The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
I. Gesta apud Zenophilum. II. Acta purgationis Felicis episcopi
Autumnitani. III. Epistula Constantini ad Aelafium. IIII. Concilium
episcoporum Arelatense ad Siluestrum papam. V. Epistula Constantini
ad episcopos catholicos. VI. Epistola Constantini ad episcopos partis
Donati. VII. Epistola Constantini ad Celsum uicarium Africae. VIII. Epistula
praef. praet. Petronii ad Celsum. VIIII. Epistola Constantini ad
catholicam. X. Epistula Constantini de basilica catholicis erepta.
C = codex Parisinus saec. XI, nr. 1711, olim Colbertinus nr. 1951.
Incipiunt gesta, ubi constat traditorem Siluanum, qui cum
ordinauit Maiorinum, cui Donatus successit.
Constantino Maximo Augusto et Constantino iuniore nobilissimo
caesare consulibus Idibus Decembribus. Sexto Thamugadiensi,
inducto et applicito Uictore grammatico, adsistente etiam Nundinario
diacono Zenophilus uir clarissimus consularis dixit: quis
uocaris? respondit: Uictor. Zenophilus uir clarissimus consularis
dixit: cuius condicionis es? Uictor dixit: professor sum Romanarum
litterarum, grammaticus latinus. Zenophilus uir clarissimus consularis
dixit: cuius dignitatis es? Uictor dixit: patre decurione Constantiniensium,
auo milite; in comitatu militauerat; nam origo
nostra de sanguine Mauro descendit. Zenophilus uir clarissimus
consularis dixit: memor fidei et honestatis tuae simplicitor designa,
quae causa fuerit dissensionis inter christianos. Uictor dixit: ego
dissensionis originem nescio; unus sum de populo christianorum.
siquidem cum essem apud Carthaginem, Secundus episcopus cum
Carthaginem tandem aliquando uenisset, dicuntur inuenisse Caecilianum
episcopum nescio quibus non recte constitutum, illi contra
alium instituerunt. inde illic apud Carthaginem coepta dissensio
est et inde originem scire dissensionis plene non possum, quoniam
semper ciuitas nostra unam ecclesiam habet et, si habuit dissensionem,
nescimus omnino. Zenophilus u. c. consularis dixit:
communicas? Uictor respondit: ipsi. Zenophilus u. c. consularis
dixit: cur ergo intermisso eo, cuius innocentia purgata est? et
adiecit: adseueratur praeterea te aliud certissime scire, quod
I. cfr. Optat. 16, 12 sq.; August. c. Cresc. 3, 29; Baluzii Miscellaneorum
lib. 11, p. 91 (B); Voelter, der Ursprung des Donatismus, Freiburg
i. B. 1883 (U); Deutsch, drei Aktenstiicke zur Geschichte des Donatismus,
Berlin 1875 (D)
2 INCPT-AVGVSTO litt. maiorib. exar., SILVANVM-ORDINAVIT
-itemque CONSTANTINO-AVGVSTO rubr. C fol. 17s ; cfr. D p. 20 sq.
4 nobilissimis caesaribus C 5 cons. idib.] constat diebus C; ante
Sexto lactmam suspicatus D uerbo scribente uel excipiente supplet
6 adsistente—diacono del. U p. 75 7 consularis lineol. del. C 8 zen.
uicarius consul dixit C (deprauationem conpendio u. c. false accepto esse
natam B censet) sic plerumque 10 zen. uie***
Nundinarius diaconus dixit: legantur acta. Zenophilus n. c. consularis
dixit: legantur, et dedit Nnndinarins et exceptor recitanit:
"Diocletiano VIII et Maximiano VII consulibus XI111 Kal. Iunias
ex actis Mnnati Felicis flaminis perpetui, curatoris coloniae Cirtensium.
cum uentum esset ad domum, in qua christiani conneniebant,
Felix flamen perpetuus curator Paulo episcopo dixit:
scripturas legis et, si quid aliud hic habetis, ut praeceptum est,
ut iussioni parere possitis. Paulus episcopus dixit: scripturas lectores
habent. sed nos, quod hic habemus, damus. Felix flamen
perpetuus curator Paulo episcopo dixit: ostende lectores aut mitte ad illos. Paulus episcopus dixit: omnes cognoscitis. Felix flamen
perpetuus curator reipublicae dixit: non eos nonimus. Paulus
episcopus dixit: nouit eos officium publicum, id est Edudus et
Iunius exceptores. Felix flamen perpetuus curator reipublicae
dixit: manente ratione de lectoribus, quos demonstrabit officium; 10
uos quod habetis, date. sedente Paulo episcopo, Montano et
(l. 4) då. Up. 76 4 nam JrtJllOtl.
non C, num BDU 9 omnia nom. lector. D 10 assensum C
12 ta ergo-interrogeris («. 15) tpuria cens. U p. 76 17 et legit
Nnndinins exc. Aug. I. c. 19 manati felicis ** (laeun. 6 ZitI.)
praeporiti cnratoris C (efir. August.; erroris originem ostendit conpendium
f. p. jp. 188, 2) 21 Felix (iterum laeun. 6 litt.) praepositi curator C
22 si qn. a. hab. tuspic. spuria U p. 81 ut praecepto et iussioni BD
edd. 24 sed-damus
Quibus lectis Zenophilus u. c. consularis Uictori dixit: confitere
simpliciter! Uictor respondit: non fui praesens. Nundinarius
dixit: legimus epistulas episcoporum factas a Forte. et legitur 55
inepta iudicat Up. 79 felix f (lacun. 5 litt.) p
(laetm. 5 litt.) curator C 5 dixit Eugen. edd. 5, 16, 19, 22 profers
C 10 domos D 11 et dum C 16 Uict. gram. om. D 18, 21.
24 reipublicae om. C 21 Caesarianensis edd. 24 curatore C
26 curatori C 30 Felix—periculum falsarii esse cem. U. p. 81 35 legamus
propos. D epistolas C a Forte] et aliis add. Maurini
legit C, legit exemplar libelli traditi episcopis a Nund. edd. D (cfr.
