in commentariolis meis eiusdem apostoli
carpitur, in quibus dixi: uerum ne quis putet ex eo, quod
sequitur: \'ut uacetis orationi et iterum ad id ipsum\',
apostolum hoc uelle et non propter maiorem ruinam
concedere, statim infert: \'ne temptet uos satanas propter
incontinentiam uestram\'.
pulchra nimirum indulgentia:
\'et iterum ad id ipsum\'! quod erubescit suo
uocare nomine, quod temptationi praefert satanae,
quod causam habet incontinentiam, laboramus quasi
obscurum disserere, cum exposuerit se ipse, qui scripsit:
\'hoc autem\', inquit, \'dico iuxta indulgentiam, non
iuxta imperium\'? et mussitamus adhuc nuptias non
uocare indulgentiam, sed praeceptum, quasi non eodem
modo
et reliqua.
quid hic locutus sum, quod non apostolus dixerit?
nimirum illud: quod er.ubescit suo uocare nomine? ego
arbitror, quando dicit \'ad id ipsum\' et rem ipsam tacet, non
eum nominare palam coitum, sed uerecunde ostendere. an quia
sequitur: quod temptationi praefert satanae, quod
Cor. 7, 6. KII, 1\'p.c.m2 non] num Ila.c.W quod B 2 aut] at
Ba.c. 4 quoque] add. quod d 5 dixit K.iaa.r. 6 ut orn. B uacetis
(aceti in ras. m2) B addit ipsum K\'l\' ad ipsum D reuertimini in id
ipsum B ad id ipsum reuertimini S 7 uelle hoc AD 10 iterum] add.
reuertimini 5 11 uocare in ras. m2 B uocari \'l\' temptationem \'I\'
12 hab. inc. in ras. m3 B iucontinentiae d incontinenti Ilp.r. 13 ipse
se 3 seJ rem B scripsit] s. I. add. i scribit S 14 autem
om. AD dico inquit S 15 iuxta] secundum S muss. EK,¥a.r.
mus. eet. non uoc.] inuocare D non uocari IIp.c. 18 quid hoc D
et quid hic d ap. non A3DY 19 quod illud d erubescat W
erubuit B uocari \'I\' ego (e in ras. m2) B ergo A 20 ad om. d
id om. K&Dtacet (ta in ras. mZ) B 22 temptatiouem AdD,$p.c.
praefert] add.ferri (exp.)% habet causain AD causam (sam in ras.m2) B
nonne alio uerborum ordine id
ipsumest:ne temptet uos
uestram? an quia dixi: et mussitamus adhuc nuptias non
uocare indulgentiam, sed praeceptum? quod si durum
est, inputetur apostolo, qui ait: hoc autem dico iuxta indulgentiam,
non iuxta imperium, et non mihi. qui excepto
praepostero ordine nec sensum nec uerba mutaui.
Transeamus ad reliqua - epistolari enim breuitate festinat
oratio-: dico, inquit apostolus, innuptis et uiduis: bonum
est eis, si sic permanserint ut ego. si autem non se
continent, nubant: melius est enim nubere quam uri.
quod capitulum nos sic interpretati sumus:
postquam nuptis
concesserat usum coniugii et ostenderat se, quid uellet
quidue concederet, transit ad innuptas et uiduas
et sui proponit exemplum et felices uocat,
permanserint; si autem non se continent, nubant.\'
id ipsum, quod supra: \'propter fornicationes autem\'
et: \'ne temptet uos satanas propter incontinentiam
uestram\' reddit causam, cur dixerit: \'si non se con-tinent,
nubant\': \'melius est enim nubere quam uri.\'
ideo melius est nubere, quia peius est uri.
tolle
Iou. I 9 17 *I Cor. 7, 2 18 I Cor. 7, 5 19 1 Cor. 7, 9 d id s. I. 3 3 dixit śa.l\'. musa. EIiYf mus.
cet. 4 uocari Ilp.c.m2xl\' 5 dico autem AD iuxta-iuxtaJ secundUIll-secundum
н.AD\'l\',B in ras. m2 G ct om. S mihi in ras.
m2 B 7 sensu
et post paululum, cum apostropham fecissem ad
apostolum, intuli: si per se nuptiae bonae sunt, noli eas
incendio conparare, sed dic simpliciter: bonum est
nubere. suspecta est mihi bonitas eius rei, quam magnitudo
alterius mali malum esse cogit inferius.ego autem
non leuius malum, sed simplex per se bonum uolo.
uult
apostolus innuptas et uiduas absque coitu permanere et ad
si autem se continere non possunt et ardorem libidinis non
tam continentia uolunt quam fornicatione restinguere, melius
eis \'esse nubere quam uri. ad quod nos intulimus: ideo me-lius est nubere, quia peius est uri, non nostram sententiam
proferentes, sed interpretantes apostoli: melius est
nubere quam uri, id est: melius est maritum ducere quam
fornicari.
si uri uel fornicari bonum esse docueris, tunc bono
melius praeferetur; si autem uri malum est, quod malo praefertur,
non est germanae et purae integritatis nec eius beatitudinis,
quae angelis conparatur. si dixero: \'melius est uirginem
Matth. 22, 30 etc. .EII dicit cet.; add. quia KW est om. AD 2 semper]
enim d 3 per se inc. B 4 enim ES, om. cet. 5 apoBtrofam
Ea.c.m2A&B; add. id est conuersionem A in mg. m2 6 bon. nupt. S
sunt om. AD 7 dic B s. 1. m2 8 nubere] s. 1. add. mulierem tangere
(eras.) 8 mihi est AD 9 cogit esse 8 10 bonum per se II
uult] add. autem B 11 coitu] corruptione AD,Tlp.c.tii2, add. i corruptione
s. I. 8 alt. et] add. ex (eras.) AD 12 feliciores AD,lJp.c.m2
14 continentiam E,%a.c. incontinentia AD in continentiam sp.c. fornicationem
§ restringere 3,23 in ras. m2 (alt. r exp.) 15 eis esse E
eis esset KT est eis IIB esse posse AD esse is est S et ideo B
16 pr. est om. S 17 illud ap. S 18 alt. est om. A 19 pr. fornicare
A,sa.c.JIp.c.m2 alt. fornicare Aa.c.m2Ilp c.m2 bono] bona
K,xI\'a.c.m2 20 uri malum] nubere melius AD,s s. 1. add. (eras.) quod
malo in ras. m2 B 22 comparantur (n exp.) xl\' est om. B
gradum fecero: - \'melius est nubere quam fornicari\', ibi non
bono melius, sed malo bonum praetuli, et multa diuersitas
est inter id melius, quod nuptiis, et inter id, quod fornicationi
anteponitur. obsecro te, quid in hac dissertione peccaui?
propositum
mihi erat non ad meam uoluntatem scripturas trahere,
sed id dicere, quod scripturas uelle intellegebam. commentatoris
officium est non, quid ipse uelit, sed, quid sentiat ille,
quem interpretatur, exponere; alioquin, si contraria dixerit, non
tam interpres erit quam aduersarius eius, quem nititur explanare.
certe, ubicumque scripturas non interpretor et libere de meo
sensu loquor, arguat me quilibet durum quid dixisse contra
nuptias. quod si non reppererit, quidquid uel austerum uidetur
esse uel durum, id non scriptoris auctoritati, sed interpretis
officio deputet.
Illud uero ferre quis possit, quod in me reprehenditur,
quare exponens capitulum apostoli, in quo de coniugibus
scripsit: tribulationem carnis habebunt huiusmodi, dixerim:
nos ignari rerum putabamus nuptias saltim
carnis habere laetitiam. si autem nubentibus et in
carne tribulatio est, in qua sola uidebantur habere
delicias, quid erit reliquum, propter quod nubant,
cum et in spiritu et in anima et in ipsa carne tribulatio
sit?
quae hic condemnatio matrimonii est, si infantum
uagitus, filiorum mortes, uxorum abortia, damna domus et
seq. rasura 6 litt. II 2 est s. I. m2 B, om. A 3 et
om. AD 4 fornicatione K 6 scripturam utroque loco 8 8 pr. quid]
quod II$B,Da.c. 9 alioqui S non-erit om. E,s.l.S 12 arguet \'1\'
me quil. me A quid] qui Aa.c. aliquid IIp.c. 13 repperit 8,lla.c.
esse uid. AD 14 non om. S auctoritatis Sa.r.!? auctoritate AD,IIa.r.
sed] non S 19 saltem %B 24 hic] haec S infantium B 25 auortia
mortis (mortes \'Fp.c.m2) uxorum diuorcia (deuorcia K s. 1.) damna KlJf
uxorum om. g \' auortia EsB diuortia 77 diuortia abortia A diuortias
(s eras.) abhostia D
sanctae memoriae Damasus, librum contra Heluidium
de beatae Mariae uirginitate perpetua scripsimus, in quo
necesse nobis fuit ad uirginitatis beatitudinem praedicandam
multa de molestiis dicere nuptiarum. num uir egregius et
eruditus in scripturis et uirgo ecclesiae uirginis doctor aliquid
in illo sermone reprehendit?
in libro quoque ad Eustochium
multo duriora de nuptiis diximus et nemo super hac re laesus
est; amator quippe castitatis praeconium pudicitiae intenta
aure captabat. lege Tertullianum, lege Cyprianum, lege Ambrosium,
et cum illis me uel accusa uel libera. inuenti sunt
Plautinae*familiae et scioli tantum ad detrahendum. qui in
eo se doctos ostentare uelint, si omnium dicta lacerent et
in una atque eadem causa et me et aduersarium, id est utrumque,
reprehendant, ut, cum e duobus alterum necesse sit uincere,
ambos uictos esse contendant.
porro, ubi de digamis et trigamis
disserentes diximus: melius est, licet alterum et
tertium, unum uirum nosse quam plurimos, id est:
tolerabilius est uni homini prostitutam esse quam
multis, nonne statim, cur hoc dixerim, subiecimus: siquidem
et illa in euangelio Samaritana sextum maritum habere
se dicens arguitur a domino, quod non sit uir eius? ego
etiam nunc libera uoce proclamo non damnari in ecclesia digamiam,
immo nec trigamiam, et ita licere quinto et sexto et ultra,
ADB dixerimus B adhuc uiueret Bp.c. 4 fuit nobis S
beatitudinis D 6 eruditissimus sp.e. 7 eusthochium sD eusthocium
EK 8 multa D de in ras. m2 B 9 amator—capt.] transp.
ante 7 iu libro
unde et in alio loco dixi: ubi
unus maritus exceditur, nihil refert, secundus an tertius
sit, quia desinit esse monogamus. \'omnia licent,
sed non omnia expediunt\'. non damno digamos, immo
nec trigamos et, si dici potest, octogamos: habeat quaelibet
octauum maritum, et esse se uni deneget prostitutam.
Ueniam et ad illum locum, in quo arguor, quare dixerim
dumtaxat iuxta Hebraicam ueritatem in secundo die non addi
sicut in primo et tertio et reliquis: uidit deus, quia bonum
est, statimque subiecerim: nobis intellegentiam dereliquit
non esse bonum duplicem numerum, qui ab
unione diuidat et praefiguret foedera nuptiarum. unde
et in arca Noe omnia animalia, quaecumque bina ingrediuntur,
inmunda sunt; inpar numerus est mundus.
in hoc nescio quid reprehendatur interim de secundo die:
utrum,
quia scriptum est et scriptum non esse diximus? an, quia
| etiam scriptum non est, aliter intelleximus, quam scripturae sim-.
quia bonum est\' non meum accipiant testimonium, sed cunctorum
Hebraeorum et aliorum interpretum, Aquilae uidelicet
10. 13. 18. 21. 25 12 adu. Iou. I 16 15 cf. Gen. 7, 2-3 2 hae in ras. II istae g solac(t)ia AD,ap.c. 3 laudis %a.c. lau-
des AD \'l!,IIsp.c. 4 mar. un. II defert lla.c.m2 differt IIp.c.m2
6 digamus ADa.c.m2 immo om. 3 7 trigamus ADa.c.m2 octogamus
Aa.c.m2D cuilibet S 8 se uni deneget (desinat sp.c.) prostitutam
Es reum (ream Wp,c.m2) deneget prostitutam KW desinat uni
prostituta II desinat (in ras. m2 B) prostituta ADB 10 hebre(ae/ £ )icam
Ea.c.K hebraicam secutus AD die sec. AD addi Ei,IIBa.c.
addidi Bp.c. additum cet. 11 in tertio Dl\' et uidit B 12 esset B
subicerim EKŠ derelinqui B (re add. m2) 14 unitate B 16 mundis
XP 17 reprehenditur 8 de s. l. s secunda AD die om. B
18 quia et AD \' non s. l. II, om. s 19 etiam] add. si AIID non
si autem scriptum non est, cum
in ceteris diebus scriptum sit, aut reddant aliam probabiliorem
causam, quare non scriptum sit, aut, si non reppererint, ingratis
suscipient, quod a nobis dictum est. porro, si in arca Noe
omnia animalia, quae bina ingrediuntur, inmunda sunt, inpar
numerus est mundus et hoc scriptum esse nemo dubitat,
quare scriptum sit, edisserant. si autem non disserunt, quod a
me expositum est, uelint nolint, suscipient.
aut profer meliores
epulas et me conuiua utere, aut qualicumque nostra cenula
contentus esto. scilicet nunc enumerandum mihi est, qui
ecclesiasticorum de inpari numero disputauerint: Clemens,
Hippolytus, Origenes, Dionysius, Eusebius, Didymus, nostrorum
quoque Tertullianus, Cyprianus, Victorinus, Lactantius,
Hilarius; quorum Cyprianus de septenario, id est inpari,
numero disserens quae et qualia dixerit ad Fortunatum, liber
illius testimonio est..
an forsitan Pythagoram et Archytan
Tarentinum et Publium Scipionem in sexto \'t\'Yjr;
obtrectatores mei, grammaticorum scholas eis faciam concla-I
mare: numero deus inpare gaudet.
Buc. VIII 75 pr. et om. KIJ.IJ\'B 2 al. redd. S 3 ingratis Ea.e.m2K,IIa.r.
ingrati cet. 4 suscipiant xF,Bp.c.m2 5 sunt] add. et S 6 mundus
est S mundis T et] et si B 7 diss.] edisserunt Tlp.c. F edisserant
Aa.c.m2D edisserent Ap.e.m2 dixerint S quod a me] quodammodo K\'l\'
8 suscipiant Aa.c.m2IlD,xFa.c. profert Kp.c.m2 9 cenule A 10 est
mihi B qui] quia Kp.c.m2 11 disputarent AD disputarint S
12 yppolitus ADB ypolitus II hypolitus s hyppolitus EKF origenis
K,Ap.c.m2IIDF dyonisius HD dyniosius A dionisius cet. praeter E
13 quoque] que Ka.c.m2B tertulianus D 14 hylarius AIPF 15 qualia]
quanta AD,IIp.e. 16 phytagoram II pitagoram ADB pytagoram cet.
arcytan EKs,IJ\'a.em2 arcytam II,Fp.c.m2 archytam A architam DB
17 ffjs itoXtTsta? om. KF, uarie scriptum in cet., de republica S de]
die XF 18 proferam om. AD 19 scholas E scolas cet. 20 inpari
IID\'1\'B,Aa.e.m2
Grande piaculum, euersae sunt ecclesiae, orbis audire
non potest, si mundiorem uirginitatem diximus esse quam
nuptias, si parem numerum inpari subiecimus et ueteris testamenti
typos euangelicae ueritati profecisse monstrauimus!
cetera, quae in libro nostro reprehensa sunt, uel leuiora puto
uel ad eundem sensum pertinentia; unde ad ea respondere
nolui, ne et libelli excedere magnitudinem et tuo uiderer
ingenio diffidere, quem patronum causae meae ante habui,
quam rogarem.
igitur hoc extrema uoce protestor, me nec
damnasse nuptias nec damnare; respondisse aduersario, non
meorum insidias formidasse. uirginitatem autem in caelum
fero, non quia habeo, sed quia miror, quod non habeo. ingenua
et uerecunda confessio est, quo ipse careas, id in aliis praedicare.
numquid, quia graui corpore terrae haereo, auium non
miror uolatus nec columbam praedico, quod radit iter liquidum
celeris neque commouet alas?
nullus se decipiat,
nemo blando adulatore praecipitet. prima est uirginitas a natiuitate,
secunda uirginitas a secunda natiuitate. non est meus
sermo, antiqua sententia est: nemo potest duobus dominis
seruire, carni et spiritui. caro concupiscit aduersus
spiritum et spiritus aduersus carnem; haec inuicem sibi
aduersantur, ut non, quae uolumus, illa faciamus. quando
exp.) 3 inpare K 4 typus Ep.c.m2 5 pnta
AD 6 pr. ad om. D, s. I. m2A pestilentia D nol. resp. 3
7 ne et libelli] noui belli (b ex u) D pr. et om. A excidere
K,E1\'a.c.m2 excederem AJIi 8 difficere Ka.c.m2 deficere \'1\' 9 rogare
K,Ya.c.m2 hac šp.c. 11 eorum Ap.r. autem s. I. 8 12 pr.
habeo] habeam S alt. quia] add. magis KAD\'lr,Rip.c. mirer S
13 inuerecunda B quod KD,ASa.c. quid lI\'a.c. cares %p.c. 14 haereo]
hcbreo Y\'a.r. oneror Sp.c. oneror (exp. A) hereo AD,IIp.c.m2 15 mirabor
B radat ?\'p.c. gradiatur AD graditur TIp.c.m2 16 celeris EK
celeri ?,a.c. celer A celeres cet. 17 adulatori IP; add. se AD,IUBp.c.m2
praecipit et \'I\' a nat.] a prima nat. Sp.c. 18 sec. est uirg. B
19 non potestis B domini D 20 spiritu D 21 et spir.] spiro TIB
spiro autem AD sibi inu. <3 22 quaecumque Jla r.
uerba respicias, sed ad scripturam, unde mea tracta sunt uerba.
Christus uirgo, mater uirginis nostri uirgo perpetua,
mater et uirgo. Iesus enim clausis ingressus est ostiis; in
sepulchro eius, quod nouum et in petra durissima fuerat
excisum, nec ante quis nec postea positus est; hortus conclusus,
fons signatus, de quo fonte manat fluuius ille iuxta
Amos, qui inrigat torrentem uel funium uel spinarum: funium
peccatorum, quibus ante alligabamur; spinarum, quae
sementem patris familiae.
haec est porta orientalis in.
se proferens sancta sanctorum, per quam sol iustitiae et
pontifex noster secundum ordinem Melchisedech ingreditur et
egreditur. respondeant mihi, quomodo Iesus clausis ingressus
est ostiis, cum palpandas manus et latus considerandum et
ossa carnemque
putaretur, et ego respondebo, quomodo sancta Maria sit et
mater et uirgo: uirgo post partum, mater ante, quam nupta.
igitur, ut dicere coeperamus, Christus uirgo, uirgo Maria utrique
sexui uirginitatis dedicauere principia; apostoli uel uirgines
4, 12 7 cf. Ioel 3, 18 9 cf. Matth. 13, 24-30 10 cf. Ezech. 44, 1-3
12 cf. Mal. 4, 2 13 cf. Ps. 109, 4. Hebr. 5, 6 et 10. 6, 20. 7, 11 et 17
14 cf. Ioh. 20, 26-27 %B 2 respicies A scribtura K scripturas Pp.c.m2
tractata AD sint Ka.c. Y 4 hostiis A ianuis B; add. et AD,
E$p.c.m2 5 sepulcro
uolumus opipare comedere, uxorum haerere conplexibus et
in numero uirginum ac uiduarum regnare cum Christo: idem
ergo praemium habebit fames et ingluuies, sordes et munditiae,
saccus et sericum? Lazarus recepit mala sua in uita sua et
diues ille purpuratus, crassus et nitidus, fruitus est bonis
carnis, dum aduiueret, sed diuersa post mortem tenent loca —
miseriae deliciis et deliciae miseriis commutantur —: in nostro
arbitrio est uel Lazarum sequi uel diuitem.
Kd 2 eleguntur KD,AxI\'a.c. uiduae Kp.c.m2S alt.
aut] et d 3 quod d nobismet S inl. om. d si sub. in ras.
m2 B 4 substantibus
Litterae tuae et amorem sonant pariter et querellam:
amorem tuum, quo sedulo monens etiam, quae tuta in nobis
sunt, pertimescis; querellam eorum, qui non amant et quaerentes
occasionem in peccatis garriunt aduersus fratrem suum
et contra filium matris suae ponunt scandalum.
scribis eos,
immo nescio quem de triuio, de competis, de plateis circumforanum
monachum rumigerulum, rabulam, uafrum tantum
ad detrahendum, qui per trabem oculi sui festucam
alterius nititur eruere, contionari aduersum me et libros, quos
contra Iouinianum scripsi, canino dente rodere, lacerare, conuellere;
hunc, dialecticum urbis uestrae et Plautinae familiae
columen, non legisse quidem
inperitorum circulos muliercularumque au(tc6aia syllogismos
h = Vindobonensis lat. 16 s. VIII-IX (continet initium epistulac
usque ad p. 389, 17 hoc est).
stultus ego, qui me pntauerim haec absque
philosophis scire non posse; qui meliorem stili partem eam
legerim, quae deleret, quam quae scriberet. frustra ergo Alexandri
uerti commentarios; nequiquam me doctus magister per
contemnam, sine causa Gregorium Nazanzenum et Didymum
in scripturis sanctis xa{b]Y7jtas habui; nihil mihi Hebraeorum
profuit eruditio et ab adulescentia usque ad hanc aetatem
cotidiana in lege, prophetis, euangeliis apostolisque meditatio.
Inuentus est homo absque praeceptore perfectus, itvso[j.a-
Aristotelen, prudentia Platonem, eruditione Aristarchum,
multitudine librorum X(XÀ.\'X.ś\'J\'tspo\'J Didymum, scientia scripturarum
omnes sui temporis uincat tractatores. denique dicitur
materiam poscere et Carneadeum aliquid referens in
utramque partem, hoc est et pro iustitia et contra iustitiam,
disputare.
liberatus est mundus de periculo et hereditariae
uel centumuirales causae de barathro erutae, quod hic forum
spatium uacuum in B CCMPICMATA J sofismata h
sopb. cet. nostra s. I. B calida D 3 qui in
nec mirum, si me et
absentem et iam diu absque usu Latinae linguae semibarbarumque
homo Latinissimus et facundissimus superet, cum
praesentem Iouinianum — Iesu bone, qualem et quantum
uirum, cuius nemo scripta intellegeret, qui sibi tantum caneret
et Musis! — eloquentiae suae mole oppresserit.
Quaeso igitur te, pater carissime, ut moneas eum, ne
loquatur contra propositum suum, ne castitatem habitu pollicens
uerbis destruat, ne uirgo uel continens — ipse enim
uiderit, quid esse se iactet — maritos
frustra aduersus hominem disertissimum tanto tempore digladiatus
sit.
audio praeterea eum libenter uirginum et uiduarum
cellulas circumire et adducto supercilio de sacris inter eas
litteris philosophari. quid in secreto, quid in cubiculo mulierculas
docet? ut hoc sciant esse uirgines, quod maritas, ut
florem aetatis non neglegant, ut comedant et bibant, ut balneas
adeant, munditias adpetant, unguenta non spernant? an magis
pudicitiam et ieiunia et inluuiem corporis? utique illa
1 ecclesia trastulit D uolente S 3 digitis S partire 2D
syllogissim. Ja.r. sillogism. B silogism. Ea.c.mSD 4 si s. l. Z adplodisset
J aplausisset B 5 rugasse D frontem] faciem B uerba]
barbam S tornasset] uel (del.) tor (del.) tonasset B 6 ante] ob S
effud. iud. DB et s. l. 2, om. J 7 iam diu et S semigrae(e)culum
barbarumque Sp.c.DB 8 facundis(i ex u m2J)simus (s. I. m2 2)
J2 9 praesente iouiniano
non erubescere iuuenem
et monachum et, ut sibi uidetur, disertum, cuius de ore Ueneres
fluunt, qui tantae in sermocinando elegantiae est, ut comico
sale ac lepore conspersus sit, lustrare nobilium domos, haerere
salutationibus matronarum, religionem nostram pugnam facere
et fidem Christi contentione torquere uerborum atque inter
haec fratri suo detrahere!
utique, si errare me arbitratus est
— in multis enim offendimus omnes et, si quis in
uerbo non peccat, hic perfectus est uir —, debuit uel
arguere uel interrogare per litteras, quod uir eruditus et nobilis
fecit Pammachius, cui ego
longiore disserui, quo unumquidque sensu dixerim.
imitatus
saltim tuam fuisset uerecundiam, qui ea loca, quae scandalum
quibusdam facere uidebantur, excerpta de uolumine per ordinem
digessisti poscens, ut uel emendarem uel exponerem, et non
tantae me putasset dementiae, ut in uno atque eodem libro
et pro nuptiis et contra nuptias scriberem!
Parcat sibi, parcat mihi, parcat nomini Christiano; monachum
se esse non loquendo et discursando, sed tacendo et
sedendo nouerit; legat Hieremiam dicentem: bonum est uiro.
B quid J 2 loq.—sep.] loqui parandus D et publice g
a 8. l. m2B 3 non] miror autem non S erubescit iuuenis Bp.c.m2
iuuenum J 4 pr. et eras. B monachus Bp.c.m2 et (s. I. m2)
ut B ut et JS ut D dissertum D,Ba c.m2 disertus Bp.c.m2 de
ore] decore D,Zp.c. Ueneres] uentres J,Zm2 in mg. 5 ele(i)gantia
JD esse D 6 domus J,Za.c. 7 nostra D 8 contentionem D
\') errasse JS errarem B me] et D ut B 11 peccet Z peccasset J
hic] ic 8. l. m2B 13 AMAOriCAMIN J ANIAOriCAMIN Z apologetice
B ajts),oYwa[ji.Tjv S 14 dias. long. S unumquodque Zp.c.DB
sensum D 15 saltem JD fuisset tuam S tua-uerecundia Zp.c.
16 excepta Ba.c.m2 excerta D 17 et] ut JZ 18 me putasset S me
putasse Zp.c.DB putasse me J putassem Za.c. 19 scribere D 21 esse
s. I. Z non loq. esse J et disc. om. J disc. s. l. Z sed. et tac. B
22 iheremiam B ieremiam S docentem DB homini B
solus et tacebit, quia tulit super se iugum. aut si certe
in omnes scriptores censoriam accepit uirgulam et idcirco se
eruditum putat, quia Iouinianum solus intellegit — est
quippe prouerbium balbum melius balbi uerba cognoscere —,
ipse quoque
Iouinianus,
me damnent episcopi, non est ratio, sed conspiratio. nolo mihi
ille uel ille respondeat, quorum me auctoritas opprimere potest.
docere non potest. scribat contra me uir, cuius et ego linguam
intellego; quem cum uicero, omnes homines simul
uicerim. ego eum bene noui — experto credite, quantus
in clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam —:
fortis est et in disputando. nodosus et tenax et qui obliquo
et acuminato pugnet capite.
saepe de nocte usque ad uesperam
contra nos in plateis clamauimus; habet latera et athletarum
robur et belle corpulentus est. uidetur mihi occulte mei dogmatis
esse sectator. praeterea numquam erubescit nec considerat,
quid, sed, quantum dicat; et in tantam opinionem uenit
eloquentiae, ut soleant dicta eius cirratorum esse dictata.
quotiens me iste in circulis stomachari fecit et adduxit ad
sed haec
uulgaria sunt et a quolibet de sectatoribus meis possunt fieri: accipit B 6 aavtss] mUNQtJUC B 01 E 01 J OT D UUT B OT g\'
CTNrPAfiEi D CINrPA<I>ETC J CINAPA<l>ETC E CUrpA<PHiC B
CJUp.pellamus B CUpellamus D appellamur g a talii D attilio g
7 iust.] id ei iust. S proclamauit DB 8 dam(pB)iiBiit DB 10 scribit
D 11 quemcumque D homines om. B 12 uicerem JS uicerimus
D eum] enim S 13 clypeum JS hast. torq. J astam DB
14 et qui] qui et B 15 arcuato g cap. pugn. B uesperum Z
16 clamauit g atletarum B ad letarum 2a.c.m2D ad lazarum Sp.c.mZ
17 robor E uelle Sp.c.DB ualde Z in mg. m2 occultae J,Da.c.m2
occultus Dp.c.m2 18 sectatur D erubescet D 19 tantam] tantum
Ja c. uen. op. S 20 scirratorum B 22 choleram S 23 et s. 1. Z
de s. I. Z
loquamur scriptis, ut de nobis tacitus lector iudicet, ut, quomodo
ego discipulorum gregem ducto, sic et ex huius-nomine
Gnathonici uel Formionici uocentur\'.
Non est grande, mi Domnion, garrire per angulos et
medicorum tabernas ac de mundo ferre sententias: \'hic bene
dixit, ille male; iste scripturas nouit, ille delirat; iste loquax,
ille infantissimus est\'. ut de omnibus iudicet, cuius hoc iudicio
meruit? contra quemlibet passim in triuiis strepere et
congerere maledicta, non crimina, scurrarum est et paratorum
semper ad lites.
moueat manum, figat stilum, commoueat se
et, quidquid potest, scriptis ostendat. det nobis occasionem
respondendi disertitudini suae. possum remordere, si uelim,
possum genuinum laesus infigere; et nos didicimus litterulas.
et nos saepe manum ferulae subtraximus, de nobis quoque
dici potest: faenum habet in cornu, longe fuge. sed
magis uolumus esse discipuli eius, qui ait: dorsum meum
posui ad flagella et faciem meam non auerti a confusione
sputorum, qui, cum malediceretur, non
et post alapas, crucem, flagella, blasphemias nouissime
pro crucifigentibus deprecatus est dicens: pater, ignosce eis;
quid enim faciunt, nesciunt.
et ego ignosco errori fratris;
intellego, quia. diaboli arte deceptus sit. inter mulierculas
16 Horat. sat. I 4, 34 17 *Esai. 50, 6 19 *I Petr. 2, 23 21 *Luc.
23,34 1 uoco D transmittendum Sp.e. 3 ego s. I. 2 duco Bp.r.
ductito S et om. DB 4 gnatonici B gnat(hs.l.)o tinici J ginathonici(-ceZ)ZD
Phorm. S 6 ac] hac JD sententiam DB 7 pr. iste
s. I. m22 deleret D 8 ut] sic et Bp.c.m.2 10 scnrrarunt D
est] add. hoc s. l. m2B paraborum J paraTum Za.c. parasitarum
(-orum s) Zp.c.s at barbarorum in mg. m22 11 figat] fatigat D
12 acriptura J,Ia.c. 13 dis(ssZ))ertitudinis 2D rem.] respondere DB
aX respondere s. I. m2S uellim Sa.r. uel D 14 praepossum D litteras
S 17 uol. mag. 2 19 maledixit JZ 20 post s. I. 2 22 quod J2
23 qua <7 est 2
opuscula peruenerunt, quasi aemulum exhorruit et de me quoque
captauit gloriam, ut nullus esset in terris, qui non eius
eloquentiae displiceret, exceptis his, quorum potentiae non
parcit, sed cedit, immo, quos non honorat, sed metuit. uoluit
scilicet homo peritissimus ut ueteranus miles uno rotatu gladii
utrumque percutere et ostendere populis, quod, quidquid ipse
uellet, hoc scriptura sentiret.
dignetur igitur nobis sermonem
suum mittere et non reprehendendo, sed docendo garrulitatem
nostram corrigere. tunc intelleget aliam uim fori esse, aliam
triclinii; non aeque inter fusa et calathos puellarum et inter eruditos
uiros de diuinae legis dogmatibus disputari. nunc libere
et inpudenter iactat in uulgus et perstrepit: \'damnauit nuptias\'
et inter uteros tumentes, infantum uagitus et lectulos maritorum,
quid apostolus dixerit, tacet,
autem ad libros uenerit et pedem pedi contulerit et uel proposuerit
aliquid de scripturis uel audierit proponentem, tunc
sudabit, tunc haerebit.
procul Epicurus, longe Aristippus,
subulci non aderunt, feta scrofa non grunniet.
et nos tela, pater, ferrumque haud debile dextra
spargimus, et nostro sequitur de uulnere sanguis.
porro, si non uult scribere et tantum maledictis agendum
putat, audiat tot interiacentibus terris, fluctibus, populis saltim
echo clamoris mei: 1 scitulus J 3 in t. esset J2 5 pascit Zp.c.m2 credit (ai cedit
in mg. 2) J2 6 ut]
Domino dilectissimo fratri Iohanni episcopo Epiphanius.
Oportebat nos, dilectissime, clericatus honore non abuti
in superbiam, sed custodia mandatorum dei et obseruatione
diligentissima hoc esse, quod dicimur. si enim sancta scriptura
loquitur:
clericatus conducere nobis poterit, qui non solum cogitatione
et sensu, uerum et sermone peccamus — audiui quippe, quod
tumeas contra nos et irascaris et miniteris scribere in extremos
fines terrae, ut loca prouinciasque non nominem —, et ubi
est dei timor, qui nos debet illo tremore concutere, qui dictus
a domino est: si quis irascitur fratri suo sine causa,
reus erit iudicio?
non quo magnopere curem, si scribus,
s. I m2S 3 duc.] add. explicit ad domnionem D A = Berolinensis lat. 17 s. IX. - D = Vaticanus lat. 355356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. S = Vindobonensis lat. 746 s. XIII. D) epiphanii (-ni D) cyprii (cypri A) missa ad iohannem
a sancto hieronimo translata (-tam D) AD ept ieronimi (del.) epyphanii
cip1 missa ad iohannem episcopum et a sancto ieronimo translata B epiphanii
cipri epta missa ad iohannem episcopum a sancto ieronimo translata
S 7 epyph. D ephif. A 8 honorem Aa.c.m2D 9 superbia
AS,Ba.c.m2 10 hoc esse in ras. m2B dicimus Ba.c.m2 11 clerici
DB,Sp.c.m2 quae] quam B in ras. 11128 arrogantiam Bp.c.m2S
12 potuit S 13. alt. et] etiam S 17 est a dom. S suo om. B
1R quo] quod S
iuxta Esaiam et mittebantur super aquas, quae cito cum saeculo
transeunt —: nihil tibi nocuimus, nihil iniuriae fecimus nec
quicquam uiolenter extorsimus.
in monasterio fratrum — et.fratrum
peregrinorum, qui prouinciae tuae nihil debuere et propter
nostram paruitatem et litteras, quas ad eos crebro direximus,
communionis quoque tuae coeperunt habere discordiam -,
ne uiderentur quadam duritia et conscientia antiquae fidei ab
ecclesia separari, ordinauimus diaconum et, postquam ministrauit,
rursum presbyterum, super quo debueras gratulari
maxime, cum nulla sit diuersitas in sacerdotio dei et ubi
utilitati ecclesiae prouidetur.
nam, etsi singuli ecclesiae episcoporum
habent sub se ecclesias, quibus curam uidentur
inpendere et nemo super alienam mensuram extenditur, tamen
praeponeretur omnibus caritas Christi, in qua nulla simulatio
est; nec considerandum, quid factum sit, sed quo tempore et
quo modo et in quibus et quare factum sit.
cum enim uidissem,
quia multitudo sanctorum fratrum in monasterio consisteret
et sancti presbyteri Hieronymus et Uincentius propter
uerecundiam et humilitatem nollent debita nomini suo exercere
sacrificia et laborare in hac parte monasterium, quae Christianorum
praecipua salus est, inuenire autem et conprehendere
seruum dei non posses, qui te et, quod graue onus sacerdotii
1 tibi om. S 2 esay. B ysai. S isai. S 3 ne S 4 alt. fratrmu
s. l. m2B 5 tuae a nih.
uix ergo conpulimus eum et suadere potuimus
testimoniis scripturarum et propositione mandatorum dei.
et cum ministrasset in sanctis sacrificiis, rursus cum ingenti
difficultate tento ore eius ordinauimus presbyterum et isdem
uerbis, quibus antea suaseramus, inpulimus, ut sederet in ordine
presbyterii.
post haec scripsimus ad sanctos presbyteros
monasterii et ceteris fratribus et increpuimus eos, quare non
scripsissent super eo, cum ante annum multos eorum queri.
audissem, cur non haberent, qui sibi domini sacramenta conficerent,
et illum omnes suo poscerent testimonio et grandem
utilitatem in commune monasterii testarentur, quare tunc
reperta oportunitate non scripsissent nobis neque super ordinatione
eius aliquid poposcissent.
Haec ita acta sunt, ut locutus sum, in caritate Christi,
quam te erga paruitatem nostram habere credebam, quamquam
D fug.] confugeret B consugeret S 3 dispositione BS
diaconis S 4 ut] quod D 5 aduersus B aduersa Da.c. 8 diacones S
hos Aa.c.DB 9 forte] forte se (exp.) A liberari g 11 ualde
quippe S obtineb. D obteneb. Aa.c.m2 12 se esse B se esse clamitans
et graue onus ultra uires suas esse S persuadere S 13 praepositione S
14 ministraret S 15 presbytcrum in ras. m2B hisdem ADS iisdem S
16 ante S sedet B 18 ceteros fratres S increpauimus Bp.c.m2
non scr.] conscr. A 20 coficeret B 22 comune BS 25 acta]
gesta BS ut] uel A uelut Ba.r.S 26 nostra Aa.c.m2D
sit. o uere benedicta episcoporum Cypri mansuetudo et
bonitas et nostra rusticitas sensu tuo et arbitratu digna misericordia
dei! nam multi episcopi communionis nostrae et presbyteros
in nostra ordinauerunt prouincia, quos nos conprehendere
non potueramus, et miserunt ad nos et diaconos et
quos suscepimus cum gratia.
et ipse cohortatus sum
beatae memoriae Philonem episcopum et sanctum Theopropum,
ut ecclesiis Cypri, quae iuxta se erant, ad meae autem paroeciae
uidebantur ecclesiam pertinere, eo quod grandis esset et
late patens prouincia,
prouiderent. numquam autem ego ordinaui diaconissas et ad
alienas misi prouincias neque feci quidquam, ut ecclesiam
scinderem.
quid ergo tibi uisum est sic grauiter intumescere
et iactari contra nos pro opere dei, quod in aedificationem et
non in destructionem fratrum factum est? sed
admiratus sum, quod meis locutus es clericis adserens
te per sanctum presbyterum et abbatem monachorum Gregorium
mandasse mihi, he quemquam ordinarem, et ego hoc
pollicitus sim dicens: \'numquid iuuenis sum aut canones ignoro?\'
audi igitur ueritatem in sermone dei, me hoc nec audisse nec
nosse nec istius sermonis penitus recordari. suspicatus autem
sum, ne forsitan inter multa quasi homo oblitus essem, et ob
S paroeciam (m exp.) A parroechia (e eras.) B
parrochia S 2 sit] sunt A cipri ABS 4 comunionis BS
5 conpr. om. S 6 poteramus salt. et om. S ypod. S yppod. AD
ego autem Epiphanius nec
audiui quicquam nec respondi. unde, dilectissime, non te
praeueniat furor nec occupet indignatio nec frustra mouearis
et aliud dolens te uertas ad alia et peccando occasionem inuenisse
uidearis. quod propheta deuitans dominum precatur
dicens: ne declines cor meum in uerba malitiae ad
excusandas excusationes in peccatis.
Illud quoque audiens admiratus sum, quod quidam, qui
solent ultro citroque portare rumusculos et his, quae audierunt,
semper addere, ut tristitias, ut rixas inter fratres concitent,
te quoque turbauerunt et dixerunt tibi, quod in oratione, quando
offerimus sacrificia deo, soleamus pro te dicere: \'domine, praesta
Iohanni, ut recte credat\'.
noli nos in tantum putare rusticos, ut
haec tam aperte dicere potuerimus. quamquam enim hoc in corde
meo semper orem, tamen, ut simpliciter fatear, numquam in
alienas aures protuli, ne te uiderer parui pendere, dilectissime.
quando autem conplemus orationem secundum ritum mysteriorum,
et pro omnibus et pro te quoque dicimus: \'custodi
1 sciscitatis Aa.c.mSD; add. sum g 2 eo om. D abb A abba D
resp.J ei 2f 3 zenon B 4 ruffinus S quae BS 5 ordinaturos D
episc.] epiphanins S 6 cpypb. DS 7 dil.] ihl me Aa.c.m2 te
om. S 8 praeueniet AD ■ alt. nec] ne Engelbrecht 9 ad alia (ex
aliud) te uertas S alt. et] ut s peccandi B 10 deu. pr. BS
11 non S declinas D 13 amm(mS)ivatUS BS qui om. S 14 ultra
quapropter obsecro te, dilectissime, et aduolutus pedibus tuis
precor: praesta mihi et tibi, ut salueris, sicuti scriptum est, a
generatione peruersa; et recede ab heresi Origenis et a cunctis
heresibus, dilectissime. uideo enim, quod propter hanc causam
omnis uestra indignatio concitata sit. quod dixerim uobis:
\'Arrii patrem et aliarum hereseon radicem et parentem laudare
non debetis\'. et cum uos rogarem, ne ita erraretis, et monerem,
contradixistis et ad tristitiam atque lacrimas adduxistis, non
solum autem me, sed et alios plurimos catholicos, qui intererant.
et, ut intellego, haec est omnis indignatio et iste furor
et idcirco comminamini, quod mittetis aduersum me epistulas
et huc illucque sermo uester discurrat, et propter defensionem
hereseos aduersum me odia suscitantes rumpitis caritatem,
quam in uos habuimus, in tantum, ut feceritis nos etiam paenitentiam
agere, quare uobis communicauerimus, ita Origenis
errores et dogmata defendentes.
Simpliciter loquar: nos, secundum quod scriptum est,
nec oculo nostro parcimus, ut non effodiamus eum, si
nec manui nec pedi, si nobis scandalum
fecerint. et uos ergo, siue oculi nostri siue
fueritis, similia sustinebitis. quis enim catholicorum possit
aequo animo sustinere et eorum, qui fidem suam bonis
S 3 occansio (n exp.) A se tul.] retull(lD)erit
Aa.c.m2D 5 praesta] da S sicut B 6 ab] ad B heresim Aa.c.D
7 eresibus Aa.c.m2D 8 omnes ADa.c. nostra S dixerit Aa.c.m2
9 heresum B radicem om. S 11 ad BS, om. AD me ad S
lacrimam S 12 autem del. m2B 13 pr. et] om. D, inde S 14 mittitis
AD mittatis Bp.c.m2 15 pr. et] ut S 16 hereos Ba.c.m2 heseos D
adiaersum A suscitantis Aa.c.m2D 19 erroris Aa.c.mS defendentis
Aa.c.m2D 20 loquor S 21 fodiamus D 22 manu AD
alt. neque
haec in
libris
est Origenes: sicut enim incongruum est dicere, quod
possit filius uidere patrem, sic inconsequens est opinari,
quod spiritus sanctus possit uidere filium.
illud
quoque quis Origene dicente patiatur, quod animae angeli
fuerint in caelis et, postquam peccauerint in supernis, deiectas
esse in istum mundum et quasi in tumulos et sepulchra sic
in corpora ista relegatas poenas antiquorum luere peccatorum
et corpora credentium non templa Christi esse, sed carceres
damnatorum?
exin ueritatem historiae allegoriae deprauans
mendacio infinita uerba multiplicat et simplices quosque uaria
persuasione subplantans nunc adserit animas iuxta Graecam
srofJ.°À.°lt(X\'J idcirco uocatas, quia de caelestibus ad inferiora
uenientes calorem pristinum amiserint, nunc corpus hoc ob id
iuxta Graecos
\'cadauer* dici, quia animae de caelo ruerint; a
risque autem secundum uariam Graeci sermonis supellectilem
corpus a7]|ja, hoc est \'memoriam\' interpretari, eo quod ita
(non exstat in Rufini translatione.
8. 15. 20 cf. ibid. 12 cf. I Cor. 3, 16 etc. 16 cf. Orig. Jtepl dpy)
(Rufinua) II 8, 3 21 cf. Plato Gorg. 493 A. Crat. 400 B om. S praeclara et praedicationis AD 3 hoc AD 4 libris] add.
qui s. I. m2A APXON codd. 5 origenis Aa.c.m2DS 6 non possit
Jip c.m2 7 possit ap. s. B 8 origenem dicentem S 10 sepulcra DB
11 religatas BS penas codd. 12 templa xpi non S 13 exinde S
14 mendacia D mandatico (mendatio m2) A simplicis Aa.c.m2D quoque
S 15 asser (i s. I. m2) B Graecam] add. quod corpora carceres
dicat A (del.) D 16 ixofi. (scil. uoce <)\'o/ a uerboderiuata)]
itop,. A (sti|i. m2) D ETIMOAOriAN (etimologiam B) quod corpora carceres
dicantur (add. ETIMOAOriAN B) BS etymologiam
S uocitatas D quia] qui D 17 amiserit D hoc om. B
19 cadauer] significatur scil. 1t\'twp.1J. a iriVrsiv deriuatum 20 aarias D
snpell. A snppeIl: cet.; add. owjia id est S 21 cr(|i.a] CNMUJ Aa.c.m2lJ
CUJMA Ap.c.m2 CEMO BS hoc] Id S mem.] monumentum S an. ita B
cadauera mortuorum.
et, si hoc uerum est, ubi est fides nostra?
ubi praeconium resurrectionis? ubi apostolica doctrina, quae
in ecclesiis Christi hucusque perdurat? ubi illa benedictio ad
Adam et ad semen eius et ad Noe et ad filios eius: crescite
et multiplicamini et replete terram? iam enim non erit
benedictio, sed maledictio iuxta Origenem, qui angelos uertit
in animas et de sublimi fastigio dignitatis facit ad inferiora
doscendere, quasi deus generi humano non possit animas per
nedictionem dare, nisi angeli peccauerint, et tot in caelis ruinae
sint, quot in terra natiuitates.
dimittenda nobis est doctrina
apostolorum et prophetarum et legis et ipsius domini saluatoris
in euangelio pertonantis: e contrario Origenes praecipit
et legem dat — ut non dicam: constringit discipulos suos —, ne
quis oret in caelum: ascendere, ne peius iterum peccans, quam
in terris ante peccauerat, praecipitetur in mundum.
quamquam
istius modi nugas et deliramenta soleat ille scripturarum interpretatione
peruersa et aliud significante, quam uerum est,
adfirmare dicens: priusquam a malitia humiliarer, ego
deliqui et illud: reuertere, anima mea, in requiem tuam
nec non et illud: educ de carcere animam meam et in alio •
loco: confitebor domino in regione uiuorum, cum alius
procul dubio sensus sit scripturae diuinae, quam ille in heresim
suam maligna interpretatione detorquet; quod faciunt et
Manichei et Gnostici et Hebionitae et Marcionis sectatores et
aliae hereses numero LXXX, qui de purissimo scripturarum
141, 8 22 *Ps. 114, 9 1 habeant AD,Bp.c.m2 sepulcra B 5 eius om. A 8 subliinis
Aa.r, fastidio Aa.c.m2D fecit S inferna S 10 caelo sint r. S
11 quod AD demitt. Aa.c.m2; add. ergo S 13 origenis Aa.c.m2D
praecepit et Aa.c.m2D praecipitat Sp.c. 18 quam quod S 20 animaiii
mea A animam meam S 21 illud] aliud AD 22 domine Dax.
23 scr. diu. sit S heresin S 24 detorquit Aa.c.m2 detorquid D
quid B et om. BS 25 martionis AB sectatoris Aa.c.m2D
26 heresis AD LXXX codd. triginta uel quadraginta g qui] quae B
sunt, sed simplicitatem sermonis ecclesiastici id uolunt significare,
quod ipsi sentiunt.
Illud quoque, quod adserere nititur, doleamne an rideam,
nescio. doctor egregius audet docere diabolum id rursum
futurum esse, quod fuerit, et ad eandem rediturum dignitatem
et conscensurum regna caelorum. pro nefas! quis tam uecors et
stolidus hoc recipiat, ut sanctus Iohannes baptista et Petrus et
et reliqui prophetae coheredes fiant diaboli in regno caelorum?
praetereo friuolam eius expositionem super tunicis pelliciis,
quanto conatu quantisque egerit argumentis, ut tunicas pellicias
humana esse corpora crederemus. qui inter multa ait:
numquid coriarius aut scortiarius erat deus, ut
conficeret pelles animalium et consueret ex eis
tunicas pellicias Adam et Euae? manifestum est
ergo, inquit, quod de corporibus nostris loquatur.
et, si hoc ita est, quomodo legimus ante pellicias tunicas et
ante inoboedientiam et de paradiso ruinam Adam loquentem .
non secundum allegoriam, sed uere: hoc nunc os ex ossibus
meis et caro de carne mea? aut unde adsumptum
est illud, quod diuinus sermo testatur: et iniecit deus
soporem
de costis eius et
costam, quam tulerat ex eo, illi in uxorem?
14 Orig. jcept ytyuiv I fragm. 20 Gen. 2, 23 22 *Gen. 2, 21-22 AD 2 simplicitate Sp.r. 3 ipse (= ipsae) B
6 essed D fuerat B redituram Aa.c.m2D 7 concessurum Aa.c.m2D
8 hoc] ut hoc g nt] quod g 9 ysaias BS isaias S ieremias B
quis autem patienter ferat
Origenem lubricis argumentationibus resurrectionem carnis
huius negantem, sicut declarat manifestissime in
Explanationum primi psalmi et in aliis multis locis? aut quis
audiat in tertio caelo donantem nobis Origenem paradisum et
illum, quem scriptura commemorat, de terra ad caelestia
transferentem et omnes arbores, quae scribuntur in Genesi,
allegorice intellegentem, scilicet quod arbores angelicae fortitudines
sint, cum hoc ueritas non recipiat?
neque enim dixit
eiecit eos de paradiso; et: b a bit are fecit contra paradisum,
et non \'abiecit eos sub paradiso\'; et: posuit rumpheam
flammeam et cherubin custodire introitum
ligni uitae, et non-"ascensum"; et: fluuius egreditur ex
Eden, non dixit \'descendit ex Eden\'. iste diuiditur in
quattuor principia: nomen uni Phison et nomen
secundi Geon.
ego, ego uidi aquas Geon, aquas, quas his
oculis carnis aspicerem. iste est Geon, quem Hieremias demonstrat
dicens: quid uobis et uiae Aegypti, ut bibatis aquam
Geon turbidam? bibi et de magno flumine Eufrate aquas
simpliciter, quas manu tangerem et ore sorbirem, non aquas
20 *Hier. 2, 18 AD quae] quid A (ex qui m2) contegebant Ap.c.m2
2 commed. AS uetata Aa.c.m2D uetita cet. 5 pr. ps. expositionum S
6 audeat AD donante D 8 transferente D et B in mg. m2
arboris Aa.c.m2D genesi si AD genesi sic S 9 intellegentes AD
quod scilicet S arboris Aa.c.m2D fortitudinis AD 10 recipiet AD
11 dep.] add. deus S 12 fecit] add. eos S 13 pr. et om. S et non
in ras. m2B abiecit in ras. m2B adiecit AD eiecit S ait S eos om. S
rompheam Ap.c.m2BS 14 lfameam B cherabim S 15 et non] non
dixit S egrediebatur S 16 pr. et alt. edem AS 17 phyaon S fison A
18 secundo Ba.c.m2 secum i Da.c. pr. ego—Geon om. S ecce ego B ego S
quas in mg. B 19 carneis oc. S aspicere D aspexi s iherem.
sed
dicis: (legimus, quod sanctus Paulus raptus situsque ad tertium
caelum et usque in paradisum\'. bene dicis: quando ponit (tertium
caelum\' et postea addidit \'et in paradisum\', ostendit alibi esse
caelum et alibi paradisum. illas uero praestigias quis non statim
abiciat atque contemnat dicente Origene de aquis, quae
super firmamentum sunt, non esse aquas, sed fortitudines
quasdam angelicae. potestatis, et rursum aquas, quae super
terram sunt, hoc est sub firmamento, esse uirtutes contrarias,
id est daemones? et quomodo legimus in diluuio apertas cataractas
caeli et aquas inundasse diluuii, unde aperti sunt
fontes abyssi et totus mundus opertus est aquis?
Heu furor hominum iunctus stultitiae, qui reliquerunt
illud, quod in Prouerbiis dicitur: audi, fili, sermonem
patris tui et ne abicias legem matris tuae, et
Gen. 7, 17-24 21 *Prou. 6, 20 A.a.c.m2D spirituales B et aquae, quae scripsi et aquae
S et quae A quae et D,B in ras. m2 2 uiunntur D ligna] add.
sint S 3 par. dei S 4 commedes S commedis AD sunt] add.
lignis aliis et arboribus, sicut flumina similia sunt S 5 et om. S 6 alt.
et in ras. m2 B uero A plasmatis Ba.c.m2 7 sicut] add. et S
non in in ras. ni2 B nrm AD non istum S fantasmate (smate in ras.
m2) B fantasmata
unde obsecro te, dilectissime, et
quasi meis membris parcens propter caritatem, quam in te
habeo, precor scribens et orans, ut inpleas illud, quod dicitur:
nonne odientes te, domine, odiui et super inimicos
tuos tabescebam? inimica et digna odio Origenis uerba
sunt et deo repugnantia et sanctis eius, et non ista sola, quae
dixi, sed -et alia innumerabilia; neque enim nunc mihi propositum
est aduersum omnia Origenis dogmata disputare.
nihil
mihi subripuit Origenes nec in mea generatione fuit nec propter
aliquas res mundi et hereditatem odium aduersum illum
pugnasque suscepi, sed —- ut simpliciter fatear — doleo et
ualde doleo uidens plurimos fratrum et eorum praecipue, qui
professionem habent non minimam et in gradum quoque
sacerdotii maximum peruenerunt, eius persuasione deceptos
et peruersissima doctrina cibos factos esse diaboli; in quibus
conpletum est illud, quod dicitur: super omnem
et
harenam captiuitatem.
te autem, frater, liberet deus et
sanctum populum Christi, qui tibi creditus est, et omnes fratres,
qui tecum sunt, et maxime Rufinum presbyterum ab heresi Origenis
et aliis heresibus et perditione earum. si enim propter unum
uerbum aut duo, quae contraria fidei sunt, multae hereses
abiectae sunt ab ecclesia, quanto magis hic inter hereticos
habebitur, qui tantas peruersitates et tam mala dogmata contra
1, 10. 16. 9 , 1 et om. D suus Ba.c.m2 2 contempnunt codd. res] res si D
fatuatas g 3 testantur
inter multa
enim mala etiam illud ausus est dicere, perdidisse imaginem
dei Adam, cum hoc in nullo penitus loco scriptura significet.
si enim ita esset, numquam omnia, quae in mundo sunt, seruirent
semini Adam, id est uniuerso generi hominum, sicut et
Iacobus apostolus loquitur: omnia domantur et subiecta
sunt naturae humanae. numquam enim uniuersa subiecta
essent hominibus, si non haberent homines iuxta id, quod
uniuersis imperent, imaginem dei.
coniungens autem atque
consocians scriptura diuina gratiam benedictionis, quam Adam
donauerat, et generationibus, quae ex eo erant, ne qui forsitan
maligna interpretatione auderent dicere uni datam gratiam dei
et illum solum factum esse ad imaginem dei, qui plasmatus
esset ex humo, et uxorem eius, eos uero, qui conciperentur
in utero et non ita nascerentur ut Adam, dei non habere imaginem,
statim per ordinem iungit et dicit: et uixit Adam
annos CCXXX et cognouit Euam, uxorem suam, et
peperit ei filium iuxta speciem et iuxta imaginem
eius et uocauit nomen eius Seth.
rursumque in decima
generatione post annos IICCLXII uindicans deus imaginem suam
et ostendens, quod gratia, quam dedisset hominibus, perseueraret
in eis, ait: ne comederitis carnem in sanguine;
ego enim ulciscar sanguinem uestrum de manu
16 *Gen. 5, 3. *4. 1 22 *Gen. 9, 4-6 1 deij denique s existit B 5 et om. S 7 hum. nat. S 8 homines]
hominis D 9 imperarent S 10 conso«ans (ci s. l. m2) B 11 donauerit
AJ) 12 grat.-humo] partim in rasura partim in margine
m2 B 13 et-dei
nec non post alteras decem
generationes usque ad Abraham et ab Abraham usque ad
Dauid alias generationes XIIII, quae XXIIII generationes
simul faciunt annos
octauo psalmo, cum quereretur de omnibus hominibus, quod
in uanitate ambularent et peccatis essent obnoxii, loquitur:
uerumtamen in imagine perambulat omnis homo.
nec non post Dauid etiam sub Salomone, filio eius, legimus
tale quiddam super dei imagine nominatum. dicit enim
in Sapientia, quae titulo eius scribitur: creauit incorruptum
hominem et imaginem suae proprietatis
dedit ei. et rursum post annos mille CXI plus minus in
nouo legimus testamento, quod non perdiderint homines imaginem
dei.
Jacobus\'. enim, apostolus et frater domini, cuins
et supra meminimus, instruit nos, ne Origenis laqueis capiamur,
habere hominem imaginem et similitudinem dei. nam
cum de lingua hominum latius disputasset, adiecit: instabile
malum: in ipsa benedicimus deum et patrem et in
ipsa maledicimus homines, qui ad similitudinem
dei conditi sunt.
Paulus quoque, uas electionis et qui
doctrinam euangelicam sua praedicatione conpleuit, docet nos,
quod homo ad imaginem et similitudinem dei conditus sit,
AD 3 et] usque (cras.) et (corr. ex a) S et ab Ahr. in mg.
m2 B 4 dauit S gnationes S XIII S XXII II] qllattuor S
Pro tribus igitur testimoniis, quae tibi, de scriptura
sancta si repperirem, dicebas posse sufficere, ecce septem
testimonia dedimus. quis ergo sustinebit Origenis ineptias?
ut non grauius aliquid loquar et similis efficiar uel ipsi uel
discipulis eius, qui audent in periculo animae suae adserere,
quodcumque eis in buccam uenerit, et magis iubere deo
et non ab eo uel orare uel discere ueritatem.
quidam enim
eorum dicunt, quod imago, quam prius accepit Adam, illo peccante
perierit; alii suspicantur, quod filius dei corpus habiturus
esset ex Maria, ipsam esse imaginem, alii sensum, alii uirtutem,
isti baptisma, hi, quod homo ad imaginem dei dominetur
omnibus, ebriorum more haec uel illa ructantes, quos oportebat
tantum effugere discrimen nec negare, quae loquitur deus,
et credentes simpliciter saluos fieri deoque concedere donationis
suae certam et ueram scientiam, in qua potissimum parte
homines condiderit ad imaginem et similitudinem suam; qui
haec relinquentes multis se quaestionibus
has in caenum demersi sunt peccatorum.
nos autem, dilectissime,
credimus his, quae locutus est dominus, et scimus, quod
in cunctis hominibus imago dei permaneat, ipsique concedimus
in mg. m2 B dei sit et imago S 2 app. suo S 3 gloriae]
gloriaene 1) gloriae sua (ex suae) A 4 si de scr. s. S 5 rep. BS
superficere D 7 gratius AD 8 discipnli Aa.c. in] cum Engelbrecht
9 quod cum A (cum del. m2) et] et non BS 10 ab eo] habeo (h
exp. A) AD orare (o in ras. 2 litt. m2) B errare cet. enim om. BS
11 imago dei S quem AD 12 corpus, quod fil. dei S hab.] quod
(s. l. m2) hab. A 13 ipsum S (sed quod-corpus ■attractionc dictum est
pro corpus, quod) imag.]
uidebimus enim eum, sicuti est. hoc enim
propter gloriam, quae ibi reuelanda est sanctis eius, dictum
est, sicut et in alio loco legimus: a gloria in gloriam;
cuius gloriae iam in isto saeculo sancti arrabonem et portiunculam
susceperunt: primus Moyses, cuius fulsit facies ualde
et radiabat ueluti fulgor aut sol; secundus Helias igneo curru
raptus in caelum et ignis detrimenta non sentiens; Stephanus
lapidabatur et faciem habebat angeli, quae ab omnibus cernebatur.
hoc autem, quod in paucis diximus,. de omnibus intellegendum,
ut inpleatur illud, quod scriptum est: omnis, qui
sanctificat semet ipsum, inter beatos numerabitur.
beati enim mundo corde, quia ipsi deum uidebunt.
Cum haec ita se habeant, dilectissime, custodi -animam
tuam et desine circa nos murmurare; dicit enim scriptura
diuina: nolite murmurare ad inuicem, sicut quidam
murmurauerunt et a serpentibus perierunt. magis
adquiesce ueritati et dilige diligentes te et ueritatem. deus
autem pacis praestet nobis iuxta suam clementiam, ut conteratur
satanas sub pedibus Christianorum et abiciatur omnis
IV Reg. 2, 11 12 cf. Act. 6, 15 15 ? 17 *Matth. 5, 8 20 *I
Cor. 10, 9-10 23 cf. Rom. 16, 20 2 non int. om. S 6 enim eam om. D 7 perropter D 8 gloria]
gloriam D 9 arrob. Aa.c.mZD arab. B 10 primus eorum S moi-
ses S 11 fulgur Ap.c.m2DB aut) et S sec.) sed B elias A
13 lapidatur AD omnibus B ominibus Aa.c.m2 hominibus cet. 14 est
int. B int. est S 16 se ipsum S 17 quoniam BS 18 habent Aa.c.mS
custodi-22 dil. te et in mg. m2 B 19 circa] contra S murmu(oA)
rari Aa.c.m2D 20 quidem Aa.c.m2D 22 dilige] diligens AD dilige
nos salt. et] at Da.c. 24 sathanas ABS
pacis et rectae fidei praedicatio.
Praeterea — quia audiui quosdam murmurare contra me —
quando simul pergebamus ad sanctum locum, qui uocatur
Bethel, ut ibi collectam tecum ex more ecclesiastico facerem,
et uenissem ad uillam, quae dicitur Anablata, uidissemque ibi
praeteriens lucernam ardentem et interrogassem, qui locus
esset, didicissemque esse ecclesiam et intrassem, ut orarem,
inueni ibi uelum pendens in foribus eiusdem ecclesiae tinctum
atque depictum et habens imaginem quasi Christi uel sancti
cuiusdam; non enim satis memini, cuius imago fuerit.
cum
ergo hoc uidissem, in ecclesia Christi contra auctoritatem
scripturarum hominis pendere imaginem, scidi illud et magis
dedi consilium custodibus eiusdem loci, ut pauperem mortuum
eo obuoluerent et efferrent. illique contra murmurantes dicere:
\'si scindere uoluerat, iustum erat, ut aliud daret uelum atque
mutaret! quod cum audissem, me daturum esse pollicitus sum
et ilico esse missurum. paululum autem morarum fuit in medio,
dum quaero optimum uelum pro eo mittere; arbitrabar enim
de Cypro mihi esse mittendum.
nunc autem misi, quod potui
repperire, et precor, ut iubeas presbytero ipsius loci suscipere
uelum a lectore, quod a nobis missum est, et deinceps praecipere
in ecclesia Christi istius modi uela, quae contra religionem
nostram ueniunt, non adpendi. decet enim honestatem tuam
hanc magis habere sollicitudinem et uti scrupulositate, quae
eras. B, om. S murmu(oAml)rari Aa.c.m2D 4 quia
quando S simul s. I. D 5 ubi ASa.r. 6 anablatha g 7 quis B
fluid D locutus Aa.c.m2D 8 essem Da.c. esset ecclesia D
9 ei. in for. B 10 depinctum Aa.c.D xpiani Bp.c.m2 12 uid.]
add. et detestatus essem S 13 scindi Ba.c. 14 cons(scS)ilium dedi
BS 15 eum Aa.c.m2D offerrent Ba.c.m2 illicque B dicere
scripsi dicerent codd. dixerunt S 16 darem S uelum om. B 18 esse
I. m2 B comissurum B 19 obtimum AB mittere pro eo S
eo] eum Aa.c.mS 20 cipro BS 21 reperire DBS et nunc precor B
pbros S ipsius] eiusdem g 22 latore S (fortasse recte) qui-missus
Ba.c.m2 23 legionem Aa.c.m2 25 et uti scripsi et B (ut m2) nt ADS
scrupnlositatem tollat BS
Palladium uero Galatam, qui quondam carus nobis fuit et
nunc misericordia dei indiget, caue, quia Origenis heresem
praedicat et docet, ne forte aliquos de populo tibi credito ad
peruersitatem sui inducat erroris.
1 indigna BS ecclesia S populi S tibi om. D 2 pala-
dium S uere S galatham (-an S) BS nob. car. S 8 dei
mis. BS indigit AD heresim orig. S heresim Ap.c.m2D (ex
herem m2) S 5 err.] add. opto, ut ualeatis in domino S explicit ad
ohannem D <
Petis, Nepotiane carissime, litteris transmarinis et crebro
petis, ut tibi breui uolumine digeram praecepta uiuendi et,
qua ratione is, qui saeculi militia derelicta uel monachus
coeperit esse uel clericus, rectum Christi tramitem teneat, ne
e = Parisinus nouv. acq. lat. 446 s. VI (continet p. 417, 5
aduleseentia-12 metit; 422, 11 mensuIum-15 pessimae;
430, 9 nestes-14 gloriari; 431, 9 nec rustieus-13 peccatricem;
434, 2 numquam uinum-4 propinare; 434,
quidquid-436, 12 per noctem).
G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII (a p. 426, 13 doceas
usque ad finem; exciderunt p. 432, 1-riola-437, 9 pr.
aut).
K = Spinaliensis 68 s. VIII.
If =
P = Cenomanensis 126 s. IX.
2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX.
D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X.
N = Casinensis 295 s. X.
k = Vaticanus lat. 650 s. X.
= Augustodunensis 17 A s. X (usque ad p. 422, 5 sustentor).
B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
K) in clericattt
(-to 1[\') uiuere debeat Ki\' incipit eius ad quendam. incipit epl hieronimi
ad nepotianum H eiusdem ad nepoc(t s. J.)ianum presbi(y s. l.)terum
P epta ad nepotianum ptir de institucione clericatns Z epistola
(om. k) sancti hieronimi presbyteri (om. k) ad nepotianum ptirum de nita
clericorum et monachorum (add. liber praeceptorum k) Dk epia hier pbri
ad nepotianum de uita uel habitu clericorum N iheronimi ad nepotianum
de istitutione (stc) clericorum B; titulus cum initio epistulae periit in G;
Hieronymi nomen exhibent tituli in HDNkB 3
ad diuersa uitiorum diuerticula rapiatur. dum essem adulescens,
immo paene puer, et primos impetus lasciuientis aetatis heremi
duritia refrenarem, scripsi ad auunculum tuum, sanctum Heliodorum,
exhortatoriam epistulam plenam lacrimis querimoniisque
et quae deserti sodalis monstraret affectum.
sed in illo opere
pro aetate tunc lusimus et calentibus adhuc rhetorum studiis
atque doctrinis quaedam scolastico flore depinximus. nunc iam
cano capite et arata fronte, ad instar boum pendentibus a mento
palearibus
frigidus obsistit circum praecordia sanguis.
unde et in alio loco idem poeta canit:
omnia fert aetas, animum quoque
et post modicum:
nunc oblita mihi tot carmina, uox quoque Moerim
iam fugit.
Quod ne de gentili tantum litteratura proferre uideamur,
diuinorum uoluminum sacramenta cognosce. Dauid annos natus
septuaginta, bellicosus quondam uir, senectute frigente non
Georg. II 484 12 Verg. Buc. IX 51 14 Verg. Buc. IX 53—54
17 cf. III Reg. 1, 1-4 1 deuert. N dum—p. 421, 4 erudiat om. N dum] cum H 2 ymmo
Σ et
uiuebat adhuc Bersabee, supererat Abigea
et reliquae uxores eius et concubinae, quas scriptura commemorat:
omnes quasi frigidae repudiantur, in unius tantum
grandaeuus calescit amplexibus. Abraham multo Dauid senior
fuit et tamen uiuente Sarra aliam non quaesiuit uxorem; Isaac
duplices Dauid annos habuit et cum Rebecca iam uetula
numquam refrixit; taceo de prioribus ante diluuium uiris, qui
post annos nongentos non dico senilibus, sed paene iam cariosis
artubus nequaquam puellares quaesiere conplexus; certe
Moyses, dux Israhelitici populi, centum uiginti annos habebat
et Sephoram non mutauit.
(ie ex i) K caleferi lca.c. itaque om. P filiis ZDlc
2 ysri B istrahel (t eras.) K abisac KlkW abysac B abisai D somanitis
H sumanites K sunamites V sunamitis P (ex sanamitis) ZDk
sunamitis nomine B qui H 3 non Ka.c.H 4 atillan. KW athellin.
H catilin. k attellariorum in ras. m2B ludrica Pa.c.ZD lidigra H
5 fragidus H senes Ka.c.mSDB senis 112 sene W amplexu 2
adulisc. KHPW adolesc. B 6 bersabee K bersabeae DkV bersabae
11,2 (corr. bethsabae m2) bersabe (r ex t) B bhetsabe et P bethsabee S
abigea Ka.c.m2 abigal Kp.c.m2H abigail cet. 7 eius s. 1. m2B qui (exp.)
P, om. IDk 8 et in
Quae est igitur ista Somanitis uxor et uirgo tam feruens,
ut frigidum calefaceret, tam sancta, ut calentem ad libidinem
non prouocaret? exponat sapientissimus Salomon patris sui
delicias et pacificus bellatoris uiri narret amplexus: posside
sapientiam, posside int.ellegentiam. ne obliuiscaris
et ne declinaueris a uerbis oris mei et ne dereliqueris
eam et adprehendet te; ama illam et seruabit
te.
principium sapientiae: posside sapientiam
et in omni possessione tua posside intellegentiam;
circumda illam et exaltabit te; honora
illam et amplexabitur te, ut det capiti tuo coronam
gratiarum, corona quoque deliciarum protegat
te. omnes paene uirtutes corporis mutantur in
senibus et increscente sola sapientia decrescunt ceterae:
ieiunia, chameuniae, huc illucque discursus, peregrinorum
susceptio, defensio pauperum, standi in oratione perseuerantia,
uisitatio languentium, labor manuum, unde praebeantur elemosynae,
et, ne sermonem longius traham, cuncta, quae per
corpus exercentur, fracto corpore minora fiunt.
nec hoc dico,
HD soman. H Buman. K sonam. Za.c. sunamites P
snnam. cet. 2 et tam B 3 salamon HZ solomon K 4 dilic. K,Z
senectus uero — rursus admoneo — eorum, qui adulescentiam
suam honestis artibus instruxerunt et in lege domini meditati
sunt die ac nocte, aetate fit doctior, usu tritior, processu tem
poris sapientior et ueterum studiorum dulcissimos fructus
metit.
unde et sapiens ille Graeciae, cum expletis centum et septem
annis se mori cerneret, dixisse fertur dolere, quod tunc egrederetur
e uita, quando sapere coepisset; Plato octogesimo et
Cato maior 13 Ka.c.W ardentissimum studium ΚΨsanctimoniam
Sophocles, cum propter nimiam
senectutem et rei familiaris neglegentiam a filiis accusaretur
amentiae, Oedipi fabulam, quam nuper scripserat. recitauit
iudicibus: et tantum sapientiae in aetate iam fracta specimen
dedit, ut seueritatem tribunalium in theatri fauorem uerteret. nec
mirum, cum etiam Cato, Romani generis disertissimus, censorius
iam et senex, Graecas litteras nec erubuerit nec desperauerit
discere. certe Homerus refert, quod de lingua Nestoris iam
uetuli et paene decrepiti dulcior melle oratio fluxerit.
sed et
Cicero Cato maior 26 14 cf. Hom. II. I 249 HDk Ψ,Σ in mg. (om. in t.) socr.
ex quo ostenditur abundantissimum
et ultra humanam uocem diuini sermonis in senibus
tonitruum commorari. porro \'
\'coccinea\' dicitur, ut significet calere sapientiam et diuina lectione
feruere; quod, licet dominici sanguinis indicet sacramentum,
tamen et feruorem ostendit sapientiae. unde et obstetrix
illa in Genesi coccinum ligat in manu Phares, qui ab eo, quod
parietem diuiserat duos ante populos separantem, \'diuisoris\',
id est \'Phares\', sortitus est nomen. et Raab meretrix in typo
ecclesiae resticulam mysteria sanguinis continentem, utHiericho
pereunte saluaretur, adpendit.
et in alio loco de ums sanctis
K2kW abysach B nom. ab. ZDJcB iudicat D 3 superflui
PDkB est s. l. m2B et] sed SDlcB 4 uirtute conat K
5 ac larga s. l. 2 6 nec (spat. 9-10 litt.) cessarius K cessarius H
sag P saga K\'l\' abisag HD abisac k abisaac (pr. a exp.) 2 abysach B
7 nunc(c erai., seq. spct. 4-5 litt.)cupatur K cum] quod 2DB
quod ut k sonant P resonat IDkB et Tit om. H 9 humauum
(um ex i) 2 in sen. d. serm. ZDkE. 10 thonitr. ΚΣΨ tonithr.
Quorsum haec tam longo repetita principio? ne a me
quaeras pueriles declamationes, sententiarum flosculos, uerborum
lenocinia et per fines capitum singulorum acuta quaedam
breuiterqu# conclusa, quae plausus et clam ores excitent
tum. amplexetur me modo sapientia et Abisag nostra, quae
numquam senescit, in meo requiescat sinu.
inpolluta est uirgi\'nitatisque
perpetuae et in similitudinem Mariae, cum cotidie
generet semperque
et apostolum spiritu feruentes et in euangelio dominum
praedicasse, quod in fine mundi, quando iuxta prophetam Zacha.
riam stultus pastor esse coeperit. sapientia decrescente refrigescet
caritas multorum.
andi igitur, ut beatus Cypnanus
de or. III 91 11 cf. Prou. 4, 8 12 cf. Hf Keg. 1, 2 15 Rom. 12, 11
17 cf. Zach. 11, 15 Matth. 24, 12 KHD .Σa.r. cenei
scio quidem ab auunculo tuo, beato
Heliodoro, qui nunc pontifex Christi est, te et didicisse, quae
sancta sunt, et cotidie discere normamque uitae eius exemplum
habere uirtutum; sed et nostra, qualiacumque sunt, suscipe et
libellum hunc libello illius copulato, ut, cum ille te monachum
erudierit, hic clericum doceat esse perfectum.
Igitur clericus, qui Christi seruit ecclesiae, interpretetur
primum uocabulum suum et nominis definitione praelata nitatur
esse, quod dicitur. si enim
appellatur, propterea uocantur clerici, uel quia de sorte sunt
domini uel quia dominus ipse sors, id est pars, clericorum
est. qui autem uel ipse pars domini est uel dominum partem
habet, talem se exhibere debet, ut et possideat dominum et
ipse possideatur a domino.
qui dominum possidet et cum propheta
dicit: pars mea dominus, nihil extra dominum habere
potest, quod, si quippiam aliud habuerit praeter dominum,
20 pars eius non erit dominus. uerbi gratia, si aurum, si
2k,Ba.c. deserta H 2 prouectam KPY 3 gradus] trados
H uiu. om. P 4 in te PD inter cet. ab om. II beato
om. HB 5 eliod. Pa.c.B hiliod. K et om. KT 6 sancta om. H
cott. HZ\'l\' cquot. (c exp.) B uita Ka.c.m2 te 2NIJ) eius et 1;
cxemplo N 7 uirt. ex uirtutem et s. I. doceat m22 qualia cuncta H
sunt om. K susc. et]
obsecro itaque te, et repetens iterum iterumque
monebo, ne officium clericatus genus antiquae militiae putes,
id est, ne lucra saeculi in Christi quaeras militia, ue plus
habeas, quam quando clericus esse coepisti, et dicatur tibi:
et peregrini et cum illis Christus conuiua nouerit; negotiatorem
clericum et ex inope diuitem et ex ignobili gloriosum
quasi quandam pestem fuge. corrumpunt mores bonos
confabulationes pessimae.
tu aurum contemnis, alius is
diligit; tu calcas opes, ille sectatur; tibi cordi est silentium,
Tim. 6, 8 7 Verg. Aen. III 436 11 *Hier. 12, 13 14 *I Cor. 15,33 Pk suppel. 2 subel. II suppell. cet. his] istis 2Dk histis N
2 dignabitnr 2 3 funiculum H accepero (pr. e ex i) 2 partem]
hereditatem 2 partes Hk 5 seruiens et 2 obl. auat. add. m2 reliqua
epistulae parte amissa 1\' 6 uictus 1; uestimentum KN continentus H
aegrotanti tibi sanctus quilibet frater adsistat et germana
uel mater aut probatae quaelibet apud omnes fidei. quodsi
huiusce modi non fuerint consanguinitatis castimoniaeque
personae, multas anus nutrit ecclesia, quae et officium praebeant
et beneficium accipiant ministrando, ut infirmitas quoque
tua fructum habeat elemosynae. scio quosdam conualuisse corpore
et animo aegrotare coepisse. periculose tibi ministrat,
cuius uultum frequenter adtendis.
si propter officium clericatus
aut uidua tibi uisitatur aut uirgo, numquam domum solus
introeas talesque habeto socios, quorum contubernio non
(sie) II loquacitas liNk uero loquacitas 2B attritae
fronti Bp.c.m2 fori ex forae 2 foras N foro k 2 platea N
ac] et DNk tauerne D tantum II horum Ka.c.m2 3 ospit(c)iolum
ZB hostiolum P pr. aud l\'a.c. au Ha.c. 4 et] aut Xli
5 pr. aut-dil.] non discrete ecd equaliter dilige aut cqualiter ignora B
pr. aut aeq.] ante qualiter
cui se audeat credere. caueto omnes suspiciones et, quidquid
probabiliter fingi potest, ne fingatur, ante deuita. crebra munuscula
et orariola et fasciolas et uestes ori adplicatas et
degustatos cibos blandasque et dulces litterulas sanctus amor
non habet. \'mel meum, lumen meum meumque desiderium\'
et ceteras ineptias amatorum, omnes delicias et lepores et risu
dignas urbanitates in. comoediis erubescimus, in saeculi hominibus
detestamur: quanto magis in clericis et in clericis monachis,
quorum et sacerdotium proposito et propositum ornatur
sacerdotio!
nec hoc dico, quod aut in te aut in sanctis uiris
ista formidem, sed quod in omni proposito, in omni gradu et
H accolit. B acolit. cet. acolyt. S psalmista KH
sequ(uuk)ntur Kk seqr 2 2 ornetur P,Na.c.Bp.c. ueste ZDNB,k
(alt. e
Pudet dicere: sacerdotes idolorum, mimi et aurigae et
scorta hereditates capiunt; solis clericis et monachis hoc lege
prohibetur et prohibetur non a persecutoribus, sed a principibus
Christianis. nec de lege conqueror, sed doleo, cur meruerimus
hanc legem. cauterium bonum est, sed quo mihi
uulnus, ut indigeam cauterio? prouida seueraque legis cautio,
et tamen nec sic refrenatur auaritia.
per fideicommissa legibus
inludimus et, quasi maiora sint imperatorum scita quam Christi,
leges timemus, euangelia contemnimus. sit heres, sed mater
filiorum, id est gregis sui, ecclesia, quae illos genuit, nutriuit
et pauit. quid nos inserimus inter matrem et liberos? gloria
episcopi est pauperum opibus prouidere, ignominia omnium
sacerdotum est propriis studere diuitiis.
natus in paupere domo
et in tugurio rusticano, qui uix milio et cibario pane rugientem
saturare uentrem poteram, nunc similam et mella fastidio,
noui et genera et nomina piscium, in quo litore conca lecta
sit, calleo, saporibus auium discerno prouincias et ciborum
1 reperiautur P,k (a ex u), B 2 sit] est B 3 mimi et] et mimi H
mimi 2Dk aurihe B (h ex i) 4 schorta KHP scort(a)e 2D 5 pr.
proh.] prohibitum K et proh.] om. H et prohibeatur D sed a pr-
om. P 6 conquaerimur K meruimus k meruerim P 7 bonorum K
quod kB mihi om. P 8 indigeat P cauterium Ka.c. prouida
del., in mg. prouidendum est m22 seueraque] seuera est SD ac (et k)
seuera est kB 9 et] sed H tamen in mg. k tum Za.c. perfidiae
commissa H per fidem commissam B 10 illudimur B inludibus H
maiorum K sunt Ka.r. 11 legem k lege H timemus et K
sed] et 2D, om. P 12 gregi Ba.c.m2 qua II 13 matres k
liberos] filios K 14 upe opebus Ka.c. inopiae S praeuidere 2Dk
omnium om. ZDkB 15 sacerdotis ZDkB est om. HP nat.
sum H pauperi K,Ba.c. 16 qui-db.] qui uix milio et cib. rusticano
(haec omnia exp.) qui uix milio et cib. P -qui] nutritus K
17 sat(c2DN uentr. saciare B poterat k simila Kll
similia D melle II,Da.c. 18 in om. K littore B conca(-chalf) lecta
audio praeterea
in senes et anus absque liberis quorundam turpe
apponunt mattulam, obsident lectum et purulentias stomachi
et phlegmata pulmonis manu propria suscipiunt. pauent ad
introitum medici trementibusque labiis, an commodius habeant,
sciscitantur et, si paululum senex uegetior fuerit, periclitantur
ac simulata laetitia mens intrinsecus auara torquetur. timent
enim, ne perdant ministerium, et uiuacem senem Mathusalae
annis conparant. o quanta apud dominum merces, si in praesenti
pretium non speraret! quantis sudoribus hereditas cassa
expetitur! minori labore margaritum Christi emi poterat.
Diuinas scripturas saepius lege, immo numquam de manibus
tuis sacra lectio deponatur. disce, quod doceas; obtine eum, qui
secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut possis exhortari
in doctrina sana et contradicentes reuincere; permane in his,
quae didicisti et credita sunt tibi, sciens, a quo didiceris,
paratus semper ad satisfactionem omni poscenti te rationem
de ea, quae in te est, spe.
non confundant opera sermonem
15 *II Tim. 3, 14 17 cf. I Petro 3, 15 N mormitas H delectent Ka.c.*n2 delectat H audio—11
poterat] tn quidem N 3 ipse K matt. K (tt ex nt) HPk
mapp. SD mat. (del.) map. B mat. S obsidet H et obsident k lec-
. tulum K et KZDkB, om. cet. purulentia Dk purum lentia H purulentiam
S 4 flegraata ID,kp.c. flegma ka.c. fleumata B secmenta P segeroentia
(i eras.) K segemences egestioncs II a pnlmones H proprias
K 5 introitu H labis H 6 senes B senis H pereclit.
H,PIa.c. 7 hac simulata Dk simulataque P timet SDlc 8 perdat
SDk min.] officium ministerii H uiuaces senes SDkli matusalae(-le)
HPZ,k (sa add. mS) mattusalae K (tt ex t m2) matussale B
9 deum HSDB mercis H si s. I. B, om. SD 10 pretium] praesentia
SD, om. k sperarent B sperare SD casta P promisaa B
11 minore KP,Sp.c.mS; add, promisso S s. I. m2 (alt. o ex a), -ssa D
margarita D poterant B 12 diuinam scripturam P de m. tuis
numq. N sacra 1. de tuis m. K 13 disce quod doc. om. k doceas]
hic incipit G optine GKNk 14 doctrina II possit K 15 exortari
Ga.c.m2B exortare HS exorari Ka.c. sancta S 17 te om. P
18 spes G spe ct fide S confundat 11 op. tua S
\'cur ergo haec ipse non facis?\' delicatas magister est, qui pleno
uentre de ieiuniis disputat; accusare auaritiam et latro potest;
sacerdotis Christi mens osque concordent. esto subiectus
pontifici tuo et quasi animae parentem suspice; amare filiorum.
timere seruorum est: et si pater sum, inquit, ubi est
honor meus? et si dominus ego sum, ubi est timor
meus?
plura tibi in eodem uiro obseruanda sunt nomina:
monachus, pontifex, auunculus. sed et episcopi sacerdotes se
sciant esse, non dominos: honorent clericos quasi clericos, ut
et ipsis a clericis quasi episcopis deferatur. scitum illud est
oratoris Domitii: ego te, inquit, habeam ut principem,
cum tu me non habeas ut senatorem? quod Aaron et
filios eius, hoc episcopum et presbyteros nouerimus: unus
dominus, unum templum, unum sit etiam ministerium.
demur semper, quid apostolus Petrus praecipiat sacerdotibus:
89 et XI 1, 37. Val. Max. VI 2, 2 KH 2 quur ex qur G ergo om. KHN haec]
add. quae dicis ZDNkB uentre pleno k pleno om. D 3 ieiunio
IB 4 sacerdotes Pa.c.KH mens osque GK,H (-ae) os cum mente
ΣDNkB mens opus sensusque
pessimae
consuetudinis est in quibusdam ecclesiis tacere presbyteros et
praesentibus episcopis non loqui, quasi aut inuideant aut non
dignentur audire. et si alii, inquit Paulus apostolus, fuerit
reuelatum sedenti, prior taceat. potestis enim per
singulos prophetare, ut omnes discant et omnes
consolentur. et spiritus prophetarum prophetis
subiectus est;non enim est dissensionis deus, sed
pacis. gloria patris est filius sapiens: gaudeat episcopus
iudicio suo, cum tales Christo elegerit sacerdotes..
Dicente te in ecclesia non clamor populi, sed gemitus
suscitetur; lacrimae auditorum laudes tuae sint; sermo presbyteri
scripturarum lectione conditus sit. nolo te declamatorem
esse et rabulam garrulumque, sed mysterii peritum et sacramentorum
dei tui eruditissimum. uerba uoluere et celeritate
15, 20 om. H dei 2B praenidentes k 2 coactos HZD coacte ^
spontaneae GKHB,Pa.c. spontaneo k 3 tnrpilucri G turpi lucris H
turpis lucri cet. 4 cleris GII clericis KP clero 2 clerum D,kB (um ex
o m2) forme H facti] sacri D estote K gregis B et om.
HZk 5 percipietis 2 6 in(*m)marcess.
praeceptor quondam meus Uregorius JNazanzenus rogatus a me,
ut exponeret, quid sibi uellet in Luca sabbatum
id est \'secundoprimum\', eleganter lusit: \'docebo te\' inquiens
\'super hac re in ecclesia, in qua omni mihi populo adclamante
cogeris inuitus scire, quod nescis, aut certe, si solus tacueris,
solus ab omnibus stultitiae condemnaberis.\' nihil tam facile,
quam uilem plebiculam et indoctam contionem linguae uolubilitate
decipere, quae, quidquid non intellegit, plus miratur.
Marcus Tullius, ad quem pulcherrimum illud elogium est:
\'Demosthenes tibi praeripuit, ne esses primus orator, tu illi,
ne solus\', in oratione pro Quinto Gallio quid de fauore uulgi
et de inperitis contionatoribus loquatur, adtende: his autem
ludis — loquor enim, quae sum ipse nuper expertus
— unus quidam poeta dominatur, homo
XXVII (1905), 93 sqq. G sui s. I. 2 Huam K facere] add. indictorum dei tui
eruditissimum. uerba uoluere et celeritate dicendi aput imperitum uulgus
admirationem sui facere H 3 persuaserit S 4 nazaz. K nazienz. D
nazianz. S 5 uelit K uideretnr SDkB lucam KH,2a.e. luce D
sabbato K,ka.c.m2 sabbatum esse P AETTEPOIIPOTON P deuteron
proton G deuteroprotion Bp.c. deuteroproton cet. 6 secundum primum
k inquies K 7 omnis mihi kp.c.m2 mihi omni KP omni H
populus kp.c.m2 acclamant k adclamanti D,2p.c.Bp.c.m2 clamante
Ia.c. 8 inuitum D nescit H 9 condemnaueris HD facilem
H 10 pleuiculam k plebeculam S contione G,2 (s. I. add. et)
uolubilitatem D 12 tullus G tollius H ad] apud ZBkB in s
est el. Za.c.kB est eol. Zp.c.D 13 demostenes GkB demonstene(i//)s
HD demostenis KPZ tu illi PB,Sa.r. o tulli k tulli cet. 14 gallo
2D,Ba.c. 15 his autem ludis GKP his autem laudes II ne his fraudibna
lu(u ex a i2",au k)des SDk ne his frandibus (s. I. add. illusus m2)
laudes B ne his fraudibus ludaris S 16 quae suml quaecumque K
17 quidem KHSDk dominator KE nominatur 2DB nominatus k
homo om. GP per litteras K
philosophorum, cum
inter se et alio loco Socraten atque Epicurum
disserente, quorum aetates non annis, sed saeculis
scimus fuisse disiunctas. atque his quantos
plausus et clamores mouet! multos enim condiscipulos
habet in theatro, qui simul litteras non
didicerunt.
Vestes pullas aeque uita ut candidas; ornatus et sordes
pari modo fugiendae, quia alterum delicias, alterum gloriam
redolet. non absque amictu lineo incedere, sed pretium uestium
linearum non habere laudabile est; alioquin ridiculum et plenum
dedecoris referto marsuppio, quod sudarium orariumque
non habeas, gloriari.
sunt, qui pauperibus parum tribuunt, ut
amplius accipiant, et sub praetextu elemosynae quaerunt diuitias:
quae magis uenatio appellanda est quam elemosyna. sic
G colloquia S 2 euripiden P (en ex on) eurupidem K
uripidem H euripidem cet. maenandr. G menendr. D memandr. HP
medr. Za.c. 3 in alio B socratem GHD epichurum Gp.cm2
epi(yiZ)corum KH epycurum 2 (ycii ex ico m.2) 4 disserens H aetatem
H 5 esse Gk atque his om. S quanto 2DB tantos K
quantos is S 6 plausos K plansos H plausu ZIJB et] ac 2 clamore
ZDB mouit P mouebat B mouebant 2D enim om. ΣDB
sed et genus adrogantiae est clementiorem
te uideri uelle, quam pontifex Christi est. non omnia possumus
omnes. alius in ecclesia oculus est, alius lingua,
alius manus, alius pes, alius auris, uenter et cetera. lege Pauli
ad Corinthios: diuersa membra unum corpus efficiunt. nec
rusticus et tantum simplex frater ideo se sanctum putet, si
nihil nouerit, nec peritus et eloquens in lingua aestimet sanctitatem.
multoque melius est e duobus inperfectis rusticitatem
sanctam habere quam eloquentiam peccatricem.
Multi aedificant parietes et columnas ecclesiae subtrahunt:
marmora nitent, auro splendent lacunaria, gemmis altare
distinguitur et ministrorum Christi nulla electio est. neque
uero mihi aliquis opponat diues in
c. 6-7 1 et pisc. om. D modicum k in ovi. 1) amo KHIDkB
escae k 2 eo sacculi] eos oculi Kp.c.m2 saculi Ga.c.B saeculi 11
sciat k 3 quem ex quae P cum Z dispensatione 2 dispensatorem
GK 4 praesciat D perficiat H proficiant 2 est] om. K, add.
in mg. sponte
tunc haec probabantur a domino, quando sacerdotes
hostias immolabant et sanguis pecudum erat redemptio
peccatorum — quamquam haec omnia praecesserint in figura.
scripta sunt autem propter nos, in quos fines saeculorum
decurrerunt —, nunc uero, cum paupertatem domus
suae pauper dominus dedicarit, cogitemus crucem et
diuitias lutum putabimus. quid miramur, quod Christus uocat
iniquum mammonam? quid suspicimus et amamus, quod Petrus
se non habere testatur?.
alioquin, si tantum litteram sequimur
et in auro atque diuitiis simplex nos delectat historia, cum
auro obseruemus et cetera: ducant pontifices Christi uxores
uirgines; quamuis bonae mentis sit, qui cicatricem habuerit
et deformis est, priuetur sacerdotio; lepra. corporis animae
uitiis praeferatur; crescamus et multiplicemur et repleamus
terram; nec immolemus agnum nec mysticum pascha celebremus,
quia haec absque templo fieri lege prohibentur; figamus
septimo mense tabernaculum et sollemne ieiunium bucina
3, 6 12 cf. Leu. 21, 13 .13 cf. Leu. 21, 17-21 14 cf. Leu. c. 13
15 cf. Gen. 1, 28 17 cf. Deut. 16, 5-6 cf. Leu. 23, 34-43 18 cf.
Leu. 23, 24-32 KIlD pateras P scyf. GKHZ sciph. k cif. B
-riola-p, 437, 9 pr. aut exciderunt in G 2 fabricata KH probabuntur
H,Ea.c. probantur D 3 sanguinis H pecod. KH pecor. 2a.c.
remissio ZDkB 4 praecesserunt HDkB figuram ZDkB 5 propter]
pro H quo H quibus K saec. fin. K 6 decncurr. K deuen. ZDkB
uero] autem 2B cum-dedic. om. N cum s. l. 2 paupertate
Kp.r.H 7 doininus] domum H de(iif)dicauerit KH,P2a.c. cogit.1
portemus ZDNkB crucem] add. xpi N, add. eius S et-putab.
om. H 8 delitias k putemus 2p.r.DN,Bp.c. 9 mammona 2DNk
mamona B quid] quod 2 suscipimus HZDNkB et am. om. H
10 gloriose test. S alioq.-p. 433, 8 damnare om. N alioqui S sequamur
K 11 delectet H 12 obs.] obtineamus P 13 sint H 14 a
sacerdotio 2Dk; add. ne B corp. om. H 15 praefertur Kp.r.
repleamur D 16 celebramus II 17 haec s. l. 2, om. H absque]
extra H lege om. II prohibetur ZD 18 bucine Ba.c. buccina S
concr.] non crepemus H
scientesque cum Paulo, quod lex spiritalis est, et Dauid uerba
cantantes: reuela oculos meos et considerabo mirabilia
de lege tua sic intellegamus, ut dominus quoque
noster intellexit et interpretatus est sabbatum, aut aurum
repudiemus cum ceteris superstitionibus Iudaeorum aut, si
aurum placet, placeant et Iudaei, quos cum auro aut probare
nobis necesse est aut damnare.
Conuiuia tibi uitanda sunt saecularium
qui honoribus tument. turpe est ante fores sacerdotis domini
crucifixi et pauperis et qui cibo quoque uescebatur alieno
lictores consulum et milites excubare iudicemque prouinciae
melius apud te prandere quam in palatio.
quodsi obtenderis
facere te haec, ut roges pro miseris atque subiectis, iudex
saeculi plus defert clerico continenti quam diuiti et magis
sanctitatem tuam ueneratur quam opes; aut, si talis est, qui
non audiat clericos nisi inter fialas, libenter carebo huiusce
modi beneficio et Christum rogabo pro. iudice, qui magis
subuenire potest; melius est enim confidere in domino
Marc. 2, 27 19 cr. Ps. 117, 8-9 spiritual. B 2 scientes qui H spiritualis B 3 caniantis
S mirabia K 4 intellegimus HPNk quoque s. l. Z
5 aut] ut Z 6 repudiamus D reputiemur II 7 aut s. I. Z reprobare
K 9 uit.] detestanda N et om. ZDNk horum 2DN
10 turpi K fores] add. domini DN sacerd.-12 mil.] lictores et
consulum et militis sacerdotes diii crucifigi ut pauperes et qui cybo quoque
uescuntur alieno H sacerdotes KN,2a.c. domini om. DN
xpi S 11 pauperes N uescebantur N cibatur K 13 melins] add.
est H et uis IDNk et ius (del. m2) B 14 te facere KP te
s. l. N hoc Z, om. H 15 deferet KDNk 16 uen. sanct. tuam B
tuam 8. l. Z uenerabitur g qui] ut H 17 clericos] add. pro
quibuslibet tribulatis S phialas uel calices et phialas S huius
KH 18 benef. modi II beneficium Za.c.D magis] maius Z
19 pot. subu. k pot. citius subu. ZDN pot. et cicius subu. (add. et ml
et quam iudex m2) B et citius subu. pot. S enim est S
quam sperare in principibus.
numquam unum redoleas, ne
audias illud philosophi: \'hoc non est osculum porrigere,
sed propinare\'. uinolentos sacerdotes et apostolus damnat
et uetus lex prohibet. "qui altari seruiunt, uinum et siceram
non bibant. sicera Hebraeo sermone omnis potio nuncupatur,
quae inebriare potest, siue illa fermento conficitur sine
pomorum suco aut faui decoquuntur in dulcem et barbaram
potionem aut palmarum fructus exprimuntur in liquorem
coctisque frugibus aqua pinguior colatur. quidquid inebriat et
statum mentis euertit, fuge similiter ut uinum.
nec hoc dico,
quod dei a nobis creatura damnetur, siquidem et dominus uini
potator appellatur et Timotheo dolenti stomachum modica uini
sorbitio relaxata est, sed modum et aetatis et ualitudinis et
corporum qualitates exigimus in potando. quodsi absque uino
Matth. 11, 19 13 cf. I Tim. 5, 23 H est enim k sperarct N sapere ka.c.m2 alt.
in s. I. m2K deo N 2 \'princibus Pk liumq.] uir rcligiosua
numq. E uincere doleas (in mg. at uinum redoleas) 2 uino Nk
redoleat e nec HD 3 audiat eD phylosopbi e osc.] poculum
ep.c. 4 prop. uulnus H uinum prop. S 5 altario ZDNkB
deseruiunt S sicera Kk 6 bibunt P bibent Z haebreo K ebreo P
7 qua Zp.c.N inebriari ZN,ka.c.m2 inhebriari D,B (corr. -re) illa
K illa quae cet. frumento N conficiuntur H 8 succo Za.r.Bp.c.
aut-expr. in mg. inf. Z cum faui s dequo(qoB)qun(quBcuk)ntnr
DkB dequoquantur H dulce ZD et] aut H barbaricam H;
add. s. l. faciunt
Tantum tibi ieiuniorum inpone, quantum ferre potes.
sint pura, casta, simplicia, moderata, non superstitiosa ieiunia.
quid prodest oleo non uesci et molestias quasdam difficultatesque
ciborum quaerere? caricae, piper, nuces, palmarum
fructus, simila, mei, pistatia, tota hortorum cultura nexatur, ut
cibario nou uescamur pane.
audio praeterea quosdam contra
rerum hominumque naturam aquam non bibere nec uesci pane,
sed sorbitiunculas delicatas et contrita holera betarumque
sucum non calice sorbere, sed conca. pro pudor, non erubescimus
istiusmodi ineptiis nec taedet superstitionis! insuper etiam
λεπτὸν οὺ τίϰτει νόονeKH ardeo cet. aduliscentia et eKHP et adu-
(oB)lescentiae (-e B) kB et adu(oN)lescentis SDN inflamor Ka.c.PD
sang. et] et tenaci sanguine k et tenuato (utrumque. in ras. m2B) sanguine
SDNB 2 sucol. e succul. ka.r. que om. N cauebo HDk,2p c.
poculum eSDkB 3 sumptio s; add. est (eras.) K uini e,Bp.c.m2
pulchre-res. om. e pulcre B; add. ergo K sed] et P 4 utrum}
an S 5 sensumj add. nisi (del.) B 6 ieiun.] add. modum g inferre
S potest H 7 sint] add. tibi ieiunia ZDNkB, add. tibi s
, pura om. k non eP et non cet. ieiunia om. SDNkB 8 oleum e
uesci] uti K molestia e quosdam D 9 que om. SN carricae
e carices S caricas DNkB piperem N palm. fr. nuc. N 10 similam
Nk similia ea.r.Ba.c. et (s. l.) similia S mella e melle Ba.r.
pestatia e pistacia D tot PZDN,Ba.c.m2 ortorum eSB,Pa.c.
hortarum H cultus D 11 non om. H uescantur H panel
add. et, dum delicias sectamur, a regno celorum detra(hs.i.)imur in mg.
m2B audi propterea quosdam
Caue, ne hominum rumusculos aucuperis, ne offensam
dei populorum laude commutes. si adhuc, inquit apostolus,
hominibus placerem, Christi seruus non essem;
desiuit placere hominibus et seruus factus est Christi. per
bonam et malam famam a. dextris et a sinistris Christi miles
graditur, nec laude extollitur nec uituperatione frangitur, non
diuitiis tumet, non contrahitur paupertate, et laeta contemnit
et tristia. per diem sol non uret eum neque luna per noctem.
nolo te orare in angulis platearum, ne rectum iter precum
tuarum frangat aura popularis; nolo te dilatare fimbrias et
ostentui habere
ambitione circumdari. melius est haec in corde portare
Ps. 120, 6 13 cf. Matth. 6, 5 14 cf. Matth. 23, 5 D formam K 2 gloria e gloriae H omne D de
pane e 3 non put.] nuncupatur ep.c.H non om. k 5 pr. ne
s. l. K rumuscolos (ex -lis m2) hom. e rumusculis N,kp.c.m2
off.] in offensam (-a DN) 2,\'DNkB 6 laudem SDNk laudem in te B
apti H 8 desiit eK desinit Bp.c.m2 hom. \'pl. N et] qui e
xpi fact. est 2 9 fam. et mal. S pr. a] ad K alt. a] ad
ea.c.m,2Ka.r., om. HP sinertris ea.c.m2 milea Ka.c.m2 11 tomet
(s. I.) ea.c.m2 paupertatem ea.c.m2 et om. N laetitiam e
contempnit KDNB,ka.r. contempnet ea.c.m2 12 tristitia H,N a.r.
tristitiam e urit N nec 2 (ex ne) N nocte H 13 nec KHS
et k 14 te s. I. P, om. K fymbrias K (ex fyfymbr.) H 15 haberi
D P filacteria KZDNkB filactyria H farisae(eZ)ica
P2 r(phk)arisaica HDk pharisahica N farisaidjca B 16 ambo
circ.] ambi (add. tione repugnari s. I.) K melius-corpore P hinc
dependit (KHk inde pendet 2DNB) euangeIium, inde crux (crux in ras.
2 lex g) et prophetae (add. siue sacra et apostolica doctrina. melius
est enim haec omnia in mente portare quam in corpore S). fidelis mecum
lector (lect. om. K) intellegis, quid (quod N) \'taceam et quid (quod N)
magis tacendo loquar. tot t theculae (H eculae K tegulae 2DNk regule
uis scire, quales dominus quaerat ornatus? habeto prudentiam,
iustitiam, temperantiam, fortitudinem.
his plagis
* caeli includere, haec te quadriga uelut aurigam Christi ad
metam concitum ferat. nihil hoc monili pretiosius, nihil hac
gemmarum uarietate distinctius. ex omni parte decoraris,
cingeris atque
gemmae uertuntur in scuta.
Caue quoque, ne aut linguam aut aures habeas prurientes,
id est, ne aut ipse aliis detrahas aut alios audias
detrahentes. sedens, inquit, aduersus fratrem tuum
loquebaris et aduersus filium matris tuae ponebas
scandalum; haec fecisti. et tacui. existimasti
iniquitatem, quo.d ero tibi similis; arguam te et
statuam contra faciem tuam. subauditur: \'sermones tuos
et cuncta, quae de aliis es locutus, ut tua sententia iudiceris
[add. sunt s. I. m2] B te regulae S, fort. terriculae), quot (quod KH)
species (speres B) gloriarum (add. uanarum percuruant B, add. percurrant
S). quanto melius erat haec in corde portare, non in corpore (non in
corpore, sed in corde gestare Z [gestare in mg. add. m2] DNkB) KHDNkB
1 deum] dominum 2D et (s. I.) dominum B et deum S habe k 2 quaer.
dom. DNk requirat K iuat. prud. ZDNkB 3 caeli plag. SDNkB
4 inclaudere P auriga K 5 metam] neta D concitam H. concitium D
munili N munile k munere K hac] ac H haec P hoc ZD 7 orn.]
hec ornamenta Bp.c.m2 tutamine Kp.c.H munimini ZDk,B (u ex o
ml) munimine
neque uero
illa iusta est excusatio: \'referentibus aliis iniuriam facere non
possum\'. nemo inuito auditori libenter refert. sagitta in lapide
numquam figitur, interdum resiliens percutit dirigentem. discat
detractor, dum te uiderit non libenter audire, non facile detrahere:
cum detractoribus, ait Salomon, ne miscearis,
quoniam repente ueniet perditio eorum,
utriusque quis nouit? tam uidelicet eius, qui detrahit,
quam illius, qui aurem adcommodat detrahenti.
Officii tui est uisitare languentes, nosse domos, matronas
ac liberos earum et nobilium uirorum non ignorare secreta.
officii ergo tui sit non solum oculos castos seruare, sed et
linguam. numquam de formis mulierum disputes nec alia
domus, quid agatur in alia, per te nouerit.
Hippocrates adiurat
discipulos, antequam doceat,; et in uerba sua iurare conpellit;
extorquet sacramento silentium, sermonem, incessum, habitum
moresque describit: quanto magis nos, quibus animarum
DNB deprehenderis S quae-
s.l.Z alios H uero om: N B reffert B sagitta-9 detr.
om. N lapidem HZ,Dar. \' 5 detractator GK uidet KZDkB
6 detractatr GK ait ex aut m2K, om. H salamon HZ solomon K
commiscearis ZDk 7 uenit HZDB perd. eorum et s. I. m2 K
eorurii] eius H . ruina K 8 utrorumque ZDkB nldel.] uidebis
et H eius] illius K 9 aqui aurem s. I. Z 10 off.] add. ergo
ZDNkB est-12 tui om. N nosse] non esse K\' domus KH,Za.c.
matronarum ZDkB 11 non ign.] custodire ZDIB 12 tui ergo G
ergo om. K sit] est Σ; add. km̃e N • et om. H 13 formam
Numquam petentes raro accipiamus rogati. nescio quo
enim modo etiam ipse, qui deprecatur, ut tribuat, cum acceperis,
uiliorem te indicat et mirum in modum, si rogantem
contempseris, plus miratur. praedicator continentiae, nuptias
ne conciliet. qui apostolum legit: superest, ut et qui
habent uxores, sic sint, quasi non habentes, cur
uirginem cogit, ut nubat? qui de monogamia sacerdos est.
quare uiduam hortatur, ut
procuratores et
dispensatores domorum alienarum atque uillarum quomodo
esse possunt, qui proprias iubentur contemnere facultates?
amico quippiam rapere furtum est, ecclesiam fraudare sacrilegium
est. accepisse pauperibus erogandum et esurientibus
plurimis uel cautum esse uelle uel timidum aut — quod apertissimi
sceleris est — aliquid inde subtrahere omnium praedonum
PN,Sa.c. quasi pr. am. deb. ZDkB quasi pr. ama N
2 consol.—nou. o.m. N nos. potius in mexoribus suis K nos in meroribus
suis potius 2DJcB,H (om. pot.) 3 nouerint] add. flere cum flentibus
ZDB (c/. liom. 12, 15) facilius IDNk 4 uocatur GIDN ad
prand.] add. et GZDN, add. ire S ire ad prand. H 5 roganti 2; add.
beatius _(enim. add. s) est tnagis (s. 1. N, om. 2) dare quam accipere
2DNkBs (el: Act. 20, 35) 6 enim om. H etiam] add. et H ut],
add. et-G 7 in
ego fame torqueor et tu iudicas, quantum
uentri meo satis sit? aut diuide statim, quod acceperis,
aut, si timidus dispensator es, dimitte largitorem, ut sua ipse
distribuat. nolo sub occasione mea sacculus tuus plenus sit.
nemo me melius mea seruare potest. optimus dispensator est,
qui sibi nihil reseruat..
Coegisti me, Nepotiane carissime, lapidato iam uirginitatis
libello, quem sanctae Eustochiae Romae scripseram,
post annos decem rursus Bethlem ora; reserare et confodiendum
me linguis omnium prodere. aut enim nihil scribendum
fuit, ne hominum iudicium subiremus, quod tu facere prohibuisti,
aut scribentes nosse cunctorum aduersum nos maledicorum
tela torquenda.
quos obsecro, quiescant et desinant
maledicere; non enim ut aduersarii, sed ut amici scripsimus,
neque in illos tantum, sed et in nos ipsos seueri
salter 2DNB torquetur 2DNB dicas H quentam H
quando 2 quoniam DNk,B (oniam in ras.) 2 nenter N mens K eius
DNB, ras. 2 litt. 2 sit] est G quod s. I. K acciperis H,Ba.c.
accipis IDN 3 dispensatores D disp. est H largiorem Kp.c.HD
largitiorem 2 largitori N ipse sua B ipsa G 4 nolo-potest.
om. N nolo] add. ut s. I. m2B saculus Za.c.m2B 5 me mel.
mea GP mel. mea K mea mel: 2k mea meL me DB mel. est mea H
optimos K ipse est op(bZB)timus 2DNB est om. 2DNB 6 nihir
sibi ZDkB seruat GNk 7 lapid.] distributo k lapid.-9 confod.]
talia scribendo N uirg.] uiduitatis (ex -tes) P 8 quam H eusthochiae
K eusthocio H eustochio S romanae 2 9 dec. aun. D
rursum PZDkB; add. de s. l. B bethlem GK bethlehem D betlehem k
bethleem cet. mora (m eras.) G reserarem K 10 omn. me ling. N
hominum B proderem K,ka.r. enim om. K nihil] mihi H 11 quod]
Frater Ambrosius tua munuscula perferens detulit et
suauissimas litteras, quae in principio amicitiarum fidem probatae
iam et ueteris amicitiae praeferebant. uera enim illa
r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 442,5 uera-443, 4 conciliant;
443, 12 malens-13 ingerere; 445, 3 inuenit-4
\' fieret; 446, 1 habet-3 insonat; 447, 14 sancta-16 resistit;
449, 7 magis-8 interrogat; 453, 10 facilitate-11
intellegunt; 454, 10 pnerilia—12 nescias; 456, 16 si historiam-457,
2 narrantur; 463,15 nolo-19 indoctus; 463, 19
non sum—464, 2 sunt; 464, 5 discamus-6 caelo; 464,15
nemo-16 nenderet; 464, 17 auaro-18 alt. habet; 465, 1
si habes-9 moriturum). G — Neapolitanus VI. D. 59 s. VII (continet partem epistulae
-..a p. 459, 14 monebo
legimus in ueteribus historiis quosdam
lustrasse prouincias, nouos populos adisse, maria transisse,
ut eos, quos ex libris nouerant, coram quoque uiderent. sic
Pythagoras Memphiticos uates, sic Plato Aegyptum et (propter)
Archytam Tarentinum eam quoque oram Italiae. quae quondam
Magna Graecia dicebatur, laboriosissime peragrauit, ut, qui
Athenis magister erat et potens cuiusque doctrina Academiae
gymnasia - personabant, fieret peregrinus atque discipulus,
malens aliena uerecunde discere quam sua aliis inpudenter
ingerere.
denique dum litteras quasi toto fugientes orbe per-\'
sequitur, captus a piratis et uenundatus etiam tyranno
paruit; captiuus, uinctus et seruus, tamen, quia philosophus,
maior emente se fuit. ad Titum Liuium lacteo
1 nequeaitudo H est XH est et cet. gluttino XII cop.] add.
est H 2 pr. non] ut non H corp. tanto XH tant. corp. cet. non
subd. om. r 3 palpitans X tim. domini XH domini tim. P dei tim..
cet. 4 concilient Z concitant XII leg.] add. enim XII 5 lustrare II
nouos] nouas nouosquae H pop. ad. XH ad. pop. eft. marial
metre II 7 pith. XP phit. DS phitagora* Z (ph ex p m2) phitacoras H
memphitico H propter addidi, om. codd. 8 arcitam PZD archita S
taran(ns.l2D tenentium XH eam quoque scripsi eamque ,P
eumque H etiamque X eademque ZDS ora DS hora H2 quanqam
X (qa ex da) 9 magne graecie Za.c. incognita grecis X grecis.
incognita H dicebantur XII ut qui] utque S 10 athenas Z,Da.c.m2
apud athenas Dp.c.m2 fuit H et potens om. XH doctrina XS
doctrinarn H doctrinae P doctrinas ZD achadimie X ac(chZ)ademia
et Za.c.D 11 ginnasiae S geminassia X 12 mallens XII melius 1\'
uer. al. H dicere Z discimus ex discemus m2T sua] nostra iT
alis X, om. cet. ing. inprudenter H prudenter). 13 gerere Za.c..
ingerimus r deinde H cum ZDS orbe fugiens X confugientis
H 14 etiam om. X crudelissimus II 15 parauit II captius
(i eras.) X captiuis S, om. H uictus H uinctis S seruis S quia
om. XH,Za.c.m2 16 maiore ZD maiorS S mente XZDS semente II
se om. HZD at P, om. XH libium ZI) libdium X lippeum H
orbe uenisse Gaditanum quendam legimus; et quem ad contemplationem
sui Roma non traxerat, uel unius hominis fama
perduxit. habuit illa aetas inauditum omnibus saeculis celebrandumque
miraculum, ut orbem totum ingressus alium
extra orbem quaereret:
Apollonius — siue ille magus, ut uulgus
loquitur, siue philosophus, ut Pythagorici tradunt - intrauit
Persas, transiuit Caucasum, Albanos, Scythas, Massagetas,
opulentissima Indiae regna penetrauit et ad extremum latissimo
Phison amne. transmisso peruenit ad Bragmanas, ut
Hiarcam in throno sedentem aureo et de Tantali fonte potantem
inter paucos discipulos de natura, de moribus ac de siderum
cursu audiret docentem; inde per Elamitas, Babylonios, Chaldaeos,
Medos, Assyrios, Parthos, Syros, Phoenices, Arabas
10 cf. ibid. III c. 15 11 cf. ibid. III c. 16 cf. ibid. III c. 25
12 cf. ibid. III c. 16-49 13 cf. ibid. III c. 50—V c. 24 H manentem Σ,λΡDa.c. uisendum H aiseenno X,
Quid loquar de saeculi hominibus, cum apostolus Paulus,
uas electionis et magister gentium, qui de conscientia tanti
hospitis loquitur: an experimentum quaeritis eius,
qui in me loquitur Christus?,
lustratam ascenderit Hierosolymam, ut uideret Petrum, et
manserit apud eum diebus quindecim — hoc enim magisterio
ebdomadis et ogdoadis futurus gentium praedicator instruendus
erat — rursumque post annos quattuordecim adsumpto
Barnaba et Tito exposuerit apostolis euangelium, ne forte in
2 cf. Herodotus III c. 17-18 4 cf. Philostr. uit. Apoll. I c. 41 7 cf.
Act. 9, 15 cf. II Tim. 1, 11 8 II Cor. 13, 3 9 cf. Gal. 1, 17-18
12 cf. II Tim. 1, 11 13acf. Gal. 2, 1—2 \' XH palestinos eet. andiuit (pr. u eras.) X ad H,
om. cet. 2 gimnosoph.
habet nescio quid latentis
fortius insonat. unde et Aeschines, cum Rhodi exularet
et legeretur illa Demosthenis oratio, quam aduersus eum
habuerat, mirantibus cunctis atque laudantibus suspirans ait:
\'quid, si ipsam audissetis bestiam sua uerba resonantem?\'
Nec hoc dico, - quod sit aliquid in me tale, quod uel
possis uel uelis discere, sed quod ardor. tuus et discendi
studium absque nobis per se probari debeat; ingenium docibile
et sine doctore laudabile est. non, quid inuenias, sed,
quid quaeras, consideramus. mollis cera et ad formandum
facilis, etiamsi artificis et plastae cesset manus, tamen
Paulus apostolus ad
pedes Gamalihel legem et prophetas didicisse se gloriatur, ut
armatus spiritalibus telis postea diceret confidenter: arma
15 *II. Cor. 10, 4—6. Â. carrisset H habet—inson.]
multum quidem lectione, sed pluss (alt. s eras.) uina doctoris (ex -res
m2) uoce profi(i ex e m2)cimus, quia doctrina in aures (ex oris m2) discipuli
de auctoris ore transfuaa quodam modo fortius sonat V habet
nescio] abethenis Â. ab athenis H 2 evspfetas scripsi ENPTIAI P inergiae
Â. inertiae H energiae cet. uox] add. catns (in mg. at actus
vi2) 2 et om. H anre S autoris Î. ori tranfusa H 3 insonat
Â. sonat cet. aeschinea P ascenes Â. ascinis H escines DS essci*
nes 2 cum om. Â. rodi XHDS,VZa.c. exultaret XH 4 et om. H
demostenis DS,2a.c.m2 demonstenis H quam] que H 5 landerit. /.
ludent. H 6 best. aud. H audistis 2 uerba suae (sic) H resonentem
Â. .7 nec hoc] haec. non S pr. quod] quo P,Da.c.m2
al. in me Â.Z in me al. cet. tali H 8 possis s. I. 2 dicere (sic)
nelis (s. l.) 2 uellis XH quo PS,Zp.r.Da.c.m2 ador Â.a.c.
et om. flac S 9 absque ?.H etiam absque cet. pro S se om. H
docibile Â. docibiles H docile cet. 10 et] ut H non] num H
11 quaeras] gratias S caera 2 cere H et om. Å. 12 fac. est H
et-man.] man. et plaste caera cesset H cessent S tameJ}-pot.]
et cera X, om. H 13. I ATNAMEI P, om. cet. x-g SuvajAet S apost.
et H 14 gamalihel P gamaliel XH gamalielis cet. legem XII.
add. moysi
Timotheum instruit
ab infantia sacris litteris eruditum et hortatur studium
lectionis, ne neglegat gratiam, quae data est ei per inpositionem
manus presbyterii. Tito praecipit, ut inter ceteras uirtutes
episcopi, quem breui sermone depinxit, scientiam quoque
in eo eligat scripturarum: continentem eum. qui secundum
doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens
sit et exhortari in doctrina sana et contradicentes
reuincere.
sancta quippe rusticitas sibi soli prodest et,
quantum aedificat ex uitae merito ecclesiam Christi, tantum
nocet, si contradicentibus non resistit. Malachias propheta,
immo per Malachiam dominus: interroga, ait, sacerdotes
legem; in tantum sacerdotis officium est interrogatum
17 Agg. 2, 12 om. S miliae H,Pa.c. sunt carn. XH earn. sunt PZ
carn. DS potentia-6 inob.] spiritalia et cetera X spiritalia et aeterna
H 2 dei S cogitationis ZS concilia S 3 destr. om. ZDS
4 captiuantis Zp.c. 5 obed. Fa.c.rS \' 6 cunctam om. Z inobed. Za.e.S
ad timotheum H timotheo Dp.c.mXS instruit X scripsit II scribit cet.
7 erudito Dp.e.m28 ortatum H stud. XH ad stud. cet. 8 dictionis
H ne s. I. m2S, om. H non s. I. m2X est XH sit cet. illi S
9 praespiteri X prbis H prae(e)cepit ID ut om. H inter ex
in Z 10 in eo quoque P 11 in eo om. S elegit H legat S
continentem XH ob(pS)tinentem cet.; add. inquid(t) eodd. praeter /.
post eum tr. inquid I 12 ut] et ut DS 13 pr. et P, om. cet. exortari
ASD exortare H 14 quippe om. i7 sibi soli (soli s. l. F) rXH
solum (solummodo S) sibi cet. 15 quantam H 16 contradicentibus
destruentibus (distr- r) cet. resistat PD Mal.] Aggaeus S profeta
A; add. angelus domini interprt H 17 Mal.] Aggaeum S interroga
ait P interrogauit (ante dominus DS) ZDS interrogat XII sacerdotem
D
tibi.
in psalmo quoque centesimo octauo decimo: cantabiles
mihi erant iustificationes tuae in loco peregrinationis
meae. et in descriptione iusti uiri, cum eum arbori
Dauid, quae est uitae in paradiso, conpararet, inter ceteras
uirtutes etiam hoc intulit: in lege domini fuit uoluntas
eius et lege eius meditabitur die
in fine
et intellegentes, id est doctos, quasi firmamentum.
aides,
quantum distent inter se iusta rusticitas et docta iustitia?
alii stellis, alii caelo conparantur, quamquam iuxta Hebraicam
ueritatem utrumque possit; ita enim apud eos legimus: qui
autem docti fuerint, fulgebunt quasi splendor
firmamenti et, qui ad iustitiam erudiunt multos,
quasi stellae in perpetuas aeternitates.
cur Paulus
apostolus uas electionis? nempe quia uas legis et sanctarum
8 cf. Dan. 12, 3 Dan. 12, 3 16 cf. Act. 9, 15 om. 2DS deuternomio Â. 2 adnuntiauit HD,Za.c. adnnntiaui
Â, presb.—tibi om. X prbos H senes P seniores DS
maiores 2 3 CXVIII 2D CXVIIII H centissimo Â, dec. oct. S
4 er. mihi D iustificationis H iustitie D 5 discriptione XII arb.
dau. quae e. uit. X arb. (arbor HD) uit. dau. quae e. cet. dan. arb. uit.
quae e. S 6 paradisso Â, paradyso HPD,Ip.c.m2 comparet 13
7 etiam] et S hoc om. H intullit Â, fuit XH, om. cet. 8 eteius
om. H med.] add. et in lege eius meditabitur Â, die] di H
daniel XS,Pa.c. 9 iustos H iusti 2D fulgent 2D quassi X
sicut S stelle D 10 et-est om. Â, id] hoc\'2D docti D
11 dist. int. se X int. distant II int. se dist. cet. et docta] edocta H
12 caeli H iusta P ebraicam H ebreicam Â, 13 possit X de
eruditis (de er. om. H) possit intellegi cet. 14 docto Pa.c. non (eras.)
docti H fulgebant H,Pa.c. firm. splendore H 15 ad s. I. 2
16 stellas inter H aeternitatis H cur] add. dicitur S 17 apost.
om. S el. uas. P2 nimppe Â. 8 nimphe H uas om. s et
om. H stribt. (sic) sanct. H script. sacrarum 2
mirantur in Petro et Iohanne, quomodo legem sciant, cum
litteras non didicerint. quicquid enim aliis exercitatio et cotidiana
in lege meditatio tribuere solet, illis spiritus sanctus
suggerebat; et erant, iuxta quod scriptum est,
duodecim annos saluator inpleuerat et in templo senes de
quaestionibus legis interrogans magis docet, dum prudenter
interrogat.
Nisi forte rusticum Petrum, rusticum dicimus et
quorum uterque dicere poterat: etsi inperitus s e rmone,
non tamen scientia. Iohannes rusticus, piscator,
indoctus? et unde illa, obsecro: in principio erat uerbum,
et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum?
supputatio et causa uniuscuiusque rei — , per quae sunt singula,
quae subsistunt; quae uniuersa recte intellegimus.
hoc Plato
nesciuit, hoc Demosthenes eloquens ignorauit. perdam, inquit,
sapientiam sapientium et prudentiam prudentium
reprobabo. uera sapientia perdit falsam sapientiam et,
Luc. 2, 42-48 v10 *II Cor. 11, 6 12 Ioh. 1, 1 17 I Cor. 1, 19 Da.c.m2 erat armanum S armarium est S di H 2 et
mir. S 3 quidquid Za.r.D eott. HZ quot. S 4 sanct. sp. P 5iuxtaom. S
ETuAAKTOl D 0EOATAOKATOI S eteodidAKtui P ettuaktoi 2\' do
docibiles Â. di docibiles H 6 senes] sedens ID 7 questione H quessioue
Â. magos H uir studiosus et sapiens, etiam si discere aliquid
uult, magis r 9 et (s. I.) ioannem die. I.) H,
om. cet. 10 dicere-rust.] dicatur
dei sapientia Christus est; Chnstus enim dei
uirtus et dei sapientia. haec sapientia in mysterio abscondita
est, de qua et noni psalmi titulus praenotatur \'pro occultis
filii\',in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae
absconditi et qui,
ante saecula, praedestinatus autem et praefiguratus in lege
et prophetis. unde et prophetae appellabantur uidentes, quia
uidebant eum, quem ceteri non uidebant.
Abraham uidit diem
eius et laetatus est. aperiebantur caeli
peccatori clausi erant. reuela, inquit Dauid, oculos meos,
et considerabo mirabilia de lege tua; lex enim spiritalis
est et reuelatione indiget, ut intellegatur ac reuelata facie
dei gloriam contemplemur. ,
9, 1 9 Col. 2, 3 10 cf. I Cor. 2, 7 12 cf. I Keg. 9, 9 etc.
13 cf. Ioh. 8, 56 14 cf. Ezech. 1, 1 cf. Deut. 11, 17 etc. 15 Ps.
118, 18 17 cf. II Cor. 8, 18 stultitiam H sit] sic H 2 inter]
in H alt. sapientia S autem om. X 3 neque H principium
/,,Sa.r. 4 quae 2 distruontur XH,Ia.c. destruunt D loquimur 2D
dei] di II sapientia H; add. quae s. I. mSX 5 misterio X mini-
Liber in Apocalypsi septem sigillis signatus ostenditur;
quem si dederis homini scienti litteras, ut legat, respondebit
tibi: \'non possum, signatus est enim\'. quanti hodie putantes
se nosse litteras tenent signatum librum nec aperire possunt,
nisi ille reserauerit, qui habet clauem Dauid, qui aperit
et nemo claudit, qui claudit et nemo aperit!
in Actibus apostolorum sanctus eunuchus, immo uir — sic enim
eum scriptura cognominat —, cum legeret Esaiam, interrogatus
a Philippo: putas intellegis, quae legis? respondit:
quomodo possum, nisi me aliquis docuerit? ego, ut
de me interim loquar, nec sanctior sum hoc eunucho nec studiosior,
qui de Aethiopia, id est de extremis mundi finibus,
uenit ad templum, reliquit aulam regiam — et tantus amor
diuinae scientiae fuit, ut etiam in uehiculo sacras litteras
legeret — et tamen, cum librum teneret et uerba domini cogitatione
conciperet, lingua uolueret, labiis personaret, ignorabat
eum, quem in libro nesciens uenerabatur.
uenit Philippus,
ostendit ei Iesum, qui clausus latebat in littera, et — o mira
10 *Act. 8, 31 17 cr. Act. 8, 35-38 add. dei 2 in om. H apocalipsi XS apocaly(exim2
H2 2 respondit X 3 poss. aperire H signatum X est om. P
putantes P putant cet. 4 et tenent S 5 reserarit P rcseraret Za.c. reserauit
Da.c. reuelauerit H aperit-6 aperit] claudit et nemo ap., qui ap.
et nemo claudit H 6 cludit utroque loco P qui] et 2, om. DS
7 actis S iunuchus Xa.c.m2 uir] add. sanctus H enim om. PS
8 legerit H i(y5)saiam HS; add. prophetam 2 interrogatur 2DS
9 philipo X putas λa.c.m2P putasne
Haec a me perstricta sunt breuiter — neque enim epistularis
angustia euagari longius patiebatur —, ut intellegeres te in scripturis
sanctis sine praeuio et monstrante semitam non posse
ingredi. taceo de grammaticis, rhetoribus, philosophis, geometricis,
dialecticis, musicis, astrologis, medicis, quorum scientia
mortalibus
ad minores ueniam artes
et quae non tam
quoque et fullones et ceteri, qui uariam supellectilem et
uilia opuscula fabricantur, absque doctore non possunt esse,
quod cupiunt.
XHS; add. euiiuchus codd. praeter XII baptizabatur H
2 est om. X ac] et fit S
Sola scripturarum ars est, quam sibi omnes passim uindicent:
scribimus indocti doctique poemata passim.
hanc garrula anus, hanc delirus senex, hanc soloecista
uerbosus, hanc uniuersi praesumunt, lacerant, docent, antequam
discant. alii adducto supercilio grandia uerba trutinantes
inter mulierculas de sacris litteris philosophantur, alii discunt
— pro pudor! — a feminis, quod uiros doceant, et, ne parum
hoc sit, quadam facilitate uerborum, immo audacia disserunt
aliis, quod ipsi non intellegunt.
taceo de meis similibus, qui
si forte ad scripturas sanctas post saeculares litteras uenerint
et sermone conposito aurem populi mulserint, quicquid dixerint,
hoc legem dei putant nec scire dignantur, quid prophetae,
quid apostoli senserint, sed ad sensum suum incongrua aptant
testimonia, quasi grande sit et non uitiosissimum dicendi
genus deprauare sententias et ad uoluntatem suam scripturam
H, om. (add. in iecore in mg. m2) i
med. Za.c. 2 tranctant XP tractant in H fabri] add. philosophi
geometrici (cf. ad p. 452, 7) H 3 scirturarum X est om. H quam]
que H omnes homines H passim om. S 3 uindicent HP discent i
uindicant ZDS 4 indocti] docti X 5 anus] auis Sa.c. alt. hanc]
ac H delerus XHS,Da.c.m2 senis k senes ZD tert. hanc] ac H
soloeg. P solic. XH soph. SDS 6 uerb.] add. questiones H ant.
disc. dolent (sic) H docent om. ZD 7 discant uel discunt X alia
docto H super concilio\' i trudinantes H trutinant D trutinantur S
9 a fem. pro pud. H pro pud.J quod (s. l. m2) pro pud. est (est in
mg. m2) X docent
quasi non legerimus Homerocentonas
et Uergiliocentonas ac non sic etiam Maronem sine Christo
possimus dicere Christianum, quia scripserit:
iam redit et uirgo, redeunt Saturnia regna,
iam noua progenies caelo demittitur alto,
et patrem loquentem ad filium:
nate, meae uires,
et post uerba saluatoris in cruce:
talia
puerilia sunt haec et circulatorum ludo similia, docere,
quod ignores, immo, ut cum Clitomacho loquar, nec hoc
quidem scire, quod nescias.
Uidelicet manifestissima est Genesis, in qua de creatura
mundi, de exordio generis humani, de diuisione terrae, de
confusione linguarum et de gente (pergente) usque ad Aegyptum
scribitur Hebraeorum. patet Exodus cum decem plagis,
cum decalogo, cum mysticis diuinisque praeceptis. in
promptu est Leuiticus liber, in quo singula sacrificia, immo
singulae paene syllabae et uestes Aaron et totus ordo
II 650 11 Clitomaclii fragm. Â. humero centonas H omero centenas S 2 uergil.
P uirgilio centenas S uirgil. cet. 3 possum IIZDS qui S scripsit Â.
4 redit et] ridet XH redeunt]
Numeri uero nonne totius
arithmeticae et prophetiae Balaam et quadraginta duarum per
heremum mansionum mysteria continent? Deuteronomium quoque,
secunda lex et euangelicae legis praefiguratio, nonne sic
ea habet, quae priora sunt, ut tamen noua sint omnia de
ueteribus? hucusque Moyses, hucusque
quinque uerbis uelle se loqui in ecclesia gloriatur apostolus.
lob, exemplar patientiae, quae non mystena suo sermone
conplectitur? prosa incipit, uersu labitur, pedestri sermone
finitur; omnisque dialecticae proponit
adsumptione, confirmatione, conclusione determinat. singula
in eo uerba plena sunt sensibus et, ut de ceteris sileam,
resurrectionem corporum sic prophetat, ut nullus de ea uel
manifestius uel cautius scripserit: scio, inquit, quod redemptor
meus uiuat et in nouissimo de terra
resurrecturus sim. et rursum circumdabor pelle
mea et in carne mea uidebo deum, quem uisurus
sum ego ipse et oculi mei conspecturi sunt et non
À. inspirant ZD nonne tot. om. X 2 arthimeticae À.
archimedici H profetia À. propheticae P balam A balaham S
palaam H 3 heremo Da.c.m2 mansiorum H deuteronomius À.
deuteronomio H deutronomium S 4 nonne om. ZDS 5 habet ea H
ut] et H nona om. À. de uet. omnia H omnia om. S 6 Moyses
om. s alt. hucusque om. HS IIENTATEYXOC P
KOC S IlENEAECOykg D ITENEAEOCURE S pentateuchus H pentatheucus
À. quibus] his H 7 uelle se loqui XH loqui se uelle cet.
in ecl. glor. ap. H ap. (s. l. m2 X) in ecc(c)1. (in eccl. vm. X) glor. cet.
8 iob (non hiob) codd. exemplare sapientiae H quae non myst.]
mysteriaque non H que ex qui D 9 prosa] sententialS adloquitur
a medio libri q; metro finitur q; p. m. prosa H uorsu À. labit X,
om. H 10 omn. dial. prop.
ueniam ad Iesum Naue, typum domini non solum in gestis,
uerum et in nomine: transit Iordaneu, hostium regna
subuertit. diuidit terram uictori populo et per singulas urbes,
uiculos, montes. flumina, torrentes atque confinia ecclesiae
caelestisque Hierusalem spiritalia regna discribit. in Iudicum
libro quot principes populi, tot figurae sunt. Ruth Moabitis de
Moabitide Esaiae explet uaticinium dicentis: emitte agnum,
domine, dominatorem terrae de petra deserti
ad montem filiae Sion.
Samuhel in Heli mortuo et in
occisione Saulis ueterem legem abolitam, porro in Sadoc
atque Dauid noui sacerdotii nouique imperii sacramenta testatur.
Malachim, id est tertius et quartus Regum liber, a Salomone
usque ad Iechoniam et ab Hieroboam, filio Nabat, usque ad
Osee, qui ductus est in Assyrios, regnum Iuda et regnum
describit Israhel. si historiam respicias, uerba simplicia sunt;
H 2 ihu H Naue] qui add. XHD typus S 3 uer. et]
uer. etiam et H uer. etiam X sed etiam s nomine] add. portat XH
transiuit H transiit s; add. iu S iordanem P regnum X 4 diuisit
HZ terram repromisionis H 5 uiculosque X flum. torr. om. 2DS
6 caelestique 2 caelestia H discribit X describit P de(iH)scripsit
HZDS iudicium H 7 librum Za.c., om. S quod HPD Moab.
de Moab. scripsi moabditis X (-biditis m2) H moabitidi(eS)s 2S mohabitide
D moabitis Pg 8 isaiae(-e) 2a.c.S isaiam H, om. X emittet Ii.
9 domine eras. 2, om. XPD d S 10 a monte H sion id de turitia
H samuel X pr. in om. H 11 occiso S saulis H su(a?)lis
X saul cet. oblitam H; add. monstrat DS in Sad. a. Dau.] in
dau. a. in sadoch H sadoch HEDS 12 sacerdoti Xa.c.m2 sacerdotis
H imperi Xa.c.m2 testantur Xp.c.m2H 13 reg. tert. et
quart. s \'IlI\' IfII\' lib (om. regum) H salamone 2 salamomone X
salamo H 14 choniam Pa.c. hiechoniam D ihechoniam S et ab
hieroba(u?)am in mg. inf. X ab] ad D hieroba(u?)am Â. ciroboam H
ieroban S ieroboam S naba(n?)th Â. nabnth H nabath 2 15 Osee]
manasses Â. manasse H (cf. II Par. 33,11) 16 israhel discripsi (sic) H
discribit 1. descripsit 2 si hist.] quando in scripturis sanctis legeris
pugnas filiorum israhel contra diuersas gentes, si hist. solam r respicies
H respicis S
contra ecclesiam bella narrantur.
duodecim prophetae in
unius uoluminis angustias coartati multo aliud, quam sonant
in littera, praefigurant. Osee crebro nominat Effraim, Samariam,
loseph. Iezrahel et uxorem fornicariam et fornicationis filios
et adulteram cubiculo clausam mariti multo tempore sedere
uiduam et sub ueste lugubri uiri ad se reditum praestolari.
Iohel, filius Bathuel, describit terram duodecim tribuum
eruca, brucho, locusta, rubigine uastante consumptam et
post euersionem prioris populi effusum iri spiritum sanctum
super seruos dei et ancillas, id est super centum uiginti credentium
nomina, et effusum iri in cenaculo Sion, qui centum
uiginti ab uno usque ad quindecim paulatim et per incrementa
surgentes quindecim graduum numerum efficiunt, qui in psalterio
mystice continentur.
Amos, pastor et rusticus ruborum
mora destringens, paucis uerbis explicari non potest. quis
c. 2 13 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 + 9 + 10 + 11 + 12
+ 13 + 14 + 15 = 120 14 cf. Ps. 119-133 (quindecim psaltnt)
15 cf. Am. 7, 14 eras.) D si autem in r littera H lat.] add.
requiras r inspexeris Zs.l.DS heredic. H 2 bella narr. c. ecl. H
bella c. aeccl. narr. X in] inter X 3 quam] qui H sonat H,Za.c.
4 praefignrantur XH 4 osse XH efraira Pa.c. ephraim S 5 iesztrachel
Â. iezrael S iezrahel israhel P ezcchiel israt H fil. forn. H
6 mariti que Â. mariteq; H sedere s. 1. 2 sederit Â. sederit recesserit
H 7 uidua XH lugubre H uiri om. XH praestulari
(-re H) XH 8 ioel X2 bathuel H fatuel X2 fatuhel DS phatuhel
P phathuel S discripsit H 9 erucha Â. heruca S bruco Pa,.c.DS
brucha H rubinae Â. corruptam 2DS 10 effussum iri Â. effusuri
(t. e. effusuiri) ZD 11 seruus H domini 2 ancellas Â. cred.-uig.
om. Â. nom. credo HDS 12 et eff. iri] et effusuri 2D (el. not. ad
l. 10) et effusum
ipse cernit fictorem locustae
et stantem dominum super murum litum uel adamantinum
et uncinum pomorum adtrahentem supplicia peccatoribus et
famem in terram: non famem panis neque sitim aquae, sed
audiendi uerbum domini. Abdias, qui interpretatur seruus
domini, personat contra Edom et sanguineum terrenumque,
fratris quoque Iacob semper aemulum, hasta percutit spiritali.
Ionas, columba pulcherrima, naufragio suo passionem domini
praefigurans mundum ad paenitentiam reuocat et sub nomine
Nineue salutem gentibus nuntiat. Micheas de Morasthi, coheres
Christi, uastationem adnuntiat filiae latronis et obsessionem
ponit contra eam, quia maxillam percusserit iudicis Israhel.
Naum, consolator orbis, increpat ciuitatem sanguinum et post
euersionem illius loquitur: ecce super montes pedes
5 cf. Am. 7, 1 6 cf. Am. 7, 7 7 cf. Am. 8, 1. 2 10 cf. Abd. 1, 1. 6 etc.
15 cf. Mich. 5, 1 18 Nah. 1, 15 (2, 1) H exprimit Z explicat H et] aut S, om. H gezae
H; add. et codd. praeter P 2 thiri H turi X; add. om. X in
et ZDS idumea D; add. et HSDS amon PDS, om. H et Moab
om. XH septem H 3 oct.—uaccas om. H iudeae (-ee S) DS
Isr.] hierusalem D 4 sam. in monte H et om. H 6 latum D uel]
et DS adamantium D 8 terra P,2p.r. non om. H
alt. famem] famam
Ambacum,
luctator fortis et rigidus, stat super custodiam suam et figit
gradum super munitionem, ut Christum in cruce contempletur
et dicat: operuit caelos uirtus eius et laudis eius
plena est terra et splendor eius ut lux erit; cornua
in manibus eius, ibi abscondita est fortitudo
eius.
Sophonias, speculator et arcanorum domini cognitor,
audit clamorem a porta piscium et eiulatum a secunda et
contritionem a collibus. indicit quoque ululatum habitatoribus
uniuersi, qui inuoluti erant argento.
Aggeus, festiuus et laetus,
qui seminauit in lacrimis, ut in gaudio meteret, destructum
templum aedificat deumque patrem inducit loquentem: adhuc
unum modicumque, et ego commouebo caelum et
terram et mare et aridam et mouebo omnes gentes;
et ueniet desideratus cunctis gentibus.
Zacharias,
memor domini sui, multiplex in prophetia, Iesum uestibus
sordidis indutum et lapidem oculorum septem candelabrumque
1, 11 12 cf. Ps. 125, 5 13 *Agg. 2, 7-8 17 cf, Zach. 3, 3
18 cf. Zach. 3, 9 cf. Zach. 4, 2. scripsi ambacuc X,2p.c. (bP)abacuc HP,Za.c. abbacuc D
abbacuch S 2 luctatur X ridus H figet Za.c. fingit X 3 mn-
tionem X; add. suam H ut] et X contemplemur Aa.c. 4 uirtus X
maiestas H gloria cet. eius] dei ?. laude HS 5 et XH, om. cet.
ut] in X erat Pa.c. erit et X corn. sunt H 6 manu 2 7 soffonias
XHD arch. HDS,Za.c. dei H 8 audiuit XH heiulatum
P ulu(lu add.ml)latum X hululatum H a porta sec. Za.r. 9 indicat
XH indidit IDS quoque om. H ullul. 2 habitantibus H
habitationibus;" 10 channan;" 11 ageus S festus XH; add. est H
12 distructum XH 13 aedificanit H reaedificat S dominumque DS
dnadd. sermonem
H que om. S Pr- et om. k mouebo DS (in G, qui hic
incipit, syllaba com
Malachias
aperte et in fine omnium prophetarum de abiectione
Israhel et uocatione gentium: non est mihi, ait, uoluntas
in uobis, dicit dominus exercituum, et munus non
accipiam de manu uestra. ab ortu enim solis usque
ad occasum magnum est nomen meum in gentibus
et in omni loco sacrificatur et offertur nomini
meo oblatio munda.
Esaiam, Hieremiam, Ezechiel, Danihel
quis possit uel intellegere uel exponere? quorum primus non
prophetiam mihi uidetur texere, sed euangelium; secundus
uirgam nuceam et ollam succensam a facie aquilonis et pardum
spoliatum suis coloribus et quadruplex diuersis metris
nectit alphabetum; tertius principia et finem tantis habet
Zach. 9, 9 7 *Mal. 1, 10—11 15 cf. Hier. 1, 11. 13 cf. Hier.
13, 23 16 cf. Thren. c. 1-4 H quod GH 2 lampades HS et a scripsi
et ad H a Â. et cet. ut] et Zp.c. et ut H aeq. ruf. uar. alb. et
nigr. Â. nigr. aeq. rub. uar. albas (sic) H eq. ruf. uar. alb. GP eq. ruff.
et uar. et alb. Z eq. uar. et rnf. et alb. DS eq. ruf. nigr. et alb. et
uar. S (cl. Zach. 1, 8; 6, 2-3) 3 ex] et H, om. S efraim
XD ephraim G ephrahim P ( cf. p. 457, 4) 4 aequum Â. equm H
ierusalem /.a.c.m2 iherusalem S paup.-fil. in mg. inf. m2 Z pauperum
2 regem om. Â. praedicit H 6 et om. G 7 ait s. I. X,
om. H 8 dicit] ait
Dauid, Simonides noster, Pindarus et Alcaeus,
Flaccus quoque, Catullus et Serenus, Christum lyra personat
I et in decacordo psalterio ab inferis excitat resurgentem. Salomon,
pacificus et amabilis domini, mores corrigit, naturam
docet, ecclesiam iungit et Christum
dulce canit
Esther in ecclesiae typo populum
liberat de periculo et interfecto Aman, qui interpretatur iniquitas,
partes conuiuii et diem celebrem mittit in posteros.
Paralipomenon liber, id est instrumenti ueteris
ac talis est, ut, absque illo si quis scientiam scripturarum
sibi uoluerit adrogare, se ipsum inrideat. per singula quippe
nomina iuncturasque uerborum et praetermissae in Regum
libris tanguntur historiae et innumerae explicantur euangelii
quaestiones.
Esdras et Neemias, adiutor uidelicet et consolator
a domino, in unum uolumen artantur: instaurant
1 aput GDS istae S 3 et GP, om. cet. in -IIII* profe X
4 philoistor À. philosophistor GP philostoricos 2 philostoricus D phyloistoricus
S 6 symodines À. noster] inter D pindarius 2D
pu(a?)ndanus À. altheus À. 7 catullus S catulus cet. lira 2DS,Pa.c.
8 et om. G decacorda D,GXa.c. psaltyrio À. exercitat X suscitat g
surgentem ii. salamon X2 9 domino et am. S domino Za.c.S
corr. et À. 10 iugit À. et] ad À. sanctorumque ZD 11 EIII-
0AAAMION G (add. id est epitalamion) P epith(h s. l. m2 Z)alamium
2DS epy(y ex u)thalamion À. esther G ester À. hester cet. typum
P,2a.c. 12 amon Xa.c.m2 amas G 13 conuiui À. mittat D
14 paralipp. 8 paralyp. P paraly(y ex im2)penon 2 paralipiminon À. instr.
id est À. id om. G instrumentis D epitomen À. et noui 2
15 es D, om. XS ut om. G 16 sibi s. l. 2 ibi Ga.c. se] re Â.
17 et] ea X, om. G praetermissa À. in Eeg. libr. om. X 18 innumere
À. innumerabiles cet. eu. expl. S euangeli À. 19 ezdras
G aestras nero X ezras P nemias À. auditor À. 20 uno uoluinine
À. artatur S coartantur 2 narrantur X,Pa.c.
redeuntis in patriam et discriptio sacerdotum, Leuitarum, Israhelis,
proselitorum ac per singulas familias murorum et turrium
opera diuisa aliud in cortice praeferunt, aliud retinent in medulla.
Cernis me scripturarum amore raptum excessisse modum
epistulae et tamen non inplesse, quod uolui. audiuimus tantum,
quid nosse, quid cupere debeamus, ut et nos quoque
possimus dicere: concupiuit anima mea desiderare
in stificationes tuas in omni tempore. ceterum Socraticum
illud inpletur in nobis: \'hoc tantum scio, quod nescio\'.
tangam et nouum breuiter testamentum: Mattheus, Marcus,
Lucas, Iohannes, quadriga domini et uerum cherubin, quod
interpretatur \'scientiae multitudo\', per totum corpus oculati
sunt, scintillae micant, discurrunt fulgora, pedes habent rectos
et in sublime tendentes, terga pennata et ubicumque uolitantia.
tenent se mutuo sibique perplexi sunt et quasi rota in rota
uoluuntur et pergunt, . quocumque eos flatus sancti spiritus
duxerit.
Paulus apostolus ad septem scribit ecclesias — ectaua
enim ad Hebraeos a plerisque extra numerum ponitur —,
Timotheum instruit ac Titum, Philemonem pro fugitiuo famulo
Â. illa om. DS 2 discr. Â. descr. cet. leuitarumque Â.
et leuitarum Z israhelis GP israhel Â. israhelitis ZDS 3 prosil-
torum X perlitorum G ac per sing. om. ZD et] ac s 4 diuisa]
uisa ZD pr. in et praeferunt om. X medula Â. 5 scribturaramque
G raptum et P excisse Â. 6 tamen] tunc Za.c.
inpleuisse X,Dp.c.m2 7 quod-quod S debemua Â. ut om. Â.
et om. S 8 desid. om. X 10 tanto hoc 2 11 mattheus GP
matheus cet. 12 lucas et GPS iohannis À. quadrige S ceru-
bjrm Z hirubin X cherub S qui X 14 sunt om. P scintillas P
micantibus G emicant S currunt G falgora XP fulgura cet.
15 in om. G pinnata G ubicumque X ubi Z ubique cet. 16 mutuo]
motu (super o scr. or; fort. uoluit in ortu) X ibique X proplexi
Z alt. rotam D 17 uolitantnr S spir. sancti Z .18 per-
duxeiit 2DS apostolos X eccl. scr. s scripsit ;, 19 Hebr.]
add. quae X 20 ac Tit.] actum Ga.c.m2 ac] a X philom. P
filom. À. filomenem S filim. D
Actus apostolorum nudam quidem sonare uidentur historiatn
et nascentis ecclesiae infantiam texere, sed, si nouerimus
scriptorem eorum Lucam esse medicum, cuius laus est in
euangelio, animaduertimus pariter omnia uerba illius languentis
animae esse medicamina.
Iacobus, Petrus, Iohannes, ludas
septem epistulas ediderunt tam mysticas quam succinctas
et breues pariter et longas: breues in uerbis, longas in sententiis,
ut rarus non in earum lectione caecutiat.
Apocalypsis
lohannis tot habet sacramenta, quot uerba. parum dixi et
pro merito uoluminis laus omnis inferior est; in uerbis singulis
multiplices latent intellegentiae.
Oro te, frater carissime, inter haec uiuere, ista meditari,
nihil aliud nosse, nihil quaerere, nonne tibi uidetur iam hic
in terris regni caelestis habitaculum? nolo offendaris in scripturis
sanctis simplicitate et quasi uilitate uerborum, quae
uel uitio interpretum uel de industria sic prolatae sunt, ut
rusticam contionem facilius instruerent et in una eademque
sententia aliter doctus, aliter audiret indoctus.
non sum tam
Â. scribere cet. 2 uidetur son. S uidetur λDS,Σa.c.m2 5 animaduertemus
Obuiis te manibus excipiam et, ut inepte aliquid ac
de Hermagorae tumiditate effutiam, quidquid quaesieris, tecum
scire conabor. habes hic amantissimum tui fratrem Eusebium,
qui litterarum tuarum mihi gratiam duplicauit referens honestatem
morum tuorum, contemptum saeculi, fidem amicitiae,
amorem Christi. nam prudentiam et eloquii uenustatem etiam
absque illo ipsa epistula praeferebat.
festina, quaeso te, et
haerentis in salo nauiculae funem magis praecide, quam solue.
nemo renuntiaturus saeculo bene potest uendere, quae contempsit,
ut uenderet. quidquid in sumptus de tuo tuleris, pro lucro
conputa. antiquum dictum est: auaro tam deest, quod habet,
quam quodnonhabet-credenti totus mundus diuitiarum
estinfidelis autem etiam obolo indiget.
sic niuamus quasi
nihil habentes et omnia possidentes. uictus atque uestitus
628 Woelfflin 18 *Proo. 17, 6 19 *II Cor. 6, 10 cf. I Tira. 6, 8 pr. et] aut 2 habes D 2 in terra λς, om. cet. 3 sed-rero
Obsecras litteris et suppliciter deprecaris, ut tibi rescribam,
immo scribam, quomodo uiuere debeas et uiduitatis
coronam inlaeso pudicitiae nomine conseruare. gaudet animus,
exultant uiscera, gestit affectus hoc te cupere esse post uirum,
quod sanctae memoriae mater tua Titiana multo fuit tempore
sub marito, exauditae sunt preces et orationes eius. inpetrauit
in unica filia, quod uiuens ipsa possederat.
habes praeterea
generis tui grande priuilegium, quod exinde a Camillo uel
nulla uel rara uestrae familiae scribitur secundos nosse concubitus,
ut non tam laudanda sis, si uidua perseueres, quam
execranda, si id Christiana non serues, quod per tanta saecula
gentiles feminae custodierunt.
e = Parisinus nouv. acq. lat. 446 s. VI (continet p. 467, 4
in breui-6 adnlescentia; 468, 4 honora-6 creatorem;
469, 12 ridiculum-470, 2 sanguine suo; 471, 19 imitare
-472, 3 moderatas; 472, 11 non quaeruntur-13 damnatur;
474, 19 non Aetnaei- 475, 11 obseruare; 477, 4 nobis
non-478, 2 legendum sit). G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII (continet epistulam usque
ad p. 480, 16 animos).
Taceo de Paula et Eustochio, stirpis uestrae floribus,
ne per occasionem exhortationis tuae illas laudare uidear,
Blesillamque praetereo, quae maritum suum, tuum secuta
germanum in breui uitae spatio tempora uirtutum multa conpleuit.
atque utinam praeconia feminarum imitarentur uiri et
rugosa senectus redderet, quod sponte offert adulescentia!
sciens et uidens in flammam mitto manum: adducentur supercilia,
extendetur brachium iratusque Chremes tumido
desaeuiet ore.
consurgent proceres et aduersum epistulam
meam turba patricia detonabit me magum, me seductorem
clamitans et in terras ultimas asportandum. addant, si uolunt,
et Samariten, ut domini mei titulum recognoscam. certe filiam
a parente non diuido nec dico illud de euangelio: sine
mortui sepeliant mortuos suos. uiuit enim, qui credit
in Christo, et, qui in illum credit, debet utique, quomodo
ille ambulauit, et ipse ambulare.
Ioh. 11, 25 15 *I Ioh. 2, 6. K estochium G eusth(h s.l.)ochiae W
austochia s styrpis GK 2 nec W exortationis Gp.r.D&B
3 blaes. S blesilla quoque <P secuta germ. (ta ger in ras. m2) B
secutum s 4 in breui-6 adul.] multi iuuenes (es ex is m2) seruientes
(es ex is m2) deo et caelebriter ex hac luce migratis ita uiam domini
gressu praepeti cucurrerunt, ut in breui uitae spacium tempora uirtutum
multa conplerent. adque utinam praeconia iouenum imitarentur senes (es
ex is m2) et rugus ac senectus redderet (et ex it m2), quod sponte offert
adolescentia (ole ex uli m2) e breui uitaej breuitatis ØB breuitate D
brebis atis G (ex brebitatis, uoluit breuis aetatis) uita K spatii D
5 adque GK utinam] ut in D praeconio s praeconomiam (in mg.
praeconium) T imitentur G imitatur s et] ut G 6 sen.flammam]
sema y adulesc. GKD adulisc. s adolesc. e (ole ex uli
m2) B 7 flamma GK 8 expenditur s cremes G terentianus
cremes B tremens KDI[F 9 desaeuit G desiuet s delitigat Horat. I. c.
et om. S aduersus KD Ψ 10 denotauit
Facessat inuidia, quam nomini Christiano maledicorum
semper genuinus infigit, ut, dum probra metuunt, ad uirtutes
non prouocent. exceptis epistulis ignoramus alterutrum, solaque
causa pietatis est, ubi carnis nulla notitia est. honora patrem
tuum, sed, si te a uero patre non separat.
tam diu scito
sanguinis copulam, quam diu ille suum nouerit creatorem;
alioquin Dauid tibi protinus canet: audi, filia, et uide et
inclina aurem tuam et obliuiscere populum tuum
et domu-m patris tui; et concupiscet rex decorem
tuum, quia ipse est dominus deus tuus, grande praemium
parentis obliti: concupiscet rex decorem tuum.
quia audisti, quia uidisti, quia inclinasti aurem tuam et populi
tui domusque patris oblita es, idcirco concupiscet rex
decorem tuum et dicet tibi: tota pulchra es, proxima
mea, et macula non est in te. quid pulchrius anima,
quae dei filia nuncupatur et nullos extrinsecus quaerit ornatus?
credit in Christum et hac ambitione ditata pergit ad sponsum
eundem habens dominum, quem et uirum.
Quid angustiarum habeant nuptiae, didicisti in ipsis
nuptiis et quasi coturnicum carnibus usque ad nausiam
11, 20 <P maledictorum D male orum Bp.c.m2 2 genuinos 0
infigit] add. libor G dum s. 1. m2 K probra]
an uereris, ne proles Furiana deficiat et ex te
parens tuus non habeat pusionem, qui reptet in pectore et
ceruices eius stercore linat? quippini? omnes habent filios,
quae habuere matrimonia, et, quibus nati sunt liberi, suo
generi responderunt! exhibuit Ciceronis filius patrem in eloquentia?
Cornelia uestra, pudicitiae simul et fecunditatis
exemplar, Graecos suos se genuisse laetata est?
ridiculum
sperare pro certo, quod multos et non habere uideas et, cum
habuerint, perdidisse. cui dimittis tantas diuitias? Christo, qui
mori non potest. quem habebis heredem? ipsum, quem et
dominum. contristabitur pater, sed laetabitur Christus; lugebit
familia, sed angeli gratulabuntur. faciat pater, quod uult, de
KDB oleram \':F cholere s egicisti s
eiecisti D 2 reuelasti KØ\'J\' aestuante K extuantem G astuantem s
3 ing. rursus <$rursum D reuersus DB se uertens s 4 suum uom. D
uom. suum B sues s; add. lota DB aduolutabunt s ad] in
D, om. B nolntabro D (ex bol-) B 5 queque s peducas G
6 non om. G incedunt K0 prolis D deficiant s 7 pariens G
habeant s pusionem] portionem Ka.c.m21\' regitet V reptitet K
(pt ex g m2) 8 ceruicem S linant y liniat G (ex -atur) D,Bp.c.m2
clinat s quippini G quippe D quippe ne cet. habent om. s
9 qui G matrimonium lF patrimonia s liberi] filii B 10 responsierunt
s exibuit KØI[\'B fil. cic. D 11 cornilia ex cornia s
uestre s pudititia s 12 exempla KY suos graccos suos 0
gracchos B graecos D se] si V ridic.-14 diu.] dolendum est non
quaerere homines aeterna, quae certa sunt, et sperare pro certo temporalia,
quae (add. et in mg. m2) multos (seq. ras. 2 litt.) non habere
uideas et, cum habuerint, perdedisse. quod si dixerit quis: cui dimitto
tantas diuitias? responde e ridic.] add. est B 13 spectare D
habuere G 14 tanto dim. B dimittes G tantis diuias s 15 her.
hab. s hab.] habeo inquid e alt. quem om. JflP 16 fam. lug. W
17 gratulantur e glatulabuntur s quod] qui e
te grandi pretio redemit, sanguine suo.
Caue nutrices et gerulas et istius modi uinosa animalia,
quae de corio tuo saturare uentrem suum cupiunt. non
suadent, quod tibi, sed, quod sibi prosit, et saepe illud
obganniunt:
solane perpetua maerens carpere iuuenta
nec dulces natos Ueneris nec praemia noris?
ubi pudicitia et sanctitas, ibi frugalitas est; ubi frugalitas,
ibi damna seruorum. quidquid non tulerint, sibi ablatum putant
nec considerant, de quanto, sed quantum accipiant. ubicumque
uiderint Christianum, statim illud e triuio: 6
hi rumores turpissimos serunt et, quod ab ipsis egressum est,
ab aliis audisse se simulant, idem auctores et exaggeratores.
exin fama de mendacio, quae, cum ad matronas peruenerit et
earum linguis fuerit uentilata, prouincias penetrat.
uideas
plerasque rabido ore saeuire et tincta facie, uiperinis orbibus,
dentibus pumicatis carpere Christianos. hic aliqua,
1 pr. es om. <P natns e alt. es] est 0 renata] natus s 2 te]
de B grande e grando <P 3 caue] add. ne D
gerobus 0 hierulas D stiusmodi G uenenosa Kp.c.m2TB uenenata
5 4 decori D saturari D tuum B 5 sibi] tibi <l>
6 obgannuunt Ga.r, obiangiunt Wa.c.m2 ogganniunt B 7 perpetuo 0
merens codd. capere 0 iuuentas Y 8 natos] notus
9 pud. et]. pudicitiae S est add. m2 K 10 damnum W
seruulorum S qui quod B tul.] intulerint G sibi] cibi Kp.c.m2
11 sed] ad 0 12 illum D e] de D Φ triuio]
iunguntur
nostri ordinis, qui et roduntur et rodunt aduersum
nos loquaces, pro se muti; quasi et ipsi aliud sint quam
monachi et non, quidquid in monachos dicitur, redundet in
clericos, qui patres sunt monachorum. detrimentum pecoris
pastoris ignominia est, sicut e regione illius monachi uita
laudatur, qui uenerationi habet sacerdotes Christi et non detrahit
gradui, per quem factus est Christianus.
Haec locutus sum, in Christo filia, non dubitans de proposito
tuo — numquam enim exhortatorias litteras postulares,
si ambigeres. de bono monogamiae —, sed ut nequitiam seruulorum,
qui te uenalem portant, et insidias adfinium ac pium
parentis errorem intellegeres, cui, ut amorem in te tribuam,
amoris scientiam non concedo dicens aliquid cum apostolo:
confiteor, zelum dei habent, sed non secundum
scientiam.
imitare potius — crebro enim id ipsum repetamsanctam
matrem tuam, cuius ego quotiens recordor, uenit in
K omeris s hy(K\'If hy(a s.l.add.m2)cintina
G iacinth(tB)ina
uestium atque in cunctis sermo moderatus. pater tuus,
quem ego honoris causa nomino — non quia consularis et patricius,
sed quia Christianus est —, inpleat nomen suum et laetetur
filiam Christo se genuisse, non saeculo; quin potius doleat,
quod et uirginitatem frustra amiseris et fructus perdideris
nuptiarum. ubi est maritus, quem tibi dedit? etiamsi amabilis,
etiamsi bonus fuisset, mors finisset omnia et copulam
carnis soluisset interitus.
arripe, quaeso, occasionem et fac de
necessitate uirtutem. non quaeruntur in Christianis initia, sed
finis: Paulus male coepit, sed bene finiuit; Iudae laudantur
exordia, sed finis proditione damnatur. lege Ezechiel: iustitia
iusti non liberabit eum, in quacumque die peccauerit,
et inpietas jnpii non nocebit ei, in quacumque
die conuersus fuerit ab inpietate sua.
ista est
scala Iacob, per quam angeli conscendunt atque descendunt,
cui dominus innititur lassis porrigens manum et fessos ascendentium
gressus sui contemplatione sustentans. sed, sicut
non uult mortem peccatoris, tantum ut reuertatur et uiuat,
ita tepidos odit et cito ei nausiam faciunt. cui plus dimittitur,.
plus diligit.
20 cf. Ezech. 33, 11 21 cf. Apoc. 3, 16 cf. Luc. 7, 47 om. S xpo KXF elemosyna GD elymosina e e(ae
KQWB eleemosynae S 2 et om. S nest. et cord. S
3 et om. 0 uestigium 0 adque eGK sermo om. 1/1 mode-
ratius tpa.r. decoratus e 4 quia om. 0 5 et om. S 6 xpo se fil.
gen. D xpm <P se om. GS gen. xpo S saeculum 1/1 7 amiserit
Kp.c. perierit B 9 fuisse 1/1 mors finissit s. I. K finissit K
finis et D rapuisset S 10 int. solu. B occass. Gp.c. occans, K
11 necessitatem Ka.c .Φ 12 fines
Meretrix illa in euangelio baptizata lacrimis suis et crine,
quo multos ante deceperat, pedes domini tergente seruata est.
non habuit crispantes mitras nec stridentes calceolos. nec
orbes stibio fuliginatos, quanto foedior, tanto pulchrior. quid
facit in facie Christianae purpurissus et cerussa? quorum
alterum ruborem genarum labiorumque mentitur, alterum
candorem oris et colli: ignes iuuenum, fomenta libidinum,
inpudicae mentis indicia.
quomodo flere potest pro peccatis
suis, quae lacrimis cutem nudat et sulcos ducit in facie?
ornatus iste non domini est, uelamen istud antichristi est.
qua fiducia erigit ad caelum uultus, quos conditor non agnoscat?
frustra obtenditur adulescentia et aetas puellaris adseritur;
uidua, quae marito placere desiuit et iuxta apostolum uere
meminit
pristinae uoluptatis, scit, quid amiserit, quo delectata sit:
ardentes diaboli sagittae ieiuniorum et uigiliarum frigore
restinguendae sunt. aut loquendum nobis est, ut uestiti sumus,
aut uestiendum, ut loquimur. quid aliud pollicemur et aliud
ostendimus? lingua personat castitatem et totum corpus praefert
inpudicitiam.
Hoc quantum ad habitum pertinet et ornatum. ceterum
uidua, quae in deliciis est, — non est meum, sed apostoli uiuens
mortua est. quid sibi uult hoc, quod ait: uiuens
mortua est? uiuere quidem uidetur ignorantibus et non
B 2 multis \'F pedis (dis s. l.) K tergens DB
saluata D 3 mytras G calciolos D calceolas F calceilos (uoluit
calciolos) Bp.c.m2 alt. nec om. G 4 ovbis K (ex urbis) <P iu{ex o m2)-
liginatus K fngilinatos s faedior TB fedior GD tanto om. G
pnlcrior D 5 caerussa K1\' 6 roborem K&F 7 colle s ignis
KDXF igne s 9 sulcus Ka.c.Ø deducit G faciem D 11 agnosc
D\'F agnuscit s 12 ostenditur D adulisc. ΦΨ adolesc.
anima enim, quae peccauerit, ipsa morie- f
tur. quorundam hominum peccata manifesta sunt
praecedentia ad iudicium, quosdam autem et subsequuntur.
similiter et facta bona manifesta sunt
et, quae aliter se habent, abscondi non possunt.
quod dicit, istius modi est: quidam tam libere et palam peccant,
ut, postquam eos uideris, statim intellegas peccatores; alios
autem, qui callide occultant uitia sua, ex sequenti conuersatione
cognoscimus.
similiter et bona apud alios in propatulo
sunt, in aliis longo usu discimus. quid ergo necesse est nos
iactare pudicitiam, quae sine comitibus et adpendiculis suis,
continentia et parcitate, fidem sui facere non potest? apostolus
macerat corpus suum et animae subicit imperio, ne, quod
aliis praecipit, ipse non seruet: et adulescentula feruente cibis
corpore de castitate secura est?
Neque uero haec dicens condemno cibos, quos deus creauit
ad utendum cum gratiarum actione, sed iuuenibus
et puellis incentiua esse adsero uoluptatum. non Aetnaei ignes,
non Uulcania tellus, non Ueseuus et Olympus tantis ardoribus
1 cf. Rom. 6, 11 2 Ezech. 18, 4 3 I Tim. 5, 24-25 13 cf. \'
I Cor. 9, 27 17 *I Tim. 4, 3 om. S 3 quor.-iud. bis XF 4 et om. D subaec. DB
5 sim.—possunt om. D sim.] add. autem B 6 et-possunt
om. G habent] add. et <P possunt] sunt <P 7 quid <P
dicitis Ka.c .Ψ huius
auaritia calcatur a plerisque et cum marsuppio deponitur;
maledicam linguam indictum emendat silentium; cultus
corporis et habitus uestium unius horae spatio commutatur;
omnia alia peccata extrinsecus sunt et, quod a foris est, facile
abicitur: sola libido insita a deo ob liberorum creationem, si
fines suos egressa fuerit, redundat in uitium et quadam lege
naturae in coitum gestit erumpere.
grandis ergo uirtutis est
et sollicitae diligentiae superare, quod natus sis in carne,
non carnaliter uiuere, tecum pugnare cottidie et inclusum
hostem Argi, ut fabulae ferunt, centum oculis obseruare. hoc
est, quod apostolus uerbis aliis loquebatur: omne peccatum,
quod fecerit homo, extra corpus est; qui autem
fornicatur, in corpus suum peccat.
aiunt medici
et qui de humanorum corporum scripsere naturis praecipueque
Galenus in libris, quorum titulus est
et iuuenum ac perfectae aetatis uirorum mulierumque corpora
insito calore feruere et noxios esse his aetatibus cibos, qui
calorem augeant, sanitatique conducere frigida quaeque in esu
KT ut] et K iuuenales D\'F iuuenalis Ktp plenae]
add. et D 2 marsupio tpB marsuppium e deponetur e 3 maledica
lingua tp indicto W in dictu tp silentio T deponitur
cultus tp 4 corporum tp uestium om. <2 un. hor. sp. om. e
ore spacium tpa.c. a KY, om. cet. 6 obicitur D
abiccetur ea.c.m2 ob] ad B procreationem eD 7 egraesa K
redundet D legem Gtp 8 erumpe se e ergo exp. e igitur S
uirtus ea.c.m2GB 9 quo D nata D\'I\',Bp.c.m2 sit ea.c.m2
carnem Ka.c. 10 cotidie pugnare B cotidie KD,Pa.c.B quotidie
ep.c.m2 11 arce ex arci m2e agi G argui D arguere tp ut] et tp
obsequare 0 haec tp 12 quod] et tp aliis uerbis D loquitur
Ka.c.m2 T omni K quodcumque B 15 corporum in mg. m2 B
corpore D 16 gallenus P galienus Kp.c.m2Dp.c.B gaielenus tp est
om. S HEPI K\'P, spat. uac. in tp TTIENON D TSIEINUJN G
TriEINAN KV, spat. uac. in 0 17 et] ac B ac] a D prouecte
D mulierum quae Kp.c.m2 18 noxios] noxillus tp cibus
K, om. 0 19 condecere D esum G
et frigore, calidos cibos et uetera uina prode esse.
unde et
saluator: adtendite, inquit, uobis, ne forte adgrauentur
corda uostra in crapula et ebrietate et curis huius
uitae. et apostolus: uino, in quo est luxuria. nec
mirum hoc figulum sensisse de uasculo, quod ipse fabricatus
est, cum etiam comicus, cuius finis est humanos mores
nosse atque describere; dixerit: sine Cerere et Libero
friget Uenus.
Primum igitur, si tamen stomachi firmitas patitur,
donec puellares annos transeas, aquam in potum sume, quae
natura frigidissima est, aut, si hoc inbecillitas prohibet, audi
cum Timotheo: uino modico utere propter stomachum
et frequentes tuas infirmitates.
deinde in ipsis cibis
calida quaeque deuita; non solum de carnibus loquor, super
quibus uas electionis profert sententiam: bonum est uinum
non bibere et carnem non manducare, sed etiam in
ipsis leguminibus inflantia quaeque et grauia declinanda sunt —
nihilque ita scias conducere Christianis adulescentibus ut esum
holerum, unde et in alio loco: qui infirmus est, ait,
Tim. 5, 23 16 cf. Act. 9, 15 *Rom. 14, 21 20 *Rom. 14, 2 1 et in potu sumere G et sumere et potum <P e] et <P pituita
praeter pi s. I. K ■ laborent GK laborem <P laborant cet. 2 calli-
dos <P cibus K uina uetera D ueterana B prode esse GK
prodesse eet. tert. et om. B 3 saluator e (e eras.) G nobis ex
uos K grauentur DB 4 corda] corpora D . ebr.] in ebr. D alt. etuitae
om. D 5 uita est <P uino GD ninum cet. nolite inebriari nino S
7 comicos K hoc comicus D humanus K 8 discribere KQY 9 frigere
D 10 primum] librum primum <P tamen om. D infirmitas B
11 potu D pntum K 12 naturae G$frigidissimae G 13 prop K
stomacum G sthomacum K stomachom Daa.c. 15 callida$16 et
bonum <P non mand. carn. et non bib. uin. D 18 leg.] uoluminibus
P 19 scias ita B condecere D adulisc. DP aduliscentulns
(sic) 9 adolesc. s ut] et 0 20 olerum Da.c. W in s. I. G
ait qui inf. est D
temperandus est.
si autem tres pueri et Daniel leguminibus
uescebantur, pueri erant necdum ad sartaginem uenerant, in
qua rex Babylonius senes iudices frixit. nobis non corporum
cultus, qui in illis — excepto priuilegio gratiae dei — ex huiusce
modi cibis enituerat, sed animae uigor quaeritur, quae carnis
infirmitate fit fortior.
inde est, quod nonnulli uitam pudicam
adpetentium in medio itinere corruunt, dum solam abstinentiam
carnium putant et leguminibus onerant stomachum, quae
moderate parceque sumpta innoxia sunt. et ut, quod sentio,
loquar, nihil sic inflammat corpora et titillat membra genitalia
nisi indigestus cibus ructusque conuulsus.
malo apud te, filia,
uerecundia parumper quam causa periclitari. quidquid seminarium
uoluptatum est, uenenum puta. parcus cibus et
uenter esuriens triduanis ieiuniis praeferatur et multo melius
est cottidie parum quam raro satis sumere. pluuia illa optima
est, quae sensim descendit in terras; subitus et nimius imber
praeceps arua subuertit.
1 olera DF manducant frigidioris 0 2 si] sic s danihel
D ΦΨ 3 sarthaginem
Quando comedis, cogita, quod statim tibi orandum,
ilico legendum sit. de scripturis sanctis habeto fixum uersuum
numerum; istud pensum domino tuo redde nec ante quieti
membra concedas, quam calathum pectoris tui hoc subtegmine
inpleueris. post scripturas sanctas doctorum hominum tractatus
lege, eorum dumtaxat, quorum fides nota est. non necesse
habes aurum in luto quaerere: multis margaritis unam redime
margaritam. sta iuxta Hieremiam in uiis pluribus, ut ad illam
uiam, quae ad patrem ducit, peruenias.
amorem monilium
atque gemmarum sericarumque uestium transfer ad scientiam
scripturarum. ingredere terram repromissionis lacte et melle
manantem, comede similam et oleum, uestire cum Ioseph
uariis indumentis, perforentur aures tuae cum Hierusalem
sermone dei, ut pretiosa ex illis nouarum. segetum grana
dependeant. habes sanctum Exsuperium probatae aetatis et fidei,
qui te monitis suis frequenter instituat.
Fac tibi amicos de iniquo mammona, qui te recipiant
in aeterna tabernacula. illis tribue diuitias tuas, qui non
Phasides aues, sed cibarium panem coemant, qui famem expellant,
non qui augeant luxuriam. intellege super egenum et
pauperem.
omni petenti te da, sed maxime domesticis fidei:
nudum uesti, esurientem ciba, aegrotantem uisita.
17 cf. Luc. 16, 9 20 cf. Ps. 40, 2 21 *Luc. 6, 30 cf. Gal. 6, 10
22 cf. Matth. 25, 35-45 1 or. tibi B tibi s. I. m2 K 2 ilico] add. et S 3 tuo om. G
quieti om. G 4 calatum (calculum D) codd. subtemine DØ 5 repleneris
B 6 dumt.] taxat s 7 habes bis s multas de margaritis D
8 sta] ista Ka.c. istam 5P iher. B ier. S illa D 9 patriam GB
perducit G 10 sententiam s 12 sim. et ol. com. G similiam D
simMam T 13 ierusalem B 14 sermonem K 15 exuperium GDB
16 instruat s 17 mamona GD0 te om. G 18 tuas om. D
19 phasidis B fastidiis s fasides cet. aues] uaues s habes G pane D
coemant G,Ka.c.m2xF comedt B comedant cet. expellat s 20 augeat
sp luxor. ΚΦΨ int.]
Iuuenum fuge consortia. comatulos, comptos atque
lasciuos domus tuae tecta non uideant. cantor pellatur ut
noxius; fidicinas et psaltrias et istius modi chorum diaboli
quasi mortifera sirenarum carmina proturba ex aedibus tuis.
noli ad publicum subinde procedere et spadonum exercitu
praeeunte uiduarum circumferri libertate. pessimae consuetudinis
est, cum fragilis sexus et inbecilla aetas suo arbitrio
abutitur et putat licere, quod libet.
omnia quidem licent,
sed non omnia expediunt. nec procurator calamistratus
nec formosus conlactaneus nec candidulus et rubicundus
adsecula adhaereant lateri tuo: interdum animus dominarum
ex ancillarum habitu iudicatur. sanctarum uirginum et uiduarum
societatem adpete et, si sermocinandi cum uiris incumbit
necessitas, arbitros ne deuites tantaque confabulandi fiducia
sit, ut intrante alio nec paueas nec erubescas. speculum mentis
est facies et taciti oculi cordis fatentur arcana.
uidimus
nuper ignominiosum per totum orientem uolitasse: et aetas
K\'P extendes G mendicantem K,Da.c. mendicando Dp.c.
2 dom.] add. deo S alienis diuitiis B aureas tnas augeas B 3 com-
matulos D comatulas s comtos G comptus D comtus s 4 lasciuus DØ
pellantur D 5 noxium G psaltr. B psalter. GDt/J psaltricias K
(ia ex i m2) P corum G diabuli s zabuli KT 6 syren. Gp.c.m2D
si∗∗rin. K seren. ΦΨ sedibus G suis ¥\'
fieri quidem non potest, ut absque
morsu hominum uitae huius curricula quis pertranseat, malorumque
solacium est bonos carpere, dum peccantium multitudine
putant culpam minui peccatorum; sed tamen cito ignis
stipulae conquiescit et exundans flamma deficientibus nutrimentis
paulatim emoritur, si anno praeterito fama mentita
est aut, si certe uerum dixit, cesset uitium, cessabit et rumor.
haec dico, non quo de te sinistrum quid metuam, sed quo
pietatis affectu etiam, quae tuta sunt, pertimescam. o si uideres
sororem tuam et -illud sacri oris eloquium coram audire
contingeret, cerneres in paruo corpusculo ingentes animos,
audires totam ueteris et noui testamenti supellectilem ex
illius corde feruere. ieiunia pro ludo habet, orationem pro
deliciis. tenet tympanum in exemplum Mariae et Pharaone
submerso uirginum choro praecinit: cantemus domino;
gloriose enim magnificatus est, equum et ascensorem
deiecit in mare.
has docet psaltrias Christo, has
fidicinas erudit saluatori. sic dies, sic nox ducitur et oleo ad
IV 83 20 Ex. 15, 1 G; add. et GD exquaesitae K0 2 adparatus G sardinapalli
G sardanapali S 3 cautio] s, l. add. curatio m2 D pestilentes
D pestilentiao rp 4 stultus] sapiens rp 5 obpr. GUr 6 priore
KXF 7 morsum K,Wa.r. 8 est om. K, in mg. m2 F multitudinem
GKW 9 culpa KXF 12 cessit K cessauit GD 13 quo GK quod cet.
quid sin. G aliquid KWD quo G,Ka.c.m2, om. rp quod cet. 14 adf. G
tota rp tua B uideris KDP,Ba.c.m2 15 choram <P quorum D; add. te S
16 paruulo S animas <P ani- (reliqua epistulae parte amissa) G 17 supp.
Drp superlectilem B 18 ludo] edulio K in mg. m2 (in t. ludo m1) B
19 timp. XFB exemplo KP faranne KXF 20 merso S submersum K
domino] d B 21 est add. m2 K 22 proiecit Drp mari K psalterias
D9 psaltricias KF xpos <P 23 fidicinos rp saluatoris Kp.c.m2rp
et tu consanguineam tuam: habeat Roma, quod angustior urbe
Romana possidet Bethleem.
Habes opes, facile tibi est indigentibus uictus subsidia
ministrare. quod luxuriae parabatur, uirtus insumat; nulla
nuptias contemptura timeat egestatem. redime uirgines, quas
in cubiculum saluatoris inducas, suscipe uiduas, quas inter
uirginum lilia et martyrum rosas quasi quasdam uiolas
misceas; pro corona spinea, in qua mundi Christus delicta
portauit, talia serta conpone.
laetetur et adiuuet uir nobilissimus,
pater tuus; discat a filia, quod didicerat ab uxore.
iam incanuit caput, tremunt genua, dentes cadunt et frontem
obscenam rugis arat, uicina est mors in foribus,
designatur rogus prope: uelimus nolimus, senes sumus. paret
sibi uiaticum, quod longo itinere necessarium est. secum
portet, quod inuitus dimissurus est, immo praemittat in caelum,
quod, ni cauerit, terra sumptura est.
Solent adulescentulae uiduae, quarum nonnullae abierunt
retro satanan, cum luxuriatae fuerint in Christo,
\'
dissipatur, seruus contumeliose locutus est, imperium ancilla
18 cf. I Tim. 5, 15 19 cf. I Tim. 5, 11 B 2 consanguinitatem B augustior D
lirbein K 3 romg D roma Bp.r. romanam K romane <P possedit D
bethlem <P belleem B 4 opus W ind.] add. tribuere in mg. ml B
uicto <P 5 min. om. B luior. ΚΦΨnullam
— causam opponunt matrimonii,
quae uel sola debuit nuptias inpedire. superducit mater filiis
non uitricum, sed hostem, non parentem, sed tyrannum. inflammata
libidine obliuiscitur uteri sui et inter paruulos suas
miserias nescientes lugens dudum noua nupta conponitur.
quid obtendis patrimonium, quid superbiam seruulorum?
confitere turpitudinem.. nulla idcirco ducit maritum, \'ut cum
tanta insania est in morem scortorum prostituere castitatem,
ut augeantur diuitiae et propter rem uilem atque perituram
pudicitia, quae et pretiosa et aeterna est, polluatur?
si habes
liberos, nuptias quid requiris? si non-habes, quare expertam
non metuis sterilitatem et rem incertam certo praefers pudori?
scribuntur tibi nunc sponsales tabulae, ut post paululum
testamentum facere conpellaris. simulabitur mariti infirmitas
et, quod te morituram facere uolet, ipse uicturus faciet. aut
si euenerit, ut et de secundo marito habeas filios, domestica
pugna, intestinum proelium. non licebit tibi amare liberos
nec aequis aspicere oculis, quos genuisti. clam porriges cibos,
inuidebit mortuo et, nisi oderis filios, adhuc eorum amare
uideberis patrem.
quodsi de priori uxore habens sobolem te
domum introduxerit, etiamsi clementissima fueris, omnes
comoediae et mimographi et communes rhetorum loci in
KØP 2 agri B enutriet KP; add. et D uern.]
add. meas KPB 3 matrimonio Ba.c.m2 matronio If 5 nutricum D
liutricium s inflammate 0 6 uteri] uiri B suos 0 8 optendes
s matrimonium B superbia s 9 mar. duc. S 10 certo s
11 more sP schortorum K,0p.c. 13 quae et] quae D quae et
quae s alt. et] est et 0 terrena Ka.c.m21\' 14 quid] cur s
expertam 1\' spertam K experte s experta DB 15 metues K 18 maritura
s ipsi K 19 et de] de Da.c.0B ex S dom.] add. oritur S
21 porrigis KD 23 priore KV sob. hab. S subolem K domum
te s te] et Kp.c.m2 24 omne D 25 comediae DØB
comoedi s mimografi K0 mimograui D rethorum codd. luci B
ioci W.
condoluerit caput, infamaberis ut uenefica. si non dederis
cibos, crudelis, si dederis, malefica diceris. oro te, quid
habent tantum boni secundae nuptiae, ut haec mala ualeant
conpensare?,
Uolumus scire, quales esse debeant uiduae? legamus
euangelium secundum Lucam: et erat, inquit, Anna prophetissa,
filia Phanuel de tribu Aser. Anna interpretatur
(gratia\\ Phanuel in lingua nostra resonat \'uultum dei\',
Aser uel in \'beatitudinem\' uel in \'diuitias\' uertitur. quia ergo
ab adulescentia usque ad octoginta quattuor annos uiduitatis
onus sustinuerat et non recedebat de templo dei diebus ac
noctibus insistens ieiuniis et obsecrationibus, idcirco meruit
gratiam spiritalem et nuncupatur filia uultus dei et atauis
beatitudine diuitiisque censetur.
recordemur uiduae Sareptenae,
quae et suae et filiorum saluti Heliae praetulit famem et
ipsa nocte moritura cum filio superstitem hospitem relinquebat
malens uitam perdere quam elemosynam et in pugillo farris
seminarium sibi messis dominicae praeparauit. farina seritur
et olei capsaces nascitur. in Iudaea frumenti penuria — granum
enim tritici ibi mortuum fuerat — et in gentium uiduae
olei fluenta manabant.
legimus Iudith — si cui tamen placet
uolumen recipere — uiduam confectam ieiuniis et habitu lugubri
sordidatam, quae non lugebat mortuum uirum, sed squalore
20 cf. Ioh. 12, 24 22 cr. Iud. c. 8-16 \'. D et om. DB 8 phanuhel utroque loco D, altero loco iP
fanuel utroque loco K\'J! 9 in om. B 10 ergo] igitur S 11 ad
om. iP octnagisimo quarto anno 0 12 sustinuit D 13 in iei. D
orationibus D 14 spiritualem uel specialem S nuncupari B attauis
V ataui B ab atauis S 15 sarrept. P sarapt. iP sareptanae S
16 eliae S protulit 0 tert. et] et in D ut in S 17 filia <P relinqueret
S 18 elemosi. B helemosy. D ely( ΚΦΨ pugilla
Quidam inperite et Debboram inter uiduas numerant
ducemque Barac arbitrantur Debborae filium, cum aliud
scriptura commemoret. nobis ad hoc nominabitur, quod prophetissa
fuerit et in ordine iudicum supputetur. et quia dicere
poterat: quam dulcia gutturi meo eloquia tua, super
mei et fauum ori meo, apis nomen accepit scripturarum \'
floribus pasta, spiritus sancti odore perfusa et dulces ambrosiae
sucos prophetali ore conponens.
JNoomin, quae nobiscum sonat
et liberis peregre mortuis pudicitiam reportauit in patriam et
hoc sustentata uiatico nurum Moabitidem tenuit, ut illud
Esaiae uaticinium conpleretur: emitte agnum, domine,
dominatorem terrae, de petra deserti.
uenio ad uiduam
de euangelio, uiduam pauperculam, omni Israhelitico populo
ditiorem, quae accipiens granum sinapis et mittens fermentum
in farinae satis tribus patris et filii confessionem spiritus
sancti gratia temperauit et duo minuta misit in gazophylacium
quidquid habere poterat in substantia sua umuersasque diuitias
Ruth c. 1 17 Esai. 16, 1 18 cf. Luc. 21, 2 etc. 20 cf. Matth.
13, 31 etc. cf. Matth. 13, 33 etc. 22 cf. Marc. 12, 42 etc. tP olofernae(-neK) KT (h)olofernis DB holophernis S
3 uicit Ka.c.tnST 6 deboram DB memorant D 7 que om. KW
barach tPB deborae DB 8 uobis tP adhuc D dominabitur tP
9 pr. et] ad tP subp. KtP putetur W alt. et om. 0 13 noemin D
noemi B 14 HAPAKEKANMENH KV IIAPAKEKANNNN B, spat
uac. in <P 16 sustenta
Quid uetera repetam et uirtutes feminarum de libris
proferam, cum possis multas tibi ante oculos\' proponere in
urbe, qua uiuis, quarum imitari exemplum debeas? et ne
uidear adulatione per singulas currere, sufficit tibi sancta
Marcella, quae respondens generi suo aliquid nobis de euangelio
retulit.
Anna septem annis a uirginitate sua uixerat
cum marito, ista septem mensibus; illa Christi expectabat
aduentum, ista tenet, quem illa susceperat; illa uagientem
canebat, ista praedicat triumphantem; illa loquebatur de eo
omnibus, qui expectabant redemptionem Hierusalem, haec cum
redemptis gentibus clamitat: frater non redimit, redimet
homo? et de alio psalmo: homo natus est in ea et ipse
fundauit eam altissimus.
scio me ante hoc terme biennum
edidisse libros contra Iouinianum, quibus uenientes e
contrario quaestiones, ubi apostolus concedit secunda matrimonia,
scripturarum auctoritate contriui. et non necesse est
eadem ex integro scribere, cum possis inde, quae scripta
sunt, mutuari. hoc tantum, ne modum egrediar epistulae,
admonitam uolo: cogita te cottidie esse morituram, et numquam
de secundis nuptiis cogitabis.
Luc. 2, 38 15 Ps. 48, 8 16 Ps. 86, 5 19 cf. I Cor. 7, 9. I Tim. 5, 14 lVB 2 tesauro B t(h s.l.)ensauro K thesauros g
3 testamenti DB 6 prof.] prophetarum \'F posses Dante
oc. tibi S 10 sua om. B .11 cum mar. s. I. m2 K 12 susciperat
Breuis epistula longas explanare non ualet quaestiones
et in artum multa concludens stringere uerbis, quod sensibus
dilatatum est. interrogas, quid significet illud in euangelio
iuxta Mattheum: nolite solliciti esse de crastino;
sufficit diei malitia sua.
crastinum in scripturis sanctis
futurum tempus significat, sicut Iacob in Genesi loquitur:
exaudiet me cras iustitia mea et, ubi altare extruitur
a duabus tribubus Ruben et Gad et dimidia tribu Manasse
et a cuncto Israhele ad eas legatio mittitur, cum Finees
pontifici respondent idcirco se altare fecisse, ne cras filiis
suis colendi deum possessio denegetur. et multa istius modi
in ueteri repperies instrumento.
qui ergo de futuris nos
r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 487, 2 Bufficit-6 perdamus
et p. 488, 15 loxuria-18 est). G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII (om. p. 490, 1 Tertia-
491, 23 cunctis). tp = Vindobonensis lat. 2171 s. IX. D =. Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. 0 = Guelferbytanus 4156 s. IX—X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. T ad amandum pr(a)esbyterum (add. de diuersis questionibus
DB) GytDCB ad amandum psbm de eo, quod scriptum est
in euangelio: nolite solliti (sic) esse de crastino <P; Hieronymi nomen
exhibent tituli in GxpDCB 3 brenis] domino uere sancto et suscipiendo
quod si contentiose t quis ducitur
nolens
illo sensu explanandum est, quo mundus in maligno, hoc est
in malo, positus sit — et in dominica oratione dicimus: Ii be rat
praesens habere certamen.
In secundo proposuisti loco de beati apostoli
ad Corinthios epistula, in qua loquitur: omne peccatum,
quod fecerit homo, extra corpus est; qui
autem fornicatur, in corpus suum peccat. legamus
ergo paululum superius et sic ad haec uerba ueniamus, ne
de extremis partibus et, ut ita dicam, cauda capituli totam
(del.) B adicitis DC adicit S dei s 3 intellegere G
intelligitur C suffit 0
corpus, inquit, non fornicationi,
sed domino, et dominus corpori. deus autem,
qui dominum suscitauit, et nos cum illo suscitauit
per uirtutem suam. nescitis, quia corpora uestra
membra Christi sunt? tollens ergo membra Christi
faciam membra meretricis? absit. an nescitis, quia,
qui
inquit,
unus spiritus est. fugite fornicationem. omne peccatum,
quod fecerit homo, extra corpus est. qui
autem fornicatur, in corpus suum peccat et reliqua.
sanctus apostolus contra luxuriam disputans et in superioribus
dicens: escae uentri et uenter escis; deus autem
et hunc et illa destruet consequenter uenit ad fornicationem.
etenim luxuria mater libidinis est uentremque distentum
cibo et uini potionibus inrigatum uoluptas genitalium sequitur
atque, ut ita dictum sit, pro membrorum ordine ordo uitiorum
mutandus est.
omne itaque peccatum, uerbi gratia furtum,
homicidium, rapina, periurium et cetera his similia post factum
paenitudinem habent et, licet inuitet lucrum, tamen
mordet conscientia; uoluptas sola ac libido etiam in ipso
tempore paenitendi praeteritos stimulos patitur et titillationem
om. <P capiamus y>$non] (ldd. est codd. praeter rp
fornicationis G 3 dom.]
aliter: cetera peccata
forinsecus sunt — quidquid enim egerimus, in alios agimus —;
fornicatio non solum conscientiam fornicantis, sed ipsum
maculat corpus, ac secundum sententiam domini, in qua ait:
propter hoc relinquet homo patrem et matrem et
adhaerebit uxori suae et erunt una caro, etiam ipse
cum meretrice unum- corpus efficitur et peccat in corpus
suum, dum templum Christi facit corpus- esse meretricis.
dicamus et aliter, ne ullam Graecorum sententiam praeterire
uideamur: aliud est peccare per corpus, aliud in corpore.
furtum, homicidium et cetera absque fornicatione peccata
per manus administramus extrinsecus; fornicatio sola in corpore
nostro exercetur a nobis, non per corpus in alios, et \'per\'
praepositio ministerium habet, (in) autem in se passionem.
sunt et, qui ita disserant, quod secundum sanctam scripturam
uxor uiri corpus sit et, quicumque fuerit fornicatus, peccet
in corpus suum, hoc est in uxorem, dum eam sua fornicatione
conmaculat et facit etiam non peccantem sui conmixtione
peccare.
Gen. 2, 21-23 17 «f. I Cor. 6, 18 1 nt] et DC cup.] add. et 0 4 ipsum tp et (om. C) cet. 5 corp.
raac. codd. praeter ip hac DC in om. g quam 0 6 propterea
DCB relinquid y)0 derelinquet DCB 7 ux. suae] sibi ui. C
erunt duo Bp.c.m2s una caro] in carnem unam S et iam B
9 fecit D facit dum 0 10 dicimus G 11 per corp. pecc. B 12 et
s. l. G 13 per manus] manu DCB Bola] add. intrinsecus C 14 alios
et 0 alios (alio GDC) sed cet. alt. per om. 0 15 prepositio G
propositio 0 prae(e)positum DCB propositionem sceleris commissi a nobis
P min. om. y ministrentur 0 hebet G pr. in eras. G,
om. eel. se
(5). Tertia, id est extrema, propositio fuit de eadem apostoli
epistula, ubi de resurrectione disputans uenit ad eum
locum, ubi scriptum est: oportet enim eum regnare,
donec ponat omnes inimicos eius sub pedibus suis.
quia omnia subiecta sunt ei, haud dubium,
quin praeter eum, qui subiecit ei omnia. cum
uero subiecta fuerint ei omnia, tunc ipse filius
subicietur ei, qui sibi subiecit omnia, at sit
deus omnia in omnibus.
et miror te hoc a me quaerere
uoluisse, cum sanctus Hilarius, Pictauensis episcopus, undecimum
librum contra Arrianos hac quaestione et solutione
conpleuerit. tamen saltim pauca dicamus. omne in hoc scandalum
est, quare filius patri dicatur esse subiectus. quid est
turpius siue inferius: patri subici — quod saepe pietatis est et
in psalmo scriptum: nonne deo subiecta erit anima
mea? — an crucifigi et maledictum crucis fieri? maledictus
enim omnis, qui pendet in ligno.
qui ergo pro nobis
maledictum factus est, ut nos de maledictione liberaret, miraris,
si pro nobis subiectus sit, ut nos patri faciat esse subiectos
dicens in euangelio: nemo uadit ad patrem nisi per me
21, 23 18 cf. ibid. 21 *Ioh. 14, 6 (om. C) responsio ad quem supra DC item
ieronimi ad quem supra B prop. tua S 3 nbi] in quo 0 4 omnes
om. 0 eius xpB meos 0 suos S, om. DC snis tp eius cet.; add. omnia
enim subiecta sunt sub pedibus eius B (eadem uerba post lin. 5 mors add.
S), omnia enim sub (iecit
in fine autem mundi, cum omnia
membra regnantem uiderint Christum, id est corpus suum,
etiam ipsa subicientur Christo, id est corpori suo, ut omne
Christi corpus subiciatur deo et patri et sit deus omnia. in
omnibus. non ait: \'ut sit pater omnia in omnibus\', sed:
deus\', quod proprium nomen est trinitatis et tam ad patrem
quam ad filium et spiritum sanctum referri potest, ut humanitas
subiciatur diuinitati. humanitatem in hoc loco dicimus non
mansuetudinem et clementiam, quam Graeci
uocant, sed omne hominum genus.
porro, quod ait: ut sit
deus omnia in omnibus, hoc sensu accipiendum est:
dominus atque saluator nunc omnia non est in omnibus, sed
pars in singulis — uerbi gratia in Salomone sapientia, in Dauid
bonitas, in-Iob patientia, in Danihelo cognitio futurorum, in
Petro fides, in Finees et Paulo zelus, in Iohanne uirginitas,
in ceteris cetera —, cum autem omnium rerum finis advenerit,
tunc omnia in omnibus erit, ut singuli sanctorum omnes uirtutes
habeant et sit Christus totus in cunctis.
add. a terra B trah. omnia ip ad) in s 2 patri
om. s quia] quoniam DB omnes] dns D 3 omnium DCB
hominem <P 5 et (om. D) ethnicis et h(om.Bjereticis DCB here-
ticis om. 0 ins.] add. esse S quia] quoniam DCB membr. ei.
pars B 6 subiecta om. xp 7 uiderunt 0 8 capiti B 9 alt. et] ut S
10 ut deus ip deus s ut sit deus C ut sit deus omnia in omnibus DB
11 ut tam s et iam D etiam tam C 13 in om. C 14 phylantrophyan
(3). Repperi iunctam epistulae et commentariolo tuo
breuem chartulam, in qua haec indita ferebantur: \'quaerendum
ab eo — id est a me —, utrum mulier relicto uiro adultero
et
communicare ecclesiae uiuente adhuc eo, quem prius reliquerat.\'
quod legens illius uersiculi recordatus sum: ad excusandas
excusationes in peccatis.
omnes enim homines uitiis
nostris fauemus et, quod propria facimus uoluntate, ad naturae
referimus necessitatem. quomodo si dicat adulescens: \'uim
patior corporis mei, ad libidinem ardor inpellit, ipsa organa
membrorum genitalium et conpositio corporis femineos quaerit
amplexus\'; et rursus homicida: \'in egestate\', inquit, \'eram,
indigebam cibo, tegumen corporis non habebam; ideo alienum
sanguinem fudi, ne ipse fame et frigore morerer\'.
responde
itaque sorori, quae a nobis super statu sui quaerit, non
nostra, sed apostolica sententia: an ignoratis, fratres,
-scientibus legem loquor — quoniam lex dominatur
homini, quanto tempore uiuit? mulier enim, quae
sub uiro est, uiuente uiro adstricta est legi. quodsi
mortuus fuerit uir eius, liberata est a lege uiri.
ergo uiuente uiro adultera erit, si duxerit alium
uirum, et in alio loco: mulier alligata est, quanto
C et] uel Ba.c.m2, om. D comunituriolo tp
commonitoriolo g tuo s. I. B, om. GD 2 brebem GD cart.
ipDB carth. G indicta D 3 ab eo] habeo C 5 comunicare
(ex -ri) B ecclesia D relinquerat G reliquerant rp 8 noluptate 0
9 dicat si rp adul. GD adol. yCB aduliscens rp 10 mei y mea 0
me cet. arJor s. I. B 11 femine hos B 12 rursus y rursum cet.;
add. si
omnes igitur causationes apostolus amputans apertissime
definiuit uiuente uiro adulteram esse mulierem, quae alteri
nupserit. nolo mihi -proferas raptorem et uiolentiam, matris
persuasionem, patris auctoritatem, propinquorum cateruas, seruorum
insidias atque contemptum, damna rei familiaris:
quamdiu uiuit uir, licet adulter sit, licet sodomita, licet flagitiis
omnibus coopertus et ab uxore propter haec scelera
derelictus, maritus eius reputatur, cui alterum uirum accipere
non licet. nec hoc apostolus propria auctoritate decernit, sed
Christo in se loquente Christi uerba, qui ait in euangelio:
qui dimittit uxorem suam excepta causa fornicationis,
facit eam moechari; et qui dimissam acceperit,
adulter est.
animaduerte, quid dicat: qui dimissam
acceperit, adulter est; siue ipsa dimiserit uirum
siue a uiro dimissa sit, adulter est, qui eam acceperit. unde
et apostoli grauem coniugii sarcinam intellegentes: si ita
est, inquiunt, non expedit homini uxorem accipere.
ad quos dominus: qui potest, inquit, capere, capiat,
statimque sub exemplo trium eunuchorum uirginitatis infert
beatitudinem, quae nulla carnis lege retinetur.
Matth. 19, 12 1 uir eius uiuit tpB uir] add. eius D,B s. I. 3 igitur] autem
DCB apertissimus 0 4 difininit G quae] si DCB 5 rapt. et]
raptoris DB raptores C 6 suasionem s perstationem C prestationem D
caternam DC 7 atque in ras. m2 B adque G et ip, om. DC contemptum
in ras. m2 B contemtum s parentum DC dampna rpB
8 uiuit uir] uibitur G 9 et s. I. B 10 eius rep.] cst reputatus D
est reputandus CB alterum] adulterum C uirum bis s 11 nec]
non DB ap. haec C 12 uerba y uerba secutus est GG uerba
sectatns est cet. 13 ezcepto ip 14 mechari D0 mecari B qui] ai G
acc.] duxerit om. DC mulier B 16 et 17 acci-
perit yW accipit G ipsa illa B 17 sit] add. innupta manet siue ipsa
dimiserit uirum siue a uiro dimissa sit B 19 acc. nx. y 20 quos] quod C
inquid qui potest y 21 heunucorum B 22 reteneretur s tenetur S
(4). Neque satis animaduertere potui, quid sit, quod dicere
uoluit: alio uiro per uim accepto\'. quid est hoc:
accepto\'? congregata uidelicet multitudine nolentem rapuit:
et quare postea non raptorem rapta dimisit? legat libros
Moysi et inueniet desponsatam uiro, si in ciuitate fuerit
oppressa et non clamauerit, puniri quasi adulteram, si autem
in agro, innoxiam esse ab scelere.
ergo ista soror, quae, ut
dicit, uim passa est, ut alteri iungeretur, si uult Christi corpus
accipere et non adulteram se putari, agat paenitentiam,
ita dumtaxat, ut secundo uiro, qui non appellatur uir, sed
adulter, a tempore paenitentiae non copuletur. quod si ei
durum uidetur et non potest derelinquere nec praeferre
dominum uoluptati, audiat apostolum conclamantem: non
potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum;
non potestis mensae domini communicare
et mensae daemoniorum, et in alio loco: quae communicatio
luci ac tenebris? qui consensus Christo
10, 21 16 *II Cor. 6, 14-15 DC potuit quod 0 quid—2 accepto om. rpDB
2 est om. 0 hoc ex oc 0, om. C 3 congregato D congregate 0
multitudinem G uolentem B 4 quare] uirum DC,B in ras. m2
rapt. rapta non S non rapt. rapta non (del. m2) B 5 inuenit D
desponsata C disponsatam D&,Ba.c.m3 dispositam G ciuitatem G
6 obpr. Gtp oppreasam Ba.r. adultera G sin <P ui DC 7 agro]
add. oppressa C oppressa sit S a scelere C accelere 0 scelera D;
add. et uiolentum legihus (legimus
rem nouam loquar, immo non nouam, sed ueterem,
quae ueteris testamenti auctoritate firmatur. si reliquerit
secundum uirum et reconciliari priori uoluerit, non potest.
scriptum est enim in
uxorem et habuerit eam et non inuenerit gratiam
in conspectu eius propter aliquam foeditatem,
scribet libellum repudii et dabit in manus eius
et dimittet eam de domo sua.
cumque egressa
alterum maritum duxerit et ille quoque oderit
eam dederitque libellum repudii et dimiserit de
domo sua uel certe mortuus fuerit, non potest
maritus recipere eam uxorem, quia polluta est et
abominabilis facta est coram domino; ne peccare
facias terram tuam, quam dominus deus tuus tibi
tradidit possidendam.
unde obsecro te, ut consoleris
eam, immo prouoces ad salutem.
et cauterio; nec est medicinae culpa, sed
clementi non parcit medicus, ut parcat, saeuit, ut
misereatur.
1 ac] ad y> et$C beliae GDC loquar y>0 loquor cet. non
s. I. B 2 firmetur y>D 3 priori uiro uol. B uol. C uol. priori g
non] et non y potes C 4 deutheronomio G deuteronomium s
acciperit 6 foed. ØC fed. cet. 7 scribat C ecribit yD libellum
8. l. Ψ in manus
Domino dilectissimo et cultu sincerissimo caritatis obseruando
Augustinus..
Numquam aeque quisquam facie cuilibet innotuit quam
mihi tuorum in domino studiorum quieta laetitia et uere
exercitatio liberalis. quamquam ergo percupiam omnino te nosse,
tamen exiguum quiddam tui minus habeo, praesentiam uidelicet
corporis.
quam ipsam etiam, posteaquam te beatissimus nunc
episcopus, tunc uero iam episcopatu dignus frater Alypius
uidit remeansque a me uisus est, negare non possum magna
ex parte mihi esse relatu eius inpressam et ante reditum, cum
te ille ibi uidebat, ego uidebam, sed oculis eius. non enim
animo me atque illum, sed corpore duos, qui nouerit, dixerit,
F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. s = Guelferbytanus 4156 s. IX-X. 1 = Vaticanus lat. 341 s. X-XL B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 2 Haec epistula in codd. titulo caret; est inter Augustini epistulas
XXVIII (p. 103 Goldbacher) 3 Dom.-Aug.] augustinus iheronimo
concordia dumtaxat et familiaritate fidissima, non meritis,
quibus ille antecellit. quia ergo me primitus communione
spiritus, quo in unum nitimur, deinde illius ex ore iam diligis,
nequaquam inpudenter quasi aliquis ignotus commendo germanitati
tuae fratrem Profuturum, quem nostris conatibus, deinde
adiutorio tuo uere profuturum speramus; nisi forte, quod talis
est, ut ipse tibi per eum fiam commendatior, quam ille per
me.
hactenus fortasse scribere debuerim, si esse uellem epistularum
sollemnium more contentus; sed scatet animus in
loquelas communicandas tecum de studiis nostris, quae habemus
in Christo Iesu, domino nostro, qui nobis multas utilitates
et uiatica quaedam demonstrati a se itineris etiam per tuam
caritatem non mediocriter ministrare dignatur.
Petimus ergo et nobiscum petit omnis Africanarum ecclesiarum
studiosa societas, ut interpretandis eorum libris, qui
Graece scripturas nostras quam optime tractauerunt, curam
atque operam inpendere non graueris. potes enim efficere, ut
nos quoque habeamus tales illos uiros et unum potissimum,
quem libentius in tuis litteris sonas.
de uertendis autem in
linguam Latinam sanctis litteris canonicis laborare te nollem
nisi eo modo, quo Iob interpretatus es, ut signis adhibitis,
quid inter hanc tuam et Septuaginta, quorum est grauissima
1 roedissima cP 2 ego l,Ba.c. 3 nectimur S quem iam IB
5 dein B (eras.), om. 0 6 nero profuturo cP 7 fiar L,D (r in ras.)
omitto enim Septuaginta, de quorum uel consilii uel spiritus
maiore concordia, quam si unus homo esset, non audeo in
aliquam partem certam ferre sententiam, nisi quod eis praeminentem
auctoritatem in hoc munere sine controuersia tribuendam
existimo: illi me plus mouent, qui, cum posteriores
interpretarentur et uerborum locutionumque Hebraearum uiam
atque regulas mordacius, ut fertur, tenerent, non solum inter
se non consenserunt, \'sed etiam reliquerunt multa, quae tanto
post eruenda et prodenda remanerent. si enim obscura sunt,
te quoque in eis falli posse creditur; si manifesta, illos in eis
falli potuisse non creditur. huius igitur rei pro tua caritate
expositis causis certum me facias obsecrauerim.
Legi etiam quaedam scripta, quae tua dicerentur, in epistulas
apostoli Pauli, quarum ad Galatas cum enodare uelles,
uenit in manus locus ille, quo apostolus Petrus a perniciosa
simulatione reuocatur. ibi patrocinium mendacii susceptum
342, 16 M) appareiet l 2 adhuc] add. interpretis s ebracis s
hebreicis L hebraicis FDMIB litteris ex. FL,la.c.m2 litteris et ex.
DMB,lp.c.m2 3 quod (d exp.) M uel tot <P peritissimis Lp.r.
peritissimus FØ effugerit l 4 decorum Fa.c.m2 pr. uel om. s
consiliis FLDMl maiori sp, FLDMl maiore sp. S maioris sp. B
5 quam si] quasi W non] nam B 6 certe TVl praeęm. M,Bp.c.
7 munire W 8 exist. illi] existi molli W po»»(s s. Z.)teriores B
mihi enim uidetur exitiosissime
credi aliquod in libris sanctis esse mendacium, id est eos
homines, per quos nobis illa scriptura ministrata est atque
conscripta, aliquid in libris suis fuisse mentitos. alia quippe
quaestio est, sitne aliquando mentiri uiri boni, et alia quaestio
est, utrum scriptorem sanctarum scripturarum mentiri oportuerit;
immo uero non alia, sed nulla quaestio est. admisso
enim semel in tantum auctoritatis fastigium officioso aliquo
mendacio nulla illorum librorum particula remanebit, quae non,
ut cuique uidebitur uel ad mores difficilis uel ad fidem incredibilis,
eadem perniciosissima regula ad mentientis auctoris
consilium officiumque referatur.
si enim mentiebatur apostolus
Paulus, cum apostolum Petrum obiurgans diceret: si tu, cum
sis Iudaeus, gentiliter et non Iudaice uiuis, quemadmodum
gentes cogis iudaizare? et \'recte illi uidebatur
Petrus fecisse, quem non recte fecisse et dixit et scripsit,
ut quasi animos tumultuantium deleniret, quid respondebimus,
cum exsurrexerint peruersi homines prohibentes nuptias, quos
F a LDMIB copiam F (m eras.), L ille FL illam D
illas (i ex u) tp 2 done W repellantur FL refellit Fa.c. reuelli <P
3 possint Ba.c. quem emouent D 4 aliquid FLtp libros sanctos
W sanctis libris FLDM1B esse] habere FLDl,3Ia.e. haberi Mp.c.B
id est] id l ad FL 5 quos] add. homines FL est min. est tp
adque Fa.c.m2W 6 conscripta 0; add. et illos per quo3 nobis innotuit
in mg. B aliquod W suis libris S tuis W mentitus
FW,La.c. 7 sicne Fp.r. sine W alio W 8 oportuerat W 9 est
quaestio S admissa tp amisso F ammissio (alt. i del.) D 10 semel
in] simili L quantum tp 11 eorum F 12 ut cuique] utique F
uidebit W difficiles Ll incredibiles La.c.m2l 13 reg.] add. uel
FLDl,MB (eras.) 14 referetur F 15 apostulo petro Fa.c. 16 uiues
F,l,a.c.m2 17 cog. gent. FLDMIB 18 pr. et om. W 19 ut] et DMl
animus FLDtpl,Ma.c.m2 delineret 0 deleniro Fa.c.m2 deliniret
lłfp.r.B deliniretur LDl,Ma.r. quid] quod non tp 20 exsurrexerit
Fa.c.m2 et resurrexerint tp insurrexerint (pr. in in ras.) B reuersi CP
quod F
apostolus de matrimoniorum iure firmando locutus est, propter
homines, qui dilectione coniugum tumultuari poterant, fuisse
mentitum, scilicet non quod hoc senserit, sed ut illorum placaretur
non opus est multa commemorare. possunt
enim uideri etiam de laudibus dei esse officiosa mendacia, ut
apud homines pigriores dilectio eius ardescat, atque ita nusquam
certa erit in sanctis libris castae ueritatis auctoritas.
nonne adtendimus eundem apostolum cum ingenti cura commendandae
ueritatis dicere: si autem Christus non resurrexit,
inanis est praedicatio nostra, inanis est
et fides uestra. inuenimur autem et falsi testes
dei, quia testimonium diximus aduersus deum,
quod suscitauerit Christum, quem non suscitauit.
si quis huic diceret: \'quid in hoc mendacio perhorrescis, cum
id dixeris, quod, etiamsi falsum sit, ad laudem dei maxime
pertinet" nonne huius detestatus insaniam, quibus posset,
uerbis et significationibus in lucem penetralia sui cordis aperiret
clamans non minore aut fortasse etiam maiore scelere in
deo laudari falsitatem quam ueritatem uituperari?
agendum
FW praenuntiarint s praenuntiabat (prae ex per mH) L
2 firmanda FLD 3 dilectatione Bp.c. tumultuanti F 5 non Ws,
add. enim cet. 6
Et ego quidem qualibuscumque uiribus, quas dominus
suggerit, omnia illa testimonia, quae adhibita sunt adstruendae
utilitati mendacii, aliter oportere intellegi ostenderem, ut ubique
eorum firma ueritas doceretur. quam enim testimonia
mendacia esse non debent, tam non debent fauere mendacio.
sed hoc intellegentiae relinquo tuae. admota enim lectioni
diligentiore consideratione multo id fortasse facilius uidebis
quam ego.
ad hanc autem considerationem coget te pietas,
qua cognoscis fluctuare auctoritatem diuinarum scripturarum,
ut in eis, quod
si semel fuerit persuasum aliqua illos uiros, per quos nobis
haec ministrata sunt, in scripturis suis officiose potuisse mentiri;
nisi forte regulas quasdam daturus es, quibus nouerimus,
ubi oporteat mentiri et ubi non oporteat. quod si fieri potest,
nullo modo mendacibus dubiisque rationibus id explices quaeso
D 3 ae(e F)stimet FL nolet F 4 que] qui D 5 illi
om. DMZ dicit] ait B 6 credis ibi s credit F expeti Fp.r.
id] ad id W ait D,Ma.c.m2 ut] et L 9 athabita Fa.c. astruende
B astruendi s 10 utilitati W0 -tis cet. alii <P opportere B
oportet F ibique s ubicumque Fl 11 ueritatis L 12 mendaci: s
iam FLD alt. debet FLDB,Ma.c.m2 faueri B 13 tuae rel.
FLDMIB relinque <P ammota s lectione (add. et l) Dl,Ma.c.
14 diligentiori FLDl,Ma.c.m2 16 quam F quia l diuinorum scriptorum
W script. diu. S 17 ut om. W uul <P unusquisque s
quis FLDMl quod-alt. credat om. s alt. non a. I. B alt.
credant D 18 aliquos FLDl,Ma.c. aliquid B aliqua ratione S per
om. s 19 suis del. B officioso L potuisse] et (eras. M) pot. LDM
n mentiri W 20 quandam D noueris codd. praet. W Φ,Mp.c.m2
Multa alia cum sincerissimo corde tuo loqui cuperem et
de Christiano studio conferre, sed huic desiderio meo nulla
epistula sat est. uberius id possum per fratrem, quem miscendum
et alendum dulcibus atque utilibus sermocinationibus
tuis misisse me gaudeo. et tamen, quantum uellem, nec ipse
— quod eius pace dixerim — forsitan capit, quamquam nihilo me
illi praetulerim.
ego enim me fateor tui capaqiorem, sed ipsum
uideo fieri pleniorem, quo me sine dubitatione antecellit, et
posteaquam redierit, quod domino adiuuante prosperatum hi
spero, cum eius pectoris abs te cumulati particeps fuero, non
est inpleturus, quod in me adhuc uacuum erit atque auidum
sensorum tuorum. ita fiet, ut ego etiam tunc egentior sim,
ille copiosior. sane idem frater aliqua scripta nostra fert secum,
quibus legendis si dignationem adhibueris, etiam sinceram
fraternamque seueritatem adhibeas quaeso.
non enim aliter
W 2 uerissimam B dns nr L 3 magna W culpa
om. W meus] eos W ueritatis Ws auet W uer. pot. codd.
praet. Ws 4 non mendacio
Paulus apostolus praesente Agrippa rege de criminibus
responsurus, quae posset intellegere, qui auditurus erat, securus
FWD0B 2 holeum 0 oleo F peccatores Fa.c.m2 Φ
de causae uictoria statim in principio gratulatur dicens: de
omnibus, quibus accusor a Iudaeis, o rex Agrippa,
aestimo me beatum, cum apud te sim hodie defendendus,
sunt, consuetudines et quaestiones. legerat enim illud
Esaiae: beatus, qui in aures loquitur audientis, et
nouerat tantum oratoris uerba proficere, quantum iudicis prudentia
cognouisset.
unde et ego beatum me in hoc dumtaxat
negotio iudico, quod apud eruditas aures inperitae linguae
responsurus sum, quae obicit mihi uel ignorantiam uel mendacium,
si aut nesciui alienas litteras uere interpretari aut
nolui: quorum alterum error, alterum crimen est. ac ne forsitan
accusator meus facilitate, qua cuncta loquitur, et inpunitate,
qua sibi licere omnia putat, me quoque apud uos
argueret, ut papam Epiphanium criminatus est, hanc epistulam
misi, quae te et per te alios, qui nos amare dignantur, rei
ordinem doceat.
Ante hoc ferme biennium miserat Iohanni episcopo supra
dictus papa Epiphanius litteras arguens eum in quibusdam
dogmatibus et postea clementer ad paenitentiam prouocans.
harum exemplaria certatim Palaestinae rapiebantur uel ob
auctoris meritum uel ob elegantiam scriptionis.
erat in monasteriolo
nostro uir apud suos haut ignobilis, Eusebius
Wp.c.m2ZDS. uictori(a)e ua.c.ZDS princ. sibi W
2 accussor u acusor W a sup. litt. eras. m2 W 0 s. I. m2 ZB,
om. QDS 3 stimo
res ita anno et sex mensibus
transiit, donec supra dicta interpretatio de scriniis eius nouo
praestrigio Hierosolymam conmigrauit. nam quidam pseudomonachus
uel accepta pecunia, ut perspicue intellegi datur, uel
gratuita malitia, ut incassum corruptor nititur persuadere,
conpilatis chartis eius et sumptibus ludas factus est proditor
deditque aduersariis latrandi contra me occasionem, ut inter
inperitos contionentur me falsarium, me uerbum non expres
sisse de uerbo, pro \'honorabili\' dixisse \'carissimum\' et maligna
interpretatione — quod nefas dictu sit —
transferre. haec et istius modi nugae crimina mea sunt.
Ac primum, antequam de translatione respondeam, uolo
om. W uolutaret Q 3 cepit WBS; add. namque (nam
exp. S) DS eam sibi B 5 alloquii Ba.c. eloqui WZa.c. paenitus
itZ poenitus QW 6 accito u atque accito Za.c.m2 accitoque (acit. D) cet.
paginam WD 7 capita uW,Ba.c.m2 capitula cet. 8 contineret Za.c.i
add. uel Z- flagitarat
lucrum uidelicet placet, uoluntas displicet. dudum
Hesychium, uirum consularem, contra quem patriarcha Gamalihel
grauissimas exercuit inimicitias, Theodosius princeps capite
damnauit, quod sollicitato notario chartas illius inuasisset.
legimus in ueteribus historiis ludi magistrum, qui Faliscorum
liberos prodiderat, uinctum pueris traditum et ad eos, quos
prodebat, remissum nec sceleratam populum Romanum suscepisse
uictoriam. Pyrrum, Epirotarum regem, cum in castris
ex uulnere curaretur, medici sui proditione interfici nefas duxit
Fabricius, quin potius uinctum remisit ad dominum, ut scelus
nec in aduersario conprobaret.
quod leges publicae, quod hostes
tuentur, quod inter bella et gladios sanctum est, hoc nobis
inter monachos et sacerdotes Christi intutum fuit. et audet
in mg. 2 dicant Q 2 quod] quos D quo S 3 redim. u
dimisistis 8 totum W erit] est W ne W 4 nostra] add. non
s. I. m22 cel. secr. 8 5 uobis s. I. 2, om. Q reus W 6 subiacerem
W que W quia S utilitatibus W delat. uTFnoiiis (nosciis S)
delat. cet. uariis delat. S 7 poenas (penas S) QZDS struunt u
8 uoluptas S et uoluntas W 9 hesych. u esych. D esich. 2 (h add.
m2), B (h
Uolo in chartulis meis quaslibet ineptias scribere, commentari
de scripturis, remordere laedentes, digerere stomachum,
in locis me exercere communibus et quasi limitas ad pugnandum
sagittas reponere: quamdiu non profero cogitata, et maledicta
non crimina sunt, immo ne maledicta quidem, quae aures
publicae nesciunt.
tu corrumpas seruulos, sollicites clientes et,
ut in fabulis legimus, auro ad Danaen penetres dissimulatoque,
quod feceris, me falsarium uoces, cum multo peius crimen
accusando in te confitearis, quam in me arguis? alius te hereticum,
alius insimulat dogmatum peruersorum: taces,. ipsi
respondere non audes, interpretem laceras, de syllabis calumniaris
et totam defensionem tui putas, si tacenti detrahas.
finge in transferendo uel errasse uel intermisisse me
totus tui negotii cardo uersatur, haec tua est defensio —:
num idcirco tu non es hereticus, si ego malus interpres sim?
nec hoc dico, quo te hereticum nouerim — sciat ille, qui
1 abducto B 2 eructuare QSDB 3 sibi s. I. Q profuit (fuit
in ras.) Z et om. B 4 ac] et W pyratae (-te) QID faciunt
£ 2ZD,Sa.c. anna BS 5 caiph. B cayph. S chaiph. Q caphias ex
caphas W caif. uSD 7 chart. uD cart. cet. scrib. et B 8 estomaclium
W 9 limitas scripsi coll. Ven. Fort. c. II16, 153 Leo limita
u limatis W limatas cet.; add. sagittas 8 expugnandum S 10 et
(= etiam) om. QSDS 11 ne uW nec cet. 12 puplice WD publicatae
Ba.c.m2 nesciant QWDS sollicitas Q et s. I. m2B
13 danen Wp.r. dissimilatoque W 14 com W 15 accviss. u
acus. TV 15 arguas B te s. I. m2 u 16 peruersorum u -orem cet.
ipsi uB ipse cet. 17 de exp. m2B sill(IWa c.m2)abis 1VBS
18 totum S tutam B putes 2p.c m2 tacendo QDS,2a.c.m2 19 fingis
B intermississe u TV 20 negocii tui B corde ex cordo m2W
21 itcirco W sum BS 22 hoc] idcirco S quo ltTF quod cet.
sciet W accuss. u acusat Za.c.m2
ab alio alium criminari et confosso undique corpore de
dormientis uulnere solacium quaerere.
Hactenus sic locutus sum, quasi aliquid de epistula
commutarim
crimen. nunc uero, cum ipsa epistula doceat nihil mutatum
esse de sensu nec res additas nec aliquod dogma confictum,
faciunt ne intellegendo, ut nihil intellegant, et,
dum alienam inperitiam uolunt coarguere, suam produnt.
ego
enim non solum fateor, sed libera uoce profiteor me in interpretatione
Graecorum absque scripturis sanctis, ubi et uerborum
ordo mysterium est, non uerbum e uerbo, sed sensum
exprimere de sensu. habeoque huius rei magistrum Tullium,
qui Protagoram Platonis et Oeconomicum Xenofontis et Aeschini
et Demosthenis duas contra se orationes pulcherrimas transtulit.
quanta. in illis praetermiserit, quanta addiderit, quanta
mutauerit, ut proprietates alterius linguae suis proprietatibus
explicaret, non est huius temporis dicere.
sufficit mihi ipsa
translatoris auctoritas, qui ita in prologo earundem orationum
ocutus est: putaui mihi suscipiendum laborem
1 quo u quod cet. stultissimi W accuss. u 2 terminari W
confesso •Wp.c.m!! 3 quaer. sol. 2 solat.
rursumque in calce
sermonis: quorum ego, ait, orationes si, ut spero, ita
expressero uirtutibus utens illorum omnibus, id
est sententiis et earum figuris et rerum ordine, .
uerba persequens eatenus, ut ea non abhorreant
a more nostro, quae si e Graecis omnia conuersa
non erunt, tamen, ut generis eiusdem sint,
(et cetera).
sed et Horatius, uir acutus et doctus,
hoc idem in Arte poetica erudito interpreti praecipit:
om. Q 2 duarum D 3 inter seque (que eras.) B et inter
se S 4 aesch. u esch. B esc. S et sc. W isc. Q iscinis D tescinis S
demosthenis u demonsthenis W demonstenis D deraostenis cet. 5 isdem
Zp.r.D hisdem cet. iisdem S et om. S earundem S tam
(m in ras. m2B) figuris quam (in mg. m2B) DBS atque figuris S 7 non]
nunc QD,Za.c. uerbum pro uerbo W ut Ciceronis codd. habui s. l. Q
8 omnium Hieronymi ut Ciceronis codd. omne W
9 mea (pro me ea) adn. Q ea me adn. Ciceronis codd. me adn. ea S
ann. B, om. S lector Q,Za.c. 10 oportere om. W app. WBS
expendere Sa.c.m2 que om. S 11 orationis u oratio S sicut
QSD et Ciceronis aliquot codd. 12 utensiliorum u utensiliorum illorum
W 13 ordinem QD 14 uerbo Q pers.] add. si s. l. m2S
aborreant (aboreant u aborreat \'sa.c.) codd. praet. ip\'.c.S 15 e] a
Qa.c.Sp.c.m2D, om. u conuersatio D 16 erant W runt D e(ae-u)laborabimus
uD et Ciceronis codd.. 17 et cet. addidi, ne apodosi
omissa lector offenderetur alt. et s.
Terentius Menandrum, Plautus et Caecilius ueteres comicos
interpretati sunt: numquid haerent in uerbis ac non decorem
magis et elegantiam in translatione conseruant? quam uos
ueritatem interpretationis, hanc eruditi
unde et ego doctus a talibus ante annos circiter uiginti et
simili tunc quoque errore deceptus, certe hoc mihi a uobis
obiciendum nesciens, cum Eusebii
tali inter cetera praefatione usus sum: difficile est alienas
lineas insequentem non alicubi excidere, arduum,
ut, quae in alia lingua bene dicta sunt, eundem
decorem in translatione conseruent.
significatum
est aliquid unius uerbi proprietate: non habeo
meum, quo id efferam, et, dum quaero inplere sententiam,
longo ambitu uix breuis uiae spatia consummo.
casuum, uarietates figurarum, ipsum
suum et, ut ita dicam, uernaculum linguae
genus:si ad uerbum interpretor, absurde resonant;
p. 1, 8 uB,2p.c. uerbo uerbum cet. (uterque uerborum ordo
etiam in codd. Horatianis) fedus
et post multa, quae nunc persequi otiosum est, etiam hoc
addidi: quodsi cui non uidetur linguae gratiam
interpretatione mutari, Homerum ad uerbum exprimat
in Latinum — plus aliquid dicam -,.eundem
sua in lingua prosae uerbis interpretetur: uidebit
ordinem ridiculum et poetam eloquentissimum
uix loquentem.f
Uerum ne meorum parua sit auctoritas — quamquam hoc
tantum probare uoluerim, me semper ab adulescentia non
uerba, sed sententias transtulisse — qualis super hoc genere
praefatiuncula sit, in libro, quo beati Antonii uita describitur,
ipsius lectione cognosce: ex alia in aliam linguam ad
uerbum
laeto gramine sata strangulat.dum enim casibus et
figuris seruit oratio, quod breui poterat indicare
sermone,
hoc
igitur ego uitans ita beatum Antonium te petente
transposui, ut nihil desit ex sensu, cum aliquid
desit
tu quaere sententias. dies me deficiet, si omnium, qui
uitam S. Antonii ap. Migne, PG. XXVI 834 15 cf. Quintil. i. o. VIII
prooem. 23 B ordinem Q,uSa.c.; add. vel QZDBS sermonem
Q,Za.r. 3 post] pura W nunc] non W prosequi WB hoc
om. Q,2a.c.m2 4 gratia QSS gratie D graecam ex graciam m2W;
add. in 8 5 mutare
sufficit in
praesenti nominasse Hilarium confessorem, qui
et in psalmos tractatus plurimos in Latinum uertit e Graeco
nec adsedit litterae dormitanti et putida rusticorum interpretatione
se torsit, sed quasi captiuos sensus in suam linguam
uictoris iure transposuit.
Nec hoc mirum in ceteris saeculi uidelicet aut ecclesiae
uiris, cum septuaginta interpretes et euangelistae atque apostoli
idem in sacris uoluminibus fecerint. legimus in Marco dicentem
dominum: talitha cumi statimque subiunctum: quod interpretatur:
puella, tibi dico, surge. arguite euangelistam
mendacii, quare addiderit tibi dico, cum in Hebraeo tantummodo
sit puella, surge: sed ut
sensum uocantis et imperantis exprimeret, addidit tibi dico.
rursum in Matheo redditis a proditore Iuda triginta argenteis
et empto ex eis agro figuli scribitur: tunc inpletum est,
et acceperunt triginta argenteos pretium
adpretiati, quem adpretiauerunt a filiis Israhel,
et dederunt eos in agrum figuli, sicut constituit
mihi dominus. hoc in Hieremia penitus non inuenitur, sed
in Zacharia aliis multo uerbis ac toto ordine discrepante;
WZDBS homelias QDS, Wp.c.,2 (h eras.) omelias B
iob (non hiob) codd. 3 ex BS 4 pudita W 7 saec.] ecelesiis D
9 fecerunt Q dicente domino QZDBS 10 thalit(h s. l.)a u thabita
2p.c.m2 tabita cet. cumi] cum WD,Sa.c.m2 subiectum g; add.
est S 11 arguit 2D argnitur S arguatur W arguant Q euangelista
DS 12 ebreo W tantum S .13 paululum deprauatum exhibent
ua.c.Q2BS facerit
quantum
distet ab euangelistae testimonio Septuaginta translatio, perspicuum
est. sed et in Hebraeo, cum sensus idem sit, uerba
praepostera sunt et paene diuersa: et dixi, inquit, ad eos:
si bonum est in oculis uestris, adferte mercedem
meam; et si non, quiescite. et adpenderunt mercedem
meam triginta argenteos. et dixit dominus ad
me: proice illud ad statuarium, decorum pretium,
quod adpretiatus sum ab eis. et tuli triginta argenteos
et proieci eos in domo domini ad statuarium.
accusent
olum falsitatis, quod nec cum Hebraico nec
cum septuaginta congruat translatoribus et, quod his maius
est, erret in nomine — pro Zacharia quippe Hieremiam posuit - ;
sed absit hoc de pedisequo Christi dicere, cui curae fuit non
uerba et syllabas aucupari, sed sententias dogmatum ponere.
ueniamus ad aliud eiusdem Zachariae testimonium, quod Iohannes
euangelista sumpsit iuxta Hebraicam ueritatem: uidebunt,
23 *Ioh. 19, 37 om. u dic S 2 est om. W mihi-merc. om. W 3 renuite
B trigente W 4 dixit quoque S eos B 5 conflatorium S
et cons.-7 confl. om. W 6 tulli u 7 domum S conflatorium
Zp.c.s 8 euangelistarum B 9 et om. S 10 dixit u 12 pr. et
om. B 14 dequorum W 15 quo Vulg. tulli W 16 proici W
illos 2 cum Vulg. ad stat. in d. dom. DBS domum Vulg. estatuarium
W 17 accussent u accusant QZlJS he(he-Z) breico WD
hebreo Q,Za.c. 19 iherem. BS ierem. S 20 pediss. BS pendiss. Wp.c.m2
cura Bp.c.m2 fuit om. D 21 sillabe D 22 aliud] illud S dauid D
zachariam u, om. D 23 sumpsit u sumit cet. assumit S ebraic. S
he(hae- W)breic. Wa.c.mSD uiderunt HZDS
sunt Latini: et aspicient ad me pro his, quae inluserunt
siue insultaueruut.
discrepat euangelista et Septuaginta
nostraque translatio, et tamen sermonum uarietas spiritus
unitate concordat. in Matheo quoque legimus dominum
praedicantem apostolis fugam et hoc ipsum Zachariae testimonio
confirmantem: scriptum est, ait: percutiam pastorem
et oues dispergentur. at in Septuaginta et in Hebraeo
multo aliter est; non.enim ex persona dei dicitur, ut euangelista
uult, sed ex prophetae deum patrem rogantis: percute pastorem,
et dispergentur oues.
in hoc, ut arbitror, loco
iuxta quorundam prudentiam euangelista piaculi reus est,
quod ausus sit prophetae uerba ad dei referre personam. scribit
supra dictus euangelista ad angeli monitum tulisse Ioseph
paruolum et matrem eius et intrasse Aegyptum ibique mansisse
usque ad obitum Herodis, ut inpleretur, quod dictum
est a domino per prophetam: ex Aegypto uocaui filium
meum. hoc nostri codices non habent, sed in Osee propheta
iuxta Hebraicam scribitur ueritatemu.quia puer Israhel,
Matth. 2, 13-15 18 Matth. 2, 15 20 Os. 11, 1 (sec. Hebr.) D 2 graeca mendis tantum non carent in
uW, deprauata uel manca in cet. 3 aspiciunt 2 qui
num omnino repudiandi sunt, qui istum locum,
quia ad Christi maxime pertinet sacramentum, aliter transtulerunt,
an danda potius uenia ut hominibus iuxta sententiam
Iacobi dicentis: multa peccamus omnes; et, si quis in
uerbo non peccat, iste perfectus est uir, potens
refrenare omne corpus? illud uero, quod in eodem euangelista
scribitur: et ueniens habitauit in ciuitate, quae
dicitur Nazaret, ut inpleretur, quod dictum est per
prophetam, quia Nazareus uocabitur, respondeant
logodaedali et fastidiosi aestimatores omnium tractatorum, ubi
legerint, discantque in Isaia positum.
nam in eo loco, ubi
nos legimus atque transtulimus: et exiet uirga de radice
Iesse et flos de radice conscendet, in Hebraeo iuxta
linguae illius
Iesse et Nazareus de radice eius crescet. cur hoc
Plato Phaedrus 266 E. Cicero orator 39 15 *Esai. 11, 1 (sec. LXX)
17 *Esai. 11, 1 (sec. Hebr.) 1 dil. uTF et dil. (-xit Q) cet. est et dil. S egipto WBS meum]
seq. iterum 514, 19 hoc nostri-515, 1 meum (514, 19 prophetam, 20
ebreicam, 515, 1 egipto) eadem manu deleta W 2 quo] quo et DS
3 est (t eras.) W dilexit Q egypto S egipto WB uocauit Q
4 filium W,2p.c.m2 num] nunc Wp.c. numquid B qui] quiafiTFZD
5 quia u qui cet. 6 Iac. sent. S 8 peccat] offendit S uir perf. est 2
potens—corp. del. m2 B potest SJZD et potest S 9 refrenari D
10 uen.] uenit et QDS ueniens et (et exp.) 2 ciuitatem uS quae dic.
om. W 11 nazareth Ω,D(th ex ht)B natzareth W 12 prophetas S quoniam
Transeamus ad cetera — neque enim epistulae breuitas
patitur diutius in singulis morari —: idem Matheus loquitur:
hoc autem totum factum est, ut conpleretur, a domino
quod dictum est per prophetam dicentem:
ecce uirgo in utero habebit et pariet filium et uocabunt
nomen eius Emmanuhel. quod Septuaginta transtulerunt:
ecce uirgo in utero accipiet et pariet
filium et uocabitis nomen eius Emmanuhel.
si uerba
calumniantur, utique non est ipsud \'habebit\' et \'accipiet\' nec
\'uocabunt\' et \'uocabitis\'. porro in Hebraeo ita scriptum legimus:
ecce uirgo concipiet et pariet filium et uocabit
nomen eius Emmanuhel. non Achaz, qui arguebatur
infidelitatis, non Iudaei, qui erant dominum negaturi, sed
uocabit, inquit, ipsa, quae concipiet, ipsa uirgo, quae pariet.
in eodem euangelista legimus Herodem aduentu magorum
fuisse turbatum scribisque et sacerdotibus congregatis sciscitatum
ab eis, ubi Christus nasceretur, illosque respondisse:
in Bethlem Iudae; sic enim scriptum est in propheta:
(sec. Hebr.) 17 cf. Mattb. 2, 3-6 20 *Matth. 2, 5-6 1 omiserint S transf. uerb. g pro] de W e S 2 sacrilegum
Q2D mist. WBS 3 epistola W breu.] neritas S 4 in om. S
morari u,Za.c. immorari cet. Matthaeus S 5 totum s. I. 2, om. Q
impler. 2 adimpler. S a-est u quod dict. est a dom. cet. 7 uocabitur
2 8 emanuhel u,2a.c. emmanuel QB 10 uocabit W emanuhel
Za.c. emmanuel uB emmanel Q 11 calumniantur 11 calu(oTF)m-
(mpBS)niamur cet. ipsud u idem W ipsum cet. nec] et nec u
neque S 12 uocabunt] uocabitnr 2 uocabitis] nocabis W ebreo TPx
leg. ita scr. S ita] iuxta quod 2, om. [J 13 uocabis [J uocabitur 2
14 emanuhel Za.c.S emmanuel [JWB acaz W 16 uocauit uD
pr. ipsa] ipsa uirgo
quanta inter Matheum et Septuaginta
uerborum ordinisque discordia, magis hoc admiraberis, si
Hebraicum uideas, in quo scriptum est: et tu, Bethlem
egredietur, qui sit dominator in Israhel. considera
gradatim, quae ab euangelista sint posita: et tu, Bethlem,
terra Iuda: pro \'terra Iuda\' in Hebraico habet (
in Septuaginta \'domus
in ducibus
sis in milibus Iuda\', in Hebraeo \'paruulus es in milibus Iuda\'
sensusque contrarius Septuaginta sibi in hoc dumtaxat loco et
Hebraico concordante.
euangelista enim dixit, quod non sit
paruulus in ducibus luda, cum e regione sit positum: \'paruulus
quidem es et modicus; sed tamen de te mihi paruulo et modico
2, 6 13 *Matth. 2, 6 u,Ia.c. bethleem QDB,Zp.c. betleem W bethlehem S 2 duc.]
iudic. D de] ex QSDS ingredietur W 4 bethleem !JB,Zp.c.
betleem W bethlehem S effrata ZBS efphrata W eufratha u (u exp.) D
eufrata Q 5 ut sis
Haec replico, non ut euangelistas arguam falsitatis — hoc
quippe impiorum est, Celsi, Porphyrii, Iuliani —, sed ut reprehensores
meos arguam inperitiae et inpetrem ab eis ueniam,
ut concedant mihi in simplici epistula, quod in scripturis
sanctis, uelint nolint, apostolis concessuri sunt.
Marcus, discipulus
Petri, ita suum orditur euangelium: principium
euangelii Iesu Christi, sicut scriptum est in Isaia
propheta: ecce mitto angelum meum ante faciem
tuam, qui praeparabit uiam tuam. uox clamantis
in deserto: parate uiam domini, rectas facite semitas
eius. hoc exemplum de duobus prophetis conpositum
est, de Malachia uidelicet et Isaia.
nam primum, quod dicitur:
ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui
praeparabit uiam tuam, in Malachiae fine positum est;
sequens autem, quod infertur: uox clamantis in deserto
et cetera, in Isaia legimus. et quomodo Marcus statim in
principio uoluminis sui posuit: sicut scriptum est in
Isaia propheta: ecce mitto angelum meum, quod
19 Esai. 40, 3 1 egrediatur Q duxuTF dui in cet. 2 deus om. W 3 alt. qui
eras. 2, om. QD 4 prespicuum W 5 repeto (repp.
idem
Marcus inducit
legistis, quid fecerit Dauid, quando necessitatem
habuit et
est domum dei sub Abiathar pontifice et panes
propositionis comedit, quibus non licebat uesci
legamus Samuhelem — siue, ut in
communi habetur titulo, Regnorum libros — ibique repperiemus
non \'Abiathar\' scriptum esse, sed \'Achimelech\' pontificem, qui
postea a Doec cum ceteris sacerdotibus Saul iubente percussus
est. pergamus ad apostolum Paulum. scribit ad Corinthios:
si enim cognouissent, numquam dominum maiestatis
crucifixissent. sed,
non uidit nec auris audiuit nec in cor hominis
ascenderunt, quae praeparauit deus diligentibus
s e.
solent in hoc loco apocryphorum quidam deliramenta sectari
H *I Cor. 2, 8-9 ex nos W isaia WB ysaia S esaia uQZD tert. in u W,
om. cet. 2 solueat
intellegimus, unde
sumpsit testimonium, et tamen apostolus non uerbum expressit
e uerbo, sed
indicauit. in epistula ad Komanos idem beatus apostolus exemplum
de Isaia propheta sumens: ecce, inquit, ponam in
Sion lapidem offensionis et petram scandali. discordat
a translatione ueteri et tamen cum Hebraica ueritate
concordat. in Septuaginta enim contrarius sensus est: non ut
lapidi offensionis occurretis neque ut petrae ruinae,
cum apostolus quoque Petrus Hebraeis Pauloque consentiens
ita posuerit: incredulis autem lapis offensionis et
petra scandali.
ex quibus uniuersis perspicuum est apostolos
et euangelistas in interpretatione ueterum scripturarum sensum
quaesisse, non uerba, nec magnopere de ordinatione sermonibusque
curasse, cum intellectui res paterent.\'
9, 33 15 *Esai. 8, 14 18 *I Petr. 2, 7 1 quod om. S apocalipsi uWBS helyae 2 eliae g helie (s. 1. *
ecie add. m2) B ecclesiae QDS 2 isaia W e isaia u ysaia S esaia QZD
esaya B leg. ita 2 3 nec S perciperunt \\i,2a.c.m2 4 deum Dp.c.m2
expeccantibus u 5 te om. WS 6 nostri] non uW nostri non D 7 te
om. Q uera et sic codd. omnes 9 sumpsit uW sumptum sit cet. 10 e]
de B puraprasticos W ita D ita APaPACITCUJC Q
alii u sermonum W 11 heat. ap.] ap. paulus S 12 de] e ua.c.m2
isaia u ysaia S esaya B esaia cet. proph. om. WBS 13 syon BS
offensionem u 14 a eras. W cum S translacio W. ebraica W,2a.c.
15 non] nam D 16 occurratis Q occurreretis B occurrentis D occurrenti S
20 in s. l. 2, om. D scriptarum ua.e.m2 21 de om. W oIdin. u
ordine cet. 22 cum] dum S intellecturi u intellectu D pateret W
Lucas, uir apostolicus et euangelista, scribit Stephanum,
primum Christi martyrem, in Iudaica contentione narrantem:
in septuaginta quinque animabus descendit Iacob
in Aegyptum et defunctus est ipse
et translati sunt in Sychem; et positi sunt in sepulchro,
quod emit Abraham pretio argenti a filiis
Emmor, filii Sychem.
hic locua in Genesi multo aliter
inuenitur, quod scilicet Abraham emerit ab Efron Chetheo,
filio Saar, iuxta Chebron quadringentis didragmis argenti
speluncam duplicem et agrum circa eam sepelieritque in ea
Sarram, uxorem suam. atque in eodem libro postea legimus
reuertentem de Mesopotamia Iacob cum uxoribus et filiis suis
posuisse tabernaculum ante Salem, urbem Sicimorum, quae
est in terra Chanaan, et habitasse ibi et emisse partem agri,
in quo habebat tentoria, ab Emmor, patre Sychem, centum
agnis et statuisse ibi altare et inuocasse deum Israhel.
Abraham
non emit specum ab Emmor, patre Sychem, sed ab Efron,
in mg. m22, om. Q martirem
WQBS contione Zp.c. concione B 3 discendit W 4 egypt.
S egipt. WB est] et ua.c.m2 5 pr. et] e W, om. s stychem u
sichem WBS syschem D sepulcro B 7 emor 2DS filii] filiis B
patris S sichem 2ES 8 efron u ephron B ephrom ex eprom W
effron cet. c(eras.)eththeo W ceteo B hetheo D ętheo Q,2 (h m2)
etheo S 9 iil. Saar] spatium uacuum reliquit ml, filio sor inseruit
m2 u saari
uicesimi primi psalmi
iuxta Hebraeos id ipsum exordium est, quod dominus est locutus
in cruce:
deus meus, quare me dereliquisti? reddant rationem,
cur septuaginta translatores interposuerint: \'respice me\'. ita
enim uerterunt: deus, deus meus, respice me, quare
me dereliquisti? respondebunt utique nihil in sensu damni
esse, si duo uerba sunt addita. audiant et a me non periclitari
ecclesiarum statum, si celeritate dictantis aliqua uerba
dimiserim.
Longum est nunc euoluere, quanta Septuaginta de suo
addiderint, quanta dimiserint, quae in exemplaribus ecclesiae
obelis asteriscisque distincta sunt. illud enim, quod legimus
21, 2 (sec. LXX) 1 filio-Chebron in mg. Z, om. Q saari B soor Z seor S sichem
WBS cebron W hebron 2, om. u quae ex qui m2B 2 dicuntur
u 3 arboc u W arboch cet. utroque loco sichem QBS.Z (ch ex c)
ab s. l. m2 u ad W 4 a] ab u difero W et del. mlB, om. QZDS
liuius Q 5 obtract. u
porro, quanta dimiserint, uel asterisci, ut dixi, testes sunt
uel nostra interpretatio, si a diligenti lectore translationi
ueteri conferatur: et tamen iure Septuaginta editio obtinuit
in ecclesiis, uel quia prima est et ante Christi fertur aduentum
uel quia ab apostolis, in quibus tamen ab Hebraico non discrepat,
usurpata. Aquila autem, proselytus et contentiosus interpres,
qui non solum uerba, sed etymologias uerborum transferre
conatus est, iure proicitur a nobis.
quis enim pro
frumento et uino et oleo possit uel legpre uel intellegere
\'fusionem\' \'pomationem\'que et \'S esaya B esaia cet. beatus homo S . syon B
2 ierusalem B ebraei 2a.c.m2 ridere u deridere cet. audier W
3 et mamos D etiam nos Q discriptionem u ΩWD,Σa.c. luxoriae uWΣ
huius rei exemplum ex nostro sermone capere possumus.
quanta
uerbum transferamus, in Latino non resonant, et e regione,
quae apud nos placent, si uertantur iuxta ordinem, apud illos
displicebunt!
Sed ut infinita praeteream et ostendam tibi, uir omnium
nobilium Christianissime, Christianorum nobilissime, cuius
in epistulae translatione reprehendant, ipsius epistulae
ponam cum Graeco sermone principium, ut ex uno crimine
intellegantur et cetera:
nos, dilectissime, clericatus honore non abuti
in superbiam.
reece\', inquiunt, \'in uno uorsiculo quanta
mendacia! primum
deinde 1 graeca aut recte scripta aut leuiter tantum detorta in codd.; syllabam
icpo
igitur, quia et errasse
humanum est et confiteri errorem prudentis, tu, quicumque
reprehensor es, tu me, obsecro, emenda, praeceptor, et uerbum
de uerbo exprime. \'debueras\', inquit, \'dicere: oportebat nos,
dilecte, non aestimatione clerorum ferri\'. haec est Plautina
eloquentia, hic lepos Atticus et Musarum, ut dicunt, eloquio.
conparandus! conpletur in me tritum uulgi sermone prouerbium:
oleum perdit et inpensas, qui bouem mittit ad ceroma
haec non est illius culpa,
cuius sub persona alius agit tragoediam,
sed magistrorum eius, qui illum magna mercede nihil
scire docuerunt. nec reprehendo in quolibet Christiano sermonis
inperitiam - atque utinam Socraticum illud haberemus: *s.cio,
quod nescio\' et alterius sapientis: \'te ipsum intellege\'! —, uenerationi
mihi semper fuit non uerbosa rusticitas, sed sancta
simplicitas: qui in sermone imitari se dicit apostolos, prius
Phil. 43 18 cf. Cicero Acad. II 74 19 cf. Cicero Tusc. disp. I 52 ΩDS,ZΣa.c.m2 2 honorem
ceterum
ridiculum, si quis e nobis inter Croesi opes et Sardanapalli
delicias de sola
diuersorum criminum\' rei diserti sint et cruentos gladios
philosophorum uoluminibus ac non arborum truncis occulant.
Excessi mensuram epistulae, sed non excessi doloris
modum. nam qui falsarius uocor et inter muliercularum radios
et textrina dilanior, contentus sum crimen abluere, non referre.
unde arbitrio tuo cuncta permitto, ut legas ipsam epistulam,
tam Graecam quam Latinam, et ilico intellegas accusatorum
meorum nenias et pretiosas querellas.
porro mihi sufficit
amicum instruxisse carissimum et in cellula latitantem diem
tantum expectare iudicii. optoque, si fieri potest, etsi aduersarii
saeuierint, commentarios potius scripturarum quam Demosthenis
et Tullii Philippicas scribere.
add. uirtutes cet. eorum 2 alt. in s. l. 2, om. Q
in quibus S loquendi ΩDBS,Σa.c.m2 2 si]l(15)ogismos
Bonus homo de bono cordis thesauro profert
ea, quae bona sunt, et ex fructibus arbor agnoscitur. metiris
nos uirtutibus tuis et paruos magnus extollis ultimamque
partem conuiuii occupas, ut patris familiae iudicio proueharis.
quid enim in nobis aut quantulum est, ut doctae uocis
mereamur praeconium, ut illo ore, quo religiosissimus princeps
defenditur, humiles modicique laudemur?
noli igitur, frater
carissime, annorum aestimare nos numero nec sapientiam canis
r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 527, 9 noli-528, 5
cond.; 528, 16 quanti-IS tep.; 529, 3 uerba-7 glor.;
529, 12 nec put.-poss.; 529, 14 quolUodo-17 laud. est;
530, 9 sing.-l0 pond.; 531, 2 et crucis-8 cael.; 534, 4
episc.-6 merit.; 535, 7 mult.-13 legum.; 535, 15 freq.
-18 fuge; 536, 1 humil.-4 coep.; 536, 10 habeto-13
Christ.; 537, 3 tu cons.— 6 pereat; 537, 9 esse—uideri;
538, 14 totum—17 nucem). P = Cenottianensis 126 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. CP = Guelferbytanus 4156 s. IX-X. N = Casinensis 295 a. X. k = Vaticanus lat. 650 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. ΡΦ ad paul. pbrum de institutione
noli, inquam, fidem pensare temporibus nec me idcirco meliorem
putes, quod prior in Christi exercitu coeperim militare. Paulus
apostolus in uas electionis de persecutore mutatus nouissimus
in ordine, primus in meritis est, quia, extremus licet, plus
omnibus laborauit. ludas, qui quondam audierat: tu autem,
homo, dux meus et notus meus; in domo dei ambulauimus
cum consensu, proditor amici, magistri, saluatoris
arguitur
et nodum informis leti trabe nectit ab alta.
at e contrario latro crucem mutat paradiso et facit homicidii
poena martyrem. quanti hodie diu uiuendo portant funera
sua et quasi sepulchra dealbata pleni sunt ossibus mortuorum!
subitus calor longum uincit teporem.
8 cf. Act. 9, 15 9 cf. I Cor. 15, 10 10 *Ps. 54, 14-15 12 cf. Matth.
26, 46 etc. 14 Verg. Aen. XII 603 cf. Matth. 27,.5 etc. 15 cf. Luc.
23,43 16 cf. Cyprian. de lapsis c. 30, p. 259, 24 H. 17 cf. Matth. 23, 27 (s. I. m2) sapientiam k sapientiam cet. solomone
cet. 2 eius] est k
3 scit <P presb. s. I. m2B, om. DN 4 daniel B et P, om. cet.
6 pensare] seruare k hic circo B 8 in s. l. m2B, om. N; add.
pallida D mutatur pr. in om. k primis P et primus N
in mer.-quond. om. 0 quia et k 11 homo] add. unanimis N, add.
qui simul mecum dulces capiebus cibos g alt. meus] add. primus in
meritis est ex (sic) quia extremus licet plus omnibus laborauit iudas qui
quondam DNB 12 amici] add. et g mag.] add. et
s. I. m2B 13 arg.] add. uoce B s. l. m2 S 14 nondum rĮJ,kBa.c.
loeti Pk tabe Pa.c. 15 at om. DkB. e om. B latronem cmi DNB
Denique et tu audita sententia saluatoris: si uis perfectus
esse, uade, uende omnia, quae habes, et da
pauperibus et ueni, sequere me, uerba uertis in opera
et nudam crucem nudus sequens expeditior et leuior scandis
scalam Iacob. tunicam mutas cum animo nec pleno marsuppio
gloriosas sordes adpetis, sed puris manibus et candido pectore
pauperem te et spiritu et opibus gloriaris.
jaihil est enim
grande tristi et lurida facie uel simulare uel ostentare ieiunia,
possessionum reditibus abundare et uile iactare palliolum.
Crates ille Thebanus, homo quondam ditissimus, cum ad philosophandum
Athenas pergeret, magnum auri pondus abiecit
nec putauit se posse et uirtutes simul et diuitias possidere.
nos suffarcinati auro Christum pauperem sequimur et sub
praetexto elemosynae pristinis opibus incubantes quomodo
possumus aliena fideliter distribuere, qui nostra timide reseruamus?
plenus \'uenter facile de ieiuniis disputat.
non Hierosolymis
fuisse, sed Hierosolymis bene uixisse laudandum est.
illa, illa expetenda est ciuitas, non quae occidit prophetas et
l9 p. 245, 1 adlatos 16 cf. Cicero pro Mnrena 12 18 cf. Matth.
23, 37. Luc. 13, 34 <P 2 uade] add. et k 3 uerba-7 glor.] beatus est, qui
diuinas scripturas legens uerba uertit in opera (ex opere m2) et nudam
crucem nudus sequens puris manibus et candido pectore pauperem se et
spiritu et opibus gloriatur r opere ra.e.m2CP 4 sequeris N ascendis
DNkB 5 tonicam P marsupio CPR 6 gloriosia sordis <P
7 paupere N pauperum cP operibus S 8 lucida Da.c.mS liuida Ba.c.
faciem <P iei. uel ost. B ostendere k 9 possessionem P<P habundare
DCPB et s. l. m2k, om. DB uilem Dk uilia ex uili m2B
palliola B 10 crathes N cretes <I>a.c. socrates Bp.c.m2 tebanus P
sthebanus <P diuitissimus D 12 nec put.—possid.] nemo potest et
uirtutes simul et diuitias possidere r sim. posse et uirt. S Vr- et om. B
13 subsarcinati D pauperum </J 14 praetexto PCP -tu cet. ele(iCP)mosin(a)e
CPNk helemosine DB pristinibus P 15 poss. al.] al. (s. I.)
maxima poss. <P timidi P 16 de iei. fac. cP hiero(urCP)solimis
TPCP ierosolimis B hierusoly(iN)me DN hierosolimae k 17 hierosolimis
Pk hierusoli(yU)mis rDCPN iherosolimis B laudandus k laudabilem
(m del. m2) T 18 illa illa PrJJk illa cet. exp.] add. illa laudanda s
Christi sanguinem fudit, sed quam fluminis impetus laetificat,
quae in monte sita celari non potest, quam matrem sanctorum
apostolus clamitat, in qua se municipatum cum iustis habere
laetatur. <
Neque uero hoc dicens memet ipsum inconstantiae redarguo
damnoque, quod facio, ut frustra uidear ad exemplum
Abraham et meos et patriam reliquisse, sed non audeo dei
omnipotentiam angusto fine concludere et artare paruo terrae
loco, quem non capit caelum. singuli quique credentium non
locorum diuersitatibus, sed fidei merito ponderantur; et ueri
adoratores neque Hierosolymis neque in monte Garizin adorant
patrem, quia deus spiritus est et adoratores eius in spiritu
et ueritate adorare eum oportet. spiritus autem spirat, ubi uult.
domini est terra et plenitudo eius. postquam siccato Iudaeae
uellere uniuersus orbis caelesti rore perfusus est et multi de
oriente et de occidente uenientes recubuerunt in sinu Abraham,
desiit notus esse tantum in Iudaea deus et in Israhel magnum
nomen eius, sed in omnem terram exiit sonus apostolorum
et in fines orbis terrae uerba eorum. saluator ad discipulos
loquens, cum esset in templo: surgite, inquit, abeamus
hinc, et ad Iudaeos: relinquetur uobis domus uestra
3, 20 7 cf. Gen. 12, 1 11 cf. Deut. 11, 29. 27, 12 13 cf. Ioh. 3, 8
14 Ps. 23, 1 cr. rudd. 6, 36-40 16 cf. Luc. 16, 22-23 17 cf.
Pa. 75, 2 18 cf. Pa. 18, 5 20 *Ioh. 14, 31 21 Matth. 23, 38 1 imp. laet. fl. Dk laetificant s 3 apostolorum D laet. hab. s
5 nero om. k haec <P memedipsum DNB inconstanter B
6 quod om. lc 7 et patr.]
et crucis igitur et resurrectionis loca
his prosunt, qui portant crucem suam et cum Christo resurgunt
cotidie, qui dignos se tanto exhibent habitaculo. ceterum,
quidicunt:templum
domini, audiant ab apostolo: uos estis templum dei et
spiritus sanctus habitat in uobis. et de Hierosolymis
et de Britannia aequaliter patet aula caelestis; regnum enim
dei intra nos est.
Antonius et cuncta Aegypti et Mesopotamiae,
Ponti, Cappadociae et Armeniae examina monachorum
non uidere Hierosolymam, et patet illis absque hac urbe
paradisi ianua. beatus Hilarion, cum Palaestinus esset, in
Palaestina uiueret, uno tantum die uidit Hierosolymam, ut
nec contemneret sancta loca propter uiciniam nec rursus deum
loco eludere uideretur. ab Adriani temporibus usque ad impe-
rium Constantini per annos circiter centum octoginta in loco
Luc. 17, 21-pertrans. ps trans. cet. utiquej add. terrena sunt et <P 2 et
crucis-8 cael.] crucis et resurrectionis loca non his prosunt, qui illic
solum corpore habitant, sed his, qui portant crucem suam et cum xpo
resurgunt cottidie (quotidie m2). ac sic et de hierusolimis et de brittania
(pr. t del. m2) aequaliter patet aula regni caelestis r 3 pros. his S
4 cottidie ra.c.m20 quot. l\'p.c.m.2 exh. tanto P tantum s
5 templ. dom. ter P,Bp.c.m2, bis DØNk, semel Ba.c.m2 6 ab om. D
domini S 7 sanctus ps dei cet. hierosoly(ex i P)mis Pk hierusoli(yN)mis
rDsN ierosolimis B 8 britannia Pp.c.B britania Fp c.m2
brittania cet. aula regni r 9 uos ØB cunta <P tota N egypti N
egipti B aegyptus k 10 et arm. ponti et capp. N ponti et coda.
praeter ps capadocie
\'Quol\'sum\', inquies,
uidelicet ne quicquam fidei tuae deesse putes, quia Hierosolymam
non uidisti, nec nos idcirco meliores aestimes, quod
huius loci habitaculo fruimur, sed siue hic siue alibi aequalem
te pro operibus tuis apud deum nostrum
reuera, ut simpliciter motum mentis meae fatear, considerans
et propositum tuum et ardorem, quo saeculo renuntiasti,
differentias in locis arbitror, si urbibus et frequentia urbium
derelicta in agello habites et Christum quaeras in solitudine
et ores solus in monte cum Iesu sanctorumque tantum locorum
uicinitatibus perfruaris, id est, ut et urbe careas et propositum
monachi non amittas.
quod loquor, non de episcopis, non de
presbyteris, non de clericis loquor, quorum aliud officium est,
sed de monacho et monacho quondam apud saeculum nobili,
qui idcirco pretium possessionum suarum ad pedes apostolorum
1 iobis N iouis fuit B more N 2 gentibus B extim. B existiman-
tibus S 4 bethleem Pk,Bp.c.m2 bethlehem N bethlem cet. 5 nostra Dk
et] nec fi august. S angust. (angussimum Pa.c. antissiinum D) codd.
orbis k, om. B urbis cet. 6 horta DNk locus D Φ,Na.c.ka.c.m.2
si crucis
et resurrectionis loca non essent in urbe celeberrima, in qua
curia, in qua ala militum, in qua scorta, mimi, scurrae et
omnia sunt, quae solent esse in ceteris urbibus, uel si monachorum
solummodo turbis frequentaretur, expetendum reuera
huiusce modi cunctis monachis esset habitaculum; nunc uero
summae stultitiae est renuntiare saeculo, dimittere patriam,
urbes deserere, monachum profiteri et inter maiores populos
peregre uiuere, \'quam eras uicturus in patria. de toto huc
orbe concurritur; plena est ciuitas uniuersi generis hominibus
et tanta utriusque sexus constipatio, ut, quod alibi ex parte
fugiebas, hic totum sustinere cogaris.
Quia igitur fraterne interrogas. per quam uiam incedere
debeas, reuelata tecum facie loquar. si officium uis exercere
presbyteri, si episcopatus te uel opus uel honos forte delectat,
uiue in urbibus et castellis et aliorum salutem fac lucrum
animae tuae. sin autem cupis esse, quod diceris, monachus,
id est solus, quid facis in urbibus, quae utique non sunt
solorum habitacula, sed multorum?
habet unumquodque propositum
principes suos: Romani duces imitentur Camillos,
Fabricios, Regulos, Scipiones; philosophi proponant sibi Pythagoram,
Socraten, Platonem, Aristotelen; poetae aemulentur
PD -psit N -pserit q.kB 3 essent (nisi s. l.
m2) iu (hac s.
nos autem habemus propositi nostri principes
Paulos, Antonios, Iulianos, Hilarionas, Macarios; et ut ad
scripturarum auctoritatem redeam, noster princeps Helias, noster
Helisaeus, nostri duces filii prophetarum, qui habitabant in
agris et solitudine et faciebant sibi tabernacula propter fluenta
Iordanis. de his sunt et illi filii Rechab, qui uinum et siceram
non bibebant, qui morabantur in tentoriis, qui dei per Hieremiam
uoce laudantur, et promittitur eis, quod non deficiat
de stirpe eorum uir stans coram domino.
hoc reor et septuagesimi
psalmi titulum significare: filiorum Ionadab et
eorum, qui primi in captiuitatem ducti sunt. iste
est Ionadab, filius Rechab, qui in Regnorum libro scribitur
currum ascendisse cum Hieu; et huius filii sunt, qui in
NkB terrentium P,kp.c.m2 histoici 0 stoici DB
thycididern P tuch(h s.l.m2k)ididem kB tuchiden N idem D 2 sallusticum
(c exp.) P solustium 0 salustium cet. limum DNBJca.e. lisiam
DkB 3 graccos DN gracos 0 grecus B gracc(h s.l.m2)um k demostenen
(-m NB) DNkB 4 episc.-6 mer.] xpi imitentur apostolos et
monachi perfectos patres, ut, quorum honorem possident, habere nitantur
et meritum r in] ad Dk 5 habere om. 0 6 et mer.] emeritum
0 habeamus codd. praeter ΡΦ 7 paulus
Obsecro itaque te, ut, quoniam sanctae sororis tuae ligatus
es uinculo et non penitus expedito pergis gradu, siue hic
siue ibi multitudines hominum et officia et salutationes et
conuiuia ueluti quasdam catenas fugias uoluptatum. sit nilis
et uespertinus cibus holera et legumina interdumque pisciculos
pro summis ducas deliciis. qui Christum desiderat et
illo pane uescitur, non quaerit magnopere, quam de pretiosis
cibis stercus conficiat.
quicquid post gulam non sentitur,
idem tibi sit, quod panis et legumina. habes aduersus Iouinianum
libros de contemptu uentris et gutturis plenius disserentes.
semper in manu tua sacra sit lectio, frequenter orandum
et flexo corpore mens erigenda ad dominum. crebrae uigiliae
et uentre uacuo saepius dormiendum. rumusculos et gloriolas
et palpantes adulatores quasi hostes fuge. pauperibus et fratribus
refrigeria sumptuum manu propria distribue; rara est
in hominibus fides. non credis uerum esse, quod dico?
cogita
PB chaldeici DpN chaldei k hierosolim. k bierusoly(ip)m.
DpN ihero(u s.l.)solim. B hierosolima P primi S 7 ubi P mult.]
qui uult esse perfectus, multitudines (ex nis m2) r 8 ueluti] quasi
s. l. m2 r, add. quasi D fugiat uolunptatum (n del. m2) F monachi
cibus (ex cybos m2) sit uilis et uespertinus l1 9 olera FDB
lecumina i7 int. pisc. om. k 10 ducat r qui-12 conf. om. T
11 de quam g 12 quidquid D quodquod 0; add. enim r 13 idem
tibi] hoc ei r quod om. fi panes P aduersum P 14 deserentes
N freq.—18 fuge] monachus
frequenter oret et flexo corpore et (et eras.) mentem ad ipm erigat
crebo (sic) uigilet et uentre uacuo saepe dormiat. inter haec rumusculos
et gloriolas et palpantes adulatores quasi hostes (ex -is m2) fugiat F
16 deum Nk 17 remusculus P 18 adol. D<PN,Ba.c.m2 hostis
Da.c.m2 fuge] ama Dk 19 sumptu Ba.c.m2 distribuere D
20 uerum esse s. I. P
saecularium et maxime potentium consortia deuita. quid tibi
necesse est ea uidere crebrius, quorum contemptu monachus
esse coepisti? soror praecipue tua matronarum declinet colloquia
nec inter sericas uestes et gemmas circumsedentium
feminarum se sordidatam aut doleat aut miretur, quia alterum
propositi paenitentia, alterum iactantiae seminarium est. caue,
ne quasi fidelis et famosus tuorum quondam dispensator
alienam pecuniam distribuendam accipias.
intellegis, quid loquar;
dedit enim tibi dominus in omnibus intellectum. habeto simplicitatem
columbae, ne cuiquam machineris dolos, et serpentis
astutiam, ne aliorum supplanteris insidiis. non multum distat
in uitio uel decipere posse uel decipi Christianum. quem senseris
tibi aut semper aut crebro de nummis loquentem excepta
elemosyna, quae indifferenter omnibus patet, institorem potius
habeto quam monachum. praeter uictum et uestitum et manifestas
necessitates nihil cuiquam tribuas, ne filiorum panem
canes comedant.
Uerum Christi templum anima credentis est: illam exorna,
illam uesti, illi offer donaria, in illa Christum suscipe. quae
utilitas parietes fulgere gemmis et Christum in paupere fame
10, 16 17 cf. Matth. 15, 26 etc. N hum.-4 coep.] monachus humilitatem uestium tumenti
animo non appetat, saecularium consortia deuitet. quid ei opus est uidere
crebrius, quod esse Contempsit? i7 humilitate uestigium s 4 prae-
(eD)cipua DN conloquia s consortia S 5 ne Nk syricas s 6 se] et
se N miratur s 7 praepositi N paenitentiae <P 8 quond. tuor. k
9 quae N,Ba.c.m2 loquor N 10 habeto—13 Christ.] monachus
habeat simplicitatem columbae, ne cuiquam machinetur dolos, habeat et
serpentis astutiam, ne aliorum supplantetur insidiis, quia non multum
distat in uitio uel decipere uel decipi F 11 cniquam] cui s 12 subpl.
DB,ka.c. supl. P 14 accepta B 15 helemosi(yD)na DkB elymosyna s
patet et s institutorem Ø,Ba.c. hab. pot. N 17 panes k
18 commedant kB 19 templum xpi s 20 illij in illam N xpi s
suscepi s suspice B 21 utilitas est S fugere s famae s
est. memento Ananiae et Sapphirae. illi sua timide seruauerunt;
tu considera, ne Christi substantiam inprudenter effundas,
id est, ne inmoderato iudicio rem pauperum tribuas non pauperibus
et secundum dictum prudentissimi uiri liberalitate
liberalitas pereat.
noli
aspicere ad phaleras et nomina uana Catonum.
ego te, inquit, intus et in cute noui. esse Christianum
grande est, non uideri. et nescio quomodo plus placent mundo,
quae Christo displicent. haec non sus, ut aiunt, Mineruam, sed
ingredientem pelagus amicum amicus monui malens a te
facultatem meam quaeri quam uoluntatem, ut, in quo ego
lapsus sum, tu firmo pergeres*gradu.
Librum tuum, quem pro Theodosio principe prudenter
ornateque conpositum transmisisti, libenter legi. et praecipue
mihi in eo subdiuisio placuit; cumque in primis partibus
uincas alios, in paenultimis te ipsum superas. sed et ipsum
genus eloquii pressum est et nitidum et, cum Tulliana luceat
puritate, crebrum est in sententiis.
iacet enim, ut ait quidam,
3, 30. Lucanus I 313 8 Persius 3, 30 17 cf. Cicero de orat. III 3
19 cf. Quintilianus i. o. VIII prooem. 31 periclitari. S pcss.] add. sed s 2 annaniae P saphyre
DCP saphir(a)e Pa.c.kB saffire N 3 tu cons.-6 pereat] monachus, qui
substantiam suam xpo optnlerit, caueat, ne eam inprudenter effundat, id
est, ne rem pauperum non pauperibus tribuat et secundum dictum prudentissimi
uiri liberalitas liberalitate pereat F xpo CP inpudenter CP
4 inmoderatus k 5 dictam] sententiam CP 6 pereant <P 7 respicere
Dk cantorum Bp.c.m2 9 placent (i bo s. I. m. rec.) P placet
DNB placeat k 10 quae P qui cet. displicet DNkB hec (e in
ras. m2) B suis ut aiunt
o si mihi liceret istius modi ingenium non per
Aonios montes et Heliconis uertices, ut poetae canunt, sed per
Sion et Itabyrium et Sina et excelsa ducere scripturarum, si
contingeret docere, quae didici, et quasi per manus mysteria
tradere prophetarum, nasceretur nobis aliquid, quod docta
Graecia non haberet.
Audi ergo, mi conserue, amice, germane, ausculta paulisper,
quo in scripturis sanctis calle gradiaris. totum, quod
legimus in diuinis libris, nitet quidem et fulget etiam in
cortice, sed dulcius in medulla est. qui esse uult nuculeum,
frangit nucem. reuela, inquit Dauid, oculos meos et
considerabo mirabilia de lege tua. si tantus propheta
tenebras ignorantiae confitetur, qua nos putas paruulos et
paene lactantes inscitiae nocte circumdari? hoc autem uelamen
non solum in facie Moysi, sed et in euangelistis et in apostolis
II Cor. 3, 13-18 Øk uerbum s laudatuy N 2 pendit PDk
altero] alterius <P quicq. Pp.c.NkB adsumeris <P 3 finis in <P
4 theudosius <P a om. k 5 purpura <P futuri seculi DkB
6 uirtutis <P,Bp.c.m2 exercitus D .8 aonius s helicoues s
eliconis k,B (i alt. ex e m2) elicones D 9 syon k ithabir. Nk
inthabyr. D italyr. s syna DØk sinS P tert. et om. k excessa B
script. om. S 10 misteria Pa.e.ØB 11 tradere s proph.] scripturarum
g 13 mi] me DkB absculta N aubsculta (b eras.) k 14 quod
<P sanctis om. k 15 fulgit ra.e.m2D 16 est in med. B est
om. r esse ps esse uel
turbis saluator in parabolis loquebatur et contestans
mysticum esse, quod dicebatur, aiebat: qui
audiendi, audiat. nisi aperta fuerint uniuersa, quae scripta
sunt, ab eo, qui habet clauem Dauid, qui aperit et
nemo eludit, eludit et nemo aperit, nullo alio reserante
pandentur. si haberes hoc fundamentum, immo quasi extrema
manus in tuo opere duceretur, nihil pulchrius, nihil doctius
nihilque Latinius tuis haberemus uoluminibus.
Tertullianus creber est in sententiis, sed difficilis in
loquendo. beatus Cyprianus instar fontis purissimi dulcis incedit
et placidus et, cum totus sit in exhortatione uirtutum, occupatus
persecutionis angustiis scripturas diuinas nequaquam
disseruit. inclito Uictorinus martyrio coronatus, quod intellegit,
eloqui non potest.
Lactantius, quasi quidam fluuius eloquentiae
Tullianae, utinam tam nostra adfirmare potuisset, quam facile
aliena destruxit! Arnobius inaequalis et nimius est et absque
operis sui partitione confusus. sanctus Hilarius Gallicano
coturno adtollitur et, cum Graeciae floribus adornetur, longis
interdum periodis inuoluitur et a lectione simpliciorum fratrum
procul est. taceo de ceteris uel defunctis uel adhuc
uiuentibus, super quibus in utramque partem post nos alii
indicabunt.
1 est] sit h loquitur 4> 2 misticum ΡΦΒ dicebat N aiegebat
Ad te ipsum ueniam,
meum, inquam, amicum ante quam notum, et precabor, ne
adsentationem in necessitudine suspiceris; quin potius uel
errare me aestimato uel amore labi quam amicum adulatione
decipere. magnum habes ingenium, infinitam sermonis supellectilem:
et facile loqueris et pure, facilitasque ipsa et puritas
mixta prudentiae est. capite quippe sano omnes sensus uigent.
huic prudentiae et eloquentiae si accederet uel studium uel
intellegentia scripturarum, uiderem te breui arcem tenere
nostrorum et ascendentem cura Ioab tecta Sion canere in
domatibus, quod in cubiculis cognouisses. accingere, quaeso
te, accingere. nil sine magno uita labore dedit mortalibus.
nobilem te ecclesia habeat, ut prius senatus habuit.
praepara tibi diuitias, quas cotidie eroges et numquam deficiant,
dum uiget aetas, dum adhuc canis spargitur caput,
antequam \'subeant morbi tristisque senectus et labor et
durae rapiat inclementia mortis.\' nihil in te mediocre contentus
sum: totum summum, totum perfectum desidero.
Cat. 20, 10 16 cf. Verg. Georg. III 67 sq. N, om. cet. CTMMTCTH(H om.P)N P0
CTNMTCTEN N cymmiten (n ex m) D cinmisten k consecretalem B
symmysten S et am. meum meum inq. am. s et am. meum inq. am.
P meum et am. meum inq. am. N,Ba.c. meum et am. meum am. inq.
Bp.c. meum et am. inq. meum D meum et am. am. inq. meum k 3 necessitudinem
D$,Bp,c.m2 4 errare] errore S 5 ing.] add. et DNkB
infinitum 0 suppell(alt. 1 ts.l.P). P<PB 6 loquaris 0 8 accideret
Pa.c.N acciderit <P 9 intelle(iB)gentiae(e B)<P,Ba.e. scientia k
uidere D uideres N te] et 0 breuem D in breui kB 10 nrm <P
nomen D iacob DNkB tectum S syon DB 11 cubiculis P<P
cubilibus cet. accinge <P 12 nil P nih(chNB)il cet. lab. uita 5
nita s. l. m2N uite P laborem <PB mort. umquam P 13 te] te
et 0 14 cottidie 0 quotidie S 15 uiguet (i ex r) B urgu(gN)ct DNk
aestas 0 adhuc] nondum S (sed canis spargitur initium canescendi
significat) capud
Magnis nos prouocas quaestionibus et torpens otio ingenium,
dum interrogas, doces. prima tua sciscitatio fuit, quae
sint illa, quae.nec oculus uidit nec auris audiuit nec
3 cito] add. a nobia Dk,Bs.l.m2 perrectus tP nos ex non B
5 retinni S 6 dicas D quod tP non om. g sancta lc 7 cons.
in cor hominis ascenderunt, quae praeparauit deus
his, qui diligunt eum, et quomodo rursum idem apostolus
inferat: nobis autem reuelauit deus per spiritum
suum et, si*reuelatum est apostolo, intellegere debeamus,
quomodo et ille aliis reuelant.
ad quae breuis responsio est: non
debere nos quaerere, quid sit illud, quod nec oculus uidit
nec auris audiuit nec in cor hominis ascendit. si enim ignoratur,
quomodo sciri potest? quod promittitur in futuro, non
cernitur in praesenti. spes enim, quae uidetur, non est
spes, sed iam certa possessio, quomodo si uelit quispiam
dicere: \'ostende mihi, quod inuisibile est; loquere, quod audiri
non potest; expone, quod cogitatio non conprehendit humana!
ergo hoc sensu apostolus dixisse credendus est, quod carnalibus
oculis et aure carnali et cogitatione mortali non possint spiritalia
conprehendi.
etsi enim noueramus quondam Iesum
secundum carnem, sed nunc iam non nouimus eum.
et in Iohannis epistula scribitur: carissimi, nunc filii
dei sumus ot necdum manifestatum est, quid futuri
sumus, quoniam uidebimus eum, sicuti est. quodque
reuelatum sibi et sanctis per spiritum esse testatur, non statim
Iob. 3, 2 Aa.c.m2 2 rursus II 3 autem] hoc s deus reu. s
4 et om. s debemus 33 5 quomodo 21A quid 58$quod cet. ille
om. 2£A aliis] add. aliis (exp.) s. I. A reuelaret B reuelauerit
SBo ad quae] adque 91 atque A (ex ad què m2) Øo 6 nos s. 1.
m2 S non
Secunda quaestio fuit, in qua dicis legisse te per transitum
in opusculis meis, quod agni, qui stent a dextris, et
haedi, qui a sinistris, Christiani sint atque gentiles et non
potius boni et mali. non memini me hoc aliquando dixisse et,
si dixissem, non essem in errore pertinax.
quantum autem
dictanti subito occurrit, in secundo uolumine contra Iouinianum
super hoc capitulo disputasse me noui et non solum super
hoc, \' sed et de eo, quod in eandem quaestionem cadit, ubi
pisces mali a bonis piscibus separantur. quod ergo ibi plene
dictum est, nunc omittendum uidetur.
Tertium interrogaueras, quod dicit apostolus in aduentu
domini saluatoris rapi quosdam uiuentes obuiam in nubibus,
ita ut non praeueniantur ab his, qui in Christo dormierunt,
uisque nosse, utrum sic occurrant in corporibus et non ante
moriantur, cum et dominus noster mortuus sit et Enoch atque
Helias secundum Apocalypsin Iohannis morituri esse dicantur,
ne scilicet ullus sit, qui non gustauerit mortem.
hoc ex ipsius
continentia loci sciri potest, quod sancti, qui in aduentu
saluatoris in corpore fuerint deprehensi, in isdem corporibus
12 cf. Matth. 13, 48, cf. adu. Iou. II 22 14 cf. I Thess. 4, 14-16
18 cf. Apoc. 11, 3-7 20 cf. I Cor. 15, 50—54 1 reuelaret AB renelauerit o se (s. I., del.) reuelarit 99 alioqui S
paradyso A,IIp.c.m2 5 stant IID,oBp.c.m2 a] ad ADa.r. 6 edi B
qui] add. stant g sunt 7 me om. D dix. al. B 8 di-
ante inglorium fuit, de Enoch autem et Helia, quos uenturos
Apocalypsis refert et esse morituros, non est istius temporis
disputatio, cum omnis ille liber aut spiritaliter intellegendus
sit, ut nos aestimamus, aut, si carnalem interpretationem sequimur,
Iudaicis. fabulis adquiescendum sit, ut rursum
et hostiae offerantur in templo et spiritali cultu
inminuto carnales obtineant caeremoniae.
Quartum est, quod quaesisti, quomodo in Iohannis euangelio
post resurrectionem dicatur ad Mariam Magdalenen:
noli me tangere; nondum enim ascendi ad patrem
meum, et rursum in Matheo scriptum sit, quod ad uestigia
saluatoris mulieres corruerint, cum utique non sit id ipsum
Matth. 28, 9 in ras. mSB corruptiuum B mortalem BDa.c., θ
Maria
Magdalene ipsa est, a qua septem daemonia expulerat, ut,
ubi abundauerat peccatum, superabundaret gratia; quae, quia
dominum hortulanum putabat et quasi cum homine loquebatur
et quaerebat uiuentem cum mortuis, recte audit: noli me
tangere, et est sensus: \'non mereris meis haerere uestigiis
nec adorare quasi dominum et eius tenere pedes, quem non
aestimas surrexisse. tibi enim necdum ascendi ad patrem meum.\'
ceterae uero mulieres, quae pedes tangunt, dominum confitentur
et merentur eius haerere uestigiis, quem ad patrem ascendisse
confidunt. quamquam, etiamsi eadem mulier in diuersis euangeliis
et tenuisse pedes et non tenuisse referatur, facilis solutio
sit, cum potuerit primum corripi quasi incredula et postea
non repelli quasi ea, quae errorem confessione mutauerat,
quod et de latronibus intellegi potest, cum alius euangelista
utrumque blasph\'emasse, alius narret alterum esse confessum.
