The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Vsitatum quia habere dignaris uerbum, quod enim nisi
et integre crederes et haec quae geris circa nos deo essent
placita, iam fuisses extinctus, paucorum tibi in apostasia atque
crudelitate aequalium regum facta desideraui reserare, quo
possit uox illa tua sepeliri quae dicat: nisi catholica esset
fides Arrii, hoc est mea, nisi placitum esset deo quod illam
persequar fidem quam contra nos scripserint apud Niciam,
numquam profecto adhuc in imperio florerem. non illorum
regum facio mentionem qui a dei notitia fuerunt alieni; de
his solis tracto qui in Iudaea noscuntur regnasse. in libro
Iudicum inuenimus Ierobabelem filium Iosiae electum a deo
et dictum ei: uade in fortitudine tua, et saluum facies Israel
de manu Madiae. nonne ecce mitto te ? et infra: ego ero. tecum,
et percuties Madiam quomodo unum hominem. quem Madiam
loquitur scriptura habuisse multitudinem tamquam arenam
maris. at ubi impleta sunt cuncta quae deus Gedeoni promisit,
ubi se exaltatum ex humili, locupletatum ex paupere,
regem factum uidit ex plebeia conditione, quid statim facit?
nempe dicit ad populum: date mihi unusquisque inaurem de
praeda sua. qui cum accepisset pondus inaurium aureorum
ad mille septingentos siclos praeter bracchialia et torques et
operimenta et purpuram, quae super reges Madiam erant, et
praeter torques aureas, quae in collo camellorum aduersariorum,
in ras.) 11 men-
tionem////// (tionem eras.) 14 dicettum 18 at ex ad hubi
\' 21 data 23 brachalia v 25 que camelorum v
et fecit illa
Gedeon in Ephod, et statuit illud in ciuitate sua Epkrath;
et fornicati sunt filii Israel ibi et factum est Gedeoni et domui
eius in scandalum. numquidnam distulit diebus aliquantis,
et sic hanc est operatus contra deum malignam operam?
numquidnam reminisci potuit, cum haec fuisset aggressus
facere, quod dixisset ei deus: uade, ego ero tecum? ubi est
illud, quod secundum praeceptum dei demolierit Baal et lucos
eius exciderit et deo obtulerit sacrificium ? ubi est illud quod
dixit ad dei nuntium sibi dicentem? dominus tecum potens
uirtute. in me, domine, et si est dominus nobiscum, et quid
adprehenderunt nos omnia mala haec ? et ubi sunt mirabilia
eius, quae retulerunt nobis patres nostri dicentes: non ex
Aegypto adduxit nos deus ? et nunc spreuit nos et tradidit nos
in manu Madiae dominus. numquid repetebat tempore quo
contra deum facere temptauit, quod illa consecuti fuissent
mala propter idololatriam? at ubi erepti sunt, ut uiuerent sine
aduersariorum timore, ab omnibus illis malis quibus se dicebat
cum omni praegrauatum populo, ilico facit rem, per quam et
ipse et omnis pariter populus propter idololatriam fuisset
traditus in manus aduersariorum. audierat deum, quod idolis
seruissent derelicto deo, illis cuncta illa mala accidisse;
meminerat prophetam locutum, et tamen ea die, qua nihil
facti sunt ante eos inimici eorum, censuit rex ille in uecordia,
cui dignaris esse similis, idolis quam deo qui illa sibi praestiterat
fuisse famulandum. et fecerunt, inquit scriptura, filii
Israel malignum ante dominum deum, et tradidit in manus
Madiae annis septem, et praeualuit manus Madiae ualde super
Israel. et fecerunt sibi Israel ante faciem Madiae cryptas in
montibus et speluncas et monumenta. et factum est quando
v 2 Ephrath v, ingofera V
4 debus 6 fuisset Latinius, fecisset Vv 8 baal (h m. rec.)
11 ut quid fort. 18 nonne Latinius, nunc v 17 ad m. 1
20 pariter] pa///riret 21 traditos m. 1 deum] ideo uel a deo fort.,
enim (uel deum — attulisse uel propter deum — accidisse) coni. Coleti
26 inquid 29 criptas
seminabat Israel, ascendebant Madiam et Amalech et filii
Orientis et ascendebant super eum et committebant cum eis
et corrumpebant fines terrae, usque dum uenias Gasam, et
non relinquebant ad uitam huic Israel ouem nec uitulum nec
asinum. quoniam ipsi et iumenta eorum ascendebant, et tabernacula
sua adferebant et camelos suos ducebant et adueniebant
sicut lucustae in multitudine, quoniam non erat numerus,
et adueniebant super terram corrumpere eam. et pauper factus
Israel a facie Madiae. et clamauerunt filii Israel ad dominum
et factum est eo quod clamauerint filii Israel ad dominum
propter Madiam, misit dominus uirum prophetam ad filios
Israel et dixit illis: haec dicit dominus deus Israel: ego sum
qui adduxi uos ex Aegypto et eduxi uos de domo seruitutis
et abstuli uos de manu regis Aegypti et de manu omnium
persequentium uos, et eieci illos a facie uestra et dedi uobis
terram eorum. et dixi uobis: ego sum dominus deus uester,
non timebitis deos Amorrhaeorum, in quibus uos inhabitatis
in terra ipsorum, et non exaudistis uocis meae. quid post
hanc increpationem domini facit Hierobabel, qui dicitur etiam
Gedeon? mox ut inimicum suum uidet deductum ad nihilum,
mox ut uniuersi illi aduersarii qui ut arena maris fuisse
narrantur sunt mactati,\' et non ingenti numero Israelitarum,
sed in trecentis uiris, mox ut omnes reges uidit alienigenas
interfectos; fabricat eam rem per quam possint in deum delinquere
filii Israel; et tamen quadraginta annis etiam post
tantum facinus commissum regnasse hic in Israel inuenitur.
non erit ergo mirandum, si et tu sacrilegus adhuc degas in
corpore, quando uideas Gedeonem regem quadraginta annis
uixisse post idololatriam commissam regnoque suo potitum;
etenim quieuisse Israelitas quadraginta annis nec aduersarios
in eos omnino permissos nec ullum eisdem fuisse dominatum
Sabatier 7 locustae v 9 faciae fere semper
10 et factum — ad dominum om. v 11 madian 17 dafeos amorreorum
18 uocem meam v 20 uidit Latinius; cf. I. 23
22 israhelitarum 26 hic s. l, m. 1 29 regnumque suum exspectes
31 eis idem v
loquitur sacra. talia circa consacrilegos tuos fecit bona deus,
ostendens se quidem totum potentem, illos tamen indignos ad
consequendam requiem, qui nec una die quidem post receptam
requiem tantorum periculorum illi, qui tantam praestiterat
misericordiam, seruire delegissent. cum tales fuerint Israelitae,
tamen pro sua pietate pepercit eis etiam post haec
gerentibus idololatriam, nec statim reddidit, sed iterum tempore
quo ei placuit tamen reddidit; non eis inpune idololatriae
reatus cedere potuit. ita et tibi, Constanti, erit
repraesentaturus, nisi tibi prouideris interea. si Israelitae
seruientes daemonibus, derelinquentes deum, cum iam extranei
fuissent a notitia effecti dei, tamen mox ut ascendit in corda
illorum, quia ille sit deus totum potens qui eorum patres
eduxisset de terra Aegypti, exauditi sunt et liberati de manu
Madiae et ab omnibus persequentibus, quid sentis arbitrari
nos posse Christianos eripi de manibus tuis? an negas nec,
quod sciam, es peruidens nos tantum deum colere Abrahae
Isaac et Iacob et omnium prophetarum apostolorum et martyrum?
crede mihi, quia auditi sumus et audiemur, ut tu
possis cum omni tua fragili sublimitate iacere sub omnium
eius seruorum calce; sed et quod morulae aliquae fiant, ut
non iam sanctae suae ecclesiae extinctis uobis Arrianis tribuat
plenam securitatem pacis, est causa illa, quia sit dignum te
aduersario saeuiente ad omnium ueniri probationem.
