The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
et Hiezechiel ad extremum in Hieremiam manum mittimus
tibi, frater Eusebi, eiusdem commentariolos dedicantes, ut
euangelicum uirum Mattheo euangelistae copules, quem ante
annos plurimos strictis sensibus te hortante disserui. et quia
uolumen longissimum est et in plerisque manifesta historia
texitur, illud prudentiam tuam ammoneo, ne quaeras in hoc
latam explanationem, super his maxime, quae iam et in prophetis
aliis dicta sunt et per se patent intellegentiae. sicque
conabor notariorum manu scribere, ut nihil desit in sensibus,
cum multum desit in uerbis.
stamina tibi atque subtegmina
et licia praeparabo, tu pulcherrimam uestem ipse conficito, ut
non solum nos audire, sed et alios docere possis. libellum
autem Baruch, qui uulgo editioni Septuaginta copulatur nec
habetur apud Hebraeos, et
nequaquam censui disserendam, sed magis Hieremiae ordinem
s. u.) m2 L prologus
ieronimi in iheremia m2 A heronimi commentum in hieremii V incip
explanatio sci hieronimi in hieremiam prophetam P (litteris utuntur maiusculis
VP; nulla inscriptio in BM) 2 explanationem V,Mp.c. isaiae
(i pr. in ras.) A esaie VP danihelis (L)ORBA danielis P danihel V
daniel M 3 hiezechiel (Z) hiezechihel R ezechiel BOMV ezechielis AP
in VP, om. L et cod. Ashburnh. 56, BMAa.c. hieremia M manu
cod. Ashburnh. 56 4 eusebij A eosdem (sic)- tr. ante frater V com-
mentarios M 5 mattheo LBA matheo cet. quem∗∗∗∗∗∗nos plurimis
(i alt. ex o) P 6 strictis] scribtus B ortante P,Aa.c. 7 im V
storia Ba.c. m2 hystoria V 12 subtemina BM,A (g s. u. add., sed
eras.), Pp.r. suptemina V 13 ut] & P 16 habet P aput B
hebreos AP, (he in ras.; br s. u.) falsae inscriptionis add. V
ΕΠΙΓΡΑΦΟΝC, eras. M, magis corruptum in AVP
fontibus digerere ac conplere, ut nouum ex ueteri uerumque
pro corrupto atque falsato prophetam teneas, paruipendens
obtrectatorum rabiem, qui non solum uerba, sed syllabas
quoque nostrorum uerborum calumniantur in eo se scire aliquid
arbitrantes, si de alienis operibus detrahant.
ut nuper
indoctus calumniator erupit, qui commentarios
Pauli ad Ephesios reprehendendos putat nec intellegit
nimia stertens uaecordia leges commentariorum, in quibus
multae diuersorum ponuntur opiniones uel tacitis uel expressis
auctorum nominibus, ut lectoris arbitrium sit, quid potissimum
eligere debeat, decernere, quamquam et in primo eiusdem
operis libro praefatus sim me uel propria uel aliena dicturum
et ipsos commentarios tam ueterum scriptorum esse quam
nostros.
quod non uidens praecursor eius Grunnius olim nisus
est carpere, cui duobus respondi libris. quae iste quasi sua
profert, et alio iam calumniante purgata sunt, ut praeteream
contra Iouinianum uolumina, in quibus dolet uirginitatem
nuptiis et nuptias digamiae et digamiam polygamiae esse
praelatam. nec recordatur stolidissimus et Scottorum pultibus
praegrauatus nos in ipso dixisse opere: non damno digamos,
immo nec trigamos et, si fieri potest, octogamos;
plus aliquid inferam, etiam scortatorem
recipio paenitentem; quidquid aequaliter licet,
aequali lance pensandum est.
legat eiusdem operis
calumniator] acil. Pelagius 13 cf. in Eph. lib. 1 praef. fin.
15 Grunnius] scIL Rnfinus, cf. in Hierem. IV praef. et Index 21 adu.
Ioain. I 15 fin. L,ABp.c., om. cet. 2 ac LY ad M adq: (q: s. u. m2) B atque P,
{ex ad) A complerem V 4 obtrectorum LP 6 de eras. AP
7 comentarios P 9 nimia P stergens P uecordia V uecordia P
12 elegere La.c. 13 profatus BMAa.c. sum Aa.c. 15 praecussor
V trnnnius P 16 capere P libris] ubi add. Martianaeus v
iste] quidem add. P 17 praeterea P 18 iouianuV louinianum P
19 nuptis La.c. ait. nubtiis (a s. i alt.) P alt. et om. v poligamiae
VP 20 et om. BA cottorum Ba.c. m2 scortorum Vp.c.
21 operare Po.r. 22 et-octogamos am. L
eius gaudens Roma suscepit, et tunc animaduertet alienis se
uocibus blasphemare et in tantum esse imperitum, ut ne
maledicta quidem habeat propria, sed inimicorum etiam olim
sepultorum contra nos utatur rabie. sed iam propositum opus
aggrediendum est.
Uerba Hieremiae, filii Helchiae, de sacerdotibus,
qui fuerunt in Anathoth, in terra Beniamin. quod
factum est uerbum domini ad eum in diebus Iosiae,
filii Amon, regis Iuda, in tertio decimo anno regni
eius. et factum est in diebus Iosiae, filii Iosiae. regis
Iuda, usque ad consummationem undecimi anni
Sedeciae, filii Iosiae, regis Iuda, usque ad transmigrationem
Hierusalem in mense quinto.
Ceteri prophetae,
ut Isaias, Osee, Iohel, fuerunt ante captiuitatem decem tribuum
Israhel siue duarum tribuum Iudae et Beniamin; alii post
captiuitatem,
et Hiezechiel inminente captiuitate uaticinium texuerunt, sed
alter eorum in terra Iuda, alter in Babylone.
Hieremias cum
esset adhuc puer, prophetare coepit anno tertio decimo Iosiae,
filii Amon, regis Iudae, prophetauitque in imperio eius annis
postea add. in mg.) A apologiam VP aduersu L
-us cet. 2 animaduertet V animaaduertit Ba.c. animaduertit L,P (addito
id), M Aa.c. 3 blasphemari Bp.c. 6 estj explicit praefatio incipit
tractatus add. litteris maiusculis V explicit add. m2 P (sequitur
duorum uersuum ras.); in cet. neque subscriptio neque inscriptio 8 fili
BM 9 anathod P 11 fili B,Mp.r.,Pa.c. ammon P (= 22)
12 ioiacim (alt. i p. c.) L ioacim B ioachim cet. fili M.,La.c. 13 comsummationem
L consummationem—usque ad om. P 14 sedechiae
(sic semper) AV fili B 15 proprophetae L 16 esaias V,APa.c.
oseae A ioel M tribum Ba.c m2 18 aggaeus B zacchanas
B uero] autem v ,19 iezechiel (i pr. s. u.) A captiuitatem L
20 babylone. L babflone V 22 fili B,Pa.c. iuda e- L
et sub Sedecia, qui ultimus fuit regum Iuda. annis undecim
usque ad quintum mensem, quando a Babyloniis capta
est Hierusalem. Ioachaz uero et Iechoniae terni menses — quorum
alter in Aegyptum, alter
ac per hoc ab exordio
prophetiae suae usque ad captiuitatem Hierusalem, in qua et
ipse captus est, prophetauit annis quadraginta et uno praeter
illud tempus, quando ductus est in Aegyptum. ibique prophetauit
in Taphnis, ut hoc ipso uolumine continetur. pro \'uerbis
Hieremiae\' Septuaginta posuerunt : uerbum dei quod factum
est ad Hieremiam, hoc uidelicet sensu, quod uerba Hieremiae\'
uerbum sit domini. fuit autem de genere sacerdotum,
qui habitabant contra septentrionem Hierusalem in tertio miliario
quod iam captiuitate uicina et Babylonio exercitu uallante
Hierusalem nihilominus populum ad paenitentiam prouocat
malens saluare conuersos quam perdere delinquentes. pro
\'transmigratione\', quod omnes alii uoce consona transtulerunt,
LXX posuere \'captiuitatem\'. post exordium autem uaticinationis
Hieremiae, tricesimo quinto prophetiae eius anno, Hiezechiel
in Babylone his, qui cum eo capti fuerant, exorsus est prophetare.
Bier. 43 (50), 8 11 *Hier. 1, 1 20 *Hier. 1, 3 pr. et s. u. L ioiacim scripsi (cf. Index nominum) ioacim LB
ioachim cet. filios (v S. os) B 2 sedicia L sedeciain M sedechia. P
3 babylloniis Lax. 4 iechoniae V hiechoniae (h ait. s. u.) LP hieconiae
M, (e tert. s. u.) B, (h eras.) A; ef. Index nom. 5 babyllonem L
6 ac om. v hac P ab] habet P exordium pp.c. 8 prophetaait]
autem add. P XLI BV, (ta uno s. u.) A 14 septemtr. T P
15 anathoh L anathot P ammirabilis V admirabiles La c. 16 cap-
tiuitatem uicinam La.r. babilonio P uallente P 17 nihilo;6minus
L 21 tricensimo BM,LAPa.r. prophetiae eius del. P
tezechiel (i pr. s. u.) A ezechiel VP 22 babyllone La.r. babilone P
Et factum est uerbum domini ad me dicens:
priusquam te formarem in utero, noui te; et antequam
exires de uulua, sanctificaui te, prophetam
gentibus dedi te. Non quo ante conceptionem, ut heresis
suspicatur, fuerit Hieremias, sed quo praescierit eum futurum
dominus, cui necdum facta iam facta sunt, secundum illud
quod apostolus loquitur: qui uocauit ea quae non erant
quasi ea quae essent.
quod autem sanctificatur in utero,
iuxta illud apostoli debemus accipere: postquam autem
placuit ei, qui me segregauit de utero matris meae
et uocauit per gratiam suam, ut reuelaret filium
suum in me, ut euangelizarem eum in gentibus.
Iohannes quoque Baptista sanctificatur in utero et spiritum
sanctum accipit et mouetur in uulua et per os matris loquitur.
quod autem dixit;
prophetam gentibus dedi te, illud uult
intellegi, quod in ipso postea propheta lecturi sumus, quod
non solum Hierusalem, sed et multis in circuitu gentibus prophetarit.
quidam hunc locum super saluatore intellegunt, qui
proprie propheta gentium fuit et per apostolos uocauit omnes
nationes. iste enim uere priusquam in utero uirginali formaretur
et antequam exiret de uulua matris, sanctificatus in utero est
et notus
pater.
Et dixi: ah, ah, ah, domine deus, ecce nescio
loqui, quia puer ego sum. LXX: et dixi, o domine
deus, nescio loqui, quia iuuenis sum. Detestatur officium.
quod pro aetate non potest sustinere, eadem uerecundia, qua
15 *Hier. 1, 5 17 cf. Hier. 1. 10. 25 (32), 15 (1) 22 cf. loh. 10. 38.
14, 10—11 25 *Hier. 1, 6 add. v cum Vvlg., om. codd. (et ante proph. et in ante
gentibus, quamquam Vulgatae lectio est, omisi, cf. lin. 15 et Ind. loc.)
4 qaod VP haeresis B 5 quod P,Ma.r. praesciret v . 10 placui
Bp.r. 13 iohannis LPa.c. sanct. spir. v 14 accepit МP,LBAa.c.
15 proph.] in add. v 17 prophetaret AVP 18 saluatorem AP,LBMa.r.
19 propriae AP,LBMa.r. 24 a a a V 27 qua] quae BMa.r.
magnae robustaeque aetatis corripitur, huic pueritiae datur uenia,
quae uerecundia et pudore decoratur.
Et dixit dominus ad me: noli dicere: puer sum,
quoniam ad omnia, quae mittam te, ibis et uniuersa,
quaecumque manda uero tibi, loqueris. ne timeas a
facie eorum, quia tecum sum, ut eruam te, dicit dominus
. \'Ne aetatem\', inquit, \'consideres — alio enim propheta loquente
didicisti: cani hominis sapientia eius—, tuae sit
tantum uoluntatis, ut pergas; me habebis comitem, quo cuncta
adiuuante conplebis: aperi os tuum, et implebo illud.
nec
consideres multitudinem eorum, ad quos et contra quos locuturus
es, sed me qui tecum sum, ut eruam te, dicit dominus\',
liberat autem dominus, non quo propheta persecutionibus
et angustiis careat, quippe cum legamus eum multa perpessum,
sed ut patiens omnia superet nec cedat angustiae.
Et misit dominus manum suam et tetigit os
meum et dixit dominus ad me: ecce ego dedi uerba
mea in ore tuo. Notandum quod hic manus mittatur dei,
quae tangat os prophetae, et dicatur ei: ecce dedi uerba
mea in ore tuo, in Isaia autem scriptum sit: et missus
est unus ad me de seraphim et in manu habebat
carbonem, quem forcipe tulerat de altari, et tetigit
os meum et dixit: ecce tetigit iste labia tua et
auferet iniquitates et peccata tua mundabit.
ibi
enim, quia solidae et perfectae aetatis erat et ipse simpliciter
1, 8 20 Hier. 1, 9 21 *Esai. 6, 6-7 pr. et om. BMA moyses AVP 2 pueritia La.c. 6 quaequumque
L 7 quia] ego add. v, post tecum add. Vulg. 9 dedicisti
La.c. didicistia Âa.r. salomonis dictum add. P hominis] sunt add. v
12 loquuturus BM 14 persequutionibus BM 15 careat ante et tr. v
quum L 18 meus Ba.c. ego om. v cum Vulg. 21 eaaia
VP,Aa.c. 22 ad me unus v seraphin BMP,La.c. 24 diiit] ecce
tetigit oa meum et dixit addsed exp. M 25 iniquitates] tuas add.
Pe,Ap.c.m2 peccatum tuam P mundabid (b ex u) B
populi inmunda labia habentis, mittitur unus de seraphim,
qui non manu, sed forcipe et carbone tangat os eius et iniquitates
auferat et mundet peccata. hic autem ipsius dei manus
mittitur, per quam cuncta operatus est, et quae in alio loco
bracchium dicitur, non ut peccata auferat, quae per pueritiam
multa non fecerat, sed ut loquendi gratiam tribuat.
porro Hiezechiel
librum deuorat et intus et foris scriptum, tam sacramenta
diuina quam simplicem historiam continentem. Hieremiae os
tangitur
praedicandi. pulchreque iuxta litteram manus mittitur, ut
humanorum artuum uidens similitudinem tactum manus non
reformidet.
Ecce ego constitui te hodie super gentes et
super regna, ut euellas et destruas et disperdas et
dissipes et aedifices et plantes. Hoc, quod nos de Hebraico
addidimus \'dissipes\' siue \'deponas\', in LXX non habetur. et
considerandum quod quattuor tristibus duo laeta succedant.
neque enim poterant aedificari bona, nisi destructa essent
mala, nec plantari optima, nisi eradicarentur pessima.
omnis
enim plantatio, quam non plantauit caelestis pater,
eradicabitur, et aedificatio, quae super petram non habet
fundamentum, sed in harena exstructa est, sermone dei suffoditur
atque destruitur. illam autem, quam consumet Iesus
Ezech. 2, 8. 10 17 *Hier. 1. 10 20 *Matth. 15, 13 22 cf. Matth.
7, 25—26 etc. 24 cf. II Thess. 2, 8. v habentes La.c. seraphin BAP,LMa.c.
3 pr. et om. P eius om. V 4 huic Mp.c. 6 bracchium B brac-
cium La.c. brachium cet. ut eras. B, ut (s. «.) ei A 7 multam Pa.r.
hiezechiel BMP hiezecihel L iezechiel Y, (i pr. postea add.) A 11 &
pulchre (& s. u.) M manu Ma.c. 12 artum La.c. 13 formidet V
14 ego abest a Yulg. constitue Ma.c. 16 hebraeico M, (b s. u.) L
hebreico B 17 habentur L 18 quot Aa.c. 19 aedificari poterant v
distructa P 20 eradicantur Pa.c. 22 super] supra u petram]
terram V 23 arena P eistructa P,Lp.c. extr. eet. sermo Pa.c.m2
24 adque B (semper) illa V consummet V IesnsJ dš BA
scilicet sacrilegam peruersamque doctrinam, disperdet in perpetuum.
porro ea quae eleuantur contra seientiam dei et in
sua confidunt sapientia, quae apud deum stultitia est, dissipabit
atque deponet, ut aedificentur pro his humilia, et in
locum superiorum, quae destructa sunt et euulsa, exstruantur
atque plantentur, quae ecclesiasticae conueniunt ueritati, et
impleatur illud quod dicit apostolus: dei aedificatio, dei
agricultura estis.
multi hunc locum super persona Christi
intellegunt. \'Hieremias\' enim interpretatur (excelsus domini\',
qui destruxit regna diaboli, quae sibi in excelso montis ostenderat,
aduersarias perdidit potestates delens chirographum
errorum in cruce. de quibus et in psalmo post historiae ueritatem
populi meditati sunt inania? adstiterunt reges
terrae et principes conuenerunt in unum.
pro his
euulsis, destructis, perditis et in inferiora detractis aedificatur
atque plantatur ecclesia dei. super Hieremiae autem persona
nulla dubitatio est; legimus enim in consequentibus, quod in
manu accipiat calicem meri plenum et propinare iubeatur
cunctis in circuitu nationibus.
Et factum est uerbum domini ad me dicens:
quid tu uides, Hieremia? et dixi: uirgam uigilantem
ego uideo. et dixit dominus ad me: bene uidisti, quia
Matth. 4, 8 12 cf. Cul. 2. 14 14 Ps. 2,1-2 19 ef. Hier. 25 (32), 15 (1) La.e. 3 ea M eleuavtur M 4 confidit Mp.c. dissipauit
LPa.c. 6 loco Ap.c. eitruantor BMV exhibeantur (h s. u.;
e ex u) A 7 quae et conueniunt s. v. m2 P 8 impletur P
9 agrecultura La.c. supra (corr. Cm2) personam (corr. L) codd., sed
cf. lin. 18 et p. 7, 13 11 excelso post ostenderat tr. v 12 perdiderit v
chyrographum La.c. cir. P cyr. AV 13 crucem V,LBa.c. istoriae
(i pr. s. u.) P hystoriae V 14 uox Graeca paulum deprauata in MA,
-VP (tropice s. w.) 15 adstitirunt L aatiterunt F 17 destructis] et
add. p 18 adque BM (saepius) personi M 19 legemus La.c.
in s. u. L 20 acipiat P calice Ma.c.m2 23 hieremias M
uigilabo ego super uerbo meo, ut faciam illud. Pro
\'uirga uigilante LXX \'baculum nuceum\' transtulerunt. laborandum
igitur nobis est, ut breuiter Hebraeam
Latinus lector intellegat.
\'saced\' \'nux\' dicitur, \'uigilia\' autem
uel \'uigil ? siue \'uigilare\' appellatur \'soced\'. unde et in posterioribus
pardus uigilans hoc nomine ponitur. ab eo igitur
quod dicitur \'nux\', propter uerbi similitudinem ad \'uigilis\'
intellegentiam nomen adlusit. quod quidem et in Danihel
iuxta Theodotionem scriptum est, ut ab arboribus schinu et
prinu, ilice uidelicet et lentisco, scissio atque serratio adulteris
presbyteris decernatur. alioquin et in principio Geneseos
a \'uiro\', qui dicitur \'is\', appellatur mulier \'issa\', quasi quaedam
uirago, eo quod de uiro sumta sit.
pro \'baculo nuceo\'
urigam uigilantem Aquila et Symmachus, Theodotio uero
\'amygdalinam\' transtulerunt. uigilat autem uirga cuncta populi
peccata considerans, ut percutiat et corripiat delinquentes.
unde et apostolus scribit peccantibus: quid uultis? in
uirga ueniam ad uos, an in caritate et spiritu mansuetudinis?
ista est uirga uel baculus, de qua et Dauid
loquitur: uirga tua et baculus tuus, ipsa me consolata
sunt. pulchreque posuit (consolata sunt\'; ad boc enim
13 *Gen. 2, 23 14 *Hier. 1. 11 17 I Cor. 4, 21 20 Ps. 22, 4 ex u uel a) M aerba mea VP,Ba.c. uerbum meum v
illa P 3 nobis est igitur P hebream BAV ETOemOLOGIan
LBjMa.c. exhimoLoGiam (ex etoemoLoGian) -4 Y aethimologiam
P etymologiam v 4 intelligat La.c. saced (a s. u.) L
scced M, (e pr. ex o) BA soced V roced P 5 seced BMAp.c. roeed P
et om. V 7 nuxj uox A 9 theud. B,Ma.c. ab om. V, (pro s. u.
add. m2) P gcinu B.La.c. scinum P scino (o ex u) A cinu V scinu &
exp. M v Migne 10 separatio P
11 preabiteris MA pCris Y prespiteris P alioqui Lp.c. 12 quid.
dicitur P his BY, (h exp.) LMA, om. P mulier appellatur v
hissa B V, (h exp.) cet. 13 sumta (sic semperfere Lp.c.) scripsi sumpta
codd. uaculo B (seJnper) 14 simmachus FP 15 amigdalinam MV
amigdalina P cuncti La.e. peccata popali P 18 uirgam L
caritatem L 19 et om. v
amarissimam habet corticem et testa durissima cingitur, ut
detractis austerioribus et duris fructus dulcissimus repperiatur,
sic omnis correptio et labor continentiae amara quidem uidetur
ad praesens, sed fructus parit dulcissimos. unde et uetus illa
sententia est: litterarum radices amarae, fructus dulces. quidam
uirgam uigilantem atque nuceam intellegunt dominum,
de quo dicit Isaias: exiet uirga de radice Iessae. unde
et uirga Aaron, quae putabatur emortua, in resurrectione domini
floruisse narratur.
Et factum est uerbum domini secundo ad me
dicens: quid tu uides? et dixi: ollam succensam ego
uideo et faciem eius a facie aquilonis. et dixit dominus
ad me : ab aquilone aperientur — siue
exardescent — mala super omnes habitatores terrae.
Quibusdam
gradibus peccantibus tormenta tribuuntur, ut paulatim
ueniant ad salutem:
mittuntur in ollam aeream atque succensam, de qua plenius
scribit Hiezechiel, quae a facie aquilonis accenditur, Babylonium
regem significans et urbem Hierusalem. pulchreque infertur:
ab aquilone exardescent mala super omnes habitatores
terrae — uel terrae Iudaeae uel certe uniuersae terrae—,
de quibus et in Apocalypsi scriptum est: uae super omnes
Diom. gramm. I 310, 2 (Otto, SprichwOrter p. 195) 8 *Esai. 11, 1
9 cf. Num. 17,8 19 cf. Ezech. 24, 3—5 21 *Hier. 1, 14 23 *Apoc. 8,13 P amagd. La.c. amigd. VP 3 fructibus P reperiatur
Ap.r. 5 (= 6) fructos Pa.c. 6 amare B,La.c. dulcis V
8 esaias VP,Aa.c. uirga] uera add. M iessae B,Lp.c. iesse cet.
9 ahar*ou L 13 alt. faciem Ma.r. 14 pandetur—malum Vulg.
exardiscent Ma.c. (hic et lin. 21) 16 peccantibus om. P distribuuntur
(dis add. m2; 1 distiguntur s. u. m2) P 17 qui] ut qui V
18 mittitur La.c. mittantur V aeneam u quo Pa.c. 19 hiezechiel
Y, (i pr. s. u.) L ezecihel B iezechiel (i pr. postea add.) A ezechiel MP
babilonium V 22 iudaeae L iudae cet. 23 et om. v ap∗ocalypsi
(y ex i) L apocalipsi V apocalipsi* P
sancti enim non sunt habitatores terrae,
sed aduenae atque peregrini, quorum unus dicit: aduena ego
sum super terram et peregrinus sicut omnes patres
mei, et alius: parui sunt et pessimi dies mei,
quibus ego peregrinor in terra. unde et Petrus catholicam
epistulam scribit aduenis atque peregrinis Ponti, Galatiae
et Cappadociae. et iuxta mysticos intellectus Salomon loquitur:
aquilo durus uentus, nomine autem dexter uocatur, ab
his uidelicet, qui eius obriguere frigore et calorem fidei perdiderunt.
Quia ecce ego conuocabo omnes cognationes
regnorum aquilonis, ait dominus, et uenient et ponet
unusquisque solium suum in introitu portarum Hierusalem
et super omnes muros eius in circuitu et
super uniuersas urbes Indae. et loquar iudicia mea
cum eis super omni malitia eorum, qui dereliquerunt
me et libauerunt dis alienis et adorauerunt opus
manuum suarum.
Nulli dubium multas gentes et singularum
gentium reges Babylonio regi fuisse subiectas; qui obsessa Hierusalem
posuerunt in circuitu, et maxime in exitibus portarum,
thronum suum atque tentoria, ne quis eorum qui clausi erant
posset erumpere, et non solum Hierusalem, sed omnes urbes
Iudaeae simili obsidione uallatas. \'cumque\', ait, capta fuerit
ciuitas, tunc loquar ad eos recta mea fuisse iudicia et recepisse
singulos quod merebantur, non pro ceteris uitiis,
27, 16 om. V 7 pr. et] atque P cappadotiae MA mysticos
A, (o ex u) BM misticos VP,La c. salamon LA 9 qui eius
s. U. L obrignre Ba.c m2 11 ego o*. « conuocabo (o teri. s. u.) L
12 ueniunt La.c. ponet A ponent MVP,LBa.c.,v cum Vulg. 15 Iuda
Vulg. 16 omnem malitiam Vulg. 17 dis B.Lp.r. diis cet. 18 manum
B,LMa.c. 19 babvllonio La.r. subiectos Ap.c..v, sed cf. »
s. «. congruentia nominum\' quo P 22 possit P sed] et add. v
urbes hierusalem L 23 indaeae L iudae cet. quumque L 24 mea
post iudicia tr. u recipisse P 25 quae v
per quam deserentes me adorauerunt opera manuum suarum\'.
quidam hunc locum in bonam partem accipiunt, quod uidelicet
hi, qui in olla aenea excocti fuerint per cruciatus atque purgati,
postea principes sint Hierusalem et, postquam misertus
fuerit eorum dominus, tunc exprobret eis, quia se deserto
simulacra uenerati sunt. sed haec uiolenta et praua interpretatio
est; ne calumniam faciat tractator indoctus.
Tu ergo accinge lumbos tuos et surge et loquere
ad eos omnia, quae ego praecipio tibi.
ut accingat lumbos suos, et apostolis, ut accinctis lumbis,
quos Helias et Iohannes Baptista zonis mortificauere pelliciis,
lucernas teneant in manibus suis, praedicationis uidelicet euangelicae.
quicumque igitur locuturus est sermones dei, debet
accingere lumbos suos sciens, quod diaboli omnis uirtus in
lumbis sit et iustus dicat in psalmis: lumbi mei impleti
sunt inlusionibus. cumque accinxerit lumbos, audiat illud
quod scriptum est: surge, qui dormis, et eleuare, et inluminabit
te Christus, ut semper uigilans et de somno
consurgens loquatur, quae sibi praeceperit deus.
Xe timeas a facie eorum; nec enim timere te
faciam uultum eorum, siue ut Septuaginta et ceteri habent
interpretes: ne forte timere te faciam. Et est sensus iuxta
translationem nostram: \'noli timere a facie eorum; me enim
1, 8. Matth. 3, 4 16 Ps. 37, 8 18 *Eph. 5, 14 23 *Hier. 1, 17 M.Aa.c. idolatria codd. (corr. L) 2 quam] (J e s. a)
A qua P,Ba.c., (a ex e) V odorauernnt La.c. 4 cruciatos P
adque exp. M ante Martianaeus v 6 fuerit eorum L eor. fuer.
cet. v exprobet MP,La.c. se (s. «.) AP deserto] do add. A
8 nec Ap c. doctus M 9 ergo] uero P 10 iob] il.li add. A
12 iohannis P,La.c. mortificauerunt P 13 euuangelicae Mp.c.
14 loquuturua BM sermones locuturns est v 17 quumque L
18 pr. et om. L in(l)luminauit BAa.c. 20 praeciperit La.c.
21 formides Valg.
a facie eorum, habeto meae confidentiam iussionis; si enim
non optuleris quod habes, ut timere desinas, derelinquam te
et tradam timori et quodammodo uidebor timere te facere,
dum relinquo formidini\'.
hoc autem significat, quod semper
amara sit ueritas nec timenda hominum multitudo, qui increpiti
correptionem non sustinent, sed insidias tendunt ei a quo
corripiuntur. quodque iuxta Septuaginta sequitur: quia tecum
sum, ut liberem te, dicit dominus, in Hebraico non
habetur. et est sensus: \'eruam te, non in eo ut tibi nullus
insidietur, sed in eo ut patiens insidias non delinquas\'.
Ego quippe dedi te hodie — siue ecce posui te in
hac die — in ciuitatem munitam, in columnam ferream
et in murum aeneum super omnem terram: regibus
Indae, principibus eius et sacerdotibus et populo
terrae. et bellabunt t aduersum te et non praeualebunt,
quia, tecum ego sum, ait dominus, ut liberem te.
Describit sermo diuinus, cur propheta timere non debeat.
ego,
inquit, posui siue dedi t e hodie — hoc est in praesenti uita,
donec uocatur hodie — quasi ciuitatem firmissimam, non
ut unam domum nec turrem aut aliqua moenia, sed omnem
ciuitatem, quae sita super montem latere non potest, de qua
sciptum est: gloriosa dicta sunt de te, ciuitas dei,
et: ego ciuitas firma, ciuitas quae oppugnatur.
et
1, 17 18 *Hier. 1, 18 21 cf. Matth. 5, 14 23 Ps. 86, 3
24 *Esai. 27, 3 LBMa.c.m2 (noli metuere Bp.c.m2) 4 quodadmodo
Pa.c. 5 formini La.c.m2 6 amara] amanda BAp.c. υ timendo
P multitudini Mp.c.w2 multitudinem P -increpati MVP,BAp.c.
10 sensum Ma.c. 13 ciuitate La.c.m2 munitam] et add. P cum
Vulg. 14 aereum Vulg. omnem om. P 15 iuda υ cum Vulg. sacerdotibusj
eius add. m2 P et] omni add. s. u. m2 A 17 ego tecum
Vulg. 18 quur LBM (passim) 20 (= 22) giuitatem La.c, no
La.c. 21 turrim MAPp.c.,v 24 pr. et om. P ego} ergo P
qaae] non add. s. v. AP expugnatur Ap.c.m2
columna et firmamentum ueritatis.
Iohannes, qui putabantur columnae ecclesiae, dextras dederunt.
Paulo et Barnabae communionis. nec hoc sufficit, sed in
murum, ait, aeneum, qui nulla uiolatur robigine nec caesus
imbribus deperit, sed uetustate fit fortior.
eris autem talis
contra reges et principes et populum, non cuiuslibet loci, sed
terrae, qui terrena sapiunt et caelestia non nouerunt, qui
habent imaginem choici et non caelestis, hi, inquit, bellabunt
aduersum te et non praeualebunt. cur, quaeso?
quae est tanta fortitudinis causa, ut nec reges nec principes
nec sacerdotes nec populi aduersum unum praeualeant? sequitur:
quia tecum ego sum, ait dominus, ut liberem te.
si
quando reges Iuda, qui interpretatur \'confessio\', et principes
eius et sacerdotes et populi, episcopi uidelicet et presbyteri
et diaconi, et uulgus uile atque ignobile contra sanctum uirum
consurgere uoluerint, habeat fidei firmitatem et timere desistat,
quia domino auxiliante superabit.
Et factum est uerbum domini ad me dicens:
uade et clama in auribus Hierusalem dicens. Hoc in
LXX non habetur, sed sub asteriscis de Theodotionis editione
additum est, qui uerbum Hebraicum \'carath\', pro quo nos
diximus \'clama\' siue \'praedica\', interpretatus est \'lege\'. et
lectionem enim et clamorem et praedicationem pro sui ambiguitate
significat. aures autem Hierusalem pro auribus habitatorum
eius debemus accipere.
3, 19 9 ef. I Cor. 15, 49 Hier. 1, 19 13 Hier. 1, 19 22 *Hier. 2. 2 s. u. L, om. eet. ferream inquid P 2 columnamL 3 iohannis
La.c. 4 barnebae M in s. u. L 5 rubigine BMAVPv
6 mbribus B uetuate P erit P tales La.c. 8 terrae] iis
add. u 9 choiei] i terreni 8. u. A e*oyci (h eras.) P v hi L
ipsi cet. 11 tantae Pv 12 aduersum L -us cet. praeualent V
13 ego om. V ait dominus om. P 15 tert. et om. L praesbyteri
B praesbiteri M 17 habeant Ma.r. 18 superauit BMa c. 21 theud.
BM 22 caraht L 24 ambiguitatem L 26 ei F
Haec dicit dominus: recordatus sum tui miserans
adulescentiam tuam et caritatem desponsionis
tuae, quando secuta me es in deserto, in terra, quae
non seminatur. LXX: haec dicit dominus: recordatus
sum misericordiae adulescentiae tuae et dilectionis .
perfectionis tuae. Plenius hoc in Hiezechiele dicitur, quando
sibi Hierusalem in matrimonio dominus copulat et sub persona
uxoris suis iungit amplexibus siue, ut ardentiorem monstret
affectum, puellam eam et adulescentulam et desponsatam uocat;
quo enim necdum potiti sumus, magis, ut potiamur, adpetimus.
\'quando\', inquit, \'secuta me es in solitudine et instar sponsaliorum
et dotis legis tibi ornamenta et uerborum distribui
monilia). totumque hoc non ad meritum eius refert, sed ad
suam misericordiam, per quam et caritas consecuta est. hoc
quoque, quod posuimus: in
seminatur. in LXX non habetur.
Sanctus Israhel domino, primitiae frugum
eius; omnes, qui deuorant eum, delinquent; mala uenient
super eos, dicit dominus. Quando Israhel dicit primitias
frugum domini, ostendit populum de gentibus congregatum
esse post primitias iuxta illud, quod in alio loco scriptum
est: memor esto congregationis tuae, quam possedisti
ab initio. primitiae autem debentur sacerdotibus
et non hostibus. quod sequitur: omnes, qui deuorant
22 Ps. 73, 2 23 cf. Num. 5, 9 etc. 24 Hier. 2, 3 lin. 5 et 9 etc.) adulescentiam (e pr. ex i) L, (t ex c) M adolesc. V,
(o ex u) BA adolisc. P desponsionis (e ex i) L desponsationis (disp. P)
cet., v cum Vulg. 3 sequuta M,Ba.c. es me Vulg. 6 profectionis V
hiezechiel B,La.c. iezechiel AV ezechiel Mv ezeciele ex ezeciel P
7 matrimoniv Bp.c.m2 8 sui La.c. 9 disponsatam La.c. 11 sequuta B
(Passim) es me v et eras. A ad (in ras.) V sponsa aliorum Pa.r.
12 dotis legis] dotaliciorum (aliciorum in ras.) P 13 munilia V,BMp.c.
14 caritatem v 18 (= 24) omnis La.c. delinquunt MAp.c., Vulg.
20 frugum-primitias (li-n. 21) in mg. add. P populum] pp et s. u.
ea P congregandum Mp.c.m2 congregaturum Ap t. 22 possidisti
La.c. 23 autem] semper add. v 24 quodq; Ap.c.
dominus, hunc habet sensum: quomodo, qui primitias deuorant
nequaquam de genere sacerdotalis. sceleris rei sunt, sic,
qui contaminant Israhel, malis subicientur iuxta illud, quod
in uicesimo sexto psalmo sanctus loquitur: dum adpropinquant
super me nocentes, ut edant carnes meas,
qui tribulant me, et inimici mei ipsi infirmati sunt
et ceciderunt. neque enim ex eo, quod dei exsequuntur
sententiam, inmunes erunt a supplicio, malaque uenient super
eos; oportet enim uenire scandala. uerum uae ei.
per quem ueniunt scandala!
Audite uerbum domini, domus Iacob et omnes
cognationes domus Israhel. haec dicit dominus: quid
inuenerunt patres uestri in me iniquitatis, quia elongauerunt
a me et ambulauerunt post uanitatem et
uani facti sunt? Hunc sensum et alius propheta testatur:
populus meus, quid feci tibi et quid molestus fui
tibi? responde mihi; quia eduxi te de terra Aegypti
et de domo seruientium liberaui te.
utrumque autem
nomen — et Israhel — ponitur, non secundum duas et
decem tribus, sed iuxta omnem populum, cum et ipse Iacob
postea appellatus sit Israhel. offensam autem ducit a patribus.
non quo peccata patrum filiis inputentur, sed quo et filii
habentes patrum similitudinem et suo et parentum scelere
puniantur. saepe legimus, quod propter sanctos patres filiorum
Gen. 32, 28 23 cf. Ex. 20, 5 etc. Ap.c. ueniunt La.c. 2 habet (t in ras.) L habent P.
(n exp) cet. 3 sacerdotali? V 4 subitiantur (e s. a) P 5 uiceiisimo
LBM uige*simo (g ex c: n eras.) A XXVI V spsalmo P sanctus]
Dauid add. Erasmus v (dauid scom. V carnis La.c.
meas (ex snas) V 7 et L, (exp.) B, om. cet.. v cum Yulg. 8 exsecuntur
F exequuntur A exsequitur Pa.c. 9 inmunis La.c. ueniunt
codd. (corr. LAP). v 10 opportet M 11 uenerant M 14 qui
BP,LMAa.e. quid (0 s. i) F 17 popule Bp.c.m2 18 te om. V
20 nomenj & iacob add. s. M. m3 A Iacob add. Erasmus v pt. &
exp. M Israhel] & iacob add. s. «. m2 P 22 dicit V
dereliquerunt autem patres populi peccatoris
deum — et non breuiter, sed longo tempore — et pro deo secuti
sunt uanitatem, idola uidelicet, quae nihil prosunt cultoribus
suis, et ipsis similes facti sunt secundum illud, quod scriptum
est: similes illis fiant, qui faciunt ea, et omnes, qui
confidunt in eis.
Et non dixerunt: ubi est dominus, qui ascendere
nos fecit de terra Aegypti, qui transduxit nos
per desertum, per terram inhabitabilem et inuiam.
per terram sitis et imaginem mortis, per terram, in
qua non ambulauit uir neque habitauit homo? Pro
\'homine\' LXX filium hominis\' interpretati sunt et pro \'imagine
mortis\' de Theodotione additum est \'umbra mortis\'.
quod cum
iuxta historiam manifestum sit, illud considerandum secundum
educimur, paulatim ascendimus et primum deserta transimus
et terram inhabitabilem, quam sanctus inhabitare non debet,
et inuiam, ut difficultatem monstret itineris; per terram
sitis, ubi semper maiora cupimus nec praesentibus contenti
sumus, et imaginem siue umbram mortis — semper
enim in periculo consistimus et ubique diabolus tendit laqueos
suos —, per terram. in qua non ambulauit uir, qui
perfectae in Christo aetatis est — omnes enim resurgemus in
uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis
Christi —; neque umquam in ea habitat, qui homo dei est siue
22 Hier. 2, 6 23 Eph. 4, 13 Lp.c.,Ba.c. 4 ipsi codd. (corr. LA)
o similis La.c. omnis La.c. 11 habitabit c 12 bomine. P imaginem
V 13 quum L 14 hvstoriam V istoriam P conaiderandam]
est add. v 15 aNaL, magis corruptum in eet. anagogen (s. v.
BVP) v quandiu L isto (i s. u. m.2) B 16 educimus Va.c.
18 iteneris La.c. 19 contuenti L 20 umbra P,La c. 21 tendet
P,LMa.c. 23 perfecte V,La.c. aetatis in Cbristo v resargimus
P,LMAa.c. 24 mensura La.c.,мp.r. 25 siaej ael v
filius hominis, sed semper ad maiora festinat.
ex quo perspicuum
est non esse in uia perfectionem, sed in fine uiae et
in mansione, quae sanctis in caelestibus praeparatur et quibus
dicitur: qui statis in domo domini, in atriis domus
dei nostri. frustra igitur noua ex ueteri heresis suspicatur
hic perfectam esse uictoriam, ubi pugna est atque certamen et
incertus exitus futurorum.
Et induxi nos in terram Carmeli, ut comederetis
fructum eius et bona illius. et ingressi contaminastis
terram meam et hereditatem meam posuistis
in abominationem. <Pro labore durissimi itineris dedi uobis
omnium rerum abundantiam); hoc quippe significat \'Carmelus\',
qui Hebraice appellatur \'Chermel\' et in lingua nostra sonat
\'cognitionem cognitionem\'.
quomodo autem ille populus terram
sanctam et omnium rerum fertilem idololatria polluit atque
uiolauit, sic nos uerae circumcisionis accipientes scientiam
comedimus fructum eius et, si neglegentia subrepserit, contaminamus
terram dei et hereditatem illius abominabilem facimus.
Sacerdotes non dixerunt: ubi est dominus et
tenentes legem nescierunt me, et pastores praeuaricati
sunt in me. et prophetae prophetauerunt in
Bahal et idola secuti sunt Post tanta beneficia uerterunt
in contemtum priuilegia dignitatis, ut sacerdotes dominum
non quaererent, ut doctores legis ignorarent eum, qui alios
docere debebant, et pastores per neglegentiam praeuaricatores
fierent et prophetae, qui in populis disputant, non deo loquantur,
2 perfectionem in uia v uitae P 3 praeparentur Pa.c. 5 & uetus
s. e ̣x̣ ụẹṭẹṛι̣ m2 P haeresis B suspicatur ex suscipiat m2 M 8 induxit
¥a.r. comederitis LBa.c cdmederetis V 9 optima Vulg. 11 in om. M
»abominationem L abhom. AP 12 omne V habundantiam MP
15 fertihtatem V idolatria MAV,La.c. idolatrie (a s. e m2) P 16 uere
BMVP,La.c.m2 17 comedemus МAP,LBa.c. fructus v negligentia
Âp.c. neglegentiam Pa.r. 18 illius ex di V ahhominabilem P,Ap.c.
21 legem] meam add. v nesciunt V 23 secuta Va.c. uenerunt M
24 contemptum eodd. (p exp. L) 25 qaererent B 27 loquantur do P
est aduersum nostri ordinis magistros, qui deuorant
populum dei uelut cibum panis et per mala opera non inuocant
dominum.
Propterea adhuc indicio contendam uobiscum,
ait dominus, et cum filiis uestris disceptabo. Ne uideatur
percutere per potentiam, quasi cum paribus ratione contendit
iuxta illud, quod Dauid canit et usurpat apostolus: ut
iustificeris in sermonibus tuis et uincas, cum
iudicaris. quodque posuit \'adhuc\', saepe se fecisse testatur,
et quod intulit \'cum filiis uestris\', similem ostendit etiam in
filiis malorum pertinaciam. occulte autem significat, quod
antiquam in deum negationem etiam filii eorum in aduentu
domini sint secuti
Transite ad insulas chettim et uidete et in
Cedar mittite et considerate uehementer et uidete, si
factam est huiuscemodi: si mutauit gens deos - siue
deos suos —: et certe ipsi non sunt di. populus uero
meus mutauit gloriam suam in idolum siue, de qua ei
nihil proderit. Conparationem facit eius rei, quae inconparabilis
est. et uerum deum confert mendacibus.
\'ite\', inquit,
<ad insulas Chettim), quas uel Italiae uel occidentalium
partium debemus accipere ab eo, quod terrae Iudaeae Cyprus
VP uererentur (re pr. s. u. m2) P utendam est uerbis P
2 aduersum L -us cet. 3 populum] plebem v cjbum A 4 dum V
(postea add.) A, om. eet. 7 percuttere M patribus codd. (t eras. L)
ratione M 8 dauit M 9 dum P 12 filios La.c. 13 negotiationem
BAP,LMa.r. filii eorum] filiorum M 15 chetim M
ehethim (ex chetum) A cethim r cephti P uidi te La.c. 17 est
s. w. m2 B sine deos om. V 18 deas suas P,Aa.c. di B,Lp.r.
dii cet. uere M meus uero P 19 quo Ap.c.,v 20 facti P
22 chetim M chethim Ap.e. cethim V ceptim P qua Ba.c.m2
qui M occidentaliae P 23 iadeae LBA V iudę P eripns (i
ciprus s. U. mS) P.
qua et Zeno, princeps Stoicorum, fuit; Cedar autem regio est
solitudinis et Ismahelitarum, quos nunc Saracenos uocant,
contra quam huius ipsius prophetae in extremis partibus
texitur uaticinium et cuius meminit Dauid dicens: habitaui
cum habitantibus Cedar; multum peregrinata est
anima mea.
et est sensus: \'uel ad occidentem pergite uel
in solitudinem mittite et uidete, si qua gens hoc fecerit, quod
uos fecistis. nulla enim earum spreuit deos suos nec ligneos
et lapideos aureorum conparatione mutauit, sed antiquum errorem
secuta tenuit, quod a maioribus
cum nullus eorum deus sit, sed simulacra hominum ficta
manu. populus uero meus mutauit mendacio ueritatem et
idolum mihi praetulit, quod eis necessitatis tempore prode esse
non poterit\'.
possumus hoc dicere et contra eos, qui maiore
studio sequuntur uitia quam uirtutes, quos monet apostolus
dicens: humanum loquor propter infirmitatem carnis
uestrae. sicut exhibuistis membra uestra seruientia
inmunditiae et iniquitati ad iniquitatem,
ita nunc exhibete membra uestra seruientia iustitiae
in sanctificationem.
Obstupescite, caeli, super hoc, portae eius, desolamini
uehementer, dicit dominus; duo enim mala
fecit populus meus me dereliquerunt. fontem aquae
uiuae, et foderunt sibi cisternas dissipatas, quae con-
119, 5-*6 17 *Eom. 6. 19 Pa.c. sit (s. u.) M, om. (e s. u. m2) P 2 (= 6) caedar P
3 hismael. L hismahel. VP sarac.enos L sarrac. MAV 5 ratiocinium
Aa.c. 6 peregrina Pa.c. 7 hoccidentem P 9 uos om. v
eoru ̃ V deos suos om. P 11 acciperat La.c. hoc eras. P l2 facta V
13 uere Ma.c. mendatium Pa.c. 14 prode esse LB prodesse eet.
15 dicere post eos tr. v maiori codd. (corr. L) 16 secuntur
MVP,LAa.c. nia La.c. 18 sicut] enim add. P, (s. u. m2) A 18 (= 20)
eiibuistis MP seruire P:Ap.c.m2 20 aeruire P 21 iustificationem M
24 derelinquerunt P 25 et om. v sibi ibi P cisternas iterauit v
cum Vulg.
tinere non ualent aquas. LXX: obstupuit caelum super
hoc et inhorruit extra modum et uehementer, cetera
similiter. Caelum, cui dictum est: attende, caelum, et loquar
et: audi, caelum, et auribus percipe terra, uidens
dei praecepta calcata inhorrescit et stuporem dissimulare
non potest. omnis enim creatura congemescit et condolet super
peccatis hominum.
duo autem populus dei fecit aduersa: primum,
ut relinquerent deum, qui est fons uitae et praeceptum
dedit dicens: ego dominus deus tuus, qui eduxi te de
terra Aegypti; secundum, quod in eodem loco scriptum
est: non sint tibi di in conspectu meo; pro quo secutus
est daemonas, quos dissipatas cisternas uocat eo, quod
dei mandata seruare non ualeant.
et hoc attendendum, quod
fons perpetuus est et uitales habet aquas, cisternae autem et
lacus uel de torrentibus uel ex aquis turbidis terrae conplentur
et pluuiis. portas autem caelorum illas uocat, de quibus et
in uicesimo tertio psalmo scriptum est: leuate, portae,
capita uestra, et introibit rex gloriae; pro quo LXX
transtulerunt: leuate portas, principes, uestras, de
quibus plenius suo dicetur loco.
quodque Aquila et Symmachus
\'caelos\', LXX uero et Theodotio \'caelum\' interpretati
sunt, nullum moneat. Hebraicum enim \'samaim\' communis est
11 *Dent. 5, 7 etc. 17. 19 *Ps. 23, 7 21 *Hier. 2, 12 BMVP,Aa.c. 2 inorruit Y alt. et om. M uehementer]
et add. v 5 stupore V 6 omnes Ba.c. congemiscit
La.c.,AVp.c. 8 relinqueret v 10 locum Pa.c. 11 dii MAVP,la.ri.
12 es P daemones . quas M 13 dei] diu BAP, Va.c.m2
diuina (ina s. u.) M 14 habeat P 15 lacos Pa.c. pr. uel om. V
terrae L.Mp.c. terra cet. v 17 uicensimo B,La.r. uicesimmo M
uige∗simo (g ex c) A XXIII- V uicesimo ps. tertio P leuatae B
18 intrabit (b ex u) P pro quo MV, (quo s. u.) LB proc Aa.c.m2
porro P 20 dicitur LPa.c. quod V simmachus M simachus VP
21 theodotion V 22 samaim M sasamaim V
ut Thebae, Athenae, Salonae.
Numquid seruus est Israhel aut uernaculus?
Puto ex hoc loco in superbiam elatos saluatori dixisse Iudaeos:
semen Abraham sumus et nemini umquam
seruiuimus;
quod omnis, qui facit peccatum, seruus peccati sit et
seruiat unusquisque illi, a quo uincitur. nati ergo de amico
dei Abraham uitio suo facti sunt quasi filii Cham, cui dictum
est: maledictus Chanaam, seruus erit fratribus
suis.
Quare ergo est factus in praedam? super
eum rugierunt leones et dederunt uocem suam, posuerunt
terram eius in solitudinem, et ciuitates illius
exustae sunt, et non est, qui habitet in eis. Interrogat
sermo diuinus, ut ipse respondeat.
leones autem uocat pnncipes
Babylonis. qui terram eius posuerunt in solitudinem et
ciuitates illius incendio deleuerunt. uel certe iuxta
leones intellegamus aduersarias potestates aut hereticorum
principes, qui terram ecclesiae desolantes omnes illius urbes
heretico incendio uastauerunt et illo igne, de quo scriptum
est: omnes adulterantes, quasi clibanus corda eorum.
illi enim uere dant uocem suam et in hoc eodem propheta
sub perdicis persona clamant et congregant, quae non
22 *Os. 7, 4. 6 24 cf. Hier. 17, 11. M athenae] et add. v 4 in om. B.MAa.c. superbiam
B superbia P,Aa.c.m2 iudeos M 5 liabraam Z abraam V abrahe M
Abraae v seruiuimus umquam v cum Vulg. 6 seruimus La.c. nescientes
(cientes extra M. m. ret.) B 7 et] ut P 8 illi] ei v 9 abraa J
fact∗ (a eras.) M fili La.c. 10 chanam LV,BPa.c. cham M
semis Ma.c.m2 in uerbis fratribus suis desinit B 12 factus est r
cum Vvlg. 14 et om. Vulg. ciuitas La.c. eios Vuly. 15 exutae Aa.c.
inhabitet MA 16 ipsi P 17 babylones La.c. babilonis P solitudinę
M 18 ciaitatis La.c. certe om. V aNaV, magis
corruptum in MAP anagogen (s. u. AP)v 20 omnis La.c. 22 aulterantes
M 24 sub (b s. u.) MP persona. P et om. v
autem urbes illius uastatae et deletae sunt, quia non habent
habitatorem deum dicente scriptura: et non est, qui inhabitet
in eis.
Filii quaque Mempheos et Taphnas constuprauerunt
te usque ad uerticem. numquid non istud
factum est tibi. quia dereliquisti dominum deum
tuum eo tempore, quo ducebat te per uiam? Hoc, quod
nos diximus: eo tempore. quo ducebat te per uiam, in
LXX non habetur. duas autem urbes maximas Aegypti, Memphin
et Taphnas, nominat earumque dicit filios constuprasse
Israhel usque ad uerticem illo sensu, quo Isaias posuit: a
planta pedis usque ad uerticem non est in eo sanitas.
tanta autem fuit libido Aegyptiorum, qui sunt magnis 9
carnibus, ut nulli parcerent membro. sed omnia constuprarent.
iuxta litteram refer ad idola Aegyptiorum, iuxta intellegentiam
spiritalem ad magistros peruersi dogmatis, qui ecclesiae puritatem
sua polluunt turpitudine. haec autem idcirco euenient
ei, quia dereliquit dominum deum suum, et illo maxime tempore,
quo ipsum ductorem sequi debuit.
Et nunc quid tibi uis in uin Aegypti, ut
bibas aquam Sior? et quid tibi et uiae Assyriorum.
16, 26 17 cf. Hiob 13, 4 LMAa c. ∗∗∗erunt (per eras.) P faciuntque-iudicio in
mg. add. V diuitiis Ma.c.m.2 diuitis Aa.c. diuites P 2 uastate La.c.
sunt add.m2MA.r delete La.c. sunt om. MAP, La.c.,v 3 dicentes
La.r. habitet VPv 5 tapnas La.c. taphnis Mp.c.m2 taphnes
Ap.c. taphneos Pp.c..v thapnas V construprauerunt (r alt. s. u.) M,Aa.r.
7 tibi om. M 8 quod M V ducebant LÅa.r. 9 quod V,Ma.c. 10 men-
Phin M memphi P 11 tapnas (i s. a alt. m2) M thapnas r tap*nas (h
s. ∗) P Taphnini v 12 ad om. M esaias MVP 13 pedes P,La.c. -
14 autem] enim v aegyptorum La.c. egrptiorum M 15 membrosa-^
(& postea add.) M 16 refert codd. (corr. L) refertur t- 17 spiritualem
Ap.c.,v quia P 18 pollunt La.e. pulluunt Ap.c.m2 (saepius) turpidine
P eueniunt v 20 doctorem M,LAa.c. 21 num P 22 seor
M (hic et p. 26,1) sion Va.c. turbidam Vulg. alt. et ow. M cum
Vulg. uia La.c., Vulg. in uia Mp.c.m2 asyriorum P
ut bibas aquam fluminis? Pro \'Sior\' nos \'turbidam\' interpretati
sumus, quod uerbum Hebraicum significat, pro
communis editio habet \'Geon\'.
quia ergo supra filios Mempbis
et Taphnas posuerat, qui constuprauerunt Israhel usque ad
uerticem, nunc manifestius ipsam Aegyptum nominat. nullique
dubium, quin Nilus aquas turbidas habeat et quod fluuium
Assyriorum Eufraten significet dicente scriptura, quod repromissionis
terra sit a torrente Aegypti usque ad flumen magnum
Eufraten.
qui autem Christum reliquerint, fontem uitae,
et hereticorum sibi foderint lacus, qui aquas doctrinarum continere
non possunt, necesse est, ut leonibus subiaceant, qui
redigant terram eorum in solitudinem et uniuersas ecclesias
destruant, et usque ad uerticem polluantur et bibant aquas
turbidas et fluenta Assyrii fluminis et aquilonis, unde exardescunt
mala super terram.
Arguet te malitia tua — siue erudiet te praeuaricatio
tua — et auersio tua increpabit te. scito et
uide, quia malum et amarum est reliquisse te dominum
deum tuum et non esse timorem mei apud te,
dicit dominus deus exercituum. Notandum, quod et malitia
siue praeuaricatio, postquam satiauerit praeuaricantem
et instar coturnicum usque ad nausiam uenerit, erudiat agentem
paenitentiam: cui imperatur, ut uideat, quid reliquerit,
15, 18 9 cf. Hier. 2, 12—18 14 cf. Hier. 1, 14 22 cf. Num. 111 20. 31 P 4 taphnis Mv taphnes Ap.c. thapnas V 5 aegiptum M
6 quin (n s. M.) M 7 assiriorum M (saepius) Euphratem v (= 9)
significent P,La.r. reu. m2) L remissionis
P,MAa.c.m2 8 fluuium v 9 relinquerint Ma.r. (saepius) reliquerunt P
10 foderunt Ma.c. foderent (v s. « alt.) P qui aquas] quos Pp.c.
doctrinarum] scismata add. s. u. P 12 redeant La.c. 13 polluant Pp.r.
14 adsyrii Pa.c. exardiacunt La.c. 16 arguent Pa.r. 17 aduersio V,Pa.c.
increpauit M,La.c. increpaui Pa.c. 18 te om. LVa.c., post tuum tr. P
19 deum om. MP,LAa.c. mei] eius MP,Ap.c.m2 20 deus om. P
et om. v 21 saturauerit n 22 cuturnicum Ma.c. conturnicum Va.r.
nausium Ma.c. nauseam v eruditam gentem La.c. 23 reliBquerit
P dereliquerit M
et amara elegerit.
hoc autem totum factum est, quia reliquit
dominum deum suum et timor illius non est apud eum. principium
enim sapientiae timor domini, quem quia non
habuit, malo et amaritudini traditur.
saeculo confregisti ingum meum — siue
tuum —, rupisti uincula mea — siue tua — et dixisti:
non sentiam. in omni enim colle sublimi et sub omni
ligno frondoso tu prosterneba ris meretrix siue ibi diffundebaris
in fornicatione. Quasi ad meretricem loquitur
Israhel, quod coniugalia foedera ruperit et dixerit: non sentiam
— subauditur \'domino\' uel \'marito\' —, sed in omni colle
sublimi et sub omni ligno frondoso prostrata fuerit idololatriae;
amoena enim semper et excelsa loca idolis dedicantur.
potest
hoc et ad eum dici, qui ab initio Christianus et sacris ex parte
litteris eruditus postea desiderio saecularis litteraturae, quae
significatur in collibus, et in amoena eloquentiae, quae in
frondosis monstratur arboribus, prosternat se daemonibus, qui
sub occasione eruditionis et sublimis scientiae polluunt credentium
animas et
Ego autem plantaui te uineam electam, omne
semen iterum; quomodo conuersa es mihi in prauum
ninea aliena? LXX: Ego autem plantaui te uineam
frugiferam, omnem ueram; quomodo conuersa es in
20 cf. Ezech. 16. 25. I et quid v spernes Aa.c. 2 dereliquit v 4 df V [, mala (is s.
a alt.) M 6 confrigisti La.c. 8 collo P sublime Pa.c. 9 prosternabaris
M prosternaberis V ibi om. P 10 fornicatione A V
12 sed om. M & s. sed m,2 A 13 idolatriae MAVP 14 amoenae La.r.
eielsa M post P,LAa.c. 15 dicit P quia et L ex parte
sacris u 16 saeculiris M 17 alt. in om. AVv amoenae P,LMAa.r.,v
amoene V eloquentia Ap.r. quae om. V 18 prosternit Ap.c. 19 oc-
cansione LPa.r. 22 uineamj meam add. V omnem Va.r. 23 quomodo]
ergo add. Vulg. 24 alt. uinea V 25 omnem ueram om. V
amaritudinem uitis aliena? Pro uinea \'electa\' siue \'frugifera\'
in Hebraeo \'sorec\' habet, quae in Isaiae cantico ponitur.
est autem genus uitis optimae, quo surculo et Israhel
dominus plantasse se dicit et miratur, quomodo semen uerum
electaque uinea conuersa sit in amaritudinem et ideo facta
sit uinea aliena.
nullusque securus sit, si et plantatio domini
et semen uerum et uinea sorec in tantum suo uitio commutatur,
ut per amaritudinem recedat a domino et fiat uitis
aliena. et in hoc consideranda clementia creatoris, quod, qui
in euangelio dixit: ego sum uitis uera, discipulis quoque
suis dederit et credenti in se populo, ut uitis electa uel uera
sit, si noluerit in eo, quod plantata est. permanere.
Si laueris te nitro et multiplicaueris tibi
herbam borith, maculata es iniquitate tua coram me,
dicit dominus deus. Pro \'herba borith\', quam nos, ut in
Hebraico posita est, uertimus, LXX transtulerunt
significarent herbam fullonum, quae iuxta ritum prouinciae
Palestinae in uirentibus et umectis nascitur locis et ad lauandas
sordes eandem uim habet, quam et nitrum; \'nitrum\' autem
nostrum et \'herba fullonis paenitentia est. ecclesiasticus quoque
sermo, qui arguit et increpat et corripit delinquentem, mordacioris
nitri habet similitudinem.
qui uero leui peccatorum
Pa.c. alienae Ap.c.m2 frngiferam Pa.r. frugifera siue
electa v 2 hebreo MA sorech LP habetur v esaiae MV 3 uitis
genus P 4 dominus) se add. V se om. MP, Aa.c. 5 maritudine M
6 nulusque M securis P 7 sorech M.Pp.c.,v conmutatus M
8 et] ut V uitas Ma.c. 9 creatoris] dni P saluatoris v 10 euuangelio
M,La.r. dicit M uita Pa.c. -11 credendi Ma.c. credentis Pa.r.
13 et om. v 14 es] in add. MP, (s. u.) A,v cutn Vulg. 15 nt (s. u.) LP
16 ebfabico M Hebraeo v positum P noan M (poan s. u. AP)
18 palastinae V uirectibua V humectia MP 19 eadem La.c.
20 fnllonis] g add. m2 A significat add. m2 P poenitentia La.c.
paenitentiam P est om. AP 21 quia M corripit] compellit (ell
s. «.) M delinquentes v 22 leuiori Mp.c.
grauia, quae ad mortem trahunt, nec nitro nec herba
borith dilui possunt, sed grauioribus tormentis indigent. uniuscuiusque
enim opus, quale sit. ignis probabit et in
igne reuelabitur. pulchreque addidit: maculata es iniquitate
tua in conspectu meo, quod, etiamsi hominibus
munda uidearis. mihi munda non sis, qui noui conscientias
singulorum. unde et in alio loco dicitur: non iustificabitur
in conspectu tuo omnis uiuens.
Quomodo dicis: non sum polluta, post Bahalim
non abii? uide uias tuas in conualle siue nolle,
quae Hebraice dicitur \'ge\' et a LXX interpretatur
quod sermone nostro dici potest \'sepulchrum multitudinis\'.
\'Frustra\', inquit, <non uis confiteri scelera tua et iactas munditiam,
quae idololatriae polluta es sordibus, et impudenter
negas te coluisse idolum Bahalim. respice conualle filiorum
Ennom, quod Siloae fontibus inrigatur, et ibi cernes delubrum
Bahal, quem relicto deo uenerata es.
quodque additur: scito,
quid feceris, clausos oculos aperit denegantis, ut cernat,
quod erubescit aspicere. iuxta tropologiam inpudentiam frontis
eorum, qui nolunt sua uitia confiteri, operibus arguamus.
16 cf. Hier. 32 (39), 35 P 2 grauia] peccata add. M nigro La.c.
4 enim am. V probauit LPa.c. 5 pulcreque MPa.c. es] es. L
in add. MAPv iniquita M 7 munda (pr.)—sis] u
(n sint illi tams. u. m2) M nouit Mp.c.m2 9 tuoj meo Y
10 baalim LV 11 habii MV ainbalaui Vulg. 12 hebraicae L
hibraice M liabraice P ge et aj gs. u.) P ge om. M
et exp. A a om. LMa.c. interpretes∗∗ M interpretantnr pp.c. nOay-
(poliandrion s. u.) M V s. u.) P
(= p. 30, 4) 14 non uis] nobis M,LAa.c., (n ex u) P confiteris
MP,LAa.r. iactaris (ri ex n) P 15 idolatriae MAVP 16 negasse
Va.c. baalim VP conuallem codd. (m s. u. L), v 17 ennon MAPv
quodj quae Erasmus v siloam (m s. u.) M siloe i cemis
LP,Aa.c. 18 baal FP est Ma.r. 19 quod P denegantes La.c.
21 argu∗it M arguantur (v s. a alt.) P
uia, quae ducit ad uitam, sed in lata et spatiosa, per quam
ingrediuntur plurimi, quae ducit ad mortem. unde et significanter
ibi interfecta et perdita sit idololatriae malo populi multitudo.
Cursor leuis explicans uias suas, onager
adsuetus solit udine, in desiderio animae suae adtraxit
uentum amoris sui; nullus aueriet eam. omnes,
qui quaerunt eam, non deficient; in menstruis eius
inuenient eam. LXX: ad uesperam nox eius ululauit,
uias suas dilatauit super aquas solitudinis, in desiderio
animae suae spiritu portabatur, tradita est.
quis conuertet eam? omnes, qui quaerunt illam, non
laborabunt; in humilitate illius repperient eam. Multum
in hoc loco Septuaginta editio ab Hebraica ueritate discordat;
tamen utraque habet sensum suum.
quia supra dixit:
non sum polluta, et quasi ad mulierem, quae turpiter se
gesserat, loquebatur. describit fornicationem eius. \'quomodo\',
inquit. \'caprea leuis\' — quam nos genere communi \'cursorem\'
diximus significantiusque Aquila, Symmachus et Theodotio
uertere
pabula. et sicuti onager adsuetus in solitudine trahit in desiderio
animae suae uentum uel spiritum amoris sui\' — uno
alt. in om. P 2 et s. u. M 3 ingrediantur Pa.c.
4 bystoriam V 5 idololatria fa alt. in ras.) M idolatriae La.c., eet.
malo] & pdita s. ipalo M mala (a ex o) P 7 uias s. u JI honager P
8 adsuetus] in add. rulg. solitudini MA VPo 9 auertit La.c.
11 ullulauit P 13 spiritui quo (i quo s. u.) A 14 conuertit P 15 laborabunt]
et add. v repperiant Ma.c. reperient Ap.T. eam] illam v
16 ebraica M 18 sum cod. Salisburg. a. X 23 solum cet. (corr. cod.
YerceIL CLIV 50) et] sed Aa.c. se L. am. MVP, Aa.c. 20 caprae
LAa.c., (e eras.) M capra V capreae P 21 aquilam Pa.r. &
simmaehua Y simmachus P teodotio M theodotion V 22 DPѠƆ-CaC V
\'spiritus\' —, \'sic et Israhel siue Hierusalem toto impetu ad
desiderium libidinis ferebatur et omni idolorum amore feruebat,
nullusque est. qui eam suis possit monitis ab hoc impetu
auertere, non quo inpossibilitas hoc fecerit prophetarum,
sed malitia peruersa cupientis\'. quicumque eam.
ait, quaesierint,
non magnopere laborabunt; in menstruis
et in inmunditia eius inuenient eam, pro quo Aquila
Theodotio \'humilitatem\' interpretati sunt. porro iuxta Septuaginta
hic sensus est: meretrix Hierusalem iuxta illam mulierem,
quae in Prouerbiis describitur, ad uesperam ululabat uoce
sua et amatores ad libidinem prouocabat, aperiebat uias turpitudinis
suae et diuaricabat pedes omni transeunti. erat
autem locus amoenitatem habens aquarum fluentium, qui delectabilior
fit, quando in circuitu solitudo est. ut nullus uideat
fornicantem.
in desiderio, inquit, animae suae
trahebat amoris refrigerium uel certe canebat turpitudinis
suae carmina. tradita est, inquit, uitiis suis et libidini,
nullus eam conuertere poterit. omnes, qui uoluerint eam
inuenire, in turpitudinis humilitate repperient, ut numquam
possit uoluptatis amore satiari.
14 cf. Ezech. 16, 25 17 *Hier. 2, 24 20 *Hier. 2, 24 MAV ruha M rhum LVP, (a s. m) A rna v 3 referebatur
V idolo MVP,LAa.c. 4 monitis possit v 5 auertere usque
ad in pace (p. 34, 1) clesunt in M hoc inpossibilitas P 6 peruerse
P cupientes Pa.c. ait eam ti 7 magnoopere _LAGa.c.
8 inmunditiam La.r. immunditiis G _quo s. u L 9 NeoMHNIAM C
NHOƆ-CHNIaN A NHѠƆ-CHNIH r NeoACeNIaN (neomeniã s. u.) P
calendas L 10 theodotion V 11 illud P mnlieb.em
P,lGa.r. 12 discribitur P ululaba*t L ullulabat P 14 deuari-
cabat CGa.c. 17 ITU L ΕΠΝΕΟƆ-CΗΤΟΦΟΡΙТO C eΠΝeΥΜΗΤΟ-
om. G 21 omnis Pa.c. alt. eam s. u. L 22 in turpitudinis innenire
in (e s. iş; tert. in postea add.) P humilitatem C reperient Ap.r.
Prohibe pedem tuum a nuditate et guttur
tuum a siti. et dixisti: desperaui, nequaquam faciam;
adamaui quippe alienos et post eos ambulabo. LXX:
conuerte pedem tuum a uia aspera et guttur tuum a
siti. quae dixit: uiriliter agam, quoniam dilexit alienos
et post eos ambulauit. Pascha facturi calciamenta
habere iubentur in pedibus.
et apostolus calciatos praedicat
pedes eorum, qui euangelio praeparantur, ne, dum per saeculi
huius solitudinem gradiuntur, uenenatis pateant animantibus,
quae debent euangelico pede calcari et conteri. guttur prohibemus
a siti, quando saluatoris praecepta suscipimus dicentis:
qui sitit, ueniat ad me et bibat. quae desperatione meliorum
negauit se facturam, quod dominus imperauit, causamque
exposuit dicens: adamaui alienos et illos sequar,
inpudenti confessione putans se crimina deuitare.
porro iuxta
Septuaginta uia peccatorum aspera est, quae a domino conuertitur
in uiam planam. quicumque hereticos sequitur, horum
uersuum notetur elogio, quod dixerit: desperaui - siue
in malo proposito agam uiriliter — et in meo confortabor
errore. necesse autem est, ut, qui alienam ecclesiastico doctrinam
sequitur, alienos diligat et eorum sequatur uestigia,
uel daemonas uel hereticorum principes, qui a deo alieni
sunt.
Quomodo confunditur fur, quando deprehenditur,
sic confusi sunt domus Israhel, ipsi et reges
eorum, principes et sacerdotes et prophetae eorum.
2, 25 18 Hier. 2, 25 19 *Hier. 2, 25 L 2 tuum om. G diaperaui P 5 dilexi V,Gp.r.v
6 ambulabo Gp.c. ambulabit V ambulaui v pasca CP 7 iubebantur
P iubentur habere v 8 eu «angelio (u eras.) L 10 qui V euuangelico
C calciari V,Pa.r. et] afi contegi et u V contueri Ga.r-
prohibemur C 11 suscipimua] implemus v 12 disperatione CP,LAa.c.
(passim) malorum v 13 facturum v 14 admanui Va.c. 17 hereticus
P 18 uersum La.c. 19 pposito C 20 ecclesiasticam G,Go c-
et noa ecclesiasticam A ecclesiasticus V.Pp c. ab ecclesiastica v 22 daemones
u 25 et om. CVP,LGAa.c.
Quamuis sit inpudens et procax uultus furantium, tamen
cum in furto fuerit deprehensus. et Israhel ergo dicens
ligno: pater meus est tu, et lapidi: tu me genuisti,
ut eos uocaret parentes, quos ipse fabricatus est, confunditur,
cum in sua idololatria fuerit deprehensus.
et ne putemus eum
hoc de plebe dicere, reges ponit et principes et sacerdotes et
prophetas eorum. utamur hoc testimonio, si quando principes
nostri et hi, qui in ecclesia putantur duces, in peccatis turpibus
fuerint deprehensi.
Uerterunt ad me tergum et non faciem.
Qui proiciunt sermones dei retrorsum, ipsi uertunt contra eum
tergum suum et non faciem. quando magister enim praecipit,
oboedientis indicium est, si demisso contra audiat capite; sin
autem uertat tergum. signum est contemnentis, ut in alio loco
scriptum est: et uerterunt ad me scapulam recedentem.
(in tantum.\' inquit deus, \'mea contemsere praecepta, ut
ne audire quidem uoluerint, sed tumorem animi gestu corporis
nidicarint\'.
Et in tempore adflictionis suae dicent:
surge et libera nos. Qui per beneficia non senserunt, per
tormenta sentiant deum.
Ubi sunt di tui, quos fecisti tibi? surgant
et liberent te in tempore adflictionis tuae.. inpudens
postulatio tempore necessitatis et angustiae ab eo quaerere
APa.r. procans A.a.c.m2 erubiscit La.e. 4 confundetur
CGAVP 5 idolatria CGAVP eum post plebe tr. D 6 ponet
LPa.c.. om. V 7 eorum atUe et tert. tr. C si quando] contra v 8 nostros
v hi] contra hos v ducesj quum add. v 10 post nerterunt
6 fere litt. eras. L 11 qui-faciem post recedentem (lin. 15) tr. L
12 suum om. v enim magister LAp.cm2.v 13 obidientis La.c.
dimisso CGA V.La.c. si P 14 contemnentes La.c. 16 contempsere
CGAVP ut] & C 18 indicarent LP 21 aentinnt VP
sentient v 22 (= p. 34, 2) dii codd. (eorr. L)
affectu: liberent te di tui, quos fecisti tibi, ut, cum deus
creator sit hominum, homo fecerit deum, probet necessitas; quid
possint, quos securus ante coluisti.\'
Secundum numerum ciuitatum tuarum
erunt di tui, Iuda. Uel eosdem uel singulos atque diuersos singulae
ciuitates colebant deos, ut nec in impietate uiderentur
habere consensum, sed pugnans contra se superstitio diuersum
sequeretur errorem. quodque sequitur: et iuxta numerum
uiarum Hierusalem immolabant Bahal, a Septuaginta
additum est.
Quid uultis mecum indicio contendere? omnes
dereliquistis me, dicit dominus. Prona est ad excusationem
sui humana peruersitas, ut, quicquid merito sustinent,
iniuste sustinere uideantur et propriam culpam referant ad
iudicium dei. \'frustra\', igitur ait, \'obtenditis querimonias et
iniquum causamini iudicem, cum impietatis uestrae sit, quod
patimini\'
me. similiter et a Septuaginta additum est.
Sine causa percussi filios uestros; disciplinam
non receperunt, pro quo posuere Septuaginta: non
recepistis. Sensusque est in Hebraico: \'ipsi, qui percussi
sunt, disciplinam recipere noluerunt,\' in LXX uero: \'ideo percussi
filios uestros, ut illorum nece uos erudiremini. et ne
(sic semper fere Lp.c. uel primitus; cf. p. 33, 16) scnpst
conterapserint codd.; rursus incipit M increpentis Ma.c. 2 affletu
Ma.c. liberent te om. V fecistibi V 3 sit creator P 4 possit P
o numerum; quippe add. Vulg. 6 di La.c. dii cet.: cf. p. 13. 17. J21, 18.
23, 11. 33. 22 etc. adque M 7 ciuitatis La.c. in om- l\'
8 sensum M 9 quoque MPa.c. 10 uiarum om. M baal VP (semper)
12 omnes] qui add. 31 13 curationem Ma.c 15 sustenere La.c. rephe-
rant Ma.c. 16 quaerimonias VP,LMa.c. 17 iniquam causam in iudicem P
quum L 18 quod La.c. 19 similiter etom. v 20 sine causa] frustra Vulg-
percusit Ma.c. displicinam L 21 posaerunt M,La.c. 22 percusi M
23 recepere LMa.c. non receperunt Va.c. percusi. M 24 nece (ce s. u.) L
enidimini La c. eruderemini (i pr. ex e) M erudiamini (a s. u.) P
filiorum uestrorum, quod austeriore uos cupierim curare medicamine.\'
Deuorauit gladius uester prophetas uestros.
\'Non meos, sed uestros prophetas, nequaquam mens. sed uester
gladius deuorauit, quem sustinuistis peccatis uestris). porro
Septuaginta non habent \'uester\', sed simpliciter interpretati
sunt: deuorauit gladius prophetas uestros, \'ut ostendatur
uel hostilis gladius uel gladius mens, per quem uestra
peccata confodi.\'
Quasi leo uastator generatio uestra. LXX:
.
quasi leo uastator. et non timuistis. \'Gladius\', inquit.
qui deuorauit prophetas uestros\' — hau dubium, quin Bahal
et idolorum ariolos significet —, \'instar leonis uniuersa uastauit,
et tamen uestra generatio, quae paucorum interfectione
debuerat emendari, omnis perseuerauit in scelere\'.
iuxta Septuaginta
uero hic sensus est: \'sic gladius domini, qui aduersariorum
gladium demonstrauit, deuorauit atque lacerauit
pseudoprophetas uestros quasi leo, qui auidissimus repertam
praedam lacerat, et tamen nec prophetarum uestrorum supplicio
potuistis ad meliora conuerti.\'
Uidete uerbum domini: numquid solitudo
factus Sum Israheli aut terra serotina? quare ergo
1 forsitant M forte v noluistis P 2 quo V austeriori codd.
\' corr. L), v austerioribus cupierim uos (uos postea add.) P medicamina
(ib; s. a) P 6 sustinuistis] pro add. Av 7 u(s. u.) ante non
tr. M abent (ur s. t eras.) M 9 ostilis M 10 peccata uestra a
11 uastatur MVP. LAa.c. 13 hao (sic semper fere ante dubium Lp.c.
uel primitus) scripsi haut LV, (d s. t) M haud AP qui in P,Ma.t.
14 & (v s. e) M significetl & add. P,Ma.c. 15 interfectioni Pp.c.
16 omnes La.c. 17 sic L.Mp.c.m2 si cet. qui in codd. (in exp. L)
gladio codd. (corr. L) 18 demonstratur MAp c. 19 seadoprophetas
(p eras.) M auidissime M reppertam MA 20 sapplicio
s. u. L 23 israheli (i alt. s. u.) M isrt P
dixit populus meus: recessimus, non ueniemus ultra
ad te? LXX: audite uerbum domini: haec dicit dominus:
numquid solitudo factus sum Israheli aut terra
plena sentium, quia dixit populus meus: non sentiemus
nec- ueniemus ad te? Et Moses uidebat uocem dei, et
Iohannes apostolus uerbum dei uidisse et adtrectasse se dicit.
miratur autem, quomodo populus Israhel deum habuerit quasi
solitudinem, cum idola quasi celebritatem urbium sit secutus.
terra serotina est, quae imbres non recipit doctrinarum nec
euangelii disciplinam, plenaque sentium, quia exculta non
fuerat. populus ergo quondam dei in eo sceleratior, quod
recessit a domino et non uult ultra reuerti
grandis offensa nolle placare. quem offenderis.
Numquid obliuiscetur uirgo ornamenti sui,
sponsa fasciae pectoralis suae? populus uero meus
oblitus est mei diebus innumeris. Per haec discimus
sponsum esse Christum uirginis ecclesiae, quae non habet
maculam neque rugam. si autem ipse est sponsus, ipsius
uerba sunt, de quo loquitur et Iohannes Baptista: qui habet
sponsam, sponsus est.
ornamentum ergo suum perdit, qui
recedit a domino. et amittit intellegentiam doctrinarum, quae
significatur in pectore. unde et Iohannes euangelista recumbit
super pectus domini, et sacerdotibus inter cetera separatur
pectusculum uictimarum. quanto autem maior est numerus
17 cf. Eph. 5, 27 19 loh. 3, 29 22 cf. Ioh. 13, 23 23 cf. Num.
6, 20 etc. s. u. m2 M 2 LXX—ad te (lin. 5) om. V 3 isrl A 4 dicit v
5 moyses AVP di (i in ras.) L 6 (= 19 et 22) iohannis LPa.c. se
om. P,MAa.c. 7 populus] ms add. P 8 quum L sequutus M
9 inhres P 10 eu uangelii L plenamque L 11 ergo] igitur v eoj
est add. M (s. U.), v 12 deum] dominum v 14 obliuiscitnr
P,La.c.Mp.c. sui] aut add. A (s. v.), Vulg. et add. u 15 uero
om. p 17 Christum esse sponsum P 19 et om. v
20 sponsam] sponsa La.c. 21 mittit Ma.c. 22 euuangeliata L
recubuit P
>.h-peccati, quod nec longitudine saeculorum potuerit edomari.
Quid niteris bonam ostendere uiam tuam
ad quaerendam dilectionem? quae insuper et malitias
tuas docuisti uias tuas, et in alis — siue in manibus
- tuis inuentus est sanguis animarum pauperum
et innocentium. non in foueis inueni eos, sed in omnibus
istis siue sub omni quercu.
Trustra\', inquit, lte cupis
uerborum arte defendere et quasi bona ostendere opera tua,
ut merearis dilectionem, quae insuper etiam alios docuisti
uias tuas et exemplo fuisti omnibus malorum operum. et in alis
quippe — siue in manibus — tuis inuentus est sanguis
innocentium, quos idolis immolasti siue quorum animas
perdidisti sacrificiorum similitudine).
\'pauperes\' de Hebraico
posuimus, qui in LXX non habentur. \'hos autem,\' inquit,
pauperes et innocentes non inueni in foueis interfectos\' —
quod solet plerumque accidere latronum insidiis —,\'sedinomnibus,
quae supra memoraui, siue sub quercu\' — quae
Hebraice dicitur \'ella,\' quae quidem et \'ista\' significat, ut sit
sensus: (in omnibus istis siue sub quercu atque terebintho\' —,
\'sub cuius umbra et frondibus quasi in amoenis locis idololatriae
sceleribus fruebaris\'.
Et dixisti: absque peccato et innocens ego
sum, et propterea auertatur furor tuus a me. ecce
ego indicio contendam tecum eo. quod dixeris: non
peccaui. quam uilis es facta nimis — siue quoniam
2, 34 18 *Hier. 2. 34 26 *Hier. 2, 36 v 2 saeculo La.e. 3 bonam post tuam tr. e 4 qaerendam
VP malitia. tua. (s s. * bis) Å 5 aliis P,MAa.r. 6 tuis
(s. u.) L, ante siue tr. V υ,MA (s. u.), om. P 7 pr. in s. v. L foasis
siue add. v fossis Vulg. inuenies Aa.r. 8 istis] uiis Mp.c. quae
supra memoraui Vulg. 11 exemplum v aliis Ma.r. 14 perdedisti P
15 habetur P,Ma.c. hoc V autem] est add. V 17 accedere P
18 sub s. u. L 19 quod (od s. u. m2) L significant Ap.c. 20 te.rebintho
M terebinto VP 21 idolatriae todd. (corr. L) 25 iudiciom L
eo] ego V 26 facta es Mp.cVulg. quoniam] quomodo
contemsisti nimis - iterans uias tuas! His utendum
est aduersum eos, qui nolunt sua peccata cognoscere, sed in
tempore adflictionis et angustiae dicunt se iniuste sustinere,
quae sustinent, magisque prouocant iram dei, dum alterum
maiusque peccatum sit non lugere, quod fecerint, sed uanas
excusationes obtendere peccatorum.
iudicio, inquit, contendam
tecum pro eo, quod dixeris: non peccaui, quasi
maius quippiam sit hoc peccato aliud habere in conscientia,
aliud sermone proferre. audiat noua ex ueteri heresis iram dei
esse uel maximam nolle peccatum humiliter confiteri, sed impudentem
iactare iustitiam.
Et ab Aegypto confunderis, sicut confusa
es ab Assur: nam et ab ista egredieris, et manus tuae
erunt super caput tuum. quoniam contriuit dominus
confidentiam — siue spem — tuam, et nihil in ea habebis
prosperum. Ut Aegyptiorum impetum declinarent, coufugiebant
ad Assyrios, quorum cassum fuit praesidium; uictos
enim eos ab Aegyptiis legimus. rursum ut iram Assyrii fugerent,
Aegyptiorum adiutorio nitebantur, quos ab Assyriis superatos
narrat historia.
increpantur ergo, quod omissa spe in
deum hominum nitantur auxilio, quod omne contritum est et
ita subuersum. ut nihil in eo utilitatis ualeant repperire.
unde ait: et ab ista egredieris, hoc est ab Aegypto,
IV Reg. cap. 24 23 Hier. 2, 37 (36} AVP,La.c. 2 aduersus MAV.Pa.c. υ 3 se iniuste
se Ma.r. 5 maiusque] magis P sit (s. u.) LA, ante peccatum tr.
s. u. M. om. VP nonI suum add. s. u. m2 P lugereJ uolunt adds
. u. m2 P uanasj maluit add. extra u. M 3 quidpiam P pee-
catum v 9 aliudj in add. υ uetere L (sed alibi semper ueteri; ct.
p. 4. 2. 20, 5. 44, 3. 51. 21 etc.) 10 confiteri humiliter v inpudenter
Ap.c..v 12 ab s. u. L aegipto M confusus MAa.c. 13 ass∗r (s
pr. 9. u.) M assyr V,Aa.c. asur P 14 obtriuit Vulg. 15 in ea post
prosperum tr. Vulg. eam M habuit codd. (corr. LA) 16 aegiptiorum
M declmara P 17 assirios M 18 aegiptiis M assirii VM
19 utebantur assiriis V 21 dominam v bominem Pa.c. utantur v
22 uersum MVPLAa.c. utilitates La.c. ualeat P reperire Ap.r.
caput tuum, lugebisque te frustra ab Aegyptiis exspectasse
praesidium. recordemur historiae, quando ab Amnon, fratre
sceleratissimo, corrupta et uiolata Thamar supra sparsum
caput cinere manus posuerit et ita reuersa sit in domum
suam.
Uulgo dicitur — pro quo LXX tantum dicitur
transtulerunt —: si dimiserit uir uxorem suam et recedens
ab eo duxerit uirum alterum, numquid reuer-.
tetur adeam ultra? numquid non polluta et contaminata
erit mulier illa-siue terra illa —? et tu fornicata
es cum amatoribus multis siue pastoribus. Uerbum
enim uerbum\', quod quattuor litteris scribitur \'res, ain, ioth.
mem), et \'amatores\' et \'pastores\' utrumque significat et, si
legamus \'rehim\', \'amatores\' sonat, si \'rohim\', \'pastores\'.
Tamen reuertere ad me, dicit dominus et
reuertebaris ad me, dicit dominus. In Hebraeo etiam
post fornicationem suscipit paenitentem et hortatur, ut reuertatur
ad se; in Septuaginta uero non prouocat ad paenitentiam,
sed arguit inpudentiam meretricis, quod post adulterium
reuerti audeat ad maritum.
quodque ait: et contaminata
erit mulier illa, pro quo in Hebraico \'terram\' legimus,
relinquit exemplum et manifestius de terra loquitur Israhel,
quae adulterae mulieri conparatur. utamur hoc testimonio
16 *Hier. 3, 1 21 Hier. 3. 1 22 *Hier. 3, 1 MVP,LAa.c. est M.LAa.c. 2 expectasse MAVP
3 annon Aa.c. 4 currupta L uiola L thamor Pa.c. Thamar ante
et tr. v asparsum (e s. a alt.) P 5 caput sparsum Ap.c.,v 7 pro s. u. L
8 uir om. P 9 ea Mp.c. uira s. M. P 10 eum V poluta V
H siue t. illa om. M et taj tu autem Vulg. 12 est P 13 rebim
ta s. e) A raechym P reim r iat P iod u 15 rehim A reebym P
reim v sonat] significat v rohim A roim v 16 dominusj et ego
suscipiam te add. Vulg. siue-dominus om. V et om. t\' 17 reuertaris
(ex reuertealis) M hebreo MA 18 suscepit LMa c. ortatur
P,Aa.c. 20 inprudentiam P meretrices La.c. 21 audebat P
22 ebraico P legimus terram!? 23 reliquid La.c. 24 qui V
erroribus praepediti post multas fornicationes et deceptionem
animarum simulant se reuerti ad pristinam ueritatem.
non ut deponant uenena pectoris, sed ut ceteris insinuent.
Leua oculos tuos in directum et uide, ubi non
prostrata sis: in uiis sedebas exspectans eos quasi
latro in solitudine siue quasi cornix deserta. Pro
\'latrone\' et \'cornice\' in Hebraeo \'arabe\' scriptum est, quod potest
et \'Arabus\' significare, quae gens latrociniis dedita usque
hodie incursat terminos Palestinae et descendentibus de Hierusalem
Hierichum obsidet uias, cuius rei et dominus in
euangelio recordatur.
\'eleua igitur oculos tuos, o Hlerusalem,
et huc illucque circumspice et uide, ubi non fornicatione
prostrata sis. quomodo enim solent latrones ad
uesperam et in desertis locis uiatoribus insidias tendere, sic
tu iuxta fornicariam Prouerbiorum sedebas in uiis ad uesperam,
ut concubitu tuo animas interficeres fornicantium: propter
quod uniuersa.
telTa polluta est in fornicationibus tuis\'. significanterque
iuxta
se promittunt, praecipitur, ut leuent oculos in directum. nisi
enim recta uidere coeperint, prauitatem pristinam damnare non
possunt.
LL polluisti — siue interfecisti — terram
fornicationibus tuis et in malis tuis. quamobrem
5, 2—6. 7, 5—23 18 cf. Hier. 3, 2 23 *Hier. 3, 2 MAV Ρυ 2 deceptiones v 3 simulantes V 4 insenuent
La.c. 5 (= 20) derectum La.c. 6 prostata LMa.c. expectans
MAVP 7 at] siue v 8 hebreo MA, (h s. U.) P arabe V araue T
post est tr. v 9 latroniciis V 10 odie P 11 hiericho VP,Ap.c. in
lericho e obsedet La.c. 12 euuangelio La.c Pp.c. u om. MAP
hierusalem om. P 13 hac s. u. 1, 14 latronis La.c.latrones
solent υ 16 fornicarium Ap.c. 17 concubito P,Ma c. 19 aNaM
aNaA anaV aNa ΤωΤeN P anagogen v 20 se om. r
repromittunt V 21 ceperint V 23 terram] in add. A (s. u.). Vulg.
24 malitiis Vtdg.
prohibitae sunt stillae pluuiarum et serotinus imber
non fuit siue et habuisti pastores multos in
offensionem tui. Interfecta est terra siue polluta propter
interfectionem eorum. qui idololatriae fornicatione perierunt:
unde ablata est omnium rerum benedictio. ut paterentur siccitatem
sermonis dei. siue habuit pastores, per quos offenderet
deum, ut, qui magistri esse debuerant, ut alios ab
biberent, auctores impietatis exstiterint.
Frons mulieris meretricis facta est tibi, noluisti
erubescere. LXX: facies meretricis facta est tibi,
sine rubore facta es ad omnes. Quia supra dixerat: non
peccaui et magis peccauerat sua scelera denegando, idcirco
nunc arguit quasi mulierem procacem et nimiae inpudentiae,
ut non ad unum et alterum procaci uultu feratur, sed nullum
erubescat. utamur hoc sermone aduersum hereticorum
conciliabulum. qui in suis erroribus gloriantur.
Ergo saltim amodo uoca me: pater meus, dux
uriginitatis meae es tu; numquid irasceris in perpetuum
aut perseuerabis in finem? Erubescant heretici,
qui nolunt ad meliora conuerti nec regredi ad patrem creatorem
suum, et audiant: saltim amodo uoca me: pater
meus, dux uirginitatis meae es tu.
ipse despondit animam
uestram amplexibus suis et docet, quomodo orare debeat
et agere paenitentiam. quanto autem ille clementior, qui salutis
post fornicationem ostendit uiam, tanto miserior meretrix, quae
.-non uult post uulnera recipere sanitatem.
Ecce locuta es et fecisti mala et potuisti. \'Pro
uerbis paenitentiae uerbis superbiae blasphemasti et inplesti
1 stellae Va.c. 4 interfectione La.e. idolatriae MVP,La.c. fornicatIonem
Pa.r. 5 benedictio rerum v 6 sermones Pp.c. 7 alt. ut prohiberent
om. 4 8 impietates Pp.c. extiterint A.La.c. existerent J extiterunt P
^ 1= 10) meretrices La.c. 10 erubiscire La.c. 11 robore Pa.c. 13 argnet
c pudentiae Pa.c. 14 ut] & P et] ad add. V. (s. u.) A 16 conciliabolum
r 17 saltem Ap.c. 18 es tu] aestu F tn es Vulg. 22 despondit
Lap.c. dispondet La.c. dispondit cet. 27 loquuta M posuisti P,Ma.c.m2
tuam, ut possis facere, quod sermone tractasti..
Et dixit dominus ad me in diebus Iosiae regiss:
numquid uidisti, quae fecerit auersatrix Israhel?
abiit sibimet super omnem montem excelsum et subter
omne lignum frondosum et fornicata est ibi. et dixi.
cum fecisset haec omnia: ad me conuertere, et non
est reuersa.
et uidit praeuaricatrix soror eius Inda,
quia pro eo. quod moechata est auersatrix Israhel.
dimisissem eam et dedissem ei libellum repudii; et
non timuit praeuaricatrix Inda, soror eius. et abiit
et fornicata est etiam ipsa et facilitate fornicationis
suae contaminauit terram et moechata est cum lapide
et ligno. et in omnibus his non est reuersa ad
me praeuaricatrix soror eius Iuda in toto corde suo.
sed in mendacio, ait dominus.
Aliorum tormenta aliorum
remedia sunt, cumque punitur homicida, recipit quidem ipse,
quod fecit, sed alii deterrentur a scelere. decem igitur tribubus,
quae appellabantur
translatis duae tribus, Iuda et Beniamin, quae debuerant
similia formidare et tota ad deum mente conuerti, uicerunt
decem tribuum scelera et in tantum idola sunt secutae, ut
in templo dei statuam Bahal ponerent, quae in Hiezechiele
uocatur idolum ad zelum et aemulationem domini conlocatum.
loquitur autem sub figura duarum sororum, quia de una sunt
post tuam tr. r 2 posses V,Ap.c. 4 (= 9) aduersatrix j
5 sibimah P omnem om. L supter Lp.c. sub Vulg. 6 omnem P
omni Vuty. ligno frondoso Vulg. 7 reuertere Vulg. S conuersa P
9 mechata 1x Ipassim) esset Mp.c., Vulg. 10 all. et] ut Va.c. 11 et]
sed r cum Vulg 12 facilitate (facili in rus.) L difficultate MVP.Aa.c.m2
14 in om..-1 omnibus his L (in ras.) abominabilis MAa.c.m2 abhomina-
bilis V abominabilib: P 17 quumque L 18 ab FP tribus MVP,LAa.c.
19 appellantur MAP,La.c. appellatur V 20 traslatis L iude P
21 similiter P conuerti mente V 22 nt] & P 23 hiezechiele (e
quart. ex o) L ezecihelo M iezechielo (i pr. s. u.; e s. o) A hezechiel V
ezeehielo P 24 ad om. M ∗∗zeli∗∗ M
sequentem praeuaricatricem uocat. illa enim deum
penitus auersata est statim adoratis in Dan et Bethel uitulis
aureis, ista autem, apud quam erat templum et ueri dei religio,
imitatione germanae paulatim recessit a domino et idcirco
praeuaricatrix dicitur. secundum
1
hereticis prophetia est, qui, falsi nominis scientiam dum se
arbitrantur heretica subtilitate sectari, ascendunt montem superbiae
et carnis huius uoluptatibus deliniti sub omni ligno
frondoso et amoeno exponunt fornicationem suam. qui cum
tradantur diabolo in interitum carnis, frequenter euenit, ut
domus Iuda, id est confessionis et uerae fidei, nequaquam
terreatur exemplo, sed multo maiora committat et facilitate
fornicationis suae contaminet terram ecclesiae et moechetur
cum lapide et cum ligno ea sequens dogmata, quae aduersaria
deo sunt.
sin autem ecclesiasticus uir corrigere uoluerit
errantem et putridas resecare carnes et ad paenitentiam retrahere
eos, qui secuti fuerant falsitatem, ac nihilominus illi
sub specie ecclesiasticae ueritatis antiquum sequantur errorem,
dici potest de eis: in omnibus his non est reuersa ad
me praeuaricatrix Iuda in toto corde suo, sed in
mendacio. fit autem haec prophetia Iosiae temporibus, regis
..--iusti, sub quo et Hieremias exorsus est prophetare.
Et dixit dominus ad me: iustificauit animam
suam auersatrix Israhel conparatione
20 Hier. 3, 10 23 cf. Hier. 1, 2 pr. et om. v aduersatricem V (= lin. 3 et 25) 4 uiri P relcgio
P.Aa.c. 6 aNaTWTMN MA aNatDrMN Pa.c. anagogen u 7 prophea
La.c. scientia M,La.c 8 suptilitate Lp.e. monte La.c.
10 amoena P 11 in s. u. A interitum (in s. u. M interitu P
12 uere MVP 13 multum V 14 et om. v moecetur Pa.c. 15 alt. cum
om. v 16 si La.c. corripere V 18 sequuti M (passim) fuemnt L
fuerint v ac s. u. L, om. cet. nihilhominus P,La.r. 20 eisj his c
21 praeuarieatrix] soror eius add. v cum Vulg. 22 prophetiam Ma.r.
prophetiça in Vprophetiae Pa.c. 23 iusti] iuda P,Aa.c. et eras. , om. v
praenaricatricis Iuda. \'Iustior,\' inquit, est Israhel conparatione Iudae, quia
illa statim in principio periit, haec illius cruciatibus potuit
emendari\'. attendat noua ex ueteri heresis, quod Israhel conparatione
peioris iustificata dicatur. nec mirum hoc de unius
gentis sororibus, cum Sodoma quoque conlatione Hierusalem
iustitiae nomen accipiat dicente domino per Hiezechiel: instificata
est Sodoma ex te\', et publicanus Pharisaei conparatione
fit iustus.
Uade et clama — siue lege — sermones istos
contra aquilonem et dices: reuertere, auersatrix Israhel.
dicit dominas, et non auertam — siue firmabo —
faciem meam a nobis — siue super nos —, quia
sanctus — siue misericors — ego sum, dicit dominus,
et non irascar in perpetuum. uerumtamen scito iniquitatem
tuam, quia in dominum deum praeuaricata
es. — siue impie egisti — et dispersisti — siue effudisti
— nias tuas alienis sub omni liquo frondoso
et uocem meam non audisti, ait dominas.
Uerbum Hehraicum
\'carath\' et \'uoca\' siue \'clama\' et \'lege\' intellegitur,
unde Aquila et Symmachus \'clamita\'. LXX et Theodotio \'lege\'
interpretati sunt. ad aquilonem autem et contra Babylonem
atque Assyrios sermo dirigitur, ad decem et ad duas tribus,
et earum reuersio praedicatur. \'et non auertam\', inquit, \'faciem
meam a uobis siue non firmabo faciem meam
contra uos, ut nequaquam uos austeritate iudicis, sed
uultu misericordiae suscipiam.
sanctus enim et misericors
16 *Hier. 3, 13 20 \'Hier. 3, 12 23 Hier. 3, 12 24 *Hier. 3, 12 iude (pr.j F 2 illius] illis V 3 heresis] iusti add., sed exp. V 4 peioris]
maioris Y Iudae c 5 conparatione (ex conlatione) M 6 hiezechiel
MV hiezecihel (hi 8. u.) L iezechiel (i pr. s. u.) V ezechiel P 7 farisei
L farisaei P 11 ait Vulg. 15 dili] tuum add. M (s. u. m2), t.
cum Vulg. 19 siuej et v intelligitur Ap.c. aignificat v 20 simmachua
P clamitat P clamA: Aa.c. theodotion V theodocio P 21 babilonem
r 22 adsyrios Pa.c. alt. ad om. MAVPv 23 faciem meam
inquit v 24 siue (ue s. u.) L 25 au. steritateiii (s s. u.) L indicii v
quod a domino recessistis et pro illo uos idola delectarint
et fornicatae sitis sub omni ligno umbroso atque frondoso\'.
quod quidem et ad hereticos uel in ecclesia neglegentes dici
conuenit, qui cotidie per ecclesiasticos uiros ad paenitentiam
prouocantur et quibus proprie aptari potest: et uocem
meam non audistis.
\' omnis autem hereticus habitat in aquilone
et calorem fidei perdidit nec audire potest illud apostoli:
spiritu feruentes et, quia se uoluptatibus tradidit,
recessit a domino et dispersit uias suas alienis dogmatibus
et uoluptatem secutus est. nulla enim heresis nisi propter
gulam uentremque construitur, ut seducat mulierculas oneratas
peccatis semper discentes et numquam ad scientiam
ueritatis peruenientes, de quibus uere dicitur: qui deuorant
populum meum uelut escam panis, et quos Christus
notat deuorantes domos uiduarum.
\'cumque,\' inquit, misertus
tui fuero, ne iustum esse te putes, sed semper memento
iniquitatis tuae et scito, quia in dominum fornicatus sis, et
superbiae colla demitte, ut, qui offendisti per adrogantiam,
places deum per humilitatem\'. illi autem, quod supra diximus:
et non firmabo faciem meam super uos,
illud propheticum conuenit: auerte faciem tuam a peccatis
meis et omnes iniquitates meas dele.
9 Rom. 12, 11 12 cf. II Tim. 3, 6 13 II Tim. 3, 7 14 *Ps. 13, 4
16 cf. Marc. 12, 40. Luc. 20, 47. Matth. 23, 14 21 *Hier. 3, 12
22 Ps. 50. 11 Va.c. 2 recesistis V et s. u. L delectarent A Pa.c.
3 umbroso atque om. M 4 et orn. v uel] et v neglegentis LMa.c.
negligentes Ap.c. 5 conuenit] potest u cottidie V ecelesiaa cosummos
(s uiros s. u.) M 7 hereticos Âa.c. 12 golam Aa.c. guilam P
honeratas V 14 uero (sic) eras. M deuorat P 15 aescam Lar.
16quod VP jpi OZ, (i ex s corr. uid.) L apostolus add. OZ, (s. u. L
16 deuorantis Mp.c. domus AP quumque L 17 tui s u. P es La.c.
sed M semper post tuae tr. v 19 demitte P dimitte cet. quae P
offendisti] dominum add. v adrogantia La.c. 20 placeas Pv deum
om. v illud MAVP 22 illi Ap.r. illi illud r prophetico V,MAp.c.
conuertimini, filii reuertentes — sine uagi
et recedentes —. dicit dominus, quia ego uir uester
— sine dominabor uestri —, et adsumam nos, unum
de ciuitate et duos de cognatione, et introducam uos
in Sion et dabo uobis pastores iuxta cor meum, et
pascent uos scientia et doctrina. cumque multiplicati
fueritis et creueritis in terra in diebus illis, ait dominus,
non dicent ultra: arca pacti — uel testamenti —
domini, neque ascendet super corneque recordabuntur
illius, nec nisitabitur nec fiet ultra.
Iudaei impletum hoc
putant post reuersionem ex Babylone sub Cyro. rege Persarum,
et Zorobabel, filio Salathiel. etiamsi non omnes reuersi
sint; hoc significari: adsumam unum de ciuitate et
duos s de cognatione. sed melius in aduentu Christi, quando
reliquiae saluae factae sunt dicente et exponente apostolo:
nisi dominus sabaoth nobis reliquisset semen,
quasi Sodoma essemus et similes Gomorrae fuissemus.
tunc introducti sunt in Sion. de qua scriptum est:
gloriosa dicta sunt de te. ciuitas dei. et dati sunt
pastores iuxta cor eius. apostoli et apostolici uiri, et pauerunt
credentium multitudinem non in Iudaicis caerimoniis, sed in
scientia Christi atque doctrina et in toto orbe praedicatione
euangelii seminata.
nequaquam in area domini, quae custos
fuit legis Mosaicae, habebunt fiduciam, sed ipsi erunt templum
2. 2. 17 (7), 7 13 *Hier. 3, 14 15 cf. Rom. 11, 5 16 *Rom. 9. 29.
cf. Esai. 1. 9 19 Ps. 86, 3 add. c 3 dominator v 4 ciuitaterii L post
no3 13 fere litt. eras. L 5 insta V 7 terra V terram cet. 8 arca
s. u. P uel] nec MP 9 ascendit L.MPa.c. nec (alt.) v 11 potant
Ma.c. babilone VP ciro P 12 salathihel A salaehiel V 13 sunt
La.c.v & add. s. u. m3 M assumat v uos add. s. u. m3 M 14 cognationem
La r. 15 requiae Ma.c. saluae om. L,MAa.e. erunt
Mp.c. 16 reliquisset uobis v relinquisset P 19 de te dicta sunt P
20 parunt v 21 pr. in om. P Indaicis in v eaeremoniis Mp-c-
22 in in M 23 euoangelii La.r. semina La.c. in s. u. V arcam
A areha FP 24 moysaicae P,Ap.c.
sed spiritalem cultum sectabuntur. alii uero hoc in fine temporum
intellegunt, quando subintrante plenitudine gentium omnis Israhel
saluus fiet.
In tempore illo uocabunt Hierusalem solium
domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in
nomine domini in Hierusalem et non ambulabunt post
prauitatem cordis xlii pessimi. Nequaquam dominus sedebit
super aream testamenti et cherubim, cui prius ab illo
populo dicebatur: qui sedes super cherubim, manifestare,
sed omnes perfecta mente credentes erunt thronus dei.
uel certe melius totum de ecclesia intellegendum, quando
congregantur omnes gentes in nomine domini in Hierusalem.
in qua est uisio pacis, et nequaquam ambulant post prauitatem
cordis sui pessimi, ut faciant, quae desiderant, nec suos
sequuntur errores, sed dicunt cum propheta: adhaesit anima
mea post te. suscepit me dextera tua.
In diebus illis ibit domus Iuda ad domum
T 7 >
Israhel, et uenient simul de terra aquilonis ad terram,
quam dedi patribus uestris. Hoc
conpletur aduentu. quando de duodecim simul tribubus euangelio
crediderunt relinquentes terram aquilonis durissimi
frigoris et a diaboli imperio recedentes tunc receperant terram
repromissionis, quam pollicitus fuerat patribus eorum,
Abraham, Isaac et Iacob. edidi nuper paruam libellum de terra
repromissionis.
11, 25. 26 10 Ps. 79. 2 14 cf. Ezech. 13, 16
16 *Ps. 62. 9 22 cf. *Prou. 27, 16 23 cf. Hebr. 11, 9 24 cf. Xum.
32, 11 etc. 25 cf. Hier. Epist. 129 P 2 spiritualem Ap.c. (semper) uero] uerbo V in s. u. f
finem L 3 intelligunt Ap.c. (semper) plenitudo Pa.c. 6 eam TP
9 cherubim A.Lp.c ehernbin 31V, (h S. u.) P 10 sede.s A. sedit Pa.c.
caerubin P i cet. ut lin. 9) II trhonus V 13 alt. in orn. LA VP.Ma.c.
14 post om. V 15 fiant La.c. 16 secuntur LAa.c. sequantur V prophetam
La r. 17 suscipit La.c. me suscepit v 19 ueniens Pa.c
aquilonisj ad terram aquilonis add, sed eras. P 23 a (s. u.) LMA.
inperio P tunc 31 reciperunt L 25 issaac M libellum paruum v
Ego autem dixi : quomodo siue ponam te in
filiis et tribuam tibi terram desiderabilem, hereditatem
praeclaram exercituum gentium! dixi: patrem
uocabis me et post rite ingredi mora. cessabis
Pro \'hereditate praeclara exercituum gentium\', quam Septuaginta
transtulerant: hereditatem nominatam dei omnipotentis
gentium, Theodotion significantius transtulit:
hereditatem inclytam fortitudinis robustissimi
gentium Christum significans, qui ductor et dominus est
uniuersarum gentium suo nomini passionique credentium.
ipse
dixit ad Israhel: patrem uocabis me, et: qui credit in
me, credit in patrem. ipse pollicitus est: \'ponam te in
filiis, in numero scilicet filiorum meorum, qui mihi de
gentium populo crediderunt et quibus dedi terram desiderabilem).
quotquot enim receperunt eum, dedit eis potestatem,
ut filii dei fiant.
Sed quomodo si contemnat mulier amatorem
suum, sie contemsit me domus Israhel, dicit dominus.
Christi uox est iuxta populum Iudaeorum, cui dixerat: ponam
te in filios et dabo tibi terram desiderabilem,
et patrem uocabis me et post me ingredi non cessabis.
cquomodo/ inquit, \'mulier contemnit non uirum, sed
amatorem, si semel commixta fuerit cernens illum suae libidini
seruientem et in se mutatam legem esse naturae, per
quam uiro quondam subiecta fuerat dicente domino: et ad
*Iob. 12, 44 12 *Hier. 3, 19 15 *Ioh. 1, 12 19 *Hier. 3, 19
25 *Gen. 3, 16 eras. MA, om. v 2 filios Mp.c.,v cum Vulg. 5 septuaginta
s. u. L 6 nominam La.c. 7 theodotio Ap.r.,v 8 inclitam P robostissimi
(o pr. ex u) L 9 doctor La.c. 13 filiis (i tert. in ras.) L
filios eet. v 15 quodquot La.c. quotquod Ma.c. 18 contempsit
MTP, La.c. 20 an filiis ? ef. lin. 2 et 13 22 contempnit A,La.c.
contempsit VP 23 commixti M,Ap.c. fuerint МAp.c. cernis
LiAPa.c. cernes Ma.c. illam Aa.c. eum v 24 esse legem u
25 uirum La.c.
i
Iudaeorum, contemsit dominum saluatorem in perniciem
suam.
Uox in uiis — siue in labiis — audita est.
ploratus et ululatus filiorum Israhel, quoniam iniquam
fecerunt uiam suam, obliti sunt domini dei
sui. conuertimini. filii reuertentes, et sanabo auersiones
— siue contritiones — uestras, pro quo Symmachus
transtulit conuersiones. Libenter deus suscipit paenitentes
et occurrit filio inopia et squalore confecto statimque
induit pristinis uestibus et reddit gloriam reuertenti ita dumtaxat,
ut reuertatur in ploratu et ululatu.
suo enim uitio fecit
iniquam
ad quos prophetalis sermo nunc loquitur: conuertimini,
filii reuertentes. \'quos idcirco filios uoco. quia intellectis
peccatis uestris in ploratu atque ululatu reuertimini ad parentem.
cumque uos
omnes contritiones uestras siue auersiones, quibus a domino
recesseratis, uel certe conuersiones\'.
quamuis enim propria
uoluntate ad dominum reuertamur, tamen. nisi ille nos traxerit
et cupiditatem nostram suo roboranerit praesidio, salui
esse non poterimus. intellegamus hoc et de Iudaeorum populo
ad dominum reuertente et de hereticis, qui dominum reliquerunt.
Ecce nos uenimus ad te; tu enim es dominus
deus noster. uere mendaces erant colles et multitudo
— siue fortitudo — montium, uere in domino deo
nostro salus Israhel. Dicat hoc paenitens et omnem
superbiam derelinquens et multitudinem siue altitudinem
14 Hier. 3. 2-2 20 cf. Ioh. 6, 44 26 *Hier. 3, 23 v 2 contempsit VP,La.e. pernicem La.c. 6 dn
7 sui∗ L aduersiones P 8 qua P 9 suscepit Pa.c. 12 fecit uitio
Pa.c. 13 di** L et patris s. u. m2 A 14 prophetali v sermo
nanc] sermone v 17 reuersi ire in ras.) L sanauit MPa c. 18 aduersiones
Aa.r. 23 reaertentem L relinquerunt P dereliqaerant v
26 sine fortitudo s. u. L 28 siue.. L siue altitudinem in mg. V
humilitate prostratus loquatur: uere in domino deo nostro
salus Israhel.
Confusio comedit laborem patrum nostrorum
ab ab adulescentia nostra, greges eorum et armenta eorum,
filios et filias eorum. Omnes hereticorum labores,
de quibus scriptum est: defecerunt scrutantes scrutinio.
ab adulescentia eorum, quos deceperant, filios et filias
eorum, qui in heresi profecerant uel tantum luxuria tenebantur,
oppressit nostra confusio. unde inferunt:
Dormiemus in confusione nostra et operiet
nos ignominia nostra, quoniam deo nostro peccauimus
nos et patres nostri ab adulescentia nostra usque
ad hanc diem, et non audiuimus uocem domini dei
nostri. Hoc loquatur Israhel. qui suum dominum non audiuir.
hoc omnis hereticus. qui agit paenitentiam; et tamen pars salutis
est sua confiteri et nosse peccata. \'dic\' inquit, \'tu prius iniquitates
tuas, ut iustificeris\'.
uere enim lsrahel dimisit
Christum dominum deum suum et in eo peccauit non solum
illo tempore, quando est nisus in carne. sed et ante aduentum
illius.unde dicunt: \'nos et patres n ostri ab adulescentia
nostrausquead hancdiemetnon audiuimus uocem
dei nostri, qui nostris patribus loquebatur: si crederetis
Mosi, crederetis et mihi; de me enim ille scripsit.
Si reuerteris, Israhel, ait dominus, ad me
conuertere, pro quo Septuaginta transtulerunt: conuer-
Inst. nirg. 4, 27. Ps.-Sen. Mor. 94 (Otto, SprichwOrter p. 89) 17 *Esal.
43, 26 21 *Hier. 3, 25 23 *Ioh. 5, 46 26 *Hier. 4, 1 pr. et om. LVP,MAa.c. a.c 0 2 de is.l V.LMAa.r. 6 filios]
eorum add. I ulg. filias et filius P labores1 eorum add. V 9 luxorui
Aa.c. luiuriae V ioxoriae (v s. o) P tenebuntur Ap.c.m2 10 oppressi
P,Ap.r. n ι̃a (sua s. u. rn2) A confusione APp.c.m.2 12 quoniam]
domino add. Yulg. 13 adolescentia Ap.c. adolisc. P (sic semper
fere AP) 14 ad L in cet. v diem hanc Vulg. (= lin. 22) 19 eum P
20 iliam Vat. eo v uisus est v et om. V 21 et] ad Pa.c. 23 erederitis
Pa.c. 24 moysi AVP crederitis 3Pa.c. et s. w. M
sus lucri! Israhel, dicit dominus, ad me, conuertetur.
Et est sensus: (si ad me fuerit reuersus, reuertetur de captiuitate\',
siue aliter: (cum optulerit, quod habet\'. qui enim
habet. dabitur ei; qui autem non habet. etiam id
quod habere uidetur, auferetur ab eo.
porro iuxta
Hebraicum hic sensus est: (si reuerteris ad me, Israhel. et
semel salutem desideras et peccasse te dicis et uocem domini
tui non audisse, plene conuertere; crede, quem negasti, et tunc
erit plena conuersio\'.
Si abstuleris offendicula fila a facie mea,
non commoueberis. Quando ergo mouemur et dicimus:
mei autem paene moti sunt pedes, non imbecillitate
naturae hoc patimur, sed quia ponimus offendicula et idola
nostra contra dominum.
Et iurabis: uiuit dominus in ueritate et in
indicio et in iustitia, et benedicent eum gentes ipsumque
laudabunt. Et quomodo euangelium iurare nos prohibet?
sed hic \'iurabis\' pro confessione dicitur et ad condemnationem
idolorum, per quae iurabat Israhel. denique auferuntur
offendicula et iurat per dominum.
quodque dicitur: uiuit
dominus. in testamento ueteri iusiurandum est ad condemnationem
mortuorum, per quos iurat omnis idololatria.
simulque animaduertendum, quod iusiurandum hos habeat comites:
ueritatem, iudicium atque iustitiam; si ista defuerint.
nequaquam erit iuramentum, sed periurium. \'cumque,\' ait, \'et
hoc fecerit Israhel et per apostolos magister fuerit gentium.
tunc benedicent siue benedicentur in eo omnes gentes et ipsum
laudabunt, quod salus processerit ex Israhel\'.
14 cf. Matth. 5, 34-36 20 Hier. 4, 2 26 cf. I Tim. 2, 7. II Tim. 1, 11 1 dicit L ait cet. v conuertitur P 2 reuersus faerit V 5 uideatur LM
uidetur habere v 6 et eras. A 7 desiderans MAVPv pr. et om. r
domini] dei add. u 8 conuertere] et add. v 11 ergo om. v 12 poene P
inibecelletateZ 14 dm15 uiuet La.c. 16 in om. MAVP 17 euuan-
geliava La.c. prophibet V 18 (= 21) condemnatione La.c. 19 ofi\'eruntQr
Pa.c. 21 testamenti P 22 omnes La.c. idolatria La c. idolatra
MVP,Ap.r. idololatra v 23 anim#adu. A 25 et om. MAVPv 28 ei s. u. P
Haec enim dicit dominus uiro Iuda et Hierusalem:
nouate uobis bis nonale et nolite serere
su per spinas; circumcidimini domino et auferte
praeputia cordium uestrorum, uiri Iuda et habitatores
Hierusalem. ne forte egrediatur ut ignis
indignatio mea et succendatur et non sit, qui extinguat
propter malitiam cogitationum — siue
adinuentionum — uestrarum.
Pro eo, quod nos diximus:
circumcidimini domino et auferte praeputium
cordium uestrorum, Symmachus posuit: purificamini
domino et auferte malitias cordium uestrorum
circumcisionem emundationem et praeputia uitium intellegens.
hoc autem praecipitur uiris Iuda et Hierusalem, qui ueram
sectantur fidem et habitant in ecclesia, ut non seminent super
spinas, quas euangelicus sermo significat, quae suffocent sementem
uepres sentesque auferant. ut munda semina munda arua
suscipiant.
hoc est, quod in alio loco dicitur: ne miseritis
margaritas uestras ante porcos et ne detis sanctum
canibus. quomodo enim potest dei audire sermonem
et concipere semina et fructum facere, cuius animus aerumnis
mundi plenus est? quodque sequitur: circumcidimini domino
et auferte praeputia cordium uestrorum,
nulli alii praecipitur nisi uiro Iuda et habitatori Hierusalem,
ut deserant occidentem litteram et sequantur spiritum uiuificantem.
*si enim hoc\', inquit, \'non feceritis, egredietur ut ignis
13, 22. Marc. 4, 18 15 cf. Matth. 13, 7. Marc. 4, 7. Luc. S, 7
18 *Matth. 7, 6 22 Hier. 4, 4 25 cf. II Cor. 3, 6 (lin. 24) in mg. P 6 suscendatur V
9 praeputia Vulg. 10 uestrarum P simmachus VP 12 circumeisiouem
(m s. u.) L et add. M emendationem La.c. 14 sectur Ma.c.
seminant P 15 quos P euuangelicus La r. 16 noualem -1
soffodiant P 19 margaretas Aa.c. 21 concepere La.c. animus]
mundi add., sed eras. L 22 plen.s (u s. ras.) L consequitur P
24 habitatoribus eodd. (bas exp. L), v 26 egreditur M
autem monet et ante praedicit, ne facere conpellatur, quod et in
Nineuitis probamus, quibus praedicta sententia est, ut imminentem
furorem paenitentia declinarent. omnia autem haec mala euenient
propter malitiam cogitationum siue adinuentionum nostrarum.
ubi sunt, qui in cogitationibus dicunt non esse peccatum, cum
omnia uitia iuxta euangelicam ueritatem de corde procedant?
Adnuntiate in Iuda et in Hierusalem auditum
facite; loquimini, canite tuba in terra, clamate
fortiter, dicite : congregamini et ingrediamur
ciuitates munitas. Hoc audiat ludas, hoc Hierusalem, in
qua confessio fidei est et in qua Christi pax habitat et cui
per Isaiam dictum est: in montem excelsum ascende,
qui euangelizas Sion, eleua uocem tuam, qui euangelizas
Hierusalem; clamet fortiter et ita praecipiat:
\'ingrediamur
ciuitates munitas - hereticorum bella consur-
gunt: Christi munimenta nos teneant — ; leuate crucis signum
in specula et sublimitate ecclesiae; confortamini, qui timetis,
nolites stare, sed ad Christi auxilium currite; malum enim),
inquit, cego adduco ab aquilone et contritionem magnam,
uerum Nabuchodonosor, qui idcirco in mundo isto a me
esse permittitur, ut uestra fortitudo et uictoria conprobetur\'.
LPa.c suscendetnr F erat Pa.c. 2 mouet V 3 nineuitis
me s. u.) L niniuitis MAp.c(i alt. et tert. ex e) P niueuetis V
predicata V iminentem V 4 paenitentiam L male Pa.c.
suenient AVPv 5 nestrarum APp.c.,v 6 in s. «. L 7 procedunt P
8 Pr. et alt. in s. u. L alt. in om. v 9 loquimini] et add. Vulg.
cantate V tubam P terrarp P 10 fortiter] et add. VP,Ap.c.,v
cum Vulg. 11 ciuitas Va.c. Iuda v 12 pro qua] quo AP par Christi v
13 esaiam FP ascendej tu add. v cum Vulg. 14 euuangelizas L (bis)
sion—euangelizas om. (M s. u.) V, in mg. add. P 15 clama V praecepiat
La.c. 17 monimenta V teneat Ma.c. signum] in Sion add.
Vulg. 18 et om. MVPv,Aa.c. sublimitatis Mp.c. 19 malam enim,
quia malum Vulg. enim om. MVPv, LAa.c. 20 ab] ad P 21 uirum
La.c. uerus Mp.c. nabucod. La.c. nabughod. (g ex c; h s. u.) A
nabogod. (vcho s. QgQ) P (sic semper fere LAP) qui eras. M in
om. -P 22 comprobatur Aa.c.
Ascendit leo de cubili suo et praedo ge ntium
se leuauit; egressus est loco suo, ut ponat
terram tuam insolitudinem; ciuitates tuae uastabuntur
remanentes absque habitatore. Iste est. ut
diximus, uerus Nabuchodonosor, de quo et Petrus loquitur:
aduersarius noster diabolus quasi leo rugiens circumit.
ascendit autem vel de abyssis,
est et, ne mittatur, exorat. et praedo siue uastator gentium se
leuauit. de quo dictum est: omnium inimicorum suorum
dominabitur, et qui gloriatur in conspectu domini: circumiui
omnem terram et conculcaui eam. quis est
enim, quem diaboli uenena non tangant nisi ille solus, qui
potest dicere: ecce uenit princeps mundi istius et
inuenit in me nihil?
iste crebro ponit omnem terram
ecclesiae in solitudinem. ut egressi de ecclesia pugnent contra
ecclesiam, de quibus loquitur et Iohannes euangelista: ex
nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis: si enim
fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum.
ciuitates uastantur terrae Iudaeae et hereticorum florent conciliabula:
si quis ergo fautor est auctorum peruersorum dogmatum,
de hoc dici potest: ascendit leo de cubili suo et
praedo gentium se leuauit, et reliqua.
Super hoc accingite nos ciliciis, plangite
et ululate, quia non est auersa ira furoris.
domini a nobis siue, ut LXX transtulerunt, a nobis.
Aliter leonem et saeuissimam bestiam uitare non possumus.
14,30 16 *I Ioh. 2, 19 20 cf. Hiob 13, 4 21 Hier. 4, 7 25 *Hier. 4.3 P uastabunturJ & add. P 5 et] beatus
add. c petrus] apostolus add. v 6 diabulus P ciicum.it A cireuit
VP.Mp.r. quaerens quem deuoret add. v cum Vulg. 7 habissis ^ quo
V.Mp.r. quibus Ap.c.m2 quas v relegandusLo.c. 8 pr. et ] ubi add. s.u. M
9 eteuaait Va.r v 10 circoiui V circumibi Pa.e. 12 solos Ma.c.
15 pugnet Pp.r. 16 quibus] loquibus add., sed eras. M et om. ;
euuangelista P,La.c. 18 permansissent Pv 19 iudeae M iadae P
20 fauctor P et add. v est} et add. s. u. M auctoru ̣m M auctor est v
21 pr. de om. c 22 leaabit P 25 aliter} et add. v possimus MAa.c.
solum mente, sed et opere. quamdiu enim ille uastat ecclesiam
et terram luda, Hierusalem quoque populatur, dei ira
perspicua est.
Et erit in die illa, dicit dominus: peribit
cor regis et cor principum et obstupescent sacerdotes
et prophetae consternabuntur. Uastante praedone
ecclesiam domini et ira contra nos domini permanente
omne auxilium inutile erit. peribit cor regis. cuius debet
esse cor in manu dei, et cor principum, qui putabantur
esse sapientes; stultam enim fecit deus sapientiam
mundi, quia per illam non cognouerunt deum.
ipsi quoque
sacerdotes. qui legem domini docere deberent et subiectos
sibi populos a leonis furore defendere. quodam stupore
infatuati uertentur in amentiam — sic enim Septuaginta
transtulerunt pro stupore\' \'excessum mentis\' exprimentes
— et prophetae consternabuntur siue, ut Aquila
transtulit uerbum Hebraicum \'iethmau\'. amentes erunt.
quia enim non insaniat, non perdat cor, quando principes et
reges et sacerdotes et prophetas quondam suos sub leone
conspexerit?
Et dixi: heu, heu, heu, domine deus — pro
quo LXX transtulerunt: o domine deus —, ergone decepisti
populum istum et Hierusalem dicens: par
erit uobis? et ecce peruenit gladius usque ad
animam.
Quia supra dixerat: in tempore illo uocabunt
15 *Hier. 4,9 lTHier.4,9 18*Hier.4,9 23*Hier.4.10 26 *Hier. 3, 17 (te s. u.) L 3 terra Mp r. iuJal et add. Me hierusaiem
om. V 5 (= 8) periuit Ma.c. 6 (= p. 56, 4) obstupiaceat La.c.
8 permanentem P 10 cor debet essev 12 illum F dum V 13 dicere Pa.c.
debuerant v 14 stupore* L 15 amentia P 16 trastulerunt M stuporeip
P et add. L excessu L eipmentes Pa.c. 18 iethmaum L
iethmaatma M sethmautm (iethmaum s. u.) A. ietmѠutm (m alt. infra
u.) P dementes (de s. u. m2) M 22 eu V (ter) 24 istum A
tuum VP,LMa.c. 25 et om. VP,LMAa.c. 26 illo tempore c
omnes gentes in nomine domini in Hierusalem, et
nunc dicit: peribit cor regis et cor principum et
obstupescent sacerdotes et prophetae consternabuntur,
turbatur propheta et in se deum putat esse mentitum
nec intellegit illud multa post tempora repromissum.
hoc autem uicino futurum tempore, iuxta quod et apostolus
loquitur: numquid reppulit deus populum suum?
absit. peruenit autem usque ad animam gladius, quando
nihil uitale in anima reseruatur. simulque et hoc ostendit,
quod nisi gladius praecesserit, qui desecet et purget animae
uitia, pax et promissio non sequatur.
In tempore illo dicetur populo huic et
Hierusalem: uentus urens — siue erroris — in
uiis, quae sunt in deserto, uiae filiae populi mei
non ad uentilandum et purgandum. spiritus plenus
ex his ueniet mihi. Quando peruenerit gladius usque
ad animam et fuerit area consummata, tunc uentus urens
ueniet de deserto. qui non eam purget et uentilet, ut paleis
huc illucque dispersis frumentum in horrea recondatur, sed
spiritus plenus nequaquam populo, sed mihi ueniet, ut meum
triticum dissipetur.
\'uentus\' et \'spiritus\' eodem apud Hebraeos
appellantur nomine \'ruha\' et pro locorum qualitate uel \'uentum\'
uel \'spiritum\' debemus accipere. alii hunc locum sic
edisserunt, ut, postquam purgata fuerit area, reliquiae saluae
9, 27. 11, 5 rulg. eū P 2 nomine L monte f-em P) cet. v 6 multo
Mp.c. tempore Mp.c. 7 uiciuum La.c. 11 desicet Pa.c. defecet v
13 dicitur Pa.c. 14 erroris, Field, Origenis Herapl. II 58119 et Knabenbauer,
Comm. in ler. proph. p. 82 (cf. LXX:
rodd. (i in ras. L), v 15 ∗∗uiae ( e s. u.) LM denia cet. filii v 16 et]
ad add. MAVP cum Vulg. non ad add. v 17 uenit Ma.c. uenient V
peruenit LP perueniet M 19 que P nt] s. u. A & Pa.c. 20 orrea
Pa.c. recondantur Aa.r. 22 hebreos MA V babraeos P 23 rhua LA VP
(cf. p. 31, 1) rua v uentu La c. 24 spuLa.c. 25 harea V
mihi dicente euangelista: \'omnes ex plenitudine eius
accepimus et spiritus sancti gratiam soitiemur\'. uentum
autem urentem iuxta historiam accipe Nabuchodonosor. qui
uniuersa consumat, iuxta tropologiam aduersariam potestatem,
quae ueniens de deserto et de solitudine. ubi nullum hospitium
dei est, ecclesiam eius conetur euertere.
Et nunc ego — sed loquar indicia mea
cum eis. \' Αποσιώπησις iuxta illud Uergilianum: quos ego —
sed motos praestat conponere fluctus. dicturus
itaque prospera retinet se et tristibus iungit tristia; haec enim
sunt iudicia, quae cum populo quondam suo loquitur deus,
ut sciant se iuste sustinere, quae sustinent.
Ecce quasi nubes ascendet et quasi
tempestas currus eius; uelociores aquilis equi
illius. uae nobis: quoniam uastati sumus! Uentura
cernit praesentia et Babylonium describit exercitum, cuius
curruum rotarumque strepitus tempestati saeuissimae
et equorum uelocitas aquilis iungitur.
quod cum propheta
dixisset et quasi uenientes hostes digito demonstrasset,
populus ingemescit et nequaquam futura, sed facta iam sentit
dicens: uae nobis. quoniam uastati sumus! hoc idem
refer ad ecclesiam. quod cotidie ueri Nabuchodonosor nos
Ma.c. undeJ qct add. s. u. M et om. P sit; e Mpx.
2 euuangelista L 3 sortiamur Ap.c. 4 istoriam P quia MA f
5 consummat LMAa.c. 6 solitudiue. L ospitium Ma.c. 7 est] &
add. P conatur Ap.c. S sed om. v cum Vulg. iudica LAa.c.
me LMAa.c. 9 ΠӨCIaIIIIUC (tesiatius s. «. m2) M
(posianeos .?. u.) A u. m2> V
P est add. v uirgilianum VP,Ap.c. 10 motus V,MAa.c. fluctos
Pa.e. 11 retenet P tristiam L tristitiam MP, Aa c. tristit
14 ascendent MV.LAa.r. 15 aequi V,La.c. 17 babyl∗onium L babylonum
Aa.c. babilonium P (passim) discribit (i tert. ex ei P 18 curus
M curuum r conparantur L 20 et om. M 21 iugemiscit
MPLacAp.c. futuram L 23 refer A refert (t in ras. L) eet.
refertur v (ct. p. 25, 16. 63, 22) cottidie V.La.r. uiri La c. mpugnent
V et add. LMAa.r.
aquilarum impetum superet. quod si intellegat uir ecclesiasticus
credens illi sententiae: \'cum conuersus ingemueris.
tunc saluus eris\', dicet: uae nobis, quoniam uastati
sumus!