Extrema schedula continebat, utrum post resurrectionem
quadraginta diebus cum discipulis dominus conuersatus sit et
numquam alibi fuerit an latenter ad caelum ascenderit atque
descenderit et nihilominus apostolis sui praesentiam non negarit.
si deum dei filium consideres, de quo sermo est, et illum
esse, qui loquitur: nonne caelum et terram ego repleo,
Luc. 24, 5 Ioh. 20, 17 15 cf. Matth. 27, 38-40. 44. Marc. 15,
27 -30. 32. Luc. 23, 39-43 17 cf. Act. 1, 3 22 *Hier. 23, 24 s. l. s 2 magdalene$l,Ba.c.m2 -nae GADo -na cet. est
ipsa <P expulerit Bp.c.m2 3 et gratia B 4 hortolanum UABB, Ha.c..
hominibu3 WA 5 audiuit INJDØ 7 deum D et] nec IIDB
quao A 8 existimas S 11 diu. in S 12 refertur D 13 prim.
corrigi D corrigi prim. S 14 reppelli AIIo errore A confusione o
15 et om. IID -aliis s 17 extr.] quinta II scedu(o23)la Ap.r.IPaoB
scidula G (c ex ch) D scydola <P resurrectione <P 18 dom. (s. l.)
cum disc. 23 cum disc. s 19 fuerint B laetentur s ascendit II
20 discend. Φ, Aa.c.m2 apostolus
stultum
est ergo illius potentiam unius corpusculi paruitate finire.
quem non capit caelum. et tamen, qui ubique erat, etiam in
filio hominis totus erat; diuina quippe natura et deus sermo
in partes secari non potest nec locis diuidi, sed, cum ubique
sit, totus ubique est. erat igitur uno eodemque tempore et
cum apostolis quadraginta diebus et cum angelis et in patre
et in extremis finibus maris erat.
in omnibus locis uersabatur:
cum Thoma in India, cum Petro Romae, cum Paulo in Illyrico,
cum Tito in Creta, cum Andrea in Achaia, cum singulis
Act. 1, 3 Ga.c.B tronas <Pa.c. scabillum U
CP) cael. G llfBDCP 4 dauit 0 ab] a ΙΙΦΒ,a.c. 5 quo a facie
Grandes... materias ingenia parua non sufferunt et in ipso
conatu ultra uires ausa succumbunt; quantoque maius fuerit,
r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 548, 3 grandes-549, 2 expl.;\'
3 reliquit-5 ten.; 16 en-19 senes; 550, 9 o mors-10 diss.;
19 pr. illius-551, 4 periret; 551, 16 ante-17 parad.; 552, 4
flammea-5 sanguine; 18 absque-553, 11 est; 554, 1 scieb.—
mortalem; 19 non-555, 1 fuit; 556, 10 memor-11 nimis; 12 nec
-13 habueris; 557, 9 pr. nec-10 renasc.; 558, 3 in pal.-13
militare; 559, 9 adsid.-10 fecerat; 15 iuu.-16 sacerd.; 16
quanto-18 indign.; 560, 3 igitur-4 inuid.; 5 nt qui-6 contin.;
10 ita in-561, 11 uincere; 562, 4 pudore-5 postul.; 14
quidquid-15 pensabat; 18 alii-563, 8 ornatum; 16 mens-18
rationem; 565, 12 intell.-13 relinq.; 566, 2 huiusce-3 gratius;
10 omnem-mortis; 17 si nong.-567, 5 profic.; 568, 4 conuers.—
7 delinq.; 11 desid.-12 uidearis; 15 ut non-17 euas.;
572, 4 olim-573, 10 esset; 574, 1 aentisne-10 sociamur). G = Neapolitanus VI. D 59 s. VII. Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. K = Spinaliensis 68 s. VIII. Cheltenhamensis 30449 s. VIII (continet p. 567, 5 onustus-
568, 13 ago). D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. = Guelferbytanus 4156 s. IX-X. \'I\' = Augustodunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
consolatoriam (sic) de morte nepotiani epitaphium G ad heliodorum (episcopum
add. ØB) epitaphium nepotiani (pbri add. B) 91 in indice praemisso
(in textu titulus euanuit) ØB de
cui iam meum
sudabit ingenium? cui litterulae placere gestient? ubi est ille
manus tremit, caligant oculi, lingua balbutit. quidquid
dixero, quia ille non audiet, mutum uidetur. stilus ipse quasi
sentiens et cera subtristior uel rubigine uel situ obducitur.
quotienscumque nitor in uerba prorumpere et super tumulum
eius epitaphii huius flores spargere, totiens inplentur oculi et
renouato dolore totus in funere sum.
mors quondam fuit, ut
super cadauera defunctorum in contionė pro rostris laudes
liberi dicerent et instar lugubrium carminum ad fletus et
gemitus audientium pectora concitarent: en rerum in nobis
ordo mutatus est et in calamitatem nostram perdidit sua iura
natura: quod exhibere senibus iuuenis debuit, hoc iuueni exhibemus
senes.
D qui] si r 2 rerum s. l. m2\'1\' rei S neputianus
Kp.c.m2 3 relinquid G 4 senes] nos taros noster 7* et exp. K,
om. TB desid.j amoris
Quid igitur faciam? iungam tecum lacrimas? sed apostolus
prohibet Christianorum mortuos dormientes uocans et dominus
in euangelio: non est, inquit, mortua puella, sed dormit.
Lazarus
gaudeam, quod raptus sit, ne malitia inmutaret mentem
eius, quia placuerit deo anima illius?
sed inuito
et repugnanti per genas lacrimae fluunt et inter praecepta
uirtutum resurrectionisque spem credulam mentem desiderii
frangit affectus. o mors, quae fratres diuidis et amore sociatos
crudelis ac dura dissocias! adduxit urentem uentum dominus
de deserto ascendentem, qui siccauit uenas tuas et desolauit
fontem tuum. deuorasti quidem Ionam, sed et in utero tuo
uiuus fuit. portasti quasi mortuum, ut tempestas mundi conquiesceret
et Nineue nostra illius praeconio saluaretur.
ille,
ille te uicit, ille iugulauit fugitiuus propheta, qui reliquit
domum suam, dimisit hereditatem suam, dedit dilectam animam
suam in manus quaerentium eam. qui per Osee quondam tibi
rigidus minabatur: ero mors tuas o mors; ero morsus
tuus, inferne, illius morte tu mortua es, illius morte nos
uiuimus. deuorasti et deuorata es, dumque adsumpti corporis
sollicitaris inlecebra et auidis faucibus praedam putas, interiora
tua adunco dente confossa sunt.
5 *Sap. 4, 11 6 cf. Sap. 4; 14 9. 10 cf. Os. 13, 15 12 cf. Ion. c.
1-3 15 cf. Hier. 12, 7 18 *Os. 13, 14 s 2 prohibent 91 3 inquit om. DB 5 quod U
cet. sit] est D, om. s in(m9l)mutaret 9IB imnundaret s mutaret
cet. 6 placuerat Ga.c.D domino B 7 repugnati 91 repungnant <P
8 uirt. om. s desiderit 91 desidero G 9 0 amara mors r fratres]
sčs s diuidis U ΦΒ,Dp.c.m2 -dit s -des
Gratias tibi, Christe saluator, tua agimus creatura, quod
tam potentem aduersarium nostrum, dum occideris, occidisti.
quis ante te miserior homine, qui aeterno mortis terrore prostratus
uiuendi sensum ad hoc tantum acceperat, ut periret?
regnauit enim mors ab Adam usque ad Moysen
etiam super eos, qui non peccauerunt in similitudinem
praeuaricationis Adam.
si Abraham, Isaac et
Iacob in inferno, quis in caelorum regno? si amici tui sub
poena offendentis Adam et, qui non peccauerant, alienis peccatis
tenebantur obnoxii, quid de his credendum est, qui
dixerunt in cordibus suis: non est deus, qui corrupti et
abominabiles facti sunt in uoluntatibus suis, qui
declinauerunt, simul inutiles facti sunt; non est,
qui faciat bonum, non est usque ad unum? quodsi
Lazarus uidetur in sinu Abraham locoque refrigerii, quid
simile infernus et regna caelorum?
ante Christum Abraham
apud inferos; post Christum latro in paradiso: et idcirco in
resurrectione eius multa dormientium corpora surrexerunt et
uisa sunt in caelesti Hierusalem. tuncque conpletum est illud
eloquium: surge, qui dormis, et eleuare et inluminabit
te Christus. Iohannes Baptista in heremo personat:
15 cf. Luc. 16, 22-31 17 cf. Luc. 23, 43 18 cf. Matth. 27. 52—53
20 *Eph. 5, 14 om. r de tua D 2 tam—occidisti in mg. inf. m2 91
3 quis-homine om. T te in mg. K, om. F quia Ka.r.\'1\' aeternae
F -ne T 4 accepit T 5 enim om. Kxl\' mosen Gp.r.WL
6 super] in D 7 adae DB isac K et isaac D et s. l. K 8 regno
cael. \'1\' sub] in G Ψ,K (exp.), om. B 9 poenam
Adde quod ante resurrectionem Christi notus tantum
erat in Iudaea deus, in Israhel magnum nomen eius,
et ipsi, qui nouerant eum, tamen ad inferos trahebantur. ubi
tunc totius orbis homines ab India usque ad Britanniam, a
rigida septentrionis plaga usque ad femores Atlantici oceani,
tam innumerabiles populi et tantarum gentium multitudines
quam uariae linguis, habitu tam uestis et armis?
piscium ritu ac lucustarum et uelut muscae et culices
conterebantur; absque notitia enim creatoris sui omnis
Rom. 8, 12. II Cor. 10, 3 cf. Phil. 3, 20 8 Lnc. 17, 21 10 Ps.
75, 2 16 Verg. Aen. VIII 723 l. m2K, om: D\'I\' 3 passus est Φp.c.Ψ patitur
taceo de
Hebraeis, Graecis et Latinis, quas nationes fidei suae in crucis
titulo dominus dedicauit. inmortalem animam et post dissolutionem
corporis subsistentem, quod Pythagoras somniauit,
Democritus non credidit, in consolationem damnationis suae
Socrates disputauit in carcere, Indus, Persa, Gothus, Aegyptius
philosophantur. Bessorum feritas et pellitorum turba populorum,
qui mortuorum quondam inferiis homines immolabant, stridorem
suum in dulce crucis fregerunt melos et totius mundi una
uox Christus est.
Quid agimus, anima? quo nos uertimus? quid primum
adsumimus? quid tacemus? exciderunt tibi praecepta rhetorum
et occupata luctu, oppressa lacrimis, praepedita singultibus
dicendi ordinem non tenes! ubi illud ab infantia studium
litterarum et Anaxagorae ac Telamonis semper laudata
gentes deffusa est, ut non solum uideamus inminutum, sed paene iam
sublatum gentilitatis errorem, diffusa ita, ut passionem domini et resurrectionem
eius cunctae nationum uocis et littere inferis sonant et qui
mortuorum quondam mortuis idolis hominis immolabat, stridorem suum
in dulce crucis frigerent melus et totius mundi una uox xpi laudatio
est r passione Kp.c. post passionem D resurrectione Kp.c. 2 uoces]
et uoces B 3 hebrehis B 4 pos 91 o pytag. D
pitag. G phytag. K\'I\'B phitagoris s, ? 91 6 in consol.—disp. in
mg. inf. m2K, om. G\'1\' in
legimus Crantorem,
cuius uolumen ad confouendum dolorem suum secutus est.
Cicero, Platonis, Diogenis, Clitomachi, Carneadis, Posidonii ad
sedandos
diuersorum lamenta uel libris uel epistulis minuere sunt conati,
ut, etiamsi nostrum areret ingenium, de illorum posset fontibus
inrigari: proponunt innumerabiles uiros et maxime Periclen
et Xenophontem Socraticum, quorum alter amissis duobus
filiis coronatus in contione disseruit, alter, cum sacrificans
filium in bello audisset occisum, deposuisse coronam dicitur
et eandem capiti reposuisse, postquam fortiter in acie dimicantem
repperit concidisse.
quid memorem Romanos duces,
quorum uirtutibus quasi quibusdam stellis Latinae micant
historiae? Puluillus Capitolium dedicans mortuum, ut nuntiabatur,
subito filium se iussit absente sepeliri; Lucius Paulus
septem diebus inter duorum exequias filiorum triumphans
urbem ingressus est. praetermitto Maximos, Catones, Gallos,
Pisones, Brutos, Scaeuolas, Metellos, Scauros, Marios, Crassos,
Marcellos atque Aufidios, quorum non minor in luctu quam
(del. m2 et in mg.
scr. se) super filiae morte (e
Igitur ad nostra ueniamus. non plangam cum Iacob et
Dauid filios in lege morientes, sed cum Christo in euangelio
suscipiam resurgentes. Iudaeorum luctus Christianorum gaudium
est. ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum
laetitia. nox praecessit, dies autem adpropinquauit.
unde et Moyses moriens plangitur, Iesus absque
. funere et lacrimis in monte sepelitur. quidquid de scripturis
super lamentatione dici potest, in eo libro, quo Paulam Romae
consolati sumus, breuiter explicauimus. nunc nobis per aliam
semitam ad eundem locum perueniendum est, ne uideamur
praeterita et obsoleta quondam calcare uestigia.
Scimus quidem Nepotianum nostrum esse cum Christo
et sanctorum mixtum
in terris et aestimatione quaerebat, ibi uidentem comminus
dicere: sicut audiuimus, ita et uidimus in
ciuitate domini uirtutum, in ciuitate dei nostri,
sed desiderium absentiae eius ferre non possumus, non illius,
sed nostram uicem dolentes.
quanto ille felicior, tanto nos
amplius in dolore, quod tali caremus bono. flebant et sorores
13, 12 10 cf. Deut. 34, 8 cf. Ios. 24, 30 12 sc. epist. XXXIX
19 *Ps. 47, 9 23 cf. Ioh. 11, 33 G orbit. in] orbitate sint (t eras. K) K\'V 2 tullina
s. Z. K, om. \'1\' explicabit K adplicauit D pot. al. D
3 sugill. ΦΨΒ7 recipiam
Lazarum, quem resurrecturum nouerant, et, ut ueros hominis
exprimeret affectus, ipse saluator plorauit, quem suscitaturus
erat. apostolus quoque eius, qui dixerat: cupio dissolui
et esse cunr-Christo et alibi: mihi uiuere Christus
est et mori lucrum, gratias agit, quod Epaphras de mortis
sibi uicinia redditus sit, ne haberet tristitiam super tristitiam,
non incredulitatis metu, sed desiderio caritatis.
quanto magis
tu, et auunculus et episcopus, hoc est et in carne et in spiritu
pater, aues uiscera tua et quasi a te diuulsa suspiras! sed
obsecro, ut modum adhibeas in dolore memor illius sententiae:
ne quid nimis\' obligatoque parumper uulnere audias laudes .
eius, cuius semper uirtute laetatus es, nec doleas, quod talem
amiseris, sed gaudeas, quod talem habueris, et sicut hi, qui
in breui tabella terrarum situs pingunt, ita in paruo isto uolumine
cernas adumbrata,
a nobis non uires, sed uoluntatem.
Praecepta sunt rhetorum, ut maiores eius, qui laudandus
est, et eorum altius gesta repetantur sicque ad ipsum per
gradus sermo perueniat, quo uidelicet auitis paternisque
Phil. 2, 27 GD homines KØ hominibus G 2 exprimeretur
GD quem] qui Dp.c.m2 resusc. Dp.c.m2B 3 dixerit s
dixit S 5 epafras ØB epafra G ephafras Kp.r.Y\' dephafras Ka.r.,? 21
6 uicina ΦΨ,Ba.c.m2 redditur
anima,inquit, quae eccauerit,
ipsa morietur; ergo et, quae non peccauerit, ipsa uiuet.
nec uirtutes nec uitia parentum liberis inputantur; ab eo tempore
censemur, ex quo in Christo renascimur. Paulus, persecutor
ecclesiae et mane lupus rapax Beniamin, ad uesperam dedit
escam Ananiae oui submittens caput. igitur et Nepotianus
noster quasi infantulus uagiens et rudis puer subito nobis de
Iordane nascatur.
Alius forsitan scriberet, quod ob salutem illius orientem
heremumque dimiseris et me, carissimum sodalem tuum,
redeundi spe lactaueris, ut primum, si fieri posset, sororem
cum paruulo uiduam, dein, si consilium illa respueret, saltim
cf. Iudd. 11, 1 7 Ezech. 18, 4 11 cf. Gen. 49, 27 12 cf. Act.
9, 17-18 G 2 mediocris
Bp.c.m2 3 contempsit] neg(cK)lexit GK1\' 4 de genere iactabo GK\'I\'
habraham s 5 isac K isaac et B isaac et iacob G Ism. et Esau]
ismaelites aut G ismahelem KP ismalem 31 ismahel D hismah(hs.l.B)e-
lem ØB 6 et om. K1\' e reg.] religione G iepthe G (th ex t) s
iept(a)e KB, om. \'I\' cathalogo GB 7 inquit in mg. B, om. s
8 ipse s et] haec GKT, om. S qui \'1\' peccauit G 9 pr. nec]
non ra.c.m2 neque r par. om. GK quia ab r 10 cens.] xpi
cens. nomine et (et del. m2) F renascetur F nascimur G ΦΨ,Ka.c.m2;
add. unusquisque pro se ratione reddeturus est r 11 et
referret, inquam, alius, quod in palatii
militia sub chlamyde et candenti lino corpus eius cilicio tritum
sit, quod stans ante saeculi potestates lurida ieiuniis ora
portauerit, quod adhuc sub alterius indumentis alteri militarit
et ad hoc habuerit cingulum, ut uiduis, pupillis, oppressis,
miseris subueniret: mihi non placent dilationes istae inperfectae
seruitutis dei et centurionem Cornelium, ut lego iustum, statim
audio baptizatum.
Uerumtamen uelut incunabula quaedam nascentis fidei
conprobemus, ut, qui sub alienis signis deuotus miles fuit,
donandus - laurea sit, postquam suo regi coeperit militare.
balteo posito habituque mutato, quidquid castrensis peculii
fuit, in pauperes erogauit. legerat enim: qui uult perfectus
esse, uendat omnia, quae habet, et det pauperibus
et sequatur me et iterum: non potestis duobus dominis
seruire, deo et mamonae.
excepta uili tunica et
operimento pari, quod tecto tantum corpore frigus excluderet,
Horat. c. IV 2, 9 15 *Matth. 19, 21 17 *Matth. 6, 24 etc. Kp.c.m2 conuersaris G 2 quond. om. G
3 in pal.-chlam.] quidam fidelis uir in palatio militans snb F 4 militiam
s clamide (-dem Ø) codd. praet. 91 candente r eius]
suum r trit. sit quod] terebat et F trit.] tributum G 5 stans ante]
stante (st eras.) G ieinnis St 6 portabat F quod adh.] ac F
alt.] alteris Ka.c.m2 altaris y indnmenti G alteris s militauerit
D militabat F militat Ka.c.m20 7 ad hoc] adhuc tantum F
haberet GKW habebat F ut in G obpr. pup. B obpr. GB
8 miserisque D mihi—12 ut om. F iste Ga.c.%ID 9 cornil. s
cornill. 91 istum KY 11 quaedam om. GKY 12 ut s. l. G
qui ergo F milia xpi F 13 don.-milit.] dubium non est, quod,
postquam suo regi militare coepit, donatus sit laurea r donatus
ΓGΨ,Ka.c.m2 aurea
in uno atque eodem
et imitabatur monachum et episcopum uenerabatur. non, ut
in plerisque accidere solet, adsiduitas familiaritatem, familiaritas
contemptum illius fecerat, sed ita eum colebat, quasi parentem,
ita admirabatur, quasi cotidie nouum cerneret. quid multa?
fit clericus et per solitos gradus presbyter ordinatur. Iesu bone,
qui gemitus, qui heiulatus, quae cibi interdictio, quae fuga
oculorum omnium! tum primum et solum auunculo iratus est.
querebatur se ferre non posse et iuuenalem aetatem incongruam
sacerdotio causabatur. sed quanto plus repugnabat, tanto magis
omnium in se studia concitabat et merebatur negando, quod
esse nolebat, eoque dignior erat, quod se clamabat indignum.
fia.c. mor. prou. GK¥ 2 munditiua Gs mundi istius V
3 cott. Gfi quot. S aegipti K egypti GPB 4 qui K 5 distantis
s solitudinis GKØ occuparet GI\',Ka.c.m2 tot S
in s. l. B, om. s illa s 7 domique] denique B in] et in Y
unde-imit. bis Ka.c., sed et altero loco om. 8 pr. et om. K, altero
loco 1\' mon.-uen.
igitur clericatum non honorem intellegens sed onus
primam curam* habuit,
. ut nullam obsceni in\'se rumoris fabulam daret, ut, qui mordebantur
ad aetatem eius, stuperent ad continentiam. subuenire
pauperibus, uisitare languentes, prouocare hospitio, lenire blanditiis,
gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus; caecorum
baculus, esurientium cibus, spes miserorum, solamen
lugentium fuit. ita in singulis uirtutibus eminebat, quasi ceteras
non haberet.
inter presbyteros et coaequales primus in opere,
extremus in ordine. quidquid boni fecerat, ad auunculum referebat;
si quid forte aliter euenerat, quam putarat, illum nescire,
se errasse dicebat. in publico episcopum, domi patrem nouerat.
grauitatem morum hilaritate frontis temperabat. gaudium risu,
12, 15 GK nostris D temporibus 91D 2 a moysi GK
a mosi 91 a moyse VB amos s moysen D quem-alt. presb. s. l.
m2 K, om. GXF 3 igitur—inuid.] uir sapiens officium clericatus non
uiduas et uirgines Christi honorare
ut matres, hortari ut sorores cum omni casae. iam uero,
postquam domum se contulerat et relicto foris clerico duritiae
se tradiderat monachorum, creber in orationibus, uigilans in
precando lacrimas deo, non hominibus, offerebat; ieiunia in
aurigae modum pro lassitudine et uiribus corporis moderabatur.
mensae auunculi intererat et sic adposita quaeque libabat, ut
et superstitionem fugeret et continentiam reseruaret.
sermo
eius et omne conuiuium de scripturis aliquid proponere, libenter
audire, respondere uerecunde, recta suscipere, praua non acriter
confutare, disputantem contra se magis docere quam uincere
et ingenuo pudore, qui ornabat aetatem, quid cuius esset,
simpliciter confiteri; atque in hunc modum eruditionis gloriam
declinando eruditissimus habebatur.
illud\', aiebat, \'Tertulliani,
istud Cypriani, hoc Lactantii, illud Hilarii est. sic Minucius
Felix, ita Uictorinus, in hunc modum est locutus Arnobius\'.
me quoque, quia pro sodalitate auunculi diligebat, interdum
proferebat in medium. lectione quoque adsidua et meditatione
diuturna pectus suum bibliothecam fecerat Christi.
ØB cac(ccU ΚΨ caccinu
Quotiens ille transmarinis epistulis deprecatus est, ut
aliquid ad se scriberem! quotiens nocturnum de euangelio
petitorem et interpellatricem duri iudicis mihi uiduam exhibuit!
cumque ego silentio magis quam litteris denegarem et pudore
reticentis pudorem suffunderem postulantis, auunculum mihi
opposuit precatorem, qui et liberius pro alio peteret et pro
reuerentia sacerdotii facilius inpetraret.
feci ergo, quod uoluit,
et breui libello amicitias nostras aeternae memoriae consecraui;
quo suscepto Croesi opes et Darii diuitias se uicisse iactabat.
illum oculis, illum sinu, illum manibus, illum ore retinebat;
cumque in strato frequenter euolueret, super pectus soporati
dulcis pagina decidebat. si uero peregrinorum, si amicorum
quispiam uenerat, laetabatur super se nostro testimonio et,
quidquid minus in opusculo erat, distinctione moderata et
pronuntiationis uarietate pensabat, ut in recitando illo ipso
uel placere uel displicere cotidie uideretur.
unde hic feruor,
nisi ex amore dei? unde legis Christi indefessa meditatio, nisi
ex desiderio eius, qui legem dedit? alii nummum
2 se om. s, add. aliquid B scribere D 3 et om. D 4 ego
om. s pudore—post.] cum aliquid rogatus praestare nolueris, non
rigida responsione contra dicas, sed magis pudore reticentis (ex -tes m2)
pudorem suffunde postulantis (ex -tes m2) T pud. ret. om. s 5 reticentes
ra.c.m2K snbfundere s postulantes Ta.c.mHK 7 sacerdotali
Gxl\',Ka.c.m2 imp. tyLDB imperaret <P inpetrasset G ego D.
uolui 91 8 consecrauit s conimendaui B 9 chroesi (si s. I.) 0
crisi G dari G, om. s diu.] opes B 10 oculi G illum
manibus illum sinu S sino G tenebat S 11 cumque] adque G
atque T stratu S uolueret G uoluere et Ka.c.m21\' euoluerit <P
se uolueret Bp.c.m2; add. saepe D, add. qui <P supra <P sop.
om. G 13 nostro super se S 14 quidquid—pens.] doctus lector
etiam minus composita distinctione moderata et uarietate pronuntiationis
exornat r quicquid DPB 15 neritate Ka.c.m2Y pendebat
G Ψ,,Ka.c.m2 ut] et <P in
Ad conparationem quidem superiorum modica sunt, quae
dicturi sumus, sed et in paruis idem animus ostenditur. ut
enim creatorem non in caelo tantum miramur et terra, sole
et oceano, elefantis, camelis, equis, bubus, pardis, ursis, leonibus,
sed et in minutis quoque animalibus, formica, culice,
muscis, uermiculis et istius modi genere, quorum magis corpora
scimus quam nomina, eandemque in cunctis ueneramur sollertiam,
ita mens Christo dedita aeque et in maioribus et in
minoribus intenta est sciens etiam pro otioso uerbo reddendam
esse rationem.
erat ergo sollicitus, si niteret altare, si
parietes absque fuligine, si pauimenta tersa, si ianitor creber
in porta, uela semper in ostiis, si sacrarium mundum, si uasa
K marsup. DØB uenantur ΓΦΨ uenerentur
nobilem uirum yuintum Fabium miratur
antiquitas, qui etiam Romanae scriptor historiae est, sed
magis ex pictura quam litteris nomen inuenit; et Beselehel
nostrum plenum sapientia et spiritu dei scriptura testatur,
Hiram quoque, filium mulieris Tyriae, quod alter tabernaculi,
alter templi supellectilem fabricati sunt. quomodo enim laetae
segetes et uberes agri interdum culmis aristisque luxuriant,
ita praeclara ingenia et mens plena uirtutibus in uariarum
artium redundat elegantiam.
unde et apud Graecos philosophus
ille laudatur, qui omne, quod uteretur, usque ad pallium et
anulum manu sua factum gloriatus est. hoc idem possumus
et de isto dicere, qui basilicas ecclesiae et martyrum conciliabula
diuersis floribus et arborum comis uitiumque pampinis
adumbraret, ut, quidquid placebat in ecclesia tam dispositione
quam uisu, laborem presbyteri et studium testaretur.
Macte uirtute! cuius talia principia, qualis finis erit?s o
miserabilis humana condicio et sine Christo uanum omne,
quod uiuimus! quid te subtrahis, quid tergiuersaris, oratio?
Georg. I 111 sq. 11 sc. Hippias Eleus 19 cf. Fs. 33, 6 B luculenta S cae(e)rim. G91DB cerem. cet. 2 eum]
enim B 4 romae Ka.c.m2 Ψ hist. scr.
ubi
nunc, decora illa
pulchro indumento pulchritudo animae uestiebatur? marcescebat,
pro dolor, flante austro lilium et purpura uiolae in pallorem
sensim migrabat cumque aestuaret febribus et uenarum fontes
hauriret calor, lasso anhelitu tristem auunculum consolabatur.
laetus erat uultus et uniuersis circa plorantibus solus ipse
ridebat. proicere pallium, manus extendere, uidere, quod alii
non uidebant, et quasi in occursum se erigens salutare uenientes:
intellegeres illum non emori, sed migrare, et mutare
amicos, non relinquere.
uoluuntur per ora lacrimae et obfirmato
animo non queo dolorem dissimulare, quem patior. quis
crederet in tali illum tempore nostrae necessitudinis recordari
et luctante anima studiorum scire dulcedinem? adprehensa
auunculi manu: \'hanc,\' inquit, \'tunicam, qua utebar in ministerio
Christi, mitte dilectissimo mihi, aetate patri, fratri collegio,
et, quidquid a te nepoti debebatur affectus, in illum transfer,
quem mecum pariter
auunculum manu, me recordatione contrectans.
K deferre <P differri D possemus Ga.c., om. s uitae s
> 4 ubi] ubi nunc GK1\' quaes uel Ka.c.m2ll\' 5 ornamento GK\'I\'
pulcritudo B, om. G 6 purpurea uiola D 7 febr. aest. S fontis K
8 auriret D aresceret G anelitu GB anillitudo (do eras.) K 9 unltu D
uniuersi scire a plorantibus 31 10 ridebatur s uidere in mg. B,
om. G 11 salutaret
Scio, quod nolueris amorem in te ciuium sic probare,
et affectum patriae magis quaesisse in prosperis. sed huiusce
modi officium in bonis iucundius est, in malis gratius. tota
hunc ciuitas, tota planxit Italia. corpus terra suscepit, anima
Christo reddita est. tu nepotem quaerebas, ecclesia sacerdotem.
praecessit te successor tuus. quod tu eras, ille post te iudicio
omnium merebatur. atque ita ex una domo duplex pontificatus
egressa est dignitas: dum in altero gratulatio est, quod tenuerit,
in altero maeror, quod raptus sit, ne teneret.
Platonis
sententia est omnem sapienti uitam meditationem esse mortis.
laudant hoc philosophi et in caelum ferunt, sed multo fortius
apostolus: cotidie, inquit, morior per uestram
est conari, aliud agere; aliud uiuere moriturum, aliud
mori uicturum. ille moriturus ex gloria est; iste moritur semper
ad gloriam.
debemus igitur et nos animo praemeditari, quod
aliquando futuri sumus et quod — uelimus nolimus — abesse
longius non potest. nam si nongentos uitae excederemus annos,
ut ante diluuium uiuebat humanum genus, et Mathusalae
15, 31 18 cf. Gen. 5, 27 G probeare 31 prouocare G
2 et s.l.m2K adf. G sed] et Gll\',Ka.c.m2 hui.-grat.] amicorum
fidele solacium in prosperis iocundius et in malis gratine est i1
3 bonis] nobis D prosperis I7 ioc. rKDWB est] et r\'I\',K (exp.)
4 terre s talia T 5 redita 21 tunc (nc eras.) D 6 pos G2I
omn. iud. G 10 est om, XF omnem-mortis] omnis uita
sapientis meditatio mortis est r omnium K\'l\' sapienti (ex
-tia) 91 sapientis (ex -es m2) T sapientium cet. uita KY 11 laud.fer.
om. D cael. usque S fecerunt s fortior Ψ 12 cott.
optima quaeque dies miseris mortalibus aeui
prima fugit, subeunt morbi tristisque senectus
et labor et durae rapit inclementia mortis.
Naeuius poeta: pati, inquit, necesse est multa mortalem
mala. unde et Niobam, quia multum fleuerit, in
lapidem et in diuersas bestias (conuersas alias ut Hecubam
in canem) commutatam finxit antiquitas, et Hesiodus natales
hominum plangens gaudet in funere, prudenterque Ennius:
plebes, ait, in hoc regio antistat loco: licet
lacrimare plebi, regi honeste non licet.
ut regi, sic episcopo, immo minus regi quam episcopo.
ille
13 cf. Hesiodus Op. et Dies 174 sq. Iphig. fr. VII Vah1,2 1 nobis s,l.m2K nos U ei Γ esse D
cane, ne committas, quod aut, qui reprehendere uolunt,
digne lacerasse uideantur aut, qui imitari, cogantur delinquere.
uince, quantum potes, immo etiam plus quam potes, mollitiem
animi tui et ubertim fluentes lacrimas reprime, ne grandis
pietas in nepotem apud incredulas mentes desperatio putetur
in deum. desiderandus tibi est quasi absens, non quasi mortuus,
ut illum expectare, non amisisse uidearis.
Uerum quid ago medens dolori, quem iam reor et
tempore et ratione sedatum, ac non potius replico tibi uicinas
regum miserias et nostri temporis calamitates, ut non tam
plangendus sit, qui hac luce caruerit, quam congratulandum
ei, quod de tantis malis euaserit?
Constantius, Arrianae
fautor hereseos, dum contra inimicum paratur et concitus
G 2 hic seru. dom. om. s (cf. ad p. 569,
4 denegarat) seruituti mD dominabitur Kp.c.m2,<P (cf. ad
569, 4 denegarat), Ba.c.m2 donatur D 3 oculi (-lis Gp.c.m\'2) omnium
GmD, ? 31 4 tua et] tuae D conuers. sacerdotalis I7 speculam K
speluncam W constitutam K 5 publica ra.c.m2 disciplina s
quidquid-putant om. J1 quicquid GxFB,mp.c.m2 omnes s.l.m2K,
om. GY omnium s faciundum
louianus gustatis tantum regalibus
bonis fetore prunarum suffocatus interiit ostendens omnibus,
quid sit humana potentia. Ualentinianus uastato genitali solo
et inultam patriam derelinquens uomitu sanguinis extinctus
est. huius germanus Ualens Gothico bello uictus in Thracia
eundem locum et mortis habuit et sepulchri. Gratianus ab
exercitu suo proditus et ab obuiis urbibus non receptus ludibrio
hosti fuit cruentaeque manus uestigia parietes tui, Lugdune,
testantur.
adulescens Ualentinianus et paene puer post fugam,
post exilia, post recuperatum multo sanguine imperium haut
procul ab urbe fraternae mortis conscia necatus est et cadauer
exanimis infamatum suspendio. quid loquar de Procopio, Maximo,
Eugenio, qui utique, dum rerum potirentur, terrori gentibus
erant? omnes capti steterunt ante ora uictorum et, quod
potentissimis quondam miserrimum est, prius ignominia seruitutis
quam hostili mucrone confossi sunt.
K\'I\' in mopsi (mo et a in ras. m2) B immopsi (p eras.)
K immo (inmo \'1\') ipsi (ipso
Dicat aliquis: \'regum talis condicio est, feriuntque
summos fulgura montes). ad priuatas ueniam dignitates
nec de his loquar, qui excedunt biennium; atque, ut ceteros
praetermittam, \'Sufficit nobis trium nuper consularium diuersos
exitus scribere. Abundantius egens Pityunte exulat; Rufini
caput pilo Constantinopolin gestatum est et abscissa manus
dextera ad dedecus insatiabilis auaritiae ostiatim stipes mendicauit;
Timasius praecipitatus repente de altissimo dignitatis
gradu euasisse se putat, quod in Oase uiuit inglorius.
non
calamitates miserorum, sed fragilem humanae condicionis narro
statum — horret animus temporum nostrorum ruinas prosequi —:
uiginti et eo amplius anni sunt, quod inter Constantinopolim
et Alpes Iulias cotidie Romanus sanguis effunditur. Scythiam,
Thraciam, Macedoniam, Thessaliam, Dardaniam, Daciam, Epiros,
Dalmatiam cunctasque Pannonias Gothus, Sarmata, Quadus,
Alanus, Huni, Uandali, Marcomanni uastant, trahunt, rapiunt.
quot matronae, quot uirgines dei et ingenua nobiliaque corpora
his beluis fuere ludibrio! capti episcopi, interfecti presbyteri
1 dicet JBa.e. aliquid 0 est conditio B 2 fulgora ΚΦΨ
3 bienn. exc. g 4 consul. nuper B consulum Gxlr,Ka.c.m2 5 eiito
quid putas nunc animi habere Corinthios, Athenienses, Lacedaemonios,
Arcadas cunctamque Graeciam, quibus imperant
barbari? et certe paucas urbes nominaui, in quibus olim fuere
regna non modica. inmunis ab his malis uidebatur oriens et
tantum nuntiis consternatus: ecce tibi anno praeterito ex ultimis
Caucasi rupibus inmissi in nos non Arabiae, sed septentrionis
lupi tantas breui prouincias percucurrerunt. quot monasteria
capta, quantae fluuiorum aquae humano cruore mutatae sunt!
obsessa Antiochia et urbes reliquae, quas Halys, Cydnus,
Orontes Eufratesque praeterfluunt. tracti greges captiuorum;
Arabia, Phoenix, Palaestina, Aegyptus timore captiuae.
non, mihi si linguae centum sint oraque centum,
ferrea uox,
omnia poenarum percurrere nomina possim.
neque enim historiam proposui scribere, sed nostras breuiter
flere miserias. alioquin ad haec merito explicanda et Thucydides
et Sallustius muti sunt.
625-627 Φ,Ba.c.m2 ad
Felix Nepotianus, qui haec non uidet; felix, qui ista
non audit. nos miseri, qui aut patimur aut patientes fratres
nostros tanta perspicimus; et tamen uiuere uolumus eosque, qui
his carent, flendos potius quam beandos putamus. olim offensum
sentimus nec placamus deum. nostris peccatis barbari fortes
sunt, nostris uitiis Romanus superatur exercitus; et quasi non
hoc sufficeret cladibus, plus paene bella ciuilia quam hostilis
mucro consumpsit.
miseri Israhelitae, ad quorum conparationem
Nabuchodonosor seruus dei scribitur; infelices nos, qui tantum
displicemus deo, ut per rabiem barbarorum illius in nos ira
desaeuiat. Ezechias egit paenitentiam, et centum octoginta
quinque milia Assyriorum ab uno angelo una nocte deleta
sunt; Iosaphat laudes domino concinebat, et dominus pro laudante
superabat; Moyses contra Amalech non gladio sed oratione
pugnauit.
si erigi uolumus, prosternamur. pro pudor et
stolida usque ad incredulitatem mens! Romanus exercitus,
uictor orbis et dominus, ab his uincitur, hos pauet, horum
terretur aspectu, qui ingredi non ualent, qui, si terram
20-29 14 cf. Ex. 17, 11-13 B uidit D Ψ alt. qui] quia
Excessimus consolandi modum et, dum unius mortem
flere prohibemus, totius orbis mortuos planximus. Xerxes, ille
rex potentissimus, qui subuertit montes, maria constrauit, cum
de sublimi loco infinitam hominum multitudinem et innumerabilem
uidisset exercitum, flesse dicitur, - quod post centum
annos nullus eorum, quos tunc cernebat, superfuturus esset.
o si possemus in talem ascendere speculam, de qua uniuersam
terram sub nostris pedibus cerneremus! iam tibi ostenderem
totius mundi ruinas, gentes gentibus et regnis regna conlisa;
alios torqueri, alios necari, alios obrui fluctibus, alios ad seruitutem
trahi; hic nuptias, ibi planctum; illos nasci, istos mori;
alios affluere
exercitum, sed totius mundi homines, qui nunc uiuunt, in breui
spatio defuturos. uincitur sermo rei magnitudine et minus est
omne, quod dicimus.
Redeamus igitur ad nos et quasi e caelo descendentes
T ampotemus r abutamur 51 3 statimque-6 planximus
om. r cernamus (?) 91 4 filis G telis D pixiles (li eras.
K) K\'l\' tyaras
scribimus
atque rescribimus, transeunt maria epistulae et findente sulcos
carina per singulos fluctus aetatis nostrae momenta minuuntur.
solum habemus lucri, quod Christi nobis amore sociamur. caritas
patiens est, benigna est; caritas non zelatur, non
agit perperam, non inflatur, omnia sustinet, omnia credit,
omnia sperat, omnia patitur; caritas numquam excidit.
haec semper uiuit in pectore; ob hanc Nepotianus noster
absens praesens est et per tanta terrarum spatia diuisos utraque
conplectitur manu.
habemus mutuae obsidem caritatis. iungamur
spiritu, stringamur affectu et fortitudinem mentis, quam
beatus papa Chromatius ostendit in dormitione germani, nos
imitemur in filio. illum nostra pagella decantet, illum cunctae
suae tempora praeterlabentia diligenter inspiciat. dum enim non sentimus,
sic senis efficimur et, cum cottidie committemus, aeternus tamen
nos esse credemus. si dicto, si scribo, si religo, si emendo, de uita mea
detragitur. quod puncta notarii, tot meorum damna sunt temporum. si
nauigare noluero, per singulus fluctus aetatis mei momenta minuuntur.
duae (sic) cum ita sint, hoc solum de praesenti uita lucrum facimus, quod
in xpi seruitute consumemus F sentis s 2 robutus 21 robusta. s
3 senes GUD) senis K cott.-cott. G,21 (-ae) s comm. cott. <P
4 aeternus r,xFa.c.m2 esse nos GWD nos esse rKp.c. ØB nos Ka.c.Y
credemus r,Ka.c. ipsut G ipso s dico GK,Bp.c. 5 discribitur D
lego Kp.c.&B detragitur r tollitur S quod ΓGΚΦΨ 6
Iustum quidem fuerat nequaquam tibi litteris satisfacere,
qui tuis auribus non credidisti — neque enim scidulae potes
adquiescere, qui uiuo sermoni non adcommodasti fidem —, sed
quia Christus perfectae nobis humilitatis exemplar in se tribuit
dans osculum proditori et latronis paenitentiam in patibulo
suscipiens, eadem absenti significo, quae in praesenti quoque
s. l. m2K nnmq. loqui U ΦΒ loqui numq.
ueruni quia operis mei est et studii multos
legere, ut ex plurimis diuersos flores carpam non tam probaturus
omnia, quam, quae bona sunt, electurus, adsumo
multos in manu mea, ut a multis multa cognoscam secundum
quod scriptum est: omnia legentes, quae bona sunt,
retinentes. unde satis miror te uoluisse Origenis mihi obicere
dogmata, cuius in plerisque errorem usque ad hanc
aetatem penitus ignoras.
egone hereticus? et cur me, quaeso,
heretici non amant? tu orthodoxus? qui etiam contra conscientiam
tuam et linguam alia praedicantem aut inuitus subscripsisti
et praeuaricator es, aut uolens et hereticus. dimisisti
Aegyptum, cunctas prouincias reliquisti, in quibus sectam
suam libera plerique fronte defendunt, et elegisti me ad insectandum,
qui omnia contra ecclesiae dogmata publica uoce
condemno.
Ea.c.m2 horigenem 9t apollinarium S 2 ut] et JBD
uel S 3 recipitur D quo] quod A,Bp.c.m2 quia Za.c.m2 qui J in
om. 25 4 sed] add. ait (eras.) J, add. ut (eras.) 2 quo om. EA
quod UJ, Σa.r.Bp.c.m2 5 est s.
Origenes hereticus: quid ad me, qui illum in plerisque
hereticum non nego? errauit de resurrectione corporis; errauit
de animarum statu, de diaboli paenitentia et — quod his maius
est — filium et spiritum sanctum seraphin esse testatus est.
si errasse non dicerem et haec non cottidie anathematizarem,
essem erroris illius socius. neque enim ita debemus bona
eius recipere, ut mala quoque suscipere cogamur.
at idem
et scripturas in multis bene interpretatus est et prophetarum
obscura disseruit et tam noui quam ueteris testamenti reuelauit
maxima sacramenta. si igitur, quae bona sunt, transtuli
et mala uel amputaui uel correxi uel tacui, arguendus sum,
cur per me Latini bona eius habeant, ignorent mala?
si hoc
crimen est, arguatur confessor Hilarius, qui psalmorum interpretationem
et homilias in Iob ex libris eius, id est ex Graeco,
in Latinum transtulit, sit in culpa eiusdem confessionis Uercellensis
Eusebius, qui omnium psalmorum commentarios
heretici hominis uertit in nostrum eloquium, licet heretica
praetermittens optima quaeque transtulerit.
taceo de Uictorino
EAJSis horigenis W me s. l. m2A qui] quod 91
her. in pler. 23 2 de-errauit in mg. inf. S 3 diabuli EJ,Ba.c.
ziaboli G quod ex quo S9 hiis Ba.r. id A 4
Petobionensi et ceteris, qui Origenem in explanatione dumtaxat
scripturarum secuti sunt et expresserunt, ne non tam me
defendere quam socios criminis uidear quaerere. ad te ipsum
ueniam: cur tractatus eius in Iob descriptos habes, in quibus
contra diabolum et de stellis caeloque disputans quaedam
locutus est, quae ecclesia non recipit?
tibi soli licet, xw
ferre sententiam et quasi censoria uirgula alios eicere de
bibliothecis, alios recipere et, cum tibi placuerit, me uel
catholicum uel hereticum pronuntiare: nobis non licet peruersa
respuere et damnare, quod saepe damnauimus? lege ad Ephesios
libros, lege cetera opuscula mea et maxime in Ecclesiasten
commentarios, et liquido peruidebis me ab adulescentia
numquam alicuius auctoritate deterritum adquieuisse hereticae
prauitati.
Non parum est scire, quod nescias: prudentis hominis
est nosse mensuram suam nec zelo diaboli concitatum inperitiae
suae cunctum orbem testem facere. scilicet gloriari cupis, ut
E pi(c s.l.B)tauionensi CS pitabion (tabion in ras.
m2H)ensi (-se
sed haec aliis
aut loquenda aut ridenda dimitto: ego quasi
Christiano loquens obsecro te, frater, ne plus uelis sapere,
quam sapis, ne uel innocentiam uel simplicitatem tuam uel
certe ea, quae taceo et te non intellegente ceteri intellegunt,
stilo proferas et ineptiarum tuarum cunctis cachinnum praebeas.
aliud a parua aetate didicisti, aliis adsuetus es disciplinis.
non est eiusdem hominis et aureos nummos et scripturas
probare, degustare uina et prophetas uel apostolos intellegere.
me laceras, sanctum fratrem Oceanum in culpam hereseos
uocas, presbyterorum tibi Uincentii et Pauliniani et fratris
Eusebii iudicium displicet: solus es Cato, Romani generis
s. l. m2A iactitas Z (alt. a in ras. m2) 33p.c.B 2 chris. D
crys. G criss. ® cris. (ex crippi Z) cet. formidastes Aa.c.m2 cristi-
(i ex e m2)ana E 3 et ex ut m2 A 4 alioquin ex quin E alioqui S
in mg. inf. A, om. B G TIN JZ
ten 91 narstian 21 APICTIAN cet. COCKAI S COKA E syci 91 xpo-
recte scriptum in JZ BD TPOIUA
G IIPCE titropeoron 91 S
5 paru.-cant.] omnia proj(ae B)lia tua et tropaeum (tropheum 33) humero
portatum (omnia-port. in mj. inf. A) paru. quoque uoce cant. AB omnia
proelia tua et trophpum para. quoque humero portatum et eorum uoce
cant. B id est omnem infirraitatem tuam et priorem paru. quoque (deest
uoce) cant. 91 5 haec s. l. m22, om. J 6 loquendo D permitto B
ergo Zp.c.m2D quasi s.l.m2S, om. J Christ. cum om. 91 7 loquor
A loquar B nellis GJ,EZa.c, uelles 33 8 tuam] meam 2 9 intellegant
91 10 stilo om. 9t et om. D cunctis Sac., om. 91 cacinn.
ΑΣD.Ba.c. chacinn. J chaccin. 91 praebeas] preuel.. 91 11 aliut
quid tibi faciam?
credidi sancti Paulini presbyteri epistulis et illius super
nomine tuo non putaui errare iudicium et, licet statim accepta
epistula
rusticitatem et simplicitatem magis in te arbitrabar quam
uecordiam. nec reprehendo\' sanctum uirum — maluit enim
apud me dissimulare, quod nouerat, quam portitorem clientulum
suis litteris accusare —, sed memet ipsum arguo, qui
alterius potius adquieui quam meo iudicio et oculis aliud
Quam ob rem desine me lacessere et uoluminibus tuis
obruere. parce saltem nummis tuis, quibus notarios librariosque
conducens eisdem et scriptoribus uteris et fautoribus,
S®D,Ba c.m2 prud.] add. tuae BB uellis J,EZa.c.
credere Ba.c.m2 2 quando] qua A 3 praedicantem GAftDB ex]
e Gp.c.m2 subsalt. B sussult. E susnlt. J2D result. G (ex susult. m2)
exult. 91 et-pedem (pede Ap.c.)] ac plaudebus pedem 91 et pl(abpl
B)audebus manu 93B et plaudebus manu et applodebus pedem S 4 ortod.
EUBB,J Σa.c. 5 timum
uerum
est illud apud Graecos prouerbium:
nomen tibi
et profundissimo non tam somno stertis quam lethargo.
inter ceteras quippe blasphemias, quas ore sacrilego protulisti,
ausus es dicere montem, de quo abscisus est in Danihelo
lapis sine manibus, esse diabolum et lapidem Christum, qui
adsumpsit corpus Adam, qui diabolo ante per uitia cohaeserat,
natum esse de uirgine, ut a monte, hoc est a diabolo, hominem
separaret.
o praecidendam linguam ac per partes et frusta
D forsitam Ea.c.m2 in scribendo EJZD faciantj
capiant 31 2 te om. 91 gramat. UAgramnat. Z ac 91 ret.
re(s l.E)th. cet. 3 dialectica J 4 saltim tunc in mg. m2S, om. J
saltim Σm2D.Ba.c. stulte
meam
iniuriam patienter tuli: inpietatem contra deum ferre non potui,
unde et uisus sum mordacius in extrema epistula scribere,
quam promiseram; quamquam post priorem paenitentiam, qua
a me ueniam deprecatus es, iterum commisisse, unde agas
paenitentiam, stolidissimum sit. tribuat tibi Christus, ut audias
et taceas, ut intellegas et sic loquaris.
Ea.r. quisquam nec G 2 interprete(tae -4a.r.)tur EA
interpretatas 2 3 maculauerit G si interpr. tuam um. G 4 dicat
Aa.c.m2 dico G sed ne B numquam EAJ,2Ba.r,, om. 58 5 recipit
EJ ΣΒD pium sit
Maiora spiritus uincula esse quam corporum si olim
animo et ego tibi Christi amore coniungor. uere enim et
simpliciter candidissimo pectori tuo loquor: ipsa scidula
et muti apices litterarum spirant in nos tuae mentis affectum.
Quod dicis Origenis multos errore deceptos et sanctum
filium meum Oceanum illorum insaniae repugnare, et doleo
simul et gaudeo, dum aut subplantati sunt simplices aut ab
erudito uiro errantibus subuenitur. et quia meae paruitatis
quaeris sententiam, utrum secundum fratrem Faustinum penitus
respuendus sit an secundum quosdam legendus — ex hac parte
ego —, Origenem propter eruditionem sic interdum legendum
arbitror, quomodo Tertullianum et Nouatum, Arnobium et
Apollinarem et nonnullos ecclesiasticos scriptores Graecos
pariter et Latinos, ut bona eorum eligamus uitemusque
K = Spinaliensis 68 s. VIII. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 -f- 356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. Q = Duacensis 247 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. K) legere debeamus
(debemus N debeat D) KDNQB ad tranquillinum F; Hieronymi nomen
exhibent tituli in DNQ 4 maiore
quae bona sunt, retinete. ceterum, qui uel in amorem
eius nimium uel in odium stomachi sui prauitate ducuntur,
uidentur mihi illi maledicto prophetico subiacere: uae
qui dicunt bonum-malum et malum bonum, qui
faciunt amarum dulce et dulce amarum. nec enim
propter doctrinam eius praua suscipienda sunt dogmata nec
propter dogmatum prauitatem, si quos commentarios in scripturas
sanctas utiles edidit, penitus respuendi sunt.
quod si
contentiosum inter se amatores eius et obtrectatores funem
trahunt, ut nihil medium adpetant nec seruent modum, sed
totum aut probent aut inprobent, libentius piam rusticitatem
quam doctam blasphemiam eligam. sanctus frater Tatianus
te inpendio resalutat.
om. D 2 quae (cf. p. 576, 9)] quod KFB bonum FQB
sunt] est FB tenete FB ceterum] certe F qui uel] uel qui KQ
quia uel D qui F 3 in od.] modicum ex modium F sui om. F
4 uidetur F illi s. l. m2B, om. F eis] his S 8 dogm. om. F
prauitates N si om. Q scripturis sanctis D 11 trahunt K in t. Q
duxerint cet. (K in mg. m2) 13 Tat.] add. diaconus DN,B s. 1. m2
14 inp. te DN te s. I. m2 K in(mQ)pedio FQa,c. salutat F;
add. explicit ad tranquillinum K
Nouit beatitudo tua, quod et eo tempore, quo
numquam officiis meus sermo cessauerit nec considerauerim,
quid tu pro dispensatione non feceris, sed, quid me facere
conueniret. et nunc sumptis dignationis tuae epistulis fructum
aliquem cepisse me uideo euangelicae lectionis. si enim duri
iudicis sententiam crebra mulieris flexit petitio, quanto magis
paterna uiscera interpellatione sedula molliuntur!
Quod de canonibus ecclesiasticis mones, gratias agimus;
quem enim diligit dominus, corripit; castigat autem
F = Veronensis X VI. 14 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. = Turicensis Augiensis 41 s. IX. = Gulferbytanus 4156 s. IX-X. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. z = Vaticanus lat. 360 s. XII-XIII. u = Ambrosianus H. 59 sup. s. XIII. FJ ΣΦu ad th. papam
Super nefaria heresi quod multam patientiam geris et
putas ecclesiae uisceribus incubantes tua posse corrigi lenitate,
multis sanctis displicet, ne, dum paucorum paenitentiam
praestolaris, nutriatur audacia perditorum et factio robustior
fiat.
Usque hodie in lectione ueteris testamenti super faciem
Moysi uelamen positum est. loquitur glorificato uultu et
FJS nih(ch)il esse cet. 2 antiquus FJZza.c. xpiani
F (xpianitatis m2) J2 xpm s xpi cet. transire S 4 se] et (ems.)
se J alexandrine ecclesie s 6 nefaria haeresin s nefariam heresim
Oaz quam 2p.c.m2 quam in S multum patientiam u multa
paiientia Flg 7 uisc. FJ2 uiribus cet. tua posse] tuas esse s
leuitate B 9 nutriatur audac(t F2)ia FJZ nutrias audac(t)iam cet.
fauctio u facti 0az 10 tiat] add. uale in xpo S K = Spinaliensis 68 s. VIII. H = Monacensis lat. 6299 s. VIII-IX. R = Vindobonensis lat. 865 s. YIlI-IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. s == Guelferbytanus 4156 s. IX-X.. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. IIDB ad fab. de (te H) uestibus (uestis
R) sacerdotalibus (add. AUJ R) HRfi ad fab. de cibis sacerdotalibus
ac ueste pontiflca (sic) K; Hieronymi nomen exhibent tituli in IIDB
13 testamenti (tes s. l. m2) K instrumenti II faciem (em ex ae m2) K
14 mosi HR glorificatu (u s. l.) K
conuersi fuerimus ad dominum, auferetur uelamen: occidens
littera moritur, uiuificans spiritus suscitatur. dominus enim
spiritus est et lex spiritalis.
unde et Dauid orabat in psalmo:
reuela oculos meos et considerabo mirabilia de
lege tua. numquid de bubus cura est deo? utique
non. multo magis de iecore bouis, arietis, hircorum et armo
dextri pedis et uentre, quo stercora digeruntur, quorum duo
in esum accipiunt sacerdotes, tertium Finees meretur in
praemio. de uictimis salutaribus adipes, quibus pectus obuoluitur,
et pinnula iecoris offeruntur super altare; ipsum uero
pectus et brachium dextrum dantur Aaron et filiis eius legitimum
sempiternum a filiis Israhel.
sensus in corde est, habitaculum
cordis in pectore. quaeritur, ubi sit animae principale.
Plato in cerebro, Christus monstrat in corde: beati.
mundo corde; quoniam ipsi deum uidebunt, et: de
corde procedunt cogitationes malae, et: quid cogitatis
nequam in cordibus uestris? uoluptas et concupiscentia
iuxta eos, qui de physicis disputant, consistit in
iecore.
huius pinnulam in diuersa uolitantem et per oculorum
fenestras erumpentem foras sacerdotes offerunt deo, ut,
118, 18 6 I Cor. 9, 9 8 cr. Leu. 7, 31-34 9 cf. Num. 25, 8 et
p. 589, 5 12 cf. Leu. 7, 2t 15 cf. Plato Tim. p. 69 D sqq. Matth.
5, 8 16 Matth. 15, 19 17 *Matth. 9, 4 20 cf. Leu. 7, 20 B auferitur (i ex a) II aufertur KD 3 deus B 4 spiritualis
B 6 numquid] non HR Φ bobus
Iesus enim coepit facere et docere. ipsum quoque pectusculum
appellatur
et egregium — thenufa quippe hoc magis sonat — iuxta
illud Malachiae: labia sacerdotis custodient scientiam
et legem requirent ex ore eius, ex quo intellegimus
praecipuam debere esse in sacerdotibus legis doctrinaeque
notitiam et additamento gratiae spiritalis talem uirum institui.
qui possit contradicentibus resistere et nihil in se sinistri
habere operis, quod ducat ad tartarum, sed dextrum brachium
et separatum, ut opera sacerdotis couparatione uirtutum eius
a cunctis hominibus separata sint. haec de uictimis et de
his, quae offeruntur in altari, sacerdotibus dantur a domino.
Ceterum et alia tria exceptis primitiis hostiarum de
14 cf. Tit. 1, 9 (eras.) opere R dixerunt Ila.r.; add. deo TIDB et] et
cum B 2 concupiscentia K ignis (s eras.) K concremarent K
-m**auerint 77 -mauerint DB 3 bracchium IIR 4 notitia K neritate
unde et apostolus: esca, inquit,
uentri et uenter escis; deus autem et hunc et illa
destruet, et e contrario de luxuriosis: quorum deus
uenter est et gloria in confusione eorum. uituli
puluerem, quem adorauerat Israhel, in contemptu superstitionis
in potu accipit populus, ut discat contemnere, quod in
secessu proici uiderat. praecipitur sacerdotibus, ne ministraturi
in templo uinum et siceram bibant, ne ebrietate et crapulaet
curis huius uitae praegrauentur corda eorum; ne partem
habeant in terra nisi solum deum; ut nulla debilitate insignes
sint, ne truncis auribus, laeso oculo, simis naribus, claudo
pede, cutis colore mutato, quae omnia referuntur ad animae
11 *Phil. 3, 19 12 cf. Er. 32, 20 14 cf. Leu. 10, 9 16 cf. Luc.
21, 34 17 cf. Ps. 72, 26 19 cf. Leu. 21, 17-23 om. s necessitatis Kp.c.m2 necessarius (ssarius in ras.
m2) B 2 distribuuntur
uolnntas enim in homine, non natura damnatur. si quis
e sacerdotibus semine fluxerit, ad sacerdotalem mensam prohibetur
accedere;,et e contrario uidua, cuius cum Sarra defecerunt
muliebria, propter. continentiam et castitatem et recipitur
in domum patris et de templi aerario alitur. quodsi filios
habuerit, redditur suboli suae, ut iuxta apostolum his ministretur,
quae uere uidua sunt, et ut, quae sacerdotalibus
sustentatur cibis, nullius alterius amore teneatur.
uicinus et
mercennarius excluduntur a conuiuio sacerdotum, semis ciborum
reliquiae conceduntur; iam tunc proiciebatur Phygelus et
Hermogenes et recipiebatur Onesimus. primitiae ciborum et
omnium frugum atque
uictum atque uestitum absque ullo inpedimento securus et
liber seruiat domino. primogenita mundorum animalium accipiunt
sacerdotes, inmundorum pretia. hominum quoque
partus redimuntur et, quia condicio una nascendi est, omnes
pretium aequaliter offerunt sic moderatum et leue, ut nec
diues intumescat nec tenuis praegrauetur.
aeditui et lamtores
accipiunt decimas et rursum decimas decimarum offerunt
sacerdotibus tanto illis minores, quanto ipsi maiores populo.
quadraginta et octo ciuitates ad habitandum Leuitis et sacerdotibus
separantur, sex urbes fugitiuorum trans Iordanen et
10-11 10 cf. IITim. 1,15—18 11 cf. Num.18, 8-32 21 cf. Num. e. 35 77 uoluptas DB nature s 2 e] he B a sacerdotale
mensa Hp.r. 3 sanae D sara Ilp.r.s 4 alt. et s. l. m1 K,
om. IIDB 5 fllins
Caput, inquit, suum non discoperiet. habet cidarim
et nomen dei portat in fronte, diademate ornatus est regio,
ad perfectam Christi uenit aetatem, semper eius gloria protegendus
est et uestimenta sua non scindet, quia candida sunt,
quia inpolluta, quia agnum sequentia et de adtonsae ouis
confecta uelleribus. Thamar amissa pudicitia scidit tunicam;
Caiafas perdito sacerdotio rupit publice uestimenta. super
omnem animam, quae mortua est, non ingredietur.
ubicumque peccatum est et in peccato mors, illuc pontifex
non accedet. anima, quae peccauerit, ipsa morietur.
quamuis ille sit dines, quamuis potens et multitudinem offerat
uictimarum, si mortuus est, non tangitur a pontifice, non uidetur.
quodsi reuiuiscit et ad uocem saluatoris egreditur de
sepulchro suo et fasceis peccatorum solutus incedit, intrabit
4 8 cf. Num. 4, 3 etc. 9 cf. Leu. 21, 10 10 cf. Apoc. 14, 4 11 cf.
\'Gen. 38, 19 12 cf. Matth. 26, 65 *Leu. 21, 11 15 Ezech. 18, 4
18 cf. roh. 11, 43-44 B iordanem KTIB exilii] add. et D,B (exp.) pont.
est s. I. B est] et D,Ba.c. 2 uniuersaque praestrinxit JIB
pulsauit II 3 aperuit J1 pertinet KØ; add. in (eras.) s 4 priuilegis
H 6 inquit] autem K discooperiet (-pae-B) IIBp.c .Φa.c.
Super patre suo et super matre sua non inquinabitur.
multa nos facere cogit affectus et, dum propinquitates
respicimus corporum, et corporis et animae offendimus
creatorem. qui amat patrem et matrem super Christum, non
est eo dignus. discipulus ad sepulturam patris ire desiderans
saluatoris prohibetur imperio. quanti monachorum, dum patris
matrisque miserentur, suas animas perdiderunt! super patre
et matre pollui nobis non licet, quanto magis super fratre,
genus regale et sacerdotale
sumus. illum adtendamus patrem, qui numquam moritur
aut qui pro nobis moritur et qui ideo uiuens mortuus est,
ut nos mortuos uiuificaret. si quid habemus de Aegypto, quod
princeps mundi suum possit agnoscere, tenenti Aegyptiae cum
pallio relinquamus. sindone opertus adulescens uinctum dominum
sequebatur: incurrisset laqueos, nisi expeditus et nudus
persequentium impetus declinasset. reddamus parentibus, quae
parentum sunt; si tamen uiuunt, si seruientes deo filios suos
praeferri sibi gloriantur.
Et de sanctis non egredietur et non polluet
sanctificationem dei sui. pro otioso quoque uerbo
11 cf. 1 Petr. 2, 9 14 cf. Rom. 4, 17 15 cf. Gen. 39, 12 16 cf.
Marc. 14, 51-52 21 *Leu. 21, 12 22 cf. Matth. 12, 36 Ka.c. alt. super om. D matrem.saam Ka.c.
4 cog. fac. B et om. K propinquitatem IID 5 pr. et] ex HR
non egreditur e sancto,
ne uestimentum, quod indutus est, polluat; quotquot enim in
Christo baptizati sumus, Christum induimus. seruemus tunicam,
quam accepimus, sanctum custodiamus in sancto. ille montanus
habitator, qui de Hierusalem descendebat Hiericho, non prius
uulneratus est, quam nudatus. infunditur ei oleum, medicamentum
lene et misericordia temperatum, et, quia debuit neglegentia
sentire cruciatum, uini austeritate mordetur, ut per
oleum ad paenitentiam prouocetur, per uinum seueritatem sentiat
iudicantis.
Uxorem uirginem accipiet, uiduam autem et
eiectam et meretricem non accipiet, sed uirginem
de genere suo, et non contaminabit semen suum in
populo. ego dominus, qui sanctifico eum. scio pontificem,
cui praecepta nunc dantur, a plerisque Christum
3, 27 13 cf. Luc. 10, 30-34 19 *Leu. 21, 13—15 2 uert. loq. ς alt. si s. l. B 5 episcopos D episcopum s 6 que
multoque
facilior est super domino interpretatio, qui audit in psalmo:
tu es sacerdos in- aeternum secundum ordinem
Melchisedech, et in Zacharia: audi, Iesu, sacerdos
magne, et cui sordida peccatorum nostrorum uestimenta tolluntur,
ut recipiat gloriam, quam habuit apud patrem, priusquam
mundus esset.
Sed ne quis me uim facere scripturae putet et sic amare
Christum, ut historiae auferam ueritatem, interpretabor in
membris, quod referatur ad corpus, intellegam de seruis, ut
inpleatur in domino — quamquam gloria domini gloria famulorum
sit — et, ubicumque oportunitas se loci tulerit, sic de
uero lumine disputabo, ut deriuetur ad eos, quibus Christus
donauit, ut lumen sint.
pontifex iste, quem Mosaicus sermo
describit, uiduam, eiectam et meretricem non ducet uxorem —
uidua est, cuius maritus est mortuus; eiecta, quae marito
uiuente proicitur; meretrix, quae multorum libidini patet —, sed
accipiet, inquit, uxorem uirginem de genere suo, non
alienigenam, ne in mala terra nobilium seminum frumenta
degenerent, non meretricem, quae multis exposita est
19 *Leo. 21, 14 K) matrem KHR patre (-emD) et super matre (-cm
D et super matre s. Z, B) IIDB 2 uirgiuali JIDB materiae H et
(t eras.) disseri s intelle(iB)gi DB 3 facilius s 5 melchissedech H
-sedehc <P -sedec s zaccharia K ihu DØ ihs KIIB hiesus HR
7 gloria D 9 sed ne] se D et] ut s 10 ut] et JIa.c.D 11 corpus]
caput (-dIIa.c.m2D) IIDB ut] quod IIDB 12 inpl.] referatur K
pr. gloriam
nolo discipulam coniugemque
pontificis quicquam habere de ueteri homine. si consurreximus
Christo, ea, quae sursum sunt, sapiamus praeteritorum obliti,
futurorum auidi. infelix Simon, quia post baptismum de antiquo
matrimonio cogitabat nec ad uirginalem uenerat puritatem,
Petri consortio indignus fuit.
Conpulisti me, Fabiola, litteris tuis, ut de Aaron tibi
scriberem uestimentis. ego plus obtuli, at de cibis et praemiis
sacerdotum et de obseruatione pontificis praefatiunculam
struerem. egressa de Sodomis et ad montana festinans non
uis habitare in parua urbe Segor. transcendens proselytos,
praeteriens Israhelitas, dimittens Leuiticum gradum, praepete
pinna transuolans sacerdotes ad pontificem uenis et, dum
uestes eius et rationale pectoris diligenter inquiris, nostra tibi
displicuere consortia.
et tu quidem optato frueris otio et
iuxta Babylonem Bethlemitica forsitan rura suspiras; nos in
Col. 3, 1-2 9 cr. Act. 8, 13-24 15 cr. Gen. 19, 20-30 H priore HR proprio (in mg. m2 at priori) II 2 ne]
quae B 3 alt. qui Φ 4 renata om. D renonata II renouatur D
Effrata tandem pace reddita uagientem de praesepe audiuimus
infantem et querimonias eius ac uoculam ad tuas aures cupimus
peruenire.
Legimus in Exodo tabernaculum, mensam, candelabrum,
altare, columnas, tentoria, coccum, byssum, hyacinthum, purpuram,
ex auro, argento et acre uasa diuersa, tabernaculum
diuisum in tria; duodecim panes per singulas ebdomadas
mensae inpositos, in candelabro septem lucernas, altare hostiis
et holocaustis expositum, crateras, scyphos, turibula, fialas,
mortariola, paxillos, pelles rubras, pilos caprarum et ligna
inputribilia. tanta offeruntur in tabernaculo dei, ut nullus
desperet salutem, alius aurum sensuum, alius argentum eloquii,
alius uocem aeris exhibeat.
totus mundus in tabernaculi
describitur sacramento. primum et secundum uestibulum omnibus
patet — aqua enim et terra cunctis mortalibus data sunt —,
in sanctis uero sanctorum \'quasi ad aethera et in caelum paucorum
introitus et uolatus est; duodecim panes duodecim
mensuum significant circulum; septem lucernae septem errantia
astra demonstrant. et ne longum faciam — neque enim pro- J
positum mihi est nunc de tabernaculo scribere —, ueniam ad
K ephratha HR eufrata B pacem K bagiantem D
praesepi IIp.c.m2g audimus KD 2 uocula II uocabula K,Ba.c.
uoculas S 4 exodio Ka.r. 5 altare (e ex ia) <P hissum IIDB
hiacinthum D hyacinctum (-cthum H) KHR iacinctum IIB iacintum s
6 et s. I. m2 K, om. S 7 in tria (in t in ras.) K in atria Ba.c.
ebdomades D hebd. S 8 inpositas B 9 et hulocaustisque K ho(oB)-
loc(add. h s.Z.m2II)austisque IIDB cathedras IIDB scyfos K
schypos D scifos II cyphos B turabula Ka.c.D; add. ligna <P phialas
B phiolas s 10 philos (h exp.) s ligna om. s (cf. not. ad
l. 9) 11 tanta]
Discamus primum communes sacerdotum uestes atque
pontificum. lineis feminalibus, quae usque ad genu et poplites
ueniunt, uerecunda celantur et superior pars sub umbilico
uehementer adstringitur, ut, si quando expediti mactant uictimas,
tauros et arietes trahunt, portant onera et in officio
ministrandi sunt, etiamsi lapsi ruerint et femora reuelarint, non
pateat, quod opertum est — inde et gradus altaris prohibentur
fieri, ne inferior populus ascendentium uerecunda conspiciat —,
uocaturque lingua Hebraea hoc genus uestimenti \'
Graece
genua pertingentes.
refert Iosephus — nam aetate eius adhuc
templum stabat et necdum Uespasianus et Titus Hierosolymam
subuerterant et erat ipse de genere sacerdotali, multoque
plus intellegitur, quod oculis uidetur, quam, quod aure
III 7, 1 777) scrutar <Pp.c. 2 amore 77 3 sacerdotum Ha.c.m2
4 omne D omnes Bp.c.m2 eis D patuerint Bp.c.m2 ornamen-
tum D singulamm D pacienter B 5 exquiramus g 7 quae]
quo s genum Ka.c.<P genua ex cenua m211 et ex uel m2K
poplice ex puplice s 8 uerecundia IlBa.c. uerenda g et] ex
superiora II umbilicum II portantque
IIp.c.DB onerant (nt exp.) K alt. et] ut s 11 lapsis ex lapis K
ruerint (n s. l. K) KHR fuerint cet. reuelauerint Kp.c.m2 12 pateret
IIa.c.m2 pateet (sic) Kp.c.m2 unde B 13 ne infe s. 1. m2K
uercunda K uerenda S conspiciant s conspiciret Kp.c.m2 14 que]
quae HR haebreicam K maschnase HliD marchnase B maschanase
II maschanse K mascanase HR IIEPICEAE
D IIPICEAE B NEPICEAE 77 periscele s perisceni K bracce B
16 reffert 77 ioseppus KD,IIa.c. 17 hierosulim. R,IIp.c. hierusoli(yD)m.
HD<P,IIa.c. iherosolim. B 18 ipsi <Pp.c. generes H
generi s 19 quam] qua D
solere contexi et, postquam incisa fuerint, acu consui; non enim
posse in tela huiusce modi fieri.
Secunda ex lino tunica est poderes, id est talaris, duplici
sindone, quam et ipsam Iosephus byssinam uocat, appellaturque
\'
uertitur. haec adhaeret corpori et ita arta est et strictis manicis,
ut nulla omnino in ueste sit ruga et usque ad cruraĮ
descendat.
uolo pro legentis facilitate abuti sermone uulgato:
solent militantes habere lineas, quas camisas uocant, sic aptas
membris et adstrictas corporibus, ut expediti sint ucl ad cursum
uel ad proelia, dirigendo iaculo, tenendo clipeo, ense
librando et quocumque necessitas traxerit. ergo et sacerdotes
parati in ministerium dei. utuntur hac tunica, ut habentes
pnlchritudinem uestitorum nudorum celeritate discurrant.
Tertium genus est \'uestimenti, quod illi appellant
nos cingulum uel balteum et zonam possumus dicere,
Babylonii nouo uocabulo \'
ponimus, ne quis erret in nomine. hoc cingulum in similitu-
28, 35. 36 Ka.c. bisso IIB retorto KD,Ba.c.m2 4 poderia KØB,IIp.r.
foderes D S 5 iosepph. (h eras.) s iosepp. D iosep. II bisinam
B 6 cothonat HR chutonat s cotonaph IIDB id est om. R
hebraeico K 7 haec om. s ita] tam S et str.] extrictis D 8 nullo D
9 facultate 3i 10 solant H solent enim B luctantes ex uitantea B
camisias Ka.r.Bp.c.m2 camissas H 11 astricus D strictas HRØ corpori
HRØ cursu K 12 praelia KØB iacula II clippeo II
clypeo KD ensi ex ensem m2B 13 nibrando S ergo in ras.
m2II alt. et
textum est autem
subtemine cocci, purpurae, hyacinthi et stamine byssino ob
decorem et fortitudinem atque. ita polymita arte distinctum,
ut diuersos flores et gemmas artifici manu non textas sed
additas arbitreris. lineam tunicam, de qua supra diximus,
inter umbilicum et pectus hoc stringunt balteo, qui quattuor
digitorum habens latitudinem et ex magna parte ad crura
dependens, cum ad sacrificia cursu et expeditione opus est, in
Quartum genus est uestimenti rotundum pilleolum,
quale pictum in Ulixe conspicimus, quasi sphaera media sit
diuisa et pars una ponatur in capite; hoc Graeci et nostri
tiaram, nonnulli galerum uocant. non habet acumen in summo
nec totum usque ad comas caput tegit, sed tertiam partem a
fronte HR qua K que s exauet K seneciute 77 rutando
HR ro(ex u)tnnd s ru(o m5)tundam B 2 texum Ka.c .Φ extensum
His quattuor uestimentis, id est feminalibus, tunica linea,
cingulo, quod purpura, cocco, bysso hyacinthoque contexitur,
et pilleo, de quo nunc diximus, tam sacerdotes quam pontifices
utuntur. reliqua quattuor proprie pontificum sunt, quorum
primum est \'
ex lateribus eiusdem coloris adsutas habens manicas et in
superiori parte, qua collo induitur, aperta, quod uulgo capitium
uocant, oris firmissimis et ex se textis, ne facile rumpantur.
in extrema uero parte, id est ad pedes, septuaginta
duo sunt tintinabula et totidem mala Punica isdem contexta
coloribus, quibus supra cingulum. inter duo tintinabula unum
malum est et inter duo mala unum tintinabulum, ut alterutrum
inuicem sibi media sint, causaque redditur: idcirco tintinabula
uesti adposita Sunt, ut, cum ingreditur pontifex in sancta
sanctorum, totus uocalis incedat. statim moriturus, si hoc
non fecerit.
Sextum est uestimentum, quod Hebraica lingua dicitur
20 cf. Ex. 28, 6-12. Iosephus ibid. III 7, 5 R tenia H tenia (eras.) tenia (utrumque in mg. m2) K tenue
<P, om. JIDB 2 bissinum JIB ut ex et 77 3 appareant IIB
4 tunica ex tuna HRll 5 hyacinctoque K hiacinthoquae HR yacynthoque
D iacinthoque s iacinctoque TIB 6 de quo s. l. <P quod ex
qua II nunc om. s 7 propriae KRJID, om. s 8 tunica om. s
torta Kp.c.HR hyacinct. K hiacinth. H hiachint. (alt. h exp.) R
yacynth. D iacinth. s iaciuct. RB 10 superiore KTl 11 et om. D
retextis ex testis m2D rnmpatur B 12 uero om. S 13 tintinnabula
(bula in ras. m2B) IIDB isdem ex idem KØ, ex his II hisdem
HRDB iisdem S col. cont. II 14 quibus s. 1. m2B, om. HD
ut S super II cingulos D tintinn. 77p.c.DB 15 et om. IIDB
inter] in s tintinn. IIDB 16 inuicem scripsi in KHRØ, ras.
4 litt. 77, om. DB sibi s.
hoc autem esse pontificis uestirnentum et in quadam epistula
scripsisse me memini et omnis scriptura testatur sacrum quid
esse et solis conueniens pontificibus. nec statim illud occurrat,
quod Samuhel, qui Leuita fuit, scribitur in Regnorum libro
primo habuisse aetatis adhuc paruulae ephod
lineum, cum Dauid quoque ante arcam domini
idem portasse referatur.
aliud est enim ex quattuor supra
dictis coloribus, id est hyacintho, bysso, cocco, purpura et ex
auro habere contextum, aliud in similitudinem sacerdotum
simplex et lineum. auri laminae, id est bratteae, mira tenuitate
tunduntur, ex quibus secta fila torquentur cum subtemine
trium colorum, hyacinthi, cocci, purpurae, et cum stamine
byssino, et efficitur palleolum uermiculatae pulchritudinis
I Par. 15, 27 D ephoth B efod KII EHWNIAA D EnCUMIA 77
EITUUMIA B K id est om. H superhum.
IIDB superumeralem K perumerale II 2 EUIENATMA JTEIIENAINA
IID EIIENAIMUJ s etenayma B hoc est des. om. S hoc] id K
epod s ephoth (h exp. D) DB efod K effod II 3 ponimus KII,<Pp.c.
et in mg. m2K ut <P uel] siue S alt. in om. IIDB 4 superhum.
MIIDB epod CP ephot D ephoth B efod KII 5 est II 6 quid]
quiddam (dam eras.) K quidem (em in ras. m2B) JIB 8 samuel KØB;
seq. ras. 3 litt. 77 in
in utroque umero habet singulos lapides
elusos et adstrictos auro, qui Hebraice uocantur \'
Aquila et Symmacho et Theodotione onychini, a Septuaginta
zmaragdi; losephus sardonychas uocat cum Hebraeo Aquilaque
consentiens, ut uel colorem lapidum uel patriam demonstraret.
in singulis lapidibus sena patriarcharum nomina sunt,
quibus Israheliticus populus diuiditur: in dextro umero maiores
filii Iacob, in laeuo minores scripti sunt, ut pontifex ingrediens
sancta sanctorum populum, pro quo rogaturus est dominum,
portet in umeris.
Septimum uestimentum est mensura paruulum, sed
cunctis supra dictis sacratius. intende, quaeso, animum, ut,
quae dicuntur, intellegas. Hebraice uocatur \'
nomine scias mysticum esse, quod dicitur. pannus est breuis,
III 7, 5 77 im HRØ 2 contextum JIDB et] sed in
ras. B locus-der.
intexti ei duodecim lapides mirae
magnitudinis et pretii per quattuor ordines, ita ut in singulis
uersiculis terni lapides conlocentur: in primo ordine sardius,
topazius, zmaragdus ponitur — Symmachus dissentit in zmaragdo
ceraunium pro eo transferens —, in secundo carbunculus,
sapphirus, iaspis, in tertio ligurius, achates, amethystus,
in quarto chrysolithus, onychinus, berillus.
satisque miror,
cur hyacinthus, pretiosissimus lapis, in horum numero non
ponatur; nisi forte ipse est alio nomine ligurius. scrutans eos,
qui de lapidum atque gemmarum scripsere naturis, ligurium
inuenire non potui. in singulis lapidibus secundum aetates
duodecim tribuum sculpta sunt nomina - hos lapides et in
diademate principis Tyri et in Apocalypsi Iohannis legimus,
de quibus extruitur caelestis Hierusalem - et sub horum nominibus
et specie uirtutum uel ordo uel diuersitas indicatur.
B isdem] id est (st eras.) s hisdem (h eras., dem s. l. II)
cet. quibus
per quattuor rationalis angulos quattuor anuli sunt aurei
habentes contra se in superumerali alios quattuor, ut, cum
adpositum fuerit
anulus ueniat contra anulum et mutuo sibi uittis
copulentur hyacinthinis. porro, ne magnitudo et pondus lapidum
contexta stamina rumperet, auro ligati sunt atque conclusi.
neo suthcit hoc ad tirmitatem, nisi et catenae ex auro
fierent, quae ob pulchritudinem fistulis aureis tegerentur haberentque
et in rationali supra duos maiores anulos, qui uncinis
superumeralis aureis necterentur, et deorsum alios duos.
nam post tergum in superumerali contra pectus et stomachum
ex utroque latere erant anuli aurei, qui catenis cum rationalis
inferioribus anulis iungebantur,
et rationale superumerali et superumerale rationali et una textura
contra uidentibus putaretur.
Octaua est lamina aurea, id est \'sis zaab\', in qua scriptum
est nomen dei Hebraicis quattuor litteris ioth, he, uau,
he, quod apud illos ineffabile nuncupatur. haec super pilleolum
lineum et commune omnium sacerdotum in pontifice plus
additur, ut in fronte uitta hyacinthina constringatur totamque
pontificis pulchritudinem dei uocabulum coronet et protegat.
HR,KØ(.es) 2 superhum. lID superhumerale B 3 alt.
in in mg. B, om. HD ephot D,B in mg. efod KII epod s 4 ueniet$>
5 hyacinct. K iacinth. D iacinct. RB iacind. <P 6 rumperent IIDB
ligata s 7 suffecit S ad infirmitatem R et om. <P 9 rationabili
(-leKØ duos (s exp.) K 10 superhum. DB suprahum. II 11 pos
IIDØ superhum. IIDB 13 inferioris annli K figebat H ad-
stringerentur s 14 rationabile (bi eras.) K superhumerali IIDB
et superhumerale II (s. l. m2) DØB rationabili Ka.r.Ø et] ut D,B
in ras. m2 16 lammina
Didicimus, quae communia cum sacerdotibus, quae
specialia pontificis uestimenta sint, et, si tanta difficultas fuit
in uasis fictilibus, quanta maiestas erit in thesauro, qui intrinsecus
latet! dicamus prius, quod ab Hebraeis accepimus,
et iuxta morem nostrum spiritali postea intellegentiae uela
pandamus.
quattuor colores ad quattuor elementa referunt, ex
quibus uniuersa subsistunt — byssus terrae deputatur, quia ex
terra gignitur, purpura mari, quia ex eius cocleolis tinguitur,
hyacinthus aeri propter coloris similitudinem, coccus igni et
aetheri, qui Hebraice \'sani) appellatur, quod Aquila
Symmachus
eloquium apud Hebraeos \'tolath\', id est uermiculus —, et iustum
esse commemorant, ut pontifex creatoris non solum pro Israheli,
sed pro uniuerso mundo roget, si quidem ex terra et
aqua et aere et igne mundos iste consistat et haec elementa
sint omnium.
unde primum lineum uestimentum est terram
significans, secundum hyacinthinum aerem m colore demonstrans,
quia de terrenis paulatim ad excelsa sustollimur, et
in ras. m2) B pr. quae in ras. m2B; add. uel D
ne 77 alt. quae] uel (8. l. et eras. B) quae BS 2 spec(t B)iali (add. a
s. I. B) RB apiciali (ia ex i) H 4 discamus Ra.r.; add. igitur IIDB
abJ apud s, om. R 5 morem] moysen s spiritalis 77 spiritualis Ba.c.m2
6 ad] at <P aut B et S referuntur 7ZB 7 quia] qui IIa.c .Φ 8 quia]
quod autem supra dicti colores auro intexti
sunt, id significari uolunt, quod uitalis calor et diuini
sensus prouidentia uniuersa penetret. superumerale et duos
lapides uel zmaragdinos uel onychinos, qui desuper sint et
utrumque umerum tegant, duo hemisphaeria interpretantur,
quorum aliud super terram, aliud sub terra sit, siue solem
et lunam, quae desuper rutilant. zonam illam, qua sacerdotis
pectus artatur et linea tunica, id est terra, constringitur,
interpretantur oceanum. rationale in medio positum terram
edisserunt, quae instar puncti, licet omnia in se habeat, tamen
a cunctis uallatur elementis.
duodecim lapides uel zodiacum
interpretantur circulum uel duodecim menses et singulis uersiculis
singula adsignant tempora et his ternos deputant
H hyacinct(cth R). KR iacinth. D<P iacinct. IIB iudicat
H 3 tintinn. RD,IIp.c. thintin. H fulgora RØ,IIa.c. demonstrat
K 4 terre Bp.c.m2 aque Bp.c.m2 alt. et om. s 5 consonantia
K perplexa] add. sunt s. l. B 6 reper. IIa.c.m2B autem]
hoc s coloris Bp.c.m2 auri s 7 sunt s. l. B sunt aes K
significare II nitales s colores s 8 penitret K, add. et (eras.) 77
superhum. JIDB euperumerali s duo R,IIa.c.m2 9 zmaracd. B
smaragd. KIIØ uny(i77)ch. HR onich. IIBp.c. onic. KD,IIBa.c. onicynos
s sunt B 10 humerum IIDB tegunt B duo hemisperia (0 h
ex m m2) K hemispheria H,B (pr. h p.c.) emiapheria II in ras. emisferia D
gemispheria R gemisperia s 11
nam et in Iob arcturum et
Oriona et mazuroth, hoc est zodiacum circulum, et cetera
astrorum nomina legimus, non quo eadem apud Hebraeos uocabula
sint, sed quo nos non possumus, quae dicuntur, nisi
consuetis uocibus intellegere. pulchre autem hoc ipsum, quod
in medio est, appellatur rationale; ratione enim cuncta sunt
plena et terrena haerent caelestibus, immo ratio terrenorum
et temporum, caloris et frigoris, et duplex inter utrumque
temperies de caeli cursu et ratione descendit; unde et rationale
cum ephod fortius stringitur.
porro, quod dicitur in ipso rationali
doctrina uel ueritas, hoc ipsum significat, quod numquam in
dei ratione mendacium sit, sed et ipsa ueritas multis signis et
argumentis monstretur hominibus et usque ad mortales ueniat.
unde factum est, ut rationem solis ac lunae et anni et mensuum
et temporum et horarum, tempestatum quoque, serenitatis
atque uentorum et rerum omnium nosceremus accipientes
insitam a deo sapientiam et ipso habitatore atque doctore
domicilii sui nobis et fabricae scientiam demonstrante.
super
IIp,r. (\'xp.] dispositio K 2 dispositione KØB infamarunt
IIDB 3 est neg. S, add. dei (del.) B 4 reget KØ nam
om. D in om. HRD iob (non hiob) codd. araturum Hp.c.m2
5 orionem IIDB maiuroth K mozuroth s zoziacum D zodaicum Ra.c.
6 castrorum Hp.c.m2 qua H quod K 7 quo] quia S possimus HRØ
8 uocabulis K, om. H 9 ratione] rat(c U)ionale HR,Ba c. 11 inter]
in Ka.c.II utroque Ka.c.IID utraque S 12 temp.] add. et (exp.) B
rationabile s 13 efod KII epod s ephoth B instringitur HB
14 et om. tp 16 pr. et s. l. B 17 omnibus s ueniant IIp.c.D
18 unde (u in ras.) K ratione K hac (h eras.) II at M mensium
Kp.c.m2IIp.r.B mensum HR 19 quoque] quod quod K quoque
et s 21 doctore post scient. tr. HRØ 22 scientiae(e) KBa.c.,<P
scientia Kp.c. demonstrantem II demonstrans te s
lamina, quae in fronte pontificis est, inscriptumque nomen dei
uniuersa, quae subter sunt, dei arbitrio gubernari. id ipsum ego
puto sub aliis nominibus et in cherubin quattuor animalibus
figuratum, quae ita sibi permixta sunt et haerent, ut in uno
inueniantur
non reuertantur; labuntur enim tempora et praeterita relinquentia
ad futura festinant.
quod autem semper in motu sunt,
illud significat, quod et philosophi suspicantur, currere mundum
suo ordino et incessabiliter uelut rota in suo axe torqueri.
unde et rota in rota est, id est tempus in tempore,
et annus in semet ipsum reuoluitur et ipsae rotae eleuantur
ad caelum et super crystallum thronus ex sapphiro est et
super thronum similitudo sedentis, cuius inferiora ignea sunt,
superiora electrina, ut demonstret, quae inferiora sunt, igne
et purgatione indigere, quae sursum, in condicionis suae puritate
persistere.
et quomodo hic in habitu sacerdotis auri
lamina desuper est, ita in Ezechiele electrum in pectore et
in uertice conlocatur. iustum ergo erat — sicut supra ex parte
II caedaris K citaris Ba.c. chitaris s uita IIa.c.B hiacinth.
H hyacinct. K hiacincth. R iacinth. D iacinct. IIB iachynthyna s
monstrant B 2 lammina HRD scriptumque IIa.c.$,Ba.c.m2 dei
nomen (ex nominum) B deiJ di (s. l. m2) dum (eras.) K 3 nniuersae
H subter] seq. ras. 3 litt. II supter\' ex super terra K dei
om. D 4 cherubim H caerubin <P cerubym ll; add. et D,Hs.l.Bs.Lm2
anim.] hiezechielis in ras. m2B 5 permixte <Pp.c.m2 commixta K
haerent] erunt s in om. s 6 cetera S inst. et S 8 autem]
enim II immotu ll,B(u ex i) immotum s sint s 9 significant
II,Dp.c.Ba.c. 10 et s. l. m2B incessabili HR -le s rotam B
axa HR ac se B 11 et om. K pr. est s. l. m2K tempora
<P,Ba.c.m2 12 ipsum] ipso II heleua(ex e)ntur B 13 crystal. Ka.c.
cIistalI. IIa c. ΦΒ christall.
Tetigimus expositionem Hebraicam et infinitam sensuum
siluam alteri tempori reseruantes quaedam futurae domus strauimus
fundamenta. de feminalibus lineis hoc solent dicere:
ratio seminum et generationis ad carnem pertinens terrae per
eam deputatur — unde ad Adam loquitur deus: terra es et
in terram ibis — causasque huius rei, quomodo de paruulo
semine et foedissimis initiis tanta uel hominum uel diuersarum
rerum pulchritudo nascatur, esse obuolutas et humanis oculis
non patere.
legimus in Leuitico iuxta praeceptum dei Moysen
lauisse Aaron et filios eius: iam tunc purgationem mundi et
rerum omnium sanctitatem baptismi sacramenta signabant. non
accipiunt uestes nisi lotis prius sordibus nec ornantur ad sacra
nisi in Christo noui homines renascantur; uinum enim nonum
in nouis utribus mittitur. quod autem Moyses lauat, legis
indicium est: habent Moysen et prophetas, ipsos
20 *Luc. 16, 29 21 ce. Rom. 5, 12-14 1 creaturae B 2 indicare B indegeret K in die 0 misericordia
K 3 consacr.] cum sacrificaret KIID ei] add. expiaretur
IlD,Bs.l.m2 uuiuersalis 77D non] add. tantum B 4 ac] et s
prop. et par. 77 pr. etJ ac <P 5 deprecaretur 77 6 hebreicam IIa.c.m2Ø
infinita K 7 temporis B domos IIBa.c. domui s struamus B
9 seminuum s pertinent Kp.c. pertinet HRØ pertinentis B 10 unde]
add. et II s. l. D ad om. Φ 11 terrain] terra
praeceptis dei lauaudi sumus et, cum parati ad indumentum
Christi tunicas pellicias deposuerimus, tunc induemur
ueste linea nihil in se mortis habente, sed tota candida,
ut de baptismo consurgentes cingamus lumbos in ueritate et
tota pristinorum peccatorum turpitudo celetur. unde et Dauid:
beati, quorfim remissae sunt iniquitates et quorum
tecta sunt peccata.
Post feminalia et lineam tunicam induimur hyacinthino
uestimento et incipimus de terrenis ad alta conscendere. haec
ipsa hyacinthina tunica — a Septuaginta
nominatur — est proprie pontificis, significans rationem
sublimium non patere omnibus, sed maioribus atque perfectis.
hanc habuerunt prophetae, hanc Moyses et Aaron et omnes,
quibus dicitur: in montem excelsum ascende, qui
euangelizas
uec sufficit nobis priorum ablutio peccatorum,
baptismi gratia, doctrina secretior, nisi habuerimus
et opera. unde iungitur et ephod, id est superumerale, quod
rationali copulatur, ut non sit laxum nec dissolutum, sed
haereant sibi inuicem et auxilio sint. et ratio enim operibus
et opera ratione indigent, ut, quod mente concipimus, opere
ex dum B, om. H 2 tunica speluncias R pelliceas S induimur
HRØ 3 uestem lineam K sese S habentem KII 4 ut]
et HRØ 8 linea tunica D hyacinct. K iacinth. s iacynth. D
iacinct. HB liiacinthinum H hiachinctinum R 9 alta (alt in ras.) K
10 hiacinth. HR hyacinct. K iacinth. DØ iacinct. IIB TIIOATTOC
11 TnOAITOC D K VITOAVTUUN B subuelucula
(elu eras.) K 11 est scripsi et codd. propriae KRØ ■ ponti
Ha.c.m2R; add. est IIDB significat K significatque IIDB 13 proph.—
Aaron] moyses et aaron et prophetae D moses HR alt. et om. D
14 ascende] add. tu D,Bs.l.m2 15 nob. suflF. s prior Ka.c.mS
abolitio B 16 nisi ex si non m2K 17 unde om. s et om. B
epod <P efod Kll ephoth B ephoc Ha.cm2 superhum. RIIDB
18 rationale D rationabili Ka.c. con(m Inputatur HD coaptatur B
ut] et s fluxum B neque S 19 alt. et eras. KB, om. D rat.
eniml rationem HR rat. etenim D enim s. l. m2B 20 concepi-,
mus K percipimus D
significant et ecclesiam duodecim apostolorum, qui ad praedicationem
missi sunt, nomina continentes uel litteram et
spiritum, in quibus tenentur legis uniuersa mysteria: in dextris
spiritus, in laeuis littera est; per litteras ad uerba descendimus,
per uerba uenimus ad sensum.
quam pulcher ordo et ex ipso
habitu sacramenta demonstrans! in umeris opera sunt, in pectore
ratio; unde et pectusculum comedunt sacerdotes. hoc
autem rationale duplex, apertum et absconditum, simplex et
mysticum, duodecim in se lapides habens et quattuor ordines.
quas quattuor puto esse uirtutes: prudentiam, fortitudinem,
iustitiam, temperantiam, quae sibi haerent inuicem et, dum
mutuo miscentur, duodenarium numerum efficiunt, uel quattuor
domini luce radiantia mundum inluminant, in uno quattuor
et in quattuor singula; unde et
et ueritas. in pectore sacerdotis est.
cum enim indutus quis fuerit
ueste multiplici, consequens est ueritatem, quam corde retinet,
sermone proferre. et ob id in rationali ueritas est, id est scientia,
ut nouerit, quae docenda sint, et manifestatio atque doctrina,
1 duo quoque B superh. (-le B) JIDB uel om. B 2 et s. l.
mSK ecclesia
sed, et ipse uestimentorum ordo praecipuus. legamus
Leuiticum: non prius rationale et sic superumerale, sed
ante superumerale et deinceps rationale. a mandatis, inquit,
tuis intellexi: prius facimus, sic docemus, ne doctrinae
auctoritas cassis operibus destruatur. hoc est, quod in propheta
legimus: seminate uobis in iustitia et metite fructum
uitae; inluminate uobis lumen scientiae.
primum
seminate in iustitia et fructus uitae aeternae metite, et
postea uobis scientiam uindicate. nec statim absoluta perfectio
est, si quis superumerale et rationale habeat, nisi haec ipsa
inter se forti conpage solidentur et sibi inuicem nexa sint,
ut et opera rationi et ratio operibus haereat et his praecedentibus
doctrina sequatur et ueritas.
Quattuor elementa, de quibus supra diximus, et duos
lapides uel onychinos uel zmaragdinos et gemmas duodecim,
quae ponuntur in rationali, si esset tempus, [ut] discuterem
singulorumque naturas et causas tibi exponerem et, quid
Ka.c. que B alt. quod s 2 nocentiam D dic.
sac. II sacerdoti S * 3 moses HR 4 thimoth. H timot. B 5 legimus
rp 6 primus K prius a B superhum. IIDB 7 superhum.
JIDB deinceps] sic D inq. tuis KØ tuis inq. cet. 8 faciamns
et JIDB doceamus IIDB nec KØ 9 auctoris s casis H
11 lucem K 12 frnctum IIDB alt. et om. IID 13 scientiae s
14 superhum. BIIDB umerale fi et om. K 15 conpagi 0 compagine
IIDB conexa ΚΦ,Dp.c.m2 16 operationi et rationi
lamina aurea rutilat in fronte;
nihil enim nobis prode est omnium rerum eruditio, nisi dei
scientia coronemur. lineis induimur, ornamur hyacinthinis,
sacrato balteo cingimur, dantur nobis opera, rationale in pectore
ponitur: accipimus ueritatem, profert sermo doctrinam;
inperfecta sunt uniuersa, nisi tam decoro currui dignus quaeratur
auriga et super creaturas creator insistens regat ipse,
quae condidit.
quod olim in lamina monstrabatur, nunc in
signo ostenditur crucis. auro legis sanguis euangelii pretiosior
est. tunc signum iuxta Ezechiel gementibus figebatur in
fronte, nunc portantes crucem dicimus: signatum est super
nos lumen uultus tui, domine. bis in Exodo legimus
praecipiente domino et Moyse iussa faciente octo uestium
Ezecb. 9, 4 16 Ps. 4, 7 17 cf. Ex. c. 28 et 39 B; add. longi temporis erit alioquin (-qui HR) KHRl/J,
add. plenius quaesita demonstrare (demostrare
de ceteris uirtutibus, uerbi gratia-sapientia, fortitudine,
iustitia, humilitate, mansuetudine, liberalitate, possunt et
alii iudicare: pudicitiam sola nouit conscientia et humani oculi
huius rei certi iudices esse non possunt absque his, qui passim
in morem brutorum animalium libidini expositi sunt. unde
et apostolus: de uirginibus, inquit, praeceptum domini
non habeo, quasi Moyses loquatur: \'feminalibus ego non
uestio nec inpono alicui necessitatem; qui uult sacerdos esse,
ipse se uestiat\'.
o quantae uirgines et quantorUm sperata pudicitia
in die iudicii dehonestabitur, quantorum infamata pudicitia
a deo iudice coronabitur! igitur ipsi adsumamus feminalia,
ipsi nostra uerecunda operiamus, non quaeramus alienos
oculos. ita tegantur genitalia, ut nullorum oculis pateant, ne,
quando intramus sancta sanctorum, si qua apparuerit turpitudo,
morte moriamur..
Iam sermo finitur et ad superiora retrahor. tanta debet
esse scientia et eruditio pontificis dei, ut et egressus eius et
ex modo K moses HR 3 hac (h in ras.) K ac B
haec s 4 et s. 1. B et ad IIRfi uerenda S 5 ipse 0 ipsa Ba.e.m.2
digna] dignantur (ntur eras.) B 6 conscientia B et] ac D, om. S
feminum <P dei indicio B 7 sapientiam fortitudinem K 8 institiam
K; add. temperantia S humilitatem mansuetudinem liberalitatem
K et s. l. m2B 9 pudicitia K solam S conscientiam
K 10 certi s. 1. K II in eras. 77 more 77 sunt exp. S
exposite (-e D) Ila.r.D 12 et om. s 13 moses HR 15 se om.
RDB quantae] quanta
haec ad unam
lucubratiunculam, cum iam funis solueretur e litore et nautae
crebrius inclamarent, propero sermone dictaui, quae memoria
tenere poteram et quae diuturna in rationali pectoris mei lectione
congesseram, satis intellegens magis me loquendi impetu
quam iudicio scribentis fluere et more torrentis turbidum proferre
sermonem.
fertur in indice Septimi Tertulliani liber de
Aaron uestibus, qui interim usque ad hanc diem a me non
est repertus. si a uobis propter celebritatem urbis fuerit inuentus,
quaeso, ne meam stillam illius flumini conparetis.
non enim magnorum uirorum ingeniis, sed meis sum uiribus
aestimandus.
B ueritate K0 2 totam (ut uidetur) Kp.c.m2
ambitu But] et s agitur
Scio me, Principia, in Christo filia, a plerisque reprehendi,
quod interdum scribam ad mulieres et fragiliorem sexum maribus
praeferam. et idcirco debeo primum obtrectatoribus meis
respondere et sic uenire ad disputatiunculam, quam rogasti.
si uiri de scripturis quaererent, mulieribus non loquerer. si
Barach ire uoluisset ad proelium, Debbora de uictis hostibus
non triumphasset.
Hieremias carcere cluditur et, quia periturus
Israhel uirum non receperat prophetantem, Holda eis
mulier suscitatur. sacerdotes et pharisaei crucifigunt filium dei
et Maria Magdalene plorat ad crucem, unguenta parat, quaerit
in tumulo, hortulanum interrogat, dominum recognoscit, pergit
ad apostolos, repertum nuntiat. illi dubitant, ista confidit,
uere
11 cf. Matth. c. 27 etc. 12 cf. Matth. 27, 56 etc. cf. Marc. 16, 1
13 cf, Matth. 28, 1 etc. cf. Ioh. 20, 15. 16. 18. 24—29 15 cf. Cant. 7,4 L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. X = Parisinus lat. 9532 s. IX. d = Casanatensis 641 (olim B. IV. 18) s. IX (continet p. 625t
5 hic-9 natus est; p. 684, 9 narrant-u legitur). M = Coloniensis 60 s. IX—X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. LB ad ptincipiam njrginem explanatio
XLIIII (XLIII X) psalmi (salmi ex salmo X) WXM eiusdem d: Hieronymi
nomen exhibent tituli in LB,d (eiusdem) 5 obtractat.
defecerant Sanae muliebria et ideo
Abraham ei subicitur et dicitur ad eum: omnia, quae dicit
tibi Sarra, audi uocem eius. illi defecerant muliebria,
tu numquam habuisti:
portat in corpore, iam possidet, quod futura est. Rebecca
pergit ad interrogandum deum et eius responsione condigna
audit oraculum: duae gentes in utero tuo, et duo
populi de uentre tuo diuidentur. illa duos generat
dissidentes, tu\' unum cotidie concipis, parturis, generas, unione
fecundum, maiestate multiplicem, trinitate concordem.
Maria,
soror Moysi, uictorias domini canit, (Rachel moriens parit)
et Bethleem nostram atque Ephratam stirpe nominis sui signat
in posteros. filiae Salphaad hereditatem inter fratres merentur
accipere. Ruth et Hester et Iudith tantae gloriae sunt, ut sacris
uoluminibus nomina indiderint. Anna prophetissa generat filium
leuitam, prophetam, iudicem, sacro crine.uenerabilem, et offert
eum in tabernaculo dei. Thecuitis mulier regem Dauid interi
rogatione concludit, aenigmate docet, exemplo dei mitigat.
legimus et aliam sapientem feminam, quae, cum obsideretur
ciuitas et propter unum perduellem dux exercitus Ioab muros
11 cf. Ex. 15, 20 12 cf. Gen. 35, 19. Matth. 2, 18 14 cf. Num. 27,
1-6 16 cf. I Reg. c. 1 et 2 18 cf. II Reg. 14, 1-20 20 cf. II
Reg. 20, 16-22 B) Xp.r.B 3 ei a(ha B)braham LB 4 sara Xp.r.B
tu numq. hab. muliebria Ba.c. muliebria tu numq. hab. muliebria L
5 Christum] dum W 6 corpore ex pectore 111 7 dominum M eius]
sua S 8 oracula B 9 duo L 10 cott. Xp.c.m2LM quot. S unionem
X 11 fecundum in ras. m2B secundum LX maiestatem LXB
multiplici Ba.c. trinitatem X concorde B 12 Rachel-parit
addidi, om. codd. 13 et] add. Rachel S bethlehem 11 ephatam
Wa.c. effratam B ephratham S 14 salfaad L salphaath B 15 hesther
Wp.c. esther S 16 indiderent L -rit W profetissa X prophetes W
17 leuitem Ba.c.m2 \' crine] nomine B 18 tabernaculum W tecuitis
W thecuites L,B (h m2) tecuites M 19 dei del. m2B 21 perd.)
perdere uellet L; add. in sapientia sua X murus L,XDIa.c. murum B
tantae multitudinis periculum muliebri auctoritate sedauit.
quid loquar de regina Saba, quae uenit a finibus terrae audire
sapientiam Salomonis et testimonio domini condemnatura est
omnes uiros Israhel? Helisabet utero prophetat et uoce. Anna,
filia Fanuelis, in templo templum efficitur dei et cotidiano
ieiunio caelestem inuenit panem. sequuntur mulieres saluatorem
et ministrant ei de substantia sua.
ille, qui de quinque
panibus quinque milia hominum exceptis mulieribus et paruulis
aluit, escas sanctarum mulierum non recusat accipere.
cum Samaritana loquitur ad puteum et saturatus conuersione
credentis cibos, qui coempti fuerant, neglegit. Apollo, uirum
apostolicum et in lege doctissimum, Aquila et Priscilla erudiunt
et instruunt eum de uia domini. si doceri a femina
non fuit turpe apostolo, mihi quare turpe sit post uiros docere
et feminas?
Haec et istius modi,
ut nec te paeniteret sexus tui nec uiros suum nomen erigeret,
in quorum condemnationem feminarum in scripturis sanctis
uita laudatur. gaudeo et ueluti quodam tripudio effertur animus
meus, cum in Babylone inueniuntur Danihel, Ananias,
Azarias, Misahel.s o quam multi sunt senes et iudices Israhel,
36-38 7 cf. Matth. 27, 55 etc. 8 cf. Matth. 14, 14—21 etc. 11 cf.
Ioh. 4, 7-34 12 cf. Act. 18, 24—26. 21 cf. Dan. 1, 6 ante L auctoritatis L euadit L 3 quae] qui W
4 salamonis L solomonis X et s. I. B 5 Isr.]
habes ibi in studio scripturarum et in sanctimonia
mentis et corporis (magistras) Marcellam et Asellam: quarum
altera te per prata uirentia et uarios diuinorum uoluminum
flores ducat ad eum, qui dicit in Cantico: ego flos campi
et lilium conuallium, altera, ipsa flos domini, tecum
mereatur audire: ut lilium in medio spinarum, sic
proxima mea in medio filiarum. et quia de floribus et
liliis loqui coepimus semperque uirginitas floribus conparatur,
oportunum mihi uidetur, ut ad florem Christi scribens de
multis floribus disputem.
Quadragesimum quartum psalmum legens in titulo repperi:
in finem pro his, qui commutabuntur, filiorum Core
(in)intelligentiam, canticum pro dilecto. in Hebraico .
scriptum est: \'
sir
filiorum Core, eruditionis canticum amantissimi.
Symmachus more suo manifestius \'triumphum\' pro \'floribus\'
interpretatus est. igitur \'sosanim\' uel \'pro his, qui commutandi
sunt\' uel in \'lilia\' transfertur et \'flores\' et \'meschil\' quoque et
7 Cant. 2, 1 9 *Cant. 2, 2 15 *Ps. 44, 1 B frixit Wp.e.mSB sua om. W 2 candorem B
3 gloria Mp.r. 4 triumfantes L tibi JJf, om. LB et in sanct.]
diuinarum W 5 magistras addidi, om. codd. ascellam Ma.r., om. W
6 te om. M per om. W uarius 1VXa.c. diu. uol.] diuersarum
(sic) odorum W 7 ducat] add. te s. I. M 9 meretur W 14 reperi B
15 mutabuntur L chore LM 16 <in)intelligentiam Engelbrecht
graecum textum secutus intelligentiii
quattuor
autem psalmi, licet in posteriore titulorum parte dissentiant,
hoc principio praenotantur: quadragesimus quartus, quinquagesimus
nonus, sexagesimus octauus, septuagesimus nonus,
quibus duo medii inscribuntur \'Dauid\', primus et nouissimus
\'filiorum Core et Asaph\'. de cunctis dicere non est huius
temporis; quem coepimus, explicemus.
Recte, qui in saeculorum fine mutandi sunt, de quibus
apostolus loquitur: omnes dormiemus, sed non omnes
inmutabimur, referuntur ad finem. et hoc ipsum mysterium
lectorem praeparat ad intellegentiam spiritalem. ubi enim simplex
et apertus est sensus, quid necesse est audientem intellegentiae
praemoneri et dici ad eum: qui habet aures audiendi.
audiat? canticum quoque canitur carissimo atque dilecto,
quia propter illum ueniet sanctis promissa mutatio. quae quidem
et in hac uita intellegi potest, quando exuimur ueteri
homine et induimur nouo, qui renouatur in cognitionem secundum
imaginem creatoris, et gloriam domini contemplantes in
eandem imaginem transformamur quasi a gloria in gloriam.
nec est tempus ullum, quo non mutetur sanctus praeteritorum
obliuiscens et in futurum se extendens, cum interior noster
homo renouetur de die in $iem et inmutabilis deus, qui
14 Matth. 13, 9 17 cf. EplfT4, 22—24. Col. 3, 9-10 22 cf. Rom.
7, 22. Eph. 3, 16 1 erndicione W sonatj add. sir canticum g idida B auticum
L (canticum m2) Xa.c.m2 solomonis Xa.c.m2 2 quia S
sensu in ras. 7-8 litt. m2B 3 posteriori B 5 e] et (t exp.) 1fI,
om. X 6 scribuntur
carissimus autem ille
est, de quo et Esaias canit: cantabo canticum dilecto
dilecti uineae meae et euangelium: hic est filius meus
dilectus, in quo mihi conplacui, hunc audite, cui
non unus propheta, sed omnis chorus filiorum Core nunc
laudes \'canit. qui sint autem filii Core, id est caluariae, in
quadragesimo primo psalmo conpetentius disputatur.
et nt
sciamus textum cantici titulo conuenire, mutationem de alio
ad aliud discit et filia, cui praecipitur, ut antiqui parentis
oblita regiis se amplexibus paret. uictorem autem eum esse, qui
dicit: confidite, ego uici mundum et ad quem ista
I scentis oratio est: a te uictoria et sapientia et gloria
et ego tuus seruus, profecto nouit, qui domino uincente
superauit et est particeps triumphorum eius et qui
gloriae coronam de candore bonorum operum et de
uarietate uirtutum texuit saluatori.
Eructuauit cor meum uerbum bonum. pro quo
1, 18 7 *Esai. 5, 1 8 *Matth. 17, 5 11 cf. Ps. 41, 1 14 cf. Ps.
44. 11 16 Ioh. 16, 33 17 Esdras Graecus (I) 4, 59 20 cf. I Petro
5, 4 22 Ps. 44, 2 L 2 formamque S accipiens B 3 philistim XB
philisthim L interpretatur W,Ba.c.m2 4 corrueutis W; add. et
(exp.) W 6 suscepimus B carissimum W 7 et om. S isaias LM
dilecto dilecti scripsi dilecto B dilecti L dilectae WXM 9 mihi] add.
bene L conplacuit La.r.B 10 omnes W Core] chore LM cores B
11 chore L 14 aliut X alium B discit L dicit WXlJI docet (ocet
in ras. m2) B et] ut S ut] aut W par. aut W 15 obliuiscatur
S regis B se] sed B paretur W eum om. L
17 uictoriae M 18 noui B qui] quia Xp.c. quid W qui in L,Ba.c.m2
19 superatur L quia Xp.c. inmarcesc. Mp.c. inmarcess. B
21 exuit W 22 eructauit lJIB
uerbo bono iudicans ad alterius sermonem cor dicentis motum
et spiritu sancto futura Christi sacramenta pandente
etiam hunc in eloquium prorupisse, ut. quemadmodum ceteri
de
proprie dicitur digestio cibi et concoctarum escarum in uentum
quomodo ergo iuxta qualitatem ciborum de sto- \'I
est, ita interioris hominis cogitationes uerba proferunt
et ex abundantia cordis os loquitur. iustus comedens
replet animam suam, cumque sacris doctrinis fuerit satiatus,
de bono cordis thesauro profert ea, quae bona sunt, et cum
apostolo loquitur: an experimentum quaeritis eius, qui
in me loquitur Christus?
quidam ex persona patris dictum
intellegi uolunt, quod ex imis uitalibus et cordis arcanis
uerbum suum, quod in se erat semper, protulerit iuxta alterius
psalmi uaticinium: ex utero ante luciferum genui
te, et quomodo uterus non significat uterum — neque enim
deus diuiditur in membra —, sed eandem substantiam patris
filiique demonstrat, sic cor et uerbum, quod profertur ex corde,
patrem ostendere et filium.
et quod sequitur: dico ego opera
Luc. 6, 45 12 cf. Matth. 12, 35. Lnc. 6, 45 13 II Cor. 13, 3
17 Ps. 109, 3 21 Ps. 447 2 B cornmotus W cor] or B 2 ad
s. 1. W motum] esse comm(m B)otum LB 3 et] est X 5 eius
adu. B 6 degestio WM cybi ex cybo m2X non coctarum Hp.c.m2
7 efflactio L ergo] enim S 8 et] ut W
Dico ego opera mea regi. propheticus c.horus Christi
ecclesiae sacramenta dicturus, ne carmine uideatur indignus
et ob conscientiam peccatorum dicatur ei: ut quid tu enarras
iustitias meas et adsumis testamentum meum per os
tuum?, opera sua regi, quem laudaturus est, confitetur, ut uel, si
bona sunt, ipse suscipiat uel, si mala sunt, mundet; facitque,
quod iussus est: dic tu iniquitates tuas, ut iustificeris,
et: iustus accusator sui est in principio sermonis.
linguae est pro syntagmatibus et scriptis \'
et iste, qui laudes cantaturus est domino, carmen suum et
opusculum consecrat ei et pro Musis gentilium ipsum inuocat
in principio, quem laudaturus est.
Lingua mea calamus scribae uelociter scribentis.
pro quo nos interpretati sumus: lingua mea stilus
scribae uelocis. extrema pars prologi est; et cum praecedentibus
iunge, quod sequitur: eructuauit cor meum in laudes
dei sermonem bonum et opuscula mea, quibus eum praedicaturus
sum, ipsi potissimum consecraui.
debeo ergo et
6 Ps. 44, 2 8 *Ps. 49, 16 12 *Esai. 43, 26 13 *Prou. 18, 17
19 Ps. 44, 2 20 *Ps. 44, .2 XB illico (ilico WM) aptant LWM illi aptant S
2 ipse om. M 3 omnia enim LB quaecumque L 4 et om. X
man. in eo patr. X 6 Christi] add. et .LB,X in mg. m2 7 nec
Xa.r.M 9 et in mg. W 10 ut] et L, om. W 11 faciatque WXM
12 iussum B iustum W 14 IdlOMA M IOIUUMA L IdEOMA X
qAIUUMA (s. l. idioma) B idoma W ebraicae (-ce W) WM 15 enigmatibus
L sintagm. (sintacm. Xp.c,m2) cet. et scriptis-iste om. W
16 canituruB M 19 mea s. l. m2B, om. W 21 pr(a)ecid. W,Xa.c.m2
22 eructauit XM 24 potentissimum L ergo om. W
illam in corde auribus audientium scribat spiritus sanctus;
meum est enim quasi organum praebere linguam, illius quasi
per organum sonare, quae sua sunt. stilus scribit in cera,
calamus
materia, quae apta est ad scribendum. mea autem lingua in
similitudinem scribae uelocis, quem notarium possumus intellegere,
quodam signorum conpendio breuiatum euangelii strictumque
sermonem exarabit in tabulis cordis carnalibus.
si
enim lex per manum mediatoris digito dei scripta est et, quod
destructum est, glorificatum est, quanto magis euangelium,
quod mansurum est, per meam linguam scribetur a spiritu
sancto, ut illius laudes, ad quem in Isaia dicitur: uelociter
spolia detrahe, cito praedare, uelox corde credentium
sermo describat!
Speciosus forma prae filiis hominum. in Hebraico:
decore pulchrior es filiis hominum. finito
prohoemio hinc narrationis exordium est et fit apostropha
ad ipsum amantissimum et dilectum et regem, cui dicentis
opera consecrata sunt. quaeritur autem, quomodo pulchrior sit
cunctis filiis hominum, de quo legimus in Isaia: uidimus
eum, et non habebat speciem neque decorem, sed
erat species eius inhonorata et deficiens a filiis
-
8, 1 16 Ps. 44, 3 17 *Ps. 44, 3 21 *Esai. 53, 2-3 part. in ras., part. in mg. m2B ut] et Bm2 2 corde]
add. et L,Bm2 3 enim est S quasi om. L 5 pr. uel] aut W
cartha WX carta B tert. in s. l. m2B, om. L 6 est] sunt W 8 quae-I
dam W breuitatum M euangeliis W 9 esarauit B 10 dei
dig. W et quod-glorif. est in mg. m2B, om. L 12 scribetur a
in ras. m2B scribitur a WM scriptura L 13 ad om. M quem eras.
(s. l. cui
nec statim
scriptura dissonare uideatur, quia ibi ignobilitas corporis
propter flagella et sputa et alapas et clauos et iniurias patibuli
commemoratur, hic pulchritudo uirtutum in sacro et
uenerando corpore. non quo diuinitas Christi hominibus conparata
formosior sit — haec enim non habet conparationem —, sed
absque passionibus crucis uniuersis pulchrior est: uirgo de
uirgine, qui non ex uoluntate uiri, sed ex deo natus est.
nisi enim habuisset et in uultu quiddam oculisque sidereum,
numquam eum statim secuti fuissent apostoli nec, qui ad
conprehendendum uenerant, corruissent. denique et in praesenti
testimonio, in quo ait: homo in plaga positus et sciens
ferre infirmitatem, reddit causas, quare ista perpessus
sit: quia auertit faciem suam, id est paululum diuinitate
subtracta corpus iniuriae dereliquit. quidam hunc uersiculum
superioribus copulant, ut speciosus forma prae filiis
hominum non ad Christum, sed ad calamum referatur.
Effusa est gratia in labiis tuis, propterea benedixit
te deus in aeternum. in editione uulgata pro
\'benedixit\' \'unxit\' legimus; sed sciendum, quod error scriptorum
septuaginta translatoribus non debeat inputari, qui hoc loco
cum Hebraica ueritate concordant. legentes illud: Iesus proficiebat
sapientia et aetate et gratia apud deum
et homines et in alio loco: admirabantur super uerbis
gratiae eius, quae egrediebantur de ore illius, et
13 *Esai. 53, 3 15 *Esai. 53, 3 17 Ps. 44, 3 19 *Ps. 44, 3
21 cf. Ps. 44, 8 23 *Luc. 2, 52 25 *Luc. 4, 22 1 et s. l. m2B 2 quia] qui B uertit X 5 hinc (n exp.) M
eiusdem. speciosus forma. hic d pulcritudo WdB 6 quod d 7 form.J
fortior L firmior W 8 absque] adque X pulcrior dB 9 non
s. l. W uiri om. B 12 conpreh. eum S 13 pr. in] de (exp. m2) B
15 sit] est L qui auertit Xp.c.m2B de diu. substracta B 17 cum
sup. LB 18 xpo M referat L 19 bened.] unx(cxWM)it WXM
23 ebraica W 24 aet. et sap. S pr. et om. LWM 25 uerbum
B 26 illius ex illo m2B
quo sensu dictum sit: effusa est gratia in labiis
tuis.
Noe inuenit gratiam coram deo in diebus suis et Moyses
et reliqui prophetarum, sed omnis gratiae multitudo in
labiis saluatoris effusa est, quae in breui tempore totum inpleuit
orbem: tamquam sponsus processit de thalamo
suo; a summo caelo egressio
usque ad summum eius.
nam et sancta Maria, quia conceperat
eum, in quo omnis plenitudo diuinitatis habitat corporaliter,
plena gratia salutatur et apostolus sciens praedicationem
suam non in eloquentia saeculari, sed in uirtute dei
omnes mundi superasse doctrinas ait: et sermo meus et
praedicatio mea non in persuasibilibus sapientiae
uerbis, sed in ostensione spiritus et uirtutis, ut
sit fides nostra non in sapientia hominum, sed in
uirtute dei.
seque ipsum reprehendens, quia dixerat: amplius
autem omnibus laboraui, statim intulit: non
autem ego, sed gratia dei, quae mecum est, et
quia gratia eius, qui in me est, non fuit uacua.
proprie autem in saluatore uerbum effusionis adiungitur, ut
significet gratiae largitatem, secundum illud: effundam de
spiritu meo super omnem carnem et: caritas dei
effusa est in CQjdibus nostris.
et nota, ut omnium,
quae dicuntur, intellegentiam ad personam eius referas, qui
adsumptus ex Maria est, quod propter gratiam labiorum in
9 cf. Col. 2, 9 10 cf. Luc. 1, 28 12 *I Cor. 2, 4-5 16 *I Cor.
15, 10 19 *I Cor. 15, 10 21 *Ioel 2, 28 22 *Rom. 5, 5 1 potestate L babebit X 2 est s. I. W 3 domino S 4 gratia
et W 6 orbem et ipse S talamo WB 8 quia] que B qui WI
11 eloquia B 12 separasse W docirinis W pr. et om. M
13 mea om. M persuas.] add. hnmanae (-ne B) B s. 1. m2 S 16 ipsum)
eum W quia ex qui m2B 17 intnllit WXa.c. 20 saluatorem WXM
21 gratia W 23 diff(eras.)effusa W diffusa LB ut] quod S 24 uincuntur
M eius om. W refferas X referat S 25 adsumtus ex
adsumitur m2M gratia aliorum W
humiliauit se factus oboediens usque ad
mortem, mortem autem crucis. propterea deus
illum exaltauit et dedit ei nomen super omne
nomen. sicut enim ibi forma serui passionis iniuria est et
exaltatio nominisque donatio ad patrem reditus, ita hic effusio
gratiae et benedictio in sempiternum ad eum referenda est,
qui potest humiliari et crescere.
Accingere gladio tuo super femor tuum, potentissime,
specie tua et pulchritudine tua. in Hebraeo:
accingere gladio tuo super femor, fortissime,
gloria tua et decore tuo. istum arbitror locum te optime
intellegere et accinctam Christi gladio militare. ut autem scias
semper uirginitatem gladium habere pudicitiae, per quem
trancat opera carnis et superat uoluptates, gentilis quoque
error deas uirgines finxit armatas.
accinxit et Petrus lumbos
suos et ardentem lucernam habuit in manibus. quod autem
femor significet opera nuptiarum, his breuiter exemplis
Abraham mittens ad uxorem quaerendum filio suo Isaac
dicit maiori domus suae: pone manum tuam sub femore
meo et adiurabo te per dominum deum caeli, non
Luc. 12, 35 20 *Gen. 24, 2-3 B 3 propterea] propter quod et (et om. B) BS 4 exalt.
ill. (ill. in mg. mS) B donauit LB illi W sup. o. nom.
om. M 5 forma W,Ma-r. pasa.] om. in t., in mg. m2 in pass. B
et om. W 6 reditur L redditur B redit S haec M 7 benedictionis
WXM ad eum in semp. B 8 humiliare M 9 accinge B
gladio (0 in ras. m2) B tuo-11 gladio in mg. m2B femur MB
10 ebreo WM,Ba.c. 11 tuo (0 in ras. m2) B femor L,Xa.c. femur
cet.; add. tuum s. I. m3 B,S 12 te locum g 13 et om. S accinctum
B rpilitari L 15 gentiles L; add. uel (del. mS) B
16 dea-s] de hac L 17 et s. I. m2B, om. L man. suis S 18 femor
L,Xa.c. femur cet. 19 quae(eW)rendum WM -dam (B s. l. m2) cct.
filium suum W ysahac B 20 sub] super L in (in ras. 4—5
litt.) m2B
Iacob, postquam luctatus est cum homine, qui ei apparuerat
ad torrentem Iaboc, Mesopotamia derelicta et terram repromissionis
ingrediens non ante Israhelis sortitus est nomen, quam
neruus femoris eius emarcuit. et ad filium loquitur: non
deficiet princeps ex Iuda neque dux de femoribus
eius. et rursum ipse moriturus Ioseph adiurat in femore
suo, ne eum in Aegypto sepeliat.
m ludicum quoque libro
legimus: Gedeonis erant filii septuagintaqui egressi
sunt de femoribus eius. in Cantico dicitur canticorum:
ecce lectus Salomonis, sexaginta potentes in circuitu
eius de potentibus Israhel, omnes tenentes
gladium, docti bellum, uir et gladius super femor
eius. gloria ergo et decore suo siue specie et pulchritudine
diuinitatis suae carnis opera mortificans et natus ex uirgine
futuris uirginibus uirginitatis princeps fuit.
Etintende, prospere procede et regna propter
ueritatem et mansuetudinem et iustitiam, et deducet
te mirabiliter dextera tua. in Hebraeo: decore
tuo prospere ascende propter
iustitiae, et docebit te terribilia dextera
tua. secundo scriptum est apud Hebraeos \'decore tuo\', ne
quis id ipsum uitio librarii repetitum putet, et est figura, quae
29-31 9*Iudd.8,30 11 * Cant. 3, 7-8 15cf.Rom.8,13 17.19*Ps.44,5 add..∻ (= est) L qui de ex quid W eius ex eum M
sem. erat S 2 luctatur B locutus est M 3 iahoc X iabo W boc
(in mg. m2 iabocb) B terra W 4 israel S 5 loquitur om. s
7 rursus L adiuuaret (ua eras. et s. l. m2 r) X 8 sepeliant W
9 gedeoni S 10 et in LB pr. canticum M canticorum dic. S
11 lectulus S salamonis L 13 pr. gladios S docti] add. ad L,XB
s. l. m2 uir-femor eius
more ergo panegyrièi, quo
laudatores loquuntur ad eos, quos praeconiis efferunt, armatum
cohortatur ad proelium, ut semel arrepta bella non deserat
et super hostium strages uictor incedens praeparet sibi regnum
in his, quos de diaboli eripiens potestate suo copulauit
imperio, et dicat: ego autem constitutus sum rex ab
eo super Sion, montem sanctum eius. nullique dubium
ueritatem et modestiam et iustitiam Christum appellari, qui
dicit: ego sum uia et uita et ueritas et: discite a me,
quia mitis sum et humilis corde, et: qui factus est nobis
a deo iustitia et redemptio et sanctitas.
haec autem
uniuersa dicuntur in corpore, ut exigantur in membris. uictoria
domini seruorum triumphus est, magistri eruditio discipulorum
profectus. et quod sequitur: deducet te mirabiliter dextera
tua, aut de signis, quae in euangelio perpetrauit, aut
cor sapientis in dextera et cor stulti in sinistra
eius. Christus in dextris est, antichristus in sinistris. Hebraica
interpretatio distat in uerbis, non distat in sensu.
Sagittae tuae acutae, potentissime, populi
sub te cadent in corde inimicorum regis. in Hebraico
absque \'potentissime\' reliqua similiter. et hic uersiculus tibi
14 Ps. 44, 5 17 *Eccle. 10, 2 20 *Ps. 44, 6 cadd. repet.-laud. in mg. m2B, om. L quod W
2 laudatos B in mg. m2 p.c. locuntur LW effera L 3 coortatur
B quohortatur X praelium LXB 4 praepararet L praeparaetur
(ur add.) X 5 diabolo W diabulo X 6 et dicit s. I. m2B 9 uia,
ueritas et nits ς nia et ueritas L disce W
nec mirum,
si sponsus tuus habeat plures sagittas, de quibus in centesimo
nono decimo psalmo dicitur: sagittae potentis acutae
cum carbo-nibus desolatoriis; cum patris ipse sit iaculum
et loquatur in Isaia: posuit me quasi sagittam
electam, in pharetra sua abscondit me. his sagittis et
Cleophas in itinere cum altero uulneratus aiebat: nonne
cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur
in uia et aperiret nobis scripturas? et in alio loco
legimus: sicut sagittae in manu potentis, ita filii
excussorum.
his sagittis totus orbis uulneratus et captus est.
Paulus sagitta domini fuit, qui, postquam ab Hierosolymis
usque ad Illyricum missus arcu domini huc illucque uolitauit,
ad Hispanias ire festinat, ut, uelox sagitta, sub pedibus domini
sui orientem occidentemque prosternat. et quia plures sunt
potentissimi regis inimici, qui uulnerati fuerant ignitis diaboli
sagittis et quasi ceruus spiculo percussus in iecore, sagittae
domini mittuntur ignitae cum carbonibus desolatoriis, ut,
quidquid uitii in corde inimicorum regis fuerat, excoquant et
salutari igne ignem eiciant perditorem.
13 cf. Eom. 15,19 15 cf. Eom. 15, 24. 28 18 *Prou. 7, 23 cf. Ps. 119,4 LX,Ba.c. in iaculo M domini ex t non m2B
domino W 2 sponso Bp.c.m2 canit Wp.c.m2Ba.c.m2 caritate S
ego] ego sum W,lI! (utrumque s. I.) 3 CXVIIII L (ex CXIIII) H
cent. dec. nono S 4 potentes L. 6 ysaia B esaia LW sagitta
electa W 8 clcopas W aiebat-12 uuln. in mg. m2B 10 apperiret
W 11 sagitta W 13 fuit dom. S ab ex ad m2X, s. 1. m2B,
om. L hieru(ex 0 M)solimis
Sedes tua, deus, in saeculum saeculi, uirga
directionis uirga regni tui. dilexisti iustitiam et
odisti iniquitatem, propterea unxit te, deus, deus
tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. in
thronus tuus, deus, in saeculum et in aeternum,
sceptrum aequitatis sceptrum regni tui. dilexisti
iustitiam et odisti iniquitatem, propterea
unxit te, deus, deus tuus oleo exultationis prae
participibus tuis. duas personas, eius, qui unctus est, dei et,
qui unxit, intellege.
unde et Aquila \'eloim\' uerbum Hebraicum
non nominatiuo casu, sed uocatiuo interpretatur dicens
non recipit, ne quis peruerse putet deum dilecti et amantissimi
et regis bis patrem nominari. quamquam pater in filio
et filius in patre et alterutrum sibi et habitator et thronus
sint, tamen in hoc loco ad regem, qui deus est, sermo dirigitur
et dicitur ei, quod imperium eius — hoc enim intellego
\'thronum\' iuxta illud, quod scriptum est: de fructu uentris
tui ponam super thronum tuum — finem non habeat.
quod quidem et Mariae angelus nuntiauit:
dabit ei dominus
deus thronum Dauid, patris sui, et regnabit super
domum Iacob in saecula et regni eius non erit
finis. nec putemus hoc illi esse contrarium, quod apostolus
scribens ad Corinthios ait, filium traditurum regnum et
1, 32-33 24 cf. I Cor. 15, 24. 28 L 4 ebraico WM 5 saeculum saeculi LW seculo M et
in aet. om. L 8 exnlt.] laetitiae WlIf 9 et 10 qui] quae X 9 deo X
10 eloym B eloem WM ebraicum W 11 interpretatus WX
12 SCE M SCC X eee L ecce W intell.] (tdd. dee S 0 deus, non
dce Vallarsius possuimus W 13 peruersae WX uersae L mutet
W dominum B dil. et am.] dilectissimi W 14 nominare W
quamque B; add. enim S in filio om. IT 15 alt. et om. W
alter horum ex alterorum m2X 19 thr, tuum] scdem tuam L 20 nunt.
ang. S nuntiat L 23 fines L 24 deo traditurum S subieciendum L
in omnibus. non enim dixit \'tradet patri\', ut uideretur
filium separare, sed \'tradet deo\\ hoc est habitanti in adsumptione
corporis deo, ut sit deus omnia in omnibus et
Christus, qui ante per paucas uirtutes erat in singulis, per
omnes in omnibus commoretur.
sceptrum autem et uirgam
insigne esse regnantis ipse propheta significat dicens: sceptrum
aequitatis sceptrum regni tui. quidam de Isaia
testimonium proferentes: exiet uirga de radice Iesse et
flos de radice ascendet hominem, qui est adsumptus,
intellegunt, cui et deferatur imperium et qui propter dilectam
iustitiam et exosam iniquitatem regnare dicatur et unctus esse
oleo exultationis prae participibus suis, quasi praemium caritatis
et odii in unctione sumpturus.
docemur autem in utramque
partem et amoris et odii esse in nobis semina, cum ipse,
qui primitias massae nostrorum corporum leuauit ad caelos,
et iustitiam dilexerit et oderit iniquitatem. unde Dauid:
nonne odientes te, domine, oderam et super inimicos
tuos tabescebam? perfecto odio oderam illos.
quod sequitur: unxit te, deus, deus tuus, primum nomen
dei uocatiuo casu intellegendum, sequens nominatiuo. quod
satis miror cur Aquila non, ut coeperat in primo uersiculo,
uocatiuo casu interpretatus sit, sed nominatiuo, bis nominans
deum, qui supra dictum unxerit deum.
in hoc loco Photinus
obprimitur, sed Arrius caput leuat de euangelio proferens
9 *Esai. 11, 1 16 cf. Kora. 11, 16 18 *Ps. 138, 21-22 20 Ps. 44, 8 Ba.c.m2 ut-omnia s. 1. m2B 2 dixit s. 1. m2B tradit
X trade L 3 sep. fil. S adsumptionS M 4 et Christus-15
semina om. L 5 Christus om. W erat in sing. om. W 6 commoriturus
W 7 insignia W proph. dauid W 8 ieaya B esaia W
9 exiit X iessae X, om. W 10 radice] add. eias WB ascendit M
11 qai om. W 13 tuis X,Ba.c.m2 14 odii iniquitatis S utraque
parte B 15 amorum ex amorem m2X 16 primicia B 17 unde
om. L nonne dauid L 19 odieram X 21 intell.-casu in mg. m2B
intelligendum est B mg. m2 S 22 non om. B 23 set s. 1. m2B
24 pr. deo L phot. X fot. cet. 25 leuatur X
uestrum, ad-deum meum et deum uestrum. sed cum
dilectum audiat, cum accinctum gladio super femor et regnare
propter ueritatem et mansuetudinem et ungueri ob dilectam
iustitiam et exosam iniquitatem et unctum esse. prae consortibus
suis, de quibus scriptum est: participes Christi
facti sumus, si tamen principium substantiae usque
ad finem firmum retineamus, miror, cur solum
deum dei ad calumniam uocet, quasi uniuersa, quae dicta
sunt, diuinitati uerbi et non humilitati hominis conueniant.
audiat Actus apostolorum:
lesum Nazarenum, quem unxit
deus spiritu sancto; audiat euangelium: spiritus
sanctus superueniet te et uirtus altissimi obumbrabit
te; propterea, quod nascetur in te sanctum,
uocabitur filius dei; ipsum dominum sentiat intonantem:
spiritus domini super me, propter quod unxit me.
\'participes\' autem apostolos credentesque significat; quibus unctionis
suae uocabulum tribuit, ut ab uncto uocentur uncti, id
est Christiani.
Murra et gutta et cassia a uestimentis tuis, a
regum in honore tuo. in Hebraico: smyrna et stacte et
1, 35 16 *Esai. 61, 1 20 Ps. 44, 9-10 22 *Ps. 44, 9-10 2 ad s. I. m2B, om. g et s. I. m2B alt. deum] ad deum LW
3 audiens L cum] eum S accincto L femor LW femur cet.
4 alt. et om. S unguere L,Xa.c.m2 ungui ex ungeri m2M ungi B
(i in ras. 3 litt. m2) S ob] propter L 5 exossam L 8 firmam B
mortificasti
membra tua super terram et cotidie Christo offerens murram
Christi bonus odor es et propterea stacten, id est stillam uel
guttam, exhibes domino. narrant et hi, qui aromatum nouere
uirtutes, stacten florem esse murrae. quod autem sequitur
\'cassia\', ipsa est, quae ab aliis
uocalis in laudes dei et omnes pituitas et reumata
uoluptatum suo calore excoquens.
ubi in nostris codicibus
scriptum est \'gutta\' uel \'
unde et Nicodemus centum libras murrae et aloes ad sepeliendum
dominum praeparauit et sponsus loquitur ad sponsam:
murra et aloe cum omnibus unguentis primis et
illa respondit: manus meae stillauerunt murram, digiti
mei murra pleni. proice et tu mortis opera Christo
17 *Cant. 4, 14 18 *Cant. 5, 5 19 cf. Rom. 6, 4. Col. 2, 12 L qassia (sic) B 2 filii L 3 doceat WXM 4 uoluisse L
qui B 6 referam ex feram W 7 supra L cottidie M quotJdie
S offers LB offer W myrram W 8 xpique ex xpo
m2X bonos LX odor es] odores LX odoris TT et propt.
om. B stillam ex stellam WX uel] et L 9 eiusdem. narrant d
et om. d liii LW 10 stactem X myrrae W quod-13 excoq.
om. d quod] quae W 11 casia X cassa IVa.c. est ipsa S
CYPIT2 L CYPUE X CYPNZ W CrPYTS B CYPAE (in mg. m2 styrax)
M 12 uocales L uocabulis W omnis W,XMa.c. pinguitas L
rheumata S aromata L 13 exquoquens LWB 14 stacte B stacten
cet. ebraico WM hebreo L aloah d epoth B haloth S 15 nichodemus
M nicodimus W murre ex murra m2M mirrae Lp.r.W
myrrhae S 16 domino B 17 murram X mirra Lp.r, myrra W mirre B
aloes (s exp.) B ungentis B 18 respondet S distillauerunt S
myrram X mirram Lp.r.Bp,c.m2 myrra ex mirra m2W 19 mirra
Lp.r.Bp.c.m2 myrra W
nisi de caelestibus cogitans loquere ad sponsum tuum: manus
meae stillauerunt murram, digiti mei murra pleni.
legimus et unguentum sacerdotale, cuius et Dauid meminit:
sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam,
barbam Aaron, quod descendit in oram uestimenti
eius, in quo cum ceteris aromatibus miscetur et
stacte. offerunt et magi murram et in praesenti loco initium
uestimentorum Christi est suscipere mortem illius et in sua
M carne monstrare.
haec indumenta para sponso tuo, his a
uestibus comptus incedat. cumque ei huiusce modi texueris
uestimenta, efficieris ipsa templum domini et laetificabis eum
de domibus eburneis siue, ut melius in Hebraeo scribitur,
de templo dentium et laudes domino canes totaque saeculo
mortua angelorum imitaberis choros. ebur enim et dentes
insigne esse mortis et uocis ipsa nominum natura testatur.
et consequenter adiunctum est: ex quibus laetificauerunt
te filiae regum in honore tuo.
rex regum et dominus
dominantium sponsus tuus est. reges isti, qui sub tanto rege
sunt reguli, patres tui sunt, qui te et euangelica genuere
doctrina. horum tu filia honorificas in omnibus uestimentis et
17 *Pb. 44, 9—10 18 cf. Apoc. 19, 16 20 cf. I Cor. 4, 15 B mortua esto S 3 mirram Lp.r. myrram W mirra
£p.r. myrra W 5 ungentum X quot Xa.c:m2 discendit L,Xa.c.
6 barbam] in barbam WXM aron La.c. quot Xa.c.m2 discendit
LX ora WB hora M 7 misceretur W et om. B 8 stacten W
stactes Mp.c. mirram Lp.r. mirra W munera X 9 suam carnem B
10 a te in ras. 9 litt. m2B a te factis W a] ad L 11 comptus]
cumptiis W incedebat B texuris W 12 efficeris W dei S
13 ebreo WM ebraico X 14 uendentium L domini B totoque ex
totumque m2X 15 ebor W 16 mortis] ornamentis (super is scr. 0) ex
ortis m2M uocis]
pro eo,
quod nos transtulimus \'domibus eburneis\', quia in Graeco
scriptum est
\'a grauibus\' interpretati sunt, cum
sit
conclusae et in modum aedificatae turrium ac moenium publicorum
Adstitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato;
quod sequitur: circumdata uarietate, excepta
editione uulgata nullus interpretum transtulit. in Hebraico:
stetit coniux in dextera tua in diademate aureo.
ubi nos \'coniugem\' uertimus, ibi apud Hebraeos legitur (
pro quo Aquila
λα
\'reginam\' interpretati sunt.
deinde, ubi ego posui: in
44, 10 14 *Ps. 44, 10 super ras. m2X templum X eburneo eum] eburneuin Xp.r.
3 tuo om. L femor L femore B femur cet.; add. tuum W 4 saeculum
LB saecula M saeculo W saeculum saeculi X 5 domus Xa.c.B
6 AIIUU M AlIA W BAPAIUJN L PAPEVIN W TOYBAPYH B
in ras. m2; add.
quae autem iam super petram
Christum stabili radice fundata est catholica ecclesia,
una columba, perfecta et proxima, stat a dextris et nihil in
se sinistrum habet, stat in uestibus deauratis de sermonibus
scripturarum ad sensum transiens et cunctis plena uirtntibus
siue, ut nos transtulimus, in diademate aureo.
est enim
regina regnatque cum rege, cuius filias possumus intellegere
et in commune credentium animas et proprie uirginum choros.
Ophir genus auri est uel a loco Indiae uel a colore nomine
indito; septem quippe apud Hebraeos auri uocabula sunt.
uxorem quoque et concubinam intellegamus de Cantico Salomonis,
quae sine sponso suo uel marito dormire non potest.
Audi, filia, et uide et inclina aurem tuam et
obliuiscere populum tuum et domum patris tui; et
concupiscet rex decorem tuum, quoniam ipse est
dominus tuus et adorabunt eum. in Hebraico: audi,
filia, et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere
populi tui et domus patris tui; et concupiscet rex
decorem tuum, quia ipse est dominus tuus, et adora
Cant. 6, 8 17 Ps. 44, 11-12 20 *Ps. 44, 11-13 W simmacus B transt.] posuit B 2 sexta editio S
ophyr W ofir LB 3 amplexibus L per ex pro X myrram
W,Bp.c.m2 4 casiam Wa.c domos X,Ba.c.m2 5 supra LX
6 radici L est fund. WM 7 proxima (pro in ras. m2) B ad W
dextris eius B 8 se sin. habet] sinistra L 9 cunctis] tunc B 11 regnaquae
L filios WM possimus W 13 ofir B nomen Xp.c. 14 inditum
X ehraeos W 15 antico B solomonis X 16 tuo L
19 quon.] quia Ma.c.B 20 dom.l add. deus WM,X (eras.) adora B
in-po 638, 1 eum
hucusque prophetae lingua, quam calamo scribentis
uelociter conparat, loquitur spiritus sanctus ipsum regem et
bellatorem et deum sponsumque conpellans. exin persona patris
inducitur loquentis ad sponsam filii sui et cohortantis eam,
ut ueteris gentilitatis et idolatriae errore contempto primum
his, quae dicantur, adtendat et propterea de alienigena filia
nominetur, deinde uideat uel ipsa, quae dicuntur, uel uniuersam
conditionem ex uisibilibus intellegens inuisibilia et ex
creaturis sentiens creatorem et diligenter inclinet aurem suam,
ut, quae dicuntur, memoriter teneat.
cumque audierit, uiderit
et inclinauerit aurem suam totamque se doctrinae tradiderit
et eorum intellegentiae, quae dicuntur, obliuiscatur primum
populum suum et cum Abraham de Chaldaea egrediens relinquat
terram natiuitatis et cognationis suae. nemo dubitat
patrem nostrum, antequam adoptaremur a deo, fuisse diabolum,
de quo saluator ait: uos de diabolo patre nati estis.
cum ergo, ait, antiqui patris fueris oblita et talem te exhibueris
depositis pristinis sordibus, ut super fratruelem dealbata
conscendas et quam possit diligere filius meus, tunc concupiscet
rex decorem tuum. et ne putes unum esse de turba, a
quo amanda es, ipse est-rex tuus et dominus tuus. quia uero
interdum, qui reges et domini sunt, sunt quidem potestate
reges et domini, tamen eiusdem naturae, cuius sunt illi, in
8, 5 sec. LXX LB lingua M linguam cet. scribentis scripsi
scribenti LXB scribente WM 2 locutus est LB 3 sponsamque L
conpellens LB exin] et in X ex W hinc S 4 coortantis WB
5 netere* X uetere L idololatriae S errore om. M contempta
L WM 6 dicuntur Ma.e.m2B propt.] postea ex propter m2B propter
quod S de] ne Mp.c.m2 aliyetiigena L alienigenae (-ne X) WX
7 nninersa conditione W 8 et om. LB 9 inclinat Ma.c.B inclinata W
10 dicatur L teneant W 11 doctrinam LW 12 eorum s. I. W\'
intell. quae] quae diligentiae L 13 habraham XB caldea B
14 terra W cognationes suas B dubitet M 15-optaremnr L
16 de quo] unde S aV. de] ex S patre diab. S 18 fratr(r s.l.m2X)uhelem
XM 22 quidem ex quedam m2B potestates W 23 in om. W
sit et debeas adorare eum.
septuaginta interpretes non dixerunt
adorabis eum, sed adorabunt eum, ut sit sensus:
iste, qui te amaturus est, qui tuam pulchritudinem dilecturus,
deus est et adorandus ab hominibus. quod de ecclesia ex gentibus
congregata exposuimus, unusquisque ad se ipsum referat
animamque credentis, quod prioribus uitiis derelictis adoptetur
in filiam, inclinet aurem suam, obliuiscatur ueteris conuersationis
et cum apostolo dimittat mortuum patrem et talem se
praebeat, qui ametur a rege. ipse est enim dominus eius, cui
flectere debeat genu et deposita superbia iugum humilitatis
adsumere.
Interrogemus Iudaeos, quae sit ista filia, ad quam deus
loquitur. non dubito, quin synagogam respondeant. et quomodo
dicitur synagogae et Israhelitico populo: dimitte populum
tuum et domum patris tui? numquid derelinquit gentem
Hebraeam et Abraham, antiquum patrem?
si dixerint de uocatone
significari Abraham, quia Chaldaeos reliquerit, quis est
iste rex, qui amaturus est decorem Abraham? certe alius est,
qui loquitur: audi, filia,
rex decorem tuum. qui alius non solum rex, sed
et dominus et deus est, qui adorandus est.
Filia Tyri, in muneribus uultum tuum
20 Ps. 44, 11 Ps. 44, 12 23 *Ps. 44, 13 ex quo m2X quo W 2 sit ex sicut L dix. et S 3 alt.
eum om. W 4 delectaturus LB; add. est W 5 hom.] omnibus WM
ex] de WXM 6 ipsum om. B 7 animaque Mpx. quod ex quot
m2X quia et quae ex quod M derelictis om. L adoptatur Mp.c.
8 suam et M ueteres conuersationes W 10 qui] quae Mp.c. cui]
qui S 11 debet WM 13 loq. deus S 15 et] ab B 16 relinquid
LB,Xa.c. relinquet Xp.c. derelinquet S, om. W 17 ebraee W habraham
X dixerit WXM 18 siguificare W quia] qui S caldeos WB
relinquerat (n eras.) W 19 abr. decorem (-re B) LB est alius WM
20 loq.] legitur B 21 rex om. W 22 alt. et s. l. m2B, om. 1V
qui] quia (8. l. add. m2 et) B 23 filiae LW tirii B
in muneribus faciem tuam deprecabuntur diuites
populi. uerbum Hebraicum \'
iuxta Septuaginta legimus, interpretari potest et \'Tyrus\' et
\'tribulatio\' et \'fortissimus\' siue \'
lapis durissimus.
unde in praesenti loco error ortus est; Aquila
enim et Septuaginta et Theodotion et quinta editio \'Tyrum\'
interpretati sunt, sexta uerbum Hebraicum posuit \'
retulimus, ut illa, cui supra dixerat: audi, filia, et uide,
filia fortissimi nuncupetur aut certe ipsa fortissima sit, quia
imitata est fortem patrem, cuius uultum in diuersis muneribus
deprecabuntur diuites plebis, diuites in cunctis operibus bonis
et scientia siue, qui diuites putantur in saeculo, sapientes
huius mundi et philosophorum disciplinis eruditi uel — quod
melius est — qui ante diuites fuerunt habentes eloquia dei et
tes.tamenta et prophetas, id est de populo Israhel.
ut enim
ante saluatoris aduentum hi, qui de Tyro erant, hoc est de
populo gentium, et proselyti esse cupiebant, deprecabantur
diuitem populum Israhel et per eos introducebantur in templum,
sic post aduentum domini, quicumque ex Israhel credere
uoluerint — diuites quondam familiaritate et protectione
dei —, uenient ad filiam Tyri et offerentes uaria dona uirtutum et
confessionis in Christum deprecabuntur eam, ut salutem, quam
perdiderunt in Iudaea, inueniant in gentibus.
1 haebreo X ebreo WM et] est g 3 ebraic. WM hiezcchiel L
ezechiele M ezechiel WB; add. et W 4 tirus B tribus W 5 siue-
duriss. om. 1V siue] suaie L 6 unde et B 7 pr. et om. L theo-
dotion L teodotio (~ m2) B theodotio cet. tirum MB 8 ebraic. M
simmacch. W simmac, B 9 KPATEAN XlII KAPATEAN W 10 re-
tullimus Wa.r. rettullimus (pr. 1 exp.) X illa cui] ille qui B flde B
11 fortissime L fortissimus B 12 uultus L 14 et] est W scientiae M
quae L iu] add. hoc S 16 antea S
Omnis gloria eius filiae regis ab intus, in
fimbriis aureis circumamicta uarietatibus. in Hebraeo:
omnis gloria filiae regis intrinsecus, fasceis
aureis uestita est. pro eo, quod in Septuaginta scriptum
est
sumus, in quibusdam exemplaribus inuenitur \'
\'cogitationes\' sonat.
ex quo ostenditur omnem gloriam ecclesiae,
cui supra dictum est: audi, filia, et uide et: o filia
Tyri, et nunc appellatur filia regis, esse intrinsecus et in
cogitationibus, id est in interiori homine et in circumcisione
non manu facta, sed spiritu, habente conscientia fiduciam apud
deum et tota pulchritudine posita magis in sensuum nomine
quam in flore uerborum.
quomodo autem in stamine, ex quo
dependent fimbriae, subtemen intexitur et tota uestimenti
uirtus in stamine est, ita in aureis sensibus scripturarum, in
quibus uestis ecclesiae omnis intexitur, miscentur aliqua de
natura, de moribus; et hoc ipsum significat uestis Aaron auro,
purpura,
mulieres, quibus deus ad texendum dedit sapientiam.
et ut
intellegere possimus omnem ornatum filiae regis intrinsecus,
ipsa loquitur in Cantico: introduxit me rex in cubiculum
suum, in quo cluso ostio labiorum deum patrem iubemur
orare. in nono quoque psalmo titulus inscribitur: pro
Rom. 7, 22. Eph. 3, 16 11 cf. Rom. 2,28-29 17 cf. Es. 28, 5. 6. 15. 33
19 cf. Ex. 28, 3 21 *Cant. 1, 3 22 cf. Matth. 6, 6 23 *Ps. 9, 1 L 2 fimbreis L, Wa r. fymbreis X ebreo WM hebraico B
3 faceis B fasciis S 5 ECOJEEN L EClUJeEN 111 ECIUJOEN W
7 cogitationis W 9 pr. et exp. B alt. et om. M 10 interiore
WM,Xp.cm2 11 conscientiae L,Xp.c.m2 14 fyiubriae LX subtimen
W subtegmen Xp.c.m2B 15 aureis] uariis S 16 uestes L
17 ipsud L uestes WM aharon X 18 bisso LW bissio (alt. i
erp.) B hiacint.
quod autem in Hebraico scribitur:
fasceis aureis uestita est, id ipsum significat, quod
supra: omnis gloria filiae regis intrinsecus; fasceis
sensuum dininorum interiora membra obuoluuntur ecclesiae et
tota uteri tegitur ambitio. harum fascearum non potest obliuisci
sponsa secundum Hieremiam, quia mammas ligant et
pectus, in quo cogitationes sunt, protegunt.
Adducentur regi uirgines post eam, proximae
adducentur in templum regis. iuxta Septuaginta
prior uersiculus adhuc de filiae canitur ornatu, sequens
ad ipsum sponsum regemque.
dirigitur. porro iuxta Hebraicum
totum ad sponsam dicitur usque ad eum locum, ubi scriptum
est: pones eos principes in uniuersa terra, et legitur:
in scutulatis ducetur ad regem, uirgines sequentur
eam, amicae eius ducentur illuc. ducentur in laetitiis
et exultatione, ingredientur thalamum regis.
multam esse distantiam animarum m Christo credentium demonstrat
Canticum canticorum, in quo scriptum est:
7 cf. Hier. 2, 32 10 Ps.44, 15-16 16 *Ps. 44, 17 17 *Ps. 44, 14-16
21 *Cant. 6, 7—8 B 2 AIMOPOOYCA X AO(exp., s. l. m2 Al)MO-
POO(alt. 0 eras.)YCA M admoPOOYCA W 3 una L et om. B
ebraico WMhebrco LB 4 faceis L fasciis S 5 filii L fasciis S 7 uete-
ris L,Ba.c.m2 fasciaium M:Ba.c.m2 8 hyer. W iher. B ier. Ϛ quia]
quae ergo perfecta
est et sancta corpore et spiritu et columba et proxima
meretur uocari, haec est filia, de qua supra dictum est: adstitit
regina a dextris tuis in uestitu deaurato.
quae autem supergressae sunt sex dies mundi et futura regna
suspirant, reginae appellantur. si qua uero circumcisionem
quidem habet octauae diei, sed adhuc non uenit ad nuptias,
haec concubina uocitatur. diuersa autem multitudo credentium,
quae necdum potest sponsi amplexibus copulari nec de eo
liberos parere, adulescentula dicitur.
ego puto de istis uirginibus,
quae secuntur ecclesiam et in primo ponuntur gradu,
et te esse et omnes, qui in uirginitate corporis et animae
perseuerant, proximas autem et amicas uiduas esse et in matrimonio
continentes, quae omnes cum laetitia et exultatione
ducuntur in templum et in thalamum regis: in templum quasi
sacerdotes dei, in thalamum quasi sponsae regis et sponsi.
hoc templum et Iohannes uidit m Apocalypsi et propheta
desiderat: unum petii a domino, hoc requiram, ut
habitem in domo domini omnes dies uitae meae.
et iterum: domine, dilexi decorem domus tuae et locum
habitationis gloriae tuae. et in alio loco: quia
24 Ps. 25, 8 25 *Ps. 41, 5 LW octoag. M 2 quorum L, om. W 4 reginae-eam
om. L 6 sancto X 7 adstetit L W,XMa.c. 8 a] ad W 10 suspir.
et III 11 habet] add. et W,XM (exp.) octaua W,Ma.c. octaui
lIIp.c. 12 uocatur LMB 13 cop. ampl. S 14 adulisr. X 15 sequuntur
B ecclesia W 16 quae LW animi WMB 17 in
om. LB 19 ducentur Bp.c.m2 in templ.—regis om. WXlJI pr. in
L ad B 20 thalamo WXlIf quasi om. L sponsa LB 21 uidet
L WB apochalypsi X 22 unam W,Bo.c.m2; add. inquit S petiui L
hanc W,Ba.c.m2 23 inhabitem LB domo] domino W omnibus
diebus g
ad domum dei in uoce exultationis et confessionis,
sonitu festa celebrantium. scutulata autem, quibus
sponso suo regina conponitur, ipsa sunt, quae in Septuaginta
legimus circumamicta arietat.
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii; constitues
eos principes super omnem terram. in Hebraico:
pro patribus tuis erunt filii tibi; pones eos principes
in uniuersa terra. et ex patris persona nequaquam
de filia, sed rursus ad filiam sermo intellegi potest et ex spiritus
sancti et ex filiorum Core.
si ergo ad sponsam sermo
dirigitur, sponsa autem de nationibus congregata est, cui supra
dicitur: obliuiscere populum tuum et domum patris
tui, debemus sponsae patres nosse, ut consequenter nouerimus
et filios. \'pro patribus tuis, de quibus in Hieremia locuta es:
quam falsa possederunt patres nostri idola! et:
11 non est in eis, qui pluat, pro Platone, pro ceteris diuersorum
dogmatum et errorum magistris nati sunt tibi filii,
quos constituisti principes tuos et fecisti in populis
uertentur in patres tnos, cum de discipulis eos feceris magistros
et in sacerdotali gradu omnium testimonio
16 *Hier. 16, 19 17 *Hier. 14, 22 W tabern. et W 3 sonitus (tus in ras. mS) B
sonus W scotulata W,Xa.c.m2 4 sponsa W componetur M
6 const.] pones W 7 super omn. terr.] in uniuersa terra WB interra
in mg. m2B, om. W ebraico M 8 erunt filii tui M tibi erunt
filii L erunt tibi filii B mg. m2 9 in uniu. terra] super omnem ter-1
ram L 10 rursum S spiritu Ma.c.B 11 sancto Ba.c.m2 chore LI
filiam sponsam s 13 et obl. L 14 sponsam LB patris LB,JJla.c.
ut ex et m2B 15 quibus et X hyer. W ier. B est WXM
16 possiderunt LW,Ma c.Ba.c.m2 17 pro Platone, pro] platone proI
(pro platone et m2) M pro platone et pro S 18 et errorum s. 1. m2B,
om. L 19 continuisti
sed quaeritur, quomodo ecclesia de gentibus
patres habere possit Abraham, Isaac et Iacob, cum ei
supra dictum sit: obliuiscere populum tuum et domum
patris tui. legamus euangelium: nolite dicere: patrem
habemus Abraham; potens est deus de lapidibus
istis — hoc est: de duro corde gentilium — suscitare filios
Abrahae, et in alio loco: si filii essetis Abrahae,
opera Abrahae faceretis. et in Genesi ad ipsum Abraham
loquitur deus: in semine tuo benedicentur omnes
gentes.
sicut enim ille in praeputio ex fide iustificatus est,
ita et nos
et opera patris nostri Abraham. potest hoc ipsum et ad saluatorem
dici uel a patre uel a prophetali choro et ab spiritu
sancto: \'pro patribus tuis, stirpe uidelicet Iudaeorum, qui te
reliquerunt et negauerunt, nati sunt tibi filii — apostoli et
de nationibus credentes —, quos constituisti principes in uniuersa
terra\'.
Memor ero nominis tui in omni generatione
et generatione. propterea populi confitebuntur
tibi in aeternum et in saeculum saeculi. in Hebraico:
recordabor nominis tui in omni generatione et
14 cf. Rom. 4, 9-10 22. 25 *Ps. 44, 18 L,Ma.c. ysahac B 2 patrum ex patre W 3 a om. M
4 baptizari L 5 quaeratur W 7 populo tuo L 8 legimus B
regina, jjuae steterat. a dextris regis in uestitu deaurato et
iussa fuerat obliuisci populi et domus patris sui et iterum
illi dictum erat: pro patribus tuis nati sunt tibi filii;
constitues eos principes super omnem terram, intellegens,
quanta decoranda sit gloria et quibus praemiis subleuanda,
conuertit ad sponsum uoces suas et pollicetur recordaturam
se semper nominis sponsi in omni generatione et
generatione.
quod promisit, uidemus expletum. ipsa Christiana
nobis omnibus Christianorum nomen inposuit, nomen nouum,
in quo benedicuntur omnes familiae gentium. recordatur autem
non in una generatione, sed in omnibus, uel cunctas significans
nationes uel duas generationes, Iudaeorum atque gentilium.
et quia hoc parum est, si in duabus generationibus
nominis domini recordetur, propterea populi, qui in ecclesia
fuerint, confitebuntur et laudabunt dominum in aeternum et
in saeculum saeculi.
Quando et tu, o filia Principia, sanctorum mixta choro inter
uirgines duceris ad regem et ex domibus eburneis delectabis
sponsum in honore tuo, tunc recordare et mei, qui
huius psalmi tibi domino reuelante intellegentiam tribui,
et dicito: memor ero nominis tui, ut, quae partem
12, 3 21 cf. Ps. 44, 9-10 24 *Ps. 44, 18 1 confit. tibi pop. g in-tibi in mg. X 2 quos 1F 3 sirnachus
W simmacus B 4 te Oln. W reginae M *steterat (et in
ras. m2) B est et erat
Sanato uulneri et in cicatricem superinductae cuti
medicina colorem reddere noluerit, dum pulchritudinem corporis
quaerit, plagam doloris instaurat. ita et ego, serus
transp. post canticoram S canticorum] add. explicit eps
ad principiam uirginem L r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 647, 5 sanato- 648, 3
exulcerem; 648, 6 quis parturientem—12 desiuimus; 649,
7 inpari-10 feruentes; 650, 6 nec sororis-8 fluctuare;
652, 5 ardentes-653, 4 dealbatur; 654, 5 prima—8 essem;
655, 6 quamuis-10 turpauit; 656, 5 si uis-13
consequatur; 658, 10 Christus—13 omnibus; 658, 18 non
coturnatam-659,2 sanitati est; 659, 7 felices— 8 iudicarent;
661, 8 et diuturnam-10 cacumen; 662,15 imiteris-663, 4
dissicimus; 663, 11 si offeramus-664, 5 mors). G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VIT. K = Spinaliensis 68 s. VIII. A — Berolinensis lat. 17 s. IX.-Carolirtthensis Augiensis 105 8. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. \'1\' = Augustodunensis 17 A a. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. F) de dormitione paulinae (.ne) TAk3
ad pammachium (pammacium K) de morte paulinae (-ne) KDPB ad pammacium
G; Hieronymi nomen exhibet titulus in 58 5 sanato-p. 648, 9
uideat cum titulo epistulae a librario omissa eiusdem aetatis manus in
membranula inserta add. K uulnere GD ψΒ,KAa.c.m2 cicatrice
quae enim aures tam durae, quae de silice excisa praecordia
et Hyrcanarum tigrium lacte nutrita possunt sine lacrimis
Paulinae tuae audire nomen? quis parturientem rosam et
papillatum corymbum, antequam in calathum fundatur orbis
et tota rubentium foliorum pandatur ambitio, inmature demessum
aequis oculis marcescere uideat? fractum
margaritum, uirens zmaragdi gemma contrita est. quid boni
habeat sanitas, languor ostendit. plus sensimus, quod habuimus,
postquam habere desiuimus.\'
In agro terrae bonae tres fructus legimus, centesimum,
sexagesimum et tricesimum; in tribus mulieribus et sanguine
et uirtute coniunctis tria Christi praemia recognosco. Eustochium
uirginitatis flores metit, Paula laboriosam uiduitatis
aream terit, Paulina castum matrimonii cubile conseruat. tali
filiarum mater fulta comitatu totum sibi in terris uindicat,
13 cf. Matth. 13, 23 kD ψ 2 adtractans
et ut quadrigam domus una
emitteret sanctitatis et feminarum uirtutibus responderent uiri,
additur comes Pammachius, uerum Hiezechielis cherubin, cognatus,
gener, maritus, immo frater amantissimus, quia sancta
consortia spiritus uocabula non tenent nuptiarum. huic
Iesus praesidet, de his equis et Ambacum canit: ascendes
super equos tuos et adequitatio tua salus.inparicursu,
pari animo ad palmam tenditur. discolores equi, sed uoluntate
concordes unum aurigae iugum trahunt non expectantes flagelli
uerbera, sed ad uocis hortamenta feruentes.
Dicamus aliquid et de philosophis. quattuor uirtutes
describunt Stoici ita sibi inuicem nexas et mutuo cohaerentes,
ut, qui unam non habuerit, omnibus careat: prudentiam, iustitiam,
fortitudinem, temperantiam. has omnes sic habetis sinas,
ut tamen emineatis in singulis. prudentia in te, in matre
iustitia, in uirgine fortitudo, in nupta temperantia praedicatur.
quid enim eo sapientius, qui contempta mundi stultitia Christum
secutus est, dei uirtutem et dei sapientiam? quid matre
iustius, quae inter liberos opibus distributis docuit diuitias
1 promittit G unam DB 2 uirtutibus om. D 3 comis K\'V
palmacius G uirum Κψ,Ba.c. hiezechihelis SS ezechielis
quamquam illa inito semel
matrimonio nihil aliud diebus ac noctibus cogitauit, nisi ut
reddito fructu nuptiarum secundum castimoniae gradum arriperet
et, tanti dux femina facti, uirum proposito suo iungeret
non relinquens salutis comitem, sed expectans. dumque
crebris abortiis et experta fecunditate conceptuum non desperat
liberos et socrus auiditatem maritique tristitiam praeponit
inbecillitati suae, passa est aliquid de Rachelis exemplo et
pro filio doloris ac dexterae uirum desiderii sui peperit heredem.
certisque auctoribus didici illam non primae sententiae
dei: crescite et multiplicamini et replete terram
nec officio coniugali seruire uoluisse, sed ad hoc optasse filios,
ut Christo uirgines pareret.
Dan. 9, 23 etc. 18 Gen. 1, 28 1 contempnendas B pr. quirl ex qui G alt. quid] add. de KD,\'J\'
eras. eustochiom
Legimus et uxorem sacerdotis Finees audita captiuitate
arcae domini subito uteri dolore correptam edidisse filium
Hicabod et inter manus et officia feminarum animam emisisse
cum prole. de prima Beniamin, hoc est \'filius uirtutis ac
dexterae\', de secunda inclitus sacerdos dei ex arcae cognomine
nascitur.
nobis post dormitionem somnumque Paulinae Pammachium
monachum ecclesia peperit postumum et patris et
coniugis nobilitate patricium, elemosynis diuitem, humilitate
sublimem. apostolus scribit ad Corinthios: uidete, fratres.
uocationem uestram, quia non multi sapientes
iuxta carnem, non multi potentes, non multi nobiles.
hoc nascentis ecclesiae rudimenta poscebant, ut granum
sinapis paulatim in arborem cresceret, ut sensim euangelii
fermentum totam ecclesiae massam altius eleuaret. nostris
temporibus Roma possidet, quod mundus ante nesciuit. tunc
rari sapientes, potentes, nobiles Christiani, nunc multi monachi
sapientes, potentes, nobiles. quibus cunctis Pammachius
meus sapientior, potentior, nobilior: magnus in magnis, primus
in primis,
12 cf. Luc. 13, 19 1 et om. G phinees S 2 ueteri A 3 hicabot 83 hicliabod A
hichabet (ex -bot) D incabod K iachaboth (pr. a exp.) B icabod salt.
et] atque Isp.c. adque G demisisse K dimisse y 4 de om. D hoc
est] in hoc G ac] aut D 5 ex archae B et arche D et ex arce
\\ ex exerce) A cognomen D 6 somniumque B et somnum S3a c.m2
pammachium pammachii B 7 ecclesiae K1\' peperit] genuit D
posthumum KD\'l/, litt. h s. l. add., sedpostea eras. 18 post unum G,Aa.c.
pr. et
Ardentes gemmae, quibus ante collum et facies ornabatur, 5
egentium uentres saturant; uestes sericae et aurum in fila
lentescens in mollia lanarum uestimenta mutata sunt, quibus
repellatur frigus, non quibus nudetur ambitio; deliciarum
quondam supellectilem [uirtus insumit. ille caecus extendens
manum et saepe, ubi nemo est, clamitans heres Paulinae,
coheres Pammachii est; illum truncum pedibus et toto corpore
se trahentem tenera puellae sustentat manus. fores, quae prius
salutantum turbas uomebant, nunc a miseris obsidentur.
alius
tumenti aqualiculo mortem parturit; alius elinguis et mutus
et ne hoc quidem habens, unde roget, magis rogat, quia rogare
non potest; hic debilitatus a paruo non sibi mendicat stipem;
ille putrefactus morbo regio superuiuit cadaueri suo:
nobiles D edidit GD ededit (pr. e exp., alt. e corr. in i)
i$ dedit cet. cupierat GB.SQp.c. concupiuerat S 2 parturis (exp.)
paris K exclama
hoc exercitu comitatus incedit, in his Christum confouet,
horum sordibus
candidatus sic festinat ad caelum. ceteri mariti super tumulos
coniugum spargunt uiolas, rosas, lilia floresque purpureos et
dolorem pectoris his officiis consolantur: Pammachius noster
sanctam fauillam ossaque ueneranda elemosynae balsamis rigat.
his pigmentis atque odoribus fouet cineres quiescentes sciens
scriptum: sicut aqua extinguet ignem, sic elemosyna
peccata.
quantas uirtutes habeat misencordia et quibus
donanda sit praemiis, et beatus Cyprianus grandi uolumine
exsequitur et Danihelis consilium probat, qui regem
si se audire uoluisset, scit pauperum sustentatione saluandum.
gaudet huiusce modi filiae mater herede, non dolet opes ad
alium peruenisse, quas cernit isdem, quibus ipsa uoluerat,
erogari. quin potius gratulatur absque labore suo sua uota
conpleri; non enim substantiae deminutio, sed operarii commutatio
est.
= Cypr. de opere et eleeraosynis (I p. 373-394 H.) 13 cf. ibid.
p. 377, 1-9 H. cf. Dan. 4, 24 om. D oraque ex ora 58 2 penarum ADB nomine
B possem xJ\'p.c. possum D 3 hoc] felix, qui hoc r exer-
citum D in-confouet] felix, qui r 4 dealuetur G numerarius
munerarins (mun. exp.) A pauperum] add. et DB 5 sic om. B
fest.] pergit B ceteri] ceci B couiugum tum(mm Ka.r.)ulos KV
tumulo A 6 lylia Gp.c. lilios D et] ut G 7 peccatoris (ca. exp.)
A pictores
Quis hoc crederet, ut consulum pronepos et Furiani germinis
decus inter purpuras senatorum furua tunica pullatus
incederet, ut non erubesceret oculos sodalium, ut deridentes
se ipse rideret? est confusio, quae ducit ad mortem, et
est confusio, quae ducit ad uitam. prima uirtus est monachi
contemnere hominum iudicia et semper apostoli recordari
dicentis: si adhuc hominibus placere uellem, Christi
seruus non essem.
tale quid et dominus loquitur ad
prophetas: quod posuerit faciem eorum quasi urbem aeneam
et lapidem adamantinum et columnam ferream, ne pauerent
ad iniurias populi, sed inpudentiam subsannantium frontis
rigore contererent. ingenia liberaliter educata facilius uerecundia
quam metus superat et, quos tormenta non uincunt, interdum
uincit pudor. non est parum uirum nobilem, uirum disertum
uirumque locupletem potentium in plateis uitare comitatum,
miscere se turbis, adhaerere pauperibus, rusticis copulari, de
principe uulgum fieri. sed quanto humilior, tanto sublimior est.
Lucet margaritum in sordibus et fulgor gemmae purissimae
etiam in luto radiat. hoc est, quod dominus repromisit: glorificantes
me glorificabo. alii hoc intellegant de futuro,
quando maeror uertitur in gaudium et transeunte mundo
1, 18 et Ezech. 3, 8-9 19 *I Reg. 2, 30 21 cf. Ioh. 16, 20 1 quis] ad l. enim A cfderet D ut om. D proneptis B
furi KT 2 fulua G fusca D pulatus D pullitas Aa.e.m2 pollutus
\\Вa.c. 3 inciderit D pr. ut] et AB erubescere D alt. ut om. D
4 rodiret Aa.c.m2 derideret KD ψΒ,Bp.c.m2 et-uitam
antequam Christo tota mente seruiret, notus
erat-in senatu, sed et multi alii habebant infulas
totus orbis huiusce modi honoribus plenus est. primus erat,
sed inter primos; praecedebat alios dignitate, sed et alios
sequebatur. quamuis clarus honor uilescit in turba et apud
bonos uiros indigna ipsa fit dignitas, quam multi indigni possident.
unde egregie de Caesare Tullius: dum quosdam,
ait, ornare uoluit, non illos honestauit, sed ornamenta
ipsa turpauit.
at nunc omnes Christi ecclesiae
Pammachium loquuntur. miratur orbis pauperem, quem huc usque
diuitem nesciebat. quid consulatu inlustrius? annuus honor
est et, postquam alius successerit, prior desinet. latent in
multitudine laureae et triumphi interdum triumphantium sordibus
polluuntur. quod ante per manus patriciis tradebatur
et sola nobilitas possidebat, quo Marius, uictor Numidiae,
Teutonum atque Cimbrorum, ob nouitatem familiae putabatur
indignus, quod Scipio ultra annos pro uirtute meruit, nunc
sola militia possidet et agrestia dudum corpora fulgens
palmata circumdat. plus ergo accepimus, quam dedimus.
1 et om. A uideo] add. sanctorum S 2 complere B tota] de-
uota D 3 et om. g multis aliis K\'I\' habebat Κψ,ABa.c.
Si uis, inquit, perfectus esse, uade, uende omnia,
quae habes, et da pauperibus et ueni, sequere me.
si uis perfectus esse: semper grandia in audientium
ponuntur arbitrio. et ideo uirginitatem apostolus non imperat,
quia dominus disputans de eunuchis, qui se castrassent propter
regna caelorum, ad extremum intulit: qui potest capere,
capiat. non est enim uolentis neque currentis, sed
miserentis dei.
si uis perfectus esse: non tibi inponitur
necessitas, ut uoluntas praemium consequatur. si ergo uis esse
perfectus et desideras esse, quod prophetae, esse, quod apostoli,
esse, quod Christus est, uende non partem substantiae, ne
timor penuriae infidelitatis occasio sit et cum Anania et Sapphira
pereas, sed uniuersa, quae possides. cumque uendideris,
da pauperibus, non locupletibus, non superbis. da, quo necessitas
sustentetur, non quo augeantur opes. cumque legeris
Eom. 9, 16 16 cf. Act. 5, 1-11 K centumpl. G Κψ 2 creduntur 39 et isaac
ubi uideris fumare patinas et Phasides
aues lentis uaporibus discoqui, ubi argenti pondus, feruentes
mannos, comatulos pueros, pretiosas uestes, picta tapetia,
ubi ditior est largitore, cui largiendum est, pars sacrilegii est
rem pauperum dare non pauperibus. et tamen non est satis
perfecto et consummato uiro opes contemnere, pecuniam dissipare
et proicere, quod in momento et perdi et inueniri potest.
fecit hoc Crates Thebanus, fecit Antisthenes, fecerunt plurimi,
quos nitiosissimos legimus. plus debet Christi discipulus
praestare quam mundi; philosophus gloriae animal et popularis
aurae atque rumorum uenale mancipium est.
tibi non sufficit opes
contemnere, nisi Christum sequaris. Christum autem sequitur,
4 *I Tim. 6, 8 B frenabis G obturabis (obd. D) DB,Ssp.c.m2 allegabis K
alligabis cet. 2 est om. A mercedem suam G alteri Ka.c. altario g
3 altara Ga.c. altare A altario B quoque huius DB 4 habentessumus]
bis contempti simus habentes uictum atque uestitum B uestimentum
G 5 contempti DB simus Ap.rSdp.c.m2B fumantes K\'I\'
patenas KBP fasides KD ψ phasidis
laua eam
prophetali nitro et tunc requiescens cum illa dicito: sinistra
eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur
me multos tibi fetus captiua dabit ac de Moabitide efficietur
Israhelitis. Christus sanctificatio est, sine qua nemo uidebit
faciem dei, Christus redemptio, idem redemptor et pretium,
Christus omnia, ut, qui omnia propter Christum dimiserit,
unum inueniat pro omnibus et possit libere proclamare: pars
mea dominus.
Sentio te diuinis ardere doctrinis nec temeritate quorundam
docere, quod nescias, sed ante discere, quod docturus es.
simplices epistulae tuae olent prophetas, apostolos sapiunt.
non coturnatam affectas eloquentiam nec more puerorum argutas
*Cant. 2, 6 10. 11 cf. I Cor. 1, 30 13 *Ps. 72, 26 Κψ,Bp.m2 2 thensaurus (-suurus
scitum est
illud Catonis: sat cito, si sat bene, quod nos quondam
adulescentuli, cum a praefecto oratore in praefatiuncula diceretur,
risimus. meminisse te puto erroris mutui, quando omne
Athenaeum scholasticorum uocibus consonabat: sat cito, si
sat bene. felices, inquit Fabius, essent artes, si de
illis soli artifices iudicarent. poetam non potest nosse,
nisi qui uersum potest struere; philosophos non intellegit,
nisi qui scit dogmatum uarietates; manu facta et oculis patentia
magis probant artifices.
nostra quam dura sit necessitas, hinc
potes animaduertere, quod uulgi standum est iudicio et ille
in turba metuendus, quem cum solum uideris, despicias. haec
praeteriens tetigi, ut eruditis contentus auribus non magnopere
cures, quid inperitorum de ingenio tuo rumusculi iactitent,
XII 10, 50 et Hieron. in Esai. XVI praef. r instruis DFB instrues K cito] sed sermo eius prudentiae
et grauitatis sale conditus sit, cito enim F delabitur ex lanitur
G dalabitur D 2 est sanitati (ex -te m2) r sanitatis KXF sanctitati
(ex -te) 18 3 illud] add. quoque KDXF pr. sat] sac A sed G si
sat] sis ad D sis ac B 4 cum—orat.] quod a perfecto oratore cum
A,Ba.c.m2 praefecto scripsi (praefectus orator magistrum rhetorum
scholaepraepositum significat) perfecto
Siue leges siue scribes siue uigilabis siue dormies,
<
animam tuam, hoc amore furibundus quaere in lectulo,
quem desiderat anima tua, et loquere confidenter: ego dormio
et cor meum uigilat. cumque inueneris eum et tenueris,
ne dimittas. et si pauxillulum dormitanti elapsus fuerit
e manibus, noli protinus desperare. egredere in plateas, adiura
filias Hierusalem, repperies eum cubantem in meridie, lassum.
ebrium, noctis rore madefactum, inter greges sodalium, in
aromatum uarietatibus, inter poma paradisi.
ibi ei da mamillas
tuas, sugat de erudito pectore et requiescat inter medios
cleros, pinnae deargentatae columbae et interiora
eius in fulgore auri. paruulus iste et puer, qui butyro et
melle saginatur, qui inter caseatos nutritus est montes, cito
Cant. 3, 2. 5 10. 11 cf. Cant. 1, 6 \' 11 cf. Cant. 5, 1. 2
12 cf. Cant. 7, 12 13 *Ps. 67, 14 15 cf. Esai. 7, 15 16 cf.
Ps. 67, 16-17 GW MYCOEC G CYMMICTHC S3 AYTHC KY mistes B,
om. D 2 CYMMICTHC 33 CYMMYEOEC
Audio te xenodochium in portu fecisse Romano et uirgam
de arbore Abraham in Ausonio plantasse litore. quasi
Aeneas noua castra metaris et super undam Thybridis, ubi
ille cogente quondam penuria crustis fatalibus et quadris
patulis non pepercit, tu uiculum nostrum, id est domum panis,
aedificas et diuturnam famem repentina saturitate conpensas..
euge, noster, initia
de
radice peruenis ad cacumen; primus inter monachos in prima
urbe primum sequeris patriarcham. Loth, quod interpretatur
\'declinans\', campestria eligat et iuxta Pythagorae litteram
facilia magis et sinistra ac peritura sectetur; tu in arduis et
saxosis cum Sarra tibi monumentum para, ut iuxta sit ciuitas
litterarum deletisque gigantibus filiis Enac hereditatem tuam
gaudium et risus excipiat.
diues erat Abraham auro, argento,
7 domum panis] i. e. Bethleem, cf. Hieron. epist. CVJII 10 11 cf. Gen.
19, 17-23 12 Pythagorae litteram] = Y, cf. Hieron. epist. CVII 6
et Auson. 348, 9. Seruius Aen. VI 136 13 cf. Gen. c. 23 15 cf.
Deut. 2, 20-21 16 cf. Gen. 13, 2 GKV in te] inter GD,$ap.c.m2 ostis D, om. K1\'
spoliallt D maturae ΚΑψ, Ba.c. praedatus B praedanttir D 2 uincet D
Haec moneo, frater carissime, pietate, qua te diligo,
ut non solum pecuniam, sed te ipsum Christo offeras, hostiam
uiuam, placentem deo, rationabile obsequium tuum,
et imiteris filium hominis, qui non uenit ministrari, sed
ministrare et, quod patriarcha alienis, hoc discipulis et
seruis magister exhibuit et dominus. corium pro corio et
omnia, quae homo possidet, dare potest pro anima
sua. sed tange, inquit diabolus, carnes eius, nisi in
20, 28 17 *Hiob 2, 4—5 B pecora 5sa.c. (seq. ras. 2 litt.) D tantumque K tautaque
D tantam B 2 ab A subito KP eiectis G,Da.c. possit
ΚΑΒψ 3 qui
scit hostis antiquus maius continentiae
quam nummorum esse certamen. facile abicitur, quod
haeret extrinsecus; intestinum bellum periculosius est. coniuncta
disglutinamus, unita dissicimus. Zacheus diues erat, apostoli
pauperes. reddidit ille quadruplum, quod rapuerat, diuisitque
pauperibus medietatem substantiae, quae remanserat; suscepit
Christum hospitem, salus est facta domui eius; et tamen, quia
paruulus erat et apostolicae proceritati se non potuerat coextendere,
non fuit in duodecim apostolorum numero. apostoli
autem, quantum ad diuitias, nihil, quantum ad uoluntatem,
totum mundum pariter reliquerunt.
si offeramus Christo opes
cum anima nostra, libenter suscipit; si autem, quae foris sunt,
deo, quae intus, diabolo demus, non est aequa partitio et
dicitur nobis: nonne, si recte offeras et non recte
diuidas, peccasti?
Quod patricii generis primus inter primos monachus
esse coepisti, non tibi sit tumoris, sed humilitatis occasio,
scienti filium dei factum filium hominis. quantumcumque te
deieceris, humilior Christo non eris. esto, incedas pedibus,
A maius] magis ΓΑΒ 3 eret
ubi mors? et cum omnia, quae dixi, feceris, ab
Eustochio tua Paulaque uinceris, si non opere, at certe sexu.
ego quidem Romae non eram et tunc me tenebat heremus —
atque utinam pertenuisset! — quando socero tuo uiuente
Toxotio saeculo seruiebant, sed tamen audio: quae inmunditias
platearum ferre non poterant, quae eunuchorum manibus portabantur
et inaequale solum molestius transcendebant, quibus
serica uestis oneri erat et solis calor incendium, nunc sordidatae
et lugubres et sui conparatione forticulae uel lucernas
concinnant uel succendunt focum, pauimenta uerrunt, mundant
legumina, holerum fasciculos in feruentem ollam deiciunt,
adponunt mensas, calices porrigunt, effundunt cibos, huc illucque
discurrunt.
et certe magnus uirginum chorus cum illis
habitat. num huiusce modi ministeria aliis imperare non poterant?
sed nolunt uinci ab his labore corporum, quas ipsae
superant uirtute animi. haec dico, non quo de ardore mentis
D furua T tunicas D uestiatur T aequeturque P
aeque
sis] etsi sit caec. oc. T 3 si ipse T aquam] que ex quam
m2A portis
Nos in ista prouincia aedificato monasterio et diuersorio
propter extructo, ne forte et modo Ioseph cum Maria
ueniens non inueniat hospitium, tantis de toto orbe
confluentibus turbis obruimur monachorum, ut nec
opus deserere nec supra uires ferre ualeamus.
unde, quia
paene nobis illud de euangelio contigit, ut futurae turris non
ante conputaremus inpensas, conpulsi sumus fratrem Paulinianum
ad patriam mittere, ut semirutas uillulas, quae barbarorum
effugerunt manus,
ne coeptum sanctorum ministerium deserentes risum maledicis
et aemulis praebeamus.
In calce epistulae recordatus sum quadrigae uestrae et
proposito quintam deesse Blesillam, paene oblitus de ea loqui,
quae prima de uobis praecessit ad dominum. uere nunc
quinque in tres et duas uidemus esse diuisos: illa cum sorore
Paulina dulci somno fruitur, tu duarum medius ad Christum
leuius subuolabis.
D quod DB 2 dimicandi G ferborem fabore G
fernorem (ex fauorem m2B) fauore (-em D) SSD fauorem A feruorem
feruore (i WB) KVB 3 non D istam prouinciam D aedificamus
93p.c.m2 monasterium fsp.c.m2 diuersorium G,%p.c.m2
4 propter te D ex(s.2.m5)structum 83 instructo KP et om. G
cum] et D Maria in S bethlehem G bethleem BD ψΒ bethlem
Domino -dilectissimo et cultu sincerissimo caritatis obseruando
atque amplectendo fratri et conpresbytero Hieronymo
Augustinus.
Habeo gratiam, quod pro subscripta salutatione plenam
mihi epistulam reddidisti, sed breuiorem multo, quam ex te
uellem sumere, tali uiro, a quo, tempora quantalibet occupet,
nullus sermo prolixus est. quamquam itaque nos negotiorum
alienorum eorumque saecularium curis
tamen epistulae tuae breuitati facile non ignoscerem, nisi
cogitarem, quam paucioribus uerbis meis redderetur.
quare
adgredere, quaeso, istam nobiscum litterariam conlocutionem,
hodie non exstat 3? = Escorialensis & I. 14 s. VIII-IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. s = Guelferbytanus 4156 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. l = Vaticanus lat. 341 s. X-XL B = Berolinensis lat. 18 s. XII. Haec epistula, cuius titulus in codd. nihil aliud indicat, nisi eam ab
Augustino (uel Agustino) ad Hieronymum (uel Iheronymum) scriptam
esse, est inter Augustini epistulas XL (pars II p. 69 Goldbacher).
Augustino respondet Hieronymus epist. CXII 3 culto F ctJtus P.
si
enim propterea te non nouimus, quia faciem corporis tui non
uidimus, hoc modo nec ipse te nosti; nam tu quoque non
uides eam. si autem tibi non ob aliud notus es, nisi quia
nosti animum tuum, et nos eum non mediocriter nouimus in
litteris tuis, in quibus benedicimus domino, quod tibi et nobis
omnibusque fratribus, qui tua legunt, te talem dedit.
Liber quidam tuus inter cetera non diu est ut uenit in
manus nostras. quae sit eius inscriptio, nescimus adhuc; non
enim hoc codex ipse, ut adsolet, in liminari pagina praetendebat.
\'epitaphium\' tamen appellari dicebat frater, apud quem
inuentus est.
quod ei nomen tibi placuisse ut inderetur, crederemus,
si eorum tantum uel uitas uel scripta ibi legissemus,
qui iam defuncti essent; cum uero multorum et eo tempore,
quo scribebatur, et nunc usque uiuentium ibi commemorentur
opuscula, miramur, cur hunc ei titulum uel inposueris uel
inposuisse credaris. sane utiliter a te conscriptum eundem librum
satis adprobamus.
de scriptoribus ecclesiasticis, cf. etiam Hieron. epist. CXII 3 2 sumus FC uitate C
si ab] sub L 3 pr. et] atque FØ libros FW 4 domiuica
totum te nobis Φ,MBp.c. totum nobis
In expositione quoque epistulae Pauli apostoli ad Galatas
inuenimus aliquid, quod nos multum moueat. si enim ad scripturas
sanctas admissa fuerint uelut officiosa mendacia, quid in
eis remanebit auctoritatis? quae tandem de scripturis illis sententia
proferetur, cuius pondere contentiosae falsitatis obteratur
inprobitas? statim enim ut protuleris, si aliter sapit, qui contra
nititur, dicet illud, quod prolatum erit, honesto aliquo officio
scriptorem fuisse mentitum.
ubi enim hoc non poterit, si
potuit in ea narratione quam exorsus apostolus ait: quae
autem scribo uobis, ecce coram deo, quia non mentior,
credi adfirmarique mentitus eo loco, ubi dixit de Petro
et Barnaba: cum uiderem, quia non recte ingrediuntur
ad ueritatem euangelii? si enim recte illi ingrediebantur,
iste mentitus est; si autem ibi mentitus? est, ubi uerum
dixit? an ibi uerum dixisse uidebitur, ubi hoc dixerit, quod
lector sapit, cum uero contra sensum lectoris aliquid occurrerit,
officioso mendacio deputabitur?
non enim deesse poterunt
causae, cur existimetur non solum potuisse, uerum etiam
debuisse mentiri, si huic regulae conceditur locus. non opus
est hanc causam multis uerbis agere praesertim apud te, cui
sapienter prouidenti dictum sat est. nequaquam uero mihi
342, 16 M) et Hieron. epist. LVI 3. CXII 4 9 Gal. 1, 20 12 *Gal.
2, 14 21 cf. Terent. Phorm. 541 om. LDC,Ma.c m2 expositionem LD apostoli om. BLI
2 nos B multum om. s mouet M 3 fuerit D nelut s. l. B
uel F0, om. tyLDMCl 4 qui D tamen F ille s 5 proferatur
BFLD ΦCl falsitates
Neque enim a me docendus es, quomodo intellegatur,
quod idem dicit: factus
ut Iudaeos lucrifacerem, et cetera, quae ibi dicuntur
conpassione misericordi, non simulatione fallaci. fit enim tamquam
aegrotus, qui ministrat aegroto, non cum se febres
habere mentitur, sed cum animo condolentis cogitat, quemadmodum
sibi seruiri uellet, si ipse aegrotaret. nam utique Iudaeus
erat, Christianus autem factus non Iudaeorum sacramenta
reliquerat, quae conuenienter ille populus et legitime
tempore, quo oportebat, acceperat.
ideoque suscepit ea celebranda,
cum iam Christi esset apostolus, sed ut doceret non
esse perniciosa his, qui ea uellent, sicut a parentibus per
legem acceperant, custodire, etiam cum in Christo credidissent,
non tamen in eis iam constituerent spem salutis, quoniam per
dominum Iesum salus ipsa, quae illis sacramentis significabatur,
aduenerat. ideoque gentibus, quod insuetos a fide reuocarent
10 1udaeus-16 custodire] cf. Hier. epist. CXII 14 19 cf. Act. 15, 23 eras. F) FL mei sobolis WlIf in eis obolis F meis
obilis s 2 dictare F (ex dittare) LØC magis te fyLDMB,Fa.c.m2
magister Fp.c.m2Cl idoneum L idoneo Fa.c.m2 3 quid s
4 est F 5 Iudaeis] iudae(eF)us Fa.r.C tamquam iudeus in mg. B
6 ut] et <P iudeis s 7 conpassioni s misericordi W
misericordiae cet. fallaci Ws falli 1$ fallaciae cet. tit] quid $
8 ministret l febris s 10 seruire BFLD ΜΦG uellit s uelit
Quapropter non ideo Petrum emendauit, quod paternas
traditiones obseruaret — quod si facere uellet, nec mendaciter
nec incongrue faceret; quamuis enim iam superflua, tamen
solita non nocerent —, sed quoniam gente cogebat iudaizare,
quod nullo modo posset, nisi ea sic ageret, tamquam adhuc
etiam post domini aduentum necessaria saluti forent; quod
uehementer per apostolatum Pauli ueritas dissuasit. nec apostolus
Petrus hoc ignorabat, sed id faciebat timens eos,
qui ex circumcisione erant.
ita et ipse uere correctus
est et Paulus uera narrauit, ne sancta scriptura, quae ad fidem
posteris edita est, admissa auctoritate mendacii tota dubia
nutet et fluctuet. non enim potest aut oportet litteris explicari,
quanta et quam inexplicabilia mala consequantur, si hoc concesserimus;
posset autem oportune minusque periculose demonstrari,
si coram inter nos conloqueremur.
Hoc ergo Iudaeorum Paulus dimiserat, quod malum
habebant, et in primis illud, quod ignorantes dei iustitiam
et suam iustitiam uolentes constituere iustitiae
dei non sunt subiecti; deinde, quod post passionem
et resurrectionem Christi dato ac manifestato sacramento
10 Gal. 2, 12 18 Hoc—671, 8 lucrifaceret]\' cf. Hieron. epist. CXII 15
19 *Rom. 10, 3 La.r. honore W,F (ex -ri m2) onera ΦClВ grauia
hos
atque huius modi errores et uitia dicit se damna et stercora
arbitratum, ut Christum lucrifaceret, non obseruationes legis,
si more patrio celebrarentur, sicut ab ipso celebratae sunt
sine ulla salutis necessitate, sicut Iudaei celebrandas putabant,
aut fallaci simulatione, quod in Petro reprehenderat.
nam si
propterea illa sacramenta celebrauit, quia simulauit se Iudaeum,
ut illos lucrifaceret, cur non etiam sacrificauit cum gentibus,
quia et his, qui sine lege erant, tamquam sine lege factus
est, ut eos quoque lucrifaceret, nisi quia et illud fecit ut
natura Iudaeus et hoc totum dixit, non ut fallaciter se fingeret
esse, quod non erat, sed ut misericorditer ita subueniendum
esse sentiret, ac si ipse in eodem errore laboraret, non scilicet
mentientis astu sed conpatientis affectu?
sicut eo ipso loco
generaliter ihtulit: factus sum infirmis infirmus, ut
infirmos lucrifacerem, ut sequens conclusio: omnibus
8 obsern.-11 repreh.] cf. Hieron. epist. CILII 16 11 nam-19 affectu]
cf. ibid. 17 12 cf. I Cor. 9, 20-21 20 I Cor. 9, 22 21 *I Cor. 9, 22 exp.) F 5 postremfi W istud S
6 xpiane W,Bp.c. (cf. ep. CXII 15 sub fin.) legis om. W hos
itaque S 7 modi om. W pr. et] ut L dixit l damna Ws
damnarc cet. alt. et] add. ut FDMGIB 8 obsernationis Fa.c.m2D
9 si] secundum s, om. W mori s sicut Ws sicut et cet. celebratae
S caelebrati C celebrata eet. 10 necessitatis 0 non sicut
FDMClIi celebranda *]3(b m2)Ba.e. caelebrandan (sic) s putant W
11 falsitati F reprehendit s 12 quia ex qui$simulabit BL
13 non etiam Wcet. sacrificabit BL 14 iis S, om. $
15 ille facit ut] et W 16 dixi W dusit
add. eis Φ,MBp.c. ita] ista 0 18 sentire 0
Quare arripe, obsecro te, ingenuam et uere Christianam
cum caritate seueritatem ad illud opus corrigendum atque
emendandum et
enim pulchrior est ueritas Christianorum quam Helena Graecorum.
pro ista enim fortius nostri martyres aduersus hanc
Sodomam quam pro illa illi heroes aduersus Troiam dimicauerunt.
neque hoc ego dico, ut oculos cordis recipias, quos
absit ut amiseris, sed ut aduertas, quos cum habeas sanos
et uigiles, nescio qua dissimulatione auertisti, ut non intenderes,
quae consequantur aduersa, si semel creditum fuerit
posse honeste ac pie scriptorem diuinorum librorum in aliqua
sui operis parte mentiri.
Scripseram iam hinc aliquando ad te epistulam, quae
non perlata est, quia nec perrexit, cui perferendam tradideram.
ex qua illud mihi suggestum est, cum ista dictarem, quod in
Fa.c.m2 2 reuerenda B refrenanda D intellegamur
(-mns F) FLD euiuseumque Cl intirmitates W intirmitate F infirmitati
(postr. i in ras. C) LDMC in om. <P 3 miseratur s et] ut F,B (del.)
4 infirmitatnr W 5 simulare F condol. W,Mp.c.m2 dol. cet. 6 obsecro
arripe B te W0,Mp.c.m2, om. cet. 7 caritatis W caritatem et <P
caritate et F seueritate Fp.c. ueritatem W0 ad] et s 8 et
om. B ΠΑΛΙΝωΔΙΑΜ M (in mg. palinodian
De Origene autem quod rescribere dignatus es, iam
sciebam non tantum in ecclesiasticis litteris, sed in omnibus
recta et uera, quae (inuenerimus, adprobare atque laudare,
falsa uero et praua inprobare atque reprehendere. sed illud de
prudentia doctrinaque tua desiderabam et adhuc desidero, ut
nota nobis facias ea ipsa eius errata, quibus a fide ueritatis
ille uir tantus recessisse conuincitur.
in libro etiam, quo
cunctos, quorum meminisse potuisti, scriptores ecclesiasticos
et eorum scripta commemorasti, commodius, ut arbitror, fieret,
si nominatis eis, quos heresiotas esse nosti — quando ne
ipsos quidem praetermittere uolueris —, subiungeres etiam, in
quibus cauendi essent: quamquam nonnullos etiam praeterieris,
quod scire cuperem quo consilio factum sit.
aut si illud uolumen
forte onerare noluisti, ut commemoratis hereticis non
adderes, in quibus eos catholica damnarit auctoritas, quaeso,
ne graue sit litterario labori tuo, quo non mediocriter per
LDQCIB si om. ØC aliqua s 2 melior est <P estj
et timore nie 0 agnoscas FW 4 nullum B 5 magna culpam
W meus] eos W si mens s ueritate F recta FLDC,Ma»c.
7 origine W,FLMa.c. est F 9 atque-repreh. om. Cl 10 parua
Fa.c,m2L inpr.] reprobare CP 11 tuam C 12 notam F in
quibus FL ad fide D 13 cognoscitur codd. praeter ws libris
Fa.c.m2 quo] qui LDC 14 scripturas eclesiasticas W eccl. et]
et ecclesticos s 15 fieri W feret s 16 eos FL eresiotas B
herisiotas C hereositas Fa.c.m2 heresiositas s haeresiarchas ς 17 ipsius
diu te rogarem, nisi hoc soleret esse indicium minus de caritate
praesumentis. hunc interea Paulum fratrem nostrum in
Christo multum commendo benignitati tuae, cuius in nostris
regionibus existimationi bonum coram deo testimonium perhibemus.
add. dei BF Φ,Mp.c.m2 nostri] nos
Sanctus filius meus Heraclius diaconus mihi retulit, quod
cupiditate nostri Cissam usque uenisses et homo Pannonius,
id est terrenum animal, non timueris Adriatici maris aestus
et Aegei atque Ionii subire discrimina et, nisi te pius fratrum
retinuisset affectus, uoluntatem opere conplesses. habeo itaque
gratiam et in acceptum refero; in amicis enim non res quaeritur,
sed uoluntas, quia alterum ab inimicis saepe praebetur,
alterum sola caritas tribuit.
simulque obsecro, ne inbecillitaem
corporis, quam sustines, de peccato tibi aestimes euenisse
quod quidem et apostoli suspicantes de eo, qui natus erat
caecus ex utero, interrogantesque dominum saluatorem: iste
peccauit an 21 = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. K = Spinaliensis 68 8. VIII. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX (usque ad p. 677, 15 continetur).
2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X, C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
D) super (de D) caecitate (-tè Kp.c.m2), quae ei acciderit (accidit B
contigit D), non debeat contristari KDB ad castriciano J ad castrianum
2 ad castricianum de cecittate, que ei contigit, non debeat contristari C;
Hieronymi nomen exhibent tituli in JZ; ad Castmtium S 3 mens
s. I. m2 K eracli(y m2Z)us JIDB rettulit 9t retullit Ka.c.
4 cupiditatem U cupiditati D nostrae D nostris 2 scissam D
cisses JZ ad edessã (alt. e in ras. m2) B et s. I. 2, om. J 5 hadr.
JD 6 egei KJZB ioni D prius J fratrem J fratris l:
7 effectus C conpleuisses % 8 gratias S fero Ka.c m2 enim]
autem B 9 et ab JIDB 10 sola 8. I. 2, om. J ne] non C
11 quas K existimes S uenisse J 13 iste inquiunt 91 14 an]
aut B ut—eius om. 2 (in mg. ut sic nasceretur) sic] caecus KJ
opera dei in ipso.
quantos enim cernimus ethnicos,
Iudaeos, hereticos et diuersorum dogmatum homines uolutari
in caeno libidinum, madere sanguine, feritate lupos, rapinis
miluos uincere et nihilominus flagellum non adpropinquare
tabernaculo eorum nec eos cum hominibus uerberari et idcirco
superbire contra deum et transire usque ad caelum os eorum.
cum e contrario sanctos uiros sciamus aegrotationibus, miseriis.
egestate torqueri, qui forsitan dicunt: ergo frustra s.anctificaui
animam meam et laui inter innocentes manus
meas statimque se reprehendentes aiunt: si narrauero sic,
ecce generationem filiorum tuorum reprobaui.
si
caecitatis causam putas esse peccatum et id dei inferre iram,
quod crebro medici remediantur, insimulabis Isaac, qui in
tantum lucis istius expers fuit, ut etiam, cui nollet, deceptus
errore benediceret, referes crimen in Iacob, cuius caligauerat
acies et, cum interioribus oculis et spiritu prophetali longe
post futura prospiceret et Christum caneret de tribu regia
esse uenturum, Effraim et Manasse uidere non poterat. quid
inter reges Iosia sanctius? Aegyptio mucrone confossus est.
quid Petro Pauloque sublimius? Neronianum gladium
11 *Ps. 72, 15 14 cf. Gen. c. 27 16 cf. Gen. 48, 10 et 49, 10
20 cf. IV Reg. 23. 29 tyiJGB alt. nec S \'manifestar(r om. J)etur JIa.c,
manifeatarent (ut s. l. add.) D manifestentur 2IB 2 illo ZDCB (jthn.
2; add. atque ∑s.l. DC 3 et] atque DC uolitari D 4 sanguinem C
rapacitate 91 5 flagello J,Za.c. 6 tabernaculia S 8 sanctos e contr. g
miseros J2; add. et DC 10 an. meam] cor meum 21 11 et statim g
se om. DC narraui J,Za c. 12 nationem ZDG 13 cansa KJD
et id dei s. I. Z, om. J et ob id dei B inferri B 14 quo J medici
crebro 2 medice 2IC isac 21 15 ex (pers s. l.) Z exper (s s. I.) J
expraes C nollit K err. dec. C 16 referes (es in ras. m2) B
referens K referres J 18 prosp. post fut. J post (s. l.) prosp. fnt. Z;
add. cognosceret JZ et s. I. J cerneret S tribu] stirpe ZDG
19 efraim D ephraim JC efrem 21 mannasse K manassem UIGB
quis Z qui J 20 regis 21 iossia D iosya B aegiptio K egyptio B
aegypti JZ confusus Ka.c. interfectus DC 21 Pauloque) quid Paulo S
et — ut de hominibus taceam — dei filius sustinuit
ignominiam crucis: et tu beatos putas, qui felicitate istius
saeculi et deliciis perfruuntur? magna ira est, quando peccantibus
non irascitur deus. unde et in Ezechiel ad Hierusalem:
iam non, inquit, irascar tibi et zelus meus recessit
a te. quem enim diligit dominus, corripit; castigat
autem amnem filium, quem recipit. non erudit pater
nisi, quem amat; non corripit magister discipulum nisi eum,
quem ardentioris cernit ingenii.
medicus, si cessauerit curare,
desperat. quodsi responderis, quomodo Lazarus receperit
mala in uita sua, libenter nunc tormenta perpetiar, ut futura
mihi gloria reseruetur; non enim uindicabit dominus
bis in id ipsum. Iob, uir sanctus et inmaculatus et iustus
in generatione sua, cur tanta perpessus sit, ipsius uolumine
continetur.
Et ne ueteres replicando historias longum faciam et excedam
mensuram epistulae, breuem tibi fabellam referam,
quae infantiae meae temporibus accidit. beatus Antonius, cum
a sancto Athanasio, Alexandriae episcopo, propter confutationem
hereticorum in urbem esset accitus et isset ad eum Didymus,
uir eruditissimus, captus oculis, inter ceteras sermocinationes,
quas de scripturis sanctis habebant, cum eius admiraretur .
ingenium et acumen animi conlaudaret, sciscitans ait: \'num
16, 25 12 *Nah. 1, 9 KJ huius B
3 ira om. D 4 et in] ad (eraa.) J ezechihel 2D iezechiel B
ezechiele 91C ierus. UCB 5 inquid non DC inquit 8. I. m2 K
et om. MDC 6 cast. autem] et cast. SIDC 8 corrigit JZDC
10 disperat K2 respondes 31 teste Vallarsio recepit C 11 liber
Da.c.C perpetiatur J patiar DC patior Z 12 uindicauit JDC,Za.c.
13 iob (non hiob) eodd, pr. et 8. 1. tn2K 14 sit] fuit B uolu-
mina C 15 contineretur (re eras.) K continentur D continent C
16 republicando DC 17 fab(u /Qellam KB fabulam cet. 18 meae] add,
et K 19 a om. 2 20 urbem alcxandriam didimus KZDB
secundo tertioque interrogans tandem elicuit, ut maerorem
animi simpliciter fateretur.
cui Antonius: \'miror,\' ait, \'prudentem
uirum eius rei dolere damno, quam formicae et muscae
et culices habeant, et non laetari illius possessione, quam soli
sancti et apostoli meruerunt\'. ex quo peruides, quod multo
melius sit spiritu uidere quam carne et illos oculos possidere,
in quos festuca peccati non possit incidere. ad nos licet hoc anno
non ueneris, tamen
sanctus diaconus, portitor litterarum, tuis rursum amplexibus
fuerit inretitus et illo comitatus huc ueneris, libenter suscipiam
dispensationis moram magnitudine fenoris duplicatam.
Numquam, fili Oceane, fore putabam, ut indulgentia
principis calumniam sustineret reorum et de carceribus exeuntes
post sordes ac uestigia catenarum dolerent alios relaxatos. in
2 5 habent 2LB soli saucti KB
sancti soli cet. 8 quo Ka.c.m22DG pecc. fest. 2IC ad ex et
m2K et ad B, om. cet. 11 comitante 91 12 moram s. l. viS K
mora 2 duplicata B duplicatur 2 duplicat D duplicari 9f; add. explicit
ad castricianum K L = Coloniensis 35 s. IX. 2 .= Turicensis Augiensis 41 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D — Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. LDB ad oceanum de \'un ius uioris
uirum\' 2 ad ocianum, quod scriptum est in apostolo \'unius uioris
uirum\' W; Hieronymi nomen exhibent tituli in LIB 15 numquiJ 2
filia ociane W 16 calomnia W 17 alius W relaiatus W
quare oculus tuus nequam? conclusit deus omnia
sub peccato, ut omnibus misereatur. ubi abundauit
peccatum, superabundauit gratia.
caesa sunt Aegypti
primogenita et ne iumentum quidem Israheliticum in Aegypto
derelictum est. et consurgit mihi Caina heresis atque olim
emortua uipera contritum caput leuat, quae non ex parte, ut
ante consueuerat, sed totum Christi subruit sacramentum.
dicendo enim esse aliqua, quae Christus non possit purgare sanguine
suo, et tam profundas scelerum pristinorum inuri corporibus
atque animis cicatrices, ut medicina illius adtenuari
non queant, quid aliud agit, nisi ut Christus frustra mortuus
sit? frustra autem mortuus est, si aliquos non potest uiuificare.
mentitur Iohannes Baptista et digito Christum et uoce demonstrans:
ecce agnus dei, qui tollit peccata mundi, si
sunt adhuc in saeculo, quorum Christus peccata non tulerit.
aut enim ostendendi sunt non esse de mundo, quos Christi
ignoret indulgentia, aut, si de mundo sunt, eligendum e duobus
alterum: liberati a peccatis Christi potentiam, adhuc rei inbecillitatem
probant.
sed absit de omnipotente credere, quod
in aliquo inpotens sit. omnia, quae pater facit, et filius
c. 12 15 *Ioh. 1, 29 21 *Ioh. 5, 19 1 bonus sum S 2 nequatn est g 3 misereretur (seq. auj W
4 superabundet W egypti ZW egipti LB 5 aegipto L egipto
W egiptfi B 6 est om. W consurget W caina Za,e.D
cania Ba.c. cain L calana W canina IBp.e. 7 me mortua W
uiperae Z capud Za.c.DB; add. se 2 9 dicendo W dicit cet.
aliqua peccata S posset W purgari W 10 tamen B profunda
WB inurit 2p.c.m2 inhaerere uel inseri S 11 aten. W
12 queat Zp.c. 13 uiu. non pot. S 16 tollerit W 17 jps L
13 ignorat W, Bp.c.m2 indulgentiam D sufit om. D; add. unum
in ras. m2 B aligendura W e] de B 19 altermn] alteri uero
(utrum-que in ras. m2 et in mg. add: si non m2) B potentia ZDB;
add. probant non liberati quasi
Quorsum ista? nosti problema tuum: Carterius, Hispaniae
episcopus, homo et aetate uetus et sacerdotio, unam, antequam
baptizaretur, alteram post lauacrum priore mortua duxit uxorem;
\'et arbitraris eum contra apostoli factum sententiam, qui in
catalogo uirtutum episcopum unius uxoris uirum praece-
perit ordinandum. miror autem te unum protraxisse in medium,
cum omnis mundus his ordinationibus plenus sit. non dico
de presbyteris, non de inferiori gradu: ad episcopos uenio,
quos si singillatim uoluero nominare, tantus numerus congregabitur,
ut Ariminensis synodi multitudo superetur. sed indecens
est sic unum tueri, ut plures accusare uidearis et, quem
ratione non possis, peccantium societate defendas.
sustinui Romae
a uiro eloquentissimo cornuatum, ut dicitur, syllogismum,
ut, quocumque me uerterem, strictus tenerer. \'uxorem\', inquit,
\'ducere peccatum est an non?\' ego, simplex et qui insidias
uitare nescirem, dedi non esse peccatum. rursum aliud
1 rednndant W cuncte D 2 membra ouic. L2 3 son. grat: B
6 quorsim (0 et m eras.) W quorum sint LID nostri D pr. tuum] problemata
tunc L problemata (seq. ras. 3-4 lift. in B) 2DB carteries
Da.c. casterius Ia,c, arterius L ispanie B spaniae(-e) LD,I (hysp. m2)
7 pr. et om. codd. praeter W uetustus B 8 lauacrhum W priora 2
9 factum (sc. esse episcopum)] fecisse 2B 10 cathalago B cathalogum
W episcopi unus W praeceperat 2 precipit W 11 unum
in ras. m2 W 13 inferiore W 14 quos] hos quos LZB si s. I.
m2 B, om. L2 singilatim W nom. uol. 2
\'si,\' inquit, \'uxorem ducere
non est peccatum, baptismum autem peccata dimittit, quidquid
non dimittitur, reseruatur.\' ilico mihi, quasi a fortissimo
pugili percussus essem, ante oculos caligo obuersari coepit,
statimque recordatus Chrysippei sophismatis: (si mentiris idque
uerum dicis, mentiris\' et in memet reuersus conuerti in aduersarium
propositionis stropham. \'quaeso\', inquam, \'te, ut respondeas:
baptismum nouum hominem facit an non?\' uix dedit,
quod nouum faceret.
gradatim intuli: \'ex toto nonum facit an
ex parte?\' respondit: \'ex toto.\' deinceps interrogaui: \'nihil
ergo ueteris hominis in baptismate reseruatur?\' mouit caput.
coepi protinus texere: *si baptismum nonum hominem facit
et ex toto nouum creat nihilque in eo ueteris hominis reseruatur,
non potest nouo inputari, quod in ueteri quondam
primum spinosulus noster obmutuit; postea uero Pisoniano
uitio, cum loqui nesciret, tacere non potuit. sudare tamen
frons, pallere genae, tremere labia, haerere lingua, saliua
siccari et plus timore quam aetate contrahi.
erupit aliquando:
\'nonne legisti ab apostolo unius uxoris uirum adsumi in
sacerdotium et rem, non tempora, definiri?\' quia me
22 I Tim. 3, 2, 1 male D 2 idem simpliciter codd. praeter W 3 inde s. I. L
4 absconditae codd. praeter W 5 baptismus S dimittit] dimitetur
W qui quid W 6 dimiti(ex a)tur B demititur W illico Ia.r.
quasi si B 7 pugilli Ia.r.B pugile S esse W oculum W
obuersari D uersari B ubseruari (-ri s. 1. TV) LW obscurari (scur in
ras.) Z 8 crhipsippei (e
Niobam putares. uerto me ad auditores:
\'nihil interest, o boni iudices, aduersarium uigilantem an dormientem
ligem, nisi quod facilius est quiescenti quam reluctanti
uincula innectere. si apostolus non catechumenos in clerum
adlegit, sed fideles, fidelis autem est, qui episcopus 1
ordinatur, uitia catechumeni non inputabuntur fideli.\' torquebam
istius modi spicula et uibrantes hastas in lethargicum dirigebam.
oscitabat tantum et quasi per mentis crapulam ructans et nausians
euomebat: \'apostolus dixit, Paulus haec docuit\'.
Proferuntur ergo apostoli epistulae, una ad Timotheum,
altera ad Titum. in prima scriptum erat: si quis episcopatum
desiderat, bonum opus desiderat. oportet
ergo episcopum inreprehensibilem esse, unius
uxoris uirum, sobrium, prudentem, ornatum, hospitalem,
doctorem, non uinolentem, non percussorem,
sed modestum, non litigiosum, nonauarum, domum
suam bene regentem, filios habentem subditos cum
omni castitate — si quis autem domui suae
LB tedore SWD 2 iacebam Za.c. lacebam D 3 eleg.
apost. LS cath(h s. I. Z)e(chate TF)cuminos codd. 4 tamen JV, om.
cet. ipsud W ipsum cet. in genere B 5 hac L scistare Wa.c.
oportet autem eum et
testimonium habere bonum ab his, qui foris sunt,
ut non in obprobrium incidat et laqueum diaboli.
ad Titum statim in principio haec mandata ponuntur: huius
rei gratia reliqui te Cretae, ut ea, quae deerant,
corrigas et constituas per ciuitates presbyteros,
sicut ego tibi disposui, si quis est sine crimine
unius uxoris uir, filios habens fideles, non in accusatione
luxuriae aut non subditos.
oportet ergo
episcopum esse sine crimine, tamquam dei dispensatorem,
non proteruum, non iracundum, non uinolentem,
sed hospitalem, beniuolum, prudentem, iustum,
sanctum, continentem, obtinentem eum, qui secundum
doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit
exhortari in doctrina sana et contradicentes reuincere.
in utraque epistula siue episcopi sine presbyteri - quamquam
apud ueteres idem episcopi et presbyteri fuerint, quia
illud nomen dignitatis est, hoc aetatis - iubentur monogami in
clerum adlegi. certe de baptizatis apostoli sermo est — nemo dubio
WB neopbit. D neofit. 2 neoffit. L ne] non La.c.m2E
superbia W elatum (add. ne m2) S 3 incedat La.c.m22 oportet-diaboli
om. W 4 foras La.c.mll 5 incedat La.c.m2∑ in
laqucum S 7 quae deerant] deque erant W 8 ciuitates et D
10 nirum W,Ba.c.m2 in s. I. B acus. WB 11 luxoriae L2Wa.c.m2
ergo] enim W 13 uinolentem 2a.e. -lentum cet. (cf. p. 682,19) 14 percusorem
L 15 bencu. S 17 potens sit W possit cet. 18 exortari
WB,Lp.e.m2 exortare LZa.c.m2 19 pr. siue] sine et W alt. siue]
et W 20 ueteris W iidem S 21 monagamia (tert. a del.) D
22 clericum D clero W collegi W ele(i Sp.c.)gi LS apostolo Wa.c.
sermonem esse S 23 ordinationem L
— quaeritur enim, quid sit, et non, quid fuerit — quare
solum nomen uxoris inpediat, quod solum peccatum non fuit?
dicis: \'quia peccatum non fuit, idcirco non est dimissum in
baptismate.\' rem nouam audio: quia peccatum non fuit, in
peccatum reputabitur. omnia scorta, publicae conluuionis sordes,
inpietas in deum, parricidium et incestum in parentes atque
in extraordinarias uoluptates utrinsque sexus mutata natura
Christi fonte purgantur: uxoris inhaerebunt maculae et lupanaria
thalamis praeferentur? ego tibi non inputo meretricum
exercitus, exoletorum greges, effusionem sanguinis et ad instar
suis in omni caeno libidinum uolutabra: et tu mihi olim
mortuam de sepulchro uxorculam protrahis, quam ideo accepi,
ne facerem, quod fecisti?
audiant ethnici, messis ecclesiae, de
quibus cotidie horrea nostra conplentur; audiant catechumeni, qui
sunt fidei candidati, ne uxores ducant ante baptisma, ne honesta
iungant matrimonia, sed Scottorum et Aticottorum ritu ac de Re
publica Platonis promiscuas uxores, communes liberos habeant;
immo caueant qualecumque uocabulum coniugis, ne, postquam
1 non del. m2B, om. W habuerint La.c.2 2 et] ei W
quod La,c.m2ZDB 4 fuit] add. in peccatum reputabitur L (exp.) Σ
Recolat unusquisque conscientiam suam et totius uulnera
plangat aetatis, cumque uerum iudicem priorum se exhibuerit
delictorum, audiat increpantem Iesum: hypocrita, eice
primum trabem de oculo tuo et tunc uidebis eicere
festucam de oculo fratris tui. uere scribarum et pharisaeorum
similes, culicem liquantes et camelum glutientes
decimamus mentam et anetum et dei iudicium praetermittimus.
quid simile uxor et scortum?
inputatur infelicitas coniugis
mortuae \'et libido meretricia coronatur? ille, si prior uxor
uiueret, aliam non haberet; tu, ut passim caninas nuptias
iungeres, quid potes excusare? forsitan timuisse te dicas, ne,
si matrimonium copulasses, non posses aliquando clericus ordinari?
ille in uxore optauit liberos, tu in meretrice subolem
perdidisti; illum naturae et benedictioni domini seruientem:
crescite et multiplicamini et replete
secreta texerunt, te subantem ad coitum publica facies
execrata est; ille, quod licebat, uerecundo pudore celauit, tu,
quod non licebat, inpudenter omnium oculis ingessisti; illi
scriptum est: honorabiles nuptiae et cubile inmaculatum,
tibi legitur: fornicatores autem et adulteros
perdet deus et: qui corrumpit templum dei,
21 *Hebr. 13, 4 22 *Hebr. 13, 4 23 ♦! Cor. 3, 17 W noceant L2D,Ba.c. 2 habuerunt Wp.c.m2
3 nnnsque W 4 pingat WB conpingat L uerum]
omnia, inquit, nobis in baptismate
condonata sunt crimina — nec post indulgentiam iudicis metuenda
seueritas dicente apostolo: et haec quidem fuistis,
sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati
estis in nomine domini nostri Iesu Christi
et in spiritu dei nostri -, bene et fideliter condonata. sed
quaero: quomodo tuae sordes lotae sunt et meae munditiae
sordidatae?
\'non dico\'. ais, csordidatas, sed in eodem statu
mansisse, quo fuerant; si enim sordes fuissent, lotae utique
essent ut meae\\ rogo, quae est ista tergiuersatio et acumen
omni pistillo retunsius: quia non est peccatum, peccatum est;
quia non est sordidum, sordidum est? non dimisit dominus,
quia non habuit, quod dimitteret; et quia non dimisit, idcirco
manet, quod non fuit?
Quantam uim habeat baptismum et aquae in Christo
sanctificatae gratiam paululum post docebo; interim iuxta
uulgare prouerbium malo arboris nodo malus cuneus requirendus
est. hoc, quod dicit unius uxoris uirum, potest et
aliter disseri. ex Iudaeis erat apostolus, prima Christi ecclesia .
de Israhel reliquiis cogebatur. sciebat lege concessum, exemplo
patriarcharum ac Moysi familiare populo nouerat in multis
3 *I Cor. 6, 11 18 I Tim. 3, 2 S 4 aet ubique W abluuti W alt. sed-tert.
estis] sed iustificati estis, sed sanctificati estis L et iustificati estis B
sed sanctificati estis SD 5 nostri om. DB 6 nostre W; add. omnia
peccata donata sunt S condonata om. S set W 7 sunt W sint
cet. 8 non-sordidatas in mg. S, om. L ays B; add, tuas S
sordidato (s add. s. I. m2) B sedj sex L 9 quod W fuerunt D
10 essent W fuissent cet. ut ex et s. I. S, om. L 11 pugillo L
,
retusius S 12 pr. sordidi La.c. 13 pr. quia] qui L dimittere 1T
alt, quia] quod LS 14 quod] quia S; add. dimissum S 15 quantum
W babtismum W baptisma cet. aqua La.c.mSZD 16 sanctificata
S gratiam LB gratiae cet. 17 malae(-e) SD 18 est] sit D
et W, om. cet. 20 hisrahel reliquis W cogebatur W congregabatur
cet. concessum et codd. praeter W 21 moisi B:
licentiae patebat arbitrium: praecipit ergo, ne eandem licentiam
ecclesiae sibi uindicent sacerdotes, ne bina pariter et
trina coniugia sortiantur, sed ut singulas uno tempore uxores
habeant.
contentiosum clames esse, quod diximus; accipe et
aliam explanationem, ne tibi soli liceat non uoluntatem legi,
sed legem iungere uoluntati. quidam coacte interpretantur
uxores pro ecclesiis, uiros pro episcopis debere accipi — et hoc
in Nicena quoque synodo a patribus esse decretum, ne de alia
ad aliam ecclesiam episcopus transferatur, ne uirginali pauperculae
societate contempta ditioris adulterae quaerat amplexus —
et, quomodo culpa et uitium filiorum in
cogitationibus, accipitur domusque dispensatio ad animam
refertur et corpus, ita uxores pontificum dici ecclesias.
de
quibus in Esaia scriptum est: mulieres, properantes de
spectaculo uenite; non est enim populus habens
intellegentiam, et rursum: mulieres diuites, surgite
et audite uocem meam, et in Prouerbiis: mulierem fortem
quis inueniet? honorabilior est pretiosis lapidibus,
quae talis est; confidit in ea cor uiri sui, et in eodem uolumine:
sapientes mulieres aedificauerunt domum,
insipiens autem destruxit manibus.
nec hoc, inquiunt,
episcopis uideatur indignum, cum de deo quoque scriptum sit:
(10-11) 21 *Prou. 14, 1 D praecepit LZB 3 et trina W et terna (ex aeterna
L, ex eterna Z) cet. 4 ut] et 7) 5 ne contentiosum codd. praeter W
6 soli s. I. m2 L habere soli Σ uoluntate D 8 ecclesia D et
\'uiolenta
est\', inquis, \'et satis dura etiam haec interpretatio.\' redde
igitur scripturae simplicitatem suam, ne tuis contra te legibus
dimicemus. quaeram et aliud: si quis et ante baptismum
habuerit concubinam et illa mortua baptizatus uxorem duxerit,
utrum clericus debet fieri an non? respondebis posse fieri,
quia concubinam habuerit, non uxorem; coniugales ergo tabulae
et iura dotalia, non coitus ab apostolo condemnatur.
multos
uidemus ob nimiam paupertatem uxorum sarcinam declinare
et ancillulas suas habere pro uxoribus susceptosque ex his
liberos colere ut proprios; si forte ditati ab imperatore stolas
illis meruerint, confestim apostolo colla submittet et inuitus
inter uxores eas recipere cogetur; sin autem principale rescriptum
eadem tenuitas inpetrare non quiuerit, cum Romanis
legibus scita ecclesiae mutabuntur. uide, ne hoc, quod dicitur:
unius uxoris uirum, unius mulieris possit intellegi, ut ad
coitum magis referatur quam ad dotales tabulas.
haec uniuersa
proferimus, non quo uerae et simplici intellegentiae
resistamus, sed ut doceamus te scripturas sanctas sic intellegere,
W,Ba.c.m2 dispcxit WB me om. W 2 apostolo] alio
loco W dispondi L2Ba.c.m2D 3 sanctam W castam cet. ipm W
4 TINAIKA W ginecam cet. grecis WB 5 intellige Bp,c.S uiolentiaI
LBa.c. 6 inquis W inquid D inquies cet. 7 nec L 8 dimicemur
LD,Ba.c.m2 illud salt. et om. LZB 9 dux. 111. B 10 debet
fieri W fieri debeat cet. 11 quia] que W habuit B 12 donalia L
condemnantur Zp.c,D 13 uidimus W uxorem W 14 ancellulas
(sic) W ancillas cet. susceptusque W ex] ab 2 15 colere] I
tollere S si] qui si Bp.c.m2g imperato D stolas W epiam in 1
ras. m2 B stolam cet. 16 illis eras. B submittat D submittet I
Bp,c.m2s inniti Bp.c.m2s 17 cogentur Bp.c.m2s (num. sing. non
mutandus est, nam subiectum est Hieronymi aduersarius) 18 imperarei
Reddamus, quod paulo ante promisimus, et de schola
rhetorum aquarum laudes et baptismi praedicemus. rudis
mundus necdum sole rutilante nec pallente luna nec astris
micantibus inconpositam et inuisibilem materiem abyssorum
magnitudine et deformibus tenebris obprimebat. solus spiritus
dei in aurigae modum super aquas ferebatur et nascentem
mundum in figura baptismi parturiebat.
inter caelum et terram
medium extruitur firmamentum et iuxta Hebraici sermonis
et aquae, quae super caelo sunt, in laudes domini separantur.
unde et in Ezechiel crystallum super cherubin uidetur extensum,
id est conpactae et densiores aquae. primum de aquis,
quod uiuat, egreditur et pinnatos fideles de terra ad caelum
leuat.
fabricatur homo de limo et inter manus dei aquarum
. sacramenta uersantur. plantatur paradisus in Edem et- unus .
fons in quattuor principia diuiditur, qui postea egrediens de
templo et contra solis ortum uadens amaras aquas mortuasque
uiuificat. peccat mundus et sine aquarum diluuio non
Gen. 1, 20 16 cf. Gen. 2, 7 17 cf. Gen. 2, 8 cf. Gen. 2, 10
18 cf. Ezech. 47, 1 B 3 reddemus Da.c.JBa.e.m2 schola W scola cet.
4 retor. DB rethor. cet. babtismis W 5 mundis (s eras.) S mundum
D pollente D mic. astris LS 6 materiam W abiss. WB
abys. Za,c, ab ipsorum D 7 magnitndinem D magnitudo L2,Ba.c.
magnitude Bp.c, deformes tenebrae(-e) LZ,Ba.c, obp(pp2)rimebant
LS 9 figuram Za.r. .10 ebraicis (s eras.) B hebreici L
11 ethimologiii Z, uariant cet. non caelum LS samaym B somaim S
12 cae(e)lo W,Sa.c. cae (e) los cet. dei S 13 et om. B zechiel 71\'
ezechihel S hiezechiel L\' edechiel B ezechiele g; add. propheta S
c(ch codd. cherubim Bp.c.m2 cerubin W cerubym S
uidet Xp.r. extentum LB,Sa.c. 15 uiuit S et (t a. l. m2) L
pennatos SBp.c.m2,D 16 num leuant (sc. aquae)? 17 paradysus
LD,Sp.c.m2 edem D eden cet. 18 quatuor SWB 19 aquas]
quae D_
ita ad Noe quasi ad Christum in Iordane deuolat et
ramo refectionis ac luminis pacem orbi adnuntiat.
Pharao cum
exercitu suo nolens populum dei exire de Aegypto in typo
baptismatis suffocatur. et in Psalmis de interfectione illius
scribitur: tu confirmasti in uirtute tua mare, tu contriuisti
capita draconum in aquis, tu confregisti
caput draconis magni. unde et reguli et scorpiones arentia
quaeque sectantur et, postquam ad aquas uenerint,
et lymphaticos faciunt.
Merra mutatur sacramento crucis et
septuaginta palmae apostolorum dulcoratis legis gurgitibus
inrigantur. Abraham et Isaac puteos fodiunt, repugnant allophyli.
et Bersabee, ciuitas iuramenti,. regnumque Salomonis nomen
sumit a fontibus. Rebecca inuenitur ad puteum. Rachel propter
aquas
Madiam aperto puteo ab iniuria uindicat. praecessor domini
in aquis fontium iuxta Salim, quod interpretatur \'pax\' siue
\'perfectio,\' Christo populum parat.
ipse saluator post baptisma
et sanctificatas suo lauacro Iordanis aquas regnum caelorum
incipit praedicare. primum signum ex aquis facit, Samaritana
3 cf. Ex. c. 14 6 *Ps. 73, 13—14 10 cf. Ex. 15, 23. 25 11 cf.
Ex. 15, 27 12 cf. Gen. 21, 25 cf. Gen. 26, 14-22 13 cf. Gen. 21, 31
cf. III Keg. c. 1 14 cf. Gen. c. 24 cf. Gen. 29, 11 15 cf. Gen. 25, 25
cf, Ex. 2, 16-17 16 cf. loh. 3, 23 18 cf. bIatth. 3, 13-15 etc.
20 cf. Ioh, 2, 1-11 cC. Ioh. 4, 7-30 W 2 ita] add. et L2 noae WDB 3 pharaho 2
4 egipto WB tipo WB 6 alt. tu om. W contribulasti W 7 tllmagni
om. W 8 capita D magni om. B pr. et om. 2 9 hydr.—
faciunt] et lympaticos faciunt hydrophobus W ydrofobus L idropofas B
hydropas D ydropas 2 S 10 lympaticos W limph. LZB
merra D mirra W my(u m2 L)rra L2 mar*a(pr. r exp.) B mare S
11 sept.] XX W 12 all(} W)ophili codd. 13 bersabeae L2D bersabe
WB; add. et W salamonis 2W 14 rachael L prope
Bp.c. 15 oculo W 16 madian codd. praeter W praecursor S
precussor D 18 saluator noster L2 post s. I. m2 2, om. L
19 sanctificata L 20 aqua fecit 2
discit occulte, nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto,
non intrare eum regna caelorum. quia ab aquis coeperat, finiuit
in aquis: latus percutitur lancea et baptismi atque martyrii
pariter sacramenta funduntur.
post resurrectionem apostolos
mittit ad gentes, praecipit eis, ut baptizent eas in mysterio
trinitatis. paenitet facti populum Iudaeorum et statim a Petro
ad baptismum mittitur. antequam parturiat, parit Sion et
nascitur gens simul. Paulus, persecutor ecclesiae et lupus
rapax Beniamin, Ananiae oui submittit caput nec ante recuperat
aspectum, quam curet baptismo caecitatem. eunuchus
Candacis reginae lectione prophetica Christi baptismati praeparatur;
mutat contra naturam Aethiops pellem suam et
pardus uarietates suas.
qui Iohannis acceperant baptisma,
quia spiritum sanctum nesciebant, iterum baptizantur, ne quis
putaret e gentibus aut Iudaeis aquas sine spiritu sancto ad
salutem posse sufficere. uox domini super aquas, dominus
super aquas multas, dominus diluuium inhabitare
facit. dentes eius sicut grex detonsarum,
Act. 2, 37-41 8 cf. Esai. 66, 7-9 9 cf. Act. 9, 17-18 cf.
Gen. 49, 27 11 cf. Act. 8, 27-38 13 *Hier. 13, 23 14 cf.
Jlatth. 3, 11 17 Ps. 28, 3. 10 19 *Cant. 4, 2 S potum] puteum W nicodemus B nichodemns
W nicodimus La.c,m2 nicodemo D nic(ch Lp.c.mSS
2 discit Wa.r.B dicit cet. et Oin. W sancto om. g 3 eum] add.
in codd. praeter W regno Ba.c. regnum LZ quia] qui W quod L2
finit LZ,B (nit in ras. m2) finiunt D 4 latus] add. xpi codd. praeter W
5 mitt. apost. S apostolns l.a.c. W 6 gentes et S prae(e)cepit
LZD eis] ei W eos 2 ei W in om. B ministerio B
7 populum s. 1. 2, om. L 8 baptisma S syon B 10 annanie
(pr. n s. I.) 2 submitit ex submitat B 11 curet (e in ras. m2) B
eunucus B enuchus W 12 candachis La.r. reginae] add. aeth(eth
iet £ )iopum codd. praeter W baptismate Ba.c. baptisma L,2a.c.
13 ethiops L ethiobs W etiops B 15 sanct. epir. W 16 e W ex
cet., om. s iud. ac gent. 2 aut W ac cet. aqua B 19 facit] add.
et proicit in profundum maris omnia peccata nostra B (cf. p. 692, 8)
detonsarium D
et infecunda non est in eis.
si non est infecunda
nec sterilis, omnes habent ubera lacte rorantia, quae
cum apostolo possint dicere: filioli mei, quos iterum
parturio, donec Christus formetur in uobis, et: lac
uobis potum dedi, non escam. Micheas de gratia baptismi
uaticinatur: ipse auertet et miserebitur nostri; demerget
iniquitates nostras et proiciet in profundum
maris omnia peccata nostra.
Quomodo in lauacro omnia peccata merguntur, si una
uxor supernatat? beati, quorum remissae sunt iniquitates
et quorum tecta sunt peccata. beatus uir,
cui non inputauit dominus peccatum. arbitror, quod
possimus et nos huic aliquid cantico iungere: \'beatus, cui non
inputauit dominus uxorem\'.
audiamus et Ezechielein, filium
hominis, quomodo de eius uirtute pronuntiet, qui hominis
futurus est filius: adsumam uos de gentibus et aspergam
super uos aquam mundam et mundabimini ab
omnibus inmunditiis uestris; et dabo uobis cor
nouum et spiritum nouum. \'ab omnibus\', inquit, \'mundabo
uos sordibus\'. in \'omnibus\' nihil praetermittitur. sordes
emundantur: quanto magis munditiae non coinquinantur?
dabo
17 *Ezech. 36, 24-26 22 *Ezech. 36, 26 S 2 inf.] fe(fe2)cunda Z,Ua.c.
3 sterelis LW,2a.c. rorantiam W rotantia D 4 possint W possunt
cet. 6 michaeas S bapt. gratia L2D 8 et proiciet-nostra in
mg. sup. 2, om. L et
hic est calculus nouus, cui
nonum nomen inscribitur, quem nemo scit legere, nisi qui
illum acceperit. quotquot enim baptizati sumus in
Christo Iesu, in morte illius baptizati sumus,
consepulti ei per baptismum
surrexit Christus a mortuis per gloriam patris,
ita et nos in nouitate uitae ambulemus. totiens nouitatem
legimus et tamen maculosum nomen uxoris non potest
ulla nouitate deleri?
consepulti sumus Christo in baptismate
et resurreximus per fidem operationis dei, qui
suscitauit eum a mortuis. cumque essemus mortui
in delictis et in praeputio carnis nostrae, conuiuificauit
nos cum illo donans omnia delicta, delens,
quod aduersum nos erat, chirographum decreti,
quod erat contrarium nobis; et ipsud tulit e medio
affigens illud cruci.
omnia nostra cum Christo mortua
sunt, uniuersa chirographi ueteris peccata deleta: solum nomen
uiuit uxoris? dies me deficiet, si cuncta, quae ad potentiam
baptismi pertinent, de scripturis sanctis uoluero digerere et
2, 17 7 *Rom. 6, 3-4 13 *Col. 2, 12-14 B 3 natura W creatura cet. et om. S 4 uctere W
depositum ex depoaita m2 W ambulemus Wp.c. m2 6 nomina B
inscribitur W scribetur D scribitur cet. quem W quod cet. 7 illum W
illud cet. 8 marte D mortem S ipsius 2 9 consepulti enim 2
ei om. 2 (sumus s. l. mS) ei sumus S in babtismo W mortem
La.c.ZB 11 nouitatem S uitae] u (eras.) et (exp.) nos (exp.) L
toties S 13 enim sumus in xpo in babtismate W 16 alt. in om. W
cumuiuificauit W 18 cirograph. B cyrngraph. 2 cyrograu. W cyro.
frar. L 19 ipsud W ipsum cet. tullit W q B de W 21 chyrographi
W cirographi B cyrograph(f L)i LSD delecta Ba.c.m2; add.
sunt S 22 me] mei La.c.D mihi SB deficient L2a.c.,D 23 degerere
1V disserere (ss in ras. m2) 2
«.
Antequam dictandi finem faciam — iam enim intellego
me mensuram excedere epistulae —, uolo superiora capitula,
in quibus futuri episcopi uita describitur, cursim exponere, ut
apostolum non in unius uxoris elogio, sed in omnibus, quae
praecipit, doctorem gentium suscipiamus. simul obsecro, ne
quis me in sugillationem istius temporis sacerdotum scripsisse,
quae scripsi, aestimet, sed in ecclesiae utilitatem.
ut enim
oratores et philosophi describentes, qualem uelint esse perfectum
oratorem et philosophum, non faciunt iniuriam Demostheni
et Platoni, sed res ipsas absque personis definiunt, sic in
descriptione episcopi et in eorum expositione, quae scripta
sunt, quasi speculum sacerdotii proponitur. iam in potestate
et conscientia singulorum est, quales se ibi aspiciant, ut uel
dolere ad deformitatem uel\' gaudere ad pulchritudinem possint.
si quis episcopatum desiderat, bonum opus desiderat:
opus, non dignitatem, laborem, non delicias: opus,
per quod humilitate decrescat, non intumescat fastigio. oportetergoepiscopuminreprehensibilemesse:id
ipsum,
quod ad Titum: si quis est sine crimine, omnes uirtutes
in uno sermone conprehendit et paene rem contra naturam
exigit. si enim omne peccatum, etiam in otioso uerbo, reprehensione
dignum est, quis est ille, qui absque peccato, id est
sine reprehensione, uersetur in mundo?
sed futurus pastor
1, 6 23 cf. Mattb. 12, 36 L primum 2 4 mens. me D 5 discribitur W 6 uxoris
uirum D 7 praecipit W praecepit cet. doctor Lp.r. 8 stigillatione
D sulgillationem B sacerdotium La.c. 9 existimet D,B (exis
in ras. m2) exhistimet W ecclesiam 2 10 esse ualent W 11 faciant
W demo(on 21F)steni codd. 12 PI. sed] plathonis et W
ipsa L 15 constihentia (h eras.) W ut] et W 16 pulcr. DB
uniusuxoris uirum: de hoc supra
diximus. nunc tantum admonemus, ut, si unius uxoris uir
etiam ante baptismum quaeritur, cetera quoque, quae praecepta
sunt, ante baptismum requiramus. neque enim conpetit
uniuersa post baptismum et unum hoc mandatum intellegere
ante baptismum.
sobrium siue uigilantem — quippe
utrum que significat -, prudentem,
doctorem: sacerdotes, qui ministrant in templo dei, prohibentur
uinum et siceram bibere, ne in crapula et ebrietate
adgrauentur corda eorum et ut sensus officium exhibens deo
uigeat semper et tenuis sit. quod autem infert \'prudentem\',
excludit eos, qui sub nomine simplicitatis excusant stultitiam
sacerdotum. nisi enim cerebrum sanum fuerit, omnia membra
in uitio erunt.
\'ornatum\' quoque Izttaatc est prioris uerbi, id
est \'inreprehensibilis\'. qui uitia non habet, inreprehensibilis
appellatur; qui uirtutibus pollet, ornatus est. possumus et
aliud intellegei-e ex hoc uerbo iuxta illud Tullii: \'caput est
artis decere, quod facias\'. sunt enim quidam ignorantes mensuram
suam et tantae stoliditatis ac uecordiae, ut et in motu
3, 2 12 cf. Leu. 10, 9 13 cf. Luc. 21, 34 21 cf. Cicero de or. I 132 1) 2 nominantar ex -natar W ret. DB reth.
rect. L uir W qui sit D qui sit uir cet. 3 uitam Za,r.D 4 ut W
ut doctus cet. perdet W dicendi L2,Ba c. 5 in opere 2
distruitur W 6 tantum W autem cet. hoc tantum g ammon. 1B
10 seu B NN(I)AAIOC LID NN«I>ANIOC B NW()AAEIOC 11"
14 adgrauantur W 15 ten. sit.] tenuisset Za.c, tenuissent W 16 excludet
La.c.m2DB 17 sacerdotis B 18 EIIITACIE 2 ENITACIC D
et TITACIC B et IITACI L ETXIfACIT W est ex et m2L 19 inpreh.
W inrepiehensibilem Bp.e.m2, om. D 20 polletur natus W
22 decere S docere codd. quod s. l. 2, om. L quid W 23 suam
8. l. 2, om. L tantae] tanta est WD ante LBa.c, stolidatis La,c.I
soliditatis (ti a. I. W) Wa.r.Ba.c.m2 oliditatis Wp.r.Da.c m2
spectantibus tj-ibuant et quasi intellegentes, quid sit ornatus,
comant se uestibus et munditiis corporis et lautioris mensae
epulas parent, cum omnis istius modi ornatus et cultus sordibus
foedior sit.
quod autem doctrina sacerdotibus expetatur, et ueteris
praecepta sunt legis et ad Titum plenius scribitur. innocens
enim et absque sermone conuersatio quantum exemplo prodest,
tantum silentio nocet; et latratu canum baculoque pastoris
luporum rabies deterrenda est. non uinolentum, non percussorem:
uirtutibus uitia obposuit.
Didicimus, quales esse, discamus, quales non esse debeant
sacerdotes. uinolentia scurronum est et comissatorum uenterque
mero aestuans cito despumat in libidines. in uino luxuria,
in luxuria uoluptas, in uoluptate inpudicitia est. qui luxuriatur,
uiuens mortuus est: ergo, qui inebriatur, et mortuus et sepultus
est. Noe ad unius horae ebrietatem nudat femora sua,
quae per sexcentos annos sobrietate contexerat. Loth per temulentiam
nesciens libidini miscet incestum et, quem Sodoma
non uicerat, uina uicerunt. percussorem autem episcopum
ille condemnat, qui dorsum suum posuit ad flagella et maledictus
non remaledixit.
sed modestum: duobus malis unum
13 cf. Eph. 5, 18 15 cf. I Tim. 5, 6 16 cf. Gen. 9, 21 17 cf. Gtu.
9, 28-29 cf. Gen. 19, 31-38 20 cf. I Petro 2, 23 21 I Tim. 3, 3 Bp.c.m2 expectantibus cet. tribnant] praebeant S
3 comant W comunt LZ,Bp.c. communi D ornant Ba.c. 4 parent W
parant cet. omnis] omnes L hominis Wp.c.m2 modi omatus
om. W 5 fediores S fedior cet. sint I a sacerd. codd.
praeter W expetatur
domum suam
bene regentem: non ut opes augeat, non ut regias paret
epulas, non ut caelatas patinas struat et Phasides aues lentis
uaporibus coquat, qui ad ossa perueniant et superficiem
Dium non dissoluant artifici temperamento, sed ut, quod populis
subditos cum omni castitate: ne scilicet imitentur
filios Heli, qui in uestibulo templi cum mulieribus dormiebant
et religionem praedam putantes, quidquid optimum in
hostiis erat, in suas delicias conuertebant.
non neophytum,
ne in superbiam elatus in
mirari satis non queo, quae hominum tanta sit caecitas de
uxoribus ante baptismum disputare et rem in baptismate
I Tim. 3, 3 et Tit. 1, 7 10 *I Tim. 3, 4 15 I Tim. 3, 4 17 cf.
I Reg. c. 2 19 I Tim. 3, 6 LZD refrenentur Zp.c B 2 enim W est cet. iupudentius
B 5 tonant ex consonant m2B samuhel L2p.c.,D 6 se
8. I. B, om. L 7 accipiebat Za.c. 9 gloriabatur Za.c. alt. ad]
at W 11 opes] possessiones B parat D 12 patenas LWp.c.m2,SDB
instruat L2,Ba.c.m2 et] non ut S pasides (e ex i m2) W fasides
cet. 13 coquant W cocat B supei\'ficie(-iae L) LD supeificies 2
carnis S 14 artificii B temporamento W tcmperando L,2a.c. ut
s. I. 2, om. L populo L 15 praedicatuius W praecepturus cet.
16 nec La.r. 17 ely B eli S dormiebat D 18 quicquid 2DB
19 nonne ophitum WB nonne ofitum LD nonne offitum 2 20 inc. in
indo W 22 disputat D
cum tam apertum euidensque praeceptum nemo custodiat. heri
catechumenus, hodie pontifex; heri in amphitheatro, hodie in
ecclesia; uespere in circo, mane in altari; dudum fautor strionum,
nunc uirginum consecrator: num ignorabat apostolus
tergiuersationes nostras et argumentorum ineptias nesciebat?
qui dixit: unius uxoris uirum, ipse mandauit inrepreliensibilem,
sobrium, prudentem, ornatum, hospitalem, doctorem,
modestum, non uinolentum, non percussorem, non litigiosum,
non auarum, non neophytum. ad omnia claudimus oculos,
solas uidemus mores, quod autem ait:
ne in superbiam
elatus incidat in iudicium diaboli, quis non exemplo
uerum probet? ignorat momentaneus sacerdos humilitatem et
mansuetudinem rusticorum, ignorat blanditias Christianas,
nescit se ipse contemnere, de dignitate transfertur ad dignitatem;
non ieiunauit, non fleuit, non mores suos saepe reprehendit
et adsidua meditatione correxit, non substantiam pauperibus
erogauit: de cathedra, quod dicitur, ad cathedram, id
est de superbia ad superbiam. iudicium autem et ruina diaboli,
nulli dubium, quin adrogantia sit. incidunt in eam, qui in
eras. L calumnia W 3 cath(t B)ecuminu(i L,Za.c.)s
LZDB cathccdmus (cathicllminus
oportet
autem eum et testimonium habere bonum ab his,
qui foris sunt: quale principium, talis et clausula. qui
inreprehensibilis est, non solum a domesticis, uerum et ab
alienis consono ore laudatur. alieni et extra ecclesiam sunt
iudaei, heretici atque gentiles. talis ergo sit pontifex Christi,
ut, qui religioni detrahunt, uitae eius detrahere non audeant.
at nunc plerosque cernimus uel fauorem populi in aurigarum
modum pretio redimere uel tanto omnium hominum odio
uiuere, ut non extorqueant pecunia, quod mimi inpetrant
gestibus.,
Haec, fili Oceane, sollicito timore perquirere, haec magis
ecclesiae custodire debebunt, 1108 in sacerdotibus eligendis
canones obseruare, non propria odia et priuatas simultates
carpentemque semper auctorem suum inuidiam legem Christi
interpretari. uide, quantum testimonium sit huius, quem arguunt,
— nihil aliud ab aemulis obici potest.
quipraecepitnon
moechandum, ipse dixit et: non occides. si non moechamur
et occidimus, transgressores legis sumus. qui totam
legem obseruauerit et
reus. itaque, cum obposuerint nobis uxorem ante baptismum,
2 et test. eum LZ eum om. B 3 casula Ba.c. 4 a] ad 11"
uerum W sed cet. et om. B 5 hore Za.r.WB et s. I. Z, om. L
ecclesia W 7 religione W (ex releg.) D 8 fauore in W 9 morem S
10 extorqueat W mimi] seg. ras. 2 litt. B minimi L,Wa.c.m2 minime
Wp.c.m.2 11 gentibus Z 12 timore] add. non propria hodia (del.) W
magis] magistri Bp.c,S 13 debebunt W debeant cet. has D 14 canonice
ex canonae m2L propria W iuxta propria cet. (cf. supra ad
1. 12) hodia W 15 carpentcs
Sebesium nostrum tuis monitis profecisse non tam
epistula tua quam ipsius paenitudine didicimus. et mirum in
modum plus correctus placuit, quam errans laeserat. certauerunt
inter se indulgentia parentis et filii pietas, dum alter
praeteritorum non meminit, alter in futurum quoque officia
pollicetur. unde et mutuo nobis tibique gaudendum est, quia
nos filium recepimus, tu discipulum conprobasti.
Quod autem quaeris in calce epistulae, cur in opusculis
nostris saecularium litterarum interdum ponamus exempla et
candorem ecclesiae ethnicorum sordibus polluamus, breuiter
responsum habeto: numquam hoc quaereres, nisi te totum
B cessum W K = Spinaliensis 68 s. VIII. L = Coloniensis 35 s. IX. M = Coloniensis 60 s. IX-X. 0 = Guelferbytanus 4156 s. IX-X. 1 = Vaticanus lat. 341 s. X-XI. Vaticanus lat. 354 s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
saecularium litterarum utatur exemplis K ad magnum oratorem urbis
rome de exemplis secularium litterarum l ad magnum oratorem urbisromae
M m ad magnum oratorem LtPBj Hieronymi nomen exhibent
tituli in omnibus codicibus praeter K 6 saebcsium
unde in exordio Prouerbiorum
commonet, ut intellegamus sermones prudentiae uersutiasque
uerborum, parabolas et obscurum sermonem, dicta
sapientium et enigmata, quae proprie dialecticorum et philosophorum
sunt. sed et Paulus apostolus Epimenidis poetae
abusus uersiculo est scribens ad Titum: Cretenses semper
mendaces, malae bestiae, uentres pigri. cuius heroici
hemistichium postea Callimachus usurpauit.
nec mirum, si
apud Latinos metrum non seruet ad uerbum expressa translatio,
cum Homerus eadem lingua uersus in prosam uix cohaereat.
in alia quoque epistula Menandri ponit senarium: corrumpunt
mores bonos confabulationes pessimae. et
apud Athenienses in Martis curia disputans Aratum testem
uocat: ipsius enim et genus sumus, quod Graece dicitur:
Volcatius scripsit commentarios in Ciceronis orationes, cf. Hieron.
(tdu. Rufin. I 16 5 cf. Pron. 1, 1-6 10 Tit. 1, 12 12 cf. Callimachus
ac ne
parum hoc esset, ductor Christiani exercitus et orator inuictus
pro Christo
retorquet in argumentum fidei. didicerat enim a uero Dauid
extorquere de manibus hostium gladium et Goliae superbissimi
caput proprio mucrone truncare.
legerat in Deuteronomio domini
uoce praeceptum, mulieris captiuae radendum caput, supercilia,
omnes pilos et ungues corporis amputandos et sic eam
habendam in coniugio. quid ergo, mirum, si et ego sapientiam
saecularem propter eloquii uenustatem et membrorum pulchritudinem
de ancilla atque captiua Israhelitin facere cupio, si,
quidquid in ea mortuum est idolatriae, uoluptatis, erroris,
libidinum, uel praecido uel rado et mixtus purissimo corpori
uernaculos ex ea genero domino sabaoth?
labor meus in familiam
Christi proficit, stuprum in alienam auget numerum
conseruorum. Osee accipit uxorem filiam Debelaim, id est
16 cf. Os. 1, 2-4 B Ll TA K xa: uarie corruptum
in codd. bpv] ETMEN
Cyprianus, uir et eloquentia pollens et martyrio, Firmiano
narrante mordetur, cur aduersus Demetrianum scribens testimoniis
usus sit prophetarum et apostolorum, quae ille ficta
et commenticia esse ducebat, et non potius philosophorum
ac poetarum, quorum auctoritati ut ethnicus contra ire non
poterat. scripserunt contra nos Celsus atque Porphyrius: priori
Origenes, alteri Methodius, Eusebius et Apollinaris fortissime
responderunt.
quorum Origenes octo scripsit libros, Methodius
usque ad decem milia procedit uersuum, Eusebius et Apollinaris
uiginti quinque et triginta uolumina condiderunt. lege
eos et inuenies nos conparatione eorum inperitissimos et post
tanti temporis otium uix quasi per somnum, quod pueri didicimus,
recordari. Iulianus Augustus septem libros in expeditione
V 4, 3-7 in ras. m2) B dulcedine ex -ne L zesrahel L
2 domini K isayas l ysaias L esaias KB barbam (in mg.) et
crura (in ras.) m2B barba 4J 3 radit] add. et g, add. in rp
ezecihel 4J hiezechiel (-hel m) Mlm typo Mp.c.m2lm tipo eet, ihernsalem
lB tondet K,Mp.c. totondit B tondit ect, 4 caesariam K
ut] et L 5 auferat <P 6 pr. et] etate (add. et s. I. m2) B, om.
ΜΦlm martirio
Iosephus antiquitatem
adprobans Iudaici populi duos libros scribit contra Apionem,
Alexandrinum grammaticum; et tanta saecularium profert
testimonia, ut mihi miraculum subeat, quomodo uir Hebraeus
et ab infantia sacris litteris eruditus cunctam Graecorum
bibliothecam euoluerit. quid loquar de Philone, quem uel
alterum [uel secundum] uel Iudaeum Platonem critici pronuntiant?
Curram per singulos: Quadratus, apostolorum discipulus
et Atheniensis ecclesiae pontifex, nonne Adriano principi
Eleusinae sacra inuisenti librum pro nostra religione tradidit
et tantae admirationi omnium fuit, ut persecutionem
KLB particam 41 aduersus LB euomuit] add. s. I.
m2 pessime
quid loquar de Melitone, Sardensi episcopo, quid de
Apollinari, Hierapolitanae ecclesiae sacerdote, Dionysioque,
Corinthiorum episcopo, et Tatiano et Bardesane et Irenaeo,
Photini martyris successore, qui origines hereseon singularum,
ex quibus philosophorum fontibus emanarint, multis uoluminibus
explicarunt? Pantaenus, Stoicae sectae philosophus, ob
praecipuae eruditionis gloriam a Demetrio, Alexandriae episcopo,
missus est Indiam, ut Christum apud Bragmanas et illius
gentis philosophos praedicaret.
Clemens, Alexandrinae ecclesiae
presbyter, uir meo iudicio omnium eruditissimus, octo scripsit
Stromatum libros et totidem
gentes, Paedagogi quoque tria uolumina. quid in illis indoctum,
immo quid non de media philosophia est? hunc imitatus
l aristhides L arithidis rp aristiades B 2 apolegiticum
Mm 4 antonio Ba.c.m2 5 gentiles S 6 totam <P liber-
tatem rp 7 p. quod rp miIitone MCPlm saraiensi Ma.r. alt. quod rp
add. loquar
extant et Iulii Afncani libri, qui temporum
scripsit historias, et Theodori, qui postea Gregorius appellatus
est, uiri apostolicorum signorum atque uirtutum, et Dionysii,
Alexandrini episcopi, Anatolii quoque, Laodicenae ecclesiae
sacerdotis, nec non presbyterorum Pamphili, Pierii, Luciani,
Malchionis, Eusebii, Caesariensis episcopi, et Eustathii Antiocheni
et Athanasii Alexandrini, Eusebii quoque Emiseni et Triphyllii
Cyprii et Asterii Scythopolitae ac Sarapionis confessoris, Titi
quoque, Bostrensis episcopi, Cappadocumque Basilii, Gregorii,
Amphilochii: qui omnes in tantum philosophorum doctrinis
KL,B (alt. a eras.) strommateas Mm 2 nostra LM
3 aristotile M,Bp.c.m2 aristole Ka.c.m2 numenio ex humenio K
nnminio s numedio B nymenio Mm nemenio l 4 melediades K militiades
cet. hippolitus KLØ (h)ypolitus lB yppolitus Mm 5 que]
quoque Ba.r.s qui L appollonius ØlmB senatur L senatores
Kp.c.m2Bp.c.<t> condo op. B 6 iuli K,Ba.c. affricam ØB
affricS. L temp.-qui om. L 7 hystorias m historiam K ystoriam B
storiam s teodori ex eodori K theodorii s 8 dionisii LØlm dio-,
nisi K (us add. m2) MB 9 anatoli Ba.c.m2 anatholii -Mw.anatholi
KL anotholii l laodicinae ,l laudicene LB . 10 nonj
add. quoque (del.) B psbitra s pamphili (pam in ras. m2) B
pamfili K panfili L pamphilii s pampili Mm pieri K,Ba.c. pyeri L
11 malchidonis Kp.c.m2 malcyonis L eusebi Ka.c.m2 cessariensis -
(pr. s exp.) 1 eusţathii-Alex,] drynii L eustatii (-ti M) Mm eu-
stba(add. th s. l.)ii K eustasii 1 eustachii B anthiocini et athanasi in
mg. K antioceni
Ueniam ad Latinos. quid Tertulliano eruditius, quid
acutius? Apologeticus eius et contra gentes libri cunctam
saeculi continent disciplinam. Minucius Felix, causidicus Romani
fori, in libro, cui titulus \'Octauius\' est, et in altero
contra mathematicos — si tamen inscriptio non mentitur auctorem
— quid gentilium litterarum dimisit intactum?
septem
libros aduersus gentes Arnobius edidit totidemque discipulus
eius Lactantius, qui de ira quoque et de opificio dei duo
uolumina condidit; quos si legere uolueris, dialogorum Ciceronis
desit eruditio, tamen non deest eruditionis uoluntas. Cyprianus,
quod idola dii non sint, qua breuitate, qua historiarum omnium
scientia, quo uerborum et sensuum -splendore perstrinxit!
Hilarius, meorum temporum confessor et episcopus, duodecim
Quintiliani libros et stilo imitatus est et numero breuique
libello, quem scripsit contra Dioscorum medicum, quid in
litteris possit, ostendit. Iuuencus presbyter sub Constantino
Llm,Ma.c.m2 resarciunt S nescis quod s 2 an
8. I. m2L 4 pr. quod s tertuliano Φm eruditus
Nec statim praua opinione fallaris, contra gentes hoc esse s
licitum, in aliis disputationibus dissimulandum, quia omnes
paene omnium libri exceptis his, qui cum Epicuro litteras non
didicerunt, eruditionis doctrinaeque plenissimi sunt.
quamquam
ego illud magis rear, quod dictanti uenit in mentem, non te
ignorare, quod semper doctis uiris usurpatum est, sed per te
mihi proponi ab alio quaestionem, qui forsitan propter amorem
Historiarum Sallustii Calpurnius cognomento Lanarius sit.
cui quaeso ut suadeas, ne uescentium dentibus edentulus
inuideat et oculos caprearum talpa contemnat. diues, ut
cernis, ad disputandum materia, sed iam epistolari angustia
finienda est.
I 30 (XXIII 441 M) et epist. CII 3 2 legis K legem L 3 ex K0,Ls.l.m2 in g, om. cet. suas <Pa.c.
4 manifestes L manifestatae K 5 opinatione l falleris LMlm
esse] est L 6 simulandum L quia] qui tP 7 epicurio Ma.r.
littere tP 8 plenissimae (-me m) LM,ma.c.m2 9 illum Mm quod
rear tP reer Ka.c.m2 reor LB mente l 10 semper doctis
L,Ba.c. doctis semper <P semper a doctis cet. 11 forte S 12 sallusti
Ka.c.m2L salustii MlmB capurnius Ma.c. calpurnus K calpornius L
calphurnius l 13 cui] qui L aedenti ullus L 14 oculus KLtP
15 epistolaris lIIlm epistulariae L 16 est] add. explicit ad rnagnum
oratorem K ezplicit epis hier ad magnum oratorem urbis romae M
Nec opinanti mihi subito litterae tuae redditae sunt, quae quanto
insperatae tanto gaudiorum plenae quiescentem animam suscitarunt,
ut statim amore conplecterer, quem oculis ignorabam, et illud
mecum tacitus musitarem: quis dabit mihi pennas sicut
columbae et uolabo et requiescam, ut inueniam, quem dilexit
anima mea? uere nunc in te dominicus sermo conpletus est: multi
de oriente et occidente uenient et recumbent in sinu
Abrahae.
Cornelius, centurio cohortis Italicae, iam tunc Lucini
mei praefigurabat fidem. apostolus Paulus scribens ad Romanos:
cum in Hispaniam proficisci coepero, spero, quod praeteriens
uideam uos et a uobis deducar illuc, tantis
fructibus adprobauit, quid de illa prouincia quaereret. breui
tempore ab Hierosolymis usque in Illyricum euangelii iaciens
fundamenta Romam uinctus ingreditur, ut uinctos superstitionis
12 Rom. 15, 24 15 cf. Rom. 15,19 16 cf. Act. 28,16 J — Vindobonensis lat. 934 s. IX. 2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. J2 ad lucinum beticum DB; Hieronymi nomen exhibent
tituli omnium codicum
reliquisti
amaros fluctus, salsos gurgites, scissuras montium et Leuiathan
regnantem in aquis cum Iesu deserta expetens contempsisti,
ut possis propheticum illud canere: in terra deserta et inuia
et inaquosa, sic in sancto apparui tibi et iterum: ecce
elongaui fugiens et mansi in solitudine. expectabam
eum, qui saluum me fecit a pusillanimitate spiritus
et tempestate.
obsecro ergo te et moneo parentis affectu, ut,
qui Sodomam reliquisti ad montana festinans, postergum ne
respicias, ne aratri stiuam, ne fimbriam saluatoris, ne cincinnos
eius noctis rore madefactos, quod semel tenere coepisti, aliquando
dimittas, ne de tecto uirtutum pristina quaesiturus uestimenta
descendas, ne de agro reuertaris domum, ne campestria cum Loth
et amoena hortorum diligas, quae non inrigantur de caelo ut terra
sancta, sed de turbido flumine Iordane, postquam dulces aquas
Maris Mortui commixtione mutauit.
Coepisse multorum est, ad calcem peruenisse paucorum.
qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, unus
autem accipit coronam. at e contra nobis dicitur: sic currite,
8 Ps. 54, 8-9 12 cf. Gen. 19,16—26 cf. Luc. 9, 62 13 cf. Matth. 9, 20 etc.
cf. Cant. 5, 2 15 cf. Matth. 24,17 etc. 16 cf. Matth. 24,18 cf. Gen. 19,18—23
17 cf. Deut. 11, 14 20 cf. Cic. Lael. 101 21 *I Cor. 9, 24 22 *I Cor. 9, 24 2a.c.m2D 2 nobis g instrumenti :2mg.DB testamenti
J,2 in t. 3 misso rete] miscere te B misceret D reti 2p.c. pulcerrimum
D pulcherrimam B 4 auratum 2p.c.m2 inauratam B innumerii J
numera Da.c.m2 5 salsos maris J leuiata B 7 ill. proph. J2
et s. l. m2 B in J et in D inuio g imbio D 8 pr. et] et in g
inaquoso JD apparuit J 9 solitudine B exsp. 2 10 me
saluum J 11 ergo om. q ut s. l. 2,-om. J 12 post t. 2p.c.m2B
13 fimbria J fimbriam et D tert. ne] nec in J2 cincinos D 14 madef.j add.
deseras s.l.m2J qUOS!; tenere] habere ∑ cepisti 2a.c.B 15 nec -
16 alt. nec 2 lot 2 17 ortorum 2p.r.D diliges D rigantur 2 18 sed
(d eras.) D turbidoso D turbinoso B Iordanis g 19 commistione D
mutabit D 20 cepisse B calcem] culmen D 21 un. autem J2 un. DB
sed un. q 22 accepit JD,2a.c. ad J,2a.c. e om. q de nobis DB
palma alteri parat ignominiam. omnes athletas suos desiderat
coronari.
gaudet anima mea et magnitudine laetitiae rem maeroris
patior, ut in lacrimas uerba prorumpant. Zacheus publicanus
ad unius horae conuersionem hospitem habere meruit saluatorem,
Martha et Maria conuiuio praeparato dominum suscipere. meretrix
lauat fletibus pedes et unguentis bonorum operum dominici corporis
dedicat sepulturam. Symon leprosus inuitat magistrum
cum discipulis et non contemnitur. Abrahae dicitur: egredere
de terra tua et de cognatione tua et de domo patris
tui et uade in terram, quam monstrauero tibi.
relinquit
Chaldaeam, relinquit Mesopotamiam; quaerit, quod nescit, ne perdat,
quem inuenerat. non enim arbitratus est simul habere se posse
et patriam et dominum, sed iam tunc illud prophetae Dauid opere
conplebat: aduena sum apud te et peregrinus sicut omnes
patres mei. Hebraeus, id est
est praesenti uirtute contentus, sed praeteritorum obliuiscens in
futurum se extendit et scit illud: ibunt de uirtute in uirtutem,
mysticum sortitus est nomen et uiam tibi aperuit, quomodo non
quaeras ea, quae tua sunt, sed, quae aliena, et illos putes parentes,
fratres, adfines atque cognatos, qui tibi in Christo copulati sunt.
8 cf. Matth. 26, 6 etc. 9 * Gen. 12,1. cf. Act. 7, 3 11 cf. Act. 7, 4
15 * Ps. 38,13 17 cf. Phil. 3,13 18 Ps. 83,8 19 cf. I Cor. 10, 24 2B agonithaeta 2 agoneteta J agonotheta g
nec] seq. ras. 2-3 liii. B 2 palmam D,Ba.r. adhletas Ba.c. adJetas D
ad laetas Za.e. 3 coronare B consolare (1 ex n m2) D rem] et J,Za.c.m2
merores 2a.c.m2 4 ut in JB ut 2a.c.m2 ruth in 2p c.m2D lacrimis
J,Ia.c.m2 prorumpant (— pat :2a.c.) codd. prorumpunt g Zachaeus g
puplicanus D,om. g 5 orae (— e D) 2Da.c.m2 conuersione J
mer. hab. B 6 suscepere Bp.e.ç suscipere meruerunt J2 7 domini
D,Ba.c. 8 sepultura J Simon g 9 non om. J,2a.c. contemn.
Ja.c.m2 contempn. cet. 10 alt. tua om. 2 11 rel. chald. in mg. 2
reliquit (— d) utroque loco J2 12 chaldeam J2 caldeam B 13 quem]
quod J2 se habere g se om. DB 14 dominum Bp.c.m2g
domum eet. 15 conplebat\' (= eonplebatur) J compleuerat (er m2) D
16 hebreus JB id est] idem D n £ Qdxv)g g perotes DB hospes
(— is Ja.c.m2) J2 atque] uel 2 19 uia J 20 alt. quae s.l.J
uoluntatem patris mei.
Habes tecum prius in carne, nunc in spiritu sociam, de
coniuge germanam, de femina uirum, de subiecta parem, quae
sub eodem iugo ad caelestia simul regna festinet. cauta rei familiaris
dispensatio et ad calculos rediens non cito deponitur. Ioseph cum
tunica Aegyptiam effugere non potuit. adulescens ille, qui opertus
sindone sequebatur Iesum, quia tentus fuerat a ministris, terrenum
abiciens operimentum nudus euasit. Helias igneo curru raptus
ad caelum melotem reliquit in terris. Heliseus boues et iuga prioris
operis uertit in uota.
loquitur sapientissimus uir: qui tangit
picem, inquinabitur ab ea. quamdiu uersamur in rebus saeculi
et anima nostra possessionum ac redituum procuratione deuincta
est, de deo libere cogitare non possumus. quae enim participatio
iustitiae cum iniquitate aut quae societas luci ad tenebras?
qui consensus Christi ad Belial? quae pars
fideli cum infidele? non potestis, inquit dominus, seruire
deo et mammonae.
aurum deponere incipientium est, non
perfectorum. fecit hoc Thebanus Crates, fecit Antisthenes. se
ipsum offerre deo proprie Christianorum est et apostolorum,
qui duo cum uidua paupertatis suae in gazophylacio aera
mittentes totum censum, quem habuerant, domino tradiderunt
et merentur audire: sedebitis super duodecim solios iudicantes
duodecim tribus Israhel.
9 cf. IV Reg. 2, 11-13 10 cf. III Reg. 19, 19-21\' 11 * Eccli. 13, 1
14 * II Cor. 6, 14-15 17* Matth. 6, 24 etc. 21 cf. Marc. 12, 41—44.
Luc. 21, 1-4 23 * Matth. 19, 28 . JD 5 eodem] eo 2a.c.m2D festinat f 6 et ad]ad ex
et m2 J et 2a.c. calculos D (pr. 1 ex u m2) B mg. m2 caucolos 2 in mg.
caulas J, 2 in t. caululas B in t. m1 t 7 ae (e X) gyptia JS egypti D
egyptiam dominam B 8 syndone JB sidone Za.c. 9 Elias g 10 melotam B
meloten g prius Da.c. 13 nostra] a add. J2 hac D 15 lucis Bp.c.m2g
17 fidelis Dp.c.m2 infideli g deo seru. B 18 mamone Da.c.m2
19 pr. facit D tebanus Za.c.D thebanis J grates J2 socrates B
antistenes codd. 20 et apost. est 2 21 qui duo cum ex quid uotum m2D
gazophilacio (— f — D) DB gazophilac (t 2) ium J2 hera D 22 habuerunt 2D
23 solios DB solia g sedes J2 iud. — Isr. om. J,2a.c.
Haec et ipse intellegis quo animo replicem et quod sub
aliis uerbis te ad sanctorum locorum inuitem habitaculum. abundantia
tua multorum inopiam sustentauit, ut et horum diuitiae
in tuam indigentiam redundarent. fecisti tibi amicos de iniquo
mammona, qui te reciperent in aeterna tabernacula. laudanda res
et apostolicorum temporum uirtutibus coaequanda, quando uenditis
possessionibus suis credentes afferebant pecunias atque fundebant
ante pedes apostolorum ostendentes auaritiam esse calcandam.
sed dominus magis quaerit animas credentium quam opes.
legimus:
redemptio animae uiri propriae diuitiae. possumus quidem
diuitias proprias intellegere, quae non de alieno, non de rapinis
sunt, iuxta illud: honora dominum de tuis iustis laboribus,
sed melior est illa intellegentia, ut diuitias proprias cognoscamus
thesauros absconditos, quos nec fur possit suffodere nec latro
uiolentus eripere.
Opuscula mea, quae non sui merito, sed bonitate tua desiderare
te dicis, ad describendum hominibus tuis dedi et descripta uidi
in chartaceis codicibus ac frequenter admonui, ut conferrent
diligentius et emendarent. ego enim tanta uolumina prae frequentia
commeantium et peregrinorum turbis relegere non potui et, ut ipsi
probauere praesentes, longo tentus incommodo uix diebus quadragesimae,
quibus ipsi proficiscebantur, respirare coepi.
unde, si
paragrammata reppereris uel minus aliqua descripta sunt, quae
sensum legentis inpediant, non mihi debes inputare, sed tuis et
inperitiae notariorum librariorumque incuriae, qui scribunt non, quod
12 * Prou. 3, 9 14 cf. Matth. 6, 20 J2 2 habundantia (h eras. 2) codd. 3 inopia J
sustentabit J2 5 mamona DB recipiant J.2 6 apostolorum s
temporibus Ba.c. adaequanda J2\' quando] quomodo J 7 afferebat ~a.c.
10 proprias diuitias 2 proprias diuitias proprias J 11 rapinis] alieni (sic) J
12 sint J2 iuxta illud om. D deum B tuis iustis] tua suba
(a suba m2 in ras.) B laboribus del. m2 B 13 melior est ex meliorem m2D
illa ex illic B 14 tesauros B possit om. J,2a.c. effodere J1
16 suo :Sa.c. 17 tuis hom. J2 18 carth (h s. l. m2 2) ace (iJ)isJlB
ammonui J2 19 prae om. J,2a.c. 20 commeantum D relegere] replere
ex relere D 22 cepi 2a.c.m2B 23 paragramata D, B (ex paragrata m2)
repereris 2a.c.DB 24 imutare Ba.c.m2 tuis] s. l. add. pueris m2D
25 librorumque Ja.c. librariorum Ba.c.
nituntur, ostendunt suos. porro Iosephi libros et sanctorum Papiae et
Polycarpi uolumina falsus ad te rumor pertulit a me esse translata, quia
nec otii nec uirium est tantas res eadem in alteram linguam exprimere
uenustate. Origenis et Didymi pauca transtulimus uolentes
nostris ex parte ostendere, quid Graeca doctrina retineret.
canonem
Hebraicae ueritatis excepto octateucho, quem nunc in manibus
habeo, pueris tuis et notariis describendum dedi-septuaginta interpretum
editionem et te habere non dubito — et ante annos plurimos
diligentissime emendatum studiosis tradidi. nouum testamentum
Graecae reddidi auctoritati. ut enim ueterum librorum fides de Hebraeis
uoluminibus examinanda est, ita nouorum Graeci sermonis normam
desiderat.
De sabbato quod quaeris, utrum ieiunandum sit, et de
eucharistia, an accipienda cotidie, quod Romana ecclesia et Hispaniae
obseruare perhibentur, scripsit quidem et Hippolytus, uir disertissimus
—-{\' in carptim diuersi auctores in uariis auctoribus edidere-,
sed ego illud breuiter te admonendum puto, traditiones ecclesiasticas
— praesertim quae fidei non officiunt - ita obseruandas, ut a
maioribus traditae sunt, nec aliarum consuetudinem aliarum contrario
more subuerti.
atque utinam omni tempore ieiunare possimus,
quod in Actibus apostolorum diebus pentecostes et die dominico
apostolum Paulum et cum eo credentes fecisse legimus — nec tamen
Manicheae hereseos accusandi sunt, cum carnalis cibus praeferri
om. J,2a.c. 2 ioseppi J ioseppys D 3 policarpi JDB
4 odii D; add. mei D altera lingua
nec hoc dico, quo festis diebus ieiunandum putem et contextas
quinquaginta diebus ferias auferam, sed unaquaeque prouincia
abundet in sensu suo et praecepta maiorum leges apostolicas
arbitretur.
Duo palliola et amphimallum de tuis usibus uel utenda uel
sanctis danda suscepi. ego insignia paupertatis et cotidianae symbola
paenitentiae tibi et sorori tuae misi, quattuor ciliciola apta proposito
et usibus uestris et codicem, hoc est uisiones Esaiae ualde
obscurissimas, quas nuper historica explanatione disserui, ut, quotienscumque
mea opuscula uideris, totiens amici dulcissimi recordatus
nauigationem, quam parumper distuleras, pares.
et quia
non est in homine uia eius et a domino gressus hominis diriguntur,
si forte - quod procul absit - aliquid fuerit inpedimento, -quaeso, ut,
quos caritas iungit, terrarum longitudo non separet et absentem
Lucinum nostrum semper praesentem litterarum uicissitudine
sentiamus.
cf. Prou. 20, 24. J heucaristiam B coridempnatione (-nem D) DB
2 psalm.] add. semper D 3 quam] quoniam 2 4 eructauit B
5 quod J2 dieb. fest. ç. constitutas J2 6 feriis D, om. B
7 habundet (h eras. 2) codd. suo sensu B 9 amphimalum Ja.c.
amphibalum B pr. uel s. I. m2 2 10 cott. J2 cotidiani D symbula J∑
simbola B simbolia D 11 ciliciala D 12 hoc] id J2 est]
Zenon nauclerus, per quem mihi dicis tuae sanctitatis litteras
esse transmissas, unam tantum et breuem epistulam beati papae
Amabilis reddidit solita munuscula continentem. satisque miror,
quid causae fuerit, ut, cum in benedictionibus et tuis et illius perferendis
fidelis extiterit, in reddenda epistula neglegens adprobetur.
neque enim te falli arbitror, discipulum ueritatis, nisi forte Graeco
homini Latinus sermo inter chartulas oberravit.
itaque ad secundam
rescribo epistulam, quam mihi sanctus filius meus Heraclius diaconus
reddidit, in qua inter cetera deprecaris, ut exponam tibi causas, quare
Salomon et Achaz undecim annorum filios genuisse dicantur. si
enim duodecimo anno Salomon super Israhel accepit imperium
et quadraginta annis regnauit in Hierusalem filiusque eius Roboam,
cum quadragesimum et primum annum ageret aetatis, patri successit
in regnum, perspicuum est undecim annorum fuisse Salomonem
siue decem, quia decem menses a conceptu usque ad partum sibi
= Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. o = Palatinus lat. 209 s. X. e = Sessorianus 30 (Bibl. Nat. Rom. 1570) s. XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
salomon et achaz undecim annorum genuisse dicantur filios De ad uitalem
epm (presbiterum B), quomodo salomon et achaz (acaz B) undecim annorum
filios genuisse (genuisse filios N genuisse B) dicantur (om. N) N o B; Hieronymi
nomen (eiusdem )
rursum Achaz, filius Ioatham, cum uiginti esset
annorum, rex constitutus est super duas-tribus, id est -ludam et
Beniamin, regnauitque annis sedecim; quo mortuo Ezechias, cum
uicesimum et quintum annum ageret aetatis, patri successit in
regnum. ex quo intellegitur Achaz quoque undecimo siue decimo
anno Ezechiam filium procreasse.
Et si quidem in his historiis aliter haberent septuaginta
interpretes, aliter Hebraica ueritas, confugere poteramus ad solita
praesidia et arcem linguae tenere uernaculae; nunc uero, cum et ipsum
authenticum et ceteri interpretes pari auctoritate consentiant, non
in scriptura, sed in sensu est difficultas. quisne credet mortalium,
ut undecim annorum puer generet filium?
multa et alia dicuntur
in scripturis, quae uidentur incredibilia et tamen uera sunt. neque
enim ualet natura contra naturae dominum - aut potest uas figulo
dicere: quare me ita fecisti aut ita ? -licet, quod pro miraculo, signo
atque portento fit, legem naturae facere non possit. num, quia
nostra aetate duplex Lyddae natus est homo, duorum capitum,
quattuor manuum, uno uentre et duobus pedibus, omnes homines
ita nasci necesse est?
legamus ueteres historias et maxime Graecas
ac Latinas, et inueniemus lustralibus hostiis secundum errorem
ueterem portentuosas soboles tam in hominibus quam in armentis ac
pecudibus expiatas. audiui—domino teste non mentior —: quaedam
muliercula cum expositum nutriret infantem et stillaret cibos ac
14 cf. Rom. 9, 20 B rursus o acaz B ioatam B Ioathan g 2 id est
super B 4 et om. NoB gereret NB succedit N 5 acaz B
decimo] duodecimo DeB 7 his om. DNe hystor. eB istor. D habent De
8 interpretum N hebreica D solida e 9 archem 31 artem D
cum] quia N et óm. 31 10 autent. NoB,e a.c. 11 quisne] quis
enim ç; credet 31 credit NoB crederet De 12 generaret g et alia]
talia Bp.c.m2 15 ita me B 16 fit* 3IB sit cet. posset SlDe
num] nunc e 17 lyddae o duddae St lidde cet. duum B 18 unum ç;
et om. e 19 hystorias oe hi (i B) storicos NB grecos-Iatinos NoB
20 ac] et B 21 ueterum B, om. De portentosas N,o (ex portentas)
suboles D tam om. e 22 expiatis 31 De audiui uidi 3t mentiar e
23 mulierculam 31 mulier NoB cum om. 31 nutriit N nutrit o
instillaret in N,oB (alt. in om.) ac] et D de e
ad decimum peruenit annum, accidit, ut plus, quam pudicitia
patitur, se mero ingurgitaret accensaque libidine obscenis motibus
coitum doceret infantem.
prima ebrietas alterius noctis et ceterarum
deinceps fecit consuetudinem. necdum duo menses fuerant euoluti,
et ecce feminae uterus intumuit. quid plura? dispensatione dei
factum est, ut, quae contra naturam simplicitate paruuli in contemptum
dei abutebatur, a naturae domino proderetur inpleto
sermone, quo dicitur: nihil occultum, quod non manifestetur.
