Audiuit dominus orationes tuas, Donate carissime, quas in conspectu eius per omnes horas < cotidie fundebas, ceterorumque> fratrum nostrorum, qui gloriosa confessione sempiternam sibi coronam pro fidei meritis quaesierunt.

ecce, deletis Versus 1-6 folii 1* codicis C, in quibus plurima situ, et madore corrupta difficillime agnoscwntur. e lectione Henrici Omont: 1 LVCn. CECILH - INCIPIT LIBER. AD DONA 2 TVM - CONFESSORE}I\' DE MORTIB; jpERSECVTOa 3 A VDIVIT dfis orationes tuas donate karissime quae in conspectu 4 Ix. ei\' p ofiis horas ......................... ffm nrotl. qui glosa con 5 fessione sempitni sibi coronA p fidei meritis quesief. Ecce adda 6 his olbib; aduersariis rr* restituta p orbfl tranquillitate pfligata nup 7 per 25 fere spatia nihil agnoscitur in C, cotidie fadebus ceterotJ.q; proponit Brandt (cf. Proleg. adn. 4) secutus Baluzium qui tota die fundis ceterorumque edidit; LeNourry (cf eius Specimen Manuscripti Colbertini) in u. 4 codicis praeter extrema uerba qui gldsa (sic scripsit) perpauca eaque falso paene omnia, A Laubmann nihil legit; Lenglet Specimen LeNourryi secutus coni. quas in conspectu eius constanter fundis per dies omnes et carissimorum fratrum, qui, item Duebner; Fritzsche quas in conspectu eius constitutus fundere soles, imo et preces sanctissimorum martyrum qui 9 post fidei add. suae Bal deletis Heumann, autem, deletis uir doctus anonymus, Miscellan. obseruat. in auct. wt. et recent. IV (Amstelaed. 1734) p. 32, deturbatis Allix; adda his C; addetur his omnibus aducrsarius (aduersariis C) Bal, etiam LeNourry in Specim. addaq his (signum q haberi sine dubio uoluit pro ligatura litterarum u et r), sed adda A Laubmann legit neque quicquam post hanc uocem conspici Omont testatur; adteritur Toinard, 12* omnibus aduersariis, restituta per orbem tranquillitate, profligata nuper ecclesia rursum exurgit et maiore gloria templum dei, quod ab impiis fuerat euersum, misericordia domini fabricatur.

excitauit enim deus principes qui tyrannorum nefaria et cruenta imperia resciderunt <et> humano generi prouiderunt, ut iam quasi discusso tristissimi temporis nubilo mentes omnium pax iucunda et serena laetificet.

nunc post atrae tempestatis uiolentos turbines placidus aer et optata lux refulsit, nunc placatus seruorum suorum <precibus> deus iacentes et afflictos caelesti auxilio subleuauit, nunc maerentium lacrimas extincta impiorum conspiratione detersit.

qui insultauerant deo, iacent, qui templum sanctum euerterant, ruina maiore ceciderunt, qui iustos excarnificauerant, caelestibus plagis et cruciatibus meritis nocentes animas profuderunt.

sero id quidem, sed grauiter ac digne. distulerat enim poenas eorum deus, ut ederet in eos magna et mirabilia exempla, quibus posteri discerent et deum esse unum et eundem iudicem digna LOCI AVCTOBVM EXPILATORVM SIMILES 17 s. (discerent)] Lact. Epit. 48, 5. deditur uel traditur Tollius, excidetur Gale, abditur Bauldri, arcetnr Boherellua (aduersarius hi omnes cum Bal), deturbatis .. aduersariis Allix 1 restituta] et restituta Bal, sed in C signum rJ ante restituta solita codicis distinctio est 5 et add. Hetimann, in C est d distinctio; humanoque Tollius; noluimus resciderunt: humano distinguere 6 tristissimi C e lectione Omontii, transacti Bal, trisansaru (sic) LeNourry Îft Specim. 7 atre C e lectione anonymi p. 33, quam confirmat OmOtlt, tantae Bal; atrae iam Buenemann coni., Miscell. Lips. III, 1716, p. 173, conl. Vergil. Aen. V 693 s. 8 obtata C 9 precibus (uel patientia) add. ed..Oxon. 1680, gemitibua Oolomesius, causa uel gratia Bauldri et Bal, ut C 11 illustrati erant C, insultauerant Graeuius secutus Is. Vossium, qui insultati erant coni., probat Buenemann conl. Lactant. Inst. V 23, 2 (V 2, 2); aduersati erant Bal, illusitauerant Nic. Heinsius, illuctati erant Lenglet; qui illuserant deo, strati iacent Bauldri 12 maiore Columbus, maioris C; maiori Bal 14 sero id Buenemann, seruit C; serius Le Nourry; sero-digne om. Bal 15 set C, sic plerumque destulerat C, corr. Bal 16 quibus et Bal, sed in C post quibus in fine uersus nihil est 17 uindicem Lenglet in C extremae partes uersuum 19-25 folii lx (=p. 173, 1. 2. 3. 4. 6. 7. 8) cum margine abscissae uid<elicet> supplicia impiis ac persecutoribus inrogare.

de quo exitu < eorum tes)tificari placuit, ut omnes qui procul remoti fuerunt uel qui p<ostea fu>turi sunt, scirent, quatenus uirtutem ac maiestatem suam in ex<tinguen)dis delendisque nominis sui hostibus deus summus ostenderit. ab re ta<men non) est, si a principio, ex quo est ecclesia constituta, qui fuerint persecutores <eius> et quibus poenis in eos caelestis iudicis seueritas uindicauerit, exponam.

Extremis temporibus Tiberii Caesaris, ut scriptum legimus, dominus noster Iesus Christus a Iudaeis cruciatus est post diem decimum Kalendas Apriles duobus Geminis LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 9- p. 174. 1] Lact. Inst. IV 10, 18. 1 uid elicet> Buenemann (4 f. spatia in C sunt explenda), iudice anonymus p. 34, ultione Oellarius; digno iudicio Le Nourry iudicemimpiis] mortem digna ultione superbis et impiis Bal 2 <eorQ tes>tificari ed. Oxon. 1680 (in Emendat. p. 108); in C 8 f. spatia explenda sunt; ...... testificari Bal, uaria ap. Bauldrium et Heumannum; ad quo Bentleius quorum ascr. 3 remoti ed. Oxon. 1GS0, item Bentleius, moti C; amoti Lenglet p<ostea fu)turi Allix; in C de litt. p prior hasta et particula alterius superest, fuerat fort. p\', ut alias in C; 8 f. spatia explenda sunt; p .......... turi Bal, post nos futuri Cuperus, posthac futuri Is. Vossius, procul ituri ed. Oxon. 1680 p. 2, persecuturi idem in Emendat. p. 108, alia ap. Bauldrium 4 ex<tinguen) dis Bauldri coni. c. 46, 2 (in C de litt. x haec hasta i apparet; 5 f. spatia explenda sunt, fuerat fort. tIguê);...... dis Bal, excindendis Colo- mesius coni. c. 2, 6, alia ap. Bauldrium 5 ostenderit Bauldri, ostenderet C Ab re tar C e lectione Omonfii, 2-3 spatia explenda sunt, unde taih fi Brandt scr. (tamen iam Buenemann), ........ est Bal, Vinc ta Le Nourry in Specim.; quo errore falsae coniecturae posteriorum effectae sunt 6 quo Bal, qu (post una litt. euanuit) C 7 peraecutores Le Nourry, in C pfecutoref fuerat, sed litt. pf paene totae et o tota foraminibus interierunt, auctores legerat Bal; post persecutores 2 spatia explenda sunt, <ei\'> anonymus p. 35, lacunam 9 punctis signi- e ficauit Bal, unde falsae coniecturae ortae sunt ponis C 8 post exponam in C reliqua pars uersus uacua, extrema particula cum margine abscissa est 11 post diem x.m M. apfr. (sic) C; Kalendas Apriles Brandt (Kalendarum Aprilis Bal, Kalendarum Aprilium Tollius), cui consulibus.

cum resurrexisset die tertio, congregauit discipulos, quos metus comprehensionis eius in fugam uerterat, et diebus XL cum his commoratus aperuit corda eorum et scripturas interpretatus est, quae usque ad id tempus obscurae atque inuolutae fuerant, ordinauitque eos et instruxit ad praedicationem dogmatis ac doctrinae suae disponens testamenti noui sollemnem disciplinam.

quo officio repleto circumuoluit eum procella nubis et subtractum oculis hominum rapuit in caelum.

et inde discipuli, qui tunc erant undecim, adsumptis in locum Iudae proditoris Mathia < et> Paulo dispersi sunt per omnem terram ad euangelium praedicandum, sicut illis magister dominus imperauerat, et per annos XXV usque ad principium Neroniani imperii per omnes prouincias et ciuitates ecclesiae fundamenta miserunt.

cumque iam Nero imperaret, Petrus Romam aduenit et editis quibusdam miraculis, quae uirtute ipsius dei data sibi ab eo potestate faciebat. conuertit multos ad iustitiam deoque templum fidele ac stabile conlocauit.

qua re ad Neronem delata cum animaduerteret non LOCI A VCTOB VM EXPILATOB VM SIMILES 1-5] Lact. Inst. IV 20, 1. Epit. 42, 1. 5-9] Lact. Inst. IV 21, 1. Epit. 42, 3. 10 s. 15] Lact. Inst. IV 21, 2. etiam pro post scribendum uid. ante cum Lact. Inst. IV 10, 18 (ubi Kalendas Apriles pro genetiuo potlcndum) 1 ressurrexisset C 2 cophensionis C fug (post euanuit å) C 5 inuolute, litt. uo foramine partim interierunt, C fuerant Boherellus, fuef C 7 sollfng C Quo in C letiitcr euanidwn uel detritum. Dein non recte anonymus p. 36 circumuoluit Bal, cftuoluit (ante c 2 uel 3 litt. euanuerltut) C 8 nnL. C; nube GLaubmann; procella nubis] protenus (sic) nubes Bentleius occlis C, sic saepius in caelum Bal, celurn. sed c minus certum, ante c 1 uel 2 litt. euunuerunt, C H undecim Bal. unde, post 2 litt. euanuerunt (undecI), C assumptis Bal, adsflptfl C 10 uerba proditoris mathia (sic, Mattliia Bal) in C infra postremum paginae uersum addita sunt, et add. Bal 11 euugttui (sic, sed extremae litt. parum certae) C 12 in nomine magistri dei codd. Lact. Inst. IV 21, 2, ubi domini scribendum (cf. Addenda I p. CXIV) 14 posuerunt anonymus p. 37 coni. Lact. Inst. IV 21, 2 imperaret Bal, imperat... (pet er.) C 17 collocauit C modo Romae, sed ubique cotidie magnam multitudinem deficere a cultu idolorum et ad religionem nouam damnata uetusta transire, ut erat execrabilis ac nocens tyrannus, prosiliuit ad excidendum caeleste templum delendamque iustitiam et primus omnium persecutus dei seruos Petrum cruci adfixit, Paulum interfecit. nec tamen habuit inpune.

respexit enim deus uexationem populi sui. deiectus itaque fastigio imperii ac deuolutus a summo tyrannus impotens nusquam repente comparuit, ut ne sepulturae quidem locus in terra tam malae bestiae appareret.

unde illum quidam deliri credunt esse translatum acuiuum reseruatum, Sibylla dicente matricidam profugum a finibus <terrae> esse uenturum, ut quia primus persecutus est, idem etiam nouissimus persequatur et antichristi praecedat aduentum — < quod n >efas est credere —, sicut duos prophetas uiuos esse translatos in ultima <tempora> ante imperium Christi sanctum ac sempiternum, cum descendere coeperit, < quidam sanctor >um pronuntient: LOCI AVCTORVM EXPILATOEVM SIMILES 11] Orac. Sibyll. VIII 70a. V 868. 2 uetusta.. (te er.) C, uetustate Bal 5 persecutos C, corr. Bal 6 et Paulum Bal, sed in C ante paulo est distinctio <gladio> interfecit Bauldri habuit s. I. C 9 coparuit C 10 deleri C 12 terrae add. Tollius, cf. Or. Sibyll. VIII 70 8. 5T\' av γ\'ἑπαvἐλϑη\'Ex nEpdttov yatTjc Ó ϕυϒἀϛμητροxτόvοϛ ἀνήρ, V 363 8. ήξει8\'sx nspatiuv ϒαὶηϛ μητροxtovos avrjp. 14 in C initia uersuum 19-25 (=p,175,14.16.17.176,1 3. 4. 5) cum margine abscissa <quod n>efas ed. Oxon. 1680 (in C 3-4 spatia explenda sunt, fuit q<! nefas), .. nefas Bal, uaria ap. Bauldrium 15 duas C, corr. Bal 16 <U!pora> ante (in C etiam prior pars litterae a in ante interiit, 8 f. spatia explenda sunt) imperium Brandt, initium C (quod proximo coeperit natum uidetur); cf. Lact. Imt. VII 24, 5 mille annis caelestis imperii, de ira 23, 11 caelestis imperii maiestatem, Inst. VII 26, 1 in principio regni sancti; .... initium Bal, (saecula praecursuros> initium ed. Oxon. 1680, iudicium Vonck, Specim. critic. (1744) p. 73, item Fritzsche, alia nimis libere Cupcrus et Columbus; Alexandre, edit. Orac. Sibyll. I (in Curis poster.) p. 176 non recte huc trahit Or. Sib. III 783 (784 Rz); cf. etiam ad u. 17 17 ceperit C, sic ple- rumque <.qdi ačor>tt Brandt (utraque breuiatio usitata in C) uel fortasse qdã firorfl (ut Lact. Inst. V 2, 9 si qui nostrorum), in C eodem modo etiam Neronem uenturum putant, < ut praecu>rsor diaboli ac praeuius sit uenientis ad uastationem terrae et huma<ni ge>neris euersionem.

<P)ost hunc interiectis aliquot annis alter non minor tyrannus <Domitianus> ortus est. <qui> cum exerceret inuisam 7-8 spatia explenda sunt; lacunam 12 punctis indicauit ct pronuntiant scrips. Bal (quem sequuntur edd. puncto inter credere et sicut 15 posito), pronuncient C (quo seruato locum distinxit Brandt): itaque editorum ad lacunam explendam coniecturae (uelut sanctis suis comitatus ed. Oxon. 1680, praecessuroB Vonck, alia ap. Bauldrium et Heumannu.) a probabilitate aberrarunt; quod Sibyllae futurum praenuntiant Lenglet, item Duebner (sed cf. Lact. Epit. 40, 5 quod futurum ... Salomon .. pronuntiauerat), redituros Sibyllae pronuntiant Fritzsche, sed haec non solum spatium lacunae excedunt, sed ne de Sibyllis quidem hic cogitari potest neque duo prophetae Elias ac Moyses sunt (sic Lenglet et Fritzsche): nam Orac. Sibyll. II 187 de Eliae quidem reditu dicitur, sed II 245 ss. praeter Moysen et Eliam septem patriarchae et prophetae atque etiam ii ou; Exrc.vav \'Efipaioi inducuntur, et hi non ut ante iudicium extremum. sed ad ipsum illud uenturi: ifnmo cum Columbo Cupero Tollio Enoch et Elias (Mal. 4, 5. Jlatth. 11,14. 17,11) intellegendi sunt, quamquam in S. Scriptura (Gen. 5, 24. Ecclesieutic. 44,16. 49,16. Hebr. 11,5) de Enochi translatione tantum, non de futuro eius reditu dictum est, sed cf. Tertull. d. anima 50 translatus est Enoch et Helias nec mors eorum reperta est, dilata scilicet. ceterum morituri reseruantur, ut Antichristum sanguine suo extinguant; Augustin. de Genesi ad litt, IX 11 Enoch et Elias ... creduntur etiam redituri ad hanc uitam et, quod tamdiu dilatum est, morituri, c. Iulian. VI 30 translati sunt Enoch et Elias ... qui sane creduntur ad exiguum temporis redituri in has terras, ut etiam ipsi cum morte confligant. uerbis quidam sanctorum quae recepimus, scriptores sacri (Malachia, Matthaeus; cf. etiam Apocal. 11) et Christiani (uelut Tertullianus; alios adfert Bousset, Der Antichrist, 1895, p. 134 ss.) conprchenduntur 1 <ut pcu\' rsor Allix, 6 f. spatia explenda sunt, ....... cursor Bal, qui praecureor LeNourry, alia ap. Bauldrium 3 huma<ni ge.neris Bal (in C 3 f. spatia explenda sunt, etiam particula litterae e in ge superest) post euersionem in C maior pars uersus uacua relicta est 4 <P oat Bal (in C 2 spatia explenda sunt, fuit P in initio noui capitis) hunc dn\'iicctis Bal (in C litt. c et in foramitu interierunt, altera tamen hasta litterac n in in superest) aliquod C, corr. Bal 5 Domitianus Burnetum secutus add. Brandt (cf. p. 173, 7; Kero c. 2, 5 s. Decius c. 4,1. Valerianus c. 5,1. Aurelianus c. 6,1) <qui> Bal dominationem, subiectorum tamen ceruicibus incubauit quam diutissime tutusque regnauit, donec impias manus aduersus dominum tenderet.

postquam uero ad persequendum iustum populum instinctu daemonum incitatus est, tunc traditus in manus inimicorum luit poenas. nec satis ad ultionem fuit quod est interfectus domi: etiam memoria nominis eius erasa est.

nam cum multa mirabilia opera fabricasset, cum Capitolium aliaque nobilia monumenta fecisset, senatus ita nomen eius persecutus est, ut neque imaginum neque titulorum eius relinqueret ulla uestigia, grauissime decretis etiam mortuo notam inureret ad ignominiam sempiternam.

rescissis igitur actis tyranni non modo in statum pristinum ecclesia restitutar.a» est, sed etiam multo clarius ac floridius enituit, secutisque temporibus, quibus multi ac boni principes Romani imperii clauum regimenque tenuerunt, nullos inimicorum impetus passa manus suas in orientem occidentemque porrexit, ut iam 5 nullus esset terrarum angulus tam remotus quo non religio dei penetrasset, nulla denique [dei] natio tam feris moribus uiuens, ut non suscepto dei cultu ad iustitiae opera mitesceret. sed enim postea longa pax rupta est. LOCI A VCTOR VM EXPILA TOR VM SIMILES 16 manus porrexit] Lact. Inst. VII 15,15. Epit. 46, 5 16 ss. J Lact. Inst. IV 26, 85. (in C 2 spatia explenda snnt.priushasta litterae P capitalis ex priore uersu i decurrente occupatum fuit. in altero q fuit, litterae q inferior pars superest) 6 domi] Domitiauus Susills, Animadu. ad auct. tlet. specim. III ed. Gurlitt, progr. Hamburg. 1806 p. 12; domi: etiam] Domitianus de Wal, Mnemosyne X (1861) p. 201; domi <suae> Brandt (cf. c. 14, 2 et Sueton. Domit. 16 in cubiculum se recepit atque ibi occisus r eat) eius] in C fuit ei\', litt. e foramine interiit erasa (sic) C 7 in C fuit capitoliO, pars litt. o. litterae li, prior hasta litt. u foramine interierunt 8 monumenta, sed ex u ras. i factum, C 10 relin- • queret Bal, relinquerent 0; an relinquerentur scribendum ? grauissimis Bal 11 reci.sis fs er.) C, corr. Bal 13 e.nituit (n er.) C 16 post passa litt. er. C oriente occidenteq. £ 7, corr. Bal; ef. Lact. Inst. VII 15, 15. EJlit. 46, 5 et Proleg. adn. 6 17 quo Bell, co C 18 dl C, del. Bal ferib;. ras. partim corr. C 19 cultum C, corr. d Bal aiusticiae C 20 long.a (u er.) C .

Extitit enim post annos plurimos execrabile animal Decius, qui uexaret ecclesiam: quis enim iustitiam -nisi malus persequatur?

et quasi huius rei gratia prouectus esset ad illud principale fastigium, furere protinus contra deum coepit, ut protinus caderet.

nam profectus aduersum Carpos, qui tum Daciam Moesiamque occupauerant, statimque circumuentus a barbaris et cum magna exercitus parte deletus ne sepultura quidem potuit honorari, sed exutus ac nudus, ut hostem dei oportebat, pabulum feris ac uolucribus iacuit.

Non multo post Valerianus quoque non dissimili furore correptus impias manus in deum intentauit et multum quamuis breui tempore iusti sanguinis fudit. at illum deus nouo ac singulari poenae genere adfecit, ut esset posteris documentum aduersarios dei semper dignam scelere suo recipere mercedem.

hic captus a Persis non modo imperium, quo fuerat insolenter usus, sed etiam libertatem, quam ceteris ademerat, perdidit uixitque in seruitute turpissime.

nam rex Persarum bapor, is qui eum ceperat, si quando libuerat aut uehiculum ascendere aut equum, inclinare sibi Romanum iubebat ac terga praebere et imposito pede super dorsum eius illud esse uerum dicebat exprobrans ei cum risu. non quod in tabulis aut parietibus Romani pingerent.

ita ille dignissime triumphatus aliquamdiu uixit, ut diu barbaris Romanum nomen ludibrio ac LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES c. 4] Orat. Constantini ad sanct. coet. 24, 1. c. 5J ibid. 24, 2. 1 execrabile ex execrabilis part. ras. corr. C 5 ut s. I. C 6 datiam C 7 babaris, s. I. corr. C ne Graeuius, item Bentleius, nec C 8 quidam C, corr. Bal onorari C 10 dissimil. (sic) C, corr. Bal 11 deum Bal, do C; cf. Proleg. adn. 6 12 nona C, corr. Bal 13 poenae Bal, p pene C; prope poenae anonymus p. 39, item Bentleius, prorsus poenae Heumann; cf. Cic. Verr. IV 41, 88 nouam et singulare supplicii genus excogitauit 15 quod C, corr. Bal 17 sapor is C, retinuimus cum Lengleiio et Duebnero (cf. Sapor Trebell. Poll., Vdler. 4, 4); Sapores Bul 18 libuerat Columbvs (cf. c. 21, 5. 38, 5), libuerit C ueiculum C 19 romana, s. I. corr., C 20 imposita C, corr. . Bal super Bal, supra C 21 dicebat \'triumphi genus/ Lenglet derisui esset.

etiam hoc ei accessit ad poenam, quod cum filium haberet imperatorem, captiuitatis suae tamen ac seruitutis extremae non inuenit ultorem nec omnino repetitus est.

t-põstea uero quam pudendam uitam in illo dedecore finiuit, derepta est ei cutis et exuta uisceribus pellis infecta rubro colore, ut in templo barbarorum deorum ad memoriam clarissimi triumphi poneretur legatisque nostris semper esset ostentui, ne nimium Romani uiribus suis fiderent, cum exuuias capti principis apud deos suos cernerent.

cum igitur tales poenas de sacrilegis deus exegerit, nonne mirabile est ausum esse quemquam postea non modo facere, sed etiam cogitare aduersus maiestatem singularis dei regentis et continentis uniuersa?