Dicis: si male fecissem, si haeresim tenerem, iam in me
deus uindicasset. audis sacram loquentem scripturam etiam
alienigenae diu pepercisse dominum, et tamen postea con-
. secutos merita factorum suorum. dixit Samuhel ad Saul: misit
me dominus, ut ungerem te super Israel in regem, et nunc
audi uocem uerbi domini: haec dicit dominus omnipotens:
1 quo 6 ierahelitae 8 idolatriam temporum v 17 negas
nec scripsi, negne V, necne v 18 sciam] etiam Lugdun. 25 uenire
uel inueniri Latinius falso; ad o. veniri probationem idem significat quod
omnes probari
nunc defendam quae fecit Amalec tibi, Israel, quemadmodum
obuiauit tibi in uia quam ascendisti de Aegypto. et nunc
uade et percuties Amalec et omnia ipsius, et non concupisces
ex illis aliquid, sed exterminabis illum et anathematisabis
illum et omnia illius, et non parces illi et occides omnia illius
a uiro usque ad mulierem et ab infante usque ad nutrientem.
et infra: et uenit Saul usque ad ciuitatem Amalec, et accessit
et obsedit Amalec in torrente. et dixit Saul ad Cinaeum:
uade et declina e medio, et declina ab Amalec, et noli adponere
te cum illo, quoniam tu fecisti misericordiam cum
filiis Israel, cum ascenderent ex Aegypto. et declinauit Cinaeus
de medio Amalec, et percussit Saul Amalec ab Euilat usque
Sur, quae est contra faciem Aegypti. et conprehendit Saul
Agag regem Amalec uiuum et omnem populum eius occidit
in ore gladii. uides quomodo, tarde licet, consecuti fuerint
sceleris sui factum, et tu inquis: nisi bene agerem, numquam
diu regnarem. ipsum etiam Saul inuenimus contra domini
mandatum quia fecerit, quod fuerit reprobatus, et tamen diu
regnauerit post reprobationem, posteaquam dixit ad Samuhel
deus: paenitet me unxisse in regem Saul. et tu inquis: ego
nisi recte fuissem credens, nisi quomodo est deo placitum
uiuerem, numquam profecto nunc usque imperarem. et ut
haec penitus possis haurire quae. dicimus propter Saul, accipe
quae contra domini fecerit mandatum: et accepit Saul et omnis
populus eius Agag regem et bona gregum et armentorum et
escarum et uinearum et omnium bonorum, et noluerunt disperdere
omnia bona, sed et omne opus pretiosum reseruauerunt
et superuacua disperdiderunt. et factum est uerbum domini
ad Samuhelem dicens: paenitet me quod constituerim regem
Saul, quoniam auersus est a me et uerba mea non statuit.
et contristatus est Samuhel et clamauit ad deum tota nocte
20 penitet 23 paenitus fere semper 25 gregum Sabatier, rSgum
V 29 penitet fere semper mę
et ante lucem, et Samuhel abiit in obuiam israel. et infra:
et uenit Samuhel ad Saul, et ecce Saul offerebat holocaustum
domino et initia praedarum quae attulit ex Amalec. et peruenit
Samuhel ad Saul, et dixit illi Saul: benedictus es tu
domino, statui omnia quae locutus est dominus. et dixit Samuhel:
et quae est uox huius gregis in auribus meis et uox boum
quam ego audio? et dixit Saul: de Amalec adtuli ea quae
p raedauit populus optima gregis et boum, ut inmolentur domino
deo tuo regi; reliqua autem disperdidi et exterminaui. et dixit
Samuhel ad Saul: nonne minimus eras in conspectu dux sceptrorum
de tribu Israel, et unxit te dominus in regem super
Israel, et immisit te dominus in uia et dixit tibi: uade et
disperde illos qui peccant in me, Amalec, et expugnabis illos
usque dum consumes illos ? et quare non audisti uocem domini,
sed impetiuisti ad praedam et fecisti quod malignum est coram
domino? et dixit Saul: quoniam audiui populum, abii in uia
quam misit me deus, et adduxi Agag regem Amalec, et Amalec
disperdidi. et accepit populus praedam gregis et armenta
primaria illorum quae disperdidi, ut sacrificem coram domino
deo nostro in Galgala. et dixit Samuhel; numquid uult dominus
holocausta et sacrificia magis quam exaudire uocem domini ?
et ecce dictoaudientia melior est quam sacrificium et oboedientia
quam adipes arietum. quoniam peccatum abominatio est,
dolores et gemitus ad te adduxisti. pro quibus nullius momenti
fecisti uerbum domini, nullius momenti te faciet dominus ne
. regnes. et dixit Saul ad Samuhel: peccaui quoniam praeteriui
uerbum domini et uerbum tuum, quoniam timui populum, et
audiui uocem illorum. et nunc aufers peccatum meum, reuertere
mecum, adorabo dominum deum tuum. et dixit Samuhel
ad illum: disrumpet dominus regnum tuum ex Israel de manu
tua hodie, et dabit illud proximo tuo meliori te. et infra: et
om. v regi exp. Latinius 11 tribus
uncxit 12 et 16 uiam v 21 exaudi*re (d eras.) 22 dicto audientia
V, dico (uel dicito): audientia v 28 aufer v 29 deum 8. I. m. 1
31 illut
non adiecit Samuhel amplius uidere Saul usque ad diem mortis
suae, quoniam lugebat Samuhel in Saul, et dominum paenituit
quoniam regem fecit Saul super Israel. et dixit dominus ad
Samuhel: quousque luges tu in Saul? ecce ego expello illum
ne regnet super Israel, et imple cornu tuum oleo, et ueni,
mittam te ad Iesse usque in Bethlehem, quoniam audiui in
filiis Iesse mihi in regem. cognoscere iam poteris, Constanti,
etiam reprobatos a domino, etiam ad aeternam destinatos
mortem diu regnare post delictum graue commissum, quandoquidem
uideas, posteaquam unctus fuerit in regem gloriosus
filius Iesse Dauid, tamen Saul diu regnauerit et persequendi
etiam eum, quem sibi deus in prophetam atque regem elegerat,
habuerit potestatem; malus bonum, iniustus iustum, deo odibilis
persequebatur eum quem diligebat deus. cum haec ita
sint, ne glorieris, quia post tantum facinus perpetratum sis .
uiuens hactenus ut uixerit Saul; sed aduerte, cuiusmodi uindicta
processerit circa Saul quod et circa te possit procedere,
nisi tibimet consulas. si enim circa illum sic est indignatus
dominus, primo cur praedam contra interdictum acceperit,
secundo cur eius hominem Dauid fuerit persecutus, quanto
magis circa te indignationis eius procedat uindicta necesse
est, circa te, cuius adeo ingentia sunt scelera, ut etiam in
sacrilegii uenires reatum.
Si male, inquis, egissem, si quomodo dicit Lucifer,
essem haereticus, iam mihi abstulisset deus regnum. accipe
etiam Salomonem superuixisse post idololatriam commissam
et intellegere dignare te quoque talem esse, qualis ille post
idololatriam fuerit. et suscitauit dominus satan Salomoni
Ader Idumaeum et Esrom filium Anadeth in Bemathad,
Adragas regem Saba dominum eius. et congregati sunt super
eum uiri, et erat princeps congregationis, et praeoccupauit
Lucifer in l. I pro s. Atha-
a
nasio 8 reprobatua — destinatus Vv; emendaui 11 persequedi
12 allegerat m. 1 14 diligebat] eum add. V, exp. v 16 uindictam
24 egisse 26 et 28 idolatriam 29 remahad m. 1
Damasic ciuitatem et sedit in ea et regnauit in Damasic,
et erant satanae Salomoni et Israel omnibus diebus Salomonis.
probauimus tibi etiam Salomonem aliquot annis regnasse post
idololatriam, et utique iam non deo sed diabolo seruientem,
unde et diabolicis hominibus notatur haesisse; ita et tu haerens
es consacrilegis tuis Arrianis, qui licet adhuc in corpore sis,
licet in regno sis manens, tamen talis esse inueniris qualis
fuerit Salomon, posteaquam deum dereliquerit et idola fuerit
secutus. talibus nos adhaerere uolueras, qualibus Salomon
fecerit adhaerere Israelitas. ubi fuit ille amor dei, qui fuisse
narratur per sanctas scripturas apud Salomonem, tempore isto
quo idola dignatus est sequi, derelinquere deum? unde hoc?
nisi quia factus omnino fuerit homo alienus ab intellectu sobrio.
nolo tibi plaudeas, quod, cum sis blasphemus et destructor
dei religionis, tamen adhuc habeas regnum et sis superbiens
post sacrilegium tuum, cum et Roboam filium Salomonis idololatriam
facientem uixisse inueniamus in regno uiginti annis.