Simulque consideremus, quod occulte scriptura et Salomonem
et Achaz uoluptatis et inpietatis accuset. uterque enim, cum esset
de stirpe Dauid, recessit a domino.
et alter in tantum secutus est
libidinem, ut septingentas habuerit uxores et trecentas concubinas
et adulescentulas et scorta passiua, quorum non erat numerus,
neglectoque deo patrum extruxerit idola gentium plurimarum
et fuerit non ut prius Ididia, id est amabilis domini, sed amator
mulierum, alter miserit ad regem Assyriorum auxilium postulans
et in tempore angustiae suae auxerit contemptum in dominum,
immolauerit diis Damasci uictimas, percussoribus suis, et in omnibus
urbibus Iuda extruxerit aras ad cremandum thus atque ad
iracundiam prouocauerit dominum deum patrum suorum in
tantum, ut direptis uasis domus dei atque confractis clauserit
ianuas templi dei et fecerit sibi altaria in uniuersis angulis Hierusalem
ambulaueritque in uiis regum Israhel et statuas fuderit
Baalim et adoleuerit incensum in ualle filiorum Ennom et
16 cf. II Reg. 12, 25 17 cf. IV Reg. c. 16. II Par. c. 28 Bp.c.m2q pudicia N
4 ad coi (cohi e) tum De duceret 9l.De ebr. N hebr. B 5 fuerent 21
euoluta Ba.r. uoluti 21 6 et om. No 7 simplicitate Na.r.Bp.c.m2
contemptu DeB contemtu (- dubium) 21 8 dei] dni 21 inpleto] in lecto De
9 quo]quod De manifestabitur No 10 et om. NoB 11 acaz B
uoluntatis D essent e . 13 LXXD LXX ta e 14 et adul. om. B
lasciua 0 15 patr. suorum B extrux B 16 edidia 0 idida B
a
parua aetate libidini deditos inmatura eorum sobole demonstrari,
quod etiam eo tempore peccare coeperint, quo natura non patitur.
Ad summam illud dici potest, quod in regno Dauid Salomon,
cum duodecim esset annorum, solium patris obtinuerit et postea —
quia scriptura reliquit incertum — uixerit Dauid regnante iam filio
aliquot annis, qui sibi et non Salomoni inputentur, mortuo autem
patre post filius regnauerit annis quadraginta, quos sine parente
regnauit, atque ita et initium regni Salomonis et tempus, quo solus
ipse regnauit, ab historia demonstratum nec tamen omnes annos
uitae illius quinquaginta tantum et duorum annorum circulis contineri.
sin autem dubitas, quod regnantibus filiis patribusque uiuentibus
non filiis tempus regni eorum, sed parentibus inputetur, lege ipsum
Regnorum uolumen et inuenies, quod Ozias, rex Iuda, postquam
lepra percussus est, habitarit in domo separata et filius eiu»
Ioatham imperium rexerit iudicaueritque populum terrae usque
ad diem mortis patris sui et tamen post mortem illius, cum uiginti
et quinque esset annorum, sedecim annis regnasse dicatur, quot
solus ipse regnauerit. quod de Salomone intelleximus, et de Achaz
similiter intellegendum est, qui Ioathae filius, Ezechiae pater fuerit.
audiui quendam Hebraeum huiusce modi narrare fabulam iuxta
prophetiam Isaiae, quam inter decem uisiones nuper interpretatus
sum, quod mortuo Achaz Philistaea laetata sit et scriptura postea
II Par. 27, 1 - om.B igne No igni B 3 libidinis De subole 5to
5 ad summam] assumam et N quo D 6 patri N optin. No obstin. D
7 quia] quod B relinquit o incertum an B 8 aliquos De,Ba.c.m2
aliquibus N annos DeB 9 regnauit D regnaret NoB reg e quos-l0 regnauitJ
In rebus obscuris diuersas ponimus opiniones, ut non tam
scribere quam loqui tibi coram uideamur. ceterum apostolus interminabiles
genealogias et Iudaicas fabulas prohibens de istius modi
mihi uidetur interdicere quaestionibus. quid enim prode est haerere
in littera et uel scriptoris errorem uel annorum seriem calumniari,
cum manifestissime scribatur: littera occidit, spiritus autem
uiuificat?
relege omnes et ueteris et noui testamenti libros et
tantam annorum repperies dissonantiam et numerum inter ludam
et Israhel, hoc est inter regnum utrumque, confusum, ut huiusce
modi se dedere quaestionibus non tam studiosi quam otiosi hominis
uideatur. munuscula libenter a te missa suscepi et inpendio precor,
ut in amore, quo nos appetere coepisti, ad finem usque perdures.
non enim coepisse, sed permansisse uirtutis est. nostra uicissim per
Desiderium missa suscipe.
N fhilisthea$2 radicem 91 3 egr. reg. in mg. m2 B
et semen eius om. 0 4 est om. 91 constituetur (tur in ras. m2 B) NoB
ex] et9l 5 mort. patris g in imperium NoB 6 subiugatum 91 pupli N
interregnis] inter se regnis id est iuda et samaria discordantibus B 8 fuisset 0
delatum De 9 obscuris (uri in ras. m2) B opinationes 0 non om. e
10 uidear De 12 prode est 9t prodest (s. l. m2 B) cet. 13 et om. eB
scripturis De 14 scribat No 15 ueteres DN,o a.c.m2 test.] instrumenti NoB
16 reperies g, om. 17 hoc] id De ut qui B 18 se dedere uelit
(del. m2) quaest. B sedere quaest. 0 a.c.m2 edere quaest. De quaest. sedere N
haerere quaest. g odiosi De homines Doe; add. esse B 19 uideantur N
uidebantur De munusc. g munusc. tamenD munus tamen e munusc. tua NoB,
quid 91
Misisti mihi uolumen adsopcotov et nescio, utrum tu de titulo
et ad extremum ausus est dicere spiritum
sanctum occurrisse Abrahae et ipsum esse, qui sub hominis figura
uisus sit. quomodo autem spiritus sanctus panem uinumque protulerit
et decimas praedae, quas Abraham uictis quattuor regibus
reportarat, acceperit, omnino tangere noluit; petisque, ut, quid
Cheltenhamensis 12261 s. VIII. Q = Colmarensis 41 s. IX. ó = Cottonianus Vitellius C. 8 s. IX. Monacensis lat. 14500 s. IX. d = Casanatensis 641 (olim B. IV. 18) s. IX (continet frustulum
p. 16, 13 non quod — 17 adscriptum).
fateor,
uolui dissimulare sententiam nec me periculoso et cpiXeyy.XrjiiovL
miscere tractatui, in quo, quodcumque dixissem, reprehensores
habiturus forem. sed, rursum cum epistulam legerem et inuenissem
in extrema pagella miris me obtestationibus adiuratum, ne
spernerem precatorem, reuolui ueterum libros, ut uiderem, quid
singuli dicerent, et tibi quasi de multorum consilio responderem.
Statimque in fronte Geneseos primam omeliarum Origenis
repperi scriptam de Melchisedech, in qua multiplici sermone
disputans illuc deuolutus est, ut eum angelum diceret, isdemque
paene argumentis, quibus scriptor tuus de spiritu sancto, ille de
supernis uirtutibus est locutus. transiui ad Didymum, sectatorem
eius, et uidi hominem pedibus in magistri isse sententiam.
uerti
me ad Hippolytum, Irenaeum, Eusebium Caesariensem et Emisenum,
Apollinarem quoque et nostrumEustathium, qui primus Antiochenae
episcopus ecclesiae contra Arrium clarissima tuba bellicum cecinit,
et deprehendi horum omnium opiniones diuersis argumentationibus pr. uel om. n des n scriptura Q,B(a ex e) uidetur /
responde (ras. 1 litt.) am / 2 noli desimulari Õ me peric.] periculome Q me graui
periculo d periculose N et fiN).. om. d ET DN flHÂć,,/r.J.f}ų.mn recte
scriptum in /, cet. uariant 3 miscere
Quomodo autem Noe inebriatus in domo sua et nudatus atque
derisus a maiore filio typum saluatoris praebuit et populi Iudaeorum,
Samson quoque, amator meretricis et pauperis Dalilae, multo plures
hostium mortuus quam uiuus occiderit, ut Christi exprimeret
passionem, omnesque paene sancti et patriarchae ac prophetae in
aliqua re figuram expresserint saluatoris, sic et Melchisedech, eo .
quod Chananaeus fuerit et non de genere Iudaeorum, in typum praecessisse
sacerdotii filii dei, de quo dicitur in centesimo nono
psalmo: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem
cf. Gen. 8, 20-22 7 cf,Hiob l, 1—5 11 cf. Gen. 9,21—27 13 cf. Iudd.16, 30
19 Ps. 109, 4 Qc\\N,Bp.c.m2 deuers. n competum Q compitum D conputum N
diceretN 2 can (nn ó) aneum ólN B 2 hierosolimae Qf hierusolyme D hierusolimae
(e N) bqN hyerusolime rt iherosolime B 3 primo Q postea-Hier.
ordinem autem eius multis modis interpretantur:
quod solus et rex fuerit et sacerdos et ante circumcisionem functus
sacerdotio, ut non gentes ex Iudaeis, sed Iudaei a gentibus sacerdotium
acceperint, neque unctus oleo sacerdotali, ut Moysi praecepta
constituunt, sed oleo exultationis et fidei puritate, neque carnis et
sanguinis uictimas immolarit et brutorum animalium exta susceperit,
sed pane et uino, simplici puroque sacrificio, Christi dedicauerit
sacramentum, et multa alia, quae epistolaris breuitas non recipit.
Praeterea plenius esse tractatum in epistula ad Hebraeos,
quam omnes Graeci recipiunt et nonnulli Latinorum, quod iste
Melchisedech, id est \'rex iustus\', rex fuerit Salem, id est \'rex pacis\',
sine patre, sine matre, et, quomodo hoc intellegendum sit, uno
statim uerbo explicari dysveakoyrjvog, non quod absque patre et matre
: adfirmat autem apostolus, quod
Aaron sacerdotium, id est populi Iudaeorum, et principium habuerit
et finem, Melchisedech autem, id est Christi ecclesiae, et in praeteritum
13 cf. Hebr. 7, 3 - D ordines / multis] IIII (= quattuor) 6 2 quod] +
(= primo) quod a pr. et om. N et sac. fuerit <5N fuerit om. Q
-\\I- (= secundo) et ante d functus est Q fructus n, om. N 3 sacerdotium N
ut] et q alt. iudeis (s eras. N, exp. B) NB a] ex QdN sacerd. ex gent.
(transpon. sign. add.) d 4 . ||| - (= tertio) neque 6 hunctus B ut] sicut
(eras.) ut Q 5 statunt (sic) d pr. et om. d •||||- (= quarto) neque d
6 imolarit B immolaret <5q -lauerit g, om. N et] nec 6 animo sanguinem D
sanguinem animo qB exta (s.l. tharmas m2) d et exta (et et a in ras. m2) B
esca N dextra D mixta q susciperet 6 7 et puro <5
si uas electionis stupet ad mysterium
et, de quo disputat, ineffabile confitetur, quanto magis nos uermiculi
et pulices solam debemus - scientiam inscientiae confiteri et amplissimam
domum paruo quasi foramine ostendere, ut dicamus
duo sacerdotia inter se ab apostolo conparata, prioris populi et
posterioris, et hoc agi tota disputatione, ut ante Leui et Aaron
sacerdos fuerit Melchisedech ex gentibus, cuius tantum praecedat
meritum, ut futuris sacerdotibus Iudaeorum in lumbis benedixerit
Abraham, totumque, quod sequitur in laudes Melchisedech, ad
Christi typum referri, cuius profectus ecclesiae sacramenta sunt.
Haec legi in Graecorum uoluminibus et quasi latissimos
terrarum situs in breui tabella uolui demonstrare non extendens
6 cf. Act. 9,15 11 cf. Hebr. 7, 4-10 om. n 2 translatus D sacerdotium N mut.] translatio d
fiat (at in ras. m2) B ut om. n 3 syna D set N et q, om. na.c.
sara Bp.e.ç 4 egreditur d dei uerb. et lex dom. Ó dei om. nQqN
hyersl n ihrlmB diff. rei pr.] pro nimia dificultate re <5 5 proemio f,B
(proem in ras. m2) prohemio Q praemio qN premio nD primo g (cf. Hcbr. 5,12
elementa exordii et 6, 1 inchoationis) exagerat df dicens om. n
super] de d multo nob.] nob. grandis d sermo nobis Q 6 est om. f
interpretabilis QqDN B; add. ad dicendum 6, non (uide, quid dixerit multus et
interpretabilis: non B) quia apostolus id non potue (pote q) rit (non potuerit id c:)
interpretari, sed quia (add. illius g) temporis (oris in ras. 6 litt..m2 B) non fuit
(fuerit g): hebraeis enim, id est (add. a q) iudaeis, persuadebat, non iam fidelibus,
quibus passim proderet(-rit q) sacramentum. uerumt(mpt B)amen qDB;
mist. όlN B 7 ineffabile 6 8 et pul.
uerum quia amanterinterrogas etuniuersa,
quae didici, fidis auribus instillanda sunt, ponam et Hebraeorum
opinionem et, ne quid desit curiositati, ipsa Hebraica uerba subnectam:
umelchisedech melech salem hosi lehem uaiain,
uhu cohen lehel helion: uaibarcheu uaiomer
baruch abram lehel helion cone samaim uares:
ubaruch hel helion eser maggen sarach biadach
uaiethen lo maaser mecchol.
quod interpretatur in
Latinum hoc modo: et Melchisedech, rex Salem, protulit
panes et uinum — erat autem sacerdos dei excelsi - benedixitque
illi et ait: benedictus Abram deo excelso, qui
creauit caelum et terram, et benedictus deus altissimus,
qui tradidit inimicos tuos sub manu tua; et dedit ei
decimas ex omnibus.
traduntque hunc esse Sem, primum
filium Noe, et eo tempore, quo ortus est Abram, habuisse aetatis
om. n tractuum Qa.c.N tractatumq/,Ba.c.m2 4 fidelibus B
stillanda DNB ebreorum B cur. desit (5 curiositatibus
Dp.c.m2 ebreica / ebrieca <3 6 umelchi(yi2) sedech (c nB) nQ,Ba.c.m2
ut melch (c q) isedech (c B)qDfN,Bp.c.m2 melchisedech d melech QB melec n
melchi / melce q malchus ό, om. DN lehim q leim n lchim d lleem
supputa per
singulas aetates annorum numerum et inuenies ab ortu Sem usque
ad generationem Abram trecentos nonaginta annos. mortuus est
autem Abraham centesimo septuagesimo quinto aetatis suae anno:
ratione deducta inuenitur Sem abnepoti suo decimi gradus Abraham
superuixisse annos triginta quinque.
Simulque et hoc tradunt, quod usque ad sacerdotium Aaron
omnes primogeniti ex stirpe Noe, cuius series et ordo discribitur,
fuerint sacerdotes et deo uictimas immolarint, et haec esse primogenita,
ndf CCCLXL q CCCLXX DN CCCLXV Q CCCLX B qui
ita — 10 Aran om. 6 supputentur nq -tatur DN -tantur cet. diluuio uix /
2 esset ann. cent. DNB arfaxath B -xas n 3 hortum DfB
quing.] spat. uac. in f sexcentos B sexcenti DN, spat. uac. in f DC cet.
arfaxath B 4 XXXI DN XXX et I B Sale] sael nsalem cet. tricenn. fl,Ba.c.
tricin. nq 5 aeber / eber n quem et B annos DN faleg utroque loco nq
phalech N falech Qf phaleg g phalech pr. phalec post. D falech pr. phalech
post. B 6 rehu fB rehet DN 7 tricens. fiq triges. g serug nB serag DN
seruch Qf saruch q 8 ort. est] spat. uac. 9 litt. f nahor qDN,Ba.c.
9 uiginti nouem D et XXVIIII Q XXVIIII fN XXVIII n gen. Thare] spat.
uac. 11-12 lilt. I tare
nec esse mirum, si Melchisedech
uictori Abraham obuiam processerit et in refectionem tam
ipsius quam pugnatorum eius panem uinumque protulerit et benedixerit
ei, cum abnepoti suo hoc iure debuerit et decimas praedae atque
uictoriae acceperit ab eo siue — quoniam habetur ambiguum — ipse
dederit ei decimas substantiae suae et auitam largitatem ostenderit in
nepotem.
utrumque enim intellegi potest et iuxta Hebraicum et iuxta
septuaginta interpretes, quod et ipse acceperit decimas spoliarum
et Abrahae dederit decimas substantiae suae, quamquam apostolus
in epistula ad Hebraeos apertissime definiat non Abraham suscepisse
a Melchisedech decimas diuitiarum eius, sed de spoliis hostium
partem accepisse pontificem..
Salem autem non, ut Iosephus et nostrorum omnes arbitrantur,
esse Hierusalem, nomen ex Graeco Hebraeoque conpositum,
quod absurdum esse peregrinae linguae mixtura demonstrat, sed
oppidum iuxta Scythopolim, quod usque hodie appellatur Salem.
et ostentatur ibi palatium Melchisedech ex magnitudine ruinarum
ueteris operis ostendens magnificentiam; de quo in posteriori
quoque parte Geneseos scriptum est: uenit Iacob in Soccoth,
id est in tabernacula, et fecit sibi ibi domos atque
19 *Gen. 33, 17-18 fa.c. habraham B abrahae Ó
Abram g obuiam om. f 3 eius om. å panes dq f 4 abnepote
Q,Bp.c.m2 iijre] uiro DN debuerat Q et om. n 5 quoniam] quod DN
6 dec. dederit (om. ei) 0 dederat Q subst. s. dec. g suae om. d et] ut Q
abitam I habitam qDNB 7 nepote Q hebraicam B ebreicum / ebriecum
(ex-cam)intellectumå sexpoliarum / spoliorumi2q,Bm2 spol. -decimas om. DN
9 abraae / habrahe q 10 epist.] add. sua DNB e(e/) breos not difiniat 6
finiat / habraam fB habraham N abram q haham D suscepis Q
11 a om. DfN eius om. 0 spolis å expoliis / ei ostium N 13 iosephus
(ephus in ras. m2) B iosepphus Q ioseppus dqN iosepus D nostri g omnes] alii å
suspicantur (5 14 esse om. / hyerus. tt f iherus. B ebreoque df hebraicoque B
hebreicoque DN 15 obsordum å mixtura B myxtura n 16 scytop. rt,Qa.c.
scithop. å scitop. qDN B eschitop. / hodie a latinis å 17 ostentatur Engelbrecht
ostenditur Qp.c.å ostendatur cet. 18 ueteris m2 in ras. 9 litt. B et eris /
posteriore tiQa.c.,d 19 genesseos å soccoth nfB sochoth Qd sochot DN
socchot q Socoth g 20 id] hoc q in om. å fecit] uicit / ibi om. QdfN
domus å atque] ad (post ras. 3 litt.) n et ó
quae est in terra Chanaan.
Considerandum quoque, quod Abrahae a caede hostium
reuertenti, quos persecutus est usque Dan, quae hodie Paneas
appellatur, non deuia Hierusalem, sed oppidum metropoleos Sichim
in itinere fuerit, de quo in euangelio quoque legimus: erat autem
Iohannes baptizans in Aenon iuxta Salim, quia aquae
multae erant ibi. nec refert, utrum Salem an Salimnominetur, cum
uocalibus in medio litteris perraro utantur Hebraei et pro uoluntate
lectorum ac uarietate regionum eadem uerba diuersis sonis atque
accentibus proferantur.
Haec ab eruditissimis gentis illius didicimus, qui in tantum
non recipiunt spiritum sanctum uel angelum fuisse Melchisedech,
ut etiam certissimum hominis nomen adscribant.
et reuera stultum
est id, quod in typo dicitur — eo quod Christi sacerdotium finem
non habeat et ipse rex et sacerdos nobis utrumque donauerit, ut
simus genus regale et sacerdotale, et quasi angularis lapis parietem
utrumque coniunxerit, ut de duobus gregibus bonus pastor unum
18 cf. Ioh. 10. 11. 14. 16 DNB transit ó ciu. reg.] in urbem ó sichim n sichem Q
(sychem m2) q (ex sicem) B sechem 6 sicom / siche N syche D 2 chanaam n
channan Ó canaan fa.c.B 3 quoque est DNB quod] quando DN,Ba.c.m2
habrahae (e B) f B abraham d a caede] accede / caede (post ras. 3 litt.) N
ostium reuerti / 4 paneas ttQq panias ól panear DNB 5 hyerus. n/ iherus. B
oppido f de oppido qDNB metropolis DN metropole (-Ii m2)B neopoleos ó
sichym n sychem QDN sycem / sichem <3qB 6 pr. in otn. N fuit 6DN
quoque om. Q 7 iohannis 6q/ Aenon scripsi aenem / enon nqDN B
ennon Q5 Salim] lem n 8 er. multae g multa n illic 6 defert Ó
referuntur / cum] ut q 9 uocabulis q utuntur 5B ebrei d aebrei /
uoluntate] ueritate DN uarietate B 10 rectorum q locorum DNB hac f,Na.r.
reg. -atque om. f 11 adgentibus q agentibus I eadem agentibus ό 12 ab s. l. D
si ergo haec ciuitas regis est et uallis regis siue,
ut Septuaginta transtulerunt, campus, quem hodie Aulonem
Palaestini uocant, manifestum est hominem fuisse, qui in terrena
et ualle et urbe regnauit.
Habes, quae audierim, quae legerim de Melchisedech. meum
fuit citare testes, tuum est de fide testium iudicare. quodsi omnes
refelleris, tuum certe illum spiritalem interpretem non recipies,
qui inperitus sermone et scientia tanto supercilio et auctoritate
Melchisedech spiritum sanctum pronuntiauit, ut illud uerissimum
conprobarit, quod apud Graecos canitur: inperitia confidentiam,
3. Plin. epist. IV 7, 3 qDN effecerit B regem / sic (= sicut) (5 si qDNB
quosdam om. <5 refferre d perferre n ad àv.] tradat ONN DN ad om. q Az1 /
hystoriae (e B)nB storiae / 2 ue(ua N)rietaten (sic) DN dicunt DN
in s. I. m2 B, om. dDfN imaginem codd. praeter QB 3 nominis q demonstr. om. d
ebrei d 4 melchysedech n melcisedech q Salem om. d ante hoc] antea N 5 scripturae
(a exp.) ferant / refferant scriptum 0 scriptum sit DNB scriptum sic referant g
est om. / 6 eius n a. r. qDN haut D aut nq/B chaut d qui in tt
habraham B Abrahae g 7 a caede] accede / chodollag. (a ex e) .Q codollag. q/
codollaz. (z in ras.) n chodorla. DN,B in ras. m2 Chodorlah. g hodorlamochor 6
8 sauae B suae 0 sabe N hae N quae 6 de qua g et <5 9 pr. et om. N
10 pr. et om. 6 haec om. / alt. regis] add. est n 11 palistini uoc. aul. d
12 terra <5 13 et urbe et ualle / 14 aud.] uiderim d meum — de om. n|
15 recitare qf,Bp.c.m2 suscitare 6 scire dare (d in ras.) Q de fide test. est DN
est] sit ç quos si q 16 repelleris d repuleris g tuum] add. est de fide testium
iudicare q spirit. ill. ; spiritualem B 17 scientiae q 18 sanctum
spiritum DN B praenunt. DN ut] et B illum q 19 conprobaret Qa.c.dqf
-bauerit B quod] ut N confidentia / confidentium n
ego post longam aegrotationem uix
in quadragesimae diebus febri carere potui et, cum alteri me operi
praepararem, paucos dies, qui supererant, in Mathei expositione
consumpsi tantaque auiditate studia omissa repetiui, ut, quod
exercitationi linguae profuit, nocuerit corporis ualitudini.
Multum in utramque partem crebro fama mentitur et tam
de bonis mala quam de malis bona falso rumore concelebrant.
unde et ego gaudeo quidem super testimonio erga me sanctitatis
tuae et amore sancti presbyteri Eusebii nec dubito, quin me publice
praedicetis, sed tacitum uestrae prudentiae iudicium pertimesco.
itaque obsecro, ut magis memineritis mei et dignum uestra laude
qa.r.DfN 2 quadragensimae d -gensimis q febre (ex-i) carere D
fabricare n haec (hec) fabricare DNB febricitare / haec febricitare q respirare <3
potuit/ 3matthei/ 4 repetens Ö quod om. B 5 profuerit B corpus Q
ualitudine il ualitudinis d ualetudini n; add. finit aepis hir ad damasu de
melchisedech d Parisinus nouu. acq. lat. 446 s. VI (continet duo frustula:
p. 23, 8 multum -9 concelebrant
Interpretatio iudicii Salomonis super iurgio duarum mulierum
meretricum, quantum ad simplicem historiam pertinet, perspicua
est, quod puer annorum duodecim contra aetatis suae mensuram
de intimo humanae naturae iudicarit affectu. unde et admiratus
est et pertimuit illum omnis Israhel, quod scilicet eum
manifesta non fugerent, qui tam prudenter abscondita deprehendisset.
quantum ad typicos pertinet intellectus dicente apostolo:
haec omnia in figura contingebant illis, scripta sunt
autem de nobis, in quos fines saeculorum decucurrerunt,
quidam Graecorum autumant super synagoga et ecclesia sentiendum
et ad illud tempus cuncta referenda, quando post crucem
et resurrectionem tam in Israhel quam in gentium populo uerus
Salomon, id est \'pacificus\', regnare coeperit. quod autem adulterae
et meretrices synagoga et ecclesia in scripturis dicantur, nulla dubitatio
est.
Et hoc prima fronte uidetur esse blasphemum; ceterum, si
recurramus ad prophetas, Osee uidelicet, qui accepit uxorem fornicariam
et generat filios fornicationis et deinde adulteram, et ad
Hiezechihel, qui Hierusalem quasi meretricem arguit, quod secuta
20 cf. Os. 1, 2 21 cf. Os. 3, 1 22 cf. Ezech. c. 16 Dp.c.m2 mihi] tibi IIDB in om. B 2 rescribendo IIp.c.m2D
inuenit B animos ex amicos 58 4 interprae(e S3)tatione A,5sa.c.
interpretatio nempe 93p.c. iurgia A58 5 hystoriam IfflB praespicua A
6 duod. ann. B 7 intimo (in s. I.) seq. spat. 3-4 litt. 58 iudicaret W&JTa.r.
adfectui 91 8 quod — depreh.] mirum non est, quod eum manifestae
(e del.) non lateant, qui abscondita depraehendit (a del.) 8 9 manif. om. D
non in mg. m2 58 quid A tam prud. tam (alt. tam s. l.) 58 10 quantum
autem g mysticos 93a.c. pertinet et A 11 contingebat A 12 quo
Aa.c.m2D decurrerunt IID,Ba.c.m2 deuenerunt ASQ 13 sinagogam ASQ
e(ae SS)cclesiam A58 14 illum 91 post ex pos 9t 15 et om. A
tam in] tamen A populum 58 17 dic. in scr. g dicatur 93p.c.
19 prima] pura A; add. al forte (sed del. m2) B 20 osee IIDB uxore
fornicaria 91 21 generauit Dp.c. genuit 91 22 hiezechihel 9133 -iel II
-ihelem D ezechiel AB iherus. B
in loco celebri extruxerit, animo aduertimus Christum idcirco uenisse,
ut meretrices donaret matrimonio et de duobus gregibus unum
ouile faceret medioque pariete destructo in easdem caulas oues prius
morbidas congregaret.
hae sunt duae uirgae, quae iunguntur in
Hiezechihel et de quibus per Zachariam dominus refert: et adsumsi
mihiduas uirgas- unam uocaui decorem et alteram
uocaui funiculum - et pauigregem. mulier quoque illa mere-
\' trix in euangelio, quae Iesu pedes lacrimis lauat, crine detergit et cui
peccata omnia dimittuntur, manifeste pingit ecclesiam de gentibus
congregatam. haec idcirco in prima fronte replicaui, ne cui uideatur
incongruum, si meretrices dicantur, quarum una Salomonis iudicio
filii possessione donata est.
prudens quaerat auditor: quomodo
meretrix ecclesia, quae non habet maculam neque rugam?
non dicimus ecclesiam permansisse meretricem, sed fuisse. nam et in
Simonis leprosi domo saluator scribitur inisse conuiuium, utique
non, qui leprosus erat eo tempore, quo habebat hospitem saluatorem,
sed qui leprosus ante fuerat. Mattheus quoque in
apostolorum publicanus dicitur, non quo permanserit publicanus
post apostolicam dignitatem, sed qui prius fuerit publicanus, ut,.
ubi abundauit peccatum, superabundaret gratia.
16-20 6Zach. 11,7 8 cf. Luc. 7,37-50 14 *Eph. 5,27 16 cf. Matth. 26,6
18 cf. Matth. 10, 3 et 9, 9 21 cf. Rom. 5, 20. II 2 animaduertemus D animaduertimus AIIaaB
4 ouilem WS,Aa.c. distructo ASS,Da.c. 5 congregare D haec$1
6 hiezechiel II czechihel D e (ex te A) zechiel AB zacchariam 9( \'adsumpsi A
(p m2)S3J5 assumpsi TID 7 mihi] add. inquit 91 duas- fun. om. A, in mg. 58
8 uocaui om. ÇĮ1fIB funiculu (u in ras. m2) B funiculus II funiculis D
funiculos 33 meretris D 9 pedes Iesu g hiesu A domini 21 lauit 2t,83a.c.
detersitSt etom. A cuius Bp.c.m2 11 cuis. l. 93, om. A 12 dic.]
add. synagoga et ecclesia g 13 fili 21 Aa.c.m2 prud.] add. lector (exp.) 8
14 mer.] add. sit s. l. m2IWB, in l. D 15 in om.93 16 symonis 21
saluatoris D iniisse B inesse 21D 17 qui 21A quia cet. quo] quod D
18 qui 21 A,Ba.c.m2 quia cet. antea II mattheus 21.4 matheus cet.
KATAAOrO 93
Simulque considera, quid dicat ecclesia contra synagogam
calumniatricem:egoetmulierhaechabitabamus in domo una.
post resurrectionem enim domini saluatoris una de utroque populo
ecclesia congregata est; et quam eleganter: peperi, inquit, apud
eam in cubiculo!
ecclesia enim de gentibus, quae non habebat
prius legem et prophetas, peperit in domo synagogae nec egressa est
de cubiculo, sed ingressa. unde dicit in Cantico canticorum: introduxit
me rex in cubiculum suum. et iterum: et quidem
non spernent te. adsumens introducam te in domo matris
meae, in cubiculum eius, quae concepit me. tertia, ait,
die post, quam ego peperi, peperit et haec.
si consideres
Pilatum lauantem manus atque dicentem: mundus sum ego a
sanguine iusti huius, si centurionem ante patibulum confitentem:
uere hic erat filius dei, si eos, qui ante passionem per
Philippum dominum uidere desiderant,. haud ambiges primam
peperisse ecclesiam et postea natum populum Iudaeorum, pro quo
dominus precabatur: pater, ignosce eis; quod enim faciunt,
nesciunt. unaque die crediderunt tria milia et alia die
quinque milia.
atque eramus simul —multitudinis enim
credentium erat anima et cor unum — nullusque
alius in domo nobiscum exceptis nobis duabus,
non blasphemantium Iudaeorum, non gentilium idolis
seruientium. mortuus est autem filius mulieris huius
10 III Reg. 3,18 12 *Matth. 27, 24 14 *Matth. 27,54 15 cf. loh. 14, 8-9
17 *Luc. 23,34 18 cf. Act. 2,41 cf. Act. 4,4 19 *III Reg. 3,18 *Act. 4,32
23 III Reg. 3, 19 om. D quid-contra om. A contra] congregatam (m eras.)
contra B 2 haec om. D 3 enim om. B populo om. D 4 ecclesia
in mg. inf. 93, om. A 5 enim om. D 8 rex om. A equidem J58,IIp.r.
9 spernent te D spernente 91 spernente (e in ras.) 93 spernente B spernentes A
spernenter II spernam te g domo 2lA,S3a.c. domum eel. 10 meae] tuae A
in WA,ada.c.Ba.c.m2 et in cet. quae] quem 91 quae non D ait] autem 33
12 ego sum g 14 uere] add. inquit 91 15 haut p.c.B aut 9lZ),23a.c.
ambigis TjfS auices A prima A 16 iud. pop. II 17 precatur 91
illis ^433 18 die om. S3 19 atque er. scripsi que er. B qui er. D queramus
(qu eras. 93) 9193 quaeramus AII et eramus g simul] si 91 multitudo 91
-dines 93 enim] autem 93 20 an. et cor un.] an. una et cor un. Bp.c.m2
cor un. et an. una IIp.c.m2 cor et an. una D
iugum Mosaicae doctrinae copulat, tenebrarum errore cooperta est.
oppressitque eum dormiens mater sua, quae non poterat
dicere: ego dormio et cor meum uigilat. media nocte consurgens
tulit filium de latere ecclesiae dormientis et in
suo conlocauit sinu.
relege totam apostoli ad Galatas epistulam
et animo aduertis, quomodo filios ecclesiae suos facere -festinet
synagoga et dicat apostolus: filioli mei, quos iterum parturio,
donec Christus formetur in uobis. uiuum tulit, non ut
possideret, sed ut occideret. non enim amore fecit hoc filii, sed aemulae
odio, et suum mortuum per legis caerimonias in sinu ecclesiae
subposuit.
Longum est, si uelim per singula currere, quomodo per apostolum
Paulum et ecclesiasticos uiros intellexerit ecclesia non esse
suum filium, qui tenebatur in lege, et in luce cognouerit, quem in
tenebris non uidebat. inde iurgium ortum est praesente rege altera
dicente: filius tuus mortuus est, meus autem uiuit, altera
respondente: mentiris; filius quippe meus uiuit et filius
tuus mortuus est. atque in hunc modum contendebant
coram rege.
tunc rex Salomon, qui manifeste saluator accipitur
secundum psalmum septuagesimum primum, qui titulo Salomonis
inscribitur; ubi nulla dubitatio est, quin cuncta, quae dicantur, non
Salomoni mortuo, sed Christi conueniat maiestati - simulat ignorantiam
et humanos pro dispensatione carnis mentitur
17 III Reg. 3, 22 21 cf. Ps. 71,1 II moysaice (y eras.) B musicae A copula
3 poterat] pepererat A 5 fil. meum II dormientes 6 ap. ep. ad gal. II
ad Gal. ap. ep. g 7 animad (t D) uertis codd. praet. 21 animaduertes g sy(i DBy
nagoga fest. IIDB 8 filii 9 form. xps 71<8 10 amor 21 hoc fecit II
fili 21,Aa.c.m2 11 ceremonias II caer. 93 cer. cet. 13 uellem93 14 et s.l.m2 B
uiros] add. si A;8 (del.) intellegerit (-ret m2) A intellexit g non ex neque 53
16 uiderat 21 17 mortuus om. D 18 et om. -458 19 est om. 2t
in huius modi A 20 coram regem 21 contra regem A accipit D 21 septuagensimum
21 primum om. A titulus A58 22 quin ex qui 93 qui A
dicuntur B 23 conueniant 21 IIp.c.Bp.c.m2 (sed cuncta est acc. graccus) simul II
/ 24 humanus A93 dispensatione B ment.] non (del. m2) ment. B non (s. 1. m211)
ment. (reliqua in mg. sup. m2H) sed melius adfert forte aut aliud tale mentitur lID
fluentem sanguine: quis me tetigit?—,gladiumpostulat — de quo
dixerat: nolite putare, quod uenerim pacem mittere super
terram; non ueni mittere pacem, sed gladium. ueni enim
diuidere hominem contra patrem suum et filiam contra
matrem suam et nurum contra socrum suam. et inimici
hominis domestici eius — et temptat naturam naturae
dominus uultque secundum utriusque uoluntatem uiuentem filium
in legem gratiamque diuidere, non quod hoc probet, sed quod ad
arguendam calumniam synagogae hoc uelle se dicat.
illa, quae
nolebat ecclesiae filium in gratia uiuere nec per baptismum liberari,
libenter habet diuidi puerum, non ut possideat, sed ut interficiat;
ecclesia, quem scit suum esse, libenter concedit aemulae, dum
uiuat saltem apud aduersariam, ne inter legem diuisus et gratiam
saluatoris mucrone feriatur. unde dicit et apostolus: ecce ego
Paulus dico uobis, quod, si legem obseruatis, Christus
uobis nihil prodest.
Haec sub nubilo allegoriae dicta sint. ceterum optime
nouit prudentia tua non easdem regulas esse in tropologiae umbris
et quae in historiae ueritate. quod sicubi pedem offendimus et sapienti
lectori friuolum uideatur esse, quod scripsimus, culpam auctoris
referat. nos enim et haec ipsa in lectulo decumbentes longaque
aegrotatione confecti uix notario celeriter scribenda dictauimus,
non ut inpleremus materiam, sed ne tibi in principio amicitiarum
aliquid imperanti uideremur negare.
ora nobis a domino sospitatem,
add. idem dns dicit 21 posuisti D 2 sanguinem AD
4 terra 91 pac. mittere AD 7 homines Ap.c.m2Ba.c.m2 et temptat
naturam naturae (inmg. m2: alettepte nature 8) II et tempte nature naturam D
8 dominus om. 91 domini D 9 lege i7 pr. quod] quo 7TSD hoc om. 31
alt. quod] quo IlDfdp.c. 10 arguendum 93 11 nolebat et 91 13 quem]
-quae A I oncedet A 14 uiuet D saltim 7ISD 15 et om. AD 17 uobis om. A
prode est A 18 all. nub. g sunt AD,Ilp.c.m2 19 esse reg. g 20 pr. et
del. ASdB, om. n quae] que (ue in ras. m2) B quae et 93 hystoriae (—e)Z7S3B
istoriae D ueritatem Aa.c.ÇĮj pede Ba.c.m2 alt. et om. S3 21 fribulum 2.(
friuolosum A friuolose S3a.c. auctori IJ,Bp.r. ad (s. l.) auctores 93 in auctorem g
22 enim] ee (= esse) 93 23 confectis 91 scribendam (m exp.) dictab (u s. I. m2) imus
A 24 non om. A 25 nobiscum J58 ad dum A
aliquid dignum uestrae scribere uoluntati; et ignosce, si scatens
oratio solito cursu non fluat. non enim eodem lepore dictamus, quo
scribimus, quia in altero saepe stilum uertimus, iterum quae digna,
legi sint, scripturi, in altero, quidquid in buccam uenerit, celeri
sermone conuoluimus. Caninum libenter uidi, qui tibi narrare poterit,
quam difficile et periculosum manus dexterae usque in praesentem
diem, quo ista dictaui, uulnus sustinuerim.
Lugubri nuntio consternatus super sancti et uenerabilis
mihi dormitione Lucini uix breuem epistulam dictare potui, non
quo eius uicem doleam, quem scio ad meliora transisse dicentem:
transiens uidebo uisionem hanc magnam, sed quo torquear
desiderio non meruisse me eius uiri uidere faciem, quem in breui
tempore huc uenturum esse credebam.
uerum est illud super necessitate
mortis prophetale uaticinium, quo fratres diuidat et
17 cf. Os. 13,15 9\\A al (eras.) langore B languore /733D 3 cursu sol. g enim om. A58
lepore 58 tempore A dictauimus S3 quo scribimus (in mg. inf. m2: quod
scribimus) om. A quod AmSSda.c.D 4 scrip(b7I)simus IIp.c.m2D
legi digna g 5 legi Tla.c.m2B legis cet. sunt ,Ba.c. sed (ed exp.) 93, om. A
bucam B 6 Caninium g narr. tibi g potuerit 58 7 dextrae A58
^
in om. A 8 quo ex quae 58 sust.] add. explicit ad rufinum pbm 91 A = Berolinensis lat. 17 s. IX. Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. if> = Guelferlytanus 4156 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. D) spanam de morte lucini AD ad theodoram
(theodaram f/Ja.c.) spanam (ispanam <I>p.c. hispanam B)5spB; Hieronymi.
nomen exhibent tituli in codicibus praeter B
quod
autem de deserto dicitur adducendus, uirginalis uterus demonstratur,
qui absque coitu et semine uiri deum nobis fudit infantem, qui calore
spiritus sancti exsiccaret fontes libidinum et caneret in psalmo:
in terra deserta et inuia et sine aqua, sic in sancto apparui
tibi. aduersum mortis ergo duritiam et crudelissimam necessitatem
hoc solacio erigimur, quod breui uisuri sumus eos, quos
dolemus absentes. neque enim mors, sed dormitio et somnus
appellatur. unde et beatus apostolus uetat de dormientibus contristari,
ut, quos dormire nouimus, suscitari posse credamus et post
digestum soporem uigilare cum sanctis et cum angelis dicere: gloria
in excelsis deo et super terram pax hominibus bonae
uoluntatis.
m caelo, ubi non est peccatum, gloria est et perpetua
laus et indefessa praeconia; in terra autem, ubi seditio, bella atque
discordiae, pax inprecanda est et pax non in omnibus, sed in his, qui
bonae sunt uoluntatis et salutationem audiunt apostolicam: gratia
uobis et pax a deo patre et domino nostro Iesu Christo
16 cf. Ioh. 11, 11. 13 17 cf. I Thess. 4,12 19 *Luc. 2,14 24 *Rom. 1,
7 (cf. I Petr. 1, 2) A set ex et if> 2 quod] quia AD et] per quem B
4 adducit 1> de om. s 5 siccauit Ssa.c.m2(l> desolauit S3a.c.w2D3>
6 exiit 58 uirgine 58 7 pululau(b m2A)it AD loquitur Ap.c.m2iQ\'I>
8 noster] inter A 9 quod] quem AD 10 adducendum AD 11 quia B
semina cP quid A 12 spu B et siccare (P 13 et in muia93<Z>
sine aqua] inaquosa g sic ex sit m2A apparuitAD 14 ergo mortis 5SB
15 erigemur ip quod] qui in AD breue Ba.c.m2Ø 17 tristari ip 18 ut
quos] sed <Pa.c.m2 suscitare Aa.c.nafy 19 degestum Aa.c.m2D
cum s. et cum] et cum s. et AD 20 in terra AD in hominibus s B
22 seditio et bella AD atque] et B 23 alt. in s. l. m2 A
in \'specula\', in sublimitate dogmatum atque uirtutum, in anima
credentis, cuius cotidie angelus uidet faciem dei et reuelato uultu
gloriam domini contemplatur.
Unde obsecro te et currentem, ut aiunt, inpello, ut Lucinum
tuum desideres quidem ut fratrem, sed gaudeas regnare cum Christo,
quia raptus est, ne malitia mutaret mentem eius. placita
enim erat deo anima illius et in breui spatio tempora
multa conpleuit. nos dolendi magis, qui cotidie stamus in
proelio peccatorum, uitiis sordidamur, accipimus uulnera et de
otioso uerbo reddituri sumus rationem.
ille iam securus et uictor te
aspicit de excelso et fauet laboranti et iuxta se locum praeparat
eodem amore et eadem caritate, qua oblitus officii coniugalis
in terra quoque sororem te habere coeperat, immo fratrem,
quia casta coniunctio sexum non habet nuptialem. et si adhuc in
carne positi et renati in Christo non sumus Graecus et
barbarus, seruus et liber, masculus et femina, sed omnes in eo
unum sumus, quanto magis, cum corruptiuum hoc induerit incorruptionem
et mortale induerit inmortalitatem, non nubent
neque nubentur, sed erunt sicut angeli in caelis!
quando
dicitur: non nubent neque nubentur, sed erunt sicut
angeli in caelis, non natura et substantia corporum tollitur, sed
gloriae magnitudo monstratur. neque enim scriptum est: erunt
angeli, sed: sicut angeli, ubi similitudo promittitur, ueritas denegatur.
erunt, inquit, sicut angeli, id est similes angelorum: ergo
43, 12; 50, 25; 75, 2; 78,15; 81,17 3 cf. Matth. 18, 10 cf. II Cor. 3, 18
6 cf. Apoc. 20, 4 7 *Sap. 4, 11. 14. 13 10 cf. Matth. 12, 36 16 cf. Gal. 3, 28
18 cf. I Cor. 15, 53-54 19 *Matth. 22,30. *Marc. 12,25 AD illius] eius g Sion] add. id est93 mg. 2 speculo AD
3 uidit AD reuelatio D uultus <P 4 glor.] faciem AD dei g 5 et]
quam AD Lucinium g 7 malitia Aa.r.<P inmutaret if>B 8 deo erat AD
eius B 9 dolentes ex dolenti m2A 11 et] ad <P 12 alt. et om. AD
13 quod (d eras.) oblatus A 14 terram D sorore cP 15 castra ADa.c.
coniuncti 0 habent D 16 non om. <P 17 seru. et lib.] et seru. lib. et <1*
in exp. A eo om. A 19 mortalem D; add. hoc B induitur (fJ 20 angelis D
Et quia hereseos semel fecimus mentionem, qua Lucinus
noster dignae tuba eloquentiae praedicari potest, qui spurcissima
per Spanias Basilidis heresi saeuiente et instar pestis et morbi totas
intra Pireneum et Oceanum uastante prouincias fidei ecclesiasticae
tenuit puritatem nequaquam suscipiens Armazel, Barbelon, Abraxan,
Balsamum et ridiculum Leusiboram ceteraque magis portenta
quam nomina, quae ad inperitorum et muliercularum animos concitandos
quasi de Hebraicis fontibus hauriunt barbaro simplices
quosque terrentes sono, ut, quod non intellegunt, plus mirentur?
refert Irenaeus, uir apostolicorum temporum et Papiae, auditoris
euangelistae Iohannis, discipulus episcopusque ecclesiae Lugdunensis,
quod Marcus quidam de Basilidis Gnostici stirpe descendens
primum ad Gallias uenerit et eas partes, per quas Rodanus et
Garunna fluunt, sua doctrina maculauerit maximeque nobiles feminas
quaedam in occulto mysteria repromittens hoc errore seduxerit
magicis artibus et secreta corporum uoluptate amorem sui concilians,
inde Pireneum transiens Spanias occuparit et hoc studii
habuerit, ut diuitum domus et in ipsis feminas maxime adpeteret, I
haer. I cap. 8 sqq. Bp.c.m2; add. illi s incliti] in xpi AD 2 tamen] tamen ut
ex tament m2A sit apost. B maria sit maria B 3 confundantur AD/Pa.c.
hereses AD incertis ip promittunt AD 4 inmoderata 58 auferant AD
5 et] ut 1> Lucinius g 6 eloquentiae tuba g praedicare Aa.c.m2D
7 hispanias58 ipB seuienti Bif> 8 pirineum Bip Pyrenaeum g 9 armagel 93 (P
Armagil g barbelom A abrasan A Abraxas g 10 ridiculam®^ riduculum A
leusiboran ip leuseboram AD 11 quam]
Ex quo perpendit prudentia tua, qua Lucinus noster laude
sit dignus, qui clausit aurem, ne audiret iudicium sanguinis, et omnem
substantiam suam dispersit, dedit pauperibus, iustitia
eius manet in aeternum. nec patriae suae largitate contentus
misit Hierosolymarum et Alexandrinae ecclesiae tantum auri.
quantum multorum possit inopiae subuenire. quod cum multi mirentur
et praedicent, ego in illo magis laudabo feruorem et studium
scripturarum.
quo ille desiderio nostra opuscula flagitauit, ut missis
sex notariis, quia in hac prouincia Latini sermonis scriptorumque
penuria est, describi sibi fecerit, quaecumque ab adulescentia usque
in praesens tempus dictauimus, non nos honorans, qui paruuli et
minimi Christianorum omnium sumus et ob conscientiam pecca-,
torum Bethlemitici ruris saxa incolimus, sed Christum, qui honoratur
in seruis suis et apostolis repromittit dicens: qui uos recipiunt,
me recipiunt; et qui me recipiunt, recipiunt eum,
qui me misit.
Itaque, carissima filia, hanc epistulam amoris mei in illum
habeto epitaphium et, quicquid posse me scieris in opere spiritali,
audaciter impera, ut sciant saecula post futura eum, qui dicit in
Esaia: posuit me ut sagittam electam, in pharetra sua
24 *Esai. 49, 2 D uanis A et] ut if> 2 numqd (I)
3pr. scripsit Z) spripsit A ante om. B alt. scripsit g aduersum 33
Subscriptio.
Sanctam te et corpore et spiritu seruet ille Samarita, id est
seruator et custos, de quo in psalmo scribitur; non dormitabit
neque obdormiet, qui custodit Israhel, ut Hir, qui interpretatur
\'uigil\', qui descendit ad Danihel, ad te quoque ueniat et
possis dicere: ego dormio et cor meum uigilat.
Quamquam mihi multorum sim conscius peccatorum et
cottidie in oratione flexis genibus loquar: delicta iuuentutis
meae et ignorantias meas ne memineris, tamen sciens dictum
ab apostolo: ne inflatus superbia incidat in iudicium
diaboli et in alio loco scriptum: superbis deus resistit,
9 Cant. 5, 2 13 Ps. 24, 7 15 *I Tim. 3, 6 16 *Iac. 4, 6 Ap.r.B 2 ut g et codd. se ex sua m2A 5 pr. et] ras. 3 litt. (prima
fuit m)
noui enim magistrum et dominum et deum meum
in carnis humilitate dixisse: discite a me, quia mitis sum et
humilis corde, et ante per os Dauid cecinisse: memento, domine,
Dauid et omnis mansuetudinis eius. et in alio loco
legimus: ante gloriam humiliatur cor uiri et ante ruinam
eleuatur.
itaque obsecro te, ne me putes sumptis litteris tuis ante
tacuisse et aliorum uel infidelitatem uel neglegentiam in me referas.
quid enim proderat, ut prouocatus officio tacerem et amicitias
tuas meo silentio repellerem, qui ultro soleo bonorum appetere
necessitudinem et me eorum ingerere caritati? quia meliores
sunt duo quam unus et, si alter ceciderit, ab altero
fulcietur. funiculus triplex non rumpetur et frater
fratrem adiuuans exaltabitur. scribe igitur audacter et absentiam
corporum crebro uince sermone.
Ne doleas, si hoc non habeas, quod formiculae et muscae
et serpentes habent, id est carnis oculos; sed illum te oculum habere
laetare, de quo in Cantico dicitur canticorum: uulnerasti me,,
soror mea sponsa, uno de oculis tuis, de quo deus uidetur,
de quoa Moyse dicitur: transiens uidebo uisionem hanc magnam.
denique quosdam etiam mundi philosophos legimus, ut totam
cogitationem ad mentis cogerent puritatem, sibi oculos eruisse.
et a propheta dicitur: intrauit mors per.fenestras uestras.
12 *Eccle. 4, 9. 10. 12 19 *Cant. 4, 9 21*Ex.3,3 22 cf. Cic. de fin. V 87.
Tusc. disp. V 114 24 *Hier. 9, 21 om. D nihil —3 prouoc.] nihil magis xpianus studet uitarc
quam tumentem et erectam ceruicem dei contra se pdium prouocantem s
ita ex itaque k con. sum uit. C 2 ceru. er. C dei s. l. 2 et dei B
3 etenim I dom.] add. meum ∑ 4 a me om. D quia ex qui —
5 et om. DO dom.] d k 7 humiliabitur C,Ba.c.m2 8 sumptus C
9 neglegcntias k 10 proderat (was haette ich davon gehabl) 2 causae erat cet.
et] aut k 12 me eorum] meorum Da.c.m2C me meorum k 13 unum k
14 non] add. facile k rumpetur 2a.c. rumpitur cet. 16 uince] iunge B
17 ne 2 nec cet. 19 laetare] gaude B1 letor B2 dic. in cant. cant. ~ in cant.
cant. dic. BZ 20 sponsa] add. mea s. I. m2:2Bl, in t. DC in uno k alt. de om. k
21 a ex ad 2, om. C 22 denique -eruisse om. B2 denique ex dcque —
24 a om. C nostras 2kB2
iam moechatus est eam in corde suo. unde praecipitur eis,
ut leuent oculos et uideant candidas segetes, quae paratae
sunt ad metendum.
Quod autem precaris, ut nostris monitis Nabuchodonosor
et Rapsaces et Nabuzardan et Olofernes in te occidantur, numquam
nostra auxilia postulares, si in te uiuerent. sed quia illi mortui
sunt et cum Zorobabel et Iesu, filio Iosedech, sacerdote magno, cum
Esdra quoque et Neemia ruinas Hierusalem aedificare coepisti
non mittens mercedes in pertusum sacculum, sed thesauros tibi in
caelestibus parans, idcirco nostras appetis amicitias, quos Christi
famulos arbitraris.
sanctam filiam meam Theodoram, sororem beatae
memoriae Lucini, per se commendatam meo sermone commendo,
ut in coepto itinere non lassetur, ut ad terram sanctam multo per
heremum labore perueniat, ut non putet perfectam esse uirtutem
exisse de Aegypto, sed per innumerabiles insidias ad montem Nabo
et ad Iordanem fluuium perueniri, ut accipiat secundam in Galgala
circumcisionem, ut illi Hiericho corruat sacerdotalium tubarum
subuersa clangoribus, ut iuguletur Adonibezec, ut Gai et Asor
pulcherrimae quondam corruant ciuitates. fratres, qui nobiscum
in monasteriolo sunt, te salutant. sanctos, qui nos diligere dignantur,
per te oppido salutamus.
cf. Matth. 6, 20. Luc. 12, 33 14 cf. Num. c. 33 17 cf. Ios. c. 4-5
18 cf. Ios. c. 6 19 cf. ludd. 1, 5—7 cf. Ios. c. 8 cf. Ios. c. 11 add. eam BXB2 2 mecatus B1 B* unde et Bx 3 praeparatae
2 4 sint (add. iam s. I. m2) B1 5 nabu (oC) cod. CB1 6 rabsaces DB2
nabuzardant C nabizardan Bla.c.m2 olophernes B2 olofernis C nostra
numquam B1 8 zorababel B1 hiesu 2D cum iesu C iosedehec C iosedec k
9 hesdra 2 eszra k ezra cet. iherus. BlB2 10 non 2 ne Bla.e.m2 nec cet.
mittens ex mittes 2 mittis cet. saculum B1 sacellum B2 11 parans 2 paras cet.
Plures anni sunt, quod super dormitione Blesillae Paulam,
uenerabilem feminam, recenti adhuc uulnere consolatus sum.
quartae aestatis circulus uoluitur, ex quo ad Heliodorum episcopum
Nepotiani scribens epitaphium, quidquid habere uirium potui, in illo
tunc dolore consumpsi. ante hoc ferme biennium Pammachio meo
pro subita peregrinatione Paulinae breuem epistulam dedi erubescens
ad disertissimum uirum plura loqui et ei sua ingerere, ne non tam
consolari amicum uiderer, quam stulta iactantia docere perfectum.
nunc mihi, fili Oseane, uolenti et ultro adpetenti debitum munus
inponis, quod pro nouitate uirtutum ueterem materiam nouam
faciam. in illis enim uel parentis affectus uel maeror auunculi uel
desiderium mariti temperandum fuit et pro diuersitate personarum
diuersa de scripturis adhibenda medicina.
In praesentiarum tradis mihi Fabiolam, laudem Christiano-\'
rum, miraculum gentilium, luctum pauperum, solacium monachorum.
quidquid primum adripuero, sequentium conparatione uilescit.
r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 37, 18 quidquid —p. 38, 8
respicit). K = Spinaliensis 68 s. VIII. 2 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. d = Casanatensis 641 (olim B. IV. 18) s. IX (continet p. 39, 6
praecepit -17 censetur). D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. 1]1 = Augustodunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
ad oceanum de morte fabiolae omnes codices praeter d, qui nil nisi ciusdejn
praebet; Hieronymi nomen exhibent tituli in °DB,d (eiusdem) D dormitionem KB,Za.r. 5 quarta K\'JI aetatis 2D
ad s. I. m2 \'P, om. K eliodorum 2:
plus est animum deposuisse quam cultum. difficilius adrogantia
quam auro caremus et gemmis. his enim abiectis interdum gloriosis
tumemus sordibus et uendibilem paupertatem populari aurae
offerimus. celata uirtus et in conscientiae fota secreto deum
solum iudicem respicit. unde nouis mihi est efferenda praeconiis et
ordine rhetorum praetermisso tota de conuersionis ac paenitentiae
incunabulis adsumenda.
alius forsitan scholae memor Quintum
Maximum,
unus qui nobis cunctando restituit rem,
et totam Fabiorum gentem proferret in medium, diceret
pugnas, describeret proelia et per tantae nobilitatis gradus
Fabiolam uenisse iactaret, ut, quod in uirga non poterat, in
radicibus demonstraret. ego, diuersorii Bethlemitici et praesepis
dominici amator, in quo uirgo puerpera deum fudit infantem,
ancillam Christi non de nobilitate ueteris historiae, sed de ecclesiae
humilitate producam.
Et quia statim in principio quasi scopulus quidam et procella
mihi obtrectatorum eius opponitur, quod secundum sortita matrimonium
prius reliquerit, non laudabo conuersam, nisi ream
scripsi sed
praeuertunt KIjJ praeueniunt r sed praeualescunt cet. elemosi (yD) nae KDB,
2p.c.m2 elymosinae
praecepit dominus uxorem non debere dimitti excepta
causa fornicationis et, si dimissa fuerit, manere innuptam. quidquid
I uiris iubetur, hoc consequenter redundat ad feminas. neque enim
adultera uxor dimittenda est et uir moechus tenendus. si, qui meretrici
iungitur, unum corpus facit, ergo et, quae scortatori
inpuroque sociatur, unum cum eo corpus efficitur.
aliae sunt
leges Caesarum, aliae Christi; aliud Papinianus, aliud Paulus
noster praecipit. apud illos in uiris pudicitiae frena laxantur et solo
stupro atque adulterio condemnato passim per lupanaria et ancillulas
libido permittitur, quasi culpam dignitas faciat, non uoluptas. apud
nos, quod non licet feminis, aeque non licet uiris et eadem seruitus
pari condicione censetur. dimisit ergo, ut aiunt, uitiosum; dimisit
illius et illius criminis noxium; dimisit - paene dixi, quod clamante
uicinia uxor sola non prodidit. sin autem arguitur, quare repudiato
marito non innupta permanserit, facile culpam fatebor, dum tamen
referam necessitatem.
melius est, inquit apostolus, nubere
quam uri. adulescentula erat, uiduitatem suam seruare non poterat.
uidebat aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae
et se uinctam atque captiuam ad coitum trahi. melius arbitrata est
aperte confiteri inbecillitatem suam et umbram quandam miserabilis
subire coniugii quam sub gloria uniuirae exercere
1 nec 2DB scortorum 2D 2 possit K 3 perdam] quidam D dissidiig
4 quondara K, lPa.c.m2, om. g infamaret 2a.c.D et in mac. D detergere 2a.r.
G satis est om. Kilf praecipit d debere s.ZJ?
idem apostolus uult uiduas adulescentulas nubere, filios
procreare, nullam dare occasionem maledicti gratia.
etprotinuscur hoc uelit, exponit: iam enim quaedam abierunt
retro satanan. igitur et Fabia, quia persuaserat sibi et putabat
uirum iure a se dimissum nec euangelii uigorem nouerat, in quo nubendi
uniuersa causatio uiuentibus uiris feminis Christianis amputatur,
dum multa diaboli uitat uulnera, unum incauta uulnus accepit.
Sed quid ego in abolitis et antiquis moror quaerens excusare
culpam, cuius paenitentiam ipsa confessa est? quis hoc crederet, ut
post mortem secundi uiri in semet reuersa, quo tempore solent uiduae
neglegentes iugo seruitutis excusso agere se liberius, adire balneas,
uolitare per plateas, uultus circumferre meretricios, saccum indueret,
errorem publice fateretur et tota urbe spectante Romana ante diem
paschae in basilica quondam Laterani, qui Caesariano truncatus
est gladio, staret in ordine paenitentum, episcopo et presbyteris
et omni populo conlacrimanti sparsum crinem, ora lurida, squalidas
manus, sordida colla submitteret?
quae peccata fletus iste non
purget? quas inueteratas maculas haec lamenta non abluant? Petrus
trinam negationem trina confessione deleuit. Aaron sacrilegium
et conflatum ex auro uituli caput fraternae correxere preces.
Dauid, sancti et mansuetissimi uiri, homicidium pariter et adulterium
septem dierum emendauit fames. iacebat in terra, uolutabatur in
cinere et oblitus regiae potestatis lumen quaerebat in tenebris
18 cf. Matth. 26,69—75 etc. 19 cf. Ioh. 21,15-17 cf. Ex. c. 32 21 cf. II Reg.
c. 11 et 12 23 cf. Ps. 111, 4 K; add. aduersario g 4 retro] add. post 2DB sat (th B) anam DB
ig. et] ig. uret D fabiola 2DB quia] qui ea D quae ea 2a.c. 5 uir. a se
iure KXP a se uir. iure g uigorem] rigorem Engelbrecht nubendi]
uiuendi Kif} 6 Christianis scripsi lutinis KIJJ, om. ZDB 7 multa] uultaK\'/\'
uetat 2p.c.m2, om. K 8 et antiquis] ea quam KIJJ excus.] exclusa K
(ex exculsa) P 9 paenit. om. K\'P ipsa] prima K P 10 semet]
atqueitafactumest, ut, quimepriusdocuerat uirtutibus
suis, quomodo stans non caderem, doceret per, paenitentiam, quomodo
cadens resurgerem. quid tam inpium legimus inter reges quam
Achab, de quo scriptura dicit: non fuit alius talis ut Achab,
qui uenundatus - est, ut faceret malum in conspectu
domini? hic, cum pro sanguine Nabuthae correptus fuisset ab
Helia et audisset iram domini per prophetam: occidisti, insuper
et possedisti et: ecce ego inducam super te mala et demetam
posteriora tua et reliqua, scidit uestimenta sua
et operuit cilicio carnem suam ieiunauitque in sacco et
ambulabat demisso capite. tunc factus est sermo domini
ad Heliam Thesbiten dicens: nonne uidisti humiliatum
Achab coram\' me? quia ergo humiliatus est in timore mei,,
non inducam malum in diebus eius.
o felix paenitentia,
quae ad se dei traxit oculos, quae furentem sententiam domini confesso
errore mutauit! hoc idem et Manassen in Paralipomenon et
Nineuen fecisse legimus in propheta, publicanum quoque in euangelio.
e quibus primus non solum indulgentiam, sed et regnum recipere
meruit, alius (rex) inpendentem dei fregit iram, tertius pectus
10 *III Reg. 21,19 11* III Reg. 21,21 12 *III Reg. 21, 27-29 19 cf. II Par. 33,
12-13 20 cf. Ion. c. 3 cf. Luc. 18, 10—14 B 4 ita om. Ijl est om. D prius s. 1.2, om. D 9 hic]
hoc K hic enim 2 pro sanguine (-nem K) Klfl propter sanguinem cet. naboth
Za.c.m2D tercorr.2D 10occid.] ad<2. inquits.Lm2 2 etinsuper (ex super K) 1(/1\'
11 posuistiKa.c.m2 (P alt. et eras. 2, om. K/P ecce om. B mala
non est loci huius, ut paenitentiam praedicem
et quasi contra Montanum Nouatumque scribens dicam
illam hostiam domini esse placabilem et sacrificium deo spiritum
contribulatum et: malo paenitentiam peccatoris quam
mortem et: exsurge, exsurge, Hierusalem, et multa alia,
quae prophetarum clangunt tubae.
Hoc unum loquar, quod et legentibus utile sit et praesenti
causae conueniat. non est confusa dominum in terris et ille eam non
confundetur in caelo. aperuit cunctis uulnus suum et decolore in
corpore cicatricem flens Roma conspexit. dissuta habuit latera,
nudum caput, clausum os. non est ingressa ecclesiam domini, sed extra
castra cum Maria, sorore Moysi, separata consedit, ut, quam sacerdos
eiecerat, ipse reuocaret.
descendit de solio deliciarum suarum, accepit
molam, fecit farinam et discalciatis pedibus transiuit fluenta lacrimarum.
sedit super carbones ignis; hi ei fuere in adiutorium. faciem,
per quam secundo uiro placuerat, uerberabat, oderat gemmas, linteamina
uidere non poterat, ornamenta fugiebat. sic dolebat, quasi
adulterium commisisset et multis inpendiis medicaminum unum
uulnus sanare cupiebat.
Diu morati sumus in paenitentia, in qua uelut in uadosis
locis resedimus, ut maior nobis et absque ullo inpedimento se laudum
eius campus aperiret. recepta sub oculis omnis ecclesiae communione
quid fecit ? scilicet in die bona malorum oblita est et post naufragium
rursum temptare uoluit pericula nauigandi? quin potius omnem
censum, quem habere poterat — erat autem amplissimus et respondens
generi eius - dilapidauit ac uendidit et in pecunia congregatum
10 cf. Marc. 8, 38. Luc. 9, 26 13 cf. Num. 12,14-15 15 cf. Esai. 47, 1-2
18 cf. Esai. 47,14 (sec. LXX) 25 cf. Eccli. 11, 27 add. publicanus 2s.l.D phariseos (fariseus ∑B) superba (ex-bia D) ∑DB
5 domino B placentem Kill dei KlP,Da.c. 7 pr. et eras. 2, om. Kill exurge
describam nunc
ego diuersas hominum calamitates, truncas nares, effossos oculos,
semiustos pedes, luridas manus, tumentes aluos, exile femur, crura
turgentia et de exesis ae putridis carnibus uermiculos bullientes?
quotiens morbo regio et paedore confectos humeris suis ipsa portauit ?
quotiens lauit purulentam uulnerum saniem, quam alius aspicere
non audebat? praebebat cibos propria manu et spirans cadauer
sorbitiunculis inrigabat.
scio multos diuites et religiosos ob stomachi
angustiam exercere huiusce modi misericordiam per aliena ministeria
et clementes esse pecunia, non manu. quos equidem non reprobo
et teneritudinem animi nequaquam interpretor infidelitatem; sed,
sicut inbecillitati stomachi ueniam tribuo, sic perfectae mentis
ardorem in caelum laudibus fero. magna fides ista contemnit; scit,
quid in Lazaro diues purpuratus aliquando non fecerit, quali superba
mens retributione damnata sit. ille, quem despicimus, quem uidere non
possumus, ad cuius intuitum uomitus nobis erumpit, nostri similis
est, de eodem nobiscum formatus luto, isdem conpactus elementis.
quidquid patitur, et nos pati possumus.
uulnera eius aestimemus
propria et omnis animi in alterum duritia clementi in nosmet ipsos
cogitatione frangetur.
omnia morborum percurrere nomina possim,
quae Fabiola in tanta miserorum refrigeria conmutauit, ut multi
g NOCOKOMOIN KIP NOYCOKOMON B MYCCOKO-
(0 s.l.2)MlON 2D vooo}tof,isiov g 3 foueret 2a.c.DB ego nunc f nunc-D
5 loridas (idas in ras. m2) B 6 uermiclos K 7 o quotiens B pedore KIP B
fetore 2 (t ex d) D hum. (non um.) codd. 8 purulenta HD quam] que D-
9 aud.] ualebat B inspirans KlP 11 angustias B huiusmodi Kif\'
misteria <P mysteria KD 13 animae B 14 perfectae] perpetem B 15 scit.
in ras. m2 B scio g 16 eleazaro Ka.r.I]J 18 uomitum nobis KI]J nobis uomitus.
(s in ras. 1&B) EDB 19 de] die K form. est ΣDB isdem 2 hisdem
quamquam illa simili liberalitate
erga clericos et monachos ac uirgines fuerit – quod monasterium
non illius opibus sustentatum est ? — quem nudum et clinicum
non Fabiolae. uestimenta texerunt ? in quos se indigentium eius non
effudit praeceps et festina largitio? angusta misericordiae Roma fuit;
peragrabat ergo insulas, Etruscum mare Uulscorumque prouinciam
ac reconditos curuorum litorum sinus, in quibus monachorum consistunt
chori, uel proprio corpore uel transmissa per fideles ac sanctos
uiros munificentia circuibat.
Unde repente et contra opinionem omnium Hierosolymam
nauigauit, ubi multorum excepta concursu nostro parumper usa est
hospitio; cuius societatis recordans uideor mihi adhuc uidere, quam
uidi. Iesu bone, quo illa feruore, quo studio intenta erat diuinis
uoluminibus et ueluti quandam famem satiare desiderans per prophetas,
euangelia psalmosque currebat quaestiones proponens et
solutas recondens in scriniolo pectoris sui! nec uero satiabatur audiendi
cupidine, sed addens scientiam addebat dolorem et, quasi
:2 oleum flammae adiceres, maioris ardoris fomenta capiebat. quodam
die, cum in manibus Moysi Numeros teneremus et me uerecunde
rogaret, quid sibi uellet nominum tanta congeries, cur singulae tribus
in aliis atque aliis locis uarie iungerentur, quomodo Balaam ariolus
sic futura Christi mysteria prophetarit, ut nullus propemodum
prophetarum tam aperte de eo uaticinatus sit, respondi, ut potui,
et uisus sum interrogationi eius satisfacere. reuoluens ergo librum I
s.l.) gentibus 2 languentes lPa.c.m2 quam B libertate KlP,2a.c.
:2ergo HDa.c. ac] hac D et Krlf fuerintD 3 quem]
Uerum, quod coepimus, persequamur. quaerentibus nobis
dignum tantae feminae habitaculum, cum ita solitudinem cuperet,
ut diuersorio Mariae carere nollet, ecce subito discurrentibus nuntiis
oriens totus intremuit, ab ultima Maeotide inter glacialem Tanain et
Massagetarum inmanes populos, ubi Caucasi rupibus feras gentes
Alexandri claustra cohibent, erupisse Hunorum examina, quae
pernicibus equis huc illucque uolitantia caedis pariter ac terroris
cuncta conplerent.
aberat tunc Romanus exercitus et bellis ciuilibus
in Italia tenebatur. hanc gentem Herodotus refert sub Dario, rege
Medorum, uiginti annis Orientem tenuisse captiuum et ab Aegyptiis
atque Aethiopibus annuum exegisse uectigal. auertat Iesus ab
orbe Romano tales ultra bestias! insperati ubique aderant et famam
celeritate uincentes non religioni, non dignitatibus, non aetati, non
uagienti miserebantur infantiae. cogebantur mori, qui dudum uiuere
12 cf. Hebr. 11, 9 21 cf. Herodot. I 104-106 B 3 quaer. et rat. g rationum quaer. IfJ et eras. K rationem K
orationes 2,\'D 4 quibus KIfJ offenso K 5 urgere B 6 mihi non 2x
8 uerecundia B 10 delatum K dilatatum lp.c.m2 reddetur B 13 prosequamur
2\'P,Bp.c.m2 14 dignum s.l.m22, om. DB ita] illa B illa ita ç.
15 ut] et B diuersorium ∑ l6 gladium Ba.c.m2 thanaim (naim s.l.∑) ∑B
17 masaget. B causasi -a.c. causas D fer. gent. om. KlfJ 18 prohibebant Kql
honorum D Hunnorum g 19 terroribus B 21 herodotos D 22 annos Ba.c.m?
captiuam ap.c.B 23 ethiop. DB annum aa.c.D anno / £ \'/\' cxlsse aa.c.D
consonus inter omnes rumor petere eos Hierosolymam et
ob nimiam auri cupiditatem ad hanc urbem concurrere. muri neglecti
pacis incuria sarciebantur Antiochiae; Tyrus uolens a terra abrumpere
insulam quaerebat antiquam. tunc et nos conpulsi sumus parare
naues, esse in litore, aduentum hostium praecauere et saeuientibus
uentis magis barbaros metuere quam naufragium non tam
propriae saluti quam uirginum castimoniae prouidentes.
erat in illo
tempore quaedam apud nos dissensio et barbarorum pugnam domestica
bella superabant. nos in Oriente tenuerunt iam fixae sedes et
inueteratum locorum sanctorum desiderium; illa, quia tota in sarcinis
erat et in omni orbe peregrina, reuersa est ad patriam, ut ibi pauper
uiueret, ubi diues fuerat, manens in alieno, quae multos prius
hospites habuit, et - ne sermonem longius traham - in conspectu
Romanae urbis pauperibus erogaret, quod illa teste uendiderat.
Nos hoc tantum dolemus, quod pretiosissimum de sanctis
locis monile perdidimus. recepit Roma, quod amiserat, ac procax et
maledica lingua gentilium oculorum testimonio confutata est. laudent
ceteri misericordiam eius, humilitatem, fidem: ego ardorem animi
plus laudabo.
librum, quo Heliodorum quondam iuuenis ad heremum
cohortatus sum, tenebat memoriter et Romana cernens moenia inclusam
se esse plangebat. oblita sexus, fragilitatis inmemor ac solitudinis
tantum cupida ibi erat, ubi animo morabatur. non poterat
teneri consiliis amicorum: ita ex urbe quasi de uinculis gestiebat
m2) solim. B 3 currere 2DB percurrere g muri
in mg. m2B, om. D neglecta 2a.c. illecti Ba.c.m2 4 Antiochiae scripsi
antiochia 2B anthiocia D aethiopia KlP antiochia obsidebatur g ithirus D
#tyrus se g 5 quaerebant KIJI 6 esse] et B 8 in om. g 9 aput K
inter g pugnas B pugna K,(Pa.c.m2 pugne D 10 tenuit Kllf
fixa sedes (-dis K)KIfI 11 sanct. loco 2DB quia] qui D
ąuę s.1.2 12 in om. B \' urbe B 14 sermone IfJ protraham Ifl
16 hoc om. KlP tantummodo 2p.c. m2 autem KIJJ 17 recipit 2a.c.m2 D\'P
hac :2a.r.D et g et] ac ç 18 testimonium 2\'Pa.c.,D laud.] add. illu
{exp.) B 19 anime B 20 hiliodoru (ex 0) m K eliodorum D iuuenes D
ad herimum K in heremo lP 21 quohort. D coort. B,2 (alt. 0 ex a) romane
(-ne D) 2D inclausam K 22 sui (s.1.2) sexus 2D 24 ex] de 2a.c.
de] ex KlP .-
non aliis elemosynam tribuere, sed
suis pariter effusis ipsa pro Christo stipes optabat accipere. sic festinabat,
sic inpatiens erat morarum, ut illam crederes profecturam.
itaque, dum semper paratur, mors eam inuenire non potuit inparatam.
Inter laudes feminae subito mihi Pammachius meus exoritur.
Paulina dormit, ut ipse uigilet; praecedit maritum, ut Christo famulum
derelinquat. hic heres uxoris et hereditatis alii possessores. certabant
uir et femina, quis in portu Abrahae tabernaculum figeret, et haec
erat inter utrumque contentio, quis humanitate superaret. uicit
uterque et uterque superatus est. ambo se uictos et uictores fatentur,
dum, quod alter cupiebat, uterque perfecit.
iungunt opes,
sociant uoluntates, ut, quod aemulatio dissipatura erat, concordia
cresceret. necdum dictum, iam factum: emitur hospitium et ad hospituim turba concurrit.
non est enim labor in Iacob nec dolor in
Israhel. adducunt maria, quos in gremio suo terra suscipiat. mittit
Roma properantes, quos nauigaturos litus molle confoueat.
quod
Publius semel fecit in insula Melita erga unum apostolum et — ne
contradictioni locum tribuam — in una naue, hoc isti et frequenter
faciunt et in plures. nec solum inopum necessitas sustentatur, sed
prona in omnes munificentia aliquid et habentibus prouidet. xenodochium
in portu Romano situm totus pariter mundus audiuit. sub una
aestate didicit Brittania, quod Aegyptus et Parthus agnouerant uere.
15 *Num. 23, 21 18 cf. Act. 28, 7 KIP 2 alii KlP e (he D) le (li lP ly 2) mosi (y K) nam
codd. distributionem eleemosynarum g tribueret 2p.c.m2 sed] et 2D
3 ista B sic fest. acc. D sic. fest. in mg: ml:2 m2 B 6 subitus B pampacius D
7 iste 2DB euigilet B fam. der. om. KIfJ 8 alia Ka.c. cert. uir]
Quod scriptum est: timentibus dominum omnia
cooperantur in bonum, in obitu tantae feminae uidimus conprobatum.
quodam praesagio futurorum ad multos scripserat monachos,
ut uenirent et graui onere laborantem absoluerent faceretque
sibi de iniquo mammona amicos, qui eam reciperent in aeterna tabernacula.
uenerunt, amici facti sunt : dormiuit illa-quod uoluit-et
deposita tandem sarcina leuior uolauit ad caelos.
quantum haberet
uiuentis Fabiolae Roma miraculum, in mortua demonstrauit. necdum
spiritum exalauerat necdum debitam Christo reddiderat animam,
et iam fama uolans, tanti praenuntia luctus,
totius urbis populos exsequias congregabat. sonabant psalmi et
aurata tecta templorum reboans in sublime alleluia quatiebat.
hiciuuenum chorus, ille senum, quicarmine laudes
femineas et facta ferant.
non sic Furius de Gallis, non Papirius de Samnitibus, non Scipio
de Numantia, non Pompeius de Ponti gentibus triumphauit. illi
corpora uicere, haec spiritales nequitias subiugauit. audio: praecedentium
turmas et cateruatim exsequiis eius multitudinem fluctuantem
non plateae, non porticus, non inminentia desuper tecta capere poterant
prospectantes. tunc suos in unum populos Roma conspexit:
fauebant sibi omnes in gloria paenitentis. nec mirum, si de eius salute
homines exultarent, de cuius conuersione angeli laetabantur in caelo.
Hoc tibi, Fabiola, ingenii mei senile munus, has officiorum
inferias dedi. laudauimus uirgines, uiduas ac maritatas, quarum
13 Yerg. Aen: VIII 287-288 22 cf. Luc. 15, 7 DB 2 uidemus K 4 ut ex et 2 et se KIfJ graue IfJ
honore laborante D 5 reciperet D 6 quod] quo modo g 7 caelum 2DB
8 romam D demonstrabat 2 9 exhah g animaE
In septuagesimo septimo psalmo, quem iuxta euangelistam
Matheum ex persona domini dictum credimus, decem plagarum in
Aegypto et egressionis Israhel in solitudinem narratur historia.
cumque nulli dubium sit facta esse, quae scripta sunt, quasi aliud
littera sonet, aliud spiritus clausum teneat: aperiam, inquit, in parabola
os meum; loquar propositiones ab initio. quanta
audiuimus et uidimus et patres nostri narrauerunt
nobis.
unde et apostolus isdem uerbis, quia eodem et spiritu: haec
5 *Ioh. 14, 2 6 *Rom. 5, 20 cf. Luc. 7, 47 8 cum hac epist. cf. Origenis
homiliam XXVII in Numeros Rufino interprete 12 cf. Matth. 13, 35
15 cf: II Cor. 3, 6 *Ps. 77, 2-3 18 *I Cor. 10,11 B secuqtur B 3 procul liuor] procliuior 2 (procul m2) D
4 malus] add. est 2 (eras.) D 5 umeris K sunt om. B apud] ad K
6 hab. Ha.r.DB superhab. Ha.r.DB 7 amat] add. explicit ad oceanum
(ocenum K) KlP explicit de morte fabiole D W = Parisinus lat. 1868 s. IX. X = Parisinus lat. 9532 s. IX. Q = \'Colmarensis 41 s. IX. 0 — Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. W de mans. israhelitici (ex — ce) populi X
titulus euanuit in D ad fabiolam (om.B) de mans. filiorum isrl per (h)eremum OB;
Hieronymi nomen exhibet titulus in 0.
si ergo pars historiae itineris exAegypto spiritaliter ac-I
cipitur, et cetera, quae ab apostolo pro angustia temporis praetermissa
sunt, eiusdem intellegentiae conuincitur. nam idem propheta,.
qui in alio loco dixerat: habitaui cum habitationibus Cedar;
multum incola fuit anima mea, absentiam terrae sanctae
ferre non sustinens lacrimabiliter ingemescit et dicit: haec recordatus
sum et effudi in me animam meam, donec transeam
in loco tabernaculi admirabilis usque ad domum dei
in uoce exultationis et confessionis, sonus epulantis, et
in alio psalmo: reuela oculos meos, et considerabo mirabilia
de lege tua.
Paulus quoque: lex spiritalis est et ipse dominus:;
si crederetis Moysi, et mihi crederetis; de me enim ille
scripsit, et euangelium secundum Lucam: tunc incipiens a
Moyse et omnibus prophetis interpretabatur illis in
cunctis scripturis, quae de se ipso dicta erant. igitur Iudaei
paruuli et qui solidum cibum glutire nequeunt, sed adhuc lacte
19Rom. 7,14 20 *Ioh. 5, 46 21 *Luc. 24,27 23 cf. I Cor. 3, 1-2. Hebr. 5, 12-14 Xa.c. omnia inquitO omnia B figuram B illos W 2 nostr.
comm. 0 commotionem IFcommimionem Ba.c. 3 quoniam] quod QB 4 mari W
per mare XB 5 moysi W moisen X 6 omnem B escam spiritalem 0 escam Q,
om. W 7 spiritalem potum
nos autem derelinquentes Capharnaum, agrum quondam
pulcherrimum, et cum Iesu egredientes in desertum pascimur
panibus eius, si insipientes sumus et iumentorum similes, hordeaceis,
si rationale animal, triticeis et ex grano frumenti commolitis, quod
in terram cadens et mortuum multos fructus attulit. nouem plagis
percussa est Aegyptus, fractus Pharao, ut dimitteret populum
dei ad extremum primogenita perdit, ut primogenita Israhelis
domino sacrarentur. qui prius tenere cupiebant, instanter expellunt.
exterminator transit et terram Gesen pastoralem et pluuiis inrigatam
non audet adtingere; erant enim postes eorum agni cruore
signati et opere loquebantur: signatum est super nos lumen \'
uultus tui, domine. unde et appellatur ipsa sollemnitas phase, .
quam nos transitum possumus appellare, eo quod de peioribus ad
meliora pergentes tenebrosam Aegyptum relinquamus. sed iam
tempus est, ut promissa conplentes mansionum Israhel ordinem per-.
sequamur.
Scriptum est in ultima parte uoluminis Numerorum, quod
apud Hebraeos appellatur \'uaiedabber\': haec sunt castra
4 cf. Ex. 21, 28-32 cf. Ex. 22,19 5 cf. Ex. 21, 5—6 6 cf. Matth.
11,23-24 etc. 7 cf. Matth. 14,13 etc. 8 cf. Ps. 48,13. 21 cf. loh. 6, 5-13 etc.
10 cf. loh. 12, 24-25 cf. Ex. 3, 19-12, 36 .12 cf. Ex. 12, 29 cf. Ex.
13, 1-2. 12-15 13 cf. Ex. 12, 33 14 cf. Ex. 12, 23 cf. Gen. 47,1—11
16 Ps. 4, 7 17 cf. Ex. 12, 11 19 tenebr.] cf. Onom. sacra ed. Lagarde2 66,
28; 73,14; 77, 25 23 *Num. 33, 1 W 3 pr. lepra alt. conlepram 52 5 uxores 0 hac (h del.) X
et 0 cupientes Wn aurae W subulii B subola ex subolet X 6 relinquentes Q
chapharn. X 7 pascamur f 8 eius] suis 52 incipientes XQ ho(o £ >)rdeaciis Q,Ba.c.
orde(ae TF)aceis cet. 9 sin g
fit autem catalogus
mansionum a prima usque ad ultimam et numerantur simul quadraginta
duae, de quibus Matheus loquitur: ab Abraham usque
adDauid generationes quattuordecim et a Dauid usque
ad transmigrationem Babylonis generationes quattuordecim
et a transmigratione Babylonis usque ad Christum
generationes quattuordecim, id est simul generationes quadraginta
duae.
per has currit uerus Hebraeus, qui de terra transire festinat
ad caelum et Aegypto saeculi derelicta terram repromissionis
ingreditur. nec mirum, si in illo numeri sacramento perueniamus ad
regna caelorum, sub quo dominus atque saluator a primo patriarcha
peruenit ad uirginem, quasi ad Iordanen, quae pleno gurgite fluens
spiritus sancti gratiis redundabat.
quod autem in manu Moysi et
Aaron egressus scribitur, intellege legem et sacerdotium, opera et
cultum dei, quorum alterum altero indiget. nihil enim prodest
exercere uirtutes, nisi noueris creatorem, nec dei ueneratio proficiet
ad salutem, nisi praecepta conditoris inpleueris. his duabus manibus
quasi duobus seraphim in confessionem sanctae trinitatis erumpimus
dicentes: sanctus, sanctus, sanctus dominus sabaoth.
Mouerunt autem de Ramessemense primo, quinta
decima die mensis primi, altera die post pascha egressi
siegdtrjg atque
transitor) etinfrap. 75,1 12 cf. Hebr.11, 9 16 Num. 33, 1 22 *Esai. 6, 3
23 *Num. 33, 3-4 1 sunt om. W 2 moisi X ATTAPCEIC X AITAPCEIT B attharsait 0
4 castra om. X fiat Q cathal.0
Ramesse a quibusdam interpretatur \'commotio turbulenta\' aut
\'amaritudo commotioque tineae\', nos autem uerius aestimamus exprimi
\'tonitruum gaudii\'. ad hanc urbem, quae in extremis Aegypti
finibus erat, populus congregatus est, qui in desertum exire cupiebat,
eo quod tumultum saeculi derelinquens mouebatur a uitiis pristinis
et ab excomedente se prius tinea peccatorum et omnem amaritudinem
uertens in dulcedinem ut dei uocem in Sina monte desuper tonantis
audiret.
quod autem uerba diuina et eloquia scripturarum in istius
saeculi et mundi rota tonitruus appellentur, psalmista declarat
dicens: uox tonitrui tui in rota, et dei patris uocem in baptismo
saluatoris audientes tonitruum putauerunt. cumque commoti fuerimus
ad euangelicam tubam et excitati tonitrui gaudio, eximus in mense
primo, quando hiemps praeteriit et abiit sibi, quando ueris
exordium est, quando terra parturit, quando cuncta renouantur, et
eximus quinta decima die mensis primi, in crastinum paschae
pleno mensis lumine, post esum agni inmaculati et calciatos pedes de
apostolo et accinctos pudicitia lumbos et baculos in manibus praeparatos.
quamuis enim in Aegypto quarta decima mensis pascha facientes
comederimus agnum, tamen tunc lux nobis plena conpletur, quando
in manu excelsa Ramessem dimittimus, quae excelsa dicitur,
uel quod Aegyptum percusserit uel quod protexerit Israhel
\'Paiieoijv trjv alaihquiv, vrp\' rfg
wansQ VPCQ ar}Úõv 1Į
mihi uidentur Aegyptiorum
primogenita dogmata esse philosophorum, quibus deceptos
homines atque inretitos tenebant. quae cum Israhel uiuus effugerit,
circumdant mortuis suis, ne exeuntium imitentur exemplum. porro,
quod sequitur: in diis eorum fecit iudicia siue, ut Septuaginta
transtulerunt, ultiones, illud Hebraei autumant, quod nocte, qua
egressus est populus, omnia in Aegypto templa destructa sint siue
motu terrae siue tactu fulminum. spiritaliter autem discimus, quod
egredientibus nobis ex Aegypto errorum idola corruant et omnis peruersarum
doctrinarum cultura quatiatur.
Et proficiscentes filii Israhel de Ramesse castra metati
sunt in Sochoth.
Secunda mansio. in hac coquunt panes azymos et primum
tendunt tabernacula, unde et ex re locus nomen accepit.
Sochoth quippe interpretatur in lingua nostra \'tabernacula\' siue
\'tentoria\'. et ob hoc septimo mense, quinta decima die mensis sollemnitas
tabernaculorum est. cum ergo exierimus ex Aegypto, primum
tabernacula figimus scientes nobis ad ulteriora pergendum.
tunc non
comedimus de fermento Aegypti, de fermento malitiae et nequitiae,
sed uescimur azymis sinceritatis et ueritatis domini
praecepta opere consummantes: cauete a fermento pharisaeorum.
in hac nobis praecipitur mansione, ut semper egressionis ex
149,32 19 cf. Leu. 23, 34-36 22ICor.5,8 24 Matth.16, 11 25 cf. Ex. 12,42 0 nos exire om. B 2 nos tenere g 3 pr. et om. WB
4 fil. mort. Q; add. suos WX 6 effugiret [J 7 circumdantur 0 9 autument W
qua] quae W quia X 10 suntOB 11 tactui W tractu Ba.c. ictu g discemus
W,Xa.c. dicimus OB 12 ex] de g 13 catiatur B quatiantur W 14 de terra ramase X
15 sochot W soccoth OB 16 has W,Xa.c.m2 cocunt WX quoquunt B
azymos 0 azimos (-as Xa.c.) cet. 17 ex] add. hac s.l.m2X 18 sochot ex
socohot X socoth W soccoth OB 19 ob om. B haecX XV 0
sollempn. WB solemn. XO 20 est om. Q ex] de [JO 21 sciendum WB
progredien(n om. B)dum OB non om. B 22 comm. X de ferm. Aeg. om. 0
23 azimis W[JB 24 praeceptum 0 consumantes W
domini, ut primogenita nostri uteri cunctarumque uirtutum pro
primogenitis Aegypti, quae percussa sunt, domino consecremus.
Et profecti de Sochoth castra metati sunt in Aetham,
quae est in extremo solitudinis.
Tertia mansio offertur post tabernacula, in qua primum uidetur
dominus nocte in columna ignis et per diem in columna nubis, ut praecedat
populum et dux itineris fiat. Aetham nobiscum sonat \'fortitudo\'
atque \'perfectio\', de qua et Dauid canit: tu disrupisti
fluuios Aetham, id est \'fortes\'. grandis est fortitudo Aegyptum
dimittere et m extrema solitudine commorari.
ex quo intellegimus
locum Sochoth adhuc iuxta Aegypti fuisse regiones. in eo enim,
quod dicitur: quae est in extremis finibus solitudinis, ostenditur
inter confinia esse heremi et Aegypti. praeparemus nobis
fortitudinem, adsumamus perfectum robur, ut inter errorum tenebras
et confusionem noctis scientiae Christi lumen appareat. dies quoque
noster nubem habeat protegentem, ut his ducibus ad sanctam terram
peruenire ualeamus.
Profectique de Aetham reuersi sunt Phiahiroth, quod
est contra Beelsephon, et castra metati sunt e regione
Magdol.
Quarta mansio est Phiahiroth, quae interpretatur \'os nobilium\',
scribiturque per litteram heth. quidam male hiroth \'uillas\' putant,
errorque manifestus, quod pro supra dicto elemento ain litteram
7 cf. Ex. 13, 21-22 8 cf. Onom. s. 99,17 9 *Ps. 73, 15 13 Num. 33, G
19 *Num. 33, 7 W soccoth 0,0B etham X aethan a ethan 0 etan B
7 ygnis B nubis WX nubis] ignis WX 8 etham Xp.r. aethan 12
ętam B ethan 0 nobis consonat fort. B nobis fort. consonat 0 nobis sonat
fort. ç 9 adque X sive OB profectio 0 et om. 0 dirupisti 0
10 etham X etam B ethan 0 11 in om. XQ 12 sochoth X socoht IV
socoth Ba.c. soccoth cet. enim om. Q, 14 esse om. Q 15 robor W,Xa.c.
16 dies s.l.X 17 terr. sanctam 0
Et profecti de Phiahiroth transierunt per medium
mare in deserto et ambulauerunt uiam trium dierum in
solitudine Aetham et castra metati sunt de Aetham.
Quinta mansio Mara, quae interpretatur \'amaritudo\'. non poterant
ad Rubri Maris gurgites peruenire et Pharaonem cum suo exercitu
uidere pereuntem, nisi postquam habuerunt in ore nobilitates, id est
in domini confessione uirtutes, quando crediderunt deo et Moysi,
famulo eius, et audierunt ab eo: dominus pugnabit pro uobis
et uos tacebitis, et uictores Maria praecinente in tympanis t corporum
resonarunt carmina triumphantium: cantemus domino;
gloriose enim honorificatus est, equum et ascensorem
proiecit in mare.
post praedicationem euangelii, post tabernacula
transmigrantium, post adsumptam fortitudinem, post confessionis
nobilitatem pericula rursus occurrunt. unde discimus cauendas
6 cf. Cant. 1,6 8 cf. Prou. 27,16 sec. LXX 11 *Num. 33, 8 14 cf. Ex. 15, 23.
Onom. s. 14, 8 16 cf. p. 55, 22 18 Ex. 14, 14 19 cf. Ex. 15, 20-21
20 *Ex. 15, 21 et 1 W 2 archana WXQ macdol 0 4 in] a Q archana
WQ,Xa.c. 6 et om. X 7 foribus W 8 frig. sit W 9 falsum g uocabulo 17
dextrae B dexter Q 11 phiahir. XB phiair. 0 phya(h s.i.)ir. Q aphiphir. W
12 mari W desertum W et om. g deambul. 0 uia W (ex una) Q
13 etam B aethan Q ethan 0 et hanc (n exp.) X et om. X 14 quinta autem Q
post mansio add. est 0 in X est in g 15 peruenere Ba.c., orn. T7 16 abierunt Q
nobilitatis Q 17 uirtutis Q domino OB 19 timpanis X tymphanis 17
egressis de Mari Rubro occurrit heremus Sur, quae et solitudo
Aetham dicitur, in qua tribus diebus ingredientes non habuerunt
aquam et peruenerunt ad Mara, quae ex amaritudine nomen accepit.
habebat fons aquam, et dulcedinem non habebat. murmurat populus
uidens aquas et potare non sustinens. intellege Mara aquas occidentis
litterae, quibus si inmittatur confessio crucis et passionis dominicae
sacramenta iungantur, omne, quod inpotabile et triste uidebatur ac
rigidum, uertitur in dulcedinem. unde et scriptum est: constituit
deus populo legem et iudicia et temptauit eum. ubi enim
magnitudo gratiae, ibi magnitudo discriminis.
nec terrearis, si post
uictoriam uenias ad amaritudinem, quia uerum pascha facientes
azyma cum amaritudinibus comedunt et temptatio probationem,
probatio spem, spes parit salutem. apud medicos quoque quaedam
antidotus noxios humores temperans ex amaritudine nominatur,_
quae dulcis ostenditur restituens sanitatem, sicut e contrario uoluptas
atque luxuria amaritudine terminatur dicente scriptura: quae ad
tempus pinguefacit fauces tuas, nouissime uero amarius
felle inuenies.
Et profecti de Mara uenerunt in Helim, ubi erant
duodecim fontes aquarum et septuaginta palmae, ibique
castra metati sunt.
Sexta mansio in \'arietes fortesque\' uertitur. quam pulcher ordo
uirtutum! post uictoriam temptatio, post temptationem refectio.
10 *Ex. 15, 25 13 cf. Num. 9,11 14 cf. Rom. 5, 4-5 16 antidotus]
scil. mxgd, cf. epist. CXXI praefat. 18 *Prou. 5, 3—4 21 *Num. 33, 9
24 cf. Onom. s. 13, 4; 50, 5. om. OB 3 egressi WOB . mare W occurit W,Ba.c.
occurrat Q sir W 4 aethan Q ethan XO etan B Etham g 5 perueniunt B
ex s.l.m2X 7 Mara int. g maram QB mare Xa.c. aquas] in aquis Xp.c.m2
8 inmitatur WX immitatur B imitatur 0 imitatorQ 9 et om. X 10 uerteturO B
et om. XQ 11 leg. pop. 0 13 qua X qui Q pasca B 14 azima QB
15 parturit 0 16 anthidotus (-tos W) WXSl nuncupatur g 18 adque
Xet O amar. om. Q terminantur temperaturOB 19 pingues facit OB
-21 et om. OB helym 0 Elim g 24 fontesque OB 25 tentatio g,
om. OB tentationem g refectionis
Profectique de Helim castra metati sunt ad Mare
Rubrum.
Mare Rubrum, quod Hebraice dicitur \'iam suph\', septima mansio
est. et quaeritur, quomodo post transitionem Maris Rubri et fontis
Marae et Helim rursum ad Mare Rubrum uenerint, nisi forte in
itinere pergentibus sinus quidam maris occurrerit, iuxta quem castra
metati sunt. aliud est enim transire per mare, aliud in proximo figere
tabernacula.
ex quibus monemur etiam post euangelicam
13 cf. I Cor. 15, 5-7 18 *Num. 33, 10- Qp.c. hiezetihel X ezechielem OB iudicaturos 0 se esse Q
esse Xa.c.m2B 3 conculcarint Q 4 uiges. Q 5 sexta W 6 purismi 1V
7 prorupit 0 de om. W 8 der. aquae] deriuata ea que B deriuata sunt
ea quae 0 diriuatae WQ tot. aquae W 9 has s.l.m2X creuerunt g
10et]adTF intellig. WOB 11 lucas OB lucta Xa.c.mZ testante] dicente Q
aitO,om.B 12 minores W dom. ante se 00 13 primo 2 14 XIQ uoluitOB
15 huius 0 16 uict. om. Q 18 helym 0 heli B Elim g 20 Mare Rubr. om. Q
supph B sup W 21 et om. OB transionem WO,XBa.c. fontes X
22 marę Q mare cet. Mara g et helim in mg. X, om. Q elim B 23 itenere X
quidem W occurrit QB 24 sint Xp.r. enim est 0 transsire W passim
per om. OB 25 monetur B mouemur W
mare et praeterita discrimina poni ante oculos, quamquam multae
differentiae sit transire mare et mare procul aspicere. uerbum \'iam
- suph\' apud Hebraeos ex mari et rubro conpositum est; suph autem
et \'rubrum\' et \'scirpus\' uocatur. unde possumus suspicari, quod
uenerint ad paludem quandam et lacum, qui carecto et iuncis plenus
fuerit. quod autem omnes congregationes aquarum scriptura sancta
mare uocet, nulla dubitatio est. haec mansio in Exodo non habetur.
sed scriptum est pro ea, quod de Mari Rubro uenerint ad desertum.
Sin, quae est inter Helim et Sinai, quinta decima die mensis secundi
egressionis eorum ex Aegypto, id est tricesima prima, postquam
egressi sunt de Ramesse.
Et profecti de Mari Rubro castra metati sunt in
solitudine Sin.
Octaua mansio, licet iuxta ordinem Exodi septima sit. sed sciendum,
quod omnis usque ad montem Sinai heremus Sin uocetur et ex,
tota prouincia etiam locus unius mansionis nomen acceperit, sicut et
Moab tam urbis quam prouinciae nomen est. in hac solitudine quinque
mansiones: iam suph, de qua supra diximus, et heremus Sin et
Dephca et Halus et Raphidim, de quibus loquemur in consequentibus.
Sm autem interpretatur rubus uel odium, quorum utrumque
facit ad mysticos intellectus, quod, postquam uenerimus ad eum
locum, de quo nobis sit dominus locuturus, grande odium mereamur
inimici. tunc uidebimus ardere rubum et non comburi, inflammari
ecclesiam persecutionibus et eam loquente in illa domino non perire.
et nota, quod in octaua mansione, in qua torcularia nostra sunt, unde
23 d. Ex. 3, 2-4 26 cf. Ps. 8, 1 1 inter scripsi in WQ et in (in eras.) X et OB 3 sint [JOB etadmareO
alt. mare om. W iasuph B 6 uener B qui] qui et g 9 est om. B
eo WQ,Xp.c.m2 mare WO 10 syn 0 passim, sinon B quae (scil. mansio
uel potius heremus, cf. l.16-17)] quod 0 elim B diae X,s.l.Q 11 ex] et B
13 mare W casta B 16 monte JV sinafi et om. WX 19suntmans. O
mans. suut XB supph B. pr.et] uel
Et profecti de deserto Sin castra metati sunt in Dephca.
Nona mansio. hoc nomen apud Hebraeos
dicitur, iuxta quod et dominus ait: pulsate et aperietur uobis.
in libro autem Hebraicorum Nominum \'adhaesionem remissionemque\'
transtulimus, quod lectorem turbare non debet. nec putet nos
dissonantia scribere; ibi enim iuxta id, quod uulgo habetur, edidimus,
si medium uerbum scribatur per beth litteram; hic autem in Hebraico
uolumine scriptum repperi per phe, quod elementum magis
pulsationem quam glutinum sonat. sensusque manifestus: post
responsa domini, post octauum numerum resurrectionis Christi incipimus
sacramenta pulsare.
prudentem studiosumque lectorem
rogatum uelim, ut sciat me uertere nomina iuxta Hebraicam ueritatem;
alioquin in Graecis et Latinis codicibus praeter pauca omnia
corrupta repperimus. et miror quosdam eruditos et ecclesiasticos
uiros ea uoluisse transferre, quae in Hebraico non habentur, et de
male interpretatis fictas explanationes quaerere, ut in praesenti pro
Dephca legunt Raphaca litteram ponentes pro littera, eo quod res
et daleth paruo apice distinguantur, et interpretantur \'curationem\'
atque exinde tropologiam similem prosequuntur.
Et profecti de Dephca castra metati sunt in Halus.
13 sc. octaua littera alphabeti Hebraici uiiam significat, cf. Hieron. epist. XXX 5 et 7
23 *Num. 33, 13 om. X desert. -filii om. Q 4 inde pcpha B 5 hoc nomen s.l.m2X
HQOVOFAA scripsi \'AQOV/ICI g KPYCMA (KPOCRU s.l.) X KPYCMCO W
CKPYCMA Q KPICM B crismaO 6 apperietur Q 7 rem.] refert mansionemque
Decima mansio in Exodo non habetur crediturque in Sin heremo
contineri eodem narrante libro: profecta est omnis multitudo
filiorum Israhel de heremo Sin per mansiones suas iuxta
os domini et uenerunt Raphidim. ex quo perspicuum est
plures mansiones unius regionis uocabulo demonstrari.
interpretatur
Halus fermentum, quod tollens mulier miscuit farinae
satis tribus, donec fermentaretur totum. in hac solitudine
murmurat populus propter famem et conuersus respicit procul in
nube gloriam dei accipitque uespere coturnicem et mane alterius
diei manna. et nota in mansione decima fermentum poni et post
esum carnium manna tribui inplerique scripturam: panem angelorum
manducauit homo.
Profectique de Halus castra metati sunt in Raphidim;
et non erat ibi aqua populo.
Undecima mansio est, quam uiolenter interpretatam in libro
Hebraicorum Nominum repperi \'uidit os sufficiens eis\' aut certe
\'uisio oris fortium\'; meliusque transfertur \'dissolutio fortium\' uel
\'sanitas fortium\' siue iuxta proprietatem linguae Syrae \'remissio
manuum\'. haec et in Exodo legitur post profectionem de heremo Sin.
queritur in ea populus ab ardore sitis; fons de petra Oreb erumpit
et profluit et, quia temptauerunt deum, locus Raphidim \'temptationis\'
quoque, id est \'massae\' sortitus est nomen. Moyses ascendit in
montem; Iesus contra Amalec militat; ad crucis signum superatur
inimicus; remissis orantis manibus hostis uictor insequitur.
sedet
7 cf. Ex. 16, 2-36 11 Ps. 77, 25 13 *Num. 33, 14 16 cf. Onom. s. 14, 22
19 cf. Ex. 17,1 20 cf. Ex. 17, 3.6 21 cf. Ex. 17, 7 22 cf. Ex. 17, 10. 9.11
24 cf. Ex. 17,12. Zach. 3, 9 Bp.c. 4 raphydim Q passim, in raphidim O
5 un. reg. om. X interpretaturque WXB 6 alus 0 commiscuit B
farina X 7 trib. sat. 0 8 pro fame WX proc. resp. 0 9 accepitque
WXOB altius B 11 aesum WQ hesum XB scriptura W 13 que
om. XB alus OB 14 aqua ibi OB 15 interpretata W 16 reperi Q
uidit] uidelicet 0 hos WB eius X 17 uicio OB pr. fortius B 18 sirae
(-e B)WB 19 man.] add. fortium s.l.X haec ex hae X et om. XQa.c.,OB
20 ob (ab W) ardorem WXQ orep erupit B 21 tentauerunt Xa.c.O temptarunt
Q dominum OB raphadim B - 22 massae scripsi (c/. p. 62,13)
messe X messę Q mse 0 mense WB est s.l.B moses W,Xa.c.m2
23 amalech XQO
Samuhelis uolumine appellatur aben ezer, id est \'lapis adiutor\',
et utramque manum eius Aaron et Ur, id est \'montanus lucidusque\',
sustentant. deuicto aduersario superuenit Iethro, adducit Sepphoram
et utrosque filios, dat consilium septuaginta seniorum et in typum
ecclesiae de gentibus congregatae legis imminutio euangelio suggerente
conpletur.
pulchre autem \'dissolutio\' ac \'sanitas fortium\' Raphidim
dicitur uel propter dissipatum Amalec uel propter sanatum
Israhel. sin autem \'remissionem manuum\' iuxta Syros Raphidim
sonat, dicemus propter offensam populi, quia contra dominum murmurarit,
istud loco nomen inpositum. haec tangimus potius, quam
exponimus, breuiter indicasse contenti, quod post fermentum – Halus
- et \'massam\' ecclesiae soleant multiplicia daemonum aduersum
nos temptamenta consurgere.
Et profecti de Raphidim castra posuerunt in
solitudine Sinai.
,Duodecima mansio est. statim tibi ueniat in mentem apostolorum
numerus. una de pluribus, sed maior ab omnibus non separatur in
ordine et praecellit in merito. ad hunc locum quadragesima septima die
perueniunt scriptura dicente: mense tertio egressionis filiorum
Israhel de Aegypto, in die hac transierunt in solitudinem
Sinai profectique simul de Raphidim uenerunt in
cf. Onom. s. 15, 5. 4 cf. Ex. c. 18 15 *Num. 33,15 20 *Ex. 19, 1-3 om. 0 de] dictum a g oculos de zachariaO et om. X 2 samuelis WO B
adiutorii Xp.c.m20B 3 utraque W hurOor Xa.c. 4sustentatg
quod et factum
est. laueruntque uestimenta sua et ab uxorum coitu separatis
die tertio descendit dominus in montem, quo fumante et fulgore,
tonitru, caligine, uoce tubae mortalium corda terrentibus Moyses
loquebatur et dominus respondebat ei. supputemus numerum
et inueniemus quinquagesimo die egressionis Israhel ex Aegypto in
uertice montis Sinai legem datam.
unde et pentecostes celebratur
sollemnitas et postea euangelii sacramentum spiritus sancti descensione
conpletur, ut, sicut priori populo quinquagesima die, uero iubeleo
et uero anno remissionis et ueris quinquaginta et quingentis.
denariis, qui debitoribus dimittuntur, lex data est, ad apostolos
quoque et, qui cum eis erant, in centum uiginti, Mosaicae aetatis
numero, constitutis descenderit spiritus sanctus et diuisis linguis
credentium totus euangelica praedicatione mundus expletus sit.
longum est, si replicare uelim, quid in lege praeceptum sit, quomodo
fabricatum tabernaculum, quae uarietas hostiarum, quae uasorum
diuersitas, quae indumenta pontificis, quae sacerdotum ac leuitarum
caerimoniae, quid egerint, quomodo populus numeratus sit: hoc tantum
dicam, quod media pars Exodi et totus Leuiticus liber et
15 cf. Num. 36, 4 16 cf. Luc. 7, 41-42 18 cf. Deut. 34, 7. Act, 1,15
19 cf. Act. 2, 1-4 . Q moises B moses TF 3 dom. eum 1V de monte
om. WX dicens om. 0 6 die tertio W pr. tercium Xa.c.B terciam Xp.c.
desc. dom. tert. die 0 alt. tert(c B)io W,Ba.c. 7 pop. un. W et om. 0
8 uxorem TF separati sunt B 9 tertia W descendet W in] super 0
fulgore] fulgore et 0 fulgor et TF fulgur et B, legi nequit Q 10 tonitruo 0
tonitrui lV, legi nequit Q tuba g moises B moses W 12 inuenimus TFX
quinquagesimum diem TF quinquagisima X die] de B filiorum israhel Q
13 pentecosten X 14 sollempn. WB solemn. XO sacr. in (exp. Q) XQ
15 quinquagesimo QO iubeleo X iubileo Q iubilaeo B 17 ad apost.] apostolis g
m ti mo mo
18 ipsis OB • C * XX - B • C ■ XX • X 21 uellem X quod B 22 fabr.
sit TF 23 ac] et g 24 cerim. WO cericerimonie B caerem. q 25 exhodi X
et oblatio principum in hac mansione descriptae sint multo-
rumque uoluminum disputatio huic loco sufficere uix possit. interpretatur
autem Sinai \'rubi\', non unus, ut supra in solitudine Sin,
sed plures, ut ibi principium, hic perfectio, ibi solitarius numerus, hic
multiplex. aliud est enim unam et aliud omnes gratias possidere.
Et profecti de solitudine Sinai castra metati sunt
in sepulchris concupiscentiae.
Tertia decima mansio, cuius nomen cum interpretatione editum
est, apud Hebraeos appellatur \'cabaroth atthaua\'. est autem
sensus ille de euangelio, quod Iesus baptizatus statim ab spiritu ductus
est in desertum et temptabatur a diabolo.
itaque et Israhel post familiarem
cum deo sermonem, postquam iuxta montem Sinai commoratus
est anno uno et diebus quattuor, mira dispositione castrorum
egressus est in solitudinem Pharan, quae interpretatur \'onager\'
aut \'feritas\', ibique succumbit malae bestiae fastidiens caelestem
panem et Aegyptiorum carnes desiderans, quando multos subitum
uorauit incendium et intercedente Moyse fumum uorax flamma
consumpsit.
tunc accipiunt coturnices et usque ad nausiam ac uomitum
deuorant. eliguntur septuaginta presbyteri, uadunt ad ostium
tabernaculi, duo remanent, Heldad et Medad, non imperii neglegentes,
sed humilitate submissi, dum se honore arbitrantur indignos,
unde et absentes prophetant. saturatoque populo, cum adhuc esca
esset in ore ipsorum, ira dei ascendit super eos et occidit
1 etc. 15 cf. Num. 10, 11-12 cf. Onom. s. 6,15; 18,16 17 cf. Num. c. 11
23 *Ps. 77, 30-31 OB 2 o(ex a X)blationes WX discrip(bX)tae
W,Xa.c.m2 sint] s (= sunt) W 310co om. W 4 rub us WX 5 princ. sit XOB
6 enim est B unam gratiam Q om gratia W 8 sepulchris WQ -cris cet.
9 cum] ex g 10 pr. est] est et B cabarath Q cabaroti B sabba roti 0
atthaua (att exp. Q)XQ attauua OB attiua W 11 ab WB a cet. 12 tentatusf
alt. et om. OB 13 domino 0 sermone W 14 uno om. 0 15 est om. ç
solitudine WOB qui W 16 aut] uel 0 succumbet W male W
17 subito 0 18 uorauerit B mose W umum B humum QO 19 cor-
turnices W nauseam 0 20 elegunt W qui (s.l.m2) uadunt X hostium
(ex hostia W) codd. 21 heldat W,Qa.c. eldat B eldath 0 medath WO modat B
23 unde] usque W cum] dum g escae (ex esse X) essent WXQ 24 eorum g
uelociter currerent; unde et appellatus est locus \'sepulchra concupiscentiae\'
siue, ut in Septuaginta legimus, \'memoriae desiderii\'.
-ex quibus omnibus nos docemur, qui sapientiam dimisimus saecularem
et Aegyptias ollas contempsimus, non debere murmurare
contra caelestem scripturarum panem nec iurulentias Aegyptiorum,
qui sunt magnarum carnium, sed simplicem mannae cibum quae- .
rere; alioquin, si rursus eas uoluerimus appetere, uorabimus usque
ad nausiam et statim domini igne torquebimur desideriumque nostrum
uertetur in tumulos, ut simus sepulchra dealbata, quae
foris parent hominibus speciosa, intus autem plena sunt
ossibus mortuorum et omni spurcitia.
Et profecti de sepulchris concupiscentiae castra
metati sunt in Aseroth.
Quarta decima mansio in solitudine Pharan, quae in \'atria\' uertitur.
in hac Aaron et Maria propter Aethiopissam contra Moysen
murmurant et in typum zeli aduersus ecclesiam de gentibus congregatam
populus Iudaeorum leprae sorde perfunditur nec redit ad
tabernaculum et pristinam recipit sanitatem, donec statutum plenitudinis
gentium tempus inpleat.
et hoc, prudens lector, adtende,
quod post consummatam in duodecimo numero uirtutem, quia superbiit
Israhel et in sepulchris concupiscentiae carnes Aegyptias desiderauit,
rursum iacit aliud fundamentum et atria, id est uestibula;
uirtutis ingreditur ostendens nobis et eos, qui stant, posse cadere et,
qui ceciderant, resurgere. positus est Iesus in ruinam et
7 cf. Ezech. 16,26 10 *Matth. 23,27 13*Num. 33,17 15 cf. Onom. s. 15,19;
21,22 16 cf. Num. c.12 24 cf. Hier. 8,4 25 Luc. 2, 34 W 2 sepulchra XQ -cra cet. 3 in om. TF memoria XQ
4 nos] nos omnes g temporalem siue saec. 0 5 non debere nos X murmurari TF
6 iure!. W iurulentas (ex iurulencias) ollas (s.l.)X uirul. cet. 7 quae X mane W
8 eas rursus OB eos W 9 nauseam 0 uorabimur Q 10 sepulcra
Xa.c.OB 13 sepulcris OB 14 aserot B asseroth Q 15 mansio est XQ
qui W 16 hac] hacab (ab exp.) X acab W aharon (h exp.)X aeth. Q
eth. WXO et. B 17 eccl.] eam TF 19 pristinum recepit TF 20 tempus
om. Q impleatur Q impletur B 21 numero om. 0 qua B superbit
lVXOB superbiuit g 22 sepulchris Q, -cris cet. - 23 ad atria OB atria
fundamentum (dcl.) X ad uest. OB uestibulum g 24 ingr. et Q 25 ceciderunt
(ex -rent X)XQ posse res. QOB est enim QB et] et in OB
numquid, qui cadit, non resurget?
Et profecti de Aseroth castra metati sunt in Rethma;
pro quo supra in hoc eodem libro legimus: postquam profectus
est populus de Aseroth, castra metati sunt in solitudine
Pharan.
Haec est autem quinta decima mansio. et notandum, quod reliquae
mansiones decem et octo, quarum nunc breuiter catalogus
describitur, a Rethma usque ad Asion-Gaber, id est usque ad tricesimam
secundam mansionem, sub Pharan solitudinis nomine contineantur.
in quibus uniuersa, quae scripta sunt, diuersis temporibus
gesta sentimus; quae quia non sunt per mansiones singulas distributa, i
a nobis quoque in commune dicentur, ut postea ueniamus ad reliqua. J
Rethma transfertur \'sonitus\' aut \'iuniperus\', quamquam plerique I
\'arceuthon\' apud Graecos aliud genus arboris significare contendant.
iuniperum autem et primus graduum psalmus iuxta ueritatem Hebraicam
sonat, ubi scriptum est: quid detur tibi aut quid adponatur
tibi ad linguam dolosam? et propheta respondit:
sagittae potentis acutae cum carbonibusiuniperorum;pro
quo apud nos legitur: desolatoriis.
ferunt autem lignum hocignem
multo tempore conseruare, ita ut, si pruna ex eius cinere fuerit operta,
usque ad annum perueniat. ex quo discimus post sepulchra concupiscentiae
et uestibula transire nos ad lignum, quod multo tempore
calorem tenet, ut simus feruentes spiritu et claro sonitu atque in
altum exaltata uoce euangelium domini praedicemus.
ab hac itaque
mansione usque ad tricesimam secundam istius modi continentur
17 Ps. 119, 3 19 *Ps. 119, 4 24 cf. Rom. 12,1 25 cf. Num. c. 13—19 Xa.c.OB 3 asserothQ passim, amasseroth (mas eras.) X retma W
4 libro s.l.B 5 pop. om. W 8 cathal. WX catol. Q catolicus B 9 usque
ad] iuxta 0 asyong. 0 esiong. Bp.c. siong. WX,Ba.c. trigesimam Q
10 pharam B solitudines W 13 ut] et WX 14 sonitus ex sonus W quam OB
15 archeuthon WX arche ut hon B archeuton 0 doy.lvOov g significari Q
contenduntO 18 respondct g 19potentesW,Xa.c. accutae Q 21 ita om. OB
prunae X fuerint WX oportae X 22 ad om. 0 perueniant WX
ex qua discimus WX quod sciamus 0 quidem scimus B sepulchra XQ -cra cet.
24 feruente Q claro] calore W euang. in alt. ex. uoce OB in altum om. g
26 trigesimam Q continente OB
botrus refertur in ligno et Christi breuiter passio demonstratur;
murmurat populus Iudaeorum gigantum impetum reformidans;
pugnat contra Amalec et Chananaeum nolente deo et uictus intellegit,
quae debeat in terra sancta exercere sacrificia; Dathan et Abiron et
filii Core consurgunt contra Moysen et Aaron et terrae uoragine
gluttiuntur; inter mortuos et uiuentes pontifex medius turibulo
armatus ingreditur et currens ira dei sacerdotis uoce prohibetur;
uirga Aaron et florem profert et folia et in aeternam memoriam
uirens siccitas conseruatur; necdum templum et iam aeditui, necdum
sacerdotes et leuitae obtulere sacrificia et partes eorum mysticus
sermo describit; uitula rufa in holocausto concrematur et cinis eius\'
piacularis aspersio est. quorum omnium figurae proprios libros flagitant
et melius reor tacere quam pauca dicere.
Et profecti deRethma castra metati sunt in Remmon
Phares.
Sexta decima mansio, quae interpretatur Graeco sermone goiag
diaA-OJtrj, Latine \'mali Punici diuisio\', quod alii malum granatum
Et profecti de Remmon Phares castra metati sunt
in Lebna.
Septima decima mansio, quam in \'lateres\' possumus uertere, licet
quidam Lebona transferentes male \'candorem\' interpretati sunt.
legimus Aegyptios lateres in Exodo, quos populus faciens ingemuit,
legimus in Malachia, pro quibus Idumaea destructis politos lapides
reponere nititur, et laterem in Ezechiel, in quo obsessae Hierusalem
pictura describitur. ex quibus discimus in itinere istius uitae et de
alio in aliud transitu nunc nos crescere, nunc decrescere et
post ordinem ecclesiasticum saepe ad laterum opera transmigrare.
Et profecti de Lebna castra metati sunt in Ressa.
Octaua decima mansio in \'frenos\' uertitur. si enim post pr ofectum rursum
ad luti opera descendimus, infrenandi sumus et cursus uagi atque
praecipites scripturarum retinaculis dirigendi.
hoc uerbum, quantum
memoria suggerit, nusquam alibi in scripturis sanctis apud Hebraeos
inuenisse me noui absque libro apocrypho, qui a Graecis Xsjztr), id
Et profecti de Ressa castra metati sunt in Caaltha.
Nona decima mansio interpretatur \'ecclesia\'. uagi currentium
gressus frenis ad ecclesiam retrahuntur et fores, quas ante reliquerant,
rursum intrare festinant.
Et profecti de Caaltha castra metati sunt in monte
Sapher..
Vicesima mansio interpretatur \'pulchritudo\' et in monte decoris
est constituta, de qua et quarti decimi psalmi principium sonat:
domine, quis habitabit in tabernaculo tuo aut quis requiescet
in monte sancto tuo?
uide, quid prosint frena:
a uitiis nos retrahunt, introducunt ad uirtutum choros et in Christo,
monte pulcherrimo, habitare faciunt. iste iuxta Danihel lapis excisus
de monte sine manibus creuit in montem magnum et inpleuit
omnem terram; iste iuxta Ezechiel uulnerauit principem Tyri; ad
is turn in Esaia et Michea populi confluunt dicentes: uenite, ascendamus
in montem domini et ad domum dei Iacob; et adnuntiabit
nobis uias suas et ambulabimus in se-mitis eius.
Et profecti de monte Sapher castra metati sunt
in Arada.
Vicesima prima mansio uertitur in \'miraculum\'. quam pulcher
ordo profectuum, quam egregia textura credentium! post opus lateris
infrenamur, post frenos in ecclesiam introducimur, post habitationem
ecclesiae ad Christum montem ascendimus, in quo positi stupemus
atque miramur, ut noster in laudibus eius sermo superetur inuenientium
in eo, quae nec oculus uidit nec auris audiuit
nec in cor hominis ascenderunt.
9 Ps. 14,1 12 cf. Dan. 2, 34-35 14 cf. Ezech. 28,16 15 *Esai. 2, 3.
*Mich. 4, 2 18 *Num. 33, 24 20 cf. Onom. s. 16,8 25 *I Cor. 2, 9 Wa.c. B chaalta 0 5 chaaltha Q chaalta OB 6 Sapher-monte om. B
sapehr ex sapeht X sepher (ex seper W) WO 8 et om. TFfi et in OB
principio 0 in principio B 9 requiescit W,Xa.c. 11 chorus Xa.c. coros B
xpi Qp.c.man.rec. 12 daniel WOB Danielem
Et profecti de Arada castra metati sunt in Maceloth.
Vicesima secunda mansio in \'coetus\' uertitur. in hac enim consistit
multitudo credentium, ecclesia primitiuorum, uirtutum omnium.
consonantia. tunc uere possumus dicere: ecce quam bonum et
quam iocundum habitare fratres in unum! et: dominus
habitare facit unius moris in domo.
Et profecti de Maceloth castra metati sunt in Thaath.
Vicesima tertia mansio potest et \'subter\' intellegi, sed melius \'pauorem\'
interpretabimur. uenisti ad ecclesiam, ascendisti ad montem
pulcherrimum, stupore et miraculo Christi magnitudinem confiteris,
. uides ibi multos uirtutis tuae socios: noli altum sapere, sed time.
dominus enim superbis resistit, humilibus autem dat
gratiam et, qui se exaltat, uideat, ne cadat. potentes
potenter tormenta patientur.
timor uirtutum custos est, securitas
ad lapsum facilis. unde et in quodam psalmo, postquam propheta
dixerat: dominus regit me et nihil mihi deerit; in
loco pascuae ibi me conlocauit, iungit timorem, qui custos est
beatitudinis, et infert: uirga tua et baculus tuus ipsa me
consolata sunt. et est sensus: dum tormenta formido, seruaui
gratiam, quam acceperam.
Et profecti de Thaath castra metati sunt in Thare.
Vicesima quarta mansio, quam nonnulli uertunt in \'malitiam\' uel
in \'pasturam\', nec errarent, si per ain litteram scriberetur; nunc uero,
cum adspiratio duplex in extrema sit syllaba, erroris causa manifesta
est.
hoc eodem uocabulo et isdem litteris scriptum inuenio
patrem Abraham, qui in supra dicto apocrypho Geneseos uolumine
abactis coruis, qui hominum frumenta uastabant, abactoris uel
4 Ps. 132, 1 5 *P:;. 67, 7 7 *Num. 33, 26 8 cf. Onom. s. 15, 4; 21, 9
llRom. 11,20 12*Iac. 4,6 13Luc. 14, lletc. ICor. 10,12 Sap. 6, 7
16 Ps. 22,1-2 18 Ps. 22,4 21*Num.33,27 22 cf. Onom. s. 21,9 26cf.p.68,16 QB 4 tum g 6 fecit g 7 macheloth Q machelot B
thaat W taath B 8 subter W super (sapor Xp.c.) cet. 10 stuporem W,Xa.c.
magn. xpo Q xpo magn. g confitens Q 11 uide B multas W uirtutes TF.Xa.c.
12 superbos W 14 patiuntur XO est] et B est et Q 15 in om. 1F
proph.] saluator WQjLa.c. 17 locum B me om. X iunxitO
nam et Abraham patriarches in typo Israhelis hostiarum
diuisit membra sacrificiaque a uolucribus non sinit deuorari;
et contemptorem oculum effodiunt corui de conuallibus; uerusque
Moyses et Helias ducit Aethiopissam et a coruis pascitur. si habueris
pauorem, sollicitus eris; si sollicitus fueris, leo in caulas ouium
tuarum introire non poterit. quod uel ad praepositos ecclesiarum uel
ad custodiam refer animae tuae, ad quam diabolus per diuersa uitiorum
foramina ingredi nititur.
Et profecti de Thare castra metati sunt in Methca.
Vicesima quinta mansio uertitur in \'dulcedinem\'. ascendisti in excelsum,
admiratus es uirtutum choros, timuisti ruinam, abegisti insidiatores:
dulcis te protinus fructus laboris insequitur et in morem
litterarum radicum amaritudinem pomorum suauitas conpensabit et
dices: quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel
ori meo!
sponsumque tibi audies concinentem: mel distillant
labia tua, soror mea sponsa. quid enim suauius disciplina?
quid eruditione melius ? quid dulcius domino? gustate et uidete,
quoniam suauis est dominus. unde et Sampson, qui abegerat
a fructibus suis aues et uulpes, quaeexterminantuineas, conliga
uerat leonemque interfecerat rugientem, fauum inuenit in ore mortui.
6 cf. Num. 12,1 cf.IHReg.17,4—6 9cf.IPetr.5,8 ll*Num.33,28
12 cf. Onom. s.19, 11 15 cf. Otto, Sprichwoerter s. u. litterae 16 Ps. 118,103
17 *Cant. 4, 11 19 Ps. 33, 9 20 cf. Iudd. 15, 4 21 cf. ludd. 14, 5—6
*Cant. 2,15 22 cf. ludd. 14, 8 B tharheh 0 th(h sJ.IF)areo WX 2 qui XO uiam] uicem W
3 prohibebamus W abraam B abrabram Wa.c. patriarcha g isriis W
isriitis B israhel Q isrJ 0 et h(s.Z.X)ostium WX 4 diuisa X diu a sua W
sacrificia WX sacrificii quae Q a om. WX 5 effugiunt W uallibus W
6 moses W; ducit Aeth. et Elias g ducunt 0 dicit W ethiop. 170 etiop. B
ethyopisscam X alt. et om. g 8 quod] quidem B 9 refert B referturO
leo(s.Z.i3) diabolus WXQ, 11 tare B thaere (h s.l.)X methcha Q meh(hs.Z.)tthca
W mecha B medica (in mg. methsa [h exp.]) X 12 uicensima Q
excelso W 13 ammiratus QB timuimus B abegis W 15 com-
pensauit QOB 16 dicis QOB mel om. 17 17 que om. QOB audias 1V
concinnentem 17 B destillant Xa.c. B distillans 0 18 enim] est 0 19 uide X
20 quam XQB et s.l.B samson Q sasom 17 sanson 0.
Et profecti de Methca castra metati sunt in Asmona.
Vicesima sexta mansio in lingua nostra\'festinationem\' sonat iuxta
illud, quod in psalmo scribitur: uenient legati ex Aegypto. pro
legatis in Hebraeo \'festinantes\' legimus, ut, postquam dulces fructus
laboris messuerimus, non simus quiete contenti et otio et rursum ad
ulteriora properantes obliuiscamur praeteritorum et in futura nos
extendamus.
Et profecti de Asmona castra metati sunt in
Museroth.
Vicesima septima mansio \'uincula\' siue \'disciplinas\' sonat, ut festino
gradu pergamus ad magistros et eorum teramus limina et praecepta
uirtutum ac mysteria scripturarum uincula putemus
aeterna iuxta illud, quod in Esaia dicitur: et Sabaim, uiri sublimes,
ad te transibunt et tui erunt; post te ambulabunt
uincti manicis et:Paulus, uinctus Iesu Christi.
duplicia sunt
in scripturis uincula, quae quamdiu rupit Sampson, uicit inimicos.
et in Ecclesiaste de meretrice legimus: u i nculum in manibus
eius et ex persona domini dicentis: disrumpamus uincula
eorum et proiciamus a nobis iugum ipsorum et alibi:
laqueus contritus est et nos liberati sumus. Christi
autem uincula uoluntaria sunt et uertuntur in amplexus. quicumque
his fuerit conligatus, dicet: sinistra eius sub capite meo et
dextera eius complectetur me.
8 *Num. 33, 30 10 cf. Onom. s. 19, 12 13 Esai. 45, 14 15 *Eph. 3,1
16 cf. Iudd. c. 16 17 *Eccle. 7, 27 18 Ps. 2, 3 20 Ps. 123, 7 22 *Cant. 2, 6 XO methea B asona W 3 quod
om. W 4 hebreos (s eras.) X ebreo W 5 quieti WO contenti et]
contęntie W alt. et] sed 0 ad(ds.l.)dulciora X 9 mus. WXLl
mis. B as. 0 Mos. g 10 disciplinam XO — na W 12 petamus OB
13 eseia Xa.c. hesaia B isaia 0 scribitur 0 sabain W saba in Q seboim 0
salum B uiris Q 14 erunt ex erant Q, add. serui s.l.X poste Xa.c.m2B
postea 0 post eam W 15 pr. uinctis B 16 queque diu B quae dum 0
rumpit W samson WQO uincit W 17 in Eccl. om. W,Xa.c. ecclesiasten Q
18 dirumpamus 0 disrumpam W 20 est] es W 21 et — ampl. om. W
quique WQB 22 fuerint W 23 dextra OB complectitur IFX amplexabitur
B me om. W
Et profecti de Museroth castra metati sunt in
Baneiacan.
Vicesima octaua mansio transfertur in \'filios necessitatis\' seu \'stridoris\'.
si ab uno incipias numero et paulatim addens ad septimum
usque peruenias, uicesimus octauus numerus efficitur. qui sunt isti
filii necessitatis? psalmus ipse nos doceat: adferte domino, filii
dei, adferte domino filios arietum. quae est tanta necessitas,
quae nolentibus inponatur? cum diuinis scripturis fueris eruditus
et leges earum ac testimonia uincula scieris ueritatis, contendes cum
aduersariis, ligabis eos et uinctos duces in captiuitatem et de hostibus
quondam atque captiuis liberos dei facies, ut repente dicas cum Sion:
ego sterilis et non pariens, transmigrata et captiua, et
istos quis enutriuit?
ego destituta et sola, et isti ubi
erant? miraris Isaiam: eiusdem psalmi sacramenta cognosce: uox
domini in uirtute, uox domini in magnificentia, uox
domini confringentis cedros, ut, postquam aduersarios fregerit
et concusserit desertos prius gentium populos, praeparentur cerui
in montibus et sit dilectus sicut filius unicornium in temploque
eius omnis dicat gloriam. porro, quoduertimus\'filiosstridoris\', ad
illum sensum refer, quod timore supplicii et eius loci, ubi est fletus
et stridor dentium, deserentes diaboli uincula Christo domino
credentium turbae colla submittant.
14 Ps. 28, 4-5 17 cf. Ps. 28, 9 18 *Ps. 28, 6 • 19 cf. Ps. 28, 9
20 Matth. 8, 12 etc. WXQ musaeroth B mas. 0 Mos. g 2 baneiac (hs.l.B)an DB
buneiacan X baianecan W baneycha 0 3 seu — 6 necess. collocant post lin. 11
repenteOB stridore B 4 incipis ex incipimus X addas Q 5 peruenies X
uigesimus Q eff. num. g efficietur 0 sint Q 6 nos dicat W
8 fuėris s.l.X, om. W 9 uinculo g contendis B contendas W 10 ligabunt
eas W uictos W duces kx ducis XQ in capt. et] et (de add. 0) captiuitate OB
11 quandam W atque] miseris atque g captiuos W repente] ct. ad lin. 3
12 captiuata QO 14 isaian W isain Q isaiam sed (sed s.l.m2) X, om. OB
psalmis W 16 ut] et 0 17 prius] puii Q partus B praeparent W
18 templo quoque QOB 19 omnis (s.l.X) dicat WX omnes dicant cet.
gloria W 20 refert WB refertur 0 timor B 21 deserens g
Et profecti de Baneiacan castra metati sunt in
monte Gadgad.
Vicesima nona mansio interpretatur \'nuntius\' siue \'expeditio et
accinctio\'uelcerte-quod nos uerius arbitramur—xairaxom?, idest
\'concisio\'. haud aliter possumus magistri discipulorum atque credentium
eos facere filios necessitatis, nisi praeceptores eorum interfecerimus.
crudeles simus in occisione eorum; non parcat manus nostra armum
aut extremum auriculae de ore leonis extrahere.
maledictus,
qui facit opus domini neglegenteret qui prohibet gladium
suum a sanguine. unde et Dauid: in matutino, inquit, interficiebam
omnes peccatores terrae. de nuntio autem et accinctione
haec breuiter possumus dicere, quod filiis necessitatis grandes
ad uirtutem stimulos suggeramus, cum eis nuntiauerimus praemia
futurorum et accinctos inire bella docuerimus. horum trium quicquid
magister fecerit, in monte consistit.
Et profecti de monte Gadgad castra metati sunt in
Ietabatha.
Tricesima mansio \'bonitas\' interpretatur, ut, cum peruenerimus
ad perfectum uirum, in sacerdotalem gradum et in aetatem plenitudinis
Christi, in qua et Ezechiel erat iuxta fluuium Chobar, possimus
cum Dauid in tricesimo psalmo canere: in te, domine, speraui,
non confundar in aeternum. pastor enim bonus ponit
animam suam pro ouibus suis.
Et profectide Ietabathacastraatisunt in Hebrona.
Tricesima prima mansio interpretatur waQeXevoig, id est \'transitus\'
Et profecti de Hebrona castra metati sunt in Asion -
Gaber.
Tricesima secunda mansio transfertur in \'ligna uiri\' siue\'dolationes
hominis\', quod significantius Graece dicitur fyhaxiofioi dvdgog scribiturque
Et profecti de Asion - Gaber castra metati sunt in
deserto Sin, haec est Cades.
Quaeritur, cur octaua mansio nunc tricesima tertia esse dicatur.
- sed sciendum, quod prior per samech litteram scribitur interpretaturque
\'rubus\' siue \'odium\', haec autem per sade et uertitur in \'mandatum\'.
illudque, quod iungitur, Cades non, ut plerique aestimant,
\'sancta\' dicitur, sed \'mutata\' siue \'translata\'.
legimus in Genesi iuxta
Hebraicam ueritatem, ubi ludas meretricem putans Thamar dona
transmittit et sequester munerum interrogat ubi est cadesa? hoc
est \'scortum\', cuius habitus a ceteris feminis inmutatus est. in multis
quoque locis hoc idem repperimus. sin autem \'sancta\' interpretatur,
xata dvvicpnaoLV intellegendum, quomodo Parcae dicuntur ab eo,
in hac mansione moritur Maria et sepelitur
et propter aquas contradictionis Moyses et Aaron offendunt
dominum et prohibentur transire Iordanen missisque nuntiis ad
Edom transitus petitur nec inpetratur: quis timeret post tantos
profectus murmur populi et offensam magistrorum et uiae transitus
denegatos?
uidetur mihi in Maria prophetia mortua, in Moyse et
Aaron legi et sacerdotio Iudaeorum finis inpositus, quod nec ipsi ad
terram repromissionis transcendere ualeant nec credentem populum
de solitudine huius mundi educere. et nota, quod post mortem prophetiae
et aquas contradictionis Idumaeum carneum atque terrenum
transire non possint et cum multis precibus et conatu uiam non
7 cf. Onom. s. 4, 4; 12, 18; 17, 3; 26, 4; 48, 12; 57, 6 9 *Gen. 38, 21
14 cf. Num. 20, 1 15 cf. Num. 20, 12-13 16 cf. Num. 20, 14-21
18 cf. Num. 20, 2-5 21 cf. Hebr. 11, 9 23 cf. Num. 20,18 0 siong. Wa.c. 2 syn 0 est om. W 4 litt. om. W
et interpr. 0 5 sade] se B et om. 0 deuertitur B 6 exestimant W
7 sancta] escam W 8 tamar B 9 transmisit g numerum Xp.c.
interrogabat W cadessa B cadesan (n add. m2) X hic Xp.c. 10 pr. est om. W
a om. W 11 sancta] s.l.add. cades X escam W 12 KUCTAMO PACIN W
per katha antifrasin 0; add. est g quoque modo B parche W dicitur W
15 aquam X moses W 16 iordanem OB 17 petitus W impetratus W
quis non X qui si B quod si 0 18 offensas (alt. s ex e) W 19 denegatus Xa.c.B
denegatur W mose W 20 et s.l.B 21 terram] litteram B transcedere X
trancendere B crescentem Xp.c.
manu forti. interpretatio quoque nominis morti et offensae et negato
transitui conuenit. ubi enim mandatum, ibi peccatum; ubi peccatum,
ibi offensa; ubi offensa, ibi mors. haec est mansio, de qua psalmista
canit: commouebit dominus desertum Cades.
Profectique de Cades castra metati sunt in Or monte,
in extremo terrae Edom. ascenditque Aaron sacerdos in
montem Or iuxta praeceptum domini et mortuus est
ibi anno quadragesimo egressionis filiorum Israhel de
terra Aegypti, mense quinto, prima die mensis. eratque
Aaron centum uiginti trium annorum, quando mortuus
est in monte Or. et audiuit Chananaeus rex Arad, qui habitabat
ad Austrum in terra Chanaan, quod uenissent
filii Israhel.
Tricesima quarta mansio est, quam plerique interpretantur \'lumen\', nec errarent, si per aleph litteram scriberetur; alii \'pellem\', et ipsi
uerum dicerent, si esset ain positum; nonnulli \'foramen\', quod posset
accipi, si heth haberet elementum. cum autem legatur per he, magis
\'mons\' intellegitur et legi potest: ascendit Aaron sacerdos in
montis montem, id est in uerticem eius.
ex quo animaduertimus
non in monte simpliciter, sed in monte montis pontificem mortuum,
ut dignus locus meritis illius monstraretur. moritur autem eo anno,
quo nouus populus repromissionis terram intraturus erat, in extremis
finibus terrae Idumaeorum. et quamquam in monte sacerdotium
Eleazaro filio dereliquerit lexque eos, qui eam inpleuerint, perducat
ad summum, tamen ipsa sublimitas non est trans fluenta Iordanis,
sed in extremis terrenorum operum finibus. et plangit eum populus
I15 cf. Onom. s. 19, 29 23 cf. Hebr. 11, 9 24 cf. Num. 20, 28-29
26 cf. Num. 20, 30 (add. i s. l.) B negationi et transitui 0 3 ibi add. et g
4 est om. W 6 et profecti g
Aaron plangitur, Iesus non plangitur. in lege
descensus ad inferos, in euangelio ad paradisum transmigratio.
audit quoque Chananaeus, quod uenisset Israhel, et in loco exploratorum,
ubi quondam offendisse populum nouerant, ineunt proelium
et captiuum ducunt Israhel. rursumque in eodem loco pugnatur:
ex uoto uictor uincitur, uicti superant appellaturque
nomen Horma, id est anathema. eadem dicere mihi non est pigrum,
legentibus necessarium, quod semper humanus status in huius saeculi
uia fluctuet et alius in ualle, alius in campis, alius moriatur in monte,
nec in monte simpliciter, sed in montis monte, id est in excelso uertice.
cumque nos dei auxilio destitutos hostis inuaserit duxeritque
captiuos, non desperemus salutem, sed iterum armemur ad proelium.
potest fieri, ut uincamus, ubi uicti sumus, et in eodem loco triumphemus,
in quo fuimus ante captiui.
Et profecti de monte Or castra metati sunt in Selmona.
profectique de Selmona uenerunt in Phinon.
.Hae duae mansiones, tricesima quinta et tricesima sexta, in ordine
historiae non inueniuntur, sed scriptum est pro eis: egressi de
monte Or per uiam Maris Rubri, ut circumirent terram
Edom. ex quo ostenditur in finibus atque circuitu terrae Edom eas
positas.
nec secundum morem legitur: profecti de monteOr castra
metati sunt in Selmona siue in Phinon, sed post ambitum
terrae Idumaeorum uenit ad extremum et ait: profecti
filii Israhel castra metati sunt in Oboth. nec dixit: \'profecti
sunt de illo et illo loco\', quia duas mansiones silentio praetermiserat,
.23 *Num. 33, 43 W,Xp.c. a paradiso W 3 audiit Xp.c.
audiuit g cananeus W,Xa.c. chaneus Ba.c. et om. 0 4 nouerat
XQa.c.OB ineunt] infert g in 0 praelium Xp.c.OB passim 5 ducit B
-duci 0 pugnat OB 6 uicti] uictis W a(p s.l.)pellauitque X 7 nomen
loci g orma WB 8 quod] quia 0 10 nee-alt. monte om. B 13 uincti
W,Xa.c. fuimus g 14 in quo] ubi WX fuerimus X 15 selmon Wa.c.
16 prof. de Selm.] et B, om. W phynon 0 phin B finon Q 17 tricens.
utroque loco Q 18 egr. sunt g 19 ut circ.] et circumierunt g 20 circumitu
g in circuitu Q 21 et profecti g 22 selmona Wp.c. selnon X selmon cet.
\' phion B 23 extrema jB
unde et
imaguncula uerae expressaeque imaginis filii dei passionem eius
intuens conseruatur et, quod corde credit, ore pronuntiat legens
illud apostoli: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio
fit ad salutem. simulque nota, quod utraque mansio
prophetamus et nunc per speculum uidemus in aenigmate.
Et profecti de Phinon castra metati sunt in Oboth.
Tricesima septima mansio uertitur in \'magos\' siue \'pythones\' uel
secundum uerba Heliu \'lagoenas grandes\', quae cum musto plenae
fuerint, absque spiramine ilico disrumpuntur. pugnauerunt magi contra
Moysen et Aaron et a muliere, quae erat in Endor et habebat
iuxta septuaginta interpretes spiritum pythonem, iuxta Hebraeos
magum, regi Israhelis inluditur.
multae sunt praestigiae et innumerabiles
laquei, quibus animae capiuntur humanae; sed nos dicamus.
in domino confidentes: laqueus contritus est et nos liberati
sumus et: si ambulauero in medio umbrae mortis, non
11 * I Cor.13, 9 12 * I Cor.13,12 13 *Num. 33, 43 14 cf. Onom. s. 19,29
15 cf. Hiob 32,19 16 cf. Ex. c. 7-8 17 cf. I Reg. 28, 7-25 21 Ps. 123, 7
22 Ps. 22, 4 1 quasi eum W tacuerat Q reddit Qp.c.OB summamOB 2 imagiuncula TF
inmagincola X (corr. in imaguncula) phimon B deminutiue Xa.c.B
4 deum W mosen W 5 in s.l.X, om. Q typo Xp.c. anticumque W
6 pat. crucis g 7 in imagunc. (ex inmag. X) XO imagiunc. (alt. i s.l.) W 8 conseruata
est B conserua 0 credit — corde om. OB . creditur Q 9 creditur
corda (sic) W in (s.l.) ore Q 11 vnox. uarie scriptum in codd. appeIlaturSB
uidemus] uidimus W uidemns et ex parte cognoscimus Q prophetamus B
12 profe(fae X)tamus WX uidemus B uidimus W 13 phynon 0 eboth X
post imaginem dei, quae in cordis ratione monstratur,
et confessionem fidei, quae ore profertur, consurgunt serpentes et
artes maleficae ad bella nos prouocant. sed nos, qui habemus pretiosissimum
thesaurum in uasis fictilibus, quae frangi possunt, ita
ut de quodam uix testa remanserit, in qua hauriri possit aquae
pusillum, omni custodia circumdemus cor nostrum.
Et Et profecti de Oboth castra metati sunt in Hieabarim
in finibus Moab. |
Tricesima octaua mansio \'aceruos lapidum transeuntium\' sonat.
sunt sancti lapides, qui uoluuntur super terram, leues, politi et rotunditate
sua rotarum cursibus similes. sunt et alii, quos propheta
iubet tolli de uia, ne ambulantium in eos offendant pedes. qui sunt
isti ambulantes? utique uiatores et praetereuntes, qui per istud saeculum
ad alias mansiones transire festinant.
quod autem dicitur: in
finibus Moab et supra scriptum est: in solitudine, quae
respicit Moab contra solis ortum, ostendit iuxta litteram,
quod huc usque in finibus terrae Idumaeorum fuerint et nunc ueniant
ad terminos Moab de alia prouincia ad aliam transeuntes. non
enim semper uni uirtuti danda est opera, sed, sicut scriptum est:
ibunt de uirtute in uirtutem, de alia transeundum est ad
aliam, quia haerent sibi et ita inter se nexae sunt, ut, qui una caruerit,
omnibus careat. et tamen transire de alia ad aliam eorum est
proprie, qui solis iustitiae ortum considerant.
10 cf. Prou. 4, 23 11 *Num. 33, 44 14 cf. Zach. 9,16 15 cf. Hier. 50, 26
19 *Num. 21,11 24 Ps. 83, 8 27 cf. Mal. 4, 2 tuo 0 nostris] tuis 0 3 sed] etOB obturauimus B obdurabimus
Xa.c.,Q 4 syren. QB sereno Xa. c. 5 ncgle(i 0)gimus XOB negligamus g
post] quod W 6 confessione XO 7 mal. om. W quia B 9 de quodam]
quaedam g quo Q haurire X possint W iam possit B 10 ordinemus
11 hioab. W hicab. X hieb. QB ieab 0 14 polliciti (pr. 1 eras.) W 1sadom. W
19 super B dictum Q 20 contra] con W 21 quo adusque B idomae.
Xa.c. idume. Q 25 quia adherent 0 qui adherent Xp.c. quia erent (ex erant) B
26 dc — solis om. W 27 ortum om. W desiderant Q
Et profecti de Hieabarim-siue, ut in secundo loco apud
Hebraeos habetur, Hihim-castra metati sunt in Dibon - Gad.
Tricesima nona mansio interpretatur \'fortiter intellecta temptatio\'.
pro hac in ordine historiae aliter scriptum repperi. postquam enim
castra metati sunt in Hieabarim in finibus Moab contra ortum solis,
legitur: inde profecti sunt et deuerterunt ad torrentem
Zared. et de hoc loco proficiscentes castra metati sunt
trans Arnon, quae est in solitudine finium Amorraei, eo
quod Arnon in terminis sitMoabitarum et Amorraeorum.
et post haec uenerunt ad puteum, ubi cecinit Israhel carmen
hoc: ascende, putee, quem foderunt principes et a peruerunt
duces populorum in datore legum et in baculo
eius. et de solitudine in Matthana et de Matthana ad
torrentes dei et de torrentibus dei ad excelsa et de
excelsis ad uallem, quae est in regione Moab, in uertice
Phasga, qui prospicit contra desertum. haec loca in finibus
Amorraeorum quidam interpretantes putant non mansiones esse,
sed transitus, nec praeiudicare debere catalogo mansionum extraordinariam
expositionem.
alii autem spiritalibus spiritalia
conparantes nolunt regiones significari, sed per locorum nomina.
uirtutum profectus esse, quod post magos et congregationem lapidum
frequenter ueniamus ad torrentes Zared, quod interpretatur
\'aliena descensio\', et in descensione positi transeamus ad Arnon, quod
\'maledictionem\' sonat, quae est posita in finibus Amorraeorum, qui
uel \'amari\' hostes sunt uel multa \'locuntur\'inflati.
sin autem transierimus
terminos Moab, qui de incestu generatus est et recessit a uero
10 *Num. 21,17—20 19ICor.2,I3 23 d. Onom. s. 21, 13 24 cf. Unom. s. 23, 27
25 cf. Onom. s. 2, 22 26 cf. Gen. 19,36-37 cf. Onom. s. 8, 17; 14, 6 0 hieb. Q iaiab. (pr. ia eras.) Xp.c. hie W B,Xa.c. sin W 2 habes g
hihym W hyhym 0 hihin B Iim g dibongath 0 4 pro hac] fac B 5 hieab. W
hicab. (c exp.) X hieb. £ 2 iheb. B ieab. 0 6 et om. Q diu. QO 7 zareth WO
zereth QB 9 et] de B 10 ibi B 11 puteum WB quem] quod B appe(ex appa)ruer.
W parauer. 0 peruener. B 12 datorem XB legis 0 13 matth. 13
matt. B math. WXO utroque loco 14 alt. dei om. OB 16 phasgae Q. fasge OB
quae respicit Q, 22 torrentem 0 zareth TFX2 gareth B iareth 0 23 discensio TVX
arnom X 24 qui] quae W 25 hoste B loq. X 26 incesto OB
ignobilis, sed principes et duces, qui iura dant populis. et canentes
carmen in aquis putei et in dei muneribus gratulantes prophetant,
quo transituri sint et ad quae peruenturi loca, quod scilicet de deserto
ueniant in Matthana, quod interpretatur \'donum\', et de Matthana
ad Nahalihel, quod dicitur ad \'torrentes dei\', et de Nahalihel ad Bamoth,
quae interpretatur \'excelsa\' siue \'adueniens mors\', quando conformes
efficimur mortis Christi, et de Bamoth occurrit nobis \'uallis
humilitatis\', quae tamen in uertice posita est montis Phasga, qui interpretatur
\'dolatus\', quod nihil habeat informe et rude, sed artificis
sit politus manu, qui mons respiciat solitudinem, quae Hebraice
dicitur Isimun.
quando enim fuerimus in uirtutum culmine constituti,
tunc totius mundi ruinas et omnium peccatorum respicimus
\'uastitatem\'. paene obliti sumus currente oratione dictare: Dibon -
Gad interpretatur \'fortiter intellecta temptatio\'. post Dibon - Gad
geritur bellum contra Seon, regem Amorraeorum, et Og, regem Basan,
et discimus, quod, cum uenerimus ad summum et de fonte principum
regumque biberimus, ascendentes ad montem Phasga non debeamus
eleuari in superbiam, sed propositam nobis e contrario solitudinem
nouerimus. ante contritionem enim eleuatur cor uiri et
ante gloriam humiliatur.
Et profecti de Dibon - Gad castra metati sunt in
Almon-Deblathaim.
Quadragesima mansio uertitur in \'contemptum palatharum\'
10 cf. ibid. 18, 17; 22, 16; 89, 7; 131,13 14 cf. ibid. 86,18 15 cf. Onom.
s. 17, 20 cf. Num. 21, 21—35 20 *Prou. 18,12 22 *Num. 33,46 24 cf.
Onom. s. 17, 21; 54, 5 4 quod W sunt W et om. OB ad qua X
atque WB 5 uenient0 mathana X domum X 6 na(h s.l.) aliel B nahahel
0 nathalihel W alt. ad om. OB nahaliel XB nahahel 0 nathalihel W ad] in 0
bainoth W bamocoh (alt. 0 exp.) X 7 quod 0 etmorsO 8 efficitur 17
mel non offertur in sacrificiis
dei et cera, quae dulcia continet, non lucet in tabernaculo,
sed oleum purissimum, quod de oliuae profertur
amaritudine. mel enim distillat a labiis mulieris meretricis;
de quo puto iuxta mysticos intellectus gustasse Ionathan
et sorte deprehensum uix populi precibus liberatum. quod autem
obprobria contemnenda sint et, si falso obiciantur, beatitudinem
pariant, saluator plenissime docet.
Et profecti de Almon - Deblathaim castra metati
sunt in montibus Abarim contra faciem Nabo.
Quadragesima prima mansio uertitur in montes \'transeuntium\' et
est contra faciem montis Nabo, ubi moritur et sepelitur Moyses
terra repromissionis ante conspecta. Nabo interpretatur \'con-.
clusio\', in qua finitur lex et non inuenitur eius memoria; porro gratia
euangelii absque ullo fine tenditur. in omnem terram exiit
sonus eius et in fines orbis terrae uerba illius.
simulque considera,
quod habitatio transeuntium in montibus sita sit et adhuc
profectu indigeat. post montes enim plurimos ad campestria Moab
et Iordanis fluenta descendimus, qui interpretatur \'descensio\'.
nihil enim, ut crebro diximus, tam periculosum est, quam gloriae
cupiditas et iactantia et animus conscientia uirtutum tumens.
7 cf. I Reg. 14, 25-45 9 cf. Matth. 5, 11 etc. 11 *Num. 33, 47
13 cf. Onom. s. 16, 5 14 cf. Deut. c. 34 15 cf. Hebr. 11, 9 cf. Onom. s.
19,18 17 Ps. 18, 5 21 cf. Onom. s. 7, 20; 64, 27 1 siue in ras. m2W sine B op(p s.Z.)probriorum X obprobriumO inl (illO)ecebrosa
OB 2 contempnenda OB contempnentis W uino debere 0
3 uino (ex uno B) mundi QB 4 cera] cetera W 5 sed] scu X 6 enim om. X
distillat a ex dest. a X desolata W dist. de QOB 7 quo] isto Xp.c.m2 iusta B
ionatham Q 8 forte XO deprensum X prec. pop. 0 9 falsa Xp.c.O
11 deblatain B dablaim 0 12 dabarim 0 14 montes Xa.c., om. B nabon B
moses W 17 fine tend. WX tend. loco cet. exiuit 0 18 eius] eorum Xp.c.
finis Wp.c. illius] illorum Xp.c. ipsius g 19 transmigrantium 0 profecti
W,Xa.c. profectui B 21 discendimus X discensio WX 23 alt. et om. X
conscientiae W
Et profecti de montibusAbarim castra metati sunt
in cam pestribus Moab super Iordanen iuxta Hiericho ibique
fixerunt tentoria a domo solitudinis usque ad
Abel Sattim in planitie Moab.
In quadragesima secunda, quae et extrema mansio est, cursim,
quae sint gesta, narremus. residens in ea populus a diuino Balaam,
quem mercede conduxerat Balac, filius Sepphor, dei benedicitur
iussione et maledictio mutatur in laudes.
audit uoces domini ex
profano ore resonantes: orietur stella ex Iacob et ,
consurget homo de Israhel; et percutiet principes
Moab et uastabit cunctos filios Seth et erit
Edom hereditas eius. fornicatur cum filiabus Madian
et Finees, filius Eleazar, zelatus zelum domini Zamri et
scortum Madianitidem pugione transfigit; unde et accepit
praemium in aeternam memoriam aluum uictimae. numeratur rursum
populus, ut interfectis pessimis nouus dei populus censeatur.
interpellant quinque filiae Salphaad et iudicio domini hereditatem
accipiunt inter fratres suos nec femineus a possessione dei
sexus excluditur. Iesus Moysi in monte succedit et discit a
lege, quae spiritaliter offerre debeat in ecclesia: primum quid per
singulos dies, dein quid sabbato, quid in calendis, quid in calendis, quid in
pentecoste, quid in neomenia mensis septimi, quid in ieiunio, eiusdem
mensis die decimo, quid in scenopegia, quando figuntur tabernacula,
15 cf. c. 26 17 cf. ib. 27, 1-11 19 cf. ib. 27, 12-23 20 cf. ib. c. 28-29 B 2 moabi B iordanem QOB iericho 0 iherico B hericcho W
3 ad om. g 4 abelsatim Xa.c. belsatim B belsathym 0 belsaltim Q abel
statim W,Xp.c. Abel Sitim g (ct. p. 86,13) planiciemOB 5 et W,X(eras.), om. cet.
est om. B 6 qua X s W sunt 0 balaham B 7 in mercede W balaac W
sephor 520 iussi(si X)one bened. WX 8 audiuit X uocem—resonantem X
ex] et B 9 resonant W 12 filia OB 13 eleadar B zelo (0 in ras.) X
zambriO zambrim lY 14 madianidem Xa.c.B manitiden W accipitO 15mem.]
add. malo in mg. X aluum XO (ct. Hier. ep. LXIV1,2 et 2,1) album Q alium W
armum B numerantur W enumeratur 52 16 populus in mg. X; add. numerantur
et leuitae (-te)QOB utom.OB pop. deiO censeturO 17 salphad B
salphat ex saphat 0 salphath 52 et] ex X et ex g 18 ne W sexus dni Q
19hiesus X mosi W montem OB 20 offerri W 21 dein XQ deinde cet.
in sabbato Xp.c.O pasca XBa.c. 22 pentecosten WXO mensi X
23 scenophegia WQO scenopheia X cenophegia B
uxorum et filiarumuotaabsque
auctoritate patrum et uirorum cassa memorantur. bellum contra
Madianitas et mors diuini Balaam et praedae diuisio et oblatio ex ea
in tabernaculo dei. primus Ruben et Gad et dimidium tribus Manasse
citra Iordanen in heremo possessionem accipiunt; plurima enim habebant
iumenta et necdum ad id uenerant, ut possent habitare cum
templo. docetur populus, ut in terra sancta idola destruat et nullus
de priori habitatore seruetur. describitur olim cupita prouincia et
duarum semis tribuum hereditas separatur. numerantur tribuum
principes, qui terram sanctam debeant introire.
quadraginta duas
urbes cum suburbanis suis usque ad mille passus per circuitum Leuitae
accipiunt, tot numero, quot et istae sunt mansiones. et adduntur
fugitiuorum sex aliae ciuitates, tres intra Iordanen et tres trans
Iordanen, ut sint simul quadraginta octo; qui fugitiuorum suscipi,
qui interfici debeant et usque ad mortem pontificis maximi reseruari.
succedit Deuteronomium, secunda lex, meditatorium euangelii:
ibique breuiter discimus, quae inter Pharan et Thobel et Laban
et Aseroth et loca aurea, abiecto Iuda infelicissimo, undecim diebus
uia de Choreb, per uiam montis Seir usque ad Cades-Barne Moyses
populo sit locutus et extremum canat canticum. in quo apertissime
synagoga proicitur et ecclesia domino copulatur: inpinguatus est
et incrassatus ac dilatatus et recalcitrauit dilectus
et oblitus est dei saluatoris sui. et iterum: generatio
pessima, filii ineruditi ipsi ad aemulationem me
prouocauerunt in eo, qui non erat deus. inritauerunt
8 cf. ib.34, 1-15 9 cf. ib. 34,17-29 10 cf. ib. 35, 1-7 12 cf. ib. 35, 13-14
14 cf. ib. 35,16-25 17 cf. Deut. 1,1—3 20 cf. Deut. c. 32 21 *Deut. 32, 15
23 *Deut. 32, 20-21 g 3 balaan X 4 primi g tribus 0 dimidia 0
5 ultra X trans OB iordanem QOB passini 6 ut possint W ubi possent 0
cum] in B cum in 0 7 templum ducetur TF terra sancta] templo sancto 0
et om. 0 8 priore X
benedicuntur filii Israhel et rursus in Simeone ludas miserandus
excluditur. ascendit Moyses ad montem Nabo, in;
uerticem Phasga, quiest contra Hiericho, etostendit
ei dominus omnem terram Galaad usque Dan et
Nepthalim et Ephraim et Manassen et uniuersam
terram Iuda usque ad mare magnum contra austrum
et regionem campestrem Hierichuntis, ciuitatis
palmarum, usque Segor. quis potest tanta nosse
mysteria? quis in extremis legis et huius uitae finibus constitutus
intellegit semper sibi esse pugnandum et tunc plenam uictoriam
dari, si fuerit in campestribus, si in Abel Sattim, quod interpretatur
\'luctus spinarum\', fleuerit antiqua peccata et spinas, quae
suffocauerunt sementem uerbi dei et de quibus propheta
dicit: uersatus sum in miseri a, dum mihi configitur
spina, et tunc praeparatus deficiente manna sub duce Iesu Iordanen
transeat et circumcisus cultro euangelii primum comedat de
caelesti pane et occurrat ei princeps exercituum dei, ut uerum pascha
nequaquam in Aegypto, sed in finibus terrae sanctae comedat?
o profundum diuitiarum et sapientiae et scientiae
dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius et
inuestigabiles uiae illius! quis sapiens et intelleget
haec, intellegens et cognoscet ea? quia rectae uiae
7.11.14etc. 16*Ps.31,4 17 cf. Ios.5,12 cf. los. 3, 7-17 18 cf. los. 5, 2-9
19 cf. los. 5, 13-16 cf. Ios.5,10 * 21 *Rom. 11,33 23 *Os. 14, 9 (10) g 3 benedicentur X benedicunt W rursus] iterum WX
in om. W symeone QO simone B 4 ascendis B moises B moses W
5 uertice QO B iericho (h s.l.) X iherico OB 6 usque ad QO B
7neptalim XOB Nephthalim g epraim W effraim QB manasse B
manasse W uniuersa terra W 9 campestre B hiericontis Q iericliontis 0
iericuncte B hierichu cum eis W hierichofras. 2 litt.) c(u s.l.)n(c s.l.)tis X ciuitatibus
Xp.c. lOpsalmorum (s eras.) W qui W 11 et om. 0 finibus
om. W 13 abelstatim B abelsethim W belsatim 0 Abel Sitim ç 14 flerit W
15 sementem] septem W 16 miseriam OB confringitur W figitur Q
17 nunc Qa.r.OB iordanem [JOB 18 primo 0 19 pasca XB
20 sancte terre 0 comedet W 21 pr. et WX,om. cet. 23 uiae om. B
illius] eius OB qui Xa.c.B intellegit W,Xa.c. 24 haec int. om. OB
autem corruent in illis.
Vereor, ne officium putetur ambitio et, quod illius exemplo
facimus, qui ait: discite a me, quia mitis sum et humilis
corde, gloriae facere adpetitione dicamur et non uiduam adloqui et
in angustia constitutam, sed aulae nos insinuare regali et sub occasione
sermonis amicitias potentium quaerere. quod liquido non putabit,
qui scierit esse praeceptum: personam pauperis non accipies
in iudicio, ne sub praetextu misericordiae, quod iniustum
est, iudicemus.
unumquemque enim nostrum non hominum, sed
rerum pondere iudicandum est. nec diuiti obsunt opes, si bene utatur,
nec pauperem egestas commendabiliorem facit, si inter sordes et inopiam
peccata non caueat. utriusque nobis testimonium et Abraham,
patriarcha et cotidiana exempla subpeditant; quorum alter in summis
diuitiis amicus dei fuit, alii cotidie in sceleribus deprehensi poenas
17 cf. Jac. 2, 23 Q 2 corruerunt W illis] add. explicit de mansionibus
filiorum irhl quomodo egressi sunt de ęgipto et transierunt mari rubrum sicco
uestigia et perrexerunt ad terram repromissionis de qua iurauit diis patribus
nostris h(eras.)abraham isaac et iacob dicens semini uestro dabo terram hanc
lacte et melle manante W explicit (seq. 4 uersus prorsus emnidi) Q L — Coloniensis 35 s. IX. I = Turicensis Augiensis 41 s. IX. W i= Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. L, I (in mg. m2 epistola consolatoria) ad saluinam (sabinam B)
de morte nebridii (nibridii B) et de uiduitate seruanda WB ad saluinam consolatoria
de nebridio et uiduitate seruanda D; Hieronymi nomen exhibent tituli in LI alt. et om.L;I 8 angustiis I
10 qui] nisi qui B sciret W 11 nec B su praetextum ;Ia.c.ТV sub praetexto D
12 unumquodque (ct. p. 122,20) W unde quicquid B unusquisque ç enim] est B
nostrum LX, om. cet. nominum
adloquimur igitur-pauperem diuitemne, sciat ipsa,
quae possidet; neque enim marsuppium eius discutimus, sed animae
puritatem –, loquimur ad eam, cuius faciem ignoramus et uirtutes
nouimus, quam nobis fama commendat, cuius uenerabiliorem pudicitiam
adulescentia facit, quae mortem iuuenis mariti sic fleuit, ut
exemplum coniugii dederit, sic tulit, ut eum profectum crederet, non
amissum. orbitatis magnitudo religionis occasio fuit. Nebridium
suum sic quaerit, ut in Christo praesentem nouerit.
cur ergo ad eam
scribimus, quam ignoramus? triplex nimirum causa est: prima, qua
pro officio sacerdotii omnes Christianos filiorum loco diligimus et
profectus eorum nostra est gloria; altera, qua pater defuncti intima
mihi necessitudine copulatus fuit; extrema, quae et ualidior, quod I
filio meo Auito roganti negare nihil potui, qui crebris litteris inter- .
pellatricem duri iudicis superans et multorum mihi, ad quos ante super
eadem materia scripseram, exempla proponens ita suffudit pudorem
negantis, ut plus considerarem, quid ille cuperet, quam quid me facere
conueniret. 1
Alius forsitan laudet Nebridium, quod de sorore generatus
Augustae et in materterae nutritus sinu inuictissimo principi ita
carus fuit, ut ei coniugem nobilissimam quaereret et bellis ciuilibus
Africam dissidentem hac uelut obside sibi fidam redderet. mihi a
principio statim illud est praedicandum, quod quasi uicinae mortis
praescius inter fulgorem palatii et honorum culmina, quae aetatem
anteibant, sic uixit, ut se ad Christum crederet profecturum.
sacra
narrat historia Cornelium, centurionem cohortis Italicae, in tantum
scripsi diuitem nesciat (sciat L, 2 p. c.) codd.
diuitem ut nesciat g ipsaque W 2 marsupium la.c.DB 5 aduliscenciam
W sic om. W 6 tulit] extulit Ip.c.m2WB (uerba ut
exemplum-ext. bis W) crederes g 7 amissum Dp.c.m2 8 quaerit
L,Ia.c.m2 quaerit absentem cet. 9 quia B 10 sacerdoti L sacerdotali B
11 quo I quia B intimat Dp.c. 12 extremaquae LW,2a.c.m2
13 Auito] couito W nihil] non B 14 iud.] add. uiduam g 15 materiam W
suffidit W 18 laudet ex ladet (in mg.m2 al ledet) I ledet L 19 in] inter D
20 et s.l.I,om.L 21 affr. LIB african D hac D ac cet. obside Bp.c.
obsede W obsidem cet.. sibi s.l.H,om.L 23 fulgori L honorem W
aetate W 24 antibant B perfecturum Wp.r. 25 ystoria ex istoria I
cornilium W choortis W in tantum — p. 89, 6 Ital. in mg. B
quo Petrus de circumcisionis angustiis transferebatur ad praeputii
latitudinem, ad illius merita pertineret, qui primus ab apostolo baptizatus
salutem gentium dedicauit. scriptumque est de eo: erat uir
quidam in Caesarea nomine Cornelius, centurio cohortis,
quae dicitur Italica, religiosus et timens deum cum omni
domo sua, faciens elemosynas multas plebi et orans deum
semper.
quidquid de illo dicitur, hoc nomine commutato in Nebridio
meo uindico. sic religiosus fuit et amator pudicitiae, ut uirgo
sortiretur uxorem; sic timens deum cum uniuersa domo sua, ut
oblitus dignitatis omne consortium cum monachis haberet et clericis
tantasque elemosynas faceret in populis, ut fores eius pauperum
atque debilium obsiderent examina; certe sic semper orans deum,
ut illi, quod optimum esset, eueniret.
raptus est, ne malitia inmutaret
mentem eius, quia placita deo erat anima illius.
unde et ego possum uere super eo abuti apostoli uoce dicentis: in
ueritate cognoui, quoniam non est personarum acceptor .
deus, sed in omni proposito, qui timet deum et operatur
iustitiam, acceptus est illi. nihil nocuit militanti paludamentum
et balteus et apparitorum cateruae, quia sub habitu alterius alteri
militabat, sicut e contrario nihil prodest aliis uile palliolum, furua
tunica, corporis inluuies et simulata paupertas, si nominis dignitatem
operibus destruant.
legimus et in euangelio de alio centurione
domini testimonium: nec in Israhel tantem fidem inueni.
et ut ad superiora redeamus, Ioseph, qui et in egestate et in diuitiis
dedit experimenta uirtutum, qui seruus et dominus docuit animae
libertatem, nonne post Pharaonem regis ornatus insignibus sic deo
25 cf. Gen. c. 39-50\' Ip.c.m2 mitteretur Ip.c.m2 omnem L,IDa.r. 2 ad s.l.l,om.L
3 pertinere DB pertinere doceret g prius LD,la.c. 4 dedicabit L
quidem uir B 6 et] ac B 7 et 12 elemosin. SB e(ae)Iimosin. LW
multas om.B 11 dignitates W cum om.1V 13 atque] ac D 14 esset]
seq. ras. 2 lite. I ueniret D mutaret W 15 erat deo D 16 sup.
eo uere D uocem LD,Ia.r. 17 comperi B quia I 19 pallud. B
padul. D 20 baltheus L1 balteos 1V 21 aliis nih. prod. aliis 1V aliis nih. prod. g
palliorum D 23 destruat B 25 ut omJV red.] ueniamus TF perueniamus
B alt. et et alt. in om.B 26 qui] qui et g seruos et dominos
LID 27 pharahonem X faraonem W regiis Ip.c.WB
Danihel et tres pueri sic praeerant Babyloniae operibus et erant
inter principes ciuitatis, ut habitu Nabuchodonosor deo mente
seruirent. Mardocheus et Hester inter purpuram, sericum et gemmas
superbiam humilitate uicerunt tantique fuere meriti, ut captiui uictoribus
imperarent.
Haec illo tendit oratio, ut ostendam iuuenem meum coniunctionem
regalis sanguinis et affluentiam diuitiarum atque insignia
potestatis materiam habuisse uirtutum dicente Ecclesiaste:
sicut protegit sapientia, sic protegit et pecunia. nec statim
illud huic testimonio putemus aduersum: amen dico uobis: difficile
diues intrabit in regna caelorum. et rursum dico
uobis: facilius est camelum per foramen acus transire
quam diuitem intrare in regnum dei. alioquin Zacheus publicanus,
quem ditissimum scriptura commemorat, contra hanc sententiam
saluatus uidebitur.
sed quomodo, quod apud homines inpossibile
est, apud deum possibile fiat, apostoli consilium docet scribentis
ad Timotheum: diuitibus huius saeculi praecipe non
superbire nec sperare in incerto diuitiarum, sed in deo
uiuo, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum.
benefaciant, diuites sint in operibus bo nis, facile tribuant;
communicent, thesaurizent sibi fundamentum bonum
in futurum, ut adprehendant ueram uitam. didicimus, quomodo
camelus introire possit in foramen acus, quomodo animal tortuosum
deposito pondere sarcinarum adsumat sibi pennas columbae,
23-24 14 cf. Luc. 19, 2-10 16 cf. Luc. 18, 27 18 *I Tim. 6, 17-19
25 cf. Ps. 54, 7 ex erat B 2 daniel XB praeerant] perant(er in ras. m2)se B
babyl. D babil. cet. opibus B et sic erant g 3 naboch. L W
legimus in Esaia camelos Madian et Gephan et Saba aurum et thus
ad urbem domini deportantes; in typo horum camelorum Ismahelitae
negotiatores stacten et thymiama et resinam, quae nascitur in Galaad
et cutem uulneribus obducit, Aegyptiis deferunt tantaeque
felicitatis sunt, ut emant et uendant Ioseph et mercimonium eorum
salus mundi sit. docet et Aesopi fabula plenum muris uentrem per
angustum foramen egredi non ualere.
Ergo Nebridius meus cotidie illud reuoluens: qui uolunt
diuites fieri, incidunt in temptationem et in laqueum
diaboli et desideria multa, quidquid et imperatoris largitio et
honoris infulae sibi dederant, in usus pauperum conferebat. nouerat
enim a domino esse praeceptum: si uis perfectus esse, uade,
uende omnia, quae habes, et da pa u peri bus et ueni, seq uere
me. et quia hanc sententiam inplere non poterat habens uxorem
et paruulos liberos et multam familiam, faciebat sibi amicos de
iniquo mammona, qui se reciperent in aeterna tabernacula.
nec
semel abiciebat sarcinam, quod fecerunt-apostoli patrem et rete
et nauiculam relinquentes, sed ex aequalitate aliorum inopiae suam
abundantiam communicabat, ut postea illorum diuitiae huius
4 cf. Hier. 8, 22 5 cf. Gen. 37, 28. 36 7 cf. Horat. epist. I 7, 29-33
cum adnot. Bentleii 9 I Tim. 6, 9 13 *Matth. 19, 21 16 cf. Luc. 16, 9
18 cf. Matth. 4, 18-22 etc. 19 cf. II Cor. 8, 13-14 WB de om.B sinapi D subcreuit L 2 leg. et in WB
isaia B camelus W gephan (c/. LXX)WD epha ex aephah L ephad I
effa B sabaa LI thus ex tus D 3 reportantes B portantes W _in] et
(s.l.m2I) in IWB tipo horum B typhorum W israhelite W ihlitę D
4 stactem W pr. ets.l.I,om.L thim. Ip.c.W tim. cet. resina LW nascuntur
WB 5 et] ras. 2 litt., s.l. ad m2B cute D obducta B egyptiis
Ip.c.B egiptiis W ae(e JJgyptis L,Ia.c. tantique felicitate D 6 alt. et
om.B 7 et om.L esopi la.c.WB ysopi D hysopi L,Ip.c. 8 ualere]
potest D 9 qui] nonne qui B 10 incedunt L,Ia.c. alt. in om.WD
11 alt. et] eiex ea I, om.D et honoris s.l..l\' eius (id est ei\')L 12 infulae] fole L
sibiom. g pauperemTF 13deoD 15 quia] quae L qui Ip.c. 16 paru. om.B
17 mamona iniquo D mamona ID mamana ex mamona W ses.l.I eum Wp. c.
habentes uictum et uestitum his contenti sumus.
ubi uile holusculum et cibarius panis et cibus potusque moderatus,
ibi diuitiae superuacuae, ibi nulla adulatio, quae uel praecipue fructum
respicit. ex quo colligitur fidele esse testimonium, quod causas
non habet mentiendi.
Ac ne quis me putet solas in Nebridio praedicare elemosynas,
quamquam et has exercuisse sit magnum, de quibus dicitur: sicut
aqua extinguit ignem, ita lemosyna peccatum, ad uirtutes
eius ceteras ueniam, quas singulas in paucis hominibus deprehendimus.
quis fornacem regis Babylonis sine adustione ingressus est?
cuius adulescentis Aegyptia domina pallium non tenuit? quae uxor
eunuchi nullos creat liberos uoluptate transacta? quem hominum
disputatio illa non terreat: uideo aliam legem in membris
meis repugnantem legi mentis meae et captiuum me ducentem
in lege peccati, quae est in membris meis?
mirum
dictu est: nutritus in palatio, contubernalis et condiscipulus Augustorum,
quorum mensae ministrat orbis et terrae ac maria seruiunt,
inter rerum omnium abundantiam, in primo aetatis flore tantae
uerecundiae fuit, ut uirginalem pudorem uinceret et ne leuem quidem
in se obsceni rumoris fabulam daret. deinde purpuratorum
propinquus, socius, consobrinus isdemque cum ambobus studiis
eruditus-quae res etiam externorum mentes sibi conciliat-non est
ct Matth. 19,12 16 *Rom. 7, 23 1 hic om.B 2 inmes.1.2 me om.L 3 lingua WD ista] ita L,IDa.c.
4 contempti DB simus Ip.r.B 5 olusc. W horusc. D 6 adolatio LD,Ia.c.
uel s.l.I, om. L 7 collegitur I a.c. W 9 hac LB putet me g ele-
mosinas L(ex elim-)aB helimosinas W 10 magnum] signum D 11 elemos B
eli(e 2D)mosina cet. ; add. extinguit LID cet. uirt. eius g 13 qui LW,
Ia.c.Dp.c. babilonis
Quid ultra differimus? omnis caro fenum et omnis
gloria eius quasi flos feni. reuersa est terra in terram suam:
dormiuit in domino et adpositus est ad patres suos plenus dierum
et luminis et nutritus in senectute bona — cani enim hominis
sunt sapientia — et in breui aetate tempora multa conpleuit.
tenemus pro illo dulcissimos liberos;
uxor heres pudicitiae pretium
est; Nebridius pusio patrem quaerentibus exhibet:
sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat.
scintilla uigoris paterni lucet in filio et similitudo morum per
speculum carnis erumpens:
ingentes animos angusto in pectore uersat.
15 sec. LXX. *Sap. 4, 9 21 Verg. Aen. III 490 23 Verg. Georg. IV 83 L,Ia.r. in superbiam WB superbia cet. non] nec g.
aducta W abducta B contemsit set W 3 dns W et om. B salute]
salute LD salutem del. m2 B positam in mg. I 5 frequentabatur B
sociarat (alt. a in ras. m2)B sociaret Ia.c. sociauerat Wp.c. 6 erant om. W
officii LZ officio D factu g factu codd. 8 quis WB pupilus W ineo
Habes igitur, Saluina, quos nutrias, in quibus uirum absentem
tenere te credas. ecce hereditas domini filii, merces fructus
uentris. pro uno homine duos filios recepisti, auctus est numerus
caritatis. quidquid debebas marito, redde filiis; amore praesentium
absentis desiderium tempera. non est parui apud deum bene
filios educare.
audi apostolum commonentem: uidua eligatur
non minus annorum sexaginta, quae fuit unius uiri uxor,
in bonis operibus habens testimonium, si filios educauit,
si hospitalis fuit, si sanctorum pedes lauit, si adflictis
abundanter praebuit, si omne opus bonum subsecuta
est. didicisti catalogum uirtutum tuarum, quid debeas nomini tuo,
quibus meritis secundum pudicitiae gradum possideas.
nec te
moueat, quod sexagenaria eligatur uidua, et putes adulescentulas
ab apostolo reprobari et eligi ab eo, qui discipulo dixerat: nemo
adulescentiam tuam contemnat, non continentiam, sed
aetatem. alioquin omnes, quae ante sexaginta annos uiduatae sunt,
hac lege accipient maritos. sed quia rudem Christi instituebat
D liliarum LD calatus WB,Ia.c. calcatus L ostrique]
floris ostrice D 2 in om. g 3 mixta] ista D similitudine LD
in om. W 4 agnoscas g honos ex honus L onor in ras. m2 B onus W honor ID
Heli sacerdos offendit
deum ob uitia liberorum: ergo e contrario placatur deus uirtutibus
eorum, si permanserint in fide et caritate et sanctitate
cum pudicitia. o Timothee, te ipsum castum custodi.
absit, ut sinistrum quippiam mihi de te suspicari liceat, sed ex abundanti
lubricam aetatem monuisse pietatis est. quae dicturus sum,
non tibi, sed puellaribus annis dicta intellege. uidua, quae in deliciis
est, uiuens mortua est.
hoc uas electionis loquitur et de
illo profertur thesauro, qui confidenter aiebat: an experimentum
quaeritis eius, qui in me loquitur Christus? hoc ille pronuntiat,
qui libere sub persona sua fragilitatem humani corporis fatebatur:
non enim, quod uolo bonum, hoc operor, sed, quod nolo
malum, et: propterea subicio et redigo in seruitutem
corpus meum, ne aliis praedicans ipse reprobus
inueniar. si ille timet, quis nostrum potest esse securus? si Dauid,
amicus domini, et Salomon, amabilis eius, uicti sunt quasi homines,
ut et ruinae nobis ad cautionem et paenitudinis ad salutem exempla,
praeberent, quis in lubrica uia lapsum non metuat?
procul sint a
conuiuiis tuis Phasides aues, crassae turtures, attagen Ionicus et
omnes aues, quibus amplissima patrimonia auolant, nec ideo te
carnibus uesci non putes, si suum, leporum atque ceruorum et
7 *I Tim. 5, 22 10*ITim.5,6 11 cf. Act. 9,15 12IICor.l3,3 15*Rom.7,19
16 *I Cor. 9, 27 18 cf. II Reg. c. 11-12 19 cf. III Reg. c. 11 cf. II Reg. 12, 25
22 cf. Horat. epod. 2, 54 LID quorum] de quibus B quibus W 2 operibus W
3 queunt g 4 pr. et s.l.I probabit LI probat WB hely Ip.c.
5 e] hec W 6 permanser L pr. et om. B 7 timotee B t(th I)imotheae
LWD, Ia.r. 8 sin. quippiam] quid sin. D de te om. TF habundantia WB
9 sum s.l.I, om. L 10 intellegere W 12 teshauro W agebat LWD,Ia.c.
13 xpi ID 15 hoc om. B lQpr. et om. D ideo D subitio W castigo D
et redigo om. D seruitute L 19 salamon LI sunt uicti B sunt om. W
20 plenitudinis Dp.c.m2 21 metuat WB timeat cet. 22 conuiis LIa.c.
crassi WB turt.] uirtutes D actagen L coctagen W et tagen D et atagen I
23 ampla B uolant W 24 carnes W suem leporem W\' quadripedum W
omnis creatura dei bona
est. audiant haec mulieres, quae sollicitae sunt, quomodo placeant
uiris. comedant carnes, quae carnibus seruiunt, quarum feruor
despumat in coitum, quae ligatae maritis generationi ac liberis dant
operam. quarum uteri portant fetus, earum et intestina carnibus
inpleantur. tu uero, quae in tumulo mariti sepelisti omnes pariter
uoluptates, quae litam purpurisso et cerussa faciem super feretrum
eius lacrimis diluisti, quae pullam tunicam nigrosque calceolos candidae
uestis et aurati socci depositione sumpsisti, nihil habes necesse
aliud nisi perseuerare. ieiunium, pallor et sordes gemmae tuae sint,
plumarum mollities iuuenalia membra non foueant, balnearum
calor nouum adulescentiae sanguinem non incendat.
audi, quid ex
persona uiduae continentis ethnicus poeta decantet:
ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
abstulit; ille habeat secum seruetque sepulchro.
si tanti uilissimum uitrum, quanti pretiosissimum margaritum?
si communi lege naturae damnat omnes gentilis uidua uoluptates,
quid expectandum est a uidua Christiana, quae pudicitiam suam
non solum ei debet, qui defunctus est, sed ei, cum quo regnatura est?
19 Verg. Aen. IV 28-29 L exculentias B sculercias W num. pedum B pecudum D
3 omnes W bona est g 5 non mand. carn. et non bib. uin. D 6 uinum]
nolite inebriari uino Ip.c.m2 luxoria LlV omnes W 8 quae] qui L
carnibus] carni g 9 coitu LB mar. allig. j generacione hac W 10 quorum 2\'
faetus LB eorum D 12 litam] linitam Dp.c.m2 purporisso Sa.c.W 13 dil. lacr. B
deluisti TV calciolos LZ calceos WB 14 sacci LI succi W ade(e eras.)positione
(in mg. de)2 nec. al.] necessarium B 15 in ieiunium L in ieiunio
genae ex gemmae I in mg. 16 iuuenalia L,Da.c. iuuenilia cet. foueat W,Bp.c.
balneorum Ba.c.m2 17 adule(i TF)scentu]ae WB 18 persone W,Da.c.
ethinicus La.r. etinicus W 19 ms (= meus)
Qu aeso te, ne generalia monita et conueniens puellari sermo
personae suspicionem tibi iniuriae moueant et arbitreris me obiurgantis
animo scribere, non timentis, cuius uotum est te nescire,
quae metuo. tenera res in feminis fama pudicitiae est et quasi flos
pulcherrimus cito ad leuem marcescit auram leuique flatu corrumpitur,
maxime ubi et aetas consentit ad uitium et maritalis deest
auctoritas, cuius umbra tutamen uxoris est. quid facit uidua inter
familiae multitudinem, inter. ministrorum greges? quos nolo. contemnat
ut famulos, sed ut uiros erubescat.
certe, si ambitiosae domus
haec officia flagitant, praeficiat his senem honestis moribus, cuius
honor dominae dignitas sit. scio multas clausis ad publicum foribus
non caruisse infamia seruulorum, quos suspectos faciebat aut cultus
inmodicus aut crassi corporis nitor aut aetas apta libidini aut ex
conscientia amoris occulti securus animi tumor, qui etiam bene dissimulatus
frequenter erumpit in publicum et conseruos quasi seruos
despicit. hoc ex abundanti dictum sit, ut omni diligentia custodias
cor tuum et caueas, quidquid de te fingi potest.
Non ambulet iuxta te calamistratus procurator, non histrio
fractus in feminam, non cantoris diaboli uenenata dulcedo, non
iuuenis uulsus et nitidus. nihil artium scenicarum, nihil tibi in,
obsequiis molle iungatur. habeto tecum uiduarum et uirginum
choros, habeto tui sexus solacia; ex ancillarum quoque moribus
dominae iudicantur. certe, cum tecum sancta sit mater et lateri
tuo amita haereat uirgo perpetua, non debes periculose externorum
consortia quaerere de tuorum societate secura.
semper in manibus
2D 2 iniure W 3 te om. LID 4 quae] quod B est
s.l.m2B et om. D 5 pulcerrimus D corrumpatur Wa.c. 6 et ubi
aetas B ubi aetas LID 8 cont. ut] ut cont. LID . 9 ambitiosa g
10 hoc officio W flagitat c praeficiantur ex praeficiatur I is senem L
qui (in mg. m2) sint I 12 suspectus Ia.c.W 13 inpudicus 2D inmoderatus
g libidine L,2a.c. ex s.l.2,om.L 14 sec. an.] securi sani W
desimulatus L2 15 desp. q. seruos L2 16a(ha D)bundant(c W)ia WD
sit] est L2 17 possit W 18 histerio W istrio D strio L,2a.c. 19 cantores
B cantatoris :2p.c. diabuli L diabolici g 20 uultus LH cultus B
fenicarum (fe in ras. m2)B scenarum D 22 choros] horas W tui] tu °a.c.W
ex s.l.L et D 23 cum om.L:SB 24 amitta (pr. t eras.) hereto W debit W
periculosa Bp.c.m2
sagittae, quibus adulescentia percuti solet, huiusce modi clipeo repellantur.
difficile est, quin potius inpossibile, perturbationum initiis
carere quempiam, quas significantius Graeci jzoojtadeiag uocant,
unde
et naturarum dominus in euangelio loquebatur: de corde exeunt
cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes,
furta, falsa testimonia, blasphemiae. ex quo perspicuum
est-iuxta alterius libri testimonium-procliuius esse cor hominis
a pueritia ad malum et inter opera carnis et spiritus, quae apostolus
Paulus enumerat, mediam animam fluctuare nunc haec, nunc illa
capientem.
uelut si
hoc est, quod aliis uerbis os prophetae significat: turbatus sum
et non sum locutus et in eodem uolumine: irascimini et
nolite peccare et illud Archytae Tarentini ad uilicum neglegentem:
\'iam te uerberibus enecassem, nisi iratus essem\'. ira enim
uiri iustitiam dei non operatur.
quod de una perturbatione
dictum est, referamus ad ceteras. sicut irasci hominis est et iram
18 Horat. sat. I 6, 67 19 Ps. 76, 5 20 Ps. 4, 5 22 cf. Cicero de rep. I 59
Iac. 1, 20-B 2 huiusmodi g clippeo L clypeo g
repellatur LW,2a.c. 4 nQona{}. uarie script. in codd. 5 uertamur D ex X
possimus B 6 eo] et LXD hominum B titillant LZ in medit.]
inmobile L 7 nostrorum W 8 natura W naturae DB loq. in eu. B I
corde] add. enim s.l.m2I 9 homicidiae L 10 blasphemia LI 12 a pueritia I
s.l .Σ,om. L alt. et] ac
Quorsum ista? ut hominem te esse noueris et passionibus
humanis, nisi caueris, subiacere. de eodem cuncti facti sumus luto,
isdem conpacti exordiis: et in serico et in pannis eadem libido dominatur
nec regum purpuras timet nec mendicantium spernit squalorem
multoque melius est stomachum te dolere quam mentem,
imperare corpori quam seruire, gressu uacillare quam pudicitia. nec
. statim nobis paenitentiae subsidia blandiantur, quae sunt infelicium
remedia. cauendum est uulnus, quod dolore curatur.
aliud est integra
naui et saluis mercibus portum salutis intrare, aliud nudum haerere
tabulae et crebris fluctuum recursibus ad asperrima saxa conlidi,
nesciat uidua digamiae indulgentiam nec nouerit illud apostoli:
melius est nubere quam uri. tolle, quod peius est, uri, et per se
bonum non erit nubere. procul hereticorum calumniae: \'scimus
honorabiles nuptias et cubile inmaculatum\'. etiam de
paradiso expulsus Adam unam uxorem habuit.
primus Lamech
maledictus et sanguinarius et de Cain stirpe descendens unam
in duas diuisit costam et plantarium digamiae protinus diluuii poena
subuertit. unde illud apostoli, quod fornicationis metu iudulgere
conpellitur scribens ad Timotheum: uolo adulescentulas nubere,
filios procreare, matres familias esse, nullam occasionem
25 * I Tim. 5, 14 D 4 restringere D inaediae IWB 5 quaerunt
ac desideret D quaerat ac desideret g 7 quorum LD,Ia.c. quosum (sic) Ip.c.
quorusum TF esse te W te s.l..I, om. L 8 cuncti] omnes B 9 hisdem
LWD iisdem g conpancti ex conpuncti W pr. et om. g serico I
syrico D sirico cet. 10 mendicorum D expernit W 12 imperare
sic corpori L 13 subsidiae W 15 naue WDB portus L intr. sal. D
aliud est B 16 fluct. cursibus D recursibus (cursibus L) fluct. LS
saxa] fana W conliui 1F 17 dygamiae .Ip.c. (saepius) indulgencia 1V
18 uri] uiri IV 19 procul sint g 21 paradyso L,Ip.c. lameth B
2J2 discendens La.c. W 23 costam (castam D) diuisit in duas W DB plantarum TF
24 quod] quae B indulgeri D 25 timoteum B titum LI
subiecit: iam enim quaedam declinauerunt post satanan.
ex quo intellegimus illum non stantibus coronam, sed iacentibus
manum porrigere. uide, qualia sint secunda matrimonia, quae
lupanaribus praeferuntur, quia declinauerunt quaedam post
satanan. ideo adulescentula uidua, quae se non potest continere
uel non uult, maritum potius accipiat quam diabolum.
Pulchra nimirum et adpetenda res, quae satanae conparatione
suscipitur. fornicata est quondam et Hierusalem et diuaricauit
pedes suos omni transeunti. in Aegypto primum deuirginata
est et ibi fractae sunt mammae eius. cumque ad deserta uenisset
et morarum Moysi ductoris inpatiens quasi oestro libidinis furibunda
dixisset: isti sunt dii tui, Israhel, qui te eduxerunt
de terra Aegypti, accepit praecepta non bona et iustificationes
pessimas, in quibus non uiueret, sed puniretur.
quid ergo mirum, si
et lasciuientibus uiduis uiduis, de quibus in alio loco apostolus dixerat: cum
luxuriatae fuerint in Christo, nubere uolunt habentes
damnationem, quia primam fidem irritam fecerunt, concessit
digamiae praecepta non bona et iustificationes pessimas ita
secundum indulgens maritum et tertium et, si liberet, uicesimum,
ut scirent sibi non tam uiros datos quam adulteros amputatos?
haec, filia in Christo carissima, inculco et crebrius repeto, ut posteriorum
oblita in priora te extendas habens tui ordinis, quas sequaris, Iudith
de Hebraea historia et Annam, filiam Phanuelis, de euangelii
13 *Ex. 32, 4 14 cf. Ezech. 20, 25 16 I Tim. 5, 11-12 18 cf. Rom. 7,2.1 Cor. 7,39
22 cf. Phil. 3,13 23 cf. Iud. 8, 5-8 24 cf. Luc. 2, 36—37 WB et cur Zp.c.D 2 subicit L,Ia.c. enim om. g
2 et 6 satana
illud in
calce sermonis quaeso, ut breuitatem libelli non de inopia eloquii
uel de materiae sterilitate, sed de pudoris magnitudine aestimes
accidisse, dum uereor ignotis me diu ingerere auribus et occultum
legentium iudicium pertimesco.
1 pr. et] ac LZ uersabatur I uersabant Dp.c. orationi L,Ia.c.
2 tesaurum Ia.c.B tehsaurum W 3 typho W 4 prima om.D suscipit
W conscientia L csocia (c exp. man. rec.)B 5 queso ex quero m2B
inopia ex inopi I 6 sterelitate LIa,c.,W stimes W 7 innotis D
notis W me diu W mediu LID me media B et] ad W 8 iud. leg. LZD
iudicium s.l.m2B pertim.] add. explicit ad saluinam de morte nembridii W .
explicit ad saluinam de uiduitate D
Scio quam plurimos fratrum scientiae scripturarum desiderio
prouocatos poposcisse ab aliquantis eruditis uiris et Graecarum
peritis, ut Origenem Romanum facerent et Latinis auribus *
eum donarent. in quod etiam cum frater et collega noster ab episcopo
Damaso deprecatus homilias duas de Cantico canticorum
in Latinum transtulisset ex Graeco, ita in illo opere ornate magnificeque
praefatus est, ut cuiuis legendi Origenem et auidissime perquirendi
desiderium commoueret, dicens illius animae conuenire,
Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. X = Parisinus lat. 12125 s. IX. N = Casinensis 295 s. X. Caroliruhensis Augiensis 160 s. X. Metensis 225 s. X. I = Rotomagensis 453 s. X. 6 = Casinensis 343 s. X-Xl. Bambergensis B IV 27 s. Xl. ?) = Parisinus lat. 12162 s. Xl. S = Parisinus lat. 1872 s. XII. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. 93 = Abrincensis 66 s. XIII. Parisinus lat. 16322 s. XIII. Rut. = Rufini Apologiae editiones. B) rnfini (add. presbiteri N prbi S) librorum periarcon (periarchon
N20) quos de greco (greca B grego 91) transtulit in latinum WANEB prologus
rufini prbi ad macharium Q prologus rufini prbi in libro primo periarchon origenis
presbiteri 211 prefatio rufini librorum periarchon origenis heretici t ad macharium
ruffinus in periarchon ffi praefatio rufini presbiteri in libris periarchon 9)
praefacio rufini psbri in librum origenis qui uocatur periarchon quem transtulit
de greco in latinum 33; titulo carent 6ID3 0 grecorum Ap.c.m2B grae(e)carum litterarum jS32B ,2p.c.
6 peritis litterarum 0 7 eum don.] condonarent g in quo Up.r.tyOB inter quos s
cum frater 2l©310B,A (confrater p.c.m2) confrater N(n s.l.), cum om. cet. noster
cum®28 sdeprec.] add. cum jutllp.c.^) E homelias W,A(h exp.)N$[)B omelias 20
9 transtulit in lat. N ex] sed ex N 10 cuius 9MiV,tla.c. huius Up.c. cuiusuis £ 2)
unicuique 0
adserens eum, quod, cum in ceteris libris omnes uincat, in Canticis
canticorum etiam ipse se uicerit.
pollicetur sane in ipsa praefatione
se et ipsos in Cantica canticorum libros et alios quam plurimos Origenis
Romanis auribus largiturum; sed ille, ut uideo, in stilo proprio
placens rem maioris gloriae sequitur, ut pater uerbi sit potius quam
interpres. nos ergo rem ab illo quidem coeptam sequimur et probatam,
sed non aequis eloquentiae uiribus tanti uiri ornare possumus dicta.
unde uereor, ne uitio meo id accidat, ut is uir, quem ille alterum
post apostolos ecclesiae doctorem scientiae ac sapientiae merito
conprobauit, inopia sermonis nostri longe se inferior uideatur.
Quod ego saepe considerans reticebam nec deprecantibus me
frequenter in hoc opus fratribus adnuebam. sed tua uis, fidelissime
frater Macari, tanta est, cui obsistere ne inperitia quidem potest;
propter quod, ne te ultra tam grauem paterer exactorem, etiam
contra propositum meum cessi, ea tamen lege atque ordine, ut,
quantum fieri potest, in interpretando sequar regulam praecessorum
et eius praecipue uiri, cuius superius fecimus mentionem.
qui, cum
ultra septuaginta libellos Origenis, quos homileticos appellauit, aliquantos
etiam de tomis in apostolum scriptis transtulisset in
Latinum, in quibus cum aliquanta offendicula inueniantur in Graeco,
ita elimauit omnia interpretando atque purgauit, ut nihil in illis,
quod a fide nostra discrepet, Latinus lector inueniat.
hunc ergo
etiam nos, licet non eloquentiae uiribus, disciplinae tamen regulis,
in quantum possumus, sequimur, obseruantes scilicet, ne ea, quae
in libris Origenis a se ipso discrepantia inueniuntur atque contraria,
(XXV 583 M) 9 cf. Hieron. praef. adlibr. de interpr. nom.Hebr. fin. (XXIII 816 M)
et praef. adOrig. hom. in Hierem. et Ezech. init. (XXV 583M) 17sequar-
25 sequimur] cf. Hieron. Apol. adu. Rufin. I 3 (XXIII 418 M) 23 hunc—p. 104,
1 proferamus] cf. Rufin. Apol. I 14 (XXI 551 M) 2 eum om. WA cum] eum W,A(s.l.) 3 ipsa om. 3TU.SS2B 7 qui deceptam A
ceptam quidem N ceptam B 8 equalis B 9 id om. A is] his NB 10 ac sap.
om. £ 2VItfs28 11 comprobat se] esse 2U352B, om. j 12 ergo £ redicebam 2L4
13opusom.2H$2S uisow.O, 14machariiVSOB ne]necOB 15tamom.! £ lUB2S
exauctorem B 16 meum om. N ea] et N atque] at N atque eo s ut in quantum WA
17 in om. NQ,$[)2B 19 homilit. 9( homelit. N omelit. BO homeliat. V omeliat. B
homeliticasj aliquanta! 20 aplorum N 22 eliminauitO, Bp.c.m2 in interpr.
211(533,Qp.c. 23inuenietD ergoom.iVj 25sequamurQ, 26semetipso.Ru/. seipsis B
cuius diuersitatis causam plenius tibi in Apologetico,
quem Pamphilus pro libris ipsius Origenis scripsit, edidimus breuissimo
libello superaddito, in quo euidentibus, ut arbitror, probamentis
corruptos esse in quam plurimis ab hereticis et maliuolis
libros eius ostendimus et praecipue istos, quos nunc exigis ut interpreter,
id est
dici potest, qui sunt re uera alias et obscurissimi et difficillimi. de
rebus enim ibi talibus disputat, in quibus philosophi omni sua aetate
consumpta inuenire potuerunt nihil.
hic uero noster, quantum
potuit, id egit, ut creatoris fidem et creaturarum rationem, quam
illi ad inpietatem traxerunt, ad pietatem iste conuerteret. sicubi
ergo nos in libris eius aliquid contra id inuenimus, quod ab ipso in
ceteris locis pie de trinitate fuerat definitum, uelut adulteratum
hoc et alienum aut praetermisimus aut secundum eam regulam protulimus,
quam ab ipso frequenter inuenimus adfirmatam.
si qua
sane uelut peritis iam et scientibus loquens, dum breuiter transire
uult, obscurius protulit, nos, ut manifestior fieret locus, ea, quae
de ipsa re in aliis eius libris apertius legeramus, adiecimus explanationi
studentes; nihil tamen nostrum diximus, sed, licet in
aliis locis, dicta sua tamen sibi reddidimus. haec autem idcirco in
praefatione commonui, ne forte calumniatores iterum se
dpxwv] cf. Hieron. Apol. adu. Ruf. II 15 (XXIII 457 M)
cuius diu. — 20 reddidimus] cf. Rufin. Apol. 115 (XXI 551 M) 20 haecp.
105, 14 inmutet] cf. Rufin. Apol. 116 (XXI 552 M) Ruf. apollogetico A 2 Pamphilianus g 3 superabdito N
4 in quam] imque (im in ras. m2)B plurimos N malibolis N malitiosis Oa.e.
5 ist. praec. s exigitis N,Ba.c.m2 6 IIEPI APXúJN (peri arcon
s.Llt)StlUB23 periarcon B periarchon cet. pr. uel om. WA pr. principis Na.c.
principibus tOB dici potest uel de principatibus 0 alt. principalibus Q in mg.
(in t. -tibus), XU)SSSS 7 alias
Nobis interim tantus labor, si tamen orantibus uobis deus
iuuerit, idcirco susceptus est, non ut calumniosis os-quod fieri non
potest, licet forte etiam hoc deus faciet-clauderemus, sed ut proficere
ad scientiam rerum uolentibus materiam praeberemus.
illud sane
omnem, qui hos libros uel descripturus est uel lecturus, m conspectu
dei patris et filii et spiritus sancti contestor atque conuenio
per futuri regni fidem, per resurrectionis ex mortuis sacramentum,
per illum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius, aeternum ignem:
sic non illum locum aeterna hereditate possideat, ubi est fletus
et stridor dentium et ubi ignis eorum non extinguetur
et uermis eorum non morietur, ne addat aliquid huic scripturae,
ne auferat, ne inserat, ne inmutet, sed conferat cum exemplaribus,
unde scripserit, et emendet ad litteram et distinguat et
inemendatum uel non distinctum codicem non habeat, ne sensuum
difficultas, si distinctus codex non sit, maiores obscuritates legentibus
generet.
Rut. uiderint ipsi g et] atque Ruf.
4 iuuerit] iuenerit W uenerit A annuerit s cal. os] calum (p 0) niosos WANOVEO
calumniosi os ffi calumpniosis B calumniosorum ora g 5 faciat ID faceret %U,B
(ceret in ras. m2), Ruf. facere possit 3322} claud.] lederemus Bp.c.m2 7 pr. uel
om. 21X3328 lect.] add. est V 10 per illum—13 morietur om. <591 per illum
—ignem om. D Ruf. paratusj eius] suis g 11 sic] si NtyB non] in 0 aeterna
(-nam A) poss. he(hae 9I)reditate (-tem A)WA. hered. aet. poss. 3) aeterne ex
aeternam N possideas N 13 ne] nec N add. aliquis tj-iSUSSO add.
aliqui B add. quis N quis add. aliquid g huic om. g 14 pr. ne] nec N
ins.] inferat g 15 distingat B tert. et] ad A 16 emendatum 21 non dist.] indist. 0
sensuum] suum B 17 difficultates g 18 generet] add. in omnibus autem, qui haec
lecturus est, sententiam apostoli cautissima obseruatione custodiat, qua dicit:
omnia probantes, quae bona sunt, tenete (* I Thess. 5, 21) \'&? explicit prologus
ad macharium 93
Diu te Romae moratum sermo proprius indicauit nec dubito
spiritalium parentum ad patriam reuocatum desiderio, quem matris
luctus ire prohibebat, ne magis coram doleres, quod absens ferre uix
poteras. quod quereris stomacho suo unumquemque seruire et nostro
non adquiescere iudicio, conscientiae nostrae testis est dominus
post reconciliatas amicitias nullum intercessisse rancorem, quo
quempiam laederemus; quin potius cum omni cautione prouidimus
ne saltim casus in maliuolentiam uerteretur.
sed quid possumus
facere, si unusquisque iuste se putat facere, quod facit, et uidetur
sibi remordere potius quam mordere? uera amicitia, quod sentit,
dissimulare non debet. praefatiuncula librorum
ad Ille missa est, quam ex stilo intellexi tuam esse, in qua oblique,
immo aperte ego petor. qua mente sit scripta, tu uideris; qua intellegatur,
et stultis patet.
poteram et ego, qui saepissime figuratas controuersias
declamaui, aliquid de ueteri artificio repetere et tuo te
more laudare. sed absit a me, ut, quod reprehendo in te, imiter;
quin potius ita sententiam temperaui, ut et obiectum crimen
W = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. I A = Berolinensis lat. 17 s. IX. N = Casinensis 295 s. X. Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. Mazarinianus 577 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. t = Vindobonensis lat. 644 s. XV. cet.; Hieronymi nomen exhibent tituli
omnium codd. (eiusdem
haec apud te potius amice expostulare
uolui quam lacessitus publice desaeuire, ut animaduertas me reconciliatas
amicitias pure colere et non iuxta Plautinam sententiam
altera manu lapidem tenere, panem offerre altera.
Frater meus Paulinianus necdum de patria reuersus est et
puto, quod eum Aquileiae apud sanctum papam Chromatium
uideris. sanctum quoque presbyterum Rufinum ob quandam causam
per Romam Mediolanum misimus et orauimus, ut nostro animo
et obsequio uos uideret, ceterisque amicis eadem significauimus
mordentes inuicem consumamini ab inuicem. iam tuae moderationis
est et tuorum nullam occasionem inpatientibus dare, ne non
omnes mei similes inuenias, qui possint figuratis laudibus delectari.
Epistula tua hereditatis dominicae te indicans possessorem,.
qui pergens ad patrem apostolis loquebatur: pacem meam
2 si in mg. c iudicium %,Aa.c.m2 3 petimus acB 5 non parit] comparatur
in ras. m2B amice potius t potius s.l.N 6 quam ex quae m2B 7 iusta N
8 manū N offerre]
unde et multa de sacris uoluminibus
super pacis laude perstringens, per areas scripturarum in morem
apium uolans, quicquid dulce et aptum concordiae fuit, artifici
eloquio messuisti. currentes igitur ad pacem incitati sumus, exposita
ad nauigandum uela crebrior exhortationis tuae aura conpleuit,
ut non tam retractantibus et fastidiosis quam auidis et
ple;nis faucibus dulcia pacis fluenta biberemus.
Verum quid facimus, in quorum potestate uoluntas tantum
pacis est, non effectus? et quamquam uoluntas quoque mercedem
apud deum habeat propositi sui, tamen inperfectum opus etiam
uolentes maerore contristat. quod sciens et apostolus, perfectissimam
uidelicet pacem in utriusque partis uoluntate consistere,
-quantum, inquit, ex uobis est, cum omnibus hominibus
pacem habentes. et propheta: pax, pax. et ubi est pax?
nihil enim grande est pacem uoce praetendere et opere destruere,
22 *Rom. 12, 18 23 *Hier. 6, 14 om. u 2 con(m J,2p.c.)petem J,FIa.c. compotem te A testatus u
3 instruis u p.c. uenisti g 4 austeritatem lingue uirgę A spir.] add. benignitatis et s
5 primum AFstatimom. A sermonem A 6 thonans FJ praesepi ç 7 tacens Au
alt. in
uolumus et nos pacem, et non solum uolumus,
sed rogamus, sed pacem Christi, pacem ueram, pacem sine inimicitiis,
pacem, in qua non sit bellum inuolutum, pacem, quae non
aduersarios subicit, sed ut amicos iungit. quid dominationem pacem
uocamus et non reddimus unicuique rei uocabulum suum? ubi odium
est, appellantur inimicitiae; ubi caritas, ibi tantummodo pax uocatur.
nos nec ecclesiam scindimus nec a patrum communione diuidimur
et ab ipsis, ut ita dicam, incunabulis catholico sumus lacte
nutriti. nemo enim magis ecclesiasticus est, quam qui numquam
hereticus fuit.
sed ignoramus absque caritate pacem, sme pace
communionem legimusque m euangelio: si offeres munus tuum
ad altare et ibi recordatus fueris, quia frater tuus habet
aliquid aduersum te, dimitte ibi munus tuum coram
altari et uade priusreconciliari fratrituo; et tunc ueniens
offer munus tuum. si munera nostra absque pace offerre non
possumus, quanto magis Christi corpus accipere! qua conscientia
ad eucharistiam Christi respondebo \'amen\' cum de caritate dubitem
porrigentis?
Quaeso te, ut patienter me audias nec ueritatem adulationem
putes. quisquamne tibi inuitus communicat? quisquam extenta.
manu uertit faciem et inter sacras epulas Iudae osculum porrigit?
ad aduentum, ut reor, tuum non pauet monachorum turba, sed
gaudet, cum certatim tibi procedunt obuiam et heremi latibulis
scripsi initi F,I (inniti p.c.m,2) niti cet. re] se (in mg. m2 uel sed) u
3 pr. sed et
antiqua sententia est: quem metuit quis,
odit; quem odit, perisse cupit. unde et in nostris litteris, cum
initia paruulorum in timore consistant, perfecta dilectio foras
mittit timorem. non quaeris monachos tibi esse subiectos et
ideo magis subiectos habes. tu offers osculum, illi colla submittunt;
exhibes militem et ducem inpetras; quasi unus in pluribus es, ut
sis unus ex pluribus. cito indignatur libertas, si ui obprimitur; nemo
plus imperat libero, nisi qui seruire non cogit. nouimus canones ecclesiasticos,
non ignoramus ordines singulorum, et lectione et cotidianis
exemplis usque ad hanc aetatem multa -didicimus, multa experti
sumus.
qui m scorpionibus caedit et lumbis patris habere se putat
digitos grossiores, cito regnum mansueti Dauid dissipat. certe
Romanus populus ne in rege quidem superbiam tulit. dux ille
Israhelitici exercitus, qui decem plagis adflixerat Aegyptum et
ad cuius imperium caelum, terra, maria seruiebant, inter cunctos
homines, quos tunc terra generauit, mansuetissimus praedicatur
et ideo per quadraginta annos obtinuit principatum, quia potestatis
superbiam lenitate et mansuetudine temperabat. lapidatur a populo
et pro lapidantibus rogat; quin potius deleri se uult de libro dei, ne
14 cf. III Reg. 12, 10. 11. 14 18 cf. Num. 12,3 21 cf. Ex. c. 17 22 cf. Ex. 32,32 A) sua Au sua te g quis ex qui u
eos ex enim J conpellit A com (n I) pellet cet. 2 nonne]
Epistula cogit me breuius loqui, dolor longius. scribit in suis
illis, ut ipse uult, pacificis, ut ego sentio, mordacissimis litteris,
quod numquam a me laesus sit nec dictus hereticus. et quomodo
me ipse laedit aegrotantem morbo pessimo et rebellem ecclesiae
uentilans? ab aliis lacessitus accusat alium et prudentissimo
consilio tacentem cogit loqui ostendens se aduersariis parcere,
laedere non laedentem.
antequam ordinaretur frater meus, nullam
dicit fuisse inter se et sanctum papam Epiphanium de dogmatibus
quaestionem. et quae eum ratio conpellebat, sicut ipse tamen scribit,
inde in populis disputare, unde nemo quaerebat? scit enim prudentia
tua periculosas esse istius modi quaestiones et nihil esse
tutius — nisi forte necesse est loqui — quam tacere de grandibus.
certe quod illud tantum ingenium flumenque eloquentiae fuit, ut in
uno ecclesiae tractatu cuncta conprehendisse se dicat, de quibus
singulis nouimus eruditissimos uiros infinita uersuum milia conscripsisse?
sed hoc quid ad me?
nouent ille, qui audiuit, sciat ille,
A 2 erroneas u erraneas AJ,Fa.c.m2 errantes Fp.c.m2I
oues om. I 3 pon. an. suam s boni quippe g 5 qui sunt Isr.
sec. carn. g si om. A perire cupit g 7 et] ne A 8 duros
om. FJI asperos g 9 cogent (n exp.) A scripsit u 10 ipse] ille s
11 et om. Flg quonam igitur modo g 12 ipse me A lae(e)det FJI
13 accuse (in mg. accuret)2\' accuse (s.l.add. r)F accurrit s alium — ost. se
om. Flg 14 coget A ostendit A 15 nullam] numquam g 16 dixit g
papa ephiph. J 17 quae om. u eam u sicut] quod A tandem s
scripsit Au 18 inde] in die dum FJI inter populos s disputaret FJI
prudentia] beatitudo A 19huiusce I huius £ 20 tot(c)ius AJ,FIa.c. nisi—tac.]
quam tac. nisi forte necesse est loqui s forte cum ut A tacere quam loqui
FJI\' tacere u 21 fulmenque FJI flumen A ut om.F 22 tractu F
se om. FJ,Ia.c. 23 singuli F 24 sciat ex scit J sic u alt. ille] ipse A
nec audiui: unus e populo sum, immo ne unus quidem, quia multis
clamantibus tacui. conferamus arguentis accusatique personas et,
cuius uel meritum uel uita uel doctrina praecesserit, illi magis
adcommodemus fidem.
Videsne, quod clausis, ut dicitur, oculis summa quaeque
perstringam non tam eloquens, quod mente concepi, quam indicans,
quid reticeam? intellexi et probaui dispensationem tuam, quod ecclesiasticae
paci consulens quasi sireneos cantus obturata aure pertransis.
alioquin, qui a parua aetate sacris litteris eruditus es,
nosti, quo sensu unumquidque dicatur, quomodo in ambiguas sententias
sermo libratus et aliena non damnet et nostra non deneget. sed
fides pura et aperta confessio non quaerit strophas et argumenta
uerborum. quod simpliciter creditur, simpliciter confitendum est.
poteram quidem libere proclamare et inter gladios quoque ignisque
Babylonios dicere: \'cur aliud quaeritur, aliud respondetur? cur non
simplex nec aperta confessio?\' totum timet, totum temperat, totum
relinquit ambiguum et quasi super aristas graditur. uerum studio
et expectatione pacis feruenti stomacho uerba non commodo. querantur
alii libere, quos laedere laesus ipse non audet; ego interim
nunc silebo et dispensationem meam uel inperitiam simulabo uel
metum. quid enim mihi accusanti facturus est, qui, ut ipse testatur,
laudanti detrahit?
VII 809 ex que F me om. u meque g sui om. I et ipse] ipse etiam s
liberet F,up.e.m2 2 quidem in mg. m2u quem A multis] multis quidem u
3 confer. -23 detrahit om. A (sed cf. not. ad lin. 18) argumentis (s eras. I)FJI
personam Fp.c.m2 7 concipi Fa.c.J 8 quid] quod u 9 syreneos JI obdurata I
Tota eius epistula non tam expositione fidei quam, nostris
plena est contumeliis. nomen meum absque ullis officiis, quibus
nos inuicem. palpare solemus homines, frequenter adsumitur, carpitur,
uentilatur, quasi de libro uiuentium deletus sim, si illius me
litterae suggillarint, aut istius modi nugas umquam quaesierim,
qui ab adulescentia monasterii clausus cellula magis esse aliquid
uoluerim quam uideri.
quosdam e nobis sic cum honore appellat,
ut laceret, quasi et nos non possimus ea dicere, quae nemo tacet.
e seruo clericum criminatur, cum et ipse nonnullos eiusdem condicionis
clericos habeat et Onesimum legerit inter Pauli renatum
uincula diaconum coepisse esse de seruo. sycofantam iactitat et,
ne probare cogatur, audisse se dicit. o si et mihi liberet dicere, quae
multi clamitant, et aliorum maledictis adquiescere: iam intellegeret
et nos scire, quae omnes sciunt, et me audire, quae nullus ignorat.
dicit ei uelut praemia pro calumnia restituta: quis tam argutum
et callens non perhorrescat ingenium? quis tanto possit eloquentiae
flumini respondere? quid est peius: sustinere calumniam an facere,
accusare, quem postea diligas, an peccanti ueniam tribuere? quid
minus ferendum: de sycofanta aedilem fieri an consulem? scit et
ipse, quid taceam, quid loquar, quid et ego audierim, quid pro
Christi metu fortasse non credam.
Origenem me arguit uertisse in Latinum. hoc non- solum
ego, sed et confessor fecit Hilarius; et tamen uterque nostrum
noxia quaeque detruncans utilia transtulit. legat ipse, si nouit—arbitror
enim eum assidua confabulatione et cotidiano Latinorum
J fidei om. F X nostri Ap.c.ç 2 illis u aliis A
3 nos] non g uolumus ex uolemus m2F 4 sum u si] quasi g 5 suggi
(ex e A)llarent AI -arant Fa.c. -auerint s sigillari(ex u)nt u aut in u
G qui] quia FI in mon. s cellulas (s eras.)F cellulis Xp.c.ç uol. al. X\'
7 ex g 8 placeret u possumus FIa.r.,Ju ea om. g 9 e] et A
cler. factum s eiuscemodi s conditionis Au, om. cet. 10 honesimum
F X 11 sycofantan F X 12 dici u liceret A i3 adquiescerem
FJl et nos int. FJI et nos om. A 14 scire -21 credam om. A
et me quoque g 15 calumia (m mut. in n) u 16 perorrescat F,u a.c.
17 fulmine FJZ fulmini s peius] plus s cal. sust. I 18 peccati FJI
19 ferendo FJI sicofanda F sicofamta u sy (ex si) cophanta I
20 loquor J 21 metu u 22 solus (s in ras. J) Ju 23 ego feci FJ2
hi(y Jjlarius fecit FJl hyl. lu tam A
inbibit, interpretentur ei, qui solent, et tunc sciet me in hoc ipso
laudandum esse, quo detrahit. sicut enim interpretationem et
vjzoiAvrjimTa scripturarum Origeni semper adtribui, ita dogmatum
numquid ego m turbam mitto
Origenem? numquid ceteris tractatoribus socio neque dico me
aliter habere apostolos, aliter reliquos tractatores: illos semper uera
dicere, istos in quibusdam ut homines aberrare? nouum defensionis
genus sic Origenis uitia non negare, ut cum illo ceteros crimineris,
uidelicet ut, quem aperte defendere non audeas, multorum simili
errore tuearis. sex milia autem Origenis tomos non potuit quisquam
legere, quos ille non scripsit, faciliusque credo testem huius sermonis
quam auctorem esse mentitum.
Fratrem meum causam dicit esse discordiae, hominem, qui
quiescit in monasterii cellula et clericatum non honorem interpretatur,
sed onus. cumque nos usque ad praesentem diem ficta
pacis ostensione lactauerit, occidentalium sacerdotum commouit
aures dicens eum adulescentulum et paene puerum in parrochia sua
Bethleem presbyterum constitutum. si hoc uerum est, cuncti
Palaestini episcopi non ignorant. monasterium enim sancti papae
Epiphanii nomine f Becos Abacuc, in quo frater meus ordinatus
ex ad A pe(pae FJ) n. non F J Σ 2 interpretetur
porro aetas eius et beatitudini tuae nota est et, cum ad
r triginta annorum spatia peruenerit, puto eam in hoc non esse reprehendendam,
quae iuxta mysterium adsumpti hominis in Christo
perfecta est. recordetur legis antiquae et post uiginti et quinque annos
de Leuitica tribu adlegi in sacerdotium peruidebit. aut si in hoc solo
testimonio Hebraicam sequitur ueritatem, nouerit triginta annorum
fieri sacerdotes. ac ne forsitan dicat: uetera transierunt, ecce
facta sunt omnia no ua, audiat cum Timotheo: adulescentiam
tuam nemo contemnat.
certe ipse, quando episcopus ordinatus
est, non multum ab ea, in qua nunc frater est, distabat aetate. uel
si hoc in episcopis licet, in presbyteris non licet, ne per antifrasim
a suo nomine discrepare uideantur, cur ipse aut eiusdem aut minoris
aetatis et, quod his amplius est, ministrum alterius ecclesiae ordinauit
presbyterum?
quodsi non potest pacem habere cum fratre nisi
cum subdito et ordinationis suae episcopum rennuente, ostendit se
non tam pacem cupere quam sub pacis occasione uindictam nec
alterius quiete et otio esse contentum, dummodo integrum habeat,
quod minatur. etiam si ipse eum ordinasset et hic secreti amator
uellet quiescere nec quicquam exerceret, quod ecclesiam scinderet,
nihil ei deberet praeter honorem cunctis sacerdotibus debitum.
I 9 *I Tim. 4, 12, Ipr.mom.u eleuthro (trho F tro I) politano FJI eli. AF hel. JI elig. ex
eligenti u 2 eius ex ei F ad] a A 3 spatia iam ç
Huc usque arcoloyia eius, immo
nunc autem
quaeso te, ut ueniam tribuas dolori meo; et, si superbum est respondisse,
multum sit superbius accusasse. quamquam ita responderim,
ut silentium potius meum indicauerim quam sermonem. quid procul
pacem quaerunt et uolunt eam nobis ab aliis imperari? sint pacifici,
et ilico pax sequitur. cur nomine sanctitudinis tuae contra nos pro
terrore abutuntur et, cum epistula tua pacem et mansuetudinem
sonet, illorum uerba duritiam comminantur?
denique quam pacificas
et ad concordiam pertinentes per Isidorum presbyterum litteras
nobis miseris, hinc probamus, quod illas, qui pacem uelle se iactant,
reddere noluerunt. eligant itaque, quod uolunt: aut boni sumus aut
mali: si boni, dimittant quiescere; si mali, quid malorum expetunt
societatem? quantum ualeat humilitas, experimento didicit, qui
nunc dissimulat. qui suo consilio olim disiuncta sociauit, probat se
ad alterius uoluntatem nunc copulata discerpere.
Nuper nobis postulauit et impetrauit exilium; atque
utinam inplere potuisset, ut, sicut illi inputatur uoluntas pro opere,
(Inol. Marte scr. in codd. eius immo om. u categoria J cat(h s.l..l\')e-
gl (exp. F, eras..l\')oria FI katheoria u 2 protractatus u prostratus F.l\' a.e. ut A
u u quod FJ quod et I quidem g 3 intellegam FJ,Ia.c. 4 racionale animal u
rationalia animalia Fp.c. rationabiles an male A 5 obtusi u p.c. g ad instar
A,Ip.c.m2 6 et—nunc] spat. uac. 11 litt. A autem om. g 7 te] beatitudinem tuam A
8 multo sit u multos (multum m2) id A accusare u 9 iudicauerim u
10 ea u ab om. u 11 illico Fa.c.Ju sequetur Au pro om. 1 12 pr. et
om. s tua om. F et] ut g 13 duritia AJ diritia Fa.c. comminentur
g 14 a concordia A isyd. J ysid. AF2 hysid. u; add. ut u 15 felle
se (in mg. m2 false).l\' falso s iactent u 16 noluerint g elegant
itaque ex elegantique A boni] moniti F,Ia.c.m2 19 nunc diss. qui om. A
diss(s l\')imulant J,Fla.c. insimulat u dissuit c qui] quae s de-.
iuncta A deiuncto u se] se nunc g 20 tunc g copula .l\'a.e.u 21 nuper- I
exil.] dudum nostrum inpetrasse fertur exilium uel certe oblatum ab alio susce-1
pisse, ut aut terreret aut pelleret, quod tam incongruum personae eius est, ut,I
qui pene sustinuimus, non credamus A nobis] nostrum u imperabit u
22 potuissent F l\'a.e. uol. imputatur g
exilii! fundendo magis sanguinem et patiendo quam faciendo contumelias
Christi fundata est ecclesia. persecutionibus creuit, martyriis
coronata est.
aut si isti soli, iuxta quos degimus, amant rigorem
et non nouerunt persecutionem sustinere, sed facere, sunt et hic
\'Iudaei, sunt uariorum dogmatum heretici et maxime inpurissimi
!Manichei: cur eorum ne uerbo quidem quempiam audent laedere,
, nos solos expellere cupiunt, nos soli, qui ecclesiam communicamus,
ecclesiam scindere dicimur? oro te, nonne aequa est postulatio, ut
aut illos nobiscum expellant aut nos cum illis teneant? nisi quod
in eo magis honorant, quod saltim exilio ab hereticis separant.
monachus - pro dolor!
—monachis et minatur et inportat exilium, et
hoc monachus apostolicam cathedram tenere se iactans. non nouit
terrori natio ista succumbere et inpendenti gladio magis ceruices
quam manus subicit. quis enim monachorum exul patriae non
exul est mundi? quid necesse est auctoritate publica et rescripti
inpendiis et toto orbe discursibus? tangat saltim digitulo, et ultro
exibimus. domini est terra et plenitudo eius. Christus loco
non tenetur inclusus.
Praeterea, quod scribit nos per te et Romanam ecclesiam
F alt. et om. A 2 fundendo enim A sang. et pat. mag. g
sanguine J 4 si s.l.Ju quod u degemus A legimus lu 5 nouerant A persec(q
u)utiones Au 6 hereticique (que exp.).E hęreticorumque F maximae
Fa.r.J ut nonnulli iactitant A 7 auderent u 8 solus Fa.c.J ecclesiae
(e u) Au,Fp.c. 9 eclesias I oro — 13 iactans om. A est]
add. ista g 11 eos F quos .Ep.e. saltem J,Ia.c.(s.l.) 12 minitatur
u impetrat g 13 mon.] add. et post hoc u tenere] habere s
non nouit] nescit A 14 natio ista] mens xpiana A 15 exul] non exul A
16 pr. est om. u qui Fl necesse] opus s auctoritatem A publ. et
rescr.] publiciter scripti A 17 saltem A,Ja.c. et] ex I 18 exhibimus
Ap.c.Fa.r. J exiuimus (ui exp.)u 19 continetur JI 20 propterea lu possim
plura dicere et cotidiano(u s.l.m2)s iniurias nostras, quibus (add. nos s.l.) blanditur
bonus pastor inuitat ad pacem, flebili explicare sermones (alt. s exp.), possim
(ex possem m2) epistolis eo sensu, quo scriptae sunt, respondere, uerum studio et
expectatione pacis feruenti stomacho uerba non commodo. quaerantur alii libere,
quos ledere lesus ipse non audet. ego interim (ex-rem) non silebo et dispensationem
uel inpe (ex i)ritiam simulabo uel metum. quid enim mihi accusanti facturus est,
qui, ut ipse testatur, laudanti detrahet? illud autem (c/. p. 112,18—23)A scribis
FJI scripsit u scribit beatitudo tua A romane ecclesie u romam I
est ire tam longe: et hic in Palaestina eodem modo ei iungimur
et — ne hoc quoque procul sit — in uiculo Bethleem presbyteris
eius, quantum in nobis est, communione sociamur. ex quo perspicuum
est dolorem proprium causam ecclesiae non putandum
nec stomachum unius hominis, immo per illum aliorum, generali
ecclesiae uocabulo nuncupandum.
quapropter, quod m pnncipio
epistulae dixi, etiam nunc repeto:nos uelle Christi pacem, ueram
optare concordiam et te rogare, ut illum moneas pacem non extorquere,
sed uelle. sit praeterito nostrarum contumeliarum dolore
contentus; uetera uulnera saltim noua obliteret caritate. sit talis,
qualis ante fuit, quando nos suo arbitrio diligebat. uerba ei de alieno
stomacho non fluant; faciat, quod uult, et non, quod uelle conpellitur.
aut quasi pontifex cunctis aequaliter imperet aut quasi imitator
apostoli uniuersorum saluti ex aequo seruiat.
si talem se praebuerit,
ultro praebemus manus, extendimus brachia; amicos et
parentes habeat et sentiat in Christo sicut omnibus sanctis ita et
sibi esse subiectos. caritas patiens est, caritas benigna est,
caritas non aemulatur, non inflatur, omnia sustinet,
omnia credit. cunctarum uirtutum mater est caritas et quasi spartum
triplex apostolica sententia roboratur dicentis: fides, spes,
caritas. credimus et speramus; atque ita per fidem et spem dilectionis
uinculo copulamur.
idcirco enim et nos patrias nostras dimisimus,
ut quieti absque ullis simultatibus in agris et in solitudine
om. u quod u qua c uidemus J Z communione s
separati g 2 et] ut FJI pale (ex i A)stina codd. 3 quoque] quod
F J Σ bethem
sed
contenti sint honore suo -et patres se sciant esse, non dominos,
maxime apud eos, qui spretis ambitionibus saeculi nihil quieti et
otio praeferunt. tribuat autem orationibus tuis Christus deus
omnipotens, ut pacis non ficto nomine, sed uero et fideli amore
sociemur, ne mordentes inuicem consumamur ab inuicem.
Pammachius et Oceanus Hieronymo presbytero salutem.
Sanctus aliquis ex fratribus schidas ad nos cuiusdam detulit,
quae Origenis nomine uolumen, quod TCEQV DGXOIV scribitur, in,
om. A 2 ut — 4 cog. om. A 3 quasi] ut g 4 corde A
6 pr. recepit
sane subtiliter m praefatione operis sui
mentionem tacito nomine tuae sanctitatis expressit, quod a te
promissum opus ipse conpleret, illud oblique agens etiam te simili
ratione sentire. purga ergo suspiciones hominum et conuince criminantem,
ne, si dissimulaueris, consensisse uidearis.
D in his multa DQB1 his] is N 2 nostri ing. s promouent Bl
remouent 21 quaeque £ 3 extimamus dicta (ex dictu) Bl aest. (est. BafliaB1
in mg. ext. GNB2 exist. DQ 4 actoris B1 libris
Hieronymus Pammachio et Oceano fratribus salutem.
Schidulae, quas misistis, honorifica me adfecere contumelia
sic ingenium praedicantes, ut fidei tollerent ueritatem. quia eadem
Alexandriae et Romae et in toto paene orbe boni homines super
meo nomine iactare consuerunt et tantum me diligunt, ut sine me
heretici esse non possint, omittam personas et rebus tantum et
criminibus respondebo. neque enim causae prodest maledicentibus
remaledicere et aduersarios talione mordere, cui praecipitur malum
pro malo non reddere, sed uincere in bono malum, saturari obprobriis
et alteram uerberanti praebere maxillam.
Obiciunt mihi, quare Origenem aliquando laudauerim. ni
fallor, duo loca sunt : praefatiuncula ad Damasum in omeliis Cantici
canticorum et prologus in libro Hebraicorum Nominum. quid ibi
de dogmatibus ecclesiae dicitur? quid de patre et filio et spiritu
14 cf. Hieron. praef. ad Orig. hom. in Cant. cant. init. 15 cf. Hieron. praef.
ad libr. de interpr. nom. Hebr. fin. G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII. Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. Q = Duacensis 247 s.- XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII (praebet duo apographa: tol. 44 r -467
= Bl et tol. 178 r -182 r = B2, quorum consensus = B).
laudaui interpretem, non dogmatisten,
ingenium, non fidem, philosophum, non apostolum. quodsi uolunt
super Origene meum scire iudicium, legant in Ecclesiasten commentarios,
replicent in epistulam ad Ephesios tria uolumina, et intellegent
me semper eius dogmatibus contra isse. quae enim stultitia
est sic alicuius laudare doctrinam, ut sequaris et blasphemiam? et
beatus Cyprianus Tertulliano magistro utitur, ut eius scripta probant;
cumque eruditi et ardentis uiri delectetur ingenio, Montanum
cum eo Maximillamque non sequitur. fortissimos libros contra J
Porphyrium scripsit Apollinaris, ecclesiasticam pulchre Eusebius i
historiam texuit; alter eorum dimidiatam Christi introducit
alter inpietatis Arrii apertissimus propugnator est:
uae, inquit
Esaias, qui dicunt bonum malum et malum bonum, qui
faciunt amarum dulce et dulce amarum. nec bonis aduersariorum,
si honestum quid habuerint, detrahendum est nec amicorum
laudanda sunt uitia et unumquodque non personarum,
sed rerum pondere iudicandum est. mordetur et Lucilius, quod
inconposito currat pede, et tamen sales eius leposque laudantur.
Dum essem iuuenis, miro discendi ferebar ardore nec iuxta
quorundam praesumptionem ipse me docui. Apollinarem
ad Ephes. tria uol.] cf. Gruetzmacher, Hieronymus II 40 16 *Esai. 5, 20
21 cf. Horat. sat. I 10, 1 sq. dogmatistem Bx,B2p.c.m2 6 pr. non om. N 7 ecclesiastem W
8 in om. N epta codd. praeter G2( intellegant N 9 quae enim]
quia seq. ras. Bl 10 sequaris W n (eras.) sequar Q sequar cet. blasphemia N
11 cipr. UNB tertuliano WDQ probat Q 12 eruditi] eritici (non eristici, I
putabant me homines finem fecisse
discendi: rursum Hierosolymae et Bethleem quo labore, quo pretio
Baraninam nocturnum habui praeceptorem! timebat enim Iudaeos
et mihi alterum exhibebat Nicodemum. horum omnium frequenter
in opusculis meis facio mentionem. certe Apollinaris et
Didymi inter se dogma contrarium est; rapiat me ergo utraque turma
altrinsecus, quia magistrum utrumque confiteor.
si expedit
odisse homines et gentem aliquam detestari, miro odio auersor circumcisos;
usque hodie enim persequuntur dominum nostrum Iesum
Christum in synagogis satanae. obiciat mihi quispiam, cur hominem
Iudaeum habuerim praeceptorem, et audet quidam proferre litteras
meas ad Didymum quasi ad magistrum. grande crimen discipuli,
si hominem eruditum et senem magistrum dixerim. et tamen uolo
inspicere ipsam epistulam, quae tanto tempore in calumniam reseruata
nihil praeter honorem et salutationem continet.
inepta sunt
haec et friuola. arguite potius, ubi heresim defenderim, ubi prauum
Origenis dogma laudauerim. in lectione Esaiae, in qua duo seraphin
clamantia describuntur, illo interpretante filium et spiritum sanctum
22 cf. Esai. c. 6. adii Np.r. anthioch. Q anthioc. GD antioc. W scribt. sanctis G
2 sensum GNB1 incarnatione dni B2 3 spargebantur G 4 dydim. G
didim. cet. 5 ei] et N sciebam] noueram G 6 diuersa Blp.c.B2, orru DQ
7 rursus G ueni rursum QB rursum ueni D hiero(u DN)soly(i 3tiV)mae (me DN)
GWDN hierusolimam
quod autem opponunt congregasse me libros illius
super cunctos homines, utinam omnium tractatorum haberem uolumina,
ut tarditatem ingenii lectionis diligentia conpensarem!
congregaui libros eius, fateor; et ideo errores non sequor, quia scio
uniuersa, quae scripsit. credite experto, quasi Christianus Christianis
loquor: uenenata sunt illius dogmata, aliena a scripturis sancctis,
uim scripturis facientia. legi, inquam, legi Origenem et, si in
legendo crimen est, fateor-et nostrum marsuppium Alexandrinae
chartae euacuarunt -: si mihi creditis, Origeniastes numquam fui;
si non creditis, nunc esse cessaui.
quodsi nec sic adducimini ad
fidem, conpellitis me in defensionem mei contra amasium uestrum
scribere, ut, si non creditis neganti, credatis saltem accusanti. sed
libentius mihi erranti creditur quam correcto. nec mirum; putant
enim me suum esse
palam dogmata confiteri. ipsorum enim decretum est non facile
margaritas ante porcos esse mittendas nec dandum sanctum canibus
et cum Dauid dicere: in corde meo abscondi eloquia tua,
ut non peccem tibi; et in alio loco super iusto: qui loquitur,
inquit, ueritatem cum proximo suo, id est cum his, qui domestici
fidei sunt.
ex quo intellegi uolunt nos, qui necdum initiati
sumus, debere audire mendacium, ne paruuli atque lactantes solidioris
cibi edulio suffocemur. quod autem periuriorum atque
8 cf. Verg. Aen. XI 283 19 cf. Matth. 7,6 20 Ps. 118,11 21 *Ps. 14, 3
22 cf. Gal. 6,10 24 cf. Hebr. 5,12-14 2 habentur Ga.rM liber om. N tot DQ 3 commentarioli (ex -la)Bl
5 habere Ga.c.D 6 lectionis W eruditoris Q eruditionis cet. 7 congregaui ex
conpensaui Bl 8 quasi] quia N xpianus xpianus D xpianis xpianus QB1,
B2p.c.m2 9 a
Quid igitur faciam? negem me eiusdem dogmatis esse? non
credent. iurem? ridebunt et dicent: \'domi nobis ista nascuntur\'.
faciam, quod solum cauent, ut sacra eorum atque mysteria in publicum
proferam et omnis prudentia, qua nos simplices ludunt, in propatulo
sit, ut, qui neganti uoci non credunt, credant saltem arguenti
stilo. hoc enim uel maxime cauent, ne quando contra auctorem suum
eorum scripta teneantur.
facile dicunt cum iuramento, quod postea
alio soluant periurio; ad subscriptionem tergiuersantur quaeruntque
suffugia. alius: \'non possum\' inquit, \'damnare, quod nemo damnauit\';
alius: \'nihil super hoc a patribus statutum est\', ut, dum totius orbis
prouocatur auctoritas, subscribendi necessitas differatur; quidam
constantius: \'quomodo\', inquiunt, \'damnabimus, quod synodus
Nicena non tetigit? quae enim damnauit Arrium, damnasset utique
et Origenem, si illius dogmata reprobasset\'.
scilicet uno medicamine
omnes simul morbos debuere curare; et idcirco spiritus sancti neganda
maiestas est, quia in illa synodo super substantia eius silentium
fuit. de Arrio tunc, non de Origene quaestio erat; de filio, non
de spiritu sancto. confessi sunt, quod negabatur; tacuerunt, de
quo nemo quaerebat. quamquam latente et Origenem, fontem
om. D orgiis ex origenes Q origenis ex orgis m2G iurgiis 91 organis Bl
origenis DN origeniste B2 federentur (ex foderetur Q) DNQB stromateon s
2 sententia B2 nostra D couenit (s.l. 1 coponit) Q plenissime
Gp.c.m2DQB2 3 faciant N negent N 4 credunt iurem D tredent
iures 91 credentiorem N dno bis G dno uis N de (e in ras.) nobis B; a (in
ras. m2) nobis
alioquin hoc
argumento nec Valentinus nec Marcion nec Cataphrygas nec
Manicheus damnari debent, quia synodus eos Nicena non nominat;
quos certe ante synodum fuisse non dubium est. quodsi quando
urgueri coeperint et aut subscribendum eis fuerit aut exeundum
de ecclesiis, miras strophas uideas.
sic uerba temperant, sic ordinem
uertunt et ambigua quaeque concinnant, ut et nostram et aduersariorum
confessionem teneant, ut aliter hereticus, aliter audiat
catholicus. quasi non eodem spiritu et Apollo Delphicus atque
Loxias oracula fuderit Croeso et Pyrrho diuersis temporibus, sed
pari inludens stropha.
Exempli causa subiciam: \'credimus\', inquiunt, \'resurrectionem
futuram corporum\'. hoc si bene dicatur, pura confessio est. sed quia
corpora sunt caelestia et terrestria et aer iste et aura tenuis iuxta
naturam suam corpora nominantur, corpus ponunt, non carnem, ut
orthodoxus corpus audiens carnem putet, hereticus spiritum recognoscat.
haec est eorum prima decipula; quae si deprehensa fuerit, struunt
alios dolos et innocentiam simulant et nos malitiosos uocant et quasi
simpliciter credentes aiunt: \'credimus in resurrectionem carnis\'.
hoc uero cum dixerint, uulgus indoctum putat sibi posse sufficere,
maxime, quia id ipsum et in symbolo creditur. interroges ultra: circuli
strepitus commouetur, fautores clamitant: \'audisti resurrectionem
carnis, quid quaeris amplius?\' et in peruersum studiis commutatis
de] dei B2 2 substantiam DB2,Qa.r.Bhp.c.m2
arrianumque Q damnauerunt (-mpn- QB)DQB hac G 3 ualentius 21 martionQ
marchion B cataphrigas W catafrigas DN,Q (ex catafrictas) catafasgas G catafrige
.(ge in ras. m2)B2 cathafrigę B1 Cataphryges s 4 manichaeus G nicena eos DQ
nicaena GW nominauit DB1 6 urgeri GNB1 argueri D argui QB2 et om. B2 ei N
7 e(ęQ)cclesia DQ stropas D strofas G 8 quaeque] ras. 8 litt. G alt. et om. G
\'9 comfessione N contineant B2 cath. aud. g 10 spiritu] xpo G
11 fuderit 51 fuderint (fuerint D) cet. pyrro G (ex pyro) DQ pirro NB
12 illudetes (sic) in ras. m2B2 a(in ras. m2)lludentes Q 13 Exempli] hinc,
-non a credimus,
dicentibusque nobis, utrum capillos
et dentes, pectus ac uentrem, manus et pedes ceterosque artus ex
integro resurrectio exhibeat, tunc uero se tenere non possunt cachinnoque
ora soluentes tonsores nobis necessarios et placentas et
medicos ac sutores ingerunt ultroque interrogant, utrum credamus
et genitalia utriusque sexus resurgere, nostras genas hirtas, feminarum
leues fore et habitudinem corporis pro maris ac feminae distinctione
diuersam. quod si dederimus, statim expetunt uuluam et
coitum et cetera, quae in uentre sunt et sub uentre. singula membra
negant et corpus, quod constat ex membris, dicunt resurgere.
Non est huius temporis contra dogma peruersum rhetoricum
iactare sermonem. non mihi diues Ciceronis lingua sufficiat, non
feruens Demosthenis oratio animi mei possit inplere feruorem, si
uelim hereticorum fraudulentias prodere, qui uerbo tenus resur-rectionem
fatentes animo negant. solent enim mulierculae eorum
mammas tenere, uentri adplaudere, lumbos et femina et puras adtrectare
maxillas et dicere: \'quid nobis prode est, si fragile corpus
resurget? futurae angelorum similes angelorum habebimus et naturam\'.
dedignantur uidelicet cum carne et ossibus resurgere, cum
quibus resurrexit et Christus.
sed fac me errasse in adulescentia et
om. D,Qa.c.m2 SYCORANT*(s.l.m2 sycophante) Q sycofante (8.1. a pro e)G
sicofante D siccofantes (cc in ras. m2)N sichophante Bl sicofate id est calumpnia-
Itores B2 illi] add. ut D,Q (del.) 2 urguere W urgueri D urgere cet. tene W
\',dicat 21; add. seN 3 resurrecturam QB% resurrectionem D et] et que (ex quo)B2
|4 adn.] pronuntiant D 5 ac] et B et] ac Bl 6 tunc uero in ras. m2Q;
add. risu (riso D)DQB* teneri D cachmoqueGa.e. cachinnoque D et
secunda post naufragium tabula est
culpam simpliciter confiteri. imitati estis errantem, imitamini et
correctum. errauimus iuuenes, emendemur senes. iungamus gemitus,
lacrimas copulemus, ploremus et conuertamur ad dominum,
qui fecit nos; non expectemus diaboli paenitentiam. uana est illa
praesumptio et in profundum gehennae trahens; hic aut quaeritur uita
aut amittitur. si Origenem numquam secutus sum, frustra infamare me
cupitis; si discipulus eius fui, imitamini paenitentem. credidistis d
confitenti; credite et neganti. ■
\'Si ista\', inquit, \'noueras, cur eum laudasti in opusculis tuis?\' I
et hodie laudarem, nisi uos eius laudaretis errores; non mihi displiceret
ingenium, nisi quibusdam eius placeret inpietas. et apostolus
praecipit: omnia legentes, quae bona sunt, retinentes.
Lactantius in libris suis et maxime in epistulis ad Demetrianum
spiritus sancti negat omnino substantiam et errore Iudaico dicit
eum ad patrem referri uel ad filium et sanctificationem utriusque
personae sub eius nomine demonstrari.
quis mihi interdicere potest,
ne legam Institutionum eius libros, quibus contra gentes scripsit
fortissime, quia superior sententia detestanda est? Apollinaris contra
Porphyrium egregia scribit uolumina: probo laborem uiri, licet
fatuum in plerisque dogma contemnam. confitemini et uos in
Ga.c.NB1 pitag. DB2 phitag. Q
emphed. DB2 euphed. Q temped. G 4 lactentis QBl,B2 (i ex e m2) lactentes N
(ex lactantes) errore
dicite eum male
sensisse de filio, peius de spiritu sancto, animarum de caelo ruinas
inpie protulisse, resurrectionem carnis uerbo tantum confiteri, ceterum
adsertione destruere et post multa saecula atque unam omnium
restitutionem id ipsum fore Gabrihel, quod diabolum, Paulum, quod
Caiphan, uirgines, quod prostibulas: cum hoc reieceritis et quasi
censoria uirgula separaueritis a fide ecclesiae, tuto legam cetera nec
uenena iam metuam, cum antidotum praebibero.
non mihi nocebit,
si dixero: Origenes, cum in ceteris libris omnes uicerit,
in Cantico canticorum ipse se uicit, nec formidabo sententiam,
qua illum doctorem ecclesiarum quondam adulescentulus
nominaui. nisi forte accusare debui, cuius rogatus opuscula transferebam,
et dicere in prologo: \'hic, cuius interpretor libros, hereticus
est; caue, lector, ne legas. fuge uiperam aut, si legere uolueris,
scito a malis hominibus et hereticis corrupta esse, quae transtuli.
quamquam timere non debeas; ego enim omnia, quae fuerunt uitiata,
correxi/ hoc est aliis uerbis dicere: \'ego, qui interpretor, catholicus
sum; hic, quem interpretor, hereticus est.
\' denique et uos satis simpliciter
et ingenue ac non malitiose, parui scilicet pendentes praecepta
rhetorica et praestigias oratorum, dum libros eius
hereticos confitemini et in alios crimen transferre uultis, iniecistis
legentibus scrupulum, ut totam auctoris uitam discuterent et ex
ceteris libris eius coniecturam praesentis facerent quaestionis; ego
callidus, qui emendaui silens, quod uolui, et dissimulans crimina
III.. ad libr. de interpr. nom. Hebr. fin. et praef. ad Orig. hom. in Hierem. et Ezech. init. N errare 21DQ muttum mtBl mutum cet. mu ultra g
non] me Q dicitis Q 3 tantum om. DQ 4 adseruatione D destrui
DQB2 omnibus DQ 5 resurrectionem N id s.l.G glabrihel (sic)2I
gabrihelum D gabrielum G gabrielem cet. alt. quod om. N 6 caifan G cayfan B2
caipham WBl prostibulae W -latas Ba -la GN,BLp.r. prostribulas D haec
DQB2 reiceritis DQ proieceritis N 8 timebo g 9 origenis N,Baa.c.
uinceret D 10 cantica DN canticis Q 11 quia D illum] eum B2
12 rogatu Q,BLp.c.m2 13 interpreto D 14 uipeream G 16 quamquam]
quam D; add. enim (del. m2)Ba fuerant uitiata DNQ uiciata fuerant Bl
17 interpreto D 19 ac] hac N et W 20 retor. B2 rethor. cet. praestigia
Q 21 crimen s.l.m2N crimina Bl ad (eras.) uultis (1 in ras. m2) B3 22 actpris
Bl uitam disc.] disc. doctrinam (r s.l.)G discurrerent D 23 eius
libris NB1 ergo G 24 uolui] uobis N dissimilans N
esse curandos, sed dimittendos naturae, ne medella languorem
exasperet.
centum et quinquaginta prope anni sunt, ex quo Origenes
dormiuit Tyri. quis Latinorum umquam ausus est transferre
libros eius de resurrectione,
opus se ipsum uoluit infamari? nec disertiores sumus Hilario
nec fideliores Victorino, qui tractatus eius non ut interpretes, sed
ut auctores proprii operis transtulerunt. nuper Ambrosius sic Exaemeron
illius conpilauit, ut magis Hippolyti sententias Basiliique
sequeretur.
ego ipse, cuius aemulatores esse uos dicitis et ad ceteros
talpae caprearum in me oculos possidetis, si malo animo fuissem erga I
Origenem, interpretatus essem hos ipsos, quos supra dixi, libros, ut
mala eius etiam Latinis nota facerem; sed numquam feci et multis
rogantibus adquiescere nolui. non enim consueui eorum- insultare 4
erroribus, quorum miror ingenia. ipse, si aduiueret, Origenes irasceretur
uobis, fautoribus suis, et cum Iacob diceret: odiosum me 1
fecistis in mundo.
Uult aliquis laudare Origenem? laudet, ut laudo: magnus
uir ab infantia et uere martyris filius Alexandriae ecclesiasticam
scholam tenuit succedens eruditissimo uiro, Clementi presbytero;
uoluptates in tantum fugiit, ut zelo dei, sed non secundum scientiam
ferro truncaret genitalia; calcauit auaritiam; scripturas memoriter
tenuit et in studio explanationis earum diebus sudauit ac noctibus.
mille et eo amplius tractatus, quos in ecclesia locutus est, edidit;
innumerabiles praeterea commentarios, quos ipse appellat tomos et
N 2 medella G9(D-ela cet. 3 et om. p
anni prope s origenis 91D 4 dorm.] mortuus est (est s.l.Q)DQB2 aus.
est unq. c 5 uel libros W STOMATEAS (sic) Q adbreuiatiores (sie; del.)
stromates B2 mofofxaxs ag et zo/iovg s 6 uoluerit Bl dissert. DNBI,BZa..r.
7 eius tract. g 8 sanctus ambr. DQB2 exaem. GW exam. cet. Hexaem. g
9 ippolyti G (h)ypoliti NQ hippolitis W yppoliti DB1 ipoliti B2 10 ego-16 fautor.]
uerbis N imitatores B2 uos esse Q 11 caprarum Bz 14 quiescere
B2a.c.m2 15 adhuc uiueret B1 origenis W 16 me ex ae G 18 uultis D
19 et] u (eras.) G 20 scholam Glli scolam cet. presb. clem. 91 21 fugiit GWN
fugit cet. sed tamen g 22 truncare G 23 desudauit B2 .25 praet.
inn. B2 appellauit WNBl thomos NQB xdfAOvg g
nostrum tanta potest legere, quanta ille conscripsit? quis ardentem
in scripturis animum non miretur? quodsi quis ludas zelotes opposuerit
nobis errores eius, audiat libere: --
Non imitemur eius uitia, cuius uirtutes non possumus sequi.
errauerunt in fide et alii tam Graeci quam Latini, quorum non necesse
est proferre nomina, ne uideamur eum non sui merito, sed
aliorum errore defendere. \'hoc non est\', inquies, \'excusare Origenem,
sed accusare ceteros\'. pulchre, si eum errasse non dicerem, si in fidei
prauitate saltem apostolum Paulum aut angelum de caelo audien-.
dum crederem; nunc uero, cum simpliciter errorem eius fatear, sic
legam ut ceteros, quia sic errauit ut ceteri: dicas:
si multorum communis
est error, cur solum persequimini?\' quia uos solum laudatis ut
apostolum. tollite amoris vneQftokrjv et nos tollimus odii magnitudinem.
cur post quadringentos annos docere nos niteris,
quod ante nesciuimus? cur profers in medium, quod Paulus et
Petrus edere noluerunt? usque ad hanc diem sine ista doctrina
mundus Christianus fuit. illam senex tenebo fidem, in qua puer
renatus sum. Pelusiotas nos appellant et luteos et animales et carneos,
quod non recipiamus ea, quae spiritus sunt, illi scilicet
N op. ei. ind.] ordinem op. ei. indecenter Blp.c. B2 2 poterit B1
3inom.G miraretur N 6 opere inlongo g estezes G ignoscere (s.Z. i
obrepere)Bl obreppere B2 somnia N 7 imitetur N seq. non poss. B* possumSt
8 et om. DQB2 9 proferri Q uideamus Na.e.Q 10 defendere om.
(in mg. m2 culpare)iV inquiens D 11 alt. si] etiamG fide G 12 prauitatem D
non contemno carnem, in
qua Christus et natus est et resurrexit, non despicio lutum, quod
excoctum in testam purissimam regnat in caelo, et tamen miror, cur
carni detrahentes uiuant. carnaliter et inimicam suam foueant et
nutriant delicate, nisi forte inplere uolunt scripturam dicentem:
amate inimicos uestros et benefacite his, qui persequuntur
uos. amo carnem castam, uirginem, ieiunantem; amo
carnis non opera, sed substantiam; amo carnem, quae iudicandam
esse se nouit; amo illam, quae pro Christo in martyrio caeditur,
laniatur, exuritur.
Illud uero, quod adserunt a quibusdam hereticis et maliuolis
hominibus libros eius esse uiolatos, quam ineptum sit, hinc
probari potest. quis prudentior, doctior, eloquentior Eusebio et m
Didymo, adsertoribus Origenis, inueniri potest? quorum alter sex
uoluminibus tfjg ajzoloyiag ita eum ut se sensisse confirmat, alter
solus
scilicet inuentus est Origenes, cuius scripta in toto orbe pariter
falsarentur et quasi ad Mithridatis litteras omnis ueritas uno die de
uoluminibus illius raderetur. si unus uiolatus est liber, num uniuersa
eius opera, quae diuersis et locis et temporibus edidit, simul corrumpi
potuerunt? ipse Origenes in epistula, quam scribit ad Fabianum,
Romanae urbis episcopum, paenitentiam agit, cur talia scripserit,
et causas temeritatis in Ambrosium refert, quod secreto edita in
Pompei 7 etc. 2IB hierusoly(i)m. DNQ 2 pr. et om.DQB quod ex quo G
4 suiN foueant uoluptuose Z?\\.B2p.c.m2 5 uolunt] nollentN
Porro, quod Pamphilum proferunt laudatorem eius, gratias
illis ago meo nomine, quod dignum me putauerunt, quem cum
martyre calumniarentur. si enim ab inimicis Origenis libros eius
dicitis esse uiolatos, ut infamaretur, quare mihi non liceat dicere ab
amicis eius et sectatoribus conpositum esse sub nomine Pamphili
uolumen, quod illum testimonio martyris ab infamia uindicaret?
ecce uos emendatis in Origenis libris, quod ille non scripsit, et miramini,
si edat aliquis librum, quem ille non edidit? uos in edito
opere potestis coargui; ille, qui nihil aliud edidit, facilius patet
calumniae. date quodlibet aliud opus Pamphili, nusquam repperietis;
hoc unum est. unde igitur sciam, quod Pamphili sit? uidelicet
stilus et saliua docere me poterit. numquam credam, quod doctus
uir primos ingenii sui fructus quaestionibus et infamiae dedicarit.
et ipsum nomen Apologetici ostendit accusationem; non enim defenditur,
nisi quod in crimine est. unum proferam, cui contradicere
uel stulti sit uel inpudentis.
sex librorum Eusebii super Origenis
defensione principium usque ad mille ferme uersus liber iste, qui
Pamphili dicitur, continet et in reliquis scriptor eiusdem operis
profert testimonia, quibus nititur adprobare Origenem fuisse catholicum.
Eusebius et Pamphilus tantam inter se habuere concordiam,
ut unius animae homines putes et ab uno alter nomen acceperit.
quomodo igitur inter se dissentire potuerunt, ut Eusebius in toto
opere suo Origenem Arriani dogmatis probet et Pamphilus Niccenae
(ex num m2 N) eet. CY PECIAOYCIN G
CY PHAOrOICIN Bl EY PHAOCOICI N EICIAOCOPT IMB2 ET IHcIAorortiMDdicxmtElPHCIAOrOYCYCOQJeginonpotesttyi
alienasse N 3 profertN
sed concedamus ex superfluo, ut Pam-1
phili sit, Pamphili, sed necdum martyris — ante enim scripsit, sit
martyrium perpetraret —: \'et quomodo,\' inquies; \'martyrio dignus
fuit?\' scilicet ut martyrio deleret errorem; ut unam culpam sanguinis
sui effusione purgaret. quanti in toto orbe martyres, antequam
caederentur, uariis subiacuere peccatis! defendamus ergo
peccata, quia, qui postea martyres, prius peccatores fuerunt?
Haec, fratres amantissimi, ad epistulam uestram celeri sermone
dictaui uincens propositum, ut contra eum scriberem, cuius
ingenium ante laudaueram, malens existimatione periclitari quam
fide. hoc mihi praestiterunt amici mei, ut, si tacuero, reus, si respon-j
dero, inimicus iudicer. dura utraque condicio, sed de duobus eligam,
quod leuius est: simultas redintegrari potest, blasphemia ueniam
non meretur.
quid autem laboris in transferendis libris JUQl dQXwv1
sustinuerim, uestro iudicio derelinquo, dum et mutare quippiam de
Graeco non est uertentis, sed euertentis, et eadem ad uerbum ex-I
primere nequaquam eius, qui seruare uelit eloquii uenustatem. ]
cet. fuit dampnata Bl defensaret Bl,B2p.c.m2
didimi codd. 2 qui] quod Q sexti libri Q sexto libri D sexta(-i m2) libri B2
i
\'VI\' (in ras. m2) libri (alt. i in ras. m2)Bl capiti 0%Np.c. capite cet.
3 ad cetera B2 sociarint N concidamus W ut] et g 4 alt. Pamphili
del. m2B2, om. Bl pamphyli G nondum B2 5 perpetrarit ex perptarit B2
perpeteretur g inquis B2 7 tot D 8 subiacere D subiacebantQ peccatis
ex periculis B1 9 qui om. N 12 ante ex te G mallens B2 extimatione
DB2 14 de] e Gp.rMDB2 duabus DQ,B2a.c. 15 si multos Q
redintegrare Q redintegra D reintegrari B uen. blasph. Bl 16 libr.
transf. s 17 sustinuero Bla.e. sustinuerimus B2 qui piam B2 de
Graeco om. N 18 euert. et eadem] eadem euerteatis (tert. e eras.) N 19 uen.]
add. explicit epistula sancti hieronimi praesb ad pammachium et oceanum 9(
amen G
Uoce me prouocas ad scribendum, terres eloquentia et in
epistolari stilo - prope Tullium repraesentas. quod quereris me
paruas et incomptas litterulas mittere, non uenit de incuria, sed de
timore tui, ne uerbosius ad te loquens plura reprehendenda
0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. Xll. B = Berolinensis lat. 18 s. XII..\' Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. Mazarinianus 577 s. XII. e = Parisinus lat. 1876 s. XII. * t = Carolopolitanus 196 d II s. XII. Parisinus lat. 1883 s. XIII., Q = Amplonianus fol. 91 s. XIV. 1 = Vindobonensis lat. 644 s. XV. x = Vindobonensis lat. 3870 s. Xl\'. n = Holkhamicus 126 s. XV. £ = Holkhamicus 127 s. XV.\' st — Holkhamicus 128 s. XV. (p = Cantabrigiensis univers. 409+410 s. XV. Mazarinianus 574 s. XV (praebet duo apographa: b2 tol. 107b
tt b2
et, ut sanctae menti tuae simpliciter fatear, uno ad occidentem
tempore nauigandi tantae a me simul epistulae flagitantur,
ut, si cuncta ad singulos uelim rescribere, occurrere nequeam. unde
accidit, ut omissa conpositione uerborum et scribentium sollicitudine
dictem, quicquid in buccam uenerit, et amicum te tantum meorum
dictorum, non iudicem considerem.
Duas quaestiunculas tuae litterae praeferebant: unam,
quare sit a deo induratum cor Pharaonis et apostolus dixerit:
non uolentis neque currentis, sed miserentis
est dei et cetera, quae liberum tollere uidentur arbitrium;
alteram, quomodo sancti sint, qui de fidelibus, id est baptizatis,
nascantur, cum sine dono gratiae postea acceptae et custoditae
salui esse non possint.
Primae in libris ffteol doxcbv, quos nuper Pammachio nostro
unde necessitate conpulsus sum transferre libros, in quibus plus
mali quam boni est, et hanc seruare mensuram, ut nec adderem
om.x ut-fateu in mg. into 0 ut-occid. om.ei\\QXJI<p uno ad occ.
om.Oacgb uno om.v- 2 tem. nau. tantae] enauigandi ante tempora x nau.
temp. tt\\gn<pb 3si ad cunctaad p scribere Baiv<pblb 4 obmissa v solicit. vb
5bucam f uenit cv dict. meor. Oaxv Gnonowi.jc 7 tuae] quas tue x te tues
litt. tuae BLVD una A 8 sit] fuit v sit a deo sit 01 a deo sit b2 indo
a deo c 9 miserentis (alt. e in ras.m2)B 10 est s.1.m2B,om.vcp toll. uid.
arb.] tollat arb. uid. v uid. toll. tx\\Qin<pb 11 altera cxb sancti] facti T
sunt vf de] a 0 12 nascantur Oacg nascuntur cet. cum] qui cum x
13 possunt x,ba.c. possent Ba.c.m2 14 IIEPI \'APXCON QI tepiapxon x
spatium uzcuum cp peri archon
Praeterea, quia docto uiro loquor et tam diuinis scripturis
quam saeculi litteris erudito, illud dignationem tuam admonitam
uolo, ne me putes in modum rustici balatronis cuncta Origenis reprobare,
quae scripsit - quod in me criminantur
eius et quasi Dionysium philosophum arguunt subito mutasse sententiam
—, sed tantum praua dogmata repudiare.
scio enim aequali
maledicto et eos subiacere, qui bona mala dicunt, et illos, qui mala
bona iudicant; qui faciunt amarum dulce et dulce amarum. aut
quae est tanta pertinacia sic alicuius laudare doctrinam, ut sequar
et blasphemiam ?.
De secundo problemate tuo Tertullianus in libris de monogamia
disseruit adserens sanctos dici fidelium filios, quod quasi
candidatae sint fidei et nullis idolatriae sordibus polluantur. simulque
considera, quod et uasa sancta in tabernaculo legerimus et
cetera, quae ad ritum caerimoniarum pertinent, cum utique sancta
esse non possint nisi ea, quae sentiunt et uenerantur deum.
idioma
libro de monogamia non exstat 0 2 quorum] quoniam ¥i fratre om.v potueris x
mutuare Btvn 3 debeas — 5 quia] de ¥i nostri turbo erfo.-rb ingenii x
riuulos aetfrti 5 quia] que νξ docto uiro doctor loquor
Obsecro te, ne tacito mentis iudicio me aut uanitatis arguas
aut falsitatis. testis est enim conscientiae meae dominus, quod ab
ipso procinctu et interpretationis exordio supra dicta necessitas me
retraxit; et scis ipse non bene fieri, quod occupato animo fiat. palliolum
textura breue, caritate latissimum senili capiti confouendo
libenter accepi et munere et muneris auctore laetatus.
Beatissimo papae Theophilo Hieronymus.
Nuper tuae beatitudinis scripta suscepi et emendantia uetus
silentium et me ad solitum officium prouocantia. unde, licet per
Q et—etO 2 nominent pb1
bethsabeę cr beethsabee p bersabee x£rp bersabe v bsabee B 3 sanctuarium
ex sanctum x sanctificatum v uocatur c 5 est om. ex enim] add. mihi f
deus Qrpb 6 et om. v exordium x me nec. crfgnb 7 traxit rp accusato erf
pall. (sc. cum cucullo)] pilleolum Biwpb pileolum g 8 texuta a breui OacxĘ
ear. lat. om. b capite acxr 9 accipe x aucte v.a.c. autorerp.r. letatus sum b2 F = Veronensis XVI. 14 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. I — Turieensis Augiensis 41 s. IX. (b = Guelferbylanus 4156 s. IX-X. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. a = Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. z = Vaticanus lat. 360 s. XII-XIII. u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII. c = Vindobonensis lat. 644 s. XV. FJ2, add. epm az ad eundem theophilum quanta prouidentia
prius tacuerit, cum postea scribatO ad theophilum papam super uictoria heresis
allexandrine c item alia s, titulo caret u ; Hieronymi nomen exhibent tituli in azc c ieronim. a hieronim. cet. praeter 0 13 beat. tue c tuae]
a te FJ2 scr. suscepi FJZ scr. percepi cet. percepi scripta s et (eras. I)
FJ2, om. cet. emendatia
Dilectissimo et amantissimo fratri Hieronymo Theophilus
episcopus.
Sanctus episcopus Agatho cum dilectissimo diacono Athanasio
in ecclesiastica directus est causa, quam cum didiceris, non ambigo,
quin nostrum studium probes et in ecclesiae uictoriis glorieris. nam
Origenis heresim in monasteriis Nitriae quidam nequam et furiosi
homines serere et fundare cupientes prophetica falce succisi sunt,
quia recordati sumus apostoli commonentis: argue eos seuere.
festina igitur et tu partem huius praemii recepturus deceptos quosque
emendare sermonibus. optamusque, si fieri potest, in diebus
nostris catholicam fidem et ecclesiae regulas cum subiectis nobis I
populis custodire et omnes nouas sopire doctrinas. I
<P — Guelfsrbytanus 4156 s. IX-X. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XlI. Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XlI. z = Vaticctnus lat. 360 s. XII-XIII. u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII.
= Vindobonensis lal. 644 s. X V.
Beatissimo papae Theophilo Hieronymus.
Duplicem mihi gratiam beatitudinis tuae litterae praestiterunt,
quod et sanctos ac uenerabiles Agathonem episcopum et diaconum
Athanasium habuerint portitores et aduersus sceleratissimam
heresim zelum fidei demonstrarint. uox beatitudinis tuae in toto
orbe personuit et cunctis Christi ecclesiis laetantibus diaboli uenena
siluerunt. nequaquam antiquus serpens sibilat, sed contortus et
euisceratus in cauernarum tenebris delitescens solem clarum ferre
non sustinet.
equidem super hac re, et antequam scriberes, ad occidentem
epistulas miseram ex parte hereticorum strophas meae
linguae hominibus indicans. et dispensatione dei factum puto, ut
eo in tempore tu quoque ad papam Anastasium scriberes et nostram,
dum ignoras, sententiam roborares. uerum nunc a te commoniti
magis studium adcommodabimus, ut et hic et procul simplices ab
s = Guelferbjitanus 4156 s. IX-X. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B — Berolinensis lat. 18 s. XII. a = Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. z — Vaticanus lat. 360 s. XII-XIII. u — Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII., i = V indobonensi, lat. 644 s. XV. m2) epo (u m2) if! ad theophilum ieronimus suam
commendans diligentiam et quedam familiaria subnectens 0 iheronimus ad
theophilum papam B epla bi (h z) ieronimi ad theophilum az hyero ad
theophilum c, titulo caret u u hie(hye (ihe B ie a)ronimus$>Bazc heroim psbr u
4 dupplicem Bu tue beat. u 5 quos u et om. u ac] et u diaconem B
6 athanisium if! habuerunt ue habuerim if! aduersos u aduersum e 7 demonstrarent
e demonstrari <Pu demonstrar B 8 personauit$pertonuit s
cuncte xpi ecclesie letantur 0 in cunctis xpi ecclesiis latentis u 9 siluere e
neq. amplius s anticus B 10 dilitescens if!( 11 si quidem B qui quidem Oze ,
quidem a scriberem u 12 ex] et u 13 iudicasse (P et] ex Be 14 in
eo 0 eodem a Anast. pap. s athanasium u 15 roborasse (sic) u nunc
a; te if!u a te nunc cet. admoniti e amoniti B 16 studium] add. nunc a te if!
ac(d if!)commodauimus if!OBaz et hic et] ethic Ba.c.az hic 0 ex hic (hie et s
debemus hominibus placere, sed deo —, quamquam ardentius ab illis
defendatur heresis, quam a nobis oppugnetur. simulque obsecro,
ut, si qua synodica habes, ad me dirigas, quo possim tanti pontificis
auctoritate firmatus liberius et confidentius pro Christo ora reserare.
Uincentius presbyter ante biduum, quam hanc epistulam darem,
de urbe uenit et suppliciter te salutat crebroque sermone concelebrat
Romam et totam Italiam tuis post Christum epistulis liberatam.
annitere ergo, papa beatissime, et per omnem occasionem ad occidentales
episcopos scribe, ut mala germina acuta, ut ipse significas,
succidere falce non cessent.
Domino dilectissimo et amantissimo fratri Hieronymo presbytero
Theophilus episcopus.
Didici, quod et sanctitas tua nouerit, Theodorum monachum
eiusque studium conprobaui, quia, cum a nobis Romam nauigaturus
exiret, noluit ante proficisci, nisi te et sanctos fratres, qui tecum
sunt in monasterio, quasi sua uiscera amplexaretur et inuiseret. quem
Bc non] nec g 3 expugnetur z 4 sinodica Ou synodoca c
sydonica (i ex 0) (f) 5 et om. <1> .. 6 quam] cum u 7 subpl.$supl. uc
8 pene totam u totam pene g 9 annitere siccodd. amantissime atque beat.
10 episcopos] cpbros u 11 cesset if> cesses u ([1 — Guelferbytanus 4156 s. IX-X. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. a = Parisinus bibl. armamentarii 293 s. XII. z = Vaticanus lat. 360 s. XII-XIII. .u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII. t = Vindobonensis lat. 644 s. XV. (ex-lo) epi (ex epo) ad hieronimum (ex-mo) 1> ad
ieronimum theophilus in commendatione theodori monachi 0 theophilus ad
iheronimum B epla bi theophili ad (h z)ieronimum az theophili ad hyerom,
quod fugatisuntsectatoresorigenis et quod caueat ab ypochritis c, titulo earet u om. u hie(ex he (fi hye 1 ihe B ie a)ronimo tfiBazw 17 qui u
roma az 19 amplecteretur z .\'
atque
unam apud uos quoque deponerent hypocrisin, qui occulte dicuntur
subruere ueritatem! de quibus non bene sentientes in his regionibus
fratres haec me scribere prouocarunt. quam ob rem cauete et effugite .
huiusce modi homines et, iuxta quod scriptum est, si quis non
adfert ad uos ecclesiasticam fidem, huic nec
aue dixeritis. quamquam ex superfluo faciam haec tibi
scribere, qui potes etiam ab errore reuocare, tamen nihil nocet
etiam prudentes et eruditos uiros pro sollicitudine fidei commoneri.
omnes fratres, qui tecum sunt, meo nomine salutari uolo.
Domino dilectissimo, fratri et coepiscopo Epiphanio Theophilus
in domino Christo salutem.
Dominus, qui locutus est ad prophetam: ecce constitui
te hodie super gentes et regna eradicare et
u 2 in nitria if) 3 extinctus < ac] et Bue 5 hipocrisin u ,
hypocresin 0 hy(i a)pocrisim Oaz ypochrisim e que occulta (fi 6 surruere Oa
iis g 7 prouocauerunt (P fugite e 8 et om. u 9 nos t ne i 10 superflua cP
^ faciam] fitatur ch tibi haec 0 hoc i 11 qui] add. errantes s potest 0
etiam (non et, ut Vall. testatur) alios u, om. es nil B 12 etiam] et g, om. t
et om. e comoneriO commonere u 13 nom. meo g <P — Guelferbytanus 4156 s. IX-X. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XII. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. a = Parisinua bibl. armamentarii 293 s. XII. s = Vaticanus lat. 360 s. Xll-Xhl.\' u — Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII. e = Vindobonensis lat. 644 s. XV. (ex-Io) adscm epifanium epm 0 ad epiphanium theophilus de
origenis heresibus confutatis et apud constantinopoli adhuc confutandis 0 theophilus
pp ad epiphanium epm B epla theophili ad epiphanium epm az theophili
ad epiphanium, ut congregatis epis sue insule condempnetorigenem eteius opera
et contra sectatores eius scribat epo constantinopolitano c, titulo caret u om. ς xpo dno
pauca ergo ex his, quae gesta sunt,
in generali epistula, quam ad omnes in commune direxi, prout
patiebatur angustia temporis, conprehendi. dignationis tuae est,
quae in huiusce modi certaminibus ante nos saepe pugnauit, et
positos in proelio consolari et congregare totius insulae episcopos
ac synodicas litteras tam ad nos quam ad sanctum Constantinopolitanae
urbis episcopum et, si quos alios putaueris, mittere, ut consensu
omnium et ipse Origenes nominatim et heresis nefaria condemnetur.
didici enim, quod calumniatores uerae fidei Ammonius,
Eusebius et Euthymius nouo pro heresi furore bacchantes Constantinopolim
nauigarint, ut et nouos, si quos ualuerint, decipiant
et ueteribus suae inpietatis sociis coniungantur. curae igitur tuae
sit, ut cunctis episcopis per Isauriam atque Pamphyliam et ceterarum
prouinciarum, quae in uicino sunt, rei ordinem pandas et
nostram, si dignum putas, epistulam subicias, ut omnes spiritu
congregati cum uirtte domini nostri Iesu Christi tradamus eos
satanae in interitum inpietatis, quae possidet eos.
et ut celerius
$a.c.ut eadem u 3 corpus] cor u per pat. om. s pacientia
ua.c.m2 (Vallarsius, ut saepe, de u falsa tradit) 5 et nunc u uidimus 1>
e(ę B)cclesia sancta Be 6 aliquod 1> aliud 0 8 euang. om. u trucidauit B
sanctum] secundumOg (unde fecundum male coni. Vallarsius) agmen om. 1>u;
add. a
Domino amantissimo, filio ac fratri Hieronymo presbytero et
cunctis fratribus, qui tecum uersantur in monasterio, Epiphanius in
domino salutem.
Generalis epistula, quae ad omnes catholicos scripta est, ad
te proprie pertinet, qui zelum fidei aduersus cunctas hereses habens
t scriptura perueniat u ind.-aliq.] aliq. indo u 2 uirum om. if>
pr. de] ex
scito enim, fili canssime, Amalech usque ad stirpem esse
deletum et in monte Raphidim erectum tropaeum crucis. et, quomodo
porrectis in altum Moysi manibus uincebat Israhel, sic dominus
confortauit famulum suum Theophilum, ut supra altare ecclesiae
Alexandrinae contra Origenem uexillum poneret et inpleretur
in eo, quod dicitur: \'scribe signum hoc, quia delebo
funditus Origenis heresim a facie terrae
cum ipso Amalech.
ne uidear eadem rursum iterare et
prolixiorem epistulam texere, ipsa ad uos scripta transmisi, ut scire
possitis, quae nobis scripserit et quantum boni ultimae aetati meae
concesserit dominus, ut, quod semper clamabam, tanti pontificis
testimonio probaretur. iam autem puto et te aliquid operis edidisse
et iuxta priorem epistulam, qua te super hac re fueram cohortatus,
elimasse libros, quos tuae linguae homines legant. audio enim
et ad occidentem quorundam hominum naufragia peruenisse, qui
non contenti perditione sua uolunt plures mortis habere participes,
quasi multitudo peccantium scelus minuat et non numerositate
lignorum maior gehennae flamma succrescat. sanctos fratres,
qui tecum in monasterio domino seruiunt, et tecum et per te plurimum
salutamus.
<P Apollinarii g- discipulis s auers. TV aduers. cet.
2 in om. <P fixam 0 deus omn. B deus om. u 3 in Al.] alexandrie u
perdite ip in om. V 4 amalec B 5 raphidin <Paz raphidei u trop(h s.l.m2)aeam
T tropheum
Haec epistula uniformis ad Palaestinos et ad Cyprios episcopos
missa est. utriusque principia tulimus.
Ad Palaestinos:
Dominis dilectissimis, fratribus et coepiscopis Eulogio,
Iohanni, Zebinno, Auxentio, Dionysio, Gennadio, Zenoni,
Theudosio, Dictenio, Porphyrio, Saturnino, † Alani, Paulo,
Ammonio, Heliano, alteri Paulo, Eusebio et omnibus, qui in
Aeliae encaeniis congregati sunt, catholicis episcopis Theophilus
in domino salutem dicit.
Ad Cyprios:
Dominis dilectissimis -et fratribus et coepiscopis Epiphanio,
Marciano, Agapeto, Boethio, Helpidio, Eutasio, Norbano,
Macedonio, Aristoni, Zenoni, Asiatico, Heraclidae, alteri Zenoni,
Kyriaco, Aprodito Theophilus in domino salutem.\'
Arbitror, quod ante nostras litteras uelox ad uos fama pertulerit
temptasse quosdam in monasteriis Nitriae Origenis heresim
serere et monachorum purissimum coetum in potione turbida
propinare. quam ob rem conpulsi sumus ad ipsa loca pertimescentes
sanctorum precibus et maxime patrum et presbyterorum,
qui praesunt monasteriis, ne, dum nos ire cessamus, hi, qui prurientibus
blandiuntur auribus, simplicum corda peruerterent.
quorum nobilitas in scelere est et tam rabidus furor ad omne -facinus,
quod inperitia superbiaque suggesserit, ut praecipites ruant
u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII, qui titulo caret 4 et 6 palesthiiios u 4 alt. ad om. Yall. ciprios u 8 iohi u Zebiano Vall.
dionisio u genadio u 9 Theodosio Vall. Dicterio Vall. porphirio u
11 helie enceniis u teophilus u
quos quia
repperi cum quibusdam peregrinis, qui in Aegypto parumper habitant,
ad uestram prouinciam transmigrasse — et homines pauperes
gratia et pecuniis inescatos, qui debuerant manu et labore uictum
quaerere —, ut inpleatur in eis, quod scriptum est: in circuitu
inpii ambulabunt, et uelle in similitudinem Iudaeorum prius
igne consumi quam Origenis uidere scripta damnari, quodam modo
proclamantes: posuimus mendacium spem nostram
etmendacio protegamur, ne forte etiam in illis partibus
plebis et monachorum turbent animos et, qui debuerant pro scelere
correpti agere paenitentiam, uertantur contra nos et mendaciorum
cuniculis subtrahant ueritatem, iustissimum duxi scribere
sanctitati uestrae et breuiter nuntiare, quod e uicino episcopis
congregatis, qui proprie inplerent numerum synodi, perrexerint
Nitriam.
et coram multis patribus monachorum, qui de tota paene
Aegypto conuolauerunt, lecti sunt libri Origenis, in quibus inpio
labore sudauit, et consensu omnium condemnati.
Nam cum legeretur uolumen Jtsgi aexwv, quae nos \'de
quid loquar de resurrectione mortuorum,
in qua perspicue blasfemat et dicit, quod post multos
saeculorum recursus corpora nostra paulatim redigantur in nihilum
et in auram tenuem dissoluantur, ac, ne paruum hoc putaremus,
adiecit: resurgens corpus non solum corruptibile
sed mortale erit, ut scilicet dominus atque saluator
frustra destruxerit zabulum, qui mortis habebat imperium,
siquidem et post resurrectionem corruptio et mortalitas in nihilum
resolutis corporibus dominatur humanis? de angelis quoque
temeraria aliqua confinxit, ut cuncta in caelo ministeria seruitutis
dei non sint in caelo creata, sed diuersis lapsibus et ruinis uaria
officiorum sortiti sint nomina, causasque ueteres praecessisse,
quibus creuerint uel decreuerint.
et inter haec quasi doloris inpatiens
clamante populo: quae sursum est Hierusalem, libera
est nihil in ea purum, nihil a uitiis liberum et perpetua securum uirtute
contendit. non stetit hactenus profana de angelis disputatio;
sed proficiens in scelere: sicut daemones, inquit, nidore
hostiarum assidentes aris gentilium pascebantur,
ita et angeli sanguine uictimarum,
negi åQXcõv I fragnii 3 Orig. Jtegi åQXcõv I fragm. 7 Orig.
j de oratione c. 15 init. 10 cf. I Cor. 5, 6 et Gal. 5, 9 15 Orig. negi åQXcõv
I fragm. 24 Gal. 4, 26 27 Orig. negi åQXcõv I fragm. m2) u sit Vall. ueritas et scripsi ueritate u ueritas ValL
2 a salu. Vall. 4 zabls u et diabolus Vall. 5 equo u 7 decoratione (c exp.) u
inscribitur Vall. 9 obturabimus u a.c.m2 10 ne et scripsi et ne u ne Vall.
19 resolutis Vall. resolutio u 20 confinxit Vall. confixit u ut Vall. et u
21 creata Vall. creata, s u 22 sint scripsi s u 24 pr. est] e u ihrlm u
26 actenus u haec tenus Vall. 28 assedentes u
fumo thymia matis delectati uersa bantur prope
altaria et huiusce modi alebantur cibis.
quis non putet eum nihil ultra inuenire potuisse, in quo mens uesana
corrueret? praescientiam quoque futurorum, quae soli domino
nota est, stellarum motibus tribuit, ut ex earum cursu et uarietate
formarum daemones futura cognoscant et uel agant aliqua uel ab
his agenda demandent. ex quo perspicuum est eum idolatriam et
astrologiam et uarias ethnicorum fraudulentiae diuinationis
praestigias adprobare.
