Cunctos nos christianos. carissimi fratres, omnipotenti deo fides una commendat, cuius fidei pars est credere filium dei dominum iudicem saeculi esse uenturum. eum qui iampridem uenerit et secundum hominem suum per Mariam uirginem natus sit, passus et mortuus et sepultus resurreierit; et antequam in caelum ascenderet, unde descenderat, christianis nobis omnibus storiam per apostolos pacem dereliquit. quam ne uideretur solis apostolis dimisisse, ideo ait: quod uni ex uobis dico, omnibus dico. deinde ait: pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis. igitur pax christianis omnibus data est, quam rem dei esse constat, dum dicit: meam; cum autem dicit: do uobis, non solum suam uoluit esse sed et uniuersorum in se credentium. 9 Marc. 13, 37 10 Ioh. 14, 27 OPTATI MILIBITANI LIBRI NVMEBI VII (rubr.) R fol. 1», Optati (0 rubr.) Milibitani libri numeri VII B fol. 1*1, Optati liber primus (lib. prim. rubr.) G fol. 1*. inscriptio deest in P; additwr in PHBvd httius libri argamentum (quod bis legitur in P: una cum reliquorum librorum argumentis fol. 243* idemque repetitwr initio huius Ubri foi. 244* ); In hoc libro primo (om. P fol. 244*) continentar qui s in persecutione fuerint traditores et caasae (caus* B m. 2) scismatis (schismatis RB) et ubi (comunctum in B) et a quibus scisma sit factum (In hoc — continentur et... tores — et ubi et litt. uncial. rubr. in R) 2 Cunctos—fratres (rubr.) P, Cunctos (C rubr.) BG 4 dei deum PRBvb, dei iudicem d 5 uenerat RBvb et (eras.) B, om. B ex maria uirgine G 6 natus est vb mortuus sepultus PRB, pasana mortuus et sepultus c resurreiit Bvb 7 antequam ascenderet II • celum G et unde P 8 nobis om. PB storiam RB, itoriamP, uictricem G, suam vb (cfr. storia apud Commodianum. apol. 161 ed. Domb. et Archiv f. lat. Lexikogr. III 147) pacem per apostolos PG derelinquit BB, dereliquid P 9 demisisse P uno P 11 si igitur BBv, sic igitur b 12 cum dicit vb 13 suam esse uoluit P 1*

Quae pax si, ut data erat, sic integra inuiolataque mansisset nec ab auctoribus scismatis turbaretur, inter nos et fratres nostros hodie non esset ulla dissensio, nec illi inconsolabiles deo lacrimas facerent, quod Esaias propheta testatur, nec falsorum uatum nomen et actus incurrerent nec ruinosum ac dealbatum extruerent parietem nec minus astutas sed tantum simplices euerterent mentes nec male inponendo omnibus capitibus manum euersionis uelamenta obtenderent nec maledicerent deo nec rebaptizarent fideles nec nos euersas aut occisas innocentium animas doleremus, quas prius doluit deus per Ezechielem prophetam dicens: uae facientibus uelamen super omne caput et super omnem aetatem ad euertendas animas. animae euersae sunt populi mei et maledicebant mihi it populo meo, ut occiderent animas, quas non oportuit mori, dum adnuntiant populo meo uanas seductiones. et tamen admissa sunt haec ab his, qui nostri sunt fratres.

Sed ne quis dicat inconsiderate me eos fratres appellare, qui tales sunt, ab Esaiae prophetae uocibus [increpati exorbitare non possumus. quamuis et illi non negent et omnibus notum sit, quod nos odio habeant et execrentur et nolint 4cfr.Es.22,4;Optat.III,2. 6cfr.Ez. 13,10;0ptat.in,10. 11 Ez. 13,18 •ta 2 scismatum G et inter G 4 propheta om. vb tectur (sta suprascr. m. ant.) B 5 nomen actus (act in ras.) B r 6 eistuearent par (sic) B minus] nimis 11 (corr. Cochl.) 7 tantum om. b r eneaterent B (sic r ex s fere ubique corr. m: ant.) 8 capitibus] captinis RBvb ueltmenta R m. 1, nelamentum B, uelamen PG (sed cf. Ezech. infra laudatwm) 9 male dic... G 10 innocentes B prior G \'e e 11 Ezechielum P ue B .13 aduertendas (e s. I. m. 2) B, aduere e tandas (e utrumque 8. I. et a eras. m. 2) B euersa B 14 populo om. v 15 adnunciant B (fortasse ac eras.) 16 admissaj amissa (aànot. in mg. m. 2: uel admissa) G 17 iis editt. praeter v 18 qui PG (corr. in mg. m. 2 G) me incons. RBvb 19 increpati (s. I. m. 2) Rb, crepati nocibus orbitare B 20 possum PG non egent B 21 *odio (h erasJ R, hodio (h semieras.) B exencrentur B nolunt Rv se dici fratres nostros, tamen nos recedere a timore dei non possumus, quos hortatur spiritus sanctus per Esaiam prophetam dicens: uos qui timetis uerbum domini, audite uerbum domini: hi qui uos odio habent et execrantur et nolunt se dici fratres uestros, uos tamen dicite eis: fratres nostri estis\'. sunt igitur sine dubio fratres, quamuis non boni. quare nemo miretur eos me appellare fratres, qui non possunt non esse fratres. est quidem nobis et illis spiritalis una natiuitas, sed diuersi sunt actus. nam et Cham, qui patris sui risit inpie nuditatem, frater innocentium fuit et pro merito suo iugum seruitutis incurrit, ut esset fratribus frater addictus. ergo hoc nomen fraternitatis nec interueniente peccato deponitur, sed de istorum fratrum delictis dicam alio loco, qui sedentes aduersus nos detrahunt et contra nos scandala ponunt et cum illo fure concurrunt, qui deo furtum facit, et cum moechis, id est cum haereticis, partem suam ponunt et peccata sua laudant et conuicia contra nos catholicos meditantur.

Omnes quidem per singula loca maledicis uocibus perstrepunt, [quibus ad aliqua de occasione respondeam]; sed unum quidem uix inuenimus, cum quo per litteras uel hoc modo loquamur, Parmenianum scilicet fratrem nostrum. si tamen se a nobis uel hoc nomine nuncupari permittit. et quia 3 Es. 66, 5 10 efr. Genes. 9, 22-26 16 cfr.Ps.49, 20 16 cfr. Ps. 49,18 3 timetis dominum G, timetis nomen domini RBvb audite nomen dom. RBb, om. v 4 his qui P *odio (ut p. 4, 21) R excerentnr (sic) B 5 fratres nostros vb 7 me eos G 8 qui possunt et non P 9 una spiritualis vb namte B 10 cham] chain G (corr. in mg. m. 1? Cam) risit patris sui impie G in nocentium ... promerito B 14 alio in loco G aduersum RBG nos] fratrem vb detrahunt] denotant PG 15 nos om. B 16 fu;tum B facit] faciunt PRBvb (concurrunt: qui d. f. faciunt Casaub.) cum in ocr cis v (Cochl. corr. cum moechis) 17 pa*tem (s eras. uidetur) B 20 quibus-respondeam om. PBBvb. per parenthesim add. in G 21 qui- U % dem om. G 22 locamur (c corr. in q) B 23 nobis (a s. l. m. 2) B nuncupari permittunt quia P, nuncupari permittat quia G collegium episcopale nolunt nobiscum habere commune. non sint collegae, si nolunt; tamen, ut supra diximus, fratres sunt. frater meus igitur Parmenianus, ne uentose ac nude ut ceteri loqueretur, quicquid sentire potuit, non solum dixit sed etiam in scriptura digessit. cuius dictis cum respondere ueritate cogente conpellimur, erit inter nos absentes quoquomodo conlatio. eodem modo satisfiet et desideriis aliquorum. nam a multis saepe desideratum est, ut ad eruendam ueritatem ab aliquibus defensoribus partium conflictus haberetur. et fieri potuit. sed quoniam et accessum prohibent et aditus intercludunt et consessum uitant et conloquium denegant, uel tecum mihi, frater Parmeniane, sit isto modo conlatio, ut, quia tractatus tuos, quos in manibus et in ore multorum esse uoluisti, non aspernatus sum neque contempsi, sed omnia a te dicta patienter audiui, audias et tu humilitatis nostrae responsa.

Nam et ego intellego et tu non negas et quiuis sapiens peruidet te nulla alia ratione tam prolixe tractasse, nisi ut ecclesiam catholicam tuis tractatibus indigne pulsares. sed ut intellegi datur, aliud habet animus, aliud resonat sermo. denique non omnia te uideo dixisse contra catholicam: immo multa pro catholica, cum catholicus non sis, ut et nobis 2 sunt B collegae corr. Cochl. ex colliges 3 uentuse P, 11 e uetose (no s. I. m. 2) R, nngtose, (StU u.. rose) B, cum nequitiose v ntctte I ut cet.l inaerri B 6 in scribturam P degessit (e prius eras.) B cum] dum PG 6 abspentes B quo quomodo B 7 conlatio] conlatis v (corr. Cochl.) et satisfiet desideriis vb et ante desid... om. G 8 saepe om. vb ad erudiendam Rv (corr. Cochl.). erudiandam B, exquirendam G 9 pastum (exp. et infra posit. partium) B ............ el 10 acceesus G auditus G interdndant B 11 consensum PHvA concessum (ces exp. sen suprascr. m. 2) B, concessum (consessum i. mg. Ie m. 2) Gb 12 cum B 13 tract\' G (corr. in mg. m. 2) inore B 14 asper natus B 16 nostra B responsa] add. G iam posco 17 peruidetfte B prolix§ B 19 et aliud resonat G 20 denique nihil te uideo dixisse P, denique nomina te B non om. vb catholicam fidem G necesse non fuerit respondere tractatibus tuis, nisi quod — dum male instructus es, ut, quod non uidisti sed quod falso audieris, loquereris, cum in epistula Petri apostoli legerimus: nolite per opinionem iudicare fratres uestros — ut inter aliqua, quae ad nos non pertinent, sicuti probaturi sumus, diceres a nobis contra uos militem fuisse postulatum. ceterum a te in aliis partibus tractatus tui aliqua pro nobis dicta sunt et contra uos, ut diluuii et circumcisionis conparatio; quaedam et pro nobis et pro uobis, ut ea, quae in laude dixisti baptismatis, praeter illud. quod carnem Christi male tractaueris; ideo et pro uobis. quia quamuis foris sitis, tamen ex nobis existis. nam et illud pro ambobus, quod demonstrasti haereticos extraneos esse catholicis sacramentis, si tamen uos ipsos non eis adiungeres, quos esse scismaticos constat. quaedam pro nobis solis, ut unius ecclesiae commemoratio, quaedam contra uos per ignorantiam, quia peregrinus es, - ut traditorum et scismaticorum accusatio, etiam illud et contra uos, quod dixisti de oleo et sacrificio peccatoris. ac per hoc nihil contra nos a te dictum est, nisi quod ignoranter dixisti a nobis militem postulatum; quod calumniose a te dictum esse probationibus uerissimis demonstrabimus. tolle hanc calumniam et noster es. quid enim iam magis pro nobis et nostrum 3 cfr. Iac. 4. 11 (sed nihil tale apud Petrum.) 1 respondere om. v, tract. tuis respond. b 2 uideris G sed quod P (quod om. cett.) 3 cum in epist. — ut inter aliqua om. P legimus G a r 4 pro opinione ducere fratres G 5 quae] qullo B pestinent (s eras.) B II sicuti prouocaturi G 6 esse postulatum vb postolatum R m.\' 2 r 7 pastibus B (sic fere ubique corr.) 8 circumciQsionis B 9 ut om. RBGvb t in laudem P 10 tractasti P 11 qua? (sic) tn. 1 R, qui v foris (s in ras.) B 13 et extraneos esse,a catholicis G uossi B 16 ut] cum v. ut cum b aecclesiae commemorationem faceres R, aeclesia (alterum a in ras.) commemoracionem faceres Bv 16 ignor.. tuanl G 17 accusationem RBvb et ante contra om. P, est v uos di Q (eras.) quod B 20 postolatum R (m. 2 corr.) 21 demonstrauimus RB 22 eris noster t\'b tam magis codd.. v, iam magis scrip, magis dici vb est quam quod dixisti in conparatione baptismatis semel factum esse diluuium? et singularem circumcisionem salubriter profecisse populo Iudaeorum magis pro nobis quasi noster locutus es. haec enim nostra uox est, qui in trinitate baptismatis unionem defeadimus, non pro uobis, qui baptisma, in cuius imagine sunt illa duo, audaciter et quod contra leges est, iteratis, quamuis et uos ipsi non negetis, quia non debet iterari, quod semel iussum est fieri. sed tu dum subtiliter laudasti, quod omni laudis praeconio dignum est, callide uestram subposuisti personam, ut quasi, quia semel licet, uobis liceat, aliis denegetur. si traditoribus non licet, uobis licere non debuit, quorum principes probamus fuisse traditores. si scismaticis non licet, adaeque uobis licere non debuit, apud quos origo scismatis inuenitur. si peccatoribus non licet, etiam peccatores uos esse testimonio diuino conuincimus. et tamen quia semel licet, non per electum hominem sed per quod semel licet, ideo post uos non emendamus, quia et apud nos et apud uos unum est sacramentum, cuius sacramenti ratio tota quinto libro monstrabitur.

A te quidem, frater Parmeniane, multa tractata sunt; sed uideo mihi non eo respondendum esse ordine, quo a te dicta sunt singula. tu enim primo loco dixisti conparationes laudesquo baptismatis et praeter carnem Christi a te male tractatam cetera bene dixisti. hoc enim magis pro nobis te 1 esse potest b quam om. RBv comparationem vb 2 singue lare (sic) G salubriter om. G 3 proficisse P nostra v 4 hac B m. 2 in trinitatem RB (intrin ... B) 6 imaginem G legem G i. 8 dum tu d. tu om. vb 9 laude (is s. I. m 2) B 10 personam (s. I. m. 2) B quia (s. I. m. 2) B 12 fuisse probamus G 13 si om. v adaequae R, ad aeqve B, que G, itaque v deo licere G 14 schimatis B m. 2 15 uos («. I. m. 2) B 16 semel om. Bb 18 et apud uos (s. I m. 2) B 19 demonstrabitur vb (cfr. p. 9, 1) ta 20 tracta B m. 2 21 esse respondendum RBvb 22 in conparationes PG (fortasse in loco suo motum: primo in loco, ut paulo infra) 23 baptismatis] scismati G et om. v 24 benedix .. B dixisse suo loco monstrabitur. secundo autem loco exclusis haereticis unam dixisti esse ecclesiam; sed eam ubi sit, agnoscere noluisti. tertio loco traditores nullis certis personis I aut nominibus accusasti. quarto a te unitatis lacerati sunt operarii. quinto, ut minuta praetermittam, dixisti de oleo et sacrificio peccatoris.

Sed mihi uidetur primo loco traditorum et scismaticorum indicandas esse ciuitates personas et nomina, ut quae a te de his dicta sunt, ueros auctores et certos reos suos agnoscant. deinde mihi dicendum est, quae uel ubi sit una ecclesia, quae est, quia praeter unam altera non est. tertio a nobis militem non esse petitum et ad nos non pertinere, quod ab operariis unitatis dicitur esse commissum. quarto loco, quis sit peccator, cuius sacrificium repudiat deus, uel cuius oleum fugiendum sit. quinto de baptismate, sexto de inconsideratis praesumptionibus et erroribus uestris.

Sed priusquam de rebus singulis aliquid dicam, quod carnem Christi male tractaueris, breuiter ostendam. dixisti enim carnem illam peccatricem Iordanis mersam diluuio ab uniuersis sordibus esse mundatam. merito hoc diceres, si caro Christi pro omnibus baptizata sufficeret, ut nemo pro se baptizaretur. si ita esset, ibi esset totum genus hominum. illic omne, quo.d cfcrporaliter natum est. nihil [inter]esset 1 demonstrabitur vb 2 esse om G 3 cognoscere noluisti G r cer testio (s eras.) B m. 2 traditores] traditiones v e*tis B m. 2 4 a omnibus G (corr. in mg. m. 2 aut nominibus) accusati B 5 minutaj e a te minima BBvb mittam G 7 primo in loco G 8 ut qUt etatem B m. 2, utque quae v, ut que dicta sunt a te de his G 9 de iis 6 edd. praeter v 10 & 11 qUt B m. 2 sit eccl. quae est una b 11 quia (ex qua corr. uidetur) preter una (in mg. adscr. m. 2 unam) G testio (s eras. uidetur) B 12 petitum] postulatum vb 13 Quarafato (r add., sto exp. m. 1) B 14 qui libri (cfr. IIII 3), quis scripsi repudiet G • 18 tractati P ostandam B 19 mersam P (sicut p. 10, 12), mersam esse G, demersam RBb, dimersam v iidem p. 10, 3 & 16) 22 genus humanum G 23 natum esset v interesset inter credentes P. esset inter fideles cett. inter fideles et unumquemque gentilem. quia in omnibus caro est; et dum nemo non est, qui non habeat carnem, si, ut dixisti, caro Christi diluuio Iordanis demersa est, omnis caro hoc beneficium consequeretur. aliud est enim caro Christi in Christo, aliud uniuscuiusque in se. quid tibi uisum est carnem Christi dicere peccatricem? utinam diceres: caro hominum in carne Christi, nec sic probabiliter dixeras, quia unusquisque credens in nomine Christi baptizatur, non in carne Christi, quae specialiter illius erat. adde, quod eius caro de spiritu sancto concepta inter alios non potuit in remissam peccatorum tingi, quae nullum uidebatur admisisse peccatum. addidisti et Iordanis diluuio demersam . satis inconsiderate hoc usus es uerbo, quod uerbum soli Pharaoni et eius populo debebatur, qui pondere delictorum tamquam plumbum ita mersus sit, ut ibi remanserit. Christi autem caro dum in Iordane descendit et ascendit, mersa a te dici non debuit; cuius caro ab ipso Iordane sanctior inuenitur, ut magis aquam ipsa descensu suo mundauerit, quam ipsa mundata sit.

Etiam illud praeterire non possum, quod te subtiliter egisse considero, ut ad inducendos uel decipiendos animos auditorum post circumcisionis et diluuii descriptionem et post laudem baptismatis haereticos cum erroribus suis iam mortuos et obliuione sepultos quodammodo resuscitare uoluisti, quorum 1 caro esset G 2 et dum nemo non habet carnem sicut dixisti P ut nemo non esset G, nemo est qui v sicut dix... RBvb 3 omnis (ut s. 1. m. 2) P 7 probaliter G (corr. in mg. m. 2) dixeris vb 8 baptizari potest PG 9 illins] inius uel eius (corr. in mg. m. 2) G addo RBvb 10 sancto om. P in remissa libri 11 addisti RB 12 diluyio ęţ G mersam P (sicut p. 9, 19) t 18 debebatur] uidebatur B 14 demersus v ut ibi] uibi P (corr. m. 2 ex ubi inserto i et s. 1. posito t) 15 in iordanem G 16 demersa vb ab om. G et edd. 17 santibr R m. 1, purior inuenitur G ut bis pos. G (in exitu fol. III. et fol. IIIb initio) aquam ipsam PGv discensuB, discensu B 18 ipse mandatus G 19 te] tam B 20 considerato (at expunct.) B inducendas uel decipiendas animas v 21 discriptionem RB 22 iam transpos. ante sepultos RBvb 23 quosdam modo B per prouincias Africanas non solum uitia sed etiam nomina uidebantur ignota. Marcion Praxeas Sabellius Ualentinus et ceteri usque ad Cataphrygas temporibus suis a Uictorino Petauionensi et Zephyrino Urbico et a Tertulliano Carthaginensi et ab aliis adsertoribus ecclesiae catholicae superati sunt. ut quid bellum cum mortuis geris, qui ad negotium temporis nostri non pertinent? sed quia scismaticus hodie aliquid peccati, quod probare possis in catholicos, non habes. ideo ad prolixitatem scripturae tuae augendam tot haereticos cum erroribus suis commemorare uoluisti.

Nunc alia quaestio est, ut quid a te memorati sunt illi, apud quos non sunt sacramenta, quae nobis et uobis uidentur esse communia. sanitas non flagitat medicinam, de se secura uirtus forinsecus non quaerit auxilia, ueritas non desiderat argumenta. aegroti est remedia quaerere, inertis et inbecillis est auxilia conparare, mendacis est argumenta conquirere. interea dixisti apud haereticos dotes ecclesiae esse non posse et recte dixisti; scimus enim haereticorum ecclesias singulorum prostitutas nullis legalibus sacramentis et sine iure honesti matrimonii esse. quas non necessarias recusat Christus. qui est sponsus unius ecclesiae, sicut in canticis canticorum 21 cfr. Cant. 6, 8 2 Ualentianus P 3 usque ad catafregas P, (haec verba, hoc loco omissa in RBGvb, sequuntur infra post Tertulliano cartha- IIo ginensi) uictorino petauionensi P 4 pectauiensi RB, pictauianensi G, peccauionensi (Pitabionen ... sicut ait Hieronymus arIse. in mg.) v, Pictauiensi b zefyrino P, zeferino BE. zeflrino G, Zepherino b a om. v tertuliano G Kartaginensi R; add. in omn. coda.: usque ad catafregas P, u. a. catafrigas RB t u. a. cathaphrigas G, u. a. Cataphrygas vb (sed cfr. supra l. 3) 5 ad seetoribus B m. 2 6 quid (d eaep.) ad G, quod ... pertinet cett. 7 quia schismatis (sçĮsţ schismatis B) h. al. (om. peccati) RBvb 8 possit b 6 « 9 prolexitatem scribturae P scriptura tua B m. 2 11 a te] apte B 13 Naniatas (corr. in mg. Mt. 2) G 14 uistus B forensicus (corr. m. rec.) P 15 inertibus P-Bv inbicilis P 16 mendascisP conquaerere v 18 scimus] scigmus G 21 sponsi?\' (is del. m. 2) B ipse testatur. qui cum unam laudat, ceteras damnat, quia praeter unam, quae est uere catholica, ceterae apud haereticos putantur esse, sed non sunt; secundum quod indicat, ut supra diximus, in canticis canticorum unam esse columbam suam, eandem sponsam electam, eundem hortum conclusum et fontem signatum, ut haeretici omnes neque claues habeant, quas solus Petrus accepit, nec anulum, quo legitur fons esse signatus, nec aliquem illorum esse, ad quem hortus ille pertineat, in quo deus arbusculas plantat. de quibus haereticis, quamuis ad praesentem non pertineat causam, quod diu locutus es, et suffecerat et abundabat. sed miror, quid tibi uisum est etiam uos ipsos eis adiungere, quos esse scismaticos constat, dum ecclesiae dotes et haereticis ipsis et uobis scismaticis denegasti. dixisti enim inter cetera scismaticos a uite uelut sarmenta esse concisos, destinatos poenis tamquam ligna arida gehennae ignibus reseruari. sed uideo te adhuc ignorare scisma apud Carthaginem a uestris principibus factum. quaere harum originem rerum et inuenies te hanc in uos dixisse sententiam, cum scismaticis haereticos sociasti. non enim Caecilianus exiuit a Maiorino auo tuo sed Maiorinus a Caeciliano; nec Caecilianus recessit a cathedra Petri uel Cypriani sed Maiorinus, cuius tu cathedram sedes, quae ante ipsum Maiorinum 4 cfr. Cant. 6, 8 et 4, 12 e 1 dampnat R (sic fere seviper) quia] qui RB 2 uera Gvb cetera B 3 supra] primo P 5 dęleetam (adscr. i. mg. i) G, dilictam (corr. m. rec.) P eundem hortum (ortum B) RBv, eandem h. PGb 8 nec aliquem] ne apud aliquem G r B aliquem] ne apud aliquem G adquosPurtusB10pestineatB locus B m. 2 11 sufficerat P, (adscr. in tllg. e 111. 2) G habundabat RB 12 uosj uos G (adscr. in mg. u ?n. 2) 14 auite B e 15 distinatos P, destinatis G 16 ignis v ignorasse G schisma (sic) a uestr. princ. factum aput chartaginem P 17 a uestris] auris (sic) B factum om. B, factam R quererę (re fin. exp.) G, quare B 18 et om. P hanc te vb 19 schismati (JM. 2 s. I.) R 20 amaiorino exiuit B (a plerumque ligatur cum seq. sicut infra aceciliano) 21 cie priani B 22 ą,ąţę sedes qua B originem non habet. et cum haec ita gesta esse manifestissime constet, et uos heredes traditorum et scismaticorum esse euidenter adpareat, satis te miror, frater Parmeniane, cum scismaticus sis, scismaticos haereticis iungere uoluisse. aut si sic tibi uidetur et ita placet, cumula illa, quae a te paulo ante sunt dicta. dixisti enim fieri non posse, ut [in] falso baptismate inquinatus abluat, inmundus emundet. subplantator erigat, perditus liberet, reus ueniam tribuat, damnatus absoluat. bene haec omnia potuerunt ad solos haereticos pertinere, quia falsauerunt symbolum, dum alter dixit duos deos, cum deus unus sit, alter patrem uult in persona filii cognosci, alter carnem subducens filio dei, per quam deo recanciliatus est mundus, et ceteri huiusmodi, qui a sacramentis catholicis alieni esse noscuntur. quare paeniteat te talibus hominibus etiam scismaticos adiunxisse; in te enim conuertisti sententiae gladium, dum aestimas, quia alteros adpetebas et non adtendisti, inter scismaticos et haereticos quam sit magna distantia. inde est, quod ignoras, et quae sit sancta ecclesia; et sic omnia miscuisti.

Catholicam facit simplex et uerus intellectus intellegere, singulare ac uerissimum sacramentum et unitas animorum. 6 1 habet PG, habebat cett. hac B haec a echismaticis ita gesta v 2 constent RB esse trad. et schis. RB et edd., et scism. om. v 4 te haereticis adiungere v et (omisso te) b 5 uidetur tibi B cumula illa] cum illa 222to (Cochl. scripsit contra illa, quem aecuius est Bald.) e qu» etate paulo B 6 in om. G (sed cfr. p. 14, 16) 7 sub plantator G m e (ligat. m. 2, sed cfr. p. 14, 17) 8 dapnatus B m. 2 9 hac B omnia om. G poterunt v 10 quia] qui G dixerit RBvb 11 in personam RB 12 cognoscere G 13 reconsiliatus G huiusmodi homines quia (adscr. in mg. m. 2 qui a) G, idem corr. Cochl. 14 nas- * r. cuntur v pMniteut P 15 iuniisse G 16 conuestisti (corr. m. 2) B e gladium sententie G sentencia B m. 2 17 ad petebus B non om. G 18 inde] iste P et om. P qua B 20 intellegere R, intelligere Bvb, in lege PGd (Casaub. uel exptmgendum censet intellegere uel coniungendum cum praecedenti facit = declarat, indicat) 21 et singulare G, singularem RB scisma uero sparso coagulo pacis dissipatis sensibus generatur, liuore nutritur, aemulatione et litibus roboratur, ut deserta matre catholica inpii filii, dum foras exeunt et se separant, ut uos fecistis, a radice matris ecclesiae inuidiae falcibus amputati errando rebelles abscedunt; nec possunt nouum aliquid aut aliud agere, nisi quod iamdudum apud suam didicerant matrem.

Haeretici uero ueritatis exules, sani et uerissimi symboli desertores, de sinu sanctae ecclesiae inpiis sensibus deprauati, contempto, quod bene fuerant geniti, ut ignorantes et rudes deciperent, de se nasci uoluerunt. et qui iamdudum uitalibus pasti fuerant cibis, corruptela malae digestionis in perniciem miserorum disputationibus inpiis uenena mortifera uomuerunt. uides ergo, frater Parmeniane, haereticos a domo ueritatis satis extorres solos habere uaria et falsa baptismata, quibus inquinatus non possit abluere, inmundus emundare, subplantator erigere, perditus liberare, reus ueniam tribuere, damnatus absoluere. bene clausisti hortum haereticis, bene reuocasti claues ad Petrum, bene abstulisti colendi potestatem, ne arbusculas colerent ii, quos ab hortulo et a paradiso dei constat alienos; bene subduxisti anulum iis, quibus aperire non licet ad fontem. uobis uero scismaticis, quamuis in catholica non sitis, haec negari non possunt, quia nobiscum uera n 1 dissipati (s s. I. m. 2) B 2 aemulatorum et litibus v et (pro ut) r« deserta Casaub. desesta B 3 foras excurrunt v 4 fecisti (s 8. I. m. 1 *» 2) B facibuB (1 s. I. m. f) R 6 ab sceijdunt B 6 ut (a 8. I. m. 1) B didicerunt BBvb 8 sani et ueri symb. P, facti et ueri r simb. G (cfr. p. 13, 21: singulare ac uerissimum s.) 9 de sestores B m. 2 e e ecclesiae sanctae b ecclesiajB 11 deciperant B nasci] nati nasti uel nasci B 12 uitalibus] in talibus v cibus (sic) B maltae digeBsionis P 13 pernicie vb impiis disput... G, disputatione impii v 16 satis om. Gh et uaria G 16 qbz (expunct.) quibus G posset b 17 sub plantator B (sed cfr. p. 18, 7) 19 ab stulisti B 20 hii Pv, hi BBG 21 iis] his codd. v 22 ad om. P (pro licet ad Casaub. licebat propos. sed cfr. indicem) quamuis — non sitis om. v e 23 hac B uobiscum P et communia sacramenta traiistis. quare cum haec omnia haereticis bene negentur, quid tibi uisum est haec et uobis negare uoluisse, quos scismaticos esse manifestum est? uos enim foras existis. quantum in nobis est, uolebamus, ut soli damnarentur haeretici; quantum in te est, etiam uos ipsos cum eis una sententia ferire uoluisti.

Sed iam ut ad propositum singularum rerum ordinem redeamus, primo loco audi qui fuerint traditores, et plenius auctores scismatis disce. in Africa duo mala et pessima admissa esse constat, unum in traditione, alterum in scismate, sed utraque mala et uno tempore et iisdem auctoribus uidentur esse commissa. debes ergo, frater Parmeniane, discere. quod intellegeris ignorare. nam ferme ante annos sexaginta et quod excurrit per totam Africam persecutionis est diuagata tempestas, quae alios fecerit martyres, alios confessores, nonnullos funestam prostrauit in mortem, latentes dimisit inlaesos. quid commemorem laicos, qui tunc in ecclesia nulla fuerant dignitate suffulti ? quid ministros plurimos ? quid diaconos in tertio, quid presbyteros in secundo sacerdotio constitutos? ipsi apices et principes omnium, aliqui episcopi illius temporis, ut damno aeternae uitae istius incertae lucis moras breuissimas conpararent, instrumenta diuinae legis inpie tradiderunt. ex k\'«tleli M 1 omnia benegentar B (corr. m.\'2) 3 raanifestisBimmn G 4 eiistis. quantum in nobis est. Uolebam b et (om. est) v nobis an nobis difficile distinetu in B uolebam RBv 5 inte est et iam B, iam om. v 6 una sententiae P, unam sententiam ferre noloisti v e 8 redamuB B m. 2 primo in loco G 11 hisdem codd. v 12 quod] quos B 14. denagata RBvb, diu ac tuta (adscr. in mg. iactata et infra scr. m. recentiss. diuagata) G 16 mastires B m. 2 16 funesta .. in morte RBvb 17 commemoram B m. 2 18 suffulti om. G diftcos in t\'uo (adscr. in mg. diaconos in tertio r, m. 2) G testio B 19 presbiteros BB (sic ubique) 20 omnium om. P e « r illis temporibus BBvb 21 aetema nit; B an. 2 inceste B m.. 2 moras om. G 22 impiae B quibus erant Donatus Masculitanus, Uictor Rusiccadensis. Marinus ab aquis Tibilitanis, Donatus Calamensis et homicida Purpurius Limatensis, qui interrogatus de filiis sororis suae, quod eos in carcere Milei necasse diceretur, confessus est dicens: \'et occidi et occido non eos solos sed et quicumque contra me fecerit.\' et Menalius. qui ne turificasse a suis ciuibus probaretur. oculorum dolorem fingens ad consessum suorum procedere trepidauit.