Aurelianus, qui esset natura uesanus et praeceps, quamuis captiuitatem Valeriani meminisset, tamen oblitus sceleris eius et poenae iram dei crudelibus factis lacessiuit. uerum illi ne perficere quidem quae cogitauerat licuit, sed protinus inter initia sui furoris extinctus est.

nondum ad prouincias ulteriores cruenta eius scripta peruenerant, et iam Caenofrurio, qui locus est Thraciae, cruentus ipse humi iacebat falsa quadam suspicione ab amicis suis interemptus.

talibus et tot exemplis coerceri posteriores tyrannos oportebat: at hi non modo territi non sunt, sed audacius etiam contra deum confidentiusque fecerunt.

Diocletianus. qui scelerum inuentor et malorum machinator fuit, cum disperderet omnia, ne a deo quidem manus LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES c. 6] ibid. 24, 3. 2 haberet Bal. abeba C captiuitati C, corr. Bal 8 extrettame C 5 derepta Nic. Hcinsius, direpta C est infecta Lenglet, sed uirgula quam dicit esse in C, d distinctio est 6 clarissimi Bal, karissimi C 7 ostentui, i ras. ex s, C 9 principes C, corr. Bal aput C 10 exigerit C 14 uaesanus C praecebs C 19 Caenofrurio Columbus, coeno frnrio C; <in> Caenofrurio Heumann 20 traciae C 21 suspitione C 22 cohetceri C 25 Dio clecianus C, sic paene constanter 26 ne Lenglet, item Bentleius, nec C potuit abstinere.

hic orbem terrae simul et auaritia et timiditate subuertit. tres enim participes regni sui fecit in quattuor partes orbe diuiso et multiplicatis exercitibus, cum singuli eorum longe maiorem numerum militum habere contenderent, quam priores principes habuerant, cum soli rem publicam gererent.

adeo maior esse coeperat numerus accipientium quam dantium. ut enormitate indictionum consumptis uiribus colonorum desererentur agri et culturae uerterentur in siluam.

et ut omnia terrore conplerentur, prouinciae quoque in frusta concisae: multi praesides et plura officia singulis regionibus ac paene iam ciuitatibus incubare, item rationales multi et magistri et uicarii praefectorum, quibus omnibus ciuiles actus admodum rari, sed condemnationes tantum et proscriptiones frequentes, exactiones rerum innumerabilium non dicam crebrae, sed perpetuae, et in exactionibus iniuriae non ferendae.

haec quoque tolerari <non) possunt quae ad exhibendos milites spectant. idem insatiabili auaritia thesauros numquam minui uolebat, sed semper extraordinarias opes ac largitiones congerebat, ut ea quae recondebat, integra atque inuiolata seruaret.

idem cum uariis iniquitatibus inmensam faceret caritatem, legem pretiis rerum uenalium statuere conatus est.

tunc ob exigua et uilia multus sanguis enusus, nec uenale quicquam metu apparebat et caritas multo deterius exarsit, donec lex necessitate ipsa post multorum exitium LOCI A VCTOR VM EXPILATOR VM SIMILES 17-20 insatiabili auaritia-minui-congerebat-integraj Lact. Epit. 56, 1 s. 3. 5. 2 quatuor C 4 cotenderent (sic) C 6 inaiores ee ceperant C, corr. Bal 7 inhormitate C, corr. Bal 9 cõplerentur C 10 frust.a (r er.) C 11 etiam Halm 13 ciuilis C, corr. Bal condfipnationes C post et hoc code (redierat librarius ad condSpnJ C 14 frequentes Bal, frequenter C 16 Hec quoque C; <non> add. Brandt (ad quoquenon cf. Indic. uerb. 8. quoque; noluit <ne> haec quoque); haec quoque cum C Bal (quod non recte cum Miegif) defendere temptat Buenemann), haud quoque Allix, nec quoque Bauldri; haec quoque qui t. p. — spectant ? Dttebner 17 expectant C, corr. Bal 20 idem Bal, item C inmensa C, corr. Bal 23 metu] tum Heumann solueretur.

Huuc accedebat infinita quaedam cupiditas aedificandi, non minor prouinciarum exactio in exhibendis operariis et artificibus et plaustris omnibus<que> quaecumque sint fabricandis operibus necessaria.

hic basilicae, hic circus, hic moneta, hic armorum fabrica, hic uxori domus, hic filiae. repente magna pars ciuitatis exciditur. migrabant omnes cum coniugibus ac liberis quasi urbe ab hostibus capta.

et cum perfecta haec fuerant cum interitu prouinciarum, non recte facta sunt\' aiebat, \'alio modo fiant\'. rursus dirui ac mutari necesse erat iterum fortasse casura. ita semper dementabat Nicomediam studens urbi Romae coaequare.

iam illud praetereo, quam multi perierint possessionum aut opum gratia. hoc enim usitatum et fere licitum consuetudine malorum.

sed in hoc illud fuit praecipuum, quod ubicumque cultiorem agrum uiderat aut ornatius aedificium, iam parata domino calumnia et poena capitalis, quasi non posset rapere aliena sine sanguine.

Quid frater eius Maximianus, qui est dictus Herculius? non dissimilis ab eo: nec enim possent in amicitiam tam fidelem cohaerere, nisi esset in utroque mens una, eadem cogitatio, par uoluntas, aequa sententia.

hoc solum differebant, quod auaritia maior in altero fuit, sed plus timiditatis, in altero uero minor auaritia, sed plus animi, non ad bene LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 19 s.] Lact. Inst. IV 29, 4. 13. 3 omnibus<que> Graeuius, item Bentleius, <et> *omnibus Heumann sunt uel essent Halm 4. 5 sexies hinc Gale, etiam Bentleius ad hos uers. pro Hic lege hinc ascrips. ircus (s ex r) sic C 6 exciditur (uel magna parte ciuitatis exceditur) Allix, exceditur C; eicsdit urbe Ant. de Rooy, Spicileg. critic. (Dordraci 1771) p. 34 9 agebat C, corr. Bal 10 dementaba.t (n er.) C 11 quo equare C, corr. Bal 16 posset Bal, possit C raepere C 17 qui est Bal, quS C irculius C 18 in amicitiam tam fidelem anonymus p. 41, item Halm, Sitzungsber. d. Wiener Akad. uol. L (1865) p. 164, in amiticia (sic) tam fidele C; in amicitia tam fideli Bal; cf. Proleg. adn. 6 19 quo herere C menp sura C 21. 22 quod auaritia-animi Graeuius (ap. Bauldrium, cf. etiam eius epist. ad Nic. Heinsium in Burmanni Sylloge Epistol. IV faciendum, sed ad male.

nam cum ipsam imperii sedem teneret Italiam subiacerentque opulentissimae prouinciae, uel Africa uel Hispania, non erat in custodiendis opibus tam diligens, quarum illi copia suppetebat.

et cum opus esset, non deerant locupletissimi senatores qui subornatis indiciis affectasse imperium dicerentur, ita ut effoderentur assidue lumina senatus.

cruentissimus fiscus mala partis opibus affluebat. iam libido in homine pestifero non modo ad corrumpendos mares, quod est odiosum ac detestabile, uerum etiam ad uiolandas primorum filias. nam quacumque iter fecerat, auulsae a complexu parentum uirgines statim praesto.

his rebus beatum se iudicabat, his constare felicitatem imperii sui putabat, si libidini et cupiditati malae nihil denegaret.

CODstantium praetereo, quoniam dissimilis ceterorum fuit dignusque qui solus orbem teneret.

Alter uero Maximianus, quem sibi generum Diocletianus asciue rat, non his duobus tantum quos tempora nostra senserunt, sed omnibus qui fuerunt malis peior.

inerat huic bestiae naturalis barbaries, efferitas a Romano sanguine aliena non 691; cf. c. 7, 2 hic-subuertit et c. 29, 5 thesauros—large et Lact. Imt. III 7, 4 in illa priore parte ut periculi minus-ita minus difficultatis); quod auaritia minori altero fuit plus maiori uero minus set plus timiditatis plus uero animi C; quae Bal descripsit \'haec sane corrupta ac deprauata sunf addens, quod auaritiae in altero fuit plus, sed plus timiditatis, in altero minus, plus uero animi Bauldri, auaritia minor in altero fuit, in altero maior; in hoc minus audaciae et plus timiditatis. in illo plus uero animi Fritzsche, alia parum probabilia ed. Oxon. 1680 p. 16. 108, Columbm, Arntzenius, Panegyr. ueter. I p. 48, uarii ap. Bauldrium et Buenemannum, Heumann, Duebner 1 ipsam Bal, ipsa C 2 Italiam Bal, italia C affrica C 3 ispania C 4 sub petebat C at Heumann, sed Halm 7 an afluebat? 8 pcstiphero C, pestifera Heinsius mares Burnetus, mores C 9 otiosum C, corr. Bal uolandas C, corr. Bal 10 quecumque C, corr. Bal \'complem post Sallust. Catil. 50. Vulpius in Cat. LXI. 21.\' in marg. exemplaris Bentleiani (sed non manu Bentlei) ascriptum (diuelli liberos a parentum complexu Sallust Cat. 51, 9; cf. Catull. 62, 21), conspectu C 19 barbaries C et feritas ed. Oxon. 1680 (in Emendat. p. 108) mirum, cum mater eius Transdanuuiana infestantibus Carpis in Daciam nouam transiecto amne confugerat.

erat etiam corpus moribus congruens, status celsus, caro ingens et in horrendam magnitudinem diffusa et inflata.

denique et uerbis et actibus et aspectu terrori omnibus ac formidini fuit. socer quoque eum metuebat acerrime: cuius timoris haec fuit causa.

Narseus rex Persarum concitatus do nesticis exemplis aui sui Saporis ad occupandum Orientem cum magnis copiis inhiabat.

tunc Diocletianus, ut erat in omni tumultu meticulosus animique deiectus, simul et exemplum Valeriani timens, non ausus est obuiam tendere, sed hunc per Armeniam misit ipse in Oriente subsistens et aucupans exitus rerum.

ille insidiis usus barbaros, quibus mos est cum omnibus suis ad bellum pergere, multitudine impeditos et sarcinis occupatos non difficiliter oppressit fugatoque Narseo rege reuersus cum praeda et manubiis ingentibus sibi attulit superbiam, Diocletiano timorem.

in tantos namque fastus post hlanc uictoriam elenatus est, ut iam detrectaret Caesaris nomen. quod cum in litteris ad se datis audisset, truci uultu ac uoce terribili exclamabat \'quousque Caesar?

\' exinde insolentissime agere coepit, ut ex Marte se procreatum et uideri et dici uellet tamquam alterum Romulum maluitque Romulam matrem stupro infamare, ut ipse diis oriundus uideretur.

sed differo de factis eius dicere, ne confundam tempora. postea enim quam nomen imperatoris accepit, exuto socero, tum demum furere coepit et contemnere omnia.

Diocles — <sic> enim ante lmpenum 1 cti C, noluimus quoniam. 2 noua C, corr. Bal tras jecto C arnoe(Danubio> ed. Oxon. 1680 (in Emendat. p. 108) confugerit Tollim, sed cf. poterat c. 17, 2 (uidebat 18, 5.) 3 status Columbus, statu C di 5 formini C 8 iniabat C 10 deiectus Columbus, disiectus C 13 usus Tollius, suis C 14 imperitos C, corr. Bal sartinos C, corr. Bal dificiliter C 15 obpraessit C 17 elatus Heumann; ad eleuatus Buenemann confert Arnob. II 19 typho et adrogantia subleuati 18 detractaret Bal in textu, detrectaret (sic C) in notis; cf. c. 10, 4. 38, 2 19 literis C datus C, corr. Bal uidisset Heumann 26 contempnere C sic add. Grcuuius, <ita> Cuperus uocabatur — cum rem publicam talibus consiliis et talibus sociis euerteret, cum pro sceleribus suis nihil non mereretur, tamdiu tamen summa felicitate regnauit, quamdiu manus suas iustorum sanguine non inquinaret.

quam uero causam persequendi habuerit exponam.

Cum ageret in partibus Orientis, ut erat pro timore scrutator rerum futurarum. immolabat pecudes et in iecoribus earum uentura quaerebat.

tum quidam ministrorum scientes dominum cum adsisterent immolanti, imposuerunt frontibus suis inmortale signum: quo facto fugatis daemonibus sacra turbata sunt. trepidabant aruspices nec solitas in extis notas uidebant et quasi non litassent, saepius immolabant.

uerum identidem mactatae hostiae nihil ostendebant, donec magister ille aruspicum Tagis seu suspicione seu uisu ait idcirco non respondere sacra, quod rebus diuinis profani homines interessent.

tunc ira furens sacrificare non eos tantum qui sacris ministrabant, sed uniuersos qui erant in palatio iussit et in eos, si detrectassent, uerberibus animaduerti, datisque ad praepositos litteris, etiam milites cogi ad nefanda sacrificia praecepit, ut qui non paruissent, militia soluerentur.

hactenus furor eius et ira processit nec amplius quicquam contra legem ant religionem dei fecit.

deinde interiecto aliquanto tempore in Bithyniam uenit hiematum eodemque tum Maximianus LOCI AVCTOBYM EXPILATORVM SIMILES c. 10,2 ss.1 Lact. Ind. IV 27, 3 ea.; cf. Brandt, Entstehungsverhältnisse p. 117 et Jahrb. f. class. Philol. 1893 p. 129; Belser, Theol. Quartalschr. 1892 p. 277; Crivellucci, Studi storici 1893 p. 45. 6 pro] prae Tollius, idem Bentleius ascrips. 8 earum C, quod propter errorem Baluzii aliorumque eorum scribentium monendum est quidam (a e s ex e) C 12 spiu C 13 identid§ (dè ex b;) C 14 Tages Cuperus suspitione C 15 qd (q ex d) C 16 furens Bal, furoris C; furiosas alter anonymus p. 70 18 sij qui anonymus p. 42 detrectassent ed. Oxon. 1680, detractassent C; cf. c. 9, 8 19 literis C 20 ut Bal, et C, quod placet Halmio p. 162 ac tenue C 22 interiecto Bal, interdicto C 23 bethaniam C, corr. Bal himatu C, corr. Bal quoque Caesar inflammatus scelere aduenit, ut ad persequendos Christianos instigaret senem uanum, qui iam principium fecerat. cuius furoris hanc causam fuisse cognoui.

Erat mater eius deorum montium cultrix. quae cum esset mulier admodum superstitiosa, dapibus sacrificabat paene cotidie ac uicanis suis epulas exhibebat. Christiani abstinebant, et illa cum gentibus epulante ieiuniis hi et orationibus insistebant.

hinc concepit odium aduersus eos ac filium suum non minus superstitiosum querelis muliebribus ad tollendos homines incitauit.

ergo habito inter se per totam hiemem consilio cum nemo admitteretur et omnes de summo statu rei publicae tractari arbitrarentur, diu senex furori eius repugnauit - ostendens quam perniciosum esset inquietari orbem terrae, fundi sanguinem multorum; illos libenter mori solere; satis esse si palatinos tantum ac milites ab ea religione prohiberet. nec tamen deflectere potuit praecipitis hominis insaniam.

Jplacuit ergo amicorum sententiam experiri.

nam erat huius malitiae: cum bonum quid facere decreuisset, sine consilio faciebat, ut ipse laudaretur, cum autem malum, quoniam id reprehendendum sciebat, in consilium multos aduocabat, ut aliorum culpae adscriberetur quicquid ipse deliquerat.

admissi ergo iudices pauci et pauci militares, ut dignitate antecedebant, interrogabantur. quidam proprio aduersus Christianos odio inimicos deorum et hostes religionum publicarum tollendos LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 23 proprio-odio; 186, 2 uel timentes—uolentes] Lact. Inst. V 11, 10. 2 quia Frihsche 4 deae Graeuius gentium Bentleiua quaesuperstitioBa Graeuius, mulier admodum supersticiosa. Quae cum esset C; ad quae cum esset Tollius \'excidit nomen urbis, forte an ea Nicomedia fuerif 5 poene C 6 uicanis Tollius, uicariis C epulas ed. Oxon. 1680, item Bentleius, epulis C; aliae de hoc loco coniecturae ap. n Bauldrium 11 statu. C 12 pblice ex plice C 15 esset C, corr. Bal 17 nam Bal, no C 21 asscriberetur C 23 proprio aduersus Christianos odio Bal (cf. Lact. Inst. V 11, 10 suo proprio aduersus iustos odio et Proleg. adn. 6), proprium aduersus Chriatianos odium C, ad quod Halmio fort. gerentes supplendum uid. XXVII. Laet. 8, fasc. 2. 13 esse censuerunt, et qui aliter sentiebant, intellecta hominis uoluntate uel timentes uel gratificari uolentes in eandem sententiam congruerunt.

nec sic quidem flexus est imperator, ut accommodaret assensum, sed deos potissimum consulere statuit misitque aruspicem ad Apollinem Milesium. respondit ille ut diuinae religionis inimicus.

traductus est itaque a proposito et quoniam nec amicis nec Caesari nec Apollini poterat reluctari, hanc moderationem tenere conatus est, ut eam rem sine sanguine transigi iuberet, cum Caesar uiuos cremari uellet qui sacrificio repugnassent.

Inquiritur peragendae rei dies aptus et felix ac potissimum Terminalia deliguntur, quae sunt a. d. septimum Kalendas Martias, ut quasi terminus imponeretur huic religioni. ille dies primus leti primusque malorum causa fuit: quae et ipsis et orbi terrarum acciderunt.

qui dies cum illuxisset agentibus consulatum senibus ambobus octauum et septimum, repente adhuc dubia luce ad ecclesiam praefectus cum ducibus et tribunis et rationalibus uenit et reuulsis foribus simulacrum dei quaeritur: scripturae repertae incenduntur, datur omnibus praeda, rapitur, trepidatur, discurritur.

ipsi uero in speculis — in alto enim constituta ecclesia ex palatio uidebatur — diu inter se concertabant, utrum ignem potius supponi oporteret.

uicit sententia Diocletianus cauens, ne magno incendio facto pars aliqua ciuitatis arderet. nam multae ac magnae domus ab omni parte cingebant.

ueniebant igitur LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 14 s.] Vergil. Aen. IV 169 s. 1 qui aliter Bal (in Erratis, post Indicem), qualiter C 3 ne Columbus, item Bentleius 5 respondt C (item c. 18, 5) 10 sacri- Scio Bal, sacrificium C; sacrificium repudiassent GLaubmann 12 deleguntur C a. d. Cuperus, ad C; ad quod Bentleius ante diem ascrips. ki mrs. C 13 Iponeretur C 14 loeti C 18 praefectas Cuperus, item BentleiUIJ, profectus C 21 ipsi Bal, ipsis C 22 constituta. (c uel e er.) C 24 subponi C sentenciam C, corr. Bal ad Diocletianus Bentleius NB. ni in marg. praetoriani acie structa cum securibus et aliis ferramentis et immissi undique fanum illud editissimum paucis horis solo adaequarunt.

Postridie propositum est edictum quo cauebatur, ut religionis illius homines carerent omni honore ac dignitate, tormentis subiecti essent, ex quocumque ordine aut gradu uenirent, aduersus eos omnis actio ualeret, ipsi non de iniuria, non de adulterio, non de rebus ablatis agere possent, libertatem denique ac uocem non haberent.

quod edictum quidam etsi non recte, magno tamen animo deripuit et conscidit, cum irridens diceret uictorias Gothorum et Sarmatarum propositas.

statimque perductus non modo extortus, sed etiam legitime coctus cum admirabili patientia postremo exustus est.

Sed Caesar non contentus est edicti legibus: aliter Diocletianum aggredi parat.

nam ut illum ad propositum crudelissimae persecutionis impelleret, occultis ministris palatio subiecit incendium, et cum pars quaedam conflagrasset, Christiani arguebantur uelut hostes publici et [cum] ingenti inuidia simul cum palatio Christianorum nomen ardebat: illos consilio cum eunuchis habito de extinguendis principibus cogitasse, duos imperatores domi suae paene uiuos esse combustos.

Diocletianus uero, qui semper se uolebat uideri astutum et intellegentem, nihil potuit suspicari, sed ira inflammatus 1 instructa Cuperus, item Bentltius 2 Imissi C fanum Cuperus, taffi C; tamen Bal, templum Colomesius, alia ap. Bauldrittm; illut 0; tantum illud aedificium (aedificium iam Cuperus) antiqua tnanus in editionis Baluzianae exemplari Heidelbergensi 4 Post tridig C 6 subiecti. (8 er.) C aut] ac Columbus 7 omnes Bal ualeret Cuperurs, caleret C; exactio caleret Susius p. 13 8 ajdulterio C 10 deripuit Tollius, diripuit C 11 gotorum C 12 propositas Columbus, praepositas C perductus C, quod probat Halm p. 162, productus Bal 13 lentissime Gale conI. c. 21, 7 lentis ignibus, at cf. Plin. h. n. 23, 64 14 est del. Heumann 18 cum del. Tollius inuidia Bal. uidia C 19 Christianum Heumann illos Bal, illo C 20 de extinguendis Bal, deitinguendis C 21 pgna C, corr. Bal čbustos C 23 intelligentem C 13* excarnificari omnes suos protinus praecepit.

sedebat ipse atque innocentes igni torquebat, item iudices uniuersi, omnes denique qui erant in palatio magistri data potestate torquebant.

erant certantes quis prior aliquid inueniret: nihil usquam reperiebatur, quippe cum familiam Caesaris nemo torqueret. aderat ipse et instabat nec patiebatur iram inconsiderati senis deflagrare.

sed quindecim diebus interieotis aliud rursum incendium molitus est. sed celerius animaduersum, nec tamen auctor apparuit.

tunc Caesar medio hiemis profectione parata prorupit eodem die, contestans fugere se, ne uiuus arderet.