Laua a malitia cor tuum, Hierusalem, ut
aslua fias; usquequo morabuntur in te cogitationes
noxiae? Dicenti populo: uae nobis, uastati sumus.
respondet propheta, immo per prophetam deus: laua a malitia
cor tuum. Hierusalem, illa aqua, de qua et Isaias
loquitur: lauamini. mundi estote, aqua baptismi salutaris.
aqua paenitentiae. ad metropolim autem loquitur ludaeorum,
ut per urbem intellegantur populi: \'usquequo iniquis cogitationibus
subiaces, quae procedunt de corde tuo?\' cor autem
in scripturis sanctis pro anima et sensu debemus accipere.
Uox enim adnuntiantis a Dan et notum
facientis idolum — uel dolorem — de monte Ephraim
. Iuxta situm terrae Iudaeae diuinus sermo nunc loquitur.
Dan enim tribus iuxta montem Libanum et urbem. quae
nunc dicitur Paneas, aquilonem respicit, unde uenturus est
Nabuchodonosor.
idolum autem uel Bel uel dolorem uel iniquitatem
de monte Ephraim uenire describit. post tribum
quippe Dan succedit terra Ephraim, per quam uenitur Hierusalem.
\'Dan\' interpretatur \'indicium\', \'Ephraim\' \'ubertas . ueniet
igitur indicium domini in terram domino delinquentem cum
omni ubertate supplicii.
11 Esai. 1, 16 14 cf. Matth. 15, 19 17 *Hier. 4, 15 20 cf. Hier. 4. 6 La.c. 2 aqailarum] alarum (ala in ras.) L si om. M.
3 cedens Ma.c. 4 dicit P.La.c. 6 laua (a pr. in ras.) L 8 dicente
Ap.c. nobis] qm postea add. A,u cum Vulg. 9 respondet Erasmus e
respondit (P.pđ A) codd. 10 esaias VP 11 stote M baptisimi P
12 aqua paenitentiae ante pr. aqua tr. P 13 orbem LMa.c. 15 sensU
et anima v 16 adnuntiantes La.c. adan VP 17 facientes La.c.
18 iudeae M iudae VP 20 panear V 21 pr. uel om. v 22 tribu
L ephraim om. P per—iudicium in mg. P
25 terra AV dño eras. -? delinqaente V delinqaentem domino v
Dicite gentibus: ecce auditum est in Hierusalem
custodes uenire de terra longinqua; et
dederunt super ciuitates Iuda uocem suam quasi
custodes agrorum facti sunt super eam in circuitu.
quia me ad iracundiam prouocauit. ait dominus.
Uult omnes in circuitu nationes dei nosse sententiam et flagellata
Hierusalem cunctos recipere disciplinam.
\'celebri,\' inquit,
in Hierusalem sermone narratur aduersarios uenire de terra
longinqua et fremitum contra eam surgere ululantis exercitus:
qui tam diligenter obsideant ciuitatem et claudant urbem munitionibus,
ut non tam aduersarios putes esse quam agrorum uinearumque
custodes. hoc autem totum factum est non hostium uiribus.
sed culpa Hierusalem, quia deum ad iracundiam
enim in porcos non habent potestatem aduersariae fortitudines.
quanto magis in homines et homines quondam ciuitatis dei!
Uiae tuae et cogitationes tuae fecerunt
h haec tibi i; ista malitia tua, quia amara, tetigit
cor tuum. Facit apostropham ad urbem Hierusalem, quod
uiae illius et cogitationes, quibus et opere et sermone peccauit.
fecerint ei uenire omnia, quae uenerunt, malitiamque illius, quae
per se amara sit. tetigisse cor illius et animae interna penetrasse.
quicquid ergo nobis accidit, nostro accidit uitio, qui dulcem
deum in amaritudinem uertimus et cogimus saeuire nolentem.
Uentrem meum, uentrem meum doleo,
sensus cordis mei turbati sunt. non tacebo, quo-
24. 8. I Petro 2, 3 23 cf. Os. 14. 1. Aui. 6, 13 2 custos P 8 dare Vulg. 4 circuituj gyro Vulg. 5 ait] dicit Vulg.
6 flagellatam P 7 cunctos] custos V reeepere La.c. 8 adoersarius
LMAPa.c. 9 essurgere P ululantes LMa.c. 10 obsedeant La.c.
claudeant P 13 qui P 14 porcus LMa.c. 15 ciuitates P 16 cogitationis
Pa.c. 17 qui VP amara; quia add. s. H. m2 M cum Vulg.
\' 18 fecit V apostrofam (f ex p) V apostropam P 20 feeerunt c eij
enim V euenerunt v malitiaque Mp.r. 21 sit] & add. P tetigisset
P penetrasset P 22 accedit (pr.) APa.c , (alt.) La.c. 23 dominum
c seruire V, (r pr. s. s.) M nollentem La.c. 24 doleo
meam La.c. 25 suntj in me add. c cum Vulg.
niam uocem bucinae audiuit anima mea, clamorem morem
proelii. contritio super contritionem uocata
est et uastata est omnis terra; repente uastata
sunt tabernacula mea, subito pelles meae. Ubi nos
iuxta Symmachum posuimus turbati sunt et in Hebraico
scriptum est \'homae\', LXX et Theodotio posuerunt
quod uerbum usque in praesentiarum, quid significet, ignoro.
Aquila autem posuit
hoc de uerbo dictum sit. super quo scio apud plerosque
magnum esse certamen. uox autem prophetae et per prophetam
dei loquentis inducitur, quod doleat super contritione
populi sui et instar hominis uiscera eius interna lacerentur,
quomodo et saluator super Lazari morte doluit et planxit
Hierusalem, ne celaret dolorem silentio; omnisque clangor
bucinae et fremitus proeliorum illius turbat affectum, dum
mala cumulantur malis et uniuersa duarum tribuum terra
uastatur. \'dum non putabam,\' inquit, (tabernacula quondam ei
pelles meae Babylonio furente populata sunt et in praedam
hostium mea quondam cessere hospitia\'. loquitur autem hoc
idem deus, quando seditionis turbas atque discordias cernit
in ecclesia et in conuenticulis suis clamare perdicem et dei
requiem in bella conuerti. unde sequitur:
usquequo uidebo fugientes, audiam
33—35 cf. Luc. 19, 41 21 cf. *Hier. 17, 11 m2 M animam meam L 3 omnes LMa.c. 4 mea
om. P 5 simacham M Hebraeo v 6 homa v thedotio M theodotion
V ErasmnsMEMACCEI L MlMACCeL M
latmaccel s. u.) A. Maccel V NMaccel P 8 aquilamL
Erasmus e ΟΧλaCEI* (C eras. uid.) L M, (oclaser s. u.) A
OXaccer V VP,LMa.r.
13 saper om. P mortem AVP.LMa.r. 14 nec LAP.Va.r. celare
MAP omnesque La.c. omnis P glangorq; P 15 proeliorum] in
add. P afecta P 16 cumulantur (cumulan s. u.) 31 comul. P,Aa.c.
cammul. V tribum Ma.c. 18 babydonio L (passim) eiercitu add. v
praeda VP,La.c. 19 cesse Ma.c. 20 idem hoc P seditiones La.c.
21 perdicem] ut add. P 22 conuertit V 2:3 fugientem Vnlg.
uocem bucinae?Uel fugientes regem Babylonium uel fugientes
me et a meo seruitio recedentes.
Quia stultus populus meus me non cognouit.
filii insipientes sunt et uaecordes: sapientes
sunt, ut faciant mala, bene autem facere nescierunt
. Causa contritionis, uastitatis,
stultus factus est populus non natura, sed studio uoluntatis.
ipsaque stultitia hinc probatur, quod non cognouerint deum:
et pro filiis sapientibus stulti filii facti sunt et uaecordes.
quae enim maior potest esse stultitia quam cognoscente boue
possessorem suum et asino praesepe domini sui Israhel dominum
num non cognoscere et praesentem contemnere, quem semper
uidere cupiebat? quodque infertur: sapientes sunt, ut
faciant mala, bene autem facere nescierunt, hic
sapientia pro malitia accipienda est, iuxta quod et filii saeculi
huius sapientiores sunt filiis lucis et uilicus iniquitatis quaedam
sapienter fecisse narratur et serpens in paradiso prudentior
cunctis bestiis legitur.
illa est ergo uera sapientia,
quae dei timori iungitur; alioquin, ubi insidiae sunt et tergiuersatio,
non sapientia, sed uersutia et calliditas appellanda est.
pro eo, quod nos diximus: quia stultus populus meus
me non cognouit, LXX transtulerunt: quia principes
populi mei me non cognouerunt, ut magistrorum sit
magis culpa quam populi dei scientiam non habentis.
1* cf. Hiob 28. 28. Eecli. 19, 18 etc. 21 Hier. 4. 22 22 Hier. 4. 22 (rn s. ras.) L pr. fugientis P alt. fugientes (s s. u.) L
2 me Erasmus υ siue codd. et eras. A 3 populi P non c. me P
6 contritionis] & add. s. u. M uastatis (s alt. s. υ.) P fugie P
& add. s. u. M que et add. v bucinae] e add. s. «. M 7 studio:
arbitrio P uolflptatis P 8 hic P quia υ cugnouerant v 9 sapientibus
st. filii in mg. V 11 sui om. M 12 praesentem] non add., sed
exp. V contempnere VP.Mp.c.m2 13 infert P sunt s. u. L 14 hie
(l e s. i) A 15 malatia La.c. 16 uillieus APp.c. 1 • narretur Pa.c.
paradisso L prudentior; sapientior P 18 besteis La.c. 19 timore
P.Aa.c. alioqui Lp c. 23 cognouerunt] k add. P 24 populo Pa.c.
scientiam (m s. n.) L habentes Lac.
Asperi terram. et ecce uacua erat et
nihili, et caelos, et non erat lux in eis. uidi montes,
et ecce mouebantur ebantur et omnes colles conturbati
sunt. intuitus sum, et non erat homo et uolatile
caeli recessit. asperi, et ecce Carmelus desertus
et omnes ururbes eius destructae sunt a facie domini
et a facie irae furoris eius. Propheta cernit in
spiritu, quae uentura sunt. ut audiens populus terreatur et
acta paenitentia nequaquam sustineat, quae formidat.
uacua
terra est habitatore deleto, caeli non habent lumen terroris
magnitudine populo non uidente. ipsi montes et colles intuta
habent latibula et per
intuitus est et huc illucque circumspexit et ne auis
quidem potuit inueniri; iram enim dei et muta sentiunt elementa
et inrationalia pertimescunt animantia.
hoc uerum esse
nunc totus orbis ostendit, ut caesa hominum multudine uo-\'
latilia quoque, quae solent habitatores sequi, abierint et perierint.
ipse quoque Carmelus, qui mari imminet magno, oleis
consitus et arbustis uineisque condensus ad tantam ueniet
solitudinem, ut heremi habeat uastitatem; omnes quoque urbes
desertae fient.
et uniuersorum malorum haec causa est, quod
uitio populi delinquentis ira domini concitata sit. quidquid
iuxta historiam de Hierusalem diximus et Iudaea, referamus
ad ecclesiam dei, cum offenderit deum et uel uitiis fuerit uel
persecutione uastata, ut, ubi quondam erat uirtutum chorus
atque laetitia, ibi pecccatorum et maerorum multitudo uersetur.
Haec enim dicit dominus: deserta erit
omnis terra. sed tamen consum mationem non fa-
2 nihii P 3 eece] ec P 4 alt. et] omne add. M (s. u. m2), υ cum
Yulg. 5 ecce s. u. L ?c Pa.c. 6 distructae Pa.c. 9 susteneat La.c.
10 derelicto (re s. u.) M 12 YllepBOAHN (yperbolen 8. u.) P YIICB- r
13 aues P.Ap.c. 14 inuenire Ma.c.Ap.c. 15 inrationabilia VP uerbum
V 16 orbis (i in ras.) L, (0 ex u) M ostendit] demonstrat r
cessa V multitudinem L 17 quo*que M 21 fient (e in ras.J L
23 istoriam P de om. P iadea Lax. iudeam P 25 ut] et v 26 adque
Ma c. merorum VP,La.c.Ap.c.m2 magroruAa.c. 27 erit om. v
ciam : lugebit terra et maerebunt caeli desuper
eo, quod locutus sim, cogitaui et non paenituit
me nec auersus sum ab eo. Mixta irae misericordia dei
omnis terra deseritur, sed non fit consummatio, ut sint, qui
intellegant clementiam eius.
caelum quoque triste uidebitur
desuper et ipsa terra lugebit eo, quod domini sententia ad
finem usque peruenerit nec paenituerit eum super his, quae
cogitauerit et locutus sit. paenitentia autem dei dicitur, quando
aufertur praedicta sententia et ira saeuiens ad finem usque
non peruenit. minatus est per Ionam et inpendentem gladium
lacrimarum et gemituum multitudo superauit.
A uoce equitis et mittentis sagittam
— siue intendentis arcum — fugit omnis ciuitas
— siue regio —; ingressi sunt ardua et ascenderunt
rupes — quodque sequitur: et ingressi sunt
saltus siue speluncas a LXX additum est —, uniuersae
urbes de relictae sunt et non habitat in eis
homo.
Describit autem sermo diuinus Babylonii furentis exercitum,
quod a tremore eius cunctus populus dereliquerit ciuitatem
et ardua quaeque conscenderit et tamen iram domini
non potuerit declinare. quidquid autem, ut supra diximus, in
historia intellegitur contra Hierusalem, refer ad ecclesiam,
cum offenderit deum et tradita fuerit aduersariis uel persecutionis
tempore uel certe uitiis atque peccatis.
Tu autem uastata quid facies? Pro (uastata\'.
quod Hebraice dicitur \'sadud\'. quod solus interpretatus
MA V merebuntur P 2 sum Pcum Vulg. 4 non s. u. P
consumatio 1\' .-. clementiam (m alt. s. u.) L quoque] quippe P
B cogitauerat Mp.c.m 2 dei om. V 9 tiuem ( m s. u ) L 11 gemitum Pa.c.
mal∗∗udo M 12 & (e s. &) P mittentes Ma.c. 13 intendentes Ma.c.
15 rupes] sup V quoque MAa.c. requiritur Aa.c. 16 speluncam Pa.c.
a om. V est s. u. L uniuersae-homo om. v 18 discribit Pa.c rentes
MAa.c. 19 a] de V ciuitatem (m s. u.) L 20 ira V - poterit P
22 istoria P & adl. s. u. M refert VP refertur v 23 (= p. 64, 2) otfenderet
La.c.
culpa sui, quae clementem offenderit deum. denique sequitur:
Cum uestieris te coccino et ornata fueris
monili aureo et pinxeris stibio oculos tuos, frustra
conponeris: contemserunt te amatores tui,
animam tuam quaerent. Sub figura mulieris adulterae
loquitur: \'cum semel offenderis deum et quasi uirum tuum
reliqueris creatorem, frustra ornamenta perquiris; contemserunt
te daemones amatores tui et nequaquam stupri inmunditiam, sed
animae tuae quaerent interitum\'.
contra eos, qui coniugales allectus et uerae fidei pudicitiam
perdiderunt. \'si te,\' inquit, \'uestieris coccino — sanguinis
Christi adsumseris fidem —, si monili ornaueris aureo — meditationem
habueris sensus et intellegentiae spiritalis — et pinxeris
oculos tuos stibio — habueris studium mysteriorum et dei secreta
noscendi —, frustra conponeris. haec enim etiam tuis amatoribus
praepararas et idcirco lectus angustus utrumque capere non potest
nec recipit ornamenta deus, quibus amatoribus tuis ante placuisti\'
Uocem enim quasi parturientis audiui,
angustias — siue gemitus — ut puerperae; uox
filiae Sion intermorientis expandentisque manus
suas: uae mihi, quia defecit anima mea propter
inter fectos! Ad similitudinem mulieris puerperae, id est quae
primos parit fetus, describit urbem Hierusalem heiulantem
Yulg. 4 munili V,Mp.c. pinxeris (s a. u) L
stiaio Ma.c. 5 conpaneres La.c. contempserunt VP,La.c. 7 otfenderit
MAa.c. 8 relinqueris P perquires V,Ap.c. contempserunt codd.
(corr. L) 9 demones V nequam Ma.c.m2 10 (= 14) spualiter Ap.c.m2
11 coniugalis P uere VP 12 coccinum La.c. si add. s. u. M id est add. c
13 adsumpseris codd. (corr. L) munili Mp.c. aureo J & add. s. u. M
id est add. v 14 pr. et s. u. M 15 atibio] id est add. v habaerisq: Mp.c.
studiom La.c. stodium 31a.c. studia (a ex o) V misteriorum MP
17 praeparas V lectos Ma.c. laetus Va.c. letus Pa.c. 18 recipet
La.c. recipies 3Ip.c.m2 di MVP.Aa c. quibus] quia Mp.c. tuis
om. V 21 filiie V intermorientes MAV.LPa c. espandentesque
M,LAa.c. 22 deficit V 24 primus L fetos Pa.c. describet La.c.
discribit Pa.c. describitur Aa.r. bijeiulantem P
quomodo enim mulier pariens et necdum
dolorem parturitionis experta intermoritur — angustias sustinet,
uix potest respirare sparsisque manibus conlabitur —, sic et filia
Sion, cum suos uiderit liberos interfectos, in haec uerba prorumpit
et dicit: uae mihi, quia defecit anima mea
propter interfectos! duo autem exempla in uno capitulo
conparata sunt: parturientis filios et lugentis, ut, quidquid
mulier patitur in fetu uel mortibus filiorum, Hierusalem patiatur
in populis.
Circumite uias Hierusalem et aspicite et
considerate et quaerite in plateis eius, an inueniatis
uirum, qui faciat iudicium et quaerat
fidem, et propitius ero eius. quodsi etiam: uiuit
dominus, dixerint, et hoc falso iurabunt. Grandis amor
iustitiae, ut nequaquam iuxta interrogationem Abrahae et responsionem
dei pro decem uiris iustis deus liberet ciuitatem.
sed si unum inuenerit iam iamque peritura Hierusalem, qui
faciat iudicium et quaerat fidem — siue, ut Symmachus
transtulit. ueritatem - tamen deus misereatur Hierusalem.
et quia poterat fieri, ut aliqui inuenirentur in populo, qui
simularent cultum dei et iurarent per dominam, hoc praeuenit,
quod nequaquam deus uanis sermonibus, sed ueritate fidei
delectetur, et dicit: non eos diligo, quia iurant per me et
iurant in mendacio. sed quorum corda labiaque consentiunt.
Domine. oculi tui respiciunt fidem.
percussisti eos et non doluerunt; attriuisti illos et
5, I 24 cf. Esai. 29, 13. Mattb. 15, 8. Marc. 7, 6 v angustiis AP,LMa.c. sustinens
Mp.c., υ & add. A 3 spansisque (n in ras.) M 4 prorompet A V,Pp.c., υ
i dicet A V,Pp.c., υ mea om. V,LMAa.c. 7 parturientes La.c. lugientis
P 10 circuite V,MPp.c. 12 qui faciat] facientem Vulg. quae-
rat] quaerentem Vulg. 13 eis P eiv cum Vulg. 14 falsa Pa.c. 16 liberet
Mp.c.,Am3, (et in ras.) L liberabit V,Ma.c. lib(u)erauit Aml.P liberauerit
Am2, υ 17 iam om. P periturae Mp.c. perftura P 18 simmachus M
19 ueritatem] & add. M 21 dominum] deum v 22 dš s. n. L 23 dilectetur
La.c. dicet VP,MAa.c.Lp.c. qui Ap.r.,v 26 illos] eos Vulg.
rennuerunt accipere disciplinam; indurauerunt
facies suas super petram et noluerunt reuerti.
Post uerba domini, quibus imperauerat dicens: circumite
uias Hierusalem et cetera, propheta loquitur ad dominum:
domine, oculi tui respiciunt fidem. quae Hebraice
dicitur \'emuna\', non opera Iudaeorum, in quibus iuxta legis
caerimonias exultabant, sed fidem Christianorum, per quam
gratia salui facti sumus.
hoc autem capitulo discimus idcirco
inferri supplicia, ut uitia corrigantur. denique ait: percussisti
eos et non doluerunt; attriuisti eos et rennuerunt
accipere disciplinam. per omnia enim tormenta
atque flagella emendatur Hierusalem; et super haec uniuersa
ne uerecundiam quidem suorum habuere uitiorum, sed instar
petrae indurantes frontis impudentiam noluerunt ad meliora
conuerti.
Ego autem dixi: forsitan pauperes sunt
et stulti — siue non potuerunt — ignorantes uiam
domini, indicium dei sui. ibo igitur ad optimates
et loquar eis: ipsi enim cognouerunt uiam domini,
indicium dei sui. Pauperes hic et optimates non inopia
dicit et diuitiis, sed populum principibus conparat. et est sensus:
\'cernens infidelis populi pertinaciam et, quod indurata
facie noluerit recipere disciplinam, hoc mecum ratione tractabam:
forsitan uulgus ignobile non potest dei nosse doctrinam
et idcirco excusabile est, quia propter imperitiam dei non
ualet scire mandata.
pergam igitur ad sacerdotes et ad eos.
1) Hier. 5, 3 11 cf. *Hier. 6, 7. 8 17 *Hier. 5, 4 25 cf. Lea. 4, 13 LVa.c.Ap.r. displicinam L (=lin. 11) 2 supra Vulg.
petra P,La.e. 5 hebraicae L hebreice Aa.c. 6 remana MA remona p
leges La.c. 7 cerimonias VP exultabant (an s. u.) A -bunt P,LMV a.c-
8 gratiam P autem s. u. L capitolo Ma.c. 10 renuerunt
La.c.AVpr. 11 recipere V eniml aū A, om. V 13 nec Ap.C.
habere Pa.c. 14 indarantis VP,La,c. inpodentia Vp.c. 1.7 siue
s. u. A 20 optimas Va.c. 21 dicet P 22 infideles La.c. 23 nolue-
Tint V 24 dei non poteat c 25 di post ualet tr. P 26 alt. ad om.
cognouerunt et sciunt iudicium dei sui\', hoc autem dicit
sermone dubitantis iuxta illud euangelicum: mittam filium
meum, forsitan ipsum reuerebuntur. ut ex ambiguitate
sententiae et suspensione uerborum liberum hominis monstretur
arbitrium.
Et ecce magis hi simul con fregerunt iugum,
ruperit uincula. idcirco percussit eos leo de silua.
lupus ad uesperam u uesperam eos, pardus uigilans
super ciuitates eorum. omnis, qui egressus fuerit
exeis, ca P capietur, quia multiplicatae sunt p ra euar icattones
eorum, confortatae sunt auersiones eorum.
\'Quos magistros putabam, inuenti sunt peiores esse discipulis,
et quanto in diuitibus maior auctoritas. tanto maior
insolentia peccatorum\'.
eonfregerunt enim iugum legis dicente
apostolo: nunc ergo quid temptatis deum inponere
iugum super cer
neque patres nostri neque nos portare potuimus?
sed per gratiam domini Iesu credimus saluari,
quemadmodum et illi, ruperuntque uincula praeceptorum
dei et non Pharisaeorum, de quibus in secundo psalmo
dicitur: disrumpamus uincula eorum et proiciamus
a nobis iugum ipsorum.
quia igitur ista fecerint, percussit
eos leo de silua, regnum uidelicet Babylonium;
lupus ad uesperam uastauit eos Medos Persasque
ante uoluntatem tr. P hoc-dubitantis om. V
5 monstraret P monatraretur MA Vv 7 et s. u. M ec Pa.e. hii P
11 praeuaricationes] iniquitates P 12 auersionis La.c. aaersationes
r. 13 peioris La.c. 14 quando P 15 enimJ ergo P 16 qui
Xa.c.m2 temtatis Lp.c. dñm P 19 saluatori V 20 quaeadmodum
La.c. rumperuntque Pa.r. uinculam (v s. V P
21 phariseorum MV,La.c. farisaeorum P 22 dis
igitur P fecerunt A,Pp.c., υ 24 uidellicet La.c. uidebitur Ma.c
babyll. L babil. MP 25 persosque Pa.c.
ore tres erant ordines; pardus uigilans super ciuitates
eorum Alexandri impetum praefigurans et uelocem de occidente
usque ad Indiam percursionem. pardum autem uocat ob
uarietatem et, quia plurimis sibi subditis gentibus contra Medos
dimicauit et Persas. et quattuor, inquit, erant capita in
bestia et potestas data est ei.
et quia non de futuro
uaticinatur, sed de praeterito uel iam iamque uenturis texit
historiam, idcirco autem de Romano tacet imperio, de quo
forsitan dicitur: omnis, qui egressus fuerit ex eis, capietur.
causasque reddit, cur ista perpessi sint: quia multiplicatae
sunt praeuaricationes eorum et perseuera,
uerunt in transgressionibus. unde dicitur: et confortatae
sunt auersiones eorum.
illud, quod in principio posuimus
uerbum Hebraicum \'sacad\' sonare \'uigiliam\', in praesenti loco
ostenditur; ubi enim nos diximus \'pardus uigilans\', in Hebraico
scriptum est \'nemer sacad\', iuxta tropologiam: qui magni
putantur in ecclesia, quia confringunt iugum et rumpunt uincula,
idcirco traduntur in ignominiam passionum, ut faciant,
quae non conueniunt. -
Super quo propitius tibi esse potero? filii
tui dereliquerunt me et iurant i n his, qui non sunt
di. saturaui eos et moechati sunt et in domo m meretricis
luxuriabantur. equi amatores in feminas
et admissarii facti sunt mihi; unusquisque ad
uxorem proximi sui h inniebat t. numquid super
13 *Hier. 5, 6 14 cf. p. 11, 4 16 Hier. 5, 6 19 cf. Rom. 1. 26 M 3 occidentem LM 4 percussionem VP,LMa.c.
8 uelut v texat Ma.c. 9 afl eras. A, om. v tacet ante de pro tr. P
10 forsita M faerit egressus P 11 reddidit V sunt P,LVa.c.
14 sunt s.u. Mm2 auersationes M posuimus in principio
soced a 16 hebraicam La.c. 17 quia La.c., (i s. v.) M qua V,Aa.c.
quam P 18 ecclesia] & add. s. u. M confring∗∗∗unt L 19 ignomiam
L ignominia M 23 dii AVP, La.r.Mp.c.m2 24 equij et qui MAPa.r.
in feminas om. Vulg. 25 emissarii APp.c., υ cum Vulg. mihi om.
Vulg. 26 hinniebant MAPa.r. inniebant V
his non uisitabo? dicit dominus, et in gente tali
non ulciscetur anima mea? Κατάλογος peccatorum Hierusalem,
dum dicit se ignorare deus, qua possit eius occasione
misereri.
\'filii\', inquit, \'tui dereliquerunt me: nequaquam
mei, sed tui, quia iurant in his, qui non sunt di. saturaui
eos et moechati sunt\'. audiant hoc, qui acceptis a domino
diuitiis incubantes luxuriae seruiunt. equi amatores in
femi
est \'mosechim\', quod omnes uoce consona
id est \'trahentes\', ut ostendatur magnitudo genitalium
iuxta illud Hiezechielis: quasi asinorum carnes carnes
eorum.
hoc est, quod in alio loco scriptum est: adsimulati
sunt iumentis insipientibus et similes facti
sunt eis. simulque tantam ostendit insaniam libidinis, ut
non adpetitum uoluptatis, sed
uocet et seruet equorum furentium ad libidinem
cum haec\', inquit, \'feceris, numquid non uisitatione condigna
es?\' et nota, quod hic \'uisitatio\' pro poena ponatur atque suppliciis
iuxta illud, quod scriptum est: uisitabo in uirga
iniquitates eorum.
et in gente tali non ulciscetur
anima mea? postquam peccatis obligata est, nequaquam
uocatur populus dei, sed gens, a qua recessit anima dei
12 *Ps. 48, 13. 21 19 Ps. 88, 33 20 Hier. 5. 9 ( ω ex a) L KaTaAOrOC (catalogos s. u. t A KaTaToToC
P euanuit V describitur add. s. u. m2 JI peccatorem V 3 nceansione
Pa.c. 4 miserere LMPa.c. tibi ndd. VP, etp. MA nequaquam1
filii add. v 5 qaia] qui v dii AVP,Mp.c. satnranit P 7 equi] et qui
La.r.Mp.c.m2 qui P 8 amissariis V emiss. APp.c.v 9 est om. P
mosechin Aa.c. mosecim P eaKONTeC (eacontes s. «.) A CaKenteC
V eaKeKTeC P transtulerant post trahentes tr. v 11 iezechielis (i pr.
s. u.)A hizechihelis V ezehihelisP eorum carnesv 12ad(s)similati MAVP
14 eis oni. MAVP illis v 15 non] solum add. v Xpea
(crealetismon s. u.) A XpeMeӨ:CƆ-CON V XpeMeuCMON P est om. V
innitum F 16 et eras. M sernet om. M aequorum L
Ɔ-CHӨaV metaphoram v 17 fecer∗∗is L numquit Lp.c.
n 9. u. P uisitationis Pa.c. 20 ulciscitur LPa.c. 21 posquam M
sabbata et dies festos odit anima mea. quod autem
in Ueteri Testamento dicitur pro affectu. in Nouo scriptum est
pro ueritate saluatore dicente: potestatem habeo ponendi
animam meam et potestatem habeo sumendi illam..
Ascendite muros eius — siue propugnacula
— et dissipate, consummationem autem n nolite
facere! auferte propagines eius — siue sustentacula
-, quia non sunt domini! praeuaricatione
enim praeuaricata est in me domus Israhel et
domus Inda, ait dominus.
Imperat gentibus, de quibus
supra dixerat: percussit eos leo de silua, lupus uastauit
eos et pardus in ciuitatibus eorum, ut ascendant
muros Hierusalem siue propugnacula et dissipent eam, consummationem
autem non faciant, ut saluentur reliquiae et
sit, qui adnuntiet in gentibus gloriam dei; seueritatique miscet
clementiam.
quodque intulit: auferte propagines eius
siue sustentacula, omnia tolli auxilia iubet, quae suo uitio
perdidit eo, quod praeuaricata sit in deum domus Israhel et
domus Iuda decem tribus et duas significans. audiat hoc
ecclesia. quod cito muri et propugnacula dissipentur eorum,
qui non habent spem in domino et praeuaricentur in eum, sed
tamen non fiat consummatio propter clementiam iudicis et non
propter merita delinquentium.
Negauerunt dominum et dixerunt : non
est ipse — siue non sunt haec — nec superueniet
15 cf. Iudd. 5. 13. Rom. 9. 27. 11. 5 16 cf. Ps. 95, 3. Esai. 66, 19
17 IIier. 0, 10 18 *Hier. 5, 10 26 *Hier. 5, 12 La.c. neom. VP,MAp.c.,v 2 odiuit Pp c. 3 affecto M
5 hebeo L iterum add. Pv cum Vulg. illam] eam P cum Vulg. 6 seu 1
9 praeuaricatione enim s. u. Mm3 11 aitj dicit v imper (ratur s. r) P
12 diierat supra P 14 ea P 16 adnuntie«t L, post gentibus tr. P
seaeritateque MPa.c. miacit Ma.c. et add. V 17 quoque P
intullit M 20 hec V 21 caeto Ma.c. 22 que P haba P
praeuaricantar MAp.c. all. in om. MVP,LAa.c. 23 fia P comsnmmatio
Z consumatio P 26 neque Vulg. superueniet A ueniet Vulg.
super nos malum; gladium et famem non uidebimus.
prophetae fuerunt in uentum et responsum
— siue sermo — non fuit in eis. haec ergo euenient
illis.
Quia negauerunt dominum — siue mentiti sunt
domino — et dixerunt: \'non est ipse, cuius iudicio fient
omnia, sed fortuito haec omnia acciderunt neque euenient, quae
nobis prophetarum uoces minantur, nec uidebimus gladium nec
famem sustinebimus obsidionis et, quidquid locuti sunt prophetae.
in uentum locuti sunt et irrita omnia transierant nec
habuerunt responsum, hoc est oraculum, siue sermo dei non
fuit in eis\', ideo sustinebunt, quae sequens sermo describit.
audiat hoc ecclesia neglegens et prouidentiam dei refutans.
quod et gladium et famem sustineat, nisi uentura crediderit,
quae dicuntur.
Haec dicit dominus deus exercituum : quia
locuti estis uerbum istud, ecce ego do uerba mea
in ore tuo in ignem et populum istum in ligna
et deuorabit eos. Dixistis: prophetae fuerunt in uentum
nec uentura sunt, quae minantur; propterea, o propheta.
do uerba mea in ore tuo, quae ignis habeant potestatem
et populum istum in ligna conuertant, ut sermone tuo
et prophetia increduli concrementur.\' sic deus ignis consumens
dicitur, ut consumat in nobis, si super fundamentum Christi
aedificauerimus faenum, ligna, stipulam.
Ecce ego adducam super lon gentem de lon-
10 *Hier. 5, 13 18 *Hier. 5, 13 20. 21 Hier. 5, 14 22 cf. Dent.
4. 24 23 cf. I Cor. 3, 12 P 2 fnerunt] uiderunt V locuti add. s. u. P uentum]
locuti add. (s. u. m2) A,v eum Vulg. 3 nenient (n alt. s. n.
m2) A 5 fiant (u s. a) M fiunt v 6 fortuitu AVPv eueniant Ma.c.
9 transsierunt M 11 discribit P 12 hoc om. P heccła P neglens L
negligens Ap.c. 13 gladio P alt. et am. Y fame P sustineant
V,La.r. crediderint La.r. 16 dedi P 18 deuorauit MAa.c. uorabit
Vulg. fuerunt] locuti adj. v uentum] locuti add. s. u. Am2
21 conuerti MAVP conuertam v 22 propheta P 24 fenum VP
ligna foenum u stipula YP 25 adducam om. P
ginquo. domus Israhel, ait dominus, gentem robustam,
gentem antiquam, gentem, cuius ignorabis
linguam, nec intelleges, quid loquatur. pharetra
cius quasi sepulchrum patens; un uniuersi fortes. et
comedet segetes tuas et panem tuum, deuorabit
filios tuos et filias tuas, comedet gregem tuum et
armenta tua, comedet uineam tuam et ficum tuam
et conteret urbes munitas tuas, in quibus tu habes
f fiduciam, gladio. uerumtamen in diebus illis, ait,
non faciam uos in consumtionem.
\'Nequaquam multo
post tempore nec. ut falso creditis, prophetae uobis loquentur
in uentum, sed iam nunc adducam super uos gentem
Babyloniorum, quae ueniet de longinquo, gentem robustam\'
— pro quo in Hebraeo scriptum est \'ethan\' — ,\'gentem anti quam\'
— cuius quondam dominatus est Nebrod gigans —, lcuius
ignorabis linguam siue\' — ut in Hebraeo scriptum est - \'nec
intelleges, quid loquatur; est enim malorum
illos hostes habeas, quos possis rogare et qui tuas intellegant
preces\'.
quodque sequitur: pharetra eius quasi sepuiehrum
patens et in LXX editione non dicitur, Babyloniam
significat armaturam. nec dubium, quin regnum Assyriorum.
Babyloniorum. Medorum atque Persarum sagittandi peritissimum
sit. simulque describit uastitatem terrae Iudaeae
20 *Hier. 5, 16. v 3 intellegis LPAa.c. faratra (e s. a alt.) P 5 deuorauit
LMPa c. 6 comeditLa.c. 8 fiduciam habes v 9 uerumtamen] & add. MVP
in om. Ma c. &, Aa.c.m2 ait] dns (in mg.) add. M,v cum Vulg. 10 consumptionem
M,La.c. consummationem cet. v cum Yulg. 11 credetis La.c.
loqunntur Ap.c. 12 iam om. V 13 babyll. La.r. (passim) babil. M
14 ethan c etham codd. 15 nobod La.c. nemroth (m ex b; thpostea add.) A
nembroth P, (n ex m; th s. «. m2) V Nemrod v gigas APp.r. 16 siue ut]
sicut Uictorius 16 intellege∗s Z intellegis MAPa.c. 17 solatium A.Pa.c.
18 habeas hostes v 19 quoque MAa.c. faretra P 20 editionem P
21 quiin Aa.r. reggum Ma c. regum Aa.c. assiriorum V asyr. P
22 habil. MY 23 discribit P iudeae M iude VP
urbium atque murorum, quod gladio hostili cuncta capiantur
et tamen in tantis malis non eos perdat usque ad internecionem,
sed reliquias saluas faciat uel eorum, qui in Babylonem
ducti sunt dimissique ad culturam agrorum terrae Iudaeae.
uel eorum, qui post persecutionis ardorem uel fuga uel confessione
fidem domini seruauerunt.
Quodsi dixeritis: quare fecit dominus dens
noster nobis haec omnia? dices ad eos: sicut de re-
liquistis me et seruistis deo alieno — uel dis alienis
- in terra uestra, sic seruietis alienis in
terra non uestro. Grandis stultitia nescire, cur passi sint, .
cum tanta peccauerint, breuisque ad ambigentes responsio:
sicutseruistis deo alieno - id est Bahal - uel dis alienis
cunctarum gentium in terra Iudaea, sic seruietis dis
alienis in terra non uestra, hau dubium quin Babyloniis
atque Chaldaeae.
(si enim uos peregrina religio delectat, quid
necesse est longinquum errorem suscipere? habitate cum talibus
hereticis accipi, de quibus scriptum est: ex nobis
exierunt, sed non fuerunt exuobis; si enim fuissent
ex nobis, mansissent utique nobiscum, quod proiciat
de ecclesia hereticos dominus, qui multo tempore sub nomine
eius mendaciorum suorum simulacra uenerati sunt, ut foris
5. 19 *Hier. 5, 19 15 *Hier. 5. 19 20 *I Ioh. 2, 19 MAp.c.m2 abactione P peccoruni V 2 capiuntur P
3 internic(t)ionem V.LPa.c. 4 babylone LMAP 5 dimissisqae L
culturam agrorum] agriculturam v iudae VP 6 persequutionis Aa.c.
persecutiones M confessionem P 9 nobis ante dominus tr. Vulg.
dicis P 10 (=14. 15) diis MVP,La.r.Ap.c. alienis s. u L
12 qur La c. quur M sint s. u. L sunt VP 14 seruiuistis v\' 15 ccnctarum]
multarum P in terra om. P iudea V 16 baut A,La.c.
haud MV aut Pa.c. quiin Ma.r. babyloniis P,Am1 babjllonis La.c.
babiloniis M babylonis VfAm3,v 17 chaldeae (h s. u.) L chaldeis
(is ex ae) M caldeae (is s. ae) A 18 longincum M longinquo Aa.c.
suscepere La.c. 20 accepi La.c. 23 dns ante de tr. P
tritico.
sermone dictamus auertentes parumper aures, ne audiamus
iudicium sanguinis et interfectorum animas deploremus, qui
opinione uirtutum cotidie corruunt in superbiam et deo se
similes arbitrantur, ut aequalitatem, quam impia Arrianorum
heresis in filio negat, cunctis hominibus tribuant et ponant in
caelum os suum et nihil futurae sanctorum beatitudini amplius
derelinquant.
quorum furori respondimus, ut potuimus.
et, si dominus uitam dederit, plenius responsuri sumus. nunc
coepta carpenda est uia et dictandi commentarioli nec nimia
longitudine extendentes opus nec inmoderata breuitate auferentes
intellegentiam, quorum alterum onerat sensus legentium,
alterum praecidit studiosorum desiderium.
Adnuntiate hoc domui Iacob et auditum
facite in Iuda dicentes: audi, popule stulte, qui
non habes cor, qui habentes oculos non uidetis
et aures et non auditis! Multis modis peccantes retrahit
11 cf. Epist. 133 add. litteris maximam partem maiusculis: in
hieremiam propheta expl. liber primus- inc liber secundus L explicat in
hieremiam propheta commentariora lib •I• do gratias. incipit commentarioru
lib •II• M expHc in hieremiam propha
liti •II• dHѠ gratias amen emendaui (in gratias amen ntnis utifur)
A explicit liber •I• incipit liber •II• in hyeremia Y expiic in hiereili
prophet commentariorum lib •I• incip. in commentarioram lib secundus P
4 hieremia M hyeremia V 5 nec Ãa.c. 7 cottidiae La.c, om. V
11 derelinquat V respondimus post potuimus tr. P 15 honerat P
16 praecedit MVP,LAa.c. praepedit v 18 mite om. LVP,MAa.c.m2
20 trahit La.c. t add. P 21 relinquid P
oculos habent et non uident; aures habent et non
audiunt. similes illis fiant, qui faciunt
omnes, qui confidunt in eis.
proprie autem ad Iudam
loquitur et ad domum Iacob — Israhel enim multo iam tempore
in Assyriis exsulabat — simulque dat intellegentiam.
quod etiam absque praecepto naturali sensu debeamus intellegere,
quae recta sunt.
ergo non timebitis, ait dominus, et a facie
mea non dolebitis — siue timebitis —? qui posui harenam
terminum mari, praeceptum sempiternum,
quod non praeteribit. et commouebuntur et non
poterunt — siue turbabitur et non poterit — et
intumescent — siue sonabunt — fluctus eius et
non transibunt illud.
populo autem huic factum
est cor incredulum et exasperans et recesserunt
et abierunt et non dixerunt in corde suo: metuamus
dominum deum nostrum, qui dat nobis pluuiam
temporaneam et serotinam in tempore suo,
plenitudinem annuae messis custodientem nobis!
Narrat beneficia, ut ingratos arguat.
\'me\', inquit, \'non timebitis,
qui tanta uobis praestiti? non dilectionem desidero
perfectorum, sed timorem incipientium, qui posui harenam
terminum mari, qui tam potens elementum et immensos
gurgitum moles meo praecepto litoribus refrenaui iuxta illud.
quod scriptum est: praeceptum posuit et non
5, 22 21. 23 Hier. 5, 22 26 Ps. 148, 6 om. M 5 enimj antem V maltam La.c.
6 in assyriis ante multo tr. P inj eu
Jabat (s s. u.; o ex u) L epuiabat MV, (1 s. p) AP 7 sensum P 10 atenain
YP 12 commouebitur La.c. 15 illud s. u. A populi l.Aa.c.
autem (s. u.) L, om. cet. v 16 est postea add. A alt. et eras. A.
om. v cum Vulg. 18 nobis dat P 22 dilectionem dilectionemde
desidero (alt. de a. u.) L 23 arenam AVP 24 immensas a 25 praeeepto]
et add. codd. (exp. L)
et populus quondam meus suo uitio stultus effectus
non solum contemnit, sed et dulcem exasperat deum.
recesserunt\',
ait, ca me et mihi terga uerterunt et concito abierunt
gradu nec tacita eos retraxit conscientia, ut dicerent in cordibus
suis: metuamus eum, qui dat nobis pluuiam
temporaneam et serotinam! per quae omnia ostendi
bona plenitudinem annuae messis\', pro quo Aquilae
prima editio et Symmachus \'ebdomadas\' interpretati sunt; in
Hebraeo enim scriptum est \'sabaoth\', quod pro ambiguitate
uerbi et \'septimanas\' significat et \'plenitudinem\'.
Iniquitates nostrae declinauerunt haec et
peccata nostra prohibuerant bonum a nobis. Ergo
si quando et mare transcendit terminos suos et pluuia retrahitur,
nequaquam
non faciat, sed peccata nostra haec ad nos uenientia declinarunt,
ut ad alios pergerent, qui non peccauerunt.
\'et prohibuerune,
inquit. \'iam ueniens ad nos bonum iuxta illud. quod
secundum litteram scriptum est: mandabo nubibus, ne
pluant super eam imbrem\'. possumus autem imbrem
temporaneum et serotinum legem accipere et euangelium et
diuersas uocationes a prima hora usque ad undecimam, in
quibus operariis uineae unum uitae aeternae praemium pollicetur.
Quia inuenti sunt in populo meo impii insidiantes
quasi aucupes, laqueos ponentes et pedi-
15 d. Esai. 50, 2. 59. 1 19 *Eзai. 5. 6 22 cf. Matth. 20, 1—14 ex e) M 2 quendam Aa.c effeetus] & add. P 3 contemnet
La.c. 4 gradu abierant P 5 tacite VP os Pa.c. 7 quem P
ostendit v 8 bonam Av plenitadinae La.c. mensis V aqailaet
(t s* u., sed eras.) 31 9 simmachas MV ebdomas LMAa.c.m2
10 sabaot V 12 uestrae c cum Vulg. 13 uestra. et nobis c cum Vulg.
14 retrahetar La.c. 15 adpreaiata (bb s. dp) P 16 faciant Pa.r.
declinauerunt AP 20 plua-nt (a in ras.) L 21 euúangelium L
22 a] ad V 23 aeternae uitae v
cas ad capiendos uiros! sicut decipula plena auibus.
sic domus eorum plenae dolo. Ut declinaret ab
eis imber temporaneus et serotinus et bona omnia non uenirent.
causae subiciuntur, quia inuenti sunt in populo eius
impios\'.
non dixit \'iniquos\' et \'peccatores\', ut noua uult heresis, sed
impios . impietas aperte negat deum; iniquitas atque peccatum,
si confiteatur errorem, facile ad misericordiam flectit deum.
quodque nos diximus: insidiantes quasi aucupes et in
LXX non habetur, Aquila et Symmachus transtulerunt uerbum
\'iasir\' quasi rete aucupis, quod etiam, qui bonus inter eos
uidetur et rectus, instar aucupis tendat insidias, dum inuicem
se uenantur ad mortem et aliorum damnis atque dispendiis
suas conplent domos, ut impleatur philosophorum illa sententia:
omnis diues aut iniquus aut heres iniqui.
atque utinam ab his tantum fiant, qui uidentur foris esse et
quos dominus iudicat, et non in nostris conuenticulis impleantur,
quos possidet radix omnium malorum auaritia, ita ut uenientium
ad nos non ora contemplemur. sed manus!
Ideo magnificati sunt et ditati. incrassati
sunt et inpinguatiet praeterierunt sermones
meos pessime. causam non iudicauerunt, causam
— siue indicium — pupilli non direxerunt
--et indicium pauperum — siue iudicium - non
iudicauerunt. numquid super his non uisitabo?
Epist. 120,1. Tract. in Psalm. I p. 86, 18 Morin. Plat. Leg. V 12 p. 743 C.
Menand. fr. 294 Kock. Monost. 52 Mein. (cf. Otto, Sprichworter p. 119)
17 cf. I Tim. 6, 10 (cf. Otto, SprichwOrter p. 51) 22. 23 *Hier. 5, 2S P,La.c.Mp.c. utj car v 3 uenirent] & add. P 5 at
et Va.c. 7 ad om. P 8 quoque MAa.c.9 simmachus V uerbum
om. v 10 iarir V reete V aucupes MP 11 acupis M tendit Mp.c.
13 domus AV,Ma.c. phvlosoforum P 15 uident P 17 ita om. M
18 hora MV contemplamur P 19 magnificate P ingrassati P
(passim) 21 pr. causamj uiduae add. (s. «. m2) A cum rulg. iudicaueruntl
& add. P alt. causam-iudicanerant in mg. L 22 siuei
sibi Aa.c. populi P dixerunt MAP 23 et L.Ap.e., om. cet. v
dicit dominus, aut super gentem huiuscemodi non
ulciscetur anima mea?
Si uoluero annotare per siugula,
quae in Septuaginta editione praetermissa sunt, longum fiet.
\'qui tendunt,\' ait, \'insidias et aliorum nuditate laetantur, ideo
magnificati sunt et ditati.\' quia superiora fecerunt, incrassati
sunt et inpinguati iuxta illud, quod scriptum
est: incrassatus est et inpinguatus et recalcitrauit
dilectus. et praeterierunt sermones meos. quia diuitiarum
conscientia illud dixerunt de euangelio: anima, habes
multa bona posita in annos plurimos; requiesce,
comede, bibe, epulare!
praeterierunt autem in malum sui
cunctosque homines despicientes non posuerunt dei indicium
ante oculos suos. pupillum et pauperes contemserunt. pro
quo Septuaginta dixerunt \'uiduas\', quod in Hebraico non habetur;
\'hebionim\' quippe proprie \'pauperes\', non \'uiduas\' sonat.
quod autem sequitur: numquid super his non uisitabo?
dicit dominus. aut super gentem huiuscemodi non
ulciscetur anima mea? iam sunra dissertum est.
Stupor et mirabilia facta sunt in terra:
prophetae prophetabant mendacium - siue iniqua —
et sacerdotes adplandebant manibus suis et
populus meus dilexit talia! quid igitur facietis
in nouissimo — siue post haec —? Supra dixerat: ibo
ad optimates et loquar eis; forsitan ipsi
9 Lnc. 12, 19 14 *Hier. 5. 28 16 Hier. 5, 29 18 cf. p. 69, 17 sqq.
20. 23 *Hier. 5. 31 23 -Hier. 5, 5 La.c. nolaero Pa.c. 3 sint M.Aa.c. 4 ait] aut V
nuditatem La.r. 5 magnifij P 6 et om. M.Aa.c.m2 inpinguati|
sunt add. V 7 est Post inpmguatos tr. v recalcitauit (t pr. s. u.) L
9 eaaangelio La..r. 10 plurimos] multos v 11 bibe] & add. P 12 dispicientes
M, La.c. 13 pauperem V contempserunt La.r., cet.
15 hebionem M ebionim e 18 ulciscitur Pa.c. diseruimus (ex
iesertt) M dissertum P est om. MP,LAa c. 20 prophetabunt P,Va.c.
Upr. et om. P plaudebant La.c. 22 igitnr] ergo c 22 facietis]
fiet Vulg. 23 nouissimo] eius add. Vulg. 24 forsitam M
iugum, ruperunt uincula; nunc describit, qui
sint optimates, prophetae uidelicet et sacerdotes, quorum alii
futura praedicunt, alii facienda ex lege decernunt.
\'et ecce:
inquit, \'illis mendacium prophetantibus sacerdotes manibus
adplauserunt.\' et ut ostendatur nec populus esse sine culpa,
qui a talibus abducatur. scriptum est: et populus meus
dilexit talia, quondam meus. sed postquam dilexit, meus
esse desiuit. quid igitur facient, cum nouissimum indicii
tempus aduenerit siue captiuitatis necessitas? unde stupor et
mirabilia sunt, quod nec in principibus nec in populo inuentus
sit, qui recta sentiret.
Confortamini, filii Beniamin, in medio
Hierusalem et in Thema clangite bucina et super
Bethaccarem Icuate signum — siue uexillum —. quia
malum uisum est — siue apparuit — ab aquilone
et contritio magna! Hierusalem in tribu Beniamin sitam
nullus ignorat. Thecuam quoque uiculum esse in monte situm
et duodecim milibus
cernimus. inter hos alius uicus est, qui lingua Syra et Hebraica
Bethacarma nominatur, et ipse in monte positus. quod
ergo dicit, hoc est:
\'quia ab aquilone iam iamque uenturus est
Nabuchodonosor et imminet uicina captiuitas, o habitatores
Hierusalem, arma corripite et in Thecue bucina concrepate
Pa.c. hi magis v hii P confrigerant La c. -fring-
Pa c.2 discribit P,La.c. optimatis La c. 4 faciendam L faciendum
M, post ex lege tr. v et om. V. eras. M 7 qui a] quia et l
aducatur P et om. A 8 aet (s s. u.) L et cet. alt. dilexit] talia
add. v 12 sit] e VP sentirent M 14 bucinam P supexe P
15 betbaccaren Mp.r. (= p. 80, 1. 3) bethacarem P 1= p. 80, 1) Bethaeherem
u uexillum] signum (scil. LXX 16 aquilonem P
H sitam e Va.r. 18 thecuan A nincnlam P 19 daodice L
hierosolimis P,La.c., (v s. o pr. m2) A hierosolymis M ierosolimis V
cottidiae La.c. 20 alios LMa.c. 21 betbaccarim Lp.c. bethacar A
bethaccarma V bethacarama P Bethacharma υ ipsi Ma.c. 22 iamque om.
L, sed cf.p.65,17.68,8 23 nabucod.MP.La.c. nabaghod. (g exe:h s.u.)A
nabochod. V 24 arripite Mp.c. thecua MA V Ρυ concremate MPa.c.
ualeatis resistere!\' Beniamin interpretatur \'filius dexterae\'.
Thecua \'tuba\', Bethaccarem \'uilla uineae\'. haec omnia referamus
ad ecclesiam, ut, si deliquerit et persecutionis impetus
fuerit, se praeparet ad resistendum.
Speciosae et delicatae adsimulaui filiam
Sion. ad eam uenient pastores et greges eorum,
fixerunt — siue figent — in ea tentoria in circuitu:
pascet unusquisque eos, qui sub manu sua
sunt. sanctificate — siue parate — super eam bellum,
consurgite et ascendamus in meridie!
Describitur
pulchritudo Hierusalem, quae est ipsa Sion, ut aliud
totam urbem, aliud arcem urbis sonet. Sion enim \'arx\', id est
specula, interpretatur et speciosae mulieri conparatur; et quomodo
ad illam amatores, sic ad istam pastores conuenire dicuntur.
satisque eleganter in Hebraeo uerbum, quod quattuor
litteris scribitur \'res, ain, iod, mem\', si legatur \'reim\', \'amatores\',
si \'roim\', \'pastores\' significat, ut uel iuxta
pulchrae mulieris amatores uel iuxta euersionem urbis pastores
intellegantur, quorum alii scortum polluere festinant.
alii obsidere et subuertere ciuitatem. in pastoribus et gregibus
eorum principes sentiamus et exercitum Chaldaeorum.
figent autem tentoria sua in circuitu in obsidione urbis
et pascet unusquisque eos, qui sub manu sua
sunt, suas uidelicet turmas et numeros. qui principes siue
VP inpetus M 5 praepararent P 6 spet(c)iose VP delicate V deligte (c s. g) P adsimilaui MAVP
7 aioo] et add. v ueniant P 8 fient Pa.c. temptoria (p s. u.; o
ex u) M 9 pascent V,Ma.r. 10 eum Pa.c. 12 pulcritudo T
13 souetj sion & MVP,La.r.Aa.c.m3 insinuet esse v aRx M ar VP,Aa.c.
an id est om. u 14 speciosa P 16 in hebraeo eleganter P 17 ioth P
an rehim ? (c/. p. 39. 15) 18 roin P an rohim ? (cf. p. 39, 15)
at om. VP Ɔ-CA Ɔ-CHT∗V meP
metaphoram V,La,c. 20 pulluere Ap.c. 22 exercitus r
chaldeoram A,La.c. 23 temptoria (p s. u.) M in circuitu post
urbis tr. v 24 unusq; P 25 numerus P
bellum; domini enim imperium est. consurgite
et ascendamus in meridie, non per noctem et insidias.
sed plena luce pugnemus; nullus enim nobis potest resistere\'.
Uae nobis, quia declinauit dies, quia longiores
factae sunt — siue defecerunt — umbrae uesperae.
surgite et ascendamus in nocte et dissipemus
domos — siue fundamenta — eius! Illi dicunt:
surgite et ascendamus in meridie et clara luce pugnemus\':
isti respondent: uae nobis, quia longiores factae
sunt umbrae uesperae, secundum illud Uergilianum:
maioresque cadunt altis de montibus umbrae.
et est sensus:
(si per diem haec patimur, quid patiemur in
noete ? \' rursumque, qui supra dixerant: sanctificate super
eam bellum atque consurgite\'. nunc ipsi se prouoeant
ad bellandum dicentes: \'surgite et ascendamus in nocte,
ut sciant aduersarii non temporis uictoriam esse, sed uirium,
et dissipemus domos, quae frustra murorum firmitate
uallantur\'.
Quia haec dicit dominus exerieituum: caedite
lignum — siue ligna — eius, effundite — siue conportate
— circa Hierusalem aggerem! \'Idcirco\', inquiunt,
de uictoria securi sumus, quia praeceptum domini est imperantis
Chaldaeis: ligna succidite et futuris munitionibus aggerem
12 Verg. Eel. I 82. x3 16 Hier. 6. 4 18. 20 Hier. 6, 5 23 *Hier. 6, 6 om. P 2 est om. P 3 meridiem v 6 uesperi Mp.c.,c
cum Vulg. uespere A VP 7 noctem M,La.c. 8 domus LAP,Ma.c.;
sed cf. p. 45, 16. 77, 13. 81, 20 etc. eius add. υ eius] illius
H aesperi Mp.c. uespere VPv uirgilinum VP.MAp.c. 16 sanctificare
MP 17 consurgere P 18 bellumdum Pa.c. 20 domus A,Ma.c.
firmitatemL 22 cedite P 23 ligna] lingua Pa.c. eiuaj et add. v
cum Vulg. fundite Vulg. 25 inperantis P 26 chaldeis A.La.c
succindite V monitionibus Pa.c.
coronae esse capiendam, sed longa obsidione, ut postea legimus.
Haec est ciuitas uisitationis — siue mendex omnis
calumnia — uel oppressio — in medio
eius. sicut frigidam facit cisterna — uel lacus aquam
suam, sic frigidam fecit malitiam suam.
Praecipit dominus, ut arbores succidantur, ut fundantur per
circuitum aggeres, quia tempus uisitationis eius aduenerit, ut
recipiat pro peccatis suis, quorum maximum est
ut innocentem opprimat per calumniam.
quomodo ergo cisterna
uel lacus frigidam facit aquam suam, sic in medio Hierusalem
malitia, quae in ea est, omnem calorem perdidit uitae. et hoc
notandum, quod sancti spiritu feruentes appellentur, mala
autem frigida sint: unde et illud scriptum est, quod in nouissimis
diebus, quando multiplicata fuerit iniquitas, refrigescet
caritas multorum. quod puto et illud sonare: adsimulatus
sum descendentibus in lacum.
hoc autem Latinus lector
intellegat, ut semel dixisse sufficiat, \'lacum\' non \'stagnum\'
sonare iuxta Graecos, sed \'cisternam\', quae sermone Syro et
Hebraico \'gubba\' appellatur. in praesenti autem loco pro \'lacu\',
quem omnes similiter transtulerunt, in Hebraico \'bor\' dicitur.
Iniquitas et nastitas audietur in ea, coram
me semper infirmitas et plaga. erudire, Hierusalem.
ne forte recedat anima mea a te, ne forte ponam
te desertam terram inhabitabilem! LXX:
10 cf. Dan. 13, 53 13 Rom. 12, 11 15 cf. Ps. 118, 69. Matth. 24, 12
16 *Ps. 27, 1 25 *Hier. 6, 7. 8 add. v 2 coronae (a inras.) L c ̣ο̣ṛο̣ṇạṃ P corona cet., 0
3 est ėsL est om. V 4 uel] siue Vulg. laquus V 6 facit malitiam
7praecipit scripsi praecepit codd. v snceidantur] et add. υ
9 CITO- M CyKѠs. u ) A CYp
P 12 malitiae M,La.c. 13 sancto v spiritu] accensi add. v
appellantur V,La.c.Mp.c. malumP 15 refrigisce La.c. refrigescit Aa.c.
16 assimilatus V.Mp c. 17 dicentibus La.c. diseendentibus P 19 siro P
_
20 (=21) ebraico M gab L (an gob uel geb?) CaBBa V gabba P
lacu. V 21 bor r hor codd.
impietas et miseria audietur in ea contra faciem
eius. per omnem dolorem et flagellum erudieris.
Hierusalem, ne forte recedat anima mea a te, ne
faciam te inuiam terram, quae non habitetur, Per
haec discimus, quod flagellet dominus omnem filium, quem
recipit; et idcirco plagis atque tormentis eruditur Hierusalem,
ut corrigatur et non recedat anima dei ab ea et redigatur in
solitudinem. si quando igitur crebris angustiis subiacemus,
recordemur in consolationem nostri istius uersiculi: per omnem
dolorem et flagellum erudieris. Hierusalem.
Haec dicit dominus exercituum: usque ad
racemum colligent quasi in uinea reli quias Israhel;
conuerte manum tuam quasi uindemiator ad
cartallum! LXX: quia haec dicit dominus uirtutum :
racemate, racemate quasi in uinea reliquias Israhel;
reuertimini quasi uindemiator in cartallum
suum!
Alii in bonam partem, alii in malam haec dicta suscipiunt.
in bonam partem: \'cum uastata fuerit Hierusalem, reliquiae
saluae fiant\'. in malam sic: \'ne unus quidem racemus et
paruus botrus remaneat in uinea, omnia colligantur; et quodcumque
iuueneris, instar uindemiatoris in cartallum conice, ut,
quomodo ille racemos ad torcular, sic tu captiuos pertrahas
in Babylonem\'.
Cui loquar et quem contestabor, ut audiat?
ecce incircumcisae aures eorum — siue uestrae –
13. Rom. 9, 27. 11, 5 25 *Hier. 6, 10 L LXX 5 quod] quia v flageUat r dS P
6 recepit Pa.c. erudiretur FerudieturP 8 subiacemas] & add.P 9 con-
solatione VP 12 racimum La.c. (passim) irtm V 13 aindimiator La.e.
(passim) uindemiatur Va.c. 14 chartallum MV 15 racimate Pa.c.(bis)
uineam P 16 reuertemini v uinderaiatur M chartallum MAV.La.c.
(= lin. 21) 19 saluae s. u. m2 M fient Ap.c. nec P 20 colligentur υ
21 coice M,LAa.c. proice V colligite (llig s. u.) P collige v 22 quo
MV,LAa.c. ra,emos (o ex u) L racemus MVP,Aa.c. torcolar Aa.c.
captiuus VP.Aa.c. pertraharis P 23 babyIL La.r. (passim) babil. P
25 incircumcisa P.\'
et audire non possunt! ecce uerbum domini Non possunt audire, quia aures circumcidere noluerunt;
factum est eis in opprobrium et non suscipient
illud!
nec tamen uacat inpossibilitas supplicio, quae de contemtu
et infidelitate descendit.
si quis ergo dei uerba non
suscipit nec habet praeceptorum eius intellegentiam, incircumcisis
auribus est. simulque notandum, quod circumcisio in scripturis
tribus generibus appellatur: in praeputio. in corde et in
auribus; unde dicit et dominus: qui habet aures audiendi,
audiat. uoluntate ergo nostra uerbum dei non suscipimus;
et idcirco fit nobis in opprobrium, ut, quod datum fuerat ad
salutem, nostro uitio uei-tatur in poenam.
Ideirco furore domini plenus sum, laborani
sustinens. LXX: et furorem meum impleui et sustinui,
et non consumsi eum. Iuxta Hebraicum ex persona
prophetae dicitur, quod uenientem iram dei ante prospiciat
et plenus sit furoris domini et iracundiae et ultra sustinere
non possit nec pro peccatoribus audeat dominum deprecari.
iuxta LXX autem nouus sensus ponitur, quod ipse loquatur
dominus et dicat: furorem meum
peccatorem, et tamen retinuerit illum et non totum effuderit,
ut reliquiae saluae fiant. quod mihi uidetur sibi esse
contrarium; si enim conpleuit furorem suum, quomodo sustinuit,
ne conpleret?
Effunde — siue effudit — super paruulum um
14 *Hier. 6, 11 20 *Нier. 6, 11 22 cf. Iudd. 5, 13. Rom. 9, 27. 11, 5
25 *Hier. 6, 11 mg. M ecce-illud ex Vulg. suppleuit
Erasmus, om. codd. υ 4 uaccat V inpossibilitaa s. w. L contemptu
codd. (torr. L) 5 discendit P,La.c. 6 suscepit Ma.c. 7 quo i] quae c
iucircumcisio MVP,LAa.c. tribus generibus in acripturis v 9 et
om. Px dominus om. P 10 suscepimus MP,LAa.e. 11 fneratj
nobis. add. 9 14 sostenai L&.c. 15 consumpsi MA,La.c.. (con add. m2) P
sumpsi V 18 aadiat P 19 loquar V loquatur om. v 20 et-meum
om. La.c. 24 nec V 25 effudit| effundit MAV,La.c., υ
paruolum МPa.c.
foris et super concilium iuuenum simul; x i r
enim cum uxore capietur, senex cum pleno dierum
et transibunt domus eorum ad alteros, agri
et uxores pariter. Uel propheta praecipit in spiritu uenienti
Chaldaeo, ut effundat furorem domini super paruulos et innoxiae
quoque non parcat aetati, uel certe narrat, quid factum
sit super concilium iuuenum simul, qui ad repugnandum arma
corripuerant.
uir enim cum uxore capietur, dulcissima
inter se nomina pariter sentient captiuitatem, senex cum
pleno dierum. ergo senectus non est aetas ultima, sed eorum,
qui sunt \'pleni dierum\', quos nostro sermone appellamus
depositos\' siue \'decrepitos\'. sequitur: et transibunt domus
eorum ad alteros captiuitatis malo, agri et uxores simul,
ut et coniux ad hostes transeat et possessio. quidquid
iuxta litteram intellegimus super Hierusalem, iuxta intellegentiam
spiritalem referamus ad ecclesiam, si offenderit
deum.
Quia extendam manum meam super habitantes
terram, dicit dominus. a minore quippe
usque ad maiorem omnes auaritiae student et a
propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum.
et curabant contritionem filiae populi mei
cum ignominia dicentes: pax. pax! et non erat
pax.
Quod in Hebraico dicitur: extendam manum meam
super peccatores siue habitatores terrae, apud LXX
semper \'eleuabo\' scribitur, qui uterque percutientis est habitus
iuxta illud, quod scriptum est: et adhuc manus domini
extenta siue excelsa. habitatores autem terrae semper in
24. 25. 26 *Hier. 6, 12 27. 28 *Esai. 5, 25 s. iş m2) A consilium M cumVulg. 2 muliere
Vulg. alt. cum] con M plenom L 3 domos VP,La.c. 5 chaldeo A
7 consilium MV 9 sentiunt P 10 ergo ui M 11 pleni sunt MAVPC
12 domos VP 14 pr. et om. v coniunx Ap.c.m2 16 spiritualem
Ap.c.m2 offenderet La.c. 20 anaritia V et om. AV 21 ad om. P
22 curabunt v 23 dicentis Pa.c. 25 habitatoresj auctores P 27 et om. V
omnes student auaritiae secundum illud apostolicum:
radix omnium malorum auaritia. et a propheta
usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum, alii in
prophetando mendacium, alii peruerse interpretando legem dei;
dicit enim et in alio loco propheta: quaerite legem a sa-cerdotibus. \'et cum\', inquit, \'tanta facerent, prospera quaeque
meo populo nuntiabant et quasi curare cupiebant uulnus et
ignominiam filiae meae dicentes: pax, pax, cum pax omnino
non esset\'. hoc
qui diuitibus et eis, quos uident in honore maximo
constitutos, repromittunt prospera et clementem praedicant
deum magis illos supplicio et iracundiae praeparantes.
Con fusi si sunt, quia abominationem fecerunt?
quin potius confusione non sunt confusi et erubescere
nescierunt. Pressius hoc legendum est iuxta Hebraicum.
\'et cum,\' inquit, (tanta fecerint, numquid confusi sunt?
numquid erubuerunt in sceleribus suis? quin potius auxere
contemtum et erubescere nescierunt\' — \'nescierunt\' autem
hic posuit pro \'noluerunt\' — \'siue nimio contemtu et uitio
inoliti mali ne intellegere quidem potuerunt\'.
Quamobrem cadent inter ruentes, in tempore
uisitationis suae corruent, dicit dominus.
7 *Agg. 2,11 (12) 10 Hier. 6. 14 19 cf. II Par. 28, 22 20 Hier. 6, 15 V dicantar JPa.r. 4 maloruml est add. v 5 in
eras. A 6 prophetandum La.c. 6 interpretando peruerse P 11 et de L
intellegendnmj est add. v 12 eos codd. (corr. m2 A) maxime V
14 iracundia VP pronocantes V praeparantes alii prouocantes P
15 qui MV abhom. APp.c. 17 nescierunt] nescierunt autem hic
posoit pro noluerunt add., sed exp. L 18 et s. «. M cum in mg. M
19 potius] peccatum add. МAVPu 20 contemptum P contemptu V,La.c.,
(ex contentu) A,v eonteaptui (p postea add.) M pr. neseierunt s. u.
m2 A hie autem posuit nescierunt P 21 contemptu codd. (eorr. L)
22 nec Ma.c. 23 cadentes P 24 corruunt P
scientiam quidem habuere et sensum paenitentiae, propterea
cadent, qui prius stabant inter eos; qui uitiis suis corruent
et, cum uisitationis et poenae eorum tempus aduenerit, cunctis
ruentibus sociabuntur\'. grandis autem impietas non solum non
cauere, sed nec intellegere uelle peccata et nullam habere
distantiam bonorum malorumque operum.
Haec dicit dominas: state super uias et uidete
et interrogate de semitis antiquis, quae sit
uia bona, et ambulate in ea! et innenietis refrigerium
— siue purificationem — animabus uestris.
et dixerunt: non ambulabimus — siue non ibimus
— . et constitui super uos speculatores; audite
uocem tubae! et dixerunt: non audiemus.
ideo audite
— siue audierunt — gentes et cognosce, congregatio
- siue qui pascitis greges aut iuxta Symmachum:
et cognoscite testimonium, quod in eis
est—, quanta ego faciam eis! audi terra! Euangelica
parabola, si fuerit intellecta, huius loci praebebit intellegentiam;
in qua negotiator bonus omnes uendere dicitur margaritas, ut
de pretio earum unam emat pretiosissimam margaritam, quod
scilicet per patriarchas et prophetas ueniamus ad eum, qui
dicit: ego sum uia.
standum est igitur in prophetis et diligentissime
contemplandum et interrogandum de -semitis antiquis
siue sempiternis — quae multorum sanctorum sunt tritae
uestigiis, quae significantius Graece appellantur
quae sit uia bona in euangelio, et ambulandum in ea; quae
uia cum inuenta fuerit, praebet refrigerium siue purificationem
-0 cf. Matth. 13, 46 23 Ioh. 14, 6 26 *Hier. 6, 16 27 cf. Marth. 7, 14 Мp.c. 2 habuerunt v 3 corruunt Mpx. 4 paenae M paene V
j malitiarumque P 12 ambulauimus MAPa.c. 13 specnlatores] k dixi
add. s. u. m2 A 14 aadiemar V 15 cognoscite P 18 quantam Pa.T.
enuangelica L (passim) euangelicam P 19 parabala V,La.c. parabo-
lam (o ex u) P fuerint P praebit (e s. i) intellectum P 26 rpibo
MP TPIBO A Y
animabus credentium. at illi e
ambulabimus per uiam euangelii proprie hoc propheta
dicente de perfidia Iudaeorum.
statimque infert: cet constitui
super uos speculatores\'—hau dubium. quin apostolorum
indicetur chorus iuxta Hiezechiel: fili hominis, speculatorem
te dedi domui Israhel -, \'et praecepi, ut audiretis
uocem tubae uel mandata euangelii uel doctrinam apostolorum
iuxta illud Isaiae: in montem excelsum ascende, qui
euangelizas Sion; exalta sicut tuba uocem tuam,
qui adnuntias Hierusalem\'.
qui dixerunt: non audiemus
et inuitati ad cenam noluerunt uenire; propterea dicitur:
audite, gentes! quod secuti sunt et apostoli, quando loquuntur
in Lycaonia: uobis quidem oportebat primum
loqui uerbum dei; sed quoniam repellitis illud et
indignos uos iudicatis aeterna uita, ecce conuertimur ad
gentes.
et cognosce, congregatio, nequaquam
Iudaica. sed omnium nationum siue, qui pascitis greges,
episcopi et presbyteri et omnis ordo ecclesiasticus, uel c ognoscite
testimonium, quod in eis est; testimonium
enim dei fidele, sapientiam praestans paruulis. quibus
loquitur et dominus: noli timere, grex paruule, et: ecce ego et pueri mei, quos mihi dedit deus. \'cognoscite
ergo, quanta faciam populo non credenti.\' quodque infertur:
10 Hier. 6, 17 11 cf. Matth. 22, 3. Luc. 14, 16—20 12 Hier. 6, 18
13 *Act. 13, 46 16 Hier. 6, 18 17. 18 *Hier. 6, 18 19 *Ps. 18, 8
21 *Loc. 12, 32 22 *Esai. 8, 18 LMa c. 2 ambulauimus P,LMAa.c. uiam] contra iudeos
add. P 4 haud MA V haut (h s. u.) P 5 indicetur (e ex i) 1.
(a s. e) M iaxtaj illud add. s. U. m2 Å hiezechielis MV,La.r.
iezechielig AP Ezechielem u filii LMAa.r. 6 praecipi LMa.c.
aadieris (e s. i alt.) P 8 esaiae MV,Pac. 11 caenam A 12 locuntur
VP 13 lieaonia La.c. lvconia V Lichaonia P 14 qaoniam] quia
reppellitis A repellistis V,Ma.r. reppullistis P illos V 15 aeternae
sitae VP.Ap.c., υ 17 iudaicam P 20 di om. V paruolis M 21 nolite
VP temere Ma.c. 22 ecce] &č P (passim) 23 infert P
principio Isaiae legimus: audi, caelum, et auribus percipe,
terra, quae scilicet dominus facturus sit populo Iudaeorum.
Ecce ego adducam mala super populum istum.
fructum cogitationum — siue auersionis — eius, quia
uerba mea non audierunt et legem meam proiecerunt.
\'Mala\' appellat supplicia poenasque patientium non super gentes,
quae uocantur ad euangelii ueritatem, sed super populum, qui
respondit: non audiemus. et recepturus est fructum cogitationum
siue auersionis suae dicente Dauid: labores manuum
tuarum manducabis. causaque perspicua, quia
uerba domini non audierint et legem eius abiecerint.
Ut quid mihi tus de Saba adfertis et calamum
suaue olentem de terra longinqua? holocausta
uestra non sunt accepta et uictimae uestrae non
placuerunt mihi. Quod tura de Saba ueniant, nemo dubitat;
unde et illud Uergilianum est: centumque Sabaeo ture
calent arae. \'calamum\' autem. quod Hebraice dicitur \'cane\'.
pro quo LXX et Theodotio
uenire longinqua propheticus sermo demonstrat, ut intellegamus
Indiam, de qua per Mare Rubrum plura ueniunt aromata. hoc
genas pigmenti medici x
11 *Ps. 127, 2 18 l\'erg. Aen. I 416. 417 19 Hier. 6. 20 20 *Hier. 6. 20 V.Aa.c. 3 terram P 6 adaersiones Ma.c. aaersiones V a.c.
9 quid F 11 adaersionis M manam Jf.Pa.c. 13 aadief P abiecerunt
P,Aa.c. 14 thus Ap.c. (passim) sabaa V 15 snaui Pa.c.
holoeaatomata Vulg. 16 pr. uestra (s. u.) L autem cet. mihi ante
nestrae tr. MAVP, ante non tr. v 17 sabaa V,LMa.c. 18 uirgillianum
VP,Ap.c. est (s. u.) L, om. eet. v sabeo LM sabeo V 19 calent
arae] calenre Pa.c. 20 quo] & add. P theodotion Y cynamum P
cinamomam (mo s. u. m2) A cinnamomam r (x ιννάμωμον LXX) 21 longinquam
P demonstrat] testatar v 23 KaCIiaN (kastian s. u.) MA
KaCV KACTAN P CYpL YP, (tirontae s. u.)
MA (alius liber cassian sirintos in mg. m2 A) (Observationum
libri XII. Antuerpiae 1584 p. 93 sq. )
sunt, suauissimi odoris pigmenta confertis et holocausta succenditis,
qui meam in lege non facitis uoluntatem\', iuxta quod
supra dictum est: uerba mea non audierunt et legem
meam proiecerunt.
hoc autem proprie conuenit his, qui
de rapinis et nudatione miserorum offerunt sacrificia et elemosynis
ex iniquitate se putant redimere peccata dicente
scriptura: redemtio animae uiri propriae diuitiae,
quae non de iniquitate, sed de labore et iustitia congregantur.
Propterea haec dicit dominus: ecce ego dabo
in populum istum ruinas et ruent in eis — siue infirmitatem
et infirmabuntur in ea - patres et filii
simul, uicinus ac proximus et peribunt. Impleta uidemus
omnia, quae dominus illi populo comminatus est: cotidie
enim ruunt in blasphemiis suis nihilque in se habent forte,
sed omnis apud eos infirmitas est.
filii patrum sequuntur
blasphemias et cotidie recipiunt illam inprecationem: sanguis
eius super nos et super filios nostros; et non solum
ipsi, sed et uicini et proximi eorum, omnes, qui legem et
prophetas sequuntur iuxta occidentem litteram et non iuxta
spiritum uiuificantem, et omnes pariter peribunt, quia pariter
peceauerunt.
Haec dicit dominus: ecce populus uenit de
terra aquilonis et gens magna consurget a finibus
terrae. sagittam et scutum — siue xibynnam — arripiet:
crudelis est — uel inpudens — et non misere-
cf. Dan. 4, 24 8 *Prou. 13, 8 11 *Hier. 6, 21 17 Mattb. 27, 25
20 cf. II Cor. 3, 6 25. 26 *Hier. 6, 23 om. V unguenta A 2 conficitis V 5 hoc-conuenit in mg. P
propria P 6 elemosini3 A V,La.c. aelimosinis P eleemosynis v 7 sese t
redemere La.c. posse add. v 8 redemptio eodd. (corr. L) 9 & S. u.
eras. A iustitiae A 11 in infirmitate (in alt. s. u.; i quart. ex a) N
infirmitate P 12 patres om. VP, LMAa.c. 13 nicinos Aa c.m2 ac] et Vulg-
proximos Aa..c.m2 et om. Vulg. uideamus LAa.r. 14 cottidie Y
16 (= 20) secuntur MVP 19 eorum] et add. v 21 sp-m L quia] omnes
add. v 24 et s. «. M 25 zebyanam Μυ zibinnam A VP (LXX)
bitur; uox eius quasi mare sonabit et super equos
ascendent praeparati quasi uir ad proelium aduersum
te, filia Sion. Proprie hoc de Babyloniis prophetatur,
qui uenturi sunt contra populum Hierusalem, et omnis armaturae
ordo describitur et impetus proeliantium, ut uocis terrore
concussi agant paenitentiam et clementissimum placent
deum.
denique dat occasionem rogandi, dum dicit: aduersum
te, filia Sion. possumus hoc testimonio abuti persecutionis
tempore, quando omnis aduersum nos diaboli rabies
concitatur nullaque misericordia est et quasi uehementissimi
maris fluctus ita opprimunt resistentes.
Audiuimus famam eius, dissolutae sunt
manus nostrae; tribulatio apprehendit nos, dolores
quasi parturientis. Respondet populus, cui propheta, immo
per prophetam dominus Babylonios comminatus est, quod,
antequam ueniant, timore superati sint nec possint eleuare
manus et angustia eos conprehenderit quasi dolor parturientem;
6,23quo dolore nihil adfirmant grauius, quae senserunt.
Nolite exire ad agros et in uia ne ambuletis, quoniam gladius inimici, pauor in circuitu! Docet
euangelium non esse exeundum in agrum nec de tectorum
altitudine descendendum, sed audiendum illud: in monte
saluum te fac, ad quem in Isaia et Michea iubemur currere
atque conscendere. praecipitur autem iuxta litteram, ne
Esai.2, 3 Mich. 4. 2 P,Ma.c. et om. V 2 ascendant Ma.c. 4 omnes L,Ma c.
5 discribitur P 7 occansionem MLPa.r. 8 perseqantionis Aa.c.
9 temporis Pa.c. omnes LMAa.c. aduersus ΜΑυ 10 concitata P
13 ure (n s. u) & P nos s.u.m2M 14 quasi] nt Vulg. parturientem
Ap.c., υcum Vulg. respondet scripsi respondit codd. c 15 babilonios
Y Babyloniis add. P quia v 16 sunt P
elleuare Y 17 angustiae Pp.c. compraehendat (at in ras.) M
conprehenderint P 21 non om. P exuendum V 22 discendendum
P,La.c. 23 te a. u. P esaia V,Aa.c.
munitionibus.
Filia populi mei, accingere cilicio et conspergere
cinere; luctum unigeniti — siue dilecti —
fac tibi, planctum amarum — siue miserabilem ,
quia repente ueniet uastator — siue miseria — super
nos — siue super uos —! Quia supra dixerat: nolite exire
ad agros et in uia ne ambuletis, quoniam gladius
inimici, pauor in circuitu, et fugam quoque prohibuerat,
docet, quid facere debeant, ut conuertantur scilicet ad paenitentiam
et hanc firmissimam et securam habeant armaturam.
ubi nos diximus: luctum unigeniti fac tibi, pro unigenito\'
in Hebraico scribitur \'iaid\', quod magis \'solitarium\' quam
\'unigenitum\' sonat. si enim esset \'dilectus\' siue \'amabilis\', ut
LXX transtulerunt, \'ididia\' poneretur, quod et Salomoni deus
nomen inposuit. nihil autem dolentius quam unum uel solum
perdere filium.
illudque, quod nos interpretati sumus: quia
repente ueniet uastator siue miseria super nos, LXX
super uos posuerunt, cum multo deus misericordius dixerit,
ut. quidquid super suum uenturum est populum, super se
quoque uenire testetur. \'uastatorem\' autem proprie uelNabuchodonosor
uel diabolum significat.
Probatorem dedi te in populo meo robustum
et scies et probabis uiam eorum. omnes isti principes
declinantes - siue inoboedientes —, ambulantes
6, 26 15 cf. II Reg. 12, 25 17 Hier. 6, 26 18. 19 *Hier. 6, 26
25 *Hier. 6, 28 om. v firmissimia v 2 monitionibos Ma.c. 5 plantum
L,Va.c. miserabile V 6 uenit MAVP 8 nia M uinea P
10quid]quaeP12dicimus_codd.
10 quidj quae P 12 dicimus P 13 scripitur M iaid v aid codd.
solitario Ma.c. 14 delectus IMa.c. 15 idia A V,LPa.c.m2 idiae M
idid v salamoni LM 17 filiorum AVP,Ma.c. -que] quoque t
summus Ma r. 19 multos deos P misericordis La.e. miserabiiius
MVP,Aa.c.m3 20 aeaturua Ma.c. 21 uastator V naboch. (h s. u.)
A nabugod. Pa.c. 23 robusto La.c. 24 scieas F 25 inobedientes
La.c. fraadolenter Âa.c.
fraudulenter - siue peruerse —, aes et ferrum; uniuersi
corrupti sunt. defecit sufflatorium in igne — Quem
significantius Graeci consumtum
est plumbum, frustra conflauit conflator — siue
argentarius —: malitiae enim eorum non sunt consumtae.
argentum reprobum uocate eos, quia dominus
proiecit illos!
Datur propbeta populo incredulo probator
robustus\', quod Hebraice dicitur \'mabsar\'. quod uel \'munitum\'
iuxta Aquilam uel \'clausum\' atque \'circumdatum\' iuxta Symmachum
et LXX sonat instar urbis firmissimae, ut nullas
populi pertimescat insidias, ut, cum probaueris\', ait, \'et scieris
uiam populi delinquentis, tunc intellegas argentum aere commixtum
nulla posse ratione purgari\'. quomodo enim plumbum
miscetur metallis. quae adultera sunt atque uiolata. ut materia
separetur aliena, et, si forsitan purgata non fuerit, plumbum
omne consumitur et in nihilum redigitur, ita omne eloquium
doctrinarum et sermo propheticus perit in his, qui audire
contemnunt.
dicamus et super his, qui sicut aspides surdae
obturant aures suas, ne audiant uoces incantantium. frustra
enim conflauit argentarius siue conflator; malitiae
enim eorum non sunt consumtae. unde nequaquam
\'argentum\', sed \'argentum reprobum\' sunt uocati, quia dominus
abiecit eos. principes autem sunt a domino recedentes
siue inoboedientes, qui peruerse ambulant et frandulenter.
Uerbum. quod factum est ad Hieremiam o do-
6, 27 18 cf. Ps. 57, 5. 6 19 *Hier. 6, 29 20 Hier. 6r 29 22 Hier.
6. 30 *Hier. 6, 30 ignem M quod APp.c. 3 V
P \'apellant M consumptum codd. (p ezp. L) (° lin. 5
et 21) 6 aoeat Y 10 nt] t L nullius P 11 populi] hostis P per-
timiscat Ma.c. pertimescunt P nt] et v 12 nare A.La.c. 13 ratione
posse MAV Ρυ 16 omne s. u. P consumetur Ap.c.
redigetur AVP,Ma.c. 17 periit P 18 aspide VMa.c. sordae Ma.c.
19 opdnrantia Ma.c. obdarant F andeaat M 20 enim eras. A malitia
P 23 eiecit P 24 inobidientes La.c. (== p. 94, 22)
mino dicens sta in porta domus domini et praedica
— uel lege — ibi uerbum istud et dic: audite uerbum
domini, omnis Iuda, qui ingredimini per portas has,
ut adoretis dominum ! Hoc in editione LXX non habetur,
sed de Theodotione ex Hebraico additum est.
imperatur autem
prophetae, ut stet in porta domini, per quam ad orandum
dominum ingreditur populi multitudo, ut per hanc occasionem
possint audire, -quae dominus praecipit. per quod intellegimus
duritiam populi Iudaeorum, quod quasi mendaces atque uaesanos
habuerint prophetas, dum per occasionem et celebritatem
loci audire coguntur uerba domini et non propter hoc, quod
uerba sint domini.
Haec dicit dom inus exercituum, deus Israhel:
bonas facite — siue dirigite — uias uestras et studia
uestra — siue adinuentiones uestras — et habitabo
uobiscum in loco isto siue habitare uos faciam in loco
isto.
medicamine. quando autem dicit: bonas facite siue corrigite
uias uestras, ostendit eas esse peruersas et nihil in
se habere boni.
et quia naturale est, ut unusquisque genitae
diligat solum et nihil dulcius habeat patria, pollicetur praemia
oboedientibus. \'habitabo,\' inquit, \'nobiscum, ut securos de
habitatione uos faciam, siue uos ipsos\' — iuxta Symmachum
— \'firma habitatione fundabo\', qui ait: et confirmabo
uos in loco isto.
Nolite confidere in uerbis mendacibus dicen-
18 Hier. 7, 3 *Hier. 7, 3 22 Hier. 7. 3 24 ♦Hier. 7, 3 P per et has om. P 5 hebraicum Ldla.c. impereat
P 6 stat Pa.c. sit F ad (s. u. m2) MA adorandum MAv ;
an rectius ? ef. lin. 4 7 occansionem M,LPa.r. 8 praecepit P,Mp.c.
9 quod] quia c uesanos FP 10 haberint P occansionem Ma.r.
hoccas. P 11 cogunt t. non om. V 14 derigite Ma.c. studia-et
3. v. L 16 habitare nos] habitatores Y 17 omnes V,Mp.c. 19 eas
om. P 21 pollicentar Mp.c. pollicitur P 22 securus V 23 habitationibus
P 24 qui ait eras. M 26 fidere Y mendacii Vulg.
tes: templum domini, templum domini, templum domini
est! quoniam, si bene direxeritis — siue direxeritis
— uias uestras et studia uestra, si feceritis indicium
inter uirum et proximum suum, aduenae et pupillo
et uiduae non feceritis calumniam — siue non
oppresseritis eos — nec sanguinem innocentem effuderitis
tis in loco hoc et post deos alienos non ambulaueritis
in malum uobismet ipsis, habitabo ucobiscum-siue
habitare uos faciam — in loco isto, in terra, quam
dedi patribus uestris a saeculo usque in saeculum.
Hoc, quod LXX in huius capituli addidere principio:
in uerbis
mendacii, quae uobis omnino non proderunt, in
Hebraico non habetur. praecipit autem et tunc populo Iudaeorum
et hodie nobis, qui uidemur in ecclesia constituti. ne
fiduciam habeamus in aedificiorum splendore auratisque laquearibus
et uestitis parietibus marmorum crustis et dicamus:
templum domini, templum domini, templum domini
est. illud enim templum domini est, in quo habitat uera fides,
sancta conuersatio omniumque uirtutum chorus.
denique infert:
‘Si rectas feceritis uias uestras et cogitatio uestra
non abierit post errorem et secuti fueritis iustitiam et malum
non effeceritis neque effuderitis sanguinem innocentem
simplices quosque scandalizantes et post deos alienos
non ambulaueritis ritis peruersa adorantes dogmata, quae de
uestro corde simulastis in malum uobismet ipsis, uel
17 Hier. 7, 4 20 *Hier. 7, 5 22 *Hier. 7, 6 23 cf. Matth. 18, 6 etc.
Hier. 7, 6 24 cf. Hiob 13, 4 25 Hier. 7, 6. 7 tert. templum dñi s. u. L, om. V 2 pr. direxeritis Uictoriuscum
Vulg. dixeritis codd. v alt. dixeritis P,Ma.c. 4 saam] eias Vulg.
alt. et om. P popillo Ma.c. 6 effanderitis P 9 isto loco c
10 seculo Mp.r. & add. MV cum Vulg. 11 quod om. P huius]
unius P 12 quae] quos P 13 praecepit AVP,La.c.Mp.c. 14 uidemus
y 16 chrustis AP,La.r.Mp.e. 17 pr. plum dni tem s. u. L
18 habita MVa.c. 21 babierit V,La.c. sequnti Âa.c. iustitia i
22 effeceritis MP feceritis c effunderitis M 23 quoque MAVP
non add. (s. u. m2) М,v scandalizaueritis Mp.c.m2
et in terra, quam dedi patribus uestris, apostolis uidelicet
et apostolicis uiris, uel certe firma statione habitare
uos faciam a principio usque ad finem.
’ potest hoc et illis
uirginibus conuenire, quae iactant pudicitiam et inpudenti uultu
praeferunt castitatem, cum aliud habeat conscientia, et nesciunt
illam definitionem apostoli uirginalem, uti
et spiritu. quid enim prode est corporis pudicitia animo constuprato,
si ceteras uirtutes, quas propheticus sermo descripsit,
non habuerit?
Ecce uos confiditis uobis in uerbis mendacii
— uel mendacibus -, quae non proderunt uobis:
furari, occidere, adulterare, iurare mendaciter, libare
Bahalim et ire post deos alienos, quos ignoratis. et
uenistis et stetistis coram me in domo hac, in qua
inuocatum est nomen meum, et dixistis: liberati
sumus — siue desiuimus — eo, quod fecerimus omnes
abominationes istas.
Frustra eos in templo habere fiduciam
sequentia peccata demonstrant. quid enim prode est audacter
ingredi limen domus dei, erecta stare ceruice et non solum
cor sed et manus habere pollutas furto, homicidio, adulterio,
periurio, sacrilegio et cultu eorum deorum. quos nescias? haec
spiritaliter accidere in ecclesia nemo dubitat, quando praesentis
temporis considerantes felicitatem sua peccata non reputant et
latere arbitrantur deum, quia non statim uindicta consequitur:
quin potius in tantam prorumpunt amentiam, ut liberatos
17 *Hier. 7, 10 L scilicet u 3 certej in adcl. P habere M
4 potem ra.c. 5 inpatenti Ma.c. inpadendi Pa.c. uulto Ma.c. 6 praeleraut
Pa.c. habeant P 7 diffinitionem P 8 prode est LA et cod.
Monac. 14425 prodest eet. (= lin.19); cf. p. 22, 14 pndititia. Max.
eenstaprata jP 9 discripseit P 11 uerbisj sermonibus Vulg. mendaciis.P
12 nei in ras L siue cet. c qui LMV,Aa.c., Vulg. 13 furati]
fornicariP adalterari Pp.e. cum Vulg. libera Pa.c. 15 stitis La.c.
17 faceremus Ma.c. 18 liabomin. L abomnin. M abhomin. Ap.c. 20 recta P
23 spiritualiter Ap.e. accedere Pax. ecclesiam P dubitet P
Numquid spelunca latronum facta est domus
ista siue mea —, in qua inuocatum est nomen meum.
in oculis uestris? ego, ego sum, ego uidi, dicit dominus
. De hoc loco in euangelio adsumtum puto: scriptum
est: domus patris mei domus orationis uocabitur:
uos autem fecistis eam speluncam latronum siue.
ut in alio euangelio scriptum est. domum negotiationis.
ecclesia dei uertitur in speluncam latronum, quando furta.
homicidia, adulteria, periuria, sacrilegium, hereseos adinuentio
et omnia in ea scelera uersantur, quando auaritiae facibus
principes inardescunt et regum quondam opes uile aut certe
non uile palliolum possidet. unde infert: ‘ego. ego sum.
ego
uidi. dicit dominus; mei oculi contemplati sunt, quod uos
putatis occultum. tenebrae thesaurorum meam non fugiunt
conscientiam\'. qui. cum diues esset, pro nobis pauper factus
est, nunc in nostris diuitiis erubescit et dicit: uae uobis
-diuitibus, qui habetis consolationem uestram!
Ite ad locum meum in Silo, ubi habitauit
nomen meum a principio, et uidete, quae fecerim ei
propter malitiam populi mei Israhel ! Ex praeteritis docet
praesentia et dieentibus: templum domini, templum
21, 13. cf. Marc. 11, 17. Luc. 19. 46 9 Ioh. 2, 16 14 Hier. 7, 11
17 cf. II Cor. 8, 9 18 *Luc. 6, 24 23 Hier. 7. 4 P 3 numquid] ergo add. Vulg. 4 uocatum V
5 (= 14) pr. ego] sum add. P 6 (== 9) euuangelio L ad(s)sumptum
- P exp. L) codd. ee s. u. add., sed eras. M putoj ubi in mg. add. M
quod add. s. u. m2 A 7 esse Ma.c. 8 illam s. u. m2 M
in alio in mg. m3 M euangelio alio P 11 sacrilegia periuria r
haereseos L adinuentio] habentur add. s. v. M 12 in ea s. u. LA
faucibus Ma.r. 13 opna V 14 ande] & add. P 15 oculi
mei t- 16 thenaaurorum MAa.r. 17 pauper pro nobis r effectus
P 18 dicet Ma.c. 19 quia V 20 babitabit M 23 alt.
templum s. v. L
domini, templum domini et pretiosae domus
gaudentibus Silo, ubi primum fuit tabernaculum dei, recordatur
historiae. de qua in psalmo scriptum est: et reppulit tabernaculum
Silo, ut, quomodo ille locus in ruinas cineresque
conlapsus est, ita et templum corruat, cum similium habitatio
fuerit peccatorum. sicut igitur Silo templi exemplum est, ita
templum nobis, quando tempus aduenerit illius testimonii: putas,
ueniens filius hominis inueniet fidem super
terram?
Et nunc, quia fecistis omnia opera haec,
dicit dominus, et locutus sum ad uos mane consurgens
et loquens et non audistis et uocaui uos et non
respondistis, faciam domui huic, in qua inuocatum
est nomen meum et in qua uos habetis fiduciam, et
loco, quem dedi uobis et patribus uestris, sicut feci
Silo, et proiciam uos a facie mea, sicut proieci omnes
fratres uestros, uniuersum semen Ephraim.
Hoc. quod
posuimus: mane consurgens et loquens, in LXX non
habetur. mane autem consurgit deus, non quod aliquod ei
tempus absque diluculo sit, sed quo post noctis quietem
uiribus corporis instauratis anima hominum uegetior sit et
nequaquam uoluptatibus occupata cibique desiderio audire et
facere ualeat, quae dicuntur.
unde et illud in psalmo legimus:
mane exaudies uocem meam. mane adstabo tibi et
uidebo:et in Isaia: de nocte — siue diluculo — consurget
spiritus meus ad te, deus, quoniam lux
18 Hier. 7, 13 *Hier. 7, 13 24 Ps. 5, 4 (4. 5) 25 *Esai. 26, 9 s. u. L alt. domini] est add. v 2 (== 6) selo
MAa.c.recordatur1 in add. P 3 historia Pp.c. repulit Ma.c.
4 selo Pa.c. 6 templo Ap.c. 7 putans V 8 ueniens] uenia P 10 opera
s. M. m2 A 12 uocaui uos] uocab(u)imus MP(A)a.c.m2 14 pr. et
om. P dhabetis uos La.c. 15 locum codd. (corr. A) 16 selo Ma.c.
proiecit L 17 ephraim cod. Atrebatensis 314 a.c.m2 effraim O p.c.m2
(cf. p. 99, 8) israhel ceL quod] nos s. U. add. m3 A 19 quo
20 (== 25) deluculo Lax. quod P,Ap.c.m2 21 uegetatior Ap.c. 24 pr
mane? et add. V 25 esaia MVP,Aa.c. consurgit La.c. LXX
appellat et non noctis neque tenebrarum nec dormientes,
sicut et ceteri dormierunt, qui dei mandata non sentiunt. quia
igitur deus uocauit eos de nocte consurgens, ut et ipsos de
tenebris liberaret, comminatur eis similia se esse facturam
templo in Hierosolymis, quae fecit loco Silo, ubi primum fuit
tabernaculum, ut peccata similia pari sententia feriantur.
et
quomodo proiecit dominus semen Ephraim, id est decem tribus.
quae uocabantur Israhel et habebant principes, propter Hieroboam,
filium Nabat de tribu Ephraim, quae eadem appellabatur
tribus Ioseph, sic etiam Hierusalem et tribum Iuda cum Beniamin
se abiecturum esse testatur. abiecit igitur Silo, abiecturus
et templum; abiecit decem tribus, abiecturus et duas.
quidquid illi populo dicitur, intellegamus et nobis, si similia
fecerimus.
Tu ergo noli orare pro populo hoc nec
adsumus pro eis laudem et orationem — siue nec
roges, ut misericordiam consequantur,— et non obsistas
mihi, quia non exaudiam te. Ne uideatur rogans
propheta non inpetrare, quod postulat, praecipit deus. ne pro
populo peccatore et nullam agente paenitentiam deprecetur.
quod autem dicit: et non resistas mihi, illud ostendit.
quod sanctorum preces irae dei possint resistere.
unde et
15. 16 17 *Hier. 7, 16 22 *Hier. 7, 16 P 3 dormiunt MAV Ρυ 4 ut] ipsos
ut add. V ipsos] eos v 5 comminatur L,m3A cum commmatus
cet. est add. m2 A ei codd. (co-rr. LA) 6 hierosolimia MV.La.c.
hierusolimis P locum LP,MAa.c. loco in (cf. p. 97, 20) Englebrecht
selo MAa.c. 8 efraim MV effraim P 10 nabath A V υ nabaht P
efraim M efiraim P 11 et om. Y 12 abiectarum Ap.c.seadd.
s. u. A abiecit] abiectus V legitur La.c. silo] et add. ,
13 et] est V 14 etj in add. s. u. A de add. v si s. υ. L 16 nulli
La.r. ne P 18 consequatur v 20 impetrarit Ma.c. praecepit
MPAa.c. nec V 21 polo P agentem MP.La.c. 23 quia r
rtei irae v possent Ma.c. possunt P,Ap.c.
populum istum. et faciam te in gentem magnam; et
in Psalmis scribitur: et stetit Finees et placauit et
cessauit quassatio et reputatum est ei ad iustitiam.
Aaron quoque arrepto turibulo inter ignem arsurnmque
populum medius stetit et dei ira cessauit. ac ne putemus
crudelitatem dei, qui ne rogari quidem se permittat. reddit
causas, cur non exaudiat, dicens:
Nonne uides, quid isti faciant in ciuitatibus
Iuda et in plateis Hierusalem? filii colligunt
ligna et patres succendunt ignem et mulieres conspergunt
adipem, ut faciant placentas — siue chauonas
— reginae — siue militiae — caeli et libent dis
alienis et me ad iracundiam prouocent. numquid
me ad iracundiam prouocant? dicit dominus, nonne
semet ipsos in confusionem uultus sui?
\'Uis,\' inquit.
audire, propheta. cur tibi dixerim: noli orare pro populo
hoc? haec faciunt. quae sequuntur: et intus et foris et
in plateis et in exitibus Hierusalem filii ligna conportant
et patres succendunt ignem et mulieres conspergunt
adipem cum farina. ut faciant chauonim\' —
quas nos \'placentas\' interpretati sumus siue \'praeparationes\'.
ut omne genus ostendat sacrificii reginae caeli, quam
lunam debemus accipere, uel certe militiae caeli, ut omnes
7, 18 17 Hier. 7. 16 20. 22 Hier. 7, 18 21 *Hier. 7, 18
22 *Hier. 7, 18 A VP demitte Ma.c. me s. u. L, om. cet. 2 gente Y
3 psalmoş V scribitur] legitur v Phinees v alt. et] set Ma.r.
placuit LMa.c. 4 ei s. u. M 5 aar*on (a alt. s. u.) L aaaaron (a pr.
et tert. 8. u.) M arepto Aa.c. 6 ire Pa.c. 7 quin A 9 uidens Aa.r.
faciunt VP cum Vulg. 11 patris-mulieris Ma.c. conspargunt Ap.c.
12 chabonas P 13 diis MVP.La.r.Ap.c. (= p. 101,1) 14 numq*uid-dominus
ez Vulg. suppleuit (cf. p. 101,17) Erasmus v, om. codd.; an dicit dominus
omittendum? 15nonne] et add.s.u.MA 16confusione VP,La.c. uultisi
17 cum VP.LMAa.c. 18 secuntur VP 21 farinam LMP cauonim La.c.
chauonas Ap.c.m2 chauonium Va.c. ehaboni P 22 parationes Ma.c.
non quo sint, sed quo sub nominibus eorum daemonibus tura
succendant et me ad iracundiam prouocentista facientes.
nec intellegunt miseri, quod ista contentio non me laedat, quem
numquam ira commutat, sed semet ipsos in confusionem
uultus sui et in ignominiam sempiternam.) quidquid igitur
facimus, non deum laedimus, qui laedi numquam potest, sed
nobis interitum praeparamus thesaurizantes iram in die irae.
ideo autem diuersa officia filiorum patrumque et matrum
posuit uel uxorum, ut nulla aetas sit, quae ab impietate dissenserit.
Ideo haec dicit dominus deus : ecce furor meus et indignatio mea conflata est — siue stillauit-super
locum istum, super uiros et super iumenta
et super lignum regionis et super fruges terrae et
succendetur et non extinguetur. Qui supra dixerat:
numquid
nunc dicit: ecce furor meus et indignatio mea stillauit
super locum istum?
et est sensus: \'ego quidem
naturaliter non irascor, sed illi ita agunt, ut me ad iracundiam
prouocent et meam uidear mutare naturam. sentiant igitur
iratum, quod, quantum in se est facere conantur.\' pulchreque
non ait: (effusus est\' furor meus super locum istum.
sed: stillauit, ut moderatam poenam significet. sin autem in
86 stilla furoris tanta duritia est. quid fiet. si omnis imber fuerit
7, 20 17 Hier. 7, 19 18 *Hier. 7, 20 23 Hier. 7,20 24 *Hier. 7. 20 iterauitV lib ant P 2 pr. quod P,Ap.c. all. quod
Ap.c. thura Ap.c. 3 succendunt L.Ma.c. 4 nec] nec A quod] quia υ
5 confusione codd. (corr. m2A) 6 eultus M in alii. MAVP igno-
minia sempiterna V 8 praeparemus Pa.c. thensauzantes МAa.r.
10 uxorem V,Pa.c. 13 conflator Vvlg. 16 suecenditur LPa.c. extinguitur
La.c.Ap.c. quia Ap.c. 17 prouocat Y 21 uideor MAa.c.
sentiunt P 22 P conatur P,Lac. 24 istillanit M significent
Âa.r. si Ap.r. .υ in om. P 25 stillam L
effusus?
sed et \'conflatio\' sic intellegi potest, ut. quod diu
facere noluit, peccatorum multitudine facere conpellatur. cum
autem deus iratus fuerit, et homines et ea, quae hominum
sunt, similem interitum sentient. \'et succendetur\', inquit —
hau dubium quin furor domini —, \'et non extinguetur, quia
non agit populus, per quae possit extingui.\'
Haec dicit dominus e.cercituum, deus Israhel:
holocaustomata uestra addite uictimis uestris et
comedite carnes, quia non sum locutus cum patribus
uestris et non praecepi eis in die, qua eduxi eos de
terra Aegypti, de uerbo holocaustomatum et uictimarum,
sed hoc uerbum praecepi eis dicens: audite uocem
meam et ero uobis deus et uos eritis mihi populus
et ambulate in omni uia, quam mandaui uobis,
ut bene sit uobis. Quorum reprobauit templum, consequenter
reprobat et sacrificia et oblique arguit eos, quod non ueneratione
sui, sed epularum desiderio immolent uictimas.
quod
autem ait: non sum locutus cum patribus uestris et
non praecepi eis in die, qua eduxi eos de terra
Aegypti, super uerbo holocausti et uictimarum,
manifeste intellegitur, quod primum decalogum dederit in tabulis
lapideis scriptum digito dei et post offensam idololatriae
caputque uituli postea iusserit sibi magis fieri quam daemonibus
auferens puram religionem mandatorum dei et concedens
sanguinem uictimarum carniumque desiderium.
23 cf. Ex. 32, 8 VP conflari Ãa.c. conflata indignatio υ quid V 2 multitudinem
L 4 succenditur La.c. succedetar V 5 haut L aut P
haud cet. extinguitur La.c. 6 ait V 7 deus Israhel om. V 8 holocautomata
Vulg. uestra om. VP.MAa.c.m2 9 commedite V,Aa.r.
carnis Ma.c. 10 praecepit Ma.e. 11 egypti V holocautomatuni
A cum Vulg. 12 uerbo MVP.Aa.c. praecipi P 16 sacrificia] cur
d§ sacrificia imperauerit add. P 19 edaxit V,Ma.r. 20 super uerbo]
superbo p holocaustis pp.c. uictimis Pp.c. 22 offensa La.c.
idolatria La.c. idololatria. M idolatriae (e s. u. m2) A idolatriam VP
24 offrens P rel∗egionem M releg. P concidens P
Et non audierunt nec inclinauerunt aurem
suam; sed abierunt in uoluntatibus — siue desideriis
- et prauitate cordis sui mali factique sunt retrorsum
et non inante a die, qua egressi sunt patres
eorum de terra Aegypti, usque ad hunc diem.
\'Me dicente:
audite uocem meam et ero uobisdeus et reliqua,
non audierunt nec inclinauerunt aurem suam,
sed sui cordis fecere desideria et contra apostoli sententiam,
qui praeteritorum obliuiscebatur et in priora se extendebat,
fecere contraria, ut praeterita cuperent et futura contemnerent!
quodque dicit:
a die, qua egressi sunt patres eorum
de terra Aegypti, usque ad diem hanc, omne tempus
in medio dicit eos per offensam domini transegisse. unde et
necessaria fuit euangelii gratia, quae illos non suo mento, sed
domini misericordia conseruauit.
Et misi ad uos seruos meos, prophetas, per
diem consurgens diluculo et mittens; et non audierunt
rite nec inclinauerunt aurem suam, sed indurauerunt
ceruicem et peius operati sunt quam patres
eorum. Iusta ergo ira domini, quae conflata est et stillauit
super populum contemtorem duraeque ceruicis et dei uerba
audire nolentem. quomodo autem deus uel de nocte uel diluculo
et in die mittat prophetas, supra diximus.
Et loqueris ad eos omnia uerba haec et non
11 Hier. 7, 25 20 cf. Hier. 7, 20 21 cf. Ex. 32, 9. 33, 3. 5. 34, 0.
Deut. 9, 6. 13. Bar. 2, 30 23 cf. p. 98, 19 sqq. Ma.r. uolnmtatibus Mp.c.m2 3 et] in add. Vulg.
4 in te Ma.c. ante v 5 hanc Ap.c.,v diem hanc Vulg. 8. 10 facere
P 11 egressa P 12 ad diem] adiem Y 14 euuL
16 nos] omnes add. MA s. u. m2, v cum Vulg. per diem (de nocte
s. u.) A 17 (= 22) delacnlo La.c. 19 eeraicemj suam add. v cum
Vulg. 20 iuxta MAa.c. ista V e add. s. u. M ira Ma.r. confieta
JPa.c. et om. II stillauitq; Mp.c. 21 contemptorem
MVP,La.c. ceruices LMPa.c. uerba d ι̃ MAVPv 22 nollentem La.r.
nolentis Mp.c. dilacolo (i ex e) M
audient te et uocabis eos et non respondebunt tibi.
et dices ad eos: haec est gens, quae non audiuit uocem
domini dei sui nec recepit disciplinam; periit
fides et ablata est de ore eorum. (Ne dubites\'. inquit. \'eos
indurasse ceruicem et peiora patribus suis operatos, ecce do
locum paenitentiae nec ideo loquor, ut fiant, sed quia futura
sunt, idcirco praedico.
saltim nunc loquere eis uerbis meis
et tamen non audient te et uocabis eos et non respondebunt
tibi; tantae enim erunt superbiae, ut, cum
uocaueris eos ad audiendum, nullus respondere dignetur. et
dices ad eos: haec est gens, quae non-audiuit uocem
domini dei sui nec recepit disciplinam\'. pulchre,
ut ante iam dixi, nequaquam populum suum, sed gentem
uocat.
quod licet et in tempore prophetarum ex parte sit
factum et in umbra praecesserit et in imagine, tamen plenius
completur in Christo, quando noluerunt recipere disciplinam
et uocem sui domini contemserunt. unde eleganter infertur:
periit fides, quae proprie Christianorum est, et ablata
est de ore eorum omnis uidelicet filii dei fideique confessio.
l\'onde capillum tuum et proice et sume in
directum — siue super labia — planctum, quia proiecit
dominus et reliquit generationem furoris sui
Et lob audita filiorum et filiarum morte capillos legimus
totondisse et apud ueteres haec erat omnium consuetudo
lugentium tondere caesariem; at nunc e contrario comam
15 cf. Hebr. 10,1 18 Hier. 7. 28 22 *Hier. 7. 29 24 cf. Hiob l, 20 Pa,c. 3 peria (e pr. ex a) P 4 dubitas V 7 saltum
Ma.c. saltem Ap.c. .υ 8 audient te] audiente Aa.c. 10 uocaberis
VPa.c. 11 dicis h.e. 12 recipit Aa.c. 16 recepire La.c. 17 con-
tempsenunt MVP,La.c.Ap.c. inferitur Pa.r. 18 peria P perit Aa.c.
1# omnes La.c.uidellicet L filium V fidei La.c. 22 derectum
La.c. 24 mortem LVa.c. 26 cessariem V ad M,LAPa.c.
dimittere codd. (i pr. ex e M) cunctis add. P
demittere luctus indicium est.
omnis
prophetalis idcirco adsumitur, quia proiecit dominus
et reliquit generationem furoris sui: hau
dubium, quin populum significet ludaeorum. et proprie hoc
ad Christi tempora referendum, quando periit fides et
de ore ablata est populi dominum blasphemantis.
Quia fecerunt filii Iuda malum in conspectu
meo, dicit dominus; posuerunt offendicula sua in
domo, in qua inuocatum est nomen meum, ut poluerent,
et aedificauerunt excelsa — siue aram —
Tofeth, quae est in ualle filii Ennom, ut incenderent
filios suos et filias suas igne; quae non praecepi nec
cogitant in corde meo.
Quod in templo dei filii Iuda statuam
Bahal posuerint, in Hiezechielis principio discimus. \'excelsa\'
autem, quae Hebraice appellantur (bamath\', siue \'aram\'
Tofeth, quae est in ualle filiorum Ennom, illum locum significat,
qui Siloae fontibus inrigatur et est amoenus atque nemorosus
hodieque hortorum praebet delicias. hic autem gentilitatis
error omnes prouincias occupauit, ut ad capita fontium
lucosque amoenissimos uictimas immolarent et omnis prauae
superstitionis religio seruaretur.
\'Tofeth\' lingua Hebraea interpretatur
\'latitudo\' scriptumque fertur in libro Iosue, filii Nun,
cap. 8 Hier. 7, 31 15 *Hier. 7, 31 22 cf. Ios. 15, 8. 18, 16 Ma.c. antem] enim P 3 requid P haut L aut Pa.c.
haud cet. 5 refferendum Å peria P perit v 6 ablata est de ore v
, conspectu meo] oculis meis Vulg. 9 domu M,La.c. domum Pa.c.
10 excelsam P aro F 11 (= 21) thofeth MAV.La.r. thofet P Topheth
v (sic semper v) enom P 12 igni Y cum Vwlg. praecipi
M 13 cogitabo Ma.c. dni P 14 posner bahaI P iesechielis
(i pr. s. u.) A ezechielis MVP dicimus La.c.15 bamoth v 16 thofeth
MA.La.r. tofet V thofet P en∗non A locom Va.c. 17 siloae
(sic alibi semper L) scripsi siloe codd. v; cf. p. 29,17 inrigaijtar
(r s. npr.) A 18 ortorum P dilidas LPa.e. 19 montium
MVP,Aa.c., υ 20 iocosque La.e. locosque MVa.c.Ap.c. locusque P
amenissimus La.e. amoenissimas P omnes LPa.c. 21 relegio LPa.c.
hebrea La.c. 22 iosuae P
dicitur \'gehennom\'; \'ge\' quippe
et \'hennom\' uel hominis nomen uel \'gratiam\' sonat. traduntque
Hebraei ex hoc loco appellatam \'gehennam\', quod scilicet omnis
populus Iudaeorum ibi perierit offendens deum, in quo loco
etiam filios suos in igne idolis consecrarint siue holocaustum
optulerint, quae non praeceperit eis nec ulla legis iusserit
sanctione.
quodsi Iepthae optulit filiam suam uirginem deo,
non sacrificium placet, sed animus offerentis; neque enim, si
canis aut asinus aut inmundum quodlibet animal primum
occurrisset patri a caede hostium reuertenti, deo illud offerre
debuerat.
Ideo ecce dies uenient, dicit dominus, et non
dicetur amplius Tofeth et uallis filii Ennom, sed
uallis interfectionis et sepelient in Tofeth eo, quod
non sit locus. et erit morticinum populi huius in
cibum uolucribus caeli et bestiis terrae et non erit.
qui abigat. Tempus obsidionis significat, quod ab anno nono
regis Sedeciae usque ad annum undecimum perpessi sunt, et
quod nequaquam uocetur uallis ipsa \'gehennom\', hoc est \'uallis
hennom\', siue \'filiorum Ennom\', sed ob interfectionem
25, 1. 2 1 ennon Ap.c. 2 gehennon P,Ap.c. geennom v gel srreceP L
M, (pharanta 8. u.) A V P 3 et om. P
ennom MP,La.c.,v ennon V,Ap.c. ominis P addantque (d alt.
9. u. m2) A 4 hebrei La.c. quodj quia v 5 iudeorum M 6 in
om. v ignej etiam add. VP,LMAa.c. consecrarent P 7 obtuler (le
s. u.) P quae (1 qd s. u ) A praeceperint MAa.r. praeciperint P
8 sanctionP iepthae (h s. u.) L iephtae M, (a eras.) A iephte Vv
gepte (i s. g) P 9 offerentes LMa.c. 10 alt. autj & P 11 ostium A
13 ueniet La.c. 14 dicitur La.c. toreh La.c. thofeth A thofa P
fili M ennon A 15 interfectiones M sepelientar v thofeth
MAVP et add. P 17 cibos Yulg. ublucribus La.c. 18 ambigat V
19 sedeehiae AVP Sedechiae regis c 20 geennom La.c. geennon
M gehennon A, (n tert. tx m) P hoc—Ennom om. M 21 hennom]
ennom AVP,La.c.,v ennon V enom P
tauta autem caedes erit, ut in loco
prius religionis sepulchra sint innumerabilia et, quos sepelire
non potuerint, lacerentur ab auibus et a bestiis deuorentur
nullusque sit, qui abigat similia metuens et humandi uictus
officiis. manifesta transcurrimus, ut, sicubi locus fuerit, in obscuris
moremur. ipsius enim libri magnitudo fastidium potest
facere legentibus: quanto magis, si a nobis latius disseratur!
Et quiescere faciam de urbibus Iuda et de
plateis Hierusalem uocem gaudii et uocem laetitiae
et uocem sponsi et uocem sponsae; in desolationem
enim erit terra. Cum locus idololatriae uersus fuerit in sepulchra,
ut. ubi deum offenderant, ibi eorum inhumata iaceant
cadauera, de urbe quondam Hierusalem et de ceteris urbibus.
quae sub illius dicione erant, auferetur omnis laetitia et maerore
gemituque et desolatione omnia complebuntur.
In tempore illo, ait dominus, eicient ossa regis Iuda et ossa principum eius et ossa sacerdotum
et ossa prophetarum et ossa eorum, qui habitauerunt
in Hierusalem, de sepulchris suis. et expandent
ea ad solem et lunam et omnem militiam caeli,
quae ditxeru ut et quibus seruierunt et post quae
ambulauerunt et quae quaesierunt et adorauerunt,
non colligentur et non sepelientur; in sterquilinium
super faciem terrae erunt. et eligent magis mortem
quam uitam omnes, qui residui fuerint de cognatione
hac pessima in uniuersis locis, quae derelicta sunt,
add. s. u. m2 A 2 religionisj demona erat ibi s. n
m2 A sepnlcra AP quod P 3 deuorarentur P,MAa.r. 4 babi
gat P me*tu*ens (tu in ras.) M 5 manifeste P 7 legentis P
quanto-disseratur om. V si* A 8 orbibus Max. 9 et om. r
10 pro et eras. A, om. Vulg. 11 terre P idolatriae AVP 12 offen-
Gerat Pa.c. 13 quidem P 14 auferitur La.c. 16 illo tempore Vulg.
eieL 17 reges Ma.c. et add., sed eras. V 17 regum Vulg.
19 in om. MPv eum Vulg. 20 alt. et] ad add. r malitiam Pa.c.
23 sepellientar Ma.r. sterquilinum L; sed cf. p. 108, 13 etc. 24 faciae
La.c. et s. u. L 25 omnis La.c.
ad quae eieci eos, dicit dominus exercituum.
Omnia,
quae prophetalis sermo describit. nostro tempore cernimus
accidisse, non uni Hierusalem, quae ista perpessa est a Chaldaeis
atque Romanis, sed uniuerso orbi, ita ut lacrimae aruerint
et ossibus mortuorum uniuersa completa sint. et quia
solebant iuxta antiquum morem aurum et quaedam ornamenta
uel mulierum uel uirorum in sepulchris condere, haec quoque
frangebat et effodiebat auaritia, ut caelo et luci proderent.
et
ideo primum regum Iuda et principum eius, sacerdotum quoque
et prophetarum et uniuersi populi, qui fuerant in Hierusalem,
ossa de tumulis proferebantur patentia soli et lunae
et omni stellarum aspectui, ut, quibus seruierant
deo, eorum paterent aspectibus et consumta in sterquilinium
et cineres soluerentur, si quis autem de multitudine potuisset
effugere, ad quaecumque loca uenisset, mortem praeferret uitae
et remedium infelicis animae putaret interitum.
Et dices ad eos: haec dicit dominus: numquid,
qui cadit, non resurget? et qui auersus est, non
reuertetur — siue non auertet —? Post tanta mala ad
paenitentiam prouocat eos, qui potuerint remanere, siue priusquam
ueniant. quae minatus est, hortatur ad conuersionem et
dat locum paenitentiae.
quod autem iuxta Hebraicum scriptum
est:etqui auersus est. non auertetillud significatquod,
qui a deo auersatus est, si uoluerit ad meliora conuerti. possit
M,Pa.c. atq. V.Aa.c.m2 eiecit VP,LMAa.c. exercita V
3 chaldeis A,La.c. 4 ite Pa.e. 5 uniuersa completa sint ossibus
mortuorum v 6 annum s. u. L 8 pr. et s. u. L loce M proderentar
a 10 fuerat Ap.r. 11 patientia P soli om. M 12 omnium v
stillarum La.c. 13 parerent MAVP consumpta AV,La.c. consuunnata
P 14 cineris LМAa.c. 15 ad] atq; M,Aa.c. praeferre V
16 re∗medium L putaret∗∗ L 17 dices]dicisPa.c. 18 cadet MVP,LAa.c.,v
surget V 19 reuertitur PyLa.c. auertit P,La.c. auertetur v (=23)
po∗∗st V malitia P 20 potuerunt La.c. 21 aeniat Pa.c. ortatar
A,Pa.c. confessionem P 23 quod om. LAVP,Ma.c. 24 uersatos
M eonuertere V possit—conuertere om. V
plagas precibus euitare.
Quare ergo emersus est populus iste in Hierusalem
auersione contentiosa, adprehenderunt mendacium
et noluerunt reuerti? \'Quanto ego\', inquit. \'magis
ad paenitentiam prouocaui, tanto illi plus recesserunt a me
non tam peccandi studio quam me superandi. adprehenderunt
enim fortiter mendacium uel idola uel praua quaeque
ueritati iustitiaeque contraria et noluerunt reuerti\'non
dixit \'non potuerunt\' —, \'sed omni studio iniqua sectati
sunt\'.
Attendi et auscultaui; nemo, quod bonum est,
loquitur, nullus est, qui agat paenitentiam super peccata
suo dicens: quid feci? omnes conuersi sunt ad
cursum suum quasi equus impetu uadens ad proelium
. Reuocati ad paenitentiam audire contemnunt nec sufficit
eis contra dominum deliquisse et locutos esse blasphemiam,
sed omnes instar equorum et feruido cursu ad proelium ruentium
non recogitant super peccato suo nec dicunt: quid feci?
per quae intellegimus uel de omni genere humano ista dici,
quod pronum sit ad uitia, uel de tempore saluatoris, quando
omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt;
non fuit. qui faceret bonum, non fuit usque ad unum.
unde et ipse mystice clamitat: saluum me fac, domine,
quoniam defecit sanctus! sin autem haec ita se habent.
22 *Ps. 13, 3 24 Ps. 11, 2 MAVP,La.c. 4 auersatione L adpreenderunt P
5 ergo P inquit magis ego v 6 plares v 7 qaem Pa.c. 9 contraria]
sunt add. VP,LMAa.c. 10 diii La.c. iniqaa] in qua a.c.
12 ascultaui La.c. obacultaai Pa.c. 15 impetum La.r., om. P 16 suifecit
M 17 locutus LAa.c. loquutus M blasphemia P 18 omnis
LMa.c. 19 peccata sua MAVP 21 quod] quia v 23 pr. fuit]
erat v qui—fuit om. Y 24 mytice La.c. mistice V, om. P
carere peccato? nemo, inquit, quod bonum est loquitur,
quia etiam pro otioso uerbo reddituri sumus rationem in die
iudicii.
Miluus in caelo cognouit tempus suum, turtur
et hirundo et ciconia custodierunt tempus aduentus
sui; populus autem meus non cognouit iudicium domini
. Pro \'miluo\', quem interpretatus est Symmachus, LXX
et Theodotio ipsum uerbum Hebraicum posuere \'asida\', Aquila
\'herodiona\'. rursumque pro \'hirundine\' Symmachus \'cicadam
transtulit, quae Hebraice dicitur (sis\'. pro eo autem, quod nos
posuimus \'ciconiam\', et Aquila et Symmachus ita, ut in Hebraeo
scriptum est, \'agur\' transtulerunt. pro quo LXX \'agri
passeres\' interpretati sunt.
unus autem atque idem sensus
est, qui et in Isaiae principio ponitur: agnouit bos possessorem
suum et asinus praesaepe domini sui, Israhel
autem me non cognouit et populus meus
non intellexit; quod etiam paruae aues sua norint tempora
et sciant, quando ad calida festinantes loca rigorem
hiemis debeant declinare et rursum ueris principio ad solitas
uenire regiones. \'caelum\' autem hic pro \'aere\', qui supra est,
debemus accipere.
Quomodo dicitis: sapientes sumus et lex domini
nobiscum est? uere mendacium operatus est
10. 12. 13 *Hier. 8, 7 15 *Esai. 1, 3 add. P dicunt positum esse c uoluntatem MAPa.r.
3 qui La.c. 6 irundo V ciconea LMAa.c. 8 (= 10. 12) simmachus P
9 hebraeicum M aciaa P 10 erodiona AV.LMa.c. erodiano (pr. o
ex a: vm2) P herodium v rursum v -hvrundine M irundine
F arundine P 12 ciconeam L,MAa.c. pr. et eras. MA alt. &
s. u. P hebreo A 15 esaiae VP,Aa.c. bos (b ex u; u s. 0) M
16 praesepe V,La.c(ia s. e terl.) A praesip∗e M praesepem P 19 ad
om. P eallida P 20 hyemis M rursus MAVPv 21 qui supra
est aere(-eA(M) tpr. qui supra est exp. A: alt. eras. М)
qui supra est aere V 23 sapientes] uos add. (s. u.) MA cum Vulg.
24 uere-scribarum in mg. add. m. saec. fere IX L, om. eet.
stilus mendax scribarum. Ad scribas loquitur et Pharisaeos,
qui legis iactant notitiam et scribentes scribunt iniquitatem.
quodque ait:
Con fusi sunt sapientes, perterriti et capti
sunt, non quo sapientes sint, qui ista faciunt, sed sapientes
uocat, ut suo iudicio condemnentur et e contrario sapientia
eorum conuincatur stultitia dicente Paulo: qui doces alium,
te ipsum non doces? et quia uerbum domini proiecerunt,
ideo nulla sapientia est in eis. frustra igitur
iactant legis scientiam, qui doctrinam operibus destruunt.
Propterea dabo mulieres — siue uxores — eorum
externis, agros eorum heredibus, quia a minimo
usque ad maximum omnes auaritiae student, a
propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendacium
— siue iniquitatem —. et sanabant contritionem
filiae populi mei ad ignominiam dicentes:
pax, pax, cum non esset pax.
Receperunt mercedem operum
suorum, ut, qui uerbum domini proiecerunt, ipsi abicerentur
ab eo. \'uxores\', inquit, \'eorum et possessiones tradam
hostibus. et ne mea crudelis putetur esse sententia,
causas auditor agnoscat: a minimo usque ad maximum
omnes auaritiae student — radix est enim omnium
malorum auaritia —, a propheta usque ad sacerdotem.
qui alios peccantes prohibere deberent, primi sceleribus subiacent
et cuncti uel iniqua faciunt, dum aliena diripiunt, uel
certe mendacium, ut non sit ueritas in ore eorum. et post
6, 2. 5. 16 18 cf. Hier. 8, 9 21. 23 *Hier. 6, 13. 8, 10 22 *I
Tim. 6, 10 add. VP 5 snnt] uerbum enim domini proiecerant et sapientia
nulla est in eis ex Vulg. add. Erasmus 0 quod Ap.c.m2 sunt
codd. (corr. M) 6 suo] sub v e om. A,Ma.c. 7 Paulo] apostolo
add. v 9 sapientia nulla Vulg. 12 eiteris Vulg. 13 ad om. M
auaritia P auaritiam Vulg. student] sequuntur Vulg. 15 sanabunt P
cum Vulg. 16 filia APa.c. 17 pai ter posuit V 18 abiecerentur L
21 agnoscat] quia add. s. v. m3 A 22 enim om. A
qui ipsi erant omnium flagitiorum confossi uulneribus .
haec
cotidie in nostro quoque populo cernimus dicente apostolo:
qui praedicas non furandum, furaris et reliqua. qui
cum peccatores et diuites uiderint, sanare cupiunt contritionem
filiae populi dei, hoc est ecclesiae, in ignominiam uel eorum,
qui decipiuntur. uel eorum. qui alios decipiunt. ut dicant omni
facinore coopertis: pax, pax. cum nulla sit pax, et bellum
eis immineat peccatorum.
Confusi sunt, quia abominationem fecerunt.
quin immo confusione non sunt confusi et erubescere
nescierunt. ’
\'erubuerunt in sceleribus suis, intellexerunt abominationes quas
operati sunt?\' \'nequaquam, sed in tantam proruperunt amentiam,
ut nec confusione cuperent emendare uitia nec spe ueniae sua
scelera confiteri\'.
Idcirco cadent inter corruentes; in tempore
uisitationis suae corruent, dicit dominus. Haec sunt
praemia eorum, qui erubescere nescierunt, ut. quorum dignitas
erat excelsior populis, ruinis populi miscerentur. a minimo
enim usque ad maximum omnes auaritiae student
et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt
mendacium: uisitationis autem tempus propinqua captiuitas
est.
Congregans congregabo eos, dicit dominus;
non est uua in uitibus et non sunt ficus in ficulnea:
P 3 dicente] beato Paulo add. v 4 predicans V 5 cnmq:
A uiderent Lcu. 6 filia P ecclesia P in om. P 7 pr.
qui—eorum s. u. P ut om. V omnibus P 9 immineant MAa.r.
10 qui MP.La.c. 12 EpatHMaCTIKѠ M epaTHMaCTIKѠC (erathemaaticos
s. u.) A HpaV epaTHMaCTIKaC P est om.
MAVP 13 auia] et add. v abhominationes (h s. u.) A 14 eruperunt
MA erubuerMa.r. spe P
17 ruentes F 19 et Aa.c.m2 22 prophetam L 23 autem om. M
26 uua post uitibus r. P ( = p. 113, 8)
folium defluxit et dedi eis, quae praetergressa sunt.