dicit enim sacra scriptura de eo: et rex Salomon dormiuit
cum patribus suis in ciuitate Dauid; et regnauit filius eius
Roboam pro eo in Hierusalem, et erat sedecim annorum cum
regnaret, et uiginti annis regnauit in Hierusalem. et infra:
et fecit malignum ante conspectum domini et non abiit in uia
Dauid patris sui. ut igitur tam Salomon, ex quo idolis semet
dignatus est mancipare, quam eius filius Roboam, qui semper
idolis fuit seruiens, cum non ambulauerint in Dauid itineribus,
tamen uixerint in regno et utrique regnantes ad uitae ultimum
diem peruenerint, quomodo tu miraris ad temet, cur post
commissum piaculum in eo scelere degens rex superbias, quod
neque tibi regnum neque uita auferatur a deo? quando uideas
etiam Hieroboam domini religionem funditus uertere, ut tu,
v dęmasic 4 seraientem (m add. m. 1) unde V,
seruiente mando v, sernientem, mundo Col. 8 derelinquerit
11 aput 14 plaudaa v 16 idolatriam 18 domiuit m. 1
22 babiit 24 Roboam v, roboas V 25 ambulauerit 27 tu F,
te v 30 funditis m. 1
quidem in eo scelere manens, sicut scriptum est: et erat homo
ex monte Ephraem seruus Salomonis, et nomen ei erat Hieroboam,
et nomen matris eius erat Sariram, mulier fornicaria,
et alio loco: et factum est ut audiuit omnis Israel, quoniam
reuersus est Hieroboas ex Aegypto, et miserunt et uocauerunt
eum in synagoga et regnificauerunt eum in Israel, et infra:
et dixit Hieroboas in corde suo: nunc reuertetur regnum Dauid.
si ascenderit populus hic sacrificium offerre in domo domini
in Hierusalem, et conuertetur cor populi ad dominum suum
Roboam regem Iuda. tunc igitur Hieroboas cogitauit et abiit.
et fecit duas uitulas aureas et dixit ad populum: sufficiat
uobis ascendisse in Hierusalem. ecce sunt dii tui Israel qui
reduxerunt te de terra Aegypti. et posuit unam in Bethel et
unam dedit in Dan. et factum est hoc uerbum in peccatum,
et antecedebat populus ante faciem unius uitulae usque Dan.
et fecerunt domos in excelsum, et fecit sacerdotes partem aliquam
populi, qui non erant ex filiis Leui. et fecit Hieroboas
diem festum in mense octauo in quinta decima mensis secundum
diem festum Iuda, et ascendit in sacrario quod fecit in
Bethel, ut sacrificaret ante uitulas quas fecit, et constituit in
Bethel sacerdotes excelsorum quos fecit. et ascendit in sacrarium
quod fecit in quinto decimo die mense octauo in die festo quem
finxit a corde suo, et fecit diem festum filiis Israel.
Nolo ergo glorieris quod, cum idololatriam sis gerens,
tamen uiuas regni possidens gloriam, quando uideas hunc
Hieroboam uitulas fecisse aureas, populum Israelitarum conuertisse
ad idololatriam et tamen non solum non statim ut
deliquerat extinctum, sed et diu uiuere permissum. numquid
non potuerat deus eosdem reges idololatres remouere? sed
ostensum est quam sitis ingrati deo uos, qui cum tantum\'
exaltemini, tamen ipsum qui uos exaltat non solum
prius non s. I. m. 1 30 idololatres V, idololatras v
32 obliniscamini (a inter scribendum ex i corr.)
religionem eius tollere cupientes e medio. quod ita esse ei
istius regis cognosce facto Hieroboae, qui cum fuerit filius
ancillae, cum se meminisset ortum de meretrice, cum regnum
acceperit domini sui Salomonis in obprobrium eiusdem Salomonis,
cur de(re)linquens deum ad idola semet uerterit, cum,
inquam, sciuerit sibi regnum datum a deo Hieroboas, propterea
quod Salomon dominus eius idola fuisset secutus, tamen haec
omnia ducens pro nihilo cogitauit idola facere, et ipsis cum
omni populo qui deo seruiebat esse mancipatus quam deo
uiuo, qui illum ex mulieris meretricis filio fecerat regnum
habere Salomonis domini sui. ne itaque mireris quod uobis
. ingratis in ipsum delinquentibus parcat, sed illud hortor uideas,
quod, tarde licet, si in hac tua manseris nequitia, sis percepturus
ea quae omnes in sacrilegio perceperunt praedecessores
tui. hortamur ut temet tantis a malis eripere digneris.
et es habens <exempla> insuper, non tu primus facis. uidemus
etiam istum Hieroboam commonitionem domini duxisse pro
nihilo. et factum est, inquit, in tempore illo, et Hieroboas exiit
de Hierusalem, et inuenit eum Achias Silonites prophetes in
uia, et Achias opertus erat uestimento nouo, et ambo erant
in campo. et adprehendit Achias uestimentum suum nouum
quod super se habebat et dirupit illud duodecim scissuris
et dixit ad Hieroboam: accipe tibi decem scissuras, quoniam
haec dicit dominus deus Israel: ecce ego disrumpo regnum
de manu Salomonis, et dabo tibi decem sceptra; et duo sceptra
erunt illi propter seruum meum Dauid et propter Hierusalem
ciuitatem, quam elegi ex omnibus tribubus Israel, pro quibus
dereliquit me Salomon, et fecit Astarte idolo inmundo Sydoniorum
et Cama idolo Moab et regi eorum religioni filiorum
Latinius, delinquens in Col., relinquens
fort. 13 ortor m. 1 15 prodecessores V, em. v 17 exempla uel
fc;
tale quid exciaisse uidetur 24 heroboam m. 1 28 omni
Ammon, et non abiit in uias meas, ut faceret quod rectum
est coram me, sicut fecit Dauid pater eius. et non accipiam
regnum totum de manu eius in diebus uitae eius propter Dauid
seruum meum quem elegi, quoniam contra faciam illi per
omnes dies uitae eius. et accipiam regnum de manu fili eius,
et dabo tibi sceptra decem, filio autem eius dabo duo sceptra,
ut sit positio seruo meo Dauid omnibus diebus coram me in
Hierusalem ciuitate, quam elegi mihi, ut ponerem nomen meum
ibi. et accipiam te et regnabis in quibus concupiscit anima
tua, et tu eris rex in Israel. et erit si custodieris omnia quaecumque
praecepero tibi et ieris in uias meas et feceris quod
rectum est in conspectu meo et custodieris praecepta mea
et mandata meas sicut fecit Dauid seruus meus, et ero tecum
et aedificabo tibi domum fidelem, sicut aedificaui Dauid. cum
audierit haec a deo homo ortus qui fuerit ex meretrice, homo
qui se meminerat natum de genere seruili, numquid, posteaquam
impleta sunt omnia quae promiserat dominus, illi qui
sibi tanta promiserat est obsecundatus? et non statim ut exaltatum
se uidit, contra ipsum auspicatus est? non statim,
quomodo fuisset deus derelictus ab omnibus cultoribus suis,
opera est data per Hieroboam?
Dicitur tibi a nobis, quod nisi te correxeris, nisi in uiis
deo placitis esse coeperis, sis nouo periturus exemplo; et tu
in tua manens es iniquitate, in tuo es perseuerans sacrilegio.
non nouum, siquidem isti Hieroboae regi et deus per hominem suum
illa quae iam dicta sunt perferri fecerit et cum ingenti
detinetur filius eius infirmitate, miserit ad dei domesticum et
audierit futura, et tamen cum ea quae sibi fuerant etiam
mala promissa uideret impleri, ille magis atque magis contra
deum fecerit, dei uoluerit destrui domum. et homo, inquit,
erat ex Silo et nomen ei Achiab, et hic erat sexaginta an-
prius es B. l. m. 1 25 quod et deus coni. Col.
31 ex Silo coni. TUius in notis, exilon V, exilis v et Sabat., in Silo-
Latinim Achiab, et hic coni. Tilius, achiabeth Vv
norum et uerbum domini erat cum illo. et dixit Hieroboam
ad uxorem suam: surge et accipe in manu tua homini dei
panes et collyrides filiis eius et uuas et uas mellis. et surrexit
mulier et fecit sicut dixit ei uir eius. et Achiab homo senex
erat ualde et oculi eius caliginabantur uidere. et surrexit
mulier ex Baria et abiit. et factum est, cum intrasset ipsa
in ciuitate ad Achiab Selonitem, et dixit Achiab puero suo:
exi nunc in obuiam Annae uxori Hieroboam et dices ei : intra
et noli stare, quoniam haec dicit dominus: dura ego mitto
in te. et intrauit Anna ad hominem dei, et dixit ei Achiab:
ut quid mihi adtulisti panes et uuam et collyrides et uas
mellis? haec dicit dominus: ecce tu ibis a me, et erit cum
intraueris portam ciuitatis Arira, et puellae tuae exient in
obuiam et dicent tibi: puer mortuus est. quoniam haec dicit
dominus: ecce ego disperdo huius Hieroboam mingentem ad
parietem; et erunt mortui eius Hieroboam in ciuitatem et
comedent eos canes, et mortui erunt ei in agro et comedent
eos uolucres caeli. non est, inquam, nonum, si tu in hac pertinacia
sis perstans, cum cognoscas istum Hieroboam his omnibus
non deterritum rebus; statim etenim, ut fuerat dictum ab
homine dei, ut ingressa est mulier ciuitatem, filius eorum
mortuus est; et tamen non conspexit Hieroboas quid ei deus,
propterea quod eum dereliquisset et populum secum perire
fecisset, fuisset repraesentaturus, nec timuit ex morte filii sui,
quod et cetera illum possint subsequi, sed in sua senuit uersutia;
usque adeo etenim inpos mentis fuerat factus Hieroboas,
ex quo recesserat ab eo qui regnum tradiderat illi, ut cum
dixisset: uade ad dei hominem et disce an moriturus sit filius
noster, et didicerit per dei hominem, quod non solum filius
eorum esset moriturus, sed et in cuncto eius regno imminerent
pericula, ille tamen, ut semel statuerat, diabolo seruire maluit.
