The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Praeceptis tuis parui, beatissime pater Augustine; atque
utinam tam efficaciter quam libenter. quamquam ego in utramuis
partem parum de explicito mouear, rectene an secus
egerim.
tu enim iam isto iudicio laborasti, utrumne hoc, quod
praeciperes, possem: ego autem solius oboedientiae, si tamen
sam uoluntate conatuque decoraui, testimonio contentus sum.
am et in magna magni patrisfamilias domo cum sint multa
rubris) I RIASVM PAVLI HOROSII
MESRITERI(l. nigris) I ADVERSVM PAGANOS (l. r.) I LIBRI NVMERO SEPТEM
LILEFELICITER (2. r.) I m. s. VIII—IX : Ormista g (t. e. ergo) miserais
metiens sonat. | f. 1x PROLOGVS (l. r.) I PRAECEPTIS (hie uersus de-
mens in PATER AV l. maiusculis scriptus est) P item (colore quoque
ruum sic alternante) nisi quod INS — PRBI — ADVERSV — LIB I f. 2R
MERO SEPXE; LEGE I FELICITER . PROLOGVS; I Praeceptis R
(l. r.) I НISTORIARVM (l. uirid.) I secuntur
capitula; in eorum fine: haec SVNT IN HOC CODICAEPAVLL (sic) OROSII
ESTORIAR LIBRI VII. I f. 1SR INCIPIT : OBOSn ; LIBRI (sic) PRIMVS ⋮(l. r.)
1Praeceptis D add. m. saec.
:: | PRCEPTIS B ante corr. B || beatissimi D || aguatine BD || adque B
Iquanquam Rb 3 de om. B y explicitu D 4 enim om. B ||
m s. s. P iam (punctum a m. 1, sed fortuitum uid.) D || indicium D
I :preceperas ex preciparas (uel -is) corr. B p(raeci)peres B praecipas
D II possum PaB 6 ea D || testimonium D
nagnam . f magni D II domum D || multa (u fort. ex o corr.; itl.
mg. u) B
habent enim proprios appetitus, quantum
brutis excellentiores tantum rationabilibus propinquantes,
hoc est discernere amare seruire.
nam discernentes inter
dominos atque extraneos non eos quos insectantur oderunt sed
iis quos amant zelant, et amantes dominum ac domum noni
quasi ex natura apti corporis uigilant, sed ex conscientia
solliciti amoris inuigilant.
unde etiam mystico sacramento in
Euangeliis, quod edant micas catelli sub mensa dominorum,
et Chananaea non erubuit dicere et Dominus non fastidiuit audire.
beatus etiam Tobias, ducem angelum sequens, canem
Vergil. Georg. 3,404 13 edant
— dominorum euang. Matth. 15, 27 15 Tob. 6, 1. BDv 2 po**** | strema R
3 uoluntariae RaD II ad id quod] PBBDG1 ad id ad quod G2 uel G3, fh ||
preparantur R praeparatur D || urgeri Rb 4 qua(ndam) B II formul(am)
B || sola. 1 * (a ut uid. er.) P sola. (erasa ni fallor ltttera) R
solam D II discipli(nati timori)s B disciplinati moris D 5 expectatione
PR II suspendi (d in s corr. m. 1 ut uid.) P II pe(ragend)i B.
6 apputitus D 7 excellentioris D II tantum om. P* II propinquantis
D appropinquantes (ap initio uersus a m. ant. add.; es redintegratae
m. rec.) R 8 se*uire (r
nam cum
subiectio mea praecepto paternitatis tuae factum
tuum sit, quod ex te ad te redit, opus meum, hoc solo
meo cumulatius reddidi, quod libens feci.
Praeceperas mihi, uti aduersus uaniloquam
prauitatem eorum,
qui alieni a ciuitate Dei ex locorum agrestium conpitis et
pagis pagani uocantur siue gentiles quia terrena
sapiunt, qui
cum futura non quaerant, praeterita
autem aut obliuiscantur
aut nesciant, praesentia
tamen tempora ueluti malis extra
alitum
infestatissima
colitur Deus, idola autem minus coluntur, infamant:
— praeceperas
ergo,
ut ex omnibus qui haberi ad praesens possunt
historiarum atque annalium fastis, quaecumque aut bellis
grauia aut corrupta morbis aut fame tristia aut
terrarum
motibus terribilia aut inundationibus
aquarum insolita aut
eruptionibus ignium metuenda aut
ictibus fulminum plagisque
grandinum saeua uel etiam
parricidiis flagitiisque misera per
cf. Isidor. Orig. 8, 10,
1 D ||
spraenit B
praeuit m.
1 D II generali amore D II
ceciali amore conexus] et speciali
conexus * ςh
2 parne (e in
maxime cum reuerentiam tuam perficiendo
aduersum hos ipsos paganos undecimo libro insistentem —
quorum iam decem orientes radii mox ut de specula ecclesia-
sticae claritatis elati sunt toto orbe fulserunt - leui opusculo
occupari non oporteret et sanctus filius tuus, Iulianus Carthaginiensis,
seruus Dei, satisfieri super hac re petitioni suae
eadem fiducia qua poposcit exigeret:
dedi operam et me ipsum
in primis confusione pressi. cui plerumque reputanti super
modum exaestuauisse praesentium clades temporum uidebantur.
nanctus sum enim praeteritos dies non solum aeque ut hos
graues, uerum etiam tanto atrocius miseros quanto longius a.
remedio uerae religionis alienos: ut merito hac scrutatione
claruerit regnasse mortem auidam sanguinis, dum ignoratur
religio quae prohiberet a sanguine; ista inlucescente, illam
Bx || reperissem P reperisse B1 repperisse Bm
3 adversus B || insistentem] R2B existent*e (una littera erasa et e
fin. ex parte in ras. ; corr. 1 m.) P existentem R1D 4 iam (i in
ras.) P p decim B || orientis D || radii... (s eras.) P || ut (t in ras.
0
m. 2) R || ∗eclesiasticae (a eras.; c m. ut uid. 1) P ecclesiasticein
ras. m. 2)
exceptis
uidelicet semotisque illis diebus nouissimis sub fine saeculi
et sub apparitione Antichristi uel etiam sub conclusione iudicii,
quibus futuras angustias, quales ante non fuerint, dominus
Christus per scripturas sanctas sua etiam contestatione praedixit,
cum secundum ipsum quidem qui et nunc et semper est
modum uerum apertiore ac grauiore discrimine, per intolerabiles
tribulationes temporum illorum sanctos probatio. impios
perditio consequetur.
apud Graecos quam apud Latinos studiosi ad scribendum uiri,
qui res gestas regum populorumque ob diuturnam memoriam
uerbis propagauerunt, initium scribendi a Nino Beli filio, rege
Assyriorum, fecere —
qui cum opinione caeca mundi originem
creaturamque hominum sine initio credi uelint, coepisse tamen
ab hoc regna bellaque definiunt,
quasi uero eatenus humanum
genus ritu pecudum uixerit et tunc primum ueluti ad nonam
euang. Matth. 24, Marc. 13
cap. 1 § 1.2 cf. Tertullianus de pallio 2 P constipuisse R1B (u supra i priorem erasa in R ||
illa D || praeualent (re 2) Illam B praeualit illam D 2 p(eni)tua B
paenitus PB* || futura D || regnauit B 3 uidellicet D 4 aparitione
Pa ||antechriati BD 5 qualis D || fuerunt B 6 scribturas
PB || sancta* (corr. m. 1 aut 2) P II sua* (m ut uid. er.) D
7 cum secundam (non post cum s. s. 1 aut 2 m.) P || secumdum B ||
quidem (m m. 1 aut 2) P j[ qui et] qui D || est om. B 8 modum]
munus D [| uerom D || ac] et Bt || intollerabiles (1 prima erasa) R
istolerabilis D 9 tribulationis ,D || sanctus D || impius D
10 per(ditio co)nsequatur B || consequetur (quetur paene euanuerunt)
P consequitur
ego initium
miseriae hominum ab initio peccati hominis ducere institui,
paucis
Sunt autem ab
Adam primo homine usque ad Ninum \'magnum\' ut dicunt
regem, quando natus est Abraham, anni ΙΙI.CLXXXIIII,
qui ab omnibus historiographis uel omissi uel ignorati sunt.
a Nino autem uel Abraham usque ad Caesarem Augustum id
est usque ad natiuitatem Christi, quae fuit anno imperii Caesaris
quadragesimo secundo, cum facta pace cum Parthis Iani
portae clausae sunt et bella toto orbe cessarunt, colliguntur
anni n xv in quibus se inter actores scriptoresque omnium
otia negotiaque triuerunt.
quapropter res ipsa exigit ex his
libris quam breuissime uel pauca contingere, qui originem
magnum cf. Iustin. 1, 1 § 7 6 Hier. chron.
Eus. II p. 8. 149. 199 (ef. I p. 90) ed. Schoene 7 a Nino — 11
non quo auctoritatem
eorum cuiquam uideamur ingerere, sed quo operae pretium sit
de opinione uulgata
commonere.
primum quia si diuina prouidentia, quae sicut
bona ita et iusta est, agitur mundus et homo, hominem autem,
qui conuertibilitate naturae et libertate licentiae et infirmus
et contumax est, sicut pie gubernari egenum opis oportet ita
iuste corripi inmoderatum libertatis necesse est,
iure ab initio
hominis per bona malaque alternantia, exerceri hunc mundum
sentit quisquis per se atque in se humanum genus uidet;
deinde cum ab ipso primo homine peccatum punitionemque
peccati coepisse doceamur; porro autem cum etiam isti de
mediis temporibus inchoantes, quamuis superiorum nusquam
meminerint, nihil nisi bella cladesque descripserint —
quae
bella quid aliud dicenda sunt, nisi uergentia in alterutrum
mala; mala autem huiusmodi quae tunc
sunt in quantum sunt, sine dubio aut manifesta peccata sunt
R2 linquentes B | annuntiatione PB
2 sequa B1 || fecirunt D || quod R2 II auctoritatem (u e li ut wid. ras.
eorr.; c s.
quid impedimenti est
nos eius rei caput pandere, cuius illi corpus expresserint, et
priora illa saecula, quae multo numerosiora monstramus, uel
tenuissimo testari relatu similes miserias pertulisse?
Dicturus igitur ab orbe condito usque ad Vrbem conditam,
dehinc usque ad Caesaris principatum natiuitatemque Christi
ex quo sub potestate Vrbis orbis mansit imperium, uel etiam
usque ad dies nostros, in quantum ad cognitionem uocare
suffecero, conflictationes generis humani et ueluti per diuersas
partes ardentem malis mundum face cupiditatis incensum e
specula ostentaturus necessarium reor,
ut primum ipsum terrarum
orbem quem inhabitat humanum genus, sicut est a
maioribus trifariam distributus deinde regionibus prouinciisque
determinatus, expediam;
quo facilius, cum locales bellorum
morborumque clades ostentabuntur, studiosi quique non solum
rerum ac temporum sed etiam locorum scientiam consequantur.
cf. Oros. 1, 21 6 20
impedimento B1 \' 2 nus D || caput (t ex d corr. 2) R capnd B ||
eipraeserint B 3 multo (o ex a corr. 2) B || numorosiora D || mons trams
P* monstrams P* monstramus R1 monstranimns R2B monstrabimus
Dv 4 tenu\'s simo P tinuissimo B || relatu (r m. 2) P ||
s
similis P || misserias B || Post pertulisse titulus rubris litteris exaratus
hic ORJtESTAE INCP UOLUMEN PRIUM DE TRIUM PAHTIUM TERRAE IN-
triquetrum statuere eiusque tres partes ASIAM EVROPAM
ET AFRICAM uocauerunt, quamuis aliqui duas hoc est Asiam
ac deinde Africam in Europam accipiendam putarint.
ASIA tribus partibus oceano circumcincta per totam transuersi
plagam orientis extenditur.
haec occasum uersus a dextra
sui sub axe septentrionis incipientem contingit Europam, a
cf. de hac chorographia Muellenhoff, Weltkarte des
Augurius, Kiel 1856 p. 13 sqq.; Partsch, die Darstellung Europa\'s in
dem geogr. Werke des Agrippa, Breslau 1875, p.10-17
EVROPA incipit ut dixi sub plaga septentrionis, a flumine
Tanai, qua Riphaei montes Sarmatico auersi oceano Tanaim
fluuium fundunt, qui praeteriens aras ac terminos Alexandri
Magni in Rhobascorum finibus sitos Maeotidas auget paludes,
quarum inmensa exundatio iuxta Theodosiam urbem Euxinum
Pontum late ingreditur.
inde iuxta Constantinopolim longae
mittuntur angustiae, donec eas mare hoc quod dicimus Nostrum
accipiat.
Europae in Hispania occidentalis oceanus termino est,
maxime ubi apud Gades insulas Herculis columnae uisuntur et
Tyrrheni maris faucibus oceani aestus inmittitur.
cf. MueUenhoff p. 15, Partsch p. 17 § 5 aras ..
Alei. cf. Oros. 7, 2 uidetur adhibuisse Isidorus
Orig. 14, 3, 1 10 Europae — 12 inmittitur
AFRICAE principium est a finibus Aegypti urbisque Alexandriae
ubi Parethonio ciuitas sita
Magnum, quod omnes plagas terrasque medias interluit.
unde
per loca quae accolae Catabathmon uocant haud procul a
castris Alexandri Magni et super lacum Chalearzum, deinde
iuxta superiorum fines Auasitarum missa in transuersum per
Aethiopica deserta meridianum contingit oceanum.
termini
Africae ad occidentem idem sunt qui et Europae, id est fauces
Gaditani freti.
ultimus autem finis eius est mons Athlans et
insulae quas Fortunatas uocant.
Et quia breuiter generales tripertiti orbis diuisiones dedi,
compilauit Isidorus Orig. 14,
5,3 6 missa-7 oceanum adhibuit Isidorus Orig. 14, 5, 3 9 ultimus
-Athlans adhibuit Isidorus Orig. 14, 5, 3 11 et quia—p. 12, 2 curabo]
Bieniter trium inter se partium diuisiones diximus. Sed ne quid ad
plenissimam instructionem desit, ipsarum quoque partium regiones situs
et prouincianim terminos demonstrabo, ut absque fastidio uninersa lector
agnuscat (sic), uel numerum gentium commanentium. Incipit situs Asiae
proninciae cum limitibus et populis suis B B II aegypti. urbis (i et u m. 2 in ras.) quae (a eras.) Px
urbisque] urbis B 2 parethonio] R\'DA paretjhonio P\' pare* Ithonio (ste
saepe) P h*parethonio (ante p eras. f itemque ante a. scriptam h) R2
puethonium B partheno 8; fort. paraetonion scripsit; paraetonium v ||
hoc mare BDB 3 -que] ex quae corr. P || Inde R2; unde et in marg.