Quod sit tempus uisitationis, in quo corruent delinquentes,
manifestius docet dicens: \'congregans congregabo eos\' —
hau dubium quin in Hierusalem —, ut obsideantur a Chaldaeis
longo tempore et famis sustineant mala. cum\', inquit. \'tempora
praetereant et aestati succedat autumnus et hieme arborum
cadant folia, uidebitis cuncta de longe et ex his non capietis
cibum. non est enim uua in uitibus uobis.
qui fructus
uitium non sumitis. et non sunt ficus in ficulnea obsesso
populo, qui suarum
diripi. folia\', inquit. \'defluent aestate autumnoque transactis.
dedi enim eis, quae praeterire cernerent et maiore dolore amitterent
rerum omnium abundantiam. Quam eis tangerre non licebat\'.
Quare sedemus? conuenite et ingrediamur ciuitatem
munitam — siue ciuitates munitas — et sileamus
ibi — siue proiciamur ibi —, quia dominus
noster abiecit silere fecit —nos et potum dedit
nobis aquam fellis; peccauimus enim domino. exspectauimus
pacem et non erat bonum, tempus medelae
et ecce formido.
Uox populi respondentis inducitur et sua
uitia contitentis et cohortantis se mutuo, ut ciuitates ingrediantur
muratas siue unam ciuitatem Hierusalem: iam enim
8. 9 Hier. 8, 13 15. 16. 17 *Hier. 8, 14 MVP,LAa.c. 4 haud AV, (ex haut) L hant (d s. t) M. (h s. u.)
P; cf. p. 35, 13. 73, 16. 88, 4. 102, 5. 105, 3 etc. chaldeis LMA
6 estati (e s. u.) M statis (s alt. s. u.) A statim P 7 ca lent P long.) l
8 cibos v fructum P 9 sumetis MV,Aa.c. 11 deripi P deuorari c
state P transactib: P 12 praeterite P maiori codd. (cvrr. L;
cf. p. 22, 15. 35, 2. 125. 2 ete.) v dolori VP,LMAa.c. 13 habund. VP
14 ingrediamnrj intremus MVP,Aa.c.m3 15 munitates MAa.c. 16 pro
sibi M dominus] deus add. Vulg. 17 noster om. V non MP n
m2 A abiecit nos] silere nos fecit Victorius v siue silere fecit ex
Vulg. suppleui (ct. p. 114, 2) silere fecit] abiecit (scil. α̃πέρριψεν) LXX
(cf. p. 79,15.118. 21 etc.) nos fecit Vulg. 18 expectauimaa MVP,La.c.
enim add. M 19 medellae MV,LAPa.c. 20 ind∗citur (u s. ras.) L
22 munitas v iam] & add., sed eras M
noster silere nos fecit — non enim habemus
fiduciam deprecandi —, siue abiciamur ibi siue proiciamur
instar stercoris. ipse potauit nos aquas fellis, quia dulcem
in amaritudinem conuertimus deum.
et ut tales biberemus aquas,
causa perspicua est: peccauimus enim domino et exspectauimus
pacem, qui nihil boni operis feceramus putabamusque
nobis tempus adesse medicinae, cum formidine atque
terrore omnia conplerentur\', personarum mutatio, et maxime
in prophetis, difficilem intellectum facit; quae si suis locis et
causis temporibusque reddantur, plana fient, quae uidebantur
obscura.
A Dan auditus est fremitus equorum eius, a
uoce hinnituum pugnatorum — siue equitatus — eius
commota est omnis terra; et uenerunt et deuorauerunt
— siue et uenient et deuorabunt — terram et plenitudinem
eius, urbem et habitatores eius.
Non igitur, ut
supra LXX transtulerunt, dixit populus: ingrediamur ciuitates
munitas, sed: ciuitatem munitam, ut significet
Hierusalem. denique et nunc infert: urbem et habitatores
eius. describitur autem a Dan per Phoenicem ueniens cum
exercitu Nabuchodonosor, in quo loco Iordanes fluuius oritur.
et quae LXX futura, Hebraicum pro ueritate rei iam facta
commemorat.
Am. 6. 12 (13) 6 Hier. 8, 14. 15 14. 16 *Hier. 8, 16 18 *Hier.
8, 14 19 Hier. 8, 14 20 Hier. 8. 16 P 4 ∗∗stercoris M potabit Ma.c. aquam P aqua
MAVv dulces (1 s. u.; s ex m) M 5 deum-biberemus om. M 6 expectauimus
MVP 7 putamusque FP 8 tempus nobis MAVP
9 omnia-maxi in mg. m. coaeua (enim post personarum add.; et om.);
eadem nerba nulla varia lectione in mg. inferiore add. alia w- M
11 qui Pa.e. uideantur P 14: innituum M eius siue equitatus v
19 sed Erasmus e siue codd. 21 discribitar P (passim) 22 exercitum L
nabucod. M nabughod. (ex nabueod.) A aabogod. (ch s. g) P iordanis
codd. (corr. L) fluuius Iordanis p 23 rei] se P * factam P
Quia ecce ego mittam uobis serpentes regulos
— siue pessimos ant, ut Septuaginta transtulerunt, mortiferos
—, quibus non est incantatio: et mordebunt
KOS, ait dominus, insanabiliter cum dolore cordis
uestri deficientis.
Qui sint illi, qui ueniunt a
quorum auditus est fremitus et qui terram omnem ad solitldinem
redegerunt. sub alia figura idem prophetalis sermo demonstrat
\'serpentes\' eos appellans \'pessimos\' siue \'mortiferos\'
et, ut Aquila transtulit, \'regulos\', qui appellantur Hebraice
\'sapphonim\': pro quo, quid sibi uoluerit secunda eius editio.
ut \'speculatores\' diceret, non intellego. nisi forte ob uerbi
similitudinem. quibus non est. ait. incantatio.
frustra
enim ad deum preces fundunt aduersum serpentem antiquum.
colubrum tortuosum, qui dei praecepta contemserint. utamur
hoc loco aduersum eos, qui saluatoris eloquia contemnentes
traduntur aduersariis potestatibus.
Dolor meus super dolorem. in me cor meum
maerens. Pro quo, ut supra diximus, LXX superiori sententiae,
quae dicta sunt, copularunt, ut ponerent: et mordebunt
uos, ait dominus, insanabiliter cum dolore cordis
uestri deficientis. in Hebraico autem non tam \'dolor\' est.
qui Graece dicitur
possumus \'rictum\' oris dolore contracti et habentem risus
47, 19 etc. 8. 9. 11 *Hier. 8, 17 12 Hier. 8. 17 13 cf. Apoc. 12.
9. 20, 2 14 cf. Esai. 27. 1 19 *Hier. 8, 17. 18 ac ̄ Pa.c. 2 peasimus La.c. 4 insanabiliter—deficientis om. Vulg.
5 deficientes La.c. deficietia cet. c LXX (cf. lin. 21) sant
Ma.c.,v 6 omnem terram V 7 redigerunt La.c.Mp.c. redierant P
8 sine om., & add. s. H. M 9 aliqua Pa.c. 10 saphonim La.c. sapponim
Aa.c. aapphonin M saphpbonim c uoluerint V 13 (=15)
adaersus MAVPv 14 colobrum MAa.c. tortuorsum V contemserint
(sic semper fere Lp.c. uel primitus) scripsi contempserint codd. 15 eloquia
MV,LAa.c. eloquium P 18 merens VP,Aa.c.m2 19 copolarunt L
ponent Lp.r. et om. Y 21 deficietis MAVPv aum A dolor
est] dolorem P 22 odV odyNh P μειδίαμα Erasmus v MHd
LMVP MHdiau.) A 23 dolorem P et s. u. L
sunt plangentis euersionem Hierusalem et eius miserias non
ferentis.
Ecce uox clamoris filiae populi mei de terra
longinqua! Fletum describit et ululatum urbis Hierusalem
ingressis hostibus.
Numquid dominus non est in Sion aut rex
eius non est in ea? Siue dominus ipse est rex aut certe
dominus ad patrem, rex refertur ad filium iuxta illud, quod
sub nomine Salomonis scribitur: deus, iudicium tuum
regi da et iustitiam tuam filio regis. ut autem uox
clamoris sit in Hierusalem et clamor ipse ueniat de terra
longinqua, causa manifesta est, quod dominus non sit in ea
et rex illius recesserit ab illa.
Quare ergo me ad iracundiam concitauerunt
in sculptilibus suis et in uanitatibus alienis? \'Recessit
autem\', inquit, ab eis dominus, quia me, qui dominus et rex
eorum eram, idolorum cultu ad iracundiam prouocarunt\'.
Transiit messis, finita est aestas; et nos saluati
non sumus. Rursum populus loquitur, qui in Hierusalem
diuturna obsidione conclusus est, quod mutata sint
tempora et anni circulus euolutus sit et omnis eorum spes
irrita fuerit atque transierit.
stupor contritione filiae populi mei contritus
sum et contristatus, stupor obtinuit me. Respondet
V -KѠaC P (emphaticos s. u. A) haec om. L ex
om. P diligaenda P 2 plangentes La.c. 7 in om. v 9 adfertur
P 10 salamonis L 11 nt] cur v 13 lonquinqaa M 14 recessit
La.c. 15 (= 18) iracundia La.c. 16 sculptillibus La.c. 17 autem
om. M dominus om. P quia me qui postea add. P qui] quia Va.r.
18 eoram] illorom v prouocaaerunt V,La.c.,v 19 transit P, Vax.
21 quia.., 22 omis (is s. u. m2) A 24 contritionem P filiae
s. u. L 25 contristatur V respondet scripsi respondit codd. v (if.
p. 58, 9. 92, 7. 91, 14)
in humanam similitudinem stupore conteritur.
Numquid resina non est in Galaad aut
medicus non est ibi? quare igitur non est obducta
cicatrix filiae populi mei? Non solum in praesenti loco,
sed et multis aliis testimoniis scripturarum inuenimus resinam
Galaad pro paenitentia poni atque medicamine mirarique nunc
deum, quare uulnera Hierusalem nequaquam curata sint et
necdum cicatrices obduxerint cutem eo, quod non sint prophetae
nec sacerdotes, quorum debeant curari medicamine.
Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis
fontem lacrimarum? et plorabo die et nocte interfectos
filiae populi mei. \'Si totus\', inquit, \'uertar in fletum
et nequaquam guttae sint lacrimarum. sed abundantia fluminis.
tamen interfectos filiae populi mei digne flere non potero.
tanta enim sunt mala. ut omnem dolorem sui uincant magnitudine\'.
hoc autem tam ex prophetae quam ex domini persona
intellegi potest.
Quis dabit me in solitudine diuersorium uiaforum?
et derelinquam populum meum et recedam
ab eis. LXX: quis det mihi in solitudine mansionem
nouissimam, ut relinquam populum meum et recedam
ab eis? \'Melius\', inquit, (est habitare in extrema solitudine
quam inter tanta hominum scelera commorari\'. unde et saluator
in euangelio loquebatur: usquequo sustinebo uos?
et in alio loco scriptum est: in tempore illo, qui
ci. Hier. 46 (26), 11. 51 (28). 8 21 *Hier. 9, 2 25 *Matth.
17, 16. cf. Marc. 9. 18. Luc. 9, 41 26 * Am. o, 13. cf. Thren. 3, 23.
Micb. 2, 3 P 2 humana similitudine P conteritus
V eonteratur v 4 tibi M,La.r. non—cica s. u. L 6 et] in
add. c 7 mirajiq.o (o s. q) F 9 obduxerunt P.Va.e. 12 alt. et;
ac v cum Vulg. 13 fietum] lactum V 14 sint guttae La.c. habandantia
VP 16 magnitudinem La.c. 17 propheta M 19 in diuersorio
MAVP,La.c. 21 solitudinem V 23 est inquit P 25 euuangeiio
La.c. (passim) 26 intelleget Ap.c.
e s t.
Quia omnes adulteri sunt, coetus praeuaricatorum,
et extenderunt linguam suam quasi arcum
mendacii et non ueritatis; confortati sunt in terra,
quia de malo in malum egressi sunt et me non cognouerunt,
dicit dominus. De malo in malum transeunt
peccatores, quando idolum mutant idolo et de peccatis ad
peccata transcendunt uel certe de obsidionis malo transeunt
ad captiuitatem.
et de sanctis quidem dicitur: ibunt de uirtute
in uirtutem, de peccatoribus uero: de malo in
malum egressi sunt. causaque omnium miseriarum, quod
non cognouerint dominum coetusque sit praeuaricantium et
armantium linguam suam instar extenti arcus in blasphemiam:
confortatique sunt in terra, ut mereantur audire: terra
es et in terram ibis.
Unusquisque se a proximo suo custodiat et
in omni fratre suo non habeat fiduciam, quia omnis
frater supplantatione supplantat et omnis amicus
fraudulenter incedit et uir fratrem suum deridebit
et ueritatem non loquentur; didicit enim lingua eorum
loqui mendacium — siue docuerunt enim linguam
suam loqui mendacium —. ut inique agerent,
laborauerunt — siue inique egerunt et non inter-
21. 24 *Hier. 9, 5 P 6 in] ad Vulg. 7 in] ad MAP 8 mutanti dolo P
de om. M 9 de om., ab s. M. M 10 captiuitate P 12 miseroram M
quia v 13 cognorunt P cognouernnt v 16 est La.c. terra La.c.
18 abeat P 19 frater] eius add. V supplantatione Ap.c.m3 supplantatis
Ap.c.m2 aupplantans Vulg. sapplantat Ap.c m3 supplantabit
Ap.c.m2,v cum Vulg. 20 incedet V,Ap.c.,v cum Vulg. 21 loquitur La.c.
dicit V,Ma.c. docuerunt v linguam v eorum] suam v 22 loqui
om. P -mendatium (da s. u.) P docuerunt—suam] didicit lingua
eorum (scil. γλω̃σσα αὐτω̃ν) LXX docuerunt] didicit c
lingua v 23 suam] eorom v iniqua VP 24 iniqua P
miserunt, ut conuerterentur —. habitatio tua in
medio doli; in dolo — siue usura super usuram et
dolus in dolo: — rennuerunt — siue noluerunt — scire
me, dicit dominus.
Hoc loco utendum est in tempore persecutionis
et angustiae, quando aut rara aut nulla fides. quando
nec fratri nec proximo credendum est et inimici eius
domestici eius, quando iuxta euangelium tradet pater
filium et filius patrem et diuiduntur duo in tres et tres
in duo. quodque infert: docuerunt linguam suam
loqui mendacium siue didicit lingua eorum loqui
mendacium, ostendit consuetudinem mentiendi quodammodo
in naturam uerti studioseque eos agere. ut agant
iniqua. quodque sequitur: habitatio tua in medio doli.
in dolo, proprie ad prophetam sermo dirigitur, quod habitet
in medio populi mentientis — siue, ut LXX transtulerunt: usura
super usuram et dolus super dolum — et quod cotidie
augeant scelera et nequaquam eos prioris facti paeniteat,
sed nonis praeterita cumulent, haec facientes omni agant
studio, ut nesciant dominum, qui haec non facienda praecepit.
Propterea haec dicit dominus exercituum:
ecce ego conflabo - siue igne examinabo - et probabo
eos; quid enim aliud faciam a facie filiae populi
mei? siue quia faciam a facie malitiae filiae
populi mei. Quotiescumque angustiis subiacemus, mala
21. Luc. 12, 53 8 cf. Luc. 12, 52 9 Hier. 9, 5 10 *Hier, 9. 5
13 Hier. 9, 6 15 *Hier. 9. 6 21. 23 *Hier. 9. 7 add. s. «. LA alt. usura P 3 dolore P 5 fidesj est
add. r .6 eiosj hominis v 8 diuidentur Ap.c.,v 9 duo] & add. P
quoque MAa.c. 10 di€ Y 12 natura P ageret P 14 dirigetur
MAa.c. 15 usura Erasmus v usuram codd. 16 pr. dolam V,Mp.c
quod s. u. M cottidie V 17 augeat Pa.c 18 comalent P haec]
aat add. s. u. Lm2 omnis MAP,LVa.c. agunt Lp,c.m2,c 19 quia P
22 facie. L filii P 23 qaid Ap.c.m2,v facie] faciem Ma.c. militiae
P filii P 24 quotienscumque MVP,La.c.Ap.c.m 2 subiciemas
P recepimus LMAa.c.
nobis adulterinae materiae est, tribulationum et miseriarum
excoquatur ardoribus: argentum enim domini igne examinatum.
probatum terrae. purgatum septuplum.
Sagitta uulnerans lingua eorum, dolum
locuta est; in ore suo pacem cum amico suo loquitur
et occulte ponit ei insidias. numquid super his
non uisitabo, dicit dominus, aut in gente huiuscemodi
non ulciscetur anima mea?
Omnis hereticus, qui
corda uulnerat audientium et nescientium scriptum: omni
custodia serua cor tuum, sagittam possidet uulnerantem
et in dolo loquitur, cumque ore suo pacem proximo repromittat,
occulte tendit insidias.
in quibus dicit: numquid super his non uisitabo, dicit
dominus, aut in gente huiuscemodi non ulciscetur
anima mea? crebro in hoc propheta abutitur, ut,
cum singula malorum operum enumerarit, inferat se iuste facere,
quod faciat.
Super montes assumam — siue assumite —
fletum et lamentum et super speciosa — siue se
mitas — deserti planctum, quoniam incensa sunt -
siue defecerunt — co, quod non sit uir — siue
homo — pertransiens. et non audierunt uocem possidentis
- siue substantiae , a uolucre caeli usque
ad pecora migrauerunt et recesserunt.
Superueniente
19. 20. 22. 23. 24 *Hier. 9. 10 V 2 materia V 3 eiquoquatnr AP,La.c. exuraturv
in igne V 7 ocolte V 8 gentem P huiusmodi Vulg.
9 (= 15) ulciseitnr La.c. ereticus P qai corda om. M 10 neseientera
P cor add. s. u. M scriptum 8. u. L e add. s. u. m2,
enl add. s. u. m3 M 11 tuum cor P possedit P 12 quumque La.c.
13 antem om. P 15 gente V 17 enumerari V enumeraret P infexat
se] in se inferat V 18 facit v 20 pr. et] ac Vvlg. 23 possidentes
L.Aa.c. 25 transmigrauerunt Mp.c.m2 cum Vulg.
quod planctus in montibus, fletus sit in deserto siue in semitis
solitudinis, quod uniuersa defecerint atque succensa sint et
nullus sit, qui per terram gradiatur caesis omnibus. nihilque
remanserit, quod spirare possit et uiuere. unde pro \'possidente\'
LXX transtulerunt \'substantiae\', quae Hebraice dicitur \'macne\':
et substantia hic non pro
sed pro \'opibus\' atque \'diuitiis\'.
quodque infert: a uolucre
caeli usque ad pecus recesserunt et abierunt, hoc
ostendit, quod saepe diximus, iram dei uniuersa sentire et
non solum aues aeris, sed et pisces aquae deficere. iuxta tropologiam
fletus assumitur super montes et lamentatio super
speciosa deserti, quando principes peccant ecclesiae et nihil
in ea inuenitur substantiae dei nec auditur uox domini eccleesiam
possidentis per sanctos et apostolicos uiros et a uolucre
caeli usque ad pecora, ab his uidelicet, qui possunt in
sublime ascendere, usque ad irrationales et simpliciores quosque,
recesserint a conciliabulo dei.
Et dabo Hierusalem in aceruos harenae —
siue in transmigrationem — et in cubilia draconum
et ciuitates Iuda dabo in desolationem eo, quod non
sit habitator. Cum ecclesiastici uiri et doctores quique
defecerint, tunc datur Hierusalem in transmigrationem siue in
aceruos harenae. ut hereticus in ea sermo praeualeat et
15 Hier. 9, 10 20 *Hier. 9, 11 La.c. exercita add. Mv 4 cesis Y cessis P b ?perare
PjLa.c. possit∗∗∗∗∗∗ JLA (possit bis posuit P) pro] & P 6 macnae
VP magne LA 7 TCta MV, (asia s. u.) A dycia P 9 secesserunt P
11 aues] habes Ma.c. aues aeris] anersari P aquae] atq. V 14 uox]
xp ̃ι add. MAVP 16 peccora P uidellicet La.c. 17 suplime P
inrationabiles Pa.r. quosque] qui add. P 18 recesserunt Ap.c.m2
19 daboj oms sic madd. V arenae MVP 20 alt. in om. Vulg.
21 ciuitatis Aax. Iudae w desolationem (aolitudinem s. u.) A
22 quoque P,Aa.e. 23 defecerit Va.c. defecerunt P dabitur Ap.c m2
24 aceruo V arenae P efficiantur Pa.r.
nec sit in ea diuini sermonis habitatio et ille. qui
dicit: inhabitabo et inambulabo in eis et ero deus
eorum.
Quis est uir sapiens, qui intellegat hoc et
ad quem uerbum oris domini fiat et annuntiet istud:
quare periit terra et exusta est quasi desertum eo,
quod non sit, qui pertranseat? et dixit dominus : quia
dereliquerunt legem meam, quam dedi eis, et mora audierunt
uocem meam et non ambulauerunt in ea et
abierunt post prauitatem cordis sui et post Bahalim,
quos didicerunt a patribus suis.
Interrogat propheta,
si quem sapientium in Hierusalem ualeat repperire et eorum,
ad quos fiat sermo dei et qui possint annuntiare domini
uoluntatem et causas reddere, cur Iudaea redacta sit in solitudinem
et omnibus interfectis nullus remanserit, qui per eam
transeat. et inducit dominum respondentem causasque reddentem,
quia dereliquerint legem eius, quam dederat eis, nec audierint
uocem illius nec fecerint, quae praecepta sint, sed abierint
post prauitatem cordis sui.
ergo non in nostra uoluntate, sed
in domino confidendum est; prauum enim cor in hominibus
et de corde nostro exeunt pessimae cogitationes.
et post Bahalim, inquit, abierunt, quos didicerunt
a patribus suis. Bahal idolum Sidoniorum et est
23 *Hier. 9, 14 Lax. solitudine P 2 diuinis P 3 inambula Ma.c.m2
6 ut Ap.c.m2,v cum Vulg. 7 quae La.c. perit MV perierit Ap.c.m2
cum Vulg. pariat (a alt. in ras.) P et om. V sit Ap.r. cum Vulg.
9 derelinquerunt MAa.r. 12 quod Aa.c.m2 cum Vulg. 13 reperire
Ap.r. t5 indet La.c. m2 sit] e P 18 derelinquerint V audieT P
19 eius v sunt P habierint V,La.c. abierunt P 20 cordi La.c.
non om. P colaptate Pp.c. 21 confitendum c omnibus
AVP,La.c.,v ominibus M 22 pessime La.c.. 24 bahal- L sydoniorum
A est add. v
parentum nec maiorum error sequendus est, sed auctoritas
scripturarum et dei docentis imperium
Idcirco haec dicit dominus exercituum deus
Israhel: ecce ego cibabo eos, populum istum, absinthio
- siue angustiis — et potum dabo eis aquam
fellis et dispergam eos in gentibus, quas non nouerunt
ipsi et patres eorum, et mittam post eos gladium,
donec consumantur. Potest et de uicino tempore prophetari,
quando capti sunt a Chaldaeis, et proprie de hoc tempore,
quando dispersi sunt in gentibus, quas non nouerant ipsi
et patres eorum, et in toto orbe diuisi cibatique suut absinthio
siue necessitatibus et angustiis.
et acceperunt potum
aquam fellis, quod aut malorum significat magnitudinem et
sempiteruum captiuitatis iugum, aut certe per ignorantiam
legis dei pro Christo Antichristum suscepturi sunt. mittitur
autem gladius post eos, ut usque ad interitum consumantur,
uel certe gladius, qui eos diuidat et non patiatur in malum
habere consensum, ut dispereant in eo, quod mali sunt.
Haec dicit dominus exercituum; contemplamini
— siue intellegite — et uocate lamentatrices
et ueniant et ad eas, quae sapientes sunt, mittite et
properent — siue loquantur —, festinent et assumant
super nos — siue super uos - lamentum et deducant
oculi nostri — siue uestri — lacrimas et palpebrae
pr. nomeris P plarales La.c. alt. namerij e add. s. u. m3 M
2 malorum MVP.Aa.c. 3 ducentis Aa.c. 5 eos om. P,Ap.r. cum Vulg.
absentio La.c. absenthio P (= lin. 13) 7 dispargsm M.Aa.c. noue-
rant 3IAVP 9 consummantur V,Aa.r. potens P dej di P 10 chal-
deis La c. 11 nouerunt MP 14 aquam om. M au ̄t P 15 per om.
MVP,LAa.c.m2 16 deij & add. s. M. M na add. s. u. m2 a
antexpm LMAa.c. 17 consumantur F 19 dispereat Aa.c.m2
20 exercituum] deus Israel add. Vulg. 21 intelligite Lp.c. 22 alt. et
om. P 24 et eras. A, om. Vulg. 25 sine uestri om. M palphebrae P
nostrae — siue uestrae — defluant aquis, quoniam
uox lamentationis audita est de Sion siue in Sion.
Propter futuram captiuitatem et euersionem Hierusalem lamentatrices
uocari iubet, quae solent in luctu uoce flebili et
lacertos manibus uerberantes ad lacrimas populum prouocare;
hic enim mos usque hodie permanet in Iudaea, ut mulieres
sparsis crinibus nudatisque pectoribus, uoce modulata omnes
ad fletum concitent. se autem iungit deus conpatientis affectu
siue propheta, ut, quicquid populus sustinet, ipsum sustinere
et sentire se dicat. quod autem infert: quia uox lamentationis
audita est de Sion, statim sequitur, quae ista
sit uox.
Quomodo uastati sumus et confusi uehementer?
quia dereliquimus terram, quoniam deiecta
sunt - siue abiecimus — tabernacula nostra. Uox ista
est lamentantium Sion: quomodo uastati sumus et confusi
uehementer?
statimque sibi ipsi respondent et causas
uastationis exponunt dicentes: quia dereliquimus terram
nostro uitio atque peccato et deiecta sunt tabernacula
nostra, quae quasi praetereuntes quondam possidebant. dicant
hoc et in persecutione quondam credentium turbae, quoniam
idcirco uastatae sint atque confusae, quia dereliquerint terram
domini et deseruerint tabernacula sua.
Audite ergo, mulieres, uerbum domini et
assumat auris uestra sermonem oris eius et docete
filias uestras lamentum et unaquaeque proximam
suam planctum, quia ascendit mors per fenestras
9, 19 16. 18. 19 Hier. 9, 19 om. M quia Vvlg. 5 lacertus La.c. 6 hinc P
et La.c. & ut MP,Aa.r. 7 modolata Ma.c. 8 cou(m)patientes VPa.c.
9 ipsum eras. A 15 abicimns MP 17 ipsi sibi P causas] suae
add. e 18 uastationes La.c. 19 deleta (ex delicta) M 20 possidebant—quondam
om. P 21 persequationem M 22 sunt v dereliquer
P 23 deaererint La.c. deseruerunt Aa.c. desuerint P 24 ergo
om. Y 25 assumant Yulg. aures P,La.c., Vulg. uestrae Vulg.
nostras, ingressa est domos nostras disperdere paruulos
de foris, iuuenes de plateis! In superiore capitulo
dixerat: uocate lamentatrices et ueniant et ad eas,
quae sapientes sunt, mittite et properent; nunc
quasi praesentibus loquitur in condemnationem sacerdotum
atque doctorum et uirorum omnium, ut illis cessantibus a
doctrina istae audiant uerbum domini et assumant sermones
oris eius doceantque filias et proximas suas planctum causasque
lacrimarum, quia ascendit, inquit. mors per fenestras
nostras, ingressa est domos nostras.
quod quamquam
et spiritaliter possit intellegi eo, quod per omnes sensus ad
animae interitum mors introeat peccatorum, tamen et de
Babyloniorum impetu intellegi potest. quod tanta sit fortitudo
et uelocitas proeliandi, ut non exspectent
per fenestras et tecta conscendant, ut domos uastent Hierusalem.
pereunt autem paruuli, qui foris sunt et egrediuntur de
Hierusalem, et iuuenes, ad quos scribit et Iohannes. qui non
ingrediuntur per artam et angustam uiam, quae ducit ad uitam.
sed ambulant per plateas, de quibus scriptum est: quam
lata et spatiosa uia, quae ducit ad mortem!
Loquere: haec dicit dominus: et cadet morticinum
hominis — siue cadauera hominum - quasi
stercus super faciem regionis — siue campi — et
7. 14 19 *Matth. 7, 13 22. 23 *Hier. 9. 22 P.La.c Ap.c., Vulg.; cf. p. 81. 8 2 fores P supenori
La.c.Ap.c.,v (cj. p. 113, 12) autem add. YP 3 ueniat La.c.
ad om. P,La.c. 4 nuacj non P 5 condemnatione La.c. 7 doctrina
P iste V isti P sumant P sermonis La.c. sermoBem P
9 inquit om. v 11 spiritualiter Ap.c.m2 sensos Pa.c. 13 babii. P
inpetn La.c. impetn M 14 pliandi V expectent MVP reserari
Ap.c. sed] et add. v 15 ut] & M domus MP,La.c.Ap.c.; cf.
lin. 1 (=p. 126, 12) 17 iuuenes tr. ante de; pr. et om. P iohannis
P,La.c. 18 egrediantur M ducitur Ma.r. 20 latam Ma.r. uia
postea add. P 21 cadit La.c. morticinium v (= p. 126, 13) 22 quasi]
quia si L 23 campi et] capia P
quasi faenum post tergum metentis et non est, qui
colligat. Uerbum Hebraicum, quod tribus litteris scribitur
\'daleth, beth, res\' — uocales enim in medio non habet —, pro
consequentia et legentis arbitrio si legatur \'dabar\', \'sermonem\'
significat, si \'deber\', mortem), si \'dabber\'. \'loquere\'. unde et
Septuaginta et Theodotio iunxere illud praeterito capitulo, ut
dicerent: disperdere paruulos de foris, iuuenes de
plateis morte.
Aquila uero et Symmachus transtulerunt
haec dicit dominus et reliqua. et est sensus:
cum ascenderit mors per fenestras nostras et ingressa fuerit
domos Hierusalem et paruuli iuuenesque de foris perierint et
plateis, tunc erit morticinum eorum siue cadauera mortuorum
quasi in sterquilinium super faciem terrae et quasi stipula,
quae post tergum metentium dimittitur et ut inutilis non
colligitur. per quae ostendere uult tantam in Hierusalem et
circa urbem caedem futuram, ut nullus sit, qui sepeliat corruentes.
Haec dicit dominus: non glorietur sapiens
in sapientia sua et non glorietur fortis in lortitudine
sua et non glorietur diu in dinitiis suis,
8, 2. 16, 4 fenum VP postergum MP,AVa.c. metentes La.c. 3 deleth
P.Ap.c. daled F non eras. A 4 legat P dAeBar V 5 dabber)
abber Y dabuer P daber v 6 teodotio (0 pr. ex n) A theodotion VP
ianieret (un s. e alt.) M iunxernnt v 7 disperderent V,LMAa r.
disperdent v parnolos Aa.c. iuuenesa M 9 XeaHCON (tn mg.
leanson) M AaaecUJN (Aa et c s. u.; laleson s. u.) A AeaNCON f
aeaNCON P id est add. v conloquere (1 s. n) A impleret MP,La.r.
iuberet s. impleret A prophetam V pfoffta elogui M secuntur
P,La.c. sequntur V 11 ascenderet La.e. 12 iuuenes qui P et] de
add. s. u. m2 A in v 14 in X, om. cet. v atipulam L 15 postergum
MP,Aa.c. demittitur P ut & V inutiles La.c. 16 collegitur
MP tantam post hierusalem tr. P 17 nullis P 20 fortitudinem
suam L 21 diues] diuis Pa.c.
sed in hoc glorietur, qui gloriatur, scire — siue intellegere
— et nosse me, quia ego sum dominus, qui facio
misericordiam et iudicium et iustitiam in terra! haec
enim placent mihi — siue quia in istis est uoluntas
mea —, dicit dominus.
Omnis hominum aufertur superbia,
dum et sapientia et fortitudo et opes eorum reputantur in
nihilum et ista est sola gloriatio, ut sciat et intellegat, quod
ipse sit dominus, qui facit misericordiam et iudicium et iustitiam
super terram, quod omnia dei prouidentia et iustitia
gubernentur et, quae nobis uidentur non habere rationem,
iustitiae plena sint atque rationis.
deo et in his uoluntas illius est. ubi sunt ergo, qui dicunt
proprio hominem regi arbitrio et sic datam liberi arbitrii potestatem,
ut dei misericordia tolleretur atque iustitia? unde et
apostolus assumens hoc testimonium ponit exemplum: qui
gloriatur. in domino glorietur.
Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et uisitabo
super omnem, qui circumcisum habent praeputium,
super Aegyptum et super ludam et super Edom et
super filios Ammon et super Moab et super omnes,
qui attonsi sunt in comam, habitantes in deserto, quia
omnes gentes habent praeputium, omnis autem domus
Israhel incircumcisi sunt corde.
Multarum ex parte
quadam gentium et maxime, quae Iudaeae Palestinaeque confines
sunt. usque hodie populi circumciduntur et praecipue
Aegyptii et Idumaei, Ammanitae et Moabitae et omnis regio
Cor. 1, 31. II Cor. 10, 17 P 4 placa P 5 ait Vulg. 6 dum om. M
pr. etj ad P, om. v alt. et om. v 7 nihilo ex illo P sciant
V,Ap.c. intellegant V,Ap.c. 8 dns sit P 9 et iostitia in mg.
M 10 uideantur M 13 homine P hominem proprio v regij
posse add. v et s. u. M 14 tollere.tur (e pr. s. «.) L tollatur v
et om. M 18 omnes M habet Ap.r..v cum Vulg. 19 Iuda Vulg.
21 sunt om. MP,LAa.c. 23 quadam parte v 24 maximae M quae
eras. M iudeae MA.Pp.r. palestinae Ma.c. 26 idumei P,La.c.
Ammonitae v (= p. 128, 12)
super omnes, qui attonsi sunt in comam, habitantes
in deserto.
non igitur debet gloriari Iuda, qui mixtus est
cum gentibus supra scriptis, eo, quod praeputium non habeat.
sed ex lege dei circumcisus sit, cum et alii haec faciant, qui
legis mandata non seruant et ignorant deum Israhel. nec
prode est circumcisio, quae in signum data est, nisi praecepta
domini conpleantur: sicut et comae, quae gentem significant,
non robora corporum et fortitudinem pugnatorum.
quodque
sequitur: omnes gentes habent praeputium, omnis
autem domus Israhel incircumcisi sunt corde, hunc
habet sensum: cum praeter Aegyptios, Idumaeos, Ammanitas
et Moabitas, Ismaelitas in solitudine commorantes, quorum
plerumque pars circumcisa est, omnes aliae nationes in toto orbe
incircumcisae sint carne, omnis domus Israhel incircumcisa est
corde. non carne, quae incircumcisio ducit ad mortem: illa
enim carnis, haec spiritus est.
Audite uerbum, quod locutus est dominus
super uos, domus Israhel! haec dicit dominus: iuxta
uias gentium nolite discere et a signis caeli nolite
metuere, quae timent gentes, quia leges populorum
uanae sunt!
Proprie aduersum eos loquitur, qui uenerantur
caelestia et, quae in signa sunt posita annorum, temporum,
mensuum et dierum, ab his aestimant regi humanum genus
et ex causis caelestium terrena moderari. P,Ap.c. habitant P,MAp c. 3 gloriari
debet v indas Mp.c. myxtus A 5 cum om. P 7 prode est L
prodest cet. praecepta] mandata v 8 significat P 9 roborant
corpora Victorius 11 domos Pa.c. incircumci M 12 aegiptios M
idnmeos LMA 13 ismailitas La.c. hismabelitas AP ismahelitas V
solitudinem MAP,La.c. 14 pleraque Ap.c. est] & add. M alienationes
F 22 aduersus MAVPv 23 et] ea (a s. w. m3) M
signum P 24 mensium MAVp.c.,v existiment P genus postea
add. P 25 legis P
sapientiam futilem esse demonstrat et nullam in se habere
utilitatem.
Quia lignum de saltu praecidit opus
manuum artificis in ascia; argento et auro decorauit
illud, clauis et malleis conpegit, ut non dissoluatur
siue non moueatur—. in similitudinem palmae fabricata
sunt et non loquentur; portata tollentur, quia
incedere non ualent. nolite ergo timere ea, quia nec
male facere possunt nec bene.
Descriptio idolorum, quae
uenerantur gentes. lignum, inquit, de saltu praecidit —
materia ergo idolorum uilis et corruptibilis — opus manuum
artificis — cum artifex mortalis sit, mortalia ergo et illa, quae
fabricatur — ; argento et auro decorauit illud, ut fulgore
utriusque materiae decipiat simplices. qui quidem error ad
nos usque transiuit, ut religionem in diuitiis arbitremur.
clauis et malleis conpegit, ut non dissoluatur sine
u t non moueatur. quanta idolorum potentia, quae stare per
se nequeunt, nisi clauis et malleis conpingantur? in simili.
tudinem palmae fabricata habent pulchritudinem metallorum
et picturae arte decorata sunt, sed utilitatem non
possident, quae praebeant aliquos fructus artifici.
et non loquentur
— nihil enim in se uitale habent, de quibus scriptum
est: os habent et non loquentur; aures habent et
non audient -; portata tollentur. fortior ille, qui portat,
14. 17 Hier. 10, 4 18 *Hier. 10, 4 19. 22 Hier. 10,5 24 Px. 113,
13. 14 (5. 6) 25 Hier. 10, 5\' v cum Vulg. 2 futile La.c. fmtilem M fictile Ap.c.m2 inntilem
V facile P 3 humilitatem P 4 (= 11) praecedit P 5 manum
La.c. manus Yulg. artifices La.c. 7 fabricatae MP 8 portata P
9 incendere P,A.a.r. quia] quae VP <= p. 130, 2) 10 possunt facere
Vulg. discriptio P,La.c.Mp.c. 12 ergo om. P et] atque v 14 fabncantur
P.Mp.c. fulgure P 15 qui quidem] quicquid V ad ncs
usque] usq; ad nosque P 16 ut ut M relegionem MP,La.c.
19 similitudine V 20 fabricatae MAVP pulcritudinem M 21 artae
VP,LAa.c. 22 qua v praebeat MAVP fructos P 25 portato J\'
figura sine sensu.
nolite ergo timere ea, quia nec bene
possunt facere nec male. solent enim plerique gentilium
daemones colere, ne noceant, et alios exorare, ut praestent
beneficia; unde et illud Uergilianum est:
nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam.
quidquid de idolis diximus, ad omnia dogmata, quae sunt contraria
ueritati, referri potest.
et ipsi enim ingentia pollicentur
et simulacrum uani cultus de suo corde confingunt; iactant
grandia et ad decipiendos simplices quosque quasi aureis sensibus
et eloquiis argenti splendore fulgentibus inperitorum
obstringunt aciem et a suis inuentoribus sublimantur, in quibus
nulla est utilitas et quorum cultura proprie gentium est et
eorum, qui ignorant deum.
Non est similis tui, domine; magnus tu
et magnum nomen tuum in fortitudine. quis non
timebit te, o rex gentium? tuum est enim decus,
inter cunctos sapientes gentium et in uniuersis regnis
eorum nullus est similis tui. pariter sapientes ei
fatui probabuntur;
doctrina uanitatis eorum lignum
est: argentum inuolutum — siue productum — de
Tharsis affertur et aurum de Ophax, opus artificis et
manus aerarii; hyacinthus et purpura indumentum
eorum; opus artificum — siue sapientium — uniuersa
haec. dominus autem deus uerus est; iste deus
uiuens et rex sempiternus. ab indignatione eius
commouebitur terra et non sustinebunt gentes com-
v 5 uirgilianum VP,La.c.Ap.c. uergillianum M
6 nigrum V zepbiris V, (i pr. ex e) M zepheris AP 9 confringunt
P 10 grandia in mg. M sinplices F aurib; P 11 eloquis P
15 magnusl ea add. Vulg. 16 qui V 17 enim est V 19 insipientes
Vulg. fatui et sapientes v 21 daarsis P 22 ofaz MAVP
23 hiacintus La.c. hyachynthas M hyachvntus A hiacinctus F lacinctus P
25 ipse MAp.c. cum Vulg. 26 ei V 27 sustenebunt La.c.
minationem eius.
Haec in LXX non habentur, sed de Theoaotionis
editione in plerisque addita sunt et, cum iuxta litteram
uideantur perspicua, iuxta
nullus enim similis est deo uero eorum deorum, qui
heretica arte finguntur. omnes timebunt eum. qui rex gentium
est; principium enim sapientiae timor domini et de
eo proficimus ad caritatem. tuum est.
inquit, decus; in
ueritate decor, m mendacio turpitudo. quamuis heretici iuxta
sapientiam mundi, quae destruitur, sibi sapientes esse uideantur,
tamen in omnibus regnis, quibus lacerant ecclesiam, nullus
est similis tui dicente sermone diuino: perdam sapientiam
sapientium et prudentiam prudentium reprobabo.
simul sapientes et fatui sunt; doctrina eorum pro qualitate
ingenii uel uilis est et ligno conparatur uel similis argento
propter eloquii uenustatem; affertur de Tharsis — uel
Indiae regio est, ut uult Iosephus, uel certe omne pelagus
Tharsis appellatur et caeli habet similitudinem — et tamen
inuoluta est uerborum artificio; si enim patuerit, decipere non
poterit. et aurum de Ophaz.
septem nominibus apud Hebraeos
appellatur aurum, quorum unum \'ophaz\' dicitur, quod
Vulg. Hier. 10, 7 9 cf. I Cor. 13, 8 10 Hier. 10, 7 11 1 Cor.
1. 19 15 *Hier. 10, 9 16 cf. Joseph. Ant. Iud. I 127. IX 20S. Beil.
lad. VII 238 (sed ubique de Tarso, Ciliciae orbe. loquitur) 19 Hier. 10. 9 V habetur V sed] et add. P,LMAa c. de om. VP
2 im V 3 NaVP, (in mg. anagogen) M Na
s. u.) A anagogen v magnfi V 5 timebant P quia r 7 caritatem]
ueram add. e 9 destruetur r 11 entiam sapi,. H. L
13 doctrinf P eorum] quorum P 14 ingens MVP,Aa.c. oiles
La.c. ligno V. (o in ras.) L, (o ex a) A lignis MP 15 uetustatem
Aa.c. affertorj argentum add. s. u. m3 A affertur de
eras. M tarsia La.ebis posuit Erasmus v 16 regio Indiae e at
uult IosephosJ per memoriae lapsum Hieronymus hoc loco et in Dan.
10, 6 falsa de Iosepho tradit; cf. Index s. u. Tharsis ual L uult
om. v iosepphus Lp.c. ioseppus P 17 habent VP 13 artiticio] siue
producta add. v potuerit P,La.c. V?), (n inuoluitur s. potuerit MAm3
uoiaerit p 20 hanam P quos Pa.c.m2
idolorum, quod intrinsecus lignum est uilisque materiae. hyacintho
operiuntur et purpura, ut superficie sui oculos decipiant,
dum caelorum sibi colorem et regna caelestia pollicentur; et
tamen opera sapientum sunt uniuersa haec, qui in saeculo
sapientes putantur, ceterum apud deum stulti sunt.
dominus
autem deus noster deus uerus est - illa ergo
uniuersa mendacia - et ipse deus uiuens - igitur illa
mortua, quae finguntur, - et rex sempiternus - hereticorum
umbrae ad tempus praeualent, sed longo tempore
corrumpuntur — ; ab indignatione
terra - hi, qui terrena habent opera et terrena simulacra
confingunt, - et non sustinebunt gentes, nequaquam
populus domini, sed gentium multitudo, quae dei comminationem
ferre non praeualent.
ergo dicetis eis: di, qui caelos et terram.
non fecerunt, pereant de terra et de his, quae
subb caelo sunt! Falsis dis et, qui artificio reconpositi sunt,
ista dicenda sunt - illi enim nec caelos fecere nec terram -,
quae
doctrinam ecclesiasticam magna ex parte fabricantur.
Dominus. qui facit - siue fecit - terram
Cor. 3, 9 22 *Hier. 10, 12 om. M possimus P obrizJm A, (n s. y) M obrizum V obrizem P
2 insecus Ma.c.m2 uilesque Ap.c. hyacinto A hiacintho V iacincto P
4 polliceatur v 5 sapientium P,Ap.c.,v saecula V 6 ceteri Va.c.
7 illi V 8 uniuersi Va.c. 9 et] iste A in ras., ille add. v 12 hii P
14 popalos V,Ma.c. 15 praenalet VP 16 dicitis P,La c. di Lp.r.
di La.r. dii cet. celo V caelum P terra V 17 qui MP,La.c. 18 diis
codd. (corr. L) artificiore conpositi L artificiose con(m)positi MAVv
19 isb] enim add. VP,LMAa.c. facere MPAa.c. fecerunt u 20 quaeque
scripsi quae codd. qua (scil. terra) Engelbrecht, qui cooperatores Christi
per ironiam de falsis diis dictum putat et comma non post domini, sed
- post ecclesiasticam ponit collato I Cor. 8, 5; qui v coperatores LMa.c.
operatores V sunt add. v qui om. v di La.r., cod. Monacensis 14425
di Lp.r. dii cet. p 21 fabricantur] fabricant domum v 22 dominus om. c
cum Vulg. siue] qui add. v alt. facit Va.c.m2
in fortitudine sua, praeparat orbem in sapientia sua
et prudentia sua extendit caelos. ad uocem suam dat
multitudinem aquarum in caelo et eleuat — siue educit
- nebulas ab extremis terrae, fulgura in pluuiam
fecit et educit uentum — siue uentos — de thesauris
sius.
stultus factus est omnis homo a srientia, confusus
est omnis artifex in sculptili, quoniam falsum
est, quod conflauit. et non est spiritus in eis. uana
sunt et opera risu digna; in tempore uisitationis
suae peribunt. non est similis (his) pars Iacob; qui
enim formauit omnia, ipse est et Israhel uirga hereditatis
eius; dominus exercituum nomen est illi.
Qui
facit terram in fortitudine sua, deus pater est. facit
autem in fortitudine sua, domino saluatore; Christus enim
dei uirtus et dei sapientia. qui ipse est et prudentia, in quo
extendit caelum. ipse enim dixit et facta sunt; ipse
mandauit et creata sunt, loquens ad filium: faciamus
hominem ad imaginem et similitudinem nostram:
ad uocem suam dat multitudinem aquarum in caelo.
omnis enim doctrina domini de caelestibus fluit dicente Dauid:
pluuiam uoluntariam segregabis, deus, hereditati
tuae et infirmata est; tu uero perfecisti eam. et
- eleuat — siue educit - nebulas ab extremis terrae.
nebulae siue nubes, quibus mandauit dominus, ne pluerent
super Israhel imbrem, educuntur ab extremitatibus terrae.
17Gen.1,26 19 Hier. 10,13 21Ps.67,10 22.23*Hier.10,13 24 cf. Esai.5.6 L urbem P 2 etj in add. v 3 ducit
Aa.c. 4 nebalam V extremitatibus Vulg. fulgrora V,МAa.c.
pluuia La.c. (= p. 134, 4) 5 facit Ap.e. cum Vulg. uentus P
6 scientia] sua add. v 7 artifei omnis Vulg. scoltili La.c. sculpti Ma.c.
9 opus v cum Vulg. opera risui V,Mp.c. operarii sui P,Ma.c. dlgnum
v cum Vulg. 10 his add. Hrabanus, om. codd.. ante similis tr.
Ap.c.m2,v cum Vulg. (cf. p. 135, 6) pars] in add. P 11 firmauit P
12 est om. Vulg. illi] ei P 13 pater—dnL 14 sua; in
add. s. u. M 15 quia P alt. et om. Y qua Ap.c. 16 eiendit V
18 iomaginem V 21 uolumtariam La c. 23 nebula Jf 24 deus t
apostolos ostendit nouissimos tamquam morti
destinatos, quia spectaculum facti sumus huic
mundo et angelis et hominibus.
fulgura in pluuiam
fecit. cum enim imber de caelo uenerit doctrinarum et arentia
hominum corda satiarit, tunc coruscationes inuenies et clara
fulgura sapientiae. et educit uentos de thesauris suis,
in quibus
absconditi. stultus factus est omnis homo a scientia.
licet ille Paulus, licet Petrus, licet Moses et Abraham sint,
ad conparationem dei cuncta eorum sapientia in nihilum deputabitur;
unde et fatuum dei sapientius est hominibus.
confusus est omnis artifex in sculptili, qui de suo
corde simulacra confinxit, falsumque est, quod conflauit.
si autem stultus est omnis homo a scientia. stultum est
omne falsumque, quod fecit. et non est spiritus in eis.
notandum, quod et in isto capitulo \'uentus\' et \'spiritus\' uno
nomine apud Hebraeos appellatur \'ruha\'; spiritum autem sanctificationis
uocat, qui in hereticorum mentibus non potest
inueniri.
uana sunt et opus risu dignum. quis enim non
rideat, cum hereticorum simulacra perspexerit? aut enim rustica
sunt, quae dicuntur, et lignum est; ant pulchro sermone con-.
12 *I Cor. 1: 25 13 *Hier. 10. 14 14. 16 Hier. 10, 14 17 cf.
HiH. 2, 24. 4, 12 18 cr. Rom. I, 4 20 Hier. 10. 15 ad apostolos referendum, cf. Hjeron. hom. Orig. in Hier. V
p. 796—798, quarum Ap.c.,v 2 ascendit V 3 qui expectaculum P
4 fulgora MVP,A.a.c.m2 5 arentium V 6 satiara P corr
M 7 fulgora MP,Aa.c.m2 thensauris Aa.r. 8 in—thesauri
s. u. L thensauri A.a.r. thesauris V 10 moyses MAVP habra-
ham L sint] sapientes add. s. u. m. rec. cod. Vercellensis CLIV 50
sapientes sint Erasmus v 11 in om. V ad P 13 scnlptilis P 14 confixit
V,Ma.c. 15 sin v a om. VP,LMAa.c. 16 falsum Ap.r.
17 notandum] non tantum P et om. V 18 apud Hebraeos nomine c
appellantur La.r.,v PVHa F mua MAP rna Vv ·ruP (cf. p. 31,
1. 56, 23) 19 quia M heretiquoram (h s. u.) V 20 risui P,Mp.c.
22 pulcro M
sensu, et frustra auri imaginem pollicentur. in tempore
uisitationis suae peribunt. ad tempus ualet heresis, ut
electi quique manifesti fiant et probati sint: cum autem uisitatio
dei uenerit et oculus eius stulta respexerit, omnia conticescunt.
non est his similis pars Iacob, eorum.
qui
supplantauere Iudaeos et cotidie destruunt hereticos. pars
autem sanctorum deus est, de quo propheta dicit: pars mea
dominus. qui enim formauit omnia, ipse est, qui
fecit omnia atque plasmauit tam in animo quam in corpore,
et Israhel uirga hereditatis eius est. omnis, qui directus
in deo est uel sensu cernit deum, sceptrum est hereditatis
eius, cuius nomen \'dominus omnipotens\' est siue uirtutum\';
hoc enim sonat \'dominus exercituum\', quod in
Hebraico scriptum est \'dominus sabaoth\'.
Congrega de terra confusionem tuam, quae
habitas in obsidione, quia haec dicit dominus: ecce
ego longe proiciam habitatores terrae in hac uice
et tribulabo eos, ut inueniantur. LXX: congregauit de
foris substantiam suam, quae habitat in munitione,
quia haec dicit dominus: ecce ego supplantabo habitatores
terrae huius et tribulabo eos, ut inueniantur.
Praecipitur Hierusalem, ut, quicquid habet foris substantiae,
in urbem munitissimam congreget et longae obsidioni paret
3, 24 9. 11. 14 Hier. 10. 16 13 cf. P?. 23. 10 etc. 15 \'Hier.
10, 16 19 *Hier. 10. 17. 18 MV,LAa.c., om. P reperitur Ap.r. de s. u. M
3 suae ex sine L valet] ·baal· & P 4 pronocati P sunt V,Pa.c.
5 oculos MAPax. perspexerit a conticiscnnt La.c. contiriseent Ma.c.
6 similis his c 7 cottidie Y distrunt La.c. 11 est om. v derectas
La.c. erectas Mp c, 12 sensum LMa r. du
15 hebraieam La.c. ebraico V sabaobt M 19 et om. V eosj ita
add. (s. M. m2) MA cum Vulg. at] fi add. Mp.c.m2 20 suamj
LXX quae habitat in mg. M habitant V 22 eor ita add.
8. u. m2 A 24 lODge MAV,La.c. obsidio Ma.c. obsidionis P
tempore comminari,
iamque uentura sit. \'congrega\', inquit, <et de foris et de terra,
hoc est ei agris, substantiam tuam in confusionem.
quidquid
enim habes, confusione dignum est; quae licet praepares,
haec super his domini dicta cognosce: ecce ego in hac
uice, in isto tempore, proiciam siue instar fundae iaciam
longe habitatores terrae huius\'. pro quo Septuaginta
interpretati sunt: supplantabo et cadere faciam, pro
quo uerbo Hebraico, id est \'cole\', Aquila et Symmachus interpretati
sunt
impetu abiciam et sic eos obsideri faciam sicque tribulabo et
coangustabo, ut omnes in urbe repperiantur et effugere nequeant
malum\'.
Uae mihi super contritione mea, pessima plaga
mea! LXX: uae super contritione tua, pessima plaga
tua! Iuxta Hebraicum ipsa Hierusalem loquitur, quod uehementer
afflicta sit et plagam sustineat insanabilem; iuxta LXX
uero propheta loquitur ad Hierusalem et plangit eam super
contritione et plaga sui.
Ego autem diri: plane haec infirmitas mea
est — siue uulnus meum — et portabo illam siue apprehendit
me. Ipsa loquitur Hierusalem: quicquid patior,
mea culpa patior; intellego uulnus meum, quod apprehendit
me, siue iram domini sustinebo, quoniam peccaui ei\'.
22 *Hier. 10, 19 25 *Mich. 7, 9 add. M ut prins om. V 2 comminari] dicit add. r
uieino Pa.c. 4 in Lp.c.,Ap.c.m3 sine VP,La.c.,Am1 siue M,Ap.c.m2,v
confusione VP 5 eV 6 Buperbis P,La.c., (b ex u) M sub
uerbis Ap.c. 7 iaciam; aiam P 10 hs. u.) A id
est om. v KѠ λΗ LMV, (kole 8. u) A KaN& Pcolea fort. rectius c
11 Cex a) L C ΦeNdtΝιca (sfendinia in mg.) M,
(sphendinisa s. v.) A C
12 obsidere P - 15 contritionem LMa.c. meam La.c. 17 hebraico P
20 contritionem P 22 sine V,AMa,c. 25 di P ei om. M
Tabernaculum meum statutum est, Omnes
funiculi me dirrupti sunt - siue omnes pelles meae
conscissae sunt —, filii mei exierunt a me - siue
oues meae - et non sunt; non est, qui extendat ultra
tentorium meum - siue non est locus ultra tabernaculo
meo - et qui erigat pelles meas.
Subuersionem urbis
suae tam facilem plangit Hierusalem, ut nequaquam muros et
omnia moenia funditus eruta, sed tabernaculi atque tentorii
ablationem putes. \'tabernaculum\', inquit, (hoc est habitatio mea,
repente sublata est. omnes funiculi mei dirrupti sunt
- seruat tabernaculi
meae conscissae sunt.
filii mei exierunt a me siue
pecora mei\', quod a LXX additum non stat iuxta historiam;
in longa enim obsidione quomodo oues et pecora auferri
poterant de Hierusalem, quae, etiamsi fuissent, fames consumserat?
<et non\', inquit, \'subsistunt siue non sunt\';
neque enim translati sunt in Chaldaeam, sed magna pars
eorum interfecta penitusque deleta est. \'non est, qui extendat
ultra tentorium
et murorum meorum iaciat fundamenta, qui ad solum usque
prostrati sunt\'.
Quia stulte egerunt pastores et dominum
non quaesierunt, propterea non intellexerunt et
omnis grex eorum dispersus est. Per translationem
10,20 13 *Нier. 10, 20 16 Hier. 10, 20 *Hier. 10. 20 18 Hier. 10.20 idem quod ab(sub)latum, cf. lin. 9. 10 et Index s. u.; uastatum
MAp.c.,v cum Vulg. 2 disrupti VP 3 conscisae V 4 sunt]
subsistunt Vulg. est qui s. u. A 6 qui om. Vulg. 7 facile VP
murus P 8 omnia om. c 9 oblationem P 10 dirupti MV dis-
rupti P, Ap.c. 11 МН
V МETAѠpadd.
MVP,LAa.c. 13 (= 14) peccora P historia P,La.c. 14 aufferri M
15 potuerant P famis P consumpserat (p exp. L) codd. 17 chaldeam
AVP,La.c. neque enim in chaldeam (chaldea P) add. P.LMAa.c.
18 penitus delata Y 19 stauret P 20 iaceat P,La.c. quia Mp.c.
23 et om. P
describitur. quia enim principes stulte egerunt nec quaesierunt
dominum, quem toto debuerant corde perquirere, idcirco et
mala uenientia non uiderunt siue non intellexerunt dominum
et omnis multitudo Hierusalem huc illucque dispersa est.
Uox auditionis ecce uenit et commotio magna
de terra aquilonis, ut ponat ciuitates Iuda in solitudinem
et habitaculum draconum - siue cubile struthionum
et, ut Symmachus interpretatus est sirenarum —,
pro quo in Hebraico \'thannim\' positum est.
Uerba prope
\'ecce\', inquit, \'sonitus et fremitus Babylonii uenientis auditur
magnaque commotio siue terrae motus de terra aquilonis, ut
omnes urbes Iudaeae habitatoribus interfectis redigat in solitudinem
et faciat pro hominibus dracones habitare et cuncta
uenenata animantia siue struthiones\', quod et ipsum animal
solitudinis familiare est et in desertis nascitur ac nutritur;
aut certe sirenas, monstra quaedam et daemonum phantasmata,
possumus intellegere.
haec omnia, quae et praeteritus et praesens
sermo descripsit, ad persecutionis ecclesiae referamus
tempora, quando tabernacula domini subuertuntur et omnis
habitatio ecclesiae redigitur in solitudinem. et ut ista uniuersa
eueniant, culpa pastorum est, qui stulte egerunt e t
dominum non quaesierunt nec intellexerunt eum: et
idcirco grex omnis dispersus est.
Hier. 29 (36), 13 8. 9. 10 *Hier. 10, 22 20 cf. Hier. 10, 20
22 Hier. 10, 21 23 cf. Hier. 10, 21 V 3 et om. P
3 omnes Za.c. 7 ponas Pp.c. in om. Vulg. solitudine P 8 strutionum
MAP,La.c. strucionum V 10 tannim V positus Pa.c.
11 uenientes La.c. 12 nt] & P 13 iudae MAP redigatur M
15 animantia uenenata v strutiones ÅP,La.c. strnctiones MV 16 ac
L.Ap.c.m3 ant MVP,Am1 & Ap.c.m2 17 sireenas Mp.c. fantasmata
VP 18 possimus P praeterita P 19 describit P persecutiones
LMAa.c. 20 tabernaculum P 21 rediatur P solitudine P
22 ueniant v 23 et eras. M 24 omnes La.c.
Scio. domine. quia non sit hominis uia eius,
nec uiri est, ut ambulet et dirigat gressus suos. Erubescant
noui praedicatores. qui aiunt unumquemque suo arbitrio
regi, cum et hic propheta dicat: non est hominis
uia eius, et Dauid in lyrico canat carmine: a domino
gressus hominis dirigentur et uiam eius uolet
nimis is. siue hic sensus est: <quod a Babyloniis sustinemus.
non est eorum formidinis, sed nostri meriti et indignationis
tuae\'.
Corripe me, domine: uerumtamen in indicio
et non in furore tuo, ne forte ad nihilum redigas
me! effunde indignationem tuam super gentes, quae
non cognouerunt te, et super prouincias - siue generationes
—, quae nomen tuum non inuocauerunt, quia
deuorauerunt Iacob et locum eius consumserunt et
decus eius - uel pascua - dissipauerunt siue ad
solitudinem redegerunt.
Hunc locum in Psalmo legimus:
domine, ne in furore tuo arguas me neque in ira
tua corripias me! et est sensus: \'meremur quidem omnia,
quae sustinemus, et multo meremur maiora quam patimur,
uerumtamen hoc obsecro, ut quasi pater me corripias, non quasi
aduersarius, ut me emendes quasi filium et non punias quasi
inimicum: castigas enim omnem filium, quem recipis, et per
omnem dolorem ac flagellum emendas Hierusalem.
hostes
autem. qui non nouerunt te. et prouinciae siue regiones, quae
2. 37, 2 23 cf. Hebr. 12, 6 cf. *Hier. 6, 7.8 Vulg. 2 diriget AP gressos P suos] & add. P
5 lirico P canit V 6 dirigetur M,Aa.c. 7 _byloniis L babilonis V
sustenemas La.c. sustinuimus P 8 fortitudinis Lp.c.m2, Erasmus v
13 siue ėt L 15 deuorauerunt] eomederunt Vulg. locum eius eonsumserunt]
deuorauerunt eam et consumserunt illum Vulg. consumserunt
(sic semper fere Lp.c.; cf. p. 84, 15. 137, 15) scripsi -ps- codd.
17 redigerunt MP.LAa.c. locum] et add.MAVPv 18 ne] neq. V arguas]
corripias Y nec V 19 corripiaaJ arguas V 20 sustenemus LA.c.
22 ut] et V emendens V 23 per s. u. L per. (e a. u.) M 24 hac P
iudicium, sed indignationem. tradidisti enim nos, ut
emendaremur. illi autem aggrauauerunt iugum suum; seni
non pepercerunt et paruulos adflixerunt, comederunt nos et
penitus deuorarunt et -in tantam solitudinem redegerunt Hierusalem,
ut et publicarum et priuatarum aedium omnia dissiparent
et populum tuum interficerent\'.
Uerbum, quod factum est ad Hieremiam a
domino dicens: audite uerba pacti - siue testamenti-huius
et loquimini ad uiros Iuda et habitatores
Hierusalem et dices ad eos: haec dicit dominus deus
Israhel. Non quidem est positum in titulo, sub quo tempore
uel sub quo rege et quoto anno eius haec prophetia facta sit;
sed intellegimus uel priori prophetiae et tempori haec esse
iungenda uel certe post aliquod temporis interuallum prioris
prophetiae hunc domini ad prophetam factum esse sermonem.
notandum est autem. quod uerbum \'berith\' Aquila et Symmachus
semper \'pactum\', LXX et Theodotio \'testamentum\'
interpretati sint. proprie autem nunc ad Hierusalem et ad uiros
tribus Indae sermo dirigitur.
Maledictus uir, qui non audierit uerba
pacti huius, quod praecepi patribus uestris in die,
qua eduxi eos de terra Aegypti, de fornace ferrea,
dicens: audite uocem meam et facite omnia, quae
praecipio uobis, et eritis mihi in populum et ego
ero uobis in dominum.
Non propter genens priuilegia,
11, 2 17. 18 *Hier. 11, 2 18 Hier. 11, 2 P,Ma.r. senes Aa.c. 5 deuorauerunt A VP,La.c.,v
tantum P redigerunt Aa.c.Mp.c., (g s. u.) P 7 tam La.c. 8 a
domino ante ad fr. Vulg. 9 audi La.c. 10 alt. et] ad add. Vulg.
11 et—eos om. P 12 sub s. M. M 13 sit: e P 17 nerith P
- simmachus P 18 theodotion Y 19 sunt VPv alt. ad s. u. M
22 praecipit (t s. u.) M praecipi P,Aa.c. praecepit V 23 quę Pa.c.
aegipti M (= p. 141, 15) 24 et facite] faciteq. Y 26 ero s. u. P
dm
non propter circumcisionis iniuriam et
propter oboedientiam et deus efficitur populi Israhel et Israhel
populus eius. et hic quidem quasi ad seruos loquitur, ut
placeant deo; in euangelio uero dominus ad discipulos: uos,
inquit, amici mei estis, si feceritis, quae ego praecipio
uobis. iam non dico uos seruos, quia seruus
nescit, quid faciat dominus eius. uos autem dixi
amicos, quia omnia, quaecumque audiui a patre
meo, nota feci uobis.
cnmque amici fuerint, de amicis
transeunt in filios; quotquot enim receperunt eum, dedit
eis potestatem filios dei fieri. unde amicis et filiis
praecipit: estote perfecti, sicut pater uester perfectus
est, similitudinem imperans, non aequalitatem. et ibi
oboedientia mandatorum est, hic similitudo dei. quodque ait:
in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, de fornace
ferrea, dat nobis intellegentiam, quod caminus et fornax
ferrea atque succensa tribulationis et poenae significet magnitudinem,
non aliquem poenae locum ferri materia praeparatum.
Ut suscitem iuramentum, quod iuraui patribus
uestris, daturum me eis terram fluentem
lacte et melle, sicut est dies haec. Patres uidentur
accipere, Quando accipiunt filii, et Abrahae repromissio conpletur
in posteris.
terram autem lacte et melle manantem
5. 1. 9, 6 15 Hier. 11,4 16 cf. Mal. 4. 1 28 cf. Gen 13, 15. 16.
17,4—9 La.c. (= lin. 14) pro israhel om. M
alt. et S. u. M 4 euuL duu. A dič (ex dncorr.}
add. A disipulos V nos om. P 6 dicam Pv quia om. L
seruus s. u. L 8 audi Ma.c. 9 notam Ma.r. amici] mei add. v
10 quodquod MP,.Aa.c. enim] auteÂa.c. dedit] enim add.
M,LAPa.r. 11 unde] k add. P 12 praecepit VP sicut] et add.
VPv 16 camminus P et om. P 17 pene P 18 paene r
locum poenae v 22 lac MV mel V 23 promissio v 24 manante
V
ut est illud:
mella fluant illis, ferat et rubus asper amomum,
et iterum:
et passim riuis currentia uina repressit;
aut certe tropologice terram lacte et melle manantem Christi
ecclesiam sentiamus, in qua paruuli atque lactantes educamur
per fidem, ut possimus solidum cibum capere.
Et respondi et dixi: omen, domine, pro quo
LXX: fiat, domine - hoc enim \'omen\' significat - transtulerunt.
Dixerat dominus: iuraui patribus uestris daturum
me eis terram laete et melle manantem, sicut
rebus ipsis hodie conprobatur. propheta diligens populum
suum occupat uocem domini et cupit uera esse et in perpetuum
permanere, quae data sunt. unde ait: \'uere, domine.
implesti, quod pollicitus es, siue fiat, domine, hoc est:
semper maneat, quod dedisti!\'
Et dixit dominus ad me : uociferare - uel
lege — omnia uerba haec in ciuitatibus Iuda et foris
Hierusalem dicens : audite uerba pacti huius e t
facite illa! Clementissimus deus frequenter uentura praedicit,
ut tandem durus ad credendum animus molliatur. praedicit
autem tam in urbe Hierusalem quam foris in agro, ut, quorum
commune discrimen est, eadem paenitudo sit.
10 *Hier. 11, 5 11 *Hier. 11, 5 16 *Нier. 11, 5 19 *Hier. 11, 6
21 d. II Par. 30, 9 etc.
in mg.) M, (yperbolicae s. u.) A, magis corruptum in FP abundantiam
Z habundantia V 3 fluent M illi Uerg. codd. robus
M,Va.c. aspera momum P 5 et om. P 7 paruoli P lactentes
Aa.c.,v 8 accipere P 12 terram] et add., sed exp. LMA lactem
Aa r. sicut ut L 15 dicta MAVP 16 quę P 19 et] in add. MP,
(s. u. m3) A fores Ap.c. foribus Mp.c. m. ree. 20 uerbuex i) M
21 uentura] futura v 22 adI ac V praedicit antem] prędica∗∗ P
24 plenitudo (l in ras.) M
Quia contestans contestatus sum patres
uestros in die, qua eduxi eos de terra Aegypti, usque
ad diem hanc; mane surgens contestatus sum
et dixi: audite uocem meam! et non audierunt nec
inclinauerunt aurem suam, sed abierunt unusquisque
in prauitate cordis sui mali; et induxi
super eos omnia uerba pacti huius, quod praecepi,
ut facer ent.
Hucusque in LXX non habetur, quodque sequitur:
et non fecerunt, ab eis positum est et cum superioris
capituli fine sociatum. in quo scriptum est: audite
uerba pacti huius et facite illa! et non fecerunt.
quid sit autem de mane consurgere et dei uerba per prophetas
eis frequenter ingerere et educere eos de Aegypto et saepius
ammonere et dicere: audite uocem meam. et illos abisse
post prauitatem cordis sui et postea eis reddere, quae merentur
accipere, ante iam diximus.
Et di.rit dominus us ad me: inuenta est coniuratio
in uiris Iuda et in habitatoribus Hierusalem.
reuersi sunt ad iniquitates patrum suorum
priores, qui noluerunt audire uerba mea; et hi
ergo abierunt post deos alienos, ut seruirent eis.
irritum fecerunt domus Israhel et domus Iuda
pactum meum. quod pepigi cum patribus eorum.
Pro \'coniuratione\', Quam nos iuxta Symmachum interpretati
sumus, Aquila et LXX et Theodotio
quam nos \'colligationem\' possumus dicere. unde et Otholia,
7, 23. 11, 4. 7 16 cf. p. 98, 19. 102, 21. 103, 5. 20. 104, 4. 122, 17.
141, 16. 142. 21 24 Hier. 11, 9 25 *Hier. 11, 9 Va.r. 3 consurgens υ eum Vulg. 7 praecipi LMa.c.
8 baecusque V 9 pr. et s. u. L 11 uerbra (er in ras.) V 12 per
om. V prophetam Y 14 abiisse add. v 18 alt.
in om. P 20 hii MP 22 et s. u. M 25 samus] et add. MP.Aa.r.
theodotion V CUHdeCMOH M sindesmon s. uocem Graecam .1
CINDHCCON V CYNaECMCON P 26 possimus P iotboha Jf.La.r.
atbalia V
cum in templo sibi parari insidias deprehendisset, eodem
uerbo locuta est: coniuratio, coniuratio. proprie autem
hoc uerbo scriptura abutitur, quando non subito fortuitoque
peccato. sed praeparatis insidiis et coniuratione tenditur ad
delictum et pari mente unoque studio id agunt, ut dei mandata
contemnant. dicitque et patres et filios una mente parique
sententia neglecto deo idola ueneratos. tam Israhel uidelicet
quam domum luda, hoc est tam decem tribus quam
duas. quarum imperium erat in Hierusalem, ut, quorum in
contemtu dei unum studium fuit, par sit in sustinenda captiuitate
supplicium.
Quamobrem haec dicit dominus: ecce ego
inducam super eos mala, de quibus exire non
poterunt; et clamabunt ad me et non exaudiam
eos. et ibunt ciuitates luda et habitatores Hierusalem
et clamabunt ad deos, quibus libant; et non
saluabunt eos in tempore afflictionis eorum.
Non
exaudit deus in tempore necessitatis et angustiae, quia et
illi audire uocem domini noluerunt. quod et Saul passus est;
cum enim Philistiim agmina reformidans uerbum domini non
meruisset accipere, conuersus est ad pythonissam, ut ab idolis
disceret, quod instantia orationis ac fletuum a domino debuit
extorquere.
per quae discimus, etiamsi dominus non exaudient,
nequaquam esse cessandum nec confugiendum ad daemonas.
qui cultores suos adiuuare non possunt, sed ad domini auxilium,
qui cito iratus flectitur et mutat sententiam, si et hi,
om. P 2 locata P alt. coniuratio om. P, nis in mg. add. L
3 fortuito M paratis v 5 dilectum LMAa.c. 6 contempnunt P
8 quam] tam MAa.c. tam] quam P 10 contemptu (p exp. L) codd.
13 induco v malain L 14 potuerunt P 16 deos L, (d in ras.) M
eos cet. quibus-eos s. u. P 18 exaudia Aa.c.m3 19 audire post
dñi tr. P 20 philiistim M. (tert. i 8. u.) A ph(f)ilistim V(P) Pbilisthiim
v 21 phytonissam AP habidolis discederet P 22 fletum
LVa.c. 24 daemones v 26 hii P
dicitur, ad tribum Iuda pertinet et urbem Hierusalem; quibus
instat captiuitas.
Secundum numerum enim ciuitatum m tuarum
erant di tui, Iuda, et secundum numerum uiarum
Hierusalem posuistis aras confusionis ad libandum
Bahalim. Legamus Regum et Paralipomenon libros et inueniemus
ludam et Hierusalem multo quam Israhel peiora fecisse,
ut, quot habebant urbes, tot haberent et idolorum species et.
quot erant in urbe Hierusalem plateae et uiarum capita, tot
haberent aras in confusionem suam, in quibus idolis Bahalim
uictimas immolarent.
Tu ergo noli orare pro populo hoc et ne assumas
pro eis laudem et orationem. quia non exaudiam
in tempore clamoris m oris eorum ad me, in tempore
afflictionis eorum! Praecipitur Hieremiae, ne uelit pro
eis dominum deprecari, in quos iam est consummata sententia,
ne uideatur oratio eius infirma et propriis sceleribus non exaudiri.
\'noli\', inquit, \'orare pro eis nec laudem assumere, ut
replicando ueteris historiae clementiam, qua semper ei misertus
sum, et laudando meam nitaris mutare sententiam! etsi
enim hoc feceris, non exaudiam eos, qui me necessitatis
tempore rogare coguntur\'. ex quibus discimus frustra aliquem
rogare pro alio, cum ille non mereatur accipere, pro quo
rogatur deus.
hoc Ap.c.m2 quod nunc v 2 etj ad add.
s. u. A. 4 enim numerum r 5 dii MAV Ρυ uiarum] tuard add.
s. u. m.2 MA 6 posuisti AV Ρυ cum Vulg. confusionis] aras add.
(8. u. m2) A cum rulg. 7 paraljpomenon MA paralippemenon (sic) P
9 (= 10) quod P,MAa.c. habebantj habeant P 10 urbem M
12 immolarint M,Aa.c. 15 clam ores LMAa.c. eorum om. P
17 consumata P 18 nec V 20 historia. (i e s. a ̄̄) A clementia
La.e. elementiae MVP, (J a s. ae) A quia P ei (scil. populo, cj.
Iin. 13) LMA eis VjP eis semper v 24 alio] aliquo P 25 dñs V
Quid est, quod dilectus meus in domo mea
fecit scelera multa? numquid carnes sanctae auferent
a te malitias tuas, in quibus gloriata e s?
oliuam uberem, pulchram, fructiferam, speciosa
uocauit dominus nomen tuum; ad uocem loquelae
grandis exarsit ignis in ea et combusta sunt
frutecta eius.
Dilectum et amantissimum uocat\' populum
Iuda, qui in templo eius posuit et ueneratus est idola et in
eo se putat iram placare dei, si multas hostias immolet, et
gloriatur in sacrificiorum multitudine, quae malitias peccatorum
auferre non possunt.
comparat autem Hierusalem siue
omnem populum Iudaeorum oliuae pulchrae atque fructiferae,
quae exaltata per superbiam nequaquam egit humiliter nec
intellexit creatorem et dominatorem suum, sed elata per superbiam
et locuta granditer domini igne succensa est, ita ut
conburerentur et redigerentur ad nihilum rami siue frutecta
eius, id est omnis populus aduersariorum gladio deleretur.
hic sensus et in alio loco est, ubi dicitur ad Hierusalem:
ego te plantaui uineam frugiferam, omnem ueram;
quomodo conuersa es in amaritudinem uitis aliena?
quando destruuntur maceriae illius et uastat eam aper de
silua et omnes bestiae deuorant fructus illius, dicamus istud
capitulum principibus ecclesiarum: quid est, quod dilectus
meus in domo mea fecit scelera multa? uel certe
diuitibus, qui, cum aliena diripiant et non auferant malitias
Reg. 23, 7 19 *Hier. 2, 21 21 cf. Ps. 79, 13. 14 23 Hier.
11, 15 V 2 namquid (d ex t) L 5 loquellae M,LPa.c.
(= p. 147, 12i 6 ignes La.c. 7 (= 16) fructecta V frnteta v et
om. F 9 inputat P placere Va.c. dei placare Va.c.
10 sacr∗ficiorum L 12 omne V 14creatorem] saluatorem M,Ap.c.m3 do-
natorem M,LAa.c.m.2 16 camburerentnr F conbararentur (n alt. s. u.) P
fracta P 17 omnea h.c. 18 et am. MVP.LAa.c. 20 est M,LAa.r.
alienae Ap.c. 21 maeheriae M machariae (e s. a slt.) V 22 istad]
is Aa.e. his (oc Ş. is) M in P 25 quib; P diripiuat Y
sanctae auferent a te malitias tuas, in quibus
gloriata es? at nunc publice recitantur offerentium nomina
et redemtio peccatorum mutatur in laudem nec meminerunt
uiduae illius in euangelio, quae in gazophylacium duo aera
mittendo omnium diuitum uicit donaria.
Et dominus exercituum, qui plantauit te.
locutus est super te malum pro malis domus Israhel
et domus Iuda, quae fecerunt sibi ad irritandum
me libantes Bahalim. \'Oliuam\', inquit, uberem.
pulchram, fructiferam te uocauit dominus tuus atque plantauit;
sed quia ad uocem loquelae grandis dei in te flamma descendit
et consumsit omnes ramos tuos, propterea, qui te
plantauerat, nunc locutus est super te malum non iniquitate
sententiae nec subita prauitate sermonis, sed pro malis, quae
fecerunt sibi domus Israhel et domus Iuda et studiose egerunt
libantes Bahalim, ut me ad iracundiam prouocarent\'.
cumque possit deus facere, quae uult, reddit causas, ne facere
uideatur iniuste,
iustificeris in sermonibus tuis et uincas, cum
iudicaris.
Tu autem, domine, demonstrasti mihi et
cognoui; tunc ostendisti mihi studia eorum. et
ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad uictimam,
ei non eognoui, quia super me cogitauerunt
Rier. 11, 16 17 cf. Hier. 7, 1S 19 Ps. 50, 6
semper fere Lp.c.)] redemptio codA utatur V,Mac. laude P
5 euL gazophylacio La.c. -filacio M -philatiu Å -ph(fiilatio V(P)
7 te] et add. МVP,LAa.r. 11 frugiferam La.c. uocanit te v 13 consumsit
sic semper fere Lp.c.)] consumpsit codd. 14 iniquitas o s. u.
M 15 sermones La.c. 16 ibi Y studio se Y genrot ra.c.
17 iraensdia La.c. 18 quamque L posset MV,Aa.c. 22 etj non
add. V,Ma.r. 23 nunc Aa.c.m2 tu V,MPp.r., υ 25 cogitaoerunt
super me Vulg.
consilia: mittamus lignum i n panem eius et conteramus
eum de terra uiuentium et non memoretur
nomen eius amplius! tu autem, domine sabaoth,
qui indicas iuste et probas renes et cor, uideam
ultionem tuam ex eis! tibi enim reuelaui causam
meam.
Omnium ecclesiarum iste consensus est, ut sub persona
Hieremiae a Christo haec dici intellegant, quod pater ei
monstrauerit, quomodo eum oporteat loqui, et ostenderit illi
studia Iudaeorum et ipse quasi agnus ductus ad uictimam
non aperuerit os suum et non cognouerit — subauditur \'peccatum>
iuxta illud, quod ab apostolo dicitur: qui, cum non
cognouisset peccatum, pro nobis peccatum factus
est —, et dixerint: mittamus lignum in panem eius —
crucem uidelicet in corpus saluatoris; ipse est enim, qui ait:
ego sum panis, quide caelo descendi, — et eradicemus
— sine conteramus — eum de terra uiuentium!
hoc enim scelus animo cogitarunt, ut nomen eius delerent in
perpetuam. sed e contrario iuxta assumti corporis sacramentum
loquitur filius ad patrem et inprecatur iudicium eius, dum
laudat iustitiam et inspectorem renis et cordis inuocat deum,
ut ipse reddat populo, quod meretur, et dicit: uideam ultionem
tuam ei eis — eorum uidelicet, qui in scelere perseuerant,
et non eorum, qui uertuntur ad paenitentiam; de illis
ait in cruce: pater, ignosce eis; quod enim faciunt,
nesciunt —, reuelatque patri et aperit causam suam, quia
15 *loh. 6, 51 *Hier. 11, 19 16 *Hier. II, 19 21 Hier. 11, 20
24 *Lqc. 23. 34 add. (s. u. m2) A cum Vulg. pane AP conteramlls]
eradamns Ap.c.m2 cum Vulg. 2 non] ne v nomen eius
non memoretur Vulg. 3 sabaoht M 4 cordaMAp.c.m3 cumVulg. 5tuam
om. P reuellaui Ma.r. 6 eat consensus p 7a om. M,Aa.c.m2
ei pater v 10 aperuit MVP subaudit P 11 ab a. dicitur]
apostolus loquitur P 12 pro n. peccatum postea add. P factum
MVP,LAa.c. 17 cogitaaerunt v 18 assumti (sic semper fere Lp.c.)]
as(d)sumpti eodd. 20 iuatitia (e s. itVa.e. popnlam
Ma.c. 23 conuertuntur P,MAp.c.m3 24 illis v quid V
ecce uenit princeps mundi huius et inuenit in me
nihil.
Iudaei et nostri iudaizantes haec ex persona Hieremiae
dici intellegunt, qui propter uaticinium futurorum et ingruentia
captiuitatis mala haec eum a populo sustinuisse confirmant.
sed nescio, quomodo possint approbare crucifixum esse Hieremiam,
cum hoc scriptura non memoret, nisi forte cogitauerint
et non fecerint.
Propterea haec dicit dominus ad uuiros Anathoth,
qui quaerunt animam tuam et dicunt: non
prophetabis in nomine domini et non morieris in
manibus nostris. propterea haec dicit dominus
exercituum: ecce ego uisitabo super eos; iuuenes
morientur in gladio, filii eorum et filiae eorum
morientur in fame et reliquiae non erunt ex eis;
inducam enim malum superuiros Anathot h, annum
uisitationis eorum.
Uidetur hoc superiori sententiae contraire,
qua uolumus approbare ex persona Christi dicta esse,
quae dicta sunt, et non ex Hieremiae, qui proprie habitabat
in uiculo Anathoth, qui ab Hierosolymis tribus distat milibus.
sed si intellexerimus
\'oboedientia\', liquido demonstrabitur
qui quondam praeceptis domini obtemperarunt, omnes dici
Iudaeos, et maxime habitatores urbis Hierusalem, in quos
uenit extrema sententia, ut obsidionis malis, gladio et fame
add. s. u. m. rec. P scelera P 2 iaueniet VP
3 ex s. u. P 4 qui eras. M 5 eum] enim MV,LAa.c., exp. P popolos
P confirmat P 6 possnnt P 7 memorauerit V 9 anathot
P (semper) 14 filii eorum] filiora V alt. corum] earum
tur-prophetari (p. 150, 5) deest in M 18 quia P noluimus V 21 ETOIMO-
ΔΟΓΙaΝ L, (-am) P e. 0 pr.) G e
(ethimologiam s. u. m. 2) ΑΗΘΧι ωΔωτιa
opidi P anatoth C anathot G 22 obidientia La.c. monstrabitur
V,Aa.c. domini praeceptis f dicit A
25 extrema uenit v et om. v
et peste interirent.
ut autem nos omni interpretationis molestia
liberemus, illam sequamur regulam, quod omnes prophetae in
typum domini saluatoris pleraque gesserint et, quicquid iuxta
praesens tempus conpletum sit in Hieremia, hoc in futurum
de domino prophetari.
pullulasse serpentibus et Scyllam, Siculi monstrum freti, facie
quidem uirginali, sed succinctam canibus miserorum lacerasse
naufragia iuncto in eodem litore Sirenarum mortifero carmine,
quae ut uitaret Ulixes Homericus, clausisse aures dicitur et
malum inexsuperabile prudenti uitasse consilio.
hoc ego cum
facere cuperem et hereticorum rabiem declinare iuxta Ismenium
poetam mihi canens et meis illudque propheticum reuoluerem:
cum consisteret aduersum me peccator. ommutui
et silui de bonis, non est passus diabolus me optata quiete
Met. XIII 732. 733. XIV 60. Uerg. Aen. m 426 10 cf. Hom. Od. XII
184—191. Ambr. De fid. III 1, 4 11 cf. Hom. Od. XII 177 13 Ismenium
poetam] scil. Antigenidam, tibicinem Thebanum; cf. Cic. Brut. 187. Ual.
Max. III 7, ext. 2. Symm. Epist. IX 115 (105), 2. Dio Chrysost. LXXVIII
18 15 *Ps. 38, 2.3 16 diabolus] Pelagium et Coelestium innuere uidetur s. u. Å 2 liberemur CGAVP omnis C 3 thjpum A
tipum V 4 alt. in s. u. L futuru La.c. futuro CVP,Aa.c. 5 prophetare
Ga.c.; a id. litt. fere maiuec.: expl. in hieremiam prophetam. lib\'
II inc. lib* tertius L finit in hieremiam proph liber aecundus incipit
eiusdem liber tertius C et idem fere G (— A, sed post secundus add.:
do post tertius:
eiusdem liber III (ante incipit M. euanuit V expt in hierm
explationu(sic) lib secdus incip eiusdem lib tertius P 7 lerneum sic
codd. omnes fabula F 8 pululasse P scillam La.c. scilla P
faeie. LV 9 uirginali* L latrasse F lacerare v 10 serenarum
LMAa.c. sermarum Pa.c. 11 ulixis LAPa.c. Uljsses v auris MAa.c.
12 inexuperabile MV,La.c. prudente Mp.c. ergo Ma.r. 13 deelinarej
et add. v ismaenium LM hismenium F, (-ae-) P Ismeniam a
14 paam P, om. v 16 de] a MV
hominibus linguae meae Hebraeorum Graecorumque eruditionem
tradere, sed id agit diebus et noctibus et aperte et per insidias
ueris falsa miscendo, immo uniuersa mendacia subdolo
melle circumlinens, ut, qui audit uerborum dulcedinem, uenena
pectoris non formidet; pacem pollicetur, ut grauiora bella
exerceat; ridet, ut mordeat; manum offert, ut ex inprouiso
simplicem interficiat Abenner.
nimirum hoc illud est, quod et
apostolus loquebatur: non enim eius ignoramus astutias.
hic tacet, alibi criminatur, mittit in uniuersum orbem epistulas
byblinas, prius auriferas, nunc maledicas, et patientiam nostram
de Christi humilitate uenientem malae conscientiae signum
interpretatur. ipseque mutus latrat per Alpinum canem, grandem
et corpulentum
quam dentibus.
habet enim progemem Scotticae gentis de
Brittannorum uicinia, qui iuxta fabulas poetarum instar Cerberi
spiritali percutiendus est claua, ut aeterno cum suo magistro
Plutone silentio conticescat. uerum haec alias. nunc in Hieremiam
tertium aggrediar librum, in quo conabor, frater Eusebi,
latissimos explanationis campos angusta commentariorum semita
coartare.
336. Phoebad. c. Arrian. 3. Aug. In euang. Ioh. 7, 6. Carni. ada. Marc.
I 86 (Weyman, Archiv XIII 390) 8 cf. II Reg. 3, 27 9 *II Cor. 2, 11
10 hie] scil. Rufinus cf. *Esai. 18, 2 11 cf. Eccli. 2, 4 13 cf.
Esai. 56, 10 Alpinum canern] scit. Pelagium, cf. Hieron. adu. Pelag. I
28 p. 712. Oros. Apol. 31, 2 Pa.c. 3 traderem MAPa.r. 4 uris P o circum-
liniens VP,Mp.c. 5 dulcidinem P,La.c. 6 peccoris Ma.c. peccatorum P
7 reda (i s. e alt.) P prouiso Ma.c. 8 abner V,MAPp.r., υ 10 in
s. M. L epistolas A V 11 biblvnas (y ex i: fort. uoluit byblinas) L
biblinas cet. aurificas V 12 de] in MVP, Aa.c.m3 ueaiente P
13 alpimom P albinum codd. Asgiensis CCXXX, Vercellensis CLIV 50,
Monacensis 14425 et Vallarsius cannem P 14 corpulentem Pa.c.
15 habeat M scotieae V Ρυ 16 brittanorum M britanorum V uicina
VP,MAa.c. terbcri VMAPa.c. 17 clauo V,Mp.c. clabo (r s. b) P
aetertio V 18 platone V,Mp.c.Pa.c. hoc v heremiam La.c.
19 adgradiar P
Iustus quidem es, domine, si disputem tecum
— siue quia satisfaciam tibi—; uerumtamen
indicia loquar ad te: quid est, q quod u ia impiorum
prosperatur, bene est omni bus, qui praeuaricantur
et inique agunt? plantasti eos et radicem miserunt,
proficiunt — siue generauerunt filios — et
faciunt fructum; prope es tu ori eorum et longe
a renibus eorum. Contra omnes quidem inique agentes
ista disputatio est et septuagesimi secundi psalmi breuiter
sententia conprehenditur, in qua propheta ait: quam bonus deus Israhel his, qui recto sunt corde! mei autem
paene moti sunt pedes, paene effusi sunt gressus
mei, quia zelaui in peccatoribus pacem peccatorum
cum sint impii, uia eorum prosperatur generantque filios eos,
quos in heresi deceperunt, et praeuaricantur et inique agunt,
ita ut ecclesiam spolient et. dum in prauitate sententiae perseuerant,
iactent se a deo esse plantatos et radicem misisse,
generasse filios et attulisse fructum; qui, cum Christi nomen
saepius replicent, habitatorem sui non habent deum iuxta
illud Isaiae: populus hic labiis me honorat, cor uero
eius longe est a me.
Et tu, domine, nosti me, uidisti me et probasti
cor meum tecum. congrega eos quasi gregem
ad uictimam et sanctifica eos in die occisionis!
\'Nullum\', inquit, (scandalum est, quod impii siue omnes heretici
pro tempore floreant; tu enim, domine, nosti me et
29, 13. cf. Matth. 15, 8. Marc. 7, 6 27 *Hier. 12, 3 add. Vulg. es] tu add. v 2 sčisfaciam Aa.c.m3
3 iudicia; iusta Ap.c.m3 cum Vulg., add. s. u. m2 M loquor P
quid est qaod] quare Vulg. 4 ee V 7 tu (u s. u.) L, om. VP
8 iniqua Y 9 LPa.c. 11 isrt ds VP his qui
om. MAP recti r rectis MAP sunt om. MAP 16 in s. u. m2 V
18 iacunt P,Ap.c.,v a do se P esse om. V 20 suum v 21 eseiae
M eaaiae YP,Aa.c. gero 1 autem v 23 me] & add. s. u. M 27 ipso
MVP, (I pro s. ipso) 4
quem ita
nouit pater deus quomodo filium suum? nemo enim cognoscit
filium nisi pater et nemo cognoscit patrem
nisi filius et. cui uoluerit filius reuelare. \'licet\',
inquit, \'proficiant, licet filios generent et faciant fructum
heretici et prope sis tu ori eorum et longe a renibus eorum,
id est conscientia, tamen non parua est consolatio, quod
-quasi pecora saginantur ad uictimam.
congregas eos in urbem
Hierusalem siue in sua conciliabula, ut
in mortem et tunc sanctificentur, cum ecclesiastico
fuerint mucrone iugulati; interfectio enim hereticorum salus
eorum est. qui decepti fuerant\'.
Usquequo lugebit terra et herba omnis regionis
siccabitur propter malitiam habitantium
in ea? consumtum est animal et noluere, quoniam
dixerunt: non uidebit nouissima nostra siue
non uidebit deus uias nostras. Quicquid in mundo
uel bonorum accidit uel malorum, non absque prouidentia
et fortuito casu accidit. sed indicio dei. terra nunc sterilis
eius hoc faciunt, ita ut et animalia super terram et caeli
uolatilia consumantur, quia in usus hominum haec creata
sunt omnia. qui in tantam consurrexere blasphemiam, ut
dicerent deum ignorare uias suas et nescire, quid unusquis-
25 que passurus sit. quod autem dicit \'usquequo\', illud
12. 4 18 cf. Sap. 14, 3 om. V 4 et-filiaa om. V 5 facient (n s. u.) P
6 hori P,La.r. 8 peccora V,Pa.c. congrega P,Ap.r.,v urbe MP
9 conciliabola Ma.c. 10 morte P 11 faerit Y 15 consumptum
MAVP,La.c. 17 im M 18 accedit P 19 fortaita P aceedisse P
20 sicca∗tur P 21 pr. et om. v nolatilia caeli v 22 consummantur
VP 23 tantamj uoluer add. s. u. Am2, sed exp. m3 consureiere
(exere in ras.) M consurgere YP,Aa.c.m3 25 quod (d s. u.) LA illudl
tSdiu Ap.c.m2
Si cum peditibus currens laborasti, quomodo
contendere poteris cum equis? si in terra pacis
confisa es, quid facies in superbia — siue fremitu
— Iordanis? \'Si\', inquit, \'crebra te uicinarum gentium
captiuitas fatigauit, Moabitarum et Ammanitarum, Philistiim et
Idumaeorum, quid facies ad longam captiuitatem, quae te
Chaldaeam usque ductura est?\' et conparat pedites equitibus,
quia re uera et iuxta historiam omnis Persis et uniuersa
Chaldaea et regionum illarum exercitus gaudet equitatu. istae
autem gentes, quas supra memoraui, propter difficultatem
locorum non tam pugnae aptae sunt quam latrocinio. seruatque
defecisti, quid facies, si equis cursum tuum uolueris coaequare?
et si in terra tua aliquam habuisti fiduciam, quid actura es,
cum Iordanen transieris et illius gurgites sustinueris?\'
Nam et fratres tui et domus patris tui etiam
ipsi pugnauerunt aduersum te et clamauerunt
post te plena uoce; ne credas eis, cum locuti fuerint
tibi bona! \'In tantum\', inquit, \'grauissimis Iordanis.
operiere fluctibus et equitum te de longe uenientium
Ap.e.m2 quo V, (0 in ras.; usq; add. s. u. m3) M
animas V peccantium] durat add. s. u. m3 M non nmtetur L,Am3,
om. MV,Pa.c.m.2 mouerit (ex non) Am2 non flectebatur ad poenitentiam
v 3 si] nam si MV non si (am s. on) P con (v s. on) P
pedibus LPa.c. 4 concedere V si] cum autem Vulg. 5 confisa
esj secnrus fueris Vulg. est La.T. 6 te crebra s. u. L
7 fugaait v mohabitarum Pa.T. manitarum V phylistim P
8 facias P 9 chaldeam LA. 11 chaldea MA regionem V
13 aperte Y 14 CHӨaV, (metaphora 8. u.) A MeӨ
(metaforaP metaphoram v si cum] secon Pa.c. pedibus La.c.
16 es om. P,Aa.c.m2 17 iordane V Iordanem e gurgitem V
18 doma P et add., sed eras. V 20 post te] poste P nec V
21 bona om. P 22 operire P operieris v equitatus Mp.c.
tui, qui de Lot stirpe generati sunt, Moab et Ammon, etiam
ipsi tempore necessitatis et angustiae dimicent contra te et
insultent tibi.
unde cane, ne uelis eis credere et spem habere
consanguinitatis, per quam maiore in te quam hostes odio
desaeuiant\'. potest hoc et de saluatore accipi. quod fratres
eius et domus patris illius pugnauerint contra eum et clamauerint
uoce plena dicentes: crucifige, crucifige eum;
non habemus regem nisi Caesarem.
Reliqui domum meam, dimisi hereditatem
meam, dedi dilectam animam mea m in manu inimicorum
eius. facta est mihi hereditas mea quasi
leo in silua; dedit contra me uocem, ideo odiui
eam. Qui in euangelio locutus est: surgite, abeamus
hinc, et iterum: relinquetur uobis domus uestra
deserta, hic etiam in propheta eadem comminatur et, quod
facturus est, fecisse se dicit. hereditas enim domini est
Israhel et funiculus hereditatis eius.
quod autem ait: dedi
dilectam animam meam in manu inimicorum eius,
illud est: potestatem habeo ponendi animam meam
et potestatem habeo resumendi illum. facta est autem
hereditas quondam domini populus Iudaeorum contra eum
quasi leo in silua, quando pari aduersum illum in passione
uoce clamauit. et quia dedit contra eum uocem suam, ideo
13, 35 17 cf. Esai. 19, 25 18 cf. Dent. 32, 9 Hier. 12, 7
20 *Iob. 10, 18 P,MAa.c. tu V idumei AVP 2 tui om. M lotb
AP generati] nati v amon VP 4 exultent P unde] & add. P
5 maiori codd. (corr. L; cf. p. 113, 12.161, 25) υ 6 deseuiant L saluatori
La.c. accepi P 7 illins] eius v pugnauerunt VP 8 plena
noee MAVPv 11 dileetam meMP 13 audiui n
14 habeamus A, (ab eras.) P 16 hoc Ap.c.m3 hinc P 17 dick P
alt. est} et VP,LMAa.c., om. n 18 foniculum Y 19 manuj ammu V
manum add., sed exp. L 23 aduersua
Mv
carissima. nunc appellatur odiosa.
Numquid auis d discolor herecu tas s mea mihi?
numquid ciuis tincta per totum? uenite, congregamini,
omnes bestiae terrae, properate ad deuorandum
! LXX: numquid spelunca hyaenae hereditas
mea mihi? an spelunca in circuitu eius super
eam? pergite, congregate omnes bestias agri et
ueniant, ut comedant eamf Auem discolorem tinctamque
per totum iuxta litteram pauum uocat. \'tantam\', inquit, \'habuit
pulchritudinem Israhel et tantis fuit Hierusalem distincta
uirtutibus, ut nihil esset
ea. quia igitur mihi facta est hereditas quondam mea, id est
populus Israhel, quasi leo in silua et dedit contra me uocem
suam et eam omni odio detestatus sum, idcirco uenite et
congregamini contra eam, omnes bestiae terrae, diuersarum
gentium multitudo, et deuorate eam, quae suum dominum
non cognouit!\' sin autem.
ut LXX et alii interpretes transtulerunt,
legitur: numquid spelunca hyaenae hereditas
mea mihi?, referamus ad immunditiam nocturnae bestiae,
quae uiuit cadaueribus mortuorum et de sepulchris solet effodere
corpora nihilque est immunditiae, quo non uescatur.
talis est Israhel offendens dominum suum et omnium bestiarum
morsibus traditus.
Pastores multi demoliti sunt — siue corruperunt
— uineam meam, conculcauerunt — siue
12, 9 21 cf. Plin. Nat. Hist. VIII 106. Solin. 27, 24 25 *Hier. 12, 10 V 6 speluncam Pa.r. hyenae MA,La.c. ienae V bienae
Par. 8 pergite] & add. F et s. u. L 9 utj et MAVPv commedant
V comedent P 10 tantum P 11 pulcritudinem P 13 eam V
14 populus] mens add. V 15 alt. et om. P 18 et alii om. V
19 legatur v gpeluncam P bienae P; eel. ut lin. 6 20 refferamus
Aa.r. 22 ql P qua v 23 tales La.e. 24 traditur V 25 de-
I melliti P diruperrmt V disraperont v 26 concalcauerunt Aa.c.
polluerunt - partem meam, dederunt portionem
meam desiderabilem in desertum solitudinis —
siue inuiam —. posuerunt eam — uel posita est in
dissipationem luxitque super me siue periit.
Audiant haec, qui principes cupiunt esse populorum et non
solum pro se, sed et pro commissis sibi gregibus reddituri
sunt rationem in die iudicii; propter illos enim pars domini
conculcatur atque polluitur, ut, ubi quondam dei erat hospitium,
ibi sit habitaculum bestiarum. alii uero non praepositos plebis
et sacerdotes, sed hostium intellegunt principes, qui Hierusalem,
hoc est uineam domini, dissiparunt.
Luxitque super me; desolatione desolata est
omnis terra, quia nullus est. qui recogitet corde.
super omnes uias deserti uenerunt uastatores,
quia gladius domini deuorauit ab extremo terrae
usque ad extremum eius; non est pax uniuersae
carni. LXX: propter me dissipatione dissipata est
terra et reliqua.
Hoc, quod posuimus: luxitque superme
iuxta Hebraicum priori uersiculo copulatur, ut sit: posuerunt
eam in dissipationem, hoc est hereditatem meam,
luxitque super me meo auxilio destituta. iuxta LXX uero
loquitur deus, quod propter illum terra sit dissipata et redacta
in solitudinem, quia nullus sit, qui corde recogitet, nec ulla
pax uniuersae carni. neque enim pacem dei potest caro recipere:
sapientia enim carnis
in carne sunt, deo placere non possunt.
porro iuxta
12, 36. Rom. 14, 12 9 cf. Hier. 10, 22 17 *Hier. 12, 11 18. 19. 21
Hier. 12, 11 23 cf. Gen. 47, 19. Ex. 23, 29 etc. 25 Rom. 8, 7. 8 P 3 inaia P vel] sine v 4 luxitque-periit om. v
5 capiunt L nolant cet. a et] quod v 8 poUaatar Pa.c. dei om. v
9 plebi P 10 et] sed P ostium Ma.c.m2 11 hoc] id v dissipa..r
V 15 deuorabit P cum Yulg. 16 pars P,MAa.c. 17 propter me
(me in ras.) L propterea cet. v 19 sit] sensus add. v 20 eam om. V
21 iuxta om. P 23 nlla] sit add. s. u. M 24 pai] pars P,MAa.c.
sit add. s. u. m2A caro om. v
qui corde recogitet deum, nec residuus, qui possit euadere.
per omnes enim uias solitudinis uenerunt uastatores, id est
hostilis exercitus, et gladius domini deuorauit a termino usque
ad terminum nec requies ulla fuit de urbe fugientibus. unde
dicitur: non est pax uniuersae carni.
Seminauerunt triticum et spinas messuerunt;
hereditatem acceperunt et non eis proderit. LXX:
seminastis triticum et spinas messuistis ; cleri
eorum non proderunt eis. \'Meliora\', inquit, \'exspectauerunt
et uenerunt pessima, sperabant prospera et aduersa perpessi
sunt, acceperunt a domino rerum omnium abundantiam, quae
eis non proderit\'.
iuxta LXX nero omnes heretici quasi triticum
seminant et spinas metunt exspectante domino, ut facerent
fructum; et non fecerunt iudicium, sed clamorem. dicitur
autem hoc et ecclesiasticis, qui uerba domini et doctrinam
eius mala conuersatione disperdunt, de quibus infertur: cleri
eorum non proderunt eis; quid enim eos iuuare poterit
episcopi nomen et presbyteri uel reliquus ordo ecclesiasticus,
cum magis grauentur dignitatibus suis et potentes potenter
tormenta patiantur et. quanto amplius eis creditum fuerit,
tanto plus requiratur ab eis?
Confundimini a fructibus — siue a gloriatione
uestra - propter iram furoris domini —
6, 6 (7) 21 cf. Luc. 12, 48 23 *Hier. 12, 13 pr. qaij in add. P corde om. M 3 per om. M enim M
4 a om. P terminos P, (i 8. 0) M 5 fuit] quid add. P 6 pax
om. MP carnis P finis postea add. M 9 cIeri eorum] clericoru A
nomina add. s. u. m2A 10 prode erunt P expectauerant MAV
jspectauerunt PJLa.c. 12 habundantiam F qua La.c. 13 prode
i erit P 14 seminantes MYP.Aa.c. metuunt Pa.r. expectante
MAVrLa.c. spectante P 15 iudicium om. P 16 pr. et om. r
uerbum VP 17 cieri eorum] clericorum AP nomina (pax) add. A(P)
19 presõiteri P reliquos .Aa.c. 21 patiuntur P eis plus n
23 confundemini AVP,LMa.c.,v cum Yulg. fructibus] uris in mg.
add. m2L cum Ytdg.
ab opprobrio in conspectu domini —. haec
dicit dominus aduersum omnes uicinos meos pessimos)
qui tangunt hereditatem, quam distribui
populo meo Israhel: ecce ego euellam eos de terra
sua et domum Iuda euellam — siue eiciam — de
medio eorum. et cum euellero eos, conuertar — siue
reuertar — et miserebor eorum et reducam eos —
siue habitare faciam —, uirum in hereditate sua
et uirum in terra sua, Dicitur ad eos.
quibus cIeri sui et
ecclesiasticus ordo non proderit, ut confundantur a gloriatione
sua et ab opprobrio coram domino. quodque infert: aduersum
omnes uicinos meos pessimos, iuxta litteram uicini
terrae sanctae Idumaei sunt, Philistiim, Moab et Ammon.
iuxta tropologiam uero omnes heretici, qui sub nomine Christi
censentur et uicini magis sunt quam habitatores terrae sanctae,
qui tangunt hereditatem dei et deuastaut eam; diciturque de
eis, quod auferantur de medio terrae et domus Iuda tollatur
I de medio eorum. qui,
faucibus liberati, consequentur misericordiam dei et reducentur
in hereditatem et in terram suam.
Et erit, si eruditi didicerint uias populi
mei, ut iurent in nomine meo : uiuit dominus,
sicut docuerunt populum meum iurare in Bahal.
aedificabuntur in medio populi mei; quodsi non
audierint, euellam gentem illam euulsione et perditione,
ait dominus. Si translati de heresi in ecclesiam
didicerint uias populi dei et iurauerint in nomine domini et
non in nomine idolorum, quae de suo corde finxerunt, aedificabuntur
a domino et erunt pars populi eius.
quodsi translati
*Hier. 12, 13 II Hier. 12, 14 add. V 6 euulsero Ap.c.m2,v cum Vulg. sine reuertar
s. u. P 8 ad hereditatem suam Yulg. 9 terram suam Vulg. 18 idumei
M philistim MP 15 et eras. A 16 diuastant L 18 fuerunt P
alt. de om. V 20 et om. P 21 sij sicut V heruditi P 25 euulsionem
Ma.r. 26 dicit v ecclesia MA VP 27 in-non postea add. P
28 fixerunt A,MPa.e. fixerint F 29 quod sit Ma.r.
non audierint uerba domini, euelletur gens illa de medio
populi dei euulsione et perditione perpetua, ut nequaquam eis
ullus locus paenitentiae relinquatur. haec cotidie cernimus et
rebus probamus, quod ideo heretici fidei simulent ueritatem,
ut simplices quosque decipiant et non ipsi conuertantur ad
fidem, sed fideles trahant ad infidelitatem.
Haec dicit dominus ad me : uade et posside
tibi lumbare — siue cinctorium — lineum et pones
illud super lumbos tuos et in aquam non in feres
illud — siue per aquam non transibit — ! et possedi
lumbare iuxta uerbum domini et posui circa
lumbos meos. et factus est sermo domini ad me secundo
dicens: toll-e lumbare—siue cinctorium—,
quod possedisti, quod est circa lumbos tuos, et
surgens uade ad Eufraten et absconde illud ibi
in foramine petrae!
et abii et abscondi illud in
Eufrate, sicut praeceperat mihi dominus. et factum
est post dies plurimos, dixit dominus ad me:
surge, uade ad Eu fraten et tolle inde lumbare —
siue cinctorium —, quod praecepi tibi, ut absconderes
illud ibi! et abii ad Eufraten et fodi et tuli
lumbare de loco, ubi absconderam illud; et ecce
computruerat lumbare — siue cinctorium —, ita
ut nullo usui aptum esset.
et factum est uerbum
domini ad me dicens: haec dicit dominus : sic
putrescere faciam superbiam — siue iniuriam —
13, 7 27 *Hier. 13, 9 Pa.c. 2 euellatur P 4 haec] & P cottidie MAV
7 trahunt P 11 transiuit Ma.c. 14 cintorium Pp.r. 16 heufraten P
Euphratem v (semper) et om. V,MAa.c. abscondere Mp.c. ibi]
tibi V, om. P ibi illud Vulg. tibi illudv 18 eufraten La.c., (n ex
m) M 19 dicit Ml 20 surge] et add. v ad s- u. m2 M 21 praecipi
LMa.c. ut-ibi s. u. L absconderis P 22 tulli Aa.r.
23 absconderem Pa.c. ecce] ae P 24 cintorium P 25 nulli Vulg.
(= p. 161, 6) 26 haec] & P 27 putrescerem L
Iuda et superbiam Hierusalem multam et populum
istum pessimum, qui nolunt audire uerba mea et
ambulant in prauitate — siue in directione —
cordis sui pessimi abieruntque post deos alienos,
ut seruirent eis et adorarent eos, et erunt sicut
lumbare istud. quod nullo usui aptum est. sicut
enim adhaeret lumbare ad lumbos uiri, sic agglutinaui
mihi omnem domum Israhel et omnem
domum Iuda. dicit dominus, ut esset mihi in populum
et in nomen et in laudem et in gloriam;
et non audierunt.
Cinctorium siue lumbare, quod dei
renibus iungitur, populus Israhel est, qui in lini similitudinem
assumtus de terra et inlotus nec mollitudinem habuit nec
candorem et tamen per illius misericordiam adhaesit deo.
cumque peccasset — rationale quippe est huiuscemodi linum
atque lumbare —, ductus est trans Eufraten, id est in Assyrios,
et ibi absconditur, hoc est multitudine magnarum et innumerabilium
gentium quodammodo absortus et nihili reputatus.
post longum autem tempus ipse propheta in typum dei populum
liberat de captiuitate. qui nihilominus et post reditum
dei praecepta non fecit, sed secutus deos alienos ad extremum
etiam in dei filium misit manus et aeterna perditione contabuit.
omnis quoque uir sanctus lumbare dei est, qui assumtus de
terra et de terrae limo dei consortio copulatur et quodammodo,
quae in ecclesia eius uidentur obscena. maiore diligentia
operit atque circumdat, ne gentilium et hereticorum morsibus
1 alt. et om. Vulg. 4 pessimi om. Vulg. 9 essent Vulg. 12 simili-
tudine P,La.c. 13 as(d)sumptus codd (p eras. L) est add. P 16 eufratg P
in] trans M assirins VP 17 abseonditus Ap.c.,v multitudinem P
18 quodadmodo P absorptns v nihil AVP,Ma.c. 19 longrcm] multum
v typo .Ap.c. liberat populum v 22 eicia (pr. i eras. > P
23 lumbari LMa.c. assumtus (sic semper fere Lp.c.)] as(d)sumptas
codd. e add. r 24 terra et de om. M 25 obstena P maiore Lp.c.
maiori cet. v; cf. p. 155, 5 26 cooper∗it (co s. u.) 31
pateant.
quod lumbare, si aquam tetigerit et Eufratis fluenta
transierit, ita ut Assyriae regionis umoribus imbuatur. perdit
pristinam fortitudinem et conputrescit atque dissoluitur et,
quamuis in usum dei redeat. tamen pristinam pulchritudinem
habere non potest, non duritia dei, sed suo uitio, quia nolunt
audire uerba eius et ambulant in prauitate cordis sui sine,
quod sibi rectum uidetur, hoc faciunt.
sed et ipse sermo diuinus,
cur hanc posuerit similitudinem, exponit dicens: \'sicut enim
adhaeret lumbare ad lumbos hominis, sic agglutinaui
et adhaerere mihi feci omnem domum Israhel et
omnem domum Iuda\' — decem uidelicet et duas tribus -,
ut esset mihi in populum nominatum et in laudem
et in gloriam; et pro his omnibus non audierunt me, sed
sua uitia sunt secuti\'.
caueat ergo, qui potest dicere: mihi
autem adhaerere deo bonum est, ne forte per neglegentiam
ab illius renibus separetur et transeat Eufraten et
detur in potestatem regis Assyrii et nequaquam in solidissima
petra, sed in foramine petrae corruptae atque uitiatae, hoc est
hereticorum sordibus et uitiis, occupetur et in tantam ueniat
putredinem, ut in usum et in cinctorium domini ultra redire
non possit.
Dices ergo ad eos — siue ad populum — sermonem-
XV.Dicesergoad eos - siue adpopulum-ser-
monem istum: haec dicit dominus deus Israhel:
omnis laguncula — siue uter — implebitur uino.
et dicent ad te: numquid ignoramus, quod omnis
laguncula — siue uter — impleatur uino? et dices
ad eos: haec dicit dominus: ecce ego implebo omnes
*Hier. 13, 12 Pa. eufrates MAVP 2 assirias V hamoribus AP
4 pulcritudinem MP 6 prauitati La.c. 8 exponet La.c. enim om. P
9 adheret M,La.c. (= Un. 10. 15) adherit P lumbus Pp.c. 11 duae
LMAa.c. tribus et duas P 12 essent v laude P 13 gloria P
16 illius] ae add.. sed exp. MA eufranten V enfrate P 17 potestate P
assirii V 19 oecupatur P 20 ut] & Pa.c. 22 dic V 24 languncula
F 25 quod] quid Vulg. 26 implebitur Vulg.
habitatores terrae huius et reges, qui sedent de
stirpe - siue filios — Dauid super thronum eius,
et sacerdotes et prophetas et omnes habitatores
Hierusalem ebrietate et dispergam eos, utrum m a
fratre suo et patres et filios pariter, ait dominus;
non parcam — siue non desiderabo — et non concedam
neque miserebor, ut non disperdam eos.
Uerbum Hebraicum <nebel\' Aquilae prima editio \'lagunculam\',
secunda ipsum \'nebel\', Symmachus <craterem\', LXX <utrem\',
Theodotio \'uas\' interpretati sunt; quod omne non oleo, non
aqua, non melle, non lacte, non alia qualibet materia liquentis
elementi, sed uino et ebrietate conpletur ostendens nos uas
esse fragile iuxta apostolum dicentem: habemus autem
thesaurum istum in uasis fictilibus, nec posse fieri,
ut non illud impleatur in nobis, quod scriptum est: non enim
habitat in carne mea bonum, et iterum: non enim,
quod uolo bonum, hoc facio, sed, quod nolo malum,
hoc operor, ac deinde: miser ego homo, quis me liberabit
de corpore mortis huius? hac autem ebrietate,
omnis impletur humana condicio dicente propheta: non iustificabitur
in conspectu tuo omnis uiuens — non
ad conparationem dei, ut ueteres et noui heretici uolunt et
patroni hereticorum, sed ad scientiam eius; homo enim
25 uidet in facie, deus in corde — et, quod nobis interdum
Cor. 4, 7 15 *Rom. 7, 18 16 *Rom. 7, 19 18 *Rom. 7. 24 21 Ps.
142, 2 24 *I Reg. 16, 7\' add. P filiis Pp.c. 3 alt. et-suo (lin. 5) bis posmi P
4 ebrietatem L 6 pon desiderabo et M disederabo La.c. 8 (=9)
neuel P aquila et (t s. u., sed eras.) M primo Aa.c. languncnlam
A 9 simmachus P cratere P 10 theodotion Y uassa L
interpretatus e Mp.c. 11 aquam MaL Va.c. 12 elimenti P noa uaa]
non suas Ma.c. 13 autem om. v 14 uictilibus P 18 acj hac P
ergo Pa.r. liberauit YP,LMa.c. 19 haec P 20 et om. V
21 conditio MVP 25 faciem LA. ds] ad add. A interdum nobis P
solum uulgus ignobile uilisque plebicula. sed reges ecclesiarum.
de stirpe siue filii Dauid, qui sedent resupini erectaque ceruice
ipsi, secundus in ecclesiastico honore gradus, et prophetae, qui uidentur habere scientiam scripturarum, et omnes habitatores
Hierusalem pro peccatorum uarietate conplentur siue
ludas, ut addidere LXX. cumque ebrii fuerint, dispergantur
a societate sui patresque a filiis et filii a patribus separantur,
ut diuersis polluantur heresibus et sub Christi nomine inter
se digladientur et dimicent contra matrem suam, quae eos
odio habeam sempiterno, non parcam et non concedam
neque miserebor, non crudelitate sententiae, sed ueritate
indicii. qui enim meos populos trucidarunt. ipsi in aeternum
peribunt\'. potest hoc et iuxta historiam
quod et reges et sacerdotes et prophetae et omnis populus
Hierusalem inebriandus sit calice Babylonio et captiuitatis
obruendus malis.
Audite et auribus percipite, nolite eleuari,
quia dominus locutus est! Quia supra dixerat: omnis
uter implebitur uino, ita ut reges quoque et sacerdotes
et prophetae et omnis habitator Hierusalem impleretur ebrietate,
propterea iungit et dicit: audite et auribus percipite,
tam extrinsecus quam intrinsecus, tam mente quam 25
13, 14 18 cf. Hier.. 51 (28), 7 21 *Hier. 13, 12 22 cf. Hier. 13, 13
24 Hier. 13, 15 1 oculi Ma.c.m.2 2 plebecula LMa.c. 3 fili P eractaque Va.c.
cernices P 4 aqualiculoJ aequali collo P 7 uarietate peccatorum v
completur MP,Aa.c. 8 iuda A Vv hebraei La.c. ebrei Pa.c. 9 patresque)
et add., sed exp. L seperantnr Pp.c. 10 ipo Ma.c. 11 degladientur
La.c. qai Pa.c. 12 eccJa P eos om. VP 13 hodio P
habebo Ap.c.m2,v 16 et] ut Ma.c., om. V 17 pr. et alt. et om. v
18 inhebriandus P babilonio P 19 malitiis VP 22 uter] lag in
mg. adscr. m2 L 23 omnea APv habitatores P,Ma.r.,v implerentur
:P,Ap.c.,v implebitur V 25 mentem Ma.r.
uestram et, quod nullus sit, qui pro qualitate peccati
hac ebrietate careat. unde disperditur atque corrumpitur et
dei misericordia indignus est eleuans se aduersum eum per
superbiam.
Date domino deo nostro gloriam, antequam
contenebrescat et antequam offendant pedes uestri
ad montes caligosos — siue tenebrosos — ! exspectabitis
lucem, et ibi umbra mortis et ponentur in
tenebris — siue iuxta Hebraicum: et ponet eam in
umbra mortis et in caligine -. quodsi non audieritis,
in abscondito plorabit anima (mea — siue)
uestra — a facie superbiae sine in iniuriae . Eos
quibus dixerat sermo diuinus:
audite et auribus percipite
et nolite eleuari, nunc prouocat ad paenitentiam,
ut, priusquam ducantur Babylonem et offendant pedes
eorum in montes tenebrosos sine caligosos, dent gloriam deo.
unde et peccatoribus saepe dicitur: date gloriam deo!
quod autem Babylon et omnis regio Chaldaeorum mo-ntes
caligosi siue tenebrosi appellentur, in principio Isaiae contra
Babylonem legimus, ubi scriptum est: super montem caligosum
leuate signum, quod Hebraice dicitur \'neseptha\'.
hoc itaque praecipit, ut, antequam ducantur in captiuitatem
et sernitutis mala sentiant, agant paenitentiam, cumque
13, 15 18 Ps. 67, 35. *I Par. 16, 28 (29) etc. 21 *Esai. 13, 2 om. M 3 haec P 4 dignus Ma.c.mS eleaana sej eleaasae V
aduersos Po eum] dmP 6 uestro v cum Yulg. 7 contenebrescant V
contebrescat P 8 caligosus (u in ras.) M caliginosoa v cum Vulg. ex-
pectabitis codd. (corr. L = lin. 24) 9 ubi Ma.c. 10 pone M ea M
11 umbram Av eum Vvlg. caliginem Av cum Vulg. quodsij hoc add.
s. u. m2 A cum Vulg. 12 plorauit P mea sine svppleui roll. Vulg.
(cl. p.166, 3. 19. 167, 8) 13 uestra (mea s. u.) M 15 patientiam Aa.c.m2
17 in] ad v caliginosos sine tenebrosos a 18 unde—deo om. P
19 chaldeorum La.c. 20 califinosi v principio] uisionis add. Martianaeus
v esaiae MVP,Aa.c. 21 caiiginosum v 22 nesepha v
23 praecepit MAP,La.c.,v
exspectent lucem, sessuri sint in tenebris.
\'sin autem\'. inquit, \'me
nolueritis audir, ab scondite\' — iuxta Aquilam \'in tenebris\' —
\'plorabit anima
facie superbiae, ut ne gemitus quidem et ploratus liber
sit, ne uictorum offendantur oculi\', possumus autem et sic
locum istum interpretari: saluator loquitur: \'operamini, dum
dies est; ueniet nox, quando nullus ultra potest
operar ? .
de hoc tempore et Isaiae uaticinium est: stellae
enim caeli et Orion et omnis ornatus caeli lucem
non dabunt et tenebrabuntur orto sole et
dicens: dies tribulationis et angustiae, dies
miseriae et perditionis, dies tenebrarum et turbinis,
dies nubis et caliginis.
prius ergo, quam iudicii
tempus adueniat et offendant pedes nostri ad montes tenebrosos,
aduersarias scilicet fortitudines, quae tormentis et
cruciatibus praepositae sunt, agamus paenitentiam. ne exspectantes
lucem noctis tenebris inuoluamur, sciamusque, nisi hoc
fecerimus, ploraturam animam uel dei uel prophetae a facie
nostrae superbiae dei uerba audire nolentium. unde et ipse
propheta dicit:
Plorans plorabit Hierusalem — siue plorans
plorabit — et deducet oculus meus lacrimam
8 *Esai. 13, 10 11 *Soph. 1, 15 2\'2 *Hier. 13, 17 1 sensuri V 2 uolueritis V audire nolueritis v abscondite] in
abscondito v aut add. s. u. m2 A 3 plorauit P mea suppleui: cf.
p. 165, 12 sine i. LXX nestra scripsi nestra sine i. LXX codd. v iuxta
om. V LXX] mea add. s. u. m2 A a s. u. L 4 ntj & Ma.c.
gemitu- A ploratu* A 5 nec V offendant VP et om. V
ista locum sic (istuin ras.; sic s. u.) M 8 operari] laborare (e ex
i) M esaiae MVP,Aa.c. stillae La.c. stelle (alt. e ex a) M 14 nubes
LAa.c. caligines La.c. 15 uestri MVP,Aa.c. 17 expectantes
codL (corr. L) 18 sciamusquae L sciamus quia P 19 pluraturam L
4 20 ipsa P 22 ploraas om. V plorauit MVP,Aa.c. Hierusalem
om. Vulg. et LXX 23 plorauit AP,Ma.c. lacrimam1 quia captus
est grex domini add. Vulg., (siue post domini add.) v; sed cf. p. 167, 2
sum; omnis autem causa cruciatuum est, quod captus
sit grex domini.
Dicamus Iudaeis et nostris iudaizantiqui
simplicem tantum et occidentem sequuntur historiam:
nisi audieritis abscondite, hoc est in mysterio
siue in tenebris, quas posuit deus latibulum suum, et iuxta
Salomonem ut intellegant parabolam et tenebrosum sermonem,
plorabit anima prophetae siueipsorum a facie superbiae,
dum per contumaciam resistunt deo. unde et fletus erit iugis
lacrimaeque perpetuae eo, quod a uero Nabuchodonosor captus
19 sit grex domini atque corruptus.
Dic regi et dominatrici — siue dicite regi
et potenti bus — : humiliamini, sedete, quoniam
descendit — siue sublata est — de capite uestro
corona gloriae uestrae ! ciuitates austri clausae
sunt et non est, qui aperiat; translata est omnis
Iudaea — siue translatus est omnis Iuda — transmigratione
— siue captiuitate - perfecta.
Prophetae
praecipitur, ut loquatur regi Iechoniae et matri eius, quam
dominam et dominatricem siue reginam appellat, ut humilientur
et in puluere sedeant; perdidisse enim eos regiam dignitatem
et regi tradendos Babylonio. ciuitates austri clausae
sunt, id est tribus Iudae et Hierusalem, quae iuxta solitudinem
ad austrum uersa est, et non est, qui aperiat obsidione
Prou. 1, 6 12. 14 *Hier. 13, 18 17. 18 *Hier. 13, 19 20 cf. Esai.
47, 1 22. 24 Hier. 13. 19 haec uerba interpretationis instar uerbis Hieremiae
laudatis inseruit Hieronymus et falso eiecit Victorius; pro Hieremiae
uerbis edidit v dolorem quem eum P simalare P 2 cruciatum
VP,La.c. cruciatus Aa.c m3 quia Vulg. 3 est Vulg. iudizantibus P
4 secuntur VP,La.c. 7 salamon La.c. salamonem M inteilegam P
8 plorauit MP.LAa.c. 10 a om. P nabucod. MP,La.c. 11 siti est V
15 clausa Pa.c. 17 translata (la s. u.) V conlata P Iudaea) Iuda Vulg.
21 etj siue P puluerem AVP,LMa.c. perdidissem V 22 &] na
s. & m2 A tradendo M,LAa.c. tradendu P babilonio P elausse P
23 ioda MP qai P
circumdatas.
translata est omnis ludaea — sine omnis
ludas — transmigratione perfecta siue \'recepit, quod
merebatur, et conpletum est in ea\'; ita enim LXX transtulerunt.
delirat in hoc loco, qui regem Christum et potentes angelos
uel apostolos intellegit, ut assumant corpus humilitatis et
puluere sedeant et amittant — uel rex uel potentes — de capite
suo coronam et gloriam fortitudinis.
cmitates quoque austn
clausas interpretatur infernum et, quae nulli aperiantur, omnemque
gloriam Iudae esse translatam, quando in passione conpletum
est: omnes declinauerunt, simul inutiles
facti sunt ; non est, qui faciat bonum, non est usque
ad unum. uerbum Hebraicum \'gebira\' Aquila et Symmachus
\'dominatricem\' et \'dominam\' interpretati sunt, quod LXX putauerunt
\'geburoth\' \'potentes\'que dixerunt.
Leuate oculos uestros et uidete, qui ueniunt
- siue qui uenitis - ab aquilone ! ubi est grex.
qui datus est tibi, pec-us inclytum tuum? quid
dices, cum uisitauerit te? tu enim doces eos aduersum
te et erudisin in caput tuum.
Praecipitur habitatoribus
Hierusalem, ut eleuent oculos suos et uideant Chaldaeos ab
aquilonis parte uenientes, interrogaturque ipsa ciuitas et dicitur
ei: \'ubi est grex, qui datus est tibi, pecus inclytum
tuum? ubi est populus tuus, quem a deo acceperas? ubi illa
tanta et inclyta multitudo, ut totius turbam prouinciae in
unum locum crederes congregatam?
quid dices, cum te
Marchal. 5 cf. Phil. 3, 21 10 Ps. 13, 3 12. 13. 14 *Hier. 13, 18
15 *Hier. 13, 20 22 Hier. 13, 20 25 *Hier. 13, 21 1 circumdata V,La.c. circumdatus (ł a ̅ s. u. m3) A indea La c. 2 inda
MVP,Ap.r..v 3 ita enim; ut v 4 delerat Ma.c. dederat V 6 puluerem P
7 fortitudinis-gloriam (lin. 9) om. v 9 translatuuerbmn] de
add. P, exp. LMA hebraieo P 14 GeBeuROTh V geburoht P
15 ueniunt siue qui suppleui coll. LXX et lin. 20 (cf. p. 113, 17. 165, 9)
16 ueniunt Ap.c.m2 uenistis P 17 inclitum VP,Mp.c. 18 dicis La.c.ui-
tsuerit VP,MAa.c. docuisti MAp.c.m2 cum Vulg. 19 erudisti MAp.c.m2
cum Vulg. 20 chaldeos L 21 partes M 22 incletum La.c. inclitum VP
24 et om.M inclita FP prouinciae turbam v 25 cederes Aa.c. redderes P
hostibus, quos aduersum te uel in caput tuum uel a principio
ipsa docuisti, ut ad eorum auxilia confugeres et ipsorum idola
sectareris, qui sub occasione amicitiae tuae didicerunt, per
quod iter ad te uenire deberent\'. audiat hoc ecclesia neglegens,
quod ipsa doceat aduersarios suos, quomodo eam possint
spiritali captiuitate conprehendere et pecus eius bestiarum
crudelitate lacerare.
Numquid non dolores adprehendent te quasi
mulierem parturientem? quodsi dixeris in corde
tuo: quare uenerunt mihi haec? propter multitudinem iniquitatis
tuae reuelata sunt uerecundiora
tua, pollutae sunt — siue dehonestatae sunt -plantae
tuae.
<Dum nescis, quasi mulierem partus subitus, ita te
captiuitas repentina conprehendet. quodsi causari nolueris et
quaerere, cur tradita sis hostibus, audi manifeste multitudinem
tibi haec fecisse iniquitatis tuae, ut quasi mulieris meretricis
sublatis uestibus reuelaretur ignominia tua et ostenderentur
publice fornicationes tuae\', per quae discimus, quamdiu fuerint
minora peccata, agere deum patienter et exspectare nostram
paenitudinem; sin autem noluerimus delictis copulare delicta
et cumulum facere peccatorum, reuelabnntur pudenda nostra
et ostendentur cunctis plantae nostrae uel in praesenti saeculo
uel in futuro. nihil est enim occultum, quod non
manifestetur, quando implebitur illud Danihelis: isti
22 etc. 25 *Dan. 12. 2 P 3 confugires P 7 spirituali Ap.c.,v
captiuitati La.c. 9 adprehender P 10 quid si Va.c. 13 polluta Pa.c.
15 causare Aa.c. 17 haec tibi v iniquitates P 18 reuelatur P
» ignomia L ostenderent V 19 public#e L fornicationis La.c.
20 dominom v eipectare codd. (corr. L) poenitodinem nostram v
21 plenitudinem (1 in ras.) M 24 enim est P 25 manifestetur]
reueletur e resurgnat P,Ma.c.
et in confusionem sempiternam.