August. c. Crescon. III, 29), legitur
Et recitatum est exemplum epistolae: "Purpurius episcopus
Siluano coepiscopo in domino salutem. uenit ad me Nundinarius
diaconus filius noster et petiit, has litteras deprecatorias a me
ad te, sanctissime, dirigerem, ut, si fieri posset, pax inter te et
ipsum sit. hoc enim nolo fieri, ut nemo sciat, quid inter nos
agatur, si uolueris scripto tuo, ut et ego solus ibi in re praesenti
ueniam et dissensionem ipsam de inter uos amputem. manu sua
enim mihi tradidit libellum rei gestae, pro qua causa tuo praecepto
fuerit lapidatus. non est uerum, ut pater castiget filium
contra ueritatem, et scio, quia uera sunt, quae in libello mihi
tradito sunt conscripta. quaere remedium, quo modo poterit ibi
malignitas ista extingui, antequam flamma exsurgat, quae post
demum extingui non poterit sine sanguine spiritali. adhibete conclericos
et seniores plebis ecclesiasticos uiros et inquirant diligenter,
quae sunt istae dissensiones, ut ea, quae fiunt., secundum fidei.
praecepta fiant. non declinabis ad dexteram uel ad sinistram,
libenter autem aurem conmodare nolis malis instructoribus, qui
nolunt pacem. omnes nos occiditis ... et alia manu: uale."
Item exemplum epistulae : "Purpurius episcopus clericis et
senioribus Cirtensium in domino aeternam salutem! clamat
ad omnem senatum filiorum Israel dixitque illis, quae dominus
iubeat fieri. sine consilio seniorum nihil agebatur. itaque et uos,
carissimi, quos scio omnem sapientiam caelestem et spiritalem
habere, omni uestra uirtute cognoscite, quae sit dissensio haec,
et perducite ad pacem. dicit enim Nundinarius diaconus, quod
C 3 presbiterei C 4 de quadr. foll. in C omissa ex August.
suppl. lucilla consul felix
Item alia recitata: "Siluano fratri carissimo Fortis in domino
aeternam salutem! uenit ad me filius noster Knndinarins diaconus
et retulit er quae inter te et illum contigerint ut per maliuoli
intercessum, qui uuit animas iustorum a nia ueritatis auertere.
cum haec audirem, mente defectus sum, quod talis dissensio inter
uos uenit. dei enim sacerdos ut ad hoc ueniat * quod non nobis
expediat, [ne] fiat. nunc ergo petite eum, ut, quod potest, cum
ipso pax domini saluatoris Christi sit, non ad publicum ueniamus
et a gentibus damnemur. scriptum est enim: uidete, ne, dum
mordetis et consumamini inuicem, ab innicem consumamini.
ergo peto dominum, ut tollatur de medio nostrum
scandalum, ut possit res dei cum gratiarum actione celebrari domino
dicente: pacem meam do nobis, pacem meam relinquo
nobis. quae pax poterit esse, ubi dissensio est, aemulationes
sunt? nam cum ego a milite essem &SS... separatus et in illo
uenissem cum iniuria tali, deo conmendani animam meam et remisi
tibi, quia deus uidet mentes hominum et eorum, sine a te ad
illos perductus sum. sed deus nos liberauit et tecum seruimus.
ergo sicuti dimissum est nobis, et uos reconciliamini paci, ut in
nomine Christi possimus cum gaudio pacem celebrare. nemo sciat."
"Fratribus et filiis, clero et senioribus Fortis in domino
in ras.) C 3 scio] sileo coni. D 5 persona C
6 ueniatis] ruatis D 11 condemnaueris C 13 post recitata lacun. 9
litt. et\'sequittw fratri C 15 contigerunt
Item alia recitata: "In domino aeternam salutem! peruenit ad
nos Nundinarius filius tuus, non tantum ad me sed et ad fratrom
nostrum Fortem et grauem querelam referens. miror grauitati tuae
sic te egisse cum filium tuum, quem tu nutristi et ordinasti. si
enim aedificium terrae structum sit, non additur quid caeleste,
quod per manum sacerdotis aedificatur? sed non est tibi mirandum
scriptura dicente: perdam sapientiam sapientium et prudentiam
prudentium reprobabo, et iterum dicit: potius dilexerunt
homines tenebras magis quam lucem, sicuti et tu
facis. sufficiat nobis omnia scire. super quod et frater noster
Fortis tibi scripsit, nunc petierim de caritate tua, frater benignissime,
ut subpleas dictum Esaiae prophetae: expellite malignitatem
de animis uestris et uenite disputemus, dicit
dominus, et iterum: proicite malum de medio uestrum. sic
et tu fac: subiuga et auerte seditionem eorum, qui noluerunt
esse pacem inter te et filium tuum. sed filius tuus Nundinarius
28 cfr. Es. 1, 16 & 18 80 I Cor. 5, 13 . om. edd. 7 sed] et hoc D cum fratre iudicio contendit et hoc
apud Masson. uos nunc in iudicio contenditis D 9 tale C eras.) C
11 pascham C .15 Donati] Donti D (de Dontio presbytero
Cirtensi cfr. fol. 22 b)
Item alia recitata: "Fratri Forti Sabinus in domino aeternam
salutem! quae sit caritas, iuxta omnes collegas certus sum peculiariter;
tamen secundum dei uoluntatem, qui dixit: quosdam
diligo super animam meam, Siluanum te coluisse certus sum.
quare non dubitaui haec scripta ad te dare, quia scripta tua ad
eum facta dari feci propter nomen Nundinarii; et qui inpigre agit,
semper res dei impetu procedit. ne praetendas excusationem;
occupatio namque nos diebus istis stringit et incunctanter commouet
circa haec usque ante diem solemnissimum paschae, ut
te fiat pinguissima pax, ut digni coheredes Christi inueniamur,
qui dixit: pacem meam do uobis, pacem meam relinquo
uobis, et iterum peto, ut facias — et alia manu: opto te in domino
bene ualere et nostri memorem esse. uale, sed rogo te,
nemo sciat."
Quibus lectis Zenophilus u. c. consularis dixit: actis et litteris,
quae recitatae sunt, traditorem constat esse Siluanum. et Uictori
dixit: simpliciter confitere, utrum scias eum aliquid tradidisse.
Uictor dixit: tradidit, sed non me praesente. Zenophilus u. c.
consularis dixit: quid administrabat tunc Siluanus in clero? Uictor
respondit: sub Paulo episcopo orta est persecutio et Siluanus subdiaconus
fuit. Nundinarius diaconus respondit: quando uentum est
illic, ait, ut factus esset episcopus, respondit populus: alius fiat,
exaudi deus. Zenophilus u. c. consularis Uictori dixit: dictum est
a populo: Siluanus traditor? Uictor dixit: ego ipse luctatus sum
episcopus. Zenophilus u. c. consularis Uictori dixit: ergo sciebas
traditorem? de hoc confitere. Uictor respondit: traditor fuit. Nundinarius
diaconus dixit: uos seniores clamabatis: exaudi, deus,
ciuem nostrum uolumus, ille traditor est. Zenophilus u. c. consularis
Uictori dixit: clamasti ergo cum populo, quod traditor esset
Siluanus et non deberet fieri episcopus? Uictor dixit: clamaui et
ego et populus. nus enim ciuem nostrum petebamus, integrum
uirum. Zenophilus u. c. consularis dixit: qua causa putabatis eum
non mereri? Uictor dixit: integrum petebamus et ciuem nostrum
Cresc. III, 29 (lacuna 8 litt. itemque in u. sq. spat. 5 litt.) C 5 caritas
i. o. collegas, certus edd. 9 fecit D 11 stringet C 18 lectis (spatium
9 litt.) uicarius consul dix.