U, littera cui corrigendae adscripta sit non indicata B 4 per] et per
D II quae] q: D II acole R1, om. B || catabathmon] R1BDB (catabath
mon Bl) cathabathmon PR\' || haut PR∗BD iam B p a castris (a c m.
2 in ras.) P 5 alexandri (exandri in ras.) P || et] ei B || chalearzum]
PRBD chalearaum A galearum$caleartium h ( Κλέαρτος
Ptol. 4, 5,
ASIA ad mediam frontem orientis habet in oceano Eoo ostia
fluminis Gangis, a sinistra promunturium Caligardamana,
subiacet ad Eurum insula Taprobane, ex qua oceanus Indicus
uocari incipit;
a dextra habet Imaui montis — ubi Caucasus
deficit — promunturium Samarae, cui ad aquilonem subiacent
ostia fluminis Ottorogorrae, ex quo oceanus Sericus appellatur.
In his finibus INDIA est, quae habet ab occidente flumen
Indum, quod Rubro mari accipitur, a septentrione montem
adhibuit Isidorus Orig.
14, 3, 5 10 Indom — accipitur] \'Indus, qui, ut dicit Paulus Orosius,
in mare Rubrum ingroditur\' Anon. Rauennas p. 50, 16 Parthey eras.) P || parcium Dx || regionis D1 || pullicitus D
3 a media fronte B || **ad (a in ras.; fuit fort. magna A) B || fronte
morientis R1 (-5 *or- R\') || orientie habet] in oriente h*bet (a supra
ras. 1; s. s. respiciendo ad occidentem 2) C || **eoo
haec habet gentes XLIIII, absque insula Taprobane, quae habet
decem ciuitates, et absque reliquis insulis habitabilibus plurimis.
A flumine Indo, quod est ab oriente; usque ad flumen
Tigrim, quod est ad occasum, regiones sunt istae: ARACHOSIA
PARTHIA ASSVRIA PERSIDA ET MEDIA, situ terrarum montuoso
et aspero.
hae a septentrione habent montem Caucasum,
a meridie mare Rubrum et sinum Persicum, in medio autem
sui flumina praecipua Hydaspem et Arbim.
in his sunt gentes
XXXII.
sed generaliter Parthia dicitur, quamuis Scripturae
Sanctae uniuersam saepe Mediam uocent.
cf. Partsch p. 16 10 Scripturae S.] Ierem.
51, 28; 1 Mac. 6, 56; 14, 1. 2
A flumine Tigri usque ad flumen Euphraten MESOPOTAMIA
est, incipiens a septentrione inter montem Taurum et Caucasum.
cui ad meridiem succedit Babylonia, deinde Chaldaea, nouissime
Arabia Eudaemon, quae inter sinum Persicum et Arabicum
angusto terrae tractu orientem uersus extenditur.
in his sunt
gentes
A flumine Euphrate, quod est ab oriente, usque ad mare
Nostrum, quod est ab occasu, deinde a septentrione id est a
ciuitate Dagusa, quae in confinio Cappadociae et Armeniae
sita est haud procul a loco ubi Euphrates nascitur, usque ad
Aegyptum et extremum sinum Arabicum, qui ad meridiem
longo angustoque sulco saxis insulisque creberrimo a Rubro
compilauit Isidorus
Orig. 14, 3, 13 3 Babylonia, Chaldaea, 11 sinum Arab.
In capite Syriae CAPPADOCIA est, quae habet ab oriente Armeniam,
ab occasu Asiam, ab aquilone Themiscyrios campos
et mare Cimmericum, a meridie Taurum montem, cui subiacet
Cilicia et Isauria. usque ad Cilicium sinum, qui spectat contra
insulam Cyprum.
ASIA REGIO uel, ut proprie dicam, Asia minor absque orientali
parte qua ad Cappadociam Syriamque progreditur
compilauit Isidorus Orig. 14, 3,17
5 in capite — 9 Cyprum compilauit Isidorus Orig. 14, 3, 37 10 Asia
minor—p. 16, 2 mari adhibuit Isidorus Orig. 14, 3, 38 D || uciano D || syria (s in ras. m. 2 ex S) R siria D,
Syria quae sic h Syria quae in ed. priore ego, servato scil. p. 14,11 est
2 habet autem in ge (ipse 1, ipsa 2 M) prouincias 3 || habens] PBA
habet BD hinc sunt (sic) 8 (cf. § 58 et 66) et habet G habetque
h || prouincias id est 8 || comagenam 1 conmagenam m
3 phoniciam (o in e, an in oe ?, corr. m. 2) P phaeniciam R phyniciam
B phiniciam D phoeniam 8 pheniciam I feniciam LM || palestinam
PRBDBJ || saracinis DB sarracenos 3 || nabatheis PRB nabatheis
h
ina m. 2) D nauatheis 9$nabatheos RM nabat eos 2 4 duodecem
D numero xn B 5 m. syn.•ae (sy ae ex corr., fort. m ras., m. 1) P
siriae D || cappodocia B || cst] sita 1 est sita LM || que D || armoetiam
B% arminiam D 6 ab occasu asiam om. B || occosu D || them.
-7 cimm.] mare cimericum pt themiscirios (hemiscirios S imiscirios R)
eampos 3 themyscerios B themeslcyrios D ethemyscirios $ 7 cym-
mericun B cynmericum ab occasu minoremasiam (minoren s. 8. m. 2 8. XIIII-
XV) B || meridiae D || tauram om. 1 8 cylicia B ciliciam BR ||
hisauria LM || asquae ante ras. P || ad] ad* ex acil statim inter scri-
bendum corr. P || cilicium] S cilicinum PR cylicum B celicum D
cilicum BLM, issicum v; cf. § 96 || specat (t m. 2) P expectat DLM
exspectat e expectant R 9 insulS C euanidum) P insolam DLM
insola R || ciprum BLM 10 ud B || propie Pa propriae D, R (a
eras.) || asia] PRD2AB om. BDl || orientale D 11 qua] PRBD
usque 8 quae h || cappodociam B || siriam que D II greditur Bl procreditur
D\' protenditur* B || undiqui Pa
occasu Propontide atque Hellesponto, ad meridiem mari Nostro.
ibi est mons Olympus. ,
AEGTPTVS inferior ab oriente habet Syriam Palaestinam, ab
occasu Libyam, a septentrione mare Nostrum, a meridie montem.
qui appellatur Climax. et Aegyptum superiorem fluuium-
que Nilum, qui de litore incipientis maris Rubri
emergere in loco, qui dicitur Mossylon emporium, deinde diu
ad occasum profluens, faciens insulam nomine Meroen in medio
sui, nouissime ad septentrionem inflexus, tempestiuis auctus
incrementis plana Aegypti rigat.
hunc aliqui auctores ferunt
haud procul ab Athlante habere fontem et continuo harenis
mergi, inde interiecto breui spatio uastissimo lacu exundare
atque hinc oceano tenus orientem uersus per Aethiopica deserta
cf. Partsch p. 11 sq. cf. Isidorus Orig. 14, 3, 27
1 septemtrione PR1B || eozina (a in o corr. m. 1) P eoxino Bl euxeno
B casippino B 2 propontede D || adque B adquę (d corr. in t m. 1)
P om. B hellesponte P* bellisponto
quod quidem uerum est esse huiusmodi fluuium magnum,
qui tali ortu talique cursu sit et re uera omnia Nili monstra
gignat;
ceteri uero accolae Nuhul uocant;
sed hic in regione gentium,
quae Libyoaegyptiae uocantur, haud procul ab illo fluuio, quem
a litore maris Rubri prorumpere diximus, inmenso lacu acceptus
absumitur;
nisi forte occulto meatu in alueum eius, qui ab
oriente descendit, eructat.\'
AEGVPTVS SVPERIOR in orientem per longum extenditur.
cui est a
nam ab occasu ex inferiore Aegypto incipit, ad orientem Rubro
mari terminatur. ibi sunt gentes XXIIII.
Et quoniam meridianam partem uniuersae Asiae descripsimus,
superest ut ab oriente ad septentrionem pars quae restat
expediatur.
MONS CAVCASVS inter Colchos, qui sunt super Cimmericum
ante ras. P ||
egyptum D || diacendere D discendit B 2 est om. B || magnum]
manifestum et magnum 8 3 qui - talique] quid aliud tota lique
D || et re uera — 4 gignat] ut nilus intellegatnr; nam et monstra et
cetera similia gignit 8 4 gygnat B II quem] qui 8 || utique
barbari dara] barbarida 8 || darA (A ex i statim corr.) B || nom.- 5 uoeant]
Dominatur nylns sicut ceteri accolae uocant 8 5 cęteri anteras
. B II accnlae
et multi hoc ipsum
iugum Tauri montis credi uolunt, quia re uera Parcohatras
mons Armeniae inter Taurum et Caucasum medius continuare
Taurum cum Caucaso putatur;
sed hoc ita non esse discernit
fluuius Euphrates, qui, radice Parcohatrae montis effusus,
tendens in meridiem, ipsum ad sinistram, Taurum excludit ad
dextram.
itaque ipse Caucasus inter Colchos et Albanos, ubi
et portas habet, mons Caucasus dicitur;
a portis Caspiis usque
ad Armenias pylas uel usque ad fontem Tigridis fluminis
inter Armeniam et Iberiam montes Acroeerauni dicuntur;
a
fonte Tigridis usque ad Carras ciuitatem inter Massagetas
Parthos mons Ariobarzanes;
a Carris ciuitate usque ad oppidum
Cathippi inter Hyrcanos et Bactrianos mons Memarmali, ubi
amomum nascitur; a quo proximum iugum mons Parthau
dicitur;
ab oppido Cathippi usque ad uicum Safrim inter Dahas
cf. Partsch p. 12 sqq. om. D || albanus D 2 adtollitur B adtolli dicitur D
3 hoc iugum tauri montem B 4 montes D || parcohatras] PRA
parco ha trans D parchoatras BBv 5 armoeniae B armaeniae P
w
arm*eniae (er. a) R arminiae D || cacasum Pa 6 taurus B || causo
P || putatur] existimatur B || in marg. i, quae ad quam uocem spectet
non liquet, B || ita non]
a fonte fluminis Gangis usque ad
fontes fluminis Ottorogorrae qui sunt a septentrione, ubi sunt
montani Paropanisadae, mons Taurus;
a fontibus Ottorogorrae
usque ad ciuitatem Ottorogorram inter Chunos Scythas et
Gandaridas mons Caucasus.
ultimus autem inter Eoas et
Passyadras mons Imauus, ubi flumen Chrysorhoas et promunturium
Samara orientali excipiuntur oceano.
igitur a monte
adhibuit Isi-
dorus qrig. 14, 3, 31_ PRA (-cas. ex -casa et in marg.: 1 int dachas tauriocaa
m. 2 R) taraucas BD ac Araucas h; cf. Strabo 11, 511; Ptolem.
6, 14 § 4 (ubi Σαϱαγαυϰαί codices nisi
MARE CASPIVM sub Aquilonis plaga ab oceano oritur, cuius
utraque circa oceanum litora et loca deserta incultaque habentur.
inde meridiem uersus per longas angustias tenditur, donec
per magna spatia dilatatum Caucasi montis radicibus terminetur.
itaque a mari Caspio quod est ad orientem, per
oram oceani septentrionalis usque ad Tanaim fluuium et Maeotidas
paludes quae sunt ad occasum, per litus Cimmerici maris
quod est ab Africo, usque ad caput et portas Caucasi quae
cf. MueUenhoff, Weltkarte p. 46, deutsche Alt.
1 p. 321
sed generaliter regio
proxima Albania, ulterior sub mari et monte Caspio Amazonum
nominatur.
Expliciti sunt quam breuissime fines Asiae. nunc EUROPAM
Incipit a montibus Riphaeis ac flumine Tanai Maeotidisque
paludibus quae sunt ad orientem, per litus septentrionalis
oceani usque ad Galliam Belgicam et flumen Rhenum quod
est ab occasu descendens,
deinde usque ad Danuuium quem
et Histrum uocant, qui est a meridie et ad orientem directus
Ponto accipitur ab oriente Alania est,
in medio Dacia ubi et
inde Isidorus Orig. 14,
4, 2 excerpsit haec: incipit a flumine Tanai, descendens ab occasu
Nunc quidquid Danuuius a barbarico ad mare Nostrum
secludit expediam.
MOESIA ab oriente habet ostia fluminis Danuuii, ab euro
Thraciam, a meridie Macedoniam, ab Africo Dalmatiam, ab
occasu Histriam, a circio Pannoniam, a septentrione Danuuium.
THRACIA habet ab oriente Propontidis sinum et ciuitatem
Constantinopolim quae Byzantium prius dicta est, a septentrione
partem Dalmatiae et sinum Euxini ponti, ab occasu et
Africo Macedoniam, a meridie Aegaeum mare.
cf. Tacitus Germ. 38 \' (Suebi) maiorem
.. Germauiae partem obtinent\' excerpsit Isidorus Orig.
14, 4, 5 8 Thracia -11 Aegaeum mare
MACEDONIA habet ab oriente Aegaeum mare, a borea Thraciam,
ab euro Euboeam et Macedonicum sinum, a meridie
Achaiam, a fauonio montes Acrocerauniae in angustiis Hadriatici
sinus, qui montes sunt
occasu Dalmatiam, a circio Dardaniam, a septentrione Moesiam.
ACHAIA undique propemodum cincta est mari; nam ab
oriente habet Myrtoum mare, ab euro mare Creticum, a meridie
Ionium mare, ab Africo et occasu Cephaleniam et Cassiopam
insulas, a septentrione sinum Corinthium, ab aquilone angustum
terrae dorsum, quo Macedoniae coniungitur uel potius Atticae;
qui locus Isthmos uocatur, ubi est Corinthus, habens in Attica
ad boream non longe Athenas ciuitatem.
adhibuit Isidorus Orig.
14, 4, 13 6 Achaia — 11 Gorinthus
DALMATIA habet ab oriente Macedoniam, ab aquilone Dardaniam,
a septentrione Moesiam, ab occasu Histriam et sinum
Liburnicum et insulas Liburnicas, a meridie Hadriaticum
sinum.
PANNONIA NOBICVS ET RAETIA habent ab oriente Moesiam,
a meridie Histriam, ab Africo Alpes Poeninas, ab occasu
Galliam Belgicam, a circio Danuuii fontem et limitem qui
Germaniam a Gallia inter Danuuium Galliamque secernit, a
septentrione Danuuium et Germaniam.
ITALIAE SITVS a circio in eurum tenditur, habens ab Africo
Tyrrhenum mare, a borea Hadriaticum sinum; cuius ea pars.
qua continenti terrae communis et contigua est, Alpium
adhibuit Isidorus Orig. 14,
4, 8 5 Pannonia — 8 secernit
quae a Gallico mari super Ligusticum sinum
exsurgentes, primum Narbonensium fines;
Raetiamque secludunt, donec in sinu Liburnico defigantur.