Hi et ceteri, quos principes tuos fuisse paulo post docebimus, post persecutionem apud Cirtam ciuitatem, quia basilicae necdum fuerant restitutae, in domum Urbani Carisi consederunt die III. Iduum Maiarum, sicut scripta Nundinarii tunc diaconi testantur et uetustas membranarum testimonium perhibet, quas dubitantibus proferre poterimus. harum namque plenitudinem rerum in nouissima parte istorum libellorum ad inplendam fidem adiunximus. hi episcopi interrogante Secundo Tigisitano se tradidisse confessi sunt. et cum ipse Secundus a Purpurio increparetur, quod et ipse diu apud stationarios fuerit et non fugerit sed dimissus sit, non sine causa dimissum fuisse, nisi quia tradiderat, iam omnes erecti 12 sq. cfr. Aug. c. Cresc. 8, 20; breu. colI. 3, 17 1 erat P rnsiccadiensis RBvb marinus] manus G 2 homicidia (i expwnct 1Il. 2) G 3 liniatensis coda., liniacensis v, limatensis scr. Bald. (cfr. Aug. c. Cresc. I. I.) 4 carcerem RBG miliae v necas-se (lineol. m. 2 ducta) B 5 et ante occidi om. P sed/tet (d add. et t exp. m. 2) B 6 menalus vb ine|turificasse (corr. m. 2) B turificatus P 7 ad consensum RBGv (corr. i. mg. m. 2 G) 10 apud chirtam P, apud circum cirtam Il, apud circum circam B qui abalice §basilice (balice a punctis et lin. del. m. 2) B 11 in .........e domo PG garisi R B 12 considerunt B die om. B, die Iduum b n III] VI v idum R m. 1, idus mayas G 13 diacones P 15 rerum r e om. G paste B 16 implandam uitam fidem B (corr. m. 2) hii P interrogante? G (s del.) 17 tigistano G se tra*didisse (dielisse post O ras. m. 2) P, tradidisse se G, se om. RBvb 19 statinarios B m. 2 stationarum (in mg. adscr. stationarius (sic) G dimsus (supra m posit. est punctum et s suprascr.; sed vide lin. seq.) B 20 sic dimiss. P ■ • dimsum (sic) B tradiderat (se a. I. m. rec.) P erecti] heretici TBvb coeperant murmurare. quorum spiritum Secundus metuens consilium accepit a filio fratris sui Secundo minore, ut talem causam deo seruaret. consulti sunt, qui remanserant, id est Uictor Garbensis, Felix a Rotario et Nabor a Centurionis. hi dixerunt talem causam deo debere reseruari. et dixit Secundus: sedete omnes\'; tunc dictum est ab omnibus: deo gratias\'. et sederunt. habes ergo, frater Parmeniane, qui manifesto fuerint traditores.

Deinde non post longum tempus iidem ipsi, tot et tales ad Carthaginem profecti traditores, turati, homicidae Maiorinum, cuius tu cathedram sedes, post ordinationem Caeciliani ordinauerunt scisma facientes. et quoniam traditionis reos principes uestros fuisse monstratum est. consequens erit eosdem fuisse auctores scismatis. quae res ut clara et manifesta esse omnibus possit, ostendendum est, ex qua radice sese usque in hodiernum erroris protenderint rami et ex quo fonte riuulus iste maligni liquoris occulte serpens usque in tempora nostra manauerit. dicendum est, unde et ubi et a quibus ortum constet hoc alterum malum, quae conuenerint causae, quae fuerint operatae personae. qui auctores huius mali, qui nutritores, a quibus sint inter partes ab imperatore postulata iudicia, qui sederint iudices, ubi sit actum concilium, quae sint prolatae sententiae. de diuisione agitur: et in 1 ceperant BG, coeperunt v 3 seruarent P, seruiret B m. 2, seruare (in mg. corr. seruaret) G remanserunt BBvb 4 gardensis RB, gabrensis G, garbiensis b, gradiensis v; lectionem quam P exhibet garbensis habent RBG libr. II. 4 (cfr. coll. Carth. 1, 209; nom. episc. Num. 102) ratorio RB naboria centurionis B et Nabor a om. b a centuriones P hii PRBv, ii edd. 5 deo] domino RBvb seruari G (ut supra l. 3.) 6 sede te G ab hominibus (sic) B 7 Parm. frater b 9 idem B 10 chartaginem P, castaginem B turati] esurati v (Cochl. in mg. coni. et coniurati, quod habet b) 12 facientes] fecere v 14 eodem B m. 2 et auctores G 16 se P, se-se B (— add. m. 2) et om. v 17 fonteri uulus B (te ri lineola dist. m. 2) maligni] malim B 1 r 19 conuenerunt P 21 pastes B ab] de G 22 postolata 11 (sed nihil corr.) 23 probate (corr. in mg. m. 2 prolatse) G XXVI. 2 Africa sicut et in ceteris prouinciis una erat ecclesia, antequam diuideretur ab ordinatoribus Maiorini, cuius tu hereditariam cathedram sedes. uidendum est, quis in radice cum toto orbe manserit, quis foras exierit, quis cathedram sederit alteram, quae ante non fuerat, quis contra altare altare erexerit, quis ordinationem fecerit saluo altero ordinato, quis iaceat sub sententia Iohannis apostoli, qui dixit multos antichristos foras exituros: quia non erant, inquit, nostri, nam si nostri essent, mansissent nobiscum. ergo qui in uno cum fratribus manere noluit, haereticos secutus quasi antichristus foras exiuit.

Hoc apud Carthaginem post ordinationem Caeciliani factum esse nemo [est] qui nesciat, per Lucillam scilicet, nescio quam feminam factiosam, quae ante concussam persecutionis turbinibus pacem, dum adhuc in tranquillo esset ecclesia, cum correptionem archidiaconi Caeciliani [Lucilla] ferre non posset; quae ante spiritalem cibum et potum os nescio cuius martyris, si tamen martyris, libare dicebatur, et cum praeponeret calici salutari os nescio cuius hominis mortui, et si martyris sed toecdum uindicati, correpta cum confusione 8 Ioh. ep. I, 2, 19 2 maioriani G 3 inradicem B 4 qui foras (s s. I. m. 2) R 5 altare contra altare vb (tit p. 21,13), alterwm altare om. G (in mg. adpos. m. 2) O 6 salua R (corr. m. 2) iaeet B, iacerat G (m. 2 r expunx.) 7 senmulto.. tentiam RB nnlos B (s. I. m. 2) 8 inquid B 9 qui in uno] quinuno 11 r m. 2 10 manere cum fratribus G 12 castaginem B 13 nemo qui nesciat PBv, nemo est qui* (s eras. uidetwr) nesciat Rb, quis nesciat (om. 1 nemo est) G 14 persecutione pacem v 15 intranquillo B 16 archa?diaconi P lucilla om. bd, wncinaw glossam existimans 17 999 ferre non (exp. non m. 2) B possit (i mutat. m e) P os] omnes (corr. m. 2) B 18 dicebatur libare B lauare d. v 19 calicis salutaris G 09 P omnes B (cfr. I. 17) 20 mastiris B m. 2 uindicati (adscr. in mg. uel indicati m. 2) G, uindicagti B confusio_ne G (ligat. m. 2) irata discessit. irascenti et dolenti, ne disciplinae succumberet, occurrit subito persecutionis innata tempestas.

Isdem temporibus Felix quidam diaconus, qui per famosam nescio quam de tyranno imperatore tunc factam epistulam reus appellatus est, periculum timens apud Mensurium episcopum delituisse dicitur. quem cum postulatum Mensurius publice denegaret, relatio missa est. rescriptum uenit, ut, si Mensurius Felicem diaconum non reddidisset, ad palatium dirigeretur. conuentus non leues patiebatur angustias; erant enim ecclesiae ex auro et argento [quam] plurima ornamenta, quae nec defodere terrae nec secum portare poterat quae quasi fidelibus senioribus commendauit commemoratorio facto, quod cuidam aniculae dedisse dicitur ita, ut, si ipse non rediret, reddita pace christianis anicula illa illi daret, quem in episcopali cathedra sedentem inueniret. profectus causam dixit: iussus est reuerti, ad CartLaginem peruenire non potuit.

Tempestas persecutionis peracta et definita est. iubente deo indulgentiam mittente Maxentio christianis libertas est restituta. Botrus et Celestius, ut dicitur, apud Carthaginem ordinari cupientes operam dederunt, ut absentibus 1 discessit irata G 2 succurrit PG in nata B, in....-n.ata (lig. m. 2) G, » enata edd. 3 hisdem PGv quidem B m. 2 per] propter d m 4 faQOsam B 5 epistulam] epistolarins (epistularius G) appellatus libri, a epistolam rens app. scripsi 6 poatolatom B (n a. I. m. 2) 8 reddisset (corr. tn mg. m. 2) G palacium dir. conu.] supra haec uerba multa per af compendia scr. m. 1 (?) uenit ut mens. — reddidisset ad B fol. 6* 2 10 eo clesia B quam om. PG 11 quae post poterat om. PRBvb 12 commen- U d dant (ta s. l. m. rec.) P 13 non (s. l.m. 1} B 14 redita R ",.1 illa om. G ia daret] redderet G 15 inepiscopali B ueniret (in s. I. m. 2) B 16 reuesti B castaginem (sic) B (Cocht. ita mterpae. reuerti ad Carth., peruenire itemque Bald. omisso ad) 18 indulgentia G maxencio B libestas B 19 caelestius P, celestiua G (cfr. August. pi. sbsceà. IX r p. 26 A Mtgne), celemus MBvb castaginem B 2* Numidis soli uicini episcopi peterentur, qui ordinationem apud Carthaginem celebrarent. tunc suffragio totius populi Caecilianus eligitur et manum inponente Felice Autumnitano episcopus ordinatur. Botrus et Celestius de spe sua deiecti sunt. breuis auri et argenti sedenti Caeciliano, sicuti delegatum a Mensurio fuerat, traditur adhibitis testibus. conuocantur supra memorati seniores, qui faucibus auaritiae commendatam ebiberant praedam. cum reddere cogerentur, subduxerunt communioni pedem, non minus et ambitores, quibus et ordinari non contigit, necnon et Lucilla. quae iamdudum ferre non potuit disciplinam, cum omnibus suis potens et factiosa femina communioni misceri noluit. sic tribus conuenientibus causis et personis factum est, ut malignitas haberet effectum.

Scisma igitur illo tempore confusae mulieris iracundia peperit, ambitus nutriuit, auaritia roborauit. ab his tribus personis contra Caecilianum causae confictae sunt, ut uitiosa eius ordinatio diceretur. ad Secundum Tigisitanum missum est, ut Carthaginem ueniretur . proficiscuntur omnes supra memorati traditores, suscepti hospitio ab auaris, ab ambitoribus, ab iratis, non a catholicis, quorum petitione Caecilianus fuerat ordinatus. interea ad basilicam, ubi cum Caeciliano tota ciuica frequentia fuerat, nullus de supradictis accessit. tunc a Caeciliano mandatum eat: \'si est, quod in me probetur, exeat accusator et probet\'. illo tempore a tot inimicis nihil in illum potuit confingi, sed de ordinatore suo, quod ab his falso 1 Numidis] mundis v 3 cecilian1 (n m ras.) B manu RB, manu ei imp ... G, manus vb foelice aptungitano b 4 Celestius cfr. p. 19, 19 5 tunc breuis G sicut v 6 amensurio B 8 ebiberunt v 9 pedem] plebem b et post quibus om. P 16 ambitio G nutriijt P, interiuit v (Cochl. corr. m mg. nutriuit) roborauerit P ab iis b 17 missum] scriptum G 18 est (B. I. m. 2) B, om. v ad Garth ... G, kataginem (sic)B 19 autemab ambitoribus B 20 non] nona d (lin. dist. m. 2) G acatholicis B 21 a (d 8. I. m. 1) R 22 tota ł ciuitas infrequentia BBvb supradicfcqts P 23 mandatum est] est om. (». mg. adscr. m. 2) G 24 nihil in illo RBv (adscr. Cochl. in mg. eum), in eum G 25 ab iis edd. praeter v traditor diceretur, meruit infamari. iterum a Caeciliano mandatum est, ut, si Felix in se, sicut illi arbitrabantur, nihil contulisset, ipsi tamquam adhuc diaconum ordinarent Caecilianum. tunc Purpurius solita malitia fretus, quasi et Caecilianus filius sororis eius esset, sic ait: \'exeat huc\', quasi inponatur illi manus in episcopatu et quassetur illi caput de paenitentia. his rebus conpertis tota ecclesia Caecilianum retinuit, ne se latronibus tradidisset. illo tempore aut reus de sede debebat expelli, aut communicari debuit innocenti. conferta erat ecclesia populis, plena erat cathedra episcopalis, erat altare loco suo, in quo pacifici episcopi retro temporis obtulerant, Cyprianus, [Carpophorius], Lucianus et ceteri. sic exitum est foras et altare contra altare erectum est et ordinatio inlicite celebrata est et Maiorinus, qui lector in diaconio Caeciliani fuerat, domesticus Lucillae, ipsa suffragante episcopus ordinatus est a traditoribus, qui in concilio Numidiae, ut superius diximus, crimina sua sibi confessi sunt et indulgentiam sibi inuicem tribuerunt. manifestum est ergo exisse de ecclesia et ordinatores, qui tradiderunt, et Maiorinum, qui ordinatus est.

Interea de suorum criminum fonte, qui apud eos multorum flagitiorum uenis exuberauerat, unum traditionis conuicium in ordinatorem Caeciliani deriuandum esse putauerunt prouidentes, quod fama duas res similes uno tempore •i 1 diceceretnr B 2 ut Felix P 4 quaai] tamquam P 5 sic om. P hoc v (corr. Cochl. hnc) quasi ut G 7 comr d pestis B m. 2 8 retinuit] tenuit PO tradidieret (didi exjnenct.) P de 9 sede om. P, de se (de 8. l. m. 2) R, desede B, om. vb debebaijt B, r debuit G 10 confesta B (Cochl. sic mterpx.: ecclesia populis plena: erat) 11 retto (t ? eocp. m. 2) B temporibus G 12 obtulerunt RBvb cyprianus carpoforius lucilianus et ceteri P, cypr. carpoforius lucianus e. cet. G criprianus R, oripianus B carpophorius om. BBvbd 14 inlicita PG 17 sua. om. D 18 ergo] autem G 21 eos est et multorum G 22 uenis om. B 23 diriuandum Bv loqui non posset. ut crimina in silentium mitterent sua, uitam infamare conati sunt alienam; et cum possent ipsi ab innocentibus argui. innocentes arguere studuerunt mittentes ubique litteras liuore dictante conscriptas, quas inter ceteros actus habemus in posterum. adhuc Carthagine positi praecesserunt se epistulis suis, ut rumoribus falsis cunctorum aures insererent. mendacium sparsit fama per populos, et dum de uno celebrata sunt falsa, supra dictorum uerissima crimina sub silentio latuerunt. frequenter solet erubesci de crimine, Sed illo tempore non fuit, cui erubesceretur, quia praeter paucos catholicos peccauerant uniuersi et quasi imago fuerat innocentiae inter multos nefas admissum. parum erat traditionis facinus, quod per Donatum Masculitanum et ceteros supradictos constabat admissum; etiam ingens flagitium scismatis traditioni iunxerunt.

Uides ergo, frater Parmeniane, haec duo crimina tam mala, tam grauia, traditionis et scismatis, ad tuos principes pertinere. agnosce uel sero incurrisse te in tuos, dum insectaris alienos; et cum priores tuos constet operatos esse hoc alterum nefas, etiam uos eos sceleratis uestigiis sequi laboratis, ut, quod illi priores in titulo scismatis fecerant, et 1 possit P, possent MBv, Casaub. scr. quod fama duas diuersas res simul et uno temp. 1. n. posset, cuius rationem secutus malim: quod f. duas res dissimiles uno tempore sq. (cfr. VII, 4 non potest idem operanus : duas res repugnantes et contrarias simul facere) incilencium B m. m. 1 suaş uitam infauore B (corr. m. 2) uita ... aliena G 2 ad innocentibus P 3 innocenter a 4 liuore] liliore RB, liliorum b (Cochl. coni. suo ore) accus (alterum c obscurum) B 5 cartaginem G 6 auribus BBvb 7 sparsa edd. (sic interpuruci: insererent. mendacium, alii: inserent mendacnun) 10 erubescerepf B 11 quasi] quod Rb quod (d delet. et uirgula add. m. 2) B 12 parum] Cochl. acr. paruum, idem edd. 13 faci, (w mg. facinus m. 2) G 16 uide b frater om. RBvb, s. I. m. 1 G Permeniane (sic saepius) B criminal tam B (lin. m. 2 àistitts.) 18 tenere partinere B (corr. m. 2) 19 p\' ores B (inter p et ores charta perforata est) tuos om. vb 20 et uos iam eos vb, eos om. d 21 priores (s add. m. 2) B in titulos RBv (corr. OOckl.) fecerant] fuerant B uos iamdudum fecisse et nunc facere uideamini. illi ruperunt suis temporibus pacem, uos exterminatis unitatem. de parentibus uestris et de uobis merito dici potest: caecus caecum si duxerit, utrique in foueam cadunt. oculos patrum uestrorum furiosus excaecauerat liuor, aemulatio uestros orbauit. scisma summum malum esse et uos negare minime poteritis. et tamen Dathan et Abiron et Core, perditos magistros uestros, sine trepidatione estis imitati nec ponere ante oculos uoluistis hoc malum et uerbis dei esse prohibitum et admissum grauiter uindicatum. deinde esse distantiam delictorum aut remissio testatur aut poena. denique inter cetera praecepta etiam haec tria iussio diuina prohibuit: non occides, non ibis post deos alienos. et in capitibus mandatorum: non facies scisma. uideamus de his tribus, quid oportuerit puniri et quid meruerit relaxari. parricidium principale delictum est; et tamen Cain nec reus a deo percutitur sed occisus insuper uindicatur. in Niniue ciuitate hominum milia centum uiginti sacrilega, quae deos alienos sequi uidebantur . post iracundiam dei et nuntium Ionae prophetae ieiunium parui temporis et oratio indulgentiam meruit. uideamus, an aliquid tale consecuti sunt hi, qui populos dei primitus ausi sunt scindere. tot milibus filiorum Israhel. quorum a 3 Matth. 15, 14. Luc. 6, 39 12 Exod. 20, 13 et 3. Denter. 6, 14 13 cfr. I. Cor. 1, 10 17 cfr. Genes. 4. 15 19 cfr. Ion. 3 1 mperant B m. 2 2 extermifaastifi PG 3 dictum est uel dici potest G 4 si dnxerit.. ] ducens uterque ... cadunt P uterque .. cadit G 5 et aemulatio Bvb, et emulacio ne (sic) B 7 datan P abyron GfJb chore* (b eras. uidetur) B, chore BGvb 10 distantia G 11 denique] deinde B 12 iussi ojdiuina (lin. inter o et d m 2) B, diuina iussio G 13 et in cap. mand. om. P 14 de iis b trebus P (ric plerumque) oportuit RBG edd. 15 meruit BB edd. 17 insuper om. v nineue Pv (corr. Cochl.) hom. numero cent. uiginti millia sacrilega Bb, (omisso milia) B 18 quae] qui G deos (s add. m. 2) B 19 profeta (sic) P ieiunio p. temp. celebrato indulgentiam PG 20 meruerunt G an] si BBvb 21 hii Po, ii b populum v 22 uirorum israhel e acer uicibus B ceruicibus diuina prouidentia iugum seruile deiecerat, Aaron sanctum unum praefecerat sacerdotem. sed cum ministri eius sacerdotium non sibi debitum concupiscentes seducta parte populi inlicite inuaderent, ritum imitati sacrorum ducentos et quod excurrit ministros secum perituros cum turibulis in fronte seducti populi posuerunt. deus, cui displicet scisma, hoc libenter uidere non potuit. indixerant quodammodo deo bellum, quasi esset alter deus. qui alterum acciperet sacrificium. igitur deus pro facto scismate iratus est ira magna. et quod in sacrilegos et parricidam non fecerat, in scismaticos fecit. stabat ministrorum acies et multitudo sacrile\'ga cum interdictis sacrificiis suis ilico peritura; negatum et subductum est paenitentiae tempus. quia non talis erat culpa, quae ueniam mereretur. mandata est terrae fames : statim fauces suas in populi diuisores aperuit et contemptores mandatorum dei auido hiatu absorbuit. intra momenti spatium ad transglutiendos praedictos terra patuit, rapuit, clausa est. et ne beneficium de mortis conpendio consequi uiderentur, dum non essent digni uiuere, his nec mori concessum est: tartareo carcere subito clausi ante sunt sepulti quam mortui. et miramini in uos aliquid tale aspere factum, qui scisma aut facitis aut colitis, cum uideatis, quid magistri primitiui scismatis 2 sq. cfr. Num. 16 1 deicerat (e s. I. m. 2) R aharon P sanctum] tum v 2 sacerr dotê (e ultimo corr. ex u m. 2) B ministri? B 3 pagte B 4 ritu G ritum cunctorum im. sacr. v (Cochl. pro cunctorum scr. sanctorum) et quot BB 5 ezcurrunt G secum i 81 om. G turabulis (i s. I. m. 2) R, turabilis G, turibilis B 8 qua (si s. I. m. 1) B 9 deus pro neglectis mandatis suis iratus RB, (omisso suis) vb 10 parricidas G 12 et (s. I. m. 1 ?) B 13 paenit ..] omne v 14 famis P suas in necem populi diuisoris G 16 auido ore RB edd. 11r et intra G 17 et ne] t R m. 2, ut B ne om P 18 demogtis B r r m. 2 19 iis edd. praeter v tagtareo B 20 mogtui B 21 in uos] nobis RB edd. factam esse G qui sc. aut colitis aut facitia P, qui sc. usurpato ecclesie nomine (cfr. eadem verba p. 25, 5 sq.) aut facitis aut colligitis G 22 magistri uestri primitiuis G, mag. primi RBv pati meruerunt. an quia cessat talis modo uindicta, ideo tibi cum tuis uindicas innocentiam? deus in singulis rebus exemplorum posuit formam, ut sit, quod inputet imitantibus . prima peccata ad exemplum praesens poena conpressit, secunda iudicio reseruabit. quid ad haec dicturi estis, qui scisma usurpato ecclesiae nomine et occulte nutritis et inpudenter defenditis ?

Sed quia audio aliquos de societate tua litigandi studio chartas habere nescio quas, quaerendum est, quibus sit adcommodanda fides, quae cum ratione concordent, quae cum ueritate confibulent. uestrae si sunt aliquae, mendaciis forte uideantur adspersae. nostras chartas probant et conflictus causarum et contentiones partium et exitus iudiciorum et epistulae Constantini. nam quod de nobis dicitis, quid christianis cum regibus? aut quid episcopis cum palatio? si nota est nosse reges, uos tota perfundit inuidia. nam maiores uestri: Lucianus. Dignus, Nasutius, Capito. Fidentius et ceteri imperatorem Constantinum harum rerum adhuc ignarum his precibus rogauerunt, quarum exemplum infra scriptum est: rogamus te, Constantine optime imperator — quoniam de genere iusto es, cuius pater inter ceteros imperatores persecutionem non exercuit et ab hoc 20 cfr. Aug. ep. 53, 5 ; 76, 2 3 formas P inputet et BBvb (Cochl. sic inútp.: inp. et imitantibus prima peccata, ad) 4 peccata] praecepta G exemplum ponens praesens G 5 reseruaoit P ad haec] adhuc B 6 o.cculteJ stulte G r 7 defendit (corr. m. 2) G 8 litigandip P, litigantes G 9 captas B (sic saepim) 10 cum ante ueritate om. G 11 confabulent BBG, confabulentur vb (confibulentur coni. Oasaub.) 12 probent G cau- /s sarum et" epistole (i. mg. add. et contentio partium et exitus iudicii m S) G; praeterea m. 3 adnot.: \'desunt in ms.\' 13 contentio PG t pagti#um B 14 de nos G (adscr. i. mg. m. 3 constantinus sed nihil corr.) 16 uos nota ista perfundit P inuidia om. PG 17 nassutius vb (sic et infm) fidencius B 18 ignarum adhuc G to 20 te o vb constantinysptume (corr. m. 1 F) B quoniam] quo B 22 imperator es (ligat. m. 2) B ob hoc BB facinore inmunis est Gallia, nam in Africa inter nos et ceteros episcopos contentiones sunt — petimus, ut de Gallia nobis iudices dari praecipiat pietas tua. datae a Luciano, Digno, Nasutio, Capitone, Fidentio et ceteris episcopis partis Donati.

Quibus lectis Constantinus pleno liuore respondit. in qua responsione et eorum preces prodidit, dum ait: petitis a me in saeculo iudicium, cum ego ipse Christi iudicium expectem. et tamen dati sunt iudices Maternus ex Agrippina ciuitate. Reticius ab Augustoduno ciuitate, Marinus Arelatensis. ad urbem Romam uentum est ab his tribus Gallis et ab aliis quindecim Italis. conuenerunt in domum Faustae in Laterano Constantino quater et Licinio ter consulibus sexto Nonas Octobris die, sexta feria, cum consedissent Miltiades episcopus urbis Romae et Reticius et Maternus et Marinus episcopi Gallicani et Merocles a Mediolano, Florianus a Sinna, Zoticus a Quintiano, Stennius ab Arimino. Felix a Florentia Tuscorum, Gaudentius a Pisis, Constantius a Fauentia. Proterius a Capua, Theophilus a Beneuento, Sabinus 7 cfr. epist. Constantini ad episc. conc. Arelat. (Harduin I 268) et huius editionis append. V (C fol. 32b) 11« 1 inmanis P 3 de gallias (sic) G, degalilea (corr. m. 2) B 4 alur ciano B fidencio B 5 pastis B donati (s. I. m. 1) P 6 constantin\'is (corr. m. 2) B plenus b liuore] libro P, libello G 7 praeces (a eras.) B 8 in saeculo] episcopi PG et ego P iuditium Christi G 9 iudices] principes G 10 et 16 reticus RBv ab agustoduno B. abagustinoduno B, augustuduno G 11 arillatensis P, a relat.. G urb. romanam P ab iis b trebus P 12 ab om. G italicis G 13 in laterani libri quarto G III cons (i. mg. adp. m. 2) G 14 sextum n. octobres P (Cochl. sic inrery. octobris. die s.) 15 multiadest G (cfr. p. 27, 10), melchiades Cochl. i. mg. urbis om. v 16 merodes amediolano B 17 asinna B, caesena b (Cochl. corr. a Siena) zoticus] zonais P, zoncus G stena nuis (sic) B m. 2, stemnus v, Stemnius b ab arimini P 18 gaud. apicis (ric) B, caudentius v constancius afauencia B, constantinus v 19 theofilius G, theopholas v sauinus Rb. suinus B m. 2 a Terracina. Secundus a Praeneste. Felix a tribus Tabernis, Maximus ab Ostia, Euandrus ab Ursino, Donatianus a Foro Claudii.

His decem et nouem consedentibus episcopis causa Donati et Caeciliani in medium missa est. a singulis in Donatum sunt hae sententiae latae: quod confessus sit se rebaptizasse et episcopis lapsis manum inposuisse, quod ab ecclesia alienum est. testes inducti a Donato confessi sunt se non habere. quod in Caecilianum dicerent. Caecilianus omnium supra memoratorum sententiis innocens est pronuntiatus, etiam Miltiadis sententia. qua iudicium clausum est his uerbis: cum constiterit Caecilianum ab his, qui cum Donato uenerunt, iuxta professionem suam npn accusari nec a Donato conuictum esse in aliqua parte constiterit, suae communioni ecclesiasticae integro statu retinendum merito esse censeo.

Sufficit ergo et Donatum tot sententiis esse percussum et Caecilianum tanto iudicio esse purgatum. et tamen Donatus appellandum esse credidit. ad quam appellationem Constantinus imperator sic respondit: o rabida furoris audacia! sicut in causis gentilium fieri solet. appellandum episcopus credidit et reliqua. 11 sq. unde haec frampserit Optat. non constat. 19 cfr. epist. Const. l. c. 1 a tarracenaP, a terracena R, aterracena (r alterum insert. m. 2) B secundinosPBB preneste BG, praesente P 2 ab Ostio] ab hostis B, (ligat.) B a tribus ostis G, ab hostia v claudi uel foro iulii (del. m. 2?) G 3 decim] (i corr. in e m. 2) B considentibus Pb 4 in medio G in Donatum sunt dictae sententiae quod P, in D. dicte sunt he sententie G 5 se rebaptizare RB, fere baptizasse G (corr. m. 2 in mg. se rebaptizasse) se om. v, 8 habere in C. quod dicerent G 10 melciadis RB miiltiaadis sentia (sic, corr. i. mg. m. 2) G, in v deest emendatio i. mg. (cfr.p. 26, 15) ii in qua] quia G iuditium coagulatum est G clausanP 11 his etiam uerbis G 12 uenerant G 13 accusare RB parte] professione PG 16 merito om. P 16 percussum esse G 18 appellandum esse episcopus (episcopum B m. 1) credidit et reliqua BBv (haec uerba ex c. 25 fine transposita uidentur), appell. esse ab episcopis credidit edd. 19 orbita c (corr. Cochl. o rabida) furoris moris B 20 assolet G appellandum esse ep. cr. et caetera G (cfr. I. 1sj appell. — reliqua om. RBv, appellationem interposuerunt edd. (qtiae legtmtur in Constantini epistula l. c.)

Eeodem tempore idem Donatus petiit, ut ei reuerti licuisset * * ad Carthaginem accederet. tunc a Filumino, suffragatore eius, imperatori suggestum est, ut bono pacis Caecilianus Brixiae retineretur; et factum est. tunc duo episcopi ad Africam missi sunt, Eunomius et Olympius, ut remotis binis unum ordinarent. uenerunt et apud Carthaginem fuerunt per dies quadraginta, ut pronuntiarent, ubi esset catholica. hoc seditiosa pars Donati fieri passa non est, de studio partium strepitus cotidiani sunt habiti; nouissima sententia eorundem episcoporum Eunomii et Olympii talis legitur. ut dicerent illam esse catholicam, quae esset in toto orbe terrarum diffusa, et sententiam decem et nouem episcoporum iamdudum datam dissolui non posse. sic communicauerunt clero Caeciliani et reuersi sunt. de his rebus habemus uolumen actorum, quod si quis uoluerit, in nouissimis partibus legat. cum haec fierent, Donatus ultro prior ad Carthaginem redit. quo audito Caecilianus ad suam plebem properauit. hoc modo iterum renouellatae sunt partes. 1-4 cfr. Aug. breu. collat. 20, 38 1 petit G ei] rei B reuertenti ad Carth. contingeret RBv (Cochl. mutauit reuertenti m reuerti, quem secutus est Bald.), reuerti licuisset et nec ad C. accederet PG, quae lectio proxime accedit ad Aug. uerba l. c. fortasse sic scribendum est ut ei reuerti licuisset. ad ea mandatum, i ne ad Carthaginem accederet 2 afglumno B m. 2, apud Aug. Philomeno 3 §suggestum B 4 bryxe P, brixe R, brixe BGv (corr. Cochl.) cfr. Aug. 1. c. 5 ab africa G enomius B Olympus P. Olimpius B ut remotis binis singulos ord ... P, ut rem. duobus unum ord. BBvb, ut—ordinarent om. G, binis .. unum scrvpsi 6 et om. RBvb Eaataginem (sic) B 7 dies quinquaginta G (sic litteris exarat.) ut (adscr. in mg. sinistr. m. 1?) B ut pronuntiaretur PG 8 seditiosa] studiosa G r im fueri B 9 pastium B sunt repet. initio fol. sequ. G nouissa B 10 eorum unde RBv (Cockl. coni. eorum uidelicet), eorum episc... b i Eunomi et Olympi P, Olympi (iI. m. 2) R, Olimpi B 11 illam om. v esse mu. B 12 terrarum orbe G decimPi? 14 de medd.praeterv, derebus his B 15 uolumina RBvb quis (s m. 2 add.) R, qui G 16 cum h. fierent] r \' inter haecP, i. hec G 17 kataginem B rediit G hoc audito RBvb 18 renouellatae] renouatae Cochl. i. mg. adscr. Balduinoprobatus pastes (sic)B constat tamen et Donatum tot sententiis esse percussum et Caecilianum innocentem totidem sententiis pronuntiatum.