Vv, ∑ αριρά LXX et Latinius 11 collirides
12 erit V, ecce v 13 Sarira Lat. 16 pariemtem
23 derelinquisset 30 cuncta
cuius hominem mittit despuit et facit in contumeliam maiestatis
eius uitulas et has adorare secum facit populum. haec
egit, et tamen non ilico est extinctus, sed diu in regno superfuit.
et tu dicis: si fuissem haereticus, si, ut dicunt Lucifer,
Pancratius et Hilarius, dei inpugnarem religionem, iam in
me fuisset uindicatum. accipe adhuc quid huic contigerit
Hieroboam regi, et tamen quomodo nec sic conuertatur ad
deum, sed magis in suo perseuerans mortuus fuerit scelere,
in suo defecerit sacrilegio: et fecit Hieroboam diem festum
in mense octauo in die festo quinto decimo mensis secundum
diem festum Iuda, et ascendit in sacrificium quod fecit in
Bethel, ut sacrificarent uitulis quas fecit, et constituit in Bethel
sacerdotes excelsorum quos fecit, et ascendit in sacrarium quod
fecit in quinto decimo die mense octauo in die festo quem finxit
a corde suo, et fecit diem festum filiis Israel et ascendit in
sacrarium ut sacrificaret. et ecce homo dei ex Iuda aduenit
in uerbo domini in Bethel, et Hieroboam stabat super aram
suam sacrificare; et propheta inuocauit ad aram in uerbo
domini dicens:s o sacrarium, sacrarium, haec dicit dominus:
ecce filius nascetur in domo Dauid, et Iosias erit nomen illi,
et sacrificabit in te sacerdotes excelsorum qui sacrificant in
te, et ossa hominum conburet in te. et dabit in illa die prodigium
quod locutus est dominus: ecce sacrarium disrumpetur
et effundetur pinguedo quae est in eo. et factum est, ut audiuit
uerba hominis dei inuocantis in aram quae in Bethd erat,
et extendit manum suam ad aram dicens: adprehendite eum.
et arida facta est manus regis quam extendit in eum, et non
potuit reducere eam ad se. et sacrificium ruptum est, et effusa
est pinguedo eius a sacrario secundum prodigium quod dixit.
homo dei in uerbo domini. et respondit rex et dixit homini
dei: roga faciem domini dei tui, ut reuertatur manus mea
v 12 sacrificium] cf. p. 43, 20 18 sacrificaret] cf. ib.
22 in te v, inter V; xai ϑὑσει έπὶ ah rovg ὶερει̃ςLXX 26 quae t7,
quod V betel m. 1\'
ad me. et rogauit homo dei faciem domini, et reuersa est
manus regis ad eum, et facta est quemadmodum primum.
inpleta cum uiderit et prodigia quae fuerant ore hominis
prolata dei et brachium impium porrectum ad dei hominis
necem repente aridum factum pro metu, illico etiam per dei
cultoris precem factum incolume, numquid idololatriam quam
ipse constituerat dissipauit? numquid diem festum quem ipse
finxerat ex corde suo tandem tollit e medio? minime; sed
in ea pertinacia praesumptionis suae inuenitur mortis suscepisse
diem. non ergo mirari poterimus, si, quod deus auertat
a te, in haeresi tua censueris mortis diem suscipere, quandoquidem
etiam signis ac prodigiis non potuerint priores consacrilegi
tui reuocari ad solum deum colendum. dicit enim
de Hieroboam sancta scriptura: et post hoc non est reuersus
Hieroboas a malitia sua, sed reuersus est et fecit ex parte
populi sacerdotes excelsorum. qui enim uolebat adleuabat
manum suam, et fiebat sacerdos in excelsis. et factum est hoc
uerbum in peccatum in domum Hieroboam et in interitum
et in exterminium a facie terrae.
Quae ne dicantur etiam de te, quaeso temet eripias a
nefando Arrianorum coetu, quaeso sis Christianus ut ante
eras ex Arriano, nec nobis indigneris quod actus tuos et
Hieroboae aequemus; sed magis obsecro conspicias has omnes
instructiones potius quam increpationes nuncupandas sospitatis
tuae me bono ingerere. conpararis etenim a nobis Hieroboae.
nostris temporibus quia sic cunctos a deo fueris conatus uertere,
sicut ille populum fuerit conatus Israel facere apostatam
ex dei cultore. nolo adhuc hinc tibi aliquid spei promittas,
quod enim male sis faciens et tamen regnes, cum uideas et
Hieroboam diu regnasse in scelere suo, sed et filium Salomonis
totidem et idololatriam gerentem in eodem defunctum scelere,
V, haec v, ea fort. 4 post dei spatium fere 15 litterarum
5 metum m. 1 7 quem v, quod V 28 aequaemus 28 cultorem
31 idolatriam
item eius filium Abiud, de quo scriptum inuenio: et abiit in
peccatis patris sui, quae fecit in conspectu eius, et non erat
cor eius consummatum cum domino deo suo, sicut erat cor
Dauid patris eius, et tamen cum seruirent idolis, fuerint in
regno et mortui sint in ea dignitate, et tradiderint filiis suis
auctoritatem regni. ne itaque etiam in eo plaudeas, quod enim
pater uester uobis tradiderit regnum, dicens: nisi pater meus
bene fecisset conferre se ad Arrianos, um eius fiMi regnaremus.
nolo dicas: si haereticus essem, numquam tantum imperarem,
numquam me permitteret deus adhuc in regno esse, quando
uideas uiginti quatuor annis regnasse Basiam filium Achiae
super Israel, de quo scriptum inuenisti in Regnorum libro
terti??? : et, fecit malignum coram domino et abiit in uiam
Hieroboam filii Nabath; eb in pescatis eius quemadmodum
peccauit in Israel. qui Basis re-x debuerat utique metuere
ne fuisset percussus ut Hieroboas, si a uiis recessisset domini.
sed ita. estis qui a deo declinatis, ut cum uobis fuerit libitum
in iniuriam, dei suscipere officium idololatriae, non possetis
nec illorum qui iam iudicati fuerint terreri exemplo, conuerti
ad deum. scriptum est etiam de Iambre. rege: et fecit malignum
in conspectu domini, et maligne fecit super- omnes qui
fuerunt ante eum et abiit in omnem uiam Hieroboam filii
Nabath in peccatis eius ; et tamen hic quii dicitur super omnes
peccasse, qui ante illum fuerant reges, non statim ut dereliquit
deum exstinctus est nec per aliquam grauem ualitudinem
est uexatus, ut grauiori poena fuisset nisus interemptus qui
grauius describitur deliquisse.aides, Constanti, tametsi contingat
tibi in summa felicitat» in hac temporaria uersari uita,
tamen magis te timere debere, quod dei reserueris iudicio ;
et licet etiam quii statim extinguuntur; quibus hic aliqua.
diuinitus inrogatur poenarum, post descensum semper torque-.