Haec et huiusce modi sub nomine monachorum quidam sentientes
et docentes in monasteriis uersabantur, cumque indigne
ferrent auctorem tanti mali cum suo errore damnari, quosdam
inopes et seruos spe gulae sollicitatos suo iunxere comitatui et
facto cuneo sedenti mihi Alexandriae uim facere conati sunt uolentes
causam Isidori, quam nos propter uerecundiam et ecclesiae disciplinam
episcoporum iudicio seruabamus, proferre in medium et
auribus ethnicorum dictu pudenda ingerere, ut seditio et turbae
contra ecclesiam miscerentur; quorum consilia destruxit deus sicut
Achitofel.
omnis autem conatus eorum hic erat, ut sub nomine
Isidori heresem defenderent, qui a multis episcopis propter uarias
causas a communione sanctorum fuerat separatus. interim mulier
et filius eius adolescens ab his producitur in medium et in loco urbis
celeberrimo, quem, ni fallor, Genium uocant, conlocantur. clamitant,
quicquid in nostram inuidiam esse credebant, gentilium contra
nos populo contionantes ea, quae aures infidelium libenter audirent.
inter quae etiam destructionis Sarapii et aliorum idolorum eos
quasi in fugam admonentes uociferantur: \'non suntf in iura tepulorum
in Nitriae monasteriis\'.
haec autem uniuersa faciebant
putantes sibi turbas iungi infidelium et Isidorum episcoporum
u spiritualium Vall. tipus u 2 timiamatis u 4 quis Vall. qui u
quo u quod Vall. 8 idololatriam Vall. 9 fraudolentae Vall. 14 comitatui u
15 mihi alex. u in Alexandria Vall. 16 quem Vall. 18 dictu (non dicta) u L
21 hisidori u haeresim Vall. qui a scripsi quia u qui Vall. 26 pplos
(s eras.) u populos Vall. contionantes scripsi concitantes u 27 etiam u et Vall.
Serapii Vall. 28 quasi u qui Vall. amonentes u s u sic Vall. teplorum
(= tepulorum) u templorum Vall. ; locus grauiter corruptus 30 sibi u sic Vall.
qui uolebamus eum praesentibus clericis et fideli populo
in ecclesia patienter audiri et seruari in persona eius cum. omni
timore dei et mansuetudine ecclesiasticam regulam. neque enim!
inimici eius sumus nec in aliqua re tam illum quam paucos seruos
atque fugitiuos, qui eius negotiis socii sunt, laesimus, sed dei timo-\'
rem et normam rigoris euangelici familiaritati pristinae et necessitudini
praetulimus.
qui cum accersitus esset ad quaestionem coram
episcopis, ut omni clero negotium diceret, et crebrius uocaretur ad
causam, coepit subterfugere et differre diem ex die illa uidelicet spe,
ut multorum sermo narrabat, quod paulatim mulieris silentium
redimeret. et hoc faciens sanctorum fratrum animos uulnerabat.
quis enim ambigit fiduciam bonae esse conscientiae, fugam autem
et dissimulationem, ut parcius loquar et aperte proferam, quod sentio,
apud plerosque genus confessionis iudicari? praesertim cum graue
ei mulier datis libellis crimen inpingeret et hoc per populos iactaretur,.
illum magnopere agere, ut quolibet potius genere quam episcoporum
iudicio res finem acciperet.
quae mulier ignorante nie
amicorum eius studio etiam in albo uiduarum descripta est, ut refrigeriis
elemosynae dolorem. uulneris solaretur. quod postquam a
quodam diacono didici, qui intrepidus nuntiabat mulierem scriptam
in uiduarum numero, ut taceret, quod obiecerat, ilico per multos
Isidoro indicem prodidi et monui, ut episcoporum se iudicio praepararet
muliere dumtaxat a ceterarum consortio separata, donec
causae uideremus euentum. neque enim fas erat eam ecclesiae
opibus sustentari, quae tantum crimen aut dixisset temere aut
tacuisset. iste est signifer hereticae factionis; hoc utuntur duce
uel locupletissimo hi, quos in exordio epistulae descripsimus, qui
possit praebere cibos et peregrinationis eorum incommoda sustentare.
ubi furor et caedes necessariae sunt, nullius alterius indigent auxilio;
ubi expensae et sumptus uarii, nihil hoc largitore adcommodatius.
Dolent contra me atque insaniunt, quare solitudines et
habitacula monachorum, in quibus sancta conuersatio est, non
.\'
addidi, om. u 4 masuetudine u 6 negotii Vall. 7 familiaritate u
8 praetulimus (non pertulimus) u aecersitus Vall. accessitus u\' 9 ut scripsi etu
dicere Vall. 13 ambigit (non abigit) u 15 indi presertim u 19 etiam u
et Vall. aluo u 20 elemosine u . 28 hi scripsi hii u si Vall. descr; Vall.
discr. u 29 peregrinationis
quae dicens perspicue domino contradicit, qui loquitur
per prophetam: sta nunc in incantationibus tuis,
in multis ueneficiis tuis, quae didicisti ab
adolescentia tua, si possint tibi prodesse.
laborasti in consiliis tuis; stent astrologi
caeli et saluum te faciant, qui contemplantur
sidera, nuntient tibi, quid super te futurum
sit.
praeterea in libris
quod uiuens dei sermo non adsumpserit corpus humanum, et contra
apostoli uadens sententiam scripsit, quod, qui in forma dei aequalis
erat deo, non fuerit uerbum dei, sed anima de caelesti regione descendens
et se de forma aeternae maiestatis euacuans humanum
corpus adsumpserit. quae dicens Iohanni apertissime contradicit
scribenti: et uerbum caro factum est. nec potest anima
credi saluatoris et non deus uerbum et formam et aequalitatem
paternae maiestatis habuisse.
in alias quoque inpietates furibundus
exultat uolens eum, qui in consummatione saeculorum et in destructione
peccati semel passus est, dominum nostrum Iesum
Christum pro daemonibus quoque et spiritalibus nequitiis crucem
aliquando passurum. nec meminit Pauli scribentis: inpossibile
est eos, qui semel sunt inluminati, gustauerunt.etiam
donum caeleste et participes
sunt facti spiritus sancti, gustauerunt nihilo
minus bonum dei uerbum uirtutesque saeculi
21 Ioh. 1,14 27 *Hebr. 6, 4-6 i (non quod) u \' 3 dialeticum u sciscitatus scripsi suscitatus u 1
sciscitatio Vall. 6 uocabulum Vall. -bulo u 9 incantionibus ua.c. 10 bene-
fitiis u 13 saluam u contemplati sunt Vall. 14 facturum ua.c. 15 PARCON u
etiam u et Vall. 16 assumserit u 19 sede u 22 deus Vall. dm u
24 ex(s)ultat Vall. exaltat u 26 spalibus u spiritual. Vall. 29 etiam] et Vall.
paenitentiam rursum crucifigentes sibimet
ipsis filium dei et ostentui habentes.
si haec
scire uoluisset, immo si non ea, quae scit, contemneret, numquam
apostolo contradicens pro daemonibus quoque Christum diceret
esse passurum et eum praeberet ostentui clausa, quod legimus, aure
pertransiens: Christus resurgens a mortuis ultra
non moritur; mors ei nequaquam dominabitur.
quod enim mortuus est peccato, mortuus est
semel, quod autem uiuit, uiuit deo. hoc enim, quod
dicitur \'semel\', non secundum recipit nec tertium; unde et
apostolus sciens eum semel crucifigi tota ad Hebraeos affirmat
audacia: hoc enim fecit semel se ipsum offerens..
Ob haec et alia plurima, de quibus scribere epistolaris sermo
non patitur, condemnati sunt et eiecti de ecclesia. et fatuitati iuncta
superbia episcoporum iudiciis contradicunt cohereticum suum
nitentes seditione defendere et per alienas prouincias suberrantes
damnati damnatum habent ducem et huius operis eriguntur.
obsecro itaque uos, fratres canssimi, ut, si illuc uenennt, praeceptis
euangelicis eos ad lacrimas prouocetis. uoti nostri est et illos et
alios errorem corrigere paenitentia et digne suo nomine conuersantes,
ut, qui uocantur monachi — si tamen hoc esse cupiunt, quod dicuntur
—, silentium diligant et fidem catholicam, quibus nihil omnino est
praeferendum. sed, ut audio, imitantes zabulum huc illucque discurrunt
et quaerunt, quos suis inpietatibus deuorent. putant enim
insaniam fidem, audaciam fortitudinem; et idcirco erecti in super-:
biam ecclesiasticae praedicationi Origenis doctrinam, quae idolatriae
mixta est, praeferunt.
sicubi ergo fratres et plebem, quae
, uobis credita est, turbare temptauerint, custodite gregem domini
et insanos impetus eorum reprimite. nihil eis nocuimus, nihil
IPetr. 5,8 . a. 3 hoc Vall. 4 uoluisset (non uoluisti) u contempneret (non contemnet) u
5 xpm diceret (non dicet xpm) u diceret Christum Vall. 6esseom.Vcdl. praeberet
,(non praebet) u hostentui u 10 in domino Vall. 11 et ex nec u, om.Vall.
12 hebreos u 15 alt. et] sed Vall. 19 istuc ueniunt Vall. 20 est] esse VaU.
21, errorem scripsi errore u errores Vall. 24 praefer. (non perfer.) u 27 praedicationis
u idololatriae Vall.
sumus fidem defendere.
Cetera praetermitto, quomodo nobis necem inferre temptauerint.
et quibus insidiis hoc machinati sunt, quando etiam ecclesiam,
quae est in monasterio Nitriae, postquam damnati sunt,
occupauerunt, ut et nos et plurimos nobiscum episcopos ac monachorum
patres et uita et aetate uenerabiles ingressu eius prohiberent
conductis libertinis et seruis, qui propter gulam et uentrem
ad omne facinus armati sunt!
cumque oportuniora ecclesiae quasi
in obsidione urbis tenerent loca, palmarum ramis fustes et baculos
protegebant, ut sub pacis insignibus paratos ad caedem animos
dissimularent. et ut firmior esset factio et promptior cuneus ad
audaciam, multis ingenuorum pecunias diuisere, qui acceperunt, A
non ut sceleri consentirent, sed ut nobis proderent conatus eorum I
et paratas insidias panderent ad cauendum.
quod cum cerneret
innumerabilis frequentia monachorum, coeperunt omnes uociferari
et paucorum furorem consono clamore terrere, ut saltim metu
collectam fieri sinerent et ecclesiae iura seruari. et nisi gratia dei
multitudinis impetus refrenasset, et euenisset aliquid, quod solet
in seditionibus fieri; in tantam enim nefarii homines temeritatem,
immo insaniam proruperant, ut sanctae quoque conuersationis
monachi et semper mansuetissimi eorum furorem sustinere non
possent.
quae nos omnia dei auribus patienter et humiliter tulimus
prouidentes saluti eorum, qui contra nos hostiliter pugnabant, ita
dumtaxat, ut ecclesiasticas regulas et fidem rectam nullius amicitiis
donaremus, quia potens est dominus et nobis et omnibus seruis
suis in commune concedere, ut necessitudini hominum praeferamus
fidei ueritatem.
simulque et uos petimus, ut singuli cum populIs,
qui uobis crediti sunt, oretis attentius et deum misericordiam
deprecemini, quo possimus diabolicis hereticorum insidiis resistentes
habere pacem cum his, qui semper pro ueritate pugnauerunt,
Vall. etiam] et Vall. 6 plur.—episc. scripsi plurimis-episcopis
u plurimi-episcopi Vall. 7 proiberent (non prohibentur) u prohiberen-I
tur Vall. 10 bacillos Vall. 14 prouiderent (ui exp.) u 18 sinerent Vall.
sineret u 19 impetum Vall. et euenisset scripsi et uenisset u euenisset Vall.
21 praeruperant Vall. 23 possent Vall. possint u dei] surdis coni. Vall.
. 25 amittiis u 26 quia] quod Vall. 27 perferamus u 28 unitatem Vall.
30 diabolicis om. Vall.
sunt, plebs, quae mecum est, in domino salutat.
Domino et honorabili, beatissimo episcopo Theophilo Eulogius,
Iohannes et ceteri episcopi, qui Hierosolymis in sancta encaeniorum
die repperti sunt.
Nosti, domine cuncta laudabiliter pater, et ante nostras litteras,
quod omnis propemodum Palaestina gratia Christi ab hereticorum
aliena sit scandalo praeter paucos, qui Apollinaris erroribus adquiescentes
noxia praeceptoris sui scripta meditantur. atque utinam
sanctorum orationibus non nos inquietarent Iudaici serpentes et
Samaritanorum incredibilis stultitia atque gentilium apertissimae
inpietates, quorum turba quam plurima et ad ueritatem praeditationis
omnino auribus obturantes, in similitudinem luporum
gregem Christi circuientes non paruas nobis excubias et laborem
incutiunt, dum uolumus oues domini custodire, ne ab his dilacerentur!
et quia scripsit nobis sanctitas tua reppertos quosdam in
Aegypto, qui et Origenis dogmatibus pestifera quaedam uelint
introducere in ecclesiis et simplicum corda decipere, necessarium
duximus significare sanctitudini tuae, quia istius modi praedicatio
II a nostris auribus aliena sit. neque enim audiuimus umquam docentes,
quod Christi regnum aliquando sit terminandum — absit
hoc a fidelium auribus Gabrihel angelo loquente ad Mariam de eo,
qui nasciturus est Christus, atque dicente: regnabit super
domum Iacob in aeternum et regni eius non
erit finis! — neque, quod zabulus cunctis peccatorum uitiis
liberatus dignitatem obtineat, quam habuit, antequam caderet,
ita ut et ipse et Christus sub unum dei patris redigantur imperium.
u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII, qui inseriptione caret
6 domno u honor. et pro et honor. mauult Engelbrecht honorabili
bissimo u honorabilissimo Vall. 7 ihrlimis u encheniorum u 9 cuncta est
acc. graec. pat (= pater,
et si qui sunt, qui m suis tractatibus tradiderunt,
quod filius nobis sit conparatus ueritas, patri conlatus
mendacium, et quod est, inquiunt, Petrus et Paulus.
ad saluatorem, hoc est unigenitus filius et
dei uerbum conparatus patri et - ut breuiter nostram
sententiam declaremus, neque necesse est eadem rursus
iterare — quicumque haec praedicat, quae beatitudo tua damnanda
significat et quae discordant ab ea fide, quam pio sensu patres
nostri in urbe Nicena scripserunt, et ipsi et dogmata eorum sint
ecclesiae anathema cum Apollinare, qui contra sanctas scripturas ,
uadens inperfectum hominem dicit a domino Iesu Christo nostro
esse susceptum et non plenam assumptionem eius et animae et M
corporis salutem datam.
nos enim insistentes patrum uestigiis et J
scripturarum uocibus eruditi docemus et praedicamus in ecclesiis
et confitemur trinitatem increatam, aeternam, unius esse in tribus
subsistentiis et in una deitate *** odorantes. si quos autem tua
reuerentia uel propter dogmatum prauitatem uel propter alias
causas a communione seiungit, sicut nobis indicare dignatus es,
scias in nostris ecclesiis non recipiendos, donec tu paenitentiae
eorum, si tamen uoluerint damnare peruersa, ueniam dederis.
saluta omnes, qui tecum sunt sacerdotales gradu.
Domino beatissimo Theophilo Dionysius, Liddensis episcopus.
Bonus deus noster, qui in conciliis sanctorum
glorificatur et amicos sibi ac prophetas singulis temporibus
negi dQ;Cw\'V I fragm., cf. pag. 149, 2
27 *Ps. 88, 8 2 alt. et] quod Vall. 3 comp. sit Vall. ueritas Vall. neritate u 5 ad
salu. Vall. a saluatore u hunigenitus u 8 iterare u tractare Vall. hoc Vall.
10 nichena u 17 lacunam indicaui odorantes (non adorantes) u substantiae1
coni. Vall.; totum locum sic restituendum censet Engelbrecht: unius esse in tribus
subsistentiis (substantiae) in una deitate (trinitatem) adorantes quis Vall.
18 referentia u 19 communitione se iungit u sicuti Vall.
\'quis enim ita
aut stultus aut inpius est, ut. non confiteatur te maximum orbi
dedisse munus eiectis sceleratissimis blasfemi Origenis discipulis,
ne ecclesia Christi ab his polluatur, quorum cancer et insanabilis
lepra sic multorum corda peruasit, ut etiam, qui simulant paenitentiam,
heresi iungant periurium et nos, quia tacere coguntur,
odire non desinant? .
Confortare igitur et uiriliter age, dei famule,
et usque in finem Origenis figmenta persequere, ne simplicum
mentes sub umbra scientiae blandis eius capiantur inlecebris et fiat
in corpore Christi scissurae diuisio.
omnes enim, qui sapiunt, quae
sursum sunt, te patrem et spem et coronam fidei alacres profitentur,
quod Arrii magistrum et discipulum eius euangelico mucrone
confoderis. fratres cellulae meae oppido et (te) salutant et fratres,
qui tecum sunt.
Domino fratri Simpliciano Anastasius.
Grandem sollicitudinem atque excubias super gregem suum
pastor diligens habere adprobatur; similiter et ex alta turre causa
scripsi aspices u aspicias Vall. et (te) scripsi et u te Vall.
2 ut et Vall. et ut u , suppraestionem u 3 euerteres scripsi conuerteres u
contereres. Vall. 4 traitur u • 5 reduceres (non reducens) u . 9 eiectis Vall.
in mg. deletis
pari animo uir sanctus et honorabilis Theophilus, frater
et coepiscopus noster, circa salutis commoda non desinit uigilare,
ne dei populus per diuersas ecclesias Origenem legendo in magnas
incurrat blasphemias.
Conuentus litteris memorati conuenio sanctitatem tuam,
ut *** sicuti nos in urbe Roma positi, quam princeps apostolorum
statuit et fide sua confirmauit gloriosus Petrus, ne quis contra
praeceptum legat haec, quae diximus, damnauimus et cum magnis;
precibus postulauimus, ut euangeliorum instituta (sint tuta), quae
ex ore suo dei et Christi docuit censura; ab hac recedi omnino d
non debere, sed illud in memoriam deduci, quod Paulus, uenerabilis V
apostolus, praedixit atque commonuit: si quis uobis
euangelizauerit praeter quod euangelizatum
est uobis, anathema sit. igitur hoc praeceptum tenentes
illud, quicquid est fidei nostrae contrarium ab Origene quondam\'
scriptum, indicauimus a nobis esse alienum atque punitum.
Haec sanctitati tuae scripsimus per Eusebium presbyterum,
qui calorem fidei gestans et amorem circa deum habens quaedam
capitula blasphemiae obtulit, quae nos non solum horruimus et iudicauimus,
uerum etiam, si qua alia sunt ab Origene exposita, cum
suo auctore pariter a nobis scias esse damnata. dominus te incolumem
custodiat, domine frater merito honorabilis.
Engelbrecht actenus u prouidus Vall. 2 e curis Engelbrecht
ecoris u, del. Vall. \'6 magnis-blasphemiis ua.c.m2 9
Christum Iesum, dominum gloriae, fratres carissimi, rursum
consona uoce laudemus et alacres adhortantis prophetae uerba
conplentes, qui dicit: cantate domino hymnum nouum,
quotquot fidei perducentis ad regna caelorum participes
sumus, sanctae sollemnitatis suscipiamus aduentum et inminentes
ferias totius nobiscum orbis festiuitate celebremus clamante uno
de sapientibus: ueni, comede in laetitia panem..
tuum et bibe in corde bono uinum tuum, quoniam
placuerunt deo opera tua.
qui enim bonorum
operum sunt et lacte infantiae erecto solidioris cibi alimenta
suscipiunt, diuinos sensus altius intuentur et saturati spiritali cibo
laudatorem et testem uitae suae habent deum. ad istius modi
conuiuas Ecclesiastes loquitur: omni tempore sint uestimenta
tua candida et oleum de capite tuo
non deficiat, ut uirtutum ueste circumdati splendorem solis
imitentur et cotidiana lectione sanctarum scripturarum infundant
oleum sensui suo et parent mentis lucernam, quae iuxta praeceptum
euangelii luceat omnibus, qui in domo sunt.
20 Matth. 5, 15 T — Parisinus lat. 2172 s. X. U = Parisinus lat. 16897 s. XII. V = Parisinus lat. 2173 s. XIII. u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII. T epla secunda eiusdem Id eosdem
de eodem U epla eiusdem paschalis ad totius egipti epos V theophili epi
alexandrine paschalis epla u. Hanc epistulam paschalem non secundam, sed
primam esse recte contcndit VaUarsius
Igitur conuiuas tales et, qui sic passionis dominicae festa
concelebrent, aemulantes cum sancto dicamus: laudabo dominum
in uita mea, psallam deo meo, quam
diu sum, festinemusque ad angelorum metropolim, quae libera
est et nulla malitiae sorde maculatur, in qua nec dissensiones sunt
nec ruinae et de altero ad alterum transmigratio, omnique uoluptate
calcata et conpressis luxuriae fluctibus, qui aduersum nos crebrius
intumescunt, caelestibus misceamur choris, ut iam nunc illuc mente
translati et augustiora uidentes loca simus, quod futuri sumus.
qua beatitudine indignos se fecere Iudaei, qui scripturae sanctae
opibus derelictis et pauperes intellegentiae adquiescentes magistris i
usque hodie audiunt: semper errant corde, et nolunt II
praesenti Christo dicere: benedictus, qui uenit in no- I
mine domini, praesertim cum omni uoce opera clariora deum I
illum esse testentur et nequaquam dicere: \'haec dicit dominus"
sed \'ego dico uobis" per quae ostendit se latorem legum et
dominum et deum uerum et non esse unum quemlibet prophetarum.
Neque enim diuinitatem eius, quae nullis locorum spatiis
circumscribitur, adsumptio seruilis formae poterat obscurare nec
angustia humani corporis ineffabilem maiestatis terminare uirtutem,
quem operum magnitudo dei filium conprobat.
nam cum frementis
maris elatos gurgites et instar montium intumescentes
tranquillitati subitae reddidisset apostolorum nauicula de naufragio
liberata et imperium praesentis domini aquarum profunda sensissent
cumque conluctantibus uentis et ex omni parte fluctibus
excitatis tanta discrimina saluatoris iussione cessassent, quasi diuino
spiritu afflati, qui pariter nauigabant: uere, inquiunt, filius
dei est non ambigentes de diuinitate, cuius magnitudinem opera
loquebantur. de illo enim prophetale uaticinium est: tu
27 *Matth. 14, 33 29 *Ps. 88,10 om. u 2 concelebrant UVu post sancto excidisse Dauid putat
Engelbrecht 5 nec
perfectus
deus propria uoluntate, quidquid humanae fuit et naturae et
condicionis, adsumens absque peccato dumtaxat et malitia, quae
nullam habet substantiam, infans nascitur, Emmanuel adoratur,
magi de oriente ueniunt, deum dei filium genu posito confitentur;
tempore passionis pendens in cruce solis obscurat radios nouo
inauditoque miraculo diuinitatis suae exprimens magnitudinem,
indiuisus et inseparabilis nec in duos saluatores quorundam errore
seiunctus. unde et ad discipulos loquebatur: nolite uocare
magistrum super terram; unus enim magister
uester Christus.
neque enim, cum haec apostolis diceret, a
corpore, quod patebat aspectui, diuinitatis excellentiam separabat
nec, quando unum se Christum, dei filium, testabatur, animam
diuidebat et carnem, non alter et alter, sed unus atque idem utrumque
subsistens, deus et homo, dum seruus uidetur et dominus
adoratur, si quidem in humani corporis uilitate ineffabilem celabat
deum et rursum fragilitatem carnis diuinis operibus excedebat,
ut non unus quilibet sanctorum, ut a plerisque aestimatum est,
crederetur, sed ille, quem et Paulus ostendere uolens scribit: unus
deus, unus et mediator dei et hominum, homo
Christus Iesus, et iterum: mediator autem unius
non est, deus autem unus est, quia unus filius, patris
nostrique mediator, nec aequalitatem eius amisit nec a nostro
consortio separatus est, inuisibilis deus et uisibilis homo: forma
Phil. 2, 7 U motum] montium u 2 eius ex est m2T ipsi V ipsum u
ipsius Tp.c.m2 prophetae (-te u) Uu profetae ex profeta m2T significat u
3ets.l.U,om.Vu 4ostendenteg 5hurnanum V
Neque enim priuauit eum pater naturae suae nomine,
postquam pro nobis homo et pauper effectus est, nec in Iordane
fluuio baptizatum altero appellauit uocabulo, sed filium unigenitum:
tu es filius meus dilectus, in quo mihi
conplacui.
nec similitudo nostra m diumitatis est mutata
naturam nec diuinitas in nostrae naturae uersa est similitudinem,
sed manens, quod in principio erat, deus uerbum et in se nos glorificans
non uenit iuxta Hieremiam, ut diceret: heu mihi,
mater, ut quid me genuisti, uirum, qui iudicer
et discernar omni terrae? non profui neque
profuit mihi quisquam, qui libertatem donaturus aduenerat.
nec iuxta Esaiam uociferabatur: uae mihi, quia, cum
sim homo et inmunda labia habens in medio
populi inmundalabia habentis habitem, regem
dominum sabaoth uidi oculis meis. ipse enim
erat rex gloriae, ut in uicesimo tertio psalmo scriptum est, in
patibulo uictor existens et hostilia bella conpescens, ut hominem
fictum ex humo caelorum habitatorem faceret et tropaei sui communione
donaret.
Igitur, quamquam hoc nolint, qui eum putant in alium
conmutatum, Iesus Christus heri et hodie ipse
est et in aeternum, numquam habiturus regni sui finem
iuxta sceleratum Origenis errorem, ne cessante regno etiam aeternitate
priuetur, sed coram omnibus loquens: ego in patre
et pater m me.
et docere nos cupiens, quod et pater m tiiio
et filius in patre creaturis omnibus imperaret, et hoc ipsum roborans
inferebat: ego et pater unum sumus, ne quis unum
14 *Esai. 6, 5 18 cf. Ps. 23,10 23 *Hebr. 13,8 26 Ioh. 14,10.11 29 Ioh. 10,30 om. Uu 2 con(m)probatus Uu 4 factus V ordine U 5 sed et V
6 quo] te u 7 conplacuit u placui U 8 pr. natura u diuinitatis Uu similitudineM
9 quod] ut u in T a cet. dei u 10 iher. U ier. V heu ex ea u 14 esayam U I
isaiam T(ex eseiam m2)V ysaiam up.c. quia om. u 15 homo inmundus u
habens et V 17 deum U sabbaothg 18 ut] quodwetT7
uerum, haec qui ita se habere contendunt, si
tamen non egerint paenitentiam; pereant et ad hos zelo fidei pietatisque
conmotus-loquatur Moyses: maledictus tu in ciuitate
et maledictus in agro psalmista pariter increpante:
deficiant peccatores de terra et iniqui,
ut ultra non subsistant.
Equidem scire non possum, qua temeritate Origenes tanta
confingens et non scripturarum auctoritatem, sed suum errorem
sequens ausus sit cunctis in medium nocitura proferre nec aestimauerit
umquam ullum hominum fore, qui suis adsertionibus
contra iret, si philosophorum argutias propriis tractatibus miscuisset.
et a malo exordio in fabulas quasdam et deliramenta procedens
Christianum dogma ludum et iocum faceret nequaquam diuinae
doctrinae ueritate utens, sed humanae mentis arbitrio et in tantam
se ipso magistro intumescens superbiam, ut non imitaretur humilitatem
Pauli, qui plenus spiritu sancto contulit cum prioribus
apostolis euangelium, ne forte in uacuum curreret aut
cucurrisset, ignorans, quod daemonici spiritus esset instinctus
sophismata humanarum mentium sequi et aliquid extra
scripturarum auctoritatem putare unum.
quiescant aliquando,
qui regni Christi finem somniantes uerbositatis Origenis cupiunt
23 cf. Gal. 2, 2 V 5 depos.] habiturus non U 6 pater in filio et
filius in patre V est] sit u 7 erit om. u certum] aeternum U coeternum
(s.l. add. est m2)u qui hec V hoc qui s se] re u 9 que ex quae T tu om. V
10 concrepante u 11 de] a Uu 12 ut] ita ut u ultra om. u 13 et
quidem u origenis TVu 15 estimauerint U 16 ull. umq. u hominem UV
18 a om. TV diliramenta T 19 xpianis V dogma om. V iocos V locum u
20 nitens s tantum U 21 superbia U 23 uanum V 24 cuc.] currisset
Va.c.m2u daemoniaci U institutus u 25 s(s.Lm2)offismata u 26 auctoritate u
putaret T quiesc. Ta.c.m2 quiesc. ergo cet. 27 uerbositate u
simulent. quin potius discant, quod omne dolus et fraudulentia,
aliud sit et aliud ostendat, ut sub uirtutis specie uitia celare nitatur.
etenim, cum in crucis ignominia, quam pro nobis passus est, non
amiserit Christus esse dominus gloriae iuxta beatum apostolum,
clamantibus contra Iudaeis: qui destruis templum
et in triduo aedificas, saluum te ipsum fac;
si filius dei es, descende de cruce, et carne patiens
pendensque I in patibulo fortitudinem propriae maiestatis ostendit
solem de cursu quiescere faciens et signorum magnitudine plenam
fidei uocem latronis extorquens: Iesu, memento mei, do- i
mine, cum ueneris in regnum tuum, numquam
post resurrectionis gloriam perditurus est regnum. licet innumeros M
contra eum Origenes blasphemiarum lapides iactat.
aut cuius est
consequentiae perpetuitatem regni discipulis polliceri et dicere:
uenite, benedicti patris mei, possidete praeparatum
uobis regnum a constitutione mundi
et ipsum eo carere, quod aliis tribuit ? uel quomodo scribente Paulo
ad Corinthios: absque nobis regnatis et utinam
regnaretis, ut et nos regnaremus uobiscum,
intellegi poterit regnum Christi post multa tempora terminandum ?
praesertim cum Iohannes clamitet: qui desursum uenit,
super omnes est et apostolus scribat: quorum patres
et ex quibus iuxta carnem Christus, qui est
super omnes deus benedictus in aeternum.
Itaque nulli dubium est, quin, qui deus permanet in aeternum,
simul habeat et regnum et super ipsos quoque, quos regni
possessione donauit, rex perpetuus appelletur congruum habens
diuinitatis imperium nec quicquam in se rude et nouum nisi
19 *I Cor. 4,8 22 Ioh. 3,31 23 *Rom. 9, 5 i| Ta.c.m2 omnis cet. et dolus et U 3 ut] et u
uirtutum codd. praet. T nitantur u 7 reedificas V 8 in carne g 11 latronig
quodsi
regnat sermo dei, utique deus est et hac ratione colligitur, quicumque
temptauerit finem regno eius inponere, ad id eum deuolui, ut Christum
credere conpellatur et deum esse desinere. sed haec garriat
magister indoctus cum sectatoribus inpiis, nos Christi regnum credamus
aeternum et in sollemni die cantemus cum angelo atque
dicamus: regni eius non erit finis. si enim unum cum
patre est, numquam ex eo, quod unum est, cessaturus esc et unio
patris et filii numquam diuidetur in partes nec, quod dicitur \'unum
sunt\', aliquando unum esse desistent.
Facessant igitur stultissimi mortalium, immo descendant
in in fernum uiuentes, sicut psalmista testatur,
et praeceptorem inpietatis suae ibi esse cernentes clamitent: e t
tu captus es, sicut et nos, et inter in fernum
es; descendit in infernum gloria tua
et reliqua.
talis pastor gregis morbidi Christum ubique suggillat
iniuriis et diabolum honore sustollit, dum illum adserit purgatum
uitiis atque peccatis pristinam aliquando gloriam recepturum et
hunc regnare desistere simulque cum diabolo sub patris imperio
redigendum, ut magis ad Origenis blasphemias quam ad uociferationem
Iudaeorum propheta mirabundus exclamet: obstupuit
caelum super hoc et inhorruit ualde, dicit
dominus, eo quod duo mala fecerit.
Origenes
Christum adserens regnare desinere et diabolum ad culmen, de quo
ceciderat, ascensurum, talem sceleris sui profundum lacum fodiens,
25 *Hier. 2,12—13 29 cf. Hier. 2, 13 (ex —lo m2u) saec. Vu saec. curricula U 3 impietatis u 5 quae
om. u 6 dei] deusw 8 conpellantur u et om.V 9 cred. aet. om. u 13 parte u
ne u 14 sunt om. U desistent V desistent (ex —ant, s.l.m2 uel—et) T desistet U
desistat u 17 ibidem u 18 alt. et-om. g deputatus u 19 discendit T
uerum istius modi
uox inpia proteratur et sciamus regnum Christi esse perpetuum
ipso loquente ad discipulos suos : uos perseuerastis mecum
in temptationibus meis et ego statuam nobis
testamentum aeternum, ut bibatis et comedatis
semper super mensam meam in regno
meo. quomodo inpleri potest hoc, quod dicitur \'semper\', nisi perpetuum
regnum sit et nullo fine claudendum ?
quod et magi intellegentes
uersi ad paenitentiam studiosius percunctabantur: ubi
est, qui natus est rex Iudaeorum? uidimus
enim stellam eius in oriente et uenimus, ut
adoremus eum. magi fatentur Christum regem et Origenes
negat dicens eum non in perpetuo regnaturum nec animaduertit
se Iudaeorum blasphemiis similem. t
Legimus in euangelio, cum dominus atque saluator fortitudinis
suae et patientiae exemplar ostendens crucem scanderet,
Pilatus inscripsit titulum et posuit super
eius caput. scriptum autem erat: Iesus Nazarenus
rex Iudaeorum. istum titulum multi
legerunt Iudaeorum, qui erat scriptus Hebraice,
Latine et Graece. dicebant ergo Pilato principes
sacerdotum et Iudaeorum: noli scribere,
quod rex Iudaeorum sit, sed quod ille se dixerit
regem Iudaeorum. respondit Pilatus: quod
V sustinere u possint Ta.r.U diabolo u 2 fecit Uu
filium u tradit u glor. regni V 3 eam u huius u 4 protestatur u
cum ergo Pilatus neo seditione nec precibus
ad hoc potuerit adduci, ut regnum Christi de titulo tolleret, sciat
Origenes absque ulla necessitate se hoc facere, quod fecerunt Iudaei,
ut regnum Christi aestimet terminandum. illi quidem in terra positum
regem negabant, hic regnantem in caelo, quantum in se est,
detrahere nititur, ut accusatorem sceleris sui habeat Pilatum, qui
Iudaeis respondit: quod scripsi, scripsi.
uemat et prophetalis
sermo in medium ac.regnum Christi tota praedicet libertate:
gaude, filia Sion, praedica, filia Hierusalem,
laetare et exulta de toto corde tuo,
filia Israhel: abstulit dominus iniquitates
tuas, redemit te de manu inimicorum tuorum,
rex Israhel in medio tui, non uidebis ultra mala.
neque enim, quos semel saluos fecit, iterum praecipitabit
e caelo et dimittet iuxta Origenis deliramenta et fabulas, ut rursum
de sublimibus conruant. et hoc, quod dicitur: non uidebis
utra mala, aeternae securitatis indicium est, quod, qui semel
fuerint liberati et regni caelorum possessione perfruiti, nequaquam
uitiis trahantur ad terram nec dei priuentur auxilio, qui eis iuxta
eloquium prophetale ponet murum et circamurale
sua eos uirtute circumdans.
unde et psalmista canit: non commouebiturinaeternum,
qui habitat in Hierusalem,
et dominus protestatur: non te dimittam nec
deseram. frustraque somniat ascendere animas in caelum et
descendere et nunc proficere, nunc ad inferiora delabi, ut per ruinas
innumerabiles saepe moriantur et Christi passio irrita fiat.
qui enim
semel pro nobis mortuus est, aeternam nobis uictoriae suae laetitiam
dedit, quae nulla uitiorum mole tenuetur. nec quisquam
21 Ps. 124,1 23 *Ios. 1, 5 = *Hebr. 13,5 u 2 abduci u duci V toll. de tit. V 3 origenis Tu
fecer.] fecere u 4 et illi u 5 in caelo om. V 7 resp. iudeis u 9 syon Uu
hier. T iher. cet. 10 laetare om.V tuo om. u 11 israhel T isrl V ihrlm Uu
deus U 12redemit om. V te om. Vu 14 praecipitauit u preci(ex e)pit
abire V 15 e] de Uu dimittit Ta.c.V iusta u ut] et u 18 perfruis(exp.)ti
(m2 perfecti) u 19 trahuntur Ua.e.u domini U eis] s(eras.)eis V
se his u 20 ponit U pon u circa murale T circummurale g 22 hier. T
iher. cet. 23 neque u 24 celo u 25 dilabi u 26 fiant u 27 pro nob. sem. U
28 mole-homo om. V extenuetur s
inpiissimum dogma diuinarum cupiens scripturarum auctoritate
firmare.
Uerum quid ista memoramus, cum in tantam eruperit
uecordiam, immo dementiam, ut aliud saluatori crimen inpingat
dicens eum et pro daemonibus ac spiritalibus nequitiis apud superos
adfigendum cruci ? nec intellegit, in quam profundum inpietatis conruat
barathrum. si enim Christus pro hominibus passus homo factus
est, ut scripturarum testantur eloquia, consequens erit, ut dicat
Origenes: \'et pro daemonibus passurus daemon futurus est\'. hoc
enim necessitate cogetur ut inferat, ne ab eo, quod coepit, discrepare
uideatur et ut imitetur blasphemias Iudaeorum, quos semper
imitatur; et illi enim Christo similiter loquebantur: daemonium
habes et: in Belzebul, principe daemoniorum,
eicis daemonia.
sed absit, ut pro daemonibus Christus passurus
sit, ne et ipse daemon fiat. et qui hoc credunt, rursum crucifigunt
et ostentui habent filium dei, qui nequaquam, ut semen
Abraham adprehendit, ita- adsumet et daemonum, ne pro illis
quoque crucifigatur. nec daemones pro se deum in passione cernentes
cum propheta clamabunt hic peccata nos t rap o rtauit
et pro nobis dolet neque cum Esaia dicent:
liuore eius sanati sumus nec pro daemonibus sicut
pro hominum genere quasi ouis Christus ducetur ad uictimam nec
pro eorum salute dicetur: proprio filio non pepercit,
quia nec daemones clamabunt traditus est pro peccatis
nostris et resurrexit pro iustificatione
22 Esai. 53,5 23 cf. Esai. 53, 7 24 *Rom. 8, 32 25 *Rom. 4, 25 TV origenis T 3 affirmare V 4 ista] ita u irruperit V
5 uictoriam g saluato V impinguat V 6 pro om. V ac] et pro u
8 baratrum UVu pass. pro homo Uu 9 erit] est u 10 origenis T orrgenes V
est ex erat U hac Tp.c.rn2 11 cogitur Uu ut inf.] inferre g 12 et ,
ut-semper u, om. cet. et om. g 13 imitator T imit(ea;p.)tator iudeorum V II
imitatus iudeos U et om. V simil. om. V 14 belze(ex i)bul T belzebub U
beelzebub Vu 18 habraham T demonium u ne] ut g 19 dominum u
20 clamabant V 21 esaya Uu eseia (m2 isaia) T isaia V 23 genere om. u
24 si proprio u pep. deus u 25 clamabant V proclamabunt U 26 surrexit UV
propter iustificationem nostram V
nostra Paulus quidem perspicue scribit: tradidi enim
3
uobis in primis, quod et accepi, quia Christus
mortuus est pro peccatis nostris secundum
scripturas, illas in testimonium uocans et uolens earum auctoritate
firmare, quod dubium est; Origenes autem absque ullo diuinae
uocis testimonio uim facere nititur ueritati et extincta lucerna
inuenire eam.
Fautor daemonum et non hominum crebris calumniis
lacessit filium dei et denuo crucifigit non intellegens, in quam profundam
et horribilem inpietatis uoraginem detrahatur. consequens
enim est, ut, qui priora susceperit, suscipiat et quae sequuntur, et,
qui pro daemonibus Christum dixerit crucifigi, ad ipsos quoque
dicendum esse suscipiat: accipite et edite; hoc est
corpus meum et: accipite et bibite; hic est
sanguis meus.
si enim et pro daemonibus crucifigetur, ut
nouorum dogmatum adsertor adfirmat, quod erit priuilegium aut
quae ratio, ut soli homines corpori eius sanguinique communicent
non daemones quoque, pro quibus in passione sanguinem fuderit?
sed nec daemones audient: accipite et edite et: accipite
et bibite nec dominus sua praecepta dissoluet, qui
discipulis ait: nolite dare sanctum canibus nec
mittatis margaritas uestras ante porcos, ne
forte conculcent eas pedibus suis et conuersi
disrumpant uos.
nam et apostolus scribens: no1 ous
participes daemonum fieri. non potestis calicem
domini bibere et calicem daemoniorum;
non potestis mensae domini participari et
mensae daemoniorum, inpossibile esse demonstrat
27-28 21 Matth. 7, 6 24 *I Cor. 10, 20—21 om. g scripsit u tradidit u 2 et om. TV 5 origenis Tu
8 fauctor Va.c. facto u crebr(r s.l.F)ius Vu 9 profundum Vu 10 detraatur et u
11 qui] quia
cibus
diaboli negatores dei sunt Ambacum loquente: escae eius
electae; cibus autem inpiorum omnium execrabilis ipse diabolus
prophetae uaticinio concrepante: dedisti eum escam populis Aethio pibus.
ex quibus omnibus adprobatur Christum
pro daemonibus non posse crucifigi, ne daemones corporis et sanguinis
eius participes fiant.
Cum ergo et apostolus de saluatore significet: hoc enim
fecit semel se ipsum offerens et Origenes tam audaciter
illius sententiae contradicat, tempus est illud inferre:
terra, terra, audi uerbum domini, scribe uirum
istum abdicatum. quis enim infernus haec mala
suscipere potest, qui tartarus de rebus istius modi cogitare? quae
gigantum insania tam rebellis exstitit et turrem inpietatis extruxit ?
quae libido lasciuiens et daemonum amore deperiens sic uniuerso
dogmati transeunti diuaricauit crura mentis suae? quis in tantum
de Sodomitica uinea bibit, ut inebriatus uino furoris eius toto
corde conciderit? quis Babyloniorum ita fluminum gurgitibus
inrigatus uiuos Israhel fontes reliquit? quis egrediens de Hierusalem
et Hieroboam, filii Nabat, imitator existens tot errorum
fabricatus altaria est et ararum profana tura succendit ? cur Dathan
et Abiron, qui minora peccarunt, non ueniant ante tribunal Christi
et sui eum conparatione condemnent, qui extra ecclesiam saluatoris
uariarum doctrinarum turibula diabolico igne conpleuit?
neque enim dominus, qui loquitur per prophetam: ego uisiones
multiplicaui et in manibus prophetarum adsimilatus
sum, adulterinas eum docuit proferre doctrinas
Ezech. 16, 25 17 cf. Deut. 32, 32 cf. Esai. 51,17. Hier. 25, 15. Apoc.19, 15
19 cf. Hier. 2,13 20 cf. III Reg. 12,28—33 21cf.Num.l6,lsqq. 25*0s.l2,10 ex u) T abbacuc Uu abacuc V 3 ipse diab. om. U 4 eum
in esca populo u 5 ethiopibus (s.l.m2 I pu V) UV ethiopo u 6 eius et
sang. u 9 origenis Tu tam aud.] tanta confidentia s audaciter Ta.c.I
audacter eet. 11 pr. terra—dom. om. U alt. terra om. V < 13 potest om. u\\
qui] quis g 14 insaniam V turrim g 17 ut] et V eius om. V 18 concidit V
babil. Vu babyll. Ta.r. 19 hier. T iher. cet. 20 iheroboam UV nabath Uu
21 fabricator u earum u prof(ph u)anatura Uu thura V 22 habirou
U,Va.r. peccauerunt Vu ueniunt u uenient U 23 eum] enim u 24 thur. V
turribula Ua.c. turbula u diabolica V
nec prophetarum chorus, qui olim uocabantur \'uidentes\', haec
eum instituit, sed ipse suae mentis arbitrio furori daemonum
seruiens et blando cogitationum errore deceptus gregem et, ut ita
dicam, examen dogmatum peruersorum per totum orbem inmisit
mentibus indoctorum.
iste est, qui Assyriis Babyloniisque fluminibus
aperuit os suum, qui nauem ecclesiae bonarum mercium
plenam salutis doctrinae fluctibus operire conatus est, dum inperitorum
laude sustollitur et scripturarum sensum aliter, quam se
habet ueritas, edisserens gloriatur in confusione sua. quis enim
tam innumerabiles et garrulos et uerbositatis atque inperitiae
plenos conscripsit libros et infatigabili studio dies noctesque coniunxit,
ut errorum monimenta dimittens mereretur audire: m u 11 i s
itineribus tuis deceptus es?
usus est emm duce
pessimo, aura populari, et plurimis falsae scientiae uoluminibus
exaratis ac rebelli contra deum mente pugnans unguento caelestium
doctrinarum saniem quandam et paedorem sui fetoris inmiscuit,,
. ut rursum ad suam animam diceretur : inmunda et famosa
et nimia iniquitatibus. neque enim prophetam audire
uoluit conmonentem: quare diligitis uanitatem et
quaeritis mendacium ? qui pro daemonibus Christum
adfigit cruci, ut non solum dei et hominum, sed daemonum quoque
mediator fiat.
uerum absit tam inmane nefas de saluatore credere,
ut templum corporis sui, quod pro nobis suscitare dignatus est.
22 cf. I Tim. 2, 5 24 cf. Ioh. 2, 19. 21 qui a] quia V uerbi] sermonis u 2 hoc V 5 dogmati ua
6 as(s s.l.U) sir. Uu sir. V - babil. Vu babyll. Ta.r. flum.] numinibus uel
luminibus coni. Engelbrecht 7 qui nau. eccl.] quin autem eccl. nau. u nauim V .
8 plen. sal. doctr.] salutaris doctr. plen. s salutis] salsis Uu falsis uel falsae
coni. Vall. solutis uel solutae Engelbrecht; sed salutis ad bonarum mercium,
non ad doctrinae referendum est imperatorum TV (c/. Vall. adnot.) 10 tam
inn. enim u 11 tam inn.] inn, adeo s tam s.l.T garulos V 12 conscr.
libros et} sua sit u infatigabilis U coniungit u 13 monumenta U 14 suis u
est] es u 15 ppla u et] sed u scienti u 16 rebellis V pugnas unguenta u
17 pedorem V ph(h exp.)edorem u faetoris T 18 diceret U et fam. om. V
, 19ininiq. U 21 qui] is qui g ut quid u 22 affixit U 24 corpus u susc.
Obsecro, fratres dilectissimi, ut ignoscatis dolori meo
doctrinis inpiis resistenti. dum enim inpudentiam sectatorum eius
repercutere nititur, conpagem loricae ipsius et uenenati pectoris
fraudulentias in medium protulimus, ut illud quoque conpleretur
in eo: reuelabo ignominiam tuam et ostendam
eam amatoribus tuis. nam inter cetera etiam resurrectionem
a mortuis, quae spes salutis nostrae est, ita corrumpit et
uiolat, ut audeat dicere corpora nostra rursum corruptioni et morti
subiacentia suscitari.
responde mihi, o inpietatis caput, quomodo
iuxta apostolum Paulum uicerit Christus eum, qui mortis habebat
imperium, hoc est diabolum, si corruptibilia et mortalia iterum
corpora surrectura sunt ? quid nobis profuit Christi passio, si mors
atque corruptio denuo nostra corpora possessura est? aut quid sibi
uult, apostolus scribens: sicut enim in Adam omnes
moriuntur, ita in Christo omnes uiuificabuntur,
si resurgentibus mors saeua dominabitur? uel quomodo,
qui ista credunt, possint ex animo dicere: Christus dei
uirtus et dei sapientia, uolentes illo fortiorem esse mortem,
quae suscitata ab eo corpora deletura est nec probetur ex omni
parte superata ?
uerum et Origenem tam inpie resistentem Christus,
dominus noster, et mortem uicit et diabolum, qui habebat mortis imperium,
sua uirtute destruxit parato nobis in caelo uictoriarum suarum
triumpho. nec idcirco corpora suscitauit, ut rursum perirent, sed
illorum incorruptione perpetua mortem corruptionemque deleuit.
Unde liberati a cunctis malis passionis dominicae festa
celebremus et iuxta euangelii parabolam cernentes a sapientia
immolari tauros et altilia uescamur fortioribus plenisque neruorum
23 cf. Hebr. 2, 14 28 cf. Matth. 22, 4. u demoniace U condic. U affinguat U 3 kmi UVu
5 se percut. u nitimur Uu uen.]
et quamquam ille in tam
apertam proruperit blasphemiam, tamen orandus est, de quo propheta
testatur dicens et adorabunt te et i n te deprecabuntur,
quia in te est deus et absque te non
est deus, et rursum: omnis, qui inuocauerit nomen
domini, saluus erit. et Paulus disputans: quomodo,
inquit, inuocabunt, in quem non crediderunt?
oportet primum credere, quod filius dei sit, ut recta et consequens
fiat eius inuocatio. et quomodo orandus non est, qui non est deus,
sic e\' contrario, quem deum esse constiterit, adorandus.
unde et
Stephanus positis genibus et obsecrans pro his, qui se lapidibus
obruebant, dicebat ad filium: domine, ne statuas illis
hoc peccatum. in nomine quoque Iesu Christi
omne genu flectetur caelestium, terrestrium
et infernorum. quod autem dicitur: genu flectetur,
sollicitae et humillimae orationis indicium est.
itaque nec deum
credit Origenes filium dei, quem non putat adorandum, et lacerat
eum conuiciis; cumque sibi in scripturarum memoria blandiatur
et putet se eas intellegere, non audit contra se loquentem Moysen:
12 *Esai. 45,14 14*Rom.lO,13 15 *Rom. 10,14 21 Act. 7, 59 22 *Phil.
2, 10. cf. Esai. 45, 24 V 3 cum] cumque V, om. u 4 origenis u
maxime V sui om. V 7 est dominus V 9 o(r exp. V)rigenis TV 10 confitemur
u 11 est om. u 14 omnis quicumque u 16 uocabunt u 17 recta]
credat u 19 e] est V quem] qm u esse deum u ador. et orandus s est et
orandus u est V 20 et om. U orans u 22 hoc ad u 23 flectere
(ere in ras. m2) T flectitur Up.c. (i ex a) V cael.-flect. om. T 24 flectitur U
, flectet V 26 origenis TVu dei om. u orandum u 27 in om. u memoria V
blanditur u 28 putat u ea u moisen Vu
et, qui nominauerit nomen domini, morte
morietur; lapidibus obruet eum omnis multitudo.
et quis tantis Christum adficit contumeliis ut hic, qui
ausus est dicere: \'non debet orari\' cassum tantum ei diuinitatis
nomen indulgens?
Uerum quid necesse est in tam inpiis immorari ? ad alium
eius transeamus errorem. dicit corpora, quae resurgunt, post multa
saecula in nihilum dissoluenda nec futura aliquid nisi, cum de
caelorum mansionibus animae ad inferiora dilapsae indiguerint
nouis, quae alia rursum fiant prioribus omnino deletis. quis ista
audiens non et mente et corpore pertremiscat ? si enim post resurrectionem
corpora redigentur in nihilum, fortior erit mors secunda
quam prima, quae delere omnino poterit substantiam corporalem.
cur Paulus scribit: mors non dominabitur illius;
quod enim mortuus est peccato, mortuus est
semel, si corpora delenda sunt penitus ? aut quomodo hoc, quod
dicitur \'semel\', firmum erit, cum caro ab animae consortio separata
redigenda sit in nihilum ? qua ratione rursus adiunxit: seminatur
in corruptione, surgit in corruptione;
seminatur in infirmitate, surgit in uirtute;
seminatur in ignobilitate, resurgit in gloria;
seminatur corpus animale, surgit corpus
spiritale?
si enim incorruptio corpora in nihilum redigit, consequens
fuerat dicere corruptioni ea in perpetuum reseruari essetque
fortior incorruptione. sed absit Paulum contraria sibi scribere
et incorruptioni et corruptioni eandem esse naturam. quodsi, ut
u blasphemauerit U 4 et] at s affecit Uu 5 casu u
cassum et inane s ei di T 8 resurgent Tp.c.m2 10 mans.] inanibus u
ad om. u delapsae U lapsae u 11 nouis, quae Vall. nobisque T (nobis ut m2)
UVu quis ista aud.] cur ita audies
sin autem corruptibile
et mortale corpus surrecturum est, consequentius fuerat apostolum
dicere: \'seminatur in corruptione, surgit in corruptione; seminatur
in infirmitate, surgit in infirmitate; seminatur in ignobilitate, surgit
in ignobilitate; seminatur corpus animale, surgit corpus animale\'.
quodsi corruptionem et infirmitatem et ignobilitatem amouet a
corporibus suscitatis et dicit e contrario incorruptione et fortitudine
et gloria corpora uestienda et pro animali spiritale corpus esse
reddendum, soluta erit mors et in corporibus suscitatis pro morte
et corruptione inmortalitas incorruptioque regnabunt, quia et
ipsum corpus inmortale et incorruptum resurget, ut possit permanere
animae coaeternum.
igitur et saluator pignus salutis nostris corponbus
in resurrectione sui corporis tribuens non potest credi ultra
moriturus apostolo in hanc sententiam congruente: Christus
resurgens ex mortuis ultra non morietur,
mors ei nequaquam dominabitur, ne, si illius
fuerit dominata, dominetur nostri.
Confundatur Origenes inter cetera flagitiorum genera, quae
confingit, magicis quoque artibus patrocinium tribuens. nam in
tractatibus suis his locutus est uerbis: ars magica non mihi
uidetur alicuius rei subsistentis uocabulum,
sed et, si sit, non est operis mali nec quod
haberi possit contemptui.
haec dicens utique fautorem
se esse demonstrat Elymae magi, qui apostolis repugnauit,
T solam u et om. u 3 eandemque UV et eandem u 5 uita et
mors u 6 resurrecturum g 7 pr. corr.] incorr. u surget V ter 8 seminantur V
surget V, u a. c. resurgit T 11 incorruptione et fortitudine et gloria T
12 animale u 13 credendum u sol. erit] soluenda est u 14 inmortalitatis u
et om. U 15 re(s.Z.)surgit U surget u 18 in ac sententia u 19 ex] a u
moritur u 20 ne si U nisi eel. non(s.1.m2)domina(bi s.l.m2)tur T nec dominetur
s dominetur et u 22 confundantur Tu origenis Tu 23 confingunt V
magicae q. arti U nam eras., in ras.m2 qui T nam et u quam UV 26 ne quis
habere g 27 fauctorem U,u (u del.) 28 aelymae U aelime T elime Vu
sed nullas Origenis patrocinium habebit uires, quia Christus magorum
praestigias suo deleuit aduentu.
respondeat nouae inpietatis
adsertor, immo aperte audiat: si non est malum ars magica, non
erit malum et idolatria, quae artis magicae uiribus nititur. quodsi
malum est idolatria, malum erit et ars magica, ex qua subsistit
\'idolatria. cum autem idolatria Christi maiestate deleta sit, indicat
et parentem suam artem magicam secum pariter dissolutam propheta
super hoc liquido proclamante sta nunc in incantationibus
tuis et multis ueneficiis tuis, quae
didicisti ab adulescentia tua, si potuerint
prodesse tibi.
cum igitur haec prophetarum scripta testentur
et nullus umquam ausus sit memoriae prodere magorum artes inter optima
quaeque numerandas, leges quoque publicae magos et t
maleficos puniant, scire non possum, qua ratione inpulsus Origenes,
qui Christianum se esse iactat, Sedeciae pseudoprophetae aemulator
existens cornua sibi ferrea fecerit, quibus contra dogmata
ueritatis armatus incedat, nec sapiat quicquam de caelesti Hierusalem
neque imitetur Moysen et Daniel Petrumque et alios sanctos,
qui contra magos et incantatores quasi in acie stantes indefesso
certamine dimicarunt.
cum quibus festae diei ducamus choros, quod
per media Babylonis pericula transeuntes Origenis uenena uitauimus
et oboediuimus prophetae sermonibus imperantis: egredere
deBabylone, qui fugis de terra Chaldaeor
u m, ut ingrederemur Hierusalem, in qua praedicatio ueritatis est.
Quamquam enim mendacio resistentes passi sumus aliquid
Irium puerorum, qui in camino aestuantis incendii flammarum
23 *Esai. 48, 20 27 cf. Dan. 3, 94 U iamne u mambrae (e u) Tp.c.m2Uu moyse Ta.c. 2 praest.
mag. V 5 erit] est u 6 et om. U quo g substitit U; add. et u 8 partem V
10 et] in u 12 tibi prod. u haec om. T scriptura testetur V detestentur
Tp.c.m2 14 quaeque] quoque u numera(a ex e V)nda TVu 15 scire] uidere u
orig. inp. u origenis T 16 esse se u esse om. s sedeciae (m2 zedechiae) T
sedechiae eel. prophetae u 18 hier. T iher. cet. 19 moisen V danihel U
22 babyll. Ta.c. babil. Uu specula U 24 babyll. Ta.c. babil. Vu caldeorum u
25 ingredir(r s.1.)emur u irlm V iher. Uu in] de V 26 enim om. s maledico
resistente u simus V 27 incendio up.c.m2
nec capilli nostri adusti sunt — extrema uidelicet ecclesiasticae
dogmata ueritatis - nec sarabara mutata, quae in protectionem
animarum de testimoniis scripturae sanctae nobis sapientia texuit,
nec odor ignis in nobis est, peruersae scientiae flamma discurrens.
non enim adquieuimus doctrinae eius, qui propter lapsus rationabilium
creaturarum corpora fieri suspicatur et dicit iuxta Graeci
sermonis etymologiam animas idcirco uocitatas, quod calorem
mentis et in deum feruentissimae caritatis amiserint, ut ex frigore
nomen acceperint, ne et saluatoris animam isdem subiacere neniis
sentiremus.
solis quoque et lunae ac stellarum cursus et totius
mundi pulcherrimam in diuersitate consonantiam non adserimus
ex causis praecedentibus uariisque peccatis et animarum uitiis
accidisse nec bonitatem dei multo tempore praestolatam, ut non
ante faceret uisibiles creaturas, nisi inuisibiles deliquissent.
nec
uanitatem appellamus substantiam corporalem, ut ille aestimat
aliis uerbis in Manichei scita concedens, ne et Christi corpus subiaceat
uanitati, cuius edulio saturati ruminamus cotidie uerba dicentis:
nisi qui comederit carnem meam et biberit
sanguinem meum, non habebit partem mecum.
nam si natura corporea uana est et futilis iuxta Origenis errorem,
cur Christus surrexit a mortuis, quare nostra corpora suscitauit,
quid sibi uult Paulus scribens: s i mortui non resurgent,
nec Christus resurrexit; si autem Christus
non resurrexit, uana est fides nostra?
Ex quo perspicuum est non corporum naturam esse uanam,
sed eos credere uanitati, qui non putant eam resurgere et manere
7 cf. Origi negi dgxeiv (Rufinus) IIS,3 19*Ioh. 6,54 23 *I Cor. 15,13—14 Ta.c. babil. Vu 2 usti u 3 sarrabara T sarraballa V saraballa s
immutata V protectione Tu 4 de om. s sanctae om. u 5 odor ignis]
origenis u peruersae] per se u 6 lapsum g ir(ex in)rationabilium ua.c
7 corpore u gregis u 8 ethym. U etim. V ethim. (ex etem.) T etimologiat
(sic)u 9 amis(exp.)serit V ut] et u 10 acciperent T(all. e ex i m2)JJ
anima u hisdem Tp.c.m2U iisdEm g 15 fac. ante V 17 in aliis u
manicheis u concidens Tp.c.m2Vu 19 quis Uu com. u 21 corporum u
futilis g furtilis U fictilis u subtilis TV 22 resurrexit s suscitabit s
23 resurgt u 24 neque U surrexit g 27 uanitatem g non cm. u et non u
corpora, nisi prius animae in caelo peccauerint et inde praecipitatae
quasi quibusdam ergastulis corporum uinctae fuerint.
et ille quidem sentiat, ut uult, loquatur, ut non timet: audiat nos
cum Paulo suis auribus inclamantes honorabiles nuptiae
et cubile inmaculatum. et quomodo inmaculatum, si,
anima uitiis sordidata carne circumdatur? et culpae subiacebit !
Anna, uxor Elcanae, semen uirorum postulans, ut propter desiderium-\'
peccato grauis labatur in terram ac pristinam beatitudinem deserat.
nec Moyses inprecans et dicens: dominus deus uester
multiplicet uos et ecce estis hodie sicut
stellae caeli in multitudine. dominus deus
patrum uestrorum addat uobis, sicut estis, ■
milies et benedicat, ut locutus est, hoc petebat,
ut animarum in caelo cateruae peccantes Israhelitici populi gentem
conderent. quod esse discrepans apertissime patet, ut, qui pro delicto
populi precabatur: si dimittis peccatum hoc populo,
dimitte; sin. autem, dele me de libro, quem
scripsisti, postulet multiplicari filios Israhel; quos si nouerat
animarum ruinis crescere, non e contrario precaretur, ne propter
uitia melioris substantiae natura uilior conderetur?
cur Dauid
inprecatur in psalmo: benedicat te dominus ex
Sion et uideas, quae bona sunt, in Hierusalem
omnibus diebus uitae tuae et uideas filios
filiorum tuorum, si animarum peccato iusti uiri augetur
genus, et audet dicere: ecce sic benedicetur homo,
qui timet dominum, cum sciat animas delinquentes
10-11 18 *Ex. 32, 31-32 23 *Ps. 127, 5—6 27 Ps. 127, 4 u 2 et] ut g 3 iuncte V 4 uult om. u loquitur u non om. U
nos audiat U 5 nuptias u 6 et quom. ium. om. U quomodo cubile u
8 helcanae U elchane V uirile g ut] et u 10 grauis u graui cet. deserant u j
11 inpcassen(exp.)tw dominett 13 multitudine U domine Ta.c.u 14 sicutiw
15 et loquutus u 17 esse] est u 18 deprecabatur u dimittas g huic Vu
20 postulat u si u, om. cet. 21 non u et non cet. et u 23 deus u 24 syon UV u
hier. T irlm V iher. Uu 25 et om. U 26 pecc.] depulsione et exitio s
augeretur u 27 omnis homo u
luere peccatorum?
quomodo deus loquitur per prophetam: si
audisses praecepta mea, fuisset utique quasi
fluuius pax tua et iustitia tua sicut fluctus
maris et sicut harena semen tuum et soboles
uteri tui ut puluis terrae? qui enim dei praecepta
conseruant, non debent accipere praemium animarum de caelo
ruinas, quae ligatae corporibus sobolis eorum incrementa multiplicent.
si autem uolunt discere, quae sint humani generis exordia,
audiant dicentem Moysen: tulit deus de terra et
finxit hominem et insufflauit in faciem eius
spiritum uitae et factus est homo in animam
uiuentem, id est inmortalem. deus quoque benedicens Adam
et Euae ait:crescite et multiplicamini et replete
terram.,
Si animae post peccatum mittuntur in terras, ut nascantur
in corporibus, non erat rationis benedici Adam et Euae, cum causa
peccati maledictionem potius mereretur. denique, postquam plasmauit
eos, benedictionis uocibus prosecutus est, quos postea uoluntate
peccantes maledictione percussit.
ex quibus colligitur nequaquam
propter animarum peccata corporum substitisse naturam.
audiant rursum dicentem deum: ego feci terram et
hominem in ea et Dauid: caelum caeli domino,
terram autem dedit filiis hominum et cessent
ultra cogitationum suarum errores sequi et scripturarum magis
auctoritate ducantur.
sicut enim, qui uoluptatibus eneruati sunt
et quorum in pectore libido dominatur, contemplantes corporum
uenustatem non quaerunt morum pulchritudinem, sed membrorum,
sensusque eorum praegrauatus faece terrena nihil altius intuetur,
sic, qui structa uerborum conpositione ducuntur et capti eloquentiae
sono non intuentur dogmatum ueritatem, erubescunt errorem
23 Ps. 113,16 carcerem TV 5 arena UVu; add. maris U alt. et ex ut T
7 non om. u 9 sin Uu s V 10 audient u moisen V 11 insuflauit u
13 in inmortalem Up.c. 14 euam u 17 Eua g 18 potius om. U miseretur u
22ndeum om. g 23 super eam u Dauid om. V 24 autem om. V 27 peccatore
(ca exp.) T peccato u 28 et quaer. non V 30 instructa u
ne, postquam correcti fuerint, prius errasse uideantur.
Abiectis itaque Origenis malis et scripturarum, quae
uocantur apocrypha, id est abscondita, decipulis praetermissis —
non enim in abscondito locutus sum, ait dominus
— iterum atque iterum, fratres carissimi, dominicae passionis festa
celebremus; fidem conuersatione decorantes misericordia in pauperes
imitemur deum, cui nulla corporalium naturarum forma consimilis
est, habeamus in cunctis imaginem bonitatis eius, paenitentia
emendemus errores, oremus pro inimicis, pro detractatoribus
obsecremus aemulantes Moysen, qui sororis contra se loquentis
culpam oratione deleuit, oleo elemosynae peccatorum sordes
lauemus.
captiuorum uincula nos uideantur adstringere et propi- t
tium illis inprecemur deum; clausos carcere humanitas diurna ■
sustentet et his, quorum corpora morbus regius occupauit et iugi
tabe membra soluuntur, propter repositam in caelis mercedem
sollicito ministerio seruiamus. si quando potestas iudicii nobis data
fuerit et iurgantium ad nos fratrum -causa delata, non sit personarum
consideratio, sed rerum. corruentibus et in tribulatione
positis nos quoque ruamus affectu, leges normam teneant ueritatis,
caritas prona sit ad misericordiam non insultans peccantibus, sed
condolens; facilis est enim lapsus ad uitia et fragilitas condicionis
humanae, quidquid cernit in alio, in se debet pertimescere.
cumque
alius fuerit pro errore correptus, illius emendatio nostra sit cautio.
et super omnia quasi culmen et corona uirtutum pietas in deum
toto cordis timore seruetur execrantesque deorum numerum patris
et filii et spiritus sancti unam confiteamur indiscretamque
TV apocrifę (-phe u) Uu absconditae Uu discipulis eodd.
(corr. U) 5 non-dom.
et, si dei
tribuerit clementia, cum angelis merebimur dominicum pascha
celebrare habentes quadragesimae exordium ab octaua die mensis,
qui secundum Aegyptios uocatur Famenoth, et ipso praebente
uires adtentius ieiunemus ebdomadae maioris, id est paschae uenerabilis,
die tertia decima mensis Farmuthi fundamenta iacientes,
ita dumtaxat, ut iuxta euangelicas traditiones finiamus ieiunia
intempesta nocte, octauo decimo die supra dicti mensis Farmuthi
et altero die, quo dominicae resurrectionis est symbolum, id est
nono decimo eiusdem mensis, uerum pascha celebremus adiungentes
his septem reliquas ebdomadas, in quibus pentecostes festiuitas texitur,
et praebentes nos dignos communione corporis et sanguinis
Christi.
sic enim merebimur accipere regna caelorum in Christo
Iesu, domino nostro, per quem et cum quo deo patri gloria et imperium
cum spiritu sancto et nunc et semper et in omnia saecula
saeculorum. amen.
Salutate inuicem in osculo sancto; salutant uos, qui mecum
sunt, fratres.
1 pr. et om V 3 quadragensimae T octauo s 4 egypt. U egipt. Vu
famenoht U farmenoth u ipsos u 5 maioris] mos est u pascae T
6 famuthi U 7 ut om. u 8 supra dicto mense u supra dictis U famuthi
ua.c. 9 alterius diei u quo] qui u pr. est om. u synb. T sinb. u sib. V
10 pasca T 11 reliquas] alias V 12 texuitur T corporis om. u sanguini u
13 enim om. u. 14 quo est u deo \'om. U 15 sancto spiro U 17 sal.-fratres
om. u uos] add. omnes U 18 fratres] add. explicit epistula paschalis beati
theof(ph V)ili alexandrini epi ad totius aegypti (egipti V) epos •II* (scda V).
TV explicitepla U .
Rursum orientalibus uos locupleto mercibus et Alexandrinas
opes primo Romam uere transmitto. deus ab Austro ueniet
et sanctus de monte Faran umbra condensa;
unde et sponsa laetatur in Cantico canticorum dicens: in umbra
eius concupiui et sedi; et fructus eius dulcis
in faucibus meis.
uere nunc conpletur Esaiae uaticinium
praedicantis: in die illa erit altare domini in
medio terrae Aegypti, ut, ubi abundauit peccatum,
superabundaret gratia. qui paruulum Christum
fouerant, adultum fidei calore defendunt, ut, qui per illos
Herodis effugerat manus, effugiat hereticum blasphemantem. quem
Demetrius Alexandri urbe pepulit, toto orbe fugat Theophilus,
Theophilus, ad quem Lucas scripsit euangelium, qui ex amore dei
nomen inuenit.
ubi nunc est coluber tortuosus ? ubi uenenatissima
uipera,
prima hominis facies utero commissa luporum?
ubi heresis, quae sibilabat in mundo et me et papam Theophilum
sui iactabat erroris latratuque inpudentissimorum canum ad inducendos
simplices nostrum mentiebatur adsensum ? oppressa est eius
12 cf. Matth. c. 2 15 cf. Luc, 1, 3 18 Verg. Aen. III 426. 428, A = Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. A marcello D) codd.; Hieronymi
nomen exhibent tituli omnium codicum
Atque utinam serpentina generatio aut simpliciter nostra
fateatur aut constanter defendat sua, ut scire ualeamus, qui nobis
amandi sint, qui cauendi! nunc autem - nouum paenitentiae genus - oderunt
nos quasi hostes, quorum fidem publice negare non audent.
rogo, qui est iste dolor, qui nec tempore nec ratione curatur ?
inter
micantes gladios, iacentia corpora, riuos sanguinis profluentes iunguntur
saepe hostiles dexterae et belli rabiem pax repentina conmutat:
soli sunt huius hereseos sectatores, qui cum ecclesiasticis
non ualent foederari, quia, quod sermone coguntur dicere, mente
condemnant. et si quando aperta blasphemia publicis auribus fuerit
reuelata et uiderint contra se audientiam circum fremere, tunc
simplicitate simulata dicunt audisse se primum, quae magistrum
dicere haud nescierint. cumque eorum scripta teneantur, uoce
negant quod litteris confitentur.
quid necesse est obsidere Propontiaem,
mutare loca, diuersas lustrare regiones et clarissimum
pontificem Christi eiusque discipulos rabido ore discerpere ? si uera
loquimini, pristinum erroris ardorem ardore fidei conmutate. quid
maledictorum pannos hinc inde consuitis et eorum carpitis uitam,
quorum fidei resistere non ualetis ? num idcirco uos non estis heretici,
si nos quidam adsertione uestra crediderint peccatores, et os
inpietate fetidum non habebitis, si cicatricem potueritis in nostra
aure monstrare? quid iuuat uestram perfidiam uel prodest pellis
Aethiopica et pardi uarietas, si in nostro corpore naeuus apparuerit ?
en papa Theophilus tota Origenem arguit libertate hereticum esse:
nec dicta defendunt aut fingunt ab hereticis inmutata
D dominic. Aa.c.m2 de communic. D daemoniac. g 8 pr. qui]
quis Ap.e.m2g 10 dextrae g 14 audientiam (=auditorum coronam)] audientium
D,Ma.c. os (s.l.m2) audientium A audientium ora 71 audientium turbam s
15 sim. simpl. g 16 h(s.l.m2)aut M aut Aa.c.m2D ante Ap.c.m2 g 17 Prop.]
al proponit idem (omnia deleta) pro pontifice (in mg. al proponit idem) 71
22 non estis uos g 23 crederint A hos D 24 fęt. 71 foedum s poteritis s
25 aura M uestra perfidia Ap.c. 26 aethiopia Ma.c. aethyopiam (m exp.) A
et thiopia D pardi ex par II neuus (neus Dp.r.) codd. 27 papas A theofilus
codd. 28 nec illi g aut] sed s
aliorum tueantur erroribus. uerum haec aduersum hereticos dicta
sint, qui iniusto contra nos odio saeuientes mente fatentur arcanum
et uenena pectoris inremediabili dolore testantur.
Uos, Christiani senatus lumina, accipite et Graecam et
Latinam etiam hoc anno epistulam — ne rursum heretici mentiantur
a nobis pleraque uel addita uel mutata —, in qua laborasse me fateor,
ut uerborum elegantiam pari interpretationis uenustate seruarem
et intra definitas lineas currens nec in quoquam excedens loco eloquentiae
eius fluenta non perderem easdemque res eodem sermone
transferrem — quod utrum necne consecutus sim, uestro iudicio
derelinquo -; quam sciatis in quattuor partes esse diuisam: et in
prooemio credentes hortatur ad dominicum pascha celebrandum,
in secundo et tertio loco Apollinarem et Origenem iugulat, in quarto,
id est extremo, hereticos ad paenitentiam cohortatur.
si quid
autem hic minus aduersum Origenem dictum est, et in praeteriti
anni epistula continetur et haec, quam modo uertimus, breuitati
studens dicere plura non debuit. porro contra Apollinarem succincta
fides et pura professio non caret subtilitate dialectica, quae
aduersarium suum extorto de manibus eius pugione confodit.
Orate igitur dominum, ut, quod in Graeco placet, in Latino
non displiceat et, quod totus oriens miratur et praedicat, laeto
sinu Roma suscipiat praedicationemque cathedrae Marci euangelistae
cathedra apostoli Petri sua praedicatione confirmet, quamquam
celebri sermone uulgatum sit beatum quoque papam Anastasium
eodem feruore, quia eodem est spiritu, latitantes in foueis
suis hereticos persecutum eiusque litterae doceant damnatum in
occidente, quod in oriente damnatum est. cui multos inprecamur
annos, ut hereseos rediuiua plantaria per illius studium longo tempore
arefacta moriantur.
3 mentis g archanum A 4 uenenum M 11 cons. sim necne g 1
12 relinquo g et om. g 13 proemio ATT praemio D,Ma.c.m2 primo Mp.e.m2ç ,
hortatus D 14 appollinarem T1 Apollinarium g 16 aduersus M 17 breuitate
A 18 Apollinarium g 21 ut om. A 22 quod ex quot M 23 praedicationem
quoque g 24 petri apost. II 25 papan (an s.l.m2) A papa D
26 spiritu est g est s.l.M 30 mor.] add. explicit ad pammachium D explicit
ad pammachium et marcellam M
Sollemnitatis augustae sermo diuinus de caelorum regionibus
micans et splendore suo iubar solis exsuperans clarissimum animabus
se desiderantium lumen infundit, cumque pleno cordis intuitu
radios eius quiuerint sustinere, ad ipsa caelestis Hierusalem interiora
I penetralia atque, ut ita dicam; sancta sanctorum eas pertrahit.
unde,
\' si uolumus salutis esse participes et adhaerentes studio uirtutum
animarum uitia purgare et, quidquid in nobis sordium est, iugi
scripturarum meditatione diluere, quasi sub sudo apertam doctrinarum
scientiam contemplantes festinemus supernae laetitiae festa
celebrare et iungere nos angelorum choris, ubi coronae et praemia
et certa uictoria est et desiderata triumphantibus palma proponitur.
nec differamus tumentibus carnis fluctibus liberati inter diuersa
uoluptatum hinc inde naufragia clauum tenere uirtutum et post,
grandia maris pericula tutissimum caelorum intrare portum.
Quam ob rem et eos, quos cassa uitae huius cura sollicitat
et instar frementium gurgitum perturbationum profunda circumsonant,
quasi de somno graui excitantes ad sapientiae prouocemus
lucra ostendamusque eis ueras diuinorum sensuum diuitias et inspe
rata sanctae celebritatis gaudia, ob quae omnis inpraesentiarum
I adsumatur labor, ut et eos, qui paululum neglegentes sunt, et nosmet
ipsos aeternae gloriae praeparemus.
unde et in Prouerbiis indigentes
T = Parisinus lat. 2172 s. X. U = Parisinus lat. 16897 s. XII. V = Parisinus lat. 2173 s. XIII. (add. m2) epistula paschalis theophili alexandrinae urbis epi ad totius
aegypti epos prim T epla paschalis beati theophili alexandrini epi ad tocius
egipti epos U epla paschalis theophili alexandrine urbis epi ad totius epos
egipti V. Hanc epistulam paschalem non primam, sed secundam esse recte
contendit Vallarsius
cuius thesauros et diuitias expetentes consona cum Dauid uoce
decantant: qui s dabit mihi pennas sicut columbae
et uolabo et requiescam? exultantesque et quodam
tripudio gestientes et iuxta quod scriptum est gaudio ineffabili
corda perfusi rursum clamitant: non habemus hic manentem
ciuitatem, sed futuram inquirimus,..
cuius artifex et fabricator est deus. sciunt enim omnium laborum I
suorum, quibus in hoc mundo pugnatur et curritur, hanc esse
repositam spem et haec in futuro praemia constituta, pro quibus I
nulla pericula formidantes cotidie uitae suae cursum dirigunt here- I
ticorum uel maxime inpietatem et tendiculas declinantes, quibus 1
caeci caecos ducunt in foueam et quasi quodam ueterno et inmundissima
carie deceptorum corda conmaculant; nec hac calce contenti
intimas scripturarum medullas bibunt ueritate dogmatum falsi
nominis scientiam condemnantes.
Quod intellegens et patriarcha Iacob scalam cernit in somnis,
cuius caput pertingebat usque ad caelum, per quam diuersis uirtutum
gradibus ad superna conscenditur et homines prouocantur
terrarum humilia deserentes cum ecclesia primitiuorum dominicae
passionis festa celebrare. non est, inquit, hoc nisi domus
dei et haec est porta caeli.
quam Dauid acutius
intuens et tota cupidine mentis inquirens rationesque huius itineris
cogitationibus tractans et quasi pretiosa pigmenta fortius terens
19 cf. Matth. 15, 14. Luc. 6, 39 23 cf. Gen. 28, 12 sqq. 26 cf. Hebr. 12, 23
27 *Gen. 28,17 om. V 5 uoluitur U 7 infundent V 8 thensauros
(n exp.) T expectantes V qui expetunt g 9 pinnas Ta.e. 14 cuius
in mg. U sciunt] sicut Ta.c.V 19 quadam Vp.c. s ueterna V ueternosa s
20 hoc U 21 ueritatem U 22 scientia s contemnentes U 24 ad] a V
26 des. hum. g 28 altius U (fort. recte, cf. p. 159,13; 179,29) 29 cupiditate V
30 pigm. preciosa V
ad sollemnitatem prouocat festinantes dicens: aperite mihi
portas iustitiae et ingressus in eas confitebor
domino: haec est porta domini, iusti introibunt
per eam.
non est ergo, non est hereticorum ulla sollemnitas
nec, qui errore decepti sunt, illius possunt communione laetari.
scriptum est enim: si bestia tetigerit montem, lapidabitur.
neque caelestium possunt recipere sacramenta uerborum,
qui diuinis ecclesiae dogmatibus contradicunt.
totis itaque
uiribus animas nostras ab omni contagione purgantes dignas celebritate,
quae inminet, praeparemus, ut possimus cum sanctis canere:
deus dominus et inluxit nobis. de qua et alius
propheta conscius futurorum mystica uoce testatur: apparebit
dominus in eis et disperdet omnes deos gentium,
quando uerba in opera conmutata sunt et ambigentium oculis
rerum ueritas demonstrata, ut per efficientiam eorum, quae praedicta
sunt, uerborum ueritas conprobaretur uictoriae suae nos deo
faciente participes, ut et sollemnitatis possimus cum sanctis habere
consortium et inlustris eius aduentus praeconia frequentare.
etenim,
quia omnis terra uariis fuerat inlecebris deprauata uirtutes aestimans
uitia et e contrario uitia uirtutes, dum inolescente tempore consuetudinem
legem putat esse naturae tyrannica superbia, hi, qui
praecesserant et mendacium tempore roborarant, patres et magistri
ueritatis putabantur; unde acciderat, ut hominum error incresceret
et in ritum brutorum animalium utilia nescientes despicerent
uerum pastorem dominum ac furore raptati tyrannos et principes
colerent quasi deos inbecillitatem suam in eiusdem naturae homini-
Ibus consecrantes. per quae eueniebat, ut praesens periculum mortis
effugerent et conciliarent sibi eos, quorum clementia crudelitate
saeuior erat.\'
Idcirco omnibus errore seductis uiuens sermo dei in auxilium
nostrum uenit ad terras, quae ignorabant cultum dei et ueritatis
Vp.c. fragrantia g spargeret U 3 et om. U in om. T
4 est om. V intrabunt UV 5 illa U. 10 celebritati f 16 demonstratur UV
17 probaretur U suae s.l. V 18 ut om. V 19 et] ut V 20 quod f
22 putaret s naturae Ta.c.ni2, add. et cet. hi qui] iniqui g 23 roborarent
Ta.c. roborant Va.c. 24 accresceret U 25 butrorum U 28 ueniebat Ta.c.V
deliquerunt, simul inutiles facti sunt, et prophetae
Christi auxilium deprecantes: domine, inclina tuos
caelos et descende, non ut mutaret loca, in quo omnia
sunt, sed ut propter salutem nostram carnem humanae fragilitatis
adsumeret, Paulo eadem concinente: cum esset diues, pro
nobis pauper factus est, ut nos illius paupertate
diuites essemus.
uenitque in terras et de uirginali
utero, quem sanctificauit, egressus homo interpretationem nominis
sui Emmanuel, id est \'nobiscum deus\', dispensatione confirmans
mirum in modum coepit esse, quod nos sumus, et non desiuit esse,
quod fuerat, sic adsumens naturam nostram, ut, quod erat ipse, non..
perderet. quamquam enim Iohannes scribat: uer bum caro
factum est, id est aliis uerbis \'homo, tamen non est uersus
in carnem, quia numquam deus esse cessauit, ad quem et sanctus
loquitur: tu autem ipse es et pater de caelo contestatur
et dicit: tu es filius meus dilectus, in quo mihi
bene conplacui, ut et homo factus nostra confessione permanere
dicatur, quod fuit, priusquam homo fieret, Paulo nobiscum
eadempraedicante:Iesus Christus heri et hodie ipse
et in aeternum.
ineo enim, quod ait \'ipse\', ostendit illum
pristinam non mutasse naturam nec diuinitatis suae inminuisse
diuitias, qui propter nos pauper effectus plenam similitudinem
nostrae condicionis adsumpserat. ex tantis et talibus adsumpsit
hominem dumtaxat absque peccato, ex quantis et qualibus nos
omnes creati sumus, non ex parte, sed totus, mediator dei
et hominum, homo Christus Iesus, nulloque, quod
nostrae similitudinis est, caruit nisi solo peccato, quod substantiam
13 loh. 1, 14 16 *Ps. 101, 28 17 *Luc. 3, 22 20 *Hebr. 13, 8 23 cf.
II Cor. 8, 9 26 I Tim. 2, 5
e V sustinebat T 2 derelinquerunt Va.c. sunt om, T
propheta V 3 deprecans V c(a)eIos tuos UV 4 discende T 5 nostr.
sal. V 6 in eadem U concinncnte V 10 emmanuhel Tp.c. emanueI V
12 nostram om.V humanam g 14 uersus] uerus V 15 carne T 16 loq. Dauid g
idem ipse V 17 tu es] hic est Tp.c.m2 18 bene om. UV complacuit U
21 illum] eum V 24 nostrae cond.] nostri U ex] et ex U 26 tocius V
neque enim inanimam carnem habuit et pro anima
rationali ipse in ea deus uerbum fuit, sicut dormitantes Apollinaris
discipuli suspicantur, nec dicens illud in euangelio: nuncanima
mea tur bata est, diuinitatem suam perturbationi subiacuisse
testatur, quod consequens est eos dicere, qui pro anima diuinitatem
in corpore eius fuisse contendunt, nec rursum solam animam sibi
socians susceptum inpleuit hominem, ne ex similitudine carnis et
ex dissimilitudine animae mediae adsumptionis dispensationem
inplesse credatur in carne nostri similis existens et in anima inrationabilium
iumentorum, si tamen secundum illos inrationabilis
et absque mente ac sensu est anima saluatoris, quod inpium est
credere et procul ab ecclesiastica fide, ne protinus illo percutiatur
elogio, quo propheta corripit delinquentem dicens: Ephraim
sicut columba insensata non habens cor, et
quasi inrationalis audiat: conparatus est iumentis
insipientibus et similis factus est illis.
nulli
enim dubium, quin inrationalis et sine sensu ac mente anima,
iumentis insipientibus conparetur; unde et Moyses scribit: bouem
triturantem non infrenabis et Paulus scriptum
edisserens ait: numquid de bubus cura est deo?
an propter nos utique dicit?.
Propter nos igitur homo saluator est factus, non propter
bruta et inrationabilia iumenta, ut similitudinem animae iumentorum
absque sensu et ratione susceperit. sed nec illud, quod eiusdem
hereseos sectatores cauillantur et garriunt, ecclesia suscipit, ut
prudentiam carnis appellari putet animam saluatoris, cum perspicue
apostolus prudentiam carnis inimicam deo appellet et mortem, quod
de domino dicere nefas est, ut anima eius mors et dei inimica cre-
datur.
si enim nobis praecipit: nolite timere eos, qui
possunt occidere corpus et animam non ualent,
9, 9—10 27 cf. Rom. 8, 7. 6 29 *Matth. 10, 28 add. inanimam (.i. s.l.V) sine anima TV (cf.p. 161,7) inanimatam
UV 2 in] pro U 3 illud orn. U 5 testetur V 8 dissim.] sim. U
11 et om. U ac] et V 13 eloquio U 16 insip. om. U illis] eis U
17 qui Ta.c.V irrationabilis (bi exp.) V 18 inr(irr V)ationabilibus Tp.c.m2 UV
20 bobus Tp.c.m2 21 hoc dicit g 24 susceperit V susciperet T (-it a.c.m2) U
ne TV 25 suscepit T 29 praecepit U 30 corpus occ. U-
anima saluatoris, dum illa prudentia carnis adseritur, quae mors et
inimica est dei, nostra autem mori non potest.
quod nequaquam
ita intellegendum est, fratres carissimi, cum etiam prudentia animae
non possit anima nuncupari et multo inter se differant. licet enim
prudentia animae in ea sit, cuius prudentia est, tamen alterum habet,
alterum habetur et prius anima est, sequens uersatur in anima. quodsi
prudentia animae non est anima, quanto magis carnis prudentia\',
anima non potest appellari!
tendant quantumlibet syllogismorum
suorum retia et sophismatum decipulas proponentes se ipsos innectant
laqueis ne id quidem scientes, cuius uana scientia gloriantur,
et discant a nobis, quos ingratis cogunt huiusce modi disputationem
adsumere, aliud esse, quod sapit, aliud sapientiam, aliud quoque,I
quod sapitur, et haec non solum uerbis inter se, sed et sensibus
discrepare.
quae enim sapit, rationalis est anima; porro, quae ex
ipsa est et ipsius et non ipsa, quae sapit, appellatur sapientia; quod
autem sapitur, res est, quam respicit, eaque gignitur ex sapiente
sapientia et non sapiens ipse nec ipsa sapientia. tandemque desinant
dialecticae artis strophis simplicia ecclesiasticae fidei decreta per-\'
uertere, ut animam saluatoris prudentiam carnis appellent, quam
apostolus mortem et inimicam adserit dei. ■
Sed et hoc modo nobis contra illos disserendum uidetur:
scriptum est de uerbo dei: omnia per ipsum facta sunt;
num credibile est et sapientiam uel prudentiam carnis, quam illi;
animam saluatoris intellegunt, a uerbo dei conditam, ut mortis et
inimicitiae contra deum ipse operator exsisteret sibique eas, quod
dictu nefas est, copularet? quodsi nefarium est credere et anima
saluatoris cunctis uirtutibus pollet, ergo prudentia carnis non erit
anima eius, ne ipse mortem et inimicitiam contra deum sibi iunxisse
credatur.
cessent Apollinaris discipuli ea, quae contra ecclesiasticas
Rom. 8, 6. 7 om. U est om. T 6 habet et V 7 pr. anima]
anime U 12 gratis TV 13 aliud sap. cm. U sapientia g 14 hoc U
15 sapit om. T rationabilis T 18 non cm. U que eras.T 19 st(h U)rofis UV
22 aduersus U 24 et om.U 27 copularit Ta.c. copulari g 29sibiiunx.]
sicut enim apostolus ait: s i
expendero omnem substantiam meam et tradidero
corpus meum, ut ardeam, caritatem
autem non habuero, nihil mihi prode erit,
ita siue iste, de quo nunc sermo est, siue Origenes et alii heretici,
quamuis scripserint aliqua, quae ecclesiasticae fidei non repugnent,
tamen non erunt absque crimine et in his, quae principalia sunt et
ad salutem credentium pertinent, ecclesiasticae fidei repugnantes.
neque enim, ut ipse cum sectatoribus suis nititur adprobare, dominus
noster atque saluator animam sine sensu adsumpsit et mente aut
mediam partem eius duasque de tribus siue tertiam, ut inperfecte
hominem saluaret adsumptum, quia nec media nec reliquae portiones
perfecti nomen accipient. et, sicut, quod perfectum est, caret
inperfecti uitio, sic, quod inperfectum est, perfectum non potest
dici. et si inperfecte similitudinem nostram uel ex parte susceperat,
quomodo in euangelio loquebatur: nemo tollit animam
meam a me. potestatem habeo ponendi eam et
potestatem habeo sumendi eam? quae autem tollitur
atque deponitur, nec inrationalis nec absque mente et intellegentia
dici potest, sed e contrario rationalis et intelligibilis et mentem
habens ac sentiens.
Atque ita ipse disputationis ordo conuincit nihil a domino
inperfectum esse susceptum, sed adsumptum ab eo hominem plene
perfecteque saluatum. nulli enim dubium, quin inrationabilium
iumentorum animae non ponantur et resumantur, sed cum
5 deb. semper U in om. V 6 quam TV dign. est g 11 habeam U
proderit Tp.c.UV 12 origenis TV 14 pr. ot] etiam V 15 pertinent et U
19 reliquie U 20 perf. nom.] perfectionem V accipiunt U 24 pon.habeo
om. U 25 eam] illam T 30 pleno perfectoque V
animam et separans a corpore suo in tempore passionis rursum eam
in resurrectione suscepit.
et multo ante, quam faceret, loquebatur
in psalmo: non derelinques animam meam in
inferno nec dabis sanctum tuum uidere corru
p tionem. nec credibile est, quod ad inferos caro eius
descenderit uel prudentia carnis, quae appellata sit anima, inferis
apparuerit, sed, quod corpus eius positum in sepulchro sit et
ipse nec de corpore et sapientia carnis nec de diuinitate sua
dixerit: non derelinques animam meam in inferno,
sed uere de nostrae naturae anima, ut perfectam ac rationalem
et intelligibilem atque sensibilem ad inferos animam descendisse
monstraret.
hortamur eos, qui talia sapiunt, ut errores hereticos
relinquentes adquiescant ecclesiasticae ueritati et festiuitatem
dominicae passionis non faciant inperfectam nec principalem et
maiorem hominis partem in saluatore negent absque anima et mente
corpus illius adserentes. si enim ita erat, quid de se uolens intellegi
loquebatur: pastor bonus animam suam ponit pro
ouibus? et si tantum carnem hominis adsumpserat, cur in passione
dicebat: spiritus promptus, caro autem infirma?
Unde sciendum est, quod ex omni parte temperatum humanae
condicionis exhibens sacramentum perfectam similitudinem nostrae
condicionis adsumpserit nec carnem tantum nec animam inrationalem
et sine sensu, sed totum corpus totamque animam sibi socians
perfectum in se hominem demonstrarit, ut perfectam cunctis hominibus
in se et per se largiretur salutem; habensque nostri consortium,
qui de terra conditi sumus, nec carnem deduxit de caelo nec animam,
quae prius substiterat et ante carnem eius condita erat, suo corpori
copulauit, sicut Origenis nituntur docere discipuli.
si emm anima
saluatoris; antequam ille humanum corpus adsumeret, in caelorum
om. s 3 id faceret g 6 caro eius desc. ad inf. U eius om. V
7 app. sit anima] appellatas (s eras., s.l.m2~ = est) ita n T anjma] ita V in
inferis V 10 derelinquens U 11 ac] et V 13 relictis haereticorum erroribus s
15 ne TV 16 saluatore T 17 quod TV 19 ouibus suis UV 22 temperantum
(n eras.) T 26 demonstrauit TV 27 in se] add. homine V 28 qui
ex quae T 31 caeli U
est dicere ante corpus eam fuisse domini agentem aliquid et uigentem
et postea in animam illius conmutatam. aliud est, si possunt de
scripturis docere, antequam nasceretur ex Maria, habuisse hanc
animam deum uerbum et ante carnis adsumptionem animam illius
nuncupatam. quodsi et auctoritate scripturarum et ipsa suscipere
ratione coguntur Christum non habuisse animam, antequam de
Maria nasceretur — in adsumptione enim hominis et anima eius
adsumpta est —, perspicue conuincuntur eandem animam et illius et
non illius fuisse dicentes.
sed cessent illi a nouorum dogmatum
inpietate furibundi! nos scripturarum normam sequentes tota cordis
audacia praedicemus, quod nec caro illius nec anima fuerant, priusquam
de Maria nasceretur, nec ante anima in caelis sit commorata,
quam sibi postea iunxerit; nihil enim nostrae condicionis e caelo
ueniens secum dominus deportauit. unde, quidquid contrarium est
ueritati, euangelica falce succidens loquitur: omnis plantatio,
quam non plantauit pater meus caelestis,
eradicabitur, uerbum opere, comminationem fine
consummans et dictorum potentiam expletione rerum probans, ut,
quidquid sermo pollicitus est, gestorum ueritas exhiberet.
Sciant igitur se huius sollemnitatis alienos non posse celebrare
nobiscum dominicam passionem, qui Origenem — ut loquar
aliquid de fabulis poetarum — hydram omnium sequuntur hereseon
et erroris se habere magistrum et principem gloriantur. quamuis
enim innumerabiles texuerit libros et garrulitatis suae quasi damnosae
possessionis mundo reliquerit hereditatem, tamen scimus lege
praeceptum: non poteris constituere super te
hominem alienum, quia non est frater tuus.
Iqui enim diuerso tramite ab apostolorum regulis aberrauit, quasi
indignus et profanus choro Christi et consortio mysteriorum eius
de sollemnitate Christi eicitur et a patribus maioribusque natu, qui
saluatoris ecclesiam fundauerunt, procul pellitur philosophorum
2 uirgontem V 3 anima T 10 dicerc g crescent U a om. U 12 fuerint g
l13 ante carnem U sit] est U 14 quam eam g post. sibi? 19 consumans U
"21 nob. cel. g 22 dominica V 23 ydram U secuntur UV 27 te s.l.U
ueris falsa sociare, ut et illorum ex uicinitate fortioris probetur
infirmitas et huius pulchritudo uioletur.
Quae enim illum ratio, qui disputationum ordo perduxit,
ut allegoriae umbris et cassis imaginibus scripturarum tolleret ueritatem?
quis propheta sentire docuit ob lapsus de caelis animarum
deum esse conpulsum corpora fabricare ? quis iuxta beatum Lucam
eorum, qui uiderunt et ministri fuerunt sermonis
dei, huic tradidit ad docendum neglegentia et motu et
fluxu de altioribus rationabilium creaturarum prouocatum deum
mundi huius condere diuersitatem, cum creationem eius Moyses
explicans (nec) dixerit nec indicauerit propter causas aliquas
praecedentes de rationabilibus\' sensibilia, de inuisibilibus uisibilia,
de melioribus peiora prolata, quod apertissime Origenes praedicat?
dicit enim propter peccata intelligibilium creaturarum mundum
esse coepisse nolens pascha celebrare cum sanctis neque cum Paulo
dicere: inuisibilia dei a creatura mundi per ea,
quae facta sunt, intellecta conspiciuntur nec
cum propheta uociferari: consideraui opera tua et
obstupui. aliter enim mundi pulchritudo subsistere non ualebat,
nisi eum uarius creaturarum inplesset ornatus.
denique sol et luna,
duo magna luminaria, et stellae reliquae, antequam hoc essent, in
quod eas creatas cotidiani cursus testatur officium, non erant
absque corporibus nec propter aliquas causas simplicitatem pristinam
relinquentes corporibus circumdatae sunt, ut ille somniat contraria
fidei dogmata struens. nec animae in caelorum regionibus aliquid
peccauerunt et idcirco in corpora relegatae sunt.
si enim hoc ita
esset, oportuerat saluatorem nec ipsum corpus adsumere et animas
de corporibus liberare; debebat eo tempore, quando in baptismate
om. g ex illorum g fortior TV
4 qui] quis g 5 allygoriae T 6 ob lapsus U propter ruinam et lapsus TV
8 sermones T 11 Moyses om. U 12 pr. nec addidi; post dixerit excidisse
putat Vall.: inprincipiocreauitdeuscaelumetterram al.
Quid sibi autem uult crebro animas et uinciri corporibus
et ab eis diuidi praedicare et multas nobis inferre mortes ? ignorat
Christum idcirco uenisse, non ut post resurrectionem corporibus
animas solueret aut liberatas rursus aliis corporibus indueret et de
caelorum regionibus descendentes sanguine et carne uestiret, sed
ut semel corpora suscitata incorruptione et aeternitate donaret.
Isicut enim Chnstus mortuus ultra non moritur nec mors ei dominatur,
ita nec corpora suscitata post resurrectionem secundo uel
frequenter intereunt nec mors eis ultra dominabitur neque in nihilum
resoluentur, quia totum hominem Christi saluauit aduentus.
Sed et illud a sollemnitate Christi Origenem alienum facit,
quod principatus, potestates, fortitudines, thronos ac dominationes
non ab initio in hoc conditas refert, sed post creationem sui aliqua
honore digna fecisse et aliis sui similibus propter neglegentiam ad
inferiora delapsis has inclitis nominibus appellatas, ut — iuxta
errorem eius — non eas condiderit deus principatus et potestates
et reliqua, sed aliorum peccata illis materiam tribuerint
gloriarum.
et quomodo Paulus apostolus scribit: in Christo
creata sunt omnia in caelis etin terra, uisibilia
et inuisibilia, siue throni siue dominationes
siue principatus siue potestates, omnia
per illum etin illo creata sunt et ipse est
ante omnia? si intellegeret uim uerbi — per quem" dicitur,
\'creata sunt omnia\' —, nosset ab initio ita eas conditas
et non aliorum socordiam et in inferiora prolapsum occasionem
V 4 leuius subuolare TV 9 ignorat (ts. I.) U igno-
rans TV 14 morietur V dominabitur V 16 intereant U neque enim V 17 saluabit
g 19 et potest. V ac] et T 20 rationem V aliqua sui U in mg. inf. aliquo g
21 dignas factas s sui] suis TV 22 dilapsis TV inclytis T 24 materiem s
2S\'potestatus (sic) siue principatus Ua.c. 30 quam V quod U 31 nosset utique s
nominaret, maxime cum creaturarum pulchritudo consistat in ordine
dignitatum.
sicut enim de sole et luna et stellis scriptum est: fecit\'
deus duo luminaria magna: luminare maius,
ut praeesset diei, luminare minus, . ut praeesset
nocti, et stellas et posuit eas in firmamento
caeli, ut lucerent super terram, nec praemium
bonorum operum receperunt, ut post conditionem sui in
firmamento caeli lucerent et diebus sibi noctibusque succederent,
sic principatus et potestates, quae in caelorum regionibus conditae
sunt, non post bona opera in haec profecisse sentimus, sed sic ab
V
initio conditas. neque enim Origenis et discipulorum eius imitamur
errorem, qui putant in similitudinem daemonum et diaboli, qui
propria uoluntate talia nomina officiaque sortiti sunt, principatus
et potestates, uirtutes et thronos et dominationes post conditionem
sui boni aliquid perpetrasse, ut aliis ad inferiora delapsis ad excelsa
conscenderent et his nominibus insignirentur habentes postea, quod
prius non habuerant. quae dicentes non intellegunt se Pauli sententiae
contra ire in Christo creatos principatus et potestates et
thronos et dominationes loquentis. quod autem dicit \'creatos\',
nulli dubium est, quin sic ab exordio conditi sint et non postea
istius modi acceperint dignitates.
Uerum haec breuiter strinxisse sufficiat; ad aliam eius
ueniamus inpietatem, quam uelut de profundissimis tenebris
eructans loquitur et blasphemiarum suarum pessimam mundo
reliquit memoriam. dicit enim spiritum sanctum non operari ea,
quae inanimia sunt, nec ad inrationabilia peruenire. quod adserens
non recogitat aquas in baptismate mysticas aduentu sancti spiritus
consecrari panemque dominicum, quo saluatoris corpus ostenditur
et quem frangimus in sanctificationem nostri, et sacrum calicem
U 6 illas in firmamentum T 7 terras U premia ex premiorum
T 8 reciperent g condicionem codd. 9 sibi noctibusque] siue
noctibus g 13 similitudine T 15 pr. et om. V condic. TU 16 dilapsis TV
17 consignarentur V 18 habuerunt V Pauli se ç 20 loquentes T 21 sunt V
et] ut V 23 sanxisse g 27 inanima. T humana V 28 spiro sancti V
30 sacr.-conloc. et] confectionem que V
inuocationem et aduentum sancti spiritus sanctificari.
si ad in rationabilia
et ad ea, quae absque anima sunt, sancti spiritus fortitudo
non peruenit, cur Dauid canit: quo abibo ab spiritu tuo?
quod dicens ostendit sancto spiritu omnia contineri et illius maiestate
circumdari. si omnia in omnibus, utique et inrationabilia et inanimia
sunt. et alibi legimus: spiritus domini inpleuit orbem
terrarum, quod numquam scriptura memoraret, nisi inrationabilia
quoque et inanimia illius numine conplerentur.
uerum non est
contentus hoc fine blasphemiae, sed in morem lunaticorum, qui
furorem suum inlisione dentium et spumantium saliuarum eiectione
testantur, rursum eructat et dicit filium dei, id est rationem et
sermonem ac uirtutem eius, ad ea tantum, quae rationabilia sunt,
peruenire. quod audiens miror, unde sumpserit aut quomodo legisse
se nesciat: omnia per ipsum facta sunt — ex quo
adprobatur ad cuncta uerbi dei fortitudinem peruenire — forsitan
oblitus et illius historiae, quando uirtute Christi Lazarus suscitatus
est, cuius utique corpus eo tempore, quo de morte surgebat in
uitam, ut anima ita et ratione caruit.
ignorauit et illud, quod de
quinque panibus quinque milia saturata sunt hominum exceptis
mulieribus et infantibus et superfuerunt duodecim cophini fragmentorum,
quod utique Christi fortitudo perfecit. arbitror eum nec
illius miraculi recordatum, quando inrationabilis maris fluctus
diuino calcans pede tranquillitati nauigantium reddidit, quae
Christi uirtus et non alterius patrauit imperium. quomodo ergo
non toto et animo et corpore perhorrescit dicens fortitudinem
uerbi dei ad inrationabiles creaturas non posse pertingere?
et qui
iactat se m scientia scripturarum et putat tanta legisse, quanta
nullus hominum legerit, sciat scriptum, quod aegrotantes in lectulis
20 cf. Matth. 14,19—21 23 cf. Matth. 8, 23—27 etc. 29 cf. Act. 5, 15 T inanimata V 2 spiro sancti V ,3 spiro sancti V 4 ibo
Tp.r.V tuo a spiritu V a UV 6 inanima T inanimata V 7 repleuit V
9 quaeque s inanima T inanimata V nomine V compleretur U 12 eructat
et UV eructuet (s.l. at m2) T dei om. V 17 obl. est etV 20 homo sat. sunt U
23 irrationabiles g 26 toto corde TV (cf. p. 174,12) 27 ad om. TV quia V
28 scientia T
contingeret et sanaret; quod sacra apostolorum Acta testantur i
arguentia Origenis stultitiam, per quae id apostolorum umbra fecisse\'
conuincitur, quod ille filium et uerbum dei non potuisse testatur.,
Simili errore deceptus et nesciens, quid loquatur, (opinionem
sectatur) eorum, qui nolunt prouidentiam usque ad omnes creaturas
et mundi inferiora descendere, sed tantum in caelorum regionibus
commorari, ut scilicet id umbra fecerit Petri, quod inplere saluatoris
fortitudo non quiuerit.
sed et ad illa ueniamus. apostolo enim de
primogenito filio dei perspicue proclamante: hoc intellegat unusquisque in nobis, quod et Christo Iesu,
qui cum in forma dei esset, non rapinam arbi- J
tratus est esse se aequalem deo, sed se ipsum
exinaniuit formam serui accipiens, ille ausus est 1
dicere, quod anima saluatoris se euacuauerit et formam serui acceperit,
ut Iohannes mentitus esse credatur, qui ait: uerbum
caro factum est similem nostrae condicioni ingerens saluatorem,
dum non est ipse, qui se euacuauit et formam serui ac-\\
cepit, sed anima illius, et fidem, quae omnium confessione firmata
est, sua inpietate dissoluit.
si enlm anima saluatoris est, quae fuit
in forma dei et aequalis deo, iuxta Origenis insaniam, aequalis \'
autem deo filius dei est et, quod aequale deo est, eiusdem con-\'
uincitur esse substantiae, ipse nos disputationis ordo perducit, ut
unius naturae animam et deum esse credamus. quod cum dicat,
sequitur, ut nostras quoque animas non alterius a deo naturae esse
contendat nullique dubium nostras animas et animam saluatoris
unius esse substantiae, ut iam factor atque factura unius naturae
sint. et quomodo in Christo creata sunt omnia, si animae hominum
eiusdem cum creatore substantiae sunt uerum non est ita, fratres,
nec anima saluatoris, sed ipse filius dei, cum esset in forma dei et
30 cf. Phil. 2, 6—7 U ponebantur U 3 quam TV 4 et] dei 5 5 opinionem
sectatur addidi, om.codd.; Vall.proposuitr factus est sectator uel dux; nihil addit
mutato et in est Engelbrecht 6 dei prouid. S
ut enim illi inmutauerunt
gloriam incorruptibilis dei in similitudinem imaginis corruptibilis
hominis dicentes deos esse, qui non erant, sic et iste inmutauit
gloriam incorruptibilis dei in forma illius et aequalitate animam
saluatoris adserens, quae creata est, et hanc se euacuasse et non
uerbum dei ad terrena uenisse, sicut apostoli adfirmat auctoritas.
Nec erubescit ex multiloquio inmemor sui et animam
hominis nolens a conditionis exordio sic uocatam, sed ex eo, quod,
quae prius mens et sensus erat, frigus neglegentiae et infidelitatis\'
adsumpserit. quae etymologia magis Graecae quam Latinae linguae
conuenit. sin autem aequalem dei et in forma illius constitutam
animam adserit saluatoris, ergo et illa ex frigore caritatis sortita
uocabulum est et prioris nominis perdidit dignitatem. generalis
enim illius disputatio est animas hominum appellatas ex eo, quod
calorem pristini feruoris amiserint.
igitur, si omnium animae recepto
frigore sunt uocatae et confitetur habuisse animam saluatorem,
sequitur, ut et ipsam demente et sensu dicat ad huius modi uocabulum
commigrasse. quod licet sermone taceat apertaque inpietas
illius insaniam reprimat, tamen ipsa dicere necessitate conpellitur,
quae prioribus datis ordine nectit sequentia. aut enim negare debet
habuisse animam saluatorem, ut apertissime contra euangeliorum
ueniat auctoritatem, aut, si non potest sibi contraria loqui, etiam
hanc ex frigore caritatis de mente et sensu confitebitur animam
TV 2 dimersus Ta.c.V
3 ueneran(n sJ,)tur V 4QSSCS U mutauerunt V 7 pr. et om. V 9 impietatis UV
aequalis TV est om. V immut. illi V 11 et (del.) sic et U sic TV mutauit V
12 anima V 13 ads. om. V 16 condic. TU 18 eth(h s.l.V)im. Tp.c.m2V etoem.
JTa.c.m2 graecae huic g 19 si g deo g 20 et illa
Aliam rursus filio dei nectit calumniam et his uerbis loquitur:
sicut pater et filius unum sunt, ita et anima,
quam adsumpsit filius dei, et ipse filius dei
unum sunt. nec intellegit patrem et filium unum esse propter
communionem substantiae et eandem diuinitatem, filium autem
et animam eius diuersae et multum inter se distantis esse naturae.
etenim, si, sicut pater et filius unum sunt, sic et anima filii et ipse
filius unum sunt, unum erit pater et anima saluatoris et ipsa dicere
poterit: qui uidit me, uidit patrem.
sed non est ita —
absit hoc ab ecclesiastica fide! — filius enim et pater unum sunt, quia
non est inter eos diuersa natura; anima autem et filius dei et natura
inter se discrepant et substantia, eo quod et ipsa a filio condita sit
nostrae condicionis atque naturae. si enim, sicut pater et filius unum
sunt, sic anima filii dei et ipse filius unum sunt, unum erit, ut iam
diximus, anima et pater et anima saluatoris splendor gloriae
et forma substantiae eius esse credetur. uerum hoc
dicere inpium est atque blasphemum. eiusdem igitur inpietatis
est filium et animam illius unum dicere, cuius patrem et filium
unum negare.
rursum inmemor sui contraria sibi loquitur;
ait enim: anima, quae turbata est et tristis
effecta, non erat ipsa unigenitus et primogenitus
omnis creaturae nec uerbum dei, quod
condicionem animae superans et uere filius
dei in euangelio loquebatur: \'potestatem habeo
ponendi eam et potestatem habeo sumendi
197 M) 5 Origenes JVBQI dQZwv IV c. 4,4 p. 354,15 Koetschau 12 *Ioh.14, 9
18 *Hebr. 1, 3 23 Origenes JCSQI dQXwv IV c. 4, 4 p. 353,18 Koetschau cf.
Marc. 14, 34 etc. 27 *Ioh. 10,18 U 5 ita et] sic V 6 quam ads. filius] filii V dei utroque loco
om. V 8 autem dei g
ergo, si melior est et potentior filius dei anima sua, quod
nulli dubium est, quomodo anima illius in forma dei esse poterat
et aequalis deo, quam cum dicat se euacuasse et serui adsumpsisse
formam, omnes hereticos magnitudine blasphemiae superat? si enim
in forma dei et aequalis deo uerbum dei est, in forma autem dei et
aequalitate eius anima saluatoris est, quomodo potest inter aequalia
aliud esse maius, aliud minus ? ea enim, quae inferioris naturae sunt,
sublimiorem naturam atque substantiam sui deiectione testantur.
Non ei sufficit ista blasphemia, sed trans flumina Aethiopiae
cursum stultitiae suae dirigens iterum furibundus exultat tot dicens
uoluntate sua deum condidisse rationabiles creaturas, quot poterat
gubernare, ut uirtutem dei inbecillitati hominum et ceteris, quae
creata sunt, conparet. nam in humano corpore tot fortitudo eius
membra sustentat et regit, quot potest eis infusa uegetare, et eam
nobis tribuit temperantiam, quam ualet sua praesentia regere,
tantumque uirtute sustentat, quantum possunt membra hominum
sustinere; deus autem maior his, quae ipse fabricatus est, cum illis
mensuram in creatione praestiterit, quam rerum ordo poscebat et
quo amplius sustinere non poterant, plus potest, quam ea, quae facta
sunt, capiunt.
at ille, columen ueritatis, terminabilem dei adserit
fortitudinem et minorem artibus hominum. caementarii quippe et
hi, qui struendarum domorum callent scientiam, maiora possunt
aedificare, quam fecerunt — si tamen queant fundamenta sustinere,
quae superaedificanda sunt — nec fabricatio cogitationis artium
finis est, cumque opera tanta perfecerint, quanta rerum necessitas
flagitabat, habeantque mensuram, ultra quam si fuisset aliquid extructum,
indecens et inutile probaretur, ars ipsa plus mente continet,
quam opere demonstrauit, nec fine rerum finis inponitur scientiae,
si tamen, ut dixi, quidquid mens conceperit et magnitudine operum
cogitatio dilatarit, possint ea, quae subiecta sunt, sustinere.
et quo-
modo non inpium est humanae arti finem non inponere nec operibus
suis artificum scientiam coaequare et deum tanta fecisse dicere
1 illam] eam V 2 illius] eius U 5 equale V 6 poterit g 9 sufficiat U
flumen U 10 currum g 11 naturas V
ponamus exemplum,
ut, quod dicimus, manifestius fiat. si quis opulentus pater
familias conuiuas ad cenam uoluerit inuitare et tantas offerre dapes,
quae inplere possint auiditatem cenantium, non statim, quantum
illi comederint et quantum eis fuerit praeparatum, tantum diues
dominus habere poterat, sed praebuit eis, quantum conuiuii dignitas
exposcebat; sic et omnipotens deus uincens conparationis exemplum
non tantas fecit creaturas, quantas poterat, sed tantae ab eo factae sunt,
quantae debebant fieri.
at ille uerbositatis seminarium contexit
et replicat et ait: tanta fecit deus, quanta poterat
conprehendere et sibi habere subiecta suaque
prouidentia gubernare
si omnes gentes ut stilla de situla et sicut
momentum staterae conputatae sunt et quasi
saliua deputabuntur, cui adsimulastis deum?
et rursum: quis mensus est manu aquam et caelum
palma et omnem terram pugillo?
si ad conparationem
fortitudinis dei aqua mensuratur manu et caelum palma
et omnis terra pugillo — haec autem per metaforam dicuntur, ut
eorum, quae facta sunt, uilitas ex factoris magnificentia conprobetur;
neque enim diuersitate membrorum conpositus est deus —
quomodo tanta fecisse dicitur, quanta poterat sua uirtute conprehendere
?
Calcemus, quod coepimus, et sensum nostrum plenius
explicemus. si omnes gentes quasi stillae de situla et quasi
i
aegi dQXwv II c. 9,1 19 *Esai. 40,15-18 22 *Esai. 40, 12 II
31 cf. Esai. 40,15 II V 8 pater ex patri V 9 offert V 15 debeant Ta.c.V I
18 audiuit U 19 si] sic U 20 deputatae U 21 coputabuntur U; add. I
etc. assimilastis UV 23 palmo s pigillos U 24 manu V I
etc23 paJmo ç pigillos U 24 manuV
palmo U * 28 ds dicitur V 31 stellae Ta.c. stilla g I
— per quae uerba omnium creaturarum uilitas et
parua substantia demonstratur, ut appareat inconparabilis
sublimitas dei —, ergo et fortitudo eius sicut stilla de situla
et sicut momentum staterae et saliua hominis reputabitur, si
iuxta Origenem tanta fabricatus est, quanta poterat sua uirtute
conprehendere, et necesse est numero mensuraeque factorum dei
fortitudinem coaequari, si tamen non potuit facere maiora, quam
fecit.
uerum non puto quempiam, non dico hominum, sed ne daemonum
quidem, haec de eo audere confingere, quae ille et sensit
et scripsit, tantam deum fecisse materiam, quantam ornare poterat
et in rerum formas diuidere. quae sentiens rursum discat a nobis:
non tanta fecit deus, quanta facere poterat, sed, quanta mensurae
rerum ordo poscebat, tanta fabricatus est multo maiorem habens
et artem et fortitudinem, quam ea, quae facta sunt, numerum
atque mensuram. et hoc sciat prophetarum testimoniis conprobari,
e quibus unus ait: operuit caelos uirtus eius et alter
clamitat: terram autem sicut nihili fecit, ut maiorem
dei esse uirtutem his, quae facta sunt, praedicarent.
porro, quod
dixit: terram sicut nihili fecit, de uniuersis creaturis
apostolus interpretans loquitur: qui uocat e a, quae non
sunt, tamquam sint, ut et per haec uerba discamus
maiorem esse fortitudinem dei quam ea, quae ab illo facta sunt.
et non erubescit contra dei fortitudinem disputans dicere, quod
tantum possit deus, quantum ei ad operandum materia ministrarit,
nec intellegit aliam naturam esse factorum et aliam eius, qui factor
est, neque posse tantum illam, de qua aliquid fit, quantum is potest,
qui ex ea aliquid fabricatur; diuersarum enim substantiarum diuersa
est uirtus atque condicio.
eras.) T, om. U 5 hominum V 7 mensuraque TV 8 tamen
om. g 11 potuerat U .12 rursus U 13 tanta-quanta] quanta-tanta T
alt. quantum TV quantam s mensura V-ram T 14 rerum om. U ; adil. et V
tanta T tantum V est deus TV multa U 15 facta om. U numero U
ad numerum V \'16 mensura U 17 unus om. g alte V 18 nih(chY)il TV
20 dixi U 22 tamquam] add. ea quae (utr. del.) U dicamus U 24 dei om. V
disp. om. V 27 est deus TV.
Quapropter, si uolunt cum ecclesia dominicum pascha
celebrare, qui auctoritati scripturarum Origenis praeferunt deliramenta,
audiant inclamantem deum: \'et non ostendi illa
tibi, ut ambulares postea?\' ac prophetam lacrimabiliter commonentem:
o, o fugite de terra aquilonis, dicit
dominus, quia a quattuor uentis caeli congregabo
uos; in Sion saluamini, qui habitatis
filiam Babylonis, ut erroris tenebras frigusque ignorantiae
relinquentes ad ortum solis iustitiae iuncti magorum studiis conuertantur
et inhabitantes calidissimam plagam caeli, quae in
scripturarum feruore sentitur, pastores ecclesiasticos spreta Origenis
amentia sciscitentur et dicant: ubi est, qui natus est rex
Iudaeorum ?
cum illum inuenerint iacentem in praesepi, humili I
uidelicet eloquio scripturarum, offerent ei aurum et thus et murram, I
id, est fidem probatam et omni ueritatis splendore fulgentem conuersationisque
bene olentis flagrantiam et continentiam luxum uoluptatis
et fluitantia carnis incentiua siccantem. qui enim post crebras
commonitiones ecclesiasticae fidei contradicunt, duplici languore
retinentur nequitiae et-inperitiae et in morem serpentum toti ad
terrena conuersi adhaerentesque humo bonis mala praeferunt nec
nouerunt, quae sit differentia uitiorum atque uirtutum, et de sanctis
scripturis in correptionem et sanitatem sui medicamenta contemnunt
in morem praegnantum mulierum ueritatis fastidia sustinentes,
quae solitos cibos respuunt et noxia quaeque sectantur, nec ualent
contra ueritatis radios clarum animae lumen adtollere: despicientes
ecclesiasticam disciplinam quasi porci uolutantur in caeno et unguenta
contemnunt.
sed iustum est, ut saltim de exemplis, quae
inferimus, recipiant sanitatem. sicut enim oculo officit lippitudo et
13 cf. Matth. 2, 11 V 500 om. U 6 caeli om. TV 7 syon UV; add. et V
8 babyll. T babil. UV 9 magnorum U 10 in om. V 13 praesepto V
14 offerent U-entes (om. ei) T-ant V pr. et om. V myrram U mirram
Tp.r.V 16 fragl. V fragr. g 17 fluentia V 18 langore U 19 detinentur g
nequitia et imperitia TV mort(t eras.)em U serpentium tJ 21 de om. U
sanctas scripturasU 23 praegnantium Tp.c.m2V 24 cybos TU 25 intendere
TV 26 ungenta T
rubigo consumit, ita dogmatum peruersorum perniciosa contagio
animarum neglegentium pulchritudinem uiolat et deformi eas
mendaciorum pallore perfundit.
obsecro, fratres, ut ignoscatis
dolori meo sceleratas doctrinas in medium proferenti. licet enim
per Babylonia flumina transierimus, ut captiuos ibidem commorantes
ad festiuitatem Hierusalem pergere suaderemus, tamen misericordia
dei ipsi captiuitatem non sensimus prosperis uentis scripturarum
uela pandentes. nec obruerunt nos doctrinae hereticae gurgites
intumescentes nec mendaciorum tempestas conterruit neque torrentes
iniquitatis in medium eorum pelagus pertraxerunt, ubi
iuxta psalmistam canentem reptilia, quorum non est
numerus, et draco diabolus commorantur, uenenatissimum
animal sanctorum lusibus patens, nec, ut cuncta breui sermone
concludam, ex omni parte uentorum flabra consurgentia ecclesiasticam
nauem subuertere potuerunt et studiorum nostrorum saeuo
turbine operire remigium.
en cum saluatore domino instar discipulorum
illius nauigantes transfretauimus et portum quietis
intrantes pulcherrimum diuinorum uoluminum litus amplectimur
uarios carpentes flores scientiae et niuea membra sapientiae
pressis figentes osculis in eius haeremus amplexibus et, si dominus
concesserit, uiuentes cum ea et in illius perseuerantes amore
cantamus: amator fui pulchritu dinis. quotquot
enim diligentius scripturas sanctas legunt et per picta
sermonum caelestium prata discurrunt, hac beatitudine perfruuntur; ^
qui autem relinquentes dominicae sollemnitatis uirorem ad deserta *
transcendunt, in morem urbium, quae absque muro sunt, hostiles
daemonum impetus sustinent.
Quapropter inminentia festa celebrantes intellegamus et
nosmet ipsos et uniuersa, quae nostra sunt, scientiamque et
UV 2 contagia TV 3 pulchritudo V uiolat T
-5 medio V 6 babyll. Ta.r. babil. UV Babyloniae g 7 iherusalem UV
10 terruit g 11 medio V pelagos Ta.c.V pelago s protrax. V 13 dracho U
commoratur U uenatissimum V 16 subuerter V 17 en] et g 19 littus Up.c.
21 fingentes oculis V 23 cantabimus
27 transeunt U more TV 30 rationalem UV
-
habentes radicem sermonis atque rationis scientiae notionem, sermonem
autem, ut ita dicam, operis uestibulum, porro opus sermonis
et scientiae aedificii tecta perfecta et firmissimum domus
culmen inpositum. sermo enim et ratio et scientia et fides absque
opere cassa sunt et instabilia.
et — ut aliquid propter eos, qui dialecticis
artibus instituti sunt, ex illa doctrina uideamur adsumere —
quomodo, si uerbum nomini coniungamus, perfectus sensus efficitur.
uerbumque si solum fuerit aut nomen sine uerbo, nihil est omnino,
quod dicitur, sic scientia absque opere et opus sine fide infirma
sunt et caduca et e contrario scientia operi copulata perfectae uirtutis
indicium est. tacita quippe animae cogitatio arcanus eius est
sermo, quae per linguam forinsecus resonans profert mentis sententiam.
cumque sermo fuerit opere consummatus, scientiae et
cogitationi nostrae finis inponitur.
ob quae cogitationis et sermonis
et operis reddemus rationem in iudicio accusantibus se inuicem
cogitationibus nostris siue defendentibus in die, qua iudicaturus est
deus abscondita hominum per Iesum Christum, sicut Paulus apostolus
scribit.
Quod cum ita sit, adpropinquante festiuitate domini dicamus
ad eos, quos Origenis error inuoluit et fraudulentia captiuos tenet:
fugite de medio Babylonis et resaluate unusquisque
animam suam. quamuis enim iuxta uaticinium
prophetale Babylon calix aureus esse dicatur et conpositione ac
lepore uerborum ueritatis pulchritudinem praeferat et transfiguret
se in angelum lucis, tamen sciendum, quod, quicumque bibunt de
uino illius, mouentur et corruunt et contriti lamentatione sunt digni.
nos autem mortiferis perturbationibus resistentes muro continentiae
uallemus animam et libertatem illius cotidiana uirtutum
25 cf. II Cor. 11,14 U 5 enim] autem V 6 causa U
7 instructi V 12 animi b archanus TV 13 qui U 15 ob quae Ta.cl
obque cet. atqui g 16 inu. se V 18 abscondit ab
cumque et emendatores
erroris sui rigida fronte contemnant, temeritate stultitiam
defendentes ignorant, quod audacia nihil sit aliud, ut mihi quidem
uidetur, nisi absque sensu et cogitatione sententia procul a se fugans
gubernatorem perturbationum animum. cumque tali fuerit conspoliata
praesidio, praeceps in profundum fertur inpietatis et quasi
quodam amarissimo flegmate lumen mentis obscurat oculumque
eius secundum eloquium scripturarum tractabili tenebrarum nocte
circumdat.
Unde, qui Origenis erroribus delectantur, festiuitatis dominicae
non spernant praeconia nec unguenta, aurum et margaritas
quaerant in luto neque matrem suam ecclesiam, quae eos genuit et
nutriuit, in magnis urbibus lacerent, qui aliquando nostri nunc
propter illum et discipulos eius gentilium in nos odia superant et
in delectatione eorum in nos maledicta congeminant diuitumque
obsident fores nec audire metuunt cum Iudaeis: filios genui
et exaltaui, ipsi autem me spreuerunt.
qui mihi
uidentur nescire omne uerbum ueritatis non habens fundamentum,
etsi ad horam audientem inlexerit, ut putet uerum esse, quod non
est, paulatim dissolui et in nihilum redigi uniuersamque sententiam,
quae in morem torrentis de pessima mente profertur, obruere auctorem
suum et litteras syllabasque, quibus fuerat contexta, perdentem
absque sensu et sono et ulla imagine derelinqui et instar
uenenatissimi colubri percutere prolatorem suum statimque retrahere
caput et quasi in foramine mentis tabescere atque consumi.
nam mendaciorum finis interitus est.
illi, qui quondam iactabant
se solitudinis amatores, saltim paruulam ad occultanda maledicta
alt. et om. V 8 perturbatione Ua,c.
anime V spoliata U; add. anima g 9 in om. V 10 flegmate U
reumate TV 11 intractabili TV 14 sperant TV sperent s ungenta TV
16 nostri nunc om. 17 superant in t., 1 concitant inmg. m2T 18 dilectione U
mala dicta Ta.c.V 21 uidetur V 24 more TV actorem T 25 erat s
29 interius V condam U 30 paruo(u s.l.)la T
lapidibus, sed de informibus Babylonis saxis, quae indolata et inaequalia
ruiturae domus parietes fulciant.
quamquam efremmatis
auribus et gentilium odiis se nostri detractatione commendent car- - ;
pentes ecclesiasticam disciplinam et patientia nostra quasi quodam
temeritatis fomite abutentes, tamen aliquando taceant et quiescant
et audiant prophetam dicentem: prohibe linguam tuam
a malo et labia tua ne loquantur dolum, desiderentque
ea sapere, quae digna sunt uita solitaria, et ecclesiae principem
ac magistrum non contristent deum.
Uos autem obsecro, fratres, ut in commune oremus pro eis et
prophetali uoce dicamus: quis dabit capiti meo aquam
et oculis meis fontem lacrimarum? et plorabo
die et nocte uulneratos filiae populi mei, dei
misericordiam deprecantes, ut liberet eos errore, quo uincti sunt,
et odium, quo aduersum nos frustra insaniunt, amore conmutent.
unde et nos obliti iniuriarum indulgentissimo eos cupimus recipere
sinu et illorum sanitatem et conuersionem ad deum propriam sanitatem
et gloriam conputamus. et si aliter non possunt curari nisi
nostra humilitate, ultro eis satisfaciamus; nihil eis tulimus, nihil
nocuimus, tametsi indignantur et saeuiunt contra ecclesiae medicamina,
quibus uulneratis sanitas redditur. nos, quae scimus, loquimur
et, quae didicimus, praedicamus orantes, ut, qui ecclesiasticas
despiciunt regulas, normam recipiant ueritatis nec propter hominum
confusionem, per quam difficulter errantes corrigi solent, perdant
utilitatem paenitentiae.
et nunc dicimus et ante praediximus et
idem frequenter ingerimus: uagari eos nolumus nec per alienas errare
prouincias, sed ad extorres et furibundos cum propheta clamamus
et loquimur: saluamini de terra et reuertimini
et nolite stare; recordamini, qui procul estis
Tp.c. iherusalem UV 2 de om. TV babyll. Ta.r. t
babil. V babiloniis U 3 fulciunt UV efferatis coni. Vall. 4 odiis se ex
odisse T detractione UV 5 quondam U 7 et audiant s.l. U 8 ne]n T
dolum] malum V desiderantque V 9 solit.] sancta g 11 nos TV 14 et] ac V
16 quod V insinuunt V 17 indulg.-sinu et om. V 18 et conu.—san. in mg.
sup. U 20 tulimus] intulimus iniuriae g 21 tamen etsiT 26
Forsitan haec audientes ecclesiasticae congregationis amor
subeat et recordentur fraternae in commune laetitiae et hymnorum,
quibus cum ceteris domino concinebant, frigusque odiorum dilectionis
calore conmutent et intellegant nos medicos, non inimicos, indulgentissimos
patres, non hostili tumentes superbia. neque enim fieri
potest, ut, quos saluari uolumus, perire cupiamus et non eis ecclesiasticam
uirgam conuerti in baculum, si tamen relinquentes
errorem ueritatem sequi uelint et omittere temeritatem lasciuientium
puerorum.
sin autem respuunt eam et contemnentes ecclesiasticam
disciplinam eleuant cornu suum contra regulas eius et salutaria
spernentes consilia proiciunt retrorsum, audiant dominum comminantem:
homo, qui fecerit in superbia, ut non
audiat sacerdotem, qui stat ad ministrandum
in nomine domini dei tui, uel iudicem, quicumque
fuerit in diebus illis, morietur homo ille
et auferes malum de Israhel et omnis populus
audiens timebit et non inpie aget ultra.
uerum
ne occupati circa uulneratorum curationem nostri inmemores,
simus et propria neglegamus ac, iuxta quod scriptum est, aliis
praedicantes ipsi reprobi inueniamur, commonemus stantes,
ut caueant, ne, dum iacentibus manum porrigunt, ipsi corruant
et ut seruantes ecclesiasticam disciplinam futurum iudicium
25 reformident.
Igitur dominicum pascha celebrantes sanctis scripturarum
purificemur eloquiis et ad tropaea saluatoris respicientes cuncta
\'offendicula, quibus uitae nostrae curriculum retardatur, auferamus
I e medio. auaritiam quasi faeneratorem pessimum declinantes uanae
gloriae cupiditatem ut insatiabilem iugulemus feram et fornicationis
blandum ac lubricum colubrum sollicita mente uitemus.
si quando
UV 5 dominum Ta.c.V 13 concilia V 14 superbia U
16 domini om* TV tui b sui codd. 18 auferet Ta.c.V auferetur U 19 impie
non V impia T 20 circa] erga U 21 et] ut V ac om. U 23 nec V
26 sancti U 27, tropea T trophea U throphea V 29 fen. U uen. V 30 fornicacionum
V
tumorem animi temperemus; si aduersi uenti flauerint, fortitudinem
praesumentes iacentem animum suscitemus ipsique nostri peccati
accusatores simus et sciamus nos hoc salutis habere principium. inpossibile
est enim sollemnitate domini dignos fieri, nisi nosmet ipsos
corripiamus et iugi meditatione uirtutum libertatem animae, quae
uitiis oppressa est, recuperemus.
quapropter positi in certamine et
sudore ac labore praesentium futuram nobis sollemnitatis caelestis
gloriam praeparantes, priusquam stemus ante tribunal Christi,,
praeterita peccata paenitentia corrigamus, praesenti fletu redimamus
futura gaudia aculeoque conscientiae in morem apium\'
noxios peccatorum fucos repellamus plena ceris ac melle aluearia
reseruantes. curemus diuersa uitiorum uulnera et rapinas diuitum,
quibus uel maxime hoc hominum capitur genus, crebris commonitionibus
reprimamus.
et sic poterimus inminentium ieiuniorum iter
carpere incipientes quadragesimam a tricesima die mensis Mechir
et ebdomadam salutaris paschae quinta die mensis Pharmuthi
finientesque ieiunia secundum euangelicas traditiones uespere sabbati
decima die Pharmuthi et inlucescente statim dominica festa !
celebremus undecima die eiusdem mensis iungentes et septem reliquas
ebdomadas sanctae pentecostes, ut cum his, qui trinitatis unam
confitentur diuinitatem, in caelis praemia recipiamus in Christo Iesu,
domino nostro, per quem et cum quo deo patri gloria et imperium
cum spiritu sancto in saecula saeculorum. amen.
Salutate inuicem in osculo sancto. salutant uos omnes,
qui mecum sunt, fratres. et hoc necessario scribimus, ut sciatis pro
sanctis et beatis episcopis, qui in domino dormierunt, ordinatos
/
V, om. U 2 fortitudine Ta.c. TTV 3 praesum et Ta.c. pressum
et V 4 et sciamus] ut scientes s nos hoc—nisi om. s nos om. U
5 dignos nos V 11 constantiae T apum V 12 sucos V aluaria V
13 curremus V 14 gen. hom. cap. V 16 capere T
Beatissimo papae Theophilo episcopo Hieronymus.
Ex eo tempore, quo beatitudinis tuae accepi epistulas iuncto
paschali libro, usque in praesentem diem ita et maerore luctus et
TV limnodus U Lemnado g Limniade coni.Vall. Mnaseam
scripsi naseam T mnasianum U manasse V in herithro V nertrophon U
sabatio V 2 Syluano g Uerrem s alt. his] is U 3 litt.] add. finit
theophili epi alexandrini epistuia pascalis ad totius egypti aepos prima T explicit
epla .1. U finit epla theophili epi alexandrini V U = Parisinus lat. 16897 s. XII, Parisinus lat. 1876 s. XII. v = Sancrucensis 105 s. XII. V = Parisinus lat. 2173 s. XIII. Q = Amplonianus fol. 91 s. XIV. i = Vindobonensis lat. 644 s. XV. x = Vindobonensis lat. 3870 s. XV. g = Holkhamicus 127 s. XV. cp = Cantabrigiensis uniuers. 409+410 s. XV. Mazarinianus 674 s. XV. Mazarinianus 575 s. XV.
episcopum U epla ieronimi ad theophilum papam e epistola h(om. x)ieronimi
ad theophilum de mansionibus israhelitici populi vx epla sci hieronimi (riliqua
tituli pars abscissa est) V hyero\' ad theophilum allexandrinum epm
et hanc ipsam epistulam febre aestuans et quintum lam diem
decumbens lectulo nimia festinatione dictaui breuiter indicans
beatitudini tuae magnum me laborem sustinuisse in translatione
eius, ut omnes sententias pari uenustate transferrem et Graecae
eloquentiae Latinum aliqua ex parte responderet eloquium.
In principiis philosopharis et generaliter agens, dum omnes
erudis, unum iugulas; in reliquis autem, quod uel difficillimum est,
rhetoricae eloquentiae iungis philosophum et Demosthenen atque
Platonem nobis consocias. o quanta dicuntur in luxuriam, quantis
praeconiis extollitur continentia! et de intimis sapientiae disciplinis
diei et noctis, lunae cursus ac solis ratio et mundi istius natura
describitur; et hanc ipsam disputationem ad scripturarum refers
auctoritatem, ne in paschali libro uidearis de saecularibus quippiam
fontibus mutuatus.
quid plura? m os laudajre te uereor, ne assentandi
crimen incurram. optimus liber est et in philosophis et agens
susceptam causam absque inuidia personarum. unde, obsecro te,
ignoscas tarditati meae; ita enim sanctae et uenerabilis Paulae dormitione
confectus sum, ut absque translatione huius libri usque in
praesentiarum nihil aliud diuini operis scripserim. perdidimus enim,
ut ipse nosti, repente solacium, quod—ut conscientiae nostrae testis
est dominus - non ut proprias dicimus (spectantes) necessitates, sed
qJ 2 in lat. uertere vx
in lat. transferre sermonem UV in lat. sermonem uertere eet. 3 ueterum e
non om. p 4 si] cum U animi om. b 5 febri
una p 8 uetustate transferem x et] ut UV 9 ex aliqua U 10 principio XqJ
11 uel quod b difficilimum tx% 12 reth.UeVtxgb iugis b phylosophum UV
philosophos cet. demostenen UV-sthenem vpcSo-stenem cet. 13 luxuriae £ >gfcb
sancta et
uenerabilis filia tua Eustochium, quae nullam pro matris absentia
recipit consolationem, te et uniuersa fraternitas suppliciter salutat.
libros, quos dudum scripsisse te nuntiasti, uel legendos nobis uel
uertendos transmitte.
Nunc quoque dei uiua sapientia nos ad sanctum prouocat
pascha celebrandum omnes cupiens eius esse participes. unde propero
ad illud currentes gradu ieiuniis et continentia omnique adflictione
corporis pugnantes contra uirtutum industriam uoluptates
redigamus ad nihilum fulti saluatoris auxilio et peccata nostra deo,
qui sanare potest, simpliciter confitentes uerum conscientiae iudicium
formidemus, ut cum Dauid uociferantes atque dicentes: p e ccata
adulescentiae meae et ignorantiae ne
memineris; secundum misericordiam tuam
memor esto mei, terrore ignis aeterni crescentia uitia consumamus,
quorum finis est talia ultra non facere et exordium.
exp.) U et om. eQ(,S 2 uen.] add. te <p eustachium <p;
seq. spatium uacuum 20 litt. in e absentiam b 3 recepit
sicut enim principium uiae bonae
facere iusta, sic exordium cessantium peccatorum eorum impetus
cohibere, dum aut ratione frenantur aut metu ad praecipitia non
ueniunt. cumque legis fuerit in animo recordatio, ilico fugiunt et cessantes
ultra procedere in triumphantium uirtutum castra concedunt
paulatimque paenitendo referentes pedem et sapientium iudicium
declinantes instar fumi resoluuntur in nihilum.
difficile sanantur
mala, quae non statim, ut crescere coeperunt, opprimuntur; facilis
est eorum eradicatio, cum, qui dudum peccauerunt, per paenitentiam
ad prudentiam conuertuntur et finem peccandi emolumentum inuenerint
paenitendi. neque enim possumus opprimere incentiua
uitiorum, nisi uirtutes facere coeperimus, aut cessabunt uetera,
prius quam nouorum operibus excludantur.
et quomodo, si contra
superuenientes uoluptates firmo animo resistamus, praeterita peccata
delentur, ita, si perseuerans fuerit praeteritorum obliuio, futura
delicta ultra crescere non ualebunt. malorum quippe operatores
quasi in dicionem suam redigentes eos, qui possunt prohibere nec
prohibent, tota ad peccandum debacchantur insania et silentium
in consensum trahentes, quidquid animi libido suggesserit, opere
explere nituntur. libertas praesentium uitiorum futura germinat
uitia et, si priora neglexeris, fons et seminarium futurorum est.
Quae cum ita sint, qui possunt prohibere peccantes et
laboris fugainertique silentio dissimulant et crescere patiuntur mala,
participes eorum rectissime iudicabuntur, qui auctores scelerum
sunt, et neglegentiae poenas luent, dum inrationabile otium sudori
ulciscentium praetulerunt. malentes quietem culpabilem quam seueritatem
uitia succidentem.
si enim recedamus a uitiis, penitus
interibunt et eorum fraudulenta dulcedo siccabitur omnesque impetus
uoluptatis quodam, ut ita dicam, languore torpescent, quando
mens nostra fuerit uirtutis hospitium. legis recordatio non sinit
peccata generari nec ea crescere patitur; cumque futurum tribunal
et formidolosum iudicii diem cogitauerit, tam principium quam
V 2 pecc. est g eorum om. V 5 concendunt Ua.c.V I
8 ceperint UV 9 peccauer U — uerint TV 10 fine U 12 aut] et non T I
15 pers. si g 18 debach. UV dibacch. Ta.c. 19 sensum ? animo s
23 dissimilant T 25 soluent V 27 uitia succid.] in uicia U 28 omsq; U
omnisque Tp.c.V 29 torpescet Tp.c.—scit Ta.c.V 30 sinet V 32 cogitauerint T
uirtus lege comitata uitiorum opprimit semina et animum de humilibus
ad excelsa sustollit; e contrario uitia, nisi coerceantur, superbiunt
et oboedientes sibi ad inferna detrudunt, cumque semel possederint
animas, opprimunt eas inlecebris uoluptatum nec sinunt
iuxta humani corporis statum in sublime erectumque suspicere, sed
instar pecudum ad terrena declinant. de quibus psalmista testatur
dicens: uocauerunt nomina sua in terris suis.
Dicat aliquis hic: \'si tantam habent uitia fortitudinem et tam
plurimos blanda persuasione supplantant, quid debent agere, qui
peccare se sentientes cupiunt mutare peccata uirtutibus et amore
meliorum peiora contemnunt?\' audi ad huiusce modi loquentem
Moysen: peccasti? desine, fine peccati priora subuertens
et efficacissimo medicamine uitia emendans, cessatione uitiorum.
Idulcis mali uita mlecebras et blandientes corporis uoluptates quasi
noxia uenena declina nec per lubricam et mollem deliciarum ingrediaris
semitam, quia ieiuniis et continentia sollemnitas adprehenditur
et uix laborantes atque sudantes mala bonis possumus inmutare
et repugnantes opprimere uoluptates paucique sunt, qui
calcatis uitiis tramitem teneant ueritatis, dum malitia innumeris
nocendi utitur artibus et uinci non potest, nisi sapientiae desuper
fulciamur auxilio clamantis nobis atque dicentis: noli timere,
quia tecum sum.
mali interitus est mala ultra non facere,
radix uitiorum legis scita contemnere. ut peccata germinat neglegentia,
ita sollicitudo uirtutes parit. lex custodita fugat ignominiam,
neglecta parturit poenas et, quanto, si despiciatur, seueri
iudicis imitatur truculentiam, tanto, si seruetur, clementissimi patris
exhibet mansuetudinem. igitur peccati cessatio uirtutis principium
est et medicina praeteritorum ac praesentium futurorumque uitiorum
legis indefessa meditatio, quae cum possessoris sui habuerit
om. U 3 opprimet TV 4 sustollet Tp.c.m.2 5 possid. TVa.c.
10 hic V hoc T, om. U quod s tam plur.] plur. usque adeo g 11 facere U
13 audi ad U audiant (add. de in mg. m2V) TV 14 moisen V 15 efficacissimos
U 16 dulces malae uitae TV 20 que om. g 30 et om. g 31 indeffessa
V possessores sui (in mg. m2 possesionis sue) V\'
operatur bonum, postquam ei mundum cordis praebuerimus habitaculum
et cogitationes in opera uerterimus.
nec ambigitur, quin in
utramque partem, uel faciendi uel non faciendi bona, habeamus
liberam facultatem et oppressis prauis recta nascantur tuncque
uirtutum inter se concinat chorus, cum uitiorum in animis fuerit
solitudo. sicut enim continentia in corporibus nostris obtinens principatum
infirmitates nasci prohibet et amatores sui nec debilitat
nec occidit praeteritosque languores in pristinam restituit sanitatem
et expellens, quod contra naturam est, reuocat ea, quae naturae
congrua sunt, ut aequali temperamento uitae huius ratio conseruetur,
sic anima legum iussa conseruans, quantum recipere potest
humana natura, a malorum contagione secernitur et ex omni parte i
sollicita seque circumspiciens nihil ad se introire permittit, quod I
contrarium sit praeclaris cogitationibus.
quin potius in templum
uersa dei caelesti. iugiter sollemnitate perfruitur habens diuitias obseruantiam
legis, quae iacentes suscitat aliosque puniens alios corrigit
et semper clamitans: numquid qui cecidit, non
resurget aut, qui auersus est, non reuertetur?
spem salutis largitur paenitentibus, dum monet, ut prosit, corripit,
ut emendet, pudoremque pristinorum iniciens peccatorum facit
meliora sectari, quae appetere non possunt, nisi prius conscientiae
uulnera condemnarint.
Uerum quia lex neglegentes sui et in errore demersos consiliis
optimis ad meliora reuocare festinat quasi norma prauorum operum,
eos autem, qui sibi oboediunt, absque praemio esse non patitur
neque aeternis angustiis premi, quotquot sanctum pascha celebramus,
continentia atque ieiuniis latorem legis amicum nobis esse
faciamus et propheta his, qui pascha celebrant, promittente: eris
corona decoris in manu domini et diadema
regni in manu dei tui, opulentum uirtutum conuiuium
requiramus ornantes nos scientia scripturarum quasi sollemnibus
V 6 concinant U — nit g 7 sollicitudo T 8 amatore U
13 congregatione V 15 contagionibus U 16 caelestis (alt. s exp.) U 17malosque
TV 18 clamans g 22 non poss.] nemo possit s nisi qui V
23 condemnarit24 in errorem ς memore U 27 pasct T (semper) 29 et om. ς
sancta laetantibus nobiscum angelis in caelo oscula
praeparemus fugantes omnem neglegentiam et rumpentes moram,
ut alacri cum discipulis ad saluatorem pergamus incessu dicamusque
ei: ubi uis paremus tibi pascha? atque in caelorum
cenaculo constituti ac mysticum pascha facientes possimus
canere: quam dilecta tabernacula tua, domine
uirtutum! ibi enim angelorum repperiemus choros et cum eis
festa celebrantes habebimus eos socios mysteriorum dei et exultatione
ineffabili gestiemus sapientiae cum illis sacramenta discentes,
ubi nulla fraudis deceptio est, ubi, qui uestem non habet nuptialem,
conuiuium intrare prohibetur, licet in praesenti saeculo iustum esse
se iactet.
omnes sunt ibi senescentis ac prouectae plenaeque aetatis
nullusque ibi iuxta prophetam inmaturae sapientiae repperietur:
erit enim, inquit, iuuenis centum annorum magnitudine
numeri perfectionem eruditionis ostendens. unde, fratres
sancti caelestisque uocationis participes, saluatorem per prophetam
audiamus clamantem: ueniam congregare omnes
gentes et uenient et uidebunt gloriam meam
et dimittam super eos signum mundi.
Ad sollemnitatem properemus atque dicamus mihi autem .
absit gloriari nisi in cruce Christi. dabit, inquam,
dabit laborantibus gaudium et ieiunantibus benedicens loquetur:
erunt domui Iuda in gaudiumetlaetitiam etin
sollemnitates bonas et laetabimini;ueritatem
ac pacem diligite; non est enim omnium sollemnitas, sed
domui Iuda, id est ecclesiae Christi.
igitur, quia secundum psalmistam
tempus faciendi domino et Paulus scribit:
nox praecessit, dies autem adpropinquauit;
abiciamus ergo opera tenebrarum et induamur
17 *Esai. 66,18—19 20 *Gal. 6, 14 23 *Zach. 8,19 27 *Ps. 118, 126
28 *Rom. 13, 12-14 6 cantare TV tebern. T 7 reper. UV 12 omnia TV pl. aet.]plena prudenti(a)e
TV 13 reper. UV 16 sancte Tp.c.m2 que ex quae T 17 audientes V
ut congregem U 18 et uenient om. U 20 soll. igitur g
qui
enim curam sui gerunt, ut ad meliora proficiant, habentes legem
quasi fortissimum ducem, parent imperiis eius et uenientia contra
se peccata subuertunt splendore operum inlustrantes paschae festiuitatem
et securitate conscientiae perturbationum iacula neglegentes
spe anticipant uictoriam.
qui autem horum imitatores sunt,
antequam ineant proelium, desiderio uirtutis palmam occupant
triumphorum coronamque, quam uictores lubricae uoluptatis in
caelestibus possident, reuelata facie animo contemplantes uociferantur
et dicunt: dominus deus fortitudo mea et
ponet pedes meos in consummationem super
excelsa statuens me, ut uincam in cantico eius.
Nec putemus, fratres carissimi, certamen esse perpetuum et
idcirco lassemur, sed sciamus finem huius coronam esse iustitiae,
quam nulla saeculorum corrumpet aetas. stadium uitae istius et
certaminis temporale est; qui autem inoffenso cucurrerint gradu et
ad calcem uenerint praemiorum, nouas inuenient mansiones uictoriam
canticis demonstrantes. itaque gratia domini triumphos nobis
de sceleratissimis daemonibus pollicente ieiunia rite celebremus, ut
sollemnitatis quoque rite participes simus.
nequaquam diebus
pr. non] add. in T s.l.m2, U comess. V comiss. Ta.c.m2
alt. non]
quam ob rem dommus atque saluator prouocans
discipulos suos ad rigorem continentiae loquebatur: adtendite
uobis, ne forte grauentur corda uestra in crapula
et ebrietate et curis huius uitae et superueniat
in uos repentina dies illa; tamquam laqueus
enim superueniet in omnes, qui sedent
super faciem omnis terrae. surgite, abeamus
hinc, quos ob neglegentiam sui poenae ilico consequentur. qui
autem legum praecepta custodiunt, ignorant uinum in ieiuniis,
carnium esum repudiant et insatiabilem auaritiam dei timore conpescunt.
unde ad continentes scriptura cotidie clamitat: \'uinum
et siceram non bibent\' et e contrario Iudaei ob culpam audiunt: dabatis
bibere sanctis uinum prophetis praecipiebatis
dicentes: ne prophetetis.
non possunt
suscipere correptionem, qui luxuriae oblectatione capiuntur, neque
uentris ingluuiem ratione et consiliis non refrenantes amare ieiunia,
qui desidia et peritura cito uoluptate studium uirtutis infamant
non erubescentes et uinum clam bibere et auidis faucibus arbitros
declinantes in cubiculis mulsa potare, ut inediam et ieiunia, quae
ultro adpetere debebant, ieiuniorum tempore luxuria et ebrietate
conmutent, nescientes, quod, etiamsi hominum conscientiam fugiant
et clausis parietibus uescantur carnibus atque aues altiles diebus
quadragesimae et propinquante pascha inmundis manibus lacerent
tristi uultu foris ieiunia promittentes, corripiat huiusce modi dominus
exp.) T luxoriosi TUa.c. 2 praelio UV 4 thess.
ex thens. T 5 admistione g 8 in om. g 10 illa dies U 12 omnis]
uniuerse V surg.-hinc in mg. V eamus V 13 sui] cui g 18 praecip.proph.
om. g 19 ne proph. U qua prophetabitis in mg. V, om. T 20 correctionem
V luxoriae Ta.c. 21 non om. TV refrenare TV; add. et V
amore T, Va.c. ieiunii T, Va.c. 22 inflammant T 23 pr. et om. TV
28 quadragens. (n exp.) T 29 foras ieiunias (s exp.) U
a sanctis meis.
non decet ieiunantes tempore agonis et
proelii uesci carnibus monente scriptura: adfligetisanimas
uestras neque Fasides aues sollicito labore perquirere et garrulas
uolucres earumque pinguedinem hianti ingerere gulae nec inuestigare
magni pretii cocos, qui uentris rabiem iure multiplici et carnibus
contusione mutatis diuersoque ciborum sapore demulceant fumantibus
patinis et nidore sui furori gutturis blandientibus, cum in iniuriam
continentiae diuersi saporis et coloris uina quaeruntur.
Docet nos sancti Danihelis historia et trium puerorum uirtus
consona adpetere et honorare ieiunia, qui, ut longos sermones breui
artem conpendio, in seruitutem libertate mutata, cum captiui debuerint
desiderare delicias, contempserunt Babylonias dapes et sim- !
plicem cibum regali mensae praetulerunt. praeceperat quippe rex ■
Nabuchodonosor eunuchorum principi, ut de filiis captiuitatis Israhel
et de regio semine pueros, in quibus nulla esset macula, pulchros corpore
et aptos ad sapientiam perdiscendam introduceret palatium, ut
essent in aula regis discerentque litteras ac linguam Chaldaeorum et
de reliquiis mensae eius uiuerent atque inde accepta uina potarent.
eliguntur itaque de tribu Iuda Danihel, Ananias, Azarias, Misahel et
genere concordes et fide, quorum nobilitatem dura mutauerat seruitus.
e quibus Danihel, sicut scriptura testatur, posuitincorde
suo non coin quinari de mensa regis. tres quoque
pueri non minus religione quam propinquitate sociati suscipiunt uiri
consilium et adprobant sapientiam simulque eunuchorum principem
deprecantes dei opitulante clementia inpetrant, quod desiderant, et
m terra captiuitatis seruant generis nobilitatem.
nam tjmentem praepositum,
ne aliorum puerorum uultus hilarior capitali se poenae addiceret,
ratione et consilio leniunt his uerbis loquentes: tempta
pueros tuos diebus decem et detur nobis de
UV 5 pinguidinem TV 6 coquos g 7 diuersoue U 8 pateris
q in ini. cont. J iniuria incontinentiae U 9 quaerantur V 10 danielis TV
11 longum sermonem TV 12 artem om. T, Va.c. explicem uel concludam g
debuerant uel-runt ç 13 babyll. Ta.c. babil. V 15 nabugod. T (gexc m2) V
filiis captiu. filiis U 17 perdisc. sap. U ut] et g -18 chaldeorum codd.
20 daniel TV annanias T ananyas et V misael V et om. V 21 non
mut. s (c/. supra l. 12) 22 daniel TV 25 enuch. T 27 nob. gen. seru. U
et appareant in conspectu tuo uultus nostri
et uultus puerorum, qui comedunt de mensa
regis, et, sicut uideris, ita facies cum seruis
tuis. fidebant enim, quod uirtutis desiderium dei clementia sustentatum
pulchra et fortia corpora conseruaret et omnem deformitatem
fides uinceret et nitorem pulchritudinis nulla macies conmutaret.
Haec idcirco, fratres carissimi, replicauimus, ut Pauli
apostoli de sanctorum uirtutibus praedicantis uerba noscentes, in
quibus ait: quorum considerantes exitum conuersatio nis
imitamini fidem, suadeamus eis, qui tempore
ieiuniorum esu carnium delectantur, imitari sanctorum continentiam,
qui nulla ui superari potuerunt, ut rigorem uirtutis amitterent, ut
Babyloniorum imperium formidantes captiuam in se ostenderent
uoluptatem, sed manserunt liberi uentrisque desideria ratione superarunt
et titillantem gulae uicere luxuriam nobisque suae fortitudinis
exemplaria reliquerunt habitantes in Babylone corporibus,.
sed sensu et fide cum angelis in caelesti Hierusalem morantes, ut
omnem deinceps aetatem docerent ieiuniorum tempore a uino et
carnibus abstinendum, quaerenda terrae semina, potandam aquam,
quibus comitibus utitur pudicitia.
Quid memorem insignes Machabeorum uictorias? qui, ne
inlicitis carnibus uescerentur et communes tangerent cibos, corpora
obtulere cruciatibus totiusque orbis in ecclesiis Christi laudibus
praedicantur fortiores poenis, ardentiores, quibus conburebantur,
ignibus. uicta sunt in eis omnia crudelitatis ingenia et, quidquid
ira persecutoris inuenerat, patientium fortitudo superauit.
inter
(ajtegadTcov Theodot.)] leguminibus (dongiow LXX) U (cum
Vulg.) comedemus et aquam bibemus
mens enmi dei timore uallata flammas
superat, uarios tormentorum spernit dolores, cumque semel uirtuti
se tradiderit, quidquid aduersi euenerit, calcat et despicit; qualis
fuit Paulus scribens in his omnibus superamus per I
eum, qui nos dilexit. quod enim sustinere non potest carnis
fragilitas naturali infirmitate superata, uincit animus fide conloquens
deo
Ergo, qui ieiunia, id est conuersationem angelicam, imitantur
in terris et meminerunt illius dicti: regnum dei non
est cibus et potus, sed iustitia et gaudium
et pax et laetitia, per continentiam breui et paruo labore
magna sibi et aeterna conciliant praemia et multo plus accipiunt,
quam offerunt, et futuri temporis gloria praesentes angustias mitigant,
quia in hoc stadio pro uirtute pugnantibus finis erit aliquando
certaminis. qui autem pugnam ineunt contra uitia et sapientiae
disciplinis suas animas dedicarunt, quantumque patitur humana
condicio, scientiam adpetunt futurorum, per speculum et imaginem
sensu et fide caelorum regna cernentes consequentur aeterna praemia
et nullo temporum fine claudenda.
dies et nox certis horarum sibi
succedunt spatiis paulatimque decrescentes, quod amittunt, recipiunt
et, quod receperint, tribuunt ad eandem mensuram bis in
U 2 tabo T diffluebant 5 3 spe fut. U 4 lassabantur
(n exp.) T tort.-lassabatur om. T lassabantur (n exp.) V 7 feruentes
Ta.c.U 13 his in mg. V 15 uncit U 18 et om. TV meminerint V
19 iusticie V 20 et laetitia] leti U per] ad U isti per g 21 et multo]
multoque U 23 studio V 24 qui autem] nam qui ç 25 dicarunt V
26 conditio V 29 decresc.]
atque ex hac uicissitudine spatiorum
uel menstruus lunae. orbis efficitur uel solis sua per uestigia reuertentis
annus inpletur, dumque crescunt dumque decrescunt et lapsui
praeteritorum futura succedunt, eadem semper atque alia tempora
conmutantur. unde et luna prudentissimo dei artificio condita et
formarum mutans uarietates ad plenitudinem tendit et festinat ad
diminutionem, ut, quidquid crescens adquisierat, perdat amittatque
decrescens, nec stat in eodem statu, sed quibusdam gradibus
ascendens atque descendens de paupertate pergit ad diuitias et de
diuitiis redit ad paupertatem ipsa diuersitate formarum mutabilem
et conditam se esse demonstrans.
-quis uero possit digno sermone
exprimere solis cursum et anni circulum rationi menstruae congruentem,
dum per quattuor uoluitur tempora et in se semper
reuertitur eademque mensura conscendit atque descendit et
aeterno ordine labitur, ut, quod lunare spatium triginta diebus
inplet ac noctibus, hoc solis cursus spatiis anni uertentis efficiat?
cumque ad aequalitatem diei noctisque peruenerit et parumper
in libra iusti cursus steterit, festinat ad inaequalitatem deserens,
ad quod peruenerat.
quod puto Ecclesiasten, ne de alienis nostra
fontibus hauriamus, in uolumine suo dicere: gyrans gyrando
uadit spiritus et in circulos suos reuertitur
spiritus, annuum solis cursum significantem, qui eadem temporum
rota in semet reuertitur rediens ad ea, unde profectus fuerat.
U 3 ordines et circulos suos U ordinem et
circulum suum coni. Vall., sed nihil mut.: cder Tag macht in gesetzmaessiger, im
Ereislauf der Jahreszeiten stets wiederkehrender Ordnung Anleihen bei der N acht\'
Sancta uero caelestisque sollemnitas radios nobis sui splendoris
emittens nullis spatiis terminatur; cumque sanctorum certamina
et praesentis saeculi labor finem acceperint, succedent perpetuum
gaudium et aeterna festiuitas. unde perfecti uiri animas suas ab
omni errorum caligine separantes iam nunc festa decantant:
introeamus portas eius in confessione, atria eius
in hymnis saluatoris aduentum laetis uocibus personantes. cum
enim in toto orbe regnaret malitia et tenebras humanis oculis daemones
offudissent neque posset eis ullus opitulari iuxta illud, quod
scriptum est: respexi, et non erat, qui auxilia retur;
consideraui, et nullus, qui susciperet, ut finem\'
haberet aliquando inpietas et destrueretur idolatriae fraudulentia,
uiuens sermo dei nihil de nostra relinquens similitudine absque solo
peccato, quod substantiam non habet, nouo modo ad nos uenire
dignatus est, ut fieret filius hominis et permaneret dei filius.
natus,
quippe ex uirgine hoc tantum stultis mentibus credebatur, quod
oculi demonstrabant, ex operibus uero et signorum magnitudine
deus inuisibilis a prudentibus cernebatur, quemque facies hominem
demonstrabat, hunc uirtutes significabant deum seruilis formae
uilitate coopertum. quamquam enim tradiderint eum Iudaei et
crucifigendum uocibus inpiis conclamarint interfectione corporis
eius deum blasphemantes, immo occisione carnis dominicae serui
inpietatis effecti, tamen ad mortem intrepidus accedens, ut nobis
uirtutis praeberet exemplum, dominus gloriae in ipsa passione monstratus
est, inpassibilis diuinitatis permanens maiestate et carne
passibilis iuxta beati Petri repertus eloquium.
et ideo pro nobis patiens
non fugit mortem, ne nos timore mortis eius pro pietate bellantes
uictoriam perderemus. nam si timuisset crucem contraria his, quae
docuerat, gerens, quis discipulorum eius libens pro religione pugnasset
? inridetur itaque ab stultis et incredulis, qui orbem terrarum
suae subiecit fidei et nominis Christiani sanctis largitus est dignitatem.
cumque magnitudo uirtutum eius omnibus clareat,
TV 10 respexit V 11 nullus] add. erat in mg. V 12 ydolatriae
V idolol. g 15 filius dei TV 17 et in mg. V 18 hominum TV
21 conclamauerint U 22 dominum T 27 pro pietate (= pro religione 1.29)
coni. Vall. propie(ę
ille uero, qui inridetur, deus operibus demonstratus
est, ut daemonum templa subuerteret, ut Origenistarum
inpietatem argueret uersipellem, quorum auctor Origenes ita aures
simplicum et leuiorum sua persuasione decepit, ut solent in litora ex
alto uenientes inlidi gurgites et in semet spumanti mole confringi.
Nos ergo ad eum, qui ausus est scribere ruina rationabilium
creaturarum esse corpora fabricata, zelo fidei concitati loquamur:
\'si tibi huiusce modi inpietas placet, quomodo Paulus apostolus scribit:
uolo adulescentulas nubere, filios procreare?
utrum idcirco praecepit nuptias, ut ex mulieribus nascentia corpora
ruentibus de caelo angelis et uersis iuxta te in animas carceres praepararent,
an ut coniunctio maritalis dei sententiae seruiens conseruet
humanum genus ?
si enim uult adulescentulas nubere et filios procreare,
per quas nascuntur corpora humana, corporibus autem
propter poenas atque supplicia errantes animae uestiuntur, nulli
dubium, quin propter poenas animarum et non propter generationis
ordinem nuptiarum adulescentulis uincla tribuantur\'. uerum absit,
ut ita esse credamus et mariti uxorisque foedera non ob benedictionem,
sed ob peccatum iuncta credamus.
nec Adam et Euam
plasmans deus propter animas de caelo mentes et lapsum rationabilium
creaturarum benedictione sociauit: crescite et multiplicamini,
dicens, et replete terram. si enim propter
peccata in caelis praecedentia ad terras missae sunt animae, ut corporibus
ligarentur, mentitur Paulus scribens: honorabiles
nuptiae et cubile inmaculatum.
sed nequaquam ille
mentitur; igitur non propter ruinam animarum corpora fabricantur,
sed ut mundus successione nascentium morientium damna conpenset
et breuitatem humanae uitae uincat successione perpetua. nam si
mentes uinctaeque corporibus benedicuntur a deo, melioris condicionis
erunt, postquam corpora susceperint; quodsi idcirco deiciuntur,
TV 4 simplicium Tp.c.m2 UV leuium Vp.c. littora UV
i 5 illidi sibi U 6 ruina T—nam V 8 scribat V 10 recipit V 12 in
coniunctione maritali g conseruet] multiplicet U 15 uest.] uniuntur g
17 uincula V 18 et] ut V fedefe U)ra UV 20 lapsas g lapsus coni. Vall.
21 benedictio Va.c. 29 iunctaeque TV condit. V 30 susce(i T) perunt TVa.c.
i dicuntur T ducuntur V
in corporibus, ad quae ob peccata uenerunt? e duobus enim
alterum erit: aut ante ruinam fuisse eas in benedictione aut
post ruinam uinctas corporibus nequaquam posse benedici.
si
enim illam uitam benedictio sequitur, istam deserit; si ad istam
transfertur, in illa non fuisse conuincitur. quodsi et, antequam ruerent
necdumque humanis corporibus uestirentur, fuerunt in benedictione
et ruentes habentesque corpora rursus benedictae sunt,
similis erit iuxta benedictionis condicionem et prior uita et posterior;
quod nequaquam consequens est, quia peccatrices supplicia, non
peccantes benedictionem merentur.
quidquid e duobus uerum
esse responderint, uitio subiacebunt nolentes ecclesiasticae doctrinae
regulam custodire. siue enim propter peccata de caelo animae cor-I
ruentes instar carceris et catenarum corporibus inligatae sunt, respondeant,
quomodo Adam et Eua, masculus et femina, uiuentes
in corporibus benedicti sunt — neque enim iuxta deliramenta eorum
nudae animae uir et mulier appellantur, sed corpora, quae sexum
utrumque distingunt —; siue ante corpora in caelestibus morabantur
et beata eis tunc erat dignaque benedictione absque corporibus conuersatio,
qua ratione aut, priusquam ruerent, benedictae sunt aut,
postquam corruerunt et in poenam ruinae crassis corporibus
copulatae sunt, rursus benedictione donantur ?
neque enim ld ipsum
est benedictio atque supplicium, quae et nominibus et operibus procul
distant, nec possunt ullo modo inter se sociari, quas tanta diuidit
repugnantia. quomodo autem et iustis multitudo liberorum pro
benedictione promittitur propheta dicente: qui minimus
est, erit in milia et, qui nouissimus, in gentem
magnam?
Ergo, qui uolunt domini festa celebrare, Origenis simulacra
contemnant et turpitudinem dogmatum illius ratione superent. sicut
enim ethnicorum inpiissimi errorem et consuetudinem praeferunt
T 2 ad] in b 4 ruinas iunctas TV 6 et om. V 9 condo
ben. U condit. V 12 subiacebit, dum isti nohmt b 13 siue (ue exp.) T
14 inlegate U 16 sint V 18 distinguunt g
ut enim caementarn quadram uolentes
aedificare domum aequales ex omni parte parietes metiuntur eosque
norma et perpendiculo dirigentes, quod animo depinxerint, opere
extruunt et eiusdem mensurae per quadrum latera quattuor iungunt
angulis sursum ac deorsum coeptam aequalitatem paulatim per
incrementa seruantes, ut materiae diuersitatem iungat operis pulchritudo
et angulares lineas artifex structura custodiat, sic ecclesiae
praeceptores habentes testimonia scripturarum firma doctrinae
iaciunt fundamenta et intrepidi permanent offerentes opera sua
Christo atque dicentes: confirma me in uerbis tuis.
ipse est enim, de quo scriptum est:
lapidem, quem reprobauerunt
aedificantes, hic factus est in caput
anguli, nos et eos, qui sursum sunt, una sollemnitate consocians,
ad quam cursu celeri nauigantes rabiem contra nos hereticorum
fluctuum uelociter dissoluendam minime formidemus.
Sicut enim gubernatores magnarum nauium, cum uiderint
inmensum ex alto uenire gurgitem, quasi uenatores ferocissimam
bestiam spumantes fluctus suscipiunt eosque prorae obiectione sustentant
flectentes in diuersum gubernacula et, prout uentorum flatus
et necessitas imperarit, stringentes funiculos uel laxantes, cumque
unda subsederit, ex utroque nauis latere laborantia clauorum uincla
dimittunt, ut parumper quiescentia uenturo gurgiti praeparentur,
om. U similitudine U 3 eis g 5 imago om. U 6 origenis
T, Va.c. 7 monimenta TV monimentis g 8 demisit T 9 ut etenim g
cement. codd. 13 rursum TVa.c. paulatimque Ta.r.V per om. g 15 artifex
exp. et in mg. m2 hedificii V 17 faciunt TV 19 pr. est om. g 21 consociat
g 24 sicut (ut eras.) T 28 cumque] utque (s.l.) V 29 uincula V
30 demittunt U
dilatant, ut huc atque illuc scissis flatibus aequalis sit utriusque
lateris laboret, quod simul non poterat sustineri, diuisum tolerabilius
fiat, ita, qui sui curam gerunt, imitantur exempli similitudinem
et diuinorum dispensatione uerborum quasi gubernaculo utentes
occurrunt hereticorum tempestati et fluctibus legem dei pro arte
retinentes, ut, qui conruerant, suscitentur, qui stant, firmo perseuerent
gradu, ut omnes in commune doctrinae opitulatione seruentur.
quod enim gubernatori clauus, hoc animo est lex dei, in qua dominicum
pascha facientes caritati dei et proximi nihil in mundo aliud
praeferamus neque pro uarietate humanorum casuum, qui huc
illucque uertuntur, sententiam conmutemus, ut, quibus dudum pro
potentia turpi adulatione seruiuimus, si forte reflauerint uenti et
paupertate diuitiae, humilitate sublimitas, ignominia gloria fuerint
inmutata, in hostes repente uertamur resistentes eis in faciem, quos
ueneratione dignos ducebamus, temporibus, non fide, necessitudinem
ponderantes, immo latentes inimicitias necessitatis tempore demonstrantes
et in similitudinem serpentum procedentes de foueis, ut
non solum ingrati simus in eos, quorum beneficiis sustentabamur
gaudentes, si nomina clientium possideremus, sed quasi perduelles
eos usque ad sanguinem persequamur deiectos prostratosque
calcantes, quos dudum propter diuitias suspiciebamus, pessimos
omnium conclamantes, postquam opes paupertate mutauerunt,
laudantes potentiam et infelicitatem calumniantes nec pro rerum
natura, sed pro uarietate casuum honorantes aliquem uel contemnentes,
ut, quos prius dominos et patronos uocabamus, eosdem quasi
uerberones et seruos nequissimos appellemus atque ex omni parte
appareat nostra iniquitas, dum aut indignos laudamus aut dignos
obtrectatione persequimur imitantes illud, quod ad beatum Iob exprobrantes
loquebantur: pauca, pro quibus peccasti,
uerberatus es.
1 euenerit V 3 diuisim g toll. Ta.c.U 4 ita om. TV 7 pertinentes V I
in firmo V 8 ut] et ç 9 clauis V 10 et] uel V in mundo nihil g 13 seruie- I
mus Va.c. 14 sublimitas in mg. V fuerit U 15 uertamus V 16 necessitatem V I
17 lantes T autem (exp., in mg. latentes) V 18 et in] ad V serpentium U 1
19 ingr. simus] ingratissimos Tingratissimi simus g in eras. T 20 possederimus g
22 suscip. V 23 mutauerant U-rint g 28 dignos laude TV 29 obtractatione T
Nequaquam igitur dubias opes, sed uirtutem firmissimam
diligamus. non nos duritia humiliet paupertatis, non extollant diuitiae,
quae stultissimos hominum deprimere et eleuare consuerunt,
sed utrumque pro rerum honestate moderemur et tristia et laeta
aequali animo sustinentes. diuitiarum cura somnos interrumpit
dulcissimos, innoxiis calumnias struit et, cum infinitas opes congregauerit,
materiam aeternis ignibus parat. postquam uero insatiabilis
furor quaesitis opibus incubuerit, non expletur auaritia, sed
contemnit leges, gehennae flammas despicit, futuri iudicii tribunal
habet pro nihilo.
nec tantum aduersarii contra hostes suos, quantum
diuitiae contra uirtutes dimicant, nisi ratione et in proximos misericordia
temperentur. hae in urbibus nobilitati praeferuntur, hae nouis
hominibus antiquam donant familiam. numquam diuitiarum desiderium
ullis diuitiis satiari potest; eget semper, qui auarus est;
nescit mensuram, cui tantum deest, quod habet, quantum, quod
non habet. infernus mortuis non expletur, sed, quanto plures susceperit,
tanto plures desiderat; imitatur ergo eum auaritia nec satiari-
potest, sed, quo plus habuerit, plus requirit.
minus putat ab eo,
quod cupit, omne, quod possidet, semper inmensa, semper inmodica,
ardorem pectoris opum magnitudine non restinguens, in conuiuiis
non cibos uorans, sed iniustitiam; in iudiciis iurgia miscens atque
discordias inuidiam parturit, per quam ad homicidium peruenitur;
non est compos mentis, sed quasi ebria fluctuat unam habens mensuram
extra mensuram semper inquirere. mare litoribus cluditur,
uenientes ex alto fluctus et rabiem intumescentium gurgitum portus
uel manu facti uel natura firmissimi prohibent; diuitiarum cupidinem,
nisi ratione frenetur, nec consilium temperat nec lex mitigare
potest nec ulla satiat abundantia.
non erubescit, non futurum
iudicium reformidat, sed desiderio plus habendi, ut luxuriosi et dediti
uoluptatibus solent gestire in amplexus et insanire ad libidinem, ita
; 628 Woelffl. — - V 12 noais] nobis T, Va.e.
\\13 omnibus Tp.r. 15 quantum (tum s.l.) cum quod V 18 quo plus U quid(c V)quid
TV requiret Ta.e. \\ add. et V 20 peccatoris-j in s.l.V 21 uorat V
\' |23 ebria om. V 24 extra mens. om. T littoribus UV clauditur UV 25 et
uenientes V intumiscent. Ta.e. intument. V immitescent. g 28 futnrorum T
29 formidat V et om. s \' \' :
i-
insulas, maria, terras, litora, uias, transitus studia possident auaritiae,
dum desiderio plus habendi negotiatione merces huc illucque
conmutat et fraudibus atque periuriis diuitiarum iacit inexplebilia
fundamenta. \'
Itaque huiusce modi rabiem contemnentes diuitias cultum
dei et firmissimas possessiones castitatis sanctimoniam requiramus
adorantes patris et filii et spiritus sancti unam diuinitatem; resurrectionem
mortuorum incorruptibilem et iugiter permanentem esse
credentes. neque enim fieri potest, ut eam mors superet, quae
Christi passione firmata est suscitantis incorruptum et in aeternum
permanens templum corporis sui.
oremus pro piissimis imperatoribus
et obseruatione legis dei ieiuniorum praecepta decoremus,
quia uirtus absque ulla necessitate custodit sectatores suos et sensum
in cogitationes uarias fluctuantem de terrenis ad excelsa sublimat
nequaquam pulchritudinem corporum, sed conuersationis ac
morum ordinem contemplans, ostendens ei laetantium in caelo angelorum
choros et docens splendentium disciplinarum fulgura, ut in
praesenti saeculo quasi athleta fortissimus inlatas sustineat plagas
et futuram pro his gloriam praestoletur, nequaquam uitiis subiacens,
sed interiorem hominem desiderio sui ad aeterna sustollens
atque omnes impetus uoluptatis ratione conpescens ut illud cogitet,
quod futurus est, et, quantum potest sustinere humana fragilitas,
recedat a corporalium rerum sollicitudine praeferens carnalibus
spiritalia, ut etiam ipsum corpus despiciens et praesentium studia
uoluptatum duriorem, sed meliorem uitam inire persuadeat, ut, qui
dudum libidini seruiebat, libertate bona seruiat castitati et retractus
a praecipitiis mollia ieiuniorum frena suscipiat.
etenim, si absque
rectore fuerit ac magistro corporum infirma natura nec imperanti
animo uoluerit oboedire, et sibi et rectori concitat infinita naufragia
et pertrahit eum ad turpissimas libidines ac baratrum uoluptatum,
U complent V 2 litt. U possidet s auaritia g 3 dum
seTV negotiatio T 4 facit TV 7 casti,tatis etsanctimoniae g- 11 suscitans g
15 excelsam U 16 pulcr. T conuersationes Ta.c.V 17 contemplantem U
18 fulgora Ta.c. fulgore V 19 althleta ex anthleta T 22 ut om. TV illut T
23 futurum U 25 et eras. T studia om. TV 26 uoluptatem Vp.e.m2
27 dudum] tum g libidine Ta.c.V cast. seru. V et om. V
sordibus uolutetur. uirtus uero, cum in aurigae modum animum
rexerit et quasi in curru stans impetus eius et uarios adpetitus doctrinae
habenis conpescuerit, de humilibus eum ad excelsa subleuat
et inuisibilia aeternaque pro uisibilibus ostendens mansionem in
caelis parat et amicos illi efficit eos, qui dei ministerio seruientes
spiritalibus deliciis perfruuntur, ut, quod hic cernebat in imagine,
ibi in ueritate perspiciat et maiorem solis radiis uideat claritatem,
quae nobis huc ex parte descendit, unde a minoribus ad maiora tendamus
et quasi per litteras ac syllabas ad legendum proficiamus,
quia et illa his et haec illis indigent.
ibi cum fuerimus beatorum iuncti
consortio, audiemus: e u. g e, serue bone et fidelis, quia,
super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam;
intra in gaudium domini tui.
Incipientes sanctae quadragesimae ieiunia ab undecima
die mensis Famenoth et ebdomadam dominicae passionis sexta
decima die mensis Farmuthi finiamus ieiunia uespere sabbati,_
uicesima prima die eiusdem mensis Farmuthi, et sequenti die dominica
pascha celebremus, uicesima et secunda die eiusdem mensis.
post quae iungamus septem ebdomadas sanctae pentecostes pauperum
memores, amantes deum et proximum, orantes pro inimicis,
persecutoribus blandientes, infirmorum ruinas consolatione et misericordia
subleuantes, ut lingua semper in dei laudibus personet, ut
ecclesiae iusta iudicia nequaquam inrationabili clementia destruantur
nec legi dei arbitria praeferantur humana; cuius si
desiderauerimus amicitias, caelestem gloriam consequemur in
Christo Iesu, domino nostro, per quem et cum quo deo patri claritas
et imperium cum spiritu sancto in saecula saeculorum. amen.
V 2 uolup(exp.)tetur V commoretur g in om. g modo Tg
4 habens T composuerit g 5 et om. s uisib.] add. et breuibus in mg. m2V.
7 perfruentes U 9 unde a U ut de TV 10 ac] ad V 11 indigens T ubi V
i15 incipient s quadragens. Ta.c. 16 famenonh T ebdomadae TV
17 farmuth U; add. ut T (eras.) U et g finiemus g
Salutate inuicem in osculo sancto. salutant uos fratres, qui
mecum sunt. et hoc nosse debetis pro defunctis episcopis in
locis singulorum constitutos in urbe Niciu pro Heopempto Theodosium,
in Terenuthide Arsintheum, in oppido Geras pro Eudemone
Pisozum, in t Acheus pro Appolline Museum, in Athribide pro
Isidoro Athanasium, in Cleopatride Offellium, in oppido Laton
pro Timotheo Appellen. his ergo scribite et ab eis iuxta morem ecclesiasticas
suscipite litteras.
Domino carissimo et desiderantissimo et honorando in Christo
fratri et conpresbytero Hieronymo Augustinus in domino salutem.
g 3 constitutis T constituimus V Niciu scripsi (Nicium
coni. Vall.).nichium TU nitium V heopempto TV heupeto U Theopempto g
theothosium T 4 terenuthithe T tenerenuthide U asintheum U Arsinthium s
Gerrhas coni. Vall. eudemon TV Pirozum g 5 Achaeis s Acchenis coni.
Vall. apolline V
Audiui peruenisse in manus tuas litteras meas, sed, quod
adhuc rescripta non merui, nequaquam inputauerim dilectioni tuae;
aliquid procul dubio inpedimenti fuit. unde agnosco a me dominum
potius deprecandum, ut tuae uoluntati det facultatem mittendi,
quod rescripseris; nam rescribendi iam dedit, quia, cum uolueris,
facillime poteris.
Etiam hoc ad me sane perlatum utrum quidem crederem,,
dubitaui, sed hinc. quoque tibi aliquid utrum scriberem, dubitare
non debui. hoc autem breue est: suggestum caritati tuae a nescio
quibus fratribus mihi dictum est, quod librum aduersus te scripserim
Romamque miserim. hoc falsum esse noueris.
deum nostrum testor
hoc me non fecisse, sed si forte aliqua in aliquibus scriptis meis reperiuntur,
in quibus aliter aliquid quam tu sensisse reperiar, non
contra te dictum, sed, quod mihi uidebatur, a me scriptum esse puto
te debere cognoscere aut, si cognosci non potest, credere. ita sane
hoc dixerim, ut ego non tantum paratissimus sim, si quid te in meis
scriptis mouerit, fraterne accipere, quid contra sentias, aut de
correctione mea aut de ipsa tua beniuolentia gauisurus, uerum
etiam hoc a te. postulem ac flagitem.
ex et B 2 scripta A meruit Fa.c. inputaberim
pA imputauere Wa.c. 3 aliquod B in(m B)pedimentum Wa.c. B
cognosco CB dom. ame?|5FLDMCIB deum W 4 det ex de LWB
5 scripseris B describendi AF cum] si A cum (del. m2) si F 6 facilime
poteris in mg. inf. A 7 hoc] add. quod s sane om. $ prolatum LDCl;
add. est
0 si licuisset etsi non cohabitante saltem uicino te in domino
perfrui ad crebrum et dulce conloquium! sed quia id non est datum,
peto, ut hoc ipsum, quod in Christo, quam possimus, simul simus,
conseruare studeas et augeri ac perfici et rescripta quamuis rara
non spernere.
saluta obsequio meo sanctum fratrem Fauiimanum
et omnes fratres, qui tecum ac de te in domino gaudent. memor nostri
exaudiaris a domino in omni sancto desiderio tuo, domine carissime
et desiderantissime et honorande merito frater.
Domino uere sancto et beatissimo papae Augustino Hieronymus
in domino salutem.
In ipso profectionis articulo sancti \'filii nostri Asterii hypodiaconi
beatitudinis tuae ad me litterae peruenerunt, quibus satis
AF cohabitantes AFLD quohabitantes saltim ?$AFLD
2 eloquium W 3 ipsud L ipsut !pC Christo] domino FLDMCl quam]
qua S|$ALDMCl, B (del. m2) quia F possimus W possumus cet. simul del. m2 B,
om. F, la.c.m2 sumus
ego simpliciter fateor dignationi tuae, licet
stilus et
exemplaribus litterarum credendum putaui, ne forte me respondente
laesus iuste expostulares, quod probare ante debuissem tuum esse
sermonem et sic rescribere. accessit ad moram sanctae et uenerarabilis
Paulae longa infirmitas.
dum enim languenti multo tempore
adsidemus, paene epistulae tuae uel eius, qui sub tuo nomine scripserat,
obliti sumus memores illius uersiculi: musica in luctu
inportuna narratio. itaque, si tua est epistula, aperte
scribe uel mitte exemplaria ueriora, ut absque ullo rancore stomachi
in scripturarum disputatione uersemur et uel nostrum emendemus
errorem uel alium frustra reprehendisse doceamus.
Absit autem a me, ut quidquam de libris beatitudinis tuae
adtingere audeam. sufficit enim mihi probare mea et aliena non
carpere. ceterum optime nouit prudentia tua unumquemque in
suo sensu abundare et puerilis esse iactantiae, quod olim adulescentuli
facere consueuerant, accusando inlustres uiros suo nomini
22, 6 21 cf. Kom. 14, 5 om. W 3 nostr.] meum !p! diaconem LB hoc C
exempla l 4 in qua hort. eras. B orta**ris C me om. B TcaXtvcpdiav
uarie corruplum ineodd. palinodianinmg.
superest,
ut diligas diligentem et in scripturarum campo iuuenis senem
non prouoces. nos nostra habuimus tempora et cucurrimus, quantum
potuimus; nunc te currente et longa spatia transmittente nobis debetur
otium simulque, ut cum uenia et honore tuo dixerim, ne
solus mihi de poetis aliquid proposuisse uidearis, memento Daretis
et Entelli et uulgaris prouerbii, quod bos lassus fortius figat pedem.
tristes haec dictauimus; utinam mereremur conplexus tuos et conlatione
mutua uel doceremus aliqua uel disceremus!
Misit mihi temeritate solita maledicta sua Calpurnius cognomento
Lanarius, quae ad Africam quoque studio eius didici peruenisse.
ad quae breuiter ex parte respondi et libelli eius uobis misi
exemplaria latius opus, cum oportunum fuerit, primo missurus tempore;
in quo illud caui, ne in quoquam existimationem laederem
Christianam, sed tantum, ut delirantis inperiti mendacium ac
uecordiam confutarem.
memento mei, sancte ac uenerabilis papa.
uide, quantum te diligam, ut ne prouocatus quidem uoluerim respondere
nec credam tuum esse, quod in altero forte reprehenderem.
frater Communis suppliciter te salutat.
quia ex qui m2F contrarias (s del.
m2) scripsimus W 3 nostram peram W nostra opera
Domino uere sancto et beatissimo papae Augustino Hieronymus
in Christo salutem.
Anno praeterito per fratrem nostrum Asterium hypodiaconum
dignationi tuae epistulam miseram promptum reddens
salutationis officium, quam tibi arbitror redditam. nunc quoque
per sanctum fratrem meum Praesidium diaconum obsecro primum,
ut memineris mei, dein, ut baiulum litterarum habeas commendatum
et mihi scias germanissimum et, in quibuscumque necessitas
postularit, foueas atque sustentes, non quo aliqua re Christo
tribuente indigeat, sed quod bonorum amicitias auidissime expetat
et se in his coniungendis maximum putet beneficium consecutum.
cur autem ad occidentem nauigauerit, ipso poteris narrante cognoscere.
Nos in monasterio constituti uariis hinc inde fluctibus qua-.
timur et peregrinationis molestias sustinemus. sed credimus in
eo, qui dixit: confidite e, ego uici mundum, quod ipso
= Escorialensis <6 1. 14 s. VIII-IX. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. .L = Coloniensis 35 s. IX. D = Vaticanus lat. 355+356 s, IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. l = Vaticanus lat. 341 s. X-Xl. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. Haec epistula, de cuius titulo in codd. cf, adnot. ad epist. Cl, est inter Augustini
epistulas XXXIX (pars II p. 67 Goldb.)
sanctum et uenerabilem fratrem nostrum papam Alypium
ut meo obsequio salutes, obsecro. sancti fratres, qui nobiscum in
monasterio domino seruire festinant, oppido te salutant. incolumem
te et memorem mei Christus, deus noster, tueatur omnipotens,
domine uere sancte et suscipiende papa.
Domino uenerabili et desiderabili sancto fratri et conpresbytero
Hieronymo Augustinus in domino salutem.
Ex quo coepi ad te scribere ac tua scripta desiderare, num- .
quam mihi melior occurrit occasio, quam ut per dei seruum ac i
ministrum fidelissimum mihique carissimum mea tibi adferretur I
epistula, qualis est filius noster Cyprianus diaconus. per hunc certe I
ita \'spero litteras tuas, ut certius in hoc rerum genere quidquam
(ex hoste m2) F uictoria AF consequemur
$B 2 pap. fr. nostr. $ 3 sancti] pro quo L pro quo sanctiF 5 mem.
mei Chr.] memor me in xpo A 6 dominus !p et] ac AF suspiciende LM
pap§(e.F) Fa.c.m2D, om. A $= Escorialensis & I. 14 s. VlIl-IX. F = Veronensis XV1..14 s. IX L = Coloniensis 35 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX (continet initium usque ad p. 239,
19 possit). D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 576.2 s. X. I = Vaticanus lat. 341 s. X-Xl. B = Berolinensis lat. 18 s. XlI. Haec epistula, de cuius titulo in codd. cf. adnot. ad epist. CI, est inter Augustini
epistulas LXXI (parsll p. 24SGoldb.). Augustino respondet Hieronymus epist. CV
nam necstudium in petendis rescriptis memorato
filio nostro deerit nec gratia in promerendis nec diligentia in custodiendis
nec alacritas in perferendis nec fides in reddendis; tantum,
si aliquo modo mereor, adiuuet dominus et adsit cordi tuo et desiderio
meo, ut fraternam uoluntatem nulla uoluntas maior inpediat.
Quia ergo duas iam epistulas misi, nullam autem tuam
postea recepi, easdem ipsas rursus mittere uolui credens eas non
peruenisse. quodsi et peruenerunt ac fortasse tuae potius ad me
peruenire minime potuerunt, ea ipsa scripta, quae iam misisti, iterum
mitte, si forte seruata sunt; sin minus, rursus dicta, quod legam,
dum tamen his respondere ne graueris, quod iam diu est, ut expecto.
primas etiam, quas ad te adhuc presbyter litteras praeparaueram
mittendas per quendam fratrem nostrum Profuturum, qui postea
collega nobis factus iam ex hac uita migrauit nec eas tunc ipse
perferre potuit, quia continuo, dum proficisci disponit, episcopatus
sarcina detentus ac deinde breui defunctus est, etiam nunc mittere
uolui, ut scias, in tua conloquia quam olim inardescam et quam uim
patiar, quod a me tam longe absunt sensus corporis tui, per quos
adire possit ad animum tuum animus meus, mi frater dulcissime
et in domini membris honorande.
In hac autem epistula hoc addo, quod postea didicimus Iob
ex Hebraeo te interpretatum, cum iam quandam haberemus interpretationem
tuam eius prophetae ex Graeco eloquio uersam in
Latinum, ubi tamen asteriscis notasti, quae in Hebraeo sunt et
Graeco desunt, obeliscis autem, quae in Graeco inueniuntur et in
Fa.c. posse D scriptis $ 3 alia claritas F profer.
FLB nee-redd. post promer. (l. 2) transpos. B retendisL 4merear DMCIB
5 maior uol. g uoluptas B uoluptas $ maior om. D 6 iam duas $ tua B
7 recipi Fa.c.m2W rursum l, om. W uolui*-F 8 quod etsi F quae etsi s
adme] ad manum me (uel ne) β 9min.peru. pot. FLMClB min. peruenemnt D
porro in hac posteriore interpretatione,
quae uersa est ex Hebraeo, non eadem uerborum fides
occurrit. nec parum turbat cogitantem, uel cur in illa prima tanta
diligentia figantur asterisci, ut minimas etiam particulas orationis
indicent deesse codicibus Graecis, quae sunt in Hebraeis, uel cur
in hac altera, quae ex Hebraeis est, neglegentius hoc curatum sit,
ut hae eaedem particulae locis suis inuenirentur.
aliquid inde exempli
gratia ponere uolui, sed mihi ad horam codex defuit, qui ex Hebraeo
est. uerum tamen, quia praeuolas ingenio, non solum, quid dixerim,
uerum etiam, quid dicere uoluerim, satis, ut opinor, intellegis, ut
causa reddita, quod mouet, edisseras.
Ego sane mallem Graecas potius canonicas te nobis interpretari
scripturas, quae septuaginta interpretum perhibentur. perdurum
enim, si tua interpretatio per multas ecclesias frequentius
coeperit lectitari, quod a Graecis ecclesiis Latinae ecclesiae dissonabunt,
maxime quia facile contradictor conuincitur Graeco prolato
libro, id est linguae notissimae.
quisquis autem in eo, quod ex
Hebraeo translatum est, aliquo insolito permotus fuerit et falsi crimen
intenderit, uix aut numquam ad Hebraea testimonia peruenitur,
quibus defendatur obiectum. quodsi etiam peruentum fuerit, tot
Latinas et Graecas auctoritates damnari quis ferat? huc accedit,
quia etiam consulti Hebraei possunt aliud respondere, ut tu solus
Da.c. ebraeo Mp.c.m2 hebreis cet. mei (el. Goldb. app. crit.) tam]
tua ̄ Ma.c.m2 tua LDClB mira B 2 sing. uerba g singulassteUas g uid.
Nam quidam frater noster episcopus, cum lectitari instituisset
in ecclesia, cui praeest, interpretationem tuam, mouit quiddam
longe aliter abs te positum apud Ionam prophetam, quam erat
omnium sensibus memoriaeque inueteratum et tot aetatum successionibus
decantatum. factus est tantus tumultus in plebe maxime
Graecis arguentibus et inflammantibus calumniam falsitatis, ut cogeretur
episcopus — Oea quippe ciuitas erat - Iudaeorum testimonium
flagitare.
utrum autem illi inperitia an malitia hoc esse in Hebraeis
codicibus responderunt, quod et Graeci et Latini habebant atque
dicebant ? quid plura ? coactus est homo uelut mendositatem corrigere
uolens post magnum periculum non remanere sine plebe.
unde etiam nobis uidetur aliquando te quoque in nonnullis falli
potuisse et uide, hoc quale sit in eis litteris, quae non possunt conlatis
usitatarum linguarum testimoniis emendari.
Proinde non paruas deo gratias agimus de opere tuo, quod
euangelium ex Graeco interpretatus es, quia — et paene in omnibus —
nulla offensio est, cum scripturam Graecam contulerimus. unde,
si quisquam ueteri falsitati contentiosus fauerit, prolatis conlatisque
codicibus uel docetur facillime uel refellitur. et si quaedam rarissime
merito mouent, quis tam durus est, qui labori tam utili non
facile ignoscat, cui uicem laudis referre non sufficit?
quid tibi
autem uideatur, cur in multis aliter se habeat Hebraeorum codicum
auctoritas, aliter Graecorum, quae dicitur - Septuaginta, uellem
dignareris aperire. neque enim paruum pondus habet illa, quae sic
meruit diffamari et qua usos apostolos non solum res ipsa indicat,
(eexim2F) $F qui(quid M) iudicet DMCl
4ecclesiam Fa.c.LDB quidam
breuem putabam
futuram hanc epistulam, sed nescio quo modo ita mihi dulce;
factum est in ea progredi, ac si tecum loquerer. sed obsecro te per
dominum, ne te pigeat ad omnia respondere et praestare mihi,
quantum potueris, praesentiam tuam.\'
Domino uere sancto et beatissimo papae Augustino Hieronymus. !
Crebras ad me epistulas dirigis et saepe conpellis, ut re- i
spondeam cuidam epistulae tuae, cuius ad me, ut ante iam scripsi, I
per fratrem Sisinnium diaconum exemplaria peruenerunt absque
subscriptione tua et quae primum per fratrem Profuturum, secundo
hac L hoc 3 ueritatis F uariata l, B (ex
uarita) 4 suscepta FDC, Ma.c.m2 5 aliqui $ proferri aut probari Ig dubitemus
M (s.l.m2) et 5 codd. Goldb. 6 ita 6 codd. Goldb. istud (istut 5j5) mei 7 ea
om. $ te] et (exp.) B,om. Gl 8 ne te] nec fC prare l pra B 9 per
praes. FL $= Escorialensis & 1.14 s. VllI-IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355-\\-356 s. IX-X. M = Ooloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. I = Vaticanus lat. 341 s. X-Xl. B = Berolinensislat. 18 s. XlI. Haec epistula, de cuius titulo in codd. cf. adnot. ad epist. 01, est inter Augustini
epistulas LXXll (pars 11 p. 255 Goldb.) ; est responsio ad praecedentem epistulam
quae cum ita sint, satis mirari nequeo,
quomodo ipsa epistula et Romae et in Italia haberi a plerisque
dicatur et ad me solum non peruenerit, cui soli missa est, praesertim
cum idem frater Sisinnius inter ceteros tractatus tuos dixerit eam
se non in Africa, non apud te, sed in insula Hadriae ante hoc ferme
quinquennium repperisse.
De amicitia omnis tollenda suspicio est et sic cum amico quasi
cum altero se loquendum. nonnulli familiares mei et uasa Christi,
quorum Hierosolymis et in sanctis locis permagna copia est, suggerebant
non simplici a te animo factum, sed laudem atque rumusculos
et gloriolam populi requirente, ut de nobis cresceres, ut multi
cognoscerent te prouocare, me timere, te scribere ut doctum, me
tacere ut inperitum et tandem repperisse, qui garrulitati meae modum
inponeret.
ego autem, ut simpliciter fatear, dignationi tuae
primum idcirco respondere nolui, quia tuam liquido epistulam non
credebam nec, ut uulgi de quibusdam prouerbium est, litum melle
gladium; deinde illud cauebam, ne episcopo communionis meae
uiderer procaciter respondere et aliqua in reprehendentis epistula
reprehendere, praesertim cum quaedam in illa heretica iudicarem;
ad extremum, ne tu iure expostulares et diceres: \'quid enim?
epistulam meam uideras et notae tibi manus in subscriptione signa
deprehenderas, ut tam facile amicum laederes et alterius malitiam
in meam uerteres contumeliam?\' igitur, ut ante iam scripsi, aut
FL 4 cumque (que exp.) F 5 roma $ habere C a om. F
6 peruenerunt F, La.r. cuius $ 7 frater om. L eam ex eo C 8 africam
aB, FLa.c. 9 repp.] add. non in affrica F 10 dolenda F 11 se Paris. lat.
12163 s. IX. Monac. lat. 6266 s. X
sin autem tuam uis uel ostentare
uel exercere doctrinam, quaere iuuenes et disertos et nobiles, quorum
Romae dicuntur esse quam plurimi, qui possint et audeant tecum
congredi et in disputatione sanctarum scripturarum iugum cum
episcopo ducere. ego quondam miles, nunc ueteranus et tuas et
aliorum debeo laudare uictorias, non ipse rursus effeto corpore
dimicare, ne, si me adscribendum frequenter inpuleris, illius recorder
historiae, quod Hannibalem iuueniliter exultantem Quintus Maximus
patientia sua fregerit.
et — ut magis de scripturis sanctis loquar — Berzelli ille Galaadites
regis Dauid beneficia omnesque delicias iuueni delegans filioĮ
ostendit senectutem haec appetere non debere nec oblata suscipere.
Quod autem iuras te aduersum me librum non scripsisse neque
Romam misisse, quem non scripseris, sed, si forte aliqua in tuis
scriptis repperiantur, quae a meo sensu discrepent, non me a te
laesum, sed a te scriptum, quod tibi rectum uidebatur, quaeso, ut
Reg. 19, 31-39 20 cf. epist. CI 2 om. $ tuam W subscripta FC at C lactitantem D
2 cellulam $,FLWa.e. lacesc. LD, Ma.c.m2 lascesc. WG sin ex si B autem del.
m2M uel ost. uel ex.
sed, si mea com minus dicta reprehendas et rationem
scriptorum expetas et, quae scripserim, emendare conpellas
et ad παλι vωδιαav prouoces et oculos mihi reddas, in hoc laeditur
non enim conuenit, ut ab adulescentia usque ad hanc aetatem m
monasteriolo cum sanctis fratribus labore desudans aliquid contra
episcopum communionis meae scribere audeam et eum episcopum,
quem ante coepi amare quam nosse, qui me primus ad amicitias
prouocauit, quem post me orientem in scripturarum eruditione
laetatus sum. igitur aut tuum negato librum, si forte non tuus est,
et desine flagitare rescriptum ad ea, quae non scripsisti, aut, si tuus
est, ingenue confitere, ut, si in defensione mei aliqua scripsero, in
te culpa sit, qui prouocasti, non in me, qui respondere conpulsus sum.
Addis praeterea te paratum esse, ut, si quid me in tuis scriptis
mouerit aut corrigere uoluero, fraterne accipias et non solum mea
in te beniuolentia gauisurum, sed, ut hoc ipsum faciam, deprecaris.
gdfert
August. in epist. GXVI30 21 cf. epist. CI2 fin.
et hoc dico,
non quod in operibus tuis quaedam reprehendenda iam censeam.
neque enim lectioni eorum umquam operam dedi nec horum exemplariorum
apud nos copia est praeter Soliloquiorum tuorum libros
et quosdam commentariolos in psalmos, quos si uellem discutere,
non dicam a me, qui nihil sum, sed a ueterum Graecorum docerem
interpretationibus discrepare. uale, mi amice carissime, aetate fili,
dignitate parens, et hoc a me rogatus obserua, ut, quicquid mihi ]
scripseris, ad me primum facias peruenire. 1
doctrina Fp.r. putare Bp.c.m2 erga del. m2B
3 fauore D faborem fauorem LMGIB hac Wa.c. etZ 6a]hac
(ex-te m2W) WlB 7 in om. FL 8 nunquam Sp nec om. W horum om. %W
10 commentarios g psalmoTF psalmis B discurrere W 11 pr. a om. L alt.
a om. C ad F 12 mi W mihi cet. 13 quid F 14 facis L peru.] add. agust. W
Dilectissimis fratribus Sunniae et Fretelae et ceteris, qui uobiscum
domino seruiunt, Hieronymus.
Uere in uobis apostolicus et propheticus sermo conpletus est:
in omnem terram exiit sonus eorum et in
fines orbis terrae uerba eorum. quis hoc crederet,
ut barbara Getarum lingua Hebraicam quaereret ueritatem et
dormitantibus, immo contendentibus Graecis ipsa Germania
spiritus sancti eloquia scrutaretur ? in ueritate cognoui,
quod non est personarum acceptor deus, sed
in omni gente, qui timet deum et operatur
dei iustitiam, acceptus est illi.
dudum callosa
A — Berolinensis lat. 17 s. IX. P = Oenomanensis 126 s. IX. Chelterihamensis 24510 s. IX (continet fragmentum a p. 277, 17
habeat usque ad p. 283, 2 intellegatur). Q = Duacensis 247 s. XI. 3 = Remensis 15 s. XI.. p = Palatinus lat. 39 s. Xl. r = Sessorianus 71 (Bibl. Nat. Rom. 1349) s. XI. Casinensis E. 247 s. XI. 0 = Oxoniensis Balliolensis 229 s. XlI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII (continet initium usque ad. p. 249,16
discordet). Qo) et fretelam (fretellam et sompniam 0) de psalterio
(ex palterio P) quae (quod APQO) de (om. 0) LXX interpre(uel ę)tum edi--
t(uel c)ione corrupta (corruptum QO) sint (sunt Ppo sitO estQ) APQftproO ad
summam et fretelam de diuersis interpretationibus psalterii B, titulo caretk; Hieronymi
nomen exhibent omnes codii.; uocum Graecarum lectiones uariantes in singulis
codicibusuariismodis corruptasdelectu tantum adhibito in apparatu enotamus
rursumque in eodem: pascetur lupus cum
agno et pardus requiescet cum haedo et uitulus
et leo et taurus pascentur simul et puer
paruulus ducet eos et bos et ursus in commune
pascentur paruulique eorum erunt pariter
et leo et bos comedent paleas, non ut simplicitas
in feritatem transeat, sed ut feritas discat simplicitatem.
Quaeritis a me rem magni operis et maioris inuidiae, in qua
scribentis non ingenium, sed eruditio conprobetur, ut, dum ipse
cupio iudicare, de ceteris, iudicandum me omnibus praebeam et in
opere Psalterii iuxta digestionem schedulae uestrae, ubicumque inter
Latinos Graecosque contentio est, quid magis Hebraeis conueniat,
significem.
in quo illud breuiter admoneo, ut sciatis aliam esse
editionem, quam Origenes et Caesariensis Eusebius omnesque Graeciae tractatores
uulgatam et a plerisque nunc
interpretum, quae et in
Latinum sermonem fideliter uersa est et Hierosolymae atque in orientis
ecclesiis decantatur. super qua re et sanctus filius meus Auitus 25
QO B, rp. c.m2 digitis tractando sagittis 0 3 uat. ysaiae o
hesaye B isaiae QO 5 assument 0 sumet g 6 ultra] amplius7 que om. g
pasciturJ.,Pa.e.p,ra.c.m2o srequiescitA,
sicut autemm nouo testamento, si quando
apud Latinos quaestio exoritur et est inter exemplaria uarietas,
recurrimus ad fontem Graeci sermonis, quo nouum scriptum est
instrumentum, ita et in ueteri testamento, si quando inter Graecos
Latinosque diuersitas est, ad Hebraicam confugimus ueritatem, ut,
quicquid de fonte proficiscitur, hoc quaeramus in riuulis.
autem ista, hoc est communis, editio ipsa est, quae et Septuaginta.
sed hoc interest inter utramque, quod
et pro uoluntate, scriptorum uetus corrupta editio est, ea
autem, quae habetur in
est, quae in eruditorum libris incorrupta et inmaculata septuaginta
interpretum translatio reseruatur. quicquid ergo ab hac discrepat,
nulli dubium est, quin ita et ab Hebraeorum auctoritate discordet.
Prima de quinto psalmo quaestio fuit: neque habitabit
iuxta te malignus. pro quo habetur in Graeco:
continet. et miramini, cur
interpres non uerterit, sed pro hoc posuerit \'habitationem\', quae
Graece dicitur
quod quidem in alio loco fecisse conuincitur:
heu mihi, quia incolatus meus prolongatus
est. et in quarto decimo psalmo rursum pro incolatu
habitationem posuit: domine, quis habitabit in
tabernaculo tuo? et sciendum, quod, si uoluerimus dicere:
\'domine, quis incolet tabernaculum tuum?\' uel illud de quinto:
traditA reddidit ftproO a eras. B, om. QO fort. recte uobis] duobus 0
3 me] ne AB, Pa.c. faenore Q fenoreOB foenore cet- 5 estint. ex.] cum int. ex.
estO 7etom. Qpro 9 KOINONo lOcomm. istahocestp editio OB dictio
cet. quae—13ipsaestom.Q et]inp llinterestom.o inter]inp
quod et Tullium
in Protagora Platonis et in
Demosthenis contra Aeschinen oratione fecisse conuincimus et
Plautum, Terentium Caeciliumque, eruditissimos uiros, in Graecis
comoediis transferendis. nec ex eo quis Latinam linguam angustissimam
putet, quod non possit uerbum transferre de uerbo, cum etiam
Graeci pleraque nostra circuitu transferant et uerba Hebraica non
interpretationis fide, sed linguae suae proprietatibus nitantur
exprimere.
De eodem, psalmo: dirige conspectu meo
uiam tuam — pro quo habetur in Graeco:
uiam meam —, quod nec Septuaginta habent nec Aquila nec
Symmachus nec Theodotio, sed sola
denique et in Hebraeoita
scriptum repperi: oser laphanoi darchach, quod
omnes uoce simili transtulerunt: dirige in conspectu meo
uiam tuam, secundum illud, quod et in oratione dominica dicitur:
paternoster, qui es in caelis, sanctifi-cetur
nomen tuum, non quo nobis orantibus sanctificetur, quod
0 perdet A perdidit p ΕΥΦωΝΙΑΝ (s. I. eufoniam
De sexto psalmo: erubescant et conturbentur
uehementer omnes inimici mei. et dicitis in Graeco
\'uehementer\' non haberi. scio, sed hoc uulgata. ceterum et in
Hebraeo habet m o d, id est \'uehementer\', et omnes αϕόδϱα similiter
De septimo psalmo: iudica me, domine, secundum
iustitiam meam. pro quo habetur in Graeco: xata
vrjv διxαιοσύvηv cov, id est \'iuxta iustitiam tuam\'. sed et in hoc
nec cuiquam
uideatur temerarium, quod iudicari secundum iustitiam suam
postulet, cum et sequens uersiculus hoc ipsum significet: e t
secundum innocentiam meam super me et sexti
decimi psalmi hoc exordium sit: exaudi, domine, iustitiam
mean et in septimo decimo quoque dicatur: retribuet
mihi dominus secundum iustitiam meam et
secundum puritatem manuum mearum reddet
mihi, in uicesimo quoque quinto psalmo scriptum sit: proba
me, domine, et tempta me; ure renes meos et cor
meum, et in quarto dicatur: cum inuocarem, exaudiuit
me deus iustitiae meae, et in octogesimo quinto:
custodi animam meam, quoniam sanctus sum,
Iacob quoque loquatur in Genesi: exaudiet me cras iustitia
mea.
22 Ps. 25, 2 24 Ps. 4, 2 26 Ps. 85, 2 27 *Gen. 30, 33 0,Prp.c.m2 5 ueh. in greco p 6 in edit(c p)ione uulgata pO
et om. g 7 habetur P mot
De octauo psalmo: quoniam uidebo caelos tuos.
et dicitis, quod \'tuos\' in Graeco non habeat. uerum est, sed in
Hebraeo legitur samacha, quod interpretatur \'caelos tuos\' et
de editione Theodotionis in septuaginta interpretibus additum est
sub asterisco; cuius rei breuiter uobis sensum aperiam.
ubi quid
minus habetur in Graeco ab Hebraica ueritate, Origenes de translatione
Theodotionis addidit et signum posuit asterisci, id est
stellam, quae, quod prius absconditum uidebatur, inluminet et in
medium proferat; ubi autem, quod in Hebraeo non est, in Graecis
codicibus inuenitur, obelon, id est iacentem, praeposuit, quam nos
Latine \'ueru\' possumus dicere, quo ostenditur iugulandum esse
et confodiendum, quod in authenticis libris non inuenitur. quae
signa et in Graecorum Latinorumque poematibus inueniuntur. ,
Sexto decimo: oculi tui uideant aequitates.
[pro quo in Graeco] uos legisse dixistis: ol ὀϕϑαλμοίfiov, id est \'oculi
in eodem:
exurge, domine, praeueni eum et subplanta
e u m. pro quo in Graeco sit: πϱόϕϑασο v avvovg, id est \'praeueni
Septimo decimo: grando et carbones ignis. et
quaeritis, cur Graecus istum uersiculum secundum non habeat
interpositis duobus uersibus. sed sciendum, quia de Hebraico et
Theodotionis editione in septuaginta interpretibus sub asterisco
additum sit.
in eodem: qui perfecit pedes meos tamquam
ceruorum. pro quo scribitis in Graeco inueniri: ω̒σεὶ
iZaquov, id est \'tamquam cerui\', singularem numerum pro plurali.
in eodem: et dedisti
mihi protectionem salutis tuae. pro quo in
Graeco uos legisse dixistis: rfjg σωτηϱίαζ μοv, id est \'salutis meae\'.
in ipso: subplantasti
insurgentes in me subtus me. pro quo in Graeco plus
inuenisse uos dicitis: omnes insurgentes; sed \'omnes\' additum
est.
in eodem: uiuit dominus et benedictus deus
meus. et dicitis m Graeco non haberi meus. quod non sub asterisco,
sed ab ipsis Septuaginta de Hebraica ueritate translatum
est; et cuncti interpretes in hac parte consentiunt.
in eodem:
liberator meus de gentibus iracundis. pro quo in
Graeco inuenisse uos dicitis: ab inimicis meis fortibus siue
potentibus. et quia semel ueritati studemus, si quid uel
20 Ps. 17, 47 24 *Ps. 17, 48 AoO 2 praeu.--alt. eum om. 0 3 suppl. Ao anima mea A
.0 0
4 dubium estO 5 -XVIII- P in -XVII- o de -VIl-X- 0, om. 3 dec. sept.
psalmo g ignes P 6 secundo Q 7 inter positos o de] in (exp., s.l. ex) A,
om. P$r et] e
in Hebraeo nihil aliud habet: liberator
meus ab inimicis meis. Septuaginta autem \'iracundis\'
addiderunt. et pro \'gentibus\' tam in Hebraeo quam in
cunctis interpretibus \'inimici\' positi sunt; et miror, quomodo pro
\'inimicis\' \'gentes\' mutatae sint.
Octauo decimo: exultauit ut gigans ad currendam uiam suam.
et dicitis, quod in Graeco \'suam\' non habeat;
sed hoc nos sub ueru additum repperimus et in Hebraeo non esse
manifestum est.
Nono decimo: tribuat tibi secundum cortuum.
et dicitis in Graeco uos hoc uersiculo additum nomen domini repperisse,
quod superfluum est, quia ex superioribus axco xoivov subauditur,
m eodem: etexaudinosm die,
qua inuocauerimus te. pro quo legisse uos dicitis: in
quocumque die; sed superius cum Hebraica ueritate concordat,
ubi scriptum est biom, id est \'in die\'.
Uicesimo primo: tu autem, domine, ne elongaueris
auxilium tuum a me. pro quo dicitis inuenisse
17 Ps. 19, 10 21 Ps. 21, 20 p; add. nisi hoc pO 3 ab] de 0 meis om. PQ LXXta
Ap.c.m2 LXX p ita cet. autem om. p 6 gentes ex gentibus P genus 0 mutatum 0
o 0
_
sunt po st Q sit 0 7 in XVIII psalmo 0 de *VIILX\' psalmo 0, om. AQ gigas
Qa.c.p gygas P g. 0 currendum g 8 pr. suam om. o alt. suam] uiam suam 0
o 0
9hocsJ.r nosom. 0 reperimuspO 11 in XVIIII psalmo de XIX\'(I in ras.)
psalmoO, om. A.8 13 ἀπόxοιvου̃] IIOKIHOYPAPOKINV0 EIIAKOYCEI
in eodem: uniuersum semen Iacob, magni- ficate eum, pro quo in Graeco scriptum sit:
id est \'glorificate eum\'. sed sciendum, quod, ubicumque in Graeco
\'glorificate\' scriptum est, Latinus interpres \'magnificate\' transtulerit
secundum illud, quod in Exodo dicitur: cantemus
domino; gloriose enim magnificatus est, pro quo in
Graeco scribitur glorificatus est; sed in Latino sermone, si transferatur,
fit indecora translatio et nos emendantes olim psalterium,
ubicumque sensus idem est, ueterum interpretum consuetudinem
mutare noluimus, ne nimia nouitate lectoris studium terreremus.
Uicesimo secundo: calix meus inebrians quam
praeclarus est. pro quo in Graeco legisse uos dicitis: calix
tuus; sed hoc in xoivfj errore obtinuit. ceterum et Septuaginta et
Hebraicum et omnes interpretes \'calix meus\' habent, quod Hebraice
dicitur chosi; alioquin \'calix tuus\' esset \'chosach\'.
Uicesimo quarto: confundantur omnes inique
agentes. et dicitis, quod \'omnes\' in Graeco non habeat, et bene;
nam nec in Hebraeo habet, sed in Septuaginta sub ueru additum
est.
m eodem: mnocentes et recti adhaeserunt
mihi, quia sustinuite. et dicitis in Graeco uos repperisse
domine, quod superfluum est
Aa.c.m2P.8, ra.c.m2 uos non p,rp.c.m20 non tuum sed Ap.c.m2
pr. et om. o corr. est
Uicesimo sexto: et nunc ecce exalta uit caput
meum. sed \'ecce\' superfluum est. in eodem: exquisiuit
facies mea, pro quo in Graeco sit positum: quaesiuit te
facies mea. sed melius superius.
Uicesimo septimo: exaudi uocem deprecationis
meae, pro quo uos inuenisse dixistis: exaudi, domine.
sed et hoc additum est.
Uicesimo octauo: et in templo eius omnis dicet
gloriam, pro quo in Graeco sit: πα̃ςτις. quod si transferre uoluerimus
in eodem: dominus diluuium
inhabitare facit, pro quo legisse uos dicitis: dominus
diluuium inhabitat; quorum prius ad gratiam pertinet
credentibus, secundum ad eius, in quo credunt, habitaculum. sed
quia iasaph uerbum ambiguum est et potest utrumque sonare — nam et \'sessio\' et \'habitatio\' dicitur et in ipso psalmo de gratia
baptismatis dicebatur: uox domini super aquas; dominus
super aquas multas et: uox domini praeparantis
ceruos et reuelabit condensa et in templo
eius omnis dicet gloriam —, de ipsis sentire uolu- mus, qui glorificant dominum, et interpretati sumus: dominus .
diluuium inhabitare facit.
Tricesimo: quoniam tues protec tormeus.
11 Ps. 28,10 12* Ps. 28,10 17Ps.28,3 18*Ps.28,9 21 Ps. 28,10 23Ps.30,5 o\'XX- oVI* psalmo o de oXX oVI psalmo 0, om.Ag ecce om. p exaltaui p
2 meum] add. super inimicos. pro quo in greco uos inuenisse dixistis: et nunc
0 0
exaltaui ecce cor meum p 3 te facies 0 4 melius] add. est s.l.Q 5 in -XX- VII*
o 0
psalmo o de XX VII psalmo 0, om. Ag 6 uos — quo om. p uos om. 3
8 in .oXX.oVIII.psalmo 0 de.oXX.oVIII. psalmo 0, om. 10 uerbum]
m eodem: ego autem dixi ln
excessu mentis meae. pro quo in Latinis codicibus legebatur:
in pauore meo, et nos iuxta Graecum transtulimus: iv
tfj ἐxστάει μου, id est \'in excessu mentis meae\'; aliter enim
Tricesimo primo: nec est in spiritu eius dolus.
pro quo in Graeco legisse uos dicitis: sv τω̨̃ στόματι avtov, id est
Tricesimo quarto: omnia ossa mea dicent: domine.
pro quo in Graeco bis \'domine\' inuenisse uos dicitis. sed
sciendum, quod multa sint exemplaria apud Hebraeos, quae ne
semel quidem \'dominum\' habeant.
21 Ps. 34, 10 pr. et om. g nom. dom. add. g super Aa,c.m2PQpr 4 autem om. p
5 excessu A 8 lat. sermo ἔ́́́̕̕̕̕̕̕̕̕xσταιvς excensuP 9 aliter autem 0 inhebr.
Tricesimo sexto: et uiam eius uolet. in Graeco
uolet nimis uos legisse dixistis. quod additum est nec apud
quemquam habetur interpretum.
Tricesimo octauo: uerumtamen uane conturba turom nis homo.
et dicitis uos in Graeco non inuenisse
\'conturbatur\'. sed et hoc sub ueru in Septuaginta additum est
. et hinc apud uos et apud plerosque error exoritur, quod scriptorum
neglegentia uirgulis et asteriscis subtractis distinctio uniuersa
confunditur.
Tricesimo nono: et legem tuam in medio cordis
m e i. pro quo in Graeco repperisse uos dicitis: in medio uentris
m e i, quod et in Hebraeo scriptum est \'batthoch meai\'.
sed propter euphoniam apud Latinos \'in corde\' translatum est;
et tamen non debemus subtrahere, quod uerum est.
in eodem:
domine, in adiutorium meum respice. pro quo in Graeco repperisse uos dicitis: σπευ̃σο v, id est \'festina\'. sed apud
Quadragesimo: et si ingredie batur, ut uideret.
et dicitis, quod \'si\' in Graeco non sit positum, cum manifestissime
et in Hebraeo et in cunctis interpretibus scriptum sit et Septua- ginta transtulerint: xai ei εἰζεποϱεύετο tov ἰδει̃v.
Quadragesimo primo: salutare uultus mei, deus
15 *Ps. 39, 14 18 Ps. 40, 7 22 *Ps. 41, 6 oXXX-oVI- psalmo o de -oXXX-oVI- psalmo 0, om. A.8 2 dicitis 0
.00 00
3 interpretem o 4 in -XXX-VIII- psalmo o de -XXX-VIII- psalmoO, numerus
erasus in A, om. 3 6 conturbet
in eodem: exprobrauerunt mihi,
qui tribulant me. pro quo uos inuenisse dixistis:
id est \'inimici mei\', cum et apud Septuaginta scriptum
sit:
mei.
in eodem: spera in deum, quoniam adhuc confitebor
illi. et dicitis \'adhuc\' in Graeco non inueniri. quod
sub asterisco additum est; ita enim et in Hebraeo scriptum repperimus
\'chi od\', quod significatur
\'quoniam adhuc\'. hoc ipsum etiam in quadragesimo secundo
intellegendum.
Quadragesimo tertio: et non egredieris uirtutibus
nostris. pro quo in Graeco repperisse uos dicitis: et
non egredieris, deus. sed superfluum est.
in ipso: posuisti
nos
Graeco scriptum sit
in Latino \'in similitudinem in gentibus\',
et propterea absque damno sensus interpretationis elegantia conseruata
est. alioquin in Hebraico ita scriptum repperi: p osuisti
nos prouerbium in gentibus.
in eodem:
exurge, adiuua nos. pro quo more solito in Graeco nomen
domini additum est.
10 *Ps. 41,12 14 cf. Ps. 42,5 16 *Ps. 43,10 17 Ps. 43,10 18 Ps. 43,15
23 *Ps. 43, 15 25 *Ps. 43, 26 26 cf. Ps. 43, 26 Q 2 in isto] in hoc (hoc eras. et in mg. in isto) Q esse] est 0
3 mei] add. et (del.) p deus-4 mei om. QO in sec.-4 meus] sed (exp.) P, om.
Agro 5 alt. de om.0 6 additum$p
Quadragesimo quarto: sagittae tuae acutae. pro
quo in Graeco legisse uos dicitis: acutae, potentissime.
sed hoc male et de superiore uersiculo additum est, in quo legitur:
accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime.
Quadragesimo septimo: quoniam ecce reges congregati
sunt. pro quo in Graeco legisse uos dicitis: quoniam
ecce reges eius congregati sunt. quod
superfluum esse ipse lectionis textus ostendit; et in ueteribus
codicibus Latinorum scriptum erat reges terrae, quod nos
tulimus, quia nec in Hebraeo nec in Septuaginta repperitur.
in
ipso: sicut audiuimus, sic uidimus. pro quo in
Graeco repperisse uos dicitis: sic et uidimus, quod superfluum
est; legitur enim in Hebraeo \'chen rainu\', quod interpretatur
in eodem: suscepimus,
deus, misericordiam tuam in medio
templi tui. pro eo, quod nos de Hebraico et de septuaginta 1
interpretibus uertimus templi tui, in Graeco legisse uos dicitis\'
populi tui, quod superfluum est. in Hebraico scriptum est
\'echalach\', id est
\'ammach\', quod \'populum tuum\' significat.
Quadragesimo octauo: homo, cum in honore esset.
pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: et homo, in honore
cum esset.. sed sciendum, quod iste uersiculus bis in hoc psalmo
sit et in priori additam habeat \'et\' coniunctionem, in fine non 2.habeat.
in eodem: et dominabuntur eorum iusti. pro
12 Ps. 47, 9 13 *Ps. 47, 9 15 Ps. 47, 10 19 *Ps. 47, 10 22 Ps. 48, 21
23 *Ps. 48, 21 25 cf. Ps. 48,13 26 Ps. 48, 15 3 et om. 0 superjori.80 4 femor 1
ra.c.m2 fermur A 6 in \'XL-YII- psalmo o de XL.VII. 0 reges po reges I
terrae (sed terrae del. A, eras. Q) cet. 7 uos om. P 8 reges s.l.p eius ex I
eos P, om. (s.l.m2 terrae) A 9 esse om. p ipse om. Q locutionis 0 11 tulimus]
i. e. sustulimus repperimus 3 12 sic] ita et p 14 chen] chai o 15 sicut
PO 17 pro-tui om. ro 18 uos leg. Qp leg. (eras.) leg. uos 0 leg..£ 19 alt. est
om. Q 20 echalac Q echalah PO echalaoh 3 21 ammach ro ammac APQp
animas OAAOICOYQ significet 0 22 in .oXL.oVIII. psalmo 0 de o.XL.oVIII. 0
in eodem: de
manu inferni cum liberauerit me. pro quo in
Graeco legisse uos dicitis: cum acceperit me. quod quidem
et nos ita de Septuaginta uertimus et miror, a quo in uestro
codice deprauatum sit.
Quadragesimo nono: sedens aduersus fratrem
tuum loquebaris. pro quo in Graeco repperisse uos dicitis:
diximus: aduersus fratrem tuum loquebaris, et
debuisse nos dicere: \'aduersus fratrem tuum detrahebas\'; quod
uitiosum esse et in nostra lingua non stare etiam stultis patet.
nec ignoramus, quod
uoluerimus ponere, non possumus dicere: \'aduersus fratrem
tuum detrahebas\', sed: \'de fratre tuo detrahebas\'.
quod si
fecerimus, rursum contentiosus uerborum calumniator inquiret,
quare non dixerimus:
fratrem tuum\'. haec superflua sunt et non debemus in putida
nos uerborum interpretatione torquere, cum damnum non sit
in sensibus, quia unaquaeque lingua, ut ante iam dixi, suis
proprietatibus loquitur.
in ipso: ne quando rapiat et
sit, qui eripiat. et in Graeco repperisse uos dicitis: et
non sit, qui eripiat, quod et a nobis uersum est et in
24 *Ps. 49, 22 25 Ps. 49,22 U uos leg. p z propter noc y noc om. >5 anoq.-
3 in libro om. ro eo] alio 3 3 zov εὐϑου̃ς Vall. 4 librum intelle(i 0)g.
in eodem: sacrificium laudis
honorificabit me. pro quo in Graeco scribitur:
id est glorificabit me, de quo et supra diximus. in euangelio
in eo loco, ubi in Graeco legimus:
δόξῃ, ἧ εἶχον παρὰ σοὶ πρὸ τοῦ τὸν κόσμον γενέσθαι
legitur: pater, clarifica me. noluimus ergo inmutare,
quod ab antiquis legebatur, quia idem sensus erat.
Quinquagesimo quarto: expectabam eum, qui
saluum me fecit. et dicitis uos inuenisse in Graeco: e x pectabam
deum, quod additum est.
in eodem: a pusi 1 lanimitate
spiritus. et in Graeco inuenisse uos dicitis:
quinta editio interpretati sunt:
et in Hebraeo scriptum sit \'merucha\' omnisque sensus ita
apud eos legatur: festinabo, ut saluer a spiritu
tempestatis et turbinis.
in eodem: quoniam, si
inimicus maledixisset. in Graeco
\'exprobrasset\', positum est. sed inter maledicta et obprobria
sensum non discrepare perspicuum est.
8 *Ioh. 17, 5 11 Ps. 54, 9 12 *Ps. 54, 9 13 Ps. 54, 9 17 *Ps 54, 9
19 *Ps. 54, 9 20 *Ps. 54,13 om. A pro] add. quo A (del.) P (exp.) Qpro 4 scrips. om. 3
5 honorificauit APQftpr 6 glorificauit APQ2r me om. p in] et (s.l.) in Q
Quinquagesimo quinto: quoniam multi bellantes
aduersum me, ab altitudine diei timebo.
et dicitis in Graeco uos inuenisse: non timebo, quod
\'additum est. et est ordo: \'quoniam multi dimicant aduersum me,
idcirco ego ab altitudine diei timebo\', hoc est: \'non bellantes
aduersum me, sed tuum excelsum timebo lumen\'.
in ipso: in ira
populos confringes. pro quo m Graeco legitur: sv ogyy (id est \'deicies\', non
Quinquagesimo octauo: quia deus susceptor
meus. pro quo in Graeco positum est: susceptor meuses
tu. sed sciendum in Hebraeo nec \'es\' scriptum nec \'tu\' et apud
Septuaginta solos inueniri.
in ipso: deusmeus, uoluntas
eius praeueniet me. pro quo in Graeco scriptum est:
avrov, idest misericordia eius, quod et uerius est.
in eodem: deus ostendit mihi inter inimicos
meos. pro quo m Graeco positum est: deus meus;
sed \'meus\' additum est.
in eodem: neoccidaseos, ne
16 *Ps. 58,11 18 Ps. 58,11 19*Ps.58,ll 20 *Ps. 58,11 (12) 21 *Ps. 58,11 (12)
22 *Ps. 58,12 (sic) in mg. 3 in .oL.oY. psalmo o de .oL.oY. 0 5 ego om. 0 timebo]
add. et dicitis uos in gre(ę)co inuenisse non timebo (tibo P) A (del.) P (del.) Q
(del.) ftpro 6 timebo] uidebo o,
m eodem: et scient, quia deus dominator
Iacob finium terrae. pro quo in Graeco scriptum est: et finium terrae, sed \'et\' coniunctio addita est; et
ordo est: ,\'scient, quia deus Iacob dominator finium terrae\'.
Quinquagesimo nono: quis deducet me usque
in Idumaeam? pro quo in Graeco habet: aut quis deducet
in e? sed superfluum est.
Sexagesimo: quo niam tu, deusmeus, exaudisti
orationem meam, pro quo legatur in Graeco: quia tu,
deus, exaudisti me. quod non habet in Hebraeo nec in
septuaginta interpretibus et in Latino additum est.
m eodem :
psallam nomini tuo in saeculum saeculi, pro quo
in Graeco sit: in saeculum. et in Hebraeo semel habet laed\', id ^
est \'in aeternum\', et non \'lolam\', quod est \'in saeculum\'.
Sexagesimo primo: quia deus adiutor noster
in aeternum. pro quo in Graeco est: deus adiutor
noster. ergo \'in aeternum\' obelus est.
Sexagesimo secundo: sitiuit tibi anima mea,
pro quo in Graeco sit: sitiuit in te anima mea. sed in
Hebraeo non habet \'attha\', quod significat \'te\', sed \'lach\', quod ostenditur
\'tibi\', quod et omnes interpretes transtulerunt. ergo secundum
linguae proprietatem uersum est in Latinum. 25
9 *Ps. 59,11 11 Ps. 60, 6 12 *Ps. 60, 6 15 *Ps. 60, 9 16 *Ps. 60, 9
18 *Ps. 61, 9 19 *Ps. 61, 9 21 *Ps. 62, 2 22 Ps. 62, 2 Q 4 dominatur APrp.c. dominabitur Aa.c.QQp
6 sed-7 terrae om. p 7 est ordo 0 Iac. dom. scripsi iac. dominabiturj
Qp.c.m20 dominator iac. Ara.c., Po dominatur iac. Arp.c. dominabitur iac.II
00 0 0
Qa.c.m2$ et finium AO 8 in L.VIIII, psalmo 0 de L. IX 0 9 habet inI
o 0
, greco p 11 in LX. psalmo 0 de LX, 0 12 legitur Qp.c.proO quia] quo-I
niam 0 13 habetur Qrp.c.m2 pro in om. r 16 laed g lahech p bec Qa.c. laec cel.
17 non] nonin (exp.) A solamO 18 in .oLX. oI. psalmoO de oLX-oI.O quia-I
- 0 0
21 sex. sec. om. 0 18 uesterO 21de-LX;II0 22 mea om. P 23 habeturI
Qp.c.m2 attaba 3 te] in (s.l.m2) te Q lac 0M
Sexagesimo tertio: sagittae paruulorum
pro quo in Graeco: sagitta paruulorum;
sed, si sic dicamus, non resonat in Latino: \'sagitta
paruulorum factae sunt plagae eorum\'. pro quo melius habet\'
in Hebraeo: percutiet eos deus iaculo repentina
et inferentur plagae eorum eorum.
Sexagesimo quarto: qui conturbas profundum
maris, sonum fluctuum eius. in Graeco additum
scribitis: quis sustinebit ? quod superfluum est; subauditur
enim: \'qui conturbas profundum maris et conturbas sonum fluctuum
eius\'.
in eodem: parasti cibumillorum, quoliiam
ita est praeparatio eius. et dicitis, quod in
Graeco non sit \'eius\', cum in Hebraeo \'thechina\' manifeste \'praeparationem
eius\' significet; \'eius\' autem, id est \'terrae\', de qua
supra dixerat: uisitasti terram et inebriasti eam.
Sexagesimo quinto: holocausta medullata offeram
tibi cum incensu arietum. pro quo dicitis inuenisse
uos: I cum incensu et arietibus, sed male; in
Hebraeo enim scriptum est: \'em catoroth helim\', quod interpretatur:
in eodem: propterea. exaudiuit deus. pro quo in
Graeco inuenisse uos dicitis: exaudiuit me deus, quod
superfluum est.
Sexagesimo septimo: et exultent in conspectu
eius. pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: et exultate in
15 Ps. 64,10 16 Ps. 65,15 18 *Ps. 65,15 21 Ps. 65,19 22 *Ps. 65,19
24 *Ps. 67, 5 25 *Ps. 67, 5
1 in iLX-III; psalmo 0 de .oLX-oIII-0 2 plaga A 3 si s.l.r sic (cexp.)A
sagittae (sagitt 0) codd. 7 in -oLX-oIIII psalmo o de .oLX.oIIII. 0 8 maris] add.
et conturbas Q 9quis]quiO 10 turbas A. 12estom.O 13 hebraico O
o o
techina p 14 pr. eius in mg. p de qua ex qua m2Q 16 in LX.V. psalmo o
00
de LX.V. 0 17 incenso g (semper); add. et (del.) o inu. uos dic. g 18 et
om. p 19 enim om. 3 EMSATH (exM) OROHHLIM 0 hlim Qa.c. PO
ėlim p 22 quod] sed g 24 in .oLX.oVII. psalmo o de -oLX-oVII- 0 et om. pg
exultent Ap.e.m2 exultate Aa.c.m2PQpro exaltate QO 25 et s.l.Q, om. 0
m codice uestro corruptum sit, scire non possum.
in eodem: ete nim
non credunt inhabitare dominum. pro quo
in Graeco legisse uos dicitis: r.ai yag ἀπειϑου̃vταζ του̃ xατασxηvω̃-. quod utrumque falsum est. nos enim transtulimus: et enim
in
eodem: deus benedictus dominus die cottidie.
pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: dominus benedictus
deus, benedictus dominus die cottidie; sed
melius et uenus, quod supra.
m eodem: uiderunt ingressus
tui, deus, pro quo in Graeco scriptum sit: nisi sunt ingressus
tui, deus. in Hebraeo ita habet: \'rachua alichatach\',
quod Aquila et Symmachus et Theodotio et quinta sextaque editio
interpretati sunt: uiderunt itinera tua, deus, et, quod
sequitur: itinera dei mei regis, qui est in sancto.
ergo a nobis ita legendum est: uiderunt ingressus tuos,
deus, et scriptoris uitium relinquendum, qui nominatiuum posuit
pro accusatiuo, licet in Septuaginta et in \' Εξαπλοι̃ς ita reppererim:
in eodem: regnaterrae, cantate deo,
psallite domino. et dicitis hoc in isto uersiculo non esse
scriptum: psallite domino, quoniam statim sequatur:
diapsalma. psallite deo, qui ascendit super
caelum caeli ad orientem, cum iste uersiculus magis
habere debeat iuxta Hebraicam ueritatem: cantate deo,
psallite e domino, et illud, quod sequitur in principio uersus
alterius, psallite deo non sit in libris authenticis, sed obelo
praenotatum. ergo et uos legite magis ea, quae uera sunt, ne, dum
additum suscipitis, quod a propheta scriptum est, relinquatis.
Sexagesimo octauo: laudabo nomen dei cum
cantico. pro quo dicitis uos repperisse in Graeco: dei mei,
sed \'mei\' superfluum est.
Septuagesimo: deus, ne elongeris a me. quod
dicitis in Graeco positum: deusmeus, superfluum est.
m eodem:
deus, docuisti me ex iuuentute mea. et in hoc, quod
apud Graecos inuenisse uos dicitis, deus meus superfluum est.
in eodem: donec adnuntiem brachium tuum.
et
dicitis in Graeco uos repperisse: mirabilia tua, quod de
superiori uersiculo est: et usque nunc pronuntiabo
mirabilia tua. bene ergo hic habet \'brachium\'.
21 *Ps. 70,12 22. 23 *Ps. 70,17 24 Ps. 70,18 25*Ps.70,18 26 Ps. 70,17 add. mei Q gressus 0 2 regis pO et regis cet. tert. mei om. p
in Graeco in rege scripsi in greco p in rege cet. (c/. LXX) 3 enim] autem o
5 suus] si uis o spiritualiter Oa.c. 6 eli Pp dominum o 9 quoniam]
quem p sequitur QO 11 iste sit (exp.) r 13 et illud quod seq. del. P
14 oboelo AP 15 prenot. est 0 ea om. o 17 LXVIIII. (!) P3 LVIIlI. (!) Q
in -oLX-oVIIL psalmo o de ,oLX.oVIII. 0 18 repp(p 0)er. uos oO uos s.l.m2p,
o o
om. r 19 sed mei] quod (eras.) p 20 in LXX psalmo o de LXXr 0 21 sed
superfl. 3 in eodem-23 superfl. est om. o 22 in om. p quod] quoque 0
23 est] add. meus g 27 miracula g brach.] add. tuum Q (s.l.) 0
Septuagesimo primo: et adorabunt eum omnes
reges. illud, quod in Graeco inuenisse uos dicitis: reges terr
a e, superfluum est.
in eodem: benedictus dominus
deus, deus Israhel. dicitis in Graeco bis \'deus\' non haberi,
cum in Hebraico sit et apud Septuaginta manifestissime triplex
domini deique nuncupatio mysterium trinitatis sit.
in eodem:
et benedictum nomen maiestatis e.ius in aetern
u m. hoc ergo, quod in Graeco inuenisse uos dicitis: in aeternum
et in saeculum saeculi, superflue a Graecis sciatis
adpositum, quod nec Hebraeus habet nec septuaginta interpretes.
Septuagesimo secundo: prodiet quasi ex adipe.
et dicitis uos apud Graecos inuenisse ἐξελεύσο vτaι, id est \'pro- J
in eodem: I
quomodo scit deus. in Graeco dicitis non esse \'deum\', cum
et apud Septuaginta scriptum sit: arcoc ἔγvω 6
in eodem: inte11egam
in nouissimis eorum. pro quo in Graeco legisse uos \'
dicitis: et intellegam; sed hic \'et\' coniunctio superflua est.
in eodem: defecit caro mea et cor meum. pro quo male
peruersum ordinem quidam tenent: defecit cor meum et
caro m e a.
in eodem: ut adnuntiem omnes praecationestuas.
pro quo uos in Graeco legisse dixistis: tag
alveoeig cov, id est \'laudes tuas\'. et sciendum, quod in Hebraeo
Septuagesimo tertio: ut quid, deus, reppulisti
in finem? pro quo male apud Graecos legitur ordine commutato:
ut quid reppulisti, deus?
in eodem: quanta malignatus
est inimicus in sancto! miror, quis codice
uestro emendando peruerterit, ut pro \'sancto\' \'sanctis\' posuerit,
cum et in nostro codice in sancto inueniatur.
in eodem:
incendamus omnes dies festos dei a terra. pro
quo in Graeco scriptum est x αταπαύσωμε v et nos ita transtulimus:
etquia
retulit mihi sanctus presbyter Firmus, qui huius operis exactor fuit,.
inter plurimos hinc habitam quaestionem, plenius de hoc disputandum
uidetur. in Hebraeo scriptum est: \'sarphu chol moedahu
hel baares\', quod Aquila et Symmachus uerterunt: ἐ vεπύϱισαvπάσας id est: incenderunt omnes s o llemnitates
ex quo perspicuum est sic psallendum, ut nos interpretati
sumus, et tamen sciendum, quid Hebraica ueritas habeat.
hoc enim, quod Septuaginta transtulerunt, propter uetustatem in
ecclesiis decantandum est et illud ab eruditis sciendum propter
notitiam scripturarum. unde, si quid pro studio e latere additum
est, non debet poni in corpore, ne priorem translationem pro
scribentium uoluntate conturbet.
in eodem: contribulasti
capita draconum in aquis; tu confregisti capita
draconis. sic lectionis ordo sequitur, ut in priori uersu
\'tu\' non habeat, sed in secundo, et \'aquae\' plurali numero
scribantur, non singulari, sicut et Aquila uerbum Hebraicum \'ammaim
TOJV ύδάτω v, id est aquarum, interpretatus est.
in eodem:
ne obliuiscaris uoces inimicorum tuorum. pro
quo in Graeco tcbv ιxετω̃v cov, id est \'deprecantium te\\ scriptum
et esti
sensus pendens ex superioribus: \'memor esto inproperiorum
tuorum, eorum, quae ab insipiente
sunt tota die; ne obliuiscaris uoces inimicorum
tuorum, id est uoces, quae te blasphemant tibique in
populo tuo detrahunt\'. unde sequitur: superbia eorum,
qui teoderunt, ascendit semper, id est: \'dum tu
differs poenas, illi proficiunt in blasphemiis\'.
Septuagesimo quarto: narrabimus mirabilia
tua. pro quo male apud Graecos legitur: narrabo omnia
mirabilia tua.
22 Ps. 73,23 25 Ps. 74,2 26 *Ps. 74,2. scripsi succendamus codd. ex quo perspicuum est sic psallendum,
ut nos interpretati sumus p, om. cet. 2 quid ex quod p quod AP in hebraica
0 3 LXX interpretes p 6 no] nec p .9 sic] sic et Q 10 et aquae 0
itaque cet. 11 ammaim g ammichim (animichim 0) codd. 14 IKETON
(super IKE m2 AEH A) APpO 15 Hebraeo autem g
Septuagesimo quinto: omnes uiri diuitiarum
manibus suis. et non, ut uos a nescio quo deprauatum legitis:
in manibus suis. in eodem: terribili et ei, qui aufert
spiritus principum. dicitis, quod \'ei\' non sit scriptum in
Graeco; uerum est, sed, nisi apposuerimus \'ei\', Latinus sermo non
resonat. neque enim possumus recte dicere: \'terribili et qui
aufert spiritus principum\'.
Septuagesimo sexto: et meditatus sum nocte
cum corde meo et exercitabar et scopebam
spiritum meum. pro quo in Hebraeo legimus: recordabar
psalmorum meorum in nocte, cum corde
meo loquebar etscopebam spiritum meum. pro
\'exercitatione\' ἀδολεσχι̇α v, id est \'decantationem\' quandam et
Quinta similiter. proprie autem σxαλισμὸς m agri cultura in sariendo
Septuagesimo septimo: et narrabunt filiis suis.
pro quo in Graeco habet
sed sciendum, quod in Hebraeo \'iasaphpheru\' scriptum est, quod
Aquila et Symmachus narrabunt transtulerunt.
in eodem: et
occidit pingues eorum. sic habet et in Hebraeo, hoc est
\'bamasmnehem\', quod Aquila interpretatus est
Symmachus
et Quinta
in eodem: dilexerunt
eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei. et
in Hebraeo ita scriptum est: \'icazbulo\', et omnes uoce simili transtulerunt:
pro \'ei\' ponere \'eum\' et uitiare exemplaria, non est mei iudicii.
in eodem: et propitius fiet peccatis eorum et
non disperdet eos. dicitis, quod \'eos\' in Graeco non habeat,
quod et uerum est; sed nos, ne sententia pendeat, Latinum sermonem
sua proprietate conpleuimus. si quis autem putat
non \'perditionem\' sonare, sed \'corruptionem\', recordetur illius
tituli, in quo scribitur:
finem ne disperdas et non, ut plerique
22 Ps. 56,1. 57, 1. 58,1 etc. 1 generatione r 2 consumauit AQ 3 habetur Qp.c.m2 interpreteo
4in.oLXX-oVII.psalmo o deo.LXX-oVII.O 5habeturin grecop AIIArrE-
AOYCIN Q3; add. scriptum est
in eodem: et induxit eos
in montem sanctificationis suae, montem, quem
adquisiuit dextera eius. pro quo apud Septuaginta legitur:
rovro, o ἐxτήσατο fj dsfya avvov — et non, ut uos
in eodem: et auerterunt se et non
seruauerunt pactum, quemadmodum patres
eorum. scio, quod \'pactum\' non habeat in-Hebraeo, sed,
quando omnes uoce simili transtulerunt ἠσυ vϑέτησαv et apud
in eodem: et in intellectibus manuum
suarum deduxit eos. non habet iv tfj avvsast, ut scribitis,
Septuagesimo octauo: posuerunt Hierusalem in
15. 22 *Ps. 77, 69 23 Ps. 77, 72 27 Ps. 78,1 4 ö om. AProO 5 putatis £ ἐxτι̇στο coni. Vall. EKTHCATO (KTH- melius ergo g propr. ut o 9 obseru. o
Septuagesimo nono: et plantasti radices eius
hinc. et dicitis, quod in Graeco \'hinc\' non habeat; et bene, nam
et in nostris codicibus non habetur; et miror, quis inperitorum uestros
libros falsauerit.
Octogesimo secundo: hereditate possideamus
sanctuarium dei. et dicitis, quod in Graeco sit scriptum
superflua quaestio est; quando enim dicitur \'possideamus\', intellegitur
et \'nobis\'.
Octogesimo tertio: cormeum et caro mea exultauit in deum
uiuum. pro quo in Graeco scriptum dicitis
exultauerunt. in hoc nulla contentio est; si enim legimus
\'exultauit\', intellegitur \'cor meum exultauit et caro mea
exultauit\'; sin autem \'exultauerunt\', duo pariter exultauerunt, id
est cor et caro. et quaeso uos, ut huius modi ineptias et superfluas
contentiones, ubi nulla est sensus inmutatio, declinetis.
m
eodem: beatus uir, cuius est auxilium abs te. in
Graeco inuenisse uos dicitis: cui est auxilium eius abs
25 *Ps. 83, 6 AQro c. 0 sig] (OC APpro OS 0 2 pot. al. p 3 speculum o
sacrorum APa.c., QQpr satorum g 4 consueuerunt PQQO ut de] unde Aa.c.
m2P tugurriunculum
pro quo dicitis in Graeco scriptum esse
ted, siue ploratum siue planctum siue fletum siue lacrimas
dixerimus, unus est sensus. et nos hoc sequimur, ut, ubi nulla
de sensu est inmutatio, Latini sermonis elegantiam conseruemus.
Octogesimo quarto: benedixisti, domine, terram
tuam. pro eo, quod est \'benedixisti\', in Graeco scriptum
dicitis
in Latinum. si contentiose uerba scrutamur et syllabas, possumus
dicere: \'bene placuit, domine, terra tua\' et, dum uerba
sequimur, sensus ordinem perdimus. aut certe addendum est
aliquid, ut eloquii ordo seruetur, et dicendum: \'conplacuit
tibi, domine, terra tua\'. quod si fecerimus, rursum a nobis
quaeritur, quare addiderimus \'tibi\', cum nec in Graeco sit nec in
Hebraeo. eadem igitur interpretandi sequenda est regula, quam saepe
diximus, ut, ubi non fit damnum in sensu, linguae, in quam transferimus,
in eodem: misericordia
et ueritas obuiauerunt sibi. et dicitis, quod
in Graeco \'sibi\' non habeat. nec in Hebraeo habet et apud Septuaginta
obelo praenotatum est, quae signa dum per scriptorum
neglegentiam a plerisque quasi superflua relinquuntur, magnus in
legendo error exoritur. sin autem non fuerit additum \'sibi\', misericordia
et ueritas non sibi, sed alii occurrisse credentur nec iustitia
et pax sibi dedisse osculum, sed alteri.
et Q dicimus APQro diceremus 0 reprehenditur p 2 alt. cui]
cuius p 4 consequi 0 ni r 5 uitauerimus g 6 quo] eo 0 in Graeco
om. p script. om. 0 8 est om. o 9 est de sensu mut. g elegantia o
o\' 00-
10 in ■LXXX.IIII-psalmo o de-LXXX-IIII-0 dom.] d o 11 tuam
om. Aa.c.m2PQ$ro eo] quop 13 latino QO contentiosa p 14dom.]do tua
om. A 18 quaereturQp.c.m2 quare om. el s.l.m2 cur Q 20 ut om. o
sit .800 in sensum o 24 oboelo APQ est om. AP 26 si.8 tibi p
27 creduntur ex credantur m2\'Q 28 oscultum P
Octogesimo quinto: et non proposuerunt te in
conspectu suo. et dicitis, quod in uestro codice \'te\' non habeat.
addite \'te\' et emendato errore librarii uestrum quoque errorem
emendabitis.
in eodem: et tu, domine deus, miserator et
misericors. in Graeco inuenisse uos dicitis: et tu, domine
deus meus, quod superfluum est; \'meus\' enim nec in Hebraeo
habetur nec in Septuaginta.
Octogesimo octauo: magnus et horrendus. pro
quo in Graeco inuenisse uos dicitis
timendus, formidandus\'. ego puto in id ipsum significari et
\'horrendum\' — non, ut uulgus existimat, despiciendum et squalidum
— secundum illud:
et:
et:
et multa his similia.
in eodem: tunc locutus es in
uisione sanctis tuis. pro quo in Graeco filiis tuis
inuenisse uos dicitis. sed sciendum, quod in Hebraeo \'laasidach\'
habet, quod omnes
transtulerunt et sola sexta editio prophetis tuis
interpretata est sensum magis quam uerbum exprimens; et
in
in eodem: tu
uero reppulisti et respexisti. pro quo in Graeco
13 Verg. Aen. III 29-30 16 Verg. Aen. II 755 18 Verg. Aen. III 658
19 Ps. 88, 20 20. 23 *Ps. 88, 20 25 *Ps. 88, 39 oLXXX. oV. psalmo o de . oLXXX.oV. 0 2 te non habeat te P 3 addite
(ex addi) ergo 0 emendabitis p errorem Aa.c.p uestri p quoque- Jj
o 0■
4 emend. om. p 5misericrosP uosinu. Q, p (add. nos eras.) 8 in LXXX-VIIIo
0
psalmo 0 de iLXXXiVIII* 0 10 et tim. p in om. 00 significare g ™
11 non ut] nouit p estimat pO desp. Pp.c.QpoO disp. cet. 13 frigus PQro
20 inu. uos dic. fil. tuis 0 inu. fil. tuis uos dic. r 21 laac idach 3 lazas idach Q
habeatp TOYC YIOYG 3 TOIC YIOIC p (cf. LXX) 24uerbap
Octogesimo nono: a saeculo et usque in saeculum tues,
deus. et dicitis,. quod in Graeco non sit \'deus\'. quod
apud eos deesse manifestum est. nam est in Hebraico et omnes alii
interpretes et Septuaginta similiter transtulerunt: ἀπὸ tov alcbvog o
\' m eodem: quoniam superuenit
mansuetudo et corripiemur. in Graeco
uos dicitis inuenisse: mansuetudo supernos. sed et
hoc superfluum est.
Nonagesimo: dicet domino: susceptor meus
es tu. et dicitis, quod in Graeco \'es\' non habeat. ego uobis amplius
dicam, quod apud Hebraeos nec \'es\' habeat nec \'tu\', sed apud
Septuaginta et apud Latinos pro εὐϕω vια et uerborum consequentia
Nonagesimo tertio: beatus homo, quem tu erudieris,
domine. dicitis in Graeco non esse \'tu\'. et uerum est,
sed apud Latinos propter εὐϕω vιαv positum. si enim dicamus:
in eodem: et
in malitia eorum disperdet eos. in Graeco dicitis non
esse praepositionem \'in\', sed legi: malitia meorum disperdet.
sciendum autem, quod et in Hebraeo et in cunctis interpretibus
positum sit: in malitia eorum disperdet eos.
si autem uoluerimus legere: malitiam eorum disperdet,
id, quod in Septuaginta sequitur in fine uersiculi \'eos\', et superfluum
erit et uitiosum.
Nonagesimo septimo: recordatus est misericordiae
suae. pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: misericordiae
suae Iacob; sed hic \'Iacob\' nomen superfluum est.
Centesimo: oculi mei ad fideles terrae, ut sederent
mecum. pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: xov
σvγxαϑη̃σϑαι avtovg tuST* efiov. quis non talem fugiat interpretationem,
Centesimo primo: uigilaui et factus sum sicut
passer solitarius in tecto. et dicitis uos in Graeco inuenisse
im δώματι, quod antiqui codices Latinorum interpretati sunt in
in eodem: factus sum sicut
et quaeritis, quid significet
pro nycticorace uerbum \'bos\' scriptum est, quod Aquila et Septuaginta
et
sunt, Symmachus \'upupam\', sexta editio \'noctuam\', quod et nos
magis sequimur. denique, ubi apud nostros et Graecos legitur:
factus sum
Hebraeos dicitur: factus sum sicut noctua in ruinosis.
plerique \'bubonem\' contentiose significari putant.
in
eodem: a facie irae et indignationis tuae. pro
quo in Graeco inuenisse uos dicitis: a facie irae tuae,
cum manifestissimum sit, quod et apud Hebraeos et apud
septuaginta interpretes sic habet:
in eodem: quoniam placuerunt
seruis tuis lapides eius et terrae eius
miserebuntur. pro terra in Hebraeo \'afar\' positum est,
quod omnes
\'humus\', id est \'terra\', interpretari.
8.15 Ps. 101,7 16 *Ps. 101,7 18 Ps. 101,11 19*Ps.l01,ll 22 Ps. 101,15 ACOMIA p doma PlrO domo A,Qm18 domata o aedifitiis A 2 credendum
o 3 δώματι scripsi domia in
Centesimo secundo: non in perpetuo irascetur.
pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: non in finem. sed
uerbum Hebraicum \'nese\' et \'perpetuum\' et \'finis\' et \'uictoria\' pro
locorum intellegitur qualitate.
Centesimo tertio: q\'u i facis angelos tuos spiritus.
pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: o dyyeAovg
avvovidest: qui facit angelos suos. a quibus breuiter
in
eodem: a uoce tonitrui tui formidabunt. habet et in
Hebraeo tonitrui tui; et miror, quomodo apud Latinos
scriptorum errore subtractum sit.
in eodem: hoc marema-25
gnum et spatiosum manibus. dicitis in Graeco \'manibus\'
14 Ps. 103,4—5 17 Ps. 103,7 18*Ps.l03,8 19 Ps. 103,10 20 Ps. 103,14
23 Ps. 103,7 25 Ps.103, 25 la.c.m2QO 2 finem lp.c.m2Qo fine cet. 3 nese ç nes codd. pro] et
00 00
_
pro ro 5 in CIII, psalmo o de C.III: O faco suospa.c.m2 6 in Graeco
om. 0 uos inu. Q 7 AYTOY IINATA (= πνεύματα) Q 8 fitpO 10 meus
in eodem:
ut educas panem deterra. pro quo inuenisse uos dicitis:
ut educat; sed non potest aliud ad ipsum, aliud de ipso dici.
aut omnia quasi ad deum loquebatur propheta aut omnia ad alium
de eo referebat. cum autem pleraque ad ipsum dirigantur, et ea, quae
ambigua sunt, ad ipsius personam dirigenda sunt.
in eodem:
herodii domus dux est eorum. pro herodio, quod in
Hebraeo dicitur \'asida\', Symmachus
est. denique et nos ita uertimus in Latinum: ibi aues nidificabunt;
milui abies domus est, quod scilicet semper in
excelsis et arduis arboribus nidos facere consueuerit. unde et sexta
editio manifestius interpretata est: miluo cupressi ad nidifican
dum. pro abietibus autem et cupressis in Hebraeo ponitur
\'barusim\', quod magis abietes quam
in
eodem: petra refugium erinaciis. pro quo in Hebraeo
positum est \'sphannim\' et omnes
21 Ps. 103, 18 Q et de] de Q et poO, det. l 2 est om. p 3 est om. 3
haiam p h(s.Z.$)aian APlQr ahian Q aian o AYAN 0 gadla p sadom.Pf.3roO
oarab o 11 arab 0 idaim p idam PlQQroO idan A 4 p, om. cet.
5
9 pr. aliu P 10 pr. aut] aut p 11 de ore ferebatA 14 EIKTEINA
APsr, t[EIKT reliqua absc.) EKTEINA p HYKGHYNA Q cyhtema 0 15
Centesimo quarto: dedit terra eorum ranas. pro
quo in Graeco ένη̃ϱψεν uos legisse dixistis. quod potest ita interpretari:
in eodem: et contriuit lignum
finium eorum. pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis
omne lignum.
sed et hoc additum est et superfluum. m eodem:
quoniam memor fuit uerbi sancti sui, quod
habuit ad Abraham, puerum suum. pro quo in Graeco
legisse uos dicitis ov
et in Hebraeo et apud septuaginta habetur interpretes: on έμνήσϑηI
Centesimo quinto: confitemini domino, quoniam
bonus. pro quo in Graeco legisse uos dicitis: quoniam
χϱηστός, id est su aui s. sed sciendum, quod
meodem:
non fuerunt memores multitudinis. misericordiae
tuae. dicitis, quod in Graeco inueneritis: et non fuerunt
memores. et coniunctio superflua est.
m eodem: et inritauerunt
ascendentes in mare, Mare Rubrum.
pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis:
et putatis uerbum e uerbo debere transferri: \'et amaricauerunt\'.
sed et haec interpretatio \'adnullationi\' consimilis est siue \'adnihilationi\'.
legite Ezechiel et inuenietis
et exacerbationem\' semper expressum, ubi dicitur:
in eodem: et ui dit,
cum tribularentur, et audiuit orationem
eorum. quidquid extra hoc in Graeco inuenisse uos dixistis,
superfluum est.
Centesimo sexto: et statuit procellam eius
in auram et siluerunt fluctus eius. hoc ergo, quod
pro isto in Graeco -inuenisse uos dicitis:
m eodem: et deduxit
eos in portum uoluntatis eorum. pro quo inuenisse
uos dicitis: in portum uoluntatis suae. sed in
Hebraeo non habet \'ephsau\', quod \'uoluntatis suae\' significat,
sed \'ephsam\', quod \'uoluntatis eorum\' sonat.
11 cf. Ezech. 3, 9 12 Ps. 105,44 16 Ps. 106, 29 19 Ps. 106, 30
21 *Ps. 106, 30 1 tho (add. b s.hm2) Q 2 est om. 3 quod] qui o et om. QpO crestosO
intellegitur o; hic des. f 5 in eod. om. 0 6 m. m. (=mare mare) 0 mare
semel cet. 7 xat om. g 8 e om. p deberi o posse p 9 et p, om. cet. (cf.
p. 277, 4) 10 ezechihelem
Centesimo septimo: exurge, gloria mea. quod dicitis in
Latino non esse, recte in isto psalmo non habet, quia nec apud
Hebraeos nec apud ullum interpretum repperitur, sed habetur in
quinquagesimo sexto psalmo, de quo mihi uidetur a quodam in istum
locum esse translatum.
in eodem: mihialienigenaeamici
facti sunt. pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis
hoc est \'subditi sunt\'. sed hoc in quinquagesimo nono psalmo
scriptum est; in praesenti autem ita apud omnes inuenimus translatores:
έμοì ἀχχόϕυλοι έϕιλίασαν, idest amici facti sunt,
Centesimo nono: uirgam uirtutis tuae emittet
dominus ex Sion. dicitis uos in Graecis codicibus non
legisse \'uirtutis tuae\', quod manifeste et in Hebraeo et in septua- I
ginta interpretibus habet.
in eodem: dominare in medio
inimicorum tuorum. dicitis in Graeco legi: et dominare.
sed hoc nec in Hebraeo habetur nec apud Septuaginta I
et superfluum est. ^
Centesimo decimo: confitebor tibi, domine, in
toto corde. in Graeco inuenisse uos dicitis: in toto corde
m e o. sed et hoc hic superfluum est.
Centesimo tertio decimo: deus autem noster in
caelo. pro quo in Graeco legisse uos dicitis: in caelo et in
terra. sed et hoc superfluum est.
109, 2 14 Ps. 109, 2 15 *Ps. 109, 2 18 *Ps. 110,1 19 Ps. 110, 1
21 Ps. 113,11 22 *Ps. 113, 11
1 in C/VIII psalmo 0 de •C;VIIt 0 3 interpretem Q habet p 4 quinquagensimo
sexto r isto loco 0 loco isto Q 5 in-6 dic. pO,Ainmg.
m2 (ubi pro inu. uos dic.
Centesimo quarto decimo: et in diebus meis inuocabo
t e. dicitis, quod in Graeco non sit \'te\', et bene; e uestris
quoque codicibus eradendum est.
m ipso: placebo domino
in regione uiuorum. pro quo in Graeco legisse uos dicitis:
placebo in conspectu domini. sed hoc superfluum est.
Centesimo septimo decimo: et in nomine domini,
quia ultus sum ineos. dicitis \'quia\' in Graecis codicibus
non inueniri; sed et in Latinis sub asterisco legendum est.
Centesimo octauo decimo: et meditabar in mandatis
tuis, quae dilexi. in Graeco uehementer additum
legisse uos dicitis; sed hoc superfluum est.
m eodem: leuaui
manus meas ad mandata tua, quae dilexi.
in Graeco legisse uos dicitis: ad mandata tua, (quae dilexi
uehementer,〉 sed hoc superfluum est.
in eodem: cogitaui
uias meas. in Graeco (iuxta) uias tuas legisse uos dicitis, sed
hoc superfluum est et rectius \'meas\' legitur.
in eodem: et uerti
pedes meos in testimonia tua. in Graeco legisse uos
dicitis: et auerti. sed et hoc superfluum est.
m eodem: ego
autem in toto corde scrutabor mandata tua.
in Graeco in toto corde meo legisse uos dicitis; sed hic \'meo\'
9 Ps. 118,47 10*Ps. 118, 47 11. 13 *Ps. 118,,48 14 Ps. 118, 59 15 *Ps.
118, 59 16.18 *Ps. 118, 59 18 *Ps. 118, 69\' 20 Ps. 118, 69 scripsi cent. dec. quarto g cent..XIIII. p -CXIIIL APQQr
co coo \'
in C. XIIII psalmo o de C.X;IIII.O 2 e] et(s.l.m2) e A et ex o de p nris Qa.c.m2
3 quoque om. A cod. om. p radendum po ter addendum Q in ipso CXV A
4 uos leg. p 5 hoc] ho A 6 cent. sept. dec. scripsi cent. dec. sept. g cent.
-XVII- p \'CXVII. PQ.sr CXVI. Ain C.XVII. psalmo o de C.VII.XO et om. p
7 sum om. 0 in om. APro alt.quia]quod Aa.c.m2PQsp cod. grecis p Sinuenitur
in eodem: anima mea in manibus meis
semper; et legem tuam non sum oblitus. pro quo in
Graeco legisse uos dicitis: anima mea in manibus tuis
semper. sed sciendum et apud Hebraeos et apud Septuaginta
et omnes alios interpretes scriptum esse \'in manibus meis\',\' et
non \'in manibus tuis\', quod Hebraice dicitur \'bachaffi\'; et omnes
apud Graecos ecclesiastici interpretes istum locum sic edisserunt
et est breuiter hic sensus: \'cottidie periclitor et quasi in manibus
meis sanguinem meum porto et tamen legem tuam non obliuiscor\'.
in eodem: exitus aquarum deduxerunt oculi mei,
quia non custodierunt legem tuam. pro quo in
Graeco legisse uos dicitis, quia non custodiui legem
tuam. sed hoc superfluum est, quia et in Hebraeo legitur: riui
aquarum fluebant de oculis meis, quia non
custodierunt legem tuam.
in eodem: pronuntiabit
lingua mea eloquium tuum. pro \'pronuntiabit\' in
Graeco ϕϑέγξεται uos legisse dixistis, quod uerbum, siue dicas I
Centesimo nono decimo: domine, libera animam
meam a labiis iniquis, a lingua dolosa. in
Graeco legisse uos dicitis: et a lingua dolosa. \'et\' superfluum
est.
Centesimo uicesimo sexto: beatus uir, qui inplebit
15 Ps. 118,172 19 *Ps. 118,172 21 *Ps.119, 2 23 Ps.119, 2 25*Ps.l26,5 P,Qa.c.m2 4pr. et] quod3 5 apud omnesO 6 bakafiO achaffi 0
8 quasi] quaqua Q 9et exp. Q 12 quia] add. iniquis.l.m2A custodierunt (erunt
del., postea restitutum, s.l.m2 ui postea erasum A) AQ 13 hoc om. Q est om. p
et om.O 14 de
Centesimo uicesimo nono: propter legem tuam sustinuite, domine. dicitis uos in Graeco inuenisse: propter
nomen tuum, et nos confitemur plura sic exemplaria
repperiri. sed quia ueritati studemus, quid in Hebraeo sit, simpliciter
debemus dicere: pro \'nomine\' siue \'lege\' apud eos legitur
\'thira\', quod Aquila interpretatus est cpófJov, hoc est \'timorem\',
Centesimo tricesimo primo: sicut iurauit domino,
uotum uouit deo Iacob. pro eo, quod nos interpretati
sumus \'uotum uouit\', in Graeco
interpretari debuisse \'orauit\', sed hoc male; sv/j) enim pro
Centesimo tricesimo quinto: qui fecit luminaria
magna. dicitis, quia in Graeco inueneritis: magna na solus;
sed hoc de superiori uersiculo est, ubi legimus: quifecit
mirabilia magna solus. ibi ergo legendum est et hic
quasi superfluum non scribendum.
Centesimo tricesimo septimo: quoniam
22 *Ps.135, 4 25 Ps. 137, 2 lexexeA etinp uir po uirum cet. 4 ceat. -XXVIII- p . CXXVIIII.
APQsr in : oC: oXX.oVIIII psalmo o de .oC.oXX.oIX.O 5 ingreco uos 8 6 ex. sic S
Centesimo tricesimo octauo: quia non est sermo in
lingua mea. pro quo m Graeco legisse uos dicitis: quia a non
est dolus in lingua mea, quod solum sexta editio interpretata
est. ceterum et apud Septuaginta et apud omnes interpretes
et ipsum Hebraicum uel Xakiav uel loyov, id est \'eloquium\' et uerbum\',
Centesimo tricesimo nono: funes extenderunt in
laqueum. pro quo in Graeco inuenisse uos dicitis: funes extenderunt
laqueum pedibus meis. sed hoc in hoc loco
2 superfluum est. in eodem pro eo, quod est: habitabunt
recti cum uultu tuo, in Graeco repperisse uos dicitis:
et habitabunt; sed hic \'et\' coniunctio superflua est.
Centesimo quadragesimo: dissipata sunt ossa
nostra secus infernum. pro quo in Graeco legisse uos
dicitis: ossaeorum. sed et hoc superfluum est.
139, 6 18 *Ps. 139,14 20 Ps. 139,14 . 21 Ps. 140, 7 23 *Ps. 140, 7 IIAN (add. TAC s. I. m2) A JIANTAQ ONOM (add. A s. I m2 A)
APr sicut
Centesimo quadragesimo sexto: nec in tibiis uiri
bene placitum erit ei. pro \'ei\' \'domino\' legisse uos dicitis,
quod non habetur.
Ideo autem, quod et uos in fine scedulae quaeritis et sanctus
filius meus Auitus frequenter efflagitat, quomodo Graeca interpretanda
sunt uerba, breuiter adnotaui. vsotirjvla mensis
uol solitudinem significat, ftgovog sedem uel solium,
λαξευήϱιον autem, pro quo
Beatus apostolus Paulus scribens ad Corinthios et rudem
Christi ecclesiam sacris instruens disciplinis inter cetera mandata
hoc quoque posuit dicens: si qua mulier habet uirum
infidelem et hic consentit habitare cum ea, ne
dimittat uirum. sanctificatus est enim uir infidelis
in uxore fideli et sanctificata est mulier
infidelis in fratre. alioquin filii uestri inmundi
essent, nunc autem sancti sunt.
sicuifortehactenus uidebantur nimium disciplinae uincula laxata et praeceps indulgentia
praeceptoris, consideret domum patris tui, clarissimi quidem
et eruditissimi uiri, sed adhuc ambulantis in tenebris, et intelleget
consilium apostoli illuc profecisse, ut radicis amaritudinem dulcedo
fructuum conpensaret et uiles uirgulae balsama pretiosa sudarent. tu es nata de inpari matrimonio: de te et Toxotio meo Paula generata
K = Spinaliensis 68 s. VIII. L = Turicensis Augiensis 41 s. IX. 58 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. = Augustadunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XI I (continet post epistulam, cuius pars
a p. 293, 14 uenerabilis
quis hoc crederet, ut Albini pontificis neptis de repromissione
matris nasceretur, ut praesente et gaudente auo paruulae adhuc lingua
balbuttiens alleluia resonaret et uirginem Christi in suo gremio
nutriret et senex ? bene et feliciter expectauimus. sancta et fidelis domus
unum sanctificat infidelem. candidatus est fidei, quem filiorum
et nepotum credens turba circumdat. ego puto etiam ipsum Iouem,
si habuisset talem cognationem, potuisse in Christum credere.
despuat
licet et inrideat epistulam meam et me uel stultum uel insanum
clamitet, hoc et gener eius faciebat, antequam crederet. fiunt, non
nascuntur Christiani. auratum squalet Capitolium, fuligine et aranearum
telis omnia Romae templa cooperta sunt, mouetur urbs sedibus
suis et inundans populus ante delubra semiruta currit ad
martyrum tumulos. si non extorquet fidem prudentia, extorqueat
saltim uerecundia.
Hoc Laeta, religiosissima in Christo filia, dictum sit, ut non
desperes parentis salutem et eadem fide, qua meruisti filiam, et
patrem recipias totaque domus beatitudine perfruaris sciens illud
a domino repromissum: quae apud homines inpossibilia,
apud deum possibilia sunt. numquam est sera
conuersio. latro de cruce transiit ad paradisum; Nabuchodonosor,
rex Babylonius, post efferationem et cordis et corporis et
ID nepotis Ba.c.m2 2matris] martyris KP, l>sa.c.;add. filia ID,
Bs.l.m2 3 balbutiens 33D—uciens
et, ut omittam
uetera, ne apud incredulos nimis fabulosa uideantur, ante paucos
annos propinquus uester Graccus nobilitatem patriciam nomine sonans,
cum praefecturam regeret urbanam, nonne specu Mithrae et omnia
portentuosa simulacra, quibus corax, cryphius, miles, leo, Perses,
heliodromus, pater initiantur, subuertit, fregit, exussit et his quasi
obsidibus ante praemissis inpetrauit baptismum Christi? solitudinem
patitur et in urbe gentilitas, dii quondam nationum cum
bubonibus et noctuis in solis culminibus remanserunt; uexilla militum
crucis insignia sunt, regum purpuras et ardentes diadematum
gemmas patibuli salutaris pictura condecorat.
lam et Aegyptms
Serapis factus est Christianus; Marnas Gazae luget inclusus et euersionem
templi iugiter pertremescit. de India, Perside et Aethiopia
monachorum cotidie turbas suscipimus; deposuit faretras Armenius,
Huni discunt psalterium, Scythiae frigora feruent calore fidei;
Getarum rutilus et flauus exercitus ecclesiarum circumfert tentoria
et ideo forsitan contra nos aequa pugnat acie, quia pari religione
confidunt.
Paene lapsus sum ad aliam materiam et currenterota, dum urceum
facere cogito, amphoram finxit manus. propositum enim mihi
K conuictu D ut om.B mittam Ia.e. 2 uideant D
3 nobilitate patricia (ex-cie B-tia I) ID,Ba.c.2 4 gereret g specu
mitrae K,*Pa.c.m2 specum mitrae ΣΒD specum idrae
uidimus aliquid temporibus
nostris de prophetalibus libris: Anna sterilitatem alui fecunditate
mutauit, tu luctuosam fecunditatem uitalibus liberis conmutasti.
fidens loquor accepturam te filios, quae primum foetum domino
reddidisti. ista sunt primogenita, quae offeruntur in lege. sic
natus Samuel, sic ortus est Samson, sic Iohannes propheta ad introitum
Mariae exultauit et lusit. audiebat enim per os uirginis uerba domini
pertonantis et de utero matris in occursum eius gestiebat erumpere.
igitur, quae de repromissione nata est, dignam habeat ortu
suo institutionem parentum. Samuel nutritur in templo, Iohannes
in solitudine praeparatur. ille sacro crine uenerabilis est, uinum
et siceram non bibit, adhuc paruulus cum deo sermocinatur; hic
fugit urbes, zona pellicia cingitur, lucustis alitur et melle siluestri
et in typum paenitentiae praedicat tortuosissimi animalis uestitus
exuuiis.
Sic erudienda est anima, quae futura est templum domini.
nihil aliud discat audire, nihil loqui, nisi quod ad timorem dei
cf. Iudd. c. 13 cf. Luc. 1, 41—44 13 cf. I Reg. 2,11. 3,1 cf. Luc. 1, 80
14 cf. I Reg. 1,11 cf. Num. 6, 3 15 cf. I Reg. 3,4—21 16 cf. Matth. 3, 4
Marc. 1, 6. s.l.mZB2 est 58 inuitatus ψ initiato
fiant ei litterae
uel buxeae uel eburneae et suis nominibus appellentur. ludat in eis,
ut et lusus eius eruditio sit, et non solum ordinem teneat litterarum,
ut memoria nominum in canticum transeat, sed ipse inter se crebro
ordo turbetur et mediis ultima, primis media misceantur, ut eas non
sonu tantum, sed et uisu nouerit.
cum uero coeperit trementi manu
stilum in cera ducere, uel alterius superposita manu teneri regantur
articuli uel in tabella sculpantur elementa, ut per eosdem sulcos
inclusa marginibus trahantur uestigia et foras non queant euagari.
syllabas iungat ad praemium et, quibus illa aetas delectari potest, *
munusculis inuitetur. habeat et in discendo socias, quibus inuideat, I
quarum laudibus mordeatur. non est obiurganda, si tardior sit, sed
laudibus excitandum ingenium; et uicisse se gaudeat et uictam I
doleat.
cauendum in primis, ne oderit studia, ne amaritudo eorum I
percepta in infantia ultra rudes annos transeat. ipsa nomina, per I
quae consuescet paulatim uerba contexere, non sint fortuita, sed ^
certa et coaceruata de industria, prophetarum uidelicet atque
apostolorum, et omnis ab Adam patriarcharum series de Matheo
Lucaque descendat, ut, dum aliud agit, futurae memoriae praeparetur.
magister probae aetatis et uitae atque eruditionis est eligendus
nec, puto, erubescit doctus uir id facere uel in propinqua
om. ID 3 puellulae S3p.c.m2 pedissequae 33p.c.B pedis aeque K
pedi(s s.l.)saequae lP pedeseque D a om. ID saecularum *)sa.c.m2 saecularibus
IDB 6 ordine K litt. ten. S3p.c. 7 ut] et ΣDΨ hominum
unde et tibi est prouidendum, ne meptis
blanditiis feminarum dimidiata dicere filiam uerba consuescas
et in auro atque in purpura ludere, quorum alterum linguae, alterum
moribus officit, ne discat in. tenero, quod ei postea dediscendum
est. Graccorum eloquentiae multum ab infantia sermo matris scribitur
contulisse, Hortensiae oratio in paterno sinu coaluit. difficulter
eraditur, quod rudes animi perbiberunt. lanarum conchylia quis in
pristinum candorem reuocet ? rudis testa diu et saporem retinet et
odorem, quo primum imbuta est.
Graeca narrat historia Alexandrum,
potentissimum regem orbisque domitorem, et in moribus et in incessu
Leonidis, paedagogi sui, non potuisse carere uitiis, quibus paruulus
adhuc fuerat infectus. procliuis est enim malorum aemulatio et, quorum
uirtutem adsequi nequeas, cito imitere uitia. nutrix ipsa non sit
temulenta, non lasciua, non garrula; habeat modestam gerulam,
nutricium grauem.
cum auum uiderit, in pectus eius transiliat,
e collo pendeat, nolenti alleluia decantet. rapiat eam auia, patrem
I 2 69 sq. 13 cf. Quintilianus i. o. 11, 9 20 cf. Vergil. Buc. IV 60 KID*P-tiiles 93B fecit] petit (exp. et s.l. fecit) 93 filippi 33
philippo Ia.c.m2D filio s.l.m2l, om. D ipsa I 2 uilitate in mg. m2 B utilitate
D ei om. D traderet] monstraret ID 3 parua] add. sint ID,Bs.l.m2
4 sonus] ordo 2D prima K parua cet. praeceptorum B 5 de om. ID
ore ex opere K prou. est B 6 dimidia K\'P filiam (filia K,lPa.c.m2
filiae 93a.c.m2) uerba consuescas XS \'P filiam consuescas uerba B uerba filiae
(— e D) consuescas SD uerba filia consuescat g 7 alt. in s.l. P, om. ISSD 8 ne]
nec B 9 graecorum K grecorum 1\'D\'P eloquio B cont. scrib. g inscribitur
B 10 ortensie (— sii m2) B ostensa ex ortensi I ostensi D coaluit et 83
11 raditur 2DXP praebiberunt XP conchilia Sdp.c.B concilia cet. 12 colorem
ID reuocet et ID pr. et eras. 93 14 urbisque K, Ψa.c. dontorem
Ipse habitus et uestitus doceat eam, cui promissa sit. caue,
ne aures perfores, ne cerussa et purpurisso consecrata Christo ora
depingas, ne collum margaritis et auro premas, ne caput gemmis
oneres, ne capillum inrufes et ei aliquid de gehennae ignibus auspiceris.
habet alias margaritas, quibus postea uenditis emptura est
pretiosissimum margaritum.
rraetextata, nobilissima quondam femina, iubente uiro Hymetio, qui patruus Eustochiae uirginis fuit,
habitum eius cultumque mutauit et neglectum crinem undanti
gradu texuit uincere cupiens et uirginis propositum et matris desiderium.
et ecce tibi eadem nocte cernit in somnis uenisse ad se angelum
terribili facie minitantem poenas et haec uerba frangentem: \'tune
ausa es uiri imperium praeferre Christo ? tu caput uirginis dei sacrilegis
adtrectare manibus ? quae iam nunc arescent, ut sentias excruciata,
quid feceris, et finito mense quinto ad inferna ducaris. sin
autem perseueraueris in scelere, et marito simul orbaberis et filiis\'.
omnia per ordinem expleta sunt et seram miserae paenitentiam uelox
signauit interitus. sic ulciscitur Christus uiolatores templi sui, sic
gemmas et pretiosissima ornamenta defendit. et hoc retuli, non quod
insultare uelim calamitatibus infelicium, sed ut te moneam, cum
quanto metu et cautione seruare debeas, quod domino spopondisti.
1 cognoscat Ia.c.D 2 genitam B 3 amittam ID impri D tyruncula
Ip.c.m2fd 4 at illa tibi eas imitetur abscessu D 6 aures eius JSDB alt.
ne] nec Ip.c.m2DB ore I 7 depinguas B pr. ne] nec B collo Ia.c.*)8
auro et marg. D alt. ne] nec IDB,$$a.r. 8 ne] nec IDB inrafes
inryfes Ip.c. irrufes g 9 habeat ΣΒD 10 pre(ae
Heli sacerdos offendit dominum ob uitia liberorum; episcopus
fieri non potest, qui filios habuerit luxuriosos et non subditos. at e
contrario de muliere scribitur, quod salua fiet per filiorum
generationem, si permanserit in fide
et caritate et sanctificatione cum pudicitia.
si perfecta aetas et sui iuris inputatur parentibus, quanto magis lactans
et fragilis et quae iuxta sententiam domini ignorat dexteram
aut sinistram, id est boni ac mali nescit differentiam!
sollicita
prouides, ne filia percutiatur a uipera; cur non eadem cura prouideas,
ne feriatur a malleo uniuersae terrae, ne bibat de aureo
calice Babylonis, ne egrediatur cum Dina et uelit uidere filias regionis
alienae, ne ludat pedibus, ne trahat tunicas ? uenena non dantur
nisi melle circumlita et uitia non decipiunt nisi sub specie umbraque
uirtutum. \'et quomodo\', inquies, \'peccata patrum filiis non redduntur
nec filiorum parentibus, sed anima, quae peccauerit,
ipsa morietur.?
hoc de his dicitur, qui possunt sapere, de
quibus in euangelio scriptum est: aetatem habet, pro se
loquatur. qui autem paruulus est et sapit ut paruulus, donec
ad annos sapientiae ueniat et Pythagorae litterae eum perducant
ad biuium, tam mala eius quam bona parentibus inputantur, nisi
forte aestimas Christianorum filios, si baptisma non acceperint,
ipsos tantum reos esse peccati et non scelus referri ad eos,
qui dare noluerint, maxime eo tempore, quo contradicere non
poterant, qui accepturi erant, sicut e regione salus infantium
10 cf. Hier. 27 (50), 23 c-f. Hier. 28 (51), 7 11 cf. Gen. 34,1 15 Ezech. 18,-
4.20 17 *Ioh. 9, 21 19 cf. Persius 3, 56—57 etc. I-p.c.m2 deum 93B 2 luxor. Σa.c.ΒΨ at
offerre necne filiam potestatis tuae fuit, quamquam
alia sit tua condicio, quae prius eam uouisti, quam conceperis; ut
autem oblatam neglegas, ad periculum tuum pertinet. qui claudam
et mutilam et qualibet sorde maculatam obtulerit hostiam, sacrilegii
reus est; quanto magis, qui partem corporis sui et inlibatae animae
puritatem regiis amplexibus parat, si neglegens fuerit, punietur!