Furebat ergo imperator iam non in domesticos tantum, sed in omnes. et primam omnium filiam Valeriam coniugemque Priscam sacrificio pollui coegit.

potentissimi quondam eunuchi necati, per quos palatium et ipse ante constabat, comprehensi presbyteri ac ministri et sine ulla probatione aut confessione damnati cum omnibus suis deducebantur.

omnis sexus et aetatis homines ad exustionem rapti, nec singuli, quoniam tanta erat multitudo, sed gregatim circumdato igni ambiebantur; domestici alligatis ad collum molaribus mari mergebantur.

nec minus in ceterum populum persecutio uiolenter incubuit. nam iudices per omnia templa dispersi uniuersos ad sacrificia cogebant.

pleni carceres erant, tormentorum genera inaudita excogitabantur, et ne cui temere ius diceretur, arae in secretariis ac pro tribunali positae, ut litigatores prius sacrificarent atque ita causas suas dicerent, sic 1 praecepit Bal, caepit C; excarnificare-coepit Cuperus 2 igni Brandt (cf. c. 15, 3. 21, 8 et Indic. uerbor.), igne C torquebat Nitgius ap. Buenemannum, torrebat C 3 torquebant Bal, torquebantur C torquebant [erant] certantes anonymus p. 44 4 usquam Bal, usq. C 6 deflagraret C, corr. Bal 7 aliut C 8 set C, id Columbus celererius C 13 condam C, corr. Bal 15 fpbensi C 16 aut Tolliw, ad C; ac Lenglet; ad confessionem Bal ducebantur Tollius, cf. c. 40, 4. 51, 2. Lact. Inst. IV 18, 7 18 sed Tollius, et C; at ed. Oxon. 1680 19 amburebantur Cuperus uirgulatn post ambiebantur del. Bentlcius molalibua C, corr. Bal 23 inaudita. (e er.) C 24 arę. C 25 sic ergo] sicque Heumann ergo ad iudices tamquam ad deos adiretur.

etiam litterae ad Maximianum atque Constantium commeauerant, ut eadem facerent: quorum sententia in tantis rebus expectata non. erat. et quidem senex Maximianus libens paruit per Italiam, homo non adeo clemens.

nam Constantius, ne dissentire a maiorum praeceptis uideretur, conuenticula id est parietes, qui restitui poterant, dirui passus est, uerum autem dei templum, quod est in hominibus, incolume seruauit.

Vexabatur ergo uniuersa terra et praeter Gallias ab oriente usque ad occasum tres acerbissimae bestiae saeuiebant.

non, mihi si linguae centum <sint> oraque centum ferrea uox, omnes scelerum comprendere formas, omnia poenarum percurrere nomina possim, quae iudices per prouincias iustis atque innocentibus intulerunt.

uerum quid opus est illa narrare praecipue tibi, Donate carissime, qui praeter ceteros tempestatem turbidae persecutionis expertus es?

nam cum incidisses in Flaccinum praefectum, non pusillum homicidam, deinde in Hieroclem ex uicario praesidem, qui auctor et consiliarius ad faciendam persecutionem fuit, postremo in Priscillianum successorem eius, documentum omnibus inuictae fortitudinis praebuisti.

nouies enim tormentis cruciatibusque uariis subiectus nouies aduersarium gloriosa confessione uicisti, nouem proeliis zabulum cum satellitibus suis debellasti, nouem uictoriis saeculum LOCI AVCTORVM EXPILATOXVM SIMILES 7 uerum— hominibus] cf. Indic. rer. s. u. templum. 11 ss.] Vergil. Aen. VI 625 sa. 19 s. qui—fuit] Lact. Inst. V 2, 12. 24 saeculum-triumph.] Lact. Epit. 61, 5. Inst. IV 26, 28. 1 etiam (i i. e. et er. uid.) C; et iam Bal 3 quorum Halm, corum C (cf. i» C c. 3, 5 et 48, 8 co; 7, 10 quo equare; 15, 2 et 27, 7 con- Jam; 18, 5 Cm; 52, 1 locor); eorum Bal expectata Bal, spectata C 5 desentire C 8 incolome C 10 aceruissime C sebunt part. s. I. in seuiebant (sic) corr. C 11 sint ex Vergil. add. 12 comprendere formas Vergil., cophendrg genas C 13 omnia llergil., oiliia C ad possem (sic LeNourry cum Bal) Bentleius possim ascr. 14 que C, quas ed. (JXXJn. 1680 18 pusillam C, corr. Bal ieroelS C 20 prisseillianum C 23 an diabolum? Brandt, cf. c. 2, 8. 52, 5 cum suis terroribus triumphasti.

quam iucundum illud spectaculum deo fuit, cum uictorem te cerneret non candidos equos aut immanes elephantos, sed ipsos potissimum triumphatores currui tuo subiungentem!

hic est uerus tIiumphus, cum dominatores dominantur. uicti enim tua uirtute ac subiugati sunt, quandoquidem nefanda iussione contempta omnes apparatus ac terriculas tyrannicae potestatis fide stabili et robore animi profligasti.

nihil aduersus te uerbera, nihil ungulae, nihil ignis, nihil ferrum, nihil uaria tormentorum genera ualuerunt: adimere tibi fidem ac deuotionem nulla uis potuit.

hoc est esse discipulum dei, hoc est militem Christi, quem nullus hostis expugnet. nullus lupus de castris caelestibus rapiat, nullus laqueus inducat, nullus dolor uincat, nullus cruciatus affligat.

denique post illas nouem gloriosissimas pugnas, quibus a te zabulus uictus est, non est ausus ulterius congredi tecum, quem tot proeliis expertus est non posse superari.

et cum tibi parata esset uictrix corona, desiit amplius prouocare, ne iam sumeres: quam licet non acceperis in praesenti, tamen integra tibi pro uirtutibus tuis et meritis in regno domini reseruatur. sed redeamus ad ordinem rerum.

Hoc igitur scelere perpetrato Diocletianus, cum iam felicitas ab eo recessisset, perrexit statim Romam, ut illic uicennalium diem celebraret, qui erat futurus a. d. duodecimum Kalendas Decembres.

quibus sollemnibus celebratis cum libertatem populi Romani ferre non poterat, impatiens et aeger animi prorupit ex urbe impendentibus Kalendis Ianuariis, LOCI AVCTOR VM EXPILATORVltl SIMILES 1 b.] Minuc. c. 37. 1. Cyprian. Epist. X 2. 1 illut C 3 Imanes elefantos C 4 subiungentem Nic. Heinsius, subiugantem C 6 omnis C, corr. Bal 8 pr. nichil C, sic saepe 13 uincit C. corr. Bal 14 gJorissimas C 15 zabulis C, corr. Bal; cf. ad p. 189, 23 17 superarc C (reete f). corr. Bal 20 dei Bal 23 ad XII. kf. DCB. C; XV Seeck, Gesch. d. Untcrgangs d. antiken Welt I. Anh. p. 409 (conl. Euseb. mart. Pal. I 5-11 4); ad ad (sic LeNourry cum Bal) Bentleius ante diem ascr. 24 sollGpnibus C 25 cum (etl C)] quod Tollius, sed cf. ad p. 183, 1 s. libertate C, coir. Bal 26 inpendentibus ki. iar. C quibus illi nonus consulatus deferebatur.

tredecim dies tolerare non potuit, ut Romae potius quam Rauennae procederet consul, sed profectus hieme saeuiente, frigore atque imbribus uerberatus morbum lenem, at perpetuum contraxit uexatusque per omne iter lectica plurimum uehebatur.

sic aestate transacta per circuitum ripae Istricae Nicomediam uenit morbo iam graui insurgente: quo cum se premi uideret, prolatus est tamen, ut circum quem fecerat dedicaret anno post uicennalia repleto.

deinde ita languore < eat > oppressus, ut per omnes deos pro uita eius rogaretur, donec Idibus Decembribus luctus repente in palatio, maestitia et lacrimae iudicum, trepidatio et silentium tota ciuitate.

iam non modo mortuum, sed etiam sepultum dicebant, cum repente mane postridie peruagari fama quod uiueret, domesticorum ac iudicum uultus alacritate mutari.

non defuerunt qui suspicarentur celari mortem eius, donec Caesar ueniret, ne quid forte a militibus nouaretur.

quae suspicio tantum ualuit, ut nemo crederet eum uiuere, nisi Kalendis Martiis prodisset, uix agnoscendus, quippe qui anno fere toto aegritudine tabuisset.

et ille Idibus Decembribus morte sopitus animam receperat, nec tamen totam. 1 consolatus C 3 post hieme distinguit Bal, sed ad hieme saeuiente cf. c. 45, 2 4 at Gale, ac C contraxit Graeuius, traxit C 5 iter part. ras. ex inter C lecticft, sed - er., C 6 Hiatricae (ud Hietriae) Xic. Heinsius, unde Istricae alii, strige C; strigae Bal in ed. 1679, secund. curis (ap. Bauldrium) Istricae probare uid., strigae defendere temptat Henr. Dodwell \'Dissertatione de Ripa Striga\' editioni Lactantii Sparkianae (Oxon. 1684) subiecta (in ed. liauldrii II p. 331 ss., Lengleti II p. LXIV ss.), Phrygiae ed. Oxon. 1680 p. 108, Strigoniae Spark 7 granius Tollius; iugruente anonymus p. 45; grauius urgente Buenemann quo cum Colomesius, quod cumque C; utcunque ed. Oxon. 1680, quo utcunque Columbus, item Duebner 9 langore C est add. Heumann 11 s. maestitia-ciuitate (cf. pcr omnes deos u. 9). iam distinxit Brandt, maestitia et lacrimae, iudicum trepidatio et silentium (at cf. u. 14 iodicum-mutarj). tota ciuitate iam cum Baluzio edd., nisi quod silentium tota cinitate. iam anonymus p. 46 13 posttridie C 14 ac Bal, ad C 16 quit C militibus ex milite C 17 inualuit anonymus p. 46 18 kl mire C 19 tota C, corr. Bal 20 morte aut delendum aut pro mortuo scribendum uid. Graeuio, morbo Cellarius, demens enim factus est, ita ut certis horis insaniret, certis resipisceret.

Nec multis post diebus Caesar aduenit, non ut patri gratularetur, sed ut eum cogeret imperio cedere. iam conflixerat nuper <cum> Maximiano sene eumque terruerat iniecto armorum ciuilium metu.

aggressus est ergo Diocletianum primum molliter et amice, iam senem esse dicens, iam minus ualidum et administrandae rei publicae inhabilem: debere illum requiescere post labores. simul et exemplum Neruae proferebat, qui imperium Traiano tradidisset.

ille uero aiebat et indecens esse, si post tantam sublimis fastigii claritatem in humilis uitae tenebras decidisset, et minus tutum, quod in tam longo imperio multorum sibi odia quaesisset:

Neruam uero uno anno imperantem, cum pondus et curam tantarum rerum uel aetate uel insolentia ferre non quiret, abiecisse gubernaculum rei publicae atque ad priuatam uitam redisse, in qua consenuerat. uerum si nomen imperatoris cuperet adipisci, impedimento nihil esse quominus omnes Augusti nuncuparentur.

at ille, qui orbem totum iam spe inuaserat, quoniam sibi aut nihil praeter nomen aut < non) multum uidebat accedere, respondit debere ipsius dispositionem in perpetuum morte quasi Buenemann, sed cf. Lact. de op. 18, 3 quod anima morte sopiatur, § 8 perpetua morte sopiri 2 resipiscere.tur (n er.) C, corr. Bal 4 gratulare.tur (n er.) C imperio Bal, imperium C\', cf. Proleg. ad. 6 cedere Bal, credere C 5 cum add. Cuperus 10 et Columbus, ei C 13 s. Xeruam et imperantem Columbus, Nerua et imperante C; cf. Proleg. adn. 6 15 iasollentia C quereret part. s. I. in quiret corr. C 18 qui minus C, corr. Bal 19 spe Columbus, ipse C inuaserat ed. Oxon. 1GS0 in Emendat. p. 108 (cf. Sallust. Iug. 20, 6 totum eius regnum animo iam inuaserat), inuenerat C; inhiauerat Bal (cf. c. 9, 5), inuolauerat Halm, deuorauerat Brandt (cf. spe deuorare Cic. Verr. I 51, 135. p. Flacco 24, 57. d. domo 23, 60. ad Attic. I 16, 10; infla c. 26, 2 orbem deuoraueratj quoniam Halm p. 165, čm C (i. e. qDł, ut uid.; de litt. c et q in C mutatis cf. ad p. 189, 3; cum in C cil scribi solet); cum Bal, post quod inde addit; ad cum-uidebat cf. p. 1S3, 1 s. 20 non add. ed. Oxon. 1680, etiam Bentleius leg. aut non multum ascrips. conseruari, ut duo sint in re publica maiores, qui summam rerum teneant, item duo minores, qui sint adiumento: inter duos facile posse concordiam seruari, inter quattuor pares nullo modo.

si ipse cedere noluisset, se sibi consulturum, ne amplius minor et extremus esset. iam fluxisse annos quindecim <quibus> in Illyricum id est ad ripam Danuuii relegatus cum gentibus barbaris luctaretur, cum alii intra laxiores et quietiores terras delicate imperarent.

his auditis senex languidus, qui iam et Maximiani senis litteras acceperat scribentis quaecumque locutus fuisset. et didicerat augeri ab eo exercitum, lacrimabundus \'fiat\' inquit \'si hoc placet\'.

supererat ut communi consilio omnium Caesares legerentur. \'quid opus est consilio, cum sit necesse illis duobus placere quicquid nos fecerimus?) — \'ita plane. nam illorum filios nuncupari necesse est\'.

erat autem Maximiano < filius > Maxentius, huius ipsius Maximiani gener, homo perniciosae ac malae mentis, adeo superbus et contumax, ut neque patrem neque socerum solitus sit adorare, et idcirco utrique inuisus fuit.

Constantio quoque filius erat Constantinus, sanctissimus adulescens et illo fastigio dignissimus, qui insigni et decoro habitu corporis et industria militari et probis moribus et comitate singulari a militibus amaretur, a priuatis et optaretur. eratque tunc praesens iam pridem a Diocletiano factus tribunus ordinis primi. — \'quid ergo fiet?

\' - \'ille\' inquit \'dignus non est. qui enim me priuatus contempsit, quid faciet, cum imperium acceperit?\' — \'hic uero et amabilis est et ita imperaturus, ut patre suo melior et clementior iudicetur\'. — lita 1 summam Bal, summa C 2 sint Bal, sunt C 3 quatuor C m 4 cedere noluisset Bal, credere noluissent C 5 XV C; duodecim Seeck (ef. ad p. 190, 23) 6 quibus add. Cuperus, ex quo uel cum Bohertllus, cum iam ed. Oxon. 1680, sed post in Illyrieo (sic) positum, aliter p. 108, Bentleius ad in (LeNourry cum Bal quindecim in Illyricuma as. rips. cum religatus C, corr. Bal 8 et om. Bal 12 quid Bal, qaod C 13 quicquit C 14 nos ex ne C 15 filius add. Bal 16 male bis C 19 Constantio Bal, Constantius C adolescens C 20 decore abitu C, corr. Bal 22 et optaretur] exoptaretur Gale fiet ut ego non possim facere quae uelim. eos igitur oportet nuncupari \'qui sint in mea potestate, qui timeant, qui nihil faciant nisi meo iussu\'.

— \'quos ergo faciemus?\' - \'Seuerum\' inquit. — \'illumne saltatorem temulentum ebriosum. cui nox pro die est et dies pro nocte?\' — \'dignus\'. inquit \'quoniam militibus fideliter praefuit. et eum misi ad Maximianum, ut ab eo induatur).

— \'esto. alterum quem dabis?\' — \'hunc\' inquit ostendens Daiam adulescentem quendam semibarbarum, quem recens iusserat Maximinum uocari de suo nomine. nam et ipsi Diocletianus nomen ex parte mutauerat ominis causa, quia Maximianus fidem summa religione praestabat.

— quis est hic i quem mihi oers?\' — \'meus\' inquit \'affinis\'. — at ille gemebundus \'non idoneos homines mihi das quibus tutela rei publicae committi possit\\ — \'probaui eos\' inquit. — \'tu uideris, qui regimen imperii suscepturus es.

ego satis laboraui et prouidi quemadmodum me imperante res publica staret incolumis. si quid accesserit aduersi, mea culpa non erit\'.

Cum haec essent constituta, proceditur Kalendis Mais. Constantinum omnes intuebantur, nulla erat dubitatio: milites qui aderant et primores militum electi et acciti ex legionibus in hunc unum intenti gaudebant, optabant et uota faciebant.

erat locus altus extra ciuitatem ad milia fere tria, in cuius summo Maximianus ipse purpuram sumpserat, et ibi columna fuerat erecta cum Iouis signo.

eo pergitur. contio militum conuocatur. incipit senex cum lacrimis, alloquitur milites: se 4 tumulentum C, corr. Bal 6 praefuit ed. Oxon. 1680 in Emendat. p. 10S, etiam Bentleius leg. praetuit ascrips., praebuit C 9 Maxiniinum Bal, maxiroianum C 10 nam Gale, iam C 11 ominis ed. Oxon. 1680, hominis C 12 post offers 2 litt. (af?) er., C 13 afinis C idonecs LeNourry, ideos (non recte LeNourry et Lenglet idaosa C: inquit eos Bal 14 comiti C 17 acciderit Gale 19 if mais C 21 primores Columlus, priores C ante acciti er. arc ut uid., C 22 opitabant C, corr. Bal 24 Maximius part. 8. I. in Maxiniianus corr. C sumserat C 25 concio C 26 incipit Brandt (an senex. rum lacrimis alloquitur di- stinguendum?), inquit C, quod retinet Bal; in qua Columbus, item Bttlt- inualidum esse, requiem post labores petere, imperium ualidioribus tradere, alios Caesares subrogare. summa omnium expectatio, quid afferret.

tunc repente pronuntiat Seuerum et Maximinum Caesares. obstupefiunt omnes. in tribunali Constantinus adstabat susum. haesitare inter se num Constantini immutatum nomen esset, cum in conspectu omnium Maximianus manum retrorsum extendens protraxit a tergo Daiam Constantino repulso et exutum uestem priuatam constituit in medium. mirari omnes qui esset, unde esset.

nemo tamen reclamare ausus est cunctis insperatae nouitate rei turbatis. huic purpuram Diocletianus iniecit suam qua se exuit, et Diocles iterum factus est.

tum descenditur, et reda per ciuitatem ueteranus rex foras exportatur in patriamque dimittitur, Daia uero sublatus nuper a pecoribus et siluis, statim scutarius, continuo protector, mox tribunus, postridie Caesar, accepit Orientem calcandum et conterendum, quippe qui neque militiam neque rem publicam sciret, iam non pecorum, sed militum pastor.

Maximianus postquam senibus expulsis quod uoluit effecit, se iam solum totius orbis dominum [esse] ferebat. nam Constantium quamuis priorem nominari esset necesse, contemnebat, quod et natura mitis esset et ualitudine corporis impeditus.

hunc sperabat breui obiturum, et si non obisset, uel inuitum exuere facile uidebatur. quid enim faceret, si a ltiuB, \'concio—conuocetur\' inquit Gale, consurgit Tollius, infit alter anonymus p. 70, inquit del. Heumann 2 omnium in marg. clariore scriptura rcpttitum, C 4 Maximinum Bal, maximianum C 5 asstabat C stare inter se et in marg. esitare. inter se C, unde haesitare LeXourry, sciscitari Bal, susurrare (om. su- Bum) Bauldri, quaeritare Buenemann constantinum C, corr. Bal 6 esse C, corr. Bal 8 exutum Bal (in Erratis), exuto C 9 an medio? cf. Proleg. adn. 6 10 inspirate C, corr. Bal nouitatem C, corr. Bal 15 post tridie C 20 effecit Columbus, item Bentleius (Buenemann confert Lact. Inst. VI14, 10. 15, 17), et fecit C esse dcl. Columbus ferebat Bal, ferebatur C; esse rebatur Bauldri 23 inpeditus C obisset Bal, nouiaset C tribus cogeretur imperium deponere?

habebat ipse Licinium ueteris contubernii amicum et a prima militia familiarem, cuius consiliis ad omnia regenda utebatur, sed eum Caesarem facere noluit, ne filium nominaret, ut postea in Constantii

locum nuncuparet Augustum atque fratrem, tunc uero ipse principatum teneret ac pro arbitrio suo debacchatus in orbem terrae uicennalia celebraret ac substituto Caesare filio suo, qui tunc erat nouennis, et ipse deponeret; ita cum imperii summam tenerent Licinius ac Seuerus et secundum Caesarum nomen Maximinus et Candidianus, inexpugnabili muro circumsaeptus securam et tranquillam degeret senectutem.

huc consilia eius tendebant. sed deus, quem sibi fecit infestum, cuncta illius cogitata dissoluit.