Latinius abia m. 1 5 sant dignatbte m. 1
6 plagdas v 8 bene s. Z. m. 1- 11 Baasan Latinius 18 posntis
Latinius 19 territi Latinius falso 25 aliquem
raptus, aduerte qualiter in te uindicta sit processura, qui in
tanto inueniaris scelere. ne hinc itaque quicquam tibi adscripseris
felicitatis, quod cum sis negans filium unicum dei,
quod cum eius familiam persequaris, tamen adhuc spiritus
tuus in corpore illo carnifice sit manens, quando consideres
etiam filium Asab annis triginta quinque, cum fuerit ut tu
sacrilegus, regnasse apud ludaeos; de quo scriptum esse
legisti: abiit in uias Asab patris sui, et non declinauit ab
illis, ut faceret quod rectum erat in conspectu domini, sed
ab excelsis non abstinuerunt et sacrificabant in excelsis et
incendebant. ecce etiam hic describitur rex in pace dormisse.
cum itaque fuerit triginta quinque annis idololatriam gerens,
ne tibi adscribas ad gloriam et dicas: idcirco non aliqua
uulneror plaga, idcirco non iam extinctus sum, sed adhuc
ųiuo regnum imperii Romani possidens, quia sim bene credens;
quia Arrii recta sit fides, quia fecerim bene remouere
episcopos et alios tales instituerim quales concupierit Arrius.
noli, inquam, hinc tibi gloriari, quod cum haec sis faciens,
tamen superbias, quando uideas istam regem. triginta quinque
annis tenuisse regnum, in pace fuisse exemptum. si igitur
potuit illis, quia ita exempti sint, inpune idololatriae crimen
cedere, poterit et tibi, Constanti. conuerte te itaque ad.
dominum, ne talis inueniaris qualis est inuentus Achab,
de quo scriptum inuenio: et fecit Achab malignum in conspectu
domini, et maligne fecit super omnes qui fuerunt ante
eum. et non fuit illi satis ut ambularet in peccatis Hieroboam
filii Nabatk, sed et accepit uxorem Iesabel filiam Basan et
Hela regis Sidoniorum. et abiit et seruiuit Baali et adorauit
eum et statuit sacrarium Baali in domo religionum suarum,
quam aedificauit in Samaria; et fecit Achab lucum, ut faceret
25 m Beg. 16, 30-33. v 7 Asa Latinius, basa Y 18 idolatriam
fc
18 concupiuerit v 21 exemtum 22 inpmiae 24 acap 25 acap
28 zezabel basan 29 Hela] Ethbaal Latinius habiit
bahali 80 sacrario bahali regionum m. 1 \'
exacerbationem, ut exacerbaret deum et animam suam disperderet,
et malignum fecit super omnes reges Israel qui
fuerunt ante eum. noli adhuc te sinere esse apud Arrianos,
sed fac transitum ad nos Christianos, quibus sunt ita cunctae
haereses ut est Baal. sic uos nunc nobis estis haeretici, ut
illis illorum temporum dei cultoribus fuerint illi qui idolis
immolabant; per hanc haeresim tuam mihi crede quod talis
sis nostris temporibus, qualis fuerit et Achab.
Ne tibi itaque placeas, quod non statim tibi reddiderit
deus, quando uideas huic Achab et uxori eius Iezabel, qui
etiam prophetas occiderint domini, qui in tanto scelere fuisse
inueniantur uersati, ut nullum in terra Israel dei se hominem
confitentem permiserint demorari, pepercitum fuerit diutissime.
noli hoc intueri quod, cum sis malefaciens, superbias tamen
in sceleribus tuis; sed illud, obsecro te, uideas quod, nisi te
conuerteris, ut illis sero licet reddita sunt merita operum
suorum, ita et tibi posse repraesentari. ne dixeris: diu hinc
in regno sum, hinc potens sum, quod enim bonam fidem
teneam, quod faciam recte persequendo eos qui credunt, quomodo
sese continet illa fides descripta apud Niciam.: haec,
inquam, ne dixeris, sed illa precor te uideas, quod enim ad
hoc sis post tanta funera tua superbiens, ut aut audiens nos
dei sacerdotes temet conuertas ad deum aut certe percipias
digna factorum tuorum tunc, quando dicere non ualebis inscium
te errasse. haec ita esse aduerte exemplo admonitus Achab
et prophetarum domini interfectoris et omnium daemonum
cultoris. hunc tam sceleratum intellege ideo post tanta scelera
fuisse in regno diu reseruatum, ut tandem se si uelit conuerteret,
cui non solum non repraesentantur malorum factorum
suorum merita, sed et in angustiisjiuuatur ad hoc sine dubio,
ut possit conicere non se per Baal et reliquos daemones, quos
ethnici deos nuncupant, uindicatum, sed per deum Israel,
cuius prophetam secum uideret loquentem atque sibi declarantem,
quonam modo deus fuisset inimicos Israelitarum ad
nihilum redacturus. obsederat enim filius Ader rex Samariam
(pro adhuc) Latinius
31 bahal 34 inimicus-\'
nihil se habere Israelitas, ut unum se hominem omnem multitudinem
Israelitarum superaturum. hunc alienigenam fecit nihil
ante Israel deus. cui uieit deus regi? nempe Achab, ei qui
eum dereliquerat, qui Baali et omnibus daemoniis seruire
Israel fecerat, cui propterea auxiliatus est, nempe ut crederet
quia sit deus solus iste cuius erat populus Israel et non alius
praeter ipsum, qui ei uicerat, ut uideret Achab, quia fuisset
aequum tandem corrigeret errores suos. mox ut aedificare
aduersarius coepit obsidionem ad ciuitatem Israelitarum, et
ecce, inquit scriptura sacra, prophetes unus accessit ad regem
Israel et dixit : haec dicit dominus, si audisti sonum magnum
istum? ecce ego hodie tradam eum in manus tuas, et scies
quoniam ego sum dominus. et dixit rex: in quo?et dixit
prophetes: in pueris principum regionum, et dixit rex : quis
committet pugnam? et dixit prophetes: tu. et infra: et exierunt
pueri de ciuitate principum regionum et exercitus qui
post illos, et percussit unusquisque quem inuenit secus se, et
fugerunt Syri, et persecutus est Israel. quomodo dicis, Constanti
: si non bene seruirem deo, si non recte credens fuissem,
numquam regnum Romanorum in mea uidissem potestate
conlocatum aut sic diu fuissem uiuensin regno? quando
uideas Achab regi Israel more gentilium uiuenti et populum
dei, sicuti et tu auertis, uertenti a deo dictum ab eo, in quem
delinquebat, cuius praecepta docebat pro nihilo: trado. eum
in manus tuas, ut scias quoniam ego sum deus. qu igitur
ilium eripuit a filio Iaderis Syriae regis, sic etiam te ab
omnibus perimere cupientibus eripuit atque eripit, ad hoc
utique, ut possis cognoscere quia ipse sit deus patriarcharum
ac martyrum, ad hoc ut conicere possis non pro meritis fidei
add. Coleti falso
5 bahali 9 cui scripsi, quia, Yv, qui Coleti 9 corrigere exspectes
sed nihil mutandum enuntiatum mox ut — Israelitarum uulgo cum
praecedentibus coniungiturU inquid prophetis 14 et dixit et
dixit rex m. 1 20 rectae 27 Aderis Gallandius 28 perime
omnibus regi similis, sed sic tibi contra merita tua exhibitam
misericordiam ab eo, quem dereliquisti, ut fuerit Achab exhibita.
si enim dixeris propterea te uincere aduersarios tuos,
quia bene sis credens, potuit et Achab dixisse idolerum cultor
et prophetarum sanctorum interemptor. ad hoc ergo te reser.
uatum, ut errores corrigeres tuos, non uides? ilico ut occupasti
Italiam, ecclesiam eius temptasti uertere; dixisti deum
patrem non esse uerum -deum patrem, unicum negans eius
filium, adfirmans non esse illum uerum filium. adstruxisti
etiam sanctum paracletum spiritum fabricatum esse ex nihilo,
defendere temptasti, quod unicus dei filius fuerit quando non
fuerit; apostolicam atque euangelicam traditionem quo potuisses
tollere e medio, operam totis tuis dedisti uiribus, episcopos
dei iudicio ordinatos tua amon-eri fecisti auctoritate*
haereticos locis eorundem constituendos duxisti; qui possint
tuam praedicare haeresem; manu militari pugnasti contra
ecclesiam in Alexandria, quam plurimos episcoporum relegasti
in exiliis, in metallis, coniecisti in carcerem, certum etiam
numerum interfecisti ex omnibus dei cultoribus. cum haec
egeris, tamen dicis: nisi bene essem faciens et integre essem
credens, numquam adhuc me deus regnare permitteret, tamquam
idcirco et circa Achab ac ceteros coidololatres tuos
fuerit deus patiens, quia fuerint rectam tenentes uiam. tu
ergo, quia sit peccatis tuis patiens pro sua infatigabili pietate
sicuti fuerit et Achab regi, arbitraris non te delinquere, sed
pro meritis tuis tibi parci, quem Achab etiam in hoc imitaris
quod enim sis eos diligens qui tibi mala suadeant, eos uero
perdens qui tibi salutis tuae causa quae sunt uera dicant.
ut enim ad Achab quadringenti illi pseudoprophetae quod
possent illum omnia felicia consequi loquebantur, contra uero
dei dicebat propheta Michaeas, quod essent illum cuncta consecutura
mala, et ille magis diligebat eos pseudoprophetas
Vv; em. Tfflus 7 corrigeris 9 eius
negans v 15 iuditio fere semper auctoritatem 17 haeresim v
23 coidololatras v 26 acha 82 micheas
tuos Arrianos, ipsorum dictis obtemperas, nos omnes domini
sacerdotes execraris, primo omnium, cur dei filium uerum dei
filium confiteamur, secundo cur non tibi adulemur, cur te in
periculo esse asseueramus et dicamus, nisi te conuerteris ad
deum, quod sis in aeternam poenam uenturus.