Si mutare potest Aethiops pellem suam
aut pardus uarietates suas, et uos poteritis bene
facere, cum didiceritis malum. Hoc testimonio utuntur
aduersum ecclesiam, qui diuersas cupiunt asserere naturas, et
tantam dicunt esse uel nigredinem uel uarietatem peccatorum,
ut in candorem et unius coloris pulchritudinem transire non
possint non attendentes hoc, quod sequitur: et uos poteritis
bene facere, cum didiceritis malum.
quicquid enim
discitur, non naturae est, sed studii et propriae uoluntatis,
quae nimia consuetudine et amore peccandi quodammodo in
naturam uertitur. sed hoc, quod hominibus inpossibile est,
deo possibile est, ut nequaquam Aethiops et pardus suam
uideantur mutare naturam, sed ille, qui in Aethiope operatur
et pardo, dicente apostolo: omnia possum in eo, qui me
confortat, Christo.
unde et in alio loco, amplius, inquit,
illis omnibus laboraui; non ego autem, sed gratia
dei, quae in me est, et: uiuo non iam ego, sed uiuit
in me Christus. et iterum scriptum legimus: quid habes,
quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris,
quasi non acceperis? quas ob causas non glorietur
sapiens in s sapientia sua nec fortis infortitudine sua nec diues
9 Hier. 13, 23 13 ef. Matth. 19, 26. Luc. 18, 27 16 *Phil. 4, 13
17 *I Cor. 15, 10 19 *Gal. 2, 20 20 I Cor. 4, 7 22 Hier. 9, 23
23 cf. Hier. 9, 23 P 2 in om. v 3 ethioba M ethiops VP 4 pradus Va.c.
5 didiceretis La.c. 6 aduersus v 7 nigridinem V,La.c. nigritudinem
P 8 pulcritudinem M 9 possit P potestis AVP, Ma.c.
12 consuetudinem MAa.r. amorem MAa.T. 13 conuertitur v
14 deo p. est om. V,Pa.c. ut] & P ethiopes V ethiops P et
pardus om. M 15 uideatur Mp.r. qui in] quin P ethiope V
ethiopiae P operantui Ma.r. 16 docente P 17 in om. MAP
illis inquit MA 18 illis om. P 19 est in me v uiuo] au add. A
iam non v sed L, om. cet. 9 uiuit] uero add. Av 22 quã
Mp.c. causã Mp.c. 23 pr. neque v fortes La.c. diuis Pa.c.
omnibus his Christi uirtus sit, non eorum, qui in suis uirtutibus
gloriantur.
Et disseminabo eos quasi stipulam, quae
uento raptatur in deserto. haec sors tua parsque
mensurae tuae a me, dicit dominus siue et pars
inoboedientiae tuae aduersum me. ‛Quia nimia consuetudine
malorum non potuerunt mutare naturam. non uitio
conditoris, sed studio inoliti sceleris, propterea quasi stipulam
uento raptatam dispergam eos in solitudinem iuxta illud, quod
alibi scriptum est: tamquam puluis, quem proiecit
uentus a facie terrae\'. facitque apostropham ad ipsam
Hierusalem, quod haec sit sors eius et ista pars, quam sibi
ipsa elegerit, mensuram cumulatam atque perfectam et supereffundentem
siue partem inoboedientiae suae, qua domino
noluit adquiescere; in qua enim mensura mensurauerit, remetietur
illi.
Quia oblita es mei et confisa es — siue
sperasti — in m mendacio o, unde et ego nudaui—siue
w nudabo et reuelabo — femora — et posteriora —
tua contra faciem tuam et parebit ignominia
tua, adulteria tua et hinnitus tuus, scelus — uel
alienatio — fornicationis tuae.
Causa dispersionis
Hierusalem. quod oblita sit dei et confisa uel sperauerit in
7, 2. Marc. 4. 24. Luc. 6, 38 19 *Hier. 13, 25 20 *Hier. 13, 26
23 *Hier. 13, 27 om. V pudititia P pudicitia sua M 6 a] ad P i me
L te cet. 9 stipula P 10 raptam V solitadine AVP 11 tanquam
LM proicit MAVv proiciet P 12 fecitque V apostrofam
V apostrafam P adj et V 13 ipsa P ipsa sibi v n quia P
noluit deo v 16 mensuram V,Pa.c. 18 confusa P es] in
mendacio add. s. u. M 19 et om. V, La.c. 21 apparebit v apparuit
Yulg. 22 innitus V tuns] tuos Aa.c. 24 hierusalem] haec
fuit add. s. «. M
dei. unde reuelantur femora uel posteriora eius, ut uideat
ignominiam suam et, quae retro esse deberent. fiant in prioribus
cernatque ipse, quod fecit, et appareat
non tantum ipsi, sed et omnibus.
adulteria, inquit, tua et
hinnitus tuus non solam libidinem, sed insaniam ostendit
libidinis equarum more, quae ad coitum gestiunt, ut est illud
Uergilianum:
hippomanes, uero quod nomine dicunt
pastores, lentum destillat ab inguine uirus.
rogemus Iesum, ut nec in praesenti nec in futuro saeculo
reuelet femina et posteriora nostra, sed ut deleat iniquitates
nostras et omnia scelera apparere non faciat.
Super colles in agro uidi abominationes
tuas. uae tibi, Hierusalem! non mundaberis — siue
quia non es mundata — post me; usquequo adhuc?
‛Non solum in media urbe Hierusalem, sed in omni colle
cunctisque regionibus uidi idola tua\'; unde dicitur ad eam:
(uae tibi, Hierusalem, quia non es mundata post me,
ut. cum mea te iactares sequi uestigia et confessionem mei
nominis uentilares, tamen numquam purgata sis, quia oblita
es mei et sperasti in mendaciis\'.
unde increpat eam et dicit:
usquequo adhuc? et est sensus: \'quamdiu te exspectabo?
quamdiu feram? usquequo obliuisceris mei in finem et mea
3 etc. 16 *Hier. 13, 27 19 *Hier. 13, 27 23 Hier. 13, 27 Pa.c. 3 debere P 4 ipsa Erasmus v
6 solam a ostendet P 7 morte V 8 uirgilianum MVPyAp c.
Virgilii v 9 dicit Ma.c. ut add. M 10 distillat Mv uiros P
12 foemina V femora M,La.c.,Pp.c.m2,v et om., I (= uel) postea
add. uid. A deleat] omnes add. v 14 nide V abhominationes
P, Ap.c. 15 mundaoeris P,La.c. 17 solum] idolum M 18 uidi] audi
La.c. idola. tua] idolatria V 19 6 Pa.c. 20 iaetaris P con-
* fessione M 21 uentilaris P 23 quamdiu te expectabo a. u. P expectabo
MP,La c. spectabo V,Aa.c.m2 24 mei] me VP
numquam mundatur, qui erecta ceruice per superbiam non
humiliatur sub potenti manu dei, sed in suis sceleribus uitiisque
confidit.
Quod factum est uerbum domini ad Hieremiam
de sermonibus siccitatis. Irae dei uniuersa consentiunt:
unde et sol super peccatores occidit meridie et luna
astraque cetera non dant lumen suum putandumque est obsidionis
tempore pluuias non fuisse, ut sterilitatem obsessi
sustinerent aquae. uno quippe fonte Siloae, et hoc non perpetuo,
utitur ciuitas et usque in praesentem diem sterilitas pluuiarum
non solum frugum. sed et bibendi inopiam facit.
Luxit Iudaea — siue ludas — et portae
eius corruerunt — sine uacuae factae sunt — et
obscuratae — siue contenebratae — sunt super
terram et clamor Hierusalem ascendit. maiores
eius miserunt minores — siue iuniores — suos ad
aquam; uenerunt ad hauriendum — sine ad puteos
- et non inuenerunt aquam, reportauerunt uasa
sua uacua. confusi sunt et afflicti — sine erubuerunt
— et operuerunt capita, sua; propter terrae
uastitatem — siue et opera terrae quoniam defecerunt
—, quia non uenit — sine non erat — pluuia
super terram, confusi sunt agricolae, operuerunt
capita sua.
Tempore siccitatis, quando
audiendi et discendi sermonem dei. luget Iudaea cultum
*Hier. 14. 2 17. 18. 20 *Hier. 14, 3 22. 23 *Hier. 14, 4 ras.) L alt. in otn. P 3 potenti* A sed] & add. V
4 confidet P 6 ira M sentiunt Mp.r. 7 pr. etj est МP,Aa.r. illud add.
9. u. M oecidet P 8 astraque] et add. a 10 aquaej atq; P fonte
8. u. m3A siloe Vv syloe P nonj in P 11 in-solum in mg. M
12 bibendam V 13 Inda v 14 eias] aadd. s. u. M 15 super terram] in
terra Vulg. 17 eios om. Vulg. LXX enim V minores! eius add. Y
18 auriendum MVP,LAa.c. 19 et om. Vulg. 21 operiernnt P 22 operaj
peccatores (corr. ex ?) M 24 super] in Vulg. 25 fame Pa.c.m2
eius uel uacuantur uel corruunt, quas ad sensus referre
debemus, per quos animae concipitur disciplina. tunc obscurantur
omnia et inuoluuntur tenebris et nequaquam in Hierusalem
ratio regnat et sermo doctrinae, sed clamor atque confusio.
maiores quoque, qui deberent ipsi pergere ad hauriendas
aquas, mittant iuniores, in quibus cani non sunt sapientiae,
et idcirco ueniunt ad puteos et non inueniunt aquas, quas patri-
iuniores uidelicet, non quo aquae non fuerint, sed quo illi
inuenire non potuerint. confusi sunt et afflicti — siue
erubuerunt — et operuerunt capita sua — quia non
poterant dicere cum apostolo: ‛nos autem omnes reuelata
facie gloriam domini contemplamur\' - propter terrae
uastitatem siue et terrae opera defecerunt, per quae
uenit pluuia super terram. mandatum est quippe nubibus,
ne pluerent super eam imbrem. agricolae quoque, quorum
unus loquitur: dei agricultura. dei aedificatio estis
et [in alio loco]: dei cooperatores sumus, operiunt caput
suum et confunduntur intellegentes sine dei gratia et adiutorio
frustra se tendere.
Nam et cerua — sine ceruae — in agro
peperit — sine pepererunt — et reliquit — siue
reliquerunt —, quia non erat herba. et onagri 25
steterunt in rupibus, traxerunt uentum quasi
14, 3 12 *Hier. 14, 3 13 *II Cor. 3, 18 14 Hier. 14, 4 15. 16 *Hier.
14, 4 17 cf. Esai. 5, 6 19. 20 *I Cor. 3, 9 23. 24. 25 *Hier. 14, 5 MV uere La.c. 4 uoluuntur V,LMAa.c. 6 auriendas
VP,LAa.c. 8 ad puteoaj apud eos P ad aquas V 10 pro et
alt. quod MA VPc 15 et om. V opera] qmadd. s. u. m2 A defecerunt
opera V 17 nenit] inquit add. v 19 agricnltura om. V
estis add. v 20 in alio loco uncis inclusi alio] eodem Victorius
quooperatores V operient P 23 sine V cerno Pp.e. 24 reliqua
P 26 stitenmt La.c. uentum bis posuit V
dracones; defecerunt oculi eorum, quia non erat
herba siue faenum.
Grandis sterilitas, quando et ceruae in
agro pariunt et relinquunt fetus suos. quia non sit herba uel
faenum, ut, quae odore narium serpentes extrahunt de cauernis
et uenenata interficiunt animantia, cibo gratiae non utantur,
onagri quoque. de quibus scriptum est: quis dimisit in
solitudine onagrum liberum?, plana et campestria relinquentes
stent in rupibus et currere nequeant et attrahant uentum
in draconum similitudinem deficiantque oculi eorum et
claram lucem cernere nequeant rationalibus subtractis cibis.
siccitas
haec saepe accidit in ecclesiis, quando et cerui et onagri
inueniuntur in populis et magistrorum paenuria contabescunt,
sunt, qui possint discere. et non sunt. qui possint docere.
Si iniquitates nostrae responderunt —
siue restiterunt nobis, domine. fac propter
nomen tuum, quoniam multae sunt auersiones
nostrae — uel peccata nostra —. tibi peccauimus,
exspectatio Israhel, saluator eius in tempore tribulationis
. Si dubitamus, quare non descendant pluuiae super
terram, quare cuncta ariditate marcescant, audiamus: iniquitates
nostrae restiterunt nobis; \'propterea, domine,
non secundum opera nostra, sed secundum sanctum nomen
tuum uince multas auersiones nostras.
tibi enim peccauimus,
quem cordis secreta non fallunt, et te praestolamur, qui uera
149. Ioseph. Ant. Iud. II 246. Plut. Mor. p. 976 D. Aelian. De nat. animal.
II 9 etc. 6 cf. Hiob 39, 5. 6 15. 17 *Hier. 14, 7 19 ct. Hier.
14, 4 20 *Hier. 14, 7 23 Hier. 14. 7 24 cf. Ps. 43. 22 La.c. fetos P,Aa.c. 4 foenum V fenum P ut quae]
utq; V 5 cjbo A 6 est] in iob add. MAPv 7 solitudinemP 9 similitudinem
draconum v 10 clara luce P rat(c)ionabilibus P(M)v ciuis
P 11 in om. P pro et om. v 12 penuria V penuria P 13 sunt
om. P pr. possunt Mv discere in mg. M alt. possunt Mv possit Y
14 responderint v cum Vulg. 15 (= 21) restituerunt L restiterint v
16 aduersiones V 17 peccabimusP 18 expectatio MAV,La.c. 19 discen-
dant P 20 marceseunt V iniquitatis La.c. 22 secundumj solum V
nomen scm V,La.c. 23 anersationes (ti s. u.) M
iuxta illud, quod scriptum est: ad dominum, cum
tribularer, clamaui et exaudiuit me. dicamus et nos
in tempore siccitatis aquarumque paenuria: ‛tibi peccauimus
et malum coram te fecimus, tuum praestolamur aduentum,
qui saluas Israhel non suo merito. sed tua clementia.\'
Quare futurus es quasi colonus in terra
et quasi uiator declinans ad manendum? quare
futurus es uelut uir uagus aut fortis, qui non
potest saluare? LXX: quare factus es sicut aduena
in terra et quasi indigena deuertens ad manendum?
numquid eris quasi homo dormiens et quasi u i r,
qui saluare non possit?
Iudaei hunc locum sic intellegunt:
\'quare segregas te a populo tuo et quasi uiator propter unius
horae refrigerium non curas, quali utaris hospitio, sed ad alia
transiturus non salues plebem tuam et templum quondam
iuclytum deseras?1 nostri uero de futura Christi dispensatione
dici putant, quod futurus sit peregrinus in terra et paruo
tempore terrae usurus hospitio et quasi uir pertransiens ac
robustus relicto Israhel tendat ad gentium multitudinem, ut
de loco ad locum, de populo ad populum, de templo ad ecclesiam
transeat.
quod autem iuxta LXX dicitur: numquid eris
quasi homo dormiens et quasi uir, qui saluare non
possit?, similitudinem ponit, non rei ueritatem secundum
illud, quod scriptum est: surge, cur dormis. domine?
non quo dominus dormiat, de quo dicitur: non dormitabit
10 *Нier. 14, 8. 9 22 *Hier. 14, 9 25 *Ps. 43, 24 (23) 26 Ps. 120. 4 codd. (corr. 1) eum] eos v 4 penaiia VP,La.c.
7 (= 9. 10) es] sis P quasi colonus faturus es Vulg. 8 declinas
La.c. 9 aut] ut Vulg. 10 saluari P 11 in postea add. P diuertens
Ap.c. 13 saluari F 15 orae La.c. adad Ma.c. 16 saluas v
pleuem P populum v tuum v 17 inclitum VP deseris v 19 terrae
om. y uisurus F 21 loco] locum La.c. locum] et add., sed exp. L
23 dormies Pa.c. 24 ponit] et add. v 25 cum P 26 quod MAVPv
(= p. 177. 1) dormitauit MP,Aa.c.
uideatur dormire, quos deserit. denique et in consequentibus
non scribitur: \'uir dormiens\', qui saluare non possit, sed:
quasi uir’; in utroque
Tu autem in nobis es, domine, et nomen
tuum super nos inuocatum est ne derelinquas
uos siue ne obliuiscaris nostri! ‛Qui apud
aduena futurus es et uiator et uir uagus et antiquam deserens
mansionem, in nobis habitas et nomen tuum supernos
inuocatum est, ut appellemur Christiani; idcirco ne
derelinquas nos neque obliuiscaris nostri, quibus
de futuro aduentu tuo omnium prophetarum ora eecinerunt\'.
Haec dicit dominus populo huic: quia dilexit
— siue dilexerunt - mouere pedes suos et
non quieuit — siue non pepercerunt — et domino
non placuit — siue et deus non conplacuit sibi in
eis —, nunc recordabitur iniquitatum eorum et
uisitabit peccata eorum.
Dicente populo: cquare factus
es ut aduena uiator et uagus, ut tuam deseras mansionem?’,
respondet dominus populo quondam suo: \'uis nosse rationem?
ausculta, quod dicitur: quia dilexit populus monere pedes
suos et non abstulit eos de compede peccatorum siue non
quieuit et stare non potuit, idcirco et ego deserui eum et
nulla mihi in illo est conplacitio\'.
qui igitur diu distulit et
14, 9 11 *Hier. 14, 9 14. 15. 16 *Hier. 14, 10 18 *Hier. 14, 8
21 *Hier. 14, 10 22 Hier. 14, 10 P et oni. v sequentibus MAPv 3 qui] quasi P
saluari V sed] de Ya.c. 4 aNOpW M, (antropopatos
s. u. m3) A aV aNWpWP scribitur
add. v 5 dns La.c. 6 (= 9) innocatom est super nos v cura Vulg.
8 est Lar. es et] essa P antequam Ma.c. desserena P 9 habitus
P 10 ne] non v 11 neque] et ne v 12 hora P,Ma.r. 13 qai Vulg.
16 dns A,La.r. placuit VPv 18 uisitauit Xa.c. 19 deserans L
20 respondit VP quodam Ma.c. 23 alt. et om. P ego om. v
240 nullam L est in illo mihi v est in illo MA VP complacentia v
quia Ap.c.m3
recordabitur iniquitatum eorum et quasi
aegrotantium et deum non sentientium peccata uisitabit,
ut ultra peccare desistant. notandum autem in scripturis
sanctis, quod semper peccatorum moneantur pedes et sanctis
dicatur cum Mosi: tu uero hic sta mecum, et alibi scriptum
sit: laudate, serui, dominum, qui statis in domo
domini, in atriis domus dei nostri!
Et dixit dominus ad me: noli orare pro
populo isto in bonum! cum i ieiunauerint ut, non
exaudiam preces eorum et, si optulerint holocautomata
et uictimas, non suscipiam eas, quoniam
gladio et fame et peste ego consumam eos. Stultum
est orare pro eo, qui peccarit ad mortem dicente lohanne:
est peccatum ad mortem; non pro illo dico, ut roget.
omnis iniquitas peccatum est et est peccatum
non ad mortem.
ieiunia et preces et uictimae et holocausta
tunc proficiunt, cum recedimus a uitiis et flemus antiqua
peccata; sin autem sceleribus permanentes putauerimus uotis
atque sacrificiis redimere nos aures dei, uehementer erramus
iniquum arbitrantes deum. qui enim semel gladio et fami et
pesti fuerit destinatus, nullis precibus erui potest. unde et
prophetae dicitur, ne frustra roget, quod impetrare non possit.
Et dixi: ah. ah ah, domine deus — siue
qui es, domine deus —, prophetae dicunt eis: non
6 Dent. 5, 31 7 Ps. 134, 1. 2 15 *I Ioh. 5, 16. 17 25 *Hier. 14, 13
3 diu P 5 peccata eorum P 6 moysi MV moyse (e ex i) AP,v
6 scribent (ex scribsit) M 7 sit] est La c., om. M 11 holocausto-
mata AVP,La.r., (h s. u.) M,v 12 accipiam M ea Vulg. 13 pr. et om. v
ego om. P cum Vulg. comsumam L consummam V 14 peccauerit
Ap.c.,v peccara P iohanneiii (post pr. n in u. fine 8 fere litt.
eras.) L 15 roget] quis add. v 17 non falso deleuit Victorius tert.
et s. u. P 20 ames dei om. v 21 dmt. u. m3 A fame P,MAa.c.
22 peste MP,Aa.c. 24 a a a V cum Vulg. ha ha hah P (= p. 179,13:
sed tert. ha P) 25 quis V est P domine] dnÂp.c.
uidebitis gladium et fames non erit in uobis, sed
pacem ueram dabit uobis in loco isto. et dixit
dominus ad me: falso prophetae uaticinantur tur in
nomine meo. non misi eos et non praecepi eis n eque
locutus sum ad eos; uisionem mendacem et
diuinationem fraudulentam et seductionem cordis
sui prophetant uobis.
Audiant haec magistri, qui peccantibus
et in suis uitiis permanentibus prospera pollicentur, qui
dicunt diuitibus: \'non uidebitis gladium tormentorum
dei et fames non erit in uobis. saturabimini quippe
sermonibus dei et pacem dabit uobis dominus uerissimam in
loco ecclesiae siue Hierusalem\'. quod autem dixit iuxta Hebraicum
tertio: ah ah ah, ad priora respondit, ubi dominus fuerat
comminatus dicens: gladio et fame et peste ego consumam
eos.
quia igitur prophetae immo pseudoprophetae
falsa polliciti sunt, ideo dominus locutus est per Hieremiam:
\'nolite audire uerba pseudoprophetarum, qui non a me missi
sunt, sed sua uoluntate uenerunt! unde nequaquam prophetae,
sed diuini sunt appellandi, qui seductionem populo loquuntur\'.
multo enim melius est timore poenarum emendare peccata
quam spe prosperorum diuinae sententiae subiacere.
Ideo haec dicit dominus de prophetis,
qui prophetant in nomine meo, quos ego non m misi,
dicentes: gladius et fames non erit in terra hac:
gladio et fame consumentur prophetae illi. et
populi, quibus prophetauerunt, erunt proiecti
P 6 diuinationemJ et add. Vulg. fraudulentiam
V,Ma.c. cum Vulg. fraudolentam Aa.c. 8 in s. u. MA 12 siue] in
add. P 13 nbi in ras. L nidi P dnsj d P 14 comsamam La.c.
consnmmam F 18 sedj de V 19 diuinis La.r. seduetione V
locuntur VjP 20 paenarum M 21 qua V prosperum V,La.c.
22 ideo] idcirco Vulg. 23 missi A 24 famis P terram Ma.r.
haęc V in add. s. u. m2 M cum Vulg. et add. V 25 consammentur
FP 26 prophetarunt La.c.,v prophetant Ap.c. cum Yulg.
prophetant er ex prophetauer Ap.c. erunt om. LMVP,Aa.c, proiectis
Y proiecti erunt f
. in uiis Hierusalem prae fame et gladio et non
erit, qui sepeliat eos, ipsi et uxores eorum, filii
et filiae eorum, et effundam super eos malum
suum siue mala sua.
Caueant pseudoprophetae, qui
prospera promittendo supplantant populum dei, ne et ipsi
pereant et deceptus populus simili deleatur interitu iaceantque
in uiis Hierusalem et domini praecepta calcantes fame et
gladio pereant et non sit, qui sepeliat eos, nec ignominiam
eorum operiat puluere paenitentiae.
et ipsi enim prophetae et
populus uxoresque eorum et filii et filiae omnisque generatio
absque ullo pollinctore in sterquilinium erit. quanti iacent in
uiis Hierusalem! quantos cernimus insepultos recipere mala
sua, quae domino effundente patiuntur!
Et dices ad eos uerbum istud: deducant
oculi mei lacrimam — siue deducant oculi uestri
lacrimas — per noctem et diem et non taceant-
siue non cessent —, quoniam contritione magna
contrita est uirgo filia populi mei, plaga pessima
uehementer. Dupliciter hic locus intellegitur, quod uel
ipse deus plangat populum suum et oculi eius flere non cessent
uel certe imperet, ut populorum oculi lacrimis fluant:
nec leue esse, quod plangendum sit, cum uirgo filia populi
sui contritione maxima et plaga intolerabili percussa sit. alii
ex persona prophetae haec dici arbitrantur.
M,Aa.r. 6 deleantar M,APa r. in add., sed
eras. M iacentque P,LMAa.c. 8 sepelliat MA sepeliet Pp.c.
ignominia La.c. 9 pulaere operiat v puluerem P 10 filiae] eorum
add. P omnesque La.c. omnis V generatio] eorum add. P, (s. u.
\' m3) A 11 pollicitatore MVP,Aa.c. sterquilinium (terf. i exp. uid.) L
12 uiis om. Y quantos] quot v insepultis Pa c. recepere La.c.
15 laerimas P 16 diem et noctem v non om. L 19 uel quod v
20 populum suam plangant (alt. n eras.) P 21 oculis Pa.r. 22 piagendam
P filia post sui tr. P -23 intolerabile LMa.c. intollera-
bili FP\'
Si egressus fuero ad agros, ecce occisi
gladio et, si introiero ciuitatem, ecce attenuati
fame — siue dolor famis —! propheta quoque et
sacerdos abierunt in terram, quam ignorabant.
Iusta causa plangendi, quod uirgo contrita sit, filia percussa
populusque deletus. <si enim\', inquit, \'foras exire uoluero, interfectos
uidebo: si ingredi ciuitatem, attenuatos et ossibus uix
haerentes famis necessitate conspiciam\'.
et quid mirum hoc de
plebe et ignobili uulgo dicere, cum prophetae quoque et sacerdotes,
qui aliis prospera prophetabant et qui debebant legis
aperire mandata, ipsi ierint in terram, quam ignorabant, et
captiuitatis sustinuerint malum? audiant hoc prophetae nostri
et sacerdotes, quod nec intus nec foris propter neglegentiam
eorum sit ulla securitas, quod et eos scandalizent, qui foris
sunt, et eos, qui intus, fame interire patiantur et, qui auctores
fuerint peccandi, sint cruciatuum socii.
Numquid proiciens abiecisti Iudam aut
Sion abominata est anima tua? quare ergo percussisti
nos, ita ut nulla sit sanitas? exspectauimus
pacem, et non est bonum, et tempus curationis.
et ecce turbatio! Miratur propheta, quod ludam et
Hierusalem, duarum uidelicet tribuum regnum, in quo erat
religio dei et templi caerimoniae, dominus tam repente proiecerit
et tanta percusserit plaga, ut nulla possit adhiberi
medicina.
\'exspectauimus\' inquit, pacem et tempus
P (= Un. 2) occidi P 2 introieroJ in add. A v cum
Vulg. 3 fame s. u. P dolore Pp.c.,v 4 habierant M terra Y
5 iuxta Pa.c. quod] quia v 7 atenuatos M adtinuatos P 10 prophetabnnt
P 11 acperire Pa.r. ierent La.c. erint (v s. i) P terra P
12 sustinuerunt P nostri prophetae v 13 neglegentium Pa.c. 14 scandalizant
V 14 fori Pa.c. 15 intns] sr add. s. u. m3 A s add. P
alt. et] ut AV 16 cruciatum V 17 iudamM 18 abhominata Ap.c.
(= p. 182, 4) 19 (= 25) expectauimus MAV,La.c. 21 iuda P
22 tribuum uidelicet v 23 relegio P cerimoniae (pr. i in ras.) L
25 pacem inquit P
prius fuerat cultus dei atque tranquillitas, ibi seditionibus
et hostili fremitu omnia conplerentur\'. si quando ergo et
nostra Sion nosterque ludas abicitur et abominatur illum
anima dei, nequaquam miremur, sed magis dicamus, quod
sequitur:
cognouimus m u s, domine, i impietates nostras,
iniquitatem patrum nostrorum, quia peccauimus
tibi. \'Et nos\', inquit, \'et patres nostri eadem dementia dei
praecepta negleximus et impleta est in nobis mensura
ut, quicquid illis defuerat, nostro cumulo compleretur\'.
unde et de Iuda dicitur: in memoriam redeat iniquitas
patrum eius in conspectu domini et peccatum
matris eius non deleatur! fiat contra dominum
semper et dispereat de terra memoria eorum!
Ne nos des in opprobrium propter nomen
tuum neque facias nobis contumeliam solii
gloriae tuae! recordare, ne irritum facias. foedus
tuum no b biscum! Solium gloriae dei non solum arbitremur
templum Iudaeae, quod saepe destructum est, sed omnem
sanctum, in quo iuxta illud, quod scriptum est: thronum
eius in terram allisisti, tunc alliditur atque destruitur,
quando multitudine peccatorum offenderit deum; sed tamen,
qui sua culpa periit, domini clementia sustentatur, quae
mutatur seueritate sententiae, si irritum faciat dominus pactum
suum, quo nos saluos futuros esse pollicitus est.
turbatione Va.r. 3 ostili P conplerent P
alt. et om. v 4 nosterque] nostra eque P iuda Aa,c.,v abominator
Pa.c. 7 nostras] et add. Ap.c..v 8 iniquitates Ap.c.m3 cum
Vulg. iniquitatum P 9 alt. et om. V eadem om. P clementia P
11 quicquid] qaoi (0 ex i) M 12 memoria FP 14 fiant v 15 et]
dispereat add., sed exp. L 16 des nos Vulg. otrobrium VP 17 fedus
tuum pacias (f s. p m2) P 20 iudae P distractam MP omne V
21 tronum La.c. 22 terra P distruitur P soliam dl add. V
23 multitudinem P 25 multatur Ma.r. 26 suum] in add. P
Numquid sunt in sculptilibus gentium,
qui pluant, aut caeli possunt dare imbres? nonne
tu es, domine deus, quem exspectauimus? tu enim
fecisti omnia haec. Post multos uariosque sermones redit
ad titulum prophetiae, in quo scriptum est: quod factum
est uerbum domini ad Hieremiam de sermonibus
siccitatis.
ergo quod dicit, hoc est: (quia daemonum simulacra
non possunt pluere nec caeli per se dare imbrem suum,
ideo tu, domine deus noster, quem semper exspectauimus,
in quem spes nostras et uota conuertimus, tu da pluuiam
tuam! tua enim sunt omnia et, quicquid boni est, sine te,
cuius est, dari non potest\'. dicamus hoc et contra hereticos.
qui pluuiam doctrinarum tribuere non possunt et, cum se
caelos esse promittant et de se scriptum glorientur: caeli
enarrant gloriam dei, tamen non possunt imbres donare
doctrinae. solus est enim deus, qui suum instruat populum et
diuersitates gratiae tribuat exspectantibus se.
Et dixit dominus ad me: si steterint Moses
et Samuel coram me — siue contra me —, non est
anima mea ad populum istum. Hos enim legimus irae
domini pro populo restitisse et iam inpendentem auertisse
sententiam. \'etsi\', inquit, \'illi steterint uel in conspectu meo
uel contra me\' — quorum uni dixit deus: dimitte me et
4-6. 32, 11-14. Num. 14, 13-20. I Reg. 7, 8-10. 12, 18. Ps. 98, 6. 7
23 *Ex. 32, 10. cf. Dent. 9, 14 L sunt] ds V seulpti*libus L scuptilibus V scaltilibus
P 3 tu es] tuaes V dns Ap.c. cum Vulg. deus] noster add. (s.u )M.
cum Vulg. expectauimus codd. (corr. L = lin. 9) 5 at V 7 dicitur
M demonum V 9 ideo au (o s. u.) M 10 spem V,Mp.e.
nostram V,Mp.c.m2 nostra sit P conuertimus et nota v 11 bonum
VP te s. u. M 13 se caelos] scelus P 15 ennarrant r
dei] et add. V imbres non possunt a 16 salus V 17 diuersitatem
V expectantibus MA V,La.e. 18 steterit MAP,La c.,v cum
Vulg. steteris V moyses MAVP 19 samuhel VP 21 pendentem
VP 23 contra] coram Y
consummata sunt scelera populi delinquentis\'.
Eice — uel emitte — illos a facie mea ei
egrediantur! Non loco recedunt a deo peccatores, sed
uoluntate, quamquam legamus et Adam et Cain eiectos esse
a facie dei.
Quodsi dixerint ad te: quo egrediemur?,
dices ad eos: haec dicit dominus: qui ad mortem,
ad mortem, et qui ad gladium, ad gladium, et qui
ad famem, ad famem, et qui ad captiuitatem, ad
captiuitatem! et uisitabo super eos quattuor species,
dicit dominus: gladium ad occisionem et
canes ad lacerandum et uolatilia caeli et bestias
terrae ad deuorandum et dissipandum.
Quattuor
plagas, quibus traditus est populus Iudaeorum, etiam Hiezechielis
prophetia demonstrat: gladium, pestilentiam ex fame,
bestias, captiuitatem. inter bestias autem canes quoque et
uolatilia intellege, quibus ad laceranda et deuoranda et dissipanda
corpora traditi sunt. neque enim fieri poterat, ut creatore
neclecto non uniuersa creatura consurgeret in peccatores.
Et dabo eos in feruorem — siue commotionem
et angustias — uniuersis regnis terrae
propter Manassen, filium Hiezeciae, regis Iudae,
super omnibus, quae fecit in Hierusalem. Legimus
in Dierum uolumine Manassen post captiuitatem et paenitentiam
reuersum in Hierusalem atque regnasse; sed quomodo
21. 22 *Hier. 15, 4 25 cf. II Par. 33, 13\' MYP,Aa.c 12 hoccisionem P 13 bestiae Mla.c. 15 hiezecihelis
L iezechielis A Ezechielis v 16 ex fame L et famem eet. famem v
17 pr. bestias] et add. v autemj aut V 18 ad A, om. v lacerandum
Va.c. 19 tradita APp.c.,v 20 neglecto APY neglectio Ma.r. et
in L 21 femore Y,La.c. commotionem] commo in ras. L 23 mai
nassem P cum Vulg., (alt. m in ras.) M mannassem V filiae V
! hieiicihae M hiezechiae P ezechiae A Vv cum Vtdg. Iuda v cum Vulg.
i 25 mannasse V manassem P et] ad s. et m3 M paenitentia P
I 26 in hiemalem om. M
«
1
ceterorum, sic peccatorum flagitia, si liberi nepotesque similia
gesserint, ad posteros perueniunt. quod autem dicit: \'dabo
eos in feruorem siue commotionem et angustias
uniuersae terrae\', et sub Babyloniis ex parte conpletum
est et nunc expletur in toto, quando pessimum regem et,
qui repleuerit Hierusalem a porta usque ad portam cruore
iustorum, populus imitatus est impius. ex quo discimus regum
ac principum et praepositorum scelere populos plerumque
deleri.
Quis enim miserebitur tui, Hierusalem?
aut quis contristabitur pro te? aut quis ibit ad
rogandum pro pace tua? Nullus enim offenso deo potest
pro flagitiis rogare peccantium, quia nec tam clemens potest
creatura esse quam conditor nec ita alienus externis, quomodo
dominus suis parcere.
Tu reliquisti me, dicit dominus, retrorsum
abisti. Causa redditur, quare nullus misereatur Hierusalem
nec contristetur pro ea nec pro pace illius obsecret: quod,
cum iuxta apostolum posteriorum obliuiscens ad priora se
extendere debuerit, e contrario retrouersa sit et Aegyptias
carnes desiderarit.
Et extendam manum meam super te et
interficiam te; labo raui rogatus — siue rogans —,
pro quo LXX transtulerunt: nequaquam ultra dimittam
8 cf. Hesiod. Opp. 260. 261. Hor. Epist. I 2, 14. Phaedr. I 30, 1. Ps.-
Ambr. ApoJ. Dau. II 11, 56 18 cf. Hier. 15, 5 20 cf. PhIL 3, 13
21 cf. Num. 11, 4 24 *Hier. 15, 6 25 *Hier. 15, 6 P 5 babiloniis P 7 cruorem P
11 tui s. u. m2 M tibi V 12 contristabit La.c. 13 nullum v
potest offenso deo v 15 quam conditor esse v 16 suos P parceret
MAa.c. parera P 17 dereliquisti v dominus] & add. s. u. M
18 abiisti v 19 pr. nec] ne V alt. nec] & P 20 posteriora YP
21 e om. V 22 desiderauerint V desideraret P 23 pro et om. VP
24 rogatus] rogans Vulg.
eos. Manus extenta percutientis indicium est: interfectio peccatorum
iram significat consummatam. quod autem intulit:
laboraui rogatus siue rogans, duplicem sensum habet,
quod iam defecerit deus crebro eis ignoscendo et lassus sit
semper eos prouocans ad salutem.
Et dispergam eos uentilabro in portis
terrae — siue populi mei -; interfeci et perdidi
populum meum et tamen a uiis suis non sunt
reuersi. \'Quid prodest saepius me rogari, cum a uiis suis
pessimis non reuertantur nec agant paenitentiam? dispersi
enim eos quasi uentilabro, ut purgarem aream meam, et dispersi
in portis terrae, ut inferni quodammodo calcarent limina,
et interfeci et perdidi populum meum, ut coacti malorum
necessitate inpendentia uitarent mala\\
Multiplicatae sunt mihi uiduae eius super
harenam maris, induxi eis super matrem adulescentis
uastatorem meridie; misi super ciuitates
repente terrorem. Diuersis medicaminibus cupit deus saluare
peccantes, ut, qui contemserant blandientem, timeant comminantem.
uiduae multiplicatae sunt super harenam maris interfectis
uiris: matres perditis liberis sensere uastantem non in
nocte et per insidias, sed clara luce, ut ostendat apertam uim
aduersarii fortioris. \'misi\', inquit. \'super ciuitates\' — hau
dubium quin Iuda et populi peccatoris — \'repente terrorem,
ut, quanto fuit subitum malum, tanto difficilius esset effugium\'.
13 *Hier. 15, 7 23. 24 Hier. 15, 8 s. 11. L significant Ma.r. significat ira consummatam P
3 habet sensum v 6 eos] & add. s. u. M uentilabo Mp.r. uentilabrum
V 7 interfeci et] interficia P disperdidi Vulg. 9 me saepius
M mero gari P 10 reuertant Pa.c.m2 11 uentilabrum P
12 lumina Pa.c. 16 arenam P aduleacentes Ma.c. adolescentis Y,
{o ex u; i ex e) A adoliscentis P 19 contemserant (sic semper fere
1.p.c.)] contempserant (p in ras. L) codd. 20 arena P, om. V mares
F 21 matris Mac. uastante JPa.c. 22 noctem P 23 aduersariig
V fortiere3 Va.c. miai* L haut La-c., (ex aut) AP haud
F aut M 24 qui in MAa.T. 25 quantum La.c.
Infirmata est — siue abiecit aut uacua facta
est , quae peperit septem — sine plurimos —,
defecit anima eius; occidit ei sol, cum adhuc
esset dies — aut medius dies -; confusa- est et
erubuit. et residuos eius in gladium dabo in conspectu
inimicorum eorum, a it do m in us. Saepe diximus
uerbum Hebraicum \'saba\' uel \'septem\' uel \'iuramentum\' sonare
uel \'plurimos\'. unde et diuersa est interpretatio Aquila, LXX
et Theodotione \'septem\' transferentibus, Symmacho \'plurimos\'.
quae igitur erat diues liberis, orba subito facta est et clara
luce disperiit et confusa est in solitudine sui. \'reliquum autem\',
ait, \'populum tradam gladio, ut mortem et iram dei nullus
effugiat\'. alii ad synagogam referunt. quae infirmata est, ut
ecclesiae cresceret multitudo iuxta illud, quod scriptum est:
sterilis peperit septem
multos habebat liberos, infirmata est. unde et occidit
ei sol iustitiae, in cuius pinnis est sanitas, et idcirco aeterna
confusione cooperta est perdens populum suum gladio spi
ritali.
Uae mihi, mater mea, quare genuisti me
uirum rixae — sine iudicii —, uirum discordiae
- sine qui indicer — in uniuersa terra? Potest hoc
terrarum, sed in terra Judaea sit indicatus. uere autem domino
competit saluatori, qui loquitur in euangelio: in indicium
ego in mundum istum ueni, ut, qui non uident,
P- 337. 26, 32. 33 p. 34:7. 41, 29 p. 366. in Esai. 54, 1 p. 627. Tract.
in Psalm. XV p. 31, 11 Morin. 8. 9 *Hier. 15, 9 15 *I Reg. 2, 5
17 cf. Mal. 4, 2 21. 22 *Hier. 15, 10 25 *Ioh. 9, 39 P 4 medicus Pa.r. 5 residuus P gladiom Va.c. gladio P
8 et oni. A diuisa La.c. aquila] et add. V 9 sjmmachus V
simmacho P 10 orbata VP,Mp.c.m3 13 sinagogam YP 15 sterelis P
17 ei L illis cet. pennis MPp.c. 18 spirituali Ap.e. ^20 quare
(r s. u.) L 23 si.Dec.do. s. uocm Graecam M OñaKãoXtV
CYNeKAOXTIKѠC P 24 iadaa M 26 istum mnndum v neni istam P
est: ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem
multorum in Israhel et signum, cui contradicetur.
quis enim philosophorum, quis gentilium, quis
hereticorum non iudicat Christum ponentium ei leges natiuitatis
et passionis resurrectionisque suae et substantiae? nec
mirum iuxta assumti corporis ueritatem Christum dicere: uae
mihi, mater mea, cum et in alio loco perspicue personae
eius conueniat, quod dicitur: uae mihi, quia factus sum,
sicut qui colligit stipulam in messe et sicuti
racemum in uindemia non habens spicam, ut comedat
primitiua!
et ne putemus gemituum uilitatem referri
ad uerbum dei, qui sit iste, qui plangat, statim sequitur:
uae mihi, anima, quia periit reuerens a terra! non
quo diuidamus personas, ut impii faciunt, sed quo unus atque
idem filius dei nunc iuxta carnem nunc iuxta uerbum loquatur
dei.
Non faeneraui nec faenerauit mihi quisquam;
omnes maledicunt mihi, pro quo LXX: non
profui neque profuit mihi quisquam, Theodotio:
non debui neque debuit mihi quisquam. Quorum
omnium hic sensus est ex persona Christi: \'nullus se praebuit,
qui digne mea aera susciperet, nec faenerauit mihi quisquam
in sanctis atque pauperibus confouendis me sibi faciens
debitorem. siue non profui nec profuit mihi quisquam;
19. 21 *Hier. 15, 10 23 Hier. 15, 10 25 *Hier. 15, 10 add. v 3 contradicitur P.LMA Fa.c.
4 philosoforum P 5 ei* M legis P 6 alt. et om. Po 7 as(d)sumptr
codd. (p exp. L) 8 perspicuae V,Aa.r. 10 colliget La.c. messem
MP sicut V,MPp.r.,v 11 commedat AV 12 putemus] et add. V
gemitum P refferri M 13 quis V 14 reuertens Mp.c.,v 15 pr.
quod MAVP quia v alt. quod MAVP 16 loquitur VP,Ma.c.Ap c.
17 de P 18 pro fenerani VP,La.c. alt. fenerabit La.c. feneranit VP
quisquam ] qaia quia V 20 theodotio-quisquam (lin. 21) in mg. P
23 bem F uerba P,Ap.c.m3 fenerauit MVP,La.c. quisquisquam P
,-desideraui.
nec protuit mihi quisquam; salus enim
creaturae lucrum est creatoris. aut certe non debui nec
debuit mihi quisquam; nemo mihi dedit, quantum accipere
cupiebam, nec me sibi fecit in aliquo debitorem\'. quodque
infert: nec debuit mihi quisquam, hunc habet sensum:
\'quomodo enim poterat mihi usuram debere, qui faenus non
est dignatus accipere?\' omnes, inquit, maledicunt mihi;
quis enim hereticorum
peruersa credendo et peruersiora blasphemans?
Dicit dominus: si non reliquiae tuae in
bonum, si non occurri tibi in tempore afflictionis
et in tempore tribulationis - et angustiae - aduersum
in imicum. Possunt haec et ex persona Hieremiae accipi,
qui pessimo tempore et iam imminente captiuitate prophetare
conpulsus est et dura perpeti a populo non credente.
ad id,
quod supra dixerat: uae mihi, mater, ut quid me genuisti
uirum, qui iudicer et discernar omni terrae?
et reliqua, respondet dominus: \'noli considerare praesentia, sed
futura; reliquiae enim tuae et nouissima erunt in bonum.
denique et in praesentiarum, eum te cuperent inimici opprimere,
affui tibi et meo es protectus auxilio\'. hoc autem tam
ad Hieremiam quam secundum dispensationem carnis assumtae
ad saluatorem referri potest.
pro eo, quod nos iuxta Hebraicum
interpretati sumus: omnes maledicunt mihi usque ad
15, 10 25 Hier. 15, 10 2 desiderauit V 3 debuit Pa.r. 4 dedit mihi o 5 cipiebam (v s. i
pr.) M alico V 7 mihi poterat P fenus V 9 enim] ab add.,
sed exp. MA aberrantimn Ap.c.m2 10 peraerso (e s. o) P blasphemando
Ap.c. 12 occurrit VP,La.r. 13 adoersus r cum Vulg.
14 accepi Pa c. 15 imminentem captiuitatem L 17 ut om. P 19 respondet
scripsi respondit codd. v (cf. p. 116, 25) 20 et om. MVP
nouissimae MV nouissime P 21 oppremere La.c. oprimerem V opprimereip
P 22 adfuit ibi V 23 as(d)sumptae codd. (p exp. L)
24 referri potest ad salnatorem v
aduersum inimicum, in editione uulgata ita scriptum
repperi: fortitudo mea defecit in his, qui maledicunt
mihi. fiat, domine, dirigentibus illis, si non adstiti
tibi in tempore afflictionis eorum et in tempore
tribulationis eorum in bona contra inimicum! et
est sensus: \'fortitudo mea defecit in his. qui maledicunt
mihi; non enim intellegunt uirtutem meam, quae in
infirmitate perficitur, et quanto plus mihi maledixerint, tanto
mea in illis amplius deficit fortitudo\'.
iungitque uel propheta
uel dominus et ait: fiat, domine, dirigentibus illis!
hoc est: \'eueniant mihi maledicta, quae loquuntur inimici, et
illi diligantur in bonum, si non in tempore tribulationis eorum
et angustiae, quando eos uastabat inimicus et capere festinabat.
steti in conspectu tuo et rogaui te pro illis et dixi: pater,
ignosce eis; quod enim faciunt, nesciunt\'. sed et
Hieremiam saepe deprehendimus in hoc uolumine rogasse pro
populo.
Numquid foederabitur ferrum ferro ab
aquilone et aes? Symmachus: numquid nocebit ferrum
ferro ab aquilone et aes? LXX et Theodotio: si
cognoscet ferrum et operimentum aeneum? Uarietatis
causa perspicua; uerbum enim \'iare\', quod in praesenti loco
scriptum est, pro ambiguitate enuntiationis et \'amicitiam\' sonat
et \'malitiam\', quod, si pro \'res\' littera,
Cor. 12. 9 11 *Hier. 15. 11 15 *Luc. 23, 34 17 cf. Hier. 14.
7-9. 19-22 20. 21 *Hier. 15, 12 v 3 reperi P mei V 4 adstetit P 5 et-eorum
s. u. P 7 quae Âa.c. 8 in om. V,Ma.c.m3 9 maledixerit P
10 meam Pa.r. in om. P ampliua] plus v deficiet V defecit
P,Aa.c. 12 locuntur V,LAa.c. 19 nnmquit L 20 symmachns-aes
in m9 V 21 theodotius P si L sic eet. 22 et eras. A 23 prespieua
P est add. Yv 24 ambiguitatem Pa.r. nuntiationis V
amieitiam P 25 deleth P,Ap.c.m2 .
quod autem dicitur, sic intellegendum:
(ne doleas, quod populus
inimicus tuus sit; te enim dura nuntiante non potest te
amare, qui durus est\': siue Babylonii, qui ab aquilone ueniunt
suntque ferrum durissimum, huic populo duriori et in aeris
similitudinem indomito non poterunt amicitia copulari; sine
ferrum durissimum. hoc est populus Israhel, dei cognitione
indignus est, qui in tantam peruenit malitiam, ut duriore
metallo, aere. circumdatus sit.
Diuitias tuas et thesauros tuos in direptionem
dabo gratis —- siue absque pretio — in
omnibus peccatis tuis in cunctis terminis tuis.
et adducam inimicos tuos-siue seru i seruire te faciam
inimicis tuis — de terra, quam nescis. quia ignis
succensus est in furore meo; super uos ardebit.
\'Omnem\', inquit, \'substantiam tradam inimicis tuis absque ullo
pretio propter peccata, quae fecisti in cunctis terminis tuis.
propterea adducam inimicos tuos siue seruire te faciam 2
in terra Chaldaea, quia ignis meus, qui semel in meo furore
succensus est, in te ardebit et extingui non poterit; tu enim
praebuisti materiam ardoris tui, ut meus ignis tua, quae in te
sunt, ligna consumat et faenum et stipulam\'. ac per hoc non
est causa ardoris in domino, sed in his, qui fomenta incendio
ministrarunt.
Tu scis, domine, recordare mei et uisita me
et tu erue me ab his, qui persequuntur me! noli
15. 14 22 cf. I Cor. 3, 12.
Ap.c.m2 cognationemque Aa.c. 2 intellegendum ] est
add. Vv 4 ab aquilonej a babilone V 6 similitudine P amicitiae
M amicitiam Va.r. 8 es M dnriori MAV,La.c.,v dnrior P (cf. p. 125,
2. 161, 25) 10 thensaaros A.a.r. 12 et-tnis om. P cunctis]
omnibus Vulg. 13 adncam P in cunctis terminis tuis & adadd. P
14 terram Va.r. 15 accensus v 16 substantiam] tuam add. (s. u.
m2) Av 19 chaldea LM chaldaeam V 20 tingui Ma.c. 22 lingua V
consumam M consammat V fenum FP stipnlaP 26 ta erae] tuere
P,Ap.r.,v cum Vulg. persecuntur Pa.c. secuntur V a t. mej mihi Y
in patientia tua suscipere me; scito, quoniam sustinui
pro te opprobrium! inuenti sunt sermones
tui et comedi eos - siue ab his, qui reprobant
sermones tuos; consume eos - et factum est mihi
— siue erit mihi — uerbum tuum in gaudium et
laetitiam cordis mei, quoniam inuocatum est nomen
tuum super me, domine deus exercituum!
Hoc quod
diximus: <tu scis\', in LXX non habetur. felix est autem illa
conscientia, quae pro deo sustinet opprobrium. unde dicit:
\'inuenti sunt sermones tui, quos meo ore loquebaris, et comedi eos, id est: in cibum mihi uersi sunt\'; siue iuxta
Symmachum: \'suscipiebam eos, ut mihi in laetitiam uerterentur,
qui dudum fuerant in opprobrium\'.
unde et Babylonii
confitentur impleta, quae Hieremias futura praedixerat. siue
hic sensus est: \'sensi angustias, miserias pertuli populi persequentis,
sed tamen gauisus
et propter tuum nomen dura perpessus sum\\
Non sedi in concilio ludentium et gloriatus
sum; — siue metuebam — a facie manus tuae solus
sedebam, quoniam amaritudine replesti me. quare
factus est d dolor o r meus perpetuus — siue quare, qui
contristant me, confortantur - et plaga mea desperabilis
rennuit curari — siue plaga mea fortis,
unde curabor —? facta est mihi quasi mendacium
aquarum infidelium siue quasi aqua mendax non
habens fidem.
Haec Hebraei ex persona Hierusalem dici
arbitrantur, quod sola sederit et amaritudine repleta sit et
factus sit dolor eius perpetuus et, quomodo aquae pertranseunt,
12 *Hier. 15, 16 19 *Hier. 15, 17 21. 23. 25 *Hier. 15, 18 Vulg. 4 consumi Ma.c. 5 sine erit mihi om. V et] in
add. T ulg. 8 in s. tt. P illa] ille a Aa.c.m3 9 qui Ap.c.m2 11 id]
hoc v 12 suscipiam P 15 pertuli] periculi P 17 nomen tuum t?
perpessua sum] perpessum V,Pa.c.m2 18 consilio V 20 amaritudine]
comminatione Vulg. 21 es La.c. 22 disperabilis P,La.c.
23 renuit M, Ap.r. 28 eias] cuias V
transisse mendaciter. melius autem, ut ex persona prophetae
haec dici accipiamus sermonibus sancti uiri, qui non sederit
in concilio siue secreto ludentium, quod timuerit inpendentem
sibi manum dei, siue magis gloriatus sit se malorum non .
habere consortium.
solus, inquit, sedebam secundum illud,
quod scriptum est: non sedi cum concilio uanitatis
et cum iniqua gerentibus non introibo. odiuiecclesiam
malignantium et cum impiis non sedebo; et
in alio loco: solitarius sum ego, donec pertranseam.
\'a facie\', inquit, \'manus tuae solus sedebam, dum te
timeo, dum inpendentem mihi manum tuam semper exspecto.
in concilio ludentium sedere nolui, sed meam amaritudinem.
deuorabam. ut in futuro mihi praepararem gaudium. nec habui
interualla doloris mei, sed iugi miseria deprimebar, ut nulla
. exspectarem remedia. praeualuerunt enim, qui contristabant
me, et facta est plaga mea fortis. sed in hoc habui consolationem,
quod fuerit quasi aqua mendax atque praeteriens.
sicut enim aquae praetereuntes, dum fluunt, uidentur et labuntur,
sic et omnis impetus inimicorum te adiuuante praeteriit\'.
utinam
dominus praestet et nobis non sedere in concilio ludentium
et eorum, qui futura non cogitant, nec aduersis cedere,
sed semper dei sententiam formidare et dicere cum propheta:
solus sedebam, quia amaritudine repletus sum!
\'gaudeat igitur in praesenti tempore nequaquam concilium
sapientium, sed arcanum secretumque ludentium, mihi
24 *Hier. 15, 17 26 *Ps. 72, 28 P 2 transire V melius] est add. s. u. A a aceipiamus]
se add., sed exp. LMA sed add. V sed de add.P sermonibos
sci uiri deleuit M 4 (= 7. 13. 21) consilio V sine] i add. s. u, m3 Ã
8 ecclesia La.c. 12 expecto coda. (corr. L; sic semper) 14 praeparem
MAVP gandium praepararem v 15 iungi Va.r. 16 remedia]
medicinam Mp.c. m. rec. 19 delabuntur MVP dil. (i ex e) A,v 20 tel
& Aa.c. 25 gaudeat-lundentium in mg. V igitnr] inquid P consilium
Vv 26 archanam Ap.c. altercantiu (ti s. u.) M mihij
autem add. P adherere La-c.
meam, saturari opprobriis et iudicis mei exspectare sententiam.
quae, cum finis aduenerit,
et amaritudinem instar aquarum fluentiam recessisse.
Prop ter hoc haec dicit dominus: si conuerteris-
teris, conuertam te et ante faciem meam stabis
et, si separaueris pretiosum a uili, quasi os meum
eris: conuertentur ipsi si ad te et tu noncnuerteris
ad eos. et dabo te populo huic in murum aeneum,
fortem et bellabunt aduersum te et non praeualebunt,
quia ego tecum sum, ut saluum te faciam
et eruam, dicit dominus. et liberabo te de manu
pessimorum et redimam te de manu fortium siue
pestilentium.
Manifestum est, quod superiora nequaquam
Hierusalem, sed propheta dixerit. cui respondet dominus: \'si
conuerteris a peccatis populum, et ego de tribulatione .
conuertam te in laetitiam et stabis ante faciem meam,
sicut angeli stant in conspectu dei cotidie uidentes faciem
illius et, si separaueris pretiosum a uili, quasi os
meum eris. nec putes\', inquit, <boni operis non esse mereedem;
si sanctos quosque meos de numero peccantium tuis
sermonibus segregaris, eris quasi os meum et meis praeceptis
copulaberis. debent enim illi imitatores tui esse et non tu
eorum.
nec reformides et dicas: quare factus est dolor
meus perpetuus et plaga mea fortis siue desperabilis,
ut me desperem posse curari? dabo enim te quasi
24 *Hier. 15, 18 25 Hier. 15, 18 in Yas. P est sit V domino] deo v 3 monstrauit VP,Ma.c.
4 recessisse] pertransiisse v 7 seperaneris P meus Pa.c. 11 saluum
te faciam] saluem te Vulg. 12 eruam] te add. Vulg. 13 manu]
pessimorum & redimam te de manu add. P 14 manifestatum La.r.
15 respondet scripsi respondit codd. v 16 conuertis Aa.c. popul add..
sed exp. L 18 cottidie V 20 nee] ne Ap.r.,v 21 scs P quoque M
,22 erisl enl add. s. u. M 23 copulaaeria P,M.Aa.c. tui imitatores v
; 25 disperabilis (i jpr. et tert. ex e) M desiderabilis P 26 disperent P
omni resistas robore et me habeas adiutorem et liberem te
de manu pessimorum siue pestilentium et redimam te uel
meo sanguine uel in praesentiarum meo auxilio\'. consideremus,
quantam mercedem habeat sermo doctoris, si ualuerit ab,
errore quempiam liberare et de peccantium numero educere!
Et factum est uerbum domini ad me dicens:
noli accipere uxorem et non sint tibi filii et
filiae in loco isto quia haec dicit dominus super
filios et filias, qui generantur in loco isto, et
super matres eorum, quae genuerunt eos, et super
patres eorum, de quorumstirpe sunt nati in terra
hac: mortibus aegrotationum rotationum morientur, non plangentur
et non sepelientur, in sterquilinium super
faciem terrae erunt et gladio et fame consumentur
et erunt cadauera eorum in escam uolatili bus
caeli et bestiis terrae.
Si tempore imminentis captinitatis
uetatur propheta uxorem ducere, ne tribulationem carnis habeat
et super dolorem proprium
torqueatur, quanto magis apostolus iubet, quia adbreuiatum
tempus est et imminet consummatio, ut etiam, qui habent uxores,
sic sint, quasi non habeant!
unde superflua noui heretici
reprehensio, qua docuimus digamiam et trigamiam non ex
lege descendere, sed ex indulgentia. aliud est enim facere,
quod per se bonum sit, aliud ideo concedi, ne peiora facias.,
22heretici] scil. Iouiniani 23 cf. Hiero. Epist.
123, 3 p. 902.7 p. 905. adu. Iouin. I 14. 15 p. 262-265. in Hierem. p. 4, 21
1 utj & P aduersari.*um P 2 alt. et] e LMa.c. 5 uolaerit F
6 educare P 8 noli accipere] non accipies Vulg. sint] erunt Vulg.
10 quae v 11 qui VP,MAa.c. 12 nati sunt v 14 sepellientur A
sterquilinum Ma.c. 16 erit cadaaer Vulg. 17 captinitate P si tempore
inminentis terre add. P 19 hac P 20 abreuiatum Ma.c.m2
breuiatum P,Aa.c. 21 quij non add. P 22 habent Pa.c. baeretici
L eretici P 23 qua] idem significat, quod quatenus, nisi forte
quando corrigendum; quia P 24 discendere Pa.c. indulgentiamL
enim est P 25 per se] semper P est (1 sit s. u. m3) A con-
cede Pp. c.. faciat. V faciamus P
nubere, inferens: iam enim quaedam earum abierunt
retro satanan. simulque praeceptor continentiae et perpetuae
castitatis et aequalem se blasphemans deo laudat trina quaternaque
coniugia, quae ego non tam coniugia dicam quam miseriarum
solacia et extremam tabulam naufragorum; nisi forte
tribuit indulgentiam amazonibus suis, ut usque ad decrepitam
senectutem bella libidinum experiantur.
cur autem propheta
arceatur uxorem ducere, causa perspicua est, quod obsidione
uicina pestilentia et gladio et fame uniuersi intereant et
tantus sit numerus morientium, ut sepulturae uincatur officium,
sed instar sterquilinii iaceant cadauera uolatilibus bestiisque
laceranda.
et hoc notandum, quod aegrotationibus et longa
infirmitate tabescere dei ira sit. unde et Ioram, filius Iosaphat,
infirmitate consumitur et apostolus docet aegrotare eos et
tabescere et mori, qui sancta uiolarint.
Haec enim dicit dominus: ne ingrediaris
domum conuinii neque uadas ad plangendum neque
consoleris eos, quia abstuli pacem meam a
populo isto, dicit dominus. misericordiam et miserationes.
et morientur grandes et parui in terra
ista, non sepelientur neque plangentur et non se
incident neque caluitium fiet pro eis. et non frangent
inter eos lugenti panem ad consolandum
super mortuo et non dabunt eis potum calicis ad
consolandum super patre suo et matre. et domum
P,Ap.c. 2 quidam P 3 retro] post add. v satanam
Mv 4 castitas P plasphemans P terna v 6 solatia VP,Ap.c.
naufragiorum P 7 azonibus P 10 pestilentiae V 11 uincantur Ma.r.
12 instar] in add. P sterquilini LP iaceant (i s. u.) M cadeitera
La.c. nolatibus V 14 iosafat P 16 uiolauerint P 17 ingradiaris
P 18 uadis P 19 consolari V a populo] apostolo V
22 sepelliantur Aa.c. 24 uoa V 25 mortnos P, Va.e. mortuum v
mortuo—super om. L
conuiuii non ingredieris, ut sedeas cum eis et
comedas et bibas.
Apostolus praecipit cum his, qui auersentur
deum, nec cibum quidem esse sumendum; et amplius:
ne haue quidem huiusmodi dixeritis! et saluator
apostolis interdicit, ne quemquam salutent in itinere; unde et
Heliseus salutationem pergentis ad sanandum puerum Giezi
interdicit. moris autem est lugentibus ferre cibos
quae Graeci
appellantur \'parentalia\' eo, quod parentibus iusta celebrentur.
dicit et alibi scriptura diuina: date uinum his, qui in
luctu sunt, ut uidelicet obliuiscantur doloris.
praecipitur
ergo prophetae, ne ullum de populo consoletur, ne se misceat
inimicorum dei conuiuiis, ne iusta celebret super funeribus
defunctorum. aliud est enim mori communi lege naturae, aliud
dei occidisse sententia. ‛abstuli’, inquit, \'pacem meam a
populo isto et misericordia indigni sunt nullique aetati
parcam, sed et grandes et parui pariter interibunt, ita ut
sepultura quoque careant\'. nec se incident, inquit, neque
caluitium fiet pro eis.
mos hic fuit apud ueteres et
usque hodie in quibusdam permanet Iudaeorum, ut in luctibus
incidant lacertos et caluitium faciant; quod etiam Iob fecisse
4, 29 10 *Prou. 24 (31), 74 (6) 15 Hier. 16, 5 18 \'Hier. 16, 6
21 cf. Hiob 1, 20 Vulg. 2 commedas V praecepit codd. (corr. M)
aduersantur M auersantar Ap.c. aduersentur VP 3 do P,Mp.c.
4 nec v ane (ex aut) A aut P, (aue post aut add. m3) M dixeretis
P saluatur Ma.c. 5 interdicit] ut add. s. u. m. rec. M quenquam
L quaquam V in itinere salutent n et om. A V,Ma.c. 6 helissens
(s alt. s. u.) M helisaeus A salatatione P; post Giezi tr. v
pergendis Ma.c. pergenti v __sanandum] salutandum V gezi La.c.
iezi P 7 cibus P 8 LA, (in mg. peridipna) M
V DepallNa \'parentalia P 9 ista V 10 dicit dicit L 11 lucto P
12 ullus V misceant P 13 conniuia Pa.c. ista V 14 enim
est P commane MAa.c. legi V 15 a] de v 19 apnt P
20 permanent P 21 lecertos V laceratos P
nec ingrediatur ad consolandum pro mortuo, non potum tribuat,
non ingrediatur domum conuiuii et ne misceatur eis, qui dei
sententiae praeparati sunt. si autem hoc de lugentibus dicitur,
quid fiet de hereticis, quorum sermo serpit ut cancer et cotidie
prosternunt in ecclesia funera deceptorum?
Quia haec dicit dominus exercituum deus
Israhel: ecce ego au feram de loco isto in oculis
uestris et in diebus uestris uocem gaudii et uocem
laetitiae, uocem sponsi et uocem sponsae.
et cum
annuntiaueris populo huic omnia uerba haec et
dixerint tibi: quare locutus est dominus super
nos omne malum grande istud? quae iniquitas
nostra et quod peccatum nostrum, quod peccauimus
domino deo nostro?, dices ad eos: quia dereliquerant
patres uestri me, ait dominus, et abierunt
post deos alienos et seruierunt eis et adorauerunt
eos et me dereliquerunt et legem meam non custodierunt.
sed et uos peius operati estis quam patres
uestri.
Quando peccarit ecclesia. aufertur de ea omne gaudium
et uniuersa laetitia. de qua apostolus dicit: gaudete, iterum
dico: . gaudete; uox sponsi et uox sponsae, de quo scriptum
est: qui habet sponsam, sponsus est. \'si autem\', inquit,
(interrogauerit te populus, cur ista patiatur, et causas miseriarum
suarum quaesierit, respondebis eis: quia
16, 11 om. M 2 (= 3) non] neque v 4 senteatia (t e 8. a) A sententia
P praeuaricati MAp.c.m2 contrarii V hoc s. u. VP de
lug.] deligentibus (i s. e pr.) M 5 cottidie MV 6 eciam P 9 pr. etuestris
om. V, in mg. P 11 adnuntiaberis (v s. b) M populi Ma.c.
omnia] uniuersa P 13 omnem MP grandem P gaude Va.c.
16 me patres uestri Pc cum Vulg. (= p. 199, 1) 17 deos (eo s. u.) M
18 legem meam] mandata mea Aa.c.m3 20 peccaret La.c. pecca∗∗t A
peccauerit Pp.c.m.2v auferetur P 24 populus] tuns add. 8. u. m3 M
patietur P,Aa c. cansam V 25 ei v
dereliquerunt patres uestri me, ait dominus, qui uobis praesunt
in ecclesiis, et abierunt post deos alienos - quorum
deus uenter est et auaritia et luxuria et gloria in confusione
eorum — et seruierunt eis — a quo enim
quis uincitur, eius et seruus est — et adorauerunt
eos — adorat enim unusquisque, quod diligit—et me dereliquerunt
et legem meam non custodierunt\'.
sacerdotum
est proprie non solum docere, sed et facere legem, ut nequaquam
uerbis subiectos sibi populos et creditum gregem, sed exemplis
doceant. ac ne forsitan dicerent: (iniusta est sententia patres
comedere uuam acerbam et dentes filiorum obstupescere\',
infert: sed et uos peius operati estis quam patres
uestri, ut super his, qui patribus peiora peccauerint, iusta
supplicia deferantur.
Ecce enim ambulat unusquisque post prauitatem
cordis sui mali, ut me non audiat. et eiciam
uos de terra hac in terram, quam ignoratis uos
et patres uestri, et seruietis ibi dis alienis die ac
nocte, qui non dabunt uobis requiem .
Semel a domino
derelicti faciunt ea, quae non conpetunt, ut uadant post desideria
cordis sui mali, de quo exeunt cogitationes pessimae,
et idcirco de ecclesia separantur, ut uadant in terram longinquam,
quam nec ipsi nec patres eorum nouerant, priusquam
peccarent, ut ibi seruiant dis alienis, qui non sunt di, sed
eorum putantur errore. qui eos colunt.
quod autem intulit:
r --\' *-
\'die et nocte\', perpetuam peccantium ostendit in scelere
10 cf. Hier. 31 (38), 29. Ezech. 18, 2 12 Hier. 16, 12 21 cf. Matth.
15, 19 26 cf. Hier. 16, 13 - Po 3 uenter es*t (n s. u.) F luxoria M,Aa.c.
4 seruiunt P 5 et eius Y 10 hac V forsita M forte v 11 comederunt
P aceruam AVP,LMa.c. 13 et Y iuxta V 16 gaudiaat
(i ex e) P eieciam L 17 alt. terra P 18 diis MAVPv. (=p. 200, 4)
21 exeunt] mali add., sed exp. V pessime La.c. 24 diis codd.
(corr. L) di La.r. dii cet. 2& et] ac v perpetaa V
seruiunt. qui non dabunt, inquit, uobis requiem; hau
dubium, quin falsos deos significet, de quibus dixit: et seruietis
ibi dis alienis.
quicquid ergo peccamus, quicquid
die et nocte facimus et malorum operum perpetramus, imperium
est daemonum, qui numquam nobis dant requiem et
semper inpellunt delictis augere delicta et cumulum facere
peccatorum.
Propterea ecce dies ueniunt, dicit dominus,
et non dicetur ultra: uiuit dominus, qui eduxit
filios Israhel de terra Aegypti, sed: uiuit dominus,
qui eduxit filios Israhel de terra aquilonis et de
uniuersis terris, ad quas eieci eos; et reducam eos
in terram suam, quam dedi pat ribus eorum.
Manifeste
futura populi Israhel restitutio praedicatur et post captiuitatem
misericordia, quae iuxta litteram sub Zorobabel et Hiesu
pontifice et Ezra ex parte conpleta est, iuxta intellegentiam
spiritalem uerius atque perfectius in Christo conplenda
‛ueniet’, inquit, \'tempus, quando nequaquam dicetur,
quod populus reductus sit de Aegypto per Mosen et Aaron,
sed reductus de terra aquilonis Cyro rege Persarum laxante
captiuos\'.
et de uniuersis, inquit, terris; quod nequaquam
Cyri tempore, sed ultimo fine conplebitur dicente apostolo:
\'postquam subintrauerit plenitudo gentium, tunc omnis
24 cf. Rom. 11, 25. 26 P,La.c. hant (h s. u.) MA. haud V 3 deos
(eo s. u.) M 4 ibi om. V 5 die et] licet (1 ex d) M imperio V
6 est] et V et] set Ap c. sed v 7 pr. delectis Va.c. 10 et—dominus
s. u. LA, in mg. M dicitur P 13 qua eice Ma.c. 14 in]
ad P manifesta P 15 praedicitur v 16 misericordia P iesu
V,Ap.r.,v 17 ezram P iuxta] uero add. s. u. m. rec. M 18 spiritualem
V,Ap.c. 19 uenit La.c. 20 egypto P moysen MAVPv
anon ¥a.c. 21 laxante] LXX ante (nis s. t ̣ẹ m2; laxante s. LXX
annis m3) A 22 captinos (n s. o m2\', uos s. nns m3) A, (0 ex n) P
23 ciri V sed} k add. MV, Aa.r.
quae nostro accidere populo a diebus Neronis, de quo scribit
apostolus: et liberatus sum de ore leonis, usque ad
Maximini tempora dicere, quomodo dominus misertus sit
populo suo et reduxerit eos in terram suam, hau dubium
quin in ecclesiam, quam dedit patribus eorum, apostolis et
apostolicis uiris.
Ecce ego mittam piscatores multos, dicit
dominus, et piscabuntur eos; et post haec mittam
ei.9 multos uenatores et uenabuntur eos de omni
monte et de omni colle et de cauernis petrarum,
quia oculi mei super omnes uias eorum. non sunt
absconditae a facie mea et non fuit occulta iniquitas
eorum ab oculis meis. et reddam primum
duplices iniquitates et peccata eorum, quibus contaminauerunt
terram meam in morticinis idolorum
suorum et abominationibus suis impleuerunt
hereditatem meam.
Diuersa huius capituli interpretatio
est. Iudaei enim autumant significari Chaldaeos, qui sub
piscatorum nomine describuntur, et postea Romanos. qui
uenatoribus comparantur et de montibus collibusque et cauernis
petrarum infelicem populum sunt uenati. hoc autem
dominus fecisse se dicit, quia respexerit uias eorum et reddiderit
iniquitates, quibus contaminauerant terram simulacra
alt. s. u.; sed eras.) A maximi P
tempore P 5 suo s. u. P hant (h s. u.) A,La.c. ant MP haud V
6 qui M in om. LAP 8 eece] enim add. P piscatoris La.c.
pescatorea Aa.c. 10 uenebnntur APa.c. et de omni colle om. LVP,
in mg. add. M, s. u. m3 A 11 omne Ma.c. caruernis Va.r.
12 eorum] a neronis tempr nsq; ad maximini maxima persecutionia add. P
13 abscondite La.c. abscondita VPv ea add. v occultata Vulg. 15 qaibus]
quia Vulg. 17 abhom. P,Ap.c. 19 significare P chaldeos
MA,La.c. 20 discribnntnr P 21 collique Pa.c. alt. et] de add. P
23 se om. P dicitur Pp.c.m2 respexit MV uia .Aa.c. redident
M 24 contaminauef P simulachra (i ex u) M
eius.
nostri autem rectius et meims naec ae futuro uaticinatum
prophetam putant. quia enim supra dixerat: reducam
eos in terram suam, quam dedi patribus eorum,
nunc ostendit, quomodo reducendi sint, quod primum mittat
apostolos, quibus saluator dixit: uenite post me et faciam
uospiscatores hominum, et postea uenatores, quos uel
ecclesiasticos uiros uel angelos possumus accipere, qui, postquam
consummationis tempus aduenerit, uenentur sanctos
quosque de montibus dogmatum excelsorum et de collibus
bonorum operum et de cauernis petrarum, apostolis et apostolicis
uiris.
non solum enim Christus petra, sed et retro
apostolo
recte dicuntur translati esse de petra. ostenditque
uel apostolos uel eos, qui postea uenandi sunt, habuisse peccata
et recepisse duplices iniquitates suas. seruus enim, qui
scit uoluntatem domini sui et non facit eam, uapulabit
multum. sciendumque, quod in Hebraico positum sit
\'primum\' et in LXX editione praetermissum.
quando autem
dicit: reddam primum duplices iniquitates et peccata
eorum, subostendit, quod, postquam receperint mala,
recepturi sint et bona. hi autem, qui postea transferendi sunt,
contaminauerunt terram domini in morticinis idolorum
suorum et abominationibus suis impleuerunt
hereditatem eius, ut omnis mundus subditus fiat deo et
nequaquam suo merito, sed illius misericordia conseruetur.
24, 14 12 cf. I Cor. 10, 4 cf. Matth. 16, 18 16 *Luc. 12, 47
19 Hier. 16, 18 *Hier. 16, 18 20. 23 Hier. 16, 18 Ap.c. (passim) pollnerant v 2 hoc V 6 q
quibus L et om. Y 7 uos] fieri add. v 8 possimus MAa.c.
accipere possumus P 9 comsummationes La.c. nenenator P
10 docmatum V 12 apostolo Petro v 15 uenati v 17 uapulanit Pa.c.
18 hebraica MAa.c. 19 et om. M 20 dicis Aa.c. 21 quod s. v. L
receperit Pa.c. 22 eint] sunt P hii P postea om. V
a facie mea, in LXX non habetur.
Domine, fortitudo mea et robur meum et
refugium meum in die tribulationis siue malorum
! Omnis hominum fortitudo sine dei uirtute, quae Christus
est, imbecilla reputatur et nihili; unde confugiendum ad deum
atque dicendum est: domine, refugium factus es nobis
in generatione et generatione; et in alio loco: qui
habitat in adiutorio altissimi, in protectione dei
caeli commorabitur.
dies autem tribulationis siue malorum
illa intellegenda est, de qua dicit et apostolus: ut eriperet
nos de praesenti saeculo nequam et: redimentes
tempus, quoniam dies mali sunt.
Ad te gentes uenient ab extremis s terrae et
dicent: u ere mendacium possederunt patres nostri,
uanitatem, quae eis non pro fuit. LXX: ad te gentes
uenient t ab extremis terrae et dicent: quomodo
falsa possederunt patres nostri idola et non est
in eis utilitas!
Postquam eiectus est Israhei et a piscatoribus
uenatoribusque translatus, consequenter uocatur ad
fidem gentium multitudo et confitetur se siue patres suos in
priore errore uersatos. qui autem dicunt: ‛quomodo falsa
: possederunt patres
est utilitas!\', confitentur uera esse, ad quae transeant, et omni
subnixa praesidio.
1, 18. 24 7 *Ps. 89. 1 8 Ps. 90, 1 11 Gal. 1, 4 12 Eph. 5. 16
16 *Hier. 16, 19 19 cf. Hier. 16,16 cf. IV Eeg. 17, 23 22 *Hier. 16,19 VPv ea add. v 2 abetur P 6 e s. M. V inbecilla
MAVP nihil MAa.c. unde] ad add. V confagiendamj est
add. v dominam v 7 es] S Y 8 alt. generationem MAV 9 adiutorium
P,La.c. adiutoria M 11 dicet Ma.c. apostolos Pa.c.
ereperet La.c. 12 et om. V redementes La.c. ^15 (= 18. 23)
possiderant P,Aa.c. uri Y 16 qua V 18 uri V 19 a om.
VPXMAa.c. 22 priori codd. (corr. L; cf. p. 191, 8) uersatus P
24 ad quae] atque MAa.c. adq; P
Numquid faciet sibi homo deos et ipsi
non sunt d i? Et hoc gentes loquuntur, quae uenerunt ad
saluatorem ab extremis terrae suggillantes ignorantiam tam
suam quam maiorum suorum, qua putauerint ab homine fieri
deos, cum dei sit homines facere.
Idcirco ecce ego ostendam eis per uicem
hanc, ostendam eis manum meam et uirtutem meam
et scient, quoniam nomen mihi dominus. Manus dei,
per quam cuncta operatus est, et uirtus, de qua dixit apostolus:
\'Christus dei uirtus et dei sapientia\', ostenditur
gentibus filii passione conpleta.
pulchreque dixit: ‛ostendam
eis per uicem hanc; ostendam autem manifeste et non
ut prius in umbra et in imagine et uaticinio futurorum, ut,
postquam cognouerint, sciant nomen meum audiantque a filio:
pater, manifestaui nomen tuum hominibus’.
Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo
in ungue adamantino, exaratum super latitudinem
cordis eorum — siue in pectore cordis eorum —
et in cornibus altarium — siue ararum — eorum.
De gentibus, quae ad dominum conuersae fuerant, supra dictum
est: ecce ego ostendam eis per uicem hanc, ostendam
eis manum meam et uirtutem meam; nunc de
Israhele, qui abiectus est, loquitur: peccatum Iuda scriptum
est stilo ferreo in ungue adamantino et cetera.
quod cur a LXX praetermissum sit, nescio, nisi forsitan
17, 1 21 Hier. 16, 21 23 Hier. 17, 1 25 *Hier. 17, t L deos (0 s. u.) M 2 sunt om. V di La.r. dii cet.
locuntur Y,JLa.c. 4 malorum P qua] quia Vv qui P putauerunt
JHPv ab (s. u.) L, om. cet. homines MVP, (t ab homine
3. u. m3) A. 5 hominem MVP 6 ecce om. V 7 hanc s. u. P
8 sciant Aa.c. quoniam] qaia Vulg. 11 pulcreque Pa.c. 12 eisostendam
in mg. V aatem] eis Aa.c.m3 14 cognouenint P 17 (= 24}
ungueat amantino P 18 pro eorum om. V 19 cordibus Va.c. altarium]
ararum Vulg. 21 pr. ostendam eis om. P per] super P super
uicem hanc 8. u. P 23 israhel codd. (eorr. L) 25 cur a] cura P
est: quiescite ergo ab homine, cuius spiritus in
naribus eius, quia excelsus reputatus est ipse;
multaque huiuscemodi, quae si uoluero cuncta digerere, non
dicam libro, sed libris opus erit. gentium peccata deleta sunt,
quia conuersae ad dominum ab extremis terrae audierunt
illud: laudate dominum, omnes gentes, laudate eum,
omnes populi, quia confirmata est supernos misericordia
eius et ueritas domini manet in aeternum;
et de quibus dixerat ad Mosen: dimitte me,
populum istum, et faciam te in gentem magnam.
peccatum autem Iuda indelebile atque, ut ita dicam,
nulla ratione abolendum, scriptum est stilo ferreo in
ungue adamantino, qui Hebraice dicitur \'samir\', non quo
ullus ungues sit, qui appelletur \'samir\', sed quo lapis adamantinus,
qui ex eo, quod indomitus sit et infrangibilis, hoc
nomen accepit, tantum nitorem habeat et leuitatem, ut absque
ullo inpedimento scribi possit in eo stilo ferreo, ut dura ferri
materies scribat in duriore tabula adamantina et duret, quod
scriptum est, in perpetuum. ipsi enim dixerunt: sanguis
eius super nos et super filios nostros.
unde et exaratum
siue insculptum est in cornibus altarium — uel
ararum — eorum, ut opera sacrilegii in aeternam memoriam
perseuerent. si autem hoc ita est, ubi illud, quod anus
12, 13 Hier. 17, 1 20 Matth. 27, 25 22 *Hier. 17, 1 23 Hier. 17, 1
24 anus delira] Rafinum innuere nidetnr; cf. in Hierem. IV praef. et
cap. 22 u. 24-27. cf. Cic. Tnsc. \'disp. I 48. De diu. II 141. Symphos.
Aenigm. praef. 6 (cf. Otto, Sprichworter p. 28. Weyman, Archiv XIII
264. Sutphen, Amer. Joum. Philol. XXII 11) VP,MAa c. 2 est s. u. L 3 est reputatos P est om. V 4 diri-
gerer ̣̇ẹ V 6 dm̃Μ 8 omnis La.c. quia] qm ̃ V 10 moysen MAVP 12 Iudae
v indelibile (epr. ex i; i alt. in ras.) L atque] et v 13 in om. L VMAa.c.
I (- add. m2) P 14 u ̃gue (~ add. m2)P hebreice Pa.c. 15 unguis
MVP,LAa.c. appellatur A.a.c. apellatur P sammir P quo] quod P
16 infragibilis MP,La.c. infringibilis Ap.c. 18 in eo scirbi possit v 19 duriori
codd.(corr.L;cf.p.203,22) 21 alt.et om.v 22 sculptum MAV exculptum P
uel] siue r 23 sacrilegi P sacrilega t; 24 anus] pelagianus Mp.e.
facilia dei esse mandata?
Cum recordati fuerint filii eorum ararum
suarum et lucorum lignorumque frondentium in
montibus excelsis sacrificantes in agro, fortitudinem
tuam et omnes thesauros tuos in direptionem
dabo, excelsa tua propter peccata in uniuersis
finibus tuis. et relinqueris sola ab hereditate tua,
quam dedi tibi, et seruire te faciam inimicis tuis
in terra, quam ignoras, quoniam ignem succendistis
in furore meo; usque in aeternum ardebit.
Et haec in LXX non habentur eadem, ut reor, causa, quam
supra diximus, ne scilicet aeterna in eos sententia permaneret.
relinqueris, ait, sola ab hereditate tua, quam dedi
tibi, et seruire te faciam inimicis tuis in terra,
quam ignoras, uel sub Babyloniis uel, ut est uerius, sub
Romanis. ipsi enim succenderunt ignem et clementissimum
dominum in furorem prouocarunt, qui ignis furoris eius ardebit
in aeternum.
pudet me contentionis nostrorum, qui Hebraicam
arguunt ueritatem. Iudaei contra se leguut et, quid pro se sit,
nescit ecclesia. unde nos, qui sumus filii apostolorum, recordemur
iniquitatum prioris populi et iuste eos perpessos esse
testamur.
possunt autem \'excelsa\', quae Hebraice dicuntur
\'bamoth\', et contra hereticos accipi, qui posuerunt in excelsum
os suum et lingua eorum transiuit super
terram, qui in tantam uaesaniam proruperunt, ut soli absque
Ex. 34, 6 etc. 23 Hier. 17, 3 24 *Ps. 72,9 26 cf. Esth. 16, 5 sec. Vulg. delera Mp.c. confringet P 2 aficilia P 4 ut P locorum
La.c. saoram add. Vulg. 6 omnis La.c. 7 in om. P 8 suis V
10 igne V succendisti Yulg. v 12 non s. u. m3 A habetur La-c.
16 babiloniia V babilonis P 18 furore VP prouocauerunt P
19 coutentionea Mp.c. 20 iudei L se legunt] tegunt Aa.c.m3
21 reeordamar MAVPv 22. iniquitatem Y 23 hebraicae L hgbreice,
(a s. e alt.) M 25 transibit P \'26 uesaniam MVP
domini, priorem uidelicet fidei ueritatem. unde et aeternum
eis paratur incendium et seruitus daemonum, qui sunt inimici
et ultores.
Haec dicit dominus: maledictus homo, qui
confidit — siue spem habet — in homine et ponit
carnem bracchium suum et a domino recedit cor
eius. erit enim quasi myrice in deserto et non
uidebit, cum uenerit bonum, sed habitabit in siccitate
in deserto, in terra salsuginis et ininhabitabili
.
bi maledictus est omnis homo, qui confidit in homine,
Paulus autem Samosatenus et Fotinus, quamuis sanctum et
cunctis excelsum uirtutibus praedicent saluatorem, tamen
hominem confitentur, ergo maledicti erunt spem habentes in
homine. quodsi nobis oppositum fuerit, quod et nos credamus
in eo, qui dicit: nunc autem quaeritis me interficere,
hominem, qui ueritatem uobis locutus sum, quam
audiui a deo; hoc Abraham non fecit. uos facitis
opera patris uestri, respondebimus illud apostolicum: etsi
Christum aliquando iuxta carnem cognouimus,
sed nunc iam non nouimus.
denique idem apostolus in
principio epistulae suae scribit ad Galatas: Paulus apostolus
non ab hominibus neque per hominem, sed per
Iesum Christum et deum patrem, qui suscitauit
eum a mortuis, et, qui mecum sunt, omnes fratres.
1, 1. 2 Pa.e.m2 remanserunt M perdiderunt M 2 nidellicet L
et om. M 6 confidet P hominem MYP ponet AP,La.e.
7 brachium MAV brachii P sui P recedet P 8 erat Ma.c.
mirice M mirice P 9 habitauit Pa.c. 10 ininhabitabili L inhabitabili
(in s. u. M) eet. v cum Vulg.; cf. p. 208, 16 11 omnis ex hominis
M hominem MVP,LAa.c. 12 futinus P Photinus v 13 tamen
om. P 14 erant Ma.c. 15 hominem MAVP 16 eum V quaeretia
L 18 dnV habraham P 19 apostolicorum v 20 secnndum
(jpro iuxta) carnem aliquando v 22 epistolae MAV galathas MA
24 dum M
quae propter humanam salutem assumta est, in diuinitatis
transierit maiestatem, ut fecerit utrumque unum, et non
adoremus creaturam, sed creatorem, qui est benedictus in
saecula?
maledictus est igitur non solum, qui spem habet in
homine, sed qui ponit carnem bracchium suum, id est fortitudinem
suam, et quicquid egerit, non domini clementiae, sed
suae putauerit esse uirtutis. qui enim hoc agit, a domino
recedit cor eius asserens se posse, quod non potest. et
erit quasi myrice — quae Hebraice dicitur \'aroher\' siue, ut
interpretatus est Symmachus: lignum infructuosum in
solitudine — et non uidebit, cum uenerint bona, quae
uisura est gentium multitudo, sed habitabit in siccitate
in deserto.
hoc de populo dicitur Iudaeorum, qui habitant
in deserto fructusque non faciunt et sunt in terra salsuginis,
quae nullos fructus faciat, et ininhabitabili, quae
hospitem non habet deum nec angelorum praesidia nec spiritus
sancti gratiam nec scientiam magistrorum.
Benedictus uir, qui confidit in domino et
erit dominus fiducia — siue spes - eius; et erit
quasi lignum, quod transplantatum est — siue
fructiferum — super aquas, quod ad umorem
17, 5 9 *Hier. 17, 6 11 *Hier. 17, 6 12 *Hier. 17, 6 13. 15. 16
*Нier. 17, 6 20 *Hier. 17, 7 22 *Hier. 17, 8 uitoriaM 2 assumta (sic semper fere Lp.c.)] as(d)sumpta
codd. 3 magestatem M maiestate P faceret A 6 hominem MP,LAa.c.
ponet P,LMAa.c. brachium MAV blachium (sic; h s. u.) P fortudinem
M 8 quid (o s. i) M hM egit Pa.c. 10 mirice M, (-e) P
myrncae A ebraice M aroer v sine ut] sicut V 12 solitudinem L
uenerit P qui (e s. i) P 13 uisura] causa V sed-deserto om. M
habitauit V,Pa.c. 14 hoc—deserto om. V dicitur de populo v indeorum
M abitant M habitat P 15 fructus fructosque P,Aa.c. facia
et-faciat om. M 16 nullus L fructos P,Aa.c. ∗∗inhabitabilis e
(in eras.; 6 add. s. u.) M inhabitabili VP 17 ospitem MP spuPa.c.m2
18 scieatia La.c. m∗gistorum (a s. ∗) L 20 spea siue fiducia v 21 transplantatu
om.) Vulg. 22 humorem AVP, Lp.c.m2
mittit radices suas; et non timebit, cum uenerit
aestus, et erit folium eius uiride — siue ramusculi
eius frondentes — et in tempore — siue
anno — siccitatis non erit sollicitus — siue non
timebit — nec aliquando desinet facere fructum.
IIIud de Iudaeis aictum sit et de hereticis, qui spem habent
in nomine, m Christo uidelicet suo, quem non filium dei.
sed purum hominem putant esse uenturum. e contrario uir ecclesiasticus,
qui confidit in domino, audit illud: et scitote,
quoniam dominus ipse est deus. confidit in domino
et illi ligno conparabitur, de quo et in primo psalmo canitur:
et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus
decursus aquarum, quod fructum suum dabit in
tempore suo: et folium eius non defluet.
super
aquas autem: spiritus sancti gratiam, diuersas donationes.
quod ad umorem mittit radices suas: a domino
accipiat ubertatem; sed et aliter possumus dicere, quod de
siccitate Iudaica translati simus in baptismatis gratiam sempiternam.
et non, inquit, timebit, cum uenerit aestus —
uel tempus persecutionis uel dies iudicii —; et erit folium
eius uiride — siue erunt in eo ramusculi frondentes —,
ut numquam timeat siccitatem, sed cunctarum uirtntum germinet
gratia. cumque tempus siue annus uenerit siccitatis,
non metuet, quando dominus iratus mandauerit nubibus. ne
pluant super Israhel imbrem.
Quodque sequitur: nec desinet
facere fructum, illum locum, qui in Marco scriptus est.
12 Ps. 1, 3 14. 16. 19 20 Hier. 17, 8 21 *Hier. 17, 3 24 cf.
Esai. 5, 6 25 *Hier. 17, 8 P 2 uirede L 3 eius] quasi add. P 4 soliicitam APp.c.m2
cum Vulg. o desinit P,Ap.c. 6 alt. de om. v 7 hominem P.Aa.r.
L e] & P 9 confidet P audiet P 10 confidit (fi s. u.) L 11 alt.
et om. V 15 gratiamj per add. s. «. M 16 humorem AYP suas]
ut add. Mp.c.m3,v 17 accipiet Ap.e. 18 sumas MV 19 estns Mp.r.
aestas V 21 uirede La.c. 23 gratiam VPv 26 lllud locus r
marcho Ma.r..
quia necdum erat tempus, et maledixerit ei, ut fructus non
faciat in aeternum, exponere poterit. qui enim confidit in
domino et dominus est fiducia eius, etiam in tempore Iudaicae
siccitatis non metuet, sed semper afferet fructus credens
in eum, qui semel pro nobis mortuus est et ultra non moritur
et dicit: ego sum uita.
Prauuni est cor omnium et inscrutabile;
quis cognoscet illud? ego dominus scrutans cor
et probans renes, qui do unicuique iuxta uiam
et iuxta fructum adinuentionum suarum. LXX:
profundum est cor super omnia et homo est; quis
cognoscet eum? et
\'enos\' quattuor litteris scribitur, \'aleph\' et (nun\' et <uau\' et \'sin\';
si igitur legatur \'enos\', \'homo\' dicitur; si autem ‛anus’, ‛inscrutabile’
siue \'desperabile\' eo, quod nullus cor hominum
ualeat inuenire.
Symmachus uero hunc locum ita interpretatus
est: inscrutabile cor omnium; uir autem quis est,
qui inueniat illud? solentque nostri bono quidem uoto,
sed non secundum scientiam uti hoc loco contra Iudaeos,
quod homo sit dominus atque saluator secundum dispensationem
carnis assumtae nullusque possit natiuitatis eius scire mysterium
secundum illud, quod scriptum est: generationem
eius quis enarrabit?, nisi solus deus, qui arcana rimatur
7 Ioh. 14, 6 12 *Hier. 17, 9 15 *Hier. 17, 9 Hier. 17, 9
16 *Hier. 17, 9 18 *Hier. 17, 9 23 Esai. 53, 8 Mp.c.,v 2 nondam v et om. V fructos Aa.c.
5 adfert P fructum MAVPv 6 morietur V 8 omnium] hominuni
YPMp.c. 9 cognoscit P.La.c. dominus} sum V 10 uias v suam
add. V cum Vulg. suaa add. v 13 eognoscit La.c. ea P 14 literis
La.c. alep VP uau] Nuau Mur. bau P 15 scrutabile MY,Aa.c.
16 disperabile P,La.c. 17 simmaehus M 18 omnium] hominum
: P,Va.c.Mp.c. uir autem] nir tutem (sic) P 19 solentque] solent
Į quidam v 20 uti] ut in F 22 as(d)sumptae codd. (p exp. L)
24 euarrauit M,Pa.c. ennarabit Yp.c. qui s. u. A, om. cd. arcbma V
ł
melius autem est,
ut simpliciter accipiamus, quod nullus cogitationum secreta
cognoscat nisi solus deus; dixerat enim supra: maledictus
homo, qui spem habet in homine, et e contrario: benedictus
uir, qui confidit in domino.
unde, ne hominum
certum putaremus esse iudicium, intulit omnium propemodum
corda esse peruersa dicente psalmista: ab occultis meis
munda me, domine, et ab alienis parce seruo tuo —
hau dubium quin cogitationibus — et in Genesi: uidens autem
deus, quod multa malitia hominum esset in terra
et cuncta cogitatio cordis intenta ess-et ad malum
omni tempore, et iterum: sensus enim et cogitatio
humani cordis in malum prona sunt ab adulescentia
sua. per quae discimus deum solum nosse cogitationes
eorum. si autem de saluatore dicitur: uidens autem Iesus
cogitationes eorum nullusque potest uidere cogitationes
nisi solus deus, ergo Christus deus est, qui scrutatur corda
et probat renes et reddet unicuique iuxta opera sua.
Perdix fouit — siue congregnuit . quae
non pcperit — et ut LXX transtulerunt: clamauit perdix,
congregauit, quae non peperit —, facitdiuitias
suas non cum iudicio; in dimidio dierum suorum
relinquet eas — siue in dimidio dierum eius relin-
Ps. 43, 22 3 *Hier. ,17, 5 4 Hier. 17, 7 7 Ps. 18, *13. 14 9 Gen.
6,5 12 Gen. 8, 21 14. 16 cf. I Cor. 3, 20 etc. J9. 20. 23
*Hier. 17. 11
P 5 confidet P in s. u. V 6 pntaremus certum r
8 domine om. v 9 hand Y hant (h s. u.) A aut MP 10 malitia]
milia V 13 ab adol. sua prona sunt in malum a adolesc. p
adolisc. P 14 solum deum v 15 si] sic P si-eorum (lin.16) in mg. V
cogitationes eorcm lesus v 16 alt. cogitationes] eorum add. v 18 reddit
Mp c.,v 19 fouet V fodiit P 20 et om. P 21 fecit MAp.c..v eum
Vulg. 22 snas] et Yulg. cum] in Yvlg. dimidio-in (lin. 23)
s. u. L 23 pr. derelinqaet MAp.c. cum Vulg. relmqueDt (pr. n s. u.:
alt. n s. u. exp.) Y alt. relinquet Ma.c...
quent eum — et in nouissimo suo erit insipiens.
Aiunt sQriptores naturalis historiae, tam bestiarum et uoiucrum
quam arborum herbarumque, quorum principes sunt apud
Graecos Aristoteles et Theophrastus, apud nos Plinius Secundus,
hanc perdicis esse
aliena, furetur et eis incubet foueatque, cumque fetus adoleuerint,
auolare ab eo et alienum parentem relinquere.
huiuscemodi
diuites sunt, qui aliena diripiunt et absque recogitatione
iudicii dei faciunt diuitias non cum iudicio, quas in medio
tempore derelinquunt subita morte subtracti, quando dicitur
eis: stulte, hac nocte repetent animam tuam a
te; quae autem praeparasti, cuius erunt? nihilque
insipientius non prouidere nouissima et breuia putare perpetua.
alii uero et propter superiorem historiam et propter
alteram, qua dicunt perdicem esse pugnacissimum et inmundum,
ita ut uictum polluat, diabolum sub eius nomine interpretantur,
quod alienas sibi diuitias congregarit dicens ad
dominum: haec omnia tibi dabo, si cadens adoraueris
m e. quem relinquent diuitiae suae. quae male ab eo fuerant
congregatae, et per apostolos reuertentur ad dominum et, qui
(Obseru. sacrarum libri XVI. Franekerae 1594 p. 100); sed idem de ferdice
referunt Filastr. praef. 2. Ambr. Hei. VI 3, 13. Epist. 32, 6. an contudit
Hieron. perdicem cum cuculo sane quidem non alienis ouis incubante,
sed contra sua in alieno nido ponente (cf. Aristot. Hist. animal.
VI, 7. IX, 29. Theophr. Cau3. plant. II. 17, 9. Ps.-Aristot. de Mirak 3.
Plin. Nat. Hist. X 26)? 11 *Luc. 12, 20 13 cf. Dent. 32, 29 14 ct.
Hieron. Hom. Orig. in Hier. IV p. 783. 784 15 cf. Aristot. Hist. animaI.
VI 8.1X 8. Antig. Car. Hist. mirab. 39 (45). Aelian. De nat. anima!. III 16.
Athen. IX p. 389 b-c. Plin. Nat. Hist. X 100. Solin. 7, 30 18 Matth. 4, 9 P 2 a∗iunt M uerba tam bestiarum-Plinius Secundus ut
ineptum glossema uncinari uult Engelbrecht 4 aristotiles P, (pr. i ex e) A
theofrastua V theophastus MAP plenius M, LVPa.c. et add. LM,
eras. AP 5 pr. perdicis—alterius s. u. L 6 faetus A foetus V adoleuerit
v i parentQ P 8 cogitatione v 10 relinquunt dicetur Mp.c.
13 insipientius] quam suppleuit Erasmus v; sed nihil insipientius superlati-
uice fungitur 15 quaP 17 congregaret VP.La.c.
19 relinqeut La.c. 20 conuertentur v
t
sibi uidebatur esse prudentissimus, erit omnium iudicio insipiens.
quoaque a LAA dicitur: clamauit perdix, ad hereticorum
personam referendum est, quod perdix iste diabolus
clamauerit per principes hereticorum et congregauerit, quae
non peperit, et deceptorum sibi multitudinem congregarit,
quae postea dimittat eum, et omnium iudicio stultissimus
conprobetur.
Solium gloriae altitudinis a principio,
locus sanctificationis nostrae, exspectatio Israhel,
domine, omnes. qui te relinquunt, confundentur!
recedentes in terra scribantur, quoniam dereliquerunt
uenam — siue fontem — aquarum uiuentium,
dominum.
Perdice propter suam stultitiam derelicto
exspectatio Israhel, id est populi dei et credentis in dominum,
ipse est, qui fecit omnia, cuius solium gloriosum et excelsum
est a principio locusque sanctificationis omnium credentium,
ut non in loco sit dominus, sed ubi ille fuerit, locus sanctificatus
sit. e contrario, qui derelinquunt dominum, confundentur .
confusione perpetua et recedentes siue declinantes ab eo scribentur
in terra deleti de libro uiuentium.
sicut enim, qui
potest cum apostolo dicere: noster autem municipatus
in caelo est. in caelestibus scribitur. sic. qui relinquit dominum
uel declinat ab eo, scribetur in
terrena sapiunt. causaque manifesta, cur scribantur in terra,
quia reliquerunt fontem uitae, dominum, siue fontem aquarum
21 *Phil. 3, 20 23 Pbil. 3, 19 25 *Hier. 17, 13 Aa.c.m3 5 congregar.t (e eras. t L congregauerit Ma.r.
congregaret P 6 qua Ap.c.m2 dimittet Ap.c.mS eumj cu
Ap.c.m2 10 relinqunt L derelinquunt AV Pv cum Vulg. llrecedentesj
a te add. (s. u.) A cum Vulg. scribentur MAp.c.,v cum Vulg.
derelinquerunt V 13 dni VP,Ma.c. perdicem Ma.r. 14 credentes
LAPa.c. dno VPv 15 ipse] eni add. s. u. M est et excelsum v
17 sed] ut add. v 18 dereliqu∗∗unt (er eras.) L 20 deliti Pa.c. 21nreP
22 caelestibosq; Mp.c. si P,MAa.c. quis P relinquant La.r. derelinquit
v 23 scribitur VP, Ap.c, 24 manifestat Mp.c. m. ree. quur M
terra] uidelicet add. s. u. m3 M 25 relinquemnt P dereliquerunt r
sitit, ueniat ad me et bibat! qui credit in me, sicut
dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae
uiuae. hoc autem dixit de spiritu, quem accepturi
erant credentes.
Sana me, domine. et sanabor: saluum me
fac, et saluus ero, quoniam laus mea tu es! Multi
medici in euangelio aemorousam curauerant, quae omnem
substantiam suam perdiderat in eis et tamen a nullo curari
potuit nisi ab eo, qui uerus est medicus et cuius sanitas in
pennis eius. unde et nunc propheta a populo passus opprobria
et crebro insidiis circumuentus ab eo curari et saluus fieri
cupit, cuius uera laus ueraque medicina est.
Ecce ipsi dicunt ad me: ubi est uerbum
domini? ueniat! ego autem non sum turbatus te
pastorem sequens — siue non laboraui sequens
te — et diem hominis non desideraui: tu scis.
quod egressum est de labiis meis, rectum fuit in
conspectu tuo -sine ante faciem tuam est —. non sis
mihi tu formidini, spes mea in die afflictionis
siue non fias mihi alienus parcens mei in die
pessimo!
Qui non putant uentura, quae dicta sunt, loquuntur
ad prophetam: ubi est uerbum domini? ueniat! dissimulationem
sententiae dilationem arbitrantes. illis autem
inquit ista dicentibus: \'ego non sum turbatus nec laboraui
te pastorem sequens siue post tua ingrediens
s 10 ef. Mal. 4, 2 16. 19 *Hier. 17, 16 21 Hier. 17, 17 23 Hier.
17, 15 25 Hier. 17, 16 *Hier. 17, 16 26 Hier. 17, 16 1 dñi (ex dmVa.c. 8 aemoro usam P haemorrhousam v
. eurauerant] curare laborauerant Ap.c.m.2 10 et om. P 11 pinnis
P,LAa.e. 12 cerebro LAMa.c. 15 ego autem] et ego Mp.c. cum Vulg.
^ 18 fuit post tuo tr. Vulg. 19 tuo s. u. L 20 tu mihi Vulg. tu
J om. 9 formidiBis P.MAa.r. mea] tu add. (s. u.) M.v cum Vulg.
.21 mei] mihi (ex me) MAP,v 22 locuntur LP 24 diiatione P 26 tua
(t s. u.) r
non desideraui uel uitam longiorem uel prospera quaeque
huius saeculi\'. ipsumque uocat testem, quem et iudicem: tu
nosti. sequitur: quod egressum est de labiis meis.
rectum fuit in conspectu tuo, ut numquam mentitus
sit, ut domini uoluntati aduersa non dixerit. non sis, inquit,
mihi tu formidini, spes mea in die afflictionis!
quod perspicuum est iuxta Hebraicum;
iuxta id uero, quod
LXX transtulerunt dicentes: ne fias mihi in alienum
parcens mihi in die malo, est sensus: \'ne parcas mihi
in praesenti saeculo. quod malum est. sed redde mihi iuxta
peccata mea, ut requiem habeam sempiternam! scio
scriptum: quem diligit dominus, corripit; flagellat
autem omnem filium, quem recipit.\' dies autem malus
uel omne saeculum est uel dies iudicii his, qui propter peccata
cruciantur.
Confundantur, qui persequuntur me, et
non confundar ego! paueant illi et non paueant
ego! induc super eos diem afflictionis et duplici
contritione contere eos! Inprecatur aduersum eos propheta,
qui exprobrant ei uerbum domini et dicunt: ubi est
uerbum domini? ueniat, ut confundantur, qui persequuntur
eum, et erubescant et redeant ad salutem, ut illi paueant
mentientes et non iste, qui uera praedicit. cumque dies ultionis
aduenerit, duplici contritione conterat eos, fame et gladio.
U *Hebr. 12, 6 21 Hier. 17, 15 add. P 4 meis om. Y 5 fuit s. u. A 6 ut] et v
aduersum P mihi inqait v 7 formidinis P 9 in om. v alieno
alienus v 10 malo] hic add. 8. «. M 12 & P 13 quem]enim
add. P,As.u.m3 ds P corripet La.c. flagelkt castigat L 14 recepit
Pa.c. 17 (= 22) persecuatur V,La.c. persequntor P me persequuntur
Vulg. 21 et—dnL 23 erubiscant La.c. 24 praeiicet
P,La.c. 25 coatereat LMAa.r. contere Y
Haec dicit dominus ad me: uade et sta
in porta — siue in portis — filiorum populi, per
quam — siue per quas — ingrediuntur reges Iudae
et egrediuntur, in cunctis portis Hierusalem et
dices ad eos: audite uerbum domini, reges Iuda
et omnis Iuda — siue Iudaea — cunctique habitatores
Hierusalem, qui ingredimini per portas has!
\'Quoniam\'.
inquit, \'uerba tua audire contemnunt nec ad te
ueniunt, ut requirant, quae sit sententia dei, tu perge ad locum
celeberrimum uel portarum templi uel urbis, per quas reges
et omne uulgus ingreditur et egreditur, ut necessitate cogantur
audire et inportune oportune praedices uerbum dei nec ulla
apud eos remaneat excusatio, quod ideo non fecerint. quia
non audierint.\'
Haec dicit dominus: custodite animas
uestras et nolite portare pondera in die sabbati
nec inferatis per portas Hierusalem! et nolite
cicere onera de domibus uestris in die sabbati et
omne opus non facietis et sanctificate diem sabbati,
sicuti praecepi patribus uestris! et non audierunt
nec inclinauerunt aurem suam et indurauerunt
ceruicem suam — et quod in Hebraico non habetur:
super patres suos —, ne audirent me et ne acciperent
disciplinam.
et erit, inquit. si audieritis
me, dicit dominus. ut non inferatis onera, per
portas ciuitatis huius in die sabbati, et si sancti-
23 *Hier. 17, 23 pro in s. u. m2 P 3 iuda (a ex e) P,v cum Vulg. 4 regrediuntur
lx et add. (s. u.) MA eum Yulg. cuntis L 5 iudae A 7 has]
istas Yulg. 8 nec—ueniunt om. MVP.Aa.c m3 9 requirat Aa.c.m2
di om. P diu r 10 portam v urbes Pa.c. 11 et egreditur om. M
12 opportune (postea add.) V domini v ne Ap.T. 18 honera
: VP,LAa.e. 19 et om. Vwlg. 20 sicut AVP,La.c.,v cum Vulg. praecepit
(t in ras.) M 21 et] sed MAp.c.m2 cum Vulg. 22 ceruiceml
; aurem M 23 acceperent La.c. 24inqait, quod abest et a Vulg. et a LXX,
| pro Hieremiae uerbis edidit v; sed cf. p. 253, 13 25 honera VP.Aa.r.
i
ficaueritis diem sabbati, ne faciatis in ea omne
opus: ingredientur per portas ciuitais huius
reges et principes sedentes super solium. Dauid
et ascendentes in curribus et equis, ipsi et principes
eorum, uiri Iuda et habitatores Hierusalem,
et habitabitur ciuitas haec in sempiternum.
et
uenient de ciuitatibus Iuda et de circuitu Hierusalem
et de terra Beniamin et de campestribus et
de montuosis et ab austro portantes holocaustum
et uictimas - siue thymiamata - et sacrificium
sine manna — et tus et inferent oblationem — sine
laudem — in domum domini.
si autem non audieritis
me, ut sanctificetis diem sabbati et ne portetis
onus et ne in feratis per portas Hierusalem
in die sabbati, succendam ignem in portis eius et
deuorabit domos Hierusalem et non extinguetur.
Ne praeceptum sabbati instauratum per Hieremiam in frusta
discerperem, totum ponere placuit, ut simul omnia cognoscamus.
custodit animam suam, qui non portat pondera peccatorum
in die quietis et sabbati nec infert ea per portas
Hierusalem. quas uirtutes debemus accipere. et nolite, inquit,
eicere onera de domibus uestris — non enim portanda
sunt, sed penitus abicienda — et omne opus ne faciatis
uel seruile uel illud, de quo scriptum est: esca uentri et
uenter escis: deus autem et hunc et illa destruet— ,
sed illud opus operandum, de quo saluator loquitur: opera.
mini opus, quod non perit?\'
sanctificate, inquit, diem
- *I Cor. 6, 13 26 cf. Ioh. 6, 27 27 Hier. 17, 22 Vulg. 6 babitur (e s. Ü P 7 neniant Ha.c. 9 montosis r
(= p. 218, 23) oiocauitom Lac. 10 uictimam Vulg. athimiamata
v tim. P 11 thus AP 12 domo P 14 honaa Aa.r. 15 eius s. u. M
16 deaorauit P,LMa.c. domus P extinguitur LMa.c. 17 frustra
MVP,L.Aa.т. 18 ut] & Ma.e. 20 portis Pa.c. 22 honera P,Aa.r.
23 facietis P 25 illas V illam v
ducamus, sicut fecerunt patres nostri Abraham, Isaac et Iacob.
cumque ista praeceperit deus, non inclinauerunt aurem
suam — mentis utiquenon carnis —,sed induraueruntceruicem
suam reicientes iugum legis et per
animalium habentes similitudinem.
uideamus. quod sit
praemium eorum, qui non portant onera in die sabbati et
sanctificant illum, ingredientur, ait, per portas ciuitatis
huius reges. quorum cor in, manu dei est et qui regnant
corporibus suis, et principes sedentes super solium
Dauid, ut Christi imitentur exemplum, et ascendentes
in curribus et equis, de quibus scriptum est: currus
dei decem milibus, multiplex, milia laetantium;
dominus in eis in Sinai, in sancto, et alibi: equitatio
tua salus, omnis uir, qui confitetur deum et qui habitat in
Hierusalem, de qua dictum est: factus est in Salem, id
est in pace, locus eius et habitatio eius in Sion, et
habitabitur ecclesia dei in aeternum.
uenientque de ciuitatibus
Iuda et de circuitu Hierusalem, de quibus
iam diximus, et de terra Beniamin, qui filius est uirtutis
et dexterae, et de campestribus, quod Hebraice dicitur
\'sefela\' et planam historiae significat intellegentiam, et de
montuosis, excelsis uidelicet dogmatibus, et ab austro,
10. 11 Hier. 17, 25 12 Ps. 67, 18 14 \'Hab. 3, 8 16 *Ps. 75, 3
17 Pa. 75, 3 18 * Hier. 17, 26 19 cf. lin. 15 20 Hier. 17. 26 ct.
Gen. 35, 18 21. 22. 23 Hier. 17, 26 1 sanctificationem P 5 s. u. tn2) A
)-(V -t 6 nidemus Aa.c. quid P
7 premium La.c. portat Pa.c. portabunt V honera P,LAa.r. 8 ingrediantur
P ait s. u. V inquit Mo portas (por s. u.) P 9 regnat
Pa.c. in add. s. w. M 10 corporib: (t dib; s. porib; m2) A 14 sina
VP,La.e. 15 pro qui om. V 16 salem] hierlm P 17 syon V et
habitabitur (hllbetur in 9. «. m3) A 18 neniantq; P uenient v 19 indae
M 21 dextere L quod] qua P 22 SEFCLa M sephela r
2*3 uidelicet excelsis P ab s. u. M
.
de quo scriptum est: deus ab austro ueniet, unde calor
et plena lux et ubi omne frigus expellitur.
portantes, ait,
holocausta — se ipsos consecrantes deo — et uictimam siue
contribulatus et: Christi bonus odorsumus inomni
loco et alibi: dirigatur oratio mea sicut incensum
in conspectu tuo; et sacrificium, pro quo LXX ipsum
uerbum posuere Hebraicum \'manaa\', quod pessima consuetudine,
immo scriptorum neglegentia, \'manna\' in nostris libris
legitur, et tus, de quo dictum est: ut quid mihi affertis
tus de Saba?, et inferent oblationem, quae Hebraice •
dicitur \'thoda\' et in \'gratiarum actionem\' uerti potest et quam
\'laudem\' LXX transtulerunt. in domum Dauid. hau dubium
quin in ecclesiam.
haec sunt praemia eorum, qui sanctificant:
sabbatum et nullo pondere praegrauantur. \'si autem.\' inquit,
\'non audieritis praecepta mea et feceritis, quae non facienda
mandaui, succendam ignem in portis eius\' — id est
Hierusalem, illum, de quo dicitur: omnes adulterantes |
quasi clibanus corda eorum —, \'qui deuoret domos siue
uicos Hierusalem\' — quos LXX
Hebraice \'armanoth\' — \'et numquam hoc extinguetur
incendium\' dicente apostolo: uniuscuiusque opus quale
6 Ps. 140, 2 7 Hier. 17, 26 8 *Hier. 17, 26 10 Hier. 17, 26 *Hier.
6, 20 11 Hier. 17, 26 12. 13 *Hier. 17. 26 15. 17 Hier. 17, 27
18 Os. 7, 4 20. 21. 22 *Hier. 17, 21 23 I Cor. 3, 13 add. V 4 tymiama M thimiama F timiamam P _dP
6 sicat incensum post tuo tr. P 8 Hebraicum posuere a manna V
9 libris om. v 10 thas Ap.c..v qao quo L dictum] scriptum v
qui P thas affertis v 12 accione P 13 domo P haud V.La.r.
aut 3LP kaat (h s. u.) A 14 in om. LP ęccla V 15 sin v
16 mea] & pręcepta mea add., sed eras. P 19 clybanus V deuorat v
20 quod P aM V P sim-
machus P 21 BAPIC A BapeTc V bareis P damas P 22 ariaaneht P
.23 quales P
detrimentum patietur, ipse autem saluus erit, sic
tamen quasi per ignem.
sin autem nostri ludaizantes explanationem
tropicam repudiarint, aut Iudaei esse cogentur et
cum obseruatione sabbati circumcidere praeputia aut certe reprehendere saluatorem, qui iussit in sabbato paralytico, ut
portaret lectulum suum euangelista dicente: propterea
magis quaerebant eum Iudaei interficere, non
solum quia soluebat sabbatum, sed et patrem suum
dicebat deum aequalem se faciens deo.
ponit laqueos narrante propheta de satellitum eius insidiis:
iuxta semitam scandalum posuerunt mihi et euangelio
hoc ipsum plenius instruente, quod uolatilia caeli iuxta
uiam iacta semina diripiant atque disperdant.
cur hoc principio,
frater Eusebi, usus sim, sequens sermo monstrabit. multis et
de toto huc orbe confluentium turbis et sanctorum fratrum
monasteriique curis occupatus commentarios in Hieremiam
15 cf. Mattb. 13, 4. Marc. 4, 4. Luc. 8, 5 A,МPa.c. 2 patitur M,Aa.c. 4 repudiarent P õ reprehendere
certe v 6 reprehende P,Ma.c. paralitico P 7 lectum V
8 Iudaei quaerebant eum interficere v iterficere M 10 deo] add.
litt. fere maiusc.: expt lib tertius inčp lib quartus L explicit liber tertius
incipit liber quart amen M eiplic lib III- incipit lib quartus emendaui A
eiplicit liber III incipit IIII prologus V explic eiusd liber tertius incipit
liber quartus P 12 diabulus P opere A,Ma.c. imminet] inuidet
V et add. v ibiq. V 13 ponet La.c. laqueos| laqueum ae P
15 ipsQ* P 16 iactata Pp.e. quur M (passim) 17 ensebius P
asusus Ausi P sum V monstrauit P et] ex Mp.c. 18 de
toto om. M hac L tghac (a ex s) M hoe VP,Aa.c. urbe P,Mp.c.
confluentib (sic; b ex ñ) A
cum subito heresis Pythagorae et Zenonis
in Origene et dudum in discipulis eius Grunnio Euagrioque
Pontico et Iouiniano iugulata est, coepit reuiuescere et non
solum in occidente, sed et in orientis partibus sibilare et in
quibusdam insulis, praecipueque Siciliae et Rhodi, maculare
plerosque et crescere per dies singulos. dum secreto docent
et publice
cui respondere diu tacens et dolorem silentio
deuorans crebra fratrum expostulatione conpulsus sum, nec
tamen hucusque prorupi, ut auctorum nomina ponerem malens
eos corrigi quam infamari; neque enim hominum, sed erroris
inimicus sum. qui, mihi ut uicem talionis et genuinum sui
doloris inliderent, ueteres magistrorum suorum calumnias
concinnantes in tantum elingues et miseri demonstrati sunt.
ut ne male dicere quidem suis uerbis potuerint.
quorum tunc
temporis editis aduersum eos libris neniae confutatae sunt:
quos qui legere uoluerint, liquido peruidebunt canes eos iuxta
lsaiam esse mutos. qui latrare nesciant habentes quidem
20 uoluntatem et rabiem mentiendi, sed artem fingendi et latrandi non
habentes.
quibus loquar compendio: aut bona sunt, quae
4 Grunnio] scil. Rufino: cf. p. 4, 15. 205, 24. 267, 5 9 cf. Epist.
133 et supra p. 74, 11 17 editis—libris] scit. aduersus Iouinianum,
Iohannera Hierosolymitanum, Rufinuru 18 cf. Esai. 56, 10 Ma.c. interuallo P snperesset] prestaret Mp.c.m. ret.
2 pythagoriae M pithagorae F pbytagorae P apateias s. uocem Grueeam
M aF aTD-CMCcta P et om. V 3 ananiartesias
s. uocem Graecam M aNaMaA V NaMpa-
THCIaC P inpassibilitas F inpossibilitatis P peccantiae V olym A
4 origine A,LMa.c. 5 ioaiano A tnguiata Ma.c. uulgata Y cepit
VP reuiuiscere VP, Ap.c. 6 occidentis v alt. etj in quibus
add. M 7 precipieq. F 8 singulos dies A dum] dmP 9 pro
et om. P 10 crebro P expostolatione F,Aa.c. 11 auctore P
mallens LMAV malles P; sed cf. p. 6, 18, ubi \'mallens P\' dehebam
adnotare 12 infirmari F infammari P 13 sao Vac. 14 inlideret
Aa.c. 15 concinantes V 17 aduersus vconputatae F 19 esaiam
MVP.Aa.c. nesciunt P 20 arte F 21 compedio A,Ma.c.
occulte miseros errore iugulatis rectaeque fidei ad decipiendos
simplices quosque iactatis expositionem? quae si uera est, cur
absconditur? si falsa, cur scribitur? rogo. quae est ista insania?
praecipiente apostolo, ut parati simus ad satisfaciendum omni
poscenti nos rationem de ea, quae in nobis est, spe, et propheta
clamante: loquebar in testimoniis tuis in conspectu
regum et non confundebar, isti publicum fugiunt
et susurrant in angulis perditorum dolentque quasi pro suis,
quae sua metuunt coner.
cumque generaliter aduersum uma
quid et hereticos dixerimus, se peti queruntur malumque
conscientiae dissimulata diu indignatione pronuntiant. quodsi
cauendum nobis est, ne ueterem laedere uideamur necessitudinem.
si superbissimam heresin spiritali mucrone truncemus,
ergo sustinendae nobis erunt cruces proditae fidei et dicendum
cum propheta: uersatus sum in miseria, dum mihi
infigitur spina.
quin potius audiant illud apostolicum:
oboedire deo magis oportet quam hominibus et
iterum: si hominibus placerem, Christi seruus non
essem. uerum haec in proprio, nisi tacuerint, opere plenius
exsequemur. nunc coeptum in Hieremiam carpamus iter et
quartum in eum uolumen breuiter transcurrentes in his tantum.
quae obscura fuerint, inmoremur.
necessitudinemI, quae
faerat ei cum Iohanne Hierosolymitano, innuere uidetur 16 *Ps. 31, 4
18 * Act. 5, 29 19 Gal. 1, 10 20 in proprio opere] scil. in dialogo
ado. Pelagianos La.c. hocculte P iagalatis errore v recteque M,La.c.
3 quoque P.MAa.c. lactatis LAV.Ma.e. expositione V,Mp.r. 5 ut
in ras. A sumus P,MAa.c. 6 spes P 7 pr. in] de Pv 8 confundar
V fugerant La.c. 9 angelis Va.c. 10 qui Mp.c. metunt
Pa c. cum P niti (sic) V 11 se pati P,Ap.c. septi (sic) V quaernntar
MAVP 12 conacientia P 13 est nobis P nec Aa.r. uideamus
V 14 heresim MA V hresim (sic) P haeresim v spirituali
V,Ap.c. truneemur P 15 erunt nobis c perdite V 17 figitur
La.e. autdiant Ma.r. 18 obnedire Ma.c. 21 exsequimur La.c.
exequemur M exequimur P 22 eo P,La.c.
Uerbum, quod factum est ad Hieremiam a
domino dicens: surge et descende in domum figuli,
et ibi audies uerba mea! et descendi in domum
figuli et ecce ipse faciebat opus super rotam — siue
lapides —. et dissipatum est uas, quod ipse faciebat
e luto manibus suis; conuersusque — siue et rursum
- fecit illud uas alterum, sicut placuerat
in oculis eius, ut faceret.
et factum est uerbum
domini ad me dicens: numquid sicut figulus iste
non possum facere uobis, domus Israhel? ait dominus;
ecce sicut lutum in manu figuli, sic uos
in manu mea, domus Israhel! repente — siue ad
summam loquar aduersum gentem et aduersum
regnum, ut eradicem — siue auferam — et destruam
et disperdam illud.
si paenitentiam egerit gens
illa a malo suo, quod locutus sum aduersum eam.
agam et ego paenitentiam super malo, quod cogitaui,
ut facerem ei. et subito — siue ad summam —
loquar de gente et regno, ut aedificem et ut plantem
illud. si fecerit malum in oculis meis, ut non
audiat uocem meam, paenitentiam agam s u per bono.
quoa locutus sum, ut facerem ei.
Per omnes quidem
sensus ad iudicium et intellegentiam animi peruenitur. auditu.
odoratu, gustu, tactu, sed
cernitur. unde iubetur propheta ire ad domum figuli et ibi
24 cf. Herod. I 8. Plat. Phaedr. 31 p. 250 D. Cie. De fin. II52. De orat. II 357.
III160. Hor. Epist. II 3,180.181. Macr. Somn. Scip.I 21, 3. Rufin. Hist. mon. 1.
Ambr.Hex. 19,34(Otto,Sprichw0rter p. XLV. 251. Wejman, ArchivXIII393) 1 e ̄ s. u. V 2 descendi Ma.c. 3 andiens P descende Pa.e. 4 ipsi V
7 illum P 9 figulis Va.c. 10 possum] potero Vulg. nobis facere r
cum Vulg. 12 (— 18) adsumam P 13 alt. adnersns Vulg. 14 distruam P
15 paenitentia La.c. 16 aduersus MAP cum Vulg. 17 paenitentia V
malum La..c. 18 eis M siue] sibi Aa.c.m3 19 pr. et] de add. 31
cum Vulg. in P alt. ut om. Vvlg. 21 aadiant MVP,LAa.r. mea V
bonum La.c. 22 ut om. M facere Мp.r. 23 auditum P 24 odora.
tum gust∗tu(sic) tactti P 25 propheta om. P ad d. f. ire MAVPv
in domum figuli, faciebatipse opussuperrotam,\'
quam LXX uerbi ambiguitate seducti \'lapides\' transtulerunt;
\'abanim\' enim pro qualitate loci et diuersitate pronuntiationis
et \'organum\', id est \'rota\' figuli, uocatur et \'lapides\'.
cumque,
inquit, \'cernerem uas e luto fieri, subito dissipatum est hoc
dei agente prouidentia, ut manus artificis, dum nesciret, errore
suo parabolam figuraret. rursumque ille figulus, qui uas e
luto rota currente perdiderat, fecit aliud sibi, ut ei uisum
est. statimque dominus ad prophetam: \'si figulus,\' ait, \'hanc
habet potestatem. ut ex eodem luto rursum faciat, quod fuerit
dissipatum, ego in uobis, qui, quantum in uobis est, perisse
uidemini, hoc facere non potero?\' et ut liberum signiticaret
arbitrium, dicit se et mala annuntiare genti et regno illi uel
illi et rursum bona; nec tamen hoc euenire, quod ipse praedixerit.
sed e contrario fieri. ut et bona malis eueniant, si
egerint paenitentiam, et bonis mala, si post repromissiones
fuerint ad peccata conuersi. et hoc dicimus, non quo ignoret
deus hoc uel illud gentem aut regnum esse facturum, sed
quod dimittat hominem uoluntati suae, ut uel praemia uel
poenas suo merito recipiat.
nec statim totum erit hominis,
quod eueniet, sed eius gratiae, qui cuncta largitus est; ita
enim libertas arbitrii reseruanda est, ut in omnibus excellat
gratia largitoris iuxta illud propheticum: nisi dominus
aedificauerit domum. in uanum laborauerunt. qui
aedificant eam; nisi dominus custodierit ciuitatem.
in uanum uigilauit, qui custodit eam. non enim uolentis
neque currentis, sed miserentis est dei.
Pa.c. 3 ambiguitatem V 4 abanima P 5 rotam P
9 sibi] siue LP,MAa.c. sic V ei M 11 lutura La.c. fuerat P,Ma.c.
12 periisse v 15 uenire YP 16 e om. MA,La.c. et om. P
R repromissioneA. remissiones V 18 non s. u. M quod v 20 demittat
Max. 21 paenas M sua uoluntate et add. v totum om. r
27 uigilabit Lv nigilat V uigilant P 28 sed misereatis neque currentis
LMAac.
Nunc ergo dic uiro Iudae et habitatori Hierusalem
dicens: haec — siue sic — dicit dominus:
ecce ego ego contra uos malum et cogito contra
uos cogitationem; reuertatur unusquisque a uia
a mala et dirigite uias uestras et studia uestra!
qui dixerunt: des desperauimus — siue confortabimur
-: post cogitationes enim nostras ibimus
et unusquisque prauitatem — siue quod placuit
cordi suo malo — faciemus. ideo haec dicit dominus:
interrogate gentes: quis audiuit talia
horribilia, quae fecit nimis uirgo Israhel?
Implet
dominus parabolam. quam et aspectu et sermonibus docuerat.
et
figulus lutum\' — malum autem iuxta Isaiam, qui dicit: faciens
pacem et creans malum, non quo per se malum sit, sed
quod patientibus malum esse uideatur — et cogito contra
uos cogitationem\' — id est pro merito inferre sententiam —;
(mutate opera et dirigite uias uestras, ut et prosperis
-poena mutetur!
\' \'qui/inquit, \'e contrario dixerunt: confortabimur\'
— in malis uidelicet operibus siue iuxta Aquilam desperauimus
us et iuita Symmachum defecimus, quod utrumque
offendit deum, ut aut nequaquam se putet posse saluari
aut ad placandum deum animo defecisse — et post cogitationes,\'
inquit, \'nostras ibimus.\' ubi est ergo absque gratia
9::rlń:,.
t
dei liberi arbitrii potestas et propriae indicium uoluntatis,
cum grandis offensa sit dei sequi cogitationes suas et praui
18, 6 14 Esai. 45, 7 16. 18 Hier. 18, 11 19 Hier. 18, 12 *Hier.
18, 12 20 Hier. 18, 12 21 *Hier. 18, 12 23 Hier. 18, 12 iuda AV cum Vulg. habitatoribus P cum Vulg. 6 (= 20) disperauimus
P 7 nostras enim P 8 prauitatem1 cordis sni mali add. s. u. m2 A
9 cordis Vv cum Vulg. sni v cum Vulg. malo om. V mali v cum
Vulg. facimus V 12 sermonibus et aspectu p 13 eccej ac P 14 esaiam
MVP, Aa.c. 15 quod MAVPv per se] ipseF 16 facientibus V
19 paena MV e s. u. L, om. cet. v diiernnt contrario v 22 ut
P saluatori Pa.r. 23 ad (d ex p) L animam P 24 dei
gratia t7 25 liber P 26 grandisj magis P
gentes et omnes in circuitu nationes, quis fecerit.
quis audierit idolis seruiens, quae fecit nimis uirgo
Israhel.\' uirginem autem uocat eo, quod uni deo seruierit
dicente propheta: notus in Iudaea deus, in Israhel magnum
nomen eius.
Numquid deficiet de petra r a agri nix Libani?
aut anelli possunt aquae erumpentes frigidae et
defluente? LXX: numquid deficient de petra ubera
aut nix de Libano? aut declinabit aqua uiolenter
sublata uento?
Tale quid et illud Uerguianum sonat.
ante leues ergo pascentur in aethere cerui
et freta destituent nudos in litore pisces,
quam nostro illius labatur pectore uultus:
et in alio loco:
in freta dum fluuii current, dum montibus umbrae
lustrabunt, conuexa polus dum sidera pascet,
semper honos nomenque tuum laudesque manebunt.
\'quomodo,\' inquit, nix de Libani summitatibus deficere non
potest nec ullo. ut omnis liquescat, solis ardore superatur
fluentesque de montibus riui nequaquam siccantur in fontibus,
sic meum nomen, quod per se stabile est atque perpetuum,
non poterit immutari; et tamen, cum cetera naturae ordinem
seruent, populus meus oblitus est mei.\' sequitur enim:
Quia oblitus est mei populus meus frustra
I 59. 60. 63 16 Uerg. Aen. I 607-609 L (— lin. 9) *libani (b s. u.) L 8 euelli P cum Vulg.