Sed quia in ipsa causa iamdudum in catholica duorum uidebantur laborare personae. et ordinati et ordinatoris, postquam ordinatus in urbe purgatus est, et purgandus adhuc remanserat ordinator. tunc Constantinus ad Aelianum proconsulem scripsit, ut remotis necessitatibus publicis de uita Felicis Autumnitani publice quaereretur. sedit. cui erat iniunctum. inducti sunt Claudius Saturianus, curator reipublicae. qui fuit tempore persecutionis in ciuitate Felicis, et curator praesentis tunc temporis, quando causa fiagitabatur, Callidius Gratianus, et magistratus Alfius Caecilianus, sed et Superius stationarius perductus et Ingentius scriba publicus pependit sub metu inminentium tormentorum. responsis omnium nihil tale inuentum est, quod uitam Felicis episcopi sordidare potuisset. habetur uolumen actorum, in quo continentur praesentium nomina, qui fuerant in causa Claudii Saturiani curatoris et Caeciliani magistratus et Superii stationarii et scribae Ingentii et Solonis officialis publici ipsius temporis. post quorum responsa a supra memorato proconsule haec pars sententiae dicta est: Felicem autem religiosum 6 sq. cfr. Aug. ep. 88, 4; c. Cresc.3, 70;gest. purg. Fel. (app.II,Cfol. 298) 1 et om. RBv (cfr. eadem fere p. 27,16) 3 incatholica B 5 in urbem G et om. RBvb 6 helianum G, cecilianum BBv 8 aut tumnitani B, Autungitani b quaereretur] Cochl. i. mg. scr. qufreret sedet (sed et B) cui... indictum RB, sedit id cui ... iniunctum G. sed et cui erat iudicium, inducti v, sedit-iniunctum om. b 9 inductij indicti B Sttorianns P 11 causam (m eras.) R, causam v Calidius PG 12 Gracianus B et ante magistr. om. G et Alfidius Cecilianus magistratus G Alfilius P et Sup.] exsuperius G, et Superstationarius vb (cfr. I. 18) 13 rationarius RB 15 talem (m eras.) R est quod uitam F. e. ordinare pot... RBv (Cochl. adn. deordinare), est quod uita F. episcopis (sic) ordinare non pot ... G, est in uita F. e. propter quod ordinare non potuisset scr. Dupin. 16 habentur uolumina ... in quo (in quibus vb\'\\ RBvb 17 fuerunt in causa id est Claudi PG Satoriani P 18 cecilianus magistratus B et Superii] et sup BB, et exsuperi G, et Superstationarii vb (cfr. 1.12) 19 Ingenti BB ęt officialis R ipsius) illius G 21 autem] adscr. i. mg. m. 2 autumnitanum G episcopum om. G episcopum liberum esse ab exustione strumentorum deificorum manifestum est, cum nemo in eum aliquid probare potuerit, quod religiosissimas scripturas prodiderit uel exusserit. omnium enim interrogatio suprascriptorum manifesta est nullas scripturas deificas uel inuentas uel corruptas uel incensas fuisse. hoc actis continetur, quod Felix episcopus religiosus illis temporibus neque praesens fuerit neque conscientiam adcommodauerit neque aliquid tale fieri iusserit. unde repulsa atque extersa infamia cum ingenti laude de illo iudicio recessit. iamdudum opinionis incertae et inter caligines, quas liuor et inuidia exalauerat, latere ueritas uidebatur. sed etiam omnis scriptura memorata et actorum uoluminibus et epistulis commemoratis aut lectis reuelata est.

Uides te, frater Parmeniane, in catholicos traditorum nomine falso obiecto frustra esse inuectum, mutans uidelicet personas et transferens merita. clausisti oculos, ne parentes tuos reos agnosceres, aperuisti eos, ut innocentes et indignos criminose pulsares. omnia pro tempore, nihil pro ueritate, ut et de te dixerit beatissimus apostolus Paulus: 1 esse liberum ae episcopum G librum B > ab eznstionene (sic) G exussione v instrumentorum BBG, (gest. Fel. I. I) C (sed cfr. VI, 5, Bonaeh Ital. p. 470 & 511) deificorum om. Rd 2 cum neno (sic) B 3 quod om. v scripturas (scripturaras B) prodiderit (uel enss. om.) RB, sc. tradiderit uel exusserit Gb, prodiderit-nullas scripturas om. v 4 interrogantium RB, interrogatio PG, fortasse legendum omnium inteiTogatione ... manifeetatum (cfr. gesta pwrgat. Felicis l. I. omnium enim interrogatio supra scripta manifestata est C fol. 29* ) superscribtorum P, supra scripta b 6 correptas B hoc ... continentur RB 7 quod] quo P 8 conscienlam (sic)B, constantiam v 9 tale aliquid P et C (gest. Fel. Z. l.) 10 pulsa BBv de om. RBvb 12 liuorę P 18 etiam] iam PG, et le iam B supra memorata G 14 renouata (le m. 2 8.1.) B, reuelatum G, renouata b 15 te om. BB edd. 16 false PG inaena tum G (i mg. m. 2 inuectum), BBvb 17 personis (a a. Z. m. 2) B transferans G 18 agnosceris P eos] os G in nocentes B 19 criminosos indignos pulsares G, indo crimini copulares BBvb 20 baptissimus apost. B quidam autem conuersi sunt in uaniloquium uolentes se esse legis doctores, non intellegentes, quae dicunt neque de quibus adfirmant. paulo ante docuimus uestros parentes fuisse traditores et scismaticos; et tu ipsorum heres nec scismaticis nec traditoribus parcere uoluisti. iam igitur documentis supra memoratis omnia tela, quae falso in alienos iactare uoluisti, ueritatis clipeo repulsa in tuos parentes reciproco ictu uertuntur. omnia igitur, quae a te in traditores et scismaticos dici potuerunt, uestra sunt; nam nostra non sunt. qui et in radice manemus et in toto orbe terrarum cum omnibus sumus. 1 I Tim. 1, 6 sq. 1 uani loquium G 2 se om. G 3 ante enim BB 4 parentes] patres BBv scism. et trad. BBvb heres fuisse BB 5 parcere] parere MBv 6 in alieno B 7 iactare om. v 10 qui] quia BBvb et post qui om. BBv 11 sumus amen EXPLICIT LIBEB PEIMVS (litt. rubr.) B fol. IIa, B fol. 10* 1, eadem in v SVMVS. EXPLICIT LIB. I (rubr.) P fol. 258*, Explicit liber primus sancti Optati (om. amen) G fol. 11*

Quoniam et qui fuerint traditores ostensum est et scismatis origo ita monstrata est, ut paene oculis perspecta uideatur, etiam haeresis ab scismate quid distet ostendimus: illud demonstrare iam proximum est — quod nos promisimus secundo loco esse dicturos — quae sit una ecclesia, quam columbam et sponsam suam Christus appellat. ergo ecclesia una est, uius sanctitas de sacramentis colligitur, non de personarum superbia ponderatur; ergo hanc unam columbam et dilectam sponsam suam Christus appellat. haec apud omnes haereticos et scismaticos esse non potest; restat, ut uno loco sit. eam tu, frater Parmeniane, apud uos solos esse dixisti, nisi forte quia uobis specialem sanctitatem de superbia 7 et 9 cfr. Cant. 6, 8 INCIPIT LIB. n. OPTATI (rubr.) P fol. 25sb, INCIPIVNT CAPLTVLA LIBRI SECVNDI (rubr.) B fol. n", Incipiunt capitula libri secondi (sic) B fol. 10* 1, Secundi libri argumentum (rubr.) G role n" ; addunt PKBGvd libri II. argumentum, quod iterum exstat in P fol. 243b : In hoc secundo libello declaratur (declaratu fol. 243b P, sed declarat hoc loco), quae sit una et uera (uera et una BB) ecclesja (om. BB et P (oZ. 243b ) catholica et ubi et apud quos maneat et quinque dotes ecclesia (eclesie P) in catholica esse magis quam in ea parte (inea paste B), quam (qua BBv) sibi (om. REv) scismatici facere uoluerunt, et quod inpie nouacula (nouacule B) paenitentiae raserint capita sacerdotum et quod hoinicitiia fecerint et illa, quae ad salutem credentium procurata fuerant, aut canibus dederint aut abiecerint. INCIPIT LIBER SECVNDVS (rubr.) R, (litt. minar. recbr.) B EXPLICIT. INCIPIT LIBER SECVNDVS (rubr.) G, Optati Afri Mileuitani incipit liber secundus v 2 Quo (Q rubr.) qui B et ante qui om. B qui om. P (Quoniamost. est rubr. B) et post est om. G 3 itai B praespectaR, prespecta B 4 etiam et haer. P hereses R distet] discet B 5 iam proximo est G quod-dicturos (in parenth.) B 6 esse om. v 7 suam om. d I 8 collegitur (i s. I. m. 2) R 9 superb. person. BBvb 10 delictam B 13 qui auobis B specialem (sic) B. uindicare contenditis, ut ubi uultis, ibi sit ecclesia et non sit, ubi non uultis. ergo ut in particula Africae, in angulo paruae regionis [ut] apud uos esse possit, apud nos in alia parte Africae non erit? in Hispaniis, in Gallia, in Italia, ubi uos non estis, non erit ? si apud uos tantum[modo] esse uultis, in tribus Pannoniis, in Dacia, Moesia, Thracia, Achaia, Macedonia et in tota Graecia, ubi uos non estis, non erit? ut apud uos esse possit, in Ponto, Galatia, Cappadocia, Pamphilia, Phrygia, Cilicia et in tribus Syriis et in duabus Armeniis et in tota Aegypto et in Mesopotamia, ubi uos non estis, non erit? et per tot innumerabiles insulas et ceteras prouincias, quae numerari uix possunt, ubi uos non estis, non erit? ubi ergo erit proprietas catholici nominis, cum inde dicta sit catholica, quod sit rationabilis et ubique diffusa? nam si sic pro uoluntate uestra in angustum coartatis ecclesiam, si uniuersas subducitis gentes, ubi erit illud, quod filius dei meruit? ubi, quod libenter ei largitus est pater in secundo psalmo dicens: dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae? ut quid tale infringitis promissum, ut a uobis mittatur quasi in quendam carcerem latitudo regnorum? quid tantae pietati obstare contenditis? quid contra saluatoris merita militatis ? permittite filium possidere concessa, permittite patri promissa conplere. cur ponitis metas? cur figitis terminos? cum a deo patre saluatori tota 18 Ps. 2, 8 1 contendigtis (s prius del.) P 2 non (s. I. m. 1) B in anigolo B 3 regionis ut apud PBv 4 his paniis B in Italia, in Gallia vb Italia] repetuntw uerba parte Africae-in Italia BB (priora del. lineol. M) 5 tantum (om. modo) PG 6 trebus P Mysia codd. (misia Bvb) tracia RBG 7 Grecia BB 8 in Ponto] Inpoto (sic) B, in Ponte v Galacia B, Gallatia v cappadotia G Pamfylia P, pampifiiia Bfl 9 Frygia P, frigia BB, phrigia G Cylicia et in trebus P 10 egipto B mesophotamia (h exp.) G 13 erit om. G dicta om. B 14 rationabilis] rationabiliter ubique Casaub. commendauit, si quid mutandum est; alii pro ration. scrips. non nationalis 15 cohartatis RB 17 ubi erit quod edd. 19 talem R 20 quadam B 24 terminos PG. limites cett. XXVI. 3 terra promissa sit, non est quicquam in aliqua parte terrarum, quod a possessione eius uideatur exceptum. tota est donata terra cum gentibus, totus orbis [terrae] Christo una possessio est. hoc probat deus, qui ait: dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. et in LXXI psalmo de ipso saluatore sic scriptum est: dominabitur a mari usque ad mare et a fluminibus usque ad terminos orbis terrae. pater dum donat, nihil excipit; uos ut concedatis unciam, totam libram auferre conamini. et adhuc nitimini suadere hominibus apud uos solos esse ecclesiam auferentes meritum Christo, negantes praestitutum a deo.s o uestra ingrata et stulta praesumptio! Christus uos cum ceteris in societatem regni caelestis inuitat et coheredes sitis hortatur, et uos eum in hereditate sibi a patre concessa fraudare laboratis, dum Africae partem conceditis et totum terrarum orbem, qui ei a patre donatus est, denegatis. quid mendacem uideri uultis spiritum sanctum, qui in XLVIIII psalmo omnipotentis dei beniuolentiam narrat, dum dicit: deus deorum dominus locutus est et uocauit terram ab ortu solis usque ad occasum? uocata est ergo terra, ut caro fieret, et sicut legitur, facta est et debet laudes [deo] creatori suo. denique commemoratur spiritu sancto. hortante et dicente in CXII psalmo, dum dicit: laudandum nomen domini ab ortu solis usque ad occasum et iterum in 4 Ps. 2, 8 6 Ps. 71, 8 19 Ps. 49, 1 23 Ps. 112, 3 1 paste (sic) B 2 excerptum P, ex/eptum (siue cptum) B 3 terra donata B totius vb orbis terrae P est possessio G 4 deus pater G in hereditatem (om. tnam) G 6 LXXI mo (sic) RB, (hie numerus litteris exaratus m G) et dominabitur G 7 amari B et ad (d eras.) B 8 terrae orbis B 10 nitemini P QJĮU)ÎQŲŞ hominibus (omn. semieras.) B 12 deo (oro. a) PRB 13 ceteris] terris RB in societate G et ut coher. BBvb 14 i$(expunct.) hered. B, de hered. G 15 laboratis excludere (pro fraudare) G 17 uidere b in quadragesimo nono G, quadragesimo octauo vb 20 ostu (sic) B 21 sicuti G deo om. BBG edd. 22 denique] deinde B 23 centesimo O duodec G 24 ortu (r eorr. ex s) B XCV psalmo: cantate domino canticum nouum. si hunc uersum solum diceret, possetis dicere, quia uos solos hortatus est spiritus sanctus. sed ut ostenderet, quia non ad uos solos dictum est sed ad ecclesiam, quae ubique est, secutus est dicens: cantate domino omnis terra, pronuntiate inter gentes gloriam ipsius, in omnibus populis mirabilia eius. pronuntiate, inquit, inter gentes, non dixit in particula Africae, ubi uos estis\', pronuntiate, inquit, in omnibus populis; qui omnes populos dixit, neminem excepit, et uos solos ab omnibus populis, de quibus hoc mandatum est, separatos esse gratulamini et uultis uos solos esse totum, qui in omni toto non estis. laudandum, inquit, nomen domini et a tota terra et ab ortu solis usque ad occasum. numquid pagani extralegales possunt aut cantare deo aut laudare nomen domini et non sola ecclesia, quae in lege est? quam si apud uos tantummodo esse dicitis, fraudatis aures dei. si uos soli laudatis, totus tacebit orbis, qui est ab ortu solis usque ad occasum. clausistis ora omnium christianarum gentium, indixistis silentium populis uniuersis deum per momenta laudare cupientibus. igitur si et deus debitas sibi laudes expectat, et ut sonent, spiritus sanctus hortatur 1 Pa. 95, 1 5 Pa. 95, 1-3 12 Ps. 112, 3 1 nonagesimo et quinto G 2 uersum] uerbum G diceret] repetuntur in G verba cantate domino canticum nouum possetis] potuissetis G hostatus B 3 ostenderet] repetuntur verba in B si hunc uersum.... hortatus (r corr. ex s semieraso) .. ostenderet quia] qui B 5 domino] deo G pronuncia (sic) B inter gentes PG (quod eonsmtU cum Uulgata), in gentibus Bvb, ingentibus B 7 eius] ipsius G inquid P (sic et postea) inter gentes PG (ut l. 5), in gentes M, (coniunct.) B dicit v 9 niminem P 10 de] e P 11 separ. uos esse RBvb solos uos G 12 qui gipijino in toto (sic) G lpudendum (sic) B nomen dome inquit B 13 a (8. I. m. 2) B abortu (r corr. ex s) B ad] in G 14 extra leges G aut om. BBv 1& nomen dei Bv 16 si] nisi v esse om. v a 17 soli] sibi B orbis tacebit B 18 christianorum (a a. I. m. 2) B, christianorum BG 19 deum] dominum G 20 figitur si P et om. PG debita B 21 hostatur B 3* et totus orbis, quod debet deo, paratus est reddere, ne fraudetur deus, etiam uos ipsi laudate cum omnibus aut, quia noluistis esse cum omnibus, soli conticescite.

Ergo quia probauimus eam esse ecclesiam catholicam, quae sit in toto terrarum orbe diffusa, eius iam commemoranda sunt ornamenta et uidendum, ubi sint quinque dotes, quas tu sex esse dixisti, inter quas cathedra est prima, ubi nisi sederit episcopus, coniungi altera dos non potest, qui est angelus. uidendum est, quis et ubi prior cathedram sederit. si ignoras, disce; si nosti, erubesce: ignorantia tibi adscribi non potest, restat ergo, ut noueris. scientem errare peccatum est; nam ignorantibus nonnumquam solet ignosci. igitur negare non potes scire te in urbe Roma Petro primo cathedram episcopalem esse conlatam, in qua sederit omnium apostolorum caput Petrus, unde et Cephas est appellatus, in qua una cathedra unitas ab omnibus seruaretur, ne ceteri apostoli singulas sibi quisque defenderent, ut iam scismaticus et peccator esset, qui contra singularem cathedram alteram conlocaret.

Ergo cathedram unicam, quae est prima de dotibus, sedit prior Petrus, cui successit Linus, Lino successit Clemens, 1 deo om. vb frauderetur B 2 laudare B 3 noluisti esseesse (sic) B conticiscite PB, contiscicite (corr. i. mg. m. 2) G, conticis cite B 4 quia om. d probamus vb 5 sit] est d commemorandae.. (ornamenta om.) v 7 sex di (del.) esse B dicis vb est] esse RB 8 coniungi alter ad eos non poterit v (quae seqmmtur qui est angelus—cathedram sederit om. v) poterit b quis G est ante angelus (s. I. m. X) B 9 an*ulus B, angulus B, (anulus defend. Albasp. sed cfr. II, 6.), annulus b qui PBBb prior om. P cathedra PRBb (sed cfr. 1. 20) 10 si nosti erub. om. v 11 restatnon potes om. v 13 scirite v (quod uerbum cum exciperet illa ignorantia tibi adscr. n. potest, (Jochl. scienti i. mg. adpos.) roma (m eras. uidetur) B, romana G 14 conlatam] conlocatam P sederet P 16 inde Chefas (om. et) v Caefas P, chefas H, çęchefas (ce eras.) B appellatus est BBvb in quo BB, in quo uno v 16 una (bis pos.) P cathedrae v 17 quique P ut etiam P scis. esset et peccator G 18 cOllocaret (sic) B 20 Ergo (E rubr.) B cathedra unica BBvb est om. B primo B 21 sedet P Lynus Lyno e- Clementi Anacletus, Anacleto Euaristus, Euaristo [Alexander, Alexandro] Sixtus, Sixto Telesphorus, Telesphoro Iginus, Igino Anicetus, Aniceto Pius, Pio Soter, Soteri [Eleutherius, Eleutherio] Uictor, Uictori Zephyrinus, Zephyrino Calixtus, Calixto Urbanus, Urbano Pontianus, Pontiano Anterus, Antero Fabianus, Fabiano Cornelius, Cornelio Lucius, Lucio Stephanus, Stephano Sixtus, Sixto Dionysius, Dionysio Felix, Felici [Eutychianus, Eutychiano Gaius, Gaio] Marcellinus, Marcellino [Marcellus, Marcello] Eusebius, Eusebio Miltiades, Miltiadi Siluester, Siluestro Marcus, Marco Iulius, Iulio Liberius, Liberio Damasus, Damaso Siricius, hodie qui noster est socius: cum quo nobis totus orbis commercio formatarum in una communionis societate concordat. uestrae cathedrae uos originem reddite, qui uobis uultis sanctam ecclesiam uindicare.

Sed et habere uos in urbe Roma partem aliquam dicitis: ramus est uestri erroris, protentus de mendacio, non de radice ueritatis. denique si Macrobio dicatur, ubi illic 1 anicletus anicleto codd. v (ani/clitus anicleto (sic) B), corr. Cochl. eucharistus eucharisto Bv (corr. Cochl.), euch ... eucaristo B Alexander Alexandro om. libri et vb, i. mg. adp. m. 2 G (hoc nomen postea insertum pro EleutH ... in omnibus Ubris) 2 Syxtus P Telesforus P, thelesporus RfJ, theles porus thelesporo (stc) B, Thelesforus G Haesignus P, Higinus G 3 anicletus RB sotero PRB Eleutherius Eleutherio] Alexander Alexandro libri, (t. mg. m. 2 adscr. Eleutherius Eleutherio G) 4 Zyfirinus P, zeferinus RB, Zefyrinus zeflrino (sic) G, Zepherinus vb Callistus P, calistus RB, Caixtus G 5 Uranius P, Urpanius Uruanio (corr. i. mg. m. 2) G poncianus B Anteres P, antheros anthero RB, antherus Gvb 6 fauianus PRB Cornilius P Stefanus P 7 Syxtus P Dionisius PRB, Dionysius Dyonysio (sic) G 8 Eutychianus—Gaio om. codd. 9 Marcellus Marcello om. libri meltiades G 11 Syricius P, Siricus G qui hoJie PG (Damaso S. h... suspicatur Bald. spuria) 12 nobiscum G commestio (sic) B 13 concordant RB (cum quo nobis totius orbis c. formatae uti in una ... concordat propos. Barthius) 14 cathedre (e (in. corr. ex am, ut uidetur) B uultis caggaip sanctam B 16 uos om. v Roma om. v partem (r corr. ex s) B 17 ramulus G uestri est B sedeat, numquid potest dicere, in cathedra Petri? quam nescio si uel oculis nouit et ad cuius memoriam non accedit quasi scismaticus contra apostolum faciens, qui ait; memoriis sanctorum communicantes. ecce praesentes sunt ibi duorum memoriae apostolorum. dicite, si ad has ingredi potuit aut obtulit illic, ubi sanctorum memorias esse constat. ergo restat, ut fateatur socius uester Macrobius se ibi sedere, ubi aliquando sedit Encolpius; si et ipse Encolpius interrogari posset, diceret se ibi sedere, ubi ante sedit Bonifatius Ballitanus; deinde si et ipse interrogari posset, diceret, ubi sedit Uictor Garbensis a uestris iamdudum de Africa ad paucos erraticos missus. quid est hoc, quod pars uestra in urbe Roma episcopum ciuem habere non potuit? quid est, quod toti Afri et peregrini in illa ciuitate sibi successisse noscuntur? non apparet dolus, non factio, quae mater est scismatis ? in terea ut Uictor Garbensis hinc prior mitteretur — non dico lapis in fontem, quia nec ualuit puritatem catholicae multitudinis perturbare, sed quia quibusdam Afris urbica placuerat commoratio et hinc a uobis profecti uidebantur — ipsi petierunt, ut aliquis hinc, qui illos conligeret, mitteretur. missus est igitur Uictor: erat ibi filius sine patre, tiro sine principe, 3 Rom. 12, 13 1 ca/////thedra G (membr. spatio 4 uel 5 litt. perforata) nescio t quam sine loculis v 4 ibi] tibi G 5 ingredi populi (li eras., t s. I. m. 2) ita ut obtulit R, ingr. potu*itaut optulit B, ingr. populi: ita ut obt. v (Cochl. ante populi inseri iubet cum uiderunt), potuit ita ut obtulerit b 6 memoria G 7 uester] uidelicet v 8 encolpius (utrimqzce) B, enclopius G et ipse Enc. om. P Enelopius(ut supra, sed corr. m. 2 i. mg.) G 9 posset interrogari vb potuit G ante om. G Bonifatius Uallitanus P, Bonifacius Bellitanus G 10 interrogare G potuisset PRBvb 11 Carbensis P (sed recte l. 16), garbiensis b (sed cfr. p. 17, 4) paucos ceraticos v (corr. Cochl.) 13 est toti quO toti B 14 toti Afrieae peregrini v 15 scismaticis B interea Uict. Garb. ut hinc (hnnc B) RB edd. 18 p lacu erat (B) 19 ipi (sic) petiuerunt P perierunt B 20 aliqui P 21 tyro RG, ti ros B, atro v (Gochl. coniec. actor) discipulus sine magistro, sequens sine antecedente, inquilinus sine domo, hospes sine hospitio, pastor sine grege, episcopus sine populo. non enim grex aut populus appellandi fuerant pauci, qui inter quadraginta et quod excurrit basilicas locum, ubi conligerent, non habebant. sic speluncam quandam foris a ciuitate cratibus saepserunt, ubi ipso tempore conuenticulum habere potuissent; unde Montenses appellati sunt. igitur quia Claudianus Luciano, Lucianus Macrobio, Macrobius Encolpio, Encolpius Bonifatio, Bonifatius Uictori successisse uidentur: si Uictori diceretur, ubi sederet, nec ante se aliquem illic fuisse monstraret nec cathedram aliquam nisi pestilentiae ostenderet. pestilentia enim morbis extinctos homines ad inferos mittit, qui inferi portas suas habere noscuntur; contra quas portas claues salutares accepisse legimus Petrum, principem scilicet nostrum, cui a Christo dictum est: tibi dabo claues regni caelorum et portae inferorum non uincent eas.

Unde est ergo, quod claues regni caelorum uobis usurpare contenditis, qui contra cathedram Petri uestris praesumptionibus et audaci sacrilegio militatis, beatitudinem repudiantes, qua laudari meruit, qui non abiit in consilio inpiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit? in consilio inpietatis itum est a maioribus uestris, ut diuideretur ecclesia. inierunt etiam peccatorum uiam, dum Christum partiri conati sunt, cuius 15 Matth. 16, 18 & 19 21 Ps. 1, 1 1 sine (8. I. m. 2) antec. B 4 excurrunt G (cfr. p. 24, 5) 5 foras G 6 gradibus RBvb serpserunt RB ipso] pro coniec. Barthius 7 unde et G 8 Claudianus—Macrobio om. P Lucianus Macrobio om. G Enclopio En*clopius (membr. perforata sicut 38,1), encalpio encolpius (sic) B 9 Bonifatio Bonifacius (sic) G uidetur P, uideatur v 10 sederat RB. sederit edd. 14 salutaris RB 16 infernorum B nona cen/teas B i 18 caelorum om. RBvb 20 audacis (i 8. I. m. 1) R, audaciis Bvb sacri legio B 21 concilio G (paulo infra consilio) 22 inuia B 23 pestilentium G in consilium P 24 ut diuiderent ecclesiam. Iuerunt vb inierunt et a peccorum (sic) B 25 partiri (r prius corr. ex s) B Iudaei nec uestimenta scindere uoluerunt, cum apostolus [Paulus] clamet et dicat: numquid diuisus est Christus? et utinam, si iam malam uiam intrauerant, agnito peccato super se reuerterentur, id est emendarent, quod errauerant, reuocarent, quam fugauerant pacem. hoc erat de uia reuerti: in uia enim ambulatur, non statur. sed quia parentes uestri reuerti noluerunt, ipsos constat in uia peccatorum stetisse; quorum gressus inpulerat furor, retentos ligauit pigra discordia. et ne regredi ad meliora potuissent, ipsi sibi scismatis conpedes posuerunt, ut in errore [suo] pertinaciter starent, ne ad pacem, quam deseruerant, reuerti potuissent. nec audierunt spiritum sanctum dicentem in psalmo XXXIII: diuerte a malo et fac bonum; inquire pacem et persequere eam, sed steterunt in uia peccatorum suorum. sederunt etiam in cathedra pestilentiae, quae, ut supra diximus, seductos mittit ad mortem. sed dum et uos parentum errorem colentes studiose defenditis, heredes sceleris esse uoluistis, cum filii pacis uel sero esse possetis. cum in Ezechiele propheta scriptum sit: extolle uocem tuam super filium peccatoris, ne uestigia patris sui sequatur, quoniam anima patris mea est et anima filii mea est. anima quae 2 I Cor. 1, 13 12 Ps. 33, 15 19 Ez. 18, 4 & 20 1 scind. uol.] sciderunt G 2 Paulus om. PG Christus in uobis P 3 si iam] suam GB agnitio (i post t expunct.) G 4 reuesterentur (st corr. in rt sicut saepius) B, reuerterent G 5 deuia B\' 6 uestri om. v 7 inuiam B stetisse] fecisse B 8 impullerat G, impleuerat v legauit B discorda P 9 ipsi-reuerti potuissent (omissa in textu posita sunt imo i. mg. m. 1) R schismaticis v (corr. Gochl.) conpedes posuerant P, terminum posuerunt G 10 suo om. PG ne] nec G (quod et Casaub. suasit) 12 triceijsimo (n expwnct.) tercio G deuerte P 13 et sequere Pvb,. et consequeris G 14 suorum sed erunt B etiam cathedram P, autem cathedram G 15 dixi P 16 ad] in RB mortem (r corr. ex s) B et dum BBvb 17 studiosae R defenditis erTQT (del.) heredes ej-se P celeris B filii (i finale corr. ex s) B 18 possitis P cum ne zechielo B Ezechielo PR 20 uestigia] uestia nl (sic) B sui om. v quo anima B 21 ama fili P peccat, sola punietur, si displiceret uobis, quod parentes uestri peccauerunt, de admissu suo soli redderent rationem;. hoc modo uel uos beati esse possetis et laudem de ore prophetae percipere, qui ait in psalmo primo: beatus uir, qui non abiit in consilio inpiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentiae non sedit; sed in lege domini fuit uoluntas eius. quid est aliud in lege habere uoluntatem, nisi diuina praecepta et religiose discere et cum timore conplere ? in qua lege scriptum est: pax hominibus in terra bonae uoluntatis, et alio loco, in Esaia propheta: ponam fundamenta pacis in Sion, et alio loco: uideamus, quid loquatur dominus, quoniam loquetur pacem in plebem suam, et alio loco: uenit filius dei et factus est in pace locus eius, et alio loco: suscipiant montes pacem populo et colles iustitiam, et in euangelio: pacem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis, et Paulus ait: qui pacem serit, pacem et metet, et in omnibus epistulis suis: pax uobis abundet in nomine patris et filii et spiritus sancti, et in psalmo XXXIII: quaere pacem et consequeris eam. fugata recesserat 4 Ps. 1, 1 sq. 9 Luc. 2, 14 11 Es. 60, 1;7 12 Ps. 84, 9 18 Ps. 75, 3 15 Ps. 71, 3 16 Ioh. 14, 27 17 II. Cor. 9, 6 18 cfr. I. Cor. 1, 3; 16, 23; Bom. 1, 7 et passim 20 Ps. 33, 15 1 punitur vb displicerat (e .8. I. m. 1 ?) R, displicerat B 2 peccauerant P admisso P, ammissu G 3 possitis P de ore pr.] deo reprophete B 4 percipe B qui non] add. et inclus. m. 2 et cetera, reliquis omissis pergitur Et in cathedra G 7 fuit om. G 9 est in euangelio GB 10 in Eseia profeta P, om. Rvb 11 Syon G et in psalmo octogesimo quarto (corr. i. mg. m. 2 quinto) uideamus G 12 quid loquitur d. quia loquetur in plibem (sic) sum (sic) P loquitur codd. dome quo loquitur B 13 et alio-et alio loco (u. 14) interciderwnt in P alio loco] in euangelio G, om. b 14 et alio loco] in psalmo septuagesimo primo G 15 populo tuo G 16 et iterum in euangelio (efr. I. 13) G 17 qui pacem—epistulis suis om. P 18 in nobis vd 19 in nomine - spiritus sancti om. G sancti et alio loco quaere RBvb 20 inquire G pax a patribus uestris; uos eam, sicuti a deo mandatum est, quaerere deberetis, quam nec ultro uoluistis quaerere nec oblatam libenter accipere. quis enim in tot prouinciis, quibus nati estis, audiuit? et si aliquis audiuit, quis non uestrum miretur errorem, quis non uestrum facinus damnet? igitur cum manifestum sit et ipsa luce sit clarius nos cum tot innumerabilibus populis esse et tot prouincias nobiscum, iam uidetis uos in parte unius regionis positos et ab ecclesia uestris erroribus esse separatos, frustra uobis solis hoc nomen ecclesiae cum suis dotibus uindicare, quae magis apud nos sunt quam apud uos, quas constat ita sibi conexas et indiuiduas esse, ut intellegatur unam ab altera separari non posse. etenim numerantur in nomine, sed uno intellectu suo iunguntur in corpore ut in manu digiti, quos interuallis singulos \' uidemus esse distinctos. unde qui tenet unum, totos teneat necesse est, cum unusquisque a paribus separari non possit. adde quod non unam solam sed omnes proprie possidemus.

Igitur de dotibus supradictis cathedra est, ut diximus, prima, quam probauimus per Petrum nostram esse, quae ducit ad se angelum, nisi forte eum uobis uindicantes habetis in loculis clausum. mittite illum, si potestis, excludat septem angelos, qui sunt apud socios nostros in Asia, ad quorum ecclesias scribit Iohannes apostolus, cum quibus ecclesiis 1 si*uti R, si uti B, sicut a domino P man/tum (sic) B 2 quaereretis P, quereretis MB, non quaeritis vb 3 quibus] qui P, quia G 4 et si al. audiuit om. G 6 tot om. P in numerabilibus B 8 uoa suos B esse positos G 9 uestris] neris P esse om. PG 10 uindicatis G, inter uindicare et agis (i. e. magis deleto m) rastvra et add. quae m P 12 una Pvb separati B 18 iuiigitur G 14 corpore et in manu P corpore suo v quosJ quod B interuallit P singulis G 15 tenet] teneat G 17 quod non n. un.] quo dulunam B, quod unam (s. 1. m. 1) B propriae R 18 supra scribitis (sic) P, s. scriptis G ut supra diximus vb »• i 19 approbauimus B qui vb, qua B dicit (u s. 1. m 1) R 20 uendicantes (i super e prius pos. m. 1) R,B 21 loculis] oculis B septim P (sic ubique) 23 Iohannis P apostolus Ioannes vb nullum communionis probamini habere consortium. unde uobis angelum, qui apud uos possit fontem mouere aut inter ceteras dotes ecclesiae numerari? extra septem ecclesias quicquid foris est, alienum est. aut si inde habetis aliquem unum, per unum communicatis et ceteris angelis et per angelos supra memoratis ecclesiis et per ipsas ecclesias nobis. si ita est, litigium perdidistis.