Item inductis et adplicitis Uictore Samsurici et Saturnino fossoribus
Zenophilus u. c. consularis dixit: quis uocaris?
Saturninus. Zenophilus u. c. consularis dixit: cuius condicionis es?
Saturninus respondit: fossor. Zenophilus u. c. consularis dixit:
Siluanum scis esse traditorem? Saturninus dixit: scio lucernam
tradidisse argenteam. Zenophilus u. c. consularis Saturnino dixit:
quid aliud? Saturninus respondit: aliud nescio, nisi quia depost
orcam eam eiecit. et remoto Saturnino Zenophilus u. c. consularis
dixit adstanti: tu quis uocaris? respondit: Uictor Samsurici. Zenophilus
u. c. consularis dixit: cuius condicionis es? Uictor dixit:
artifex sum. Zenophilus u. c. consularis dixit: tabulam argenteam
quis tradidit? Uictor respondit: non uidi; quod scio, hoc dico.
Zenophilus u. c. consularis dixit Uictori: licet iam constiterit ex
responsione eorum, qui supra sunt interrogati, tamen tu confitere,
utrum Siluanus traditor sit. Uictor dixit: secundo petato (?) quomodo
hoc dimisit, ut duceremur ad Carthaginem, ore ipsius episcopi
audiui: data est mihi lucerna argentea et capitulata argentea
et has tradidi. Zenophilus u. c. consularis Uictori Samsurici dixit:
a quo audisti? Uictor dixit: a Siluano episcopo. Zenophilus u. c.
consularis Uictori dixit: ab ipso audisti, quod tradidisset? Uictor
dixit: ab ipso audiui, quod suis manibus tradidisaet illas. Zenophilus
u. c. consularis dixit: ubi audisti? Uictor dixit: in basilica.
Zenophilus u. c. consularis dixit: apud Constantinam? Uictor dixit:
ibi coepit alloqui populum dicens: de quo dicunt me traditorem
esse, de lucerna et capitulata? Zenophilus u. c. consularis Nundinario
dixit: quid aliud putas ex his esse quaerendum? Nundinarius
dixit: de cupis fisci, quis illas tulit. Zenophilus u. c. consularis-
Nundinario dixit: quas cupas? Nundinarius dixit: in templo
fuerunt et tulit illas Purpurius episcopus; acetum, quod habuerunt,
tulit illum Siluanus episcopus, Dontius presbyter et Lucianus.
Zenophilus u. c. consularis Nundinario dixit: sciunt id factum,
qui adsistunt? Nundinarius respondit: sciunt. diaconus Saturninus
dixit: dicebant maiores nostri, quia sublatae sunt. Zenophilus u. c.
consularis dixit: a quo sublatae dicuntur? Saturninus dixit: a Purpurio
episcopo et acetum a Siluano et Dontio et Superio
C, enim ante imperatores B, enim coram
imperatorum adhuc U p. 65 in adekdi 8 Saturnino om. D
9 depost cfr. Mdnsch. Ital. 286 10 orca C 11 et tu edd. 17 petato]
petito edd., placito U p. 56 25 constantina C 27 de lucernam et
capitnlatam C 31 acetrom (= Gefiss f. Flussig.) D p. 80, 71 37 Superio]
Luciano V, emend: B (cfr. p. 195, 5)
et factus est presbyter Uictor? Saturninus dixit. et cum diceret,
Zenophilus u. c. consularis Saturnino dixit: cui dedit? Saturninus
dixit: Siluano episcopo. Zenophilus u. c. consularis Saturnino dixit:
ergo ut fieret presbyter, Siluano episcopo uiginti folles praemium
dedit? Saturninus dixit: dedit. Zenophilus u. c. consularis Saturnino
dixit: ante Siluanum positum est? Saturninus dixit: ante
cathedram episcoporum. Zenophilus u. c. consularis Nundinario
dixit: a quo pecunia sublata est? Nundinarius dixit: ipsi episcopi
diuiserunt eam inter se. Zenophilus u. c. consularis Nundinario
dixit: Donatum desideras exhiberi? Nundinarius dixit: utique ueniat,
de quo clamauit populus biduo post pacem: exaudi deus, ciuem
nostrum uolumus. Zenophilus u. c. consularis Nundinario dixit:
certe clamauit hoc populus? respondit: clamauit. Zenophilus u. c.
consularis Saturnino dixit: traditorem clamauit Siluanum? Saturninus
dixit: utique. Nundinarius dixit: quando factus est episcopus,
non illi communicauimus, quia dicebatur traditor esse. Saturninus
dixit: quod dicit. uerum est. Nundinarius dixit: nidi. quia
harenarius tulit eum in collo. Zenophilus u. c. consularis Saturnino
dixit: sic factum est? Saturninus dixit: sic. Zenophilus u. c. consularis
dixit: uera sunt omnia, quae dicit Nundinarius, quia ab
harenariis factus est episcopus Siluanus? Saturninus dixit: uera.
Nundinarius dixit: prostibulae illic fuerunt. Zenophilus u. c. consularis
Saturnino dixit: harenarii illum gestauerunt? Saturninus
dixit: ipsi eum tulerunt et populus; nam ciues in area martyrum fuerunt inclusi. Nundinarius diaconus dixit: numquid populus dei
ibi fuit? Saturninus dixit: in casa maiore fuit inclusus. Zenophilus
u. c. consularis dixit: certe omnia, quae dicit Nundinarius, uera
sunt? Saturninus dixit: uera. Zenophilus u. c. consularis dixit:
tu quid dicis? Uictor dixit: uera sunt omnia, domine. Nundinarius dixit: Purpurius episcopus tulit centum folles. Zenophilus u. c.