9 LXXta P (saepius) 10 declinauit MAP 11 illum F uirgilianum
MVP,Ap.c. (et hic uergiliauum in mg. Ai, v sona Ma.c. 12 antel
te Ma.c. haere P 13 diatituent AP,La.c. 14 libatur A lauatar V
laeuatur P :16 in freta] re in ras. LA infert. (a eras.) M flubii
Ma.c. incurrent Fa.r. currunt P motibus Aa.c. 17 populus
P.LMAa.c. 18 honus P nomen V 19 sumitatibus V 20 omnes V
21 siccatur Pa.c. 22 se om. M 23 potuit P immutare M 24 es
Ma.e.m2 25 es MAa.c.m2
libantes et inpingentes in uiis suis, in semitis
saeculi - siue sempiternis —, ut ambularent per
eas in itinere non trito. Qui obliuiscitur dei et relinquit
eum, qui dicit:
in uiis suis - nequaquam dei, sed suis — et antiquas sempiternasque
semitas derelinquit, quae omnium sanctorum sunt tritae
uestigiis colentium deum. isti uero ambulauerunt in itinere
non trito et relicto cultu dei idola uenerati sunt; propter quae
infertur poena. Quae sequitur:
Ut fieret terra eorum in desolationem et in
sibilum sempiternum; omnis, qui praeterit per
eam, obstupescet et mouebit caput suum. \'Et quia
dereliquerunt,\' ait, \'cultum dei et prauas idololatriae semitas
sunt secuti, propterea terra eorum redacta est in solitudinem
et in miraculum omnium sibilumque, ita ut, qui terram quondam
et urbem florentissimam uiderint in desertum et cineres
esse conlapsam, ammirentur et stupeant et animae confusionem
gestu corporis indicent:\' hoc est enim mouere caput et stuporem
mentis sibilo demonstrare.
quod plenius et rectius post
aduentum domini intellegimus esse conpletum, quando nullus
Iudaeorum terram quondam et urbem sanctam ingredi lege
permittitur, sed cum ad planctum uenerint, mirantur et deflent
uaticinia prophetarum opere completa.
Sicut uentus urens dispergam eos co ram
inimico - siue inimicis —: dorsum et non faciem
add. s. u. A 3 eis Pa.c. in M reliquit
V 4 eumj illam v diis codd. (corr. L) v 6 dereliquit V,MAa.c.
9 infertur poena] infert eis poena Ap.c.m3 paena MV, (alt. a ex e) P
11 praeterierit V cum Vulg., (alt. er s. u.) MA praeteriit P 12 obstnpiscet
La.c. obstupescit P,Aa.c. 13 di s. u. L idolatriae MAP.La.c.
idolatrice V 14 sicuti Ma.c. 15 terram] urbem V quondam eras. A
(= lin. 21) condam V 16 urbem] quoada add. s. u. A (= hn. 21)
tioiderant P cineris (pr. i ex e) M cinere v 19 sibilum M silentio
e 21 quandam Y lege s. u. L 22 pennittetur Ma.c. plantum
La.c. defluent P
ostendam eis in die perditionis eorum. Usque hodie
sententia dei permanet in Iudaeis; in toto orbe dispersi sunt
coram inimico diabolo uel inimicis daemonibus et, cum diebus
ac noctibus in synagogis satanae innocent nomen dei, dorsum
et non faciem suam ostendit eis deus. ut intellegant eum
semper recedentem et numquam ad se uenientem.
dies autem
perditionis Iudaicae omne tempus est post passionem saluatoris
usque ad consummationem saeculi, ut, postquam subintrauerit
plenitudo gentium, tunc omnis Israhel saluus fiat.
Et dixerunt: uenite et cogitemus contra
Hieremiam cogitationes! non enim peribit lexa
sacerdote neque consilium a sapiente nec sermo a
propheta; uenite et percutiamus eum lingua et
non attendamus ad uniuersos sermones eius!
Ista
et tunc Iudaeorum contra Hieremiam siue dominum saluatorem
et hodie hereticorum contra seruos eius cogitatio est, ut
calumnias struant et sanctos uiros accusatione praeueniant
nec cogitent, quid illi ueritatis loquantur, sed quid ipsi struant
pseudoprophetis suis legem dei et consilium et eloquium permanere
dicente scriptura: in peruersam animam non intrabit
sapientia.
Attencle, domine, ad me et audi nocent aduersariorum
meorum! numquid redditur pro bono
malum, quia foderunt foueam animae meae? recordare,
quod steterim in conspectu tuo. ut loquerer
codd. (corr. L) 3 diabulo P 4 sinagogis P 6 ueniente
Ma.c. 7 post (t s. u.) L, om. Y 8 consummationem] finem v
8 utj & Pa.t. 10 alt. et s. u. L, om. V contra] aduersus v
11 periuit Ma.c. a] ad 3fa.r. 12 alt. aj ad Ma.T. 13 pr. et om. M
eum] in add. v 14 intendamus (in s. U.; d ex t) M 17 calumnia V
instraaat P accussatione A accusationem F causatione P 18 cogitant
Aa.c.m2 inatruant MAVP 19 alt. et] in add. Mv 20 et consilium
dei v -21 intrauit Pa.c. introiuit V 23 et audi om. V
24 numqa:t La.c. 26 loquerer-auerterem r. u. L
pro eis bonum et auerterem i indignationem tuam
ab eis.\' propterea da filios eorum in famem et
absque eos in manus gladii; fiant uxores eorum
absque liberis et uiduae et uiri earum interficiantur
morte, in ue nes corum confodiantur gladio
in proelio, audiatur clamor de domibus eorum!
In
typo quidem saluatoris haec a populo Iudaeorum Hieremias
uniuersa perpetitur, qui postea Babylonio ueniente uastantur;
sed plenius atque perfectius conplentur in Christo. et urbe
subuersa Romano gladio trucidati sunt non ob idololatriam,
quae eo tempore non erat, sed ob interfectionem filii dei,
quando cunctus simul populus conclamauit: tolle, tolle
talem; non habemus regem nisi Caesarem!
et inprecatio
eorum aeterna damnatione conpleta est: sanguis eius
super nos et super filios nostros! foderant enim Christo
foueam et dixerant: auferamus eum de terra uiuentium!
qui tantae erga eos misericordiae fuit et stetit in conspectu
patris, ut loqueretur pro eis bonum et auerteret indignationem
illius ab eis, ut in cruce quoque diceret: pater, ignosce
eis! quod enim faciunt, nesciant.
manifesta transcurnmus,
ut in obscurioribus immoremur nequaquam deliramenta
quorundam et captiuitatem caelestis Hierusalem interpretantes,
sed perspicuam historiam et manifestissimam prophetiam omni
uerborum et sensuum confidentia persequentes.
19 ♦Luc. 23, 34 P famam v 6 praelio MVP 7 tipo V typum r heremias
A 8 apniente 3. u. L 10 idolatriam YPMp.r. 11 interfectione
V 12 simul om. V 13 regem non habemus v et om. V
14 sanguis i5 L 15 foderunt VP enim] in add. V 16 diierant VP
17 tanta P misericordia P et stetit] ut stans v 18 nt om. v
etI ut v 19 illius] suam v 20 nesciunt s. u. m2 M transcucurrimus
L,MAa.c 21 abaeorioribus P 22 quorondam Ma.c.
23 perspicuam] J p spatiosam 8. M. m3 A hystoriam P 24 et] id
est Aa.c.m3 sensam APa.c. confidentia P
Adduces enim super eos latronem r repente. quia
foderunt foueam, ut caperent me, et laqueos absconderunt
pedibus meis. tu autem, domine, scis
omne consilium eorum aduersum me in mortem,:
ne propitieris iniquitati eorum et peccatum eorum
a facie tua non deleatur; fiant corruentes —
siue inpingentes — in conspectu tuo, in tempore
furoris tui abutere eis siue fac in eis!
Si de Hieremia
intellegimus, repentinum latronem referamus ad Nabuchodonosor:
si de saluatore. quod uerius et melius est, ad Romanum exercitum.
et ne iniusta uideatur sententia dei, exponit,
fecerint contra Christum, filium dei, et quid passi sint.
quod
autem infert: ne propitieris iniquitati eorum et peccatum
eorum a facie tua non deleatur, nequaquam
priori sententiae contrarium est, in qua pro populo deprecatur
patrem; sed postquam datum tempus paenitentiae praeteriit
et illi in suo scelere perseuerant, non tam pro se puniuntur
quam pro aliis, ne inultum peccatum ceteris noceat exemplo.
quodque infert: fiant inpingentes — siue corruentes —
in conspectu tuo. illius Isaiae et Petri apostoli simile est:
et non inpingetis sicut in lapidem offensionis et
petram scandali: cuius et in psalmis propheta meminit:
lapidem, quem reprobauerunt aedificantes, hic
factus est in caput anguli; a domino factum est
h o c.
Haec dicit dominus: uade et sume
19 *Hier. 18, 23 Hier. 18, 23 21 *Esai. 8, 14. cf. I Petro 2, 3
23 Ps. 117, 22. *23 1 quia om. V 4 aduersa Ma.c.m2 mortem] et add. V 6 deleantnr
Par. 8 pr. eis om. P 9 nabucodonosor P,La.c. 10 quodj
et add. MAVv 12 filium dei Christum n sunt P 15 prioris V
16 praeterit A 17 sua scelera V perseuerant] populi et seniores
add. v 18 exemplum Ap.c. 19 quooque] quoq; qd (q; qi in ras.) A
26 esaiae VP,MAa.c. 21 inpingitis La.c. inpingentis V offensiones
Ma c. 26 sume] accipe Vvlg. langunculam A
lagunculam figuli testeam et de senioribus populi ac
de senioribus sacerdotum et egredere ad uallem
filii Ennom, quae est iuxta introitum portae fictilis
— siue Charsitlt —, et praedicabis — siue
clamabis uel leges — ibi uerba, quae ego loquar ad
te, et dices: audite uerbum domini, reges Iudae
e habitatores Hierusalem!
Pro \'laguncula figuli\', quae
Hebraice dicitur \'bocboc\', LXX \'doliolum\' transtulerunt et pro
porta fictili\' Aquila, Symmachus et Theodotio ipsum uerbum
posuerunt Hebraicum \'Harsith\', pro quo LXX iuxta morem
suum pro adspiratione \'heth\' litterae addiderunt \'chi\' Graecum,
ut dicerent \'Charsith\' pro \'Harsith\', sicut illud est pro \'Hebron\'
\'Chebron\', et pro \'Hieriho\' <Hiericho>.
uult autem scriptura
diuina non solum auribus doceri populum, sed et oculis;
magis enim, ut iam diximus, mente retinetur, quod uisu
quam quod auditu ad animum peruenit. tolle. inquit. lagunculam
- siue doliolum testeum — et de senioribus:
populi ac sacerdotum et egredere ad uallem filii
Ennom, de qua supra diximus, ubi erat delubrum Bahal et
nemus ac lucus Siloae fontibus irrigatus. \'ipsa autem,\' inquit,
\'uallis iuxta portam est.\' quae Hebraeo sermone \'Harsith\', hoc
est \'fictilis\', appellatur.
\'et praedicabis — uel leges —
ibi uerba. quae ego loquar tecum, ut ibi audiantur
10. 12 *Hier. 19. 2 15 cf. p. 223, 24 16 Hier. 19, *1. 2 17 *Hier.
19, 1 19 cf. p. 29. 16. 105, 16 21 *Hier. 19, 2 22 Hier. 19, 2
*Hier. 19, 2 23 *Hter. 19, 2 eras. A, om. Vult!. dej a Vulg. ac] et v cum rulg. 2 de] a Vulg.
3 ennonP,Ap.c. instaMa.c. 4 charsit MA V carsitP 5 loquor MVP,Aa.c.
6 Iuda v cum Vulg. 7 langula V 8 ebraicaeJf bodioc P LXXta _A
9 simmaehns P 10 harsit P 11 asperatione Ma.c. beth r 12 harsith
LMA charsith V halsilit P Arsith v ebron P 13 pr. hieBIBO MAP
hiericho V diuina scriptura V 14 docere P,Mp.e. 15 enim om. V
uisum Ma.r. 16 quam s. u. V auditur P inquit (quit s. u. M lagu-
culam V 17 et eras. A 18 fili V 19 ennon MAP ubi] in qua v 20 ac ac
L ∗ae M locus P siluae Ma.c. siloe VPo inrigaturP 21 hebreo AVP
Hebraice. sermone om. v 22 est] au ̃t add. P 23 ego—quae om. V ubi P
et \'clamabis\' et \'leges\' ponitur, quia uerbum Hebraicum \'carath\'
tria significat. uultque, quae dicturus est, et reges luda audire
et habitatores Hierusalem, id est et stirpis regiae et omnem
populum, ut
Haec dicit dominus exercituum deus Israhel:
ecce ego inducam a fflictionem — siue mala — super
locum istum, ita ut omnis, qui audierit illam - siue
illa —, tinniant aures eius eo, quod dereliquerint
me et alienum fecerint locum istum et libauerint
in eo dis alienis, quos nescierunt ipsi et patres
eorum et reges luda; et repleuerunt locum istum
sanguine innocentium et aedificauerunt excelsa
Bahalim ad comburendos filios suos igne in holocaustum
Bahalim, quae non praecepi - siue cogitaui
— nec locutus sum nec ascenderunt in cor
meum.
Et hunc locum stulte quidam ad caelestem referunt
Hierusalem. quod ne semper ammoneam, tantum hoc dixisse
sufficiat uitandam istiusmodi explanationem. immo heresim,
quae manifesta subuertit et praestigias quasdam ecclesiis
Christi conatur inducere. nulli autem dubium, quin in templo
dei Bahal idolum posuerint siue in delubro, quod erat in
ualle filii Ennom, ubi et lucus Bahal et ara eius fuit, super
quam immolauerunt et incenderunt filios suos.
quae dominus
nec cogitauit nec locutus est nec ascenderunt in cor eius,
7. 9 *Rier. 19, 3 15 Hier. 19, 5 add. P, eras. LMA hebraicu (sic) Jlp.r. hebraico P
3 triaj haec add. v uult V dicitaras Ma.r. 4 stirpes P stirpem v
regiam v 5 ut om. r inexcussabiles P 9 deliquerint Ma.c.m2
dereliqaerit P 10 fecerit Pa.c. libauerunt P cum Vulg. 11 diis
AVP.La.r.Mp.c. cum Vulg. 12 alt. et eras. A 13 innocentum v cum
Yulg. 14 igni (ex ignem) M cum Vulg. 18 nec MP,LAa.r. admoneamus
c hoc tantum v 19 uitandum LMAa.c. uitanda V explanatioaem]
esse add. v 20 praeatrigias LMAa.r. quaedam V
21 xpP coaantur P qui Ma.e.. in s. u. L 23 fili P pr. et
om. M locua P 25 pr. nec] ne V corde L.
ignorare se dicat iuxta illud euangelicum: recedite a m e,
operariiiniquitatis, nesciouos! nouit enim dominus
eos, qui sui sunt, et qui ignorat, ignorabitur. uel
certe
omnis autem bereticus derelinquit deum et alienum facit
locum habitatione dei, quem sua fraude polluerit, et libat
dis alienis, quos nec ipse nouerat nec patres eius, apostoli
uidelicet et apostolici uiri; reges autem luda, hoc est hereticorum
patriarchae, implent locum quondam dei sanguine
deceptorum et innocentium — nisi enim stultus et simplex
fuerit, non cito subuertitur — et aedificant excelsa Bahalim,
dum de sublimibus disputare se dicunt, et comburunt filios
suos idolo, quos in heresi genuerint. quae omnia dominus
ignorare se dicit nec umquam ascendisse in cogitationem
suam.
Propterea ecce dies ueniunt, dicit dominus,
etnonuocu.br:trcrlocusi.steamplius To feth et uallis
et non uocabitur locus iste amplius Tofeth et uallis
filii Ennom. sed uallis occisionis. LXX: idcirco
ecce dies ueniunt, dicit dominus, et non uocabitur
locus iste amplius ruina et filii Ennom,
sed occisionis.
Quae sit uailis filii
14. 38 19 *Hier. 19, 6 1 Pr. quod AVP.Ma.r. alt. quod V..Ap.c.,v digna suam notitiam P
2 sed V iuita L ut (a eras.) M. (est post at add. s. u. m2) A ut VP
euuL discedite v 4 pr. que Pa.c. 5 a ΝΘpιτωΠaΘωC
(antritapatos in mg.) M, (antropopatos s. u.) A aNOp ΠWΠaOWC V aNE
pP haec om. M hoc Va.c. aliam L 7 habitationis P
quam P g diis AVP.La.r., (pr. i uel e s. u. eras.) M,v 10 patrisrcae
La.c. 13 de s. u. M conburent FP 14 heresim V genuerunt
r s ignorare se dicit dominus v 18 amplios locus iste Vulg-
tofeth V (et alibi semper fereL uel primitus uel p.c.) thofeth cet. Topheth v
cum Vulg. semper) ualles La.c. 21 L
(poliandrum s. u.) M, (poliandrion s. u.) A ΠѠΔUa NapιѠC V
Nap22 sed om. P ITOLYa
s. u.) ΜΠΟLΙΔΝΔΡΙΟΝ (poliandrion s.u.) A ΔuaΝΔpιѠN l fili M
appellatam
uoluerint LXX pro \'Tofeth\'
et pro \'ualle\'
nisi forte ex eo, quod ibi populus corruerit et caesa
sit hominum multitudo uel spiritaliter in errore idololatriae
uel iuxta litteram a Babylonio exercitu, quod in consequentibus
manifestius legitur.
Et dissipabo consilium Iudae et Hierusalem
in loco isto ei subuertam eos gladio in conspectu
inimicorum I suorum et in manu quaerentium animas
eorum et dabo cadauera eorum escam uolatilibus
caeli et bestiis terrae et ponam ciuitatem
hanc in stuporem et in sibilum; omnis, qui praeterit
per eam, obstupescet et sibilabit super uniuersa
plaga eius.
et cibabo eos carnibus filiorum
suorum et carnibus filiarum suarum et unusquisque
carnem amici sui comedet in obsidione
et in angustia, in qua concludent eos inimici eorum
et, qui quaerunt animas eorum.
Quamquam haec
et in Babylonia captiuitate accidisse populo nouerimus, tamen
plenius referuntur ad tempora saluatoris, quando obsessi sunt
Aa.c. enom M quod V hebreicae M pr. gehennon
Ap.c. geennom v 2 pntam A 3 thofeth codd. (pr. h exp. D
aP, (aiaptosim s. u.) M (diantosin s. u ) A
V 4_s. u.) M
s. u.) A IIO AUaNapV P significatur
P multitudine Pp.r. 5 cesa M excesa V ceşsa P 6 spiritualiter
Ap.c. idolatriae codd. (corr. L) 7 exercitum L 9 Inda Vulg.
10 censpectuj omnium add. P 11 suorum s. u. M req (= require) add.
s. U. m3 A et—pr. eorum in mg. M querentium V 12 escas VP
13 besteis Aa.c. 14 sibilium Ma.r. praeteriet P,La.e. praeterierit V
cum Vulg.. (alt. ri s. u. m2) MA 15 obstupeacit Pa.c. sibilauit Pa.c.
uniuersas plagas M 21 et s. u. L babyloniea Pp.c. tam V
22 obbressi (ob s. u. m. rec.; r ex a) M sd; (virgula s. M. paene
cuanuit) L
in aeternos cineres conlapsa est, ut, qui optulerant filios suos
idolis, ipsi eos postea famis necessitate conpulsi in ciborum
usum uerterent carnesque omnium darentur uolatilibus caeli
et bestiis terrae, ut, qui dei muneribus abusi fuerant in impietatem
et propria uiscera idolis immolarant, uentres suos sepulchra
facerent liberorum.
Et conteres lagunculam in oculis uirorum,
qui ibunt — uel egredientur — tecum, et dices ad
eos: haec dicit dominus exercituum: sic conteram
populum istum et ciuitatem hanc, sicut conteritur
uas figuli, quod non potest ultra instaurari.
Perspicue
non de Babylonia, sed de Romana dicitur captiuitate:
post Babylonios quippe et urbs instaurata et populus reductus
in Iudaeam et abundantiae pristinae restitutus est. post captiuitatem
autem, quae sub Uespasiano et Tito et postea accidit
sub Hadriano, usque ad consummationem saeculi ruinae Hierusalem
permansurae sunt, quamquam sibi Iudaei auream atque
gemmatam Hierusalem restituendam putent rursumque uictimas
et sacrificia et coniugia sanctorum et regnum in terris
domini saluatoris.
quae licet non
non possumus, quia multi ecclesiasticorum uirorum et martyres
ista dixerunt, ut unusquisque in suo sensu abundet et
Lact. Inst. VII 24. 26. lust. Mart. Dial. cum Trypb. 80. Hieron. in Ezech.
36. 1-15 p. 422. in Esai. XVIII praef. p. 767—768 23 Rom. 14. 5 V eorum] de add. AVP,LMa.c. adriani MAVP
2 aeterno cinere P 3 eoa om. V posteaj potest ea V 5 qui di L qui
dñi Yv qui diu M quid in P, (d eras.; t uod s. uid m3) A abosu P
fuerat Pa.c. in s. u. P 6 immolarent YP sepnlcrha P 7 fecerunt
V 8 conterens P,Aa.c. languculam Fx 11 hane] istam Vulg.
conteretur Ma.c. 13 romani P 14 pr. et om. Y urbis MP.Aa.r.
instaurate Mp.c. staurata V populis (o s. i) M reductos Mp.c.
15 habundantiae YP 16 uaspasiano Va.c. aeceditM 17 adriano MA YP
comsnmmationem L consnmationem P 20 sacrificium P 21 quaereseruentur
(p. 236,1) eras. m2 (1) L sequamns P 22 nirorum s. u. V
23 iste P ista direrunt] statuerunt Mp.c. ut] et v habundet YP
I
domini cuncta iudicio reseruentur. quomodo autem uas fictile
et testeum, si fractum fuerit, in antiquam speciem non potest
reformari, sic et populus Iudaeorum et Hierusalem subuersa
statum pristinum non habebunt. denique cassum nomen est
ipsius hodie ciuitatis et ab Aelio Hadriano Aelia dicitur et
cum habitatione pristina pristinum quoque nomen amisit ad
decutiendam superbiam habitatorum eius.
sanctae autem crucis
et resurrectionis uocabula non urbem significant, sed locum,
nec diuitiarum quondam magnitudinem, per quam periit populus
Iudaeorum, sed gloriam sanctitatis, quam nostra paupercula
possidet Bethleem non habens aurum et gemmas, sed
panem, qui in ea natus est.
Et in Tofeth sepelientur — uel sepelient —
eo, quod non sit alius locus ad sepeliendum. sic
faciam loco huic, ait dominus, et habitatoribus
eius, ut ponam ciuitatem istam sicut Tofeth —siue
ut ruinam —. et erunt domus Hierusalem et domus
regum Iuda sicut locus Tofeth siue ruinae. quod
autem in LXX infertur: omnes domus regum Iuda
sient locus Tofeth, in Hebraico non habetur. Et sequitur:
Immundae m u ndae omnes do m us, in quarum domatibus
— siue tectis—sacrificauerunt omni militiae
caeli et libauerunt libamina dis alienis. Quod
supra dixerat non uocabitur locusiste amplius Tofeth
et uallis filii Ennom, sed uallis occisionis, nunc
! 13 *Hier. 19, 11 17 *Hier. 19, 12 18. 19 *Hier. 19, 13 22 *Hier.
; 19, 13 24 *Hier. 19, 6. cf. 7, 32 v 5 haelio Ap.c. alio FP adriano A VP,Ma.c.
he∗lia M haelia A helia P et helia V 7 descutiendam A discutiendam P
8 nanj in P urbe V 11 bethlehem P 12 panes V 13 thofeth MP,La.c.
tbopheth A sepellientur M (semper) uel] sine v 16 ut L et AVPv
cum Vulg., om. M thofeth MAP,La.c. (= lin. 20. 24. p. 237, 4.11) sine
ut] sicot M 17 domos P domos P 18 thofeth MAP 19 fertur V
omnis L πάvτες LXX sec. cad. Marchal. (in mg.) domos Pp.c. 20 lotns
Ma.c. ebraico VPa.c. 21 omnis Mp.c. domos P dogmatibus P
23 diis AVP,La.r.Mp.c.,v cum Vulg. (=p. 237,10) 24 dixer
ut ibi aceruatim populus sepeliatur et locus quondam religionis
fiat tumulus mortuorum, ipsa quoque ciuitas, quae huic imminet
loco; fiat sicut Tofeth — pro quo LXX \'ruinam\' transtulerunt—,
domus quoque Hierusalem regumque palatia in ruinas similes
conuertantur.
causaque redditur eo, quod immundae fuerint
ei idololatriae pollutae scelere pro eo, quod in domatibus et
tectis earum soli et lunae et stellis caeli immolauerint et
tura incenderint nec hoc fuerint errore contenti, sed immolauerint
daemonibus et liba fuderint dis alienis.
Uenit autem Hieremias de Tofeth - quo
miserat eum dominus ad prophetandum, et stetit
in atrio domus us domini et dixit ad omnem populum:
haec dicit dominus exercituum deus Israhel: ecce
ego inducam super ciuitatem hanc et super omnes
urbes eius uniuersa mala, quae locutus sum aduersum
eam, quoniam indurauerunt ceruicem suam,
ut non audirent sermones meos.
Postquam m Tofeth
praesentibus populi senioribus, quos duxerat secum Hieremias,
confregit lagunculam siue dolium et prophetauit uerbis domini
ad conterendum populum et ciuitatem Hierusalem, reuertitur
et stat in atrio domus domini et uniuersae loquitur multitudini,
quae ad locum Tofeth ire noluerat, quod inducturus sit
Hier. 19, 13 18 cf. Hier. 19, 10—13 P 2 acerbatim Pa.c. sepelliatur M lucus v relegionis
La.c. 3 tumultus n 4 ruina La.c. 5 domos P palatias V
in ruinas om. V 6 fuerit La.c. 7 idolatriae MAVP eo s. u. P
domibus P 8 stillis La.c. caeli s. u. V 9 thura Ap.c.,v ne Ma.c.
10 demonibus M libamina Pp.c.m2,v funderint L fuerint (f eras.) MA
11 autem om. V quo—dnin mg. L, om. cd. ubi fuerat add. s. u.
m3 M 13 omne V 16 loquntus M adnersus P 18 meos] SUOS V
thofeth MAP La.c. thofet V 20 confrigit La.c. doliolum v
21 conterrendum Ap.c.m3 22 atrium V,MAa.c. uniuaersa V 23 Tofeth]
thofeth LMAP thofet F; cf. p. 233. 18. 236, 16 etc. nolnern (sic;
alt. n a. u.) M
eius mala, quae locutus sit aduersum eam.
et ne putemus
crudelem esse sententiam, reddit causas, cur inducturus sit
mala: \'quoniam,\' inquit, \'indurauerunt ceruicem suam,
ut non audirent sermones meos ne post multas quidem
impietates uolentes agere paenitentiam.\'
Et audiuit Phassur, filius Emmer, sacerdos,
qui constitutus erat princeps in domo domini,
Hieremiam prophetantem sermones istos. et percussit
Phassur Hieremiam prophetam et misit
eum in neruum, quod erat in porta Beniamin
superiore in domo domini.
Pro \'Phassur\' LXX transtulerunt
\'Phaschor\', qui interpretatur \'oris nigredo\', et pro \'neruo\',
quem nos diximus, LXX et Theodotio uertere \'cataracten\', Symmachus
significat; nos autem \'neruum\' diximus more uulgari,
quod tormenti genus etiam in Actibus apostolorum legimus,
quando apostoli Paulus et Silas in custodiam carceris dati
sunt.
iste autem erat pontifex templi et data sibi sacerdotii
dignitate in peruersum abutitur, non ut doceat et sermone
corripiat, sed ut cruciatibus terreat. unde et saluator et
14. 15 *Hier. 20, 2 16 Hier. 20, 2 18 cf. Act. 16, 23. 24 21 cf.
lob. 19, 1. Act. 16, 22 s. u.) L uniuersa add. v sit] est v 3 red dedit (sic) P
quur 3f 5 nec VP 7 (= 10) phasur MV.Aa.c.,v 10 prophetam
Ieremiam v 11 nerbum Pa.c. (semper) beniamen La.c., in add. VP
12 superiori MAVP,La.c.,v cum Vulg.; cf. p. 205, 19 phasur MVv
13 paschor r phascor Pv Πασχώρ LXX 14 uetere LMAa c. uetetre
Pa..r. caracten A V,La.c. caracterem (ex caractem) Mp.c.m.rec. caractem
(m ex n) P 15 Ba BaC- (baganisterions. u.) M BaCa
basanisterion s. uocem Graecam AP siue om. P -L
CpeBaѠTHpION (ehebaoterion s. u.) M &* (p eras.) peBaѠTHpION
(rebaotetion s. u.) A & peBaѠV, om. P utrumqae LV,
(atq; s. que m2) P durumque M durum atq; (at s. u. m2) A tormentaq.
Mp.c m2 16 dimua (sic) V uulgi P 18 custodia V
dati] traditi Ap.c.m3 19 datS P 20 digaitatem P sermo V
hodieque serui dei caedantur a Phaschor, mittantur in carcerem,
horribili custodia reseruentur; datur enim haec potestas
a deo, ut prophetarum ostendatur fides. nec tamen maior est
ille, qui caedit, sed fortior iste, qui caeditur. et patienter propheta
suscipit iudicium dei nec reclamat ad uerbera, sed
considerat imperantem. \'Emmer\' \'uerbum\' sonat.
de ouo saepe
\'nigredo\' generatur, non parentis
tormentum\' autem, quo cruciatur propheta, uidetur in parte
dextera\', quod interpretatur \'Beniamin\', et in porta \'sublimi,\'
quae non ueritatem indicat, sed iniustam pontificis potestatem-
Cumque inluxisset in crastinum, eduxit
Phassur Hieremiam de neruo et dixit ad eum
Hieremias: non Phassur uocauit dominus nomen
tuum, sed pauorem undique. Et hic tam nomen ponti-
Scis quam tormenti genus similiter omnes ut supra interpretati
sunt. mutatur autem nomen pontificis, ut ex nomine
futurorum supplicium demonstretur.
\'nequaauam,\' inquit, \'habebis
oris nigredinem et iniquae imperium potestatis, sed captiuus
duceris Babylonem — hoc enim significat \'pauor undique\' siue
per circuitum\' —, \'ut tremens et propriae salutis incertus huc
illucque circumspicias et uenientes contra te aduersario reformides!
pro \'pauore\', quod in Hebraico scriptum est magur,
P- 238, 12 21 Hier. 20, 3 22 *Hier. 20, 3 24 Hier. 20, 3 2 odieqae V,Ma.c. hodie v occidantur v paschor V phascori P
et add. s. u. m3 A mittanturque v carcere P et add. (in ras.) Mv
3 reseraantur Aa.c. enim s. u. A 4 maior est] maiorem V 5 cedit VP
ceditur VP 8 nigrido P,Ma.c. generantis Va.c. 9 quod P
10 dextra « portas a.r. 13 luxisset Y 14 (= 15) phasur Vv
(semper) hieremia* (m s. ∗) L 15 heremias Ma.c. du ̄s om. r
16 tam nomen] tamen P 18 ex om. V 19 futurum M,Ap.r. 20 mgn-
dinem P,La.c. iniquu ̄ (a in ras.) M iniq. Y potestates Aa.c.
21 duceres Pa.c. in add. s. U. A 22 proprie La.c. hu∗c V 23 de-
formides V 24 quodj quod add., sed eras. LMA hebraicum La c.
editio \'peregrinum\', prima \'circumspicientem\', Symmachus
\'ablatum\' sine (congregatum) et \'coactum\' interpretati sunt.
Quia haec dicit dominus: ecce ego dabo te
in pauorem et omnes amicos tuos et corruent
gladio inimicorum suorum et oculi tui uidebunt;
et omnem Iudam dabo in manu regis Babylonis
et traducet eos in Babylonem et percutiet eos
gladio.
et dabo uniuersam substantiam — sine
fortitudinem —ciuitatis huius et omnem laborem
eius omneque pretium — siue gloriam — et cunctos
thesauros regum Inda dabo in manu inimicorum
eorum et diripient eos et tollent et ducent in
Babylonem. tu autem, Phassur, et omnes habitatores
domus tuae ibit in captiuitatem et in Babylonem
uenies et ibi morieris ibique sepelieris et omnes
amici tui, quibus prophetasti mendacium.
Iuxta
superiorem interpretationem, qua \'Phassur\' nomen fuerat inmntatum,
ut appellaretur \'Magur,\' omnes similiter transtulerunt,
ut significarent uel \'pauorem\' uel \'peregrinationem\' uel \'sublationem)
et \'transiationem\' et \'commigrationem\'.
comminaturque
eum cum amicis suis iam iamque capiendum tradendumque
hostium manibus et cunctum populum tribus Iudae Babylonii
20. 21 *Hier. 20, 4 s. alt. e) P MeM Ɔ-C
P aquila P & add. P 3 congregatum ł creta s. gregatuin m3) A
5 pauoreml te add. Aa.c.,VP cum Vulg. alt. et om. V 7 manus V
manum v cum Yulg. 8 pr. eos om. V 11 omnemque P 12 dabo
eras. A in manu om. P 13 meorum F deripient M 14 babilonem
A 16 sepellieria M,Aa.r. tu add. (s. u. m2) MA,v cum
Vulg. 18 superiore La.c. 19 appelleretur P transtullerunt 31
20 pelegnntionem Ma.c.m2 uel sublationem—commigrationem in
mg. L ~21 cGmmigrationem L congregationem (-e V) cet. v 22 cum
eam Ma.c. , iam om. VP capiendum] dum add., sed eras. M
23 ostiam .P tribum P iudeae V
alios ducendos in captiuitatem et uniuersas diuitias tam urbis
quam thesaurorum regiorum ab inimicis esse capiendas ipsumque
Phassur cum omni cognatione sua et familia ducendum in
captiuitatem et in Babylone esse moriturum eo. quod populum
suo mendacio deceperit nequaquam illi uera et tristia. sed
per mendacium prospera pollicendo.
simulque animaduertenda
prophetae patientia atque prndentia, quod missus in carcerem
tacet et silentio uincit iniuriam nec tamen dissimulat, quod
scit esse uenturum, ut saltem sic pseudopropheta pontifex
peccare desistat et dei clementiam deprecetur.
Seduxisti me. dom , et seductussum— siue
decepisti me, domine, et deceptussum —; fortior me
fuisti et inualuisti — siue optinuisti et potuisti-;
factus sum in derisum tota die. omnes subsannant
me. quia iam olim loquor uociferans iniquitatem
et uastitatem clamito siue quia amaro uerbo meo
ridebo, praeuaricationem et miseriam inuocabo.
Dicit se propheta a domino esse deceptum, quia in principio
audiens: prophetam gentibus dedi te et iterum: ecce
constitui te hodie super gentes et super regna. ut
euellas et destruas et disperdas et dissipes et
aedifices et plantes. arbitratus sit nihil se contra populum
Iudaeorum. sed contra diuersas in circuitu nationes esse
dicturum, unde et prophetiam libenter assumserit: et euenisse
contrario. ut captiuitatem Hierusalem praedicans persecutiones
P capiendos La-c. 5 captiaitate VP populom Ma.c.
6 suum AV.Mp.c..v tristitia VP,MAa.r. 8 patientia] sapieatia
V adque P (passim) 10 scis Pa-c. saltam VP Aa.c.m2
15 derisu V die] et add. V 16 qui V 20 prophetam] in add.
M sed cf. p. 7. 3. 15 21 et om. V regnas V & add., sed
eras. V 22 distruas P 25 aaaumserit (sic semper fere Lp.c.)]
as(d)sumpserit codd. 26 contrario] contritio MV,La.c.Aa.c.m3 contritionem
P,Ap.c.m2
et angustias sustineret.
quodque intulit: factus sum in
derisum tota die, omnes subsannant me, eo, quod
aestiment illum uniuersa mentitam et cuncta, quae praedixerit
esse uentura, mendacia fuerint; et propheta enim putauerat
statim futuram, quod dominus minabatur, et populus aestimabat
nequaquam ultra uenturum, quod statim non uenerat.
atque uociferor uastitatem Babyloniam et iniquitatem hostium,
per quam opprimendus sit populus meus\', sin autem sequimur
LXX in eo, quod dixere: quia amaro uerbo meo ridebo.
praeuaricationem et miseriam inuocabo, hic sensus
est: scio praesentem tristitiam futuro gaudio commutandam
iuxta illud, quod scriptum est: beati flentes. quoniam
ipsi ridebunt, et idcirco miseriam et iniquitatem afflictionemque
libenter sustineo, ita ut cupiam et iuuocem eas et
breuitatem iniuriae felicitatis aeternitate compensem:
Quia factus est mihi sermo domini in
opprobrium et in derisum tota die. et dixi: non
recordabor eius — siue non nominabo dominum —
nec loquar ultra in nomine illius. et factus est
in corde meo quasi ignis exaestuans claususque
in ossibus meis et defeci — siue dissolutus sum —
ferre non sustinens; audiui enim contumelias —
siue uituperationem — multorum um et terrorem in
circuitu — siue congregatorum undique —: persequimini
et persequamur eum!
\'CIamante me atque
18. 21 Hier. 20, 9 23. 24 *Hier. 20, 10 25 cf. Hier. 20. s V uniuersuPa.c. praedixerat AP praedixerint V,La.r.
4 prophetam P statim putauerat v 5 statim] in add. V 6 uenturam
Åa.c. 7 uocifero V iniquitate La-c. ostium P 8 oprimendus
F 9 in om. P aerba mea P 14 susteneo L eam P
15 aetenutatem L aeternitati M 16 quia] et MAp.c. cum Vulg.
di Y 19 neque Vulg. ipsias e 20 exestnas V 21 et om. P
siue] an siue <undique> scribendum coli. LXX et p. 243. 9 ?
22 stinens (sic) V 23 errorem VP,LMAa.c. 24 eongregatoreui
Pa.c. 25 clamantem P
hostilis gladius praedaretur, uersus est mihi sermo domini in
opprobrium atque derisum, dum tarditatem prophetiae putant
\'esse mendacium: quamobrem in mea mente decreui, ut ultra
ad populum dei uerbis non loquerer nec nomen illius nominarem.
quod cum pudore superatus uerecunde quidem, sed
stulte constituissem. factus est,\' inquit, \'in corde meo
quasi ignis exaestuans claususque in ossibus meis
(et defeci) siue undique dissolutus sum, ita ut ferre
non possim.
\' conceptus enim animo sermo diuinus nec ore
prolatus ardet in pectore: unde et Paulus loquitur: si euangelizauero.
non est mihi gloria; necessitas enim
mihi incumbit; uae enim mihi est, si non euangelizauero.
si enim uolens hoc ago, mercedem habeo:
si autem inuitus, dispensatio mihi credita est. et
in Athenis uidens idololatriae deditam ciuitatem incitabatur
spiritu et tota mente feruebat; et post modicum in eodem
uolumine legimus: cum uenissent autem de Macedonia
Silas et Timotheus. instabat uerbo Panlus testificans
Iudaeis esse Christum Iesum.
sed et plerique
doctorum usque hodie in ecclesia similia sustinent audientes
uituperationem multorum congregatorum adnersum se in circuitu
atque dicentium: persequimini et persequamur
eos!
17, 16 18 Act. 18. r, 23 Hier. 20, 10 2 ostilis P praederetur (sic) Pp.c. 3 atque M
derisu Y, om. M tarditate V 4 in om. V 6 aerecundia (ex
-Iae) M uerecundae Aa.r. uerecandiae VP 7 stoltae M.Aa.r. m
om. V .8 claususquej & defeci add. s.u.m2 A 9 et defeci ez Vul-
(cf. p. 242, 21) hic suppleui. om. codd. v undique s. u. m3 A
10 possem MAVv, (e ex u) P conceptus est  13 incubuit Ma.c.
si non] nisi v 15 dispenstiatio La.c. tradita L 16 idolatriae
eodd. (corr. L) 18 uenisset Pa.c. 19 sileas LVP,Ma.r.; sed cf.
p. 238, 18 thimotheus V 21 in ecclesia usque hodie v sustinent]
student V
Omnes uiri, qui erant pacifici mihi et custodientes
latus meum: si quo modo decipiatur
et praeualeamus aduersum eum et consequamur
ultionem ex eo! dominus autem mecum est quasi
bellator fortis. Cum aduersarii surrexerint et amici quondam
atque pacifici fuerint ad bella conuersi uoluerintque nobis
insidias tendere, non magnopere curemus, sed optemus hoc
dicere. quod et propheta loquitur: dominus autem mecum
est quasi bellator fortis.
Idcirco, qui persequuntur me, cadent et infirmi
erunt — siue ideo persecuti sunt et intellegere
non potuerunt —, con fundentur uehementer,
quia non intellexerunt opprobrium siue ignominiam
sempiternam, quae numquam delebitur.
Quia persecuti sunt, ideo propheticum non potuerunt intellegere
sermonem et ignorantiam confusio uehemens consecuta est
nec intellexerunt ignominiam sempiternam, quae optinebit eos
et nulla obliuione delebitur.
dicant igitur, quod uolunt, uin
quondam
cupiant. dummodo iustum uirum atque doctorem ecclesiae
post persecutionem tanta uindicta tantaque praemia consequantur.
Et tu, domine exercituum, probatoriusti —
siue qui probas iusta —, qui uides renes et cor,
uideam, quaeso, ultionem tuam ex eis! tibi enim
reuelaui causam meam. Solus est dominus, qui nouerit
24 *Нier. 20, 12 La.c. ab omnibus Vulg. uiris Vulg. mei V Ρυ cum Vulg.
3 adnersas Vulg. 7 magno opere L 8 et om. υ 10 persecuntur
MV,La.c. me persequantnr 9 11 sunt] me add. in ras. A et
s. u. m3 A 12 confundantur Pa.c., υ 14 sempiternam quod v
cum Vulg. 17 sempiternem L optineuit Ms.c. 19 meas La.c.
20 cupiebant P,Mp.c.Ap.c.m3 cupiunt Ap.c.m2 dummodom L 23 probator
LPac. 24 uide.s P 26 nooit FP
unde et Iesus sciens cogitationes hominum non ex
profectu, ut quidam putant, sed natura deus est. tale quid
et in psalmis sonat: non iustificabitur in conspectu
tuo omnis uiuens. si uiuens uirtutibus non iustificatur,
quanto magis, qui peccatis mortuus est!
cumque se sciat
iustus habere propugnatorem deum, tamen inpatientia fragilitatis
humanae, quod nouit esse uenturum. iam nunc uidere
desiderat. cui et reuelauit causam suam, qui dicit in alio loco:
mihi uindictam, ego retribuam, dicit dominus. felix
autem conscientia, cuius causa domino reuelatur dicente apostolo:
omne. quod manifestatur. lux est.
Cantate domino, laudate dominum, quia
liberauit animant pauperis de manu pessimorum!
Qui pauper est spiritu nec habet diuitias, quae receperunt in
isto saeculo consolationem suam et de quibus Paulus loquitur:
tantum ut pauperum memores essemus, cum fueiit
uindictam a domino consecutus, dominum laudat in spiritu et
se de manu pessimorum erutum gloriatur. hoc autem totum
fit non nostro merito, sed eius gratia, qui pauperem liberauit
nec habet diuitias superbiae corruentis, sed humilitatem pauperis
liberati
Maledicta dies, in qua natus sum, dies,
in qua peperit me mater mea, non sit benedicta
maledieius uir — siue homo —, qui annuntiauit
patri meo dicens: natus est tibi filius masculus,
10, 30 12 *Eph. 5, 13 15 cf. Matth. 5, 3 cf. Lac. 6, 24 17 Gal.
2, 10 25 *Hier. 20, 15 V 5 iostificabitur v 6 qui] pro add.
Erasmus v sciant V 7 propugnatorem habere v 8 nunc] non Ma.e.
10 uindictamj et add. V Ρυ 11 releoatnx L 14 pessimorumj malorum
Vulg. 15 quia P,Ma.r. paupEr estj paapere P .16 de
quibus et c 17 pauperes V fuerint Ma.r. 19 autemJ enim F
25 maledietos P filius] puer Vulg.
et quasi gaudio laetificauit cum! sit homo ille, ut
sunt ciuitates, quas subuertit dominus et non
paenituit eum ! eum. diat clamorem mane et ululatum
in tempore meridiano, qui — siue quia - non
me interfecit a uulua, ut fierei mihi mater mea
sepulchrum et uulua eius conceptus aeternus.
quare de uulua egressus sum, ut uiderem laborem
et dolorem et consumerentur in confusione dies
mei?
Qui putant animas fuisse in caelestibus et de meliore
in peiorem statum praecipitatas, hoc et huiuscemodi utuntur
testimoniis, quod scilicet melius fuerit in caelestibus quam
in terrenis commorari et corpus humilitatis assumere, noua
quaedam, immo iam uetera hereseos suae argumenta quaerentes.
nos uero legentes illud beati Iob:
natus sum, et nox illa, in qua dixerunt: ecce masculus,
et: maledictus homo. qui annuntiauit patri
meo dicens: natus tibi est puer, huic testimonio coaptamus,
quod scilicet melius sit non esse quam uiuere in
suppliciis iuxta illud, quod scriptum est: mors uiro requies,
cui elusit deus uiam suam, et iterum: quare data
est misero lux et uita his. qui in amaritudine animae-
sunt?
et in euangelio simpliciter dictum legimus:
melius ei fuerat. si natus non esset, non quo sit, qui
natus non fuerit, sed quo melius sit non esse quam male
esse; aliud est enim omnino non esse, aliud! cum sit, absque
ulla intermissione cruciari, quomodo mortem quietam uitae
qui] scil. Origenistae 12 cf. Phil. 3, 21
14 *Hiob 3. 3 16 *Нier. 20. 15 19 *Hiob 3. 23 20 *Hiob 3, 20
23 *Matth. 26, 24 La.c. qui om. P,Mp.r. aiae quia om. υ 5 interfecit
me v al in Ap.c.m2 6 sepulcram La.c. 9 meliori codd.
(corr. L; cJ. p. 238, 12) 13 sua V 17 est tibi AV Ρυ 18 quod]
ut 20 clausit ΑΡυ 22 euangelium Ma.c. similiter P 23 esset]
fuisset v quod Ap.c.m2, υ 24 quod VP,Ap.c.m2, υ 25 omninoJ omai
Aa.em2 homini Ap.c.m3
diem afflictionis et Iacob eo, quod uiierit in labore et angustia.
dies uitae suae paruos et pessimos uocat et Paulus apostolus
dicit: ut eriperet nos de praesenti saeculo nequam
et iterum: redimentes tempus, quoniam dies mali sunt.
Hebraei quintum mensem.
quo capta Hierusalem templumque
subuersum est, natiuitatis Hieremiae supputant inextricabilibus
quibusdam et incredibilibus argumentis. quod si probare potuerint:
quomodo testimonium Iob ualeant interpretari, nescio;
nisi forte et illum diem quadam praefiguratione et uaticinio
futurorum subuersionis templi autument.
quodque inprecatur
similitudinem subuersarum ciuitatum, de Sodoma et Gomorra
dici arbitror. et omne tempus in luctu. ut mane sit clamor
et ululatus meridie. quod autem infert: qui me non interfecit
in uulua, deum significari putant.
\'ut esset mihi:
inquit \'conceptus aeternus;\' quae omnia dicuntur hyperbolice.
denique exponit causas, cur mortem praeferat uitae et
omnino non esse quam male esse, subiungens: quare de
uulua egressus sum. ut uiderem laborem et dolorem
ut consumerentur confusione dies mei?
Uerbum, quod factum est ad Hieremiam
a domino, quando misit ad eum rex Sedecias-_
Phassur, filium Melchiae, et Sophoniam, filium
Maasiae. sacerdotem dicens: interroga pro nobis
dominum, quia Nabuchodonosor, rex Babylonis,
9 cf. t 246, 14 12 of. Gen. 19, 25 14 *Hier. 20, 17 15 *Hier.
- .17 18 Hier. 20, 18 Ap.c.m2 6 hebrei M aebraei f
captam p 7 est a P natiuitati v inextricalibus P 8 quo
LMAa.c. 9 ualeat V interpretari ualeant M a.c.
12 similitudine La.c. de om. V 13 lactam P I* et] ut Y
interficit P,Ma.c. 15 ut om. V essent P inquit mihi 0 16 mquit]
in add., sed exp. L 17 exponet La.c. 18 quam male esse
om. V 20 consummerentar V 22 sedechias MAVP (semper fere)
23 meleiae P sofoniam P 25 nabncod. P.La.c. (semper)
proeliatur aduersum nos, si forte faciat dominus
nobis sicut omnia mirabilia sua et recedat a nobis.
Supra pontifex Phassur siue Phaschor, qui percussit Hieremiam.
patrem habuit Emmer, hic autem Phassur filius est Melchiae:
hoc idcirco, ne quis eundem putet. mittit autem Sedecias rex
ad prophetam nolens uel populum scire
occulto per legatos nuntio recognoscat, quam dominus super
urbe Hierusalem et populo Iudaeorum habeat sententiam.
quodque infert: quia Nabuchodonosor, rex Babylonis,
proeliatur aduersum nos, ostendit iam obsessa Hierusalem
hoc a propheta sciscitari Sedeciam.
et notandum, quod in
prophetis, maximeque in Hiezecihele et Hieremia, nequaquam
regum et temporum ordo seruetur, sed praepostere. quod iuxta
historiam postea factum sit, prius referri et. quod prius
gestum sit, postea; aliud est enim historiam, aliud prophetiam
scribere, ut in praesenti loco Sedecias, qui cum urbe Hierusalem
captus est, mittens scribitur ad Hieremiam et eo tempore,
quo obsidebatur Hierusalem. et postea narratur historia
Ioiacim fratris eius, qui ante eum rex fuit, et Ioiachin. id
est Iechoniae, qui fuit filius Ioiacim, super quibus dicetur in
consequentibus.
Et dixit Hieremias ad eos: sic dicetis Sedeciae:
haec dicit it dominus deus Israhel h c I: ecce ego
264, 8. 266, 16 AP 2 nobis sicut] nobiscam secundum MAp.c.m2 .υ cum
Yvlg. 3 phascor A pascor VP 4 abuit M emer P 5 rex
Sedecias v 6 utj & Pa.c. 7 nuntios V 8 urbem MAVv populum
VPMAp.e.m2.v 10 obsessam MAVP hierusalem] & add.
8. v. m2 d 11 ad Maj\'. a propheta hoc c 12 propheta: V
ezechiele M lezechiele (pr. i s. w.) A hiezechiele P hezechielem V
et] in add. P hieremiam VP.Ma.r. 13 quod] ut P 17 est
om. V scribetur Ma.c et eras. A 18 quod Va.T. obsedebatur
P 19 ioacim P,La.c., υ ioachim MV, (h s. u.) A ioacbin
МAV,La.c.,
MAV, La.c. ioacim Ρυ dicitur VP,La.c. 21 sequentibus υ
I conuertam uasa belli — siue arma bellica —, quae
sunt in manibus uestris et quibus pugnatis aduersum
regem Babylonis et Chaldaeos, qui obsident
uos in circuitu murorum, et congregabo ea —
siue eos- — in medio ciuitatis huius et debellabo
uos in manu extenta et bracchio forti — siue excelso
— et in furore et in indignatione et in ira
grandi et percutiam habitatores ciuitatis huius;
homines et iumenta pestilentia magna morientur.
\'Frustra,\' inquit, \'repugnare uultis Chaldaeis obsidentibus et
arma bellica praeparatis, quorum in media tantum urbe usum
habebitis, ut armati esse uideamini. ceterum illis obsidentibus
ego uos debellabo in manu extenta et bracchio
forti meoque furore et indignatione percutiam, ut et uos et
omne, quod spirat, fame et pestilentia in media urbe moriatur.\'
quod quidem et factum legimus; absque ulla enim corona
strepituque pugnantium urbs tantum obsidione capta est, ut,.
quos uincerent, non haberent, sed quos tantum caperent; meliores,
ait. fuerunt uulnerati gladio quam occisi
fame.
Et post haec. ait dominus, dabo Sedeciam,
regem Iudae, et seruos eius et populum eius et, qui
derelicti sunt in ciuitate hac a peste et gladio et
fame, in manu Nabuchodonosor, regis Babylonis,
et in manu in imicorum eorum et in manu quaerentium
animam eorum et percutiet eos in ore
V 2 sant post nestris tr. Yvlg. quibus]
nos add. Vulg. 3 chaldeos LA V obsedent La.e. obsidnnt P 4 nos]
eos P eos sine ea v 5 debellabo] ego add. Vulg. 6 etj in add. Vulg.
brachio AVP (= lin. 13) 7 tert. in s. u. M 9 iumenta] bestiae Vulg.
10 nultus Va.c. chaldeis AV,La.c. 11 urbe] tantum add. MAP
14 tert. et s. u. LMA. 15 sperat La.c. pistilentia L 16 quidem
et] qd ea P ollo V enimj incursu add. V 17 arbes M
tantum] Amlm3 tanta Ap.c.m2,v captae M est] sunt (nt s. u.) M
19 gladio uulnerati v 22 Iuda Yulg. pr. eius om. V 24 regi Y
gladii et non flectetur neque parcet nec miserebitur.
Hoc. quod nos transtulimus:
regis Babylonis, et in manu inimicorum
eorum, in LXX non habetur et pro eo, quod diximus: non
flectetur neque parcet nec miserebitur, LXX transtulerunt:
non parcam nec miserebor.
meliusque est iuxta
Hebraicum, ut crudelis sententia et inflexibilis magis regis
Babylonii quam domini esse uideatur. primum autem de uniuersa
urbe prophetatum est; nunc proprie Sedeciae praedicitur
et populo eius, qui residui fuerint post pestem, gladium et
famem, quod a Nabuchodonosor, Babylonio rege, capiendus sit
interficiendusque cum amicis suis gladio nec ullam eius speret
misericordiam, cuius foedus et necessitudinem periurio deseruit.
Et ad populum hanc dices: haec dicit dominus:
ecce ego do coram uobis uiam uitae et
uiam mortis. qui habitauerit urbe hac, morietur
gladio et fame et peste; qui autem egressus fuerit
et transfugerit ad Chaldaeos, qui obsident uos,
uiuet et erit ei anima sua quasi spolium; posui
enim faciem meam super ciuitatem hanc in malum
et non in bonum, ait dominus; in manu regis Babylonis
dabitur et exuret eam igni.
His, qui a rege
missi sunt et ad prophetam uenerant deprecandum. ut interrogaret
pro eis dominum, superiora responderat et, quae
8 cf. Hier. 21, 3-6 23 cf. Hitr. 21, 1. 2 25 cf. Hier. 21, 3-7 P,La.c. parcent Ma.r. 2 transtullimus M nabuchodoaor
(sic) M; de cet. cf. p. 247, 25 4 quod] nos add. v 6 parcar
(alt. r ex t) P est om. V 7 ebraicum P 8 babylouis P prima .Ap.c.
uniueraam urbem Aa.r. 11 nabocod. Aa.c.m2 nabughod. Ap.c.m3;
de eet. cf. p. 247. 25 rege Babylonio v 12 suis] eius V misericordiam
speret v 16 do om. YP,LMa.c. pono Aa.c. 19 et transfugerit
om. MV ad] a V chaldeoa L obsedent La.c. 20 spolia V
21 meam om. V 22 manus F 23 ea La.c. ignij sed alibi (cf.
P. 105, 12. 106, 6. 232, 14 efe.) L ceterique codd. fere omnes igne
his] liii nero P 24 interrogarent V 25 referent MAa.c.
datque consilium. ut transfugiant ad Chaldaeos contra regiam
uoluntatem; quod periculosum fuisse prophetae nullus ignorat.
unde et mortem sibi inprecatur et dicit:
maledicta dies,
in qua natus sum, et: quare de uulua egressus sum,
ut uiderem laborem et dolorem?, non quo leue sit
necdum captis dare consilium se ultro tradere captiuitati,
quasi si passuris naufragium imperetur. ut ante naufragium
et dissipatam nauem remos tabulasque corripiant et se undis
tradant, sed quo tolerabilius sit utcumque captos uiuere
quam gladio, fame et peste consumi. sunt.
qui hunc locum
secundum tropologiam sic edisserant melius esse saecularibus
se tradere disciplinis, et maxime philosophiae, quam in illa
permanere ecclesia, in qua famis sit sermonis dei et cunctus
populus hereticorum gladio doctrinaeque paenuria et heretica
peste moriatur.
Et domui regis Iuda: audite uerbum
domini,. domus Dauid! haec dicit dominus: indico
mane iudicium et eruite ui oppressum de
manu calumniantis, ue forte egrediatur — siue ut
non egrediatur — quasi ignis indignatio mea et
succendatur et non sit, qui extinguat; quodque sequitur:
propter malitiam studiorum uestrorum, in
LXX non habetur.
Quia supra dixerat: et ad populum hunc
21. 12 24 Hier. 21, 8 V.Aa.c.m2 ut] & Pa.c. 2 chaldeos V.La.c.
6 quod MP,Ap.c. m2,v 7 se 8. u. M 8 passnri nanfragio F nt]
quod P 9 nauim Apx. taboiasque .Aa.c. et tabulas v 10 quod
P.Ap.c.m2,v tollerabilius P captus P 11 gladioj et add. P
consnmmi V 12 trophologiam Aa.r. edisserunt v 13 phylosophyae
P in s.u.L 14 fames Ap.e.,v 15 paenuria M et
alibi (cf. p. 175, 12. 176, 4 etc.) uel prtmitus uel p.c. L penuria eel.
.19 eruete La.c. ui om. v 20 calumniantes La.c. egrediantur
V.Ma.r. nt s. u. P 21 quasi] ut Vulg. ignis] indignis LMAa.r.
22 extinguatur P,Aa.r. propter malitiam studiorum uestrorum add. r
quod v 24 dices hunc P
domui regis Iuda, ut subaudiatur: \'dices: haec dicit dominus\';
sit sensus: et ad populum hunc dices: haec dicit dominus,
(et domui regis Iuda dices: haec dicit dominus\'〉.
proprie autem sermo fit ad domum regiam, ob cuius maxime
culpam ciuitas obsidetur. ut emendet errorem paenitudine
et clementiam domini consequatur.
\'iudicate,\' inquit. \'mane
iudicium\' — non in tenebris iniquitatis. sed in luce iustitiae
— \'et eruite ui oppressum de manu calumniatoris.
ut non accipiatis personam in iudicio, sed diuitibus
pauperes opprimentibus magis apud uos dei imperium
ualeat quam potentia persequentis! et si\', inquit, \'hoc feceritis,
nequaquam succendetur in uobis ignis furoris mei nec inueniet
materiam, quam consumat.\' incredibilisque in hoc loco dei
clementia demonstratur, ut, de quibus supra dixerat: posui
enim faciem meam super ciuitatem hanc in malum
et non in bonum: in manu regis Babylonis tradetur
et exuret eam ignis, iam domini ingruente sententia eos
prouocet ad salutem, non quo ignoret urbem Hierusalem esse
capiendam, sed quo liberum homini seruetur arbitrium, ut
21, 12 11 cf. Dent. 1. 17. 16, 19. Leu. 19, 15 Iac. 2, 6 16 *Hier.
21, 10 (lin 2) in mg. m2 M et om. V 2 dices]
dicens P.Mp.c. 3 aIIѠKѠINѠN V AHOROINOS P enim
eras. A pr. et alt. et] ad add. s. u. m2 A iungitur Ap c. iuguntur
V 5 et—dominus Buppleui, om. codd. e 6 sit P et add. V
regis V 7 obsedetur La.c. erroremJ p add. P paenitudine P
10 et s. u. M 12 opprementibus La.c. aput M 13 potentiam P
14 suceenditur P,LMAa.e. inneniat F 15 consummat V incredibilis
a in om. M 16 clementiam V 19 igni Mp.r.,v dn
MA incruente Ma.c. sentia M 20 quod Ap.c.m2.c in
uerbis urbem hierusalem desinit pars prior L 21 quod APv liberi
Ya.c.
quomodo et saluator sciebat populum negaturum et se esse
crucifigendum, quippe qui hoc apostolis saepe praedixerat, et
nihilominus commonebat nolens eos corrigere ad paenitentiam,
ut, quicquid postea sustinuerunt, suo uitio eis acciderit. non
duritia comminantis.
Ecce ego ad te, habitatricem uallis solidae
atque campestris, ait dominus, qui dicitis: quis.
percutiet — siue terrebit — nos et quis ingredietur
domos nostras? et uisitabo super nos; quodque
sequitur: iuxta fructum studiorum uestrorum
dicit dominus, in LXX non habetur. et succendam.
inquit, ignem in saltu eius et deuorabit omnia in
circuitu eius.
Pro \'habitatrice uallis solidae atque campestris\'
LXX transtulerunt: ecce ego ad te, qui habitas in
ualle Sor campestri, pro quo Symmachus \'petram\', Theodotio
\'obsessam\' interpretati sunt. Aquilae prima editio \'solidam\',
secunda \'Tyrum\'; \'Sor\' enim siue \'Sur\' lingua Hebraea
et \'Tyrum\' et silicem et \'coartatam\' sonat.
loquitur autem
contra Hierusalem, quae obsidione uallata est siue in similitudinem
Tyri quasi mari grandi ita Babylonio exercitu cingitur
et euadere non potest aut certe, quae se instar petrae
durissimae inexpugnabilem putat atque robustam pro soliditate
murorum et magnitudine et dicit: \'quis terrere nos poterit
et quis ingredietur domos nostras?\', cum e contrario
Lnc. 18, 31-33 9 *Hier. 21, 13 12 *Hier. 21, 14 14 Hier. 21. 13
15. 16. 17. 18 *Hier. 21. 13 25 Hier. 21. 13 u., sed eras.) M uideantnr perire r 2 populam]
apostolam v 3 qui om. R 4 nihilhominns TM 5 sustinerent VP
10 donias TV,Aa.c.,v 13 et V, om. OTBDP,MAa.c. deuoranit
VP.Mp.c.Aa.c. omnia om. V 14 habitatricem A atque] eim
cdd. OBD 16 uallem Va.r. 17 aquila et (t s. u., sed eras.) M
aquila P solida VP 18 hebraica B 19 tirum V cohortata OTD
quo artata V antern] hoc V 21 grandiq; Mp.c. ita om. M
24 magnitudinem P dicat F potuerit Aa.r. 25 ingreditur P
domus OTRV,Ap.c.,v
non poteritis.
nisitabo autem uos in perniciem et reddam uobis
fructum malitiae uestrae et ego succendam ignem in saltu
uestro, non Babylonius, ut putatis, non rex Chaldaeorum. sed
mea haec omnia ira perficiet). \'saltum\' autem uocat Hierusalem
et omnem circa regionem, quae frugiferas arbores bonorum
operum non habet, quod sit incendio praeparatus. pulchreque
\'uallem\' appellat \'campestrem\', quod peruia sit hostibus, et non
\'montem excelsum\', qui difficulter ascendi potest, iuxta quod
et in Isaia dicitur: uisio uallis Sion.
quicquid ad domum
regiam et ad urbem metropolim prophetatur, referamus ad
ecclesiasticum ordinem et principes ecclesiarum, eos dumtaxat,
qui se superbiae et diuitiis lasciuiaeque tradiderint. nec statim
quia domus regia est, ab interitu liberabitur, quomodo et,
qui de stirpe fuere Dauid, pauci admodum sunt inuenti. qui
placuerint domino, ut ipse Dauid. Ezechias et losias, magnaque
pars principum et stirpis regiae in uniuersum populum iram
domini prouocauit.
Haec dicit dominus: descende in domum
regis Iuda et loqueris ibi uerbum hoc et dices :
audi uerbum domini, rex Iuda, qui sedes super
solium Dauid, tu et serui tui et populus tuus, qui
ingredimini per portas istas! haec dicit dominus:
facite indicium et iustitiam et liberate ui oppressum
de manu calumniatorum et aduenam et pupillum
et uiduam nolite contristare neque opprimatis
inique — siue impie — et sanguinem inno-
49, 4 (5) 27 *Hier. 22, 3 Aa.c. dijs R 3 nrae V 4 babillonias T babylonios
Aa.c. chaldeorum codd. 5 ira] ita V 6 omneml quae add. M
circa] e add. s. u. M 10 et om. DVP eaaia MVP,Dp.c.Aa.c.
syon DV 12 etj ad add. v 13 qui} in add., sed eras. A 14 liberatur
A 15 de om. D atyrpe Pp.c. sunt] & add. T 16 ut
u in ras. м ait P ezecias O,Ma.c.m2 20 uerbum] et add. V
alt. et om. T dieena Tp.c. 21 sedis P,Aa.c. 26 contristari Bp c.
centem ae effundatis in loco isto!
si enim facientes
feceritis uerbum istud, ingredientur per portas
domus huius reges sedentes de genere Dauid super
thronum eius et ascendentes currus et equos, ipsi
et serui et populus eorum. quodsi non audieritis
uerba haec. per memet ipsum iuraui. dicit dominus.
quia in solitudinem erit domus haec. Haec uisio.
immo hic sermo domini. uel ante iit ad prophetam. quam
Sedecias ad eum nuntios
praecepit, quid regi referre deberent, praecipitur Hieremiae, ut
nequaquam per nuntios loquatur ad regem, sed ipse uadat ad
palatium et ibi loquatur ei.
simulque animaduertamus diuinam
sapientiam, quod per nuntios iubet tristia nuntiari mixtis et
prosperis, si agere uoluerit rex paenitentiam. hic uero, quia
ipsi imperatur, ut pergat, non tristia nuntiat et captiuitatem
- iam iamque uenturam, sed monet, quid facere debeat, ut uitet
inpendentem sententiam dei. regum autem proprium est facere
iudicium atque iustitiam et liberare de manu calumniatorum
ui oppressos et peregrino pupilloque et uiduae, qui facilius
opprimuntur a potentibus. praebere auxilium.
et ut curam eis
praeceptorum dei maiorem iniceret, intulit: \'nolite contristare,
ut non solum eripiatis, sed ne patiamini quidem per
uestram coniuentiam ab aliis contristari, et sanguinem
innocentem non effundatis in loco isto!\' homicidas
enim et sacrilegos et uenenarios punire non est effusio
P -4 trano (v s. alt. o). M throno Aa.c. carros MAa.c.
6 per] in Vulg. ipso Vulg. iurauit R S di T 9 sedechias
DP,Aa.c. nuntios ad eum v 10 rei R referri F,Ta.c.m2 refferreA
praecipiturq; Mp.c. 12 eis P 13 tristitia TRMAVa.c. tristitiS FP
15 tristitia V,Aa.r. tristitia FP 16 iam om. V aentara P 17 regnuni
Pa.r. 18 atque] et De de manu om. V calumniatorem RPa.c.
19 pr. et om. M 20 oppraemantur Ma.c. eis post dei tr. D 21 maiore
M inicirent P contristari Rp.c. id add. s. w. n3 A
22 solum] non add. a patimini V 23 conbibentiam OTB conibentiam
F eohibentiam DV conuentiam P 24 innoctem M non om. M
sanguinis, sed legum ministerium.
\'si,\' inquit, haec feceritis, o
reges Iuda, tenebitis pristinam potestatem et cum ambitione
ingrediemini portas Hierusalem; sin autem facere nolueritis, o
domus regia, non tam domini erit crudelitatis quam tuae
uoluntatis, ut omnis ciuitas redigatur in solitudinem .
quicquid
regiae domui dictum est. intellegant episcopi sociique eorum,
presbyteri atque diaconi, et omnis ordo ecclesiasticus, quod, si
fecerint, quae praecepta sunt, et inter cetera innocentem sanguinem
non fuderint scandalizantes minimos quosque et percutientes
conscientias singulorum, optineant traditam sibi a
domino dignitatem: sin autem facere noluerint atque contemserint,
ipsi redigant ecclesiam in solitudinem.
ingrediuntur
autem de genere Dauid per portas Hierusalem et sedent super
thronum eius, qui interpretatur fortis manu\', et ascendunt
currus et equos, quando refrenant et suas et populi perturbationes
et conposito in ecclesia ingrediuntur gradu et multarum
uirtutum choro sibique ex omni parte concinentium. et
ut hoc uerum esse credamus, iurat per se, qui iuxta apostolum
maiorem alium. per quem iurare possit, non habet
Quia haec dici dominus super domum —
siue ad domum — regis Iuda: Galaad tu mihi,
caput — siue principium — Libani, si non posuero
te in solitudinem, urbes inhabitabiles. et
14 cf. II Reg. 17, 10 16 cf. Esai. 3, 16 19 cf. Hebr. 6, 13 21. 22
*Hier. 22. 6 P 2 ambitime Ma.r. 3 ingredimini TD.Op-c.Ma.c.
ai T,Pa.e. nolueris facere P nolueris MAVP 4 tam] tantum P
erndelitas OTa.c. quam tuae uoluntatis om. M 5 ciuitas] hec add.
s. u, m2 A xeddigatur (g ex c) M 7 presb(p)iteri RD(P) 9 quo- .
que P.MAa.c m2 10 obteneant P 11 si T contemserint (sic semper
fere Lp.c.)] contempserint codd. 12 eccl. siam] dei add. e 15 curros P
pr. et eras. T perturbatione V 16 ecclesiam P gratu R gradum
P 17 uirtutum] coacerbant add. s. u. m3 M cboros ibique
MVF, (que erat.) T continentium B 18 ueruD quia Ma.r.,v
19 posset F possintu 22 principum V 23 in om. Yulg. inhabitabilis P
sanctificabo super te interficientem uirum et
arma eius et succident electas cedros tuas et
praecipitabunt — siue mittent — in ignem. et pertransibunt
gentes multae per ciuitatem hanc et
dicet unusqusque proximo suo: quare fecit dominus
sic ciuitati huic magnae? et respondebunt ebu ut:
eo. quod reliquerint pactum domini dei sui et adorauerint
deos alienos et seruierint e.is.
Galaad, quam
possedit dimidia tribus Manasse. trans Iordanen scriptura
commemorat: in quo monte Laban fugientem consecutus est
lacob et mons iuxta Genesin nomen accepit
tumulus testimonii>. eo, quod ibi Iacob Labanque iurauerint
in aceruum lapidibus congregatis.
est autem caput sine principium
Libani. montis excelsi. qui uniuersus cedris consitus
est iuxta illud Dauid canentis: et commonebit dominus
cedros Libani et alibi: uidi impium exaltatum et
eleuatum sicut cedros Libani; et in Zacharia legimus:
aperi, Libane, portae tuas et comedat ignis cedros
tuas! igitur praesenti loco.
quia ad domum regiam loquebatur,
per
Iuda, quod ipsa sit in excelso siue quod de templo atque
sacrario omnium peccatorum remedia poscebantur; unde et
9 cf. Num. 32, 29 10 cf. Gen. 31, 23 11 cf. Gen. 31, 46 (48)-48
12 cf. Gen. 31, 46 (48)—54 (53) 13 cf. Gen. 31, 45. 46 15 *Ps.
28, 5 16 *Ps. 36, 35 18 Zach. 11. 1 P electos Ap.c. lectas P tuos Pa.c. 3 sine
respondebunt (lin. 6) om. Remittent A in] te add. m mg. *3 M
5 dicit P,TMa.c. 6 magna Aa.c.m2 grandi Vulg. 7 dereliquerint
D,OAp.c. cum Vulg. dereliquerunt p di om. T,Pa.c. adorauerunt Pv
8 seruierunt v quam TRFMVP quem A,Op.c.Da.c.m2 9 Iordanem r
11 iacob] a quo add. 8. u. m3 M mons] mox P genesim Ap.c.,v
CѠpc R CѠpѠC V COpaC P 12 testimoniu P ibi] sibi laban (sic) V
13 in aceruum om. V 14 labani V uniuerais Bp.c. eonstitutos Tar.
15 commedit Ta.c.m2 16 cedro P impium] & add. T soperexaltatum Dv
17 zaccharia M 18 commedat V 19 igitur] in add. s. u. m3 M
loquebantur R 20 ΜΗΘΛΦѠpAN A CV Meea
P metafora DF metaphoram v strippis P 22 sacro T pascebantur P
in Galaad aut medicus non est ibi? quare non
ascendit curatio filiae populi mei?
comminatur igitur
regiae domui et urbi Hierusalem et templo, quod uocat caput
Libani. quod redigendum sit in solitudinem cum uniuersis
urbibus suis non potentia regis Babylonii. sed domini iussione,
qui dicit: sanctificabo super te interficientem.
\'sanctus\' autem uocaturNabuchodonosor et omnis eius exercitus,
quia exsequitur sententiam dei.
\'et succident\'. inquit, (electas
cedros tuas\' — potentes quosque et principes ciuitatis
— \'et mittent in ignem, ut omnia deuorans flamma
consumat. cumque deleta fuerint uniuersa, transibunt gentes
multae per ciuitatem et templum, quod eis prius ingredi
non licebat. et unusquisque loquetur proximo suo, quare
fecerit dominus ciuitati inclytae et magnae tam subitam et
tam grandem euersionem. respondebuntque\', inquit, \'qui
interrogati fuerint, et exponent causas ruinarum dicentes:
quia reliquerunt pactum domini dei sui et pro deo
idola uenerati sunt\'.
audiat hoc et nostrae urbis domus regia
et
suum et per superbiam loquuntur: <quis nos non uidebit ?\',
quod cito flamma domini consumantur, si noluerint illius praeceptis
adquiescere. alia autem est sanctificatio interfectoris
et armorum eius, alia sacerdotum et eorum. qui ministrant
domino.
22, 9 V 4 urbe P 5 quo TR,0p.c.m2 rediendum RP
7 interficiente V 8 nabucod. P 9 quia] que P exequitnr
MP.Ma.c. auecedent Aa.c. sucscendent (sic) V succidet P 10 qaoque
T 11 in om. MAVP 12 consumant JB 14 loquitur P,Aa.c.
15 inelytxe ODA -cli- cet. 17 exponant TP 18 requirunt O
requerunt R,Ta.c.m2 relmquerunt V dereliquerunt v 20 eius om.
Y caeli (dn s. li m3) M lenant T nubem M 21 nos non
scripsi nos om. RDu non om. OTMAVP nos (ex non) F 22 consumentar
Ap..c. consummantur F
Nolite flere mortuum neque lugeatis
super eum.\' fletu plangite eum, qui egreditur, quia
non reuertetur ultra nec uidebit terram natiuitatis
suae! quia haec dicit dominus ad Sellum
filium Iosiae, regem Iuda, qui regnauit pro Iosia
patre suo, qui egressus est de loco isto: non reuertetur
huc amplius, sed in loco, ad quem transtuli
eum, ibi morietur et terram istam non uidebit
am p lius. Iosias. rex iustus, tres filios habuit.
Ioachaz et
Ioiacim et Sedeciam, quorum primum rex Aegypti Pharao
Nechao captinum duxit in Aegyptum ibique mortuus est et
constituit pro eo regem fratrem eius Eliacim (uertitque nomen
eius Ioiacim). quo mortuo regnauit filius eius Iechonias,
qui a Nabuchodonosor, rege Babylonio, cum matre et principiis
ductus est in captiuitatem, pro quo patruus eius regnauit
Sedecias, qui capta Hierusalem ductus est in Babylonem.
quaeritur itaque, qui sit iste, qui fleri non debeat ducendusque
sit in captiuitatem et ultra non reuersurus, cum tres
capti sint atque transducti. Hebraei putant hoc omnibus conuenire,
id est et Ioachaz et lechoniae et Sedeciae, appellarique
omnes filios Iosiae \'Sellem\' siue \'Sellum\', quod interpretatur
\'consummatio\' uel \'conpletio\' eo, quod regnum Iuda in ipsis
finitum sit. mihi autem proprie hoc dici uidetur de Sedecia,
12. 14. 15. 17 16 cf. IV Reg. 25, 1. 6 21 *Hier. 22, 11 Hier. 22, 11 1 mortuorum P 2 fletu P plangite fleta v alt. eum s. u. m2 M
egrediftur 0 5 inde Pa.c. 7 at M 9 (= 20) ioachat R ioacaz P
10 ioiacim (sic semper fere Lp.c. uelprimitus)] ioaciin TBP ioachim DFA V
(h s. u.) OM Iacim v sedetiam R sedechiam D,OAp.c. (sic semper
fere) aegipti M farao R faraone chao P 11 dixit Ma.c.
12 Eliacim fratrem eius v eliacim MP eliachim VF,Rp.c. eljachim D
ioachim (h s. u.) O,Ap.c.m2, (ex eliaehim) m2T nertitque nomen eius
Ioiacim suppleui coll. IV Beg. 23, 34 13 ieconias P (semper) 14 nabacod.
P 16 babylone P 17 pr. quis V que (is s. e) M flere Da.c.
18 reuersurum P tres om. Oa.c. 19 sunt M 20 et sedeciae om. M
21 SellemJ sollem B qui Np.c. 22 consomatio P {= p. 260, 4)
uel] siue Dv conplectio OP
quo uere regnum Iuda finitum est. sub quo et urbs capta est
ductusque in Babylonem ibi mortuus scribitur. iste est \'Sellum,\'
id est \'consummatio\' atque \'conpletio\'. filius Iosiae, rex Iuda,
qui regnauit pro Iosia patre suo.
lechonias autem non
fuit filius. sed nepos Iosiae, filius Ioiacim, ut a principio uisionis,
quando misit ad Hieremiam rex Sedecias Phassur.
filium Melchiae. et Sophoniam. filium Maasiae, sacerdotem,
usque ad istud capitulum omnia ad regem et de rege
Sedecia dici intellegamus.
Uae, qui aedificat domum suam in iniustitia
et cenacula sua non in iudicio, amicum
suum opprimit frustra et mercedem eius non reddit
t ei; qui dicit: aedi ficabo mihi domum latam
et cenacula spatiosa, qui aperit sibi fenestras
et facit laquearia cedrina pingitque sinopide!
numquid regnabis, quoniam confers te cedro.
pater tuus nonne comedit et bibit et fecit iudicium
et iustitiam tunc, cum bene erat ei? iudicauit
causam pauperis et egeni in bonum suum; n numquid
non ideo, quia cognouit me?, dicit dominus.
tui uero oculi et cor ad auaritiam et ad sanguinem
innocentem fundendum et ad calumniam et ad
cursum mali operis.
LXX: 0 qui aedi ficas domum
24 *Hier. 22. 13-17 Mo.r. 3 babylone P ibiq; Mp.c.m3 4 complectio V reI
OTP regis F,Ra.e. regis rei D ex V.MAa.c. 6 ioiacim B ioiachim Op.c.
ioacim TMP ioachim DF A V (sic semper) 7 faasur A hasur FV fasur T
8 helchiae (pr. h eras.) M elchiae T 8 sofoniam P 9 regeml poplm
g- regem m2 A reges P et de rege ODF (regie) R sed isie) de rege
eras. T et ad rege M et ad regem VP,m1A uel de rege m3A 10 sede-
cia TF sedechia D.Op.c.,Am3 sedecii MP aedechia (h s. v.) mlA sedecise
R sedechiae V 11 in om. V 12 in om. Ta.c.m2 13 oppmit P
opprimet Vulg. reddet P,Aa.c. cum Vulg. 14 domum mihi P 15 apperii
DV 18 nonnel numquid non Vulg. 22 auria P aU. ad om. TP
2B pro ad om. P 24 quia edificas OB
tuam non cum iustitia et cenacula tua non indicio.
apud eum pro:rimus operatur gratis et mercedem
ei non reddet. aedificasti tibi domum paruulam,
cenacula perflatilia, distincta. fenestris
et contignata cedro et lita sinopide.
numquid
regnabis, quia tu contendis contra Acha v, patrem
tuum? non comedent et non bibent; melius erat
tibi facere indicium et iustitiam bonum. non cognouerunt,
non iudicauerunt indicium humili que
iudicium pauperis. nonne hoc est ignorare te
me?. dicit dominus. ecce non sunt oculi tui recti
nec cor tuam bonum, sed ad auaritiam tuam et, ut
sanguinem innocentem effundas. et adiniquitatem
et homicidium, ut facias ea.
Utramque editionem ex
integro posui. ut et Hebraica ueritas et difficultas uulgatae
editionis facilius cognoscatur. est autem sermo contra Ioiacim.
filium Iosiae, regem ludae. de quo supra diximus, quem constituit
Nechao Pharao, rex Aegypti, pro Ioachaz, fratre suo.
quem uinctum duxit in Aegyptum. legimus autem et tam
Kegum quam Paralipomenon narrat historia undecim annis
regnasse in Hierusalem Ioiacim, filium losiae. et regnasse crudeliter
et exstitisse impium et postea mortuum; nec tamen
eius sepultura narratur banc habente scriptura sancta consuetudinem,
ut omnes reges et mortuos referat et sepultos. hunc
24, 6 (5). II Par. 36, 5 24 cf. I Reg. 25, 1. 31. 6. 13. III Reg 2. 10 etc. ex cd m2A 3 reddet VP, (is s. et) m2A reddit OTB,Mp.c.,v
redit D 5 caedro OM (semper) litas inopide P 6 acaz P 7 commedent
TV tibi erat v 8 iostiam 0 bona V 9 hnmilis Da.r..v
10 ignora P te ignorare v , 12 ad om. T.RPa.c. 14 et] ad add. P
14 facies P,Aa.e. 15 et ut R pro et om. MP 17 regem Engelbrecht
regia codd ; cf. p. 259, 5. 260, 4. 264,2. 8 18 farao P achaz Vaeaz P
19 legemus Ma.c. et om. MAp.c. ut P 20 regnum МRa.c. in regnorum
Mp.c.Ap.c.m3 20 quam1 i add. Ap.c.m3 narrat M narrante Ap.c.m3
20 paralipemenon M 22 extitisse DFV, (pr. i ex e) M extisse T extetisse P
impiom] amplum T 23 habentes Ma.r.Aa.c.m3 habens (ex habentes)
m2 A sacra v consuetudine Pp.r. 24 pr. et om. T hanc Ra.c.m2
in posterioribus.
plaugit itaque supra dictum regem, quod
confidat in iniustitia et putet esse perpetuam regiam dignitatem
faciatque sibi cenacula et amicos opprimat operantibusque
non reddat mercedem suam et aeternam palatii sui aedificationem
arbitretur.
\'numquid.\' ait sermo diuinus. regnare
poteris in perpetuum. quoniam conferre te cupis cedro excelsae,
patri tuo Iosiae uidelicet, regi iusto? pater,\' inquit,
*tuus et comedit et bibit et fruitus est opibus regiis; nec
tamen in eo offendit deum. quod habuit diuitias, sed in
eo placuit. quod fecit iudicium atque iustitiam, et idcirco
tam in praesenti saeculo quam in futuro bene ei fuit et erit.
iudicauit,\' inquit, \'causam pauperis et egeni et in
eorum refrigerium. quos
haec autem omnia euenerunt ei prospera, quia me cognouit,
dicit dominus. tui uero, o loiacim. oculi declinant
ad auaritiam et, ut innocentem sanguinem fundas.
ad calumniam et ad cursum mali operis! iuxta LXX uero
quem sensum habeant, intellegere non possum: cum enim
cetera sibi aliqua ei parte consentiant, illud. quod infertur:
numquid regnabis. quoniam tu contendis in
Achaz patre tuo?, pro quo in Hebraeo scriptum est
\'araz\'. et hic sermo \'cedrum\' significet. manifestum est. quod
nullum sensum habeat, illudque, quod sequitur: non comedent
et non bibent et cetera. quae ita inter se dissipata
2\'2. 16 21 *Hier. 22, 15 24 *Hier. 22, 15 torr. m3A ex? dicimus P 3 confidet P in om. AV
patet Ma.c. 5 reddet Da.c. reddeat V mercedem suam non
reddat P et om. r 6 dininis MAa.c. 7 im T excelso Op.c.Ma.c.
8 rege Ma c. 10 diuitiis Ma.c. 12 ei] egit R 14 quas Ta.c. quod F
15 omnia autem T eis V 16 o om. P 17 fundene Ap.c.m3
19 sensus V habeat Va.c. possunt P 20 ceteras M 21 num
Pp.r. ta om. P 22 acaz P suo V ebreo F 23 et]
ut Engelbrecht 24 illud Y illud quoque r 25 que R ita| secnntur
V
nullam intellegentiam habeant.
possumus antem hunc locum
iuxta
domum non magnam et ecclesiae ubertate latissimam. sed
paruulam. aedificant autem non cum iustitia atque iudicio
aliena diripere cupientes: unde dicitur: aedificasti tibi
domum paruulam, cenacula perflatilia, quae circumferuntur
omni uento doctrinae, et distincta fenestris;
non enim habent perpetuum aedificium nec solidam firmitatem.
et contignata, inquit, cedro: uidentur quidem
contignationem habere pulcherrimam, sed ad imbres et perse-cutionum
tempestatem cito putrescunt et corruunt. litaque
sinopide: et ipsi enim passionem domini et sanguinem
pollicentur, sed in perpetuum non regnant, quia contendunt et
ad iracundiam prouocant \'araz\'. id est \'cedrum\', patrem suum.
omnis enim hereticus nascitur in ecclesia, sed de ecclesia
proicitur et contendit et pugnat contra parentem.
quodque
infert: non comedent et non bibent, subauditur \'corpus
et sanguinem saluatoris\'; ceteraque his similia. erroremque
omnem dicit inde descendere, quod ignorauerint deum nec
habeant rectos oculos, sed cor eorum pronum sit ad auaritiam.
ut aliena diripiant et deceptorum sanguinem fundant;
hoc est enim facere homicidium. obscura latius disserenda sunt.
18 *Hier. 22. 15 exp. M. om. F 3 aNa TM aNaTƜTHN R ANA-
s. u.) A aNalWTeN P anagogen Dv
heredicos M ereticos P quis edificant B aedificat P 4 et om. P
ubertatem P 6 aedificas A tibi om. P 7 circnmferant P
8 fenestras V 9 habet P 10 contignata-quidem om. V 11 pnlchaerimani
(sic) A pulcerrimam P ad] ab V imbre. (m eras.) V
12 tempestate VP litaque] § add. s. u. M 13 enl s. u. A quidem r
16 sed de ecclesia s. u. M de om. ab add. s, u. B 17 contra]
su6 add. in mg. m3 M quoque Aa.c.m2 19 is T & roremque
(sic) V errorem quem P 20 dum P 21 erectos F 22 deripiant P
23 latas (sic) P
Propterea haec dicit dominus ad Ioiacim, filium Iosiae, regem Iudae: non plangent eum : uae
frater et uae soror! non concrepabunt ei: uae
domine e t uae inclyte! sed sepultura asiui sepelietur
putrefactus et proiectus extra portas Hierusalem
. Hoc, quod nos de Hebraico posuimus: non plangent
eum:
proprieque dicitur contra Ioiacim, regem Iuda, et aperitur
aenigma, quod prius uidebatur occultum. et inter tres fratres
ambiguum soluitur. ut non sit sermo de Ioachaz neque de 10
Sedecia, sed proprie de Ioiacim. quem interfectum a latrunculis
Chaldaeorum. Syriae, Ammanitarum et Moabitarum Hebraea
narrat historia; unde et in Malachim mortuus scribitur
et sepultus tacetur. in libro Dierum legimus uinctum catenis
et ductum in Babylonem nec ultra quid refertur de eo. 15
pulchreque \'sepultura asini\' dicit eum sepeliendum, ut aliis
uerbis significet insepultum, hoc est a bestiis auibusque lacerandum.
haec est enim asini sepultura.
Ascende Libanum et clama et in Basan da
uocem tuam et clama ad transeuntes, quia contriti 20
sunt omnes amatores tui! locutus sum ad te, in
abundantia tua dixisti: non audiam ! haec est uia
t ua ab ad ulescentia. quia non audisti uocem meam.
Reg. 24, 2 13 in Malachim] i. e. in libris Regum: cf. IV Reg. 24,
6(5) 14 cf. II Par. 36, 6 ex e) T iuda TF.Ap.r. cum Vulg. 4 inclyte 0, (-ae) MA
indite cet. sed om. D,Op.c.,v eum Vulg. et LXX sepellietav M
5 et] est P portae ORDA portatu TMVP 8 aperietur M 9 aenigma
VP enigama (pr. a eras.) A enigma cet. tres om. P 10 soluitur om. v
ioachaz OTDF, (z ex ti JR, (o s. u. m2) MA achaz V acaz P 12 chaldaeorum
OFMJP chaldeorum cet. siriae DP siri ae V amanitarum
FYP amminatarom (o s. j) A ammonitaram Dv mohab. T hebraica
(e* s. u. m2 ) M 13 in (s. u. m2) RA, om. cet. malacim P ioachim D
verba mortuus—huius (p. 267,20) desunt in T 14 tactetur P cathenis
M,Aa.r 16 sepulchreque V aepultaramP 17 besteiaP 19uasanP
22 habundantia VP,Oa.r. (saepius) tua] et add. Vuig. uita DYa.r.
23 ab om. V adulescentia] tua add. s. u. m2 M cum Vulg.
omne.., pastores — siue amatores — tuos pascet
uentus et amatores — siue amici — tui in captiuitatem
ibunt; et tunc confunderis et erubesces ab
omni malitia tua. quae sedes in Libano ei nidificas
in cedris, quomodo congemuisti. cum uenissent
tibi dolores quasi dolores parturientis!
Per
ad Hierusalem sermo dirigitur. quod frustra in Aegypto
sit confisa, siue ad ipsum Ioiacim. qui eo tempore regnabat
in Hierusalem et ab Aegyptiis rex fuerat constitutus, quod
frustra Aegyptiorum speret auxilium et quod ipsi quoque a
Babylonio rege superandi sint et ducendi in captiuitatem.
quodque
ait: locutus sum ad te\' — hoc est ipse deus per prophetas
- siue: \'locuti sunt ad te\' — ut subandiatur \'prophetae
mei\' - et tu in abundantia tua dixisti: non audiam.)
arguit eam superbiae et, quod diuitiarum magnitudine abusa
sit in contemtum dei, et narrat, quod non solum hoc tempore,
sed et ab initio, quando educta sit de Aegypto, non audierit
uocem dei: unde et omnes pastores eius et principes huc
illucque dispersi sint et captiuitati Babyloniae colla summiserint
quodque infert:
quae sedes in Libano et nidificas in
cedris, adrogantiam suggillat. quae de omnium rerum creuerat
abundantia, et quod instar mulieris puerperae repentinus
ei dolor et subita ueniat captiuitas. quod autem nos diximus:
clama ad transeuntes
LXX Theodotioque uerterunt \'trans mare\', Symmachus
22. 21 14 *Hier. 22, 21 sec. LXX codd. Sin., Alex., Marchal. 15 *Нier.
22. 21 21 Hier. 22. 23 25 Hier. 22, 20 26 *Hier. 22, 20 P 4 sedens P 7 Meia- M MHTa- A ⊃-⊂
metaforam D, (-an) F metaphoram v lordanem v 8 adj ab P,Ma.c.
10 constitus V 12 s P 13 perj pro Pa.c.m2 16 argaitj enim add. D
itaq; add. s. u. m3 M aaperbia P et om. M 17 contemtum (sic
semper fere Lp.c.)] contemptum cadd. (-u P) dõi P 18 et ORDP,
om. eet. v eductus Aa.c. m3 20 captioitate P,Aa.cm3 babylonia
Aa.em3 sabmisserint V 21 nidifices P 22 sugillat ODP: cf.
p. 204. 3 23 paerpera P 25 mea BaRiɱ M
usque ad montem Libanum et Basan debeat peruenire.
[Uiuo ego, dicit dominus: quia, si fuerit Iechonias,
filius Ioiacim, regis Iuda. anulus in manu
dextera mea, inde auellam eum — siue te — et dabo
te in manu quaerentium animam tuam et in manu,
quorum tu formidas faciem, et in manu Nabuchodonosor,
regis Babylonis, — quod in LXX non habetur —
et in manu Chaldaeorum. et mittam te — siue proiciam
te — et matrem tuam, quae genuit te, in terram
alienam, in qua nati non estis, ibique moriemini; in
terram m autem, ad quam ipsi leuant ant animam suam, ut
reuertantur, illuc non reuertentur.
Supra dixerat: \'domui
regis Iuda haec loqueris\' et deinde: descende in
domum regis Iuda et iterum: haec dicit dominus
super domum regis Iuda et praepostero ordine, postquam
locutus est de Sedecia, qui ultimus regum fuit in Hierusalem,
reuertitur ad Ioiacim, fratrem eius, qui ante eum
regnauit. qua uaticinatione conpleta nunc loquitur ad filium
Ioiacim. nepotem Iosiae, regem Hierusalem, Iechoniam. qui et
alio nomine appellatur Ioiachin, qui captus a Nabuchodonosor
cum matre sua principibusque et artificibus et multis nobilibus
ductus est in Chaldaeam ibique mortuus.
hoc igitur dicitur:
13 Hier. 21,11 14 Hier. 22,1 15 Hier. 22, 6 21 cf. IV Reg. 24,12—16 Chonias v 4 anullus OMa.r. 5 dextra M euellam
DV,Op.c.,v cum Vulg. aaellem P; cf. p. 267,2. 268,8. 269,8 7 formides P
nabachod. M nabutod. (sic semper) P 9 siue] et Ra.c. proieciam M
11 moiiemini] et add. Oa.c.m2,v cum Vulg. 12 autem om. Oa.c.m2.v
cum Vulg. ipse P lebant Ma.c. 18 reuertuntur P 14 discende P 15 et
om. v et iterum-inda om. V,0a.c.m2 16 iudae A 17 de ml et m3A
ad Ap.c.m2 sedechiã* (sic) Aa.c.m3 20 iochim V regem] rege in P
ieconiam P ioaehim V 21 ioiachin (sic Lp.c.; cf. p. 248,19] ioachin
FA. (n s. m.) M icac∗|n (n in mg.) D ioiaeim OR ioachim V ioacim P
22 principibus v artibus V 23 inductu Rp.c.m2 est s. u. Å,
om. DF chaldea P mortuus] est add. D,Mp.c.m3 igitur om. Y
itaque D si dicitur tr. M sie dicitur (pr. e s. u. m2) Ir. Å
difficulter elabitur. sit in manu mea Iechonias, tamen auellam
eum et tradam regi Babylonio ibique cum matre et omnibus
sociis suis morietur et ultra terram Indaeam. quam desiderat.
non uidebit\'. miserabilis Grunnius.
qui ad calumniandos sanctos
uiros aperuit os suum linguamque suam docuit mendacium,
Sexti Pythagorei, hominis gentilissimi. unum librum interpretatus
est in Latinum diuisitque eum in duo uolumina et sub
nomine sancti martyris Xysti, Romanae urbis episcopi. ausus
est edere. in quibus nulla Christi, nulla spiritus sancti. nulla
dei patris, nulla patriarcharum et prophetarum et apostolorum
fit mentio, et hunc librum solita temeritate et insania \'Anulum\'
nominauit. qui per multas prouincias legitur. et maxime ab
his, qui
quomodo igitur
dominus Iechoniam instar anuli de manu sua et digito proiecturum
se comminatur. ita lectorem obsecro. ut nefarium librum
abiciat legatque. si noluerit, ut ceteros philosophorum libros,
non ut uolumen ecclesiasticum.
soleo in commentariis et explanationibus.
quorum mos est diuersas interpretum sententias
ponere. huiuscemodi miscere sermonem: \'quidam hoc dicunt,
alii hoc autumant, nonnulli sic sentiunt! quod et ipse
5 Grunnius] scil. Rofinns; cf. p. 221, 4 6 cf. Iudd. 11, 35 etc.
cf. Hier. 9, 5 7. 8. 12 cf. Rufini sent. Sext. praef. 9 Xysti] scil. papae
Sini (Xysti) II 13 ab his] scII. ab Origentstis: cf. p. 221, 4 in ras. m2R anullus Ma.r. 2 elanitur Aa.c.m3 auellitur m2A
eleuabitur V sit1 sic D sic si sit (si sit postea add.) M si sit A sic ait
Erasmusv ieconias P(=lin.15) euellam DV 4 iudea ̄ ORD oquiaAa.r.
6 Iinguaque sna V 7 sixti Ap.c.m3 phjthagoraei (h s. u.) Opythagorae R
pytagorei D pithagora k P 8 est om. V 9 xysti MA xisti ORVP syxti D
Yromanae AD.Mp.c. romani cet. urbis Romanae v 11 patriarcarum MP
pro et om. v profetarum V 12 fit non V sit A solita temeritatej
soliditate merita Ma.c. soliditate erit a te Aa.c.m3 pro soliditate Ap.c.m2
k insania ml et mBA insaniae Ap.c.m2 anullum Aa r. milium P
14 allaӨIaN MP atlaOTaN (apaten s. u.) A AIIӨom. P
inpeccantia V inpeccantium Pa.c. 15 se proiecturum
comminaturu ̄ Ma.r. 17 filosofforum P 18 uolnmen] & add. P 19 sententias
ponere interpretum υ 20 a verbis -cemodi miscere rursus incipit
T sermone P 21 et om. T ipsi V mirabiiis Oa.c.m2
illius calumniati sunt et calumniantur me sub alienis nominibus
proprias sententias ponere, quod ego causa beniuolentiae facio,
ne aliquem certo nomine uidear lacerare.
quia igitur benignitas
uersa est in calumniam, nunc dico et illi, qui mortuus est. et
isti, qui uiuit et heresin illius instaurare conatur, magistrum
eorum Origenem hunc locum referre ad Christum, quod de manu
dei patris instar anuli auulsus sit et missus in terram captiuitatis,
in uallem lacrimarum. crucique traditus, matrem quoque
eius — hau dubium quin synagogam — captam atque proiectam.
et non pertimescit ista commemorans hoc. quod sequitur: terra,
terra. terra, audi uerbum domini! haec dicit dominus:
scribe uirum istum abominatum siue sterilem.
et reliqua intellegere de domino maiestatis. scribit autem hoc,
ne discipuli eius negare audeant, in quinto Stromatum Iibro.
Numquid uas fictile atque contritum uir
iste Chonias? numquid uas absque omni uoluptate —-
siue utilitate-? quare abiecti sunt ipse et semen eius
et protecti in terram, quam ignorabant? Pro eo. quod
nos diximus: numquid uas fictile atque contritum,
Symmachus transtulit: numquid purgamentum siue
Grunnius] cf. p. 267, 5 discipulus—illius] Pelagium dicere
uidetur; cf. lin. 6 5 illi] seil. Rufino 6 istil scil. Pelagio; cf. p. 151. 13
9 cf. Ps. 83, 7 11 *Hier. 22. 29. 30 13 Hier. 22, 30 18 *Hier-
22, 28 20 Hier. 22, 28 21 *Hier. 22, 28 add. s. u. m3M iouinianus Mp.c.m3
2 illius) nnnlU alii in ras. m3M me a. u. m2M 4 certo nomine om. T
å calumnia V ille P illi qui) aliqui 0 alii qui Da.c. est om. Y
6 istius (s s. um3) M iste P uiuunt Mp.c.m3 heresin T heres in
ODn.c. heresim HVP heresis M, (i sim s. sis m3) A haeresim v 7 originem
P,TMa.c. 8 patris in mg. m2T missus j sit add. D, exp. R 9 tra-
■litur P 10 han (sic semper fere ante dubium Lp.c. uel primitus; cf: p. 88, 4.
211, 9 etc.)] haud OBD haut (ex aut) TA V aut MP qui Ma.c.m2 sinagogam
OTBVP 11 loquitur T 12 tert. terra om. M 13 abhominatam
Âp.e. 14 de s. u. M dni Mp.c. maiestate M scribo Bp.c.m2
15 audiant P 16 uictile P 17 chonias B iechonias TDMAV,Oa.c.
cum Vulg. ieconias P; tf. p. 209, 12 18 sint P ipsi V 19 terra P
^ purgat uentum V quisquiliae uiles] quisqailibiles P
habetur, sed hoc tantum interpretati sunt: inhonoratus est
Iechonias quasi uas, in quo nulla est utilitas.
et cum
hoc de Iechonia
referre Christi et ex eo, quod apostolus dicat dominum saluatorem
imaginem esse dei inuisibilis, primogenitum omnis creaturae.
id est sapientiam, uerbum, ueritatem, uitam atque
iustitiam, eum appellari anulum. qui proiciatur uel auellatur
de manu domini et regi tradatur Nabuchodonosor?
abiecti
sunt, inquit, ipse et semen eius et proiecti in terram.
quam ignorabant, quod de Iechonia factum nemo dubitat.
\'Iechonias\' interpretatur \'domini praeparatio\'. cui in praesenti
loco prima syllaba, id est domini nomen, aufertur et dicitur
\'Chonias\', ut subaudiatur \'perditioni et interitu praeparatus\'.
Terra. terra, terra. audi sermonem domini!
haec dicit dominus: scribe utrum istum sterilem,
utrum, qui in diebus suis non prosperabitur; nec
enim erit de semine eius uir, qui sedeat super solium
Dauid et potestatem habeat ultra in Iuda.
Si uoluero
per loca notare singula, quanta LXX uel praetermiserint uel
mutauerint, longum fiet, praesertim cum possit diligens lector
ex utraque editione considerare, quid mutatum, quid additum,
quid subtractum sit. pro \'sterili\' in Hebraeo scriptum est \'ariri\',
quod Aquilae prima editio \'sterilem\'. secunda
22. 24. 25 9 *Hier. 22, 28 14 *Hier. 22, 28 23. 24 Hier. 22, 30
24 *Hier. 22, 30 s. u. A 3 ieconias (sempe-r) P utilitatis Oa.c.
uilitas Ta.c.m2 4 dicitur v audeat Ap.c.mS referre ad tvpom P
5 et om. V dicit Ap.c. dnin ras. M, om. V 6 inuisibilem M
7 sapientia P uitam in mg. m2T, exp. Y atque uitam et r 8 eum
om. T 9 traditur P nabucod. MP 10 ipsi codd. (corr. M) 11 dubitet
P,Mp.c. 12 in om. F 13 sillaba BDFV 14 iechonias TV, (iec
eras.) M ieconiaa P interitui D,Ap c.m2, υ 19 haba Ta.c.m2 iudea V
20 per] pro V 21 possint Ma.r. 22 auditum (d ex t) V 23 quidue
Mp.c.m3 qd T hebraico M 24 aquila et O,Ma.r. -eTON (e in
ras.) 0 ZHTON T, (anauzetoD & u.) A -NTONa (a add. m2) B -HYON
fanaizeion s. u. m3) M .ѠrѠN V -IНТON P
\'abominabilem\' et \'abdicatum\' interpretati sunt.
et oritur
quaestio, quomodo possit stare prophetia de stirpe eius nullum
esse generatum, qui sederit super thronum Dauid nec princeps
fuerit ultra in Iuda, cum dominus atque saluator de huius
natus sit semine, super cuius ortu loquitur Gabrihel ad Mariam:
ecce concipies in utero et paries filium et uocabis
nomen eius Iesum. ipse erit magnus et filius altissimi
uocabitur et dabit ei dominus deus sedem
Dauid patris sui et regnabit super domum Iacob
in aeternum et regni eius non erit finis.
possumus
ergo hoc dicere, quoniam illud, quod deest in LXX, uidelicet
in diebus eius non prosperabitur siue non crescet.
ignorantibus fecerit quaestionem. LXX enim transtulerunt:
scribe uirum istum abdicatum hominem, quia non
crescet de semine eius uir, qui sedeat super thronum
Dauid, princeps ultra in Iuda, quod in Hebraico
bis positum est; quod putantes, qui ab initio scripserunt, in
Graecis libris additum subtraxerunt.
respondeamus igitur.
quod in diebus lecboniae non successerit ei uir, qui sederit
super thronum eius,
natus sit, qui solium eius optinuerit. potest autem et sic solui:
non sedebit quidem super thronum Dauid uir et homo, sed
sedebit deus regnumque eius non erit terrenum et breue, ut
fuit Dauid, sed perpetuum atque caeleste dicente scriptura:
regnabit super domum Iacob in aeternum et regni
22, 30 26 Luc. 1, *32. 33 A 2 abhominabilem DV,Ap.c. 3 stare possit r propbeta
P 4 principes Ha.c. 5 iudea Va.c. 6 super] s
per P ,.Aa.r. hortu V ortum P gabriel TR 7 concipiens M 8 ipse-
rit T,Ra.c. 9 uacabitur M dauit Ma.c. ei] illi F 10 patri V sui]
eiaa F regnauit MVP (— Im. 26) reg (sic) F super] in F domo F
12 ergo om. P haec T 13 eius] suis Ap.c.m2 crescit P 14 fuerit 0
15 addicatum V 16 crescit P 17 «ebraico D 19 grecis T,Mp.r.
crecis P .20 qUia Ma.r.21 poatempore P 22 solium] sem*** A
optinuemnt O sic] ita F 23 sed s. u. M
de Iechonia Salathiel, de Salathiel Zorobabel et per ordinem
uenitur ad Christum. sed in diebus Ioiachin non successit ei
rex filius, quomodo patri ipse successerat, sed fuit in captiuitate
et Salathiel et Zorobabel et usque ad Christum nullus
regiam optinuit potestatem. hoc autem idcirco, quia in Hebraico
scriptum est: in diebus eius et in tempore ipso. quo ille
fuit, non erit uir, qui sedeat super solium Dauid.
omnes enim fuere captiui et de stirpe Dauid nullus deinceps
in terra Iudaea tenuit principatum.
unde et Iosephus refert
de sacerdotali genere ac tribu Leui fuisse principes, quibus
successerit Herodes. Antipatri proselyti filius, et postea sub
Uespasiano regnum huius generis, immo imaginem imperii.
penitus fuisse deletam.
Uae pastoribus, qui disperdunt et lacerant
gregem pascuae meae — sine o pastores, qui disperditis
et dissipatis oues pascuae meae —, dicit dominus.
ideo haec dicit dominus deus Israhel ad pastores,
qui pascunt populum meum: uos dispersistis
gregem meum, eiecistis eos et non uisitastis; ecce
ego uisitabo super uos malitiam studiorum uestrorum.
ait dominus.
et ego congregabo retiquias gregis
Iud. XIV 490. 491. XX 249-251 16 *Hier. 23, 1 om. T 2 et ante pr. et alt. de adl. F iechonia] ieconiae P
salathiel RAV et alibi Kcf. p. 46, 12) L salathihel OTDFM salatiel P
zerobabel V (= lin. 5) 3 Ioiachin scripsi ioiachim R, (alt. i eras.)
O ioachim DFMAV ioacim TPv; (cf. p. 248, 19. 266, 21. 270, 20
4 quomodo] sicut v pate (ri s. e) V ipse patri v ipse-captinitate
om. V 5 salatihel P I cet. ut lin. 2) 6 haebraeico M ebraieo
V,Dp.c. hebreo T 7 eius om. V ipso] sno v quodT iliej ipse v
8 soliarn] thronum P 9 ture (sic) V faer P nullus deinceps de st.
Dauid a 10 iudea OTD iuJae (e s. u.) B iosepphos P 11 sacerdotale
RAa.c. qui Ma.e.m3 12 antip|*atri B anthipatri MAV antepatri P
proseliti DVP subues pasiano 0 sub nes passiano R 14 penitus]
funditua v 15 dilaceraut MAp.c.m2 cum Vvlg. 16 meae] dic
add. D. (in mg. m2) 0 o oa. Vat P 20 meumj et add. P cum Vulg.
uisitutis] eos add. Vulg. ego ecce R 22 dominusj d P etj &
mei de omnibus terris, ad quas eiecero eos illuc, et
conuertam eos ad rura sua — siue restituam illos
ad pascua sua — et crescent et multiplicabuntur.et
suscitabo super eos pastores et pastores eos: non
formidabunt ultra et non pauebunt et nullus quaeretur
ex numero, dicit dominus.
Ad pastores sine de
pastoribus propheticus sermo est et. quia de Iechonia, paenultimo
rege Iudaeae, qui fuit de stirpe Dauid, legimus scriptum:
terra. terra. terra. audi sermones domini! scribe
uirum istum abdicatum — siue sterilem — et non
erit de semine eius uir. qui sedeat super solium
Dauid. omnisque spes regni Iudaici fuerat amputata, transit
ad principes ecclesiae et synagoga cum suis pastoribus derelicta
atque damnata ad apostolos sermo fit. de quibus dicitur:
et suscitabo super eos pastores et pascent eos;
non formidabunt ultra et non pauebunt et
quaeretur ex numero.
dicit dominus. apostoli enim
confidenter et absque ullo timore pascent ecclesiasticum gregem
et reliquiae populi Israbel saluabuntur de omnibus terris et
conuertentur ad rura sine ad pascua sua et crescent et multiplicabuntur.
super malos autem pastores, scribas et Pharisaeos,
uisitabit dominus propter malitiam studiorum ipsorum.
possumus
hoc iuxta tropologiam et de ecclesiae principibus intellegere,
qui tamen non digne regunt oues domini. quod illis
23, 4 21 cf. Matth. 23, 2. 14. 15 etc. (ex eicere) Rm2 eieceram v 5 queretur BM queritur P
6 de s. u. M 7 qui M ieconia RP paenultimo TRF (et alibi L)
pae(e)ne ultimo DMAVP,Oa.r. 8 iudeae TD indae VP 9 sermonesj
uerbum P 12 dauit P omnesque Ma.c. amputatum P
13 sinagogra ORFVP 14 fuit Ma.r. ait SP 16 alt. et om. V
17 quaereretur Ma.r. queretur R quaeritur P 18 eclesiasticum M
\'19 saluabunt Ra.c.m2 20 comuertentur M. 21 pharisaeos AP -eos cet.:
cf. p. 111, 1 \'22 uisitauit P,Ma.c. au τ̃ add, P propterj sup V
possumus] aBtem add. e 23 trophologiam B principibus] sic
adeL P
digni exstiterint. et reliquiae saluae fiant. perdunt oues pastores,
qui docent heresim: lacerant et dissipant, qui schismata
faciunt; eiciunt eas, qui contra iustitiam de ecclesia separant:
non uisitaut, qui paenitentibus contrahunt manum. quorum
omnium miserebitur dominus reddens eis pristina pascua et
malos pastores auferens.
Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et suscitabo
Dauid germen iustum — siue orientem iustum — et
regnabit rex et sapiens erit — siue intelleget — et
faciet indicium et iustitiam in terra. in diebus illis
saluabitur Iudas et Israhel habitabit confidenter
et hoc est nomen, quo uocabunt eum — siue uocabit
eum -: dominus iustus noster siue iustitia nostra,
quod Hebraice dicitur \'sadecenu\'. Hoc.
quod in LXX male
additum est: in prophetis, penitus amputandum; aliud enim
capitulum sequitur, quod ab eis praetermissum est, quo finito
titulus est: ad prophetas siue contra prophetas. de quo in
suo dicemus loco. abiectis ergo pastoribus synagogae.
scribis
uidelicet et Pharisaeis. et saluatis reliquiis ex Israhel apostolisque
euangelii in locum priorum principum constitutis
17 *Hier. 23, 7. 8 13 Hier. 23, 9 aHier. 23, 9 ct. p. 275, 16 19 ct.
Hier. 23,2 cf. Matth. 23,2 sec. Vulg. etc. 20 cf. Hler. 23, 3. Iudd. 5,13 etc. P traditur V traditis Rp.c. 2 digne P extiterint
TDMAV.Ra.c. exstiterit P 3 heresem M quis chismata mlOB quin
scismata m2OR,DMAVP.Tp.r. 4 eiecinnt Oa.r. eos Mp.c. ecclesiam
Ma.r. seperant P,Ra.c. 5 contra hunc V quarum Ap.c m3
6 dominus] & add. P pristinS pascui A. et om. A,Tp.r. 8 uenient
Op.c.Da.c. 9 germen] regem MP,Aa.c.m2 10 regnauit P.MAa.c.
intellegit P 12 saluantur Mp.c. saluabuntur Aa.c. iudas TM iuda
RDVP.OAp.r.,v cum Vulg. habitauit VP,Ma.c. 13 qao ORMA
quod DYP,Tp.c.m2 cum Vulg. ___alt. cocaait P siae u. eam post
noster tr. P 15 aebraice P sadec«. M sadet-eno (v S. O) A sadecenii
V 16 penitus] e add. s. u. M 18 siae] uel D in om. v 19 dicimaa P
ainagogae TVP sina goge R scribe P 20 phariaeis RD.
farisaeis P reliquis Ma.c. 21 principium R
et dominus dominantium. Christus uidelicet saluator noster.
qui proprie est \'germen iustum\' siue \'oriens iustus\', de quo
legimus: orietur in diebus eius iustitia et in alio
loco: ecce uir, oriens nomen eius et subter eum orietur
et aedificabit templum domino, ut, quomodo in Isaia (Emmanuhel\'
appellatur, hoc est \'nobiscum deus\', sic in Hieremia
nomen accipiat \'iustitia nostra\'; unde et apostolus loquitur:
qui factus est sapientia nobis a deo et iustitia et
sanctificatio et redemtio. cui contrarius Antichristus
et habitator eius diabolus in Zacharia \'stultus pastor\'
et faciet, inquit. iudicium et iustitiam in terra; non
enim pater iudicat quemquam, sed omne iudicium
dedit filio. in diebus illis et duae et decem tribus, ludas
et Israhel, pariter saluabuntur et de duabus uirgis iuxta
Hiezechiel una uirga fiet nomenque eius, si iuxta LXX uocauerit
eum dominus, appellabitur Iosedec, id est dominus
iustus; si secundum Hebraicum, qui dixerunt: nomen eius
uocabunt, dicetur: dominus iustitia nostra; hoc enim
significat adonai sadecenu, pro quo Symmachus uertit: domine.
iustifica nos!
6 cf. Esai. 7. 14 7 cf. Matth. 1, 23 8 *Hier. 23. 6 9 *I Cor. 1, 30
11 cf. Zach. 11, 15 12 Hier. 23, 5 13 Ioh. 5, 22 15 cf. Eaech.
37, 17. 19 17 *Hier. 23, 6 Hier. 23, 6 ltf. 19. 20 *Hier.
23, 6 R 2 uidelicet] & add. s. u. M 6 aedificauit VP,Ma.c.
aedificabitur (b ex u) A esaia MVP,DAp.c. emmannel BP enim
manahel V 8 nostra] a ctrario (in ras.) M, om., sed 6 fere litt. eras. A
10 scifitio (sic) P redemtio mlO redemptio cet. anthichristus M
anty- A anticr. TDP est add. P 11 eius habitator v zaccharia
(h g. u.) M 13 pater om. T omnem Ma.r. 14 iuda VPv 15) de
om. D, Ra.c. 16 Mezechiel RV hiezechihel OTM, (hi eras.) D iezechiel
(pr. \'i s. u.) A ezechiel P si] siue JRMV uoearit T uocabit Ap.c.m2
17 iosedec ODV iosedech TM, (-sae-) P iosedee Ma.c. iosedesin Ap.c.
18 sij aiue Mp.c.,
Propter hoc ecce dies ueniant, dicit dominus,
et non dicent ultra: uiuit dominus, qui eduxit filios
Israhel de terra Aegypti, sed: uiuit dominus, qui
eduxit et adduxit semen domus Israhel de terra aquilonis
et de cunctis terris. ad quas eieceram eos illuc,
et habitabunt in terra sua. Hoc omne capitulum in LXX
non habetur; cuius hic sensus est, quod nequaquam per
Mosen populus dei de Aegypto liberetur, sed per Iesum
Christum de omni orbe terrarum, in quem dispersus fuerat.
quod ex parte et nunc completur in mundo et ex toto complebitur,
quando de oriente et occidente, septentrione et meridie
uenient et discumbent cum Abraham, Isaac et Iacob, ut.
postquam subintrauerit plenitudo gentium. tunc omnis Israhel
saluus fiat.
Ad prophetas siue in prophetis uel contra
prophetas. Hic titulus, ut supra diximus, in editione LXX
finis anterioris capituli positus est, ubi scriptum legimus: et
hoc est nomen, quod appellabit eum dominus Iosedec
in prophetis. quod plerique ignorantes uaria explanationis
deliramenta confingunt: multoque melius fuerat simpliciter
inscientiam confiteri quam imperitiae suae alios heredes
facere.
est autem sermo contra prophetas, immo pseudoprophetas
Hierusalem et Samariae, quos nunc communi et uulgato
nomine \'prophetas\' uocat, de quibus scriptum est in
15 *Hier. 23 9 16 cf. p. 273, 15 17 *Hier. 23, 6 22 *Hier. 23, 9 DJ)p.c m2 dicit dns ante ecce tr. P 2 quia M 5 ei-
ceram P,Op.r.Va c. 6 habitabitur T 7 quod om. 07Da.c.m2 8 mosen O
moysen cet. v de] die R 9 xpm om. V orbi OD orbe Va.c.;
cf. p. 228, 2 quo Ap.c. 11 de om. P septen trione Oa.r. 12 habraham
TRP.Oa.c., & add. P isac M 13 intraaerit T 14 fiet
DVa.c. 15 adj a R in om. MAVP 16 LXXta in aeditionP
17 anterioribus Ra.r. ubi om. M adscriptum M 18 quod OD
quo cet. υ appellanit codd. (corr. MA) eum om. T,Pa.c. iosedech
TRVP 20 delerementa P fuerit V 21 inscitiam Av 22 pseudo]
seudo (ex spe a dd) M ipse ad. (ex spe a do) A 23 hierusalemexp.,
et om. R
statimque: et in prophetis Hierusalem uidi
horribilia. quando autem ponit coniunctionem \'et\', ostendit
superiora de prophetis dicta domini, qui et ipsi pseudoprophetarum
similes exstiterunt.
Contritum est cor meum in medio mei—
siue in me —, contremuerunt — siue commota sunt —
omnia ossa mea; factus sum quasi uir ebrius et
quasi homo madidus — siue superatus — uino a
facie domini et a facie uerborum sanctorum eius
siue et a facie decoris gloriae eius.
Considerato uultu
omnipotentis dei, hoc est patris, et considerato uultu filii.
qui iuxta apostolum \'splendor gloriae\' illius appellatur et \'forma
substantiae dei\', propheta et animo et corpore perhorrescit et
intellegit esse se nihili, secundum quod et in alio loco dicitur:
ut iumentum factus sum apud te, siue uictimam
conscientiae et humilitatis suae offert deo iuxta illud. quod in
psalmis scribitur: sacrificium deo spiritus contribulatus;
cor contritum et humiliatum deus non spernit.
ossa
autem. quae contremuerunt siue commota sunt, illa intellegamus,
de quibus idem Dauid canit: omnia ossa mea dicent:
domine, quis similis tui? factus est quasi ebrius et quasi
homo madidus — siue superatus—uino nullam habens intellegentiam
nullamque sapientiam; dominus enim nouit cogitationes
hominum.
quoniam uanae sunt. si autem hoc
ita est, ubi sunt, qui perfectam in homine iustitiam praedicant?
1, 3 16 Ps. 72, 22 (23) 18 *Ps. 50, 19 21 *Ps. 34, 10 22 Hier.
23, 9 23 *Hier. 23, 9 24 *Ps. 93, 11 26 praedicant] scii. Pelagiani om. V 3 orribilia RP.Ma.c. et eras. M 5 extiterunt TDMA VP
8 ebreaa R ebrioaua P 9 (= 23) soporatus ante uino add.
Tp.c.m2 an Vulg. 11 et om. TV a om. B
13 illius gloriae V, M Aa.c. 15 se om. T nihil
MAP 18 scributur] legitur v 21 item Ma.c. 22 tni] tibi MAVP
pr. quasi] uir add. s. u. m2A 23 superatur P 24 enim oa. T
26 hominem P,Ma.c.
ipsis, certe nullum puto sanctiorem esse Hieremia, qui uirgo,
propheta sanctificatusque in utero ipso nomine praefigurat
dominum saluatorem. Hieremias enim interpretatur \'domini
excelsus).
Quia adulteris repleta est terra, quia a facie
maledictionis — sine iuramenti — luxit terra.
arefacta sunt arua — sine pascua — deserti;
factus est cursus eorum malus et fortitudo eorum
dissimilis. Hoc, quod nos de Hebraico posuimus: quia
adulteris repleta est terra, in LXX non habetur, qui
iuramentum\' dixere pro \'maledictione\'.
redditque causas, quod
propter adulteria et maledicta siue superfluum iuramentum,
immo periuria, frugum sterilitas consecuta sit. quicquid de
terra Iudaea iuxta litteram intellegis, refer ad congregationem
credentium, quoniam propter adulteria et mendacia siue periuria
uirtutum et donationum dei sterilitas in ecclesiis sit.
Propheta namque et sacerdos polluti sunt et
in domo mea inueni malum eorum, ait dominus.
idcirco uia eorum erit quasi lubricum in tenebris;
inpellentur et corruent in ea, quia afferam —
sine inferam — super eos mala, annum uisitationis
eorum, ait dominus. Quando in ecclesia dei, et maxime
in principibus eius, inueniuntur mala, sciamus esse conpletum:
propheta et sacerdos polluti sunt; in domo mea
inueni mala eorum. ait dominus.
domus autem Christi
2 cf. Hier. 16. 2 3 cf. Hier. 1. 5. 7. 8 *Hier. 23,10 10 Hier. 23. 10
11. 12 *Hier. 23, 10 12 Hier. 23, 10 22 *Hier. 23, 12 25 *Hier. 23,11 v semet] se v 2 nullo V hierenjiam P 6 pr. qua
MAa.c. adalteriis D,OMAp.c. 8 arefacte P deserti] et add. v
9 currus V 10 ebraico P,Dp.c. possoimus M poasnmns P 11 adolteriis
MP,DAp.c.m2 12 dicere P 14 periuriuAp.c.m3 15 indea THD
refert VP,MAa.r. 16 adnlteriam Pa.r. 17 dominationum M,Oa.c.
donationem P 19 domuP mala v att] dicit T 20 lubricum]
labri sine inferi cum P 21 implentur V enim add. D, OMAp.c.m2 cum
Yulg. 21 quia afferamJ afferam enim Vulg. 24 inueuiunt TP sciemus T
25 sont] k add. s. u. m2A domum meam P 26 mala] macalam r
quomodo oporteat te in domo dei conuersari, quae
est ecclesia dei uiui. columna et firmamentum
ueritatis. in propheta doctorem accipe, in sacerdote ministerii
dignitatem; qui si praua mente consenserint, erit uia
eorum in lubricum et in tenebris nec habebunt dominum
loquentem: ego lux in mundum ueni. ut omnis, qui
credit in me, in tenebris non maneat. unde sanctus
loquitur omnes tenebras fugiens: signatum est supernos
lumen uultus tui, domine; dedisti laetitiam in
corde meo.
cum autem fuerint in tenebris et in uia lubrica,
errore uidelicet heretico, ad omnem motum inpellentur et
corruent. et infert super eos dominus mala. non quo mala
sint. ut dominus mala inferat, sed mala his, qui sustinent
supplicia; alioquin eadem et mala et bona sunt: mala iuxta
eos, quos cruciant.
bona iuxta eos, quos emendant. et hoc
notandum, quod annus uisitationis domini correctio peccantium
dicatur atque cruciatus iuxta illud, quod scriptum est: uisitabo
in uirga iniquitates eorum et in uerberibus
peccata eorum; misericordiam autem meam non
dispergam ab eo.
Et in prophetis Samariae uidi stultitiam —
siue iniquitatem —; prophetabant in Bahal et decipiebant
populum meum Israhel . Ego prophetas Samariae
iuxta mysticos intellectus proprie hereticos dici puto et omnes,
33. 34 22 *Hier. 23, 13 v adj a V thimoteum M 2 quo P te
oporteat v 4 sacerdotem P 5 prauam mentem V erint P 8 nom P
11 cor meum APe 12 hereticorum P 13 inferet V.Dp.c.Ap.c.m2
eum P 14 sunt T ut] ant Mp.c. 15 alt. et om. I P sunt
et bona Dv 16 pr. quos-eos in mg. MV inmendent P 18 cruciatur
0,Da.c. 19 alt. in om. V,Ma.c. 20 pecca M 22 stultitiaml
fatuitatem Vulg. 23 prophetant Ma.c. baal TBVP (semper) et
decipiebant m ba(h)al add. VP.MAa.e. 24 propheta Ma.c.m2
25 misticos RFV mixticos P intellectoa DMAa.c. omnis TD
quomodo autem prophetae
Samariae, quicquid loquebantur, prophetabant in Bahal, idolo
uidelicet daemonibus consecrato, sic heretici, quicquid loquuntur
in ecclesia siue extra ecclesiam. ut supplantent populum
Israhel. qui prius cernebat deum, loquuntur in daemonibus;
unde et significanter ait: et in prophetis Samariae
uidi stultitiam; non enim habent eum, de quo dicitur:
\'Christus dei uirtus et dei sapientia\'.
Et in prophetis Hierusalem uidi similitudinem
— siue horribilia —, adulterium et iter
mendacii; et confortauerunt manus pessimorum,
ut non conuerteretur unusquisque a malitia sua —
siue a uia sua pessima —; facti sunt mihi omnes
Sodoma et habitatores eius quasi Gomorra.
‛Non
soium, inquit, ‛in hereticorum conciliabulis haec reperta
sunt. sed in prophetis quoque Hierusalem, id est doctoribus
dei et ingredientium per uiam mendacii, ut hereticorum
fallaciis adquiescerent et confortarent manus pessimorum eorumque
mala suis sceleribus adiungerent et, quos corrigere debuerant,
ducerent in interitum.
qui hoc fecerint, non se aestiment
inpunitos! erunt enim et ipsi et hi, quibus fauent, quasi
Sodoma omnesque, qui habitant cum eis nec recedunt a talibus,
quasi Gomorra’. exultet igitur, quantum uult, doctrina pessima
et glorientur prophetae Hierusalem, quod optinuerint per
P 3 locuntur TF h primus M cernebant VP tenebat R
iocuntur FMV 6 aigriificantur FP 7 stultitia P habet P 10 orribilia
RMVP adulterantium Ap.c.m2 cum Yulg. et om. T ite V
11 comfortauerunt A 12 uti & T non om. 0,Da.c.m2 conuerterentur
Pa r. conuertetur T 13 omnis T nt postea add. A cum Vulg. quasi
add. Erasmus v: cf. lin. 22 et p. 280, 2 14 eius et V gomurra TR
13 repperta A 17 orribilia RFMP 20 debaerent Ma.c. 21 in om.
Ma.c.m2 haec Va.c. 22 hii OP,Dp.c. 23 habitantur a recedent v
24 gomorrae P 25 glorientur] n s. u., sed eras. M giorietur Aa.c.m2
op(b)tinuerunt V(O),Da.c.
quasi Sodoma et Gomorra.
Propterea haec dicit dominus exercituum
ad prophetas: ecce ego cibabo eos absinthio — siue
doloribus et iuxta Symmachum amaritudine — et
potabo eos felle — siue aqua amara —. quia a prophetis
Hierusalem est egressa pollutio in omnem
terram.
Utamur hoc testimonio aduersum eos, qui epistulas
plenas mendaciorum et fraudulentiae atque periurii in orbem
dirigunt, ut et aures polluant audientum et existimationem
simplicium laedant, quod impleatur in eis hoc. quod scriptum
est: a prophetis Hierusalem est egressa pollutio
in omnem terram; non enim eis sufficit iniquitatem propriam
deuorare et proximos laedere, sed, quos semel oderunt,
per uniuersum orbem infamare conantur et ubique seminare
blasphemias.
Haec dicit dominus exercituum: nolite audire
uerba prophetarum, qui prophetant uobis et
decipiunt uos! uisionem cordis sui loquuntur et
non de ore domini. dicunt his, qui blasphemant
me — siue abiciunt uerbum meum —: locutus est
dominus: pax erit uobis; et omni, qui ambulat in
prauitate cordis sui, dixerunt: non uenient super
uos mala.
Ne putaret se populus alienum esse a culpa, si
peruersis adquiesceret doctoribus, ‛nolite’, inquit, ‛audire
uerba prophetarum, qui uobis prophetant mendacium
et decipiunt uos’, — par enim erit poena et magistro et
Pa.c. 2 gomarra T 4 uos D absenthio P,Va.c-
6 quia a prophetis] a prophetis enim Vulg. 7 est om. V egressa est
Vulg. v, ante a prophetis tr. v in] super Vulg. 8 testimoniū F,pa.c
eas T 9 urbem Ma.c.Aa.c.m1 et p.c.m3 10 ut] quod P pr. et om. M
aadientum OT A -ium cet. v estimationem V 12 est eras. R 13 iniquitatem
propria M 15 uniuersa P 16 blasphemiam V 18 nobis] mendatifi
add, P 19 locuntur V,Op.c.Aa.c.m2 et eras. A, om. Vulg. 20 plasphe-
mant P (= p. 281, 2) 21 loquu∗tus P 22 ambulant V,JRa.c 23 neniant
Ra.c. ueniet Vulg. 24 malum Vulg. se s. u. m3A 26 mendatio T
corde simularunt. dicunt his, qui blasphemant me\' — hereticis
uidelicet atque peruersis — ‛siue qui abiciunt sermonem
meum. quid dicunt?: locutus est dominus: pax erit
uobis; ne timeatis dura supplicia nec uanis comminationibus
terreamini; pax erit uobis atque tranquillitas et, quicquid dicimus
et annuntiamus uobis, locutus est dominus: nec
ueniet super uos malum, quod timetis
sed bonum, quod uobis locutus est dominus.\'
Quis enim affuit in consilio domini et uidit
et audiuit sermonem eius? quis considerauit uerbum
illius et audiuit? Ubi nos interpretati sumus \'in
consilio domini> et in Hebraico scriptum est ‛bassod’, Aquila
\'secretum\'. Symmachus \'sermonem\', LXX et Theodotio \'substantiam\'
siue \'subsistentiam\' interpretati sunt.
et est sensus:
\'nolite credere, o uulgus indoctum, prophetis uobis falsa annuntiantibus,
qui dicunt haec: locutus est dominus: pax
erit uobis; non ueniet super uos malum! unde enim
possunt dei nosse secreta aut quo annuntiate domini didicere
consilium? quomodo ad eos diuinae dispositionis sermo peruenit?\'
quidam nostrorum in hoc loco se repperisse putant, ubi
dei scribatur substantia.