Adeptus igitur maximam potestatem ad uexandum orbem.

quem sibi patefecerat, animum intendit. nam post deuictos Persas, quorum hic ritus, hic mos est, ut regibus suis in seruitium se addicant et reges populo suo tamquam familia utantur, hunc morem nefarius homo in Romanam terram uoluit inducere: quem ex illo tempore uictoriae sine pudore laudabat.

et quia id aperte iubere non poterat, sic agebat, ut et ipse libertatem hominibus auferret. in primis honores ademit. torquebantur ab eo non decuriones modo, sed primores etiam ciuitatum, egregii ac perfectissimi uiri, et quidem in causis leuibus atque ciuilibus. si morte digni uiderentur, cruces stabant, sin minus, compedes parati.

matres 3 cuius bis, prius er., C gerenda Bauldri, item Bentleius 4 in C ante ut in spatio 2 litterarum al (sic) videri esse dicit Lenglet (unde uel add., sed Fritzsche), sed nihil nisi solitum interuallum est; tam Bauldri <et> ut coni. constanti C 7 hac C, corr. Bal 8 <et.. ita Bauldri 10 circumseptus C 11 huc-tendebant Graeuius, hoc consilio eis ostendebant C; hoc consilia ei ostendebant Bal 18 familia Bul, milia C 20 sic] <clam} sic Columbus, id Heumann 21 et ipse] reapse Heumann, tacite Buenemann, ut tectim per se ArnUenius, Panegyr. ueter. I p. 43 23 ciuitatum s. I. ex ciuitatis C 24 causis ex laudis C 25 cOpedes C familias ingenuae ac nobiles in gynaeceum rapiebantur. si quis esset uerberandus, defixi in stabulo pali quattuor stabant, ad quos nullus umquam seruus distendi solebat.

quid lusorium uel delicias eius referam? habebat ursos ferociae ac magnitudinis suae simillimos, quos toto imperii sui tempore elegerat. quotiens delectari libuerat, horum aliquem adferri nominatim iubebat.

his homines non plane comedendi, sed obsorbendi obiectabantur: quorum artus cum dissiparentur, ridebat suauissime nec umquam sine humano cruore cenabat. dignitatem non habentibus poena ignis fuit.

id exitn primo aduersus Christianos permiserat datis legibus, ut post tormenta damnati lentis ignibus urerentur.

qui cum deligati fuissent, subdebatur primo pedibus lenis flamma tamdiu. donec callum solorum contractum igni ab ossibus reuelleretur.

deinde incensae faces et extinctae admouebantur singulis membris, ita ut locus nullus in corpore relinqueretur intactus. et inter haec suffundebatur facies aqua frigida et os umore abluebatur, ne arescentibus siccitate faucibus cito spiritus redderetur:

quod postremo accidebat, cum per multum diem decocta omni cute uis ignis ad intima uiscera penetrasset. hinc rogo facto cremabantur corpora iam cremata.

lecta ossa et in puluerem comminuta iactabantur in flumina ac mare. LOCI AVCTOBVM EXPILATORVM SIMILES c. 21, 6 (artus-dissiparentur). 11 (lecta ossa eqs.)] Lact. Inst. V 11, 6. u 1 ingune C geniceum C 2 quatuor C 4 ferociae-suae Bal, ferocia ac magnitudinis sue C; ferocia ac magnitudine sui simillimos anonymus p. 48, item Bentleius, ferociae ac magnitudini suae Heumann; pro magnitudinis coni. fortitudinis taut sim.\' Cramer, In Iuuenalis satiras commentarii uetusti (1823) p. 625 ad p. 139, 25, sed cf. c. 9, 3 6 conlegerat (člegerat) Halm 8 absorbendi Columbus 9 saeuissime Cramer p. 139 s. 10 id exitii Nic. Heinsius (et exitii iam Columbus), et exilii C; et exemplum BoherelltU, et illam Tolliusj et eculei. id primo Ellil, Joum. of philol. uol. XIV 88 11 promserat Graeuius latis Graeuius 12 delegati C 13 subdeba»tur (n er.) C 14 reuellere.tur (n er.) C 17 humore C 19 accedebat C, corr. Bal cum ed. Oxon. 1680, item Bentleius, tunc C 22 et bis C lfumina Columbus, item Bentleius, flumine C; flumen Heumann; cf. Proleg. adn. 6 ac] aut Heumann

Quae igitur in Christianis excruciandis didicerat, consuetudine ipsa in omnes exercebat.

nulla <poena> penes eum leuis, non insulae, non carceres, non metalla, sed ignis, crux, ferae in illo erant cotidiana et facilia.

domestici et adminlstratores lancea emendabantur. in causa [poena] capitis [et] animaduersio gladii admodum paucis quasi beneficium deferebatur, qui ob merita uetera impetrauerant bonam mortem.

iam illa < prae > his leuia fuerunt eloquentia extincta, causidici sublati, iure consulti aut relegati aut necati, litterae autem inter malas artes habitae et qui eas nouerant, pro inimicis hostibusque protriti et execrati.

licentia rerum omnium solutis legibus adsumpta et iudicibus data. iudices militares humanitatis litterarum rudes sine adsessoribus in prouincias immissi.

At uero illud publicae calamitatis et communis luctus omnium fuit, census in prouincias et ciuitates semel missus. censitoribus ubique diffusis et omnia exagitantibus hostilis tumultus et captiuitatis horrendae species erant.

agri glebatim metiebantur, uites et arbores numerabantur, animalia omnis generis scribebantur, hominum capita notabantur. in ciuitatibus urbanae ac rusticae plebes adunatae, fora omnia gregibus familiarum referta, unus quisque cum liberis, cum seruis aderant, tormenta ac uerbera personabant, filii aduersus 2 poena penes eum Bal (cf. ad u. 5), poenis eum C; e poenis eorum Bauldri, poena tum HeumatJn, c poenis tum Buenemunti 3 n in sole. fi in carceris C, corr. Bal 4 fere C in—cotidiana Bal, in illa erant cotidiano C; in illos erant cotidiana Bauldri, haec illi erant cotidiana Heumann 5 in-gladii Bal, In causa pena tuox poena in hunc locutn irrepsit ex superiortt [u. 2] Bal, immo ex marg.) capitis et animaduènoi agladii C; in curia poena capitis et animadnersio gladii Lenglet 6 beneficium Columbus, beneficii C; beneficii loco Bal 7 impetrauerunt Halm bona morte C, corr. Bal 8 <prae> his Gale, hic Bohtrtllus, huic Lenglet fuerunt Bauldri, fuerant C 13 literarum C; <et> litterarum anonymus p. 48 14 inmissi C 16 omnium] initium Galt, sed cf. Buenemannum ciuitatis, s. I. corr., C simul Gale 19 mitiebantur C 21 fora Columbus, foras C 22 ad unus quisque-aderant cf. c. 37, 1 (lIlergebantur) parentes suspendebantur. fidelissimi quique serui contra dominos uexabantur, uxores aduersus maritos.

si omnia defecerant, ipsi contra se torquebantur et cum dolor uicerat, adscribebantur quae non habebantur.

nulla aetatis, ualitudinis excusatio. aegri et debiles deferebantur, aestimabantur aetates singulorum, paruulis adiciebantur anni, senibus detrahebantur. luctu et maestitia plena omnia.

quae ueteres aduersus uictos iure belli fecerant, et ille aduersus Romanos Romanisque subiectos facere ausus est, quia parentes eius censui subiugati fuerant, quem Traianus Daciis assidue rebellantibus poenae gratia uictor imposuit.

post hoc pecuniae pro capitibus pendebantur et merces pro uita dabatur. non tamen isdem censitoribus fides habebatur, sed alii super alios mittebantur tamquam plura inuenturi, et duplicabatur semper, illis non inuenientibus, sed ut libuit addentibus, ne frustra missi uiderentur.

interea minuebantur animalia et mortales obibant et nihilo minus soluebantur tributa pro mortuis, ut nec uiuere iam nec mori saltim gratis liceret. mendici supererant soli a quibus nihil exigi posset: quos ab omni genere iniuriae tutos miseria et infelicitas fecerat.

atquin homo pius misertus est illis, ut non egerent. congregari omnes iussit et exportatos nauiculis in mare mergi. adeo hominem misericordem, qui prouiderit ne quis illo imperante miser esset!

ita dum cauet ne quis simulatione mendicitatis censum subterfugiat, multitudinem uerorum miserorum contra omne ius humanitatis occidit. 2 post omnia 4 litt. ut uid. er. (d.d. agnosdtur) C 4 ante ualitudinis add. nulla Graeuius, aut Xic. Heinsius, uel Heumann 5 defferebantur C 7 ueteres J uictores Bal (in Erratis), ad uictores Bentleius ueteres ex C ascrips. 8 et] ea edit. Oxon. 1680, haec Lenglet subiectia C, corr. Bal 10 Daciis defendit Lenglet, datiis C; Dacis Bal, fort. recte pene C, corr. Bal 11 inposuit C post haec anonymus p. 49 12 hisdem C 17 nihilo Columbus, nihil C 19 possit C, corr. Bal iniuriae tutos Bal (in Erratis), iniuria aetatis C 20 infelicitas ex infelicitatis C fecerat ex fecerit C pius Tollius, irapius C 21 illis. ut non egerent, congregari cum C distingui mauult Halm p. 163 23 cauet Columbus, cauit C 25 uerorum Bauldri, uiroTum C; uere Heumann

Iam propinquauit illi iudicium dei secutumque tempus est quo res eius dilabi ac fluere coeperunt.

nondum animum intenderat ad euertendum pellendumue Constantium, dum est occupatus his rebus quas superius exposui: et expectabat obitum eius, sed tam celeriter non putabat obiturum.

qui cum grauiter laboraret. miserat litteras, ut filium suum Constantinum remitteret sibi uidendum, quem iam dudum <frustra repetierat>.

ille uero nihil minus uolebat. nam et in insidiis saepe iuuenem adpetiuerat, quia palam nihil audebat, ne contra se arma ciuilia et. quod maxime uerebatur, odia militum concitaret, <et> sub obtentu exercitii ac lusus feris illum

obiecerat, sed frustra, quoniam dei manus hominem protegebat. qui illum de manibus eius liberauit in ipso cardine. namque saepius <rogatus> cum iam diu negare non posset. dedit illi sigillum inclinante iam die praecepitque, ut postridie mane acceptis mandatis proficisceretur, uel ipse illum occasione aliqua retentaturus uel praemissurus litteras, ut a Seuero teneretur.

quae cum ille prospiceret, quiescente lam imperatore post cenam properauit exire sublatisque per mansiones multas omnibus equis publicis euolauit.

postridie imperator cum consulto ad medium diem usque dormisset, 2 delabi C, corr. Bal 7 frustra repetierat (aut non uiderat \'aNt aliquid simile\') add. Bal; uidendum. iam dudum uero ille Heumann, uidendum, et quidem iam dudum (quod (à l\'inвtant\' interpretatur). illc uero Duebner 8 in del. Bohtrellus et plerique, item Bentleius lineis inclusit et in marg. d ascripsit, sed cf. c. 31, 2 in nomine; Brandt, die Entstehungsverhaltnisse p. 50 11 et add. Tollius 12 protegebat. qui-liberauit. in ipso cardine namque anonymus p. 49, item Bentleius 14 saepius <roj?atuax Bollerellus, sepius C; serius Graeuius, saepius petitum (\'aut quid simile\') Le Nourry; diutius Bal (in Erratix); negare jBal ibid, necare C; diu negare] denegare Gale; cardine, etiamque saepius. cum iam diutius Bauldri; cardine. namque saepius pi-tita uenia cum eam diutius Heumantl; cardine. nam quae saepius negarat, cum iam diutius Buenemann; item, sed omisso uerbo negarat Arntzenius, Pafltgyr. ueter. II 220 15 post tridio C 18 retineretur Tollius 20 multas] singulas Hellmann auolauit Heumann post tridie C uocari eum iubet. dicitur ei post cenam statim profectus. indignari ac fremere coepit. poscebat equos publicos, ut eum \'retrahi faceret. nudatus ei cursus publicus nuntiatur. uix lacrimas tenebat.

at ille incredibili celeritate usus peruenit ad patrem iam deficientem, qui ei militibus commendato imperium per manus tradidit. atque ita in lecto suo requiem uitae, sicut optabat, accepit.

suscepto imperio Constantinus Augustus nihil egit prius quam (Christianos cultui ac deo suo reddere. haec fuit prima eius sanctio sanctae religionis restitutae.

Paucis post diebus laureata imago eius adlata est ad malam bestiam. deliberauit diu an susciperet.

in eo paene res fuit, ut illam et ipsum qui attulerat exureret, nisi eum amici ab illo furore flexissent admonentes eum periculi, quod uniuersi milites, quibus inuitis ignoti Caesares erant facti, suscepturi Constantinum fuissent atque ad eum concursuri alacritate summa, si uenisset armatus.

suscepit itaque imaginem admodum inuitus atque ipsi purpuram misit, ut ultro asciuisse illum in societatem uideretur.

iam turbatae rationes eius fuerant nec poterat alterum extra numerum nuncupare, ut uoluerat.

sed illud excogitauit, ut Seuerum, qui erat aetate maturior, Augustum nuncuparet, Constantinum uero non imperatorem, sicut erat factus, sed Caesarem cum Maximino appellari iuberet, ut eum de secundo loco reiceret in quartum.

Compositae ei res quodam modo iam uidebantur, cum subito illi alius terror adlatus est, generum ipsius Maxentium Romae factum imperatorem. cuius motus haec fuit causa.

cum statuisset censibus institutis orbem terrae deuorare, ad 5 eis C, corr. Bal imperio C, corr. Bal 7 optauerat Halm 8 quam ut-redderet Heumann 9 restitutae Columbus, item Bentleius, restituta C 11 poene C 12 rex C, corr. Bal; del. Heumann <et> illam anonymus p. 50 15 suscepturi Bal, suecepturtl C concureuri Bol, concursus C 16 si uenisset Bal, inuenisset C in maginem C, corr. Bal 18 ascuisse C turbatae Bal, turba C 20 illut C 22 Maximino Bal, maximiano C 25 coposite C quodam Bal, quo C 26 maxencium C, ric etiam alias 28 deuoraret C, corr. Bal XXVII. Lact. 2, fasc. 8. 14 hanc usque prosiluit insaniam, ut ab hac captiuitate ne populum quidem Romanum fieri uellet inmunem. ordinabantur iam censitores qui Romam missi describerent plebem.

eodem fere tempore castra quoque praetoria sustulerat. itaque milites pauci, qui Romae in castris relicti erant, opportunitatem nancti occisis quibusdam iudicibus non inuito populo, qui erat concitatus, Maxentium purpuram induerant.

quo nuntio adlato aliquantum rei nouitate turbatus est nec tamen nimium territus. et oderat hominem et tres Caesares facere non poterat.

satis uisum est semel fecisse quod noluit. Seuerum arcessit, hortatur ad recipiendum imperium, mittit eum cum exercitu Maximiani ad expugnandum Maxentium, et mittit Romam, in qua milites illi summis deliciis saepissime excepti non modo saluam esse illam urbem, sed ibi uiuere optarent.

Maxentius tanti facinoris sibi conscius, licet iure hereditatis paternos milites traducere ad se posset, cogitans tamen fieri posse ut Maximianus socer id ipsum metuens Seuerum in Illyrico relinqueret atque ipse cum suo exercitu ad se oppugnandum ueniret, quaerebat quatenus se a periculo impendente muniret.

patri suo post depositum imperium in Campania moranti purpuram mittit et bis Augustum nominat. ille uero et rerum nouarum cupidus et qui deposuerat inuitus, libenter arripuit.

Seuerus interim uadit et ad muros urbis armatus accedit. statim milites sublatis signis abeunt et se (ei> contra quem uenerant, tradunt.

quid restabat deserto nisi fuga? sed occurrebat iam resumpto imperio Maximianus, cuius aduentu Rauennam confugit ibique se cum paucis militibus inclusit.

qui 1 capitatione Heumann, sed cf, c. 23, 1 captioitatis 5 relicta C, corr. Bal oportnnitate C, corr. Bal 7 maxencius C, corr. Bal purpura Gale induerat C, corr. Bal allato C 8 rei ex ni C 10 arceasiit C, corr. Bdl 11 et hortatus Lenglet (sed falso \'ita MS.\') 12 Maientium Bal, maiimianum C roma C, corr. Bal 14 ibi Bai, ut C 16 possit C, corr. Bal ut s. I. C 18 a»d C obpugnandum C 20 camppania C 22 quia Gale 24 se <ei> Bauldri, <ei) se Gale, ei pro et Bentleius 27 qui] ubi uel atque Brandt cum uideret futurum ut Maximiano traderetur, dedidit se ipse uestemque purpuream eidem a quo acceperat, reddidit.

quo facto nihil aliud impetrauit nisi bonam mortem. nam uenis eius incisis leniter mori coactus est. [ab hoc capite suos persequi.]

Herculius uero cum Maximiani nosset insaniam, cogitare coepit illum audita nece Seueri inflammatum ira susceptis inimicitiis cum exercitu esse uenturum et fortasse adiuncto Maximino ac duplicatis copiis, quibus resisti nullo modo posset, <et> urbe munita et rebus <omnibus> diligenter instructa 1 dedidit se Heumann, dedit de se C; dedit sese Bal 2 eidem Bal, et idem C 4 ei Bal ab hoc-persequi del. Le Nourry p. 119 Heumann Duebner, notam marginalem mutilatam esse existimat Brandt (ut in C ad c. 30, 5 in marg. mors mai manu scriptoris codicis additum est; cf. Proleg. adn. 3) in textum delatam, quae integra fuerit ab hoc capite (i. e. capitulo) suos persequi<tur>, sc. Maximianus Galerius, qui iam non solum Christianos, sed etiam suos, Maxentium generuvi c. 27, 3 (c. 26, 6) cum Herculio patre eius c. 27, 1 persequitur, uel fort. Maximianus Herculius intellegendus est, qui iam persequitur Maximianum Galerium socerum Maxentii filii sui c. 27, 1, Maxentium filium c. 28, 2 s., Constantinum nepotem eundemque generum c. 29, 3 ss. 30, 1 88.; ab hoc (quod post hoc interpretatur Heinsius) coepit suos persequi Boherellus et Nic. Heinsius, ab hoc capite (i. e (a Seuero occiso\') suos persequi coepit uel ob hoc coepit suos persequi Buennnann, plura excidisse coni. Columbus Tollius Allix 6 Hirculius C 7 susceptis inimicitiis scripsit et uerba ex ft. 10 huc transposuit (cf. Proleg. adn. 3) Brandt 9 Maximino ed. Oxon. 1680 (in Emendat. p. 108), maximiano C 10 et add. Bauldri omnibus (uel cum Tollio necessariis) add. et cum Tollio instructa scr. Brandt; urbe munita et rebus. ceptis inimi*«cis (ei er.) diligenter instructis C; u. m. et rebus ceptis (sic) inimicis diligenter instruens Bal, et rebus ceptis in itinere diligenter instans uel insistens ed. Oxon. 1680, et eam (uel eamque) rebus captis inimicis (sic ap. Columbum, inimici postea ap. Bauldrium) diligenter instruens Cuperus, et rebus coeptis inimica reddita bellum diligenter instruens Columbus, et se super ceptis inimicis diligenter instruens Nic. Heinsius, et rebus necessariis non minus diligenter instructa aut et recentibus copiis non minus diligenter instructa Tollirts, et praeceptis amicos diligenter instruens aut et rebus contra inimicos diligenter instans uel insistens Gale, et rebus aptis inimicis (\'res aptae inimicis intellegantur\') diligenter instruens Bauldri, et rebus coeptis inimicis diligenter 14* proficiscitur in Galliam, ut Constantinum partibus suis conciliaret suae minoris filiae nuptiis.

ille interea coacto exercitu inuadit Italiam, ad urbem accedit senatum extincturus, populum trucidaturus: uerum clausa et munita omnia offendit. nulla erat spes inrumpendi, oppugnatio difficilis, ad circumsedenda moenia non satis copiarum: quippe qui numquam uiderat Romam aestimaretque illam non multo esse maiorem quam quas nouerat ciuitates.

tunc quaedam legiones detestantes scelus, quod socer generum oppugnaret et quod Romani milites Romam, translatis signis imperium reliquerunt.

et iam ceteri milites nutabant, cum ille fracta superbia dimissisque animis Seueri exitum metuens ad pedes militum prouolutus orabat ne hosti traderetur, donec promissis ingentibus flexit animos eorum et retro signa conuertit ac fugam trepidus capessiuit, in qua opprimi facillime potuit, si cum paucis quispiam sequeretur.

quod cum timeret, dedit militibus potestatem ut dispersi quam latissime diriperent omnia uel corrumperent, ut si quis insequi uoluisset, utensilia non haberet.

uastata est igitur ea pars Italiae qua pestiferum illud agmen incessit, expilata omnia, mulieres corruptae, uirgines uiolatae, extorti parentes et mariti, ut filias, ut coniuges, ut opes suas proderent. abactae tamquam de barbaris praedae pecorum ac iumentorum.

hoc modo se ad sedes suas recepit, cum instructis (cum C et Bal) Lenglet, et receptis militibus diligenter instructa Heumann, et rebus eam in inimicos diligenter instruens lValch, et rebus et (ac Fritzsche) copiis\'inimicis diligenter instructa Buenemann et IPritzsche, et rebus coeptis in inimicos diligenter instructia Duebner et rebus coeptis inimicitiis diligenter instructa Halm p. 165 2 suae minoris filiae Bal, sic minoris familiae C 5 circomsedendam C, corr. Bal; circumsedendum cum anonymo p. 51 Duebner 7 estimaretque C, existimaretque Heumann 8 detestantes Bal, detestande C; detestando Buenetnann 9 obpugnaret C 10 imperatorem Lenglet, impium Heumann 11 nutabant Bal, mutabantur C dimisisque C; demissisque Columbus, demissusque animi Halm 12 ante Seueri add. et Lenglet (sed falso lex MS\' ascribens) 14 flexit animos eorum Bal (in Erratis), felix animos. quorum C 15 obprimi C 19 qua Tolliux, quo C Romanus quondam imperator, nunc populator Italiae, hostiliter uniuersa uexasset.

olim quidem ille ut nomen imperatoris acceperat, hostem se Romani nominis erat professus, cuius titulum immutari uolebat, ut non Romanum imperium, sed Daciscum cognominaretur.