Postquam grandicula esse coeperit et in exemplum sponsi
sui crescere sapientia, aetate et gratia apud deum et homines, pergat
cum parentibus ad templum ueri patris, sed cum illis non egrediatur
e templo. quaerant eam in itinere saeculi, inter turbas et frequentiam
propinquorum et nusquam alibi repperiant nisi in adyto
scripturarum prophetas et apostolos de spiritalibus nuptiis sciscitantem.
imitetur Mariam, quam Gabriel solam in cubiculo suo repperit
et ideo forsitan timore perterrita est, quia uirum, quem non solebat,
aspexit. aemuletur eam, de qua dicitur: omnis gloria
filiae regis ab intus; loquatur et ipsa electo caritatis
iaculo uulnerata: introduxit me rex in cubiculum
suum.
numquam exeat foras, ne mueniant eam, qui circumeunt
ciuitatem, ne percutiant et uulnerent et auferentes theristrum pudicitiae
nudam in sanguine derelinquant; quin potius, cum aliquis
ostium eius pulsauerit, dicat: ego murus et ubera mea
turris. laui pedes meos, non possum in quinare
eo s.
44,14 16 cf. Cant. 4,9 .17 *Cant. 1,4(3) 18 cf. Cant. 5, 6-7 21*Cant.8,10
22 *Cant. 5, 3 X D 2 alia om. B conciperes Σp.c.m2BDB 3 non
Non uescatur in publico, id est in parentum conuiuio, nec
uideat cibos, quos desideret. et licet quidam putent maioris esse uirtutis
praesentem contemnere uoluptatem, tamen ego securioris arbitror
continentiae nescire, quod quaeras. legi quondam in scholis
puer: aegre reprehendas, quod sinas consuescere.
discat iam tunc et uinum non bibere, m quo est luxuria.
ante annos robustae aetatis periculosa est teneris grauis abstinentia.
usque ad id tempus, si necessitas postularit, et balneas adeat et uino
modico utatur propter stomachum et carnium edulio sustentetur, *
ne prius deficiant pedes, quam currere incipiant. et haec dico
iuxta indulgentiam, non iuxta imperium, timens
debilitatem, non docens luxuriam.
alioquin, quod Iudaica superstitio
ex parte facit m eiuratione quorundam animalium atque escarum,
quod Indorum Bragmanae et Aegyptiorum gymnosophistae in
polentae et orizae et pomorum solo obseruant cibo, cur uirgo Christi
non faciat in toto? si tanti uitrum, quare non maioris sit pretii
margaritum? quae nata est ex repromissione, sic uiuat, ut illi
uixerunt, qui de repromissione generati sunt. aequa gratia aequum
habeat et laborem. surda sit ad organa; tibia, lyra et cithara cur
facta sint, nesciat.
5, 23 10 *I Cor. 7, 6 Sp.y. 2 quos] post D . desiderat 2 3 contempnere X B
uoluntatem (n s.l.m2l) KXIJJ ego] eo X, om. B arb. sec. g 4 cont.] add. esse g
quae(e D)ra,tID scolis 118 B 5 sinis S
Reddat tibi pensum cotidie scripturarum certum. ediscat Graecorum
uersuum numerum. sequatur statim et Latina eruditio; quaesi
non ab initio os tenerum conposuerit, in peregrinum sonum lingua
corrumpitur et externis uitiis sermo patrius sordidatur. te habeat
magistram, te rudis miretur infantia. nihil in te et in patre suo uideat,
quod si fecerit, peccet. mementote uos parentes uirginis et magis eam
exemplis docere posse quam uoce. cito flores pereunt, cito uiolas
et lilia et crocum pestilens aura corrumpit.
numquam absque te
procedat in publicum, basilicas martyrum et ecclesias sine matre
non adeat. nullus ei iuuenis, nullus cincinnatus adrideat. uigiliarum
dies et sollemnes pernoctationes sic uirguncula nostra celebret, ut
ne transuersum quidem unguem a matre discedat. nolo de ancillulis
suis aliquam plus diligat, cuius crebro auribus insusurret. quicquid
uni loquitur, hoc omnes sciant.
placeat ei comes non compta atque
formonsa, quae liquido gutture carmen dulce moduletur, sed grauis,
pallens, sordidata, subtristis. praeponatur ei probae fidei et morum
ac pudicitiae uirgo ueterana, quae illam doceat et adsuescat exemplo
ad orationem et psalmos nocte consurgere, mane hymnos canere,
tertia, sexta, nona hora quasi bellatricem Christi stare in acie accensaque
lucernula reddere sacrificium uespertinum. sic dies transeat,
sic nox inueniat laborantem. orationi lectio, lectioni succedat oratio.
breue uidebitur tempus, quod tantis operum uarietatibus occupatur.
Discat et lanam facere, tenere colum, ponere in gremio
calatum, rotare fusum, stamina.pollice ducere. spernat bombycum
B script.] de scripturarum floribus (flor. s.l .Σ) ΣD certum]
displicent mihi in teneris uel maxime aetatibus longa et
inmoderata ieiunia, quibus iunguntur ebdomades et oleum in cibo
ac poma uitantur. experimento didici asellum in uia, cum lassus
fuerit, diuerticula quaerere. faciant hoc cultores Isidis et Cybelae,
qui gulosa abstinentia Fasides aues et fumantes turtures uorant,
ne scilicet Cerealia dona contaminent. hoc in perpetuo ieiunio praeceptum
sit, ut longo itineri uires perpetes supparentur, ne in prima
mansione currentes corruamus in mediis.
ceterum, ut ante scripsi,
in quadragesima continentiae uela pandenda sunt et tota aurigae
retinacula equis laxanda properantibus, quamquam alia sit condicio
saecularium, alia uirginum ac monachorum. saecularis homo in
quadragesima uentris ingluuiem decoquit et in coclearum morem
suo uictitans suco futuris dapibus ac saginae aqualiculum parat;
uirgo et monachus sic in quadragesima suos emittant equos, ut
sibi meminerint semper esse currendum. finitus labor maior,
Bp.c.m2 sericum I syricum D lentiscens KD Ψ 2 uest. corp.
Si quando ad suburbana pergis, domi filiam non relinquas;
nesciat sine te nec possit uiuere; cum sola fuerit, pertremescat. non
habeat conloquia saecularium, non malarum uirginum contubernia,
non intersit nuptiis seruulorum nec familiae perstrepentis lusibus
misceatur. scio praecepisse quosdam, ne uirgo Christi cum eunuchis
lauet, ne cum maritis feminis, quia alii non deponant animos uirorum,
aliae tumentibus uteris praeferant foeditatem.
mihi omnino in adulta
uirgine lauacra displicent, quae se ipsam debet erubescere et nudam uidere non posse. si enim uigiliis et ieiuniis macerat corpus suum et
in seruitutem redigit, si flammam libidinis et incentiua feruentis
aetatis extinguere cupit continentiae frigore, si adpetitis sordibus 4
turpare festinat naturalem pulchritudinem, cur e contrario balnearum
fomentis sopitos ignes suscitat ?
Pro gemmis aut serico diuinos codices amet, in quibus non I
auri et pellis Babyloniae uermiculata pictura, sed ad fidem placeat m
emendata et erudita distinctio. discat primum Psalterium, his se M
canticis auocet et in Prouerbiis Salomonis erudiatur ad uitam. in ^
Ecclesiaste consuescat calcare, quae mundi sunt; in Iob uirtutis et patientiae exempla sectetur. ad Euangelia transeat numquam ea
positura de manibus; Apostolorum Acta et Epistulas tota cordis inbibat
uoluntate.
cumque pectoris sui cellarium his opus
ID 2 incedimus Bp.c.m2 3 sic I ad s.l.m2%3 4 nec
ex ne m2B posse ID cum] et cum Ip.e.D pertimescat ΣDB,Bp.c.
caueat omnia apocrypha et, si quando ea
non ad dogmatum ueritatem, sed ad signorum reuerentiam legere
uoluerit, sciat non eorum esse, quorum titulis praenotantur, multaque
his admixta uitiosa et grandis esse prudentiae aurum in luto
quaerere. Cypriani opuscula semper in manu teneat, Athanasii
epistulas et Hilarii libros inoffenso decurrat pede. illorum tractatibus,
illorum delectetur ingeniis, in quorum libris pietas fidei non uacillet;
ceteros sic legat, ut magis iudicet, quam sequatur.
Respondebis: \'quomodo haec omnia mulier saecularis in
tanta frequentia hominum Romae custodire potero ?\' noli ergo subire
onus, quod ferre non potes, sed, postquam ablactaueris eam cum
Isaac et uestieris cum Samuhele, mitte auiae et amitae. redde pretiosissimam
gemmam cubiculo Mariae et cunis Iesu uagientis inpone.
nutriatur in monasterio, sit inter uirginum choros, iurare non discat,
mentiri sacrilegium putet, nesciat saeculum, uiuat angelice, sit m
carne sine carne, omne hominum genus sui simile putet et, ut cetera
P pr. et om. D2 eptateucum 33p.c. eptaticum ΚΨ,Ba.c.
trade Eustochio paruulam, cuius nunc et ipse uagitus pro te oratio
est, trade comitem futuram sanctitatis heredem. illam uideat, illam
amet, illam primis miretur ab annis, cuius et sermo
et habitus et incessus doctrina uirtutum est. sit in gremio auiae,
quae repetat in nepte, quidquid praemisit in filia, quae longo usu
didicit nutrire, docere, seruare uirgines, in cuius corona centenarii
cotidie numeri castitas texitur.
felix uirgo, felix Paula Toxotii, quae
per auiae amitaeque uirtutes nobilior est sanctitate quam genere!
o si tibi contingeret uidere socrum et cognatam tuam et in paruis
corpusculis ingentes animos intueri! pro insita tibi pudicitia non
ambigerem, quin praecederes filiam et primam dei sententiam secunda
euangelii lege mutares. ne tu parui penderes aliorum desideria
liberorum et te ipsa magis offerres deo!
sed qaia tempus est
amplexandi et tempus longe fieri a conplexibus
et uxor non habet potestatem corporis sui
et unusquisque in ea uocatione, qua uocatus est,
in ea permaneat domino et, qui sub iugo est, sic debet
I Cor. 7, 34 13 cf. Verg. Georg. IV 83 16 *Eccle. 3, 5 18 *I Cor. 7, 4
19 *I Cor. 7, 20 Kp.c.m2*P te certe 93 certe D certa B1 libere DB\'
libera I et om. IDB1 . custodiat periculo Bl custodiat periculum Ia.e.D
custodia periculo Ip.c. 2 est des. tibi B2 quid loq., cum quo loq. g cum
quo loq. in rasura multo maius spatium praebente m1 B\' 3 pr. loquatur] loquor Bl
quid] quod Σa.c. Ψ. inspiciat
denique, postquam concepit et peperit, non est ausa ad templum
accedere et uacua apparere coram domino, nisi prius redderet, quod
debebat, talique inmolato sacrificio reuersa domum quinque liberos
sibi genuit, quia primogenitum deo pepererat. miraris felicitatem
sanctae mulieris ? imitare fidem. ipse, si Paulam miseris, et magistrum
et nutricium spondeo. gestabo humeris, balbutientia senex uerba
formabo multo gloriosior mundi philosopho, qui non regem Macedonum
Babylonio periturum ueneno, sed ancillam et sponsam Christi
erudiam regnis caelestibus offerendam.
jAristotele regem-ueneno] = Alexandrum Magnum Bz sobole Kp.c.Ba.c .ΨΒ2sobule
Si cuncta mei corporis membra uerterentur in linguas et omnes
artus humana uoce resonarent, nihil dignum sanctae ac uenerabilis
Paulae uirtutibus dicerem. nobilis genere, sed multo nobilior sanctitate,
potens quondam diuitiis, sed nunc Christi paupertate insignior,
Gracchorum stirps, suboles Scipionum, Pauli heres, cuius uocabulum
trahit, Maeciae Papiriae, matris Africani, uera et germana
progenies, Romae praetulit Bethlem et auro tecta fulgentia informis
luti uilitate mutauit.
non maeremus, quod talem amisimus, sed
gratias agimus, quod habuimus, immo habemus — deo enim uiuunt
omnia et, quidquid refertur ad dominum, in familiae numero conputatur,
quamquam amissio illius caelestis domus habitatio sit —, quae,
quamdiu in corpore fuit, peregrinata est a domino et uoce semper flebili
r = Lugdunensis 600 s. VI (eontinet p. 306, 3 si-6 insignior;I
309, 16 et haec - 19 praedic.; 311, 18 inter hostium -
21 contemnens; 338,5 lasc. — 7 mentem ; 338, 9 turpe —
12 demonstr.). a = Sessorianus 55 (Bibl. Nat. Rom. 2099) s. VII. K = Spinaliensis 68 s. VIII. Σ = Turicensis Augiensis 41 s. IX.
de sancta paula P epythafium sanctae paulae a beato hieronimo prbo factum
a de uita paule K epitaphium (epithapium D) sancte paule ab (a sancto D)
hierQnimo, editum ID ierons d epytaphio sanctae paulae B; Hieronymi nomen
exhibent alDB
Cedar, multum peregrmataest anima mea. et
mirum, si planxerit se uersari in tenebris — hoc enim Cedar interpretatur
-, cum mundus in maligno positus sit? et sicut tenebrae eius
eius, ita et lumen eius;luxque in tenebris lucet
et tenebrae eam non adprehenderunt. unde et
illud crebrius inferebat: aduena sum et peregrina
sicut omnes patres mei, et iterum: cupio dissolui
et esse cum Christo.
quotiens autem infirmitate corpusculi,
quam incredibili abstinentia et duplicatis contraxerat
ieiuniis, uexabatur, hoc in ore uoluebat: subicio corpus
meum et in seruitutem redigo, ne aliis praedicans
ipsa reproba inueniar, et: bonum est
uinum non bibere et carnem non manducare
et: humiliaui in ieiunio animam meam et: totum
lectum meum uersasti in infirmitate et:
uersata sum in miseria, dum mihi infigitur
spina. atque inter doloris aculeos, quos mira patientia sustinebat,
quasi apertos sibi caelos aspiceret, loquebatur: quis dabit mihi
pinnas sicut columbae et uolabo et requiescam?
Testor Iesum et sanctos angelos eius ipsumque proprie
angelum, qui custos fuit et comes admirabilis feminae, me nihil in
gratia, nihil more laudantium, sed, quidquid dicturus sum, pro
1 *Ps. 119, 5 4 Cedar] cf. Onom. s. 4, 6; 48,13; 57,5 5 cf. I Ioh. 5,19
! Ps. 138,12 6 *Ioh. 1, 5 8 Ps. 38,13 9 *Phil. 1, 23 12* I Cor. 9, 27
j14 *Rom. 14, 21 16 *Ps. 34, 13 *Ps. 40, 4 18 *Ps. 31, 4 20 Ps. 54, 7 Da.r. eu a 3 caedar alD et a nec cet. 4 caedar aD 5 sit
in mg. m2I, om. B; interrogandi signum posui 6 pr. eius a illius cet. que] quae K
, quoque B luceat KD,Ip.c. 7conpreh. SB 8 illut cebfius a 9 patris K
uult lector bremter eius scire uirtutes ?
omnes suos pauperes pauperior ipsa dimisit. nec mirum de proximis
et familiola, quam in utroque sexu de seruis et ancillis in fratres
sororesque mutauerat, ista proferre, cum Eustochium, uirginem et
deuotam Christo filiam, in cuius consolationem libellus hic cuditur,
procul a nobili genere sola fide et gratia diuitem reliquerit.
Carpamus igitur narrandi ordinem. alii altius repetant et
ab incunabulis eius ipsisque, ut ita dicam, crepundiis matrem Blesillam
et Rogatum proferant patrem - quorum altera Scipionum Gracchorumque
progenies est, alter per omnes Graecias usque hodie et
stemmatibus et diuitiis ac nobilitate Agamemnonis fertur sangui- I
nem trahere, qui decennali Troiam obsidione.deleuit-, nos nihil lau- I
dabimus, nisi quod proprium est et de purissimo sanctae mentis fonte
profertur.
quamquam dominus atque saluator in euangelio doceat I
apostolos sciscitantes, quid sibi redditurus sit, qui omnia sua pro I
nomine eius dimiserint, centuplum in praesentiarum recepturos m
et in futuro uitam aeternam — ex quo intellegimus non laudis esse
possidere diuitias, sed pro Christo eas contemnere, non tumere ad
honores, sed pro domini fide eos parui pendere -, uere, quod pollicitus
est seruis suis et ancillis saluator, reddidit in praesenti.
nam quae
unius urbis contempsit gloriam, totius orbis opinione celebratur;
quam Romae habitantem nullus extra Romam nouerat, latentem
in Bethlem et barbara et Romana terra miratur. cuius enim gentis
Jp.c.m2 2 miratur Xa.c., om. D cori D 3 turbae
deplangunt g deplangat Ba.c. uult] uis g eius breu. B eius s.l.K
4 alt. pauper IIB 5 pr.et in mg.m2K quam]
et
sicut inter multas gemmas pretiosissima gemma micat et iubar solis
paruos igniculos stellarum obruit et obscurat, ita cunctorum uirtutes
et potentias sua humilitate superauit minimaque fuit inter omnes,
ut omnium maior esset, et quanto se plus deiciebat, tanto magis a
Christo subleuabatur. latebat et non latebat. fugiendo gloriam
gloriam merebatur, quae u i uirtutem quasi umbra sequitur
et adpetitores sui deserens adpetit contemptores. sed
quid ago? narrandi ordinem praetermittens, dum in singulis teneor,
non seruo praecepta dicendi.
Tali igitur stirpe generata iunctaque uiro Toxotio, qui
Aeneae et Iuliorum altissimum sanguinem trahit. unde etiam Christi
uirgo, filia eius, Eustochium Iulia nuncupatur et ipse
Iulius, a magno demissum nomen Iulo.
et haec dicimus, non quo habentibus grandia sint, sed quo contemnentibus
mirabilia. saeculi homines suspiciunt eos, qui his pollent priuilegiis;
nos laudamus, qui pro saluatore ista despexerint. et mirum in
modum, quos habentes parui pendimus, si habere noluerint, praedicamus.
his, inquam, orta maioribus et fecunditatė ac pudicitia pro-
bata primum uiro, dein propinquis et totius urbis testimonio, cum
! quinque liberos edidisset—Blesillam, super cuius morte eam Romae
consolatus sum, Paulinam, quae sanctum et admirabilem uirum et
8,14 15 Vergil. Aen. I 288 22 cf. Hieron. epist. XXXIX B loca a 2 paulum a et] que in ras. m2D haec g 3 prae-
tiosa a 4 stell. ign. (-lus K) KB 5 et sol. I potent(c B)ias ap.c.B potentiam cet.
omnes] homi.nes K 6 ut ex et K plus se D deieci(i s.l.)ebat K a sol.I
8 uirtutes ID tamquam Cicero 9 appetitores (in mg. m2 al appetitiores) I
adpetitiores D suos a contentores a 12 generata s.l.I, ex generatur B
postquam uir mortuus est, ita eum planxit, ut prope ipsa
moreretur, ita se conuertit ad domini seruitutem, ut mortem eius
uideretur optasse. quid ergo referam amplae et nobilis domus et
quondam opulentissimae omnes paene diuitias in pauperes erogatas?
quid in cunctos clementissimum animum et bonitatem etiam in eos,
quos numquam uiderat, euagantem?
quis inopum monens non illiusm
uestibus obuolutus est, quis clinicorum non eius facultatibus susten-I
tatus? quos curiosissime tota urbe perquirens damnum putabat,
si quisquam debilis et esuriens cibo sustentaretur alterius. expoliabat
filios et inter obiurgantes propinquos maiorem se eis hereditatem
Christi misericordiam dimittere loquebatur.
Nec diu potuit excelsi apud saeculum generis et nobilissimae
familiae uisitationes et frequentiam sustinere. maerebat honore suo et ora laudantium declinare ac fugere festinabat. cumque orientis
et occidentis episcopos ob quasdam ecclesiarum dissensiones Romam
imperiales litterae contraxissent, uidit admirabiles uiros Christique
pontifices: Paulinum, Antiochenae urbis episcopum, Epiphanium,
B pamachium B reliquid KB, Za.r. ad quem] adque
Za.r. atque Zp.r.D 2 obitum aD, Za.r. hobitum B paruulum g edimus a
eusthoch. K eusthoc. a eustochiam Za,c. 3 pre(ae K)tiosum KID 4 ruphinam
D Ruff. g 5 thoxotium a desaeuit Ka.c. desiit g 6 coniugalis
ZDa.r. sed] et D 7 edidisse I,Bp.c. 8 plansit a ipsum B 9 moriretur -
Ip.c.m2 eius mortem s uid. eius ID 10 ego KD ampla aK,Ip.c. -
11 quodam a plene Ba.c. 12 bonitate a 14 uestibus om. D (s.l.m2 pannis) I
uestimentis I quis ex quid D clyni coium. I clyni quorum D clericorum KB I
sust. estIDB 16 spoliabat K 18 Chr.mis. dim.] relicturamxpimisericordiaB I
20 merebatur ID honorem suum D 21 ora] fora B orientis et] et (s.l.) I
orientis (ex-tes) K 22 ob] ut a dissent. a dessens. K 23 uidet a que ™
del. D 24 anthioc. a antioc. I anthiocenum D urbis] eclesiae K,Is.l.m2r
om.D episc. et
quorum accensa uirtutibus per momenta
patriam deserere cogitabat. non domus, non liberorum, non familiae,
non possessionum, non alicuius rei, quae ad saeculum pertinet,
memor sola — si dici potest- et incomitata ad heremum Antoniorum
atque Paulorum pergere gestiebat. tandemque exacta hieme, aperto
mari redeuntibus ad ecclesias suas episcopis ipsa uoto cum eis et
desiderio nauigabat. quid ultra differo ?
descendit ad portam fratre,
cognatis, affinibus et-quod his maius est — liberis prosequentibus. iam
carbasa tendebantur et remorum ductu nauis in altum protrahebatur,
paruus Toxotius supplices manus tendebat in litore, Rufina
iam nubilis, ut suas expectaret nuptias, tacens fletibus obsecrabat,
et tamen siccos oculos tendebat ad caelum pietatem in filios pietate
in deum superans. nesciebat matrem, ut Christi probaret ancillam.
torquebantur uiscera et, quasi a suis membris distraheretur, cum dolore
pugnabat in eo cunctis admirabilior, quod magnam uinceret
caritatem. inter hostium manus et captiuitatis duram necessitatem
nihil crudelius est quam parentes a liberis separari; hoc contra
iura naturae plena fides patiebatur, immo gaudens animus adpete-
Ibat et amorem filiorum maiore in deum amore contemnens in sola
ID epyph. a ephyf. K 2 etiam om. a alia
(ex-am D) IDB manente aB mente D domu a domo cet. 3 humilitate
a,Ka.c. 4 desiderare Ka.c.m2 descendere Ia.c.m2D recogitabat Ip.c.m2
5 pr. non s.l.I 6 memor sed B si s.l.a inconmitata K haeremum a
7 eandemque (n eras.) I 8 et ipsa S eis et] esset D et] ac g 9 nauii
gauit g alacriter nauigabat B discendit K 10 lib.] filiis hoc est amantissimis
lib.B pros.] add. et clementissimammatrem uincere pietate (piet. uinc. g) cupientibus
KB,I in mg. inf. m2 11 tendebatura ictu ducta B in altum nauis B
j12 paruus] paulina B tendebant B littore la r.B rufinam (m eras.) I
iRuff. g 13 nobilis I spectaret a 14 tamen] add. illa KB,Is.l.m2 siccos
! tendebat (sic ostendebatD) oculos ad caelum (ad cael. oc. D) 2D siccis oculis
Ba.c. pr. piet.] quod (s.l.m2) piet. D filiis B alt. piet.] pietatem a,Da.r.
|pietas I 15 superabat I nesciebat se IDB Christi se a 16 distrahe-
renturJD 17 magna a 18 ostium Ia.c.m2;add. enim s Z.m2D 19 filiis B
hoc] hocfrequenteriuuante (exiobentem2) gratia xpi quodam modo r 20 plena}
\'propriae r pat.] imperat F appetit r 21 maiorem ra.r.a . amorem ra.r.
I contemnit (ex-net m2) r continens a
sulcabat interim nauis mare et cunctis, qui cum ea uehebantur,
litora respicientibus illa auersos tenebat oculos, ne uideret,
quos sine tormento uidere non poterat. fateor, nulla sic amauit filios,
quibus, antequam proficisceretur, cuncta largita est exheredans
se in terra, ut hereditatem inueniret in caelo.
Delata ad insulam Pontias, quam clarissimae memoriae quondam
feminarum sub Domitiano principe pro confessione nominis
Christiani Flauiae Domitillae nobilitauit exilium, uidensque cellulas,
in quibus illa longum martyrium duxerat, sumptis alis Hierosolymam,
sancta loca uidere cupiebat. tardi ei erant uenti, omnis pigra
uelocitas.
inter Scyllam et Charybdim Adriatico se credens pelago
quasi per stagnum uenit Methonen ibique refocilato paululum
corpusculo
post Rhodum et Lyciam tandem uidit Cyprum, ubi sancti et uenerabilis
Epiphanii genibus prouoluta decem ab eo diebus retenta est
non in refectionem, ut ille arbitrabatur, sed in opus dei, ut rebus
probatum est.
nam omnia illius regionis lustrans monasteria, prout I
habere poterat, refrigeria sumptuum fratribus dereliquit, quos amor I
nauigationi a quiescebat IDB 2 qui ex quae m2K 3 illa]
ipsa g uersos al uersus D tendebat2\\D 4 quos] quod alD nulla] add. autrara
aut aliquis B 7 insulas pontias D pontias insulas I insulam Pontiam g quas Dp.c.
clarissima Ip.c.m2B memoriae a, om. cet. 8 principe om. B pro quo D
10 aliis Kp.c.m2Ip.c. alimentis (mentis in ras. m2) D fidei alis g hierosolimam
Ip.e. hierusoli(y D)mam (am in e corr. Dm2) K,Ia.c.D iherosolimam B ; add. et
KB,Is.l.m2 11 ei erat Ia.c. eiecerant (ec eras.) D erant g uenti] add. etalD
12 scillam aDB,2a.c.m2 cari(y 2p.c.m2)bdim alDB carybdem K hadriatico
K 13 Methonen g (c/. Neue-Wagener 81 p. 93 sqq.) methonem K metonem
alD methonam B refocillato 5 15 tabentes IDB 16 malleas B
Maleam g cytteram la.c. citeram D siceratn B que s.l.m2l, om. aD equor a
equora (a in ras. m2D) IDB 17 cicladas B 18 rodum D hodrum la-c.
hrodum K,Ip.c. thodum Ba.c. liciam KD,Ia.c. litiam B uenit B ciprum
Ia.c.B cybrum K et] ac (s.l.m2) I 19 epif. I ephiph. B epyphani a pedibus
ID aduoluta K obuoluta B 20 refectione aB reb. prob.] re comprobatum
g 21 nam] non a monastheria a 22 hab. pot. om. K potuit g
Seleuciam, de qua ascendens Antiochiam sancti confessorisque
Paulini modicum caritate detenta media hieme calente ardore
fidei femina nobilis, quae prius eunuchorum manibus portabatur,
asello sedens profecta est.
Omitto Syriae Coeles et. Phoenicis iter — neque enimodoeporicum
eius disposui scribere -, ea tantum loca nominabo, quae sacris
i uoluminibus continentur. Beryto, Romana colonia, et antiqua urbe
Sidone derelicta in Sareptae litore Heliae est ingressa turriculam,
in qua adorato domino saluatore per harenas Tyri, in quibus Paulus
genua fixerat, peruenit Accho, quae nunc Ptolomais dicitur, et per
campos Mageddo Iosiae necis. conscios intrauit terram Phylistiim.
mirata ruinas Dor, urbis quondam potentissimae, et uersa uice Stratonis
turrem ab Herode, rege Iudaeae, in honorem Caesaris Augusti
Caesaream nuncupatam, in qua Cornelii domum Christi uidit ecclesiam
et Philippi aediculas et cubiculum quattuor uirginum prophetarum,
dein Antipatridasemirutum oppidulum, quod patris ex nomine
Herodes uocauerat, et Lyddam uersam in Diospolim, Dorcadis atque
IV Reg. 23, 29; II Par. 35, 22-24 13 cf. Ios. 11, 2 etc. cf. Plin. n. h. V
69 etc. 15 cf. Act. 10,1 16 cf. Act. 21, 8-9 17 cf. Act. 23, 31 18 cf.
Act. 9, 32-41 2 seleuch. a seleut. B sileuc. K seleucium lax.D quo a
anthiociam aD 3 que s.l.m2I, om. B 6 syriae colles Dp.c.m2 cęlesirie col-
les B Goeles Syriae f fenicis ΣΒ poenices K (ct. uol. I p. 571,15) odepor.
atque inde
proficiscens ascendit Bethoron inferiorem et superiorem, urbes a
Salomone conditas et uaria postea bellorum tempestate deletas, ad
dextram aspiciens Aialon et Gabaon, ubi Iesus, filius Naue, contra
quinque reges dimicans soli imperauit et lunae et Gabaonitas ob
dolum et insidias foederis inpetrati in aquarios lignariosque damnauit,
in Gabaa urbe usque ad solum diruta paululum substitit recordata
peccati eius et concubinae in frusta diuisae et tribus Beniamin
bis trecentos uiros propter Paulum apostolum reseruatos.
Quid diu moror? ad laeuam mausoleo Helenae derelicto,
quae Adiabenorum regina in fame populum frumento iuuauerat,
ingressa est Hierosolymam, urbem τϱιώνυον: Iebus, Salem, Hieru- m
cumque proconsule Palaestinae, qui familiam
eius optime nouerat, praemissis apparitoribus iussisset parari
praetorium, elegit humilem cellulam et cuncta loca tanto ardore
ac studio circumiuit, ut, nisi ad reliqua festinaret, a primis non posset
abduci, prostrataque ante crucem, quasi pendentem dominum cerneret,
adorabat. ingressa sepulchrum resurrectionis osculabatur lapidem,
quem ab ostio sepulchri amouerat angelus, et ipsum corporis
locum, in quo dominus iacuerat, quasi sitiens desideratas aquas fide,
ore lambebat.
quid ibi lacrimarum, quantum gemitum doloris effudent,
testis est cuncta Hierosolyma, testis ipse dominus, quem rogabat.
unde egrediens ascendit Sion, quae in \'arcem\' uel \'speculam\'
uertitur. hanc urbem quondam expugnauit et aedificauit Dauid.
de expugnata scribitur: uae tibi, ciuitas Arihel — id est.
\'leo dei\' et quondam fortissima -, quam expugnauit Dauid;
de ea, quae aedificata est: fundamenta eius in montibus
sanctis; diligit dominus portas Sion super
omnia tabernacula Iacob, non eas portas, quas
hodie cernimus in fauillam et cinerem dissolutas, sed portas, quibus
infernus non praeualet, per quas credentium ad Christum ingreditur
multitudo.
ostendebatur illic columna ecclesiae porticum sustinens,
infecta cruore domini, ad quam uinctus dicitur flagellatus.
75, 2 ; 78,15; 81,17 13 cf. II Reg. 5, 6-10 14 *Esai. 29,1 15 cf. Onom.
s. 3,15; 15, 29; 37,19; 44,17; 56, 27; 98,15 16 Ps. 86, 1-2 20 cf. Matth.
16,18 22 cf. Matth. 27, 26 etc. D helio KIB hadriano K 2 aeliam a heliam cet. sustentata D
proconsul Ip.c.m2 (c/. Martianus Capella 111294); add. ei B palestinae (-ne B)
codd. 3 apara(s.l. i)toribus I 4 praet.] hospitium
Deinde pro facultatula sua pauperibus atque conseruis pecunia
distributa perrexit Bethlem et in dextra parte itineris stetit
ad sepulchrum Rachel, in quo Beniamin non, ut mater uocauerat
moriens, Benoni, hoc est \'filium doloris mei\', sed, ut pater prophetauit
in spiritu, \'filium dexterae\' procreauit.
atque inde specum saluatoris
ingrediens, postquam uidit sacrum uirginis diuersorium et
stabulum, in quo agnouit bos possessorem suum et
asinus praesepe domini sui, ut inpleretur illud, quod
in eodem propheta scriptum est: beatus, qui seminat
super aquas, ubi bos et asinus calcant, me audiente
iurabat cernere se fidei oculis infantem pannis inuolutum
uagientem in praesepe, deum magos adorantes, stellam fulgentem desuper,
matrem uirginem, nutricium sedulum, pastores nocte uenien-tes, ut uiderent uerbum, quod factum erat, et iam tunc euangelistae
Iohannis principium dedicarent: in principio erat uerbum
et uerbum caro factum est, paruulos interfectos,
Herodem saeuientem, Ioseph et Mariam fugientes in Aegyptum.
mixtisque gaudio lacrimis loquebatur: \'salue, Bethlem, domus panis, in qua natus est ille panis, qui de caelo descendit. salue, Ephrata, I
regio uberrima atque ϰαϱποϕόϱος, cuius fertilitas deus est. de te I
m te enim natus est prmceps,
qui ante Luciferum genitus est, cuius de patre natiuitas omnem excedit
aetatem. et tam diu in te Dauitici generis origo permansit, donec
uirgo pareret et reliquiae populi credentis in Christum conuerterentur
ad filios Israhel et libere praedicarent: uobis oportebat
primum loqui uerbum dei, sed, quoniam repellitis
et indignos uos iudicastis aeternae
uitae, conuertimur ad gentes. dixerat enim dominus:
non ueni nisi ad oues perditas domus Israhel.
et eo tempore Iacob super eo uerba conpleta sunt:
non deficiet
princeps ex Iuda et dux de femoribus eius,
donec ueniat, cui repositum est, et ipse erit
expectatio gentium. bene Dauid iurabat, bene uota faciebat
dicens: si introiero in tabernaculum domus
meae, si ascendero in lectum stratus mei, si
dedero somnum oculis meis et palpebris meis
dormitationem et requiem temporibus meis,
donec inueniam locum domino, tabernaculum
deo Iacob.
et statim, quid desideraret, exposuit atque oculis
prophetalibus, quem nos uenisse iam credimus, ille uenturum esse
cernebat: ecce audiuimus eum in Ephrata, inuenimus
16 *Gen. 49,10 20 Ps. 131,3-5 27 *Ps. 131, 6 aD,Bp.c. betleemK,Ba.c. bethlehem ex bethlem I
\'2 efrataif effrata Ip.c.B euphrata a eufrat(th D)a Ia.c.D non Dp.c.B 4 aeter-
nitatis SDB 5 dabit K parentis B 6parient K pari (ri eras.) D 7 est.
om. ς 8 genitus ex natus Σ
et ego, misera atque peLcatrix, digna sum iudicata deosculari praesepe, in quo dominus paruulus
uagiit, orare in spelunca, in qua uirgo puerpera deum fudit infantem ?
haec requies mea, quia domini mei patria est.hic habitabo, quoniam
saluator elegit eam. paraui lucernam Christo meo. anima
mea illi uiuet et semen meum seruiet ipsi\'.
haut procul
inde descendit ad turrem Ader, id est 'gregi\', iuxta quam Iacob pauit
greges suos et pastores nocte uigilantes audire meruerunt: gloria
in excelsis deo et super terram Paxho mini- m
bus bonae uoluntatis. dumque seruant oues, inuenerunt
agnum dei puro et mundissimo uellere, quod in ariditate totius
terrae caelesti rore conplutum est et cuius sanguis tulit peccata mundi
et exterminatorem Aegypti litus fugauit in postibus.I
Statimque concito gradu coepit per uiam ueterem pergere,I
-<quae ducit Gazam, ad potentiam uel diuitias dei, et tacita secum
uoluere, quomodo eunuchus Aethiops gentium populos praefigurans 2
mutauerit pellem suam et, dum uetus relegit instrumentum, fontem
.35, 21 et Onom. s. 3, 7; 23, 29; 101, 9 12 *Luc. 2,14 15 cf. loh. 1, 29
cf. Iudd. 6, 37-38 16 cf. Ioh. 1, 29 17 cf. Ex. 12,7.13. 22-23 19 cf.
\'Onom. s. 6,27; 22,18; 27,24; 32,23; 51,24; 69,13 20 cf. Act. 8,27—39 21 cf.
Bier. 13, 23 KB zob uel gob a zop ID zo g sermo de K ebraicus Ba.c.;
add. est
a Bethsur uenit
Eschol, quae m botruum uertitur. unde in testimonium terrae
fertilissimae et typum eius, qui dicit: torcular calcaui
solus et de gentibus uir non fuit mecum, exploratores
botruum mirae magnitudinis portauerunt.
nec post
longum spatium intrauit Sarrae cellulas uidens incunabula Isaac
et uestigia quercus Abraham, sub qua uidit diem Christi et laetatus
est. atque inde consurgens ascendit Chebron, haec est Chariatharbe,
id est \'oppiduni uirorum quattuor\', Abraham, Isaac et Iacob
et Adam magni, quem ibi conditum iuxta librum Hiesu Hebraei
autumant, licet plerique Chaleb quartum putent, cuius ex latere
memoria demonstratur.
noluit pergere ad Chariath-sepher, id est
uinculum litterarum , quia contemnens occidentem litteram reppererat
spiritum uiuificantem. magisque mirabatur superiores et inferiores
aquas, quas Gothonihel, filius Iephone Cenez, pro australi terra et
arida possessione susceperat et quarum ductu siccos prioris instrumenti
agros faciebat inriguos, ut redemptionem ueterum peccatorum in
aquis baptismi repperirent.
altero die orto iam sole stetit in supercilio
Caphar-baruchae, id est \'uillae benedictionis\', quem ad locum
13, 24 6 cf. Gen. c. 18 8 cf. Ios. 14,15 et Onom. s. 84, 9; 108, 32 11 cf.
Jos. 14, 13-14 12 cf. Ios. 15,15 13 cf. II Cor. 3, 6 14 cf. Iudd.
1,13-15 Σa.c.D dextram llD transiit
Diu haereo in meridie, ubi sponsa cubantem repperit sponsum
et Ioseph inebriatus est cum fratribus suis. reuertar Hierosolymam
et per Thecuam atque Amos rutilantem montis oliueti crucem aspiciam,
de quo saluator ascendit ad patrem, in quo per annos singulos
uacca rufa in holocaustum domini cremabatur et cuius cinis expiabat
populum Israhel, in quo iuxta Hiezechiel cherubin de templo trans- i
migrantes ecclesiam domini fundauerunt.
ingressa sepulchrum Lazari t
Mariae et Marthae uidit hospitium et Bethfage, uillam sacerdotalium
maxillarum, et locum, in quo pullus lasciuiens gentium domini frena I
suscepit apostolorumque stratus uestibus mollia terga praebuit ad M
sedendum.
rectoque itinere descendebat Hierichum cogitans illum ^
4 cf. Gen. 14, 2.8 et Onom. s. 100, 23; 149, 6.28; 159,23 5 cf. Gen. 19, 30-38
6Eph. 5,18 scf. Cant. 1,6 9 cf. Gen. 43,16 . 25.33 lOcf. Am. 1,1 cf. Act.
1, 9—12 12 cf. Gen. c. 19 13 cf. Ezech. 11, 22-25 14 cf. Ioh. 11, 1-44
15 cf. Onom. s. 60, 24 16 cf. Matth. 21,1—11 etc. 18 cf. Luc. 10, 30—37 exp.) K abraam B respiciens a prospiciens B 2 et] ac g
Gomorrhae s; add. etI seboym B soboym D 3 aengaddi (pr. ds.Z.) K segor
et uitulam aID conternantem a,KIp.r. consternantem KIa.r.,D consternentem
B 4 bala a bale (balę I uale Ba.c.) cet. zoharam a paruula D
in parabolam B 5 lot ex lod Za.c.mSZ 6 uirg.-uinum] cauendum esse uinum
uirgines socias admonebat B 7 pr. et om. ID sint K ammanitae K
amonite Ip.c. amanite la.c.DB 8 diu hereo ex diuertor m2D
pr. sponsam
ingressa Hierichum uidit urbem, quam fundaait Ahiel in
Abiram, primogenito suo, et cuius portas posuit in Segub, nouissimo
filiorum. intuita est castra Galgalae et aceruum praeputiorum et
secundae circumcisionis mysterium et duodecim lapides, qui de
Iordanis illuc translati alueo duodecim apostolorum fundamenta
firmauerant, et fontem quondam legis amarissimum et sterilem,
quem uerus Heliseus sua condiuit sapientia et in dulcorem ubertatemque
conuertit.
uix nox pertransierat, feruentissimo aestu
uenit ad Iordanem; stetit in ripa fluminis et orto sole solis iustitiae
recordata est, quomodo in medio amnis alueo sicca sacerdotes
posuerint uestigia et ad Heliae atque Helisei imperium stantibus
ex utraque parte aquis iter unda praebuerit pollutasque diluuio
aquas et totius humani generis interfectione maculatas suo dominus
mundarit baptismate.
Onom. s. 63,16 8 cf. Matth. 20, 30-34 10 cf. Ios. 6, 26 et III Reg. 16, 34
12 cf. Ios. 5, 2-9 13 cf. Ios. 4,1—9 15 cf. IV Reg. 2, 19-22 18 cf. Mal.
4, 2 19 cf. Ios. 3, 15-16 20 cf. IV Reg. 2, 8 22 cf. Matth. 3, 13-17 etc. zu 6 mm. imp. g
inposito aD reportauit a2 portauit D 4 addommim a adomim 2 adomin D
dodimin B sangynum a 6 sic(cc 2)omorum 2D sycomorum g zacchei o
zacchaei K zachei cet. 9 dni (non dm) B 10 hiericum K hiericho (-co Z a.c.)Z D
iericon B hashel a haiel DB iahel Σ Hielς 11 habiram D auiram B segubia
Longum est, si uelim de ualle Achor dicere, id est \'tumultus
atque turbarum\', in qua furtum et auaritia condemnata est, et de
Bethel, \'domo dei\', in qua super nudam humum nudus et pauper
dormiuit Iacob et posito subter caput lapide, qui in Zaccharia septem
oculos habere describitur et in Isaia lapis dicitur angularis, uidit
scalam ad caelum usque tendentem, in qua dominus desuper nitebatur
ascendentibus porrigens manum et neglegentes de sublimi
praecipitans.
sepulchra quoque in monte Ephraim Hiesu, filii Naue,
et Eleazari, filii Aaron sacerdotis, e regione uenerata est — quorum
alter conditus est in Thamnathsare a septentrionali parte montis
Gaas, alter in Gabaath filii sui Finees — satisque mirata est, quod
distributor possessionum sibi montana et aspera delegisset. quid
narrem Silo, in quo altare dirutum hodieque monstratur et raptum
Sabinarum a Romulo tribus Beniamitica praecucurrit?
transiuit
Sychem — non, ut plerique errantes legunt, Sichar —, quae nunc
Neapolis appellatur, et ex latere montis Garizim extructam circa puteum
Iacob intrauit ecclesiam, super quo dominus residens sitiensque
et esuriens Samaritanae fide satiatus est, quae quinque Mosaicorum
uoluminum uiris et sexto, quem se habere iactabat, errore Dosithei,
erecto uerum Messiam et uerum repperit saluatorem.
atque inde
deuertens uidit duodecim patriarcharum sepulchra et Sebasten, id
est Samariam, quae in honorem Augusti ab Herode Graeco sermone
10-22 4 cf. Zach. 3, 9 5 cf. Esai. 28,16 8 cf. Ios. 24, 30 11 cf. Ios.
24,33 13 cf. Iudd. 21, 15-24 15 cf. Onom. s. 66, 20 cf. Onom. s. 148, 20
17 cf. Ioh. 4, 5-42 B tumulus a,Ia.c.m2 tumulos D 3 domum B hum. nud. B
4 posito subter] superposito ter a subter ex sub 2 supter KD capud Sa.c.DB
latere K zacchariam a zacharia I D zacaria B 5 ysaia B esaia :2p.c.D 6 usque
ad coelum g innitebaturZB 8 sepulcraKDB in monte] inter morte a
efraim K effraim 2 iesu IB fili a,Da.c. 9 et] uel B eleazaris a
fili a aron K 10 tamnath(ht I)sare KID tamnatsare B septemtrionali
DB septentrionalis a 11 gahas a Gabaath scripsi gaab KID gahab a
gaad B Gabaa s fili a,Ma.c. fines a Phinees g 12 elegisset la.c.Dp.r.
13 sylo a quo (cf. Neue 1*945) alD quaKB hodieque (que exp.) D 14 rllmulo
K tribus om. K beniamiticorum B praecurrit D 15 sichem I DB
leg. err. B sychar KD 16 nuncupatur I et om. a carizim D gazirim B
17 qua K quam a res. dom. g 18 mosiacorum a mosaicarum K 19 sextoque
g 21 diuertens IDB sepulcra la.c.DB 22 honore alB
et — quo maior inter natos mulierum non fuit — Baptista. Iohannes.
ubi multis intremuit mirabilibus. namque cernebat daemones uariis
rugire cruciatibus et ante sepulchra sanctorum ululare homines
luporum uocibus, latrare canum, fremere leonum, sibilare serpentum,
mugire taurorum, alios rotare caput et post tergum terram uertice
tangere suspensisque pede feminis uestes non defluere in faciem.
miserebatur omnium et per singulos effusis lacrimis Christi clementiam
deprecabatur. et, sicut erat inualida, ascendit pedibus montem, in
cuius duabus speluncis persecutionis et famis tempore Abdias propheta
centum prophetas aluit pane et aqua. cito itinere percucurrit
Nazaram, nutriculam domini, Canam et Capharnaum, signorum eius
familiares, lacum Tiberiadis nauigante domino sanctificatum et
solitudinem, in qua multa populorum milia paucis saturata sunt
panibus et de reliquiis uescentium repleti sunt cophini duodecim
tribuum Israhel.
scandebat montem Thabor, in quo transfiguratus
est dominus. aspiciebat procul montes Hermon et Hermonim et
campos latissimos Galilaeae, in quibus Sisara et omnis eius exercitus
Barach uincente prostratus est. torrens Cison mediam planitiem
diuidebat et oppidum iuxta Naim, in quo uiduae suscitatus est filius,
monstrabatur. dies me prius quam sermo deficiet, si uoluero cuncta
percurrere, quae Paula uenerabilis fide incredibili peruagata est.
cf. Ioh. 2,1—11 cf. Luc. 4, 23.31—41; Matth. 8, 5—17 13 cf. Matth. 8,
23-27 etc. 14 cf. Matth. 14, 15-21 etc. 16 cf. Matth. 17,1-9 etc. 18 cf.
Iudd. c. 4 20 cf. Luc. 7, 11-17. B helisseus a helias Xa.e. Elisaeus g 2 ioh. bapt. B iohannis
K 3 intr.] add. consternata g uar. daem. KB 4 sepulcra DB sancta ID
hom.] add. more 2(s.l.)D 5 serpentium DB 6 pos tergum la.c.D post cergum
(c eras.) K terram] terga D terram tergum (eras.) I uerticem Xa.r.D
8 miserabatur K pro singulis (ex -los) D clem.] misericordiam a 9 prac
cabatur KB in montem B 11 aqua] add. inde I(s.l.)D percurrit B
transiit in ras. m2D 12 nazarata a nazaret B Nazareth
Transibo Aegyptum et in Soccoth atque apud fontem
Samson, quem de molari maxillae dente produxit, subsistam parumper
et arentia ora conluam, ut refocilatus uideam Morasthi, sepulchrum
quondam Micheae prophetae, nunc ecclesiam. et ex latere derelinquam
Chorraeos et Gethaeos, Maresa, Idumaeam et Lachis et per
harenas mollissimas pergentium uestigia subtrahentes latamque
heremi uastitatem ueniam ad Aegypti fluuium Sior, qui interpretatur
\'turbidus\', et quinque Aegypti transeam ciuitates, quae loquuntur
lingua Chananitidi, et terram Gesen et campos Thaneos, in
quibus fecit deus mirabilia, et urbem Noo, quae postea uersa est in
Alexandriam, et oppidum domini Nitriam, in quo purissime uirtutum
nitro sordes lauantur cotidie plurimorum.
quod cum uidisset,
occurrente sibi sancto et uenerabili uiro, episcopo Isidoro confessore, J
et turbis innumerabilibus monachorum, e quibus multos sacerdotalis I
et Leuiticus sublimabat gradus, laetabatur quidem ad gloriam
domini, sed se indignam tanto honore fatebatur. quid ego narrem I
Macharios, Arsetes, Sarapionas et reliqua columnarum Christi I
nomina ? cuius non intrauit cellulam ? quorum non pedibus aduoluta I
est ? per singulos sanctos Christum se uidere credebat et, quidquid ™
in illos contulerat, contulisse in dominum laetabatur.
mirus ardor 20
Esai. 19,18 9 cf. Ps. 77,12. 43. add. ad codd. praeter a in] inter ID soccothaX socchot D
socohţI sochotU Sochoth g 2 sampsonZ quae a,Da.c.m2 3 herentia ID
conluam a colluam K collum ID compluam B refocillat. g refolcill. (pr. et alt. 1
exp.) B morasti aB morasth(ex st I)in ID Morasthim g sepulcrum DB
4 michae a,Ia.c. ecclesia aD et om. B 5 chorreos B choreos D horreos
(h s.l.) I chos a getheos Ia.e.D cetheos KB,Ip.c. Gettheos g maresam I
maresad B idumae(e D)a aD lacis a 6 arenas Ia.c.B per gentilium
Kp.c.m2 7 egiptum B seor B 8 locuntur aX B 9 chanan. a canan.
cet. Chananitide g gessen IB,Dp.c.m2 gessem a alt. et] et ad B thaneos
KIDB thanaeos a in om. a 10 non K noe Dp.c. No g (cf. Hieron. ad Ezech.
30, 14 et ad Nahum 3, 8) 11 purissime
nec multo post in sancta
Bethleem mansura perpetuo angusto per triennium mansit hospitio,
donec extrueret cellulas ac monasteria et diuersorium peregrinorum
iuxta uiam conderet, quia Maria et Ioseph hospitium non
inuenerant. huc usque iter eius descriptum sit, quod multis uirginibus
et filia comite peragrauit.
Nunc uirtus latius describatur, quae ipsius propria est et in
qua exponenda deo iudice ac teste profiteor me nihil addere, nihil
in maius extollere more laudantium, sed, ne rerum excedat fidem,
multa detrahere, et ne apud detractatores et genuino me semper
dente rodentes fingere puter et cornicem Aesopi alienis coloribus
adornare.
quae prima Christianorum uirtus est, tanta se humilitate
deiecit, ut, qui eam uidisset et pro celebritate nominis uidere
gestisset, ipsam esse non crederet, sed ancillarum ultimam. et cum
frequentibus choris uirginum cingeretur, et ueste et uoce et habitu
et incessu minima omnium erat. numquam post uiri mortem usque
ad diem dormitionis suae cum ullo comedit uiro, quamuis eum
sanctum et in pontificali sciret culmine positum; balneas nisi
Horat. epist. 13,18-20 s.l.) I fragilitate Zp.c. corporis (ex -res I) Z D
2 toth B puellulis K,2p.c.m2 3 imperasset K nisi ID ne K magis B
4 locorum om. B traxisset aD,Ia.c.m2 5 plusio a maiuman Ia.c.m2D
maiomam Ip.c.mS 6 sanctam B 7 bethlehem Ip.c.m2 triennio (ex
-iu m2) K hospitiolo g 8 diuorsorium a diuersurium K diuersorum \'sa.c.D
9 conderet] add. mansiones 2 (s.l.,postea eras.) D qua B in qua g in quo.∑ et
in qua D 10 sit om. If. 12 uirtus] uita Dp.c.m2 et om. ID 14 in om. K
extollerem (m eras.) ID attollere s more] ora (a in ras.) D excedam Dp.c.m2
excitat K fides I ■
mollia etiam in grauissima febri lectuli strata
non habuit, sed super durissimam humum stratis ciliciolis quiescebat,
si tamen illa quies dicenda est, quae iugibus\'paene orationibus dies
noctesque iungebat illud inplens de Psalterio: lauabo per
singulas noctes lectum meum, in lacrimis
stratum meum rigabo. in qua fontes crederes lacrimarum;
ita leuia peccata plangebat, ut illam grauissimorum criminum
crederes ream.
cumque a nobis crebrius moneretur, ut parceret
oculis et eos seruaret euangelicae lectioni, aiebat: \'turpanda est
facies, quam contra dei praeceptum purpurisso et cerussa et stibio
saepe depinxi; adfligendum corpus, quod multis uacauit deliciis;
longus risus perpeti conpensandus est fletu; mollia. linteamina et
serica pretiosissima asperitate cilicii conmutanda. quae uiro et saeculo
placui, nunc Christo placere desidero\'. si inter tales tantasque
uirtutes castitatem in illa uoluero praedicare, superfluus uidear. in
qua etiam, cum saecularis esset, omnium Romae matronarum
exemplum fuit; quae ita se gessit, ut numquam de illa etiam maledicorum
quicquam auderet fama confingere.
nihil animo eius clementilJs,
nihil erga humiles blandius fuit. non adpetebat potentes
nec tamen superbo et gloriolam quaerente fastidio despiciebat. si
pauperem uiderat, sustentabat; si diuitem, ad benefaciendum cohortabatur.
liberalitas sola excedebat modum et usuras tribuens
uersuram quoque saepe faciebat, ut nulli stipem se rogantium
denegaret.
fateor errorem meum: cur in largiendo esset profusior,
arguebam illud proferens de apostolo: non ut aliis
refrigerium, uobis autem tribulatio, sed
ex aequa litate in hoc tempore, ut . uestra
om. a febre IB 5 in s.l.m22, exp. D, om. B lacr. meis IB
6 quo a 8 ammoneretur Σp.c. * 9 et] ut
ad extremum mterebat: ego, si petiero, multos mueniam,
qui mihi tribuant; iste mendicans si a me non acceperit, quae ei
possum etiam de alieno tribuere, et mortuus fuerit, a quo eius
anima requiretur?\' ego cautior in re familiari esse cupiebam, sed
illa ardentior fide toto saluatori animo iungebatur et pauperem
dominum pauper spiritu sequebatur reddens ei, quod acceperat,
pro ipso pauper effecta. denique consecuta est, quod optabat, et
in grandi aere alieno filiam dereliquit, quod adhuc usque debens
non suis uiribus, sed Christi se (fidit) fide et misericordia reddituram.
Solent pleraeque matronarum bucinatoribus suis dona conferre
et in paucos largitate profusa manum a ceteris retrahere: quo
illa omnino carebat uitio; ita enim singulis suam pecuniam diuidebat,
ut singulis necessarium erat, non ad luxuriam, sed ad necessitatem.
nemo ab ea pauperum uacuus reuersus est.
quod obtinebat non
diuitiarum magnitudine, sed prudentia dispensandi illud semper
replicans: beati misericordes, quoniam ipsi
* f \'*
et 2 habund. Za.r.DB inopia a ut om. ID 2 sit ad uestram
inopiam] uestre inopie sit subplementum B 3 de hoc B 4 alteram om. IB
5 semper] libenter B possit K huiusmodi aD 6 quae del. D 7 deum I D
8 hoc et g 10 ad extr. inf. in mg. K ad in ras. m2D inuenio B 11 iste
s.l.m2I, om. D non] nu K ei] etiam B 12 et] add. si I (s.l.m2) D 13 requiretur
(alt. re s.l.) I requiritur D cautiorem g 14 fidei K tota ID
saluatoris ia.r.D 16 paup. pro ipso g 17 athuc a huc KB 18 (fidit)
fide et Engelbrecht fide et aKD,Ba.c. fidit et Bp.c. fidet I confidit g 20 plerique
K2,Da.c.m2 buccin. g 21 largitate s.l.I-tem a profusam a,Ia.r.
24 optinebat alD 25 ad diu. magnitudinem IDB sed prudentiam IDB
26 misericordis K
ignem, ita elemosyna peccata et: facite
uobis amicos de iniquo mamona, qui uos recipiant
in aeterna tabernacula, et: date elemosynam
et ecce omnia munda et uerba Danielis regem
Nabuchodonosor monentis, ut elemosynis redimeret peccata sua.
nolebat in his lapidibus pecuniam effundere, qui cum terra et saeculo
transituri sunt, sed in uiuis lapidibus, qui uoluuntur super
terram, de quibus in Apocalypsi Iohannis ciuitas magni regis extruitur,
quos in sapphirum et smaragdum et iaspidem et ceteras
gemmas esse uertendos scriptura commemorat.
Uerum haec possunt communia esse cum (non) paucis et
scit diabolus non in summo uirtutum culmine posita. unde loquitur
ad dominum post amissam Iob substantiam, post euersam domum,
post liberos interfectos: corium pro corio, omnia, quae
habuerit, homo dabit pro anima sua. sed extende
manum tuam et tange ossa et carnes
eius, nisi in faciem benedixerit tibi.
scimus
plerosque dedisse elemosynam, sed de proprio corpore nihil dedisse,
porrexisse egentibus manum, sed carnis uoluptate superatos dealbasse
eos, quae foris erant, et deintus plenos fuisse ossibus mortuorum.
at non Paula talis, quae tantae continentiae fuit, ut prope
mensuram excederet et debilitatem corporis nimiis ieiuniis ac labore
contraheret, quae exceptis festis diebus uix oleum in cibo acceperit,
scf. *Zach. 9,16 9 cf. Apoc. 21,18-21 15*Hiob2,4—5 20 cf. Matth. 23, 27 K 2 ita et D elemosina a elemosina K elymosyna Ia.e.
helemosyna D helemosina B eleemosyna g (similiter injra); add. extinguit IB
peccatum g 3 mammona 1B qui ex quo 1\' 5 munda] add. uobis s.l.m2K
sunt nobis 2D danihelisID 6 nabucchod. a nabucod. B sermone (nes.l.l)
monentis aSD ut] et ut B 9 apocalipsi B apocaly(ex i)psin I 10 sappyrum
K saphirum DB saffirum (pr. f s.l.) I smaracdum K zmaragdum D szma-
ragdum B ceterasque B 12 esse comm. B non paucis scripsi multis B
paucis cet. 13 zabulus K positam 1D 14 iob (non hiob) codd. 15 omnia a
et omnia cet. (c/. LXX) 16 sed] et D 17 eius et carnes B 20 manus K
21 ea KB,Ip.c. intus KB,lp.c. 22 tantae] tanteque (que s.l.) B 23 nimis
in a 24 diebus festis g diebus (add. dnicis s.l.m2) D cibis B acciperit K
acceperat ID caperet g
lacte ac melle et ouis et reliquis, quae gustu suauia sunt, iudicarit.
in quibus sumendis quidam se abstinentissimos putant et, si his
uentrem ingurgitauerint, tutam pudicitiam suspicantur.
Semper uirtutes sequitur inuidia feriuntque summos
fulgura montes. mirum, si hoc de hominibus loquar,
cum etiam dominus noster pharisaeorum zelo sit crucifixus et omnes
sancti aemulos habuerint, in paradiso quoque serpens fuerit, cuius
inuidia mors introiu.it in orbem terrarum!
suscitauerat ei dominus Adar Idumaeum, qui eam colafizaret, ne
se extolleret, et quasi quodam stimulo carnis saepius admonebat,
ne magnitudine uirtutum altius saperet et aliarum uitiis feminarum
se in excelso crederet constitutam. ego aiebam liuori esse cedendum
et dandum insaniae locum, quod fecisset Iacob in fratre suo Esau
et Dauid in pertinacissimo inimicorum Saul, quorum alter Mesopotamiam
fugerit, alter se allophylis tradiderit malens hostibus
quam inuidiis subiacere.
at illa: \'iuste\', respondebat, \'hoc diceres, si
diabolus contra seruos dei et ancillas non ubique pugnaret et ad
omnia loca fugientes praecederet, si non sanctorum locorum amore
retinerer et Bethleem meam in alia repperire possem parte terrarum.
cur enim non patientia liuorem superem? cur non humilitate
frangam superbiam et percutienti maxillam alteram offeram
Cor. 12, 7 14 Gen. 27,41 sqq. 15 cf. I Reg. 19, 9 sqq. 22 cf. Matth. 5,39;
Luc. 6, 29 DB exęstimaretur (ex eras.) I 2 ac] et B gustum
Sa.r.D gustui Ip.r. (postea i del. m2) sint K 3 et si] ut K 4 uintre a
totam inpudicitiam (in eras. I) ID 5 semper quidem g 6 fulgora I,Dp.e.
mirum a nec mirum cet. loquor B 8 habuerunt D paradyso aD,Ip.c.
9 inuidiam K introibit IDa.e. 10 adar aK ("AdaQ LXX) adad IB adath D
cholaf. a colaph. B colof. I coloph. D 11 admoneret Ip.c.m2 12 magnitudo
Σa.c.ς raperet g raperetur
nonne
apostoli gloriabantur, quando pro domino sunt passi contumeliam ?
nonne ipse saluator humiliauit se formam serui accipiens et factus ,
oboediens patri usque ad mortem et mortem. crucis, ut nos sua passione
seruaret? Iob, nisi certasset et uicisset in proelio, non accepisset
coronam in stitiae nec audisset a domino: putas me
aliter tibi locutum, quam ut appareres iustus?
beati dicuntur in euangelio, qui persecutionem patiuntur
propter iustitiam. secura sit conscientia, quod
non propter peccata patiamur; et adflictio in saeculo materia praemiorum
est.
si quando procacior fuisset inimicus et usque ad uerborum
iurgia prosilisset, illud Psalterii decantabat: cum consisteret
aduersum me peccator, obmutui et humi- u
liatus sum et silui a bonis et rursum: ego autem quasi
surdus non audiebam et quasi mutus non aperiens
os suum. et factus sum quasi homo non audiens
nec habens in ore suo increpationes.
in temptationibus
Deuteronomii uerba uoluebat: temptat uos dominus
deus uester, ut sciat, si diligitis dominum
deum uestrum de toto corde uestro et
de tota anima uestra.
in tribulationibus et angustiis Isaiae
replicabat eloquia: qui ablactati estis a lacte, qui
abstracti ab ubere, tribulationem super tribulationem
expectate, spem super spem, adhuc
pusillum et adhuc pusillum, propter malitiam
labiorum, propter linguam alien am et
12 *Ps. 38, 2-3 14 *Ps. 37, 14-15 18 *Deut. 13, 3 22 *Esai. 28, 9—11 aK, om. IDB paulo apostolo B apostolo paulo g bono] bonum
K 2 contumelia a 3 factus est g 5 saluaretID iob (non hiob) codd.
6 putes; ne B 7 loco tibi g app(ex ap I)ares ID pareres K 9 scit g 10 patimur
K,Ia.c. 11 percautior D; add. uultu B 13 aduersus (alt. s s.l.K) KD et
humiliatus sum om. alD 14 siluit D a om. D rursus g quasi] tamquam B
16 quasi] sicuta quasi(exp.)sicutB 17 nec] etnong 18 deutor. K deutheuronomii
a reuoluebat B 19 diligatis IB 21 isaiae a isaya B esaiae KID
(c/. p. 322, 5) 22 a
In languoribus et crebra infirmitate dicebat: quando
infirmor, tunc fortis sum et: habemus thesaurum
istud in uasis fictilibus, donec mor
tale hoc induat inmortalitatem et corruptiuum
hoc uestiat incorruptionem, et iterum:I
sicut superabundant passiones Christi in
nobis, ita et per Christum abundauit et consolatio
ac deinde: ut socii passionum estis, ita
et consolationis eritis.
in maerore cantabat: quare
tristis es, anima mea, et quare conturbas me?
spera in deum, quoniam confitebor illi, salutare
uultus mei et deus meus. in periculis loquebatur:I
qui uult uenire post me, neget se ipsum et
tollat crucem suam et sequatur me et iterum:
qui uult animam suam saluam facere, perdet
eam et: qui perdiderit animam suam propter
me, me, saluam eam faciet.
quando dispendia rei familians
et euersio totius patrimonii nuntiabatur, aiebat: quid enim
prodest homini, si totum mundum lucri
fecerit et animam suam damni habuerit? aut
quam dabit homo conmuta tionem pro anima
sua? et nudus exiui de utero matris meae,
nudus et redeam. sicut placuit domino, ita
factum est; sit nomen domini benedictum et
10 *II Cor. 1, 7 11 *Ps. 41,12 15 *Matth. 16, 24 17 *Matth. 16, 25
18 *Luc. 9, 24 20 *Matth. 16, 26 24 *Hiob 1, 21 (add. s.l. gubernatur) I multum g prudens g pusillanimus KD
4 infirmor B infirmus sum a,2a.c. infirma sum Xp.c.D infirmior sum K fortior
KB potens Ia.c.m2 et om. g 5 thensaurum K istndD istuta istum cet.
(ct. Neue 13 806) 6 hoc
scio ei scriptas infirmitates
grauissimas liberorum et maxime Toxotii sui, quem
diligebat plurimum. cumque illud uirtute conplesset: turbata
sum et non sum locuta, in haec uerba prorupit: qui
amat filium aut filiam supra me, non est me dignus, et orans ad dominum loquebatur: \'posside filios
mortificatorum, qui pro te cotidie mortificant corpora sua\'.
noui susurronem quendam — quod genus hominum uel perniciosissimum
est — quasi beniuolum nuntiasse, quod prae nimio feruore
uirtutum quibusdam uideretur insana et cerebrum illius dicerent
confouendum. cui illa respondit: \'theatrum facti sumus
mundo et angelis et hominibus; nos fatui
propter Christum, sed stultum dei sapientius
est hominibus; unde et saluator loquitur ad patrem: t u
scis insipientiam meam.
quem in euangelio et propinqui
quasi mentis inpotem ligare cupiebant et aduersarii suggillabant
dicentes: daemonium habet et Samarites est et:
in Belzebul, principe daemoniorum,
16 *I Cor. 4, 9 17ICor. 4,10 18 *I Cor. 1, 25 19 Ps. 68, 6 20 cf. Ioh.
10, 39 22 *Ioh. 8, 48 23 *Matth. 12, 24 KB sunt in mundo B 4 ocul. est I eius B 5 de] ex 1 alt. est
om. g pertransiet a pertransit KDB transietI transit g 6 scribtas esse inf. a
inf. infixas-B 7 toxoti Ka.c. toxocii B toxothii a 9prorupitB 10 super ΣD
et ad. ipsum dominum uerba uertebat: tu nosti cordis abscondita
et: haec omnia uenerunt super nos et
non sumus obliti tui nec inique egimus in
testamentum tuum nec auersum est retrorsum
cor nostrum, et: propter te mortificamur tota
die, reputati sumus ut oues occisionis, sed A
dominus auxiliator meus, non timebo, quid
faciet mihi homo. legi enim: fili, honora dominum
et confortaberis et extra illum nullum I
timueris his et talibus testimoniis quasi armatura Christi et I
aduersum omnia quidem uitia, sed praecipue instruebat se contra I
inuidiam saeuientem et patiendo iniurias furorem grauidi pectoris ^
mitigabat. denique usque ad diem mortis et huius patientia et
aliorum zelus omnibus patuit, qui suum rodit auctorem et, dum
aemulum laedere nititur, in semet ipsum proprio furore bacchatur.
Dicam et de ordine monasterii, quomodo sanctorum continentiam
in suum uerterit lucrum. seminabat carnalia, ut meteret
spiritalia; dabat terrena, ut caelestia tolleret; breuia concedebat,
ut pro his aeterna mutaret. post uirorum monasterium, quod uiris
12 *Rom. 8, 36 14 *Ps. 117, 6 15 *Prou. 7,1 24 cf. I Cor. 9,11 2gloria alD 3 insincer. ID 4 ingratia ID inhocmundoB 5domino
dicente I 6 quia KB 9 et non] nec g 11 testamento tuoa,Ip.c.m2 retro2
12 mortificati sumus ΣD 13dieet KB ouisD 14etnonB
post alleluiae cantatum,
quo signo uocabantur ad collectam, nulli residere licitum
erat, sed prima uel inter primas ueniens (coetum) ceterarum operiebatur
pudore et exemplo ad laborem eas prouocans, non terrore. mane,
hora tertia, sexta, nona, uespera, noctis medio per ordinem Psalterium
canebant nec licebat cuiquam sororum ignorare psalmos et
non de scripturis sanctis cotidie aliquid discere.
die tantum dominico
ad ecclesiam procedebant, ex cuius habitabant latere, et unumquodque
agmen matrem propriam sequebatur; atque inde pariter reuertentes
instabant operi destricto et uel sibi uel ceteris indumenta
faciebant. si qua erat nobilis, non permittebatur de domo sua habere
comitem, ne ueterum actuum memor et lasciuientis infantiae errorem
refricaret antiquum et crebra confabulatione renouaret. unus
omnium habitus; linteamine ad tergendas solum manus utebantur.
a uiris tanta separatio, ut ab spadonibus quoque eas seiungeret, ne
ullam daret occasionem linguae maledicae, quae sanctos carpere
solita est in solacium delinquendi. si qua uel tardior conueniebat
ad psalmos et in opere pigrior, uariis eam modis adgrediebatur. si
erat iracunda, blanditiis, si patiens, correptione, illud apostoli
imitans: quid uultis? in uirga ueniam ad uos an
: in spiritu lenitatis et mansuetudinis? excepto
uictu atque uestitu nullam habere quid patiebatur dicente Paulo:
D quas(s.l.K)de KB 3 turbas ID in cibo SD 4 in
psalmodiis B psalmis alD post] postquam Bp.c. all ID aleluia K aeuia B
5 quod D uocabatur la.c.D nullaa 6 uel] seu I
iurgantes inter se
sermone lenissimo foederabat. lasciuientem adulescentularum carnem
crebris et duplicatis frangebat ieiuniis malens eas stomachum dolere
quam mentem. si uidisset aliquam comptiorem, contractione frontis
et uultus tristitia arguebat errantem dicens munditiam corporis
atque uestitus animae esse inmunditiam et turpe uerbum atque
lasciuum numquam de ore uirgineo proferendum, quibus signis
libidinosus animus ostenditur et per exteriorem hominem interioris
hominis uitia demonstrantur.
quam linguosam et garrulam ac procacem
rixisque perspexerat delectari et saepius conmonitam nolle J
conuerti, inter ultimas et extra conuentum sororum ad fores triclinii I
orare faciebat et separatim cibum capere, ut, quam obiurgatio non
correxerat, emendaret pudor. furtum quasi sacrilegium detestabatur I
et, quod inter saeculi homines uel leue putatur uel nihil, hoc in I
monasteriis grauissimum dicebat esse delictum.
quid memorem I
clementiam et sedulitatem in aegrotantes, quas miris obsequiis et *
ministeriis confouebat? cumque aliis languentibus large praeberet
omnia et esum quoque exhiberet carnium, si quando ipsa aegrotasset,
sibi non indulgebat et in eo inaequilis uidebatur, quod in aliis clementiam
in se duritia conmutabat.
Nulla iuuenum puellarum sano et uegeto corpore tantae
se dederat continentiae, quam ipsa fracto et senili debilitatoque
uestitu a adque K, £ a.c. et B 2 simus B
4 requiret K minuitur Kp.c.m2B 5 Iasciuiens et (del.) adolescentes (del.)
caro cr. ac dupl. est frangenda T lasciuientes B carnes B 6 malens eas]
melius est enim meum (meum del.) r mallens la.r.Bp.c. eis a dolore
Kp.c.m2 (dolere restitutum) 7 si-errantem in mg. inf. m2 I, om. aB aliquem
I contristatione D 9 uestitu a uestimt; D turpe-prof. ] numquam
de ore monachi turpis aut lasciuus sermo egrediatur r 10 quibus] his enim jT
11 libidinosis D 12 et om. g 13 prospex. ΣΒ conspex.
mense
Iulio feruentissimis aestibus incidit m ardorem febris et, post desperationem
cum dei misericordia respirasset et medici suaderent ob
refectionem corporis uino opus esse tenui et paruo, ne aqua m bibens
in hydropem uerteretur, et ego clam beatum papam Epiphanium
rogarem, ut eam moneret, immo conpelleret uinum bibere, ut erat
prudens et sollertis ingenii, statim sensit insidias et subridens meum
esse, quod ille diceret, intimauit. quid plura?
cum beatus pontifex
post multa hortamenta exisset foras, quaerenti mihi, quid egisset,
respondit: \'tantum profeci, ut seni homini paene persuaserit, ne
uinum bibam\'. haec refero, non quod inconsideranter et ultra uires
sumpta onera probem monente scriptura: super te onus ne
leuaueris, sed quo mentis eius ardorem et desiderium fidelis
animae ex hac quoque probare uelim perseuerantia dicentis: sitiuit
in te anima mea, quam multipliciter et
caro mea. difficile est modum tenere in omnibus.
et uere iuxta
philosophorum sententiam
quod nos una sententiola exprimere possumus: ne
quid nimis. quae in contemptu ciborum tantam habebat
pertinaciam, in luctu mitis erat et suorum mortibus frangebatur,
maxime liberorum — nam et in uiri et filiorum dormitione semper
ύπεϱβολή 19 Terentius Andria 61
mortis huiusr dicat prudens lector pro laudibus me uituperationem
scribere. testor Iesum, cui illa seruiuit et ego seruire cupio,
me in utraque parte nihil fingere, sed quasi Christianum de Ch-ristiana,
quae sunt uera, proferre, id est historiam scribere, non panegyricum,
et illius uitia aliorum esse uirtutes. uitia loquor secundum
animum meum et omnium sororum ac fratrum desiderium, qui illam
diligimus et absentem quaerimus.
Ceterum illa inpleuit cursum suum fidemque seruauit et
nunc fruitur corona iustitiae. sequitur agnum, quocumque uadit,
saturatur, quae esuriuit, et laeta cantat: sicut audiuimus,
ita et uidimus in ciuitate domini uirtutum,
in ciuitate dei nostri.
o beata rerum conmutatio! fleuit,
ut semper rideret, despexit lacus contritos, ut fontem dominum repperiret, [uestita cilicio est, ut nunc albis uestibus uteretur
et diceret: scidisti saccum meum et induisti me
laetitia. cinerem quasi panem manducauit et potionem
*Ps. 47, 9 19 cf. Luc. 6, 21 22 *Ps. 29,12 23 cf. *Ps. 101,10 ID superabat a -batur cet. 3 affectus ex effectus I affectu
cet. consternebat B animumque B cumque a 4 quod] quam g langor B
5 pr. et] ut B ut et KID 6 discrimina ID afferret B adferet K offerret ID
in quo codd. praeter a 7 homo om. B 9 cui] add. et K, Is.l.m2 seruit aD
10 in s.l.Z, om. D in utraque partem (m exp.) K in utramque partem B utramque
in partem g de] cum K 11 paneger. B panegerycum ex panegiricum I
12 pr. uitia] uita K uitae D loquar I 13 meum om. K 16 sequiturque g
uadit] abierit K 17 quae a que D quia cet. esuriit B cantat a decantat
(-tet D) cet. 20 dispexit K,Ia.c. lacum contritum ex lacus contritus m2D
ut s..l.Z dni a 21 reperiret B repperit Za.c. uestita—341,15 repperiret]
hoc docti cuiusdam lectoris additamento a me secluso caret a est cilitio B uestimentis
g 22 pr. et]ut la.c.D concidisti B ind.] circumdedisti B 23 sicut ID
manducabat s
meae panes die ac nocte, ut in aeternum
angelorum pane uesceretur et caneret: gustate
e.t uidete, quoniam suauis est dominus, et:
eructuauit cor meum uerbum bonum: dico ego
opera mea regi, et Esaiae, immo domini per Esaiam, in se
cerneret uerba conpleri: ecce, qui seruiunt mihi, manducabunt,
uos autem esurietis. ecce, qui seruiunt
mihi, bibent, uos autem sitietis. ecce,
qui seruiunt mihi, laetabuntur, uos autem
confundemini. ecce, qui seruiunt mihi, exultabunt
in gaudio, uos autem clamabitis ob dolorem
cordis et propter contritionem spiritus
ululabitis. dixeram lacus eam semper fugisse contritos, ut
fontem dominum repperiret,] ut posset laeta cantare: sicut
ceruus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat
anima mea ad te, deus. sitiuit anima mea
ad deum fortem, uiuum: quando ueniam et
parebo ante faciem dei?
Tangam ergo breuiter, quomodo hereticorum caenosos deuitauerit
lacus et eos instar habuerit ethnicorum. quidam ueterator
callidus atque, ut sibi uidebatur, doctus ac sciolus me nesciente
coepit ei proponere quaestiones et dicere: \'quid peccauit infans, ut
daemone corripiatur ? in qua aetate resurrecturi sumus ? in ipsa,
qua morimur? ergo et nutricibus post resurrectionem opus erit.
41, 2—3 23 cf. Ioh. 9, 1-2 D 3 ang. uesc. pane I pane ang. uesc. g 4 quoniam]
quam K suabis D 5 eructauit B meum] nostrum D 6 eseiae K
isaiae Ia.c. ysaye B eseiam K isaiam B 7 seruiunt] esuriunt B 8 seruiunt]
siciunt ex siciuunt B 9 bibunt ZD autem om. B 10 mihi om. B 12 in]
prae l\'a.c. clamabitis s.1D dolore Za.c.D 14 ullul. K eam
lacus B 15 reper. 1B ut] et KB possit KD laeta s.l.l{ 16 des.
ceruus KB 17 sit.-uiuum s.1.2\', om. aD 18 fontem B 19 parebo aK app(ap
la.c.)arebo cet. dei] tuam KB 20 cenosos (-susm2D)DB scenosos I
21 ethnichorum a uet.] add. et K,Is.l.m2 ueteranus (in mg. m2 al ueterator)
22 ac] et j 23 praeponere - D 24 daemone aK a daemone cet. (c/. p. 345,11)
si in ipsa KB, Σp.c.m2 25 et
diuersitas quoque sexus maris ac feminae erit an non erit ł.
si erit, sequentur et nuptiae et concubitus et generatio. si non erit,
subla tadiuersitate sexus eadem corpora non resurgent - ad grauat
enim terrena habitatio sensum multa curantem
—, sed tenuia et spiritalia dicente apostolo: seminatur
corpus animale, resurgit corpus spiritale\' ex
quibus omnibus probare cupiebat rationales creaturas ob quaedam
uitia et antiqua peccata in corpora esse delapsas et pro diuersitate
ac meritis peccatorum tali uel tali condicione generari, ut uel corporum
sanitate gauderent et parentum diuitiis ac nobilitate uel i
morbidas carnes et domos inopum uenientes poenas pristinorum
luerent delictorum et praesenti saeculo atque corpore quasi carceri
clauderentur.
quod cum audisset et ad me retulisset indicans ho-..
minem mihique incubuisset necessitas nequissimae uiperae ac mortiferae
bestiae resistendi, de quibus psalmista commemorat dicens:
ne tradas bestiis animam confitentem tibi
et: increpa, domine, bestiis calami, qui scribentes
iniquitatem locuntur contra dominum mendacium et eleuant in
excelsum os suum, conueni hominem et orationibus eius, quam decipere
nitebatur, breui interrogatione conclusi, utrum crederet futuram
resurrectionem mortuorum an non.
qui cum se credere respondisset,
intuli: \'eadem resurgunt corpora an altera?\' cum dixisset: \'eadem\',
sciscitatus sum: \'in eodem sexu an in altero?\' ad interrogata
Os. 7,13 cf. Ps. 72, 8—9. a si in alt. cet. sin aliter g 2 aliis D ac] hanc D pr. erit
s.l.m2.l\', om. D an] aut g 3 secuntur B tert. et] sed et 2D 4 resurgunt D
adgrauata a 5 inhabitatio g cogitantem Ip.c.DB 6 tenua ID tenu a B;
add. erunt
porro, si corporum
non fuerit resurrectio, nequaquam erit resurrectio mortuorum.
sed et illud, quod de nuptiis obicis, si eadem membra fuerint,
sequi nuptias, a saluatore dissoluitur: erratis nescientes
scripturas neque uirtutem dei; in resurrectione
enim mortuorum non nubent neque nubentur,
sed erunt similes angelorum. ubi dicitur: non
nubent neque nubentur, sexuum diuersitas demonstratur.
nemo enim de lapide et ligno dicit: \'non nubent neque nubentur\',
quae naturam nubendi non habent, sed de his, qui possunt
nubere et Christi gratia ac uirtute non nubant.
quodsi opposueris:
\'quomodo ergo erimus similes angelorum, cum inter angelos non sit
masculus et femina?\' breuiter ausculta: non substantiam nobis
angelorum, sed conuersationem et beatitudinem repromittit, quomodo
et Iohannes Baptista, antequam decollaretur, angelus appel-,
latus est et omnes sancti ac uirgines dei etiam in isto saeculo uitam
in se exprimunt angelorum. quando enim dicitur: eritis similes
angelorum, similitudo promittitur, non natura mutatur.
Simulque responde, quomodo illud interpreteris, quod
Thomas domini resurgentis palpauerit manus et uiderit latus
lancea uulneratum et Petrus in litore stantem conspexerit
Ioh. 20, 24-29 26 cf. Luc. 24, 36-43 IB capud la.c.DB 3 resurget IB mul. a mul.
mul. K mul. ut mul. IDB nec KB masc. a masc. masc. K masc. ut masc.
IDB 4 quia] qui B alt. membra] et (in mg. m2I) membra KI membra
autem g 6 corp.] mortuorum D constant g 9 sequi (i exp. et s.l. ta m2) Ii diss.
dicente S 11 non] neque B 15 natura a qui quae a que B possint?
16 grato Chr. g nubunt KB quo si D sed si B 18 asculta a absculta Ka.c.
substantia B 19 conuersatione K conuersatio B conuersionem aD beatitudo
B; add. dominus g repromitti Ii repromittitur B 22 enim] ergo
B 25 latus lancea latus B lancea latus g; add. eius B 26 perforatum
g littore Ia.r.B uiderit g
profecto habebat pedes; qui monstrauit latus uulneratum, utique
et uentrem et pectus habuit, sine quibus non sunt latera
uentri et pectori cohaerentia; qui locutus est, lingua et palato a
dentibus loquebatur – sicut enim plectrum cordis, ita lingua inliditur
dentibus et uocalem reddit sonum —; cuius palpatae sunt manus,
consequenter et brachia habuit.
cum igitur omnia membra habuisse
dicatur, necesse est, ut totum corpus habuerit, quod conficitur
ex membris, non utique femineum, sed uirile, id est eiusdem sexus,
in quo mortuum est. quodsi obtenderis: \'ergo et nos post resurrectionem
comedemus? et quomodo clausis ingressus est ianuis
contra naturam pinguium et solidorum corporum?1\', audies: noli
propter cibum resurrectionis fidem in calumniam trahere. nam et
archisynagogi filiae suscitatae iussit cibum dari et Lazarus, quadriduanus
mortuus, cum ipso scribitur inisse conuiuium, ne resurrectio
eorum phantasma putaretur.
sin autem clausis ingressus est ianuis
et idcirco spiritale et aetherium corporis niteris adprobare, ergo
et, antequam pateretur, quia contra naturam grauiorum corporum
super mare ambulauit, spiritale corpus habuit et apostolus Petrus,
quia et ipse super aquas pendulo incessit gradu, spiritale corpus
habuisse credendus est, cum potentia magis et uirtus ostenditur
dei, quando fit aliquid contra naturam. et, ut scias in signorum
magnitudine non naturae mutationem, sed dei omnipotentiam
demonstrari, qui ambulabat fide, coepit infidelitate mergeri, nisi
eum manus domini subleuasset dicentis: quare dubitasti, 2
modicae fidei?
miror autem te obdurare frontem loquente
Matth. 14, 25 etc. 20 cf. Matth. 14, 29 etc. 25 *Matth. 14, 31 g assis (tert. s eras.) S, om. B 2 uuln,
lat. KB 4 coerentia DB haerentia Ka.c. balato Ipx.m2 ac] et aB
5 chordis g 6 reddet K 10 mortuorum (alt. or eras.) I mortuus D
si s.l.K obtenderit a 11 clausus B 13 ad calumpniam B tradere
a 14 archisinagogi B archi(e D)sy(i la c.)nagogae(—ge D) cet. resuscitatae
a,Ip.c. dare K quatr. DB 15 ipsi D inscribitur K 16 fan.
tasma K2B siKB 17 alt. et] exK, om. aB eternumB aerium K aereum g
corporis a corpus cet. 18 qui Sa.c.B 19 et spiro B 20 qui Kp.c.m2D
-21 ostendatur KB,Ip.c. 22 sit DR 23 magnitudinem all 24 demonstrare
K ambulat B cepit B; add. in s.l.S mergiri Kp.c. mergi IDp.c.B
(cl. Neue III3 283) 25 modice fidei, quare dub. g
Porro, infans, quaeris, cur daemone corripiatur, qui peccata
sua non habuit, aut, in qua aetate resurrecturi sumus, cum diuersa
aetate moriamur. ingratis suscipies: iudicia domini abyssus
multa et: o profundum diuitiarum sapientiae
et scientiae dei, quam inscrutabilia sunt
iudicia eius et inuestigabiles uiae eius! quis
enim cognouit sensum domini aut quis consiliarius
eius fuit?
aetatum autem diuersitas non mutat
corporum ueritatem. cum enim corpora nostra cotidie fluant et
aut crescant aut decrescant, ergo tot erimus homines, quot cotidie
conmutamur? aut alius fui, cum decem annorum essem, alius, cum
triginta, alius, cum quinquaginta, alius, quia iam toto cano capite
sum?
igitur iuxta ecclesiarum traditiones et apostolum Paulum
illud est respondendum, quod in uirum perfectum et
ap. Eustath. ad Hom. II. XXIII66 13 Ps. 35, 7 14 *Rom. 11,33—34 24 Eph.
4,13 a,Da.r. (num inferes ?) tange] uide K 4 pedes meos Ia.c. g 6 uid.
habere IDB 7 ei K 8 pedes] latus B ossa] uitamaD,2\'a.c. carnem etlDB
edesa 9 et
ex
quo die ita coepit hominem detestari et omnes, qui eiusdem
dogmatis erant, ut eos uoce publica hostes domini proclamaret.
et haec dixi, non ut breuiter heresim confutarem, cui multis uoluminibus
respondendum est. sed at fidem tantae feminae ostenderem,
quae maluit inimicitias hominum subire perpetuas quam dei
offensam amicitiis noxiis prouocare.
Dicam ergo, ut coeperam: nihil ingenio eius docilius fuit.
tarda erat ad loquendum, uelox ad audiendum, memor illius praecepti:
audi, Israhel, et tace. scripturas tenebat memoriter
et, cum amaret historiam et illud ueritatis diceret fundamentum,
magis sequebatur intellegentiam spiritalem et hoc culmine aedificationem
animae protegebat.
denique conpulit me, ut et uetus
et nouum instrumentum cum filia me disserente perlegeret. quod
propter uerecundiam negans propter adsiduitatem et crebras postulationes
eius praestiti, ut docerem, quod didiceram non a memetipso,
id est a praesumptionis pessimo praeceptore, sed ab inlustribus ecclesiae uiris. sicubi haesitabam et nescire me ingenue confitebar,
nequaquam mihi uolebat adquiescere, sed iugi interrogatione cogebat.
ut e multis ualidisque sententiis, quae mihi uideretur probabilior,
indicarem.
loqaar et aliud, quod forsitan aemulis uideatur incredulum:
Hebraeam linguam, quam ego ab adulescentia multo
labore ac sudore ex parte didici et infatigabili meditatione non
2 qua] add. ae(e B)tate KB lud. cond. g 3 resurrexisse Ip.c.m2 et]hec
et B quae om. KB 4suffocationeaD 5 acc(o s.l.)epit(ace del) a 7 hoc alD
9 fugire a lOnoxias D obnoxiisa llingeniia
quod qaidem usque hodie in sancta
filia eius Eustochio cernimus, quae ita semper adhaesit matri et
eius oboediuit imperiis, ut numquam absque ea cubaret, numquam
procederet, numquam cilium caperet, ne unum quidem nummum
haberet potestatis suae, sed et paternam et maternam substantiolam
a matre distribui pauperibus laetaretur et pietatem in parentem
hereditatem maximam et diuitias crederet.
non debeo silentio
praeterire, quanto exultauerit gaudio, quod Paulam, neptem
suam Laeta et Toxotio generatam, immo uoto et futurae uirginitatis
repromissione conceptam, audierit in cunis et crepitaculis
balbutiente lingua alleluia cantare auiaeque et amitae nomina
dimidiatis uerbis frangere. in hoc solo patriae desiderium habuit,
ut filium, nurum, neptem renuntiare saeculo. Christo seruire cognosceret.
quod inpetrauit ex parte; nam neptis Christi flammeo
reseruatur, nurus aeternae se tradens pudicitiae socrus opera fide
et elemosynis sequitur et Romae conatur exprimere, quod Hierosolymis
illa conpleuit.
Quid agimus, anima? cur ad mortem eius uenire formidas?
iam dudum prolixior liber cuditur, dum timemus ad ultima peruenire,
quasi tacentibus nobis et in laudibus illius occupatis differri
possit occubitus. huc usque prosperis nauigauimus uentis et crispantia
maris aequora labens carina sulcauit; nunc in scopulos
incurrit oratio et tumentibus fluctuum montibus praesens
a non deserar a 2 ut] ut et B ut (i add. s.l.m2) ex K ebraice ex
ebreice I hebraice B et] graecumque K ullam a 3 personaret g 4 eusthocio
aK eustochium l\'a.c. 5 ut in mg. 1 et D alt. nusquam B 6 proderet a prodiret
mauult Engelbrecht numq.] add. tibi D ne] neque B 8 par.] parem
aD,Sa.c. 10 quando a,Ba.c. exultauit aD,Ia.c.m2 11 Laeta] alaete D ex lae(e
B)ta 2B generatam
quis enim possit
siccis oculis Paulam narrare morientem? incidit in grauissimam
ualitudinem, immo, quod optabat, inuenit, ut nos desereret et et domino
plenius iungeretur. in quo languore Eustochiae filiae probata
semper in matrem pietas magis ab omnibus conprobata est. ipsa\'
adsidere lectulo, flabellum tenere, sustentare caput, puluillum
supponere, fricare pedes manu, stomachum confouere, mollia strata
conponere, aquam calidam temperare, mamphulam adponere,
omnium ancillarum praeuenire officia, quidquid alia fecisset, de
sua mercede putare subtractum.
quibus ilk precibus, quibus la-I
mentis et gemitu inter iacentem matrem et specum domini discurrere,
ne priuaretur tanto contubernio, ne illa absente uiueret, ut
eodem feretro portaretur! sed, o mortalium fragilis et caduca
natura et, nisi Christi fides nos extollat ad caelum et aeternitas
animae promittatur, cum bestiis ac iumentis corporum una condicio!
est idem occubitus iusto et inpio, bono et malo, mundo et
inmundo, sacrificanti et non sacrificanti. sicut bonus, ita et qui
peccat; sicut qui iurat, ita et is qui iuramentum metuit. similiter
et homines et iumenta in fauillam et cinerem dissoluuntur.
Quid diu differo et dolorem meum in aliis inmorando
facio longiorem ? sentiebat prudentissima feminarum adesse mortem
KB (c/. p. 357,22) obdormis g
domini D 5ualet. a plen. dom. g 6 eustociae a eusthociae K Eustochii g
7 matrelDB etmagisaJD sadsedereKD,la.c.;add.in[eras.)D fab. Ka. c.
flau. SD tenerem D 9 manus aX D (post, non ante manu interpunxi) sthomacum
K stomachumque 1D sthomacumque a 10 mamphulam scripsi (dehoc panis
Syriaci genere cf. Frid. Marx ad Lucilii uersus 1250-51) mampulaa mappulam
cumque a me interrogaretur, cur taceret, cur nollet respondere
inclamanti, an doleret aliquid, Graeco sermone respondit nihil se
habere molestiae, sed omnia quieta et tranquilla perspicere. post
haec obmutuit et clausis oculis, quasi iam humana despiceret,
usque ad expirationem animae eosdem repetebat uersiculos, uix
ut audirem, quod dicebat; digitumque ad os tenens crucis signum
pingebat in labiis. defecerat spiritus et anhelabat in mortem; animaque
erumpere gestiens ipsum stridorem, quo mortalium uita finitur,
in laudes domini conuertebat.
aderant Hierosolymorum et aliarum
urbium episcopi et sacerdotum inferioris gradus ac Leuitarum innumerabilis
multitudo. omne monasterium uirginum et monachorum
chori repleuerant. statimque ut audiuit sponsum uocantem:
surge, ueni, proxima mea, speciosa mea, columba
mea. quoniam ecce hiemps pertransiuit,
pluuia abiit sibi, laeta respondit: flores uisi
sunt in terra, tempus sectionis aduenit et:
credo uidere bona domini in terra uiuentium.
2,12 26 Ps. 26,13 1 frigentem K frigescente Ip.c.m2 sola 1 sola D 2 sancto etom. g alt. et
om. g 3 des.] despiceret D dispiceret 2a. c. m2 7 defecit KD,Ip. c. atriis aD,Ip. c.
8 a.biectnsZDB 11 se om. a 12respicereSa.c.m2D 13iam sl.I,om.D hum.]
mortalia g 14 uix ut audirem (-re I), quod dicebat, exaudire possemus la.c.
m2D uixutaure ad (ap
Exhinc non ululatus et planctus, ut inter saeculi homines
fieri solet, sed psalmos monachorum diuersis linguis examina
concrepabant. translataque episcoporum manibus — (ualidioribus)
et ceruicem feretro subicientibus —, cum alii pontifices lampadas
cereosque praeferrent, alii choros psallentium ducerent, in media
ecclesia speluncae saluatoris est posita. tota ad funus eius Palaestinarum
urbium turba conuenit.
quem monachorum latentium in
heremo cellula sua tenuit? quam uirginum cubiculorum secreta
texerunt? sacrilegium putabat, qui non tali feminae ultimum
reddidisset officium. uiduae et pauperes in exemplum Dorcadis uestes ab ea praebitas ostendebant; omnis inopum multitudo
matrem et nutriciam se perdidisse clamabant. quodque mirum
sit, nihil pallor mutarat in facie, sed ita dignitas quaedam et grauitas
ora conpleuerat, ut eam putares non mortuam, sed dormientem.
Graeco, Latino Svroque sermone psalmi in ordine personabant,
non solum triduo et donec subter ecclesiam et iuxta specum
domini conderetur, sed per omnem ebdomadem cunctis, qui uenerant,
suum funus et proprias credentibus lacrimas. uenerabilis
uirgo filia eius Eustochium quasi ablactata super matrem suam
abstrahi a parente non poterat: deosculari oculos, haerere uultui,
totum corpus amplexari et se cum matre uelle sepeliri.
Testis est Iesus ne unum quidem nummum ab ea filiae
derelictum, sed, ut ante iam dixi, derelictum magnum aes alienum
et- quod his difficilius est — fratrum et sororum inmensam multitudinem,
quos et sustentare arduum et abicere inpium est. quid hac 25
10 cf. Act. 9, 39 K et] non ID 2 ps. mon. scripsi psalmorum codd. linguis diuersis
alD 3 ualidioribus addidi, om. codd. 4lampades i1# 5 profcrrent a referrent I
alius a coros Σa.c.B chorus D corpus a medio ecclesie B 6 spelunca a in
spelunca ID 7 latitantem KB
iactent alii pecunias, in corban dei aera congesta
funalibusque aureis dona. pendentia : nemo plus dedit pauperibus,
quam quae sibi nihil reliquit. nunc illa diuitiis fruitur et his
bonis, quae nec oculus uidit nec auris audiait
nec in cor hominis ascenderunt. nos nostram uicem
dolemus et inuidere potius gloriae eius uidebimur, si uoluerimus
diutius flere regnantem.
Secura esto, Eustochium; magna hereditate ditata es.
pars tua dominus et, quo magis gaudeas, mater tua longo martyrio
coronata est. non solum effusio sanguinis in confessione reputatur,
sed deuotae quoque mentis seruitus cotidianum martyrium esi.
illa corona de rosis et uiolis plectitur, ista de liliis. unde et in Cantico
scribitur canticorum: fratruelis meus candidus
et rubicundus, et in pace et in bello eadem praemia uincentibus
tribuens.
mater, inquam, tua audiuit cum Abraham: exi
de terra tua et de cognatione tua et ueni in
terram, quam ostendam tibi, et per Hieremiam
dominum praecipientem: fugite de medio Babylonis
et saluate animas uestras et usque ad diem mortis
suae non est reuersa Chaldaeam nec ollas Aegypti et iurulentias
carnium desiderauit, sed choris comitata uirgineis ciuis est saluatoris
effecta et de paruula Bethlem caelestia regna conscendens
3, 24 15 *Cant. 5,10 17 *Gen. 12,1 20 *Hier. 28 (51), 6 22 cf. Ex.
16, 3 23 cf. Eph. 2,19 D dilargitam KZ 3 peruenirent K pec.] add. etKB
co(ex cu J)rban dei
Hunc tibi librum ad duas lucubratiunculas eodem, quem
tu sustines, dolore dictaui. nam quotienscumque stilum figere uolui
et opus exarare promissum, totiens obriguerunt digiti, cecidit manus,
sensus elanguit. unde et inculta oratio uotum scribentis absque ulla
elegantia et uerborum lepore testatur.
Uale, Paula, et cultoris tui ultimam senectutem orationibus
iuua. fides et opera tua Christo te sociant, praesens facilius, quod
postulas, inpetrabis. exegi monumentum aere perennius,
quod nulla destruere possit uetustas. incidi elogium sepulchro
tuo, quod huic uolumini subdidi, ut, quocumque noster sermo peruenerit,
te laudatam, te in Bethlem conditam lector agnoscat.
Titulus sepulchri:
Et in foribus speluncae:
K tuus] add. et s.l.m2l 2 tuus] add. et s.l.m2l
4sustinensDBa.c. 711 erboru m et K
Dormiuit sancta et beata Paula septimo Kalendas Februarias,
tertia sabbati post solis occubitum. sepulta est quinto Kalendarum
earundem Honorio Augusto VI et Aristaeneto consulibus.
uixit in sancto proposito Romae annis quinque, Bethleem annis
uiginti. omne uitae tempus inpleuit annis quinquaginta sex, mensibus
octo, diebus uiginti uno.
Acceptis litteris tuis primitus non respondere superbiae
est, respondere temeritatis. de his enim rebus interrogas, quae et
1 paenultimus uersus in mg. inf. w2l, om. a pr. hic] his B reges scripsi
magi codd. (c/. regique sequenti uersui male insfYrlum) 2 port. mun. K homini-
que regique (eras. I) al homini regique D deoque ex deo B dcdere om. 21)
3 kalendarum februariarum (febroarium B) ZB 4 sabati ex sabato I occupitum
Ii 5 onorio K VlaKJD sexto B sexies g aristineto K aristhe-
nito o arest(th D)enio ID aristino B 6 pr. annos 1D annus K bethlem KD bet-
lehem ex betleem m2 Σ
o
infelicem hominem et omni lacrimarum fonte plangendum, qui
haec dicens non se intellegit esse Samaritam et Iudaeum, qui corpora
mortuorum pro inmundis habent et etiam uasa, quae in
eadem domo fuerint, pollui suspicantur sequentes occidentem litteram
et non spiritum uiuificantem. nos autem non dico martyrum
reliquias, sed ne solem quidem et lunam, non angelos, non archangelos,
non seraphim, non cherubim et omne nomen, quod
nominatur et in praesenti saeculo et in futuro,
colimus et adoramus, ne seruiamus creaturae potius
quam creatori, qui est benedictus in saecula.
honoramus autem reliquias martyrum, ut eum, cuius sunt martyres,
adoremus, honoramus seruos, ut honor seruorum redundet
ad dominum, qui ait: qui uos suscipit, me suscipit.
ergo Petri et Pauli inmundae sunt reliquiae? ergo Moysi corpusculum
inmundum erit, quod iuxta Hebraicam ueritatem ab ipso
sepultum est domino? et quotienscumque apostolorum et prophetarum
et omnium martyrum basilicas ingredimur, totiens idolorum
templa ueneramur accensique ante tumulos eorum cerei idolatriae
insignia sunt ?
plus aliquid dicam, quod redundet m auctoris caput
14 Rom. 1, 25 18 *Matth. 10, 40 20 cf. Deut. 34, 6 NB 2 dic.] uocaretur N 3 rursum D
Bsursxune 4 suscepimus ItNa.c. 5 idololatras g
Miror sanctum episcopum, in cuius parrochia esse presbyter
dicitur, adquiescere furori eius et non uirga apostolica
uirgaque ferrea confringere uas inutile et tradere in interitum
carnis, ut spiritus saluus fiat. meminerit illius dicti:
uide bas furem et con currebas cum eo et cum
adulteris portionem tuam ponebas.
et in alio
loco: in matutino interficiebam omnes peccatores
terrae, ut disperderem de ciuitate domini
omnes operantes iniquitatem, et iterum:
nonne odientes te, domine, odio habui et
super inimicos tuos tabescebam? perfecto
odio oderam illos.
si non sunt honorandae reliquiae martyrum,
quomodo legimus: pretiosa in conspectu d omini
mors sanctorum eius? si ossa eorum polluunt
contingentes, quomodo Heliseus mortuus mortuum suscitauit et
dedit uitam, quod iuxta Uigilantium iacebat inmundum? ergo
omnia castra Israhelitici exercitus et populi dei fuere inmunda,
quia Ioseph et patriarcharum corpora portabant in solitudine et
ad sanctam terram inmundos cineres retulerunt?
Ioseph quoque
12 *Ps. 49,18 14 Ps. 100, 8 17 *Ps.138, 21-22 20 Ps. 115, 6 (15) 22 cf.
IV Reg. 13, 21 24 cf. Ex. 13,19 1 doleat Ip.c.m2DNe nec e 2 simplicium NeB(aH?) subuertatur e
3 sepulcro tyDNB angelis D 4 exsequias h 5 immo eruct. om. WDNe
eructaret h 6 inmundissimum D, om. N crapula D iulino N; add.
autem D sanct.-8 miror om. h 8 parrochia (cf. p. 114, 18)] parycia 21 parochia
g 9 furoris e uirgaque] atque e 11 memineritque I illud 21N
dictum t 12 si uidebus g pr. et om. B currebus hDeB 13 in om. hN
14 matutinis N 15 disperderet h 17 dom.] d B hodio abui N oderam B
19 hodio Ne mart. etft 20dom.]3iB
ut, loqui qui nescit, discat aliquando reticere. ego, ego uidi hoc
aliquando portentum et testimoniis scripturarum quasi uinculis
Hippocratis uolui ligare furiosum, sed abiit, excessit,
euasit, erupit et inter Adriae fluctus Cottiique regis Alpes
in nos declamando clamauit. quidquid enim amens loquitur, uociferatio
et clamor est appellandus.
Tacita me forsitan cogitatione reprehendas, cur in absentem
inuehar. fateor tibi dolorem meum: sacrilegium tantum patienter
audire non possum. legi enim siromasten Finees, austeritatem
Heliae, zelum Simonis Chananaei, Petri seueritacem Ananiam et
Sapphiram trucidantis Paulique constantiam, qui Elymam magum
uiis domini resistentem aeterna caecitate damnauit. non est crudelitas
pro deo pietas.
unde et in lege dicitur: si frater tuus
et amicus et uxor, quae est in sinu tuo, deprauare
te uoluerit a ueritate, sit manus tua
super eos et effundes sanguinem eorum et auferes malum de medio Israhel. iterum dicam:
2 cf. Gen. 50,1—14 7 Cicero in Catil. II 1 13 cf. Num. 25,7 cf. III Reg.
18,40 14 cf. Matth. 10,4. Marc. 3,18. Luc. 6,15. Act. 1,13 cf. Act. 5,1-10
15 cf. Act. 13, 8-11 17 *Deut. 13, 6 et 9 om. e tipo ha.c.e praecessit domini NB processit domini De domini
praecessitTi etsalu. nostriiB salu. cet. quiaM7, ? 2t qui cet. (ct. quiap. 353,25)
2 iacobi D cebron h hebron I ebron NeB, ? 91 3 attauo DNe 4 o praecidendam
linguam g immo ins. cur. cap.] in ins. cap. (in insano capite m2) N 5 loqui
qui I qui loqui cet. ego, ego hB, ? 21 ego çel. 7 hyppocratis e hypochratis h
hypocratis B yppocratis D ypocratis ∑N,? habiit e 8 cotiique De coctique
B gothique 91N gothicique I reges la.c.De 9 elauit N quod N
10 et clam. est] exclamorem e appellandum hN,Ip.c. 11 depre(ae 9I)hendas SliV
12 fatebor 91 patienter s.l.l\', in mg. m2N 13 syromasten eB seiromasten g
Phinees g 14 helie ex elie I helysei N symonis DNeB Chan. P.] chananei
parim1, petri pari m2N channanaei h cananei 2l seueritateNp.v. annaniam
h,Ip.c. 15saphir. IB saphyr. h saffir. DNe trucidantes tle,Ia.c. que s.l.I,
om. h elimam ZeB helymam
nam quod dicis eum uigilias execrari, facit et
hoc contra uocabulum suum, ut uelit dormire Uigilantius et non
audiat saluatorem dicentem: sic non potuistis una hora
uigilare mecum? uigilate et orate, ut non intretis
in temptationem. spiritus promptus,
sed caro infirma.
et in alio loco propheta decantat:
media nocte surgebam, ut confite*ei tibi
super iudicia iustitiae tuae. dominum quoque in
euangelio legimus pernoctasse et apostolos clausos carcere tota nocte
uigilasse, ut illis psallentibus terra quateretur, custos carceris
crederet, magistratus et ciuitas terrerentur. loquitur Paulus:
orationi insistite uigilantes in ea et in alio
loco: in uigiliis frequenter.
donniat itaque Uigilantius
et ab exterminatore Aegypti cum Aegyptiis dormiens suffocetur;
nos dicamus cum Dauid: non dormitabit neque
obdormiet, qui custodit Israhel, ut ueniat ad
nos sanctus et Hir, qui interpretatur \'uigil\'. et si quando propter,
peccata nostra dormierit, dicamus ad eum: exsurge, ut quid
dormitas, domine? excitemusque illum et nauicula fluctuante
clamemus: magister, saluos nos fac, perimus.
Plura dictare uolueram, si non epistolaris breuitas pudorem
nobis tacendi inponeret et si tu librorum ipsius ad nos uoluisses
28,36-46 12 cf. Act. 16, 23-40 15 *Col. 4,2 16 *II Cor. 11, 27 17 cf.
Ex.12, 29 18 *Ps.120, 4 20 cf. Dan. 4, 10 et Onom. s. p. 58, 4 21 *Ps. 43,23
23 *Matth. 8,25. *Luc. 8, 24 1 ergo si N et] ut N 2 stefani 21 3 eorum 91 7 ut non] ne B
ueniatis I 8 spiro quidem N promtus hac.; add. est s 9 sed s.l.m2D,om.E
s.l.m2D, om. I in
ceterum,
si uolueris longiorem nos aduersum eum librum scribere, mitte
nemas illius et ineptias, ut Iohannem Baptistam audiat praedicantem:
iam securis ad radices arborum posita
est. omnis arbor, quae non facit fructum bonum,
excidetur et in ignem mittetur.
Domino uenerando et desiderantissimo fratri et conpresbytero
Hieronymo Augustinus in domino salutem.
Quamuis existimem, antequam istas sumeres, uenisse in
manus tuas litteras meas, quas per dei seruum, filium nostrum
4
2I2W adque %DN atque e de quibus B rescr. deb.]
rescriberemus 2W 2 uerberabimus 21 D,Na.c. uerberamus Ba.c.m2 et]
ut De 3 apperuimus N 4 uoluerimus De aduersus IB 5 audiant N
6 iam enim B radicem Ne arb(u N)oris hN 7 bonum om. hDeB 8 exciditur
21 mittitur 21; add. explicit ad riparium 2f explicit epla hieronimi ad
riparium presbiterum h = Escorialensis & 1.14s. VIII-IX (incipit a p. 358,19 cur itaque). = Veronensis XXXIII. 31 s. VIll-IX (continet fragrn. a p. 361,11
.... tisse usque ad p. 363, 3 ipsum quod).. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX (desunt eadem, quae in β).
itaque,
ubi mulcebar legens, ibi continuo feriebar hoc sane uel maxime
admirans, quod, cum te dicas exemplaribus litterarum mearum
ideo temere non putasse credendum, ne forte te respondente laesus
iuste expostularem, quod probare ante debuisses meum esse sermonem
et sic rescribere, postea iubeas, si mea est epistula, aperte
me scribere aut mittere exemplaria ueriora, ut absque ullo rancore
stomachi in scripturarum disputatione uersemur.
quo pacto enim
possumus in hac disputatione sine rancore uersari, si me laedere
paras? aut, si non paras, quomodo ego te non laedente abs te
laesus iuste expostularem, quod probare ante debuisses meum esse
sermonem et sic rescribere, hoc est et sic laedere? nisi enim rescribendo
laesisses, ego iuste expostulare non possem.
proinde, cum
ita rescribis, ut laedas, quis locus nobis relinquitur in disputatione
scripturarum sine ullo rancore uersandi? ego quidem absit ut
laedar, si mihi certa ratione uolueris et potueris demonstrare illud
ex epistula apostoli uel quid aliud scripturarum sanctarum te
uerius intellexisse quam me; immo uero absit, ut non cum gratiarum
actione lucris meis deputem, si fuero te docente instructas aut
emendante correctus.
235, 15 om. 31 illud 31 3 me iam B arb. esse AB scriptis B
gradibus B grauibus Vallarsi 4 Dareta Goldbacher daretam A dare tam 31 B
Daretem g 5 respondebo g 6 mittere iam A iam mittere g 7 conperi A
beniuolentissima 31 8 rursum A me tuae] metues A offensiones A
10 te] tu A 11 non temere g putauisse g respondente te A respondete 31
14 aut] et B 15 uers.-16 rancore om. A 17 abs te] absque B 18 ant ea A
19 pr. sic om. 31 rescriberem A describendo B 20 posse A 21 nobis
locus AB disputationem A disputione 51 22 ulla A 23 ledas A 24 pauli
appstoli A 26 si-docente om. A autem emendante A autem mendante 31
27 correptus B
Uerum tamen tu, mi frater carissime, nisi te putares laesum
scriptis meis, non me putares laedi posse rescriptis tuis. nullo enim
modo id de te opinatus fuero, quod non te arbitrans laesum sic
tamen rescribis, ut laedas. aut si te non sic rescribente ego propter
nimiam stultitiam meam laedi posse putatus sum, hoc ipso laesisti
plane, quod de me ita sensisti. sed nullo modo tu me, quem numquam
talem expertus es, temere talem crederes, qui litterarum
mearum exemplaribus etiam, cum stilum meum nosses, temere
credere noluisti.
si enim non inmerito uidisti me iuste expostulaturum
fuisse, si temere crederes esse litteras meas, quae non essent
meae, quanto iustius expostularem me ipsum temere putatum
talem, qualem me non nosset, qui putauisset! nequaquam ergo
ita prolabereris, ut te non rescribente, quo laederer, me tamen
existimares nimis insipientem etiam tali tuo rescripto laedi potuisse.
Restat igitur, ut ]laedere me rescribendo disponeres, si
cerato documento meas esse illas litteras nosses. atque ita, quia non
credo, quod iniuste me laedendum putares, superest, ut agnoscam
peccatum meum, quod prior te illis litteris laeserim, quas meas esse
negare non possum. cur itaque conor contra fluminis tractum ac
non potius ueniam peto? obsecro ergo te per mansuetudinem
Christi, ut, si laesi te, dimittas mihi nec me uicissim laedendo
malum pro malo reddas.
laedes autem me; si mihi tacueris errorem I
meum, quem forte inueneris in factis uel dictis meis. nam si ea
in me reprehenderis, quae reprehendenda non sunt, te laedis magis(
quam me — quod absit a moribus et sancto proposito tuo, ut hoc
1 tu mi om. 51 mi A michi B putarem 51 2 putaris A 3 te
non arbitraris g si sic g 4 aut] ut aut A nen sic te B 5 ipse B 7 quae B
8 nosse 31 nosisis A 11 quando 51 12 non nosse B non esset 51 expertus non
esset g 13 probaberis A quod AtfB 15 disponaris A si certo] sic
ergo A 16 quia] quam A 17 super 31 cognoscam A 18 laederim 31
esse om. B 19 tract. flum. aFLaDMCB ac] et aFLaDMC 20 peto]
deprecor FtfDMC deprecabo 5(5 deprecabor LB ergo-Christi om. βFLz2DMC
potest
enim fieri, ut tibi aliud uideatur, quam ueritas habet, dum tamen
abs te aliud non fiat, quam caritas habet. et ego amicissimam
reprehensionem gratissime accipiam, etiam si reprehendi non meruit,
quod recte defendi potest, aut agnoscam simul et beniuolentiam
tuam et culpam meam et, quantum dominus donat, in alio gratus,
in alio emendatus inueniar.
Quid ergo fortasse dura, sed certe salubria uerba tua tamquam
caestus Entelli pertimescam? caedebatur ille, non curabatur,
et ideo uincebatur, non sanabatur. ego autem, si medicinalem correptionem
tuam tranquillus accepero, non dolebo. si uero infirmitas
uel humana uel mea, etiam cum ueraciter arguor, non potest nisi
aliquantulum contristari, melius tumor capitis dolet, cum curatur,
quam, dum ei parcitur, non sanatur.
hoc est enim, quod acute uidit,
qui dixit utiliores esse plerumque inimicos iurgantes quam amicos
obiurgare metuentes. illi enim, dum rixantur, dicunt aliquando
20 uera, quae corrigamus; isti autem minorem, quam oportet, exhibent
90 (Catonis dicta memorabilia n. 69 Iordan) aFLaDMG culpajis (n in ras. 2 litt. m2) B
culpas z1 3 beneuolo A arguens A arguas B etiam-delicto om. B quem g
4 aut-nequeas om. etiam Aft1; haec uerba, quae in B exstant, Goldbach. in suis
codd. non inuenit abicere
quapropter etsi bos, ut tibi uideris, lassus senectute forte corporis,
non uigore animi tamen, in area dominica fructuoso labore desudans,
ecce sum: si quid perperam dixi, fortius fige pedem. non
mihi esse debet molestum pondus aetatis tuae, dum conteratur
palea culpae meae.
Proinde illud, quod in extremo epistulae tuae posuisti,
cum magni desiderii suspirio uel lego uel recolo. utinam, inquis,
mereremur complexus tuos et conlatione mutua
uel doceremus aliqua uel disceremus! ego
autem dico: utinam saltem propinquis terrarum locis habitaremus,
ut, si non possunt misceri nostra conloquia, litterae possent esse
crebriores!
nunc uero tanto locorum mterualio absumus a sensibus
nostris, ut de illis uerbis apostoli ad Galatas iuuenem me ad tuam
sanctitatem scripsisse meminerim et ecce iam senex nondum
rescripta meruerim faciliusque ad te exemplaria epistulae meae
peruenerint nescio qua occasione praeueniente quam ipsa epistula
me curante. homo enim, qui eam tunc acceperat, nec ad te pertulit
nec ad me retulit. tantae mihi autem in litteris tuis, quae in manus
nostras uenire potuerunt, apparent litterae, ut nihil studiorum
meorum mallem, si possem, quam inhaerere lateri tuo.
quod ego
quia non possum, aliquem nostrorum in domino filiorum erudiendum
c. 3-4 - (sic) §s 2 etsi] add. forte g ut tibi] uel
ubi C forte om. g 3 fructuosa Lf- desudas $ 4 adsum g non] nam B 5 debet
esse FL dum AÕ1 dummodo cet. cont.] cum cetera tamenL conteratur cum
cetera tunc F 8 magno AFC,Ma.c. desiderio A,Fp.c MCa.c. desideriis
Cp.c. suspiro
Nescio qua scripta maledica super tuo nomine ad Africam
peruenisse nescimus. accepimus tamen, quod dignatus es mittere
illis respondens maledictis. quo perlecto, fateor, multum dolui
inter tam caras familiaresque personas cunctis paene ecclesiis
notissimo amicitiae uinculo copulatas tantum malum extitisse
discordiae. et tu quidem quantum tibi modereris quantumque
teneas aculeos indignationis tuae, ne reddas maledictum pro
maledicto, satis in tuis litteris eminet.
uerum tamen, si, eas ipsas
cum legissem, contabui dolore et obrigui timore, quid de me illa
facerent, quae in te scripsit, si in manus meas forte uenissent?
uae mundo ab scandalis! ecce fit, ecce prorsus inpletur,
quod ueritas ait: quoniam abundabit iniquitas,
refrigescet caritas multorum. quae sibi
enim iam fida pectora tuto refundantur? in cuius sensus tota
se proiciat secura dilectio?
quis denique amicus non formidetur
B de ha(seq. ras.)re D de hoc re $ tua
om. Õl scripta FÕ10 2 tante $ diu. scr. g . 3 quam $ et] ut L
hac] ac L 4 ut cum pendo F inpendio g2 uocare Ma.c.mZB 5 studiosis
Af studiis cet. quam quae g populi ex populo dei F instruendi Bp.c.g
6 ecclesiasticis C occasiones $ possunt F 7 quae FMC que
maledicam Fa.c. 8 peru. nesc. AB peru. audiuimus FtfMC
peruenerint D quod] quid $ quoniam L 9 maledictus Qa quod FC
10 tam om. A aecclesiae $ 11 notissimo Atf,Mp.c m2-mae (me) cet.
copulatis C 12 tu] ut F, om. C 13 acculeos B aculos j1 14 si
om. cet. 15 et obr. tim. om. (s.l.m2 et obrigui dolore) j2 timorem
quid ex quiF 16 ille scripsit βLz2DMC,B (ex scripsit ille) illa scripsit F alt. in
Haec porro non tantum scientia, qualis quisque sit, uerum
etiam praescientia, qualis futurus sit, si est in sanctis et beatis angelis,
quomodo fuerit diabolus beatus aliquando, cum adhuc angelus
bonus esset, sciens futuram iniquitatem suam et sempiternum supplicium,
omnino non uideo. ae qua re, si tamen eam nosse opus est,
uellem audire, quid sentias. uide, quid faciant terrae ac maria, quae
nos corporaliter dirimunt. si haec epistula mea, quam legis, ego
essem, iam mihi diceres, quod quaesiui; nunc uero quando rescribes ?
quando mittes ? quando perueniet ? quando accipiam ? et tamen utinam
quandoque fiat, quod tam cito fieri non posse, quam uolumus,
quanta possumus, tolerantia sustinemus! unde recurro ad illa uerba
epistulae tuae dulcissima sanctique desiderii plenissima et ea facio
uicissim mea: utinam mereremur complexus tuos
et conlatione mutua uel doceremus aliqua uel
disceremus, si tamen esse ullo modo posset, quod ego te
docerem !
In his autem uerbis non iam tuis tantum, sed etiam meis
ubi delector et reficior et ipso quamuis pendente et non adtingente
L uoluptat. B praesentia Ca.c. 4 praesentia
FL,Ma.c.m2 de] ab ex ad F 5 ne $iJA nec cet. notus (ex natus)
est M 7 fut. sit 31 8 sit] sic 32 9 praesentia 32 et in beatis B 10 et
quomodo g diab. beatus Aõ1 beatus diab. (beatus dia in ras. m2B) cet. bon.
ang. g 11 esse C esset et 31 12 tamen non F ea tyD 13 abs te audire g
terra F hac $ has C 14 corp. Az1,Mp.c.m2 temporaliter cet. 15 mihi
om. FL quid $ quesinit F rescribis ηΑz1z2,Fa.c.m2 16 mittis
ei mihi, qui uos alicubi simul inuenire non possum! forte, ut moueor,
ut doleo, ut timeo, prociderem ad pedes uestros, flerem, quantum
ualerem, rogarem, quantum amarem, nunc unumquemque uestrum
pro se ipso, nunc utrumque pro alterutro et pro aliis ac maxime
infirmis, pro quibus Christus mortuus est, qui uos tamquam in
theatro uitae huius cum magno sui periculo spectant, ne de uobis
ea conscribendo spargatis, quae quoniam concordantes deleie non
poteritis, concordare nolitis aut quae concordes legere timeatis,
ne iterum litigetis.
Uerum dico caritati tuae nihil me magis quam hoc exemplum
AFL ubiz1DC rursum g 2 acerrimi ty-fDMC dolorum 51
dolores F stim.-4 coniunct. om. L deus] uos F 3 ipsud t) quo F%*D,Ma.c.
utrumque A nostrum om. B (s.l.m2 uestrum) uestrum M op(b
βFz2C,Ma.c. obtabat
rogo te, si fieri
potest, ut inter nos quaeramus et disseramus aliquid, quo sine
amaritudine discordiae corda nostra pascantur, fiat; si autem non
possum dicere, quid mihi emendandum uideatur in scriptis tuis,
nec tu in meis nisi cum suspicione inuidiae aut laesione amicitiae,
quiescamus ab his et nostrae uitae salutique parcamus. minus
certe adsequatur illa, quae inflat, dum non offendatur illa. quae
aedificat.
ego me longe esse sentio ab illa perfectione, de qua
scriptum est: si quis in uerbo non offendit, hic
perfectus est uir. sed plane in dei misericordia puto me
posse facile abs te petere ueniam. si quid offendi, quod mihi aperire
debes, ut, cum te audiero. lucreris fratrem tuum. neque enim, quia
hoc propter longinquitatem terrarum non potes facere inter me
et te, propterea debes sinere errare me.
prorsus, quod ad ipsas res;
quas nosse uolumus, adtinet, si quid ueri me tenere uel scio uel
credo uel puto, in quo tu aliter sentis, quantum dat dominus, sine
tua iniuria conabor adserere. quod autem pertinet ad offensionem
17 cf. Matth. 18,15 A 2 inditia A (ex indigia) B tamen $ tantum FL
illo tfDC,Ma.c. detentello ^5 alt. de om. ç 3 mihi potius g tam(del.)
hylariter B ilater 52 iocari (add. s. I. potius m2) B conlocari ^ quam s.l.m2B
mirari C est (t exp.) A 4 quod] quam ga; add. tam iteratum (utrumquedel.) B
sermo C serie A elocutus g 5 portasse ^ asti ne Aa c. aiste ne FC agiste
ne $ ais tene LtfD 7 uos 52 disperamus FLa.c.m2 disputemus Lp.c m2
quos in ea maritudis 32 8 amaritudinis DC disc.] animi A fiat exp.
m2B 9 possumus C quod
Nec omnino arbitror te suscensere potuisse, nisi aut hoc
dicerem, quod non debui, aut non sic dicerem, ut debui, quia nec
miror minus nos scire inuicem, quam scimur a coniunctissimis et
familiarissimis nostris. in quorum ego caritatem, fateor, facile me
totum proicio praesertim fatigatum scandalis saeculi et in ea sine
ulla sollicitudine requiesco. deum quippe illic esse sentio, in quem
me securus proicio et in quo securas requiesco.
nec in hac mea securitate
crastinum illud humanae fragilitatis incertum, de quo superius
gemui, omnino formido. cum enim hominem Christiana
caritate flagrantem eaque mihi fidelem amicum factam esse sentio,
quicquid ei consiliorum meorum cogitationumque committo, non
homini committo, sed illi, in quo manet, ut talis sit. deus enim
caritas est et, qui manet in caritate, in deo
manet; quem si deseruerit, tantum faciat necesse est dolorem,
quantum manens fecerat gaudium.
uerum tamen ex amico intimo
factus inimicus quaerat sibi potius, quod fingat astutus, non inueniat,
quod prodat iratus. hoc autem unusquisque facile adsequitur
non occultando, quod fecerit, sed non faciendo, quod occultari
uelit. quod misericordia dei bonis piisque concedit, ut inter
amicos quoslibet futuros liberi securique uersentur, aliena peccata
sibi commissa non prodant, quae prodi timeant, ipsi nulla committant.
cum enim falsum quid a maledico fingitur, aut omnino,
βFz2DMCB succensere
quapropter quis prudentium non
uideat, etiam tu quam tolerabiliter feras amicissimi quondam et
familiarissimi incredibiles nunc inimicitias consolante conscientia
et quem ad modum, uel quod iactitat uel quod a quibusdam forsitan
creditur, in sinistris armis deputes, quibus non minus quam dextris
contra diabolum dimicatur ? uerum tamen illum maluerim aliquo
modo mitiorem quam te isto modo armatiorem. hoc magnum et
triste miraculum est ex amicitiis talibus ad has inimicitias peruenisse.
laetum erit et multo maius ex inimicitiis talibus ad pristinam
concordiam reuertisse.
Domino beatissimo et merito uenerando fratri et consacerdoti Praesidio Augustinus in domino salutem.
Sicut praesens rogaui sinceritatem tuam, nunc quoque commoneo,
ut litteras meas sancto fratri et conpresbytero nostro
L quis om. C qui F
4 condam $A quandam FLtfD 5 incredebiliter F 6 iactitat] iactet (ex
iactit m2) ut A 7 reputes A 8 qui illum
Domino uere sancto et beatissimo papae Augustino Hieronymus.
Tres simul epistulas, immo libellos, per diaconum Cyprianum
tuae dignationis, accepi diuersas, ut tu nominas, quaestiones,
ut ego sentio, reprehensiones meorum opusculorum continentes.
ad quas si respondere noluero, libri magnitudine opus erit.
tamen
conabor, quantum facere possum, modum non egredi epistulae
longioris et festinanti fratri moram non facere, qui ante triduum,
ex con A tuaj uestra D 4 uideas g que F
seruabi dum ^ 5 putauit Fa.c. motum] tum § que D timuit Fa.r.
6 debuit Fa.r. uel—debui 3, M in mg. m2, om. cet. uel] aut g 7 alt. ad] a C
fraternam 3 8 correptus F, $= Escorialensis & 1. 14 s. VIII-IX. F = Veronensis XVI. 14 s. IX. L = Coloniensis 35 s. IX. I = Parisinus 12163 s. IX., D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX—X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. Haec epistula est inter Augusiini epistulas LXXV (p. 280 Goldbacher); de titulo
cf. adnot. ad epist. LXVll
Ceterum nostra armatura Christus est et apostoli institutio,
qui scribit ad Ephesios: adsumite arma dei, ut possitis
resistere in die malo, et rursus: state praecincti
lumbos uestros in ueritate et induti
loricam iustitiae et calciati pedes in praeparatione
euangelii pacis super omnia accipientes
scatum fidei, in quo possitis uniuersa
tela maligni ignita extinguere, et galeam
salutis accipite et gladium spiritus, quod
est uerbum dei.
his quondam telis rex Dauid armatus procedebat
ad proelium et quinque lapides de torrente accipiens
leuigatos nihil asperitatis et sordium inter huius saeculi turbines
in sensibus suis esse monstrabat bibens de torrente in uia et idcirco
exaltatus caput superbissimum Goliam suo potissimum mucrone
truncauit percutiens in fronte blasphemum et in ea-parte corporis
uulnerans, in qua et praesumptor sacerdotii Ozias lepra percutitur
109, 7 20 cf. I Reg. 17, 51 21 cf. I Reg. 17, 49 22 cf. II Par. 26,19 D flagitabit $ ut] et $ procintu F (ex-to) 3 (ex prouintu)
2 sint Mp.r. effutire (tire inras m2; fuisseuidetur effundere) B effutare 3
effulcire LD,Fp.c Ma.c. compelleret 3 compellerer S et om. 5 4 alt. in
om. g 5 fortissimus FMa.c. fortis si nos § quosque FLD,Ma.r.Ba.c.m2
conturbent Bp.c. 5 cogantur B 6 fugire FLa.c.,D possint (int in ras.) 3,
om. ?$LDB,Ma.c.m2 arripere
dicamus igitur et
nos: paratum cor meum, deus, paratum cor
meum; cantabo et psallam in gloria mea;
exsurge psalterium et cithara, exsurgam diluculo,
ut in nobis possit impleri: aperi os tuum et ego
implebo illud et: dominus dabit uerbum euangelizantibus
uirtute multa.
te quoque ipsum orare
non dubito, ut inter nos contendentes ueritas superet. non
enim tuam quaeris gloriam, sed Christi, cumque tu uiceris, et
ego uincam, si meum errorem intellexero, et e contrario me
uincente tu superas, quia non filii parentibus, sed parentes
filiis thesaurizant. et in Paralipomenon libro legimus, quod filii
Israhel ad pugnandum processerint mente pacifica inter ipsos
quoque gladios et effusionem sanguinis et cadauera prostratorum
non suam, sed pacis uictoriam cogitantes.
respondeamus igitur ad
omnia et multiplices quaestiones breui, si Christus iusserit. sermone.
soluamus. praetermitto salutationes et officia, quibus meam demulces
caput, taceo de blanditiis, quibus reprehensionem mei niteris
consolari: ad ipsas causas ueniam.
Dicis accepisse te librum meum a quodam -fratre, qui titulum
non haberet, in quo scriptores ecclesiasticos tam Graecos
quam Latinos enumerauerim. cumque ab eo quaereres, ut tuis
uerbis utar, cur \'liminaris pagina\' non esset inscripta uel quo censeretur,
nomine, respondisse appellari -Epitaphium. et
67,12 10 cf. Ioh. 7,18 12 cf. II Cor. 12,14 13 cf. I Par. 12,17—18
21 cf. epist. LXVII 2 cet. 4 cantabo om. L psallam] psalmum dicam B
in gloria tua om. B; add. exurge lumen $ 6 nobis ex omnibus F ego
om. F 7 adimplebo F dauit D dauid g 8 uirtutem multam (—ta$)
?$LD,Ma.r. id ipsum F hoc ipsum g 10 glor. queris 5(3 quamque
uinceris L 12 uicentem F parentes] parentibus § 13 pr. fili$14 processertmt
F pacificata B 15 effusione LõD effusiones g 16 paucis g
respondemus $ 17 et] ac DM hac L at ut B si xps iuss. breui$(brebi)
LDMB 18 salutationis LD,Mp.c.m2 et om. tyLDM officium ex officio L
meam tyLDMB 19 tineris 3 inter is D 21 accipisse %M,FLDa.c. te om. $
23 quaeris L%D,Ma.c. 24 paginis D esse F scripta %FLD,Ma.c.
ibi legisses, qui iam defuncti essent; cum uero multorum et eo
tempore, quo scribebatur, et nunc usque uiuentium ibi memorentur
opuscula, mirari te, cur ei hunc titulum inposuerim.
puto intellegere
prudentiam tuam, quod ex opere ipso titulum potueris
intellegere. legisti enim et Graecos et Latinos, qui uitas uirorum
inlustrium descripserunt, quod numquam Epitaphium huic operi
scripserint, sed De inlustribus uiris — uerbi gratia: ducibus, philosophis,
oratoribus, historicis, poetis, epicis, tragicis, comicis —;
Epitaphium autem proprie scribitur mortuorum, quod quidem
in dormitione sanctae memoriae Nepotiani presbyteri olim fecisse
me noui. ergo hic liber uel De inlustribus uiris uel proprie De
scriptoribus ecclesiasticis appellandus est, licet a plerisque emendatoribus
inperitis De auctoribus dicatur inscriptus.
Secundo loco quaeris, cur dixerim in commentariis epistulae
ad Galatas Paulum id in Petro non potuisse reprehendere, quod
ipse fecerat, nec in alio arguere simulationem, cuius ipse tenebatur
reus, et adseris reprehensionem apostolicam non fuisse dispensatoriam,
sed ueram, et me non debere docere mendacium, sed uniuersa,
quae scripta sunt, ita sonare, ut scripta sunt.
ad quae primum
respondeo debuisse prudentiam tuam praefatiunculae commentariorum
meorum meminisse dicentis ex persona mea: quid
igitur? e.go stultus aut temerarius, qui id
pollicear, quod ille non potuit? minime. quin
potius in eo mihi uideor cautior atque timidior,
quod inbecillitatem uirium mearum
(XXVI 308 M) D uita $LB 3 quod Fa.c.B scribebantur $D,
MBa.c. uincentium 5 ibi om. 5 commemorarentur aLMB commorarentur
D commemorentur g 4 miraris B te exp. m2B ei om. F 5 poteris
B 6 pr. et om. F 7 discr. L huic op. ser.] titulum indiderint g
operis 5 8 scripserunt $ inscripserit (sic) F 9 ystoricis B sthoicis F epicis]
ethicis Bp.c.m2 heroicis F; add. fisicis s.l.m2B traicis B 10 quidam SJ3
11 olim om. F5 14 actoribus D 15 in secundo F& secundum g 17 cuius]
cum j 19 non om. L 20 adque M atque L%D,Fp.c.m2 21 respondere ^
debere LDMB, om. $ 23 qui id] quid id F quid L%D,Ma.c. 25 ut mihi LD,
Ma.r.Bp.c.m3 atque] aut $ 26 mearum]
scripsit enim ille uir in epistulam Pauli ad
Galatas quinque proprie uolumina et dec.imum
Stromatum suorum librum commatico
super explanatione eius sermone conpleuit;
tractatus quoque uarius et excerpta, quae
uel sola possent sufficere, conposuit.
praetermitto
Didymum uidentem meum et Lao dicenum
de ecclesia nuper egressum et Ale.xandrum,
ueterem hereticum, Eusebium quoque
Emisenum et Theodorum Heracleotem, qui et
ipsi nonnullos super hac re commentarios
reliquerunt. e quibus uel si pauca decerperem,
fieret aliquid, quod non penitus contemneretur,
et, ut simpliciter fatear, legi haec omnia
et in mente mea plurima coaceruans accito
notario uel mea uel aliena dictaui nec ordinis
nec uerborum interdum nec sensuum memor.
iam domini misericordiae est, ne per inperitiam
nostram ab aliis bene dicta dispereant
et non placeant inter extraneos, quae
placent inter suos.
si quid igitur reprehensione dignum
putaueras in explanatione nostra, eruditionis tuae fuerat quaerere
utrum ea, quae scripsimus; haberentur in Graecis, ut, si illi non
dixissent, tunc meam proprie sententiam condemnares, praesertim
cum libere in praefatione confessus sim Origenis commentarios me
secutum et uel mea uel aliena dictasse et in fine eiusdem\'capituli,
cet. 3 quinque] cf. Engelbrechtii
suspicionem de numero XV in epist. XXXIII 4, 5 (uol. I 2$7, 2) propria
Tu igitur, ne, quod ego petieram, faceres, nouum argumentum
repperisti, ut adsereres gentiles, qui in Christum credidissent,
legis onere liberos, eos autem, qui ex Iudaeis crederent, legi esse
subiectos, ut per utrorumque personam et Paulus recte reprehenderet
eos, qui legem seruarent, quasi doctor gentium et Petrus
iure reprehenderetur, qui princeps circumcisionis id imperauerit
gentibus, quod soli, qui ex Iudaeis erant, debuerint obseruare.
hoc
si placet, immo quia placet, ut, quicumque credunt ex Iudaeis, debitores
sint legis faciendae, tu ut episcopus in toto orbe notissimus debes
hanc promulgare sententiam et in adsensum tuum omnes coepiscopos
trahere; ego in paruo tuguriunculo cum monachis, id est
conpeccatoribus meis, de magnis statuere non audeo, nisi hoc ingenue
confiteri, me maiorum scripta legere et in commentariis secundum
omnium consuetudinem uarias ponere explanations, ut e multis
sequatur unusquisque, quod uelit. quod quidem puto te et in saeculari
litteratura et in diuinis libris legisse et probasse.
Hanc autem expositionem, quam primus Origenes in decimo
Stromatum libro, ubi epistulam Pauli ad Galatas interpretatur,
et ceteri deinceps interpretes sunt secuti, illa uel maxime causa
Gal. 2, 7—8 13 cf. I Tim. 2, 7 16 cf. Gal. 5, 3 1 reprehendi L scripseram F 2 quod L 3 debes B 4 que D 5 repre-
hendere D ipae—quod om. D 6 legerem L ea expr.] expressis ea B 7 ut in F
9 igitur tu Fô 10 xpo F 11 libros % liberatos F
legis F5 12 sublectos pro L, Ma.r. utrarumque LD, Ma.c. persona L
14 imperauit D, Ma.c. imperabit L 15 gentilibus LDM, Ba.c. debuere ex
debuerent F 17 sunt g
quid dicam de
Iohanne, qui dudum in pontificali gradu Constantinopolitanam
rexit ecclesiam et proprie super hoc capitulo latissimum exarauit
librum, in quo Origenis et ueterum sententiam est secutus? si
igitur me reprehendis errantem, patere me, quaeso, errare cum
talibus et, cum me erroris mei multos socios habere perspexeris,
tu ueritatis tuae saltem unum adstipulatorem proferre debebis.
haec de explanatione unius capituli epistulae ad Galatas.
Sed ne uidear aduersus rationem tuam niti testium
numero et occasione uirorum inlustrium subterfugere ueritatem
nec manum audere conserere, breuiter de scripturis exempla
proponam. in Actibus apostolorum uox facta est ad Petrum
dicens: surge, Petre, occide et manduca, id est.
omnia animalia quadrupedum et serpentium terrae et
uolatilium caeli. quo dicto ostenditur nullum hominem
secundum naturam esse pollutum, sed aequaliter omnes ad
Christi euangelium prouocari.
ad quod Petrus respondit: absit,
quia numquam manducaui commune et inmundum.
et uox secundo ad eum facta est:
quae deus purificauit, tu nc commune dixeris.
iuit itaque Caesaream et ingressus ad Cornelium aperiens os suum
dixit: in ueritate comperio, quoniam non est
L ubi (om. F 2 paulus D
quod ex qui m2 B 3 sit F% est cet. facie L hac
denique cecidit spiritus sanctus
super eos et obstipuerunt ex circumcisione
fideles, qui uenerant cum Petro, quod et in
nationes gratia spiritus sancti esset effusa.
tunc respondit Petrus: numquid aquam quis
prohibere potest, ut non baptizentur hi, qui
spiritum sanctum acceperunt sicut et nos?
et iussit eos in nomine Iesu Christi baptizari.
audierunt autem apostoli et fratres, qui
erant in Iudaea, quia et gentes recepissent
uerbum dei. cum autem ascendisset Petrus
Hierosolymam, disceptabant aduersus illum,
qui erant ex circumcisione, dicentes: quare
introisti ad uiros praeputium habentes et
manducasti cum illis?
quibus omni ratione exposita
nouissime orationem suam hoc sermone conclusit: si ergo eandem
gratiam dedit illis deus sicut et nobis,
qui credidimus in dominum Iesum Christum,
ego quis eram, qui possem prohibere deum?
his auditis tacuerunt et glorificauerunt
deum dicentes: ergo et gentibus deus paenitentiam
ad uitam dedit.
rursum, cum multo post
tempore Paulus et Barnabas uenissent Antiochiam et congregata
ecclesia rettulissent, quanta fecisset deus
cum illis et quia aperuisset gentibus ostium
fidei, quidam descendentes de Iudaea
25 *Act. 14,26. 15,1—2. 4—5. 7-12 1 acceptio apud deum F 2 quae P 4 obstup.$5 et om.FL 6natione§ :
esset Fõ fuisset cet. 7 aqua FB 8 hii FLa. r., D 11 autem om. $ 12 rece-
(ex reciF) pissentPa -perunt eel. 16 preputios ^ 17 omne L 18 eadem
gratia õ 19 illis om. õ nosL 20 credimus $LõB 21 possim F (ex possit?)
LDM 22 his ex is F his qui L 23 ego § paen. deus g patientiam g 24 cum
om., ante Paulus add. m2F pos !p 25 uenisset Õ 26 fecit F 27 aparuisset
Fa.e.; add. deus LDM,Bs.l. hostium FB 28 disc. Fllla.c.
circumcidamini secundum morem Moysi, non
potestis salui fieri.
commota igitur seditione
non minima aduersus Paulum et Barnaban
statuerunt ascendere et ipsi, qui accusabantur,
et hi, qui accusabant, ad apostolos et presbyteros
Hierosolymam super hac quaestione, cumque
Hierosolymam perrexissent et surrexissent
quidam de heresi Pharisaeorum, qui crediderant
in Christo, dicentes: oportet circumcidi
eos et praecipere illis, ut seruent legem
Moysi, et magna super hoc uerbo oriretur
quaestio, Petrus solita libertate:
uiri, inquit, fratres,
uos scitis, quoniam ab antiquis diebus in
nobis elegit deus per os meum audire gentes
uerbum euangelii et credere et, qui nouit
corda, deus testimonium perhibuit dans illis
spiritum sanctum sicut et nobis et nihil dis-.
creuit inter nos et illos fide purificans corda
eorum.
nunc ergo quid temptatis deum inponere
iugum super ceruicem discipulorum,
quod neque patres nostri neque nos portare
potuimus? sed per gratiam domini nostri
Iesu Christi credimus saluari, quem ad modum
et illi. tacuit autem omnis multitudo et in sententiam
eius Iacobus apostolus et omnes simul presbyteri transierunt.
Haec non debent molesta esse lectori, sed et illi et mihi
utilia, ut probemus ante apostolum Paulum non ignorasse Petrum,
immo principem huius fuisse decreti, legem post euangelium non
om. § 4 aduersum g barnabam $B 5 accusabant L 6 et hi,
qui accusabant om. F accusabanturL ad] etL 7 hierusolimaL ihero (u m2)solima
B saepius hanc quae(e)stionem $FLDB 8 perrexissem L et surr.]
exsurrexerunt tyLDB et (exp.) exsurrexerunt M 9 heresis Fa.r. hereses $
10 Christum g 12 et cum VfSLDMB 13 petro ff 16 alt. et om. LD nobit ^3
nobis L 18 nos L 19 fidei D 20 illorum tyLDMB ergo om. D autem
tyLMB temptastis
denique tantae Petrus auctoritatis fuit, ut Paulus in
epistula sua scripserit: deinde post annos tres ueni
Hierosolymam uidere Petrum et mansi apud
illum diebus quindecim, rursumque in consequentibus:
post annos quattuordecim ascendi iterum
Hierosolymam cum Barnaba adsumpto et
Tito. ascendi autem secundum reuelationem
et exposui illis euangelium, quod praedico
inter gentes, ostendens non habuisse se securitatem euangelii
praedicandi, nisi Petri et, qui cum eo erant, fuisset sententia roboratum.
statimque sequitur: separatim autem his,
qui uidebantur, ne forte in uacuum currerem
aut cucurrissem. quare separatim et non in publico ?
ne fidelibus ex numero Iudaeorum, qui legem putabant esse seruandam
et sic credendum in domino saluatore, fidei scandalum nasceretur.
ergo et eo tempore, cum Petrus uenisset Antiochiam—licet
hoc apostolorum Acta non scribant, sed adfirmanti Paulo credendum
sit — in faciem illi Paulus restitisse se scribit, quia reprehensibilis
erat. prius enim, quam uenirent
quidam a Iacobo, cum gentibus edebat; cum
autem uenissent, subtrahebat se et segregabat
timens eos, qui ex circumcisione erant.
et consenserunt cum illo ceteri Iudaei, ita
ut et Barnabas duceretur ab his in illa simulatione.
sed cum uidissem, mquit, quod non
seq. ras. 5-6 liti. L 4 eum tyLDMB 5 quatt.
om. L 6 et om. M 8 eis tyLDMB cum eis g 9 in gentibus g se non hab. g
habuisse se$$ habuisses § habuisse cet. praed. eu. g 10 praedicati nisi g
praedicationem si F et] et ceterorum Fa, g (add. apostolorum) roboratus D
11 separatis $B 12 uid.] add. esse aliquid s. l. B aliquid esse g 13 in publico
Fa publice cet. 14 ne] add. forte DMB qui ex num. Iud. g ex] et in F
qui] que$15 si F, Ma.c. credendo F saluątorem F 16 et Fa, om. eet.
antiocia $ licet] et a 17 actus B ad (fB) firmante MB 18 facie tyL rest.
paul.F se rest. Mp.c. rest. FL%, Ma.c.Ba.c.m2 19 quam] cumF 20 ab D
ad $, om.Fa.c.m2 edebant $ 23 cum illo et
om. cet. adduc. tyLDMB illam simulationem B 25 uiderim ex uideritF
dixi Petro coram omnibus: si tu, cum Iudaeus
sis, gentiliter et non Iudaice uiuis, quomodo
gentes cogis iudaizare? et cetera. nulli ergo dubium est,
quod Petrus apostolus sententiae huius, cuius nunc praeuaricator
arguitur, primus auctor extiterit.
causa autem praeuaricationis
timor est Iudaeorum; dicit enim scriptura, quod primum edebat
cum gentibus, cum autem uenissent quidam
a Iacobo, subtrahebat se et segregabat timens
eos, qui ex circumcisione erant. timet
autem Iudaeos, quorum erat apostolus, ne per occasionem gentium
a fide Christi recederent et imitator pastoris boni perderet gregem
sibi creditum.
Sicut igitur ostendimus Petrum bene quidem sensisse de
abolitione legis Mosaicae, sed ad simulationem obseruandae eius
timore conpulsum, uideamus, an ipse Paulus, qui alium arguit,
tale quid fecerit. legimus in eodem libro: perambulabat
autem Paulus Syriam et Ciliciam confirmans
ecclesias peruenitque in Derben et Lystram.
et ecce discipulus quidam erat ibi nomine
Timotheus, filius mulieris iudaeae fidelis
patre gentili. huic testimonium reddebant,
qui in Lystris erant et Iconio fratres. hunc
uoluit Paulus secum proficisci et adsumens
circumcidit eum propter Iudaeos, quierant
in illis locis; sciebant enim omnes, quod pater
1 ingrediebantur y$LDMB in ueritatem 5$DB, Ma.c.m2 in ueritate L
euang.] seq. ras. 8-9 liLt. L 2 dixit*p, Fa.c. sis iud. βLDMB 3 sis
o beate apostole Paule, qui in Petro
reprehenderas simulationem, quare se subtraxisset a gentibus propter
metum Iudaeorum, qui a Iacobo uenerant, cur Timotheum, filium
hominis gentilis utique et ipsum gentilem — neque enim Iudaeus
erat, qui non fuerat circumcisus —, contra sententiam tuam circumcidere
cogeris? respondebis mihi: \'propter Iudaeos, qui erant in
illis locis\'. qui igitur tibi ignoscis in circumcisione discipuli uenientis
ex gentibus, ignosce et Petro, praecessori tuo, quod aliqua fecerit
metu fidelium Iudaeorum.
rursum scriptum est: Paulus uero,
cum adhuc sustinuisset dies multos, fratribus
uale dicens nauigauit Syriam et cum
eo Priscilla et Aquila et totondit sibi in Cenchris
caput; uotum enim habuerat. esto, ut ibi
Iudaeorum timore conpulsus sit facere, quod nolebat: quare comam
nutriuit ex uoto et postea in Cenchris totondit ex lege, quod Nazaraei,
qui se deo uouerint, iuxta praeceptum Moysi facere consuerunt ?
Uerum haec ad conparationem eius rei, quae sequitur,
parua sunt. refert Lucas, sacrae scriptor historiae: cum uenissemus
Hierosolymam, libenter susceperunt
nos fratres; et sequenti die Iacobus et omnes seniores, qui
cum eo erant, euangelio illius conprobato dixerunt ei: uides,
frater, quot milia sunt in Iudaea, qui crediderunt
in Christo, et hi omnes aemulatores sunt
legis.
audierunt autem de te, quod discessionem
doceas a Moyse eorum, qui per gentes
D qua $ subtr. se g sese *}3, om. F subtraxissent 3
subtraxisse B agentibus B a gentilibus $D 3 qui a] quia L qui ab F (ex
qui) DB qui ad $ 4 gentilem om. F 5 circumcidi coegisti g 7 discipulis
Fp.c. uenienti B uenientibus F 9 rursus F 11 nauigabit aL; add. abhinc
incipe usque in finem istius eple (omnia del. m1)B 12 et 15 chencris (h exp.) B
Cenchreis g 13 ut tibi F ibi M,B (pr.i in ras. m2)ubityLD 14tim. Iud. g nolebat]
non ledat F 15 nutribit $Lõ postea] add. ea F eam %,Mp.c.m2 16 deo
uouerit Fa.c. deuouerint LB, M (ex deuouerit [de m2 ex do]) uoberint $
praecepta Fft consueuemnt $ 17 secuntur 5 18 praua D historia D
19 exce (ex i F) perunt
hoc ergo iac, quod tibi dicimus.
sunt nobis uiri quattuor uotum habentes
super se; his adsumptis sanctifica te cum ipsis
et inpende in eos, ut radant capita, et sciant
omnes, quia, quae de te audierunt, falsa sunt,
sed ambulas et ipse custodiens legem. tunc
Paulus adsumptis uiris postera die purificatus
cum illis intrauit in templum adnuntians
expletio. nem dierum purificationis, donec
offerretur pro unoquoque eorum oblatio.
o
Paule, et in hoc te rursus interrogo, cur caput raseris, cur nudipedalia
exercueris de caerimoniis Iudaeorum, cur obtuleris sacrificia
et secundum legem hostiae pro te fuerint immolatae. utique
respondebis: \'ne scandalizarentur, qui ex Iudaeis crediderant\'.
simulasti ergo Iudaeum, ut Iudaeos lucrifaceres, et hanc ipsam simulationem
Iacobus te et ceteri docuere presbyteri.
sed tamen euadere
non potuisti; orta enim seditione cum occidendus esses, raptus es a
tribuno et ab eo missus Caesaream sub custodia militum diligenti,
ne te Iudaei quasi simulatorem ac destructorem legis occiderent,
atque inde Romam perueniens in hospitio, quod tibi conduxeras,
Christum et Iudaeis et gentibus praedicasti et sententia tua Neronis
gladio confirmata est.
1 eos circ. tyLDMB circumcidi F 2 fil. suos om. F fil. om. g sec. om. L
4 andierunt tyLDMB 5 fac quod] fiat quaeF 6 e (del.) nobis D 8 et inp. in
eos om. F capita sua F scient FõD 10 ambulans tyFL ipse et F 11 postero
g posteri $ riore L,Mp-c.m2 -riori D,Ma.c.m2 die] pridie
illis g- intrabit $,La.c. annuntias 5 13 pur. dier. F 14 offeretur FBa.c.,L%
15 et F%, Mp.c.m2, om. cet. in om. F rursum Fõ cur om. g 17 pro te host. g
fuer (fuerint m2) pro te B 18 responderis F nee D scandalizentur FB credi-
derunt LDB,Ma.c. 19 simulas ^,Mp.c.m2 ergotea 20 te et cet. Fz
et cet. te cet. 22 ad cesarem (ex cer seq. ras.) Fm2 custodiam Fa.r.z 23 simulationem
L ac exaFhac $ destitutorem D 24 in om. $ hospitium tyFLDB
-25 alt. et om. B gent.] add. et iudeis $
Didicimus, quod propter metum Iudaeorum et Petrus et
Paulus aequaliter finxerint legis se praecepta seruare. qua igitur
fronte, qua audacia Paulus in altero reprehendat, quod ipse commi-
sit ? ego, immo alii ante me exposuerunt causam, quam putauerant,
non officiosum mendacium defendentes, sicut tu scribis, sed docentes
honestam dispensationem, ut et apostolorum prudentiam
demonstrarent et blasphemantis Porphyrii inpudentiam cohercerent,
qui Paulum et Petrum puerili dicit inter se pugnasse certamine,
immo exarsisse Paulum inuidia uirtutum Petri et ea scripsisse
iactanter, uel quae non fecerit uel, si fecit, procaciter fecerit
id in alio reprehendens, quod ipse commiserit. interpretati sunt illi,
ut potuerunt; tu quomodo istum locum edisseres? utique meliora
dicturus, qui ueterum sententiam reprobasti.
Scribis ad me in epistula tua: neque enim a me
docendus es, quomodo intellegatur, quod idem
dicit: \'factus sum Iudaeis tamquam Iudaeus,
ut Iudaeos lucrifacerem\', et cetera, quae ibi
dicuntur conpassione misericordi, non simulatione
fallaci. fit enim tamquam aegrotus, qui
ministrat aegroto, non cum se febres habere
mentitur, sed cum animo condolentis cogitat,
quem ad modum sibi seruiri uellet, si ipse
aegrotaret.
nam utique ludaeus erat, Christianus
autem factus non Iudaeorum sacramenta
reliquerat, quae conuenienter ille
populus et legitime tempore, quo oportebat,
acceperat. ideoque suscepit ea celebranda,
i
F et paul. et petro F 2 se legis F 3 potest id paul. in alt.
reprehendere Fz reprehendit ς 4 quam] con
totius
sermonis tui, quem disputatione longissima protraxisti, hic sensus
est, ut Petrus non errauerit in eo, quod his, qui ex Iudaeis
crediderant, putauerit legem esse seruandam, sed in eo a recti linea
deuiarit, quod gentes cogeret iudaizare, cogeret autem non docentis
imperio, sed conuersationis exemplo, et Paulus non contraria sit
locutus his, quae ipse gesserat, sed quare Petrus eos, qui ex gentibus
erant, iudaizare conpelleret.
Haec ergo summa est quaestionis, immo sententiae tuae,
ut post euangelium Christi bene faciant credentes Iudaei, si legis
mandata custodiant, hoc est, si sacrificia offerant, quae obtulit
Paulus, si filios circumcidant, si sabbatum seruent, ut Paulus in
Timotheo et omnes obseruauere Iudaei. si hoc uerum est, in Cerinthi
et Hebionis heresim delabimur, qui credentes in Christo propter hoc
solum a parentibus anathematizati sunt, quod legis caerimonias.
Christi euangelio miscuerunt et sic noua confessi sunt, ut uetera non
amitterent.
quid dicam de Hebionitis, qui Christianos esse se simulant
t usque hodie per totas orientis synagogas inter Iudaeos heresis
est, quae dicitur Minaeorum et a pharisaeis huc usque damnatur,
quos uulgo Nazaraeos nuncupant, qui credunt in Christum, filium
dei natum de Maria uirgine, et eum dicunt esse, qui sub Pontio
1 ut] sed ut epist. LXVII 2 perniciosa m et eam LD, Ma.r. 4 in om. z xpmj
edidissent D 5 constitueretF 7 significatur 3 8 dispositiore βLDB, s. l. m2
(sed eras.) M protraxisse 5
oro ergo te, ut, qui nostro uulnusculo medendum putas, quod acu
foratum, immo punctum dicitur, huius sententiae medearis uulneri,
quod lancea et, ut ita dicam, phalaricae mole percussum est. neque
enim eiusdem est criminis in explanatione scripturarum diuersas maiorum
sententias ponere et heresim sceleratissimam rursum in ecclesiam
introducere. sin autem haec nobis incumbit necessitas, ut
Iudaeos cum legitimis suis suscipiamus, et licebit eis obseruare in
ecclesiis Christi, quod exercuerunt in synagogis satanae — dicam,
quod sentio —, non illi Christiani fient, sed nos Iudaeos facient.
Quis enim hoc Christianorum patienter audiat, quod in tua
epistula continetur: Iudaeus erat Paulus, Christianus
autem factus non Iudaeorum sacramenta reliquerat,
quae conuenienter ille populus et
legitime tempore, quo oportebat, acceperat.
ideoque suscepit ea celebranda, cum iam
Christi esset apostolus, ut doceret non esse
perniciosa his, qui ea uellent, sicut a parentibus
per legem acceperant, custodire? rursum obsecro te, ut pace tua meum dolorem audias. Iudaeorum Paulus
caerimonias obseruabat, cum iam Christi esset apostolus, et dicis
eas non esse perniciosas his, qui eas uelint, sicut a parentibus
acceperint, custodire; ego e contrario loquar et reclamante mundo
libera uoce pronuntiem caerimonias Iudaeorum et perniciosas esse et mortiferas Christianis et, quicumque eas obseruauerit siue ex
380,23-381,3 1 pr. et F$, om. cet. surrexitF 2 pr. et om. F iudaeis 5 alt. et
om. 5 3 nostro] n
finis enim legis Christus ad iustitiam omni
credenti, Iudaeo scilicet atque gentili. neque enim omni credenti
erit finis ad iustitiam, si Iudaeus excipitur, et in euangelio
legimus: lex et prophetae usque ad Iohannem
Baptistam et in alio loco: propterea ergo magis
quaerebant eum Iudaei interficere, quia
non solum soluebat sabbatum, sed et patrem
suum dicebat deum aequalem se faciens deo,
et iterum: de plenitudine eius nos omnes accepimus
et gratiam pro gratia, quia lex per Moysen data
est. gratia et ueritas per Iesum Christum facta
est.
pro legis gratia, quae praeteriit, gratiam euangelii accepimus
permanentem et pro umbris et imaginibus ueteris instrumenti
ueritas per Iesum Christum facta est. Hieremias quoque ex persona
dei uaticinatur: ecce dies ueniunt, dicit dominus,
et consummabo domui Israhel et domui Iuda
testamentum nouum non secundum testamentum,
quod disposui patribus eorum in die,
quando adprehendi manum eorum, ut educerem
eos de terra Aegypti.
obserua, quid dicat, quod
non populo gentilium, cum quo ante non fecerat testamentum, sed
populo Iudaeorum, cui legem dederat per Moysen, testamentum
nouum euangelii repromittat, ut nequaquam uiuant in uetustate
litterae, sed in nouitate spiritus. Paulus autem, super cuius nunc
nomine quaestio uentilatur, crebras huiusce modi ponit sententias,
e quibus breuitatis studio pauca subnectam: ecce ego
38 (31), 31-:-32 24 cf. Rom. 7, 6 27 *Gal. 5, 2 B adque 5$ et F
nec L sed § et Fõ, om. cet. 5 prophetainusque $ 6 altero 3
ergo F&, qm. cet. 8 sed et quod tyLDM, Ba.r.. 9 esse dic. aLDMB dic. esse g
deum om. § et sequalem se (et s exp.) F 10 nos om. F 11 et 5. om. cet. pro]
perj l2.gratia autem aDMB 13 pro] per L accipiamus 5 17 domum
utroquelocoHILD, Ma.c. Bp.c. 19 disposuit Fa.r. dissui g in om. $5 20quando §
qua cet. 21 quod F 22 cum] eum
recerat Ba.c.m2 receperat LD, Ma.c.m2 receperant $ testam.—ded. om. j
24 uiuant om. 3 25 desuper F nomine nunc Fj 26 huius g depanit F
27 paucas$ .
Christus uobis nihil prodest, et iterum: euacuati
estis a Christo, qui in lege iustificamini;
a gratia excidistis, et infra: si spiritu ducimini,
iam non estis sub lege.
ex quo apparet, qui sub lege est
non dispensatiue, ut nostri uoluere maiores, sed uere, ut tu intellegis,
eum spiritum sanctum non habere. qualia autem sint praecepta
legalia, deo docente discamus: ego, inquit, dedi eis praecepta
non bona et iustificationes, in quibus
non uiuant in eis.
haec dicimus, non quo legem iuxta
Manicheum et Marcionem destruamus, quam et sanctam et spiritalem
iuxta apostolum nouimus, sed quia, postquam fides
uenit et temporum plenitudo, misit deus filium
suum factum ex muliere, factum sub lege,
ut eos, qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem
filiorum reciperemus et nequaquam sub paedagogo,
sed sub adulto et domino et herede uiuamus.
Sequitur in epistula tua: non ideo Petrum emendauit,
quod paternas traditiones obseruaret,
quod si facere uellet, nec mendaciter nec incongrue
faceret.
iterum dico: episcopus es, ecclesiarum
Christi magister; ut probes uerum esse, quod adseris, suscipe aliquem
Iudaeorum, qui factus Christianus natum sibi filium circumcidat,
qui obseruet sabbata, qui abstineat a cibis, quos deus
creauit ad utendum cum gratiarum actione,
qui quarta decima die mensis primi agnum mactet ad uesperam,
et, cum hoc feceris, immo non feceris — scio enim te Christianum et
12 *Gal. 4, 4-5 16 cf. Gal. 3, 25 17 cf. Gal. 4, 7 18 = epist. LXVII 5, 1
24 * I Tim. 4, 3 2 interim D 3 in Fõex cet. 4 exciditisFa.c.D excidetis yt,La.c. leosF
sanct. spiro F5 autem sunt $ sint autem 5 sunt autem F 8 domino g dicamus
SJS 9 quibus] quem D 10 uiuent Mp.c.m2 quod tyFDMB 11 spiritualem
B 12 quo g quod g, om. F uen. fid. g 14 pr. factum Fõ natum
cet. 15 alt. ut] ut (exp.m2) inF et B 16 fil. deiL reci(ex e)peremur F 17 alt.
et g, om. eet. 18 emendabit La.c. 21 dico] add. quod tyLDB, M(eras.) quando
uelquandoquidem g es om. % 22 probemus F 23 factm est LD circumcidit F
24 qui obs.] quod seruat 5 sa(su g)bbata FlJ sabbatum cet. abst.] add. se
l,Mp.c.m% a om. % cibum$26 uesperum F 27 te esseF essete B
et tunc disces opere difficilius esse confirmare sua quam
aliena reprehendere.
ac ne forsitan tibi non crederemus, immo non
intellegeremus, quid diceres — frequenter enim in longum sermo protractus
caret intellegentia et, dum non sentitur, ab inperitis minus
reprehenditur —, inculcas et replicas: hoc ergo Iudaeorum
Paulus dimiserat, quod malum habebant. quod
est malum Iudaeorum, quod Paulus dimiserat ? utique illud, quod
sequitur: quod \'ignorantes dei iustitiam et suam
iustitiam uolentes constituere iustitiae dei
non sunt subiecti\';
deinde, quod post passionem
et resurrectionem Christi dato ac manifestato
sacramento gratiae secundum ordinem
Melchisedech adhuc putabant uetera sacramenta
non ex consuetudine sollemnitatis,
sed ex necessitate salutis esse celebranda,
quae tamen si numquam fuissent necessaria,
infructuose atque inaniter pro eis Machabaei
martyres fierent;
postremo illud, quod praedicatores
gratiae Christianos Iudaei tamquam
hostes legis persequerentur. hos atque
huius modi errores et uitia dicit se damna et
stercora arbitratum, ut Christum lucrifaceret.
Didicimus per te, quae apostolus Paulus mala reliquerit
Iudaeorum; rursum te docente discamus, quae bona eorum tenuerit.
II Mach. c. 7 22 cf. Phil. 3, 8 ex dicis F scies eet. sua] tuaF 3 aliena F hac !p
r.ec forte F 4 quod] aDB,LMa.c. diceremus 5 sermonem F protractur 3
protractatus D 5 intellegentiam tyF dum om. F ab inp. om. g 6 ergo om.
LDB,Ma.c. 7habebatD
neque enim mdillerentia
sunt inter bonum et malum, sicut philosophi disputant: \'bonum est
continentia, malum luxuria, inter utrumque indifferens ambulare,
digerere alui stercora, capitis naribus purgamenta proicere, sputis
rheumata iacere\'. hoc nec bonum nec malum est — siue enim feceris
siue non feceris, nec iustitiam habebis nec iniustitiam —, obseruare
autem legis caerimonias non potest esse indifferens, sed aut
bonum est aut malum est. tu dicis bonum, ego adsero malum
et malum non solum his, qui ex gentibus, sed et his, qui ex Iudaico
populo crediderunt.
in hoc, ni fallor, loco, dum aliud uitas, ad aliud
deuolueris. dum enim metuis Porphyrium blasphemantem, in
Hebionis incurris laqueos his, qui credunt ex Iudaeis, obseruandam
legem esse decernens. et quia periculosum intellegis esse, quod dicis,
rursum illud superfluis uerbis temperare conaris: sine ulla
salutis necessitate, sicut Iudaei celebrandas
putabant, aut fallaci simulatione, quod in
Petro reprehenderat.
Petrus igitur simulauit legis custodiam, iste autem
D, LMa.c., Bp.c.m2 in quit Finquid õ inquis g inquiens
sublata interpunctione l. 3 dubitanter proponit Engelbrecht leges LD, Ma.c.m2,
Bp.c.m2 si m. p. celebrarentur
bene
defendis Paulum, quod non simulauerit errorem Iudaeorum, sed
uere fuerit in errore, neque imitari Petrum uoluerit mentientem, ut,
quod erat, metu Iudaeorum dissimularet, sed tota libertate Iudaeum
esse se diceret. nouam clementiam apostoli! dum Iudaeos Christianos
uult facere, ipse Iudaeus factus est. non enim poterat luxuriosos ad.
frugalitatem reducere, nisi se luxuriosum probasset, et misericorditer,
ut ipse dicis, subuenire miseris, nisi se miserum ipse sentiret. uere enim
miselli et misericorditei deplorandi, qui contentione sua et amore legis
abolitae apostolum Christi fecere Iudaeum.
nec multuminterestintei
meam et tuam sententiam, quia ego dico et Petrum et Paulum timore
fidelium Iudaeorum legis exercuisse, immo simulasse mandata, tu
autem adseris hoc eos fecisse clementer \'non mentientis astu sed
conpatientis affectu\', dum modo illud constet uel metu uel
tyF obseruabit $з -bat F legitime L 2 propter$3 se
sim. g illosj iudae(e)eos fyLDMB lucrifaciat ^3 4 etiam non F gentilibus L
6 queque B 7 fecit] erat D 8 ut ep. LXVII ut paulus codd. fall. om.
coda,. praeter Bm2 (cf. ep. LXV11) 9
illud autem argumentum,
quo aduersum nos uteris, quod et gentilibus debuerit gentilis
fieri, si Iudaeis Iudaeus factus est, magis pro nobis facit. sicut enim
non fuit uere Iudaeus, sic nec uere gentilis erat, et sicut non fuit uere
gentilis, sic nec uere Iudaeus erat. in eo autem imitator gentilium est, quia praeputium recipit in fide Christi et indifferenter permittit
uesci cibis, quos damnant Iudaei, non cultu, ut tu putas, idolorum;
in Christo enim Iesu nec circumcisio est aliquid
nec praeputium, sed obseruatio mandatorum dei.
Quaeso igitur te et iterum atque iterum deprecor, ut ignoscas
disputatiunculae meae et, quod modum meum egressus sum,
tibi inputes, qui coegisti, ut rescriberem, et mihi cum Stesichoro
oculos abstulisti. nec me putes magistrum esse mendacii, qui sequor
Christum dicentem: ego sum uia et uita et ueritas,
nec potest fieri, ut ueritatis cultor mendacio colla submittam.
neque mihi inperitorum plebeculam concites, qui te uenerantur ut
episcopum et in ecclesia declamantem sacerdotii honore suscipiunt,
me autem aetatis ultimae et paene decrepitum ac monasterii et ruris
secreta sectantem parui pendunt, et quaeras tibi, quos doceas siue
reprehendas. ad nos enim tantis maris atque terrarum a te diuisos spatiis uix uocis tuae sonus peruenit et, si forsitan litteras scripseris,
ante eas Italia ac Roma suscipiet, quam ad me, cui mittendae sunt,
deferantur.
epist. CIV 3 se om-F% 2 quo] quod aFLaDB aduersusF gentibusFB
et gentilis 3 iudaeis om. 3 maiusB fecit F 4 pr. uereJ uerusF sic om.
$LDB, Ma.c.m2 alt. uere 3,
Quod autem in aliis quaeris epistulis, cur prior mea in libris
canonicis interpretatio asteriscos habeat et uirgulas praenotatas et
postea aliam translationem absque his signis ediderim — pace tua
dixerim —. uideris mihi non intellegere, quod quaesisti. illa enim
interpretatio septuaginta interpretum est et, ubicumque uirgulae,
id est obeli, sunt, significatur, quod Septuaginta plus dixerint,
quam habetur in Hebraeo, ubi autem asterisci, id est stellae praelucentes,
ex Theodotionis editione ab Origene additum est. et ibi
Graeca transtulimus, hic de ipso Hebraico, quod intellegebamus,
expressimus sensuum potius ueritatem quam uerborum interdum
ordinem conseruantes.
et miror, quomodo septuaginta interpretum
libros legas non puros, ut ab eis editi sunt, sed ab Origene emendatos
siue corruptos per obelos et asteriscos et Christiani hominis interpretatiunculam
non sequaris, praesertim cum ea, quae addita sunt,
ex hominis Iudaei atque blasphemi post passionem Christi editione
transtulerit. uis amator esse uerus septuaginta interpretum? non
legas ea, quae sub asteriscis sunt, immo rade de uoluminibus, ut
ueterum te fautorem probes. quod si feceris, omnes ecclesiarum
bibliothecas condemnare cogeris. uix enim unus aut alter inuenietur
liber, qui ista non habeat.
Porro, quod dicis non debuisse me interpretari post ueteres
et nouo uteris syllogismo: \'aut obscura fuerunt, quae interpretati
sunt Septuaginta, aut manifesta: si obscura, te quoque in eis falli
potuisse credendum est, si manifesta, illos in eis falli non potuisse
perspicuum est,\' tuo tibi sermone respondeo. omnes ueteres tractatores,
qui nos in domino praecesserunt et qui scripturas sanctas
(alt. s eras.) B 3 alia D
4 uidebis L, Ma.c.m2 6 oboeli F oboli Ba.c.m2 obelisci LDM quid L3DB
7stellulaef BaditumF ibij,ubi cet. 9inteIlegamusF 10 sensu F
- ord. int. c 11 quod modo $ libr. leg. int. F 13 correptos M correctos D
obolos FD, LMa.c. homines 3, Ba.c. 14 sequeris F 15 hominibus $
16 transtulerint $ uerus] ueterum LD3IB 17 ea om- FD rade de M (pr. de
s.l.m2) B (alt. de s.l.m2) rede de D redde L reddere om. $ u (del.) D
18 uet. te faut.] te fa(u s.l.)ctorem uerum F ueterum om. D te om.
fauct. Fp.c.B fact LzD,Fa.c.Ma.c m2 19 damnare c uis D aliter Bm2
inuenitur DM, Bm2 20 iste D 21 uetere g 22 uteri g solic* ismo F
iuerintLD,Ma.c. 23 aut exac J/ eisjillisg
si obscura, tu quomodo post eos ausus es disserere, quod illi explanare
non potuerunt? si manifesta, superfluum est te uoluisse disserere,
quod illos latere non potuit, maxime in explanatione psalmorum,
quos apud Graecos interpretati sunt multis uoluminibus primus
Origenes, secundus Eusebius Caesariensis, tertius Theodorus Heracleotes,
quartus Asterius Scythopolita, quintus Apollinaris Laodicenus,
sextus Didymus Alexandrinus. feruntur et diuersorum in
paucos psalmos opuscula, sed nunc de integro psalmorum corpore
dicimus.
apud Latinos autem Hilarius Pictauensis et Eusebius,
Uercellensis episcopus, Origenem et Eusebium transtulerunt, quorum
priorem et noster Ambrosius in quibusdam secutus est. respondeat
mihi prudentia tua, quare post tantos et tales interpretes in
explanatione psalmorum diuersa senseris. si enim obscuri sunt psalmi,
quoque in eis falli potuise credendum est; si manifesti, illos in eis 15
falli potuisse non creditur. ac per hoc utroque modo superflua erit
interpretatio tua et hac lege post priores nullus loqui audebit et,
quodcumque alius occupauerit, alius de eo scribendi licentiam non
habebit. quin potius humanitatis tuae est, in quo ueniam tibi tribuis,
indulgere et ceteris.
ego enim non tam uetera abolere conatus sum,
quae linguae meae hominibus emendata de Graeco in Latinum transtuli,
quam ea testimonia, quae a Iudaeis praetermissa sunt uel corrupta,
proferre in medium, ut scirent nostri, quid Hebraea ueritas
contineret. si cui legere non placet, nemo conpellit inuitum. bibat
uinum uetus cum suauitate et nostra musta contemnat, quae in explanatione
priorum edita sunt, ut, sicubi illa non intelleguntur, ex
nostris manifestiora fiant.
quod autem genus interpretationis in
scripturis sanctis sequendum sit, liber, quem scripsi de optimo
om. ^ aus. es post eos g post eos] posteriorF
estFa.c. esse § 4 potuerunt 6 origenis F,LMp.c.Ba.c. eraeocleotes F
eraclites B 7 scitop. LMB citop. tyD apollinarius LDB,Ma.r. laudic.
?$DM,La.c. 8 in om. D 9 corp. psalm. $ 10 autem] aut F enim B
ilarius B pictauiensis (ex-ses L) FB,La.r. add. eps B bercellensus $ llepi- f
scopi ^3, om. B et om. F 12 quibus SJ5 13 quare] quia LD,Ma.c.m2; add. I
tu $LM tua D in om. $ 15 credo — pot. om. § 16 non potuisse F 18 quo-,
cumque $ quo ueniam § de eos õ deo $ lic. scr. g 19 quin] qui Õ tribus D I
20indulgeriMa.e.D et om. LDMB tam]tantum§ 21omnibusB 22 a om.F% !
correpta $LD, Ma.c.Ba.c.m2 25con-
tem(p B)nant %LD,Ma.c.Ba.c.m2 26 ex] et F 27 fiant] sunt F
quas editioni nostrae praeposuimus, explicant ad illasque prudentem
lectorem remittendum puto. et si me, ut dicis, in noui testamenti
emendatione suscipis exponisque causam, cur suscipias, quia
plurimi linguae Graecae habentes scientiam de meo possent opere
iudicare, eandem integritatem debueras etiam in ueteri credere testamento,
quod non nostra confinximus, sed, ut apud Hebraeos inuenimus,
diuina transtulimus. sicubi dubitas, Hebraeos interroga.
Dices: \'quid, si Hebraei aut respondere noluerint aut
mentiri uoluerint ?\' tota frequentia Iudaeorum in mea interpretatione
reticebit ? nullus inueniri poterit, qui Hebraeae linguae habeat notitiam,
aut omnes imitabuntur illos Iudaeos, quos dicis in Africae
repertos oppidulo in meam calumniam conspirasse?
huiusce modi
enim in epistula tua texis fabulam: quidam frater noster
episcopus cum lectitari instituisset in ecclesia,
cui praeest, interpretationem tuam, mouit
quiddam longe aliter a te positum apud
Ionam prophetam, quam erat omnium sensibus
memoriaeque inueteratum et tot aetatum
successionibus decantatum. factus est tantus tumultus:
in plebe maxime Graecis arguentibus et inflammantibus
calumniam falsitatis, ut cogeretur
episcopus — Oea quippe ciuitas erat — Iudaeorum
testimonium flagitare.
utrum autem illi inperitia
an malitia hoc esse in Hebraeis codicibus
om. F diuin. om. F 2 propos. F,Mp.c.m2 expos. D,Ma.c.m2 ad]
et $ 3 mittendum LM,Ba.c.m3 et] utL me ex ne L, om. F 4 emendationemFDM
causas $LDMB quia-iud. om. D 5 plurime (q F)
Ba.c.m2 possint Ba.c.m2 possunt F,Bp.c.m2 CtndicareB eadem F 7 confiximus
Dicis me in Iona propheta male quiddam interpretatum
et seditione populi conclamante propter unius uerbi dissonantiam
episcopum paene sacerdotium perdidisse. et quid sit illud, quod male
interpretatus sim, subtrahis auferens mihi occasionem defensionis
meae, ne, quicquid dixeris, me respondente soluatur, nisi forte ut
ante annos plurimos cucurbita uenit in medium adserente illius temporis
Cornelio et Asinio Pollione me \'hederam\' pro \'cucurbita\' transtulisse.
super qua re in commentario Ionae prophetae plenius respondimus
hoc tantum nunc dixisse contenti, quod in eo loco, ubi septua- ginta interpretes \'cucurbitam\' et Aquila cum reliquis \'hederam\' transtulerunt, idest
ϰιττόν, in Hebraeo uolumine \'ciceion\' scriptum habet,
hoc ergo uerbum de uerbo edisserens si \'ciceion\' transferre uoluissem,
nullus intellegeret, si \'cucurbitam\', id dicerem, quod in
pr. et FlJ, om. cet. habeant § 3 mendac(t)ium βLDMB 6 in nonn. te
peto m fine epistulae, ut quiescentem senem olimque ueteranum
militare non cogas et rursum de uita periclitari. tu, qui iuuenis es
et in pontificali culmine constitutus, doceto populos et nouis Africae
frugibus Romana tecta locupleta. mihi sufficit cum auditore uel
lectore pauperculo in angulo monasterii susurrare.
Paucis in exordio placet iudicium ueritatis; dicente autem
domino per prophetam: et iudicium meum quasi lux,
egredietur, qui tenebrarum horrore circumdati sunt nec
naturam rerum clara mente perspiciunt, pudore operiuntur aeterno
et cassos se habuisse conatus ipso fine cognoscunt. unde et nos
Iohannem, qui dudum Constantinopolitanam rexit ecclesiam,
deo placere semper optauimus et causas perditionis eius, in quas
ferebatur inprouidus, nequaquam credere uoluimus.
sed ille, ut
cetera flagitia eius taceam, Origenistas in suam recipiens familiaritatem
et ex his plurimos in sacerdotium prouehens at queob hoc
scelus beatae memoriae hominem dei Epiphanium, qui inter
T = Parisinus lat. 2172 s. X. V = Parisinus lat. 2173 s. XIII. In utroque codice hoc fragmentum cum epistula CXIV coaluit, quod
primus uidit Valesius
Scientes ergo dictum a saluatore: nolite iudicare
secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate,
ne quoquam ....................
Dilectissimo atque amantissimo papae Theophilo episcopo
Hieronymus.
(Quod) tardius beatitudini tuae Latino sermone translatum\'
librum tuum remitterem, multa in medio inpedimenta fecerunt: Isaurorum
repentina eruptio, Phoenicis Galilaeaeque uastitas, terror
Palaestinae, praecipue urbis Hierosolymae, et nequaquam librorum,
sed murorum extructio, ad hoc asperitas hiemis, fames intolerabilis
nobis praesertim, quibus multorum fratrum cura inposita est.
inter
quas difficultates lucratiuis et, ut ita dicam, furtiuis per noctem
operis crescebat interpretatio et iam in scidulis tenebatur, cum
diebus sanctae quadragesimae scripta ad purum - conlatione tantum
indigerem – grauissimo languore correptus et mortis limen ingrediens 20
X 7, 27 T*= Parisinus lat. 2172 s. X. V = Parisinus lat. 2173 s. XIII. TV; Hieronymi nomen exhibet titulus in
utroque codice
Mirati sumus in opere tuo utilitatem omnium ecclesiarum,
ut discant,- qui ignorant, eruditi testimoniis scripturarum, qua debeant
ueneratione sancta suscipere et altaris Christi ministerio deseruire
sacrosque calices et sancta uelamina et cetera, quae ad cultum
dominicae pertinent passionis, non quasi inania et sensu carentia
sanctimoniam non habere, sed ex consortio corporis et sanguinis
domini eadem, qua <%rpus eius et sanguis, maiestate ueneranda.
Suscipe igitur librum tuum, immo meum et, ut uerius
dicam, nostrum; cumque mihi faueris, tuus fautor eris. tibi enim
meum sudauit ingenium et facundiam Graecam Latinae linguae uolui
paupertate pensare. neque uero, ut diserti interpretes faciunt, uerbum
uerbo reddidi nec adnumeraui pecuniam, quam mihi per partes
dederas, sed pariter appendi, ut nihil desit ex sensibus, cum aliquid
desit ex uerbis.
epistulam autem tuam idcirco in Latinum uerti et
huic uolumini praeposui, ut omnes, qui legerint, sciant me non temeritate
et iactantia, sed praeceptis beatitudinis tuae suscepisse onus
ultra uires meas. quod an consecutus sim, tuo iudicio derelinquo.
certe, si inbecillitatem reprehenderis, uoluntati ueniam commodabis.
(pr. s eras. T) TV 4 anime V maeror om. V
5 optuderit T obtui (exp.) derit V 7 mirati (s. I. i imitati) V 8 eruditi om. V
10 alt. et om. V que V 11 pertinent om. V 15 dicam] loquar ç 16 nolui V
Domino uere sancto et beatissimo papae Augustino Hieronymus in Christo salutem. I
Cum a sancto fratre nostro sollicite quaererem, quid ageres,
sospitem te laetus audiui. rursum, cum tuas litteras non dico spera- I
rem, sed exigerem, nesciente te de Africa profectum esse se dixit. I
itaque reddo tibi per eum salutationis officia, qui te unico amore I
complectitur, simulque obsecro, ut ignoscas pudori meo, quod diu
praecipienti, ut rescriberem, negare non potui. nec ego tibi, sed causae
causa respondit. et si culpa est respondisse – quaeso, ut patienter
audias —, multo maior est prouocasse.
sed facessant istius modi querimoniae;
sit inter nos pura germanitas et deinceps non quaestionum,
sed caritatis ad nos scripta mittamus. sancti fratres, qui nobiscum
domino seruiunt, affatim te salutant. sanctos, qui tecum Christi leue
trahunt iugum, praecipue sanctum et suscipiendum papam Alypium,
ut meo obsequio salutes, precor.
incolumem te et memorem mei
Christus deus noster tueatur omnipotens, domine uere sancte et
= Escorialensis ac. 1. 14 s. VIII-IX. A = Berolinen.sis lat. 17 s. IX. I § = Parisinus 12163 s. IX. I B = Berolinensis lat. 18 s. XII. I Haec epistula est inter Augustini epistulas LXXXI p. 350 (Goldbacher); I
de titulo cf. adnot. ad epist. LXVII I $B uere om. A iheronimus B 4 in Chr. sal. om. ℬ Christo]
domino A 5 nostro om. B; add. firmo cod. Mus. Brit. Reg. 5 D VI saec.
XI-Xll ex coniectura procliui (cf. initium epist. CXVl), sed non necessaria,
quam secuti sunt editores 6 rursus
Domino dilectissimo et in Christi uisceribus honorando, sancto
fratri et conpresbytero Hieronymo Augustinus in domino salutem.
Iam pridem tuae caritati prolixam epistulam misi respondens
illi tuae, quam per sanctum filium tuum Asterium, nunc iam non solum
fratrem, uerum etiam collegam meum, misisse te recolis. quae
utrum in manus tuas peruenire meruerit, adhuc nescio, nisi quod
per fratrem sincerissimum Firmum scribis, si ille, qui te primum
gladio petiit, stilo repulsus est, ut sit humanitatis meae atque iustitiae
accusantem reprehendere, non respondentem.
hoc solo tenuissimo
indicio utcumque conicio legisse te illam epistulam meam. in ea
quippe deploraui tantam inter uos extitisse discordiam, de quorum
tanta amicitia, quaqua uersum eam fama diffuderat, caritas fraterna
gaudebat. quod non feci reprehendendo germanitatem tuam,
cuius in ea re aliquam culpam me cognouisse non ausim dicere, sed
dolendo humanam miseriam, cuius in amicitiis mutua caritate
retinendis, quantalibet illa sit, incerta permansio est.
uerum illud
= Escorialensis ac I. 14 s. VIII-IX. § = Parisinus 12163 s. IX. Parisinus nouv. acq. lat. 1444 s. Xl. Musei Britannici Regius 5 D VI s. XI-XII. Haec epistula est inter Augustini epistulas LXXXII (p. 351 Goldbacher);
de titulo cf. adnot. ad epist. LXVII
Petis uel potius fiducia caritatis iubes, ut in scripturarum
campo sine nostro inuicem dolore ludamus. equidem, quantum ad
ad me adtinet, serio nos ista quam ludo agere mallem. quodsi hoc
uerbum tibi propter facilitatem ponere placuit, ego, fateor, maius
aliquid expeto a benignitate uirium tuarum prudentiaque tam docta
et otiosa, annosa, studiosa, ingeniosa diligentia haec tibi non tantum
donante, uerum etiam dictante spiritu sancto, ut in magnis et
laboriosis quaestionibus non tamquam ludentem in campo scripturarum,
sed in montibus anhelantem adiuues.
si autem propter hilaritatem,
quam esse inter carissimos disserentes decet, putasti dicendum
esse \'ludamus\', siue illud apertum et planum sit, unde conloquimur,
siue arduum atque difficile, hoc ipsum edoce, obsecro te,
quonam modo adsequi ualeamus, ut, cum forte aliquid nos mouet,
quod nobis etsi non cautius adtendentibus, certe tardius intellegentibus
non probatum est, et, quid nobis uideatur, contra conamur
adserere, si hoc aliquanto securiore libertate dicamus, non incidamus
in suspicionem puerilis iactantiae, quasi nostro nomini famam
uiros inlustres accusando quaeramus, si autem aliquid asperum
refellendi necessitate depromptum, quo tolerabile fiat, leniore circumfundamus
eloquio, litum melle gladium stringere iudicemur, nisi forte
ille modus est, quo utrumque hoc uitium uel uitii suspicionem caueamus,
si cum doctiore amico sic disputemus, ut, quicquid dixerit,
necesse sit adprobare nec quaerendi saltem causa liceat aliquantulum
reluctari.
codd. 8 serio nos] seri onus $
9 magis Õ 10 expecto ^ a - prud. om.
om. t) stuosa § ingeniosaque ljp.c.m2 12 dictante] donante $ 15 quem aI
dicet$16 plenum 5J? 17 doce om.
nos] nobis (?) $ a. r. 20 contra con. om. $ 21 ads. - p. 399,13 tuos leguntur ?
port p. 401,22 contra quos
Tum uero sine ullo timore offensionis tamquam in campo
luditur, sed mirum, si nobis non inluditur. ego enim — fateor caritati
tuae — solis eis scripturarum libris, qui iam canonici appellantur, didici
hunc timorem honoremque deferre, ut nullum eorum auctorem
scribendo errasse aliquid firmissime credam ac, si aliquid in eis
offendero litteris, quod uideatur contrarium ueritati, nihil aliud quam
uel mendosum esse codicem uel interpretem non adsecutum esse,
quod dictum est, uel me minime intellexisse non ambigam.
alios
autem ita lego, ut, quantalibet sanctitate doctrinaque praepolleant,
non ideo uerum putem, quia ipsi ita senserunt, sed quia mihi uel per
illos auctores canonicos uel probabili ratione, quod a uero non
abhorreat, persuadere potuerunt.
nec te, mi frater, sentire aliud
existimo; prorsus, inquam, non te arbitror sic legi tuos libros uelle
tamquam prophetarum uel apostolorum, de quorum scriptis, quod
omni errore careant, dubitare nefarium est. absit hoc a pia humilitate
et ueraci de temet ipso cogitatione, qua nisi esses praeditus, non utique diceres: utinam mereremur complexus
tuos et conlatione mutua uel doceremus
aliqua uel disceremus!
Quod si te ipsum consideratione uitae ac morum tuorum
non simulate, non fallaciter dixisse credo, quanto magis aequum
est me credere apostolum Paulum non aliud sensisse, quam scripserit,
ubi ait de Petro et Barnaba: cum uiderem, quia non
recte ingrediuntur ad ueritatem euangelii,
dixi Petro coram omnibus: si tu: cum sis Iudaeus,
gentiliter et-non Iudaice uiuis, quomodo
gentes cogis iudaizare?
de quo enim certus
sim, quod me scribendo uel loquendo non fallat, si fallebat apostolus
filios suos, quos iterum parturiebat, donec in eis Christus, id est
30 ueritas, formaretur, quibus cum praemisisset dicens: quae
autem scribo uobis, ecce coram deo, quia non
30 Gal. 1, 20.
4 que om. § earum $ 5 al. err. <p hac
I9 prepolleat g 12mihig,t)a.c.m2 aliud] aliquid aliter g 13libros-400, 30
scrips. om. ^ 14 uel] et ç quorum] quo 3
\'At enim satius est credere apostolum Paulum aliquid non
uere scripsisse, quam apostolum Petrum non recte aliquid egisse.\'
hoc si ita est, dicamus — quod absit — satius esse credere mentiri
euangelium, quam negatum esse a Petro Christum, et mentiri Regnorum
librum, quam tantum prophetam a domino deo tam excellenter
electum et in concupiscenda atque abducenda uxore aliena
commisisse adulterium et in marito eius necando tam horrendum
homicidium.
immo uero sanctam scripturam in summo et caelesti
auctoritatis culmine conlocatam de ueritate eius certus ac securus
legam et in ea homines uel adprobatos uel emendatos uel damnatos
ueraciter discam potius, quam, facta humana dum in quibusdam
laudabilis excellentiae personis aliquando credere timeo reprehendenda,
ipsa diuina eloquia mihi sint ubique suspecta.
Manichei plurima diuinarum scripturarum, quibus eorum
nefarius error clarissima sententiarum perspicuitate conuincitur,
quia in alium sensum detorquere non possunt, falsa esse contendunt,
ita tamen, ut eandem falsitatem non scribentibus apostolis tribuant,
sed nescio quibus codicum corruptoribus.
quod tamen quia nec
pluribus siue antiquioribus exemplaribus nec praecedentis linguae
auctoritate, unde Latini libri interpretati sunt, probare aliquando
potuerunt, notissima omnibus ueritate superati confusique discedunt.
itane non intellegit sancta prudentia tua, quanta malitiae
illorum patescat occasio, si non ab aliis apostolicas litteras esse
falsatas, sed ipsos apostolos falsa scripsisse dicamus?
\'Non est\', inquis, \'credibile hoc in Petro Paulum, quod ipse
Paulus fecerat, arguisse\'. non nunc quaero, quid fecerit; quid scripserit,
quaero. hoc ad quaestionem, quam suscepi, maxime pertinet,
ut ueritas diuinarum scripturarum ad nostram fidem aedificandam
ep. CXII 4, 1; Hieron. in Pauli ep. ad Gal. 2, 11 sqq. (XXVI 339 M) om. §
23 sine Õ nec t 26 prud. sancta g 28 dicemus g 30 quaero] inquiro g fecerit
sed g 31 quaero] seria quero $ hoc quod ad t)
per hoc in canonicum auctoritatis culmen recepta ex omni parte
uerax atque indubitanda persistat.
nam si hoc fecit Petrus, quod
facere debuit, mentitus est Paulus, quod eum uiderit non recte
ingredientem ad ueritatem euangelii. quisquis enim hoc facit, quod
facere debet, recte utique facit et ideo falsum de illo dicit, qui
dicit eum non recte fecisse, quod eum nouit facere debuisse. si
autem uerum scripsit Paulus, uerum est, quod Petrus non recte
tunc ingrediebatur ad ueritatem euangelii; id ergo faciebat, quod
facere non debebat.
et si tale aliquid Paulus ipse iam fecerat,
correctum potius etiam ipsum credam coapostoli sui correctionem
non potuisse neglegere, quam mendaciter aliquid in sua epistula
posuisse, et epistula qualibet, quanto magis in illa, in qua praelocutus
ait: quae autem scribo uobis, ecce coram
deo, quia non mentior.
Ego quidem illud Petrum sic egisse credo, ut gentes cogeret
iudaizare. hoc enim lego scripsisse Paulum, quem mentitum esse
non credo. et ideo non recte agebat hoc Petrus; erat enim contra
euangelii ueritatem, ut putarent, qui credebant in Christum, sine
illis ueteribus sacramentis saluos se esse non posse. hoc enim
contendebant Antiochiae, qui ex circumcisione crediderant,
contra quos Paulus perseueranter acriterque confligit.
ipsum uero
Paulum non ad hoc id egisse, quod uel Timotheum circumcidit uel
Cenchris uotum persoluit uel Hierosolymis a Iacobo admonitus cum
eis, qui uouerant, legitima illa celebranda suscepit, ut putari uideretur
per ea sacramenta etiam Christianam salutem dari, sed ne illa,
quae prioribus, ut congruebat, temporibus in umbris rerum futurarum
deus fieri iusserat, tamquam idolatriam gentilium damnare
crederetur.
hoc est enim, quod illi Iacobus ait auditum de illo esse,
27 cf. Col. 2, 17 29 cf. Act. 21, 21 2 in om. 31) cani. cum g
canonum t) auctoritas t) diuinitatis ?|3 culmen om. t) 4rectag 5 hoc om-
quod-et om. $ 6 de illo falsum Õ illo] eo g qui] quod$9 ergo] enim i
11 correptum
uel si hoc non in epistola g 18 qui erat om. $3 19 xpo$20 se om.
21 antiocia$ cred.] gaudebant$22 perseuerante ^ 24 cencris
g a om. om. $ 29 credatur $
in Christum discindantur a propheta Christi tamquam eius doctrinam
detestantes atque damnantes, de quo ipse Christus dicit:
si crederetis Moysi, crederetis et mihi; de
me enim ille scripsit.
Adtende enim, obsecro, ipsa uerba Iacobi: uides, inquit,
frater, quot milia sunt in Iudaea, qui
crediderunt in Christum, et hi omnes aemulatores
sunt legis. audierunt autem de te,
quia discissionem doces a Moyse eorum, qui
per gentes sunt, Iudaeorum dicens non debere
circumcidere eos filios suos neque secundum consuetudinem
ingredi. quid ergo est? utique
oportet conuenire multitudinem; audient
enim te superuenisse. hoc ergo fac, quod tibi
dicimus.
sunt nobis uiri quattuor uotum habentes
super s e. his adsumptis sanctifica te
cum ipsis et inpende in eos, ut radant capita,
et scient omnes, quia, quae de te audierunt,
falsa sunt, sed sequeris et ipse custodiens
legem. de gentibus autem, qui crediderunt,
nos mandauimus iudicantes nihil eius modi
seruare illos, nisi ut obseruent ab idolis immolato
et a sanguine et a fornicatione.
non, ut
opinor, obscurum est et Iacobum hoc ideo monuisse, ut scirent
falsa esse, quae de illo audierant hi, qui, cum in Christum ex Iudaeis
credidissent, tamen aemulatores erant legis, ne per doctrinam Christi
uelut sacrilega nec deo mandante conscripta damnari putarentur,
quae per Moysen patribus fuerant ministrata. hoc enim de Paulo
iactauerant non illi, qui intellegebant, quo animo a Iudaeis fidelibus
(sic) crederetis om. g 7 quodaSg 8 xpo t|3 hi omnes] iohannes õ
9 autem-eorum om. $ 11 sunt om. Õ 12 eos circ. eos
typ.c.m2i 15 te om g 19 omnia g 22 eis $ modi om. $ 23 obs. se typ.c.m2
se obs. g idolis] add. et s.l.m2t) 24 pr. aow. alt. a om. Õ 25 et aia cobum §
26 cum in om. i in om §, t)a.c.m2 xpo $3 28 dari i 29mosum $ 30 iactauerunt
5 non illi] nonuli ^ qui] quia ^5,t)a.r.(?) a om. õ .
diuinam et sacramentorum illorum propheticam sanctitatem,
non propter adipiscendam salutem, quae iam in Christo reuelabatur
et per baptismi sacramentum ministrabatur, sed illi hoc de Paulo
sparserant, qui sic ea uolebant obseruari, tamquam sine his in euangelio
salus credentibus esse non posset.
ipsum enim senserant uehementissimutn
gratiae praedicatorem et intentioni eorum maxime
aduersum docentem non per illa hominem iustificari, sed per gratiam
Iesu Christi, cuius praenuntiandae causa illae umbrae in lege mandatae
sunt. et ideo illi inuidiam et persecutionem concitare molientes
tamquam inimicum legis mandatorumque diuinorum criminabantur,
cuius falsae criminationis inuidiam congruentius deuitare
non posset, quam ut ea ipse celebraret, quae damnare tamquam
sacrilega putabatur, atque ita ostenderet nec Iudaeos tunc ab eis
tamquam a nefariis prohibendos nec gentiles ad ea tamquam ad necessaria
conpellendos.
Nam si re uera sic ea reprobaret, quem ad modum de illo
auditum erat, et ideo celebranda susciperet, ut actione simulata
suam posset occultare sententiam, non ei diceret Iacobus: et
scient omnes, sed diceret: \'et putabunt omnes\', quoniam,
quae de te audierunt, falsa sunt, praesertim quia in
ipsis Hierosolymis apostoli iam decreuerant, ne quisquam
gentes cogeret iudaizare, non autem decreuerant, ne quisquam
tunc Iudaeos iudaizare prohiberet, quamuis etiam ipsos iam doctrina
Christiana non cogeret.
proinde, si post hoc apostolorum
decretum Petrus habuit illam in Antiochia simulationem, qua
gentes cogeret iudaizare, quoniam nec ipse cogebatur, quamuis
propter commendanda eloquia dei, quae Iudaeis sunt credita, non
prohibebatur, quid mirum, si constringebat eum Paulus libere adserere,
quod cum ceteris apostolis se Hierosolymis decreuisse meminerat
?
ex
possent Õ 8 adnersus $ illam §t)i 9 cause ℬ in om. $ 10 mol. conc. g
13 ipsa$15 nefarios ^ 17 re om. i)a.c.m2 aud. de illo (scq. ras. 5—6 litt.)$
illa t 18 ut] et õ 19 posse ℬ dicere $ 20 scirent ℬ set dicerit ℬ
patabant ia. c. 23 cogeret] crederet ℬ 26 antiociam $ qtiae i 27 quo
iam ty coiam ℬ quod iam i 30 si §
Si autem hoc, quod magis arbitror, ante illud Hierosolymitanum
concilium Petrus fecit, nec sic mirum est, quod eum uolebat
Paulus non timide obtegere, sed fidenter adserere, quod eum pariter
sentire iam nouerat, siue quod cum eo contulerat euangelium siue
quod in Cornelii centurionis uocatione etiam diuinitus eum de hac
re admonitum acceperat siue quod, antequam illi, quos timuerat,
uenissent Antiochiam, cum gentibus eum conuesci uiderat.
neque
enim negamus in hac sententia fuisse iam Petrum, in qua et Paulus
fuit. non itaque tunc eum, quid in ea re uerum esset, docebat, sed
eius simulationem, qua gentes iudaizare cogebantur, arguebat non
ob aliud, nisi quia sic illa omnia simulatoria gerebantur, tamquam
uerum esset, quod dicebant illi, qui sine circumcisione praeputii
atque aliis obseruationibus umbrae futurorum putabant credentes
saluos esse non posse.
Ergo et Timotheum propterea circumcidit, ne Iudaeis et
maxime cognationi eius maternae sic uiderentur, qui ex gentibus in
Christum crediderant, detestari circumcisionem, sicut idolatria
detestanda est, cum illam deus fieri praeceperit, hanc satanas persuaserit;
et Titum propterea non circumcidit, ne occasionem daret
eis, qui sine illa circumcisione dicebant credentes saluos esse non
posse, et ad deceptionem gentium hoc etiam Paulum sentire iactarent.
quod ipse satis significat, ubi ait: sed neque Titus,
qui mecum erat, cum esset Graecus, conpulsus
est circumcidi, propter subintroductos
autem falsos fratres, qui subintroierant
perscrutari libertatem nostram, ut nos in
seruitutem redigerent, quibus nec ad horam
cessimus subiectione, ut ueritas euangelii
permaneat ad uos. hic apparet, quid eos captare intellexerit,
ut non faceret, quod in Timotheo fecerat, quod ea libertate facere ;
22 *Gal. 2, 3-5 . 2 conc. om. % 6 timueras ℬ 9 re om. $ 10 que 3 11 simulatorie ℬn
agebantur $ 12 illi dic. g 13 quae umbrae erant uel quae erant umbrae c
1.5 circ. propt. g 19 mandaret $ 20 sine] se 3 ulla g 22 neque Titus] nec
intus ℬ 27 oram 3, yta.c. 28 subiectioni i 29 permaneret g apud g hinc g
capitare 3 30 faceret] add. in tito m2i) in om. ℬ fec.] facerat Õ fecerat et $
debere appeti nec tamquam sacrilega debere damnari.
Sed cauendum est uidelicet in hac disputatione, ne sicut
philosophi quaedam facta hominum media dicamus inter recte
factum et peccatum, quae neque in recte factis neque in peccatis
numerentur, et urgueamur eo, quod obseruare legis caerimonias non
potest esse indifferens, sed aut bonum aut malum, ut, si bonum
dixerimus, eas nos quoque obseruare cogamur, si autem malum,
non uere, sed simulate ab apostolis obseruatas esse credamus.
ego
uero apostolis non tam exemplum philosophorum timeo, quando et
illi in sua disputatione ueri aliquid dicunt, quam forensium aduocatorum,
quando in alienarum causarum actione mentiuntur. quorum
similitudo si in ipsa expositione epistulae ad Galatas ad confirmandam
simulationem Petri et Pauli putata est decenter induci, quid ego
apud te timeam nomen philosophorum, qui non propterea uani sunt,
quia omnia falsa dicunt, sed quia et falsis plerisque confidunt et,
ubi uera inueniuntur dicere, a Christi gratia, qui est ipsa ueritas,
alieni sunt ?
Cur autem non dicam praecepta illa ueterum sacramentorum
nec bona esse, quia non eis homines iustificantur — umbrae
sunt enim praenuntiantes gratiam, qua iustificamur —, nec tamen
mala, quia diuinitus praecepta sunt tempori personisque congruentia,
cum me adiuuet etiam prophetica sententia, qua dicit deus se
illi populo dedisse praecepta non bona? forte enim propterea non
dixit mala, sed tantum non bona, id est non talia, ut illis homines
boni fiant aut sine illis boni non fiant.
uellem me doceret benigna
sinceritas tua, utrum simulate quisquam sanctus orientalis, cum
Romam uenerit, ieiunet sabbato excepto illo die paschalis uigiliae.
quod si malum esse dixerimus, non solum Romanam ecclesiam, sed
30 etiam multa ei uicina et aliquanto remotiora damnabimus, ubi mos
340 M.) 21 cf. Ezech. 20, 25 om. $ 4 inter recte
om. Õ 5 rectis Õ 6 urguemur aS§,ia.r. urgemur η, ip.r. urgeamur ς 8 cogamus ς
placetne tibi, ut medium quiddam essedicamus,
quod tamen acceptabile sit ei, qui hoc non simulate, sed
congruenti societate atque obseruantia fecerit ? et tamen nihil inde
legimus in canonicis libris praeceptum esse Christianis. quanto
magis illud malum dicere non audeo, quod deum praecepisse ipsa
Christiana fide negare non possum, qua didici non eo me iustificari,
sed gratia dei per Iesum Christum, dominum nostrum!
Dico ergo circumcisionem praeputii et cetera huius modi
priori populo per testamentum, quod uetus dicitur, diuinitus data
ad significationem futurorum, quae per Christum oportebat inpleri.
quibus aduenientibus remansisse illa Christianis legenda tantum ad
intellegentiam praemissae prophetiae, non autem necessario facienda,
quasi adhuc expectandum esset, ut ueniret fidei reuelatio,
quae his significabatur esse uentura. sed quamuis gentibus inponenda
non essent, non tamen sic debuisse auferri a consuetudine
Iudaeorum tamquam detestanda atque damnanda.
sensim proinde
atque paulatim feruente sane praedicatione gratiae Christi, qua sola
nossent credentes se iustificari saluosque fieri, non illis umbris rerum
ante futurarum, tunc iam uenientium atque praesentium, ut in
illorum Iudaeorum uocatione, quos praesentia carnis domini et
apostolica tempora sic inuenerant, omnis illa actio consumeretur
umbrarum, hoc ei suffecisse ad commendationem, ut non tamquam
detestanda et similis idolatriae uitaretur, ultra uero non haberet
progressum, ne putaretur necessaria, tamquam uel ab illa salus
esset uel sine illa esse non posset, quod putauerunt heretici, qui, dum
uolunt et Iudaei esse et Christiani, nec Iudaei nec Christiani esse
potuerunt. quorum sententiam mihi cauendam, quamuis in ea
numquam fuerim, tamen beniuolentissime admonere dignatus es.
3 ut om. i 4 qui] quo g hoc om. 6 legi$7 audebo $ 8 possumus
$ diciturt) 9 Christum om. Õ .10 ergo] enim$11 datum 14 necessaria
g 15esse§tyi fidei om. ℬ 16 hic ℬ 18 damnum $19 paul.]
prolam ℬ sana ç, om. que Õ 21 antea ℬ, za.r.(?) in om. $ 22 illarum §t
presenti?$23 apostolicę $ inuenerunt i p. c. hactio consumerentur ℬ
24 eis $ i sufficisse $ Õ non tamq.] nota quam$25 detestandam ^3
26 ulla i a.r. 29eam§ 30 numquam] non $ fuerint ℬ
inciderat, ut de illo Paulus uerissime scriberet, quod eum uidisset
non recte ingredientem ad ueritatem euangelii, eique uerissime
diceret, quod gentes iudaizare cogebat.
quod Paulus utique non cogebat
ob hoc illa uetera ueraciter, ubi opus esset, obseruans, ut damnanda
non esse monstraret, praedicans tamen instanter non eis, sed
reuelata gratia fidei saluos fieri fideles, ne ad ea quemquam uelut
necessaria suscipienda conpelleret. sic autem credo apostolum Paulum
ueraciter cuncta illa gessisse nec tamen nunc quemquam factum
ex Iudaeo Christianum uel cogo uel sino talia ueraciter celebrare,
sicut nec tu, cui uidetur Paulus ea simulasse, cogis istum uel sinis
talia simulare.
An uis; ut etiam ego dicam hanc esse summam quaestionis,
immo sententiae tuae, ut post euangelium Christi bene faciant
credentes Iudaei, si sacrificia offerant, quae obtulit Paulus, si filios
circumcidant, si sabbatum obseruent, ut Paulus in Timotheo et
omnes obseruauere Iudaei, dum modo haec simulate ac fallaciter.
agant? hoc si ita est, non iam in heresin Hebionis uel eorum, quos
uulgo Nazaraeos nuncupant, uel quamlibet aliam ueterem, sed in
nescio quam nouam delabimur, quae sit eo perniciosior, quo non
errore, sed proposito est ac uoluntate fallaci.
quodsi respondes, ut
te ab hac purges sententia, tunc apostolos ista laudabiliter simulasse,
ne scandalizarentur infirmi, qui ex Iudaeis multi crediderant et ea
respuenda nondum intellegebant, nunc uero confirmata per tot
gentes doctrina gratiae Christianae, confirmata etiam per omnes
Christi ecclesias lectione legis et prophetarum, quomodo haec intellegenda,
non obseruanda recitentur, quisquis ea simulando agere
uoluerit, insanire, cur mihi non licet dicere apostolum Paulum
g 2 eum] cum § cum eum g uidisse$3 ei qui õ 5 damna g
7 reuelante gratiQ ^ fideles saluos fieri g fieri om. ℬ quamquam g tanquam
t) (tan in ras. m2) i uelut del.m2 9 uel$11 istum] secum!p 12 talia]
similia ℬ 13 an uis] add. s. 1.1 annuis i 17 obseruare ℬz ac] hac i a. r. hęc ℬ
18 si om. ℬ heresim ℬni hebeonis i ebionis$t) 19 qualibet g nescio in g
20 dilabemur ℬ eo] et$21 preposito ℬ ac] hac ex haec !p respondeas g
23 cred.] add. s. I. m2 minus adhuc tunc 1) et ea-24 conf. ponit post 25 conf. t)
25 xpiana õ etiam] iam 1)p.r. 26 quomodo] quia t)p.c.m2 27recitantr.r
ℬ , t)p.c.rn2 28 uideatur ins. i
obseruando ueraciter commendare debuisse, ne putarentur illae propheticae
significationis obseruationes a piissimis patribus custoditae
tamquam sacrilegia diabolica a posteris detestatae ?
iam enim cum
uenisset fides, quae prius illis obseruationibus praenuntiata post mortem
et resurrectionem domini reuelata est, amiserant tamquam uitam
officii sui, uerum tamen sicut defuncta corpora necessariorum deducenda
erant quodam modo ad sepulturam nec simulate, sed religiose,
non autem deserenda continuo uel inimicorum obtrectationibus tamquam
canum morsibus proicienda. proinde nunc quisquis Christianorum,
quamuis sit ex Iudaeis, similiter ea celebrare uoluerit, tamquam
sopitos cineres eruens non erit pius deductor uel baiulus
corporis, sed inpius sepulturae uiolator.
Fateor sane in eo, quod epistula mea continet, quod ideo
sacramenta Iudaeorum Paulus celebranda susceperat, cum iam
Christi esset apostolus, ut doceret non esse perniciosa his, qui ea
uellent, sicut a parentibus per legem acceperant, custodire, minus
me posuisse \'illo dumtaxat tempore, quo primum fidei gratia reuelata
est\'; tunc enim hoc non erat perniciosum. progressuuero temporis
illae obseruationes ab omnibus Christianis desererentur, ne, si tunc
fierent, non discerneretur, quod deus populo suo per Moysen praecepit,
ab eo, quod in templis daemoniorum spiritus inmundus instituit.
proinde potius culpanda est neglegentia mea, quia hoc non I
addidi, quam obiurgatio tua. uerum tamen longe ante, quam tuas I
litteras accepissem, scribens contra Faustum Manicheum, quomodo
eundem locum quamuis breuiter explicauerim et hoc illic non praetermiserim,
et legere poterit, si non dedignetur, benignitas tua et
a carissimis nostris, per quos haec scripta nunc misi, quomodo uolueris,
tibi fides fiat illud me ante dictasse.
mihique de animo meo
crede, quod coram deo loquens iure caritatis exposco, numquam 30
3 significationes (add. et m2) pientissimis ℬ custodient z
4 detestande ℬ i 5 illius z,na.r. 6 domini om. ℬ 7 tam Õ nec. officiis g I
10 quisque$ 12 cinere Õ i eruet ℬ seruens Õ seruans i erit nota$14 cont. *
mea g mea om, t) ideo] in eo t 15 iam om. $ 17 ut sicut õ 18 potuisse g
qui g fide g 19 temp.] add. erat perniciosum nisi g 20 ne si] quod nisi$
21 fieret ℬzn 23 qui g 24 litt. tuas i 26 illi$27 pr. et om. ℬ potuerit § t
et a om. $ 28 a om. Õ nunc haec scr. g nunc] non § 29 fiet 1)p.c.m2
30 loques ℬ A
illa uetera quolibet affectu, quolibet animo celebrare debere
aut eis ullo modo licere, cum illud de Paulo semper ita senserim, ex
quo illius mihi litterae innotuerunt, sicut nec tibi uidetur hoc tempore
cuiquam ista esse simulanda, cum hoc fecisse apostolos credas.
Proinde, sicut tu e contrario loqueris et licet reclamante,
sicut scribis, mundo libera uoce pronuntias caerimonias Iudaeorum
et perniciosas esse et mortiferas Christianis et, quicumque eas obseruauerit
siue ex Iudaeis siue ex gentibus, eum in barathrum diaboli
deuolutum, ita ego hanc uocem tuam omnino confirmo et addo:
quicumque eas obseruauerit non solum ueraciter, uerum etiam
simulate, eum in barathrum diaboli deuolutum.
quid quaeris amplius?
sed sicut tu simulationem apostolorum ab huius temporis
ratione secernis, ita ego Pauli apostoli ueracem tunc in his omnibus
conuersationem ab huius temporis quamuis minime simulata caerimoniarum
Iudaicarum obseruatione secerno, quoniam tunc fuit adprobanda,
nunc detestanda.
ita, quamuis legerimus: lex et
prophetae usque ad Iohannem Baptistam
et quia propterea quaerebant Iudaei Christum
interficere, quia non solum soluebat sabbatum,
sed et patrem suum dicebat deum aequalem
se faciens deo, et quia gratiam pro gratia
accepimus et quoniam lex per Moysen data
est, gratia autem et ueritas per Iesum Christum
facta est et per Hieremiam promissum est daturum
deum testamentum nouum domui Iuda non secundum testamentum,
quod disposuit patribus eorum, non tamen arbitror ipsum
dominum fallaciter a parentibus circumcisum.
aut, si hoc propter
25 cf. Hier. 38 (31), 31-32 pr. quelibet$3 aut] an g dicere õ illud] illo $ semper om. $
4 nillius (sic) õ 5 esse sim. ista g ita $ 6 tu] tua § 8 esse et] esset §
9 baratro !p 10 inuolutum $ 11 obs.] add. siue ex Iudaeis siue ex gentibus g
12 quic !p 13 ab om. 3 14 rations decernis ^3 16 iudaicorum $ secerto Ô
tumj 17 ita] et$tam § 1susquej us g 20 solum] hic ℬ 21 et om. z 22 alt.
gratiam$26 deum] add. et per $ domum ℬ domus 3 dom ha.c. iudae t)
iude !p 28 dm §t) circumcidi ℬ
leproso, quem certe non illa per Moysen praecepta obseruatio, sed
ipse mundauerat: uade et offer pro te sacrificium,
quod praecepit Moyses in testimonium illis;
nec fallaciter ascendit ad diem festum usque adeo non causa ostentationis
coram hominibus, ut non euidenter ascenderit, sed latenter.
At enim dixit idem apostolus: ecce ego Paulus
dico uobis, quia, si circumcidamini, Christus
uobis nihil proderit. decepit ergo Timotheum et fecit ei
nihil prodesse Christum? an, quia hoc fallaciter factum est, ideo non
obfuit ? at ipse hoc non posuit nec ait \'si circumcidamini ueraciter\'
sicut nec \'fallaciter\', sed sine ulla exceptione dixit: si circumcidamini,
Christus uobis nihil proderit.
sicut
ergo tu uis hic locum dare sententiae tuae, ut uelis subintellegi
\'nisi fallaciter\', ita non inpudenter flagito, ut etiam nos illic intellegere
sinas eis dictum \'si circumcidamini\', qui propterea
uolebant circumcidi, quod aliter se putabant in Christo saluos esse
non posse. hoc ergo animo, hac uoluntate, ista intentione quisquis
tunc circumcidebatur, Christus ei omnino nihil proderat, sicut alibi
aperte dicit: nam si per legem iustitiaergo.Christus
gratis mortuus est. hoc declarat et quod ipse
commemorasti: euacuati estis a Christo, qui in
lege iustificamini; a gratia excidistis.
illos itaque
arguit, qui se iustificari in lege credebant, non qui legitima illa
in eius honore, a quo mandata sunt, obseruabant intellegentes, et
quia praenuntiandae ueritatis ratione mandata sint et quo usque
debeant perdurare. unde est illud, quod ait: spiritu ducimini,
non adhuc estis sub lege, unde, uelut colligis,
apparere, qui sub lege est, non dispensatiue; ut nostros putas uoluisse
2,21 22 cf. ep. OXII14 Gal. 5, 4 27 *Gal. 5,18 28 cf. ep. CXII14
illis om. g 8 qui g circumcidimini ℬ 9 prode erit$10 hoc om. $ 11 hoc
om. $ si om. $ 14 hoc Õ tuae om. ℬz 15 inprudenter $ 17 se om. õ
18 quis $ 19 nih. omn. g prode erat ℬ 20 iustitię ℬ 21 hoc ergo s
quodetf 24 se om. ℬ quiag 25honorem*p 26quaa mandati g p.c.
28 uelit colligi 29 apparet g sapere ℬ nostro ℬ ,
habere.
Magna mihi uidetur quaestio, quid sit esse sub lege sic,
quem ad modum apostolus culpat. neque enim hoc eum propter
circumcisionem arbitror dicere aut illa sacrificia, quae tunc facta
a patribus nunc a Christianis non fiunt, et cetera eius modi, sed
hoc ipsum etiam, quod lex dicit: non concupisces, quod
fatemur certe Christianos obseruare debere atque euangelica
maxime inlustratione praedicare. legem dicit esse sanctam et
mandatum sanctum et iustum et bonum.
deinde subiungit: quod
ergo bonum est, mihi factum est mors absit,
sed peccatum, ut appareat peccatum, per
bonum mihi operatum est mortem, ut fiat
supra modum peccator aut peccatum per mandatum.
quod autem hic dicit peccatum per mandatum fieri supra
modum, hoc alibi: lex subintrauit, ut abundaret
delictum; ubi autem abundauit delictum,
sup era bunda uit gratia.
et alibi, cum superius de dispensatione
gratiae loqueretur, quod ipsa iustificet, uelut interrogans
ait: quid ergo lex? atque huic interrogationi continuo respondit:
praeuaricationis gratia posita est,
donec ueniret semen, cui promissum est. hos
ergo damnabiliter dicit esse sub lege, quos reos facit lex non inplentes
legem, dum non intellegendo gratiae beneficium ad facienda
dei praecepta quasi de suis uiribus superba elatione praesumunt.
p 1 enitudo o enim legis caritas; caritas uero dei
diffusa est in cordibus nostris non per nos ipsos,
sed per spiritum sanctum, qui datus est nobis.
sed huic rei, quantum satis est, explicandae prolixus fortasse et
7,13 16 *Rom. 5, 20 20 *Gal. 3,19 26 *Rom. 13,10 Rom. 5, 5 om. 5 spir. sanct. ç 3 quis !p 4 propter circ. hoc eum g 5 aut
si i 6 alt. a om. zi,i)a.c.m2 huius 5|3 sed propter hoc t) 7 etiam om. õ
dicit] iubet g concupiscis ℬ cupisces i scerteom. g deb. obs. g 9 praedicari
5pt)i 10 quid ℬ 14 pecc. aut om. $ 15 per] super ℬg
lex om. $ 18 sup.] add. et g 22 uenires 5(5 ueniet S cui om. Õ hoc gty
23 quod 15 24 ad] et ℬ 25 dei om. $ superna 5(5 26 uero om. ℬ 29 huic-
- rei] hic regi 5(5 prolixius 5(5 prolixior g
non concupisces, si humana infirmitas gratia dei adiuta
non fuerit, sub se reum tenet et praeuaricatorem potius damnat,
quam liberat peccatorem, quanto magis illa, quae significationis
causa praecepta sunt, circumcisio et cetera, quae gratiae reuelatione
latius innotescente necesse fuerat aboleri, iustificare neminem
poterant!
non tamen ideo fuerant tamquam diabolica gentium
sacrilegia fugienda, etiam cum ipsa gratia iam coeperit reuelari,
quae umbris talibus fuerat praenuntiata, sed permittenda paululum
eis maxime, qui ex illo populo, cui data sunt, uenerant, postea uero,
tamquam cum honore sepulta sint, a Christianis omnibus inreparabiliter
deserenda.
Hoc autem, quod dicis: \'non dispensatiue, ut nostri uoluere
maiores\', quid sibi uult, oro te? aut enim hoc est, quod ego appello
officiosum mendacium, ut haec dispensatio sit officium uelut
honeste mentiendi, aut, quid aliud sit, omnino non uideo, nisi
forte addito nomine dispensationis fit, ut mendacium non sit mendacium.
quod si absurdum est, cur ergo non aperte dicis officiosum
mendacium defendendum?
nisi forte nomen te mouet, quia non
tam usitatum est in ecclesiasticis libris uocabulum officii, quod
Ambrosius noster non timuit, qui suos quosdam libros utilium
praeceptionum plenos \'De officiis\' uoluit appellare. an, si officiose
mentiatur quisque, culpandus est, si dispensatiue, adprobandus,
rogo te ? mentiatur, ubi legerit, qui hoc putat — quia et haec magna
quaestio est, sitne aliquando mentiri uiri boni, immo uiri Christiani.
qualibus dictum est: sit in ore uestro \'est, est; non,
non\', et qui cum fide audiunt: perdes omnes, qui loquuntur
mendacium;
sed, ut dixi, et alia et magna quaestio est — eligat, quod
Matth. 5, 37 27 Ps. 5, 7
iustificari ℬ 7 poterat Õ 8 facienda SJ5 ceperit õ inceperat t) inciperat$
inciperet t coeperat g llsuntj 16 non om. § 17fiatf nonsitmend.
om. ℬ sit] fit g 18 est om. Õ 19 nomen om. i 20 in om. $ 21 libros om. §
24 elegerit $ et in haec õi et in hoc t) etiam haec coni. Goldb. 25 alt. uiri]
ueri i 26 non, non] add. ut non sub iudicio decidatis g 27 qui cum] quicunque
i 29 sed haec $ alt. et om. õi
auctoribus sanctarum scripturarum et maxime canonicarum
inconcusse credatur et defendatur abesse omnino mendacium, ne
dispensatores Christi, de quibus dictum est: hic iam quaeritur
inter dispensatores, ut fidelis quis inueniatur,
tamquam magnum aliquid sibi fideliter didicisse uideantur
pro ueritatis dispensatione mentiri, cum ipsa fides in
Latino sermone ab eo dicatur appellata, quia fit, quod dicitur.
ubi autem fit, quod dicitur, mentiendi utique non est locus.
fidelis
igitur dispensator apostolus Paulus procul dubio nobis exhibet in
scribendo fidem, quia ueritatis dispensator erat, non falsitatis.
ac per hoc uerum scripsit uidisse se Petrum non recte ingredientem
ad ueritatem euangelii eique in faciem restitisse, quod gentes
cogeret iudaizare. ipse uero Petrus, quod a Paulo fiebat utiliter
libertate caritatis, sanctae ac benignae pietate humilitatis accepit
atque ita rarius et sanctius exemplum posteris praebuit, quo non
dedignarentur, sicubi forte recti tramitem reliquissent, etiam a
posterioribus corrigi, quam Paulus, quo fidenter auderent etiam
minores maioribus pro defendenda euangelica ueritate salua fraterna
caritate resistere.
nam cum satius sit a tenendo itinere in
nullo quam in aliquo declinare, multo I est tamen mirabilius et
laudabilius libenter accipere corrigentem quam audacter corrigere
deuiantem. laus itaque iustae libertatis in Paulo et sanctae humilitatis
in Petro, quantum mihi pro modulo meo uidetur, magis
fuerat aduersus calumniantem Porphyrium defendenda, quam ut
ei daretur obtrectandi maior occasio, qua multo mordacius criminaretur
Christianos fallaciter uel suas litteras scribere uel dei sui
sacramenta portare.
Flagitas a me, ut aliquem saltem unum ostendam, cuius
CXII 6 fin. g mendacio !p 4 dictum om. 3
5 inter] in$8 appellari 5)5 9 est] lo (eras.) g 11 ueritas Õ 12 se om. $
15 sancta ac benigna i 16 ita] tam i 17 a om. 5|3 18 quam] quod 1) paulus
hoc egit 1) quo om. $ confidenter !p audirent$21 multo enim g
22 audaciter g meo] me õ
25 Porph.] add. ueritas tn21) 26 quam § 27 xpianas ^ -nis § sui (i in ras.) 1)
/sua g 28 tractare ^
commemoraueris, qui te in eo, quod adstruis, praecesserunt, petens,
ut, in eo si te reprehendo errantem, patiar te errare cum talibus,
quorum ego, fateor, neminem legi, sed, cum sint ferme sex uelseptem,
horum quattuor auctoritatem tu quoque infringis.
nam Laodicenum,
cuius nomen taces, de ecclesia dicis nuper egressum, Alexandrum
autem ueterem hereticum, Origenem uero ac Didymum reprehensos
abs te lego in recentioribus opusculis tuis et non mediocriter
nec de mediocribus quaestionibus, quamuis Origenem mirabiliter
ante laudaueris.
cum his ergo errare puto quia nec te ipse patieris.
quamuis hoc perinde dicatur, ac si in hac sententia non errauerint.
nam quis est, qui se uelit cum quolibet errare? tres igitur restant:
Eusebius Emisenus, Theodorus Heracleotes et, quem paulo post
commemoras, Iohannes, qui dudum in pontificali gradu Constantinopolitanam
rexit ecclesiam.
Porro, si quaeras uel recolas, quid hinc senserit noster
Ambrosius, quid noster itidem Cyprianus, inuenies fortasse nec
nobis defuisse, quos in eo, quod adserimus, sequeremur, quamquam,
sicut paulo ante dixi, tantum modo scripturis canonicis
hanc ingenuam debeam seruitutem, qua eas solas ita sequar, ut
conscriptores earum nihil in eis omnino errasse, nihil fallaciter
posuisse non dubitem. proinde, cum quaero tertium, ut tres etiam
ego tribus opponam, possem quidem, ut arbitror, facile reperire,
si multa legissem.
uerum tamen ipse mihi pro his omnibus, immo
supra hos omnes apostolus Paulus occurrit. ad ipsum confugio, ad
ipsum ab omnibus, qui aliud sentiunt, litterarum eius tractatoribus
prouoco, ipsum interrogans interpello et requiro in eo, quod
scripsit ad Galatas uidisse se Petrum non recte ingredientem ad
ueritatem euangelii eique in faciem propterea restitisse, quod illa
simulatione gentes iudaizare cogebat, utrum uerum scripserit an 3OI
349-350 M) cf. Cyprian. ep. LXXI 3 28 cf. Gal. 2, 14. 11 om.
om. om.
post$16 quaeris uel recolis t) hic om. ,õt)i
idem $ iaueniens !P 18 quod] quos$20 que $ eas] hes$22 etiam
om.
eius om. g 28 scribit$30 cogebatur §
superius in eiusdem narrationis exordio religiosa uoce mihi clamantem:
quae autem scribo uobis, ecce coram
deo, quia non mentior.
Dent ueniam quilibet aliud opinantes; ego magis credo
tanto apostolo in suis et pro suis litteris iuranti quam cuique
doctissimo de alienis litteris disputanti. nec dici timeo sic Paulum
defendere, quod non simularit errorem Iudaeorum, sed uere fuerit
in errore, quoniam neque simulabat errorem, qui libertate apostolica,
sicut illi tempori congruebat, uetera illa sacramenta, ubi opus erat,
agendo commendabat ea non satanae uersutia decipiendis hominibus,
sed dei prouidentia praenuntiandis rebus futuris prophetice
constituta, nec uere fuerat in errore Iudaeorum, qui non solum
nouerat, sed etiam instanter et acriter praedicabat eos errare, qui
putabant gentibus inponenda uel iustificationi quorumque fidelium
necessaria.
Quod autem dixi eum factum Iudaeis tamquam Iudaeum
et tamquam gentilem gentilibus non mentientis astu, sed conpatientis
affectu, quem ad modum dixerim, parum mihi uisus es
adtendisse, immo ego fortasse non satis hoc explanare potuerim.
neque enim hoc ideo dixi, quod misericorditer illa simulauerit, sed
quia sic ea non simulauit, quae faciebat similia Iudaeis, quem
ad modum nec illa, quae faciebat similia gentibus, quae tu quoque
commemorasti atque in eo me, quod non ingrate fateor, adiuuisti.
cum enim abs te quaesissem in epistula mea, quomodo putetur ideo
factus Iudaeis tamquam Iudaeus, quia fallaciter suscepit sacramenta
Iudaeorum, cum et gentibus tamquam gentilis factus sit
\'nec tamen susceperit fallaciter sacrificia gentium, tu respondisti
I in eo factum gentibus tamquam gentilem, quod praeputium
CXII 17 25 cf. ep. LXVII 6, 3 28 cf. ep. CXII 17 fin. om. g cuiquam
g 7 doctissime § litteris om- g deputanti$dicit$timeo me g
11 non solum g 12 ab remintiandb i 13 uera ℬ quia 5JJ 15 putarent $
quorumcumque t) coramque ℬ 18 gentibus g actu § 21 neque enim om, t)
ideo] add. non m2i) 22 non ea g I ud.-sim. om. $ 26 sacramento ℬ
27 iadeum ℬ 28 suscepit
Iudaei. ubi ego quaero, utrum et hoc simulate fecerit, quod si
absurdissimum atque falsissimum est, sic ergo et illa, in quibus Iudaeorum
consuetudini congruebat, libertate prudenti, non necessitate
seruili aut, quod est indignius, dispensatione fallaci potius
quam fideli.
Fidelibus enim et his, qui cognouerunt ueritatem, sicut
ipse testatur, nisi forte et hic fallit, omnis creatura dei
bona est et nihil abiciendum, quod cum gratiarum
actione accipitur. ergo et ipsi Paulo, non solum
uiro, uerum etiam dispensatori maxime fideli, non solum cognitori,
uerum etiam doctori ueritatis, omnis utique in cibis creatura dei
non simulate, sed uere bona erat.
cur igitur nihil simulate suscipiendo
sacrorum caerimoniarumque gentilium, sed de cibis et
praeputio uerum sentiendo ac docendo tamen tamquam gentilis
factus est gentibus et non potuit fieri tamquam Iudaeus Iudaeis
nisi fallaciter suscipiendo sacramenta Iudaeorum? cur oleastro
inserto seruauit dispensationis ueracem fidem et naturalibus ramis
non extra, sed in arbore constitutis nescio quod dispensatoriae
simulationis uelamen obtendit? cur factus tamquam gentilis gentibus,
quod sentit, docet, quod agit, sentit, factus autem tamquam
Iudaeus Iudaeis aliud claudit in pectore, aliud promit in uerbis,
in factis, in scriptis?
sed absit hoc sapere. utrisque enim debebat
caritatem de corde puro et conscientia bona et fide non ficta. ac
per hoc omnibus omnia factus est, ut omnes lucrifaceret non mentientis
astu, sed conpatientis affectu, id est non omnia mala hominum
fallaciter agendo, sed aliorum omnium malis omnibus,
tamquam si sua essent, misericordis medicinae diligentiam procurando.I
Cum itaque illa testamenti ueteris sacramenta etiam sibi
2 ego om. i 3 est om. $ et in illa in 5 4 prud.] add. celebrabat m21)
7 hi Õ, 10 precipitur$11 uiro] uero -P fideli-nihil om.z non] nec aS fl,
14 cerimoniaque ^5 15 preputium uerag atque g tamen om.
in ras. m21) 18 seruabit ℬ, ηa.c.m2 obseruauit
tunc autem non mentientis- astu, sed conpatientis
affectu Iudaeis tamquam Iudaeus fiebat, quando eos ab
illo errore, quo uel in Christum credere nolebant uel per uetera sacerdotia
sua caerimoniarumque obseruationes se a peccatis posse
mundari fierique saluos existimabant, sic liberare cupiebat, tamquam
ipse illo errore. teneretur; diligens utique proximum tamquam
se ipsum et haec aliis faciens, quae sibi ab aliis fieri uellet, si hoc illi
opus esset. quod cum dominus monuisset, adiunxit: haec est
enim lex et prophetae.
Hunc conpatientis affectum in eadem epistula ad Galatas
praecipit dicens: si praeoccupatus fuerit homo in
aliquo delicto, uos, qui spiritales estis, instruite
huius modi in spiritu lenitatis intendens
te ipsum, ne et tu tempteris.
uide, si non
dixit fieri tamquam ille, ut illum lucrifacias, non utique, ut ipsum
delictum fallaciter ageret aut se id habere simularet, sed ut in alterius
delicto, quid etiam sibi accidere posset, adtenderet atque ita alteri,
tamquam sibi ab altero uellet, misericorditer subueniret, hoc est
non mentientis astu, sed conpatientis affectu. sic Iudaeo, sic gentili,
sic cuilibet homini Paulus in errore uel peccato aliquo constituto
non simulando, quod non erat, sed conpatiendo, quia esse potuisset,
tamquam qui se hominem cogitaret, omnibus omnia factus est, ut
omnes lucrifaceret.
Te ipsum, si placet, obsecro te, paulisper intuere, te ipsum,
inquam, erga me ipsum et recole uel, si habes conscripta, relege uerba
tua in illa epistula, quam mihi per fratrem nostrum, iam collegam
30 meum Cyprianum breuiorem misisti, quam ueraci, quam germano.
i 10 quae] quam g quod t) ab om. Õ 11 hoc t 14 praecepit $
17 uidete$18 dixerit$20 accedere õ possitita om.
ab om. ex si t) 24 pr. non — erat om.
esse] esset g 26 lucrificaret t) 27 pr. te] et !p alt. te] ut !p 28 erga me
ipsum om. om.
meum ^
expostulasses, grauiter subiunxisti: in hoc laeditur amicitia,
in hoc necessitudinis iura uiolantur;
ne uideamur certare pueriliter et fautoribus
inuicem uel detractoribus nostris tribuere
materiam contendendi. haec abs te uerba non solum
ex animo dicta sentio, uerum etiam benigno animo ad consulendum
mihi.
denique addis, quod, etiam si non adderes, appareret, et dicis:
haec scribo, quia te pure et Christiane diligere
cupio nec quicquam in mea mente retinere,
quod distet a labiis. o uir sancte mihique, ut deus
uidet animam meam, ueraci corde dilecte, hoc ipsum, quod posuisti
in litteris tuis, quod te mihi exhibuisse non dubito, hoc ipsum omnino
Paulum apostolum credo exhibuisse in litteris suis non uni cuilibet
homini, sed Iudaeis et Graecis et omnibus gentibus, filiis suis,
quos in euangelio genuerat et quos pariendos parturiebat, et deinde
posterorum tot milibus fidelium Christianorum, propter quos illa
memoriae mandabatur epistula, ut nihil in sua mente retineret, quod
distaret a labiis.
Certe factus es etiam tu tamquam ego non mentientis astu,
sed conpatientis affectu, cum cogitares tam me non relinquendum
in ea culpa, in quam me prolapsum existimasti, quam nec te uelles,
si eo modo prolapsus esses. unde agens gratias beniuolae menti
erga me tuae simul posco, ut etiam mihi non suscenseas, quod, cum
in opusculis tuis aliqua me mouerent, motum meum intimaui tibi
hoc erga me ab omnibus seruari uolens, quod erga te ipse seruaui, ut,
quicquid inprobandum putant in scriptis meis, nec claudant subdolo
pectore nec ita reprehendant apud alios, ut taceant apud me, hinc potius
existimans laedi amicitiam et necessitudinis iura uiolari.
nescio
post diligere ponitg
10 quisquam ^ mente mea i 11 distat g
unicuiquelibet
18 memoriter om. $ tamquam] tametiam $
21 tam me] tamen 5P 22 pr. quam] qua 5(5 23 beniuolenter om. $
24 tuae om. $ ut om. om. !p tibi om. $ 26 hęc <p hominibus
obseruari g 27 quicq.] si quid
hoc § 29 extimans
ualet uulgare prouerbium: obsequium amicos, ueritas
odium parit, quam ecclesiasticum: fideliora sunt
uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici.
Proinde carissimos nostros, qui nostris laboribus sincerissime
fauent, hoc potius, quanta possumus instantia, doceamus, quo
sciant fieri posse, ut inter carissimos aliquid alterutro sermone
contra dicatur nec tamen caritas ipsa minuatur nec ueritas odium
pariat, quae debetur amicitiae, siue illud uerum sit, quod contra
dicitur, siue corde ueraci, qualecumque sit, dicitur non retinendo in
mente, quod distet a labiis.
credant itaque fratres nostri, familiares tui,
quibus testimonium perhibes, quod sint uasa Christi, me inrito factum
nec mediocrem de hac re dolorem inesse cordi meo, quod litterae
meae prius in multorum manus uenerunt, quam ad te, ad .
quem scriptae sunt, peruenire potuerunt. quo autem modo id acciderit,
et longum est narrare et, nisi fallor, superfluum, cum.
sufficiat, si quid mihi in hoc creditur, non eo factum animo, quo
putatur, nec omnino meae fuisse uoluntatis aut dispositionis aut
consensionis aut saltem cogitationis, ut fieret. haec si non
credunt, quod teste deo loquor, quid amplius faciam, non
habeo.
ego tamen absit ut eos credam haec tuae sanctitati maliuola
mente suggerere ad excitandas inter nos inimicitias — quas
misericordia domini dei nostri auertat a nobis! — sed sine ullo nocendi
animo facile de homine humana uitia suspicari. hoc enim me de illis
aequum est credere, si uasa sunt Christi non in contumeliam, sed
in honorem facta et disposita in domo magna a deo in opus bonum.
quod si post hanc adtestationem meam, si in notitiam eorum uenerit,
facere uoluerint, quam non recte faciant, et tu uides.
Tim, 2, 20-21
lOparataS debebaturg 11 sit om. õ 12 alab. dist. g distat ^ credent ^
igitur ç 13inuitea 14ne
18 quid] cut 19portatur?J5 omnimo me ^ 20 aut] ut z
i cognitionis $ cognitioni gt) ut fieret] sufficeret gtyi hac 3 hoc g si non]
sin 3 21 deo teste g locor $ 22 habeam
^ dei om.^3 docendi !p 26 ecuum $ 27 a deo in] a domne $ ad
omne uel a deo ad omne g 28 quo § in not.] innocentiam Õ 29 uoluerit g
Quod sane scripseram nullum me librum aduersus te Romam
misisse, ideo scripseram, quia et libri nomen ab illa epistula discernebam,
unde omnino nescio quid aliud te audisse existimaueram,
et Romam nec ipsam epistulam, sed tibi miseram et aduersus te non
esse arbitrabar, quod sinceritate amicitiae siue ad admonendum
siue ad te uel me abs te corrigendum fecisse me noueram.
exceptis
autem familiaribus tuis te ipsum obsecro per gratiam, qua redempti
sumus, ut, quaecumque tua bona, quae tibi domini bonitate concessa
sunt, in litteris meis posui, non me existimes insidioso blandiloquio
posuisse, si quid autem in te peccaui, dimittas mihi. nec illud,
quod de nescio cuius poetae fato ineptius fortasse quam litteratius
a me commemoratum est, amplius:, quam dixi, ad te trahas, cum
continuo subiecerim non hoc ideo me dixisse, ut oculos cordis reciperes
— quos absit, inquam, ut amiseris —, sed ut aduerteres, quos
sanos ac uigiles haberes.
propter solam ergo παλινῳδιαν, si aliquid
De interpretatione tua iam mihi persuasisti, qua utilitate
scripturas uolueris transferre de Hebraeis, ut scilicet ea, quae a
Iudaeis praetermissa uel corrupta sunt, proferres in medium. sed
peto insinuare digneris, a quibus Iudaeis, utrum ab eis ipsis, qui ante
aduentum domini interpretati sunt, et, si ita est, quibus uel quonam
eorum, an ab istis posterius, qui propterea putari possunt aliqua
de codicibus Graecis uel subtraxisse uel in eis corrupisse, ne illis
g 6 me non noueram õi 8 tibi bon. dom. uel dom. bon.
tibi ç 11 de om. $ de te jjtyt facto
alt. ut] illut$15 hac uiles g
17 te sichori õ,t)a.c.m2 in stesicori $ corde t) 19 confidenter i 20 enim om. i
iam om. Õ 21 maius $ 23 quodlibet !p uel] nec$J$25 a om.
dign. peto g 28 quinam 5J5
hoc facere uoluerint, non inuenio.
deinde nobis mittas, obsecro, interpretationem
tuam de Septuaginta, quam te edidisse nesciebam.
librum quoque tuum, cuius mentionem fecisti, \'De optimo genere interpretandi\'
cupio legere et adhuc nosse, quomodo coaequanda sit
in interprete peritia linguarum coniecturis eorum, qui scripturas
disserendo pertractant, quos necesse est, etiam si rectae atque
unius fidei fuerint, uarias parere in multorum locorum obscuritate
sententias, quamuis nequaquam ipsa uarietas ab eiusdem fidei unitate
discordet, sicut etiam unus tractator secundum eandem fidem
aliter atque aliter eundem locum potest exponere, quia hoc eius obscuritas
patitur.
Ideo autem desidero interpretationem tuam de Septuaginta,
ut et tanta Latinorum interpretum, qui qualescumque hoc ausi sunt,
quantum possumus, inperitia careamusethi, qui me inuidere putant
utilibus laboribus tuis, tandem aliquando, si fieri potest, intellegant
propterea me nolle tuam ex Hebraeo interpretationem in ecclesiis
legi, ne contra Septuaginta auctoritatem tamquam nouum aliquid
proferentes magno scandalo perturbemus plebes Christi, quarum aures
et corda illam interpretationem audire consuerunt, quae etiam
ab apostolis adprobata est.
unde illud apud Ionam uirgultum, si
in Hebraeo nec hedera est nec cucurbita, sed nescio quid aliud, quod
trunco suo nixum nullis sustentandum adminiculis erigatur, mallem
iam in omnibus Latinis cucurbitam legi. non enim frustra hoc puto
Septuaginta posuisse, nisi quia et huic simile sciebant.
Satis me, immo fortasse plus quam satis tribus epistulis
tuis respondisse arbitror, quarum duas per Cyprianum accepi, unam
per Firmum. rescribe, quod uisum fuerit, ad nos uel alios instruendos.
dabo autem operam diligentiorem, quantum me adiuuat dominus,
ut litterae, quas ad te scribo, prius ad te perueniant quam ad quemquam,
a quo latius dispergantur. fateor enim nec mihi hoc fieri uelle
de tuis ad me, quod de meis ad te factum iustissime expostulas.
tamen
om. g 10 unius
tractatores $ eadem $ 19 preturbemus $ plebs
$ 21 unde et$si om.^3 22 cucurbitas Õ 24 in nominibus 5|5
30 pr. te om. õ 31 nec] hęc $
amicitiae, ne apud me taceas uel ego apud te, quod in nostris litteris
uicissim nos mouet, eo scilicet animo, qui oculis dei in fraterna dilectione
non displicet. quod si inter nos fieri posse sine ipsius dilectionis
perniciosa offensione non putas, non fiat. illa enim caritas, quam
tecum habere uellem, profecto maior est, sed melius haec minor
quam nulla est.
Rettulit mihi quidam frater e Gallia se habere sororem uirginem
matremque uiduam, quae in eadem urbe diuisis habitarent
cellulis et uel ob hospitii solitudinem uel custodiendas facultatulas
7 quamquam r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 422,10 rettulit — 423,2
separatae; 425, 20 quid tibi — 426,3 perisse; 429,12 inter
has — 17 animum). K = Spinaliensis 68 s. Vlll. 1 = Turicensis Augiensis 41 s. IX. W = Parisinus lat. 1868 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. lP = Augustodunensis 17 A s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. Xll. I1 ad matrem et filiam in gallia (galeis D) conmanenti-
bus Z D; praetationem inscriptione carentem zequiiur epistu(o)la extemporalis (tem-
poralis KIJl) ad matrem et filiam in gallia (galea W) commorantes KW![J;
praefatio inscribitur expostulatio uiri hispani ad ieronimum, ut ad matrem et
cui ego: optimam , inquam, \'mihi
iniungis prouinciam, ut alienus conciliem, quas filius fraterque non
potuit, quasi uero episcopalem cathedram teneam et non clausus
cellula ac procul a turbis remotus uel praeterita plangam uitia uel
uitare nitar praesentia. sed et incongruum est latere corpore et lingua per
orbem uagari\'. et ille: \'nimium\', ait, \'formidolosus; ubi illa
quondam constantia, in qua multo sale urbem defricans Lucilianum
quippiam rettulisti?
\' \'hoc est\', aio, \'quod me fugat et
labra diuidere non sinit. postquam ergo arguendo crimina factus
sum criminosus et iuxta tritum uulgi sermone prouerbium
iurantibus et negantibus cunctis me aures nec credo habere
nec tango ipsique parietes in me maledicta resonarunt e t
psallebant contra me, qui bibebant uinum,
coactus malo tacere didici rectius esse arbitrans ponere custodiam
ori meo et ostium munitum labiis meis, quam declinare cor in
uerba malitiae et, dum -carpo uitia, in uitium detractionis
incurrere\'.
quod cum dixissem: \'non est\', inquit, \'detrahere uerum
K,Ia.c. praesolis r clericus r maiore rW 2 aliis J1
ego] eo B ingemisc. WlP,Bp.c.m2 3 et in B multi W multa D 4 matre
filia filia mater B matrem filia filia matrem W 5 filiam] add. et g mihi] add.
rem s.l.m2W 6 iungis lP ut faciam ex prouinciam Wm2 partem eraso prouinciam
I alienos Wa.c. lP alienas IDB quas] quam ex quem K 7 uero]
egoWp.c.m2 catedraJS sedeam B 8 cellulamaTFDa.c. ac] hac Ip
aut I D,B (corr. in haud) ab urbis (corr. in ab urbibus m2) W 9 linguam ΨΒ
et ego:
\'iam iam\', inquam,\' quod uis, faciam; nam et epistulae transmarinae
sunt et specialiter sermo dictatus raros potest inuenire, quos
mordeat. te autem moneo, ut clam sermonem hunc habeas. cumque
portaueris pro uiatico, si auditus fuerit, laetemur pariter; sin autem
contemptus, quod et magis reor, ego. uerba perdiderim, tu itineris
longitudinem\'.
Primum scire uos cupio, soror ac filia, me non idcirco scribere,
quia aliquid de uobis sinistrum suspicer, sed, ne ceteri suspicentur,
uestram orare concordiam. alioquin — quod absit —, si peccati
uos aestimarem glutino cohaesisse, numquam scriberem sciremque
me surdis narrare fabulam. deinde hoc obsecro, ut, si mordacius
quippiam scripsero, non tam meae austeritatis putetis esse quam
morbi. putridae carnes ferro curantur et cauterio, uenena serpentino
pelluntur antidoto; quod satis dolet, maiori dolore expellitur.
ad extremum
hoc dico, quod, etiam si conscientia uulnus non habeat, habet
tamen fama ignominiam. mater et filia, nomina pietatis, officiorum
uocabula, uincla naturae secundaque post deum foederatio, non est
B fac. doctr. g 2 reatu ID non cadat D,Ia.c.,WBp.e.m2
te s.l.m2W 3 tantum f 4 loc. sanct. ZDlP 5 ut cum IDB sor. mederer
(alt. r s.l.m2) ac matri W matri mederer et sor. D matri meę (ex me m2) et sor.
mederer (derer in ras. 8 litt.) I redderem B 6 iam iam] iam WB et om.2DB
7 spaliter B raro WDT,Ia.c.m2 8 moneo K\'P obsecro cet. 9 port. eum
IWDB uiati D aud. fueris IDB audierint eum W sin Kp.c.IB si cet.
10 cont. fuerit Wp.c.m2 g 11 long.] add. explicit praef(ph D)atio IDIJJ; titulos
speciales, de quibus supra dixi, praebent KW, \'P (in mg.) et B 12 uos scire g
Tu uero, filia - iam enim desino ad matrem lo qui, quam forsitan
aetas et inbecillitas ac solitudo excusabilem faciunt —, tu, inquam,
filia, eius domum angustam iudicas, cuius non tibi fuit uenter angustus?
decem mensibus utero clausa uixistiet uno die in uno cubiculo
cum matre non duras? an oculos eius ferre non potes et, quia
omnes motus tuos illa, quae genuit, quae aluit et ad hanc perduxit
aetatem, facilius intellegit, testem domesticam fugis?
si uirgo es,
quid times diligentem custodiam ? si corrupta, cur non palam nubis ?
secunda post naufragium tabula est, quod male coeperis, saltim hoc
remedio temperare. neque uero hoc dico, quo post peccatum tollam
paenitentiam, ut, quod male coepit, male perseueret, sed quod desperem
in istius modi copula diuulsionem. alioquin, si ad matrem
migraueris post ruinam, facilius poteris cum ea plangere, quod per
illius absentiam perdidisti. quodsi adhuc integra es et non perdidisti,
serua, ne perdas.
quid tibi necesse est in ea uersari domo, in qua
necesse habeas cotidie aut perire aut uincere ? quisquamne
1 diligatis IDB,Wa.c.m2 oditis W,Ba.c.m2 ihs xpsTF 3 nutriuerat f
4 bracchiis W braciis B humeris D comm (m B) endabat IDB 6 fors. et W
7 sollicitudo Bp.c.m2 facit Ia.c.m2D 8 filia orn.KlP non tibi] mortibus
(r eras.) lP tibi (s.l.) fuit B fuit tibi ID angustus s.l.K 9 clausa in ras.
m2B clauso
Sed forte respondeas: \'non bene morata mater est, res saeculi
cupit, amat diuitias, ignorat ieiunium, oculos stibio linit, uult
compta\' procedere et nocet proposito meo nec possum cum huiusce
modi uiuere\'. primum quidem, etiam si talis est, ut causaris, maius
habebis praemium, si talem non deseras. illa te diu portauit, diu
aluit et difficiliores infantiae mores blanda pietate sustinuit. lauit
pannorum sordes et inmundo saepe foedata est stercore. adsedit aegrotanti et,
quae propter te sua fastidia sustinuerat, tua quoque passa
est.
ad hanc perduxit aetatem; ut Christum amares, docuit. non
tibi displiceat eius conuersatio, quae te sponso tuo uirginem consecrauit.
quodsi ferri non potest et delicias eius fugis atque, ut uulgo
soletis dicere, saecularis est mater, habes alienas uirgines, habes sanctum
pudicitiae chorum. quid matrem deserens eum eligis, qui suam
forsitan sororem reliquit et matrem ? illa difficilis, sed iste facilis;
illa iurgatrix, iste placabilis. quem quaero utrum secuta sis an postea
inueneris. si secuta es, manifestum est, cur matrem reliqueris;
si postea repperisti, ostendis, quid in matris hospitio non potueris
inuenire.
durus doctor et meo mucrone me uulnerans: qui
WB somnum Dp.e.m2 ut non scripsi ut K\'P ut si non B
si non W etsi non ID 2 sollicitet B 3 tranquilitas KW est et in I ubi \'P
5 morigerata (rige in ras. m2, rata s.l.m2) B 6 cupit] cupida \'P ieiunia W
lenit K liniit (in ras. m2) B 7 compta om.W et om.W eiusce D huius B
9 portabit D; add. in utero I (del.) D,Bs.l.m2 12 propter] pro D sustinuerant
KlJla.r. susti (ex e I) nuit I DB tuam W 13 est] add. et s.l.m2l hanc]
add. te sX.m2D 14 displicet Ba.c.m2 te in ras. m2B, s.l.m2W conseruåuit
KW 15 ferre (alt. e s.l.m2l) IDB potes Kp.r.IDB ut sol. \'P; add. hoc
(del.m2B) IDB 16 solet dici IDB alienas K\'P alias cet. 17 thorum \'P
quid ex quod I cur ex cum W fors. sor. suam rel. et matrem W fors. suam
rel. sor. et matrem g snam fors. matrem rel. et sor. I 18 reliquid KWD,
Ia.c. relinquit (n
\'et mihi sufficit conscientia mea; habeo
deum iudicem, qui meae uitae testis est; non curo, quid loquantur
homines\', audi apostolum scribentem: prouidentes bona,
non solum coram deo, sed etiam coram hominibus.
si quis te carpit, quod sis Christiana, quod uirgo, ne cures,
quod ideo dimiseris matrem, ut in monasterio inter uirgines uiueres;
talis detractatio laus tua est. ubi non luxuria in puella dei, sed duritia
carpitur, crudelitas ista pietas est. illum enim praefers matri, quem
praeferre iuberis et animae tuae. quem si et ipsa praetulerit, et filiam
te sentiet et sororem.
Quid igitur? scelus est sancti uiri habere contubernium ?
obtorto collo me in ius trahis, ut aut probem, quod nolo, aut multorum
inuidiam subeam. sanctus uir numquam filiam a matre seiungit;
utramque suspicit, utramque ueneratur. sit quamlibet sancta
filia, mater uidua indicium castitatis est. si coaeuus tuus est ille nescio
quis, matrem tuam honoret ut suam; si senior, te ut filiam diligat
et parentis subiciat disciplinae. non expedit amborum famae plus
te illum amare quam matrem, ne non uideatur affectum in te eligere,
sed aetatem.
et hoc dicerem, si fratrem monachum non haberes, si
in ras. m2) B fistucamKXP 6 eius
(e s.l.)K huius g pr. te om.W pr. sequi] consequi I alt. te om. ΣDB sequi
Audio praeterea te suburbana, uillarum amoenitates cum
adfinibus et cognatis et istius modi genus hominibus circumire. nec
dubito, quin uel consubrina uel soror sit, in quarum solacium noui
generis ducaris adsecula - absit quippe, ut, quamuis proximi sint et cognati,
uirorum te suspicer captare consortia —, obsecro ergo te, uirgo,
ut mihi respondeas: sola uadis in comitatu propinquorum an cum
amasio tuo ? quamuis sis inpudens, saecularium oculis eum ingerere
non audebis.
si enim hoc feceris, et te et illum familia uniuersa cantabit,
uos cunctorum digiti denotabunt, ipsa quoque soror aut adfinis
siue cognata, quae in adulationem tui sanctum et nonnum coram
te uocant, cum se paululum conuerterit, portentosum ridebit
maritum. sin autem sola ieris - quod et magis aestimo -, utique inter
seruos adulescentes, inter maritas feminas atque nupturas, inter
lasciuas puellas et comatos linteatosque iuuenes furuarum uestium
puella gradieris. dabit tibi barbatulus quilibet manum, sustentabit,
IW et fratrem D se] si KT 3 alienis la.c. inter
alienos W interseris KP ut ex in m2B; add. et s.l.m2I te om.K pr. et
om.IDB nouerit KXV 4 sin B 5 psaltim W siautemTP 6 pallis KT
robore P,WBa.c. 7 amor W 8 solius B aff. ux. S 9 te praet. IB suburbana
(- nas m2P-narum B) KPB, add. rura cet. uill.] s.l. add. gra W
10 adf. ID af. W aff. cet. (cf. 117) pr. et] atque D genus] eras. IW, cm.D
generis B circuire W .11 consubr. K,IBa.c.m2 consobr. cet. 12 adsaeculaZi
adsecla D assecla Bp.c.m2 et adseculataTF et s.l.m2I,cm.DB 13 optare
W te ergo WB 16 et te] ecce K 17 denut. D denud. I adfines
Wa.c. affinis (af s.l.) B 18 adulatione W sanctam Wp.c.m2 nonnam W
19 paulatim D conuerterit ΚΨ auerterit W auerterint
erit tibi
inter uiros matronasque conuiuium: expectabis aliena oscula, praegustatos
cibos et absque scandalo tuo in aliis sericas uestes auratasque
miraberis. in ipso quoque conuiuio, ut uescaris carnibus, quasi
inuita cogeris, ut uinum bibas, dei laudabitur creatura, ut laues balneis,
sordibus detrahetur; et omnes te, cum aliquid eorum, quae
suadent, retractans feceris, puram, simplicem, dominam et uere
ingenuam conclamabunt.
personabit interim aliquis cantator ad mensam
et inter psalmos dulci modulatione currentes, quoniam alienas
non audebit uxores, te, quae custodem non habes, saepius respectabit.
loquetur nutibus et, quicquid metuet dicere, significabit affectibus.
inter has et tantas inlecebras uoluptatum etiam ferreas mentes
libido domat, quae maiorem in uirginibus patitur famem, dum dulcius
putat omne, quod nescit. narrant gentilium fabulae cantibus
sirenarum nautas in saxa praecipites et ad Orphei citharam arbores
bestiasque ac silicum dura mollita. difficile inter epulas seruatur pudicitia.
nitens cutis sordidum ostentat animum.
Legimus in scolis pueri — et spirantia in plateis aera
18 cf. Verg. Aen. VI 847. W 2 spectabis ID pectabis Bp.c.m2 osc.] add. ac in marg. m2l
3 et non Bp.c.m2 syricas D siricas W siri*cas (iri in ras. m2) B 4 carn.] add.
et s.l.I quasi om.B 5 cogeris in ras. m2B,s.l.I laudatur IDB creator
libidmosa
mens ardentius honesta persequitur et, quod non licet, dulcius
suspicatur. uestis ipsa uilis et pulla animi tacentis indicium
est, si rugam non habeat, si per terram, ut altior uidearis,
trahatur, si de industria dissuta sit tunica, ut aliquid intus
appareat operiatque, quod foedum est, et aperiat, quod
formosum. caliga quoque ambulantis nigella ac nitens stridore iuuenes
ad se uocat.
papillae fasciolis conprimuntur et crispanti cingulo
angustius pectus artatur. capilli uel in frontem uel in aures
defluunt. palliolum interdum cadit, ut candidos nudet umeros, et,
quasi uideri noluerit, celat festina, quod uolens retexerat. et quando
in publico quasi per uerecundiam operit faciem, lupanarum arte id
solum ostendit, quod ostensum magis placere potest.
Respondebis: \'unde me nosti? et quomodo tam longe in me
iactas oculos tuos ?\' fratris hoc tui mihi narrauere lacrimae et intolerabiles
per momenta singultus. atque utinam ille mentitus sit et
magis timens hoc quam arguens dixerit ! sed mihi crede, soror: nemo
mentiens plorat. dolet sibi praelatum iuuenem, non quidem comatum,
non uestium sericarum, sed trossulum et in sordibus delicatum,
K facias D 4 balnea W maritatas ZW,Dp.c.B (atas in
ras.m2) maritos
querulum seruulorum genus est et, quantumcumque dederis, semper
eis minus est. non enim considerant, de quanto, sed quantum detur,
doloremque suum solis, quod possunt, detractationibus consolantur.
ille parasitum, iste inpostorem, hic heredipetam, alius nouo quolibet
appellat uocabulo. ipsum iactant adsidere lectulo, obsetrices adhibere
languenti, portare matulam, calefacere lintea, plicare fasciolas.
facilius mala credunt homines et, quodcumque domi fingitur,
rumor in publico fit. nec mireris, si ancillae et seruuli de uobis ista
confingant, cum mater quoque id ipsum queratur et frater.
Fac igitur, quod moneo, quod precor, ut primum matri, dehinc,
si id fieri non potest, saltim fratri reconcilieris. aut si ista tam
cara nomina hostiliter detestaris, diuidere ab eo, quem tuis diceris
praetulisse. si autem et hoc non potes - reuerteris enim ad tuos, si illum
possis deserere —, uel honestius sodali tuo utere. separentur domus
uestrae diuidaturque conuiuium, ne maledici homines sub uno tectulo
uos manentes lectulum quoque criminentur habere communem.
potes et ad necessitates tuas, quale uoluisti, habere solacium et
aliqua ex parte publica carere infamia, quamquam cauenda sit macula,
quae nullo nitro secundum Hieremiam, nulla fullonum herba lui
lP sacculu (s.l. o) s B 2 est nec. B et exp. B
3 domus (in fas. m2) B 4 clamitant I 5 querulosii (osu in ras. m2) B est
seru. gen. D se(r s.l.)uul. est (eras.) gen. est B quantacumque g 7 detraction.
W\'IJ obtrectation. 1D obtraction. B 8 inposterem D eredipetam Ia.c.
eridipitam W heredipcdam lP quodlibet B 9 adsedere KID,Wa.c.m2 lect.]
add.etm22 obstet (alt. tsl.I) rices IB curam (s.l.m2) adhibere I lOmatulam
KlP,W(ex maculam) mappulam I (corr. tt) D mapulam B linteamina
pliccare B fasciculasW 11 male KlP creduntur hominis W quocumque B
12 publicum la.c.DB de uob. seru. et anc. I nobis K\'IJ 13 confingant
(a in ras. m2) B confringant lP 14 fac] hac B quod depre (ae) cor quod
moneo IDB 15 tam om.1V 16 ut (s.l.) diceris I 17 praetulisti I situos]
sin autem-tuos exp. B illum possesIF non potes IDB 18 des.] add.
alienum s.l.m2I sodale lVp.c. 19 diuitaturqueZa.c. deuiteturque XP tectoTF
aperi, quaeso, aures tuas et clamorem totius ciuitatis exaudi. iam
perdidistis uestra uocabula et mutuo ex uobis cognomina suscepistis:
tu illius diceris et ille tuus. hoc mater audit et frater paratique sunt et
precantur uos sibi diuidere et priuatam uestrae coniunctionis infamiam
laudem facere communem. tu esto cum matre, sit ille cum
fratre. audentius diligis sodalem fratris tui: honestius amabit mater
amicum filii quam filiae suae.
quodsi nolueris, si mea monita rugata
fronte contempseris, epistula tibi haec uoce libera proclamabit: \'quid
alienum seruum obsides? quid ministrum Christi tuum famulum
facis ? respice ad populum, singulorum facies intuere. ille in ecclesia
legit et te aspiciunt uniuersi, nisi quod paene licentia coniugali
de tua infamia gloriaris nec iam secreto dedecore potes esse contenta;
procacitatem libertatem uocas. facies meretricis
facta est tibi, nescis erubescere\'.
Iterum me malignum, iterum suspiciosum, iterum rumigerulum
clamitas. egone suspiciosus, egone maliuolus, qui, ut in principio
epistulae praefatus sum, ideo scripsi, quia non suspicabar, an
tu neglegens, dissoluta, contemptrix, quae annis nata uiginti et quinque
adulescentem necdum bene barbatulum ita brachiis tuis quasi
in ras. m2) B et inuiset KWP et inuisat in ras.
m2 B, s. I. m2Z, om. D arb. am.
ueniet, ueniet tempus - dies adlabitur, dum ignoras—etiste
formosulus tuus, quia cito senescunt mulieres, maxime quae iuxta uiros
sunt, uel ditiorem repperiet uel iuniorem. tunc te paenitebit consilii
tui et taedebit pertinaciae, quando et rem et famam amiseris, quando,
quod male iunctum fuerat, diuidetur bene, nisi forte secura es et
coalescente tanti temporis caritate discidium non uereris.
Tu quoque, mater, quae propter aetatem maledicta non
metuis, noli sic uindicari, ut pecces. magis a te discat filia separari,
quam tu ab illa disiungi. habes filium et filiam et generum, immo
contubernalem filiae tuae; quid quaeris aliena solacia et ignes iam
sopitos suscitas? honestius tibi est saltim culpam filiae sustentare
quam occasionem tuae quaerere.
sit tecum filius monachus, pietatis
uiduitatisque praesidium. quid tibi alienum hominem in ea praesertim
domo, quae filium et filiam capere non potuit ? eius iam aetatis
es, ut possis nepotes habere de filia. inuita ad te utrumque. reuertatur
cum uiro, quae sola exierat — uirum dixi, non maritum; nemo
calumnietur: sexum significare uolui, non coniugium-, aut, si erubescit ,
et retractat et domum, in qua nata est, arbitratur angustam, uos ad
eius hospitiolum pergite. quamuis artum sit, facilius potest matrem
et fratrem capere quam alienum hominem, cum quo certe in uno
cubiculo manere non poterat.
sint in una domo duae feminae, duo
codd. 2 asperitatem Σa.r,DΨΒ terreat
Haec ad breuem lucubratiunculam celeri sermone dictaui
uolens desiderio postulantis satisfacere et quasi ad scholasticam materiam
me exercens - eadem enim die mane pulsabat ostium, qui profecturus
erat - simulque, ut ostenderem obtrectatoribus meis, quod et
ego possim, quicquid uenerit in buccam, dicere.
unde et de scripturis
pauca perstrinxi nec orationem meam, ut in ceteris libris facere solitus
sum, illarum floribus texui. extemporalis est dictio et tanta ad
lumen lucernulae facilitate profusa, ut notariorum manus lingua praecurreret
et signa ac furta uerborum uolubilitas sermonis obrueret.
quod idcirco dixi, ut, qui non ignoscit ingenio, ignoscat uel tempori.
Filius meus, frater tuus Ausonius in ipso iam profectionis
articulo, cum mihi praesentiam sui tarde dedisset, cito abstulisset
KiJi si cet. et om.D rHPOBOCKOC K, leuiter corruptum in cet.
abire] habitare W 2 uester]
itaque non scribentis diligentia, sed dictantis temeritate
longum ad te silentium rumpo offerens tibi nudam officii uoluntatem.
extemporalis est epistula absque ordine sensuum, sine lenocinio et
conpositione sermonum, ut totum in illa amicum, nihil de oratore
repperias. in procinctu effusam putes et abire cupienti ingestum uiaticum.
diuina scriptura loquitur: musica in luctu intempestiua
narratio. unde et nos leporem artis rhetoricae contemnentes
et puerilis atque plausibilis eloquii uenustatem ad sanctarum
scripturarum grauitatem confugimus, ubi uulnerum uera medicina
est, ubi dolorum certa remedia, in quibus recipit unicum filium
mater in feretro, turbae dicitur circumstanti: non est mortua
puella, sed dormit, et quadriduanus mortuus ad uocem inclamantis
domini ligatus egreditur.
Audio te in breui tempore duas uirgunculas filias iunctis paene,
extulisse funeribus et pudicissimam ac fidissimam coniugem tuam
Faustinam, immo fidei calore germanam, in qua sola post amissos
liberos adquiescebas, subita tibi dormitione subtractam, quasi si
naufragus in litore latrones repperiat et iuxta eloquia prophetarum
I
11, 39. 43. 44 24 cf. Am. 5,19 omM 2 al. ad te g aliqd s 3 demisso W dimissus Ip.c.m2
syntthemathe W yntemate D in themate Ip.c.m2 sintemate B, legi nequit in 21
equis WD externebatur W 4puniceaD inclutum W tunicã DØ balteos s
5 abposito W 6 celeritate ex celerita D frenderent D 7 temeritate <I>,
8 afferens s tibi] ubi D 9 at (ex d I) temporalis ID 10 uerborum D
ut ex et I amicum (ami
consecuta rei familiaris damna uastationem totius barbaro
hoste prouinciae et in communi depopulatione priuatas tuarum possessionum
ruinas, abactos armentorum ac pecorum greges, uictos
occisosque seruulos et in unica filia, quam tibi tam crebrae orbitates
fecerant cariorem, electum nobilissimum generum, ex quo, ut omnia
taceam, plus maeroris quam gaudii suscepisti. hic est catalogus temptationum
tuarum, haec cum Iuliano, tirunculo Christi, pugna hostis
antiqui. quae, si ad te respicias, grandia sunt, si ad bellatorem fortissimum,
ludus et umbra certaminis. beato Iob post malorum examina
uxor pessima reseruata est, ut per eam disceret blasphemare; tibi
sublata est optima, ut miseriarum solacium perderes.
aliud autem
est sustinere, quam nolis, aliud desiderare, quam diligas. ille in tot
mortibus filiorum domus suae ruinam unum habuit sepulchrum et
scissis uestibus, ut parentis monstraret affectum, procidens
in terram adorauit et dixit: nudus exiui de
utero matris meae, nudus et redeam. dominus
dedit, dominus abstulit; sicut domino placuit,
ita factum est. sit nomen domini benedictum.
tu, ut parcissime dicam, inter multorum officia propinquorum
et consolantes amicos tuorum exequias prosecutus es. perdidit
ille simul omnes diuitias et succedentibus sibi malorum
nuntiis ad singulas plagas feriebatur inmobilis conplens in se
illud de sapiente praeconium: si fractus in inlabatur
orbis, inpauidum ferient ruinae. tibi maior
(sc. repperiat) scripsi fug. urs. codd. fug. urs. incidat
in leonern g manu U colobro DØ 2 cum secuta IaX.m2D; add. est s.l.m21
uastatione D 3 priuata statuarium W priuatus tui ru fi poss. tuarum g
. possessionem W, i.Pa.c. passionum B 4 ab acto sermentorum W uinctos
Σp.c.m2.ΦΒ 5 seruos
Diues quondam dominus et ditior pater subito orbus et nudus
est. cumque in omnibus his, quae contigerant ei, non peccasset coram
domino nec quicquam locutus esset insipiens, exultans deus in uictoria
famuli sui et illius patientiam suum ducens triumphum dixit
ad diabolum: animaduertisti famulum meum Iob,
quia non est quisquam similis illi super terram?
homo innocens, uerax dei cultor, abstinens
se ab omni malo et adhuc perseuerat in
innocentia.
pulchre addidit: et adhucperseuerat
in innocentia, quia difficile est pressam malis innocentiam
non dolere et in hoc ipso fide periclitari, quod se uideat iniuste sustinere,
quod patitur. ad quae respondens diabolus domino ait: corium
pro corio et omnia, quae habuerit homo,
dabit pro anima sua. sed extende manum tuam
et tange ossa et carnes eius, nisi in faciem
benedixerit tibi.
callidissimus aduersarius et inueteratus
dierum malorum nouit alia esse, quae extrinsecus sint et a
philosophis quoque mundi ddtdpoQa, hoc est indifferentia,
unde intellegit prudentia
tua usque ad hunc terminum peruenisse temptationes tuas et
dedisse te corium pro corio, pellem pro pelle omniaque, quae
habeas, paratum esse dare pro anima tua, necdum autem extentam
in te manum dei nec tactas carnes nec ossa confracta, ad quorum
dolorem difficile est non ingemescere et in faciem dei benedicere
pro eo, quod est maledicere. unde et Nabutha in Regum libris
benedixisse dicitur deum et regem et idcirco lapidatur a
populo.
sciens autem dominus athletam suum, immo uirum
fortissimum etiam in isto extremo perfectoque certamine posse
superare: ecce, inquit. trado illum tibi; tantum
animam ipsius custodi. caro uiri sancti datur in diaboli
potestatem et animae sanitas reseruatur, ne, si illud percussisset,
in quo sensus est mentisque iudicium, non esset culpa peccantis,
sed eius, qui statum mentis euerterat.
Laudent te alii tuasque contra diabolum uictorias panegyricis
prosequantur, quod laeto uultu mortes tuleris filiarum, quod in
D contemptu s non
s.l.m2I, om.D 2 etom. 91 de se data scripsi (c/. lin. 4 qui nihil de se, sed totum
extra se dederit) desedata2tWØ desiderataXD de se perditaB cogantID
3 renuit2l$ praedicationem IWD 4 deb. laud. eum Z 5 suo om.s coriaj
corium Z, om.$> fil. et W 6 marsupium Za.c.m2B et] ut g (legi nequit in 21)
sanitate ØB,Xp.r. intelligat
et, cum omnia feceris, dicito: \'seruus inutilis
sum; feci, quod facere debui. tulisti liberos, quos ipse dederas;
recepisti ancillam, quam mihi ob breue solacium commodaueras.
non contristor, quod recepisti, sed ago gratias, quod dedisti\'. quondam
diues adulescens omnia, quae in lege praecepta sunt, se inplesse
iactabat, ad quem dominus in euangelio: unum tibi, inquit,
deest: si uis perfectus esse, uade, uende omnia,
quae habes, et da pauperibus et ueni, s equere
me.
qui omnia se fecisse dicebat, in primo certamihe diuitias
uincere non potest. unde et difficile intrant diuites regna caelorum,
quae expeditos et alarum leuitate subnixos habitatores desiderant.
uade, inquit, et uende non partem substantiae, sed.
uniuersa, quae possides, et da non amicis, non consanguineis,
non propinquis, non uxori, non liberis - plus aliquid addam:
nihil tibi ob metum inopiae reseruaris, ne cum Anania damneris
18 cf. Matth. 19, 23—24 etc. 23 cf. Act. 5, 1-11 W 2 orsuum Wa.c. ossium
IBp.r.g indumentaiT) 3dolorum s orbitates Φp.c.;add. tuaeΣs.l.,D
et hoc hortor, si uis esse perfectus, si
apostolicae dignitatis, si sublata cruce Christum sequi, si adprehenso
aratro non respicere post tergum, si in sublimissimo tecto positus
pristina uestimenta contemnis et, ut euadas Aegyptiam dominam,
saeculi pallium derelinquis. unde et Helias ad caelorum regna festinans
non potest ire cum pallio, sed mundi in mundo uestimenta dimittit.
\'sed hoc\', ais, \'apostolicae dignitatis est et eius, qui uelit esseI
perfectus\'. cur autem et tu nolis esse perfectus ? cur, qui in saeculo
primus es, non et in Christi familia primus sis ? an quia uxorem habes
? habuit et Petrus et tamen cum rete eam et nauicula dereliquit.
prouidentissimus dominus et omnium salutem desiderans malensque
paenitentiam peccatoris quam mortem abstulit tibi etiam
hanc excusationem, ut non illa te trahat ad terras, sed tu
eam sequaris ad paradisi regna tendentem.
bona libens paras, qui
te ad dominum praecesserunt, ut partes eorum non in diuitias sororis
proficiant, sed in redemptionem animae tuae atque alimenta
miserorum. haec monilia filiae tuae a te expetunt, his gemmis ornari.
9, 62 7 cf. Matth. 24,17—18. Marc. 13, 15—16 8 cf. Gen. 39,12 9 cf.
IV Reg. 2, 13 14 cf. Matth. 4,18—22 etc.
bisW,s.l.m2l,om. D possessionem D ΦΒ; add. non Σ (eras.)D ut] ets
Nec est, quod te excuses nobilitate et diuitiarum pondere.
respice sanctum uirum Pammachium et feruentissimae fidei Paulinum
presbyterum, qui non solum diuitias, sed se ipsos domino obtulerunt,
qui contra diaboli tergiuersationem nequaquam pellem
pro pelle, sed carnes et ossa et animas suas domino consecrarunt,
qui te et exemplo et eloquio, id est et opere et lingua, possint ad
maiora producere. nobilis es: et illi, sed in Christo nobiliores. diues et
honoratus: et illi, immo ex diuitibus et (inclitis pauperes et) inglorii
et idcirco ditiores et magis incliti, quia pro Christo pauperes et inhonorati.
et tu bene quidem facis, quod sanctorum diceris usibus ministrare,
fouere monachos, ecclesiis offerre quam plurima; sed haec rudimenta
sunt militiae tuae. contemnis aurum: contempserunt et multi philosophi,
e quibus unus, ut ceteros sileam, multarum possessionum
pretium proiecit in pelagus: \'abite\' dicens \'in profundum, malae
cupiditates, ego uos mergam, ne ipse mergar a uobis\'. philosophus,
gloriae animal et popularis aurae uile mancipium, totam semel sarcinam
deposuit, et tu te putas in uirtutum culmine constitutum, si
partem ex toto offeras ?
te ipsum uult dominus hostiam uiuam,
Tyan. I 13 22 cf. Rom. 12, 1 pf. in s.l.I sirico W,$p.c. alt. in om. g 2 serueturg
receperunt W a te in t., al ante in mg. m2I ad te W iuncta (n s.l .Φ) W,Φp.r.
ut multis erogaueris
censum tuum, ut quidam tua gaudeant liberalitate, tamen
multo plures sunt, quibus nihil dedisti; neque enim Darei opes et Croesi
explere ualent pauperes mundi. quodsi te ipsum domino dederis et
apostolica uirtute perfectus sequi coeperis saluatorem, tunc intelleges,
ubi fueris et in exercitu Christi quam extremum tenueris locum. non
planxisti filias mortuas et paternae in genis lacrimae Christi timore
siccatae sunt ? quanto maior Abraham, qui unicum filium uoluntate
iugulauit et, quem heredem mundi futurum audierat, non desperat
etiam post mortem esse uicturum! Iepthe obtulit filiam uirginem
et idcirco in enumeratione sanctorum ab apostolo ponitur.
nolo tantum
ea offeras domino, quae potest fur rapere, hostis inuadere, proscriptio
tollere, quae et accedere possunt et recedere et instar undarum
et fluctuum a succedentibus sibi dominis occupanturatque—ut
uno cuncta sermone conprehendam-quae-uelis nolis — in morte dimissurus
es; illud offer, quod nullus tibi possit hostis auferre, nulla
eripere tyrannis, quod tecum pergat ad inferos, immo ad regna
Iudd. 11, 30-40 17 cf. Hebr. 11, 32 ° om.D 4 recepit la.c.fy duo om.W aera
minuta g 5 gàzofilac (t 912\') ium U ΣDB gazophilatium s gatzophilatio (u s.Z.)
extruis monasteria, multus a te per insulas
amatae sanctorum numerus sustentatur; sed melius faceres,
si et ipse sanctus inter sanctos uiueres. sancti estote, quia
ego sanctus sum, dicit dominus. apostoli gloriantur, quod
omnia dimiserint et secuti sunt saluatorem; et certe praeter retia
et nauem nihil eos legimus dimisisse et tamen testimonio futuri iudicis
coronantur, quia se offerentes totum dimiserant, quod habebant.
Haec loquor non in suggillationem operum tuorum uel quod
extenuem liberalitatem et elemosynas tuas, sed quod nolim te inter
saeculares esse monachum et inter monachos saecularem totumque
a te expetam, cuius audio mentem diuino cultui deditam. si huic consilio
nostro uel amicus uel adsecula uel propinquus renititur et te ad
delicias splendentis mensae reuocat, intellegito eum non de tua anima,
sed de suo uentre cogitare et omnes opes lautaque conuiuia subita
morte finiri.
octo et sex annorum intra uigmti dies duas filias amisisti
et arbitraris senem diu posse uiuere ? cuius ut aetas longa tendatur,
audiet Dauid: dies uitae nostrae septuaginta
anni; si autem amplius, octoginta et, quicquid
supra est, labor et dolor est. felix et omni dignus beatitudine,
quem senectus Christo occupat seruientem, quem extrema
dies saluatori inuenerit militare, qui non confundetur, cum
loquetur inimicis suis in porta, cui in introitu paradisi
dicetur: \'recepisti mala tua in uita tua, nunc autem hic laetare\'.
17 *Ps. 89,10 21 Ps. 126, 5 23 cf. Luc. 16, 25 1 ad om.2D exstruis I extra uis s monastiria
multas W 3 stote W quia et IDB quoniam g 5 sint g (legi nequit in 21)
reciam W 6 leg. eos g 7 dimiserunt I 8 hoc ØB sugillationem WB suggill
(l
add. tuam SDipB ele (i lV) mosinas 2WB elimosinam s tuam
te nolim g noliD nollem (ex nollim ip) ipB 10 saec.—monachos om .Φ 11 exp.
Quodsi tibi tacita cogitatio scrupulum mouerit, cur monitor
ipse non talis sim, qualem te esse desidero, et nonnullos uideris in medio
itinere conruisse, illud breuiter respondebo: non mea esse, quae
dico, sed domini saluatoris, non monere, quid ipse possim, sed, quid
debeat uelle uel facere, qui seruus futurus est Christi. et athletae suis
unctoribus fortiores sunt et tamen monet debilior et pugnat ille,
qui fortior est. noli respicere ludam negantem, sed Paulum respice
confitentem.
Iacob, ditissimi patris filius, solus et nudus in baculo
suo pergit Mesopotamiam, iacet lassus itinere et, qui delicatissime a
Rabecca matre fuerat educatus, lapide ad caput pro puluillo utitur.
uidit scalam de terra usque ad caelum et ascendentes per eam angelos
et descendentes et desuper innitentem dominum, ut lassis manum
porrigeret, ut ascendentes suo ad laborem prouocaret aspectu. unde
et uocatur locus ipse Bethel, id est \'domus dei\', in qua cotidie ascenditur
atque descenditur. et sancti enim conruunt, si fuerint neglegentes,
Σa.c.WΦ seq. ras. 4 litt. <P bis dom.
hoc ideo dico, ut non te terreant descendentes, sed prouocent ascendentes.
numquam exemplum a malis sumitur; etiam in saeculi rebus
semper a meliore parte incitamenta uirtutum sunt. oblitus propositi
et epistolaris breuitatis plura dictare cupiebam—ad materiae quippe
dignitatem et ad meritum personae tuae parum est omne, quod dicitur
— et ecce tibi noster Ausonius coepit scidulas flagitare, urguere
notarios et hinnitu feruentis equi ingenioli mei festinus arguere tarditatem.
memento igitur nostri et cura, ut in Christo ualeas, atque,
ut cetera taceam, domestica sanctae Uerae exempla sectare, quae
uere secuta Christum peregrinationis molestiam sustinet, et sit tibi
tanti dux femina facti.