Ecce iam apud uos omnes dotes esse non possunt; non enim spiritum dei soli uobis uindicare poteritis aut includere, quod intellegitur et non uidetur. sic enim in euangelio scriptum est: nam spiritus deus est et ubi uult, aspirat et uocem eius audis et nescis, unde ueniat et quo eat. permittite deum, unde uelit, ire et quo uelit accedere habeat libertatem, qui audiri potest et uideri non potest. et tamen studio criminandi libenter blasphemare uoluisti, ut diceres: \'nam in illa ecclesia quis spiritus esse potest nisi qui pariat filios gehennae?\' uomuisti de pectore tuo conuicium et putasti adiungendum esse de euangelio testimonium, ubi lectum est: uae uobis, hypocritae. qui circuitis maria et terras, ut faciatis unum proselytum, et cum inueneritis, facitis eum filium gehennae dupliciter quam uos estis. si hoc conuicium faciendum erat, quod non licet, quamuis sine causa fiat, utinam aliquis alter ex uestro numero hoc fecisset! te tamen hoc dixisse 4 cfr. Apoc. 1, 4 & 11 (20) 11 loh. 3, S 19 Matth. 23, 15 1 consortium (r corr. ex s) B 2 posset v dotes ceteras G o . o communicastis PG per angelis (o 8. I. m. 1) B 6 supra om. vb memoratos G nobisque v 8 omnes om. RB 9 poterites P, potestis RBvb 10 enim legitur i. eu. (om. scriptum est) G 11 deus spiritus P 12 spirat G sed nescis (ut in Uulg.) RB 13 aut quo uadat G dominum pro deum PG ire—quo uelit om. v 14 audire v 16 inilla an nulla ineertum B qui spiritus PGB 17 qui om. Dupin. gehennae] iohenne B (sed cfr. I. 21) de peccatore B 19 hipocritae B, ypocrite G 20 ut om. B prosylitum P, proselitum RBG (ut infra) 21 facietis G gehenue B 23 quod non licet del. Casaub. 24 alter om. RBG edd. hoc dixisset RBvb, dixisse (et) (uncin. m. 2) G et tamen hoc te RBG, et tamen te hoc edd. satis admiror; id falso in alterum te dicere, ex quo, si ordinationem tuam consideres, possis et erubescere? commemorasti enim lectum esse in euangelio: uae nobis, hypocritae, qui circuitis maria et terras, ut faciatis unum proselytum, hoc est, ut mutetis alicuius sectam. tu quidem cuius sectae fueris nescio, tamen inportune a te hoc dictum esse aestimo, quod te iam forte huius dicti paeniteat. numquid nos aliquas peragrauimus terras ? numquid nos aliqua circumiuimus maria ? numquid nos ad peregrinos accessimus portus ? numquid nos aliquem adduximus Hispanum aut Gallum aut nos ordinauimus ignorantibus peregrinum?

Nam et fontem constat unam esse de dotibus, unde haeretici non possunt uel ipsi bibere uel alios potare, quia soli sigillum integrum, id est symbolum catholicum, non habentes ad fontem uerum aperire non possunt. * * nam cum in canticis canticorum scriptum sit: umbilicus tuus ut crater tornatilis, umbilicum altare adfirmare conatus es. si umbilicus membrum est in corpore, inter dotes esse non potest, quod membrum est; si ornamentum est, pars corporis non est.

Restat iam, ut dotes quinque esse uideantur, quae dotes cum sint ecclesiae catholicae, quae est in tot prouinciis 3 Matth. 23, 15 16 Cant. 7, 2 1 admiror. Id .. diceres (uel dicere te) ex quo ... erubescere? propos. Casaub., cuilCS secutus sententiam te (om. libri edd.) dicere scripsi falsum (corr. i. mg. m. 1 ?) B 3 uobis scribae et pharisei hypocritae P 4 faciates P 5 hoc om. v 6 dictum est aestimo (estimo G) PG 7 quod (d eras. uidetur) B te om. B forte om. G 8 aliquid (corr. m. 2 t. mg.) G peragrauimus] circuimus G aliqua-maria n. nos] a om. G circumibimus (corr. m. 2) R 9 ad peregrinos-numquid nos om. B 10 hi spanum B aut] et edd. 12 fontem constantinum blbere potare esse G, fontem unum esse!? 13 uiuere (s. I. m. 2) R, uiuere B portare (s. I. m. 2) B, portare B 15 possunt] asteriscos posui hiatus indices, quem iam Casaub., Balduin. Dupin. alius alio loco sunt suspicati 16 in (s. I. m. 1) B cantico scriptum est G scr. est: Sit umb. vb 17 tornatilis] ornatus P, tornatus G 18 umbilicum P, umbllcus (sic) B est om. G 19 est et si G supra memoratis, etiam apud nos hic in Africa deesse non possunt. intellegite uel sero uos esse filios inpios, uos esse fractos ramos ab arbore, uos esse abscisos palmites a uite, uos riuum concisum a fonte. non enim potest origo esse riuus, qui paruus est et non de se nascitur, aut arbor a ramo concidi, cum arbor fundata suis radicibus gaudeat et ramus, si fuerit exsectus, arescat. iamne uides, frater Parmeniane, iamne sentis, iamne intellegis te argumentis tuis contra te militasse, cum probatum est nos esse in ecclesia sancta\' catholica, apud quos et symbolum trinitatis est, et per cathedram Petri, quae nostra est, per ipsam et ceteras dotes apud nos esse? etiam sacerdotium, quod in nobis adnullare uisus es in excusatione erroris et liuoris uestri, dum post nos rebaptizatis et post socios uestros in peccatc detectos hoc non facitis. dixisti enim, quod, si sacerdos in peccato sit, solae possint dotes operari. igitur, quia docuimus, et quid sit haeresis et quid sit scisma et quid sit sancta ecclesia, et huius sanctae ecclesiae est constituta persona et hanc esse catholicam, quae sit in toto orbe terrarum diffusa, cuius membra et nos inter alios sumus, cuius dotes apud illam ubique sunt. deinde in primo libro probauimus ad nos non pertinere traditionis inuidiam et hoc crimen etiam a nobis esse damnatum.

Iam illud mihi nolo respondeas, cur de solis ecclesiae dotibus loqui uoluisti et de sanctis eius membris ac 1 deesse] esse G 2 uel sero uos] uos seruos G 3 ramos fractos RBvb a uitae (corr. i. mg. m. 2) R 4 a fonte concisum B esse origo edd. 5 quia vb arbora ramo concidum B, arbor ramus concisus G 7 iam RB 8 iam nesentis G te ante argum. om. G 9 cum probatum] comprobatum G nos esse] non esse G, nosse Dup. 10 catholica sancta B non est G 12 in uobis adnullare P, ad nulla reuisus v (Cochl. coniec. adnullare nisus) 13 inexecndione B 14 baptii zatis G 16 hereses (i 8. I. m. 2) R 17 quid sancta v ecelesi, sancta G 18 hanc sanctam B 19 in toto sit vb terrarum orbe (cfr. p. 47, 16) PB dis fusa B 20 interralios (r alterum expunct.) B 21 pestinere (sic) B 28 nolo mihi P cur] cum d uisceribus tacuisti, quae sunt procul dubio in sacramentis et in nominibus trinitatis. cui concurrit fides credentium et professio, quae apud acta conficitur angelorum, ubi mis entur caelestia et spiritalia semina, ut sancto germine noua possit renascentium indoles procreari, ut, dum trinitas cum fide concordat, qui natus fuerat saeculo, renascatur spiritaliter deo. sic fit hominum pater deus, sancta sic fit mater ecclesia. haec omnia intellego a te ideo non esse nominata, ne in his omnibus ratio baptismatis agnosceretur, ubi nihil sibi operarius, qui homo est, uindicet, quod uos facitis. ideoque ad solas dotes te conferre uoluisti, quas uelut manu adprehensas aut arca conclusas catholicis denegans uobis solis eas frustra uindicare conatus es. cum agatur de regeneratione, cum agatur de homine innouando, nulla a te credentium fides, nulla professio nominata est; dum uis de solis dotibus loqui, haec omnia, sine quibus spiritalis ilia natiuitas reparari non potest, in silentio remisisti, et cum dotes ad sponsam, non sponsa ad dotes pertineat, sic ordinasti dotes, quasi ipsae uideantur generare, non uiscera, quae intelleguntur plus posita in sacramentis quam in ornamentis.

Nec illud praetereo, quod ore tuo et sensu nostro ecclesiam paradisum esse dixisti (quae res sine dubio uera est), in quo horto deus plantat arbusculas. et tamen deo diuitias suas denegastis, cuius hortum in angustias cogitis, n 2 in omnibus (corr. m. 1) R 6 fuerit Gv renascitur v 7 sic 4? fit hom. B deus pater hominum P sic fit mater sancta eccl. G 8 ate ideo Įţę B in iis edd. praeter v 9 nichil ibi (sic) G d operis v 10 quo duos (d prius m. 2 adscr. d alterum expvnct.) G 11 conferire G uelut arma adpraehensas aut archa P 12 arca] 1 aqua RBvb conclusas (corr. m. 2) R solis (s fin. adscr. m. 1 ut uidetur) G 13 de regen. cum agatur om. G 14 professio] promissio G . 15 omnia haec P 16 possit G 17 sponiam P non. (a eras.) B 19 posita plus B 20 quam ornamentis P 23 est om. BB horto] orto R, osto B 24 denegatis P cuius] cum sancti v hortum] hos tum (sic) B (efr. supra l. 23) cogitis] ponitis G dum uobis solis inmerito omnia uindicatis. utique plantationes dei sunt diuersa semina per diuersa praecepta. iusti, conti- nentes, misericordes et uirgines spiritalia sunt semina; harum \' rerum arbusculas in paradiso deus plantat; concedite deo, ut hortus eius sit longe lateque diffusus. quid illi negatis orientis et septentrionis, etiam occidentis prouinciarum omnium et innumerabilium insularum populos christianos, contra quos uos soli, pauci, rebelles estis et cum quibus nullum communionis consortium possidetis?

Iam et mendacium uestrum hoc loco iuste damnari potest, quo cotidie a uobis sacrificia condiuntur. nam quis dubitet uos illud legitimum in sacramentorum mysterio praeterire non posse? offerre uos deo dicitis pro ecclesia, quae una est. hoc ipsum mendacii pars est unam te uocare, de qua feceris duas; et offerre uos dicitis deo pro una ecclesia, quae sit in toto terrarum orbe diffusa. quid? si unicuique uestrum dicat deus: quid offers pro tota, qui non es in tota ? si nos uobis displicemus, quid uobis fecit Antiochia ciuitas, quid Arabia prouincia, unde probamus uenientes a uobis esse rebaptizatos ?

In uno tibi solo, Parmeniane frater, ingrati esse non possumus, quod ecclesiam nostram, id est catholicam, quae continetur toto orbe terrarum, quamuis ab ea sis alienus, laudare uoluisti in numerando dotes, in quarum numero satis 1 uindicastis G plantationis G 2 sun (sic) B 4 paradisso P, paradysum R, paradisum Bvb 5 hostus B diffusę.s (adscr. i. mg. u m. 2) G orientis septemtrionalis (om. et) G 7 quos 1łłV:ÇQŞ (del. m. 1 ?) G contra uos soli quos B 8 communi (adscr. m. recentisa. onis) G 9 consostium B 11 quod Rv, quo decoti die B condiuntur] condemnantur v 12 et uos B illum G 13 afferre d 14 pars est unam a 9 (utrumque del.) et offerre uos dicitis deo] supra haec uerba litt. minor. scr. te uocare de qua feceris duas P 15 faceris B deo om. RBvb offerre deo d 16 uni cuique B 17 offeres P 18 Anthiocia P, antiohia (c s. I. temmsime ser.) G 21 frater Parm. G 23 terrarum orbe G sis alienus] si solemus b (corr. Cochl.) 24 uoluistis (s fin. semiexp.) G in ante numer. om. vb innumerando (seitmx. m. 2) G, in merando (sic) B errasti, et in dicendo, quia ipsa est hortus conclusus et fons signatus et unica sponsa. hoc nos de nostro dicimus, nam tu de alieno locutus es. quicquid de laudibus ecclesiae dicere potuisti, et nos priores eadem loquimur. traditores uobiscum et ipsi damnamus, eos uidelicet, quos, si meministi, in primo libro demonstrauimus. et cum sit nobis cum uniuerso terrarum orbe communio et uniuersis prouinciis nobiscum, sic iamdudum duas ecclesias conparare uoluisti, quasi sola habeat Africa populos christianos, in qua uitio uestro duae uidentur partes effectae; et dum inmemor factus es Christi dicentis unam esse sponsam suam; tu in Africa non dixisti duas esse partes sed duas ecclesias. certe una est, quae ex uoce Christi meruit indicari, qui ait: una est columba mea, una est sponsa mea.

Et tu huius uocis oblitus ad inuidiam catholicis faciendam his locutus es uerbis: neque enim ilia ecclesia dici potest, quae cruentis morsibus pascitur et sanctorum sanguine et carnibus opimatur\'. certa membra sua habet ecclesia episcopos, presbyteros, diaconos, ministros U & 13 Cant. 6, 8 1 indicendo B hostus B fons] hoc uerbo finitur in G fol. XVIb; quae sequtmttw, foliorum ordinem turbatum demonstrant. nam fol. XVII * incipit possetis quas preces (c. 16 p. 50, 22) et desinit tracte sunt (c. 18 p. 53. 9); quae supra sunt, leguntur fol. XVIII II ita ut hic sit foliorum ordo seruandus: XVI, XVIII, XVII eademque ratione XX, XXII, XXI (cfr. p. 58,12) 2 didicimns P 3 locutus (bis pos.) B 4 et om. RB edd. priores omnes P eandem R, andem B 5 damnamus] damnamus B m quos] quod B si ne minis (sic) R, si me minis B, sane nimis v, si meminis b in primo modo demo libro G 6 nobiscum G 7 ex univ. RBv et cum uniuersis b 9 dua euidentur pastes B 10 es om. G 11 non (s. I. m. I) B duas] partes G 12 pastes B ecclesilsias (sic) B certe] ceste B quae] qui (corr. m. recent.) G 13 ait una est sponsa mea una est col. mea G mea post columba om. vb 15 et om. PG in huius B 16 es] est B ecclesia illa RB, illa 0\' vb 17 deci B potuit G qua eruentis (sic) B 18 opinatur B cesta B 19 dyacones G et turbam fidelium. dicite, cui generi hominum in ecclesia. nostra hoc possit adscribi, quod obicere uoluisti; specialiter nomina aliquem ministrum, ostende aliquem diaconum nomine\' suo, indica hoc ab aliquo factum esse presbytero, proba hoc episcopos admisisse, doce aliquem nostrum cuiquam insidiatum esse. quis nostrum quemquam persecutus est? quem a nobis persecutum esse aut dicere poteris aut probare? quia tibi unitas displicet, hoc si crimen putas, argue nos Thessalonicensibus, Corinthiis, Galatis, septem ecclesiis, quae sunt in Asia, communicasse. si nefas tibi uidetur aut si reatum putas memoriis apostolorum et sanctorum omnium communicasse, hoc nos fecisse non solum non negamus sed etiam gloriamur.

Sed ut ostendam partem uestram, ut dixisti, cruentis morsibus pastam, christianorum sanguine et carnibus opimatam, a principio suo uester iam rabidus commemorandus est furor, iam uestra retexenda inpietas, iam stultitia demonstranda. in quo prius est ostendere erubescendam laetitiam uestram et gaudia criminosa, quod uobis ad pristini erroris libertatem redire datum esse constiterit. recensete tempora, discutite rationem rerum, dissimilia uota et personas diuersas i 1 turba B, turbas G generę (corr. tn. 1) B 2 abicere BB 3 in\' aliquem m. BB 4 pb\'roa B 5 aliquam B 6 quemquam aliquando G 7 poteritis G 8 si hoc B tessalonicensibus (h s. I. m. 2) B, tesalonicensibus B, thesalonicensibus G 9 Chorinthiis P, corinthis (corr. m. 2) B, corinthis B galatiis G 10 tibi nefas G 12 negaSSe (i mg. m\' m. rec.) B 13 pastem B dixi RB edd. 14 et carnibus om. RBvb (cfr. Parmeniani uerba p. 48, 16; 52, 12) r 15 §abidus P 16 retexenda] repetenda v 18 ad pristini erroris libertatem redisse contigerit PG, ad pr. err. libertatem factam esse constitit BBv, a pristini erroris libertate redisse contigerit b, ad pristinos errores lib. factam e. constitit eoniee. Casaub., uobis pr. erroris lib. factam esse contigerit d, ad pristini erroris libertatem redire datum esae constiterit scripsi (wisi forte omisso ad scribendum pristini erroris libertatem redditam esse contigerit — cfr. p. 51, 3: e nobis libertas est reddita) 19 recensite (e s. l. m. 2) R, recensite Bv 20 rationes edd. rerum] regum P XXVI. 4 adtendite. redeat in memoriam Constantinus imperator christianus, quem famulatum exhibuerit deo, quae habuerit uota? ut remotis scismatibus intermortua omni dissensione sub toto caelo filios suos gaudens in uno uideret sancta mater ecclesia. reddiderat una communione maritis uxores, parentibus filios, fratribus fratres. quibus rebus deus se laetari testatur, dum dicit: ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum. etenim cum Africanos populos et orientales et ceteros transmarinos pax una coniungeret et ipsa unitas repraesentatis omnibus membris corpus ecclesiae coagularet, dolebat hoc diabolus, qui semper de fratrum pace torquetur. illo tempore sub imperatore christiano desertus in idolis tamquam inclusus latebat in templis. hoc eodem tempore duces et principes uestros merita relegauerant sua, in ecclesia nulla fuerant scismata nec paganis licebat exercere sacrilegia: pax deo placita apud omnes christianos populos habitabat; diabolus maerebat in templis, uos in regionibus alienis.

Deinde, ut omnibus notum est, secutus alius imperator, uobiscum uota sinistra concipiens ex famulo dei factus est minister inimici, apostatam se edictis suis testatus est, quem precibus rogastis, ut reuerti possetis, quas preces, si uos negatis misisse, nos legimus. nec difficultatem praebuit, 7 Ps. 182, 1 1 inmemoria B christianus om. G 2 cĮę9 uota B 3 schismatibus (sic) in terra mortua P intef immortua G 4 in uno] Cochl. coni. in unum (cfr. psalm. Sequ.), Barthius in sinu 5 unam communionem BBd 6 leteri B 7 dum] cum G dicit centesimo tricensimo ecce G ecce om. BBv 8 africa nos B 12 illo in tempore G desertus] decestus B 13 latebat] iacebat RB, tacebat c 14 merito v religauerant BGv sua in ecclesia: Nulla v 16 sacra sacrilega PG, Wra sacrilegia B a deo RB, a deo placato v christianos om. G 17 zabolus P (cfr. Rdnsch, Ital. 457) 19 deinde alter ut ... secutus est imperator PG omnibus notum libri vb, nobis notum d, secutus alius imp. BBu. secutus imp. b 21 apostatem B est ubique testatus PG 22 reuesti B possitis P quem rogastis: ire praecepit pro uoto suo, quos intellexerat ad disturbandam pacem cum furore esse uenturos. erubescite, si ullus est pudor: eadem uoce uobis libertas est reddita, qua uoce idolorum patefieri iussa sunt templa.

Isdem paene momentis uester furor in Africam reuertitur, quibus diabolus de suis carceribus relaxatur. et non erubescitis, qui uno tempore cum inimico communia gaudia possidetis! uenistis rabidi, uenistis irati membra laniantes ecclesiae, subtiles in seductionibus, in caedibus inmanes, filios pacis ad bella prouocantes. de sedibus suis multos fecistis extorres, cum conducta manu uenientes basilicas inuasistis; multi ex numero uestro per loca plurima, quae sub nominibus dicere longum est, cruentas operati sunt caedes et tam atroces, ut de talibus factis ab illius temporis iudicibus relatio mitteretur. sed interuenit et occurrit iudicium dei, ut ille, qui uos iamdudum redire iusserat, imperator profanus et sacrilegus moreretur, qui persecutionem uobis prouocantibus iam miserat aut mittere disponebat.

Operata est apud loca supra dicta in catholicos trucidatio, memoramini per loca singula, qui fuerint uestri discursus. nonne de numero uestro fuerunt Felix Zabensis et Ianuarius Flumenpiscensis et ceteri, qui tota celeritate concurrerunt ad castellum Lemellefense? ubi cum contra 1 rogastis (s fin. adscr. m. 2) G irae B, ira B, ire nos G (fortasse legendmn redire cfr. I. 16) quos] quo v 2 disturb.] his turbandam v faror (e mprascr.) ... aentaras P erubescite? P 3 eadem uoceip P libestas B, libertatus (corr. m. 2) G 4 idolorum] dolorum G 6 hisdem P b reuertetur P, reuestitur B 8 rapidi P, rapidi G menbre B per 9 filius P 12 loo< P sub nom.] Cochl. scr. suis nom. 14 ab om. BBv illius] eiusdem PG redatio (corr. i. mg. m. 2) G U 16 redisse G sacrilegos (corr. m. 1) R, sacrilegos B 17 persecutiones v 20 quid RBv 21 fuerunt Uictor Zabeusis P Felix diabensis RBvb et ante Ian. om. G 22 flumen piscensfs B, flumen Pistensis v, flamen Pistensis b celeritate-cmn contra om. B cucurrerant PGb, incurrerunt v 23 Lemellefl (sic) P, Lemellensi B, Lemellesi G, Lemellefense scripsi (cfr. indic.) cum om. G 4* inportunitatem suam uiderent basilicam clausam, praesentes iusserunt comites suos, ut ascenderent culmina, nudarent tecta, iactarent tegulas imperia eorum sine mora conpleta sunt; et cum altare defenderent diaconi catholioi, tegulis plurimi cruentati sunt, duo occisi sunt, Primus, filius Ianuarii, et Donatus, filius Nini, urgentibus et praesentibus coepiscopis uestris supra memoratis, ut sine dubio de uobis dictum sit: ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. de qua re Primosus episcopus catholicus loci supra memorati in concilio uestro apud Thenestinam ciuitatem questus est et querelas eius dissimulanter audistis. ecce a uobis factum est, quod dixisti: ecclesiam non esse, quae cruentis morsibus pascitur\' et aliud sunt milites missi, aliud episcopi ordinati\'. quod contra nos inuidiose loquimini, ab aliis factum est, non a nobis; quod dicitis non debuisse fieri, uos fecistis. commemorasti et beatissimum apostolum Paulum dixisse sine ruga et sine sorde ecclesiam esse debere. episcopis uestris iubentibus et praesentibus supra altare catholici diaconi occisi sunt; similiter et apud Carpos. non tibi uidentur inexpiabiles sordes? in Mauritaniae ciuitatibus uobis intrantibus quassatio populi facta est, mortui sunt in uteris matrum, qui fuerant nascituri. non tibi uidetur ruga, quae non possit ullis satisfactionibus tendi aut explanari? quid tale a nobis admissum est? nos expectamus uindicem deum. et inuidiam facitis Macario, qui si aliquid aspere fecit pro unitate, leue esse uideri 7 Ps. 13, 3 16 cfr. Eph. 5, 27 3 imperiora B complecta B 4 diacones P 6 uestris om. v 7 dictum sit in psalmo XIII (tercio decimo G) PG 9 calcathoUcus B 10 Teuestinam P, theuestinam RBvb, thebestinam G, 11 dissimulantur B •4 . ex uobis P 12 eclesiam non est J? 15 non debere B 16 et beatum Paulum G 17 sordibus debere ecclesiam esse G 18 super G diacones P 19 non diuidentur RB, nonne uidentur v 20 nobis instantibus PGb 21 inuteres (sic) B 22 uide B 23 extendi P aut] uel PG talia (seiunct. m. 2) G 24 Machario P, incaris v (corr. Cochl.) 25 quid si RB, quod v aspere aliquid d esse om. P poterit, dum uos pro dissensione tanta mala, acerba, cruenta et hostilia feceritis. quid commemorem Tipasam Caesariensis Mauritaniae ciuitatem, ad quam de Numidia Urbanus Formensis et Felix Idicrensis, duae faculae incensae liuoribus, cucurrerunt quietorum et in pace positorum animos perturbantes ? nonnullorum officialium et fauore et furore iuuante et Athenio praeside praesente cum signis catholica frequentia exturbata et cruentata de sedibus suis expulsa est: lacerati sunt uiri, tractae sunt matronae, infantes necati sunt, abacti sunt partus. ecce uestra ecclesia episcopis ducibus cruentis morsibus pasta est. post hoc etiam illud addidisti: \'quantum uult consumat edacitas uulturum, tamen maior est numerus columbarum\'. ubi est, quod uulgo dicitur, memoriam custodem habere esse mendacis? oblitus es, quia paulo ante dixisti ecclesiam unam columbam Christi in canticis canticorum dictam. si una est apud uos ecclesia, una est columba; si una est columba, quid est, quod dicere uoluisti: numerus maior est columbarum ?\'

Et quod uobis leue uidetur, facinus inmane commissum est, ut omnia sacrosancta supra memorati uestri episcopi uiolarent. iusserunt eucharistiam canibus fundi, non sine signo 14 cfr. Cant. 6, 8 1 poterit uideri B et acerba G acerua PRB 2 hostilia] inutilia G qui RB thipasam Rv, thpasam (sic) B 3 ad quem RB Numedia P Forensis P 4 et om. RB Felix Dierensis P (cfr. p. 54, 14), edierensis R (sed recte infra), edirensis B 5 quietorum et] qui et horum RBv, qui et eorum b 6 furore iuuante] furore riuante (sic) B, furore furore (sic) B 7 praesente cum signis praesente G perturbata G 8 cruenta B 9 sunt post necati om. P abacti] abadicti Bv (corr. Cochl.), abaddicti B pastus B 11 post haec P 13 custodem ....] debere esse mendacis P, d. e. mendaciis (supra script. m. recent. dacii) G, habere esse mendacem RBv (adpos. Cochl. oportere, quem secutus est Dupm.), h. oportet mendacem b, habere esse mendacis scripsi 14 quia] quid RB, quod edd. 15 columbam] catbolicam BB /pristi (sic) B dictam om. Rd 16 est et columba si P si — columba om. RBG edd. 17 maior est numerus G 19 faclU 20 episcopi uestri G 21 uiolarent] iuster inth/eucaristia canibus fundere (*. mg. adscr. m. 3: lego hic iusserint eucharistiam ac.) G ++ diuini iudicii; nam idem canes accensi rabie ipsos dominos suos quasi latrones, sancti corporis reos, dente uindice tamquam ignotos et inimicos laniauerunt. ampullam quoque chrismatis per fenestram, ut frangerent, iactauerunt, et cum casum adiuuaret abiectio, non defuit manus angelica, quae ampullam spiritali subuectione deduceret: proiecta casum sentire non potuit, deo muniente inlaesa inter saxa consedit. et possent ista non fieri, si mandata Christi in memoria haberetis, qui ait: ne dederitis sanctum canibus neque miseritis margaritas uestras ante porcos, ne inculcent eas pedibus suis et conuersi elidant uos. quid tale ab operariis unitatis fieri potuit, unde nobis catholicis uanam inuidiam facere laboratis? inde reuertentes Urbanus Formensis et Felix Idicrensis inuenerunt matres, quas de castimonialibus fecerant mulieres. ecce quales, frater Parmeniane, episcopos celas, et cum pro tuis erubescere debueras, catholicos innocentes accusas. interea Felix supra memoratus inter crimina sua et facinora nefanda ab eo conprehensa puella, cui mitram ipse inposuerat, a qua paulo ante pater uocabatur, nefarie incestare minime dubitauit. et quasi de peccato sanctior fieret, Tysedim uelociter properauit. sic Donatum annorum septuaginta episcopum, hominem innocentem, spoliare ausus est episcopali nomine et officio et honora. uenit scismaticus 9 Matth. 7, 6 1 iidem edd. canis P accensi qui rabie (qui lin. notat. et expunct.; adscr. aa. 3 i. mg. L. graui uel quasi) G 4 crismatis codd. ut frangerent per fenestram G 5 casu RBv 6 spiritalis (s fin. add. m. 2 ut uidetur) G subiectione P et proiecta P 8 non] Cochl. i. mg. ne 10 inculcenteas (seiunx. m. 2) G, conculcent edd. (ut in Uulg.) 11 pedibus suis eas vb 13 inuidi""\'amfacere (sic) B laboratis] noluisti G urbanis B 14 Felix Dierensis P (cfr. p. 53, 4) 15 fecerunt RBvb qualis es G Parm. frater P parmenine (sic) B 16 celas (i. mg. m. 2 zelas) G, celebras v debeas G 17 supra memoratus Felix RB edd. 18 conpressa P, compressam puellam b 19 mitram ipsam posuerat B aqua BQ pater om. RB 20nefari$22 21 tisedi P, sedi RBv, (Cochl. coni. inde, quem secutus est Bald.) tysedi (sic) G 22 septuaginta annorum G ad episcopum catholicum, ad innocentem reus, ad dei sacerdotem sacrilegus, incestus ad castum, ad episcopum iam non episcopus; sed de placito et de coniuratione uestra securus uestris legibus et decretis armatus manus, quas paulo ante peccata grauauerant, capiti innocentis iniecit et de illa lingua ausus est ferre sententiam, quae iam nec ad paenitentiam agendam uel idonea uidebatur. ecce quales, frater Parmeniane, defendis, ecce pro qualibus iamdudum dotes operari dixisti.

Etiam uos ipsi, qui sancti et innocentes uideri ab hominibus uultis, dicite: unde est ista sanctitas, quam uobis licentius usurpatis? quam Iohannes apostolus profiteri non audet, qui ait: si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. hoc qui dixit, sapienter se ad dei gratiam reseruauit. est enim christiani hominis, quod bonum est, uelle et in eo, quod bene uoluerit, currere: sed homini non est datum perficere, ut post spatia, quae debet homo inplere, restet aliquid deo, ubi deficienti succurrat; quia ipse solus est perfectio et perfectus solus dei filius Christus. ceteri omnes semiperfecti sumus, quia nostrum est uelle, nostrum est currere, dei perficere. unde beatissimus apostolus Paulus ait: neque uolentis neque currentis sed ad dei gratiam pertinentis. nam et a Christo saluatore nostro perfecta sanctitas non est data sed promissa; denique sic ait: sancti eritis, quia ego sanctus 12 I Ioh. 1, 8. 21 Rom. 9, 16 24 Leuit. 11, 45 3 placitu G, palatio v coniuratione uestra] post haec nouissima folii 270b uerba interciderunt in P, quae sequuntur: securus uestris legibus — similitudinem propter eos (p. 56, 20) ita ut unum folium uideatur deesse 5 peccata crassauerant RBv (cfr. 57, 21) 7 uel om. G ii quales om. B 8 propinqualibus (pin expunct. m. 2) G quabus (li 8. I. m. 1) B dotes iamdudum G 9 etiam et uos G qui quasi n sancti G 13 et in nobis ueritas G (cfr. 56, 4 & 16) 14 reseruabit (u a. I. m. 1) R, reseruabit G 15 et in deo quod RBvb 19 semi perfectissimi quia B, imperfecti G 21 beatus G qui ait BB uolenti ... currenti ... pertinenti G 23 a christo salutare R, a deo salutare B 24 quoniam et ego sanctus G sum. solus est ergo perfectus et sanctus. denique non dixit: sancti estis, sed dixit: sancti eritis. unde est ergo, quod uobis perfectam sanctitatem de superbia uindicatis? nisi ut appareat, quia uos ipsos decipitis et ueritas in uobis non est. in Iohannis schola esse noluistis. cum enim seducitis aliquos, promittitis uos indulgentiam peccatorum esse daturos, et cum uultis donare peccata, uestram profitemini innocentiam et remissionem peccatorum sic datis, quasi nullum habeatis ipsi peccatum. non est ista praesumptio sed deceptio, nec ueritas sed mendacium. etenim inter uicina momenta dum manus inponitis et delicta donatis, mox ad altare conuersi dominicam orationem praetermittere non potestis et utique dicitis: pater noster, qui es in caelis, dimitte nobis debita et peccata nostra. quid uocaris, dum peccata confiteris tua? si sanctus es, dum dimittis aliena? hoc modo et uos ipsos decipitis, et ueritas in uobis non est. sed ut apparet, hoc uobis dictat nutrix uestra superbia, quam Christus in euangelio testificatur; quia etsi nomina uestra non dixit, per similitudinem tamen uestros mores ostendit; sic enim scriptum est: dicebat Iesus hanc similitudinem propter eos, qui se sanctos putant et contemnunt ceteros. hoc de uobis dictum esse ipsa res euidenter ostendit, dum uos quasi sanctos extollitis et nos manifesto aperteque contemnitis : duo, inquit, ascenderunt in templum adorare, unus pharisaeus et alter publicanus. pharisaeus tumidus, superbus, inflatus, talis, quales et uos uidemus, 4 & 16 cfr. I Ioh. 1, 8 18 Matth. 6, 9 & 12. 20 sq. Luc. 18, 9 sq. 1 ergo om. RBvb sanctus et perfectus vb 2 sed sancti eritis dixit edd. 5 Iohanis (sic) socii Gb noluistis] non uultis G 6 uos om. B 8 quasi] que si B nullum om. G 14 debita nostra et peccata Gr quid uocitaris G 15 si sanctus es] si sanctus G, scis an tu es v cum dimittis b 17 dicta G, dicit v 18 testatur G 21 se ipsos G contempnere RB 22 uobis ipsa res dictum esse euidenter B feuidenter P 25 adorare om. P, orare G alter] unus BBG edd. 26 inflatus superbus G qualis RB non humiliato corpore, non inclinata ceruice sed erecta facie et tumenti pectore gratias, inquit, tibi, deus, quia nihil peccaui. hoc est dicere deo: non in me habeo, quod ignoscas. o insanus furor, o punienda et damnanda superbia! deus paratus est ignoscere et reus festinat indulgentiam recusare. publicanus humilis hominem se esse cognoscens sic rogauit dicens: propitius esto, domine, mihi peccatori. sic iustificari meruit [humilitas], sic superbia in pharisaeo, magistro uestro, de templo damnata descendit. meliora inuenta sunt peccata cum humilitate quam innocentia cum superbia. deinde cum uobis traditionis et scismatis grauia peccata non desint, insuper et superbos uos esse gratulamini.