Post huius fugam cum se Maximianus alter e Gallia recepisset, habebat imperium commune cum filio. sed iuueni magis parebatur quam seni, quippe cum prior <esset> et maior filii potestas, qui etiam patri reddiderat imperium.

ferebat iniquo animo senex quod non posset libere facere quae uellet, et filio suo puerili aemulatione inuidebat. cogitabat ergo expellere adulescentem, ut sibi sua uindicaret: quod facile uidebatur, quia milites < ei > erant qui Seuerum reliquerant.

aduocauit populum ac milites quasi contionem de praesentibus rei publicae malis habiturus. de quibus cum multa dixisset, conuertit ad filium manus et illum esse dicens auctorem malorum, illum principem calamitatum, quas res publica sustineret, deripuit ab humeris eius purpuram.

exutus ille praecipitem se de tribunali dedit et a militibus exceptus est. quorum ira et clamore perturbatus est senex impius et ab urbe Roma tamquam Superbus alter exactus [est].

Rediens rursus in Gallias, ubi aliquantum moratus est, profectus <est> ad hostem filii sui Maximianum, quasi ut de componendo rei publicae statu [et] cum eo disputaret. 1 codam C, corr. Bal imperatorem C, corr. Bal hostili iter C, corr. Bal 2 uaatasset Bal secund. curis ap. Bauldrium 4 inmutari C 5 Dacicum Columbus in textu (item Bentleius), in notis Daciscum retinet 6 altere gallie C, corr. Bal 8 cum] quod Gale, tum Bauldri esset add. Tollius et Heumann 9 fili C 10 quae anovynius p. 51, item Halmp. 165 conI. quae nelim c. 18.11, quo C; quod Bal 12 adolescentem C 13 ei add. Heumann 15 abiturua C 18 deripuit Tol- lius, diripuit C exsutus C 21 est] cf. 23 22 aliquantulum Bal; cf. c. 45, 6 23 est ex 21 transposuit Brandt, cf. Proleg. adn. 3, ibique aliquantum moratus profectus est anonymus p. 52 fili C 24 coponendo C et del. Bal; quod huc delatum esse, cum esset corrigendi causa ascriptum proximo disputare (sic C, dispubiret re autem uera, ut illum per occasionem reconciliationis occideret ac regnum eius teneret exclusus a suo quocumque uenisset.

aderat ibi Diocles a genero nuper accitus, ut quod ante non fecerat, praesente illo imperium Licinio daret substituto in Seueri locum. itaque fit utroque praesente. sic uno tempore sex fuerunt.

qua re impeditis consiliis senex Maximianus tertiam quoque fugam moliebatur: redit in Galliam plenus malae cogitationis ac sceleris, ut Constantinum imperatorem, generum suum, generi filium, dolo malo circumueniret, et ut posset fallere, deponit regiam uestem. Francorum gens in armis erat.

persuadet nihil suspicanti, ne omnem secum exercitum duceret, paucis militibus posse barbaros debellari, ut et ipse haberet exercitum quem occuparet, et ille opprimi posset ob militum paucitatem.

credit adulescens ut perito ac seni, paret ut socero: proficiscitur relicta militum parte maiore. ille paucis diebus expectatis cum iam Constantinum aestimaret intrasse fines barbarorum, repente purpuram sumit, thesauros inuadit, donat ut solet large: fingit de Constantino quae in ipsum protinus reciderunt.

imperatori propere quae gesta sunt, nuntiantur. admirabili celeritate cum exercitu reuolat. opprimitur homo ex improuiso, nondum satis instructus.

milites ad imperatorem suum redeunt. occupauerat Massiliam et portas obserauerat. accedit propius imperator et in muro adstantem alloquitur, non aspere nec hostiliter, sed rogat LOCI AVCTORVM EXPILATOBVM SIMILES 24 s.] Panegyr. VII 15 (p. 171, 21 ss. Baehrens). Bal) coni. Brandt (ef. ad coirent et cogerent c. 36, 4; dedidit se c. 26, 10), uix et <de restituenda concordia> uel sim. fuisse uid. 1 per occasionem Bal, pro occasione C 2 euo. quo cura uenisset anonymus p. 52 (conferri potest p. 191, 7) 5 locum Columbus, item Bentleius, loco C; cf. Proleg. adn. 6 6 praefuerunt Bauldri qua re anonymus p. 52, quare Bal 7 fugam Bal, pugnam C 8 contagionis Bal 10 posset Bal, possit C 13 post exercitum ex 12 debellari repetitum, sed expunctum, C obprimi C 14 posset Bal, possit C paucitate C, corr. Bal adolescens C 17 estimaret C, existimaret Heumann 18 tesauros C 19 recciderunt C 21 obprimitur C inprouiso C 23 po-rtas, post o lift. incerta, C obserrauerat C quid sibi uoluisset, quid ei defuisset, cur faceret quod ipsum praecipue non deceret. ille uero ingerebat maledicta de muris. tum subito a tergo eius portae reserantur, milites recipiuntur.

attrahitur ad imperatorem rebellis imperator, pater impius, socer perfidus. audit scelera quae fecit, detrahitur ei uestis et increpito uita donatur.

Sic amisso imperatoris ac soceri honore humilitatis impatiens alias rursus insidias machinatus est, quia semel habuit inpune.

uocat filiam Faustam eamque nunc precibus nunc blandimentis sollicitat ad proditionem mariti, alium digniorem uirum pollicetur: petit, cubiculum patens relinqui et neglegentius custodiri sinat.

pollicetur illa facturam et refert protinus ad maritum. componitur scaena qua manifesto facinus teneretur. supponitur quidam uilis eunuchus qui pro imperatore moriatur.

surgit ille nocte intempesta, uidet omnia insidiis opportuna. rari excubitores erant et ii quidem longius: quibus tamen dicit uidisse somnium quod filio suo narrare uellet. ingreditur armatus et spadone obtruncato prosilit gloriabundus ac profitetur quid admiserit.

repente se ex altera parte Constantinus ostendit cum globo armatorum. profertur e cubiculo cadauer occisi: haeret manifestarius homicida et mutus stupet, quasi dura silex aut stet Marpesia cautes: impietatis ac sceleris increpatur. postremo datur ei potestas liberae mortis, LOCI AVCTOBVM EXPILATORVM SIMILES 23 Vergil. Aen. VI 471. 1 quid (ante ei) Bal, quod C 3 terga C, corr. Bal rese.rantur, litt. incerta er., etiam r in ras., C 4 ad trahitur C 9 abiit Bal, habuit Bentleius (ex C) ascrips. 13 cfiponitur C schena C 14 subponitur C eunucus C 15 imtempesta C 16 oportuna C . eiibi ex∗̥∗̥∗̥∗̥∗̥∗̥tores C hii C 17 uidisse <se> anonymus p. 63 18 prosilit Tollius, prosiliit C 19 quid admiserit (uel quod admiserat) Tolliua, IS quod admiserit C 23 sil... C cautis C, e Vergilio corr. Columbus ac nodum informis leti trabe nectit ab alta.

ita ille Romani nominis maximus imperator, qui post longum temporis interuallum cum ingenti gloria uiginti annorum uota celebrauit, eliso et fracto superbissimo gutture uitam detestabilem turpi et ignominiosa morte finiuit.

Ab hoc deus religionis ac populi sui uindex oculos ad Maximianum alterum transtulit, nefandae persecutionis auctorem, ut in eo et iam suae u>im maiestatis ostenderet.

iam de agendis et ipse uicennalibus cogitabat. <et ut>, qui iam dudum prouincias afflixerat auri argentique indictionibus factis, quae promiserat redderet, etiam in nomine uicennalium securem alteram < iis > inflixit.

qua uexatione generis humani exactio celebrata sit maxime rei annonariae, quis enarrare digne potest? officiorum omnium milites uel potius carnifices singulis adhaerebant. cui prius satisfieret, incertum, uenia non LOCI A VCTOR VM EXPILA TOEVM SIMILES 1 Vergi!. Aen. XII 603. 1 ac] et Vergil. nodum, n ras. ex m ut uid., C in marg. manu scriptoris codicis more mai ascriptum est 2 post (aut per-interuallum • dominatus) quod recepit Duebn.er) Tollius, p C 3 interuallo C, corr. Bal 6 religionis, le in ras., C 8 in C post in eo & cum parte mar- (linis superioris folii 10 a particula primi uersus spatium 10f. hastarum continens abscissa est, sequitur spatium 6 hastarum, in quo iam Balueius nihil certi legere poterat, post hanc lacunam superest lm; Le Nourry ut in eo et<ia sue u>im, quod recepiimis, Bal ut in eo etiam uim, anonymus p. 53 ut in eo etiam uirtutem coni. 9 uicinalibus C, corr. Bal post cogitabat per spatium 6 f. hastarum scriptura plane euanuit, iam Baluzius lacunam indicat; <et ut> coni. Gale, ut diis suis Columbus. et ut is Cuperus; cf. etiam ad u. 12 11 reddiret (sic) C, corr. Bal in Gale Buenemann alii damnant, sed cf. ad p. 200, 8 12 securim Columbus iis add. Brandt inflixit Graeuius (cf. etiam Buenemannum), afflixit C locum 9-11 sic constituebat ed. Oxon. 1680 et qui-factis, ut quae eqs., Graeuius sic qui-factis, quae promiserat reddere (\'reddere nimirum uicennalia est agere, celebrare. edere\') <uero> neMtione Brandt 13 annonariae, quis Bal, item Ualm p. 165, annonaria. Et quis C; annonariae, ecquis Le Nourry 15 uenia-multiplices Bal (inErratis), ueniam non habentibus nullas abstinendi multiplicis C; uenia non babentibus nulla abstinendi, multiplices ed. OZOne 1680 habentibus nulla. sustinendi multiplices cruciatus, nisi exhiberetur statim quod non erat.

multis custodiis circumsaepto nulla respirandi facultas, nullo tempore anni uel exigua requies. frequens super isdem hominibus uel ipsis iudicibus uel militibus iudicum pugna. nulla area sine exactore, nulla uindemia sine custode, nihil ad uictum laborantibus relictum. quae quamquam intolerabilia sint, eripi ab ore hominum cibos labore quaesitos tamen sustentabile aliquo modo uel spe futurorum. quid uestis omnis generis? quid aurum?

quid argentum? nonne haec necesse est ex uenditis fructibus comparari? unde igitur haec, o dementissime tyranne, praestabo, cum omues fructus auferas, uniuersa nascentia uiolenter eripias?

quis ergo non bonis suis euersus est, ut opes, quae sub imperio eius fuerunt, conraderentur ad uotum, quod non erat celebraturus?

Nuncupato igitur Licinio imperatore Maximinus iratus nec Caesarem se nec tertio loco nominari uolebat.

mittit ergo ad eum saepe legatos, orat sibi pareat, dispositionem suam seruet, cedat aetati et honorem deferat canis.

at ille tollit audacius cornua et praescriptione temporis pugnat: sese priorem esse debere, qui prior sumpserit purpuram; preces eius et mandata contempsit.

dolet bestia et mugit, quod cum ideo ignobilem fecisset Caesarem, ut sibi obsequens esset, is tamen tanti beneficii sui oblitus uoluntati ac precibus suis impie 2 circumsepto C 4 hisdem C 6 quae-quaes;tos Boherellua, item Graeuius, nisi quod enpi a labro scribit et post quaesitos uirgulam ponit, Que quam tolerabilia sint eripi a labore hominum cibos labore questos C; quamquam intolerabile sit eripi ab ore hominum cibos labore quaesitos Bal (in Erratis); quae cum intolerabilia sint ed. Oxon. 1680; alia ap. Bauldrium 7 ad a labore (sic Le Nourry) etiam Bentleius ab ore ascripa. 8 sustentabilej tolerabile Bal, sustentabantur Heumann, sustentabilia Halm futurorum <fructuum> Cellarium secutus Heumann 9 quod aurum quod argentum C, corr. Bal 11 haec Bauldri, hoc C 16 Maximinus Bal, maximianns C 20 praescriptionem C, corr. Bal 22 contemnit Tollius rugit Bauldri cum Boherellus, eum C; quem Sir. Heinsius; quod eum adeo-esset, et is Bauldri 23 his C repugnaret.

uictus contumacia tollit Caesarum nomen et se Liciniumque Augustos appellat, Maximinum et Constantinum filios Augustorum. Maximinus postmodum scribit quasi nuntians in campo Martio proxime celebrato Augustum se ab exercitu nuncupatum. recepit ille maestus ac dolens et uniuersos quattuor imperatores iubet nominari.

Iam decimus et octauus annus agebatur, cum percussit eum deus insanabili plaga. nascitur ei ulcus malum in inferiori parte genitalium serpitque latius.

medici secant curant. sed inducta iam cicatrice scinditur uulnus et rupta uena fluit sanguis usque ad periculum mortis. uix tamen cruor sistitur. nona ex integro cura. tandem perducitur ad cicatricem.

rursus leui corporis m<otu u)ulneratnr: plus sanguinis quam ante decurrit. albescit ipse atque absumptis uiribus tenuatur, et tunc quidem riuus cruoris inhibetur.

incipit uulnus non sentire medicinam: proxima quaeque cancer -inuadit et quanto magis circumsecatur, latius saeuit, quanto curatur, increscit. LOCI AVCTORVM EXPILATOHVM SIMILES c. 33, 1. 7—9] Euseb. H. E. VIII 16, 4 s. Vito Const. I 57, 1 a. 1 <tandem eius> contumacia Eeumann 2 Maximinum Bal (secund. curis ap. Bauldrium secutus Columbum qui Maiiminum, Mazentmm et Constantinum proposuerat), maxencium C 3 Maximinusl Maxentius or Buenemann Fritzsche 5 nuncupato C, corr. Bal 6 TITI C nominari Toinard, munerari C; numerari Bal 9 curant] urunt Boherellus, item Bentleius, \';urunt> curant Columbus 10 scinditur Bal (in Erratis, quod probat Halm p. 162, in textu inductam iam cicatricem scindit, Graeuius rescindit, cf. Lact. Inst. VI 24, 21 rescissis uulneribus), scindit C; scindit se Columbus 11 uix tamen s. I. ex uitamen C; uix tandem cum Boherello et Galio Duebner 12 tandem Bohertllus, tamen C perdicitur C, corr. Bal 13 post corporis m particula primi uersus folii 10 b spatium 10 f. hastarum continens interiit (cf. ad p. 208, 9), post llneratus superest; m<otu u)ulneratus Bal (in Erratis); motione Lenglet; uulneratur Gale; uulnerato plus Columbus; uulnere rescisso Tollius, nnlnus natum Brandt 16 proxima Bal, pro maxima C 17 seuit C, serpit anonymus p. 55 18 increscitj aegrescit Gale cessere magistri, Phillyrides Chiron Amythaoniusque Melampus. undique medici nobiles trahuntur: nihil humanae manus promouent.

confugitur ad idola: Apollo et Asclepius orantur, remedium flagitatur. dat Apollo curam: malum multo peius augetur.

iam non longe pernicies aberat et inferiora omnia corripuerat. conputrescunt forinsecus uiscera et in tabem sedes tota dilabitur. non desinunt tamen infelices medici uel sine spe uincendi mali fouere curare.

repercussum medellis malum recidit introrsus et interna comprehendit, uermes intus creantur. odor it non modo per palatium, sed totam ciuitatem peruadit. nec mirum, cum iam confusi essent exitus stercoris et urinae.

comestur a uermibus et in putredinem corpus cum intolerandis doloribus soluitur. clamores simul horrendos ad sidera tollit, quales mugitus, fugit cum saucius aram taurus.

adponebantur ad sedem fluentem cocta et calida animalia, ut uermiculos eliceret calor. quis resolutis inaestimabile scatebat examen et tamen multo maiorem copiam tabescendorum uiscerum LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 1 s.] Vergil. Georg. 111 549 s. 11 ss. p. 212, 5 ss. p. 214, 5 ss.] II Machab. 9, 9 88. 13. 28. 15 88.] Vergil. Aen. II 222 ss. 2 phillides. cirona. metomus. melilphius C, ex rergil. corr. ed. Oxoti. 1680 3 contrahuntur Graeuiua 5 \'non> dat Gale, negat Heumann 7 sedis C, corr. Bal U repercussum medelis Toinard, repercussis medullis C; repercussis medelis Nic. Heinstus, percussis medullis Graeuim 10 recedit Gale cfipraehendit C 11 odor it Brandt, odoritatem C (librario iam proximum ciuitateui obuersabatur); odor teter (om. it) Bal in Erratis ed. 1679, odoris diritas Becufld. curis ap. Bauldrium, odor autem ed. Oxon. 1680, odoritas tetra Cuperus, odor ita teter uel odoris foetor Columbus, odor it autem Nic. Heinsius Boherellus Is. Vossius (sed hic (uel is autern\') alii, odor itat (iam) Schoell 13 comestur Columbus, cdmestus C; urinae comesti a uermibus Bal (in Erratis) 14 intole»randis (a? er.) C 16 qualis Ytrgil. fugit cum saucius aram rergil., fingit saucius C 18 apponebantur C 19 eligeret C, corr. Bal quia pro quibus errore librarii ortum uid. 20 tabescentium Columbus et alii, sed ad tabescendorum cf. Sittl, Archiu. lexicogr. et gramm. lat. 1520 pernicies fecunda generauerat.

iam diuerso malo partes corporis amiserant speciem. superior usque ad uulnus aruerat et miserabili macie cutis lurida longe inter ossa consederat. inferior sine ulla pedum forma in utrium modum inflata discreuerat.

et haec facta sunt per annum perpetem, cum tandem malis domitus deum coactus est confiteri. noui doloris urgentis per interualla exclamat se restituturum dei templum satisque pro scelere facturum. et iam deficiens edictum misit huiusmodi:

Inter cetera quae pro rei publicae semper commodis atque utilitate disponimus, nos quidem uolueramus antehac iuxta leges ueteres et publicam disciplinam Romanorum cuncta corrigere atque id prouidere, ut etiam Christiani, qui parentum suorum reliquerant sectam, ad bonas mentes

redirent, siquidem quadam ratione tanta eosdem Christianos uoluntas inuasisset et tanta stultitia occupasset, ut non illa ueterum instituta sequerentur, quae forsitan primum parentes eorundem LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 5 ss.] Enseb. H. E. VIII 17, 1. Vito Const. I 57, 3. lO-p. 213, 22. hoc edictum in Graecum conuersum extat ap. Eusebium, H. E. VIII 17, 3-10; cf. ibid. § 11: toota xatot rJjv tuiv \'PwłLatwv ϕωvήνιtt\\ tyjv \'EXXaSa γλὠτταv llaTeX t6 δυvατὀυ μεταβληϑέvτα τοὐτοv έχει τὸv tpdaov, ex Eusebio \'rursus trausfudit in Latinum\' Rufinus H. E. VIII 19. — cf. Belser, Gramtftatisch-kritische Erklarung von Laktantius de mortibus persecutorum cap. 34. progr. gratulator. Gymnasii Ellwangensis, 1889. 1 secunda Bal 2 admiserant C, corr. Bal 3 luride C, corr. Bal 4 increuerat Grseuius, et distenta erat Heumann, distenderat Cpro se djstenderat\') Buenemann 6 uoua ui doloris urgentis aut urgente Cv- lumbus, et ui doloris urgentis Gale, nam ui doloris urgente Ueumann, pro noni anonymus p. 55 tunc uel nunc 7 restiturum C, corr. Bal 8 emisit Heinsius et alii 10 ap. Euseb. H. E. VIII17, 3 edic. turn inducitur formula salutis continente nomine, et titulos Galerii, Constantini, Licinii cum uerbis ἐπαρχιὡταιϛ ιδιοιϛχαίρειυ 12 ante ac C, corr. Bal 15 secta C, corr. Bal 16 quadam ratione] \'ttvt λογιομίρ Euseb. § 7 17 uoluntas] πλεοιυεξία Euseb. (i. e. adrogantia, obstinatio) 19 parentes eorundem] xat oi yovsIc aitwv Euseb. constituerant, sed pro arbitrio suo atque ut isdem erat libitum, ita sibimet leges facerent quas obseruarent, et per diuersa uarios populos congregarent.

denique cum eiusmodi nostra iussio extitisset, ut ad ut terum se instituta conferrent, multi periculo subiugati, multi etiam deturbati sunt.

atque cum plurimi in proposito perseuerarent ac uideremus nec diis eosdem cultum ac religionem debitam exhibere nec Christianorum deum obseruare, contemplatione mitissimae nostrae clementiae, intuentes et consuetudinem sempiternam, qua solemus cunctis hominibus ueniam indulgere, promptissimam in his quoque indulgentiam nostram credidimus porrigendam, ut denuo sint Christiani et conuenticula sua componant, ita ut ne quid contra disciplinam agant. <p e r> ---.- 5 aliam autem epistolam iudicibus significaturi sumus quid debeant obseruare. unde iuxta hanc indulgentiam nostram debebunt deum suum orare pro salute nostra et rei publicae ac sua, ut undique uersum res publica praestetur incolumis et securi uiuere in sedibus suis possint. 1 hiadem C ut isdem erat libitum] cbç fxastoc IgouXsTo Euseb. 2 ita—congregarent] ούτωϛξαυτοίϛ ϰαί vojiou? norfjoai xal τούτους παρα- ϕυλάττειν, ϰαὶ iv διαϕόροις διἀϕορα πλήϑη συvἁγειv Euseb.,unde sibimet <et> leges anonymus p. 56 4 denique] totfapouv Euseb. § 8, unde proinde Heumann 6 multi-deturbati sunt] nXElaTot |iiv ϰιvδύvψ δπο- βληϑέvτες, aXstaxot Si ταραχϑέvτες παvτοίους ϑαvάτους ύπέϕερον Euseb., unde perturbati <et uariis mortibus affecti> sunt Heumann 7 atqui Gale, at Heumann, sed xat Euseb. §9 10 contemplatione Graeuius, contemplationem C; ἀϕορὡvτες εὶς τὴv ὴμετέραv ϕιλανϑρωπίαv ϰα! TTJV ο̃ιηνεϰη̄ουvήϑειEUIltb. 13 promtissijnam C in his quoque] xal iv Toutip Ewtb., hia quoque anonymus p. 56 14 credidimus Bal, credimus C, ένομίσαμεν Euseb. 15 cdponant C; xaė Tobs oixouj, iv ore; Ouvij- Yovro, auvdwatv Euseb. 16 per add. Buenemann ex Eusebto St\' STspac 2s ὲπιστολὴς;alia autem epistola Bal 18 debeant Bal, debent C; Tt auTobc παραϕυλάξασϑαι δεήσει Euseb. 21 praestetur incolumis anonymus

Hoc edictum proponitur Nicomediae pridie Kalendas Maias ipso octies et Maximino iterum consulibus.

tunc apertis carceribus, Donate carissime. cum ceteris confessoribus e custodia liberatus es, cum tibi carcer sex annis pro domicilio fuerit.

nec tamen ille hoc facto ueniam sceleris accepit a deo, sed post dies paucos commendatis Licinio coniuge sua et filio atque in manum traditis, cum iam totius corporis membra

diffluerent, horrenda tabe consumptus est idque cognitum Nicomediae *** mensis eiusdem, cum futura essent uicennalia Kalendis Martiis impendentibus.