GALLIA BELGICA habet ob oriente limitem fluminis Rheni
et Germaniam, ab euro Alpes Poeninas, a meridie prouinciam.
Narbonensem, ab occasu prouinciam Lugdunensem, a circio
oceanum Britannicum, a septentrione Britanniam insulam.
GALLIA LVGDVNENSIS, ducta per longum et per angustum
inflexa, Aquitanicam prouinciam semicingit.
Haec ab oriente
habet Belgicam, a meridie partem prouinciae Narbonensis, qua
Arelas ciuitas sita est et mari Gallico Rhodani flumen accipitur.
NARBONENSIS PROVINCIA, pars GALLIARVM, habet ab oriente
Alpes Cottias, ab occidente Hispaniam, a circio
fortasse adhibuit Isidorus Orig. 14,4,25 D cingitar 8 || |quę gallicū corr. in quęa gallico m. 1
P quae gallico B\' || legasticam B n sinum om. 8 2 si.exurgentes
(s s. s. m. 2) P exsurgentes (prior B erasa) B exsurgant 8 II primum]
hinc incipiant 8 || finis D II galleam D gallia 8 8 rętiamque A :
retiamqae PRBD retiaqae 8 || se cludunt B || doneo om. 8 || in sinum
liburnicam (om. defigantur) 8 || sinum B II liburnico (i altera in ras.)
P liburnicom B || difigantur Bl 4 orientem D II flumenis D ||
reni (h 8. 8. m. 1 P) PA rhyni B 5 euro] euro habet BD II poe-ninas]
PBBD appenninas 8 || miridiae D || prouinciam] s. s. m. 2:
errat 8 -tiam B\' 6 lagudunensem B lagdonensem D om. 8 ||
eirci∗∗o (er. n ?) B 7 ocianam D || britannicum] B brittanicam
PR1DAB brittannicam B* || aeptemtrione (ne s. s. 1 P) PRB II brittaniam
PB18 brittanniam B* britannicam B brittanicam D II insolam
D 8 gallea D II lugdonenses D IIlongum] longam est 8
9 fleza D || aquitacam P* aquit- (i 2, ex a?) B || haec] quae 8
10 meridi P* || prouin*ciae (n ras. ex m) P || narbonensis (r ex 1 inter
scribendum corr.) P narbonenses D 11 arilas (r ex b m. I) D
harelas PRA || ciuetas D || et mari] AR2Gbv; ubi mari V ubi a mari
8 in 0 glossa ubi pone et s. s. a manu 2; et ubi T; mari PR1BDGA ||
rhotani D rodani PR2 rodanus 8 || accipitur] PRB9 accepitur D
excipitur h 12 proaintia P || partem B || gallearum D 13 alpm
(aItera a erasa) P alpęs (( eras., s 2) R || scottias B *∗cottias (ante c
erasa s; supra i erasa c) R || hyspaniam B || circi∗o (n erasa) R || aquitanicam]
PR1 BDB aquitaniam B2v
Galliam, a meridie mare Gallicum quod est inter Sardiniam
et insulas Baleares, habens in fronte, qua Rhodanus fluuius in
mare exit, insulas Stoechadas.
AQVITANICA PROVINCIA obliquo cursu Ligeris fluminis, qui
ex plurima parte terminus eius est, in orbem agitur.
haec a
circio oceanum qui Aquitanicus sinus dicitur, ab occasu Hispanias
habet, a septentrione et oriente Lugdunensem, ab euro
et meridie Narbonensem prouinciam contingit.
HISPANIA uniuersa terrarum situ trigona est et circumfusione
oceani Tyrrhenique pelagi
huius angulus
prior, spectans ad orientem, a dextris Aquitanica prouincia,
a sinistris Balearico mari coartatus, Narbonensium
cf. Partsch p. 32 § 69—74 cf. Detlefsen in
Comment. in
secundus angulus circium intendit; ubi Brigantia
Gallaeciae ciuitas sita altissimam pharum et inter pauca memorandi
operis ad speculam Britanniae erigit.
tertius angulus
eius est, qua Gades insulae, intentae in Africum, Athlantem
montem interiecto sinu oceani prospiciunt.
Hispaniam citeriorem ab oriente incipientem Pyrenaei saltus
a parte septentrionis usque ad Cantabros Asturesque deducit,
atque inde per Vaccaeos et Oretanos, quos ab occasu habet,
posita in Nostri maris litore Carthago determinat.
Hispania ulterior habet ab oriente Vaccaeos, Celtiberos
et Oretanos, a septentrione oceanum, ab occasu oceanum,
cf. Partsch p. 23 adhibnit Isidorus Orig.
14, 4, 30
Et quoniam oceanus habet insulas, quas Britanniam et
Hiberniam uocant, quae in auersa Galliarum parte ad prospectum
Hispaniae sitae sunt, breuiter explicabuntur.
BRITANNIA oceani insula per longum in boream extenditur;
a meridie Gallias habet. cuius proximum litus transmeantibus
ciuitas aperit, quae dicitur Rutupi portus; unde haud procul
a Morinis in austro positos Menapos Batauosque prospectat.
haec insula habet in longo milia passuum DCCC, in lato
milia cc.
compUauit Isidorus Orig. 14, 6, 2 || 4 anersa Gall. p. uidetur adhibuisse
Beda hist. eccl. 1, 1 7 a meridie—8 portus
A tergo autem unde oceano infinito patet Orcadas insulas
habet quarum xx desertae sunt, XIII coluntur.--
Deinde insula Thyle, quae per infinitum a
circium uersus medio sita oceani, uix paucis nota habetur.
HIBERNIA insula inter Britanniam et Hispaniam sita longiore
ab Africo in boream spatio porrigitur.
huius partes priores
intentae Cantabrico oceano Brigantiam Gallaeciae ciuitatem ab
Africo sibi in circium occurrentem spatioso interuallo procul
spectant, ab eo praecipue promunturio, ubi Scenae fluminis
eadem habentur apud Tacit. Agr. 24;
tf. Muellenhoff, Weltkarte p. 1
Huic etiam Meuania insula proxima est et ipsa spatio non
parua, solo commoda. aeque a Scottorum gentibus habitatur.
Hi sunt fines totius Europae.
AFRICAM ut dixi cum tertiam orbis partem maiores nostri
accipiendam descripserint, non spatiorum cf. Tad. Agr. 24 adhibuit Isidorus Orig. 14,
6, 6 2 caeli — 3 utilis similia habet Beda hist. eccl. 1, 1 p. 34, 13.
14 Giles (ubi meuanias brettonum insulas
mare hoc siquidem Magnum,
quod ab occasu ex oceano oritur, in meridiem magis uergens
angustiorem inter se et oceanum coartatae Africae limitem
fecit.
unde etiam aliqui quamuis eam longitudine parem tamen
multo angustiorem intellegentes, inuerecundum arbitrati tertiam
uocare partem sed potius in Europam Africam deputantes,.
hoc est secundae portionem appellare maluerunt.
praeterea
cum multo amplius terrae in Africa ardore solis quam in
Europa rigore frigoris incultum atque incognitum sit — quippe
cum omnia paene animantia uel germinantia patientius et
tolerabilius ad summum frigoris quam ad summum caloris
accedant — ea scilicet causa est, Africam per omnia situ et
populis minorem uideri: quia et natura sui minus habeat
spatii et caeli inclementia plus deserti. cuius descriptio per
prouincias et gentes haec est:
angutiae prouinciam tertiam dici partem; sed in Europa eam iudicmrunt
reputandam, hoc est, ut non eam similem duae (sic) dicerent,
sed de duabus uni subiectam quae ardore uenenoque deformis plus habet
heremi quam montes 8 B || ad uersum |quti—2 meridiem ma| in
marg. r (i. e. require) B || siquidg (6 in em mut. m. 2) P qualia
multa in P habentur uelut 2 meridiem, 5 angustiorem 2 ociano D ||
eioritM B 3 angustiorem - 4 fecit] praefocatur unde africae limes
coartum (mc) et angustiorem claudit heremus В || angusciorem D ||
coarctatae (sic uersu medio, cum alibi m et n hoc - non exprimnntur
nisi in uersus fine) B coartate DA || affricae B 4 fecit] PIBDA
facit P2Rv || unde] hinc B || aliqui] qui B || longitudine parem) longitudinem
habere existiment B || longitudinem P (sic -em A) || par∗em (fuissB
t uid.) D 6 intellegentes] intellexerunt ut B || arbitrnti sunt — 12 est]
c. SUpra || arbitrari A arbitrati sunt R2v 6 europa BDA || affricam
B I depotautes D 7 hoc est del. h || portionis (-is in ras. 2, ex 6 ?)
portiooem B portionis B1 || malluerunt BD || pręteria D propterea
R1 8 affrica B 9 adque PlB 10 paenae RID || animancia
D i, germinancia (prior n statim corr, m. 1, ex « ?) D || pacientius D
11 tulerabiliua B tollerabilius D to.lerabilius (1 erasa) R || calores D
u accidant D || causa (u in ras.) P || affricam B 13 populus D ||
uidere D esse certissimum est B || habet 8 14 pati P* spacii D ||
inclementia] inigmad? 8 || descriptio] PaR2 describtio PbR1B discriptio
L 15 prouintias R
LIBYA CYRENAICA ET PENTAPOLIS post Aegyptum in parte
Africae prima est.
haec incipit a ciuitate Parethonio et
montibus Catabathmon,
Philenorum extenditur. post se habet usque ad oceanum meridianum
gentes Libyoaethiopum et Garamantum.
huic est ab
oriente Aegyptus, a septentrione mare Libycum, ab occasu
Syrtes maiores et Trogodytae — contra quos insula Calypso est
— a meridie Aethiopicus oceanus.
TRIPOLITANA prouineia, quae et Subuentana uel regio Arzugum
dicitur, ubi Leptis magna ciuitas est, quamuis Arzuges
per longum Africae limitem generaliter uocentur, habet ab
oriente aras Philaenorum inter Syrtes maiores et Trogodytas, a
excerpsit Isidorus Orig. 14,
5, 4 5 huic — 8 Aethiopicus
BYZACIVM ZEVOIS ET NVMIDIA. Zeugis autem prius non
unius conuentus, sed totius prouinciae generale nomen fuisse
inuenimus.
Byzacium ergo ubi
ubi Carthago magna, Numidia ubi Hippos regius et Rusiccada
et q. s.J his fortasse cum illis Orosii
6, 21 § 2 usus est Isidorus Orig. 14, 5, 21 7 Zeugis—8 magna
- uidetur exscripsisse Isidorus Orig. 14, 5, 8 8 Numidia — p. 34,
4 gentes adhibuit Isidorus Orig. 14, 5, 9 (cum rasura unius litt. in fine B) PRB || mare (re
m. 1 utuid.) P || Byculum B || putius D || hadriaticum] PR2RrecBD
hariaticum R\' adriaticum BM atriaticum R || sirtis D 2 minoris D |
bizacium D bezacium i bizatium (B m. poster.) BM bizantium 8
3 meridiae D || barbarus. D || getuloa (-us D) PRBDABS || nathabres]
BDA nazabres R natabres P natauros % nothabres fh; cf. Ccmament.
i* hon. Momms. p. 719 (ubi
SITIFENSIS ET CAESARIENSIS MAVRETANIAE habent ab oriente
Numidiam, a septentrione mare Nostrum, ab occasu
flumen Maluam, a meridie montem Astrixim, qui diuidit inter
uiuam terram et harenas iacentes usque oceanum. in quibus
oberrant Gangines Aethiopes.
TINGITANA MAVRETANIA ultima est Africae. haec habet ab
oriente flumen Maluam, a septentrione mare Nostrum usque
compilauit Isidorus Orig. 14,
5, 10. 11 11 Tingitana-pag. 35, 5 contingentes
Hic est uniuersae terminus Africae. Nunc insularum, quae
in Nostro mari sunt, loca nomina et spatia dimetiar.
INSVLA CYPROS ab oriente mari Syrio, quem Issicum sinum
uocant, ab occidente mari Pamphylico, a septentrione Aulone
Cilicio, a meridie Syriae et Phoenices pelago cingitur. cuius
cf. gaulalia ap. Dicuil (Schweder p. 33) PR || quod] quod est B || auenae] scripsi (in Orosii
fonte abyllae fuerit); hauenae P* hauennae (-nne R) PbRA auennae
D ehauennae B abaenae B Abennem h || calpes] D calpis PRBA
capis B; Calpen h || duo contraria sibi prom.] duobus promontoriis B
(o in u m. 1 aut ut Sedimayero uisum est m. poster.) B 2 promunturia]
PRlD promontoria (-uria R2) BR2 || coortatur (sic medio .
sersu) B cohartautur (h del. m. 2) P co.arta.tur (h et n eras.) R ||
athlantem] PRD athlantem Bl atlantem B2A habet athlantem %
3 ocianum D || athlanticum] PRDBM athlaticum R atlanticum Bi ||
africo B || hesp.] ezperium B4 a meridie—uooant] a meridie gaulalum
gentes 3 merediae D || autololum] ed. 1542 in marg., cf. Salmasius
Exerc. Plin. p. 277 b. C. aulololom
INSVLA CRETA finitur ab oriente Carpathio mari, ab occasu
et septentrione mari Cretico, a meridie mari Libyco, quod et
Hadriaticum uocant. habet in longo milia passuum CLXXII,
in lato L.