Et ut credere possis dei semper odio habitos homines
ab hominibus apostaticis, amatos uero inimicos dei religionis,
hoc est diaboli cultores, accipe quos amauerit Achab et quem
odio habuerit. et dixit Iosafat rex Iuda ad regem Israel:
interrogate nunc hodie dominum. et conuocauit rex Israel
omnes prophetas quasi quadringentos uiros, et dixit illis rex
Achab : si ibo in Remma ad Galaath in pugnam aut cessabo ?
et dixerunt : ascende. et infra: et dixit Iosafat ad regem
Israel: non est hic prophetes domini, et interrogabimus dominum?
et dixit Achab rex Israel ad Iosafat regem: unus
est per quem interrogemus dominum, sed ego odi illum, quoniam
non loquitur de me bona. item, posteaquam dixisset
propheta domini ad illum Michaeas ne ascenderet, quoniam
si ascendisset, non esset reuersurus: dixit rex Israel ad Iosafat
regem Iuda: nonne dixi ad te, quoniam prophetat mihi hic
non bona, sed magis mala ? uidebantur mala et excordi ei
quem iam obsederat diabolus, mala ea quae a dei dicebantur
seruo et illa bona iudicabantur quae a seruis dicebantur diaboli.
nec mirandum itaque, si illos audiebat Achab, quos ut audiret
faciebat diabolus, mancipia uidelicet sua, et si illos audire
nollet, quos deus suos esse seruos et ipsa tolerantia passionum
et ipsa constantia adseuerationis manifestabat illis. pseudoprophetae
ditati honoratique dimissi sunt a rege, Michaeas
uero propheta domini recluditur in carcerem, et dicitur: manducet
panem doloris donec redeam; et tamen iuxta serui dei
30 ib. 22, 27 Col., ut V 4 adolemur 5 asseramus fort. 7 et 10 hodio
9 et sic infra Iosafath 13 galaat 15 prophetes v, protes V
16 acaph 17 hodi 18 postea quem 19 micheas 22 et] ea
fort. 25 audebat 29 miheas
eos qui trahunt temet secum ad mortem perpetuam, qui ad
omnem interitum tuam ducunt animam, odio habere dignaris
contra eos qui te sunt optantes dei fieri amicum. ne tibi
glorieris quod, cum tanta sis faciens, tamen regni gloria pollens
hanc adhuc possideas fragilem uitam, quando et Hieroboam
filius Ioas quod regnauerit in Israel quadraginta et unum
annis in Samaria narrent sacrae litterae, et quidem derelicto
deo seruiens idolis et quidem non recedens de Achab regis
Israel malitiis atque Hieroboam sacrificiis. male, inquis, si
fecissem, iam me deus amouisset de regno, quasi non filius
Amasiae propterea quod non recesserit a superuacuis, inpletus
lepra quidem fuerit, sed tamen quinquaginta duo annis regnauerit
in Hierusalem. sed tu in eo potior Oziae regis, quia tu
non elefantiam habeas, quae cum temet omnes consumere
possit artus, sed illam quae animam ualeat penitus maculare.
dole tibi nobiscum et mitte lacrimas pro te; conspice quomodo
maculet corpus haec <quae> uidetur elefantia, quomodo
consumat membra leprae uirus. intellege quod sic Arriana
haeresis, elefantia uestra, interna illa omnia tua maculet; aduerte,
quod enim sic efficiat hominem tuum interiorem sicuti
et haec, quae conprehenderit hos quos uideas elefantiam
infusos. ne dixeris: nisi bene agerem, numquam tanto tempore
imperarem, numquam adhuc uiuere fuissem permissus,
quando et Manassem cernas filium Ezechiae regis regem Iudae \'
sedecim annorum suscepisse regnum et quinquaginta septem
annis regnasse; de quo quae sint scripta cum audieris, inuenies
profecto eiusdem te imitatorem esse, et non incipies
mirari quod, malefaciens cum sis, tamen adhuc parcatur tibi,
cernens Manassem, cuius tu in crudelitate et.sacrilegio non
minor es, quod tanta agentem regnum tenuerit quinquaginta
m. 1 4 obtantes m. 1 5 gloriaeris
8 narrant v 9 acab 14 regis scripsi, regi Vv 18 quae add.
Latinius; haec uidelicet coni. Coleti 19 laeprae 22 elephantia
Latinius .25 ezeciae 26 LVII V, quinquaginta quinque Latinius
et sic infra 30 mannassem crudelitate] cf. p. 59, 11 31 tanta
agentem, quod an regnum ten[ere uol]uerit (sc. deus) ?
et dermiuit, inquit scriptura.Escchias cum
patribus suis, et sepultus est in ciuitate dexid, et regnauit
Manasses filius eius pro eo. eum esset rex sedecim annorum
Manasses cum regnaret, et quinquaginta septem annis regnauit
in Hierusalem, et nomem erat matris eius Ebsibas. et fecit
quod malignum est ante conspectum domini secundum abominationes
gentium, quos eiecit dominus a faeie filiorum Israel.
et aedificauit excelsa quae destruxerat Escchias pater ipsius,
d aedificauit sacrarium Baal et fecit lucos sicut fecit Achab
rex Israel, et adorauit omnem militiam caeli et seruiuit illis.
et aedificauit sacrarium in ducbus aedibus domus domini et
induxit filios suos in ignem et augurabatur et fecit pythones
et diuinos multos, ut faceret quod malignum est im oculis
animae suae, ut exacerbaret dominum deum. et fecit sculptilia
lucorum quae fecit in domo, quam dixit dominus ad dauid
et ad Salomonem filium eius: in domo ista et i. Hierusalem,
quam elegi et omnibus tribubus Israel, ponere nomen meum
i. acternum, et non adponam pedem in Israd monere a terra
quam dedi, sed si audierint me per omnia. quae mandaui eis,
et secundum legem, quam mandauit eis puer meus Moyses.
et non audierunt. et quoniam ualide aspernatus est Manasses
et seduxit eos Manasses, ut facerent quod malignum est super
omnes gentes quas abstulit dominus a facie Israel. et locutus
est dominus in manu puerorum suorum prophetarum quae
fecit Manasses rex Iuda simulacra, secundum omnia quae
fecit Amorrhaeus qui erat ante faciem eius, et peccare feeit
Iuda in idolis suis; propter hoc haec dicit dominus deus
Israel: ecce ego adduco mala in Hierusalem et in Iuda;
omnes qui audierint haec tinnibunt aures eorum utraeque.
et extendam im Hierusalem mensuram Samariae et pondus
domus Achab et deleam Hierusalem quemadmodum deletur
7 quos V, quas v egecit
9 bahal 11 dnabus Coleti 12 phytones 18 et non s. L m. 1
alt. in om. Gallandius 21 andierint Vv; em. Col. adspernatus
23 facia 26 amorrens
buxum de poste ante faciem eius. et dabo eos in manus ini*
micorum ipsius, et erunt in direptionem et conbustionem
omnibus inimicis eorum, quoniam proiecti sunt de post me,
et erant de post me et erant exacerbantes me, ex qua die
exierunt patres eorum de terra Aegypti usque in hunc diem.
et cetera uerborum Manasse et omnia quae fecit, quemadmodum
peccare fecit Israel, nonne haec scripta sunt in libro uerborum
dierum regum Iuda et quemadmodum sanguinem innocentium
fudit multum ualde, usque dum impleret Hierusalem super os,
extra peccatum, quae peccare fecit Iuda, ut faceret quod
malignum est in conspectu domini dei ? et dormiuit Manasses
cum patribus suis, et regnauit filius eius pro eo, cum esset
annorum uiginti duo Amos.
Quid dicis, Constanti, ad haec ? credo iam desinere
te dicere: si non bene agerem, non essem tanto tempore
regnans, quando uideas et alterum istum Manassem talia
agentem quinquaginta septem annis regnasse; et quia diximus
te alterum esse Manassem, omnia ipsius te habere conspice.
ille in dei domo idololatriam constituit, totidem ipse fecisti
in templo et aedibus domini; ille idola fecit adorari, usurpauit
sibi quod domini dicebatur, ut deinceps dici possit
idolorum; omnia haec et tu fecisti, quia Arrianam haeresem
introduxisti in ecclesiam et qui blasphemiam tuam tamquam
fidem catholicam statuisti suscipiendam, illam uero apud
Niciam scriptam, quam nos scimus apostolicam euangelicamque,
despuendam mandaris. ut tu nunc haec fieri concupisti,
ita et Manasses omnibus idolis seruiendum esse mandauit,
recedendum uero a deo. non ergo erit mirandum si tibi
uindicasti aedes, quas colligere sumus soliti dei populum, et
te idololatrem dixisti esse catholicum, quando uideas et
Manassem fecisse istud quod tu nunc feceris; sic denique et
tibi parcet dominus uiam tenenti Manasse, quomodo illi pe*
percerit et quousque pepercerit, ut scriptum sit dormisse illum
Latinius; στόμα ει̉ς στόμα LXX 10 quod fort.