consularis Nundinario dixit: de quadringentis follibus quos putas
interrogandos? Nundinarius dixit: Lucianus diaconus exhibeatur,
quia ipse totum scit. Zenophilus u. c. consularis Nundinario dixit:
hine sciunt? Nundinarius dixit: non sciunt. Zenophilus u. c. consularis
dixit: exhibeatur Lucianus. Nundinarius dixit: sciunt isti
acceptos esse quadringentos folles, sed quia episcopi eos diuiserunt,
nesciunt. Zenophilus u. c. consularis Nundinario et Uictori
dixit: scitis acceptos esse folles a Lucilla? Saturninus et Uictor
C dixit asterisc. adp. B 3 cui dedit-Saturnino dixit
om. D 8 cathedra C 12 pacem] pare CB, corr.. D p. 80 20 sic
Zen.—dixit (u. sq.) om. D 33 diaqonus (dia eras. tddettw) C 35 hine]
iine edd. 39 follus C
acceperunt? dixerunt: nemo nihil accepit. Zenophilus u. c. consularis
Saturnino et Uictori dixit: nihil de fano Sarapis sublatum
est? Saturninus et Uictor dixerunt: Purpurius tulit cupas et Siluanus
episcopus et Dontius et Superius presbyteri et Lucianus
diaconus tulerunt acetum. Zenophilus u. c. consularis dixit:
Uictoris grammatici et Uictoris Samsurici et Satumini claruit
uera esse omnia, quae suggesserit Nundinarius. submoueantur
et exeant.
Zenophilus u. c. consularis dixit: quos alios putas interrogandos?
Nundinarius dixit: Castum diaconum, ut dicat, si non est traditor;
ipse illum ordinauit. et inducto et adplicito Casto diacone Zenophilus
u. c. consularis dixit: quis uocaris? respondit: Castus.
Zenophilus u. c. consularis Casto dixit: cuius condicionis es?
Castus dixit: nullam dignitatem habeo. Zenophilus u. c. consularis
Casto dixit: licet nunc per Uictorem grammaticum quam etiam
per Uictorem Samsurici et Saturninum uenerunt in confessionem,
quae Nundinarius obicit, tamen etiam tu confitere, utrum traditor
sit Siluanus. Castus respondit: dicebat, quod inuenerit lucernam
post orcam. Zenophilus u. c. consularis Casto dixit: etiam de
cupas de fano Sarapis sublatas et aceto confitere. Castus respondit:
Purpurius episcopus tulit cupas. Zenophilus u. c. consularis dixit:
acetum quis? respondit Castus, quod tulerunt inde acetum Siluanus
episcopus, Dontius et Superius presbyteri. Zenophilus u c. consularis
Casto dixit: confitere, quot folles dedit Uictor, ut presbyter
fieret. Castus dixit: optulit, domine, saccellum, et quid habuerit,
nescio. Zenophilus u. c. consularis Casto dixit: cui datum est
saccellum? Castus dixit: illo tulit eum in casa maiore. Zenophilus
u. c. consularis Casto dixit: populo non est diuisa pecunia? Castus
respondit: non est data nec uidi. Zenophilus u. c. consularis
Casto dixit: de folles, quos Lucilla dedit, populus minutus nihil
accepit? Castus dixit: non uidi accipere neminem. Zenophilus u. c.
consularis Casto dixit: quo ergo peruenerunt? Castus dixit: nescio.
Nundinarius dixit: utique uel audisti uel uidisti, si dictum
pauperibus: dat et nobis de re sua Lucilla? Castus dixit: non
uidi aliquem accipere. Zenophilus u. c. consularis dixit: manifesta
5 Dontius] Donatus C (sed cfr. p. 191, 15; 193, 37; 195, 24
6 Zen. uicarius cosul (sic) C 8 suggessit edd. 19 dicebat
dicebant C 20 dixit Casto edd., Casto om. D 21 de cupas...
sublatas CB (cfr. u. 31) 25 quod C 26 & 28 sacellum CB
29 dix. Cast. (add. transp. sign.) C 31 de folles CB (cfr. u. 21)
34 sij sic C v
diuisos esse nesciret, et ideo amoueatur.
Item inducto et adplicito Crescentiano subdiacono Zenophilus
n. c. consularis dixit? quis uocaris? respondit: Crescentianus.
Zenophilus n. c. consularis Crescentiano dixit: simpliciter sicut ceteri confitere, utrum scias traditorem Silnanum. Crescentianus
dixit: priores, qui fuerunt clerici, ipsi retulerunt singula. Zenophilus
n. c. consularis Crescentiano dixit: quid retulerunt? Crescentianus
dixit: referebant, quod traditor esset. Zenophilus n. c.
consularis Crescentiano dixit: dixerunt illum traditorem? et adiecit:
qui dicebant? Crescentianus dixit: qui cum illo connersabantur
in plebe, dixerunt, quod aliquando tradidisset. Zenophilus
n. c. consularis Crescentiano dixit: de Siluano dicebant? Crescentianus
dixit: utique. Zenophilus u. c. consularis Crescentiano dixit:
cum factus fuisset episcopus, praesto fuisti? Crescentianus dixit:
praesens cum populo fui inclusus in casa maiore. Nundinarius
diaconus dixit: campeses et harenarii fecerunt illum episcopum.
Zenophilus n. c. consularis Crescentiano dixit: Mutus harenarius
certe eum sustulit? dixit: manifeste. Zenophilus n. c. consularis
Crescentiano dixit: cupas de fano Sarapis scis esse snblatas?Crescentianus dixit: plures dicebant, quod Purpurius episcopus
ipse sustulerit cupas et acetum, quod ad senem nostrum Siluanum
peruenisset, et filii Aelionis dicebant. Zenophilus n. c.
Crescentiano dixit: quid audisti? Crescentianus dixit: acetum sublatum
a sene Siluano et Dontio et Superio presbyteris et Luciano diacono. Zenophilus a. c. consularis Crescentiano dixit: ex CCCC
follibus, quos Lucilla donanit, populus aliquid accepit? Crescentianus
dixit: nihil inde nemo accepit, nescio, nec quis illos erogauerit.
Nundinarius dixit: aniculae numquam inde aliquid acceperunt?