INSVLAE CYCLADES, quarum est ab oriente prima Rhodos,
a septentrione Tenedos, a meridie Carpathos, ab occasu Cythera,
ab oriente finiuntur litoribus Asiae, ab occidente mari Icario,
a septentrione mari Aegaeo, a meridie mari Carpathio. sunt
autem omnes Cyclades numero LIIII. compilauit Isidorus Orig. 14,
6, 22 8 a sept. Tenedos adhibuit Isidorus Orig. 14, 6, 23 || a meridie
Carp. adhibuit Isidorus Orig. 14, 6, 24 || ab occ. Cyth. adhibuit
Isidorus Orig. 14, 6, 25 10 eunt—p. 37, 2 cc
SICILIA insula. tria habet promunturia, unum quod dicitur
Peiorum et aspicit ad aquilonem, cui Messana ciuitas proxima
est; secundum quod dicitur Pachynum, sub quo ciuitas Syracusana,
respicit ad euronotum; tertium quod appellatur Lilybaeum,
ubi et ciuitas eiusdem nominis sita est, dirigitur in
occasum.
haec habet a Peloro in Pachynum milia passuum
CLVIIII, a Pachyno in Lilybaeum CLXXXVII. haec ab oriente
cingitur mari Hadriatico, a meridie mari Africo quod est
contra Subuentanos et Syrtes minores, ab occidente et septentrione
habet mare Tyrrhenum, a borea usque subsolanum
hinc fortasse respiciens ad aquilonem sumpsit Isi-
dorus Orig. 14, 7, 4 BMh meridie PRL meridiae DIt II milia] B ||
pasuum B om. 8 || D] PRBR quingenta DAM quinginta L L B;
quinquaginta v || cocasum] casum R1 occasu RL 2 milia cc] PBR
B milia ducenta DAm miliaoxc 8 3 insula sicilia 8 ||
I
sycilia B || insua B || promunturia] DA2 promuntoria PR\' promono
toria R2BR || unum] id est 8 4 pelorum (prior o \'corrigi coeptum
frat in nescio quid\' MAU) P pelurum 8 II aspicit] PRBB aspecit D
adspicit D II mesana B || proxima] in proximo 8 5 quod dicitur]
promontorium 8 || dicetur D || pachinum BD pacinum 8 || siracusana
D 6 respicit ad eur.] sita est euro notumque respiciens 8 respecit
T h y,
D II e ronot um (v m. 1, h m. 2) P erunothtt (v m. 2; supra u rasura;
no in ras., thñ pone uersum add. m. 2) B euronothum BA || tercium
i || appellatur] PBBDA II lilybeum A lyllybeum PB lilibium
(ale. 1 in b corr. tn. 1) D lybeum B lilibeum 8 7 nomenis
D || dirigetur D 8 pachinum BA pachino D pacinum 8 ||
milia] B || pasuum B, om. 8 9 CLVIIII] PBB centum quinquagenta
nouem D, centum quadraginta nouem A cXLVim BKM (errat
V CLVII V CLI T; cf. MueUenhoff p. 24, Parisch p. 49 sqq. II pachino
B2D paciuo 8 || lilybeum A lyllybeum PB lybeum B libeum D
lilibeum habet milia 8 II CLXXXVII] 0, cf. Partsch p. 50; CLXXVII PBB
centum septuaginta (-enta D) septem DA CLXXini 8 10 cingetur
D II mare PBl || hadriatico] PbRB adriatico PaD II meridiae D ||
mari om. B II affrico B || subuentanus BXD subentanos 8 11 sirtis
D II minoris D || septemtrione PRB 12 habet om. 8 || mare (a ex a
corr.) P mari D || tyrrenum PRAB || usque ad B usque in 8
Bruttios Italiae.
SARDINTA ET CORSICA insulae paruo fretu hoc est milium
xx diuiduntur. ex quibus Sardinia habet a meridie contra
Numidiam Caralitanos, contra Corsicam insulam hoc est septentrionem
uersus habet Vlbienses.
cuius in longo
tenet milia passuum CCXXX, in lato milia LXXX. haec habet
ab oriente et borea Tyrrhenicum mare quod spectat ad portum
urbis Romae, ab occasu mare Sardum, ab Africo insulas
Baleares longe positas, a meridie Numidicum sinum, a septentrione
ut dixi Corsicam.
excerpsit Isidorus Orig.
14, 6, 42, ex Orosio et Isidoro laudat Dicuil 8, 17
CORSICA INSVLA. multis promunturiis angulosa est. haec
habet ab oriente Tyrrhenicum mare et portum Vrbis, a meridie
Sardiniam, ab occasu insulas Baleares, a circio et septentrione
Ligusticum sinum. tenet autem in longo milia passuum CLX,
in lato milia xxvi.
INSVLAE BALEARES duae sunt, maior et minor, quibus insunt
bina oppida, maior Tarraconam Hispaniae ciuitatem, minor
Barcilonam septentrionem uersus contra se habent. maiori
subiacet insula Ebusos. deinde ab oriente Sardiniam, ab aquilone
compUauit Isidorus Orig. 14, 6,42
5 in lato—XXVI] \'Corsicae latitudinem in Orosii libro primo per XXXVI
(ric) mil. passuum dilatari legimus\' DicuU 8, 17 6 Insulae-minor
fortasse adhibuit Isidorus Orig. 14, 6, 44; sic maior et minor, non et
maior et minor RM (S non inspeetus) D || promnnturiis] PR\'DA promuntoriia
B promontoriis R2R vncpromuntoriis L promontoriis (vnc m. rec.) M ||
hangulusa
D 2 abet (h m. 1) PD || tyrrhenicum] B tyrrenicum
r
P A tyrennicum (r 8. a 2; n et ic eras.) B tyrrenum sh || portfis (us
inueorr. 1 ut uid. m.) P || urbis] aeternae urbis romae 8 || meridiae
D 3 insolas D || baleares] R2BDB ualeares PR1; baleares longe
positas cum s (ex § 102) interpolauit h || a cirtio (a cir in ras. m. 2)
R a circione
Hae sunt insulae ab Hellesponto usque ad oceanum per
totum Magnum pelagus constitutae, quae et cultu et memoria
magis celebres habentur.
nunc locales gentium singularum miserias, sicut ab
initio incessabiliter exstiterunt et qualiter quibusque exortae
sunt, in quantum suffecero proferam.
Cum post fabricam ornatumque mundi huius homo, quem
rectum atque inmaculatum fecerat Deus, ac perinde humanum
genus libidinibus deprauatum peccatis obsorduisset,
Oenesis 6-8, alii
S. S. libri, ecclesiae doctores
sententiam
creatoris Dei et iudicis peccanti homini ac terrae
propter hominem destinatam semperque dum homines terram
habitauerint duraturam omnes inuiti licet aut probamus negando
ant confitendo toleramus, obstinatisque mentibus testis sibi infirmitas
sua inurit, quibus fideliter scriptura non suaserit.
deinde refuso in omnem terram mari inmissoque diluuio, cum
toto orbe contecto unum spatium caeli esset ac pelagi, deletum
fuisse uniuersum humanum genus, paucis in arca fidei suae
merito ad substituendam originem reseruatis, euidentissime
ueracissimi scriptores docent.
fuisse tamen etiam illi contestati
sunt, qui praeterita quidem tempora ipsumque auctorem temporum
nescientes, tamen ex indicio et coniectura lapidum, quos
in remotis montibus conchis et ostreis scabros, saepe etiam
cauatos aquis uisere solemus, coniciendo didicerunt.
et
cf. Ovid. Met. 1, 6. 291; a. a. 2, 467
14 in remotis -15 solemne cf. Ovid. Met. 15, 264, Mela 1, 6, 2 (1, 32
Parthty) cum adnot. Tzschuckii; adde: TertuZlian. Pall. 2, Solin. 9, 8
tantum ut, si qua gentiles historici de nostris aliquo
ordine contigerunt, haec plenius cum ceteris ipso quo incurrerint
ordine proferantur.
primus
ut ipsi uolunt propagandae dominationis libidine arma
foras extulit cruentamque uitam quinquaginta annis per totam
Asiam bellis egit;
a meridie atque a Rubro mari surgens, sub
ultimo septentrione Euxinum pontum uastando perdomuit,
Scythicamque barbariem, adhuc tunc inbellem et innocentem,
torpentem excitare saeuitiam, uires suas nosse, et non lacte
cf. Euseb. Hier. II p. 11 ed. Schoene ||
- Ninus—10 extulit lustin. 1, 1 § 4. 7. 8 10 quinquaginta annis item
§ 5; LII Eus. p. 11, ut Orosius 2, 3 § 2 ignotus (cf. Iustin.
1, 1 et 2, 2; Augustin. Ciu. d. 4, 6)
regem eundemque magicae ut ferunt artis repertorem
pugna oppressum interfecit. post ipse, dum deficientem a se
oppugnat urbem, sagitta ictus interiit.
huic mortuo Samiramis
uxor successit, uirum animo, habitu filium gerens, auidosque
iam usu sanguinis populos, per duos et quadraginta annos
caedibus gentium exercuit.
non contenta terminis mulier, quos
a uiro suo tunc solo bellatore in quinquaginta annis adquisitos
susceperat, Aethiopiam bello pressam, sanguine interlitam,
imperio adiecit. Indis quoque bellum intulit, quo praeter illam
et Alexandrum Magnum nullus intrauit.
quod eo tempore
ideo crudelius grauiusque erat quam nunc est, persequi et
trucidare populos in pace uiuentes, quia tunc apud illos nec
foris erant ulla incendia bellorum, nec domi tanta exercitia
Iustin. 1,1 § 9 a quo tamen aliena sunt illa dum
-ictus, cf. Ruehi, Jahrb. f. Philol. Suppl. 6 p. 158 §4.5 Iustin.
1, 1 § 10; 2 § 1-3.10. 8.9 || XLII
haec, libidine ardens, sanguinem sitiens,
incessabilia et stupra et homicidia, cum omnes quos regie
arcessitos, meretricie habitos, concubitu oblectasset occideret,
tandem filio flagitiose concepto impie exposito inceste cognito
priuatam ignominiam publico scelere obtexit.
praecepit enim,
ut inter parentes ac filios nulla delata reuerentia naturae de
coniugiis adpetendis ut cuique libitum esset liberum fieret.
quae tunc Pentapolis uocabatur arsisse penitus igne caelesti
inter alios etiam Cornelius Tacitus refert, qui sic ait:
Haud
procul inde campi, quos ferunt olim uberes magnisque
urbibus habitatos fulminum iactu arsisse;
ignotus (§ 7 occideret: cf. Africamus p. 160, 3
sq. Routh; inceste cognito:
et cum hoc loco
nihil de incensis
ignarus expresserit, paulo post uelut oblitus consilii subicit et
dicit:
Ego sicut inclitas quondam urbes igne caelesti
flagrasse concesserim, ita halitu lacus infici
terram et corrumpi reor.
quo dicto inuitus licet de exustis
urbibus, quae procul dubio peccatorum noxa conflagrauerunt,
et scisse se et concessisse confessus palam prodidit
non sibi cognitionis fidem defuisse sed exprimendae fidei uoluntatem.
quod nunc a me plenius proferetur.
In confinio Arabiae et Palaestinae, qua dimissi altrinsecus
montes subiectis campis excipiuntur, quinque ciuitates fuere
Genesis (18.) 19 et ignotus ex t corr.) P et Taciti codex || specię Pa ∗∗speci∗e
pone i erasa a; fi m. 2 add. R speciae D || solidi C fort. ex corr.
add.) PR soledam D 2 frugiaferam Bl fructiferam Bm || perdedisse
D 3 quasi (i m. 2 add.) R 4 expraeserit B || uelad B ||
consilii∗ (s ut vide er.) B consiliae D || subicit] D citsubie∗∗∗ (cit m. 2)
P subiecit (corr. 2) B subiecit B 5 inclitas (cl ab al. m. retractatae
ut a d clarius distinguerentur; in marg. f incensas
sed Segor ex his
parua, illae amplae et magnae, quippe quibus et soli fecunditas
suberat et Iordanes fluuius, per plana diffusus ac peropportune
diuisus, augmentis ubertatis inpendebatur.
huic uniuersae
regioni, bonis male utenti, abundantia rerum causa
malorum fuit. ex abundantia enim luxuria, ex luxuria
libidines adoleuere, adeo ut masculi in masculos operantes
turpitudinem ne consideratis quidem locis condicionibus aetatibusque
proruerent.
itaque iratus Deus pluit super hanc terram
ignem et sulphur totamque regionem cum populis atque urbibus
exustam, testem iudicii sui futuram, aeterna perditione
damnauit,
ut nunc quoque adpareat quidem forma regionis
sed inueniatur regio cineris, mediamque conuallem, quam Iordanes
inrigauerat, nunc mare superfusum tegat.
tantumque
cf. Genesis 14, 2.8, Africanus ap.
Sync. p. 188 Bonn § 8
Itaque nunc si placet hi, qui in Christum, quem nos iudicem
saeculorum ostendimus, quantum in ipsis est sputa coniciunt,
inter Sodomam et Romam discernant causas et conferant poenas;
quae a me uel maxime ob hoc retractandae non sunt,
quia omnibus notae sunt.
et tamen quam libenter sententias
eorum acciperem, si illi fideliter ita ut sentiunt faterentur.
quamquam quia de temporibus Christianis rari et hoc in angulis
murmurent, non usque adeo moleste accipiendum putem,
cum totius populi Romani consona uoce parique iudicio sensus
ac sermo sit cognitus.
adeo autem paruo quodam et leui motu
haesitasse erga se parumper consuetudinem uoluptatum indubitatissime
§ 4 cf. Oros. 1, 21 § 17
1 potatur D || diuine D || indignationi B || accesum B 2 p~prot
(p s. 8. al.) B || ille D || utentis D || fractibus Bx || misericordiarum]
? (I, teste h, Ys) h miseriaram P2R1BA meseriaram D miseriam
P1R1 3 nutrimento PR || fecerant D || ipsa om. B 4 quae]
q: D || eiaitatis (alt. t ex s statim corr. m. 1) D 5 oppressa] PB
obpnesa B opressa D || dampnationem BR (sed p er. in R) damnadonem
D || communi in cam omni corr. m. 2 B 6 aspectui P2RaD
upectum Pl aspecta BbB (i eras. in R) Sequentia continuantur non
inchoato uersu
nisi forte, ut se habet apud plerosque hoc praecipue
tempore qui ex longa requie uel paruam obortam sollicitudinem
intolerabilem laborem putant, hasce clementissimas
admonitiones quibus omnes aliquando perstringimur aliorum
punitionibus auditis lectisque praeponunt.
quos saltem de hoc
ipso exitu Sodomorum et Gomorraeorum moneo, ut discere
atque intellegere queant, qualiter Deus peccatores punierit,
qualiter punire possit, qualiter puniturus sit.
peruicax
Parrhasios ancipiti spe sine fructu uictoriae gesserunt.
cf. Moerner p. 87 || Telch. sqq. cf.
Eus. a. Abr. 230 || § 2
Anno ante urbem conditam MXL in Achaia saeuum diluuium
uastatione plurima totius paene prouinciae fuit. quod
quia Ogygii, qui tunc Eleusinae conditor et rex erat, temporibus
effusum est, nomen loco ac tempori dedit.
emisso regno suo codex Fuxensis (». e. Vat. Beg. 660; wid. Schoene uol.