14 qui 16 et scripsi, te Vv 22 idolorum] cultor add. Coleti
haeresim v 23 qui] quia Latinius 24 aput 29 in quas LatinWs,
quo fort. 30 idolatrem V, idololatram v
loco illius regnum filium eius. numquid legis in bello illum
interisse (a)ut aliqua ualitudine praegrauatum ? minime; sed
quid sentis? credo, pro tua illa prudentia dicis inpune omnia
illa cessisse Manasse regi. talis es tu, ut ita sentias de
Manasse, quod enim, quia quinquaginta septem annis regnans
filio tradidit regnum et ipse in pace defecerit, potuerint inpune
ei cessisse tanta admissa. noli tibi ipse misereri ut
temet ad deum uertas, noli corrigere nefarios actus tuos, et
inuenies te torqueri cum Manasse, quem Manasses in eo uideris
tu praecedere, quod enim ille tantum intra terminos Hierusalem
sanguinem iustorum fuderit, tu autem toto fudisti ac
fundis in regno Romano. sed, inquis, ille filios suos ante
simulacra deorum suorum concremauit uel consecrauit; et tibi
si fuissent, fecisses sine dubio eosdem Arrianam suscipere
blasphemiam. an ignoras quia, sicut tunc placebant diabolo
hi qui filios suos comburebant, quoniam quidem una esset
illis mens derelinquendi creatorem et seruire creaturae, ita
nunc nihil exigat diabolus a te, nisi ut neges unicum filium
dei? hoc est illi acceptissimum sacrificium, ut sis credens
quomodo et Arrius crediderit; plus est illi nostris temporibus
hoc, ut dei neges filium, quam si temet in honore omnium
daemonum ignibus uolueris concremari. uidet enim ab omnibus
idolorum culturam despectam, quod uana fuerit inuentio; nunc
est cupiens per uos suos famulos haereticos decipere nos dei
seruos. quomodo, inquis, decipere? quomodo et te iam deceperit,
ita et nos uult decipi. cum sis Arrianus, ad hoc te
fingis Christianum, donec ueneno haeresis tuae possis inermes
sauciare, quo possint deinceps non esse Christiani, quod nos
sumus, sed quod uos estis Arriani. haec est sagina officiorum
tuorum, quae per te exhibetur daemoniis. qui etenim nisi
diabolus et eius filii dicere possunt de unico dei filio: filius
est et non est uerus filius; deus est et non est uerus deus?
scripsi, ut Vv, uel coni. Tilius 4 dices fort. 5 illi v
9 adetun actos 10 manaeses Y, manaasem v 13 fundes
20 illa 28 inermes Y, uermes v
Christianus sum sed non credo deum uerum
habere filium, non credo unam potentiam patris et filii, cum
dicis filium creaturam, factum illum ex nihilo, cum dicis fuisse,
quando non fuerit, melius tu sacrificas diabolo quam tunc
Manasses, quando filios suos aut per ignem omnibus consecrabat
daemoniis aut cum concremabat.
Doleo tibi, imperator, <cur> cum tantae sis insipientiae
et cum sis tanta faciens mala, digneris tamen dicere: si non
bene facerem, non adhuc in regno essem; iam me deus extinxisset
. non conspicis istum Manassem in sacrilegio et in.
crudelitate tibi comparandum, quod quinquaginta septem annis,
ut saepe dixi, regnum tenuerit in Iudaea? hic utique qui
fecerit derelinquere populum deum et seruirė idolis, hic utique
qui in templo domini et in aedibus dei simulacra collocauerit,
qui domum dei, qui sacrarium eius maiestatis
idolorum fecerit sacrarium. sic et te patitur deus, sic sustinet
quoad usque et familiam probet suam et dignos coronet et
indignos tecum, nisi te correxeris, ad aeternam puniat poenam.
ceterum crede quod possit sic et tunc Manassem et nunc te,
in uno atomo exstinguere oculorum, sed parcit, non quia non
possit, sed quia dignum sit et eius coronari cultores contra
uestram manentes crudelitatem immobiles et uos inimicos
eius clementiae, si tales ut estis durare censueritis, ad poenam
damnet sempiternam. tu ut dicas: si non bene agerem,
numquam adhuc imperarem, faciunt illi qui te errantem non
solum corrigi nolunt, sed ut et pereas inpellunt. non mirum;
scriptum est enim et te et illos tales futuros: laudatur peccator
in desideriis animae suae, et qui iniqua gerit benedicetur.
exacerbauit dominum peccator, secundum multitudinem irae.
suae non inquiret; non est deus in conspectu eius, inquinat.ae
sunt uiae eius in omni tempore; auferuntur iudicia eius a.
add. V 7 cur addidi 9 extincxisset 10 incredulitate
v; cf. 58, 12 12 iudea 18 delinquere populum domini v.
17 et (ante familiam) om. v 31 auferantur v
facie eius. cum igitur tu dicis: bene facimus tollere episcopos
illos qui confitentur se tenere fidem apud Niciam scriptam
et constituere eos qui confiteantur, sicuti confitebatur Arrius;
et illi dicant: recte utique tu es paccator ille qui laudaris
iniuste pro desideriis animae tuae; et tu es iniquus, qui, cum
sis derelictus pro blasphemiis tuis a deo, tamen cum adulatoribus
tuis quodcumque delinquis non reprehendatur, sed
magis dicatur bene te agere. cum dicis: bene feci ad Alexandriam
mittere militem ad auferendum Athanasium, et illi
rectissime dicunt: tu cui conparandus eris, nisi illi qui per
psalmographum notatur a spiritu sancto, quod enim, cum
gerat iniqua, cum sit pessimus et execrabilis, tamen cupiens
sit laudari ? dicis: nisi bene agerem, non adhuc mihi pepercisset
deus; et inuenio dictam ad deum; propterea quod hos
qui exerrarint partibus corripis, et eos qui peccant admonens
adloqueris, ut derelicta mal ilia credant in te, domine. et illos
enim antiquos inhabitatores terrae tuae odiens, quoniam odibilia
tibi opera faciebant per medicamina et sacramenta iniusta,
et filiorum necatores sine misericordia uoluisti perdere
per manus parentum nostrorum, ut dignam percipiat peregrinationem
filiorum dei quae tibi omnium carior est terra.
sed et his tamquam hominibus pepercisti et misisti antecessores
exercitus uespas, ut illos partibus exterminarent. numquid
inpotens eras inpugnare, impios iustis subicere aut bestiis
saeuissimis aut uerbo duro simul perdere ? sed portibus iudicans
dabas locum paenitentiae, non ignorans quoniam nequam est
natio eorum et naturalis malitia illorum et quoniam non
poterat mutari cogitatio illorum in perpetuo; semen enim erat
maledictum ab initio nec timens aliquem ueniam dabas peccatis
eorum. quis enim dicet tibi: quid fecisti? aut quis stabit
contra iudicium tuum ?
4 rectae 5 iniustae 6 adolatoribus 7 deliqais 11 psalmografum
18 laudare 15 exer///rarint V, execrarint v partibus
Tilius in not., patribaa Vv 16 adloquaeris militiae 20 percipiat
scripsi, percipiant Vv peregrinationea V; em. Tilius in notis
29 aliquam v 30 aut quis t1, aut qui V
Similiter et tibi parcitur, Constanti, ut agas paenitentiam
aat eorum intereas examplo, qui cum. sciti fuissent a deo, quod
non esaent acturi paenitentiam, quod non fuissent semet conuersuri
ad deum, propterea (quod aem$n> fuerit ab initio
malignum, tamen pepercerit eis et non statim ut deliquerunt
eos puniuerit. ae igitur dicas: si non bene agerem, numquam
profecto mihi deus pepercisset, quando uideas consceleratis tuis
diu paenitentiae locum exhibitum, ut tandem malerum factorum
suorum uiderent causas et satis pro delicto fecissent deo.
eris ergo et tu, si minime conuersus fueris ad deum, unus
ex illo maledicto genere, de quo ad deum dicitur: nota ignorans
quoniam est nequam natio illorum et naturalis malitia eorum
d quoniam non potuerit mutari cogitatio eorum in perpetuo;
semen enim erat maledictum ab initio. quam igitur te gloriosum
esse uidebis, quando cum talibus esse coeperis, cum inter
tales te uidebis iudicatum, cum inter tales inuentus missus
fueris in flammas inextinguibiles? tu utique prior omnibus et
maior etiam illic futurus in illis poenis; neque enim quisquam
in nequitiis tibi conpar inueniri poterit, nisi solus, diabolus,
ut te aliquis in illis poenis possit conspici melior. audes dicere:
si non bene uiuerem, si non mea essent recta opera, si non
fides mea, hoc est Arriana, fuisset catholica, si non recte
egissem tollere illos episcopos qui fidem praedicant descriptam
a trecentis apud Niciam et eo amplius, numquam diu regnarem,
numquam m eo usque fulgerem in regno, ut, et pauco
licet tempore, tamen solus intra limitem Romanum imperassem.