Nunc quoniam erubescenda gaudia uestra probauimus et furor uester tot locis ostensus est, restat de profunda inpietate uestra aliquid dicere, nam omnia, quae a uobis aut fiunt aut facta sunt, quis poterit explicare? sic cuncta malignitate quadam ordinasse uos constat, ut in una specie operis uestri species alias inpleretis, ut, dum presbyter aut episcopus deicitur, sic populus caperetur. quando posset turba hominum stare, quae rectorem suum a uobis elisum esse conspiceret? non aliter quam quocumque casu pastore occiso lupi grassantur. exorcizastis 2 Lnc. 18, 11 7. ibid. 18, 13 1 non inclinato corpore P sed recta facie B 2 gratias tibi inquit Gvb, inquit om. d 3 in me .om. RB edd. non obeo v 4 hoc insanus f, hoc punienda RB edd. 7 dicens deus propitius esto michi G esto mihi domine P domine om. vb 8 humilitas om. PRBvb superbia infra se in ph ... v 9 discendit (sic) G meliora scilicet t peccata sunt v sunt peccata inuenta B 10 humiliate (te adscr. et t 8. l. m. 3) G 11 schisjiiaticis v (corr. Cochl.) peccata grauia G 12 et super uos esse RB, et super nos esse v 13 erubescefida om. G probamus B 15 aut om. PG edd. 17 uti una B in unam speciem G 19 quando] quomodo edd. possit P 20 suum om. G a nobis om. vb 21 casu] pas lupi pastore occi pigrassantur P crassant R (cfr. p. 55, 5), crassantur Bv exorcidiastis P, extorcizastis (t exp. et---add. m. 2) G, exsorcidiastis v (exorcizastis aut exsordidastis adn. Cochl.) fideles et lauistis sine causa parietes, ut hoc nequitiae genere subrueretis simplicissimorum hominum mentes. talibus consiliis uestris nonnullorum animi iugulati sunt et sub nube simplicitatis occaecato astutiae lumine, ut miseros sterneretis, sagittas de pharetra pectoris uestri seductionibus praemisistis, ut de uobis spiritus sanctus per Dauid prophetam in decimo psalmo praedixerit: quoniam ecce peccatores intenderunt arcum, parauerunt sagittas in pharetra sua ad sagittandos in obscura luna rectos corde. quid a uobis minus factum est uestris consiliis? sagittati sunt innocentes, exarmati fideles, honore nominis sui spoliati sunt sacerdotes. o inpietas inaudita, quem iugulaueris inter paenitentiae tormenta seruare! in conparatione operis uestri latronum leuior uidetur inmanitas. uos uiuum facitis homicidium, latro iugulatis dat de morte conpendium; paupertate sensus sui circumuenti sunt, quos decipere potuistis. perfecti enim fuerant illi, opere scilicet dei, qui in eius nomine fuerant ordinati. et uos contra opus dei hostiliter militatis diuinum opus malitiae uectibus destruentes! apparet ergo de uobis dictum 7 Ps. 10, 3 a 1 fideles om. PRBvb lauistis (e del. et a 8. I. m. 2) G 2 genere? (s expunct.) P subuertis B, subrueritis v (corr. Cochl.) simplicoram P 3 anime iugulate G 4 simplicitatibus RB astutia B, om. vb 5 sub pharetra v peccatoris uestri (ca punctis del.) P seductionibus om: PG 6 praem.] sumsistis P, promisistis G Dauid profetans P 7 decimo om. RB edd. predixit RB 8 tetenderunt P in faretram P 9 sua om. PG obscura luna (om. in) BBv. in obscuro Gb 10 factum est minus G sagittati] sauciati G 11 ezarmati sunt G ezpoliati G 12 uerbo inpietas finiiur m G fol. 20h ; quae supra sequuntur inaudita quem—funera dignitatis (p. 61, 8), habet fol. 22. folii uero interpositi (21) prima iunt eitendistis enim (p. 61, 8), notmsima guttur eorum (p. 63. 19). cfr. eandem foliorum confusionem p. 48, 1 quae iugulas v inter paenitentiam (penitentia G) et tormenta PG 13 semare] seuire BB, secure v 14 uiuum] unum v 15 iugulans vb 17 in om. P 18 et] econtra v militantes RB edd. militantis b 19 militiae PRBv dictum om. v esse in X psalmo: quoniam quae tu perfecisti, ipsi destruxerunt. fecit uos superbos inpietas uestra, sed accusat uos prospiciens de caelo iustitia; et iniqua uos gerentes error hominum laudat, ut de uobis in VIIII psalmo dixerit spiritus sanctus: [dum superbit inpius, incenditur pauper; conprehenduntur in consiliis, quae cogitant], quoniam laudatur peccator in desideriis animae suae, et qui iniqua egerit, benedicetur. quid iniquius quam exorcizare spiritum sanctum, altaria frangere, eucharistiam animalibus proicere ? et ut in errorem uos uester populus mittat, laudando felices appellant et bene nominant et per uos iurant et personas uestras iam pro deo habere noscuntur.

Solet deus ad probandam fidem in iuratione ab hominibus nominari. sed cum per uos iuratur, iam apud uestros de deo et Christo silentium est. si ad uos diuina migrauit de caelo religio, quia per uos iuratur, nemo uestrum aut uestrorum langueat: nolite mori, imperate nubibus, pluite, si potestis, ut per uos plenius iuretur et de deo sileatur. nam et prioribus saeculis ut templa fabricarentur et idola fierent, quid a uestro populo diabolus potuit amplius facere? nihil aliud, nisi ut de deo taceretur, dum per errorem homines de solo diabolo loquebantur.

sacrilegium inpietati conmixtum, dum homines per 1 Ps. 10, 4 5 Ps. 9, 23-24 1 quem tu RB, ea quae tu P ipsi] isti P, om. G 2 superbos] super uos G 5 sanctus] sequitur in PG eiusdem psalmi qui praecedit uersus 23: dum superbium (superbit G) pius (impius G) incenditur pauper conpraehenditnr (cöprehenduntur G) in consiliis quae (que G) cogitat (cogitant G) quoniam e. q. a. 6 quoniam] a modo B 7 in concupiscentiis anime G qui om. G 8 egerit] gerit P, gerens G benedicitur P exhorcidiare P 10 in errore G 11 appellat P 13 deus om. G iniurationem P, in iurationem RB, iu iuratione abominibus G 15 silentium est] siletur G (cfr. l. 18 de deo sileatur) si ad humana diuina G 17 languat RB 18 de domino G 20 facere] inuenire G 21 nisi (s. I. m. 1) B errores v hominis P 23 sacrilegum Cockl. i. mg. adscr. impietas (ti s. l. m. 1) R, impietatis v commissum RBv dum] cum G uos iurantes libenter auditis et uocem dei auribus non admittitis uestris, qui in CIIII psalmo sic ait: ne tetigeritis unctos meos neque in prophetas meos manum miseritis. unctos autem esse et reges et sacerdotes et libri Regnorum indicant et Dauid in psalmo CXXXII sic ait: sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam Aaron. et tamen uos contra isdem uiribus conati estis praecepta contemnere, quibus, qui deum timent, mandata conantur inplere. docete, ubi uobis mandatum est radere capita sacerdotum, cum e contrario sint tot exempla proposita fieri non debere. Saul antequam peccaret, ungi meruit, post unctionem non leuiter offendit. hoc deus cum uideret, propter oleum non tangendum uolens exempla proponere paenitentiam suam professus est. sic enim legitur dixisse dominum: paenitet me unxisse Saul in regem. et utique potuit deus oleum quod dederat, auferre. sed cum uoluit docere non debere contingi oleum etiam in peccatore, ipse qui dederat, paenitentiam gessit. igitur deus si, ut te doceret, quod dedit, auferre non potuit, per quod noluit, tu quis es, ut auferas, quod non dedisti? et qui parare debebas aures ad audiendum, parasti nouaculam ad delinquendum. et cum possetis esse filii dei, filii hominum esse uoluistis et ad infigendum morsum honoribus alienis dentes uestros in sagittas et arma uertistis, 2 Ps. 104, 15 6 Ps. 132. 2 14 I Reg. 15, 11 1 uocem domini G 3 neque] et... ne misceritis G 4 esse om. B 5 psalmo om. G in psalmo CXXXV BB 6 in capite om. BBvb in barba Aharon P 7 uos (a. I. m. 1) B hisdem PG easdem uires b 8 qui timent deum G, quid inde timent (sic) B, qui dominum tim. vb nitantur inplere P 9 uobis (s. I. m. 1) B 10 et cum G 11 peccaregt (n eaepunct.) P 12 uideret] diceret RB oleum] deum B 13 nolens om. G suam om. vd 14 dixisse deum G r paenituit P ]5 Saul om. G 16 debese P 17 in peccatore] peccatorem BB, peccatorum v 18 quot ... per quot B 19 tu qui B, tu qui est icorr. Cochl.) v 20 debeas BB 21 nouacula G cum posses e. filium B 22 filii post dei om. v infingendum B 23 uestistis B, uertitis v linguas acuistis in gladios, inplestis, quod de uobis in psalmo LVI scriptum est: filii hominum, dentes eorum arma et sagittae et lingua eorum gladius acutus.

Ergo linguas uestras acuistis in gladios, quas mouistis in mortes non corporum sed honorum, iugulastis non membra, sed nomina. quid prodest, quia uiuunt homines et honores a uobis occisi sunt? ualent quidem membris sed ereptae portant funera dignitatis. extendistis enim manum et super omne caput mortifera uelamina praetendistis, ut, cum sint, sicut supra dixi, quattuor genera capitum in ecclesia: episcoporum, presbyterorum, diaconorum et fidelium, nec uni parcere uoluistis, euertistis animas hominum. hos actus uestros dolet deus in Ezechiele propheta, cum dicit: uae facientibus uelamen — hoc est inponentibus manum — super omne caput et super omnem aetatem ad euertendas animas. inuenistis pueros; de paenitentia sauciastis, ne aliqui ordinari potuissent: agnoscite uos animas euertisse. inuenistis fideles antiquos; fecistis paenitentes: agnoscite uos animas euertisse. inuenistis diaconos, presbyteros, episcopos; fecistis laicos: agnoscite uos animas euertisse.

Socius et comes uester iamdudum fuerat, cui nunc 2 Ps. 56, 5 13 Ez. 13, 18 3 linguae R, lingue B 4 quas mouistis] quasi nouistis (corr. i. mg. m. 2 mouistis, sed. non emend. quasi) G 6 nomina et honores G quia] quod PG honore RBv (cfr. p. 65, 2) 7 occisi sunt (honores add. b) • tii a uobis vb erepta RBv 8 extendis (s fin. del. et stis s. l. m. 1) B 9 sicut] ut G 10 Ş1}:ųţ in aecclesia R 11 diaconum P uni] eum v (corr. Cochl.) 12 euestistis B hominum] omnium non inepte anonymus quidam apud Dupin. proposuit dolet] odit RBv 13 in Ezechilo profeta P, in ezechielem prophetam BB, per ezechielum prophetam G cum dicit] dicens G facientes v 14 manum om. G super omne capu.t et om. RB edd. (cfr. p. 4, 12) 16 inuenisti G et sauciastis B, saucietatis G 17 & 20 euestisse B; sequuntur haec in PG inuenistis fideles nouos fecistis cathecuminos, agnoscite uos animas euertisse. haec uerba in G expuncta excipiunt quae supra sunt inuenistis fideles antiquos ... 20 cognoscite G manus inferre conatus es: pariter currebatis . fac illum peccasse, cum peccatum non esse constet; iacebat, ut aestimas; • si apostolum legisti, tu uide, cui stes, et ille cui iaceat; si seruus es, dominum recognosce et intellege, quia non tibi iacebat, qui tecum paulo ante currebat. quid in potestatem alienam inruis, quid temerarius dei tribunal ascendis ? et cum ipse sis reus, in alterum audes ferre sententiam et legisti: qui stat, domino suo stat, et qui iacet, domino suo iacet. potens est autem dominus eius suscitare eum; tu quis es, qui de seruo alieno iudices? oleum sacerdoti a deo conlatum non debuisse uos tangere a puero dei Dauid discere debuistis, qui sic per Samuelem ungitur, ut Sauli, quod iamdudum datum fuen.fc, minime tolleretur. denique uel cum deo iubente uel euentu procurante una eos spelunca concluderet, uenerat in potestatem pueri Dauid Saul, qui peccauerat. uidetur non uidens ideo, quod a maiori lumine, ut fieri adsolet, in caligine clausi aeris alterum iuxta se uidere non potuit. innumerabiles antiquum regem sequebantur exercitus, sed ipse rex in potestatem uenerat alienam. occasionem uictoriae Dauid habebat in manibus: incautum et securum aduersarium sine labore poterat iugulare et sine sanguine et conflictu multorum poterat bellum per conpendium remittere in caedem; et pueri eius et occasio suadebant, ad uictoriam opportunitas 8 Rom. 14, 4 12 sq. cfr. I Reg. 16 r \'1 carebatis (r s. I. m. 1) B 3 tu] tum RB 4 recognoscite 6? 5 in potestate aliena codd. (sed cfr. V, 7) 6 irruis aliena G, inrues P tribunal dei G 8 quia qui G domino stat suo vd qui iacet d. s. iacet om. P 9 tu qui PBbd 11 uos om. v 13 uel] et P 14 concluderet] conduceret B et uenerat P 15 in potestate PG I Dauid pueri P 16 maiore (i s. I. m. 2) R 17 clausi aeris] clausus v, clausi oris coni. Barth. 18 sequebantur et v excercitus B 19 in potestate .. aliena libri (cfr. supra l. 15) occasione BG 21 et sine conflictu G 22 mittere caedem P, mittere cedem RBG, mutare in caedem coni. Cochl. et recep. Bald. remittere in caedem scripsi 23 suadebat codd. ad om. P hostabatur B hortabatur. stringere iam coeperat ferrum, ire iam coeperat armata manus hostiles in iugulos, sed obstabat plena diuinorum memoria mandatorum, hortantibus se pueris et occasionibus contradicit, tamquam et hoc diceret: sine causa me, uictoria, prouocas, frustra me, occasio, in triumphos inuitas\'. uolebat hostem uincere, sed prius est domini diuina praecepta seruare. Non mittam, inquit, manus in unctum domini. repressit cum gladio manum; et dum timuit oleum, seruauit inimicum et ut conpleret obseruantiam, uindicauit occisum. uos nec deum timetis nec fratres agnoscitis, in cote liuoris acuistis nouaculas linguae et diuina praecepta calcantes miserorum properastis in capita, ut in captiuitatem caecos et inperitos populos iugulatis ducibus traheretis. esuritis honores innocentium sacerdotum; unde furori uestro tanta fames innata est, ut guttura uestra sepulcra patentia faceretis. unicuique sepulcro sufficit unum funus et clauditur: gutturi uestro honorum funera minime suffecerunt et adhuc patent, dum aliquos quaeritis deuorare, ut merito de uobis dictum sit: sepulcrum patens est guttur eorum. nam et de maledictione praesumitis, cum scriptum sit: benedicite et nolite maledicere. quisquis contra uestram uoluntatem aliquid fecerit, intentatis terrores, maledicta praetenditis, et quia aliqui 71 Reg. 24, 7 9 efr. II Reg. 1 19 Ps. 5,11 & 13,3 20Rom. 12,14 1 ceperat BG (sic ubique) 2 diuinorum plena P 3 occasionibos] accusantibus v, fortasse legendum occasioni in manibus 5 in uitas G nolebam PG 6 domini om. PG 7 non inquit (inquid R) mittam RBb, numquid mittam (omisso inquit) v manus meas G innnctum B 8 timet G seruauit inilcum (sic) B 9 ut] cum RBvb 10 in corde RBvb, in cute G acuitis RBv 11 calcates (n s. I. m. 1) R 12 ut] et G cecos ducitis et i. p. iugulastis ducibusque trahitis G caecos aut imp. v 13 ducibus] dulcibus B traderetis esuristis P trahatis v 14 nata est P 16 et laudatur (a alterum corr. in i ut uidetur, sed litterae prorsus fere euanuermt) B 17 funera a minime (sic) Q sufflcerunt P, sufficiunt vb 18 dictum sit in psalmo tercio decimo G 21 uoluntatem uestram G aliquid om. RBv 22 intenditis G praetend.] intenditis (i prim. expunct. et uirgula suprascr.) B homines plus mali mereri possunt quam boni, quicquid iudicium dei aut peccati meritum fecerit, amaris uestris maledictionibus uindicatis, merito quia de nobis dictum est: os eorum maledictione et amaritudine plenum est. gloriamini, quod uobis maledicentibus aliqui homines mori potuerunt. certe non licet occidere. an ideo uos putatis innocentes, quia ferro usi non estis ? innocentem se et uenenarius iudicet, si in solo ferro est homicidium. non sibi uideatur reus, qui alterum subducto cibo necauerit, innocentem se iudicet, qui spirandi prohibita facultate suffocauerit uiuere cupientem. necis multa sunt genera, sed unum nomen est mortis. maledictionibus tuis cum fiducia hominem mortuum protestaris, quid interest, an gladio ■ ferias an lingua percutias? indubitanter homicida es, si per te mortuus fuerit, qui uiuebat. quisquis talis ex uobis est, frustra se christianum aut sacerdotem dei profitetur, qui lenitatem dei non curat imitari, cum scriptum sit [in Salomone]: deus mortem non fecit nec laetatur in perditione uiuorum. credo uos obliuisci non posse, quid per loca aliqua feceritis, cum eos, qui legem dei praedicabant, id est prophetas uelletis occidere contra iussionem dei dicentis: et in prophetas meos manum ne miseritis. Deuterium, Partenium, Donatum et Getulicum, dei episcopos, linguae gladio iugulastis, 3 Ps. 13, 3 17 Sap. 1, 13 20 Ps. 104, 15 1 possunt mereri PG 2 peccatum meritum (tum alterum m. 2) B amaris (s adscr. m. 2) G, amans Rv (animas coni. Cochl.) 3 quia om. Gd est in psalmo terciodecimo G 5 nobis (s add. m. 2) G 7 uene*arius (n erasum) R, uenerius B 10 necis] nec is B, nec his v (corr. Cochl.) 12 hominem] laeuna 8-9 litt. indicat intercidisse nonnulla et profecto deswnt in R mortuum — ferias, e dem om. Bv nullo lacunae indicio 13 an lingua] angua (adscr. t. mg. m. 1) Rv, (Cochl. correx. lingua), argua B homicidia G 14 mortuus est PG ex nobis RB 15 se aut G dei (s. I. m. 1) B 16 non curatdeus om. BB dei ignorat: Quoniam deus (omissis eeteris) v, dei non curat cum scriptum.. b in Salomone om. Pb (uncinaui) 17 laetatur] laceratur B in perditionem-B 19 ut eos G, cum eos-uelletis om. v predicant G 20 uellitis P, uelitis G 21 manus Gv (cfr. p. 60, 3) •deutherium PG parthenium G 22 donatum om. G fundentes sanguinem non corporis sed honoris. uixerunt postea homines, sed a uobis occisi sunt in honoribus dei sacerdotes. multis notum est et probatum persecutionis tempore episcopos aliquos inertia a confessione nominis dei delapsos turificasse, et tamen nullus eorum, qui euaserunt, aut manum lapsis inposuit aut, ut genua figerent imperauit. et facitis uos hodie post unitatem, quod a nullo factum est post turificationem, quia scriptum est: ne tetigeritis unctos meos neque in prophetas meos manum miseritis. oleum suum defendit deus, quia, si peccatum est hominis, unctio est tamen. diuinitatis. ne tetigeritis, inquit, unctos meos: ideo, ne, dum peccatum hominis percutitur, et oleum, quod dei est, feriatur. iudicio suo deus seruauit rem suam et tamen uos passim inruistis in alienam corrumpentes omnium felicitatem. nam quae maior infelicitas, quam dei sacerdotes uiuere nec esse, quod fuerant ?

Matronae, pueri simul et uirgines a uobis coactae nullo interueniente peccato, salua innocentia et pudicitia uobis docentibus paenitentiam gerere didicerunt. numquid minor est infelicitas ? contriuistis sexus, uexastis aetates; uere de uobis dictum est in psalmo XIII: contritio et infelicitas in uiis eorum et uiam pacis -non cognouerunt, non est timor dei ante oculos eorum. indixistis paenitentiam 8 & 11 Ps. 104, 15 21 Ps. 13, 8 2 auob (sic) B in hominibus PG dei om. PG 3 est notum G 4 inestia B a om. P, s. Z. m. 1 M confissione B de lapsos G 6 genua fierent RB hodie om. G 7 turif.] purificationem G 8 neque i. pr. meos (steprascr. m. alt.) P 10 deus ont. G 11 nedum G, om. B 13 seruant (sic) B 14 irruitis in alienum G nam/que (m. 2 lineol. seiwnx. et i. mg. scr. quae) G, neque BBfJ 15 maior est G uiuere nec/esse (lineal. direm. m. 2) G, uiuere necesse est (adn. i. mg. uiuentes necasse). Quot fuerunt matronae (e. q. 8. cap. 26) v 19 paenitentiam] peni tiam (post peni, quo linea clauditur, spatium duarum litterarum, sed nihil erasum) G 20 contritos sexu BB, contritas sexui iiastis b (sexu uexastis corr. Cochl. quem secutus est Bald;) 21 in psalmo tercio decimo (sic) G, om. Pb 22 agnouerunt G 23 plebibus] pedibus B XXVI. j5 plebibus; nec enim acta est ab aliquo, sed a uobis exacta, nec aequalibus temporum spatiis, sed egistis omnia pro personis, alter anno toto, alter mense, alter uix tota die imperantibus uobis paenitentiam gessit. si unitati consentire, ut uultis, peccatum est, si est similis culpa, quare non est aequalis pro eodem reatu paenitentia ? dubium non est populum credentium Israhel esse uocatum, plebes singulas filias Israhel, id est, qui mente deum uiderint et deo crediderint. et tamen has plebes coegistis flectere et inclinare ceruices et serie capitum iuncta massam paenitentium facere. has plebes dolet deus per Ezechielem prophetam dicens: uae filiabus Israhel, quae sarciunt ceruicalia, id est membra ceruicis, ut subponant sub cubito et sub manu. utique sub cubitis et sub manibus uestris et cum super eorum uel earum capita uelamina paenitentiae tenditis. quae inpietas uestra et furor ostensus est et superbia demonstrata; etiam stultitia fuerat reuelanda; sed hanc in sexto libro demonstrabo. 11 Ez. 13, 18 1 neque acta G 2 aequalibus] plenis G spaciis temporum ab sed legistis B 8 alte nix B toto die sub nobis (uos G) paenitentiam (pen...- G) gessit PG 4 ut om. G 5 quęre (e priua del. et add. i. mg. m. 2 quare) G non (est om.) equalis (s add. m. 2) G pro eadem BB 6 dubio BB esse populum c 7 esse uocatumfiliaa Israhel om. BBv, (dubium non est esse uocatum populum credentium Israel idest qui ... b) 8 uiderit BB, uideat ab et deo crediderint om. BBvb has qui (qui perductum m. 1 ut uidetur) G 9 aeri I: capitum BBfJ iniunctam (ininctam B) massam paenitentiam Bv, iniunctam massae penitentium B 10 mseas G facere] Codal. atm. forte: ferre per Ezechielom G 11 prophetam om. BBvb israhel om. Bd qui sardunt BB 12 id est membra ceruicis om. b sub cubitis PG 18 et sub manu — cubitis om. G cubitibus BBvd cubito... uestris cum (om. et) b 14 eorum uel om. vb uelamen G 15 tenditis uerum quia et impietas G 16 etiam et P stultitia (8 tWincip. add. m.DB releuanda B 17 demonstrabimus G, monstrabimus P EXPL. LIBLII P fol. 276b, EXPLICIT LIBEB SECVNDVS (rubr.) B foh 23; , Explicit liber Secundus B fol. 22* 2, Eiplicit liber Sancti Optati Secundus\' (rubr.) G fol.. 24 *, Eiplicit liber secundus v

Satis, ut arbitror, in secundo libello de ecclesia, quae sponsa est Christi, et de eius dotibus et de hereditate diximus saluatoris; consequens est primo scismaticorum errores ostendere; deinde, quae fuerit causa, ut unitas fieret; tertio, quis fecerit, ut miles mitteretur armatus. ab operariis unitatis multa quidem aspere gesta sunt, sed ea ad quid inputatis Leontio, Macario uel Taurino ? inputate maioribus uestris, qui, sicut in propheta scriptum est, ut uobis stupescerent dentes, ipsi uuas acidas comederunt. illis primo, qui dei populum 2 cfr. Fulgentium Afr. ad Mon. 2,1 9 Hierem. 31,29 (cfr. Ez. 18,2) INCIPIVNT CAPITVLA LIBRI TERTH (nIbr.) R fol. 23* , Incipiunt capitula libri tercii B fol. 22\' 2; addunt BBvd argumentum. quod intP fol. 243b, in G (omissa inscriptione) fol. 24b legitur: (Tertins rubr. P) hic tertius liber (liber tertius G) continet quattuor causas, quibuB effectum est, ut non sine asperitate unitas (unitatis G) fieret (et add. P) : primam (IB, prima G, ortu B) quod basilicas scismatici non necessarias (necessaria RB) fecerint et rebaptizationem intulerint (et reb. intul. om.RB, non instituerint P); secundam (II B, secunda G, om. B), quod Donatus Carthaginis (Karlaginem Bv) prouocauerit (prouocauit \'V), ut unitas fieret; tertiam (in B, tercia G, om. B), quod Donatus Bagaiensis (Uagaiensis PG, Bagaensis B, Baiagensi v) circumcelliones (circiceliones P, cercelliones R, cercillionen B, sterelliones v — corr. Cochl.) conlegerit (colligerit P, collegit RBv), r ut operarioB (operatios P) unitatis inpediret; quartam, (IIII B, quarta G, om. B) sine uoluntate dei nihil esse (esset G) factum ex his, quibus putant aliqui unitati faciendum esse conuicium (ex bis-conuicium desunt hoc loco in BBv ita ut ab eisdem uerbis incipiat liber llL : factum INCIPIT LIBER TEBTIVS (Incipit lib\' tercius B) Ex his quibus sq. BBv; restituit haec Bald.) conuicium Incipit Liber Tercius G 3 et hereditate (om. de) B 4 errore BB 5 qui fuerit RB unitatis B tert. qui (quae vb) fuerit ut BBvb 6 mitteretur] moreretur BB, moueretur G, moretur v (corr. Cochl.) 7 aspera facta sunt BBv ad quid] aliquid B, quid (om. ad) G, ea quae imp. c lentio BBvb 8 machario... thaurino G 9 dentes] add. in G patres uestri peccauerunt 10 illis ...] illi quidem primo populum G populum dei vb ,6* diuiserunt et basilicas fecerunt non necessarias, deinde Donato Carthaginis, qui prouocauit, ut unitas proximo tempore fieri temptaretur, tertio Donato Bagaiensi, qui insanam conlegerat multitudinem, a qua ne Macarius uiolentiam pateretur, ad se et ad ea, quae ferebat, tutanda armati militis postulauit auxilium. uenerunt tunc cum pharetris armigeri, repleta est unaquaeque ciuitas uociferantium; nuntiata unitate fugistis omnes. nulli dictum est: nega deum, nulli dictum est: incende testamentum, nulli dictum est: aut tus pone aut basilicas dirue; istae enim res solent martyria generare. renuntiata est unitas; sola fuerant hortamenta, ut deus et Christus eius a populo in unum conueniente pariter rogaretur. nullus erat primitus terror: nemo uiderat uirgam, nemo custodiam, sola, ut supra diximus, fuerant hortamenta. timuistis omnes, fugistis,. trepidastis, ut pro certo de uobis dictum sit, quod in psalmo quinquagesimo secundo scriptum est: ibi trepidauerunt timore, ubi non erat timor. fugerunt igitur omnes episcopi cum clericis suis, aliqui sunt mortui; qui fortiores fuerunt, capti et longe relegati sunt.