I app. p. 111); ceteri Hieronymi codices omittunt § 3 in Achaia
sic ait: Minimus
aetate inter fratres Ioseph fuit; cuius excellens ingenium
fratres ueriti, interceptum peregrinis mercatoribus
uendiderunt.
a quibus deportatus in Aegyptum,
cum magicas ibi artes sollerti ingenio
percepisset, breui ipsi regi percarus fuit. nam et
prodigiorum sagacissimus erat et somniorum primus
intellegentiam condidit, nihilque diuini iuris
humanique ei incognitum uidebatur:
adeo ut etiam
agrorum sterilitatem futuram ante multos annos
prospiciens fruges congregasset: tantaque experimenta
eius fuerunt, ut non ab homine, sed a Deo
responsa uiderentur.
filius Ioseph Moyses fuit,
quem praeter paternae
formae pulchritudo commendabat. Sed Aegyptii
cum scabiem et uitiliginem paterentur, responso
moniti eum cum aegris, ne pestis ad plures serperet,
terminis Aegypti pellunt.
haec Iustinus.
sed quoniam
ex Iust. 36, 2 § 6-12 || § 4 prospiciene fr. congr. plura Iustinus D || bertatem R 2 adque PaB || intollerabilem
PRD (pr. 1 erasa in R) intulerabilem B 3 subuenerint P
subuinerit D || istori∗| cus (i et c al. m., c inras.; uid. istor|icus fuisse)
R || breuiatur
dehinc sacerdotum
Aegyptiorum fallax malitia confutanda est, qui uel astu, quod
manifestius est, euidentem iram misericordiamque ueri Dei
memoriae subtrahere conati sunt, particulatim expositione confusa,
ne in contumeliam idolorum suorum eum colendum merito
ostenderent, cuius consilio adnuntiata haec mala et auxilio
euitata docuissent; uel forte, ut indulgentius accipiamus, obliti
sunt.
illius enim nostri Ioseph, qui fuit ueri Dei seruus et
pro creatura domini sui pie intenteque sollicitus, prouisione
ipsi abundabant frugibus quasi sacerdotes; sed, quia falsi sacerdotes
erant, cum ceteris esurientibus non dolebant. enimuero
cui placet, obliuiscitur: cui dolet, meminit.
quamquam huius
Genes. 41—47 15 cui
placet-meminit Cicero pro Murena 20 § 42 B || scientemquae D 2 attestantor (prima t in
ras.) R testantnr B || uiriusquae D 3 conscribsit B || adque
P\'B 4 iBti om. B || probat f || hic uersus supplenda est - dehinc
L egipt. f. malitia om. sed inferius add. m. 1 R || ignorantiam D || supplendam
D supplenda est B (uide supra), v 5 egiptiorum R || malicia
D || confudanda D || astu] ast B 6 manefestius D N -que] qui R1\'
quae D n aeri om. B uiri D 7 particolatim D| || siexposione (corr.
m. 1) R expossitione B exposicione D 8 contuniiliam BD || colendo
D || merito ex meritu1R 9 adnunciata D || haee (c ai.
m.) R 10 docueasent D || ui** (er. in; ut m. 1) R 11 ueri] uiri
D 12 pi.e (a eras.) PR piae D || intent.eque (a eras.) P intentęquae
(, et a eras.) R || sollicetus D || culusprouiaione (euius al. m.) R
13 ipee D || habundabant RBD (h eras. in R) || sacerdotis D
U caeteris B || enimuiro D énuero |(eiusmodi apex hic et aliquotiens
alibi quid gibi uelit non liqvet) B 15 placit D || obliuesoitur B-
obliniscetur D || quaqui (n m. 1) R quanquam D 16 hutoriis (ii
ex corr. et s fin. in ras. al. m.) R hystoriis B || factisque PaR || retenentibus
D
regiam restitutaque cultoribus suis, ex omni fructu suo
usque ad nunc quintae partis incessabile uectigal exsoluit.
fuit
itaque haec fames magna sub rege Aegyptiorum Diopolita, cui
nomen erat Amosis, quo tempore Baleus Assyrios, Argiuos
Apis regebat.
fuerunt autem ante annos famis septem praecedentes
alii septem ubertatis anni. quorum affluentiam tanto
neglegentius perituram quanto uberius natam Ioseph noster
sollertia sua collegit et condidit totamque Aegyptum conseruauit.
adquisiuit uniuersam Pharaoni pecuniam et Deo gloriam,
reddens dispensatione iustissima cui uectigal, uectigal, cui
honorem, honorem, omniumque pecora terras censusque collegit;
ipsos autem, qui semet cum terris suis accipiendae stipis
taxatione uendiderant, statuta quintae partis pactione laxauit.
hunc Ioseph, quem constituit Deus Aegyptiis conseruatae
salutis auctorem, quis credat ita in breui eorum excidisse
ex Eus. uel Hier. 290 (sec. quos non factum
est sub AmoBi) || § 11.12
Quamobrem non est mirandum, si nunc quoque
aliqui reperiuntur, qui cum a ceruicibus suis inpendentem gladium
praetento Christiano nomine auerterint, ipsum nomen
Christi, quo solo salui sunt, aut dissimulent aut infament
grauarique se eorum temporibus. adserant, quorum meritis
liberantur.
Anno DCCCX ante urbem conditam Amphictyon Athenis tertius
a Cecrope regnauit. cuius temporibus aquarum inluuies
maiorem partem populorum Thessaliae absumpsit paucis per
refugia montium liberatis, maxime in monte Parnaso, in cuius
circuitu Deucalion tunc regno potiebatur,
qui tunc ad se
u. 1 ut filios — 8 profligarint aec. Exod. 1, maxime
11.13; 2, 11 4 ceruicibus-gladium
tunc etiam in Aethiopia pestes
paene usque ad desolationem exaestuauisse Plato testis est.
et ne forte diuisa tempora esse credantur irae Dei furorisque
bellici, ea tempestate subactam Indiam Liber pater sanguine
madefecit, caedibus oppleuit, libidinibus polluit, gentem utique
nulli umquam hominum obnoxiam, uernacula tantum quiete
contentam.
Anno autem ante Vrbem conditam DCCCV infanda Aegyptiis
mala atque intolerabiles plagas incubuisse Pompeius Corneliusque
testantur: qui quidem, cum haec ambo de Iudaeis referenda
proponant, aliquantulum me pro sui diuersitate mouerunt.
ait enim Pompeius siue Iustinus hoc modo: Aegyptii cum
scabiem ac uitiliginem paterentur, responso moniti
eadem Eus. 498, cf. 495c 2 Plato (Timaeo 22 C)
cum Eus. laudatus 6 ea tempestate-9 contentam]
at uero Cornelius de eadem re sic ait:
Plurimi auctores consentiunt orta per Aegyptum
tabe, quae corpora foedaret, regem Bocchorim adito
Hammonis oraculo remedium petentem purgare
regnum et id genus hominum ut inuisum deis alias
in terras auehere iussum.
sic conquisitum collectumque
uulgus postquam uastis locis relictum sit,
ceteris per lacrimas torpentibus Moysen, unum
exulum, monuisse, ne quam deorum hominumue
opem exspectarent sed sibimet duci caelesti crederent,
primo cuius
pepulissent.
Itaque Cornelius dicit, quod ipsis Aegyptiis
cogentibus Iudaei in deserta propulsi sint, et postea subiungit
incaute, quia ope Moysi ducis in Aegypto miserias propulissent.
B || pestis (i raswra ex e) R pestes PBt || serperit
D 2 pllunt P || ezsulam B 3 sagra D || furtu D || abstutlit
(1 eras.) P obtulit B || quae] q: D 4 repetentis D 5 c
*
P n ad P || corailius D || ait om. B 6 et plurimi (et s. s. m. rec.)
P plurimi (p in P mut.) R || auctoris D 7 tabae que D || foedarat
(at ex et) R || bochorim B || adito (a in ras. paullo maiore) P audito
B 8 hammoms] PRA (h ex z A1) amicionis D conmunis B || oracolo
D || remedium.. petentem R || porgare D 9 et id in ras. 3 uel
4 litt. m. 1 D || deis (corr.
item Iustinus adserit pulsum aeque cum populo
Moysen sacra Aegyptiorum fuisse furatum, quae Aegyptios
armis recipere molientes, coactos tempestatibus ac repulsos,
domum redisse. et hic aliquid amplius etsi non totum prodidit
quod ille celauit.
quapropter, quia Moysi magno illi duci
testimonium ambo dixerunt, ab ipso sicut per eum et gesta
et dicta sunt proferantur.
ope salui erant, seruitio oppressum labore cruciarent, insuper
etiam ad necandam subolem suam crudeli imperio cogerent,
dimitti Deus populum suum liberum ad seruiendum sibi per
Moysen nuntium iubet;
contemptusque durissimis contumaces
suppliciis agit: qui decem plagis onerati ac protriti, tandem
quos dimittere noluerant, etiam festinare coegerunt.
POST
aquas in sanguinem uersas ardentibus siti grauiora adferentes
poenarum remedia quam poenas, POST horridos ranarum squalores
Exodus 1 —14
§ 9 decem plagis cf. Oros. 7, 27 B ostenduntur Bm || quedam que D || mosen B || strenuę
(3 in e corr.) R 2 caelata P c«elata R || asserit (a pr. in ras.)
R || adque
POST muscas
caninas etiam per interiora membrorum horridis motibus cursitantes
acerbeque inferentes tam grauia tormenta quam turpia,
POST omnium pecorum et iumentorum repentinam ruinam
stragemque generalem, POST uesicas efferuescentes ulceraque
manantia et, ut ipsi dicere maluerunt, scabiem ac uitiliginem
totis corporibus erumpentem,
POST grandinem cum igne permixtam,
passim homines armenta atque arbores proterentem,
POST lucustarum nubes, exhaustis omnibus ipsas quoque radices
seminum persequentes. POST tenebras imaginibus diras.
crassitudine
in tota Aegypto primitiuae subolis necem paremque per uniuersos
orbitatum tempestatem — qui iubenti Deo non cesserant
cessere punienti, sed mox pessima paenitentia dimissos persequi
ausi, ultima nefandae peruicaciae expendere supplicia.
nam
cf. Augustin. sermo 8 § 5 (uoZ.
5, 43 Ben.) || scabiem et uit. uid. supra §2 || § 12 cf. [August.]
sermo 20 (uol. 5 app. p. 41 Ben.) crassas et palpabilee .. tenebras Rb et sic (in in im mut.) plerumgue || reptantis D ||
ignitas] PRB ignetas D ignitos v 2 scini/es R scynefes D
scniphes B acnifes P senifes A ciniphes uel cyniphes v || toto
(o fin ex corr.) R se toto v || nibrantes B quod minus recte praetulit
Grubitz H nitabiles]
sed protector
depressorum et ultor contumacium Deus diuisit subito Rubrum
mare ac dilatatis utrimque marginibus rigentium undarum in
montis faciem latera erecta suspendit, ut inoffensi spe limitis
prouocati, pii uiam desperatae salutis, impii foueam insperatae
mortis intrarent.
itaque Hebraeis tuto per sicca gradientibus,
refusis a tergo aquarum adstantium molibus, obruta est et
interfecta cum rege suo uniuersa Aegypti multitudo, totaque
prouincia plagis ante cruciata hac postrema interfectione
uacuata est.
exstant etiam nunc certissima horum monumenta
gestorum. nam tractus curruum
in litore sed etiam in profundo, quousque uisus admittitur,
peruidentur et, si forte ad tempus uel casu uel curiositate
turbantur, continuo diuinitus in pristinam faciem uentis fluctibusque
reparantur:
ut, quisque non docetur timorem Dei
haec Orosius uel eius auctor a periegetis uidetur
edoctus esse
his etiam temporibus adeo iugis et grauis aestus
incanduit, ut sol per deuia transuectus uniuersum orbem non
calore affecisse sed igne torruisse dicatur, inpressumque feruorem
et Aethiops plus solitum et insolitum Scytha non
tulerit; ex quo etiam quidam dum non concedunt Deo ineffabilem
potentiam suam, inanes ratiunculas conquirentes ridiculam
Phaethontis fabulam texuerunt.
atque Aegypti fratrum filios quinquaginta parricidia una nocte
commissa sunt. ipse deinde tantorum scelerum fabricator
Danaus regno, quod tot flagitiis adquisiuerat, pulsus Argos
concessit, ibique indigne persuasis in facinus Argiluis
qui eum profugum egentemque exceperat regno expulit
ignotue; cf. Euseb. 459°; Vnger, Manetho p.186
9 inter—p. 59, 1 regnauit ignotus; cf. Eus. 5501 . 530 . 534 . 543
13 pelsuasis Argiuis] consentientibus Argiuis Hieronymi solus cod. Fux.
(ad a. 543c)
1 ppalatae R| || relf gicms P relegionis B || ira] BD iram PR*
irae Rbv || transacte D || terr.atur P terre-tur (a al. m.) R 3 sul-
D || diuia BD || urbem D 4 adficisse B || igni B || turruisse D ||
inpraesumque B inpresaoqueD || delferuorem
Busiridis in Aegypto cruentissimi tyranni
crudelis hospitalitas et crudelior religio tunc fuit; qui innocentum
hospitum sanguinem diis scelerum suorum participibus
propinabat: quod exsecrabile sine dubio hominibus uiderim an
ipsis etiam diis
tunc etiam Terei Procnae
et Philomelae incesto parricidium adiunctum atque exsecrabilius
utroque conuiuium per infandos cibos additum, cum
propter sororis pudicitiam ereptam praecisamque linguam filium
paruulum mater occidit, pater comedit.
isdem temporibus
Perseus a Graecia in Asiam transuectus est, ibi barbaras
gentes graui diuturnoque bello domuit et nouissime uictor
nomen subiectae genti dedit: namque a Perseo Persae sunt
uocitati.
At ego nunc cogor fateri, me prospiciendi finis commodo
de tanta malorum saeculi circumstantia praeterire plurima,
ignotus; cf. Eusebius 558 § S ignotus; cf.
Eus. 645
nam cum regnum Assyriorum per MCLX annos
usque ad Sardanapallum per quinquaginta propemodum reges
actum sit et numquam paene uel inferendis uel excipiendis
usque ad id tempus bellis quieuerit, quis finis reperietur, si
ea commemorare numerando, ut non dicam describendo, conemur
?
praesertim cum et Graecorum praetereunda non sint et
Romanorum uel maxime recensenda sint. nec mihi nunc
enumerare opus est Tantali et Pelopis facta turpia, fabulas
turpiores.
quorum Tantalus rex Frygiorum Ganymedem, Troi
Dardaniorum regis filium, cum flagitiosissime rapuisset, maiore
conserti certaminis foeditate detinuit, sicut Fanocles poeta
confirmat, qui maximum bellum excitatum ob hoc fuisse commemorat:
sine quia hunc ipsum Tantalum utpote adseculam
deorum uideri uult raptum puerum ad libidinem Iouis familiari
cf. Eus. 1197 || § 4 Eus.