å ita est, ut dicis. cur dicit iustissimus dei cultor lob ad eos,
qui eius iustitiam falsis allegationibus lacessebant? audite me
quoniam dolores uulneris mei cogunt me loqui: ut quid impii
uiuunt et domus illorum non dissipatae sunt et timor ab illis
longe est ? uacca illorum numquam abortauit, semper tulit
addidit Latwwa; quod fuerint a. L maligni con-
Tilius .5 deliquaerunt 8 exibitum 12 nequa (a ex e) V;
cf. Roensch Itala2 275 17 itaque v 22 rectae 23 descripta
24 aput
uentrem suum; ipsi uero permanent tamquam oues in perpetuo
et filii eorum accepto organo ludunt cum delectamento,
ut uitam degerant in bonis, cum dicat dominus: recedite a me,
iniqui, uias illorum nolo nosse, quoniam lucerna impiorum
extinguetur et gemitu dolebunt in uita sua. erunt tamquam
palea, quae a uento rapitur, aut tamquam puluis, qui a
tempestate uoluitur; uideant autem oculi illorum mortem. cum
haec sciam dominum de illis dixisse, scitote quia nemo uestrum
potest me conpescere ut taceam, cur haec gloriosissimus dicit
Iob? nisi quia sciret quam plurimos quidem male agere et
tamen certis non statim reddi, sed seruari eos ad hoc, ut aut
se corrigant aut certe post obitum sentiant delictorum suorum
poenas, sentiant quid fuerit non quaesisse deum, non ei seruisse,
dum facultas erat, credendo in eum solum famulandoque
ei eum promereri. iam credo conuictus tanti uiri testimonio
desinas dicere te iuste fecisse, quod amoueris domini
sacerdotes et ordinaueris etiam Arrianae fidei homines et
iusseris fidem praedicari Arriani dogmatis, quod proscripseris
et deportaueris et tormenta admoueris atque interfeceris
credentes in unicum dei filium; desines, inquam, dicere propterea
te uiuere et sic in regno florere, quod illa egeris ac sis
gerens, quando audias dicentem iustum uirum Iob, quem deus
sine querela dixerit sibi seruisse, quem uerum suum cultorem
narrauerit, quod enim, cum sint impie quam plurimi agentes,
tamen in hac uita uiuant quam iucundissime. adhuc dignare
accipere quae infra dicat de uobis impiis et cognosce quomodo,
cum male agatis, interim uobis parcatur et temet deo repraesenta
per paenitentiam. nesciebam quoniam tales tenebrae
uenturae essent ante faciem meam. quare ergo, domine, non
potui una hora latere; impii autem transeunt in finibus alienis,
et greges ouium cum pastoribus rapuerunt et pecora orpha-
2 fil 8 ut] et fort. degerent v 10 sciret (ci in ras.)
11 oertis] poenis add. Latinvus falso; cf. ind, 18 quisisse 15 oredo
V, crede v 16 ammoueris 17 amar rianae; cf. p. 26, <85
20 desines scripsi, desinis V, desine v . 24 narrauit Coleti 25 iocundissimae
31 orfanoram
norum adflixerunt et bouem uiduae pignerauerunt. agrum non
suum ante tempus demessi sunt, et coegerunt homines in uineis
suis gratis operari. et multos despoliauerunt et esurientibus
panem abstulerunt, et in faucibus multis obsederunt, et non
intellexerunt uiam iustitiae. maledicatur pars illorum in terris.
quae est enim spes impiis hominibus aut quem aditum
possunt habere apud dominum? sed et si corroborauerint, ad
egentiam uenient, et qui remanserint ex illis mala morte
morientur, et uiduis illorum nemo miserebitur, et si collexerint
aurum aut argentum tamquam lutum, haec omnia iusti possidebunt
. ne itaque iam digneris iniuste tibi blandiri, imperator,
quia enim sis talis, qualem adseuerauimus, et arbitreris te
homicidam ac sacrilegum propterea diutissime degere in hac
uita, quod enim tua opera sint deo accepta. talia sunt opera
tua, qualia et illorum, in quos inuehitur ore Isaiae spiritus
sanctus dicens: sic dicit dominus qui liberauit te, sanctus
Israel: ego sum deus, ostendi tibi uiam in qua ambules; et
si audisses mandata mea, facta fuisset ut fluuius pax tua et
iustitia ut fluctus maris, et factum esset sicut arena maris
semen tuum et nati uentris tui.
Sed, inquis, haec ad Iudaeos dicta sunt, nempe ad eos
quorum te fecisti imitatorem. et nunc, ut est crebro dictum,
muta malignas uias tuas, crede ut credit sancta ecclesia, et
in omnibus tibi propitiabitur. dicit enim ipse: reuertimini ad
me ex toto corde uestro simulque et ieiunio et fletu et planctu
et discindite corda uestra et non uestimenta. reuertere toto
corde ad deum, adquiesce his salubribus remediis ad criminis
tui intellegentiam conspiciendam, aperi cordis oculos, ingemisce
toto corde tam te grauiter deliquisse colligens; tunc tui miserebitur
ille qui dicit: cum conuersus ingemueris, tunc saluus
eris et scies ubi fueris. reminiscere deo dicatum dixisse prophetam:
nolo mortem morientis, dicit dominus, quantum ut
30 Es. 30, 15 82 Ez. 33, 11 (alt. e ex a corr.) 12 enim scripsi, cum Vv 14 aintj sit
n .
recte fort. 19 ut v, ant V 22 nuc V 29 miseribitor 81 remi-
niscere om. v
reuertatur et uiuat. noli iam sentire quod, cum mala sint
opera tua, ut bene te agere existimes, cur non statim pro
factis poenas receperis tuis, sed conspice scriptum dominum
patientem esse. ut paenitearis. ne dixeris: peccaui, et quid
accidit mihi triste ? est enim altissimus patiens redditor. audi
etiam paulum beatum inuitantem te ad deum, circa te placandum
aperientem tibi, quod enim idcirco sit patiens et non
ilico sint repraesentata merita operum tuorum, quia uelit te
tandem a malis emergere per paenitentiam, per ueram satisfactionem.
numquid sustinentiam bonitatis eius et patientiam
contemnis, ignorans quoniam bonitas dei ad paenitentiam te
adducit? tu autem secundum duritiam tuam et cor inpaenitens
thesaurizas tibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii
dei, qui reddet unicuique secundum operam eius. redi, Constanti,
ad deum, contra interni tui hostis latrocinium sume
paenitentjae arma, fuge adulatorum, qui tibi non fuerint dig..
nati quae (in) se habent dicere, perniciosam laudem, memento
ore Isaiae dixisse dominum: qui uos felices dicunt in errorem
uos mittunt et semitam pedum uestrorum turbant. crede in
unicum dei filium, accipe ueniam tuorum scelerum, repete
dicere psalmographum: apud inferos quia confitebitur tibi?
et iterum: numquid exomologesim faciet tibi puluis? reuertere
ad deum, ingemesce pro criminibus tuis, per Hieremiam domini
dicentis audi uocem: numquid qui cadit non resurget, aut
qui auertitur non conuertetur? cecidisti die qua negasti dei
filium; resurges hora qua fueris confessus. quia te plaga
hostilis insedit, trade te curandum medicinae, ipse tibi adhibe
medellam. uulnerasti temet dicens: non est uerus dei filius,
iterum temet sanaturus, si dicas ut nos dicimus et credimus
esse illum uerum dei filium. reuertimini, dicit Iohel, ad
22 Ps. 29, 10 24 Hier. 8, 4 30 Ioel 2, 12. 13 fort. (an quod abundat?) 8 recteperis aspice v
4 paenetearis m. 1 8 ilico (pr. i in ras.) 10 pacientiam contewpnis
15 iAternae 17 in qddidi pernitiosam 18 orae
21 psalmografum 22 exhomolongesim
dominum deum uestrum, quoniam misericors et pius et patiens
et multae miserationis et qui sententiam flectat aduersus
malitiam inrogatam. si hanc tibi promissam indulgentiam
funerum tuorum repudiandam duxeris, illic hanc consequi desideraturus,
ubi nihil eris praeter cruciamenta percepturus
poenarum.
supple es uel eris, nisi forte etiam
post poenarum interrogationis signum ponendum est, an l. 4 duxeris
■ frustra eris scribendum? 6 paenarum DE REGiBus APOSTATICIS
LIВER EXPLICIT