Quo nuntio Maximinus audito dispositis ab Oriente cursibus peruolauit, ut prouincias occuparet ac Licinio morante omnia sibi usque ad fretum Chalcedonium uindicaret, ingressusque Bithyniam, quo sibi ad praesens fauorem conciliaret, cum magna omnium laetitia sustulit censum.

discordia inter ambos imperatores ac paene bellum. diuersas ripas armati tenebant, sed condicionibus certis pax et amicitia componitur et in ipso freto foedus fit ac dexterae copulantur.

redit ille securus et fit qualis in Syria et in Aegypto fuit. inprimis indulgentiam Christianis communi titulo datam tollit p. 56 ex Eusebio § 10 Iva xata rcavxa τρόπον ϰαὶ τἀ δημόσια παρασχεϑή uyr/j, perstetur incolQnis C; perstet incolumis Bal 1 W C 2 ipsa C, corr. Bal occies C Maximino Bal, marimiano C 4 e Bal, et C; ex Halm 7 manum Tollius, manu C; cf. Proleg. adn. 6 8 diffluerent Tollius, defluerent C 9 nicomedie C; intercidisse aliquid uidit Columbus, qui medio suppleuit, item Bentleius et alii, <sub finem\'- uel <in fine> uel <Idibus> Bauldri, <ld.> etiam LengUt (quifalso dicit\' in MS. esse uØCtlum duarum dumtaxat litterarum spatium\\ nil est nisi solitum inter bina uerba interuallum), Nicomediae a die> Halm p. 163 futuram C, corr. Bal 10 kf. mar. C 11 Maiiminn9 Bal, mazimianus C 12 prouolauit Heumann prouincias <proximas cum Bauldrio Luebner 13 calcedonum C, corr. Bal 14 Bithyniam Bal, bhianiam C 15 sustulit Columbus et alii, sustollit C discordia Bal, discordiam C; discordia inde Tollius, discordia iam anonymus p. 5i 16 paene Bal, paena C 17 coponitur C 18 freto Bal, freta C, quam formam uulgarem recipere noluimus, cf. etiam freto c. 45, 4 ad C, corr. Bal 20 titulo \'uir reuerendissim.\' in ed. Oxon. 1680, item Bentleius et alii, tutelo C (quod Bal in ed. 1679 dubitanter retinet, secund. subornatis legationibus ciuitatum quae peterent, ne intra ciuitates suas Christianis conuenticula extruere liceret, ut suasu coactus et impulsus facere uideretur quod erat sponte facturus.

quibus annuens nouo more sacerdotes maximos per singulas ciuitates singulos ex primoribus fecit, qui et sacrificia per omnes deos suos cotidie facerent et ueterum sacerdotum ministerio subnixi darent operam, < ut) Christiani neque <conuenticula> fabricarent neque publice aut priuatim coirent, sed comprehensos suo iure ad sacrificia cogerent uel iudicibus offerrent.

parumque hoc fuit, nisi etiam prouinciis ex altiore dignitatis gradu singulos quasi pontifices superponeret, et eos utrosque candidis clamidibus ornatos iussit incedere.

facere autem parabat quae iam dudum in Orientis partibus fecerat. nam cum clementiam specie tenus profiteretur, occidi seruos dei uetuit, debilitari iussit.

itaque confessoribus effodiebantur oculi, amputabantur manus, pedes detruncabantur, nares uel auriculae desecabantur.

Haec ille moliens Constantini litteris deterretur. dissimulauit ergo. et tamen si quis <in manus eius> inciderat, mari occulte mergebantur. consuetudinem quoque suam non intermisit ut in palatio per singulos dies sacrificaretur.

et hoc primus inuenerat, ut animalia omnia quibus uescebatur, euris ap. Bauldrium aliorum coniecturas titulo et tutela affert); tutela ed. Oxon. 1680 2 licere C, corr. Bal suasu] quasi Bal 3 Ipulsus C 4 maiimus C, corr. Bal 7 subnexi C, corr. Bal opera C, corr. Bal nt add. Bal neque] ne quid Gale; conuenticula (uel templa, hoc iam Maucroix et Bauldri) add. Heumann 8 coirent Gale et alii, colerent C; cf. ad u. 9 sed] et Heumann Cpraehensus C, corr. Bal 9 suo, (a er.) C cogerent Bal, coieret (sic) C; litteram i ad corrigendum colerent u. 8 destinatam in hanc uocem inlatam esse coni. anonymus p. 57 12 chlamydibus Bal 13 iam dudum om. Bal 18 litteris Bal, litteras C 19 in manus eius Bauldrium et Maucroixium secuti inseruimus 20 mergebatur cum Bal omnes edd., sed cf. c. 23, 2 unus quisque-aderant (et c. 40, 2 utraque-necabantur); Tacit. Ann. II 24 ut quis-reuenerat, — narrabant 21 palatium C, corr. Bal non a coquis, sed a sacerdotibus ad aras immolarentur nihilque prorsus mensae adponeretur nisi aut delibatum aut sacrificatum aut perfusum mero, ut quisquis ad cenam uocatus esset, inquinatus inde atque impurus exiret.

in ceteris quoque magistri sui similis. nam si quid reliqui uel Diocles uel Maximianus reliquerant, hic abrasit sine ullo pudore auferens omnia.

itaque horrea priuatorum claudebantur, apothecae obsignabantur, debita in futuros annos exigebantur. hinc fames agris ferentibus, hinc caritas inaudita.

armentorum ac pecorum greges ex agris rapiebantur ad sacrificia cotidiana: quibus suos adeo corruperat, ut aspernarentur annonam. et effundebat passim sine dilectu, sine modo, cum satellites uniuersos, quorum numerus ingens erat, pretiosis uestibus et aureis nummis expungeret, gregariis et tironibus argentum daret, barbaros omni genere largitionis honoraret.

nam quod uiueutium bona 1 quoquis C, corr. Bal 5 magistris suis Cuperus, item BentUius 6 reliquerant Heumann (qui reliqui del., item Dtltbner). reliquerunt C; fecerunt anonymus p. 58, sed Buenemann confert Plaut. Cist. r 2, 5 (786 Schoell) nunc quod ad UOB, spectatores, relicuom relinquitur et I 3, 40 (188) quod relicuom restat 7 horrealillllllll (5 hastae er., iam a in ras.) C 8 debita] tributa Heumann famis C, lOrr. Bal 9 W on ferentibus Bal, feriantibus anonymus p. 58, etiam Betitleius lego, agris feriantibus. R. B. ascrips. 11 suos Columbus, eos C, quod retinet Bal; milites Heumann, aulicos Cellarium secutus Fritzsche aspernarentur, sed rent in ras., C etj del. Heumann, aes cum Bauldric Duebner effundebat Cuperus, effundebant C; effunderent ed. Oxon. 1680 12 passim] pecuniam Heumann, sed cf. Buenemannum; fort. tamen haec uox excidit delicto (sic) C, corr. Bal satellites (uti milites) ed. Oxon. 1680, utrumque etiam alii, milites Bentleius quoque, satellites recte defendit TollitUl. lites C, quod retinet Bal; diuites Cuperus; ad satellites cf. Rufin. H. Eccl. VIII17 et (sc. Maximinus) montes auri ut ita diaerim congregatos familiaribus suis ac satellitibus largiebatur (Euseb. H. Eccl. VIII 14, 11 πλούτους ὰϑρόως xal σωροὺς χρημάτων τοὶς ὰμϕ αύτον ϰόλαξιν ὲόωρεῑτο). 13 nummis] annulis Duebner 14 expungeret Columbus et Cuperus (explicat Buetlsmann), expungerent C; excoleret (ti. e. demulceret\') ed. Oxon. 1680, expleret Tollius, expingeret cum Bawdrto Duebner 15 largitionis Bal, largitionibus C uel auferebat uel dono suis dabat, ut quisque petierat aliena, nescio an agendas illi fuisse gratias putem, quod more clementium latronum incruenta spolia detrahebat.

Illud uero capitale et supra omnes qui fuerunt, corrumpendi cupiditas! quid dicam nescio nisi caecam et effrenatam, et tamen his uerbis exprimi res pro indignatione sua non potest: uicit officium linguae sceleris magnitudo. eunuchi, lenones scrutabantur omnia.

ubicumque liberalior facies erat, secedendum patribus ac maritis fuit. detrahebantur nobilibus feminis uestes itemque uirginibus et per singulos artus inspiciebantur, ne qua pars corporis regio cubili esset indigna. si qua detrectauerat, in aqua necabatur, tamquam LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 6 s.] Lact. Inst. VI 23, 12. 1 dabat, ut anonymua p. 58, dabatur C; dabat, prout Bal 2 morem C, corr. Bal; in morem Weyman clementium Bal, dementium C 4 capitali C, corr. Bal et] est Cuperus, ei uel ei et Bauldri, eius. Buenemann (qui tamen locum non undiquaque sanum esse ait) 5 cupiditas! quid dicam f \'eam> uel fort. <quam)quid dicam) et caecam et effrenatam Brandt (cf. Lact. Inst. V 19, 2 quid aliud dicam quam miseros qui —? cf. etiam Indic. gramm. 8. \'neutrum\'; ad illud-cupiditas cf. supra c. 23, 1 illud-census; de littera m saepe in C defluente cf. Proleg. adn. 6), quid dicam nescio nisi ceca et effrrenata (sic) C; cupiditas, quid dicam nescio, nisi caeca et effrenata cum C Bal et plerique; capitale ei, et-fuerunt, corrumpendi-effrenata Bauldri, illudendi uero corrumpendique cupiditas quam capitalis et supra, quam dici potest, caeca et effirenata! dubitanter Heumann 6 exprimi res ed. Oxon. 1680, ex- • primere (sic, e s. I. repetitum a m. 1, ut eaedem litterae aliis quoque locis) C; exprimi ea Cuper-us, exprimi Lenglet indignitate Columbus et alii, sed cf. Lact. Inst. VI 23, 12 quibus hoc uerbis aut qua indignatione tantum nefas prosequar?, et ad sensum uocis Quintil. Declam. p. 6, 26 Ritter hanc praeteritorum indignationem 7 uincit cum Bal edd. paene omnes, sed uicit cum anonymo p. 59 retineri potest; cf. Lact. ibid. uicit (sic nunc legit Brandt cum codd. BRHV, uincit unus P) officium linguae sceleris magnitudo; uerba uicit-magnitudo spuria «»dentur Eberto, Berichte d. sachs. Gesellsch. d. Wissensch. uol. XXII (1870) 121 n. 14; cf. Brandt, Entstehungsverhaltn. p. 30 8 liberalior Bal, liberabilior C 9 parentibus clt Rooy p. 39 10 feminis uestes XXVII. Lul. 2, fkac. 2. 15 maiestatis crimen esset sub illo adultero pudicitia.

aliqui constupratis uxoribus, quas ob castitatem ac fidem carissimas habebant, cum dolorem ferre non possent, se ipsos etiam necauerunt. sub hoc monstro pudicitiae integritas nulla, nisi ubi barbaram libidinem deformitas insignis arcebat.

postremo hunc iam induxerat morem, ut nemo uxorem sine permissu eius duceret, ut ipse in omnibus nuptiis praegustator esset ingenuas uirgines inminutas seruis suis donabat uxores.

sed >et comites eius sub tali principe imitabantur stupra et hospit um suorum cubilia inpune uiolabant: quis enim uindicaret? mediocrium filias, ut cuique libuerat, rapiebat. primariae, quae rapi non poterant, in beneficiis petebantur, nec recusare licebat subscribente imperatore, quin aut pereundum esset aut habendus gener aliquis barbarus.

nam fere nullus stipator in latere ei nisi ex gente eorum qui a Gothis tempore uicennalium terris suis pulsi Maximiano se tradiderant malo generis humani, ut illi barbarorum seruitutem fugientes JBal, feminib; ufis C 12 detrectauerat ed. Oxon. 1680, detractauemt €; cf. ad c. 9, 8 aquam C, corr. Bal mergebatur anonymus p. 59 1 esset. Sub illo adultero (om. pudicitia) aliqui Bal et Le Nourry, corr. e C recta simul distinctione posita et alii et Bentleitu 2 ob castitate ac fide C, corr. Bal 4 monstro Maucroixium et Burnetum secutus Bauldri, ministro C 8 inminutas] inuitas Bal in Erratis, secund. v curis ap. Bauldrium lectionem codicis retinet 9 imitabat si////////////////////u Buorum C: cum parte marginis super. folii 12 a particula primi uersus spatium 20f. hastarum continens abscissa est; supra alt. a (in imitab.) fuisse potest signum -, quod fort. cum proximis interiit, post at particula tantum signi v (i. e. ur) superest; i in si etiam pars esse potest litterae u uel t uel č; litterae u (post lacunam) prior hasta paene tota deest cum superiore particula alterius; praeterea e regione quintae ante u hastae superest pars inferior hastae longioris, fuerat p uel q uel f uel fort. r (cuius hasta saepe deorsum porrigitur); imitabantur ed. OXOft. 1680, imitabatur Bal; s tupra et hospitall suorum Halm p. 166, iam anonymus p. 59 initiabantur (pro imitab.) atupris et domesticorum snorum et Heumann initiati hospitum suorum, alia parum probabilia ap. Bauldrium et Buenemannum 11 mediocrium <uero> Bal 12 recusari C, corr. Is. Vossius 13 pereundum Bal, peredum C 15 in] a Tollius latere ei Bal, laterei C eorum Bal, horum C gotis C 16 tradiderant Tollius, tradiderunt C 17 barbarorum Brandt, barbarum C. quod in Romanos dominarentur.

his satellitibus et protectQribus cinctus Orientem ludibrio habuit.

Denique cum libidinibus suis hanc legem dedisset, ut 1 fas putaret quicquid concupisset, ne ab Augusta quidem, quam nuper appellauerat matrem, potuit temperare.

uenerat post obitum Maximiani ad eum Valeria, cum se putaret in partibus eius tutius moraturam eo maxime, quod habebat uxorem. sed animal nefarium protinus inardescit.

adhuc in atris uestibus erat mulier nondum luctus tempore impleto. legatis praemissis in matrimonio postulat eiecturus uxorem, si impeti-asset. respondit illa libere quae sola poterat:

primo non posse de nuptiis in illo ferali habitu agere tepidis adhuc cineribus mariti sui, patris eius; deinde illum impie facere, quod sibi fidam coniugem repudiet, idem utique facturus et sibi; postremo nefas esse illius nominis ac loci feminam sine more, sine exemplo maritum alterum experiri.

nuntiatur homini quid esset ausa. libido in iram furoremque conuertitur. statim mulierem proscribit, bona eius rapit, aufert comites, spadones in tormentis necat, ipsam cum matre in exilium relegat nec in locum certum, sed huc atque illuc praecipitem cum ludibrio exturbat et amicas eius afficto adulterio damnat.

Erat clarissima femina, cui ex filiis iuuenibus iam nepotes erant. hanc Valeria tamquam matrem alteram diligebat: cuius consilio negatam sibi suspicatur. dat negotium fort. ut genet. plur. retinendum esse censet Halmp. 165 (cf. etiam Woelfflin, ArcHu. lexicogr. etgramm. lat. IV2), sed cf. p.179, 6. 206,17 barbaram Bal 1 satelibus C, corr. Bal 2 ludibrio Bal, iudibria (uel uidibria) C 3 legem ex legent C 6 po.tuit (t er.) C 9 praemissis Bal, primis I C, quod retinet Buenemann 10 matrimonio (8. I. i a m. 1 repetitum, cf. ad p. 217, 6) C; matrimonium Tolliwt et alii; Columbus confert Sulpic. Seuer. Chron. I 9, 1 eamque sibi in matrimonio a patre postulana. ubi Halm (in adnot. edit. Sulpicii) I 43, 1 filla-in matrimonio accepta adlert, nihilo minus matrimonium scribendum uid., cf. Proleg. adn. 6 11 an p0sse<se)? 12 ferali Bal, fedali C 14 fidam Bal. fidem C; fidelem Lenglet 15 femina C, corr. Bal 19 matrem C. corr. Bal 21 afficto Bal, afflicto C 24 eius Cttperus suspicabatur Bal et LeNourry, suspicatur e C Bentleius ascrips. 15* praesidi t Eratineo, ut eam cum dedecore interficiat.

huic aliae duae adiunguntur aeque nobiles, quarum altera filiam uirginem Vestalem Romae reliquerat, furtiue tunc Valeriae familiaris, altera uirum habuit senatorem, non nimis Augustae proxima. sed utraque ob eximiam pulchritudinem corporis ac pudicitiam necabantur.

rapiuntur subito mulieres non ad iudicium, sed ad latrocinium: nec enim quisquam accusator extabat. inuenitur quidam Iudaeus ob alia facinora reus, qui spe inpunitatis inductus aduersus insontes mentiatur. iudex aequus et diligens extra ciuitatem < eum > cum praesidio, ne lapidibus obruatur, producit. agebatur haec tragoedia Nicaeae. inrogantur tormenta Iudaeo, dicit quae iussus <fuerat:

illae ne obl>oquerentur, pugnis a tortoribus coercentur. innocentes duci iubentur. fletus et comploratio non illius tantum mariti qui aderat bene meritae uxori, sed omnium quos res indigna et inaudita contraxerat.

ac ne impetu populi de carnificum manibus raperentur, promoti militari modo instructi, 1 erat in eo C, Eratineo (\'locus corruptus. praeiidis nomen esf) Bal, secund. curis Flaccino (cf. c. 16, 4), Eratino Columbus, Cratino uel Flaccino Buenemann, protinus Heumann, Bithyniae (cf § 3 Nicaeaej Brandt 2 filiam uirginem Vestalem Brandt secutus Boherellum, qui Vestalem filiam uirginem, et Heumannum, qui filiam Vestalem uirginem coniue- stalem famulam uirginem C; Vestalem famulam uirginem filiam Cellarius; cf. c. 27, 1 familiae pro filiae i.n C 4 familieris, sed s. I. corr., C non nimis] non nihil ed. Oxon. 1680, non minus Gale, item Benileius et alii, sed cf. Baenemannum 5 pulcritudinem C 6 necabatur Bal et edd. omnes; cf. ad p. 215, 20 (mergebantur); notabantur Bentleius 8 ab C, corr. Bal 10 eum add. Brandt 11 producit Butllemann. protulit C; procedit Heumann 12 dič que C, i. e. dicit quae, Bal dum quae; post iussus in C cum parte marginis super. folii 12 b parti. cula primi uersus spatium 20 f. hastarum continens abscissa est (cf. ad p. 218, 9), Į:fuerat, illae ne obl. oquerentur Halm p. 167, alia parum probabilia (maximepropter illud dum ex Baluzio receptum) ap. Bauldrium Heumannttm Buenemannum 14 čploratio C tantum Bal, tanti C 17 manibus Bal. manus C promoti] pro more Bentleius instructisagittarii Domaszewski (conl. Notit. dignitat. Or. V p. 13, 28-30 Seeck equites promoti seniores, clibanarii, sagittarii), instructibile mens essagittari C; instructi milites (sic in Notis, uelites in Erratis) et sagit- clibanarii, sagittarii prosequuntur. ita mediae inter cuneos arma-, torum ad supplicium deductae.

iacuissentque insepultae domesticis in fugam uersis, nisi eas furtiua amicorum misericordia sepelisset. nec adultero inpunitas promissa persoluitur, sed patibulo adfixus aperit omne mysterium et sub extremo spiritu [inquit] omnibus qui uidebant, innocentes occisas esse testatur.

Augusta uero in desertas quasdam Syriae solitudines relegata patrem suum Diocletianum per occultos nuntios gnarum calamitatis suae fecit.

mittit ille legatos et rogat, ut ad se filiam remittat: nihil proficit. iterum ac saepius obsecrat: non remittitur.

postremo cognatum suum quendam, militarem ac potentem uirum, legat, qui eum beneficiorum suorum admonitum deprecetur. is quoque imperfecta legatione irritas preces renuntiat.

Eodemque tempore senis Maximiani statuae Constantini iussu reuellebantur et imagines ubicumque pictus esset, detrahebantur. et quia senes ambo simul plerumque picti erant, et imagines simul deponebantur amborum.

itaque tarii Bal, i. uigiles et Cretenses sagittarii Columbus, i. et Viennenses sagittarii Is. Vossius, i. telis eas et sagittis Graeuius, i. pilo et ense. sagittarii Bauldri, Balearenses sagittarii Bentleius, i. pilo eas et sagittarii Heumann; cf. Addenda 1 medie C 4 adultero Bal (cf. c. 39, 5 afficto adulterio), adulterio C; Iudaeo Heumann, delatori Buenemann, qui tamen adultero defendit; cf. etiam Cuperum et Bauldrium 5 aperit Tollius, aperuit C 6 inquid C, inquit Bal, del. Graeuius j inquirentibus Spark, iniquis ri. e. iratis\') Buenetnann, denique de Booy p. 40, alia parum probabilia ap. Bauldrium 9 nuntios gnarum Halm, magnarum C; gnarum Bal 10 calamitates C, corr. Bal 14 fort. admonitu Halm deprecetur Bal. depraecatur C; fort. deprecaretur Halm Iperfecta C; perfecta Xie. Heinsius, illi perfecta Bauldri, iam perfecta Buenemann, sed imperfecta est inutili, irrita 16 senis Bal. senex C 17 ubicumque \'.ir reuerend.\' in ed. Oxon. 1680, item Is. Vossius et Bentlrius, cum quo C; cum quoque Cuperus (saltem cura pictus quoque), eius fillius Spark) cum quo Columbus, loco quo Gale pigtus C 19 Diocletianus add. Burnetus in interpretatione anglica et (post uiuus) lhtebner <Diocltianus) cum uideret uiuus quod nulli umquam imperatorum acciderat, duplici aegritudine adfectus moriendum sibi esse decreuit. iactabat se huc atque illuc aestuante anima per dolorem nec somnum nec cibum capiens. suspiria et gemitus, crebrae lacrimae, iugis uolutatio corporis, nunc in lecto, nunc humi.

ita uiginti annorum felicissimus imperator ad humilem uitam deiectus a deo et proculcatus iniuriis atque in odium uitae deductus postremo fame atque angore confectus est.