657.660 (unde etiam Phanocles poeta
taedet etiam ipsius Pelopis
contra Dardanum atque Troianos quamlibet magna referre
certamina: quae quia in fabulis celebrari solita sunt, neglegentius
audiuntur.
illa quoque praetereo, quae de Perseo
Cadmo Thebanis Spartanisque per inextricabiles alternantium
malorum recursus Palefato scribente referuntur.
taceo flagitia
Lemniadum, praetermitto Pandionis Atheniensium regis flebilem
fugam, Atrei et Thyestis odia stupra et parricidia caelo
quoque inuisa dissimulo.
omitto Oedipum interfectorem patris,
matris maritum, filiorum fratrem, uitricum suum. sileri malo
Eteoclen
quis eorum parricida non esset.
nolo meminisse Medeae, amore
et pignorum paruulorum caede gaudentis, et
saeuo sauciaefabuiae eodem fere ordine apud Eusebium
enumerantur (cf. Moerner p. 87): § 6
Anno ante Vrbem conditam DLX atrocissimum inter Cretenses
atque Athenienses certamen fuit, ubi populis utrimque infeliciter
profligatis cruentiorem uictoriam Cretenses exercuerunt;
qui nobilium Atheniensium filios Minotauro, utrum fero homini
an humanae bestiae aptius dicam nescio, deuorandos crudeliter
addicebant atque informe prodigium effossis Graeciae luminibus
saginabant.
isdem diebus Lapithae et Thessali famosis
nimium certauere conflictibus.
primo Incredibilium prodit ipsos a Lapithis creditos dictosque
fuisse Centauros eo, quod discurrentes in bello equites ueluti
unum corpus equorum et hominum uiderentur.
Anno ante Vrbem conditam CCCCLXXX Vesozes rex Aegypti
respicit fort. ad Astraeam (cf. Ouid. Met.
1,150 et
ad quae Scythae legatis respondent, stolide
opulentissimum regem aduersus inopes sumpsisse bellum, quod
timendum ipsi magis uersa uice fuerit propter incertos belli
euentus nulla praemia et damna manifesta. porro sibi non
exspectandum, dum ad se ueniatur, sed ultro praedae obuiam
ituros.
nec mora, nam dicta factis insequuntur. primum ipsum
Vesozen territum refugere in regnum cogunt, destitutum uero
exercitum inuadunt omnemque belli apparatum capessunt,
uniuersam quoque Aegyptum populauissent, ni paludibus inpediti
inde continuo reuersi perdomitam infinitis
caedibus Asiam uectigalem fecere; ubi per XV annos sine pace
inmorati tandem uxorum flagitatione reuocantur denuntiantium,
ni redeant subolem se a finitimis quaesituras.
PR || p*ene (eras. a) R poenae D || pylago B
2 Btodens D || scitbis D 3 primas (imns in ras. angust.) P || hostit
∗∗bus (li er.) R hostebus D 4 legis RaD || adquę (t m. 2) P adq;
in adque ̢ corr. al. m. R adque B atquae (sic.-q̢̢) D cf. 1,15 §4 || scithae
Medio autem tempore apud Scythas duo regii iuuenes Plynos
et Scolopetius. per factionem optimatium domo pulsi, ingentem
iuuentutem secum traxere et in Cappadociae Ponticae ora
iuxta amnem Thermodontem consederunt campis Themisoyriis
sibi subiectis; ubi diu proxima quaeque populati conspiratione
finitimorum per insidias trucidantur.
horum uxores exilio ac
uiduitate permotae arma sumunt et, ut omnibus par ex simili
condicione animus fieret, uiros qui superfuerant interficiunt
atque accensae in hostem sanguine suo ultionem caesorum
coniugum finitimorum excidio consequuntur.
tunc pace armis
quaesita externos concubitus ineunt, editos mares mox enecant,
feminas studiose nutriunt inustis infantium dexterioribus mammillis,
Iustin. 2, 4 §1 — 4 (medio.. tempore
sic exscripsit temere omissis Iustinianis 2, 3 § 17 sq.) § 2 (et ut
qq.)—§ 4 Iustin. 2, 4 § 7-12. (sic) et Scol... pulsi.. 3 in Capp. -4 Theais
Sciriis (sic) excerpsit Seuerus Ghron. p. 468 sq. 6 aqq. de quibus
(quas ec m. 1 quibus et m. 2 B) feminis (-as D) bellatricibus (-ces
B) Orosius in primo uolumiue professa uoce testatur Iordanis Get. 5
codd. D et Ambros. ) 6 horum uiores.. p. 66, 1 Amazones-2 Lampeto..8
harum duae fuere reginae, Marpesia et Lampeto, quae
agmine diuiso in duas partes uicissim curam belli et domus
custodiam sortiebantur.
igitur cum Europam maxima e parte
domuissent, Asiae uero aliquantis ciuitatibus captis, ipsae autem
Ephesum aliasque urbes condidissent, praecipuam exercitus sui
partem onustam opulentissima praeda domum reuocant, reliquae
ad tuendum Asiae imperium relictae cum Marpesia regina
concursu hostium trucidantur.
huius locum
capessit, quae singularem uirtutis gloriam perpetua uirginitate
cumulauit.
hac fama excitas gentes tanta admiratio
et formido inuaserat, ut Hercules quoque cum iussus fuisset
a domino suo exhibere arma reginae quasi ad ineuitabile periculum
destinatus, uniuersam Graeciae Iustin. 2, 4 § 14—25 1 uide supra ad cap. 14 princ. P sagitarum B || iactus] ictu (mc) B || impedirentur]
PRBD (i alt. atramento obscuriore nec sine ras. in B) 2 fuerę reginę
D || manepia B II lapeto B II quae] q i. e. quae, cum que sic q: notatum
sit in D (q pro que positum in seqq. non adnotaui) 3 partis D ||
I
ucissim B uicissem D 4 sorciebantur D || europam] PBB eurobae
D europae v || maxima e] mazime P1 mazima e (z et posterior a in ras.
et e
duae tunc sorores regno praeerant,
Antiope et Orithyia. Hercules mari aduectus incautas
inermesque et pacis incuria desides oppressit. inter caesas
captasque complurimas duae sorores Antiopae, Melanippe ab
Hercule, Hippolyte a Theseo retentae.
sed Theseus Hippolyten
matrimonio adsciuit, Hercules Melanippen sorori reddidit
et arma reginae pretio redemptionis accepit.
post
Orithyiam Penthesilea regno potita est, cuius Troiano bello
clarissima inter uiros documenta uirtutis accepimus.
Europam atque Asiam id est plurimas fortissimasque mundi
partes intrauerunt peruagatae sunt deleuerunt, centum paene
§ 10 clarissima .. docomenta adsciuit Iordanis
GtL 8
modo autem Getae illi qui et nunc Gothi, quos
Alexander euitandos pronuntiauit, Pyrrhus exhorruit, Caesar
etiam declinauit, relictis uacuefactisque sedibus suis ac totis
uiribus toti Romanas ingressi prouincias simulque ad terrorem
diu ostentati societatem
quam armis uindicare potuissent;
exiguae habitationis sedem
non ex sua electione sed ex nostro iudicio rogant, quibus subiecta
et patente uniuersa terra praesumere, quam esset libitum,
liberum fuit; semet ipsos ad tuitionem Romani regni offerunt,
quos solos inuicta regna timuerunt.
et tamen caeca gentilitas
cum haec Romana uirtute gesta non uideat, fide Romanorum
inpetrata non credit nec adquiescit, cum intellegat, confiteri,
beneficio Christianae religionis - quae cognatam per
omnes populos fidem iungit - eius uiros sine proelio sibi esse
cf. Hieronym. Quaest. hebr. uol. 3,
818 Vall. || Alexander — declinaoit
Helenae, coniuratio Graecorum et concursus mille nauium,
dehinc decennis obsidio ac postremo famosum Troiae excidium
praedicatur.
in quo bello per decem annos cruentissime gesto
quas nationes quantosque populos idem turbo inuoluerit atque
adflixerit, Homerus poeta in primis clarus luculentissimo carmine
palam fecit, nec per ordinem
quia et operi longum et omnibus notum uidetur.
uerumtamen
qui diuturnitatem illius obsidionis, euersionis atrocitatem caedem
captiuitatemque didicerunt, uideant, si recte isto qualiscumque
est praesentis temporis statu offenduntur quos hostes
occulta misericordia Dei cum per omnes terras instructis copiis
bello persequi possint, pacis gratia praetentis obsidibus
per omnia maria sequuntur; et, ne forte haec quietis amore
facere credantur, se ipsos ac pericula sua pro Romanorum. pace
aduersum alias gentes offerunt.
cf. Eue. 826f. 835; Oros. 2, 4 8 Homerus
poeta Iliade § 8 hostes (Gothi) et q. sq.] cf. Orosius 7, 43 § 11
H 13
aduentus in Italiam quae arma commouerit, qualia per
triennium bella exciuerit, quantos populos inplicuerit odio
excidioque adflixerit, ludi litterarii disciplina nostrae quoque
memoriae inustum est.
horum praeterea temporum medio
interiacent exilia naufragiaque Graecorum, Peloponnensium
clades Codro moriente fractorum, ignoti Thraces noua in bella
surgentes, et generalis tunc per totam Asiam Graeciamque
commotio.
regnauit Sardanapallus, uir muliere corruptior: qui inter
scortorum greges feminae habitu purpuram colo tractans a
praefecto suo Arbato, qui tunc
exsecrationi habitus, mox etiam excitis Medorum populis ad
cf. Eua. 839 || Troia profugi sec. Vergil. Aen. 1,
1 sq. || 4 ludi litterarii disciplina § 2
deinde multis proeliis
undique scatescentibus, quae per ordinem disserere nequaquam
aptum uidetur, per uarios prouentus ad Scythas Chaldaeosque
et rursus ad Medos parili uia rediit.
in qua breuitate pensandum
est: quantae ruinae cladesque gentium fuere, quanta bella
fluxerunt ubi totiens tot et talia regna mutata sunt.
post haec
Medis Fraortes imperitauit, qui
bellis XXII regni sui annos consumpsit.
post hunc
Diocles regnauit, uir armis experientissimus semperque bellis
immoratus; qui auctum late imperium moriens Astyagi dedit.
Astyages, uirili prole uacuus, Cyrum nepotem apud Persas
genitum habuit. sed Cyrus mox ut adoleuit congregata Persarum
manu auo certamen indixit.
porro Astyages oblitus
sceleris sui quod in Harpalum dudum admiserat, cum filium
eius unicum et paruulum interfecit epulandumque patri
ignotus § 4 et 5 ignotus (Pompeius Trogus
? cf. Ruehl, Iahrb. f. Philol. Suppl. 6 p. 158) § 6
properauit — huius ergo facti immemor, ipsi Harpalo summam
belli committit, qui acceptum exercitum statim Cyro per proditionem
tradit. quo conperto Astyages raptis secum copiis
in Persas ipse proficiscitur acriusque certamen instaurat, proposito
suis, metu si quis e proelio cedere moliretur, ferro exciperetur.
qua necessitate instanter Medis pugnantibus pulsa
iterum Persarum acies cum paulatim cederet, matres et uxores
eorum obuiam occurrunt, orant in proelium
sublata ueste obscena corporis ostendunt quaerentes,
num in uteros matrum uel uxorum uellent refugere.
quo facto
erubescentes in proelium redeunt et facta inpressione quos fugiebant
fugere conpellunt. ibi tunc Astyages capitur, cui Cyrus
nil aliud quam regnum abstulit, eumque maximae Hyrcanorum
genti praeposuit. in Medos uero reuerti ipse noluit. is finis
ignotus § 8 Iustin, 1, 6
§ 8-10 §. 9 et 10
sed ciuitates, quae tributariae Medorum
erant, a Cyro defecerunt: quae res Cyro multorum bellorum
causa et origo exstitit.
Ea tempestate Phalaris Siculus Agrigentinos arrepta tyrannide
populabatur.
qui crudelis mente, commentis crudelior,
omnia nefarie in innocentes agens, inuenit aliquando quem
iuste puniret iniustus.
nam Perillus quidam aeris opifex adfectans
tyranni amicitiam, aptum munus crudelitati illius ratus,
taurum aeneum fecit, cui fabre ianuam
quae ad contrudendos damnatos receptui foret: ut cum inclusus
ibidem subiectis ignibus torreretur, sonum uocis extortae capacitas
concaui aeris augeret pulsuque ferali conpetens imagini
murmur emitteret, nefarioque spectaculo mugitus pecudis, non
Iustin. 1, 7 § 2 cap. 20 § 1 ea temp. cf. Eus.
1457 || Phalaris-tyrannide cf. Eus. (1366.1393) 14491 (= Armen. 1446),
tIbi Agrigentini non memorantur nisi ab cod Fux., uerB. Armen., Synedlo
§ 3
sed Phalaris, factum amplexus
factorem exsecratus, et ultioni materiam praebuit et crudelitati:
nam ipsum opificem sua inuentione puniuit.
Fuerat etiam paulo superiore tempore apud Latinos rex
Aremulus, qui per annos XVIII flagitiis inpietatibusque crescens,
ad postremum diuino iudicio fulmine interceptus matura
supplicia inmatura aetate dissoluit.
Eligant nunc, si uidetur, Latini et Siculi, utrum in diebus
Aremuli et Phalaridis esse maluissent innocentum uitas poenis
extorquentium, an his temporibus Christianis, cum imperatores
Romani, ipsa in primis religione conpositi, post comminutas
reipublicae bono tyrannides ne ipsorum quidem iniurias
exigunt tyrannorum.
ignotns § 5 cf. Eus. 1142 (ubi sunt XVIIII non
xvm) cap. 21 § 1 cf. Eus. 931 (947d) D || falaris PBB fallares D 2 factora//1 (ultima
periit) D || ezsegratuB
tunc etiam
Amazonum gentis et Cimmeriorum in Asiam repentinus incursus
plurimam late diu uastationem stragemque edidit.
Anno xx ante Vrbem conditam Lacedaemonii contra Messenios
propter spretas uirgines suas in sollemni Messeniorum
sacrificio,
suae totas Graeciae uires inplicuerunt.
qui cum se magnis
exsecrationibus deuouissent sacramentisque obstrinxissent domum
nisi Messena expugnata numquam esse redituros, ac per decem
annos longa fatigati obsidione nec tamen aliquem uincendi
fructum adepti, porro autem
uiduitate et periculo sterilitatis contestantium permoti reuocarentur,
consultatione habita ueriti, ne intercepta spe subolis
sibi magis hac perseuerantia quam Messeniis perditio nutriretur,
item Eusebius 940 g 3 Anno xx ante (!)
v. c. cf. Eus. 1273 || Lacedaemonii-§ 5 permisere Justin. 3, 4 § 1—5 ex ae) R armisque B || c(ubi cõ est com ut
ubique in R)
ipsi autem proposito insistentes expugnant fraude
Messenios, uictos seruitio premunt. at illi, diu cruentam dominationem
inter uerbera et uincla perpessi, iugum excutiunt,
arma
Atheniensem poetam, ducem proelio legunt.
qui tribus conflictibus
fusi, amissum exercitum uocata in libertatem seruorum
manu suppleuerunt.
sed cum sic quoque desistendum certamine
propter metum periculi arbitrarentur, Tyrrei poetae et
ducis conposito carmine et pro contione
mox in certamen ruunt; tanta autem ui animorum concursum
est, ut raro umquam cruentius proelium exarserit; ad postremum
tamen uictoria Lacedaemoniorum fuit. tertio Messenii
reparauere certamen, nec Lacedaemoniis mora, multas in auxilium
alibi intentos e diuerso adgredi parant.
nec Lacedaemonii
quieuere: nam ipsi in Messenios occupati Peloponnenses
inmiserunt, qui Athenienses proelio exciperent. Athenienses
autem, missa in Aegyptum parua classe inpares uiribus, nauali
congressu facile uincuntur. dehinc recepta classe, aucti etiam
militum robore, uictores in proelium uocant.