Ecce turbo — siue tempestas et commotio —
dominicae indignationis egreditur et tempestas
erumpens super caput impiorum ueniet et non
23, 18 14. 15 *Hier. 23, 18 17 Hier. 23, 17 23 *Hier. 23, 19 F 4 qui codd. (eorr. m2A) 5 nee] ne P 6 quic-
quid] qui V 7 necj non P 9 nobis Ap.c. Iocutus est uobis V
10 in om. P consilio MAVP concilio OTJRD (— lin. 13); cf. p. 282.
20. 283, 21 uida Ma.c. 13 domini om. c ebraico P basod v
14 symachus P substantia T 15 subsistentia ̄ẹ T 19 noscere M,Ap.c.m3
quo—consilium om. B dno P dei v dedicere P 20 eosj qai add. R
dispensationis Ap.c.m3 dispersionia V 21 reperisse se r reperisse
TVP 22 describatur p sabstantiam Oa.r. 24 egredietur r eum
Yulg. 25 et om. Vulg.
reuertetur furor domini, usque dum faciat et
usque dum compleat cogitationem cordis sui; in
nouissimis diebus intellegetis consilium eius.
Qui
supra dixerat: ‛locutus est nobis dominus: pax erit
uobis’ et quos corripuerat. quod non possent uentura cognoscere
nec dei nosse sententiam. nunc ostendit per contraria eos
omnino nescire: pro pace enim et securitate tempestatem
uenire Babyloniam et uenire non super quoslibet, sed super
capita impiorum uel uniuersi populi uel eorum. qui falsa
populo nuntiabant. nec sicut in praeteritis temporibus dei
iram furoremque placandum, sed, quod praedixit et saepissime
comminatus est. opere complendum et cogitationem illius
atque sententiam impiorum suppliciis conprobandam.
<cum\'.
inquit. \'extremum captiuitatis tempus aduenerit et optinuerit
uos uictor exultans et manus stridore uinxerit catenarum,
tunc intellegetis consilium eius, quod uos frustra nunc
scire iactatis\'.
Non m mittebam prophetas, et ipsi currebant an t:
non loquebar ad eos. et ipsi prophetabant. si stetissent
in consilio meo et nota fecissent uerba
mea populo meo, auertissem utique eos a uia sua
mala et pessimis cogitationibus suis.
Hunc sensum
et apostolus explicat ad Romanos: et sicut non probauerunt
deum habere in notitia, tradidit eos deus in
reprobum sensum, ut faciant, quae non conueniunt.
1. 28. 29 P 2 cogitationes v 3 intellegetis T V intellegitis
P.RDMAa.c.Op.c. quae A 4 dixerant Erasmus v cst] in add. A.
5 possant T possint P 7 secnritates Ma.r. 8 babiloniam R 11 praediierit
MAp.c. praedixi P 13 conprobandam P 14 tempus captiuitatis
M,Da.c. obstinuerit Ma.r. 15 nos MVP.Aa.c. manusl ex
add- T tridore Ta.c.m2 uincxerint M eathenarum MA 16 in-
tellegitis P,TAa.c. qaodj quos V,Ta.c.m2 22 et] a add. DMAP,Op.c.,v
cum Vulg., om. TRV pessimis post suis tr. Vulg. 24 habere
dmnotitiam TMAP ;25 conueniant P
nequitia, auaritia et ceteris. cum enim semel se tradiderint
falsi doctores mendaciis atque periuriis et mortibus
deceptorum, non pedetemptim
currunt ad interitum et suum et eorum. quos deceperint.
nec loquitur eis dominus, sed ipsi loquuntur quasi
ex ore domini, de quibus et dicitur: \'si stetissent in consilio
meo — hoc est: si meae uoluissent adquiescere uoluntati
— et nota fecissent uerba mea populo meo non
blandientes eis et adulatione perdentes, ut dicerent: non habetis
peccata, perfectam iustitiam possidetis: sanctitas et pudicitia
atque iustitia in uobis tantummodo repperitur, et ego non
tradidissem eos in inmunditiam et ignominiam. ut facerent,
quae non conueniunt, et sequerentur cogitationes suas pessimas\'.
contemplemur hereticos, quomodo semel desperantes salutem
gulae se tradant et deliciis, uescantur carnibus. frequentes
adeant balneas, musco fraglent. unguentis uariis delibuti
quaerant corporum pulchritudinem. semel enim futura
non sperant nec credunt in resurrectionem. quod cum sermone
non pandant, ostendunt operibus: si enim crederent. ista non
facerent. et in hoc loco. ubi scriptum est: si stetissent in
consilio meo, Aquila, Symmachus et Theodotio et LXX ut
supra similiter transtulerunt.
P 2 cetera JIp.c. uitiis (mali) add. in mg. m. rec M(R)
traderint V 4 pedetempti FV pedetimtim P 5 corruunt P 6 alt. lo-
qunnt Ma.c.m2 locuntur AV 7 et om. F inj hii M 8 me P 10 eos
F etj nec D dicennt Jfa.c. 11 pudititia R V 12 atq. iustitia
s. u. V, om. I tantumodo Ix reperiuntur c non om. M 13 inmundicitiam
V 15 conteniplemus P 16 tradant F & disperantes salatem
add. P frequentes TRP,0a.e.m2 frequenter DFMAV; cf. p. 35,
19. 38, 10 17 balnea F,Mp.r. ballneas Pa.c. musto Mp.e. fraglent
m2A frag*rent (ex fragient ?) V fragrent (ex fiagrent) R fiagrent
eet. ungentis RMV,Ap.c. delibati P,MAa.e. 18 quer P 19 nonj
nec r nec] neque t in om. V, exp. A sermone V 20 pendant T
crederiut A.a.c. crediderent (ex credederint) M 21 hocj alio V ubi
om. Y 22 Aquilaj et add. t
Numquid deus e uicino ego sum, dicit dominus,
et non deus de longe? si occultabitur uir
in absconditis, et ego non uidebo eum?, dicit dominus;
numquid non caelum et terram ego impleo?,
ait dominus. LXX: deus appropinquans ego, dicit
dominus. et non deus de longe. si abscondetur
homo in a absconditis, et ego non uidebo eum?, dicit
dominus; numquid non caelum et terram ego impleo?,
dicit dominus.
Aquila et Symmachus similiter
interpretati sunt: numquid deus de propinquo — siue
uicino — ego sum et non deus de longe? LXX uero et
Theodotio sensu uertere contrario, ut dicerent: deus appropinquans
ego. dicit dominus, et non deus de longe,
quod scilicet superiores asserant deum non tantum uicina,
sed et ea, quae longe sunt, cognoscere nec praesentia, sed
futura conspicere; isti uero ubique deum aestiment esse praesentem
nec aliquem esse locum, ubi non assit deus. omnibus
enim et praecipue sanctis appropinquat deus, quomodo si
uestimentum adhaereat cuti; peccatores autem longe recedentes
ab eo peribunt.
hunc sensum et in psalmis legimus:
quo ibo ab spiritu tuo et a facie tua quo fugiam?
si ascendero in
in infernum, tu ades; si sumsero pinnas meas diluculo
et habitauero in extremis maris, etenim illuc
manus tua deducet me et tenebit me dextera tua.
ORa.c. putasne Vulg. aicinio V 4 (= 8) implebo V 5 ait
OTR dicit DMAVP v cum Vulg. 6 absconditar OTP,Da.c m2 7 absconditos
Pa.c. absconditi V 9 simmachua Pa.c. 10 siue] e add. s. u. M
de add. v 12 sensum VD 14 dum R uicina] e uicino Mp.c. 16 aesti-
ment AV aestimant M,Ra.c.Tp.c.,v aestimantes D, (antes in ras.) 0 ex-
stiment (sic) P 17 nec] ne P absit P 18 adpropinquant Ma.r. 19 ue-
stimenta M adhaereat OV adbereat TDA,Ra.c. adhereant Mp.c. adereatP
21 pr. ab O, (ex ad) T,Ma.r. a eel. v alt.quo om. V 22 es] et add.
DVJfp.c. ascendero P 23 in] ad Da.c.m2,v tu ORMA, om. TDFVP
sumsero T,Ra.e. -ps- cet. pinnas OTP pennas RDFMV,Ap.c. meas
om. D delucalo P,Ma.c. 25 deducit P alt. tua] mea Ra.c.
si descenderint
usque ad infernum, inde manus mea educet
eos, et si ascenderint usque in caelum, inde detraham
eos; et si absconditi fuerint in uertice
Carmeli, inde scrutans auferam eos. et si celauerint
se ab oculis meis in profundo maris. ibi
mandabo serpenti et mordebit eos. rursumque in
superiore psalmo: quia tenebrae. ait. non obscurabuntur
a te et nox sicut dies inluminabitur; sicut tenebrae
eius, ita et lumen eius.
quod autem in prophetis crebro
dicitur: \'haec dicit dominus\', propterea semper infertur,
ne contemnantur quasi uerba prophetarum. sed ammoneantur
iugiter dei sermones esse, quos loquuntur.
Audiui, quae dixerunt prophetae prophetantes
in nomine meo mendacium atque dicentes:
somniaui, somniaui—siue uidi somnium—. usquequo
istud i n corde est prophetarum uaticinantium
mendacium et prophetantium seductiones — sine
uoluntate-s — cordis sui? qui uolunt — siue cogitant
— facere, ut obliuiscatur populus meus nominis
mei propter somnia eorum, quae narrat
unusquisque ad proximum suum, sicut obliti sunt
patres eorum nominis mei propter Bahal siue in
Bahal.
Quia superior titulus contra prophetas est sine ad
prophetas, quos perspicue pseudoprophetas intellegimus —
23, 26 19. 23 *Hier. 23, 27 24 *Hier. 23. 9 Hier. 23, 9 P 2 meae ducet 0,Ba.c. 3 descenderint Ta.c.m2 in]
ad v traham V 6 profundum T 8 superiore OTR superiori DAVP.
Mp.c.v; cf. p. 238, 12 psalmo] ait add. s. u. M ait om. V,Mp.r.
12 nrc BMa.c. 13 esse sermones b loqaantur V 16 alt. somniaui
add. s. u. m2 D, om. cet. v (cf. 286, 12) uide Ma.c. 17 est in
corde v cum Vulg. uatiginantium Ma.c.m2 (= p. 286, 14) 18 seductiong
(- add. m2) T 19 uolnptates P siue] seque (qae s. u.
m2) T 20 utj k\' P 21 narrant V.Dm2,MAa.r. 25 speudepr. T
somniorum, quale fuit in Danihel —, idcirco et ad eos prophetalis
sermo dirigitur, qui credunt somniis et omnia, quae
cernunt, putant reuelationem esse diuiuam. quae proprie sanctis
et seruis dei aperitur. quodsi legimus Pharao et Nabuchodonosor
impios reges uidisse somnia, quae uera fuerint. non
eorum fuit meriti. qui uiderunt. sed ut per occasionem eorum
sancti uiri Ioseph Danihelque clarescerent et dura corda atque
indomabilia tyrannorum propria conscientia sentirent domini
maiestatem.
sunt hodieque somniatores in ecclesia, et maxime
in nostro grege, qui errores suos domini iactant prophetiam
et crebro ingerunt: somniaui, somniaui; quos corripit
dominus dicens: \'usquequo istud in corde est prophetarum
uaticinantium mendacium et prophetantium
seductiones cordis sui?
hoc autem faciunt. ut, quomodo
antiquus populus, qui de Aegypto egressus
nominis dei, sic et posteri eorum obliuiscantur mei\'. huiuscemodi
autem prophetatio non est in nomine domini, sed in
nomine Bahal. quod proprie idolum Sidoniorum est siue Babylonium
et uicino nomine appellatur Bet.
Propheta, qui habet somnium, narret somn
soium et, quihabet sermonem meum, loquatur uatur sermonem
meum uere! quid paleis ad triticum ?. dicit
12 Hier. 23, 25 13 *Hier. 23. 26 om. P 2 somnium Mp.c. somniarum P daniale P Daniele v
et om. r 3 somniis om. T 4 cernant P 5 apperitur TD lege-
mas P nabucod. P 6 impius P 7 ut] & R per] super K
pro y occasionem Va.r. eorum occasionem v 9 thyrannorum M
constientia M 10 hodie quoque v 11 iactent F [.rophetia P
12 alt. somniaui om. P somnia F 18 est in corde v prophetantium v
14 mendantium P et om. M 15 seductionis Aa.c. seduetione V
16 antiquis Ra.c. antiquos Ma.c. qui om. MA est eras. MA
17 posterior Ma.r. me Md 19 sydoniorum DA 20 uicino RAVP
uitino Ma.c.m2 uieiai OTF,Da.c.m2 behel M, (hel in ras.) A beher
V beel P 23 trittcum M (semper) .
dominus; numquid non uerba mea sunt sicut
ignis, ait dominus, et quasi malleus — siue securis
— conterens p petram? Eorum est exponere somnium,
qui dei merentur habere sermonem et dicere: \'haec dicit dominus\',
quibus locutus est dominus, in quibus ueritas est
et non mendacium fraudulentum.
quid sibi uolunt hereticorum
paleae ad triticum ecclesiae? de quo Iohannes Baptista plenius
loquitur. quod purget Christus aream suam et uentilabro paleas
uentorum flatibus dispergendas urendasque ignibus derelinquat,
triticum autem condat in horrea, ut condat caelestis panis et
loquatur unusquisque credentium: gustate et uidete, quoniam
suauis est dominus! et pulchre doctrina peruersa
paleis conparatur, quae medullam non habent nec possunt
nutrire credentium populos, sed de inanibus stipulis conteruntur.
et quia solent semper heretici prospera polliceri et
caelorum regna peccatoribus pandere, ut dicant: parata sunt
tibi regna caelorum, potes imitari maiestatem dei, ut absque
peccato sis; accepisti enim liberi arbitrii potestatem et legis
scientiam, per quam consequaris, quod uolueris\', decipiuntque
blanditiis miseros, et maxime mulierculas oneratas peccatis,
quae circumferuntur omni uento doctrinae. semper discentes
et numquam ad scientiam ueritatis peruenientes, et
omnes auditores suos adulatione decipiunt. idcirco dominus uerba
sua hereticorum paleis conparans dicit: \'numquid non uerba
mea sunt quasi ignis, dicit dominus, et quasi malleus
conterens petram?
meus enim\', inquit, \'sermo nnntiat
20. 21 II Tim. 3, 6. 7 21 cf. Eph. 4, 14 24 Hier. 23, 29 D sicut] quasi Vulg. 2 ait] dicit v cum Vulg. securus
Pa.c. 3 eorum] quorum P 4 dicit om., dt (stc) in mg. atld. m3 M
6 qui Ma.c. 7 palleae Aa.r. (semper) iohannis O,Ta.c. 8 xps OTEFD
dñs cet. v uentilabro et Ap.c., Vietarius 9 dispergendasq; P urendasque
om. P 10 orrea P 11 quam TMAP 12 pulcre M 13 in uerbis
quae me(dullam) desinit T 14 populus 0 manibus Vp.c. conterentur
V,Pa.c. 15 haeretici semper v 16 parita (sic) P 17 poteat
VP, MAa.r. 20 oneratis RDa.c. honeratas Mp.c. honoratas P(Y?)
26 conterens s. u. m3 M conterent Ra.c.
peccatorum minatur incendium, ut hereticorum corda dura et
instar silicis indomabilia sermonis sui malleo conterantur,
auferent cor lapideum, ut ponat pro eo cor carneum. molle
uidelicet et, quod possit dei suscipere et sentire praecepta.
tale quid et per Hiezechiel dominus loquitur, quod pseudoprophetae
blanditiis suis linant
qui postea imbre uehementi et ueritate indicii subruatur, et
psendoprophetides consuant ceruicalia sub omni cubito manus,
ut faciant peccatores requiescere et nequaquam iram dei lacrimis
mitigare.
pro \'malleo\' LXX \'securim\' interpretati sunt,
illam uidelicet, de qua Baptista Iohannes loquitur: iam securis
ad radices arborum posita est. haec securis
infructuosas succidit arbores et hic malleus conterit durissimos
lapides. unde et Naum propheta loquitur: furor eius —
hau dubium quin dei — consumet principatus et petrae
conterentur ab eo. hoc contra hereticos. ceterum de ecclesiasticis
uiris scriptum est, quod malleus et securis non sint
audita in domo dei.
14. 15 9 cf. Ezech. 13, 18 11 Hier. 23, 29 *Hier.23, 29 12 *Matth.
3, 10 15 *Nah. 1, 6 18 d. III Reg. 6, 12 (7) V 2 comminatur v 3 sermones MP,Aa c. conterat
Ap.c. 5 pr. et om. M posset MAa.c. 6 et om. ZM,Pp.r. hiezechiel
R hiezeehihel OZ hiezecihel M iezechiel (pr. i s. «.) A ezechiel
VP,Dp.r. Elzechielem v qaod] quia v 7 plandiciis P linant
OP Uniant V,HZMAp.c. laniant (i s. pr. a) D 8 ueritatem ueritate M
iudicis Z 9 pseudoprophetides CS et Monacensis 14425 -pheti des R
-phetaedes V, (des eras.) A -phetidas P -phetae Mp.r. speudo prophetae∗∗∗
0 pseudopropheti descuaant Z cnbito V cubitum ORa.c.
eubitu ZDP,Mp c.Aa.c. manus s. u. P 10 nt] et Va.c. requiesceres
Aar. et] sed Ma.c. nequaquam] non relinquant Z 11 securem ZP
12 qual & add. Z iohannia (h s. u.) P 13 ad—securis om. Z radicem
arboris M 14 infructuosis OVa.c. succidet Aa.t. et hic om. Z
malleos Aa.c. conteret P dnrissimaa petras Z 15 et] in add. Z
najum R Nahum v 16 hau (cf. p. 8st 4. 211, 9 etc.)l haud OD, (h s. «.)
M, (d ex t) R haut (h g. v.) AV aut ZP quin] cum P dni (s. u.) Z
\' principatii P petraej praeter M 17 haec R 19 adita Ma.c. dominit1
Propterea ecce ego ad prophetas, ait dominus, qui furantur uerba mea unusquisque a proximo
suo; ecce ego ad prophetas, ait dominus, qui assumunt
linguas suas et aiunt: dicit — siue dormitant
dormitationem —; ecce ego ad prophetas somniantes
men d mendacium, ait dominus, qui narrant ea et seducunt
populum meum in mendaciis suis et in m i miraculis
— sine stuporibus atque terroribus — suis,
cum ego non misissem eos nec mandassem eis, qui
nihil pro fuerunt populo huic, dicit dominus.
Semper imitatur mendacium ueritatem et, nisi habuerit aliquam
recti similitudinem, decipere non potest innocentes.
quomodo igitur in priore populo mentiebantur prophetae atque
dicebant: \'haec dicit dominus\' et: \'uidi dominum\' et: \'neris
domini, quod factum est ad illum siue illum\'. sic heretici
assumunt testimonia scripturarum de Ueteri et Nouo
Instrumento et furantur uerba saluatoris unusquisque a
proximo suo, prophetis et apostolis et euangelistis, et assumunt
linguas suas, ut cordis uenena ore pronuntient, et
dormitant dormitationem — de quibus uere dictum est:
dormitauerunt somnum suum et inuenerunt nihil siue
iuxta Hebraicum: et aiunt: dicit, ut subaudiatur
\'dominus\' ant certe (sermo diuinus\'.
comminatur itaque dominus
se ipsum contra huiuscemodi magistros esse uenturum.
23, 31 19 *Hier. 23, 31 21 *Ps. 75, 6 22 *Hier. 23, 31 ORZDF dicit eet. v 2 ad P,3Ia.r. 3 ait] dicit v dominus
om. Z 4 dicit] dñs add. 0p.c.m2Da.r.,M (in ras.) cum Vulg.; cf. lin. 22
5 dormitatione P 6 narraaerant Vulg. seducunt) sequ(c)untur
OZVP,RDAa.c. seduxerant M (in ras.) cum Vulg. 7 mendacio suo Vulg.
alt. in om. ZM 8 erroribus coll. LXX πλάνοις Field, Origenis Hexapl.
II 634 9 mis sis sent 0a.c.m2 mississem R 10 proderant Z 11 imitantur
P,Op.c.m2 habuerint 0 12 similitudinem recti v 13 priore OZF
priori DMAVP,Rp.c.m2,v; cf. p. 285,8 16 seteri (i in ras.) M 17 strumento
V,Aa c.m2 testamento ZDv et] iit Rp.c.m2 furentur Rp.c.m2
fraudantar Z ad MAa.r. 19 pronuntiant Z 20 doraitent D 21 dormier
VP somnium MAa.r. 21 nihil inuenerant v 24 uentaros MAa c.
atque miraculis. magna enim et incredibilia et ingentia repromittunt,
ut seducant miseros; qui nihil profuerunt populo
dei et illud implent apostolicum docentes, quae
non oportet, turpis lucri gratia; qui solent malis prospera
et contraria nuntiare.
Si igitur interrogauerit te populus iste
uel propheta aut sacerdos dicens: quod est onus
domini — siue quae est assumtio domini -?, dices ad
eos: uos estis onus — siue assumtio —; proiciam
quippe — siue allidam — uos, dicit dominus. et propheteset
sacerdos et populus, qui dicit: onus — siue
assumtio — domini, uisitabo — siue ulciscar —
super utrum illum et super domum eius.
haec
dicetis unusquisque ad amicum suum et ad fratrem
suum: quid respondit dominus et quid locutus
est dominus? et onus — sine assumtio — domini
ultra non memorabitur, quia onus — siue assumtio
— erit unicuique sermo suus.
Uerbum Hebraicum
\'massa\' Aquila
Symmachus, LXX et Theodotio \'assumtiouem\'. ubicumque
ergo graue est, quod dominus comminatur, et plenum ponderis
ac laboris et inportabile, in titulo quoque
\'pondus\', dicitur; ubicumque autem prospera dominus pollicetur
23, M 17. 18 *Hier. 23, 86 20. 21 *Hier. 23, 33. 34. 36 O,Da.c.m2 sejdicant (v s. i; t s. a m2) R seducunt ZFMA VP,
Dp.c.m2,v populus R eius] meiiş B 3 quin R proderunt Z
4 dicentes Da.c. 5 tnrpi P,Ma.c.m2 l∗∗∗∗ (ucri s. ras. m2) M 6 contrarxaj
bonis add. V,Dp.c.m2 bonis contraria v 8 quid in eras. O.Da.r.
bonus ZP.Aa.r. (sic semper) 9 pr. dei v assamtio (sic semper fere
Lp.c.Ra.c.,O)] as(s)umptio cet. 11 prophetea OD,Am2 -asAml,P, (s eras.)M
ae (ex -as) R propheta Vv cum Vulg. \'12 sacerdotes P,MAa.c. po-
pulos P, Ra.c. 15 unusque Mamicum sxtuni] proiiniuni Vulg. 20 apMa
MV, (arma s. u.) A araa P AHMMa OD aNMa RZ et lin. 23) v
22 comninatur (sic) V 23 arma MAVP ODZF lemna B
hoc] id Z 24 dñs prospera FP
uel certe \'uerbum domini>; et perspicuum erat ex ipso titulo
prophetiae \'ponderis\' sine \'uisionis\' et uerbi dei\', qualis uaticinatio
sequeretur.
quia igitur prophetae solebant populo peccaton
tristia nuntiare et comminari supplicia, ut eos retraherent
ad paenitentiam, clemens autem et miserator dominus
diu sententiam differebat, putabat deceptus populus et pseudoprophetarum
fraude seductus non uentura, quae dominus
minabatur, et rem seueram in ludum et iocum conuerterant
prophetantibusque prophetis quasi inridentes dicebant: (rursum
hic uidet pondus et onus domini\'. atque ita fiebat, ut nequaquam
ultra \'uisio\', sed per iocum atque derisum \'onus\' et
\'pondus\' appellaretur.
praecipit ergo dominus, ut, siue populus
sine propheta siue sacerdos interrogauerint Hieremiam, quod
sit pondus uel quae assumtio domini. respondeat eis et dicat:
\'uos estis onus et uos assumtio; assumam enim uos et
proiciam allidamque et interire faciam. si quis autem deinceps
uel prophetarum uel sacerdotum uel populi ausus fuerit onus
et pondus domini nominare, uisitabo\', inquit. \'super uirum
illum et super domum illius et eum delebo in perpetuum\'.
dicat itaque unusquisque proximo et amico suo nequaquam:
quod est
dominus et quid locutus est dominus? ueteris obliuiscimini;
onus et pondus siue assumtio in ore uestro ultra
non resonet. quia singulis hominibus sermo suus et opus suum
19 *Hier. 23, 34 22 Hier. 23, 33 Hier. 23, 35 V 3 uerbum R 5 tristitia RAVPa.c. comminare
M,ADa.c. 6 misericors ZD 7 diferebat P decepturus Y
9 in ludum et] inludentes (ex inludant et), in add. s. u. M iocfi (cd
postea add. ml) OE eonaerterant ORD uerterant ZFMVPc, (b s. r)
A 11 uiiit Z 12 derisum A 13 praecipit ODA -caepit Ra.c.
-cepit ZFJIVPv 14 quid (iw ras.) O,Da.c.m2,v 15 pondus (i oans
s. u. m3) A 16 aasnmma Oa.c. adsammam F 17 alludamq. Y 23 pro
dominus om. OD 23 ueteres MVP. (v s. es) A obliuiscemini M,La.c.
est: ex ore tuo iustificaberis et ex ore tuo condemnaberis\'.
Et peruertitis uerba dei uiuentis, domini
exercituum, dei nostri. haec dices — siue dicetis —
ad prophetam: quid respondit tibi dominus et
quid locutus est dominus?
si autem onus domini
dixeritis — hucusque in LXX non habetur: et sequitur:
propter hoc haec dicit dominus in u s: quia dixistis sermonem
istum : onus - siue assumtio — domini
et misi ad uos dicens: nolite dicere onus — siue
assumtionem — domini, propterea ecce ego tollam
— siue assumam — uos portans et derelinquam
uos et ciuitatem, quam dedi nobis et patribus
uestris, a facie mea et dabo uos in opprobrium
sempiternum et ignominiam aeternam, quae numquam
obliuione delebitur.
Praecepit dominus, ut nequaquam
\'oneris\' et \'ponderis\' et \'assumtionis\' sermo diceretur in
populo, sed \'responsionis\' et \'uerbi dei\'. quod quia populus
implere contemserat, ipsum uerbum interpretatur super eis et
dicit: (quoniam dixistis. quod nolui, et hoc, cum saepe prophetas
mitterem et iuberem, ne diceretis. propterea sermonem
uestrum assumtionis, oneris et ponderis in nobis opere conplebo;
assumam quippe uos et tollam atque portabo et allidam
10. 12 *Hier. 23, 33 13 *Hier. 23, 39 17 cf. Hier. 23, 36. 35 MP condemnaueris P,Ma.e. 4 peruertistis F,Mp.c.
cum Vulg. uerbam dni Z 6 respondet P 7 sin Ap.c. 12 adsumptio
V 13 assammam V portans et derelinquam uos in mg.
m3 MA, om. eet. derelinquam] proieiam v 16 et] in add. AP,Mp.c.m2
cum Vulg. aeternam] sempiternam D 17 obliuioni Z praecipit Z
18 pondua V alt. et om. V aermo om. V sermo-responsionis
om.R dicetur Z 20 contemserat (sic semper fere Lp.c.)] -tempserit ZF
tempserat cet. eos Ap.e.m2 et om. F 21 dii F quod] quo
O,Dp.c. 22 diceretis eis (pt. is s. u. m2) 3f dicereteis A dicerent eis
P disceretis F 23 oneris om. MAVP 24 adlidam (ad s. u.) M
uos, sed et urbem uestram, quam dedi patribus uestris — et
dabo\', inquit, (in opprobrium et ignominiam sempiternam,
quae numquam obliuione delebitur\'.
hoc
autem et tempore Babyloniae captiuitatis factum esse nouimus;
sed plenius atque perfectius post saluatoris passionem resurrectionemque
completur, quando locutus est dominus: relinquetur
nobis domus uestra deserta, et usque ad finem
eius sententia permanebit.
dicamus et aliter dumtaxat iuxta
LXX:
significat. que igitur sibi populus semper prospera
promittebat, dicit eos nequaquam ultra hoc debere dicere;
indignos enim esse eos donis dei atque muneribus. quin potius
abiciendos
et uerbis
autem et interpretatione nominum saepe res ostenduntur. ut
Abraham, Sarrae et Petri et filiorum Zebedaei uocabula commutata
significant rerum mutationem et in hoc eodem pro
pheta \'Phaschor\' dicitur \'pauor\' siue \'translatio\' et ( \'colonus\'
siue \'peregrinus\'. notandum, quod uerba: dei uiuentis, domini
exercituum, dei nostri Latini et Graeci codices
non habeant et Hebraei in suis uoluminibus contra se legant,
quod proprie mysterium significat trinitatis.
17, 5. 15. 16 cf. Marc. 3, 16. 17. Ioii. 1, 42 18 cf. Hier. 20, 3. 4
19 Hier. 23, 36 20 *Hier. 23, 36 Aa.c.m3 3 inquit] uos add. Erasmus v etj in add. s. u. M
5 babiloniae Z 6 refectias Ma.c.m2 7 reliqaetur MAa.c. 10 aNMMa R
lemma Z aHMMa P, (lemma s. u.) M donum munusque] d. manusque
Z doinas munus munusque sit M donus (sic) manusque sit Å donum
anusquisq; P 12 ulla Ma.c. debere] habere F 13 eos om. MA
domis Ma.c. domus (o s. us m3) A 14 abieqiendas Z a] ad P,
om. AV,Ma.c. alt. et] ex DMv,Ap.c., om. P 15 interpretatxonem
RAa.c. nominum] omnium MV,Aa.c. ominum P.Ra.c. ut om. P
16 liabraham M sarae DF,Ap.r.,v zebedei DM 17 significarent 0
commutationem Z 18 phascbor ZA faschor O phascor RDP fascor F
paschor MV Phasur v; cf. p. 239,13 20 greci RZ 21 habent Da.c.m2,v
22 misteriom DVP triaitatis] add. litt. fere maiusc.: explicit liber IIII
frater Eusebi. calathis habebit exordium, quorum alter rectae
fidei dulcedinem, alter hereticorum perfidiae amaritudinem
demonstrabit. quamuis Ananias. filius Azur, repugnet Hieremiae
et Semeias Nehellamites prophetam mitti cupiat in carcerem
et Sophonias sacerdos in pseudoprophetarum uerba coniuret.
tamen ueritas claudi et ligari potest, uinci non potest, quae
et suorum paucitate contenta est et multitudine hostium non
terretur.
erige itaque cum Mosi ad caelum manus et antiquum
serpentem in heremo suspende, statimque et Amalec delebitur
et uenenati morsus non praeualebunt securusque populus
domini cum Iesu Iordanis fluenta transibit et post uastam
solitudinem comedet panem, qui in Bethleem nostro natus est
uiculo.
| Ostendit mihi dominus et ecce duo calathi —
26. 29 8 cf. Polyb. XIII 5, 6. Liu. XXII 39, 19. Publil. 63. Sen. Tro.
614. August. in Psalm. 61, 16. Hieron. adu. Pelag. I 25 (cf. Otto.
SprichwOtter p. 367 sq.) 10. 11 cf. Ex. 17, 11 10. 12 cf. Num. 21, ti.
9. Ioh. 3. 14 12 cf. Num. 16, 3 etc. cf. Ios. 1, 2. 11. 3, 17 13 cf.
Ios. 5, 11 14 cf. Matth. 2, 1 OR explicit in hieremiam prophaeta commentariorum
liber quartus incipit in hieremiam prophaeta commentariorum
liber quintas Z explic coatarioru (s. u. m2) lib -IIII- com. s- hier. prophet
cora uot (sic; icipit lib ųnt\' (in mg. m2) D (nulla subscriptio in F) exf t
in hieremiam prophetam commentariorum lib. IIII. inčp lib. V. amen 3f.
(emendaui add.) A explicit in hieremia commentariorum liber quart\' incipit
lib quint\' V expi in hieremia propheta sci hieronimi liber quartus incipit
eiusdem lib quint uñd supra P 2 hieremia V 3 calatis P,La.c.
habet V 4 dulcidinem P heretichorum M 5 demonstrauit
MP,Aa c. annanias M repagnaet V 6 semei; arae hellamites (h ex
b) V ne∗ellamites L neelam. P Nehelamites v cupiat] iubeat V
exrcere V 7 sofonias L soponias Va.c. soffoniaa P 10 moyse MVPv.
(e ex i) A 11 amalech VP 12 populos Ma.c. 13 hiesu s. u. V
14 commedet V comedit P bethlem MP est om. MP 16 ealati P
pleni ficis positi
ante templum domini, postquam transtulit Nabuchodonosor.
rex Babylonis, Iechoniam, filium Ioiacim,
regem Iuda, et principes eius et fabrum
et inclusorem de Hierusalem et adduxit eos in
Babylonem calathus unus ficus bonas habebat
nimis. ut solent ficus esse primi temporis. et calathus
unus ficus habebat malas nimis, quae comedi
non poterant eo, quod essent malae.
et dixit
dominus ad me: quid tu uides, Hieremia? et dixi:
ficus bonas, bonas ualde, et malas, malas ualde,
quae comedi non possunt eo, quod sint malae. et
factum est uerbum domini ad me dicens: haec dicit
dominus deus Israhel: sicut ficus hae bonae, sic
cognoscam transmigrationem Iuda, quam emisi de
loco isto in terram Chaldeorum.
in bonum. et ponam
oculos meos super eos in bonum et reducam
eos in terram hanc et aedificabo eos et non destruam
et plantabo eos et non euellam. et dabo
eis cor, ut sciant me, quia ego sum dominus, et
erunt mihi in populum et ego ero eis in deum,
quia reuertentur ad me in toto corde suo.
quia sicut
ficus pessimae, quae comedi non possunt co, quod
sint malae. haec dicit dominus, sic dabo- sine
tradam — Sedeciam, regem Iuda, et principes eius
et reliquos de Hierusalem, qui remanserunt in
om. v simmachum V coffini P 2 nabucod.
MP 3 ieconiam P.AVa.c. ioiachim La.c. ioacbim (h s. u. m2) A
ioacim MVPv 4 iudae V 6 babilonem A chalatus L ealatus MP
ficos bonos P 7 (= 11. 14) ficos P et] e P calatus P (sie semper)
8 ficus bonas M commedi Aa.r. 11 ficus iterauit (s. u. m2) A. cum Vulg.
12 malae sint v 14 haec P,LAa.c. 15 iuda∗A 16 in terra (sic)
s. u. m.2 M chaldaeorum AVP 17 in bonum] ad plaeandum fulg.
18 distruam lp.c. 22 alt. quia et L quia et MA et Vv cum Vulg. sicut
5. u. m2 M 23 comidi LM 24 dt s. u. m2 M 25 sedechiam
Ap.c. sedetiam P
urbe hae et qui habitant in terra Aegypti.
et dcibo
eos in uexationem affictionemque — siue dispersionem
— omnibus regnis terrae, in opprobrium
et in parabolam et in prouerbium et in maledictionem
uniuersis locis, ad quae eieci eos. et mittam
in eos gladium et famem et pestem, donec consumantur
de terra, qua?n dedi eis et patribus eorum.
Duos cophinos siue calathos bonarum et malarum ticorum
quidam interpretantur in lege et in euangelio, synagoga et
ecclesia, Iudaeorum populo et Christianorum, gehenna et regno
caelorum, quorum alterum ad supplicium pertinet peccatorum,
alterum ad sanctorum
sed nos scientes iuxta
apostolum Paulum legem bonam et sanctam et mandatum
bonum et sanctum et unum esse utriusque Testamenti deum,
uel ad eos magis referamus, qui in aduentu domini saluatoris
crediderunt et non crediderunt, ut. qui a scribis et sacerdotibus
concitati clamauerunt dicentes: crucifige, crucifige talem,
sint calathus ficorum malarum; qui uero post ascensionem
eius de populo crediderunt, ad bonas ficos et ad calathum
cophinumque optimum referantur.
simplicem autem et ueiam
sequamur historiam. quod bonarum ficorum calathum dixerit
Iechoniam. qui se Hieremiae consilio et imperio dei tradiderat
regi Babylonio, cui et prospera dominus pollicetur; malarum
P.Ma.c. tert. in om. P maledictionem]
in add. (s.m. m2) M v eum Vulg. 5 ad quae] atq; Aa.c.m2 que La.c.
quam P eice Ma.c. 6 eis Vulg. in add., sed exp. M donee haec M
consummantur V,La.c. consammarentur P 8 co∗finos P calathus Ma.c.
bonorum et malorum P,Aa.c.,v 9 interpretatur Y euuangelio L
sinagoga MV sinagogam P alt. etH M 10 ecclesiam P et add. Migne
populus P et populos (sic) M regna MAVP 12 scientes om. V,
apostolum tr. P 15 aduentum MV 16 ut quia (& cH s. u. m3) M
* om. M ab V 18 chalathus (alt. h s. u.) L calatus MP malorum
MVP,LA a.c,v :19 ficus MVP,Ap.c.,v 20 cofinumque LMP
21 bonorum APv calatum MP
caecatusque oculis ductus in Babylonem ibique mortuos.
in
tantum autem deus posuit oculos suos (super eos) in bonum, qui
imperio eius adquieuerunt, et reduxit illos in terram suam et
aedificauit et non destruxit et plantauit et non euellit deditque
eis cor, ut scirent eum, quod ipse esset dominus, et fierent illi
in populum et ipse eis esset in deum, ut etiam in captiuitate
posuerit oculos suos super illos et exercere terram, aedificare
domos, plantare pomaria in Babylonia regione permiserit,
Danihel signorum miraculis de captiuo subito princeps factus
sit et tres pueri gloriose de fornacis incendio liberati sint
et expletis annis septuaginta sub Zorobabel et Hiesu sacerdote
magno et Ezra ac Neemia plurima pars reuersa sit Hierusalem.
quorum numerus in eiusdem Ezrae uolumine continetur.
notandum
quoque, quod haec uisio Sedeciae temporibus facta sit
ad prophetam, postquam Iechonias ductus est in \'transmigrationem\';
non enim dixit \'captiuitatem\', quia se ultro tradiderat.
fabros autem et inclusores uel legis interpretes atque doctores
debemus accipere uel artifices clusoresque auri atque gemmarum,
quae ars apud barbaras nationes pretiosissima est. pro
\'inclusoribus\' LXX \'uinctos\' interpretati sunt, ut captiuitatis
significarent malum, et de suo addidere \'diuites\', quod in
Hebraico non habetur.
conparat autem calathum, qui bonas
12 cf. I Esr. 5 (2), 7. 8 (1. 2). II Esr. 2 (7), 1. 2 (6. 7) 14 cf. I Esr.
5 (2), 41 (64. 65). II Esr. 2 (7). 64. 65 (66. 67) 21 Hier. 24, 1
21. 22 *Hier. 24, 1 Ap.c. sedecia V 2 cecatisque M oculos Pa.c. ductusj
est add. v babylone. (m s. ras.) L mortuus] est add. Mv 3 suos]
3up eos Ap.c.m2 super eos suppleui (cf. lin. 8 et p. 295,17), om. codd. v
bonumj his add. v 4 pro &] ut Mp.e. reduxerit Mp.c. m. rec.
5 distraxit M euulsit v 6 fieriut La.c. fierit (e s. alt. i) V 7 eis
om. MVP.Aa.c.m2 9 domns M babilonia P 10 daniel (sed alibi
semper fere danihel) L captinitate V 11 fornaeesia.c. 12 zerobabel M
iesu VP 13 et om. V ezdra M,Ap.e.m2 esdra P nemia La.c.
14 ezdrae M esdre (post uolumine tr.) P 15 aedechiae Ap.c. 16 iehonias
La.c. ieconias A.Pa.c. dictus V 18 clusores Ma.c. m. ret.
leges LAa.c. 19 inclusoresque v 22 de se Jf
appellantur
Mosi et Aaron et Iob et ceteris sanctis uiris, de quibus unus
duodecim
inueni Israhel et sicut ficos in ficulnea inueni
patres eorum; unde et nos appellamur filii Abraham et
e contrario dicitur ad Iudaeos: si pater uester esset
Abraham, faceretis opera eius. hi autem calathi, qui
bonas habebant et malas ficos, non erant foris et extra ecclesiam,
sed ante templum domini eo, quod cuncta illius scientiae
pateant.
nec tantam habent amaritudinem hae ficus, quae foris
sunt, quantam illae, quae post confessionem fidei praeuaricatione
mutatae sunt; nec tantam suauitatem bonae ficus.
quae non sunt in conspectu templi dei — quales fuerunt
mundi philosophi, qui naturali bono et intellegentia creatoris
non tam sequi nisi sunt quam laudare uirtutes —, quantam
habent suauitatem ficus, quae sunt in templo dei, quarum
fuerunt prophetae et apostoli, de quibus una ficus loquebatur:
lac uobis dedi, non solidum cibum et: filioli mei.
quos iterum parturio, donec Christus formetur in
uobis. unde dicitur, quod in conspectu templi dei ficus bonae
fuerint bonae ualde et ficus malae fuerint malae ualde.
ac
ne putemur nostrum sensum ponere, ipsa scriptura se pandit.
10 cf. Prou. 16, 2 sec. Vulg. 19 *I Cor. 3, 2 *Gal. 4, 19 (= 9) ficas VPMAp.c v 2 appellatur Aa.c. flpOIMa Z, (prima
s. u.) A HPOlMa (proima s. «.) M IIpƜD-CƜ V IIpOILCa P
abraae La.c. et abraham V pr. et om. v isac La.c. 3 moysi
MAVPv aron L; sed cf. p. 100, 5. 200, 20 unus] de (sic) add. v
5 ficus MVP,Ap.c.,v 8 hii MP LAa.r. 9 malos Aa.c. alt. et om. P
10 eo] et V 11 tantum V hae. A que (e ex o) P 12 qaantum
MAVP ille A,La.c. confasionem V praeuaricationem V 13 suauitatem]habent
add. s. u. m2 in ras. A 14 qualis Ma.c. 15 filosophi
LM philosofi F 16 uisi sunt sequi v quantum M 17 habet P
20 quas V 22 hac P 23 putemus M potemus (u s. o) Y
Iuda, quam emisi de loco isto in terram
Chaldeorum, in bonum Iechoniam et principes.
qui cum eo capti sunt, significans.
et e contrario de calatho,
qui malas habebat ficos: et sicut ficus. ait, pessimae.
quae comedi non possunt eo, quod sint malae. sic
dabo Sedeciam, regem Iuda, et principes eius et
eos, qui in Aegyptum transfugerunt et, qui remanserunt
in urbe hac. in uexationem afflictionem que
omnibus regnis terrae, quando in Aegypto quoque capti
sunt et Nabuchodonosor posuit in Taphnis solium suum
misitque super eos dominus gladium, famem et pestem, donec
consumerentur de terra, quam dedit patribus eorum.
quod autem
dixit de ficis bonis: dabo eis cor. ut sciant m e, quia
ego sum dominus, illi simile est apostolico: deus est.
qui operatur in uobis et uelle et perficere, quod
non solum opera, sed et uoluntas nostra dei nitatur auxilio.
delirat in hoc loco allegoricus semper interpres et uim cupiens
historicae facere ueritati de caelesti Hierusalem captos refeit
atque translatos in terram Chaldeorum rursumque ad locum
pristinum reuersuros, ut Hieremiam et ceteros sanctos prophetas;
alios uero, qui peccatores fuerint. in terra hac et in
ualle lacrimarum esse morituros. totam uisionis huius simul
proposui
Hier. 43 (50), 10 14 Hier. 24, 7 15 Phil. 2, 13 18 allegoricus interpres]
scil. Origenes 22 cf. Ps. 83. 7 M 3 chaldaeorum A caldaeorum P icchoniae P,LMAa.c.
4 et om. MA 5 pr. fieas MAVPv et sicat ficas om. V 7 sedechiam
Ap.c. iude Pa.c. 9 aexatione F 10 qaapto V aegyptum F
11 nabucod. P,La.c. tafnis (sed cf. p. 25. 5. 11. 26, 4) L tainis MA
tapnis F 12 gladiumj & add. M 13 consumeretur i (sic) Âa.c. hi
(hii) add. M(P) 16 perfecere Ma.c. 18 delerat F loco] cam add. 31
alligoricus LMAa.c. 19 referet MAa.c. referret P 20 chaldaeorom
FP rursusque MA V 23 totam V 24 posai v IIepKOHIINN
(perieopens. u.) M IIepIIIHN P,Aa.c. (perichopen s. u.A) IIHpKƜIIHN V
expositionem diaiderim P
Uerbumquod factum est ad Hieremiam de omni
popul-o Iudaeae — siue super omnem populum Iuda —
in anno quar to Ioiacim, filii Iosiae, regis Iuda da. Haec
priora sunt praeterita uisione; illa enim sub Sedecia facta est,
postquam Iechonias translatus est Babylonem, haec autem
sub Ioiacim.
filio Iosiae et patre Iechoniae. non enim curae
erat, ut ante iam dixi, prophetiae tempora conseruare, quae
historiae leges desiderant, sed scribere, utcumque audientibus
atque lecturis utile nouerant; unde et in Psalterio male quidam
iuxta textum historiae psalmorum requirunt ordinem,
quod in lyrico carmine non obseruatur.
Ipse est annus primus Nabuchodonosor, regis
Babylonis. quod in LXX non habetur: et sequitur: quod
locutus est Hieremias propheta ad omnem populum
Iuda da et ad uniuersos habitatores Hierusalem dicens.
Quarto anno regis Ioiacim, filii Iosiae, patris Iechoniae, Nabuchodonosor
in Babylone suscepit imperium atque ita factum est.
ut annus, qui primus erat Nabuchodonosor in Babylone, quartus
esset in Hierusalem regis Ioiacim.
denique octauo anno regni
sui Iechoniam cum matre et principibus duxit in captiuitatem,
qui tribus tantum post interfectionem patris Ioiacim regnarat
mensibus. interfectus est autem Ioiacim undecimo anno regni
sui in Hierusalem.
13 *Hier. 25, 1 19 cf. IV Reg. 24, 12. 14. 15. Hier. 24, 1 21 cf. IV
Reg. 24, 8. II Par. 36. 9 22 cf. IV Reg. 23, 36. II Par. 36. 5 LA iudae cet. Iuda v cum Vulg. 3 quartum La.c. ioacim
TP.La.c. ioachim MA filio V haec-facta est om. P 4 praeteritae
Mp.c.m3 uisioni Mp.c.m3 uisionem V sedechia Ap.c.m2
5 ieconias P babylone P 6 ioacim VP ioachim MA,La.c. iecouiae P
cura P 7 erant V dixit La.c. profetiae M prophetia P prophetis v
8 legis P.La.c. 9 lectoris Ma.c.m3 lectores P male] quale M 11 liricoP
12 est] autem V nabucod. MP,La.c. (semper) 13 babilonis M alt. quo V
15 ad om. P 16 ioachim M,La.c. ioacim AVP filio V 19 ioachim
MA ioacim P iochim V 20 dixit Ma.c. 21 ioachim MA.La e.,
(h s. u.) P ioacim V regnauerat V -reguaret P 22 est om._
V,Aa.c.m2 ioachim MAP ioaeim V
A tertio decimo anno Iosiae, filii Amon, regis
Iuda, usque ad diem hanc, iste est tertius et uicesimus
annus, factum est uerbum domini ad me et locutus
sum ad uos de nocte consurgens et loquens; et non
audistis.
Tertio decimo auno regni Iosiae, qui regnauit in
Hierusalem annis triginta et uno, Hieremias prophetare exorsus
est et prophetauit sub eo annis decem et nouem, cui successit
in regnum filius eius Ioachaz; quo statim ducto in captiuitatem
a Nechao, rege Aegyptio, regnum optinuit Ioiacim, frater eius,
in cuius regni quarto anno iste ad Hieremiam sermo fit domini.
ac per hoc uicesimus tertius annus erat Hieremiae prophetae,
ex quo loqui coepit ad populum et numquam praedicare
cessauit, sed singulis diebus diluculo et de nocte consurgens
loquebatur ad populum; et non, inquit, audistis.
sin autem, ut noui ex ueteribus
adiutorium data est et constituta praecepta, quae nostri arbitrii
uoluntate uel facimus uel non facimus, quomodo propheta se
semper ingerit et cotidie replicat mandata dei, quae utique
semel accepta suffecerant eis, quibus data fuerant, nisi ut hoc
ostendat dei nos indigere semper auxilio et numquam posse
sufficere, quod semel datum est, nisi cotidie domini ammonitione
renouetur?
Et misit dominus ad uos omnes seruos suos,
23. 30 — 34. II Par. 36. 2-4 13 cf. Hier. 25. 4 14 Hier. 25. 3
15 noni ex ueteribus heretici] scil. Pelagiani ex Origenistis MVP,Aa.c. 2 est om. Vulg. uicensimus La.c.
uincensimus M uigensimas (g ex c) A uigesimas Vulg. 5 regis v 6 annos
MVP,LAa.c. XXXI. P 7 profetanit M annos P XYIIII V
8 regno AVP,LMa.c. ioacaz P quod P captiuitate P 9 regi P
aegyptiorum MAVPo optenuit La-c. ioachim MA,La.c. ioacim VP
fre V 10 fit sermo v 11 acl hac P mcensimus ia.c. nigensimus (g ex
c) A XXmns V & add. P IIIas F 12 ad populum coepit v 13 sedj
in add. V delueulo LMAa.c. de om. P 18 {= 21) cottidie V
19 sufficerant V,LMa.c. sufficerent P,Ap.c. 20 nos iterauit Y eemper
iadigere MAVPv 23 ds ̄ MA, om. V,
prophetas, consurgens diluculo mittensque; et non
audistis. Non per unum prophetam, sed per omnes populum
suum deus semper ammonuit et quasi ipse in uigiliis atque
excubiis constitutus surrexit diluculo, ut suum populum commoneret.
et non, inquit, audistis, ut, quanto crebrior admonitio,
tanto contemnentium fuerint peccata maiora.
Neque inclinastis aures uestras, ut audiretis,
cum dicerem: reuertimini unusquisque a uia sua
mala et a pessimis cogitationibus uestris, et habitabitis
in terra, quam dedit dominus uobis et patribu-s
uestris a saeculo et usque in saeculum.
Tanta fuit
duritia populi. ut ne habitum quidem audientis assumeret et
inclinaret aurem suam praecipue domino commonente, ut reuerteretur
unusquisque a uia sua mala et a pessimis cogitationibus
suis. et o infinita clementia, non supplicium inferre pro scelere, sed ad paenitentiam prouocare tam malorum operum, quae
significat uia mala, quam pessimarum cogitationum, quae et
ipsae absque opere reputantur in peccatum!
et promittit praemium.
si fecerint, quod praeceptum est, ut habitent in terra,
quae data sit patribus et propter filiorum uitia sublata.
quodque ait: a saeculo et usque in saeculum siue: ab
aeterno usque in aeternum, ostendit dei dona perpetua,
si digni exstiterint hi, quibus data sunt.
M.LAa.c. (— l n. 4) diliculo P 2 prophetas V om
ml et m3A omm2A 3 ipsi V,Pa.c. 5 non audistis V 6 fierent
Ap.c. 8 dicere V diceret Vulg. reuertimini] ad me add. v 9 pissimis
L uestris] at audiretis add. P habitatis P 10 terra P
et om. V patribusq. V 11 et om. v 12 habitu P audientes
Lu.c. 13 reaertetur P 15 et o L ergo V et eet. suplicium L
infert Ap.e. 16 prouocaret** M prouocat Ap.c. tam om. M
17 quam pessimaramq; Mp.c. 18 ipse AVP,La.c. putantur
Ma.e.m2 reputentur v peccatum] paetam :Ma.c.m2 premium L
19 terrã P \'21 quoqus P,MAa.c.m2 22 aetemo] & add. Pv dansdi
M 23 extxterint MA VP,La.c. hii MP.LAa.r. in V
Et nolite ire post deos alienos, ut seruiatis
eis adoretisque eos, neque me ad iracundiam prouocetis
in operibus manuum uestrarum, et non affligam
uos; et non audistis me. Et haec\', inquit, \'monebam
cum superioribus, ne alienis dis seruiretis et adoraretis eos
et ne ista faciendo me prouocaretis ad iracundiam propter
opera manuum uestrarum, ut facerem, quod nolebam, et affli-
gerem
quodque sequitur: dicit
do minus, ut me ad iracundiam prouocaretis in operibus
manuum uestrarum in malum uestrum, in
LXX non habetur.
Propterea haec dicit dominus exercituum: pro
eo, quod non audistis uerba mea, ecce ego mittam et
assumam uniuersas cognationes aquilonis, ait dominus,
et Nabuchodonosor, regem Babglonis, seruum
meum. \'Quia me ad iracundiam prouocastis et fecistis malum
in interitum uestrum et prouocantem ad paenitentiam superbo
calcastis pede, mittam\', inquit, ad uniuersas cognationes siue
nationes aquilonis et adducam principem earum Nabuchodonosor,
regem Babylonis, seruum meum\'.
mittit autem dominus
uel angelos, ut concitent gentes, uel certe huiuscemodi mouet
cogitationes, ut faciant domini uoluntatem. quodque uocat
\'seruam suum\' Nabuchodonosor, non sic \'seruus\' uocatur ut
prophetae et omnes sancti, qui uere seruiunt domino, sed quo
in euersione Hierusalem domini seruiat uoluntati, secundum
Hier. 25, 7 om. MAVP deos] eos V seruiretis P 2 adoratiaque P
me om. V 4 me] dicit dominus, at me ad iraeandiam proaocaretis
in operibus manuum uestrarum in malum aestram add. v; ef. Un. 8
5 neq; Pa.r. diis alienis v diis AVP,La.c.Mp.c. adoretis
M VP,LAa.c. 7 faceretis (tia in ras.) Aa.c.m3 8 quoque P,MAa c.
15 (= 19j nabochod. V nabucod. P,La.c. 16 me om. V 17 saperbos
Y super nos Ma.c. 18 calcasti V 21 haiasroodi v moaet om. Y
22 cognationes MAP,La.c.,v 23 nabacod. P,La.c.
discant non blasphemare. in aquilonis autem parte esse
Chaldeos iuxta situm Hierusalem nulli dubium est.
Et adducam eos super terram istam et super
habitatores eius et super omnes nationes, quae in
circuitu illius sunt, et interficiam eos et ponam eos
in stuporem et in sibilum et in solitudines sempiternas
.
Ista sunt praemia contemtorum et dei uerba audire
nolentium; quicquid igitur super nos mali adducitur, nostra
peccata fecerunt. omnesque gentes, ut tunc adductae sunt
contra Hierusalem, sic hodie adducuntur contra ecclesiam
neglegentem, ut interficiat eos et ponat in stuporem et in
sibilum et in solitudines sempiternas, ut in exemplo sint
omnium atque miraculo. sibilus autem miraculi et stuporis
indicium est et solitudo sempiterna in his deprehenditur, qui
praesidem non habent deum.
Perdamque ex eis uocem gaudii et uocem laetitiae,
uocem sponsae et uocem sponsi, uocem molae
et lumen lucernae. et erit uniuersa terra eius in
solitudinem et in stuporem.
Hoc in conciliabulo malignantium
et hodie conprobatur, ut magistri eorum non doceant
uerbum dei, sed instar colubri sibilent. peritque in eis uox
gaudii uoxque laetitiae, ut numquam audiant illud apostoli:
gaudete, iterum dico gaudete! uox quoque sponsae:
ecclesiasticae fidei, et uox sponsi: domini saluatoris; qui
P,Ma.c. sathanae V 2 plasphemare P 3 chaldaeos
AVP 5 nationes omnes v 7 stupore P alt. et om. MVP,Aa.c.m2
8 coatemptorum MVP,Lp.c.m2 9 mali super nos v a.ddicitur V
12 stupo Ma.c.m2 alt. et om. P 13 et on. F eisemplum La.c.
sit MAVP 14 pr. miraculum P,La.c.Mp.c. sUus P 15 iudicium P
17 perdatque VP,MAa.c. 18 apoasi et uoeem gpousae v cum Vulg-
et uocem sponsi s. u. P 19 alt. et om. V,LMAa.c. eius] haec
Vulg 20 solitudine P pr. in om. M stapore P 22 dñi V
colubris M,LAa.C. 23 nox Pa.c.. 95 et om. P
enim habet sponsam, sponsus
conterantur in ea frumenta et populis uescenda tribuantur, et
lumen lucernae, doctrina uidelicet et scientia prophetarum;
denique et de Iohanne Baptista dicitur: ille erat lucerna
lucens, et alius propheta: lucerna, inquit, pedibus meis
uerbum tuum, domine, et lux semitis meis.
\'uniuersa\',
inquit, \'terra hereticorum erit in solitudinem et in
stuporem. cum nouissimum eius insipiens fuerit demonstratum\'.
Et sentient omnes gentes istae regi Babylonis
septuaginta annis. cumque impleti fuerint anni septuaginta,
uisitabo super regem Babylonis ei super gentem
illam, dicit dominus, iniquitates eorum et super
terram Chaldaeorum et ponam illam in solitudines
sempiternas. et adducam super terram illam omnia
uerba mea, quae locutus sum contra eam, omne. quod
scriptum est in libro isto, quaecumque prophetauit
Hieremias aduersum omnes gentes.
Sicut Hierusalem
post septuaginta annos recipit pristinos habitatores et expletis
suppliciis, quia oboediuit sententiae dei, felicitate pristina
fruitur, sic rex Babylonis, quia elatus est in superbiam et
suarum arbitratus est uirium, quod regnauit in gentibus, et
non domini uoluntatis, Medis Persisque uenientibus destruetur.
denique usque hodie urbis Babylonis reliquiae tantum manent
et posuit illam dominus in solitudinem sempiternam et
17, 11 21 cf. I Tim. 3, 6 Va.c. 2 populus V lOiste F 11 alt. LXXta anniP cum Vulg.
LXX 3IV (— lin. 19) 13 iniquitatem Vulg. 14 chaldeorum M,La.c.
16 eum P 18 aduersus M 19 recepit FP 20 suplieiis La.c.
obidiuit La.c. oboediit MAV oboedit P scientiae A 21 perfruitur
v babilonis P (= lin. 24) quia (sed s exp. uidetur m2) L
qui ODFMAVPv eleuatus Ap.c.m3 superbia P 22 oirum P
23 uoluntates P,Ma.c. me dispsisq; P distruetur PXMa.c. 24 axbs
Ma.c. 25 ds :V inpiebit M:
continentur. nam in consequentibus, quae mala passura sit
Babylon, Hieremiae sermo describit.
Quia seruierunt eis, cum essent gentes multae
et reges magni; et reddam eis secundum m opera eorum
et secundum facta manuum suarum. Hoc in LXX non
habetur. significat autem, quod non solum contra Babylonem
prophetauerit Hieremias, sed et contra ceteras gentes, quae
in Babylonio fuere exercitu et contra domini populum dimicarunt.
denique in sequentibus dicitur contra Aegyptum et
Philistiim et Moab et Ammon et Idumeam. et Damascum et
Cedar et regna Asor et Aelam et ad extremum contra Babylonem
terramque Cbaldeam.
Quia sic ait dominus deus Israhel ad me:
sume calicem uini furoris — siue meri — huius de
manu mea et propinabis de illo cunctis gentibus, ad
quas ego mittam te; et bibent et inebriabuntur — siue
uoment - et insanient a facie gladii. quem ego mittam
inter eos. et accepi calicem de manu domini et
propinauicunctis gentibus, ad quas misit me dominus.
Propinatio calicis, et
dicitur
quae contra dei populum militarunt, bibant de calice furoris
domini, de quo scribit et Isaias contra Hierusalem: scyphum
16, 3 etc. 10 cf. Hier. 25 (82), 19 (5)—26 (12) 15. 21 *Hier. 25
(3t), 15 (1) 18 *Hier. 25 (32), 16 (2) 24 *Esai. 51. 17 P 3 discribit P 5 operam M 6 munuuum L
8 et om. MAVPc cetera V ceteros Pa.c. 9 fnerant MAVPv exercituu
V 10 consequentibus V,Mp.c.m3 11 philistim MAP Philisthiim v
idumea VP 12 ca-edar A assur AP assor V elam Pv 13 chal.
daeam AV caldeam P 14 sic P ait] dicit Vulg. dominus] exercituu
add. 8. u. m3 MA cum Vulg. ad me om. Vulg. 17 inebr.] turbabuntur
Vulg. 18 et s. ti. m2L quae V 19 accipi La.c. 21 pr. calicis] fnroris
add.s.u. m2A misti Ma.c. myxti A 22 aKPa τy La-c. aKBaT (B ex P)
M aKpaP 23 qui
La.c. 24 et om. MAVPv esaias MVP,Aa.c. scifum P
consurge! iste autem calix idcirco bibitur a cunctis
gentibus, ut uomant et insaniant.
quod quidem prauus interpres
in bonam partem accipit, ut instar catharticae potionis?,
quidquid cholerum et pituitae et noxii umoris in pectore est.
foras exire conpellat et restituat pristinam sanitatem. pro
Hieremia quoque saluatorem accipit, quod ipse cunctis gentibus
propinarit, ad quas et missus est, ut abiecta idololatria dei se
cultui dedicarent. quod contrarium esse scripturae sanctae
monstrabunt sequentia; non enim pro remedio, ut ille uult.
sed pro poena meraco calice propinantur.
Hierusalem et ciuitatibus Iuda et regibus eius
et principibus eius, ut darem eos in solitudinem et
in stuporem et in sibilum et in maledictionem, sicut
est dies ista.
\'Putabam\', inquit,\'quod solis gentibus propinarem,
et ideo me huic ministerio laetus optuleram; sed inter ceteras.
gentes, immo ante ceteras, propinaui Hierusalem et ciuitatibus
Indae et regibus eius et principibus, ut
darem eos in stuporem et in solitudinem et in sibilum
et in maledictionem. sicut et praesenti probatur
exemplo\'. unde dicit et supra: seduxisti me, domine. et
seductus sum, inualuisti et potuisti!
Pharaoni, regi Aegypti, et seruis eius et praesenti
eius et omni populo eius (et uniuersis gene-
MAVP 3 quidam v 4 accepit P eatarticae P coieram
MA,La.c. cultrum P cholerae v 5 aoxi La.e. nox in P hamoris
MVP tumoris Aa.r. 7 saluatorem] saluator ninuaa P aece-
pit P 8 propinaret P,La.c. et s. u. L est] sit MAVP,La.c.,v
. idolatria eodd. (corr. L) 11 propinnantar Pa.r. 12 iudae Jf
14 pr. et om. MAVP 15 est] et VP,Aa.e. 17 ante s. u. m2M
18 Iada v 19 solitudine V alt. et om. MA VP 20 immaledictionem L
et] in P 21 sedoxistis L 22 sum] & add. V posuisti La.c.
23 faraoni MP rege Pp.c. 24 et uninersis generaliter ex Vulg.
suppleuit v, om. codd.
raliter〉. Post Hierusalem bibit Pharao. rex Aegypti, et socii
eius, biberunt principes et uniuersus populus cunctusque, qui
non quidem est Aegyptius, sed in eius regionibus commoratur,
quos LXX uertere
Aegyptiae regionis, sed peregrinum et aduenticium.
Cunctis regibus terrae Ausitidis. Quae Hebraice
appellatur \'Us\', de qua et Iob fuisse narrat historia:
homo quidam erat in regione Ausitidi, nomine Iob.
et tamen sciendum hunc uersiculum in LXX non haberi
Theodotionemque pro \'Us\' interpretatum esse \'insulam\'.
Et cunctis regibus terrae Philistiim et
Ascalonis et Gazae et Accaron et reliquiis Azoti.
Generaliter posuit Philistiim, hoc est terram Palestinorum, et
specialiter urbes eorum Ascalonem, Gazam, Accaron, Azotum;
solam tacuit Geth, quae continetur in \'reliquiis\'. hoc est enim,
quod scriptum est: et reliquiis Azoti; uicina enim atque
confinis est Azoto, quae Hebraice dicitur Esdod, regio urbis
Geth. Palestinos autem a Babyloniis captos atque uastatos
scribit et Isaias.
9. 10 *Hier. 25 (32), 20 (6) 16 Hier. 25 (32), 20 (6) 19 cf. Esai. 14,
30. 31 Ma.c. bibat P \' farao MP 2 prisci\'cipes (sic) L populos
Ma.c. 4 quod M cum MIKTOUC M CUMMIKTOUC (symmictos
s. u.) A; magis corruptum in YP mistitios (v s. o) M mysticios A
misticos V mestitias P miztitioa v uulgum MA VP,La.c. 5 sed]
ad P aduentitiam P 6 et canetis v regibus MAV gentibus L
regionib; P 7 (== 10) has P et om. V narratur P 8 quidem Aa.c.
ausitidis P 9 sciendum] g add. P 10 insula V 11 phylistiim L
philistim cet. Philisthiim v (hie et lin. 13) cum Vulg. 12 Ascaloni Vulg.
pr. et alt. et om. v gazae—reliquiis in mg. add. m2D, om. cet.
Accaronis v; sed cf. lin. 14 13 pbylistiim L philistim MAP terra
P phalestinorum MV palaeat. P 14 AccaronI & add. V 15 continentur
V reliquis L.Mp.r. 16 et] in P reliquis Mp.r. reliquias P
17 azoti MAVP ebraice P esdod] & add. P 18 phalestinos V
palaestinus P captus P uastatus P,Ma.c. 19 et om. »
esaias VP,Aa.c.
Idumeae et Moab et filiis Ammon et cunctis
regibus Tyri et uniuersis regibus Sidonis. Idumea,
in qua sunt montes Seir et quae Hebraice appellatur Edom;
Moab et Ammon ipsi sunt filii Lot, proximi Maris Mortui.
Tyrus et Sidon in Phoenicis litore principes ciuitates, quae
et ipsae Babylonio ueniente superatae sunt. quarum Carthago
colonia; unde et Poeni sermone corrupto quasi Phoeni appellantur,
quorum lingua Hebraeae linguae magna ex parte confinis
est.
Et regibus insularum, quae sunt trans mare.
Transit Cyprum et Rhodum et insulas, quae appellantur
δες
Et Daedan et Theman et Bux et uniuersis.
qui attonsi sunt in comam. Hae gentes in solitudine sunt,
uicinae et mixtae regionibus Ismahelitarum, quos nunc Saracenos
uocant et de quibus dicitur: qui attonsi sunt in comam.
Et cunctis regibus Arabiae. Hoc in LXX non
habetur. post Daedan igitur et Theman et Buz et Ismahelitas
regionum ordinem sequitur.
M iduraaeae P et Idumaeae Yulg. alt. et om. V filius Y
amon A 2 thyri M tiri V sydonis A idumaea P e add. m2A
3 et om. A hebraicåe L hebreice M appellantur L 4 loth MA VP
5 sydon A phonicis L,Ma.c.m3 phoenis V littore P ciuitatis
LAa.c. 6 ipse La.c. ipso F uenient et superate La.c. chartago MP
kartago A 7 pr. phoeni P,La.r. phoenis (issa s. is m3) M phoene (alt.
e ex i) A phenici (h s. u.) V alt. pheni V 8 quorllm] m2A quarum
ml et m3A hebreae M hebrea A linguae M 10 regibus]
terrae add. s. u. m3MA cum Vulg. qui Vulg. mare] & add.
M,Ap.c.m3 11 transit LMP trans V,Ap.c.,v mare add., sed eras. P
hrodom V KUKaadec (cycla s. u. m3) M. (cucaades s. «. m2;
cicladea s. u. m3) A KUKaV P 12 haec MAVP
est add. P 13 (= 18) dedan MVPv cum Vulg. Thema Vulg.
uniuersi Y 14 haec P,Aa.r. soIitudines M 15 myitae A
saracinos Za.c. sarracenos MAVP; ef. p. 22, 3.128,1 16 detonsi A
17 Arabiaej et cunctis regibus occidentis, qui habitaet m deserto hic
add. v ex Vulg.; sed ef. p. 310, 1 18 tbemam P 19 regionem P
Et cunctis regibus occidentis, qui habitant . Hoc quoque in
in deserto, et cunctis regibus Zamri
LXX non habetur.
Et cunctis regibus Aelam cunctisque regibus
Medorum. Ex eo, quod Zamri sequuntur Aelam regesque
Medorum, arbitramur et Zamri regionem esse Persidis, nisi
forte ex eo, quod praecessit Arabia, et hi reges solitudinis
accipiendi sunt. Aelam autem regio Persidis trans Babylonem:
unde et Aelamitae, Medi quoque atque Persae, a quibus capta
et destructa est Babylon; et ipsi enim meracum calicem Alexandro,
rege Macedonum. propinante potarunt.
Et cunctis regibus aquilonis de prope et de
longe. Quia Persidis et Babylonis, Aelam atque Medorum
enumerauerat regiones, nunc generaliter ponit omnes reges
aquilonis, qui prope sunt et
dicitur \'safun\', LXX uertere
possumus dicere.
Unicuique contra fratrem suum et omnibus
regnis terrae, quae super faciem eius sunt. Ne cunctas
orientalis prouinciae regiones enumerare per partes longum
fieret. generaliter posuit omnia regna terrae, quae morantur
15 Hier. 25 (32), 26 (12) 16 *Hier. 25 (32), 26 (12) ex Vulg. suppleui, om. codd. v; cf. p. 309, 17
2 zambri P cum Vulg. 3 habetur a. u. m2M 4 aeIam (sic alibi semper
fere L LXX)] elam LVv cum Yulg. selam P,MAa.r. alt. cunctis
P et cunctia Vttlg. regionib. V 5 ziamri A iambri P sequitur
MAVPv elam Lv helam autem P reges Mp.r. 6 zjamri A zambri
P 7 processit P et bi M hii P.La.r. 8 (== 13) elam Vv helam P
bylonem V 9 aelamita Ma.c.m3 helamitae P Elamitae v & add. M
10 distructa P meraco Ap.c.m3 alexsandro Ma.r. 11 regem V
machedonum MV potaatur VP, (n s. u.) MA 12 et cunctis]
cunctis quoque Vulg. aquilonis] babylonis L 14 enumerat P
ponet La.c. 15 et] qui add. v 16 rafnn V fasnn P saphon v
aM aA ƜVP
subsolamum P 19 nec P 20 orientales MVP.LAa.c. prouintias
VP enumeraret P partes] et add. VP,LMAa.c. logu P
21 terrae om. V memorantur v
ditur \'dedi meracam potionem\', ut omnes furerent. uomerent,
insanirent et mutuis inter se proeliis dimicarent. quodque
intulit:
Rex Sesach bibet post eos et in LXX non
habetur, hunc habet sensum: \'Omnes\'. inquit. \'in circuitu nationes
Babylonio imperio subiacebunt et cuncta suae subiciet potestati.
ita ut uniuersae, quas praeteritus sermo narrauit, gentes
ipsi seruiant et bibant de calice eius\': unde et in uisione contra
Babylonem scribitur: calix aureus Babylon inebrians
omnem terram. nouissimus autem rex Babylonis bibet hanc
potionem propinante sibi ascensore bigae, cameli et asini
Cyro. rege Medorum atque Persarum.
quomodo autem Babylon,
quae Hebraice dicitur\'Babel. intellegatur \'Sesach\'. non magnopere
laborabit, qui Hebraeae linguae saltim paruam habuerit
scientiam. sicut apud nos Graecum alfabetum usque ad nouissimam
litteram per ordinem legitur. hoc est \'alfa, beta\' et
cetera usque ad \'o\', rursumque propter memoriam paruulorum
solemus lectionis ordinem uertere et primis extrema miscere,
ut dicamus \'alfa o, beta psi\', sic et apud Hebraeos primum
est \'aleph\', secundum \'beth\', tertium \'gimel\' usque ad uicesimam
25 (32), 26 (12) 8 cf. Hier. 25 (32), 18 (4)—26 (12) 10 Hier. 51
(28). 7 12 cf. Esai. 21, 7. 9 18 cf. Quint. Insc. I 1. 25 P suum om. P 2 dedi] de V meracam La.t. ut] et V
3 pliis V quoque MAa.c. 5 et ante rex add. m3MA.v cum Vulg
5 serac P bibit et P,LMAa.c. et om. P.Ap r. 6 habetur; et add. A
7 cunctas V subicient P 8 praeteritis P 9 de] da (sic) Pp.c.
10 Babylon] babylonis V inhebrians P inclinans V 11 bibit MAP.La.c
12 propinantem Ma.r. bigae] uige P camili La.c. camelli Ma.c
13 Cyro om. L pesarum P 14 hebraicae LAa.c. intellitnr (sic) P
sesagh V serach P magno opere P 15 laborauit YP,MAa.c.
hebreae M hebraicae (i in ras.) A hebraice P saltem Âa.c. paruam
saltem v -16 aput M grecum M 18 m V,Mp.c.m2.v 19 lectiones
P,MAa.c. uetere Lax. inuertere v eitrema P 20 alfa beta
(s. u.) V a alfa. beta da. pjsi P (in ras.) M bet. M 21 alep P
gemel MVP LAa.c. uie(g)eusimam L, (g ex c) A aincensimam M
uigesimam e:
legimus itaque \'aleph thau, beth sin\', cumque uenerimus ad
medium. \'lamed\' litterae occurrit \'chaph\'; et ut, si recte legatur.
legimus \'Babel\', ita ordine commutato legimus \'Sesach\'. uocales
autem litterae inter \'beth et beth (et) lamed\' (et <sin et sin)
et chaph\' iuxta
ponuntur arbitrorque a sancto propheta prudenter fuisse celatum,
ne aperte eorum contra se insaniam commoueret. qui
obsidebant Hierusalem et iam iamque eius potituri
quod et apostolum contra imperium Romanum fecisse legimus
scribentem de Antichristo: non meministis, quod, cum
apud uos essem adhuc, haec dicebam uobis? et
nunc quid detineat, scitis, ut reueletur in suo
tempore, subauditur Antichristus. iam enim mysterium
iniquitatis operatur: tantum. qui tenet modo.
donec de medio fiat. et tunc reuelabitur iniquus,
quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui
et destruet inluminatione aduentus sui. eum, \'qui
tenet\'. Romanum ostendit imperium; nisi enim hoc destructum
fuerit sublatumque de medio, iuxta prophetiam Danihelis Antichristus
ante non ueniet. quod si aperte dicere uoluisset,
stulte persecutionis aduersum Christianos et tunc nascentem
P paene ultima A pene u. MVP sin] sic P 2 alep tau P
3 lamet M lameth A caph VP,Aa.c. si LA sic cet. rectae L
legamus Mv 4 pro legimus om. V babvl MA VP.La.c. ordine V
serach YP,Aa.c. 5 alt. beth] heth L alt. et add. Erasmus v
lamed] lameth LMV lamech AP et sin et sin add. Erasmus, om.
eodd. v 6 et chaph om. v caph LMVP; sed cf. lin. 3 LMV.
(idioma s. u.) A idioma Ps 8 et qai V 10 et om. V apostolorum
LMAa.r. 11 (= 14. 20) antechristo La.c. antychr. A anticr. P 13 nunC
quid] numquid V 14 misterium V ministerium Pa.c. 15 tantum] ut
add. s. u. MA modoj teneat add. MAVP 16 de\'midio L reue-
labitur] ille add. v 18 destruit La.c. distruet P inluminationis
M,LAa.c. -es P 19 imperium ostendit v distructum MP 20 salua-
P danielis L; cf. p. 297, 10 antechr. M (de cd. u. lin. 11)
22 stultae MA persequutiones M perseeutiones v
longius, quam commentariorum
breuitas patitur, de hoc capitulo diximus, quod Graeci forsitan
Latinique fastidient, quia in suis codicibus non habetur. sed
quid proderit, cum in consequentibus hic ipse propheta dicat:
quomodo capta est Sesach et conprehensa est inclyta
uniuersae terrae, quomodo facta est in stuporem
Babylon inter gentes?
allegorici interpretes istum
omnem locum ad cunctas referunt nationes, quas inebriauerit
diabolus calice peccatorum meracissimo; nouissimum enim
etiam ipsum bibiturum supplicia atque cruciatus, de quo
scribat apostolus: quem dominus Iesus interficiet spiritu
oris sui. unde et in alio loco dicat: nouissimus
autem inimicus destruetur mors. quod magnarum
uirium est posse diuersarum uocabula nationum transferre
sub
coaptare.
Et dices ad eos: haec dicit dominus exercituum
deus Israhel: bibite et inebriamini et uomite
et cadite et nolite consurgere a facie gladii, quem
ego mittam in uos! \'Postquam\', inquit, \'cunctis gentibus
propinaris et impleueris praeceptum domini, rursum haec
uerbis domini imperabis et dices: bibite et inebriamini
22 *Hier. 25 (32). 27 (13) (sic) L 3 latineque La.c. 4 quum L quod cet. 5 sesac M
serac P inclita YP 6 stupore P 9 diabulos M diabolus P meracissimobibiturum
om. M meracissimo1 et add. AVPv, exp. L
nouissimo P enim add. s. u. L, om. cet. t 10 ipsum] enim add.
P, exp. L eurn add. AV bibitur P suplicia. La.c. 11 scribebat
Ap.c.m2 scribit MVPv 12 unde om. Av dicit MAp.c.,v 13 autem
om. P distruitur P quod] qm V 14 uirum LMa.t. uocabulo P
15 sub om. V ΕΤΟΙμολοΓΙΕΙC L etymologiis (in ros.) Mv ito
(pr. i ex e; ethjmologiis s. u.) Å V ad:
singula] singulis V 17 dices] dicis P 19 cadete P,La.c. (=p. 314, h
et nolite consurgere] neque surgatis Vulg. 20 in] inMAp.c.m3
cum Vulg. 21 propinaueris v nasom—domini om. V 22 dicis P
et uomite et cadite et nolite consurgere!\' si \'bibere.
inebriari, uomere et cadere\' salutis indicium est, ut instar
catharticae potionis noxia quaeque pellantur, quomodo sequitur:
et nolite consurgere? quae sit autem potio, quae
eos cadere faciat in aeternum, ponit manifestius, id
a facie gladii. quem ego mittam inter uos.
Cumque noluerint accipere calicem de manu,
ut bibant, dices ad eos: haec dicit dominus exercituum:
bibentes bibetis, quia ecce in ciuitate, in
qua inuocatum est nomen meum, ego incipio affligere;
et uos quasi innocentes immunes eritis — siue et
uos munditia mundi eritis —? non eritis immunes siue
non eritis mundi.
Latenter ostendit praeceptum dei. qui
uoluntate facere noluerint, suscepturos necessitate et audituros:
bibentes bibetis. \'uelitis\'. inquit. \'nolitis, dei conplenda
sententia est. si enim ciuitas Hierusalem, in qua notum
fuit nomen dei dicente propheta: notus in Iudaea deus:
in Israhel magnum nomen eius, bibit meracum calicem
furorisque, quanto magis uos non eritis mundi. qui pro dei
nomine idola colitis!1
Gladium enim ego uoco super omnes
si—indicium est] \'prauum interpretem\' (p.307, 3) innuit 4 *Hier.
25 (32), 27 (13) 6 Hier. 25 (32), 27 (13) 11. 13 *Hier. 25 (32), 29 (15)
15 Hier. 25 (32), 28 (14) cf. Cic. Nat. deor. I 17. Donat. ad Ter. Andr.
214. Eun. 1058. August. In euang. Ioh. 9, 13. Paul. Nol. Epist. 16, 5 etc.
(Wõlfflin, Mus. Bhen. XXXVII [1882} p. 88. Otto, SprichwOrter p. 362.
Sonny et Weyman, Archiv IX 78. XIII 402) 17 Ps. 75; 2 add. v 2 inebri Ma.c.m2 3 catartice P quaeq.
(q. 8. u.) L 5 cadere] adherere Ma.c.m3 facit M id s. u. L, om. cet.
est eras. M aii hec add. s. u. m2A 7 manu] tua add. La.c.Mp.c.m2,v
cum Vulg. et LXX (excepto cod. Alex.) 8 dices] dicis P,LAa.c. 9 bibitis
P 10 incipiam Vulg. 11 innocentes] et add. V eum Yulg. eritis
siue—immunes om. V 12 non—siue in mg. P immunis La.c.
18 hostendit Ma.r. 14 uolumtatem M uoluntatē V nolluerint La.c.
15 MMtia VP.La.c. uellitis—nollitis La.c. dei] de (mea s. de) m3M
sententia complenda v 16 scientia Ma.c.m3 18 nomen magnum v
caliee P 19 furoris Mp.r.,v 21 omnes s. u. L
habitatores terrae, dicit dominus exercituum. Ista est potio
meracissima, iste calix furoris domini, qui non super solam
Hierusalem, sed super omnem uocatur terram et cunctas in
circuitu nationes; de quo supra dixerat: et mittam ad Nabuchodonosor,
regem Babylonis, seruum meum, et adducam
eos super terram istam et super habitatores
eius et super omnes nationesquae in circuitu illius
sunt.\'
Et tu prophetabis ad eos omnia uerba haec
et dices ad illos: dominus de excelso rugiet — sine
responsum dabit — et de habitaculo sancto suo
dabit uocem suam; rugiens rugiet super decorem
suum — siue respondebit super locum suum —,
celeuma quasi calcantium concinetur aduersum
omnes habitatores terrae. peruenit sonitus — sine
interitus — usque ad extrema — siue super partem
— terrae, quia iudicium domino cum gentibus;
iudicatur ipse cum omni carne; impios tradidit
gladio, dicit dominus.
Primum dicamus, ut se interpretationis
ueritas habet. \'cunctis\', inquit, \'gentibus prophetabis et
dices, quod dominus de excelso rugiat, hoc est: det sui furoris
indicium iuxta illud, quod scriptum est: leo rugiet, et quis
non timebit? dominus locutus est, et quis non prophetabit?\'
et de habitaculo sancto suo dabit uocem
suam. ut cunctos terreat audientes.
rugiet autem super
decorem suum, hoc est super templum. cumque ille rugierit.
31 (16) *Hier. 25 (32). 31 (17) 22 *Am. 3, 8 24. 25 Hier. 25
(32), 30 (16) s. «. m3 M calicis V 3 snper s. w. m3M 4 nabueod.
La.c. nabochod. V nabogod. P 5 babiionis M 6 eos] eam v
10 dicis P,LMa.c. 11 dauit Ma.c. et—dabit in mg. Y de s. u.
m2M suo om. V 14 quas La.c. concinentur Ma.r. (= p. 316, 2)
aduersus P cum Vulg. 18 omne P tradidi Ap.r.,v cum Vulg.
21 mgiet V det LA de cet. 22 indicio (o ex u) M,Ap.c. 23 loqaatus
MA prophctaurt AP,Ma.c. .25 terreat] terre ad P 26 ille] sd te P
effusione sanguinis mutui carmen lugubre concinetur, quod
Symmachus x
et carminis sonitus usque ad terrae extrema perueniet, quia
iudicium domini cum gentibus.
si autem iudicium
domini cum gentibus est, sunt et gentium merita diuersa. ad
exponendum illum locum, ut quidam uolunt: qui non credit.
iam iudicatus est. iudicatus quidem est in eo, quod non
credidit; sed ipsi, qui non credunt inter se, diuersis afficientur
suppliciis. iudicatur ipse cum omni carne, ut nullus
iniudicatus abeat. impios autem — hoc est, qui domino non
credunt, — tradit gladio sempiterno.
allegorici interpretes iuxta
LXX hunc locum sic disserunt, ut ad bonam partem referant
apertam domini comminationem. \'dominus\', inquiunt. \'de excelso
responsum dabit, his uidelicet, quos saluaturus
est, et de loco sancto suo dabit uocem suam respondebitque
sermonem in loco suo. illi autem quasi
uindemiantes pleni fructibus illius sententiae respondebunt.
super omnes habitatores terrae ueniet interitus,
non super uniuersam terram, sed super partem
terrae, eorum uidelicet, qui non credunt; iudicium enim
10 Hier. 25 (32), 31 (17) 14. 16 *Hier. 25 (32), 30 (16) 19 *Hier.
25 (32), 30. 31 (16) 20. 21 *Hier. 25 (32), 31 (17) MAa.c. 2 lucubre Ma.c. lugrubre A 3 x
L. Bos (Uetus Testam. ex uersione septuaginta interpretum. Franequerae
1709. Proleg. c. III) et Field, Origenis Hexapl. II 640 KaTa
Lv KaraAHMa M KaA KƜTƜV
M iacmon V iaamon P (s. uocem Grae-
cam A) Bos 5 dno AV 6 dno A.p.c. š eras. M 7 locumj
iuuat add. in mg. m3M 9 ipsi] hi Ap.c.m2 qui om. P,LMAa.c.
creduut] dum add., sed exp. L 10 supplicis La.c. 11 habeat
P,MAa.r. quid,uo (sic) L 12 tradet Mp.c. tradidit V 13 edisserunt Vv
15 dabit] dauid Ma.c. 19 ueniet] autem add. MAP, exp. L 20 alt.
super] per P 21 indicium P enim om. a
omni carne, impii autem tradentur gladio\'.
Haec dicit dominus exercituum: ecce afflictio
— siue malum — egredietur de gente in
gentem et turbo magnus — siue tempestas — egredietur
a summitatibus — siue extremis — terrae.
et erunt interfecti domini — siue uulnerat a domino
— in die illa a summo terrae usque ad summum
eius; non plangentur et non colligentur neque
sepelientur; in sterquilinium super faciem
terrae iacebunt.
facere conantur in bonam partem ea, quae comminationis plena
sunt, disserentes. de hoc autem loco puto dixisse et dominum:
consurget gens aduersum gentem et regnum contra
regnum et cetera, quae in ipsa euangelii sententia continentur.
intellegamus autem haec facta iuxta historiam.
quando a rege
Babylonio cunctae nationes in circuitu subiugatae sunt et
imperium eius sensere crudele, uel iuxta prophetiam longo
post tempore in consummatione mundi futura. dicunturque
interfecti a domino, non quod dominus ipse percutiat, sed
quo in interitu pessimorum uoluntas et imperium domini
conpleatur.
Ululate — siue iubilate —, pastores, et
clamate et aspergite uos cinere, optimates gregis
siue plangite. arietes ouium —, quia conpleti sunt
21, 10 23. 25 *Hier. 2-5 (32), 34 (20) suppleui coII. LXX x υρίῳ, om. codd. v 2 omne La.c.
4 egreditur MFP,LAa.c. a gentem] te Ma.c.m2 egreditur LMV,Aa.c.
6 samitatibus V 8 a summo] assumo V sumum F 10 sepellientur
MA 11 erubiscant La.c. 12 plana L 14 consurgit LMAa.c.
aduersus APv 15 ipsius v continetur La.c.Mp.c. 18 iaxta] hanc
fnc s. u.) A longe P 19 consamatione P futara A dicunturquae
La.c., (quae exp.) M d. qui V 20 quo Mp t. 21 quod P.Ap.c.v
interitum MAVP imperio F 24 aspargite P optimate Ma.c.m2
greges LMAa.e.
dies uestri. ut interficiamini, et dissipationes
uestrae et cadetis quasi uasa pretiosa — siue quasi
arietes electi —. et pe r ibit fuga a pastoribus et s a saluatio
ab optimatibus — siue arietibus — gregis.
Notandum, quod in hoc tantum loco LXX \'iubilum\' in malam
partem posuerant. pro quo alii interpretes \'ululatum\', ut in
Hebraeo scriptum est, transtulere. inter pastores et arietes
siue optimates gregis ista distantia est, quod pastores rationalium
sunt. arietes autem et optimates referantur ad diuites,
qui et ipsi pars gregis appellantur.
quodque infert: conpleti
sunt dies uestri, ut interficiamini, tunc conplebuntur
dies eorum, quando fuerint peccata conpleta. et dispergentur
et cadent sicut uasa pretiosa, ut confracta non ualeant
instaurari et, quanto ante fuere pretiosa, tanto maius eorum in
confractione sit damnum; siue quasi arietes electi, ut
pinguis hostia sit deuorare cupientium.
peribit, inquit, fuga
a pastoribus, quando non egerint paenitentiam. denique
dicitur ad Phariseos: genimina uiperarum, quis ostendit
uobis fugere ab ira uentura? et in Psalmis legimus:
periit fuga a me. et saluatio, inquit, ab optimatibus
gregis siue arietibus;
Uox clamoris pastorum et ululatus optimatium
gregis — siue iubilum arietum —, quia uastauit
in hoc tantum
loco] immo etiam *Hier. 4,8. 25 (32),36 (22). 47 (29),2. 49 (30), 3; cf. p. 319,3
*Hier. 25 (32), 34 (20) 6.10.13 Hier. 25 (32), 34 (20) 15 *Hier. 25 (32),
34 (20) 16 Hier. 25 (32), 35 (21) 18 *Luc. 3, 7 20 Pa. 141, 5 Hier.
25 (32), 35 (21) 21 *Hier. 25 (32), 35 (21) 23 *Hier. 25 (32), 36 (22) MP,La.c. 2 cadatis Mp.c.m3 nasa-quasi in mg. P
3 arietis LMa.c. 4 gregis om. A 6 posnerint v 7 hebreo MA ebraeo V
arietis Ma.c. 8 optimatis Ma.c. greges P.LAa.c. 9 arietis M
10 quoque MAa.c. 13 ut] q (= quae) Mp.c.m3 et F aalent M
14 qaando Aa.c. fuerint P pretiosiora v 15 arietis M,La.c.
18 pharisaeos AP;cf.p.44,7,ubi Pharisei praeferendum uidetur 19 fogire P
a uentura ira e 20 perit L 21 arietes Va.c. -M -
(apocenu s u.) A VP
optimatam MAVPv cum Vulg.
dominus pascua eorum. et conticuerunt arua —
siue speciosa — pacis a facie irae furoris domini.
Et hic notandum, quod apud LXX \'iubilum\' pro \'ululatu\'
positum sit.
inter pastores autem et arietes ista diuersitas est,
quod pastores putentur in ecclesia, qui praesunt gregi cum
sapientia et eruditione atque doctrina, arietes
quidem uidentur in populo, sed nihil habent in se doctrinae
atque sapientiae et per nimiam simplicitatem propemodum
stultitiae uicini sunt.
quando autem habuerimus pacem
et non intellexerimus uel bona uel speciosa pacis, sed luxuriae
nos et otio et uoluptatibus dederimus, tunc conquiescent siue
conticiscent bona pacis et auferentur a nobis propter iram
furoris domini et implebitur illud, quod scriptum est: cum
dixerint: pax et securitas, tunc repentinus eis
superueniet interitus, quo ueniente omnia conticiscent.
Dereliquit quasi leo umbraculum — siue
cubile — suum — et, ut uerius est, tabernaculum; hoc
enim \'soccho\' Hebraicum sonat —, quia facta est terra
eorum in desolationem — uel inuia — a facie irae
columbae — siue a facie gladii magni — et a facie
irae furoris domini.
Dominus, de quo supra dixerat: de
excelso rugiet et de habitaculo sancto suo dabit
uocem suam: rugiens rugiet super decorem suum,
ipse derelinquet tabernaculum suum. de quo scriptum est:
Hier. 25 (32), 36 (22) 13 I Thess. 5, 3 17. 19. 20 *Hier. 25 (32;.
38 (24) 21 Hier. 25 (32), 30 (16) P,Ma.c. arba Ma.c. 2 spetiosa YP 3 hoc F uluiatum
P,La.c. 4 arietis Ma.c. 5 putantur V,AP.c. 6 arietis Ma.c. aries
Âa.c. 7 in populo om. M 8 per om.; p add. s. u. m3M nimia sÎmplicitate
Mp.r. 9 stultitia V 10 uel bona s. u. L spetiosa F, (e ex a) P
11 uoiuntatibus Y 12 conticescent A.LMa.c. contisiscent Vp.c. 14 eis
om. Y 15 superuenit Aa.c. ueniet M 15 eontieescent AV,Mp.c.
16 derelinquit VP.Aa.r. 17 nt s. u. L hoc] hunc V 18 succhot
(t s. u. m2) M soccbot P saecbo v hebreicum Aa.c. 19 desoiatione P
21 irae om.V 24ipse —suum om. MAVP 24 derelinquit La.c. relinquet v
et habitatio eius in Sion, ipse deseret sedem suam et
conplebit, quod per hunc eundem prophetam locutus est:
dimisi domum meam, dereliqui hereditatem meam.
reliquit autem quasi leo cubile suum, ut omnes bestiae uastandi
terram eius habeant potestatem. leone enim custode et praeside
nullus ad eandem audet accedere. facta est, inquit, terra
eorum — hau dubium quin uel populi Iudaeorum uel certe
uniuersarum gentium — in desolationem et in inuium a
facie irae columbae.
non mirabitur \'columbam\' domini
intellegi Nabuchodonosor. qui supra eum uocari \'seruum\' domini
legerit — pro quo LXX transtulerunt \'gladium magnum\' —,
licet \'columbam\' et in persona Hierusalem possimus accipere,
quod irascatur et tristis sit se leonis sui perdidisse custodiam
et terram suam uenisse in desolationem.
In principio regis Ioiacim, filii Iosiae,
regis Iuda da, factum est uerbum istud a domino
dicens: haec dicit dominus: sta in atrio domus
domini et loqueris ad omnes ciuitates Iuda, de
quibus ueniunt, ut adorent in domo domini, uniuersossermones,
quos ego mandaui tibi, ut loquaris
ad eos; noli subtrahere uerbum! si forte audiant
et conuertantur unusquisque a uia sua mala, et
7. 9 Hier. 25 (32), 38 (24) 9 *Hier. 25 (32), 38 (24) 11 cf. Hier.
25, 9 sec. Yalg. 12 *Hier. - 25 (32), 38 (24) MAV salutem L hierfm P; cf. p. 218, 16 2 deserit La.c.
relinquet v 3 con(m)pleuit P,Ma.c. eumdem hunc v 4 demisi La.c.
6 leonem P 7 eadem V,La.c. eam M accidere Ma.c. 8 hau (sic
alibi semper fere ante dnbium Lp.c. uel primitus cf. p. 268, 10)] haut
L, (h s. u.) A haud V, (ex aut) M aut P populo M,LAa.c. populia
P 10 alt. colu∗bam (m 8. ∗) L columba V 11 nabncod. МP,La.c.
nabochod. V 13 & columbam tr. P personam AV,Mar. possumus
MVP,LAa.c. 14 se om. V si Mp.c. perdidiaset Mp.c.m3 perdedisse P
16 regni v cum Vvlg. ioiacim (sic alibi semper fere Lp.c. uel primitus;
cf. p. 300, 3. 6. 16. 19. 21. 22 etc.)] ioachim MAP, (h exp) L
ioacim V fili P 17 istad s. « m2M 23 conuertatur Aa.c.m3
paeniteat me mali — siue quiescam a malo —. quod
cogito facereeis propter malitias studiorum eorum.
Haec prophetia superior est priore,
facta. illa enim facta est in anno quarto Ioiacim, filii Iosiae
regis Iuda, haec autem in principio eiusdem regis scriptura
dicente: in principio regis Ioiacim, filii Iosiae, regis
Iuda, factum.est uerbum istud a domino dicens.
non igitur, ut saepe iam diximus, in prophetis historiae ordo
texendus est, cum in praesentiarum sub eodem rege priora
postea et posteriora ante dicantur.
qui autem uerbum dicturus
est domini, debet stare cum Mosi et audire cum psalmista:
qui statis in domo domini, in atriis domus dei
nostri. et praecipitur illi, ut loquatur ad omnes ciuitates
Iuda, licet \'ciuitates\' LXX non transtulerint, ne indecorum
forte uideretur in atrio domus domini loqui ad urbes, quae
coram non erant; sed quando ad populos et ad ciues loquitur,
ipsis ciuitatibus loquitur. pulchre autem stat in atrio atque
uestibulo templi domini, ut per occasionem orationis domin
et adorandi eum sermones prophetae audire cogantur.
\'nolii,
inquit, \'subtrahere uerbum; licet triste sit, licet aduersum
te audientium rabies concitetur, tamen dicito, quod tibi impe
ratum est, non formidans persecutiones eorum, qui aduersum
te concitandi sunt, sed domini iubentis imperium!
\' forsitan
26 (33), 1 8 cf. p. 248. 11. 300, 6 11 cf. Deat. 5, 31 12 Ps.
134, 2 14 Hier. 26 (33), 2 *Hier. 26 (33), 2 19 Hier. 26 (33), 2
23 *Hier. 26 (33), 3 F 2 malitiam Vulg. 3 hoe Pa.c. superior] prior
Ap.e.m2 priorej superiore Ap.c.m2 4 pr. facta ont. f ioachim
MAP,La.c. ioacim F 6 ioiachim La.c.; de cet. cf. Iin. 4 7 dicens L.
om. cet. v 9 rege] ut add. s. u. m3M 10 postea] postera P posteriora)
postea Ma.c.m3 priora add. M ante M uerbum ante A
11 moyse MAVPv 14 tranatulerunt V indecorem Pa.c. 15 atriis A
16 populam v 18 occansionem La.c. 19 sermonis V,MAa.c. 21 tej
& M 22 qae Mp.c. 23 coscitande Mp.c. iubentes La.c. imperio
P si add. e forsitant La.c.
maiestati domini non potest conuenire, sed nostro loquitur
affectu. ut liberum homini seruetur arbitrium, ne ex praescientia
eius quasi necessitate uel facere quid uel non facere cogatur;
non enim ex eo, quod deus scit futurum aliquid, idcirco
futurum est, sed quia futurum est, deus nouit quasi praescius
futurorum.
et tamen sciendum iuxta hunc eundem Hieremiam,
et si mala praedixerit dominus et egerit populus paenitentiam,
quod et ipse acturus sit paenitentiam super his, quae
facere comminatus est; et si prospera pollicitus fuerit et
egerit populus neglegenter, mutet deus sententiam et pro
bonis mala inferat. tale quid et illud in euangelio est: mittam
filium meum, forsitan uerebuntur eum; quod utique
ex persona dei omnipotentis dicitur.
denique et in praesenti
ait: \'si forte audiant et conuertantur unusquisque
a uia sua mala, ut. cum illi conuersi fuerint, et me meae
sententiae paeniteat et non faciam, quod eis facere cogito.
cogito autem facere propter malitias studiorum illorum;
quae si fuerint immutatae, et mea sententia commutabitur.\'
legamus historiam lonae et Nineue.
Et dices ad eos: haec dicit dominus: si
non audieritis me, ut ambuletis in lege mea, quam
dedi uobis, ut audiatis sermones seruorum meorum,
prophetarum, quos ego misi ad uos de nocte consurgens
et dirigens et non audistis, dabo domum
15 Hier. 26 (33), 3 18 *Нier. 26 (33), 3 20 cf. Ion. cap. 3. 4 V,La.c. audientes M, (es s. u. m3) A et om. M ut V
connertentur МAp.c. forsitam La.c. (= lin. 13) 2 ma.gestati P
3 hominis T,Ma.r. sernet P psentia P 6 sed—est om. M
deus] eni add. s. u. m3M 7 et] sed A 11 popnlos Ma.c. negligenter
AVP,Ma.c. & add. P 15 conuertatur Ap.r. 16 me OD,
(s. u. m2) eod. Monacensis 14425, om. cet. v meae L, om. OD
17 seatentiae] me add. (s. u. m2) Av 20 niniuae M niniue P,Ap.c.,v;
cf: p. 53, 3 21 dicis P,LMa.c. 22 ut] et v 23 sermones seruorum]
mones ger s. u. L.
istam sicut Silo et urbem hanc dabo in maledictionem
cunctis gentibus terrae.
In nostra est ergo
positum potestate uel facere quid uel non facere, ita dumtaxat,
ut, quicquid boni operis uolumus, appetimus, explemus, ad
dei gratiam referamus, qui iuxta apostolum dedit nobis et
uelle et perficere. sin autem sufficit semel ambulare in lege.
quae nobis data est per Mosen, ut stulta heresis suspicatur,
quomodo addidit: ut audiatis sermones seruorum meorum,
prophetarum? qui utique post legem missi sunt et
non semel, sed frequenter, nec otiose et a securo, sed semper
et a sollicito.
\'misi,\' inquit, \'ad uos seruos meos cotidie et
de nocte consurgens; quos si audire nolueritis. dabo domum istam\'
— hoc est templum dei — \'sicut Silo\', ubi fuit
tabernaculum. cumque templum destructum fuerit, consequenter
et ciuitas erit in maledictionem cunctis gentibus
terrae.
sicut autem exstructo templo in area Ornae et in
monte \'Moria\', hoc est \'uisionis\', in quo Abraham Isaac filium
optulisse narratur, cessauit religio Silom nec postea ibi sunt
celebrata sacrificia, sic exstructa ecclesia et spiritalibus in ea
uictimis immolatis cessauerunt legis cerimoniae et data est nrbs
Iudaeorum in maledictionem cunctis gentibus terrae, de
qua nos dominus liberauit dicente apostolo: Christus
hffesis] scil. Pelagianorum
3. 11 Hier. 26 (38), 5 12. 15. 21 Hier. 26 (33), 6 13 cf. Indd. 18. 31 etc.
16 cf. II Par. 3, 1 17 cf. Gen. 22. 2 22 *Gal. 3. 13 La.c. maladictionem P 2 ergo est positum La.c. e posita
ego P ergo posituru est v 3 quicquid L ista Aa.r. 4 uolamus] aut
add. s. u. m3 M appetimus] ant add. s. u. m3M 5 quia MP,Aa.r.
6 perfecere Ma.c. sufficet La.c. 7 movsen МAVP 8 addit MP
10 a om. V 11 assollicito V meos] prophetas add. v cottidie V
12 quod P 14 distractum MP 16 eitracto MA VP.La.c. 17 montem
oria P filium] suum add. MAVPv filium suum Isaac v 18 selom MAV
silo P LXX sec. codd. Sin., Alex., Marchal u. 6. 9 et alibi (Iudd.
18,31. I Reg. 1, 24 etc.) 19 extructa MA V,La.c. instructa P spiritualibus
Ap.c.,v 20 cessarunt v leges A ceremonie La.c. caerimoniae (alt. e
s. u.) M caeremoniae A caeremonia P; cf. p. 181, 23, ubi cerimoniae anteponendum
uidetur 21 maledictione La.c. 22 dñs nos P liberabit M
mal maledictio.
Et audierunt sacerdotes et prophetae —
siue pseudoprophetae — et omnis populus Hieremiam
loquentem uerba haec in domo domini. cumque
conplesset Hieremias loquens omnia, quae
praeceperat ei dominus, ut loqueretur ad uniuersum
populum, apprehenderunt eum sacerdotes et
prophetae — siue pseudoprophetae — et omnis
populus dicens: morte moriatur, quia prophetauit
in nomine domini dicens: sicut Silo erit domus
haec et urbs ista desolabitur eo, quod non sit
habitator.
Sacerdotes et prophetae, quos \'pseudoprophetas\'
LXX manifestius transtulerunt, irascuntur Hieremiae, quod
uera praedicat et subuerso templo et ciuitate deserta sit
peritura religio et lucra ex religione uenientia; idcirco apprehendunt
eum et consentiente sibi populo morti destinant,
quare dixerit in nomine domini: sicut Silo erit domus
haec et urbs desolabitur eo, quod non sit habitator.
si quando igitur propter mandata
uel sacerdotes nobis uel pseudoprophetae uel deceptus populus
irascitur, non magnopere curemus. sed exsequamur sententiam
dei nequaquam praesentia mala, sed futura bona animo cogitantes.
Et congregatus est omnis populus aduer
sum Hieremiam in domum domini. et audierunt
(33), 9 maledietionem Ma.r. 3 sacerdote V 4 siue pseadopr. s. u. L
6 cum plesset V 7 ut] et V 9 sine pseadopr. om. M 10 qaia]
quare Vulg. 11 in om. v 13 quod P 14 manifestius LXX v
.16 ult. relegione P,La.c. et add., sed eras. M 17 consentienti MVP,La.c.
destinent P 18 quare] quia pre Ap.c.m.2 dixerat A domos]
tua add. V 19 etJ ut add., sed eras. M 21 pseudopropheta P
22 exequamur MA,Pa.c. scientiam P 23 dni M bono Aa.c.
25 aduersus Pv cumValg. 26 domo P cum Vulg.
principes Iuda uerba haec et ascenderunt de domo
regis in domum domini et sederunt in introitu
portae domini nouae.
Hieremias in templo uerba domini
prophetabat et dixerat: dabo domum istam sicut Silo
et urbem hanc in maledictionem cunctis gentibus
terrae statimque a sacerdotibus et prophetis et populo
seditione commota omne uulgus aduersum prophetam congregatur
in templum, ubi erat propheta et sacerdotum ac prophetarum
uulgique manibus tenebatur.
quod cum audissent
principes ciuitatis, qui in domo regia uersabantur, transierunt
siue ascenderunt de domo regis in domum domini.
notandumque, quod ire ad domum domini semper ascensus
sit. sederuntque in introitu portae domini nouae.
principum enim erat officii sedere in porta domus domini et
ibi negotii et seditionis cognoscere ueritatem. \'noua\' autem
porta dicitur, quia, qui sedebant in ea et iudicio praeerant,
sacerdotum et pseudoprophetarum calumniae resistebant.
Et locuti sunt sacerdotes et prophetae ad
principes et ad omnem populum dicentes: iudicium
mortis est uiro huic, quia prophetauit
aduersum ciuitate m istam, sicut audistis auribus
uestris.
Sedentibus urbis principibus in porta templi
et in porta noua, qui de regis palatio ad templum cucurrerant,
ut seditio populi sedaretur, et contione populi congregata
accusant sacerdotes et pseudoprophetae perieratque
22 cf. Hier. 26 (33), 10 s. u. L de] in VP,Ma.c.m2 domum VP.LMAa.c. 3 portae]
domus add. Vulg. templo] dni add. P dni uerba Vv 4 dabo
om. MVP,LAa.c.m2 5 maledictionem] dabo add. v 6 a om. V 7 aduersus
v 9 tenetur Ap.r. 10 regi auersebantor (0 s. u. P transtulerunt
V 13 introito Ma.c. 14 principium Ma.r. aofficium r
16 qui om. V eam M,LAa.c. praeceperant A 17 calumnia M
19 dicens P,LMAa.c. 21 adaersas a cum Vvlg. 22 templi-porta s. u. V
24 at] et V sederetur Aa.c. eoncione M contentione VP 25 pseadopropbetae]
Hieremiam add. Erasmus v ppheta add. s. u. m2A : cf.p. 326,23
ipsi habuissent iudicii potestatem. ex quo intellegimus
crudeliores fuisse in prophetam per inuidiam sanctitatis,
qui religioni uidebantur dediti quam qui necessitatibus publicis
praeerant.
Et ait Hieremias ad omnes principes et ad
uniuer sum populum dicens: dominus m misit m e.
ut prophetarem ad domum — siue super domum —
istam et ad ciuitatem — sine super ciuitatem —
hanc omnia uerba, quae audistis. nunc ergo bonas
facite uiasuestras et st studia uestra et audite uocem
domini dei uestri, et paenitebit nitebit dominum mali.
quod locutus est aduersum uos — siue et quiescet
domi inus a mali, quae locutus est contra uos —.
ego
autem ecce in manibus uestris sum; facite mihi,
ut bonum et rectum est in oculis uestris — siue ut
expedit uobis — ! uer umtamen scitote et cognoscite,
quod, si occideritis me, sanguinem innocentem
tradetis contra uosmet ipsos et contra ciuitatem
istam et habitatores eius; in ueritate enim misit
me dominus a d uos, u t loquerer in auribus uestris
omnia uerba haec.
Cum praesente populo sederent in
porta principes ciuitatis et accusarent sacerdotes et prophetae
Hieremiam prophetam et mortis crimen intenderent, Hieremias
ad principes loquitur et ad uniuersum populum, quos sacerdotum
et pseudoprophetarum factio concitauerat, prudenter
(33), 14 22 cf. Hier. 26 (33), 9-11 2 abuiasent P iudici V 3 propheta V inuidia V 6 heremias
A 8 sine s. domum s. u. m3A 9 aaper] ad V ciuitam
(aU.) JP 12 nli V mali om. V 13 et] ad P quiescit YP,LMAa.c.
16 pr. ut] qaod Yulg. bonum est L 17 uos Y 18 occideretis M
19 traditis LP 20 ueritatem V 22 sederint Y 23 cinitatis principes
e ciuitates Va.e. 24 intenderet La.c. intenderint Ma.c.m2
25 quod MVP,Aa.c, .28 facti F faceio P concitauerit P
prudenter, quod a domino
missum esse se diceret, ut contra templum et ciuitatem loqueretur
daretque consilium, quod, si uellent eius audire consilium
et agere paenitentiam, dominus quoque suam sententiam commutaret.
humiliter autem in eo, quod ait: ecce in manibus
uestris sum; facite mihi, ut bonum et rectum est
in oculis uestris! porro constanter: in ueritate misit
me dominus ad uos, ut loquerer in auribus uestris
omnia uerba haec.
aliisque sermonibus loquitur: \'si irascimmi,
cur contra templum et urbem domini sim locutus, et
curae nobis est salus urbis et templi, cur augetis peccata
peccatis et sanguinis mei tam urbem quam habitatores eius
reos facitis?
\' si quando igitur et nobis pro necessitatis angustiis
humilitate opus est, sic eam assumamus, ne ueritatem et
constantiam deseramus; aliud est enim superbe contumeliam
facere iudicanti, quod signum stultitiae est, aliud sic inpendens
uitare discrimen. ut de ueritate nil subtrahas.
Et dixerunt principes et omnis populus ad
sacerdotes et prophetas: non est uiro huic iudici-um
mortis, quia in nomine domini dei nostri
locutus est ad nos.
Populus, qui prius a sacerdotibus et
pseudoprophetis fuerat supplantatus, iuogitur principibus ciuitatis
et pro Hieremia loquitur, quod nequaquam reus mortis
(33). 8. 9 Lac. prudenter om. LMFP,Aa.c. quo A,LMa.c.
se add. s. u. A 2 missas F esse se LP se esse (pr. se postea
add.) M esse Å eet F ut] in Pa.c. 3 si om. P eius uellent e
4 dns quoque sententiam suam (sic) s. u. A comataret A 9 irascemini
Aa.e. 10 quur Mp.c. quod Aa.c.m3,v 11 qunr M 13 necessitatibus
angustiS haiuiliter F 14 sammamus F 15 deseremas Pa.c.
enim est P 16 indicandi Va.c. stultiae L 17 nihil MVPv
detrahas Å 18 omnes LMa.c. ad V,Ap.c. et cet. 19 et] ad
odd. Vulg. prophetas V.Ap.c. prophetae cet. uero P.Ma.c. 21 a
8. u. m3A ad Yas. 22 fuerant MAa.r. ciuitatibus F 23 pro] per V
enim uulgus indoctum accepta ratione mutat sententiam. dolor
autem accusantium, praecipue sacerdotum et pseudoprophetarum,
non potest immutari; et ideo illis accusantibus et in accusatione
perseuerantibus populus commutatur, quod spem eis dederat
indulgentiae domini, si bonas facerent
uocem domini dei sui, ut et dominus suam sententiam flecteret.
Surrexeruntque uiri de senioribus terrae
et dixerunt ad omnem coetum populi loquentes:
Micheas de Morasthi fuit propheta in diebus Exechiae,
regis Iuda, et ait ad omnem populum Iudae
dicens: haec dicit dominus exercituum : Sion quasi
ager arabitur et Hierusalem in aceruum lapidum
erit et mons domus in excelsa siluarum.
numquid
morte condemnauit eum Exechias, rex Iudae, et
omnis Iuda? numquid non timuerunt dominum
et deprecati sunt faciem domini et paenituit
dominum mali, quod locutus erat aduersum eos?
itaque nos facimus malum grande contra animas
nostras.
Principes ciuitatis et populus intellegunt iudicii
ueritatem; senes autem, quorum proprie erat nosse uetera,
replicant historiam et prophetiam Micheae de Morasthi, qui
prophetauit sub rege Ezechia, conparant prophetiae Hieremiae.
pro qua ei mortis crimen intenditur, ostenduntque illum dixisse 25
26 (33), 8 om. La.c, domini om. V et om. VP prophetaret P,Aa.c.
3 accussantium A (saepius) 4 mutari V et-perseuerantibus in
mg. V 6 dns MAPv ut add. 3. u. m3M bona V 7 ut eras. M,
om. V et s. u. L 9 sllrrexeruntque] surrexerunt ergo Vulg. 10 cetum
P 11 michaeas P (semper) cum Vulg. morasti P,La.c. morasthi
Mp.c.m2 12 alt. Iuda a cum Yulg. 14 agerarabitur P 16 eam P
Iuda. Vulg. 18 et deprecati-dominum om. V 19 mali om.
LVP,MAa.c.m3; cf. p. 326, 12. 32% 13 fuerat s cum Ywlg. aduersus
Vp.c. 20 nos L non MVP,Aa.c. faciamus MVP,LAa.c.
23 morasthi Mp.c.m2 morasti P 24 prophetia Mp.c. 25 discrimen v
sed conuersos ad paenitentiam domini in bonam partem uertisse
sententiam.
Micheas enim dixit: Sion quasi agerarabitur
et Hierusalem in aceruum lapidum erit et mons
domus in excelsa siluarum: porro Hieremias: dabo.
inquit, domum istam sicut Silo et urbem hanc dabo
in maledictionem cunctis gentibus terrae.
dantque
consilium putantes nequaquam futurum, quod Micheas praedixerat,
quia multo tempore non sit factum propter populi
paenitentiam. et hoc quoque, quod Hieremias locutus est, nequaquam
fore, si iuxta consilium eius bonas faciant uias suas
et studia sua et audiant uocem domini dei sui, ut dominus
non inferat malum, quod eis fuerat comminatus.
simulque
frangunt accusatorum rabiem et se miscent cum eis dicentes:
itaque nos facimus malum grande contra animas
nostras, non quo facere debeant, sed quia, si fecerint, nequaquam
noceant accusato, sed animabus suis, quas mutatione
sententiae potuerint liberare.
Fuit quoque uir prophetans in nomine
domini, Urias, filius Semei de Cariathiarim, et
prophetauit aduersum ciuitatem istam et aduersum
terram hanc iuxta uniuersa uerba Hieremiae.
et audiuit rex Ioiacim et omnes potentes et principes
eius uerba haec et quaesiuit rex interficere
eum; et audiuit Urias et timuit fugitque et ingressus
est Aegyptum.
quodque sequitur: et misit rex
26 (33), 13 15 Hier. 26 (33), 19 V 2 eonuerso V connersus P,Mp.c. (sic) 7 dansque MVP
13 comminatur P 15 nos iterauit V non P faciamus P 18 potaerant
Lp.e.m2 liberari P 20 eariatharim La.c. 21 pro aduersua v
cum Vulg. alt. adaersoa Vulg. 22 terra La.e. uniuersa] omnia
YtUg. 23 ioiaeim (alt. i 9. u.; sed exp.) L ioachim cet. (= p. B30, 1)
Ioacim v (semper) 26 est] in add. M quoque MAa.cm2
Ioiacim uiros in Aegyptum, Elnathan, filium
Achobor, et uiros cum eo in Aegyptum, in LXX non
habetur. dein iungitur: et eduxerunt Uriam de Aegypto
et adduxerunt eum ad regem Ioiacim; et percussit
eum gladio et proiecit cadauer eius in sepulchris
uulgi ignobilis lis. uerumtamen manus Achicam, filii
Saphan, erat cum Hieremia, ut non traderetur in
manu populi et interficeret eum.
Quaeritur, cur, cum
Urias, filius Semei de oppido Cariathiarim, eadem quae Hieremias
propbetarit, timore perterritus fugerit Aegyptum et inde
retractus occisus sit, Hieremias potuerit euadere, qui certe
non fugerat, sed audacter in priore sententia perseuerans liberatus
sit tam uulgi principumque iudicio quam consilio seniorum
aduersum accusatores, sacerdotes et pseudoprophetas.
ad
quod breuiter respondendum nequaquam dei sciri posse iudicium,
dum eadem causa eademque sententia alius punitur et
alius liberatur; nisi forte hoc respondere possimus, quod Urias
in condemnationem et accusatorum et populi trucidatus sit.
Hieremias autem reseruatus iudicio dei, ut reliquiis infelicis
populi praedicaret et eos retraheret ad paenitudinem. quod
quidem et in apostolorum Actibus legimus Iacobum apostolum
cum Vulg. elnatham LMA V elnatam P 2 achabor MAPv
achbor V 3 deinde A V adduxerunt V 4 ioachim MAVP,La.c.
5 proicit Ma.c. 6 ignobiles La.c. uerumtamen] igitur Vulg. manus
Acbicam] manac haiam P magnus Ahicam v achiani Lp.r.Ma.c.
aicham (i s. «.) A Ahicam Vulg. ’ Αχειϰάμ LXX; cf. p. 331, 18 filius P
7 safan MAP eratJ fuit Vulg. 8 manus Ap.c.,v cum Vulg. interfeceret
La.c. interficerent MAVPv cum Yulg. cur om. V 9 semel
V,MAp.r. cum OD semeiae cet.; cf. p. 329, 20 cariathgarim Mp c-
cariathiari* V qui add. A & add. P que V,Aa.c. 10 prophetauerit V
prophetaret P.Ap.c. fugeret La.c. in add. MAp.c.m3.v 11 quia P
certe om. P 12 non] nunc P priori codd. (eorr. L; cf. p. 246, 9.
289, 13. 321, 3) v 13 principiumque V seniorum] se suorum V
15 scire P 17 possumus Ap.c.m3,v 18 pr. et om. v accusationem
(i s. u. m2) M causatione ̄ Ap.c.m3 alt. et om. MAp.c. 19 reliquis
VP . infelices Ma.c. 20 retraheret] traderet V penitudinem T
plenitudinem P 21 actibus—apostolum s. u. L.:
Petrum autem et ceteros apostolos doctrinae domini reseruatos.
et animaduertenda constantia prophetalis, quod ne de Aegypto
quem retractus Urias mutauerit sententiam, sed uidens sibi
intentari mortem nihilominus sit locutus, quae praeceperat
dominus. quodque timuit et fugit et ingressus est Aegyptum.
non infidelitatis: sed prudentiae indicium est, ne frustra nos
offeramus periculis. alioquin et dominum saluatorem de manibus
persequentium lapsum legimus et praecipientem apostolis: cum
uos persecuti fuerint in hac ciuitate, fugite ad
aliam!
quaeritur quoque, quomodo Ioiaeim, rex Iuda, parui imperii
et debilitati et iam iamque perituri, mittendi in Aegyptum
habuerit potestatem et inde Uriam educere. quod facile soluitur,
si consideremus eum a rege Aegypti Nechao principem constitutum.
tutum et hanc prophetiam factam esse in principio regni
eius.
quamquam autem Hieremias domini adiutorio liberatus
sit, tamen et illi reputatur
suum dominus liberauit, Achicam uidelicet, filio Saphan, quod
in posterioribus lecturi sumus, quando de cisterna luti Abdamelech
spadonis consilio atque praesidio Hieremias de mortis
periculo liberatur.
In principio regni Ioiacim, filii Iosiae.
regis Iuda, factum est uerbum hoc ad Hieremiam
n domino dicens. Hoc in editione LXX non habetur et
10, 23 14 cf. IV Reg. 23, 34. II Par. 36, 4 15 cf. Hier. 26 (33), 1
19 cf. Hier. 38 (45), 7-13 24 *Hier. 27 (34). 1 add. v 2 autem Petrum v 5 inteotarem P
6 quoque Ma.c.m2 fugiit P 7 infidelitates Pa-c. iudicium P
8 inferamus V 11 ioiachim La.c. ioachim cet. (= lin. 22. p. 332,3. 7.20)
13 ducere V educeret P educendi v 14 nechau Ma.c. 15 anc P
facta V factum P 18 Aehicam (cf. p. 330, 6)] achi∗an (c eras.) LM
aichcan (stc; ex acbican) A achichan V acican P Ahicam v . filio
Saphan] filios aphat V fili iosafat P safa L safat M, (n s. t m3) A
Sephan v; cf. p. 330, 7 19 sumus] si add. MAVP quando} quide
Mp.c.mS abdamalech AP abdemelech Vv 21 liberetar VP,MAax.
23 iudae A hoc] istud Vulg. iheremiam P
ita est, sed iungendum superiori, ut, quicquid dictum
refertur et factum, in principio regni Ioiacim factum esse
credamus; unde et mittendi in Aegyptum quasi ad amicum
regem habuit potestatem.
uidentur autem mihi LAA tituium
istum hac ratione siluisse, ne secundo dicere uiderentur; iam
enim in principio posuerant: in principio regis Ioiacim,
filii Iosiae, regis Iuda. factum est uerbum istud a
domino dicens.
Haec dicit dominus ad me: fac tibi uincu-la
et catenas — siue ϰλοιούς, qui Hebraice appellantur
‛mutoth’ et sermone uulgari \'boias\' uocant — ponesque
eas in collo tuo et mittes ad regam Edom et ad
regem Moab et ad regem filiorum Ammon et ad
regem tyri et ad regem Sidonis per manum nuntiorum,
qui uenerunt Hierusalem ad Sedeciam,
regem Iuda. et praecipies eis, ut ad dominos suos
loquantur: haec dicit dominus exercituum deus
Israhel: haec dicetis ad dominos uestros.
Praeterita
uisio in principio facta est ad prophetam regni Ioiacim, filii
Iosiae, regis Iuda, haec autem sub Sedecia, qui extremus
regnauit in Hierusalem et sub quo urbs capta est atque
subuersa.
praecipiturque Hieremiae, ut catenas siue furcas
ligneas, quae, ut diximus, Hebraice appellantur ‛mutoth’, inponat
collo suo et mittat eas ad reges Edom, Moab, filiorum
11 *Hier. 27 (34). 2 (1) 19 cf. Hier. 26 (33), 1. 27, 1 20 Hier. 26 (33), 1. 27,
1 sec. Yulg. 22 cf. IV Reg. 25, 9.10. H Par. 36, 19 24 cf. lin. 11 add. V ad om. P
6 soluisse P 7 posuerat Pa.c. 8 istam Ma.c. ad Ieremiam add. v 10 ninealas
P 11 cathenas A KaP, (Kamore s. u. m3;
r, h. e. require, in mg.) A KWV que Ap.c. 12 muttoh MA
muttoth V ponesque] et pones Vulg. 13 mittis Ma.c. eas add. v eum Vulg.
14 filiorum—pr. regem s. u. P 15 perl in Vulg. manu Vulg. 16 (= 21)
sediciam La.c. sedechiam cet. (semper) 19 dicitis P a LYa.c. 20 profetam
M 21 iudę Va.c. 22 que V . 23 subuersam V ut om. VP,LMAa.c.
24 Hebraice at diximus v hebraicae AVP,La.c. muttoth A muttob V
et praecipiat suis dominis nuntiare, quod regi Nabuchodonosor
seruire debeant et audire. quae sequens prophetae sermo prosequitur.
ac ne forsitan legati et reges istarum gentium responderent:
cur hoc tuo populo non praecipis?\', Sedeciae quoque
regi similia loquitur et sacerdotibus ac prophetis.
hunc locum
allegoricus semper interpres et historiae fugiens ueritatem
interpretatur de caelesti Hierusalem,
eius sponte assumere corpora et descendere in ‛Babylonem’, id
est \'confusionem\' mundi istius, qui in maligno positus est, et
seruire regi Babylonio, hau dubium quin diabolo. quodsi *
hoc facere noluerint, nequaquam eos grauia corpora portaturos.
sed perituros gladio et fame et peste et nequaquam homines
futuros, sed daemones.
hoc ille dixerit, ne defensores eius
nobis calumniam faciant. ceterum nos simplicem et ueram
sequamur historiam, ne quibusdam nubibus atque praestigiis
inuoluamur.
Ego feci terram et hominem et iumenta, quae
sunt super faciem terrae, in fortitudine meamagna
et in bracchio meo extento et dedi eam ei, qui placuit
in oculis meis. Licet
quomodo nos homines loqui possumus et intellegere, tamen
\'fortitudo\' dei et \'bracchium\' eius ille est. de quo et apostolus
(10—18) 7 allegoricus interpresJ scil. Origenes; cf. p. 299, 18 9 d.
Gen. 11, 9 10 cf. I Ioh. 5, 19 V 2 nantiate V nabacod. MP,La.c. nabochod. V
3 audi MAVP,La.c. 4 forsitam LMA responderunt Ma.c.m2 5 quur M
6 Kac M ,7 allogoricas M storiae Ma.c. 8 caeleste Aa.c.
9 discendere P 11 hau (cf. p. 320, 8)] haud AV, (ex aat) M hact
(d s. t m2) L aud P qai in P diabalo P.Ma.c. (= p. 334. 23)
12 graaiora V portaturus P,La.c. portatur eos F 13 periturus P
pr. et om. P 14 demones F 15 faciat Pa.c. 16 nagibus P
17 inuoluamus P 18 pr. et s. u. L homines Vulg. 20 in s. u. m2M
brachio AVP eam] ea V.Ap.c.m3 qui] cui VP,Aa.c.,v 21 W
AN0P. (antropopatos s. u.) A -V aNepP 23 brachium
AVP,LMp.c.
domine, quis credidit auditui nostro et bracchium
domini cui reuelatum est? scribit et Iohannes
euangelista: omnia per ipsum facta sunt et sine
ipso factum est nihil. Dauid quoque in suo carmine
loquitur: uerbo domini caeli firmati sunt et spi-
I
ritu oris eius omnis uirtus eorum. quod autem ait:
dedi eam ei, qui placuit in oculis meis, hoc significat,
quod omnia humano generi per dei gratiam sint tributa.
ego, inquit, feci terram et hominem et iumenta.
ordo contrarius; in Genesi enim primitus fiunt animantia et
extremus homo, sed hic prius hominem nominat et postea, quae
subiecta sunt homini.
Nunc itaque ego dedi omnes terras istas
in manu Nabuchodonosor, regis Babylonis, serui
mei: insuper et bestias agri dedi ei, ut seruiant
illi. et seruient ei omnes gentes et filio eius et
filio filii eius.
Cuius infelicitatis est Israhel, quando conparatione
eius Nabuchodonosor ‛seruus dei’ appellatur! scriptum
est in euangelio: mundus per ipsum factus est et
mundus eum non cognouit; in propria uenit etsui
eum non receperunt. recte itaque conditor creaturam suam
tradit, cui uoluerit. denique et diabolus, in cuius typum praecessit
Nabuchodonosor, confitetur: haec omnia mihi tradita
sunt.
quod autem intulit: insuper et bestias agri
8 Hier. 27 (34), 5 (4) 10 *Hier. 27 (34). 5 (4) 11 Gen. 1, 25-27
20 Ioh. 1, 10. 11 22 cf. Hier. 27 (34;, 5 (4) 24 cf. Matth. 4, 9 et
Lue. 4, 6 25 Hier. 27 (34), 6 (5; VP,Aa.c. 2 brachium A VP 3 et om. MA VP,La.c. iohannis
La.c. 6 uerbum La.c. 8 eamJ ea V,Ap.c.m3 qui] cui v 9 di s. u. M
11 genese Ma c. piimi La.c. prima (a ex i m2) Mv prima V, (a ex i) A
IIme om. V .14 et nunc MAp.c.m2 cum Vvlg. 15 naboch. V, (h
s. m.) L nabuc. MP 17 seraiant MVP,Aa.c. filios Ma.r. 19 nabucod.
MP,La.c. nabochod. V (= lin. 24. p. 335, 8. 336, 2. 7. 24) ,22 receperunt]
cognouerunt M 23 tradidit MAVP,La.c. typo V
intellegere debemus — cum homine enim et ea traduntur,
accipiamus, quod etiam illae seruiant. quae prius seruire non
nouerant. ‛filium’ autem eius et ‛filium filii’ — iuxta Hebraicum —
Baltasar uocat et Euilmarodach, de quibus scribit Danihel.
Donec ueniat tempus terrae eius et ipsius.
Pulchre, ne perpetuum Nabuchodonosor putaretur imperium,
et ipsum dicit a Medis Persisque capiendum: hoc est enim
quod significat: donec ueniat tempus terrae eius et
ipsius. sed nec hoc habetur in LXX.
Et seruient ei gentes multae et reges magni.