Unus iam supererat de aduersariis dei< Maximinus>: cuius nunc exitum ruinamque subnectam.

cum haberet aemulationem aduersus Licinium, quia praelatus ei a Maximiano fuerat, licet nuper cum eo amicitiam confirmasset, tamen ut audiuit Constantini sororem Licinio esse desponsam, existimauit affinitatem illam duorum imperatorum contra se copulari.

et ipse legatos ad urbem misit occulte societatem Maxentii atque amicitiam postulatum. scribit etiam familiariter. recipiuntur legati benigne: fit amicitia, utriusque imagines simul locantur.

Maxentius tamquam diuinum auxilium libenter amplectitur: iam enim bellum Constantino indixerat quasi necem patris sui uindicaturus. unde suspicio inciderat senem illum LOCI AVCTOHVM EXPILATOBVM SIMILES 4 s. somnum-iugis) Lact. Epit. 66, 7. 1 nulla C, corr. Bal 3 animam C, corr. Bal prae dolore Heumann, item Bentleius 7 a deo Boherellus, item Bentleius et alii, adõ C; adeo Bal, a deo del. Heumann et post a deo del. anonymus p. 62. 8 deductus (aut adductus) Columbus et alii (Buenemann confert Lact. Inst. II1, 10 ad extremam mendicandi necessitatem deductus; ibid. § 5 ad tantam caecitatem esse deductos), deiectus C; deuectus Boherellus, deiectus retinet Xic. Heinsius, sed u. 7 ad humilem uitam redactas scribit 9 Maximinus add. Brandt 10 exitiom Columbus 11 quia Bal, qui ad C; qui anonymus p. 62, item Bentleius 12 ut Bal, ut ut C 13 essa (sic) disponsam C, corr. Bal 14 et] <ergo:> et Columbus. (itaque) et Brandt, ideo Duebner 15 maxenti C 16 postulatum anonymus p. 62, postulatam C; postulans Bal 18 tanquam C 20 illum exitiabilem (uel intestabilem) Bal secund. curis (intestabilem in ed. 1679), illu/lllilxtabilem (sic) C, particula primi uersus folii 13 a spatium 6 hastarum continens cum parte marginis super. ab- exitiabilem finxisse discordiam cum filio, ut ad alios succidendos uiam sibi faceret, quibus omnibus sublatis sibi ac filio totius orbis imperium uindicaret. sed id falsum fuit.

nam id propositi habebat, ut et filio et ceteris extinctis se ac Diocletianus- • num restitueret in regnum.

Iam mota inter eos fuerant arma ciuilia. et quamuis se Maxentius Romae contineret, quod responsum acceperat periturum esse, si extra portas urbis exisset, tamen bellum per idoneos duces gerebatur.

plus uirium Maxentio erat, quod et patris sui exercitum receperat a Seuero et suum proprium de Mauris atque Gaetulis nuper extraxerat.

dimicatum, et Maxentiani milites praeualebant, donec postea confirmato animo Constantinus et ad utrumque paratus copias omnes ad urbem propius admouit et e regione pontis Muluii consedit.

imminebat dies quo Maxentius imperium ceperat, qui est a. d. sextum Kalendas Nouembres, et quinquennalia terminabantur.

commonitus est in quiete CODstantinus, ut caeleste signum dei notaret in scutis atque ita proelium committeret. facit ut iussus est et transuersa X littera, summo capite circumflexo, Christum in scutis notat.

quo signo armatus exercitus capit ferrum. procedit hostis obuiam sine imperatore pontemque LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 12 confirmato-paratus] cf. Vergil. Aen. II 61. sdssa est, fort. etiam - supra u interiit; detestabilem Is. Vossius et alii, inexpiabilem (BC. discordiam,) Graeuius, execrabilem Halm 1 saccedendos C, corr. Bal; occidendos Heumann 2 sublatus C, corr. Bal 6 fuerunt Heumann 8 esse <se> Cuperus, <se> esse Heumann 9 idoneos duces Bal, Idoneos ducere C gerebat Heumann 11 Gaetulis Heumann, italis C demicatum C dimicatum est. Maxentiani Heumann 13 in utrumque paratus Vergil. 14 multt C, corr. Bal 15 ad sextum ki Doutr. C, corr. Tollius; ad ad Bentfaus A. D. (ante dis) ascrips. 16 quinqudnalia C, corr. Bal 17 celeste, tert. e ex i, C 18 facit anonymus p. 63, fecit C 20 Christum Cuperus et alii, xpo C; circnmflexo Christo Bal in Erratis ed. 1679 defendere temptat 21 potemque C, corr. Bal transgreditur. acies pari fronte concurrunt, summa ui utrimque pugnatur: neque his fuga nota neque illis.

fit in urbe seditio et dux increpitatur uelut desertor salutis publicae cumque <conspiceretur>, repente populus — Circenses enim natali suo edebat — una uoce subclamat Constantinum uinci non posse.

qua uoce consternatus proripit se ac uocatis quibusdam senatoribus libros Sibyllinos inspici iubet: in quibus repertum est illo die hostem Romanorum esse periturum.

quo responso in spem uictoriae inductus procedit, in aciem uenit. pons a tergo eius scinditur. eo uiso pugna crudescit et manus dei supererat aciei. Maxentianus proterretur, ipse in fugam uersus properat ad pontem, qui interruptus erat, ac multitudine fugientium pressus in Tiberim deturbatur.

confecto tandem acerbissimo bello cum magna senatus populique Romani laetitia susceptus imperator Constantinus Maximini perfidiam cognoscit, litteras deprehendit, statuas et imagines inuenit.

senatus Constantino uirtutis gratia primi nominis titulum decreuit, quem sibi Maximinus uindicabat: ad quem uictoria liberatae urbis cum fuisset adlata, non aliter accepit, quam si ipse uictus esset.

cognito deinde senatus decreto sic exarsit dolore, ut inimicitias aperte profiteretur, conuicia iocis mixta aduersus imperatorem maximum diceret. LOCI A VCTOR VM EXPILA TOR VM SIMILES 3] Vergil. Aen. X 757. 11 pugna crudescit] Vergil. Aen. XI 833. 1 concurrunt Heumann, concurrit C 3 Bentleius Virgil. Aen. 10. 757. ascrips. 5 conspiceretur add. Brandt, \'aliqua tUrba desunf Pagiue, item Allix, cum Boherellus, cumque—hac (uel ea) uoce (u. 7) ed. Oxon. 1680, tumque uel tuncquc Bauldri, cunctusque Nic. Heinsius 6 edebat, una Heinsius, et debita C; dabat, edita Bauldri 7 ninci] sine eo uinci Heumann ac uocatis Bal, auocatis C 8 sibeUinos C inspici iubet in ras. C 10 reponso C 11 scenditur C, corr. Bal; rescinditur Halm 12 et] sed Brandt supererat male a quibusdatn (cf. Bauldrium et BuenemannumJ temptatum, est defendebat; cf. Gdl. I 22, 1 s. 6. 11 proteritur Cuperus 14 hac C, corr. Bal 15 tandem Bal, item Bentleius, tamen C 19 Maximinus Bal, maximianus C uindicarat Lenglet 22 dolorem C, corr. Bal

Constantinus rebus in urbe compositis hieme proxima Mediolanum concessit. eodem Licinius aduenit, ut acciperet uxorem.

Maximinus ubi eos intellexit nuptiarum sollemnibus occupatos, exercitum mouit e Syria hieme [quam] cum maxime saeuiente et mansionibus geminatis in Bithyniam concurrit debilitato agmine.

nam maximis imbribus et niuibus et luto et frigore et labore iumenta omnis generis amissa sunt, quorum miserabilis per uiam strages speciem iam futuri belli et similem cladem militibus nuntiabat.

nec ipse intra fines suos moratus est, sed transiecto protinus freto ad Byzantii portas accessit armatus. erant ibi milites praesidiarii, ad huius modi casus a Licinio conlocati. hos primum muneribus et promissis inlicere temptauit, postea ui et oppugnatione terrere, nec tamen quicquam uis aut promissa ualuerunt.

iam consumpti erant dies undecim, per quos fuit spatium nuntios litterasque mittendi ad imperatorem, cum milites non fide, sed paucitate diffisi se ipsos dederunt. hinc promouit Heracleam et illic eadem ratione detentus aliquot dierum tempus amisit.

et iam Licinius festinato itinere cum paucis Hadrianopolim uenerat, cum ille accepta in deditionem Perintho aliquantum moratus processit ad mansionem milia decem et octo: nec enim poterat ulterius, Licinio iam secundam mansionem tenente distantem 1 capositis C 2 concessit Halm p. 167, cOlllllliCit (sed litterae f in- ferior tantum particula superest) C, particula primi uersus folii 13 b spatium 6 hastarum continens cum parte marginis super. abscissa est cfl (cf. ad p. 222, 20); contendit Bal 3 sollSnibus C 4 qua. maxime (s. I. m. 1) C, quam del. Heumann 5 accurrit Graeuius, procurrit Tollius; cucurrit Heumann 8 stragis (st in ras.) C, corr. Bal 10 bizanti C 12 casus a Bal, causa C 13 Ilicire C, corr. Bal nec Bal, ne C 14 qui quam C, corr. Bal <aut> uis Columbus 16 fideJ \'an forte sponte ? Heumann 17 deffisi C ipsi \'casu datiuo\' Heumann dediderunt Bal. item Bentleius eraclifi (\' 18 aliquod C, corr. Bal 19 adrianopoli C, corr. Bal 20 deditionem Tollius, item Bentleius. dedicione C; cf. Proieg. adn. 6 perentho C aliquantum Halm (cf. c. 29, 1), aliquanto C 21 processit (i in er. e) C 22 secundam - milibus Bal (in Erratis), item Bentlmm, secunda mansione tenente destante militibus C; distante retinet Columbus milibus totidem.

qui collectis ex proximo quantis potuit militibus pergebat obuiam Maximino, magis ut eum moraretur quam proposito dimicandi aut spe uictoriae. quippe cum ille septuaginta milium armatorum exercitum duceret, ipse uix triginta milium numerum collegisset.

sparsi enim milites per diuersas regiones fuerant et adunari omnes angustiae temporis non sinebant.

Propinquantibus ergo exercitibus iam futurum propediem proelium uidebatur.

tum Maximinus eius modi uotum Ioui uouit, ut si uictoriam cepisset, Christianorum nomen extingueret unusque deleret.

tunc proxima nocte Licinio quiescenti adsistit angelus dei monens, ut ocius surgeret atque oraret deum summum cum omni exercitu suo: illius fore uictoriam.

si fecisset. post has uoces cum surgere sibi usus esset et cum ipse qui monebat, adstaret, tunc docebat eum, quomodo et quibus uerbis esset orandum.

discusso deinde somno notarium iussit acciri et sicut audierat, haec uerba dictauit:

Summe deus, te rogamus, sancte deus, te rogamus: omnem iustitiam tibi commendamus, salutem nostram tibi commendamus, imperium nostrum tibi commendamus. per te uiuimus, per te uictores et felices existimus. summe, sancte deus, preces nostras exaudi: brachia nostra ad te tendimus: exaudi sancte, summe deus.

scribuntur haec in libellis pluribus et per praepositos tribunosque mittuntur, ut suos quisque milites doceat. creuit animus uniuersis uictoriam sibi credentibus de caelo nuntiatam.

statuit imperator proelium diei Kalendarum Maiarum, quae octauum annum 1 totidem. qui ed. Oxon. 1680, item Bentleius, totidemq. C; totidemque Bal, sed totidem atque in Erratis, totidem. hic itaque Columbus 2 fort. pergente Bal (in Erratis) 12 quiescenti (ti in ras.) C otius C H <id> si Heumann cum surgere Bal, Csurgere C 15 ipse Boherellus, ipso C; consurgere—uisus est et cum ipso-adstare ToUius; et ipse-adstare Heumann tunc] bic Heumann 17 asciri C, corr. Tollius 28 die uel diem Cuperus, in diem aut ad diem Columbus, die etiam Bentleius nuncupationis eius implebant, ut suo potissimum natali uinceretur, sicut ille uictus est Romae.

Maximinus uoluit praeire matunus: pridie mane aciem composuit, ut natalem suum postridie uictor celebraret. nuntiatur in castra mouisse Maximinum. capiunt milites arma obuiamque procedunt. campus intererat sterilis ac nudus, quem uocant Serenum.

erat iam utraque acies in conspectu. Liciniani scuta deponunt, galeas resoluunt, ad caelum manus tendunt praeeuntibus praepositis et pro imperatore precem dicunt. audit acies peritura precantium murmur.

illi oratione ter dicta uirtute iam pleni reponunt capitibus galeas, scuta tollunt. procedunt imperatores ad conloquium.

ferri non potuit Maximinus ad pacem: contemnebat enim Licinium ac desertum in a militibus existimabat, quod ille esset in largiendo tenax, ipse autem profusus, eoque proposito mouerat bellum, ut exercitu Licinii sine certamine accepto ad Constantinum duplicatis uiribus statim pergeret.

Ergo propius acceditur, tubae canunt, signa procedunt. Liciniani impetu facto aduersarios inuadunt. illi uero perterriti nec gladios expedire nec tela iacere quiuerunt.

Maximinus aciem circumire ac milites Licinianos nunc precibus sollicitare, nunc donis. nullo loco auditur. fit impetus in eum et ad suos refugit. caedebatur acies eius inpune et tantus numerus legionum, tanta uis militum a paucis metebatur.

nemo nominis, nemo uirtutis, nemo ueterum praemiorum memor: quasi ad deuotam mortem, non ad proelium uenissent, sic eos deus summus iugulandos subiecit inimicis. iam strata erat ingens multitudo. uidet Maximinus aliter rem geri quam putabat.

proiecit purpuram et sumpta ueste seruili fugit ac fretum 1 implebunt C, corr. Bal 3 coposuit C post tridie C 4 in del. Schoell 6 Bterelie C utroque C, corr. Bal 8 pro imperatore Heumann, pro imperatorem C; post imperatorem Bal 12 ferri Bal, ferre C; perpelli Heumann, flecti Buenetnann, moueri Brandt 13 cxistimabat Bal, extimabat C; aeatimabat anonymus p. 64 15 exercitum C, corr. Bal licini C certamina C, corr. Bal 19 quieuerunt C; corr. Bal 22 cedebatur C impune C 23 metebatur Bal, metuebatur C 27 maximnus C putarat Heumann traiecit. at in exercitu pars dimidia prostrata est, pars autem uel dedita uel in fugam conuersa est: ademerat enim pudorem deserendi desertor imperator.

at ille Kalendis Mais id est una nocte atque una die **, Nicomediam alia nocte peruenit, cum locus proelii abesset milia centum sexaginta, raptisque filiis et uxore eto:.paucis ex palatio comitibus petiuit Orientem.

sed in Cappadocia collectis ex fuga et ab Oriente militibus substitit. ita uestem resumpsit.

Licinius uero accepta exercitus parte ac distributa traiecit exercitum in Bithyniam paucis post pugnam diebus et Nicomediam ingressus gratiam deo, cuius auxilio uicerat, retulit ac die Iduum Iuniarum Constantino atque ipso ter consulibus de restituenda ecclesia huius modi litteras ad praesidem datas proponi iussit:

Cum feliciter tam ego [quam] Constantinus Augustus quam etiam ego Licinius Augustus apud Mediolanum conuenissemus atque uniuersa quae ad commoda et securitatem publicam pertinerent, in tractatu haberemus, haec inter cetera quae uidebamus pluribus hominibus profutura, uel in LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 15 hae litterae in Graecum conuersae extant ap. Eusebium H. E. X 5, 2-14; cf. ibid. § 1: tpspe όΥj λοιπὸνxal xdiv βασιλιϰω̄ν διατάξεων Κωνσταντίνου xai Atxiwtou \'tà; àx xyjq \'Ρωμαίων ϕωνής μεταληϕϑείσας έρμηνείας παρα- ϑὡμεϑα; ex Eusebio habet Nicephorus H. E. VII 41. 1 at Tollius, item Bentleius, ac C; atque exercitus Buenemann, ac dein exercitus Fritzsche; an post exercitu aliquid excidit? autemj altera Boherellus, item Bentleius et Heumann 2 in fugam conuerea est Halm p. 166, in fuga 6 uersa 6 r, in fugam uersa est Bal; cf. Proleg. adn. 6 8 Maiis Bal, maisi C 4 lacunam indicauit Columbut, qui fugiens addit, ad fretum Tollius, Melantiada Lenglet 5 sexxaginta (ex per ligaturam scriptum) C 7 in Cappadocia Bal, ex capadotiam C 8 ita] ibi Bauldri, ac Halm 9 Litinium C, corr. Bal 10 bithinia C, corr. Bal pugna C, corr. Bal 12 tertium coni. Halm, sed cf. bie p. 202, 21; octies p. 214, 2 15 deest initium litterarum quod Eusebius (§ 2. 3) habet quam del. Bal primis ordinanda esse credidimus, quibus diuinitatis reuerentia continebatur, ut daremus et Christianis et omnibus liberam potestatem sequendi religionem quam quisque uoluisset, quo quicquid <est> diuinitatis in sede caelesti, nobis atque omnibus qui sub potestate nostra sunt constituti, placatum ac propitium possit existere.

itaque hoc consilium salubri ac rectissima ratione ineundum esse credidimus, ut nulli omnino facultatem abnegandam putaremus, qui uel obseruationi Christianorum uel ei religioni mentem suam dederat quam ipse sibi aptissimam esse sentiret, ut possit nobis summa diuinitas, cuius religioni liberis mentibus obsequimur, in omnibus solitum fauorem suum beniuolentiamque praestare.

quare scire dicationem tuam conuenit placuisse nobis, ut amotis omnibus omnino condicionibus quae 1 credidimus Bal, credimus Q ὲδογματίσαμεν Eusebius § 4 diainitatis Bal, diuinitas C; olz r, πρὸς τὸ ϑεῑον αι̇δὡς τε xal xb atjiac ivetaeto EVlJeb. 2 continetur Heumafln, sed tvcr/Eto Euseb. 3 sequenti C, eorr. Bal 4 qao quicquid est diuinitatis Toinard secutus Columbum quo quicquid demum esset dininitatis et Cuperum quo quicquid diujnitatis scribentem (ex Eusebio), quod quidem diuinitaa C; δπως 5tt sote\' ssTt ϑειότητος(sic codd., ϑειότης edd.) Xtll οῡρανίουπράγματος-εὺμενὲς τίνα: όυνη Euseb.; ut quidem diuinitas-placata ac propitia possit eisistere Graeutus, item, nisi quod quo quidem Bentleius et DrubfIer; alia ap. Bauldrium 5 in sede caelesti] et rei coelestis Toinard secutus Eusebium 7 posset Tollius 8 consilium anonymus p. 65 ex Eusebio (§ 5 toivov TAOTTJV rJjv βούλησιν όϒιεινω̄ ϰαῑὸρϑοτάτψ λογισμψ̄ ὲδογματισαpjivJ, consilio C salubri Bal, salubria C 9-12 (ut nulli-sentiret) δπως μηδενὶ παντελω̄ς ὲξουσία αρνητὲαι τοῡ ᾱϰολουϑειν xal αί́ρείσϑαι τη̄ν iwv Χρτστιανω̄ν παραϕύλαξιν η̄ ϑρησϰείαν, έϰάστψ τε ὲξουσία δοϑείη τοῡ διδόνα: έαυτοο̄ τὴν διάυοιαν ὲυ ὲϰίνη τη̄ ϑρησϰεία, η̎ν αῡτὸς έαυτψ̄ άρμοξειν νομίξη Euseb. 11 dederet Bal, dederit Heumann 13 cuius-obsequimur] nihil eiusmodi ap. Euseb. 14 solita C, corr. Bal 15 fauorem Bal, feruorem C; τὴν έϑιμονσπουδήυ Euseb. 15. 16 (quare-nobis) attva ου̃τως apsaxstv ήμι̃ν ὰντιγράψα: ὰ̀ϰόλουϑον ὴν Euseb. § 6 de § 4 cf. quae disputauerunt Heinichen, Euseb. uol. III (ed. alt.) p. 743 ss. prius scriptis ad officium tuum datis super Christianorum nomine <continebantur, et quae prorsus sinistra et a nostra clementia aliena esse) uidebantur, <ea remoueantur, et> nunc libere ac simpliciter unus quisque eorum, qui eandem obseruandae religionis Christianorum gerunt uoluntatem, citra ullam inquietudinem ac molestiam sui id ipsum obseruare contendant.

quae sollicitudini tuae plenissime significanda esse credidimus, quo scires nos liberam atque absolutam colendae religionis suae facultatem isdem Christianis dedisse.