Lacedaemonii
quoque omissis Messeniis in Athenienses arma conuertunt. diu
uariae et graues pugnae et anceps uictoriae status ac postremum
pendente euentu utrimque discessum est.
Sciendum tamen
est maxime, ipsam esse Spartam quam et
ciuitatem, atque inde Lacedaemonios Spartanos dici.
Igitur
inde reuocati Lacedaemonii ad Messeniorum bellum, ne medium
tempus otiosum Atheniensibus relinquerent, cum Thebanis
temporibus belli Persici amiserant, si illi Atheniensium bella
susciperent.
tantus furor Spartanorum erat, ut duobus bellis
inpliciti suscipere tertium non recusarent, dummodo inimicis
suis hostes adquirerent.
Athenienses tanta bellorum tempestate
et Sophoclen scriptorem tragoediarum: qui diuiso exercitu et
Spartanorum fines late populati sunt et multas Asiae ciuitates
Atheniensium imperio adiecerunt.
hinc porro per annos quinquaginta
incerta semper uictoria terra marique pugnatum est,
donec Spartani, et opibus inminutis et fide profligata, sociis
quoque probro fuere.
Sed haec per tot aetatum uolumina incubuisse Graeciae parui
penditur. nunc autem interpellari interdum uoluptates et impediri
parumper libidines non sustinetur.
quamquam inter illius
temporis homines atque istius hoc interest, quod illi aequo
animo haec intoleranda tolerabant, quia in his nati uel enutriti
Iustin. 3, 7 § 12-15 f §17 cf. Oros. 1,6 § 4 LPBB boitiorum D || eis imperium B 2 amiserunt
PBD 8 susceperent BD (ad u. rent tanto f. s. e. n. duobus in marg.
n B) || sparthanoram PB 4 impliciti D || suscepere∗∗ (una duaeue
litt. eraa.) B snscepere
atque utinam ipsum depulsorem huius uel modicae inquietudinis
precarentur, cuius munere hanc ignoratam aliis temporibus
iugitatem pacis habuerunt.
et quoniam spopondisse memini,
cum ueluti articulis quibusdam dicendi ordinem definirem, dicturum
me esse ab orbe condito usque ad Vrbem conditam,
huic uolumini quod ab orbe condito explicuimus finis hic sit,
ut ab Vrbe condita sequens libellus incipiat, qui contextiora
illorum temporum mala, exercitatioribus quippe ad nequitiam
atque eruditioribus hominibus, continebit.
cf. Oros. 1, 1 § 14 B || diliciaram PBlBD || adauefacti] LPB ass. (sed 8 pr.
in ru.) B adsuaefacti D || adomne corr. ex admone L 3 conmouentnr
B commuuentur D 4 adque P* II ipsam om. B II modice
inqaietudines D 5 praecarentur BD || ignoratam] ignorantiam
ante ras. L || aliis (sic alt. i expuncto) L 6 ha(buerunt) (buerunt
paene euanuerunt) L || let quoniam spopond ⌇(haec isse-ueluti in pagiwe
fine folii particula abscissa perierunt) L || spo∗pondisse
Post continebit (aut, ut Q. et Paris. 17667 s. XI, post libri II
inscriptionem) multi
His usus est addens \'sicut in Orosio legit.ur\' auctor Libri de
computo scripti anno p. Chr. 810, ed. a Muratorio Anecdotis (Patauii
Neminem iam esse hominum arbitror, quem latere possit,
quia hominem in hoc mundo Deus fecerit. unde etiam peccante
homine mundus arguitur ac propter nostram intemperantiam
conprimendam terra haec, in qua uiuimus, defectu ceterorum
animalium et sterilitate suorum fructuum castigatur.
itaque
si creatura Dei, merito et dispensatio Dei sumus; quis enim
magis diligit, quam ille qui fecit? quis autem ordinatius regit,
quam is qui et fecit et diligit? quis uero sapientius et fortius
ordinare et regere facta potest, quam qui et
et prouisa perfecit?
quapropter omnem potestatem a Deo esse
omnemque ordinationem, et qui non legerunt sentiunt et qui
legerunt recognoscunt. quod si potestates a Deo sunt, quanto
cf. Augustinus Ciu. Dei 4, 33 passimque alibi ras. m. 1) L || poeset B
2 quia] LPJRBD (ex D inde a libro II non adnotaui nisi potiora)
quod v || rectūhominem (rectil ai. m.) B || in hunc mnndum B || fecerit (it
t
m ras. M. I) B || rectum post fecerit interpolanit (ex 1,3 § 1 ?) h
4 comprimendam R\' || haec corr. ex habet L || defecto D 5 eterelitate
LВ (non P) D 6 dispensatione (ne add. m. rec.) P || quis
***magis (eaim add. tn. 2) P 7 autem om. B || regit (r m. 2) L
9 is qui (is m. 2) B || faciendo PB 10 perficit B || IQuapropter indpit
f. 36v; ei uersui m mg. m. 2 (8. VIIII-X) adacr. est: Quare fre|
mueruN D 11 ordinem Bm ordinem &ordinom ordinationem (8. 8. m. 2) B
12 legere. D || recognoscunt] Lh cognoscunt Bv cognuscunt D
agnoscunt PR
magis regna, a quibus reliquae potestates progrediuntur;
si
autem regna diuersa, quanto aequius regnum aliquod maximum,
cui reliquorum regnorum potestas uniuersa subicitur, quale a
principio Babylonium et deinde Macedonicum fuit, post etiam
Africanum atque in fine Romanum quod usque ad nunc manet,
eademque ineffabili ordinatione per quattuor mundi cardines
quattuor regnorum principatus distinctis gradibus eminentes,
ut Babylonium regnum ab oriente, a meridie Carthaginiense,
a septentrione Macedonicum, ab occidente Romanum:
quorum
inter primum ac nouissimum, id est inter Babylonium et Romanum,
quasi inter patrem senem ac filium paruum, Africanum
ac Macedonicum breuia et media, quasi tutor curatorque uenerunt
potestate temporis non iure hereditatis admissi. quod
utrum ita sit, apertissime expedire curabo.
cf. Oros. 7, 2 et Riese, Geogr.
min. p. XXV
fuit. occiso Nino Samiramis uxor eius, totius Asiae regina,
Babylonam urbem instaurauit caputque regni Assyriis ut esset
instituit.
regnum Assyriorum diu inconcussa potentia stetit;
sed cum Arbatus, quem alii Arbacen uocant, praefectus Medorum
idemque natione Medus, Sardanapallum regem suum apud
Babylonam interfecisset, regni nomen et summam ad Medos
transtulit.
ita Nini et Babylonis regnum eo anno in Medos
deriuatum est, quo anno apud Latinos Procas, Amuli et Numitoris
pater, auus autem Rheae Siluiae, quae mater Romuli
fuit, regnare coepit.
ut autem omnia haec ineffabilibus mysteriis
et profundissimis Dei iudiciis disposita, non aut humanis
uiribus aut incertis casibus accidisse perdoceam, omnes historiae
antiquae a Nino incipiunt, omnes historiae Romanae a Proca
exoriuntur.
deinde a primo anno imperii Nini usque quo
cf. Oros. 1, 4 || 2 occiso—3 instaurauit
ignotus; cf. Eus. 11, Oros. 2, 6 (et 3!) || § 2-§ 9 ignotus ||
§ 2 cf. Iust. 1, 3 § 2—6; Eus. 119sa || § 3 cf. Eus. 1198* B assirius D 2 samiramis] R1D symiramis PR1
semiramis L semirames B 3 babylonam] LPR* babyllonam B
babillonam D babyloniam Bb cf. 1, 2 § 104 || capudque PaB caput
quae (p statim ex r) D || assyrii* (eras. s) P asyrii* (eraa. s) B assyrii
Lv asyrii B asiiii D 4 aayriorum B asiriorum D || ininconcussa
(alterum in add. m. 2) P inconcuaa B 5 abbatus D || arbacen]
LPR1D saxbaeen B arbacen B\' 6 sardanapalum B
7 babylonam] LP babyllooam B babillonam D babyllonam
discedente autem Arbato in Medos, partem regni penes se
retinuere Chaldaei, qui Babylonam sibi aduersum Medos uindicauerunt.
ita Babyloniae potestas apud Medos, proprietas apud
Chaldaeos fuit: Chaldaei autem propter antiquam regiae urbis
dignitatem non illam suam, sed se illius uocare maluerunt.
unde factum est, ut Nabuchodonossor ceterique post eum usque
ad Cyrum reges, quamuis Chaldaeorum uiribus potentes et
Babyloniae nomine clari legantur, in numero tamen et cardine
cf. Eus. 1198 LB\'D simiramide PB1 semiramide B 2 ∙LX∙
et quattuor L sexaginta I quattnor D || prochae PRB 3 urbem
D || rumule (ru in ro al. m.) B romolo D || aeque (aequae L) anni
LPRBD anni aeque v 4 ∙LX∙ quattuor L sexaginta I quattuor
D || procha PRB (a in ras. R) 5 apparet] LPRaBD apparet Rb
adpareret v || prochae PRB 6 || babyllonis B babillonis D || deficit
B || babyllon B babilbn D 7 discedente] L (cwius tamen librarius
pro d
Babylon itaque eo anno sub
Arbato praefecto dehonorata, quo Roma sub Proca rege, ut
proprie dixerim, seminata est. Babylon nouissime eo tempore
a Cyro rege subuersa, quo primum Roma a Tarquiniorum regum
dominatione liberata est.
siquidem sub una eademque
conuenientia temporum illa cecidit, ista surrexit; illa tunc primum
alienorum perpessa dominatum,
suorum aspernata fastidium, illa tunc quasi moriens dimisit
hereditatem, haec uero pubescens tunc se agnouit heredem;
tunc Orientis occidit et ortum est Occidentis imperium.
Et ne diutius uerbis morer, committo me dentibus insanientium,
sed ueritatis praesidio liberandum.
Regnauit Ninus annis LII. cui successit, ut dixi, uxor sua
Samiramis: quae cum et ipsa XLII annis regnauerit, medio
imperii sui tempore Babylonam caput regni condidit.
ita
Babylon post annos MCLX et propemodum quattuor, quam
cf. Eus. 1457 || § 9
Roma—liberata eat cf. Eus. 1504, Oros. 2, 4 § 13 et 2, 6 || 13 m item
Eus. p.
similiter et Roma
post annos totidem, hoe est MCLX et [fere] quattuor, a Gothis et
Alaricho rege eorum, comite autem suo, inrupta et opibus
spoliata non regno, manet adhuc et regnat incolumis, quanmis
in tantum arcanis statutis inter utramque urbem conuenientiae
totius ordo seruatus sit, ut et ibi praefectus eius Arbatus
regnum inuaserit et hic praefectus huius Attalus regnare
temptarit; tametsi apud hanc solam merito Christiani imperatoris
adtemptatio profana uacuata sit.
Itaque haec ob hoc praecipue commemoranda credidi, ut tanto
arcano ineffabilium iudiciorum Dei ex parte patefacto intellegant
hi, qui insipienter utique de temporibus Christianis murmurant,
unum Deum disposuisse tempora et in principio Babyloniis et
ef. 7, 40. adhibuit Seuerus Claron. p. 495 PRXB (Grubitz p. 19) ab arbato LR2Dh 2 adque
LIa adq: D 3 tamen] autem Lt corr. in marg. m. 1b aut fort. 1a || aliquandiu
PBB || inoolomis B 4 annos totidem] annos B tot annis
identiiuem D H ‧I‧CLX PKB mille centum sexaginta LD H et] PR
et fere LBDv || IIII B 5 alarioho] LPB alarioo BD || comitem
P || suo om. P1 || irrnpta Rb G regno (o m ras.) P 7 arohanis
B 8 perfectus D 9 inuassaerit B H hiic B || peifeotos D ||
athalns B adtalne D 10 temptsrit] LtB temtarit P temptaret B
timtaret D temptauerit tn marg. m. P aut fort. P L || tamenetei D II
∗∗∗∗apud (resura est manus 1) B || solum (u in a corr. al.) B II ipB
11 adtemtatio D || prophana B || uacuata (ta in ras. m. 1) D 12 ob
(o in ras. aI.) B || eommemoranda (da in ras.) P conmemoranda BD
18 archano (h al.) B || pacefacto Bt 14 hii PRaB || utique (e ex e
corr.) P (ex quo non omnes id genus emendationes enotatae sunt)
utrique D 15 disposuiMel (isse in ras.) P diposuisse B U ltempora
(tem m. 1 aut 2 ante usrsum aàd.) P || babylom\'s L babylloniis
B babiloniis D
autem misere uiuimus, intemperantiae nostrae.
ecce similis
Babyloniae ortus et Romae, similis potentia, similis magnitudo,
similia tempora, similia bona, similia mala; tamen non similis
exitus similisue defectus. illa enim regnum amisit, haec retinet;
illa interfectione regis orbata, haec incolumi imperatore secura
est et hoc quare?
quoniam ibi in rege libidinum turpitudo
punita, hic Christianae religionis continentissima aequitas in
rege seruata est; ibi absque religionis reuerentia auiditatem
uoluptatis
parcerent, et Christiani, quibus parcerent, et Christiani, propter
quorum memoriam et in quorum memoria parceretur.
quapropter
desinant religionem lacerare et lacessere patientiam
Dei propter quam habent, uti et hoc quoque inpunitum habeant,
si aliquando desistant.
recolant sane mecum maiorum
suorum tempora, bellis inquietissima, sceleribus exsecrabilia,
dissensionibus foeda, miseriis continuatissima, quae et merito
possunt horrere, quia fuerunt, et necessario debent rogare, ne
sint:
eum sane rogare solum Deum, qui et tunc occulta iustitia
permisit, ut fierent, et nunc aperta misericordia praestat, ut
non sint. quae modo a me plenius ab ipso Vrbis exordio,
reuolutis per ordinem historiis, proferentur.