Non dixit \'omnes\' — hoc enim proprie Christi debetur imperio
—, quamquam iuxta Symmachum non legatur: seruient
ei gentes multae et regesmagni, sed: subicienteun;
seruituti gentes multae et reges magni, ut ipse
quoque seruiat Medis et Persis, cui omnes gentes ante seruierant.
hoc, quod exHebraico posuimus: dedi ei, ut seruiant
illi, et seruient ei omnes gentes et filio eius et
filio filii eius. donec ueniat tempus terrae eius et
ipsius et seruituti eum subiciant gentes multae
e t reges magni, in LXX, ut iam diximus, editione non
legitur.,:..,
14 Hier. 27, 7 15 *Hier. 27. 7 18 Hier. 27, 6. *7 22 Hier. 27\'
6. 7 cf. Iin. 5. 11 MAVPv 2 intelligere Lp.c.m2 hominem V 3 ferans
Va.c, 4 etiam s. «. P ille V,La.c. illi P 5 filii] fili La.e.
6 balthasar Vv baldhasar P et om. V eailmerodae P Euilmero-
6 balthasarYv-PeEa»i.YenILnerodacPEuilmerodach
v daniel L: cf. p. 312, 20 7 ipsius] & add. M 12 (= 15. 22)
regis La.c. 13 imDeriam V.LMAa.c. 15 sed-magni om. V,Ma.c.
subici P ei MP 17 omnesj multae Ap.c m2 ante omnes gentes r
19 seruiant MVP,Aa.c. 20 oeniant Y terrae s. u. P 21 semituti
eam] šeruient ei Mp.c. eum] eias V sabicient P,Ap.c.,v sciant
eras. M 2-2 in-legitur s. u. m3A aeditionem M noti om. MAP
23 IegiturJ igitur V
Gens autem et regnum, quod non seruierit
Nabuchodonosor, regi Babylonis, et quicumque
non curuauerit collum suum sub iugo regis Babylonis,
in gladio et fame et peste uisitabo super
gentem illam, ait dominus, donec consumam eos
in manu eius.
Non solum dominus peccatrices gentes subicit
Nabuchodonosor, sed et apostolus de peccatoribus loquitur:
quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare;
et in alio loco: tradidi huiuscemodi satanae in interitum
carnis, ut spiritus saluus fiat. potestatibus
quoque oboediendum monet non solum propter iram, sed
et propter conscientiam, ne condemnemur ab eis.
Uos ergo nolite audire prophetas uestros et
diuinos et somniatores et augures et maleficos,
qui dicunt uobis: non seruietis regi Babylonis,
quia mendacium prophetant uobis, ut longe faciant
uos de terra uestra et eiciant uos et pereatis. gens
autem, quae subiecerit ceruicem suam sub iugo
regis Babylonis et ser uierit ei, dimittam eam in
terra sua, dicit dominus, et colet eam et habitabit
in ea.
Delirat et iu hoc loco allegoricus interpres et hortatur
in caelesti positos Hierusalem, ne audiant prophetas suos atque
diuinos, somniatores et augures et maleficos, sed ut potius
seruiant Nabuchodonosor et corpus humilitatis assumant,
10 cf. Rom. 13, 1 11 *Rom. 13, 5 21 allegoricus interpres] scil. Origenes;
cf. p. 333, 7 24 cf. Phil. 3, 21 add. v 4 pr. et alt. et] in add. Vulg.
5 eonsummam V 6 subiecit P,La.c. 7 et om. v 8 tradedi P sathanae
V (= lin. 9) in interitu carne add. P plaaphemare M 9 tradedi
M huiusmodi v 12 condemur L 15 seruiatis P 16 qui La.c.
uos faciant Vulg. 17 gens autem] porro gens Vulg. 18 subieceret
La.e. subicerit P 19 demittam Pp.c. 20 terram suam P colit
P,LMAa.c. eam om. MVP,Aa.c. et s. u. L habitauit P,Ma.c.
21 deli∗∗rat D delerat V deliberat LAP deliberatąe M; cf. p. 229, 21.
275, 20. 299, 18. 346, 21 etc. ortatur P 22 caelestis Pa.r. 23 diuinos]
et add. v 24 assummant V infantiam Erasmus v; sed cf. p. 397, 21
infantiam,
expleto famulatu et condicione mortalitatis humanae
reuersuros eos ad terram suam et habitaturos in ea et operaturos,
quae prius operati sunt. dicitque se suspicari eos, qui
dei praecepta contemserint, humanis corporibus praegrauari,
futuros daemonas et immundos spiritus et sedem pristinam
nequaquam recepturos.
nos autem simpliciter exponamus et
prophetas esse in gentibus, qui simulent se diuino spiritu
uentura praedicere, et diuinos, de quibus et uulgare prouerbium
est: \'aiunt diuinare sapientes\', et somniatores, qui imitantur
Ioseph et Danihel, et augures, qui uolatu auium et
oscinum uocibus faciendum quid uel non faciendum denuntiant,
et maleficos, quos uel ueneficos possumus appellare uel daemonum
fasmatibus seruientes, qui Hebraice dicuntur ‛chassane’.
omnes isti decipiunt\', inquit, cuos atque supplantant, ne seruiatis
regi Babylonis’. multo enim melius est seruitutem sponte suscipere
et amicum habere, cui seruias, et genitalem terram coiere
quam ui et necessitate seruire captiuos.
Et ad Sedeciam, regem Iuda, locutus sum
secundum omnia uerba haec dicens: subicite colla
uestra sub iugo regis Babylonis et seruite ei et
populo eius, et uiuetis. quare moriemini tu et
populus tuus gladio, fame et peste, sicut locutus
1 haec v ficerint L 2 famulato P conditione AVP 3 reaersuras
P habitatores V, (e ex o) M 4 sint Ma.e.m.2 dicetque Aa.c.
se (s ex r) A, om. P 5 contempserint AVP contempserunt (a ex i) M
6 futurus La.c. demonas V daemones Pv in mando V spoa Ãa.e.
7 recepturus Ma.c. et eras. M 9 uentura] futnra v uulgari La.c.
10 que P mittantur Y 13 beneficos P 14 fantasmatibus (tas s. u. n2)
MA phantasmatibus v cassane MP cassapbe v 15 inquit decipiunt r
16 seroitute La.c. suscepere Ma.c. 17 seroiatis r 18 quan (sic) P
IcaptiuuA captiuus VP,Mp.c. 19 ad om. V sedechiam AVP,Mp.c.m2
(= p. 338, 8) 20 secundumq L omaia] uniam (sic) La.c. subieeite
L 21 iagum P,LMAa.e. regi F babyilonis La.c. 23 tatis M
et add., sed eras. V gladio| et add. v cum Vnlg.
est dominus ad gentem, quae seruire noluerit regi
Babylonis?
nolite audire uerba prophetarum dicentium
uobis: nolite seruire regi Babylonis, quia
mendacium ipsi loquuntur uobis, quia non misi
eos, ait dominus, et ipsi prophetant in nomine
meo mendaciter, ut eiciam uos et pereatis tam uos
quam prophetae, qui uaticinantur uobis.
Post uniuersas
gentes transit ad Sedeciam, regem Iuda, et isdem. quibus
gentibus comminatus est, sermonibus loquitur; neque enim
meretur priuilegium gentis Israheliticae, qui ceteris gentibus
aut similia aut maiora peccauit. denique quia audire contemsit
populus perduellis, gladio, fame et peste consumtus est.
obseruandum
autem in scriptura sancta, quod pro \'pseudoprophetis
appellet ‛prophetas’, qui uaticinentur in nomine domini mendaciter.
\'hoc autem faciunt, ut ego, inquit, ‛eiciam uos et
pereatis tam uos quam prophetae, qui uaticinantur
uobis’; et eorum igitur, qui decipiuntur, et eorum, q.ui decipiunt,
similis interitus est.
hoc, quod de Hebraico posuimus: sub
iugum regis Babylonis et seruite ei et populo eius,
et uiuetis. quare
gladio, fame et peste, sicut locutus est dominus ad
gentem, quae seruire noluerit regi Babylonis?
nolite audire uerba prophetarum dicentium uobis,
in LXX non habetur: et idcirco ammoneo, ut prudens lector
27 (34), 15 (12) 18 Hier. 27, *12. *13. 14 24 *Hier. 27, 12—14 V 3 nolite seruire] non seruietia Vulg. rege A 4 locuntar
V,La.c. 6 eiciamuM eieciant L eiciant Pc cum Vulg.; cf. lin. 15,
p. 339.13 pr. uos om.Ma.e. 8 hisdern LV eisdem (pr. e ex h) A iisdem v
10 priuilegi∗∗um (le s. u.) L gentes Ma.c. gen∗∗s Ap.r. mentis Ap.c.m3
israliticae (sic) L israhelitica. (t e s. a* m3) A hisrahel. Va.r. israbelite
P quij ml et m3A qae Ap.c.m2 11 qui V,Ma.e.m2 contempsit
MAV contempnit P 12 populos Ma.c. perduelles La.c.
perducillis M,Aa.r. cocsumptus codd. (corr. L) 13 pro om. V
15 autem] inquit add. v ego inquit om. v eiciant La.c.,v deiciam Ы
17 alt. eorum] horum M,Ap.c.m3 18 de om. P 19 iugo Y (cf. etiam
p. 337, 21) iugom (o ex u) M 21 gladio] et add. v dominus om. P
Latinis.
Et ad sacerdotes et ad populum istum locutus
sum dicens: haec dicit dominus: nolite audire
uerba prophetarum uestrorum, qui prophetant
uobis dicentes: ecce uasa domini reuertentur
de Babylone nunc cito; mendacium enim prophetant
t uobis b is. — hoc, quod posuimus \'nunc cito\', in LXX non
habetur et illud, quod sequitur: — nolite audire eos, sed
seruite regi Babylonis, ut uiuatis! quare datur
haec ciuitas in solitudine?
Post gentes autem et regem
sacerdotibus loquitur et populo, quia iam prophetis supra
interitum nuntiauerat dicens: ut eiciam uos et pereatis
tam uos quam prophetae, qui uaticinantur uobis.
loquitur autem eadem, quae locutus fuerat regi et gentibus,
ne audiant uerba prophetarum suorum et dicant uasa templo
domini reportanda iam nunc, quae cum Iechonia principibusque
et matre eius fuerant asportata, monetque, ut deseruiant regi
Babylonis et uiuant et ciuitas sponte subiecta nequaquam
tradatur incendio. et in hoc clementia domini leniori poenae
tradere, ne sustineant grauiorem.
Et si prophetae sunt et est uerbum domini
in eis, occurrant — quodque sequitur et subdituri sumus
usque ad finem huius capituli, in LXX non habetur — domino
exercituum, ut non ueniant uasa, quae derelicta
fuerant in domo domini et in domo regis
11 cf. Hier. 27 (34, 6 (5)-15 (12) 13 *Hier. 27 (34) 15 (12) 15 cf.
Hier. 27 (34), 14 (11). 9 (7). 10 (8) 17 cf. IV Eeg. 24, 12-15. II Par. 36,10
24 *Hier. 27 (34), 18 (15)-22 (18)(lin.8) bisposutt V i babylonem La.r.
8 quod om, V 9 nolite] ergo add. Vulg. 10 babUonis A 11 solitadinem
MAVPv cum Vulg. 12 qui MAVPv 13 nuntiauerant M eie ̇ciam L
16 dicentP templi MAVPu 17 reportandam LMa.c. nunc om v quae-
quae M iecoma P 18 faerat V 20 hoc] est add. s. «. m2A clementiam
V g add 8. u. M leaiorij eos add. s. u. m2A paene FP
23 quoque MAa.c. 24 usque] que Ma.c.m2 24 dae V 26 alt. domam P
Iuda et in Hierusalem.
in Babylonem. quia haec
dicit dominus exercituum ad columnas et ad mare
et ad bases — pro quibus in Hebraico scriptum est (mechonoth\'
— et ad reliqua nasorum, quae remanserunt
in ciuitate hac, quae non tulit Nabtichodonosor,
rex Babylonis, cum transferret Iechoniam.
filium Ioiacim, regem Iuda, de Hierusalem in
Babylonem et omnes optimates Iuda et Hierusalem.
quia haec dicit dominux exercituum deus Israhel
ad uasa, quae derelicta sunt in domo domini et in
domo regis Iuda et in Hierusalem: in Babylonem
transferentur et ibi erunt usque ad diem uisitationis
suae, dicit dominus, et afferri faciam ea
et restitui in loco isto.
Haec, ut diximus. in LXX non
habentur, sed de Hebraica ueritate
aliud, quod scriptum non erat, posuere dicentes: mihi, quia
sic dixit dominus: et reliqua uasa, quae non tulit
rex Babylonis, quando transtulit Iechoniam de
Hierusalem. in Babylonem intrabunt, dicit dominus
sensum magis quam uerba ponentes, forsitan inrationale arbitratiut
deus loqueretur columnas et ad mare et ad bases
et ad reliqua uasa, quae remanserant in Hierusalem, quasi
non legamus et uermi matutino increpuisse dominum et ad
27, 19 23 cf. Ion. 4, 7 pr. in om. M Hierusalem] et add. v qui Ma.c.m2 3 uases
Ma.c. uasis P in om. Ma.c. ebraico Vest] me add. Va.c. 4 reliquias
V 5 nabucod. MP,La.c. 6 babylones Pa c. transferet A
ieconiam P (= lin. 18) 7 ioiachim La.c. ioachim cet. de om. VP.La.c.
a v Hierusalem] quia haee dicit dns ezereituam add. La.c. 8 babitonem
Å 10 ad om. P uasa] uersa Aa.c. uniuersa add. M adnersa add. P
11 pr. in om. AVPv cum Vulg; 12 tranaferuntur P 13 faeiem V.Ma.c
^ meam Ma.r. eam YP 14 restitaa M 15 habetur P,Aa.e.
16 mihiA 17 dicit Ya.c. dominus] mihi add. s. u. m2A 20 ponentis
P .-,fomtam L 21 uases Ma.c. (— p. 341, 10) 22 remanserunt
M 23 adom. MA VP,La.c..v
quodque ait: occurrant
mihi siue domino exercituum, illud ostendit uerum
prophetam posse domino precibus resistere. secundum quod et
Moses stetit in percussione contra dominum, ut auerteret iram
furoris eius: Samuhel quoque idem fecit. et dominus ad Mosen:
dimitte me, ait, percutiam populum istum! quando
autem dicit: dimitte me, ostendit se precibus sanctorum posse
retineri. \'occurrant\', inquit, \'prophetae et.
quaecumque praedicunt,
opere conpleta demonstrent, et tunc ueritate uaticinium conprobabitur\'.
columnas autem et mare et bases et reliqua uasorum
in Malachim et in extremo huius prophetae uolumine
legimus; et enumerantur, quae uasa translata sint in Babylonem,
quando captus est Sedecias et incensa ciuitas templumque
subuersum.
Et factum m est in annoillo, in p principio regni
Sedeciae, regis Iuda, in anno quarto, in mense
quinto dixit ad m e Ananias,, filius Azur, propheta
de Gabaon, in domo domini coram sacerdotibus
et omni populo dicens: haec dicit dominus exercituum
deus Israhel: contriui iugum regis.., Babylonis;
adhuc duo anni dierum et ego referri faciam
ad locum istum omnia nasa domini:.
Quos
Hebraicum \'prophetas\', hoc est \'nebeim\', LXX \'pseudoprophetas\'
interpretati sunt, ut manifestiorem facerent intellegentiam.
4 cf. Ex. 32, 11-13 5 cf. I Reg. 8, 6. 21 6 *Ex. 32, 10 7 Ex.
32, 10 11 in Malaehim] i. e. in libris Regum III. IV (ef. p. 264, 13);
cf. IV Reg. 25, 13—17. Hier. 52, 17—23 23 *Hier. 28 (35), 1 1 mari V.Ap.c..v ommutisce La-c. occurrat MAVP,La.c. 2 illam
MAVP,La.c. 4 moyses MAVPv 5samuel Pv moysen MAVPv 6 ait]
ut add. MAm3,v 7 demitte Pp.c. 8 retinere M 9 opera V tunc]
in add. 9. u. M 11 malachia M 12 nasa quae v sunt VP 13 sedechias
A VP 16 sedechiae AVP:Mp.c.m2 indae V ait. in om. V
17 qaintol et add. V annanias MA Hananias Vulg. (semper) azor l
18 gaJaon P,Ma.c. 22 uasa] domus add. Vulg. 23 propheta f
nebeiim Å nebeum V.La.c. neaeim P
et non \'pseudopropheta\'. fit autem sermo domini sub rege
Sedecia, in quarto anno regni eius et in mense quinto — necdum
propheta Hiexechiel uaticinante in Babylone ad eos, qui cum
Iechonia fuerant transmigrati — habetque fiduciam in templo
domini loqui contra prophetam, quia prospera populo pollicetur
et libenter audiuntur mendacia, praesertim quae laeta promittunt.
Hieremias dixerat etiam cetera uasa
domus regiae et uniuersi populi, quae Nabuchodonosor dimiserat,
transferenda Babylonem; hic autem e contrario etiam ea,
quae translata fuerant, referenda promittit.
Quae tulit Nabuchodonosor. rex Babylonis,
de loco isto et transtulit ea. in Babylonem. Iechoniam
ia m, filium Ioiacim, regem Iudae, et omnem transmigrationem
Iudae, qui ingressi sunt Babylonem,
ego conteram in locum istum, ait dominus; conteram
enim iugum regis Babylonis is.
Pro quibus LXX
transtulerunt: Iechoniam et transmigrationem Iudae,
quia conteram iugum regis Babylonis breuiter Hebraicae
ueritatis sensum magis quam uerba ponentes. pollicetur
autem Ananias \'prophetes\' — ut tunc populo uidebatur — non
solum uasa, sed et regem Iechoniam reducendum esse Hierusalem
et iugum regis Babylonii conterendum, hoc est
Hier.27(34), 19—22(16—18) 18 *Hier.28(35), 3.4(4) 22cf.Hier.28(35).3 P 2 fuit Aa.c.m3 fiat P super MAVP regem AVP
3 sedeehia V.Mp.c.m2 sedeehiam AP 4 iezechiele (pr. i et quart. e
postea add.) A. Ezechiel v babylonem P 5 ieeoniam P 6 domini om. Y
populo om. V 7 lata La.c. lecta Mar. 8 pr. vel om. V 9 nabucod.
MP,La.c. demiserat P,La.c. 10 transferenda] in add. MAVP babylone
P e om. P etiam] eam V 11 fuerat Ma.c. refrenanda t
12 transtulit e nabucod. MP,La.c. nabochod. V 13 babylonem] et
add. ys. tt. m2) MA,v cum Vulg. 13 ieconiam P (semper) 14 ioiachim
La.c. ioachim cet. Iuda v cum Vulg. 15 Iuda Vulg. snnt] in add. Vulg.
16 in] ad Vulg. loco La.c, 19 hebraica Ma.c. hebreieae Âa.c. 20 pollicitur
La.C. 21 annanias MA,La.e. qui add. v prophete JP ut
om. v 23 babylonis MVPv babilonis A distruendum L a.c.
ut gaudii magnitudinem uicinum tempus repromissionis augeret.
Et dixit Hieremias propheta ad Ananiam
prophetam in oculis sacerdotum et in oculis omnis
populi, qui stabat in domo domini, et ait Hieremias
propheta: amen, sic faciat dominus; suscitet dominus
uerba tua, quae prophetasti, ut referantur
uasa de domo dom ini et omnis transmigratio Babylonis
ad locum istum!
Optat fieri, quod pseudopropheta
mentitur — hoc enim significat \'amen\', quo uerbo saepe dominus
abutitur in euangelio: amen, amen dico uobis —, et cupit
pro rerum prosperitate magis illum quam se uera dicere. unde
et alius propheta testatur dicens: utinam non essem uir
habens spiritum et mendacium potius loquerer! e
contrario Ionas contristatur, quare mentitus sit, et arguitur a
domino utilius prophetae esse mendacium quam tantae ruinam
multitudinis. ac ne uideretur pseudoprophetae conprobare uaticinium,
sub aliorum exemplo absque iniuria mentientis adicit
ueritatem:
Uerumtamen audi uerbum hoc, quod ego
loquor in auribus tuis et in auribus uniuersi
populi: prophetae, qui fuerunt ante me et te ab
initio, et prophetauerunt super terras multas et
super regna magna de proelio et de afflictione et
de fame ; propheta, qui uaticinatus est pa ce m, cum
14 Mich. 2, 11 sec. Vulg. 16 cf. Ion. 4, 1-3. 11 . MVP.Aa.c. & add, s. u. m3M faturum] in add.
s. u. m3M 2 utj et V augeret] haberet P 4 annaniam MA (snaptr)
6 qui i qui L stabant MP,La.c.Ap.c.m3 8 tua. om. Y 9 de eras.
M ad Ap.c.m3 in v eum Vulg. domus Mpx. domum v cum Vulg.
Babjlonis] de Babjlone Vulg. 12 utitur Ap.c.,v 14 alius] uere add.
s. u. m3A none (v s. o) M 17 utillius L V ruinae codd. (corr. A), v
18 multitudinem v ac] haec P 19 exempla V adi∗∗∗cit L adiecerit
OF,Dm1 ad(s)serit MAVP,Dm2,v 21 aadire V 28 et] ante add. Vulg.
te] ecce P 26 uaticinatur P
uenerit uerbum eius, scietur propheta, quem miserit
dominus in ueritate.
Poterat Hieremias Ananiae
dicere: \'falsum loqueris, decipis populum, non es propheta.
sed pseudopropheta\'. quod si dixisset, poterat et pseudopropheta
in Hieremiam eadem retorquere; ergo non facit iniuriam
et quasi ad \'prophetam\' loquitur.
\'non solum\', inquit, cego sum
propheta et tu, sed fuerunt ante me et te multi alii, quorum
fuit Isaias, Osee, Iohel et Amos et ceteri. prophetauerunt\',
inquit, \'contra terras multas et regna non parua, sed magna
bellum illis et aduersa et rerum omnium penuriam nuntiantes:
et e contrario fuerunt alii, qui pacem pollicerentur et prospera.
utrorumque sententia non adulatione mendacii, sed rerum
exitu conprobata est\', sub aliorum igitur exemplo de se loquitur
et Anania, quod, cum rerum finis aduenerit, tunc prophetarum
ueritas ostendatur. hoc idem et dominus locutus est per
Mosen, quod propheta uaticinii fine monstretur. et hoc animaduertendum,
quod non minaciter, non truculente, sed fiducia
ueritatis increpet mentientem et differat in futurum, ut, qui
audiunt. rerum exitum praestolentur.
Et tulit Ananias propheta catenam — uel
furcam, quae Hebraice dicitur \'muthoth\', — de collo Hieremiae
prophetae et confregit eam. et ait Ananias
in conspectu omnis populi dicens: haec dicit dominus:
sic confringam iugum Nabuchodonosor;
regis Babylonis, duobus annis dierum de collo
Vulg. 5 ego APa.c. 6 ad s. u. P 7 te et me v
8 esaias VP,Aa.c. oseae AP & add. P 10 paenuriam Ã; cf. p. 251,
15. 359, 6. 387,11 11 eo V 12 adolationeV adultionem P 13 igitur]
ergo V 14 & (l ad s. u. m3) A annania MP, (t a«. tert. a m3) Ã
15 per mojsea locutus est P 16 moysen MAVPv prophetia Ap.c.m3
aatieiai Ma.c. 17 truculenter P,Ap.c., (alt. e ex u) M truneulenter V
19 exitium MP praestulentur M 20 cathenam M (semper) 21 bebraicae
A,La.c. mutot V 22 Ananias] ppheta add. s. u. m2A
24 nabucod. MP,La.c. nabochod. V (= p. 346, 5) 25 Babylonis] in
add.s.u. m3M post add. s. u. m2A cum Vulg. duos Ap.c m2 cum Vulg.
.:annos Ap.c.m2 eum Vulg.
omnium gentium. et abiit Hieremias in uiam suam.
\'Duos annos\' non transtulere LXX, \'prophetam\' quoque non
dixere Ananiam, ne scilicet prophetam uiderentur dicere, qui
propheta non erat, quasi non multa in scripturis sanctis dicantur
iuxta opinionem illius temporis, quo gesta referuntur.
et non iuxta quod rei ueritas continebat; denique et Ioseph
in euangelio pater domini uocatur et ipsa Maria. quae sciebat
se de sancto spiritu concepisse et responderat angelo: quomodo
erit istud. quia uirum non cognoui?, loquitur
ad filium: fili, quid fecisti nobis sic? ecce ego et
pater tuus dolentes quaerebamus te.
simulque consideranda
prudentia Hieremiae et humilitas atque patientia.
pseudopropheta rebus facit iniuriam et arreptam furcam de
ceruice eius conterit — quod utique in ferrea
—, iste tacet doloremque dissimulat; necdum enim ei a domino,
quid loqueretur, fuerat reuelatum, ut tacite sancta scriptura
demonstret nequaquam prophetas suo tantum arbitrio loqui.
sed et domini uoluntate, maxime de futuris, quorum solius
dei notitia est.
abiit, inquit, et recessit in uiam suam
quasi uictus et illud implens propheticum: factus sum
quasi homo non audiens nec habens in ore suo
increpationes.
Et factum est uerbum domini ni ad\' Hieremiam,
postquam confregit Ananias propheta catenam —
uel furcam — de collo Hieremiae prophetae, dicens:
uade et dices Ananiae: haec dicit dominus: cate-
8 *Luc. 1, 34 10 *Luc. 2, 48 19 Hier. 28 (35), 12 (11) 20 *Ps.
37, 15 25 *Hier. 28 (35), 12 add. Vulg. 2 transtnlerunt r 5 referunt La.c.
6 contineat Ap.r. 8 spiritu sancto r respondeat V 9 quia] quoniam v
cognoui (ui in ras.) P cognosco Vv 11 querebamus La.c. 13 areptam
V abreptam P 15 dolorem qui V ei] & Aa.c.m3 16 quod P
17 demonstrat Mp.c.m3Va.c. propheta V,La. c. suo tantum] notandom
P tantum s. u. L arbitrium La.c. 18 et] ex v 21 audiens]
et add. Pv nec] noo v 26 catenas Ap.c.m2,v cum Vulg.
nam - uel furcam - ligneam contriuisti et facies
— siue faciam — pro eis furcas catenas —
ferreas.
quia haec dicit dominus exercituum cleus
Israhel: iugum ferreum posui super collum cunctarum
gentium istarum, ut seruiant Nabuchodonosor,
regi Babylonis. quodque sequitur: et seruient ei;
insuper et bestias terrae dedi illi, in LXX non habetur.
Et in praesenti loco iuxta LXX Ananias \'propheta\' non scribitur
et in consequentibus, ne scilicet, ut prius dixi, \'pseudoprophetam\'
appellare uiderentur \'prophetam\'; sed quid ad Hebraicam
ueritatem?
postquam abiit Hieremias prophetes m
uiam et iniuriam silentio deuorauit, factus est sermo domini
ad eum, ut non suis uerbis propheta loqueretur ad pseudoprophetam
mendacio gloriantem, sed diceret: haec dicit
dominus, quamquam et Ananias confringens furcam ligneam
eadem auctoritate in conspectu domini sit locutus: haec dicit
dominus; imitatur enim semper mendacium ueritatem.
quodque
intulit: furcas ligneas contriuisti et facies —
siue fecisti — pro eis catenas ferreas, hoc ostendit,
quod minorem rennuens poenam maioris supplicii causa fuerit in populo. delirat et in hoc loco allegoricus interpres furcas
et catenas ligneas aetheria appellans et aeria corpora, daemonum
uidelicet et aduersariarum potestatum, furcas autem siue
10. 12. 15. 17 9 cf. p. 345, 3 11 cf. Hier. 28 (35), 12 (11) 14 Hier.
23 (35), 13 16 Hier. 28 (35), 11 18 *Hier. 28 (35), 13 Hier. 28 (35), 13
19*Hier. 28 (35), 13 21 allegoricus interpres] scil. Origenes; cf. p. 336,21 Ap.c.m2,v ligneas Ap.c.m2,v cum Vulg. 2 eis] hibis (sic) P
fureas] catenas Lp.c.m2 siue catenas suppleui coll, Vulg. et lin. 19. 23
(cf.p. 79,15.118,21.165,9. 230,19. 268,13), om. codd. v catenas uel furcas
Victorius catenas] furcas (scil. LXX 4 collum om. V 6 babilonis
A quoque Ma.c.m2 et om. M 7 illi] ei Vulg. 9 dixit Ma.r.
pseudoprofheta FP 10 uideatur P hebreicamL 11 habiitP propbe-
ta. M propbetaes V 13 pseudopr.1 in add. s. u. m3M 15 confringes MPa.c.m2
16 auctoritatem A conspectumM 17 ueritateP 19 fecisti] facia ̃ (ãιnras.)
M,Ap.cm3 20 renuem La.c.Ap.r.; cf. p. 66,1.119, 3.192,23 maiores
Pa.c. fuerint VP,Aa.r. 21 etom. V alligoricus La.c. 22 aetherea Ap.c.,v
aeres La. c;Ap.c., vheria P 23 aduersariorum P potestatem Va.c
carnibus uenisque contexta sint, ut, qui noluerint de caelesti
Hierusalem pro qualitate peccati minores subire cruciatus, in
catenas nostrorum corporum condemnentur et infantiae uagitus.
pannorum
regi Babylonis, id est mundi huius, dicente scriptura: mundus
in maligno positus est, cum bestiis terrae, quae in brutorum
animantium sint corpora religatae.
compulit me tractator
indoctus et sectator calumniae Grunnianae aperte ponere aliena
uitia, quae prius cum dissimulatione dicebam lectoris prudentiae
derelinquens.
Et dixit Hieremias propheta ad Ananiam
prophetant: audi, Anania, non misit te dominus
et tu confidere fecisti populm istum in mendacio
idcirco haec dicit dominus: ecce emittam — sine
eiciam — te a facie terrae; hoc anno morieris.
quodque sequitur: quia aduersum dominum locutus
es. et mortuus est Ananias propheta in anno illo,
mense septimo, in LXX non habetur, pro quo tantum posuerunt:
et mortuus est mense septimo.
Et hic in LXX Ananias
\'propheta\' non dicitur, cum — secundum Hebraicum —
scriptura sancta \'prophetant\' uocet, licet in eo, quod arguit eum
Hieremias dicens: audi, Anania, non misit te dominu-s.
\'prophetant\' tacuerit; quomodo enim \'prophetant\' poterat appellare,
tractator— Grunnianae] Pelagium, Rufini discipulum,
dicere uiJetur: cf. p. 4, 7. 26-3,1 16 *Hier. 28135), 16 19. 20 *Hier.
28 (35), 16.17(17) 20 cf.p. 346,8 21 *Hier.35(28),15 23 Hier.23 (35), 15
2 uenisque] nenisse V contecta M snnt MAP 3minoreF subicire V
subicere P cruciatos P 4 catenis Ap.c. infantiam Aa.c. 5 uincola
Ma.c. sordesquae Ma.r. susteneant P.La.c. diabalo P 6 regis P
7 malignus V 8 sint] sine F corporib; Ap.c.m2 corpora sint v relegate
La.c. religata Mp.c. religate F relegate P tractor P 9 aliana Y
10 prudentia V 13 ananiam F ananiae P d P 15 ecce] ego add. Vulg.
mittam VPv eum Yulg. 16 eieciam L 17 quoque Ma.c.m2 quia om.
Vulg. qui Ma.c.m2 aduersus P enim add. Vvlg. 18 estj es F illoj
in add. MAVv 20 est] annanias add. Mp.c.m3 mense-LXX om. y
hine P 21 secando MAVP Hebraicumj cam La.e., (e 8. c m2) A
eum MTP 22 argnet V 23 ananias Y 24 potuerat F-
ordo seruatur, sicut supra diximus, non iuxta id, quod erat.
sed iuxta id, quod illo tempore putabatur. \'decepisti/ inquit,
\'populum mendacio, ne dei sententiae adquiesceret; unde scias
te hoc anno esse moriturum!\' si, quando morimur, de carceribus
corporum liberamur secundum illud testimonium, quod
male interpretantur heretici: educ de carcere animam
meam, quomodo nunc pseudoprophetae pro supplicio mors
inrogatur? sed et hoc notandum, quod Hieremias a pseudopropheta
passus iniuriam necdum ad se facto sermone domini
silet, postea uero missus a domino audacter arguit mentientem
et mortem propinquam quntiat.
quodque in mense \'septimo\'
mortuus est. qui semper interpretari solent \'requiem\' sub hoc
numero demonstrari, forsitan eum idcirco mense \'septimo\' mortuum
mentientur, ut de malis corporis liberaretur iuxta illud.
quod scriptum profuerunt: \'mors uiro requies\'. nos autem
nouimus corpora credentium templa esse dei, si tamen spiritus
sanctus habitet in illis.
Et haec sunt uerba libri, quem misit Hieremias
propheta de Hierusalem ad reliquias seniorum
transmigrationis et ad sacerdotes et ad prophetas
et ad omnem populum, quem transduxerat
Nabuchodonosor de Hierusalem in Babylonem
13 cf. Gen. 2, 2. Ex. 31, 15 etc. 16 cf. Eccli. 22, 11 17 ef. I Cor.
3, 16. 6, 19. II Cor. 6, 16 L praediximus cet. v 3 illo] in add. s. u. m3A
decipisti Aa.c. 4 populo V 5 moriturum esse P 8 supplicium
LAa.c. sapliciam P 9 et] sed (sic) V et om. v hoc] loco add. Mv
quod] p (sic) add. V a s. u. m2M psudopr. P 10 passuspassus L
ad] a P 11 arguet La.c. 13 solet P,La.c.Mp.c. 15 mentientur
M mentientes Ap.c.m2 ut] & P liberatur Va.c. 16 scriptum]
,est add. AV, (ee s. est m3) M eP prof-erunt L uiro
s. u. V aero P,La.c.. (iusti B. uerom2) A 18 habitat v 19 quem LA
quae cet. hieremia La.c. 20 transmigrationis seniorom P 22 quae V
traduxerat v cumVulg. 23 nabucod. MP,La.c. Dabochod. V {sic
semper ferr) in babylonem de hierusalem P
postquam egressus est Iechonias rex et domina —
siue regina - et eunuchi et principes Iudae et
Hierusalem — siue de Hierusalem siue optimates
et arti fices de Hierusalem, in manu Hellasa, filii
Safan. et Gamariae, filii Helchiae, quos misit
Sedecias, rex Iuda, ad Nabuchodonosor, regem
Babylonis, in Babylonem, dicens:
haec dicit dominus
exercituum deus Israhel omni transmigrationi,
quam transtuli de Hierusalem in Babylonem:
aedificate domos et habitate et plantate hortos -
sine pomaria — et comedite fructum eorum! accipite
uxores et generate filios et filias, date filiis
uestris Uxores et filias uestras date uiris et pariant
filios et filias et multiplicamini et nolite esse
pauci numero! et quaerite pacem ciuitatis — siue
terrae —, ad quam transtuli uos, et orate pro ea
ad dominum, quia in pace illius erit pax uobis!
Haec epistula, immo libellus Hieremiae prophetae per legatos
Sedeciae Hellasa et Gamaria mittitur in Babylonem ad eos,
qui cum Iechonia et matre eius translati fuerant a Nabuchodonosor.
ut per occasionem legationis regiae suum quoque
opus propheta compleret et moneret populum transmigratum,
quae sibi a domino fuerant imperata.
pulchreque dixit:
23 Hier. 29 (36), 2 P (semper) 2 eunuci Âa.c. inda M CUPI Vulg. tert.
etJ ex M 3 sine de Hierusalem om. v 4 artificesi faber et inclnsor
Vulg. ellasa P Ellassa v Elasa Vulg. 5 saphan V cum Vulg. gamaliae
Mp.c.m2 chelchiae M.La.c. celchiae V caelciae P Heleiae Vulg.
9 transtulit Mv 10 domas Ma.c. ortus P,La.c. 11 commedite Aa.r.
accepite LMa.c. 12 filiasj et add. Vulg. date—filias (hn. 13) M
mg. m2 M, s. u. m2 A, om. cet. 13 uestras—filias (Im. 14) in mg. V
nirisJ ni in ras.; ris s. u. m2M ait. et s. u. m2M parient La.c.
pareant Âa.c. 14 multiplicemini P,LAa.c.,v ibi add. s. u. m2 MA
cum Vulg. 15 eiuitati P 16 transtnli uos] transmigrare uos feci Vulg.
eo LAa.c. 17 ad] a M (sed eras.) dño Ma.c. 18 epistola MAV
19 Ellassam v gamariam (I s. r m2) M,Ap.c.m2,v mittentur Ma.c.
20 iechaoniam La c. 21 occaasione La.c. 23 foerant imperata a dao P
ludae et ceteri et: haec dicit dominus exercituum
deus Israhel omni transmigrationi, quam
transtuli de Hierusalem in Babylonem , ut non potentia
regis Babylonis, sed domini uoluntate translati esse uideantur.
et primo ad senes, deinde ad sacerdotes, tertio ad prophetas,
quarto ad omnem populum dei sermo dirigitur, ut secundum
ordinem aetatis prophetae quoque ad eos, qui monebantur,
litterae peruenirent.
monet autem eos non suis uerbis, sed
domini, ut aedificent domos et habitent in eis et plantent
hortos siue pomaria et comedant fructum eorum, accipiant
uxores et generent filios et filias et multiplicentur in loco
transmigrationis et non sint pauci numero quaerantque pacem
ciuitatis siue terrae, ad quam eos transtulerit dominus, et orent
pro ea ad dominum. causasque reddens ait: \'quia in pace
illius terrae erit pax uobis\'.
Hieremiae, quia post
breue tempus erat Hierusalem
ne accipiat uxorem, ne faciat filios. unde et nobis per apostolum
dicitur: tempus breuiatum est; superest, ut.
qui habent uxores, sic sint, quasi non habeant. quodsi
propter angustiam temporis habentibus usus uxorum tollitur,
quanto magis non habentibus, ne accipiant, imperatur!
hoc
autem totum praecipit uaticinium prophetale, ne adquiescant
pseudoprophetis, qui eis post breue tempus in Hierusalem
reditum promittebant, sed ut sciant multo se in Babylone
19 *I Cor. 7, 29 24 cf. Hier. 27 (34), 16 (13) om. V iechonia La.c. domina] et add. v eanuci A 2 iuda
Ma.c.m2 3 quae V 4 transtulit v 5 regi Ma.c.m2 \' uiderentur
(re g. u. m3) M 6 prima Ma.c. 10 domus LMa.c. 11 ortus P,La.c.
pomeria P accipiantq. Y 13 quaerv 16 heremiae
La.c. 17 erit P imperator P 18 pr. ne] nec Y cipiat Va.c.
all. ne] nec Ap.c.,v apostolua Ma.c. apostolos Aa.c. 19 dicitur
s. u. L breue. Vv ut] & Va.e. 20 sic—habeant] tamquam non
habentes sint v alt. habent La.c. 22 inperator P 23 praeeepit
MAV. La.c. 24 pseudophetis Pa.c. \' 25 redditum P promittebam P
hortosque serere, aedificare domos et generare filios debeant.
quodque intulit:
quaerite pacem ciuitatis sine terrae
et iterum: quia in pace illius erit pax uobis, illud
apostolicum conprobatur, in quo iubet: obsecro igitur
primo omnium fi eri obsecrationes, orationes. postuationes,
gratiarum actiones pro omnibus hominibus,
pro regibus et cunctis, qui in sublimitate sunt,
ut quietam et tranquillam uitam agamus in omni
pietate et castitate.
perro secundum mysticos intellectus:
postquam de Hierusalem, id est ecclesia, propter nostra peccata
eiecti fuerimus et traditi Nabuchodonosor — de quo dicit idem
apostolus: \'tradidi huiuscemodi satanae in interitum
carnis, ut spiritus saluus fiat in die domini\' et iterum:
quos tradidi satanae, ut discant non blasphemare
—, non debemus esse securi nec torpentes otio salutem
penitus desperare, sed primum aedificare domos — non super
harenam, sed super petram — et tales domos, quales aedifica
uerunt et obsetrices in Exodo, quia timebant dominum;
dein
plantare hortos siue pomaria, qualem et dominus plantauit
paradisum in Eden et posuit in eo lignum uitae, de quo
J *I Tim. 2, 1. 2 13 *I Cor. 5, 5 15 I Tim. 1, 20 17 cf. Mattb.
7- 24—26. Luc. 6, 48. 49 19 cf. *Ex. 1, 21 20 cf. Gen. 2, 8. 9 P,La.c. hortusque M domui MV 3 quoque Ma.c mZ
quaerete La.c. 5 comparabitar v 6 primuVa.c.,v 8 sunt in
subl- v 10 caritate M misticos VP intellectos P,Ma.c. 11 peccata
nostra v 12 nabucoJ. P,La.c. nabocod. M nabochod. V 13 apostulus
M tradere MAVP sathanae Y (= lin. 15) satane P in
s. u. P 14 die a. u. P 15 tradidisti Pa.r. blasphimare La.c
plaaphemare P 17 disperare P.La.c. domus M (= lin. 18) 18 arenam
MVP 19 et om. v obsetrices MP, (pr. s ex t corr. Mid.) L
obstetrices Ap.c.m2,v optetrices V; cf.p. 389., 11 exhodo La.c. quia]
* que s. u. m3A deinde VPv 20 ortos P 21 paradysum Ap.c.m2
eden LV eaden (n ex m) M aedem A eadem P de quo scriptum
est] node di (s. u. m2) M
eam; et qui tenuerit eam, beatus; tertio accipere uxores,
quarum una est sapientia, de qua scribit Salomon: ama
illam, et seruabit te; circumda illam, et exaltabit
te, et in alio loco: hanc exquisiui sponsam accipere
mihi et amator factus sum decoris eius. nec sufficit
nobis una coniux, sapientia, nisi habeamus et reliqua: fortitudinem,
temperantiam atque iustitiam, ut plures ex eis generemus
filios.
filias quoque nostras demus uiris, ut et fidei ueritas,
quae interpretatur in filiis, bonis operibus copuletur, quae
referuntur ad filias, et opera bona iungantur
talesque filios generantes et filias multiplicemur numero, ut
destruentes ea. quae paruuli sunt, et in perfectum crescentes
uirum audire mereamur: scribo uobis, patres, quoniam
cognouistis eum, qui ab initio est, et cum apostolo 15
dicamus liberis nostris: in Christo enim Iesu per euangelium
ego uos genui.
quaeramus quoque pacem ecclesiae
ciuitati et terrae nostrae, ut ad eam redire mereamur, de qua
domini iudicio translati sumus, ut habitaremus in \'confusionis\'
errore; si enim illa susceperit nos, habebimus pacem. simulque
consideranda clementia domini; orare praecipit pro inimicis
nostris et bene facere his, qui persequuntur nos, ut non simus
16 *I Cor. 4, 15 19 cf. p. 333, 9 21 cf. Matth. 5, 44. Luc. 6, 27. 28 s. u. m2M adphenderit P 2 tenuerint P,LMAa.c.
3 salamon La.c. 4 seruanit MP,Aa.c. te] et add. v circumdam La.c.
exaltauit МP,.Aa.c. 5 accepere La.c. 6 sufficet La.c. 7 coniunx
Ap.c. sapientiae P reliquas Mp c.m3 9 ueritas s. u. P 10 filiab:
Mp.c. filios Pa.c. bonisq; Mp.c.m3 conpulentur (alt. n in ras.) M
11 feruntur Pa.c. fidei] & add. 8. u. m3M sanctitati M.Ap.c.m3
12 multiplicaremur V in add. v 13 paruli La.c. paiuuli P 14 mereamus
V 15 cognouisti V agnouistis v innitio Pa.r. 17 queramus
L 18 ciuitatis Mp.c.m2 et terrae} acaere A 19 indicium La.c.
habitaremur Ma.c. 20 errorem LM,Aa.r. habemas V,APa.c.,v
21 praecipit (pr. i * ras.) L praecepit cet. v - 22 persecuntur VP,La.c.
nos s. u. V
salutem.
Haec enim dicit dominus exercituum deus
Israhel: non uos seducant prophetae uestri, qui
sunt t in me dio uestrum, et diuini uestri et neattendatis
ad somnia uestra, quae uos somniatis, quia
falsa isti prophetant uobis in nomine meo et non
misi eos, dicit dominus. Prophetas, immo pseudoprophetas.
et diuinos et somniatores fuisse in Babylone inter eos, quos
Nabuchodonosor cum Iechonia et matre eius abduxerat, Hiezechiel
propheta testatur scribens contra eos, quibus Hieremias
quoque praecipit non credendum. necdum autem eo tempore,
quo haec epistula dirigebatur, Hiezechiel in Babylone coeperat
prophetare; hic enim sermo in principio Sedeciae regis mittitur.
Hiezechiel autem quinto anno transmigrationis Iechoniae exorsus
est prophetare, qui idem annus regni Sedeciae erat.
porro
secundum tropologiam pseudoprophetas eos debemus accipere.
qui aliter scripturarum uerba accipiunt, quam sanctus spiritus
sonat, et diuinos eos, qui coniecturam mentis suae et incerta
futurorum quasi uera pronuntiant absque diuinorum auctoritate
uerborum; somniatores quoque, qui non audiunt illud scriptum:
ne dederis somnum oculis tuis neque dormitationem
palpebris tuis, de quibus et ludas apostolus loquitur:
22 *Pron. 6, 4 V 3 eiercitam La.c. 5 medium P
atendatis V 7 falso Mp.c.m2 cum Vulg. ipsi (pr. i 8. u. m2) M
cum Vulg. 8 immoj & add. P 9 babvlonem P 10 nabueod.
MP}La.c. nabochod. V adduxerat v ezechiel M iezechiel A 12 qaosqae
V praecepit VP eo om. V 13 epiatola V,MAp.c. exechiel A
hiezechil (sic) V 14 sedechiae MAVP(semper) 15 iezecbiel (pr. i
postea add.) A iechoniae (ex iezechieI) V 16 idem] qui dem (qai
add. m2) M regia P 17 & eos P demas Ãa c.m2 18 qai aliterj
qualiter V qua La.c.m2 spiritus sanctas e 19 conieturam F
20 auctoritatem (m s. u., sed exp.) L 22 ne] nec AVv gomnium P
neque—tuis om. V 23 palphebris MP.Aa.r. et om. a
dominationem autem spernunt, quorum mens
nequaquam uigilat, sed arrogantiae et erroris sopore depressa
noctis horrore circumdatur, quibus loquitur et apostolus Paulus:
eleuare, qui dormis, et
te Christus.
Quia haec dicit dominus: cum coeperint
impleri in Babylone septuaginta anni, uisitabo
uos et suscitabo super uos uerbum meum bonum,
ut reducam uos ad locum istum. ego enim scio
cogitationes, quas cogito super uos, ait dominus,
cogitationes pacis et non afflictionis, ut dem uobis
finem et patientiam — siue spem —. et inuocabitis
me et ibitis — siue iuxta Symmachum inuenietis — et
orabitis me, et exaudiam uos. quaeretis me et inuenietis,
cum quaesieritis me in toto corde uestro,
e t inueniar a uobis siue apparebo uobis.
\'Nolite\', inquit,
\'credere pseudoprophetis, diuinis et somniatoribus uestris, qui
uobis uicinum in Hierusalem reditum pollicentur! nisi enim
septuaginta anni expleti fuerint — Cyro, rege Persarum, laxante
captiuos —, nequaquam in patriam reuertemini; et tunc mea
promissa conplebo, ut reducam uos ad locum istum;
ego enim scio cogitationes, quas cogito super uos,
ait dominus\'. se dicit nosse, quid cogitet, illos autem cum
suis prophetis, diuinis et somniatoribus ignorare; futurorum
29 (36), 12 17 *Hier. 29 (36), 14 cf. Hier. 27 (34), 9 (7). 29 (36), 8
22 Hier. 29 (36), 10. *11 (10) MP.Aa.r. 3 terroris MAVP 4 errore MAVP 5 quia v
exurge V,La.e. exsarges P inlnminauit P.MAa.c. 7 ceperint V
coeperit Pa.c. 8 (= 20) LXX V LXXta P 9 nos et suscitabo om. V
11 quasI ego add. Yulg. ait] dicit Lp.c.m2 cum OD; sed cf. lin. 24
12 cogitationis La.c. 14 et ibitis om. V simmachum V 15 adora-
bitis MAVP pro etj ego add. Vulg. quaeritis VP,MAa.c. 16 me
s. u. L -17 adparabo P alt. aobis] ait dns add. m.2M cum Vulg.
(cf. p. 356, 3) dicit dominus add. v 21 patria VP,La.c. rellerti-
mini P,LMa.c. 22 & P.
-J,.
et patientiam: finem captiuitatis et patientiam laborum
praesentium siue spem futurorum. tunc inuocabitis me
et ibitis Hierusalem et orabitis, et exaudiam uos\'.
certe absque inuocatione et oratione captiuorum poterat implere
dominus. quod promiserat, sed hortatur eos ad preces,
ut, quod promissum est, mereantur accipere. quaeretis et
inuenietis me, cum quaesieritis in toto corde uestro,
iuxta illud euangelicum: petite, et accipietis;
quaerite. et inuenietis: pulsate, et aperietur uobis.
secundum
samur. quamdiu \'requiem\' septenarii numeri mereamur accipere
et accepta paenitentia deus impleat, quod promisit, et reducamur
ad locum nostrum, ecclesiam; idcirco enim dominus
percutere uisus est, ut sanaret, dabitque nobis finem laboris
nostri atque patientiae. et inuocabimus eum et reuertemur in
ecclesiam et orabimus, et exaudiemur. quaeremus et inueniemus
eum, cum toto corde quaesierimus illum, et tunc apparebit
nobis.
Quidam \'septuaginta annos\' iuxta illud interpretatur,
quod scriptum est: dies
septuaginta anni; qui cum fuerint expleti, tunc ad dominum
reuertamur in toto corde nostro et exaudiamur et finis
7 *Нier. 29 (36). 13 9 *Mattb. 7, 7. *Luc. 11, 9 11 confusione] sci!.
Babvlone: ci. p. 333, 9. Gen. 11, 9 12 requiem] cf p. 348,13. Gen. 2, 2 etc.
14 cf. Deut 32. 39. Hiob 5, 18. Os. 6. 1 (2;. Esai. 19, 22 20 Ps. 89,10 Ma.c. 2 alt. patientia F 4 ibitis] in add. P oratibitis L
adorabitis V 6 honoratur Aa.c.mS ortatnr VP 7 accepere La.c.
quaeritis MPv.Aa.c.m2; me add. MVv. (s. u. m2) A 8 me om.MAVPc
10 quaeritis MP.Aa.c.m J 11 UNUM ANA- A -Ѡ ΓΗΝ P ana-
gogen s. u. m2A,v tamdiu in] tam diaini V 12 accepere La.c. 13 di V
imimpleat P 15 est om. P ut] et La.c. dauidque Ma.c 16 inuo-
cabis V reuertimur P in] ad V 17 quaerimus MP inuenimus Va.c.
19 LXX MV (= lin. 21) LXXfa P (passim) interpretantur Ap.c.m3,v
21 annis codd. (s exp. L) 22\' eiaudiemur V
omnia et imagine possidere.
X Et inueniar uobis, ait dominuset reducam
captiuitatem uestram et congregabo uos de
uniuersis gentibus et de cunctis locis, ad quae expuli
uos, dicit dominus, et reuerti uos faciam de
loco, ad quem transmigrare uos feci, quia dixistis:
suscitauit nobis dominus prophetas in Babylone.
haec enim dicit dominus ad regem, qui sedet super
solium Dauid, et ad omnem populum habitatorem
urbis huius et ad fratres uestros, qui non sunt
egressi uobiscum in transmigrationem; haec dicit
dominus exercituum: ecce mittam in eos gladium,
famem et pestem et ponam eos quasi ficus malas,
quae comedi non possunt eo, quod pessimae sint.
et persequar eos in gladio, in fame et in pestilentia
et dabo eos in uexationem uniuersis regnis terrae,
in maledictionem et in stuporem et in sibilum
et in opprobrium cunctis gentibus, ad quas ego
eicio eos eo, quod non audierint uerba mea, dicit
dominus, quae misi ad eos per seruos meos, prophetas,
de nocte consurgens et mittens; et non audistis.
dicit dominus. uos ergo audite uerbum domini,
omnis transmigratio, quam emisi de Hieru-
Ma.c.m3 2 omnia s. u. L et] in add. v 3 asteriscos
exhibent LA in mg. singulorum uersuum usque ad lin. 8 (recurrit asteriscus
m A lin. 24), om. cet.; totum locum usque ad p. 357, 1 asteriscis
praenotawi ex ipsius Hieronymi sententia (cf.p. 357,1—4) pr. et-dominus
om. v; cf. p. 354,17 5 ad quae] atquae M 6 uerba et renerti usque ad
fame (p. 358, 6) desunt in M (ezcidit folium) 8 suscitabit CA, Gp.c.
babylonem P 9 haec enim] quia haec Vulg. 11 et om. Vulg. 13 ecce]
ego add. v eos L eis cet gladiumI et add. P cum Vulg. 14 ficos malos P
15commedIC,Aa.r. pessimeV,La.c. 16eos eras. V gladio] et add.GVPv
cum Vulg. alt. in om. VP tert. in om. CG pesti(e)lentiae C,La.c.
17 eos CV uos LGP,Aa.c. uexatione V,La.c. 18 stupore P 20 eiecio
Lac. ciciam veied Vulg. audierunt e - 23 ergo] auteAp.c.m2 domini]
& add. C, exp. 6 24 oms Ga.c. transmigrationi V
salem in Babylonem! * Hucusque in LXX non habetur.
quae asteriscis praenotaui; cetera enim, in quibus uel singuli
uersus uel pauca ab eis praetermissa sunt uerba, uictus taedio
annotare nolui, ne fastidium legenti facerem. pollicetur autem
dominus his, qui erant in transmigratione, quod post septuaginta
annos captiuitatis redire eos faciat de uniuersis gentibus
et de cunctis locis, ad quae expulerit eos, et captiuitate laxata
pristinum statum et patriam recipere.
cet cum ego haec\', inquit,
mea sponte facturus sim et certo tempore redditurus uos, frustra
decipimini et putatis uos habere prophetas in Babylone, qui
uobis falsa promittunt; ita autem sciatis nequaquam uos reditum
nunc sperare debere, sed aedificare domos, plantare pomaria,
accipere uxores et generare filios et multiplicari numero
et tempus exspectare promissum.
audite, quid dominus loquatur
ad Sedeciam, qui nunc regnat in Hierusalem, et ad omnes
habitatores urbis eius, id est ad fratres uestros, qui noluerunt
meae oboedire sententiae et Babylonem migrare uobiscum,
quod nequaquam captiuitatem possint effugere, sed gladio et
fame et peste moriantur, et ponat eos quasi ficus malas., quas
Theodotio (et Aquilae prima editio) interpretatus est \'sudrinas\',
secunda \'pessimas\', Symmachus \'nouissimas\'; quae Hebraice
appellantur \'suarim\', sed scriptorum uitio pro media syllaba
12 cf. Hier. 29 <36), 5. 6 19 Hier. 29 (36), 17 20. 21. 22 *Hier. 29 (36), 17
1 habentur Migne in editione anni 1865; sed ef. Index s. u. numeri
permutat? 3 tedio CGA V 4 legenti L legentibus cet. v 5 transmigrationem
V,La.r. LXX G V 6 facit Ca.c. 7 adqae C ad quam P
8 p∗a∗t∗riaL 9 redditurus OF, (pr. d s. u.)L reddituros P redituros CGAVc
reductaras Dp.c.mS 10 decipimini (pr. et alt. i in ras.) L deeipiemmi eet.
(alt. e eras. A) depatatis F babjloneP 11 promittant L promittant
cet. 12 domus C,La.c. 13 mnltiplicare LGVPax. 14 spectare La.c.
expectarecet. pmissumF 16huiusF nolueranto 17 et]in add.V.Ap.c.m2.
18 effugire P 19 ponat L ponam cet. v mala P quos V 20 theodotion
V et Aquilae prima editio suppleui cum Htmfredo Hodio De
bibliorum textibus etc. Oxonii 1705. p. 584), nisi quod eadem uerba omisso
et lacunaque post editio accepta post sudrinas transponi uult (cf. p. \'
8.253,17 et p.12, 4.13,18.195,10); om. codd. v 21 secundas V pessima
Ga.e. simmachus F bebraicae CA 22 scripturorum C medio P
legatur \'sudrim\'.
quomodo autem cofinus siue calathus, qui
habebat ficus bonas, \'primitiuas\' habuisse dicitur, sic alter cofinus,
qui habebat ficus malas, habuisse ficus \'nouissimas\'scribitur.
let persequar,\' inquit. \'eos, qui nunc in Hierusalem
urbe uersantur, gladio, fame et pestilentia, ut primum
obsidione confestim, qui remanere et effugere potuerint. dispergantur
in uniuersas terras et exemplo sint omnibus maledictionis,
stuporis et sibili et opprobrii, ad quos ego eiciam eos.
quia non audierunt uerba mea, dicit dominus, quae per
seruos meos locutus sum ad eos de nocte consurgens et mittens,
et numquam monere cessaui, ut imitarentur uos, qui nunc
in transmigratione securo otio perfruimini, donec promissio
domini conpleatur. uos autem, qui meae oboedistis sententiae
et regi uos Babylonio tradidistis, audite, quae dicturus sim\\
et in hoc loco delirus interpres somniat ruinam caelestis
Hierusalem et ad eos prophetiam dirigi suspicatur, qui in
huius mundi Babylonia regione uersantur, quod bene fecerint
in haec corpora sponte descendere et in terra Chaldeorum
aedificare domos, plantare pomaria, accipere uxores, filios generare
bonisque operibus restitui post septuaginta annos in locum
10 *Hier. 29 (06), 19 11 Hier. 29 (36). 19 16 delirus interpresJ seil.
Origenes; cf. p. 346, 21 cf. Hebr. 12, 22 20 cf. Hier. 29 (36j.
5. 6 21 cf. Hier. 29 (36), 10 AV deltha A utj et Va.c. 2 subrim CPAGa.c. surim r
cophinus Vv calatus CGP,Aa.c. 3 ficos Aa.c. primitias CA,Ga.c.m2
cophinus VPv 4 pr. ficos P alt. ficos P,Lp.c.Aa.c. 6 et om. P
7 confeatim] confecti coni. Vallarsius conferti Engelbrecht manerent V
poterint Aa.c. poterant F 8 maled.] & add. V 9 siuili Ma.c. opproprii
M eieciam L eos] nos LMVP,Aa.c. 11 loquutus M con -
consurgens L13 otio] eieio V perfruemini MP,LAa.c. donec h
15 trandidistis V tradedistis P sum MAVP 16 dilerus LAa.c. de-
lerus MP delerans V 17 ad eos] deos Ma.c.m3 19 hac M,La.c. hoc V
et om. P et—Chaldeorum om. M caldaeorum P; descendere add.
LAa.c. 21 operibus inistere add. V1
illos autem, qui noluennt
propria uoluntate ad terrena descendere, haec passuros,
quae dominus Sedeciae et eius populo comminatur, qui noluerunt
imitari fratres suos nec uenire in Babylonem, quod mittat
in eos gladium et famem et pestem, hoc est rerum omnium
paenuriam, et ponat quasi ficos pessimas, quae penitus
comedi non possunt, et persequatur eos gladio sempiterno et
det in uexationem uniuersis regnis terrae. quo scilicet nequaquam
sint apud cunctos angelos, qui praesint singulis prouinciis, in
maledictionem et in stuporem et in sibilum et in opprobrium
cunctis gentibus.
ethoc eos idcirco passuros, quia uerba
prophetarum in caelesti Hierusalem audire noluerint, qui eos
hortabantur, ut ad terrena descenderent et corpus humilitatis
assumerent et acta paenitudine post uerum sabbatismum locum
pristinum possiderent.
haec ille dixerit; quae cum audiunt discipuli
eius et Grunnianae familiae stercora, putant se una audire
mysteria nosque, qui ista contemnimus, quasi pro brutis
habent animantibus et uocant
istius corporis constituti non possimus sentire caelestia.
Haec dicit dominus exercituum deus Isra-
8. 10 Hier. 29 (36), IS 14 cf. Phil. 3, 21 15 cf. Hebr. 4, 9. p. 355, 12
17 Grunnianae fam. stercora] Rufini discipulos dicit; cf. p. 347, 8 cf.
Cic. De orat. III 164 19 cf. Strab. XVII 1. 21 p. 803. Hieron. Epist. 84 .9 1 caelesti V nollaerint La.r. 2 terrena] aeterna A 3 nollaerant La.r.
noluerint FP 4 babilonem A 5 est s. u. L 6 penuriam MVP,La.c.;
cf. p. 344, 10 ficus MAVPv paenitus L 7 sequatur Pa.c. 8 uexatione
La.c. quos V que P 9 aereae Ap.c. etheriae (et s. u. m. ree.) P
potestatis MVP,Ap.c. 10 praesunt V.Mp.c. imP II oppropnum M
12 cantis P paaaurus La.c. 13 caelestis Mo.r. 14 ortabantur P
15 poenitentia v post uerum m3A, (e ex i) L posuerunt mlA post
ierant m2A post uerbum P sabbatissimum P 16 possederent L,Mp.c.
dixerint La.r. 17 gmnniane La.c. grunniant M stercore P se M
18 misteria V nosque] nos quoq. V 19 M IIHs-
(pelusiotas s. v.) A, magis corruptum in VP 20 possumus V
hel ad Ahab, filium Culiae, et ad Sedeciam, filium
Maasiae, qui propheta n t uobis in nomine meo
mendaciter: ecce ego tradam eos in manu Nabuchodonosor,
regis Babylonis, et percutiet eos in
oculis uestris.
et assumetur ex eis maledictio omni
transmigrationi Iudae, quae est in Babylone, dicentium:
ponat te dominus sicut Sedeciam et sicut
Ahab, quos frixit rex Babylonis in igne pro eo,
quod fecerunt stultitiam — siue iniquitatem — in
Israhel et moechati I sunt uxores amicorum — siue
ciuium — suorum et locuti sunt uerbum in nomine
meo mendaciter, quod non mandaui eis; ego sum
iudex et testis, dicit dominus.
Aiunt Hebraei hos esse
presbyteros, qui fecerint stultitiam in Israhel et moechati
sunt uxores ciuium suorum, quorum uni loquitur Danihel:
inueterate dierum malorum et alteri: semen Chanaam
et non Iuda, species decepit te et concupiscentia
peruertit cor tuum! sic faciebatis filiabus Israhel
et illae metuentes loquebantur uobiscum:
sed non filia Iudae sustinuit iniquitatem uestram.
quodque propheta nunc loquitur: et locuti sunt uerbum
in nomine meo mendaciter, quod non mandaui eis,
illud significari putant, quod miseras mulierculas, quae
56. 57) 21 Hier. 29 (36), 23 23 cf. Eph. 4, 14 Mp.c.,v cum Vulg. (= lin.8) aab V haab P coliae Ap.c v eum
Vulg. guliae V goliae P 2maassiaeP prophetant] in add. P 3 ecee(sic)L
manus Vulg. nabacod. P,La.c. nabochod. (pr. 0 ex u) V 6 Iuda
Vulg. 8 haab (alt. a s. Y.) V fixit VP babilonis M igne A
9 fecerint MAp.e. cum Vulg. 10 mechati F moecati P,Ma.c. sunt!
in add. s. u. m3M cum Vulg. 13 testes Pa.c. hebrei M eos P
14 praesbyteros L prae(e)sbiteroa A(P) pbros V fecerant P moecati
LMP mechati Y 15 sunt] in add. s. u. m3A 16 inueterati Aa.c.
malorum s. u. V cha.nam La.c. chanaan V, (alt. a 8. u. m2) M
chanan A canan P Channam v; cf. p. 24, 10 18 subuertit v 19 ille
AV,Lac. 20 non s. u. P Iuda c sustenuit La.c. 21 quoque
Mu.c.m2 23 putat P \\-
eis, quia de tribu erant Iuda, Christum de suo semine esse
generandum; quae inlectae cupidine praebebant corpora sua
quasi matres futurae Christi.
sed illud, quod in praesentiarum
dicitur: quos frixit
Danihelis historiae contraire. ille enim asserit eos ad sententiam
Danihelis a populo esse lapidatos; hic uero scriptum
est, quod frixerit eos rex Babylonis in igne. unde et a plerisque
ac paene omnibus Hebraeis ipsa quasi fabula non recipitur
nec legitur in synagogis eorum.
\'qui enim,\' inquit, (fieri
poterat, ut captiui lapidandi principes et prophetas suos haberent
potestatem?\' magisque hoc esse uerum affirmant, quod
scribit Hieremias, conuictos quidem esse presbyteros a Danihele,
sed latam in eos sententiam a rege Babylonis, qui in captiuos
ut uictor et dominus habebat imperium.
quanti et de nostro
grege similes Ahab et Sedeciae prophetant in nomine domini
mendacium et faciunt stultitiam in Israhel et moechantur uxores
ciuium suorum, qui in eadem ecclesiae sunt urbe generati!
quos uerus Nabuchodonosor friget in igne peccati dicente Osee
propheta: omnes adulterantes quasi clibanus succensus
a coquente.
felix, qui tollit iugum ab adulescentla sua
Dan. 13, 61 (Sas. 61) 20 Os. 7, 4 21 cf. Thren. 3, 27 VP prebeant V 5 fixit V 6 historia MP.LAa.c.
contrahire A contrariae V illa Ap.c.m3 adserit ad M 7 ad Ma.r.
8 fixerit Vp.c. plerique La.c. 9 ac] & M bac P pene MYP hekreis
V quasi ipsa Va.c. recipietur M 10 sinagogis VP qui
(i quomodo s. u. m3) A inquiunt Ap.c.m2,v 12 magis qui V et
magis v 13 conuinctos P praesbyteros MA pspiteros P 14 grolatam
Ap.c.m3 pro in L VP ad M,Ap.c.m3 rege (ge s. u.) L 15 aominus
(omi s. u.) L habeat V quanti (0 s. u.) L 16 similis La.c.
achab Vo Ahab et] habentP 17 moecantur P,Ma. c.m2 mechantar V;
in add. s. u. m3A 18 orbe V 19 uero M uiros VP.Aa.c.m3
nabncod. P,La.c. nabochod. V frixit M,Ap.c.m3 frigit V in
om. P oseae AV 00 clybanus A 21 qaoqaente AP fela] fixit v
ab om. MAa.c. adulescentiae Aa.c.m3 saae (sic) A
cum Dauid: non sedi in concilio malignantium et
cum iniqua gerentibus non introibo!
quodque intulit
nunc propheta: ego sum iudex et testis, dicit dominus,
hunc habet sensum: \'haec, quae dico de duobus pseudoprophetis,
qui loquuntur uerbum in nomine meo mendaciter, quod non
mandauerim eis, nequaquam opinione cognoui, sed ipse scio
uera esse, quem celare nemo potest nec effugere mei iudicii
ueritatem>.
Et ad Semeiam am Nehellamitem item, dices; et quod
sequitur: haec dicit dominus exercituum deus Israhel:
pro eo; quod misisti in nomine tuo libros
ad omnem populum, qui est in Hierusalem, in LXX
non habetur; rursumque addidere de suo: non misi te in
nomine meo et consequenter iuxta ordinem: et ad Sophoniam,
filium Maasiae, sacerdotem et iterum de Hebraeo:
e t ad omnes sacerdotes; ac deinde historia texitur :
dominus dedit te sacerdotem pro Ioiadae sacerdote.
ut sis dux — siue praeceptor et episcopus — in
domo domini super omnem utrum arrepticium et
p prophetantem , ut mittas eum in neruum et in carcerem
— siue in custodiam et in cataracten, quem
Hiob 13. 9 sec. Vulg. Rom. 2, 3 13. 14. 17 *Hier. 29 (36), 25
19. 22 *Hier. 29 (36), 26 V potesque MAa.c.m2 2 in] cum V concilium La.c.
consilio v 3 cum om. V quoque Ma.c.m2 intullit M 6 loquitur
Ma.c. locantur VP 7 mandaueram v opiniones P sed] &
add P 8 uera LV uerba MP,Aa.r. queip M caelare L effugire
P me V 10 Semeian Vulg. (= p. 365, 11. 15) neellamitem V
Neelamitem (sic semper) v Nehelamiten Vulg. (= p. 365,11. 15) 14 habebantur
M,LAa.r. habentur Pp.c. de om. MV,Aa.c.m2 15 ad] a P
16 hehreo MAV 17 omnes] uniuersos Vulg. sacerdotes] dicens add.
in mg. m2L eum Vulg. istoria P 18 pro sacerdote V p ioiada
saSdote t. s. m3A ioiade P, (alt. i g. u.) V,v cum Vuig. 20 arreptitium
Aa.c. arepticium FP 21 ut] et V eruum P carcere P
22 custodia P cararten A eataracte V catharacten P
\'sinac\'—.
nunc quare non increpuisti Hieremiam
Anathothitenqui prophetat uobis? quia super hoc
misit ad nos in Babylonem dicens: longum est;
aedificate domos et habitate et plantate hortos et
comedite fructum eorum! legit ergo Sophonias
sacerdos librum istum in auribus Hieremiae prophetae
.
Semeias de loco \'Nehellami\', qui interpretatur \'torrens\',
cum rege Iechonia ductus fuerat in Babylonem et prophetabat
populo mendaciter eo, quod celeriter essent Hierusalem reuersuri.
fuisse autem eum pseudoprophetam sequentia Hieremiae
uerba demonstrant: haec dicit dominus ad Semeiam
Nehellamitem: pro eo, quod prophetauit uobis Semeias
et ego non misi eum.
quia igitur Hieremias ad
eos, qui erant in Babylone. litteras miserat dicens: aedificate
domos et habitate; plantate hortos et comedite
fructum eorum; accipite uxores et generate filios!
et post alia iunxerat:non uos inducant prophetae uestri.
qui sunt in medio uestri, et diuini uestri! ac deinde:
quia falso isti prophetant uobis in nomine meo et
non misi eos, dicit dominus, intellegens Semeias sub
Hier. 27 (34), 15 (12). 29 (36), 21 10 cf. Hier. 27 (34), 16 (13( 12 Hier.
29 (36), 31 14 cf. Hier. 29 (36), 1 15 Hier. 29 (36), *5. 6 18 *Hier.
29 (36). 8 20 *Hier. 29 (36), 9 A moclon s. uocem Graecam A Ɔ-CW
L ebraicam P 2 sinas MAVP increpasti (a in ras.)
M,Ap.c.m3 cum Vulg. hieremia P 3 anathothithen A anatothiten P
4 in Babylonem ad nos Vulg. dicens longum e s. u. V 5 domus
MVa.c. inhabitate Ap.c.m2 (= lin. 16) hortos Ma.c. ortoa P
6 fractus v cum Vulg. 7 istum] hunc V 8 neheIIaim M neellami FP
Neelami v interpretatur (etator a u. tn2) A 9 hieconia M ieconia P
babjlone P populo prophetaait P 10 esset Ma.c.; in add.
11 pseudopropheta VP 12 demonstrent P 13 neellamitem VP 14 et
om. P 15 babylonem P aedificare P 16 domus M hortus M
ortus P 17 fracfcus Mp.c.,v uxoris M 18 iuncxerat M adiunxerat
Ap.c.m3 sedacant VP,MAp.c.,v 20 qui F isti falso v 21 misit V
litteras Hierusalem ad Sophoniam, filium Maasiae, sacerdotem
et ad reliquos sacerdotes contra Hieremiam, quare non increpetur
a Sophonia sacerdote, cuius officium est discernendi
inter prophetas, qui spiritu sancto loquantur, qui contrario,
et recludi iubeatur in carcerem, ut mendacii sui poenas luat
et populum ultra supplantare desistat.
Ioiadae sacerdos fuit,
qui Ioas post interfectionem Gotholiae imperium tradidit et
interfecit sacerdotem Bahal. hoc est ergo, quod scribit: <quare non
imitaris Ioiadae sacerdotem et interficis Hieremiam pseudoprophetam?
dominus enim te pro Ioiadae constituit, ut habeas
caram templi et praecipue discernas, qui sancto spiritu loquantur,
qui daemonico\' — discretiones autem spirituum dominicae
esse gratiae et apostolus memorat —; \'cur\', inquit, \'non incre-
puisti Hieremiam Anathothiten?\'quod ipsemerebaturquasi ia
pseudopropheta, refert in prophetam et praeuenit mendacio ueritatem.
unde et prudentiores putantur filii tenebrarum filiis
lucis in generatione hac nobisque agentibus patienter et exspectantibus
miserorum salutem praeueniunt heretici et nos
suo appellant nomine ducentes caeci caecos in foueam.
inquit, ad nos in Babylonem dicens: longe est. hoc
est omne, quod dolet, quare aduersum suum mendacium
13 cf. I Cor. 12, 10. I Ioh. 4, 1-6 14 *Hier. 29 (36), 27
17 ef. Luc. 16, 8 20 cf. Matth. 15, 14. Luc. 6, 39 *Hier. 29
(36), 28 Pa.c. 2 naaaiae P; (0 s. u.) V 4 sacerdote
sophonia P 5 loquuntur M; et add. v alt. qui] e add. s. u.
m3A 7 ioiada Mp.r. ioiade VP Ioiades v 8 otholiae MAp.r.
Athaliae v 9 sacerdotea Mp,c.,v 10 ioiade P Ioiadem v 11 lo-
iade v comtituit pro ioiade P 12 loquentur P 13 daemoniaco V
-discretionis V dominicae om. V diuinae v 14 esse om. V
quur increpuistis M crepuisti Pa.c. 15 anathothithen M
anathotiten V ; quodque v 16 reffert P propheta Y mendacium
La.c. j 18 expectantibus VP,La.c. -21 babilonem M 22 est
M..\'
annos redituros in Hierusalem; unde debere eos aedificare
domos, plantare pomaria et comedere fructum eorum, accipere
uxores et facere filios, quae praeteritus sermo narrauit. quas
litteras cum accepisset Sophonias sacerdos, ad cuius specialiter
nomen scriptae erant, legit Hieremiae quodammodo suggillans
eum et ipsa increpans lectione, quare auderet in Babylonem
talia scribere.
Et factum est uerbum domini ad Hieremiam
dicens: mitte ad omnem transmigrationem
dicens: haec dicit dominus ad Semeiam Nehellamiten:
pro eo, quod prophetauit uobis Semeias et
ego non misi eum et fecit nos confidere in mendacio,
idcirco haec dicit dominus: ecce ego uisitabo
bo super Semeiam Nehellamiten et super se m e u
eius; non erit uir sedens in medio populi huius
et non uidebit bonum, quod ego faciam populo meo,
ait dominus, quia praeuaricationem locutus est
aduersum dominum.
Pseudopropheta Semeias uere (Nehellamites),
qui de \'torrente\' alienas et turbatas aquas sumserat,
irascitur contra mendacium suum uera scripsisse Hieremiam
et ad Sophoniam sacerdotem mittit epistulas, cur ausus sit
propheta scribere ueritatem, et cupit eum recludi carcere, ne
loquatur. Sophonias quoque prophetam latenter accusat, dum
22 cf. Hier. 29 (36). 25. 26. 29 add. P 3 domas M commedere Aa.r. fructos P
fructas v accepere La.c. 4 praeteritur Pa.c. narrabit (i ex a) P
5 accipisset M,La.c. 6 hieremias P quomodo MAVP,La.c.
7 ipse P increpens P lectionem P babylone P 8 alia P
9 factus (sic) P 11 neellamitem P (semper) 16 entj ei add. Mp.c..v
cum Vulg. 19 aduersus VPv cum Vulg. 20 alipnas Aa.c.m3 alifnas
VP turbidas MAVv tnrpidas P sumpserat MAVP,La.c. 22 epistolas
V,Aa.c. qunr M .23 prophetam V reclandi P carcere
MP, (re s. u.) L in carcereip (in s. u. m3) A in carcere V 24 propbeta
F accussat Aa.r.
iactitat.
quanto magis sceleris rei sunt, qui defendunt pseudoprophetas
et mentientes fouent et aliorum male inuenta sua
faciunt esse peccata! audiat itaque pseudopropheta, intellegat
sacerdos, quid per eum et ipse audire mereatur: haec dicit
dominus: ecce ego uisitabo super Semeiam. haec
dominus loquitur, non propheta, quod uisitet super Semeiam
Nehellamitem non in remedium, sed in supplicium mentientis
iuxta illud, quod scriptum est: uisitabo in uirga iniquitates
eorum et in flagellis peccata eorum.
nec solum
super pseudoprophetam uisitat, sed et super semen eius, omnes
discipulos, quos suo errore decepit. non erit, inquit, uir
sedens in medio populi huius. deleatur de sanctorum
conciliabulo stirps pessima nec sedeat in medio quiescentium,
qui cum stantibus stare non potuit
stetisset in substantia mea. cumque dominas perfectionem
uirtutum omnium finito septenario tempore promittat,
ille non uidebit bonum, quod sibi in praesenti tempore uindicabat.
hoc autem totum fiet, quia praeuaricationem locutus
est aduersum
captiuitate reuersuros esse in Hierusalem, quibus apostolus
comminatur: iam saturati estis. iam diuites facti
estis. sine nobis regnastis; et utinam regnaretis,
ut et nos regnaremus uobiscum!
15 cf. Ezech. 1, 21 *Hier. 23, 22 16 cf. Hier. 29 (36), 10
19 Hier. 29 (36), 32 22 *I Cor. 4, 8 MV.Aa.c. accnssationem A eius accus. P 2 iactat La c.
quanti Ap.c.m2 3 a sua M 6 hoc v 8 nehellamiten MV cum OD
suplicium Pa.c. 9 uirgam VP iniquitatis La.c. 10 et-eorum
s. u. L 11 paeudopropheta V prophetam pseudo P et om. V
14 pessime Ps.e. 16 stetisses V substantiam meam MVP.Aa.r.
perfectionum P,Aa.c. perfecti numeri tutum (eri m ras.) M 17 omnium
uirtutum M 19 fiat Pa.c.: qui Y 20 aduersus Mv etiam F
solutam.. captiuitatem LMVP,Aa.r. 21 reuersas La.c. reuersos
MVP,Aa.c.m3 23 pr. regnatis V,La.c. 24 uobiscum] add. litt.
propositum, ut quamuis breuiter, tamen multa dicamus. unde
et praesens sextus liber commentariorum in Hieremiam repromissiones
mysticas continebit, quas Iudaei putant et nostri
iudaizantes in consummatione mundi esse conplendas; necdum
enim sub Zorobabel possunt expletas conuincere.
nos autem
sequentes auctoritatem apostolorum et euangelistarum, et maxime
apostoli Pauli, quicquid populo lsrahel carnaliter repromittitur,
in nobis spiritaliter conpletum esse monstramus hodieque
impleri nec inter Iudaeos et Christianos ullum aliud esse
certamen nisi hoc, ut, cum illi nosque credamus Christum
dei filium repromissum, et ea, quae sunt futura sub Christo.
a nobis expleta, ab illis explenda dicantur.
qui igitur Christum
uenisse iam credimus, necesse est, ut ea. quae sub Christo
futura dicuntur, expleta doceamus nosque esse filios Abraham.
de quibus scriptum est: potest deus de lapidibus istis
suscitare filios Abraham, ad quem facta est repromissio:
fere maiusc.: expi lib V- in hieremia proph. incp lib- sextus L expf in
hieremia propheta. commentarior lib. V. amen. inčp hieremia propheta
explanationum lib. VI. amen. M explic in hieremia propheta
cA explicit in hieremia
propheta commentariorum ∗∗∗ V incip liber VL Y exp
incip lib sextus unP 2 prolexita La.c. proliias Ma.c.
uicit P 4 hieremia MV repromissionem Aa.c.m3 promissiones
F 7 zorobabyl L explere F expletos (o ex u) P
8 auctoritates M 9 isrfitico F 10 spiritaaliter Ap.c.m2,v
11 impleri L cum OD com(n)pleri cet. v; cf. p. 84, 14. 20. 185, 5. 6.
369, 2. 3. 402, 13. 17 ne F et] ut F 12 illis Aa.c.m3 nos
quoque Ap.c.m2 13 et del. m3A sunt] dicunt in ras. s. sunt
m2A fntnra] uentura F 14 ab illis] a nobis M, (exp. m2) A
explenda dicantur (credantnr s. dicantur m2) A 15 iam nenisse P
antichristo Mp c.m3 16 abrahae Mp.c.m2 17 potest] potenz
est Ap.c.m3,v 18 abram F
benedictionem uas electionis in Christo expletam docens: non
dixit, inquit, in seminibus, sed in semine, qui est
Christus.
ora igitur, frater Eusebi, dominum legum Christum,
ut eodem labore et spiritus gratia, quo aliorum prophetarum,
et praecipue Isaiae, repromissiones interpretati sumus, etiam
huius prophetae explanare ualeamus, qui, quantum in uerbis
simplex uidetur et facilis, tantum in maiestate sensuum profundissimus
est.
Hoc uerbum, quod factum est ad Hieremiam
a domino, dicens: haec dicit dominus deus Israhel dicens:
scribe tibi omnia uerba, quae locutus sum
ad te, in libro! ecce enim dies uenient, dicit dominus,
et conuertam conuersionem populi mei
Israhel et Iuda, ait dominus, et conuertam eos —
sine sedere faciam — in terram, quam dedi patribus
eorum, et possidebunt eam.
Promittentibus in Babylone
pseudoprophetis
fuerat, reuersurum et Anania, filio Azur, in Hierusalem eadem
praedicante Hieremias propheta et illud quidem futurum
asseruit non intra biennium, ut illi mentiebantur, sed finitis
septuaginta annis et nunc scribere iubetur in libro et memoriae
tradere, quae dominus uentura praenuntiet.
ex quo
16 *Hier. 30 (37), 3 17 cf. Hier. 27 (34), 16 (13) 19 cf. Hier. 28
<35), 1—4 21 cf. Hier. 29 (36), 10 u. M, eras. A semini P 4 oro V 5 quod MAPa.r.
6 esaiae VP.Aa.c. repromissionis Pp.c. 8 uideatur M et s. u. M
facilia] effabilis M 12 scribae A 13 ueniunt AVPc eum Vulg. 14 conuertam
s. u. LMA, om. YP conuersione in P 16 in] ad Vulg. terra
P,Mp.r.,v 17 babylonem MAa.r.,v 18 iechoniam L ieconia P
19 annaniae M annania AP azuri P 20 praedicante P hieremia
V illac V,MAa.e. 21 nt] et V mentienbantur L finitis]
eũ finiti fuerint Mp.c.m3 22 anni Mp.r. tunc v iubetar in
libro scribere v memoria M 23 praenuutiat Mp.c. proaun-
łiet à -
multa post tempora haec explenda, quando Israhel et Iuda
reuersuri sunt in terram suam, et inplendum illud, quod
Hiezecihel prophetauit, duas uirgas sibi pariter copulandas
et imperaturum Dauid regem, de quo scribit: et seruus
meus Dauid rex super eos et pastor unus erit
omnium eorum. si quid igitur in illa prophetia diximus.
etiam in praesenti loco intellegendum est, praesertim cum
eadem et eo tempore Hiezecihel in Babylone et Hieremias
in Hierusalem prophetauerint.
Et haec uerba, quae locutus est dominus ad
Israhel et ad Iudam, quoniam haec dicit dominus:
uocem terroris — siue timoris — audiuimus; formido
et non est pax. interrogate et uidete. si
generat masculus! quare ergo uidi omnis uiri manum
super lumbos suos quasi parientis et conuersae
sunt uniuersae facies in auruginem?
Primum
tristia nuntiantur. ut post malorum magnitudinem laeta
succedant; gratior quippe est sanitas aegrotatione depulsa et
doloris magnitudo in magnitudinem uertitur gaudiorum. quod
autem dicit, hoc est: tantus erit timor tantaque formido, ut
fugata pace bellis et sanguine omnia conpleantur et uiros quoque,
quorum proprium est contra aduersarios dimicare,
37, 15—23 p. 433—441 13 *Hier. 30 (37), 5 18 cf. Hier. 30 (37), 7—24 P 2 multo Mp.c.m3 tempore Mp.c.m3 Va.c.
4 (= 9) ezechiel M iezechihel A hiezechiel VP sine MP,Aa.c. pariaetes
(sic) P copulendas V 6 erat P 7 quiid La.T. 8 e intellegendam
(e postea add.) A int. puto (puto s. u. m3: est om.) M praeserti
V 9 eo] an eodem seribendum ? babylonem P 10 prophetauerit
V 15 omnes V nir La.c. manus VP 16 Iumbv Mp.c.
cum Vulg. suv Mp.c. cum Yulg. eius V parientes (n s. u..; alt.
e ex i) M partarientis Ap.c.m.2 cum Vulg. conaerse La.c. 17 ornginem
P prius MAVP 18 tristia (2 lilt. post ti s. u. rras. L
tristitia VP,MAa.r. nuntiatnr P annnntiantnr v 19 quippej k
add. P sanitas est v 20 in in rea. M alt. magmitudine La.c.
multitudinem V 22 uellis P 23 mulierea P
renes tenendos conferant, quasi si mulier pariens ilia lumbosque
contineat. unde et cunctorum facies uertentur in auruginem
pauorem cordis uultus pallore testantes.
quidam hunc
locum secundum tropologiam sic interpretantur, ut ponant
illud testimonium: a timore tuo, domine, concepimus
et parturiuimus et peperimus; spiritum salutis
tuae fecimus super terram, et illud apostolicum, in quo
dicit: filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus
formetur in uobis, huic exemplo conparant; quod
manifestum est non ad terrorem, sed ad gaudium pertinere,
cum praesens scriptura uastationis Israhel et ruinae tempus
significet. -
Uae, quia magna dies illa nec est similis
eius tempusque tribulationis est Iacob! et ex
ipso saluabitur. Praedicit tempus miseriae,
gaudii. \'cum\', inquit, \'tanta praecesserint mala, ut dolor
uirorum omnium dolori parturientis feminae conparetur, tamen
tempus tribulationis Iacob, hoc est populi dei, mutabitur in
prospera et ex ipso quoque saluabitur\' — subauditur tempore
—, \'de quo sermo processerat\'. (Iacob) autem duodecim
tribus intellege, quae nequaquam sub Zorobabel, ut nonnulli
falso putant, sed euangelica uocatione saluatae sunt.
Num. 16, 3 etc. 20 Hier. 30 (37), 7 (8) v obteneat (pr. e ex i) M 2 conferat Pa.c. lumboque
Ma.c. 3 conteneat La.c. contineant MP cantorum La.c. reuertentur
V auriginem VP; & odd. s. u. m. rec. M at add. s. L w2 A
4 testentur MA 5 et V ponant L potant (v s. 0) M,mlA putant
YP pntent m2A,v 7 parturibimus МPa.c. sps LA,Ma.c. 9 donec∗∗
(ec in ras.) M 10 huic L huius cet. comparari v 11 est
om. M pertinerent M,LAa.r. 12 uastationeY
V 16 ferat Pa.c. .17 gandi Ma.c. praecesserit V,Pa.c.
19 tempus s.u. L 22 intellegit P nequam Pa.c. ut om. MP,LAa.c.
et V23 putauit M,Aa.c.m2 putauerunt Ap.c.m3 sed] de add.
MAVPv, om. L cum OZDF-.\'-.-\'-.
Et erit in die illa, ait dominus exercituum,
conteram ivgum eius de collo tuo et uincula illius
disrumpam et non dominabuntur ei amplius alieni,
sed seruient — siue operabuntur tur — domino deo
suo et Dauid, regi suo, quem suscitabo eis.
Iste est
Dauid, cuius et euangelium meminit: daturum se nobis,
ut sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati
seruiamus illi in sanctitate et iustitia coram
ipso omnibus diebus nostris. quomodo enim primus
Adam et secundus Adam scribuntur iuxta corporis ueritatem,
sic et Dauid dominus atque saluator, quia iuxta carnem ex
Dauid totum in eo sancta Maria conferente, quicquid fuit ei
stirpe Dauid, et habente originem atque conceptum de spiritu
sancto.
quodque ait: conteram iugum eius de collo
tuo et uincula illius disrumpam, non dubium, quin sub
typo Nabuchodonosor de diabolo sentiendum sit.
Tu ergo ne t timeas, serue meus Iacob, ait dominus,
neque paueas, Israhel, quia ecce ego saluum
te faciam de terra longinqua et semen tuum de
terra captiuitatis eorum et reuertetur Iacob et
quiescet et cunctis afluet et non erit, quem formidet,
quoniam tecum sum, ait dominus, ut saluem te. faciam
enim consummationem in cunctisgentibus, in
quibus dispersi te; te autem non faciam in consum-
13 cf. Matth. 1, 18. 20. Luc. 1, 35 14 *Hier. 30 (37), 8 Vulg. 3 eij e. (i s. *) M eis v 5 rege P 6 et om. P
8 seruiemus P 9 primus s. u. L 12 conferentem (m s. u., sed exp.) L
quicquid (1 que s. u. m3) A extirpe F 13 habente P 14 quoque
P,Aa.c.m2 quod F eius iterauit Y 15 dubio V qaiia Mar.
16 nabochod. V nabncod. P,La.c. diabulo PyAa.c. 17 seruem Ma.r.
18 ecce om. V saluum te faciam] saluabo te Vulg. 19 et s. u. m2A
20 reuertitur P,LMAa.c. reuertatnr F 21 quiescit P.LMAa.c. requiescet
v affluet AVP, (pr. f ez d) M afflueot v (cf. p. 393, 19. 394,
22): bonis add. Vv cum Vulg. 22 tecum] ego add. (s. u. m3) MA,v
cum Vulg. ut] et Va.c. saluum MP te] faciam add. M 23 aim)
in P eomsummationem L consumationem (hie et lin. M) P
mationem, sed castigabo — siue erudiam — te in iudicio,
ut non tibi uidearis innoxius siue et mundans
non mundabo te.
Haec
codicibus uulgatae editionis sub asteriscis de Theodotione
addita est. pollicetur autem sermo diuinus et familiarius uocat
\'seruum suum\' Iacob et Israhel, sicut Abraham, Isaac et Iacob
uocantur \'serui dei\' — Moses quoque et alii prophetae et apostolus
Paulus in principio epistularum suarum hoc titulo gloriatur
—, ut et duae et decem tribus, id est duodecim, sciant se
de terra longinqua esse saluandas et soluendam captiuitatem
reddendamque pacem et omni eos replendos abundantia iuxta
illud, quod in psalmo dicitur: fiat
abundantia in turribus tuis!
hoc autem erit, quia praesentia
domini perfruentur, quando et gentes aduersariae, quae
eos ceperant, disperibunt et isti liberabuntur e gentibus. docetque
eos nequaquam poenae, sed eruditioni traditos, ut indicarentur
quasi proprii, non perderentur quasi alieni; qui enim
non credit, iam iudicatus est, hoc est praeiudicatus in
interitum.
quod autem intulit: ut non tibi uidearis innoxius
siue iuxta Symmachum: et mundans non mundabo te
uel iuxta Aquilam: cum te erudiero per iudicium, nequaquam
innocentem faciam, illud significat, quod
13. Deut. 9, 27. II Mach. 1, 2 7 cf. Ex. 4, 10. Num. 11, 11 cf. Ps.
115,7 (16). Esai. 50,10 etc. cf. Rom. 1,1. Phil. 1,1. n Tim. 1, 3. Tit. 1,1.
Pbilem. 1,1 12 Ps. 121,7 17 Ioh. 3,18 19. 20. 21 *Hier. 30 (37), 11 2 uidearia tibi Vulg. 3 TTep(haec tericope in mg. m3) M
u.) A V
om. V abetor P alt. im V 5 familiaris VPtLa.c.MAa.c.m3 familiariter
v 6 abracham Ma.r. alt. et om. MAVP 7 uocatur Pa.c.
moyses MAVP 8 epistolarum MA V suarum om. P gloriantur V
9 pr. et om. A,Va.c.,v duodici La.c. XII VP se om. V se de
terra] sed & errat (t s. u. m3) M 10 esse] heresisMp.c.m3 saluandec
MVP,Aa.c. 11 rendendamque P eas replendas v habun-
dantia MVP 13 habundantia V,Ma.r. 15 coeperant MAV, La.c.
ex v docenique La.r. 16 paenae A penae V 17 proprii] et add. v
20 simmacum P .
sanctus sit, securus pergat ad iudicem; contra nouam ei ueteri
heresim, quae putat in isto saeculo et in ista carne mortali,
antequam corruptiuum hoc induat incorruptionem et mortale
induat inmortalitatem, perfectionem esse in quoquam et omnes
simul iustum posse implere uirtutes.
Quia haec
dicit dominus: insanabilis fractura
tua, pessima plaga tua. non est, qui iudicet
iudicium tuum ad alligandum; curationum utilitas
non est tibi. omnes amatores tui obliti sunt tui, te
non quaerent; plaga enim inimici percussi te,
castigatione crudeli — siue forti—.
propter multitudinem
iniquitatis tuae dura facta sunt — sine
multiplicata sunt — peccata tua. quid clamas
super contritione tua? insanabilis est dolor tuus;
propter multitudinem iniquitatis tuae et propter
dura peccata tua feci haec tibi.
Quasi ad speciosam
mulierem loquitur. cui supra dixerat: castigabo te in iudicio,
ut non tibi uidearis innoxius siue innoxia; et
per
uulnerata sit et nequaquam alio nisi ipso. qui percusserat,
possit curante sanari — non est, ait, qui iudicet iudicium
tuum — nec altissimo uulneri cutem cicatricis
2 contra nouam ex ueteri heresim] sciJ. contra Pelagianos ex Origenistis;
cf. p. 246, 9. 276, 26. 301, 15 4 cf. I Cor. 15, 53 12. 14
*Hier. 30 (37), 14 18. 19 *Hier. 30 (37). 11 22 Hier. 30 37). 13
23 cf. Hier. 8, 22. 30 (37), 17 La.c. misericordiam MAa.c. 2 nona V,La.c. 4 correptiuum
Pa.c. in corraptione P mortale] hoc add. s. u. m3A 5 inmortalitate
V quoqua V 6 inpleri (alt. i ex e) M 7 factum Pa.t.
9 aligandum V 10 tej teq; Mp.c.m3Ap.c.m2 cum Vulg. II plaga (m
s. u. add.; sed exp.) L percussit M 12 castigationes V mnltitudiae
M 14 qui P claaaa Ma.c. 15 taa Y, (tu in ros.) MA mea LP
16 pr. pro- P tuae om. P 20 metafora s. uocem Graecam m. ree. M
A )-(P metaphoram (s. u.
A) e loquitur om. MAVPv 21 aliouo La.c. ipse P 22 possa P
aitj dominus add.v 23 aulneri] aaleat add. v cute V cicatrices Va.c.
offendisti eum, qui uerus et solus est medicus.
omnes amatores
tui obliti sunt tui, uel sacerdotes uel principes aut
certe angelorum praesidia, quibus, priusquam offenderes dominum,
uallabaris. te non quaerent facientes contra apostolum,
qui quaerebat credentes et non ea, quae erant credentium;
plaga enim inimici percussi te castigatione
crudeli.\' aliter amicus, aliter inimicus percutit;
aliter
aliter hostis. ille caedit, ut corrigat, iste percutit, ut occidat;
unde et propheta lacrimabiliter dicit: domine, ne in furore
tuo arguas me neque in ira tua corripias me! hoc
autem factum est, quia propter multitudinem iniquitatis
tuae dura facta sunt peccata tua.
quodque sequitur: quid
clamas super contritione tua? insanabilis est dolor
tuus propter multitudinem iniquitatis tuae, in LXX
non habetur, uidelicet quia secundo dicitur: propter multitudinem
iniquitatis tuae et dura peccata tua et, qui
scribebant, a principio additum putauerunt.
et est sensus: *ut
inimici te plaga percuterem, ut caederem castigatione crudeli,
fecit multitudo iniquitatis tuae et dura peccata tua, quae sanari
non poterant nisi mordacissimo puluere et ardente cauterio
et ferro acutissimo, quo putridas carnes et insanabiles
amputarem. et tamen propter multitudinem iniquitatis
6 cf. II Cor. 12, 14 7 Hier. 30 (37), 14 10 Ps. 6, 2. 37, 2 12 Hier.
30 (37), 14 13 Hier. 30 (37), 15 15. 16, 23 *Hier. 30 (37), 15 MAa.c.m3 uallanaris Pp.c. te teq:
non quaerent (teq; s. u.) m1A te n quef m3A 6 quaerebant v alt.
qua LMAa.c. 7 castigationem Va.r. 8 pr. alter Ma.c. amicos P
alt. alter Ma.c. inimicos P 9 aliter om. P,MAa.c. cedit VP
10 dicens P,MAa.c.m2 furore tuoJ ira tua MA 11 ira tua] furore
tuo MA tuo P 13 quodqae (que s. u. m3) A quod P,MAa.c.
15 pr. tuos Ma.c. multitudine La.c. 18 scribebat P 19 plagam.
Ans.. ut] et v cederem MP,La.c. tederem V 21 poterat
Pa.c. ardenti s. u. P insanabilis Y 23 ampu-
tare La.c.\';;\'\'.
sed medicinae ratione cogente\'.
Propterea omnes, qui comedent te, deuourabuntur
et uniuersi hostes tui in captiuitatem
ducentur et, qui te uastant, uastabuntur cunctosque
praedatores tuos dabo in praedam. obducam
enim cicatricem tibi et a uulneribus tuis sanabo
te, dicit dominus. quia eiectam — siue dispersam —
uocauerunt te, Sion, haec est, quae non habebat
requirentem. Et sub Zorobabel haec facta cognoscimus.
quando Assyrios, hoc est Nineuen, uastauere Babylonii atque
Chaldaei et rursum Babylonios et Chaldaeos Medi Persaeque
ceperunt et Babylon destructa est, tunc Sion coepit habere
dominum requirentem et obducta est cicatrix uulneri illius et
sanata est a plagis suis, quod plenius atque perfectius conpletur
in Christo.
Haec dicit dominus: ecce ego conuertam
conuersionem tabernaculorum Iacob et tectis —
siue captiuitati — eorum miserebor et aedificabitur
ciuitas in excelso suo et templum iuxta ordinem
suum fundabitur. et egredietur de eis laus
noxque ludentium et multiplicabo eos et non minuentur;
quodque sequitur: et glorificabo eos et non
attenuabo eos, in LXX non habetur.
e t erunt, inquit,
v 2 rationem P cogentem Y 3 comednnt MP,Ap.c..v
cum Vulg. 4 captiuitate P 5 et s. u. M 6 praedatores] uaatatores V
inter V 7 a s. u. M 8 qaia s. u. m3M eiectam] quia dilectam
add. 31 9 (= 13) svon V 10 factam M cognuscimas M 11 niniuen
MA,Pp.c.,vin nineue V babilonii (terl. i s. u.) P 12 caldaei (alt.
a s. u.) L Chaldaei—alt. et om. V caldeos L chaldeos V persaeque
(a s. u.) L, (tert. e ex i) M, (ex persequi) P persique A persiqui Y
13 coeperunt MVP caeperunt (pr. e s. u.) A cepit V ^ 14 obductam
V onlneribus Mv uulnerum Y alt. et] ut V 15 a s. u. L
19 siue] sibi P eoram] eius Vulg. 21 de eisj dies Va.c. 22 lap-
dantium P inminuentUr Mp.C. 23 quoque Ma.c. 24 attenuabo eos;
attenuabuntar v cum Vulg. eos exp. M, om. v
filii eius sicuti a principio et coetus eius coram
me permanebit et uisitabo aduersum omnes, qui
tribulant eum. et erit dux eius ex eo et princeps
de medio eius producetur et applicabo eum et
accedet ad me; quis enim iste est, qui applicet cor
suum, ut appropinquet ait mihi?, a it dominus; rursumque
quod in Hebraico (sequitur, in Graeco) non habetur: et
eritis mihi, ait, in populum et ego ero uobis deum.
Quorum typus praecessit in Zorobabel et Ezra, quando reuersus
est populus et coepta aedificari ciuitas in excelso suo
templique obseruari religio et cetera, quae ipsius Ezrae uolumine
continentur; plenius autem atque perfectius in domino
saluatore apostolisque conpletum est, quando aedificata est
ciuitas in excelso suo — de qua scriptum est: non potest
abscondi ciuitas, quae in monte sita est — et templum
iuxta ordinem suum ceremoniasque fundatum, ut, quicquid in
priore populo fiebat carnaliter, in ecclesia spiritaliter conpleretur.
tunc egressa est laus siue gratiarum actio — hoc enim
significat \'thoda\' —. ut omnes apostoli dicerent: gratia. uobis
et pax, uoxque ludentium non illo luso, quo manducauit
populus et bibit et surrexit, ut luderet. sed eo, quo coram
30 <37), 18 18 Hier. 30 (37), 19 *Hier. 30 (37), 19 19 I Cor.
1, 3 20 Hier. 30 (37), 19 cf. Ex. 32, 6 cum VuZg. 2 aduersus P 3 eum om. V eius om. Vulg.
4 producentur A 5 accedet V ascendit LMAa.c. accedat Mp.c. ascendet P
6 ut] et Yvlg. 7 quod in Hebrai(co sequitur, in Grae)co scripsi quod in
hebraico codd. et hoe in Hebraico falso post Erasmum Martianaeus et hoc
in LXX Victorius v; cf.p. 377,13 8 ait om. v 9recessit V zerobabel V
ezdra M 10 cepit V; est add. v aedificare M 11 relegio La.c.
ezdrae M 12 continetur Pa.c. perfectus Pa.c. 14 ciuitas-scriptum
est in mg. V 15 posita MP 16 cerimoniasque MVP caerimoniasque (pr. i
ex e) A; cf. p. 46, 21. 66, 7. 323, 20 17 priore (sic alibi semper L uel
primitus uel p. e.; ef.p. 203,22.321,3. 330,12)] priori codd. v spitaliter
Ma.c.m2 spiritualiter Ap.e.m2 18 hacc P 19 ut—uobis om. V 20 landantium
P non] in add. V luso L cum OZDCS et codd. Vercell.
CLIV 50, Menuc. 14425 ludo MAp.c.,v lusu PFp.c. luxu V manducabit
Pa.c. 21 uiuit Ma.c. surrexerunt V ut om. V Iudere V que P
ut totus orbis crederet in deum saluatorem, et glorificati
sunt, ut impleretur, quod scriptum est: gloriosa dicta
sunt de te, ciuitas dei! fueruntque filii eius, hoc est
apostoli, sicut fuerunt a principio Abraham, Isaac et Iacob,
principes generis Israhelitici.
tunc uisitauit dominus aduersum
omnes, qui tribulauerunt populum dei, aduersarias uidelicet
potestates. et fuit dux eius exeo — hau dubium quin dominus
et saluator secundum carnem ex genere Israhel — et princeps
de medio eius productus est. applicauit eum pater ad se et
accessit ad eum, ut diceret filius: ego in patre et pater
in me, quia nullus potest sic suum cor applicare domino nec
ita ut filius patri esse coniunctus.
quodque dicit iuxta (Hebraicum
tantum, sed non iuxta) LXX: et eritis mihi in
populum et ego ero uobis in deum, cernimus opere
conpletum ex parte in Israhel et ex toto in gentium multitudine.
Ecce turbo domini, furor egrediens, procella
ruens in capite impiorum conquiescet non auertet
iram indignationis dominus, donec faciat et
conpleat cogitationem cordis sui; in nouissimo die-
30 (37), 21 9 Hier. 30 (37), 21 11 Ioh. 14, 11 14 *Hier. 30
(37), 22 Hier. 30 (37), 22 1 inminuit 3Ia.c. 2 nt (s. u. m2) M, (in ras.) A totus orbis ut
crederet (totus orbis post crederet repetiwt s. u. m2, sed exp.) A crederit
Pa.c. dum MA Vv dBo P 3 groriosa P 5 fuit V Abraham]
et add. v 6 generia s. u. m3A 8 hau 0 (et alibi semper fere ante
dubium Lp.c. uel primitus; cf. p. 88, 4. 211, 9 etc.) haud AV, (d ex t
m2) L, (ex aut) M aut P 10 est] & add. s. u. m3M eum] autem V
11 ad om. V 12 cor suum v dno (o in ras.) M ad dum Y deo a
13 ut] patris add. V quoque Ma.c.m2 dicet Pa.c. iuxta M
iuxta LXX expungere uult Vallarsius; cf. p. 376, 6 Hebraicmn tantum,
sed non iuita suppleui (cf. p. 382, 10. 389, I), om. codd. v 14 LXX
LV, (s. u. m2) M, (s. u. m3) A, om. P 15 dam M cernemns La.c.
16 parte (r s. «. m3; e m ras.) M genium Ma.c.m2 18 egrediensj
et add. v 19 conquiescit MAa.c. auertit LMAa.c. auertat Pa,c.
20 ut V 21 cogitatione La.c.
rum intellegetis ea.
Turbo furoris domini et procella ruens
atque tempestas requiescet in capite impiorum, uel daemonum
uel eorum, qui dei filium blasphemarunt; et non auertet
iram indignationis suae, donec faciat et conpleat
cogitationem cordis sui et circumdetur exercitu Hierusalem
et penitus deleatur. quomodo autem artifex non potest
intellegi nisi opere conpleto nec medicinae industria nisi,
postquam fuerit sanitas consecuta, ita, cum euersio fuerit
Hierusalem et prioris populi abiectio, tunc intellegent credentes,
quod repulsio Iudaeorum nostrae salutis occasio sit.
In tempore illo, dicit dominus, ero deus uniuersis
cognationibus Israhel — siue generi Israhel
— et ipsi erunt mihi in populum. Nisi cogitatio
domini fuerit impleta et furor eius requieuerit super impiorum
caput, uniuersitatis dominus cognationibus Israhel deus
esse non poterit; hoc autem dicit reliquiis, quae saluae factae
sunt.
quodsi opponitur nobis id, quod dictum est: ero deus
generi Israhel siue uniuersis cognationibus Israhel,
assumamus exemplum: (si filii essetis Abraham, faceretis
opera patris uestri\'; et apostolus scribit: uidete Israhel
iuxta carnem. ex quo docet esse alium Israhel iuxta spiritum.
ille est igitur Israhel, qui mente cernit deum siue rectissimus
domini est, et huiuscemodi Israhel erit populus dei.
Haec dicit dominus: inuenit gratiam in
deserto populus, qui remanserat gladio; uadet ad
12 *Hier. 31 (38), 1 13 cf. Hier. 30 (37), 24. 23 16 cf. Hier. 31 (38), 7
17 *Hier. 31 (38). 1 18 Hier. 31 (38) 1 19 cf. Ioh. 8, 39 20 *I Cor.
10. 18 22 Israhelj cf. Hieron. Nom. Hebr. 13, 21. 63, 22. 74, 15. 76,
20. Quaest. Hebr. in Gen. p. 52. 1—23 23 cf. Num. 16, 3 etc. LMAa.r. intellegentes P furori Ma.c.m2 2 requiescit
MVP,Aa.c. impiorum scripsi eorum codd. v; cf. Un 14 et p. 377.
19 demonum V 3 blaaphemauemnt v anertit P.La.c. 5 exercitum
L 6 paenitus A,La.c. 10 occansio MP 12 cogitationibus T
-generis AVP 13 mihi om. P 16 quiP 19 abraham] israhel M Abraae v
20 apostolis (v s. pr. o) P 21 pr. et alt. iuxta] secundum v alium esae V
22 igitur Israel eat v 25 remanserat] a add. (s. u.) M cum Vulg. uadat v
requiem suam Israhel. LXX: sic dixit dominus:
inueni calidum in deserto cum his, q ui perierant
gladio; ite et nolite interficere Israhel!
Ridicule in
hoc loco Latini codices ambiguitate uerbi Graeci pro \'calido\'
\'lupinos\' interpretati sunt; Graecum enim OEPMON utrumque
significat, quod et ipsum non habetur in Hebraeo. est enim
scriptum \'hen\', quod Aquila, Symmachus et Theodotio
hoc est \'gratiam\', interpretati sunt; soli LXX posuere \'calidum\'
putantes ultimam litteram m esse. si enim legamus \'hen\' per
litteram \'n\', \'gratia\' dicitur: si per \'m\', \'calor\' interpretatur.
est
autem sensus iuxta Hebraicum: populus Iudaeorum,
remanserat gladio uel certe iram furoris domini potuerat
euitare, inuenit gratiam in deserto gentium, ut inter turbam
nationum in ecclesia saluetur; unde uadet et inueniet
requiem suam Israhel quam semper sperauerat, quam ei prophetarum
promiserant uaticinia.
porro iuxta LXX haec intellegentia
est: dominus inuenit calidos atque uiuentes apostolos
et socios eorum in deserto gentium inter eos, qui infidelitate
sua interfecti fuerant nec habebant calorem uitae. unde praecipitur
angelis et his, qui in ministerio dei sunt, ne omnes
interficiant, ne Israhel penitus deleatur. diciturque eis: ite
et nolite interficere Israhel; sint aliqui, qui uiuant,
31 (38), 2 (i s. pro e) V __4 Latini cod. in h. loco r
ambiguitatem P 5 0EPMOI L ΘΘΗpN V, (termon s. d
6 quodque MAVP,La.c. hebreo AV 7 hem LMVP,Aa.c. corin
8. uocem Graecam m3M Xa ΡΥΝ (carin s. u) A 8 posuerunt v 9m]
mem v han LMV,Aa.c. an P 10 n] nun v nisi V m] mem v
11 autem] ut P Hebraicum] cum add. LMVP,Aa.r. 12 remanser P
poterat V 13 gratia M intra v 14 unde] at add. MAv
uadet] ualde V inuenit P 15 eis P 16 promiserat Pa,c.
17 callidos VP apostolus Ma.c. 18 sotios (alt. o ex u) M
19 habebant LP,Ma.c. (1 uerunt s. ebunt m3) A calore La.c.
22 alioqui v\'
mortis effugiant, quos dominus inueniat in deserto!\'
Longe dominus apparuit mihi — siue
ei —: et in caritate perpetua dilexi te; ideo attraxi
te miserans. rursumque sed aed ificabo te et
aedificaberis, uirgo Israhel. adhuc ornaber-is
tympanis tuis — siue assumes tympana tua — et
egredieris in choro ludentium. adhuc plantabis
uineas in montibus Samariae; plantate plantaria
et uindemiate! erit enim dies, in qua clamabunt
custodes in monte Ephraim: surgite et ascendamus
in Sion ad dominum deum nostrum!
Quia offenderat
Israhel dominum et dixerat: non habemus regem
nisi Caesarem et: uenite et interficiamus eum, et
nostra erit hereditas et longe recesserat a deo, propterea
dominus post multum tempus apparuit ei — non tempore
Zorobabel et Ezrae, postquam rursum capti sunt —, sed in caritate
perpetua dilexit eum, quae nullo fine delebitur, et attraxit
eum miserans; nequaquam enim merito, sed clementia
saluatus est.
rursumque, ait, aedificabo te et aedificaberis,
uirgo Israhel. hoc proprie intellegamus in ecclesia;
delirant enim, qui auream atque gemmatam suspirant
Hierusalem suam auaritiam in mysterio urbis domini consecrantes.
\'adhuc ornaberis tympanis tuis, ut canas
12, 7 16 *Hier. 31 (38), 3 20 Hier. 31 (38), 4 22 delirant] scil.
chiliastae; ef. p. 235, 18 24 Hier. 31 (38), 4-- s. u.) M,Ap.c.m3 ardorem M,Ap.c.m3 4 ideoj
id est F 5 rursusque Mp.c. 6 aedificaueris Ma.c. ornaueris LMPa.c.
7 tymphanis AP timph. V asume V tymphana APtimph. V 8 choro
(c s. u.) L (= p. 381, 2) adhoc Ma.c. 9 plantate-erit enim]
plantabunt plantantes et, donec tempus ueniat, non nindemiabunt, quia
erit Vtilg. pomaria M 10 uindimiate La.c. quo V 12 syon
V; & add. P 14 alt. et om. P euV 17 ezdrae M 18 di-
lexerit MVP,Aa.r. 20 -que] qd MAp.c.m3 alt. aedificaueris M 22 delerant
V..Pa.c. quia P suspi∗∗rant L suspicantur V,Mp.c.m2 in]
^ P 23 urbis] uerbis Ap.c.m3 constituentes Mp.c.Ap.c.m3 consecrentes
Va.c. 24 ornaueris MAPa.c. tymphanis AVP chanas A
et egredieris in choro ludentium cum gentium turbis,
plantabis uineas in montibus Samariae\', nequaquam
in uallibus et humilibus locis, sed in montibus Samariae, qui
post captiuitatem populi Israhel ab alienigenis possessi sunt.
quibus dicitur: plantate plantaria et uindemiate!
tunc
fuit
et apostolici uiri — in monte \'Samariae\' et in monte
Ephraim\', quorum alterum \'custodiam\', alterum \'ubertatem\'
sonat; quid uero dicunt custodes Samariae, immo quid clamant
in monte Ephraim? \'surgite, qui iacetis, humilia relinquite,
uictimarum hostias spernite\' — sacrificium domino
spiritus contribulatus—\',ascendamus in Sion, hoc est
in ecclesiam, ubi est speculatio et intuitus dei; cumque fuerimus
in Sion, immo ascenderimus ad eam, ascendemus pariter
ad dominum deum nostrum\'.
Quia haec dicit dominus: exultate in laetitia,
Iacob, ei hinnite contra caput gentium; personate,
canite et dicite: saluum fac, domine, populum
tuum, reliquias Israhel! Significanter non totus
saluatur Israhel, sed reliquiae Israhel praecipiente domino atque
dicente: \'exultate in laetitia, qui estis de Iacob,
e t hinnite ad caput gentium cuncta referentes, quia cauda
Quondam uersa est in caput; personate et canite et dicite!
stodiam—ubertatem] cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 47, 12. 50, 26. 66, 3. 71,
4-5, 26. 17, 25. 66, 15. 81, 12 11. 13 Hier. 31 (38). 6 12 *Ps. 50, 19
14 speculatio] cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 39, 25. 43,12.50,25. 75,2. 78,15.
81, 17 22. 23. 24 Hier. 31 (38), 7 23 cf. Dent. 28, 13. 44. Is. 9, 14.15 (sic semper fere Lp.c.)] consumpta codd. 3 aineam P 5jpopulu
P 6 plantaria in textu pomaria in mg.M 7 quo V II mente Pa.c.
quia V reliqaite (Ii s. u.) V 12 do VP 13 ascendamasj imo ascenderim\'
add. s. u. m3A in om. V 14 ecclesiaM 15 sjon V pr. ascenderemus
(tert. e ex a) P alt. ascendimus VP,MAa.c. ascendamus r
pariter cmte pr. ad tr. L 17 laetia P 18 innite MP,Aa.c. personate] et
add. Vulg. 19 salnam facj salaa Vulg. 21 pro israhel saluator (v s. o) P
22 laetitiam Ma.r. qui—gentium om. V 23 innite MAa.c. cuncta referentea]
haec cuncta ad ecclam referentw Vreferentes cancta tr 24 pr.et om.v
quid est illud, quod iubentur dicere?
saluum fac, domine,
populum tuum. quem populum? utique reliquias Israhel,
quae secundum electionem saluae factae sunt, de
quibus et Paulus assumens testimonium Isaiae loquitur: nisi
dominus sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma
facti essemus et sicut Gomorra similes fuissemus.
Ecce ego adducam eos de terra aquilonis
et congregabo eos ab extremis terrae; quodque sequitur:
in solemnitate Phase; et generabit filios multos,
in Hebraico non habetur, sed in LXX tantum legitur,
pro quo apud Hebraeos scriptum est: inter quos erunt
caecus et claudus et praegnans et pariens simul, ecclesia
magna reuertentium huc.
Congregantur reliquiae
populi Israhel per apostolos et apostolicos uiros, de quibus
supra legimus: clamabunt custodes in monte et quibus
praecipitur: personate et canite et dicite, ut saluae fiant
reliquiae Israhel.
ipseque dominus pollicetur se reducturum
eos de terra aquilonis, qui est uentus durissimus. nomine
autem dexter uocatur, de incredulitate, de frigore dominicae
caritatis et congregare eos ab extremis terrae non in
alio tempore, sed in solemnitate Paschae, hoc est feriis dominicae
passionis, quando crucifixus est dominus impletumque
cf. Esai. 1, 9 9 *Hier. 31 (38), 8 15 Hier. 31 (38), 6 16 Hier. 31
(38), 7 cf. Hier. 31 (38), 7 18 *Prou. 27, 16 22 cf. I Cor. 5, 7 V 3 salua facta Pa.c. 4 eaaiae V,Aa.c.
in esaiae P 5 sabaoht P 6 gomora L gorra V gomurra P similis
La.c. 8 quod v 9 sollemnitate MA V sollempn. P(= lin. 21) pascae
La.c. phasee M phaaec (= LXX) A. pasnhae V generauit AP,Ma.c.
11 hebreos MAV 12 alt. et otn. Vulg. pregnas La.c. pregnans M
ecclesia magna] coetus magnus Vulg. ecclesia—huc in mg. L, om.
eet. 14 populi om. V pr. apostolus Ma.c. et] per add. P 15 legimussnpra.
V 16 pr. et om. MAVPv dicit La.c. ut (t s. u.) L.
om. Aa.c. salui Ma.c. 17 -que] quoque v se] sed P reductorum
Ma.c.m2 19 incrudelitate M,LAa c. 20 congregara P in
om. V 21 Pachae] Phase v ferus (sic) P 22 dominus est v
impletorumque Ap.c.m2: e add. s. u. m3M
illud, quod ipse in euangelio repromisit:
fuero, omnia traham ad me. tunc generauit multum populum,
ut illud impleretur Isaiae: quia nata est gens semel;
uno enim die tria milia et quinque milia hominum crediderunt.
quodque in Hebraico scribitur:
inter quos erunt caecus et
claudus et praegnans et pariens simul, ecclesia magna
reuertentium huc, quamquam et iuxta litteram impletum
sit, quod caeci uiderint, claudi ambulauerint, tamen melius
iuxta
perfidia, postea crediderint saluatori et, qui claudi, quibus
quondam loquebatur Helias: usquequo claudicatis utroque
pede?, postea ambulauerint et populus, qui sedebant in
tenebris et umbra mortis, magnum lumen aspexerint claudique
cucurrerint et praegnans pepererit filios, ecclesia magna reuertentium
ad fidem.
Iudaei putant hoc esse conpletum, quando
sub Ezra post diem Paschae egressi sunt de Babylone, ut
reuerterentur Hierusalem, in quo typus fuit et non ueritas;
neque enim in illo tempore uniuersa, quae legimus et lecturi
sumus, fuisse conpleta poterunt approbare.
In fletu uenient — siue egredientur — et in
misericordia reducam eos et adducam eos per tor-
31, 8 8 cf. Mattb. 11, 5. Luc. 7, 22. 11 *III Reg. 18, 21 12 cf.
Ps. 106, 10. Esai. 9, 2 14 *Hier. 31 (38), 8 16 cf. I Esr. 8 (7),
3-6 (6—9) 20 *Hier. 31 (38), 9 add. v 3 esaiae VP,Aa.c. simul V 4 diem V
et] altero v 5 interj in P 6 cladns P pr. et om. P praegnas
(pr. a s. u.) Z pregnans M ecclesiae Mp.c.m3 7 reuertentium] turba add.
m3M hM hunc P quaquam V 8 uiderant Y ambolaaerit Pa.c.
ambolauerunt V 9 -TUJrHN M ANA- (anagogen s. u.) A aNNaTATHN P
anagogen v qui om. V erant caeci v 10 crederint La.c. crediderunt V
et om. V 11 loqaebantur Aa.r. Elias v 12 ambulauexint postea
tr., uiderint add. P _ambulanerint M,Ap.c.m3 uiderint LV,m1A sedebat
V,Ap.r.v 13 etj in add. MA aapexeat V,MAa.c.v 14 currerint
Za.c. pregnas La.c. pregnans M praegnas APa.c. pepererint
LAa.". peperit P ecclesiam magnam" 15 indae La.c. 16 ezdra M
Paschae] Phase v 19 potuerunt P 21 misericordiam VL,Ma.c.
et—eos in mg. y
rentes aquarum in uia recta et non inpingent —
sine non errabunt — in en, quia factus sum Israheli
pater et Ephraim primogenitus meus est.
Si
iuxta Hebraicum Iegerimus: in fletu uenient — hoc enim
indicat \'iabu\' —, dicemus, quod interdum et nimii gaudii fletus
indicium sit iuxta illud: lacrimo gaudio. sin autem
iuxta LXX, qui dixerunt: in fletu egredientur et in misericordia
— siue in consolatione — reducam eos, illum
sensum ponemus, qui et in Psalmis dicitur: euntes ibant
et flebant portantes semina sua; uenientes autem
uenient in exultatione portantes manipulos suos.
fleuerunt enim, quando captiui ducti sunt, et consolationem
maximam receperunt, quando misericordia domini sunt reducti.
et adduxit eos dominus per apostolos et apostolicos uiros
plenos aquarum et largissimi fluminis in uia recta, uidelicet
fidei, non in perfidia Iudaeorum. et non, inquit, inpingent
iii ea, quia caeci esse cessarunt, quibus quondam dictum
est: si caeci essetis, non haberetis peccatum;,
nunc uero dicitis, quia uidemus; peccatum uestrum
manet.
possumus \'uiam
qua, quicumque ambulauerit, non impinget. factus sum, ait,
Israheli pater, qui reductus est, et Ephraim primogenitus
meus est; ubi enim quondam abundauit peccatum
31 (38), 9 Hier. 31 (38), 9 9 *Ps. 125, 6 16 Hier. 31 (38), 9
18 loh. 9, 41 21. 22 Hier. 31 (38), 9 22 *Rom. 5, 20 v 3 (= 22) effraim A meus V, om. P,LMAa.c. sine
V,La.c. 4 legimus V 5 dicinms La.c. nimi V 6 sit 8. u m3M
illadj terentii add. s. u. P lacrimosum V lacrymor v gaudium V
si V 7 quid Aa.r. egredietur v 8 consolationem v redducam
Ma.r. 9 sensu v 10 portantes] mittentes v 11 in] cum v manipoloa
Pa.c. 13 ∗m∗ia Y 15 uiae Aa.r. uiaJLP,MAa.r.;
cf. lin. 1. 20 16 perfidiae Mp.c.m3 quit Pa.c. 19 uero] quia add.
(s. u. m2) A,v:. dicetis Aa.c.m2 quia om. v uestmin] in aobis
add, s. u. M 20 ex (sic) P 21 quam P im(n)pingit LAac.
ait] auadd. V 23 habundauit YP
de gentibus congregati scriptura testatur.
fuit enim posterior
filius Ioseph et subripuit primogenita Manasse, qui natura
primitiuus erat; sed in mysterio crucis decusatis manibus,
qui stabat ad sinistram Iacob, dextrae manus eius suscepit
benedictionem et, qui steterat ad dextram. sinistra benedictus
in secundum redactus est gradum. et quomodo Iacob Esau,
sic Ephraim Manasse rapuit primogenita omnisque populus
decem tribuum uocatus est Ephraim, quia Hieroboam, filius
Nabat, ex hac tribu regnum primus optinuit in Samaria.
Audite uerbum domini, gentes, et annuntiate
insulis, quae procul sunt, et dicite: qui dispersit
Israhel, congregabit eum et custodiet eum
sicut pastor gregem suum, quia redemit dominus
lacob et liberauit eum de manu potentioris — siue
fortioris —. et uenient et laudabunt in monte
Sion et confluent ad bona domini super frumento
et uino et oleo et fetu pecorum et armentorum.
erit anima eorum quasi hortus inriguus - siue
quasi lignum fructiferum — et ultra non, esurient
.
tunc laetabitur uirgo in choro - sine uirgines
— et iuuenes ac senes simul et conuertam
luctum eorum in gaudium et consolabor eos et
laetificabo a dolore suo et inebriabo animam sacerdotum
pinguedine — siue filiorum Leui - et
cap. 27 9 cf. in Beg. 11, 26. 12, 20. II Par. 13, 6 16 *Hier. 31
(38),11 20 *Hier. 31 (38), 12 21 *Hier. 31 (38), 13 25 *Hier. 31 (33), 14 VP gratiam L 4 demutatis Mp.c.m3 decussatis
Ap.c.m3,v 5 dextere P 6 dexteram AVPv et alibi amnes codd; cf.
Index s. u. sinistram P,LAa.c. 9 quia] ab add. P hieroem La.c.
ieroboam Pv 10 Nabath v II annuntiateJ in add. v cum Vulg. (= p.
386, 3) 13 congregaoit VP,Ma.c. 14 quia redemit] redemit enim Vulg.
redimet Ap.c.m3 15 liberabit Ap.c. potentiores Max. sine] de
manu add. v 16 fortiores Ma.c. 17 sywn V 18 foetu AV 19 eritque
MAp.c.,v cum Vulg, ortus P,Ap.r. 22 pr. et om. Vulg. iuuenis Ma.c.
ac] et v cum Vulg. 24 animas JP 25 pinguidine Lax. pinguidiné P, populus meus bonis meis adimplebitur, ait dominus
.
Perspicue uocatio gentium demonstratur dicente scnptura:
audite uerbum domini, gentes, et annuntiate
insulis, quae procul sunt, et dicite! quid annuntiant
insulis, quae procul sitae sunt ? quod dominus, qui dispersit
Israhel, ipse congregabit eum — nequaquam ergo,
ut dispergerentur, potentiae fuit aduersariorum, sed domini
uoluntatis — et custodiet eum sicut pastor gregem
suum — pas tor enim bonus ponit animam suam pro
ouibus suis —, quia redemit dominus Iacob pretio sanguinis
sui et liberauit eum de manu potentioris sine
fortioris.
per quae ostenduntur fortiores aduersariae potestates
natura fragilitatis humanae et, quantum in utrisque
uirium est, illas fortiores esse natura, sed
si tamen mereamur liberari ab eo, qui potest alligare fortem
et domum eius diripere.
etuenient, inquit, — hau dubium quin
liberati de manu potentium — et laudabunt liberatorem suum
in monte Sion, hoc est in ecclesia, et confluent ad bona
domini, rerum omnium abundantiam, quae non in frugibus
et cibis carnis istius, sed in uirtutum uarietate sentitur.
super
frumento, inquit, et uino et oleo — de quo conficitur
panis domini et sanguinis eius impletur typus et benedictio
sanctificationis ostenditur dicente scriptura: unxit te deus,
10 *Hier. 31 (38), 11 11 Hier. 31 (38), 11 12 *Hier. 31 (38), 11
15 cf. Matth. 12, 29 16. 17. 18. 20 Hier. 31 (38), 12 23 Ps. 44, 8 adinpleabitur M 2 scriptura dicente v 3 annuntiate] in add. v
4 quidj qui P an(d)nuntiant OZD an(d)nuntiat MAVP,La.c. 5 d P
6 congregauit M,Aa.c. 7 dispergentar F adueraarium Pa.e. 8 uoluntas
Aa.e.m3 9 ponet PJLa.e. 10 redima P 13 naturam P
atriuaqae MP 14 ueram Y illa F,Pa.c. naturas P,Aa.r.
fidem Aa.r. 16 hau (sic alibi semper fere ante dubium Lp.c. uel
prinuitus)] haud AV, (d ex t m2) L, (ex aut) M aut P 18 montem P
syon V 19 haundantia P in om. MAVP 20 ciuis Ma.c.
cybis P uaristati P,La.c. 11 alt. et e. u. L 22 sanguis
VP,MAa.c.m3 23 uncaxit V"\'"-
fetu pecorum, qui in ecclesia simplices sunt, et armentorum,
quae cornuta sunt et aduersarios uentilant.
ut autem
sciamus benedictiones has nequaquam ad corpus, sed ad animam
pertinere, sequitur: eritque aonima eorum quasi hortus
irriguus siue quasi lignum fructiferum, quod
plantatum est secus decursus aquarum, et paradisus
domini in deliciis.
et ultra, ait, non esurient; nequaquam
ea esurie, de qua scriptum est: beati, qui esuriunt et
sitiunt iustitiam, sed ea, quae saturitate mutatur et rerum
omnium excludit paenuriam. tunc laetabitur uirgo in
choro — de qua scribit apostolus: despondi enim uos uni
uiro uirginem castam exhibere Christo — et iuuenes
— ad quos loquitur Iohannes: scribo uobis, iuuenes,
quoniam uicistis malignum-et senes, ad quos idem
mystico sermone testatur: scribo uobis, patres, quoniam
cognouistis eum, qui ab initio est.
et conuertam,
inquit, luctum eorum in gaudium — ut, quos terruerat
crux, laetificet resurrectio — et consolabor eos et laetificabo
a dolore suo — iuxta illud, quod dominus loquitur: beati lugentes,
quoniam ipsi consolabuntur— et inebriabo ani
mam sacerdotum, qui habent scientiam dei, de quorum ore
interrogant legem domini, qui credunt in eum, ad quem
6 *Hier. 31 (38), 12 Ps. 1, 3 7 cf. Gen. 13, 10. Ezech. 28, 13
8 Hier. 31 (38), 12 9 Matth. 5, 6 11 Hier. 31 (38), 13 12 H Cor.
H, 2 13 *Hier. 31 (38), 13 14 *I Ioh. 2, 13 15 Hier. 31 (38), 13
16 I Ioh. 2, 13 17. 19 Hier. 31 (38), 13 20 *Matth. 5, 5 21 Hier.
31 (38), 14 22 cf. Mal. 2, 7: L foetu A foetus V peccorum V et armentorum—sant
s. u. P 5 onUs AP 7 paradysus M,Ap.c. 8 ultra (a s. u.) L
esnrientj seraient MAa,c.m2 9 esurieJ esurient L,.Aa.r. esurire P
10 saturate Ma.c. securitate V 11 penuriam MP 12 diapondi P.La.c.