(in mg. m2 res) D recipiant ip sortes s sordida I
flet. om.D la (ras.2 litt.)uerintI lauerunt lVØ, nihil nisi la et nt legipotestinW
2 dixi s pro (seq. ras. 5 litt., s.l. nocent) ip 3 saecularibus (?)9t 4 a] ad St
a me g meliori DipB uirtutis (is in ras. m2) B uirtute ex uirtuti fi sunt
(in my. m2 ai sumuntur) I prepositi lV 5 epistularis U Φ,Σa.c. dicere
In ipso iam profectionis articulo fratris nostri Sisinnii, qui
uestra mihi scripta detulerat, haec, qualiacumque sunt, dictare conpellor.
nec possum uestram celare prudentiam et obsecro hoc dic-J1
tum referatis ad gloriam, quin potius ad plenam necessitudinem,
dum ita uobis quasi mihi loquor: multas sanctorum fratrum
ac sororum de uestra prouincia ad me detulit quaestiones, ad
quas usque diem epiphaniorum largissimo spatio me responsurum
putabam.
cumque furtiuis noctium lucubratiunculis ad plerasque
dictarem et expletis aliis me ad uestram quasi ad difficillimam reseruarem,
subito superuenit adserens se ilico profecturum. cumque eum
rogarem, ut differret iter, Libyae mihi coepit famem obtendere, monasteriorum
Aegypti necessitates, Nilo non plenas aquas, multorum
inediam, ut prope offensa esset in dominum illum ultra uelle
retinere. itaque subtegmen et stamina liciaque et telas, quae mihi ad
51 = Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. r = Monacensis lat, 16128 s VIII. A — Berolinensis lat. 17 s IX-D = Vaticanus lrit, 355 + 356 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
quaestione 2IA de dificilima pauli apli questione ad mineru (i s-l-)iam et alexandrum
% ad mineruium (minerbium D mineruum B) et alexandrum monachos
(moh C, om.B) de resurr (r CB) ectione carnis DCB; Hieronymi nomen exhibent
tituli omnium codicum
prudentes estis et eruditi et de
canina, ut ait Appius, facundia ad Christi disertitudinem transmigrastis.
nec magno mihi apud uos labore opus est; quod philosophorum
quendam in suadendo rustico esse perpessum narrant fabulae:
uixdum dimidium, inquit, dixeram, iam intellexerat.
itaque et ego tempore coartatus singulorum uobis, qui in
sacram scripturam commentariolos reliquerunt, sententias protuli
et ad uerbum pleraque interpretatus sum, ut et me liberem quaestione
et nobis ueterum tractatorum mittatur auctoritas, quo in legendis
singulis ac probandis non meae uoluntati, sed uestro adquiescatis
arbitrio.
Quaeritis, quo sensu dictum sit et quomodo in prima ad Corinthios
epistula Pauli apostoli sit legendum: omnes quidem
dormiemus, non autem omnes inmutabimur
an iuxta quaedam exemplaria: non omnes dormiemus,
omnes autem inmutabimur; utrumque enim in
Graecis codicibus inuenitur.
super quo Theodorus Heracleotes,
quae urbs olim Perinthus uocabatur, in commentariolis
apostoli sic locutus est: omnes quidem non dormiemus.
omnes autem inmutabimur. Enoch
enim et Helias mortis necessitate superata ita, ut erant in
corporibus, de terrena conuersatione ad caelestia regna translati
sunt.
unde et sancti, qui die consummationis atque iudicii in
Phormio 594 14 *I Cor. 15, 51 16 *I Cor. 15,51 19*1 Cor. 15,51
20 Theodorus Heracl. comm. Paul. 21 cf. Gen. 5, 24 22 cf. IV Reg. 2, 11 D inconfecta Tp.c.m-rec-Bp-c.m2 transmisit
C ut-uestro in mg. m. ree, x quidquid a mg. m. rec. C 2 taxatur x p.c.
prudentis U, Aa-c-m2 3 apius x desert. 31 Aa.c.m2 4 magnum tyA phylosophorum
$IA philosophum cet. 5 narrent τa.c. 7 et
tanta enim fiet celeritate resurrectio mortuorum,
ut uiui, quos in corporibus suis consummationis tempus inuenerit,
mortuos de infernis resurgentes praeuenire non ualeant. quod manifestius
Paulus edisserens ait: canet enim tuba et mortui
resurgent incorrupti et nos inmutabimur.
oportet enim corruptibile istud induere incorruptionem
et mortale induere inmortalitatem,
ut possint in utramque partem uel in poenis uel in caelorum
regno manere perpetuum\'.
Diodorus, Tarsensis episcopus, praeterito hoc capitulo in
consequentibus breuiter adnotauit in eo, quod scriptum est: et
mortui resurgent incorrupti et nos in mutabimur.
\'si\', inquit, \'incorrupti resurgent mortui, haud dubium, quin
et ipsi ad meliora mutati. quid necesse fuit dicere: et nos inmutabimur?
an hoc uoluit intellegi, quod incorruptio
I Thess. 4,16 8 cf. I Cor. 15, 52 11 cf I Thess. 4,14 13 * I Cor. 15,
52-53 20 I Cor. 15, 52 22 Diodorus Tars. in epist. Pauli 21A rep. cet. surrecturi DB 2 aerem xDGB 3 que om.7:
4 unde et apos ait T non om.C 6 enim] autem r uiuentis Aa.c.m,2,om.r
7 mortal.] a mortalitate g inmortalitate rp.c.m2D in inmortalitate (-eras.B)
Ap.c.m2B mutabuntur g 8 saltem
Apollinaris licet uerbis aliis eadem, quae Theodorus, adseruit:
quosdam non esse morituros et de praesenti uita rapiendos in futuram,
ut mutatis glorificatisque corporibus sint cum Christo, quod
nunc de Enoch et Helia credimus.
Didymus non pedibus, sed uerbis in Origenis sententiam
transiens contraria uia graditur. ecce mysterium uobis
loquor: omnes quidem dormiemus, non autem
omnes inmuta b imur. quod ita disseruit: \'si non indigeret
resurrectio interprete nec obscuritatem haberet in sensibus, numquam
Paulus apostolus post multa, quae de resurrectione locutus
est, intulisset: ecce mysterium dico uobis: omnes
quidem dormiemus - id est moriemur -, non omnes autem
— sed soli sancti — inmutabimur.
scio, quod in nonnullis
\' codicibus scriptum sit: non quidemomnes,
omnes autem inmutabimur; sed considerandum, an,
quod praemissum est: omnes inmutabimur, possit conuenire,
quod sequitur: mortui resurgent incorrupti et
nos inmutabimur. si omnes inmutabuntur et hoc commune
cum ceteris, superfluum fuit dicere et nos inmutabimur.
quam ob rem ita legendum est:
omnes quidem dormiemus,
non omnes autem inmutabimur. si enim omnes
8 Didymus in epist. Pauli 9 *I Cor. 15, 51 14 *I Cor. 15, 51 17 *I Cor.
15, 51 20 ICor. 15, 52 ■ 23*1 Cor. 15, 51 pr. et om. τ consequentur r sequuntur
quodque sequitur iuxta Graecos: έν ατόμῷ, έν ϱιήv I
atomus autem punctum temporis est, quod secari et diuidi
non potest; unde et Epicurus ex suis atomis mundum struit et
uniuersa conformat. ictusque oculi siue motus, qui Graece dicitur
Qonrj, tanta uelocitate transcurrit, ut paene sensum uidentis
quodque iungit et dicit: in nouissima tuba; canet
enim et mortui resurgent incorrupti et nos
inmutabimur. oportet enim corruptiuum hoc
induere incorruptionem et mortale hoc induere
inmortalitatem, duplicem habet intellegentiam,
ut clangor tubae aut uocis indicet magnitudinem iuxta illud, quod
scriptum est: sicut tuba exalta uocem tuam, aut
apertam omnium resurrectionem iuxta id, quod in euangelio legimus:
tu autem, quando facis elemosynam, noli tuba
canere ante te, hoc est: abscondite fac misericordiam et in
secreto, ne uidearis de alterius miseria gloriari.
quaerimus autem,
cur ad nouissimam tubam mortuos scripserit resurrecturos. quando
enim nouissima dicitur, utique aliae praecesserunt. in Apocalypsi
Iohannis septem angeli describuntur cum tubis et unoquoque clangente,
primo uidelicet, secundo et tertio et quarto et quinto et sexto,
quid per singulos actum sit, indicatur. nouissimo autem, id est septimo,
claro tubae strepitu personante mortui suscitantur corpora,
quae prius habuerant corruptibilia, incorrupta recipientes.
unde, post
nouissimam tubam, exponit apostolus, quid sequatur: canet enim
et mortui resurgent incorrupti, nos autem inmutabimur.
quando dicit \'nos\', alium. se et eos, qui secum sunt,
5 praeter mortuos esse significat. ad quod intellegendum sunt qui
c. 8 et 9 19 cf. Apoc. 10, 7 22 *I Cor. 15, 52 DCB 2 oculi Dictum r ictum oculi g uel motj
et ad (ad om.-r:) nutum xDGB 3 ad] in CB 4 iungitur r 5 enim] add.
tuba s.l.m2B nos s.l.m2B 6 corruptium Aa.c.m2-ptum r-ptibile g 9 clamor
r uoces indo et 2W 10 aut] ast ex at m2A,om.% 11 id] illud xC
12 quando] cum (s.l.m2)x facies (e exp.)\'t\' ae(e \'t\')li(y A)mosinam U Ατ
alii uero adserunt mortuos debere intellegi peccatores,
qui resurgant incorrupti, ut possint aeterna sustinere supplicia, eos.
autem, qui commutantur, esse sanctos, qui de uirtute in uirtutem
et de gloria transferuntur in gloriam. unde ad incorruptionem mortuorum
intulit: oportet enim corruptiuum hoc induere
incorruptionem. ad id autem, quod dixerat: nos
inmutabimur, illud adiunxit: et mortale hoc induere
inmortalitatem. aliud est enim inmortalitas, aliud incorruptio,
sicut aliud mortale et aliud corruptiuum.
quicquid autem mortale
est, et corruptiuum est, sed non, quod corruptiuum, statim et
mortale. corruptiua quippe sunt corpora, quae carent anima, et tamen
non sunt mortalia, quia numquam habuere uitam, quae proprie animantium
est. unde signanter apostolus corruptioni incorruptionem
et mortalitati - inmortalitatem. resurrectionis futuram tempore
copulauit\'.
Acacius, Caesareae, quae prius Turris Stratonis uocabatur,
post Eusebium Pamphili episcopus, in quarto
libro proponens sibi hanc eandem quaestionem latius disputauit et
utrumque suscipiens, quod inter se uidetur esse contrarium, post
principium, quod omisimus, sic locutus est: \'dicamus primum de eo,
quod magis in plurimis codicibus inuenitur: ecce mysterium
25 *I Cor. 15,51 B surgant A 2 accepi 2l,Aa.c.m2 3 maiori C comutati
(ex-te) B 4 plenit. om.r 5 uero] autem 2L4. deberi S 6 resurgunt DCB resur-
gent S - 8 transferentur B unde et DCB 9 intulit om.A enim] autem r
corr.] incorruptiuum 7: 11 induet DCB 12 aliut ubique 21 (uariat A)
13 corruptio T autem om.7: 15 quippe sunt] que psunt r 16 quia] quae x
habere r est animo B 17 corr.] corruptio in t 18 et om. g mort.] mortale r
futura tempora A tempore futuram B 20 agac. A accut. C achaic. r caesaria
2{,A (—i§ m2) qui r 21 pamphilis A pampilii r in quarto om.D
CINMIKTcoN A CYMMIKIoN x CYMAEKTaN DCB CYNAEKTON A
in r 22 eadem
mysterium dixit, ut adtentiorêS
faceret auditores de resurrectione plenius disserturus. dormitio autem
mortem istam, quae communis est omnium, significat. unde rectissime
posuit, quod omnes dormiamus, id est moriamur, sicut supra
dixerat: quomodo in A dam omnes moriuntur, sic
in Christo omnes uiuificantur.
cumergo omnes morituri
sint, audite sacramenta, quae dico: omnes quidem moriemur,
sed non omnes inmutabimur. canet
enim tuba — haud dubium, quin angelus septimus — et mortui
resurgent incorrupti. si autem incorrupti erunt mortui,
quomodo non inmutabuntur, cum incorruptio ipsa mutatio sit ? sed
hic commutatio, qua Paulus mutandus et sancti sunt, glorificatio
intellegitur. incorruptio autem idcirco communis est omnium, quia
in eo miserabiliores erunt peccatores, ut ad tormenta perpetui sint
i et non mortali et corruptibili corpore dissoluantur.
legimus in eadem
I,epistula apostolo disserente sacratam diuersitatem resurrectionis non
in natura corporum, sed in uarietate gloriae, dum alii resurgunt ad
poenas perpetuas, alii ad gloriam sempiternam: alia autem
caro uolatilium, alia piscium, alia iumentorum
et corpora caelestia et corpora terrena.
s i c, inquit, erit et resurrectio mortuorum.
Icui sententiae magis adquiescit ecclesia, ut omnes commune morte
moriamur et non omnes mutemur in gloria iuxta illud, quod Danihel
scribit: multi dormientes in terrae puluere resurgent,
alii in uitam aeternam, alii in
22 *I Cor. 15, 42 25 *Dan. 12, 2 B resurgemus uel dormiemus r 2 autem omMA,s.l.D
dixerit r attentos g 5 posuit] possunt ex posunt m2A omnis 2XAC dormiemur
(sic) x moriemur r sicut s.l.t 6 dixit C sic et g 7 uiuificabuntur
DCB 8 quidem] add. dormiemus id est x 10 haut A aud Ba.c.
chaut xD quia A 12 inmo(u m2)tabimur t cum in incorruptia
quae cum ita se habeant, et sic intellecta sint nobis: eorum tantum
commutationem suscipere, qui resurgent in gloriam, peccatorum
autem et infidelium, qui mortui appellantur et resurgent incorrupti,
nequaquam commutationem, sed poenas perpetuas esse dicendas.
Transeamus ad secundam lectionem, quae ita fertur in plerisque
codicibus: non quidem omnes dormiemus, omnes
autem inmuta b imur. ex qua nonnulli adserunt multos
uiuos in corporibus repperiendos et, si non dormiant omnes, non
omnes esse morituros, si autem non moriantur omnes, non omnes
resurrecturos. resurgere enim proprie dicitur, qui prius moriendo
cecidit.
unde et Paulum uolunt scribere in prima ad Thessalonicenses
epistula: nos, qui uiuimus, qui residui erimus in
aduentu domini, non praeueniemus eos, qui
dormiunt, quoniam ipse dominus in iussu,
in uoce archangeli, in tuba dei descendet de
caelo et mortui in Christo resurgent primum,
deinde nos, qui uiuimus, qui residui sumus,
simul cum illis rapiemur in nubibus obuiam
domino in aerem et sic semper cum domino erimus
u s.
et ex his dictis probare conantur Paulum et, qui cum eo scribebant
epistulam, putasse se non esse morituros, sed repperiendos
die consummationis in corpore. quod si uerum est, errauit Paulus et
m2) qui-semp. del. B, ponunt post 8 lectionem
21A 2 pr. resurgunt %A oppr. et coni. sempiternam C obproprium
Sl,Aa.c.m2 alt. resurgunt r 3 aet. gl.] gl. sempiternam r qua] quam DC
sunt om:r commo(u m2)tabuntur T 4 intellegenda sint (n s.l.m2) x a nobis
DCB tamen T 5 susc. qui om.A resurgunt C surgent A 8 lect.] cf. adnot.
adl. 1 qua r
unde corrigit eos secundam
epistulam scribens: rogamus uos, fratres, per aduentum
domini nostri Iesu Christi et nostram
congregationem in ipsum, ut non cito mente
moueamini nec terreamini neque per spiritum
neque per uerbum neque per epistulam tamquam per nos,
quasi instet dies domini. ne quis
uos seducat ullo modo, quoniam, nisi discessio
uenerit primum et reuelatus fuerit homo peccati,
filius perditionis, qui aduersatur et extollitur
super omne, quod dicitur deus aut
quod colitur, ita ut in templo dei sedeat ostendens
se, tamquam sit deus. non meministis,
quod, cum apud uos essem adhuc, haec dicebam
uobis?
quibus dictis hoc agit, ut eos reuocet ab errore, ne putent
diem adpropinquare iudicii et id, quod scripserat: nos, qui uiuimus,
qui residui sumus in aduentu domini, non
praeueniemus eos, qui dormierunt, aliter intellegant,
quam intellegi uoluit ipse, qui scripsit. neque enim fieri potest,
ut, qui ad Timotheum scripserat: ego iam delibor et tempus
resolutionis meae instat, putaret se in carne perpetuum
et numquam esse moriturum et de uita terrena statim ad
regna caelestia transiturum, praesertim cum ad Romanos scribens
eadem dixerit: quis me liberabit de corpore mortis
28 Rom. 7, 24 D est (s.l.m2) deceptusr 2 falsum esse C ad(p 2I)probabit 2Iz
3 thessalonicensis 21,Aa,c.m2 thesalonicenses B 5 alt. est om,\'t corregit 9It,
Aa.c.m2 6 rogo DB 7 nostri omSHA nostram] nostri g 8 mou. mente DC
mou. auestro sensu B 9nec]
qui haec dicebat,
utique nouerat se esse moriturum. melius est igitur spiritaliter sentire,
quod scriptum est, et dormitionem in praesenti loco non mortem
accipere, per quam anima a corpore separatur, sed peccatum
post fidem et offensam dei dormitionemque post baptismum, de qua
et ad Corinthios loquebatur: ideo inter uos multi infirmi
sunt et dormiunt plurimi et in alio loco: ergo
et qui dormierunt in Christo, perierunt; qui
cum mortui sint, non sunt perpetua morte perituri, quia non mortali
crimine continentur, sed leui modicoque peccato.
quod et alius sanctus
uitare cupiens loquebatur: ne forte obdormiam in
morte. est enim somnus peccati, qui ducit ad mortem, et est alia
delicti dormitio, quae morte non stringitur. qui ergo uixerit ea uita,
quae dicit: \'ego sum uita\' — etenim. uita nostra abscondita
est cum Christo in deo —, et numquam
ab ea fuerit separatus nec ad mortem usque peccauerit, iste
de uiuentibus et semper uiuentibus esse dicitur, de quibus
et -saluator in euangelio Iohannis mystico sermone testatur:
qui credit in me, non morietur in aeternum.
unde et apostolus domini sui calcans uestigia ea docuit discipulos, I
quae didicit a magistro. omnes itaque non dormiemus. qui enim omni I
custodia seruat cor suum et ad Christi praecepta uigilat mandatique I
eius memor est dicentis: uigilate, quia nescitis, qua
hora fur ueniat, et in alio loco: ne dederis somnum I
13*Ps. 12,4 14 cf. Prou. 12, 28 16 cf. Ioh. U, 25; 14, 6 *Col. 3, 3
20 loh. 11, 26 23 cf. Prou. 4, 23 25 *Matth. 24, 42 (43) 26 *Prou. 6, 4—5 ra.c.m2 2 deo DCB exire ex exhibere A 3 esse]
praesentes (add, esse s.l.m2) B 4 nou. ut. C se esse] esse (add. se s.l.m2)x
spiritualiter B 5 et om.C dormitationem T 6 per quam] qua r animam A
8 et omM.A corintheos T chorintios B ideo et x et ideo g inter .om. T
10 et om-B 11 in mortali; 14 morte] mortem xD 15 delicta C stringetur r
16 dicit ex ducitur r 17 domino r nequaquam r 18 fuerit ab ea t fueris D
morte D 19 de-dic. ponit post 20 Ioh. T et semp. uiu. om-B dicetur DCB
21 credidit r mor.] add. et omnis qui uiuit et credit in me (in me pm-DC)
non mor. DCB 22 apost. paulus r eo A 25 es D uig. itaque r
ut saluus fias quasi caprea de uinculis et quasi
auis de laqueis, iste non dormiet.
cum igitur quidam non
dormiant, qui semper in Christo uiuunt et uigilant, sequitur, ut nequaquam
omnes dormiant et e contrario omnes inmutentur non inmutatione
gloriae, quae proprie sanctis debetur, sed ea inmutatione,
qua corruptiuum hoc incorruptiuum efficitur, ut uel poenas uel praemia
recipiat sempiterna. quod etsi dormierit aliquis in Christo et
neglegentiae somno obdormierit, debet audire, quod scriptum est:
numquid, qui dormit, non resurget ? qui uero non
dormit, sed uigilat et semper uiuit in Christo, de uita ad uitam transiet
siue rapietur in nubibus, ut semper cum domino sit.
de istius
modi dormientibus Lazarus erat, de quo dominus ait: Lazarus,
amicus noster, dormit. etde hoc dormiente dicebat ad
Martham: qui credit in me, etiam si mortuus fuerit,
uiuet et omnis, qui uiuit et credit in me,
non morietur in aeternum. qui enim tota in Christo
mente confidit, etiam si ut homo lapsus mortuus fuerit in peccato,
fide sua uiuit in.perpetuum. alioquin mors ista communis et credentibus
et non credentibus debetur aequaliter et omnes pariter resurrecturi
sunt, alii in confusionem aeternam, alii ex eo, quod credunt,
in sempiternam uitam.
et sic stare potest, ut, qui credit in Christo,
non moriatur et, etiam si mortuus fuerit, uiuat in perpetuum, quod
iuxta corporalem mortem excepto Enoch et Helia nulli contigisse perspicuum
est. qui autem fidei magnitudine semper uiuunt in Christo,
21 cf. Dan. 12, 2 24 cf. Gen. 5, 24; IV Reg. 2, 11 alt. tuis] tui A 3 aues A iste-quidam om.A 4 dor-
mitant A qui—5dormiant om .τ 5 e s.l.m2 B ex τ inmutationem A 6 deb:
hoc autem sciendum,
quod magis conueniet ueritati ita legere: omnes quidem
dormiemus, non omnes autem inmutabimur,
maxime quia sequitur: mortui resurgent incorrupti
et nos inmutabimur. si enim omnes sunt inmutandi iuxta
alteram lectionem, quomodo postea dicitur quasi praecipuum atque
priuatum et proprie apostolorum: et nos inmutabimur?
quando autem dicit \'nos\', sanctos quosque significat\'.
Quaeritis, quomodo intellegendum sit illud, quod in prima
ad Thessalonicenses epistula scribitur: hoc enim uobis dicimus
in uerbo domini, quia nos, qui uiuimus,
qui residui sumus in aduentu domini, non praeueniemus
eos, qui dormierunt, quoniam ipse
dominus in iussu, in uoce archangeli et in tuba
dei descendet de caelo et, mortui qui in Christo
sunt, resurgent primi, deinde nos, qui
12 I Cor. 15, 52 18 *I Thess. 4, 14-16 I 1 alt. non] id est non B neque 2£A apost r 2 culpa] macula B 3 eum
Bp.c.m2 et s.l.B numq. dorm. om.2\'£A 4 dormire CB mort. sunt] mori
possunt B 6 peccat] peccauerit T corporaDa.c.m2C 1 morte zG,Ba.c.m2
ecclesiasten A peccauit DCB 9 mortuus Da.c.C uiuit 51 D,Aa.c.m2 sciendumque
quod r 10 conueniat DCB legerem (m exp.A) tylA 11 autem s.l.m2B,
om.DC 12 quod z 16 dixit r quosque] que 91 quae
super quo quamuis superior
Acacii disputatio plenius uentilarit, tamen dicendum est, quid
uideatur aliis, Theodoro uidelicet, Apollinari et Diodoro, qui unam
sequuntur sententiam. quorum Diodorus haec scripsit: \'residuos
atque uiuentes Paulus apostolus uocat, non quo uelit intellegi et
se et alios resurrectionis tempore in corpore repperiendos, sed \'nos\'
dixit pro eo, quod est \'iustos, de quorum et ego sum numero\'. ipsi
enim rapientur obuiam Christo et non peccatores. \'uiuentes\' autem
non iuxta tropologiam sanctos accipimus, qui peccato mortui sunt,
sed omnes, quos in corpore adueniens Christus inuenerit.
quodque
sequitur: non praeueniemus eos, qui dormiunt,
nequaquam ad peccatores referre debemus — neque enim peccatores
cum iustis rapientur obuiam Christo —, sed eos, quos mors dissoluerit.
uerum quid ista perquiro et apostolicis dictis calumniam facio, cum
ipse manifestissime scribat: qui residui sumus in aduentum
domini? qui sint autem residui, uerbis discimus saluatoris:
sicut in diebus Noe ducebant uxores
et nubebant et repente uenit diluuium et
tulit omnes, sic erit aduentus f il i i hominis.
quibus
sermonibus adprobatur in fine mundi multos uiuos et adhuc in corporibus
repperiendos. sequitur: in iussu, in uoce archangeli
et mortui resurgent primi. et hoc rursum saluator in euangelio
loquitur: media autem nocte sponsus uenit, qui
utique uiuentes in corpore deprehendet, quando duo erunt in
26-27 23 I Thess. 4,15 25 *Matth. 25, 6 26 *Luc. 17, 34-35 1 quirel. s.l.m2A rel.] residui rC,Bp.c.m2 rapiemusr 2 obiam 2L4a.c.;
add. in
Origenes in tertio uolumine Εξηγητϰῷν epistulae Pauli ad
qui sunt
isti uiuentes, qui loquuntur talia? utique Paulus, non ab
hominibus neque per homines apostolus, et
carissimus filius eius in fide Timotheus et Siluanus, qui illis erat et
affectione et uirtutibus copulatus. et hoc non solum illi, sed, quicum-que Pauli et scientia et conuersatione similis est, dicere potest: n o s,
qui uiuimus, quorum corpus mortuum est propter peccatum,
spiritus autem uiuit propter iustitiam et quorum mortificata sunt
membra super terram, ita ut nequaquam concupiscat caro contra
spiritum.
si enim adhuc desiderat caro, uiuit et, quia uiuit, desiderat
et non sunt mortificata membra eius super terram, quod, si mortificata
sunt, nequaquam contra spiritum concupiscunt, quae mortificationis
ui huiusce modi desiderium perdiderunt. sicut igitur, qui
uita caruere praesenti et ad meliora translati sunt, magis uiuunt
14 cf. I Tim. 1, 2 17 cf. Eom. 8,10 18 cf. Col. 3, 5 19 cf. Gal. 5,17; uno om.C 2 altera B 3 media nocte 214 4 uent.] add.
in 21 5 origenis in tercio uolumine ESNTNTI (haec omnia del. m2), seq.
p. 458, 24 deinde-459,
uiuunt enim, in quibus
uiuit uirtus dei omni humana fragilitate deposita et in quibus uiuit
sapientia, quae abscondita est in deo et in quibus uiuit et inoperatur
iustitia. Christus enim factus est nobis non solum iustitia ex deo, sed
et sapientia et omne, quod uirtus est. et si quidem in praesenti loco
se a dormientibus et in Christo mortuis, qui hanc scribunt epistulam,
separarent, uidebatur superflua adnotatio et ex uno loco adsumptum
testimonium non ualeret; nunc uero eodem sensu, quia eodem et
spiritu, et in prima ad Corinthios loquitur: omnes non dormiemus,
omnes autem inmutabimur in momento,
in motu oculi, in nouissima tuba; canet enim
et mortui resurgent incorrupti et nos inmutabimur.
hoc, quod m praesenti loco scriptum est: in tuba
dei descendet de caelo, conpara illi, quod ad Corinthios
dicitur: in nouissima tuba; canet enim, illi autem,
20 quod ad Thessalonicenses legitur: et mortui in Christo
5 cf. I Cor. 1, 24 8 cf. I Cor. 1, 30 13 *I Cor. 15, 51-52 17 I Thess.
4, 15 19 I Cor. 15, 52 20 *I Thess. 4,15 A 2 circumferuntur (ur exp.) x cirferunt (?) 91 et om.O 3 eo]
eum C 4 est om.1: uiuens est C 6 omnes A hoi (h eras.) B umana D 7 alt.
in s.l.2t uiuit] uiuit sapientia r inoperatur (in exp.) x in quibus operatur B
operatur ç. 8 nobis est B ex] est D 10 se] si SK4 11 separent A separant
x et notatio x et omMA 12 ualere x nunc uero] si nunc r et
eodem r 13 et om. τC corintios
porro, quod sequitur:
deinde nos, qui uiuimus, qui residui sumus,
illis respondet: et nos inmutabimur, quorum utrumque
sic intellegi potest: nos, qui uiuimus, qui residui sumus in aduentu
domini, et nos, qui inmutabimur et non sumus ex his, qui appellantur
mortui, sed uiuimus, idcirco praesentiam dei non in morte, sed in uita
praestolamur, quia de Israhelitico genere sumus et electae sunt de
nobis reliquiae, de quibus olim dominus loquebatur: dereliqui
mihi septem milia, uiros, quinon curuauerunt
genua Bahal.
in Iohannis quoque euangelio uiuorum et non
uiuorum duplex ordo describitur; omnis, qui credit in me,
etiam si mortuus fuerit, uiuet; et omnis, qui
uiuit et credit in me, non morietur in aetern
u m. si uiuos ita intellegimus, ut a nobis dictum est, dormientes
et in Christo mortuos illos esse credamus, qui, cum uelint in Christo
uiuere, tamen peccato mortui sunt. sin autem reliquiae et electio secundum
gratiam appellantur uiuentes, qui non ita credunt nec de
Israhelitica nobilitate generati sunt, dormientes et mortui appellabuntur
in Christo.
Sunt, qui hunc locum ita edisserant: uiui appellantur, qui
numquam peccato sunt mortui; qui autem peccauerunt et in eo,
quod peccauerunt,: mortui sunt et postea conuersi ad paenitentiam
purgant antiqua delicta, mortui appellantur, quia peccauerunt, in
Christo autem mortui, quia plena ad deum mente conuersi sunt.
porro, qui uiuunt et habent testimonium fidei et necdum receperunt
promissionem dei, qui et de aliis quiddam melius cogitauit, ut non
cf. III Reg. 19, 18 12 *Ioh. 11, 25—26 17 cf. Rom. 11,5 26 cf. Hebr.
11, 39-40 primi r CB hoc e st r corintios B corintheos za.c.m2 thess(s J.)alonicen-
si(e m2A)s 21A 3 dein D 4 illi B respondit 2L4 5 alt. qui-sumus om.A
aducntu x 6 alt. qui] quae 21 Aa.c. 7 domini xDC 8 praestul. 2lr 9 dom.
ol. g 10 uirorum rB 11 genu DCB baal xDC ante bahal A 13 uiuet]
uiuit (alt. i s.lM) Aa.c.m2 14 uiuit] uiuet 2IA 15 ut iam DCB 16 cum om.A
uellint %Aa.c. 19 et non x
sed quia clemens est deus et uult saluari etiam
eos, qui dormierunt et m Christo mortui sunt, non praeuenient illos
neque soli rapientur in nubibus, sed iuxta exemplum euangelicae
parabolae unum denarium unamque mercedem et undecimae horae
operarii et primae, qui in uineam missi sunt, salutis accipient. nec
hoc alicui uideatur iniustum, ut dispar labor unum praemium consequatur.
magna quippe diuersitas est eorum, qui post uulnera sunt
sanati, et eorum, qui numquam uiderint terrorem mortis.
de his puto
dictum: quis est homo, qui uiuat et non uideat
mortem, redimet d e morte animam suam? neque
enim, ut quidam putant, \'quis\' pro eo, quod est \'nullus\', accipitur,
sed quasi dixerit \'quis\' puta iuxta illud, quod scriptum est: quis
sapiens et intellegit haec? nec non in alio loco: d omine,
quis habitabit in tabernaculo tuo? et
iterum: quis cognouit sensum domini? residui ergo
erunt de credentibus pauci, qui aduentum domini uideant secundum
id, quod deus uerbum est, nequaquam in uilitate carnis, sed in gloria
triumphantis.
et considerandum, quomodo primum dormientes appellauerit,
deinde in Christo mortuos, quos uiuentes praeuenire non
poterunt. qui enim non custodierit hoc, quod scriptum est: ne dederis
somnum oculis tuis neque palpebris tuis
dormitationem, ut saluus fias sicut caprea
de uinculis et sicut auis de laqueis, dormiet et
17 Rom. 11, 34 22 *Prou. 6, 4—5 DC habebant r habent C,B (ent in ras. m2) 2 bonae U τΑ.
quod autem dormitionem sequitur mors,
et prima ad Corinthios docere nos poterit, in qua ita scriptum est:
nunc autem Christus resurrexit a mortuis,
primitiae dormientium; quia enim per hominem
mors, et per hominem resurrectio mortuorum,
et post paululum: non omnes dormiemus, sed
omnes inmutabimur in momento, in ictu oculi,
in nouissima tuba; canet enim et mortui resurgent
incorrupti et nos inmutabimur.
cum ergo
haec de dormitione dicantur et morte et illud legamus in apostolo:
surge, qui dormis, et exsurge de mortuis et inluminabit
te Christus, iuremus domino et uotum faciamus
deo Iacob unusquisque dicens in corde suo: si escendam
super stratum meum, si dedero somnum oculis
meis et palpebris meis dormitationem, donec
inueniam locum domino — haud dubium, quin in anima
tua-, tabernaculum deo Iacob, ut deus in illo aeterna
sede requiescat.
sequitur: quia ipse dominus in iussu
et reliqua. descendet enim missus a patre non diuersitate uirtutis,
sed dispensatione iudicis, et descendet ad eos, qui deorsum sunt,
uerbum dei et sapientia et ueritas atque iustitia. et quamquam mortui
sint, ad quos dignatur descendere, tamen non sunt ab eo alieni;
mortui enim uocantur in Christo. qui autem uiuunt, hoc habent
131, 2 15 *Ps. 131, 3-5 20 *I Thess. 4,15 23 cf. I Cor. 1, 30 25 cf.
I Thess. 4,15 U,Aa.c.m2 culpabilis DC torpescit z,Ap.c.m2 turpiscit
SH,Aa.c.mZ torpes est DC transiuit D morte D 2 iacit D inmutus 91A
in om.DCB 3 turpet
attamen utrumque agmen, et
mortuorum in Christo et uiuentium, pariter rapientur in nubibus
obuiam domino, ut non eum expectent, donec ad terrena descendat,
sed praesentia illius et contubernio in sublimibus perfruantur. quantaque
Christi clementia, ut pro salute nostra non solum caro factus sit,
sed ad mortuos usque descenderit et in ipsa morte habeat signa uiuentium!
aqua enim et sanguis de latere eius egressa sunt. descendit
igitur sermo diuinus uoce archangeli praecedente et praeparante. sibi
uiam in his, qui eius possunt ferre praesentiam.
quod ut queamus
intellegere, primi aduentus mysteria cognoscamus. scriptum est de
Iohanne, qui praecursor eius fuit, quod in heremo dixerit: ego uox
clamantis in deserto et reliqua. quid clamauit uox in deserto?
parate uiam domini, rectas facite semitas
eius. ob quod praemium quamue mercedem? omnis
uallis inple bitur et omnis mons et collis humiliabitur
et erunt praua in directa et aspera
in uias planas et uidebit omnis caro salutare
d e i. hoc autem ideo, quia uerbum caro factum est et
habitauit in nobis.
nunc autem nequaquam uox prophetae
in deserto erit, sed uox archangeli parantis uias non in carnis humilitate
uenienti, sed ei, qui est apud patrem uerbum deus. et tunc
quidem egrediebantur in desertum, ut audirent adsumpti hominis
praecursorem et uiderent harundinem uento agitatam, de qua factae
sunt tibiae et uocalis calamus. qui in ore puerorum dulci sonat modulamine
canentium in plateis atque dicentium: cantauimus
cf. Esai. 40, 3 14 Luc. 3, 5-6; cf. Esai. 40,4-5 18 Ioh-1,14 23 cf.
Luc. 7, 24 25 *Luc. 7,32; *Matth. 11,17 B eleg. AD, ? 91 adtamen WA 2 par. rap. Ap.c.m2 par.
rapietur cet., ? 91 rapientur par. ex extrema
B terram r discendat 9Ir 4 contubernium 21A 5 clem. xpi C
clementiae 91 factum TA sit ow.r 6 discenderit %Aa.c.m2 discenderet r
7 1aterar discendit Aa.c.m2z, ? 91 descendet DGB sergor 9 his] iis ex is D
queamus] add. quod (exp.) A 11 dixerat T ego] add. sum s.l.T uox] uos
Aa.c.m2D 14 ob] hoc D qllamue] quia uel T 16 direpta D 18 ideo quia]
quod T 19 habitabit r,Aa.c.m2 profetiae T 20 arcangeli B non enim T
in carnis] incarnationis T humilitatis (pr. t exp.) T 21 uenientis T 23 uiderunt
D har. AD, ? 91 ar. cel. facta DC 24 uocabis r dulcis ra.c.D
modol. rA 25 cantabimus DC
praecedentis dominum descendentem de caelis et in clarissima tuba
unusquisque credentium uel ad proelium uel ad sacerdotalia ministeria
prouocatur.
legimus in Numerorum libro sacratas deo tubus,
quae ante hostias personent. sin autem magna est uox et angeli tubae
et archangeli, quanto maior erit tubae dei, quae parat uias primum
dormientium et mortuorum in Christo, deinde eorum, qui uiuunt
et residui sunt et sermonis dei praestolantur aduentum! forsitan
simplicis tubae clangor dormientibus et mortuis in Christo necessarius
est, uox autem archangeli et tubae dei his, qui uiuunt et
in praesentiam domini reseruantur.
uideamus, quid possit intellegi
et id, quod sequitur: simul cum illis rapiemur. quo
uerbo ostendi puto subito ad meliora transcensum et idcirco raptum
uoluisse se dicere, ut uelocitas transeuntis sensum cogitantis excederet.
quod et in alio loco eiusdem uerbi proprietate signauit: scio
hominem in Christo ante annos quattuordecim
— siue in corpore, nescio, siue extra corpus,
nescio, deus scit — raptum istius modi usque
ad tertium caelum. et scio huiusce modi hominem
— siue in corpore siue extra corpus, nescio,
deus scit –, quia raptus est in paradisum et audiuit
uerba ineffabilia, quae non licet homini
loqui u i.
alii enim proficientes et, ut ita dicam, gradientes ad maiora
crescebant, donec fierent iuxta id, quod scriptum est, \'magni ualde
nimis, et quosdam in caelum adsumptos legimus. Paulus autem,
uas electionis, in tertium caelum raptus ascendit et idcirco audiuit
15 *II Cor. 12,2-4 24 cf. Ezech. 9, 9 26 cf. Act. 9,15 om. l\' 2 praecid. et discend. %Aa.c.m2 in s.l.x 3 misteria x
5 hostias (cf. Num. 10,10)] hostes (cf. Num. 10, 9) Dp.c.m2B ostium (c/. Num.
10, 3) C personentur x
si quis igitur rapitur
ad Christum, ascendit super nubes legis et euangelii, super prophetas
et apostolos et adsumptis alis columbae eorumque doctrina ad excelsa
sublatus occurrit non deorsum, sed in aere et spiritali intellegentia
scripturarum. occurrens autem in spiritalibus et terrena
dimittens, siue ille sit dormiens siue in Christo mortuus siue uiuens
et in illius praesentiam reseruatus, semper cum illo erit et fruetur
uerbo dei et sapientia, ueritate atque iustitia\'.
Haec celeri sermone dictaui, quid eruditi uiri de utroque
sentirent loco et quibus argumentis suas uellent probare sententias,
uestrae prudentiae exponens. neque enim tanta est meae pusillitatis
auctoritas, qui nihil sum et inuidorum tantum morsibus pateo, quanta
eorum, qui nos in domino praecesserunt, nec iuxta Pythagorae discipulos
praeiudicata doctoris opinio, sed doctrinae ratio ponderanda
est.
si quis autem contrariae factionis inmurmurat, quare explanationes
eorum legam, quorum dogmatibus non adquiesco, sciat me
illud apostoli libenter audire: omnia probate, quod bonum
est, retinete et saluatoris uerba dicentis: estote
probati num mularii, ut, si quis nummus adulter est et
cf. I Cor. 12, 28 9 cf. Ps. 54, 7 14 cf. I Cor. 1, 30 23 *I Thess. 5, 21
24 de hoc agrapho cf. Vallarsii adnot. xDyAa.r. qui uiui r ali. rapiuntur B 3 praecipit r Israhel om.D
4 quando] qui non B 5 profetię r 6 et secundum r non sol. profetae s.l.1:
8 legis om.DC 9 ad] et r
etenim, si dialecticam scire uoluero aut philosophorum
dogmata et-ut ad nostram redeam scientiam-scripturarum,
nequaquam simplices ecclesiae uiros interrogare debeo, quorum
alia gratia est— et unusquisque in suo sensu abundat, praesertim cum
in domo magna uasorum patris familiae diuersitas multa dicatur —,
sed eos, qui artem didicere ab artifice et in lege dei meditantur die ac
nocte.
ego et in adulescentia et in extrema aetate profiteor et Origenem
et Eusebium Caesariensem uiros esse doctissimos, sed errasse
in dogmatum ueritate. quot e contrario de Theodoro, Acacio, Apollinare
possumus dicere! et tamen omnes in explanationibus scripturarum
sudoris sui nobis memoriam reliquerunt. in terra aurum quaeritur
et de fluuiorum alueis splendens profertur glarea Pactolusque
ditior caeno est quam fluento.
cur me lacerant inimici mei et aduersum
silentem crassae sues grunniunt ? quarum omne studium est,
immo scientiae supercilium, aliena carpere et sic ueterum defendere
perfidiam, ut perdant fidem suam. meum propositum est antiquos
legere, probare singula, retinere, quae bona sunt, et a fide ecclesiae
catholicae non recedere.
Uolens ad alias quaestiunculas respondere et uel mea uel
rAa.c., ? 21 2 praefert
DCB proferre ra.c.m2 marsup. ACB (legi nequit 81) 3 recordatur D phil.]
add. quorum dogm(ex domn)atibus non adquiesco sciat me A (ct. ad p. 467,22)
4 dogmate Ta.c.m2 et ut] ut A quorum dogmatibus non adquiesco sciat me T
nostrarum B redeamus A script.] sc. dogmata 5 ecclesiarum T 6 habundat
zB a(ha D)bundet DC 7 patr. fam. uas. C familias T 8 dedicere r,
Aa.c.m2, ? 81 domini CB 9 ego et] et ego r ego A adu(o w2r)lisc. zC
adol. ADB, ? 81; add. mea x 11 uarietate z,Ap.c.m2, ? 81 quot scripsi quod
codd. e contr. de Theod.] de Theod., Diodoro coni. Vall. e] de U A acatio B
agatio A achaico et T apollinare B apoll(l D)inari zD apollo(o ex e, m2 i)nari
(m2 e) A apollinario C, legi nequit st 13 nobis s.l.B,om.x 14 splendescens r
glaria l\'a.c.m2 pactoul. C pactul. T pectol. A 15 dior C est coeno C
coeno xC ceno DB quam] quia z inimici A, ? 91 amici cet. aduersus B
16 grassae xA, ? 81 quorum T omni xa.c.m2A, ? 81 studio A clus (del.) studium
(stu in ras.m2) B, ? 81 est immo] aestimo A, ? 81 17 superc. ducere x capere C
18 perf.] est infidiam perf. r praepositum A anticos C 21 ad in ras. m2B J
et x et om. z uel al. uel mea x I
et ad ceteros sanctos fratres, qui nos amare dignantur, litteras scriberem.
cohibebo igitur gradum et, si uita comes fuerit, futuro me
operi reseruabo, ut et uobis per partes paream et fractum ac senile
corpusculum onus possit ferre moderatum.
illud autem breuiter in
fine commoneo, hoc, quod in Latinis codicibus legitur: omnes
quidem resurgemus, non omnes autem inmutabimur,
in Graecis uoluminibus non haberi, sed uel: omnes
dormiemus, n.on omnes autem inmutabimur
uel:non omnes dormiemus, omnes autem inmutabimur,
quorum qui sensus sit, supra diximus.
1 extimplo B exemplo cei. sissionor ammon. xB et om.r 2 quidign.
omSErA litteras om.A, spat. uac. 4—5 litt.r scribere A scriberemus D
3 cohibeo r gradu AD futuro-uobis om.\'t 4 ut et] et ut 91A ac] et T
5 corpuscolum WA 7 resurgimus ADC 8 habetur r - 9 non om.O autem
omnes Aa.c.C, ? 91 10 autem om.ço 11 quis CB dix.] add. explicit de resurrectione
carnis D explecit (sic) 91 finit r
[Quomodo perfectus esse quis possit et quomodo uiuere debeat
uidua, quae sine liberis derelicta est.
Quid sit, quod in Matheo scriptum est: dico autem
uobis: non bibam a modo de hoc genimine uitis
usque in diem illum, quo illud bibam uobiscum
nouum in regno patris mei.
Quae causa sit, ut de resurrectione et apparitione domini
euangelistae diuersa narrauerint, et cur dicente Matheo, quod uespere
sabbati inlucescente in una sabbati dominus resurrexerit, Marcus
mane eum alterius diei adserat resurrexisse.
A = Berolinensis lat. 17 s. IX. II = Turicensis Augiensis 49 s. IX. 58 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. IX-X. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. s = Gueljerbytanus 4156 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X (continet tantum capita 2-9). B = Berolinensis lat. 18 s. XII (continet fol. 15u-16u praetaticmem et
caput primum, fol. 292u-301r reliquam epistulae partem, praeterea
fol. 205r-u fragm. a p. 490,7 multaque
Quomodo iuxta Matheum uespere sabbati Maria Magdalene
uidit dominum resurgentem et Iohannes euangelista refert mane
una sabbati eam iuxta sepulchrum flere ?
Quomodo iuxta Matheum Maria Magdalene uespere sabbati
cum altera Maria aduoluta pedibus saluatoris secundum Iohannem
mane una sabbati audit a domino: noli me tangere;
necdum enim ascendi ad patrem meum?
Quomodo custodiente militum turba Petrus et Iohannes
libere ingressi sunt- sepulchrum nullo prohibente custodum ?
Quomodo Matheus scribit et Marcus, quod mandatum
sit apostolis per mulieres, ut praecederent saluatorem in Galilaeam
et ibi eum uiderent, Lucas autem et Iohannes in Hierusalem eum
ab apostolis uisum esse commemorant?
Quid sit, quod in Matheo legimus: monumenta
aperta sunt et multa corpora sanctorum, qui
dormierant, surrexerunt et exeuntes de monumentis
post resurrectionem eius uenerunt
in sanctam ciuitatem et apparuerunt multis.
Quomodo saluator secundum Iohannem insufflat spiritum
sanctum apostolis et secundum Lucam post ascensionem missurum
esse se dicit?
Quid significet illud, quod apostolus Paulus disputat ad
Romanos scribens: quid ergo dicemus? numquid iniquitas
apud deum? absit et reliqua.
5 cf. Ioh. 20, 1 6 *Ioh. 20,17 8 cf. Ioh. 20, 6-10 10 cf. Matth. c. 28
et Marc. c. 16 12 cf. Luc. 24, 33—53 et Ioh. 20, 19-31 14 Matth. 27,
52-53 19 cf. Ioh. 20,22 20 cf, Luc. 24,49 et Act., 1, 4-8 23 Kom. 9,14
(-nę) codd. 7 nondum A meum om.ç 8 iohannis 83 9 nullum A
cohibente s custode 83 11 mulier s salu.] Iesum s galileam 99$
12 pr. et om.A uiderunt A 13 ab] ala II,om.Ø esse] eum s,om.ç comemorat
II 14 quid sit-multis] quid significet, quod in euangelista Matthaeo
scriptum est: Iesus autem clamans uoce magna emisit spiritum: et uelum
templi scissum est in duas partes a summo usque deorsum (*Matth. 27, 50-51)
et reliqua g 15 multo ip 16 resurrexerunt A 18 multis] turbae A 19 insuf-
flatur Ø,om,II scm spm A 21 se esse 83 22 significat s 23 dicimus
24 est apud dum A absit] add. usque ad eum locum, ubi ait: nisi dominus
sabaoth reliquisset nobis semen (Rom. 9, 29) g
Quid sit, quod apostolus scribit in secunda ad Corinthios:
aliis odor mortis ad mortem et aliis odor uitae
ad uitam et ad haec quis tam idoneus?
Quid sit, quod scribit in epistula ad Thessalonicenses
prima: ipse autem deus pacis sanctificet uos
per omnia et integer spiritus uester et anima
et corpus sine querela in aduentum domini
nostri Iesu Christi seruetur.]
Ignota uultu fidei mihi ardore notissima es. et de extremis
Galliae finibus in Bethleemitico rure latitantem ad respondendum
prouocas de sanctarum quaestiunculis scripturarum per hominem
dei filium meum Apodemium commonitoriolum dirigens, quasi
uero non habeas in tua prouincia disertos uiros et in dei lege perfectos,
nisi forte experimentum magis nostri quam doctrinam flagitas
et uis scire, quid de his, quae ab aliis audisti, nos quoque sentiamus.
maiores tui Patera atque Delphidius, quorum alter, antequam ego
nascerer, rhetoricam Romae docuit, alter me iam adulescentulo omnes
Gallias prosa uersuque suo inlustrauit ingenio, iam dormientes
et taciti me iure reprehendunt, quod audeam ad stirpem generis
sui quippiam musitare, licet concedens eis eloquentiae magnitudinem
et doctrinam saecularium litterarum merito subtraham scientiam
legis dei, quam nemo accipere potest, nisi ei data fuerit a patre
luminum, qui inluminat omnem hominem uenientem
in mundum et stat medius credentium, qui in nomine 2
25 cf. Matth. 18, 20 A ad Cor. in sec. epistola g corintheos 33$2 ad] in A
3pr. ad] in g et ad—idon. om.g 4 scripsit A scriptum est g in om.$
unde libere profiteor - nec dictum superbiae
pertimesco - me scribere tibi non in doctis humanae sapientiae uerbis,
quam deus destructurus est, sed in uerbis fidei spiritalibus spiritalia
conparantem, ut abyssus ueteris testamenti inuocet abyssum euangelicam
in uoce cataractarum, id est prophetarum et apostolorum
suorum, et ueritas domini perueniat usque ad nubes, quibus mandatum
est, ne super incredulum Israhel imbrem pluerent, sed ut rigarent
arua gentilium et torrentem spinarum ac mare mortuum dulcorarent.
ora igitur, ut uerus Heliseus steriles in me et mortuas aquas
uiuificet et apostolorum sale, quibus dixerat: uos estis sal terr
a e, meum munusculum condiat, quia omne sacrificium, quod absque
sale est, domino non offertur. nec fulgore saecularis eloquentiae
delecteris, quam uidit Iesus quasi fulgur cadentem de caelo, sed potius
eum recipe, qui non habet decorem nec faciem, homo in plagis
positus et sciens ferre infirmitatem, et quicquid ad proposita respondero,
scias me non confidentia respondisse sermonis, sed eius fide,
qui pollicitus est: aperi os tuum et implebo illud.
Quomodo perfectus esse quis possit et quomodo uiuere debeat
uidua, quae sine liberis derelicta est. — Hoc idem et in euangelio legis
itaque et
ego tibi domini nostri respondebo sermonibus: si uis esse
perfecta et tollere crucem tuam et sequi dominum saluatorem
et imitari Petrum dicentem: ecce nos omnia nostra dimisimus
et secuti.sumus te, uade et uende omnia tua,
quae habes, et da pauperibus et sequere saluatorem. non dixit:\' da
filiis, da fratribus, da propin quis\' — quos etiam si haberes, iure his dominus
praeferretur — sed \'da pauperibus\', immo da Christo, qui in pauperibus
pascitur, qui, cum diues esset, pro nobis pauper factus est,
qui loquitur in tricesimo nono psalmo: ego autem mendicus
sum et pauper, dominus sollicitus est pro me.
statimque quadragesimi de eo exordium est: beatus, qui intellegit
super egenum et pauperem. intellegentia
opus est et post intellegentiam beatitudine, qui sit egenus et pauper,
non utique ille, qui mendicitate et squalore coopertus est et tamen non recedit a uitiis, sed de quibus apostolus loquitur: tantum
ut pauperum memores essemus, ob quorum refrigeria
laborant Paulus et Barnabas in ecclesiis gentium, ut collectae fiant
per primam sabbati, et hanc ipsam oblationem non per alios, sed per
8, 9 15 *Ps. 39, 18 17 Ps. 40, 2 21 Gal. 2, 10 23 cf. I Cor. 16, 1-2 IID 2 patrem tuum A diligis Aa.c.w2is 3 illo] ipso B
4 perf. esse D 5 uade et uende g uende ex uade m2A 7 tibi] s.l. add. dico rn2B
respondeo A 8 et tollere] tolle A sequere A 9 imitare Ap c.m2 Πa.c.m2ϐΦ
hi lmpleuerunt uoluntatem dei et
audierunt dicentem dominum saluatorem: mater mea et
fratres mei hi sunt, qui faciunt uoluntatem
patris mei. et haec dicimus, non quo in pauperes Iudaeos siue
gentiles et omnino, cuiuslibet gentis sint pauperes, prohibeamus
faciendam elemosynam, sed quo Christianos et credentes pauperes
incredulis praeferamus et inter ipsos Christianos sit multa diuersitas,
utrum peccator an sanctus sit.
unde et apostolus passiuam in omnibusmisencordiamprobansinfert:
maxime in domesticos
fidei. domesticus fidei est, qui eadem tibi religione coniungitur,
quem a consortio fraternitatis peccata non separant. quodsi de inimicis
quoque nobis praecipitur, ut, si esurierint, demus eis cibos, si sitierint,
demus eis potum et haec facientes congregemus carbones
super caput eorum, quanto magis de his, qui non sunt inimici et qui
Christiani sunt aut Christiani sancti! neque uero hoc, quod dicitur:
haec enim faciens carbones ignis congregabis
super caput eius, in malam partem accipiendum est, sed in
bonam.
quando enim inimicis nostris praebemus beneficia, malitiam
eorum nostra bonitate superamus et mollimus duritiam iratumque
animum ad necessitudinem flectimus atque ita congregamus carbones
super caput eorum, de quibus scriptum est: sagittae potentis
acutae cum carbonibus desolatoriis,
13 cf. Rom. 12, 20 18 *Rom. 12, 20 23 Ps. 119, 4 add. et B 3 hii 23D hi et Ap.c.m2 hic Ø,om.fI dei] patris D
5 hii 23D 6 hoc D quod A 7 gentis] gentes P 8 elemosin. B elimosin. 93
aelimosin. P eleemosyn. g quod A 9 praeferemus (re s.l.)$10 pass.] pass.
et omnem B passim g omnes IIB omnem D 11 maxime autem B
12 domesticos Aa.c.m2 Φ relegione
igitur et tu, quia
paucos non habes filios, habe plurimos; fac tibi amicos de iniquo
mamona, qui te recipiant in aeterna tabernacula. pulchreque dixit
\'de iniquo\'; omnes enim diuitiae de iniquitate descendunt et, nisi
alter perdiderit, alter non potest inuenire. unde illa uulgata sententia
mihi uidetur esse uerissima: \'diues aut iniquus aut iniqui heres\'.
quod cum legis doctor audisset et ferre non posset, quia habebat diuitias
multas, conuersus dominus ad discipulos ait: quam difficile,
qui diuites sunt, intrare possunt in
reg n a caelorum!
non dixit \'inpossibile\', sed \'difficile\', licet\'
exemplum posuerit inpossibilitatis: facilius camelus
per foramen acus transire. poterit quam diues
in re g na caelorum. hoc autem non tam difficile est, quam
inpossibile; numquam enim fieri potest, ut camelus transeat per
foramen acus. numquam igitur diues intrare poterit regna caelorum ?
sed camelus tortuosus et curuus est et graui sarcina praegrauatur; et
nos ergo, quando prauas ingredimur semitas et rectam uiam dimittimus
et oneramur mundi diuitiis siue pondere delictorum, regnum dei
5 cf. Luc. 16, 9 11 *Marc. 10, 23; *Luc. 18, 24 14 *Matth. 19, 24 A altari a] altario II,Bp.r. seraphi B-phim Ap.c.m2II perlatus A
prophetaD 2ut]etZ> 3 patr. nostrum g 4 solum s orire s sup. iust. et
iniust.] super bonos et malos D,33 (add. et pluit super iustos et iniustos)
iustos in ras. m2B 5 non habes] non habens in mg. m2 habe scripsi
habeto B habes cet., om .ς 6 mammona
quodsi deponamus grauissimam sarcinam et
adsumamus nobis pennas columbae, uolabimus et requiescimus et
dicitur de nobis: si dormiatis inter medios cleros,
pennae columbae deargentatae et posteriora
dorsi eius in pallore auri. dorsum nostrum, quod primum
informe erat et graui sarcina premebatur, habeat uirorem
auri, quod interpretatur in sensu, et alas deargentatas, quae intelleguntur
in eloquio - scripturarum, et regnum dei intrare poterimus.
dicunt apostoli se omnia, quae sua fuerint, dimisisse et mercedem
pro hac uirtute audacter exposcunt. quibus respondit dominus:
omnis, qui relinquit domum uel fratres aut
sorores aut patrem aut matrem aut uxorem
aut filios aut agros propter nomen meum, centuplum
accipiet et uitam aeternam possidebit.
o quanta beatitudo pro paruis magna recipere, aeterna pro breuibus,
pro morituris semper uiuentia et habere dominum debitorem!
si qua
autem uidua habet liberos — et maxime, si nobilis familiae est —,
egentes filios non dimittat, sed ex aequalitate, ut meminerit primum
animae suae et ipsam putet esse de filiis et partiatur potius cum
liberis, quam omnia filiis derelinquat, immo Christum liberorum
suorum faciat coheredem. respondebis: \'difficile, durum est, contra
naturam\'. sed dominum tibi audies respondentem: qui potest
capere, capiat . et si uis esse perfecta, non tibi iugum necessitatis
inponit, sed potestati tuae liberum concedit arbitrium.
uis esse
perfecta et in primo stare fastigio dignitatis? fac, quod fecerunt
18 II Cor. 8,13 22 Matth. 19,12 25 cf. Matth. 19, 21 etc. B 2 pinnas 93$columbae on6.11; add. et A requiescemus
ADp.c.m2,B 3 dicetur Ap.c.m2DB de om.A 4 pinnae (-e) 935 dorsi
om.B meum A prius B 6 graue sarcinam s uigorem Dp.c.tn2 nitorem g
8 in eloquio] eloquia D intrare om Jl 9 se s.l.m2B fuerant AD mercede A
10 respondet B 11 reliquid 71 reliquerit g _uel]
dicis: hoc apostolorum est et uirorum, mulierem autem nobilem
non posse omnia uendere, quae multis adiumentis uitae huius
indigeat. audi igitur apostolum commonentem: non ut aliis
refrigerium, uobis autem tribulatio, sed ex
aequalitate uestra abundantia illorum sustentet
inopiam, ut et illorum abundantia
uestrae inopiae sit supplementum. unde et dominus:
qui habet, inquit, duas tunicas, det alteram
non habenti.
quid, si Scythiae fngora sint et Alpinae niues,
quae non duabus et tribus tunicis, sed uix pecudum pellibus repelluntur
? quicquid ergo corpora nostra defendere potest et humanae
succurrere inbecillitati, quos nudos natura profudit, hoc una appellanda
est tunica et, quicquid in praesentibus alimentis necessarium
est, hoc unius diei uictus appellatur. unde praeceptum est: ne cogitetis
de crastino, hoc est de futuro tempore, et apostolus:
habentes, inquit, uictum et uestitum his
contenti sumus. si plus habes, quam tibi ad uictum uestitumque
necessarium est, illud eroga, in illo debitricem esse te noueris.
Ananias et Sapphira apostoli meruere sententiam, quia sua timide
24 cf. Act. 5,1—11 pr. et] ut AB,om.g solam qui$uirt.] crucem D crucem uirtute B
non] et si non B 3 sed] et D secundae A ten. uis grad. D uis ten. grad. g
tua s.l.?8,om.D 4 quaecumque D habes et 33 5 sectaris D scias illam
n,faa.c.m2 legeritA,ITa.c. 6 primum 33 dices B 7 huius uitae g lOhabund.
AS&B inop. sust. 71 sustentate D 11 ut s.l .ϐ,om.Φ hab. A9SB
\'
minime. puniti sunt, quia mentiri uoluerunt spiritui sancto et reseruantes
necessaria uictui suo quasi perfecte saeculo renuntiantes
uanam gloriam sectabantur. alioquin licet libere uel dare uel non dare,
quamquam ei, qui cupiat esse perfectus, praesens paupertas futuris
diuitiis conpensanda sit. quomodo autem uidua uiuere debeat, breui
sermone apostolus conprehendit dicens: quae in deliciis
est, uiuens mortua est et nos in duobus libellis, quos ad
Furiam et Saluinam scripsimus, plenius dictum putamus.
Quid sit, quod in Matheo scriptum est: dico autem
uobis: non bibam a modo de hoc genimine uitis
usque in diem illum, quo illud bibam uobiscum
nouum in regno patris mei. — Ex hoc loco quidam
iste est
calix, de quo in propheta legimus: calicem salutaris accipiam
et nomen domini inuocabo, et alibi: calix
18 Matth. 26, 26 20 Matth. 26, 27-28 23 Ps. 115, 4 (13) 24 Ps. 22, 5 Tla.r.D 2 min. ideo g ideo n(n exp.) minime B
puniti sunt bis S3$a.c. sed quia B mentire uol. s mentiti sunt A 4 sect.
glor. B alioqui g pr. uel om.A 5 ei] et D 6 uidua om.D
7 compr. ap. g qui s uidua quae g diliciis A58Ø 9 put.] add. ceteras
questiones quaere in fine libri in mg.m2B 10 quomodo accipiendum sit illud
saluatoris apud Matthaeum g est] sit A 11 a modo om.A 12 bibam
illud DG nou. uob. laa.c.DC 13 nouum om. s exinras.m2B 14 mille
s.Z.S3 ille C astruunt A 15 concedunt DC 16 audiuimus 77 17 dispulis
83a.c.; add. suis Cg 18 commedite AØ comdlte C 20 hic] hoc C enim
om.B sanguis] calix DC,Bp.c.m2 21 effunditur Aa.c.m2 22 in rem. pecc.]
etc. g remissione ΠβD 24 et nom.—inuoc. om.g pr.etom.A
nec Moyses
dedit nobis panem uerum, sed dominus Iesus, ipse conuiua et conuiuium,
ipse comedens et qui comeditur. illius bibimus sanguinem et
sine ipso potare non possumus et cotidie in sacrificiis eius de genimine
uitis uerae et uineae Sorech, quae interpretatur \'electa\', rubentia
musta calcamus et nouum ex his uinum bibimus in regno patris nequaquam
in uetustate litterae, sed in nouitate spiritus canentes
canticum nouum, quod nemo potest canere nisi in regno ecclesiae,
quod regnum patris est.
hunc panem et Iacob comedere patriarcha
cupiebat dicens: si fuerit dominus deus mecum et
dederit mihi panem ad uescendum et uestimentum
ad operiendum. quotquot enim in Christo baptizamur,
Christum induimur et panem comedimus angelorum et audimus
dominum praedicantem: meus cibus est, ut faciam
uoluntatem eius, qui me misit, et impleam opus
eius. faciamus igitur uoluntatem eius, qui nos misit, patris et
13 cf. Esai. 5, 2. Onom. s. 33, 24; 50, 24 15 cf. Rom. 7, 6 16 cf. Apoc. 14,3
18 *Gen. 28, 20 20 cf. Gal. 3, 27 22 *Ioh. 4, 34 ADC est s.l.s enim] ergo AB 2 discendit 93$3 qui pro
multis g remissione Aa.c.m21793 4 pecc. omn. (omn. del. B) IIB pecc. DC
6 accipiemus Ba.c.m2 que om.A 7 inhebr. IIa.r.B; add. ab(hab C) eo DC
sobrietatis (so in ras. 5 litt.) s enim est Cg est 93$8 potum DC 9 in
s.l.m2B Moyses] mores II 10 ipsa s ipse et A 11 commedens AØ
commeditur A comedit Φ 12 cott. ΠϐΦ gemini Φ 13 uinea DC Sorec
Quae causa sit, ut de resurrectione et apparitione domini
euangelistae diuersa narrauerint. — In quibus primum quaeris, cur Matheus
cuius quaestionis
duplex solutio est. aut enim non recipimus Marci testimonium,
quod in raris fertur euangeliis omnibus Graeciae libris paene hoc
capitulum in fine non habentibus, praesertim cum diuersa atque contraria
euangelistis ceteris narrare uideatur, aut hoc respondendum,
quod uterque uerum dixerit: Matheus, quando dominus resurrexerit,.
id est uespere sabbati, Marcus autem, quando eum uiderit Maria
Magdalene, id est mane prima sabbati.
ita enim distinguendum est:
cum autem resurrexisset, et parumper spiritu coartato
inferendum: prima sabbati mane apparuit Mariae
Magdalenae, ut, qui uespere sabbati iuxta Matheum resurrexerat,
mane prima sabbati iuxta Marcum apparuerit Mariae Magdalenae.
quod quidem et Iohannes euangelista significat mane eum
alterius diei uisum esse demonstrans.
20, 1-18 DC et] ut II uiuat II regnum A 3 quid causae ex quae
causaemSJ. dom. et app. DC 4 narrauerit C plurimum C 5 uesp. autem C
inluc.-sabb. om.A inlucescente (scente in ras. m2) B inlucescentem C
inlucisc. TI,Bp.e.m2 6 resurrexisse s \'eius om.A commemorens
s 7 de hac interpunctione cf. lin. 20 9 eieceret II 11 aud.uid.]
abeuntes cum uidissent A 12 non credo ei C huius C,Bp.c.m2
13 recipimur D recepimus s 15 finem D 16 narrare] manere A uideantur
s 17 resurrexit DØ surrexerit C 18 id est om. S uespera s
uiderat D 19 magdalenae Bp.c.m2 id est s.l.m2B in prima A
20 cohortato D 21 maria s 22 magdalene D Math.—iuxta om .Π surrexeratC
Quomodo iuxta Matheum uespere sabbati Maria Magdalene
uidit dominum resurgentem et Iohannes euangelista refert mane
una sabbati eam iuxta sepulchrum flere ?— Una sabbati dies dominica
nec putandum
est Matheum et Iohannem diuersa sensisse, sed unum atque idem
tempus, mediae noctis et gallorum cantus, diuersis appellasse nominibus
— Matheus enim scribit \'uespere sabbati\', id est sero,
non incipiente nocte, sed iam profunda et magna ex parte transacta
apparuisse dominum Mariae Magdalenae et apparuisse uespere sabbati
inlucescentis in unam sabbati se ipsum interpretans, quid dixisset
\'uespere sabbati\', id est adpropinquante iam luce sequentis
diei — et Iohannem non absolute dixisse: una autem
sabbati uenit Maria Magdalene mane ad sepulchrum,
sed addidisse: cum adhuc essent tenebrae,
eiusdem igitur atque unius temporis, id est mediae noctis
et gallorum cantus, alterum finem, alterum dixisse principium.
mihique
uidetur euangelista Matheus, qui euangelium Hebraico sermone
conscripsit, non tam \'uespere dixisse quam \'sero\' et eum, qui interpretatus
est, uerbi ambiguitate deceptum non \'sero\' interpretatum
Matth. 28,1 16 *Ioh. 20, 1
a 483, 24 femin. om.B (in mg.m2: questio [III minus est)
mariae if> magdalenae bt(= beatus)iohannes II eam mane una
sabbati g 3 pr. unam$eum II sepulcrum DC saepius 4 omnes if> ebdomadas
ΠϐΦ ebdomatas
sm autem illud obicitur, quomodo eadem Maria,
quae prius uiderat dominum resurgentem, postea ad sepulchrum
eius flere referatur, hoc dicendum est, quod et sola et cum altera
siue cum aliis mulieribus memor beneficiorum, quae in se dominus
contulerat, ad sepulchrum eius frequenter cucurrerit, et nunc adorauerit,
quem uidebat, nunc fleuerit, quem quaerebat absentem, licet
quidam duas Marias Magdalenas de eodem uico Magdalo fuisse contendant
et alteram esse, quae in Matheo eum uiderit resurgentem,
alteram, quae in Iohanne eum quaerebat absentem.
quattuor autem
fuisse Marias in euangeliis legimus: unam matrem domini saluatoris,
alteram materteram eius, quae appellata est Maria Cleopae, tertiam
Mariam, matrem Iacobi et Ioseph, quartam Mariam Magdalenen,
licet alii matrem Iacobi et Ioseph materteram eius fuisse contendant.
nonnulli, ut se liberent quaestione, in Marco uolunt unam esse
de Mariis, sed non additum cognomen Magdalenae, et ex superfluo
scriptorum inoleuisse uitio, quod primum euangelista non scripserit.
nobis autem simplex uidetur et aperta responsio: sanctas feminas
Christi absentiam non ferentes per totam noctem non semel nec bis,
sed crebro ad sepulchrum domini cucurrisse, praesertim cum terrae
motus et saxa disrupta et sol fugiens et rerum natura turbata et - quod
his maius est — desiderium saluatoris somnum ruperit feminarum.
Quomodo iuxta Matheum Maria Magdalene uespere sabbati
cum altera Maria aduoluta pcdibus saluatoris secundum Iohannem
error mulieris cum pietate sociatus est; pietas in eo
erat, quod desiderabat eum, cuius nouerat maiestatem, error in illo,
quod dicebat: tulerunt dominum de monumento
et nescimus, ubi posuerunt eum. denique, cum Petrus
et Iohannes introeuntes sepulchrum uidissent linteamina separata et
sudarium, quo caput domini fuerat inuolutum, seorsum positum
et resurrexisse crederent, cuius corpus non inuenerant in sepulchro,
Maria stabat ad monumentum foris plorans.
cumque se inclinasset, uidit duos angelos in albis sedentes
in loco monumenti ad caput et pedes, ubi positum
fuerat corpus Iesu, ut sub tanta custodiae dignitate non
crederet ab hominibus potuisse furari, qui ministris angelis seruabatur.
dicuntque ei angeli, quos cernebat: mulier, quid
ploras? secundum illud, quod dominus loquitur ad matrem:
quid mihi et tibi est, mulier? nondum uenit
hora mea, ut ex eo, quod appellauerunt mulierem, arguerent
frustra plorantem et dicerent: quid ploras?
in tantum autem
Maria Magdalene obstupefacta torpuerat et fidem miraculis territa
20,12 19 Ioh. 20,12 22 Ioh. 20,13 24 Ioh. 2, 4 26 Ioh. 20, 13 D,om.C , audierit g 2 que in ras.m2B audierat A 3 et]
add. cum (eras.) s 4 reuersam C uersa A ob desiderio (-ium C) DC 5 lap.
cum quo D monim. s 6 fuer. claus. IIC clusum 58ØB symonem 5SD
7 ad om.B 8 dom. in mg.<& dom. meum II 9 monu(ex i)m. s nescio 580
10 mulierum llerat om.TI in] de II illo] eo DC 12quoD 13 nesc.—eum]
ceteraDC nescio 14 in (del. ϐ) sepulchrum Αϐ 15 quod
nescio, inquit, ubi posuerunt eum. quomodo nescis, quem paulo ante adorasti
? cumque uideret angelos et, quos cernebat, ignoraret stupore
perterrita, huc atque illuc faciem circumferebat nihil aliud nisi dominum
uidere desiderans conuersaque retro uidit Iesum stantem et
nesciebat, quia Iesus erat, non quo iuxta Manicheum et alios hereticos
formam dominus uultumque mutasset et pro uoluntate diuersus
ac uarius uideretur, sed quo Maria obstupefacta miraculo hortulanum
putaret, quem tanto studio requirebat.
itaque et dominus isdem uerbis, quibus et angeli, loquitur ad eam: mulier, quid1
ploras? additque de suo: quem quaeris? at illa respondit:
domine, si tu sustulisti eum, dicito, ubi
posueris eum, et ego illum tollam. hic dominum\'
non de confessione uerae fidei saluatorem uocat, sed humilitate et
timore hortulano defert obsequium. et uide, quanta ignorantia!
quem custodiebat cohors militum, cuius sepulchro angeli praesidebant,
ab uno hortulano arbitratur ablatum et ignorans inbecillitatem femineam
tantarum se uirium repromittit, ut corpus uiri et perfectae
aetatis, quod-ut cetera taceam-centum libris myrrae circumlitum
14 Ioh. 20,15 16 *Ioh. 20,15 22 cf. Eph. 4, 13 23 cf. Ioh. 19, 39 1 in om.AD caliginem A 2 sed] et$si C 4 eum s.l.$ credis et]
credidisses S3$credis D alt. dm A tuum quomodo tuum C 5 esse om.C
6 eum s.l.m2B odorasti$7 que om.D uidebat A 8 territa S3a.c.<Z>
atque illuc] illucque DC 10 quo] quod ATICB manicheos A 11 mutauit C
-bit D-sse Aa.c.m2B et] ut AC,B in ras.m2 12 quod A stupefacta C
hortol. 58 ortol. DCB 13 quem] que B ita D et] ut A 14 hisdem
DØO iisdem g 15 addiditque AC,Bp.c.m2 ille s 16 dicito mihi B
17 posuisti A illum] eum D<PC 18 non s.l.m2A 19 hortol. ,4p.c.m2S3
orto!. DB hortulanum$deferret A 20 cohors in ras. m2B corhs (h exp.) <1>
chorus A sepulchrum A praesed. ϐΦ 21 hortol. Ap.c.m2ϐ ortul. Aa.c.m2
Ila.c. oito\\. DB arbitrabatur 33$ignoras/I fem.]
et uide, quanta turbatio!
quae hortulanum putans dominum nuncuparat, dei filium resurgentem magistrum uocat. itaque ad eam, quae quaerebat uiuentem
cum mortuis, quae errore femineo et inbecillitate muliebri
huc illucque currebat et corpus quaerebat occisi, cuius pedes uiuentis
tenuerat, loquitur dominus et dicit: noli me tan g ere, tibi
enim nondum ascendi ad patrem meum. et est
sensus: \'quem mortuum quaeris, uiuentem tangere non mereris. si
me necdum putas ascendisse ad patrem, sed hominum fraude sublatum,
meo tactu indigna es\'.
hoc autem dicebat, non ut studium
quaerentis obtunderet, sed ut dispensationem carnis adsumptae in
diuinitatis gloriam sciret esse mutatam et nequaquam corporaliter
uellet esse cum domino, quem spiritaliter credere deberet regnare
cum patre. unde et apostoli maioris fidei sunt, qui absque angelorum
uisu, absque ipsius saluatoris aspectu, postquam corpus eius in monumento
non reppererant, crediderunt eum ab inferis surrexisse.
alii
putant primum esse, quod a Iohanne narratum est, uenisse Mariam
Magdalenen ad sepulchrum et uidisse reuolutum lapidem et postea
regressam cum apostolis Petro et Iohanne solam ad monumentum
remansisse et idcirco adhuc incredulam a domino fuisse correptam
reuersamque domum rursum ad sepulchrum uenisse cum Maria et
20 cf. Ioh. 20,1—18 om.D 2 Iesus om.A ut om.A 3 cognoscebat B
in om.A 4 raboni ΑϐΦ et—6 uocat om.D 5 quae]
Quomodo custodiente militum turba Petrus et Iohannes
libere ingressi sunt - sepulchrum nullo prohibente custodum ? — Hac
qui igitur fuerant tanto timore perterriti, ut mortui
putarentur, aut dimisisse sepulchrum et fugisse credendi sunt aut
ita et corpore et animo obtorpuisse, ut non dicam uiros, sed nec mulierculas
quidem sepulchrum intrare cupientes auderent prohibere.
magnus enim timor eos exterruerat uidentes lapidem reuolutum et
terrae motum factum non ex more solito, sed magnum, qui cuncta
concuteret et euersionem terrae funditus minaretur, angelum
28, 1-4. A exeuntesque B exeuntem g 2 pedes—ten. in mg. sup.A
aud.] adorauerunt C habete AD auete IICB 3 et illae] at illae II
illaeque DC 4 eum om.A qui B tanto A proficerint AIIDB profecerunt g
5 primo Ap.c.m2B 6 et om.DC adnunciate B 7 galilea (pr. i
in ras.) II 9 hoc Ba.c.m2 10 quae-sabb. in mg. supSS,om.<I> lucescit AIl
11 primam JT33 magdalenę
14 dom. om.A discendit A$a.c.,SS 15 eratque-18 cust.] etcetera usqueIIDC
16 fulgor Aa.c.m2%$18 perterriti g et facti sunt om.C 19 igitur qui/IDC
unde et in tenebris uidere potuerunt. itaque libere
introeunt; uenerat enim Maria Magdalene, quae eis nuntiauerat lapidem
reuolutum et corpus domini de monumento esse sublatum.
angelum autem non putemus idcirco uenisse, ut aperiret sepulchrum
domino resurgenti et reuolueret lapidem, sed, postquam dominus
resurrexerit hora, qua ipse uoluerat et quae nulli mortalium cognita
est, indicasse, quod factum est, et sepulchrum uacuum reuolutione
lapidis et sui ostendisse praesentiam. quae omnia uidebantur splendente
facie ipsius et horrorem tenebrarum fulgoris claritate uincente.
Quomodo Matheus scribit et Marcus, quod mandatum sit
apostolis per mulieres, ut praecederent saluatorem in Galilaeam et
ibi eum uiderent, Lucas autem et Iohannes in Hierusalem eum ab
apostolis uisum esse commemorant? — Aliud est undecim se offerre
Quid significet, quod in euangelista Matheo scriptum est: .
I e sus autem clamans uoce ee magna emisit spiritum.
et uelum templi scissum est in dua s p artes
a summo usque deorsum et terra mota est
et petrae scissae sunt et monumenta aperta
sunt et multa corpora sanctorum, qui dormier
ant, r esurr e xerunt et exeuntes de monumentis
post resurrectionem eius uener unt in
sanctam ciuitatem et apparuerunt multis.
— Et\'
de hoc loco in isdem commentariis disseruimus. primumque dicendum,
quod diuinae potentiae indicium sit ponere animam, quando
uoluerit, et rursum accipere eam. denique centurio uidens eum dixisse
ad patrem: in manus tuas commendo spiritum
meum et statim sponte spiritum dimisisse commotus signi magnitudine
ait: uere dei filius erat iste. uelum quoque
templi scissum est in duas partes, ut conpleretur id, quod refert Iosephus
praesides templi dixisse uirtutes: \'transeamus ex his
27, 50-53 21 Luc. 23,46 23 *Matth. 27,54 25 cf. Ioseph. Bell. Iud. VI 5, 3 s.l. m2)-
solimis B enim] quidem II 2 consolationem D timentium A,FI$SBp.c.m2
et uid. del.fd,om.IlDB breuis A breuiter IIDCB sursumque II 3 tanta
s.l.m2 ϐ,om.Φ familiaritate
terra, mquit, mota est — pendentem
dominum suum ferre non sustinens — et petrae scissae
sunt — ut indicarent duritiam Iudaeorum, qui praesentem dei filium
intellegere noluerunt — et monumenta aperta sunt — in
signum futurae resurrectionis — multaque sanctorum corpora
exeuntia de sepulchris uenerunt in sanctam
ciuitatem et apparuerunt multis.
sanctam
ciuitatem Hierosolymam debemus accipere ad distinctionem omnium
ciuitatum, quae tunc idolis seruiebant; in hac enim sola fuit templum
et unius dei cultus et uera religio. et non omnibus apparuerunt, sed
multis, qui resurgentem dominum susceperunt.
Dein iuxta άναγωγήν dicendum, quod mclamante lesu et
et quaerendum, quod uelum templi
scissum sit, exterius an interius; mihique uidetur in passione domini
illud uelum esse conscissum, quod et in tabernaculo et in templo
foris positum fuit et appellabatur exterius, quia nunc ex parte
17 Matth. 27, 51 19 Matth. 27, 51 24 *I Cor. 13, 9-10 om .ϐΦ leg.om-D 2
igitur in passione domini
terra commota est iuxta illud, quod scriptum est in Aggeo: adhuc
ego semel mouebo caelum et terram et ueniet
desideratus cunctis gentibus, ut ab oriente et occidente
ueniant et recumbant cum Abraham, Isaac et Iacob. et petrae
scissae sunt: dura corda gentilium; siue petrae uniuersa
uaticinia prophetarum, qui et ipsi a petra Christo cum apostolis petrae
uocabulum susceperunt, ut, quicquid in eis duro legis uelamine .
claudebatur, scissum pateret gentibus.
monumenta quoque, de quibus
scriptum est: uos estis sepulchra extrinsecus
dealbata, quae intus plena sunt ossibus mortuorum,
ideo sunt aperta, ut egrederentur de his, qui prius in fidelitate
mortui erant, et cum resurgente Christo atque uiuente uiuerent et
ingrederentur caelestem Hierusalem et haberent municipatum nequaquam
in terra, sed in caelo, morientesque cum terreno Adam resurgerent
cum Adam caelesti.
porro secundum litteram nulli uiolentum
13 Matth. 27, 51 15 cf. I Cor. 10, 4 18 *Matth. 23, 27 21 cf. Eph.
2, 5—6; Col. 2, 12-13 22 cf. Hebr. 12, 22 cf. *Phil. 3, 20 23 cf. I Cor.
15, 45-49 ϐΦC, Bp.c.m2; add. est
itaque impetrauit, quod petierat, multaque statim de Iudaeis
milia crediderunt et usque ad quadragesimum secundum annum
datum est tempus paenitentiae, post quos perseuerantibus illis in
blasphemia egressi sunt duo ursi de siluis gentium Romanorum,
Uespasianus et Titus, et blasphemantes pueros ascendentique uero Heliseo
in domum dei — hoc enim interpretatur Bethel — uoce consona
inludentes interfecerunt atque lacerauerunt et ex eo tempore Hierusalem
non appellatur ciuitas sancta, sed et sanctitatem et pristinum
nomen amittens spiritaliter uocatur Sodoma et Aegyptus, ut aedificetur
pro ea noua ciuitas, quam fluminis impetus laetificat
et de cuius medio egreditur fons, qui totius orbis amaritudinem
mitigauit, ut miserabilis Israhel ruinas templi nudatis plangat
lacertis et in Christum turba credentium noua cotidie uideat ecclesiae
tecta consurgere et dicat Sion: angustus mihi locus
est impleaturque illud, quod in Esaia scriptum est: et erit sepulchrum
eius inclitum. i
Quomodo saluator secundum Iohannem insufflat spiritum 1
Gen. 28, 19-22; Onom. s. 3, 18 etc. 15 cf. Apoc. 11, 8 16 Ps. 45, 5
20 *Esai. 49, 20 21 *Esai. 11, 10 23 cf. Ioh. 20, 22 in ras.m2) B1 sunt DB2 s IIa.c.m2
ob] ab ip 4 lex s exercuere TIa.c.m2DC caerem. TIC am. Hier. dom.] abiit
dns in hier. A hier. am. IIDC 6 illis g quid ip 7 impetraui D quid <5
quę D 8 ad] in <5 quadragis. 9 est ei tempus g estTT 10 blasphemiam
malitiaa romanarum Πϐp.c.m2,C 11 ascendenti
alii quidem
datur per spiritum sermo sapientiae, alii
sermo scientiae secundum eundem spiritum,
alii gratiae sanitatum in uno spiritu, alii fides
in eodem spiritu, alii operatio uirtutum,
alii prophetia, alii discretio spirituum, alii
genera linguarum, alii interpretatio sermonum.
omnia autem haec op-eratur unus atque
idem spiritus diuidens unicuique, prout uult.
ergo dominus, qui post resurrectionem suam iuxta Lucae euangehum
dixerat: ecce ego mittam promissionem patris
mei in uos; uos autem sedete in ciuitate,
quoadusque induamini uirtutem ex alto, et
iuxta eundem in apostolorum Actibus praecepit eis, ab
Hierosolymis ne discederent, sed expectarent
22 Act. 1,4-5 add. s) apostolos TIDC,Bp.c.m2g ets.l.H miss.-dicit] se
miss. repromittit g missurus s 2 se esse
3 spiritu G 4 in om.A<P corintios Πa.c.B—theos ϐD; add. epistu(o)la ΠDC, diu. uero 58 5 uero-idem] autem spiro et diu. min. sunt idem
primo igitur die resurrectionis eius acceperunt
spiritus sancti gratiam, qua peccata dimitterent et baptizarent
et filios dei facerent et spiritum adoptionis credentibus largirentur
ipso saluatore dicente: quorum remiseritis peccata,
remittentur eis et, quorum retinueritis,
retenta erunt. die autem pentecostes eis amplius repromissum
est, ut baptizarentur spiritu sancto et induerentur uirtutem, qua
Christi euangelium cunctis gentibus praedicarent, iuxta illud, quod
in sexagesimo septimo psalmo legimus: dominus dabit uerbum
euangelizantibus uirtute multa, ut haberent
operationem uirtutum et gratiam sanitatum et praedicaturi multis
gentibus acciperent genera linguarum, ut iam tunc cognosceretur,
qui apostolorum quibus deberent gentibus nuntiare.
denique apostolus
Paulus, qui de Hierusalem usque in Illyricum praedicauit et inde
12, 9-10 24 cf. Eom. 15,19 IIDC,Bp.c.m2 4 hos] os CB,om.D dies om.s finem AD
.5 surrexerat B dies B dominico ASQfiB 6 dixisset D 7 intulit se D
e t apparuerunt lllis dispertitae linguae tamquam
ignis, seditque super singulos eorum
et repleti sunt omnes spiritu sancto et coeperunt
loqui aliis linguis, prout spiritus sanctus
dabat eloqui illis. tunc conpletum est illud, quod
legitur in Iohel: et erit in nouissimis diebus, dicit
dominus, effundam de spiritu meo super omnem
carnem et prophetabunt filii uestri et
filiae uestrae et iuuenes uestri uisiones uidebunt.
uerbum autem effusionis significat gratiae largitatem et
id ipsum sonat, quod dominus repromisit: uos autem baptizabimini
spiritu sancto non post multos hos
dies. in tantum enim sancto spiritu baptizati sunt, ut repleretur
tota domus, ubi erant sedentes, et ignis spiritus sancti stationem in
eis inueniret optatam linguasque diuideret et secundum Esaiam, qui
inmunda labia habere se dixerat, purgaret labia eorum, ut euangelium
Christi purius praedicarent.
et in Esaia quidem superliminare
templi dicitur fuisse commotum et repleta omnis domus fumo, id est
Act. 2,17 20Act.l,5 22 cf. Act. 2,2 24 cf. Esai. 6, 5-7 26 cf. Esai. 6, 4 hyspan. B span. D hispaniam TIC quods.Z.99 2 multis] cunc-
tisTID 4 spu$decima £ 5 que (e s.l.m2) D scripsit AIIDC que om.C
7 solus 0 8 aduenientes Ø.om.A 9 erat (P 10 disperdite s dispartitae g
11 et sedit A supra TlDCB 13 uariis AIIDC 15 iohel ex hel m2A ioel C
diebus s.l.II 16 ds s omne D 18 uestrae] add. seniores uestri somnia somniabunt
C 19 gratia B larg.] largitata est s 20 id om.TlDCB ipsud Aa.c.m2
21 in spir.$8$hos om.A 22 tanto A enim]
non
ergo Iohannes Lucasque discordant, ut, quod ille prima resurrectionis
die datum esse significat, hic die quinquagesimo uenisse describat,
sed profectus apostolicus est, ut, qui primum remittendorum peccatorum
gratiam acceperant, postea acciperent operationes
uirtutum et cuncta donationum genera, quae ab apostolo
descripta memorauimus, et — quod magis necessarium erat —
diuersitatem linguarum uniuersarumque gentium, ut adnuntiaturi
Christum nullo egerent interprete.
unde et in
Lycaonia, cum audissent Paulum et Barnaban loqui linguis
suis, deos in homines conuersos esse credebant. et re uera indumentum
uirtutis spiritus sancti gratia est, quam possidentes iudicum
tribunalia et regum purpuras non timebant. promiserat enim dominus,
priusquam pateretur, et dixerat: cum autem tra dent
uos, nolite cogitare, quomodo aut quid loquamini;
dabitur enim uobis in illa hora, quid
loquamini. non enim uos estis, qui loquimini,
sed spiritus patris uestri, qui loquitur in uobis.
ego audacter et tota libertate pronuntio ex eo tempore, quo
apostoli domino crediderunt, semper eos habuisse spiritum sanctum
IIDØ ignorantiae C 2 spiro sancto IJp c.fS feruore (eruo
in ras.m2) B omnia ØB 3 purgarentur A et] ut s spu s missurus s
4 esse s.l.m2B praedicatura (alt. a in ras.m2) B praedicatur D xpm in ras.
7 litt. m2B ut a xpo (a
etin
eodem loco infert: nondum enim erat spiritus datus,
quia Iesus nondum fuerat glorificatus, non
quo non esset spiritus sanctus dicente domino saluatore: si autem
ego in spiritu sancto eicio daemonia, sed, qui erat
in domino, necdum totus in apostolis morabatur. quam ob rem deterrentur
ad passionem eius et negant et Christum nescire se iurant.
postquam autem baptizantur in spiritu sancto et effunditur in eos
spiritus sancti gratia, tunc libere loquuntur ad principes Iudaeorum:
oboedire magis deo oportet an hominibus?
mortuos suscitant, inter flagella laetantur, fundunt sanguinem et
suis suppliciis coronantur. nondum ergo erat spiritus in apostolis
nec de uentre eorum fluebant gratiae spiritales, quia dominus nec- J
dum fuerat glorificatus. quae sit autem gloria, ipse in euangelio loquitur:
pater, glorifica me gloria, quam apud
te habui prius, quam mundus esset.
glona saluatoris
patibulum triumphantis est. crucifigitur ut homo, glorificatur
ut deus. denique sol fugit, luna mutatui in sanguinem, terra motu
69-75 etc. 15 *Act. 5, 29 20 *Ioh. 17, 5 23 cf. Matth. 27,45-53 etc.
et Act. 2, 20 IID clamat B docens A 3 ad me ueniet s qui]
et qui s 4 sicut ex et <P 5 dixit A5ВØ dicit IIDCB 6 quem-datus om.A
7 enim om. ϐΦ spir. erat
haec dicimus, non quod
alium deum et alium hominem esse credamus et duas personas faciamus
in uno filio dei, sicut noua heresis calumniatur, sed unus atque
idem filius dei et filius hominis est et, quicquid loquitur, aliud referimus
ad diuinam eius gloriam, aliud ad nostram salutem.
pro quibus non rapinam arbitratus est esse se
aequalem deo, sed se ipsum exinaniuit factus
oboediens patri usque ad mortem et mortem
crucis. et uerbum caro factum est et habitauit
in nobis.
miror autem Montanum et insanas feminas eius, abortiuos
prophetas, domino promittente atque dicente: uado et
alium paracletum mittam uobis et postea Luca euangelista
narrante, quod apostoli acceperint, quod promissum est,
id multo post tempore in se dicere fuisse conpletum. apostolis enim
promissum est: ego mittam sponsionem patris mei
in uos et uos sedebitis in ciuitate, quoad usque
induamini uirtutem ex alto, et resurgens in apostolorum,
insufflauit faciem — et non in Montani, Priscillae et Maximillae
— et illis ait: quorum dimiseritis peccata,
16 *Ioh. 14,12 et 16 17 cf. Act. c. 1 et 2 20 *Luc. 24,49 24 *Ioh. 20, 23 m2II) more IIDC contremescit Aa.c.m2IIDB 3 mea
et B cythara 93&D 4 respondet ABp.c.m2 adsumpta IID 6 quo
IIp.c.m2 ϐΦ 7
apostolis, inquam, praecepit, ne recederent de Hierosolymis,
sed expectarent promissionem spiritus. et postea, quod promissum
est, expletum legimus: repleti sunt omnes spiritu
sancto et coeperunt loqui aliis linguis,
prout spiritus sanctus dabat eloqui eis. spiritus
enim sanctus spirat, ubi uult, et, quando dicit dominus: \'alium paracletum
mittam uobis\', et se ostendit esse paracletum, qui appellatur
\'consolator\'. unde et deus pater hoc censetur nomine: de u s miserationum
et totius consolationis.
si autem pater consolator,
et filius consolator et spiritus sanctus consolator; et in nomine
patris et filii et spiritus sancti, quod intellegitur deus, baptizantur
credentes. quorum unum diuinitatis et consolatoris est nomen, .
ergo et una natura est. hic spiritus sanctus non solum in apostolis,
sed et in prophetis fuit, de quo Dauid orabat dicens: spiritum
sanctum tuum ne auferas a me. et Danihel spiritum
dei habuisse narratur et Dauid in spiritu loquitur dixisse dominum
domino suo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos
tuos scabellum pedum tuorum.
nec sine
spiritu sancto prophetauerunt prophetae et uerbo domini
caeli firmati sunt et spiritu oris eius omnis
uirtus eorum; et, quicquid patris et filii est, hoc
idem et spiritus sancti est et ipse spiritus, cum mittatur a
patre et pro filio ueniat, in alio atque alio loco spiritus dei
patris et Christi spiritus appellatur.
unde et in Actibus apostolorum,
15 Ps. 50,13 16 cf. Dan. 4,5 18 Ps. 109,1 20Ps.32,6 25 cf. Act. 19, 1-7
1 dimittuntur eis IIDC detinueritis D detenta ΠDC 2 sunt IIDC
Quid significet illud, quod apostolus Paulus disputat ad
Romanos scribens: qui d er g o dicimus? numquid iniqui
t a sap u d deum? a b sit usque ad eum locum, ubi ait:
nisi dominus sab a oth r eliqui s s et nobi s semen,
sicut Sodoma facti essemus et sicut Gomorra
similes fuissemus. — Omnis quidem ad Romanos epistula interpretatione
nobis autem nihil placet, nisi quod
ecclesiasticum est et publice in ecclesia dicere non timemus, ne iuxta Pythagoram et Platonem et discipulos eorum, qui sub nomine Christiano
introducunt dogma gentilium, dicamus animas lapsas esse de
caelo et pro diuersitate meritorum in his uel illis corporibus poenas
antiquorum luere peccatorum. multoque melius est simpliciter
17 cf. Hier. 1, 5 cf. Luc. 1, 13-17 18 cf. Act. 9,15 B 3 baptismum A spiro sancto etenim (enim C) IIDC enim
spiro sancto g 5 annaniae m1 insertum)A
6 sunt A deo] desinitO 7 quid ex quod m2A quod s.l.m2B
8 dicemus Ap.c.B 9 locum om.D dom. ait nisi s 10 sabaot s sabahotD
dicamus igitur, ut possumus, et apostolicae
uoluntatis sequentes uestigia ne puncto quidem, ut dicitur, atque
ungue transuerso ab illius sententiis recedamus. fleuerat supra
et dolori suo et conscientiae testem inuocauerat spiritum sanctum,
quod fratres sui et cognati secundum carnem, id est Israhelitae,
dei filium non recepissent, quorum fuit adoptio et
gloria et testamenta et legislatio et cultura
et promissio, ex quibus etiam ipse Christus secundum
carnem de Maria generatus est uirgine, et tam continuo cordis dolore
torquetur, ut ipse optet anathema esse a Christo, id est solus perire,
ne omne Israheliticum genus pereat.
et quia hoc dixerat, statim uenientem
e regione praeuidet quaestionem:\' quid ergo dicis? omnes,
qui ex Israhel sunt, perierunt ? et quomodo tu ipse et ceteri apostoli
et infinita Iudaici populi multitudo Christum dei filium recepistis?\',
quam ita soluit: Israhel in scripturis sanctis dupliciter appellatur
et in duos diuiditur filios: in unum, qui iuxta carnem est, et in alterum,
qui iuxta repromissionem et spiritum. Abraham duos habuit
filios, Ismahel et Isaac. Ismahel, qui secundum carnem natus est,
hereditatem patris non accepit; Isaac, qui de repromissione generatus
est ex Sarra, semen dei appellatur. scriptum est enim: in
Isaac uocabitur tibi semen, id est: non, qui
25 filii carnis, hi filii dei, sed, qui filii sunt
repromissionis, isti aestimantur in semine.
2 refugire s effugere II efmgire D dum] diu s 3 hibeas s nemas
Ba.c.m2 nemias Da.r. egy(i B)ptiaque DB aegyptiarum
Aa.c.m2 5 ueritatis II punctum g 6 unguem transuersum g 7 dolore
a.c.m2doloris IIp.c.m2 sui IIp.r.,om.et om.A consc.] add.s.l.m2
que A consc. suae (sue s.l.m2B) TIDB 8 israheliticę Aa.c.m2 10 testamentum s
11 promissa AØB etiam et s 13 torquitur 93$est (st in ras.m2) B
14 israhelitico s e reg. uen. A 15 praeuidit AD dices s 16 alt. et s.l.m2B
17 mult. pop. A 19 carnem] repromissionem et spiritum IID ests.l.s et om.D
in om.AD alium IID 20 qui s.l.ll,om.D repr. et spir.] repr. et spiro est B
carnem estH carnem D abraam B 21 pr. hismahel$BDB Ismael j alt. his-
et hoc non solum in Ismahel et Isaac accidisse conuincimus,
sed etiam in duobus Rebeccae filiis, Esau et Iacob, quorum alter
abiectus, alter electus est. et hoc totum dicit, ut in prioribus
fratribus, Ismahel et Esau, populum Iudaeorum abiectum esse
significet, in posterioribus autem, hoc est in Isaac et Iacob,
electum populum gentium uel eos, qui ex Iudaeis in Christum
credituri erant.
et quoniam hoc uolens adprobare proposuerat
testimonium nascentium geminorum Esau et Iacob, de quibus
scriptum est: maior seruiet minori et in Malachia
legimus: Iacob dilexi, Esau autem odio habui,
uenientem e latere quaestionem more suo proponit et disserit
et hac soluta reuertitur ad id, de quo coeperat disputare. si
Esau et Iacob necdum nati erant nec aliquid egerant boni aut mali,
ut uel promererentur deum uel offenderent, et electio eorum atque
abiectio non merita singulorum, sed uoluntatem eligentis et abicientis
ostendit, quid ergo dicimus ?
iniquus est deus ? secundum illud exemplum,
quod loquitur ad Moysen: miserebor, cui misertus .
fuero, et misericordiam praestabo, cuius miserebor,
si hoc, inquit, recipimus, ut faciat deus, quodcumque uoluerit,
et absque merito et operibus uel eligat aliquem uel condemnet,
ergo non est uolentis neque currentis, sed
miserentis dei, maxime cum eadem scriptura, hoc est idem
deus, loquatur ad Pharaonem: in hoc ipsum excitaui te,
ut ostendam in te uirtutem meam et adnuntietur
nomen meum in uniuersa terra.
si hoc ita
16 cf. Rom. 9,14 17*Rom.9,15; cf.Ex.33,19 21 *Rom; 9,16 23*Rom.
9,17; cf. Ex. 9,16 5sa.c. hismahel 33 D hysmahel B alt. et om. <P accedisse
D,a.c. 3diciturB utom.<P itij duobus add.D,IIinmg.m2 4hismahel33
Ismael g ismahele IIB hesau B abi.] et abiectus$5 prioribus [JD
hoc est in om.B alt. in om.93<5 6 gent. pop. IlDB 7 uoluerat A adprobrare
quam ualidam quaestionem
scripturarum ratione contextam et paene insolubilem breui
apostolus sermone dissoluit dicens: o homo! tuquis es, qui
respondeas deo? et est sensus: ex eo, quod respondes deo et
calumniam facis et de scripturis tanta perquiris, ut loquaris contra
deum et iustitiam uoluntatis eius inquiras, ostendis te liberi arbitrii
et facere, quod uis, uel tacere uel loqui.
si enim in similitudinem
uasis fictilis te a deo creatum putas et illius non posse resistere uoluntati,
hoc considera, quia uas fictile non dicit figulo: quare me
sic fecisti? — figulus enim habet potestatem de eodem luto et de
eadem massa aliud uas facere in honorem,
aliud uero in contumeliam -, deus autem aequali cunctos
sorte generauit et dedit arbitrii libertatem, ut faciat unusquisque,
quod uult, siue bonum siue malum.
in tantum autem dedit omnibus
potestatem, ut uox impia disputet contra creatorem suum et causas
uoluntatis illius perscrutetur. sin autem uolens deus
ostendere iram et notam facere potentiam
suam, sustinuit in multa patientia uasa irae
apta in interitum, ut ostenderet diuitias gloriae
suae in uasa misericordiae, quae praeparauit
in gloriam, quos et uocauit nos non
solum ex Iudaeis, sed etiam ex gentibus, sicut
alt. fecisse om.A 3 ipsius g 4 elegere
Ba.c. Φ abiecere Aa.c. 5 resistere s.l.m2A non potest D ad quam DB
si,
inquit, patientia dei indurauit Pharaonem et multo tempore poenas
distulit Israhelis, ut iustius condemnaret, quos tanto tempore sustinuerat,
non dei accusanda patientia est et infinita clementia, sed
eorum duritia, qui bonitatem dei in perditionem suam abusi sunt.
alioquin unus est solis calor et secundum essentias subiacentes alia
liquefacit, alia indurat, alia soluit, alia constringit; liquatur enim
cera et induratur lutum et tamen non est caloris diuersa natura.
sic et bonitas dei atque clementia uasa irae, quae apta sunt in interitum,
id est populum Israhel, indurat, uasa autem misericordiae,
quae praeparauit in gloriam, quae et uocauit, hoc est nos, qui non
solum ex Iudaeis sumus, sed etiam ex gentibus, non saluat inrationabiliter
et absque iudicii ueritate, sed causis praecedentibus, quia
alii non susceperunt filium dei, alii recipere sua sponte uoluerunt.
haec autem uasa misericordiae non solum populus gentium est, sed
et hi, qui ex Iudaeis credere uoluerunt, et unus credentium effectus
est populus.
ex quo ostenditur non gentes eligi, sed hominum uoluntates
atque ita factum est, ut impleretur illud, quod dictum est per
Osee: uocaui non plebem meam plebem meam,
hoc est populum gentium, et, quibus prius dicebatur: \'non plebs
mea\', nunc uocentur filii dei uiui. quod ne solum de gentibus dicere
uideretur, etiam eos, qui ex Israhelis multitudine crediderunt, uasa
misericordiae et electionis appellat. clamat enim Esaias pro Israhel:
1 osee (— eae A) ΑΠDB uocabo AD,Bp.c.m2 3 eis B,om.A ubi A
hoc ipsum et in alio loco dicit Esaias: nisi dominus
sabaoth reliquisset nobis semen, sicut
Sodoma facti essemus et sicut Gomorra similes
fuissemus. cumque testimonia proposuisset, quibus duplex
uocatio praedicitur et gentium et populi Iudaeorum, transit ad cohaerentem
disputationem et idcirco dicit gentes, quae non sectabantur
iustitiam, adprehendisse iustitiam, quia non superbierint, sed in
Christum crediderint, Israhelis autem magnam partem ideo corruisse,
quia offenderit in lapidem offensionis et petram scandali et ignorauerit
iustitiam dei et quaerens statuere iustitiam suam iustitiae dei,
qui Christus est, subici noluerit.
legi in cuiusdam commentariis sic
respondisse apostolum, ut magis inplicuerit, quam soluerit quaestionem.
ait enim ad id, quod proposuerat: quid ergo dicimus?
numquid iniquitas apud deum? et: non est uolentis
neque currentis, sed miserentis dei et: cuius
uult, miseretur et, quem uult, indurat et:
uoluntati eius quis potest resistere? sic apostolum respondisse:\'
o homo, qui terra et cinis es, audes deo facere quaestionem
et, uas fragile atque testaceum, rebellas contra figulum
1,9 11 cf. Rom. 9,30—33 14 cf. Rom. 10,3 1SRom.9,14 l9*Rom.9,16
20 Rom. 9,18 22 *Rom. 9,19 1 tamq.] quasi D 2 arena IIp.r.aB reliquie isrl B fiant A,Ba.c.
4 deus om,II equalitate D liberauit (P ut] et iP. 5 eos s.i.93,om.0
6 ipsud Aa.c.m2 et s.l.m2B dixit D esayas B isaias BD Φ. d̄s Φ.
numquid figmentum potest dicere ei,
qui se finxit: quare me sic fecisti? aut non
habet potestatem figulus luti ex eadem massa
facere aliud quidem uas in honorem, aliud
uero in contumeliam? aeterno igitur silentio conticesce
et scito fragilitatem tuam et deo ne moueas quaestionem, qui fecit,
quod uoluit, ut in alios clemens, in alios seuerus existeret :
Quid sit, quod apostolus scribit in secunda ad Corinthios:
aliis odor mortis in mortem et aliis odor uitae
in uitam. et ad haec quis tam idoneus? — Totum
deo autem gratias, qui semper triumphat nos
in Christo Iesu et odorem notitiae suae manifestat
per nos in omni loco, quia Christi bonus
odor sumus deo in his, qui salui fiunt, et in his,
qui pereunt, aliis quidem odor mortis in mortem,
aliis odor uitae in uitam. et ad haec quis
tam idoneus? non enim sumus sicut plurimi
uenditantes uerbum dei, sed ex sinceritate,
sed sicut ex deo coram deo in Christo
2 se om. Φ 3 ex]
narrat Corinthiis, quae fecerit, quae passus sit et quomodo in
cunctis deo agat gratias, ut sub exemplo sui illos prouocet ad certandum.
\'ueni\', inquit, \'Troadem, quae prius Troia appellabatur, ut euangelium
Christi in Asia praedicarem. cumque mihi ostium apertum
esset in domino, hoc est plurimi credidissent, siue per signa
atque uirtutes, quae in me operabatur deus, spes esset nascentis
fidei et in domino succrescentis, non habui requiem spiritui
meo, hoc est speratam consolationem inuenire non potui, eo
quod Titum, fratrem meum, non inuenerim siue, quem ibi
repperiendum putabam, siue, quem ibi audieram degere, uel.
qui illuc uenturum esse se dixerat\'.
quae autem fuit tanta
consolatio et quae requies spiritui in praesentia Titi, quem
quia non inuenit, ualefaciens eis profectus est in Macedoniam ? aliquotiens
diximus apostolum Paulum uirum fuisse doctissimum et
eruditum ad pedes Gamalihel, qui in apostolorum Actibus contionatur
et dicit: \'et nunc quid habetis cum hominibus istis? si enim
a deo est, stabit, si ex hominibus, destruetur\'. cumque haberet sanctarum
scientiam scripturarum et sermonis diuersarumque linguarum
gratiam possideret-unde ipse gloriatur in domino et dicit: gratias
ago deo, quod omnium eorum magis linguis
loquor —, diuinorum sensuum maiestatem digno non poterat Graeci
eloquii explicare sermone.
habebat ergo Titum interpretem sicut
et beatus Petrus Marcum, cuius euangelium Petro narrante et illo
*I Cor. 14,18\' B 2 agat deo grato II deo grato agat B1 grato
agat deo B2 (deo s.Z.23) agat grato 581> ut] et D 3 troade llDØ throadae 33
4 praed. in asia £ 2 asia ex isaia$(seq. cum erasum) ap. esset hostium A
hostium AB 5 hoc] id ΠΒΦ 6 deus]
hoc est
enim, quod dicit: deo autem gratias, qui semper
triumphat nos in Christo Iesu — pro eo, quod est:
\'triumphat de nobis\' siue \'triumphum suum agit per nos\' —, qui
in alio loco dixerat: spectaculum facti sumus
mundo et angelis et hominibus.
denique narrat
in consequentibus: nam cum uenissemus Macedoniam,
nullam requiem habuit caro nostra,
sed omnem tribulationem passi. foris pugnae,
intus timores. sed, qui consolatur humiles,
consolatus est nos deus in aduentu Titi, non
solum autem in aduentu eius, sed etiam in
solacio.
ergo propterea ualefaciens Troianis siue Troadensibus
profectus est Macedoniam, ut inueniret ibi Titum et haberet interpretationis
euangeliique solacium, quem intellegimus non ibi repertum,
sed post tribulationes et persecutiones apostoli superuenisse.
prius ergo, quam ueniret Titus, multa perpessus agit gratias
omnipotenti deo in Christo Iesu, quem gentibus praedicabat,
g 4 et om.II 6 que om.IlB2 machedoniam 23-B1; add.
a papho D,Bl in mg.m2 7 machedo S3B1 inuenire s 8 persequut. 33
tnumphus dei est passio martyrum, pro Christi nomine cruoris
effusio et inter tormenta laetitia. cum enim quis uiderit
tanta perseuerantia stare martyres atque torqueri et in suis
cruciatibus gloriari, odor notitiae dei disseminatur in gentes
et subit tacita cogitatio, quod, nisi uerum esset euangelium,
numquam sanguine defenderetur. neque enim delicata et diuitiis
studens ac secura confessio est, sed in carceribus, in plagis, in persecutionibus,
in fame et nuditate et siti. hic triumphus est dei apostolorumque
uictoria.
sed poterat audiens respondere: \'quomodo
ergo non omnes crediderunt?\' prius ergo, quam interroget, soluit
avdvnocpOQav et iuxta morem suum, quicquid alius obicere potest,
nec hoc mirandum
de apostolo, cum etiam de domino legerimus: ecce hic
positus est in ruinam et resurrectionem multorum
et in signum, cui contradicetur, solisque
radios tam munda loca excipiant quam inmunda et sic in floribus
quomodo in stercore luceant nec tamen solis radii polluantur. sic et
A quo egerit om.D ageret BB aget AB1 sui] dei B1 2 passio
passio (alt. passio s.l.m2B1) DB1 mart. et g pro s.Z.83,om.$ 3 et om.BS
5 in ex inter 83 6 subit] sub id A subbita B euang. esset A 7 sanguinem
Aa,c.Ø delicta A 9 pr. et] in B alt. et] in A hie] ets dei est D dei
om.S3<5 11 ergo s.l.m2II interroges DB interrogaretur g soluit s.Z.23
12 dvxlvJt. uariescript. in codd. ANOYIlOso et est sensus nominis i fquidquid 0
quid A aliisITSB aliud s 13 et est sensus nominis s.l .Φ (cf.ad l.12) 15fragl.
mors autem non ista
communis, qua cum bestiis morimur et iumentis, sed illa, de qua
scriptum est: anima, quae peccauerit, ipsa moriet
u r. ergo et uita non haec arbitranda est, qua spiramus et incedimus
et huc illucque discurrimus, sed illa, de qua Dauid loquitur:
credo uidere bona domini in terra uiuentium.
deus enim uiuorum est et non mortuorum et uita nostra
abscondita est cum Christo in deo; cum autem Christus
apparuerit, uita nostra, tunc et nos cum illo apparebimus
in gloria.
nec uobis. inquit, 0 Corinthii, parum
esse uideatur, si nobis praedicantibus ueritatem alii credant,
alii non credant, alii uera morte moriantur, alii uiuant ea uita, quae
dicit: ego sum uita. nisi enim nos locuti essemus, nec incredulos
mors nec credentes uita sequeretur, quia difficile dignus
praeco uirtutum Christi inueniri potest, qui in adnuntiandis illis non
suam, sed eius quaerat gloriam, quem praedicat.
in eo autem,
quod negat non se esse sicut multos, qui uenditent uerbum dei,
ostendit esse quam plurimos, qui quaestum putant esse pietatem et
turpis lucri gratia omnia faciunt, qui deuorant domos
uiduarum, se autem ex sinceritate quasi missum a deo et praesente
eo, qui se miserit, omnia in Christo et pro Christo loqui, ut
causa praedicationis dei triumphus Christi eiusque sit gloria. et notandum,
quod mysterium trinitatis in huius capituli fine monstretur:
ex deo enim — in spiritu sancto - coram deo — patre — in
Christo loquimur.
ad conprobandum autem, quod de Troade
14 cf. Ioh. 11, 25 et 14,6 19 cf. I Tim. 6,5 20 Luc. 20,47 25 II Cor. 2,17 ex xps A 5 et AB,om.cet. haec non arb. est A arb. est non haec g
qui s 6 dauit s.l.m2B 7 terra uiu.] regione uiuorum A 10 nostra] add.
cum xpo in do s cum illo app.] app. cum ipso D 11 inquit om.AD
corintii B-thi 7793D parum inquid (t s.l.m2) A 12 esse om.D si] s; B
13 non credo al. om.A alii uiu. ea] et illa A ea] et s qua IID 14 nos om.s
16 inuenire B a.c .Φ 17 sed eius s.l.B,om.Φ 18 quod] quo A se negat non llD
Quid sit, quod scribit in epistula ad Thessalonicenses
prima: ipse autem deus pacis sanctificet
uos per omnia et integer spiritus uester et
anima et corpus sine querella in aduentu
domini nostri I esurr Christi s er uetur. — Famosa
quis enim possit credere, quod instar
flammae, quae extincta desinit esse, quod fuerat, extinguatur
spiritus sanctus et sustineat abolitionem sui, qui fuit quondam in
Israhel, quando per Esaiam et Hieremiam et singulos prophetas
dicere poterat: haec dicit dominus, et nunc in ecclesia per
Agabum loquitur: haec dicit spiritus sanctus.
diuisiones
autem donorum sunt, idem uero
spiritus, et diuisiones ministeriorum sunt,
23 Act. 21,11 *I Cor. 12,4—11 1 perrexeritB mached. A mis. Ba.c.m2
mes. Π,Bp.c.m2 moes. ΒΦ mess.D) descendit s
de hoc spiritu,
ne a se auferretur, rogabat Dauid dicens spiritum sanctum
tuum ne auf eras a me. qui quando aufertur, non in substantia
sui, sed ei, a quo aufertur, extinguitur. ego puto unum atque
idem significare: spiritum nolite exiting uere et, quod
in alio loco scribit: spiritu feruentes. in quo enim feruor
spiritus multiplicata iniquitate et caritatis frigore non tepescit,
in hoc spiritus nequaquam extinguitur.
deus igitur pacis
sanctificet uos per omnia uel in omnibus
siue plenos atque perfectos; hoc enim magis
ὁλοτελει̃ς sonat. deus autem appellatur pacis, quia per Christum
corpus, si
19 *I Thess. 5, 23 21 cf. Rom. 5,10 Eph. 2,14 22 cf. Phil. 4, 7 om. A Φ, inras.m2B et
ergo integrum corpus est, de quo diximus in alia quaestione,
et non tenens caput, ex quo omne corpus conexum atque conpactum
accipiat augmentum in administrationem Christi. hoc corpus
ecclesia est et, quicumque huius corporis tenuerit caput et
cetera membra seruauerit, habebit integrum corpus, quantum
potest recipere humana natura. iuxta hunc modum et animae integritas
conseruanda est, quae dicere potest: benedic, anima
mea, dominum, qui sanat omnes infirmitates
tuas, et de qua scriptum est: misit uerbum suum et
\' sanauit eos. spiritus quoque in nobis integer conseruatur, quando
non erramus in spiritalibus, sed uiuimus spiritu, adquiescimus
spiritui et opera carnis mortificamus spiritu adferimusque omnes
fructus eius: caritatem, gaudium, pacem et cetera.
Aliter: Praecipitur nobis Salomone dicente: tu autem describe
eatripliciterin consilio et scientia, ut respondeas
uerba ueritatis his, qui proponunt tibi.
triplex in corde nostro descriptio et regula scripturarum est: prima,
18 Ps. 106, 20 21 cf. Rom. 8,13 22 cf. Gal. 5, 22 23 *Prou. 22,20-21 A 2 pes amb.] perambulet <P aud. aur. g 3 stomanis B
conquoquat -493 coquat [JD cocat B aluus ex alius m2B alius A uentcr Sa c.
parte membr-D 4parteJ. truncatusDB
in historia eorum, quae
scripta sunt, ordo seruatur; in tropologia de littera ad maiora consurgimus
et, quicquid in priori populo carnaliter factum est, iuxta
moralem interpretamur locum et ad animae nostrae emolumenta
conuertimus; in spiritali ϑεωϩία ad sublimiora transimus, terrena
multi simpliciter
hunc locum de resurrectione intellegunt, ut et spiritus et anima et
corpus in aduentu domini integra conseruentur. alii ex hoc loco
triplicem in homine uolunt adfirmare substantiam: spiritus, quo
sentimus, animae, qua uiuimus, corporis, quo incedimus. sunt, qui
ex anima tantum et corpore subsistere hominem disserentes spiritum
in eo tertium, non substantiam uelint intellegi, sed efficientiam,
per quam et mens in nobis et sensus et cogitatio et animus appellatur,
et utique non sunt tot substantiae, quot nomina.
cumque illud eis\'
oppositum fuerit: benedicite, spiritus et animae
iustorum, dominum, scripturam non recipiunt dicentes
eam in Hebraico non haberi. nos autem in praesenti loco, ut supra
diximus, spiritum, qui cum anima et corpore integer conseruatur,
non substantiam spiritus sancti, quae non potest interire, sed gratias
D,B (ex ea m2) secunda] add. ut (ex et m2) A trophoJ. (f) semper
2 t( rtia ut A 4 quidquid 1) 5 emolumentum (f> 6 spiritalia (alt. a exp.) 33
ΘΕΟΡΙ (C s.l.A)A A.Ba.c., ras. 6litt. fi 7 de] ad D 8 fut. beat sit
eum: tu es, qui uenturus es, an alium expectamus?
cum prius ipse de eodem dixerit: ecce agnus
dei, ecce, qui tollit peccata mundi?
quod in Mattheo scriptum est: harundinem quas-.
satam non confringet et linum fumigans non
G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII (continet initium epistulae usque ad p. 15, 18
eiusdem). A = Berolinensis lat. 17 s. IX. 53 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. 1 X-X. Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. = Guelferbytanus 4156 s. IX-X (continet partem epistuiae a p. 24, 8 bene
fuerit usque ad tinem). C = Vaticanus lat. 5762 s. X (eontinet initium epistulae usque ad p. 20,7 in lege). B = Berolinensis lat. 18 s. XII. (sic) questionum XI G incipiunt capitula questionum
(questio D) ad algasiam et post capitulorum enumerationem ad a]gasia(ex u A)m
questionum MMIKIWN (= συμμίϰτν) incipiunt questiones sci hieronimi ad
Filius meus Apodemius, qui interpretationem nominis sui longa
ad nos ueniens nauigatione signauit et de oceani litore atque ultimis
finibus Galliarum Roma praeterita quaesiuit Bethleem, ut inueniret
in ea caelestem panem et saturatus eructuaret in domino ac diceret:
eructauit cor meum uerbum bonum, dico ego
opera mea regi, detulit mihi in parua scidula maximas quaestiones,
quas a te datas mihique tradendas diceret.
ad quarum
lectionem intellexi studium reginae Saba in te esse conpletum,
quae de finibus terrae sapientiam uenit audire Salomonis. non
quidem ego Salomon, qui et ante se et post se cunctis hominibus
praefertur in sapientia, sed tu regina appellanda es Saba, in cuius
mortali corpore non regnat peccatum et quae ad dominum tota
mente conuersa audies ab eo: conuertere, conuertere,
Sunamitis. etenim Saba in lingua nostra \'conuersionem\' sonat.
simulque animaduerti, quod quaestiunculae tuae de euangelio tantum
et de apostolo positae indicant te ueterem scripturam aut non
satis legere aut non satis intellegere, quae tantis obscuritatibus et
futurorum typis inuoluta est, ut omnis interpretatione egeat et porta
orientalis, de qua uerum lumen exoritur et per quam pontifex ingreditur
et egreditur, semper clausa sit et soli Christo pateat, qui
habet clauem Dauid, aperit et nemo claudit,
claudit et nemo aperit, ut illo reserante introeas cubiculum
eius et dicas: introduxit me rex in cubiculum
s u u m.
praeterea satis miratus sum, cur purissimo fonte uicmo
10 cf. Matth. 12, 42 13 cf. Rom. 6,12 14 Cant. 6, 12 15 cf. Onom. s. 10,
14; 60, 2 20 cf. Ezech. 43,1-4 et 44,1—2 22 *Apoc. 3,7 24 *Cant. 1,3 de praefationis titulis cf. supra 2 apodemus B 3 beniens G,om.ADC
de om.B 4 gall. finibus C gallie finibus D finibus galileorurnG 5 eructaretC
ructuaret (ex-rit) S3 dum G dm ADB 6 eructuauit A eructuabit D ego
om.93 7 scedula AB scedola 58 schedulaADCBap.r.
9 istudium G sabba B 10 uen. aud. sap. s salamonis G 11 solomon G
12 in om.C adpell. G 14 audis 93
uidi ego nauseam et capitis uertiginem antidoto, quae appellatur
remedia. itaque nostram amaritudinem illius nectareo melle curato
et mitte in Merram lignum crucis senilemque pituitam iuuenili
austeritate conpesce, ut possis laeta cantare: quam dulcia
gutturi meo eloquia tua, super mel ori meo.
Cur Iohannes discipulos suos mittit ad dominum, ut interrogent
eum: tu es, qui uenturus es, a n, alium expectamus
? cum prius ipse de eodem dixerit: ecce agnus
dei, ecce, qui tollit peccata mundi? — De hac
neque enim poterat ignorare, quem ignorantibus demonstrauerat
et de quo dixerat: qui habet sponsam, sponsus
est et: cuius non sum dignus calciamenta portare
et: illum oportet crescere, me autem minui,
deumque patrem audierat intonantem: hic est filius
meus dilectus, in quo mihi conplacui. quod autem
dicit: tues, qui uenturus es, an alium expectamus
? hunc quoque sensum habere potest: scio, quod ipse sis, qui
tollere uenisti peccata mundi, sed, quia ad inferos descensurus sum,
etiam hoc interrogo, utrum et illuc ipse descendas an inpium sit
hoc de filio dei credere aliumque missurus sis.
hoc autem scire desidero,
ut, qui te in terris hominibus nuntiaui, etiam in inferis
nuntiem, si forte uenturus es. tu enim es, qui uenisti dimittere captiuitatem
et soluere eos, qui in uinculis tenebantur. cuius sciscitationem
dominus intellegens operibus magis quam sermone respondit et
Iohanni praecipit nuntiari, uidere caecos, ambulare claudos, leprosos
mundari, surdos audire, mortuos surgere et — quod his maius est —
pauperes euangelizari, pauperes uel humilitate uel diuitiis, ut nulla
inter pauperem diuitemque distantia sit salutis, sed omnes uocentur
aequaliter.
quodque infert: beatus, qui non fuerit scandalizatus
in me, non Iohannem, sed discipulos eius percutit,
qui prius accesserant ad eum dicentes:
11, 3 etc. 13 cf. Ioh.1, 29 21 d. Matth.11, 4-5 etc. 25 *Matth. 11,6etc.
27 Matth. 9,14 B 2 tam G 3 constitutos Aa.c.m2C 4 illi discerent SBa.c.B
5 fatebantur B 6 dem.] ante (antea93p.c.n»2) monstrauerat 93 B 8 calceam. s
10 int. aud. ADC 11 dilectissimus (is ex u D) ADC complacuit B 14 pec-
caturn AD disc. 93 dec. B 15 hoc om.B utrum] uirum B discendas 83
inpium] ipsum AD 16 dei filio AD 17 alt. in om.fdCB inforis B 19 tenebant
D 20 operis 93a.c. operi B respondet g 21 prae(e)cepit ASBD
mmtiaret (alt. t eras.)93 nuntians B 23 euangelizare ASaa.c.,D pauperes
autem g utj et Aa.c.DC 24 pauperem-25 aeq. om.D 25 quoque D tunc
quoque A beatus est 93B
tui non ieiunant ? et ad Iohannem: magister, cui tu
praebuisti testimonium iuxta Iordanen, ecce
discipuli eius baptizant et plures ueniunt ad
e u m. quo dicto liuorem significant de signorum magnitudine et
inuidiae mordacitate uenientem, cur baptizatus a Iohanne ipse
audeat baptizare et multo amplior ad eum turba concurrat, quam
prius uenerat ad Iohannem.
et ne forsitan plebs nesciens hoc dicto
Iohannem suggillari arbitraretur, in illius laudes perorat et coepit
de Iohanne ad turbas dicere circumstantes: quid existis ad
desertum uidere? harundinem uento agitatam?
et quid existis in solitudinem uidere?
hominem mollibus uestitum? et reliqua. cuius dicti
hic sensus est: numquid ad hoc existis in heremum, ut uideretis
hominem instar harundinis uentorum flatu in partes uarias inclinari?
ut, quem ante laudauerat, de eo nunc dubitet et, de quo
prius dixerat: ecce agnus dei, nunc interroget, utrum ipse an
alius sit, qui uel uenerit uel uenturus sit.
et quia omnis falsa praedicatio
sectatur lucra et gloriam quaerit humanam, ut per gloriam
nascantur conpendia, adserit eum camelorum uestitum pilis nulli
posse adulationi succumbere et, qui lucustis uescitur ac melle siluestri,
opes non quaerere rigidamque et austeram uitam aulas
uitare palatii, quas quaerunt, qui bysso et serico et mollibus uestiuntur.
dicitque eum non solum prophetam, qui soleat uentura praedicere,
sed plus esse quam prophetam, quia, quem illi uenturum
esse dixerunt, hic uenisse monstrauit dicens: ecce agnus dei,
11,3 etc. 20 cf. Matth. 3, 4; Marc. 1, 6 26 *Ioh. 1, 29 D -annen G -anem cet. 5 liborem GC et] ex s 8 et —
9 Ioh. om.D forsitam A 9 sugillari ADB suggillare SSa.c. 10 alt. ad] in
Ap.c.CB . 11 arund. 93B 12 et] sed ç 14 hic in ras.mHG heremum] desertoSB
15 arund. GCB 16 antea D nunc] mm1sa c.m2B 17 nunc non B
18 praed. falsa g 19ut]etSS 20 uestium A
cumque
inter natos mulierum nullum adserat lohanne surrexisse maiorem,
se, qui de uirgine procreatus est, maiorem esse commemorat siue
omnem angelum, qui in caelis minimus est, in terris cunctos homines
anteire. nos enim in angelos proficimus et non angeli in nos,
sicut quidam stertentes sopore grauissimo somniant. nec sufficit
hoc in Iohannis laudibus, nisi ipse praedicans baptismum paenitentiae
primus dixisse referatur: paenitentiam agite,
adpropinquauit enim regnum caelorum.
unde a
diebus praedicationis eius regnum caelorum uim patitur, ut, qui homo
natus est, angelus esse desideret et terrenum animal caeleste quaerat
habitaculum. lex enim et prophetae usque ad Iohannem prophetauerunt,
non quod Iohannes prophetarum sit finis et legis, sed ille,
qui Iohannis testimonio praedicatus est.
Iohannes autem secundum
mysterium, quod in Malachia scriptum est, ipse est Helias,
qui uenturus est, non quo eadem anima, ut heretici
suspicantur, et in Helia et in Iohanne fuerit, sed quod eandem habuerit
sancti spiritus gratiam zona cinctus ut Helias, uiuens in heremo
ut Helias, persecutionem passus ab Herodiade, ut ille sustinuit
ab Iezabel, ut, quomodo Helias secundi praecursor aduentus est,
ita Iohannes uenturum in carne dominum saluatorem non solum
Origenes et Origenistae 11 Matth. 3, 2 12 cf. Matth. 11, 12 15 cf. Matth.
11, 13 et Luc. 16, 16 16 cf. Rom. 10, 4 18 cf. Mal. 4, 5 Matth. 11,14
21 cf. Matth. 3, 4; Marc. 1, 6 et IV Reg. 1, 8 22 cf. Matth. 14, 1-11 et
III Reg. 19, 2-3.. Ap.c.D 2 prophetalem AftDB accessit B cui] qui C
3 uaptiziauerit G praesumtione G praesumptionis C 4 maiori GAD oboedientiaeSB
serui g 6 se 93p.r.B sed cet. 7 in coelis qui g 9 stertenti
Aa.c.m2 sternentis D 11 prius ADC refertur Aa.c.m2D 12 adpropinquabit
AfBB ; 15 prophetarunt C 16 quo 93 17 est om.A 18 malachi G
malchia C pr. est exp.A elias Da.c.m2C 19 qaodADCB ut] quo Ssa.c.
20 elia CB eadem G,Aa.c.m2 21 alias utroqueloco C in her. uiuens 93
eremo C heremum G 22 Helias] seq. ras. 5litt.A herode A ipse ADC
23 hiezabel 93 h(i s.l.)ezauel G elias C secundi] seq. ras. 2 lilt.A 24 deum AC
nuntiarit.
Quid significet, quod in Mattheo scriptum est: harundinem
qu as s at am non co nf r ing et et linum f umigans
non extinguet. — Ad cuius expositionem loci
sic ergo de quattuor euangelistis solus
Mattheus posuit: Iesus autem sciens recessit inde
et secuti sunt eum multi et curauit eos
omnes et praecepit eis, ne manifestum eum
facerent, ut inpleretur, quod dictum est
per Esaiam prophetam dicentem: ecce puer
meus, quem elegi, dilectus meus, in quo beneis
conplacuit anima mea. ponam spiritum meum
super eum et iudicium gentibus nuntiabit.
non contendet neque clamabit neque
audiet quisquam in plateis uocem eius. harundinem
quassatam non confringet et linum
fumigans non extinguet, donec eiciat
ad uictoriam iudicium; et in nomine eius
gentes spera bunt.
pro quo in Esaia iuxta septuaginta
interpretes sic scriptum est: Iacob puer meus, suscipiam
eum; Israhel electus meus, suscepit
eum anima mea. dedi spiritum meum super
eum, iudicium gentibus proferet. non
15-21 24 *Esai. 42,1-4 C pr. et om.A etiam C saltu et 58 salutet G salutarit et DCB
salutauerit et A 2 nuntiaret 95; seq. -11 - capitula B 3 significat 83 arund.
GCB 6hesaiaBisaiaCisaiAa.c.m2 ad(sB)sump(p om.G)sitGℬB assumit C
adsumi (add. t s.l.m2)A 7 esaye B isaiae C 8 hebreicum Da.c.m2 hebreacum C
theodotio G58 -tion D -cion AB tehodotion C simm(m A)ach(c GB)usque
GA1SB 9 quatuor GCB 10 secessit 83CB 13 faceret A adimplereturs35
14 eseiam G isaiam 830 15 electi B bene] mihi A 16 anima meae maeae G
animae meae 83 p.c.m2B 17 nunt(c)iauit GB,A%$Da.cm2 18 contendit Aa.c.m2$i
19 arund. C 21 fumigatis B 23 isaia C 24 sic om.G)8 25 dilectus D
suscipit Aa.c.m2B suscipiam C 27 profert Aa.c.D clamauit GD,Aa.c.m2
eius. harundinem confractam non conteret
et linum fumigans non extinguet, sed in ueritate
proferet iudicium. splendebit et non
quassabitur, donec ponat super terram iudicium;
et in nomine eius gentes sperabunt.
nos autem ex Hebraeo ita uertimus:
ecce puer meus, suscipiam
eum, electus meus, conplacuit sibi in
illo anima mea. dedi spiritum meum super
eum; iudicium gentibus proferet. non clamabit
neque accipiet personam nec audietur foris
uox eius. calamum quassatum non conteret
et linum fumigans non extinguet; in ueritate
educet iudicium. non erit tristis neque
turbulentus, donec ponat in terra iudicium;
et legem eius insulae expectabunt.
ex quo apparet
Mattheum euangelistam non ueteris interpretationis auctoritate
constrictum dimisisse Hebraicam ueritatem, sed quasi Hebraeum
ex Hebraeis et in domini lege doctissimum ea gentibus protulisse,
quae in Hebraeo legerat. si enim sic accipiendum est, ut septuaginta
interpretes ediderunt: Iacob puer meus, suscipiam
eum; Israhel electus meus, suscepit eum anima mea,
quomodo in Iesu intellegimus esse conpletum, quod de Iacob et de
Israhele scriptum est ?
quod beatum Mattheum non solum in hoc
testimonio, sed et in alio fecisse legimus: ex Aegypto uocaui
filium meum, pro quo Septuaginta transtulerunt: ex Aegypto
uocauit filios suos. quod utique, nisi sequamur Hebraicam
ueritatem, ad dominum saluatorem non pertinere manifestum
Os. 11,1 26 *Os .11,1 A uox] uxor B 2 arund. C fractam AD teret GA 4 profert
DCB 10 profert Aa.c.m2D clamauit G,Aa.c.m2 11 nec AD
neque C 12 cassatum B 13 et om.B extingSB 14 educit 83 docet B
iudicium tuum A non-15 iud. om.G 18 hebraeicam G hebr(a)eam AC
19 ex om.SQB et om.AD lege domini C ea 93p.c.m2C a (eras.A)cet.
23 hesu G ihm A alt. de om.B 24 israhele G israhel cet. 25 et s.l.9$,om.B
etiam C alio loco ADC et exA 27 uocabitZ) uocaui laa.c.g suos] eius g
rursumque, quod apud Hebraeos legitur:
et in lege eius sperabuntinsulae, Mattheus sensum
potius quam uerba interpretans pro lege et insulis nomen
posuit et gentes. et hoc non solum in praesenti loco, sed, ubicumque
de ueteri instrumento euangelistae et apostoli testimonia protulerunt,
diligentius obseruandum est non eos uerba secutos esse,
sed sensum et, ubi Septuaginta ab Hebraico discrepant, Hebraeum
sensum suis expressisse sermonibus.
puer igitur dei omnipotentis
iuxta dispensationem carnis adsumptae, qua ad nos mittitur, saluator
est appellatus. ad quem et in alio loco dicit pater: m agnum
tibi est uocari i puerum meum, ut congreges
tribus Iacob. hic est uinea Sorech, quae interpretatur\'electa\',
hic filius amantissimus, in quo sibi conplacuit anima dei, non quo
deus animam habeat, sed quod in anima omnis dei monstretur affectus.
et non mirum, si in deo anima nominetur, cum uniuersa humani
corporis membra secundum leges tropologiae et diuersas intellegentias
habere dicatur.
posuit quoque spiritum suum super eum,
spiritum sapientiae et intellegentiae, spiritum consilii et fortitudinis,
spiritum scientiae et pietatis et timoris dei, qui in specie columbae
19 cf. Esai. 5, 1—7. Onom. s. 33, 24; 50, 24 20 cf. Matth. 12, 18
25 cf. Esai. 11, 2-3 26 cf. Matth. 3,16 etc.
4 in terram G in terra D inter (r eras.) A 5 errorem Aa.r.D iudicium B
6 finitum C 7 in] inter G 8 praetermittit C 12 strumento AD 13 secutus
B 14 ab] ad Aa.c.m2B 16 adsumtae G assumptae DCB qua] quod AD
17 in s.l.G 18 tibi] ubi B greges B 19 hoc ex hec m2A haec g uinea
Ap.c.m2 sorec C qui B 20 hic GB hic est eet. filius meus amant. A
alt. quo
non contendet sicut agnus ductus ad uictimam,
non contendet in subuersione audientium. neque clamabit
iuxta illud, quod Paulus apostolus scribit: omnis clamor
et ira et amaritudo auferatur a uobis. non clam
a b i t, quia Israhel non fecit iudicium, sed clamorem. neque
audiet quisquam in plateis siue foris uocem eius.
omnis enim gloria filiae regis ab intus et arta
et angusta uia est, quae ducit ad uitam. unde in plateis uox
illius non audietur, in quibus confidenter agit sapientia latam spatiosamque
uiam non ingrediens, sed arguens atque condemnans.
unde et illis, qui foris erant, non sua uoce, sed per parabolas loquebatur:
harundinem, inquit, quassatam non confringet
siue, ut Septuaginta transtulerunt. calamum fractum
non conteret. calamus fractus, qui fuit ante uocalis et in laudes
domini concinebat, appellandus est Israhel, qui quondam inpegit in
angularem lapidem et cecidit super eum fractusque in illo est; propterea
dicitur de eo: increpa, domine, bestias calami
8 Matth. 12,19 cf. Esai. 53,7 et Act. 8,32 9 Matth. 12,19 cf. II Tim. 2,14
10 *Eph. 4, 31 11 Esai. 42, 2 12 *Matth. 12, 19 cf. Esai. 42, 2
14 *Ps. 44, 14 cf. Matth. 7, 14 16 cf. Matth. 7, 13 18 cf. Marc. 4, 11 etc.
19 Matth. 12, 20 20 *Esai. 42, 3 23 cf. Esai. 28, 16 etc. 24 *Ps. 67, 31 add. in (eras.) G iohanne G 2se s l.m2A,om.D
uiderit B 3 uen.] discendentem 93
purissima Iordanis
fluenta contemnens reuersusque mente in Aegyptum et desiderans
caenosam ac palustrem regionem peponesque et caepe et
alia et cucumes ollasque Aegyptiarum carnium rectissime per
Esaiam appellatur calamus fractus, cui qui inniti uoluerit, pertundetur
manus eius. qui enim post aduentum domini saluatoris euangelicae
interpretationis spiritum derelinquens in Iudaicae litterae
morte requiescit, istius cuncta opera uulnerantur.
1inum quoque
fumigans non extinguet, populum de gentibus congregatum,
qui extincto legis naturalis ardore fumi amarissimi et qui noxius
oculis est tenebrosaeque caliginis inuoluebatur erroribus. quem
non solum non restinxit et redegit in cinerem, sed e contrario de parua
scintilla et paene moriente maxima suscitauit incendia ita, ut totus
orbis arderet igne domini saluatoris, quem uenit mittere super
terram et in omnibus ardere desiderat.
secundum tropologiam quid
nobis uidetur de hoc loco, in commentariolis Matthei breuiter adnotauimus.
iste autem, qui harundinem quassatam non confregit
et linum fumigans non extinxit, iudicium quoque perduxit ad uictoriam,
cuius iudicia uera sunt, iustificata in semet ipsis, ut
Ex. 16, 3 6 cf. Esai. 42, 3 cf. Esai. 36, 6 8 cf. II Cor. 3, 6 9 Esai. 42,3
Matth. 12, 20 10 cf. Ps. 105, 47 11 cf. Prou. 10, 26 15 cf. Luc. 12, 49
17 cf. Hieron. comm. in Matthi 12, 20 18 cf. Esai. 42, 3 et Matthi la, 20
19 cf. Matth. 12, 20 20 cf. Ps. 18,10 cf. Ps. 50, 6 B canae canne B cannae g 2 cont.
fl. iord. ADC iordannis G contempnens 93 B 4 coen. ADC cen. B
p*eponesque A coepę D cepe GCB 5 halia ex halea m2 (sol. allia m2)A
halea D allia CB cucumesG (c/. Neue - Wagener 13 273) cocumeres Aa.c.m2D
cucumeres cet. recentissime
et in nomine eius gentes sperabunt
siue in lege eius sperabunt insulae. quo
modo enim insulae turbine flatuque uentorum et crebris tempestatibus
feriuntur quidem, sed non subuertuntur in exemplum euangelicae
domus, quae super petram robusta mole fundata est, ita
et ecclesiae, quae sperant in lege et in nomine domini saluatoris,
loquuntur per Esaiam: ego ciuitas firma, ciuitas,
quae obpugnatur.
Quem sensum habeat, quod in euangelista Mattheo scriptum est:
si quis uult post me uenire, abneget se ipsum. quae est
sui abnegatio aut quomodo, qui sequitur saluatorem, se ipsum negat?
quibus nunc haec addere possumus:
postquam ostendit discipulis suis, quod
oporteret eum ire Hierusalem et multa pati a
sacerdotibus et scribis et principibus sacerdotum
et occidi, adsumens eum Petrus coepit
8 cf. Matth. 7, 24 etc. 11 *Esai. 27, 3 14 *Matth. 16, 24 17 Hieron.
comm. in Matth. 16, 24 cf. Eph. 4, 22 19 *Gal. 2, 20 20 cf. Matth. 16, 24
21 cf. Matth. 16, 24 etc. 23 *Matth. 16, 21-23 ADC iudicaret 95B -rit G 2 nullius quoque A 5 alt, et Otn.O
7 uent.] uentuC ets.Z.93 8 sed] etAB 9quiB supraC petram(m exp.)A
robustam B mole
unde illo pro timore correpto
loquebatur ad omnes \'discipulos\' siue conuocauit turbam
cum discipulis suis, ut Marcus posuit, aut iuxta Lucam
dicebat ad cunctos: si quis uult post me uenire,
abneget se ipsum et tollat crucem suam
et sequatur me. cuius exhortationis hic sensus est: non est
delicata in deum et secura confessio. qui in me credit, debet suum
sanguinem fundere. qui enim perdiderit animam suam in praesenti,
lucri eam faciet in futuro. cottidie credens in Christo tollit crucem
suam et negat se ipsum. qui inpudicus fuit, uersus ad castitatem
temperantia luxuriam negat; qui formidolosus et timidus, adsumpto
robore fortitudinis priorem esse se nescit. iniquus, si sequatur
iustitiam, negat iniquitatem; stultus, si Christum confiteatur dei
uirtutem deique sapientiam, negat stultitiam.
quod scientes non
solum in persecutionis tempore et necessitate martyrii, sed in omni
conuersatione, opere, cogitatione, sermone negemus nosmet ipsos,
qui ante fuimus, et confiteamur eos, qui in Christo renati sumus.
idcirco enim dominus crucifixus est, ut et nos, qui credimus in eum
et peccato mortui sumus, crucifigamur cum ipso dicamusque, quod
Paulus apostolus docuit: cum Christo crucifixus sum
11 *Luc. 9, 23 15 cf. Matth.10, 39 etc. 16 cf. Luc. 9,23 20 cf. I Cor.1, 24
26 cf. Rom. 6, 2 27 *Gal. 2,19. Aa.c.m2DC 5 formidauit AD -bit C 6 alt. et om GAD
7 resurget (—gitSB)] resurgere g (c/. Matth. 16, 21) 8 niitigaret Aa.c.m2C
10 lucan D 12 semet a
Quid uult significare, quod in eodem Mattheo scriptum est:
uae praegnantibus et nutrientibus in illis diebus
et: orate, ne fiat fuga uestra hieme uel sabbato
? — Quod ex superioribus pendere manifestum est. cum
de quibus in commentariis eiusdem Matthei
plenius diximus. statimque coniungitur: uae praegnantibus
et nutrientibus in illis diebus. in quibus diebus? quando
abominatio desolationis steterit in loco sancto. quod quidem iuxta
litteram de aduentu antichristi praedicari nulli dubium est, quando
persecutionis magnitudo conpellit fugere et graues uteri paruulique
15, 21. Luc. 23, 26 10 Matth. 24,19 *Matth. 24, 20 12 cf. Matth. 24, 14
14 Matth. 24,15 cf. Dan. 9, 27 16 cf. Matth. 24,16—18 etc. 19 cf. Hieron.
comm. in Matth. 24,15—18 20 Matth. 24,19 22 cf. Matth. 24,15 etDan. 9,27 g 4 dispoliet 93 spoliet ADC pro in om.GAD 5 in eu. sec.
Ioh. et quam—portauit e nota marginali male intellecta in Hieronymi textum
irrepserunt Ioh.] Matthaeum
hiemem quoque et sabbatum sic interpretantur, ne
eo tempore fugere conpellantur, quando duritia frigoris in agris
et in desertis locis fugientes latere non patitur et obseruatio
sabbati aut praeuaricatores facit, si fugiant, aut hostium gladiis
subiacere, si sabbati otium et praecepta seruauerint.
nos autem
audientes dominum saluatorem, ut, qui in Iudaea sunt, ad montana
confugiant, ipsi quoque oculos leuamus ad montes, de quibus
scriptum est: leuaui oculos meos ad montes, unde
ueniet auxilium mihi, et in alio loco: fundamenta
eius in montibus sanctis et: montes in circuitu
eius et dominus in circuitu populi sui
et: non potest abscondi ciuitas super montem
posita, et discalciamus nos pellem litterae nudisque
pedibus cum Moyse ascendentes montem Sina dicimus: transiens
uidebo uisionem hanc magnam, ut possimus
intellegere praegnantes animas, quae de semine doctrinarum et sermonis
dei initia fidei conceperunt et dicunt cum Esaia: a timore
tuo, domine, concepimus et parturiuimus et
peperimus, spiritum salutis tuae fecimus super
terram.
sicuti enim semina paulatim formantur in uteris
et tam diu non reputatur homicidium, donec elementa confusa suas
imagines membraque suscipiant, ita sensus ratione conceptus, nisi
in opera proruperit, adhuc uentre retinetur et cito abortio perit,
cum uiderit abominationem desolationis stantem in ecclesia et
14 *Matth. 5,14 15 cf. Ex. 3, 5 16 *Ex. 3, 3 19 *Esai. 26. 1ti
26 cf. Matth. 24,16 etc. et Dan. 9, 27
3 sabbato Ap.c.m2 7 si om.C ex praecepto 93 seruarent 93a.c.mZ
9 ipse S3 leuemus Ap.c.m2g ad] in C 11 ueniat 93 14 ciuitas latere 93fi
latere ciuitas g 15 disculc(t B)iamus Aa.c.m2fSB discalciemus Ap.c.m2C
pelle Ap.c.m2CB 16 moysen Aa.r.D ascendamus ADC in montem 58 in
montes (s exp.)B syna D,om.ç dicemus Aa.e.m2C dicentes Ap.c.m2 dicamus
g 19 isaia 93C isaya B 21 fecimus C faciemus 93 quem fecisti ADB
22 sicut 93B 23 putatur C homicidiumJ homo g 24 membra**que ljuit
ra uel ta) A 25 prorumperit B in uentre g 26 abhom. 93DB
loquitur dicens: filioli mei, quos iterum parturio,
donec Christus formetur in uobis.
has
ergo reor iuxta mysticos intellectus esse mulieres, de quibus idem
apostolus scribit: mulier seducta in transgressione
facta est; saluabitur autem per filiorum generationem,
si permanserint in fide et caritate
et sanctitate cum pudicitia. quae si de sermone
diuino aliquando generarint, necesse est, quae generata sunt,
crescere et primum accipere lac infantiae, donec perueniant ad solidum
cibum et ad maturam aetatem plenitudinis Christi.omnis
enim, qui lacte alitur, inperitus est in ratione
iustitiae; paruulus enim est.
hae igitur animae,
quae necdum pepererunt siue quae necdum potuerunt ea, quae
generata sunt, alere, cum uiderint sermonem hereticum stantem in
ecclesia, cito scandalizantur et pereunt et in tempestate atque in
persecutionibus permanere non possunt, praesertim si otium habuerint
bonorum operum et non ambulauerint in uia, quae Christus
est.
de hac abominatione hereticae peruersaeque doctrinae dicebat
apostolus, quod homo iniquitatis et aduersarius eleuet se contra
omne, quod dicitur deus et religio, ita ut audeat stare in templo
dei et ostendere se, quod ipse sit deus; cuius aduentus secundum
operationem satanae et ea, quae concepta sunt, facit perire abortio
et, quae nata, ad pueritiam et ad perfectam aetatem peruenire
non posse. quam ob rem orandus est dominus, ne in exordio fidei
et crescentis aetatis oriatur hiems, de qua scriptum est: hiems
*Hebr. 5, 13 18 cf. Ioh. 14, 6 20 cf. II Thess. 2, 3-4 22 cf. II Thess. 2, 9
26 *Cant. 2, 11
1 satanam CB etom.C foet. paul. C fetibusB,om.AD 2dicensom.83B
4egoSS p.r.D mistico(ex u m2A)AB idem om.AD 7sipermanseritZ>C,J.p.r.
Quid sibi uelit, quod scriptum est in euangelio secundum
Lucam: et non receperunt eum, quoniam facies
eius erat uadens in Hierusalem. — Festinans dominus
obfirmatione enim et fortitudine opus est ad passionem sponte
properantis; unde et Ezechiheli, cui dixerat deus: fili hominis,
in medio scorpionum tu habitas et ne timeas
eos: obfirmaui, inquit, faciem tuam et dedi
faciem tuam aeneam et frontem tuam ferream,
ut, si forsitan surrexisset contra eum malleus uniuersae terrae,
quasi incude durissima resisteret malleumque contereret, de quo
scriptum est: quomodo confractus est et contritus
malleus uniuersae terrae?
etmisit nuntios, id
est angelos, ante faciem suam. iustum enim erat, ut dei filio
angeli ministrarent; siue angelos apostolos uocat, quia et Iohannes,
praecursor domini, angelus appellatus est.
cumque ingressi
10 Ioh. 18, 11 12 *Ioh. 12, 32 13 cf. Luc. 9, 51 15 *Ezech. 2, 6
17 *Ezech. 3, 8-9 19 cf. Hier. 50, 23 21 Hier. 50, 23 22 *Luc. 9, 52
24 cf. Mal. 3, 1 et Matth. 11,10 etc. 25 *Luc. 9, 52-53 1 imber abiit g 3 saluos nos fac 95 4 uult Ap.c. 5 quia C 6 erat]
add. obfirmata B 7 in hier. pergere 93 pergere in hier. C conpleretur A
et] ut AD 7 et 9 pasca B 9 uobiscum ante quam patiar g biberet Engelbrecht
bibere
denique pro summa iniuria pharisaei exprobrant domino:
nonne daemonium habes et Samaritanus es? et
in parabola de Hierusalem descendentis Hiericho Samaritanus ponitur
pro signo atque miraculo, quod malus bene fecerit, et ad puteum
Samaritanae scriptum est: non enim coutuntur Samaritani
Iudaeis. uidentes ergo Samaritae dominum Hierusalem
pergere, id est ad hostes suos, quod audierant a discipulis eius, qui
ad parandum hospitium uenerant, Iudaeum esse cognoscunt et
quasi Iudaeum atque alienum et eum, qui ad inimicos pergeret, suscipere
noluerunt.
quamquam et alia nobis subiciatur intellegentia,
quod uoluntatis domini fuerit non suscipi a Samaritis, quia festinabat
ire Hierusalem ibique pati et sanguinem fundere, ne occupatus
susceptione Samaritica et doctrina gentis illius passionis differret
diem, ad quam uenerat sustinendam. unde dicit et in alio loco:
non ueni nisi ad oues perditas domus Israhel
et apostolis praecepit: ciuitates Samaritanorum
24 *Matth. 15, 24 25 *Matth. 10, 5 1 praeparent A pararent B 2 susciperunt 33 4 oderit C 5 baccantur
93DB dum] cum 93B utique A 6 tanto 93 babil(ll Aa.r.)onia Ap.r.B
7 sint 93B sammarit. D semper samarit. 93B Samarit. semper s cumque
-8 resp. om.B 8 uellint ex uelint 93 templum] domum dni (exp., s.l. templum)
93 10 prae A exprobantj. exprobrabant C dum AD 12 parabula
93D discend. 93 hiericho J.p.c.m293a.c. iericho C hierico Aa.c.m2
ierico B hierichum ^ap.c.D 13 malisAD et om.AD ad puteum] aput(d B)
eum Aa.c.m2B 14 script. -15 Sam. om.B 15 ergo] autem ADC 16 ostis C
qui] quia A 17 cognoscant Aa.c m2D 19 nobis] multa (exp.,s.l. nobis m2) 93
20 a super ras. 2-3 litl. m2A samaritanis B 21 ire in B,om.AC 22 samm.
D passim 23 quem Aa.c m2 in om.C 25 ciuitatem g
non intrabitis, uolens tollere omnem occasionem persecutionis
Iudaicae, ne postea dicerent: \'crucifiximus eum, quia se inimicis
nostris et hostibus iunxerat'.
facies igitur eius erat pergentis
Hierusalem et idcirco iuxta alteram intellegentiam non
receperunt eum Samaritae, quia festinabat ingredi Hierusalem. ut
autem non reciperent, fuit dominicae uoluntatis. denique apostoli
in lege uersati, in qua tantum iustitiam nouerant oculum pro
oculo, dentem pro dente, ulcisci nituntur iniuriam et
imitari Heliam, ad cuius uocem duos pentecontarchas militum ignis
absumpserat, dicuntque ad dominum: uis dicimus, ut ignis
descendat de caelo et consumat eos? pulchre uis,
inquiunt, dicimus; nam et Helias dixerat: si homo dei
sum, ignis descendat de caelo super uos.
ergo,
ut apostolorum sermo efficientiam habeat, uoluntatis est domini.
nisi enim ille iusserit, frustra dicunt apostoli, ut ignis descendat
super eos, et quodam modo uerbis aliis hoc loquuntur: \'si ad serui
Heliae iniuriam ignis descendit de caelo et non Samaritas, sed ludaeos
consumpsit incendium, quanto magis ad contemptum filii dei in
inpios Samaritas debet flamma saeuire!\' e regione dominus, qui
non ad iudicandum uenerat, sed ad saluandum, non in potestate,
sed in humilitate, non in patris gloria, sed in hominis uilitate, increpat
eos, quod non meminerint doctrinae suae et bonitatis euangelicae,
in qua dixerat: qui te percusserit in maxillam,
praebe ei et alteram et: diligite inimicos
uestros.
11 Luc. 9, 54 12 *IV Reg. 1,10 et 12 19 cf. Luc. 9, 56—56 21 cf. Matth.
16, 27 etc. 23 *Matth. 5, 39 uel *Luc. 6, 29 24 Matth. 5, 44 etc. omnem om.AD 3 erantD pergens AD 4 aliam ç
5 receperant B ingredi in 5SB 6 autem] hoc (exp.,s.l. autem)93; add. eum C
7 in lege] hic desinit C nouerat D 9 uoces B dudsADB pentecontarcas B
Alteram de euangelio Lucae quaestiunculam proposuisti:
qui sit uilicus iniquitatis, qui domini uoce laudatus est. cuius
cum uellem scire rationem et de quo fonte processerit, reuolui
uolumen euangelicum et inter cetera repperi, quod adpropinquantibus
saluatori publicanis et peccatoribus, ut audirent eum,
murmurabant Pharisaei et scribae dicentes:
quare iste peccatores suscipit et comedit cum
eis?
qui locutus est eis parabolam centum ouium et unius perditae,
quae inuenta pastoris humeris reportata est, et, cur esset proposita,
statim intulit: dico uobis: sic erit gaudium in caelo
super uno peccatore paenitentiam agente
magis quam super nonaginta nouem iustis, qui
non habent opus paenitentiam.
aliam quoque parabo!am
decem dragmarum uniusque perditae et repertae cum proposuisset,
simili eam fine conpleuit: sic dico uobis: gaudium
erit coram angelis dei super uno peccatore
paenitentiam agente.
tertiam quoque parabolam proposuit
hominis habentis duos filios et diuidentis inter eos substantiam. cumque
minor facultatibus perditis egere coepisset et comedere siliquas,
porcorum cibum, reuersus ad patrem susceptus ab eo est. frater
quoque inuidens senior patris uoce corripitur, quod laetari debuerit
et gaudere, quia frater eius mortuus fuerat et reuixit, perditus et inuentus
est.
has tres parabolas contra pharisaeos et scribus locutus
est, qui nolebant recipere paenitentiam peccatorum et publicanorum
salutem. dicebat autem, inquit, et ad discipulos suos —
haud dubium, quin \'parabolam\'—, sicut prius ad scribas et pharisaeos,
qua parabola ad clementiam discipulos hortaretur et aliis uerbis
diceret: dimittite et dimittetur uobis, ut in oratione
13 cf. Luc. 15, 8-9 15 *Luc. 15,10 17 cf. Luc. 15,11—32 22 cf. Luc. 15,24
25 Luc. 16, 1 28 *Luc. 6, 37 B 2 quis s uillicus g 5 saluatore 83 7 suscepit A 8 eis
om.B 9 quae s./.$5 qui B 12 iustosℬ 13 pae(e)nitentia AℬDp.c.,B aliam]
add. decem A(exp.)D(eras.) quoque] que ex quaque m2A 14 drachmarum s
gemmarum B 18 diis (del.) hominis S3 19 silicas B 20 cibum om.B
21 quoque] que 83 correptus est g 22 perditus orat B tert.etom.SS 23 has
ergo A phariseomm et B 25 autem del.fa 26hauts3D aud B quin om.SSB
27 qua] qu$ex quia mlA cohortaretur 93 (co exp.) B dic. uerbis g 28 dimittite]
dimitte B ut] et AD
nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris.
quae est ergo parabola ad clementiam discipulos prouocantis?
homo quidam erat diues, qui habebat uilic
u m siue dispensatorem; hoc enim olxovo/xog significat. uilicus
iste
igitur dispensator accusatus est ad dominum suum, quod dissipasset
substantiam eius. quo uocato dixit: quid hoc audio de t e ?
redde rationem dispensationis; neque enim
ultra mea poteris dispensare. qui dixit in semet ipso:
quid faciam, quia dominus meus aufert a me
dispensationem? fodere non ualeo, mendicare
erubesco. scio, quid faciam, ut, quando sublata
mihi fuerit dispensatio, suscipiant me
in domos suas.
uocauitque singulos debitorum
domini sui et dixit primo: quantum debes domino
meo? qui dixit ei: centum batos olei. ait illi:
tolle cautionem tuam et sedens cito scribe
quinquaginta. deinde ad alium locutus est: tu
autem quantum debes? ille respondit: centum
coros tritici. dicit ei: tolle cautionem tuam
15 *Luc. 16, 3-14 uera D 3 ad clem.] clementia ad Aa.c.m2D
3 prouoc.] cohortantis 83B 4 uill. B 5 enim] autem AD OIKONOMOYC A
(8.1. iconomus
et laudauit dominus uilicum
siue dispensatorem iniquitatis, quod prudenter
fecerit: quia filii saeculi huius prudentiores
sunt-filiis lucis in generatione sua. et ego dico
uobis: facite uobis amicos de iniquo mamona,
ut, quando defecerit, recipiant uos in aeterna
tabernacula. qui fidelis est in paruo, et
in multis fidelis est et, qui in minimo iniquus
est, et in multis iniquus erit.
si ergo in iniquo
mamona fideles non fuistis, quod uerum est,
quis uobis credet? et si in alieno fideles non
fuistis, quod uestrum est, quis dabit uobis?
nemo seruus potest duobus dominis seruire.
aut enim unum habebit odio et alterum diliget
aut unum audiet et alterum contemnet.
non potestis deo seruire et mamonae. audiebant
autem haec omnia pharisaei, qui erant
auari, et subsannabant illum.
totum parabolae huius
textum posui, ut non nobis intellegentiam aliunde quaeramus et
in parabola certas nitamur inuenire personas, sed interpretemur
eam quasi parabolam, hoc est similitudinem, quae ab eo uocatur,
quod alteri παϱαβάλλετι, hoc est adsimilatur, et quasi umbra
si ergo dispensator iniqui mamonae
\' domini uoce laudatur, quod de re iniqua sibi iustitiam praepararit,
et passus dispendia dominus laudat dispensatoris prudentiam,
quod aduersus dominum quidem fraudulenter, sed pro se prudenter
egerit, quanto magis Christus, qui nullum damnum
(del.,s.l. dominicus m2)33 uill. DB 5 mamona Apassim 6 de-
(exp.)fecerit (add. is s.l.m2)A defe(defi m2ℬ)cerint ℬD deferint P defeceritis g
suscipiant B 8 multo g est om.B et om.AD alt. in om.ç 9 multo s
erit] estD alt. in om. Aa.c.m2D 10 uerum g uestrum codd. 11 uob.
credit 83 credit uob. AD credet uob. s 14 habet AD diligit J-SB 15 a.nt]
MtAa.c.m2etlS6a.c. 20 parabo(u 93)las A9aa.r.tDB 21 qui B 22 alter B
IJAPABAMEP(S D)AI A (s.l. parabamesai
iniquus autem mamona non
Hebraeorum, sed Syrorum lingua diuitiae nuncupantur, quod de iniquitate
collectae sint. si ergo iniquitas bene dispensata uertitur in
iustitiam, quanto magis sermo diuinus, in quo nulla est iniquitas,
qui et apostolis creditus est, si bene fuerit dispensatus, dispensatores
suos leuabit in caelum! quam ob rem sequitur: qui fidelis est
in minimo, hoc est in carnalibus, et multis fidelis
erit, id est in spiritalibus. quiauteminparuoiniquus
est, ut non det fratribus ad utendum, quod a deo pro omnibus
est creatum, iste et in spiritali pecunia diuidenda iniquus erit, ut
non pro necessitate, sed pro personis doctrinam domini diuidat.
\'sin
autem\', inquit, \'carnales diuitias, quae labuntur, non bene dispensetis,
ueras aeternasque diuitias doctrinae dei quis credet uobis ? et
si in his, quae aliena sunt — alienum est autem nobis omne, quod
saeculi est — infideles fuistis, ea, quae uestra sunt et proprie homini
deputata, quis uobis credere poterit ?\' unde corripit auaritiam et dicit
eum, qui amat pecuniam, deum amare non posse. igitur et apostolis,
si uelint amare deum, esse pecunias contemnendas.
unde scribae
et pharisaei, qui erant auari, aduersum se dictam intellegentes parabolam
subsannabant eum carnalia et certa et praesentia spiritalibus
ac futuris et quasi incertis praeponentes. Theophilus, Anti- .
ochenae ecclesiae septimus post Petrum apostolum episcopus, qui
quattuor euangelistarum in unum opus dicta conpingens ingenii
sui nobis monumenta dimisit, haec super hac parabola in suis
1 laudauitAD 2 siin] siu e (ue in ras. m2) A credituri sibi g si (s.l.m2)
misericordes fuerunt A 3 uobis dico g 4 iniquo Ap.c.m2,om.g mamona
autem g 5 sirorum Aa.c.m2B 6 sint] s 93 iniquitas] iniqua D res (s.lm2)
iniqua A 8 et om.AD bene fuerit] hic incipit tJ> 9 leuauit s 11 id] hoc g
12 nonom.B ad] at s 13 creatum s.l.tJ> creditum A diuidende s ut] si 83
14 si AD 15 inquit om.AD carnalis s dispensatis f 16 que om.B
credit 83$det AD 17 qui B est autem s autem est cet. a nobis ADB
18 in (eras.SB) ea 83&B 19 dep. hom. AD corripit] add. etiam (exp.)SB
20 amet B 21 pec. esse g 23 subsanabant D pr. et eras.A ut s incerta s
ceteraj. alt. et s.l.S&B 24 qualisi (li eras.) 83 qualis$incerti$theo-
filus .483$ anthiochenae 830 antiocene B anthiocenaenae s
diu e s, qui habebat uilicum
siue dispensatorem, deus omnipotens est, quo
nihil est ditius. huius dispensator Paulus, qui
ad pedes Gamaliel sacras litteras didicit, legem
dei susceperat dispensandam. qui cum coepisset
credentes in Christo persequi, ligaie, occidere
et omnem domini sui dissipare substantiam,
correptus a domino est: Saule, Saule, quid
me persequeris? durum est tibi contra stimulum
calcitrare.
dixitque in corde suo: quid faciam?
qui magister fui et uilicus, cogor esse disciulus
et operarius. fodere non ualeo. omnia
enim mandata legis, quae terrae incubabant,
cerno destructa et legem et prophetas usque
ad Iohannem Baptistam esse finitos. mendicare
erubesco, ut, qui doctor-fueram Iudaeorum,
cogar a gentibus et a discipulo Annania salutis
et fidei mendicare doctrinam.
faciam igitur,
quod mihi utile esse intellego, ut, postquam
proiectus fuero de uilicatione mea, recipiant
me Christiani in domos suas. coepitque eos, qui
prius uersabantur in lege et sic in Christo crediderant,
ut arbitrarentur se in lege iustificandos,
docere legem abolitam, prophetas
praeterisse et, quae antea pro lucro fuerint,
reputari in stercora.
uocauit itaque duos de pluribus
debitoribus. primum, qui debebat centum
et 26,14 12 Luc. 16,3 14 cf. Luc. 16,16 etc. 15 Luc.16, 3 17 cf. Act. 9,10
23 cf. Gal. 2,16 et 3,11 25 cf. Phil. 3, 8 B uill. B 2 dei B 3 disp. est 93p.c.m2g 4 gamalihel s
Gamalielis s et legem g 5 dispensare D 9 tibi est AD stimulo sa.c.
-Jos B 10 quid faciam om.B 11 qui] quia AD quia qui g sui B et s.l.$
uill. Aa.c.B 13 enim om.AD incobant mut. in incohabant et in incubant 58
secundum autem uocauit populum Iudaeorum,
qui tritico mandatorum dei nutritus
erat et debebat ei centenarium numerum,
et coegit, ut de centum octoginta faceret, id
est crederet in domini resurrectionem, quae
octauae diei numero continetur, et de octo
conpleretur decadis, ut de sabbato transiret
ad primam sabbati. ob hanc causam a domino praedicatur,
quod bene fecerit et pro salute sua in euangelii
clementiam de legis austeritate mutatus sit.
quodsi quaesieris, quare uocetur \'uilicus iniquitatis\'
in lege, quae dei est: iniquus erat uilicus, qui bene
quidem offerebat, sed non bene diuidebat credens
in patre, sed filium persequens, habens deum omnipotentem,
sed spiritum sanctum negans. prudentior
itaque fuit Paulus apostolus in transgressione legis
filiis quondam lucis, qui in legis obseruatione uersati
Christum, qui dei patris uerum lumen est, perdiderunt.
Ambrosius, Mediolanensis episcopus, quid de hoc loco
senserit, in commentariis eius legere poteris. Origenis et Didymi
in hanc parabolam explanationem inuenire non potui et, utrum
adnot. 18 cf. Luc. 16, 8 22 cf. Luc. 16, 8 D<P 4 quinquagin. 39$5 penitentum D iobeleum
D,0a.c. iubileum Aa.c. iubilaeum s 7 qui(ex a)nquagenta s denari B
11 octuag. s octoag. 83 12 credere Aa c.m2D resurrectione ØB qui ØB
13 octauo B -ua ex ue s continet s 14 conpleret s completur s decadis
Ap.c.m2 decades cet. decadibus s sabb. legis ç; 16 quod ex qui A faceret
ex feceret s 18 uilicus sJ.S3,om.$ uill. J.a.r.B 19 uill. AB 21 pa-
trem ADB 24 filius B 25 dei s.l.B 26 ambrosius quidem AD 27 coum. DØ
dydimi s didimi cet. 28 hac parabola ADB
habeo. mihi iuxta priorem interpretationem hoc uidetur, quod
de iniquo mamona debeamus nobis amicos facere non quoslibet
pauperes, sed eos, qui nos possint recipere in domos suas et in
aeterna tabernacula, ut, cum eis parua praebuerimus, recipiamus
ab illis magna et dantes aliena nostra suscipiamus et seminemus
in benedictione, ut metamus benedictionem; qui enim parce
seminauerit, parce et metet.
Quo sensu accipiendum sit, quod in epistula legimus ad
Romanos: uix enim pro iusto quis moritur; nam
pro bon a forsitan quis audeat mori. - Duae hereses
porro Arrius
iustum ad Christum refert, de quo dictum est: deus, iudicium
tuum regi da et iustitiam tuam filio regis
ipse de se in euangelio: non enim pater iudicat quemquam,
sed omne iudicium dedit filio et: ego, sicut
audio, ita iudico —, bonum autem deum patrem, de
quo ipse filius confitetur: quid me dicis bonum? nemo
est bonus nisi unus deus pater. cumque hucusque blasphemiae
suae deuios calles potuerit inuenire, in consequentibus inpingit
et corruit.
quomodo enim pro patre quis audet mori ct pro
19 Pit. 71, 2 21 *Ioh. 5, 22 22 *Ioh. 5, 30 24#Marc. 10, 18 uel *Luc. 18, 19 codd.praeterD 4 possunt 93 5 suos 93
6 suspiciamus s 7 benedictionem (m exp.) s ut met. ben. om.93 (add. ut
met. in benedictione m2) s 11 duo Aa.c.m2D diues B 12 hoccasione 93a.c.
hoccansione sa.r. 13 par 930 phlasphaemant 0 marchion B martion A
martionem D martium 0 15 euangelii 930 16 alt. iust.
dicens enim Paulus apostolus se gloriari
in tribulationibus, quia tribulatio patientiam operatur,
patientia probationem, probatio spem,
spes uero non confundit, quae ex eo certam habeat promissionem,
quia caritas dei effusa est in cordibus
nostris per spiritum sanctum, qui datus est
nobis, secundum illud, quod deus dixerat per prophetam: effundam
de spiritu meo super omnem carnem, miratur
bonitatem Christi, quod pro infirmis et inpiis et peccatoribus mori
uoluerit et mori oportuno tempore, de quo ipse dicit: tempore
oportuno exaudiui te et in die salutis auxiliatus
sum tui et rursum: ecce tempus acceptabile, ecce
dies salutis.
quando omnes peccauerunt, simul inutiles facti
sunt, non fuit, qui faceret bonum, non fuit usque ad unum. incredibilis
ergo bonitas et inaudita clementia mori pro inpiis — uix enim
pro iusto aliquem et bono suum sanguinem fundere metu mortis
cuncta terrente; nam inueniri interdum, ut aliquis pro re iusta et
bona audeat mori —, caritas autem dei, quam in nobis habuit, hinc
19 *Esai. 49, 8 et *II Cor. 6, 2 21 *II Cor. 6, 2 22 cf. Ps. 13, 3 2 quid B 4 suntADB fuderunt 5 extiter B 6 potuitSsa.c.<P
7 et] ex Pa.c. in Aa.c.m2 temperabit D inuenire Aa.c.m.zØ 8 audiant s
9 ex uperioribus DB ex superibus s 10 tractaturi diens B apostulus $,om.g
11 quia] queB 12 patientia] pacientiam (m eras.)A; add. autem93 probatio
uero AD 13 uero] autem AD confundat s 14 qui B dei] di e s effussus
rp diffusa A sit 4>B 16 dix. deus 0 17 mirabatur AD 18 imp. et
inf. AD 21 ecce nunc utroque loco ; 22 dies om.B 23 facere B 24 clem.
inaud. AD mori non B 25 et pro bono B metu s 26 torrente B interdum
potest f utow.0 pro re] p B 27 quam habait in nobis g quae in
nobis est AD hic Dfi
Christus pro nobis mortuus est et sublata est de
terra uita eius et pro iniquitatibus populi
ductus est ad mortem et portauit peccata nostra
et tradita est in morte anima illius et
cum iniquis reputatus est, ut nos inpios et infirmos
et peccatores pios et robustos et iustos faceret.
nonnulli ita interpretantur:
si ille pro nobis inpiis mortuus est et peccatoribus,
quanto magis nos absque ulla dubitatione pro iusto et bono Christo
debemus occumbere! iustum autem et bonum non putemus esse
diuersum nec aliquam proprie significare personam, sed absolute
iustam rem et bonam, pro qua difficulter interdum aliquis inueniri
potest, qui suum sanguinem fundat.
Quid sibi uelit, quod ad Romanos scribit apostolus: accept
o ne accept a peccatum per mandatum operatum
est in me omnem concupiscentiam. — Ponamus
occasione autem accepta peccatum
per mandatum operatum est in me omnem
concupiscentiam. sine lege enim peccatum
mortuum erat, ego autem uiuebam sine lege aliquando,
sed, ubi uenit mandatum, peccatum
reuixit. ego autem mortuus sum et inuentum est
mihi mandatum, quod erat ad uitam, hoc esse ad
mortem. peccatum enim occasione accepta per
20 *Rom. 7, 7—25 5 morteni g 6 deputatus g 9 nos om.B nlla om.B Christo om.AD
10 obcumbere ØB 12 et—difficulter s.l.m2ℬ,om .Φ;add. sed ς 14 scribsit
itaque
lex quidem sancta et mandatum sanctum
et iustum et bonum. quod ergo bonum est, mihi
mors est? absit. sed, ut peccatum appareat
peccatum, per bonum mihi operatum est mortem,
ut fiat supra modum peccans peccatum
per mandatum. scimus enim, quia lex spiritalis
est, ego autem carnalis s u m, uenundatus
sub peccato. quod enim operor, ignoro. non enim,
quod uolo, hoc ago, sed, quod odi, illud facio.
si
autem, quod nolo, hoc facio, consentio legi, quia
bona est. nunc autem iam non ego operor illud,
sed, quod habitat in me, peccatum. scio enim,
quia non habitatin me, hoc est in carne mea, bonum.
uelle enim adiacet mihi, perficere autem
bonum nequaquam. non enim, quod uolo, facio
bonum, sed, quod nolo malum, hoc ago. si autem,
quod nolo, hoc facio, non iam ego operor illud,
sed, quod habitat in me, peccatum.
inuenio igitur
legem uolenti mihi facere bonum, quia mihi
malum adiacet. condelector enim legi dei secundum
interiorem hominem. uideo autem aliam
legem in membris meis repugnantem legi
mentis meae et captiuum me ducentem in lege
peccati, quae est in membris meis. infelix ego
homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
gratia dei per Iesum Christum, dominum
nostrum.
quomodo medicina non est causa mortis, si ostendat
uenena mortifera, licet his mali homines abutantur ad mortem
et uel se interficiant uel insidientur inimicis, sic lex data est, ut peccatorum
uenena demonstret et hominem male libertate sua
om.AD 3 est om.ç 4 adpareat s appereat A 6 peccatum]
peccantum B 7 per mand om.B spiritualis Ap.c.rn2 13 inhabitat D
14 quia] quod g 15 uelle enim del A adiacet-16 nequaq. om.A autem]
hoc s 16 nequaq.] non inuenio f non enim s.l.m2A 17 mal.] facio mal. s
autem]hoc$18 nolo ego ADB hoc]autems iam non g 19habitetB
20 uolentem 83$21 adiecit 83 secundum—23 legi om.B 24 legem AD
legi s 25 quae] quod Bф 26 liberauit Afa^ 27 deo g 31 monstraret
AD monstret s libertati s
freno legis retineat et conpositis doceat incedere gressibus, itaut
seruiamus in nouitate spiritus et non in uetustate
litterae, id est uiuamus sub praecepto, qui prius in
modum brutorum animalium dicebamus: manducemus et
bibamus; cras enim moriemur. quodsi subintrante lege.
quae docet, quid facere, et prohibet, quid non facere debeamus, uitio
nostro et incontinentia feramur contra scita legalia, uidetur lex
causa esse peccati, quae, dum prohibet concupiscentiam, quodam
modo eam inflammare cognoscitur. saecularis apud Graecos sententia
est: quicquid licet, minus desideratur. ergo e contrario,
quicquid non licet, fomentum accipit desiderii. unde et Tullius de parricidarum
suppliciis apud Athenienses Solonem scripsisse negat, ne
non tam prohibere quam commonere uideretur.
igitur lex apud contemptores
et legum praecepta calcantes uidetur esse occasio delicto-
- rum, dum prohibendo, quod non uult fieri, ligat eos uinculis mandatorum,
qui prius absque lege peccantes non tenebantur criminibus.
haec diximus legem, quae per Moysen data est, intellegentes. uerum,
quia in consequentibus scriptum est: \'lex dei et lex carnis atque
membrorum, quae pugnat aduersum legem mentis nostrae et captiuos
nos ducit in lege peccati\', simulque quattuor leges contra se dimicantes
in uno loco scriptas esse cognosco, non absque re arbitror,
si requiram, quot genera legis in scripturis sanctis esse memorentur.
dicitur lex, quae per Moysen data est, secundum illud, quod scriptum
est ad Galatas: quotquot enim ex operibus legis
der Roemer p. 193 12 cf. Cicero pro Roscio Amer. 70 19 cf. Rom. 7, 22--23
23-p. 33, 8 cf. Origenes, Philocalia c. 9, 1-2 25 *Gal. 3, 10; scripsi coll. Cic. pro Flacco 105 praecipiti Aa.c.D praecipitio
Ap.c. praecipitia 93a.c.$> per praecipit(cB)ia 93p.c.B 2 frenos B docere
Aa.c.m2D 4 est s.l.AD 5 dicebamur B degebamur (sic)930 6 moriamur
D<Pa.c. quodsi] quod sibi s 7 et- alt. facere om.B alt. quid ex qui m2A
quod <P 8 incont. nostra B 10 cognoscatur 93$a.c. 11 quicquod Ap.c.m2
quidquid 93D ergo om.AD 12 accepit Aa.c.m2D parricidiarum AD paridarum$13
subpl. sp.c. aput etheniendis (dis corr. in ses) s 14 quam]
quia Aa.c.D 17 tenebatur A—bamur DB 18 haec in mg.S&,om.<f> pro 0
20 aduersus ? 21 pr. legem AD 22 abs g 23 quae(n $)ram 93quod A93
a.c.m2,D$25 galathas
historia quoque,
quae praecepta non continet, sed, quid factum sit, refert, ab
apostolo lex appellatur: dicite mihi, qui sub lege uultis
esse, non audistis legem? scriptum est enim,
quiaAbraham duos filios habuit, unum de ancilla
et alterum de libera. sed qui ex ancilla,
secundum carnem natus est, qui autem per repromissionem,
de libera.
sed et psalmi lex appellantur:
ut conpleretur sermo, qui in lege eorum scriptus
est: quia odierunt me gratis. Esaiae quoque prophetiam
legem apostolus uocat: in lege scriptum es.t: quoniam
in aliis linguis et in labiis aliis loquar
populo huic et nec sic exaudient me, dicit
d o m i n u s. quod iuxta Hebraicum et Aquilam in Esaia scriptum
repperi. appellatur lex et mystica intellegentia scripturarum: 26
scimus, quia lex spiritalis est.
et extra haec omnia
21 *I Cor. 14, 21 24 cf. Esai. 28. 11-12 26 *Rom. 7, 14 (s.l.) libro scripta sunt legis s 4 uaricationes Aa.c.m2 praeuaricatione
93p.c.m2 7 pedagoga nostra ØB tort. recte 8 postquam] post B 10 fuimus B
om ? 12 quod B quidquid D quicquid A facturum ØB 13 mihi inquit B
14 legem non legistis s 16 et om.AD 18 de lib. per repr. S3a.c.g 19 scriptum
A conscriptus g 20 odio habuerunt s esaye B isaiae 93$esaiam AD
prophetam A prophetia Dp.c. 22 alt. in om.AD aliis labiis 93 aliis (seq. ras.
3litt.) s
quis ignoret homicidium, adulterium, furta et
omnem concupiscentiam esse malum ex eo, quod sibi ea nolit fieri ?
si enim mala esse nesciret, numquam sibi doleret inlata. per hanc
naturalem legem et Cain cognouit peccatum suum dicens: maior
causa m e a, quam u t dimittar. et Adam et Eua cognouerunt
peccatum suum et propterea absconditi sunt sub ligno
uitae. Pharao quoque, antequam lex daretur per Moysen, stimulatus
lege naturae sua crimina confitetur et dicit: dominus iustus,
ego autem et populus meus mpii.
hanc legem nescit
pueritia, ignorat infantia et peccans absque mandato non tenetur
lege peccati. maledicit patri et parentes uerberat et, quia necdum
accepit legem sapientiae, mortuum est in eo peccatum. cum autem
mandatum uenerit, hoc e\'1t tempus intellegentiae adpetentis bona
reusque esse peccati. atque ita fit, ut tempus intellegentiae, quo dei
mandata cognoscimus, ut perueniamus ad uitam, operetur in nobis
mortem, si agamus neglegentius et occasio sapientiae: seducat nos
14 *Gen. 4,13 15 cf. Gen. 3, 8 18 *Ex. 9, 27 22 cf. Rom. 7, 8 cf. Rom.
7, 9-10 26 cf. Rom. 7, 10-11 AD 4 ipsi sibi AD 6 probente s perhibente g
7 quae] qui non (n)8ØB 8 est] est nisi qui adhuc qui adhuc
(sic) expers est rationis B legem om.A 10 dei om.A hum. gen. AD
uolueris B 11 quis enim AD furtum g 12 ea om.AD nollit Aa.r. noletB
13 nequaquam ç doleret sibi esse g 14 caim B rnaior est ç 17 farao ADB
18 natura s et s.l.ℬ,om.s ds A 20 pueritiam s 21 patri et matri g
22 mortuus B 25 uitantes Aa,c.m2D reuiuescere Aa.c.m2 reuiscere Da.c.
reuilescere B illi more s 27 operetur] oportet B
sit — lex enim intellegentiae sancta et i usta et bona est —
sed per intellegentiam peccatorum atque uirtutum mihi peccatum
nascitur, quod, priusquam intellegerem, peccatum esse non noueram.
atque ita factum est, ut, quod mihi pro bono datum est, meo uitio
mutetur in malum et — ut hyperbolice dicam nouoque uerbo utar
ad explicandum sensum meum — peccatum, quod, priusquam haberem
intellegentiam, absque peccato erat, praeuaricatione mandati
incipiat mihi esse peccatius. prius quaerimus, quae sit ista concupiscentia,
de qua lex dicit : non concupisces. alii putant illud esse
mandatum, quod in decalogo scriptum est: non concupi
sces rem proximi tui. nos autem per concupiscentiam omnes
perturbationes animae significatas putamus, quibus maeremus
et dolemus, timemus et concupiscimus.
et hoc apostolus, uas electionis,
cuius corpus templum erat spiritus sancti et qui dicebat:
an experimentum quaeritis eius, qui in me loquitur,
Christi? et in alio loco Christus nos redemit
et rursum: uiuo autem iam non ego, uiuit
autem in me Christus, non de se loquitur, sed de eo, qui
post peccata uult agere paenitentiam, et sub persona sua fragilitatem
describit condicionis humanae, quae duorum hominum,
interioris et exterioris, pugnantium inter se bella perpetitur.
mterior
homo consentit et scriptae et naturali legi, quod bona sit
et sancta et iusta et spiritalis; exterior: e g o, inquit, carnalis
*Deut. 5, 21 14 cf. Act. 9,15 15 cf. I Cor. 6, 19 16 *II Cor. 13, 3
17 Gal. 3,13 18 *Gal. 2, 20 24 *Rom. 7, 14-15 Dp.c.m2g intellegentia] intellegentiae 93$2 iuxta D sed per]
semper A 3 intellegentia Ap.c. 6 hyp. dicarn] hyperbolicam s hiperbolicam
(s.l. ce di add.m2)S& hiperbolice A yperbolice B 7 quod (d exp.)A 8 eram
(s.l.m2A)ADB praeuaricatione scripsi per (ont.930) praeuaricationem codd.
9 peccatius D peccatus (peccatu p.c.m2)A peccati 93 (peccatum p.c.m2)(P peccatum
B peccantius peccatum s prius om.AD quaeramus f 10 concupi-
scis 93o.c.$11 decalogum 0 concupiscis 93$concupis (in fine pag.) B
13 signif. esse S3 meremus ADB—murS3<2> 14 dolemus ℬ
haec ex hacm2A 17 Christi] xps Ap.c.m2^& nos ex nonm2A 18 iterum AD
iam %i,om.cet. 19 uero AD 20 uult post pecc. AD post om. B 21 discribit
58 23 scriptae] scripta est s alt. et s.Z.m293,om.$naturale s lege 93
nescio et non, quod uolo, hoc ago, sed,
q u o d o d i. si autem exterior facit, quod non uult, et operatur,
quod odit, ostendit bonum esse mandatum et non se operari,
quod est malum, sed habitans in sua carne peccatum, hoc est
incentiua corporis et desideria uoluptatis, quae propter posteros
et sobolem insita est humanis corporibus et, si fines fuerit egressa,
uertitur in peccatum.
se unusquisque consideret et, accusator sui,
tractet incentiua uitiorum, quomodo et in sermone et in cogitatione
et in calore corporis saepe loquatur et cogitet et patiatur, quod
non uult; nolo dicere \'faciat\', ne sanctos uiros uidear accusare, de
quibus scriptum est: erat homo ille uerus, inmaculatus,
iustus dei cultor, recedens ab omni opere
malo, et de Zacharia et Elisabeth: erant autem iusti
ambo in conspectu dei, ambulantes in omnibus
mandatis et iustificationibus domini absque
q u e r e 11 a.
et praeceptum est apostolis: estote perfecti,
sicut et pater uester caelestis perfectus est.
numquam autem hoc apostolis imperaret, nisi sciret hominem posse
esse perfectum. nisi forte hoc dicamus, quod \'recedens ab
o m n i m a 10° emendationem significet et de erroribus pueritiae
et uitiis lasciuientis aetatis transitum ad correctionem atque uirtutes,
iustitiam quoque, quae in Zacharia et Elisabeth praedicatur,
foris esse, concupiscentiam uero, quae nunc habitare in membris
nostris dicitur, uersari intrinsecus. sed apostolis non pueris praecipitur,
uerum iam aetatis robustae, ut adsumant perfectionem,
quam et nos confitemur in aetate esse perfecta.
nec haec dicentes
adulamur uitiis, sed auctoritatem sequimur scripturarum, quod
23 cf. Luc. 1,6 25 cf. Matth. 5, 48 D 5 habitant B 6 incentiua scripsi uita 93uit(cB)ia eet.
7 sobulem D finis J.932) fine
ob hanc causam iubetur nobis, ne exprobremus
homini reuertenti a peccatis suis et ne abominemur Aegyptium,
quia et ipsi quondam in Aegypto fuimus et de luto ac lateribus Pharaoni
extruximus ciuitates et quia captiui ducti sumus in Babylonem
lege peccati, quod in membris nostris morabatur. cumque uideretur
extrema desperatio, immo aperta confessio omnem hominem
diaboli laqueis inretiri, conuersus in se apostolus, immo homo, sub
cuius persona apostolus loquitur, agit gratias saluatori, quod redemptus
sit sanguine eius et sordes in baptismate deposuerit et nouum
Christi adsumpserit uestimentum et mortuo uetere homine natus
sit homo nouus, qui dicat: miser ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius? gratias
ago deo per Iesum Christum, dominum nos
t r u m, qui me de corpore mortis liberauit.
quodsi cui non uidetur
sub persona sua hoc apostolum de aliis dicere, exponat, quomodo
Danihel, quem iustum fuisse nouimus, quasi de se dicat, cum pro aliis
deprecetur: peccauimus, inique fecimus, iniuste
gessimus, inpie egimus et recessimus ac
5 *Ioh. 14,30 8 cf. Deut. 23,7 9 cf. Ex. 1,11—14 10 cf. IV Reg. 24,14—16
11 cf. Rom. 7,23 17 *Rom. 7,24—25 22 cf. Dan. 6, 22 23 *Dan. 3,29-31 g et] sed 58 2 ut -3 fecit in mg. inf.$omnium 93
solo om.S3 3 inu. est dol. g 6 huius AD 7 uestigia <P causa B nee s
8 reuertente A abhom. (-tur A) codd. 9 qui AD latere AD 10 ciu.
extr. s abstruimus s fuimus B babilonem B bal(l eras.)billonem A
ces (del.)
11 de lege B moratur )84> 12 disper. A confessio B 13 inriteri s inretiti
B 14 loquebatur AD 15 eius om. s salu (del.) eius 95 baptismatis <P
—smo AD disposuerit s 16 ueteri s
illud quoque, quod in tricesimo primo psalmo dicitur:
peccatum meum cognitum tibi feci et iniquitatem
meam non abscondi. dixi: confitebor
aduersum me iniustitiam meam domino,
et tu remisisti inpietatem peccati mei. pro
hoc orabit ad te omnis sanctus in tempore
oportuno, non Dauid et iusto uiro et — ut simpliciter loquar —
prophetae, cuius uerba narrantur, sed peccatori congruit. cumque
iustus sub persona paenitentis talia profudisset, a deo meretur
audire: intellegere te faciam et docebo te in
uia hac, in qua ambulabis; confirmabo super
te oculos meos.
in tricesimo quoque septimo psalmo, cuius
titulus est: in commemorationem, ut doceat nos semper
peccatorum nostrorum memores esse debere et agere paenitentiam,
tale quid legimus: non est pax ossibus meis a facie
peccatorum meorum. quoniam iniquitates
meae eleuatae sunt super caput meum, quasi
onus graue adgrauatae sunt super me. cor-
25 ruptae sunt et putruerunt cicatrices meae a
facie insipientiae meae. adflictus sum et incuruatus
sum nimis.
totus hic apostoli locus et in superioribus
et in consequentibus, immo omnis epistula eius ad Romanos
alt. et om. Φ 2 audiuimus AD 5 et ad s.i.0 ad B
Quare apostolus Paulus in eadem ad Romanos scribit epistula:optabam
ego ipse anathema esse a Christo
pro fratribus meis et propinquis meis iuxta
carnem, qui sunt Israhelitae, quorum adoptio
et gloria et testamenta et legislatio et cultus
et repromissiones, quorum patres, ex quibus
est Christus iuxta carnem, qui est super om-
nia deus benedictus in saecula, amen2 — Re
uera ualida quaestio, quomodo apostolus, qui supra dixerat: quis
nos separabit a caritate Christi? tribulatio
an angustia an persecutio an fames an nuditas
an periculum an gladius?et rursum: confido
autem, quia neque mors neque uita neque
angeli neque principatus neque praesentia
neque futura neque fortitudines neque excelsa
neque profundum neque alia creatura
poterit nos separare a caritate dei, quam habemus
in Christo Iesu, domino nostro, nunc sub
iureiurando confirmet et dicat: ueritatem dico in Christo,
non mentior, testimonium mihi perhibente
conscientia mea in spiritu sancto, quoniam
tristitia mihi est magna et continuus dolor
cordi meo; optabam enim anathema esse ipse
a Christo pro fratribus meis et propinquis
iuxta carnem et reliqua.
si enim tantae est in dominum
AD et] ut AD 2 magna et multa erunt scribenda
AD 5 ipse ego D ipso s anatema if>a.c.B 6 et] ac g alt. meis
om.33$ (cf.p.40,10) 7 ihlAD 8 et gl. ettest. etleg.om.<2> 9 promissiones
93a,c.<PB etexç 12 supra] sunt (exp.) A quisexqui93$13separauitcodd.
pracler B a s.Z.33 14 angustia in mj<.ad 18 fortitudinis93a.c.5> fortitudoAD
et ne ei forsitan non credamus, iurat et connrmat
in Christo et conscientiae suae testem inuocat spiritum sanctum,
se habere tristitiam non leuem et fortuitam sed magnam et incredibilem
et habere dolorem in corde, non qui ad horam pungat et transeat,
sed qui iugiter in corde permaneat. quo tendit ista tristitia ? ad
quid proficit incessabilis dolor? optat anathema esse a Christo et
perire, ut alii salui fiant. sed si consideremus Moysi uocem rogantis
deum pro populo Iudaeorum atque dicentis: si dimittis eis
peccatum suum, dimitte; sin autem non uis,
dele me de libro tuo, quem scripsisti, perspiciemus
eundem et Moysi et Pauli erga creditum sibi gregem affectum.
pastor
enim bonus ponit animam suam pro ouibus, mercennarius autem,
cum uiderit lupum uenientem, fugit, quia non sunt eius oues. et hoc
ipsum est dicere: optabam anathema esse a Christo
et: dele me de libro, quem scripsisti. qui enim delentur
de libro uiuentium et cum iustis non scribuntur, anathema
fiunt a domino. simulque cerne apostolum, quantae caritatis in
Christo sit, ut pro illo cupiat mori et solus perire, dum modo
omne in illum credat hominum genus, perire autem non in
cf. Ps. 68, 29 eras.)A persecutiones (ex -nis) B 2 eius] di B 4 pr. et
om.ip ac] et H simulque ip 5 creaturae D ei om.SdD et A 6 separatur
Dip Christum lesum s ista om.B 7 inprudentia B 8 crederemus B
10 non] et nonAD pr. et] ac g fortitam ASda.c.m2 11 pr. et s.l.fp ad s.l.<P
pugnat codd. praeter B 13 perficit if> 14 si om.<P Moysis g 15 dum B
dimittes ipp.c. eis
unde et de quadragesimo tertio
psalmo adsumit exemplum: quoniam propter te mortificamur
tota die, reputati sumus ut oues
occisionis. uult ergo apostolus perire in carne, ut alii saluentur
in spiritu, suum sanguinem fundere, ut multorum animae conseruentur.
quod autem anathema interdum occisionem sonet, multis
ueteris instrumenti testimoniis probari potest.
et ne leuem putemus
esse tristitiam et modicam causam doloris, iungit et dicit: pro
fratribus meis et propinquis iuxta carnem.
quando propinquos appellat et fratres iuxta carnem, in spiritu a se
ostendit alienos. quorum est, inquit, adoptio, quae significantius
Graece dicitur vlofteoia, de quibus quondam dominus loquebatur:
et quorum gloria, utde cunctis
gentibus eligerentur in peculiarem populum dei. et quorum
testamenta, unum in littera, alterum in spiritu, ut, qui prius
in carne seruierant caerimoniis legis abolitae, postea seruirent in
spiritu mandatis euangelii sempiterni. et legislatio ad
utrumque respondet: et noui et ueteris testamenti. et cultus,
id est uera religio. et repromissiones, ut, quicquid repromissum
est patribus, conpleretur in filiis. et — quod omnibus maius
est — ex quibus Christus, de Maria generatus uirgine.
et ut sciremus, quis iste sit Christus, causas doloris sui uno sermone
conprehendit: qui est super omnia deus benedictus
14 *Ex. 4, 22 15 *Esai. 1,2 Ps. 17, 46 16 cf. Rom. 9, 4 17 cf. Rom. 9, 4
19 cf. Rom. 1,9 20 cf. Rom. 9, 4 21 cf. Rom. 9, 4 22 cf. Rom. 9, 4
24 cf. Rom. 9, 5 26 Rom. 9, 5 add. est s.l.m2A 2 quadragensimo (seq. ras. 2 litl.)$quadragesimo
et AD 5 carne A ut — sanguinem om.B 6 spm 0 ut] et 0
Quid uelit intellegi, quod idem apostolus scribit ad Colosenses:
nemo uos superet uolens in humilitate
mentis et religione angelorum, quae non uidit
ambul a ns frustra inflatus sensu carnis suae
et non tenens caput, e x quo totum corpus per
ne xus et coniunctiones subministratum et constructum
crescit in augmentum dei et reliqua. —
etsi inperitus sermone,
non tamen scientia, nequaquam Paulum de humilitate,
sed de conscientiae, ueritate dixisse etiam nunc adprobamus.
profundos enim et reconditos sensus lingua non explicat et, cum
ipse sentiat, quod loquatur, in alienas aures puro non potest transferre
sermone. quem cum in uernacula lingua habeat disertissimum
— quippe ut Hebraeus ex Hebraeis et eruditus ad pedes Gamalielis,
uiri in lege doctissimi — se ipsum interpretari cupiens inuoluitur.
sin autem in Graeca lingua hoc ei accidit, quam nutritus in Tarso
Ciliciae a parua aetate inbiberat, quid de Latinis dicendum est,
qui uerbum de uerbo exprimere conantes obscuriores faciunt eius
21 cf. Act. 22, 3 et Bg recipi perciperetur scripsi reci(ex e Ø)peretur .493D<P recipitur
B (ex recipetur) g 3 iudici Aa.c.m2D in s.l.s prop. et fratres AD
propinquis s dispicere s.UB suos displicere ADB 4 fuert B fuerunt D fuerant
A 5 tanta nunc AD mala om.<P 6 uellit sp.c. scribet Aa.c.m2D
Colossenses ç 7nemo] neJ. 8 relegione Aℬ Φ uidet ℬ11 nexum AB,ℬp.c.
nemo uos superet: \'nemo aduersum
uos brauium accipiat\'. hoc enim Graece dicitur
uel insidiis magistrorum
multaque sunt uerba, quibus iuxta morem urbis et prouinciae suae
familiarius apostolus utitur. e quibus exempli gratia pauca ponenda
sunt: mihi autem parum est iudicari ab humana
die, hoc est
uos\', et, quod nunc dicitur:
id est \'nullus aduersum uos brauium accipiat\'. quibus et
aliis multis uerbis usque hodie utuntur Cilices.
nec hoc miremur
in apostolo, si utatur eius linguae consuetudine, in qua natus
est et nutritus, cum Uergilius, alter Homerus apud nos, patriae
12Rom. 6,19 13 cf. IlCor. 12,14 15 cf. Col. 2,18 1scf. Horat. epist. 111,50 ueluti AD stranguelant s stragulant Aa.c.m2 transgulant D 2 co- .
nabitur AD Jiagaqg. uane script. in codd. sensus AD eius om.g
3 tri(e s.l.m2)cias implicitate A tricia simplicitate D sui CPB ordine Aa.c.m2
93D0 4
ex quo capite corpus ecclesiae per
suas conpages atque iuncturas iuncturas doctrinae caelestis accipit
sucum, ut omnia paulatim membra uegetentur et per occultos uenarum
meatus fundatur defaecatus sanguis ciborum et ministretur
atque subcrescat, immo teneatur temperantia corporis, ut de fonte
capitis rigati artus crescant in perfectionem dei, ut inpleatur saluatoris
oratio: pater, uolo, ut, sicut ego et tu unum
sumus, sic et isti in nobis unum sint, ut, postquam
nos Christus tradiderit patri, sit deus omnia in omnibus.
tale quid et in uerbis et in sensibus et in genere elocutionis
obscurissime scribit ad Ephesios: ueritatem autem
loquentes in caritate crescamus in illo per
omnia, qui est caput Christus, ex quo totum
2,18 7cf. Col. 2,18 ll*ICor. 11,3 19 *Ioh. 17, 21 20 I Cor. 15, 28
23 *Eph. 4, 15-16, in hurailitate AD 3 et om.B relione B cultura B 4 quae]
q A qui B 5 quae nos A superari 93 separare 3> uidet 93 uidit cet. 6 cum
tumens] contumens D incedet if> 7 superbiam et scripsi superbiet 33$su-
perbiam cet. 8 inflatur AD tumet A(excum etm2)D 9 deleramenta ASaap c.
10 requirens < £ 11 illum AD scriptum fi 12 autem est B atque] ad AD
ac g que s.l.ls et est B 13 intellegentia 93B spiritales s quo om AD
14 suos 93 15 succum B uisitentur s occultus <P -tis Aa.c m2 oculos B
16 fundantur AD fundatus B defecatur s defectus B 17 atque s.l.IS,om s
18 ut] et AD 19 uoloea:uero ?n2A 20 sit But] et s posquam A 21 xps
nos AD 22 tale s.Z.SS,om.$ locutionis AD 25 totus s
iuncturam subministrationis secundum operationem
in mensuram uniuscuiusque membri
augmentum corporis facit in aedificationem
sui in caritate. super quo in commentariis eiusdem
epistulae diximus plenius.
loquitur autem uniuersa contra
eos, qui credentes ex Iudaeis in dominum saluatorem Iudaicas
caerimonias obseruare cupiebant. super qua re et in Actibus
apostolorum non parua quaestio concitata est. unde et supra
Paulus ait:nemo uos iudicet — de his, qui magistros legis
esse se iactant — in cibo et potu, quod alia munda sint,
alia inmunda, aut in parte diei festi, ut alios dies
festos putent, alios non festos — nobis enim, qui in Christum
credimus resurgentem, iugis et aeterna festiuitas est — aut in
parte neomeniae, hoc est kalendarum et mensis noui, quando
decrescens luna finitur et noctis umbris tegitur — Christianorum
enim lumen aeternum est et semper solis iustitiae radiis inlustratur
— aut in parte sabbatorum, ut non faciant seruile opus
et onera non portent, quia nos Christi sumus libertate donati et onera
peccatorum gestare desiuimus.
haec, inquit, omnia umbra
sunt futurorum et imagines uenturae felicitatis, ut, in
quibus Iudaei iuxta litteram haesitant et tenentur in terra, nos
iuxta spiritum transeamus ad Christum, qui ad distinctionem
umbrarum nunc corpus appellatur. quomodo enim in corpore
ueritas est et in corporis umbra mendacium, sic in spiritali intellegentia
mundus omnis cibus et potus et tota festiuitas et perpetuae
kalendae et aeterna requies expectanda est.
quaerimus, quid
10 *Col. 2,16 20 *Col. 2,17 24 cf. Col. 2, 17 g 6 plen. dix. AD 8 abseruare s actis g 9 sup B
10 de his, qui mag. leg. esse se iactant: nemo uos iudicet g 11 et in potu 85
et poto s quod] quasi ç 12 ut] aut AD 13 in om.AD xpo S3 14 credidimus
930 in parte neom. hoc est s.l.ℬ,om .Φ 15 numeniae Aa.c.m2D
cal. A 16 umbraAD detegiturSB 17 aeternorum s
nec mirum, si hoc
post passionem domini faciant, cum per Amos quoque prophetam
dicatur ad eos: num qui d hostias et uictimas obtulistis
mihi quadraginta annis in deserto, domus
Israhel, et adsumpsistis tabernaculum
Moloch et sidus dei Rempham, figuras, quas
fecistis, ut adoretis eas?
quod plenius in contione Iudaica
Stephanus martyr exponens et reuoluens historiam ueterem
sic locutus est: etuitulum fecerunt in diebus illis
et obtulerunt hostias idolo et laetabantur
in operibus manuum suarum. conuersus autem
est deus et tradidit eos, ut colerent militiam
caeli, sicut scriptum est in libro prophetarum.
militia autem caeli non tantum sol appellatur et
luna et astra rutilantia, sed et omnis angelica multitudo eorumque
exercitus, qui Hebraice appellantur sabaoth, id est \'uirtutum\'
siue \'exercituum\'. unde et in euangelio iuxta Lucam legimus:
et subito facta est cum angelo multitudo
militiae caelestis laudantium deum et
5, 25—26 et *Act. 7, 42-43 16 *Act. 7, 41-42 23 cf. Onom. s. 36, 20.
50, 25. 72,17. 75,1. 160, 16 25 *Luc. 2, 13-14 DQBa.c. eamus s
et s.l.s 5 dom. crucif. est g 6 uocatur AD et] uel 93$7 distructa 93
dextructa D 8 spiritalibus fi 9 faciunt 93$Amos] annos B 12 adsumsisti
ip adsumptis Aa.c.m2 13 molohc s dei uestri 58 remfam B rempha
s remfa AD 14 adoraretis Ap.c.m2Ø quos A contentione ADB
17 laeteb. Aa.c.m2 leceb. s 19 est om. g et om.ç malitiam$a.c. 21 milicia
B mi(e £ ma)litiam$22 alt. et om.AD 23 qui] quae A hebraicae 93
hebrae(e A)icae AD ebraeice s appellatur 93sabbaoth B uirtutem 58
24 exercitium B lucan D 25 angelo] euangelio sa.r. angelo angelorum AD
hominibus bonae uoluntatis. facit enim deus angelos
suos spiritus et ministros suos ignem mentem.
et ut sciamus
semper eos, qui colebant idola, licet in templo hostias uiderentur
offerre, non deo eas obtulisse, sed angelis, per Hiezechihel plenius
discimus: dedi eis iustificationes non bonas et
praecepta non bona. non enim sanguinem hircorum et
taurorum quaerit deus, sed sacrificium domini est
spiritus contribulatus, cor contritum et
humiliatum deus non despicit.
et propterea, qui
uitulum fecerunt in Choreb et coluerunt sidus dei Rempham,
de quo in propheta Amos plenius disseruimus, adorauerunt figuras,
quas ipsi fecerunt, et tradidit eos deus, ut seruirent militiae
caeli, quae nunc ab apostolo religio dicitur angelorum. pro
\'humilitate\' in Graeco ταπεινοϕϱοσύνη legitur, id est humilitas
quod autem
sequitur: si mortui estis cum Christo ab elementis
mundi, quid adhuc tamquam uiuentes
in mundo decernitis \'ne tetigeris neque gustaueris
neque contrectaueris\', quae sunt
omnia in interitum ipso usu secundum praecepta
et doctrinas hominum? quae sunt
11 cf. Ps. 105,19 cf. Am. 5, 26 et Act. 7, 43 12 cf. Hieron. comm. in Amos
5, 26 13 cf. Act. 7,42 14 cf. Col. 2,18 15 cf. Col. 2,18 19 *Col. 2,20—23 3 alt. suos s.l.A alt. et om.$ scimus q) 4 excolunt AD templo] tempore
AD 5 hiezechihel (—iel$)93$iezechiel B ezechihel (-iel D)AD 6 non
bonas om.AD 7 et] aut AD 8 domini] deo g est om.AD 10 deus om.s
dispicit Aa.c.m 2ℬ Φ qui] quia
curramus per
singula et obscuritatem sensuum atque uerborum Christo reserante
pandamus. si baptizati estis in Christo et cum Christo in baptismate
mortui, mortui autem \'ab elementis\' mundi — pro eo, quod
est \'elementis\' —, cur mecum non dicitis: mihi autem absit
gloriari nisi in cruce domini mei Iesu Christi,
per quem mihi mundus crucifixus est et ego
mundo, nec audistis dominum dicentem ad patrem: de
mundo non sunt, sicut et ego non sum de mundo
o, et: \'mundus odit eos, quoniam non sunt de mundo, sicut et ego
non sum de mundo\', sed e contrario quasi uiuentes in mundo
decernitis: \'ne tetigeris corpus hominis mortui, ne uestimentum et
scabellum, in quo sederit mulier menstruata, neque gustaueris
suillam carnem et leporum et sepiarum et lolliginum, murenae et
anguillae et uniuersorum piscium, qui squamas et pinnulas non
habent\', quae omnia in corruptione et interitu sunt ipso usu
et stercore degeruntur ?
esca enim uentri et uenter
escis, et omne, quod intrat per os, non communicat
hominem, sed ea, quae de nobis exeunt.
17,16 13 cf. Ioh. 15,19 14 cf. Col. 2, 20—22 15 cf. Leu. 5, 2 cf. Leu.
15, 19-23 16 d. Leu. c. 11 et Deut. 14,3-20 20 1 Cor. 6, 13 21 *Matth.
15,11 uel *Marc. 7, 15 ADB honorem aliqui s 6 in Christo
om.0 7 pr. mortui om.s consepulti s.l.m2$$,g helem. AD elim. 93$
mundi -elem. om.s huius mundi ç; 8 helem. B elim. 93 mecum] meum B
9 mei] nostri g 11 nec —12 alt. mundo om.AD (c/. ad l. 14) nec si.$>
dominum s.l.Ø ad patrem s.l.m2ℬ,om .Φ 12
quibus infert: et irritum fecistis
mandatum dei propter traditionem
uestram. quantae traditiones pharisaeorum sint, quas hodie
δευτϱώσεις uocant, et quam aniles fabulae, reuoluere nequeo. neque
praeterea, quia
iussum est, ut diebus sabbatorum sedeat unusquisque in domo sua
et non egrediatur nec ambulet de loco, in quo habitat, si quando
eos iuxta litteram coeperimus artare, ut non iaceant, non ambulent,
15,3--6 13Matth. 15, 6 22 cf. Ex. 16, 29 s a me s.l.<1> 4 autem] enim 58
dicentes S3a.c.<2> docentes et AD 5 hom. et praec. AD corr. phar. s
7 statueritis A\'isa.c.m2,$ 8 qui s.l.s 9 et] uel g; add. morti (del.) s
morte s.l.s moriatur ØB 11 uel] et AD matri om.B 12 honorificabit B
14 traditiones uestras g 15 sint s sunt codd. 16 uocant dsvz. g A(d<P)EY-
TEPQCIC sn deyterocic 58
Sequitur: quae sunt rationem quidem habentia
sapientiae. hoc loco quidem\' coniunctio superflua est,
quod in plerisque locis propter inperitiam artis grammaticae
apostolum fecisse repperimus; neque enim \'sed\' sequitur uel alia coniunctio,
quae solet ei propositioni, ubi \'quidem\' positum fuerit,
respondere. uidentur igitur obseruationes Iudaicae apud inperitos
et uilem plebiculam imaginem habere rationis humanaeque sapientiae,
unde et doctores eorum
et si quando certis diebus traditiones suas exponunt, discipulis suis
solent dicere:
pro\'superstitione\'in Graeco ἐϑελοϑϱησεία posita est, hoc est
non pareunt Iudaei eorporibus suis in
adsumptione ciborum contemnentes interdum, quae habent, et quaerentes,
quae non habent - ex qua necessitate debilitates interdum et
morbos contrahunt —, nec honorant semet ipsos, cum omnia munda
sint mundis nihilque possit esse pollutum, quod cum gratiarum
actione percipitur, et idcirco a domino sit creatum,
ut saturitate et adinpletione carnis humanos artus uegetet
atque sustentet.
elementa autem mundi, a quibus, immo quibus
mortui sumus, lex Moysi et omne uetus instrumentum intellegendum
est, quibus quasi elementis et religionis exordiis dominum
discimus. quomodo enim elementa appellantur litterae, per quas
syllabas ac uerba coniungimus et ad texendam orationem longa
meditatione procedimus, ars quoque musica habet elementa sua et
geometrica ab elementis incipit linearum et dialectica atque medicina
habent eloaycoyag suas, sic elementis ueteris testamenti, ut ad
unde et centesimus octauus decimus psalmus et omnes alii, qui
litteris praenotantur, per ethicam nos ducunt ad theologiam et ab
elementis occidentis litterae, quae destruitur, transire faciunt ad
spiritum uiuificantem. qui ergo mundo et elementis eius mortui
sumus, non debemus ea obseruare, quae mundi sunt, quia in altero
initium, in altero perfectio est.
Quid sibi uelit, quod idem apostolus ad Thessalonicenses
scribit: nisi discessio uenerit primum etreue-
supra enim ad
eos scripserat: hoc uobis dicimus in uerbo domini,
quia nos, qui uiuimus, qui residui sumus in
aduentu domini, non praeueniemus eos, qui
dormierunt, quoniam ipse dominus in iussu
et in uoce archangeli et in tuba dei descendet
de caelo et mortui, qui in Christo sunt, resurgent
primi. deinde nos, qui uiuimus, qui residui
sumus, simul rapiemur cum illis in nubibus
obuiam domino in aera et sic semper cum
domino erimus. itaque consolamini inuicem
in uerbis istis.
quod audientes Macedones non intellexerunt,
quos secum uiuentes apostolus uocet et qui dicantur residui, qui
cum illo rapiantur in nubibus obuiam domino, sed arbitrati sunt,
dum adhuc esset in corpore et antequam gustaret mortem, Christum
in sua maiestate uenturum. quod apostolus audiens rogat eos et
adiurat per aduentum domini nostri Iesu Christi, ut non cito moueantur
neque per spiritum neque per sermonem neque per epistulam
tamquam ab eo scriptam, quasi instet dies domini.
duos autem esse
aduentus domini saluatoris et omnia prophetarum docent uolumina
et euangeliorum fides, quod primum in humilitate uenerit et postea
B prima] add. epla s.l.m2A ad thess. D ad th(t <PB)es. cet. add.
epistola g 3 non om.s 4 scrib. uobis g enim om.$ 8 habentis ADB
et om.$10 nos om.A res. sumus] residuimus s 11 aduentum A 12 iusso A
13 pr. et om.AD alt. in om.D descendit A discendit 93 14 sunt om.93
15 res. sumus] relinquimur g 16 nubibus] add. caeli (exp.)Ø 17 domino]
Christo g 19 audientis s machedones 93 22 essent 93a.r.<f>B gustarent
83a.r.$p.c. 23 quid s aud. apost. AD et om.B 26 tamquam om.A
mundi futura sint et quomodo uenturus antichristus,
quando loquitur ad apostolos: cum u ide r i tis abominationem
desolationis, quae dicta esta Danihele
propheta, stantem in loco sancto — quis
legit, intellegat — tunc, qui in Iud ae a sunt, f ugiant
ad montes et, qui in tecto, non descendat
tollere aliquid de domo sua.
et iterum: tunc,
si quis uobis dixerit: \'ecce hic Christus aut
illic\', nolite credere. surgent enim pseudochristi
et pseudoprophetae et dabunt signa
magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur,
si fieri potest, etiam electi. ecce praedixi
uobis. si ergo dixerint uobis: \'ecce in
deserto est\', nolite exire, \'ecce in penetralibus',
nolite credere. sicut enim fulgur exit ab
oriente et paret usque in occidentem, ita
erit et aduentus filii hominis.
ac deinde: tunc
apparebit signum filii hominis in caelo et
uidebunt filium hominis uenientem in nubibus
caeli cum uirtute multa et maiestate. et
mittet angelos suos cum tuba et uoce magna
et congregabunt electos eius a quattuor
uentis a summo caelorum usque ad terminos
eorum.
rursumque de antichristo loquitur ad Iudaeos: ego
ueni in nomine patris mei et non credidistis
mihi. si alius uenerit in nomine suo, illum
25 *Ioh. 5, 43_ 1 ingloriam.293 prostante B qui B consumationem B 2mundi
om.0 futura] uentura g uenturus] uentura sint$3 abhom. aQDB 4 daniele
Ø(?)B danihelo Ap.c.m2 6 fugiunt ex fugient 58 7 descendet s discendit 93
descendant ç 8 suo s 10 pseudoxpo <f>a.c. 11 seudoprophetae 0 12 ut s.l.<P
15 est om.AD penetrabilibus ADB penetrabilis if> 16 fulgor AØ,5sa.c.
exiit 58 exiet ØB 17 parit 93 18 hominis filii s fili AD ac -19 filii
hom. om.B 19 fili AD in caelo -20 hominis s./.m2ℬ,om .Φ 20 hominis
cui errori medetur apostolus
et exponit, quae ante aduentum antichristi debeant praestolari, ut,
cum illa facta uiderint, tunc sciant antichristum, id est hominem
peccati et filium perditionis, qui aduersatur et extollitur
super omne, quod dicitur deus aut quod
colitur, et qui in templo dei sedeat, esse uenturum.
n i s i, inquit, uenerit discessio primum — quod Graece
dicitur ajzoovaoia, ut omnes gentes, quae Romano imperio subiacent,
nisi,
inquit, ante Romanum imperium fuerit desolatum et antichristus
praecesserit, Christus non ueniet, qui ideo ita uenturus est, ut
B animas s 2 somnum 93$3 aliorum s
aesaie A<$esaye B isaiae 33 danielis ØB danihel A 4 pronuntia(n s.l.)tia s
5 ut orn.AD 7 xpi (del.) antichristi 33 Christi s ut] et s 8 cum om.A
homini B 10 super] sp B supra s pr. quod] quo A 11 et qui A5SDB qui et s
ita ut s templum s 12 dissentio B greci s 13 romana
SBa.c. 14 fuerit homo peccati AD 15 que s quae 93 omnia s praen. s
pron. codd., sed ct.l. 4 16 est om.B 17 diabuli )ss 19 supra B ut s.l.s
et AD 20 siue omnium SSa.c. siue omnium siue omnem ØB prob. omnem s
prob.] prauam 93$relig. -22 putant om.B 21 uel in ℬ
22 in s.l.s e(e)cclesia ut (ex ecclesiam$)93$23 se s.l.<P se esse AD
24 fuerit rom. ante imp. AD fuerit Rom. imp. ante s antixpo s 25 ita om.%3$
scribo per epistulam, cum apud uos essem, praesenti sermone narrabam
et dicebam uobis Christum non esse uenturum, nisi praecessisset
antichristus. et nunc quid detineat, scitis,
ut reueletur in suo tempore, hoc est: quae causa sit,
ut antichristus in praesentiarum non ueniat, optime nostis.
nec
uult aperte dicere Romanum imperium destruendum, quod ipsi,
qui imperant, aeternum putant. unde secundum Apocalypsin Iohannis
in fronte purpuratae meretricis scriptum est nomen blasphemiae,
id est \'Romae aeternae\'. si enim aperte audacterque
dixisset: \'non ueniet antichristus, nisi prius Romanum deleatur
imperium\', iusta causa persecutionis in orientem tunc ecclesiam
consurgere uidebatur.
Quodque sequitur: iam enim mysterium iniquitatis
operatur, tantum ut, qui tenet nunc, teneat,
donec de medio fiat, et tunc reuelabitur
ille iniquus, hunc habet sensum: multis malis atque peccatis,
quibus Nero, inpurissimus Caesarum, mundum premit, antichristi
parturitur aduentus et, quod ille operaturus est postea, in isto ex
parte conpletur, tantum ut Romanum imperium, quod nunc uniuersas
gentes tenet, recedat et de medio fiat.
et tunc antichnstus
ueniet, fons iniquitatis, quem dominus Iesus interf
i c i e t spiritu oris sui, diuina uidelicet potestate et
suae maiestatis imperio, cuius iussisse fecisse est, non in exercitus
multitudine, non in robore militum, non in angelorum
auxilio, sed, statim ut ille aduenerit, interficietur antichristus.
et quomodo tenebrae solis fugantur aduentu, sic inlustratione
aduentus sui eum dominus destruet atque delebit,
2, 7—8 22 II Thess. 2, 8 27 II Thess. 2,8 3 non s.l. B praecessisset et A
4 nunc ex num D deteneat$34> 7 distr. 93$dextr. D 8 unde] ut AD
apocalipsin AtfB apocalypsim g 10 romanae
et quia tacita quaestio poterat
commoueri: cur enim concessit deus omnem eum habere uirtutem
et signa atque prodigia, per quae seducantur, si fieri potest, etiam
electi dei?\', solutione praeuenit quaestionem et, quod obponi poterat,
antequam obponatur, absoluit. faciet, inquit, haec omnia non sua
uirtute, sed concessione dei propter Iudaeos, ut qui noluerunt caritatem
recipere ueritatis, hoc est Christum, quia caritas dei diffusa
est in corda credentium et ipse dicit: ego sum ueritas, de
quo in psalmis scriptum est: ueritas de terra orta est.
qui ergo caritatem et ueritatem non receperunt, ut saluatore suscepto
salui fierent, mittit illis deus non operatorem, sed ipsam operationem,
id est fontem erroris, ut credant mendacio, quia mendax est
ipse et pater eius. et siquidem antichristus de uirgine natus
esset et primus uenisset in mundum, poterant habere Iudaei excusationem
et dicere, quod putauerint ueritatem et idcirco mendacium
pro ueritate susceperint; nunc autem ideo iudicandi sunt,
immo procul dubio condemnandi, quia Christo ueritate contempta
postea mendacium, id est antichristum, suscepturi sunt.
6 cf. II Thess. 2,10 8 cf. II Thess. 2, 9 9 cf. Matth. 24, 24 13 cf. Rom.
5, 5 14 Ioh. 14, 6 15 Ps. 84, 12 16 cf. II Thess. 2, 10 18 loh. 8, 44 om.ADB erant 93a.c.s 3 atque] et s prodigia om.D sed del.D
4 quae] qui SSp.c. operatur A operabantur B resistere AD restitere s
6 ueritatis s deuorauit D seducuntur AD 7 praeparata A pot.
questio$9 et om.AD seducuntur AD si ex s; B 10 solutio AD
oponi <aa.c.B opponi sp.c.ç 11 adsoluit s haec om.AD 12 confessione
faa.c.m2$13 hoc est] add. spiritum dei per B 14 corde 93 17 mittet
Ap.c.m2B 18 mendatium s 19 ille ipse B 20 poterat s Iud. hab. g
21 dicerent Aa.c.D 22 suceperint (sic) sed cum non ita sit B 23 in xpo B xpi D
Quod ignotus ad ignotum audeo scribere, sanctae ancillae
Christi Hedybiae et sanctae filiae meae, coniugis tuae Artemiae,
immo sororis ex coniuge atque conseruae, fecit deprecatio. quae nequaquam
propria salute contenta tuam et ante quaesiuit in patria
et nunc in sanctis locis quaerit salutem imitari cupiens Andreae et
Philippi apostolorum beniuolentiam, quorum uterque inuentus a
Christo fratrem Simonem et amicum Nathanahel inuenire desiderat,
ut alter eorum mereatur audire: tu es Simon, filius Iohannis,
tu uocaberis Cephas, quod interpretatur
Petrus, alter \'donum dei\' —hoc enim in lingua nostra sonat
Nathanahel — Christi ad se loquentis testimonio subleuetur: ecce
uere Israhelita, in quo dolus non est.
optauerat
quondam et Loth cum filiabus saluare coniugem suam et de incendio
Sodomae et Gomorrae paene semiustus erumpens educere eam, quae
12 cf. Onom. s. 19,14 13 Iohj 1, 47 14 cf. Gen. 19, 15-26 G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII. J = Vindohonensis lat. 934 s. IX. I = Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. N = Casinensis 295 s. X. t = Casinensis 298 s. X-Xl. B = Berolinensis lat. 18 s. XII.
tentiam Ip.c.m2 ad rusticum exortatoriasuper poenitentiam (penitente B)DB ad
rusticium super agenda penitentia, quem uxor casta luxuriosum eidem hieronimo
pr(a)esens insinuauit Nt; Hieronymi nomen exhibent tituli in G (eiusdem), DNtB G 4 hedybiae G he(he— t e- DB)dibiae (-e) cet. sanctae
G,om.cet. arthemiae(—e) Dt,Np.c. arteminae G 5 ex in ras. m2B et J
6 contemta N contempta B 7 salutem Otn.ç 8 philipi I beneu. J,Ja.c.
9 symonem JDB nat(h s.l.)anael B desiderabat B 10 alter] uterque Nt
symon Gp.c.m2JID ioannis Za.c. iohanna D 11 cephas IDN cefas B
12 in om.ç 13 natanahel B Nathanael g 14 uere] uir I 15 lot Ga.c.m2(
alt. et
denique, postquam Sodomiticas ualles ac tenebras derelinquens ad
montana conscendit, ortus est ei sol m Segor, quae interpretatur
\'paruula\', ut parua fides Loth, quia maiora non poterat, saltim
minora seruaret. neque enim Gomorrae quondam et erroris habitator
statim ad meridiem poterat peruenire, in qua Abraham, amicus domini,
cum angelis suscepit deum et Ioseph fratres pascit in Aegypto
sponsusque audit a sponsa: ubi pascis, ubi cubas in
meridie?
Samuhel quondam plangebat Saul, quia superbiae uulnera
paenitentiae medicamine non curabat, et Paulus lugebat Corinthios,
qui fornicationis maculas lacrimis delere nolebant. unde et
Hiezechiel librum deuorat scriptum intus et foris carmine et planctu
et uae: carmine super laude iustorum, planctu super paenitentibus,
uae super his, de quibus scriptum est: cum uenerit inpius
in profundum malorum, contemnit.
quos ostendit et
Esaias dicens: uocauit dominus sabaoth n die a
fletum et planctum et decaluationem et accinctionem
ciliciorum; ipsi autem fecerunt
laetitiam et exultationem mactantes uitulos
et occidentes oues, ut comederent carnes, atque
dicentes: manducemus et bibamus; cras
74, 13 8 cf. Gen. 18,1 9 ef. Gen. 50,21 10 *Cant. 1, 7 v6) 11 cf. I Reg.
15,11 et 35 12 cf. I Cor. 5, 2 . II Cor. 2, 1-11 14 cf. Ezech. 2, 9—3,3
16 *Prou. 18, 3 18 *Esai. 22,12—13 uitiis s.l.m2I uestigiis J asstr. N astr. tB etj ea g,ras.l—2UU.B
trep. desperatione Bp.c.m2 desperatione trep. s respiciens quoque G respiciens
D 2 post tergum Gt 3 perd. mul. B perditam D 5 conscendens J,
Ia.c.m2 est om.D 6paruaom.fi Lot g saltemGNtB 7 erroris] amorre
de quibus et Hiezechiel loquitur: et tu,
fili hominis, dic domui Israhel: sic locuti
estis dicentes: errores nostri et iniquitates
nostrae super nos erunt et in ipsis contabescimus;
et quomodo salui esse poterimus? dic
eis: uiuo ego, dicit dominus; nolo mortem inpii,
sed ut conuertatur a uia sua.
et iterum: reuertimini
recedentes a uia uestra; quare moriemini,
domus Israhel? nihil ita offendit deum quam
desperatione meliorum haerere peioribus, licet et ipsa desperatio
incredulitatis indicium sit. qui enim desperat salutem, non putat
futurum esse iudicium. quod si metueret, utique bonis operibus
se iudici praepararet. audiamus per Hieremiam loquentem deum:
conuerte pedem tuum a uia aspera et guttur
tuum a siti et iterum: numquid, qui cadit, non
resurget aut, qui auersus est, non reuertetur?
et per Esaiam: quando conuersus ingemueris,
tunc saluus eris et scies, ubi fueris.
scire non
possumus aegrotationis mala, nisi cum fuerit sanitas consecuta,
et, quantum boni uirtus habeat, uitia demonstrant clariusque fit
lumen conparatione tenebrarum. Hiezechiel quoque isdem uerbis,
quia eodem et spiritu: conuertimini, inquit, et redite
ab iniquitatibus uestris, domus Israhel, et
non erunt uobis in tormentum inpietatis.
22 *Ezech. 18, 30-32 D h(expo)ezechihel I ezechi(h s.l.)el J ezechiel tB 2 filii B
sic ex si G nunc Ia.c.m2 4 erunt s.l.m2l,om.J sunt Bp.c.m2 5 esse pot.]
erimus Nt 6 inpii] peccatoris B 7 ut s.l.B sua] add. mala B 8 morimini
GJa.c. 10 desperationem (nem eras.)J desperatio et desperatione B
meliorumj malorum tp.c.m2 11 putet D 12 esse fut. J X iudicii (ii in ras.
m2G,idt. i
unde et in consequentibus loquitur:
uiuo ego, dicit dominus. nolo mortem peccatoris,
nisi ut reuertatur a uia sua et uiuat,
ne mens incredula bonorum repromissione desperet et semel perditioni
animus destinatus non adhibeat uulneri curationem, quod
nequaquam aestimat posse curari. idcirco iurare se dicit, ut, si non
credimus promittenti deo, credamus saltim pro nostra salute iuranti.
quam ob causam et iustus precatur ac dicit:
conuerte nos,
deus salutaris noster, et auerte furorem tuum
a nobis et iterum: domine, in uoluntate tua praestitisti
decori meo fortitudinem, auertisti
faciem tuam et factus sum conturbatus. postquam
enim foeditatem delictorum meorum uirtutum decore mutaui,
infirmitatem meam tua gratia roborasti et te audiam pollicentem:
persequar inimicos meos et conprehendam
eos et non reuertar, donec deficiant, ut,
qui te ante fugiebam et inimicus eram, tua conprehendar manu.
ne cesses a persequendo, donec deficiam a uia mea pessima et reuertar
ad uirum meum pristinum, qui mihi dabat linteamina mea et oleum
et similam et cibabat me pinguissimis cibis. qui idcirco obsaepsit
atque praeclusit uias meas pessimas, ut eam inuenirem uiam, quae
dicit in euangelio: ego sum uia et uita et ueritas.
Ezech. 33, 11 23 cf. Ezech. 16,13 et 18-19 26 *Ioh. 14, 6 B 2 aduersus Nt 3 alt. et in ras.m2B 4 enim s.l.N
Sdom.Jdi et om.B 8 bon. repromissionem INt de bon. repromissione g
disperet Jp.c.I ad perditionem B 10 aestimet Nt existimat s non s.l.B
11 saltem GNtB 12 et om.B iustus] seq. spat. 6 litt. t ac G et cet. 13 iram
tuam t 14 nobis] add. hucusque s.l.m2J bonitate (pr. t s.l.J)J,2a.c.m2
15 fortit.] uirtutem R 16 tuam] add. a me J(eras.)g 17 fed. t fed. DNB 18 et
te] ecce DB audiam Nt 20 eos] illos DB conuertar JZtB ut] utique B
22 nec G 23 mihi s.l.m2l dabit g oleum meum G 24cibabitg
qui seminant in lacrimis,
in gaudio metent. euntes ibant et flebant portantes
semina sua; uenientes autem uenient
in exultatione portantes manipulos suos,
et loquere cum eo: laboraui in gemitu meo, lauabo
per singulas noctes lectum meum, in lacrimis
stratum meum rigabo, et iterum: sicut desiderat
ceruus ad fontes aquarum, ita desiderat
anima mea ad te, deus. sitiuit anima mea ad
deum fortem et uiuum, factae sunt lacrimae
meae panis per diem et noctem, et in alio loco: deus,
deus meus, ad te de luce uigilo. sitiuit ad te
anima mea, quam multipliciter tibi caro mea.
in terra deserta et inuia et inaquosa, sic in
sancto apparui tibi.
quamquam sitierit te anima mea,
tamen multo te plus carnis meae labore quaesiui et tibi in sancto apparere
non potui, nisi prius in terra deserta a uitiis et inuia aduersariis
potestatibus et absque humore et reumate ullius libidinis
commorarer. fleuit et dominus super ciuitatem Hierusalem, quia non
egisset paenitentiam, et Petrus trinam negationem amaritudine abluit
lacrimarum inpleuitque illud propheticum: exitus aquarum
deduxerunt oculi mei.
plangit et Hieremias populum
paenitentiam non agentem dicens: quis dabit capiti meo
aquam et oculis meis fontem lacrimarum et
plorabo populum istum per diem et noctem?
19 cf. Luc.19, 41-44 20 cf. Matth. 26,75 etc. 21 Ps. 118,136 23 *Hier. 9,1 mittentes Gp.c.m2 4 in] cum B 5 lab. in gem. meo om.DNtB
6 in om.Nt lacr. meis 1 7 ceru. des. J X 10 te deum s uiuum et
fortem D forte Ba.c.m2 fontem g et s.l.m2JB,om.Ig uiuum] add.
quando ueniam et apparebo ante faciem dei ? g sunt] add. mihi Is.l.m2 g
11 panis s.l.N panes JIDB 12 anima mea ad te f 13 multiplicetur G
tibi] et Nt 14 pr. et om.B et in Nt alt. et] et in Nt 15 aparuit (t eras.) I
quamquam enim DNtB te s.l.m2B inteNt l6multumj quae(e)sibi GD
17 prius] plus Nt deserta s.l.m2t,om.D aduers. et G et adu(au Nt)ers. INt
18 umore J rheumate g
nequaquam igitur gentilis plangendus est atque Iudaeus, qui
in ecclesia non fuerunt et semel mortui sunt, de quibus saluator dicit:
dimitte mortuos, ut sepeliant mortuos suos,
sed [eos], qui per scelera atque peccata egrediuntur de ecclesia et
nolunt ultra reuerti ad eam damnatione uitiorum.
unde et ad uiros
ecclesiasticos, qui muri et turres ecclesiae nuncupantur, loquitur
sermo propheticus dicens: muri Sion, proferte lacrimas
inplentes illud apostoli: gaudere cum gaudentibus,
flere cum flentibus, ut dura corda peccantium
uestris lacrimis prouocetis ad fletum, ne perseuerantes in malitia
audiant: ego plantaui te uineam fructiferam,
omnem ueram; quomodo conuersa es in amaritudinem
uitis alienae?et iterum ligno dixerunt:
\'pater meus es tu\' et lapidi: \'tu genuisti me\',
et aduerterunt ad me dorsa et non facies suas.
et est sensus: noluerunt ad me conuerti, ut agerent paenitentiam,
sed cordis duritia in iniuriam meam sua terga uerterunt.
quam ob rem et dominus loquitur ad Hieremiam:
uidisti, quae
fecerunt mihi, habitatio Israhel? abierunt
super omnem montem excelsum et subter
omne lignum frondosum et fornicati sunt
ibi. et dixi, postquam fornicata est haec omnia:
\'reuertere ad me\'et non est reuersa.
,
11 Rom. 12,15 14 *Hier. 2, 21 16 *Hier. 2, 27 21 *Hier. 3, 6—7 3 planctum GNt quia ex qui I 5 morituri(?) O ait DB 6 ut sep.]
sepelire s sepelliant Gp.c. 7 eos seclusi eos plange g 10 syon Nt 13 perseuerante
B in illa malitia B 14 te s.l.m2I,om.J uineam meam (meam
del.m2 Σ) JΣ fruct.
0 clementiam dei, o nostram duritiam! dum et post tanta
scelera nos prouocat ad salutem et nec sic quidem uolumus ad
meliora conuerti: si reliquerit, inquit, uxor uirum
suum et alii nupserit et uoluerit postea reuerti
ad eum, numquid suscipiet eam et non
detestabitur? pro quo scriptum est iuxta Hebraicam ueritatem,
quod in Graecis et Latinis codicibus non habetur: et tu
reliquisti me; tamen conuertere et suscipiam
te, dicit dominus.
Esaias quoque in eundem
sensum isdem loquitur paene sermonibus: conuertimini, qui
profundum consilium cogitatis et iniquum,
filii Israhel. reuertere ad me et redimam
te. ego deus et non est alius praeter me. iustus
et saluator non est absque me. reuertimini
<id me et salui eritis, qui estis in extremis
terrae. recordamini horum et ingemescite
et agite paenitentiam, qui erratis. conuertimini
corde et mementote priorum a saeculo,
quoniam ego sum deus et non est alius absque
me.
scribit et Iohel: conuertimini ad me ex tot 0
corde uestro in ieiunio et lacrimis et planctu;
scindite corda uestra et non uestimenta
uestra. misericors enim et miserator est dominus
et agens paenitentiam super malitiis. quan-
taeautemsmtmisencordiaeet quantae (et)— utitaloquar — nimiae
13 *Esai. 45, 21-22 16 *Esai. 46, 8-9 20 *Ioel 2, 12-13 DtB,Ip.c.m2 nostra duritia Jp.r.Ip.c.mZlB tanta in mg.
tn2B 2 nec] ne
unde et Dauid loquitur
in psalmo: non est in morte, qui memor sit tui;
in inferno autem quis confite bitur tibi? et
in alio loco: peccatum meum notum feci et iniquitatem
meam non abscondi. dixi: \'pronuntiabo
contra me iniquitatem meam domino'
et tu dimisisti inpietatem cordis mei. pro hac
orabit ad te omnis sanctus in tempore oportuno.
uerumtamen nisi in diluuio aquarum
multarum ad ipsum non adpropinquabunt.
Uide, quanta magnitudo sit fletuum, ut aquarum diluuio
conparetur. quos qui habuerit et dixerit cum Hieremia: non sileat
pupilla oculi mei, statim in illo conplebitur: m i sericordia
et ueritas obuiauerunt sibi, iustitia
et pax deosculatae sunt, ut, si te iustitia ueritasque
terruerint, misericordia et pax prouocent ad salutem.
totam
paenitentiam peccatoris ostendit psalmus quinquagesimus,
quando ingressus est Dauid ad Bethsabee, uxorem Uriae Cethei, et
19 *Ps. 84,11 24 cf. Ps. 50, 2 JD,Ba.c.m2 ineffabilique I clementiae] seq. ras.
2litt.(et?)J oseae
magnum enim peccatum magna indigebat
misericordia. unde iungit et dicit: multum laua me ab iniquitate
mea et a peccato meo munda me, quoniam
iniquitate m meam ego agnosco et delictum
meum contra me est semper. tibi soli peccaui
— rex enim alium non timebat — et malum coram te
feci, ut iustificeris in sermonibus tuis et uincas,
dum iudicaris.
conclusit enim deus omnia
sub peccato, ut omnibus misereatur. tantumque
profecit, ut dudum peccator et paenitens transierit in magistrum et
dicat: docebo iniquos uias tuas et inpii ad te
conuertentur. confessio enim et pulchritudo corameo,
ut, qui sua fuerit peccata confessus et dixerit corruptae sunt
et conputruerunt cicatrices meae a facie insipientiae
meae, foeditatem uulnerum sanitatis decore
conmutet. qui enim abscondit iniquitatem suam,
non prosperabitur.
Achab, rex inpiissimus, uineam Nabuthae
cruore possedit et cum Iezabel non tam coniugio sibi quam
crudelitate coniuncta Heliae increpatione corripitur: haec
14 *Rom. 11,32 (cf.Gal. 3,22) 17 Ps. 50,15 18 *Ps. 95, 6 19*Ps. 37,6
22 *Prou. 28,13 25 *III Reg. 21, 19 1 natan B a Nathan g profeta ante G correptus s.l.m2l,om.J dicens
om.ç 2 meruit DNtB abs te abst. s a te s.l.m2I,om.Nt peccatum tuum
Nt 3 adulteriū Jp.c. omicidium B homicidio .7 4 mei ait J 6 mise-
rationem la.c. 10 cognosco G 11 contra] coram tB semper om.B
12 enim erat Nt enim eram s timebam Ip.c.m2g 13 et om.(; 14 dum
Gp.c.Dtcumcet. etg 15 sub s.l.D tantumque (que s.l.m2) I 16proficit Jp.c.
transiret Nt et dicat s.l.m2B edicat I 18 et in mg.m2B pulcr. GIDN
19 conf. fuerit pecc. s putruerunt et corr. sunt s 21 in san. decorem DB
22 commutat JI 23 achab
unum scelus Achab
et Iezabel, et tamen conuersi Achab ad paenitentiam poena differtur
in posteros et Iezabel in scelere perseuerans praesenti iudicio
condemnatur. loquitur et dominus in euangelio: uiri N i neuitae
surgent in iudicio cum generatione
hac et condemnabunt eam, quia egerunt paenitentiam
ad praedicationem lonae. non
enim ueni uocare iustos sed peccatores ad
paenitentiam.
dragma perit et tamen inuenitur in stercore;
nonaginta nouem oues in solitudine relinquuntur et una ouis, quae
aberrauerat, pastoris humeris reportatur. unde et laetitia angelorum
est super uno peccatore agente paenitentiam. quanta felicitas, ut
salute nostra exultent caelestia! de quibus dicitur:
IV Reg. 9,29-37 13 *Matth. 12,41 16 *Matth. 9,13 18 cf. Luc. 15, 8-9
19 cf. Luc. 15, 4—6 20 cf. Luc. 15,10 22 Matth. 3, 2 (u eras.)G hiezabel DN 4 carnes Gp.c. mur.
Hiezr.] portis (sic) J,Za.c.m2 iezrah(h s\'J.B)e 1 NtB hiezabel D 5 achab
(c exp.) I acab B 7 dormibit D coruit ex doruit B 9 achab (c exp.) I acab Ba.c.
10 scelus] add. et J,l(exp.) achab(c exp.) I acab B 11 pr. et] nec (n eras.)B
hiezabelDNpassim alt. et
luxuriosus filius totam
prodegerat substantiam et procul a patre uix porcorum cibis inediam
sustentabat. reuertitur ad parentem, immolatur ei uitulus saginatus,
stolam accipit et anulum, ut Christi recipiat uestimentum, quod dudum
polluerat, et audire mereatur: candida sint semper
uest i menta tua receptoque signaculo dei proclamet ad dominum:
pat e r, peccaui in caelum et in te et reconciliatus
osculo dicat ad eum: signatum est super nos
lumen uultus tui, domine. iustitia iusti non
liberabit eum, in quacumque die peccauerit,
et iniquitas iniqui non nocebit ei, in quacumque
die conuersus fuerit.
unumquemque rndicat,
sicut inuenerit, nec praeterita considerat sed praesentia, si tamen
uetera crimina nouella conuersione mutentur. septies cadet
iustus et resurget. si cadit, quomodo iustus, si iustusquomodo
cadit ? sed iusti uocabulum non amittit, qui per paenitentiam
semper resurgit. et non solum septies, sed septuagies septies delinquenti,
si conuertatur ad paenitentiam, peccata donantur. cui
plus dimittitur, plus diligit. meretrix lacrimis pedes saluatoris
lauat et crine detergit et in typum ecclesiae de gentibus congregatae
meretur audire: dimittuntur tibi peccata tua. pharisaei
iustitia perit superbia et publicani humilitas confessione
10 Ps. 4, 7 11 *Ezech. 33, 12 16 Prou. 24, 16 19 cf. Matth. 18, 21-22
20 cf. Luc. 7, 47 21 cf. Luc. 7, 37—38 23 *Luc. 7, 48 cf. Luc. 18, 10-14 I,Bp.c.rn2 3 copulatur Nt luxoriosus J,Ia.c.m2
4 prodigerat JIp.c.,Ba.c.m2,Nt inaediamOJI inedia tp.r. 5 sustentabatur t
patrem JIB saginatur B 6 accepit J I recepit B ut Christi s.l.m2B
Christi s.l.m2I,om.J receptat ex receptetm2B 7 mereatur (atur in ras.m2) B
mereretur (retur in ras.m2l)ID meretur J semper s.l.m2N 8 que s.l.m2I,
om.J 9 pater
per Hieremiam contestatur deus: ad summam loquar
contra gentem et regnum, ut eradicem
et destruam et disperdam illud. si paenitentiam
egerit gens illa a malo suo, quod locutus
sum aduersus eam, agam et ego paenitentiam
super malo, quod cogitaui, ut facerem
ei. et ad summam loquar de gente et regno,
ut aedificem et ut plantem illud. si fecerit
malum in conspectu meo, ut non audiat uocem
meam, paenitentiam agam super bono, quod
locutus sum, ut facerem ei.
statimque infert: ecce
ego fingo contra uos malum et cogito contra
uos cogitationem. reuertatur unusquisque
a uia sua mala et dirigite uias uestras et studia
uestra. qui dixerunt: desperauimus; post
cogitationes enim nostras ibimus et unusquisque
prauitatem cordis sui mali faciem
u s. Symeon iustus loquitur in euangelio: ecce hic positus
est in ruinam et in resurrectionem multorum,
in ruinam uidelicet peccatorum et in resurrectionem eorum,
qui agunt paenitentiam.
apostolus scribit ad Corinthios: auditur
inter uos fornicatio et talis fornicatio,
qualis nec inter gentes quidem, ita ut uxorem
patris aliquis habeat. et uos inflati estis et
non magis luctum habuistis, ut tollatur de
medio uestrum, qui hoc opus fecit. et secunda
ad eosdem epistula, ne abundantiori tristitia
5, 1-2 27 *II Cor. 2, 7 B hiereamiaO ad sumam JIB assumam Nt loquor Ja.c.m2
loquarque N,ta.c. 5 aduersum JIDB 7 ad sumam Jl\',Da.c. assumam Nt
de] super DNtB gentem et regnum Gt,Bp.c.m2 8 alt. ut s.l.m2l\' 12 cogitabo
Nt 15 disperamus Ba.c.m2 16 enim in ras.m2B 17 post prauit. s
sui s.l.m2B male Nt malum g 18 simeon SB \\ add. quoque Nt in eu. loq. g
dicit in eu. B in eu. G 19 et s.l.m2B in om.JDN resurrectione Nt 20 pr.
in —resurr. partim in ras. partim in mg. m2B pr. in --21 qui om.D resurrectione
Gt 21 corintios B 22 et talis forn. om.G 23 ne JIa.c.ni2 25 tolleretur
B 27 nec D hab. JDB abundatiori Ga.c.
super illum caritatem et, qui incestu perierat, paenitentia conseruetur.
nullus enim mundus a peccato, nec si
unius quidem diei fuerit uita eius; numerabiles
autem anni uitae illius. astra quoque
ipsa non sunt munda in conspectu eius et
aduersum angelos suos peruersum quid excogitauit.
si in caelo peccatum, quanto magis in terra! si delictum
in his, qui carent temptatione corporea, quanto magis in
nobis, qui fragili carne circumdamur et cum apostolo dicimus:
miser ego homo, quis me liberabit de corpore
mortis huius? non enim habitat in carne nostra bonum
nec agimus, quod uolumus, sed quod nolumus, ut aliud anima
desideret, aliud caro facere cogatur.
quodsi quidam iusti appêllantur
in scripturis et non solum iusti sed iusti in conspectu
dei, iuxta illam iustitiam appellantur iusti, iuxta quam supra
dictum est: septies cadet iustus et resurget et
iuxta quod iniquitas iniqui non nocebitei, in
quacumque die conuersus fuerit. denique et Zacharias,
pater Iohannis, qui scribitur iustus, peccauit in eo, quod non
credidit, et statim silentio condemnatur et Iob, qui iustus et inmaculatus
ac sine querella in principio uoluminis sui scribitur, postea
et dei sermone et confessione sui peccator arguitur.
si Abraham,
11 *Rom. 7, 24 12 cf. Rom. 7, 17-20 17 Prou. 24, 16 18 *Ezech. 33, 12
19 cf. Luc. 1, 6 et 20 21 cf. Hiob 1, 1 1 huiusmodi B reuocate Nt ut om.G confirmet Ja.c.ID 2 super
illum] in eum G illum s.l.m\'2B et] ut g incestiis Ip.c.m2 paenitentiam G
3 enim] quidem s mundus est s nec si in ras.m2B ne JD,om.G 4 fuerit
om.G numerauilis D 5 autem om.Nt 7 aduersus Nt quod J Ia.e.
cogitauit Ba.c. 8 si —pecc. om.G in terra -9 in nobis in mg. inf. in2Z
terra D terra*B 9 temt. G tent. g 10 fragile Ip.c.m2 dicimus in tng.m2Z
11 homo om.Nt liberabit JB,Ip.c. —uit\' vet. 13 quod uol. sed in mg.B
aliut utroque locoG ajume D 16 iust.j sentenciam B quam ex quod m2I
supra s.l.G 17 scriptum B cadet GJ,Ia.c.m2—dit cet. resurgit Nt surgit B
alt. et
Haec omnia quasi per pulcherrima scripturarum prata
discurrens in unum locum uolui congregare et de speciosissimis floribus
coronam tibi texere paenitentiae, quam inponas capiti tuo et
adsumas pennas columbae et uoles et requiescas et clementissimo
reconcilieris patri.
narrauit mihi uxor quondam tua, nunc soror
atque conserua, quod iuxta praeceptum apostoli ex consensu abstinueritis
uos ab opere nuptiarum, ut uacaretis orationi, tuaque
rursum uestigia quasi in salo posita fluctuasse, immo — ut apertius
loquar — esse prolapsa, illam autem audisse a domino cum Moysi:
tu uero hic sta mecum et dixisse de domino: statuit
supra petram pedes meos, tuam domum, quae fundamenta
fidei solida non habebat, postea diaboli turbine concidisse,
porro illius perstare in domino et suum tibi hospitium non negare,
ut, cui prius coniunctus fueras corpore, nunc spiritu copuleris — qui
I Cor. 7, 5 18 Deut. 5, 31 *Ps. 39, 3 22 *I Cor. 6,17 B et isaac I si isaac Nt pr. et om.G 2 peccata J,Ia.c.m2
peccatis B tritticum G mixta paleas D paleas mixtas 2 3 script. ill. s
palee Bp.c. ad ex a B 4 et] e I ob futurum res. incendium Nt 5 seg.
mixta suntNt frumentorum s.l.m2l,om.J futurorum D 7 purgabit Ip.c.m2B
-nit cet. -uerit g tiit. congr. in h(om.B)orrea DB congr. trit. in horrea s
tricticum GN in horrea s.l.m2I 8 igni lp.c.m2DNB con(m)buret DNt
9 per in ras.m2l de J pulcherima J pulcerrima D pulcherrimas G,Na.r.
10 de om.B speciosissimis pret(c 1:)iosissimis (add. que m21:)Jl\' 12 adsummas
Ga.r.B adsumes Jl: pinnas G 13 quondam uxor D 15 uos om.B
uacetis Nt 16 rursum s.l.m21:,om.J sursum D rursus Nt quasi s.l.m2B.
_solo G fluctuassent Nt 17 dicam B essent Nt illa NtB moysi GJD
moyse cet. 18 de s.l.m2l 19 supra] perG
redde igitur, quod praesente
domino spopondisti. incerta est uita mortalium; ne ante rapiaris,
quam tuam inpleas sponsionem, imitare eam, quam docere debueras.
pro pudor! fragilior sexus uincit saeculum et robustior superatur
a saeculo. tanti dux femina facti est et non sequeris eam,
in cuius salute candidatus es fidei? quodsi te rei familiaris tenent
reliquiae, ut scilicet mortes amicorum et ciuium uideas et ruinas
urbium atque uillarum, saltim inter captiuitatis mala et feroces
hostium uultus et prouinciae tuae infinita naufragia teneto tabulam
paenitentiae et memento conseruae tuae, quae tuam cottidie suspirat
nec desperat salutem.
tu uagaris in patria, immo non patria, quia
patriam perdidisti; ista pro te in locis uenerabilibus resurrectionis
et crucis et incunabulorum domini saluatoris, in quibus paruulus
uagiit, tui nominis recordatur teque ad se orationibus trahit, ut, si
non tuo merito, saltim huius salueris fide. iacebat quondam paralyticus
in lectulo et sic erat cunctis artubus dissolutus, ut nec pedes
ad ingrediendum nec manus mouere posset ad precandum; et tamen
offertur ab aliis et restituitur pristinae sanitati, ut portaret lectu-
praesentem fide offert conserua tua domino saluatori et dicit
1 aderet B deo B est spiritus JZ spiritu est N\\add. cum eo g 2 se-
parasset JI 3 iuris (s.l.m2) iurandi Σ iusiurandi ς testificationem G transeuntesiW
In ueteri uia nouam semitam quaerimus et in antiqua detritaque
materia rudem artis excogitamus elegantiam, ut nec eadem
sint et eadem sint. unum iter et perueniendi, quo cupias, multa conpendia.
saepe ad uiduas scripsimus et in exhortatione earum multa
de scripturis sanctis exempla repetentes uarios testimoniorum flores
r = Lugdunensis 600 s. V I (continet p. 72,5 unum — conpendia; 73, 5 Annam
-6 retulit; p. 73,15 sub quorum -17liberorum; p. 74,3 quanto -5 praemia;
p. 75, 17 ne aliud -19 ocello; p. 78, 1 quibus — oratio; p. 81,17
omni -20 luxUliam; 22 damnamus —23 laudamus; 24 in arca-p. 82,3 contumeliam;
nunc ad Geruchiam nobis
sermo est, quae quodam uaticinio futurorum ac dei praesidentis auxilio
nomen accepit, quam auiae et matris amitaeque, probatarum
in Christo feminarum, nobilis turba circumstat: quarum auia
Metronia per quadraginta annos uidua perseuerans Annam nobis,
filiam Fanuhelis, de euangelio retulit, Benigna mater quartum et
decimum inplens uiduitatis annum centenario uirginum choro
cingitur, soror Celerini, patris Geruchiae, quae paruulam nutriuit
infantem et in suo natam suscepit gremio, per annos uiginti mariti
solacio destituta erudit neptem, quod a matre didicit.
Haec breui sermone perstrinxi, ut ostendam adulescentulam
meam non praestare monogamiam generi suo sed reddere nec tam
laudandam esse, si tribuat, quam omnibus exsecrandam, si negare
temptauerit, praesertim cum postumus eius Simplicius nomen patris
referat et nulla sit excusatio desertae ac sine herede domus, sub
quorum patrocinio interdum sibi libido blanditur, ut, quod propter
intemperantiam suam faciunt, uideantur facere desiderio liberorum.
sed quid ego quasi ad retractantem loquor, cum audiam eam multos
1 unum D corona B geruch. N ageruch. AD,TJa.r. ageruc. llp.r.\'!1
ageroc. K aggeroch. B 2 quae ex quem A futurarum Aa.c.m2D praesidentis
(sid in ras.m2) B; num praeuidentis ? 3 et KlV,om.cet. 4 quorum
Aa.c.m2TID auia D 5 etronia DN sexagintaTV Annam-6 retulit] fidelis
filia, dum tam integre et sanctae uidui(i ex e m2)tatis pudicitiam seruas, annam
nobis, fanuhelis filiam, de euangelio retulistijT Annam] an non n 6 fanuh. J1
phanuh. ADN fanu. IOPB phanu. II rettulit K 7 uid. implens N 8 Geruchiae
scripsi ad geruchia N ageruch(h cras.77)iae (-ia p.c.m2A)AllD agerociae
KIJI aggerochie B quae ex quem m2A qui g paru(b D)ula Aa.c.m2DN paruulum
Ap.c.m2 9 nata D 10 destitutam ATI nepte D nepotem (o exp.) B;
add. docens g 11 perstrincxi (c
Et quia nobis de portu egredientibus quasi quidam scopulus
opponitur, ne possimus ad pelagi tuta decurrere, et apostoli Pauli
scribentis ad Timotheum profertur auctoritas, in qua de uiduis disputans
ait: uolo autem iuniores nubere, filios
procreare, matres familias esse, nullam occasionem
dare aduersario maledicti gratia; iam
enim quaedam abierunt retro post satanan,
oportet primum sensum tractare praecepti et omnem loci huius
continentiam discutere atque ita apostolicis uestigiis insistentem
ne. transuersum quidem, ut dici solet, unguem in partem alteram
declinare.
supra scripserat, qualis uidua esse deberet: unius uiri
uxor, quae liberos educauit, quae in bonis operibus habuit testimonium,
quae tribulantibus de sua substantiola ministrauit, cuius
spes deus est et quae permanet in obsecratione et orationibus
nocte ac die. post quae iungit contraria: quae autem
deliciis est, uiuens mortua est. statimque infert
et discipulum suum omni munit arte doctrinae: adulescentiores
autem uiduas deuita, quae, cum lasciuierint
in Christo, nubere uolunt habentes
20 *I Tim. 5, 6 22 *I Tim. 5, 11-12 Ka.r. tP proceres B pro uobis N quod D 2 probent AIJD
pr. et
propter has igitur, quae fornicatae sunt in iniuriam uiri
sui Christi — hoc enim ϰαταστϱηνιάσουσιν Graecus sermo significat
Simulque singula testimonii uerba tractanda sunt. uolo,
inquit, adulescentulas nubere: cur, quaeso? quia
nolo adulescentulas fornicari. procreare filios: quam ob
causam? ne metu partus ex adulterio filios necare cogantur.
matres familias esse: quare, obsecro ? quia multo tolerabilius
est digamum esse quam scortum, secundum habere uirum
quam plures adulteros. in altero enim miseriarum consolatio est,
in altero poena peccati.
sequitur: nullam occasionem
dare aduersario maledicti gratia. in quo breui
accinctoque praecepto multa simul monita continentur: ne propositum
uiduae exquisitior cultus infamet, ne oculorum nutibus et
hilaritate uultus iuuenum post se greges trahat, ne aliud uerbo, aliud
habitu polliceatur et conueniat ei uersiculus ille uulgatus:
risit et arguto quiddam promisit ocello.
atque ut omnes nubendi causas breui sermone concluderet, cur
hoc praecepisset, ostendit dicens: iam enim quaedam
abierunt retro post satanan. ideo ergo secunda et,
si necesse est, tertia incontinentibus aperit matrimonia, ut a satana
8 *I Tim. 5, 14 10 I Tim. 5,14 13 I Tim. 5, 14 19 Ouidius am. III 2, 83
21 *I Tim. 5, 15 quia B 2 in s.l.II,om.D 3 KA(TA eras.)CTPHNIACOYCIN
A KACATPHNIACOSCYN B KATACYPHNACQC N xavaovQvvidawot g
Alioquin absolutum bonum est et sine conparatione peioris
esse, quod apostolus est, id est solutum, non ligatum, nec seruum
sed liberum, cogitantem ea, quae dei sunt, non ea, quae uxoris. et
protinus in consequentibus: mulier, inquit, alligata est
uiro, quamdiu uiuit uir eius. quodsi dormierit
uir eius, libera est: cui uult, nubat, tantum
in domino. beatior autem erit, si sic permanserit
secundum meum consilium. puto
autem, quod et ego spiritum dei habeam.
et in
hoc idem sensus, quia idem et spiritus; diuersae epistulae, sed
unus auctor epistularum. uiuente uiro mulier alligata est et
mortuo soluta. ergo matrimonium uinculum est et uiduitas solutio.
uxor alligata est uiro et uir alligatus uxori in tantum, ut
sui corporis non habeant potestatem et alterutrum debitum reddant
nec possint habere pudicitiae libertatem, qui seruiunt dominatui
nuptiarum.
quodque addidit: tantum in domino,
amputat ethnicorum coniugia, de quibus et in alio loco dixerat:
nolite iugum ducere cum infidelibus. quae
enim participatio iustitiae cum iniquitate
aut quae societas luci cum tenebris? quae
I Cor. 7, 27 20 cf. I Cor. 7, 3-4 22 I Cor. 7, 39 24 *II Cor. 6, 14-16 Ap.c.m2 faciet II 2 et s.l.m2A coiintios B quit B
aliquid ATID 4 ut] sicut et B sin autem N se non AIID 5 enim est s
enim om.B quam uri ab Hieronymo consulto omissum lector addidisse uidetur
6 aposto(ex u 7I)lus ATINB infers lP inferes K intulit cet. 7 alioquin om.D
et] set D 9 et] sed D,om.N . 10 est ex es m2K 11 uir eius uiuit codd. praeterKlP
12 liberata P 14 cons. meum g 15
extemploque tollit, quod concesserat
et, quasi paeniteat eum sententiae suae, retrahit: b e a tior
erit, si sic permanserit, suique hoc magis dicit
esse consilii. quod, ne contemnatur ut hominis, spiritus sancti
auctoritate confirmat, ut non indulgens homo fragilitati carnis humanae,
sed apostolus praecipiens sancto spiritu audiatur.
nec
sibi in eo annorum puellarium debet uidua blandiri, quod non minus
sexagenariae electionem praecipit. neque enim innuptas uel iuuenculas
cogit, ut nubant, qui de nuptis quoque loquitur: t e mpus
breue est; superest, ut et, qui habent
uxores, sic sint, quasi non habeant, sed de his
uiduis disputat, quae suorum nutriuntur alimentis, quae filiorum et
nepotum ceruicibus inponuntur.
quibus imperat, ut discant domum
suam colere et remunerari parentes et sufficienter eis tribuere,
ut non grauetur ecclesia et possit certis uiduis ministrare, de quibus
scriptum est: honora uiduas, quae uere uiduae
sunt, hoc est, quae omni suorum auxilio destitutae, quae manibus
suis laborare non possunt, quas paupertas debilitat aetasque conficit,
7 cf. I Cor. 7, 40 10 cf. I Tim. 5, 9 12 *I Cor. 7, 29 15 cf. I Tim. 5, 4
18 cf. 1 Tim. 5,16 19 *I Tim. 5, 3 20 cf. I Tim. 5, 5 ATID ad] cum ATID 2 inf.] infideli Bp.c.m2g fideli ex
fidele A quis NB 3 boue] add. simul s.l.m2N 4 tecta B subtegmine
(-nae A)ATla.r.,DNB extemplo Ka.c.m2 extimploque Kp.c.m2B exemploque
ATID 6 permanserint N dicit om.ATlD 7 nec B condemnetur FlD
condempnetur (—atur m2)A homines ATIa.c.,D 8 fragilitate Aa.c.m2TLD
9 in apostolo g praec. sancto spiro KP sancto spiro praec. ADB spir. sancto
praec. TIN spiritus sanctus praec. g 10 puellarum Aa.c.N 11 sexaginariae KW
sexagenaria(ex u m2A)m ATlD,Ba.c.m2 elect.] eligi s praecepit NB
12 cogerat B nuptiis KATTD quoque om.N 13 et om.B 14 quasi] add.
qui N sed] et N 15 nutrientur N 17 remunerare NB alt. et om.ATTD
subf. D 18 cetis (= ceteris) B ministrari Aa.c.m2TTD 19 uerae Tla.r.g
20 auxilio (auxlio 11) suorum ATID destit.] add. sunt s.l.m2KB 21 debilitas
K debilitio (debilis corr.m2, debilitas corr.mS)A aetasque -oratio s.l.m2A
aetas confecit Am2
adulescentulas uiduas exceptis his, quas excusat infirmitas, uel suo
labori uel liberorum ac propinquorum ministerio deligari.
honor
autem inpraesentiarum uel pro elemosyna uel pro munere accipitur,
ut est illud: presbyteri duplici honore dignis
habeantur, maxime, qui laborant in uerbo et
doctrina. et in euangelio dominus disserit mandatum legis, in
quo dicitur: honora patrem tuum et matrem tua
m, non in uerborum sono, qui inopiam parentum cassa potest adulatione
frustrari, sed in uictus necessariis ministrandis debere intellegi.
iubente enim deo, ut filii alerent parentes pauperes et redderent
beneficia senibus, quae paruuli acceperant, scribae et pharisaei
e contrario docebant filios, ut parentibus responderent: \'corban,
hoc est donum, quod altari pollicitus sum et in templi dona promisi,
si tu a me acceperis cibos, uertetur in tuum refrigerium\'. atque ita
fiebat, ut egentibus patre et matre sacrificium offerrent filii, quod
sacerdotes scribaeque consumerent. si ergo apostolus pauperes uiduas
— eas tamen, quae adulescentulae sunt et nulla debilitate franguntur
– cogit suis manibus laborare, ne grauetur ecclesia et possit anus
uiduas sustentare, qua excusatione utitur, quae opibus mundi affluit,
quae potest etiam aliis ministrare et de iniquo mamona facere sibi
amicos, qui possint eam in aeterna suscipere tabernacula?
simulque
considera, quod uidua non eligatur nisi unius uiri uxor. et nos
putabamus sacerdotum hoc tantum esse priuilegium, ut non
8 Ex. 20,12 13 cf. Marc. 7, 11 19 cf. I Tim. 5, 4 et 16 21 cf. Luc. 16, 9
23 cf. I Tim. 5, 9 om.Am2 dat. int. g 2 adol.
Ap.c.m2NB 3 prop. ac lib. B ac] et s delegari Bp.c.ç 4 ele(i KP)mo-
sina KAIIDIJI helemosina B eleemosyna s 5 digni s.l.B 6 qui ex que m2A
quia D et] et in B 7 dixerit Aa.c.m2IlDN dixerat Ap.c.m2 9 non] ne D
10 uictis IIa.c.m2 iunctis D uariis Aa.c.m2 11 domino g ut s.l.B et s.l.B
13 e om.NB 14 ho est 77 • i - (= id est) B promissi D 15 si s.l.m2A
cybo(s.l. u m2)s A uertitur KP uertentur II uertet D 16 fiebat] flebantN
et] autN offerentAa.c.m2 18 adol. Ap.c.m2NB 20 uidua/ £ \'/J utetur N,
Bp.c. quae] qui lP afluit K fluit Aa.c.m2IID 21 mammona Ap.c.m2II
Aliud est, quod uult apostolus, aliud, quod cogitur uelle. ut
concedat secunda matrimonia, meae est incontinentiae, non illius
uoluntatis. uult esse omnes sicut se ipsum et ea cogitare, quae dei
sunt, et solutos nequaquam ultra alligari. sed, si labentes per incontinentiam
ad baratrum stupri uiderit peruenire, digamiae porrigit
manum, ut cum una magis quam cum pluribus uolutentur. quod
nequaquam amare dictum et contra apostoli regulam secundus nuptiator
exaudiat.
duae emm sunt apostoli uoluntates: una, qua
praecipit: dico autem innuptis et uiduis: bonum
est illis, si sic permanserint sicut ego, altera,
qua indulget: si autem non se continent, nubant;
melius est enim nubere quam uri. primum, quid
uelit, deinde, quid cogatur uelle, demonstrat. uult nos permanere
post nuptias sicut se ipsum et propositae beatitudinis apostoli ponit
exemplum. sin autem nos uiderit nolle, quod ipse uult, incontinentiae
nostrae tribuit indulgentiam.
quam e duabus eligimus uoluntatem
? quod magis uult et quod per se bonum est, an quod mali
9 cf. I Cor. 7, 7—8 10 cf. I Cor. 7, 32 11 cf. I Cor. 7, 27 16 *I Cor. 7, 8
18 *I Cor. 7, 9 1 ad om.B enim solum B 2 sacerdotii codd. praeterKIJl excludetur K
elemosina helemosinaB eleemosyna g 4 in om.g 5 praebere se f
elegiA elegitur Aa.c.m2D 7 a mandato AD perueniat N peruenitur g
8 uelle] uellet B ut om.D 10 uoluptatis D uolOptatis B omnes esseAlID;
add. homines
legimus in ueteri testamento pontifices
semel maritos et filias sacerdotum, si uiduae fuerint, uesci
debere de sacerdotalibus cibis mortuisque sicut patri et matri sic
exhibendum inferiarum officium, sin autem alios uiros acceperint,
alienas et a patre et a sacrificiis fieri et inter externas debere reputari.
Quod quidem obseruat et gentilitas in condemnationem
nostri, si hoc non exhibeat ueritas Christo, quod tribuit mendacium
diabolo, qui et castitatem repperit perditricem. hierophanta apud
Athenas eiurat uirum et aeterna debilitate fit castus, flamen unius
uxoris ad sacerdotium admittitur, flaminica quoque unius mariti
uxor eligitur, ad tauri Aegyptii sacra semel maritus adsumitur, ut
omittam uirgines Uestae et Apollinis Iunonisque Achiuae et Dianae
ac Mineruae, quae perpetua sacerdotii uirginitate marcescunt.
stringam
breuiter reginam Carthaginis, quae magis ardere uoluit quam
Iarbae regi nubere, et Hasdrubalis uxorem, quae adprehensis utraque
manu liberis in subiectum se praecipitauit incendium, ne pudicitiae
damna sentiret, et Lucretiam, quae amissa gloria castitatis
noluit pollutae conscientiae superuiuere. ac ne multa longo sermone
contexam, quae potes de primo contra Iouinianum uolumine
12 cf. Tertull. de exhort. cast. c. 13 18 cf. Uergil. Aen. IV 20—29 19 cf.
Liuius LI per. 21 cf. Liuius I 58 II praefert D 2 qui] 1 siquid (1 si eras., d exp.) B si s elegimus
AIIa.c.,D 3 et non N 4 pont. s.l.B,om.g 5 mar. et] maritatas Ba.c.ç;
6 inortuisqu§ (mortuis eras.N) DN sicut] add. mortuis N matri et patri K
sic] sicutAa.c.m2D simul J,p.c.»n2 7 exib. KWB 8 alienas eas AIID pr. et
s.l.KyOtn.ip sacrif. iieirinras.il sacrificis N deputari ç 10 obseruet Aa.c.m2
11 mendatium Ka.c.m2AB 12 reperit AD hieropanta K<P,Ba.c.m2 iero-.
gens Teutonum ex ultimis
oceani atque Germaniae profecta litoribus omnes Gallias inundauit
saepiusque caesis Romanis exercitibus apud Aquas Sextias Mario
oppugnante superata est. quorum trecentae matronae, cum aliis
se uiris captiuitatis condicione tradendas esse didicissent, primo
consulem deprecatae sunt, ut templo Cereris ac Ueneris in seruitium
traderentur. quod cum non inpetrarent submouente eas lictore,
caesis paruulis liberis mane mortuae sunt repertae suffocatis laqueo
faucibus et mutuis conplexibus se tenentes.
Quod igitur barbarae castitati non potuit inferre captiuitas,
hoc matrona nobilis faciet et experietur alterum uirum, quae
priorem aut bonum perdidit aut malum experta est, ut rursum
contra iudicium dei facere nitatur ? quid ? si statim secundum perdiderit,
sortietur et tertium? et si ille dormierit, in quartum quintumque
procedet, ut quo a meretricibus differat ? omni ratione uiduae
prouidendum est, ne castitatis primos excedat limites. quos
si excesserit et uerecundiam ruperit matronalem, in omnem debacchabitur
luxuriam, ita ut prophetam mereatur audire dicentem:
facies meretricis facta est tibi; inpudorata
es tu. quid igitur ? damnamus secunda matrimonia ?
minime, sed prima laudamus. abicimus de ecclesia digamos ? absit,
sed monogamos ad continentiam prouocamus. in arca Noe non solum
g 2 referam B seris A 3 sanguinaris D uenerabile Aa.c.m2IID
Theutonum g 4 inund. om.D 5 Aquas] quas lP mario KB,Ap.c.m2 mari-
one N mari cet. 6 obpugnanti (-te m2) II pugnante KNB 7 trahendas ATID
primum codd.-praeterKW 9 inpetrarint KIJJ imperarent N sub(m N)mouen-
tes KNlP lictores lP littore Aa.c.m2 litore Na.c. 10 paru. caesis g 12 quo B
potuit] seq. ras. 3 litt.B 13 faciat 11 D—ant Aa.c.m2 et om.KP 15 quod A
a.c.m2xPB que # 16 dbrtietur
nam cum in semente terrae bonae centesimum
et sexagesimum et tricesimum fructum euangelia doceant et centenarius
pro uirginitatis corona primum gradum teneat, sexagenarius
pro labore uiduarum in secundo sit numero, tricenarius foedera nuptiarum
ipsa digitorum coniunctione testetur, digamia in quo erit
numero ? immo extra numerum. certe in bona terra non oritur, sed
in uepribus et in spinetis uulpium, quae Herodi inpiissimo conparantur,
ut in eo se putet esse laudabilem, si scortis melior sit, si publicarum
libidinum uictimas superet, si uni sit prostituta, non pluribus.
Rem dicturus incredibilem multorum testimoniis adprobabo.
ante annos plurimos, cum in chartis ecclesiasticis iuuarem
Damasum, Romanae urbis episcopum, et orientis atque occidentis
synodicis consultationibus responderem, uidi duo inter se paria
epist. XLIX (XLVIII) 2, 7 10 cf. Luc. 13, 32 lpr.etom.A alt. et om. ς enim et Γ hominis
summa
omnium expectatio uirorum pariter ac feminarum: \'post tantas rudes
quis quem primus efferet?\' uicit maritus et totius urbis populo confluente
coronatus et palmam tenens adoransque per \'singulas sescentas!\'
clamantes uxoris multinubae feretrum praecedebat. quid
dicimus tali mulieri? nempe illud, quod dominus Samaritanae:
\'uiginti duos habuisti maritos et istum, a quo nunc sepeliris, non
est tuus.\'
Itaque obsecro te, religiosa in Christo filia, ut testimonia ista
non noueris, quibus incontinentibus et miseris subuenitur, sed illa
potius lectites, quibus pudicitia coronatur. sufficit tibi, quod perdidisti
primum uirginitatis gradum et per tertium uenisti ad secundum,
id est per officium coniugale ad uiduitatis continentiam.
extrema, immo abiecta ne cogites nec aliena et longe posita exempla
perquiras. habes auiam, matrem, amitam, quarum tibi abundans
imitatio atque doctrina et praecepta uiuendi norma uirtutum est.
si enim multae in coniugio uiuentibus adhuc uiris intellegunt illud
apostoli: omnia licent, sed non omnia expediunt,
et castrant se propter regna caelorum uel a secunda natiuitate post
lauacrum ex consensu uel post nuptias ex ardore fidei, cur uidua,
quae iudicio domini uirum habere desiuit, non illud laetabunda
1 e om.N sepelisse KB, Ψa.c.m2 2 uicensimum K habuis(aoW. et m2)A
et certe multo laboriosius
est non frui eo, quod habeas, quam desiderare, quod amiseris. unde
et uirginitas in eo felicior est, quod carnis incentiua non nouit,
et uiduitas in illo sollicitior, quod praeteritas animo recolit uoluptates,
maxime si se uirum putet perdidisse, non praemisisse, quorum
alterum doloris, alterum gaudii est.
Prima hominis creatura nos doceat plures nuptias refutare.
unus Adam et una Eua — immo una ex eo costa — separatur in feminam
rursumque, quod diuisum fuerat, nuptiis copulatur dicente scriptura:
erunt duo in carne una — non in duas nec in tres-;
propter quod relinquet homo patrem et matrem
et adhaerebit uxori suae, certe non uxoribus.
quod
testimonium Paulus edisserens ad Christum refert et ad ecclesiam,
ut et primus Adam in carne et secundus in spiritu monogamus sit.
una Eua mater cunctorum uiuentium et una ecclesia parens omnium
Christianorum. sicut illam maledictus Lamech in duas diuisit
uxores, sic hanc heretici in plures ecclesias lacerant, quae iuxta
Apocalypsin Iohannis synagogae magis diaboli appellandae sunt
quam Christi conciliabula.
legimus in carminum libro: sexaginta
sunt reginae et octoginta concubinae
et adulescentulae, quarum non est numerus.
una est columba mea, perfecta mea, una est
matri suae, electa genetrici suae. ad quam scribit
idem Iohannes epistulam: senior electae dominae et
filiis eius.
sed et in arcam, quam Petrus apostolus sub typo
15 cf. I Cor. 6, 16 sqq. 18 cf. Gen. 4, 19 et 23-24 20 cf. Apoc. 2, 9
21 *Cant. 6, 7-8 26 *II Ioh. 1 27 cf. I Petr. 3, 20-21 N 3 nec II laboriosus N 4 omiseris Bp.c.m2 5 facilior
AD 6 illo] eo s animo] in animo non (non exp.K,del. ifl) KP 7 put.
uir. ATID 9 primi \'IaBp.c. hominum Kp.c.m2 12 carnem unam g 16 pr.
et om.ç alt. et om.B 17 pr. una] sit una AIIDN cunctorum] omnium N
18 lamec B lameth I1 20 apocalypsim II -lipsin KA -Ii psi B -lypsi (P
syn. DN sin.
At patriarchae non singulas habuerunt uxores, immo et
concubinas habuere quam plurimas et, ne hoc parum sit, Dauid
multas et Salomon habuit innumerabiles. ludas ad Thamar quasi
ad scortum ingreditur et iuxta occidentem litteram Osee propheta
non solum meretrici, sed et adulterae copulatur. quod si et nobis
iure conceditur, adhinniamus ad omnes feminas et in exemplum Sodomae
et Gomorrae ab ultima die deprehendamur uendentes et
ementes, nubentes et nuptum tradentes, ut tunc sit finis coniugii,
quando terminus uitae.
quodsi et post diluuium et ante diluuium
uiguit illa sententia: crescite et multiplicamini
et replete terram, quid ad nos, in quos fines saecu
1 orum decucurrerunt, quibus dicitur: tempus
breue est et: iam securis ad radices arborum
posita est, quae siluam legis et nuptiarum euangelica castitate
10 cf. II Reg. 5, 13 11 cf. III Reg. 11, 3 cf. Gen. 38, 6-30 12 cf. II Cor.
3, 6 cf. Os. 1, 2-3 et 3, 1 15 cf. Matth. 24, 38 18 Gen. 1,28 19 *I Cor.
10, 11 20 I Cor. 7, 29 21 *Matth. 3, 10 etc. Ba.c.m2)xit codd.praeterKI1 3 masculina Aa.c.m2 ne]
n B bisteis K uestiis Da.c.N serpentes Aa.c.m2flD serpentibusque g crocodillis
Ka.c.m2N corcodrillis AWJIp.c.mZ corocodillis Kp.c.m2 cocodrillis B
corcodilis IIa.c.m2 crocodilis D 4 habeat dig. II digami Ka.c.m2 Ψ habe-
olim gloria erat illum audire uersiculum:
filii tui sicut nouella oliuarum in circuitu
mensae tuae et: uideas filios filiorum tuorum;
nunc de continentibus dicitur: qui adhaeret domino,
unus spiritus est et: adhaesit anima mea post
te; me suscepit dextera tua. tunc oculum pro oculo,
nunc uerberanti malam praebemus et alteram. illo tempore bellatoribus
dicebatur: accingere gladio tuo super femur
tuum, potentissime; modo audit Petrus: conde gladium
tuum in uagina sua; qui enim gladio
percusserit, gladio morietur.
haec dicimus non separantes
legem et euangelium, ut Marcion calumniatur, sed unum
atque eundem suscipientes deum, qui pro uarietate temporum
atque causarum principio et fini serit, ut metat, plantat, ut habeat,
quod succidat, iacit fundamentum, ut aedificio consummato culmen
inponat. alioquin, si ad sacramenta ueniamus et futurorum typos,
non nostro arbitrio, sed apostolo disserente Agar et Sarra, montes
8 Ps. 127, 6 9 I Cor. 6,17 10 Ps. 62, 9 11 cf. Ex. 21, 24 etc. Matth. 5, 38
12 cf. Matth. 5, 39 etc. 13 Ps. 44, 4 14 *Matth. 26, 52 et *Ioh. 18, 11
22 cf. Gal. 4, 21-31 TID succidet ex succedit m2A 2 amplexu B iheremias B
3 hiezeciel K ezechihel D ezechiel AIIB babil(ll Ila.r.)one ATIDB 4 pr. est
om.1J1 alt. est s.l.B est inquit (d D) ATID 5 illi N duxerant N possit D
6 gloriae IIDN aud. ill. II 7 nouella (vsdcpvia èlatGw LXX)] nouelle N,ç;
(-ae) nouellatio AIID 10 est spir. N pos teN post (add. e s.l.) A 12 uerberati
quid loquar de Thamar, quae Zaram et
Phares geminos fudit infantes — in quorum natiuitate diuisa maceria
duos populos separauit et ligata manus coccino conscientiam Iudaeorum
iam tunc Christi passione respersit —, ac de scorto prophetico,
cuius similitudo uel ecclesiam significat de gentibus congregatam
uel—quod ipsi magis loco conuenit - synagogam primum
adsumptam de idolatris per Abraham et Moysen, dein post adulterium
et negationem saluatoris sedentem plurimo tempore sine altari,
sacerdotibus ac prophetis et uiri pristini consortium praestolantem,
ut, postquam subintrauerit plenitudo gentium, tunc omnis Israhel
saluus fiat?
Quasi in breui tabella latissimos terrarum situs ostendere
uolui, ut pergam ad alias quaestiunculas, quarum prima de Annae
consilio est:
solane perpetua maerens carpere iuuenta
nec dulces natos Veneris nec praemia noris?
id cinerem aut manes credis curare sepult
o s?
Gen. 38, 27-30 9 cf. Ezech. c. 16 15 cf. Rom. 11, 25-26 20 Uergil.