Et tamen horum omnium nihil actum est cum uoto nostro, nihil cum consilio, nihil cum conscientia, nihil cum opere, sed gesta sunt omnia in dolore dei amare plorantis et in ultionem aquae, quam contra interdictum iterum mouistis 16 Ps. 52, 6 22 cfr. Es. 22, 4 28 cfr. Ioh. 5, 4,. 3 tertio] testo B baiagensi R, baagensi (sic) B, Uagiensi G (cfr. arg. libr. 3) collegerunt \'G 4 ne] et BBtJ uiolentia G 6 ar- mata B postolanit B 6 feretris B 7 uociferancium B, add. Dupm. clamoribus, sed cfr. Esaiae verba p. 72, 10 et Bdnsch, Ital. p. 439 ntihciatam unitatem BB 8 deum (om. nnlli dictum est) incende B 9 aut ante tus om. G tus pone] tu sponsae (sponse B) RB basilicam G 10 mastiria B nnntiata est G 11 deus et spiritus eius BBv (sed cfr. p. 76, 10) 14 hostamenta B timuisti B .15 pro cesto B de om. v in psalmo LI (sic) BB, in psalmo scriptum b 16 scriptum sit ibi timuerunt tupore ubi G trepidanerunt nbi (om. ibi et timore) RB edd. 17 non erat] nouerat (sic) B 18 fortiores erant G 19 et om. BBvb religati BB 22 sed egesta (e priflCip. ezp. m. 2) G 23 in om. e interum mouistis RB transducentes ad uos aquam antiquae piscinae. sed nescio an cum illo pisce, qui Christus intellegitur, qui in lectione patriarcharum legitur in Tigride flumine prehensus, cuius fel et iecur tulit Tobias ad tutelam feminae Sarae et ad inluminationem Tobiae non uidentis: eiusdem piscis uisceribus Asmodeus daemon a Sara puella fugatus est, quae intellegitur ecclesia, et caecitas a Tobia exclusa est. hic est piscis, qui in baptismate per inuocationem fontalibus undis inseritur, ut quae aqua fuerat, a pisce etiam piscina uocitetur. cuius piscis nomen secundum appellationem graecam in uno nomine per singulas litteras turbam sanctorum nominum continet, 1XO1*2, quod est latinum: Iesus Christus, dei filius, saluator. hanc uos piscinam, quae in omni catholica per totum orbem terrarum ad uitam generis humani salutaribus undis exuberat, transduxistis ad uoluntatem uestram et soluistis singulare baptisma, ex quo baptismate hominibus muri facti sunt ad tutelam, et fecistis quasi alteros muros nullum bonum aedificium facientes. non potuistis construere, nisi dirueretis. et quale potest esse aedificium, quod de ruina construitur? hanc rem per Esaiam prophetam deus dolet et flet, cum dicit filiam sui generis esse contritam. genus dei est non habere genus, qui ex se est et manet in aeternum. similis est et 7 cfr. Tob. 6, 9 & 19 20 cfr. Es. 22, 4 1 traducentes RB edd. (sed cfr. I. 15) an (8. I. m. 1) B 2 intellegetur (1 pritts ex r corr.) B 8 patriarche tobi (sic) legitur G, patriarchae Tobiae 1. d, (om. Tobiae) b Intig de flumine B 4 sarre B, sarrae vb & thobi (sic) G piscis om. RB 6 as modeus B, et Nasmodeiu G, Hasmodeus vb „ a sarra Bv fugatus] uocatos (om. est) G i 7 a thobi G, a Tobi Bv hoc (i 8. I. m. 1) B 8 baptismatę B per intinctionem coni. Barth. 9 uocitur B Huius (H rubr.) piscis G 11 turbam ...] turbans auctorum nomen v IX9TE] ichtys add. G 12 atine G hanc om. G 14 humani generis G 16 hominibus] credentibus G facti] sancti v 17 bonum] noum B, nouum Bvb multum bonum (corr. i. mg. m. 2 nullum) G 18 extruere G, instruere Bv et] sed G 19 constituitur v 20 deflet G 21 generis sui G 22 manet ma v (in aeternum manet Cochl.) in aeternitatem R, in etemitatem B, ineternum G, in aetenutate b aqua, quam non legimus factam. in cuius aquae iniuria indicat deus lacrimas suas, quas uos fecistis, quas testatur nulla posse consolatione siccari, cum ad uos per Esaiam prophetam loquitur dicens: missum me facite, amare plorabo, nemo poterit consolari me in contritione filiae generis mei. hoc loco defenditur innocentia nostra, dum deus cum dolore iracundiam uobis indicat suam, dum et causam prodit et rationem ostendit. denique non ait: in Sion, sed in una eius ualle sunt celebrata; non in illo monte Sion, quem in Syria Palaestina a muris Hierusalem paruus disterminat riuus — in cuius uertice est non magna planities, in quo fuerant septem synagogae, ubi Iudaeorum populus conueniens legem per Moysen datam discere potuisset — sed ubi nulla lis audita est nec ab aliquo celebratum iudicium nec aliqua est illic ab ullo iudice lata sententia — quia locus erat doctrinae, non controuersiae post doctrinam. si quid agendum erat, intra muros Hierusalem agebatur. inde scriptum est in Esaia propheta: ex Sion prodiet lex et uerbum domini de 4 Es. 22, 4 . 18 Es. 2, 8 1 quam modo legimus t non om. b factam om. RBvb (aqua cuius non legimus genus. in cuius sq. an aqua quam non legimus a deo factam sit scribendum haesitat Casaub.) iniuriam G 2 qua (s add. m. 1) testatur B 3 dum ad uos G per Es. proph. om. BBvb 5 me poterit consolari in G 6 cum deus Rvb 7 causas BBvb. 8 rationem] traditionis B, traditiones Bv, rationes b ait om. G in. tota Syon G (fortasse legendum in toto monte Sion. cfr. p. 72, 1) sed in uia eius v (Cochl. eorr. una) 9 ualde (corr. m. 2 i. mg. ualle) G sunt celebrata] ista ud iudicia (efr. I. 14) subaudiendum censet Casaub., nisi forte pro sunt mauis sententia (cfr. VII, 1); sed in Es. 22, 7: et erunt electae ualles tuae plenae quadrigarum non de iudicio celebrando sed de uastantium multitudine agitur, quare fortasse BCnbendum est sunt celebrationes quem Syria v 10 amuris iherusalem (sic) B determinat RB 11 in qua RBvb fuerant (t. mg. adscr. m. 2 u) G septem (*. mg. adpos. m. 2) G 13 disceret potius RBv sed om. G 15 doctrine erat (add. transpos. sign.) B 16 controuersie. Post (P rubr.) doctr. si sq. Gb 17 ierusalem (sic) B in esaiam prophetam BB 18 prod\' B de] ab BB, ex G Hierusalem —: non ergo in illo monte Sion Esaias aspicit uallem sed in monte sancto, qui est ecclesia, qui per omnem orbem Romanum caput tulit sub toto caelo, in quo monte a deo patre filius dei regem se constitutum esse gratulatur in psalmo primo dicens: quoniam regem constituit me super Sion montem sanctum suum, utique super ecclesiam, cuius rex et sponsus et caput est, non in illo monte, ubi nullae sunt portae, quas diligat deus, sed in monte ecclesiae, qui spiritaliter appellatur. cuius ecclesiae portas introeunt innocentes, iusti, misericordes, continentes et uirgines, quas portas commemorat spiritus sanctus per Dauid in psalmo LXXXVI, dum dicit: fundamenta eius in montibus sanctis, diligit dominus portas Sion, non illius corporalis montis, ubi iam nullae sunt portae et post uictorias Uespasiani imperatoris uix antiquarum extant uestigia ruinarum. est ergo spiritalis Sion ecclesia, in qua a deo patre rex constitutus est Christus, quae est in toto orbe terrarum, in quo est una ecclesia catholica. nam Sion ecclesiam esse et alio loco sanctissimus Dauid propheta testatur dicens: lauda deum tuum, Sion, qui confortauit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis in te. per singulas prouincias totius orbis ualles singulas intellegimus montis, et dum non 5 Ps. 2, 6 8 & 12 Ps. 86, 1 & 2 19 Ps. 147, 1 & 2 1 in illius montis RBv et Esaias (ysaias B) BB 2 sed in montem Syon qui v que per orbe (stc) romanum tulit caput (om. omnem) G 4 esse constitutum G gratulaftatur R, testatur G (cfr. indicem) 5 psalmo secundo G (olim ps. I. et II. unum etmdemque fuisse Dupin. perhibet) quoniam] quo modo B 6 suum] eius G super om. v 7 sponsus est et caput G 8 nulle G, non inillf B, non ulle ,B, non illae vb diligit vb in om. v 9 qui Syon spiritaliter Gb 10 quas portas-per Dauid om. BBv 11 psalmo LXXXV RBvb, octogesimo sexto & 13 non in illius B 15 existant G, reaant b uestigia] indicia RBvb 17 xpristus (sic) B in qua G 18 unam ecclesiam G 19 idem sanctissimus G in psalmo testatur G 20 quia G 21 tuarum om. B filios tuos G per singulas-ualles om. Rbv (loco per Casaub. cani. praeterea) 22 singulos v intellfgimus (i s. I. m. 1) B in toto monte uidet Esaias sed in una ualle, hoc est sola Africa, in qua sola cum sufficerent templa dei, quae fuerant, alia facere uoluerunt principes uestri, in qua sola deiecti sunt muri, et [ut fierent muri] aqua sanctae piscinae transuersa est et nouitas contra antiquitatem a uobis instituta est et aqua humana contra diuinam ordinata est. hoc totum deus in uallem montis Sion et interrogat et increpat dicens: ut quid hoc factum est uobis? ideo, quoniam ascendistis in templa superuacanea: unaquaeque ciuitas repleta est uociferantium, uulnerati tui, non uulnerati gladio et mortui in te, non mortui in bello: in errore sunt a minimo usque ad maximum errantes in montibus omnes principes tui, in fugam conuersi sunt et qui capti sunt, grauiter adligati et fortiores tui longe fugati sunt. missum me facite, amare plorabo; nemo me poterit consolari in contritione filiae generis mei et ascendent Elamitae cum pharetris — Elamitae latina lingua dicuntur chori castrorum — et secutus est dicens: penetralia uestra deferentur ad publicum et secreta domus Israhel nudabuntur. hoc in Africa factum est et totum hoc, quare factum est, indicauit deus, dum uobis inputat dicens: quoniam conuertistis aquam antiquae piscinae ad ciuitatem uestram et deiecistis muros Hierusalem, 7 Es. 22, 1 sq. 22 cfr. Es. 22, 9 sq. 1 monte om. G uidet et RB, nidit v una om. v in sola BG 3 et in qua Gv 4- muri ut fierent b ut fierent muri om. RBvb. unctnaui glossema aqua sancta et piscina RBv 5 et aqua humana-ordinata est om. RBv 6 contra diuina G 7 in ualle G increpit R, increpat (a corr. ex i) B 8 & 22 quoniam] quo modo B 9 in om. G superuacua et G, super nacana (e suprascr. m. 2) B 10 tui] in te Gb 11 mortni bello v sunt animo usque B 12 montibus] omnibus G 13 in fuga G, in uirgam v 16 poterit me B 17 uelamite (del. u m. 2) G cum ph. Elamitae om. G cum feretris B elamitae (s. l. m. 1) RB 19 proferentur G 21 quare] iu africa RBv factum esse v pijfat (corr. i mg. m. 3 imputat) G 23 ad uoluntatem uestram G ierusalem B ut faceretis alteram munitionem, et constituistis aquam inter duas munitiones et ad piscinam antiquam adtendere noluistis nec ad eum, qui ab initio creauit illam.

Iam uides, frater Parmeniane, ad uos redundare omnia, a quorum principibus harum rerum omnium seminata est causa, deinde ad Donatum Carthaginensem, cuius ueneficio uidetur unitatis negotium esse commotum. in quo ostendam operarios eius non pro uoluntate nostra nec sua malitia aliquid fecisse, sed prouocantibus atque inpellentibus causis et personis, quas Donatus Carthaginis de leuitate sua constituit, dum magnum se uideri contendit. quem enim latet praeter te, quia peregrinus es, et potuerunt tibi falsa narrari ? aut quis negare potest rem, cui tota Carthago principaliter testis est, imperatorem Constantem Paulum et Macarium primitus non ad faciendam unitatem misisse, sed cum eleemosynis, quibus subleuata per ecclesias singulas posset respirare, uestiri, pasci, gaudere paupertas ? qui cum ad Donatum, patrem tuum, uenirent et, quare uenerant, indicarent. ille solito furore succensus in haec uerba prorupit: quid est imperatori cum ecclesia?\' et de fonte leuitatis suae multa maledicta effudit non minus quam in Gregorium aliquando, ad quem sic scribere minime dubitauit: \'Gregori, macula senatus et dedecus praefectorum\' et cetera talia, cui Donato praefatus patientia episcopali rescripsit. harum epistularum exemplaria multorum ore ubique cantantur. iam tunc meditabatur contra praecepta apostoli Pauli potestatibus et regibus iniuriam facere, pro quibus, si apostolum audiret, 3 neque G 4 illam] eam G 5 iam om. B 6 reram omnium om. G semi nata B 7 carthaginis G (cfr. l. 11; 76, 16) cuius beneficio G 10 et personis om. BBvb 11 de om. BB edd. sua om. B 12 constendit B 14 in patrem constantantem (sic) B 15 macharium G 16 subleuata om. RBv 17 possit vb repraesentare B, respicere G 19 uenerint G illi (sic) G 20 prorupit dicens G 21 et in G 22 gregorii BB 24 praefatus] prefectus Gb patientie G, penitencia B Hb exempla G tunc] tam G cotidie rogare debuerat. sic enim docet beatus apostolus Paulus: rogate pro regibus et potestatibus, ut quietam et tranquillam uitam cum ipsis agamus. non enim respublica est in ecclesia, sed ecclesia in republica, id est in imperio Romano, quod Libanum appellat Christus in canticis canticorum, cum dicit: ueni, sponsa mea inuenta, ueni de Libano, id est de imperio Romano, ubi et sacerdotia sancta sunt et pudicitia et uirginitas, quae in barbaris gentibus non sunt et, si essent, tuta esse non possent. merito Paulus docet orandum esse pro regibus et potestatibus, etiamsi talis imperator esset, qui gentiliter uiueret; quanto magis quod christianus, quanto quod deum timens, quanto quod religiosus, quanto quod misericors, ut ipsa res probat! miserat enim ornamenta domibus dei, miserat pauperibus eleemosynam, nihil Donato. cur ergo insaniuit? cur iratus est, cur, quod missum fuerat, repudiauit ? et cum illi, qui missi fuerant, dicerent se ire per prouincias singulas et uolentibus accipere se daturos, ille dixit ubique se litteras praemisisse, ne id, quod adlatum fuerat, pauperibus alicubi dispensaretur.s o consulere miseris o prouidere pauperibus o peccatoribus subuenire! clamat deus dicens: ego sum, qui feci pauperem et diuitem, non quia non potuit et pauperibus dare, sed, si ambobus daret, peccator 2 I Tim. 2, 2 6 Cant. 4, 8 21 Prou. 22, 2 1 docet dicens beatissimus Paulus apostolus G 2 ut quieta et tranquilla agant tempora sua G 4 repuplica G, edd. add. est 5 Libanum] libellum B 6 mea inuenta de L. BBv (neni pro inuenta adn. Cochl.). mea ueni a L. Gb, mea inuenta ueni de scripsi (nam repetitionis figura in Cantic. usitatissima est.) 7 sacerdotia (a suprascr. m. 2) B 8 nirginitatis G quae in] quem B in om. vb barbaris non sunt gentibus G 9 tuto d Paulus apostolus G 10 esset imperator vb 11 magis om. BB edd. 12 deum] dominum RB 13 utj et v enim (8. I. m. 1) B 14 elemosinam vicbil donato (nichil exp. et adn. i. mg. misit donato m. 3) G 15 ergo nihil (nichil B) BB insanuit B, insanit G quod om. B 16 ei dicerent b 17 et accipere uolentibus G 18 quod om. B 19 0] hoc Cochl. i. mg. scr. idemque coni. Casaub. prouidere fuerat BBvb 22 pauperi Gb qua sibi succurreret, inuenire non posset. denique sic scriptum est: quemadmodum aqua extinguit ignem, sic eleemosyna extinguit peccatum. certe iam apud deum sunt ambo, et qui dare uoluit et qui obstitit, ne daretur. quid ? si iam dicat deus Donato: \'episcope, quid uis fuisse Constantem? si innocentem, quare ab innocente accipere noluisti? si peccatorem, quare non permisisti dare, propter quem feci pauperem?\' sub hac interrogatione qualis futurus est? quid de leuitate et furore laborauit tantis pauperibus inpedire? Carthaginis principatum se tenuisse crediderat; et cum super imperatorem non sit nisi solus deus, qui fecit imperatorem, dum se Donatus super imperatorem extollit, iam quasi hominum excesserat metas, ut prope se deum, non hominem aestimaret non reuerendo eum, qui post deum ab hominibus timebatur. denique per Ezechielem increpat spiritus sanctus principem Tyri, id est principem Carthaginis, cum per prophetam his loquitur uerbis: fili hominis, dic aduersus principem Tyri: haec dicit dominus deus: quia exaltatum est cor tuum et dixisti: ego sum deus. Tyrum Carthaginem esse primo Esaias probat, in quo legitur uisio super Tyrum et sequitur: ululate naues Carthaginis. deinde Tyrum Carthaginem esse etiam mundanae litterae protestantur; et si sit alia ciuitas, quae hoc nomine nuncupetur, nihil in alia uidetur 2 Eccli. 8, 83 17 Ez. 28, 2 20 & 21 Es. 23, 1 , at 1 qua si bi (diatinac. m. 2) B, qui sibi succurrerent v 2 ezting (s. l. m. 1) B 8 extinguet 5, (e fan. corr. ex i) B, 5 donate (te corr. ex re ut uidetur m. 2) B quid uis] quibus B 7 remisisti B 8 qualis f. est, qui de... coni. Casaub. lenitate sua G 9 tantis] dantes Casaub. Kar taginis B 11 dum seimperatorem om. B 12 extulit G 13 ut prpse \\It VT9 deum (sic) B, ut pro se ut pro deum B, et se ut deum vb uerendo Bvb 14 demque cum G 15 sanctas] dum ad principem thiri id est ad principem carthaginis propheta sq. (om. cum per) G, eadem Bald. qui cum om. et per prophetam retinuit 17 hominum v 19 tyri G 20 Esaias propheta G 21 kastaginis B deinde Tyrum om. RBv post Carthaginem add. ipsam BBvb 23 nuncupetur] continetur v in illa G factum, quod apud Carthaginem constat admissum. loquere, inquit deus, aduersus principem Tyri; non aduersus saecularem aliquem regem dicit esse loquendum nec ad multos sed ad unum, hoc est ad Donatum episcopum. neque enim fas erat prophetam Ezechielem, quem proxime nominaui, nisi principi episcopum conparare, qui sibi, ut diximus, principatum Carthaginis uindicabat, qui exaltauit cor suum et ab hominibus sibi superior uidebatur et sub se omnes etiam socios suos habere uoluisset; de quorum oblationibus nunquam est dignatus accipere, in qua re media est fides et deus Christus eius et querelae multorum, quibus in ipsa societate hanc iniuriam faciebat, ut solus secreto nescio quid ageret et postea ceteris perfunctorie misceretur. hoc modo exaltatum est cor eius, ut sibi iam non homo sed deus fuisse uideretur. denique et in ore populi raro est appellatus episcopus sed Donatus Carthaginis dicebatur. et merito princeps Tyri, id est Carthaginis appellari et increpari meruit, quia primus episcoporum, quasi plus esset ipse quam ceteri; et dum nihil humanum uoluit habere, exaltauit cor suum, non sicut cor hominis sed sicut cor dei, dum a ceteris hominibus aliquid 1 Ez. 28, 2 1 kastaginem B esse admissum G 2 Tyri aduersus principem tyri loquitur non adnersns aq. G, dum deus ad principem tyri loquitur, non aduersus sq. b 4 ad post est om. v neque fecerat proph. B, neque enim faceret v 5 prophetam Danielum G nominaui ex non in naui corr. Cochl. nisi episcopo compararem (comparem B, comparare G) libri v,. nisi episcopo eum comparare b, nisi principi episcopum (uel eum) com* - parare coni. Casaub., n. principi episcoporum comparare d, n. principi (uel illi) episcopum conparare scripsi 6 quis ibi ut dix.. B 7 ab omnibus hominibus G, ab del. d (sed cfr. indic.) 8 sibi om. B et] ut G .9 et de G 10 dignatus est B fides deus et christus G 11 pro eius Casaub. scr. hinc (uel inde) et pergit et querelae (sed cfr. eadem fere uerba p. 68, 11) in hanc iniur. RB 12 nt om. BBv 13 hoc om. RB edd. 14 ianum (torr. i. mg. m. 2 iam non) G 17 quia] quam G 18 que si (sic) plus esse B esset (t adscr. m. 2) B sed dum RB 19 humanum om. B habere uoluit G sicut cor hominis sed om. RBv (cor ante hominis om. edd.) 2d aliquid om. B plus esse cupiebat. ad quem deus sequitur dicens: dixisti, ego sum deus. ideo, quia quamuis non sit usus hac uoce, tamen aut fecit aut passus est, quod effectum huius uocis inpleret. extulit cor suum, ut nullum hominem sibi conparandum arbitraretur, et de tumore mentis suae altior sibi uisus est esse; quia quicquid est supra homines, iam quasi deus est. deinde cum episcopi deo debeant famulari, tantum sibi de episcopis suis exegit, ut eum non minori metu omnes uenerarentur quam deum; hoc est, quod sibi deus uisus est. et cum per solum deum solent homines iurare, passus est homines per se sic iurare tamquam per deum. in quo si unusquisque hominum errauerat, ipse prohibere debuerat; cum non prohibuit, deus sibi uisus est. deinde cum ante ipsius superbiam omnes, qui in Christo crediderant, christiani uocarentur, ausus est populum cum deo diuidere, ut qui illum secuti sunt, iam non christiani uocarentur, sed Donatistae; et si quando ad eum aliqui ex aliqua Africana prouincia ueniebant, non quaerebat illud, quod humana semper exigit 1 Ez. 28, 2 1 loquitur dicens G (cfr.p. 35,4; 86,10) dixisti enim G \' 2 ac uoce R, a uoce B 3 deffectam (sic) B, defectum vb 6 de om. BB edd. qnle timore libri 6 quia] et G, quia om. v quid (lIIJWucr. m. 1) B 7 debebant v famulatum G sibi episcopos exegit BB, - sibi ipsod exigit v sibi de episcopis exigit b 9 nenerarentnr] susciperent («. mg. suspicerent m. recentiss.) G quasi dens G 10 solum om: G soleant G 11 ai om. B 12 errabat G 16 uocenttff G donatiste nocentnr G 17 ad deum (sic) 8. l. m. 1 B 18 neniebant] neniebat G; quae supra leffuntur non quaerebat — et non nnltis ut (p. 88, 4) transposita sunt in BBv; add. m. 2 i. mg. B fol. fl\'fb: hinc quinqtie folia desunt, in B fol. 26* 2 post ueniebant adnototum est T, cui respondere uidetur in columnarum intervallo numerus 8sb m. rec.; uerbum illud ueniebant excipiunt nindicanerit macarius (p. 88, 4) — dicere Gai Sei (p. 98, 17): fol. 27* — 32* in B, fol. 26* 2-31. 1 m B; guae supra kyuntur non quaerebat illnu-et non nultis ut exhibet B fol. 32* -3fib , B fol. 31* 1—35• 1, ut hic sit foliorum ordo seruandus: fol. 27*, 32* -35° , 27* —32* ito B, 26* 2, 31* 1-35• 1, 26* a- 31* 1 in B consuetudo, de pluuiis, de pace, de prouentu anni aliquid interrogare, sed illius ad singulos quosque uenientes haec erant uerba: \'quid apud uos agitur de parte mea?\' quasi iam uere populum cum deo diuiserat, ut intrepide suam diceret partem. nam et a temporibus eius et usque in hodiernum si quando de rebus ecclesiasticis in iudiciis publicis aliqua celebrata est actio, interrogati singuli sic apud acta locuti sunt, ut dicerent se de parte esse Donati; de Christo tacuerunt. et quid de clericis dicam, cum legantur preces, quarum in primo libro fecimus mentionem, iamdudum ad Constantinum missae et subscriptae, quae episcoporum nomina continebant, sic: \'datae a Capitone et Nasutio, Digno et ceteris episcopis partis Donati\'? et postulabant utique contra episcopos, qui dum non erant in parte Donati, in Christi catholica habitabant; et dum episcopus inter coepiscopos suos non fuit nec homo inter homines esse uoluit, constat, quod extulit cor suum et deus sibi fuisse uidebatur. nam cum et ordinatores tui — quorum nomina, frater Parmeniane, bene nosti, et ubi fuerint non ignoras, et qui uel a quo petiuerint et qualem rogauerint, ut redirent et tecum redire potuissent, et nos didicimus, cum easdem preces, quas dederant, apud Africanos iudices adlegarent, in quibus scriptum est: \'datae ab episcopis partis Donati\' — hic iam quid 12 & 22 efr. p. 26, 4 2 uenientes 1 ecerant (sic) herba B 3 uerba] add. G nt diceret (cfr. 1. 8) agitur] nidetnr G 5 et post nam om. vb 8 se esse d. p. Donati B ÒJ) parte fuisse G 9 cum leges (cotr. Î. mg. m. 2 legantnr) G 11 subscribente MB episcoporum supra memoratorum nom. G 12 et ante Nasutio om. G 13 postolabaut (u- 8. I. m. 2) B 16 fnit] petit G 16 extulit] eialtanit G 17 cum om. b 18 fuerunt B et quid Gb 19 petierint G tecum nenire BB 20 nos dicimus BBv 21 dederunt BBvb apud] nt ad BBv alligarent B; seqwuntur haec addendum (In assendum B) episcoporum de actis (in episcoporum actis Cochl. tofIÎ.) de quibus infra . scriptum est sq. BBfJ (quae uerba ad acta his libris quondam adnexa pertinere et errore irrepsisse censuit Casaiib. deleuitque) in quibus infra scriptum b 22 date libri Date a Cassiano Rogatiano Pontio et ceteris episcopis G responsuri sunt in illo inminenti diuino iudicio, qui in hoc saeculo alio modo confessi sunt non se esse de ecclesia Christi, qui libenter professi sunt de parte fuisse [se] Donati, cum in. euangelio scriptum est Christo dicente: qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor eum coram patre meo? isti Donatum confessi sunt, non Christum. et ne parua sit ista probatio, quam ad ipsius personam pertinere manifestum est, accedit et illud testimonium, quo supra memorata increpatio clausa. est, quod dixit illum deus non in terra moriturum; et ita factum esse omnibus notum est. habitabat in. domo dei et erat in corde maris; ubique mare saeculum legimus, cum esset ipse non tantum in amore aliquorum christianorum, sed propter scientiam mundanarum litterarum erat etiam in corde maris, id est in amore saeculi et de scientia sua sapiens sibi uisus est. sed hanc sapientiam eius euacuauit deus, dum dicit: numquid sapientior tu quam Daniel? quam merito et bene eius sapientia humiliata est, qua putauit se Daniele esse sapientiorem in repudiandis muneribus regis, dum accipere noluit, quod ab imperatore christiano missum esse uidebatur! et uisus est sibi aut Daniel nouus aut sapientia Danieli praelatus, quia et ipse Daniel aliquando a Baltassare rege cum cogeretur accipere munera, id est 4 Matth. 10, 32. Luc. 12, 8 9 cfr. Ez. 28, 8 16 Ez. 28, 3 b s 1 sint G iudicio diuino (uerboum ordinem carr. litt. ax b m. 11) B 2 aliquo modo com. CØlaub. esse se G, se om. d 3 se om, libri 4 scriptum sit G 5 eum] illum G 6 meo qui in celis est G O .7 manifestatum d 8 et] ad SBvb qua (o 8. I. m. 2) B 9 terra sua G 11 dom1,t (u del. o i. mg. add. m. 2) G 12 in (B. I. m. 2) B. 18 scienticiam B 14 amore secularium G et] sed S, sedet BtJb 16 ut sibi uisum est BB 16 cum dicit G tu sapientior G 17 danihel BB ob quam merito et bene G, merito et bene (om. quam) b, merito om. SBv 18 danihelo S, danielo GB sapientiorem esse G 19 uoluit B 20 uisum SB 21 aut sapientior danielo (om. praeIatus) G danihelo B, danielo B aliquando om. B 22 a baltasar SB, a Balthasar G, a Baltassar vb, a Baltassare d (sed cfr. datiuum eiusdem uodsp. 80, 11) anulum, torquem et cetera, dixisse legitur: dona tua tecum sint, rex. et sapienter respondit et conuicia regi non fecit et quod offerebatur, non damnauit sed distulit, non quo modo Donatus, qui et conuicia Constanti quanta potuit dixit et, quod ab eo pauperibus missum fuerat, repudiauit. sed Daniel sanctus sapiens inuentus est, ut munera oblata illa die non acciperet. illud enim quod ab eo petebatur, adhuc in caelo erat, et insipientis esset huius rei quasi mercedem accipere, quam nondum habuit in potestate; idcirco munera oblata illa die ad tempus accipere noluit. denique cum ei deus ostenderet, quod regi supradicto indicaret, Baltassari retulit, et quod iamdudum repudiasse uisus est, postea libenter accepit. merito increpat deus principem Tyri, Donatum, cum dicit: numquid tu sapientior quam Daniel? sed o quam longe est praesumptio Donati a persona Danielis! quod enim Baltassar dabat, Danieli dabat, non pauperibus; quod Constans christianus imperator tunc miserat, pauperibus transmiserat, non Donata. denique ait: sapientes te non docuerunt sapientiam suam, quia illud a Salomone discere noluisti. quod ait: absconde panem in corde pauperis et ipse pro te rogabit. quia etiam illud ab ipso Daniele discere noluit, quod dedit Nabuchodonosor consilium, quomodo satisfaceret, qui offenderat deum. et tu, inquit, rex, audi consilium meum et placeat 1 Dan. 5, 17 13 Ez. 28, 3 18 cfr. Dan. 2, 27 19 Eccli. 29, 15 23 Dan. 4, 24 1 Bona tua G 3 quomodo BG 4 et ante connicia om..G regi. Constanti G 6 sanctus sapiens] satis et uere sapienter G 8 insipiens esset SBvd, insipientiserat eius rei G, insipientis esset b accipere] querere G 9 quam nec dum G illa die om. G 10 non ac. uoluit BB deus ei G 11 baltasari BB, Balthasari G 16 danihelo B, danielo G, (0 sentieras.) B 17 tunc] 990 (corr. i. mg. m. 2) G 16 denique] deinde (d rubr.) G 19 qui ait G 20 panem om. B panem tuum G rogauit G 21 etiam et.. ab illo Danielo G danihelo B, danielo B noluisti G 22 Nabngodonosor BBvb modo post quo om. v satis fecisset deo qui peccanerat et tu sq. G 23 andi rei edd., audi om. G et ante placeat om. G\' tibi; peccata tua eleemosynis redime et iniustitias tuas in miserationibus pauperum. Daniel regi peccatori et sacrilego faciendas eleemosynas suadet; Donatus, qui increpari meruit, Constanti imperatori christiano, ne misericors esset, obstitit. ideo increpatur, quod eum sapientes non docuerunt sapientiam suam, qui, quod a rege missum fuerat, per se dari passus non est. unde constat Donatum malarum fontem fuisse causarum.