13 eiibere AP 13 (= 14) ianenis Ma.c. 16 mktico FP patris
La.c. 19 resurrexio L laetificabor P 20 quod om. V 22 de
quorum] decorum V 23 di V credaat Va.c. propbetam 7
Melchisedec.
quod autem sequitur iuxta LXX: filiorum
Leui, in Hebraico non habetur et perspicuum est nequaquam
hic dici de his sacerdotibus, qui sunt filii Leui, sed de
his, in quorum typum praecessit Melchisedec. \'ebrietas\' autem
sacerdotum et in apostolis conprobatur, quando feruebant fide
et musto pleni dicebantur; unde et locus, in quo conprehensus
\'uallem pinguedinis\' sonat.
cumque sacerdotes pingues fuerint
doctrina domini et inebriati in conuiuio Ioseph dixerint: calix
tuus inebrians quam praeclarus, tunc erit et hoc, quod
nunc dominus pollicetur: et populus meus bonis meis
adimplebitur. quae omnia nunc ex parte tribuuntur; tunc
autem dabuntur in pleno. quando uiderimus facie ad faciem et
corpus humilitatis nostrae fuerit resurrectionis gloria commutatum.
Haec dicit dominus: uox in excel-so audita
est lamentationis, fletus et luctus Rachel plorantis
filio: suos et noluit consolari super filiis suis,
quia non sunt. LXX; sic dixit dominus: uox in
Rama audita est, lamentatio et fletus et luctus Rachel
plorantis filios suos et noluit conquiescere,
12, 11 7 Act. 2, 13 cf. Matth. 26, 36. 50 8 cf. Hieron. Nom. Hebr.
p. 61, 22 10 cf. Gen. 43, 34 *Ps. 22. 5 12 Hier. 31 (38), 14
13 ef. I COT. 13, 9. 10. 12 15 cf. Phil. 3, 21 20 *Hier. 31 (38), 15 AVP 3 ebraico MV prespicaum Ma.c.
4 hic L id VP,Mp.c.m3.v hit (id 8. u. m3) A 5 typo P 6 ferebant
La.c. ferbebant Ma.c. fidem Aa.r. 7 dicebantur] loquebantur (n s. u.) P
8 dominus est v getsemani OD gethsemani Fv, (th s. v. m2) Z getsemmani
(t a u..) M getaamani P linguam nostram MG.r. 9 uallia
(i ex:e) M ...pinguidinis P,LMa.c. 10 dixerintq; Ap.e. 11 praeclarus1
est (postea) add. MA,v 14 uideremus P 18 luctua et fletus Vtdg.
Iuctus] ulalatus V plorans PMa.c. 19 nolentis Vulg. Buper f.
suis om. V super ein;Vulg. alt. filios Mp.c. suos (ex sinus) X
20 dicit v 21 lamentationis M pr. et om. M 22 plornns P,Mp.r.
non sunt.
Nec iuxta Hebraicum nec iuxta LXX Mattneus
sumsit testimonium; legimus enim in eo post descriptionem
infantum necis: tunc impletum est, quod dictum
est per Hieremiam prophetam dicentem: uox in
Rama audita est. ploratusetululatus multus Rachel
flentis filios suos et noluit consolari, quia non
sunt. ex quo perspicuum est euangelistas et apostolos nequaquam
ex Hebraeo interpretationem alicuius secutos, sed quasi
Hebraeos ex Hebraeis, quod legebant Hebraice, suis sermonibus
expressisse.
Rachel, mater Iosepb, cum ueniret Bethleem, subito
partus dolore correpta peperit filium, quem obsetrix, quia moriebatur
pariens, uocauit Benoni, hoc est filius doloris
mei; pater autem Iacob mutauit uocabulum et appellauit
eum Beniamin, hoc est filius dexterae.
quaeritur itaque,
quomodo Mattheus euangelista testimonium prophetae ad
interfectionem transtulerit paruulorum, cum perspicue de decem
tribubus scriptum sit, quarum princeps fuit Ephrathae.
et nequaquam sit in tribu Ephraim, sed in tribu Iuda.
ipsa est enim et Bethleem
concordant; \'Bethleem\' uocatur \'domus panis), \'Ephratha\'
17 cf. Gen. 35, 16 18 cf. Mich. 5, 2. Mattb. 2, 1. 5. 6 20 cf. Hieron.
Epiat. 108, 10 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 5, 24. 32, 10. 48, 17 s.u.; v ̃ s. o) M mathens VP (= lin. 15) 2 sumpsit
MAVP,La.c. discriptionem P 3 infantium v nescis Va.r. o estj
7 add. M 6 flentis Å, (ti m ras.) M flentes La.c. plorans V plorens P
7 quoj enim add., sed eras. M 8 hebreo AV 9 pr. hebreos (o ex u) M
hebrens V alt. hebreis MV legebat V hebraicae M 10 uenisset V
Mbetthleem talt. e 8. u.) M, om. P 11 obsetrix Z,Lp.r.Pa.c. obstetrU
MAV, La.r.Pp.c.; cf. p. 351, ,19 moriebantar L 12 beneni F filiu
Ap.c. (— Un. 24) 13 matabit (s. u.) P 14 dertere La.c. dextrae v
15 euuL 16 transtollerit M paruolorum Ma.c. respicue
Pa.c. de om. P 17 princeps seil Iaeob; non falso add. Vctorius v
suit A Ephrathae Engelbrecht ephratha Mv, (ex ephraim) L, (r postea
add.) A ephrata V ephrataip P 18 et om. MVP, eras. A sit] fuit MA
19 pr. etom.Pbethlem M bethlehem P (= p. 390, 2) dI- (I ex Υ) L
dM (dionimos s. «.) A DY dyo- P
V 20 bethlem Ma.c. bethlehem P ephatha M. Aa.c.
ephrata VPv.
quia igitur
Rachel in Ephratha, hoc est in Bethleem, condita est — sicut et
scriptura sancta et titulus sepulchri eius hodieque testantur —,
flere dicitur pueros, qui iuxta se et in suis regionibus interfecti
sunt.
quidam
Iudaeorum
quod capta Hierusalem sub Uespasiano per hanc uiam, Gazam
et Alexandriam infinita milia captiuorum Romam directa sint;
alii uero, quod ultima captiuitate sub Hadriano, quando et
urbs subuersa est Hierusalem, innumerabilis populus diuersae
aetatis et utriusque sexus in mercato Terebinthi uenundatus
sit; et idcirco exsecrabile esse Iudaeis mercatum celeberrimum
uisere.
dicant illi, quod uolunt, nos recte testimonium
sumsisse dicemus euangelistam Mattheum pro loco,
in quo Rachel condita est et uicinarum in circuitu uillarum
filios quasi suos fleuerit.
Haec dicit dominus: quiescat uox tua a ploratu
et oculi tui a lacrimis, quia est merces operi
tuo, ait dominus, et reuertentur de terra inimici —
siue inimicorum — et erit spes nouissimis tuis.
ait dominus, et reuertentur filii ad terminos nos suos.
Hoc iuxta litteram necdum factum est — neque enim decem
tribus, quae in ciuitatibus Medorum exsulant atque Persarum.
Sozom. Hist. eccL II 4 p. 49 13 cf. Matth. 2, 18 19 *Hier. 31 (38), 16 1 KapllW- M,La.c. KApu.) A KapV
KASMVPv 3 scripturae sc ̄ae M testatur
P 4 in om. V 6 gaiam M 7 alexandream La.c. alexandria V
8 adriano MAVP 9 Ierasalem subaersa est v est] in add., sed eras. P
10 terebinti P 11 execrabile AP 12 uirere P dicunt P dicantuolunt]
aJ lib quis pdieent s. u. m3A rectae M erecte P 13 sumpsiaae
MAVP,La.c. dicimus VP,La.c. euangelista MP matheum
TP; ut add. s. u. m2L 14 et] nt Vcircuito Ma.c. circuitum
Au.r. uillarum] illarum VP,Aa.c. 15 fleueriat M fleret y
17 mercia Ma.c. 18 ait] dicit M dominus] ds ̄ add. P 19 erit
om. P est Vulg. 21 littera La.c. est om. P decim M 22 exulant
La.c. exultant VP, .(t eras.) M, (i lee erant 8. l.ant m3) A
in passione domini completum est et hucusque completur,
quando de toto orbe saluatur Israhel et Rachel dicitur: quiescat
uox tua a ploratu et oculi tui a lacrimis! et est
sensus: \'plorare desiste — priora enim opera tua respexit
dominus — et reuertentur filii tui de terra inimici
nec praesenti dolore tenearis! est enim spes in nouissimis
tuis, ait dominus, et reuertentur filii tui
ad terminos suos, quos habuerunt patres eorum, Abraham.
Isaac et Iacob\'.
melius autem de paruulis intellegimus, quod
mercedem habeant effusi pro Christo sanguinis et pro terra
Herodis inimici teneant regna caelorum et reuersuri sint in
sedem pristinam, quando pro corpore humilitatis corpus receperint
gloriosum. ista est spes nouissima, quando iusti fulgebunt
quasi sol et infantes quondam paruuli atque lactantes
absque aetatum incremento et iniuriis ac labore corporeo resurgant
in uirum perfectum, in mensuram plenitudinis
Christi.
Audiens audiui Ephraim transmigrantem
— siue la mentantem — : castigasti me et eruditus
s sum sicut iuuencus indomitus— siue sicut uitulus
et non didici — ; conuerte me, et conuertar.
quia tu dominus deus meus. postquam enim con-
12 cf. Matth. 18, 3. 4. 19, 14 13 cf. Phil. 3, 21 14 *Matth. 13, 43
15 cf. Pa. 8, 3. Matth. 21, 16 17 *Epb. 4, 13 20. 21 *Hier. 31 (38). 18 1 renersos V renersus P sed om. MA 2 passione V 3 salaatori
Mp.c. saJuator P 4 alt. etj l hic s. u. m3A 5 desistere M 6 fili A
7 ne v in om. v 9 a V 10 paraolis L 11 habebant V eSasi
om. V effuaio P sanguinis pro Christo v sanguis V 12 teneantar
MVP,Aa.c. sant P 14 est om. V spe Vp.r. 15 qaasj sicut 17
paraoli LP lactentes Ap.c.,v 16 absque] atque M,Aa.c.m2 resurgent
v 17 mensuram] aetatis add. Victorius 19 Epbraimj in add.
s. u. M 21 pr. sicut° quasi Vulg. iuuenculus VP,Mp.c.Ap.c.m3 cum
Vulg. 22 pr. et eiecit Victorius coli. LXX; sed cf. p. 392. 14 23 dñe
MVP,Ap.c. meosj es add. T
uertisti me-siue captus sum —; egi paenitentiam
et, postquam cognoui — siue ostendisti mihi —,
percussi femur meum — sine ingemui — ; confusus
sum et erubui — siue ex die con fusionis et
ostendi te —, quoniam sustinui opprobrium adulescentiae
meae.
Loquitur deus, quid Ephraim dicentem
audierit et lamentantem. nulli autem dubium. quin decem tribus
significet, quibus primus imperauit Hieroboam, filius Nabat,
qui et uitulos aureos fecit in Dan et Bethel, ut hoc populus
errore seductus deum Israhel colere et adorare desisteret.
castigasti me, inquit, et castigatus sum. omnis correptio
proficit in salutem, quae ad praesens uidetur esse tristitiae
et postea fructus affert pacificos.
quodque ait: quasi iuuencus
indomitus siue uitulus et non didici, hoc significat,
quod multo labore atque uerberibus eruditus sit, ut ad
paenitentiam uerteretur, et non profecerit. \'conuerte,\' inquit.
\'me, et conuertar\' — ergo et ipsum, quod agimus paenitentiam,
nisi dei nitamur auxilio, implere non possumus —; \'postquam
enim conuerteris me et ad te conuersus fuero, tunc cognoscam,
quia tu dominus deus meus es et nequaquam
errores mei atque peccata. et postquam conuertisti me.
egi paenitentiam\'. uide, quantum sit auxilium dei et quam
fragilis humana condicio, ut hoc ipsum, quod agimus
31 (38), 18 *Hier. 31 (38), 18 cf. p. 12. 4 13. 14 *Hier. 31
(38), 18 16. 20 Hier. 31 (38), 18 21 Hier. 31 (38), 19 sine causa tr. Victorius; cf. p. 346, 2
postquam ostendisti mihi] postquam cognoui (sc-il.
μεLXX 3 phemur V ingenui V 5 ostendite (t disti s. dite m3) A
ostendi te quoniam om. V sostenni La.c. opproprimn M 6 dns V
quod Vv qui de P 8 Ieroboam vnabath Av nabaot P 10 errori
P duex i; i s. u. m2) M desisterent M 12 proficet
La.c. 15 quoque MAa.c. iuuencnlas P,Ap.c.m3 14 sine] sicut
add. v 16 pro conuerteretur Ap.c.m3,v proficerit FP 17 ergo] ego P
et] id v ipsimus (sic) P paenitentia Ap.r. (— lin. 23) 19 ad
te om.. M 20 du ̄e V 21 erroria P peccata] interficient me add. v
et s. u. L eonuertis P 23 conditio AP
ualeamus. <et postquam\', ait, \'ostendisti mihi uel ipsam
paenitentiam uel tui notitiam siue cognoui te, percussi
femur meum.\' quod dolentis et plangentis et super errore
pristino plorantis indicium est, ut femur manu percutiat et
stultum se ante fuisse fateatur.
confusus sum, inQuit, et
erubui siue ex die confusionis. quod enim tempus non
est confusionis nostrae. si recordemur antiqua peccata et omnium,
quae male egimus, capiamus memoriam? quodque dixere
LXX: et ostendi te, significat, quod, postquam ingemuit et
sua delicta cognouit, tunc in tantum profectum uenerit, ut
etiam aliis ignorantibus deum ostenderit iuxta illud, quod et
Dauid paenitens
impii ad te conuertentur. quoniam sustinui.
inquit,
opprobrium adulescentiae meae. per aetatis ignorantiam
peccasse se dicit, ut facilius ueniam consequatur iuxta illud.
quod et Dauid canit: delicta iuuentutis meae et ignorantias
meas memineris! unde et in consequentibus dominus
\'paruulum\' eum uocat et \'deliciis afluentem\'; hoc autem
7- 10 *Hier. 31 (38), 19 13 Ps. 50, 15 14 Hier. 31 (38), 19 17 Ps.
24, 7 18 cf. Hier. 31 (38), 20 et p. 394, 22 v ante nos Ap.c. 2 uideamas (I naleamas s. u.
m3) Aait] inqait v 4 dolentis] loquentis M 6 inquit sam e
snostru (u ex a) M sij est nt (ut s. u. m3) M antiquam peccatam
L 9 egimus] gessimus P dixerat P 10 ostendi te] ostenditA M
ostendite V, [alt. te exp.) A quod s. u. L 11 delecta La.c. peccata
V uerba ut etiam aliis usque ad dedisse pactum (p. 405, 7)
desunt in L (excidit quaternw) et OTRD 12 aliis] diis M osten-
deret Z,Ap.c.m2 (ostenderit m1 et m3A) illud] id v et v
14 conuertur Ma.c.; et quod dicit add. v quo F inquit s; u. m3A
inique M q; P, om. ZFVSv 16 dieit se P 17 pr. et om. v canit]
ait F meae om. F ignorantias ZS ignorantiae cet. 18 mess ZFS
meae cet. in ZFS, om. VP, ΜΑα.c.m2 8 8 cet. v
19 parnulum] enim add., sed eras. V afluentem Z adfi. K affl. cet.
v; cf p. 371, 21 haec F
Ephraim tribus hucusque luxuriat.
Si filius h onorabilis — siue dilectus — mihi
Ephraim, si puer delicatus? quia, ex quo o locutus
sum de eo — siue uerba mea in eo —, recordabor
eius adhuc; idcirco conturbata sunt uiscera mea
super eo, miserans miserebor eius, ait dominus.
Paenitentiam agente Ephraim et dicente in principio:
erudisti
me et eruditus sum quasi iuuencus indomitus
et in fine: quoniam sustinui opprobrium adulescentiae
meae, respondet dominus et plena ad se mente conuersum
tali sustentat oraculo: \'filius dilectus mihi Ephraim,
quem in tantum dilexi ab initio, ut fratri praeferrem Manasse.\'
filius honorabilis, qui contra naturae ordinem honorem
primogeniti domini dignatione suscepit; puer delicatus, de
quo scribit: filii Ephraim intendentes et mittentes
arcum conuersi sunt in die belli, contra quem et ad
quem totus Osee prophetae liber est, cui benedicit Iacob. delicias\'
autem in hoc loco iuxta illud accipiamus, quod in psalmo
dicitur: delectare in domino, et dabit tibi petitiones
cordis tui, pro quo in Graeco et in Hebraico habet:
deliciis aflue; unde et paradisus in Eden \'deliciarum
12 *Hier. 31 (38), 20 13. 14. 18 cf. Gen. 48, 19. 20 14. 15 Hier. 31
(38), 20 16 Pa. 77, 9 20 Ps. 36, 4 22 *Ps. 36, 4 cf. Gen. 3, 23. 24 om. F quae YP,Za.c. 2 efraim (raim in ras.) M hucusque] usque
hodie v luxuriatur Ap.c.m3 3 si] sit A Vp.c. mihi om. Z 4 siue Z
sit Ap.c.m2 p Za.c.m2 5 si Ma.c.m2 eo] recordans add. v 6 adhuc
om. V, ante recordabor tr. Vulg. 7 eo] eum Vulg. 8 agentem Ma.r.
dicentem P,Ma.r. 9 iuuenculus S 10 sustinuisti Migne 11 respondit
codd. (corr. m2A),v 12 talis P delicatas ZF 13 praeferretur S mannasse
V manasse P 16 scribitur Av; sed scribit ut inquit, ait impersonaliter
fiiii om. A effrem F 17 arcum ZFS arcus cet. et ad quem om. ZF
ad (d i. u.) MA 18 osee F et alibi L ose Z oseae cet. liber est prophetae
vliberi (aU. i ex e) P benediea P benedixit v iacob; Z
-18 psalmis F 20 petitionem FV paiones P. 21 ebraieo Fhebreo Ap.c.m3
-habetur Aa.m3 22afiuae M affiue cet. v (cf.p. 371,21); e ̄ add. V et in V
pr.paradysus PAp.c. in — parad. in mg. V aedem P alt. paradysus P,Ap.c.
\'quia,\' inquit, (fuerunt uerba mea in eo
recordatione memor ero eius adhuc.1 ne putaretur
gratuita benedictio et ex indulgentia potius largitoris quam
i merito eius, in quem conferebatur, esse conlata, ideo ait:
recordabor eius, quia uerba mea fuerunt in eo, non in
ore eius, non in labiis, sed in imo cordis affectu; propter
quam causam et conturbata sunt uiscera mea super
eo. cui loquitur et per Osee: quid tibi faciam, Ephraim?
quid tibi faciam, Israhel? quasi Adama ponam te
et quasi Seboim? conuersum est in me cor meum.
conturbata sunt uiscera mea. non faciam furorem
irae meae et non disperdam Ephraim. miserans
miserebor
mei in eo et omnia mandata mea auido suscepit animo et in
suo corde seruauit; sed tamen miserans miserebor eius.\'
ut ostenderet omnem hominum iustitiam indigere misericordia
dei.
Statue tibi speculas, pone tibi amaritudines,
dirige cor tuum in uiam directam, in qua
ambulasti; reuertere, uirgo Israhel, reuertere ad
ciuitates tuas istas! usquequo deliciis dissolueris,
filia uaga? quia creauit dominus nouum super ter-
6 cf. Esai. 29, 13. Matth. 15, 8. Marc. 7, 6 7 *Hier. 31 y(38), 20 8 *Os.
6, 4. 11, 8. 9 12. 15 Hier. 31 (38), 20\' Z; recordare add. P 2 recordationem P memoro (alt. o
s. u.) Z ero om. Z 3 gratnitaj adhuc add. ZF beoedictione r
et s. u. P largitoria potias F Iargitoris ZFSV; (t s. u. m2) A
largioris MP 4 in quem—eius (lin. 5) om. ZF 5 in ea fuerunt P
6 imo om. ZF 7 et om. V 8 ose Z oseae VP Ephraimj et add.
ZF 9 adama ZS adamanten VP adamam MAv 13 (= 15) mise-
rabor MPS 15 miserans om. F eias] ait dominus add. t 16 ommem]
omnium Ap.e.m3 indigere (i ñ deserere s. u. w3) A misencorfiam
V,Ap.c.m3 18 statua ibi P specalaa Mas. specala F cum Vulg.
pona ibi P amaritudines (m) M 19 rectam Vulg. 21 istas
om. 8
ram: femina circumdabit uirum.
LXX: statue tibi
speculatores, fac poenam, da cor tuum in humeros
tuos: uiam, in qua ambulasti. reuertere, uirgo Israkel,
reuertere in ciuitates tuas lugens! usquequo conuerteris,
filia despecta? quoniam creauit te dominus
salutem in plantationem nouam; in salute tua circumibunt
homines.
Lbi nos diximus: usquequo delicns
dissolueris?, Symmachus posuit: usquequo demergeris in
profundum? utramque autem editionem ex toto posui caput
obscurissimum et ecclesiae continens sacramenta a LXX —
sine quis alius hunc prophetam interpretatus est — aut ignoratum
aut omissum ostenderem.
uerbum Hebraicum \'sionim\'
uel in \'speculatores\' uel in \'speculas\' uertitur, ut Aquila et
Symmachus interpretati sunt. unde miror, quid sibi uoluerit
uulgata editio, ut pro \'sionim\', hoc est \'speculatoribus\', \'Sion\'
poneret turbaretque lectoris intellegentiam, quo putaret post
Ephraim ad Sion et ad tribum Iuda repente dei factum esse
sermonem, cum perpetua oratio sit ad Ephraim, cui et supra
locutus est: audiens audiui Ephraim et: filius honorabilis
mihi Ephraim siue puer delicatus, cui et nunc
*Hier. 31 (38), 21 19 Hier. 31 (38), 18 Hier. 31 (38), 20 P,MAa.r. stataae M statua §ibi P tibi speculatores]
te ipsam, Sion coll. LXX στƞ̃σv σεαuτγ́, v, Victorius; sed
cf. lin. 15 2 umeros M numeros V 3 uia MP 5 despecta] desponsata
V despecta-nouam] despectationem nonam qum creauit te dn
salutem in planta M, (qmu. m3) A
te om. P 6 pr. salute _ circuibunt v 7 omnes Z diliciis P
8 simmachus PS dimergeris P 9 utraque aut editione P posui
ZV posuit cet. (t exp. MA) ut ZV7 om. cet. 10 sacramentum M; ut
add. m3A a ZAVt om. eet. LXX] dubitans daranslatione septuaginta
add. P, (in mg. m3) A 11 est postea add. nt3M ignoratiuam (sic) P;
uerbus. u. m3M 12 emissum JP ystendit Mp.c.mS ostendere
PS 13 alt. specula Y .14 unde] & add. Z 15 est] pro add. v
16 ponere Ma.c.m3 turbaret S quod YP 17 syon V tribuum
P,Va.z. .18 ad om. v de Z et om. v 19 et—Ephr. om P 20 delieatnr
P:
tibi praenuntient aduenire tantam rerum omnium felicitatem.\'
quodque sequitur \'amaritudines\', quae Hebraice dicuntur \'themruum\'.
pro quibus Symmachus interpretatus est \'transmuta\',
hoc indicat, quod flere debeat uel antiqua peccata uel
gaudii magnitudine et tota ad deum mente conuerti et ponere
siue dirigere cor suum in uiam, per quam profecta est; inde
enim illam esse redituram.
quodque pro hoc dixere LXX: da
cor tuum in humeros, illud significat, quod cogitationes
debeat operibus iungere sine humeros contemplari portantium
se, de captiuitate
in camelis et curribus ac basternis eos asserens reducendos.
\'reuertere.
\' inquit, \'uirgo Israhel, reuertere ad ciuitates
tuas, quas captiuas deseruisti! usquequo neglegentia
dissolueris et profundo errore uagaberis? respice, quid dicturus
sum et, unde tibi tanta beatitudo speranda sit, diligens
attende; audi. quod numquam ante cognoueras! nouam rem
creauit dominus super terram: absque uiri semine. absque
ullo coitu atque conceptu femina circumdabit uirum
gremio uteri sui, qui iuxta incrementa quidem aetatis per
uagitus et infantiam proficere uidebitur sapientia et aetate,
11 cf. Esai. 60, 6 13 Hier.31 (38),21 19Hier. 31 (38), 22 21 cf. Luc. 2, 52 S.Ma.r. statuet V statua ibi P pr. Specula MV
- pronuntient V tantum P 3 sequitur] pone tibi add. s. u. m2 Z
dicitur P thesuri P 4 simmachus V 6 magnitudinem P
pro et om. F dominum v 7 cor sunmj cursum F nitam Ma.r.
profecta] prophetia (i s. u.) A 8 illa F creditnram P daj mihi
add. Z 9 numeros VS. (n eras.) M, (h s. n) A illud-humeros
om. V 10 umeros M,Aa.c. 11 se de Erasmus v se et de Engelbrecht
sed et codd.; a add. s. u. m2A captiuitatem ZVP redeuntium Z
isaias alibi L, (pr. i ex e) A asaias Pa.c. esaias cet. exsequitur ZV
exequitur cet. 12 hae P reducendus P 13 inquit om. F olt. reuer-
tere ante inquit tr. Z ad] in V 14 captiuas F captiuusZMPS,m1
et m3A,v captiua Ap.c.m2 15 uagaberis ZVS, m2A uacaberis (b ex u)
M uacaueris m3A uagaueris P,m1A 16 tibi om. ZF speranda] exspectanda
v diligens ZF diligenter cet. v; cf. p. 283, 16 17 audiui Y
18 creabit FS uiris V \'19 coito P concepto P 21 sapientiae P
bitur.\' unde et Symmachus et Aquila iuxta nostram editionem
interpretati sunt. quid sibi autem in loco hoc uoluerit editio
uulgata, possem dicere et sensum aliquem repperire, nisi de
uerbis dei humano sensu argumentari esset sacrilegum. Theodotio
autem et ipse uulgatae editioni consentiens interpretatus
est: creauit dominus salutem nouam, in salute circumibit
homo singularem ponens pro plurali; simulque et
hoc notandum, quod natiuitas saluatoris atque conceptus dei
creatio\' nuncupetur.
Haec dicit dominus exercituum deus Israhel:
adhuc dicent uerbum istud in terra Iuda et
in urbibus eius, cum conuertero captiuitatem
eorum: b ben edicat tibi dominus, pulchritudo iustitiae,
mons sanctus! et habitabunt in eo Indas et
omnes ciuitates eius simul, agricolae et minantes
greges.
LXX: sicdixit dominus uirtutum deus Israliel:
adhuc dicent sermonem istum in terra Iuda
et in urbibus eius, quando reduxero transmigrationem
eius: benedictus dominus super iustum
montem sanctum eius et, qui habitant in terra Iudaea
e t in omni ciuitate eius cum agricola; et eleuabitur
in grege.
Iuxta Hebraicum manifestum est, quod
in reditu Israhel et in terram suam captiuitate conuersa
ZF aentrem in eo eel. (m eras. A) solatis Za.c.
solitus P 2 pr. et om. v simmachas S nrm P 4 uulgata] &
add. s. u. m2M,m3A possem ZV possim MP, (v S. i) J. aliquem
om. Z de A, om. M 5 ee FP sagrilegam M 6 ipsa uulgata Z
interpretatur Z 7 est om. Z creabit Ap.c. circamibit (sic alibi
semper L)] circuibit codd. v; cf. p. 396y 6 8 singularem ZV singulari
(alt. i ex e) M singulare APSv 9 conceptio Z 11 dnZAS dn
cet.14 di M pulcritudo MP 17 dicit V 18 ad hnnc V
dicens MA.a.c. 20 benedicitar P 21 iudaeae M 24 reditur P
suam] de add. F captiuitatem M,Ap.c.m3 conuersam M,Ap.c.m3
habitent MP,m1A habitentur V,Ap.c.m3 bibent ZF
dominus, qui est uere pulchritudo iustitiae et mons
sanctus, in quo qui habitauerit, nullas timebit insidias; et
habitabit absque iniquitate ludas in ciuitatibus suis eruntque
agricolae et pecorum multitudo. quod ex parte uidetur sub
Zorobabel et Ezra esse completum, plenitudo autem uaticinii
ad Christi tempora referatur: uel in primo aduentu, quando
spiritaliter
complentur, iuxta nos spiritaliter, iuxta Iudaeos et nostros
iudaizantes carnaliter.
porro iuxta LXX hic sensus est: \'adhuc
sermo iste dicetur in terra Iuda et in ciuitatibus eius, quando
conuertero captiuitatem eius\', quid dicetur? benedictus dominus
super iustum montem sanctum eius. mons,
qui iustitiae et sanctitudinis\' mereatur nomen accipere, nullus
est alius nisi saluator; ceterum stultum est inrationalem et
insensibilem montem errore Iudaico \'iustum et sanctum\' credere.
ipse est, de quo et in consequentibus scribitur: et in
omni ciuitate eius — subauditur saluatoris — cum agricola;
non dubium, quin deum significet, de quo et in euangelio
scriptum est: ego sum uitis. uos palmites et pater
17 *Hier. 31 (38), 24 20 Ioh. 15, 5. 1 ZFPS,m3A urbis Ma.c. in (postea add.) urbe mlA ab eis V
iude Ap.c.rn3 2 pulcritudo M 3 qui om. P nallus Va.c.
4 habitauit M absque S. (ex ab) m2M.m3A ab ZFVP iniquitate
(ini s. u. m2) M; liberatus add. ZF 5 peeodum (r s. o) M 6 hesdra
Z ezdra FM 7 ad (d s. u. m3) M 8 spiritualiter Ap.c.m2 (= Zin. 9)
quando ZF, om. cet. v 9 nos] nros V 10 est om. Aa.c.m2 11 tiicitur
Z.MAa.c. 12 quid m2A qui 31 ei m3A, cd.; ef. p. 281, 4.
381, 10. 382, 1. 386, 4. 4001 13 dicetur m1A, VS dieitur MP diceretur
Z dicit m3A 13 super] monte add. s. u. m3A iustum A istum M
14 sanctitudinis ZFAV sanetitatis MPSv mereatur nomen ZF
nomen mereatur V, (nomen s. u.) m3Mm2A mereator PS mereatur significationem
v 15 alt. estj & add. P irrationabile F inratioubile P
16 inBibilem (sic) P 17 pro et om. TP 18 agricola] & add. s. u. m3A
19 dominum v saficet V et om. v 20 uitis] et add. P
et ZF, om. cet. v
dei aedificatio estis. quodque sequitur: et eleuabitur
in grege, hoc ostendit, quod in singulis gregibus
iustus et sanctus et agricola ipse dominus eleuetur et in seruis
suis atque credentibus ad excelsa conscendat.
Quia inebriaui animam lassam — siue quia
inebriaui omnem animam sitientem — et omnem
animam esurientem saturaui — siue replent —,
ideo expergefactus sum et uidi et somnus meus
dulcis fuit mihi.
Mutatio personarum obscuram facit
intellegentiam prophetarum. dixerat dominus: adhuc dicent
uerbum istud in terra Iuda et in urbibus eius, cum
conuertero captiuitatem eorum. quid autem dicent?
hau dubium quin hoc, quod sequitur: benedicat tibi dominus,
pulchritudo iustitiae, mons sanctus et cetera.
rursumque illis ista dicentibus respondet dominus: quia inebriaui
animam lassam — siue sitientem — et omnem
animam esurientem saturaui.
illoque ista dicente
respondet populus, qui de captiuitate uenerat: ideo expergefactus
sum et uidi et somnus meus dulcis fuit
mihi. quia dominus inebriat animam lassam siue sitientem et
dicit in euangelio: qui sitit, ueniat ad me et bibat et:
qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de
11. 14 Hier. 31 (38), 23 16 Hier. 31 (38). 25 17 *Hier. 31 (38), 25
19 *Hier. 31 (38), 26 22 *Iob. 7. 37 23 Ioh. 7, 38 add. v 4 alt. et om. M, exp. A agricultura
ZF tert. et om. PS in s. u. Z 5 conseendet ZF 7 sicientemanimam
s. u. P 9 ideo om. V eiperefactus M.Aa.c. quasi de somno
suscitatos Vulg. 10 fuit om. V cum Vulg. mihi fuit Z (= Un. 20)
facit obscuram v 12 iudae M alt. in om. ZF 13 illorum ZF
quid aatem] quidam V 14 bau (sic alibi semper fere ante dubium
Lp.c uel primitus)} haut (h s. u.) Z aat P haud FAVS, (ex aut) M
15 pulcritudo MP 16 illi V ista om. V respondet seripsi
respondit codd. (= lin. 19); cf. p. 189, 19. 194, U. 394, 11 .21 iuebriauit
Ma.c. 22 ad me om. ZF 23 dicit ZFVS diiit MAP
satiat atque sitientem, de qua siti et esurie idem
in euangelio contestatur: beati, qui esuriunt et sitiunt
iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur.
notandumque,
quod \'ebrietas\' in hoc loco in bonam partem ponatur, de qua
et in Cantico dicitur: comedite, amici. bibite et inebriamini,
carissimi! qua ebrietate et Ioseph
cum fratribus suis in meridie. inebriati autem atque saturati
hi, qui lassi fuerant atque esurierant, agunt gratias respondentes:
\'expergefactus sum et uidi dominum\', scilicet
suscitantem atque dicentem: surge, qui dormis, et eleuare
a mortuis, et inluminabit te Christus.
cet somnus.\'
inquit, \'meus dulcis fuit mihi. ut imitarer domini
mei uerba dicentis: ego dormiui et soporatus sum; et
exsurrexi, quia dominus suscepit me\',
Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et seminabo
domum Israhel et domum Iuda semine hominum
et semine iumentorum. et sicut uigilaui super
eos, ut euellerem et demolirer et dissiparem et
disperderem et affligerem, sic uigilabo super eos, ut
aedificem m et plantem, ait dominus. in diebus illis
non dicent ultra: patres comederunt uuam acerbam
et dentes filiorum obstupuerunt, sed unusquisque
in iniquitate sua morietur; omnis homo,
qui comederit uuam acerbam, obstupescent dentes
31 (38), 26 11 *Eph. 5, 14 12 *Hier. 31 (38), 26 14 Ps. 3, 6 om. ZF esnrire P 3 testatur ZFfJ 4 notandam ZF
5 hebrietas V 6 pr. et om. v amici] et add. F 7 et om. ZF
e8 in om. 8 9 hii P,Sa.r. 10 suscitatem scilicet F
12 inluminauit P 13 inquit post dulcis ir. F fuit om. S d
15 exsurreii Z exurrexi S exresarrexi F resurrexi MV surrexi AP quia
ZF quoniam cet.v sasripiet S 16 uement ZS 17 et d. Iuda
Otn. F hominum] homine Pax. 19 demuliret V 22 aceruam
MVPS,Aa.c. 23 obstipuerunt FP obstupescent v 24 in , -
VP,Ma.c. morietur om. V 25 aceraam MPS,Aa.c.
eius.
\'Domum\' e \'domum\', id est domum Israhel et domum
Iuda, in LXX non habet, sed tantum: Israhel et ludam,
ut sit: et seminabo Israhel et ludam. quodque intulit:
semine hominum et semine iumentorum, ad rationales
et simplices referre debemus. et sicut in principio
Hieremiae dictum est ad eum: ecce constitui te hodie
super gentes et super regna, ut euellas et destruas et
disperdas et dissipes et aedifices et plantes, et uigilaui
super eos, ut facerem, quod minatus sum, sic\', inquit,
\'nunc uigilabo super eos, ut aedificem et plantem; dei
enim agricultura, dei aedificatio estis.\' omnes huiuscemodi
repromissiones iuxta Iudaeos et nostros iudaizantes in
mille annorum regno putantur esse complendae. nos autem
dicente apostolo: ego plantaui, Apollo rigauit, sed deus
incrementum dedit et Isaia propheta, quod saluator aedificator
saepium et domorum esse memoretur, in primo aduentu
Christi spiritaliter impleta defendimus - et impleta ex parte, non
ex toto, quia nunc in speculo uidemus et in aenigmate
et nescimus, sicut oportet nos scire; cum autem uenerit,
quod perfectum est, tunc, quod ex parte est,
destruetur — aut certe in secundo complenda credimus aduentu,
quando in sua maiestate dominus apparebit et
6 Hier. 1, 10 8. 9. 10 Hier. 31 (38), 28 10 *I Cor. 3, 9 14 I Cor. 3, 6
15 Esai. 58, 12 17 cf. I Cor. 13, 9. 10 18 *I Cor. 13, 12 19 cf.
Rom. 8, 26 *I Cor. 13, 10 22 cf. Mattb. 25, 31 cf. Eom. 11, 25. 26 MS 2 habet MP habetur ZA VSv; cf. p. 28, 2. 394, 21
tantum] tamen Z alt. Inda Z 3 sit] sensus add. Z seminabo]
semV iuda Y 4 semine h. et om. S alt. semine om. v rationale
8 7 distruas M 8 quart. et] sic add. s. u. m3A 10 nunc om. Z
uigilabo nunc v 11 estis ZFYP est MAS 13 regnum P 14 appoIIo
ZV 15 et om. V isaia alibi semper L esaia MVP,.Aa.c.
e(y)saie Z(F) esaias 8 propbete F 16 saepium AV sepiam cet.;
cf. p. 110, 16 17 spiritualiter Ap.c.m2 impleta] ee add. F 18 emginate
M egnimate Z 19 nescimus] necda scimus (dfl s. u.) Z aene-
rit port pr. est ir.v 21 destruetur ZFS destruitur MVP,Aa.c. àdueutu
ZF, om.cet.v ;
nequaquam ex parte per singulos, sed sit deus omnia in
omnibus. quodque infertur: in diebus illis non dicent ultra:
pares comederunt unam acerbam et dentes filiorum
obstupuerunt et reliqua, in explanationibus Hiezechiel plenius-
Dius disseruimus, quando interpretati sumus illum locum:
fili hominis, quid uobis et parabolae isti inter filios
Israhel dicentium: patres comederunt uuam acerbam
et dentes filiorum obstupuerunt ? uiuo ego, dicit dominus,
si fuerit adhuc haec parabola in Israhel! quia
omnes animae meae sunt, sicut anima patris. sic et
anima filii: anima quae peccauerit, ipsa morietur. per
quae discimus mortem non facere dominum, sed peccatum:
anima enim, quae peccauerit, ipsa morietur.
hocque in
praesenti loco dicitur, quod nequaquam peccatis patrum in
aeternum offenderit Israhel, sed propriis meritis et fide in
Christum post tempora multa saluetur. et obseruandum, quod
uitia atque peccata uua acerba\' dicatur, ut comedentium dentes
obstupescant et non possint suauitatem eius sentire, de
quo dicitur: gustate et uidete, quia suauis est dominus!
qUicumque scripturas non ita intellegit, ut rei ueritas habet,
uuam acerbam comedit; unde et omnes heretici peruersa credentes
panem de caelo descendentem comedere non possunt,
1-4 p. 200. 202 7 *Ezech. 18, 2-4 13 cf. Ezech. 18, 4 14 Ezech.
18, 4 20 *Ps. 33, 9 23 cf. Ioh. 6, 50 etc.
5obstipuerunt ZF (sed cf. p. 23, 1); obstupescent v reliqaaj haec \'add. V
ezechihel Z iezechiel AS Ezechielis v 6 deseraimas Z 7 iste ZS
istae c 8 acerbam (b ex u) A aceraam cet. 9 obatipnerant ZVP
10 ∗∗erit A adhucl ultra Sv parabola haec P 12 fili MP qui
a.cm2 13 qaaej haec F dicimas S dmP 15 discitur V
patraam Pa.r. 16 fide ZFS fidem MVP,Aa.c. 18 acerba Z
acerua MVS,Aa.c. dicatur MP dicantur V,ASp.c.m2 dicuntur ZF
I9 possunt F possent P eius suauitatem v 20 quia L quã
s. u- m3) A quoniam FVSv est s. u. m21 21 scriptura Y 22 acerbam
ZF aceraam MVP.Aac. et ZF, om. ctt. v
uitio dentium.
Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et feriam
— siue disponam — domui Israhel et domui
Iuda pactum — siue testamentum — nouum non
secundum pactum — siue testamentum —, quod pepigi
cum patribus uestris in die, quando adprehendi
manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti,
pactum — siue testamentum —, quod irritum fecerunt;
et ego dominatus sum eorum — siue ego neglexi
eos —,
dicit dominus. et hoc erit pactum —
siue testamentum —, quod feriam cum domo Israhel
postdiesillos illos, dicit dominus: dabo legem meam
in uisceribus — siue in mente — eorum et in corde
eorum scribam eam et ero eis in deum et ipsi erunt
mihi in populum.
et non docebunt ultra unusquisque
proximum suum et unusquisque fratrem
suum dicens: cognosce dominum, quia omnes scient
me a minimo eorum usque ad maximum, ait dominus,
quia propitiabor iniquitati eorum et peccati
eorum non ero memor amplius.
Hoc testimonio apostolus
Paulus — siue quis alius scripsit epistulam — usus est ad Hebraeos
omnesque deinceps ecclesiastici uiri in primo saluatoris
aduentu dicunt uniuersa completa et Nouum Testamentum,
hoc est euangelium, successisse Ueteri Testamento, a quo legem
litterae lege
31 (38), 33 -21 cf. Hebr. 8, 8-12 25 cf. Eom. 2, 29. 7, 6. II Cor. 3, 6 obstupescent M 3 aenient Vulg. 4 utr. domum M 5 pactam] foedus
Vidg. nouum om.Z nouum—test. om. F 6 siue test. om. ZF 7 nestrisj
eorum F cum Vulg. qaa v cum Vulg. 8 aegipti P 11 et] sed Vulg.
14 mentem JP et-eorum om. MA 15 eam] eum P 16 docebit
Ap.c.m3 cum Vulg. utr. unusquisque] air Vulg. 17 prox.—unusquisque
om. V 18 cognoscite v quia o. scient] o. enim cognoscent Vulg.
omnes om. S 19 eonum a u. m3A, om. 8 20 propitiabo Ma.c.m2
iniquitatis F 21 ero memor] memorabor Yulg. 22 est om. M
25 a que] se Zps. 26 legi MS in legem V et S
pactum pro \'testamento\' ponimus, Hebraicae ueritatis est,
licet et testamentum recte pactum appellatur, quia uoluntas in
eo atque testatio eorum, qui pactum ineunt, continetur.
quando
eductus est Israhel de terra Aegypti, tanta dei in populo
illo familiaritas fuit, ut manu eum adprehendisse dicat et
dedisse pactum. quod illi fecerunt irritum; et propterea dominus
neglexit eos.
nunc autem in euangelio post crucem, reanrrectionem
et ascensionem dare se pactum non in tabulis
lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus pollicetur, cumque
scriptum fuerit domini testamentum in mente credentium,
ipsum esse eis in deum et illos esse ei in populum, ut
nequaquam Iudaicos quaerant magistros et traditiones et mandata
hominum, sed doceantur a spiritu sancto, si tamen audire
mereantur: templum dei estis et spiritus dei habitat
in uobis. spiritus autem spirat, ubi uult, et diuersas
habet gratias notitiaque unius dei omnium uirtutum possessio
est. \'et hoc\', inquit.
\'fiet, quia propitius ero iniquitati
eorum et peccati eorum non recordabor amplius.\' ei quo
Perspicuum est secundum huius
superiora in primo intellegenda saluatoris aduentu, quando uterque
sibi populus Israhel et Iudas copulatus est.
si cai autem
3f 3 13 cf. Marc. 7, 8. Col. 2, 8 15 I Cor. 3. 16 16 *Ioh. 3, 8
cf. I_Cor. 12, 4 18 Hier. 31 (38), 34 Ap.c.m2 2 est om. F 3 et ZFA, om. cet. v appel-
latur ZFP appelletur cet. v 4 meo Ma.r. continentnr V 5 illo populo v
6 illo om. ZF manum FSv eias S eorum v adprehendisse] se add.
s.u. m3ZMA dicatur v dicat et dedisse om. V 7 pactum] quae fecisse
add. y qaod] rursus incipit L 9 in om. V 12 ei L, om. MVP,Aa.c.
m2 13 quaerant] qui erant P traditionis M,LAa.c. 14 ab VP,
om. M 15 habita P 16 inspirat MAVP 17 notitia quae L notitiãque
Ap.c.m3 notitia quam Y possessio est] possessione Ap.cm3
19 peccatis AVP,(orum s.is m3)M20 ΠΗΡ KƜTTHC A IIHpKƜIIHC
Vpemopes P (s. u.A) 21 intellegends LV,m3A intellegentia deexp. M
Intellegenti de m1A intelligi m2Aintellagenti a P 22 populus sibi o
ut V lada v si cuil] sicnt (quis s. cut m2) A.
et domui Iuda pactum — siue testamentum — nouum
non siue testamentum, quod pepigi cum patribusuestris,
intellegat primam ecclesiam Christi ex Iudaeis et ad illos
uenisse dominum saluatorem atque dixisse: non ueni nisi
ad oues perditas domus Israhel et id ipsum apostolos
confirmasse: uobis quidem oportebat primum loqui uerbum
dei; sed quoniam repellitis illud et indignos uos
iudicatis aeterna uita, ecce conuertimur ad gentes.
non enim oportebat panem filiorum dare canibus, sed quia filii
patrem in sua uenientem suscipere noluerunt, dedit omnibus
potestatem, ut, qui receperint eum, fiant filii dei.
Haec dicit dominus, qui dat solem in lumine
diei, ordinem lunae et stellarum in lumine
noctis, qui turbat mare et sonant fluctus eius;
dominus exercituum nomen illi. si cessauerint
leges istae — siue statuta haec — coram me, dicit
dominus, tunc et semen Israhel deficiet, ut non
sit coram me cunctis diebus.
Et in Genesis principio
legimus solem in caelo positum in lumine
quoque et stellas in noctis lumine et in psalmo: dies diei
annuntiat uerbum et nox nocti indicat scientiam,
quod inuicem sibi dies noxque succedant.
\'quomodo,\' inquit,
(rerum et maxime caelestium astrorum non potest ordo mutari
7 Act. 13, 46 10 cf. Matth. 15, 26 cf. Ioh. 1, 11. 12 17 *Hier.
31 (38), 36 (37) 20 cf. Gen. 1, 14—18 21 *Ps. 18, 3 PjAa.c. 2 domum P,MAa.c. 4 primum v 6 domos Ãa.c.
id] ad P aposto(u)lus M(F) aplmV 7 primum oportebat v
8 sed om. e repellistis M,Aa.r, reppullistis (sic) P 9 iudicastis M,
(alt. s s. u.) P aetemae uitae Av 10 dari Ap.e.m3 11 suscipire
L12 reciperint La.c. 15 turbant L souat P 16 eessaucriat]
defecerint Vulg. 17 iste F 19 sit] gens add, s. u. m3A
cum Vulg. cuntis A genesi M g∗enessis (ne s. u.) P 20 diei
(ex di) P 21 luxaine noctis v 23 nox diesque v 24 caelesti V
et undarum intumescentium terribilis auditur nec potest
ultra procedere. quam dei iussione praeceptum est, iuxta
illud: terminum posuisti, quem non transibunt, neque
conuertentur operire terram, sic\', inquit, \'semen et genus
Israhel domini erit uoluntate perpetuum nec aliquando deficiet.\'
leges\' autem hic non Mosaicae intellegendae sunt, sed constitutio
et ordo naturae.
interrogemus Iudaeos: \'si caeli peribunt
et omnes quasi uestimentum ueterescent et ad
deum dicitur: tu autem ipse es et anni tui non deficiunt,
quomodo semen Israhel potest esse perpetuum?* aut
enim pereuntibus caelis peribit et semen Israhel aut, si fuerit
perpetuum, ergo nec caeli peribunt. quodsi scriptura mentiri
non potest et perituri sunt caeli, peribit igitur et semen Israhel,
maxime cum et Iacob loquatur ad filios: uenite, et annuntiabo
uobis, quid futurum sit in nouissimis diebus:
quando autem dicitur: in nouissimis diebus, ergo mundus
esse cessabit et alia fiet rerum dispensatio. hoc aduersum illos.
ceterum nostris mundum istum non esse perpetuum etiam
euangelium demonstrat dicens: caelum et terra pertransibunt
et: ecce ego uobiscum sum omnibus diebus
usque ad consummationem saeculi. dicamus et aliter:
quamdiu mundus iste fuerit, semen Israhel et gentem Iudaicam
101, 28 12. 13. 14 cf. Ps. 101, 27 15- 17 *Gen. 49, 1 20 Matth.
24, 35. *Marc. 13, 31. *Luc. 21, -33 21 Matth. 28, 20 om. V; sonas add. s. u. m3M 3 ultro MP cedere M
5 operi Ma.c.m3 6 defeciet La.c. 7 Mosaicae non Migne mojsaicae
MVP moysiacae A sunt intelligendae v 9 neterascent v
10 dum M VP dicitur om. V antem] idem add. Frasmus v cum Vulg.
est L deficient MAn c.v 11 aut enim-perpetuum om. Y P
init Ma.c. et] aut si Ap.c.mS aut si P, (s.u.) L, om. cet. (cu ̄ s.u.
m3M) 13 ergo] aut Mp.c.m3 quod] qmmentire P
14 pr.et] aut si Mp.cm3 16 qd (ex quia) A diebusdiebus M 17 ergo]
cu.S. u. m3M 18 esse s. u. A esset Par. cessauit MAa.c
dispositio v 20 demonstrans V terram VLMa.c. transibunt v
21 sua Y 22 consamationem P
qui cum apostolis et per apostolos crediderunt, ut reliquiae
saluae fierent.
Haec dicit dominus: si mensurari potuerint
caeli sursum et inuestigari fundamenta terrae deorsum,
et ego abiciam uniuersum semen Israhel propter
omnia quae fecerunt, dicit dominus. LXX: haec
dicit dominus: si eleuatum fuerit caelum sublimius
et si humiliatum pauimentum terrae deorsum, et
ego non reprobabo genus Israhel, dicit dominus, pro
omnibus, quae fecerunt.
Multum in hoc loco distat Hebraicum
ab editione uulgata. dicamus primum iuxta Hebraicum:
<si mensurari potuerint caeli sursum et eorum altitudo
cognosci uel inuestigari fundamenta terrae et extrema
eorum ratione conprehendi, et ego\', inquit, \'abiciam uniuersum
semen Israhel propter omnia, quae fecerunt,
dicit dominus. quomodo
caelorum summitates et terrae fundamenta noscamus, sic et
hoc inpossibile erit, ut abiciam uniuersum semen Israhel.
sin autem abiecero uniuersum semen Israhel, ergo mensurabitur
caelorum summitas et extrema terrarum\'.
hic syllogismus et in
euangelio texitur, quando inpossibile inpossibili conparatur:
facilius camelus intrabit per foramen acus quam
diues in regna caelorum. quomodo enim illud fieri non potest.
sic nec hoc fieri poterit; quodsi hoc factum fuerit, ergo fiet
(38), 37 (35) 14 *Hier. 31 (83), 37 (35) 15. 19 Hier. 31 (38), 37 (35j
23 *Matth. 19, 24 ete. 2 alt. apoatolas M ut] & P 3 fierint (sic) Pp.c. 6 et-uniuersum
in mg. A. 9 si om. V 11 loco hoc P destat La.c. Hebraicum]
et add., sed eras. LM 12 ∗∗edi∗tione L editionem Va.r. 15 ratlo
y 18 sommitas MAP,La.c.m2 sumitas V summitatem o noscantur
Ap.c.m3 19 hisrahel Mp.c.m2 20 abicero VP,La.c.MAa.c.m2
21 sumitas F syllogysmus M syllogissimus P 22 ait. possibili V,Mp.c.,
(tert i ex «) P 23 camilus La.c. intrauit MP,Aa.c. 24 diues] intrare
possit add. v reguum V 25 sic—poterit in mg.V hoc fieri nec Pa.c.
locum aliter edisserunt ponentes et illud testimonium, quod
potuerit petere patrem filius et duodecim legiones angelorum
adducere in suum auxilium.
huic sensui LXX contrarium
transtulerunt dicentes: si exaltatum fuerit caelum sublimius
et humiliatum pauimentum terrae deorsum, et
ego. inquit, non reprobabo semen Israhel, dicit dominus,
propter omnia, quae fecerunt. quod si ita est, reprobabitur
gens Israhel: quomodo enim caelum non potest eo.
quod est, esse sublimius nec terra humilior esse eo, quod
est, sic et genus Israhel nequaquam poterit conprobari.
si uiderimus Iudaeos iuxta Hebraicum hoc testimonio gloriari.
adsentiamur eis, quod non sit abiectum uniuersum semen Israhel;
neque enim omnes abiecti sunt, sed hi tantum, qui fuerunt
increduli.
Ecce dies ueniunt, dicit dominus, et aedificabitur
ciuitas domino a turre Ananehel usque ad
portam anguli. et exibit ultra norma — siue iuxta
Symmachum funiculus — mensurae eius contra eam
super collem Gareb et circumibit Goatha — siue iuxta
LXX de electis lapidibus — et omnem uallem ruinarum
— pro quibus Theodotio ipsum uerbum Hebraicum
posuit Phayarim — et cineres et omnem Asaremoth -
quod melius legimus Asademoth, pro quo Aquila suburbana
interpretatus est — usque ad torrentem Cedron et usque
31 (38), 39 23. 24 *Hier. 31 (33), 40 om. υ putatur MA erant МPa.c. 3 «duodecim L de
XII Mr, (de exp.) A duodecim milia P 7 semin M 9 genus
11 reprobari Ap.c.m3, υ 12 testimoniuPa.c. 13 adsentiamus VP non
om. V 14 neque] non » hii P 17 Hananeel Vwlg. 18 aageli Pa.e.
exiuit P,Ma.c. exiliet Ap.c.m3 norma ̄ M 19 eius contra eam] in eon-
spectu eius Vulg. 20 circuibit MAVP iuxta om. V 21 LXX] p giru ̄ add.
s. u. m2A rninarum] cadauerum Vulg. 23 fagarim P cjneres P
cineris M cum Vulg. omnem Asaremoth] uniaersam regionem mortis
Vulg. asare Aa.c.m3 asseremoth V 24 quod—asademoth in mg. L,
om. V, Aa.c.m3 quo Aquila] qua aliqua P35 cedrom La.c.ei
ad angulum portae equorum orientalis, sanctum
domini; non euelletur et non destruetur usque in
aeternum.
Qui mille annorum in terra Iudaea regnum Christi
recipiunt, Iudaei uidelicet et nostri iudaizantes, conantur
ostendere turrem Ananehel et portam anguli et collem Gareb
et Goatha et uallem Phagarim et omnem Asademoth et torrentem
Cedron et locum
ibi dicunt sanctuarium domini, id est templum, esse condendum
mansurumque in perpetuum.
quod quia post captiuitatem
temporibus Zorobabel et Ezrae non possunt monstrare
conpletum, transeunt ad Christi tempora, quem in consummatione
mundi dicunt esse uenturum, ut aurea atque gemmata
iuxta Apocalypsin Iohannis descendat Hierusalem et hoc
terrae spatio, hoc est ab illo loco usque ad illum locum, aedificetur
per circuitum.
suspicionisque suae hanc aurulam capiunt,
quod a turre Anathoth, quae hodie appellatur Hieremiae,
tribus ab Hierusalem milibus separata usque ad torrentem
Cedron — qui scribitur in euangelio et est in ualle Iosaphat,
ubi hortus erat, in quo et ludas proditor tradidit saluatorem —
ciuitatis fundamenta iaciantur.
\'lecturi,\' inquiunt, (sumus in
consequentibus Anamehel, filium Salom, patruelem fuisse Hieremiae,
cuius emit agrum; et haec est turris Ananehel\'
20 cf. Hier. 32 (39), 7-9 s. ») M 2 non euelletur] bone uellitur P diatrue(i)tur
M(P) usque] ultra Vulg. 3 aeternum] perpetuum v cum Vulg. 4 indaizates
L 5 turrim Ap.e. ananahel A VP garep P 6 goatbam P
fagarim P sademoth Ap.r. asedemoth V 7 cedrom L 8 tibi Ma.r.
10 zorobobel P ezdrae MA 11 consummationem LMVP 12 esse
u. dicunt P aureamL 13 iurta s. w. m2M apocalypsi Ma.c.m3
apocalipsin V Apocalypaim v 14 hoe] id v 15 suspic(t)ionesque
P,LAa.c. 16 anathoh La.c. anatoth VP 17 ab] ad V a v torrem
La.c. - 18 cedrom La.c. euu ̇angelio L et] id L 19 ortus MA
20 incesatur P lectur Ma.c.m2 21 ananecex m) L
anamahel V (?) anamechel P sallom (pr. l s. u.) A salon P(V?)
Sallum
a turre Ananehel, per \'nun\' uidelicet mediam litteram,
ibi autem: ecce Anamehel, filius Sellum, patruelis
tuus, ueniet ad te, per mediam \'m\' litteram.
inuocantes
igitur dominum saluatorem, qui habet clauem Dauid, qui
aperit, et nemo eludit, et qui eludit, et nemo aperit,
qui signatum quoque Isaiae librum et omnium prophetarum
aperuit et adorauerunt uiginti quattuor seniores tenentes
citharas, quod solus potuerit diuina reserare mysteria, aggrediamur
aedificium ciuitatis, ad quam propheticus sermo dirigitur:
gloriosa dicta sunt de te, ciuitas dei, et: fluminis
impetus laetificat ciuitatem dei.
aedificatur
itaque ecclesia a turre \'oboedientiae\' siue \'gratiae\' et \'donorum
dei\' — hoc enim interpretatur Ananehel — usque ad portam
anguli; quae licet uideatur initium habere sublime, quamdiu
in ista carne consistimus, rectam ueritatis lineam non
- possumus possidere, sed in angulo stamus et fractis lineis
exitque ultra funiculus mensurae contra eam, id est
portam anguli, super collem Gareb, qui in linguam nostram
uertitur aut \'incolatus\' aut \'scabies\', ut doceant nos aduenas
Esai. 29, 11 8 cf. Apoc. 5, 8 11 Ps. 86, 3 Ps. 45, 5 13. 14 Hier.
31 (38), 38 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 52, 30. 53, 10. 11 18 *Hier.
31 (38), 39 19 Hier. 31 (38), 39 cf. Nom. Hebr. p. 3-3, 24. 54, 17
20 cf. I Par. 29, 15. Ps. 38, 13 . 1 hinc MVP,Aa.r. alt. bebraicam P scribitur a LV scriptura Ma.c.m3
scriptus. u. m3) A scripturam P 2 tunc s. u. m3A ananahel Y
(= lin.14) 3 aDamahel V ananehel P Sallum 4 medim P mem
(em add. m2) L,v: cf. p. 379, 9. 10 6 pr. eludet Ma.c. clande
claudit VP alt. et om. MAVPv alt. claudit VP 7 esaie MVP,Aa.c.
8 et] non add., sed eras. M que ̄ Ap.c.m2 9 cytharas n pot. erat Aa.c.m3
potuit F reserare m3A re sacrae m1A pandere mU 10 quem Aa.c.
13 ecclesiam P hobedientiae P 15 iniO (sic) V _sublimen V.La.c.
quamdiu] tam add. in mg. m2L 16 i∗sta L consistimur Ma.c.
subsistimus cf. p. 409,20 lin-
guam nostram scripsi lingua nostra codd. υ; cf. p. 416,22 20 uertitur
om. M.A incolatur P iscabies P; di add. s. u. m2A doceat
dogmatum pessimorum facile praebere consensum.
et circumibit,
inquit, Goatha, pro quo interpretati sunt LXX: per
gyrum electis lapidibus, qui uoluuntur
et angulari lapide constringuntur dicente apostolo Petro:
et ipsi tamquam lapides uiui superaedificamini, do
mus spiritalis, sacerdotium sanctum, offerentes spiritales
hostias as et acceptabiles deo per Iesum Christum.
et omnem, inquit, uallem Phagarim — quod interpretatur
ruinarum — et cineres — subauditur \'circumibit\'—,ut, quamquam
nobis uideamur in collibus, tamen semper timeamus ruinas
et consideremus cineres et paenitentes dicamus cum Dauid:
quia cinerem quasi panem manducaui et poculum
meum cum fletu miscebam. unde et iacentibus dicitur:
numquid, qui cadit, non resurgit?, dicit dominus.
et
uniuersam, inquit, Sademoth, quod nos uertimus in regionem
mortis unum nomen in duo uerba diuidentes: (sade\', quod
dicitur \'regio\', et \'moth\', quod interpretatur \'mortis\', pro qua
Aquila uertit \'suburbana\' siue \'arua\' et \'rura\'. \'regio\' autem
\'mortis\' regio peccatorum est et \'suburbana\' regio uoluptatum,
quae pergit usque ad torrentem Cedron-ubi traditus
4 cf. Zach. 9, 16 5 cf. Eph. 2, 20. I Petro 2, 6 6 »1 Petro 2, 5
9. 10 *Hier. 31 (38), 40 13 *Pa. 101, 10 15 *Hier. 8, 4 15. 16 Hier.
31 (38), 40 16 *Hier. 31 (38), 40 17 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 49, 1
19 *Hier. 31 (38), 40.\'cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 47, 22. 53, 10 cf. Ezech.
18, 4 21 Hier. 31 (38), 40 cf. Ioh. 18, 1. 2. 5 1 pr. et] non add. v prudentes Ma.c.Aa.c.m2 parientes V alt. et M
2 facilel non add. v praeberet M circoibit La.c. circumiuit P 6 tamquam
(quam s. u. m2) M domos V,Mp.c.Aa.c.m2 7 pr. spiritales
MP,La.c. spirituales (u s. u. m2) A spale F sacerdotum V alt. spirituales
Ap.c.m2 9 phagarim uaUem P 11 semp (sup s. u. m3) A
10 cinere P 13 quasi LV sicut cet. 14 fletuip LAa.c. 15 cada P
resurget V,MAp.c. Pa.c. dnPa.c. 16 uniuersa F asademoth
Lp.c.m2 sademooth V regione V 17 asade Lp.c.m2 18 et om. V
mooth MAVP quo MAV υ 19 siue—suburbana in mg. m2L
20 uoluptatu (sic) V 21 quem P cedrom La.c.
uide, quanta habeat
loca ecclesia et quod illud apostolicum: ut sit sine macula
et ruga, in futuro et in caelestibus reseruetur. audis angulos,
audis scabiem. audis ruinas et cineres et regionem mortis et
tenebras, et de tua uirtute et inpeccantia gloriaris!
denique
sequitur: et usque ad angulum portae. et hic angulus,
ne ulla uera iustitia, ne certa uictoria in isto saeculo demonstretur.
ipse quoque angulus portae quamquam sit \'orientalis\',
unde lumen egreditur, tamen \'equorum\' appellatur, ut indigere
nos doceat cursu atque certamine et tandem cum domino audire
mereamur: ascendisti equos tuos et equitatio
tua salus.
in porta orientali, in porta quadrigarum sanctiScatio
domini est, ut tunc nos perfectos arbitremur, quando
dixerimus ad dominum: currus dei decem milium multiplex,
milia laetantium; dominus in eis. istiusmodi
aedificatio, quae super fundamentum Christi posita est, de qua
loquitur et apostolus: ut sapiens architectus fundamentum
posui, numquam destruitur, sed manebit in perpetuum.
obscura et difficilia latius disserenda sunt, ut manifesta breuius
percurramus.
Uerbum, quod factum est ad Hieremiam a
domino in anno decimo Sedeciae, regis Iuda; ipse
est annus octauus decimus Nabuchodonosor.tunc
Eph. 5, 27 5 de tua uirtute—gloriaris] Origenistas notat; cf. p. 267, 13
6. 8. 9 Hier. 31 (38), 40 11 -Hab. 3, 8 14 *Ps. 67, 18 16 cf. I
Cor. 3, 11 17 I Cor. 3. 10 La.c. 2 quo M,Aa.c. quomodo t 3 reseroetur (pr.r in
ras.) A se serujetur M seraetur v angelos V 4 iscabi est P 5 inpeccatia
La.c. in peccata Mp.r. 6 alt. angelus V 7 pro nej l nec L ne
m3A ut uec V alt. nec V,Ap.c.m3 demonstratur Ap.c.m3 9 ingreditur
Ap.c.m3 equorum (e s. «-) LM adpellant (n s.u.) P indegere
La.c. ingredere P 10 adque La c. 13 ut] et υ arbitremus P
14 milium laetant L 15 eisj in Sina in sancto add. v 17 nt s. architectus
om. V arcitectus P 18 nequaqum V destruetur Aa.c., υ
permanebit v 21 factumj dictum Migne 22 sedecie LMa.c. 23 de-
cimus octauus Vulg. nabucod. La.c. nabochod. P nabocod. P
exercitus regis Babylonis obsidebat Hierusalem
et Hieremias propheta erat clausus in atrio carceris,
qui erat in domo regis luda. clauserat enim
eum Sedecias, rex Iudae, dicens: quare uaticinaris
dicens: haec dicit dominus?
Non solum uerba, sed et
opera prophetarum nobis exemplo sunt ad uirtutem. poterat
Hieremias prospera nuntiare et regis Sedeciae frui amicitia,
sed malebat deo magis oboedire quam hominibus et ei, qui
potest et animam et corpus occidere in gehenna quam
illi, qui tantum in corpus habere poterat potestatem.
et hoc considerandum,
quod decimus annus erat regni Sedeciae obsessa
iam Hierusalem et gladio, fame ac peste consumta et captiuitate
uicina et tamen Sedecias perstat in sententia; et ex parte
aliqua illius clementiae demonstratur, quod nequaquam eum in
carcere, sed in uestibulo recludi iusserit carceris, libera uidelicet
custodia, ne posset effugere, quasi non omnis Hierusalem
clausa munitionibus communis carcer fuerit habitantium.
ipse
est annus duodeuicesimus regni Nabuchodonosor, qui quarto
anno regis Ioiacim cepit imperium. omnis autem causa irae
regis ista est, cur loquatur ex domini nomine, quae ei fuerant
imperata.
Hier. 25, 1 La.c. 2 clausus erat v 3 clausuM 4 sedecia
Ma.c. Iuda Vulg. 5 sed om. v et om. M 6 exempla
V,Ap.c.m3 7 renuntiare P reges La.c. regi P 8 magis do M
magis eras. A 9 occidere] perdere v gehennam APv 10 illis
Aa.c.m3 qui s. u. m3M poterant P,MAa.c. 12 hac Ma.r.
et a consumpta codd. (p exp. L) captiuitati MAP 13 sententiam
V 14 clementia MAp.r.,v 15 pr. carcerem M liberaui F
uidelicet MA 16 possit MP 17 munditionibus MAa.r. 18 annus
est Ap.c., υ uicesimus L duodecimus YP nabu-
cod. M; La.c. nabochod. V,Pp.c. 19 ioiacim (sic alibi semper fere
Lp.c. «d primitus)] ioacim L ioachim ce. coepit MAP,La.r. cepit V
20 ita V loquitur M.Ap.c.m3 dei v
Ecce ego dabo ciuitatem istam in manu
regis Babylonis et capiet eam. et Sedecias, rex Iuda,
non effugiet de manu Chaldeorum, sed tradetur
in manu regis Babylonis et loquetur os eius
cum ore illius et oculi eius oculos illius uidebunt.
et in Babylonem ducet Sedeciam et ibi erit, donec
uisitem eum, ait dominus. quodsi pugnaueritis
contra Chaldeos, nihil prosperum habebitis.
Haec
erat causa irae regiae, quare praeferret mendacio ueritatem
et tam urbem Hierusalem quam Sedeciam regem diceret esse
capiendum; quodque grauius est, nisurum eum ora regis Babylonii
et locuturum humilem atque captiuum cum inpotentissimi
regis insania. grauior enim terror est uidere, quem
timeas. et ante increpationem uerborum quam poenarum sustinere
cruciatum. et in Babylonem. inquit.
ducet Sedeciam
et ibi erit, pro quo LXX transtulerunt: et Babylonem;
quorum alterum inuitum
uoluntate pergere significat. et ibi, inquit, erit: uerbum
ponit ambiguum, ne uideatur cruciatus et miserias prophetare.
quodque sequitur: donec uisitem eum, ait dominus.
et, si pugnaueritis aduersum Chaldeos, nihil prosperum
habebitis, in LXX non habetur. prudenterque sententiam
temperauit, quae ad bonam et ad malam partem
referri potest; \'uisitatio\' enim, ut saepe dixi, et \'consolationem*
significat et \'supplicium\'.
(39), 5 21. 22 *Hier. 32 (39), 5 24 cf. p. 69, 18. ffieron. in Esai. 24.
21-23 p. 337. in Ezech. 9. 1 p. 92. in Am. 3. 1. 2 p. 252 Vulg. 2 sedechias A (semper) 3 chaldaeorum MAYP
traditur P 4 manus Vulg. loquitur P 5 alt. ocalis Va.c.
oculus P 6 babylone P,La.c. ducit P,LMAa.e. 7 ait] dicit Ma.c , υ
quodsi—contra] si autem dimicaueritis aduersum Yulg. 8 chaldaeos
MAP 9 praeferre LMAa.c. mendacium La.c. 10 dicere Ma.c.m2
11 eum; ei vel P babylonis P 12 potentissimi AVP,Mp.r.,v 13 insaniae
P 15 docit P.La.c. 16 qao om. P 18 aoluntatem MAa.r.
pergeret Pa.r. ibi inquit] quid 3f 19 miseria V 21 aduersus
codd. Sm s. slt. ? L) cbalJaeos MP 23 temperabit P
Et dixit Hieremias: factum est Uerbum
domini a d me dicens: ecce Anamehel, filius Sellum
— siue Salom —, patruelis tuus — quod Hebraice
dicitur \'dodach\' —, uenit ad te dicens: eme tibi
agrum meum, qui est in Anath oth; tibi enim conpetit
ex propinquitate emtio.
Occultum ad Hieremiam
dei factum esse sermonem nemo scire poterat nisi ipso indicante,
ad quem factus fuerat. et praedicitur ei, quod uenturus
sit ad eum Anamehel, patruelis suus, et possessionem agri,
qui suus fuerat, delaturus; esse autem ipsum locum in Anathoth
de suburbanis, quae sacerdotibus per singulas tribus et
ciuitates dabantur ex lege; nec licitum erat possessionem de
tribu transire ad tribum nec de familia ad aliam familiam —
unde et filiae Salphaad accipiunt sortem inter fratres suos —
praecipueque suburbana sacerdotum nulli alii poterant uenundari
usque ad annum remissionis nisi ei, quem propinquitas
sanguinis expetebat.
uenit ergo ad eum patruelis frater suus
et offert emtionem, quae illi ex propinquitate debetur. Chelchias
et Sellum fratres fuere germani; Chelchiae filius Hieremias,
Sellum Anamehel. \'Chelchias\' interpretatur \'pars domini\', (Hieremias\'
(sublimitas domini\'; recteque (altitudo domini\' de \'parte
domini\' nascitur. \'Sellum\' uero in linguam nostram uertitur
Num. 36, 7 14 cf. Num. 27, 7 (6). 36, 10. 11 15 cf. Leu. 25, 34.
Num. 36, 4 19 cf. Hier. 1,1 20. 22 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 53.
27. — p. 46, 9. 54, 18, 62, 6. — p. 10, 31. 78, 14 om. V anamechel L ananehel P,Mp.c. anamahel V Hanameel
(sic semper) Vulg. sella P 3 selom M saIIom Av sollom V
tui. P 4 dodae V ueniet V,Ap.c.m3 cum Vulg. ema ibi P
5 anatoth VP 6 ex] quo add. V emtio (sic alibi semper fere Lp.c.)]
emptio codd. ut emas Vulg. ocultum V 7 dl s. u. L esse] dl
add. P 9 ananehel P,Mp.c. anamahel V possionem P 10 fuerat
B. u. A aut P anatoth AV atoth P 12 dabuntur P 14 sortes P
15 alio V 16 nisi om. P 17 patruelis L fratruelis cet. (pa s. fra
m2A) frater exp. m2A tuus Y 18 emptionem codd. (cf. lin. 6)
chelcias P; cf. p. 5, 8. 417, 11 19 eheleiae MP 20 ananehel P
chelcias MV celchias P 22 lingua VP nostram L, (s, u. m2) A
nos
mirabimur, quod sibi \'pax\' iungantur et \'gratia\', cum etiam apostolicarum
epistularum hoc principium sit: gratia uobis et
pax. primum ergo pacem meremur dei et post pacem nobis
gratia nascitur, quae non in possidentis, sed in donantis arbitrio
est.
defert autem emtionem lgratia dei\' illi, qui in \'sublimibus\'
conlocatus est, ut, quamuis uideatur excelsus, tamen
gratia dei indigeat. illud, quod in Cantico saepe cantatur a
sponsa: fratruelis s meus, id est 6
\'dodi\' dicitur; ergo non \'fratruelis\', sed \'patradelfus\', id est
\'patruelis\', dicendus est. fuisse
de sacerdotibus, qui erant in Anathoth, in terra Beniamin,
et uoluminis huius testatur exordium.
Et uenit ad me Anamehel, filius patrui
mei, secundum uerbum domini ad uestibulum—
siue atrium — carceris et ait ad me: posside siue
eme — agrum meum, qui est in Anathoth, in terra
Beniamin. quia tibi con petit hereditas et tu pro-
etc. 6 cf. p. 416, 20 9 *Cant. 1. 13 etc. 11 Hier. 32 (39), 7
cf. Hier. 1, 1 16. 17 *Hier. 32 (39). 8 V ananehel P domum Ma.c. gratiam MAa.r.
2 aibi] si V iungatur Mv aplicarum (pr. a in ras.) V epistolarum
apost. n 3 eplaru(ex aploruV 4 pr. pacem] pro pace
M,Ap.c.m3 mereamur v dei] donti add. s. u. m2M 5 quae]
i qualis s. u. m3A possidentes La.c. possidente P arbitno
donantis codd. (p exp. L) 7 conlatus P 8 mdiget
M a s. u. m3M ab P a sponsal absconsa V 9 fra-
tuelis MP OaaeaMA, (-P OaD Φ ΔѠCƆ-CѠ V
P, (exp.) M fratnelis P,La.c. patruelis
M patradelfius Ap.c. hirm V chelchiae A,
(pr. c exp.) L chelciae M helciae FP; cf. p. 416, 18. 19.20 12 anatoth
AV 14 ananehel La.c.Мp.c.m2 anamahel T ananahel P 17 anatoth
r. (na f. u.) P 18 tu] a add. (8. u.) A. propiuquus] es
add. V cum Vulg.
pinquus, ut possideas siue emas.
Quod futurum prophetae
uerbum domini nuntiarat, statim opere completum est.
\'uenit\', inquit, \'ad me Anamehel\' — \'gratia dei\' —, \'filius
patrui mei\' — hoc est \'filius pacis\' —; \'uenitautem in uestibulo
carceris dixitque ad me ea, quae dominus ab eo dicenda praedixerat\'.
ager autem iste sacerdotalis, cuius emtio atque
possessio Hieremiae deferebatur, in \'Anathoth\' est, in terra
\'Beniamin\', quorum prius \'oboedientiam\', secundum filium
dexterae sonat; et consequenter eius appetit emtionem, in quo
\'oboedientia\' et \'uirtus\' domini uersabantur. pro \'propinquo\' LXX
non conuenit.
Intellexi autem, quod uerbum domini,
esset, et emi agrum ab Anamehel, filio patrui mei,
qui est in Anathoth, et appendi ei argentum, stateres
septem et decem argenteos. et scripsi in libro
et signaui aui et adhibui testes et appendi argentum in
statera. et accepi librum possessionis signatum,
stipulationes et rata et signa forinsecus.
Durum
quidem erat et prope inconsequens risuque dignum eum, qui iam
iamque capiendam prophetabat Hierusalem et omnes ducendos
cf. p. 417, 1 4 cf. p. 416, 22 8 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 24, 28.
53, 7 cf. Gen. 35, 18 (sec. Vulg.). Hierou. Nom. Hebr. p. 3, 24. 16,17.
74, 1. 76, 24. 80, 14 10 uirtus = dextera (lin. 9); cf. p. 440, 8 Hier.
32 (39), 8 11 *Hier. 32 (39), 8 20 cf. Hier. 32 (39), 3-5 Mp.c. anamahel V ananahel P dei om. V
5 ea—praedixerat in mg. P 6 emptio codd. (p exp. L; sic semper feret
7 anatoth AP anatot Y est om. V 8 Beniamin] in add. P pri-
mus P 10 propinquo (pro s. u.) L quo cet. v 11 HpCBTTepON M
Y
P seniores P 14 ab anamahel V anabamehel MA.a.c. ab anenehel
Mp.c.m2 15 in om. V ananatoth V anatoth P adpendii (alt. i s.u.
m3) M stateras Aa.c. stare P septem stateres Vulg. 17 adibui y
argente P 18 statere Pa.c. accipi M,Va.c. signatum] et add.
Vylg. 19 stipulationes M sata P forensecus La.c. forensicus M
20 eum L, om. cet. iam om. M 21 capiendum V
Anathoth emere. quem non erat possessurus. \'sed intellexi,\'
inquit, \'uerbum esse domini et emtionem meam argumento
et uaticinio domini coaptandam; et ideo adquieui praecepto
eius, ut emerem, nec frustra ad me super huiuscemodi
re dei factum esse sermonem et appendi argenti decem et
septem siclos\', quos nos in \'stateres\' uertimus. siclus autem
uiginti habet obolos, ut in Hiezecihelis extremo uolumine
scribitur.
emitque propheta \'decem et septem\' siclis, in quo
numero cantauit puer domini Dauid in die, qua eruit eum
dominus de manu omnium inimicorum eius et de
manu Saul et dixit: diligam te, domine, fortitudo
mea! dominus firmamentum meum et refugium
meum et liberator meus. deus meus adiutor meus
et sperabo in eum; protector meus et cornu salutis
meae. denarium
quae scripta fuit in tabulis lapideis digito dei, et dies ieiunii
et propitiationis mensis septimi; \'septem\' quoque, in quo uerus
est sabbatismus et requies, esse sanctum multis scripturarum
testimoniis conprobamus, de quibus saltem pauca posuissem,
nisi otiosum esset docere, quae nota sunt.
in hoc igitnr numero
Ps. 17, 1 etc. Ps. 17, * 1. 2. 3 17 cf. Ex. 31, 18. Deat. 9. 10 cf.
Zach. 8, 19. Leu. 16, 29-31. 23, 27. 28. 25, 9. Num. 29, 7 18 cf.
Gen. 2, 2. 3. Ex. 16. 23. 20. 11. 3.5, 2. Lea. 16, 31. 23. 3. 24. 39. 25, 4.
Dcnt. 5, 14. Hebr. 4, 4 19 cf. Hebr. 4, 9 cf. Hieron. Xom. Hebr.
P- 15, 2. 75. 29. 78, 14. 81. 17 P 2 anatoth V 3 essej est La.c. domini
esse v et s. u. JI 4 coaptanda P adqaieui] atq; ibi P praecepta
Aa.c. 5 ne P 6 rem V rei PfMAa r. dei om. MAP
appende V 7 pr. syclos A siclos—septem (lin. 9) om. V quod
MA 8 hiezecielis Jf iezechihelis (pr. i s. u.) A hiezechielis P 10 poerj
auadd., sed eras. P 11 eius om. Y 12 et om. P, ΜΑα.c. deligam
La.c. 15 et sperabo-mens in mg. P in eras. V 16 esse m.
nameram v 17 qui scriptus v 18 septimil septim (i ex e) P septem]
septenariuAp.c.m2 19 sabbatissmas Y sfam Mp.c n2 20 saltim
P,Mp.c .Αα.c 21 mota P
atque signatur et adhibentur testes argentumque diligenter
appenditur, ut omnia uenditionis et emtionis iura seruentur
et sit certa possessio stipulationibus et responsionibus roborata.
uel hoc audiant, qui falsa testamenta et interdum ne testamenta
quidem sibi adhibitis testibus uindicare conentur!
Et dedi librum possessionis Baruch, filio
Neri, filii Maasiae, in oculis Anamehel, patruelis
mei in oculis testium, qui scripti erant in libro
emtionis, in oculis omnium Iudaeorum, qui sedebant
in atrio carceris.
Quamquam statim esset possessio
relinquenda, immo emenda posteris, et ab eo emenda,
qui filios non habebat — neque enim uxorem acceperat —,
tamen oboediens imperio domini omnia rite celebrat signatumque
librum possessionis dat Baruch, filio Neri, filii Maasiae.
\'Baruch\' in lingua nostra \'benedictus\' dicitur, qui erat filius
\'Neri\', qui interpretatur \'lucerna mea\' dicente propheta : lucerna
pedibus meis uerbum tuum et lux semitis meis
ardens ; Neri quoque, pater Baruch, filius \'Maasiae\', id est <facturae\'
et \'operis domini).
animaduertamus ergo, quantis uirtutum
priuilegiis discipulus Baruch Hieremiae ministrauerit
dicente Dauid: ambulans in uia inmaculata hic mihi
ministrabat. unde et Heliseus, minister Heliae, in tantum
17 cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 65, 15 *Ps. 118, 105 19 cf. Hieron.
Noro. Hebr. p. 54, 24 22 Ps. 100, 6 23 cf. IY Reg. 2, 9 V et] a P scribiturquae Lp.c.m2Ma.c. 2 et om. P
deligenter La.c. 3 ut] in add. s. u. m3A 4 possessionis M
sponsionibus v 5 audiant hoc P pro testimonia P nec V,Mp c.m3
testamento Ap.c.m2 6 quidem om. V 7 barnc P (= lin. 15. 16)
8 neeri Mp.c.m3 Neriae v . masiue La.c. ananehel P,Mp.c. anamahel
V 9 et om. Vulg. erant acripti c 10 emtionis] et add.
Vulg. sedebat Y 12 relinquendam L reliquenda P posteris—
emenda in mg. L 15 pr. filii Ma.c.m3 alt. filio V 17 quae L,Ma.c.
:18 lux] lumen 9 .19 filium V futurae M 20 animaduertamur Y
21 priuilegiis] plebi legis P 23 helysheua (sic) P
spiritum mereretur accipere. hoc dico ad commonitionem eorum.
qui malorum hominum abutuntur ministeriis et non audent
abicere, quos malae conscientiae norunt sibi glutino copulatos.
traditur autem liber Baruch, tanto et tali uiro, uidente
Anamehel, qui uendiderat, et testibus, qui suscripserant et
quorum nomina in emtionis uolumine tenebantur, et in conspectu,
inquit, omnium Iudaeorum, qui sedebant in
atrio carceris, qui uidelicet uel ad prophetam uenerant
consolandum uel
cupiebant.
Et praecepi Baruch coram eis dicens:
haec dicit dominus exercituum deus Israhel: sume
libros istos, librum emtionis hunc signatum et
librum hunc, qui apertus est, et pone illos in uase
fictili, ut permanere possint diebus multis. haec
enim dicit dominus exercituum deus Israhel:
adhuc possidebuntur domus et agri et uineae in
terra hac.
Cunctis, quos praeteritus sermo narrauit, praesentibus
et uidentibus Baruch ministro praecipitur et discipulo,
non sermonibus praeceptoris, sed dei iubentis imperio, ut assumat
libros, unum signatum, alterum apertum — quae emtionum
consuetudo hucusque seruatur, ut, quod intrinsecus clausum
signacula continent, hoc legere cupientibus apertum uolumen
La.c. 3 hominum om. M audient
V 4 abiScere L; eos add. 0 norunt] ł ministros s. u. m3 A
glutine Ap.c.m2 glnttiio VP ; habent add. s. u. m3A 6 ananehel
Mp.c. anamahel Vannanehel P subscripserant AV, (sub s. u.) M,
(n s. u.) P 7 emptiones Ma.c. emptione P uoluminis P 14 istos]
tuos Ma.c. 15 apertus] signatus Ma.c.m2 uasis MAVP 16 ficti-
libus codd. (bus exp. L) 18 domos V,MAa.c.Pp.c. ninea P,Aa.c.m2
in] & P,Aa.c.m2 19 hac] ista Vulg. narrabit P 22 quem P
23 ut 8. u. A.
diebus multis. firma igitur erat et longo post tempore futura
possessio, quae tanta custodia seruabatur, ne uel foris emtionis
libri positi paterent rapinae uel humo conditi umore terrae
soluerentur.
hoc autem totum fit, ut intellegant, qui uidebant,
rursum habitandam Hierusalem et possidendos agros; quod
licet absque sermone Hieremiae debuerant per se intellegere,
tamen domini sermonibus commonentur et dicitur ad eos:
haec dicit dominus exercituum deus Israhel: adhuc
possidebuntur domus et agri et uineae in terra ista.
hoc est illud, quod Hieremias dudum dixerat: intellexi uerbum
esse domini; et idcirco emit agrum, quem possessurus
non erat.
Et oraui ad dominum, postquam tradidi
librum possessionis Baruch, filio Neri, dicens: heu,
heu, heu, domine deus - siue qui es, domine deus -,
ecce tu fecisti caelum et terram in fortitudine tua
magna et in bracchio tuo extento - siue excelso —;
non erit tibi difficile — siue inpossibile — omne
uerbum - uel iuxta LXX nihil apud te est absconditum
—, qui facis misericordiam in milibus et
reddis i ni quitatem patrum in sinum filiorum eorum
post eos, fortissime, magne, potens — quod
16. 18. 19. 20 *Hier. 32 (39), 17 V ut om. V 2 erat om. M etj ut P longo
(a s. alt. 0 m2; 1 o 1. a m3) A postempore P tempora Aa.c.m3
3 tantae M nec P.LMAa.c. 4 homo Aa.c.m2 humore VP,Mp.c.m3
5 solnentur La.c.MAa.c.m2 6 habitandum Ma.c.m3 quos L
7 deburant F 8 di FP 10 domoa VP,MAa.c.m2 uiniae P
11 eeV,MAp.r. 13 eram MAV 15 Neriae v
18 brachie MAVP 19 siue] non erit tibi add. P possibile
Pa.c 20 uel] etiaadd. s. u. m3A est om. M 22 reddes
P(V?),LMa.c. iniquitatem] et peccata add. P senum La.c. sinuin
M sinu 23 magnae Ma.c.; et add. Vulg.
dominus exercituum - siue
uirtutum - nomen tibi!
magnus consilio et inconprehensibilis
cogitatu, cuius oculi aperti sunt super
omnes uias filiorum Adam — siue hominum —, ut
reddas unicuique secundum uias suas et secundum
fructum adinuentionum suarum.
Post emtionem agri
iure celebratam et
domos, agros et uineas deinceps possidendas, orat propheta ad
dominum et dolorem cordis gemitibus exprimit dicens: heu.
heu, heu, domine deus, pro quo LXX transtulerunt o
id est qui es, domine deus, inxta illud, quod Mosi dicitur:
uade, dic populo Israhel: qui est, misit me; non quo
non sint alii, sed aliud est creatoris esse beneficio, quod subsistat,
aliud aeternitate naturae.
laudat deum et ei creaturis
praedicat creatorem: primumque potentiam eius et misericordiam
atque iustitiam in omne hominum genus eleuat uocibus,
dein transit ad Israhel et, quanta ei praestiterit, celebri sermone
describit. et post tanta beneficia dicit eos immemores
bonorum illius clementiam in amaritudinem prouocasse, ita at
obsideatur ciuitas et. antequam hostium in eam fiat inruptio,
gladio et fame et peste consumta sit.
haec autem uniuersa
ef. Hier, 32 (39),
9-14 7 cf. Hier. 32 (39\', 15 9 Hier. 32 (39), 17 10. 11 *Нier.
32 (39), 17 12 *Ex. 3, 14 17 cf. Hier. 82 (39), 20-23 19 cf. Os.
14. 1 sec. Vulg. Am. 6, 12 (13) cf. Hier. 32 (39), 24 MAP eebor V 6 suarumj eias Vulg. emptationem P
7 celebrata P 9 dolore P expremit P,La.c. 10 pro-deus in mg.
m3M O.N Pp.r. con s. uoculas Graecas A II es] est V.Aa.r.
moysi MAVP 12 me] ad uos add. (s. u. m2) A,v 14 aliud] q4
add. s. u. A dum Mv 15 praedicta La.c. 16 instiam P
eleuat om. P 17 deinde AVPv eis MAp.e. praestiterint
P,LMAa.r. 18 eos] debere add. in ras. m3M imemores (ime add.
m3) M in memoriis P 19 illius] & add. s. u. m3M amaritu-
dine P 20 ostium M ea MVP,LAa.c. 21 fame et gladio e
consumpta La.c. consumptu ta (tu in ufine add. m3) M consupta P
uniuersas P
diuinae sententiae facere uidebatur: et tu dicis mihi, domine
deus: eme agrum argento et adhibe testes, cum
urbs data sit in manus Chaldaeorum? haec interim tota
loci istius continet
tu
fecisti caelum et terram in fortitudine tua magna. et
Iohannes dicit de filio: omnia per ipsum facta sunt et
sine ipso factum est nihil, quod factum est; haec est
enim domini \'fortitudo\' apostolo conprobante: reprehensione dei
uirtus et dei sapientia\'.
et in bracchio tuo extento siue
excelso, quorum utrumque percutientis indicium est; hoc
autem \'bracchium\', de quo et Isaias loquitur: et bracchium
domini cui reuelatum est? non erit tibi difficile omne
uerbum — quae enim apud homines inpossibilia, apud
deum possibilia sunt — siue cui nihil est absconditum
iuxta illud psalmografi dicentis: quia tenebrae non
obscurabuntur a te et nox sicut dies inluminabitur.
qui facis misericordiam in milibus et reddis
iniquitatem patrum in sinu filiorum eorum post
eos. grandis clementia creatoris misericordiam suam in mille
generationes extendere et iustitiam statim in altera generatione
monstrare, quae tamen et ipsa mixta est misericordiae: non
1, 24 10 Hier. 32 (39), 17 11 *Hier. 32 (39), 17 12 Esai. 53. 1
13 Hier. 32 (39), 17 14 *Luc. 18, 27. cf. Matth. 19, 26 15 *Hier. 32
(39), 17 16 Ps. 138, 12 18 *Hier. 32 (39), 18 MAVv 2 dn IIEpMP IIHPIKW
A IIHpV pericope (s. u. A) v 7 iohannis P,La.c. 8 ipsum
M quod factum est eras. A tert. est] autem Va.c. 9 enim om. P
10 brachio (sic semper) MAVP 11 hocl est add. v 12 autem] est
postea add. M pr. brachio V pr. et om. Pv esaias MVP,Aa.c.
13 difiieile] sine impossibile add. 8. u. m2A; an recte? cf. p. 422, 19.
429, 9. 430, 9 14 enim om. M inpossibilia] eunt add. Y apud
dm possibilia om. MP,LAa.c.m2 16 psalmographi A -graui F psalmigrafi
P dicentes P 18 reddes P,Mp.c .Αα.c. 19 iniquitates P
sim LMAV sinum P cum ODF; cf. p. 422, 22 21 alteram generationem
P 22 myxta A est mixta v
ut, si liberi imitati fuerint parentum uitia, diu dilata
reddatur. fortissime. magne, potens.
dominus exercituum—
siue uirtutum - nomen tibi! Ista nomina potentiam
indicant creatoris; ceterum proprie nomen dei \'pater\' est, quod
in euangelio per dominum reuelatur dicentem: pater, manifestaui
nomen tuum hominibus. magnus consilio: et
audet se quisquam domini inserere secreto et de illius iudiciis
iudicare! et inconprehensibilis cogitatu:quem non conprehendit
cogitatio, quomodo potest sermo conprehendere? cuius
oculi aperti sunt super omnes uias filiorum Adam:
frustra ergo homo putat se dei celare notitiam.
quodque infert:
ut reddas unicuique secundum uias suas et secundum
fructum adinuentionum suarum, hoc indicat, quod interdum
pro nimia sapientia iudicia eius uideantur iniusta: quem
locum apostolus plenius explicat ad Romanos: ignoras, quo-
Diam benignitas dei ad paenitentiam te hortatur?
secundum duritiam autem tuam et inpaenitens cor thesaurizas
tibi iram in die irae et reuelationis iusti
iudicii dei. quanto igitur serior uindicta peccantium est, tanto
iustior, in similitudinem Pharao, qui decem plagis ammonitus,
non punitus et in duritia perseuerans ad extremum Rubri
Maris fluctibus obrutus est.
(39), 19 12 cf. Hiob 13, 9 sec. Vulg. 13 *Hier. 32 (39), 19 16 *Rom.
2,4. 5 21 cf. Er. 7. 20-cap. U 22 cf. Ex. 7. 3 etc. cf. Ex.
14, 27. 28 codd. (corr. L) paenitadinem s. u. M2 paena VP
4 nomina] proprie (prie s. u. m2) odd. A 5 ceram P 6 dicente
V,La.c. 7 magna V 8 audit P . V 10 sermone M
12 ego Ma.c.m2 se putat v se s. u. P notitiae Mp.c. quo-
que Aa.c. quod ra.c. 13 reddat MF 14 fructum s. u. L 15 pa-
18 duritiam] iniustitiam (in s. «. m2) M autem duritiam La.c. cor
impoenitens v 21 pharaonis Ap.c.m3,v admonitur P 22 nonj e
add. 8. u. m3M punitnr Y duritia
Qui posuisti signa et portenta in terra
Aegypti usque ad diem hanc et in Israhel et in hominibus
— siue terrigenis — et fecisti tibi nomen
sicut dies haec. et eduxisti populum tuum Israhel
de terra Aegypti in signis et in portentis et in
manu robusta et in bracchio extento et in terrore
magno.
et dedisti eis terram hanc, quam iterasti
patribus eorum, ut dares eis terram fluentem lacte
et melle. et ingressi sunt et possederunt eam; et
non oboedierunt uoci tuae et in lege tua non ambulauerunt.
omnia, quae mandasti eis, ut facerent,
non fecerunt; et euenerunt eis uniuersa mala haec.
De generali transit ad speciale et, quid proprie praestiterit Israheli,
breui sermone percurrit. qui posuisti, ait, signa et
portenta in terra Aegypti, quibus afflicta est Aegyptus,
usque ad diem hanc et in Israhel et in hominibus
siue terrigenis.
hoc, quod dicitur: <usque ad diem hanc\'.
posterioribus copulandum est, ut legamus: \'et in Israhel et in
cunctis mortalibus cotidie tua signa conplentur\'; siue aliter:
signa atque portenta non solum in Aegypto perpetrasti, sed
usque hodie eadem tuae misericordiae fortitudo saluauit populum
tuum et uniuerso
et hoc notandum, quod \'Israhel\' ab \'hominibus\' separat
atque \'terrigenis\' iuxta illud: filius primogenitus meus
32 (39), 20 17 *Hier. 32 (39), 20 Hier. 32 (39), 20 24 *Ex. 4, 22 V 3 siuè] in add. P terriginis Pa.c.
4 sicut] est add. (s. u. m2) MA,v cum Vulg. isrhi s. u. M 5 alt.
in om. P alt. et om. P 6 pr. in om. v extentol excelso MVP,
Aa.c.m2 8 lac et mel VP.La.c.Ma.c.m3 Aa.c.m2 9 possiderunt
MVP,LAa.c. 10 obandierunt P ambulauerunt] et adll. 8. u. m3M
. 12 uenerunt P uniuersa] omnia Yulg. 13 generale P specialem P
quod V 15 porta Ma.c. 16 usque-dicitur (lin. 17) in mg. L
18 pr. et om. V all. in om. MP 19 cottidie V 21 odie La c.
saluabit VP,Aa.c. 22 subuenisse M 23 nontandum P seperat P
24 meus primogenitus.
et fecisti tibi nomen sicut dies haec: \'laudes\',
inquit; ctuae totius orbis sermone celebrantur.\' et eduxisti
populum tuum Israhel de terra Aegypti: pulchre dixit
populum tuum\'; eo enim tempore, quo eductus est, domini
imperiis seruiebat. \'eduxisti autem signis et portentis,
quibus percutiebatur Aegyptus, et in manu robusta et in
bracchio extento et in terrore magno,\' quando Mare
Rubrum transeunti populo Israhel uiam praebuit et Aegyptium
oppressit exercitum.
et dedisti eis terram hane,
quam iurasti patribus eorum, ut dares eis, Abraham
uidelicet et Isaac et Iacob. ergo non suo merito terram repromissionis,
sed patrum accepere uirtutibus, terram fluentem
lacte et melle; necdum enim solidum poterant cibum capere,
sed melle et lacte nutriebantur infantiae uel certe melle et
lacte, rerum omnium ubertate et abundantia. et ingressi
sunt et possederunt eam. statimque inter possessionem et
inoboedientiam nihil fuit medium; ubertas enim securitatem,
securitas neglegentiam, neglegentia contemtum parit.
et non
oboedierunt, inquit, uoci tuae et in lege tna non ambulauerunt.
frustra ergo in heremo promisere dicentes:
omnia, quaecumque dominus praecipit, faciemus, non
enim in sponsione, sed in opere praemium est; ad retundendam
6 Hier. 32 (39), 21 ,21. 22) 7 cf. Er. 14. 21. 22 9 Hier. S2 39 , 22
10 cf. Ex. 32. 13 etc. 11 cf. Hebr. 11, 9 12 Hier. 32 (39), 22
13 cf. Hebr.5, 12-14 15. 18 Hier. 32 (39), 23 21 Ex. U, add. s. u. m2A 2 urbis P et s. u. m2L .5 imno.M.AVPvantemJinadd.Mp.c.m3,fJ6pF.et$.\'tf.L
9op-
pressis L H pr. et om. v 12 accipere p,LAa.c. fluente La.c.
13 lac MV, Αα.c. mel M poterat V cibum poterant P 14 pr.
mel Ma.c.mi alt. Iacte et mell v 15 abundantiam L habundantia V
habundatia P 16 possidemnt MVP, Αα.c. 17 inobidientiam La.c.
18 neglegentia eras. P conteptum La.c. contemptum cet. 20 ego P
in heremo L interim cet. promisere in eremo v 21 precepit
ns P praecepit Pv 22 sponsionL α.c.
quae se facturum esse pollicitus est.
omnia, quae mandasti
eis, ut facerent, non fecerunt; et certe se facturos promiserant.
et euenerunt eis uniuersa mala haec; \'mala\'
patientibus, ceterum iuxta domini sententiam \'bona\', quae reddit
unicuique secundum uias suas.
Ecce munitiones exstructae sunt aduersum
ciuitatem capiatur urbs data est in manus
Chaldaeorumqui proeliantur aduersum eam, a facie
gladii et famis et pestilentiae et, quaecumque
locutus es, acciderunt, ut ipse tu cernis; et dicis
mihi, domine deus: eme agrum argento et adhibe
testes, cum urbs data sit in manu Chaldaeorum?
Decimus annus erat regis
uerbum, quod factum est ad Hieremiam a domino
anno decimo Sedeciae, regis Iuda; tunc exercitus
regis Babylonis obsidebat Hierusalem et Hieremias
propheta erat clausus in atrio carceris. recteque
nunc dicitur: \'ecce munitiones exstructae sunt aduersum
ciuitatem, ut capiatur. et urbs tradita est
in manu Chaldaeorum nec habent, quos uincant, sed quos
capiant: iam enim gladio, fame et peste consumti sunt et,
quaecumque dixisti, uidemus esse conpleta; quomodo ergo
15 Hier. 32 (39), *1. 2 19 *Hier. 32 (39), 24 ait add. s. u. mSM 3 non fecerunt om. V facturos se
(se s. u. m3) M,v 4 uenerunt AP alt. mala om. P 5 facientibus
Ap.c. bonam VP,Ma.r. qui AV, eras. M 7 extructae MA V,La.c.
aduersua v 8 manu M manib; P 9 cbaldeorum V (saepius)
praeliantnr M preliantur V aduersus MAv cum Vulg. 11 es]
ei V ē P accederunt P tu ipse Vulg. et] tu add. (s. u., sed
eras.) M,v cum Vulg. 13 manus AVPv cum Vulg. 14 sedeehiae A
(semper) 16 iudae Ip.c.m2 17 obsedebat La.c. 18 clausus erat v
clucuc La.c. =19 -que] quoque P extructae MAV,Pp.r. sunt
exstr. adursus v ,21 manus P,Ap.c.v uincat P sed] aut v
22 pr. et om. v comumpti MAV, (p up.) L eosumpti (i ex e) P
cum urbs data sit in manu Chaldaeorum?
\'igitur non reprehendit.
sed interrogat nec tam sibi quam aliis uult discere, qui
sedebant in atrio carceris et forsitan taciti reprehendebant,
quomodo idem propheta, quem uerum nuntiare credebant, et
urbem dicat esse capiendam et agrum emat quasi possessurus.
Et factum est uerbum domini ad Hieremiam
dicens: ecce ego dominus deus uniuersae
carnis; numquid mihi difficile — siue inpossibile —
erit — aut abscondetur a me — omne uerbum? propterea
haec dicit dominus: ecce ego tradam ciuitatem
istam in manu Chaldaeorum et in manu
regis Babylonis et capiet eam.
et uenient Chaldaei
— aut ingredientur — proeliantes — siue uenient
Chaldaei — aduersum urbem hanc et succendent
eam igne et comburent eam et domos, in quarum
domatibus sacrificabant Bahal et libabant dis
alienis libamina ad irritandum tandum .
Tristibus laeta
subiungit et post euersionem Hierusalem captiuo populo reditum
pollicetur. primumque causas exponit offensae et insti
furoris dei, ut, quanto maior culpa peccantium, tanto amplior
in peccatores clementia creatoris.
ego, inquit, dominus deus
uniuersae carnis; nequaquam cunctarum gentium ne
(39), 27 14 *Hier. 32 (39), 29 18 cf. Hier. 32 (39), 37—44 20 ct.
Hier. 32 (39) 23. 29 35 22 Hier. 32 (39), 27T P.Ap c. 3 ne La.c, alitos (os s. tos) P 4 forsitam L
forsan v 5 quomodo—credebant om. M credidebant P manum V
10 absconditur P,La.c. 12 utr. manns Ap.c. cum Vulg. manum V
pro manum v 13 capit V capient Vulg. 14 aut scripsi et codd.
siue v et ingredientur ut glossema e p. 431, 11 huc illalum delendum
siue p et ingredientur ut glossema e p. 431, 11 huc illalum delendum
censet Engelbrecht preliantes V praeliantes P (= p. 430, 22) sine
om.v 15 Cūaldaei om. Maduersus v 16 ignem (m s. u., sed eras.
om. v 15 Chaldaei om. M aduersus v 16 domus MV 17 do-
uid.) L igni. (ex ignem) A igni Vv cum Vulg. domus MV 17 dogmatibus
P libant Ma.c. dis M.Aa.c. alibi captiuum populum
mitusuel p. r. diis LVP,MAp.c. 18 aliis. Ma.c. 19 captiuum populum
Va.c. 21 ut om. M qaanta P amplius M,Aa.c.22 peccatoris P
Abraham, deus Isaac, deus Iacob,\' sed deus, inquit, uniuersae
carnis, ut et rationalia et bruta animantia ipse
fecisse credatur. sunt enim, qui prouidentiam creatoris usque
ad rationalia confiteantur, bruta autem fortuitis casibus asserant
uel perire uel uiuere; propheticusque sermo declarat nihil esse.
quod fugiat prouidentiam et scientiam
se, alia in usum hominum sunt creata.
numquid mihi erit
difficile — aut inpossibile aut certe abscondetur
a me — omne uerbum? et supra diximus: quae apud
homines inpossibilia, apud deum possibilia sunt,
\'uerbum\' autem hic et in multis aliis locis pro \'rebus\' debemus
accipere. quid est autem, quod factum est uerbum: propterea
haec dicit dominus? quid enim pracecsserat, ut causalem
coniunctionem poneret dicens: propterea haec dicit
dominus?
\'quia\', inquit, Ccurae meae est omnia regere, uniuersa
disponere et reddere singulis iuxta uias suas, idcirco ego
tradam ciuitatem istam in manu Chaldaeorum et
in manu regis Babylonis et capient eam\'; primum
enim uallatur exercitu et absente capitur Nabuchodonosor
Sedeciasque ducitur Keblatha et ibi regi traditur.
et uenient,
inquit, Chaldaei proeliantes aduersum urbem hanc c.
32 (39), 27 3 cf. Hier. 27 (34), 5 (4) 8. 9 *Hier. 32 (39), 27 10 cf.
p. 424, 14. *Luc. 18, 27. cf. Matth. 19, 26 12 cf. Hier. 32 (39), 17
Luc. 1, 37. Hieron. in Esai. 39, 2 p. 477 13. 15 Hier. 32 (39), 28
16 ct Sap. 15, 1 17 cf. Hier. 32 (39), 19 *Hier. 32 (39), 28
21 cf. Hier. 39 (46), 5. 52, 9. IV Reg. 25, 6 Hier. 32 (39), 29 F 2 habraham Mp.e.m3; et add. V Isaac] et add. V
inquicj dixit v 5 coafitentor MVP,Aa.c. 6 cidere P; sed add. s. u.
m3M prophetious M 7 fugiant P,LMAa.c. 8 uso (v s. 0; sed o et v
eras.; sus s. u. m3) M usu V erit om. e 9 ant inpossibile om. M
absconditur LP; cf. p. 429, 10 10 diximus] quia add. s. u. w3A
11 dum Ma.r ∗∗possibilia (all.) M 12 debemna] ait add. P 13 autem
Engelbrecht ait eodd. v 14 causale P 17 ergo VP,MA.r. 18 manus
P,Ap.c. 19 manus Ap.c. 20 exercito Pa.c. nabucod. P,La.c.
21 sedecias V d∗citur (u s. ∗) L; in add. v reblatha. M
absentes erant. ut \'uenirent\', quippe qui circumdederant Hierusalem,
sicut scriptura testatur: tunc exercitus regis Babylonis
obsidebat Hierusalem ac deinde: ecce munitiones
exstructae sunt aduersum ciuitatem, ut capiatur,
et urbs data est in manus Chaldaeorum. quomodo
igitur uenient\', qui praesentes erant?
sed hi, qui obsidebant
urbem, ingredientur\', inquit, \'et capient eam et succendent et
ad solum usque comburent\' — uerbum enim Hebraicum \'bau\'
ambiguitate sui et \'uenient\' et \'ingredientur\' sonat — \'et
domus, in quarum domatibus sacrificabant Bahal,
idolo Sidoniorum, et libabant dis alienis libamina ad
irritandum me, ut non errore religionis, sed contentione quadam
et in creatorem contumelias facere uiderentur.
quomodo
autem periturus scribitur mundus iuxta illud, quod scriptum
est: caelum et terra pertransibunt eo, quod in maligno
positus sit, sic et domus ipsae et loca, in quibus flagitia perpetrata
sunt, irae dei subiacent. sunt, qui contentiose illud,
quod scriptum est: (locus, in quo crucifixus est dominus
atque saluator, spiritaliter Gomorra et Aegyptus uocatur,\'
ad ipsa loca referant. alii uero uniuersum mundum sub
nomine Aegypti et Gomorrae significari putant; ut enim
p Hier. 32 (39), 24 \' 8. 11 Hier. 32 (39), 29 9. 11 Hier. 32 (39), 29
11. 13 Hier. 32 (39), 29 17 *Matth. 24. 35. *Marc. 13, 31 cf. I
Ioh. 5, 19 20 cf. Apoc. 11, 8 23 cf. Gen. 19, 24. 25 L 2 eiceV eice
aeaCONTa: P hoc est A 5 obsedebat La.e. 6 extructae
MAV,La.c. adnersns P 7 manu MV chaldeeorum P 8 hii
MP,Aa.r. obsedebant Lax. 11 ambiguitatis M.Aa.cm2 ambiguitati
V,Pa.c. ingrediuntur P 12 domos v; cf. p. 429, 16 dogmatibus VP
13 sydonioram A libant F di.s L diis MVP.Ap c. 14 relegi.
cois La.c. 15 creatore AVP,La.c. contumeliam MAVP contumelia r
17 terram MAa r. 18 ipsa Aa c.m3 21 spiritualiter Ap.c. gomurra M
23 pr. gomorre La c. gomurrae Mac. significare v alt. gomorrae Ma.r.
Erant enim filii Israhel et filii Iuda iugiter
— sine soli — facientes mala in oculis meis ab
adulescentia sua. Uerbum Hebraicum \'ach\' Aquila interpretatus
est
Symmachi prima editio et LXX et Theodotio \'solos\' interpretati
sunt; secunda quippe Symmachi uertit
nos in praesentiarum secuti sumus, ut diceremus \'iugiter\'.
dicamus igitur primum iuxta Hebraicum: filii Israhel et
filii Iuda iugiter facientes malum. \'et decem,\' inquit, \'et
duae tribus malum sine cessatione fecerunt et iugis eis fuit
in pessimis operibus perseuerantia\'. si autem iugis et semper
in toto populo, ubi est iustitia sempiterna?
porro iuxta LXX,
qui dixerunt: soli facientes malum, oritur quaestio: num
et aliae gentes eo tempore, quo Israhel Iudasque peccabant,
malum non fecerant? quod sic soluitur: qui habet notitiam
dei et recedit ab eo. solus peccat in oculis dei; qui uero
increduli permanserunt, quasi illo non uidente et neglegente
delinquunt. unde et Dauid, uir sanctus, quia corruerat in peccatum
moris Uriae Bethsabee, agens postea paenitentiam
loquitur: tibi soli peccaui et malum coram te feci, id
32 (39), 30 20 cf. II Reg. 11, 3-5. 27 22 Ps. 50, 6 V indo dei v iudicium La.c. concremandus V 3 filii
Iuda et f. Israel n 4 malum Yulg. 5 adulescentiam (m s. u., sed
eras.) L adulisc. M aiolesc. V,Ap.c. adolisc. P ach] hac P 6
M s. uocem Graecam A significat uerumt. v 7 sint-
machi P; & add. s. u. mSM solus P 8 u.) A
D:ƜV editio AOI P v et om. V 10 hebraicum] erant
add. s. u. m2A 11 facientes iug. v decim La.c. dem V 12 fuit
eis v 15 questio AV nam Ap.c.m2 16 quod AP, (d exp.) LM
indaque P 17 fecerint AV, (v s. i m3) M fecerant Pv 18 et om. P
19 increduli (in ex non) P permanserint e 21 bethsabe M beth-
sabae (h s. u.)A bethsabee Y betsabae P
denique iungitur: soli facientes ma-
lum in oculis et in conspectu meo ab adulescentia
sua. quodque sequitur: filii Israhel, qui usque nunc
exacerbant me in opere manuum suarum, dicit
dominus, in LXX non habetur et de Hebraico additum est.
quia autem ab adulescentia sua usque ad praesentem diem
iugiter deliquerunt. ideo iusta sententia dei est et merito
scriptura contexit:
In furore et in indignatione mea facta est
mihi ciuitas haec a die, qua aedificauerunt eam,
usque ad diem istam, qua aufertur de conspectu
meo. Si ex eo tempore, quo ciuitatis iacta sunt fundamenta,
usque in hanc diem, quando capta est atque succensa et sublata
de conspectu domini, fuit semper in uitio et indignationem
contra se domini prouocauit. ubi est — ut saepe iam
diximus — peccatorum quies?
Propter malitiam, inquit, filiorum Israhel
et filiorum Iudae, quam fecerunt ad iracundiam
me prouocantes ipsi et reges eorum, principes eorum
et sacerdotes eorum et prophetae eorum, uiri
Iuda et habitatores Hierusalem. Quia supra dixerat:
in furore et in indignatione mea facta est mihi
ciuitas haec a die. qua aedificauerunt eam. usque ad
diem istam, qua aufertur de conspectu meo. et nuL
lum generaliter absque peccato fuisse monstrauerat, nunc per
in Esai. 57, 17—21 p. 683 22 *Hier. 32 (39). 31 24 cf. Hier. 32 (39). 30 om. v adulise. M adolisc. P 3 quoque La.c. 4 exaceruant
M operibus MAVP 5 et (x s. t) A de om. A 6 qui
MP.Aa.c. adulisc. M adoIe(i)sc. V(P),Ap.c. adj in Y 7 ingiter
om. V delinqaerunt MVP iuxta VP,Ma.c. sentcntiam VP
9 quia ante pr. in add. Yulg. alt. in om. VP (= lin. 22) 11 aaferetur
(etur s. u. m2) M.Ap.c m3 cum Vulg 13 inj ad v 14 fuitj &
add. s. u. m3M etj in add., sed exp. L 15 proaocabat P 18 iuda
Ap.r. cum Vulg. 19 pr. eorumJ et add. MPv 20 pr. et om. v 21 dixerant
(i 8. a) L 34 anferetar (etnr s. w. m3) M
eorum et uno cuncta sermone conprehendens: uiri, inquit,
Iuda et habitatores Hierusalem.
pulchreque non
dixit:
mei\', sed quia peccauerunt: reges eorum et principes
eorum et sacerdotes eorum et prophetae
eorum.
Et uerterunt ad me terga et non facies.
Iuxta illud, quod alibi scriptum est: et uerterunt contra
me scapulam recedentem. qui enim precatur, inclinata
ceruice in terram pronus funditur; qui uero tergum uertit, ipso
gestu corporis indicat se neglegere comminantem. (et hoc,\' ait,
\'faciebant\'.
Cum docerem eos diluculo et erudirem et
nollent audire, ut acciperent disciplinam. \'Fugatis
erroris tenebris et omni idolorum cultu, mea sententia confutata
cotidie corda eorum inluminare cupiebam et docere, quae
recta sunt\'. et ut liberum seruaret arbitrium, iungit et dicit:
et nollent audire, ut acciperent disciplinam. sequitur:
Et posuerunt idola sua in domo, in qua
inuocatum est nomen meum, ut polluerent eam.
Non solum eo tempore ludas posuit in templo dei statuam
idoli, quam in Hiezecihelis principio legimus, sed usque hodie
17 cf. Eccli. 2, 10 sec. Vulg. 19 Hier. 32 (39), 33 23 cf. Ezech. 8, 3 v cunctos Mp.c.m3 uir VP,LMAa.c. 8 tergam P
faciem V 9 alibi om. P 10 praeeator e (o ex u; e s. u. m3) M
11 in—funditur in fine pag. om. L 12 gesto La.c.m2 se negligere
(i ex e m2) L neglegere se cet. v ait] ita La.c.m2 faciebant ait P
14 delneulo LMa.c. 15 reciperent Ap.c.m3 16 dolorum L cultum
ea P,La.c. confutato Ap.c.m2 17 quotidie Lp.c.m2 cottidie V
18 pr. et aid. (m2) L cum OD, om. cd. (cum ZF) seruarent P
iucrit M dicet Lax. 24 hiezecihelis (pr. i s. u.) L hiezechielis
MV iezechielis P, (pr. i s. u.) A principium P,LMAa.c. legis V
hodie s. u. L.\'
credentium ponitur idolum. quando nouum dogma construitur
et iuxta Deuteronomium adoratur in abscondito;
nescitis, inquit, quia templum dei estis et spiritus
dei habitat in uobis?
Et aedificauerunt excelsa — siue aras —
Bahalquae sunt in ualle filii Ennom, ut initiarent
filios suos et filias suas Moloch. Pro \'initiarent\' in Hebraico
scriptum est \'ebir\', quod Aquila et Symmachus \'transducerent\',
LXX et Theodotio \'offerrent\' interpretati sunt. de (ualle filiorum
Ennom\', quae Hebraice dicitur \'Gehenna\', supra plenius diximus,
quod subiaceat Siloae fontibus et amoenitate sui. quia locus
inriguus est, populum prouocauerit ad luxuriam. quam idolorum
cultus sequitur.
notandumque, quod \'arae\' et \'excelsa\' Hebraico
sermone appellentur \'bamoth\' propter eos, qui, in Samuelis
et in Regum uolumine quid significet hoc uerbum, dubitant.
Moloch idolum Ammanitarum est, quod in \'regem\' uertitur;
significat autem scriptura diuina, quod non solum Bahal idolo,
sed et Moab cunctisque daemonibus in ipso loco populus
seruierit.
8 Hier. 32 (39), 35 9.10 *Hier. 32 (39). 35 11 cf. p. 29, 16. 10.5.
16. 231, 19. Hieron de sit. et nom. p. 128, 9 14 *Hier. 32 (39;, 35
Hier. 32 (39), 35. cf. Hieron. Nom. Hebr. p. 16, 17. 25, 9 15 cf. II
Reg. 1, 19 (18). 25. 22, 34 16 cf. III Beg. 3, 2 etc. IV Beg. 12, 3 etc.
17 cf. III Reg. 11, 5 (5.7). 33. IY Reg. 23. 13. Hieron. Nom. Hebr. p
46, 17. 54, 24. 70, 5 19 cf. III Reg. 11, 5 (7). 33. IV Reg. 23. 13 L constituitur a 4 nescitis—uobis in mg. M 5 habitet
P 6 et om. V haras Aa.r. ars F 7 fili P ennon V,Ap.c.
8 saas] idolo add. e moloth A,MPa.c. initiaaerunt Mp.c.m3 ebraico
P 9 euir P transtulenmt P 10 theodotion P iaterpr. s.
offerent a 11 ennon A emnon P,Ma.c. genna Lax. Geennom p
super P 12 siloe VPv 13 Iuioriam Aa.c. ___quam] qS Aa.c.m3
14 -que] quoque v 15 appellantur MAVPv hamoth F in om. V
samuheiis AV 16 in om. MAVv 17 ammonitarum MPv, rege
M 19 Moab] moloch Mp.c.m3,v cunctisq:ue(;add.m2)L demouibus
F in om. F
Quod non mandaui eis nec ascendit in
cor meum, ut facerent abominationem hanc et in
peccatum deducerent ludam. Proprie tribus luda et
Beniamin in fano Bahalis et Moloch daemonum simulacra
ueneratae
tribus, quae appellabantur Samaria, Ioseph et Ephraim. coluisse
perspicuum est. tantumque mali fuit, quod a populo factum
est, ut testetur deus se numquam cogitasse nec ascendisse in
cor suum, quae illi facturi fuerint. omnia autem haec
ποπαϑὡς
Et nunc propter ista haec dicit dominus
deus Israhel ad ciuitatem hanc, de qua uos dicitis,
quod tradatur in manu regis Babylonis in gladio
et in fame et in peste. Sicut sperantibus auxilium et in
murorum firmitate fidentibus prophetatur, quod subuertenda
sit Hierusalem et populus iam iamque capiendus et ante captiuitatem
gladio et fame et peste periturus, sic desperantibus
et post subuersionem urbis nullam salutem exspectantibus
suum auxilium pollicetur, ut et confidentia atque superbia
iustam sententiam et desperatio atque humilitas dei mereatur
auxilium.
Ecce ego congregabo eos de uniuersis terris,
ad quas eieci eos in furore meo et in ira mea
et in indignatione grandi, et reducam eos ad
Hier. 32 (39), 37—44 pp.c. 3 propriae MAVa.c. 4 demonum V 5 Dan]
et add. AJP.LMa.c.,v 6 tribubus Ap.c. appellantur v samariae M
et om. V efraim A coluisse LAp.c. cum ODZF incolaisse cet. v
9 omnia a. haec om. Vs. «.) A a ΝΦpω- V
Vulg. manus (s ex
m) A cum Vulg. 14 pr. et om. V alt. in om. V teri. et s. u.
m 3M 15 firmitatem P 16 iam om. V 17 pro et om. v perituros
P,MAa.c. sic om. V 18 expectantibus MVP,La.c. 19 ut
om.M a (v s. e m3) Madqus M absq; P 20 iusta sentestia V
disperatio MP 23 eicio V eos om. v pr. mea P -24 m
om. P indignationi La.c
locum istum habitare eos faciam confidenter et
eruntmihi in populum et ego ero eis in deum. et
dabo eis cor unum et uiam unam, ut timeant me
uniuersis diebus et bene sit eis et filiis eorum post
eos.
e feriam eis pactum sempiternum — siue dispOnam
testamentum aeternum — et non desinam
eis bene facere et timorem meum dabo in corde eorum,
ut non recedant a me. et laetabor super eis, cum bene
eis fecero- siue et uisitabo eos, ut bene eis faciam -,
et plantabo eos in terra ista in ueritate — siue in
fide - in toto corde meo et in tota anima meo.
lulti hoc putant tempore Zorobabel, filii Salathiel, et Hiesn,
filii Iosedec, sacerdotis magni, quando Aggeus et Zacharias
prophetarunt sub Ezra sacerdote. conpletum, quando et aedificatum
est templum et sub Neemia exstructi muri per circuitum,
ut, quos ante eiecerat in furore et ira et in indignatione
grandi de Hierusalem et in toto orbe disperserat, postea reductos
habitare fecerit confidenter, et fuisse eos in populum dei
et dominum fuisse in deum eorum et cetera, quae scriptura
contexit.
sed quomodo hoc possit illi tempori coaptari: habitare
eos faciam confidenter et feriam eis pactum
sempiternum siue disponam illis testamentum aeternum,
penitus non potest approbari, quippe quos legerimus
Esr. 3, 2. 8. 5, 1. 2. Eccli. 49, 11 (13;. 12 (14) 15 cf. II [sr. 12 (2).
17 18. 20. 16 (6), 15. Eccli. 49. 13 (15) 20. 21 Hier. 32 (39), 37. 40
22 *Hier. 32 (39), 40
3 ut| et P 7 facerem V corda P 8 et om. V eosV
eis benefecero v 9 utj & P eis benefaciam v 10 terram istam p
11 toto om. M 12 zorobabil La.e. salathihel Y iesu. Pv
13 losedech MAVP zaccharias M 14 prophetauerant » _ezdra X
16sacerdotem ,Aa.r. et L, om. cd. t 15 extructi MAV,La.c.
16 quod V ante] sce V eicerat P,La.c. deiecerat v pr. et] in
add. MVP (Mw alt. in om. VP 17 et s. u. L urbe P
19 scripta La.e. 20 tcpt P coaptari] & add. s. u. m3M 22 illi M
23 paenitns A,La.c. poenitus Pp.e. quos] cum (m ras.) M eos T
Persis quoque et Macedonibus et Aegyptiis Romanisque saepe
captos et hucusque seruire.
sunt saluatoris, quae nostro et fidei tempore uidemus
expleta, et electio — iuxta apostolum — reliquiarum salua facta
est et in Christo habitant confidenter et datum est eis cor unum
iuxta illud, quod scriptum est: multitudinis autem credentium
erat cor et anima una.
et uiam. inquit, unamillum,
qui dicit: ego sum uia et uita et ueritas —. ut
timeant me uniuersis diebus; principium enim sapientiae
timor domini. uniuersis, ait, diebus: quod si Iudaeis
non conpetit, de nostro populo accipiendum est, cui et bene
fuit et est et erit, non solum ipsis. sed et filiis eorum
post eos; nobiscum enim pactum pepigit sempiternum nec
desinet nobis ultra bene facere.
quodque sequitur: et timorem
meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me, sic
liberum donat arbitrium, ut tamen ipse timor, qui tribuitur,
gratia permaneat largitoris. \'cumque eis,\' inquit. (bene fecero,
laetabor et gaudeam\', creaturam uidelicet suam esse saluatam;
unde et gaudium angelorum est in caelis super uno peccatore
agente paenitentiam.
et plantabo, inquit, eos in terra ista
14, 6 Hier. 32 (39), 39 10 Prou. 9, 10. *1, 7. *Ps. 110, 10. *Eccli.
1, 16 11. 13 Hier. 32 (39), 39 15 Hier. 32 (39), 40 20 cf. Luc.
15, 7 21 Hier. 32 (39), 41 V,Mp.c.m3,v narraret P historiam L utr. a om. V
2 machedonibus V 4 tepr P 5 reliquarum P 6 pr. et] qui
add. v habitante P alt. et om. v eis] illis v 7 multitudines La.c.
8 cor] unum add. (s. u. m2) A,v uia MP alt. una P,Mp.r. 9 illud
P pr. et om. v ueritas et uita r ut] et v 13 tert. et om. V
14 pepigit pactum P nec] k P 15 desinit P 16 eor P 17 donatur
V timor tamen ipse P tribuetur P; in add. s. u. m3M
18 inqirit eia v 19 et om. v gaudet v; quippe quia uidet add. v
uidecet om. v20 eat angelomm P 21 poen. agente v plantaui
M terram istam P
significet populum Christianum, cuius religio fides est. in toto
corde meo et in tota anima mea: si domini uerba sunt saluatoris,
recte cor et anima eius creditur, qui dicit in euangelio:
potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem
habeo iterum sumendi illam\'; sin autem ex persona dei
patris accipimus, secundum illud intellegendum est: numenias
uestras et sabbata et dies festos odit anima mea.
Quia haec dicit dominus: sicut adduxi super
populum istum omne malum hoc grande. sic adducam
super eos omne bonum, quod ego loquor ad eos. et
possidebuntur agri in terra ista, de qua uos dicitis,
quod deserta sit eo, quod non remanserit homo et
iumentum, et data sit in manu Chaldeorum.
agri
pecunia ementur et scribentur in libro. inprimetur
signaculum et testis adhibebitur in terra Beniamin
et in circuitu Hierusalem, in ciuitatibus Iuda et in
ciuitatibus montanis et in ciuitatibus campestribus
— siue sephela — et in ciuitatibus nageb — hoc est:
quae ad austrum sunt —, quia conuertam captiuitatem
eorum. ait dominus.
Haec iuita iitteram licet in typo
praecesserint post reditum de Chaldaeis, quando ad Cyri regis
imperium reuersus est populus in Iudaeam. tamen spiritaliter in
Christo et in apostolis uerius pleniusque complentur. tunc et homines
et iumenta reducti sunt in ecclesiam iuxta illud, quod scriptum
1, 14 19 *Hier. 32 (39), 44 22 cf. II (I) Esr. 1, 1—5 A 2 significent M fide P est] se P 6 si Pa.c.
7 ueomenias V,LMAp.c.m2,v neomoenias P: cf. p. 70.1 8 sabbata1 ofa
add. V et d. festos om. V 12 possed. La.c. quo P 13 eo
MAp.c.m3 et cd. 14 manus Mp.c. cum Vulg. manum a chaldaeorum
MAP 15 ementur pecunia Vulg. scribuntur P libro; et add. v
cum Vulg. inprimentur Aa.r. 16 signam Vulg. testes P.LAa.c.
adhibentur P 19 sephala P nageb LXX quae-sunt Yulg. 20qaae
ad] quod P 22 praecesserit MVP,LAa.c. chaldeis V 23 rea.
e. populusj in his uerbis desinit L iadeam V spiritualiter Ap.c.
24 in ODFV, om.cat. v aeritos Pp.c.m2 completur V
rationales quique et simplices. tunc agri emti sunt pecunia, ut
faceremus nobis amicos de iniquo mammona, qui nos reciperent
in aeterna tabernacula. et scripti in libro — hau dubium
quin uiuentium — et inpressum est signum uexilli dominicae
crucis atque uictoriae et testes adhibiti sunt. martyres et
omnis sanctorum chorus.
in terra Beniamin, ubi est
domini \'fortitudo\': et in circuitu Hierusalem, in qua est
\'uisio pacis\' et aeterna securitas; in ciuitatibus Iuda, in
quibus est Christi uera\'confessio\'; et in ciuitatibus montanis.
de quibus uua est. de qua dicit: non potest
ciuitas abscondi in monte posita; et in ciuitatibus
campestribus — quae Hebraice appellantur \'sephela\' —, ut
de profundis atque depressis per camporum aequalitatem ad
summa gradiamur; et in ciuitatibus, quae ad austrum
sunt — quod\'nageb\'LXX transtulerunt —, ubi est \'meridies\' et
plena lux ueritatis.
cum autem haec omnia facta fuerint, implebitur.
quod scriptum est: conuertam captiuitatem eorum,
ait dominus, de quo scriptum est: ascendens in
altum captiuam duxit captiuitatem; accepit siue —
ut apostolus ait — dedit dona hominibus.
7—10. 12. 15. 18 Hier. 32 (39), 44 7 cf. p. 418, 8. 10 8. 9. 13
d. Hieron. Kom. Hebr. p. 50. 9. 62, 5. 74, 17. 75. 23.-p. 7, 19 etc.p.
55, 16 11 *Mattb. 5, 14 13. 16 *Hier. 32 (39), 44. cf. Hieron.
De sit. et nom. p. 154, 11.-142, 7 19-21 Eph. 4, 8. cf. Ps. 67, 19 cet. 3 facerem 0 de om. OD mamona MAV recipient
OD receperint P 4 hau (cf. p. 386, 16)1 haat 0, (h s. u.) A
haud MV aut P 5 quin] in 0 inpressus P uexillQ A 6 martires M
10 e post confessio tr. V 11 est una M dicit OD dicitur cet. (cum ZF),
t: cf. p. 361, 10. 394,16 13 hebraicae MV,Aa r. apell. M sepala Y
sepbalaP 14 opressis (sic) P adsuma V 15 in om. v 16 negeb Oa.c.
negab P 17 facta] copleta M 20 accepit om. M 21 hominibus] finit
add. ml eiplic lib\' se.xt\' aci ieroi in ieremil pphmadd. m. rec. 0; cet.
add. litt. fere maiusc.: expliciant cdmentariorum (i s. orum) hieronimi in
hieremia libri VI feliciter Δ⊃-CH⊃- M. exp͠ commentariorum in hieremia
proph lib sextus dV explicit
explanationum in hieremiam liber sextus sCi hieronimi P