Crescentianus dixit: nihil. Zenophilus n. c. consularis dixit:certe quotiens aliquid tale donatur, omnes inde populares publice
accipiunt? Crescentianus dixit: non audiui uel nidi dedisse illum
aliquos. Zenophilus n. c. consularis Crescentiano dixit: nihil ergo
datum est de CCCC follibus populo? Crescentianus dixit: nihil;
utique peruenisset aliqua partiuncula ad nos. Zenophilus n. c.
consularis dixit: quo ergo sublati sunt? Crescentianus dixit: nescio,
nemo nihil accepit. Nundinarius dixit: Uictor quot folles dedit,
D post amoueatur lsctm. 16 litt. quam explem
uerbis Item inducto 7 singolis
Item inducto et adplicito Ianuario subdiacono Zenophilus n. c.
consularis dixit: quis uocaris? respondit * * *
**in municipio Antnmnitanorum Gallienus duouir dixit: quoniam
praesens es, Caeciliane, audi litteras domini mei Aeli Paulini uiri
spectabilis agentis uicariam praefecturam, quid iubere sit dignatus
secundum epistolam ad nos datam, quae declarare te conpellit et
scribam, quem habuisti tunc temporis administrationis tuae, et
tabularium. sed quoniam tabularius eius temporis uita functus est,
et omnes actus administrationis tuae secundum fidem litterarum
eiusdem mei domini tecum perferre debebis et ad coloniam Carthaginiensem
cum scriba tuo proficisci necesse est. praesens est
curator, sub cuius praesentiam uos conpellimus. quid ad hoc
respondes? Caecilianus dixit: mox ad me epistolam Aeli Paulini
uiri spectabilis agentis nicariam praefecturam pertulistis, statim ad
scribam Miccium misi, ueniret, ut acta ipsius temporis confecta
mihi obtulisset, et usque adhuc inquirit; et quoniam non modicum
p. 11 sq; Deutsch 1. c. p. 9\'sq.
16 cfr. Optat. 1, 27; Aug. c. Cresc. 3, 70; ep. 88, 4
1 & 3 cofinos (i) C 8 requirend. (u eras. uidebwr) C 10 simpl-citer
(aUerum 1 eras.) C 12 diacono D 18 uerbo respondit gesta abrupta
sunt in C fol. 24*
Item cum paulo post scriba Miccius superuenisset, Fuscius duouir
dixit: audisti et tu, Micci, quod et tu una cum Caeciliano necessarius
es ire ad officium uiri spectabilis uicarii, instructionem eius
temporis ut uobiscum perferatis. ad haec quid dicis? Miccius
respondit: magistratus subpleto anno omnes actus suos
suam tulit *** si in eis cera possit inueniri, inquiro. et cum quaereret,
Quintus Sisenna duouir dixit: quod cognouit officium,
respondit. Apronianus dixit: si omnes actus suos tulerat magistratus,
unde acta, quae tunc emissa erant uel confecta tanto
tempore? et cum diceret, Aelianus proconsul dixit: et mea interrogatio
et singularum personarum responsio actis continetur.
Agesilaus dixit: sunt praeterea et aliae epistolae huic rei necessariae;
interest, ut legantur. Aelianus proconsul dixit: lege Caeciliano
audiente, ut agnoscat, an ipse dictauerit. Agesilaus recitauit:
"[Uolusiano] et Anniano consulibus XIIII Kal. Sept. in iure apud
Aurelium Didymum Speretium sacerdotem Iouis optimi maximi
duouirum splendidae coloniae Carthaginiensium Maximus dixit:
loquor nomine seniorum christiani populi catholicae legis. apud
maximos imperatores causa agenda erit contra Caecilianum et
Felicem, qui principatum eiusdem legis omni ui conantur inuadere.
contra ipsos documenta crimihum eius conquiruntur; nam cum
persecutio esset indicta christianis, id est, ut sacrificarent aut
quascumque scripturas haberent, incendio traderent, Felix, qui
tunc episcopus fuit Autumnos, consensum adtulerat, ut de manu
Galati scripturae traderentur, ut igni concremari possent. et erat
tunc temporis magistratus Alfius Caecilianus, quem praesentem
uidere dignaris. et quoniam eius temporis officium incumbebat,
ut ex iussione proconsulari omnes sacrificarent et si quas
C 2 galienus C 6 quod enim (enim perduct. m. ant.)
et C 7 officium uspt uicarin C 9 domu sua C 10 tulit] add. sed
ei in cera possit inueniri C, si ei in c. possit in. M,asson., si mei in
cera possint in. B, si in eis cera possit in . D qui laeunam post tulit suspicatur
(p. 10
"Caecilianus parenti Felici salutem! cum Ingentius collegam
meum Augentium amicum suum conueniret et inquisisset, anno
duouiratus mei an aliquae scripturae legis uestrae secundum sacram
legem adustae sint *** quam Galatius meus ex lege uestra CB, Secundus senex est Masson.; recepi quae D
suppleuit 4 acta
Maximus dixit: quoniam eius epistolae lectio apud acta recitata
est, quam ipse agnouit se misisse, quae dixit, quaesumus actis
haereant. Speretius duouir dixit: quae dixisti, scripta sunt.
Agesilaus dixit: ad praesentem epistolam recognouit, residuam
partem, quam nunc legit, falsam esse dicit. Caecilianus dixit:
domine, usque hoc dictaui, usque quo habet: "opto te, parens
carissime, bene ualere.".
Apronianus dixit: semper sic falsum per terrorem, per scaenam,
per inrelegiosam mentem actum est ab his, qui catholicae ecclesiae
consentire noluerunt. nam Paulino hic administrante uices praefectorum
subornatus est quidam priuatus homo, qui modicum cursoris
haberet, qui ad catholicae unitatis [fideles] ueniret atque
eos induceret et terreret. detecta igitur factio est. nam conponebatur
Felici relegiosissimo episcopo per mendacium, ut
scripturas prodidisse et exussisse. Ingentius quidem, cum hoc totum, quicquid agebat, obesset sanctitati et relegioni Caeciliani, subornatus
est, ut ueniret cum litteris ueluti Felicis episcopi ad
Caecilianum duouirum et ei confingeret a Felice se esse mandatum.
dicat ipsa uerba, quibus hoc est confictum. Aelianus proconsul
dixit: dic. Apronianus dixit: dic, inquit, Caeciliano amico meo,
excipientia facit D uerba Ages. dixit-bene ualere (u. 14—17)
tum Aelianus pr. dixit sq. p. 202, 15 (hoc signum-scripta sunt t*.
2—13 uncin. D p 13) 2 hoc signo (= das bezeuge ich) U
p. 18 (cfr. 202, 19) 3 ipse cuius est] ingressus es
Et adstante Ingentio Aelianus proconsul dixit: cuius praecepto
ea suscepisti agenda, quae tibi obiciuntur? Ingentius dixit: ubi?