Quicquid itaque in unitate facienda aspere potuit geri, uides, frater Parmeniane, cui debeat inputari. a nobis catholicis petitum militem esse dicitis; si ita est, quare in prouincia. proconsulari tunc nullus armatum militem uidit? ueniebant Paulus et Macarius, qui pauperes ubique dispungerent et ad unitatem singulos hortarentur; et cum ad Bagaiensem ciuitatem proximarent, tunc alter Donatus, sicut supra diximus, eiusdem ciuitatis episcopus, inpedimentum unitati et obicem uenientibus supra memoratis obponere cupiens praecones per uicina loca et per omnes nundinas misit, circumcelliones agonisticos nuncupans, ad praedictum locum at concurrerent inuitauit; et eorum illo tempore concursus est flagitatus, quorum dementia paulo ante ab ipsis episcopis inpie uidebatur esse succensa. nam cum huiusmodi hominum genus ante 5 cfr. Daa. 2, 27 1 tibi om. B ct pecc. G et iusticias G 2 in miserationes pauperum et erit deus propitius peccatis G (similia in Daniele) in miseratione vb 3 elemosinis (sic) B, elemosinas persuadet G qui om. G 4 imperatori] peccatori v 5 impie obstitit G eum] enim (corr. i. mg. m. 2) G O non (s. I. m. 1) G 6 quicquid (o s. l. m. 2) R, quiquod B, quidam (corr. i. mg. m. 2 qui quod) G, quicquid edd. a4 rege B 7 omnium malarum Gb 8 causarum] add. G: sed dum et te considero uereor ne ad te secunda lectio pertineat quicquid itaque sq. 10 uide G debet BB a nobis acatholicis (sic) B nobis christianis pet. G 12 procons. (s. I. m. 1) B et ueniebant G 13 macharius libri 14 ortarentur BB ad om. RBvb uagaiensem B, uagiensem BG (cfr. n p. 83, 6), Baiagensem v 19 agonesticos G concunjeret (n s. l. m. 2) B 20 et orum (corr. i. mg. eorum) G concussus B 22 esse om. v succensa] conpressa G hominum] hoIlmIs (sic) B XXVI. 6 unitatem per loca singula uagarentur, cum Axido et Fasir ab ipsis insanientibus sanctorum duces appellarentur, nulli licuit securum esse in possessionibus suis; debitorum chirographa amiserant uires, nullus creditor illo tempore exigendi habuit libertatem, terrebantur omnes litteris eorum, qui se sanctorum duces fuisse iactabant, et si in obtemperando eorum iussionibus tardaretur, aduolabat subito multitudo insana et praecedente terrore creditores periculis uallabantur, ut qui pro praestitis suis rogari meruerant, metu mortis humiles inpellerentur in preces. festinabat unusquisque debita etiam maxima perdere et lucrum conputabatur euasisse ab eorum iniuriis, etiam itinera non poterant esse tutissima, quod domini de uehiculis suis excussi ante mancipia sua dominorum locis sedentia seruiliter cucurrerunt. illorum iudicio et imperio inter dominos et seruos condicio mutabatur. unde cum uestrae partis episcopis tunc inuidia fieret, Taurino tunc comiti scripsisse dicuntur huiusmodi homines in ecclesia corrigi non posse; mandauerunt, ut a supra dicto comite acciperent disciplinam. tunc Taurinus ad eorum litteras ire militem iussit armatum per nundinas, ubi circumcellionum furor uagari consueuerat. in loco Octauensi occisi sunt plurimi et detruncati sunt multi,. quorum corpora usque in hodiernum per dealbatas aras aut mensas potuerunt numerari. ex quorum numero cum aliqui 1 uagaretur G cum Maiido vb et fasi rab G fasis B 3 esse securum (add. transpos. sign.) G 5 libertatem] potestatem G sanctorumA fuisse (adscr. i. mg. duces m. 2) G 6 iactitabant G si obtemperando in eorum RB 8 praecedenti v precedente errore B periculis ullulabantur B ut] et RBvb 9 meruerant] debuerant G 10 in preceps G deuita G 11 perderej U omittere (0 in ras.) G computabat G 12 itinere G poterant (u s. I. m. I) B quod] 0 quot G domi (in verB. exitu) in/de (sic) B 13 suis om. G 14 sedentia om. G concurrerunt G 15 a uestre p. e. inuidia tunc G 16 tunc] illo tempore G 17 corrigi in eccl. edd. 18 supra memorato G 19 litteras] epistolas (sic) G 21 octauiensi G et om. G edd. 22 aut] uel G 23 poterunt vb aliqui om. B in basilicis sepeliri coepissent, Clarus presbyter in loco Subbulensi ab episcopo suo coactus est, ut insepultam faceret sepulturam. unde proditum est mandatum fuisse fieri, quod factum est, quando nec sepnltura in domo dei exhiberi concessa est. eorum postea conualuerat multitudo. sic inuenit Donatus Bagaiensis, unde contra Macarium furiosam conduceret turbam. ex ipso genere fuerant, qui sibi percussores sub cupiditate falsi martyrii in suam perniciem conducebant. inde etiam illi, qui ex altorum montium cacuminibus uiles animas proicientes se praecipites dabant. ecce ex quali numero sibi episcopus alter Donatus cohortes effecerat! hoc metu deterriti illi, qui thesauros ferebant, quos pauperibus erogarent, inuenerunt in tanta necessitate consilium, ut a Siluestro comite armatum militem postularent, non per quem alicui uim facerent, sed ut uim a Donato supra memorato episcopo dispositam prohiberent. hac ratione factum est, ut miles uideretur armatus. iam quicquid subsecutum est, uidete, cui debeat aut possit adscribi. habebant illic uocatorum infinitam turbam et annonam conpetentem constat fuisse praeparatam; de basilica quasi publica fecerant horrea expectantes, ut uenirent, in quos furorem suum exercere potuissent; et facerent, quicquid illis i\' 1 sepelire (i s. I. m. 2) RB cepissent BG Clarius vb subbullensi codd. 2 uocatus est RB in sepultam G 5 conualuerit RBv, conualuit d 6 Uagaensis (sic) B, Uagiensis (om. in textu adp. i. mg. m. 2) G macharium codd. 7 praecnssores R, praecursores (s fin. s. Z. m. 1) B 8 martyris (corr. i. mg. m. 3 Martyrii) G inde etiam] In decet iam B, unde etiam (om. illi) G 10 praecipite B 11 cohortes] cohostes B, consortes G efficerat (e s. I. m. 2) R, efficerat B W 12 qui prope thesauros ferrent BBvb 13 siluestre G 14 postolarent (u 8. Z. m. 2) R 17 debeat ut possit B, d. ac possit vb 18 adscribi (s s. I. m. 2) B habebant] furebant Gb illic] hic B infinita milia populorum quibus etiam annonam Gb (pro quibus et annonam coni. Bald.) post turbam lacuna sex Zitt. et Bequitur nonam competentem B 19 constans fuisse praeparatum RB quasi fecerant publ. (transpos. not. m. 2) B 20 fecerant vb 6* dementia sua dictasset, nisi praesentia armati militis obstitisset. nam cum ante uenturos milites metatores, ut fieri adsolet, mitterentur, contra apostoli praecepta conpetenter suscepti non sunt, qui ait: cui honorem, honorem, cui uectigal, uectigal, cui tributum, tributum; nemini quicquam debueritis. qui missi fuerant cum equis suis, contusi sunt, missi ab his, quorum nomina flabello inuidiae uentilasti. ipsi magistri fuerunt iniuriae suae, et quid pati possent, ipsi praerogatis iniuriis docuerunt. reuerterunt uexati milites ad numeros suos, et quod duo uel tres passi fuerant, uniuersi doluerunt. commoti sunt omnes, iratos milites retinere nec eorum praepositi ualuerunt. sic admissum est, quod in inuidiam unitati factum esse memorasti; haec et cetera uestra et suas causas habent et quas ostendi personas obnoxias. hoc nos nec uidimus quidem sed uobiscum audiuimus. si auditus facit reos, tenemus uos socios, quia similiter audistis; si a facto 4 Eom. 18, 7 h 1 clementia sua B 2 aflsolet (s suprascr. m. 2) R, solet edd. 3 et mitterentur G suscepti] perturbatus ityrum ordo in v: sequuntur enim p. 41 — p. 42 haec: dioina contemptui debuerant (p. 87, 1) — et non noltis (p. 88, 4), ubi iterum rerum continuatio uinatur. quae. supra sunt in libris, exhibet v p. 43 sub finem libri post oculi christiani, qui ait (p. 100, 14). Cochl. deprauationis causa non perspecta coniecit: praecepta non sunt competenter suscepti nec diuina contemni debuerant sq. 4 cui uectigal uectigal om. G 6 debueritis] debeatis (iuxta folii scissuram) nisi ut innicem diligatis qui missi sq. G contusi sunt ab his RB, pompati sunt. ab his G, concussi sunt ab his v, praeoccupati sunt ab iis b, contusi sunt qui missi fuerant cum equis suis ab iis d, b contusi sunt migsi ab his scripsi 7 flauello (b 8. I. m. 2) R uentilatis G 8 fuerant v iniuriae] innidie G et qui pati RBv potuissent RB 9 praerogati B, praecogitatis G 11 omnes om. G 12 ualuerunt] noluerunt retinere G quod ad (s. I. m. 2 B) ■\' inuidiam unitati factum BB, quod in inuidia unitatis factum G, quod inuidiam unitati factam vb, per quod inuidiam un. factam d, quod in inuidiam unitati factum scripsi 13 memoratis G cetera gesta et, G 14 ne uidimus G 15 si audistis facite reos BBv 16 audiuimus BBta auditus inmunis est, quod ab aliis uobis prouocantibus factum est, nobis non debet inputari. querelam per ordinem deponitis sub Leontio, sub Ursacio iniuriatos esse quam plurimos, sub Paulo et Macario aliquos necatos, a sequentibus eorum nescio quos ad tempus esse proscriptos. quid hoc ad nos, quid ad ecclesiam catholicam pertinet? quicquid obiecistis, uos fecistis, qui pacem a deo commendatam noluistis libenter excipere cariorem aestimantes hereditatem scismatis quam praecepta proposita saluatoris. arguistis operarios unitatis: ipsam unitatem inprobate, si potestis! nam aestimo uos non negare unitatem summum bonum esse. quid nostra, quales fuerint operarii, dummodo quod operatum est, bonum esse constet? nam et uinum a peccatoribus operariis et calcatur et premitur et sic inde deo sacrificium offertur; oleum quoque a sordidis et nonnullis male uiuentibus et inmunda loquentibus conficitur et tamen in sapore, in lumine, etiam in sancto chrismate simpliciter erogatur.

Operarios unitatis malos fuisse dicitis; forte cum uoluntate dei, cui nonnumquam placet etiam, quod ab ipso potuit prohiberi. nam quaedam mala male fiunt, quaedam mala bene fiunt. malum male latro facit, malum bene iudex facit, dum uindicat, quod latro peccauit. nam haec dei uox est: non occides, et ipsius uox est: si inuentus fuerit homo 22Exod. 20,13; Dent. 5,17; Matth. 5,21 23 Dent. 22,22; Leuit. 20,10 3 ursatio libri 4 asequentibus B nescio quia R, ne si quis Bv (corr. Cochl.) 5 prescriptos G qui ad B 6 pertinet om. G obicistis (sic) G uos] non G 7 qui pacem om. RBvb f;Cochl. ex coni. add. unitatem post excipere) adeo commend. B 8 charioijem (n expttnc. et r i. mg. add. m. 2) G quam] qua G 9 propositi RB, praepositi vb 10 iam probate G 11 quid nostra] quid nos (t. mg. add. m. recent. lego quid ad nos) G (quatiuor illos uersus quid nos—oleum quoque -continentes lineae notant in G) fuerunt RB 12 operatus G constat B 13 et unum e (corr. Cochl. uinum) 14 deo om. B sacrificium deo G 16 tamen sapore (om. in) RBv (CochZ. coni. liquor) sapore intz (tz eras.) G chrysmatis R, chrismatis B 18 malos] in caelos v (inciuiles aut in caede emend. Cochl.) 19 cui numquam RB 22 haec] et G 23 est in libro leuitico G .,,,,.\'.. dormiens cum muliere habente maritum, occidetis utrosque. unus deus et duae diuersae uoces. denique cum Phinees, filius sacerdotis, adulterum cum adultera inueniret, leuauit cum gladio manum et inter duas uoces dei dubius stetit. hinc ad illum sonabat: non occides, inde sonabat: occidetis utrosque. si feriret, peccaret; si non feriret, delinqueret. elegit melius peccatum, ut percuteret. et forte non defuerant, qui huius rei uindicem quasi homicidam notare uoluissent. sed ut ostenderet deus aliqua mala bene fieri, locutus est dicens : Phinees mitigauit iram meam. et placuit deo homicidium, quia uindicatum est adulterium. quid? si et modo deo placuit, quod passos uos esse dicitis, qui unitatem cum toto orbe terrarum et cum memoriis apostolorum, quae deo placita est, habere noluistis?

Inuitus cogor hoc loco etiam illorum, quorum nolo, hominum facere mentionem, quos uos inter martyres ponitis, per quos tamquam per unicam religionem uestrae communionis homines iurant. quos quidem uellem silentio praeterire, sed ratio ueritatis se sileri non patitur, et ex ipsis nominibus contra unitatem inconsiderate rabida latrat inuidia et aspernantes aliqui accusandam aut fugiendam aestimant unitatem, quod Marculus et Donatus dicantur occisi et mortui. quasi omnino in uindictam dei nullus mereatur occidi! nemo erat laedendus ab operariis unitatis, sed nec ab episcopis mandata 5 & 6 cfr. p. 85, 22. 28 10 Num. 25, 11 2 ntrosque] add. in RBvb in primo libro regnorum, del. Casaub. denique dum ob 3 finees libri (sic semper) filius eleazar sac. G (p. 87, 14 et in G deest eleazar) 5 occidas RBvb 6 occideris B. occide G et\' si fer. B feriret] fieret (utrimque) RB et si non G 8 denotare G 12 quid etsi RB uos passos G 14 quod deo placitum G, quae d. placitae (placite B) sunt RB habere non uultis G 16 quos] Ia qd\' B 17 per unam G regionem (li 8. l. m. 1) B 20 rabida om. RBvb 21 unitatem om. G 22 occisi uel m. G 23 in uindicta G meatur B 24 mandata} sequuntur in v Christiani quod borrerent-uidebatur auditum, quae recte leguntur p. 100, 14 sfJ..; quae supra sunt mandata diuina - et non uultis (p. 88, 4) inserta sunt supra (cfr. p. 84, 3) diuina contemni debuerant, quibus praeceptum est: quaere pacem et consequeris eam, et iterum: quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum, et iterum: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. hoc qui nec libenter uolebant audire nec deuote facere uoluerunt, quicquid potuerunt pati, si occidi malum est, mali sui ipsi sunt causa.

Sed arguendus, ut dicitis, uobis uidetur esse Macarius, quod sine uoluntate dei aestimatis eum hoc facere potuisse. habetis huiusmodi reos antiquos: accusate primo Moysen ipsum legislatorem, qui cum de Sina monte descenderet, prope necdum propositis tabulis legis, in quibus scriptum erat: non occides, tria milia hominum uno momento iussit occidi. Macarium differte paulisper, Phineem, filium sacerdotis, quem paulo ante memoraui, primo in iudicium prouocate : si tamen inueneritis praeter deum aliquem iudicem. nam quod accusatis in persona ipsius, a deo laudatum est, quod in zelo dei factum est. subprimite interim uoces, quas in Macarium dictat inuidia. recurrite primo ad Heliam prophetam, qui in riuo Cison, cum pareret uoluntati dei, quinquaginta et 1 Pa. 33, 15 2 Ps. 132, 1 4 Matth. 5, 9 11 cfr. Exod. 32 13 Exod. 20, 13; Dent. 5, 17; Matth. 5, 21 15 cfr. Num. 25 20 cfr. ni. Reg. 18, 40 2 consequere G, consequaris b 3 quam om. G 6 uolebant om. G 9 quod om. libri d Bine] si sine G, cum d hoc fecisse G, facere non potuisse bd 11 legem (is s. I. m. 2) latorem R 12 prope] add. i. mg. propere v depositis tab G 13 tria] XXIII adscr. i. mg. v 14 differre (r del. et t i. mg. adscr.) G 16 in iudicio G prouocate (e add. m. 2) R et (Ii,.. subscr. R) si tamen SB 16 aliquem] alterum G (fortasse adulteri uel adulterii legendum) 18 quas] b; di qu"şį (corr. m. 2?) R, quibus Bb in om. B 19 dicta inuidia (in uia B m. 2) recurrit et primo RB, quasi.. dicta in uia v ad prophetam (post ad spatium trium lite.) B ad alium (corr. m. 2 eliam) Rv 20 Cison] add. n G una hora cum uoluntate dei sq. cum praeter uoluntatem dei v (non iusta dei uindicta post Ci3on interpos. Cochl.) -uoluntate (i 8. I. m. 2) R quadringentos occidit. sed forte dicatis illos merito occisos, istos indigne: nunquam sequitur uindicta, nisi eius antecesserit causa. uindicauit, ut diximus, Moyses, uindicauit Helias, uindicauit Phinees; et non uultis, ut uindicauerit Macarius. si nihil offenderant, qui occisi esse dicuntur, sit Macarius reus in eo, quod solus nobis nescientibus, sed uobis prouocantibus fecit: quare nobis fit inuidia, cum aliena sint facta? et in uobis est causa, quia propter uos, qui foris fuistis, quamquam et nunc foris esse uideamini, euenisse dicitur, non propter nos, qui intus habitamus et nunquam de radice recessimus. sed quia supra memoratorum personas per ordinem diximus, uideamus, quare Moyses tria milia hominum iussit occidi, quare Phinees duo et quare Helias quadringentos et quinquaginta, quare Macarius duos, quorum nomina - cotidie, ut supra dixi, flabello inuidiae uentilatis. constat in eos uindicasse, a quibus iussio diuina contempta est. nam: non tibi facies sculptile dei uox est et: non facies adulterium eiusdem dei uox est; non sacrificabis idolis idem deus 12 cfr. Exod. 32, 28 13 cfr. Num. 25, 9 14 cfr. III. Reg. 18, 40 16 Exod. 20, 4; Dent. 5, 8 17 Exod. 20, 14 18 cfr. Eiod. 20, 5 1 dicitis vb 2 indigne] non nostros G 3 Uindicaipft§ (mus perdttx. et i. mg. corr. m. 2 uit) G ut dixit (sic) M, ut dixit B helyas Bv 4 fines (sic) B non uultis] de trcmspositione cfr. p. 77, 18. sequuntur in R fol. 35" aut gaiesei adhuc paganus (p. 98,17 usque ad libri finem), in B fol. 35* 1 ut gaisei adhuc paganus; quae supra sunt uindicanerit — dicere Gai Sei transposita sunt post ueniebant (p. 77, 18); in v omisso ut eadem sequuntur quae in RB et non uultis ut om. Bald. qui pergit Uindicauit macarius macharius (a aU. corr. ex e ut uidetur) B 5 si om. d sit] sed JRBv 6 sedl et Bvb 7 sint aliena G sunt d 8 qui om. RB_ 9 foras ... uenisse dicitur G 11 memoratas "b 12 tria milia] haec adn. Cochl. i. mg.: textus noster habet de Moyse 23 et de Phinee 24 milia, qui numeri respondent libris sacris (cfr. de eadem numerorum discrepantia prooemium ed. princ.) 13 et quare finees duos G b 14 et quare G 15 flauello (b s. l. m. 2) M, flabella v (corr. Cochl.) omnes istos constat G 16 non facies (non in ras. ex monti corr.) B 17 et non — uox est (l. 18) des. in G 18 eius dei RB locutus est et: non facies scisma et: quaere pacem et consequeris eam eiusdem dei praeceptum est. temporibus Moysi populus Israhel caput uituli coluit, quod illis sacrilega flamma conflauit; ideo tria milia hominum occidi meruerunt, quia dei uox uidebatur esse contempta. Phinees adulteros uno ictu percussit: laudari a deo meruit, quoniam diuinorum praeceptorum contemptores occidit. et quadringentos et quinquaginta, quos Helias occidisse legitur, ideo occisi sunt, quia contra iussionem dei, per quod falsi uates erant, dei praecepta contempserant. et illi, quorum nominibus Macarium criminatis, nec a falsis uatibus longe sunt; quia uos deus dixit futuros esse falsos uates, quod proximo loco probaturi sumus; et dum pacem noluerunt respicere, ne in uno cum fratribus habitarent, contra praecepta et contra uoluntatem dei pertinaciter obstiterunt. ergo uidetis a Moyse et Phinee et Helia et Macario similia esse facta, quia ab omnibus unius dei praecepta sunt uindicata. sed uideo uos hoc loco tempora separantes. ut alia fuerint tempora ante euangelium, alia post euangelium; in quo potestis dicere, quia scriptum est, ut a Petro iam gladius conderetur, quo auriculam serui sacerdotis abstulerat, quem seruum potuerat quasi deuotus Petrus occidere. sed Christus pati uenerat, non defendi; et si cogitatum suum Petrus inpleret, in passione Christi uideretur seruus uindicari, non populus liberari. 1 cfr. I. Cor. 1, 10; 12, 25 Ps. 33, 15 20\' cfr. Matth. 26, 51 2 dei om. BB edd. 4 hominum om. G 6 et laudari G adeo meruit B praeceptorum] mandatorum G 7 quadringenti edd. praeter v et ante quinquaginta om. G 10 criminamini G 12 esse d om. G quo (d 8. 1. m. 2) R 13 recipere nec in uno ... habitare G 14 precepta dei et uoluntatem pertinaciter G 15 finees (sic) B 16 facta P esse G ab hominibus unius G dei processe sunt (snnt, r s. 1. m. 2 B) uindicte BB, dei processerunt uindicta v 17 separare vb 18 eu/uangelium B (sic fere ubique) altera post G 20 gladius iam G auricula seruo G 21 quem s. potuerat om. B quem] quae B, quo vb quasi poterat (sic) G occidere-suum Petrus om. B 22 si om. Bv 23 inplere BB" uidetur et seruus RBv

Nam et Macarius gladium a Petro uagina conditum non eduxit — hoc probat deus, dum ad uallem Sion loquitur dicens: uulnerati in te, non uulnerati gladio — aut probate aliquem illo tempore gladio esse percussum. deinde ait: mortui in te, non mortui in bello. quare debetis adtendere, ne temerarium sit eos martyres appellare, qui christianorum nullum senserint bellum. non enim tale aliquid factum aut auditum est, quod in bello christianorum dici aut fieri, solitum est, quod bellum persecutio dicitur, quae operata est sub duabus bestiis ex illis quattuor, quas Daniel de mari ascendentes aspexit. prima fuit ut leo: haec erat persecutio sub Decio et Ualeriano; secunda ut ursus: alia persecutio, quae fuit sub Diocletiano et Maximiano, quo tempore fuerunt et inpii iudices bellum christiano nomini inferentes, ex quibus in prouincia proconsulari ante annos sexaginta et quod excurrit n. fuerat Anulinus, in Numidia Florus. omnibus notum est, quid eorum operata sit artificiosa crudelitas: saeuiebat bellum christianis indictum, in templis daemoni???rum diabolus triumphabat, inmundis fumabant arae nidoribus, et quia ad sacra sacrilega uenire non poterant, ubicumque tus ponere cogebantur. omnis locus templum erat ad scelus, inquinabantur prope morientes senes, ignorans polluebatur infantia, a matribus 3 dt 5 Es. 22, 2 11 cfr. Dan. 7, 3 sq. 1 et om. BBv 3 gladio et mortui in te non mortoi in bello G (sed in l. gq. deinde ait mortui in te non mortui in bello interciderunt in G) 4 probate illo tempore aliquem G 6 a<Jtendere (t 8. 1. m. 2) R 7 senaerit (n 8. I. m. 2) B, senserunt GtJb 9 bellum om. G 10 sub - » om. v duobus (a e. I. m. 2) B, duobus B 11 ut om. RB 13 dioclytiano R, diucletiano G, diocleciano v 14 etiam impii G bellum cbristianorum inf. B 15 annos LX RB, annos prope septuaginta G 16 anullinus libri innumidia B, in mundicia (corr. i. mg. m. 2) G quod BBv 17 eorum-eaeniebat om. BBfJ 18 fuerat indictum c 19 fomabant a renidoribus G et qui G sacra om. BB edd. sacrilegia libri edcL (cfr. ittdic.) 20 potuerant BB, poterat .... cogebatur Gb 21 omnibus locis t. e. aut sc. BBv 22 a om. BBv. paruuli portabantur ad nefas, parentes incruenta parricidia facere cogebantur, alii cogebantur templa dei uiui subuertere, alii Christum negare, alii leges diuinas incendere, alii tura ponere. horum aliquid a Macario factum esse nec uos ipsi confingere poteritis. sub persecutore Floro christiani idolorum cogebantur ad templa; sub Macario pigri conpellebantur ad basilicam. sub Floro dicebatur, ut negaretur Christus et idola rogarentur; contra sub Macario commonebantur omnes, ut deus unus pariter in ecclesia ab omnibus rogaretur. ergo cum uideatis christianorum nullum fuisse bellum — et sine bello aliquos mortuos esse commemorat deus, cum dicit: et mortui in te, non mortui in bello — et dubios martyres posse eos esse, qui non sint uel ad sacra sacrilega prouocati uel ad inmunda incensa uel ad negationem nominis dei, et cum ad martyrium non sit transitus nisi per confessionem, quomodo dicitis martyres, qui non fuerunt confessores, aut quis eorum negare coactus est et confessus est Christum? si igitur nec martyrium sine Christi nominis confessione esse potest et nemo confessus est et in uindicta praeceptorum dei factum est, quod factum esse dicitis, et a nobis factum esse aliquid non probatis, cum id, quod factum est, et deus dixerit sic futurum esse et eius sunt uindicata praecepta: uidete, ne non solum uanum sed etiam superstitiosum sit sine bello mortuos ibi ponere, ubi sunt, qui in Christum confessi pro dei nomine mori potuerunt. aut si eos martyres esse uultis, probate illos amasse pacem, in qua prima sunt fundamenta martyrii, aut dilexisse deo placitam unitatem, aut habuisse 11 Es. 22, 2 1 paruuli] parui liberi BBvb cruenta RB 2 alii urguebantur (urgeb.. B) RB, al. urgebant v 3 accendere RBv (cfr. I. 14 ad inmunda incensa) 4 factum est RB uos om. RB 5 confringere B 8 commemorabantur homines ut G 9 unus in una ecclesia parlter G ergo cum-potuerunt aut (u. 25) om. BBvb 13 ad (adscr. i. mg. m. 2) G 25 si supra memoratos nideri martyres uultis BBvb (cfr. laevn. u. 9) 26 a masse G sunt prima G 27 martyrii (add. i. mg. m. 3 martyrium) G cum fratribus caritatem. nam omnes christianos fratres esse et in primo libello probauimus et in quarto procul dubio probaturi sumus. quos dicitis debere appellari martyres, noluerunt fratres agnoscere, nullam habuerunt caritatem. nec dicatur ad excusationem, quia traditoribus communicare noluerunt, cum manifestissime probatum sit eosdem ipsos filios fuisse traditorum. nulla igitur est excusatio, quia caritatem illos non habuisse manifestissime constat, sine qua nullum nec nominari potest uel esse martyrium, sine qua maxima et imperiosa uirtus caret effectu, sine qua nihil ualet omnium scientia linguarum, sine qua nihil potest etiam societas angelorum apostolo Paulo dicente: si habeam in me potestatem imperandi montibus, ut transferant se de locis in loca, et loquar omnium gentium linguis, etiam angelorum et corpus meum flammis tradam et caritatem in me non habeam, nihil sum; sed ero aeramentum tinniens in deserto, ut pereat uocis opus, ubi nullus occurrit auditus. si tanta res, si beatus Paulus, si uas electionis quamuis in imperiosa uirtute et angelorum societate pronuntiat se nihil esse, nisi caritatem habuerit, uidete, an non dicantur martyres sed aliquid [aliud] appellari mereantur, qui caritatis desertores pro eadem desertione pati aliquid potuerunt.

Gaudet totus orbis de unitate catholica praeter partem 12 I. Cor. 13, 1 sq: i 1 omnes nos G 3 debere om. G appellare (i 8. I. m. 2) R, appellare B quia noltiernnt vb 6 eodem B . 8 nullum uel nominari G 9 martyrium (adscr. i. mg. m. 2) B 10 omnium] et omnis RBv (sine qua—linguarum imo in margine posita m. 1 R) 11 lingrum (a s. I. m. 1) B etiam nichil potest G 13 locis suis G 15 et corpus-tradam et om. G 16 erramen-. , tum B 17 ut deserto v (corr. Cochl.) ut] ubi G (cfr. p, 94, 8) .18 tantares . (sic mterp.) G paulus (u in au corr. uidetur m. 1) B 19 in] cum Gb 20 pronuntians RB 21 dica G aliud omissum in codd. unctnaui 24 de unitate om. G catholice G. Africae, in qua incendium de scintilla conflatum est. ab operariis unitatis querimini nescio quae esse commissa. hoc non queritur Italia, non Gallia, non Hispania, non Pannonia, non Galatia, non Graecia, non cum tot prouinciis suis Asia. quia nihil illic fuerat emendandum, nullus illuc missus est emendator, quia nihil illic fuerat scissum, nullus illuc missus, ut ita dixerim, sartor. et hic in Africa iamdudum populo in unitate manente uestis fuerat sana, aemula manu inimici discissa est. pendebant quodammodo panni de una uestis origine et de una radice uenientes ab inuicem diuisi sunt rami. ut quid se pars parti anteponit? ut quid se super alterum pannum alter pannus extollit, cum meliorem se probare non poterit? quid enim? si dicat contemptus pannus: \'quid te tantum extollis? nonne pares creuimus, in manibus conficientium simul fuimus, apud lotorem pariter mundati sumus? inimicus nos uoluit ab inuicem excidere, aduersarius pulchritudinem nostram uoluit deformare.\' in parte uestis adhuc unum sumus, sed in diuersa pendemus. quod enim scissum est, ex parte diuisum est, non ex toto, cum constet merito, quia nobis et uobis ecclesiastica una est conuersatio, et si hominum litigant mentes, non litigant sacramenta. denique possumus et nos dicere: \'pares credimus et uno sigillo signati 1 conflatm (m eras. uidetur) 11 (confl. est ab operariis unitatis. sic i interp. v) 2 querimoni (i s. I. m. 1) B, loco huius uerbi in v in qua crimina que G, qua B 3 non solum quer. G italia non om. G non gallia om. RBv (utrumque repos. Dup.) hyspania B panonia (n s. l. m. 1) R 4 galathia G grecia BG, gretia B 5 quia nil B 6 emendator-illuc missus om. BBvd 7 sator (corr. i. mg. m. 2) G 9 quodadmodum BB 10 ab inuicem-anteponit om. BBvb 11 supra vb (se om. b) 12 melior 6 se (t. mg. lego meliorem m. rec.} G, sc meliorem se probare v 13 ut quid tantum te G quid te—creuimus om. v 14 nonne] in oue Gb (probante Albasp.) in manus G conficientium. Simul sq. sic interp. Cochl. 15 pariter om. B 16 uo-, luit nos G excidere] scindere G 18 pendimus RB 19 ex toto.\' conscissum. Et merito (om. cum constet) Gb (mutauit concisum Bald.) 20 quia una est et n. et u. ecclesiastica conuersatio G 21 tamen non G 22 credidimus G et ante uno om. G sumus nec aliter baptizati quam uos, testamentum diuinum pariter legimus, unum deum pariter rogamus, oratio dominica apud nos et apud uos una est. sed scissa, ut supra diximus, parte partibus hinc atque inde pendentibus sartura fuerat necessaria.\' et tamen huius rei artifex aut operarius dum uult uestem in antiquam faciem reuocare, uicina fila conpungit. displicet tibi sartor, qui scissuram dam sanat, uulnerat; ille tibi [magis] displiceat, qui fecit, ut sartor peccare potuisset. et quae in uos ab operariis unitatis dicitis esse commissa, aut ad parentes uestros pertinent, quorum causa facta sunt, aut ex uoluntate dei descendunt; nos autem inde alieni sumus.

Quid? si quamuis aspera, tamen, ut diximus, cum uoluntate dei uidentur esse commissa? legimus enim in Ezechiele propheta parietem dealbatum. cui deus comminatus est tempestatem, pluuiam et lapides petrobolos et accusationes: erunt, inquit, falsi uates, qui aedificent ruinosum parietem dicentes: pax, pax; et ubi pax? recordamini, quomodo a uobis iamdudum matris ecclesiae membra ab inuicem distracta sunt. non enim unamquamque domum semel seducere potuistis. aut abiit uxor et resedit maritus, aut parentes seducti sunt et filii sequi noluerunt, aut stetit frater sorore migrante. persuasionibus uestris diuisa sunt et corpora et nomina pietatis et non potuistis praetermittere, quod 16 cfr. Ez. 13, 10 1 quam uos] add. in Gb nec aliter ordinati quam uos 2 legimus pariter edd. pariter post deum om. RBv 3 et apud nos G sed scissura u. s. diximus facta partibus G scissura B 4 inde (s. l. m. 1) B fuerat] erat B 8 magis om. RBv (uncinaui superfluum) ut] ubi G (cfr. p. 92, 17) 9 et am. G quae uos v 11 descendit RB nos tamen inde BBv 12 si qui si G ut dixi BBvb 13 uiderentur G in ezechielem prophetam RB ezechielo G 15 petrobolus (sic) G, petrouolosifcRt) (elf. p. 96,6) accusationem v 16 aedi- » iicent (a 8. l. m. 2) B, edificant (a corr. exe) B 17 ubi est pax G (cfr.p. 95, 2) 19 distructa R, destructa B 20 sed aut abiit Gb iuit uxor RBvb 22 suasionibus 13, partitionibus v et om. RBvb legitimum est. utique dixistis: \'pax uobiscum,\' cum deus contra: pax, et ubi pax? hoc est dicere: quid salutas, de quo non habes ? quid nominas, quod exterminasti ? salutas de pace, qui non amas pacem. hi, inquit, aedificant ruinosum parietem. domus dei una est; qui foras exeuntes partem facere uoluerunt, parietem fecerunt, non domum, quia non est alter deus, qui alteram domum inhabitet. ideo parietem fecisse dicuntur falsi uates, in - quo si ianua fuerit conlocata, quicumque intrauerit, foris est. nec lapidem habere angularem unus paries potest, qui lapis est Christus duos in se suscipiens populos, unum de gentibus, alterum de Iudaeis, qui nodo pacis iungit utrumque parietem. nam quot commoda habet domus, tot incommoda paries: domus inclusa custodit, tempestatem retundit, pluuiam diffundit, latronem aut furem aut bestiam non admittit; sic et ecclesia catholica omnes filios pacis gremio et sinu suo conplectitur; contra paries, qui est aedificatus ruinosus, nec lapidem angularem sustinet et ianuam sine causa habet nec inclusa eustodit, pluuia udatur, tempestatibus caeditur nec potest arcere latronem nec uenientem prohibet furem. paries de domo est, sed domus non est; et pars uestra quasi ecclesia est, sed catholica non est. et dealbant, inquit, eum, hoc est quod uos solos sanctos aestimatis. querimini uos sine nobis aliqua esse passos; ergo 2. 4 . 22 cfr. Ez. 13, 10. 1 utique legistis B cum] et G 2 pax pax et ubi est pax G i 3 habes, quid [nomines? v quod (i 8. I. m. 1) nom. R 4 qui—pacem om. BBv pacem om. b hii... edificabunt G 5 dei om. B partem] parietem G 8 si om. v fuerit ianua G 9 foras RB angularem bis pos. in B, ungularem (hic et l. 17 u init. del. et a corr. i. mg. m. 2) habere G 10 quia v lapis om. G 11 qui] cui v 12 nodo] t modo B, (expunx. et i. mg. corr. m. 2) G quod (t 8. I. m. 2) R, quod Bv (corr. Cochl.) 13 in commoda G 14 tempestatem retundit om. RBv pluuiam defendit coni. Barth. aut feram bestiam G 15 sic et in BB 18 inclausa Bv pluuiis G, pluuiae datur b 20 furem] feritatem G paries enim res de ... Gb 21 et parscatholica non est om. v constat uos solos aliqua passos, quia aliud est tempus pacis, aliud tempus persecutiouis. si persecutionem putatis, dicite, quid uobiscum passae sint uniuersae prouinciae, in quibus ecclesia catholica est constituta? sed quia uindicta fuit, non persecutio, solus paries passus est, cui deus interminatus est tempestatem, pluuiam et petrobolos et accusationes. sic enim locutus est: quid aedificastis ruinam? quid dealbastis? quid linistis? hoc contra uoluntatem meam est, dicit dominus. displicent uobis tempora nescio cuius Leontii, Ursacii, Macarii et ceterorum. emendate uoluntatem dei, si potestis, qui dixit: contra parietem exurgam cum ira mea et inmittam tempestatem nimiam et pluuiam, diluuia et lapides petrobolos et percutiam parietem ruinosum et dissoluentur conpagines eius. sed ne quis uestrum dicat: si unitas bonum est, quare totiens facta durare non potuit ? ideo, quia sic res ipsa a deo est ordinata, qui comminatus est tempestatem, pluuiam, lapides et accusationes, et istae quattuor res non poterant uno tempore fieri. fuit primo tempestas sub Ursacio: agitatus est paries, sed non cecidit, ut haberet pluuia, ubi operaretur. secuta est pluuia sub Gregorio: udatus est paries, sed non maduit, ut haberent lapides, ubi operarentur. post pluuiam seeuti sunt lapides sub operariis unitatis: dispersus est paries, sed de fundamentis suis se iterum reparauit. iam tria peracta sunt: debentur 7 & 11 cfr. Ez. 13, 13 1 aliqu99 (corr. m. 1) R, aliquas (sic) B 2 tempus om. Bvl sij ipsi RBv 3 sunt RBvb in quibus est ec. cath. constituta G t) est post interminatus om. G 6 lapides petrob. G, 6 & 13 petronolos RBv (cfr. p. 94,15) accusationem v 7 edificatis Gb dealbatis G 8 quid linistis om. G lauistis vb est om. G 9 leonti ursaci RB 12 et mittam G 13 diluuia] diluentem G et petrouolos v 14 ne qui G 15 totius (corr. i. mg. m. 2 totiens) G 17 lapidem RB accusationem vb 18 uno] in omni v 19 sub Urs. om.RBvb ursatio G 20 occidit R ubi] ut v secunda est v 21 sub Gr. om. RBvb 22 sub op. un. om. RBvb , 23 disparsus (e s. l. m. 2) R, sparsus G paries om. vb de om. Gb uobis accusationes, sed quomodo et quando, nouit ille, cui placuit de nobis ista nuntiare.