Aen. IV 32-34 DN testamenta B significat N 2 amat iacob B iacob amabat
ATIDN testante D 3 faen(n eras. Ψ)nenna ΚΨ fennen(add. n s.l.m2)ae A fenen-
proponis mihi gaudia nuptiarum; ego tibi opponam pyram, gladium,
incendium. non tantum boni est in nuptiis, quod speramus,
quantum mali, quod accidere potest et timendum est. libido transacta
semper sui relinquit paenitudinem numquamque satiatur
et extincta redaccenditur. usu crescit et deficit nec rationi paret,
quae impetu ducitur. sed dicis: \'amplae opes et dispensatio rei
familiaris egent auctoritate uiri\'. scilicet perierunt domus caelibum
et, nisi cum seruulis tuis ipsa seruieris, familiae tuae imperare non
poteris.
auia tua, mater et amita nonne auctoritatis pristinae honorisque
maioris sunt, dum eas et tota prouincia et ecclesiarum principes
suscipiunt? ergo milites et peregrinantes sine uxoribus sua
hospitiola non regunt et nec inuitant ad conuiuia nec inuitantur?
quasi non possis probatae aetatis habere famulos uel libertos, in quorum
nutrita es manibus, qui praesint domui, qui ad publicum
respondeant, tributa persoluant, qui te suspiciant ut patronam,
diligant ut alumnam, uenerentur ut sanctam.
quaere primum
N abicis lP 5 talami B 7 feretrales ex feretales m2II fera
et alis N 8 sychaeo N sycheo Kp.c.m2TI sicheo cet. Sychaei uel Sichaei g
9 gladium (add.s.l. et ml, aut m2K)KlP gladium et cet. 10 est s.l.m2B inest
(n eras.)A seperamus Ka.r. separamur IJ1 11 accedere ATlBa.c.,D est om.B
lib. transacta] illis, qui tunc habuerint finem luxoriae, quando uitae, transacta
libido r 12 plenitudinem Dp.c. numq. sat.] numquam extinguitur numquamque
saciatur B numquam quia Ila.r. numquam s saciantur (n eras.) A
13 pr. et] sed B remaccenditur (m eras.) JP sed accenditur Aa.c.m2D reaccen-
ditur rp.r.Ap.c.m2IJp.r.B accendituriV defecitFAa.c.mZ ratione FAa.c.m2
14 dices rlf amplae] add. nobis s.l.(del.) D et s.l.rrt2A,om.TlD dispensatione
IID 15 auctoritatem(m eras.) II domos Aa.c.m2D 17 honoreque B
15 eis Tla.e.D prou. et eccl.]
Caue, ne iungaris adulescentibus, ne his adhaereas, propter
quas apostolus concedit secunda matrimonia, et sustineas in media
tranquillitate naufragium. si Timotheo dicitur: adulescentiores
uiduas deuita et iterum: anus ut matres,
adulescentulas ut sorores cum omni castitate,
quare tu me non audias commonentem ? fuge personas, in
quibus potest malae conuersationis esse suspicio, nec paratum
habeas illud e triuio: \'sufficit mihi conscientia mea; non curo, quid
loquantur homines\'.
et certe apostolus prouidebat bona non solum
coram deo sed et coram hominibus, ne per illum nomen dei blasphemaretur
in gentibus. habebat utique potestatem sorores mulieres
circumducendi, sed nolebat se iudicari ab infideli conscientia. et,
cum posset de euangelio uiuere, diebus ac noctibus laborabat manibus
suis, ne quem grauaret credentium. si scandalizat, inquit,
I Tim. 5, 11-15 8 I Tim. 5, 11 9 *I Tim. 5, 2 14 cf. Rom. 12, 17
15 cf. Rom. 2, 24 16 cf. I Cor. 9,5 17 cf. I Cor. 10,29 18 cf. I Thess. 2, 9
19 *I Cor. 8, 13 KA\'P appon. cet. adicientur g 2 lilia] illa N proponentur
KN,Ba.c. -untur eel. si de cibo -3 illas partim in ras. partim in mg. m2B-
(erat tort.: si autem de cibo, manna tibi apponitur;
melius est rem familiarem minui quam animae salutem,
perire, quod — uelimus nolimus — aliquando periturum est, quam id
amittere, pro quo omnia dimittenda sunt. quis nostrum non dicam
cubitum, quod enorme est, sed unius unciunculae decimam partem
adicere potest ad staturam suam ? et solliciti sumus, quid manducemus
aut quid bibamus ? ne cogitemus ergo de crastino: sufficit
diei malitia sua.
Iacob fratrem fugiens magnis in patris
domo diuitiis derelictis nudus pergit in Mesopotamiam et, ut nobis
fortitudinis suae praeberet exemplum, lapide capiti subposito uidet
scalam ad caelum usque subrectam et dominum innitentem super
eam; per quam ascendebant angeli et descendebant, ut nec peccator
desperet salutem nec iustus in sua uirtute securus sit. atque, ut
multa praeteream — neque enim tempus est, ut adsumptis testimoniis
omnia disseram — post annos uiginti diues dominus et pater
ditior, qui dudum Iordanen in baculo transierat, cum tribus turmis
gregum in patriam reuertitur. apostoli toto orbe peregrini non aes
in zona, non uirgam in manu, non gallicas habuere in pedibus
et tamen dicere poterant: nihil habentes et omnia
9 Matth. 6, 34 10 cf. Gen. 28, 10-13 17 cf. Gen. c. 31 18 cf. Gen. 32,10
21 II Cor. 6,10 add. meum s.l.m2B in aet. non mand. carnem B in aet. carnem
non mand. ATIDN 2 illa om.B 3 un. et alt.] nos B et] uel AIID
4 sal. an. C 5 perire et id contemni r perire melius est sponte dimittere B
perire melius est amittere s uellimus nolumus ra.c.m2 uelimus aut nolimus N
nolimus bisD est om.rD est melius est sponte dimittere 5 6 pro om.N
7 inorme N unciunculae KIJi unc(t J.JI)iolae cet. 8 addicere B 9 ergol
inquit N crastina B 10 domo patris KIJi 11 deliciis B relictis N perrexit
N perfugit A mesopoth. A mesopot. syrie (ex syrii) B in Mesopot. s
12 uidet ΚΨ nidit
nos uero ardemus auaritia et contra pecunias disputantes
auro sinum expandimus nihilque nobis satis est et illud,
quod de Megarensibus dicitur, iure miseris coaptari potest: aedificant
quasi semper uicturi, uiuunt quasi altera die morituri. et
haec facimus, quia domini uerbis non credimus, quia aetas optata
cunctis non uiciniam mortis, quae debetur mortalibus lege naturae,
sed cassa spe annorum nobis spatia pollicetur. nemo enim tam
fractis uiribus et sic decrepitae senectutis est, ut non se putet.
unum adhuc annum esse uicturum. unde subrepit obliuio conditionis
suae, ut terrenum animal et iam iamque soluendum erigatur in
superbiam et animo caelum teneat.
Uerum quid ago? fracta naue de mercibus disputo. qui
tenebat, de medio fit, et non intellegimus adpropinquare antichristum,
quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui. uae
praegnantibus et nutrientibus in illa die.
quorum utrumque de fructibus nuptiarum est. praesentium miseriarum
pauca percurram.
quod rari hucusque residemus, non nostri
Tertull. Apolog. c. 39 18 cf. II Thess. 2, 7—8 19 *Matth. 24, 19 pr. et om.N aur. et arg. AIIDN 2 hab.] add. hoc damus B, add. hoc
tibi damus inmg.II,g dom. nostri IilP dom. N,om.cet. 3 Christi] add. Nazareni
g 4 Elia g 5 angustias (i eras.)A angustia II 6 nos uero] plerique r
in auaritia *P,Kp.c.m2Na.r. 7 sat N et ill. -8 potest] ita ut (s.l.) merito
nobis dicatur illa sententia, quae de megarrensi(ex e m2)bus dicta est F 8 iure]
tu N coaptare II potes N 9 uiuituri N uiuunt—10 facimus] ideo nonprouidemus
in posterum praesentis [ex tes m2) uitae uolum(m del.m2)ptate detenti r
uiuant Aa.c.mZIlD die altera B 10 credimus et ç; 11 uicinam lP uicina
Ap.c.m2 uicinia ex uicina B 12 spe] per Ka.c.ml spe per P nobis om.l\'
pollicetur Bp.c. pollicemur Ap.c.m2 enim om.r 13 fractis super ras. 3 litt.D
fractus A et] nec r putet se ç; 14 esse s.l.m2K uiuiturum N unde
et Bp.c.m2 et ideo JP subripit A,Bp.c. obliuionem N condicionis DN
15 suae om.r et om.N B 16 teneat celum B caecum ex caelum mlA
18 antichr. approp. ç; 19 Iesus] add. Christus s interficiat B spiritu s.l.II
21 u(super ras. 2litt. m2)trumque A est] et Aa.c.mZFlD, ras. 1 litt. B
nationes uniuersas Gallias occuparunt. quicquid inter Alpes et
Pyrenaeum est, quod oceano Rhenoque concluditur, Quadus, Uandalus,
Sarmata, Halani, Gypedes, Heruli, Saxones, Burgundiones,
Alamanni et — o lugenda res publica! — hostes Pannonii uastauerunt.
etenim Assur uenit cum illis. Mogontiacus,
nobilis quondam ciuitas, capta atque subuersa est et in ecclesia
multa hominum milia trucidata, Uangiones longa obsidione finiti,
Remorum urbs praepotens, Ambiani, Atrabatae extremique
hominum Morini, Tornacus, Nemetae, Argentoratus translatae
in Germaniam, Aquitaniae Nouemque populorum, Lugdunensis
et Narbonensis prouinciae praeter paucas urbes cuncta populata
sunt, quas et ipsas foris gladius, intus uastat fames.
non possum
absque lacrimis Tolosae facere mentionem, quae ut hucusque non
rueret, sancti episcopi Exsuperii merita praestiterunt. ipsae Hispaniae
iam iamque periturae cotidie contremescunt recordantes inruptionis
Cymbricae et, quicquid alii semel passi sunt, illae semper timore
patiuntur.
1 misericordiae -dia cet. 2 quidquid KD et om.N 3 epyreneum N
pyreneum AIID pireneum B pere(piriXm2)neum K(l\' occeano A renoque P
et (s.l.m2) renoque K et reno (0 s.l.m2B) ADB et h(s.l.m2)reno II et yhieno N
concluditur KIfJ incl. cet. quandus B 3 uuandalus AIID wandalus N uandi-
lus B 4 alani AIID gypedes KN\'P gipedes (gipides m2A)ATID cipides B
herucli IID erucli (c exp.) et (eras.)A 5 alemanni B Alemani g 0 s.l.m2B
puplica TID uastarunt ς 6 asur Aa.c.m2ΠΨ si!iiul(exp.)cum
Cetera taceo, ne uidear de dei desperare clementia. olim
a mari Pontico usque ad Alpes Iulias non erant nostra, quae nostra
sunt, et per annos triginta fracto Danubii limite in mediis Romani
imperii regionibus pugnabatur. aruerant uetustate lacrimae;
praeter paucos senes omnes in captiuitate et obsidione generati non
desiderabant, quam non nouerant, libertatem. quis hoc crederet,
quae digno sermone historiae conprehenderent Romam in gremio
suo non pro gloria sed pro salute pugnare, immo ne pugnare quidem
sed auro et cuncta superlectili uitam redimere?
quod non
uitio principum, qui uel religiosissimi sunt, sed scelere semibarbari
accidit proditoris, qui nostris contra nos opibus armauit inimicos.
aeterno quondam dedecore Romanum laborabat imperium, quod
Gallis cuncta uastantibus fusoque apud Alliam exercitu Romam
Brennus intrasset, nec pristinam abolere poterat ignominiam,
donec et Gallias, genitale Gallorum solum, et Gallograeciam, in
qua consederant occidentis orientisque uictores, suo imperio subiugasset.
Hannibal, de Hispaniae finibus orta tempestas, cum uastasset
Italiam, uidit urbem nec ausus est obsidere. Pyrrhum tanta
tenuit Romani nominis reuerentia, ut deletis omnibus e propinquo
recederet loco nec auderet uictor aspicere, quam regum didicerat
ciuitatem. et tamen pro hac iniuria — non enim dicam superbiam,
quae bonos exitus habuit — alter toto orbe fugitiuus tandem Bithyniae
mortem ueneno repperit, alter reuersus in patriam in suo regno
sc. Arcadii et Honorii 11 proditoris] sc. Stilichonis Ip 4 aruerunt ATIDlP 5 praeter-6 libert.] multi miseri sunt,
qui in obsidim(m eras.)one et captiuitate generati nec desiderant, quam nesciunt,
libertatem r praeter] pp D captiu. et] captiuitatis B 6 credet g; add.
stiliconem dicit II 7 quae] que II comprehendunt hystorie B conpre(e D)-
hendent Aa.c.m2D con(m Z?)pre(e II)hendunt (unt in ras.II) Ap.c.m2IJB in
om.B 8 gloria sua B nec N non A 9 superlectili KIJl supellectili IlD
suppellectili AB suppellecti N supellectile s uita N 12 dedecore (pr. de exp. )A
laborat K,lPa.c. 13 alliam Jla.c.m2 aliam Aa.c.m2D galliam KN*PB,IIp.c.ni2
italiam Ap.c.mtZ 14 brenus Aa.c.m2IlD,lPa.c. brenniusi B brinnusf intra-
nunc, ut omnia prospero fine eueniant, praeter nostra, quae amisimus,
non habemus, quod uictis hostibus auferamus. potentiam Romanae
urbis ardens poeta describens ait: quid satis est, si Roma
parum est? quod nos alio mutemus elogio: quid saluum est,
si Roma perit?
non, mihi si linguae centum sint oraque
centum,
ferrea uox, omnes captorum dicere poenas,
omnia caesorum percurrere nomina possim.
et haec ipsa, quae dixi, periculosa sunt tam loquenti quam audientibus,
ut ne gemitus quidem liber sit nolentibus, immo nec audentibus
nobis flere, quae patimur.
Responde mihi, carissima in Christo filia, inter ista nuptura.
es ? quem acceptura uirum ? credo fugiturum aut pugnaturum — quid
utrumque sequatur, intellegis — et pro fescennino carmine terribilis
tibi rauco sonitu bucina concrepabit, ut, quas pronubas, habeas
forte lugentes, ut quibus deliciis affluas, quae possessionum tuarum
reditus perdidisti, quae obsessam familiolam tuam morbo et fame
cernis contabescere ?
sed absit, ut de te talia sentiam, ut sinistrum
quippiam suspicer de ea, quae suam animam domino consecrauit.
non tam tibi quam sub tuo nomine aliis sum locutus, quae uinosae
ex occidit B populi Romani g 2 prospere K prospero in N
ueniant KDNP praeter] pp B 3 quid AIID quondam potentiae romae
Ante annos circiter decem sanctus uir Pammachius ad me
cuiusdam scidulas misit, quae Origenis JIEQV agxcdv interpretata
qui acceperat legendos, adhibitis
notariis opus omne descripsit et multo celerius, quam promiserat,
codicem reddidit. eademque temeritate et—ut leuius dicam —
ineptia, quod male subripuerat, peius aliis credidit. et quia difficile
grandes libros et de rebus mysticis disputantes notarum possunt
II = Turicensis Awjiensis 49 s. IX. 33 = Caroliruhensis Augiensis 105 s. lX-X (continet inUium usque ad p. 96,
7 interpretis, deinde post uacuum spatium unius fere columnae finem a p.
117,15 quis igitur
Accipe igitur, quod petisti, sed ita, ut scias detestanda tibi in
eis esse quam plurima et iuxta sermonem domini inter scorpiones et
colubros incedendum, ut est illud — et statim in primo uolumine —:
Christum, filium dei, non natum esse, sed factum; deum patrem
per naturam inuisibilem etiam a filio non uideri; filium, qui sit imago
inuisibilis patris, conparatum patri non esse ueritatem; apud nos
autem, qui dei omnipotentis non possumus recipere ueritatem,
imaginariam ueritatem uideri, ut maiestas ac magnitudo maioris
quodam modo circumscripta sentiatur in filio; deum patrem esse
lumen inconprehensibile; ( Christum conlatione patris splendorem
esse perparuum, qui apud nos pro inbecillitate nostra magnus esse
uideatur.
duarum statuarum, maioris et paruulae, unius, quae
mundum inpleat et magnitudine sua quodam modo inuisibilis
sit, et alterius, quae sub oculos cadat, ponit exemplum priori patrem,
posteriori filium conparans. deum patrem omnipotentem appellat
bonum et perfectae bonitatis, filium non esse bonum sed auram
quandam et imaginem bonitatis, ut non dicatur absolute bonus,
sed cum additamento \'pastor bonus\' et cetera; tertium dignitate et
honore post patrem et filium adserit spiritum sanctum. de quo
cum ignorare se dicat, utrum factus sit an infactus, in posterioribus,
quid sentiret, expressit nihil absque solo deo patre infactum esse
Jiegi ἀϱχω̃ν I praef. 4, p. 10 Koetschau
Cumque uenisset ad rationabiles creaturas et dixisset eas
per neglegentiam ad terrena corpora esse delapsas; etiam haec
addidit: grandis neglegentiae atque desidiae
est in tantum unumquemque defluere atque
euacuari, ut ad uitia ueniens inrationabilium
iumentorum possit crasso corpore conligari.
et in consequentibus: quibus, inquit, moti disputationibus
arbitramur sponte sua alios esse in numero
sanctorum et ministerio dei, alios ob
culpam propriam de sanctimonia corruentes
in tantam neglegentiam corruisse, ut etiam
in contrarias fortitudines uerterentur. rursumque
nasci ex fine principium et ex principio finem et ita, cuncta
uariari, ut et, qui nunc homo est, possit in alio mundo daemon fieri
et, qui daemon est, si neglegentius egerit, in crassiora corpora
religetur, id est homo fiat.
sicque permiscet omnia, ut de archangelo
possit diabolus fieri et rursum diabolus in angelum reuertatur. qui
uero fluctuauerint et motis pedibus nequaquam
omnino corruerint, subicientur dispensandi
et regendi adque meliora
n. a. I 3, 5 p. 55 9 ibid. I 4, 1 p. 64 13 ibid. I 5, 5 p. 78
18 cf. ibid. I 6, 2 p. 79 sq. 23 ibid. I 6, 2 p. 81 24 cf. Ps. 72, 2 om.ç 2 a om.ç\' 4 pr. et s.l.B et rurs. -5 spiro sancti in mg. into
m2II,om.D 5 sancti spir.]
qui
uero non fuerint meriti, ut per genus hominum
reuertantur ad pristinum statum, fient diabo*
lus et angeli eius et pessimi daemones ac
pro uarietate meritorum in singulis mundis
diuersa officia sortientur.
ipsosque daemones ac rectores
tenebrarum in aliquo mundo uel mundis, si uoluerint ad meliora
conuerti, fieri homines et sic ad antiquum redire principium, ita
dumtaxat, ut per supplicia atque tormenta, quae uel multo uel breui
tempore sustinuerint, in hominum eruditi corporibus rursum ueniant
ad angelorum fastigia.
ex quo consequenti ratione monstrari omnes
rationabiles creaturas ex omnibus posse fieri, non semel et subito
sed frequentius, nosque et angelos futuros et daemones, si egerimus
neglegentius, et rursum daemones, si uoluerint capere uirtutes,
peruenire ad angelicam dignitatem.
Corporales quoque substantias penitus dilapsuras aut certe
in fine omnium hoc esse futura corpora, quod nunc est aether et caelum
et si quod aliud corpus sincerius et purius intellegi potest.
quod cum ita sit, quid de resurrectione sentiat, perspicuum est. solem
quoque et lunam et astra cetera esse animantia, immo, quomodo
nos homines ob quaedam peccata his sumus circumdati corporibus,
quae crassa sunt et pinguia. sic et caeli luminaria talia uel talia
accepisse corpora, ut uel plus uel] minus luceant, et daemones ob maiora
delicta aerio corpore esse uestitos.
omnem creaturam secundum
cf. Eph. 6, 12 19 cf. Orig. JI. d. I 6, 4 p. 85 22 cf. ibid. I 7, 4 p. 90 27 cf.
ibid. I 7, 5 p. 91 cf. Rom. 8, 19-21 1 principatibus et B tronis et B 4 isayam B celum B s§clmIIs.l.m2D
5 non s.l.m2B 8 per uarietate II mundi
cumque omnes liberum habeant arbitrium et
sponte sua uel uirtutes possit capere uel uitia,
illae multo in peiori condicione erunt, quam
nunc sunt. hae ad meliorem statum peruenient,
quia diuersi motus et uariae uoluntates
in utramque partem diuersum accipient
statum, id est, ut et angeli homines uel daemones
et rursum ex his homines uel angeli
fiant.
cumque omnia uario sermone tractasset adserens diabolum
non incapacem esse uirtutis et tamen necdum uelle capere
uirtutem, ad extremum sermone latissimo disputauit angelum siue
animam aut certe daemonem, quos unius adserit esse naturae sed
diuersarum uoluntatum, pro magnitudine neglegentiae et stultitiae
iumentum posse fieri et pro dolore poenarum et ignis ardore
magis eligere, ut brutum animal sit et in aquis habitet
ac fluctibus, et corpus adsumere huius uel illius pecoris, ut nobis
non solum quadrupedum sed et piscium corpora sint timenda.
et ad extremum, ne teneretur Pythagorici dogmatis reus, qui
adserit 3 Orig. n. d. I 7, 5 p. !)3 17 ibid. J 8, 3 p. 99 19 ibid. I 8, 1 p. 96
21 ibid. I 8, 4 p. 104 D in reuel. fil. dei lib. B 2 ac] an D 3 alt. in om. s
5 missa II 6 rationales B alios II 7 eorum IID incede D segnitiam B
alios 77 8 pernicie D 9 arb. hab. D 10 uirtutes hisD possit (sc. lib. arbitrium)]
possint B 11 illi 77 conditione 77B 12 hec (c eras.B)DB ad
s.l.m2II 13 qui (a s.l.add.) diuersi77 qui aduersi B 15 et om.B 19 siue]
sibi II 20 ass. codd. 21 neglig. TIp.c.m2B stultieia B 22 possit 77
24 ac] et g et] ac g 25 quadrupedium (i eras.) 77 26 pitagorici DB phi-
tag. 77 27 METEMYYXLICYN D METAMOYXOCIN B NETEMYY-
XQCIN (s.l.m2 metemicosin)
In secundo autem libro mundos adserit innumerabiles, non
iuxta Epicurum uno tempore plurimos et sui similes, sed post
alterius mundi finem alterius esse principium et ante hunc nostrum
mundum alium fuisse mundum et post hunc alium rursum futurum
et post illum alium rursumque ceteros post ceteros. et addubitat,
utrum futurus sit mundus alteri mundo ita ex omni parte
consimilis, ut nullo inter se distare uideantur, an certe numquam
mundus alteri mundo ex toto indiscretus et similis sit futurus.
rursumque post modicum:
si omnia, inquit, ut ipse disputationis
ordo conpellit, sine corpore uixerint,
consumetur corporalis uniuersa natura
et redigetur in nihilum, quae aliquando
est facta de nihilo, eritque tempus, quo usus
eius iterum necessarius sit.
etm consequentibus:
sin autem, ut ratione et scripturarum auctoritate
monstrat um est, corruptiuumhoc induerit
incorruptionem et mortale hoc induerit
inmortalitatem, absorbetur mors in
uictoriam et forsitan omnis natura corporea
tolletur e medio, in qua sola potest mors operari.
et post paululum: si haec non sunt contraria
fidei, forsitan sine corporibus aliquando
uiuemus. sin autem, qui perfecte subiectus
n. d. I 8, 4 p. 105 5 ibid. II 3, 1 p. 113 13 ibid. II 3, 2 p. 114
19 ibid. II 3, 3 p. 117 20 cf. I Cor. 15, 53 25 Orig. n. d. II 3, 3 p. 117 B 3 tanta D intra ętate D 6 epycurum II epycorum D
suis D post] potest g 8 rursum] esse g 9 addubitat D id(eras.)dubi-
tat II adhuc dubitat B dubitat g 10 **ita II omni om.g 11 nulla II
12 mundus] mundum D alteri mundo s.I.m2II alteri] alterius ex alium D
et discretus et dissimilis B 14 uixerit D 15 natura] creatura B 16 nihil n
nichili B 17 facta est s que s.l.B 22 absorbebitur B 23 uictoria B; add.
in incorrumptionem D incorruptionem II et corruptio incorruptione B et corruptio
in incorruptionem s corp. nat. g 24 mors potest B 27 uiuimus IID
autem subiciendi sunt Christo, et nos
erimus sine corporibus, quando ei ad perfectum
subiecti fuerimus.
etin eodem loco: cum s u biecti
fuerint omnes deo, omnes deposituri
sunt corpora et tunc corporalium rerum uniuersa
natura soluetur in nihilum, quae, si secundo
necessitas postularit, ob lapsum rationabilium
creaturarum rursus existent. deus
enim in certamen et luctamen animas dereliquit,
ut intellegant plenam consummatamque
uictoriam non ex propria se fortitudine sed
ex dei gratia consecutas. et idcirco arbitror
pro uarietate causarum diuersos mundos fieri
et elidi errores eorum, qui similes sui
mundos esse contendunt.
et iterum: triplex ergo
suspicio nobis de fine suggeritur, e quibus
quae uera et melior sit, lector inquirat. aut
enim sine corpore uiuemus, cum subiecti
Christo subiciemur deo et deus fuerit omnia
in omnibus; aut, quomodo Christo subiecta
cum ipso Christo subicientur deo et in unum
foedus artabuntur, ita omnis substantia redigetur
in optimam qualitatem et dissoluetur
in aetherem, quod purioris simpliciorisque
naturae est; aut certe sphaera illa, quam
supra appellauimus ajvkavfj, et quidquid illius
Cum haec dicat, nonne manifestissime gentium sequitur
errores et philosophorum deliramenta simplicitati ingerit Christianae?
et in eodem libro: restat, ut inuisibilis sit
deus. si autem inuisibilis per naturam est,
neque saluatori uisibilis erit.
etin inferioribus:
nulla alia anima, quae ad corpus descendit
humanum, puram et germanam similitudinem
signi in se prioris expressit, nisi illa,
de qua saluator loquitur: nemo tollit animam
meam a me, sed ego ponam eam a me ipso.
etin
alio loco: unde cum infinita cautione tractandum
est, ne forte, cum animae salutem fuerint
consecutae et ad beatam uitam peruenerint,
animae esse desistant. sicut enim uenit dominus
atque saluator quaerere et saluum
facere, quod perierat, et perditum esse desistet,
sic anima, quae perierat et ob cuius
salutem uenit dominus, cum salua facta fuerit,
anima esse cessabit.
illud quoque pariter
requirendum, utrum, sicut perditum
aliquando non fuit perditum et erit tempus,
quando perditum non erit, sic et anima fuerit
aliquando non anima, et fore tempus, quando
n. d. II 4, 3 p. 130 12 ibid. II 6, 3 p. 142 15 *loh. 10,18
17 Orig. n. d. II 8, 3 p. 155 20 cf. Luc. 19, 10 TID nihilum g nihili TID nichili B 2 ἀντιζώνη s anti
et post multum de
anima tractatum hoc intulit. vovg, id est mens, corruens
facta est anima et rursum anima instructa
uirtutibus mens fiet. quod et de anima
Esau scrutantes possumus inuenire, propter
antiqua peccata eum in deteriori uita esse
damnatum. et de caelestibus requirendum
est, quod non eo tempore, quo factus est mundus,
solis anima — uel quodcumque eam appellari
oportet-esse coeperit, sed antequam lucens
illud et ardens corpus intraret.
de luna
et stellis similiter sentiamus, quod ex causis
praecedentibus licet inuitae conpulsae sint
subici uanitati, ob praemia futurorum non
suam facere, sed creatoris uoluntatem, a quo
in haec officia distributae sunt.
Ignem quoque gehennae et tormenta, quae scriptura sancta
peccatoribus comminatur, non ponit in suppliciis, sed in conscientia
peccatorum, quando dei uirtute et potentia omnis memoria delictorum
ante oculos nostros ponitur et ueluti ex quibusdam
seminibus in anima derelictis uniuersa uitiorum seges exoritur et,
quidquid feceramus in uita uel turpe uel inpium, omnis eorum in
conspectu nostro pictura describitur ac praeteritas uoluptates mens
intuens conscientiae punitur ardore et paenitudinis stimulis con-foditur.
et iterum: nisi forte corpus hoc pingue atque
terrenum caligo et tenebrae nominandae
sunt, per quod consummato hoc mundo, cui
17 cf. Oiig. zi. d. II10, 4
p. 177 25 ibid. II 10, 8 p. 182 ras. ml; fuit corr)ruens B 3 fracta D
rursus B instructus Tla.r.D instructis Ilp.r. 5 possu(mus s.l.add.nt2)II
6 antiqua] aliqua B 7 req. est] credendum est (utrumque tnras.m2)B 9 quocumque
77 appellare II 10 opor D ceperit B 11 ardens] add. illud II
16 distributa sint 77 17 et tormenta in mg.B 18 comm. pecc. 77 punit II
p.c.m2D punire B suppl.] simplicis IID 22 quicquid IIB 23 discribitur/7
uoluntates B 24 induens IT conscientia D ard. pun. B penit. B ple(§/7)mt.IlDa.c
. 26 nominandi77
et in fine
secundi uoluminis de perfectione nostra disputans intulit: c u mque
in tantum profecerimus, ut nequaquam
carnes et corpora, forsitan ne animae quidem
fuerimus, sed mens et sensus ad perfectum
ueniens nulloque perturbationum nubilo caligatus,
intuebitur rationabiles intellegibilesque
substantias facie ad faciem.
In libro quoque tertio haec uitia continentur: sin autem
semel recipimus, quod ex praecedentibus
causis aliud uas in honorem, aliud in contumeliam
sit creatum, cur non recurramus ad
animae arcanum et intellegamus eam egisse °
antiquitus, propter quod in altero dilecta,
in altero odio habita sit, antequam in Iacob
corpore subplantaret et in Esau planta teneretur
a fratre?
et iterum: ut autem aliae animae
fierent in honorem, aliae in contumeliam,
anteriorum causarum merita praecesserunt.
et in eodem loco:
iuxta nos autem ex praecedentibus
meritis uas, quod in honorem fuerit
fabricatum, si non dignum uocabulo suo opus
fecerit, in alio saeculo fiet uas contumeliae
16 cf. Mal. 1, 2-3 17 cf. Gen. 25, 25 19 Orig. n. d. III 1, 22 (21) p. 239
20 cf. Rom. 9, 21 22 Orig. n. d. III 1, 23 (21) p. 240 23 cf. Rom. 9, 21 METNYYXQCIN TIa.c.m2 METMYYXQcmD metamorphorsin (sic)B
phitagorae 77 pitagori(i exp.)e B thitagore D 5 proficeremus D 6 nec B
7 sensum IIa.c.m2 8 perturbationis B -one D caligans g 9 rationabiles
(bi exp.) B intellig. IIp.r.B 11 continetur D 12 recepimus D,Bp.c.
13 honore IID alt. aliud] aliud uas II contumelia 77 15 archanum [JD
ets.l.B 16
statimque subiungit: ego a rbitror
posse quosdam homines a paruis uitiis
incipientes ad tantam nequitiam peruenire,
si tamen noluerint ad meliora conuerti et per
paenitentiam emendare peccata, ut et contrariae
fortitudines fiant, et rursum ex inimicis
contrariisque uirtutibus in tantum
quosdam per multa tempora uulneribus suis
adhibere medicinam et fluentia prius delicta
constringere, ut ad locum transeant optimorum.
saepius diximus in infinitis perpetuisque
saeculis, in quibus anima subsistit
et uiuit, sic nonnullas earum ad peiora corruere,
ut ultimum malitiae locum teneant,
et sic quasdam proficere, ut de ultimo malitiae
gradu ad perfectam ueniant consummatamque
uirtutem. quibus dictis conatur ostendere
et homines, id est animas, fieri posse daemones et rursum daemones
in angelicam redigi dignitatem.
atque in eodem uolumine: sed
et hoc requirendum, quare humana anima
nunc ab his, nunc ab aliis uirtutibus ad diuersa
moueatur. et putat quarundam, antequam uenirent
in corpora, merita praecessisse, ut est illud Iohannis exultantis in
utero matris suae, quando ad uocem salutationis Mariae indignam
se confabulatione eius Elisabeth confitetur.
statimque subiungit:
n. d. III 1, 23 (21) p. 242 23 ibid. III 3, 5
p. 261 27 cf. Luc. 1,41-45 1 illud g ex ant.J exteriori IIB culpgll 2 acceperit D 3 fiat D
4 domino et g 7 incipientibus B 8 ad ex ut II per penitentiam IIB peni-
tentie D poenitentia g 10 rursus B 14 trans eat 11 17 eorum 7T 19 quosdam
IID 22 fieri demones posse 11 posse fieri daemones s posse] post B
23 dign. redigi 71 24 et om. B 25 his nunc ab om. B 26 putant D quorundam
lID ueniret Ila.c.D 27 corpore IID 29 confabulationis Bp.c.m2
helisabeth D
malis replentur spiritibus et in diuinos atque
ariolos inspirantur in tantum, ut etiam
daemon Pythonicus quosdam a tenera aetate
possideat; quos derelictos esse apud prouidentiam
dei, cum nihil tale fecerint, ut istius
modi insaniam sustinerent, non est eius, qui
nihil uult absque deo fieri et omnia illius
iustitia gubernari.
Rursumque de mundo: nobis autem, inquit, placet
et ante hunc mundum alium fuisse mundum
et post istum alium futurum. uis discere, quod
post corruptionem huius mundi alius sit
futurus? audi Esaiam loquentem: \'erit caelum
nouum et terra noua, quae ego facio permanere
in conspectu meo\'.
uis nosse, quod ante
fabricam istius mundi alii mundi in praeterito
fuerint? ausculta Ecclesiasten: \'quid
est, quod fuit? ipsum, quod erit. et quid est,
quod factum est? ipsum, quod futurum est.
et non est omne nouum sub sole, quod loquatur
et dicat: ecce hoc nouum est; iam enim fuit
in saeculis pristinis, quae fuerunt ante nos\'.
quod testimonium non solum fuisse, sed futuros
mundos esse testatur, non quo simul
et pariter omnes fiant, sed alius post alium.
statimquesubiungit:
diuinitus habitaculum et ueram
requiem apud superos aestimo intellegi, in
qua creaturae rationabiles commorantes,
18 *Eccle. 1, 9-10 27 Orig. n. d. III 5, 4 p. 274 in ras. m2B e s.l.ll,om.B paruo D licet] et IT licet et g lactentes
B 3 oriolos II 4 phyton. D phiton. II fiton. B 6 tali IIa.c.m2D
fecerit D 11 pr. mundum] modum D 14 ysayam B Isaiam s dicentem D
17 huius 77 21 sole] celo B 24 sed] et D 25 quod B 26 et s.l.ll al.
post al.] alium alium D 27 diuinius Koetschau diuinitatis e "cod. Regia" Vallarsius
(Origenes scripsisse uidetur: f] ϑεόϑεν οἴϰησις) 28 existimo s intelligi
unde
conditor deus fecit eis congrua humilibus
locis corpora et mundum istum uisibilem
fabricatus est ministrosque ob salutem et
correptionem eorum, qui ceciderunt, misit
in mundum, e quibus alii certa obtinerent loca
et mundi necessitatibus oboedirent, alii iniuncta
sibi officia singulis quibusque temporibus,
quae nouit artifex deus, sedula mente
tractarent.
et ex his sublimiora mundi loca
sol et luna et stellae, quae ab apostolo creatura
dicitur, acceperunt. quae creatura u an itati
subiecta est, eo quod crassis circumdata
corporibus et aspectui pateat. et tamen non
sponte subiecta est uanitati, sed propter uoluntatem
eius, qui eam subiecit in spe.
etiterum:
alii uero in singulis locis atque temporibus,
quae solus artifex nouit mundi, gubernaculis
seruiunt, quos angelos eius credimus.
et post
paululum: quem rerum ordinem et totum mundi
(regit dei) prouidentia, dum aliae uirtutes de
sublimioribus corruunt, aliae paulatim labuntur
in terras, istae uoluntate descendunt,
aliae praecipitantur inuitae, hae
23 ibid. III 5, 5 p. 276 TIa.c.m2 2 uisibilia] inuisibilia IJD 3 crassisque D 4 antiquam
D antequam II beatitudinem D benedictione (partim eras.)Il 8 correctionem
[Ip.c.B 9 e] et Ila.r. ex g 11 quibusque ex quibus m2B 15 dicitur
IID dr B dicuntur g 16 subdita B crassi D 17 pr. et exp.B place- .
at D 19 eiusom./7 eam om.D 21 gubernaculiD 22 eius esse g 23 paulolum
II,Da.c. quem] de in ras. m2B et totum Koetschau et tota TIB et toto D
totius g 24 regit dei add. Koetschau regit add. g, om. codd. dum ex cum II
25 alii II 26 isti 77 uolnntariae g 27 alii 77 inuiti 77 hee DB hec II
manum porrigant, illae coguntur ingratae
et tanto uel tanto tempore in suscepto officio
perseuerant.
et iterum: ex quo sequitur,
ut ob uarios motus uarii creentur et mundi
et post hunc, quem incolimus, alius multo
dissimilis mundus fiat. nullusque alius diuersis
casibus et profectibus uel uirtutum
praemiis uel uitiorum suppliciis et in praesenti
et in futuro atque in omnibus et retro
e t in priore temporibus potest merita dispensare
et adunum rursus finem cuncta pertrahere,
nisi solus conditor omnium deus, qui
scit causas, propter quas alios dimittat sua
perfrui uoluntate et de maioribus ad ultima
paulatim delabi, alios incipiat uisitare et
gradatim quasi manu data ad pristinum retrahere
statum et in sublimibus collocare.
crebro iam diximus-principium rursum ex
fine generatur, quaeritur, utrum et tunc futura
sint corpora an sine corporibus aliquando
uiuendum sit, cum redacta in nihilum fuerint,
et incorporalium uita incorporalis esse credenda
sit, qualem et dei nouimus. nec dubium
est, quin, si omnia corpora ad mundum istum
sensibilem pertineant, quae appellantur ab
apostolo uisibilia, futura sit uita
n. d. III 5, 5 p. 276 19 ibid. 111 6, 1 p. 281 28 cf. Col. 1, 16 II ingrate 77 3 et-officio in mg. m2B et] ut g uel tanto
om.Bmg.m2 temporum 77 4 perseuerent ç 5 ut] id D 8 prof.] add. ct f
11 in priore II in priora DB porro Koetschau postea g 12 rursum D 13 omnium
om.B 14 mittat Ba.c.m2 permittat g 16 paulatim s.l.B delabi s
dilab(u D)i codd. 17 manu data] mundata 77 stat. retr. 77 18 sublimibus
(bus in ras.m2) 77 19 capituli numerus 9 hic falso in edd. iteratur 20 rursus B
21 quae(e775)riturquecodd. 23reducta77D
et post paululum: illud quoque,
quod eodem apostolo dicitur: \'omnis creatura
liberabitur a seruitute corruptionis in
libertatem gloriae filiorum d e i\', sic intellegimus,
ut primam creaturam rationabilium
et incorporalium esse dicamus, quae nunc seruiat
corruptioni, eo quod sit uestita corporibus
et, ubicumque corpora fuerint, statim
corruptio subsequatur; postea autem liberabitur
de seruitute corruptionis, quando receperit
gloriam filii dei et deus fuerit omnia
in omnibus.
et in eodem loco: ut autem incorporeum
finem omnium rerum esse credamus, illa
nos saluatoris oratio prouocat, in qua ait:
\'ut, quomodo ego et tu unum sumus, sic et isti
in nobis unum sint\'. etenim scire debemus,
quid sit deus et quid sit futurus in fine saluator
et quomodo sanctis similitudo patris
et filii repromissa sit, ut, quomodo illi in se
unum sunt, sic et isti in eis unum sint.
aut
enim suscipiendum est uniuersitatis deum
uestiri corpore et, quomodo nos carnibus, sic
illum qualibet materia circumdari, ut similitudo
uitae dei in fine sanctis possit aequari,
aut, si hoc indecens est — maxime apud eos,
qui saltim ex minima parte dei sentire cupiunt
maiestatem et ingenitae atque omnia excedentis
naturae gloriam suspicari -, e duobus
alterum suscipere cogimur, ut aut
12 Orig. n. d. III 6, 1 p. 282 15 *Ioh. 17, 21 II paulo post g 4 intellig. IIp.r.B 5 rationalium B
6 nunc Engelbrecht non codd. 7 sit] non sit g 9 sequatur /7 (sed sub-
sequatur 772) Iiberatur D 10 receperint DB 11 filiorum g 17 deus s.l.II
finem D 18 sanctis om.B in sanctis g 19 in se illi g illi Ilp.r. alii cei.
(eliam IIi) 20 sunt] sint
Ex quibus omnibus adprobatur, quid de resurrectione
sentiat et quod omnia corpora interitura confirmet, ut simus
absque corporibus, quomodo et prius fuimus, antequam crassis
corporibus uestiremur. rursumque de mundorum uarietatibus
disputans et uel ex angelis daemones uel ex daemonibus angelos
siue homines futuros esse contestans et e contrario ex hominibus
daemones et omnia ex omnibus sententiam suam tali fine confirmat:
nec dubium est, quin post quaedam interualla
temporum rursum materia subsistat
et corpora fiant et mundi diuersitas construatur
propter uarias uoluntates rationabilium
creaturarum, quae post perfectam
beatitudinem usque ad finem omnium rerum
paulatim ad inferiora delapsae tantam malitiam
receperunt, ut in contrarium uerterentur,
dum nolunt seruare prinoipium et incorruptam
beatitudinem possidere.
nec hoc
ignorandum, quod multae rationabiles creaturae
usque ad secundum et tertium et quartum
mundum seruent principium nec mutationi
in se locum tribuant, aliae uero tam parum
de pristino statu amissurae sint, ut
paene nihil perdidisse uideantur, et nonnullae
grandi ruina in ultimum praecipitandae
sint baratrum.
nouitque dispensator omnium
B eam D, tacite om. Koetschau semper sumus corp. g 8 et om.D
crassi D 9 uarietate g 10 daemones] demonis D alt. ex] de g 11 et e]
ecceD 12 daem.-omnibus om.D confirmet D 14rursusg 16 uoluntas D
rationalium B 19 delapsaDB dilapsae g 23 rationales B 2o nec]
quibus dictis quid aliud conatur ostendere, nisi
huius mundi homines peccatores in alio mundo posse diabolos et
daemones fieri et rursum nunc daemones in alio mundo posse uel
angelos uel homines procreari ? et post disputationem longissimam,
qua omnem naturam corpoream in spiritalia corpora et tenuia
dicit esse mutandam cunctamque substantiam in unum corpus
mundissimum et omni splendore purius conuertendam et talem,
qualem nunc humana mens non potest cogitare, ad extremum intulit:
et erit deus omnia 111 omnibus, ut uniuersa
natura corporea redigatur in eam substantiam,
quae omnibus melior est, in diuinam
uidelicet, qua nulla est melior.
In quarto quoque libro, qui operis huius extremus est, haec
ab ecclesiis Christi damnanda interserit: et forsitan, quomodo
in isto mundo, qui moriuntur separatione
carnis et animae, iuxta operum differentiam
diuersa apud inferos obtinent loca, sic,
qui de caelestis Hierusalem-ut ita
jt. d. III 6, 9 p. 290 sq. cf. I Cor. 15, 28 22 Orig. Jr. d. IV 3,
10 (26 [23]) p. 337 26 cf. Hebr. 12, 22 D abuti (ab exp.m2) B 3 sustentantur in mg. m2 (in textu
ras. eiusdem spalii) B sustentuntur
et
iterum: et quia conparauimus de isto mundo
ad inferna pergentes animas his animabus,
quae de superiori caelo ad nostra habitacula
uenientes quodam modo mortuae sunt, prudenti
inuestigatione rimandum est, an hoc
ipsum possimus etiam in natiuitate dicere
singularum, ut, quomodo, quae in ista terra
nostra nascuntur animae, uel de inferno rursum
meliora cupientes ad superiora ueniunt
et humanum corpus adsumunt uel de melioribus
locis ad nos usque descendunt, sic et
ea loca, quae supra sunt in firmamento, aliae
animae possideant, quae de nostris sedibus
ad meliora proficiant, aliae, quae de caelestibus
ad firmamentum usque delapsae sunt
nec tantum fecere peccati, ut ad loca inferiora,
quae incolimus, truderentur.
quibus
dictis nititur adprobare et firmamentum, id est caelum, ad conparationem
superioris caeli esse inferos et hanc terram, quam incolimus,
conlatione firmamenti inferos appellari et rursum ad conparationem
inferorum, qui sub nobis sunt, nos caelum dici, ut,
quod aliis infernus est, aliis caelum sit.
nec hac disputatione contentus
dicit: in fine omnium rerum, quando ad
caelestem Hierusalem reuersuri sumus, aduersariarum
fortitudinum contra populum
dei bella consurgere, ut non sit eorum otiosa
27 cf. Hebr. 12, 22 g 4 qui 77 5 hiis B iis g 7 peruenientes g mortua II
9 possimus (simus in ras. m2) B possumus IID etiam om. B 11 inf. rurs.]
infernoru su(add.s.l.m2 nt)77 14 discendunt/7 16 de om.77 18 sint f
19 nec] hęc 77 facere IID peccatum s inferiora om.ç 24 sub nobis]
subter nos g 25 hoc II ad D disputationem D contem(p.r. n 77)ptus FID
27 iherus. 77B aduersariorum IID,Ba.c. 28 fortitudinem II
materiam roboris, quam consequi non possint,
nisi fortes primum aduersariis restiterint,
quos ratione et ordine et sollertia repugnandi
in libro Numerorum legimus esse superatos.
Cumque dixisset iuxta Iohannis Apocalypsin euangelium
sempiternum, id est futurum in caelis, tantum praecedere hoc
nostrum euangelium, quantum Christi praedicatio legis ueteris
sacramenta, ad extremum intulit — quod et cogitasse sacrilegium
est — pro salute daemonum Christum etiam in aere et in supernis
locis esse passurum. et, licet ille non dixerit, tamen, quod consequens
sit, intellegitur: sicut pro hominibus homo factus est, ut homines
liberaret, sic et pro salute daemonum deum futurum, quod sunt
hi, ad quos uenturus est liberandos.
quod ne forsitan de nostro
sensu putemur adserere, ipsius uerba ponenda sunt: sicut enim
per umbram euangelii umbram legis inpleuit,
sic, quia omnis lex exemplum et umbra est
cerimoniarum caelestium, diligentius requirendum,
utrum recte intellegamus legem quoque
caelestem et cerimonias superni cultus
plenitudinem non habere sed indigere euangelii
ueritate, quod in Iohannis Apocalypsi
euangelium legimus sempiternum, ad conparationem
uidelicet huius nostri euangelii,
quod temporale est et in transituro mundo
ac saeculo praedicatum.
quod quidem etiam
si usque ad passionem domini saluatoris
uoluerimus inquirere, quamquam audax et
n. d. IV 3,13 (25)
p. 343 sq. 24 cf. Apoc. 14, 6 .27 Orig. n. d. IV 3, 13 (25) p. 344 B praelia II B 2 possunt IID 3 aduersarii (alt. i inras.)II
resisterint 77 4 quod D 5 libro quoque II 7 iohannem II apocalipsin B
uocem in D 10 et] ad II 11 est om.II aere] fere77 12 tamen s.l.B
Rursumque blasphemans de filio sic locutus est: si enim
patrem cognoscit filius, uidetur in eo, quod
nouit patrem, posse eum conprehendere, ut
si dicamus artificis animum artis scire mensuram.
nec dubium, quin, si pater in filio, et
conprehendatur ab eo, in quo est. sin autem
conprehensionem eam dicimus, ut non solum
sensu quis et sapientia conprehendat, sed
uirtute et potentia cuncta teneat, qui cognouit,
non possumus dicere, quod conprehendat
filius patrem. pater uero omnia conprehendit,
inter omnia autem et filius est: ergo
e t filium conprehendit. et ut sciremus causas, quibus
pater conprehendat filium et filius patrem non queat conprehendere,
haec uerba subnectit: curiosus lector inquirat,
utrum ita a semet ipso cognoscatur pater,
quomodo cognoscitur a filio, sciensque illud,
quod scriptum est: \'pater, qui me misit, maior
p. 360 23 ibid. IV 4, 8 (35) p. 360 26 *Ioh. 14, 28 om.n nequitia n 3 sint B 4 districtionem D distinctionem ex
distrinctionem (r eras.) 77 5 distraxit 77 6 consummationem (ult. m eras.)Il
consumatio D 7 saeculi n 8 passionem (m eras.) II 9 rursumque hic B
de om.n sic -11 nouit] uidetur in eo quod nouit de filio sic locutus est si
enim patrem agnoscit II est add.m2B 10 agnoscit n B 13 si] sit Bp.c.m2
pater] add. sit g 15 eam dic. compr. B 16 sensum codd. sapientia Ba.c.m2
-am cet. sed] add. et g 17 qui] que Bp.c.mk,unde quae Koetschau 19 comprehendat
Bp.c.m2 21 alt. et om.n D 22 conprehendit II querat conpr. n
comprehendat B 23 subnectit] nectit B 24 a semedipso D semetipsu B
cognoscat B 25 siensque D 26 me om.ç\'
ut dicat et in cognitione filio patrem esse
maiorem, dum perfectius et purius a semet
ipso cognoscitur quam a filio.
Μετεμψύχωσιν quoque et abolitionem corporum hic
et
ne parum putaremus inpietatem esse eorum, quae praemiserat, in
eiusdem uoluminis fine coniungit omnes rationabiles naturas, id
est patrem et filium et spiritum sanctum, angelos, potestates, dominationes
ceterasque uirtutes, ipsum quoque hominem secundum
animae dignitatem unius esse substantiae.
intellectualem,
inquit, rationabilemque naturam sentit
deus et unigenitus filius eius et spiritus
sanctus, sentiunt angeli et potestates ceteraeque
uirtutes, sentit interior homo, qui ad
n. d. IV 4, 8 (35) p. 361 19 ibid. IV 4, 9 (36) p. 362 1 me om.codd. m\'eras.IJ contendit DB 2 dicta II filii (ex fili Itxodd.
5 METMYYCXQCCI II METVYCXQCEI D metamorphosin B abolitione
unum addit uerbum
\'quodam modo\', ut tanti sacrilegii crimen effugeret, et, qui in alio
loco filium et spiritum sanctum non uult de patris esse substantia,
ne diuinitatem in partes secare uideatur, naturam omnipotentis
dei angelis hominibusque largitur.
Cum haec se ita habeant, quae insania est paucis de filio
et spiritu sancto commutatis, quae apertam blasphemiam praeferebant,
cetera ita, ut scripta sunt, protulisse in medium et inpia uoce
laudasse, cum utique et illa et ista de uno inpietatis fonte processerint?
aduersum omnia scribere nec huius est temporis et
omnes, qui aduersus Arrium et Eunomium Manicheumque et
diuersas scripserunt hereses, his quoque inpietatibus respondisse
credendi sunt. quisquis igitur hos uoluerit legere libros et calciatis
pedibus ad terram repromissionis pergere, necubi a serpentibus
mordeatur et arcuato uulnere scorpionis uerberetur, legat prius
hunc librum et, antequam ingrediatur uiam, quae sibi cauenda
sint, nouerit.
ex et D 3 addidit B 4 effugiret D 5 substantie II 6 secari D
8 ita se s quae om.ll 9 perferebant D 10 protullisse 77 impia uoce 77
llunoom.77D fronte D 12 hec omnia B 13 omnis 77a.c.m2 adueisum
Nihil Christiano felicius, cui promittuntur regna caelorum;
nihil laboriosius, qui cotidie de uita periclitatur. nihil fortius, qui
uincit diabolum; nihil inbecillius, qui a carne superatur. utriusque
r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 118,4 nihil fortius-5 superatur; p. 119,
17 magna coepisse -120,4 ruinam; p. 120, 20 in quo —p. 222, 6 nutriat;
1. 122, 6 si negot. -12 auferre: p. 123, 6 ut ubert. -12 redundarent;
p. 123, 14 sub nom. -18 maritalem; p. 123, 18 alii —p. 124, 2 affectu;
p.124,7 nec -9 placent; p. 124,10 tu uero -18 utilis est; p. 124,19 matrem
—p. 125, 2 uulnus;
non solum ipsa credidit et
post sex uiros unum inuenit dominum Messiamque cognoscit ad
fontem, quem in templo Iudaeorum populus ignorabat, sed auctor
fit multorum salutis et apostolis ementibus cibos esurientem reficit
lassumque sustentat. quid Salomone sapientius ? attamen infatuatur
amoribus feminarum.
bonum est sal nullumque sacrificium
absque huius aspersione suscipitur — unde et apostolus praecipit:
sermo uester sit sale conditus —, quod, si infatuetur,
foras proicitur in tantumque perdit nominis dignitatem, ut ne in
sterquilinio quidem utile sit, quo solent credentium arua condiri
et sterile animarum solum pinguescere.
haec dicimus, ut prima te,
fili Rustice, fronte doceamus magna coepisse, excelsa sectari et
6 cf. Ioh. 4, 5-42 10 cf. III Reg. 11,1-8 11 Marc. 9,49(50) et Luc. 14,34
cf. Leu. 2,13 13 *Col. 4, 6 cf. Luc. 14, 34-35 1 creditDW crucemV meruitDCB 2 amen semelGvPCTB aerisH
3 paradiso CB -disso G -dyso eet. perditionis PC,Ba.c. tartarum] terrarumC
4 ruit ac labitur Nt instinctione (s eras.) P tinctione G bucelle DB
buciilae H 5 frenatur G fraudatur B nec (c eras.)B sed Nt traderet H
tradit Nt dei filium G 6 samaritanae P
Non mihi nunc per uirtutum prata ducendus es nec laborandum,
ut ostendam tibi uariorum pulchritudinem florum, quid in
se lilia habeant puritatis, quid rosarum uerecundia possideat, quid
uiolae purpura promittat in regno, quid rutilantium spondeat
pictura gemmarum.
iam enim propitio domino stiuam tenes, iam
in tectum atque solarium cum Petro apostolo conscendisti, qui
esuriens in Iudaeis Cornelii saturatur fide et famem incredulitatis
eorum gentium conuersione restinguit atque in uase euangeliorum
quadrangulo, quod de caelo descendit ad terras, docetur et discit
omnes homines posse saluari. rursumque, quod uiderat, in specie
candidissimi linteaminis in superna transfertur et credentium turbas
de terris in caelum rapit, ut pollicitatio domini conpleatur:
beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt.
totum, quod adprehensa manu insinuare tibi cupio, quod
quasi doctus nauta post multa naufragia rudem conor instruere
uectorem, illud est, ut, in quo litore pudicitiae pirata sit, noueris,
VHP adolesc. CNHHB calcare H 2 scandescere B scanderis
Nt ascendere GH est FNt 3 tantum PDClPB gloriae S quantum
DCPB ignominiae lIfg 5 nunc mihi H,om.DC es] est riuulus DCB
6 pulch(c N)rit. uariorum Nt uariarum H pulcr. HDNB pulchritudines P
quid-purit. om.G 7 rosa Ipç uerecundiae(
Nauigantes Rubrum Mare, in quo optandum nobis est ut
uerus Pharao cum suo mergatur exercitu, multis difficultatibus ac
periculis ad urbem t Maximam perueniunt. utroque litore gentes
uagae, immo beluae habitant ferocissimae. semper solliciti, semper
armati totius anni uehunt cibaria. latentibus saxis uadisque durissimis
plena sunt omnia, ita ut speculator et ductor in summa mali
arbore sedeat et inde regendae et circumflectendae nauis dictata
praedicat.
felix cursus est, si post sex menses supra dictae urbis
portum teneant, a quo se incipit aperire oceanus, per quem uix
anno perpetuo ad Indiam peruenitur et ad Gangen fluuium — quem
Phison sancta scriptura cognominat —, qui circuit omnem terram
Euilat et multa genera pigmentorum de paradisi dicitur fonte
rp.c.m2GlJ,Pa.c. caribdis ra.c.m2DB charibdis Nt karypdis P
caraptis H et om.r mal. omniumGHNt ubi] add. ob (eras.)P scyllei Gy
scillae(e)i FDB squillei H schillei Nt scyllae I]J 2 de quibus -3 consum.] et
cogitet r 3 mutuo] ab inuicem P consummamini rjDB,(Pa.r. quomodo
frequenter r 4 libycis N\'Pt lybicis rp.c.m2(P]C libicis ra.c.m2PDB lybyes H
interdum] subito H,om.r sirtibus rvPV syrcibus B 5 quidue t quod P
quanta (add. que s.l.m2)r uenenata animantia JT uenatorum H dese(§(i;)rta
1Jp 6 nutriant fJP 7 obtandum P,Da.c.Ct,B (s.l. nauigandum eras.) ob-
tandus H 8 farao G\'Pt pharaho Pa.c.B demergatur r 9 maximam codd.,
fort. scrib. Abisamam
ibi nascitur carbunculus et zmaragdus et margarita candentia
et uniones, quibus nobilium feminarum ardet ambitio, montesque
aurei, quos adire propter dracones et gryphas et inmensorum
corporum monstra hominibus inpossibile est, ut ostendatur nobis,
quales custodes habeat auaritia.
Quorsum ista ? perspicuum est. si negotiatores saeculi tanta
sustinent, ut ad incertas perueniant periturasque diuitias, et seruant
cum animae discrimine, quae multis periculis quaesierunt, quid
Christi negotiatori faciendum est, qui uenditis omnibus quaerit
pretiosissimum margaritum, qui totis substantiae suae opibus emit
agrum, in quo repperiat thesaurum, quem nec fur effodere nec
latro possit auferre?
Scio me offensurum esse quam plurimos, qui generalem de
uitiis disputationem in suam referant contumeliam et, dum mihi
irascuntur, suam indicant conscientiam multoque peius de se quam
de me iudicant. ego enim neminem nominabo nec ueteris comoediae
licentia certas personas eligam atque perstringam. prudentis uiri est
ac prudentium feminarum dissimulare, immo emendare, quod in
se intellegant, et indignari sibi magis quam mihi nec in monitorem DCB prouehere lP uehere GNt ueere Pa.c. ubi PDC zma-
ragdus VD,B(ex zmaragdi m3) z(s.l. s)amaragdus G smaracdus H*P smaragdus cet.
candente P candidius H 2 et uniones] umbones H ardeat B ambitio]
add. sed D,add. ibi sunt et (et s.l.i)Nt 3 que om.HDNt gryph. et drac. 1]0
drachones G griphas P grifas HDB grifesNt grypas G gripas Ip 4 corpora V
corporum uel H 5 custod*es P custodias Nt habet D,Ba.c. habent C
6 quorsum (quor eras.)N quursum V quorum H cur sint D ista] add. persecutus
s.l.m2G huius saeculi F tanta] multa pericula JH 7 sustineant H
ut et (exp.) ad B perit. diu. peruen. CS seruent
Audio religiosam habere te matrem, multorum annorum
uiduam, quae aluit, quae erudiuit infantem et post studia Galliarum,
quae uel florentissima sunt, misit Romam non parcens sumptibus
et absentiam filii spe sustinens futurorum, ut ubertatem Gallici
nitoremque sermonis grauitas Romana condiret nec calcaribus in
te sed frenis uteretur, quod et in disertissimis uiris Graeciae legimus,
qui Asianum tumorem Attico siccabant sale et luxuriantes
flagellis uineas falcibus reprimebant, ut eloquentiae torcularia non
uerborum pampinis, sed sensuum quasi uuarum expressionibus
redundarent.
hanc tu suspice ut parentem, ama ut nutricem, uenerare
ut sanctam. nec aliorum imiteris exemplum, qui relinquunt
suas et alienas appetunt, quorum dedecus in propatulo est sub nominibus
pietatis quaerentium suspecta consortia. noui ego quasdam
iam maturioris aetatis et plerasque generis libertini adulescentibus
delectari et filios quaerere spiritales paulatimque pudore superato
per ficta matrum nomina erumpere in licentiam maritalem. alii
sorores uirgines deserunt et extraneis uiduis copulantur. sunt, quae
DC ut si W etsi VB hisdem GD iisdem C teneantur G
2 est om.H eis G placeant NtB 3 religiosissimam Nt te habere H
teom.B matremom.t 4 quae tealuid B aliud D
uideas nonnullos accinctis
renibus, pulla tunica, barba prolixa a mulieribus non posse
discedere, sub eodem conmanere tecto, simul inire conuiuia, ancillas
iuuenes habere in ministerio et praeter uocabulum nuptiarum
omnia esse matrimonii. nec culpa est nominis Christiani, si simulator
religionis in uitio sit, quin immo confusio gentilium, cum ea uident
ecclesiis displicere, quae omnibus bonis non placent.
Tu uero, si monachus esse uis, non uideri, habeto curam
non rei familiaris, cui renuntiando hoc esse coepisti, sed animae
tuae. sordes uestium candidae mentis indicio sint, uilis tunica contemptum
saeculi probet ita dumtaxat, ne animus tumeat, ne habitus
sermoque dissentiat. balnearum fomenta non quaeras, qui
calorem corporis ieiuniorum cupis frigore extinguere. quae et ipsa
moderata sint, ne nimia debilitent stomachum et maiorem refectionem
poscentia erumpant in cruditatem, quae parens libidinum
est. modicus ac temperatus cibus et carni et animae utilis est.
matrem ita uide, ne per illam alias uidere cogaris, quarum uultus
V et] ut B palpant J1 palpentur B affectu (a, e et-m2) r
2 animae V nullius H recepit D respiciet ex recipet m2rj inpudentiae G
plldicitiae(-cieB)DIJf,Ba.c. 3 fila] tela (non telam!)G disrumpit (s exp.)B
disrumpet H disrupit N,tp.r. nonnullas PBa.c. 4 prolixa] promissa nlJf
5 con(m Nt)manere GNt manere eet. 6 ministerium HNt et om.VlI/ uocabula
GD -10 V 7 omnia] nomina V matrimonia GD matroni lF nec haec
GDCNB non ita F culpa est haec t est culpa F culpa esse DC xpiani nominis
C nomini Nt,om.G si s.l.B 8 uitio] certo H sit] est G gentilium et
hereticorum rea] eum F uideant D 9 qui r hominibus DCB non
placent] displicent (n del.m"2)r 10 tu-uis] quicumque monachus esse uult r
uis s.l.1Jf uis et Nt uideris H,ta.r. uidere V uidentes r habeat r cura r
11 cui-coepisti om.r cui om.C 12 sordidae uestes g uestesom.H indicio
GNt -cium rHP -c(t lJf)ia eet. uilis] inutilis H 13 ita-14 diss. om.r
tum. animus V 14 dissentiant DCB baln.-15 exting.] qui calorem corporis
ieiuniorum frigore cupit extinguere, balnearum fomenta non quaerat J1 quaeratFg1
15 frigore cupitr cupit Fg rigoreCr quae-16 sint] ieiunia moderata
esse debentr1 quaH 16 modorata sunt H njrnieNt nimja ieiuniaG debilitant
H 17 poscent; G erumpent D cruditate D crude(i 7^)1 itatem (ii eras.FjFC
libidinis B 18 modicus] moderatus H pr. et om.I\' carne 17 19 matrem
—p. 125, 1 haereant] religiosus inter muiieres habitare non debet, ne uultus
earum cordi eius haereat r ita] ibi H cog. al. uid. V7 cuparis H coneris DC
uulnus. ancillulas, quae illi in obsequio sunt, tibi scias esse in
insidiis, quia, quantum uilior earum condicio, tanto facilior ruina
est. et Iohannes Baptista sanctam matrem habuit pontificisque
filius erat et tamen nec matris affectu nec patris opibus uincebatur,
ut in domo parentum cum periculo uiueret castitatis. uiuebat in
heremo et oculis desiderantibus Christum nihil aliud dignabatur
aspicere. uestis aspera, zona pellicia, cibus locustae melque siluestre,
omnia uirtuti et continentiae praeparata.
filii prophetarum — quos
monachos in ueteri legimus testamento — aedificabant sibi casulas
propter fluenta Iordanis et turbis urbium derelictis polenta et herbis
agrestibus uictitabant. quamdiu in patria tua es, habeto cellulam
pro paradiso, uaria scripturarum poma decerpe, his utere deliciis,
harum fruere conplexu. si scandalizat te oculus, pes, manus tua,
proice ea. nulli parcas, ut soli parcas animae.
qui uiderit
mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus
est eam in corde suo. quis gloriabitur
castum se habere cor? astra non sunt munda in conspectu
domini: quanto magis homines, quorum uita temptatio est! uae
3, 4 etc. 9 cf. IV Reg. 6, 1-4 14 cf. Matth. 5, 29-30 etc. 15 Matth.
5, 28 17 *Prou. 20, 9 18 cf. Hiob 25, 5-6 om.H corde V hae(e H)reat m habeant W tacitus H
2 ancillas wH illae V alt. in s.l.G 3 quia om.GHDNt quanto DCNtB
tantum H est ruina Cç; 4 iohannis H 5 patris om.G 6 ut] ne DC
domu V periculum V 7 eremo DC oculi G desiderantium G lacrimantibus
W Christum om. W dignabantur G 8 pellitia B lucustae G locusta
Nt melque] que H 9 et om.1J praeparat DC 10 uetere V testa-
mento(-tum C) legimus Cg cassulas H prope DCB 11 iordannis G et
turbis etD urbium] urbibusZTD urbis C pulenta H 12 patriam tuam V.
tua om.C habeto-14 conplexu] monachus, qui xpm desiderat, nihil aliud dignatur
aspicere, sed est ei cellula pro paradiso, uaria scripturarum poma decerpit.
his utitur deliciis, harum fruitur amplexu F 13 paradisso G -dyso VPNt
suauia (suabia G)GNt pona H,om.t 14 conplexus D amplexu FW corpus H
quod si H sandalizauerit (sic)H tua om.1JCIJI 15 ea B eam Nt et V a
te GH nullis H solae V animae] add. tuae GHDCB uiderit] add. inquit(d)
dominus yPW 16 eam om.\'1J moech. 1JHDC mec. B mech. cet.
17 eam om.PIJIB 18 si astraT 19 domini] eiusD hominefl est super
terra r
est, inquit, gladius meus in caelo: multo amplius
in terra, quae spinas et tribulos generat.
uas electionis, in
cuius Christus ore sonabat, macerat corpus suum et subicit seruituti
et tamen cernit naturalem carnis ardorem suae repugnare sententiae,
ut, quod non uult, hoc agere conpellatur, et quasi uim patiens
uociferatur et dicit: miser ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius? et tu te arbitraris absque
lapsu et uulnere posse transire, nisi omni custodia seruaueris cor
tuum et cum saluatore dixeris: mater mea et fratres
mei hi sunt, qui faciunt uoluntatem patris
mei?
crudelitas ista pietas est; immo quid tam pium, quam sanctae
matri sanctum filium custodire? optat et illa te uiuere, non
uidere ad tempus, ut semper cum Christo uideat. Anna Samuhelem
non sibi, sed tabernaculo genuit. filii Ionadab, qui uinum et siceram
non bibebant, qui habitabant in tentoriis et, quas nox conpulerat,
sedes habebant, scribuntur in psalmo, quod primi captiuitatem
sustinuerint, quia exercitu Chaldaeorum uastante Iudaeam
urbes introire conpulsi sunt.
Uiderint, quid alii sentiant — unusquisque enim suo sensu
Rom. 7, 14-23 7 Rom. 7, 24 9 cf. Prou. 4, 23 10 Luc. 8, 21 et *Matth.
12, 50 etc. 14 cf. I Reg. c. 1 15 cf. Hier. c. 35 17 cf. Ps. 70, 1 18 cf.
Hier. 35, 11 B qui s.l.m2r,om.G quia B 2 est om.fJB 4 xps oreGN
xps pectore fJPIJI ore xps HDCtB sonabat GlJ sonauit H resonabat PNWt
resonat DCB et subiecit V subicitque
hoc dico, ut, etiam si clericatus te
titillat desiderium, discas, quod possis docere, et rationabilem
hostiam offeras Christo, ne miles ante quam tiro, ne prius magister
sis quam discipulus. non est humilitatis meae neque mensurae
iudicare de ceteris et de ministris ecclesiarum sinistrum quippiam
dicere. habeant illi ordinem et gradum suum, quem si tenueris, quomodo
tibi in eo uiuendum sit, editus ad Nepotianum liber docere
te poterit. nunc monachi incunabula moresque discutimus et eius
monachi, qui liberalibus studiis eruditus in adulescentia iugum
Christi collo suo inposuit.
Primumque tractandum est, utrum solus an cum aliis in monasterio
uiuere debeas. mihi placet, ut habeas sanctorum
7 cf. Lue. 9, 23 cf. Matth. 10,10 9 cf. Rom. 12,1 14 cf. epist. Lll ra.c.m2HD; add. at s.l.m2N est et sol. paradisus J1 est et sol.
paradysus est V et sol. paradisus (-dissus G -dysus HPNt) est cet. quid
desid.] monachus non desiderit ^—ret m2) r 2 frequentium C presentium H
singo(n m2)laritate ci(e »i2)nsetur r 3 moses G 5 gennesar D genessar G
gennesareth fJ genezareth C\'P generareth P 6 habentes 1JPIJI retem G rete
et H et rete in V et e D secuti sunt P protinus om.H 7 relinquae(e H)-
runt GH cottidie (-ae H) GH cotidiae (a exp.)P quotidie CB ne] nec GNt
8 in manu om.P manu Nt in manibus G haec P clericatur H,om.C titillat
te D te om.G\'P 9 titillat W telleat H tillat V dicas C dicere C
rationabilem (—les Np.c.) hostias (sic)HNt rationalem GD,Ba.c.m2 10 xpo
offeras B ne miles-11 disc.] caue, ne ante magister quam discipulus, ante
miles uelis esse quam tyrojP tyro codd.praeterCB prior D,om.H 11 quam]
antequam HDB non est enim H 12 ceteris] clericis f sinistro V aliquidP
13 habentD illi ordinem] etilliomniaff suum et gradum P 14 in
eo tibiHP 15 potest D 16 adulesc. GD adulisc. VHP adolesc. cet. 17 colla
suaH 1smonasteriis2V £ 19mihi—p. 128,1 doceas om.G mihi-habeas om.H
mihi quidem g habeat C sanctorum] sacrum V; seq. littera g non deleta H
numquam ingressus es, statimque in partem tibi alteram declinandum
sit et errori pateas plusque aut minus ambules, quam necesse est,
ut currens lasseris, moram faciens obdormias.
in solitudine cito subrepit
superbia et, si parumper ieiunauerit hominemque non uiderit,
putat se alicuius esse momenti oblitusque sui, unde quo uenerit,
intus corpore lingua foris uagatur. iudicat contra apostoli uoluntatem
alienos seruos; quod gula poposcerit, porrigit manus; dormit,
quantum uoluerit, facit, quod uoluerit; nullum ueretur, omnes se
inferiores putat ciebriusque in urbibus quam in cellula est et inter
fratres simulat uerecundiam, qui platearum turbis conliditur.
quid
igitur? solitariam uitam reprehendimus ? minime, quippe quam
saepe laudauimus. sed de ludo monasteriorum huiusce modi uolumus
egredi milites, quos rudimenta, non terreant, qui specimen conuersationis
suae multo tempore dederint, qui omnium fuerunt minimi,
ut primi omnium fierent, quos nec esuries nec saturitas aliquando
superauit, qui paupertate laetantur, quorum habitus, sermo,
uultus, incessus doctrina uirtutum est, qui nesciunt secundum
C et] ut B absque] caue ne sineP ductoreCB ductoremfi
2 numquam — statimque] et r in part. tibi alt. GDB tibi in alt. part. V in
part. alt. TP tibi in part. alt. cet. alteram (m exp.)D decl.-pateas] declinans
errorem patiaris r 3 errore HlJ plusquae Ta.e.m2H plus P non plus
DC ne plus B ambulans tfP est om.H 4 ut GH et TB aut Nt ne DC,
om.f/Ptf7 ne aut g moramque
Vidimus nuper et planximus Croesi opes unius morte deprehensas
urbisque stipes quasi in usus pauperum congregatas stirpi
et posteris derelictas. tunc ferrum, quod latebat in profundo, supernatauit
aquae et inter palmarum arbores Merrae amaritudo monstrata
est. nec mirum: talem et socium habuit et magistrum, qui
egentium famem suas fecit esse diuitias et miseris derelicta in suam
lo miseriam tenuit. quorum clamor tandem peruenit ad caelum et
patientissimas dei uicit aures, ut missus angelus pessimo Nabal
Carmelio diceret: stulte, hac nocte auferent animam
tuam a te; quae autem praeparasti, cuius
erunt?
Uolo ergo te et propter causas, quas supra exposui, non habitare
cum matre et praecipue, ne aut offerentem delicatos cibos rennuendo
contiistes aut, si acceperis, oleum igni adicias et inter frequentiam
puellarum per diem uideas, quod noctibus cogites. numquam
de manu et oculis tuis recedat liber, psalterium discatur ad
y,om.HNt ob(p B)pugnantium yWb expurgationum G pu-
gnantium cet. 2 confligere G ut] nec V et eras. B uulgi] uiles 1J 1JI faciant
sui Nt 3 faciunt H,Da.e. et] ut DCB lucra sect. VW 4 chroesi Nt crisi 17
a.c.m2 crisy
corpus pariter animusque tendatur ad dominum.
iram uince patientia; ama scientiam scripturarum et carnis uitia
non amabis. nec uacet mens tua uariis perturbationibus, quae, si
pectori insederint, dominabuntur tui et te deducent ad delictum maximum.
fac et aliquid operis, ut semper te diabolus inueniat occupatum.
si apostoli habentes potestatem de euangelio uiuere laborabant
manibus suis, ne quem grauarent, et aliis tribuebant refrigeria,
quorum pro spiritalibus debebant metere carnalia, cur tu in usus
tuos cessura non praepares ?
uel fiscellam texe iunco uel canistrum
lentis plecte uiminibus, sariatur humus, areolae aequo limite diuidantur;
in quibus cum holerum iacta fuerint semina uel plantae per
ordinem positae, aquae ducantur inriguae, ut pulcherrimorum uersuum
spectator adsistas:
inserantur infructuosae arbores uel gemmis uel surculis, ut paruo
post tempore laboris tui dulcia poma decerpas. apum fabricare aluearia,
ad quas te mittunt Prouerbia, et monasteriorum ordinem
15 Uergil. Georg. 1 108—110 20 cf. *Prou. 6, 8 m2) r uigel sit V uigilet GNt uagis DC
2 pateat F corpus-3 pat. om.r pariter] tamen 1J,om.B et animus V
tendat H dm G,Va.c.m2 3 patientiam Gt,Na.r. patientiam sectare W ametF
in desideriis est omnis otiosus.
Aegyptiorum monasteria hunc morem tenent, ut nullum
absque opere ac labore suscipiant, non tam propter uictus necessaria
quam propter animae salutem, ne uagetur perniciosis cogitationibus
et instar fornicantis Hierusalem omni transeunti diuaricet
pedes suos.
Dum essem iuuenis et solitudinis me deserta uallarent, incentiua
uitiorum ardoremque naturae ferre non poteram; quae cum
crebris ieiuniis frangerem, mens tamen cogitationibus aestuabat.
ad quam edomandam cuidam fratri, qui ex Hebraeis crediderat, me
in disciplinam dedi, ut post Quintiliani acumina Ciceronisque fluuios
grauitatemque Frontonis et lenitatem Plinii alphabetum discerem,
stridentia anhelantiaque uerba meditarer.
quid ibi laboris insumpserim,
quid sustinuerim difficultatis, quotiens desperauerim quotiensque
cessauerim et contentione discendi rursus inceperim, testis
est conscientia tam mea, qui passus sum, quam eorum, qui mecum
duxere uitam. et gratias ago domino, quod de amaro semine litterarum
dulces fructus capio.
C)gregiam DC ac(super ras., fuisse uidetur et) egregiam B
et om.G 2 piscibus ut (ut eras.)N et libri HDB operentur Gv ci(y)Y\'bam
satietur N; add. quia Nt omnis anima otiosi Nt
4 aegipt. Y\' egypt. H egipt. B hanc V morem] modum Y\' 5 opere ac] operis
ç; add. cibo C cibu (s.l.m2)N necessariam W necessitatem g 6 anime
(e in ras. m2)B animae suae H uag(ex c B)entur (n exp. B) DCB quis H cogit.
mens g 7 et in instar G fornicariae H diu. omni tr. Nt 9 Dum ess.
iuu.] cumque essem in heremo G 10 ferre] refrenare B quem fJC 11 frang. ]
fatigarer H cogit. s.l.N his cogit. DC 12 ad] ob H domandam H ebreis t B
13 in disc. dedi] tradidi disciplinae H in s.l.B quintilliani HN WB cacumina\'H
Dicam et aliud, quid in Aegypto uiderim. Graecus adulescens
erat in coenobio, qui nulla continentiae, nulla operis magnitudine
flammam poterat carnis extinguere. hunc periclitantem pater
monasterii hac arte seruauit. imperat cuidam uiro graui, ut iurgiis
atque conuiciis insectaretur hominem et post inrogatam iniuriam
primus ueniret ad querimonias. uocati testes pro eo loquebantur,
qui contumeliam fecerat. flere ille contra mendacium; nullus
alius credere ueritati, solus pater defensionem suam callide opponere,
ne abundantiori tristitia absorberetur frater. quid multa?
ita annus ductus est, quo expleto interrogatus adulescens super
cogitationibus pristinis, an adhuc molestiae aliquid sustineret:
\'papae\', inquit, \'uiuere mihi non licet, et fornicari libet ?: hic
si solus fuisset, quo adiutore superasset?
Philosophi saeculi solent amorem ueterem amore nono
quasi clauum clauo expellere. quod et Asuero septem principes
fecere Persarum, ut Uasti reginae desiderium aliarum puellarum
amore conpescerent. illi uitium uitio peccatumque peccato remediantur,
nos amore uirtutum uitia superemus. declina, ait,
a malo et fac bonum; quaere pacem et persequere
eam. nisi oderimus malum, bonum amare non possumus.
18 *Ps. 33, 15; cf. Ps. 36, 27 B quod IJI B egypto t egipto HB prouiderim W Graecus
om.H adulesc. GD adulisc. vH adolisc. C adolesc. cet. 2 caenob(ex u)io N
cenob(ex u t)io GDtB cenubio H continentia N (a in ras. w2),B (ex —ta) abstinentia
DC 4 seruabit GDt superabat H imperauit C indicat H 5 insectaret
D inlatam H 6 at t querimoniam H 7 faceret IJI mendatium
VB; add. cepit D, quod g 8 alius om. W crederet HP ueritatem V
calide H,Ba.c. obp. yW]add. studuit DC,Bs.l.m2 9 abundantiore Ga.c.Nt
habundantiori D habundanti V,H (ex -tis) obsorb. B 10 ita om.Nt de-
ductus G quod (d eras.)G interrogatur Gv adulesc. G adulisc. vH ad-
olesc. cet. 11 aliquid om.Nt 12 papae HC pape NtB papa GlJIJI pene ex
pane m2D mihi] me V libeat g licet H hoc vHNt 0 DC 13 quo ex
qui B quod D 14 phylosofi F phylosopi C philosophy G saeculi om.Fa
15 quod-17 conp. om.r et om-VH Asuero—princ.] ad septem reges H
asuero V in mg. WtB assero G (del.m2) assuero DCN; add. regi P septe N
16 uasthi Ga.c.m2C uastin Gp.c.m2 uastis V*P uastes H 17 illi—remed.] et
uitium uitio curare r uitio uitium V que om.DBquiH medicantur g
18 nos uero r superamus NPt ait s.l.B,om.H 19 inquere H inquire DC
consequere G sequere Np.r.B 20 odiremus H
pax
quaerenda, ut bella fugiamus. nec sufficit eam quaerere, nisi inuentam
fugientemque omni studio persequamur, quae exsuperat
omnem sensum, in qua habitatio dei est dicente propheta:
e t factus est in pace locus eius. pulchreque
persecutio pacis dicitur iuxta illud apostoli: hospitalitatem
persequentes, ut non leui citatoque sermone et - ut ita loquar
— summis labiis hospites inuitemus, sed toto mentis ardore
teneamus quasi auferentes secum de lucro nostro atque conpendio.
Nulla ars absque magistro discitur. etiam muta animalia et
ferarum greges ductores sequuntur suos. in apibus principes sunt;
grues unam sequuntur ordine litterato. imperator unus, iudex
unus prouinciae. Roma, ut condita est, duos fratres simul habere
reges non potuit et parricidio dedicatur. in Rebeccae utero Esau
et Iacob bella gesserunt. singuli ecclesiarum episcopi, singuli archipresbyteri,
singuli archidiaconi et omnis ordo ecclesiasticus suis
rectoribus nititur. in naui unus gubernator, in domo unus dominus;
in quamuis grandi exercitu unius signum expectatur.
et ne plura
replicando fastidium legenti faciam, per haec omnia ad illud tendit
oratio, ut doceam te non tuo arbitrio dimittendum, sed uiuere debere
in monasterio sub unius disciplina patris consortioque multorum, ut
r 2 quae(e H)renda est GH ut]
et Nt sufficiat (a exp.)P suffecit V querere eam P eam] illam DB
3 studio omni B 4 omne sensu t quo D habitaculum H dei s.l.DN
5 pulcreque DN, Pa.c. 6 pac. pers. DCB pacis] legis P 7 sequentes Np.r.
sectantes H leuius GNt scitatoque B uisitatoqui (sic) H usitatoque GDC
ut ita] ut it C uita W ita V 8 ten. ard. B 9 afferentes B 10 maiesterio H
tantis negotiis
occupatus nullis uacabis cogitationibus et, dum ab alio transis ad
aliud opusque succedit operi, illud solum mente retinebis, quod agere
conpelleris.
Uidi ego quosdam, qui, postquam renuntiauere saeculo —
uestimentis dumtaxat et uocis professione, non rebus — nihil de
add. te s.l.m2B
2 faciat r uult jT comedat r iuberis (add. in mg. m2 habeas quod acceperis
quantu acceperis)B iuueris 6r,D/a.c. iobetur rhabueris H 3 habeatquantum
acceperit r habeas quod acceperis quantum acceperis DC,B post 2 iuberis
in mg. m2(cf. supra) uest. quod acc. om.r1]1 quod acc. uest. B uestiare g
quod] quo D alt. acceperis exp. (in mg. datum) f] datum fuerit H operis]
sed (t N) et operis Nt tui] suis r pensam 117 pensum C 4 persoluat r
subiciaturj1 uulti1 laxus D ueniat F 5 dormitetjT; add. etfJC 6 dicas
-10 pedes om.r psalmum om.H 7 queratur (a in ras. m2) B dicente CW
spiritui G 8 mentem V canentes NWt 9 uestris VHB nostris cet. ; add. domino
g esse] add. in H praec.] scribtum G 10 seruies H pedes laues D
taceat r 11 timeat r dm rGrj diligat r 12 credat sibi r sal. esse H
hoc esse sal. F maiorum H 13 iudicit F cui Va.c.m2C officium H
obaudire W oboedire maioribus H 14 moyses Da.c. mose Gp.r. osee W occ.
neg. fJ1]1 15 nullus C et] sed B 16 non succędit W suscedit H tenebis H
(retenebis m2) g 17 conpellaris G 18 uidi-saec.] quidam profitentur se
renuntiare saeculū r ego s.l.fJ,om.H ergo C qui orra.rl (non etiam WB, cf.
ad p. 135, 1) posteaquam
qui uero
pauperes sunt et tenui substantiola uidenturque sibi scioli, pomparum
ferculis similes procedunt ad publicum, ut caninam exerceant
facundiam. alii sublatis in altum humeris et intra se nescio
quid cornicantes stupentibus in terram oculis tumentia uerba
trutinantur, ut, si praeconem addideris, putes incedere praefecturam.
sunt, qui humore cellularum inmoderatisque ieiuniis, taedio
solitudinis ac nimia lectione; dum diebus ac noctibus auribus suis
personant, uertuntur in iielay%oUav et Hippocratis magis fomentis
et prius quidem ab aedilibus, quos dyoQavofiovg Graeci appellant,
9, 9. Lactant. Diuin. Inst. VI 18, 26 7 cf. Persius V 12 8 cf. Persius III 80
et 82 15 cf. *I Tim. 6, 8 G sanitate (uoluit uanitate) W mutasse rjWB mutantis r
familiares V (non etiam B) magis om.H auctas (s in ras.V,s.l.B)VB augmentataH
augent F 2 inminuta
tibi, cum in monasterio fueris, haec facere
non licebit et inolescente paulatim consuetudine, quod primum
cogebaris, uelle incipies et delectabit te labor tuus oblitusque
praeteritorum semper priora sectaberis nequaquam considerans,
quid alii mali faciant, sed quid boni tu facere debeas.
Neque uero peccantium ducaris multitudine et te pereurtium
turba sollicitet, ut tacitus cogites: quid ? ergo omnes peribunt,
qui in urbibus habitant? ecce illi fruuntur suis rebus, ministrant
ecclesiis, adeunt balneas, unguenta non spernunt et tamen in omnium
flore uersantur. ad quod et ante respondi et nunc breuiter
respondebo: me in praesenti opusculo non de clericis disputare,
sed monachum instituere. sancti sunt clerici et omnium uita laudabilis.
ita ergo age et uiue in monasterio, ut clericus esse merearis,
ut adulescentiam tuam nulla sorde conmacules, ut ad altare Christi
H cohercebantur GH coercebatur D coercebant C cohercetur
Na.c.m2 nunc] in hanc D 2 autem] enim H exercent rHNt conmercia
Wv honor— 6 opin. omT 3 hominis G fraudem-pat..] fecit fraudulentum
magis quam absolutum H facit] fe**t 1JI quodque] quod Va.c.VB
4 est om.\'l\' sattim ηΗDΨ saltem cet. 5 puplice HD; add. et N manumff
Ne ad scribendum cito prosilias et leui ducaris insania.
multo tempore disce, quod doceas. ne credas laudatoribus tuis,
immo inrisoribus aurem ne libenter adcommodes, qui cum te adulationibus
fouerint et quodam modo inpotem mentis effecerint, si
subito respexeris, aut ciconiarum deprehendas post te colla curuari
aut manu auriculas agitari asini aut aestuantem canis protendi
linguam. nulli detrahas nec in eo te sanctum putes, si ceteros laceres.
accusamus saepe, quod facimus, et contra nosmet ipsos diserti
in nostra uitia inuehimur muti de eloquentibus iudicantes.
testudineo
Grunnius incedebat ad loquendum gradu et per interualla
quaedam uix pauca uerba capiebat, ut eum putares singultire,
non proloqui. et tamen, cum mensa posita librorum exposuisset
struem, adducto supercilio contractisque naribus ac fronte rugata
16 Grunnius] scil. Rufinus Ga.c.B foras H 2 fe(fae f?)minaequae (-nae quae V) fJHD
nouerunt B nouerit ra.e. et uultum GHNt et uultum tuum g nesciunt t
cum—4 adlegerit] si clericus ordinatus fueris JT 4 populi G ciuitatis om.G
clerum GfJB clero HNt clericum DC adlegerit (it in ras.m2B)GB allegerit V
adlegerint D allegerint C alligauerint H elegerit N elegerint t age r 5 condictione
V 7 nec fJ B caue ne r prosilias Fp.c.m2GNB prosileas cet. leue
Va.c.m2v 8 nec jV*]NtB 9 inrisoribus tuis r derisoribus tuis H ne] non 0,
om.H qui-13linguam om.r qui cum] quicumqueHB adol.
hic bene nummatus plus placebat in prandiis. nec mirum, qui
multos inescare solitus erat factoque cuneo circumstrepentium
garrulorum procedebat in publicum intus Nero, foris Cato, totus
ambiguus, ut ex contrariis diuersisque naturis unum monstrum
nouamque bestiam diceres esse conpactam iuxta illud poeticum:
prima leo. postrema draco, media ipsa chimaera.
Numquam ergo tales uideas nec huiusce modi hominibus adpliceris,
ne declines cor tuum in uerba malitiae et audias: sedens em tuum detrahebas et aduersus
filium matris tuae ponebas scandalum et
iterum: filii hominum dentes eorum arma et
sagittae et alibi: molliti sunt sermones eius
super oleum et ipsi sunt iacula et apertius in
Ecclesiaste: si mordeat serpens in silentio, sic,
qui fratri suo occulte detrahit.
sed dicis: ipse non
16 Ps. 54, 22 18 *Eccle. 10, 11 B concinnabat H hoc] quo H signum C disc. suos G
2 tunc-fundere om.H thunc Gp.c. tum C meras] suas G aduersos H
3 eriticum 0 triticum H creticum 1JD B crelicum C dicere 1JH disceres B censoresque
G censorinumque DCB rome H 4 facundiae om.H uellit H
doctorem DB 5 numeratus H praediis G quis H si qui C 6 multas B
increpare GD solutos VH solutus Bp.c. fuerat V que om.ç 7 et procedebat
C procedit i]a.c.m2 intro H cathon H gotus [inmjt.m2 } totus) B
9 nouam H conpactumH 10 primoG dracco G cymera GqDC cimeraHfi
11 ne V huiusmodi C 12 nec VDCB et] ne s.l.mVN 13 pr. aduersum Nt
detrah.] loquibaris f] loquebaris g alt. aduersu(add. s s.l.)H aduersum Nt
15 fili GH 16 eius] eorum NtB 17 et ipsa H ipsi autenTtrDCB apertius]
iterumfl 18 ecc(c »?)lesiaste t]C ae(e tB)cc(cH)\\es\\9LsteiiHDNtB a(eras.)e-
clesiastes G si] sicut V sicut (s.l.m2) si N mordet V serpens] semper H
19 occulte] in occulto VH detrahet 01JD detraet C sed dicis-p. 139,14
siccatur] non dicas: ego non detraho, alios loquentes (seq. ras. 2 litt.) uitare non
possum. quia, si detractator tristem faciem uiderit audientes (ex -tis), ilico
conticescit, pallet uultus, haerent labia, saliua siccatur P dices DC dicit t
ipse] ego r
excusationes in peccatis ista praetendimus.
Christus arte non luditur. nequaquam mea, sed apostoli sententia
est: nolite errare; deus non inridetur. ille
in corde, nos uidemus in facie. Salomon loquitur in Prouerbiis:
uentus aquilo dissipat nubes et uultus tristis
linguas detrahentium.
sicut enim sagitta, si mittatur
contra duram materiam, nonnumquam in mittentem reuertitur et
uulnerat uulnerantem illudque conpletur: facti sunt mihi
in arcum prauum et alibi: qui mittit in altum
lapidem, recidet in caput eius, ita detractator.
cum tristem faciem uiderit audientis, immo ne audientis quidem,
sed obturantis aures suas, ne audiat iudicium sanguinis, ilico conticescit,
pallet uultus, haerent labia, saliua siccatur.
unde idem
uir sapiens: cum detractatoribus, inquit, non conmiscearis,
quoniam repente ueniet perditio
eorum; et ruinam utriusque quis nouit?
tam scilicet eius, qui loquitur, quam illius, qui audit loquentem.
ueritas angulos non amat nec quaerit susurrones. Timotheo
dicitur: aduersus presbyterum accusationem
cito ne receperis. peccantem autem coram
omnibus argue, ut et ceteri metum habeant.
10 *Eccli. 27,28 13 cf.*Esai. 33,15 15 *Prou. 24, 21-22 20 *I Tim. 5,19—20 1 traho H quid facere C quid facere quid D possumus N 2 excusationis
C -ne t 3 ludit H inluditur V,Np.c.m2 deluditur DCB; add. nec ueritas
angulos habet B (c/. 19) 4 est] add. frs H noli N dns enim B 5 uidemus]
cumH faciae rja.r.N salamon II 7 linguam detrahentem H 8 matheriam
B materiem yHD in] adNp.c.m2t in in V reuertetur C 10 peruersum
H mittet D 11 recidit Nt,Bp.c. residet G recadit H in] super H
detractator (ex -tur m2r)rv detractatio G detractor cet. 12 nec H,Bp.c.
alt. audientes
non est facile de perfecta aetate credendum, quam et uita praeterita
defendit et honorat uocabulum dignitatis, uerum, quia homines
sumus et interdum contra annorum maturitatem puerorum uitiis
labimur, si me uis corrigi delinquentem, aperte increpa, tantum
ne occulte mordeas; corripiet me iustus in miseri-5
cordia et increpabit me, oleum autem peccatoris
non inpinguet caput meum. quem enim
diligit dominus, corripit, flagellat autem omnem
filium, quem recipit. et per Esaiam clamat deus:
populus meus. qui beatos uos dicunt, seducunt
uos et semitas pedum uestrorum supplantant.
quid enim mihi prode est, si aliis mala mea referas,
si me nesciente peccatis meis, immo detractationibus tuis alium
uulneres et, cum certatim omnibus narres, sic singulis loquaris,
quasi nulli alteri dixeris ? hoc est non me emendare, sed uitio tuo
satisfacere. praecepit dominus peccantes in nos argui debere secreto
uel adhibito teste et, si audire noluerint, referri ad ecclesiam
habendosque in malo pertinaces quasi ethnicos et publicanos.
Haec expressius loquor, ut adulescentem meum et linguae
et aurium prurigine liberem, ut renatum in Christo sine ruga et
Matth. 18, 15-17 20 cf. Eph. 5, 27 add. aliquod crimen r prouecta g cred.-2 uocab. om.G quem V
2 honorat] honor et jT ornat Nt dignit.] add. aliquid credere G 4 corregire
ra.c.m2 corrigere T/p.c.m2,CBcorregere V increpat H 5 me mordeas V, Bp.c.
corripiet—11 suppl. om.r 6 increpabit CN B -uit cet. me om.C 8 deus \'t(
flagellat (fiaari,yol)G castigat cet. 9 recepit C et-deus om.DC esayam tB
isaiam H dominus g 10 dicant D seducunt om.fJ 11 semitas om.H peduum
VD subuertunt DCB 12 prode est G prodest cet. si] add. me
nesciente P referas mea g proferas H 13 si-15 dixeris om.r nescien-
tem D sciente N peccatis] malis H detractat. Gv detract. cet. alterum V
14 cum ex non V,om.GDC hominibus B narrans V sic ex sin D nec H
15 dix. alteri g alteri] alii H,om.G non est Fv suo G 16 praecipit CNt,
Bp.c. os
habes ibi sanctum
doctissimumque pontificem Proculum, qui uiua et praesenti uoce
nostras scidulas superet cotidianisque tractatibus iter tuum dirigat
nec patiatur te in partem alteram declinando uiam relinquere regiam,
per quam Israhelad terram repromissionis properans se transiturum
esse promittit. atque utinam exaudiatur uox ecclesiae conplorantis:
domine, pacem da nobis; omnia enim
reddidisti nobis.
utinam, quod renuntiamus saeculo, uoluntas
sit, non necessitas, et paupertas habeat expetita gloriam, non
inlata cruciatum. ceterum iuxta miserias huius temporis et ubique
gladios saeuientes satis diues est, qui pane non indiget, nimium
potens, qui seruire non cogitur. sanctus Exuperius, Tolosae episcopus,
uiduae Saraptensis imitator, esuriens pascit alios et ore
pallente ieiuniis fame torquetur aliena omnemque substantiam
Christi uisceribus erogauit.
nihil illo ditius, qui corpus domini canistro
uimineo, sanguinem portat uitro, qui auaritiam proiecit e
templo, qui absque funiculo et increpatione uendentium columbas,
17,8-24 19 cf. Matth. 21,12-13 ete. C sanctamque] castam fJC,B inras.m2 2 nec H
3 larnpada DC, B (-ae p.c.) abs
Dominis uere sanctis atque omni officiorum caritate uenerandis
filiis Marcellino et Anapsychiae Hieronymus in Christo salutem.
yC mensasque CB mamonae(e) GCN 2 disperdit G
dom. uocaretur orat. GCt uocaretur dom. orat. B dom. uocetur orat. HDN dom.
orat. uocetur V 3 huius te uicini D huiuscemodi uicini B et ceterorum-4
sunt om.r 4 similis H quos ex qui B sacerdotum D pauperes fecit
et humilioris JT 5 fecit rlJ pauperes rDC B,fJa.c. aut si-6 nescis om.r
desideres D 6 patria tua V et de cogn. tua s.1.1J alt. de om.CN 7 uinde
PrjH grande Pn 8 oneri H honere G (h s.l.,eras.) tB honore J1 est H
nudum-sequere om.H xpm nudam crucem xpi F nudus] nudum C
Tandem ex Africa uestrae litteras unanimitatis accepi et non
paenitet inpudentiae, qua tacentibus uobis epistulas meas frequenter
ingessi, ut rescriptum mererer et uos esse sospites non aliis nuntiantibus
sed uestro potissimum sermone cognoscerem.
super
animae statu memini uestrae quaestiunculae, immo maximae ecclesiasticae
quaestionis, utrum lapsa de caelo sit, ut Pythagoras philosophus
omnesque Platonici et Origenes putant, an dsiOQVOia dei
super quo quid mihi uideretur, in opusculis
contra Rufinum olim scripsisse me noui aduersus eum libellum, quem
sanctae memoriae Anastasio, episcopo Romanae ecclesiae, dedit,
in quo lubrica et subdola, immo stulta confessione, dum auditorum
simplicitati inludere nititur, suae fidei, immo perfidiae, inlusit;
quos libros reor sanctum parentem uestrum habere Oceanum. olim
enim editi sunt multis Rufini libri aduersus nos calumnias respuentes.
certe habes ibi uirum sanctum et eruditum Augustinum
A un(i eras.)animitatis M non me B non meae t) 2 paenitet
om. 1) 3 ingressi %,ABa.c.,Ma.r. sospites (it s.l.m2A) esse Al sospes 4M
a.c.m2,%D 4 potissimo AMBa.c.,$D 5 statum AftDM 6 caelis A sit s.l. B
Ezechielis uolumen olim adgredi uolui et sponsionem creberriman
studiosis lectoribus reddere, sed in ipso dictandi exordio ita
animus meus occidentalium prouinciarum et maxime urbis Romae
uastatione confusus est, ut iuxta uulgare prouerbium proprium
quoque ignorarem uocabulum, diuque tacui sciens tempus esse lacri-
marum.
hoc autem anno, cum tres explicassem libros, subitus lmpetus
barbarorum, de quibus tuus dicit Uergilius: lateque uagantes
Barcaei et sancta scriptura de Ismahel: contra
faciem omnium fratrum suorum habitabit,
sic Aegypti limitem, Palaestinae, Phoenices, Syriae percucurrit ad
instar torrentis cuncta secum trahens, ut uix manus eorum misericordia
Christi potuerimus euadere. quodsi iuxta inclitum oratorem
silent inter arma leges, quanto magis studia scripturarum,
quae et librorum multitudine et silentio ac librariorum
sedulitate, quodque uel proprium est, securitate et otio dictantium
indigent!
duos itaque libros misi sanctae filiae meae Fabiolae, quorum
exempla, si uolueris, ab ipsa poteris mutuari; pro angustia
quippe temporis alios describere non potui. quos cum legeris et
uestibula uideris, facilis coniectura erit, qualis ipsa futura sit domus.
sed credo in dei misericordia, qui nos adiuuit in difficillimo principio
supra dicti operis, quod ipse adiuuet et in paene ultimis prophetae
partibus, in quibus Gog et Magog bella narrantur, et in extremis,
in quibus sacratissimi et inexplicabilis templi aedificatio,
uarietas mensuraque describitur.
24 cf. Ezech. c. 38 et 39 25 cf. Ezech. c. 40-48 B 5 maximae t) 7 ignorare D
ignorem B 8 subito A 9 tuis J
Sanctus frater noster Oceanus, cui uos cupitis commendari,
tantus ac talis est et sic eruditus in lege domini, ut absque nostro
rogatu instruere uos possit et nostram super cunctis quaestionibus
scripturarum pro modulo communis ingenii explicare sententiam.
incolumes uos et prolixa aetate florentes Christus deus noster tueatur
omnipotens, domini uere sancti.
Saepe et multum flagitas, uirgo Christi Principia, ut memoriam
sanctae feminae Marcellae litteris recolam et bonum, quo diu
fruiti sumus, etiam ceteris noscendum imitandumque describam.
satisque doleo, quod hortaris sponte currentem et me arbitraris indigere
precibus, qui ne tibi quidem in eius dilectione concedam
multoque plus accipiam quam tribuam beneficii tantarum recordatione
uirtutum.
nam ut hucusque reticerem et biennium praeterirem
silentio, non fuit dissimulationis, ut male aestimas, sed tristitiae
incredibilis, quae ita meum obpressit animum, ut melius iudicarem
tacere inpraesentiarum, quam nihil dignum illius laudibus
dicere.
neque uero Marcellam tuam, immo meam et, ut uerius
loquar, nostram, omniumque sanctorum et proprie Romanae urbis
inclitum decus, institutis rhetorum praedicabo, ut exponam inlustrem
familiam, alti sanguinis decus et stemmata per consules
3 instruere] docere B nostra g uestram B
5 incolomes A,Ma.c.m2 et s.l.B dns jB 6 domine g ueri A sancti]
add. explicit epis sci hieron ad marcellinū et anapsych M A = Berolinensis lat. 17 s. IX. D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. eras.D) uirginem (om. B) de uita sanctae(-e D) marcellae
(-e . hieronimus D)ADB; Hieronymi nomen exhibet titulus in D B 13 or*taris A 14 conceda (a in ras.m2) B 16 sil.
praet. B 17 existimas g tristicia B 19 dignum] add. in m2 B 21 pro-
prię DB 22 inditum D rethorum codd. 23 familiam] rotiliam B decus]
genus B stemmata (ta del. m2) A per consules B proconsules D proconsulis
A (i ex e m2)
proprium est et in eo nobilius, quod opibus et nobilitate contempta
facta est paupertate et humilitate nobilior.
Orbata patris morte uiro quoque post nuptias septimo
mense priuata est. cumque eam Cerealis, cuius clarum inter consules
nomen est, propter aetatem et antiquitatem familiae et insignem
— quod maxime uiris placere consueuit—decorem corporis ac morum
temperantiam ambitiosius peteret suasque longaeuus polliceretur
diuitias et non quasi in uxorem sed quasi in filiam uellet donationem
transfundere Albinaque mater tam clarum praesidium uiduitati domus
ultro appeteret, illa respondit: \'si uellem nubere et non aeternae
me cuperem pudicitiae dedicare, utique maritum quaererem,
non hereditatem\'.
illoque mandante posse et senes diu uiuere et
iuuenes cito mori eleganter lusit: \'iuuenis quidem potest cito mori,
sed senex diu uiuere non potest\'. qua sententia repudiatus exemplo
ceteris fuit, ut eius nuptias desperarent. legimus in euangelio secundum
Lucam: et erat Anna prophetissa, filia
Phanuhelis, de tribu Aser et haec prouectae
aetatis in diebus plurimis. uixeratque cum
uiro annis septem a uirginitate sua et erat
uidua annis octoginta quattuor nec recedebat
de templo ieiuniis et obsecrationibus seruiens
nocte ac die. nec mirum, si uidere meruit saluatorem,
quem tanto labore quaerebat.
conferamus septem annos septem
mensibus, sperare Christum et tenere, natum confiteri et in crucifixum
credere, paruulum non negare et uirum gaudere regnantem:
non facio ullam inter sanctas feminas differentiam, quod nonnulli
inter sanctos uiros et ecclesiarum principes stulte facere
A praetorii Bp.c.m2 pretoria Ap.c.m2 decurrentium B
2 in om.g quo B 4 orba g pre nuptias Aa.c.m2 praenuntias D 5 cerealis
D cereali(adc2. s m2)A 6 alt. et del.m2A 7 ob(s.l.m2)decorem A 8 longiuus
(alt. u eras.) A,om.B 9 filio (add. s s.l.m2) B 10 uiduitati scripsi uiduitate
codd. uiduatae g 11 me cup. aet. g 12 ded. pud. B 14 iuuenes] iu-.
uenis Ap.c.m2 iuuenis] iuuenes Aa.c.m2 \'\\add. et s.l.m2A 171ucanD 18 fanuhelis
A phanuel B 19 quae (a exp.)A 20 uiro suo B era(add. t s.l.m2)A
22 seruiens domino B domino seruiens g 23 die ac nocte B ac] et D
meruerit A 27 fem. sanctas B 28 consueuerunt D
praemium sit.
Difficile est in maledica ciuitate et in urbe, in qua orbis
quondam populus fuit palmaque uitiorum, si honestis detraherent
et pura ac munda macularent, non aliquam sinistri rumoris fabulam
trahere. unde quasi rem difficillimam ac paene inpossibilem optat
propheta potius quam praesumit dicens: beati inmaculati
in uia, qui ambulant in lege domini, inmaculatos
in uia huius appellans saeculi, quos nulla obsceni rumoris aura macularit,
qui obprobrium non acceperint aduersus proximos suos.
de
quibus et saluator in euangelio: esto, inquit, beniuolus —
siue bene sentiens — de aduersario tuo, dum
es cum illo in uia. quis umquam de hac muliere, quod displiceret,
audiuit, ut crederet? quis credidit, ut non magis se ipsum
malignitatis et infamiae condemnaret ? ab hac primum confusa gentilitas
est, dum omnibus patuit, quae esset uiduitas Christiana, quam
et conscientia et habitu promittebat.
illae enim solent purpurisso
et cerussa ora depingere, sericis nitere uestibus, splendere gemmis,
aurum portare ceruicibus et auribus perforatis Rubri Maris pretiosissima
grana suspendere, flagrare mure, ut tandem dominatu
uirorum se caruisse laetentur quaerantque alios, non quibus
iuxta dei sententiam seruiant, sed quibus imperent. unde et pauperes
eligunt, ut nomen tantum uirorum habere uideantur, qui patienter
riuales sustineant, si musitauerint, ilico pioiciendi.
nostra uidua
talibus usa est uestibus, quibus obstaret frigus, non membra nudaret,
aurum usque ad anuli signaculum repudians et magis in
DB unum ex unus mZA sit et praemium B 3 maledicta
(t exp.) B maledico D orbis] add. heu B 4 populis A 6 contrahere
g ac] et g 9 huius saec. in uia app. B appellant saeculi A saeculi
appellat g obsceno A maculauerit B 10 acceperit ABa.c.m2 11 et om.g
13 in uia cum illo g 14 audiuit] add. quis audiuit B credidit] credit A
alt. ut]
Diuinarum scripturarum ardor incredibilis, semperque cantabat:
in corde meo abscondi eloquia tua, ut
non peccem tibi, et illud de perfecto uiro: et in lege
domini uoluntas eius et in lege eius medita-n
bitur die ac nocte meditationem legis non replicando,
quae scripta sunt, ut Iudaeorum aestimant pharisaei, sed in opere
intellegens iuxta illud apostolicum: siue comeditis siue
bibitis siue quid agitis, omnia in gloriam
domini facientes et prophetae uerba dicentis: a mandatis
tuis intellexi, ut, postquam mandata conplesset.
tunc se sciret mereri intellegentiam scripturarum. quod et alibi
legimus: quia coepit Iesus facere et docere.
erubescit enim quamuis praeclara doctrina, quam propria reprehendit
conscientia, frustraque lingua praedicat paupertatem et docet
elemosynas, qui Croesi diuitiis tumet uilique opertus palliolo pugnat
contra tineas uestium sericarum. moderata ieiunia, carnium abstinentia,
uini odor or magis quam gustus propter stomachum et frequentes
infirmitates. raro procedebat ad publicum et maxime nobilium
matronarum uitabat domus, ne cogeretur uidere, quod contempserat,
apostolorum et martyrum basilicas secretis celebrans orationibus
et quae populorum frequentiam declinarent.
matri in tantum oboediens,
ut interdum faceret, quod nolebat. nam cum illa suum diligeret
sanguinem et absque filiis ac nepotibus uellet in fratris
18 *Act. 1, 1 23 cf. I Tira. 5, 23 1 marsupiis B 2 et] aut g 4 uid. ac uirg. B 5 ex] et A 7 ardor
erat g 9 pfecto D 11 legit AD non in repl. B 12 ut s.l.A existimant g
13 comedetis Aa.c.m2 14 bib. siue quid] aliquid B omnia] a misericordia A
gloria B 18 quia] quae B cepit codd. 19 et erubescit (om. enim)B
20 eius lingua g (sed lingua est ablatiuus) 21 elemosinas B elymosinas A
eleemosynas g pallio AD 22 siricarum Aa.c.m2;add. illi erant g 25 domos
B 26 secretas AD 28 negligeret g 29 ac] et g 29 uelit Aa.c.m2
contraire non poterat monilia et, quicquid supellectilis fuit, diuitibus
peritura concedens magisque uolens pecuniam perdere quam parentis
animum contristare.
Nulla eo tempore nobilium feminarum nouerat Romae propositum
monachorum nec audebat propter rei nouitatem ignominiosum,
ut tunc putabatur, et uile in populis nomen adsumere. haec
ab Alexandrinis sacerdotibus papaque Athanasio et postea Petro,
qui persecutionem Arrianae hereseos declinantes quasi ad tutissimum
communionis suae portum Romam confugerant, uitam beati
Antonii adhuc tunc uiuentis monasteriaque in Thebaide Pachumii
et uirginum ac uiduarum didicit disciplinam nec erubuit profiteri,
quod Christo placere cognouerat.
hanc multos post annos imitata est
Sophronia et aliae, quibus rectissime illud Ennianum aptari potest:
utinam ne in nemore Pelio. huius amicitiis fruita est
Paula uenerabilis, in huius nutrita cubiculo Eustochium, uirginitatis
decus, ut facilis aestimatio sit, qualis magistra, ubi tales discipulae.
rideat forsitan lnfidelis lector nxe in muliercularum laudibus inmoran:
qui, si recordetur sanctas feminas, comites domini saluatoris,
quae ministrabant ei de sua substantia, et tres Marias stantes ante
crucem Mariamque proprie Magdalenen, quae ob sedulitatem et
ardorem fidei \'turritae\' nomen accepit et prima ante apostolos Christum
uidere meruit resurgentem, se potius superbiae quam nos condemnabit
ineptiarum, qui uirtutes non sexu sed animo iudicamus.
unde et Iesus Iohannem euangelistam amabat plurimum, qui propter
generis nobilitatem erat notus pontifici et Iudaeorum insidias non
Ioh. 19, 25 22 cf. Onom. s. p. 62, 21 cf. Marc. 16, 9 etc. 25 cf. loh. 13,
23; 19, 26; 20, 2 26 cf. Ioh. 18,15 D suppellettiles (-lis m2) A 3 perd. pec. B 6 gaudebat
B 7 in om.B 10 uita D 11 monasteriaque Ap.c.m2 monasteria quae
cet. monasteriorumque g pachomii B 12 confiteri B 13 quod Christo
plac.] ut xpm B 14 dennianum D 15 utina (s.l.m2 1 uineam) B cuius B
16 cub. nutr. g 17 facilius A talis discipula B 18 forsan g 20 subst.
sua B 21 Magdalenen scripsi magdalenem (alt. m exp.A) Ag magdalenam
(ex -ne m2B)DB 24 iudicamus] add. contemptaeque nobilitatis ac diuitiarum
maiorem gloriam ducimus Bg (dE; lacuna ne quis cogitet, animaduertendwn
unde, quod sequitur, esse \'uirtutes animo iudicans\') 25 amat A
solus apostolorum ante crucem matremque saluatoris in sua reciperet,
ut hereditatem uirginis domini uirginem matrem filius uirgo
susciperet.
Annis igitur plurimis sic suam transegit aetatem, ut ante 5
se uetulam cerneret, quam adulescentulam fuisse meminisset, laudans
illud Platonicum, qui philosophiam meditationem mortis
esse dixisset.
unde et noster apostolus: cotidie morior
per uestram salutem et dominus iuxta antiqua exemplaria:
nisi quis tulerit crucem suam cotidie
et secutus fuerit me, non potest meus esse
discipulus multoque ante per prophetam spiritus sanctus:
propter te mortificamur tota die, aestimati
sumus ut oues occisionis et post multas aetates illa sententia:
memento semper diem mortis et numquam
peccabis disertissimeque praeceptum satirici:
uiue memor leti, fugit hora, hoc, quod loquor,
inde est.
sic ergo — ut dicere coeperamus — aetatem duxit et uixit, ut semper
se crederet esse morituram. sic induta est uestibus, ut meminisset
sepulchri, offerens hostiam rationabilem, uiuam, placentem deo.
Denique, cum et me Romam cum sanctis pontificibus Paulino
et Epiphanio ecclesiastica traxisset necessitas — quorum alter
Antiochenam Syriae, alter Salaminiam Cypri rexit ecclesiam —
et uerecunde nobilium feminarum oculos declinarem, ita egit
8 *I Cor. 15, 31 10 *Luc. 14, 27 13 *Ps. 43, 23 (22); Rom. 8, 36
15 *Eccli. 7, 40 17 Persius V 153 21 cf. Rora. 12, 1 codd. acciperet B 3 ut] et g 6 adol. Ap.c.mSB
8 dixit g quotidie inquit g 9 per] propter s salutem] gloriam B
12 sanctus spir. B 13 te inquit B 14 sumus om.g ouis AD illa sententia
Ap.c.m2 15 die D diei B 16 dissertissimeque (-ae A) Aa.c.m2D
dis(ss A)ertissimique ABp.c.m2 di*e*tissimique (dilectissimique ?) Ba.c.m2 satyrici
AD 17 memor] seq.ras.llitt.B laeti DB ora A gla (= gloria)D
18 inde] ide Ap.c.m2 19 sic ex si m2A 20 crederet se B esse om.D
moritura Aa.c.mZD 21 differens Aa.c.m2D; add. se g deo placentem B
22 et om.A me ex e m2A roma D 23 eph(h exp.)iphanio A epyphanio D
transissetD 24 anthiocenam D salaminiam (alt. i eras.)A salaminia D
25 egit] erat ex erit m2A
sua superaret industria. et quia alicuius tunc nominis aestimabar
super studio scripturarum, numquam conuenit, quin de scripturis
aliquid interrogaret nec statim adquiesceret, sed moueret e contrario
quaestiones, non ut contenderet, sed ut quaerendo disceret
earum solutiones, quas opponi posse intellegebat.
quid in illa uirtutum,
quid ingenii, quid sanctitatis, quid puritatis inuenerim,
uereor dicere, ne fidem credulitatis excedam et tibi maiorem dolorem
incutiam recordanti, quanto bono carueris. hoc solum dicam, quod,
quicquid in nobis longo fuit studio congregatum et meditatione diuturna
quasi in naturam uersum, hoc illa libauit, hoc didicit atque
possedit, ita ut post profectionem nostram, si aliquo testimonio
scripturarum esset oborta contentio, ad illam iudicem pergeretur.
et quia ualde prudens erat et nouerat illud, quod appellant philosophi
t JtQVJtov, id est decere, quod facias, sic interrogata
In nostrum locum statim audiuimus te illius adhaesisse
consortio et numquam ab illa ne transuersum quidem unguis, ut
dicitur, recessisse eadem domo, eodem cubiculo, uno usam cubili,
ut omnibus in urbe clarissima notum fieret et te matrem et illam
filiam repperisse. suburbanus ager uobis pro monasterio fuit et
rus electum propter solitudinem. multoque ita uixistis tempore, ut
imitatione uestri et conuersatione multarum gauderemus Romam
1 inportuna Ap.c.m2 oportune om.A 2 quia g qui codd. tunc om.B
nominis esse g existimabar g 3 quin (uin in ras.m2) B qui Ap.c. 4 nec
ut g e] et D 5 ut non A conderet A 6 opponere Ap.c.m2 posset A
7 pr. quid] quod A 8 fide D 10 longe D 11 libauit B liba ul D liba
(s.l. ens m2) uel A 12 si de Ap.c.mZB 15 TO TIPETIONC A to TIPE-
T10N D troiepon
crebra uirginum monasteria, monachorum
innumerabilis multitudo, ut pro frequentia seruientium deo, quod
prius ignominiae fuerat, esset postea gloriae. interim absentiam
nostri mutuis solabamur adloquiis et, quod carne non poteramus,
spiritu reddebamus. semper se obuiare epistulae, superare officiis,
salutationibus praeuenire. non multum perdebat, quae iugibus sibi
litteris iungebatur.
In hac tranquillitate et domini seruitute heretica in his prouinciis
exorta tempestas cuncta turbauit et in tantam rabiem concitata
est, ut nec sibi nec ulli bonorum parceret. et quasi parum
esset hic uniuersa mouisse, nauem plenam blasphemiarum Romano
intulit portui inuenitque protinus patella operculum. et Romanae
fidei purissimum fontem lutosa caeno permiscuere uestigia.
nec
mirum, si in plateis et in foro rerum uenalium pictus ariolus stultorum
uerberet nates et obtorto fuste dentes mordentium quatiat,
cum uenenata spurcaque doctrina Romae inuenerit, quos induceret.
tunc librorum Jtsgi dgxcbv infamis interpretatio, tunc discipulus
tunc sancta Marcella, quae diu coniuerat, ne per aemulationem
quippiam facere crederetur, postquam sensit fidem apostolico
ore laudatam in plerisque uiolari, ita ut sacerdotes quoque et
nonnullos monachorum maximeque saeculi homines in adsensum sui
traheret (hereticus) ac simplicitati inluderet episcopi, qui de suo
ingenio ceteros aestimabat, publice restitit malens deo placere quam
hominibus.
scil. Rufinus 18 oXfhos] scil. Macarius, Rufini discipulus
24 episcopi] scil. Siricii papae 25 cf. Act. 5, 29\' A hiero(u D)solimam AD iherosolimam B 3 ig( ex n m2A)no-
minia AD absentia A 5 retinebamus B obuiare se Ba.c.m2 obuiare
Bp.c.m2g epistolis Bp.c.m2g 6 perdebat absentia B 8 in] et in J.
9 et om.B tanta D 12 portu A 13 fonte D lutusa Aa.c.m2Bp.c.m2
ceno AD 14 fictusAD 15 natos A
Laudat saluator in euangelio uilicum iniquitatis, quod
contra dominum quidem, attamen pro se prudenter feceiit. cernentes
heretici de parua scintilla maxima incendia concitari et suppositam
dudum flammam iam ad culmina peruenisse nec posse latere,
quod multos deceperat, petunt et inpetrant ecclesiasticas epistulas,
ut communicantes ecclesiae discedere uiderentur.
non multum
tempus in medio, succedit in pontificatum uir insignis Anastasius,
quem diu Roma habere non meruit, ne orbis caput sub tali episcopo
truncaretur; immo idcirco raptus atque translatus est, ne semel
latam sententiam precibus suis flectere conaretur dicente domino
ad Hieremiam: ne oraueris pro populo isto neque
depreceris in bonum, quia, si ieiunauerint,
non exaudiam preces eorum et, si obtulerint
holocausta et uictimas, non suscipiam eas;
in gladio enim, fame et pestilentia ego consumam
e o s. dicas: \'quo hoc?\' ad laudem Marcellae.
damnationis
hereticorum haec fuit principium, dum adducit testes, qui prius ab
eis eruditi et postea ab heretico fuerant errore correcti, dum ostendit
multitudinem deceptorum, dum inpia negl clqucov ingerit uolumina,
huius tam gloriosae uictoriae origo Marcella est
tuque caput horum et causa bonorum, quae scis me uera narrare,
quae nosti uix de multis pauca dicere, ne legenti fastidium faciat
odiosa replicatio et uidear apud maliuolos sub occasione laudis
alterius stomachum meum digerere. pergam ad reliqua.
De occidentis partibus ad orientem turbo transgressus minitabatur
plurimis magna naufragia. tunc inpletum est: putas,
B 2 quidem] add. fraudulenter g ac tamen D 6 discedere D,
Ba.c.m2 discere
sed ecce uniuersa tempestas
domino flante deleta est expletumque uaticinium prophetale:
auferes spiritum eorum et deficient et in puluerem
suum reuertentur. in illa die peribunt
omnes cogitationes eorum, et illud euang-elicum:
stulte, hac nocte aufertur anima tua abs te;
quae autem praeparasti, cuius erunt?
Dum haec aguntur in Iebus, terribilis de occidente rumor
adfertur obsideri Romam et auro salutem ciuium redimi spoliatosque
rursum circumdari, ut post substantiam uitam quoque amitterent.
haeret uox et singultus intercipiunt uerba dictantis. capitur urbs,
quae totum cepit orbem, immo fame perit ante quam gladio et uix
pauci, qui caperentur, inuenti sunt. ad nefandos cibos erupit esurientium
rabies et sua inuicem membra laniarunt, dum mater non parcit
lactanti infantiae et recipit utero, quem paulo ante effuderat.
nocte Moab capta est, nocte cecidit murus
eius. deus, uenerunt gentes in hereditatem
tuam, polluerunt templum sanctum tuum,
posuerunt Hierusalem in pomorum custodiam,
posuerunt cadauera seruorum turorum
escas uolatilibus caeli, carnes sanctorum
tuorum bestiis terrae. effuderunt sanguinem
Hiob 4, 9 8 Ps. 103, 29 9 Ps. 145, 4 11 *Luc. 12, 20 21 *Esai. 15, 1
22 *Ps. 78, 1—3 (s.l.ml t amant) B 4 omnis ope AD
opes omnes g superabantur AD barrabbas A barabbas D 5 duceretur f
paricidium A 6 alt. sed B et AD 7 delectata A 8 auferens A deficiens A
9 in om.A 11 hac ex ac AB auferetur B abs B a (seq. ras. 1-2 litt.)A
a D 12 parasti B 13 Iebus] his diebus B 14 spoliatusque D spoliatur
que A 15 ammitterent DJ5 mitterentiL perderent g 16 singultisA 17 coe-
pit AD periit B et] ut B 18 inuenti in ras. m2B sint Bp.c.m2 19 parcet
AD 20 lactenti B in facie A recepit A 23 sanct. tuum] suum A
24 iherus.. B passim in] ut AD 25 seru.] sanctorum AD
et non erat, qui sepeliret.
Cum interim, ut in tanta confusione rerum, Marcellae quoque
domum cruentus uictor ingreditur — sit mihi fas audita
loqui, immo a sanctis uiris uisa narrare, qui interfuere praesentes,
qui te dicunt in periculo quoque ei fuisse sociatam – , intrepido uultu
excepisse dicitur introgressos; cumque posceretur aurum et defossas
opes uili excusaret tunica, non tamen fecit fidem uoluntariae paupertatis.
caesam fustibus flagellisque aiunt non sensisse tormenta,
sed hoc lacrimis, hoc pedibus eorum egisse prostratam, ne te a suo
consortio separarent, ne sustineret adulescentia, quod senilis
aetas timere non poterat. Christus dura corda molliuit et inter cruentos
gladios inuenit locum pietas.
cumque et illam et te ad beati
apostoli Pauli basilicam barbari deduxissent, ut uel salutem uobis
ostenderent uel sepulchrum, in tantam laetitiam dicitur erupisse, ut
gratias ageret deo, quod te sibi integram reseruasset, quod pauperem
illam non fecisset captiuitas, sed inuenisset, quod egeret cotidiano
cibo, quod saturata Christo non sentiret esuriem, quod et uoce et
opere loqueretur: nuda exiui de uentre matris meae,
nuda et redeam. sicut domino uisum est, ita
et factum est. sit nomen domini benedictum.
1 eorum AD tamquam g aqua D 3 alt. quis] qui D 4 aut] ut A
lacrimas A 9 parsim D 10 domus Aa.c.m2D 12 in om.A 13 cruentus
(cr in ras.)A 15 ei om.B intrepidu (-du D)ADa.c.m2 intrepidoque
Ap.c.m2 16 introgressus Aa.c.m2D 17 tun. exc. B uoluntaria A 18 cesa
D cessa (pr. s exp.) A 19 prostr. eg. g 20 adolesc. B adolescentiae ex
adulicentiae (sic) m2A 21 aetas timere] et aestimare A 22 pietatis Dp.c.nii
beati Qm.ç 23 duxissent A nobis A 24 sepulcrum DB 25 grat; (= gratus)
D quod] qui B int. sibi g 28 utero g
dormiuit in domino et te paupertatulae suae, immo per te pauperes
reliquit heredes claudens oculos in manibus tuis, reddens spiritum
in tuis osculis, dum inter lacrimas tuas illa rideret conscientia uitae
bonae et praemiis futurorum. haec tibi, Marcella uenerabilis, et haec
tibi, Principia filia, una et breui lucubratione dictaui non eloquii
uenustate sed uoluntate gratissimi in uos animi et deo et legentibus
placere desiderans..
Causa difficilis paruulae scribere, quae non intellegat, quid
loquaris, cuius animum nescias, de cuius periculose uoluntate promittas,
ut secundum praeclari oratoris exordium spes magis in ea laudanda
quam res sit. quid enim horteris ad continentiam, quae placentas
desiderat, quae in sinu matris garrula uoce balbuttit, cui dulciora
sunt mella quam uerba?
audiat profunda apostoli, quae anihbus
magis fabulis delectatur? prophetarum aiviy/aata sentiat, quam
Solent quaedam, cum futuram uirginem spoponderint, pulla
tunica eam induere et furuo operire palliolo, auferre linteamina,
nihil in collo, nihil in capite auri sinere re uera bono consilio, e
habere discat in tenero, quod postea deponere conpellatur. aliis
contra uidetur.
\'quid enim\\ aiunt, 4si ipsa non habuerit, habentes
alias non uidebit ? ptÀóxoa{wv genus femineum est multasque etiam
insignis pudicitiae, quamuis nulli uiroium, tamen sibi scimus libenter
ornari. quin potius habendo satietur et cernat laudari alias, quae
ista non habeant. meliusque est, ut satiata contemnat, quam non
habendo habere desideret\'.
tale quid et Israhelitico fecisse dominum
populo, ut cupientibus Aegyptias carnes usque ad nausiam et
uomitum praeberet examina coturnicum, multosque saeculi prius
homines facilius carere experta corporis uoluptate quam eos, qui a
pueritia libidinem nesciant; ab aliis enim nota calcari, ab aliis ignota
appeti, illos uitare paenitendo suauitatis insidias, quas fugerunt,
hos carnis inlecebris et dulci titillatione corporis blandientis, dum
ex u) Fl 2 litterarum s 3 iste Fa.c. iste Ja.c.m2
proponantur g 4 crustela Ja.c. mulsa g 5 gemis F pubis Jp.c.mll
6 festinet Fp.c. -nat cet. tentet g police I ducere g 7 stamia Fa.c.m2
stami*(na s.l.)I 8 gestiaFa.c.m22 osc.] oculoF 9 discereç 11 spoponderint
unde et in domini mel sacrificiis
non offerri ceraque contempta, quae mellis hospitium est,
oleum accendi in templo dei, quod de amaritudine exprimitur
oliuarum, pascha quoque cum amaritudinibus comedi in azymis
sinceritatis et ueritatis, quos qui habuerit, in saeculo
persecutionem sustinebit. unde et propheta mystice cantat: solus
sedebam, quia amaritudine repletus sum.
Quid igitur? luxuriandum est in adulescentia, ut postea luxuria
fortius contemnatur? absit, inquiunt; unusqui sque
enim, in qua uocatione uocatus est, in ea permaneat.
circumcisus quis, id est uirgo, uocatus
e s t: non adducat praeputium, hoc est non quaerat
pellicias tunicas nuptiarum, quibus Adam eiectus de paradiso
uirginitatis indutus est.
in praeputio quis uocatus
e s t, hoc est habens uxorem et matrimonio pelle circumdatus: non
quaerat uirginitatis et aeternae pudicitiae nuditatem, quam semel
habere desiuit, sed utatur uase suo in sanctificatione et pudicitia bibatque
de fontibus suis et non quaerat cisternas lupanarium dissipatas,
quae purissimas aquas pudicitiae continere non possunt.
unde
et idem Paulus in eodem capitulo de uirginitate et nuptiis disputans
seruos carnis uocat in matrimonio constitutos, liberos eos, qui
absque ullo nuptiarum iugo tota domino seruiunt libertate. quod
6 I Cor. 5, 8 8 *Hier. 15, 17 11 I Cor. 7, 20 13 *I Cor. 7, 18 15 cf.
Gen. 3, 21-24 16 *I Cor. 7, 18 19 cf. I Thess. 4, 4 cf. Prou. 5, 15
20 cf. Hier. 2, 13 22 cf. I Cor. c. 7 J,om. g inpinguat 2p.c.m2
3 inuenitur 2 4 sacrificiis mel 2p.c.m2 offertur 2p.c.m2 offerunt g 5 accenditur
2p.c.m2 6 pasca 2 comedi F; add. iubetur in mg.m22 azimis
codd. 7 quos (sc. azymos panes)] quas c 8 mistice F2 sed. solus g
9 sum] eram 2a.c.m2 10 pr. luxor. Fa.c.I adulisc. F,2a.c.m2 alt. luxor.
F2a.c. 11 contempna(
uirgo es: quid te
mulieris delectat societas ? quid fragilem et sutilem ratem magnis
committis fluctibus et grande periculum nauigationis incertae
securus ascendis ? nescis, quid desideres, et tamen sic ei iungeris,
quasi aut ante desideraueris aut — ut leuissime dicam — postea
desideraturus sis. \'sed ad ministerium iste sexus est aptior\'. elige
ergo anum, elige deformem, elige probatae in domino continentiae.
quid te adulescentia, quid pulchra, quid luxuriosa delectat? uteris
balneis, cute nitida, rubicundus incedis, carnibus uesceris, affluis
diuitiis, pretiosa ueste circumdaris et iuxta serpentem mortiferum
securum dormire te credis? an non habitas in eodem hospitio, in
nocte dumtaxat ? ceterum totos dies in huiusce modi confabulatione
consumens quare solus cum sola et non cum arbitris sedes ?
cum etiam ipse non pecces, aliis peccare uidearis, ut exemplo sis
miseris, qui nominis tui auctoritate delinquant.
tu quoque, uirgo
uel uidua, cur tam longo uiri sermone retineris? cur cum solo
relicta non metuis ? saltim alui te et uessicae cogat necessitas, ut
exeas foras, ut deseras in hac re, cum quo licentius quam cum
germano, multo uerecundius egisti cum marito. sed de scripturis
sanctis aliquid interrogas: interroga publice; audiant pedisequae,
audiant comites tuae. omne, quod manifestatur, lux
e s t. bonus sermo secreta non quaerit, quin potius delectatur
laudibus suis et testimonio plurimorum. magister egregius contemnit
uiros, fratres despicit et in unius mulierculae secreta eruditione
desudat.
g 3 uas] uos Fp.c.m2 infirmus F,Ia.c.m2 infirmum
Ip.c.m.2 4dilectatFla.c.m2,J 7pr.aut] haudIp.c.m2 desideraberisFa.c.mZJ
8 sis in ras. m2F elege Jp.c.mZla.c. 9 pr. elege Jp.c.m2,om.q alt. elege
Jp.c.m2 10 aduliscentiaFix adulescent(u s.l.)la J adolescentula g luxoriosaF
luxo(u s.i.m2)riosam2\' 11 rubicundusFJp.c.m2 -dis eel.; add. genis ç 13 secure
g an] at g hospit(c F)io ex hospit(c F)ium F I 14 huiusce modi]
huius Q 15 consumens scripsi consumes codd. consumis g 16 cum etiam] ut
cum ç 17 delinquuntJI 18 sermone uiri g 19 aluitate (ta eras.)J uesicae
I quogat F,J Za.c.m2 20 re] add. eum g 21 inuerecundius g quam
cum marito egisti g 22 pediss. g 26 desp. fratres ç fratres] ff (s.l. fures) J
Declinaui parumper de uia occasione aliorum [disputatione]
et, dum infantem Pacatulam instituo, immo enutrio, multarum subito
male mihi pacatarum bella suscepi. reuertar ad propositum. sexus
femineus suo iungatur sexui; nesciat, immo timeat cum pueris
ludere. nullum inpud icum uerbum nouerit et, si forte in tumultu
familiae discurrentis aliquid turpe audierit, non intellegat. matris
nutum pro uerbis ac monitum pro imperio habeat. amet ut parentem,
subiciatur ut dominae, timeat ut magistram.
cum autem
uirgunculam et rudem edentulam septimus aetatis annus exceperit
et coeperit erubescere, scire, quid taceat, dubitare, quid dicat, discat
memoriter psalterium et usque ad annos pubertatis libros Salomonis,
euangelia, apostolos ac prophetas sui cordis thesaurum faciat.
nec liberius procedat ad publicum nec semper ecclesiarum quaerat
celebritatem.
in cubiculo suo totas delicias habeat. numquam iuuenculos,
numquam cincinnatos uideat uocis dulcedine per aures
animam uulnerantes. puellarum quoque lasciuia repellatur, quae,
quanto licentius adeunt, tanto difficilius euitantur et, quod didicerunt,
secreto docent inclusamque Danaen uulgi sermonibus uiolant.
sit ei magistra comes, paedagoga custos non multo uino dedita, non
iuxta apostolum otiosa atque uerbosa, sed sobria, grauis, lanifica et
ea tantum loquens, quae animum puellarem ad uirtutem instituant.
ut enim aqua in areola digitum sequitur praecedentem, ita aetas
mollis et tenera in utramque partem flexibilis est et, quocumque.
duxeris:, trahitur. solent lasciui et comptuli iuuenes blandimentis,
affabilitate, munusculis aditum sibi per nutrices ad alumnas quaerere
et, cum clementer intrauerint, de scintillis incendia concitare paulatimque
proficere ad inpudentiam et nequaquam posse prohiberi
Fp.c.m2) seclusi 2 enutrio
J et nutrio F I 3 mihi male g pacatarum g pacatorum Jp.c.m2 pecca-
torum cet. 4 nescio F 5 in s.l.I 6 turpae J, om.g audiat g 7 monitum
scripsi monitis (add. et m2I) codd. 9 rudem et g ceperit F,Ia.c.m2
10 taceas Fa.c. 11 libro F,Ja.c.m2 salamonis I 12 ac] et g 15 dulcedines
g aurem g 16 quoque] que g repellantur g 17 et (t eras.) uitantur
F 21 puellarum F 22 areola(s.l. afora) J; fort. alueolo 23 pr. et om.!;
utramque ex utrumque codd. (fort. partem del.) quodcumque FIa.c. 24 con-..
temptuli I 25 affabilitatem J I ad] aut g 27 inpudentia Fp.c.mZ inpudentia
cet. (quod ab Hieronymo scriptum et \'dicta\' uel \'facta\' subaudiendum esse
non crediderÚn) prohibere (h
pudet dicere et tamen dicendum est:
nobiles feminae nobiliores habiturae procos uilissimae condicionis
hominibus et seruulis copulantur ac sub nomine religionis et
umbra continentiae interdum deserunt uiros, Helenae sequuntur
Alexandros nec Menelaos pertimescunt. uidentur haec, planguntur
et non uindicantur, quia multitudo peccantium peccandi licentiam
subministrat.
Pro nefas, orbis terrarum ruit et in nobis peccata non corruunt.
urbs inclita et Romani imperii caput uno hausta est incendio.
nulla regio, quae non exules eius habeat. in cineres ac
fauillas sacrae quondam ecclesiae conciderunt et tamen studemus
auaritiae. uiuimus quasi altera die morituri et aedificamus quasi
semper in hoc uicturi saeculo. auro parietes, auro laquearia, auro
fulgent capita columnarum et nudus atque esuriens ante fores
nostras in paupere Christus moritur.
legimus Aaron pontificem isse
obuiam furentibus flammis et accenso turibulo dei iram cohibuisse;
stetit inter mortem et uitam sacerdos maximus nec ultra uestigia
eius ignis procedere ausus est. Moysi loquitur deus: dimitte
me et delebo populum istum. quando dicit: dimitte
me, ostendit se teneri, ne faciat, quod minatus est; dei enim potentiam
serui preces inpediebant.
quis, putas, ille sub caelo est, qui
nunc irae dei possit occurrere, qui obuiare flammis et iuxta apostolum
dicere: optabam ego anathema esse pro fratribus
meis? pereunt cum pastoribus greges, quia, sicut populus,
sic sacerdos. Moyses conpassionis loquebatur affectu: si
dimittis populo huic, dimitte; sin autem, dele
me de libro tuo. uult perire cum pereuntibus nec propria
et supra p. 91, 8 16 cf. Num. 16, 46—50 19 *Ex. 32,10 24 *Rom. 9, 3
26 *Ex. 32, 32 - eras.) J reprendas Ja.c.mZ 2 sinis g 3 nob. hab.] quae
nobiliores habuere neglectui g procus I 5 sequitur FIa.c.m2 9 et om.g
ruunt g 11 nulla est g eius] Romanos g cineris FJ ac ex a F 12 fauilla
F,Ja.c.rriZ 13 uidimus Ja.c.m2 uidemus I 14 saec. uict. I 15 nudus]
nudens Fa.c.m2J 16 nostras 8.1.2 Christ. in paup. g 18 stetit ex stet F2
magnus I 19 loquitur (super r m2 s e) J 21 teneri] add. posse s.l.m2I
23 nunc s.l.mZl cum apostolo I 26 moyse FJa.c. 27 huic ex hic FJ
populi.
his Pacatula est nata temporibus, inter haec crepundia
primam carpit aetatem ante lacrimas scitura quam risum, prius
fletum sensura quam gaudium. necdum introitus, iam exitus; talem
semper fuisse putat mundum. nescit praeterita, fugit praesentia,
futura desiderat. quae ut tumultuario sermone dictarem et post
neces amicorum luctumque perpetuum infanti senex longo postliminio
scriberem, tua me, Gaudenti frater, inpulit caritas; maluique
parum quam nihil omnino poscenti dare, quia in altero uoluntas
oppressa luctu, in altero amicitiae dissimulatio est.
Quaeris, Dardane, Christianorum nobilissime, nobilium
Christiamssime, quae sit terra repromissionis, quam Iudaei redeuntes
ex Aegypto possiderunt, cum a maioribus eorum iam fuerit
ante possessa ac proinde non sit promissa, sed reddita. his enim
uerbis uteris in calce epistulae tuae. quod interrogans uideris
illud sentiie, quod plurimis nostrorum placet, aliam repromissionis
esse terram quaerendam, de qua et Dauid loquitur in psalmo:
credo uidere bona domini in terra uiuentium
et dominus in euangelio: beati mites, quoniam ipsi
I 5 putat fuisse ∑ putet fuisse g nesciat-fugiat-desideret
g 6 quae] haec g 7 infantis (s eras.J) codd. 8 tua
me J tuam (m eras.)F tua I 9 altera J 10 aniticiae (in rrag, m2 at amicitiae)
I conicitiae J est] add. explicit ad pacatulam FJ explicit I J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. I = Tnricensis Auglensis 41 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. J ad dardanum (add. de terra repromissionis tn mg. m2) I
ad dardanum de terra repromissionis D dardano de terra repromissionis B; Hieronymi
nomen exhibent tituli codicum JIB
utique Dauid, quando haec cantabat
in spiritu, in terra repromissionis erat et non solum in Iudaeae finibus
morabatur, sed multarum in circuitu nationum uictor extiterat,
quae a torrente Aegypti, qui est Rinocorurae, usque ad Eufraten
fluuium tendebantur, dicens in alio loco: in Idumaeam extendam
calciamentum meum, mihi alienigenae
seruient. quomodo ergo se credebat accipere, quod iam
uictoria possidebat? et ne forsitan legentibus Iudaeis ambiguum
derelinquat, quae sit illa terra, quam uidere cupiebat, ipso sermone
demonstrat dicens: credo uidere bona domini in terra
uiuentium.
ergo terra Iudaeae, quae dicioms illius erat,
non est terra uiuentium, id est Abraham, Isaac et Jacob, de quibus
dominus in quaestione resurrectionis dicit: non est deus mortuorum,
sed uiuentium, uerum terra et regio mortuorum,
(e quibus loquitur in Ezechihel: anima, quae peccauerit,
ipsa morietur et: non mortui laudabunt te,
t omine, sed nos, qui uiuimus [qui] in resurrectione
occursuri domino saluatori dicente apostolo: hoc enim dico
uobis in sermone domini, quoniam nos, qui
uiuimus, qui relinquimur in aduentum domini,
non praeueniemus eos, qui dormiunt.
de quibus et Hieremias loquitur: rel inquentes super
terram scribantur.
quodque promittit: credo u idere
bona domini, ad spiritalem nos perspicue trahit intellegentiam.
quae enim bona rex alia requirebat aut quo indigebat,
22, 32 15 Ezech. 18, 4 16 Ps. 113, 17-18 (25-26) 18 *I Thess. 4, 14
22 *Hier. 17, 13 23 Ps. 26, 13 J 4 rinocorurae (a exp.)J rinocorure B rino**co(ru
s.l.)re 2 rinicorus D; seq. ad eras.I eufrate Dp.c. Euphratem g
6 meum s.l.J 7 se om.D 8 iudeis leg. B 9 ipse B 12 ysahac B 14 uerumtamen
denique et in psalmo quadragesimo quarto, qui
sub nomine Salomonis ad Christi ecclesiaeque eius sacramentum refertur,
scribitur: accingere gladium super femur
tuum, potentissime. specie tua et decore tuo
et intende et prosperare et regna propter
mansuetudinem et iustitiam et ueritatem et
deducet te mirabiliter dextera tua. hic est, qui
et in psalmo alio loquebatur: memento, domine, Dauid
et omnis mansuetudinis eius et iterum: adsumens
mansuetos dominus et apertius in euangelio:
discite a me, quia humilis sum et mansuetus
corde. in cuius typo et Moyses omnium hominum, qui erant super
terram, mansuetissimus scribitur.
Haec est, ut diximus, terra uiuentium, in qua sanctis uiris
atque mansuetis bona domini praeparantur, quae ante aduentum
in carne domini saluatoris nec Abraham nec Isaac nec Iacob nec
19 *Ps. 146, 6 21 *Matth. 11, 29 22 cf. Num. 12, 3 D,IBp.c.m2 illorum J,Ba.c.m2 sala-
mon 1 salomo Ba.c. 2 contemptus B esset s.l.I,in ras.mZB eJ 3 illa s.l.B
quaerebat D 4 ascendit D 7 uidetur sibi B 8 posessio (pose in ras.m2)B
possessio (in mg. al promissio)2\' possessio D 11 prumptissimi I fortissimi B
qui add.m2B 12 salamonis I xpi eccieq; ex xpm ecclamq; B ubi(exp.)refertur
B fertur Ia.c. 13 scribitur om.B gladium J,Ia.c. gladio Ip.c. gladio
tuo (in mg.m2 gladium tuum) B,om.D 14 tuo ex tua m2B 15 pr. et s.l.I,
om.ç alt. et s.l.S,om.J prosperare (re
ista est, ut diximus,
terra uiuentium, terra diuitiarum et bonorum dei, quae primus
Adam perdidit et secundus inuenit, immo ab illo perditam iste restituit
dicente apostolo: regnauit mors ab Adam usque
ad Moysen — sub cuius persona lex intellegitur — in
similitudinem praeuaricationis Adam, qui est
forma futuri. uolumus scire, quae sit terra, manifestius?
legamus Malachiam: beatos uos dicent omnes, dicit
dominus, quoniam eritis uos terra uoluntaria,
quae significantius Graece appellatur {}sÂ1Jli\'fJ, quam uel sancti
desiderent uel quae placeat deo.
Esaias quoque in haec uerba consentit
dicens: et erit uir abscondens sermones
suos et apparebit in terra Sion sicut fluuius
gloriosus in terra sitienti. quae est terra Sion,
in qua apparebit fluuius gloriosus? illa uidelicet, de qua idem
Dauid in alio psalmo canit: gloriosa dicta sunt de te,
ciuitas dei, et iterum: diligit dominus portas
Sion super omnia tabernacula Iacob.
istas portas
diligit deus, quas uidemus in cineres et fauillas esse conuersas ? non
dico prudentibus, sed ne stultis quidem hoc persuaderi potest.
ego arbitror et illud, quod in sexagesimo quarto psalmo legimus:
uisitasti terram et inebriasti eam, multiplicasti
locupletare illam. fluuius dei repletus
12 *Mal. 3,12 16 *Esai. 32,2 20 Ps. 86,3 21 Ps. 86, 2 26 *Ps. 64,10—11 pr. et] nec B habraham I 4 paradysi Ip.c.D 5 paradyso JID
6 quae] quam B 7 secundus Adam g illam D perditam (non perdita)
codd. 9 sub—lex partim in ras., partim in mg. m2B 10 adae I ade D
11 formam J manif., quae sit haec terra g haec terra Dg,Bp.c.m2 12 legimus
D malachi D in Malachia ç 13 in terra g 14 apellatur IDB
BENleH J EENIEN Σ BENlTN D BHNleH B 15 desiderant
illa
enim terra cotidie uisitatur a deo, inebriatur cunctisque est plena
diuitiis. de hac fluuius egreditur dei, de quo scriptum est: fluminis
impetus laetificat ciuitatem dei, qui et
in descriptione templi Ezechihel mystico sermone narratur, in cuius
ripis arbores sunt ex utraque parte per singulos menses nouis frugibus
abundantes, de qua terra et in Prouerbiis uir scripsit sapientissimus:
qui operatur terram suam, inplebitur
panibus.
quod si de hac terra, quam cernimus et quae magis a
peccatoribus possidetur, de qua scriptum est: maledicta
terra in operibus, aliquis intellegendum putat, respondeat,
quomodo possit haec stare sententia: qui operatur terram
suam, inplebitur panibus. quanti enim operantur terram
et exercent uomere et tamen multis inpedientibus causis egestate
conficiuntur et penuria! sed considerandum, scriptura quid dicat:
qui operatur terram \'suam', quae proprie iuris sui est,
de qua numquam eici potest; secundum quem sensum et illud
scriptum est: redemptio animae uiri propriae diuitiae.
et hoc secundum litteram mentiri putes: quanti enim
alienis amicorumque redimuntur pecuniis! huius terrae cultores
agricolae apostoli sunt, quibus dicitur: uos estis sal terrae
et in alio loco: in patientia uestra possidebitis
13 *Gen. 3, 17 15 *Prou. 12, 11 19 Prou. 12, 11 21 *Prou. 13, 8
24 Matth. 5, 13 25 Luc. 21, 19 JI illorum] eorum D 2 (s s.l.)ic B ita I tua] eius I,om.D
inhebria JB 3 illius] eius I 4 eius] illius I 5 etenim B deo] add.
et D,IBp.c.m2 inhebriatur JB plena est g 6 ds D deo g 8 ezechihel
(cf. p. 163,15)2 hiezechielD ezechielJB 10 habundantes (h eras.I dan s.l.B)
codd. 14 operibus]
Illud quoque sollicita mente tractemus et scripturarum
nos doceat auctoritas, sanctos huius terrae, quam Iudaei terram
repromissionis autumant, non habitatores esse, sed accolas atque
peregrinos. ex iusti uiri persona legimus: aduena sum ego
et peregrinus sicut omnes patres mei. qui cum
diu in terrae huius tenebris uersaretur, flebiliter ingemiscit et dicit:
heu me, quia peregrinatio mea prolongata
est, habitaui cum habitantibus Cedar, multum
accola fuit anima mea.
ubicumque autem habitator
terrae legitur, et priora et media et extrema tractemus et liquido
scripturarum poterit regula conprobari, semper habitatores terrae
peccatores appellari, de quibus in Apocalypsi Iohannis illud exemplum
est: uae habitatoribus terrae. Abraham, ad
quem primum facta est promissio dicente domino: tibi dabo
terram hanc et semini tuo, iuxta Stephani, primi in
Christo martyris, concionem ne uestigium quidem pedis dicitur
accepisse.
ita enim scriptum est: tunc egressus de terra
Chaldaeorum habitauit in Charran et inde,
postquam mortuus est pater eius, migrauit
in terram, in qua nunc uos habitatis; et non
dedit ei possessionem, ne uestigium quidem
18 *Apoc. 8, 13 19 *Gen. 12, 7 22 *Act. 7, 4-5 s.l.m2B,om.J 4 sensum-5 diff. partim in ras., partim in mg.m2B
sensum-et in mg.2,om.J leg. uid. I 6 scriptorum D 7 sanctos] quod
omnes sancti B 8 non-9 leg. in mg. inf.Itom.J habitationem pro incolatu
senserunt, unde propheta B 9 ego sum B 11 uers. in terre huius ten. B
ingemescit 2p.c.m2D 13 caedar J 14 accula J,Da.c. acola :Sa.c.B incola f
17 de quibus] denique B apocalipsi B apocaly(ex i l)psin JI iohannis
scribit (eras.) I 18 ue DB 19 repromissio D 20 martiris in xpo B
21 martyri D contentionem J nec D,Bs.l. pedis] add. huius terrae D,
Is.l.m2Binmg.m2 23 caldeorum
ac ne iorsitan lectoris
tacita cogitatio trahat eum ad illam intellegentiam, ut, quod
non est datum parenti, reddatur posteris, uas electionis loquitur ad
Hebraeos: fide, qui uocatur Abraham, oboediuit
egredi in locum, quem accepturus erat in
possessionem, et egressus est nesciens, quo
iret. fide peregrinatus est in terra repromissionis
quasi in aliena in tabernaculis habitans
cum Isaac et Iacob, coheredibus
eiusdem promissionis; expectabat enim fundamentum
habentem ciuitatem, cuius artifex
et creator deus est.
et iterum, cum de Abel et Enoch, Noe
Sarraque dixisset, intulit: iuxta fidem mortui sunt
hi omnes non acceptis repromissionibus, sed
procul eas uidentes et salutantes et confitentes,
quia peregrini et aduenae sunt super
terram. qui enim sic loquuntur, ostendunt,
quod quaerant patriam. et, siquidem illius
recordabantur, de qua egressi erant, habebant
tempus, ut reuerterentur; nunc uero
meliorem desiderant, id est caelestem.
multisque
in medio sanctis ad extremum intulit: et hi omnes testi- .
monium habentes in fidem non acceperunt
repromissionem deo de nobis quid melius
prouidente, ne sine nobis perfecti fierent.
14 *Hebr. 11, 13-16 23 *Hebr. 11, 39-40 in ras.m2B in possess. om.I in add.m2B 2 ipsum]
eium (i del.) D ac] hac D 5 habraham B 8 ire B terra Bp.c.m2
9 quasi in aliena in in ras. m2B tabern.-11 enim in mg. m2B 10 heredibus
I et heredibus J et coheredibus g 11 exspectauit g ciu. hab. fund. B
12 art. et creat.] rector et art. B 13 est deusi habel B enoc B; add. et I
14 Saraque ç iuxta—15 omnes] et hii omnes iuxta fidem defuncti sunt B
15 hii JB 16 confidentes JZ 17 peregrinaia.c. peregrinia (a eras.) J aduena
nec me fugit, quod perfidia Iudaeorum haec testimonia
non suscipiat, quae utique ueteris testamenti auctoritate firmata
sunt. illud nostris dicendum est, hanc epistulam, quae scribitur
ad Hebraeos, non solum ab ecclesiis orientis sed ab omnibus retro
ecclesiae Graeci sermonis scriptoribus quasi Pauli apostoli suscipi,
licet plerique eam uel Barnabae uel Clementis arbitrentur, et nihil
interesse, cuius sit, cum ecclesiastici uiri sit et cotidie ecclesiarum
lectione celebretur.
quodsi eam Latinorum consuetudo non recipit
inter scripturas canonicas, nec Graecorum quidem ecclesiae Apocalypsin
Iohannis eadem libertate suscipiunt, et tamen nos utramque
suscipimus nequaquam huius temporis consuetudinem sed ueterum
scriptorum auctoritatem sequentes, qui plerumque utriusque
abutuntur testimoniis, non ut interdum de apocryphis facere
solent — quippe et gentilium litterarum raro utantur exemplis —,
sed quasi canonicis et ecclesiasticis.
Respondeant mihi, qui hanc terram — quae nunc nobis Christi
passione et resurrectione terra repromissionis effecta est-possessam
putant a populo Iudaeorum, postquam est reuersus ex Aegypto,
quantum possederit: utique a Dan usque Bersabee, quae uix centum
sexaginta milium in longum spatio tenditur. neque enim Dauid
170, 10 barbar.] = Eucherii epist.
ad Faustum p. 129, 5—20 Geyer D 2 ihrlm B ihrl J 3 multorum B solemn. I sollempnitatefi
ecclesia (ecl- I)JI 5 me s.l.I test. tam clara (add. tam s.l.m2) aperta B
7 inscribitur D,Bp.c.m2 8 ad-omnibus in ras.iraB 9 ecclesiasticis g
10 pr. uel om.D 11 ecclae(ecle—lasiasti J,Ia.c. cottidie(—ae J)J2\'
quotidie B 12 caelebretur J eam in ras. m2B e(eros.)iam J consuetudine D
13 apocalipsin 2 Z?—lypsen Ja.c.—lypsi D 14 iohannes J
et hoc
dico, ut taceam quinque Palaestinae ciuitates, Gazam, Ascalonem,
Geth, Accaron, Azotum, Idumaeos quoque ad meridianam plagam
septuaginta quinque milibus ab Hierosolyma separatos, Arabas et
Agarenosquos nunc Sarracenos uocant, in uicinia urbis Hierosolymae.
pudet dicere latitudinem terrae repromissionis, ne ethnicis occasionem
blasphemandi dedisse uideamur.
ab Ioppe usque ad uiculum
nostrum Bethleem quadraginta sex milia sunt, cui succedit uastissima
solitudo plena ferocium barbarorum, de quibus dicitur: c o ntra
faciem omnium fratrum tuorum habitabis
et quorum facit poeta eloquentissimus mentionem: lateque
uagantes Barcaei, a Barca oppido, quod in solitudine
situm est, quos nunc corrupto sermone Afri Baricianos uocant. hi
sunt, qui pro locorum qualitatibus diuersis nominibus appellantur
et a Mauritania per Africam et Aegyptum Palaestinamque et Phoenicem,
Coelen Syriam et Osrohenen, Mesopotamiam atque Persidem
tendunt ad Indiam.
haec, Iudaee, tuarum longitudo et latitudo
- 4, 25; I Par. 21, 2; II Par. 30, 5 10 *Gen. 16, 12 12 Uergil. Aen. IV 42 sq. Euch. hiis B iis g 2 script. ten. B 3 ut
taceam quinquę palestine omnia praeter ne in ras.m2B ut taceam quinque
s.l.Z ut taceam om.J urbes B gazan D ascalonam Jp.c. ascalon Euch.
Ese. et ascalon et
Quodsi obieceris terram repromissionis dici, quae in Numerorum
uolumine continetur, a meridie maris salinarum per Sina et
Cades-Barne usque ad torrentem Aegypti, qui iuxta Rinocoruram
mari magno influit, et ab occidente ipsum mare, quod Palaestinae,
Phoenici, Syriae Coelae Ciliciaeque praetenditur, ab aquilone Taurum
montem et Zephyrium usque Emath, quae appellatur Epiphania
Syriae, ad orientem uero per Antiochiam et lacum Cenereth, quae
nunc Tiberias appellatur, et Iordanem, qui mari influit salinarum,
quod nunc mortuum dicitur — trans Iordanem autem duarum semis
tribuum possessio est, Ruben et Gad et dimidiae tribus Manasse
—, et ego fatebor haec tibi repromissa, non tradita, si obseruasses
mandata dei et in praeceptis illius ambulasses, si non pro
5 cf. Num. c. 34 inras.m2B 4 obieceris (ceris.tn ras. m2) B quae sl.m2I in
om. Euch. Esc. 5 a s.l.I,om.J synam Euch. Par. Sin coni. Relandius, Senna
Vall. (c/. Nurn. 34, 3-4) 6 barnae (§ I)JI rinocur. J,Ia.c.m2 rinicor. D
Rhinocor. g 7 magno mari B ad occidentem Euch. palestini D Euch. Etc.
8 Phoenici g phoenicis JD fenicis B foenis Euch. Par. phaenicesJ phenices Euch.
Esc. coelis syriae
et mihi in euangelio promittuntur regna caelorum, quae instrumentum
uetus omnino non nominat. sed si non fecero, quae praecepta
sunt, nequaquam erit culpa in promittente, sed in me, qui promissum
accipere non merui. [ubi enim optio proponitur, si opera praetermittuntur,
frustra cupias, quod promissum est.] lege librum Iosue
et Iudicum et, quantis possessionis angustiis sis coartatus, intelleges.
quid diuersarum urbium alienigenas commemorem, quos populus
Iudaeorum non quiuit expellere de urbibus et sedibus suis, cum
ipsa metropolis tua — prius Iebus, postea Salem, tertio Hierosolyma
et nunc Aelia — Iebusaeos expellere non ualuerit, sed manserit cum
eis in scandalum exemplumque uitiorum in tantum, ut, ubi templum
tuum conditum est, area Ornae fuerit Iebusaei et ipsum templum
LXXX milium latomorum et LXX milium uectorum, hoc est
CL milium exceptis praepositis operum pro multitudine habitantium
tecum incircumcisorum ab ethnicis extructum sit ?
cf. III Reg. 11, 7 etc. 3 et mihi-8 intell.] = Eucher. p. 130, 12-17 12 cf.
II Par. 3, 1 14 cf. III Reg. 5, 15-16 om.B beelph. J behelph. D behetph. B belph. g bahalim DB;
add. etI,Bs.l.rn2 b(e s.Z.)elzebub I behelzebub
Nec hoc dico in sugillationem terrae Iudaeae, ut hereticus
sycophanta mentitur, aut quo auferam historiae ueritatem, quae
fundamentum est intellegentiae spiritalis, sed ut decutiam supercilium
Iudaeorum, qui synagogae angustias ecclesiae latitudini
praeferunt.
si enim occidentem tantum sequuntur litteram et non
spiritum uiuificantem, ostendant terram repromissionis lacte et
melle manantem; sin autem per tropologiam dictum putant pro
rerum omnium abundantia, et nos confessionis terram terramque
uiuentium terrae ueprium praeferimus dicente domino ad Moysen de
abiectione Israhelis et adsumptione gentium: dimitte me, ut
deleam populum istum et faciam te ingentem
magnam, et eodem patre ad filium: postula a me et
dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem
tuam terminos terrae et apertius per Esaiam:
parum tibi est, ut sis puer meus ad suscitandas
tribus Iacob et faeces — uel reliquias —
Israhel congregandas. dedite in lucem cunctis
gentibus, ut sis saluator uniuersae terr
a e.
ex quo perspicue demonstratur omnia illius populi in imagine
et umbra et typo praecessisse, scripta autem esse pro nobis, i n
quos fines saeculorum decucurrerunt.
Multa, Iudaee, scelera commisisti, cunctis circa seruisti nationibus.
ob quod factum? utique propter idolatriam. cumque seruires
crebro, misertus tui est deus et misit iudices et saluatores,
qui te de famulatu Moabitarum et Ammanitarum, Philistiim
10 *Ex. 32, 10 12 Ps. 2, 8 15 *Esai. 49, 6 20 *1 Cor. 10, 11 DB 2 sicoph. B sychoph. D syc(h s.l.)of. I sycophantis (ex
-tit m2)J aut] illud D
a Cyro, rege Persarum,
est laxata captiuitas - Hesdra hoc et Neemia plenissime referunt —,
extructum est templum sub Dario, rege Persarum atque Medorum,
a Zorababel, filio Salathiel, et Iesu, filio Iosedech, sacerdote magno.
quae passi sitis a Medis, Aegyptiis Macedonibusque, non numero
nec tibi adducam in memoriam Antiochum Epiphanen, crudelissimum
omnium tyrannorum, nec Gnaeum Pompeium, Gabinium,
Scaurum, Uarum, Cassium Sossiumque replicabo, qui tuis
urbibus et praecipue insultauere Hierosolymae.
ad extremum sub
Uespasiano et Tito urbs capta templumque subuersum est. deinde
ciuitatis usque ad Adrianum principem per quinquaginta annos
mansere reliquiae. post euersionem templi paulo minus per quadringentos
annos et urbis et templi ruinae permanent. ob quod tantum
facinus ? certe non colis idola, sed etiam seruiens Persis atque Romanis
et captiuitatis pressus iugo ignoras alienos deos.
quomodo
clementissimus deus, qui numquam tui oblitus est, nunc per tanta
spatia temporum miseriis tuis non adducitur, ut soluat captiuitatem
et, ut uerius dicam, expectatum tibi mittat antichristum ? ob quod,
inquam, facinus et tam execrabile scelus auertit oculos suos ? ignoras
? memento uocis parentum tuorum: sanguis eius super
Ip.c.m2D babilonia I babillonia D
rege (s.l.rnI) babilonio B gente Babylonica g 3 et om.D permansit sol.
Ip.c.mZ mansit templi sol. Bp.c.m2 templi sol. permansit D ciro Ia.c.m2B
4 est--5 Pers. in mg. inf.I hesdra J esdra Ia.c.m2D hesdrasB esdras 1:p.c.m2
nee(ex neo I)mias Ip.e.m2B Nehemias g planissime g 6 zorababel I salatiel
B salat(h s.l.)ihel I h(i s.l.)esu I Iosedec g 7 aegyptis J,la.c.
egiptiis B et mac(h s.l.m2J)edonibus quae J2 et macedonibus B enumero g
8 in s.l.1: antiochum (ochum in ras.m2) B antiquorum J ephifanen JZ
epiphanem B 9 g(s.l.m2 in utroque codice)neum JI ge(e eras.)neium B Cn. ç,
om.D gabinum J guabinum B 10 ua(r s.l.m2)rum J Cass. Soss.] sosiumque
(so in ras.m2, fuit cas) B sosiumque 1:a.c.B ex corr. m2 11 maxime B
Ierosolymae ins. g hierosolimae J I hierusolyme D iherosolime B 12 et tyto D
titoque B capta est B est om.B 13 Hadrianum g 14 paulo minus s.l.I
16 seruis JB 17 oppraesus (sic) B deos alienos B 18 deus quondam D
quondam (s.l.) deus I 19 capt.] add. tuam s.l.B 20 ut s.l.1: 21 aduertit
J; add. a te Is.l.m2D ad J ignorans J,Ia.c. 22 uoces J,IBa.c.m2
eum et nostra erit hereditas et: non habemus
regem nisi Caesarem. habes, quod elegisti: usque
ad finem mundi seruiturus es Caesari, donec gentium introeat
plenitudo et sic omnis Israhel saluus
fiat, ut, qui quondam eiat in caput, uertatur in caudam.
Haec tibi, uir eruditissime, in duplicis praefecturae honore
transacto nunc in Christo honoratior, tumultuaria et breui lucubratione
dictaui, ne uiderer omnino reticere. eodem enim tempore,
immo eodem die mihi et litterae tuae redditae sunt et meae expeditae,
ut aut tacendum fuerit aut incompto eloquio respondendum,
quorum alterum pudoris, alterum caritatis est.
Inter omnes materias, quas ab adulescentia usque aa hanc
aetatem uel mea uel notariorum scripsi manu, nihil praesenti opere
difficilius. scripturus enim ad Demetriadem, uirginem Christi, quae
in mg.D nostros ex suos J uenite om.JB 2 alt. et D,
om.cet. 3 habes]
quid igitur faciam ? quod inplere non possum, negare non
audeo: tanta est auiae eius et matris, insignium feminarum, in
iubendo auctoritas, in petendo fides, in extorquendo perseuerantia.
neque enim ut nouum quiddam et praecipuum a me flagitant, cuius
ingenium.in huiusce modi materiis saepe detritum est, sed ne uocis
meae pro uirili parte desit testimonium in eius uirtutibus explicandis,
cuius — ut incliti oratoris utar sententia — spes magis
laudanda quam res est, quamquam puellares annos fidei
ardore superarit et inde coeperit, unde alias desisse perfectae consummataeque
uirtutis est.
Procul obtrectatio, facessat inuidia, nullum in ambitione sit
crimen. ignoti ad ignotam scribimus: dumtaxat iuxta faciem corporalem;
alioquin interior homo pulchre sibi cognitus est illa
notitia, qua et apostolus Paulus Colosenses multosque credentium
nouerat, quos ante non uiderat.
quantum sit apud me meritum, immo
miraculum uirginis nostrae, hinc potest aestimari, quod occupatus
in explanatione templi Hiezechielis — quod opus in omnibus
scripturis sanctis uel difficillimum est — et in ea parte delubri, in qua
sancta sanctorum et thymiamatis altare describitur, malui parumper
hoc uti deuerticulo, ut de altari transirem ad altare et hostiam
uiuam, placentem deo ac sine ulla macula aeternae pudicitiae
consecrarem.
scio, quod ad inprecationem pontificis flammeum
uirginale sanctum operuerit caput et illud apostolicae uocis insigne
c. 40-46 23 cf. Rom. 12, 1 Ala.c.m2A2 romana A2 2 adolari AaSda.c.mS,A2 3 faciet mea B
5 auia A*a.c.m2 7 et praec. quiddam (quidam D) AD quidam D quid 58
8 materia ex materies mZA1 11 est quam res B 12 superaret AaSQD unde
s.Z.wi2S3 ubi B aliis 93 14 nulla A2 15 criminis A2 innoti B innotam B
ignota A2 ignotum 93 16 ulterior A2 17 et s.l.naldfim.AaD paul. apost. B
paulus s.l.m2S3 Coloss. g 18 uiderat] nouerat Ala.c.m2 20 explan.] hoc
explicatione A2 iezechielis D ezechielis B 21 uel] uel maximum uel AI
qua s.l.93 quo AD 22 tym. 93 tim. cet. discr. 93 23 hoc diuert. uti A*
uti hoc diuert. g diuert. A? B,A}ap.c.m2 transire D 25 inpraedicationem
A2 flameum 93
castam exhibere Christo, quando adstitit regina
a dextiis eius in uestitu deaurato circumdata
uarietate. qua ueste polymita et multarum uirtutum
diuersitate contexta indutus fuit et Ioseph et regum quondam utebantur
filiae.
unde et ipsa sponsa laetatur ac dicit: introduxit
me rex in cubiculum suum sodaliumque respondit
chorus: omnis gloria filiae regis intrinsecus.
sed et nostra oratio dabit aliquid emolumenti. equorum
cursus fauore pernicior fit, pugilum fortitudo clamoribus incitatur,
paratas ad proelium acies strictosque mucrones sermo imperatoris
accendit: igitur et in opere praesenti auia quidem materque plantauerint,
sed et nos rigabimus et dominus incrementum dabit.
Rhetorum disciplina est abauis et atauis et omni retro nobilitate
ornare, quem laudes, ut ramorum sterilitatem radix fecunda
conpenset et, quod in fructu non teneas, mireris in trunco. scilicet
nunc mihi Proborum et Olybriorum clara repetenda sunt nomina
et inlustre Anicii sanguinis genus, in quo aut nullus aut rarus est,
qui non meruerit consulatum, aut proferendus Olybrius, uirginis
nostrae pater, quem inmatura morte subtractum Roma congemuit.
uereor plura dicere, ne sanctae matris uulnus exasperem et uirtutum
eius recordatio fiat doloris instauratio. pius filius, uir amabilis,
clemens dominus, ciuis affabilis, consul quidem in pueritia,
sed morum bonitate senator inlustrior. felix morte sua, qui non
uidit patriam corruentem, immo felicior sobole, qui Demetriadis
8 *Ps. 44, 14 12 cf. I Cor. 3, 6 24 cf. Uergil. Aen. XI 159 A5da.c.m2 astitit 33p.c.m2B 3 a] ad A1 circumamicta B
4 polimita codd. 5 contesta D fil. ut. A2 6 hac D 7 respondet B
8 gloria] add. eius s.l.m2A1 filiae om.A2 9 et om.A2 emulumenti AID
10 currus D clarioribus A2 11 paratas] pares B proel. A1 prel. D prael. cet.
12 plantauerunt A2B 13 rigauerimus B alt. et om.A2 14 rethomm codd.
disciplinae 33 abauis scripsi ab auis A25SB au is AID 15 quam D ut ram.]
ultra morum A2 16 conpenset] conpetens A2 et om. B quoJ2 truncosAS
17 olibriorum B clibiorum A2 18 inlustri AIa.c.m2D est] erit AID 19 meruit
B consol. Al<isa.c.m2 aut] ut B preferendus A2 olibrius B 20 in
matura B gemuit A2 22 eius om.A2 instauratio] in ista oratio A2
23 ciues 58 cibis A2D 25 subole Aap.c.rril demetriades A}SQa.c.m2,D
castitate.
Uerum quid ago ? oblitus propositi, dum admiror iuuenem,
laudaui aliquid bonorum saecularium, cum in eo mihi uirgo magis
nostra laudanda sit, quod haec uniuersa contempserit, quod non se
nobilem, non diuitiis praepotentem, sed hominem cogitarit. incredibilis
animi fortitudo inter gemmas et sericum, inter eunuchorum et
puellarum cateruas et adulationem ac ministeria familiae perstrepentis
et exquisitas epulas, quas amplae domus praebebat abundantia,
appetisse eam ieiuniorum laborem, asperitatem uestium,
uictus continentiam.
legerat enim domini uerba dicentis: qui
mollibus uestiuntur, in domibus regum sunt.
stupebat ad conuersationem Heliae et Iohannis Baptistae, quorum
uterque zona pellicia adstrinxit et mortificauit lumbos suos, alter
uenisse narratur in spiritu et uirtute Heliae praecursor domini,
in utero prophetans parentis et ante diem iudicii iudicis uoce
laudatus. Annae, filiae Fanuelis, mirabatur ardorem, quae orationibus
atque ieiuniis usque ad ultimam senectutem in templo
domino seruiebat. quattuor uirginum filiarum Philippi desiderabat
chorum et unam se illarum esse cupiebat, quae pudicitia
uirginali prophetiae gratiam consecutae sunt.
his et huiusce
modi cogitationibus pascebat animum nihil ita metuens quam
auiam matremque offendere. quarum cum incitaretur exemplo,
uoluntate et studiis terrebatur, non quo displiceret eis sanctum
propositum, sed quod pro rei magnitudine optare id et appetere
11,14 cf. Matth. 11,10 16 cf. Luc. 1, 41 cf. Matth. 11,11 17 cf. Luc.
2, 36-37 19 cf. Act. 21, 9 B demedriadis D dimedriadis A},s.l.na^,om.B 3 agam A2
4 in eo] mo B magis uirgo nostra mihi B 5 all. quod om.A2 se non g
6 potentem B praepollentem g cogitaret AlD,5SBa.c.m2 incredibili Az
7 syricum AlD 8 adol. Al5sa.c.m2,D strepentis A2 9 et om.A2 domos A2
habund. A2DB 10 appetisset A3 11 continentia A2 uerbum domini A2
uerba domini B 13 stupebant A2 14 zonam pelliciam A2 pellicea f
mortificabit D 16 prophetat parentes A3 uoce] ore B 17 fanuh. D phanuh.
A2 19 domini A2 20 pudic(t Al)itiae Al5sa.c.,A2 21 huiusmodi B
22 nihil ita metuens quam] ubi metuens A2 24 uoluntatis B quod B eis
ex ei B 25 quo 95,om.A2 obtare AI58 id om.AlD
et cum Hester loquebatur ad dominum: tu nosti, quod
oderim ins i g nec a pit ism e i-hoc est diadema,
quo utebatur quasi regina — et tantae ducam inmunditiae
uelut pannum mulieris menstruatae.
aiunt sanctae et nobiles feminae, quae eam uidere, quae norunt,
quas de litore Galliarum ad habitationem sanctorum locorum
hostium per Africam conpulit saeua tempestas, noctibus et secreto
consciis tantum uirginibus dei, quae in matris et auiae comitatu
erant, numquam eam linteamine, numquam plumarum usam
mollitie, sed ciliciolum in nuda humo habuisse pro stratu, iugibus
faciem rigasse lacrimis saluatoris mente genibus aduolutam, ut
suum reciperet propositum, ut inpleret desiderium, ut auiae animum
matrisque molliret.
Quid ultra differo? cum iam nuptiarum adpropinquaret
dies et futuro matrimonio thalamus pararetur, secrete et absque
arbitris noctemque habens pro solacio talibus fertur se armasse
consiliis: \'quid agis, Demetrias? cur pudicitiam tanto pauore
defendis ? libertate opus est et audacia. quae sic in pace metuis,
quid faceres in martyrio perpetrando? quae tuorum uultum
ferre non potes, quomodo sustineres tribunalia persecutorum ?
si te uirorum exempla non prouocant, hortetur faciatque securam
beata martyr Agnes, quae et aetatem uicit et tyrannum
et titulum castitatis martyrio coronauit. nescis, misera, nescis,
cui debeas uirginitatem tuam. dudum inter barbaras tremuisti
Btyr. cet. oderat] ostenderat A1,om.AII ordinatum A2 2 Esther g
ad s.l.AII 3 insignem (m eras.) 93 4 quod D tantam A2 ducebat B
inmunditiam A2 5 mulieris om. S 6 uiderunt g et uidere B quae no-
runt om.A2 alt. quae in ras.m2B 7 littore Bp.c.m2 8 hostium] hospitium A*
affricam Al B 9 conscius D comitatu e(s.l.add. ne m2)rant (uoluit uene-
rant) D commitauerant A2 10 lint. numq. om.A2 usa A2 11 strato A3
12 gen. mente B mento Engelbrecht aduoluta B 13 alt. ut] ut ad A*
16 secrete (tert. e in ras.) S secrete All secreta B secreto g alt. et om.AII 17 arbitriis
Dp.c.m2 se fertur g 18 quur A1 D,A2^5a.c.m2 pauore] pudore A2
19 libertatem A2 audatiam A2 20 perpetiendo martirio B martyrio perpetiendo
g martirio All B tuorum] duarum J2 22 et faciat All securam
s.l.m2ad,om.Ba.c.m2 23 martyraa1/) pr. et s.l.m2%S,om.A1 B alt. et exp.A*
tyr.] durandum A2 24 consecrauit g 25 uirg. tuam deb. £
et pudicitiam tuam non tuae potestatis, horruisti truces
hostium uultus, raptas uirgines dei gemitu tacito conspexisti.
urbs tua, quondam orbis caput, Romani populi sepulchrum est,
et tu in Libyco litore exulem uirum ipsa exul accipies? quam
habitura pronubam? quo deducenda comitatu? stridor linguae
Punicae procacia tibi fescennina cantabit. rumpe moras omnes.
perfecta dilectio forasmittit timorem. adsume
scutum fidei, loricam iustitiae, galeam salutis, procede ad
proelium. habet et seruata pudicitia martyrium suum. quid metuis
auiam? quid formidas parentem? forsitan et ipsae uelint,
quod te uelle non credunt.
his inflammata stimulis omnem corporis
cultum et habitum saecularem quasi propositi sui inpedimenta
proiecit. pretiosa monilia et graues censibus uniones
ardentesque gemmae redduntur scriniis, uili tunica induitur,
uiliori tegitur pallio et insperata auiae genibus repente prouoluitur
fletu tantum et planctibus, quae esset, ostendens.
obstipuit
sancta et grauis femina alienum habitum in nepte conspiciens,
mater gaudio stabat adtonita. utraque uerum non credere,
quod uerum esse cupiebant. haesit uox faucibus et inter
ruborem atque pallorem metumque ac laetitiam cogitationes
uariae mutabantur.
Succumbendum est huic loco neque narrare adgrediar, quod
dicendo minus faciam. ad explicandam incredibilis gaudii magnitudinem
et Tulliani fluuius siccaretur ingenii et contortae Demosthenis
uibrataeque sententiae tardius languidiusque ferrentur.
Aen. II 774 etc. ex apelliis m2A2 4 caput orbis A-
5 lybico A2l)SD libico AlD exul ipsa g exula B 6 pronuba JS quod A1
Pun. linguae g 7 omne D 8 dei dilectio g 9 luricam Ala.cSSD 10 seruat
A2a.c.m2B 12 his] add. et aliis quampluribus f 13 praepositi AID inpedimentu
A2 14 munilia Aaa.c.ftD centibus A.1a.c.m2A2 centes (fort. uoluit
centies) AJp.c.m2 16 inspirata A2 D genubus g pedibus A4 17 et] merorisque
B ostendit g obstupuit AlliSBp.c.m2 18 neptae A?$ia.c.,A2D
19 gaudio om.AII 20 cupiebat 98 B 21 atque] et g ac] et All B atque c
22 nutabant g 23 su(ex i m2)ccurrendum A2 neque] ne quid Alp.c.m2 25 et
Tull. fluu. sicc. ing.] ut tull. fluuii sicc. eloquium A2 ingenii in textu, eloquii
in mg.58 demostenis 5SDB demosth(st AJ)enes a.c.rraAaA1 26 ferentur A2
illo in tempore factum audiuimus. certatim in oscula neptis
et filiae ruunt. ubertim flere gaudio, iacentem manu attollere
amplexarique trepidantem, agnoscere in illius proposito
mentem suam et gratulari, quod nobilem familiam uirgo uirgi- nitate
sua nobiliorem faceret. inuenisse eam, quod praestaret
generi, quod Romanae urbis cineres mitigaret.
Iesu bone, quid
illud in tota domo exultationis fuit? quasi ex radice fecunda
multae simul uirgines pullularunt exemplumque patronae et
dominae secuta est clientium turba atque famularum. per omnes
domos feruebat uirginitatis professio, quarum cum inpar esset in
carne condicio, unum erat praemium castitatis. parum loquor:
cunctae per Africam ecclesiae quodam exultauere tripudio.
non
solum ad urbes, oppida uiculosque, sed ad ipsa quoque mappalia
celebris fama penetrauit. omnes inter Africam Italiamque insulae
hoc rumore repletae sunt et inoffenso pede longius gaudia
cucurrere. tunc lugubres uestes Italia mutauit et semiruta urbis
Romae moenia pristinum ex parte recepere fulgorem propitium
sibi aestimantes deum in alumnae conuersione perfecta. putares
extinctam Gothorum manum et conluuiem perfugarum atque
seruorum domini desuper intonantis fulmine concidisse.
non sic
post Trebiam, Trasumennum et Cannas, in quibus locis Romanorum
exercituum caesa sunt milia, Marcelli primum apud Nolam
proelio se populus Romanus erexit. minori prius gaudio strata
Gallorum agmina auro redempta nobilitas et seminarium Romani
om.g 2 pr. in om.A1 aud.] est g 3 filiae] mater et filia AlD
filia, mater et ania g prae gaudio g manum AI 5 uirgo om.B uirginitatem
suam Ala.c. uirginitatis suae A2 6 inuenisset A2 8 illum A* fecundae
A2 9 pulularunt A2 pollularent Ala.c.m2 10 clientum B omnia Al
omne D 11 domus Al B 13 cunctae] nunc te A2 affricam Al B,Dp.c.m2
quondam exultabere A2 14 urbem A2 ad s.l.m2A? magalia g 15 omnia Al
omne D affricam Dp.c.m2 16 conpleta A2 completae g 17 ltalia] ita A2
semi(seq. ras. 2 lilt., s.l. ruta
quae uirginum Christi non huius se societate
iactauit ? quae mater non tuum, Iuliana, beatum clamauit uterum?
incerta apud infideles sint praemia futurorum: plus interim
recepisti, uirgo, quam obtulisti. quam sponsam hominis una
tantum prouincia nouerat, uirginem Christi totus orbis audiuit.
solent miseri parentes et non plenae fidei Christiani deformes et
aliquo membro debiles filias, quia dignos generos non inueniunt,
uirginitati tradere — tanti, ut dicitur, uitrum, quanti margaritum
—; certe, qui religiosiores sibi uidentur, paruo sumptu et qui
uix ad alimenta sufficiat uirginibus dato omnem censum in utrosque
sexus saecularibus liberis largiuntur.
quod nuper in hac urbe
diues quidam fecit presbyter, ut duas filias in proposito uirginali
inopes relinqueret et aliorum ad omnem copiam filiorum luxuriae
atque deliciis prouideret, fecerunt hoc multae, pro dolor, nostri
propositi feminae; atque utinam rarum esset exemplum, quod
quanto crebrius est, tanto istae feliciores, quae ne plurimarum
quidem exempla sectatae sunt!
Fertur et omnium Christianorum laude celebratur, quicquid
fuerat nuptiis praeparatum, a sancta Christi synoride uirgini
traditum, ne sponso fieret iniuria, immo ut dotata pristinis
opibus ueniret ad sponsum et, quod in rebus mundi periturum
erat, domesticorum dei inopiam sustentaret.
quis hoc credat?
Proba illa, omnium dignitatum et cunctae nobilitatis in orbe
Romano nomen inlustrius, cuius sanctitas et in uniuersos effusa
A2a.c.m2 3 uirgo B se om.AI! societati Al D 4 iuliane
A1 —ne A2 5 incerta om.AI! sint licet Ap.c.m2 sit licet A2 6 reci-
pisti AaD$a.c.ira sponsa A 8 xpianae A1 9 inueniant 33a.c.w2 10 mar-
garita B 11 certum quos religiores A2 certe quid(d exp.) rele(i m2)giosiores Al
sumpto A2 12 utroque sexu 58 14 uirginitatis B 15 reliquerit 93a.c.tnS
luxu(ex 0 m2A1)riae ad omnem cop. fil. AD luxoriae (s.l. ad omnem copiam
filiorum)93 filiorum om.A luxoriae Aa.c.rraA2^ 16 dilic(t Jaiis A11®
a.e.m2AI! multi A2 17 praepositi AZD rarum] paruum A2 18 quanti
Aa.c.m2D 19 exemplum 58 secutae 33B 20 quidquid Ala.r.^SD 21 a
sancta Chr. syn.] scas noride A2 a sanctis feminis non detractum B uirgini
sedB 22 ditata A2 detota A}a.c.m2D decorata Alp.c.m2 23 sponsam AaDa.c.
24 sust. in. g 25 probam illam A?$SD orbe romane D urbe roma non As
26 inlustr§ At in s.l.m2AI effusos A2
Probini, Olybrii et Probi, non fatigarunt ordinarii consulatus
et cum incensis direptisque domibus in urbe captiuitas,
nunc auitas uenundare dicitur possessiones et facere sibi amicos
de iniquo mammona, qui se recipiant in aeterna tabernacula,
ut erubescat omnis ecclesiastici ministerii gradus et cassa nomina
monachorum emere praedia tanta nobilitate uendente.
uix
barbarorum effugerat manus et auulsas de conplexu suo uirgines
fleuerat, cum subito intolerabili et quod numquam timuerat
amantissimi filii orbitate percutitur et quasi futura uirginis
Christi auia spe futurorum mortiferum uulnus excepit probans
in se uerum esse, quod in lyrico carmine super iusti praeconio
dicitur:
si fractus inlabatur orbis,
inpauidum ferient ruinae.
legimus in uolumine Iob:
adhuc isto loquente uenit
alius nuntius et in eodem: temptatio-siue,
ut melius habetur in Hebraeo, militia — est uita hominis
super t.erram. ad hoc enim laboramus et in saeculi
huius periclitamur militia, ut in futuro saeculo coronemur.
nec mirum hoc de hominibus credere, cum dominus ipse temptatus
sit. et de Abraham scriptura testatur, quod deus temptauerit
eum.
quam ob causam et apostolus loquitur: gaudentes
in tribulatione et: scientes, quod tribulatio
patientiam operatur, patientia probationem,
probatio spem, spes autem non
21 of. Matth. 4,1-11 22 cf. Gen. c. 22 23 *Rom. 12,12 24 *Rom. 5, 3-5 A2 puerorum B 2 prob. olibrii et probi Al58 olibrii prob.
et probi Ai B probini D fatigarant Ai fatigauerunt B consularis A2 3 et
om.g dom. dir. B domibus] omnibus 58 captiuis B captiuitas sit g 4 auitas
g habitas codd. dic. uen. A2 5 mammona 5SB mamona cet. 6 erubescant
AqB omnis AlD in quibusdam \'iSB in quibus A3 8 et s.i.93 conspectu
A2 suo] hic desinit A2 9 et om.ç 10 et filii A 11 auia spe]
auias p D auiae B morti*ferunt D 12 iusti uiri B 16 beati(sJ.m2)iob 58
18 Hebraico g 20 coronemur ex ornemur m293 \' 22 de s.1.58 habraham A
testetur ^8,Bp.c.m2 25 operetur IQp.c.B
ct Esaias huiusce
modi homines cohortatur dicens: qui ablactati estis
a lacte, qui auulsi ab ubere, tribulationem
super tribulationem expectate, spem super
spem. non sunt condignae passiones huius
temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur
in nobis.
cur ista replicauerim, sequens sermo
monstrabit. quae de medio mari fumantem uiderat patriam et
fragili cumbae salutem suam suorumque commiserat, crudeliora
inuenit Africae litora. excipitur enim ab eo, quem nescias utrum
auarior an crudelior fuerit, cui nihil dulce praeter uinum et pretium
et qui sub occasione partium clementissimi principis saeuissimus
omnium extitit tyrannorum et — ut aliquid loquar de
fabulis poetarum — quasi Orcus in tartaro non tricipitem sed multorum
capitum habuit Cerberum, qui cuncta traheret, laceraret,
extingueret.
hic matrum gremi i s abducerepactas,
negotiatoribus et auidissimis mortalium Syris nobilium puellarum
nuptias uendere, non pupillorum, non uiduarum, non uirginum
Christi inopiae parcere manusque magis rogantium spectare
quam uultus. hanc feram et Charybdim Scyllamque succinctam
multis canibus fugiens barbaros matrona sustinuit, quae nec
quem etc.] = Heraclianus, comes Africae 17 principis] = Honorius 21 Uergil.
Aen. X 79 confundat ad,Bp.c.m2 separauit D 2 Christi] dei g 6 isayas B
7 ortatur B 9 expectantes B 14 cimbae Ap.r.B cymbae g 15 affricae DB
littoram Aa.c. littora g utrum] ut cum D 17 partium] portus Ap.c.m2
19 multo D 20 traheret] add. ac g 21 extingueret s.l.%5ml,om.cet. matris D
pactas] partus in ras.m2 B 23uenderetjB pr. non in ras.m2 B pupillarum AD
24 manusque magis (magis s.Z.93) Ap.c.m2aQB manuque (quae D) manus Aa.c.m2D
magisque manus g spectare B expectare eel. 25 uultus-26 multis om.D
et om.g caribdim codd.; seq. in eras.y t scillamque codd. 26 qui g
imitare, crudelis,
saltim hostem Romani imperii. Brennus nostri temporis
tantum, quod inuenerat, tulit; tu quaeris, quod non inuenis. et
mirantur aemuli — uirtus enim semper inuidiae patet -, curtantarum
secum pudicitiam tacita proscriptione mercata sit, cum et
ille partem sit dignatus accipere, qui totum potuit auferre, et
haec quasi comiti negare non ausa sit, quae se intellegebat sub
nomine priuatae dignitatis tyranno seruientem?
sentio me inimicorum
patere morsibus, quod adulari uidear nobilissimae et
clarissimae feminae. qui accusare non poterunt, si me scierint
hucusque tacuisse; neque enim laudaui in ea umquam antiquitatem
generis, diuitiarum et potentiae magnitudinem uiro uiuente
uel mortuo, quae alii forsitan mercennaria oratione laudauerint.
mihi propositum est stilo ecclesiastico laudare auiam uirginis
meae et gratias agere, quod uoluntatem eius sua adiuuerit uoluntate.
alioquin cellula monasterii, uilis cibus uestisque contempta
et aetas uicina iam morti breuisque temporis uiaticum
carent omni adsentationis infamia. denique in reliquis partibus
omnis mihi sermo ad uirginem dirigetur et uirginem nobilem et
nobilem non minus sanctitate quam genere, cuius quanto sublimis
ascensus est, tanto lapsus periculosior.
(unum) illud tibi, nata deo, proque omnibus
unum
praedicam et repetens iterumque iterumque
monebo,
ut animum tuum sacrae lectionis amore occupes nec in bona
terra pectoris tui sementem lolii auenarumque suscipias, ne
27 cf. Matth. 13, 8 SEp.c.B 3 inuenerit Aa.c.>ВD
4 tantarum rerum secum (secum s.l.) B 5 pudicitia D perscriptione AD
6 dignatus sit g 8 seruiente D 9 adolari A5sa.c.m2,D nob. fem. et
clar. B claro et nob. feminae g 10 clar.] kme D quia A poterint
AD,SEa.c. scirent B 11 laudabis (s postea add.) D 13 laudauerunt SSa.r.
laudauer B 15 gratiam reddere B quod s.l.m2B uoluntati B 17 breuisque
(s exp.)A 19 pr. et om.B 20 quanto] parteD sublimior g 21 lapsuZ)
22 pr. unum om.codd. preque Ap.c.m2 praeque g 24 pr. que eras.ldfim cet.
27 tui om.A nec(c exp.) A
quando eras in saeculo,
ea, quae erant saeculi, diligebas: polire faciem purpurisso et cerussa
ora depingere, ornare crinem et alienis capillis turritum uerticem
struere, ut taceam de inaurium pretiis, candore margaritarum
Rubri Maris profunda testantium, zmaragdorum uirore, cerauniorum
flammis, hyacinthorum pelago, ad quae ardent et
insaniunt studia matronarum.
nunc autem, quia saeculum reliquisti
et secundo post baptismum gradu inisti pactum cum
aduersario tuo dicens ei: \'renuntio tibi, diabole, et saeculo
tuo et pompae tuae et operibus tuis\', serua foedus, quod pepigisti,
et esto consentiens pactumque custodiens cum aduersario tuo,
dum es in uia huius saeculi, ne forte tradat te iudici et de suo aliquid
usurpasse conuincat tradarisque ministro, qui ipse est inimicus
et uindex, et mittaris in carcerem et in tenebras exteriores,
quae, quanto a Christo, uero lumine, separamur, tanto nos maiori
horrore circumdant, et non inde exeas, nisi soluas nouissimum
quadrantem, id est minimum quodque delictum, quia et pro otioso
uerbo reddituri sumus rationem in die iudicii.
Haec dicta sint non infausto contra te uaticinio, sed pauidi
cautique monitoris officio ea quoque in te, quae tuta sunt,
6 *Hier. 17, 16 7 *Num. 23, 21 18 cf. Matth. 5, 25 21 cf. Matth. 22, 13
23 cf. Matth. 5, 26 24 cf. Matth. 12, 36 27 cf. Uerg. Aen. IV 298 Ap.c.rraIQ quies uel qui es cet. semper deo B 2 inimicos D
3 diligit B 4 cubes A9aa.c.m2,D 5 inhaesit 93a.c.D inesit A an. mea post
te B 6 iheremiae B laborabit D 8 nec ex et S3 9 purpurissimo A
-12 smar. g zmaragdino B cerauneorum AaaD 13 iacinth. A iachint. 5SD
iacinct. B ad quae] atque D ad q; A ardenti (i s.l.m2)A 14 (in in mg.)
saniunt 93 quia] que A cur D 16 tuo om.D 17 pompis tuis B 19 et te
de g 20 et inimicus et g 21 ext. ten. B 22 separantur 58 24 et s.l.m2B
26 sunt DB 27 tuta ex tua m2 B
ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris.
quasi in procinctu et in acie stamus semper ad pugnam.
uult nos loco mouere hostis et de gradu excedere, sed solidanda
uestigia sunt et dicendum: statuit supra petram
pedes meos et: petra refugium leporibus,
pro quo multi \'erinacios'\' legunt, animal paruum et fugax et
[peccatorum] sentibus praegrauatum. sed ideo Iesus spinis coronatus
est et nostra delicta portauit et pro nobis doluit, ut de
sentibus et tribulationibus feminarum, ad quas dicitur: in anxietatibus
et doloribus paries, mulier, et
ad uirum conuersio tua et ipse tui dominabitur,
rosae uirginitatis et lilia castitatis nascerentur.
unde et sponsus pascitur inter lilia et inter eos,
qui uestimenta sua non coinquinauerunt
— uirgines enim permanserunt audieruntque praeceptum: c a ndida
sint semper uestimenta tua —, et quasi
auctor uirginitatis et princeps loquitur confidenter: ego flos
campi et lilium conuallium.
petra igitur leporum
est, qui in persecutionibus de ciuitate fugiunt in ciuitatem nec
timent illud propheticum: periit fuga a me. montes
autem excelsi ceruis, quorum colubri cibus sunt, quos
educit puer paruulus de foramine, quando pardus et haedus requiescunt
simul et bos et leo comedunt paleas, ut nequaquam
bos discat feritatem, sed leo doceatur mansuetudinem.
reuertamur
ad propositum testimonium: si spiritus
2, 16 et 6, 2 15 *Apoc. 3, 4 16 *Eccle. 9, 8 18 Cant. 2, 1 19 cf. *Ps.
103, 18 21 Ps. 141, 5 Ps. 103,18 22 cf. Esai. 11, 6-8 26 Eccle. 10, 4 ABa.c.m2,fSD 3 procincto ASaa.c.mZ.D 4 decedere g
5 sunt uest. sunt (alt. sunt s.l.m2)B super 23-D 7 eri(ex e m2)nacios 93 .
eri(ex e m2)natios A erenacios D herinaciis B herinacios g legunt] add. herinacios
g 8 peccatorum ut scioli additamentum seclusi, capillorum coni. Engelbrecht,
spinarum
hoc est, quod et alibi scriptura testatur:
\'peccata patrum reddam in tertiam et quartam generationem\',
ut cogitationes nostras mentisque decretum non statim
puniat, sed reddat in posteris, id est in malis operibus et in delictorum
perseuerantia, quando loquitur per Amos: super tribus
et quattuor inpietaibus illius et illius ciuitatis
nonne aiersabor eam?
Haec cursim quasi de prato pulcherrimo sanctarum scripturarum
paruos flores carpsisse sufficiat pro commonitione tui,
ut claudas cubiculum pectoris et crebro signaculo munias frontem
tuam, ne exterminator Aegypti in te locum repperiat, sed primogenita,
quae apud Aegyptios pereunt, in tua mente saluentur
et dicas cum propheta: paratum cor meum, deus,
paratum cor meum; cantabo et psallam.
exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium
10 cf. Prou. 30,19 11 Ps. 18,14 14 cf. Ex. 20, 5; Num. 14,18; Deut. 5, 9
17 cf. Am. 1, 3 et 2, 4 23 cf. Gen. c. 11 et 12 25 *Ps. 107, 2-3 B 9 babil. DB babylonis 93a.c.m2 10 reper. A,Da.c.
11 promittes B dominata Bp.c.m2 13 et om.g 14 reddam] add. in filios g
et in quartam g 17 perseuerantiam ASQa.c.,D quando] quoniam g per
Amos loq. g 18 inpiet. et quatuor B sceleribus (exp.) impietatibus 93 alt.
illius s.Z.23 19 nonne in ras.2 litt.B 21 carpsisse B carpisse cet. commo(u
Aa.c.m2D)niti(ti s.l.A)onem (m exp.Ajras.Sd) AO&D 22 ut et g sign.
crucis g 24 egyptio(ex u A)s AB 27 exsurge, gloria mea om.B exurge
utroque loco D, altero B
quam adsumere iubetur et Tyrus multis peccatorum
confossa uulneribus, ut agat paenitentiam et maculas
pristinae foeditatis cum Petro amaris abluat lacrimis. uerum nos
ignoremus paenitentiam, ne facile peccemus. illa quasi secunda
post naufragium miseris tabula sit: in uirgine integra seruetur
nauis. aliud est quaerere, quod perdideris, aliud possidere, quod
numquam amiseris.
unde et apostolus castigabat corpus suum et
in seruitutem redigebat, ne aliis praedicans ipse reprobus inueniretur,
corporisque ex persona generis humani inflammatus ardoribus
loquebatur: miser ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius? et iterum: scio,
quia non habitat in me, hoc est in carne mea,
bonum; uelle enim adiacet mihi, ut faciam
autem bonum, nequaquam. neque enim,
quod uolo, bonum, sed, quod nolo, malum,
hoc facio et denuo: qui in carne sunt, deo
placere non possunt. uos autem non estis
in carne, sed in spiritu, si tamen spiritus
dei habitat in uobis.
Post cogitationum diligentissimam cautionem ieiuniorum
tibi arma sumenda sunt et canendum cum Dauid: humiliaui
in ieiunio animam meam et: cinerem
quasi panem manducaui et: cum molesti
essent mihi, induebar cilicio.
Eua per cibum
eiecta est de paradiso. Helias quadraginta dierum exercitatus
ieiunio igneo curru rapitur ad caelum. Moyses quadraginta diebus
ac noctibus familiaritate et sermone dei pascitur et in se
uerissimum probat: non in solo pane uiuit homo,
10 *Rom. 7, 24 11 * Rom. 7, 18-19 16 *Rom. 8, 8—9 21 *Ps. 34, 13
22 *Ps. 101, 10 23 *Ps. 34, 13 24 cf. Gen. c. 3 25 cf. III Reg. 19, 8
26 cf. IV Reg. 2, 11 cf. Ex. 24, 18 et 34, 28 28 *Matth. 4, 4 B 2 poen. AS 3 lacr. abl. s nos] non Ap.c.m2
4 paen. B poen. cet. 6 ali. aliud] add. est g 7 suum s.l.m2B 9 inflammatur D
unde et apostolus
loquitur: deus autem conterat satanan sub
pedibus uestris uelociter. et tamen hostis antiquus
post quadraginta dierum ieiunium per cibum molitur insidias
et dicit: si filius dei es, dic, ut lapides isti
pane fiant.
in lege mense septimo post clangorem tubarum,
decima die mensis totius gentis Hebraeae ieiunium est
et exterminatur anima illa de populo suo, quae saturitatem praetulerit
continentiae. in Iob scriptum est de dracone: uirtus
eius in lumbis et fortitudo illius super umbilicum
uentris. aduersum iuuenes et puellas aetatis ardore
abutitur et inflammat rotam natiuitatis nostrae et inplet
illud in Osee: omnes adulterantes, quasi clibanus
corda eorum, quae dei misericordia et ieiuniorum frigore
restringuntur.
haec sunt ignita diaboli iacula, quae simul
et uulnerant et inflammant et a rege Babylonio tribus pueris
praeparantur, qui succendit fornacem quadraginta nouem cubitorum
habens et ipse septem ebdomadas ad perditionem, quas
dominus obseruari iusserat ad salutem. sed, quomodo ibi quartus
speciem habens quasi filii hominis inmensos mitigauit ardores
et inter camini aestuantis incendia docuit flammas calorem amittere
et aliud oculis comminari, aliud praebere tactui, sic et in animo
uirginali rore caelesti et ieiuniorum frigore calor puellaris
10 cf. Leu. 16, 29 et 23, 27; Num. 29, 7, 13 *Hiob 40, 11 17 Os. 7, 4
21 cf. Dan. 3, 47 23 cf. Dan. 3, 49-50 93p.r. procedit de B 2 uirtutem ABa.c.m2 3 nobis in
omnibus (omnibus in mg.)S3 4 ab (b eras.)\\8 a cet. eum om.B 6 conteret
g satanam B 11 decimo g 12 illa anima g illa om.B 14 lumbis
eius ç 15 uentris eius g ardore] add. hostis noster g 17 in si.93,ow.B
omne D omnia Aa.c.m2 18 rigore g 19 restinguuntur g haec-20 uuln.
et om.A 20 alt. et om.D infl.] hae flammae Ap.c.m2 a s.l.m2A 21 fornace
D XLVIIII codd. 22 hebd. g 24 fili A 25 incendium g ammittere
D 26 comminari] seq. et eras.B in om.A 27 rigore g
,
quam ob rem et uas electionis de uirginibus se dicit domini
non habere praeceptum, quia contra naturam, immo ultra naturam
est non exercere, quod nata sis, interficere in te radicem
tuam et sola uirginitatis poma decerpere, nescire torum, omnem
uirorum horrere contactum et in corpore uiuere sine corpore.
Neque uero inmoderata tibi imperamus ieiunia et inormem
ciborum abstinentiam, quibus statim corpora delicata
franguntur et ante aegrotare incipiunt quam sanctae conuersationis
iacere fundamenta. philosophorum quoque sententia est
potest sermo resonare: moderatas esse uirtutes, excedentes modum
atque mensuram inter uitia reputari.
unde et unus de septem
sapientibus: ne quid, ait, nimis. quod tam celebre factum
est, ut comico quoque uersu expressum sit. sic debes ieiunare, ut
non palpites et respirare uix possis et comitum tuarum uel porteris
uel traharis manibus, sed, ut fracto corporis appetitu nec in lectione
nec in psalmis nec in uigiliis solito quid minus facias. ieiunium
non perfecta uirtus, sed ceterarum uirtutum fundamentum
est et sanctificatio atque pudicitia, sine qua nemo u i debit
deum, gradus praebet ad summa scandentibus nec tamen,
si sola fuerit, uirginem poterit coronare. legamus euangelium
3
sapientium et stultarum uirginum, quarum aliae cubiculum ingrediuntur
sponsi, aliae bonorum operum oleum non habentes
extinctis lampadibus excluduntur. latus est super ieiuniis campus,
in quo et nos saepe cucurrimus et multorum proprii habentur
libri, ad quorum te mittimus lectionem, ut discas, quid boni
habeat continentia et quid e contrario mali saturitas.
o6ti]s et vneepo).fJ 13 unus de sept. sap.] = Chilo Lacedaemonius 15 comico
quoque uersu] = Terent. Andria 61 20 Hebr. 12,14 22 cf. Matth. 25, 1-12 B imperatur (s.l. 1 suadetur m2D) ARD 5 thorum
Ap.c.m2B 6 horrore Aasa.c.m2 7 enormem Ap.c.m2B 8 cyborum J.58
11 graecis uerbis haec latina superscripsit Am2: moderatas uirtutes supra modu
malitias esse MECOTHCAC B EMECOTHETAC D EMECOTNETAC
(NE exp.,s.l.H) A AIMECQTEICTAC m 12 esse
Imitare sponsum tuum: esto auiae matrique subiecta.
nullum uirorum — et maxime iuuenum — nisi cum illis uideas.
nullum scias, quem illae nesciant. saecularis quoque sententia
est: eadem uelle et eadem nolle, ea demum
firma amicitia est. ut adpeteres uirginitatem, ut Christi
praecepta cognosceres, ut scires, quid tibi expediret, quid eligere
deberes, illarum te exempla docuerunt, sancta domi instruxit
conuersatio.
non igitur solum tuum putes esse, quod tuum est,
sed et earum, quae suam in te expressere pudicitiam et honorabilium
nuptiarum cubilisque inmaculati pretiosissimum germinauere
te florem, qui perfectus afferet fructus, si humiliaueris te
sub potenti manu dei et scriptum semper memineris: superbis
deus resistit, humilibus autem dat
gratiam.
ubi autem gratia, non operum retributio sed donantis
est largitas, ut inpleatur dictum apostoli: non est uolentis
neque currentis sed miserentis dei.
et tamen uelle et nolle nostrum est; ipsum quoque, quod nostrum
est, sine dei miseratione non nostrum est.
Eunuchorum quoque tibi et puellarum ac seruulorum
mores magis eligantur quam uultuum elegantia, quia in omni
sexu et aetate et truncatorum corporum uiolenta pudicitia animi
considerandi sunt, qui amputari nisi Christi timore non possunt.
scurrilitas atque lasciuia te praesente non habeat locum. numquam
uerbum inhonestum audias aut, si audieris, non irascaris.
perditae mentes hominum uno frequenter leuique sermone temptant
claustra pudicitiae. ridere et rideri saecularibus derelinque;
2
grauitas tuam personam decet. Catonem quoque — illum dico
censorium et uestrae quondam urbis principem —, qui in extrema
4, 6 15 *Rom. 9, 16_ elegere A>sa.c.m2,D
7 domi] dni B 8 putes tuum g 9 pr. et om.AB 10 cubiculique B germen
habe (corr. in habuere m2)B 11 perfectos Ap.c.m2B afferret B 16 dei mis. g
17 uelle] et uelle 93 nolle non A ipsum-18 nostrum est om.AD ipsumque,
quod nostrum est in mg.m2^ ipsum quoque B ipsumque 93 18 nostrum
non f 20 elegantur A$a.c.m2,D uultum A eligantia 5sp.c.m2 21 pr. et
s.i.93 23 scurril. S3p.c.m2 scuril. cet. habeant g 24 irasc.] inesceris g (sed
cf. p. 193, 7
Superfluum reor te monere contra auaritiam, cum generis
tui sit et habere et calcare diuitias et apostolus doceat auaritiam
esse idolorum cultum dominusque respondeat sciscitanti:
magister bone, quid boni faciens itam aeternam
possidebo? si uis esse perfectus,
uade, uende omnia, quae habes, et da pauperibus
et habebis thesaurum in caelis et
ueni, sequere me.
apostolici fastigii est perfectaeque uirtutis
uendere omnia et pauperibus distribuere et sic leuem atque
expeditum cum Christo ad caelestia subuolare. nobis, immo
tibi diligens credita est dispensatio, quamquam in hoc omni
aetati omnique personae libertas arbitrii derelicta sit. si uis,
inquit, esse perfectus: \'non cogo, non impero, sed propono
palmam, ostendo praemia; tuum est eligere, si uolueris in
agone atque certamine coronari\'.
et consideremus, quam sapienter
sapientia sit locuta: uende, quae habes. cui ista
praecipiuntur? nempe illi, cui dictum est: s i uis esse perfectus.
non partem bonorum tuorum uende, sed omnia.
II Petr. 1,13 7 Ps. 4, 5 8 Eph. 4, 26 12 cf. Eph. 5, 5 14 *Matth. 19,16
15. 22. 27 *Matth.l9, 21 24 cf. II Tim. 2, 5 26 Matth. 19, 21 disperauit A$Sa.c.m2,D 2 et m. crassum 1ss.l.m2,g quem B,
om.AD; post discere
in Actibus apostolorum,
quando domini nostri adhuc calebat cruor et feruebat recens
in credentibus fides, uendebant omnes possessiones suas et pretia
earum ad apostolorum deferebant pedes, ut ostenderent pecunias
esse calcandas; dabaturque singulis, prout opus erat.
Ananias
et Saphira, dispensatores timidi, immo corde duplici et ideo condemnati,
quia post uotum obtulerunt quasi sua et non eius, cui
semel ea uouerant, partemque sibi iam alienae substantiae reseruarunt
metuentes famem, quam uera fides non timet, praesentem
meruere uindictam non crudelitate sententiae sed correptio-.
nis exemplo. denique et apostolus Petrus nequaquam inprecatur
eis mortem, ut stultus philosophus calumniatur, sed dei iudicium
prophetico spiritu adnuntiat, ut poena duorum hominum
sit doctrina multorum.
ex eo tempore, quo uirginitati perpetuae
consecrata es, tua non tua sunt, immo uere tua, quia Christi esse
coeperunt, quae auia uiuente uel matre ipsarum arbitrio dispensanda
sunt. sin autem obierint et somno sanctorum requieuerint
— scio enim et illas hoc optare, ut te habeant superstitem —,
cum aetas maturior fuerit et uoluntas grauior firmiorque sententia,
facies, quod tibi uisum fuerit, immo quod dominus imperarit,
scitura nihil te habituram, nisi quod in bonis operibus erogaueris.
alii aedihcent ecclesias, uestiant parietes marmorum crustis,
columnarum moles aduehant earumque deaurent capita pretiosum
ornatum non sentientia, ebore argentoque ualuas et gemmis
aurea uel aurata distinguant altaria — non reprehendo, non
A5aa.c.m2 3 sit siue cogn. g 4 nisi] quam g 5 actis g
9 prout cuique g annanias 58 10 Sapphira g 12 iam om.A reseruauemnt
g 13 timet et B 14 metuere Bp.c. credulitate A correctionis A,93p.c.
16 phil.] Porphyrius g 17 prophetiae (ex -tia m2)A 18 quod D 19 es]
seq. si A(exp.)D tua sunt] sunt tua B quia] qui D 22 et illas hoc 23 B
in illis hoc AD et hoc illas g 23 et s,158 24 imperat AD,Bp.c. 25 habitumm
Aa.c.m2D 27 adueant A,Da.c. capta D precioso ornatu Bp.c.m2
28 sentientia Ap.c.m? sentienti cet. 29 aurea uel om.B
est hoc facere quam repositis opibus incubare —, sed tibi aliud
propositum est:
Christum uestire in pauperibus, uisitare in languentibus,
pascere in esurientibus, suscipere in his, qui tecto indigent
— et maxime in domesticis fidei —, uirginum alere monasteria,
seruorum dei et pauperum spiritu habere curam, qui
diebus et noctibus seruiunt domino tuo, qui in terra positi imitantur
angelorum conuersationem et nihil aliud loquuntur, nisi
quod ad laudes dei pertinet, habentesque uictum atque uestitum
his gaudent diuitiis, qui plus habere nolunt, si tamen seruant
propositum. alioquin, si amplius desiderant, his quoque, quae
necessaria sunt, probantur indigni. haec ad uirginem diuitem et
uirginem nobilem sim locutus.
Nunc tantum ad uirginem loquar, id est non ea, quae
extra te, sed in te sunt, tantum considerans. praeter psalmorum
- et orationis ordinem, quod tibi hora tertia, sexta, nona, ad uesperum,
medio noctis et mane semper est exercendum, statue,
quot horis sanctam scripturam ediscere debeas, quanto tempore
legere non ad laborem, sed ad delectationem et instructionem
animae.
cumque haec finieris spatia et frequenter te ad figenda
genua sollicitudo animi suscitauerit, habeto lanam semper in
manibus uel staminis pollice fila deducito uel ad torquenda
subtemina in alueolis fusa uertantur aliarumque neta aut in
globum collige aut tegenda conpone. quae texta sunt, perspice;
quae errata, reprehende; quae facienda, constitue. si tantis operum
uarietatibus fueris occupata, numquam tibi dies longi erunt,
sed, quamuis aestiuis tendantur solibus, breues uidebuntur, in
quibus aliquid operis praetermissum est.
haec obseruans et te
ipsam saluabis et alias et eris magistra sanctae conuersationis
B habundet JLSD habundat (h eras.) B 5 in
s.l.m2B 9 atque] et B 11 alioqui g 12 et] et ad Sap.c.m2B 13 sum g
loquutus AD,Sda.c.m2 15 sed] sed ea quae 33 16 ora Aa.c.m2SJ 17 media
noctis 5sa.c.m2,AD media nocte g 18 quot ex quod ADB 21 animae Sa.c.?
suscitarit B 22 police AD,ada.c.m2 23 subtecmina Ap.c.m2 subtegmina q
24 testa D perspice scripsi respice codd. inspice g 25 cirrata B 26 dies
tibi g 27 tendatur AD,Ssa.c.m2 28 obseru. om.D 29 conuersionis A
in desideriis est omnis anima otiosi.
nec
idcirco tibi ab opere cessandum est, quia deo propitio nulla re indiges,
sed ideo cum omnibus laborandum est, ut per occasionem
operis nihil aliud cogites, nisi quod ad domini pertinet seruitutem.
simpliciter loquar: quamuis omnem censum tuum in pauperes
distribuas, nihil apud Christum erit pretiosius, nisi quod manibus
tuis ipsa confeceris uel in usus proprios uel in exemplum uirginum
ceterarum uel, quod auiae matrique offeras maiora ab eis
in refectionem pauperum pretia receptura.
Paene praeterii, quod uel praecipuum est. dum esses
paruula et sanctae ac beatae memoriae Anastasius episcopus
Romanam regeret ecclesiam, de orientis partibus hereticorum saeua
tempestas simplicitatem fidei, quae apostoli uoce laudata est,
polluere et labefactare conata est. sed uir ditissimae paupertatis
et apostolicae sollicitudinis statim noxium perculit caput
et sibilantia hydrae ora conpescuit.
et quia uereor, immo rumore
cognoui in quibusdam adhuc uiuere et pullulare uenenata
plantaria, illud te pio caritatis affectu praemonendam puto,
ut sancti Innocentii, qui apostolicae cathedrae et supra dicti
uiri successor et filius est, teneas fidem nec peregrinam, quamuis
tibi prudens callidaque uideatur, doctrinam recipias.
solent
enim huiusce modi per angulos musitare et quasi iustitiam dei
quaerere: \'cur illa anima in illa est nata prouincia? quid causae
extitit, ut alii de Christianis nascantur parentibus, alii inter feras
et saeuissimas nationes, ubi nulla dei notitia est?\' cumque hoc
quasi scorpionis ictu simplices quosque percusserint et fistulato
uulnere locum sibi fecerint, uenena diffundunt: \'putasne, frustra
infans paruulus et qui uix matrem risu et uultus hilaritate cognoscat,
qui nec boni aliquid fecit nec mali, daemone corripitur, morbo
opprimitur regio et ea sustinet, quae uidemus inpios homines non
AD 2 an. omnis ociosi B anima in mg.%3 5 ad ex a A
9 uel] ut AD quid Ap.c.m2 15 uir] seq. ras. 3 litt.58 17 hidre B idrae A
hydriae (i eras.) 58 ydrie D rumore ex ore 58 18 pululare AD 20 imiocen-
ti Aa.c.m2D 22uidearisg 23 mussitare ç et s.l.m2B 24 quur AD,1sa.c.na
pr. illa ex ulla 58
sin autem iudicia\',inquiunt,
\'domini uera, iustificata in semet ipsis
et nihil apud deum iniustum est, ipsa ratione conpellimur, ut credamus
animas fuisse in caelestibus et propter quaedam antiqua
peccata damnatas in corporibus humanis et, ut ita loquamur, sepultas
nosque in ualle lacrimarum poenas luere peccatorum. unde
et propheta dicit: priusquam humiliarer, ego peccaui
et: educ de carcere animam meam et: iste
peccauit, ut caecus ex utero nasceretur, an
parentes eius?et cetera his similia\'.
haec inpia et scelerata
doctrina olim in Aegypto et in orientis partibus uersabatur et nunc
abscondite quasi in foueis uiperarum apud plerosque uersatur illarumque
partium polluit puritatem et quasi hereditario malo serpit
in paucis, ut perueniat ad plurimos, quam certus sum quod, si
audieris, non recipias. habes enim apud deum magistras, quarum
fides norma doctrinae est.
intellegis, quid loquar — dabit enim
tibi deus in omnibus intellectum — nec statim
aduersum saeuissimam heresim et multo his nequiora, quam dixi,
responsionem flagitabis, ne non tam prohibuisse uidear quam commonuisse,
cum praesentis operis sit instruere uirginem, non hereticis
respondere. ceterum omnes fraudulentias eorum et cuniculos, quibus
nituntur subuertere ueritatem, in alio opere deo adiuuante subuertimus,
quod, si uolueris, prompte libenterque mittemus. ultroneas
enim aiunt putere merces et pretia facilitate decrescere, quae
semper in raritate maiora sunt.
Solet inter plerosque esse certamen, utrum solitaria an cum
multis uita sit melior. quarum prior praefertur quidem secundae, sed,
in uiris si quidem periculosa est, ne abstracti ab hominum frequentia
sordidis et inpiis cogitationibus pateant et pleni adrogantiae ac
*Ioh. 9, 2 16 *II Tim. 2, 7 22 in alio opere] sc. epistula CXXIV eras.) 93 sint(nt exp.)A iudicia sunt g 2 semet ipsa B 5 et
s.l.m2A 6 ueterum (s.l.m2%3) luere 93 B luere ueterum g 9 ex utero eras.93
11 ait. in om.g 12 foueas A 15 non ex necm293 17 intellectuZ) 18 quam]
noui ego in utroque sexu per
nimiam abstinentiam cerebri sanitatem in quibusdam fuisse uexatam
praecipueque in his, qui in humectis et in frigidis habitauere
cellulis, ita ut nescirent, quid agerent quoue se uerterent, quid loqui,
quid facere deberent. certe, si rudes saecularium litterarum de tractatibus
hominum disertorum quippiam legerint, uerbositatem solam
discunt absque notitia scripturarum et iuxta uetus elogium, cum loqui
nesciant, tacere non possunt docentque scripturas, quas non
intellegunt, et, cum aliis persuaserint, eruditorum sibi adsumunt
supercilium prius inperitorum magistri quam doctorum discipuli.
bonum est igitur oboedire maioribus, parere perfectis et post regulas
scripturarum uitae suae tramitem ab aliis discere nec praeceptore
uti pessimo, scilicet praesumptione sua. de talibus feminis et apostolus
loquitur, quae circumferuntur omni uento doctrinae semper
discentes et numquam ad scientiam ueritatis
peruenientes.
Matronarum maritis ac saeculo seruientium tibi consortia
declinentur, ne sollicitetur animus et audias, quid uel maritus
uxori uel uxor locuta sit uiro. uenenatae sunt huiusce modi confabulationes,
super quarum damnatione saecularem uersum adsumens
apostolus fecit ecclesiasticum: corrumpunt mores
bonos confabulationes malae, cuius iambici metrum,
dum uerbum seruat ex uerbo, nequaquam expressit Latina
VIII 5, 18. Martial. VI 41, 2. Hieron. epist. LXl 4, 1 19 cf. Eph. 4, 14
II Tim. 3, 7 26 *I Cor. 15, 33 = Menandri fr. 218 Kock Engelbrecht causa addidi, om. codd. 5 rejinquantur
B 6 delabuntur B per nim. abst. s.l.m2$8 7 cerebris Aa.r.D
in om.ç 8 umectis A,Da.c. tert. in erasSS,om.Z habitauerunt g 11 dissert.
codd.praeterB 12 eloquium A cum loqui ex conloqui m2A 14 ass.
93p.c.m2B 16 igitur est B praefectis Q 18 pessima D feminis om.B
20 ad ex ab A 22 mariti B ac] a Aa.c.m2D 23 declinente D 24 loquuta
ida.c.m2D 25 damnationem A0SD 27 confab. pessimae Q colloquia mala B
graues feminae — et maxime uiduae ac uirgines — tibi comites
eligantur, quarum probata est conuersatio, sermo moderatus,
sancta uerecundia. fuge lasciuiam puellarum, quae ornant capita,
crines a fronte demittunt, cutem poliunt, utuntur lomentis, adstrictas
habent manicas, uestimenta sine ruga soccosque crispantes,
ut sub nomine uirginali uendibilius pereant.
mores enim et studia
dominarum plerumque ex ancillarum et comitum moribus indicantur.
illa sit tibi pulchra, illa amabilis, illa habenda inter socias,
quae nescit esse se pulchram, quae neglegit formae bonum et procedens
ad publicum non pectus et colla denudat nec pallio reuelato ceruices
aperit, sed quae celat faciem et uix uno oculo, qui uiae neces-
Varius est, patente ingreditur.
Dubito an loquar, sed — uelim, nolim —, quia crebro fit, dicendum
est, non quo haec in te timere debeam, quae ista forsitan nescias
nec umquam audieris, sed quo per occasionem tui ceterae praemonendae
sint. cincinnatulos pueros et calamistratos et peregrini
muris olentes pelliculas, de quibus illud Arbitri est: non bene
olet, qui bene sem p er olet, quasi quasdam pestes et
uenena pudicitiae uirgo deuitet, ut taceam de ceteris, quorum inportuna
uisitatio et se infamat et alias, ut, etiamsi nihil mali operis
perpetretur, tamen hoc sit uel maximum malum frustra patere
maledictis et morsibus ethnicorum.
nec hoc de omnibus dicimus,
sed de his, quos ecclesia ipsa reprehendit, quos interdum abicit,
in quos nonnumquam episcoporum et presbyterorum censura desaeuit,
ut prope periculosius sit lasciuis puellis ad loca religionis quam
ad publicum procedere. quae uiuunt in monasterio et quarum simul
magnus est numerus, numquam solae, numquam sine matre
procedant. de agmine columbarum crebro accipiter unam separat,
quam statim inuadat et laceret et cuius carnibus et cruore saturetur.
morbidae oues suum relinquunt gregem et luporum faucibus
deuorantur.
scio ego sanctas uirgines, quae diebus festis propter
Ap.c.m2sBD mittunt Aa.c.m2 lumentis A>sa.c.m2,D pig-
mentis B 8 tibi sit B pulcra DB 9 se nescit esse g se s.lSS,om.DB
pulcram D 10 reuoluto g ceruicem ç
qui sermo offendit plurimos, dum unusquisque in se intellegens, quod
dicebatur, non quasi monitorem libenter audiuit, sed quasi criminatorem
sui operis auersatus est. uerumtamen quid profuit armasse
exercitum reclamantium et uulnus conscientiae dolore monstrasse ?
liber manet, homines praeterierunt. scripsi et ad plerasque uirgines
ac uiduas
defloratum est, ut aut ex superfluo eadem a nobis repetantur
aut nunc praetermissa plurimum noceant. certe et beatus Cyprianus
egregium de uirginitate uolumen edidit et multi alii tam Latino sermone
quam Graeco omniumque gentium litteris atque linguis, praecipue
in ecclesiis,
sed hoc ad eas pertineat,
quae necdum elegerunt uirginitatem et exhortatione indigent, ut
sciant, quale sit, quod eligere debeant; nobis electa seruanda sunt
et quasi inter scorpiones et colubros incedendum, ut accinctis lumbis
calciatisque pedibus et adprehensis manu baculis iter per insidias
huius saeculi et inter uenena faciamus possimusque ad dulces
Iordanis peruenire aquas et terram repromissionis intrare et ad
domum dei ascendere ac dicere cum propheta: domine, dilexi
decorem domus tuae et locum habitationis
gloriae tuae et illud: unam petii a domino,
3 sc. epist. XXII 19 cf. Ex. 12, 11 23 Ps. 25, 8 25 *Ps. 26, 4 g 3 seruanda in My.93 4 fuit mihi g 6 qui sermo ex
quis ergo m2A in se s.lSQ 7 audiunt ABa.c.m2,D 8 aduersatus S5a.r.B
tamen om5SB 10 praeterierunt ex perierunt 58 11 ac ex et S3 CIlOY-
(Y in ras.m2)AACN[N exp.,s.l.m2M)AAA (mut. in AEAIA m2) festinata (s.l.
m2)A CIIOA(eras.)YAACNAIIA »
felix illa conscientia et
beata uirginitas, in cuius corde praeter amorem Christi, qui est
sapientia, castitas, patientia atque iustitia ceteraeque uirtutes,
nullus alius uersatur amor nec ad recordationem hominis aliquando
suspirat nec uidere desiderat, quem, cum uiderit, nolit dimittere.
sanctum uirginum propositum et caelestis angelorumque familiae
gloriam quarundam non bene se agentium nomen infamat. quibus
aperte dicendum est, ut aut nubant, si se non possunt continere, aut
contineant, si nolunt nubere.
digna res risu, immo planctu: incedentibus
dominis ancilla uirgo procedit ornatior, ut pro nimia
consuetudine, quam incomptam uideris, dominam suspiceris. nonnullae
separata et absque arbitris quaerunt hospitia, ut uiuant
licentius, utantur balneis faciantque, quod uolunt, et deuitent conscientias
plurimarum. haec uidemus et patimur et, si aureus nummus
adfulserit, inter bona opera deputamus.
Finem iungo principio nec semel monuisse contentus sum.
ama scripturas sanctas et amabit te sapientia. dilige eam
et seruabit te; honora illam et amplexabitur.
haec monilia in pectore et in auribus tuis haereant. nihil
aliud nouerit lingua nisi Christum, nihil possit sonare, nisi quod sanctum
est. auiae tuae tibi semper ac matris in ore dulcedo uersetur,
quarum imitatio forma uirtutis est.
B domini] d B 2 meae ex tuae 33 5 aduersatur
B 6 uidere desiderat ex uiderat 23 noli D 8 quorundam codd.
praeterB se eras.93 9 cont. non poss.
Deum nostrum, qui nos uocauit in suum regnum
et gloriam, et rogaui et rogo, ut hoc, quod ad te scribo,
sancte frater Hieronyme, consulens te de his, quae nescio, fructuosum
esse nobis uelit. quamquam enim te multo, quam ego sum,
aetate maiorem tamen etiam ipse iam senex consulo. sed ad discendum,
quod opus est, nulla mihi aetas sera uideri potest, quia, etsi
senes magis decet docere quam discere, magis tamen discere quam,
quid doceant, ignorare.
nihil equidem molestius fero in omnibus
angustiis meis, quas patior in difficillimis quaestionibus, quam in
tam longinquo tuae caritatis absentiam, ut uix possim meas dare,
uix recipere litteras tuas per interualla non dierum, non mensium,
a = Ambrostanus 0. 210. sup. s. VII. = Escorialcnsis & 1 14 s. VIII-IX. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. 5 = Parisinus lat. 12163 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. A = Parisinus lat. 4883 A s. XI. a augustinus
ad hieronymum de origine animae
de origi(ex e)ne anime A epistula aureli augustini episcopi consulato (sic) ad
hier. presb. de origine animae g epistola beati augustini ad sanctum hieronimum
de origine (ex derigene) animae D epistula sancti augustini ad hier. de origine
animae M liber sancti augustini episcopi ad sanctum hier. presb. de origine
animae hominis A
haec epistula est inter Augustini epistulas CLXVI (pars III p. 545 Goldbacher)
Ecce uenit ad me religiosus iuuenis, catholica- pace frater,
aetate filius, honore conpresbyter noster Orosius, uigil ingenio, paratus
eloquio, flagrans studio, utile uas in domo domini esse desiderans
ad refellendas falsas perniciosasque doctrinas, quae animas
Hispanorum multo infelicius, quam corpora barbaricus gladius, trucidarunt.
nam inde ad nos usque ab oceani littore properauit
fama excitus, quod a me posset de his, quae scire uellet, quicquid
uellet, audire. neque nullum cepit aduentus sui fructum, primo,
ne de me multum famae crederet; deinde docui hominem, quod
potui, quod autem non potui, unde discere posset, admonui atque,
ut ad te iret, hortatus sum. qua in re consilium uel praeceptum meum
cum libenter et oboedienter acciperet, rogaui eum, ut abs te ueniens
-per nos ad propria remearet.
quam eius pollicitationem tenens occasionem
mihi credidi a domino esse concessam, qua tibi scriberem de
his, quae per te scire cupio. quaerebam enim, quem ad te mitterem,
nec mihi facile occurrebat idoneus et fide agendi et alacritate oboediendi
et exercitatione peregrinandi. ubi ergo istum iuuenem expertus
sum, eum ipsum esse, qualem a domino petebam, dubitare non
potui.
Accipe igitur, quae mihi peto aperire ac disserere non graueris.
quaestio de anima multos mouet, in quibus et me esse confiteor.
nam quid de anima firmissime teneam, non tacebo; deinde
subiungam, quid mihi adhuc expediri uelim. anima hominis inmortalis
est secundum quendam modum suum. non enim omni
oa.c.!p poss. fieri A possit Ma.c.m2 te cot. praes. A
cottidie a te om.ã 2 pr. uelim Aa.c.m2 alt. uelim %,Aa.c.m2 5 parat.]
promptus g 6 flaglans aa.c. fraglans DA 7 reuell. animos M
p.c.m2 8 barbarus gladio
non
est pars dei anima. si enim hoc esset, omni modo incommutabilis
atque incorruptibilis esset. quod si esset, nec deficeret in deterius
nec proficeret in melius nec aliquid in semet ipsa uel inciperet
habere, quod non habebat, uel desineret habere, quod habebat, quantum
ad eius ipsius affectiones pertinet. quam uero aliter se habeat,
non opus est extrinsecus testimonio; quisquis se ipsum aduertit,
agnoscit.
frustra autem dicitur ab eis, qui animam dei esse partem
uolunt, hanc eius labem ac turpitudinem, quam uidemus in nequissimis
hominibus, hanc denique infirmitatem et aegritudinem, quam
sentimus in omnibus hominibus, non ex ipsa illi esse, sed ex corpore.
quid interest, unde aegrotet, quae si esset incommutabilis,
unde libet aegrotare non posset ? nam quod uere incommutabile et
incorruptibile est, nullius rei accessu commutari uel corrumpi
potest.
alioquin non Achillea tantum, sicut fabulae ferunt, sed omnis
caro esset inuulnerabilis, si nullus ei casus accideret. non est itaque
natura incommutabilis, quae aliquo modo, aliqua causa, aliqua
parte mutabilis est; deum autem nefas est nisi uere summeque incommutabilem
credere: non est igitur anima pars dei.
Incorpoream quoque esse animam etsi difficile tardioribus
persuaderi potest, mihi tamen fateor esse persuasum. sed ne uerbi
ADM qui g habet g 3 sepeliant a sepelian $ 4 suos om.aa.c.
ista A,Ma.r. aliena/1 5 uibere
item, si eam solam
incorpoream placet appellare naturam, quae summe incommutabilis
et ubique tota est, corpus est anima, quoniam tale aliquid ipsa
non est. porro, si corpus non est, nisi quod per loci spatium aliqua
longitudine, latitudine, altitudine ita sistitur uel mouetur, ut maiore
sui parte maiorem locum occupet et breuiore breuiorem minusque
sit in parte quam in toto, non est corpus anima.
per totum quippe
corpus, quod animat, non locali diffusione, sed quadam uitali intentione
porrigitur; nam per omnes eius particulas tota simul adest
nec minor in minoribus et in maioribus maior, sed alicubi intentius,
alicubi remissius et in omnibus tota et in singulis tota est. neque
enim aliter, quod in corpore etiam non toto sentit, tamen tota sentit;
nam cum exiguo puncto in carne uiua aliquid tangitur, quamuis
locus ille non solum totius corporis non sit, sed uix in corpore uideatur,
animam tamen totam non latet neque id, quod sentitur, per
corporis cuncta discurrit, sed ibi tantum sentitur, ubi fit.
unde ergo
ad totam mox peruenit, quod non in toto fit, nisi quia et ibi tota
est, ubi fit, nec, ut tota ibi sit, cetera deserit ? uiuunt enim et illa ea
praesente, ubi nihil tale factum est. quod si fieret et utrumque simul
fieret, simul utrumque totam pariter non lateret. proinde et
in omnibus simul et in singulis particulis corporis sui tota simul
esse non posset, si per illas ita diffunderetur, ut uidemus corpora diffusa
per spatia locorum minoribus suis partibus minora occupare
et amplioribus ampliora. quapropter, si anima corpus esse dicenda
D opus est
omnes $ 3 quid] quis 5 4 se om.5 item-6 anima om.A 5 summa $
6 ubique] ubi A alt. est] non (m2, sed eras.) est M et A 8 et altit. Q commouetm
A maiore] maiores ADMa.r. maiorem aa.c.rnZ 9 partem(m del.) a
que om.ty 10 alt. in om.A tota A non om.A 11 quod del.m2M,om.A
anima aa.c.m2MA loquali !p 12 eius omnes J 13 intensius Dp.c.m2
15 toto] totum AD,Ma.c.m2 tota aa.c.m2 18 anima aa.c.m2A tota aa.c.m2A%
19 ibi] ubi § undergo a 20 mox ad totam A totam] tota aa.c.m2A
in om.A toto ex totum m2A fit] sit A et ibi om.3 21 ubi est ubi g
sit] fit 5 uiuimus g illa ea] ille a 3 illea (e del.m2)a illa a !p 22 et om.ãA
utrumne aa.c.m2,seq. quę(del.)D simul fieret, simul utrumque om.A 23 pariter]
partema latet $ et om.a 24 simul esse] simul et (ad m2) esse ã simus esse J
aut aerium aut aetherium.
omnia quippe talia maiora sunt in maioribus
locis et minora in minoribus et nihil eorum in aliqua sui parte
totum adest, sed, ut sunt partes locorum, ita occupantur partibus
corporum. unde intellegitur, anima siue corpus siue incorporea dicenda
sit, propriam quandam habere naturam omnibus his mundanae
molis elementis excellentiore substantia creatam, quae ueraciter
non possit in aliqua phantasia corporalium imaginum, quas per
carnis sensus percipimus, cogitari, sed mente intellegi uitaque
sentiri.
neque haec perinde loquor, ut te, quae tibi nota sunt, doceam,
sed ut aperiam, quid firmissime de anima teneam, ne me quisquam,
cum ad ea uenero, quae requiro, nihil de anima uel scientia uel
fide tenere arbitretur.
Certus etiam sum animam nulla dei culpa, nulla dei necessitate
uel sua sed propria uoluntate in peccatum esse conlapsam nec
liberari posse de corpore mortis huius uel suae uoluntatis uirtute
tamquam sibi ad hoc sufficiente uel ipsius corporis morte, sed
gratia dei per Iesum Christum, dominum
nostrum, nec omnino esse animam ullam in genere humano, cui
non sit necessarius ad liberationem mediator dei et hominum,
homo Christus Iesus.
quaecumque autem sine
gratia mediatoris et sacramento eius in qualibet corporis aetate de
corpore exierit, et in poena futuram et in ultimo iudicio recepturam
corpus ad poenam. si autem post generationem humanam, quae
facta est ex Adam, regeneretur in Christo ad eius pertinens societatem,
et requiem post mortem corporis habituram et corpus ad
gloriam recepturam. haec sunt, quae de anima firmissime teneo.
1 corpus certe A 2 pr. aut om.%} aereum aD,Aa.c.m2 aut aeth. om.A
aethereum AD,aMp.c.m2 alia a sunt mai. A 3 alt. in om.a parte sui A
5 sit dic. A 6 nat.] add. et m2D 7 excellent(c)iorem substantiam AA
9 carnis] cauernis (-nas m2)a percepimus tyAA,DMa.c.m2 cogitare D,
AMa.c.m2 10 proinde
Nunc accipe, obsecro, quid requiram, et noli me spernere;
sic non te spernat, qui pro nobis dignatus est sperni. quaero, ubi
contraxerit anima reatum, quo trahitur in condemnationem etiam
infantis morte praeuenti, si ei per sacramentum, quo etiam paruuli
baptizantur, Christi gratia non subuenerit. non enim es ex illis,
qui modo noua quaedam garrire coeperunt dicentes nullum reatum
esse ex Adam tractum, qui per baptismum in infante soluatur. quod
te sapere si scirem, immo nisi te id non sapere scirem, nequaquam
hoc abs te quaererem aut quaerendum putarem.
sed quia tenemus
de hac re sententiam tuam concinentem catholicae fundatissimae
fidei, qua et Iouiniani uaniloquia redarguens adhibuisti testimonium
ex libro lob: nemo mundus in conspectu tuo
nec infans, cuius est diei unius uita super
terram, deinde adiunxisti: \'tabernaculo rei in similitudinem
praeuaricationis Adae\', et liber tuus in
Ionam prophetam satis hoc insigniter dilucideque declarat, ubi ieiunare
paruulos propter ipsum originale peccatum merito coactos esse
dixisti, non inconuenienter abs te quaero, hunc reatum anima ubi
contraxerit, unde oporteat eam etiam in illa aetate per sacramentum
Christianae gratiae liberari.
Ego quidem ante aliquot annos, cum libros quosdam scriberem
de libero arbitrio, qui in multorum manus exierunt et habentur
a plurimis, quattuor opiniones de animae incarnatione, utrum
cf. Rom. 5, 14 15 cf. Hieron. comm. in Ionam c. 3 u. 5 22 cf. August.
de libero arbitrio III 59; 62; 63 A 2 sic] si ap.c.ADMA te non aADM 3 contraxsit
qui A trahatur ADMA etiam in condemn. ^5 4 prae(e)uentis aADMa.c.
uelr. quod
nam de Priscillianistis
adhuc nihil audieram, qui non multum ab istis dissimiles blasphemias
fabulantur. ideo quintam opinionem non addidi, quam in tua
epistula inter ceteras commemorasti, ne aliquam praeterires, ubi
de hac quaestione interroganti rescripsisti religiosae memoriae uiro
nobisque in Christi caritate gratissimo Marcellino, quod anima sit pars
dei, primo quia non de incarnatione eius sed de natura quaeritur,
cum hoc quaeritur, deinde quia hoc sentiunt illi, contra quos agebam,
et id maxime agebam, ut creatoris inculpabilem inuiolabilemque
naturam a creaturae uitiis et labe secernerem, cum illi a substantia
mali, cui proprium principium principesque tribuunt, ipsam boni
dei substantiam ex parte, qua capta est, corruptam et oppressam et
ad peccandi necessitatem perductam esse contendant.
hoc itaque
excepto hereticae opinionis errore ex quattuor reliquis opinionibus
quaenam sit eligenda, scire desidero. quaecumque enim eligenda
est, absit, ut inpugnet hanc fidem, de qua certi sumus omni animae
etiam paruuli infantis necessariam esse liberationem ex obligatione
peccati eamque nullam esse nisi per Iesum Christum et hunc
crucifixum.
1 in primo homine a caetera D propagantur a an e A 2 modo
etiam nouae A iam om.AD,Ma.c.m2 3 mittuntur a labuntur d 4 tract. oni.ty uerum non] ne !p 5 quia A quam $ 6 qui* J predictam$editam
A 7 conabantur $ 8 non in A 9 in orn.A$10 ceteras]
cera g preterirem D 11 de om.a interrogasti a 12 xpo A%D,Ma.c.m2
non sit tyA 14 quia] quod 5 hoc om.aA quos (eras.) contra (add. quos
m2)M contra eos β 15 et om.a 16 creatura
Proinde, ne longum faciamus, hoc certe sentis, quod singulas
animas singulis nascentibus etiam modo deus faciat. cui sententiae
ne obiciatur, quod omnes creaturas sexto die consummauerit
deus, septimo requieuerit, adhibes testimonium ex euangelio:
pater meus usque nunc operatur. sic enim ad
Marcellinum scripsisti, in qua epistula etiam mei commemorationem
beniuolentissime facere dignatus es, quod hic me haberet in Africa,
qui ei possem istam facilius explicare sententiam. quod si potuissem,
non ille hoc abs te tam longe posito inquireret, si tamen id tibi ex
Africa scripsit. nam, quando scripserit, nescio; tantum scio, quod
de hoc bene cognouerit cunctationem meam, unde me inconsulto
facere uoluit. quamquam, etiam si consuleret, magis hortarer et
gratias agerem, quod nobis conferri omnibus posset, nisi tu breuiter
rescribere quam respondere maluisses, credo ne superfluo laborares,
ubi ego essem, quem putabas id optime scire, quod ille quaesierat.
ecce uolo, ut illa sententia etiam mea sit, sed nondum esse
confirmo.
Misisti ad me discipulos, ut eam rem doceam, quam nondum
ipse didici. doce ergo, quod doceam. nam ut doceam, multi
a me flagitant eisque me sicut alia multa et hoc ignorare confiteor.
et fortasse, quamuis in os meum uerecundentur, tamen apud se dicunt:
tu es magister in Israhel et haec ignoras?
quod quidem dominus ei dixit, qui erat unus illorum, quos
CXXVI 1 fln. 22 *Ioh. 3, 10 23 cf. Ioh. 3, 1-2 om.AD,Ma.c. quod] ut A 2 cuius !p 3 obiciantur A,DMa.c.
sexta (t s.l.m2A) ADM 4 et sept. ap.c.m2aADM et sept. die Ag requieuit
A adhibe Dp.r.A 5 usque om.ã nunc] modo $D sic ex si m2A
6 in om.õ 7 beniuolentiae A 8 ei istam (haee in ras.) fac. possim (-em m2)M
et ipsam fac. possim AD possem ei suam fac. s.Į3 ei ipsam fac. possem g 10 scripserisap
11 cognoueris si a 12 tamquam aS 13 omn. conferri (uel omn. conferre);
conferre AD,Ma.c. possit ?$AD,Ma.c.m2 ac possit Mp.c.m2 possit
et d 14 scribere 3 15 ego om.a quid a quaesiuerat AlJDM quesiberat $
18 eam rem § eam a ea cet. quam—19pr.doceamom.SP quam] quae ADMA
nondum] non AD,Ma.c. 19 ipse om. A multi a me (s.l.) in ras.M malitia
me AD 20 flagi(ex e m2jL)tante AD eisque (s.l.m2 1 quibusque)M isque AD
21 uerecundetur aa.c.m2D dicit AD,Ma.c.m2 23 quidfe M quidam AD
ei dom. A dixerit ADM qui ex qua m2a eoram A
quia fortassis erubescebat discere, qui docere consueuerat. me
autem magistrum potius audire quam uelut magistrum delectat
audiri. recolo enim, quid dixerit eis, quos prae ceteris elegit: uos
autem, inquit, nolite uocari ab hominibus rabbi;
unus est enim magister uester Christus.
nec
alius docuit Moysen etiam per Iothor nec alius Cornelium etiam per
priorem Petrum nec alius Petrum etiam per posteriorem Paulum.
a quocumque uerum dicitur, illo donante dicitur, qui est ipsa ueritas.
quid, si ideo adhuc ista nescimus et ea neque orando neque legendo
neque cogitando et ratiocinando inuenire potuimus, ut probemur,
non solum indoctos quanta caritate doceamus, uerum a doctis
etiam quanta humilitate discamus?
Doce ergo, quaeso, quod doceam, doce, quod teneam, et dic
mihi, si animae singillatim singulis hodieque nascentibus fiunt, ubi
in paruulis peccent, ut indigeant in sacramento Christi remissione
peccati peccantes in Adam, ex quo caro est propagata peccati;
aut, si non peccant, qua iustitia creatoris ita peccato obligantur
alieno, cum exinde propagatis membris mortalibus inseruntur, ut eas,
nisi per ecclesiam subuentum fuerit, damnatio consequatur, cum in
earum potestate non sit, ut eis possit gratia baptismi subueniri ?
tot
igitur animarum milia, quae in mortibus paruulorum sine
Gal. 2, 11-21 9 cf. loh. 14, 6 et I Ioh. 5, 6 17 cf. Rom. 8, 3 om.A quia ex que m2a fortasse M mae a 3 pot.
mag. ADM ueli !p 4 audire !? quid] quod a eis om.a caeteros dA
elegis 3 eligerit$5 autem om.3 uocare A ab hom. om.ADMA 7 aut
moysen $ pr. etiam om.ADM isthor D iohor A iet(th)ro ty,AM in ras.m2
alt. per
quoniam igitur neque de deo possumus dicere, quod
uel cogat animas fieri peccatrices uel puniat innocentes, neque
negare fas nobis est eas, quae sine Christi sacramento de corporibus
exierint, etiam paruulorum, non nisi in damnationem trahi,
obsecro te, quomodo haec opinio defenditur, qua creduntur animae
non ex illa una primi hominis fieri omnes sed sicut illa una uni ita
singulis singulae?
Ea uero, quae dicuntur alia contra hanc opinionem, facile
puto me posse refellere, sicuti est illud, quo eam sibi quidam uidentur
urgere, quomodo consummauerit deus omnia opera sua sexto die
et septimo requieuerit, si nouas adhuc animas creat. quibus si
dixerimus, quod ex euangelio in supra dicta epistula posuisti:
pater meus usque nunc operatur, respondent: \'operatur\'
dictum est institutas administrando, non nouas instituendo
naturas, ne scripturae Geneseos contradicatur, ubi apertissime legitur
consummasse deum omnia opera sua.
nam et quod eum scriptum
est requieuisse, utique a creandis nouis creaturis intellegendum
est, non a gubernandis, quia tunc ea, quae non erant, fecit, a quibus
faciendis requieuit, quia consummauerat omnia, quae, antequam
om .β creaturae
Uerum his, qui haec ideo dicunt, ne credatur modo deus
sicut illam unam nouas animas, quae non erant, facere, sed ex illa
una, quae iam erat, eas creare uel ex fonte aliquo siue thesauro
quodam, quem tunc fecit, eas mittere, facile respondetur etiam illis
sex diebus multa deum creasse ex his naturis, quas iam creauerat,
sicut ex aquis alites et pisces, ex terra autem arbores, faenum, animalia.
sed quod ea, quae non erant, tunc fecerit, manifestum est.
nulla enim erat auis, nullus piscis, nulla arbor, nullum animal et bene
intellegitur ab his creatis requieuisse, quae non erant et creata sunt,
2
id est cessasse, ne ultra, quae non erant, crearentur. sed nunc
quod dicitur animas non in nescio quo fonte iam existentes mittere
nec de se ipso tamquam suas particulas inrorare nec de illa una
originaliter trahere nec pro delictis ante carnem commissis carneis
uinculis compedire sed nouas creare singulas singulis suam cuique
nascenti, non aliquid facere dicitur, quod ante non fecerat. iam
enim sexto die fecerat hominem ad imaginem suam, quod utique
secundum animam rationalem fecisse intellegitur. hoc et nunc facit
non instituendo, quod non erat, sed multiplicando, quod erat. unde
et illud uerum est, quod a rebus, quae non erant, instituendis
requieuit, et hoc uerum est, quod non solum gubernando, quae
Gen. 1, 26-27 esse otn.A ea om.AD,Ma.c.m2 2 quicquid] quid 5 genesis
ap.c.m2ADM euangelio aADM 6 ds (dm m2) A 7 illam unam] ex
illa una A non erant] nouerat a ex illa una] illam unam A 8 ex ponte D
ex sponte Ma.c.m? sponte A 9 quem] que !p quae a 10 deum multa A
___a
ds b que <p 11 ex aquis om.A,Ma.c.m2 ex as(aq m2) D pices 5
ex om.A,Ma.c.m2 13 bene] nec AD,Ma.c.m2 14 creatis] creaturis Mp.c.mS A
et creata-non erant] nisi s.l.m2A 15 nec (c del.m2) D ultra] ullaa 16 non
nescio in quo ap.c.m2 fonte] fouente 3 17 se om.ADA,Ma.c.m2 illa una]
una unam A 18 ante carnem] una carne a 19 sua d 22 intell.] add. tandem
post longam disputationem ecclesiasticam confirmati (leg. confirmasti) sententiam
d 23 replicando Dp.c.m2 restituendis 5{&
numerosius creando usque nunc operatur. uel sic ergo uel
alio quolibet modo eximus ab eo, quod nobis obicitur de requie dei
ab operibus suis, ne propterea non credamus nunc usque fieri animas
nouas non ex illa una sed sicut illam unam.
Nam quod dicitur: \'quare facit animas eis, quos nouit
cito morituros?\', possumus respondere parentum hinc peccata uel
conuinci uel flagellari. possumus etiam recte illius moderationi ista
relinquere, quem scimus omnibus temporaliter transeuntibus rebus,
ubi sunt etiam animalium ortus et obitus, cursum ornatissimum
atque ordinatissimum dare, sed nos ista sentire non posse, quae si
sentiremus, delectatione ineffabili mulceremur. non enim frustra
per prophetam, qui haec diuinitus inspirata didicerat, dictum est de
deo: qui profert numerose saeculum.
unde musica,
id est scientia sensusue modulandi, ad admonitionem magnae rei
etiam mortalibus rationales habentibus animas dei largitate concessa
est. unde si homo faciendi artifex carminis nouit, quas quibus
moras uocibus tribuat, ut illud, quod canitur, decedentibus ac
succedentibus sonis pulcherrime currat et transeat, quanto magis
deus, cuius sapientia, per quam fecit omnia, longe omnibus artibus
praeferenda est, nulla in naturis nascentibus et occidentibus temporum
spatia, quae tamquam syllabae ac uerba ad particulas huius
saeculi pertinent, in hoc labentium rerum tamquam mirabili cantico
uel breuius uel productius, quam modulatio praecognita et praefinita
deposcit, praeterire permittit!
hoc cum etiam de arboris
ex erat dum A alt. quod om.a 2 sic] si $,Aa.c.m2 3 aliquolibet
modo aa.c.mZ alio(o eras.$) quodlibet modo M
alio modo quodlibet AD 5 illa una] ulla una ex una ulla A sed—unam om. A
illam unam] illa una A,Da.c.m2 illa ex illa m2 et s.l. add. una M 6 quale
fecit Ma.c.m2A animas om.A 9 temp. om.A generaliter AD,Ma.c.m2
11 atque ord. om.A ista] ita aa.c.m2AA possumus a 12 delectione g
mulgeremur a mulceremus A frusta a 14 numerose (-sae a) ex numero aM
musica] moysi ait a 15 sensusuo (uo del.m2) a sensus uel A molandi (emu-
landi m2)a bene modu(exo Do A.)landi ADM ad om. A 16 rationabiles a$
17 carm. art. g 18 ac succed. om.A 19 corruat ^5 et] ac Q 20 deus om.A
quem Ma.c.m2A facit om.AD,Ma.c.m2 21 perferenda A
22 ac] hac A ad] hac A 24 recognita a 25 premittit A arborum A
-ibus
hominis ortu et occasu, cuius temporalis uita breuius productiusue
non tenditur, quam deus, dispositor temporum, nouit uniuersitatis
moderamini consonare!
Id etiam, quod aiunt omne, quod in tempore coepit esse,
inmortale esse non posse, quia omnia orta occidunt
et aucta senescunt, ut eo modo credi cogant animum
humanum ideo esse inmortalem, quod ante omnia tempora sit
creatus, non mouet fidem nostram. ut enim alia taceam, coepit esse
in tempore inmortalitas carnis Christi, quae tamen iam non
moritur et mors ei ultra non dominabitur.
Illud uero, quod in libro aduersus Rufinum posuisti, quosdam
huic sententiae calumniari, quod deum dare animas adulterinis
conceptibus uideatur indignum, unde conantur adstruere
meritis gestae ante carnem uitae animas quasi ad ergastula huius
modi iuste posse perduci, non me mouet multa cogitantem, quibus
haec possit calumnia refutari.
et quod ipse respondisti non esse
uitium sementis in tritico, quod furto dicitur esse sublatum, sed in
eo, qui frumenta furatus est, nec idcirco terram non debuisse
gremio suo semina confouere, quia sator inmunda ea proiecerit manu,
elegantissima similitudo est. quam et antequam legerem, nullas
mihi obiectio ista de adulterinis fetibus in hac quaestione faciebat
angustias generaliter intuenti multa bona deum facere etiam de nostris
malis nostrisque peccatis.
animalis autem cuiuscumque creatio,
si habeat prudentem piumque consideratorem, ineffabilem laudem
creatori excitat, quanto magis creatio non cuiuslibet animalis sed
hominis! si autem causa creandi quaeritur, nulla citius et melius
12 cf. Apolog. adu. libros Rufini III 28 Aa.c.m.2 nostro AD,Ma.c.m2 4 modoramine tyD consonari
AD,Ma.c. 5 esse orn.ä β 6 inmortales
Haec et alia, quae possum, sicut possum, dico aduersus
eos, qui hanc opinionem, qua creduntur animae sicut illa una
singulis fieri, labefactare conantur. sed cum ad poenas uentum
est paruulorum, magnis, mihi crede, coartor angustiis nec, quid
respondeam, prorsus inuenio; non solum eas poenas dico, quas habet
post hanc uitam illa damnatio, quo necesse est trahantur, si de
corpore exierint sine Christianae gratiae sacramento, sed eas ipsas,
quae in hac uita dolentibus nobis uersantur ante oculos, quas enumerare
si uelim, prius tempus quam exempla deficiunt.
languescunt
aegritudinibus, torquentur doloribus, fame et siti cruciantur, debilitantur
membris, priuantur sensibus, uexantur ab inmundis spiritibus.
demonstrandum est utique, quomodo ista sine ulla sua
mala causa iuste patiantur. non enim dici fas est aut ista ignorante
deo fieri aut eum non posse resistere facientibus aut iniuste ista uel
facere uel permittere.
numquidnam, sicut animalia inrationabilia
recte dicimus in usus dari naturis excellentioribus etsi uitiosis, sicut
apertissime in euangelio uidemus porcos ad usum desideratum concessos
esse daemonibus, hoc et de homine recte possumus dicere?
animal est enim sed rationale etsi mortale. anima est rationalis in
illis membris, quae tantis afflictionibus poenas luit. deus bonus
est, deus iustus est, deus omnipotens est; hoc dubitare omnino dementis
est. tantorum ergo malorum, quae fiunt in paruulis, causa
iusta dicatur.
nempe cum maiores ista patiuntur, solemus dicere
aut sicut in Iob merita examinari aut sicut in Herode peccata
om.atyljA 2 ut om.3 qua A fecere 3 3 pr. possumus A
4 qua ex aqua a una illa <p 5 singule (s.l.m2) singulis D 6 mihi om.A
quoarctor$($ nec ex ne m2a 7 non—dico om.A 8 haec g quo] quia (i del.) u
trahatur a 9 exierit a sed et eas A 11 quam tempus A deficiant$
-ent g 13 a spiro ium. A 14 utique] itaque a istas A ulla om.A
15 iuste] iste D dici om.3 aut ex ut AD 16 eum ex enim m2A illa A
De ingeniorum uero diuersitate quid dicam? quae quidem
in paruulis latet, sed ab ipsis exordiis naturalibus ductum apparet
in grandibus, quorum nonnulli tam tardi et obliuiosi sunt, ut ne prima
quidem discere litterarum elementa potuerint, quidam uero tantae
sunt fatuitatis, ut non multum a pecoribus differant, quos
moriones uulgo uocant.
respondetur fortasse: \'corpora hoc faciunt\'.
sed numquid secundum hanc sententiam, quam defendi uolumus,
anima sibi corpus elegit et in eligendo, cum falleretur, errauit ? aut,
cum in corpus cogeretur intrare necessitate nascendi, alia corpora
praeoccupantibus animarum turbis ipsa aliud non inuenit et sicut
in spectaculo aliquo locum ita carnem, non quam uoluit, sed quam
ualuit, occupauit?
numquid haec et talia dicere possumus uel sentire
debemus? doce igitur, quid sentire, quid dicere debeamus, ut
constet nobis ratio nouarum animarum singulis corporibus singillatimque
factarum.
Ego quidem non de ingeniis sed saltem de poenis paruulorum,
quas in hac uita patiuntur, dixi aliquid in libris illis de libero
arbitrio. quod quale sit et cur mihi in ista, quam habemus in manibus,
quaestione non sufficiat, intimabo et eum ipsum de tertio libro
locum secerptum his litteris inseram.
nam ita se habet: de cruciatibus
autem corporis, quibus affliguntur
a dns A 2 talia AD,Ma.r. hominibus Dp.c.m2 homini Q
coniectare aAaM,Dp.c. concedi scripsi conceditur codd. 6 diuersitatem
(m de.l.)a; add. immo absurditate aA 7 ducta g 8 gradibus A grandinibus
(ni del.) d sint Da.c. ne] nec Dp.c.m2 9 discere om.D litter. om.A
elem.]add. scire s.l.m2D potuerit A 10 pectoribus J 11 muriones A murriones
a 12 secundum om.% defundi Ma.c. diffundi A
uoluimus A,Dp.c. 13 eligit A elegendo AMa.c.m2,D legendo a 15 et om.$
17 alia äa 19 singillatimque
fact. singulis corp. ç 21 pr. de om.A saltim A 22 quasi %,Ma.r. pat.
uita A 23 et] ut (aut vi2)d in] ad s.l.m2a ista ap.c.m2M 24 questionem
iiADM non om. A de om.a 25 decerptum Ap.c.m2 ecerptum § excerptum
5 secretum a scriptum A 26 corporis del.D
sunt, si animae, quibus animantur, non prius
quam ipsi homines esse coeperunt, maior querela
et quasi misericors deponi solet, cum
dicitur: quid mali fecerunt, ut ista paterentur?
quasi possit esse innocentiae meritum,
antequam quisque nocere aliquid possit!
cum autem boni aliquid operatur deus in
emendatione maiorum, cum paruulorum suorum,
qui eis cari sunt, doloribus ac mortibus
flagellantur, cur ista non fiant, quando,
cum transierint, pro non factis erunt, in
quibus facta sunt, propter quos autem facta
sunt, aut meliores erunt, si temporalibus incommodis
emendati rectius elegerint uiuere,
aut excusationem in futuri iudicii supplicio
non habebunt, si uitae huius angoribus ad
aeternam uitam desiderium conuertere noluerint?
quis autem nouit, quid paruulis, de
quorum cruciatibus duritia maiorum contunditur
aut exercetur fides aut misericordia
probatur, quis ergo nouit, quid ipsis paruulis
in secreto iudiciorum suorum bonae
compensationis reseruet deus, quoniam,
quamquam nihil recte fecerint, tamen nec
peccantes aliquid ista perpessi sunt?
non
enim frustra etiam infantes illos, qui, cum
dominus Iesus Christus necandus ab Herode
A 6 posset a mer. inn. g
7 aliquid nocere August. de lib. arb. posset A 8 operantur A operetur a
9 emendatione A 10 hac a 11 cur ex cum m2a quis$12 factis ex
factas A **erunt A 13 pr. factae A quod A,Ma.c.m2 alt. factae Aa.c.
14 temporibus a 16 futurum (futuro m2) D supplicia A —iis A 17 si] add.
de s.l.m2D languoribus D ad] ab § 18 eterne uite !p uoluerunt ty$DA
19 quis ex quibus rrwd quid] quod aDp.c. 21 exerceretur (-ceatur m2)a
alt. aut] autem$22 quidj quod ^5
Haec tunc dixi, cum hanc ipsam, de qua nunc agitur, uellem
communire sententiam. sicut enim paulo ante commemoraui,
quaecumque illarum de animae incarnatione quattuor opinionum
uera esset, inculpatam substantiam creatoris et a nostrorum peccatorum
societate remotissimam nitebar ostendere.
et ideo, quaecumque
illarum ueritate posset conuinci et repudiari, ad curam intentionis
meae, quam tunc habebam, non pertinebat, quandoquidem
cunctis diligentiore disputatione discussis, quaecumque
illarum recte uinceret ceteras, me securissimo fieret, quando etiam
secundum omnes id, quod agebam, inuictum persistere demonstrabam.
nunc uero unam uolo, si possim, rationem rectam eligere ex
omnibus et propterea huius ipsius, de qua nunc agimus, defensionem
in his, quae commemoraui de illo libro, uerbis meis attentius intuens
ualidam firmamque non uideo.
Nam uelut firmamentum eius illud est, quod ibi dixi:
quis autem nouit, quid paruulis, de quorum
cruciatibus duritia maiorum contunditur
aut exercetur fides aut misericordia probatur,
quis ergo nouit, quid ipsis paruulis
in secreto iudiciorum suorum bonae compensationis
reseruet deus?
sed hoc non inmerito dici
uideo de his, qui uel pro Christi nomine ac uera religione tale aliquid
etiam nescientes patiuntur uel sacramento Christi iam inbuti
sunt, quia sine societate unius mediatoris liberari a damnatione non
possunt, ut possit eis etiam pro illis malis, quae hic in diuersis
I
honore a%M 3 hac ipsa a 4 conmonere a sententiam (m dcl.) a
5 quattuor om.3 6 ura § esse A a om.ty 7 societatem $ amnitebar
(am del.) D quaecumque om.A queque $ 8 illarumque A ueritatemaa.c./l
posse iia.c.mZlA possit AM,Da.c.ni2 9 tunc om.A 10 ditigentioriDp.c.tM2٨
dispositione A discursis A concussis om.A securissimum ex sicurrissimo
m2A 12 persisterem A persistere* M 13 possum tyADM ratione
recta %D,Mp.r. ratione recte § elegere M legere g 14 defensionc $
15 in om.ă 17 est om. $ 18 quid] quod aDp.c.,% 19 duritia* A iudicia/1
20 eserceatur dA 21 ergo] autem ADM inquam g 22 conpensationes 3
.23 merito A 24 de om.A uel] lege A pro om.ă 25 patitur a induti a
cum ista quaestio non possit absolui, nisi etiam de his paruulis respondeatur,
qui post grauissimos cruciatus sine sacramento Christianae
societatis expirant, quae circa eos compensatio cogitanda est, quibus
insuper et damnatio praeparata est ?
nam et de baptismo paruulorum
in eodem libro non quidem sufficienter sed, quantum illi operi satis
esse uidebatur, utcumque respondi, quod etiam nescientibus et fidem
suam nondum habentibus prodest, non tamen de damnatione eorum
paruulorum, qui sine illo ex hac uita emigrant, tunc aliquid dicendum
putaui, quia non, quod nunc agitur, agebatur.
Sed ut omittamus et contemnamus ea, quae breui tempore
patiuntur nec transacta reuocantur, numquid similiter contemnere
possumus, quod per unum hominem mors et per
unum hominem resurrectio mortuorum? sicut
enim in Adam omnes moriuntur, sic et
in Christo omnes uiuificabuntur.
per hanc enim
apostolicam diuinam claramque sententiam satis euidenter elucet
neminem ire in mortem nisi per Adam, neminem in uitam aeternam
nisi per Christum. hoc est quippe \'omnes\' et \'omnes\', quia, sicut
omnes homines per primam, hoc est per carnalem, generationem
pertinent ad Adam, sic omnes homines ad secundam, id est spiritalem,
generationem ueniunt, quicumque ad Christum perueniunt.
ideo ergo dictum est et hic \'omnes\' et ibi \'omnes\', quia, sicut omnes,
qui moriuntur, non nisi in Adam moriuntur, ita omnes, qui uiuificabuntur,
non nisi in Christo uiuificabuntur. ac per hoc, quisquis
nobis dixerit quemquam resurrectione mortuorum uiuificari nisi in
Christo, tamquam pestis communis fidei detestandus est. item,
M illa om. ADM ista Õ 2 nisi etiam om.A etiam]
eam $ 3 grauissimo cruciatus (sdel.m2)d cruciatos $ xpiani $ 4 societate
$ *expirauit A 5 et insuper d praeparanda d de om.õ 6 operis
ADMa.c. 8 prode est (alt. e del.) a 9 ullo $ 10 agitur nunc A agebatur
ex agebant iraD 11 ut hoc A 14 hom. om.A 16 omnes del. uid.A uiuificantur
o 18 alt. nem.] nem. ire tyADM 19 et omnes om.a 21 sic] si Õ
omnes] ut nec (et omnes m2)ii 23 quia sic. omnes om.A 24 alt. qui] si a
uiuificantur a 25 uiuificantur d ac] hac aa.c.y t 26 nobis] non AD,Ma.c.m2
resurrectione A in resurrectione ç nisi] non (eras.M) posse nisi ADM posse
nisi g
sine sacramenti eius participatione de uita exeunt, hic profecto et
contra apostoli praedicationem uenit et totam condemnat ecclesiam,
ubi propterea cum baptizandis paruulis festinatur et curritur,
quia sine dubio creditur aliter eos in Christo uiuificari omnino non
posse.
qui autem non uiuificantur m Christo, restat, ut m ea condemnatione
maneant, de qua dicit apostolus: per unius delictum
in omnes homines ad condemnation
e m. cui delicto obnoxios paruulos nasci et omnis credit ecclesia
et ipse iam contra Iouinianum disputans et exponens Ionam prophetam,
sicut paulo ante commemoraui, fide ueracissima definisti.
credo et in aliis locis opusculorum tuorum, quae uel non legi uel in
praesentia non recordor. huius igitur damnationis in paruulos causam
requiro, quia neque animarum, si nouae fiunt singulis singulae,
uideo esse ullum in illa aetate peccatum nec a deo damnari ali- 15
quam credo, quam uidet nullum habere peccatum.
An forte dicendum est in paruulo carnem solam esse peccati,
nonam uero illi animam fieri, qua secundum dei praecepta uiuente
in adiutorio gratiae Christi et ipsi carni edomitae ac subiugatae possit
incorruptionis meritum comparari ?
sed quia in paruulo anima nondum
id agere potest, si Christi acceperit sacramentum, per hanc
gratiam carni eius adquiritur, quod illius moribus nondum potuit;
si autem sine illo sacramento anima paruuli exierit, ipsa quidem in
aeterna uita erit, unde eam nullum peccatum potuit separare, caro
uero eius non resurget in Christo non percepto ante mortem illius 25
sacramento ?
d etiam] et A 2 sacramento eius participationis A
3 apostolicam ADM 4 cum exp.D 5 qui$alter J
Hanc opinionem numquam audiui, numquam legi, sed
plane audiui et credidi, propter quod et locutus
sum, quia ueniet hora, quando omnes, qui
sunt in monumentis, audient uocem eius et
procedent, qui bona fecerunt, in resurrectionem
uitae — ipsa est, de qua dicitur: et per unum hominem
resurrectio mortuorum, ipsa est, qua in
Christo omnes uiuificabuntur —, qui autem
male egerunt, in resurrectionem iudicii.
quid
hic ergo de illis infantibus intellegendum est, qui, priusquam possent
agere uel bene uel male, sine baptismo corpore exuti sunt?
nihil hic de talibus dictum est. sed si caro eorum ideo non resurget,
quia nec boni aliquid egerunt nec mali, nec illorum resurrectura est,
qui percepta baptismi gratia in illa aetate defuncti sunt, in qua
nihil bene uel male agere potuerunt. si autem illi inter sanctos
resurgent, id est inter eos, qui bene egerunt, inter quos et illi resurrecturi
sunt nisi inter eos, qui male egerunt, ne aliquas humanas
animas credamus corpora sua non recepturas siue in resurrectionem
uitae siue in resurrectionem iudicii? quae sententia, priusquam
refellatur, ipsa nouitate iam displicet.
deinde quis ferat, si credant
se illi, qui ad baptismum cum suis paruulis currunt, propter carnes
eorum, non propter animas currere ? beatus quidem Cyprianus non
aliquod decretum condens nouum sed ecclesiae fidem firmissimam
seruans ad corrigendos eos, qui putabant ante octauum diem natiuitatis
non esse paruulum baptizandum, non carnem sed animam
dixit non esse perdendam et mox natum rite baptizari posse cum
suis quibusdam coepiscopis censuit.
22 cf. Cyprianus epist. 64, 2-6 p. 718-21 H. M 4 in mon. sunt ADMA
5 procedunt AMa.c.m2,D bona] bene atyfaAp.c. 6 de qua-ipsa est orn.A
7 est om.ty 9 cogerunt g 10 possint d possunt !)8 11 pr. uel om.A bonum
exsuti sumus J 12 hic om.A sed om. a 13 fecerunt tyADM 14 aetate
om.A quid D 15 mala D sanctos in ras.M eos AD 17 ne] neque $
18 receptura da.c.A repturas g resurrectione a 19 resurrectione ä
20 iam om.A qui sperat AA 21 se om.A quia babtismum D 23 firmatissimam
g 24 seserbans tyADM, Aa.c. 25 paru. om.A
26 dixi A non om.3 possem dum sui $\'
Sed contra Cypriani aliquam opinionem, ubi, quod uidendum
fuit, fortasse non uidit, sentiat quisque, quod libet; tantum contra
apostolicam manifestissimam fidem nemo sentiat, qui ex unius
delicto omnes in condemnationem duci praedicat, ex qua condemnatione
non liberat nisi gratia dei per Iesum Christum,
dominum nostrum, in quo uno omnes uiuificantur,
quicumque uiuificantur, contra ecclesiae fundatissimum morem
nemo sentiat, ubi ad baptismum, si propter paruulorum sola corpora
curreretur, baptizandi offerrentur et mortui.
Quae cum ita sint, quaerenda causa atque reddenda est,
quare damnentur animae, quae nouae creantur singulis quibusque
nascentibus, si praeter Christi sacramentum paruuli moriantur.
damnari enim eas, si sic de corpore exierint, et sancta scriptura et
sancta est testis ecclesia. unde illa de animarum nouarum creatione
sententia, si hanc fidem fundatissimam non oppugnat, sit et mea,
si oppugnat, non sit et tua.
Nolo mihi dicatur pro hac sententia debere accipi, quod
scriptum est: qui finxit spiritum hominis in ipso
et: qui finxit singillatim corda eorum. aliquid
fortissimum atque inuictissimum requirendum est, quod nos non
cogat deum credere ullarum animarum sine culpa aliqua damnatorem.
nam uel tantundem ualet uel plus est forsitan creare quam fingere
et tamen scriptum est: cor mundum crea in me,
deus. nec ideo putari potest anima hoc loco optare se fieri, priusquam
aliquid esset.
sicut ergo iam existens creatur innouatione
19 Ps. 32, 15 23 Ps. 50, 12 add. quod ille 9($uidi A quisquis A 3 sentit$quae
g 4 in omnes A condemnatio 5 duci] duo A 6 oms uiuificatur
D 7 quic. uiu. om.a ecclesiae] oms A fundamentum g 8 sola
paru. g,Mp.c.m2 paru. om.AD,Ma.c.m2 9 curritur A offerentur AôA
offentur D 10 est atque redd. ADM 11 damnantur ADM noue A noua
Ma.c.m2D noba$12 moriuntur ADA,Ma.c.m2 14 eccl. test. !p creationem
D conditione$15 sententiae iia.c. -am D 16 obpugnatio (io eras.M)-
ADM 17 nam nolo
nam sicut
conuertitur, inquiunt, puluis in terram, sicut fuit, et tamen caro, de
qua hoc dictum est, ad hominem non reuertitur, ex quo propagata
est, sed ad terram, unde primus homo factus est, sic et spiritus
ex illius unius spiritu propagatus non tamen ad eum reuertitur sed
ad dominum, a quo illi datus est.
uerum quia hoc testimonium
ita pro istis sonat, ut non omni modo huic opinioni, quam defendi
uolo, uideatur esse contrarium, admonendam tantum credidi prudentiam
tuam, ne talibus testimoniis ex his angustiis me coneris eruere.
nam licet nemo faciat optando, ut uerum sit, quod uerum non
est, tamen, si fieri posset, optarem, ut haec sententia uera esset, sicut
opto, ut, si uera est, abs te liquidissime atque inuictissime
defendatur.
Haec autem difficultas etiam illos sequitur, qui iam existentes
alibi animas et ab initio diuinorum operum praeparatas a deo mitti
opinantur in corpora. nam et ab his hoc idem quaeritur: si animae
inculpatae oboedienter ueniunt, quo mittuntur, cur in paruulis, si
non baptizati uitam istam finierint, puniuntur? eadem prorsus in
utraque sententia difficultas est.
illi sibi uidentur de hac facilius
exire quaestione, qui animas adseuerant pro meritis uitae prioris singulas
singulis corporibus implicari. hoc enim putant esse in Adam
mori, in carne scilicet, quae propagata est ex Adam, supplicia pendere,
a quo reatu, inquiunt, gratia Christi liberat pusillos cum
o!pJ.DM 2 illo aa.c.m2 eclesiastaes a ecclesiasten A
et tunc ADM conuertentur § 4 deum a illud D 5 uol. esse g uoluimus
ADM nolumus A 6 omnes om. om.a 8 est et ad g
9 prius Aa.c.m2 primitus a et] reuertitur A 10 ex om.A ex-sed om.A
un. ill. spiritus õ 11 deum dA datum tyA qui aAMa.c.m2,D
12 ita om.aP it g 15 nam lic. n. fac.] ne talibus testimoniis fugiat A 17 ut
om.a 19 quia ãa.c.3 iam hic A 20 domino aA 23 istam om.aJ 24 facilius
ex difficilius a 25 singulas in singulis a 28 reatu] reos a pus.-
p. 224, 2 liberat om.SJS
liberat a reatu peccatorum pusillos cum magnis. sed in alia superiore
uita peccare animas et inde praecipitari in carceres carneos non
credo, non adquiesco, non consentio, primo, quoniam nescio per quos
circuitus id agunt isti, ut post nescio quanta uolumina saeculorum
iterum ad istam sarcinam corruptibilis carnis et supplicia pendenda
redeundum sit, qua opinione quid horribilius cogitari possit, ignoro.
deinde quis tandem iustus defunctus est, de quo non, si isti uera dicunt,
solliciti esse debeamus, ne in sinu Abrahae peccans in flammas
illius diuitis deiciatur? cur enim non et post hoc corpus peccari
possit, si et ante potuit r postremo lOnge aliua est m Adam peccasse
- unde dicit apostolus: i n quo omnes peccauerunt —
et aliud est extra Adam nescio ubi peccasse et ideo in Adam, id est
in carnem, quae ex Adam propagata est, tamquam in carcerem
trudi. illam uero opinionem, quod ex una fiant omnes animae, nec
discutere uolo, nisi necesse sit, atque utinam ista, de qua nunc
agimus, si uera est, sic abs te defendatur, ut hoc necesse iam
non sit.
Quamuis autem desiderem, rogem, uotis ardentibus exoptem
et expectem, ut per te mihi dominus huius rei auferat ignorantiam,
tamen, si — quod absit — minime meruero, patientiam mihi petam
a domino deo nostro, in quem sic credimus, ut aliqua nobis non
aperiri etiam pulsantibus nullo modo aduersus eum murmurare
debeamus. meminerimus ipsis apostolis dictum: multa ha b eo
uobis dicere, sed non potestis illa portare
modo. in his, quantum ad me adtinet, etiam hoc deputem nec,
9-10 24 *Ioh. 16, 12. om.Ô optinet A optimeque g 2 magnis] maioribus a
3 precipitare Aa.c. 4 sentio ^5 per nescio A 5 fieri circ. uel circ. fieri c
aiunt g 6 corruptibilem ADM et] ad A 7 cogitare Ô 8 de inquis 3
tandem] tam a si] nisi $ uera dicunt] ueri(ex a)diciores A dicunt ex
norunt A 9 flamma$10 cur] quis $ haec da.c.ty peccare $/1
12 unde-13 peccasse om.A 14 carne a%,Aa.r. carcere tip.c. 15 tradi A
16 istam $,om.a 17 iam necesse g 20 et om.A expetam g per] pro AD,
Ma.c.m2 22 sic] si
multa enim alia similiter nescio, quae commemorare uel
numerare possum; et hoc tolerabiliter ignorarem, nisi metuerem,
ne aliqua istarum opinionum contra illud, quod firmissima retinemus
fide, incautis obreperet mentibus. sed antequam sciam, quaenam
earum potius eligenda sit, hoc me non temere sentire profiteor,
eam, quae uera est, non aduersari robustissimae ac fundatissimae
fidei, qua Christi ecclesia nec paruulos homines recentissime natos
a damnatione credit nisi per gratiam nominis Christi, quam in suis
sacramentis commendauit, posse liberari.
Quod ad te scripsi, honorande mihi in Christo frater Hieronyme,
quaerens de anima humana, si nascentibus singulis nouae
singulae nunc usque fiunt, ubi peccati uinculum contrahant, quod
per sacramentum gratiae Christi etiam in infantibus recens natis
1 indiger Ma.c.m2,om.A ne] nec A me ex mae d ipsum A conuincoryl
2 indignor § alia om.Ma.c.m2 et alia d uel num. om.A 3 enumerare ^5?
4 istorum ADM firmissime ex firmissa m\'2a fide ret. g 5 obriperet ctyAD,
\'Ma.c.m2 6 eorum 3 temere
proinde quaero et per dominum
obsecro, ut exponas mihi, quod multis existimo profuturum, aut,
si iam uel abs te uel ab aliquo expositum habes, dirigas nobis, quomodo
accipiendum sit, quod in epistula Iacobi apostoli est: qu icumque
enim totam legem seruauerit, offendat
autem in uno, factus est omnium reus.
quae res talis ac tanta est, ut, quod hinc tibi non iam olim scripsi,
me multum paeniteat.
De agenda namque praesenti uita, quomodo ad uitam perueniamus
aeternam, non de praeterita perscrutanda, quam penitus
demersit obliuio, sicuti est illud, quod de anima quaerendum
putaui, haec uertitur quaestio. eleganter autem dictum esse narratur,
quod huic rei satis apte conuenit. cum quidam ruisset in puteum,
ubi aqua tanta erat, ut eum magis exciperet, ne moreretur, quam
suffocaret, ne loqueretur, accessit alius eoque uiso miserans ait:
\'quomodo huc cecidisti?\' at ille: \'obsecro\', inquit, \'quomodo hinc me
liberes, non, quomodo huc ceciderim, quaere\'.
ita, quoniam fatemur
et fide catholica tenemus de reatu peccati tamquam de puteo etiam
paruuli infantis animam Christi gratia liberandam, satis est ei, quod
modum, quo salua fiat, nouimus, etiam si numquam, quomodo in
malum illud deuenerit, nouerimus. sed ideo putaui esse quaerendum,
ne forte ex illis opinionibus incarnationis animae aliquam teneamus
incautius, quae liberandam prorsus animam paruuli contradicat
negans eam esse in isto malo.
hoc igitur firmissime retento, quod
anima paruuli de reatu peccati liberanda est nec alio modo liberanda
nisi gratia dei per Iesum Christum, dominum
g in non] non in oM 2 ulla] illa A honerare A5
3 quaeso g 5 alico AoDJl 6 ap. iac. Eug.cod.rat.
apostoli om.^3 scriptum est g 7 enim] autem %Eug obseniauerit Egg.
codd.plerique obseruaberit
aduersus eos autem, qui sibi uidentur scire, quod nesciunt, hoc
tutiores sumus, quod hanc ignorantiam nostram non ignoramus.
aliud est enim, quod nescire malum est, aliud, quod sciri uel non
potest uel non opus est uel ad uitam, quam quaerimus, indifferens
est. hoc uero, quod de litteris apostoli Iacobi nunc requiro, in hac
ipsa, qua uiuimus et, ut semper uiuamus, deo placere studemus,
actione uersatur.
Quomodo ergo intellegendum est, obsecro te: quicumque
totam legem seruauerit, offendat autem
in uno, factus est omnium reus? itane, qui furtum
fecerit, immo uero, qui dixerit diuiti: \'hic sede\', pauperi autem: \'tu
sta illic\', et homicidii et adulterii et sacrilegii reus est ? quod si non
est, quomodo, qui in uno offendit, factus est omnium reus? an
illud, quod dixi de diuite et paupere, ad ista non pertinet, quorum
si quis in uno offenderit, fiet omnium reus?
sed recolendum est,
unde uenerit ista sententia et quae illam superiora pepererint quibusque
conexa dependeat. fratres mei, nolite, inquit,
in personarum acceptione habere fidem domini
nostri Iesu Christi gloriae. etenim, si
introierit in conuentu uestro uir aureum
anulum habens in ueste candida, introierit
autem et pauper in sordido habitu et intendatis
in eum, qui indutus est ueste praeclara,
AftD,Ma.r. 4 deb. mis. Eug.cod.Val. 5 quod] et D
7 alt. est om.ç scire AftD,Ma.c.Eug (praeler unurnParis.) 8 uel non opus est]
uel non potest (erasa) D,om9 iac. ap. $ hoc J 10 et deo ^ 12 igitur
g qui Ma.c.m2 13 aufendat § 14 una 5 factum est autem omnium 5
15 sede hic g 16 homocidio § sacrilegi SJ.: quid $ 17 offendat ;
18 dixit AftDMEug.cod.Yat. diuiti D non om.A 19 factus est20 illa g
superiorum ^ -rem AftDM -ri g 21 dependet D -deant Eug. cod. rat.