quod cum isdem a nobis indultum esse peruideas, intellegit dicatio tua etiam aliis et scriptorcs ab eo adlati, - maxime Ktim, Theolog. Jahrbb. XI 221 ts. 240, praeterea Crivellucci, Della fede storica di Eusebio p. 124. Seeck, Zeitschr. f. Kirchengesch. XII 385, Goerres, Zeitschr. f. wissenschaftl. Theol. XXXV 290 2 s. 4 lacunas ex Eusebio indicauit et expleuit Columbus, aliter Toinard. quem sequimur (nisi quod laeuae-alienae-eae tollantur scripsit, sinistra et remoueantur Valesius interpres Eusebii); p. 229,17—230, 4 (ut amotis -et nunc) ty\' ὰϕαιρεϑεισω̃υ παντελω̃ς τω̃ν aipeaccuv, acxtvec tuis προτέροις ήμω̃ν γράμμασι τοι̃ς 1C005 τὴν σὴν xafroatwatv ὰποσταλει̃σι περί τω̄ν Χριστιανω̄ν ὲνείχοντο, xαί α̎τινα navo axata xal riĮ; ήμετέρας πραότητος ὰλλότρια είναι UÓXCt, taita ύϕαιρεϑη̃,ϰαί vuv Euseb.; continebantur, cura illa, quae prorsus sinistra et a nostra mansuetudine aliena esse uidebantur, omnino remoueantur, nunc Buenemann; continebantur et quae prorsus laenae (uel sinistrae) et a nostra clementia alienae esse uidebantur, nunc IJueb. ster et alii; quod si recipitur, nimis aspere imperatores ipsi de suis \'condicicmibuв\' iudicant, atque obstat etiam Eusebius 4 libere (ex Eusebio ὲλευϑέρως τε xal άπλω̄ς) Columbus Toinard alii, cauere C; fort. aperte Halm; cauere ut simpliciter ed. Oxon. 1680, caneres ut simpliciter Boherellus, item Bentleius; nunc uere ac libere Bauldri, uere etiam Duebner; pro nunc cauere Tollius nunc reuocentur coni. 6 religionis ed. Oxon. 1680, religioni C; cf. txaaTos \'twv τὴv αὺτὴν icpoatptaiv ὲσχηϰότων τοῡ tpuXarrstv τὴν τω̄ν Χριστιανω̃ν ϑρησϰείαν Euseb. 7 ullam Bal, illam C; α̃νευ τινός ὸχλὴσεωςEuseb. 9 plenissime Bal, plenissima C; attva— πληρέστατα δηλω̃σαι ὲὸογματίσαμεν Euseb. § 7 12 hisdem C 13 intelligit C 13-231, 4 (etiam-facultatem) Eusebius (§ 8) liberius reddidit religionis suae uel obseruantiae potestatem similiter apertam et liberam pro quiete temporis nostri <esse> concessam, ut in colendo quod quisque delegerit, habeat liberam facultatem. <quod a nobis factum est, ut neque cuiquam> honori neque cuiquam religioni <detractum> aliquid a nobis (uideatur>.

atque hoc insuper in persona Christianorum statuendum esse censuimus, quod, si eadem loca, ad quae antea conuenire consuerant, de quibus etiam datis ad officium tuum litteris certa antehac forma fuerat comprehensa, priore tempore aliqui uel a fisco nostro uel ab alio quocumque uidentur esse mercati, eadem Christianis sine pecunia et sine ulla pretii petitione, postposita omni frustratione atque ambiguitate, 2 nostri esse Bal, nfri (sed hae litt. euanidae), post, in jine uersus, scriptura per 3 f. spatia plane euanuit, ee fUiaBt uid.; rg fjauyia twv ́́ήμετέρωνϰαιρω̄ν Euseb. § 8 3 concessa C, corr. Bal colenda 0, corr. Columbus (in Erratis post p. 236, ad p. 71, 7) 4 delegerit Gratouius, diligeret C 4—7 locum expleuit correxitque ex Eusebio Columbus (etiam ed. Oxon. 1680), in C post facultatem sunt haec quia (sed litt. is paene euanuerunt parumque certae sunt, quas edidit Bal, qui tamen non recte post hanc uocem etiam lacunam significat) honori neq. cuiqufc religioni aut aliquid a nobis, quae edidit Bal; quod a nobis factum est, ut neque honori cuiquam neque religioni detractum aliquid aut imminutum esse a nobis uideatur Columbus, quia uideri nolumus cuiquam honori aut cuiquam religioni aliquid a nobis detractum ed. Oxon. 1680; TOOTG δὲóf ήμω̃ν γέγονεν,δπως μηδεμιτιμη̄μηὸὲϑρησϰεία τινί μεμειω̄σϑαί TT όϕ\' ήμω̄ν δοϰίη Euseb. § 8; atque ut neque honori neque religioni cuiusquam aliquid a nobis detrahi uideatur Heumann; quia snolumus d«trahi> honori neque cuiquam religioni aliquid a nobis cum Lengletio Duebner et Hurter 7 in personam cum Bauldrio (ex Eusebio § 9 Ct; •co πρόσωπονtwv Χριστιανω̄ν)Duebner 8 quod] ut Heumann ex Eusebio ο̃ογματίξομεν, ίνα 9 ea Tollius, eorum Heumann ex Eusebio tob; tcl- πονς aututv ad quae Bal, adq. q. C; ct; ou; Euseb. 11 certa-formal τυπος ε̎τερος Euseb. ante ac C, corr. Bal Cpraehensa C 15 frustacione C, corr. Bal

restituant, qui etiam dono fuerunt consecuti, eadem similiter isdem Christianis quantocius reddant, etiam uel hi qui emerunt uel qui dono fuerunt consecuti, si petiuerint de nostra beniuolentia aliquid, uicarium postulent, quo et ipsis per nostram clementiam consulatur. quae omnia corpori Christianorum protinus per intercessionem tuam ac sine mora tradi oportebit.

et quoniam idem Christiani non [in] ea loca tantum ad quae conuenire consuerunt, sed alia etiam habuisse noscuntur ad ius corporis eorum id est ecclesiarum, non hominum singulorum, pertinentia, ea omnia lege quam superius comprehendimus, citra ullam prorsus ambiguitatem uel controuersiam isdem Christianis id est corpori et conuenticulis eorum reddi iubebis, supra dicta scilicet ratione seruata, ut ii qui eadem sine 1 restituantur Le Nottrry (sed perperam ut ex C, in quo post restituant est ■—■ distinctio) Duebner Fritesche quiJ quae Bentleius, sed Ettseb. xa\\ sT twrç 2 hisdem C 3 reddantur Betltkius, sed sine dubio propter restituantur ap. Le Xourryum; Eustb. ο̃πως—α̃ποϰαταστήσωτ́ν et iam Diazius (ap. Bauldrium II p. 111, ap. Lengletium II p. 347) 4 dono fuerunt Gale, donauerunt C petiuerint ex Eusebio Bauldri, putauerint C; Т, (Iii> ot xoto ὸωρεὰν είληϕότεςαίτω̄σί τιπαρὰτη̃ςημετέρας xaXoxaYaaia;, προσέλϑωσι τω έπί τόςπων ὲπάρχψ διϰάξοντι Euseb.§ 10; si putauerint, de nostra beniuolentia aliquid uicarium postulent Columbus; si optauerint de nostra beneuolentia aliquid uicarium (\'ualet rem aliquam uicariam\'). postulent Diazius, qui Eusebium uocem uicarium non recte intellexisse putat, eundem errorem illum admisisse atque etiam uerba si putauerint omisisse putat Heinichen ad Euseb. X 5, 10 n. 19 (ed. alt.), sed cf. Balueium. bpistol. ad lJiazium (ap. Bauldrium II p. 112, ap. Lengletium II 347) 5 beniuolentia, sed pr. i minus certum, fort. e est, C quo Bal. co C 9 in del. Boherellus 10 ad quae Bal, adq. C 13 quam Tollius. item anonymus p. 67 et Buenemann ex Eusebio 4 11 trct tiL vouo), Sv προειρήϰαμεν, et coni. Lact. Inst. TII 6, 9 illa rerum summa quam superius conprehendimus, qua C, quod retinent Bal et alii cpraehendimus C 15 isdem Beel, idem C 17 ii Bnl, hii C pretio sicut diximus restituant, indemnitatem de nostra beniuolentia sperent.

in quibus omnibus supra dicto corpori Christianorum intercessionem tuam efficacissimam exhibere debebis, ut praeceptum nostrum quantocius conpleatur, quo etiam in hoc per clementiam nostram quieti publicae consulatur.

hactenus fiet, ut, sicut superius comprehensum est, diuinus iuxta nos fauor, quem in tantis sumus rebus experti, per omne tempus prospere successibus nostris cum beatitudine publica - perseueret.

ut autem huius sanctionis <et> beniuolentiae nostrae forma ad omnium possit peruenire notitiam, prolata programmate tuo haec scripta et ubique pro-poaere et ad omnium scientiam te perferre conueniet, ut huius nostrae beniuolentiae [nostrae] sanctio latere non possit.

His litteris propositis etiam verbo hortatus est, ut conuenticula < 10) statum pristinum redderentur. sic ab euersa ecclesia usque ad restitutam fuerunt anni decem, menses plus minus quattuor.

Sequenti autem Licinio cum exercitu tyrannum profugus concessit et rursus Tauri montis angustias petiit. munimentis ibidem ac turribus fabricatis iter obstruere conatus 1 restituerint Bal, sed Euseb. ὅπως amot, οι̃τι—άποϰαϑιω̄σ:, — ὲλπίζοιν 2 bene nolentia C (cf. p. 229,15. 232, 5. 233,15) 6 publice C, corr. Bal 7 conpraehensum C 8 quem Bal, que C 9 prosperia uel prospere fluentibus Tollius, prosper esae Buenemann; rt atia σϰουδδὴ περὶ η̒μᾱς-διὰ παντὸς τοῡ ypovoo pspauu; διαμενεῑ Euseb. § 13 10 beatitudine nostra, sed nostra del., C 11 et add. Fritztche; ταύτης tyj; ήμετέρας νομοϑεσίας 1tat τη̃ς ϰαλοϰὰγαϑίας apo$Eweb. § 14 1S prolata Bal, praelata C; prolato Heumann programate C 15 pr. nostrae retinet Halm p. 164 conl. Eecseb. Taor*;; Tfjc ήμετέρας xaXoxafaatac, alter. Bal 18 in add. Bal restituerentur Heumann, coni. or c. 3, 4 20 IIII C 21 sequente Cuperus, item anonymus p. 67 Hettmann Bentleius, tyrannus anonymus ibid. et Bentleius 22 recessit Heumann rursus] cursu Bentleius petiit Columbus et anonymus ibid., petit C munimentis Bal, monumentis C- XXVII. Lact. 8, faae. 2. 16 est et inde detrusus perrumpentibus omnia uictoribus Tarsum postremo confugit.

ibi cum iam terra marique premeretur nec ullum speraret refugium, angore animi ac metu confugit ad mortem quasi ad remedium malorum, quae deus in caput eius ingessit.

sed prius cibo se infersit ac uino ingurgitauit, ut solent ii qui hoc ultimo se facere arbitrantur, et sic hausit uenenum. cuius uis referto stomacho repercussa ualere non potuit in praesens, sed in languorem malum uersum est pestilentiae similem, ut diutius protracto spiritu cruciamenta sentiret.

iam saeuire in eum coeperat uirus. cuius ui cum praecordia eius furerent, insustentabili dolore usque ad rabiem mentis elatus est, adeo ut per dies quattuor insania percitus haustam manibus terram uelut esuriens deuoraret.

deinde post multos grauesque cruciatus cum caput suum parietibus infligeret, exilierunt oculi eius de caueis. tunc demum, amisso uisu, deum uidere coepit candidatis ministris de se iudicantem.

exclamabat ergo sicut ii qui torquentur solent, et non se, sed alios fecisse dicebat. deinde quasi tormentis adactus fatebatur Christum subinde deprecans et implorans, ut suimet misereretur.

sic inter gemitus quos tamquam cremaretur edebat, nocentem spiritum detestabili genere mortis efflauit. 1 detrusus Le]Nourry, item anonymus p. 67 et Bentleiw, detorsum (sic) C; deitroraum Bal, rursum uel deorsum Buenetnann; petiit moDimentis-conatus. sed undique uersum (cf. c. 34, 6, uel uersus) Heumann 2 Hibi C pmeretur (sic, sed inferiores partes litterarum euanuerunt) C; perterreretur Bal, peteretur G-racuius, proterreretur Tollius, item Bentleius 3 nec Bal, item Bentleius. non C, quod placet Halmio p. 162 6 ii Halm, hi C 7 stomaco C repercussa Bal. repercussus C 8 langorem C uersum est Heumann. item Halm p. 166, uerse (sic) C; uersa Bal, uersa est Columbus 11 furerent Lenglet. furens C; uis-ureret Bal; ui-urerentur Halm, perurerentur Brandt or insustemtabili C 12 IIII C percitus Bal, percutis C 16 uissu C <cum> candidatis Cuperus, <circumdatos> candidatis emendari ueUe uid. Maucroix, sed Buenemann c. 14, 2 occultis ministris confert 17 ii Bal, hii C torquentur Brandt (ef. solent u. 6), torqueri C 19 implorans anonymus p. 68, plorans C

Hoc modo deus uniuersos persecutores nominis sui debellauit, ut eorum nec stirps nec radix ulla remaneret.

nam Licinius summa rerum potitus in primis Yaleriam, quam Maximinus iratus ne post fugam quidem, cum sibi uideret esse pereundum, fuerat ausus occidere, item Candidianum, quem Valeria ex concubina genitum ob sterilitatem adoptauerat, necari iussit. mulier tamen ut eum uicisse cognouit.

mutato habitu comitatui eius se immiscuerat, ut fortunam Candidiani specularetur: < qui> quia Nicomediae se obtulerat et in honore haberi uidebatur, nihil tale metuens occisus est. et illa exitu eius audito protinus fugit.

idem Seueri filium Seuerianum iam aetate robustum, qui fugientem Maximinum fuerat ex acie secutus, tamquam post obitum eius de sumenda purpura cogitasset, capitali sententiae subiectum interemit.

qui omnes Licinium iam pridem quasi malum metuentes, cum Maximino esse maluerant praeter Valeriam, quae <quod> uolenti Licinio, in omnia Maximiani <bona> hereditatis iure suo -^ <se> cedere, idem Maximino negauerat.

ipsius quoque 2 stirpis C (quam formam nominatiu* retinere tWluitnvs), corr. Bal radia C, corr. Bal 3 Valeriam quam \'ftir reuer.\' in ed. Oxon. 1680, item Bal secund. curis et alii, ualeritl qus C; Valerium, quem Bal in ed. 1679, quod Pagi ad Annal. Baronii a. 313 not. XXIII s. retinendum esse putat 4 nec C, corr. Columbus et Bentleius 5 item Bal secund. curis et alii, idem cum C Bal in ed. 1679 et alii, inde Bauldri 6 sterelitatem C 7 uicisse Boherellus, item Bentleius et alii, uixisse C, quod Bal secund. curis defendere temptat; hoc edixisse Columbus, eum (sc. Candidianum) exiuisse Bauldri, uix isse (i. e. Licinium uictorem iuisse siue profectum esse) Buenemann 8 immiscuerat scripsimus secuti Tollium, qui miscuerat et Columbum qui immiscuit coni., miscuit C 9 candidii C, corr. Bal qui add. Columbus; qui cum ed. Oxon. 1680, qui ut anonymus p. 68, item Bentleius 11 item Brandt 15 malam] aemulum Graeuius, iratum Tollius 16 praeter Valeriam Bauldri, pre ualeria C <quodi Susius p. 13 17. 18 <bona> Brandt; hereditatis Susius; ,\'se> Brandt; quae uolenti Licinio in omnia Maximiani hereditates iure sao cedere C;. quae uolena Licinio in omnes Maximiani hereditates iure suo cedere Bal, in quibus nolens scrips. Cuperus (quem plerique sequuntur), uolenti cum C retinet Fritzsche (fort. ablatiuum intellegens); quae <quod) uolenti Licinio in nuptias Maximiani 16* Maximini filium [suum] maximum agentem in annis octo et filiam septennem, quae desponsa fuerat Candidiano, extinxit. sed prius mater eorum in Orontem praecipitata est: ibi saepe illa castas feminas mergi iusserat.

sic omnes impii uero et iusto iudicio dei eadem quae fecerant, receperunt.

Valeria quoque per uarias prouincias quindecim mensibus plebeio cultu peruagata postremo apud Thessalonicam cognita, comprehensa cum matre poenas dedit.

ductae igitur mulieres cum ingenti spectaculo et miseratione tanti casus ad supplicium, et amputatis capitibus corpora earum in mare abiecta sunt. ita illis pudicitia et condicio exitio fuit.

Quae omnia secundum fidem — scienti enim loquor — ita ut gesta sunt mandanda litteris credidi, ne aut memoria LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES 4 s. (sicquae fecerant, receperunt)] Hieronym. Commentar. in Zachar. lib. III cap. XIV (uol. VI p. 826 A Vall.): nos autem dicemus omnes pereecuwtores qui affliierunt ecclesiam domini, ut taceamus de futuris cruciatibus, etiam in praesenti saeculo recepisse quae fecerint. legamus ecclesiasticas historias. quid Yalerianus, quid Decius, quid Diocletianus. quid\' Maximinianus, quid saeuissimus omnium Maximinus ct nuper Iulianus passi sint, et tunc rebus probabimus etiam iuxta litteram prophetiae ueritatem esse completam, quod computruerint carnes eorum et oculi contabuerint et lingua in paedorem et saniem dissoluta sit. hereditatis iure succedere Susius (coni. c. 39, 1 88.) j cf. hereditatis iure c. 26, 6 1 suum del. Boherellus, natu Gale, tum Heumann; tum maxime Tollius in annis octo (sic numerus perscriptus est in Cj] in <Cilicia, annis octo Columbus. iam annos octo Gale, annos octo Tollius, annum octauum Heumann 3 mater s. I. ex nHųrem C Orontem (uel torrentem) \'uir reu.\' in ed. Oxon. 1680, item alii ap. Bauldrium. torrentem Orontem Bentleius, orientem C\'; Orientem Bal etiam secund. curis retinet ubi anonymus p. 68 ille (sc. MaIÎminus, cf. c. 38, 2) Tollius 6 cap. 51 spurium uid. Eberto (cf. ad p. 217, 7) p. 124 n. 19 7 tesalonicam C 8 conpraehensa C; <et> comprehensa Heumann 9 miseracioni C, corr. Bal 10 amputaptis C eorum C, corr. Bal 11 illic C, corr. Bal conditioni C, corr. Bal; condicio in exitium fuit Arntzenius, Panegyr. vetere I 197 12 fidem Bal, finem C scienti enim cum C anonymus p. 68, scientium Bal; ad quod BentJeius scienti enim (ex adnot. Le Xourryi) ascripB. locor C tantarum rerum interiret aut si quis historiam scribere uoluisset, [non] corrumperet ueritatem uel peccata illorum aduersus deum uel iudicium dei aduersus illos reticendo.

cuius aeternae pietati gratias agere debemus, qui tandem respexit in terram, quod gregem suum partim uastatum a lupis rapacibus partim uero dispersum reficere ac recolligere dignatus est et bestias malas extirpare, quae diuini gregis pascua protriuerant, cubilia dissipauerant.

ubi sunt modo magnifica illa et clara per gentes Iouiorum et Herculiorum cognomina, quae primum a Dioclete ac Maximiano insolenter adsumpta ac postmodum ad successores eorum translata uiguerunt? nempe deleuit ea dominus et erasit de terra.

celebremus igitur triumphum dei cum exultatione, uictoriam domini cum laudibus frequentemus, diurnis nocturnisque precibus celebremus, celebremus, ut pacem post annos decem plebi suae datam confirmet in saeculum.

tu praecipue, Donate carissime, qui a deo mereris audiri, LOCI AVCTORVM EXPILATORVM SIMILES § 4] cf. Euseb. H. E. X 4, 72 et omnino ad hoc Mortium caput eiusdem capitis Eusebii § 14 a. 28 s. 1 interiret Bal, interire C 2 non del. Columbus corrunperet C peccata Bal, specta C aduersus Lenglet, aduersum C 3 adnersns Bal, ad uersos C 4 pietati Bal, pietatis C quij quod Heumann 8 magnifica Bal, magnificentia C clara ex dura C 10 assumpta C hac C, corr. Bal 11 euiluerunt Heumann eam C, corr. Bal 14 ante diurnis lacunam significat Columbus, <ac> diurnis Heumann celebremus caelebremus (sic) C, quod tuentur Lenglet et Dutibner, alt. del. Bal,pro quo obsecremus Boherellus, deprecemur anonymusp. 69, eum oremus Heumann, <ei> supplicemus Brandt, cf. [Lact.]Inst. VII27, 2 adn. § 17 (Ip. 668) cni nos cotidianis precibus supplicamus \'ut ..., Euseb. Hist. eccl. X 4, 72 ... rljç παρούσης πανηγύρεως xCCt tijç ϕαιὁρᾱς ταύτης ϰαί λαμπροτάτης ήμέρας tlv aTtiov xat πανηγυριάρχην vóx- Twp xat μεϑημέραν sia πάσης wpaç xai Qt\' ὅλης ὡς είπείν ὰναπνοη̄ς iv vtj) προορὡμενοι ... μεγὰλη̗ ὸιαϑέσεως ϕωνη̗̄ ϰα ϑιϰετεύσωμεν, wç (Jv oiti τὴν αύτοῡ μάνδραν Ii; τέλος ήμᾱς σϰεπάζων διασὡζοιτο, tYj v παρ\' αὑτοῡ βραβεύων ὰρραγη̄ xa: aattatov atiuviav εἰρήνην 15 plebis r, corr. Bal 16 donate kme C a deo Bal, adeo C, quod defendit anonymus p. 69 dominum deprecare, ut misericordiam suam seruet etiam famulis suis propitius ac mitis, ut omnes insidias atque impetus diaboli a populo suo arceat, ut florescentis ecclesiae perpetuam quietem custodiat. 1 etiam] aeternam Boherellus, et maneat Heumann, iam Halm p. 163 3 florescentis ecclesiae perpetuam quietem Colutnbus Nic. Heinsxua alii, florescentes aecciae perpetuae quiete C; florescentes Ecclesias perpetua quiete Bal in Erratis, item alii -et Bentleius 4 custodiat ex -as C