Aelianus proconsul dixit: quoniam fingis te non intellegere, quod
interrogans, dicam apertius: quis te ad magistratum Caecilianum
misit? Ingentius dixit: nemo me misit. A-elianus proconsul dixit:
quomodo ergo uenisti ad magistratum Caecilianum? Ingentius dixit:
cum uenissemus et ageretur causa Mauri ab Utica episcopi, qui
episcopatum sibi redemit, ad urbem ascendit Autumnitanus episcopus
Felix, ut tractaret, et dixit: nemo communicet, quia falsum
admisit. et dixi illi ego econtra: nec tibi nec illi Quia traditor.
es. dolui enim causam Mauri hospitis mei, quia
cum illo in peregre, quia euasi persecutionem. exinde iui in
patriam ipsius Felicis, duxi mecum tres seniores, ut uiderent, an
uerum tradidisset annon. Apronianus dixit: non ita, uenit ad
Caecilianum; quaere de Caeciliano. Aelianus proconsul Caeciliano
dixit: quomodo ad te uenit Ingentius? Caecilianus respondit:
domi ad me uenit, prandebam cum operarios uenit illuc, stetit in
ianua. Caecilianus ubi est? dixit. respondi: hic. ego dico ei: quid
est? omnia recte? omnia, dicit. respondi illi: si non fastidis prandere,
ueni, prande. dicit mihi: reuertor huc. uenit illuc solus.
dicere mihi coepit: ecce sic mihi curare et inquirere, an adusta
fuerit scriptura anno duouiratus mei. dico illi ego: molestus es
mihi, tu homo inmissus es, laxa hinc te a me. et spreui illum
a me. et uenit illo iterato cum collega meo, cum quo fui aedilis.
ait mihi collega meus: Felix noster episcopus misit huc hominem,
ut facias illi litteras, quia accepit codices pretiosos et noluit
C 4 et quatenus-asperg. infamia del. U. p. 31 sq.
5 magistratum B 6 si om. edd. 7 in conscientia D felicis]
parauerit uel tale aliquid addendum uidetur 8 quidem C mauritania
et numidia C 13 dic C 16 causam auri C 17 ad urbe C
19 contra edd. qui edd. 21 iui] ibi CB in patria CB 24 quaerere
CB, quaere scripsi (uel dignare quaerere cfr. p. 203, 12) Caecil.]
Felice suspicatur D 26 c. operararios C 27 hic] hoc C 30 cu«*»rare
(lac. 3 litt.) C 34 huc] hoc C, hunc BD
sunt et dixi ego: haec est fides christianorum? Ingentius dixit:
domine, ueniat et Augentius. et ego honorificus sum et honor
meus pereat et huius latera habemus. Aelianus proconsul Ingentio
dixit: reuinceris alio titulo. Aelianus proconsul ad officium dixit:
apta illum. cumque aptaretur, Aelianus proconsul dixit: suspendatur,
cumque suspenderetur, Aelianus proconsul Caeciliano dixit:
quomodo ad te Ingentius uenit? respondit: misit hue me
dixit, noster, ut scribas illo, quia est unus perditus nescio qui
habens penes me codices pretiosissimos et nolo illos restituere.
itaque fac litteras, quia adusti sunt, ne reuocet illos. et ego dixi:
christiani fides haec est? et coepi illum corripere et ait collega
mens: scribe illo Felici nostro. et sic ego epistolam dictaui, quae
paret, usque quo dictaui.
Aelianus proconsul dixit: audi sine metu recitationem epistolae
tuae, recognosce, quousque dictaueris. Agesilaus recitauit: "....
opto te, parens carissime, multos annos bene ualere." Aelianus
proconsul Caeciliano dixit: hucusque dictasti? respondit: hucusque,
relicum falsum est. Agesilaus recitauit: hoc signo quod deprecatorium
ad me misisti, nisi ego et tu et cuius est praetorium et
dixit: tolle clauem et quos inuenies in cathedra libros et super
lapide codices, tolle illos. sane uide, officiales ne tollant oleum
et triticum. et ego dixi: tu nescis, quia, ubi scripturae inueniuntur,
et ipsa domus diruitur? et dixisti: quid ergo faciemus? et dixi
ego nobis: tollat aliquis de nobis in areis, ubi orationes facitis, et illic ponantur. et ego uenio cum officiales et tollo. et [nos illo
uenimus] et omnia tulimus secundum placitum et adussimus secundum
sacrum praeceptum.
Maximus dixit: quoniam eius epistolae tenor etiam apud acta
recitatus est, quam ipse agnouisse ac misisse dixit, quaesumus, hoc actis tuis haereat. Speretius dixit: quae dixistis, scripta sunt.
Caecilianus respondit: ex illo est falsum, hucusque est epistola
mea, quousque dixi: \'bene uale, parens carissime\'. Aelianus
D 3 Auxentius C (sed recte postea) 4 h. latera] eius
litteras Masson. 5 dixit ad off. edd. 6 dixit-procons. om. D 8 hoc C
11 reuocem CB, corr. D 20 de praetorium CB, deprecatorium edd.,
de praetorio D (sed cfr. U. p. 18) et tu et cuius est] et tu ingressus
es U l. c. 21 dixisti edd. claue C et quod C 26 officialibus
edd. praeter B tollo et**»ll*«*et omnia C (nos illo uenimus add. B)
27 placitum adusi sumus C (fortasse placitum ut iussi sumus) 30 recitatum
C agnouit ac se misisse prop. D 32 ex illoJ cillo CB, corr. D
(fortasse relicum
Aelianus proconsul Ingentio dixit: torqueris, ne mentiaris.
Ingentius dixit: erraui, huic epistolae ego addidi dolens causa
Mauri hospitis mei. Aelianus proconsul dixit: [Constantinus]
semper Augustus et Licinius Caesares ita pietatem christianis
exhibere dignantur, ut disciplinam corrumpi nolint, sed potius
obseruari relegionem istam et coli uelint. noli itaque tibi blandiri,
quod cum mihi dicas dei cultorem te esse, [ac propterea non
possis torqueri. torqueris, ne mentiaris, quod alienum christianis
esse uidetur. et ideo dic simpliciter, ne torquearis. Ingentius dixit:
iam confessus sum sine tormento. Apronianus dixit: dignare de
eo quaerere, qua auctoritate, quo dolo, qua insania circuierit
Mauritanias omnes, Numidias etiam, qua ratione seditionem commouerit
catholicae ecclesiae. Aelianus proconsul dixit: ad Numidias
fuisti? respondit: non, domine. eit, qui probet. Aelianus proconsul
dixit: nec in Mauritania? respondit: negotiari illo fui. Apronianus
dixit: et in hoc mentitur, domine — nam ad Mauritaniae situm
non nisi per Numidias pergitur — quatenus dicit se in Mauritania
fuisse, non fuisse in Numidia. Aelianus proconsul Ingentio dixit:
cuius condicionis es? Ingentius respondit: decurio sum Ziquensium.
Aelianus proconsul ad officium dixit: submitte illum. quo submisso
Aelianus proconsul Caeciliano dixit: falsa dicis, quae dixisti. Caecilianus
respondit: non, domine. is qui scripsit epistolam, iube
ueniat, amicus ipsius est, ipse dicet, quousque dictaui epistolam.