23 nostri om.ADM 24 conuentum uestrum Enj.codd.nonnulli conspectu uestro
\\:Įs anulum aureum c 27 ueste praeclaram 3.
dicatis: \'tu sta illic\' aut: \'sede sub scabello
pedum meorum\', nonne iudicastis apud uosmet
ipsos et facti estis iudices cogitationum
iniquarum? audite, fratres mei dilectissimi:
nonne deus elegit pauperes in hoc mundo
diuites in fide et heredes regni, quod promisit
deus diligentibus se? uos autem exhonorastis
pauperem, propter illum scilicet, cui dictum est: \'tu
sta illic\', cum habenti anulum aureum dictum esset: \'tu sede hic
bene\'.
ac deinde sequitur eandem ipsam sententiam latius uersans
et explicans: nonne, inquit, diuites per potentiam
opprimunt uos et ipsi adtrahunt uos ad iudicia?
nonne ipsi blasphemant bonum nomen,
quod inuocatum est super uos? si quidem legem
perficitis regalem secundum scripturas:
\'diliges proximum tuum sicut te ipsum\', bene
facitis; si autem personas accipitis, peccatum
operamini redarguti a lege quasi transgressores.
uidete, quem ad modum transgressores legis appellet,
qui dicunt diuiti: \'sede hic\' et pauperi: \'sta illic\'. unde, ne putarent
contemptibile esse peccatum in hac una re legem transgredi, secutus
adiunxit: quicumque autem totam legem seruauerit,
offendat autem in uno, factus est omnium
reus. qui enim dixit: \'non moechaberis\',
dixit et: \'non occides\'. quodsi non occides,
moechaberis autem, factus es transgressor
Eug.cod.Vat. iudicati
estis iudicatis A%DM Eug.cel.codd. (cf. p. 239,1) 4 cogitationes 5 mei
dil.]carissimi g 7 fidei 3 reproniisit A%DM 9 tu om.q llhacaj indeitf
13 ipsi om.AftDM trahunt AftDM uos om.AftDM 16 perfectis
A3D 17 diligis$dili**s M 18 facis s personam Eug.
cod.Vat. 19 redarguiti
quae cum ita sint, consequens
uidetur — nisi alio modo intellegendum ostendatur —, ut, qui
dixerit diuiti: \'sede hic\' et pauperi: \'sta illic\' huic honorem ampliorem
quam illi deferens, et idolatres et blasphemus et adulter et
homicida et, ne — quod longum est — cuncta commemorem, reus
omnium criminum iudicandus sit; offendens quippe in uno factus
est omnium reus.
At enim, qui unam uirtutem habet, omnes habet et, qui unam
non habet, nullam habet. hoc si uerum est, confirmatur ista sententia.
sed ego eam exponi uolo, non confirmari, quae per se ipsam
est apud nos omnium philosophorum auctoritatibus firmior. et
illud quidem de uirtutibus et uitiis si ueraciter dicitur, non est consequens,
ut propter hoc omnia peccata sint paria. nam illud de inseparabilitate
uirtutum, etsi forsitan fallor, tamen, si uerum memini,
quod uix memini, omnibus philosophis placuit, qui easdem uirtutes
agendae uitae necessarias esse dixerunt.
hoc autem de parilitate
peccatorum soli Stoici ausi sunt disputare contra omnem sensum
generis humani; quam eorum uanitatem in Iouiniano illo, qui in
hac sententia Stoicus erat, in aucupandis autem et defensitandis
uoluptatibus Epicureus, de scripturis sanctis dilucidissime conuicisti.
in qua tua suauissima et praeclarissima disputatione satis euidenter
apparuit non placuisse auctoribus nostris uel ipsi potius, quae
per eos locuta est, ueritati omnia paria esse peccata.
quomodo autem
fieri possit, ut, etiam si hoc de uirtutibus uerum est, non tamen ideo
cogamur fateri aequalitatem omnium peccatorum, quantum possum,
Ma.r. redarguit ^ 2 quasi] quas D 4 huic non
A.õD..clJ ampl. Eug,om.eet. 5 quemilic quum AfiDM hidolater s$
idololatra g 6 commemorarem AMa.r.,$D 7 sit Eug est cet. offendet Ma.c.m2\'
-dat Aa.c.m2D aufendet g factu õ 9 ad $ aut 3 ait D 10 non ullam D
11 nolo $ ipsa õD 12 est om.AaDM omnium Eug omnibus cet. philosophiam
D est firmior Mp.c.m2 firmior est g 13 quidam 3 et de uitiis
Eug.codd.praeterVat. 14 ut] at Õ haec ^ 15 etsi] nisi Q 17 necessaria ^
18 soli Stoici] solis dici D 19 iubiniano$20 hanc sententiam g aucupandu
3 def. Eag defensandis cet. 21 uoluntatibus A%D,Ma.c.m2 epicureos
AMa.c.m2,D 23 ipsis AD,Ma.r. qui jj 24 esse paria g 25 si] siN s:Į3
hoc de] octo J 26 ad qualitatem AõD
ubi causae defuero, tu supplebis.
Certe hinc persuadent, qui unam uirtutem habuerit, habere
omnes et omnes deesse, cui una defuerit, quod prudentia nec ignaua
nec iniusta nec intemperans potest esse; nam si aliquid horum fuerit,
prudentia non erit. porro, si prudentia tunc erit, si et fortis et iusta
et tempeians sit, profecto, ubi fuerit, secum habet ceteras.
sic et fortitudo
inprudens esse non potest uel intemperans uel iniusta; sic
temperantia necesse est ut prudens, fortis et iusta sit; sic iustitia
non est, si non sit prudens, fortis et temperans. ita, ubi uera est aliqua
earum, et aliae similiter sunt. ubi autem aliae desunt, uera illa non
est, etiamsi aliquo modo similis esse uideatur.
Sunt enim, ut scis, quaedam uitia uirtutibus aperta discretione
contraria, ut inprudentia prudentiae. sunt autem quaedam tantum,
quia uitia sunt, ideo contraria, quadam tamen specie fallaci similia, u
ut eidem prudentiae non inprudentia sed astutia. nunc enim eam
dico astutiam, quae usitatius in malitiosis intellegi et uocari solet,
non sicut loqui nostra scriptura consueuit, quae saepe astutiam in
bono ponit, unde est: astuti ut serpentes et illud: ut
det innocentibus astutiam.
quamquam et apud illos
Romanae linguae disertissimus dixerit: neque illi tamen
ad cauendum dolus aut astutia deerat astutiam
ponens in bono; sed apud illos rarissimum, apud nostros autem
frequentissimum est. itemque in partibus temperantiae apertissime
contraria est effusio parsimoniae; ea uero, quae tenacitas etiam
uulgo dici solet, uitium est quidem, tamen parsimoniae simile non
AMa c.m2,D 2 ibi g ubi uero g 3 hic ^ 4 quod si §
ignauia AMa.r.,%D 5 iusta AJ\\la.c.m2aD aliqua AiD,Ma.c.m2 fuerit] defuerit
Ap.c.m2 Eug.codd.praeterVat.et unurn Par. 6 si eras.A 7 et ceteras
s.l.m2) 8 sic et g 9 sic et g 10 si non] nisi g non-aliqua omty
et s.l.m2A,om.õDM uera est] est una uera g 11 pr. aliae] alia ^ uera una
illa g 13 sis Ô 15 quae(e)dam AõD fallacis AMa.r.,D 16 eam] eandem
EiMj.codd.plerique 18 et non Eug nostra loqui g 19 est] est illut
ut et innoc. Aa.c.in2iDM ut et innoc. det g 20 astutia Ap.r.D -tiae 3111
22 dolos $ aut om.y t deerat Eug deerant cet. 23 pones AMa.c.m2,%D
autem om.ç 25 ea-26 pars. ponit post p. 231, 11 poterat g etiam om.tyg
uulgo etiam Eug.cod.Vat. 26 dici uulgo g quidem est ; est om..M si
tamen Eug.cod.Vat.
item dissimilitudine manifesta contraria
est iniustitia iustitiae; solet autem quasi imitari iustitiam
uindicandi libido, sed uitium est. ignauia fortitudini perspicue
contraria est, duritia uero distat natura, fallit similitudine. constantia
pars quaedam uirtutis est; ab hac inconstantia, longe abhorret
et indubie contrasistit, pertinacia uero constantia dici affectat
et non est, quia illa est uirtus, hoc uitium.
Ut ergo non iterum eadem commemorare necesse sit, exempli
gratia ponamus aliquid, unde possint cetera intellegi. Catilina, ut
de illo scripserunt, qui nosse potuerunt, frigus, sitim, famem ferre
poterat eratque patiens inediae, algoris, uigiliae,
supra quam cuiquam credibile est, ac per hoc
suis et sibi magna praeditus fortitudine uidebatur.
sed haec fortitudo
prudens non erat-mala enim pro bonis eligebat —, temperans
non erat — corruptelis enim turpissimis foedabatur —, iusta non
erat — nam contra patriam coniurauerat — et ideo nec fortitudo
erat, sed duritia sibi, ut stultos falleret, nomen fortitudinis inponebat.
nam si fortitudo esset, non uitium sed uirtus esset; si autem
uirtus esset, a ceteris uirtutibus tamquam inseparabilibus comitibus
numquam relinqueretur.
Quapropter, cum quaeritur etiam de uitiis, utrum et ipsa
similiter et omnia sint, ubi unum erit, aut nulla sint, ubi unum non
erit, laboriosum est id ostendere propterea, quia uni uirtuti duo
uitia opponi solent, et quod aperte contrarium est et quod specie similitudinis
adumbratur.
unde, illa Catilinae quia fortitudo non erat,
quae secum uirtutes alias non habebat, facilius uidebatur; quod uero
ignauia fuerit, ubi exercitatio quaslibet grauissimas molestias perpetiendi
atque tolerandi supra quam cuiquam
Exiij.cod.Vat. mitari iustitia g 3 uind.
se s persp.] per specie tyin mg. 4 naturae Mp.c.m2 natnra natura D
a(s.l.m2)natura naturae A 5 instantia M 8 haec eadem g est A%D,Ma.c.m2
10 sitim] fec g famen AMa.c. 11 poterant $ 13 suis et sibi E.ų; et sibi
et suis cet. 14 mala-15 erat om.ty 15 foe(fae, fe)debatur SaAaD,Ma.c.m2
16 nec] non Eug.cod.Vat. 17 stultus § 19 tam õD.M 20 relinqueremur
21 dum g et s.l.m2A,om.$DM 22 et Eug.,om.cet. pr. sunt D 24 pr. quid
26 secum] secundum Aa.r.ftDM esset cum secum g 27 qualibet
$%D,Aa.c.m2 qualibet M
credibile est fuit, aegre persuaderi potest.
sed forte acutius intuentibus
ignauia apparet ipsa duritia, quia laborem bonorum studiorum,
quibus uera adquiritur fortitudo, neglexerat. uerumtamen, quia sunt
audaces, qui timidi non sunt, et rursus timidi, a quibus absit audacia,
cum sit utrumque uitium, quoniam, qui uera uirtute fortis est, nec
temere audet nec inconsulte timet, cogimur fateri uitia plura esse
uirtutibus.
Unde aliquando uitium uitio tollitur, ut amore laudis amor
pecuniae, aliquando unum cedit, ut plura succedant, uelut, qui ebriosus
fuit, si modicum bibere tenacitate et ambitione didicerit. possunt
itaque uitia cedere etiam uitiis succedentibus, non uirtutibus,
et ideo plura sunt.
uirtus uero quo una ingressa fuerit, quoniam
secum ceteras ducit, profecto uitia cedent omnia, quaecumque
inerant; non enim omnia inerant, sed aliquando totidem, aliquando
plura paucioribus uel pauciora pluribus succedebant.
Haec utrum ita se habeant, diligentius inquirendum est.
non enim et ista diuina sententia est, qua dicitur: \'qui unam uirtutem
habuerit, omnes habet eique nulla, est, cui una defuerit\', sed hominibus
hoc uisum est multum quidem ingeniosis, studiosis, otiosis, sed
tamen hominibus.
ego uero nescio, quem ad modum dicam. non
dico uirum, a quo denominata dicitur uirtus, sed etiam mulierem,
quae uiro suo seruat tori fidem, si hoc faciat propter praeceptum
et promissum dei eique primitus sit fidelis, non habere pudicitiam
aut eam nullam uel paruam esse uirtutem - sic et maritum, qui hoc
idem seruat uxori —, et tamen sunt plurimi tales, quorum sine aliquo
peccato esse neminem dixerim, et utique illud qualecumque
peccatum ex aliquo uitio uenit.
unde pudicitia coniugalis in uiris
feminisque religiosis cum procul dubio uirtus sit — non enim aut
nihil aut uitium est —, non tamen secum habet omnes uirtutes. nam
aEug.codd.praelerVat. e persuadere persuadere g 3 neglegebat
om.%D abest g 6 cogitur
; 8 uitico tollatm Õ 9 cedat 5 uelut] uel*P 10 fuerit AõDM si om.g
biberet ?$%,Aa.c.m2Ma.r. uiueret D biberit ç: add. et AõD.M\' tenacitatem et
ambitionem etiam Eug.cod.Vat. etiam cedere g
uitis Õ non uirt. om.A.3DM 13 cedunt D cadant õ quae(cumque add.s.l.)A
16 habebunt Eug inest cet. 19 otiosis
Eug,om.cet. 23 eique] etque gDet quae Aa.c.m2M 24 autõ eam Eug iara
s.l.m2A,om.cet. pudicitiam g 25 idem] ipsumaS quidem
neque hoc apud
te diutius agendum est, sed propter alios, qui haec forte legerint,
dico. nam tu quidem in eodem ipso opere splendido contra Iouinianum
etiam hoc de scripturis sanctis diligenter probasti; ubi etiam
ex hac ipsa epistula, cuius uerba sunt, quorum nunc intellectum
requirimus, posuisti, quod scriptum est: in multis enim
offendimus omnes. non enim ait \'offenditis\', sed ait \'offendimus\',
cum Christi loqueretur apostolus, et cum hoc loco dicat: q u icumque
autem totam legem seruauerit, offen-.
dat autem in uno, factus est omnium reus, ibi
non in uno sed in multis nec quosdam sed omnes dixit offendere.
Absit autem, ut quisquam fidelis existimet tot milia seruorum
Christi, qui ueraciter dicunt se habere peccatum, ne se ipsos
decipiant et ueritas in eis non sit, nullam habere uirtutem, cum
uirtus magna sit sapientia. dixit autem homini: ecce
pietas est sapientia. absit autem, ut dicamus tot ac tantos
fideles et pios homines dei non habere pietatem, quam Graeci uel
evoRteiav uel expressius et plenius
quid autem
est pietas nisi dei cultus ? et unde ille colitur nisi caritate ? caritas
enim de corde puro et conscientia bona et fide non ficta magna et
uera uirtus est, quia ipsa est et finis praecepti. merito dicta est fortis
13 Iac. 2,10 18 cf. I loh. 1,8 20*Hiob28,28 24 cf. ITim. 1,5 26 cf. Cant. 8,6 om.AftDM 2 pr. qui g peccati D; add. est g 4 supra %M
domini om.õ hominis Eug recumbebat (pec- J) eel. 6 nec ex ne A
7 ag. est diut. Eug.cod.Vat. forte hoc g hoc AftDM 8 iuuin. 9 alt. etiam]
eam pr. ait omSalt. ait Eug,om.cet. off. omnes g
14 autem om.$ aufendat g 16 dicit g affende § 17 exae(e M)stimet
A,Ma.c.m2 militia AMa.r.,D 19 et] ut omty
autem] add. ipsa sapientia g 21 autem Eug ergo cel. toth hac
s.l.m2A 23 eusebian ADM esebian J eusebia ^ planius Euy.cud.Vat. theo-
sebian A$DM tehosebia$ autem om.5 24 pietas est g ille om.^ 25 enim
Eug igitur cet. 26 ipsa-p. 234, 1 pr. quia om.5 et om.; tert. est ecrp.aS
hac uita usque ad mortem est mensura caritatis, sicut dominus ait:
maiorem hac caritatem nemo habet, quam ut
animam suam quis ponat pro amicis suis, siue
potius, quia, sicut mors animam auellit a sensibus carnis, sic caritas
a concupiscentiis carnalibus.
huic subseruit scientia, cum est utilis;
nam sine illa inflat. quod uero illa aedificando inpleuerit, nihil ibi
ista inane, quod inflet, inueniet. utilem porro scientiam definiendo
monstrauit, ubi, cum dixisset: ecce pietas est sapientia,
continuo subiunxit: a b stinere uero a malis
scientia est.
cur ergo non dicimus, qui hanc uirtutem habet,
habere omnes, cum plenitudo legis sit caritas ? an quanto magis est
in homine, tanto magis est uirtute praeditus, quanto autem minus,
tanto minus inest uirtus, quia ipsa est uirtus, et quanto minus inest
uirtus, tanto magis est uitium? ubi ergo illa plena et perfecta fuerit,
nihil ex uitio remanebit.
Proinde mihi uidentur Stoici ideo falli, quia proficientem
hominem in sapientia nolunt omnino habere sapientiam, sed tunc
habere, cum in ea fuerit omnino perfectus, non quia illum prouectum
negant, sed nisi ex profundo quodam emergendo repente
emicet in auras sapientiae liberas, nulla ex parte esse sapientem.
sicut enim nihil interest ad hominem praefocandum, utrum aquam
stadiis multis super se habeat altam an unum palmum uel digitum,
sic illos, qui tendunt ad sapientiam, proficere quidem dicunt tamquam
ab imo gurgitis surgentes in aerem, sed, nisi totam stultitiam
Mp.r.Eug.codd.nonnulli hanc cet. 4 quis
ponat Eug ponat eel. ponat quis g 7 illa flat g uera J alt. illa orn.D
sinueniat*p 9 ibi3 sapienti g 11 qui] quida 13 uirtutem 3 lApr. inest
Ap.c.m2Eug est
Haec similitudo, ubi stultitia uelut aqua et sapientia uelut
aer ponitur, ut animus a praefocatione stultitiae tamquam emergens
in sapientiam repente respiret, non mihi uidetur satis accommodata
nostrarum scripturarum auctoritati, sed illa potius, ut uitium uel
stultitia tenebris, luci autem uirtus uel sapientia comparetur,
quantum ista similia de corporalibus ad intellegibilia duci possunt.
non itaque sicut de aquis in aerem surgens, ubi earum summum
transierit, repente, quantum sufficit, inspiratur, sed sicut de tenebris
in lucem procedens paulatim progrediendo inluminatur. quod donec
plenissime fiat, iam eum tamen dicimus tamquam de abditissima
spelunca egredientem uicinia lucis afflatum tanto magis, quanto
magis propinquat egressui, ut illud, quod in eo lucet, sit utique ex
lumine, quo progreditur, illud autem, quod adhuc obscurum est, sit
ex tenebris, unde egreditur. itaque et non iustificabitur
in conspectu dei omnis uiuens et tamen iustus
ex fide uiuit. et induti sunt sancti iustitia alius magis, alius
minus et nemo hic uiuit sine peccato et hoc alius magis, alius minus;
optimus autem est, qui minimum.
Sed quid ago ? tamquam oblitus, cui loquar, doctori similis
factus sum, cum proposuerim, quid abs te discere uelim. sed quia
de peccatorum parilitate, unde in id, quod agebam, incidit quaestio,
examinandam tibi sententiam meam promere statueram, iam eam
20 cf. Hiob 29, 14 Aa.c.m2% 3 totum Eug.codd.Vat. et Des- noyersii stultitia ty,Ma.c.m2 nullum Eug.cod.Vat. 5 stultitiae
om.AfiDM sapientiam Eug.codd.praeterVat. -tia eel. re-
spiceret AMa.r.,%D accommoda Eug.codd.praeterVat.et unumPar. 8 auctori-
tate Eug.codd.plerique 9 uel] et q sapientiae AMa.c.,%D
10 dici A,np.r. 11 summa Eug.cod.Vat. 16 egressus sui
(super sui m2 1 sibi id est luci)i¥ 17 quo] co
$ magis Eug maius cet. 21 magis Eugз maius cet. 22 obtimum
23 ago Eug ego cet. loquor A3DM 24 dicere A%D,Ma.c m2,om.^ 25 in
om.AftDM id] hic 3
unam, omnes habere uirtutes, eum, qui unam non habet, nullam
habere, nec sic peccata sunt paria, quia, ubi uirtus nulla est, nihil
quidem rectum est nec tamen ideo non est prauo prauius distortoque
distortius.
si autem — quod puto esse uerius sacrisque litteris congruentius
— ita sunt animae intentiones ut corporis membra, non
quod uideantur locis, sed quod sentiantur affectibus, et aliud inluminatur
amplius, aliud minus, aliud omnino caret lumine et tenebroso
inumbratur obstaculo, profecto ita, ut quisque inlustratione
piae caritatis affectus est in alio actu magis, in alio minus, in alio
nihil, sic dici potest habere aliam, aliam non habere, aliam magis
minusue habere uirtutem.
nam et \'maior est in isto caritas quam in
illo\' recte possumus dicere et \'aliqua in isto, nulla in illo\', quantum
pertinet ad caritatem, quae pietas est, et in ipso uno homine, quod
maiorem habeat pudicitiam quam patientiam et maiorem hodie
quam heri, si proficit, et adhuc non habeat continentiam et habeat
non paruam misericordiam.
Et ut generaliter breuiterque conplectar, quam de uirtute
habeo notionem, quod ad recte uiuendum adtinet, uirtus est caritas,
qua id, quod diligendum est, diligitur. haec in aliis maior, in aliis
minor, in aliis nulla est, plenissima uero, quae iam non possit augeri,
quam diu hic homo uiuit, in nemine; quam diu autem augeri potest,
profecto illud, quod minus est, quam debet, ex uitio est.
ex quo uitio
non est iustus in terra, qui faciet bonum et
non peccabit. ex quo uitio non iustificabitur in
conspectu dei omnis uiuens. propter quod uitium,
si dixerimus, quia peccatum non habemus,
nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non
g distortusque I.Į! 7 pr. quo AfiDM 9 quisquis g
10 teri. alio] aliquo A&DM 11 sic (c exp.) A potest dici I.Į! aliam et aliam g
12 minusue] aliam minusue AõD aliamue(ue m2)minus M aliam minus g all.
in om.õ 14 pietatis Aa.c.m2%DM 16 profecit I.Į! 18 brebique I.Į! 19 habeam
I.Į! 20 qua] quia Ap.c.m2% quo Aõ 22 homo hic g in neminem A3D
in nemine est (est in ras.) M est in nemine g 23 debet] libet Eug.codd.praeter
Vat. et unum Par. 24 faciet
uidet
itaque, qui recte uidet, ubi et quando et unde speranda sit illa perfectio,
cui non sit quod adici possit. si autem praecepta non essent,
non utique esset, ubi se homo certius inspiceret et uideret, unde auerteretur,
quo conaretur, quare gratularetur, quid precaretur. magna
est ergo utilitas praeceptorum, si libero arbitrio tantum detur, ut
gratia dei amplius honoretur.
Quae si ita se habent, unde fit omnium reus, si in uno offendat,
qui totam legem seruauerit? an forte, quia plenitudo
legis caritas est, qua deus proximusque diligitur, in quibus
praeceptis caritatis tota lex pendet et prophetae,
merito fit omnium reus, qui contra illam facit, in qua pendent omnia ?
nemo autem peccat nisi aduersus illam faciendo, quia \'non adultterabis,
non homicidium facies, non furaberis,
non concupisces' et, siquod est aliud
mandatum, in hoc sermone recapitulatur
ineo, quod diliges proximum tuum tamquam te ipsum\'. dilectio proximi malum non operatur,
plenitudo autem legis caritas.
nemo
autem diligit proximum nisi diligens deum, ut hoc, quantum potest,
proximo inpendat, quem diligit tamquam se ipsum, ut et ille diligat
deum, quem si ipse non diligit, nec se nec proximum diligit. ac per
hoc, qui totam legem seruauerit, si in uno offenderit, fit omnium
reus, quia contra caritatem facit, unde tota lex pendet. reus itaque
fit omnium faciendo contra eam, in qua pendent omnia.
15 *Rom. 13, 9-10 AMa.c.m2,$D proficerimus Ap.c.ni2 2 demitte õp.c. 3 omluum
D demissa 3 uidet] quid AôDM 4 recta 5 unde et quando et
ubi g 7 quid prec. om.D 8 libere 3 uero $ 10 fiet g 12 qua-carit. om.ty
14 rens omnium AôDM illa A&D pendet A
Ma.c.m2 fais
Cur ergo non dicantur paria peccata? an forte quia magis
facit contra caritatem, qui grauius peccat, minus, qui leuius, et hoc
ipso admittit magis et minus, quo fit quidem omnium reus, sed
grauius peccans uel in pluribus peccans magis reus, leuius autem
uel in paucioribus peccans minus reus, tanto maiore scilicet reatu,
quanto amplius, tanto minore, quanto minus peccauerit, tamen,
etiam si in uno offenderit, reus omnium, quia contra eam facit, in
qua pendent omnia ?
quae si uera sunt, eo modo et illud absoluitur,
quod ait homo etiam apostolicae gratiae: in multis enim
offendimus omnes. offendimus enim, sed alius grauius, alius
leuius. quanto quisque magis minusue peccauerit, tanto in peccato
committendo maior, quanto in diligendo deo et proximo minor et
rursus tanto minor in peccati perpetratione, quanto maior in dei et
proximi dilectione, tanto itaque plenior iniquitatis, quanto inanior
caritatis, et tuae perfectissimus in caritate, quando nihil restat ex
infirmitate.
Nec sane, quantum arbitror, putandum est leue esse peccatum
in personarum acceptione habere fidem domini Iesu Christi,
si illam distantiam sedendi et standi ad honores ecclesiasticos
referamus. quis enim ferat eligi diuitem ad sedem honoris ecclesiae
contempto paupere instructiore atque sanctiore?
si autem de cotidianis
consessibus loquitur, quis non hic peccat, si tamen peccat, nisi
cum apud se ipsum intus ita iudicat, ut ei tanto melior, quanto ditior
illo uideatur ? hoc enim uidetur significasse dicendo: nonne
aA,Ma.c.m2
ammittat 3 magis et minus orn.AõDJl magis] maius ^ quo] quod AзD,
Ma.c. qui
Lex itaque libertatis lex caritatis est, de qua dicit: si
tamen legem perficitis regalem secundum
scripturas: \'diliges proximum tuum sicut te
ipsum\', bene facitis; si autem personas accipitis,
peccatum operamini redarguti a lege
quasi transgressores.
et post illam sententiam ad intellegendum
difficillimam, de qua satis dixi, quod dicendum putaui,
eandem legem libertatis commemorans: sic, inquit, loquimini
et sic facite sicut per legem libertatis
incipientes iudicari. et quoniam, quid paulo ante dixerit,
nouit, quoniam i n multis offendimus omnes, suggerit
dominicam tamquam cotidianam cotidianis etsi leuioribus tamen
uulneribus medicinam: iudicium enim, inquit, sine
misericordia illi, qui non fecit misericordiam.
hinc enim et dominus:
dimittite, inquit, et dimittetur
uobis; date et dabitur uobis. superexultat
autem misericordia iudicio; non dictum est: \'uincit
misericordia iudicium\' — non enim est aduersa iudicio —, sed
\'superexultat\', quia plures per misericordiam colliguntur, sed qui
misericordiam praestiterunt. beati enim misericordes,
quia ipsorum miserebitur deus.
Et hoc utique iustum est, ut dimittatur eis, quia dimiserunt,
et detur eis, quia dederunt. inest quippe deo et misericordia iudicanti
et iudicium miseranti, propter quod ei dicitur: misericordiam
et iudicium cantabo tibi, domine; nam quisquis
6, 37-38 18 *Iac. 2, 13 22 *Matth. 5, 7 2(5 Ps. 100, 1 A3DM 2 iniq. cog. g 4 perf. leg. g perfecistis M perfecistia?
reg.] legalem ytEug.codd.nonnulli tuum om.c, Gfacisa
accipis s$7 redarguiti M 8 tamquam AfiDM 10 sic] si ^
inq. loq. Eug loq. inq. cet. loquamini inq. g 12 quid] quod$14 quotidianis
quotidianam ; 16 facit AfrDM misericordia D 17 dimitte %Al)
18 superexaltat A.зDJ! Eug. cl)dd.praeterFal. (superexsultat) et unum Par. (superexaltet)
19 misericordiam Aa.r.ftDM 21 superexaltat AiDMEug.codd.praelsr
Vat. et unum Par. 23 ipsis
unde dicitur populo contumaci:quid
uultis mecum iudicio contendere?
cum enim rex iustus sederit in throno, quis
gloriabitur castum se habere cor? aut quis
gloriabitur mundum se esse a peccato? quae
igitur spes est, nisi superexultet misericordia iudicio sed erga illos,
qui misericordiam fecerunt ueraciter dicendo: dimitte nobis,
sicut et nos dimittimus, et sine murmuratione dando ?
hilarem enim datorem diligit deus. denique
sanctus Iacobus iam ex isto loco de misericordiae operibus loquitur,
ut, quos uehementer illa sententia terruerat, consoletur, cum admonet,
quomodo etiam peccata cotidiana, sine quibus hic non
uiuitur, cotidianis remediis expientur, ne homo, qui, cum in uno
offenderit, fiat omnium reus, in multis offendendo, quia in multis
offendimus omnes, magnum aggerem reatus sui minutatim
collectum ad tribunal tanti iudicis peruehat et eam, quam non fecit,
misericordiam non inueniat, sed potius dimittendo atque donando
mereatur sibi dimitti debita reddique promissa.
Multa dixi, quibus tibi taedium fortassis inferrem, qui haec,
quae tamen adprobas, non expectas discere, quia ea docere consuesti.
si quid autem est in eis, quantum ad res ipsas pertinet — nam, quali
eloquio explicata sint, non nimis curo —, si quid ergo est in eis, quod
eruditionem offendat tuam, quaeso, ut rescribendo admoneas et
9 Matth. 6, 12 11 II Cor. 9, 7 13 cf. Iac. 5, 16 16 Iac. 3, 2 Q 3 iudicio aEug.codd.Vat. et unus Par. 8 superexultat
tet (ex -tat A) AQDM Eug.codd.praeterVat. et unum Par. misericordiam Aa.c.
iDM Eug.duo codd. iudicium SJSg 9 nobis debita
infelix est enim, qui non tantos et tam
sanctos tuorum studiorum labores et digne honorat et de his domino
deo nostro, cuius munere talis es, gratias agit. unde cum
libentius debeam a quolibet discere, quod inutiliter ignoro, quam
promptius quoslibet docere, quod scio, quanto iustius hoc abs te
caritatis debitum flagito, cuius doctrina in nomine et adiutorio
domini tantum in Latina lingua ecclesiasticae litterae adiutae sunt,
quantum numquam antea potuerunt!
maxime tamen, istam sententiam:
quicumque totam legem seruauerit, offendat
autem in uno, factus est omnium reus,
si quo alio modo melius exponi posse nouit dilectio tua, per dominum
obsecro, uti nobiscum communicare digneris.
Non audacter, ut falso putas, sed amanter studioseque
fecisti, ut nouam mihi ex ueteri mitteres quaestionem, quae ante
litteras tuas plerosque in oriente decepit, ut per simulatam humilitatem
superbiam discerent et dicerent cum diabolo: in caelum
ascendam, super sidera caeli ponam thronum
AMa.c.m2,iD 2 dignissime$3 nostra
4 discere-quosl. om-l 5 quoslibet (quos exp.) A hoc abs te Eug abs te
hoc cet. 6 huius I,Į3 et in adiutorio Eug.codd.praeterVal. et umim Par. 7 in
latinam linguam ^ eccl. om.Eug.cod.Vat. 8 tamen] ergo Eug.codd.praeter
T\'at. et unum Par. 9 quic. autem
quae enim potest alia
maior esse temeritas quam dei sibi non dicam similitudinem sed
aequalitatem uindicare et breui sententia omnium hereticorum
uenena conplecti, quae de philosophorum et maxime Pythagorae et
Zenonis, principis Stoicorum, fonte manarunt ? illi enim, quae Graeci
appellant irdfrr), nos perturbationes possumus dicere, aegritudinem
aduersum quos et Peripatetici, qui de
Aristotelis fonte descendunt, fortissime disputant et Academici noui,
quos Tullius sequitur, et eorum non dico res — quae nullae sunt — sed
umbras et uota subuertunt. hoc est enim hominem ex homine tollere
et in corpore constitutum esse sine corpore et optare potius quam
docere dicente apostolo: miser ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius?
et quia epistolaris
breuitas non potest omnia conprehendere, strictim tibi uitanda describam.
unde et illud Uergilianum est:
hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque
neque auras
dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco.
quis enim potest aut non gestire gaudio aut maerore contrahi aut
spe extolli aut timore terreri? quam ob rem et grauissimus poeta
Flaccus scribit in satira:
nam uitiis nemo sine nascitur; optimus ille est,
qui minimis urgetur.
24 Horat. sat. I 3, 68 sq. sim. M sim. ero p alia pot. esse maior (maior s.l.)M 2 sihi
dei n 3 uendicare np.c.m2p 4 p(h s.l.ni2)ytagore M p(h s.l.m2)ithagorae n
pitagore p 5 illa n 6 IIAeE M 7 gaudium] add. et M 8 fimbriam n
10 aduersus p et om.n (peri s.Z.)patetici M peripa(te s.l.m2)tici n 11 discendunt
n a.c.m2 achademici codd. noui p non M,om.n 14 pr. corpore]
homine s alt. et om.111 15 docere] docere (s.l. 1 dolere)M homo om.n
16 quia ex qui m2 n 17 discribam n a.c.m2 18 uirg. np 20 neque (ue
eras.)n nec g 21 respiciunt np.c.m2 despic. eef. 22 cum gaudio M merore
codd. contrahi] non (con s.l.m2)trahi n 23 spe] add. non s.1.m2n timore]
add. non s.l.m2n 24 scripsit Mn satyra Mp.c.n 25 sine (s.l.m2) uitiis
(ex uitis) nemo n 26 urguetur Mnp.c.m2
Pulchre quidam nostrorum ait: philosophi, patriarchae
hereticorum, ecclesiae puritatem peruersa maculauere
doctrina, ut nesciant illud dictum de humana fragilitate: quid
gloriatur terra et cinis? praesertim cum idem apostolus
dicat: uideo aliam legem in membris meis repugnantem
legi mentis meae et ducentem me in captiuitatem
et iterum: non enim, quod nolo, hoc ago,
sed, quod nolo, illud operor.
si, quod non uult, operatur,
quomodo stare potest hoc, quod dicitur, posse hominem sine peccato
esse, si uelit? qua ratione potest esse, quod uelit, cum apostolus
adserat se, quod cupiat, inplere non posse? cumque ab eis quaeramus,
qui sint illi, quos absque peccato putent, noua stropha
eludere cupiunt ueritatem, se non eos dicere, qui sint uel fuerint,
sed qui esse possint.
egregii doctores dicunt esse posse, quod numquam
fuisse demonstrant dicente scriptura: omne, quod
futurum est, iam factum est in priore tempore.
neque nunc mihi necesse est ire per singulos sanctorum et quasi in
corpore pulcherrimo naeuos quosdam et maculas demonstrare, quod
plerique nostrorum simpliciter faciunt, cum paucis sententiolis scripturarum
possint hereticorum et per eos philosophorum argumenta
conuinci. quid enim dicit uas electionis ? conclusit deus
omnia sub peccato, ut omnium misereatur.
et in alio loco: omnes enim peccauerunt et indigent
gloria dei.
Ecclesiastes quoque, per quem se cecinit
ipsa sapientia, libere protestatur et dicit: non est homo iustus
super terram, qui faciat bonum et non
peccet, et iterum: si peccauerit populus; non est
enim homo, qui non peccet, et: quis gloriabitur
castum se habere cor? et: non est
10, 9 5 *Rom. 7, 23 7 *Rom. 7, 19 15 cf. Eccle. 1, 9-10 18 cf.
Horat. sat. I 6, 67 21 cf. Act. 9, 15 *Rom. 11, 32 23 *Rom. 3, 23
25 *Eccle. 7, 21 27 *III Reg. 8, 46 28 *Prou. 20, 9 29 *Hiob 14. 4-5 hic incipit A 6 in capt.] captiuum ex captiuantem m2n 8, illud]
id ç 10 si uelit cora.lll pot. illud esse n 11 cupit ł\'a.c. quae(e)rimus
tip.c.m2g 12 strofa /J stropa n a.c.m2 \' 16 priore A -ri cet. 17 neque] nec
enim n 18 pulcerrimo A 19 similiter M 23 in om.M etenim n
24 ecclesiastis A et ecclesiastes n 25 est enim ç 27 pop. tuus g
unde et Dauid ecce enim in iniquitatibus conceptus
sum et in delictis concepit me mater mea
et in alio psalmo: non iustificabitur in conspectu
tuo omnis uiuens.
quod testimonium sub nonnne pietatis
noua argumentatione deludunt. aiunt enim ad conparationem dei
nullum esse perfectum, quasi scriptura hoc dixerit; neque
enim ait: \'non iustificabitur ad conparationem tui omnis
uiuens\', sed: non iustificabitur in conspectu
tuo omnis u i uens. quando enim dicit \'in conspectu
tuo\', hoc intellegi uult, quod etiam, qui hominibus sancti
uidentur, dei scientiae atque notitiae nequaquam sancti sint.
homo enim uidet in facie, deus in corde. sin autem inspiciente deo
et omnia contemplante, quem cordis arcana non fallunt, nullus est
iustus, perspicue ostenditur hereticos non hominem in excelsa
sustollere sed dei potentiae derogare; multaque alia, quae si de scripturis
sanctis uoluero congregare, non dicam epistulae, sed uoluminis
quoque excedam modum.
Nihil noui adserunt, qui in huiusce modi sibi adplaudentes
perfidia simplices quidem indoctosque decipiunt, sed ecclesiasticos
uiros, qui in lege dei die ac nocte meditantur, decipere non ualent.
pudeat eos principium et sociorum suorum, qui aiunt posse hominem
sine peccato esse, si uelit- quod Graece dicunt dvaiiaQtrjtov — et,
si \'absque peccato\' dicis et dva/AdoT7]vov te
dicere diffiteris, damna ergo eos, qui ava/jdovr)Tov praedicant. sed
non facis. nosti enim, quid intrinsecus discipulos tuos doceas aliud
ore commemorans et aliud celans conscientia, nobisque alienis et
indoctis loqueris per parabolas, tuis autem mysteria confiteris [et
hoc iuxta scripturam te facere iactas, quia dictum est: turbis
Iesus in parabolis loquebatur et ad discipulos in
domo dicit: uobis datum est scire mysteria regni
caelorum, illis autem non est datum].
ted, ut
dicere coeperam, exponam breuiter principum et sociorum tuorum
nomina, ut animaduertas, qualium consortium glorieris. Manicheus
electos suos, quos inter aipidag Platonis in caelestibus conlocat,
Priscillianus in Hispania pars Manichei, de turpitudine cuius te
discipuli diligunt plurimum uerbum perfectionis et scientiae sibi
temere uindicantes; soli cum solis clauduntur mulierculis et illud eis
inter coitum amplexusque decantant:
tum pater omnipotens fecundis imbribus aether
coniugis in gremium laetae descendit et omnis
magnus alit magno commixtus corpore fetus.
qui quidem et partem habent Gnosticae hereseos de Basilidis
inpietate uenientem. unde et uos adseritis eos, qui absque legis scientia
sint, peccata uitare non posse.
quid loquar de Priscilliano, qui
9 *Matth. 13, 11 20 Uergil. Georg. II 325-327 ex dices n et s.l.111 ANAN(Mp.c.ml)AP-
QQAONn dicere te ç
huius libros per orientem Graecos
et interpretante discipulo eius Rufino Latinos plerique in occidente
lectitant. qui librum quoque scripsit quasi de monachis multosque
in eo enumerat, qui numquam fuerunt et quos fuisse describit
Origenistas et ab episcopis damnatos esse non dubium est, Ammonium
uidelicet et Eusebium et Euthymium et ipsum Euagrium, Or
quoque et Isidorum et multos alios, quos enumerare taedium est.
et iuxta illud Lucretii:
ita ille unum Iohannem in ipsius libri posuit principio, quem et catholicum
et sanctum fuisse non dubium est, ut per illius occasionem
ceteros, quos posuerat hereticos, ecclesiae introduceret.
illam autem
temeritatem, immo insaniam eius, quis possit digno explicare
sermone, quod librum Sexti Pythagorei, hominis absque Christo
atque ethnici, inmutato nomine Xysti, martyris et Romanae ecclesiae
episcopi, praenotauit ? in quo iuxta dogma Pythagoricum, qui
M liibionita (hebionita p.c.m2)n ( If3wfJa fuit oppidum in Ponto,
cf. Procopius, hist. arc. c. 18, p.119, 7 Haury) scripsit — scribsit — scribsit A
denique in ipso
uolumine nulla prophetarum, nulla patriarcharum, nulla apostolorum,
nulla Christi fit mentio, ut episcopum et martyrem sine Christi
fide fuisse contendat. unde et uos plurima contra ecclesiam usurpatis
testimonia. fecerat hoc et in sancti Pamphili martyris nomine, ut
librum primum sex librorum defensionis Origenis Eusebii Caesariensis,
quem fuisse Arrianum nemo qui nesciat, unum \'Pamphili\'
praenotaret, quo scilicet egregia illa quattuor Origenis
uoluminaLatinis infunderet auribus.
uis adhuc et alium nosse erroris :
tui principem? doctrina tua Origenis ramusculus est. in eo enim
psalmo, ubi scriptum est — ut de ceteris taceam —: insuper et
usque ad noctem erudierunt me renes mei,
adserit uirum sanctum, de quorum uidelicet et tu numero es, cum
ad uirtutum uenerit summitatem, ne in nocte quidem ea pati, quae
hominum sunt, nec cogitatione uitiorum aliqua titillari. nec erubescas
de societate talium rennuens eorum nomina., quorum blasphemiis
iungeris. Iouiniani secunda quaestio tui ingenii disciplina est. quicquid
illi responsum est, tibi responsum credito. nec fieri potest, ut
diuersus sit eorum exitus, quorum est una sententia.
Cum haec se ita habeant, quid uolunt miserae mulierculae
oneratae peccatis, quae circumferuntur omni uento doctrinae
semper discentes et numquam ad scientiam ueritatis peruenientes
et ceteri muliercularum socii prurientes auribus et ignorantes, quid
audiant, quid loquantur, qui uetustissimum caenum quasi nouam
suscipiunt temperaturam, qui iuxta Hiezechihel liniunt parietem
absque temperamento, qui superueniente ueritatis pluuia dissipatur ?
II Tim. 4, 3 27 cf. Ezech. 13, 10 eras.)M dicunt(exp., s.l. dicit)M 2 filosophi A Ma.c.
sub-p. 249, 6 flectere exciderunt in A 3 nom ebibant p babyllonis (pr. 1
exp.)M 5 fit xpi n 7 pampili n a.c.m2 9 fuisse Arr.] hereticum esse n
nemo est g unum] unum nomine M nomine g pampili n a.c.; add.
martyris M 11 tui erroris c 12 tua s.l.M 18 renuens p 19 secunda-20
illi om.M 20 pr. resp.] responsum (s.l. 1 responso)M 21 est
s.l.mZn 22 ita se n 24 et—peru. om.n 27 suscipiant p hezechiel n eze-
chiel M linunt M,pa.c. 28 qui] et g dissipantur g
Simon Magus heresin condidit Helenae meretricis adiutus auxilio.
Nicolaus Antiochenus, omnium inmunditiarum repertor, choros
duxit femineos. Marcion Romam praemisit mulierem, quae deceptarum
sibi animos praepararet. Apelles Philumenen suarum comitem
habuit doctrinarum. Montanus, inmundi spiritus praedicator,
multas ecclesias per Priscam et Maximillam, nobiles et opulentas
feminas, primum auro corrupit, dein heresi polluit.
dimittam uetera,
ad uiciniora transcendam. Arrius, ut orbem caperet, sororem principis
ante decepit. Donatus, per Africam ut infelices quosque fetentibus
pollueret aquis, Lucillae opibus adiutus est. in Hispania
Agape Elpidium, mulier uirum, caecum caeca duxit in foueam successoremque
sui Priscillianum habuit Zoroastris magi studiosissimum
et ex mago episcopum, cui iuncta Galla non gente sed nomine germanam
huc illucque currentem alterius et uicinae hereseos reliquit
heredem.
nunc quoque mysterium iniquitatis operatur; duplex
sexus utrumque supplantat, ut illud propheticum cogamur adsumere:
clamauit perdix, congregauit, quae non peperit,
faciens diuitias suas non cum iudicio.
in dimidio dierum derelinquent eum et nouissimum eius erit insipiens.
Illud uero, quod ad decipiendos quosque postea huic sententiae
coaptarunt: \'non absque dei gratia\' cum prima legentes fronte
decipiat, introspectum et diligentissime uentilatum decipere non
potest. ita enim dei gratiam ponunt, ut non per singula opera
eius nitamur et regamur auxilio, sed ad liberum referunt arbitrium
et ad praecepta legis ponentes illud Isaiae: legem enim in
adiutorium dedit deus, ut in eo deo referendae sint
gratiae, quod tales nos condiderit, qui nostro arbitrio possimus et
Mn 2 anthiocenus p reppertor (pr. p exp.) M
3 marchion ll decepturam Ma.c. deceptoruin Mp.c. decipiendos g 4 praeparet
Ma.c.n appelles3/p felumenen M philomenen n 7 auro 0111.n deinde
n 8 corrumperet (t s.l.m2)n deciperet; 9 affricam n fet. n foet. p
11 helpidium p uirum om.M 10 sui] qui c 12 cui] cum n germanam
(alt. m del.)n 19 dimidio] medio n derelinquet eas g eam Mp.c.
21 decip.] add. homines g 23 intro inspectum M 25 eius in mg.M
ad om.n referantur M praeferant n 26 in-deus] deus in adiutorium
posuit g 26 in s.l.p 28 possumus n
et non intellegunt ista dicentes, quod
per os eorum intolerabilem blasphemiam diabolus sibilet. si enim in
eo tantum dei est gratia, quod propriae nos condidit uoluntatis et
libero arbitrio contenti sumus, nec ultra eius indigemus auxilio, ne,
si indiguerimus, liberum frangatur arbitrium, ergo nequaquam ultra
orare debemus nec illius clementiam precibus flectere, ut accipiamus
cotidie, quod semel acceptum in nostra est potestate. istius modi
homines tollunt orationem et per liberum arbitrium non homines
propriae uoluntatis sed dei potentiae factos esse se iactant, qui
nullius ope indiget. tollantur et ieiunia omnisque continentia.
quid
enim mihi necesse est laborare, ut accipiam per industriam, quod
semel meae factum est potestatis? hoc, quod dico, non est meum
argumentum; unus discipulorum eius, immo iam magister et totius
ductor exercitus et contra apostolum uas perditionis, per soloecismorum
et non — ut sui iactitant — syllogismorum spineta decurrens
sic philosophatur et disputat:
\'si nihil ago absque dei auxilio et per singula
opera illius est omne, quod gessero, ergo non ego, qui laboro,
sed dei in me auxilium coronabitur frustraque dedit arbitrii potestatem,
quod inplere non possum, nisi ipse me semper adiuuerit.
destruitur enim uoluntas, quae alterius ope indiget. sed liberum
dedit arbitrium deus, quod aliter liberum non erit, nisi fecero, quod
uoluero. ac per hoc aut utor semel potestatem, quae mihi data est,
ut liberum seruetur arbitrium, aut, si alterius ope indigeo, libertas
in me arbitrii destruitur\'.
Qui haec dicit, quam non excedit blasphemiam? quae hereticorum
uenena non superat? adserunt se per arbitrii libertatem
nequaquam ultra necessarium habere deum et ignorant scriptum:
quid habes, quod non accepisti? s i autem a
scil. Caelestius? 14 cf. Act. 9, 15 28 I Cor. 4, 7 2 intoller. n 3 tantum e.r taraen lIân dei 011/.11 7 est in nostra n
8 tollant n 9 se esse g
quam nos libenter amplectimur, ita dumtaxat, ut agamus semper
gratias largitori sciamusque nos nihil esse, nisi, quod donauit, in
nobis ipse seruauerit dicente apostolo: non est uolentis
neque currentis sed miserentis dei. uelle et currere
meum est, sed ipsum meum sine dei auxilio non erit meum. dicit
enim idem apostolus: deus est, qui operatur in uobis
et uelle e et perficere, et saluator in euangelio: pater
meus usque modo operatur et ego operor.
semper largitor semperque donator est. non mihi sufficit, quod
semel dedit, nisi semper dederit. peto, ut accipiam, et cum accepero,
rursum peto. auarus sum ad accipienda beneficia dei nec ille deficit
in dando nec ego satior in accipiendo. quanto plus bibero, tanto
plus sitio. legi enim psalmistae uoce cantari: gustate et
uidete, quoniam suauis est dominus. omne, quod
habemus bonum, gustus est domini. cum me putauero ad calcem peruenisse
uirtutum, tunc habebo principium. principium enim
sapientiae timor domini, qui expellitur atque destruitur
caritate.
haec est in hominibus sola perfectio, si inperfectos esse
se nouerint. et uos, inquit, cum omnia feceritis, dicite:
serui inutiles sumus: quod debuimus
facere, fecimus. si inutilis est, qui fecit omnia, quid de illo
dicendum est, qui explere non potuit? unde et apostolus ex parte
accepisse et ex parte conprehendisse se dicit et necdum esse perfectum,
praeteritorum obliuisci et in futurum se extendere. qui
semper praeteritorum obliuiscitur et futura desiderat, ostendit se
110, 10 19 cf. I Ioh. 4, 18 21 *Luc. 17, 10 24 cf. I Cor. 13, 9—12
26 cf. Phil. 3, 12-13 M deo gr. ag. n lib. arb. Q 3 est] non (s.t.m2) est n
ut s.l.M 4 scimus enim n 5 nobis semper ipse n reseruauerit p 6 miserantis
n 7 sed om..p dei semper aux. Mp 8 est om.M nobis Mn 11 dominator
n 12 donauit g donauerit g 13 rursus g 14 nec—acc. om.n
15 psalm. uoce] a psalmista g 17 domini] dns A peruenire n 18 habebo]
bibo M enim om.L1 20 est in om.ç 21 se s.l.M.p 22 debemus n
24 expleri n 25 alt. et om.n 26 praeteritorumque np extendisse n
quod autem sursum deorsum
iactitant liberum a nobis arbitrium destrui, audiant e contrario eos
arbitrii destruere libertatem, qui male eo abutuntur aduersum beneficium
largitoris. quis destruit arbitrium? ille, qui semper agit deo
gratias et, quodcumque in suo fluit riuulo, ad fontem refert, an qui
dicit: \'recede a me, quia mundus sum; non habeo te
necessarium\'. dedisti enim mihi semel arbitrii libertatem, ut faciam,
quod uoluero; quid rursum te ingeris, ut nihil possim facere, nisi tu
in me tua dona conpleueris? fraudulenter praetendis dei gratiam, ut
ad conditionem hominis referas et non in singulis operibus auxilium
dei requiras, ne scilicet liberum arbitrium aidearis amittere, et, cum
dei contemnas adminiculum, hominum quaeris auxilia\'?
Audite, quaeso, audite sacrilegium: \'si\', inquit, \'uoluero
curuare digitum, mouere manum, sedere, stare, ambulare, discurrere,
sputa iacere, duobus digitulis narium purgamenta decutere, releuare
aluum, urinam digerere, semper mihi auxilium dei erit necessarium?
\' audi, ingrate, immo sacrilege, apostolum praedicantem:
siue manducatis siue bibitis siue aliud quid
agitis, omnia in nomine domini agite et illud
Iacobi: age nunc qui dicitis: hodie et cras proficiscemur
in illam ciuitatem et faciemus
illic annum unum et negotiemur et lucremurqui
nescitis de crastino; quae est enim uita
uestra? aura enim estis siue uapor paululum
apparens, deinde dissipata- pro eo, quod debeatis
dicere: si dominus uoluerit et uixerimus,
ut faciamus hoc aut illud. nunc autem exultatis
in superbiis uestris; omnis istius modi
om.M 2 a om.M audi*(s.l. a m2)nt A 4 liberum
(s.l.) arb. M deo agit M 5 suo] quo (q eras.)n fluit riu.] riu. fuit g
referat (a exp.)M 8 uolo p 9 gratiam dei n ut] om. et s.l. si M 10 condicionem
p et] e(s.l. u)t M 12 quaeras M 13 sacrilegum M 15 descu-
tere n leuare(ea; lauare)aluum n uel aluum purgare p 16 degerere Ma.c.m2p
nec. erit g 19 dei p age (s.l. t agite) 111 ecce n 20 quid A et] aut c
22 unum om.ł\' pr. et] ut Q 23 enim est g 24 enim est M est enim g
25 dein na.c.m2p dissipati n -tur p disputat (seq.ras. 1—2 litl.)M debebatis
M 27 ut fac.] faciemus Mp.c.; add. aut g
gloriatio pessima est.
iniuriam tibi fieri putas et destmi
arbitrii libertatem, si ad deum semper auctorem recurras, si ex
illius pendeas uoluntate et dicas: oculi mei semper ad
dominum, quoniam ipse eruet de laqueo pedes
meos ? unde et audes lingua proferre temeraria unumquemque
suo arbitrio regi ? si suo regitur arbitrio, ubi est auxilium dei ? si
Christo rectore non indiget, quomodo scribit Hieremias: nonest
in homine uia eius et: adomino gressus hominis
diriguntur ? facilia dicis dei esse mandata et tamen
nullum proferre potes, qui uniuersa conpleuerit.
responde mihi: facilia
sunt an difficilia? si facilia, profer, quis ea inpleuerit et cur
Dauid in psalmo canat: qui fingis dolorem in praecepto
et iterum: propter uerba labiorum tuorum
ego custodiui uias duras et dominus in euangelio:
intrate per angustam portam et: diligite inimicos uestros et:
orate pro his, qui persequuntur
uos? sin autem difficilia, cur ausus es dicere facilia dei esse
mandata, quae nullus inpleuerit? non intellegis tuas inter se pugnare
sententias? aut enim facilia sunt et infinita est multitudo
hominum, qui ea inpleuerint, aut difficilia et temere dixisti esse
facile, quod difficile est.
Soletis et hoc dicere, aut possibilia esse mandata et recte
a deo data aut inpossibilia et non in his esse culpam, qui accepere
mandata, sed in eo, qui dedit inpossibilia. numquid praecepit mihi
deus, ut essem, quod deus est, ut nihil inter me esset et dominum
creatorem, ut maior essem angelorum fastigio, ut haberem, quod
angeli non habent? de illo scriptum est quasi proprium: qui
peccatum non fecit nec dolus inuentus est
16, 4 15 Matth. 7, 13 Matth. 5, 44 etc. 16 *Matth. 5, 44 27 *Esai. 53, 9 n 3 ad dom. semper n 4 euellit A euellet;
5 quemquem p quo que n a.c. 6 arb. suo q arb. reg. g alt. si] et si M
7 scripsit n ieremias łJ 8 deo wp 9 dicimus M esse dei n dei om.M
praecepta A 11 sunt om.n si fac. om.n 12 laborem A praeceptum A
13 uerba ex umbra m?n 16 iis g persec. Mnp 17 sin ex sia A si p esse
deiM 18 repugnareç 21 est s.l.m2n 23 accipere A,na.c. acceperi(ns.Z.)tM
25 et 8.1. A 27 qui pecc. proprium n 28 est orn.ç
in ore eius.
si hoc et mihi commune cum Christo est, quid ille
habebit proprium? alioquin per se tua sententia destruitur. adseris
posse hominem esse sine peccato, si uelit, et post grauissimum somnum
ad decipiendas rudes animas frustra conaris adiungere: \'non
absque dei gratia\'. si enim semel per se homo potest esse sine peccato,
quid necessaria est gratia dei ? sin autem sine illius gratia nihil potest
facere, quid necesse fuit dicere posse, quod non potest?
\'potest\', inquit,
\'esse sine peccato, potest esse perfectus, si uoluerit\'. quis enim
Christianorum non uult esse sine peccato aut quis perfectionem
recusat, si sufficit ei uelle et statim sequitur posse, si uelle praecesserit?
nullusque Christianorum est, qui nolit esse sine peccato:
omnes ergo sine peccato erunt, quia omnes cupiunt esse absque
peccato. et in hoc ingratis teneberis, ut, qui aut nullum aut rarum
quemque sine peccato proferre potes, omnes absque peccato esse
fatearis. \'possibilia\', inquit, \'mandata dedit deus\'. et quis hoc negat?
sed quomodo haec sit intellegenda sententia, uas electionis apertissime
docet; ait enim: quod erat inpossibile legis,
in quo infirmabatur per carnem, deus filium
suum mittens in similitudine carnis peccati
et de peccato condemnauit peccatum in carne
et iterum: ex operibus legis non iustificabitur
omnis caro.
quod ne de lege tantum Moysi dictum putes et
non de omnibus mandatis, quae uno legis nomine continentur, idem
apostolus scribit dicens: consentio enim legi dei iuxta
interiorem hominem; uideo autem aliam legem
in membris meis repugnantem legi mentis
meae et captiuantem me in lege peccati,
quae est in membris meis. miser ego homo.
sua n de(i)structur Mnp
3 post] per n 4 non ex si m2n 5 homo per se g 6 dei gratia M si p
7 inquis n 11 que om.!; est om. n nollit (pr. 1 exp.) n non uelit p
12 quia] quod n; add. utique!; absque] sine n 13 ingratus (s.l. 1 ingra-
tisM)AMp qui aut] quia M aut (exp.,s.l. quia m2)n 14 quemquam c
sine M esse posse M 15 inquis n madata n 16 int sit. g 19 similitudinem
Q 20 damnauit n carne] add. ut iustificatio impleretur in nobis 11
22 moysi tantum M putes om.n et-mandatis om..\\) 25 autem] enim ll1
Reclamabis et dices Manicheorum dogma nos sequi et
eorum, qui de diuersis naturis ecclesiae bella concinnant, adserentium
malam esse naturam, quae inmutari nullo modo possit. hoc
non mihi sed apostolo inputa, qui nouit aliud esse deum, aliud
hominem, aliam carnis fragilitatem, aliam spiritus fortitudinem.
caro enim desiderat contra spiritum et spiritus
contra carnem et haec inuicem sibi aduersantur,
ut non, quae uolumus, ipsa facia- mus. a me numquam audies malam esse naturam, sed, quomodo
sit carnis fragilitas disserenda, ipso, qui scripsit, docente discamus.
interroga eum, quare dixerit: non enim, quod uolo, hoc
operor, sed, quod odi malum, illud facio, quae
M 4 quia] quod n 7 hoc]
illud ç,om.M si Mp 8 nolo] odi p illud] hoc g 10 ego om.ç habitat
(ex habeat) in me M 11 quoniam] quod c 13 operari] perficere c 15 si Mp
16 pr. ego om.ç facio] ago A 17 in me hab. M 18 nos] eos Ap.c.m2 \' 19 adserent
A 20 immo(u s.l.m2)tari n et hoc g 22 homo esse M esse hom. 5
23 et 24 aduersus M 23 et om.111 24 et om.n 25 quaecumque n
26 malum Mna.c. 27 deserenda np.c.m2 qui n prescripsit p 28 quare hoc
obice deo fortiorem calumniam, quare,
cum adhuc in utero essent Esau et Iacob, dixerit: Iacob dilexi,
Esau autem odio habui. accusa eum iniquitatis, cur
Achar, filius Charmi, de Hierichuntina praeda aliqua furatus sit
et tanta milia hominum illius uitio trucidata sint, quam ob rem filii
Heli peccauerint et omnis paene populus extinctus arcaque sit
capta, Dauid peccauit, ut numeraret populum, et cur in toto
Istrahel tanta hominum caesa sint milia, et ad extremum — quod solet
nobis obicere contubernalis uester Porphyrius- qua ratione clemens
et misericors deus ab Adam usque ad Moysen et a Moysi usque ad
aduentum Christi passus sit uniuersas gentes perire ignorantia
legis et mandatorum dei.
neque enim Britanni, fertilis prouincia
tyrannorum, et Scythiae gentes omnesque usque ad oceanum per
circuitum barbarae nationes Moysen prophetasque cognouerant.
quid necesse fuit in ultimo uenire tempore et non, prius quam innumerabilis
periret hominum multitudo ? quam quaestionem beatus
apostolus ad Romanos scribens prudentissime uentilat. ignoras haec
et dei concedis scientiae; dignare et ista nescire, quae quaeris.
12 cf. I Reg. capp. 2-4 14 cf. IT Reg. c. 24 23 cf. Rom. c. 9 n a.c. 2 et non uult om.M et non quod (del.) uult n 3 tu
om.M 4 figm. fig. dic. n 7 autem om..Jln 8 fort.] factori (ex -re) M
9 adhuc cum g 10 autem om.n 11 achar (c/. LXX) A,np.c.m2 achan eel.
hiericunth. M hierechunt. n hierecunt. A Ierichunt. g 12 sint] s M 13 Eli c
peccauerunt n 14 peccarit Engelbrecht enumeraret c 15 istrahel A israhel n
isrl M ihl p lsraele e sint A,Mp.c. sunt cet. 16 porphirius p phorphir(i s.l.)us
n 17 Moysi] moyse Mp.c.r; moysen p alt. ad om.n 19 britanni A
britannia (pr. n exp.) n brittania ikfp fertiles A 20 scythie A scythica« M
scithicae n sciti (ras.I-2 litt.) cae p Scoticae £ 22 fuit eum g uenire
tempore] tempore (s.l. incarnari xpm add,) M prius (quam s.l.add.m2) n
24 ignorans Mp 25 concedit p concedens M alt. et] et tu M igitur et tu g
concede deo potentiam sui, nequaquam te indiget defensore.
ego miserabilis,
qui tuas expecto contumelias, qui illud semper lego:
gratia salui facti estis et: beati, quorum remissae
sunt iniquitates et quorum tecta sunt
peccata, ut de mea fragilitate loquar, noui me multa uelle,
quae sancta sunt, et tamen inplere non posse — spiritus enim fortitudo
ducit ad uitam, sed carnis fragilitas reducit ad mortem - et audio
dominum commonentem: uigilate et orate, ne intretis
in temptationem. spiritus promptus, caro
autem infirma.
Frustra blasphemas et ignorantium auribus ingeris nos
liberum arbitrium condemnare. damnetur ille, qui damnat. ceterum
nos ab eo differimus brutis animalibus, quod liberi arbitrii conditi
sumus, sed ipsum liberum, ut diximus, arbitrium dei nititur
auxilio illiusque per singula ope indiget, quod uos non uultis, ut,
qui semel liberum habet arbitrium, deo adiutore non egeat. liberum
arbitrium dat liberam uoluntatem et non statim ex libero arbitrio
facit deum, qui nullius opibus indiget.
tu ipse, qui perfectam et
deo aequalem in hominibus iustitiam iactitas et peccatorem esse te
confiteris, responde mihi, uelis an nolis carere peccato. si uis, quare
iuxta sententiam tuam non inples, quod desideras? sin autem non
uis, contemptorem te praeceptorum dei esse demonstras. si contemptor
es, utique et peccator. si peccator, audi tibi scripturam loquentem:
peccatori dixit deus: quare tu enarras
iustitias meas et adsumis testamentum meum
per os tuum? tu autem odisti disciplinam et
proiecisti uerba mea retrorsum.
uerba dei dum
excipio M
-4 iniquitatis d 6 sancta] facienda ç 7 deducit p ducit g 9 spiro quidem n
promtus M prumptus L1 ; add. est n 11 blasfemas A 12 condempnare-
dampnetur-dampuat n 13 nos ab] ncin ex g diff. a g quod ex ut M
arbitrii om.n 15 uultis] add. sed id uultis g 16 hab. lib. g non exp.M
18 facit deum] homo facit, sed domini auxilio g ope M aequalemque deo n
19 te esse g te n 21 si p autem in mg.L1 22 contemtorem Mp contemtor
£ 23 es, utique] utique est (s.l. es m2)M si peccator om.L1 tibi
om..Jl dicentem A 25 et] et quare n assumis ..iUp.c..p assumes Ma.c. adsumes
An 26 autem] uero g 27 uerba mea] sermones meos A
terrarum facienda et non facienda decernis. sed non est ita, ut
loqueris; aliud in tua mente uersatur. quando enim te dicis peccatorem
et posse hominem sine peccato esse, si uelit, illud uis intellegi,
te quidem sanctum esse et omni carere peccato, sed per
humilitatem peccati nomen adsumere, ut alios potius laudes et
tibi detrahas.
Illud quoque argumentum uestrum ferre quis possit?
dicitis his uerbis: \'aliud est esse, aliud esse posse\'. esse non est in
nostra positum potestate, esse autem posse generaliter dici, quod,
licet alius non fuerit, tamen possit esse, qui esse uoluerit. rogo,
quae est ista argumentatio: posse esse, quod numquam fuit,
posse fieri, quod nullum fecisse testeris, id cuilibet tribuere,
qui an futurus sit ignores, et dare nescio cui, quod in patriarchis,
prophetis et apostolis fuisse nequeas adprobare?
audi ecclesiasticam
simplicitatem siue rusticitatem aut inperitiam, ut uobis
uidetur. loquere, quod credis; publice praedica, quod secreto discipulis
loqueris. qui dicis te habere arbitrii libertatem, quare non
libere, quod sentis, loqueris? aliud audiunt cubiculorum tuorum
secreta, aliud nostrorum populi. etenim uulgus indoctum non
potest arcanorum tuorum onera sustentare nec capere solidum
cibum, quod infantiae lacte contentum est.
necdum scripsi et
comminaris mihi rescriptorum tuorum fulmina, ut scilicet hoc timore
perterritus non audeam ora reserare, et non animaduertitis
idcirco nos scribere, ut uos respondere cogamini et aperte aliquando
. dicere, quod pro tempore, personis et locis uel loquimini uel tacetis.
nolo uobis liberum esse negare, quod semel scripseritis. ecclesiae
uictoria est uos aperte dicere, quod sentitis. aut enim idem responsuri
estis, quod et nos loquimur, et nequaquam eritis aduersarii sed
Mn 4 et] nec n 6 ass. Mp 9 est-posse] est (s.l.) esse posse
(s.l. a.liud esse add.)M 10 dicit J) 11 alius] aliquis p 12 fuerit g 15 profetis
A in prophetis n et om.c adpr. An appr. eet. 16 aut] audi p
17 disc. tuis n 18 arb.] liberi arb. M 19 eloqueris M 20 rostrorum g
21 archanorum n,.pa.c. 23 nescriptorum (ne exp.) n flumina n 24 animaduertis
da.c.,p animaduertisti M aduertisti n 26 discere Mp.c. loquemini L1,
.ţ>a.c. 27 scripsistis M ecclesiae uictoria est om..ţ> 28 enim om.n
quod omnes cognoscent ecclesiae, quid sentiatis. sententias uestras
prodidisse superasse est. patet prima fronte blasphemia. non
necesse habet conuinci, quod sua statim professione blasphemum
est.
minamini nobis responsionem, quam uitare nullus potest,
nisi qui omnino non scribit. unde nostis, quid dicturi simus, ut responsionem
paretis? forsitan uestra dicemus et frustra ingenii
uestri acuitis stilum. Eunomiani, Arriani et Macedoniani nominibus
separati, inpietate concordes nullum nobis laborem faciunt;
loquuntur enim, quod sentiunt. sola haec heresis est, quae publice
erubescit loqui, quod secreto docere non metuit. magistrorum silentia
profert rabies discipulorum. quod audierunt in cubiculis, in
tectis praedicant, ut, si placuerit audientibus, quod dixerunt,
referatur ad gloriam magistrorum, si displicuerit, culpa sit discipuli,
non magistri. ideo creuit uestra heresis et decepistis plurimos
maximeque eos, qui adhaerent mulieribus et sciunt se peccare non
posse, quia semper docetis, semper negatis, et audire meremini
illud propheticum: gloria illis in partubus et parturitionibus.
da illis, domine. quid dabis illis?
uuluam sterilem et ubera arentia. feruet animus,
non possum uerba cohibere. epistolaris angustia non patitur longi
operis magnitudinem. nullius in hoc opusculo nomen proprie tangitur;
aduersus magistrum peruersi dogmatis locuti sumus. qui
iratus fuerit atque rescripserit, suo quasi mus prodetur indicio
ampliora in uero certamine uulnera suscepturus.
Multi anni sunt, quod ab adulescentia usque ad hanc aeta-,
tem diuersa scripsi opuscula, semperque habui studium audientibus
nostra na.c.m2 uincimus A 3 blasfemia An 4 sua om.M blasfemum
A blasfemium (i del.)n 6 qui ex quod M scripsit p sumus Mn
7 forsitam Aa.c. dicimus A.Ma.c. 8 acuetis g eunomiiiiani A arriani
aut enim bona erunt et contradicam eorum calumniae aut reprehensibilia
et confitebor errorem malens emendare quam perseuerare
in prauitate sententiae. et tu ergo, doctor egregie, aut defende, quod
locutus es, et sententiarum tuarum acumina adstrue eloquio subsequenti,
ne, quando tibi placuerit, neges, quod locutus es, aut, si
certe errasti quasi homo, libere confitere et discordantium inter
se redde concordiam.
in mentem tibi ueniat tunicam saluatoris nec
a militibus fuisse conscissam. fratrum inter se cernis iurgia et rides
atque laetaris, quod alii tuo nomine, alii Christi appellentur. imitare
Ionam et dicito: si propter me est ista tempestas,
tollite me et mittite me in mare. ille humilitate
proiectus est in profundum, ut in typum domini gloriosius surgeret;
tu superbia ad astra sustolleris, ut de te loquatur Iesus: uidebam
satanan quasi fulgur de caelo cadentem.
Quod autem in scripturis sanctis iusti appellantur ut Zacharias
et Helisabeth, Iob, Iosaphat et Iosias et multi, quorum nominibus
sacra scriptura contexta est, quamquam in promisso opere plenius
— si dominus gratiam dederit — dicturus sim, tamen in praesenti
epistula hoc breuiter strinxisse sufficiat, quod iusti appellentur, non
20 *Luc. 10, 18 om.n se ita p 6 ut ex et M cartulas n,$a.c.; add. ex integro g
7 repperierunt na.?. 11 astrue p astruae lalt. a exp.) M 12 placuerit om.A!
13certeom.fi 14 mente n tonicam Mp.c.m2\\add. conscissam n 15 conscissam
om.n 16 appellantur M 17 est om.Mn 18 pr. me om.Mn alt.
me om.ç 19 deiectus g gloriosus n resurgeret g 20 per superbiam n
p.c.m2p 21 satanam p quasi fulgur om.Jf sicut g fulgor n cad. de
coelo g 22 multi iusti g appellentur g ut] et M 23 elisabeth M elishabet
n 24 sancta M 25 grato dom. g ds M 26 perstrinxisse g appellantur
n
quod omni uitio careant, sed ex maiori parte uirtutum.
denique et
Zacharias silentio condemnatur et Iob suo sermone reprehenditur
et Iosaphat et Iosias, qui iusti absque dubio scripti sunt, iecisse
narrantur, quae domino displicerent. quorum alter inpio auxilium
tulit et correptus est a propheta, alter contra praeceptum domini ex
ore Hieremiae occurrit Nechao, regi Aegyptio, et interfectus est, et
tamen uterque iustus appellatur. de ceteris non est huius temporis
scribere; neque enim a me librum [sed epistulam] flagitasti, qui
dictandus ex otio est, et omnes oppositiones eorum Christi auxilio
destruendae. quod nobis sanctarum scripturarum testimoniis adserendum
est, in quibus cotidie credentibus loquitur deus.
illudque per
te sanctae atque inlustris domus conciliabulum precor atque commoneo,
ne per unum aut — ut multum — tres homunculos suscipiant
tantarum faeces hereseon aut — ut parum dicam — infamiam, ut, ubi
primum uirtus et sanctitas laudabatur, ibi praesumptionis diabolicae
et sordidissimae societatis turpitudo uersetur. sciantque se, qui
huiusce modi hominibus opes suggerunt, hereticorum multitudinem
congregare et Christi hostes facere et nutrire aduersarios eius frustraque
aliud lingua praetendere, cum manu sentire aliud conprobentur.
II Par. 35, 20-25. Hier. c. 22 n ex Mn quod ç,um.ţJ polleant parte uirtutum p parte uirtutum
commendentur g 2 silentio om.}! suo] sub g 3 scripti] dicti g 4 domino
om.n 5 contra ex cu M 6 ieremiae p egyptio n aegipti p interemptus
n 7 appellantur n non est s.l.M 8 librum sed epistolam a me n
sed epistulam seclusi 9 est ex otio g oblatrationes g 10 ads. An ass. eel.
12 atque] et g inl. An,Ma.c. ill. Mp.c.ţJ 13 ut om.MţJ 14 feccs M feccos
(pr. c exp.)n haereseon Ap heres(i s.l.)um M parum] pure ex purum M
- 15 presumtionis M 16 se om.ç 17 suggerent n haer. Ap 18 enutrire ç
19 protendere M manus (s exp.n) Mn comprobetur n;add. explicit ad ctesifontem
A explicit epistola ad thesiphontcm u
Domino uere sancto et omni mihi affectione uenerabili papae
Augustino Hieronymus in Christo salutem.
Uirum honorabilem, fratrem meum, filium dignationis tuae,
Orosium presbyterum et sui merito et te iubente suscepi. sed incidit
tempus difficillimum, quando mihi tacere melius fuit quam
loqui, ita ut nostra studia cessarent et iuxta Appium canina exerceretur
facundia. itaque duobus libellis tuis, quos meo nomini
dedicasti, eruditissimis et omni eloquentiae splendore fulgentibus
ad tempus respondere non potui, non quo quicquam in illis reprehendendum
putem, sed quia iuxta beatum apostolum unusquisque
in suo sensu abundet, alius quidem sic,
alius autem sic.
certe, quicquid dici potuit et sublimi ingenio
de scripturarum sanctarum hauriri fontibus, a te positum atque
8 cf. Sallust. Hist. II 37 Dietsch = IV 54 Maurenbrecher. Lactant. Diuin.
Inst. VI 18, 26. Hieron. Epist. 119, 1, 3 12 Rom. 14, 5 13 *I Cor. 7, 7 a = Ambrosianus 0 210. sup. s. VII. = Escorialensis & I. 14 s. VIII-IX. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. 5 s Parisinus lai. 12163 s. IX. D = Vaticanus lat. 355+356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. B = Berolinetisis lat. 18 s. XII. Haec epistula est inter Augustini epistulas CLXXII (III p. 636 Goldb.);
dc titulo c/. adnot. ad epist. LXVII
mihi autem decretum est te amare, suscipere, colere, mirari tuaque
dicta quasi mea defendere — certe et in dialogo, quem nuper edidi,
beatitudinis tuae, ut dignum fuerat, recordatus sum — magisque
demus operam, ut perniciosissima heresis de ecclesiis auferatur, quae
semper simulat paenitentiam, ut docendi in ecclesiis habeat facul- .
tatem, ne, si aperta se luce prodiderit, foras expulsa moriatur.
Sanctae et uenerabiles filiae tuae Eustochium et Paula et genere
suo et exhortatione tua digne gradiuntur specialiterque salutant
beatitudinem tuam, omnis quoque fraternitas, quae nobiscum domino
saluatori seruire conantur.
sanctum presbyterum Hrmum
anno praeterito ob rem earum Rauennam et inde Africam Siciliamque
direximus, quem putamus iam in Africae partibus commorari.
sanctos tuo adhaerentes lateri ut meo obsequio salutes, precor.
litteras quoque meas ad sanctum presbyterum Firmum direxi,
quae si ad te uenerint, ei dirigere non graueris. incolumem te et mei
memorem Christus dominus custodiat, domine uere sancte et beatissime
papa.
1 disertum d,Ba.c.w2 tuam s.l.m2B 2 me tmnn] meum a causam AC
3 deserimus aa.c.m2 dixerimus D si in ras.mZB diuersis 5 4 animae M
5 decretum] de ceterum 5 statutum ADMCB est om.3 te amare] eum (tuumm2)re
a; add. te s suscepere aa.e. suspicere ADC,Mp.c.m2 coler Aa.c.m2C
6 et s.l.m2A,om. ä. dialogo] alio loco AC
Grandem Latini sermonis in ista prouincia notariorum patimur
3
in editione Septuaginta, quae asteriscis ueribusque distincta est;
pleraque enim prioris laboris ob fraudem cuiusdam amisimus.
Dilectissimo fratri Aurelio Innocentius.
Piissimum iter ad nos perueniendi tuas affectiones bene conpresbyter
noster credidit Hieronymus. conpatimur gregis nostri
membro et, quod faciendum duximus uel facere potuimus, sumus
uelociter executi. germanitas tua, frater karissime, citius litteras
memorato reddere festinet.
Dilectissimo filio Hieronymo presbytero Innocentius.
Numquam boni aliquid contentionem fecisse in ecclesia testatur
apostolus et ideo hereticorum correptiones primas fieri iubet magis
quam diuturna duci conlatione. quae regula dum neglegenter
aspicitur, malum non uitatur, quod cauendum est, sed augetur.
20 tamen, quoniam dolor gemitusque tuus ita uiscera quatit noscra,
ut non * * tractandi consulendique sit, primum constantiae tuae
uersibusque AlDMC obelibusque ℬ uerubusque g 4 ob fraudem] fraude ℬz o = Vaticanus lat. 3787 saec. XI. In Auellana quae dicitur collectione (CSEL uol. XXXV) est haec epistula
XLIV (p. 98 Guenther)
quod ergo possumus, condolemus. si deposueris
autem apertam manifestamque in homines aliquos accusationem,
aut iudices conpetentes tribuam aut, si aliquid urgentius sollicitiusque
nobis fieri potest, non retardabo, fili dilectissime. tamen episcopo
fratri meo Iohanni scripsi, ut circumspectius agat, ne quid \'
circa ecclesiam sibi creditam adhuc tale aliquid fiat, quale prouidere
et propellere, ne accidat, etiam ipsi sit et postea molestissimum.
Dilectissimo fratri Iohanni Innocentius.
Direptiones, caedes, incendia, omne facinus extremae dementiae
generosissimae sanctae uirgines Eustochium et Paula deplorauerunt
in locis ecclesiae suae perpetrasse diabolum; nomen
enim hominis causamque reticuerunt. quod etsi ambiguum non
sit a quo commissum, oportuit tamen custodiam germanitatem
tuam gregis illius sollicitius prouidere, ne quid huius modi oriretur,
quod cum aliorum periculo tuam lacessit neglegentiam.
tamice gregem
domini et tales agnas incendio, armis et persecutionibus nudas, debiles
post suorum caedes et mortes uix uiuere audiuimus: nihil mouet
Vallarsi 2 qui Baronius narrasti Vallarsi narrastis o
3 tuarum te g tu aure o item] itaque Baronius idem (= iidem) Engelbrecht
4 tanta—scena
uide, frater, antiqui hostis insidias et spiritu
boni rectoris peruigila, ut haec, quae ad nos opinione magis quam
accusatione manifesta delata sunt, uel corrigantur uel retundantur,
ne ius ecclesiasticum de labefactatis causas eum, qui non defenderit,
praestare conpellat.
Domino uere sancto atque omni mihi affectione uenerabili
Ripario Hieronymus in Christo salutem.
Christi te aduersum hostes catholicae fidei bella bellare tuis
litteris et multorum relatione cognoui uentosque esse contrarios et
in perditionem mutuam fautores esse perditionis, qui defensores
saeculi esse deberent; tamen scias in hanc prouinciam nullis humanis
Carafa peruigili aut o 10 causis Caraja u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII. y = Vallicellianus D. 2 s. XIV. v = Corsinianus 41. G. 18 s. XF. <p = Cantabrigiensis uniuersitalis 409 + 410 s. XV. X = Vaiicanus lat. 368 s. XV. = Mazarinianus 574 s. XV. = Parisinus lat. 1891 s. XV. titulo caret u ad riparium g hieronimus ad ripparium vx beati hieronimi
presbiteri ad riparium cp epla beati iheronimi presbiteri ad riparium presbiterum
B hieronymus ad riparium exhortatoria ad defendendū (sic) ecclesiam et
fidem christi y salutationem (domino—salutem) om.ç mihi] in b 15 (fratri) Rip. Engelbrecht
hieronymus yg iheronimus ub hieronimus
nobis autem melius uisum est locum mutare
quam fidei ueritatem aedificiorumque et mansionis amoenitatem
amittere quam eorum communione maculari, quibus inpraesentiarum
aut cedendum erat aut certe cotidie non lingua sed gladiis
dimicandum. quanta autem passi simus et quomodo excelsa manus
Christi pro nobis in hoste saeuierit, puto te celebri nuntio omnium
cognouisse.
quaeso ergo te, ut arreptum opus inpleas nec patiaris te
praesente non habere Christi ecclesiam defensorem. certe sciat unusquisque,
quod uel tibi sufficiat pro uirili parte, quia non uiribus corporis
sed caritate animi dimicandum est, quae superari numquam
potest. sancti fratres, qui cum nostra sunt paruitate, plurimum te
salutant. puto autem et sanctum fratrem Alentium diaconum tuae
dignationi cuncta narrare fideliter. incolumem te et memorem mei
Christus, dominus noster, tueatur omnipotens, domine uere sancte
et suscipiende frater.
y 2 palestine (—e y) yvX palesthine u cantilenam uvx can-
telenam y nos quoque b uel om.<pq 31entilob 4 in ioppc remorantur tpg
suo opere moriantur cet. 5 -que tpg,om.eet. amęn. X amen. uyvh 6 eorum]
peruersorum codd.praeter <pg maculam X 7 aud-aud u cedendum uyb
credendum cet. non lingua quotidie g cot. uyó quot. cet. gladio <p 8 simus
tpg,vp.e. sumus cet. 9 hoste qcg hostes cet. hostem g celebre ua.c. celebriori
b nuntio omnium tpg omnium nuntio zivX omni nuntio y nuntio b
i
10 ergo] g ( =igitur) u te om.codd.praeter <pg acceptum y 11 presentem x
ecclesia uX scit g 12 sufficiat <pg suffic u sufficit cet. 13 caritate tpg cura
te x circa te (in mg. ut contra eadem manu y) cet. anima b est om.tp qui y
15 alentinum codd.praeter <pQ dyaconum b 16 cucta (alt. c exp.) v ineolumen
X te om.y 18 suscipiende] uere munde y frater] add. finis v
Nescio, qua temptatione diaboli factum sit, ut tuus labor
et sancti Innocentii presbyteri industria et nostrum desiderium ad
praesens nequaquam uideatur habere effectum. deo gratias, quod
te sospitem et fidei calore feruentem inter ipsa diaboli temptamenta
cognoui. hoc meum gaudium est, quando in Christo audio filios meos
dimicare; et istum zelum in nos ipse confirmet, cui credimus, ut pro
fide eius sanguinem uoluntarie fundamus.
euersam nobilem domum
funditus doleo et tamen, quid in causa sit, scire non potui; neque
enim portitor litterarum nosse se dixit. unde dolere possumus pro
amicis communibus et Christi, qui solus potens et dominus est, et
eius clementiam deprecari, licet ex parte dei mereamur offensam, qui
inimicos domini fouemus. optimum autem facies, si cunctis rebus
u = Ambrosianus H. 59. sup. s. XIII. y = Vallicellianus D. 2 s. Xl V. v = Corsinianus 41. G. 18 s. XV. <p = Cantabrigiensis uniuersitahs 409 + 410 s. XV. X = Vaticanus lat. 368 s. XV. = Mazarinianus 574 s. XV.. = Parisinus lat. 1891 s. X V. w = Vaticanus lat. 362 s. XV. x = Barberinus XI. 195 s. XV. H = Harleianus 3169 s. XV. OJ = Parisinus bibl. armamentarii 292 s. XV. u hieronimus appronio filio
vxwco epistola hieronymi ad appronium x epla beati ieronimi ad apronium (o epla
beati iheronimi presbiteri ad apronium 6 beati hieronimi presbiteri ad apronum
(sic) epistola \'P hieronymus ad propanum ut in bono opere et proposito assumptis
(-us JU) firmiter perseueret et quod sancta loca uisitet exhortatoria IJH y υϕℊμ temperatione
et licet uenena pectoris non amiserint, tamen os inpietatis
non audent aperire, sed sunt sicut aspides surdae et obturantes
aures suas. sanctos fratres saluto. nostra autem domus
secundum carnales opes hereticorum persecutionibus penitus euersa
Christo propitio spiritalibus diuitiis plena est. melius est panem
manducare quam fidem perdere.
u praecipue om.x loca sancta ro hinc w 2 licet] quamquam
yp, uenia uel uenena cu 4 saluto yqpQ/u saluta cet. 5 ope ro persequut.
ug 6 spiritalibus uvyq spiritualibus cet. est enim panem g 7 mendicare
u frangere seu perdere Ylt; add. finis v
Prius te, Cypriane, presbyterorum studiosissime, esse de
illorum numero, super quibus audit Moyses: elige presbyteros,
quos tu ipse scis esse presbyteros,
tantum epistulis noueram et beati uiri uocabulum consecutum,
qui in lege dei die ac nocte meditatur.
nunc autem, quia exterioris
quoque hominis nobis inuicem est facta cognitio et post salutationem
dulcesque complexus, quibus sibi amicitia copulatur, ut probes uerum
esse, quod audieram, statim a me postulas, ut difficillimum
psalmum, qui apud Graecos et Latinos octogesimus et nonus inscribitur,
tibi edisseram, non conposita oratione uerborum plausuque
populari, qui solet inperitorum aures decipere atque palpare,
sed oratione simplici et ecclesiastici eloquii ueritate, ut scilicet
15 interpretatio nostra non alio interprete indigeat, quod plerisque
A = Berolinensis lat. 17 s. IX (conlinet extremam partem inde a p. 285, 25
si scribatur). Y — l\'arisiflus lat. 1866 s. IX (coniinet extremam partem inde a p. 285, 25
si scribatur tol. 190x sqq., quam sequitur prior pars inde ab initio usque ad
p. 285, 25 exprimit dexteram
aggrediar opus difficillimum et sanctarum precum tuarum fultus
auxilio illius uersiculi recordabor: dominus dabit uerbum
euangelizantibus uirtute multa.
Ac primo sciendum, quod psalmi istius iuxta Hebraicum
titulus sit: or atio Moysi, uiri dei, iuxta Septuaginta:
oratio Moysi, hominis dei. inter hominem autem et
uirum quid sit, sancta scriptura nos doceat.loquitur quinquagenarius
ad Heliam: homo dei, rex uocat te. cui ille respondit: s i
homo dei ego sum, descendat ignis de caelo
et comedat te et quinquaginta uiros tuos.
ad
Timotheum autem apostolus scribit: tu autem, o homo
dei, haec fuge. porro de uiro idem apostolus instruit: us o 10
autem uos scire, quod omnis uiri caput Christus
sit, caput autem mulieris uir, caput uero
Christi deus.
iste uir est, qui caput uelare non debet, cum
sit imago et gloria dei, et cotidie orans loquitur: nos autem
omnes reuelata facie gloriam domini contemplantes
in eandem imaginem transformamur
a gloria in gloriam sicut a domini spiritu. et
in alio loco: donec perueniamus omnes in uirum
perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis
Christi.
siue igitur uiri siue hominis appellatio sancto uiro competit
et ei, qui uidit deum facie ad faciem et salua facta est anima
eius, cuius ore creaturam mundi — eorum dumtaxat, quae uisibilia
sunt —, conditionem hominis et omnis retro historiae didicimus
1,10 13ITim. 6, 11 14 *I Cor. 11,3 17 cf. I Cor. 11, 7 18*IICor.
3, 18 22 *Eph. 4, 13 25 cf. Ex. 33, 11 et Gen. 32, 30 om. 0 2 explanatione inueniatur 0 hiisO 3 uestramm 0 5 uirtute
multa Yf) 6 primo Y primum cet. liebr. Y ebr. 0 hebreum f) B 7 mosi Y.
8 mosi Y 9 sitj intersitU, Ba.c.mi sacra nos scr. 0 10 helyam f) Eliam s
13 timot. B tymoth. 0 antrm] quoque OB 0 Y, om. eet. 14 uiro dei 5
17 est uir I) 18 dei ct gloria B 19 omnes om. 0 fade] add. dei 0 20 eadem
Y easdem (s exp.) 0 21 a gloiia in] ad B 25 per errorem Rier. ea, quae Gen.
32, 30 I a cob de se dicit, de Moyse dicta esse at lirmat 26 creatura (-re
quod autem in plerisque codicibus nonagesimus octauus habet titulum:
psalmus Dauid, in Hebraico non tenetur hanc habente
scriptura sancta consuetudinem, ut omnes psalmi, qui, cuius sint,
titulos non habent, his deputentur, quorum in prioribus psalmis
nomina continentur.
Quattuor autem psalmi sunt, qui habent \'orationis\' titulum:
sextus decimus, qui inscribitur: oratio Dauid et incipit:
exaudi, deus, iustitiam meam, et octogesimus quintus
similiter: oratio Dauid et octogesimus nonus, qui nunc in
manibus est: domine, refugium factus es nobis,
et centesimus primus, qui habet titulum: oratio pauperis,
cum anxius fuerit et in conspectu domini
effuderit precem suam.
Dauid et pauper, qui, cum diues
esset, pauper pro nobis factus est, refertur ad Christum, qui sedit
super pullum asinae iuxta Zachariam pauper atque mansuetus.
Moyses autem, per quem dominus legem dedit, cuius ore audiuimus
loquentem deum: faciamus hominem ad imaginem
et similitudinem nostram, statimque infertur: et
fecit deus hominem, ad imaginem dei fecit
eum; masculum et feminam fecit illos, ab initio
conditionis hominis usque ad mortem et resurrectionem omnia explicat,
qualis creatus sit, quanto uiuat tempore, quid agat in saeculo,
14 Ps. 85, 1 15 Ps. 89, 1 16 Ps. 101, 1 18 cf. II Cor. 8, 9 19 cf.
Zach. 9, 9 22 Gen. 1, 26 23 *Gen. 1, 27 B numerum h sed in ras. m2B et Y 4 ad om. 0 6 XCIX\' 0
7 e})raico B ten.] habeturO 10 nomina s.J.O 11 quatuor YOf) 13 deus]
domine 0 14 sim. or. Dau.] inclina dne scilicet oratio dauid 0 inclina, domine;
15 es] e B 16 tit. habet ? 17 in consp. dem.] coram dno 1) 18 pauper]
add. refertur ad xpm 0 19 pro nobis pauper OB ref. ad Chr. om. 0
20 zacariam Oa.c.B mansuefactus 0 21 moses Y 24 ad im. suam, ad
im. dei s 25 eum] illum 0 fecit] creauit 0
et quoniam ipse, qui haec scribit, homo est, sub persona sua de
omni generis humani condicione testatur. sunt autem, qui hunc
psalmum siue orationem ad Israheliticum populum referant: quomodo
in solitudine offenderit deum atque conciderit et non meruerit
terram repromissionis intrare — proque patribus ingressi sunt filii —
et rursum placatum expectent deum, quod in Christi conpleatur
aduentu.
\'Oratio\' iuxta grammaticos omnis sermo loquentium est, cuius
etymologian sic exprimunt: \'oratio est oris ratio\'. in scripturis autem
sanctis difficile orationem iuxta hunc sensum legimus, sed eam, quae
ad preces et obsecrationes pertinet.
aiunt Hebraei uno psalmorum
uolumine quinque libros contineri : a primo usque ad quadragesimum
et a quadragesimo primo usque ad septuagesimum primum et a
septuagesimo secundo usque ad octogesimum octauum et ab octogesimo
nono, qui quarti libri initium est et quem nunc disserimus, usque
ad centesimum quintum — in quorum omnium fine duplex \'amen\'
positum est, quod Septuaginta transferunt \'fiat, fiat\' — et a centesimo
sexto usque ad finem instar duodecim prophetarum, qui et
ipsi, cum proprios libellos ediderint, unius uoluminis nomine continentur.
illud autem, quod paene praeterii asserens inter undecim
Moysi psalmos etiam nonagesimum octauum esse, in quo positum
est: exaltate dominum deum nostrum et adorate
scabellum pedum illius. Moyses et Aaron
in sacerdotibus eius et Samuhel in his, qui inuocant
nomen illius, uidetur nostrae sententiae contraire,
quomodo Moysi sit, qui Samuhelem nominet, quem multo post tempore
fuisse cognoscimus.
cuius quaestionis facilis solutio est:
Yp.c.m2 5 non s.l.O meruit B 6 promissionis ?
sintl) 10 etymologian Y e(e f))thimologiam cet. sic in ras. m2 (fuit s .. s) B
n i
explicant 0 15 secundo] . 1. 0 octauum]. IX . 0 20 libros s nom.
uol. 0 22 mosi Y et XC. VIIII (ult. I eras.) 0 23 uesrrum Y B 24 scab.
sanctum f) illius] eius OR; add. quoniam sanctum est B moses Y 25 sa-
muel OB his] eis 0 26 illius Y eius eet. 27 mosi Y samuelem OB
multa post (post multa 0) tempora 0 t)B
poneretur in Hieremia: si steterint Moyses et Samuhel
iuxta illud exemplum, quando homo dei loquitur in
Samaria: altare, altare, haec dicit dominus:
ecce filius nascetur domui Dauid, Iosias nomen
eius.
sciamus quoque errare eos, qui omnes psalmos
Dauid arbitrantur et non eorum, quorum nominibus inscripti sunt.
unde et hunc psalmum uolunt sub nomine Moysi a Dauid esse compositum,
quod scilicet legis dator communem humani generis offensam
et calamitatem et dein expectationem salutis sacro ore describat.
Domine, habitaculum f a ctus es nobis in
generatione et generatione. Septuaginta: domine,
qui sustinet
tempestatem, uel petrae uel tecti quaerit refugium; quem hostis
persequitur, ad muros urbium confugit; fessus uiator tam sole
quam puluere umbrae quaerit solacium; si saeuissima bestia
hominis sanguinem sitiat, cupit, utcumque potuerit, praesens uitare
discrimen: ita et homo a principio conditionis suae deo utitur adiutore
et, cum illius sit gratiae, quod creatus est, illius misericordiae,
quod subsistit et uiuit, nihil boni operis agere potest absque eo,
qui ita liberum concessit arbitrium, ut suam per singula opera gratiam
non negaret, ne libertas arbitrii redundet ad iniuriam
OB mose Y 2 ieremia OB ihezechiele q
steterit q moses Y samuel OB 4 altare ter 0, semel Ba.c.m2 5 domui
0, om. YtjB 8 moyse Ba.c. mosi Y 9 lator 0 10 deinde 0 12 dns B
est 0 13 generatione et generatione Y, t)p.c.m2 \' generationem et generationem
O g. et g. B 14 generatione et generatione Ya.r. 15 abitatione B 17 tristia
Ya.c.fy tristitia Yp.c. tristiciam OB depl. genus 0 22 si] et si B 23 cupit]
add. et nititur s poterit 0 25 illiusque Yq, Bp.c.m2 27 cone. lib. ?
gratiam s.l.Y 28 redundaret s
absque deo nihil esse se nouerit.
quod autem dicit: i n generatione
et generatione, omnia significat tempora et ante
legem et in lege et in euangelii gratia. unde et apostolus dicit:
gratia salui facti estis per fidem et hoc non
ex uobis, sed ex dei dono, et omnes epistulae eius in
salutationis principio non prius pacem habent et sic gratiam, sed
ante gratiam et sic pacem, ut donatis nobis peccatis nostris pacem
domini consequamur.
Antequam montes nascerentur et p arturiretur
terra et orbis, a saeculo et usque in
saeculum tu e s. Septuaginta: antequam montes
ita enim legunt atque distingunt: domine, refu g ium factus
es nobis in generatione et generatione, priusquam
montes firmarentur et fingeretur terra
et orbis, ut scilicet postea consequatur: a saeculo usque
in saeculum tu es, deus. ita enim disserunt: si dominus,
antequam montes firmarentur et fingeretur terra orbisque
terrarum, refugium fuit hominum, ergo fuerunt animae in caelestibus,
antequam hominum corpora formarentur.
nos autem, ut
proposuimus, lectionem ita debemus distinguere: antequam
montes firmarentur et fingeretur terra et
10 *Ps. 89,2 12 *Ps. 89, 2 17 *Ps. 89, 1-2 25 *Ps. 89, 2 B 2 se esseO se s.l.m2B dixit 5" generatione et generatione
Y generationem et generationem 0 3 et generatione om. Ba.c.m2 4 euuang. Y
GdonodeiS" 8 donatis (s in ras. 2 liit. m2) B nobis om. 0 11 alt. et om. ς
simile quid et in Prouerbiis ex
persona sapientiae, qui Christus est, legitur: dominus creauit
me initium uiarum suarum in opera sua,
ante saeculum fundauit me, in principio,
antequam terram faceret et abyssos, priusquam
procederent fontes aquarum, priusquam
montes firmarentur, ante omnes colles generat
me.
nullum autem debet ucrbum creationis mouere, cum
in Hebraeo non sit \'creatio\', quae dicitur \'bara\', sed \'possessio\'. ita
enim scriptum est: adonay canani bresith dercho,
quod in lingua nostra exprimitur: \'dominus possedit me initium uiarum
suarum\'. inter possessionem autem et creationem multa diuersitas
est: possessio significat, quod semper filius in patre et pater in
filio fuerit, creatio autem eius, qui prius non erat, conditionis exordium.
potest iuxta leges tropologiae hoc, quod dicitur: antequam
montes firmarentur et fingeretur terra
et orbis terrarum, significare, quod, antequam in anima
nostra sublimia dogmata firmarentur et terra corporis nostri
fingeretur siue stabiliretur a deo et orbis terrarum — qui Hebraice
dicitur\'thebel\', Graece significantius dicitur olxovfiivrj, quam
illud autem, quod et Hebraicum
habet et omnes alii interpretes: antequam montes n nascerentur
et parturiretur terra, manifeste ad tropologiam
nos trahit. neque enim montes et cetera natiuitatem parturitionemque
recipiunt, sed conditionem. ex quo liquido demonstratur
sanctos quoque excelsasque uirtutes dei semper misericordia
procreari.
C onuertes hominem us que ad contritionem
et dicis: reuertimini, filii Ad am. Septuaginta:
praecipientis
enim audire noluistis imperium: de omni ligno,
quod est in paradiso, comedes; de ligno autem
sciendi boni et mali non comedes. in quacumque
enim die gustaueris de eo, morte morieris.
porro iuxta id, quod Septuaginta transtulerunt: ne
auertas hominem in humilitatem, et dixisti:
conuertimini, filii hominum, hunc habet sensum:
89, 3 22 *Gen. 2, 16-17 26 Ps. 89, 3 (eras.) 0 meretur habere 0 2 meus om. 0 3 apud
eum faciemus 0 et s.l.Y, om.f) 4 alii om. I) 5 terra,!. 0 trophologiam B
6 cetera] terra; 8 sanctas Yp.c.m2 quosque (que s.l.m2) 0 11 dices a
14 dicitur Y1) dicit cet. 16 mortem Y 18 condicio Y—tio cet. 21 offenditis
(tis in ras. m2B) OB 22 enim om.Y nol. aud. ç 24 scientiae 0 nonj
ne 0 comedas OB quocumque C 26 iuxta id] illud ? id add. m2B
27 humilitate Y.
condidisti et tanto eum honore dignatus es, ut de seruo filium
nuncupares, ne eum humilies peccato perpetuo, ne super illum
uigeat antiqua sententia: terra es et in terram ibis.
tu enim nobis paenitentiam permisisti dicens:
nolo mortem
peccatoris, tantum ut reuertatur et uiuat;
tu dixisti omnium sanctorum tuorum eloquio: conuertimini
— siue reuertimini —, filii hominum, ad clementissimum
patrem, qui occurrit uenientibus et signum, quod suo uitio perdiderunt,
offert et stolam incorruptionis largitur antiquam.
Quia mille anni in oculis tuis ut dies
h esterna, quae [pr aeteriit] transiit, et uigilia
no cturna siue
statimque se ipse reprehendit:
male dixi \'unam diem\' et unius diei spatio mille annorum
apud te longitudinem comparari, cum magis debuerim dicere
unius uigiliae spatium instar habere mille annorum prolixitatem.
nox in quattuor uigilias diuiditur, quae singulae trium horarum
spatio subputantur. unde et dominus quarta uigilia ad nauigantes
uenit apostolos. sicut igitur una noctis uigilia cito pertransit — maxime
uigiliarum labore defessis —, sic et mille annorum spatia apud
te, qui semper es et futurus es et fuisti, pro breuissimo tempore computantur.
quodque infert: sicut dies hesterna, quae
Luc. 15, 20 et 22 11 *Ps. 89,4 14 *Ps. 89, 3 19 cf. IT Petro 3, 8 24 cf.
Matth. 14, 25; Marc. 6, 48 28 *Ps. 89, 4 f),Bp.c.m2\' honorare Yt)B 3 illum] eum 0 5 pro nobis 0
paen. peim. scnpsi pae(poe Y)n. prom. Ylj prom. poen. 0 pacientiam prom. B
6 conuertatur OB 7 tu enim 0 9 uicio suo 0 perdiderint B 10 aeternam
f) 11 ante oculos tuos f) ut] uelut Yp.c. 12 praeteriit seclusi, add.
uel C transit YO et] ut Y et ut ç 15 in hum. semp. 0 16 nec enim C
putemus B 17 et om. g aet. enim Y 19 reputaturOl) 21 computariO
22 *instar B 24 ad] et B 25 igitur om. 0 pertransiit C 27 conp. Y
praeteriit, iuxta illud apostoli sentiamus, quod scribit ad
Hebraeos: Iesus Christus heri et hodie, ipse etin
sempiternum. ego arbitror ex hoc loco et ex epistula, quae
nomine Petri apostoli scribitur, mille annos pro una die solitos appellari,
ut scilicet, quia mundus in sex diebus fabricatus est, sex
milibus annorum tantum credatur subsistere et postea uenire septenarium
numerum et octonarium, in quo uerus exercetur sabbatismus
et circumcisionis puritas redditur.
unde et octo beatitudinibus
bonorum operum praemia promittuntur. scribit autem Petrus hoc
modo:unum hoc ne uos praetereat, dilectissimi,
quia una dies apud dominum quasi mille
anni et mille anni quasi unus dies. non moratur
dominus in promisso, ut quidam moram
aestimant.
percutiente te eos somnium erunt, mane
quasi herba transiens. mane floruit et abiit,
ad ues p er am c onter etur atque siccabitur.
iuxta Hebraicum hic sensus est: multum conuersioni nostrae
contulit et saluti, quod omnis uita mortalium quasi somnium ita
ueloci morte contracta est, quae in similitudine florum atque faeni
in eodem paene tempore siccatur et deperit. percutiente,
inquit, te eos, id est homines; et illo sermone completo: stulte,
hac nocte repetent animam tuam a te; quae
autem praeparasti, cuius erunt? omnis humana
condicio somnio comparabitur.
sicut enim mane uirens herba et
5, 3-10 10 *II Petro 3,8—9 15 *Ps. 89, 5-6 18 Ps. 89, 5—6 24 *Ps.
89, 5 25 *Luc. 12, 20 4 inscribitur Bp.c.m2 £ 7 excercetur 0 10 uos neS uos nonfl
11 deum 0 12 una f) 13 moram (= βϱαδυη̄τα) scripsi mora
quid loquimur de infantiae temporibus usque ad
extremam et decrepitam senectutem, cum hoc et languor faciat et
inediae (et) maeror, ut uultus prius pulcherrimus feminarum ad
tantam transeat foeditatem, ut amor in odia commutetur? super
hac condicione mortalium et Isaias loquitur: omnis caro
faenum et omnis gloria eius quasi flos faeni,
faenum aruit, flos decidit.
iuxta Septuaginta quoque
similiter explanandum est: omne, quod in saeculo longum uidetur,
apud te, deus, breue est. dies enim et anni, quibus humana uita
contracta est, si comparentur aeternitati, reputabuntur pro nihilo.
sicuti enim herba mane creuit, floruit et siccatur, ad uesperam
indurescit et deperit, ita erit omnis hominum pulchritudo.
Consumpti enim sumus in f uror e tuo et
in indignatione tua conturbati sumus. Septuaginta:
pulchre autem non, ut in Septuaginta
continetur, turbati sumus, sed iuxta Hebraicum
30 accelerauimus dicitur, ut, quamuis aetas hominum longa
OB foenum 0 fenum B 3 est s.l.B 5 inc. cap. in mg. Y
6 uespere Y 7 poene Y pene OB 9 et languor hoc q langor YO 10 et
addidi, om. codd. meror codd. 11 faed. t)B fed. 0 12 conditione OfjB
esai (a s.l.) sY 13 foenum YO fenum B foeni YO feni B 14 foenum OB
15 explicandum C 18 sicut 0 mane herba 0 uesperum B uesperamque s
19 pulcr. B 20 enim om. B 25 uitae s.l.Y 29 c-ont.] habetnr ç
poeta testatur dicens:
sed fugit interea, fugit inreparabile tempus
et iterum:
Rhaebe, diu, res si qua diu mortalibus ulla est,
uiximus.
Posuisti iniquitates nostras coram te,
negleg entias no stras in luce uultus tui. Septuaginta:
unde dicit et in alio loco: delicta
iuuentutis meae et ignorantias meas
ne memineris et iterum: delicta quis intellegit?
et ab occultis meis munda me, domine, et ab
alienis parce seruo tuo. aliena enim a nobis sunt uitia,
quae saepe uoluntate, interdum ignoratione et errore committimus,
et tamen, cum non sit uoluntas in crimine, error in culpa est.
miror autem, cur Septuaginta uoluerint pro adulescentia, neglegentiis
et erroribus siue ignorationibus \'saeculum\' dicere, nisi forte eo,
quod in saeculo et in uitae huius tempore uitia committantur.
quodque intulit: i n inluminatione siue in luce uultus
t u i, hunc habet sensum: nihil te nostrorum latuit peccatorum,
89, 8 16 Ps. 24,7 18 *Ps. 18, 13-14 26 Ps. 89, 8 B 5 Rhaebe-alt. diu] praebeo iures si quamdiu B
rebe YOi) 7 nostras om. Yl) 10 tuo ex tui B 13 saec. eras. Y; add. nostrum
s transt.] add. saeculum nostrum pro quo (pro quo eras.) Y 14 alomenum
0 adoh 01), Bp.c.m2 15 nostram linguam 0 16 dicit et] dixit £
meas om. I)B 19 pr. et om. OB meis om. 0 domine om. 0 20 a om. 0
-21 quae licet sepe B ignorantia f)B 24 eo om. ç 25 comitt. B comit.O
27 habet hunc 0
est: tenebrae non abscondentur a te et:
scrutans corda et renes deus et iterum: sicut tenebrae
eius, ita et lumen illius; homo enim
uidet in facie, deus in corde.
Omnes enim dies nostri transierunt,
in furore tuo consumpsimus annos nostros
quasi sermonem loquens. Septuaginta: quoniam
breuitatem
humanae uitae, quae sententiae dei huc usque subiecta est
et quam in priori uersiculo somnio comparat dicens: percutiente
te eos somnium erunt, nunc sermoni loquentium
comparat, ut, quomodo sermo, qui in ore uersatur, dum profertur,
intercipitur et esse desistit, sic et omnis uita nostra pertranseat
atque desistat et hoc in ira et in furore dei, cui merito subiacemus
uiuente in nobis, ut supra diximus, sententia dei. quae
sit autem ira et furor dei, crebrius diximus, non quo deus ulciscaturiratus,
sed quo patientibus poenas iratus esse uideatur. quod enim
in nos ex perturbatione descendit, in illo est ex iudicii ueritate.
pro \'sermone loquentis\' Septuaginta \'meditationem araneae\' transtulerunt.
quomodo enim loquentis sermo praeteruolat, ita et opus
araneae incassum texitur. de quo super persona hereticorum
in Isaia scriptum est: telam araneae texunt, quae parua
et leuia potest capere animalia, ut muscas, culices et cetera istius
modi, a fortioribus autem rumpitur, instar leuium in ecclesia simplicumque,
qui eorum decipiuntur erroribus, cum uiros in fidei ueritate
robustos non ualeant obtinere.
8 *Ps. 89,9 12 *Ps. 89, 5 24 *Esai. 59, 5 0 illud om. 0 4 illius] eius 0, f) a.c. enim] autem 0
SdeusautemO 6 transierunt et 0, Bp.c.m2 7 consu(u B)mimus OB 8 sermone
Y 9 et in 0 10 aranea] ara 0 12 compararat t)p.c. — rauit 0
13 eloquentium 0 17 uigente B 18 quo deus] quod OB ulcisc.] add. in
nobis 0 19 quo] quod OB paenas Y penas B, om. t) 23 super] sub 0
24 script. est in Is. g isaya B ysaia 0 esaia Y 25 huius 0 26 simpliciumque
01) B 28 optinere 0
Dies anno rum nostrorum in ipsis septu
ag int a anni, si autem multum, octoginta
anni; et, quod amplius est, labor e t dolor.
pro co, quod nos posuimus: in ipsis et in Hebraico
habetur \'bahem\', Symmachus significantius transtulit
quod magis ad sensum quam ad uerbum transferre possumus
\'uniuersi\'. quicquid igitur uiuimus et in quo delectabilis est uita
mortalium, septuaginta annorum spatio comprehenditur. sin
autem multum et, ut interpretatus est Symmachus, c o ntra
opinionem, octoginta anni sunt; quicquid supra fuerit,
morbis et infirmitate transigitur, quae est socia senectutis, caligantibus
oculis, dolentibus uel cadentibus durissimis prius dentibus,
quod I plenius diuinus sermo in Ecclesiaste describit:
quando
ueniunt dies malitiae et in quibus dicimus:
non est nobis uoluntas; quando obscuratur
sol et lux et luna et stellae et conuertuntur
nubes post pluuiam; in die, qua mouebuntur
custodes domus et subuertuntur uiri uirtutis
cessantque molentes, quia paucae factae
sunt, et obscurantur, quae uident in foraminibus,
et clauduntur ianuae in foro in infirmitate
uocis molentis et exurget ad uocem
auis et humiliantur omnes filiae cantici et
in mg. inf. Y 2 sin s multo YB octogintaj LXX B
3 quod om. Y est om. B 4 pr. LXX s.l.Y 6 octuaginta Y anni et om. 0
7 Hebraeo ? 8 baen Y baem C olokahro һ AICAOKAHPOI B aisaokahroyO
10 uite B 11 conpr. Y 13 octuaginta Y LXXX ex LXX m2B sunt
anni 0 annis Y 14 senectututis senectus Y 15 cad. uel dol. t) prius duro s
16 scribitO quando om. Q 17 ueniant Y uenient 0 dicemus Yp.c-
18 obscurabitur c 19 et luna et lux h et luna OB conuertentur 0 21 subuertentur
c 22 cessabuntque C 23 obscurabuntur ? 24 claudentur s
25 et s.l.Y, om.I) exurge B 26 auis] eius 0 humiliabuntur C
et florebit amygdalum et incrassabitur locusta
et scindetur capparis.
quoniam abiit
homo in domo aeternitatis suae et gyrabunt
in foro, qui plangunt, quoad usque non pulsetur
funiculus argenti et conteratur ornamentum
auri et confringatur hydria ad fontem
et impediatur rota in lacu et conuertatur
puluis in terra, sicut fuit, et spiritus reuertatur
ad deum, qui dedit eum. uanitas uanitatum,
dixit Ecclesiastes, uniuersa uanitas.
quae omnia humanae uitae et maxime senectutis miserias comprehendunt
et, quem sensum habeant, in suo loco disseruimus. sunt,
qui istum locum allegorice interpretantes ad sabbati circumcisionisque
mysterium referunt, quod primum requiescamus in lege et postea
uerae circumcisionis in euangelio sacramenta nos teneant, admonentes
et illud: d a partem septem et da partem
octo et septuaginta milia atque octoginta milia hominum
multitudines, a quibus templum sub Salomone constructum est.
sed quid hoc ad praesentem locum, cui sufficit simplex et pura explanatio,
quae non doctrinae gloriam in multiplicatione sermonum
sed legentis debet intellegentiam quaerere?
Quoniam transiuimus cito et auolauimus
. Septuaginta: quoniam superuenit mansuetudo
quem locum
ita Symmachus transtulit: succidimur enim repente
et auolamus, quinta editio hoc modo: quoniam transiuimus
celeriter et dissoluimur. et est sensus: post
septuaginta annos — ut multum, octoginta —, quibus hominum
uita transigitur, cum anima fuerit a corpore separata, uento similes
auolamus siue, quia supra herbae uirenti et florum pulchritudini
et ad uesperam siccitati hominem comparat, nunc pro ariditate uesperae
succisionem florum ponit. et cum pertransierit, inquit,
omne, quod uiuimus, subita morte dissoluimur.
quod autem dixere
Septuaginta: quia superuenit mansuetudo et corripiemur,
hunc habet sensum: post septuaginta annos et octoginta,
cum uenerit domini mansuetudo et dies nobis mortis ingruerit,
non iudicabimur iuxta meritum sed iuxta clementiam et,
quae putatur correptio esse, eruditio est atque doctrina. satisque
miramur, quid uoluerint uerbum Hebraicum \'ais\' Septuaginta,
Theodotio et sexta editio transferre \'mansuetudinem\', cum Aquila,
Symmachus et quinta editio \'festinationem\' et \'repente\' \'uelociterque\'
transtulerint.
Quis nouit fortitudinem ir ae tuae et
secundum timorem tuum indignationem tu am?
quod breuiter ita nobis disserendum uidetur: quis
89, 11 27 *Ps. 89, 12 B transimus h 6 ut scripsi
et YOB et ut f) 7 segregata 0 8 aduolamus B quia ex qui m2B herbae
supra f) pulcr. B 10 ponit florum 0 11 dissoluemur Y Sept. dix. g
12 quia] quoniam s superueniet g 14 dns B 16 adque Ya.c. et g
17 quod Y ais] animis 0 18 teodotio Y Theodotion g 19 uelociterque] et
uelociter 0 celeriterque g 20 transtulerunt h 21etsec.—23 irae tuaeom.O
27 aptatur f) 28 inueniemus 0 29 ita] a B
perseueret? te docente, qui deus es. itaque obsecro, ut tempus
uitae nostrae indices nobis, quo possimus corde sapienti tuo nos iudicio
praeparare. quod autem dicit: quis nouit fortitudinem
— siue potestatem- irae tuae et secundum
timorem tuum indignationem tuam?, ostendit esse
difficile irae timorisque et indignationis dei secretum rationemque
cognoscere.
unde et propheta lacrimabiliter deprecatur: domine,
ne in ira tua ar.guas me neque in furore tuo
corripias me. non enim corripit, ut interficiat atque disperdat,
sed ut corrigat et emendet. quam ob rem et in Osee populo
Iudaeorum, cui multum iratus est, dicit se nequaquam irasci nec
uisitare nurus eorum, cum adulterauerint, et per Hiezechiel loquitur
ad Hierusalem: iam non irascar tibi et zelus
meus recessit a te et in uerbis Dierum sonat, quando pergit .
Israhel aduersum hostes in proelium corde pacifico.
Ut numerentur dies nostri, sic ostende:
et ueniemus corde sapienti. Septuaginta: d e xteram
est autem sensus:
*I Par. 12, 38 17 *Ps. 89, 12 18 \'Ps. 89, 12 21 *Ps. 89, 12 26 cf.
Gen. 35, 18 B 2 perseueret] add. nisi Bs.l.m2, g; vnierrogandi signum post
perseueret posui, post es g 4 dixit g 9 tuo om.YB 12 lud. om.£) 13 iezechihel
(c s.l.) Y ihezechiel lj ezechiel OB Ezechielem g loquitur om.Y 16 praelium
OfyB 17 nostri B anni cet. 19 sic] ita g mihi om.O 21 ita] sic g
22 persp.] add. est s.l. (postea eras.) B, g 23 iami 0 24 quod in g 25 si]
hic incipiunt ADC; titulos codicum AC (D titulo caret) uide supra p. 269 si]
frater karissime cypriane, scito praenoscens, quia, si (quia si ex quasi m2A)
ADC nun] num
ad
hunc sensum pertinet et illud, quod dicitur: memento mortis
tuae et non peccabis. qui enim se recordatur cotidie
esse moriturum, contemnit praesentia et ad futura festinat. hoc
est, quod et Dauid in alio loco precatur dicens: ne auferas
me in dimidio dierum meorum, priusquam
a b eam et non subsistam. quod ita exponitur: ne eo
tempore facias me mori, quando adhuc me putabam esse uicturum
et peccata corrigere paenitentia.
si enim hoc feceris, inuentus in
delictis meis esse cessabo, non quo spem resurrectionis neget, sed
quod deo se neget posse subsistere, apud quem omnes, qui in uitiis
perseuerauerint, pro nihilo computantur. ubi nos interpretati
sumus: eruditos corde in sapientia, alii transtulerunt
compeditos uerbi ambiguitate decepti. si enim dicas
Reuertere, do mine, usque quo? et exorabilis
esto super seruos tuos. Septuaginta similiter.
quod
autem infert usque quo, illam habet intellegentiam, quam in
duodecimo psalmo diximus: usque quo, domine, obliuisceris
me in finem? qui enim in angustia constitutus est,
serum ei dei uidetur auxilium et propterea inpensius deprecatur,
ut cito adiutorem dominum sentiat et nequaquam iratum iudicem,
sed placatum.
Imple nos matutina a mis ericor dia tua
et laudabimus et laetab imur in cunctis diebus
nostris. Septuaginta: repleti sumus mane misericordia
hic ergo non, ut illi uoluerunt, dicunt se impletos
esse matutina misericordia dei atque laetatos — alioquin, si hoc factum
erat, quomodo postea deprecantur et dicunt: respice in
seruos tuos et in opera tua? — sed totum, quod postulant,
ideo deprecantur, ut mereantur matutinam misericordiam
eius, quam cum fuerint consecuti, laudent eum atque laetentur
in cunctis diebus uitae suae.
uidetur autem mihi resurrectionis spem
et aeternae uitae praemia deprecari dicens: imple nos matutina
misericordia tua. quod quidem et uicesimi (primi)
psalmi titulus sonat, qui proprie ad mysterium domini et ad resurrectionem
eius pertinens inscribitur: pro assumptione
matutina..
26 *Ps. 21, 1 1 a peccatis Yp.c. 2 uol.] duritatem C 3 infertur usque 0 infestus-
que Da.c.m2 4 legimus g 5 mei CO 6 uid. dei COB propt.] ideo 0
7 dom. adi. 0 8 placatum inueniat C 9 imple, domine, nos C 14 quid D
15 ostendit D et praet. om.O 17 le-tatus est D alioqui g 18 depre(ae A)-
catur AYa.c.m2 deprecat D depraecabuntur (bu del. m2) B 20 ideo] deo D
21 eum] deum? 22 uidete D uidentur g mihi om.D; add. in C spe 0
23 et om.DCO uitae aet. q dicentes g 24 quidem om.O primi om.
codd., add. g 26 assumtione
L aet if ica no s pro diebus, quibus afflixisti
no s, et annis, in quibus uidimus mala.
quibus malis et Sarra
afflixit Agar, ancillam suam, et de quibus in euangelio scribitur:
sufficit diei malitia sua. quanto igitur in hoc saeculo
persecutionibus, paupertate, inimicorum potentia uel morborum
cruciatibus fuerimus afflicti, tanto post resurrectionem in futuro
maiora praemia consequemur.
pulchre autem non dixit \'sustinuimus
mala\', sed \'uidimus\'. quis est enim homo, qui uiuat
et non uideat mortem? quae non tam ad dissolutionem
corporis referenda est quam ad multitudinem peccatorum, iuxta
quam dicitur: anima, quae peccauerit, ipsa morietur.
Appareat apud s eruos s tuos opus tuum
et gloria tua super filios eorum. ergo in seruis suis
filios autem non tam illos, qui de eorum stirpe generati sunt, quam
discipulos debemus accipere, de quibus et Paulus loquebatur:
filioli mei, quos iterum parturio. unde et Iohannes
apostolus secundum merita filiorum suorum profectusque operum
singulorum scribit ad paruulos, scribit ad iuuenes, scribit ad patres.
E t sit decor domini dei nostri supernos
et opus manuum nostrarum f ac stabile super
ecce hic beatus Moyses post resurrectionem,
quam postulauerat dicens: imple nos matutina
misericordia tua et laudabimus et laetabimur
in cunctis diebus nostris, nequaquam surrexisse contentus
est se et aeternae uitae praemia consecutum, sed postulat, ut
decor domini dei sui sit super eos, qui surrexerint, et splendeat in
animabus cordibusque sanctorum et opera manuum eorum ipse
dirigat faciatque esse perpetua ipseque confirmet, quicquid in sanctis
uidetur boni. sicut enim humilitas deprecantis meretur praemia,
ita superbia confidentis dei auxilio deseretur.
AYDII 3 nos om.B 5 qui] add. de s.l.m2B libri B potestate
Y putant se g 6 gratiam dei Tj faciendi] add. sine 1) 7 moyses
beatus 0 8 nos in AC 9 et laet. s.l.B 10 surrexisse del. m2B se surre-
xisse t) resurrexisse 0 contemptus D 11 se et scripsi s*e*A se in ras. m2B
sed DCOfy et Y consecutus 0 sed om. 0 12 resurrexerint ACO et splendeant
Aa.r. explendeant D 13 eorum s.l.m2B m(eras.)eorum A 14 diligat D
ipsiquae Aa.c. ipsi qui D quidquid Aa.r.CO 15 enim om. D 16 confitentis
ADC contempnentis tj deseritur 0 ; add. explicit ad cyprianum prbm Y
Domino sancto ac beatissimo papae Augustino Hieronymus.
Omni quidem tempore beatitudinem tuam eo, quo decet, honore
ueneratus sum et habitantem in te dilexi dominum saluatorem,
sed nunc, si fieri potest, cumulo aliquid addimus et plena complemus,
ut absque tui nominis mentione ne unam quidem horam
praeterire patiamur, qui contra flantes uentos ardore fidei perstitisti
maluistique, quantum in te fuit, solus liberari de Sodomis
quam cum pereuntibus commorari.
scit, quid dicam, prudentia tua.
macte uirtute, in orbe celebraris. catholici te conditorem antiquae
rursum fidei uenerantur atque suscipiunt et — quod signum maioris
gloriae est — omnes heretici detestantur et me pari persequuntur
= Escorialensis & I. 14 s. VIII-IX. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. Parisinus lal. 12163 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. M = Coloniensis 60 s. IX—X. 0 = Gudlerbylanus 4156 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X. l = Vaticanus lat. 341 s. X-XI. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. Haec epistula esl inter Augustini epislulas CXCV (pars IV, p. 214 Goldbacher);
de titulo c/. adnot. ad epist. LXVII
Multi utroque claudicant pede et ne fractis quidem ceruicibus
inclinantur habentes affectum erroris pristini, cum praedicandi eandem
non habeant libertatem. sancti fratres, qui cum nostra sunt
paruitate, praecipue sanctae et uenerabiles filiae tuae, suppliciter
Ap.c.m2Mp.c.tyl inl\'ol.-3 papa] pro his uerbis
praebet ß
fratres tuos, dominum meum Alypium et dominum
meum Euodium, ut meo nomine salutes, precor coronam tuam. capta
Hierusalem tenetur a Nabuchodonosor nec Hieremiae uult audire
consilia, quin potius Aegyptum desiderat, ut moriatur in Taphnes
et ibi seruitute pereat sempiterna.
Dominis uere sanctis atque omni affectione ac iure uenerandis
Alypio et Augustino episcopis Hieronymus in Christo salutem.
Sanctus Innocentius presbyter, qui huius sermonis est portitor,
anno praeterito quasi nequaquam Africam reuersurus mea ad dignationem
uestram scripta non sumpsit. tamen deo gratias agimus,
quod ita euenit, ut nostrum silentium uestris epistulis uinceretis.
mihi enim omnis occasio gratissima est, per quam scribo uestrae
reuerentiae testem inuocans deum, quod, si possit fieri, adsumptis
alis columbae uestris amplexibus implicarer, semper quidem pro merito
uirtutum uestrarum sed nunc maxime, quia cooperatoribus et
1 te om.A%DMCl suos la.c. Alypium—2 meum om.ACl domnum<P
2 euclium uel eudium s nomini Aa.c.m2%DC nonomine s salutis s precor]
hic desinit s 3 anab ac quod onores regem ^ 4 taphnis Mp.c.m2
thamnes ß taphinis (pr. i del.) 1 taph B 5 ibi seruitute] abires uita te $
sempitema] add. explicit epistula sancti hieronimi ad agustinum M A = Berolmensis lat. 17 s. IX. 5 = Parismus lat. 12163 s. IX. D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX—X. M = Coloniensis 60 s. IX-X. C = Valicanus lat. 5762 s. X. I = Vaticanus lat. 341 s. X-Xl. Haec epistula est inter Augustini epistulas CCII (pars IV, p. 299 Goldbacher);
de titulo cf. adnot. ad epist. LXVIl
Quod autem quaeritis, utrum rescripserim contra libros
-Anniani, pseudodiaconi Celedensis, qui copiosissime pascitur, ut
alienae blasphemiae uerba friuola subministret, sciatis me ipsos
libros in schedulis missos a sancto fratre nostro Eusebio presbytero
suscepisse non ante multum temporis et exinde uel ingruentibus
morbis uel dormitione sanctae et uenerabilis filiae uestrae Eustochiae
ita doluisse, ut propemodum contemnendos putarem. in eodem enim
luto haesitat et exceptis uerbis tinnulis atque emendicatis nihil
aliud loquitur.
tamen multum egimus, ut, dum epistulae meae
respondere conatur, apertius se proderet et blasphemias omnibus
patefaceret. quicquid enim in miserabili illa synodo Diospolitana
dixisse se denegat, in hoc opere profitetur; nec grande est ineptissimis
naeniis respondere. si autem dominus uitam tribuerit et notariorum
habuerimus copiam, paucis lucubratiunculis respondebimus,
non ut conuincamus heresim emortuam, sed ut inperitiam atque
blasphemiam nostris sermonibus confutemus. meliusque hoc
faceret sanctitas tua, ne compellamur contra hereticum nostra
laudare.
sancti filii communes Albina, Pinianus et Melania plurimum
uos salutant. has litterulas de sancta Bethleem sancto
AC celestiana 5 celesti an D scelestina AC, Ma.c.m2 scelestissima
Mp.c.m2 2 cum s.l.m2A damnatos quae 5 3 om(omm A)ittunt
ADC, Ma.c.lp.c.m2 mittunt la.c.m2 emittuntå 4 docendae lp.c.m2g hereseos
seclusi (loco Cic. Tusc. disp. V 25, 70 a Goldbachero comparato manifestus soloecismus
nequaquam detenditur) 5 quaeratis
Domino beatissimo sinceriterque carissimo et desiderantissimo
fratri et coepiscopo Optato Augustinus in domino salutem.
Per religiosum presbyterum Saturninum tuae uenerationis
litteras sumpsi hoc a me magno studio, quod nondum habeo, flagitantis.
sed cur hoc feceris, causam mihi aperuisti, quod scilicet
credas de hac re mihi consulenti iam fuisse responsum.
utinam ita
esset! absit, ut te, cuius expectationem auidissimam nouerim,
huius muneris communicatione fraudarem! sed, si quid credis, frater
carissime, quinque ferme anni ecce euoluti sunt, ex quo in orientem
misi librum non praesumptionis sed consultationis meae et adhuc
rescripta non merui, quibus mihi enodaretur haec quaestio, in qua
me cupis ad te certam ferre sententiam. utrumque ergo misissem,
si utrumque haberem.
Hoc autem, quod habeo, sine altero, quod nondum habeo, cuiquam
me iam debere mittere uel edere non uidetur, ne ille, qui mihi
fortasse, ut desidero, responsurus est, interrogationem meam
nepotis C 2 depcetur 5 precatur g eius-3 memores om.D
uos om.AiMC 3 dom. n. Iesu Chr. g 4 omni Mp.r.ç Go = Gottviceiisis 14 (33) s. XII. Eug = Eugippii Excerpta ex operibus S. Augustini p. 1068,
25-28 Knoell = p. 297,24-27 huius ed. et p. 1068,
30-1071, 25 Knoell = p. 302, 20-305, 15 huius ed.
Quod ut tua quoque sanctitas nouerit, adtende paulisper,.
quid mihi alio anno per (per)latorem, per quem scripseram, remeantem
scripserit; nam hoc ex eius epistula in istam transtuli: i ncidit,
inquit, tempus difficillimum, quando mihi
tacere melius fuit quam loqui, ita ut nostra
studia cessarent et iuxta Appium canina
exerceretur facundia.
itaque duobus libellis
tuis, quos nomini meo dedicasti, eruditissimis
et omni eloquentiae splendore fulgentibus
ad tempus respondere non potui, non quod
quicquam in illis reprehendendum putem, sed
quia iuxta beatum apostolum \'unusquisque
in suo sensu abundet, alius quidem sic, alius
autem sic\'. certe, quicquid dici potuit et sublimi
ingenio de scripturarum sanctarum hauriri
fontibus, a te positum atque dissertum
est.
sed quaeso reuerentiam tuam, parumper
patiaris me tuum laudare ingenium. nos enim
inter nos eruditionis causa disserimus. ceterum
aemuli et maxime heretici, si diuersas
inter nos sententias uiderint, de animi calumniabuntur
rancore descendere.
mihi autem
decretum est te amare, suscipere, colere,
mirari tuaque dicta quasi mea defendere
1SRom. 14, 5 19 *I Cor. 7, 7 Goa.c. 8 quod g per
perlatorem Cioldb. (c f. locos ab eo eilatos) per latorem Go 12 et ex epist. CXXXIV
Goldb. ne
Cernis nempe, uenerande frater, haec mei carissimi uerba
inquisitioni meae reddita non eam negasse responsionem sed excusasse
de tempore, quod in alia magis urgentia curam cogeretur
inpendere. uides etiam, quam beniuolum animum erga me gerat
quidue commoneat, ne scilicet, quod inter nos salua utique caritate
ac sinceritate amicitiae eruditionis causa facimus, calumnientur
aemuli et maxime heretici de animi rancore descendere.
proinde,
si utrumque opus nostrum, et ubi ego inquisiui et ubi ipse ad inquisita
responderit, homines legerint, quia etiam oportet, ut, si
eadem quaestjo secundum eius sententiam sufficienter fuerit explicata,
me instructum esse gratias agam, non paruus erit fructus,
cum hoc exierit in notitiam plurimorum, ut minores nostri non
solum sciant, quid de hac re sentire debeant, quae inter nos diligenti
disceptatione discussa est, uerum etiam discant exemplo nostro deo
miserante atque propitio, quem ad modum inter carissimos fratres
ita non desit alterna inquisitionis gratia disputatio, ut tamen
maneat inuiolata dilectio.
Si autem scriptum meum, ubi res obscurissima tantum
modo legitur inquisita, sine illius rescripto, ubi forsitan apparebit
inuentum, emanarit latiusque pergat, perueniat etiam ad illos, qui
comparantes, ut ait apostolus, semet ipsos sibimet ipsis non intellegunt,
quo animo a nobis fiat, quod ipsi eo animo facere nesciunt, et
uoluntatem meam erga honorandum pro suis ingentibus meritis
dilectissimum amicum non sicut eam uident -quando nec uidentsed
sicut eis libitum est et sicut odio suo dictante suspicantur,
exponent. quod profecto, quantum in nobis est, cauere debemus.
Goa.c. 9 eum Go 11 quam om.Goa.c.
23 altera Goa.c., g gratie Goa.c. 27 emanaret Goa.c. que om. g pergit
Goa.c. 29 quod] quo g 31 dilectissimumque Goa.r. quando] quomodo g
At si forte, quod per nos innotescere nolumus, etiam inuitis
nobis eis, quibus nolumus, innotuerit, quid restabit nisi aequo
animo habere domini uoluntatem ? neque enim hoc scribere ad quemquam
deberem, quod semper latere uoluissem. nam si — quod absitaliquo
uel casu uel necessitate numquam ille rescripserit, procul
dubio nostra consultatio, quam ad eum misimus, quandoque manifestabitur
nec inutilis legentibus erit, quia, etsi non illa inuenient,
quae requirunt, inuenient certe, quem ad modum sint inquirenda
nec temere adfirmanda, quae nesciunt, et secundum ea, quae ibi
legerint, consulere etiam ipsi, quos potuerint, studiosa caritate,
non discordiosa contentione curabunt, donec aut id, quod uolunt,
reperiant aut ipsa inquisitione aciem mentis exerceant, ut ulterius
inquirendum non esse cognoscant.
nunc tamen, quam diu iam
consulti amici nondum est desperanda responsio, edendam non esse
consultationem nostram, quantum quidem in nobis est, puto, quod
persuaserim dilectioni tuae, quamquam et ipse non eam solam
poposceris, sed adiunctam etiam eius, quem consului, responsionem
tibi desideraueris mitti, quod utique facerem, si haberem.
si autem,
ut uerbis tuae sanctitatis utar, quae in tua epistula posuisti, \'sapientiae
meae lucidam demonstrationem, quam mihi pro merito\',
ut scribis, \'uitae meae auctor lucis attribuit\', non ipsam dicis consultationem
et inquisitionem meam, sed mihi iam eius rei, quam
quaesiui, prouenisse inuentionem putas et ipsam potius poscis ut
mittam, facerem, si ita esset, ut putas. ego enim adhuc, fateor,
non inueni, quem ad modum anima et peccatum ex Adam trahat —
- unde dubitare fas non est — et ipsa ex Adam non trahatur, quod
mihi diligentius inquirendum quam inconsultius adserendum est.
Habent litterae tuae \'nescio quot senes et a doctis sacerdotibus
institutos uiros, quos ad tuae modicitatis intellegentiam
assertionemque ueritate plenissimam reuocare non poteras\', nec
tamen exprimis, quaenam sit assertio tua \'ueritate plenissima\', ad
quam senes et a doctis sacerdotibus institutos uiros reuocare non
poteras.
si enim hoc tenebant uel tenent hi senes, quod a doctis
sacerdotibus acceperunt, quomodo tibi rustica et minus instructa
clericorum turba molestias generauerat in his rebus, in quibus
3 hoc om.Goa.c. 7 nec ex neGo \' 9 secundum] dum g 10 poterint g
12 exercent Go ut ex autGo 17 quem ex quam Go 18 desiderabaris Goa.c.
clericorum ab eo, quod a doctis sacerdotibus acceperat, sua prauitate
deuiabat, illorum potius auctoritate fuerat corrigenda et a tumultu
contentiosissimo comprimenda.
sed rursus, cum dicis \'te nouellum
rudemque doctorem tantorum ac talium episcoporum traditiones
timuisse corrumpere et conuertere homines in meliorem partem ob
defunctorum iniuriam formidasse\', quid das intellegi, nisi quod illi,
quos corrigere cupiebas, doctorum atque magnorum iam defunctorum
episcoporum traditiones nolendo deserere nouello rudique
doctori adquiescere recusabant? qua in re de illis interim taceo,
tuam uero assertionem, quam dicis esse ueritate plenissimam,
uehementer scire desidero; non ipsam dico sententiam sed eius assertionem.
Inprobari enim abs te eos, qui adfirmant omnes animas
hominum ex illa una, quae protoplasto data est, per generationum
successionem propagari atque traduci, sufficienter quidem in
nostram notitiam pertulisti, sed qua ratione quibusue diuinarum
scripturarum testimoniis id falsum esse monstraueris, quia tuae
litterae non continent, ignoramus.
deinde, quid ipse pro isto, quod
inprobas, teneas, legenti mihi epistulam tuam, et quam fratribus
antea Caesariensibus et quam mihi nuperrime direxisti, non euidenter
apparet, nisi quod uideo te credere, sicut scribis, \'deum
fecisse homines et facere et facturum esse neque aliquid esse in
caelis aut in terra, quod non ipso constiterit et constet auctore.\'
hoc sane ita uerum est, ut dubitare hinc nullus debeat.
sed adhuc
te oportet exprimere, unde faciat animas deus, quas negas ex propagine
fieri, utrum aliunde — et si ita est, quidnam illud sit — an
omnino de nihilo. nam illud Origenis et Priscilliani uel si qui alii tale
aliquid sentiunt, quod pro meritis uitae prioris terrena atque mortalia
contrudantur\' in corpora, absit, ut sentias. huic quippe opinioni
prorsus apostolica contradicit auctoritas dicens Esau et Iacob,
antequam nati fuissent, nihil operatos boni seu mali. igitur non
ex toto sed ex parte nobis est tua de hac re nota sententia;
Goa.r.
21 Caesareensibus g 30 contrudantur Tallarsius contradantur Go in (non an,
ut Besselius adtirmat) Go 32 seu] uel g 33 sen sententia Go
nos penitus latet.
Propterea petiueram prioribus litteris meis, ut libellum fidei,
quem te scripsisse commemoras eique nescio quem presbyterum
fallaciter subscripsisse conquereris, mihi mittere dignareris — quod
etiam nunc peto — et quid testimoniorum diuinorum huic quaestioni
reserandae adhibere potuisti. dicis enim in epistula ad Caesarienses
\'placuisse uobis, ut omnem ueritatis adprobationem etiam iudices
cognoscerent saeculares, quibus ex communi deprecatione residentibus
et ad fidem uniuersa rimantibus id diuinitas\', ut scribis, \'misericordiae
suae infusione largita est, ut maiorem adfirmationem pro
suis sensibus assertionemque proferrent, quam uestra circa eos
mediocritas cum ingentium testimoniorum auctoritatibus retentabat.\'has
ergo \'testimoniorum ingentium auctoritates\' ingenti studio
scire desidero.
Solam quippe unam causam uideris secutus, qua contradictores
tuos refelleres, quod scilicet negarent esse opus dei animas
nostras. quod si sentiunt, merito eorum sententia iudicatur esse
damnanda. nam hoc si de ipsis corporibus dicerent, procul dubio
fuerant emendandi uel detcstandi.
quis enim Christianus neget
opera dei esse corpora singulorum quorumque nascentium? nec
tamen ea propterea negamus a parentibus gigni, quia fatemur
diuinitus fingi. quando ergo dicitur sic etiam animarum nostrarum
incorporea quaedam sui generis semina et a parentibus trahi et
tamen ex eis animas dei opere fieri, ad hoc refutandum non humana
coniectura sed diuina scriptura testis adhibenda est.
nam de sanctis
libris canonicae auctoritatis potuit uobis testimoniorum suppetere
copia, qua probatur deus animas facere; sed testimoniis talibus hi
redarguuntur, qui opera dci esse singulas quasque animas in hominibus
nascentibus negant, non hi, qui hoc fatentur et tamen eas sicut
corpora deo quidem operante formari sed ex parentum propagatione
contendunt. ad hos refellendos tibi diuina testimonia certa
quaerenda sunt aut, si iam inucnisti, nobis, qui nondum inuenimus,
cum impensissime, quantum possumus, inquiramus, mutua dilectione
mittenda.
Goa.c. 6 quid] quidquid coni. lae. Martinus 7 potuistis
Goa.r. Caesareenses g 26 de ex da Go 27 nobis g 28 et 30 hii Go ii q
Tua quippe consultatio breuis atque postrema in litteris,
quas ad fratres Caesarienses misisti, ita se habet: exoro, inquis,
ut me, filium uestrum atque discipulum et
ad haec mysteria nuper proximeque deo iuuante
uenientem, qua debetis et dignum est
et qua prudentes respondere conuenit sacerdotes,
informatione doceatis, utrum magis
illa sit tenenda sententia, quae animam dicit
esse de traduce et per occultam quandam
originem ordinemque secretum in omne hominum
genus ceteras animas ex Adae protoplasti
transfusione defluere an potius ea,
quam omnes fratres uestri et sacerdotes hic
positi retinent et adfirmant, eligenda definitio
credulitasque retinenda, quae deum
auctorem uniuersarum rerum hominumque
cunctorum et fuisse et esse et futurum esse
testatur et credit.
horum igitur duorum, quae consulens
proposuisti, uis ut eligatur tibique respondeatur alterutrum, quod
fieri deberet ab scientibus, si essent inter se duo ista contraria, ut
altero electo consequenter esset alterum respuendum.
Nunc autem, si quispiam non alterum e duobus his eligat,
sed utrumque uerum esse respondeat, id est et in omne hominum
genus ceteras animas ex Adae protoplasti transfusione defluere et
nihilo minus deum auctorem uniuersarum rerum hominumque
cunctorum et fuisse et esse et futurum esse credat et dicat, quid
huic contradicendum esse censes? numquidnam dicturi sumus:
\'si ex parentibus animae propagantur, non est deus auctor omnium
rerum, quia non facit animas\'?
respondebitur enim, si hoc
dixerimus: \'ergo, quia corpora ex parentibus propagantur, non
est deus auctor omnium rerum, si propter hoc dicendus est non
facere corpora.\' quis autem neget auctorem humanorum omnium
corporum deum, sed illius dicat solius, quod de terra primitus finxit
aut certe etiam coniugis ipsius, quia et ipsam de latere eius ipse
ex tuum Go
5 uenientem me (me exp.) Go 19 que om. g 27 censes ex censuus Go
corpora defluxisse negare non possumus?
Ac per hoc, si, aduersus quos tibi est in hac quaestione
conflictus, sic adseuerant animarum ex illius unius deriuatione
propaginem, ut eas iam deum negent facere atque formare, insta
eis redarguendis, conuincendis, corrigendis, quantum domino
adiuuante potueris. si autem initia quaedam ex illo uno et deinceps
a parentibus adtrahi et tamen singulas in hominibus singulis adfirmant
ab auctore omnium rerum deo creari atque formari, quid
eis respondeatur, inquire, de scripturis maxime sanctis, quod non
sit ambiguum nec aliter possit intellegi, aut, si iam inuenisti, ut superius
postulaui, dirige et nobis.
quod si te adhuc sicut me latet,
insta quidem omnibus uiribus eos confutare, qui dicunt animas non
ex opere diuino — quod eos dixisti in epistula tua \'primum inter
secretiores fabulas murmurasse, deinde propter hanc sententiam
stultam atque impiam a tuo consortio et ecclesiae seruitio recessisse\'
— atque aduersus eos omnibus modis defende et tuere, quod
in eadem epistula posuisti, \'deum fecisse animas et facere et facturum
esse neque aliquid esse in caelis aut in terra, quod non ipso
constiterit aut constet auctore\'.
hoc enim de omni omnino genere
creaturae uerissime atque rectissime creditur, dicitur, defenditur,
comprobatur. deus enim auctor uniuersarum rerum hominumque
cunctorum et fuit et est et futurus est, quod in extrema tua ad
coepiscopos nostros prouinciae Caesariensis consultatione posuisti
atque, ut id potius eligerent, exemplo omnium fratrum et consacerdotum,
qui sunt apud uos atque id retinent, quodam modo hortatus es.
Sed alia quaestio est, ubi quaeritur, utrum omnium animarum
et corporum auctor effectorque deus sit, quod ueritas habet,
an aliquid naturarum exoriatur, quod ipse non faciat, quae opinio
prorsus erroris est, alia uero, ubi quaeritur, utrum deus animas
humanas ex propagine an sine propagine faciat, quas tamen ab
illo fieri dubitare fas non est. in qua quaestione sobrium te esse
ac uigilantem uolo nec sic animarum propaginem destruas, ut
in heresim Pelagianam incautus incurras.
nam si humanorum
g 2 corpora bis Goa.c. 4 diriuatione Go 10 inquire
in (del.) de Go 14 prima g 20 omnino ex humano Go 24 Caesareensis
g 26 es] est Goa.r. 33 nec] ne g 34 in om. g
uereque dicimus non illius tantum primi hominis coniugumue primorum
sed omnium ex illis propagatorum esse creatorem, puto facile
intellegi eos, qui animarum defendunt propaginem, non ex hoc nos
habere uelle destruere, quando deus animas facit, cum et corpora
facit, quae de propagine fieri negare non possumus, sed alia documenta
esse quaerenda, quibus hi, qui sentiunt propagari animas,
repellantur, si eos errare ueritas loquitur, de qua re illi magis fuerant,
si fieri posset, interrogandi, propter quorum iniuriam defunctorum,
sicut scribis in epistula, quam mihi posteriorem misisti, in meliorem
partem conuertere homines formidabas.
hos enim defunctos tales
tantosque et tam doctos episcopos fuisse dixisti, ut eorum traditiones
timeres, \'doctor nouellus rudisque, corrumpere\' uelle. itaque,
si scire possem, \'tales ac tanti et tam docti\' uiri istam de animarum
propagatione sententiam quibus (rationibus) uel testimoniis adserebant**********,
quam tamen in litteris ad Caesarienses datis
illorum auctoritatem nequaqum respiciens inuentionem nouam
et inauditum dogma esse dixisti, cum profecto, etsi error est, nouum
tamen eum non esse nouerimus sed uetustum et antiquum.
Quando autem nos aliquae causae in aliqua quaestione
non inmerito dubitare compellunt, non etiam hinc dubitare debemus,
utrum dubitare debeamus. de dubiis quippe rebus sine dubitatione
dubitandum est. uides, quem ad modum apostolus de se ipso
dubitare non dubitet, utrum in corpore an extra
corpus raptus sit in tertium caelum; siue hoc siue illud, nescio,
inquit, deus scit.
cur ergo mihi, quam diu nescio, dubitare non
liceat, utrum anima mea in istam uitam ex propagine an sine propagine
uenerit, cum eam utrolibet modo a summo et uero deo factam
esse non dubitem ? cur mihi non sit fas dicere: scio animam meam
ex opere dei subsistere et prorsus opus dei esse; siue ex propagine
sicut corpus siue extra propaginem sicut illa, quae primo homini data
Goa.c. 15 quibus rat. uel test. Goldb. quibus uel test. Go
quibus test. Bessehus qualibus quibusue test. uel qua ratione quibusue test.
Marlinus (c/. p. 298,17) 16 lacunam indicauit Goldb. Caesareenses e
22 de dubiis ex ne duobus Go 26 inquit Eug, om.Go cur Go cura Eug 29 non
sit fas Eug fas non sit Go.
possem, si nossem. quod si ipse nosti, en habes me cupidiorem
discere, quod nescio, quam docere, quod scio.
si autem nescis sicut
ego, ora sicut et ego, ut siue per quemlibet seruum suum siue per se
ipsum magister ille nos doceat, qui dixit discipulis suis: ne uelitis
dici ab hominibus rabbi; unus est enim magister
uester Christus, si tamen scit expedire nobis,
ut etiam talia nouerimus, qui nouit non solum, quid doceat, uerum
etiam, quid nobis discere expediat.
Nam confiteor dilectioni tuae cupiditatem meam: cupio
quidem et hoc scire, quod quaeris, sed multo magis cuperem scire,
si fieri posset, quando praesentetur desideratus omnibus
gentibus et quando regnum sanctorum futurum sit, quam
unde in hanc terram uenire coeperim. et tamen illud cum ab illo,
qui scit omnia, discipuli sui, nostri apostoli, quaererent, responsum
acceper.unt: non est uestrum scire tempora, quae
pater posuit in sua potestate.
quid, si et hoc scit non
esse nostrum scire, qui profecto scit, quid nobis sit utile scire?
et illud quidem per illum scio non esse nostrum scire tempora,
quae pater posuit in sua potestate, utrum autem
originem animarum, quam nondum scio, nostrum sit scire, id est
pertineat ad nos id scire, ne hoc quidem scio. nam si saltem hoc
scirem, quod nostrum non sit id scire, non solum adfirmare, quam
diu nescio, uerum etiam quaerere iam desisterem.
nunc autem,
quamuis tam sit obscurum atque profundum, ut plus illic docendi
caueam temeritatem, quam discendi habeam cupiditatem, tamen
etiam hoc uolo scire, si possum. et licet multo amplius sit
necessarium, quod ait ille sanctus: notum mihi f a c, d
Eug cod. Vat. 3 scio] nescio Eug 4 et Eug, om.Go
5 ipse (del.) ipsum Go 13 sanct. fut. sit Eug fut. sit sanct. Go 14 in hanc
bis Goa.c. 16 scire tempora Eug nosse tempus aut tempora Go 17 pater
Eug deus Go in sua posuit Eug 18 qui profecto-nostrum scire om.Eug
19 nostri Go temp.] sicut et temp. Eug 20 in sua posuit Eug potestate]
sequitur iterum quid si-potestate (sed nostrum, nova nostri) Go (exp.) 21 nostrum]
an Eug 22 ne Eug nec Go 25 atque Eug ac Go 27 etiam hoc uolo Go
et hoc etiam uellem Eug possum Go possem Eug _.
tamen nec initium meum, quod ad istam quaestionem attinet, me
lateret!
Uerum de ipso quoque initio meo ingratus doctori meo
non sum, quod animam humanam spiritum esse, non corpus, eumque
rationalem uel intellectualem scio nec eam dei esse naturam
sed potius creaturam aliquatenus mortalem, in quantum in deterius
commutari et a uita dei, cuius participatione beata fit, alienari potest,
et aliquatenus inmortalem, quoniam sensum, quo ei post hanc
uitam uel bene uel male sit, amittere non potest.
scio etiam non
eam pro actibus ante carnem gestis includi in carne meruisse, sed nec
ideo esse in homine sine sorde peccati, etsi unius
diei, sicut scriptum est, fuerit uita eius super terram
a m. ac per hoc scio ex Adam per seriem generationis sine peccato
neminem nasci, unde et paruulis necessarium est per gratiam regenerationis
in Christo renasci.
haec tam multa nec parua de initio
uel origine animarum nostrarum, in quibus plura sunt ad eam
scientiam pertinentia, quae fide constant, et didicisse me gratulor
et nosse confirmo. quapropter si nescio in origine animarum, utrum
illas deus hominibus ex propagine an sine propagine faciat, quas
tamen ab ipso fieri non ambigo, scire quidem et hoc magis eligo
quam nescire, sed, quam diu non possum, melius hinc dubito, quam
uelut certum confirmare aliquid audeo, quod illi rei sit forte contrarium,
de qua dubitare forte non debeo.
Tu itaque, mi frater bone, quoniam consulis me et uis, ut
unum horum definiam, utrum animae ceterae ex illo uno homine
sicut corpora per propaginem an sine propagine sicut illius unius
a creatore singulis singulae fiant — ab ipso enim fieri siue sic siue sic
non negamus —, patere, ut etiam ipse consulam, quomodo inde anima
alt. meum-2 meum om.Eug utinam-2 meum om. g 2 nec] nunc
Eug codd. interpolati 5 sum] add. in quantum (exp.)Go eamque Marlinus
6 rationalem Eug rationabilem Go 8 paticipiatione (sic, terl. i del. uid.) Go
fit] sit g 9 quoniam Eug quo Go 10 ammittere Ooa.c. 12 etsi] nec si Euq
17 uel de origine Eug 18 constant Eug constat Go 20 an sine prop. om.Eu]
23 forte Eug, om.Go 25 ut Eug, om.Go 26 ceterae omnes Eug 28 singulao
om.Rug cod. Yal. alt. siue Eug seu Go
omnes enim animas ex Adam trahere originale peccatum similiter
non negamus, ne in Pelagianam heresim detestabilem detestabiliter
inruamus.
si hoc, quod ego interrogo, nec tu scis, sine me
patienter utrumque nescire, et quod tu interrogas et quod ego; si
autem iam scis, quod interrogo, cum hoc etiam me docueris, tunc
et illud, quod uis ut respondeam, nihil ibi iam metuens respondebo.
peto ergo, ne suscenseas, quia non potui confirmare, quod quaeris,
sed potui demonstrare, quid quaeras, quod cum inueneris, confirmare
non dubites, quod quaerebas.
Et hoc quidem sanctitati tuae scribendum existimaui,
qui propaginem animarum iam quasi certus inprobandam putas.
ceterum si illis, qui hanc adserunt, rescribendum fuisset, fortassis
ostenderem, quem ad modum id, quod se nosse arbitrantur, ignorent
et, ne hoc adserere auderent, quanta ratione formidare deberent.
Sane in rescripto amici, quod huic epistulae inserui, ne te
forte moueat, quod duos libros a me missos commemorauit, quibus
respondere uacuum sibi tempus non fuisse respondit, unus est de
hac quaestione, non ambo; in alio autem aliud ab illo consulendo
et pertractando quaesiui.
quod uero admonet et hortatur, ut
magis demus operam, ut perniciosisima heresis
de ecclesiis auferatur, illam ipsam Pelagianam
heresim dicit, quam cautissime ut deuites, quantum possum, frater,
admoneo, cum de animarum origine siue cogitas siue iam disputas,
ne tibi subrepat esse credendum ullam prorsus animam nisi unius
mediatoris non ex Adam trahere originale peccatum generatione
deuinctum, regeneratione soluendum.
Eug detestabiliter Eug, om.Go 4 incurramus Eug 5 pr. et
om.Eug 7 metuens] intuensg 11 exist.] putaui Eug 12 putas] existimas Ewj
15 quanta ratione Eug quantum Go deberent ex deberet Go deberent ostenderem
Eug 19 aliud Marlinus illud Go 25 subrepat Marlinus subripiat Go
27 soluendum] add. explicit epla secunda ad optatum episcopum de natura et
origine animae sancti augustini Go
Inter omnia, quae mihi sancti fratris Quintiliani amicitiae
praestiterunt, hoc uel maximum est, quod te mihi ignotum corpore
mente sociauit. quis enim non diligat eum, qui sub paludamento
et habitu militari agat opera prophetarum et exteriorem hominem
aliud promittentem uincat interiore homine, qui conformatus est
ad imaginem creatoris ? unde et prior ad officium prouoco litterarum
et precor, ut mihi occasionem saepius tribuas rescribendi, quo
de cetero scribam audacius.
illud autem prudentiae tuae breuiter
significasse sufficiat, ut memineris apostolicae sententiae: uinctus
es, inquit, uxori? ne quaeras solutionem; solutus
es? ne quaeras uxorem, idest alligationem, quae solutioni
contraria est. qui igitur seruit officio coniugali, uinctus est; qui
uinctus est, seruus est; qui autem solutus est, liber est.
cum ergo
Christi gaudeas libertate et aliud agas, aliud repromittas ac propemodum
in domate constitutus sis, non debes ad tollendam tunicam
tecta descendere nec respicere postergum nec aratri semel
Luc. 9, 62 Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. A = Berolinensis lat. 17 s. IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. l: = Turicensis Augiensis 41 s. IX. D = Valicanus lat. 355 + 356 s. IX-X. C = Vaticanus lat. 5762 s. X.
JZDC; Hieronymi nomen exhibent tituli in 21 (eiusdem) ADC fratres A quintiani 2L4 quintiliane Da.c. 4 maximum (maxi s.l.)S
5 mente s.l..I diligit C palude(di l:p.c.)mento JZ 7 interiore homine A
-rem-nem Za.r.C —ri— ne 21 formatus DC 9 trib. saep. g quod A
10 de 8.1.1: audicius C 12 inquit (-d 21) 2IA, om. cet. 13 uxorem (m
del.m2A)%,A 15 pr. est] et J est etl: tert. est 2IA et cet. 16 libertatem DC
alius D propemodo J 17 domatae 2L4. 18 tecto s
proice sarcinam saeculi, ne quaeras
diuitias, quae camelorum prauitatibus conparantur. nudus et leuis
ad caelum uola, ne alas uirtutum tuarum auri deprimant pondera.
hoc autem dico, non quo te auarum didicerim, sed subintellegam idcirco
adhuc militiae operam dare, ut impleas sacculum, quem euacuari
dominus praecepit. si igitur, qui habent possessiones et
diuitias, iubentur omnia uendere et dare pauperibus et sic sequi saluatorem,
dignatio tua aut diues est et debet facere, quod praeceptum
est, aut adhuc tenuis et non debet quaerere, quod erogatura
est.
certe Christus pro animi uoluntate omnia in acceptum
refert. nemo apostolis pauperior fuit et nemo tantum pro domino
dereliquit. uidua illa in euangelio paupercula, quae duo minuta misit
in gazophylacium, cunctis praefertur diuitibus, quia totum, quod
habuit, dedit. et tu igitur eroganda non quaeras, sed quaesita iam
tribue, ut fortissimum tirunculum suum Christus agnoscat, ut
laetus tibi de longissima regione uenienti occurrat pater, ut stolam
tribuat, ut donet anulum, ut immolet pro te uitulum saginatum,
ut expeditum cum sancto fratre Quintiliano ad nos cito faciat
nauigare. pulsaui amicitiarum fores; si aperueris, nos crebro habebis
hospites.
10, 4 10 cf. Matth. 19, 22 etc. 11 cf. Matth. 19, 21 etc. 16 cf. Marc.
12, 41 -44 etc. 20 cf. Luc. 15, 20-24 A stibam J stipam D stypam (stypham m2) U firi 91
imitari C iosef 21 iosefe C 2 derelique C derelinquere D relinque J, Za.c.m2
nutur Aa.c. 3 quis] qui Za.c.Dp.r.; add. dimiserit omnia et g 6 quae om.C
7 euola g nec D 8 quod s auarum diu (eras.)te Z sed] add. quod g
9 quam DC euacuare ZDC * 10 praecipit J 12 tua] tam 9t, Aa.c.m2
aud DC 14 in om.A 15 refert] res est D apostolus D tantam 2M
16 reliquid .Ea.c. 17 gazophilacium J -philatium E -filacium D -filatium WA
19 tyrunculum JZDC 20 regioni Aa.c. 21 pr. ut s.l..E 22 quinti*liano A
quintiliane Da.c. scito D 23 nauicare WA pulsarui (r eras., super alt. u
scripsit m2 t postea eras., uoluisse uidetur pulsanti) D amiciarum Ja.c.
foras J aparueris Aa.c.m2 24 hospites] add. explicit ad exsuperantium 91
explicit ad exupen (n exp., s.l. r)antium A
Legimus in Esaia: fatuus fatua loquetur. audio quendam
in tantam erupisse uaecordiam, ut diacones presbyteris, id est episcopis,
anteferret. nam cum apostolus perspicue doceat eosdem
esse presbyteros, quos episcopos, quid patitur mensarum et uiduarum
minister, ut super eos se tumidus efferat, ad quorum preces
Christi corpus sanguisque conficitur? quaeris auctoritatem ? audi
testimonium: Paulus et Timotheus, serui Christi
Iesu, omnibus sanctis in Christo Iesu, qui
sunt in Philippis, cum episcopis et diaconibus.
uis et aliud exemplum? in Actibus apostolorum ad unius
ecclesiae sacerdotes ita Paulus loquitur: adtendite uobis
et cuncto gregi, in quo uos spiritus sanctus
G = Neapolilanus VI. D. 59 s. VII. Veronensis rescriptus XV. 13 s. VIII. h = Vindobonensis lat. 16 s. VIII—IX. J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. D = Vaticaous lat. 355 + 356 s. IX—X. N = Casinensis 295 s. X. B = Berolinensis lat. 18 s. XII. G ad euangelum
prbm de ordine sacerdotii 5lI ad euangelum prbm quomodo prbr et diaconus
diferant (sib) h ad euangelum de diaconibus J ad euangelium (i eras.)
qualiter pbr et diaconus differant D ad euangelum prbm quo pbr et diac distet
(sic) N ad euugtium (i eras.) pbrm increpans eum quare e diacones (ex-nus)
pbribus (bu eras.) ante ferret B; Hieronymi nomen exhibent lituli inS& (eiusdem)
hDB N hesaia B Isaia g fatuus] fatua J fatui h loquetur G, 21 (?)
loqur h loquitur eet. quendam] nescio quem J 4 tanta N uaec. Gtyih uec.
(uecordia N) cet. diacones G diaches B diaconos cet. praesbyt. Gty passim
epis epos (eras.) J 5 praecipue J B 6 quos et episcopos N 7 supra B eos
se ex esseu tumidu B himide N 8 que add.m2B quaeres U 9 thimotheus
GJ thimoteus B seruus D ihu xpi GJ 10 sanctis] add. qui sunt B
11 in om.JB filippis 31 cum episc.] coepiscopis h diaconis g 12 uis]
suis B et om.h alium 21#
quam adquisiuit sanguine suo.
acne quis
contentiose in una ecclesia plures episcopos fuisse contendat, audi
et aliud testimonium, in quo manifestissime conprobatur eundem
esse episcopum atque presbyterum: propter hoc reliqui
te Cretae, ut, quae deerant, corrigeres et
constitueres per ciuitates presbyteros, sicut
ego tibi mandaui: si quis est sine crimine, unius
uxoris uir, filios habens fideles, non in accusatione
luxuriae aut non subditos. oportet
enim episcopum sine crimine esse quasi dei
dispensatorem.
et ad Timotheum: noli neglegere
gratiam, quae tibi data est prophetiae
per inpositionem manuum presbyterii. sed et
Petrus in prima epistula: presbyteros, inquit, in uobis
precor, conpresbyter et testis passionum
. Christi et futurae gloriae, quae reuelanda
est, particeps, regere gregem Christi et inspicere
non ex necessitate sed uoluntarie
iuxta deum. quod quidem Graece significantius dicitur
ἐπισϰοπεύοντες, unde et nomen episcopi tractum est.
parua tibi
uidentur tantorum uirorum testimonia? clangat tuba euangelica
3, 17 cf. Ioh. 13, 23 et 20, 2 et 21, 20 in ras.m2B et h 3 contentiosae
GJ, omJi audi et] audiat h 5 esse s.l.J hoc inquit 91 relinqui
(n eras.) GJ 6 in Creta g ea quae J corregeres h 7 constituas B
ordinares h presb. per ciu. D sicut et ego GD 8 sine crimine om.J
9 uir] add. sine crime (sic) J in om.G occasione B 11 dei om.D
12 timoteum B 13 inquit gratiam N gratiam] add. quae in te est J per
prophetiae (alt. e eras.) J 14 manus hJ pbri h set N, om.B 15 alt. in
m2 in ras. B 16 passionis J 17 et om.J 18 participes J 19 set N
uoluntariae 91J ex uoluntate 0, Bp.c. ex uoluptate Ba.c. 20 iusta Na.c. secundum
h significantius grece J 21 EIIICKOIIEOYONTEC G EIII-
CKONEYONTECh ENICKONEPONTEC J et
nam et Alexandriae a Marco euangelista usque ad Heraclam et
Dionysium episcopos presbyteri semper unum de se electum et in
excelsiori gradu conlocatum episcopum nominabant, quomodo si
exercitus imperatorem faciat aut diaconi eligant de se, quem industrium
nouerint, et archidiaconum uocent. quid enim facit excepta
ordinatione episcopus, quod presbyter non facit ? nec altera
Romanae urbis ecclesia, altera totius orbis aestimanda est.
et
Galliae et Brittaniae et Africa et Persis et Oriens et India et omnes
barbarae nationes unum Christum adorant, unam obseruant regulam
ueritatis. si auctoritas quaeritur, orbis maior est urbe. ubicumque
fuerit episcopus, siue Romae siue Egubii siue Constantinopoli siue
Regii siue Alexandriae siue Tanis, eiusdem meriti, eiusdem et
add. ihes s.l.m2N Iesus] iohs (0 eras., s.l.m2 dns) N
amabat J qui s.l.m2N peccatore (ea eras.) D salu.] eius h 3 filius
Ja.r. 4 et—5 ueritateom.J et]quod autem (del. et s.l. et ml) posteah 6 in
om.J schismatis GJ scismaticos (?) Ba.c.m2 7 rump.] add. unitatem h 8 a
om.G euangelistam J eraclam N eraclium B _9 dionisium codd. pbri
(exp.) pres bru (s.l.m2) N presbiteris J pbris D ex pbris B semper om.N de
se] esse DB ex se g et om.J 10 excelsiore h celsiori J coll. hN; add.
quem B 11 diconi N elegant hJD industria Ba.c. 12 excepto N
13 faciat liJB 14 eccle D, Ba.c.m2 eccłaę J orbis] add. eccJa J exti-
manda Ja.c.NB existimanda g 15 gallia J brittaniae (e) Na.c.m2
brittanniae h (e del.) britaniae (e
Sed dices: \'quomodo Romae ad testimonium diaconi presbyter
ordinatur?\' quid mihi profers unius urbis consuetudinem ? quid
paucitatem, de qua ortum est supercilium, in leges ecclesiae uindicas?
omne, quod rarum est, plus adpetitur; puleium apud
Indos pipere pretiosius est. diaconos paucitas honorabiles, presbyteros
turba contemtibiles facit. ceterum in ecclesia etiam Romae
presbyteri sedent et stant diaconi, licet paulatim increbrescentibus
uitiis inter presbyteros absente episcopo sedere diaconum uiderim
et in domesticis conuiuiis benedictiones presbyteris dare.
discant,
qui hoc faciunt, non se recte facere et audiant apostolos: non
est dignum, ut relinquentes uerbum dei
ministremus mensis. sciant, quare diaconi constituti
sint, legant Acta apostolorum, recordentur condicionis suae. presbyter
et episcopus, aliud aetatis, aliud dignitatis est nomen. unde
ad Timotheum et ad Titum de ordinatione episcopi et diaconis
dicitur, de presbyteris omnino reticetur, quia in episcopo et presbyter
continetur. qui prouehitur, de minori ad maius prouehitur.
aut igitur ex presbytero ordinetur diaconus, ut presbyter minor
s.l.m2B 2 inf.] humiliorem B non facit g 4 dicens (n eras.) N
dicis GJD 5 proferes J
Et Samuhel quondam lugebat Saulem, quia paenituerat
dominum, quod unxisset eum regem super Israhel, et Paulus Corinthios,
in quibus audiebatur fornicatio et talis fornicatio, quae nec
G nouerit] non erit G minore U 3 et om.J sumtas 91
•4 leuuitae G,hs.l. templo] tempore J 5 hoc] add. autem J diacories J uindicent
in ecclesia g uendicent Bp.e.,. add. explicit ad euangelum presbyterum G
explicit ad euangelum prebm. quid differt inter prebm et diacm 21 Ga = Gandauensis 317 s. VI (continet p. 313, 16 inpaenitens —
p. 315,11 post et p. 322, 8 domini - p. 324, 2 caluaria). E = Veronensis XVII. 15 s. VII. G = Neapolilanus V I. D. 59 s. VII. 11 = Petropolitanus 1. 13Quarlo s. VII—VIII (contiret initium
epistulae usque ad p. 319, 9 peccato).
si hoc propheta et apostolus nulla ipsi labe maculati
clementi in cunctos mente faciebant, quanto magis ego, ipse
peccator, in te facere debeo peccatore, quod non uis erigi post ruinam
nec oculos ad caelum leuas, sed prodacta patris substantia
porcorum siliquis delectaris et superbiae praerupta conscendens
praeceps laberis in profundum!
deum uentrem uis habere pro
Christo; seruis libidini, gloriaris in confusione tua et quasi pinguis
hostia in mortem propriam saginaris imitarisque eorum uitia, quorum
tormenta non metuis, ignorans, quod bonitas dei ad paenitentiam
te hortetur. secundum duritiam autem tuam et
cor inpaenitens thensaurizas tibi iram in
die irae.
an idcirco induratur iuxta Faraonem cor tuum, quia
non statim percuteris et differeris ad poenam diu? et ille dilatus
est et decem plagas non quasi ab irato deo sed quasi a patre commonente
sustinuit, donec in peruersum acta paenitentia populum,
quem dimiserat, per deserta sequeretur et ingredi auderet maria,
per quae uel sola doceri potuit timori habendum eum, cui etiam
17 cf. Ex. 4,21 etc. 19 cf. Ex. cap. 3-14 1 quidem e J et quidem ADCB uocem Aa.r.C 2 rursum EB humilet
Ga.c. aput EG 3 lugiam r]ADa.c. 4 mmunditia quam lP inmunditias
quas ADB inmunditiis quas C 5 in s.l.m2A, om.EJC 7 clemente rj 8 deb.
fac. codcl. praeter ErjB peccatorem EKDCW, Ja.r. quod] qui g 9 nec] ne
Ka.c. et ADC sed] se D prodita ADC perdita J 10 superbia B 11 labaris
J labens rj 12 seruns \'YJ libidine \'YJ confusione] cone DC carne
Ap.c.m2 carne et confusione g 13 uitia EGfJ quita (q eras.) J uitam cet.
14 metues rj ignoras rjJB quoniam rjADC benignitas ADO\'ll 15 hortatur
B adducit KIJI autem duro g 16 inpaen.] hic incipit prius tragrn. in Ga
thensaurizas GaG thensaurizans E tensaurezas Ka.c.m2 thesaurizans J thesaurizas
cet. 17 iuxta phar. indo B phar. AJDCB faraoni 1]a.c. 18 pr. et].
sed G differris KADC differis JW, Bp.c.m2 poena Ga delatus K 19est
om.E deo om.rjKW 20 sustenuit EKa.c.,rj 21 demiserat r\\, Ka.c. et om.J
22 uel om.K\\tf docere rjKW timore rjKT mori D
elementa seruirent.
dixerat et ille: non noui dominum
neque dimitto Israhel. quem tu imitans loqueris: uisio,
quam hic uidet, in dies longos est et in tempora
longa iste prophetat. propter quod dicit Adonai
dominus: non prolongabunt amplius omnes sermones
mei, quoscumque loquor, quia loquar
uerbum et faciam.
sanctus Dauid de impiis et scelestis —
quorum tu non pars modica sed princeps es —, quod saeculi felicitate
fruerentur et dicerent: quomodo cognouit deus et si
est scientia in excelso? ecce isti peccat ores
et abundantes in saeculo obtinuerunt diuitias,
paene lapso pede et fluctuanti uestigio causabatur dicens:
ergo sine causa iustificaui cor meum et laui
inter innocentes manus meas.
praemiserat enim:
quia aemulatus sum super iniqua agentes
pacem peccatorum uidens, quia non est respectus
in morte eorum et solida plaga in
flagello eorum. in laboribus hominum non
sunt et cum hominibus non flagellabuntur.
propterea tenuit eos superbia, circumdati
sunt iniquitate et impietate sua. egredietur
sicut ex adipe iniquitas eorum; transierunt
in adfectum cordis. cogitauerunt et locuti
12 cf. Ps. 72, 2 13 Ps. 72, 13 15 *Ps. 72, 3-9 GaKADCIfI et ex e m2Ga,orn.AD dm G 2 neque dJm.
Isr.] et isrl non dimittam B demitto EKrja.c. istrahel K 3 uidit r)p.c.m2
tempore D 4 profetat G prof(ph \'P)etet KW dicit] add. idem propheta haec
dicit ADC, B (haec dicit inmg. m2) dom. adonai C 5 prolongabuntur JC,
Bp.c.m2 6
Nonne tibi uidetur de te omnis psalmus esse conpositus?
uegeto quippe es corpore et nouus antichristi apostolus, cum in
una notus fueris ciuitate et transgredieris ad aliam, non indiges
sumptibus, non plaga forti percuteris et cum hominibus, qui non
sunt ut tuinrationabilia iumenta, corripi non mereris. propterea elatus
es in superbiam et uestimentum tuum est facta luxuria et quasi ex
aruina pingui et quodam adipe eructans uerba mortifera non te
-respicis esse moriturum nec umquam post expletam libidinem
paenitentia remorderis.
transisti in affectum cordis et, ne tibi solus
uidearis errare, simulas nefanda de seruis dei nesciens, quod iniquitatem
in altum loquaris et ponas in caelum os tuum. nec mirum,
si a te qualescumque serui domini blasphementur, cum patrem
familias Beelzebul uocauerint patres tui. non est discipulus
super magistrum nec seruus super domin
u m. si illi in uiridi ligno tanta fecerunt, tu in me, ligno arido,
72, 8-9 15 cf. Matth. 10, 25 16 *Matth. 10,24 18 cf. Luc. 23, 31 om.Ga mala] nequitia J iniquitate D excelso rjJB,
Ap.c.m2 \' loquuti
tale quid et in Malachia plebs scandalizata credentium
de choro tuo loquitur: dixerunt: uanus est, qui
seruit d.e o. et quid plus? quia custodiuimus mandata
eius et quoniam iuimus supplicantes
ante faciem domini omnipotentis. et nunc
nos beatos dicimus alienos. reaedificantur
omnes, qui faciunt iniqua. aduersati sunt
deo et salui facti sunt.
quibus postea diem iudicii dominus
comminans et, quid inter iustum et iniustum futurum sit,
multo ante praenuntians ait: et conuertimini et u i debitis,
quid sit inter iustum et iniustum et inter .
seruientem deo et non seruientem.
Haec tibi ridicula forte uideantur et, qui comoediis et lyricis
scriptoribus et mimis Lentuli delectaris — quamquam ne ista quidem
tibi prae nimia cordis hebitudine intellegenda concesserim —
prophetarum uerba contemnas; sed respondebit tibi Amos: in
tribus et in quattuor impietatibus nonne
auersabor eum?
dicit dominus. quoniam enim
Damascus, Gaza, Tyrus, Idumaei, Ammanitae et Moabitae, Iuda
quoque et Israhel saepe ad se dei uaticinio destinato, ut agerent
om.1] tale quid] aliquid J credendum G 2 choro (ex coro K) E
in textu, G ηΚJΨ corde
tamen et post factum, quia malo
paenitentiam peccatoris quam mortem — non enim sani habent
opus medicos, sed male habentes —, iacenti manum
porrigo et conspersum in sanguine suo, ut propriis fletibus lauetur,
exhortor. quodsi nec paenitentiam uult agere et fracto nauigio
tabulam, per quam saluari poterat, non retentat, cogor dicere:
super tribus et quattuor impietatibus nonne
auersabor eum? dicit dominus auersionem aestimans
esse pro poena, dum suae peccator relinquitur uoluntati.
inde est,
quod peccata patrum in tertiam et quartam generationem restituit,
dum non uult statim punire peccantes, sed ignoscens primis extrema
condemnat; alioquin, si protinus scelerum ultor existeret, et multos
alios et certe Paulum apostolum ecclesiae non haberent.
Hiezechiel
propheta, cuius supra fecimus mentionem, dei uerbum ad se
factum referens ait: aperi os tuum et manduca, quae
16 cf. Ex. 20, 5 21 *Ezech. 2, 8-9 GWB contempser (p eras. J) AJ 2 praeferet ex
praeferit m2rj profert C 3 in om.EGr]JCB non ADC aduersabor
rjKA 4 eos ex eu B, om.K\'lf cogitare—nequius est (pro ex) s.l.m2A, om.DC
5 excogitata YjK\'lf est (s.l.m2A, om.DC) cogitata eet. est male cogitata g uellet
V 6 indulsit C impl. pecc. g 7 superbae Ea.c.tjKJD 8 pecc.
penit. B peccatores KAaor. habent opus ErjJB opus habent cet. 9 medicos
GYjDC,Aa.r. medicis B medico cel. manuum D 10 porrigi C propr. flet.
ut G ut flet. propr. J 11 exortor GDa.c.JB nec] ne KW nec sic J uult
agere] uulgare Ka.e.m2\'P 12 saluare rj salutem consequi J retineat J
13 et in(eras.)quattuor A imp.] percatis J non ADC 14 aduersabor KW
prima scriptura ad te pertinet, si tamen
uolueris agere paenitentiam post delictum, secunda ad sanctos, qui
ad dei canticum prouocantur — non est enim pulchra laudatio
in ore peccatoris —, tertia ad tui similes, qui desperantes
semet ipsos tradiderunt inmunditiae et fornicationi et
uentri et his, quae infra uentrem sunt, qui putant omnia morte finiri
et nihil esse post mortem et dicunt: tempestas si transierit,
non ueniet super nos.
liber ille, quem propheta
deuorat, omnis series scripturarum est, in quibus et paenitens plangitur
et iustus canitur et maledicitur desperanti. nihil ita repugnat
deo quam cor inpaenitens; solum crimen est, quod ueniam consequi
non potest. si enim ignoscitur post peccatum, qui peccare desistit,
et ille flectit iudicem, qui rogat, inpaenitens autem omnis ad iracundiam
prouocat iudicantem, solum desperationis crimen est,
quod mederi nequeat.
porro, ut scias dominum cotidie peccatores
ad paenitentiam prouocare, qui si rigidi perstiterint, de clemente
eum seuerum et trucem faciunt, audi Esaiae uerba dicentis: et
uocauit, inquit, dominus sabaoth in die illa
fletum et planctum et decaluationem et
accinctionem ciliciorum, ipsi uero fecerunt
J extensa AJDC 3 et in eo om.K1] in eo om.\'P eo]
ipsum A (ipso m2) DC 4 alt. et om.K 5 prima scripta C 6 qui] quia A
7 ad] a 77 est s.l.m2A enim om.B 8 ore] opere K tertio J tui] tu D
9 trad. se AD pr. et om.1] 11 esse posse post G si temp. B 13 omnes
Er]a.c.m2, K 14 dispcranti Ap.c.m2D desperante rj 15 deo s.l.m2K inpaen.
est J solum] add. hoc s.l.m2B 16 si] ei Bp.c.m2 enim] add. ei GQ
17 flectit (seq. ras. 2 htt.) J flectet K\'P 18 disperat. Ep.c.m2r)KAJDCV
19 medere rj mediri ADa.c.m2 deum ADC cottidi(a)e GJK 20 si s.l.K
rigide AC, Da.c.m2 persteterint rtp.c.m2Aa.c.m2 21 faciant EG audies \'P
audiens K eseiae K isaiae C isayae B 22 uocabit rtC dom. sab. om-A
sabaotli om.D sabbaoth J 23 ad fletum C plantum Ga.c.; add. magnum ADC
decaluatione D declamationem rj tert. et—exult. om.J et acc. om.KADC Ψ
post quas uoces
et perditae mentis audaciam scriptura commemorat loquens:
et reuelata sunt haec in auribus domini
sabaoth: non dimittetur uobis peccatum hoc,
donec moriamini. si enim peccato mortui fuerint, tunc eis
dimittetur peccatum, quod, quamdiu in peccato uixerint, non
dimittetur.
Parce, quaeso, animae tuae. crede dei futurum esse iudicium,
recordare, a quali episcopo diaconus ordinatus sis. nec mirum
quamuis sanctum hominem tamen in homine eligendo potuisse falli,
cum et deus paeniteat, quod Saul in regem unxerit et de duodecim
apostolis ludas proditor sit repertus et de quondam ordinis tui
hominibus Nicolaus Antiochenus inmunditiarum omnium et Ophitarum
hereseos auctor extitisse referatur.
non tibi illa nunc replico,
quod plures uirgines uiolasse narreris, quod a te nobilium uiolata
matrimonia publico caesa sint gladio, quod per lupanaria inpurus
et helluo cucurristi. magna quidem ista sunt pondere suo, sed
fiunt eorum, quae inlaturus sum, conparatione leuiora. rogo,
3 uinum om.KW 4 quas] qua J uoces] oues (m s.l.m2)K 5 et om.rj
mentis ex uocis B commemorans J loq.] dicens ADC Ψ 6 haec om.J 7 dimit-
quantum crimen est, ubi stuprum et adulterium parum est ? infelicissime
mortalium, tu speluncam illam, in qua dei filius natus est et ueritas
de terra orta est et terra dedit fructum suum, de
stupro condicturus ingrederis? non times, ne de praesepe infans
uagiat, ne puerpera uirgo te uideat, ne mater domini contempletur ?
angeli clamant, pastores currunt, stella desuper rutilat, magi adorant,
Herodes terretur, Hierosolyma conturbantur et tu cubiculum
uirginis uirginem decepturus inrepis ?
paueo, miser, et tam mente
quam corpore perhorresco ponere tibi uolens ante oculos tuos opus
tuum. tota ecclesia nocturnis uigiliis Christum dominum personabat
et in diuersarum gentium linguis unus in laudem dei spiritus concinebat;
tu inter ostia quondam praesepis domini, nunc altaris
amatorias epistulas fulciebas, quas postea illa miserabilis quasi flexo
adoratura genu inueniret et legeret; stabas deinceps in choro psallentium
et inpudicis nutibus loquebaris.
Pro nefas, non possum ultra progredi. singultus prorumpunt
ante quam uerba et indignatione pariter ac dolore in ipso
meatu faucium spiritus coartatur. ubi mare illud eloquentiae
Tullianae? ubi torrens fluuius Demosthenis? nunc, nunc profecto
muti essetis ambo et uestra lingua torpesceret. inuenta est
res, quam nulla eloquentia explicare queat. repertum est facinus,
quod nec mimus fingere nec scurra ludere nec Atellanus possit
pr. est ex erit m2A stuprum ex stuperunt D istuprom K ista promet \'j1
adulterum K parum] prm K 3 horta D de stupro] unde tu pro J
4 conditurus Aa.c.m2JC timens K\'P time n de om.HJ\'P praesepi DC
7 territur D territus A hierosolima B hi(y A)erusolyma AD hierosoly(i K)mae
KJ hierosolimitae V conturbatur ADC 8 decept. uirg. s inrepes K
paueo 0 AD paue 0 J tam-corp.] tota mente cum corp. ADC tam (tum J,om.K)
tota mente quam corp. KJW 9 perorresco AD uolo J 11 pr. in om.C
gentilium J laudem EGK laudes J laudibus cet. concinnebat A 12 hostia R
quandam K quaedam A quadam D altarii Ep.c. 13 fuciebus C faciebus B
illi D quasi om.K\'P flexo ex flexas K 14 et stabus Ep.c.m2ADC coroG
16 pror. singultus g lacrimae pror. H\'P pror. lacrimae ADC 17 dolere K
18 coortatui G 19 ubi-Demosthenis om.C 19 demost. KAWB demonsth. G
demonst. D demosthenes E nunc nunc EG nunc eet. profecti KW fecto G
21 res ex rex D,s.i.G nullę (e A) loquentia Aa.c.m2D reppertum AD
22 minus Aa.c.m2JC atellinus G catellanus T.
moris est in Aegypti et Syriae monasteriis, ut tam uirgo
quam uidua, quae deo se uouerint et saeculo renuntiantes omnes
delicias saeculi conculcarint, crinem monasteriorum matribus
offerant desecandum non intecto postea contra apostoli uoluntatem
incessurae capite sed ligato pariter ac uelato. nec hoc quisquam
praeter tondentes nouit et tonsas, nisi quod, quia ab omnibus fit,
paene scitur ab omnibus. hoc autem duplicem ob causam de consuetudine
uersum est in naturam, uel quia lauacra non adeunt uel
quia oleum nec capite nec ore norunt, ne paruis animalibus, quae
inter incultum crinem gigni solent, et concretis sordibus obruantur.
Uideamus igitur, tu, uir bone, inter ista quid feceris. futuro
matrimonio in spelunca illa uenerabili quasi quosdam obsides accipis
capillos, sudariola infelicis et cingulum, dotale pignus, reportas,
iuras ei te nullam similiter amaturum. deinde curris ad
pastorum locum et angelorum desuper strepitu concinente in eadem
uerba testaris. nihil dico amplius, quod in oscula rueris, quod
amplexus sis. totum quidem de te credi potest, sed ueneratio praesepis
et campi non me sinunt plus credere quam te uoluntate tantum
et animo corruisse. miser!
nonne, quando in spelunca cum
uirgine stare coepisti, caligauerunt oculi, lingua torpuit, conciderunt
s.l.m2A egypti DB aegipti (ex-pto) K aegyptiis A siriae KVB
svriis AD 2 qui Ii se deo KADCT uouerit Ja.c.ni2 uoberi(n s.l.)t G
renunciat e.(-ciantes J 3 diJicias Kp.c.m2D delitias W conculcarent C concalcarit
J 4 desecundum Aa.c.m2D desecando C intectu J intexto K\'P
contta] secundum JB uol. ap. J 5 incessura KHJ noc] sed nec KT ne E
«[uispiam KADC\'lI. 6 tnndentes AJD umnibus] hominibus Aa.c.D
7 poene AD nescitui EBa.c.,AD 8 pr. uel] ut J lauacrum ADC 9 ne
deinde a uesperi usque mane fenestrae illius adsides et, quia propter
altitudinem haerere uobis comminus non licebat, per funiculum uel
accipis aliquid uel remittis. uide, quanta diligentia dominae fuerit,
ut numquam uirginem nisi in ecclesia uideris et, cum talem uterque
uestrum habuerit uoluntatem, nisi per fenestram nocte facultas
uobis non fuerit conloquendi.
oriebatur tibi, ut postea didici,
sol inuito. exsanguis, marcidulus et pallidus, ut suspicione omni
careres, euangelium Christi quasi diaconus lectitabas. nos pallorem
ieiunii putabamus et exsangue os contra institutum ac morem tuum
quasi confectum uigiliis mirabamur. iam tibi et scalae, per quas
deponeres miseram, parabantur, iam iter dispositum, decreta
nauigia, condicta dies, fuga animo perpetrata — et ecce angelus, ille
cubiculi Mariae ianitor, cunarum domini custos et infantis Christi
gerulus, coram quo tanta faciebas, ipse te prodidit.
0 funestos oculos meos!s o diem illam omni maledictione
dignissimam, in qua epistulas tuas, quas huc usque retinemus,
consternata mente legi! quae ibi turpitudines! quae blanditiae!
quanta de condicto stupro exultatio! hocine diaconum non dicam
K mutauit C 2 cruces Ga.c. xpi A 3 in mon. rursum se KIJI
rursum (suaum AC) se in mon. ADC rursusG 4 sponderat J crimen KJCW
accepere K accipere et AD 5 dormituram ADCIJI, Jp.e. Ba.e.m2-rae g quam
ADC, Ba.c.m2 quae se Jp.c. miscuerat J 6 uesperi E- re eet. adsedes K
adsedis J ad(s B)sidens ADB 7 nobis C 8 uel aliquid .7 remittes K
uide] add. uel J domini GaKADCT ; hac incvpii alt. tragm. in Ga fuerat Ga
9 numquam] aid. domi GaADC uideres EAp.c.m2\', Kf fueris Ba.e. tale J
10 noctem C 11 nobis s.l.rec.m.E fuit J 12 sol] solus A (us exp.) D inuito
et G exanguis GC et sanguis GaB marcidulus EGJB marcidus cet. et
EGJB, Ks.l.m2, om. cet. omnino careris E 13 pallore J 14 exangue GDC
exsanguis Ba.c. contra] secundum J 15 mirabantur Aa.c.C 16 deponeris
Aa.c.m2D deponereris KIJI misera KIJI mi D inter (n eras.) G non C
17 praeparata EJ pertractata GaADC angeli D illi J 18 infanti J, Da.c.
20 dies .7 illa J illum g 21 dignissima J dignissimum g epist. illas tuas Cg
221egi]odd. 0 E . turpidines AJ blandit(c 4)ies GaAD 23 de condietuG decet
dicto Aa.c.m2D hoccine (alt. c eras.) J hoc in G hocne GaADCB haeccine 5
nutritum esse iactabas ? nisi quod in isdem epistulis iuras te numquam
pudicum, numquam fuisse diaconum. si negare uolueris,
manus tua te redarguet, ipsi apices proclamabunt. habeto interim
lucrum sceleris: non possum tibi ingerere, quae scripsisti..
Iaces itaque aduolutus genibus meis: \'heminam\', ut tuis uerbis
utar, \'sanguinis\' deprecaris et — o te miserum — neglecto iudicio dei
me tantum quasi uindicem times. ignoui, fateor; quid enim tibi
aliud possem facere Christianus? hortatus sum, ut ageres paenitentiam
et in cilicio et cinere uolutareris, ut solitudinem peteres,
ut uiueres in monasterio, ut dei misericordiam iugibus lacrimis inpetrares.
at tu, bonae spei columen, excetrae stimulis inflammatus
factus es mihi in arcum peruersum et contra me conuiciorum sagittas
iacis. inimicus tibi factus sum uera dicens. non doleo de maledictis
— quis enim nesciat nihil nisi flagitiosum tuo ore laudari? —
hoc plango, quod te ipse non plangis, quod non sentis esse te mortuum,
quod quasi gladiator paratus Libitinae in proprium funus
animi 14, 3 10 cf. Matth. 11, 21; Luc. 10, 13 13 cf. Ps. 77, 57 add. credendum in mg. m2B in] add. ex (eras.) K te nutritum]
ministrum te B 2 in om.J hisdem OaEKJDW eisdem Cg iures
GaK, A (ex uiris) iuris D 3 numquam om.GaAD 4 te s.l.m2B redarguit
GaG habeo GaAD interim] igitur GaAD 5 lucrum om..! iungere J
6 pedibus J eminam Ga aeminam KT et minam DC de h(i s.l.)emina J de
ge(r s.l. add. m2)mi*(supr. ras. na mut. in ne m2) A et heminam g 7 utar]
loquar JB deprecaris om.C o eras. G, om.J te ex re m2E misero
Ea.c.m2 8 aliud possum tibi Cg 9 possim Z possum ADC posset J xpianum
ADC ageris ex egeris K 10 pr. et] ut A in cinere et cilicio EWB cilicio
et in cinere GaAD in cinere et in cilicio GK uolutareris] paeniteris J peteris
ADa.c. 11 uenires C tuearis ex tueris m2A monasterium C inpetraris K
implorares C 12 ad GaK excetere
super haec unguentiF
flagras, mutas balneas et contra renascentes pilos pugnas; per
forum ac plateas nitidus et politus amator incedis. facies
meretricis facta est tibi, nescis erubescere.
conuertere, miser, ad dominum, ut ad te dominus conuertatur;
age paenitentiam, ut et ille agat paenitentiam super omnibus,
quae locutus est, malis, ut faceret tibi.
Quid neglecto uulnere proprio alios niteris infamare ? quid
me bene tibi et sedule consulentem quasi freneticus morsu laceras ?
esto, ego flagitiosus sum, ut uulgo iactitas: saltem mecum age
paenitentiam; criminosus, ut insimulas: imitare lacrimas criminosi.
num mea peccata uirtutes tuae sunt? an malorum tuorum putas
solacium, si multos tui similes habeas ? fluant paululum de oculis
lacrimae inter sericum et linteamina, quibus tibi uideris fulgidus et
formonsus; intellege te nudum, conscissum, sordidum, mendicantem.
numquam est sera paenitcntia. quamuis de Hierosolymis
adDemetr. c. 25 (p. 370, 7 sq. H.) cf. Luc. 10, 30—34 om.GaD, A (innig. inf. m2: al. amicteris [ct exp. el 8.1. cl]
lineis. digitos anulis onera-s) amicteris KJ, Am2a.c. amicieris Am2p.c.lP lineis
Am2 oneraris J pulue Aa.c.m2D teres GaAD, Ea.c.m2 2 camariae B;
hic demiH alt. fragln. in Ga degeris
poteris et tu uidere, si sic clames, si
accitus ab eo sordida uestimenta proicias. cum conuersus
intenebris, saluus eris et tunc scies, ubi
fueris. tangat modo cicatrices tuas, pertractet luminum quondam
tuorum uestigia. licet ab utero sic genitus sis et in delictis conceperit
te mater tua, asperget te hysopo et mundaberis, lauabit
te et super niuem dealbaberis. quid incuruus terrae haeres et totus
in caeno es?
illa, quam decem et octo annis satanas uinxerat,
postquam a saluatore curata est, caelum erecta suspexit. quod ad
Cain dictum est, tibi dictum puta: peccasti? quiesce. quid
longius recedis a facie dei et habitas in terra Naid ? quid totus in salo
fluctuas nec statuis super petram pedes tuos ? caue, ne et te Phinees
20, 30 9 cf. Marc. 10, 50 *Esai. 30, 15 12 cf. Ps. 50, 7-9 15 cf.
Luc. 13, 11-16 17 *Gen. 4, 7 18 cf. *Gen. 4,16 19 cf. Ps. 39, 3 Ep.c.m2 non E (del. m2) G, Ks.l.m2B (del.
m2) sis
clamat contra te sanguis Nabuthae et uinea Hiezrahel, hoc est
\'seminis dei\', quam in hortum uoluptatum et lasciuiae holera conuertisti;
dignam de te ultionem reposcunt. mittitur tibi Helias tormenta
et interitum nuntians: incuruare et sacco uestire paulisper;
poterit et de te deus dicere: uidisti, quia reueritus
est Achab a facie mea? non superducam malitiamindiebuseius.
Sed forte blandiris tibi, quod a tali episcopo diaconus
ordinatus es. iam et supra dixi nec patrem pro filio nec filium pro
parente puniri. anima enim, quae peccauerit, ipsa
morietur. et Samuhel habuit filios, qui recesserunt a timore
dei et abierunt post auaritiam et iniquitatem. etHeli sacerdos sanctus
fuit, sed habuit filios, qui, ut in Hebraeorum uolumine legimus,
fornicabantur cum mulieribus in tabernaculo dei et in similitudinem
tui inpudenter sibi dei ministerium uindicabant.
unde et locus
4 cf. III Reg. c. 21 5 cf. Onom. s. p. 28, 11; (39, 1); 51, 11 G cf: III Reg.
21, 17-24 7 cf. III Reg. 21, 27 8 *IJl Reg. 21, 29 13 Ezech. 18, 4
14 cf. I Reg. 8, 1-5 15 cf. I Reg. 2, 12-17, 22-25; 3,13 18 cf.
I Reg. 4, 11. K madiam(m eras.)nitide E madianite DC mazyanite A
fornicantem (m del.) E seromaste KW seru asta J seroaste D sero asta A
seiromaste Cg postquam] plus quam ADB 2 tamar Aa.c.m2B fratrem C
et om.IPF uersus es G in s.l.J abessalom E absalom C absalon J abes-
quanto episcopus, qui te ordinauit, probabilis
est, tanto tu amplius detestandus, qui talem hominem fefellisti.
solemus mala domus nostrae scire nouissimi ac liberorum et coniugum
uitia uicinis cantantibus ignorare. nouerat te omnis Italia,
uniuersi ante altare Christi stare ingemescebant. nec tu tam callidus
eras, ut prudenter tua uitia celares. sic exaestuabas, sic subantem
te et lasciuientem huc atque illuc rapiebat uoluptas, ut quasi quosdam
triumphos palmamque uitiorum de expletis libidinibus subleuares.
Denique inter gladios barbari et barbari mariti et mariti
potentis excubias inpudicitiae flamma te rapuit. non timuisti in illa
domo adulterium facere, in qua sine iudice laesus uir se poterat ulcisci.
duceris ad hortulos, ad suburbana pertraheris, tam libere
IiW et om. J dei] xpi KJWB
2 sanct. om.KłJf destitum Aa.c.D; add. est ADC heli ipse B ipse om.J
eli Aa.c.m2D dum]
inde per quosdam cuniculos, dum ilia tenetur, erumpis,
Romam occultus ingrederis, latitas inter Samnitas latrones et ad
primum mariti nuntium, quod nouus tibi ex Alpibus Hannibal
descendisset, nauigio te credis in tuto. tanta fugae celeritas fuit,
ut tempestatem terra duceres tutiorem. uenis utcumque Syriam,
inde te Hierosolymam uelle transcendere et seruiturum domino
polliceris.
quis non susciperet eum, qui se monachum promittebat,
praesertim ignorans tragoedias tuas et episcopi tui commendaticias
ad ceteros sacerdotes epistulas legens? at tu, infelix, transfigurabas
te in angelum lucis et minister satanae ministrum iustitiae ministrum.
sub uestitu ouium latebas lupus et post adulterium hominis
adulter Christi esse cupiebas.
Haec idcirco, ut totam tibi scaenam operum tuorum quasi
in breui depingerem tabella et gesta tua ante oculos ponerem, ne
misericordiam domini nimiamque clementiam materiam aestimes
delictorum rursum crucifigens tibimet ipsi filium dei et ostentui
habens et non legens illis, quod sequitur: terra enim uenientem
saepe super se bibens imbrem et generans
herbam oportunam illis, a quibus colitur,
accipit benedictionem a deo; proferens autem
spinas et tribulos reproba est et
ADC te (eras.) et insane J sane E 2 unde KADOP
3 comam J occultius J habitas W 4 quo KIJI annibal KADV 5 discendisset
JIJI nauigium KW in tuto (haec s.l.m2) in tanto K tuto] tanto A
(-tu m2) D&F tantae A (tuae m2) D fugae] fuga et Gp.c. celer.] add.
necessitas J 6 terram J uenis EG uenisti cet. siriam W siria D in Syriam 5
7 uelle hierosolymam (hieru- D hyero- J hyerosolimam A hierosolimam VI ierosolymam
C iherosolimam B) codd. praeter EG 8 pollicebaris R mon. se C se
futurum mon. EGJ futurum se mon. B 9 tragedias (lB et om.AD 10 at]
ad K ac J autem ADC 11 minister] ministram KAJDC Ψ sathanae
Uetus scripturae celebrata sententia est esse pudorem, quo
gloria inuenitur et gratia, et esse rursus pudorem, qui solet parere
peccatum. cuius dicti ueritas quamquam satis ad omnium intelligentiam
ipsa sui luceat claritate, mihi tamen nescio quomodo
in praesenti causa propius innotuit.
prouocatus enim ad
add. fit g in s.l.m\'2A,om.D conbustionc C conbustionem est J
conbustione est Ap.c.m2; add. explicit ad sabinianum de paenitentia E arnen
explicit epistula hieronimi ad sabinianum diaconum de paenitentiam (sic) G
explicit ad sabinianum cohoitaturia (sic) K, B = Berolinetms lat. 18 s. XII. 0 = Oxoiviensis Balliolensis 229 s. XII. Parisinus lat. 1876 s. XII. v = Sanerucensis 105 s. XII. z = Vaticattus lat. 360 s. XII-XIII. a = Sessarianus 32 (Bibl. Nat. Rom. 2093) s. XlII. .il = Vaticanus lat. 344 s. XV.,. b1 = Caswateims D IV 41 s. XV. a1 = Vaticanus lat. 4279 s. XVI. c1 = Casamtetms AII1 s. XVI. HO/nc subditiuam e-p-islulam, quam in appendiee operum Pauimi N olani edidit
Guil. Hartel (CSEL XXIX 436),
sed me illa, quam supra
posui, sapientis sententia armauit ad depellendam inutilem uerecundiam
et damnosum silentium resoluendum, cum utique ipsam
scribendi causam tam honestam uiderem esse, tam sanctam, ut
peccare me omnino crederem, si tacerem, illud mecum scripturae
reputans: tempus tacendi et tempus loquendi
et iterum: ne retineas uerbum in tempore salutis
et illud beati Petri: parati semper ad satisfactionem
omni poscenti uos rationem.
Petis namque et sollicite ac uigilanter petis, ut tibi certam
ex scripturis sanctis praefiniamus regulam, ad quam tu ordines cursum
uitae tuae et cognita domini uoluntate inter honorem saeculi
et diuitiarum illecebras morum magis diligas suppellectilem atque
ut possis in coniugio constituta non solum coniugi placere sed
etiam ei, qui ipsum coniugium indulsit. cui tam sanctae petitioni
tamque pio desiderio non satisfacere quid aliud est quam profectum
alterius non amare?
parebo igitur precibus tuis teque paratam
ad implendam dei uoluntatem ipsius nitar incitare sententiis.
idem enim uerus omnium dominus ac magister, qui nos et placere
sibi iubet et docet, quomodo ei placere possimus. ipse itaque te
evc1 5 quodam modo eve1 fidei om.ed\' 6 sic] sane evc1
inter (in c1) utrumque et-c1 7 uibraret Oa1 pudoris euc1 8 sapientis0
sapientie cl sapientie (s.L 1 enter) e pellendam eve1 10 esse et c1 11 omnino
me z omnino om.evc1 12 loquendi et tempus tacendi ec1 13 nec il in
om. B 15 possenti uos redere rationem bl 16 uigilanter Bafb1 uiolenter cet.
alt. petis] poscis
propter quod alio testatur loco: non
omnis, qui dicit mihi: \'domine, domine\', intrabit
in regnum caelorum, sed qui facit uoluntatem
patris mei, qui in caelis est, ipse
intrabit in regnum caelorum. quo manifeste illud
ostenditur nos non sola dei confessione tanti praemii magnitudinem
promereri, nisi fidei iustitiae opera coniuncta sint.
Qualis est enim illa confessio, quae sic deum credit, ut eius
pro nihilo ducat imperium? aut ex animo aut uere dicimus: domine,
domine, si eius, quem dominum confitemur, praecepta contemnimus
? unde ipse in euangelio dicit quid autem uoca-tis
me \'domine, domine\' et non facitis, quae
dico? et iterum: populus hic labiis me honorat,
cor autem eorum longe est a me.
et rursum loquitur
per prophetam: filius honorificat patrem et
seruus dominum suum timebit, et, si pater sum
e g o, ubi est honor meus? et, si dominus ego
sum, ubi est timor meus? ex quo apparet nec honorari
ab eis dominum nec timeri, qui eius praecepta non faciunt.
unde
ad Dauid expressius dicitur, qui peccatum admiserat: et pro nihilo
duxisti deum et ad Heli sermo fit domini: qui
honorificat me, honorificabo eum; qui autem
pro nihilo me habent, ad nihilum redigentur.
15, 8 18 *Mal. 1, 6 23 *II Reg. 12, 9 24 *I Reg. 2, 30 tv que a in eu. int. B interr. om.v 2 uit. aet. mer.
ec1, a a.c. mer. uit. aet. vi1 3 ostendit tvc1 uol. eius z 5 mihi dicit a\'
6 sed-8 cael. om,abyax 8 illud om.,1 10 fidei et ewiV opera iusticie B
11 enim est ev illa om.B deo tvcx pro nih. eius il 12 pr. aut] haud ap.c.mS;
add. quo ec1 quomodo
Et nos securo ac bono animo sumus, qui per singula quaeque
peccata inhonorantes deum clementissimum dominum ad iracundiam
prouocamus eiusque imperia superbissime contemnendo in tantae
maiestatis imus iniuriam? quid enim umquam tam superbum,
quid uero tam ingratum uideri potest quam aduersus eius uiuere
uoluntatem, a quo ipsum uiuere acceperis, quam illius praecepta
despicere, qui ideo aliquid imperat, ut causas habeat remunerandi?
neque enim obsequii nostri deus indiget, sed nos illius indigemus
imperio.
mandata eius desiderabilia super aurum
et lapidem pretiosum nimis et dulciora super
mel et fauum, quoniam in custodiendis illis
retributio mu 1 ta. et ideo nobis irascitur, idcirco magis
illa inmensitas, illa dei bonitas offenditur, quia eum per tanti etiam
praemii detrimenta contemnimus nec solum imperia sed etiam promissa
illius pro nihilo ducimus. unde saepe, immo semper illa nobis
domini est reuoluenda sententia: si uis ad uitam uenire, serua
mandata. hoc enim tota nobiscum lege agitur, hoc prophetae,
hoc apostoli docent, hoc a nobis et uoxChristi et sanguis efflagitat,
qui ideo pro omnibus mortuus est, ut, qui uiuunt,
iam non sibi uiuant, sed ei, qui pro illis m o rtuus
est.
uiuere autem illi non aliud est quam eius praecepta
seruare, quae nobis ille quasi certum quoddam dilectionis suae pignus
seruanda mandauit. si diligitis, inquit, me, mandata
mea seruate et: qui habet mandata mea et
23 Ioh. 14, 15 24 Ioh. 14, 21 Oza1 animo ac bono i1 quaeque] quoque Oat; add. dei erc1
2 pecc.] praeeepta ciV 3impeiium cvc1 4 ini. imns B 5 uero om. Bv 6ac«-episti
il 9 imperii OsiVc1 mand.] add. enim Oevzalcl illius v 10 nimis]
multum ; dulc B 13 ium. illa] immensa c\'pcl dei] cum b1 eam s1a1c1
cum eum t per tanti] imperanti h1 14 determinata c1 cognouimus uel
contempnimus a nee] non evc1 imperata v 15 ducentes cc1 saepe, immo
semper] semper cv fementi animo sepe cl illa -sent.] illa dom. estreu. sent. 0
nobis reu. est illa dom. sent. v animo (om.cl) dom. nobis reu. sent. est ec1 16 est
om.ç peruenire b1 17 mandata dei t1 18 docent hoc ap. B, om.v ei-
flagitat O flagitat eve1 19 omnibus] nobis ec1 cst om.ab1 ut om.c1 20illis]
ipsis c1 eis il 21 est aliud vilal 22 quae] quod v quoddam certum c1 lectionis
b1 23 seruandum evc1 mandauit dicens (vilcl inquit om. Oeve1 24 et]
at Oza1 qui habet-semat ea om.Oza1 - •
seruat ea, ille est, qui diligit m e, ac rursus: si
quis diligit m e, sermonem meum seruabit et
pater meus diliget eum et ad eum ueniemus
et mansionem apud eum faciemus. qui non
diligit m e, sermones meos non seruat.
grandem
uim obtinet uera dilectio et, qui perfecte amatur, totam sibi amantis
uindicat uoluntatem nihilque est imperiosius caritate. nos, si uere
Christum diligimus, si eius nos redemptos sanguine recordamur,
nihil magis uelle, nihil omnino debemus agere, quam quod illum
uelle cognoscimus.
Duo autem sunt genera mandatorum, in quibus clauditur
tota iustitia: prohibendi unum est, iubendi alterum. ut enim
mala prohibentur, ita praecipiuntur bona. ibi otium imperatur,
hic studium; ibi cohercetur animus, hic incitatur; hic fecisse, hic
non fecisse culpabile est. unde propheta dicit: quis est homo,
qui uult uitam et cupit uidere dies bonos?
prohibe linguam tuam a malo et labia tua,
ne loquantur dolum. declina a malo et fac
bonum et beatus apostolus: odientes malum, adhaerentes
bono.
hoc itaque duplex diuersumque praeceptum, prohibendi
scilicet et imperandi, aequo omnibus iure mandatum est.
non uirgo, non uidua, non nupta ab hoc imperio libera est. in
quouis proposito, in quouis gradu aequale peccatum est uel prohibita
admittere uel iussa non facere. neque uero eorum te seducat
error, qui ex arbitrio suo eligunt, quae potissimum dei mandata
contemnant quaeue quasi uilia ac parua despiciant, nec metuunt.
1 ille—me om.z est qui] eniin bl nirsus ait tvcx si om.i1 2 qui t1
5 grande b1 6 quod a totum el amantis om.O 7 que om.tviloy est
om.n 8 eius nos red. eub1c1 eius red. nos B lios eius red. i1 eius red. cel. 0 uelle
homini cl agere om.i1 ipsum il 11 claud.] clam dicitur e 12 sicut tvc1
13otio(o erp. iu a odium coni. Vallarsius operatur BOmlal 14 teri.hic]ibi tvc1
fitarf. hic] illic il 15 unde-quis est
Stoicorum quidem est peccatorum tollere differentiam
et delicta omnia paria uindicare nec ullum inter scelus et erratum
discrimen facere. nos uero, etsi multum inter peccata distare
credimus, quia et legimus, tamen satis prodesse ad cautionem
dicimus etiam minima timere pro maximis.
tanto enim facilius
abstinemus a quocumque delicto, quanto illud magis metuimus, nec
cito ad maiora progreditur, qui etiam parua formidat. et sane nescio,
an possimus leue aliquod peccatum dicere, quod in dei contemptum
admittitur. estque ille prudentissimus, qui non tam considerat, quid
iussum sit, quam illum, qui iusserit, nec quantitatem imperii, sed
imperantis cogitat dignitatem.
Aedificanti itaque tibi spiritualem domum non super leuitatem
arenae sed supra soliditatem petrae innocentiae inprimis
fundamenta ponantur, supra quae facilius possis arduum culmen
iustitiae erigere. maximam enim partem aequitatis impleuit, qui
nulli nocuit, beatusque est, qui potest cum sancto Iob dicere:
nulli nocui hominum; iuste uixi cum omnib
u s.
unde audenter ac simpliciter loquebatur ad dominum:
quis est, qui iudicetur mecum? idest: quis tuum
21 Hiob 13, 19 (sententiamp.c.)0 praescientiamB
3 est quidem i1 4 omnia paria] prauis omnia ec1 uindicare (s.l. aJ iudicare) a1
iudicare viib1 err.J iratum cc1 iram v 5 discr. facere om.O dist. int. pecc. cvc1
6 quia] quod 0 qui zal. ad caut. prod. tl 7 timere pro maximis cauere bl pro
maximis cauereil pro maximis (s./. at pro summis) al proximis z sa quoc. del.
om.cl cumque-illud om.e quanto] quo vc1 magis illud maius c1 10 possumus
ail aliquod leue B contemptu Ba.c.m3tv 11 admittatur 0 ille
om.euc1 quid] quod v 12 iustum Ba 13 diuinitatem ec1 14 edificante v
tibi om.evel spiritalem i\' spalem Ba super] supra tvc1 lenitatem Ba
15 haren(a)e ev harere b1 sed ex et a supra] super ilal petrae sol. t.vl
16 fundamentum ponatur tvc1 super g quae] quam v quod g possifij
ualeat messis tvc1 iust. culmen surgere eve\' 17 maxime B 18 que est om.tvt?
sancto] beato BO 19hominum nocui ec1 20audacter uc1 ac] et vi1a1 dom.]
itaque malitiam, odium atque inuidiam, quae uel maxima
uel sola semina sunt nocendi, Christiana a se anima propellat
neque manu tantum aut lingua sed corde quoque custodiat
innocentiam nec modo opere, sed uoto etiam nocere formidet.
quantum enim ad peccati rationem pertinet, nocuit et qui nocere
disposuit.
multi nostrorum illud absolute atque integre definiunt
innocentem, qui ne in eo quidem nulli noceat, quod prodesse desistat.
quod si uerum est, tum demum laetare de innocentiae conscientia,
si, cum potes adiuuare, non desinas; sin uero diuisa inter se ista
atque distincta sunt aliudque est non nocere, quod semper potes,
aliud prodesse, cum possis, aliud malum non facere, aliud operari
bonum, illud tibi rursus occurrat non sufficere Christiano, si unam
iustitiae partem impleat, cui utraque praecipitur.
Neque enim debemus ad multitudinis exempla respicere,
quae nullam morum disciplinam sequens, nullum uiuendi tenens
ordinem non tam ratione ducitur, quam quodam impetu fertur.
nec imitandi nobis illi sunt, qui sub Christiano nomine gentilem
B ut] et evc1 a me esse tvc1 2 secure]
seq. ras. 3-4 liti. B cum om.a 4 meae] tue a1 idem om. elf fraudabit
Oee1-uit cet. 5 eos deus bonis vi1 bonis om.BO 6 inu. od. atque malit. tvc1
maxia 0; add. sunt c1 7 sunt sem. tc1 seminaria v a se] add. anima a se bl
prop. anima i1 9 opere modo g uoto] uoce ex uoco B formidat il 10 et
qui] qui et cl qui Oevz 11 nostr.] nomen tve1 abs. illud B illum Oza1
difiniunt e diffiniunt OzafbWc1 12 innoc. om.afb1
inter Christianum enim atque
gentilem cum fides tum debet etiam uita distinguere et diuersam
religionem per diuersa opera monstrare. noli, ait apostolus, iugum
ducere cum infidelibus. quae enim participatio
iustitiae cum iniquitate aut quae
societas luci ad tenebras? quae autem conuentio
Christi ad Belial aut quae pars fideli
cum infidele? qui autem consensus templo
dei cum idolis?
Sit ergo inter nos atque illos maxima separatio. distinguatur\'
certo discrimine error et ueritas. illi terrena sapiant, qui caelestia
promissa non habent, illi breui huic se uitae totos implicent,
qui aeterna nesciunt, illi peccare non metuant, qui peccatorum
impunitatem putant, illi seruiant uitiis, qui non sperant praemia
futura uirtutum.
nos uero, qui purissima confitemur fide omnem
hominem manifestandum esse ante tribunal Christi, ut recipiat
unusquisque propria corporis, prout
gessit, siue bonum sine malum, procul esse debemus
uitiis. qui enim sunt Christi, carnem suam
crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis.
nec turbam sequantur errantem, qui se ueritatis discipulos confitentur.
0 se coufitentur eiV 3 enim atque] et ctl \'4 gent.] add.
uitam agunt (deh) a cuni] tum Ozax non evitcJ fides (s exp.) a tum exp.a
tantam cvilcl debet] add. sed evi1c1 5 nolite evi1c1 6 part. enim a
7 inst. om.i1 aut quae—Bel. om.abl 9 fidelis b1 10 infideli Ovailblcl quis B
Duas certe conuersationis uias et distincta in diuersum
itinera uiuendi in euangelio saluator ostendit: quam, inquit,
spatiosa uia, quae ducit ad mortem, et multi
sunt, qui intrant per eam, et rursum: quam arta
uia, quae ducit ad uitam, et pauci sunt, qui
inueniunt eam.
uide, quanta inter has uias separatio sit
quantumque discrimen. illa ad uitam, haec tendit ad mortem,
illa celebratur et teritur a multis, haec uix inuenitur a paucis; illa
enim uitiis per consuetudinem quasi decliuior ac mollior et uelut
quibusdam amoena floribus uoluptatum facile ad se rapit commeantem
multitudinem, haec uero insueto calle uirtutum tristior
atque horridior ab his tantum eligitur, quibus non tam delectatio
itineris cordi est quam utilitas mansionis. asperam enim nobis et
insuauem uirtutum uiam nimia effecit consuetudo uitiorum, quae
si in partem alteram transferatur, inueniet, sicut scriptura dicit,
semitas iustitiae leues.
ponamus ergo iam rationem
uitae nostrae et, per quam potissimum gradiamur uiam, conscientia
teste discamus. omne enim, quod agimus, omne, quod loquimur,
aut de lata aut de angusta uia est. si cum paucis angustum iter et
subtilem quandam semitam inuenimusad uitam tendimus; sin uero
multorum comitamur uiam, secundum domini sententiam imus
ad mortem.
euc1 2 itinere cl salu. in eu. i1 ost.
dicens Cvc1 inquit] lata (laeta c1) et ec1 3 uia est el 5 uia] uia et angusta
est vi1 et angusta uia est ec1 6 inueJúant al separacio inter has uias B
7 que om.ejic1 uitam] mortem il haec] ista ev istam c1 ad mortem tendit
evc1 mortem] uitam i1 8 celebr. a pluribus cvc1 teritur] tenetur evc1
9 uitiis] add. quasi BOzaa1 procliuior v 10 commeantium evilè 12 horr.
uidetur evc1 tantum ab his a diligitur tvc1 18 enim om. cl nobis om.
Bab1 14 suauem
Si igitur odio atque inuidia possidemur, si cupiditati et
auaritiae cedimus, si praesentia commoda futuris praeferimus, per
spatiosam uiam incedimus; habemus enim ad haec comitem multitudinem
et late similium stipamur agminibus. si iracundiae libidinem
explere uolumus, si iniuriam uindicare, si maledicenti maledicimus
et aduersum inimicum inimico animo sumus, aeque cum plurimis
ferimur. si uel adulamur ipsi uel adulantem libenter audimus,
si uero gratiam (non) impendimus et magis offendere timemus
animos hominum quam non ex animo loqui, de multorum item uia
sumus.
tot nostri socii, quot extranei ueritatis. at e contrario,
si ab his omnibus uitiis extranei sumus, si purum ac liberum praesentamus
animum et omni cupiditate calcata solis studemus diuites
esse uirtutibus, per angustam uiam nitimur. conuersatio enim
ista paucorum est estque perrarum atque difficile idoneos itineris I
comites reperire. quin etiam multi hac ire se simulant et per diuersa
errorum diuerticula ad uiam multitudinis reuertuntur. adeo timendum
est, ne, quos duces recti huius itineris habere nos credimus,
eos comites habeamus erroris.
Si igitur inueniuntur exempla, quae nos per hanc ducant
ad uitam et rectum euangelii tramitem teneant, sequenda sunt; sin
uero ea uel deficiunt uel deficere putantur, apostolorum forma
vcl credimus il
3 inc. uiam evel hoc i1 comitum cvc1 4 iracundiam vi1c1—dia c lib.
exp!.] expl.si lib. v libidinemque t1 o implere t1 uindicamus c remaledicimus
cl (5 aduersus cvcl simus ax pluribus tvc1 7 audiuimus b1
8 uerum gratia Bp.c. uero gramen aa.c. uerum dicere gratia err1 non addidt.
om. eodd. impedimus
si periculosum est imitari illos,
de quibus dubitas an imitandi sint, hunc certe imitari tutissimum
est atque eius uestigia insequi, qui dixit: ego sum uia, ueritas
et uita. numquam enim errat imitatio, quae sequitur
ueritatem. unde et sanctus Iohannes: qui dicit se, inquit, i n
Christo manere, debet, sicut ille ambulauit,
et ipse ambulare.
beatus Petrus ait: Christus pro
nobis passus est uobis relinquens exemplum,
u t sequamini uestigia eius, qui peccatum
non fec-it, nec inuentus est dolus in ore eius.
qui, cum malediceretur, non maledicebat,
cum pateretur, non comminabatur, tradebat
autem iudicanti se iniuste, qui peccata nostra
ipse pertulit in cor pore suo super lignum, u t
peccatis mortui iustitiae uiueremus.
Cesset omnis excusatio errorum, auferantur peccandi foeda
solacia. nihil omnino agimus, qui nos per multitudinis exempla
12 *I loh. 2, 6 14 *J Petro 2, 21-24 nos quoque m1 nobisque ce1
hoc iter angustum i1 2hac iter c1 iter hoc v iter hac e conuocat 2 commeans er1
incitans v uocans a; add. et i1 dicens j 3 sic i1 omnibus om.a 4 relucet
eiV etlocet r ait in ijuaugelio e 5 omnes om.i1 honeiati BOa 6 uos
req. faciamus a1 req. faciam nos vil reficiain uos e uos reficiam c1 tollite-uos
om.i1 7 et discite a me om.H 8 ill. imit. i1 10 est om.fJH sequi vfc1
qui om.B uer. et uita] et uer. Bb1, a (et sJ.) 11 imitatione (imitatio a) qui
Ozaa1 imitator qui bl qui c 12 sanctus] apostolus vil, om.Ozal Tohannesj
sdd. aiteuc1 add. dicit Ozi1 a1 inquit ow.eeiV 14etbeatus CuiV xpsenim/?
15 nobis] nobis Iteab1 nobis om.B 17 dol. inu. est ez est inu. dol. v inu. dol.
(add. est s.l.)0 18 male dixit iap.c.m\'? 20 enim za1 quia a nestra ail_
21 pert. ipse a1 ipse otn.i1 22 uiuamus er»V 23 foeda pecc. i1
uitia deesse nobis dicimus, quos debeamus sequi. ad illius exemplum
mittimur, quem omnes fatemur imitandum. atque ideo praecipua
tibi cura sit legem nosse diuinam, per quam putes quasi praesentia
cernere exempla sanctorum et, quid faciendum, quid uitandum
sit, illius consilio discere. maximum enim ad iustitiam auxilium
est implere diuinis eloquiis animum et, quod opere exequi cupias,
semper corde meditari.
rudi adhuc populo et hominibus ad oboedientiam
insuetis per Moysen imperatur a domino, ut in signum
memoriae, qua praecepta domini recordentur, per extremitates
uestimentorum fimbrias habeant easque cocco hyacinthini coloris
insigniant, ut etiam casu huc illucue respicientibus oculis mandatorum
caelestium memoria nascatur. de quibus fimbriis pharisaei
denotantur a domino, quod eas peruerso usu non ad commonitionem
praeceptorum dei sed ad ostentationem sui habere coeperint, ut
scilicet quasi de maioris obseruationis diligentia sancti a populo
iudicarentur.
Tibi uero seruanti non iam litterae praecepta sed spiritus
diuinorum mandatorum memoria spiritualiter excolenda est, cui
non tam frequenter recordanda sunt praecepta dei quam semper
cogitanda. sint ergo diuinae scripturae semper in manibus et
iugiter mente uoluantur. nec sufficere tibi putes mandata dei
Bzaa1 nitamur evc1 tibi
praec. ab1 praecipue v 4 putes] potes b1 possis 5 et om.vi1 quid
uit. sit] sit quidue uit. eutV quidue uit. sit Hartel f) disce vi1 maxime eiV
enim—est om.cvfc1 est om. H 8 semper] sed « moditare vi,1 omnibus 0
t
9 ut] et v 10 quae v q (= quot) 2 I:\'xtr.] singulas eviV 11 habentes v
easque] cum ς, om.ev\' coeo
latus quidem et immensus diuinae legis
campus extenditur, qui diuersis testimoniis ueritatis uelut caelestibus
quibusdam floribus uernans mira oblectatione legentis animum
pascit ac refouet, quae cognoscere omnia secumque reuoluere
semper ingens ad conseruandam iustitiam beneficium est, sed quasi
ad compendiosum locum quoddam commonitorium illa tibi euangelii
eligenda sententia est et superscribenda cordi tuo, quae ad
totius iustitiae breuiarium dominico ore profertur: omnia,
quaecumque uultis ut faciant uobis homines,
haec et uos facite illis.
cuius praecepti uires exprimens
iungit ac dicit: haec est enim lex et prophetae.
infinitae namque sunt species partesque iustitiae, quas non modo
stilo persequi sed cogitatione etiam capere difficillimum est, quas
omnes una hac breui sententia comprehendit et latentem hominum
conscientiam secreto animi iudicio aut absoluit aut damnat.
Ad omnem igitur actum, ad omne uerbum, ad omnem etiam
cogitatum haec sententia retractetur, quae tibi quasi speculum
quoddam paratum et ad manum semper positum qualitatem tuae
uoluntatis ostendat atque etiam uel de iniusto opere coarguat uel
de iusto laetificet. quotienscumque enim talem in alterum habueris
animum, qualem in te ab altero seruari cupis, aequitatis uiam tenes;
quotiens uero talis erga alterum fueris, qualem in te uis neminem,
iter iustitiae reliquisti.
en totum illud arduum diuinae legis
v cognoscere Btlel 4 quidam 0 imm. est evc1 5 qui]
que tvc1 et uelut ec1 quib. cael. e testibus quib. cl 7 atque bl omnia
semper cogn. vi1 semper reuoluere ecl 8 semper om.vi1 9 locum om.evc1
10 elegenda est sent. a et superscr.-totius] et super astucias v quae super astutius
e que superans totius c1 11 domini evilcl 13 cuius-dicit em.;
uiris c iuris vc1 expr.—proph. om.tvc1 14 ac]
coniungi uult
inter nos atque conecti per mutua beneficia caritatem omnesque
homines uicario inter se amore copulari, ut id unoquoque praestante
alteri, quod sibi ab omnibus praestari uelit, tota iustitia et praeceptum
hoc dei communis sit utilitas hominum. et — o miram dei clementiam,
o ineffabilem dei benignitatem! - praemium nobis pollicetur,
si nos mutuo diligamus, id est, si nobis ea praestemus inuicem,
quorum uicissim indigemus; et nos superbo simul et ingrato animo
eius renitimur uoluntati, cuius etiam imperium beneficium est.
Nulli umquam omnino detrahas et aliorum uituperatione
te laudabilem uideri uelis, magisque tuam uitam ornare disce quam
alienam carpere. ac semper scripturae memor esto dicentis: noli
diligere detrahere, ne eradiceris. pauci admodum
sunt, qui huic uitio renuntient, rarumque inuenias, qui ita inreprehensibilem
suam uitam exhibere uelit, ut is non libenter reprehendat
alienam. tantaque huius mali libido mentes hominum
inuasit, ut etiam, qui procul ab aliis uitiis recesserunt, in istud
Ob1 ob quam causam t1 inquam oc1 dura] arid.
uel que a domini h1 2 prc(ae)mii B,aa.c. 3 nec] non 0 5 etiam imposs.
evi1c1 6 quaec. inquit c1 inquit om.a quae B 8 omn.—cop. om.v 9 homines
om.O 10 ius ista Ha.c.rl uis ista b1 uita iusta O iusta za1 11 hoc] hoc
est eix, om.v dei] domini v ntilitatis UbI pt om.i\' clrmpntiam domini
(s.l. dei t1) euilcl alf. dei per errorem Hartel om. 12 dei om.eva1 nobis
B,om.i1 13 mutuo]inuicem evi1c1 alt. si om.v nobis om.t1 14 superbissimo
CfiV1 15 eius om.a1 etiam om.BtvPc1 16 et] nec cinV 17 uitam
tuam aa1 ordinare tvih1 18 ac] et Cre1 19 admodllm] etenim Oza1
20 rarq; B raroque eetV inuenies BettV nit. suam irrepr. c 21 suam
om.cl exibere B exhiberi Ozlhtl uelint evi1-c1 is] his Ha, om.evi1c1
reprehendant crtV 22 aliena BOz 23 etiam] et v, om.b1
tu uero ita hoc
malum effuge, ut non modo ipsa non detrahas, sed ne alii quidem
detrahenti aliquando credas nec obtrectatori auctoritatem de consensu
tuo tribuas eiusque uitium nutrias annuendo. noli, inquit
scriptura, consentaneus esse cum derogantibus
aduersum proximum tuum et non accipias super
illum peccatum et alibi: sepi aures tuas spinis
et noli audire linguam nequam.
unde et beatus
Dauid diuersas innocentiae species iustitiaeque dinumerans de
hac quoque uirtute non tacuit dicendo: et obprobrium
non accepit aduersus proximos suos, propter
quod ipse non solum aduersatur, sed etiam persequitur detrahentem.
ait enim: detrahentem secreto proximo suo
hunc persequebar.
est sane hoc uitium, quod uel in primis
extingui debeat et ab his, qui se sancte instituere uolunt, prorsus
excludi. nihil enim tam inquietat animam, nihil est, quod ita mobilem
mentem ac leuem faciat quam facile totum credere et obtrectatorum
uerba temerario assensu mentis sequi. hinc enim
crebrae dissensiones, hinc odia iniusta nascuntur.
hoc est, quod
saepe de amicissimis etiam inimicos facit, dum concordes quidem
sed credulas animas maliloqui lingua dissociat. at contra magna
quies animi magnaque est morum grauitas non temere de quoquam
sinistrum aliquid audire. beatusque est, qui ita se contra hoc
ilp.e.m2 diab. laq. cvtlel ita mal. hoc al hoc mal. ita evilel
3 nec] non a obtrectatoribus evPc1 4 tuo um.ç eorumque evc1 ne eonim i1
(5 aduersus emlcl suum il non] ne c1 accipies vi1 super] per cilel
7 illos eiV ipsum a 9 innoc. om.e vc1 que om.tvc1 denumerans 0
denunt(c)ians evilel 11 propterea ç 12 quod et ipse a\\ om.il 13 prox.
suo secr. i1 14 est] et a hoc] tale hoc evc1 hoc tale il uel quod 0 quod
cvc1 15 debet b1 his] eis cvilel sancte se e 16 excludatur e excludebatnr
c1 extingui (in my. ok exrludi) blal pr. nil ab1 enim om.è animum
emV ita mobilem] ta Imobilem il 17 ac del. v leuem om. v 18 ment.
ass. b1 19 crebro c1 hinc] huic u 20 de om.il de amicis etiam sepe inimicos
1:1 fecit v 21 sed] et evc1 maleloqui za.c.mla1 maHloqua c 22 magnaque
est] magna quies ave1 morum ac eve1 timere var1 dp quoquam]
quicquam e quam vc1 23 sinistri efc1 aliquid] malique e mali quid c1 quid?
in nobis haec diligentia, ne passim obtrectatoribus crederemus,
iam omnes detrahere timerent, ne non tam alios quam se ipsos uiles
detrahendo facerent. sed ideo hoc malum celebre est, idcirco in
multis feruet hoc uitium, quia paene ab omnibus libenter auditur.
Adulatorum quoque assentationes et noxia blandimenta
fallaciae uelut quasdam pestes animae fuge. nihil est, quod tam
facile corrumpat mentes hominum, nihil, quod tam dulci et molli
uulnere animum feriat. unde et sapiens: uerba, inquit, adulatorum
mollia, feriunt autem interiora uentris.
et dominus loquitur per prophetam: populus meus,
qui beatificant uos, seducunt uos et semitas
pedum uestrorum conturbant.
in multis isto maxime
tempore regnat hoc uitium, quodque grauissimum est, humilitatis
ac beniuolentiae loco ducitur. eo fit, ut iam, qui adulari nescit,
aut inuidus aut superbus putetur. et sane grande et persubtile
artificium laudare alterum in commendatione sui et decipiendo
animum sibi obligare decepti, quodque hoc maxime uitio agi solet,
fictas laudes certo pretio uendere. quae autem haec tanta est leuitas
animi, quae tanta uanitas relicta propria conscientia alienam
opinionem sequi et quidem fictam atque simulatam, rapi uento falsae
laudationis, gaudere ad circumuentionem suam et illusionem pro
beneficio accipere?
tu ergo, si uere laudabilis esse cupis, laudem
Oabl haec esset in nob. v
haec in nob. esset g 3 ne] nec i1 non om.c1 semet il detr. om.v
4 hoe ideo al ideo i1 6 quoque] quippe B 7 animae om.v 8 nihil est cl
tam om.V ac ab1 9 quidam sapiens i1 uerba inquit] ait uerba etnV
10 inferiora il 11 popule i1 12 qui] add. te c1 beat.] add. me (eras.) a
seducunt uos om.al 13 dissipant v maxime isto al 14 est grau. etnV
15 eo] et ita evi1c1 iam ow.OenV 16 pr. et]est Cv subtile evi1c1 17 commenda(s.\'.
ta e)tionem Cvilalel 18 sibi animum B animum sibi animum b1
decepti (s.[. onis) 5 quoque Bzatfa1, om.O hoc maximo al maxime hoc .
tvc1 solet et v 19 ficta laus BOzab1 uendere] et uendi 0 autem om.
euiV est tanta leu. a1 leu. tanta est i1 21 quidem] quid e Bzaa1 falsae]
fallatie 0, om.v 22 adu(e.r 0 R)lationis Bil ad] atque ec1 23 laudes bl
tandem i1
illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit
consilia cordium, et tunc laus erit
tibi a deo.
Sit igitur animus intentus ac uigilans et aduersus peccata
semper armatus, sermo in omnibus moderatus ac parcus et qui
necessitatem magis loquendi indicet quam uoluntatem. ornet prudentiam
uerecundia, quodque praecipuum in feminis semper fuit,
cunctas in te uirtutes pudor superet. diu ante considera, quid loquendum
sit, et adhuc tacens prouide, ne quid dixisse paeniteat.
uerba tua ponderet cogitatio et linguae officium animi libra dispenset.
unde scriptura dicit argentum et aurum tuum confla
et uerbis tuis facito stateram et frenos ori
tuo rectos et attende, ne forte labaris lingua.
numquam maledictio ex ore tuo procedat, quae ad cumulum benignitatis
iuberis etiam maledicentibus benedicere: misericordes,
inquit, humiles, non reddentes malum pro malo
neque maledictum pro maledicto sed e contrario
benedicentes.
Mentiri uero atque iurare lingua tua prorsus ignoret tantusque
in te sit ueri amor, ut, quicquid dixeris, iuratum putes. de quo
saluator ad discipulos ait:ego autem dico uobis non
iurare omnino et paulo post: sit autem sermo
uester: est est, non non; quod autem his abundantius
est, a malo est. in omni igitur actu omnique
5, 34 23 Matth. 5, 37 i1a.c.m2 praep. tuam consc. vil praep. consc. tuam ?
et Ovz, om. cet. 3 tibi erit v erit unicuique Baa.c., 0 4 dno e 5 sit] sic i1
animus igitur 0 igitur CVilCI ac] et z 6 aimatus animus tuus CrnV mod.
in omnibus abl ac] et B 7 mag. indo loq. v loq. mag. indo t1 pudicitiam abl
8 quodque] que quoddam v que c1 prae(e)cipue evel 9 ante] autem e
10 sit om.a 12 tuum om.31 13 pr. et] in e, om.ilcl facite t1 14 in lingna
evi1c1 15 numq.—proced. om.v maled. ex] malum uerbum de ci1 uerbum
malum de c1 17 inquit] add. modesti cvzlel 18 sed] et il 20 ergo B
et.o 21 ueritatis evilcl iuramentum Babl 22 ad disc.] discipulis B
24 alt. non om.c1 25 pr. est om.a a s.J.m2a omnique] atque eirilc:1
dei praesentia occurrat. sit humilis animus ac mitis et aduersus
sola uitia erectus; numquam illum aut superbia extollat aut
auaritia inflectat aut ira praecipitet.
nihil enim quietius, nihil purius,
nihil denique pulchrius ea mente esse debet, quae in dei habitaculum
praeparanda est, quem non auro templa fulgentia, non
gemmis altaria distincta delectant, sed anima ornata uirtutibus.
ideo et templum dei sanctorum corda dicuntur affirmante apostolo,
qui ait: si quis templum dei uiolauerit, disperdet
illum deus. templum enim dei sanctum est,
quod estis uos.
Nihil habeas humilitate praestantius nihilque amabilius;
haec est enim praecipua conseruatrix et quasi custos quaedam uirtutum
omnium. nihil est, quod nos ita et hominibus gratos et deo
faciat, quam si uitae merito magni, humilitate infimi simus. propter
quod scriptura dicit: quanto magnus e s, tanto te humilia,
e t coram deo inuenies gratiam et deus
loquitur per prophetam: super quem alium requiescam
nisi super humilem et quietum et trementem
uerba mea?
uerum tu eam humilitatem sequere, non
quae ostenditur atque simulatur gestu corporis aut fracta uoce
uerborum, sed quae puro affectu cordis exprimitur. aliud est
enim uirtutem habere, aliud uirtutis similitudinem; aliud est
rerum umbram sequi, aliud ueritatem. multo illa deformior est
3 aut au. inf. om.t-tc1 5 nih. den. pulchr. om.evc1 (5 quam O quae t1
7 distincta omi.v 8 ideo] unde 0 tompla i1 tem|)li a il quis autem c1
12 nihilque] nihil i1 13 obseruatrix evi1c1 omn. uirt. Oa1 14 nihilquo eivV
et■ hom. ita H pr. et] ab i1 15 magnae humilitatis evi1 16 tanto
um. BOevi1c1 humilia tc in onmibus Bevai1b1c1 17 dominus criV
1sper]ad b1 20 sermones meos e/V uprumtiimen eam i1 uerum tamen C
uernmptamen cl ueram tamen v 21 atque] aut c1 fracta—affectu]
fractura b1 22 pr. aliud—simil. om.v enim est B()a 23 ali. aliud]
add. enim t1 24 umbras ciV1 uitatem i1 uirtutem
Nulli te umquam de generis nobilitate praeponas nec obscuriores
quasque et humiliore loco natas te inferiores putes. nescit
religio nostra personas nec condiciones hominum sed animos inspicit,
seruum et nobilem de moribus pronuntiat. sola apud deum
libertas est non seruire peccatis, summa apud eum nobilitas
clarum esse uirtutibus. quid apud deum in uiris nobilius Petro ?
quid in feminis beata Maria illustrius, quae fabri sponsa describitur ?
sed illi piscatori et pauperi caelestis regni a Christo creduntur claues,
haec sponsa fabri illius meruit esse mater, a quo ipsae claues
datae sunt. elegit enim deus ignobilia et contemptibilia
huius mundi, ut potentes ac nobiles ad humilitatem facilius
adduceret.
nam et alias frustra sibi aliquis de nobilitate generis
applaudit, cum uniuersi paris honoris et eiusdem apud deum pretii
sint, qui uno Christi sanguine sunt redempti, nec interest, qua quis
condicione natus sit, cum omnes in Christo aequaliter renascamur.
nam etsi obliuiscimur, quia ex uno omnes generati sumus, saltem
id semper meminisse debemus, quia per unum omnes regeneramur.
Caue, ne, si ieiunare et abstinere coeperis, te putes esse iam
sanctam. haec enim uirtus adiumentum est, non perfectio sanctitatis.
magisque id prouidendum est, ne tibi hoc, quod licita
I Cor. 1, 28 18 cf. Hebr. 2, 11 19 cf. 1 Petr. 1, 3 Bab1 enim quo eel. 2 cum (s.l. quam) z
quae ? 3 nulli te nunquam b1 ulli numquam te B neque cviV obsc.]
pauperiores ei-c-1 4 quasque] quasi c1 et om.tvilcx humiliori cvc1 inferiores
te cel 5 pers. aecipere et insp. singulorum evi1c1 7 lib. est] lib.
Bab1 est (s.l.) nobilitas v ap. eum (dn del., eum a) Ba, Oa.e. est ap. eum
Op.c. ap. eum est tV ap. deum ec1 ap. deum est v est ap. deum z nob. est
ec1 8 uirt. esse B Petro] add. qui piscator fuit emV, B (om. qui in mg.)
add. qui piscator et pauper fuit q 9 beata]
tunc, inquam, praeclara est abstinentia, tunc
pulchra atque magnifica castigatio corporis, cum est animus ieiunus
a uitiis. immo, qui probabiliter ac scienter abstinentiae uirtutem
tenent, eo affligunt carnem suam, quo animae frangant superbiam,
ut quasi de quodam fastigio contemptus sui atque arrogantiae
descendat ad implendam dei uoluntatem, quae maxime in humilitate
perficitur. idcirco a uariis ciborum desideriis mentem retrahunt,
ut totam eius uim occupent in cupiditate uirtutum. iamque minus
ieiuniorum et abstinentiae laborem caro sentit anima esuriente
iustitiam.
nam et uas electionis, cum castigat corpus suum et in
seruitutem redigit, ne aliis praedicans ipse reprobus inueniatur,
non ob solam, ut quidam imperiti putant, hoc efficit castitatem; non
enim huic tantummodo sed omnibus omnino uirtutibus abstinentia
opitulatur. neque magna aut tota apostoli gloria est non fornicari,
sed hoc agit, ut castigatione corporis erudiatur animus, quantoque
nihil ex uoluptatibus concupiscit, tanto magis possit de uirtutibus
cogitare, ne perfectionis magister imperfectum in se aliquid ostendat,
ne Christi imitator extra praeceptum quicquam ac uoluntatem
Christi faciat neue minus exemplo quam uerbo doceat, cumque
Ozal, om. B iuuare eviV
3 enim il attenuari v intumescit (—sc B) Babl 4 de pallore mn.ccl
5 sumus Oeablalcl 6 odio atque ira v 7 atque] et 0 ieiuniis z mundus
evcl 8 qui] que e/1 que cl quam v abst.-eo om.abl 9 tenent ideo v tenentes
(s s.l. B) BOza1 carnein (,m.v quod (d exp.) a frangunt il frangt
ep.c. 10 fastidio 0 11 descendit u a.c. descendant OenV, ap.c. domini
evilcl in hum. max. B 12 a om.v retraunt Ba retrahant i1 13 uirtutis il
14 lab. iei. et abst. sentit caro B laborem om.aiV esurienteni cl 15 elect.
paulus eviV dum v 16 inu.] efficiatur ec1 effi (exp.) i1 17 ob] ad g im-
peiite ub1 effecit n faeit ii 18 omnino om.et-c1 opit. abst. v 19 gloria]
gratia 0 20 castigationem c1 an. erud. r ut erud. an. il 21 nil c tantoque
i1 22al. in se i1 23ac] aut rb1 24 Christi om.a)1 neue—doceat om.evc1
dicunt enim et non faciunt.
Apostolici uero et praecepti est et exempli, ut curemus
non conscientiae tantum sed etiam famae. non superfluum et a
fructu uacuum gentium magister hoc docet; uult enim etiam extraneos
ad fidem homines per fidelium opera proficere, ut religionem
ipsam religionis disciplina commendet. et ideo sicut luminaria
in mundo lucere nos iubet in medio nationis prauae et peruersae,
ut incredulae mentes errantium ex nostrorum actuum lumine ignorantiae
suae tenebras deprehendant.
unde et ipse ad Romanos ait:
prouidentes bona non solum coram deo sed
etiam coram hominibus et alibi: sine offensione
estote Iudaeis et gentibus et ecclesiae
dei, sicut et ego per omnia omnibus placeo
non quaerens, quod mihi utile est, sed quod
m u 11 i s. beatus est, qui tam sancte tamque grauiter disposuit
uitam suam, ut de eo sinistri aliquid ne fingi quidem possit, dum
aduersus obtrectatorum libidinem pugnat meriti magnitudo nec
fingere quisquam ausus est, quod a nullo putat esse credendum.
quodsi id assequi difficile atque nimis arduum est, saltem hanc
nostrae adhibeamus uitae diligentiam, ne malae mentes occasionem
inueniant detrahendi, ne ex nobis scintilla procedat, per quam aduersum
nos sinistrae famae conflentur. alioquin frustra irascimur
obtrectatoribus nostris, si eis ipsi obtrectandi materias ministramus.
si autem nobis diligenter atque sollicite omnia ad honestatem prouidentibus
cunctisque actibus nostris timorem dei praeferentibus illi
nihilo minus insaniunt, consoletur nos conscientia nostra, quae tunc
maxime tuta est, tunc optime secura est, cum ne occasionem quidem
11 *Rom. 12, 17 12 *I Cor. 10, 32—33 BOzablal, qui reliquam epistulae partem omittunt 3 pr.
et om.i1 curemus] habeamus rationem c 4
illis enim uae dicitur per prophetam,
qui dicunt, quod bonum est, malum, qui lucem
appellant tenebras et, quod dulce est, amarum
uocant. nobis ergo saluatoris aptabitur sermo: beati
estis, cum uobis maledixerint homines mentientes.
nos modo id agamus, ut male de nobis nemo loqui
absque mendacio possit.
Ita habeto domus sollicitudinem, ut aliquam tamen uacationem
animae tribuas. eligatur tibi oportunus et aliquantulum
a familiae strepitu remotus locus, in quem tu uelut in portum
quasi ex multa tempestate curarum te recipias et excitatos foris cogitationum
fluctus secreti tranquillitate componas.
tantum ibi sit
diuinae lectionis studium, tam crebrae orationum uices, tam firma
et pressa de futuris cogitatio, ut omnes reliqui temporis occupationes
facile hac uacatione compenses. nec hoc ideo dicimus, quo 15
retrahamus a tuis; immo id agimus, ut ibi discas ibique mediteris,
qualem tuis te praebere debeas.
Familiam tuam ita rege et confoue, ut te matrem magis
tuorum quam dominam uideri uelis, a quibus benignitate potius quam
seueritate exige reuerentiam. fidelius et gratius semper obsequium
est, quod ah amore, quam quod a metu accipitur. praecipue autem in
coniugio uenerabili atque immaculato apostolicae regulae ordo
teneatur.
Seruetur in primis uiro auctoritas sua totaque a te discat
domus, quantum illi honoris debeat. tu dominum illum obsequio
tuo, tu magnum illum tua humilitate demonstra tanto ipsa honoratior
futura, quanto illum amplius honoraueris. caput enim,
ut ait apostolus, mulieris est uir; nec aliunde magis reliquum
corpus ornatur quam ex capitis dignitate.
unde idem alibi
cf. Eph. 5, 23 4 apt. salu. r 5 mal.uob.c1 6 id om.:
8 ita habeto] et habetur r soll. dom. s 9 et om. v aliquantum ; 11 quasi
um. t\' 12 ibi] tibi ilel diuinae sit c1 15 facile om.tc1 quo] ut r
16 te (Jm.el 17 praebere te codd. praeter i1 18 magis matrem r 15) potius]
magis c1 21 pr. quod om.i1 accip.] proficiscitur
otn-v dom. illum scripsi illum dom. , illunx cudd. 27 quanto t1 quantum eel.
oportet in domin o. sed et beatus Petrus ait : similiter
autem mulieres subditae sint uiris, ut et, si
qui non credunt uerbo, per mulierum conuersationem
sine uerbo lucrifiant. si ergo etiam gentilibus
maritis debetur honor iure coniugii, quanto magis reddendus
est Christianis!
Atque ut ostendat, quibus ornamentis etiam uiris iunctae
feminae decorare se debeant, ait: quarum sit non extrinsecus
capillatura aut circumdatio auri aut
uestimentorum cultus, sed qui absconditus
cordis est homo in incorruptibilitate quieti
et modesti spiritus, qui est i n conspectu dei
locuples. sic enim aliquando et sanctae m u-
lieres sperantes in domino ornabant se subiectae
propriis uiris, sicut Sara oboediebat
Abrahae dominum suum uocans.
haec autem
praecipiens non eas iubet squalere sordibus et horrentibus pannorum
assumentis tegi, sed immoderato cultui et nimis exquisito interdicit
ornatui simplicemque commendat ornatum atque habitum,
de quo et uas electionis ait: similiter autem e t mulieres
i n habitu ornato cum uerecundia et sobrietate
ornantes se non in tortis crinibus aut auro
aut margaritis uel ueste pretiosa, sed, quod
decet mulieres, promittentes castitatem per
opera bona.
Repperi uero te miro fidei ardore succensam aliquot iam
ante annos continentiam proposuisse et reliquum uitae tuae tempus
*I Tim. 2, 9—10
I1 Quanto] quam i1 9 decorare se scripsi decorari se vil deroraii cc1
debeant decorari e quarum] aut enim qualis e non sit i1 11 qui om.it
13 ac ee1 qui] quod e 14 sicut t1 15 subiectis c1 17 suum] eum r1
18 squalore vil 19 indumentis v sed] et i1 cultu c1 20 commendet i1
21 alt. et oni.c 22 ornatae e, om.i1 23 svom.i1 24 aut om.i1 27 mirf- il
mire cl aliquos v
indicium est: renuntiare subito expertae uoluptati, fugere
notas carnis illecebras et calentis adhuc aetatis flammas fidei
ardore restinguere.
sed illud quoque simul didici, quod me non
mediocriter angit ac stimulat, te uidelicet tantum hoc bonum
absque consensu et pacto uiri seruare coepisse, cum huic apostolica
omnino interdicat auctoritas, quae in hac dumtaxat causa non
modo uxorem uiro sed etiam uirum uxoris subiecit potestati.
uxor, inquit, sui corporis potestatem non habet,
sed uir. similiter autem et uir potestatem non
habet sui corporis, sed mulier.
tu uero quasi oblita
foederis nuptialis pactique huius ac iuris immemor inconsulto uiro
uouisti domino castitatem. sed periculose promittitur, quod adhuc
in alterius potestate est, et nescio, quam sit grata donatio, si unus
offerat rem duorum. multa iam per huiusce modi ignorantiam et
audiuimus et uidimus scissa coniugia, quodque recordari piget,
occasione castitatis adulterium perpetratum. nam, dum una pars
se etiam a licitis abstinet, altera ad illicita delapsa est.
et nescio,
in tali causa quis magis accusari, quis amplius culpari debeat,
utrum ille, qui repulsus a coniuge fornicatur, an illa, quae repellendo
a se uirum eum fornicationi quodam modo obiecit. atque, ut super
hac causa, quid ueritas habeat, agnoscas, pauca mihi de diuina auctoritate
ponenda sunt.
apostolicae doctrinae regula nec cum louiniano
aequat continentiae opera nuptiarum nec cum Manicheo
coniugia condemnat. ita uas electionis ac magister gentium inter
utrumque temperatus incedit ac medius, ut et remedium incontinentiae
indulgeat et ad praemium prouocet continentiam. totusque
in hac causa eius hic sensus est, ut ex utriusque sententia proponatur
castitas aut certe ah utroque debitum commune soluatur.
om.? 5 ac] et c1
6 seruari il hinc cl hoc i1 7 omnino om.tc1 8 niro mn.V i) non habet
pot. e 10 et om.i1 ali. uir-sed om.cl sui corp. non habet e 13 casr.
dom. v 14grata sit i1 si] et il 17praepatatum i1 18 a licitis] ab inlicitisv
19 amplius] magis cl 21 eum om.i1 quod. m. obicit forn. cl obicit ec1
23 reg. est v nec] ne i1 24 aequet i1 cum continentia op. nupt. v continentiam
operi nuptialic1 nec] ne i1 26 et om.i1 innocentie v 28 eius] et t1
Sed ipsa iam apostoli uerba ponamus totamque hanc
causam a sui principio retractemus. loquitur ad Corinthios: d e quibus
autem scripsistis mihi, bonum est homini
mulierem non tangere. et quamquam hic laudauerit
castitatem, tamen, ne aliquibus uideatur prohibere coniugia, subiungit:
propter fornicationem autem unusquisque
suam uxorem habeat (et unaquaeque
suum uirum habeat). uxori uir debitum reddat,
similiter autem et uxor uiro. mulier autem
sui corporis potestatem non habet, sed uir,
et uir sui corporis potestatem non habet, sed
mulier. nolite fraudare inuicem.
ac rursus, ne
tanta pro nuptiarum parte dicendo uideretur excludere castitatem,
sequitur: nisi forte ex consensu ad tempus, ut
uacetis orationi. et statim quasi recusat hoc, quod dixit,
\'ad tempus\', ne non tam perpetuam quam temporalem et breuem
continentiam docere uideatur. ait enim: propter incontinentiam
uestram; hoc autem dico secundum
indulgentiam, non secundum imperium.
unde
hoc, quod dixit, \'ad tempus\' docet meditationem debere fieri
castitatis, ut per certa interualla temporum quasi exploratis continentiae
suae uiribus sine periculo uterque promittant, quod semper
est ab utroque seruandum. quid absolute uelit, manifeste dicit:
uolo autem omnes homines esse sicut me
ipsum, id est in iugi ac perpetua castitate.
Uidesne, quam caute, quam prouide, quam sine ullius occasione
scandali magister firmauerit de castitate sententiam nolens
tantum bonum in unius temeritate nutare, quod ligare et
24 I Cor. 7, 7 add. enim t1, add. autem e1 7 et unaquaeque suum uirum
habeat add. s, om. eodd. 9 pro autem om.c1 all. autem om.et:\' 10 pot. sui
corporis t1 . 12fraudarie rursum e1 larecusetee1 16 et] ac v 17uideretur
e enim otn.ec1 18 dico non i1 20 fieri debere c1 22 utrique i1 c1
promittunt t1 promittat v semper ab utroque est sern. v ab utroque est sern.
semper c1 ab utroque seru t1 23 quid autem t1 quid ueto g uelut v 24 omnes
hom.] uos omnes t1 25 cast. uiuere i1 27 firmauerat v
firmius est quidue tutius, quam quae ex duorum coepta sententia
ab utroque uel in commune seruatur nec de se tantum pars altera
sollicita mutuo se ad uirtutis admonet perseuerantiam ? hoc enim
sicut alia quoque bona non tantum coepisse sed perfecisse laudandum
est.
iam dudum, ut intellegis, scopuloso difficilique m loco uersatur
oratio nec audet in alterutram declinare partem, dum aequaliter
utrumque formidat, sed ex nostra difficultate tuum agnosce discrimen;
malumus enim contristare te forsitan uera dicendo quam
ficta adulatione decipere. duplex, ut uides, malum, aequale et
anceps periculum est: ex utroque artaris, ex utroque constringeris.
contemnere omnino uirum atque despicere aperte contra apostoli
sententiam est; prodere uero tanti temporis castitatem et deo non
reddere, quod promiseras, timendum atque metuendum est.
ut
uulgo dicitur, facile ex amico inimicum facies, cui promissa non
reddas. sic enim scriptura dicit: quodsi uotum uoueris
domino deo, ne moreris reddere illud, quia
quaerens quaeret illud dominus deus tuus
abs te et erit tibi in peccatum. ait ergo: debitam
honorificentiam uiro exhibe, ut ex utroque domino debitum, quod
uouisti, reddere possis.
de cuius conscientia non diffidimus, si
paululum expectasses: non quod te a bono castitatis retrahamus,
sed huius animum ad castitatis oraculum totis uiribus incitemus,
ut uoluntarium sacrificium offerat deo in odorem suauitatis, ut
exuta mens a cunctis retinaculis mundanis atque corporalibus uoluptatibus
sit et ualeatis plenius inhaerere dominicis praeceptis. quod
tamen, ne quid a nobis negligenter esse dictum arbitreris, diuinarum
scripturarum testimoniis edocuimus, sicut etiam apostolus dicit:
v alt. pars t1 4 ammonet vc1 animet t1
7 oratio om...l declinasse i1 9 maluimus c1 mallemus vi1 te contr. i1
forsan v tibi uera v tua uera il . 10 decipere v laudare ec1, om.i1 13 perder?
i1 a.c.m2 uero] uiro ec* 14 atque met. om.v 15 ex] de ecl \' facias ec1
16 reddes v,ila.c.m2 sic v sicut cet. uon. uot., v 17 ne] non v 18 quaeret
Engelbrecht. quaerit codd. tuus om.vil 19 et om.il tibi] eninv i1 aut
ec1 at i1 20 deb. dom. i1 quo t1 22 -quo e . 26 sit om.vi1 et] tit. v, om.j):
ualeasu 27 essam.v, 2sredoceamus i1 p,c,m2 sicut] sie v.... ,: -
unus spiritus.
Hoc sacramentum magnum est arduumque est iter castitatis,
sed magna sunt praemia uocatque nos dominus in euangelio dicens:
uenite, benedicti patris mei, possidete praeparatum
uobis regnum ab origine mundi. idem
ipse dominus dicit: ue nite ad me omnes, qui laboratis
et onerati estis, et ego uos reficiam. tollite
iugum meum super uos et discite a me, quia
mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem
animabus uestris; iugum enim meum
suaue est et onus meum leue.
dicit enim idem dominus
his, qui ad sinistram eius erunt: discedite a m e, m a le di c t i,
. in ignem aeternum, quem praeparauit pater
meus diabolo et angelis eius. nescio uos, operarii
iniquitatis. ibi erit fletus et stridor
dentium. illi utique omnes plangent illique lugebunt, qui ita
se curis uitae praesentis inuoluunt, ut obliuiscantur futuram, quos
somno quodam ignorantiae et malae securitatis oppressos fluctibus
domini comprehendet aduentus.
unde ipse in euangelio ait: attendite
uobis, ne forte grauentur corda uestra
in crapula et ebrietate et curis huius uitae,
ne forte superueniat in uos repentina dies
illa; tamquam laqueus enim superueniet in
omnes, qui sedent super faciem omnis terrae,
et rursum: uigilate et orate;nescitis enim, quando
tempus sit..
Beati sunt, qui ita expectant, ita illum speculantur diem,
ut se ad eum cotidie praeparent, qui non de praeterita sibi iustitia
blandientes secundum apostolum per dies singulos in uirtute
Eph. 5,32 5 *Matth. 25,34 7 *Matth. 11,28—30 13 *Matth. 25,41
15 *Lur. 13,27—28 20 *Luc. 21, 34—35 26Marc.l3,33 30 cf. JlCor.4,16 om.c1 dicet ec1 enim owi.cc1
13 his] iis v 16 erit ibi v 17 illique] illi g et v 18 curis se g presentis
uite v 20 domilli] diu i1 24 loquens c1 enim om.i1 28 ita exp. ita om.v
29 ad eum om.ec1 iust. sibi v
desierit, sicut etiam iniquo non nocebit iniquitas sua a die, quo
se ab iniquitate conuerterit.
nec sanctus ergo securus esse debet,
quamdiu in huius uitae agone uersatur, nec desperare peccator,
qui secundum praedictam prophetae sententiam una die iustum se
efficere potest. sed totum, quo tenditur, spatium uitae tuae ut
peragere possis iustitiam, nec de praeterita iustitia confidens
remissior efficiaris, sed, sicut dicit apostolus: posteriora
obliuiscens, ad ea autem, quae anteriora sunt,
me extendens ad destinatum persequar brauium
supernae uocationis sciens scriptum esse cordis
inspectorem deum.
et idcirco satagit, ut animam mundam habeat a
peccato. propter quod scriptum est: omni custodia serua
cor tuum iterum: diligit dominus munda corda,
accepti autem sunt ei omnes immaculati.
idcirco age, ut ordines reliquum tempus uitae tuae sine offensa,
ut possis secure canere cum propheta: perambulabam in
innocentia cordis mei, in medio domus meae
et iterum: introibo ad altare dei, ad deum, qui
laetificat iuuentutem meam, quia non inchoasse
sufficit, sed perfecisse iustitia est.
12 cf. Ps. 50, 4 13 Prou. 4, 23 14*Prou. 22,11 17 Ps.100, 2 19 Ps. 42, 4 1 enim iusti v a quo die v a die qua c1 esse om.cl 5 praed. om.v
uno v se eff. iust. c 6 tuae om.v. add. est g 8 sed om.il ap.dicit etł
10 me] se i1 persequor v 12 deum] esse deum c1 ideo i1 a pecc. hab. v
14 dom. dil. cl corda munda ec1 15 sunt autem ec1 16 tuae] sue i1
17 secura ecl 20 inch. non v
De sollempnitatibus et sabbatis et neomeniis quae in lege
a domino praecipiuntur obseruari, tuae karitatis imperio cogente
dicturi, quid secundum litteram reprobari uel quid spiritaliter obseruari
debeat, prius cogimur amatoribus litterae aduersariisque
ueritatis respondere.
quos cum meo iure possim repercutere, magis
eos blande leniterque alloquens ad agnitionem ueritatis uenire
cupio, qui, cum radicum amaram corticem ruminare cupiunt, poma
expuunt pulueremque auri mirantes formata metalla despiciunt,
quia, etsi secundum litteram legis obseruari cuncta contendunt,
uelamine posito super faciem Moysi spiritus ueritatis luce illuminari
nequeunt.
quos, etsi ueritati non adquieuerint, hirci tamen more
emissarii humero nostrae patientiae (portare uolumus) parati ad
satisfactionem de ea, quae in nobis est, fide ad heremum suae
perditionis et lauare postea uestimenta, ne contagione heretici
sensus polluti remaneant.
Nos autem in initio huius opusculi exemplo Hieremiae docti
euellere prius, destruere et postea plantare et aedificare proponimus
de scripturis prius ostendere cupientes, quomodo hae feriae domini,
quae praecipiuntur lege seruari, non umbra sed spiritali obseruantia
celebrantur. et si qui inbecillitatis nostrae auctoritatem parui pendere
uoluerint, prophetas audiant, qui prouido patrocinio prouidentes
harum reprobationem euangelii tempore uoce aperta
19 cf. Hier. 1, 10 p = Vaticanus lat. 642 s. XI-XII.
pasche fJ Hanc disputationem ex fJ primus inter epistulas Hieronymi ediditVallarsius,
ceterum eant Hieronymi non esse ipse latetur
et haec se dominus non mandasse pronuntiat, cum ipsum
in lege haec praecepisse manifestum est. in quibus uerbis quid aliud
ostenditur, (quam) quod cum Christo finis legis aduenerit, ea secundum
litteram custodiri non mandauerit ? de sacrificiis autem per alium
prophetam loquitur: non in sacrificiis tuis arguam
te. holocausta autem tua in conspectu meo
sunt semper, non accipiam de domo tua uitulos
neque de gregibus tuis hircos et reliqua usque
aut sanguinem hircorum potabo.
quibus uerbis
apostolus eodem spiritu repletus conueniens ait: nemo uos
seducat in esca aut in potu aut in parte diei
festi aut neomeniae aut sabbati, quod est
umbra futurorum et reliqua. quibus uerbis luculentissime
declarat, (quod) in his siue diebus temporaliter siue escis carnalibus
obseruatis nihil aliud quam uanissimam umbram et erroris seditionem
inuenire poterit.
et dominus Iesus Ohristus in euangelio
sabbatum soluere declarauit, cum paralytico praeceperat: tolle
grabbatum tuum, quod lege prohibitum — uidelicet onera
in sabbato portari — manifestum est. soluit et scenopegiam, quando
dicebat: non ascendam ad diem festum hunc, ac si
dixisset: in hac huius festiuitatis obseruantia honoris mei gloria
non ascendet.
De pascha autem tamquam maximo sacramento salutis
nostrae paulo latius aliquid dicturus, etiamsi non est huius temporis
cuncta disserere, prius ostendere uolo, quibus uel quantis rationibus
phase domini custodiri praecipitur. mense primo, Xo die mensis
agnus anniculus inmaculatus segregari et seruari usque ad XIIIIam
12 *Col. 2, 16—17 18 cf. Ioh. 5, 1-16 19 Ioh. 5, 8 20 cf. Ex. 20,10
22 *Ioh. 7, 8 28 cf. Ex. cap. 12 Vall. 3 pronunciat fi 5 quam addidi, om.p 9 non—
uitulos in fi omissa esse falso contendit Vall. 10 hyrcos fi 11 hyrcorum fi
16 quod addidi, om.i f 17 nichil/J 19 paralitico fi 20honera fi 21 scenoam
am.
phegiamp 24asc«nda ifa.c. 29annic. exagnic.
usque ad XIII. et XIV. Vall._
coetu filiorum Israhel ad uesperum.
quas rationes ipse dominus,
uerus agnus, cum ad uesperum pascha progreditur, aliquas permanere
uolens custodiuit, aliquas non seruari cupiens commutauit. qui
cum in primo mense secundum praeceptum legis immolari dignatus
est et XIIII. nullo modo praeuenire suae passionis tempora permisit,
aliqua tamen contra figuram fecisse narrat euangelium, quia,
cum a Iuda traderetur Iudaeis, non Xo die mensis primi tentus est.
et cum sui corporis et sanguinis sacramenta dare in sua uita et discipulis
suis dignatus fuerit, hoc contra figuram fecisse monstratur,
cum ille agnus, qui in typo Christi pascha occidi praecipitur, assatus
igni cum capite et pedibus et interaneis post suam occisionem con- .
sumi a populo mandaretur.
hoc autem, ut mihi uidetur, propter
duas rationabiles causas dominus fecisse cognoscitur, ne, cum pascha
cum discipulis manducaret, nisi postea sacrificium commutasset
dicens hoc est corpus meum, sic etiam postea obseruari
debere crederetur. haec autem altera, ut opinor, causa, ut, (cum)
corpus domini integrum et suum sanguinem in se continens ante
passionem cernerent, hoc corpore spiritaliter refici crederent, et
sic etiam nunc a nobis credi debeat.
et hoc etiam intueri debemus,
quod non in XIIIIa die ad uesperum, ut lex praecipit, ille agnus
dei, qui tollit peccata mundi, et pascha nostrum
immolatus est Christus, sed XVa die, in quo manifestum
est diem festum Iudaeorum cum suo sacrificio a domino esse solutum.
sed quid in hoc intelligere debemus, quod prius figuralis agni
carnes comedere et postea sui corporis cibo nostros apostolos reficit
et post Iudaeorum typicum pascha immolatus est Christus ? hoc,
ut opinor, non ut ueritas figuram, sed figura ueritatem praecederet,
quia non prius, quod spiritale, sed quod animale,
deinde, quod spiritale, unde electa et amica sponsa Christi,
uniuersalis ecclesia, anathematizat eos, qui cum Iudaeis in
5, 7 27 cf. I Cor. 5, 7 29 *I Cor. 15, 46.
0 Vall. 6 XIII. Vall. 8 n X P (mintme X ex XI
ut Vall. re f ert) 11 qui
sed haec deserentes, quia
non est huius temporis per singula discuti, ad spiritalem intelligentiam
mentis aciem commutamus, quibus praecipitur mense
nouorum XIIIIa die mensis paschalis agni carnes comedere, ut
nobis nascentibus ob bonorum operum fructus, cum decalogi a
nobis uerba completa fuerint, in euangelii perfectione quaterno
numero consistentes carnes nostri agni in uespere mundi, in quos
finis saeculorum peruenit, non tenebratis cordibus spiritu sancto
noctem nostram illuminante comedamus.
De sabbato. VI diebus operari praecipitur, in VIIo autem,
hoc est sabbato, ab omni opere seruili prohibemur. per senarium
autem numerum perfectio operum designatur, quia VI diebus fecit
deus caelum et terram. in sabbato autem omne opus seruile, hoc est
peccatum, operari prohibemur, quia, qui facit peccatum,
seruus est peccati, ut, cum in praesenti saeculo perfectionem
operum compleuerimus non obdurantes corda nostra, in ueram
requiem, quae contumacibus denegata est, peruenire mereamur
domino per Dauid dicente: si intrabunt in requiem meam.
De quinquagesima. Ab altero die sabbati VII ebdomadas plenas
numerare nobis lege praecipitur usque ad alteram diem expletionis
Leu. 23, 3 23 cf. Ex. 31, 17 25 Ioh. 8, 34 26 cf. Hebr. 4, 3. 7
29 *Ps. 94, 11 30 cf. Leu. 23, 15--16 om.Vall. 3 quod seclusi 7 autem om.Vall.
13non s.lEngelbrecht 18 quo Vall. 21 de sabbato
et flVall. 24 ds /3 dominus Vall. 26 peccatu {Ja.r. praecenti pa.c.
30 de quinquagesimo ab fiVall.
quae denumeratio perfectionis plena per septenarium
numerum et quinque decies et X quinquies. in hoc significari puto,
ut per quinquagenarium, qui remissionem in se continet,(et) per karitatem,
quae septiformi spiritu gratiae superueniente diffusa est in
cordibus nostris, et quinque nostri corporis sensus legi dei subditos
habeamus.
quae uerba decalogum in se continent \'et per karitatem\',
ut dixi, quae caritas operit multitudinem peccatorum,
et sic sacrificium nouum domino ex omnibus habitationibus
nostris in usum nostri sacerdotis cum pacificis nostris
uictimis cedentes offerimus, si cum domino pacem fecerimus offerentes
spiritales hostias acceptabiles deo per Iesum Christum,
qui panes primitiarum terrae nostrae etsi fermentatos tamen sibi
consecratos comedit sibi pontifex, qui caelum penetrans possit
compati infirmitatibus nostris, et, cum apud patrem aduocatum
habeamus eum, opera, quae fermento fragilitatis nostrae fermentata
in usum huius sacerdotis manu orationis eleuata cedent, per uiscera
misericordiae deuorat, quae odorem suauitatis deo praebent, sed
magis indulgentiam exigunt.
De scenopegia et in fine anni solaris. Apud Hebraeos item
VIIo mense, quando congregantur fructus in horrea siue in cellaria.
tunc sollempnia celebrare lege praeceptum est, id est primo die
tubarum, Xa die expiationum celebrare debere sabbata et a quinta
decima die per dies VII, usquedum finiantur, VIIIuo tabernaculorum
feriae esse praecipiuntur.
his autem fortasse significare
potest, ut, quia nos in fine saeculi trinae inuocationis sacramento
simus consecrati, tuba praedicationis euangelii fidem et aspersionem
9 cf. Leu. 23, 16—17. 19-20 11 cf. I Petro 2, 5 13 cf. Leu. 23,17. 20
14 cf. Hebr. 4, 14—15 15 cf. I Ioh. 2,1 17 cf. Col. 3,12 18 cf. Leu. 23,18
21 cf. Ex. 23, 16. Leu. 23, 39 22 cf. Leu. 23, 24 23 cf. Leu. 23, 27
cf. Leu. 23, 39 27 cf. I Petro 1, 2 Engelbrecht -re {J 4 et addidit Engelbrecht, om.{J 4 etl karitatem,
sed 8 caritas fS 7 quae uerba] scil. \'et per karitatem\' 8 ut dixi] scil.
lin. 4 13 primic. /9 16 eum
De neomeniis. In neomenia bucinare tuba praecipitur, id
est noua luna, quia, qui in lumine scientiae inluminatus est, praedicare
aliis cessare non debet, quod Paulus scientiae Christi fulgore
illuminatus obseruare minime contempsit praedicans in synagogis
Iudaeorum.
De sacrificiis pauca dicere decreueram, quae, cum hostiae
ueri pontificis in se figuram continent, a nobis etiam domino spiritaliter
offerri debent. per uitulum enim labor noster, per ouem innocentia,
per hircum mortificatio fornicariae uoluptatis, per capram,
quae in sublimi pastu pascitur, uita theorica, per arietem uis praedicationis,
quae agnos bono pastori generat, per turturem castitas
solitariae mentis nemini praeter Christum iunctae, per columbam
perspicacia intuitus sacramentorum, per panem soliditas praeceptorum,
per similam sinceritas uitae, per uinum et sal ueritas praedicationis,
per oleum fomenta karitatis intelliguntur.
quae omnia
siue festa siue sacrificia in uno loco celebrari et offerri lex iubet,
quia tunc omnia prosunt, cum in unitate ecclesiae sine ullo scismatis
errore peraguntur. haec pauca in abysso multa legis praecepta disserens
hanc sorbitiunculam diuiti pauper, peregrinus ciui praebere
non timui, quia perfecta dilectio foras mittit timorem,
credens etiam hoc, o uenerabilis papa, quod plus ualet
7 cf. Ps. 80, 4 . 24 cf. Ps. 35, 7 26 *I Ioh. 4, 18 Vall. propic. p 2 cessemus Engelbrecht -amus p 3 quieti
p quiete Vall. 4 pustentata p substenta Vall. 8 in lumine] inluminatione
Engelbrecht inl., sed 10 ill. P 11 Iudaeorum. De sacrificiis om.Vall.,
qui postea lacunam neglegentia sua ortam coniectura supplere uoluit 14 innocentia
haec autem
et a te postulata et a me dicta sunt propter eos, qui, cum in superficie
Christiani uideantur, per Iudaici sensus impietatem corpus
Christi ecclesiam suis scismatibus scindere non metuunt. haec sub
breuitate transcurrimus, quae si per omnia tractarentur, grande
uolumen poscerent, quod non huius temporis otium exigit. ora pro
me, uenerabilis papa.
Epistulae Procopii Gazaei ad Hieronymum, non Stridonensem
sed alium quendam Aegyptium saeculo posteriorem, Graece scriptae
uersionem Latinam cur in hanc editionem non receperim, non est quod
exponam. nihilo minus numerum editionis Vallarsianae non deleui.
Domno uere sancto et suscipiendo fratri Ripario Hieronymus.
Fortiter te contra hereticos dimicasse et domini uicisse
certamina multorum aduenientium relatione cognoui. non solum
enim Gallias et Italiam, sed et Palaestinae urbem celeberrimam
suis fraudibus periuriisque maculant habentes patronum et consortem
magistri sui, quem dominus Iesus interfecit spiritu oris
sui et omnibus reliquit exemplum, quam periculosum sit catholicae
fidei resistere et ecclesiae cupere fundamenta subuertere.
praebet codex, non in, utVall. re/ert, qui pro in huius legere uult
maioris 7 papa] add. explicit disputatio de sollepnitatibus fl $= Escorialensis & 114 s. VIII—IX. e1 = Escorialensis & 14 s. XII. Hanc episitdam primus edidit D. D. de Bruyne, Revue BénédictineXXVII (1910)
p.3(=Br.) , ",
Tua autem sanctitas ubinam sit futura uel utrum adhuc
in urbe uersetur, scire non possum. ut saltim rara scriptio per
annos singulos non pereat, sed coeptas in Christo amicitias
mutuis epistulis frequentemus: nos sanctae (ac) uenerabilis uirginis
Christi Eustochiae repentina dormitio admodum contristauit
et paene conuersationis nostrae mutauit statum, dum quoque,
quae uolumus, multa non possumus et mentis ardorem superat
inbecillitas senectutis.
Sancti fratres, qui mecum sunt, plurimum te salutant.
sanctum filium meum Theonem diaconem commendo dignationi
tuae et quaeso, ut mihi super omni conuersatione et statu tuo uel,
ubi disponas uiuere, familiaria scripta transmittas. incolumem
(te) et memorem mei Christi, dei nostri, tueatur clementia,
domne uere sancte et suscipiende frater.
Domno uere sancto et multum suscipiendo et desiderando
fratri Ripario Hieronymus.
Multum mihi gaudii praestitit sancti et uenerabilis Innocenti
presbyteri aduentus, quod et tuas mihi litteras tradidit et te
fidei calore feruentem etiam suis sermonibus indicauit. de furore
autem Iuliani et sociorum eius Pelagiique naeniis et garrulitate
Celestii magnopere non cures, quorum alter propria uerbositate
Br. tu codd. 2 saltem Br. 4 frequentemus Br. -mur codd.
ac add. Br., om. codd. 5 eustocie codd. Eustochii Br. contristabit ß
6 poene e1 mutabit ß permutauit el quoque om. e\\ hic desinit$10 diaehonem
e1 dignationis el 11 statu tuo Br. statuto e1 13 te add.Iir., om.fa $= Escorialensis & 114 s. VIII-IX. Escorialensis & I 4 s. XII. Hanc epistulam primus edidit D. D. deBruyne, Revue Benedictine XXVII (1910)
p. 3-4 (= Br.)
nec eorum scriptis,
quae ignoro, moueor, cum sciam uoluntatem quidem blasphemiae
pessimam, sed uires prudentiae et eloquentiae non habere
praecipueque sanctarum scripturarum notitiam, quae sunt fidei
firmamentum et ius ecclesiastici fori auctoritasque maiorum.
tamen, si scripserint et in meas aliquid peruenerit manus, ut non
superbe loquar, sed sim par insaniae eorum, omnia elucubrata
uolumina eadem uerbositate et una forsitam lucubratiuncula et
dictatione confutanda reor.
quod autem ad scribendum cohortaris,
graue asello uetulo imponis onus. nos enim et acumen ingenii
et uires corporis penitus deseruerunt, quas adsidua morborum
debilitate perdidimus. incolumem te et mei memorem
Christi, dei nostri, tueatur clementia, domne uere sancte et
multum desiderande frater.
Beatissimo papae Bonifatio Hieronymus.
Quantum gaudii super ordinatione pontificatus tui sancto
Innocentio presbytero et nuntium et litteras tuae beatitudinis
perferente susceperim, ambigere non potest tua reuerentia, cum
olim mutuo iungamur affectu et ante coeperimus nos amare
quam nosse interiorque homo ita sibi coniunctus sit, ut
add. non e1 4 noticia e1 5 et
ius Br. eius codd. eglesiastice I?T fori] fieri e1 7 superue ^ elugubrata e\\
post uerbositate transponi uult Engelbrecht 8 uerbositatem ß una] humanae1
forsitan Br. foram e1 lugubratiucula (sic) e1 lucubraticula $ 9 dictionem ß
confutanda Br. —dam codd. quohortaris $ coartaris e1 10 asello om. e1
bonus el accumen e1 11 poenitus e1 deserunt ^ assidua e1 adsidue ß
moruorum $ 12 deuilitate$debilitatem e1 incolomem ß mei]
nomen e1 13 clementiam ß = Escorialensis cE 114 s. VIII—IX. Hanc epistulam primus edidit D. D. de Bruyne, Revue Benedicline XXVII (1910)
p. 4-5 (=
haec sola res dolorem nostrum
super dormitione sanctae ac uenerabilis uirginis Christi
Eustochiae mitigauit, nisi quod et in hoc tristitia non minor
sit, quod tanto nobiscum priuata sit gaudio. quo enim illa, si
hoc in corpore constituta audire meruisset, gestisset gaudio,
quibus precibus et gratiarum actione Christi clementiam flagitasset,
quod sanctum ac uenerabilem parentem suum apostolicae
cathedrae successorem esse didicisset!
infans Paula, quae in tuis
nutrita est manibus, quasi pignus sanctae ac uenerabilis memoriae
Laetae nostris est inposita ceruicibus; quod onus utrum ferre
ualeamus, domini est scire, quem futura non fallunt, in nobisque
nihil opis est praeter sanctam uoluntatem, quae non rerum
effectu sed desiderio animi conprobatur.
obsecro reuerentiam
tuam, ut quasi ad tuos semper adscribads et nos proprie super
profectu et honore reuerentiae (tuae) gaudere cognoscas. certe
sanctus ac uenerabilis Innocentius presbyter beatitudini tuae
poterit indicare, quantum in ipso maerore gaudii ceperimus et
quomodo, si fieri posset, tuis cuperemus haerere conplexibus.
= [Item.]
Propria manu quod scribo, beatitudini tuae scribo. sentiant
heretici inimicum te esse perfidiei et oderint, ut a catholicis
plus ameris, et executor atque conpletor sis sententiae praecessorum
tuorum nec patiaris in episcopali nomine hereticorum
patronos atque consortes.
Br. mitigabit$4
tanta $ quo Br. quod ß 5 gestisse ^ 7 ac] hac \\,ţ
_9 quasi scripsi qui ß, deleuit Br. ac] hac ß 12 opis Engelbrecht operis Br.
oris ß 13 effecto ß 14 tuos (nos) Engelbrechl 15 tuae add. Rr., om. W
17 ipsi 19 item a librario additum esse uidil Br. 21 hoderint ^ 22 adque
<p sis Br. si ^ 24 adque ß
Domno sancto et multum suscipiendo Donato Hieronymus.
Scriptum est: multa flagella peccatorum,
quae nos et merito sustinuisse et sustinere testamur, dummodo
proficiant in futuram salutem. hereticorum autem pectora non
posse purgari ego testis sum, cui decretum est numquam paenitentiae
eorum credere. ad hoc enim simulant caritatem, ut,
quos per inimicitias occidere non potuerunt, per fictas amicitias
interficiant. pectora eorum plena sunt uenenis et — secundum
quod optime locutus es — \'nec Aethiops mutare pellem
nec pardus uarietates suas.\' tamen credimus in Christi
cordiam, quod domnus meus sanctus et uenerabilis episcopus
Bonifatius eradicet eos spiritu Christi, cui debemus ignoscere,
si in principiis suis offert caritatem et per clementiam suam
et mansuetudinem seruare conatur, qui tamen numquam curandi
sunt. uere dicam, quod sentio: in his hereticis illud exerccndum
est Dauiticum: in matutinis interficiebam
omnes peccatores terrae. delendi sunt, spiritaliter
occidendi, immo Christi mucrone truncandi, qui non possunt
per emplastra et blandas curationes recipere sanitatem.
Sanctae et uenerabilis domnae Eustochiae nos uehementer
dormitio contristauit, quam in ipso confessionis ardore
sciatis spiritum reddidisse, libentiusque habuit et rem famili-
$= Esconalensis & IUs. V III-IX. 01 = Escorialensis a 113 s. X. Hanc epistulam post P. G. Antolin, qui solo codice 01 usus est, ex utroque codice
eclidit D. D. de Bruyne, Reiue Benedicline XXVII (1910) p. 5-6 (= Br.)
Sanctum filium meum Mercatorem ut meo obsequio salutes
precor et moneas, ut ostendat ardorem fidei et detestetur
eos, qui suspicione aliqua Pelagianae hereseos maculati sunt.
praecipueque obsecro, ut sanctos filios meos Marcum, Ianuarium,
Primum, Restitutum, Traianum, omnes conmilitones in domino
salutes, quorum aliena perditio fuit causa salutis. ego autem et
maerore et longa aetate confectus et frequentibus morbis fractus
uix in haec pauca uerba prorupi.
Engelbrecht onera et exilia Br. honeratu ex alia codd.
3 ut] et 01 4 hostendat codd. 6 marchum ß ianarium ß ianuarianum 01
7 restitum o1 8 perdictio 01 autem om. 01 9 morbi 01 factus eodd.