Et ne aliquis de hoc intellectu dubitaret, deus addidit dicens: non sunt, quae dico, de luto aut de latere aut de pariete, sed de falsis prophetis, qui seducunt populum meum. hoc uerbum \'seducunt\' uidete, cui parti conpetat. nobiscum erant omnes, nobis absentibus inruistis; sed ut haberetis, quos habere desiderastis, non potuistis nisi seducere, et quae sint uerba seductionis uestrae, omnibus notum est. uestrum est dicere: \'adtendite post uos\', uestrum est dicere: \'redimite animas uestras\', uestrum est dicere hominibus fidelibus et clericis: \'estote christiani\'. sed cum dicitis: \'adtendite post uos,\' contra euangelium facitis, ubi dictum est: nemo tenens manicam aratri post se adtendens intrabit regna caelorum. et uultis scire, quid meruit, qui post se adtendit et qui ante se? recordamini Sodomorum fugitiuos, Loth et uxorem eius: quae post se adtendens in statuam salis mutata est, qui ante [se] prospexit, euasit. quid est ergo, quod dicitis: \'adtendite post uos T nam et cum dicitis: \'redimite animas uestras\', unde illas emistis, ut uendatis? quis est ille nescio quis angelus, qui nundinas 4 cfr. Ez. 13, 9 & 10 14 Luc. 9, 62 17 cfr. Gen. 19, 26 1 ille] deus G cui pl.] complacuit (o in ras. corr.) B 3 aliquid G dubitare ⋀ (t. mg. m. 2 ys. tur) G 4 hec que G aut de latere a tt om. BBvb 5 sedicnnt (u 8. l. m. 1) B 6 uerbo (0. 8. I. m. 2) B, ob 7 nobis absentibus BB inruistis] erupistis G 8 et ut b desideratis G, desideratis (s 8. I. m. 1 ut videttw) B 9 sint (corr. ex sunt) B, sunt (om. uerba) G 10 uestrum est d. adt. post uoa] haec verba omims quae sequuntur uestrum e. d. redimite animas uestras podta turti post t. estote christiani G 10 & 13 adtendite (t 8. I. m. %) B, (sed nihil mutatum u. 16 & 19) 15 intrauit BB \' in regna G 16meruerit G et quid qui ante G 17 et om. v eius Molasaadon G 18 adtendit BBv mutata] effecta G ante se edd. 19 eat om. B 20 et d om. G 21 uenatis (d 8. l. m. 1) B quis est nescio qui angelus BBvb quis est ille angelus G (utntmque contexuit Dwp. scribens qua supra sunt) v XXVI. . 7 :• facit animarum? cum dicitis: \'redimite animas uestras,\' redemptori renuntiatis, cum solus Christus sit redemptor animarum, quas ante eius aduentum diabolus possidebat. has sanguine suo Christus saluator noster redemit apostolo dicente: empti enim estis pretio magno. constat enim sanguine Christi omnes redemptos. Christus non uendidit, quos redemit, animae emptae a Christo non potuerunt uendi, ut possint, sicut uultis, a uobis iterum redimi. aut quomodo potest una anima duos dominos habere ? aut numquid est alter redemptor? qui prophetae nuntiauerunt alterum esse uenturum? quis Gabriel iterum ad alteram Mariam locutus est? quae uirgo iterum peperit? quis uirtutes nouas aut alteras fecit? si nullus est praeter unum, qui redemit animas omnium credentium, quid est, quod dicitis: \'redimite animas uestras?\' iam illud quale est, quod hominibus christianis, etiam clericis dicitis: \'estote christiani ?\' et cum miraculo quodam unicuique audetis dicere: \'Gai Sei, Gaia Seia, adhuc paganus es aut pagana?\' eum, qui ad deum se conuersum esse professus est, paganum uocas, eum, qui uel a nobis uel a nobis non in nomine nostro nec uestro sed in nomine Christi tinctus est, paganum uocas — sunt enim, qui et a uobis baptizati sunt et ad nostram communionem postea transierunt — eum, 6 I Cor. 6, 20; 7, 28 . 1 fecit G cum dicjtis-redemptor animaram om. RBfJ 6 pretio om. G enim] ergo G 6 quos] quod G 7 a om. B uendi] distrahi G 8 aut] ut B 9 aat] an BB, at vb 10 ant qui G quem proph. BBfJ pronunciauerunt? Alterum v uènturum] christum G 11 gabrihel RB 13 redimit vb 16 admiraculo BBvb quaedam v 17 audetis om. BBvb gaisi uel gaiseia G Gai sei B, gaise BJ de transpos, cfr. p. 77, 18; 88, 4; sequuntur hoc loco in B fol. 32h et in B fol. 316 1 non querebat illud-et non uultis (aultis ut B). quae supra sunt gaisei adhuc paganus sq. leguntwr *n B fol. 35" post uindicauit finees et non uultie (p. 88, 4), in B fol. 35* 1, m c p. 39 Gaia Seia OM. BBv es om. BBv aut] uel G 18 paganeum (paganum B) qui RBfJ (corr. Coehl.) 20 nec] uel Gvb est om. BB 22 a communione nostra minime recesserunt et nt ipsos seducas paganos uocas G transierunt] paganum aocas eum BBvb qui deum patrem per filium eius. ante aram rogauerit, paganum uocas. quicumque enim crediderit, in nomine patris et filii et spiritus sancti credidit, et tu eum paganum uocas post professionem fidei. si aliquis christianus, quod absit, deliquerit, peccator dici potest, paganus iterum esse non potest. sed haec omnia uultis nullius esse momenti; ac si tibi consenserit, quem seducis, unus consensus et manus tuae porrectio et pauca uerba iam tibi christianum faciunt de christiano, et ille uobis uidetur christianus, qui quod uultis fecerit, non quem fides adduxerit.

Et si seductioni uestrae paulo tardius fuerit adcommodatus adsensus, etiam illa uobis argumenta non desunt, quibus quasi facile etiam nolentibus, quod uultis, suadere possitis, dum dicitis auditum esse ex ore eorum, qui iamdudum in uestro collegio fuerant, quod, qui gustaret aut acciperet de sacrificio aduentantis unitatis, de sacro gustare uideretur. non negamus ab aliquibus esse haec dicta, quos constat 1 ante horam codd. v (corr. Cochl.) rogauit G paganum uocas transpos. post transierunt (p. 98, 22) edd. praeter v 2 credidit G 3 pad ganum supple Cochl. 4 aliqui (d s. I. m. 2) B, aliquid Bvb absit unusquisque deliquerit BBvb delinquetet c 5 paganis G paganus -potest om. B esse iterum R 6 at si v tibi ipsi vd 9 nobis bl om. B uidetur (bi 8. I. m. 2) R, uidebitur Bvb non quem] numquam B, (corr. i. mg. non quem) G 10 adduxerit] Explicit Liber Tercius Sancti Optati G fol. 36 b; add. i. mg. m. 2 desunt nonnulla et infra scr. m. 3 Immo exstant in fine lib. 7; quae supra leguntur, inserta sunt in G fol. 63 b (libr. VII, c. 5), ubi imo mg. adscr. m. rec. Transpos. ei 3. lib. idem est ordo in C fol. 141 — 15 \\ ubi add. i. mg. m. rec. Pars libri III in editis. quae supra sequuntur, et hoc in loco libri III et repetita libr. VII, 5 exhibent R fol. 63 \\ B fol. 66 bl (R IB\' uel BPB1 lectionum discrepantias, quae pertinent ad libr. III uel VII, numerus omissus librorum indicat consensum.) 11 ut si ROG,: si om. B1 H seductioniş (sic) Bl, oednctionis B\'v 12 adsensns s s. I. m. 1 C, m. 2 B 13 quasi quale BIBIł1 fidle B1 \' 14 auditum] aut dictum BlBlv ore om. B1 15 qui om. B1 16 aduen##» unitate CG (in utroque lacun. 6-8 litt.) unitatis om. BaB2 gnstaret (t fin. eras.) B* 17 bec dicta esse G hęc B* 7* postea tota securitate fecisse, unde paulo ante populos deterrebant. sed alia ratio exegit has uoces, alia inuitauit in factum. nam ut haec dicerent, qui feruntur ista dixisse, opinio falsa eorum aures et omnium populorum conpleuerat. dicebatur enim illo tempore uenturos esse Paulum et Macarium, qui interessent sacrificio, ut, cum altaria solemniter aptarentur, proferrent illi imaginem, quam primo in altare ponerent, et sic sacrificium offerretur. hoc cum acciperent aures, percussi sunt et animi et uniuscuiusque lingua in haec uerba commota est, ut omnis, qui haec audierat, diceret: \'qui inde gustat, de sacro gustat\'. et recte dictum erat, si talem famam similis ueritas sequeretur. at ubi uentum est a supradictis, nihil tale uisum est ex eo, quod fuerat paulo ante fama mentita: nihil uiderunt christiani oculi, quod horrerent, nihil probauit aspectus ex his, quibus perturbatus erat auditus. uisa est puritas et ritu solito solemnis consuetudo perspecta est, cum uiderent diuinis sacrificiis nec mutatum quicquam nec additum nec ablatum. pax a deo commendata uolentibus placuit; quare nullus eorum debet argui, qui de collegio uestro ad pacem 2 exigit BI BftJ alias inuit. Blv 4 aures om. B7 oppleuerat BBvb p r (opleuerat B1) 5 esse cmt. BIB.., 7 proferent (r 8. l. m. 1) C illic BiB.., 7 altkre (e perdvctum) C, altari G et om. BIB\'tJb 8 acceperant B2 perculsi CGb 9 sunt om. BaB? et post sunt om. CG unusquisque J51 10 haec om. CGB\'J, hoc Bbb s audierit (a 8. I. m. 2) C hoc diceret CG quid inde B1, . qui/inde (lift. distin.) B* inde om. b 12 at (t corr. ex d m. 2) C, ad (t 8. I. m. 2) B2, et at B* supra cJiç dictis (sic) Bs et nihil (nichil .Bl, nil B1) BBv 13 mentita fama vb nichil BIt nil B* 14 uiderant B*. oculi christiani BlBlb oculi] sequuntur in v non sunt (apostolum imitati add. aochl.) Qui ait (cfr. p. 84, 3) — mandata diuina(qfr.p. 86,24) quodhorrerent sq. horretent]hortarent B2 nichilBIG, 11 ml B2 probabit BIt1, probabit (u 8. l. m. 2) B*t prouabit BI 15 ex iis edd. praeter v fuerat CG 16 soli"\';\' (0 s. I. m. 1) Bf, solita v perfecta RtВl, perg|pecta (corr. m. 2) C 17 diuino sacrificio JlilJl i nec auditum BlfJ 18 ablatum] albatum v a om. b placut (i 8. I. m. 1) C transitum fecit. qui fuerant sinistra opinione turbati, simplici ac pura ueritate firmati sunt. nec dicatur de amaro fecisse dulce aut de dulci amarum. amaritudo, quae de falsitate uidebatur fuisse nuntiata, in sinu opinionis resedit ac remansit; ueritas perspecta oculis dulcedinem suam in se habens a falsae opinionis limitibus separata est. ergo nec de amaro factum est dulce nec de dulci amarum, quia et aliud et extra est, quod est uisum, et longe fuerat, quod uidebatur auditum. quare uides te sine causa fecisse conuicium fingens pro arbitrio, quod uoluisti, ut Macarium et Taurinum lacerares. perdidisti, quod sapiens uideris, dum sensus tuos inuidia deprauauit et intellegendi tibi aditus clausit. 1 sinistra] in ista RxBxv opinione sinistrae (sinistre B1) partis iftB* simplicia ac B* 2 pura (in ras. a m. 2) C, plura (вic)Rt> plura B pip-pura (sic) R1, plena v firmati] turbati BPB* dicantur BBGrvb fecisse dulcem CRWG 8 ant] nec J:\'B2 de dulce libri 4 fuisse a nidebator BPB2 resedit ac] sed dicta (n a. I. m. 2) B*, aedductaBt, sed ditare mansit v (sedit ae mansit coni. Coehl.) 5 ueritas] ab syll. tas incipit fol. 67* 2 in B2, cuius margo mutilatus nonnuUa ex prima uersuwm decade absumpsit, quae tmeinaui: dul[cedi]nem, habe[ns a], limitib[nsl, de[ama]rum, d[nl]ce, [et extra], lon[ge], [au]ditum, an[te] oculis perspecta CG suam om. CGv false B2 6 limitibus dupl. O pos. B2 separatam (om. eat) v de amaram (o a. I m. 2) B1 facta est ZisBB (a estin ras.) 7 nec dulce R\'lВt, nec de dulce Rl0BtO ft qui (a It. I. m>. 2) BxBl, quae B2, que B7, qui v (corr. Oochl.) et aliud] ęliud (corr. i. mg. m. 2 a) G est et ez. est BPB7 8 quod uid.] quo diuidebatur (di in ras.) B* auditum] sequuntur in CGBPB* sed ut ad (ad m. 1 B1) paulo ante dicta (dictum R2JJ\'l) redeamus iam ad illum locum sq. (tfr. libr. VII, 6) EXPLICIT LIBER TERTIVS (rubr.) Rl fol. 36* , Explicit liber tercius Bl fol. 36. 1, Expliçit liber III v itemque finitur in b 9 quare uides—aditus clausit] haec ex libr. IIII, 9 tramposita, ubi excipiunt uerba ad nos uenire uiderentur. inde ab editione Dupiniana libri III ultima exhibentur fecisse om. RBv et fingens b 10 arbitrio tuo RBx taurinum et macharium RBv 12 auditus G clausit] add. in codd. probatum est (cfr. finem libr. IIII)

A te nobis, frater Parmeniane, de petito milite frustra calumniam factam esse aperte dilucideque monstratum est. etiam illud disce, quod dixisti de oleo et sacrificio peccatoris, ad uos potius pertinere. non enim ille debet esse peccator, quem uos uolueritis. nam et nos uestram praesumptionem possumus imitari et dicere uos esse peccatores. sed facessat ex utraque parte praesumptio: nullus nostrum humano iudicio alterum damnet. dei est nosse reum, illius ferre sententiam. taceamus omnes homines, solus deus indicet peccatorem, cuius sacrificium sit canina uictima et cuius oleum ungi desideranti. ingerat metum.

Huius rei apertissimam ueritatem, Parmeniane frater, agnosce. si tamen hoc nomen fraternitatis frequenter a me 11 cfr. Es. 66, 3; Dent. 23, 18; Aug. c. ep. Parm. 2, 5, 10 INCIPIT LIBER QVARTVS (rubr.) R fol. 36 b, Incipit (I rubr.) Liber quartus B, fol. 36* 1, Incipit prefatio Liber Quartus (rubr.) G fol. 36b; addunt RBGvd libri IIII argumentum, quod P exhibet fol. 243* : In (Quart [ruar.] in P, I [rubr.J B) hoc quarto (in lacun. add. m. 2 B) libro (uolumine G, om. RB) indicio (iudicio RBv) dei ostenduntur (ascenduntur R, accenduntur [c prius corr. ex s] B), qui sint hoc tempore peccatores, et quia deus per Hieremiam (iheremiam B) prophetam ludaeis irascitur, non christianis, et quia idola (ipsi add. G) sunt lacus detriti, non Macarius aut Taurinus, sicuti (sicut P) Parmeniano uisum est. Post haec: Incipit Liber Quartus (rubr.) G, v p. 45, sex fere uersus uacant in B 2 frater nobis RB 3 calumnia R ti facta RB esse] est RB dilucidequae (sic) R 4 dixisşęţ (ti 8. I. m. 2) R peccatorum vb 5 ille om. RB 6 nos] uos B presumptionem uestram G 7 sed facite RBvb 8 ut ex vb praesumptio om. RBvb 9 illius] iudicis est Gv et add. in v nosse ueram illius ferre sententiam 11 ungi-metum] uideatur esse timendum G 12 mêtum] meritum B 13 rei om. G pmenine B (sic saepius) dictum libenter audire dignaris, fac, ut tibi sit fastidiosum, tamen nobis est necessarium, ne forte iuxta probationem huius nominis tacendo rei esse uideamur. si enim tu non uis esse frater, ego esse incipio inpius, si de nomine isto tacuero. estis enim fratres nostri et nos uestri propheta dicente: nonne uos unus deus creauit et unus pater genuit? non enim potestis non esse fratres, cum omnibus dictum sit: dii estis et filii altissimi omnes. et nos et uos unum praeceptum accepimus, in quo dictum est: ne uocetis uobis quemquam patrem in terris, quia unus est pater uester in caelis. saluator noster Christus solus natus est filius dei; sed et nos et uos filii dei uno modo facti sumus, sicut in euangelio scriptum est: uenit filius dei: quotquot eum receperunt, dedit eis potestatem, ut filii dei fierent, qui credunt in nomine eius. nos et facti sumus et dicimur, uos et facti estis et non dicimini, quia pacifici esse non uultis nec audire ipsum filium dei dicentem: felices pacifici, quia ipsi filii dei uocabuntur. Christus ueniens deum et hominem reuocauit in pacem: et fecit ambos unum tollens medium saepem parietis. uos nobiscum, id est cum fratribus pacem habere non uultis. non enim potestis non esse fratres, quos isdem sacramentorum uisceribus , 6 Malach. 2, 10 8 Ps. 81, 6 (cfr. Ioh. 10, 34) 9 Matth. 23, 9 13 Ioh. 1, 11 & 12 17 Matth. 5, 9 19 Eph. 2, 14 1 fastidiosum-ne forte om. v 2 iurla. pr.] iusta probatio v tot probationes Gb 3 oideamur] iudicamur v si enim—esse incipio lineola subscripta not. in G 4 esse] ecce B 6 deus unus G et om. d genuit] genius uel genuis (s del. et t adscr. i. mg. m. 2) G 8 uos autem \'dii G uos et nos G (sed cfr. I. 12) uos sumus qui vb, uos qui d unum om. vb praeceptum . unum d 9 accipimus BB uobis om. B 10 aester om. G 11 coelis, saluator n. Christus. Solus vb 12 dei tramp. ante sumus in v, t t t om. b 13 (juodquod (t s. I. m. 2) R, quodquod B, quotq. (sic) G 14 eis] illis G 15 qui credunt i. n. eius om. BBvb et post nos om. G 16 uos [om. et) facti — n. dicimini lineola subscr. notat. in G . 20 pari (lacuna 3 lilt., sed in mg. supple etis litt, manus claris) uos B 22 iisdem Gb, idem (sic) B, eisdem v una mater ecclesia genuit, quos eodem modo adoptiuos filios deus pater excepit. unde huius temporis praescius Christus, quia futurum erat, ut a nobis hodie discordaretis, talia dedit orandi mandata, ut uel in oratione unitas remansisset, ut iungerent preces, quos discrepaturae fuerant partes. oramus pro uobis, quia uolumus, et uos pro nobis, et cum non uultis. aut dicat unusquisque uestrum: \'pater meus, qui in caelis as\', et \'panem meum cotidianum da mihi hodie\', et \'dimitte mihi peccata, quomodo et ego debitori meo\'. igitur si quae mandata sunt, mutari non possunt, uidetis nos non in totum ab inuicem esse separatos, dum et nos pro uobis oramus •- uolentes et uos pro nobis oratis etsi nolentes. uides, frater Parmeniane, sanctae germanitatis uincula inter nos et uos in totum rumpi non posse.

Iam peccator quaerendus est, cuius potuit uel oleum timeri uel sacrificium repudiari. cesset humana suspicio., utriusque partis praesumptio sileat; quis sit peccator, solus indicet deus. legimus in XLVIIII psalmo sub secundo diapsalmate spiritum sanctum dixisse: peccatori autem dixit deus. hoc loco aduertenda est tota mentis intentio et uidendum, quis sit peccator. si enim post quod lectum est: 7—9 cfr. Matth. 6, 9.11. 12; Luc. 11, 2-4 19 Ps. 49, 16 2 praecisus (s prius eras.) R, preciosus B 4 ut om. Rv sed sequens I uel m. 2 corr. ita ut uel desit in R, idem om. B permansisset G, remaneret edd. ut iung.-partes Ivneola subscr. notat. in G 5 preces iungerent edd. quas BBv discrepatorw (del. m. 2) R, discrepare B, discreturi G (quos discrepare facerent partes coni. Cochl.) partes] parietes G Rogamus pro G 6 et nos pro nobis (corr. i. mg. m. 2) G. cum] quia G 7 pater noster (corr. i. mg. m. 2) G 8 et (utrimque)] aut G 9 peccata mea G si om. RBv quae emendata sunt G 10 uos...........in totum (i. mg. suppl. m. 2 non) G Q 11 pro nobis (u s. 1. m. 2) R rogamus nolentes G 12 rogatis et si non uultis G oretis vb 18 sancta gemina uincula RB" 17 utrisque (u s. I. m. 2) R qui libri, quid v 18 iudicet Bvb XXXVIII ps. (om. in) BBvb (corr. Cochl.), in quadragesimo nono G 19 diapsalmate (lin. subscr.) G 20 aduertanda B 21 qui libri quod om. RBv, postquam b (cfr. p. 105, 9) peccatori autem dixit deus, uerba huiusmodi sequerentur, ut diceret: \'tulisti arma, proiecisti te castris, stetisti contra hostes in acie\', timendum erat militi, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'conparasti merces, peregrinatus es, egisti nundinas, lucri causa quod emeras, uendidisti\', timendum erat negotiatori, quia potuit ipse uideri peccator. aut si diceret: \'fabricasti nauem, struxisti funibus, ornasti uelis, opportunos, ut nauigares, captasti uentos\', timendum erat nautae, quia potuit ipse uideri peccator. aut post quod lectum est: peccatori autem dixit deus, si sequerentur haec uerba: \'dissensio et scisma tibi displicuit, concordasti cum fratre tuo et cum una ecclesia, quae est in toto orbe terrarum, communicasti septem ecclesiis et memoriis apostolorum, amplexus es unitatem\', si haec subsequens lectio con-tineret, nobis timendum erat, nos esse potuimus peccatores. cum autem dicit deus: ad quid exponis iustitias meas et adsumis testamentum meum per os tuum? tu autem contempsisti disciplinam et abiecisti sermones. meos retro; sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. uidebas furem et currebas cum eo et cum adulteris portionem tuam ponebas. haec ad uos dicta sunt omnia. excusate uos ab his omnibus, si potestis.

A uobis enim contempta est disciplina; ut quid recitas 1 & 10 Ps. 49, 16 16 ibid. 49, 16 . 17. 20. 18. 2 ut] et G tulisti—peccator (lin. subscr.) G proiecisti castr. JRBva processisti de Gb, proiecisti te scripsi stetis (sic) B 3 in aciem G 5 quod\' eras (sic) B 7 instruxisti Gb 9 nauite G ipse om. B aut si post G, aut. postquam b (cfr. p. 104, 21) 11 dissentio G scismata Bv displicent v 12 tuo om. G quae est om. G 13 et om. G 15 nos esse potuimus esse B, nos potuimus esse G * 16 Ut quid G iustificationes G 17 adsnmis (s s. I. m. 2) R testamentum tuum B 19 aduersum Bvb denotabus] detrahebus G (loquebaris Uulg. sed cfr. p. 107, 18) 21 occurrebus BB, concurrebus v adulteris port.] mechis particulam G (elr. p. 111,15) 23 omnibus om. G testamentum, qui testamento non seruis, in quo descripta est disciplina, quam seruare non uultis? non enim potestis dicere uos eam seruare, contra quam militatis. deus dicit: quaere pacem et consequeris eam; tu repudiasti pacem: non est contemnere disciplinam? in euangelio legitur: pax hominibus in terra bonae uoluntatis; tu nec uoluntatem bonam uis habere nec pacem: non est contemnere disciplinam? item in psalmo CXXXII legitur: ecce quam bonum est et iucundum habitare fratres in unum; in unum habitare cum fratribus non uis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit in euangelio: qui semel lotus est, non habet necessitatem iterum lauandi; tu rebaptizando iterum lauas: non est contemnere disciplinam? deus dicit: ne tetigeritis christos meos neque in prophetas meos manum miseritis; uos tot sacerdotes dei honoribus expoliastis: non est contemnere disciplinam? Christus dicit: inde scio, quia discipuli mei estis, si uos inuicem diligatis; odio nos habetis, fratres utique uestros, nec apostolos imitari uoluistis, a quibus etiam negator dilectus est Petrus: non est contemnere disciplinam? exponis iustificationes dei et adsumis testamentum eius per os tuum. quomodo disputas: quaere pacem, cum non habeas pacem? quomodo 3 & 22 Ps. 33, 15 5 Luc. 2, 14 8 Ps. 132, 1 11 Ioh. 13, 10 14 Ps. 104, 15; I Para!. 16, 22 17 Ioh. 13, 34 20. 21 cfr. Ps. 49, 6 1 testamentum non seruas vb scripta est disciplinS (-- del. m. 2) G 3 seruare eam G seruasse RBv 4 consequaris b et tu G non] utique hoc G (idem u. 7, 13, 16, 20) 6-8 tu nec uol.-contemnere disc. om. b 8 in ipso psalmo 132° G 9 est om. BG quam iocundum G fratres (s. I. m. 2) R, om. d in uno habitare libri 10 numquid non est G 12 iterum necessitatem vb 13 dixit G 14 christianos meos v 15 manum miseris G honor. spoliastis G * 17 unde v 18 nos. odio nos Gb 21 adsumis (s s. I. m. 2) B eius om. v 22 disputas] dicis d (fortasse legendum dicere potes, cfr. I. 2) cum tu non vb hab. pacem testamentum non sernas RBv (desunt recitas et testamentum et in quo descr. e. disciplina p. 107, 1. 2) quomodo addidi testamentum recitas et testamentum non seruas, in quo descripta est disciplina?

Electi estis, qui sedentes populum doceatis, et detrahitis nobis utique fratribus uestris. quoniam, sicut supra dixi, una nos mater ecclesia genuit, unus nos deus pater excepit, et tamen scandala contra nos ponitis mandando singulis, ne nos salutent, ne a nobis dignationem accipiant. considerate uerba superbiae uestrae, considerate tractatus, considerate mandata, actus quoque uestros reuoluite et inuenietis oleum uestrum timuisse, qui rogabat. nullus uestrum est, qui non conuicia nostra suis tractatibus misceat, qui non aut aliud initiet aut aliud explicet. lectiones dominicas incipitis. et tractatus uestros ad nostras iniurias explicatis; profertis euangelium et facitis absenti fratri conuicium; auditorum animis infunditis odia, inimicitias docendo suadetis, haec omnia dicendo contra nos scandala ponitis. ergo unicuique. uestrum dictum est: sedens aduersus fratrem tuum denotabas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum. dum peccatorem arguit et sedentem increpat deus, specialiter ad uos dictum esse constat, non ad populum, qui in ecclesia non habent sedendi licentiam. uides ergo procul dubio uobis inputari debere, cum dicit deus: sedens aduersus filium matris tuae ponebas scandala. unam matrem nos habere iam totiens conprobaui nec uos negare 17 & 22 Ps. 49, 20: 1 testamento non seruis G (sed cfr. p. 106, 1. 2); hic est ordo in d: testamentum recitas-est disciplina: quomodo dicis-habeas pacem (p. 106, 21) 3 electi] lecti coniec. Casaub. (i. e. \'scriptum est de uobis\') 8 tractatus mandata BBv 9 actusque B et om. RBvb et inuenietis-qui rogabat del. Dup. quae non cohaererent cum praeeedentibus aut sequentibus llautom. Gb 12 initet v (scrips. Cochl. mutet) aut] et Gb 15 animas infigitis RBv odio v inimicitias suadendo (docetis add. Barth.) docendo suadetis v 18 denotabus] detrahebus d (cfr. p. 105, 19) 19 dum peccatorem-ponebus scandala (u. 23) om. G dum om. RBv 21 habet edd. praeter v potestis qui contra nos scandala ponitis, dum aliqui uestrum et non intellectas proferunt -lectiones, ut auferant etiam illud, quod inter omnes solet esse commune, salutationis uidelicet officium. nam et uos ipsi aliqui in perfunctoria salutatione oscula denegatis solita et docentur multi, ne aue dicant cuiquam nostrum, et uidentur sibi hoc de lectione, sed non intellecta mandari ignorantes, de quibus apostolus hoc diierit: cum his nec cibum capere; aue illi ne dixeritis; serpit enim eorum sermo uelut cancer. dixit hoc de haereticis, quorum coeperat illis temporibus uitiosa esse doctrina, qui subtili seductione uerborum morbis obscure serpentibus corrumperent fidei sanitatem: ut Marcion, qui ex episcopo apostata factus inducebat duos deos et duos Christos, ut Praxeas, qui argumentabatur patrem passum esse, non filium, ut Ualentinus, qui conabatur carnem Christo subducere. • horum est sermo, qui habuit cancer ad fidei membra uexanda. talis sermo est et Scorpiani haeretici, qui negabat debere esse martyria. sed uenena sua sibi seruent nec eorum relatio auditorum intellectus simplices uel leuiter uexet. huius igitur 8 I Cor. 5, 11; n Ioh. 10 9 II Tim. 2, 17 2 et & etiam om. G 8 quo B omnes homines Gb 5 oscula solita denegatis Gb ne nos salutent ne uel aue G 6 cuique b 7 mandare JRBvb hoc om. G 8 aue illi-uelut cancer om. G 9 serpi (lacuna 4 litt., tur eras. uidetur) enim B de (a. r l. m. 2) B 10 ceperat BG 12 conramperent (r 8. I. m. 2) B M Marchion G I 18 et duos scriptos (x 8. l. m. 2) B, et duos scrixptos (sic) B, et duos scriptos v 14 ut] aut B Praxeas] ebion BB, hebion Gb, simon v; pro Ebtonis nonwne Balduino iam suspecto Praxeae, qui haereseos supra laudatae auctor perhibdvr, nomen rettituit Dupift. tntereidisae (Jliqua arbitratus uelut: nt Ebion, qui Christum dicebat esse merum hominem (qtftU quid- postea Photino ad- signamtur p. 109, 6), ut Prazeas, qui argumentabatur sq. quem arg. se patrem esse (om. paaum) v 16 snb Chr. subd. B 16 quem h. cancer G, qui h. cancrum vb 17 talis est et sermo G Corpiani RBvb, scaepiani Albasp. ex cod. Tiliano scr. negat G 18 sed] et b, scilicet d serpent RB, serpant v, seruet b ne eorum elatio G sermo est, qui uitandus est, ne serpat sicut cancer. dictum est hoc et de Ario, qui conabatur docere filium dei ex nullis substantiis factum esse, non ex deo natum; cuius doctrina, nisi in Nicaeno concilio a trecentis decem et octo episcopis dissiparetur, pectora multorum sicuti cancer intrauerat. dictum est hoc de Photino praesentis temporis haeretico, qui filium . dei ausus est dicere tantummodo hominem fuisse, non deum. potuit hoc et de nobis dici, quia uester sermo animis et auribus aliquorum non leue intulit cancer. uester enim sermo est, quem ad pacis filios habetis, dum dicitis: \'peristis, adtendite post uos; peribit anima uestra; quamdiu uos tenetis?\' sic fecistis de fidelibus paenitentes, sic mortificastis in sacerdotibus honores. ecce et uester sermo est, qui serpit uelut cancer hodie, ut salutatio et conuictus prohibeatur. noster sermo quid tale facere potuit, qui simplici doctrina filios pacis retinemus, non alienos seducimus nec quemquam exterminamus? manifestum est igitur uos contra nos cotidie scandala ponere et longum est percurrere omnes modos, quibus nobis detrahitis, et omnia genera, quibus scandala ponitis.