Aelianus proconsul dixit: quis est ille, quem uenire desideras?
Caecilianus dixit: Augentium, cum quo fui aedilis. non possum
probare nisi per ipsum Augentium, qui scripsit epistolam;
dictaui illi, ipse dicere potest. Aelianus proconsul dixit:
constat ergo falsam esse epistolam? Caecilianus respondit: constat,
domine, non mentior in sanguine meo. Aelianus proconsul dixit:
cum duouiratum egeris in patria tua, oportet fidem uerbis tuis
habere. Apronianus dixit: nec nonum est illis hoc facere. ceterum
et actis addiderunt, quod uoluerunt: iam artificium est illis.
supposita cens. D p. 16 n. 34, U p. 35 sq.;
huc transponit U Ingentius-aptaretur (p. 202, 2-6) 4 causa cfr. p.
201, 20 6 dixit] una linea uacat, tum sequitur Maximus C (Const. add. B)
6 Caesar C 9 cum om. edd. dei cultorem] decurionem B Baronium
secutus; ac
Agesilaus dixit: de his, qui ad potestatem uestram instruendam
uenerunt, quid iubet potestas tua? Aelianus proconsul dixit: reuettantur
ad sedes suas.
Iam quidem antehac cum perlatum fuisset ad scientiam meam
apud Africam nostram plures uesano furore uanis criminationibus
contra se inuicem super obseruantiam sanctissimae legis catholicae
discedere coepisse, dirimendae dissensionis huiuscemodi causa placuerat
mihi, ut ad urbem Romam tam Caecilianus Carthaginensis
episcopus, contra quem uel maxime uniuersi saepe me conuenerunt,
quam etiam aliqui ex his, qui ei quaedam obicienda crediderant,
praesentiam sui exhiberent. nam etiam ad supra dictam urbem
Romam nostram quosdam episcopos ex Galliis ire praeceperam,
ut tam hi pro integritate uitae suae atque laudabili instituto sed
et septem eiusdem communionis quam etiam urbis Romae episcopi
atque illi, qui cum hisdem cognoscerent, possent rei, quae uidetur
edd., d. professione scripsi
falsa August. I. I. 2, manifestum edd., manifesta August. I. I. 3 recipietur
August. I. I. 7 religiosas August. I. I. prodiderit] tradiderit
edd., Aug. I. c. 8 suprascriptorum Optatus p. 30, 4 manifesta Optat.
et Aug. I. c. 10 quo
Proterius, Uocius, Uerus, Probatius, Caecilianus, Faustinus,
Surgentius, Gregorius, Reticius, Ambitausus, Termatius, Merocles,
Pardus, A?elfius, Hibernius, Fortunatus, Aristasius, Lampadius,
Uitalis [et] Maternus, Liberius, Gregorius, Crescens, Auitianus,
Dafnus, Orantalis, Quintasius, Uictor, Epictetus in domino aeternam
theolog. Quartalschr. 1867, S. 61 om. edd. 2 datam euectionem publicam C 3 huiusmodi
delendum uidetur 5 possit C 7 disciplinae C 8 altercantium quae C,
altercatio quae edd., altercantium contentio quae scripsi 9 de secretoj
de cetero edd. 10 quia] quae C 11 uniuersa edd. qui nunc 0
quique C, om. edd., quaeque scripsi 13 certum] cretum C 15 dycam a
18 commisit nt edd. 19 decernat edd. 22 concordi obsernantiae
fraternitati C, concordis obsernantia fraternitatis uel concordi obseruantiae
fraternitate edd. 23 amen] Explc. C fol. 30b
DIRECTVM / SILVESTRO EPO ROMANORVM (lin. 1 et 3 rubr.) C
fol. 31s 25 silnestrio
Constantinus Augustus episcopis catholicis carissimis fratribus
salutem! aeterna et religiosa inconprehensibilis pietas dei nostri
nequaquam permittit humanam condicionem diutius in tenebris
oberrare neque patitur exosas quorundam uoluntates usque in
tantum perualere, ut non suis praeclarissimis luminibus denuo
pandens iter salutare eas det ad regulam iustitiae conuerti. habeo
quippe cognitum multis exemplis, haec eadem ex me ipso metior.
fuerunt enim in me primitus, quae iustitia carere uidebantur, nec
ulla putabam uidere supernam potentiam, quae intra secreta pectoris
mei gererem. equidem haec, ut dixi, quam fortunam debuerunt
sortiri? scilicet omnibus malis redundantem. sed deus omnipotens
in caeli specula residens tribuit, quod non merebar: certe iam
neque dici neque enumerari possunt ea, quae caelesti sua in me
famulum suum beniuolentia concessit. sanctissimi antistites Christi
(siue theatricis) — separari om. edd. (cfr. eadem fere
in conc. Arel. II canone 20) 3 credere] recedere
Constantinus Augustus episcopis.
Ante paucos quidem dies iuxta postulatum uestrum hoc mihi
placuerat, ut ad Africam reuerteremini, ut illic omnis causa, quae
nobis aduersus Caecilianum conpetere uidetur, ab amicis meis,
quos elegissem, cognosceretur atque finem debitum reciperet. uerum
din mihi cogitanti et in animo meo non inmerito uoluenti id potissimum
uisum est, ut — quoniam scio quosdam ex uestris turbulentos
satis et obstinato animo rectum indicium et integrae ueritatis
rationem minime respicere ac per hoc uenire forsitan, ut, si ibidem
cognoscatur, non ut condecet et ueritatis ratio expostulat, res finem
accipiat atque aliquid tale eueniat nimia uestra obstinatione, quod
diuinitati caelesti displiceat et existimationi meae, quam semper
inlibatam cupio perseuerare, plurimum inpediat — placuit mihi,
sicut dixi, ut Caecilianus iuxta prius tractatum huc potius ueniat,
quem credo iuxta litteras meas mox adfuturum. polliceor autem
nobis, quod si praesente ipso de uno tantum crimine uel facinore
eius per uosmet ipsos aliquid probaueritis, id apud me sit, ac si
C 15 ab ipsos C 16 incitari C incolomes C
17 carissimi] Item epistola constantini ad episcopos partis donati desuper
nomine caeciliani CONSTANTINVS AVGVSTVS (litt. maio rubr.) C
fol. 34b
Celso uicario Africae.
Perseuerare Menalium eum, quem iam dudum susceperat
insania, ceteros, qui a ueritate dei digressi errori se prauissimo
dederunt, proxima etiam grauitatis tuae scripta testata sunt, quibus
inhaerentem te iussioni nostrae de merito seditionis ipsorum eoque
tumultu, quem apparabant, inhibitum esse memorasti, frater carissime.
unde — quoniam ex eo patuit ipsos nefarias res cogitasse,
quod enim, cum statuissem inter ipsos atque Caecilianum plenissime
super allegationibus diuersis requirere, praesentiae meae
susceptam fugam subtrahere laborarunt — hoc ipso turpissimo
facto confessi ad ea se redire properare, quae et antea fecerant
et nunc agere perseuerant. at cum constet minime unumquemque
propria penitus delicta lucrari, etiamsi paulisper eorum fuerit
cohercitio dilata, mandandum grauitati tuae duxi, ut interim quidem
eosdem omittas et dissimulandum super ipsos esse cognoscas.
uerum lecta hac epistola tam Caeciliano quam hisdem palam facias,
quod cum fauente pietate diuina Africam uenero; plenissime uniuersis
tam Caeciliano quam his, qui contra eum agere uidentur,
lecto dilucido iudicio demonstraturus sum, quae et qualis summae
diuinitati sit adhibenda ueneratio et cuiusmodi cultus delectare
uideatur, adhibito etiam diligenti examine ea, quae nunc aliqui
exinde inlecebris mentis ignorantiaeque occultare se putant, plenissime
sum reperturus atque in lucem facturus uenire; easdem
personas, quae res istius modi concitant faciuntque, ut non cum
ea, qua oportet, ueneratione summus deus colatur, perdam atque
discutiam. cumque satis clareat neminem posse beatitudines
eo genere conquirere, quod alienum a ueritate religionis et
incongruum esse uideatur, eos, quos contra fas et religionem ipsam
recognouero reosque uiolentes conpetentis uenerationis deprehendero,
om. edd. 2 securitatem] sequuntur in Cfol. 33b extr. inscriptione
omissa ubi promittit constantinus ad africam se uenturum ut inter caecilianum
Petronius Annianus et Iulianus Domitio Celso uicario Africae.
Quoniam Lucianum, Capitonem, Fidentium et Nasutium episcopos
et Mammarium presbyterum. qui secundum caeleste praeceptum
domini Constantini Maximi inuicti semper Augusti ad Gallias cum
aliis legis eius hominibus uenerant, dignitas eius ad lares proprios
uenire praecepit, angarialem his cum annonaria conpetentia usque
ad Arelatensem portum secundum imperatum aeternitatis
clementissimi principis dedimus, frater, qua inde Africam nauigarent,
quod sollertiam tuam litteris nostris scire conueniat. optamus
te, frater, felicissimum bene ualere. Hilarius princeps optulit IIII
Kal. Maias Triberis.
Constantinus Augustus uniuersis episcopis per Africam et plebi
ecclesiae catholicae.
Quod fides debuit, quantum prudentia ualuit, prout puritas potuit,
temptasse me per omnia humanitatis et moderationis officia
optime scitis, ut iuxta magisteria legis nostrae pax ilia sanctissimae
C 7 qui aequalis diu. C 9 quidl cum id C, cum nihil edd.. quid
scripsi 12 concordem quae C meritum ... culturae C 13 perficiam]
Item exemplum epistolae praelfectorum praetorio ad celsum uicarium
C fol. 34b
VIII. 15 PETRONIVS (rubr.) C domicio C 17 qui om. C
19 eius ad lares eius propr. C 22 nauiga***** quod (ras. 5-6 litt.) C,
nauigent edd., nauigabunt Duchesne l. l. p. 24 24 hilarus C 25 triberos C
VIIII. 26 Item exemplum epistolae constantini ad catholicam 27 CON-
STANTINVS AVG (rubr.) C fol. 35* 31 sanctissime C
inmiscuit, stabilita per omnem concordiam teneretur. sed
quia uim illam sceleris infusi paucorum licet sensibus peruicaciter
inhaerentem intentionis nostrae ratio non potuit edomare fauente
adhuc sibi huic nequitiae patrocinio, ut extorqueri sibi omnino
non sinerent, in quo se deliquisse gauderent, spectandum nobis
est, dum totum hoc per paucos sedit, in populum omnipotentis
dei misericordia mitigetur. inde enim remedium sperare debemus,
cum omnia bona uota et facta referuntur. uerum dum caelestis
medicina procedat, hactenus sunt consilia nostra moderanda, ut
patientiam percolamus et, quicquid insolentia illorum pro consuetudine
intemperantiae suae temptant aut faciunt, id totum tranquillitatis
uirtute toleremus. nihil ex reciproco reponatur iniuriae;
uindictam enim, quam deo seruare debemus, insipientis est manibus
usurpare, maxime cum debeat fides nostra confidere, quicquid ab
huiusmodi hominum furore patietur, martyrii gratia apud deum
esse ualiturum. quid est enim aliud in hoc saeculo in
dei uincere quam inconditos hominum impetus quietae legis populum
lacessentes constanti pectore sustinere? quod si obseruauerit
uestra sinceritas, cito uidebitis per gratiam summae diuinitatis,
ut languescentibus eorum institutis uel moribus, qui se miserrimae
contentionis uexillarios praebent, sciant omnes non debere se
paucorum persuasione pereuntes sempiterno leto dare, quo possint
paenitentiae gratia semper uitae aeternae correctis erroribus suis
integrari. ualete uoto communi per saecula iubente deo, fratres
carissimi!
Constantinus Uictor Maximus ac triumphator semper Augustus
Zeuzio, Gallico, Uictorino, Sperantio, lanuario, Felici, Crescentio,
Pantio. Uictori, Babbutio, Donato episcopis.
Cum summi dei, qui huius mundi auctor et pater est, cuius
beneficio uitam carpimus, caelum suspicimus, humana etiam
C 6 delinquisse C 9 pro cum malim
quo 11 patientia C 12 tentat aut facit edd. 14 uindicta C
17 ualitura C 21 miserrime C 22 uixillarios C 23 persuasionem C
laeto C
X 27 Exemplum epistolae constantini cum scripta episcoporum (fortasse
quae scripta est ad episcopos) numidarum ubi haeretici tulerunt basilicas
a catholicis et (ut edd.) ad aliam (et aliam C, ante aliam c del.)
basilicam faciendam sibi locum uel domum eis dant (dent edd.) C
JoZ. 35b
data Non. Februar. Serdica.
š. u. sq. EXPLICIVNT SCI OPTATI EPI (litt. maior. rubr.)
LIBRI NYMERO VII uel GESTA PVRGATIONIS (litt. paulo min.)
//CAECILIANI EPI ET FELICIS (litt maior. rubr.)/ ordinatoris eiusdem
nec non epistola constantini imperatoris. amen.