L 2 autem] sic at P at B || misBere B muserae
P misere (c er.) B 8 babyloniae] LP babilosiae RD babylloniae
B, babylonis h || similis (s add. m. 2) P 5 defactns D ||
exs—
sexta, quae quinto demum anno quattuor in medio expletis
apud Elidem Graeciae ciuitatem agone et ludis exerceri solet,
urbs Roma in Italia a Romulo et Remo geminis auctoribus
condita est.
cuius regnum continuo Romulus parricidio imbuit,
parique successu crudelitatis sine more raptas Sabinas, inprobis
nuptiis confoederatas maritorum et parentum cruore dotauit.
itaque Romulus, interfecto primum auo Numitore dehinc Remo
fratre, arripuit imperium Vrbemque constituit; regnum aui,
muros fratris, templum soceri sanguine
manum promissa inpunitate collegit.
primus illi campus ad
bellum forum Vrbis fuit, mixta simul externa ciuiliaque bella
numquam defutura significans.
Sabinorum, quos foedere
ignotus; cf. Eus. 835, Eutrop. 1,1,
Oros. 1,17 || Olympiade.. sexta .. Roma.. condita est
ducem eorum Titum Tatium, senem honestis
pietatis causis insistentem, diu armis propulsatum, mox, ut in
societatem regni adsumpsit, occidit.
cum Veientibus proelium
adhuc paruo nomine, iam magnis uiribus, agitatum. Caeninensium
captum ac dirutum oppidum.
adsumptis semel armis
numquam quies, quippe quibus egestas turpis atque obscena
fames domi timerentur, si umquam paci adquieuissent. iam
hinc incessabilia certamina et iuxta quantitatem
grauia quam breuissime strinxerim:
Tnllum Hostilium militaris
rei institutorem fiducia bene exercitae iuuentutis Albanis intulisse
bellum et diu altrinsecus spe incerta, certa clade, tandem
pessimos exitus et dubios euentus conpendiosa tergeminorum
congressione finisse:
rursus pace disrupta Mettum Fufetium
cf. Liu. 1, 10 || § 7 (-agitatum) cf. Liu. 1, 15 ||
Caeninensium—oppidum Florus 1, 1 § 11 || § 8 egestas turpis Vergil.
A. 6, 276 || obscena fames
Fidenate bello, meditata etiam proditione suspensum, curribus
in diuersa raptantibus duplicis animi noxam poena diuisi corporis
expendisse:
Latinos Anco Marcio duce saepe congressos,
aliquando superatos: Tarquinium Priscum omnes finitimos et
potentes tunc Tusciae duodecim populos innumeris concidisse
conflictibus: Veientes Seruio Tullio insistente uiotos fuisse nec
domitos:
Tarquinii Superbi regnum occisi soceri scelere adsumptum,
habita in ciues crudelitate detentum, flagitio adulteratae
Lucretiae amissum, et inter domestica uitia uirtutesque
forinsecus emicantes, id est oppida ualida in Latio per
eum capta Ardeam Oricolum Suessam Pometiamque et quidquid
in Gabios uel fraude propria uel poena filii uel Romanis
uiribus perpetrauit.
sed Romani quanta mala per CCCLIII
annos continua illa regum dominatione pertulerint, non solum
ef. Liu. 1,32 et 33 || Tarq. Priscum
- conflictibus cf. Liu. 1, 42 || § 12 Florus 1, 7 § 1.2.4-6.11 ||
§ 13 ccxLm Eutrop. 1, 8 ef. Eus. - Hier. 1505 PBB (e ex o corr. m. 1 R) || cruribus B 2 in dinersa
raptantibus om. D || noxiam D || paenS D 3 latino B || an con
D || martio BB || duces D || sepe B1 || congresos B congressus
D 4 seperatos (v al.) R 5 duodecim (i in ras. a2. m.) B
xn B || populis B 6 uegentes PB uehientes B || tullo LBD ||
uictos (o ex u) B || fuisse nec domitos om. B 7 tarquini P1В*B ||
adsumtum PD assumtum (I prior in ras.) B 8 habeta B It
flagio JB1 9 lucriciae D || et inter] LPBBD et intus v inter
VOh || uitia om. B || uitutesque Ba 10 forensecus LB || emicantes
P || ippida R* || in lacio D illata (1 prior in ras.) in in latio
corr. al. m. B 11 ea fort. P\' || oricolum] PBD oriculum LB
ocricolum v || suessap
nam si mins tantum superbia fuisset in
culpa, ipsum solum oportuisset expelli seruata regia dignitate
melioribus.
igitnr regibus Vrbe propulsis Romani, consulendum
sibi quam cuiquam suae libertati dominandum rati, consules
creauerunt: quibus ueluti adulta reipublicae crescentis aetas
robustioribus ausis exercebatur.
Romanos consul primum conditorem regemque Romae non
salum exaequare parricidio sed et uincere studuit; quippe duos
filios sues adnlescentes totidemque uxoris suae fratres, Vitellios
iuucnes, reuocandorum in Vrbem regum plaoito insimulatos,
in contionem pretraxit, uirgis cecidit securique percussit,
ipse
deinde Veientum Tarquiniensiumque bello cum Arrunte,
Florus 1, 9 § 2; 1, 22 § 1 || cap. 5 § 1 Bratos
sqq. Eutrop. 1, 8 et 9, sed u. 11 totidemque—fratres Florus 1, 9 § 5
(q. Liu.
Porsenna
rex Etruscorum, grauissimus regii nominis suffragator, Tarquinium
manu ingerens, tribus continuis
terruit conclusit obsedit; et nisi hostem uel Mucius constanti
urendae manus patientia uel uirgo Cloelia admirabili transmeati
fluminis audacia permouissent, profecto Romani conpulsi forent
perpeti aut captiuitatem hoste insistente superati, aut seruitutem
recepto rege subiecti.
post haec Sabmi conrasis undique
copiis magno apparatu belli Romam contendunt. quo metu
consternati Romani dictatorem creant, cuius auctoritas et potentia
consulem praeiret; quae res in illo tunc bello plurimum
emolumenti tulit.
Sequitur discessio plebis a patribus, cum,
M. Valerio dictatore dilectum militum agente, uariis populus
stimulatus iniuriis Sacrum Montem insedit armatus. qua pernicie
quid atrocius, cum Florus 1, 10 g 1 || § 3 inde a tribus
Liu. 2, 9. 12 (-15) || § 4 Liu. 2, 16; 2, 18 g 3 et 4 [cuius auctoritae-praeiret
cf. Eutrop. 1, 12] || § 6 Liu. 2, 23—33, inpr. 30 et 32;
sed discesBio — patribus
urguet
se atque inminet sibi extra illas apertas bellorum clades successu
misero clandestina pernicies: quippe T. Gesonio et P.
Minucio consulibus duo uel maxima omnium malorum abomiamenta,
fames et pestilentia fessam Vrbem corripuere. Cessaum
est paulisper a proeliis, cessatum tamen a mortibus non
est.
Veientes Etrusci graues hostes adiunctis sibi finitimorum
copiis in bella surgentes obuiis M. Fabio et Cn. Manlio consulibus
excipiuntur: ubi post sacramentum iurationis, quo se
Romani deuouerant non nisi post uictoriam ad castra redituros,
adeo atrox certamen fuit et uictis uictoribusque par forma, ut,
amisso plurimo exercitu occisisque in pugna Manlio consule et
Fabio consulari, M. Fabius consul
triumphum suscipere recusarit, quia tantis reipublicae
Liu. 2, 34 § 2 et 6 (qui tamen
Volscos pestilentiam inuasisse refert) || § 7 Liu. 2, 43 § 11-2, 47 LP inspirabat B spirabat (sper- D) BDv || medita-
retur] LBD ٠mitaretur P1 nimitaretur P\' modimitaretur (corr. m. 2) R
minitaretur (‛imitatio est Sallustiana’ [ad Caes. de rep. 2, 5 ?]) Lautius,
1; cf. Bentleius ad Horat. Carm. 4, 14, 28 2 pernici*ea (s
Gloriosissima illa numero et
uiribus Fabiorum familia Veientanum sortita certamen quantam
reipublicae orbitatem occasu suo intulerit, infamibus usque
ad nunc uocabulis testes sunt fluuius qui perdidit et porta
quae misit.
nam cmn sex et trecenti Fabii, uere clarissima
Romani status lumina, speciale sibi adnersum Veientes decerni
bellum expetiuissent, spem temere sumptae expeditionis primis
successibus firmauerunt: dehinc inducti in insidias circumuentique
ab hostibus, omnes ibidem trucidati sunt, uno tantum
ad enuntiandam cladem reseruato, ut miserius audiret patria
perditos, quam perdidisset.
ad haec noa Romae tantum talia
gerebantur, sed quaeque prouincia suis ignibus aestuabat et,
quod poeta praecipuus in una urbe descripsit, ego de toto orbe
dixerim:
2, 48 et 50 (ef. 2, 45 § 16), sed flosculo
illo 4 porta quae misit
Cyrus, ut dixi, cunctis aduersum quos
ierat perdomitis, Assyrios et Babylonam petit, gentem urbemque
tunc cunctis opulentiorem; sed impetum eius Gyndes
fluuius, secundae post Euphraten magnitudinis, intercepit.
nam
unum regiorum equorum candore formaque
fiducia persuasum, qua per rapacem alueum offensi
uado uertices attollebantur, abreptum praecipitatumque merserunt.
rex uratus ulcisci in anmem statuit, contestans eum,
qui nunc praeclarum equum uorauisset, feminis uix genua tinguentibus
permeabilem relinquendum. nec peragendo segnior
totis copiis perpeti anno Gynden fluuium per magnas concisum
deductumque fossas in quadringentos sexaginta alueos
ignotus, certe non ipse Herodotus (1, 178.
189.190.202; 5, 52; 1, 180.191.178 —130) adhibitus; illorum u. 6
eo opere praedoctis fossoribus, etiam Euphraten longe
ualidissimum et mediam Babyloniam interfluentem deriuauit.
ac sic meabilibus uadis siccum etiam patentibus aluei partibus
iter fecit, cepitque
potuisse uel humana uirtute destrui posse utrumque paene
incredibile apud mortales erat.
namque Babylonam a Nebrot
gigante fundatam, a Nino uel Samiramide reparatam multi
prodidere.
haec campi planitie undique conspicua, natura loci
laetissima, castrorum facie moenibus paribus per quadrum
disposita. murorum eius uix credibilis relatu firmitas et magnitudo,
id est latitudine cubitorum quinquaginta, altitudine quater
tanta.
Geterum ambitus eius quadnngentis octoginta stadiis
circumuenitur. murus coctili latere atque interfuso bitumine
conpactus, fossa extrinsecus late patens uice amnis circumfluit.
a fronte murorum centum portae aereae. ipsa autem latitudo
in consummatione pinnarum utroque latere habitaculis
cf. Genes. 10, 9 sq. || fandatamprodidere
cf. ad Oros. 2, 3 § 1 (et SynceU. p. 66 sq. Bonn) fort. adhibuit
Isidorus Orig. 15, 1, 4 8 campi — p. 97, 5 subaersa est
et tamen magna illa Babylon, illa prima
post reparationem humani generis condita, nunc paene etiam
minima mora uicta. capta subuersa est.
ibi tnnc Croesns rez
Lydorum famosus opibus cum ad auxiliandum Babyloniis
uenisset, uictus sollicite in regnum refugit. Cyrus autem posteaquam
Babylonam ut hostis inuasit ut uictor euertit ut rex
disposuit, bellum transtulit in Lydiam; ubi conterritum superiore
iam proelio exercitum nullo negotio superauit. ipsum
etiam Croesum cepit captumque et uita et patrimonio donauit.
Exaggerare hoc loco mutabilium rerum mstabiles status non
opus est: quidquid enim est opere et manu factum, labi et
consumi uetustate, Babylon capta confirmat;
imperium ac potentissimum extitit ita et primum cessit, ut
Vergil. Aen. 8,642 || § 11 Orosius?
|| § 12 Iustin. 1, 7 § 3—5.7 || § 13 quidquid—uetastate Cicero
pro Mareello 4 § 11\'
ita ad proxima aduentantis Cyri temptamenta suooubuit
magna Babylon et ingens Lydia, amplissima Orientis cum
capite suo bracchia unius proelii expeditione ceciderunt: et
nostri incircumspecta anxietate causantur, si potentissimae
illae quondam Romanae reipublicae moles nunc magis inbecillitate
propriae senectutis quam alienis concussae uiribus
contremescunt.
Igitur idem Cyrus proximi temporis successu Scythis bellum
intulit. quem Thamyris regina quae tunc genti praeerat cum
prohibere transitu Araxis fluminis posset, transire permisit,
primum propter fiduciam sui, dehinc propter opportunitatem
ex obiectu fluminis hostis inclusi.
Cyrus itaque Scythiam ingressus,
procul a transmisso flumine
astu eadem instructa uino epulisque deseruit, quasi territus
refugisset. hoc conperto regina tertiam partem copiarum et
Iustinus1, 8 excerpsit
Seuerus Chron. p. 453
barbari
ueluti ad epulas inuitati ebrietate uincuntur, mox reuertente
Cyro uniuersi cum adulescente obtruncantur.
Thamyris exereitn
ac filio amisso uel matris uel reginae dolorem sanguine
hostium diluere potius quam suis lacrimis parat. simulat
diffidentiam desperatione cladis inlatae, paulatimque cedendo
superbum hostem in insidias uocat.
ibi quippe conpositis inter
montes insidiis ducenta milia Persarum cum ipso rege deleuit,
adjecta super omnia illius rei admiratione, quod ne nuntius
quidem tantae cladis superfuit.
regina oaput Gyri amputari
atque in utrem humano sanguine oppletum coici iubet non
muliebriter increpitans: Satia te, inquit, sanguine quem,
sitisti, cuius per annos triginta insatiabilis perseuerasti.
interfecto post aliquantum interuallum sorte regnum adeptus
est.
regnauit enim medius eorum Cambyses Cyri filius; qui
ignotus (cf. Eus. 1495) || Darius—
adeptus est et § 4 Darius—recuperauit adhibitus ut uid. Iustinus 1,10 ||
§ 2 adhib. ut uid. Iustinus 1, 9 B 2 uelut PB II ∗epulas B II primum (primo
S) ante ebriet. add. PRBDv II aebrietate B *ebr. B 8 cyro∗∗ (3
wi 3 litt. erasae) P ciro D || aduliscente D adolesc. B II obtruncatur
(n m. 2) P || tbamyris] LPBB tamiris D 4 amiso B 5 potiu]
promptius BD II simttlad P* 6 disperatione PBl II claudis
(i eras.) P || illatae (1 pr. in ras. ut uid.) R mlatim (— m. I) D
peullatim|que D II decedendo PB 7 superbo P II insidiis B || conpossitis
B compositis PB conpositis interpositis D 8 docenta D
cc PRB 9 rei om. B || nuncius D 10 superf*uit (1 er.) B ||
capod R2B II ampotari R1D 11 adque P*BD || utre L utrum D ||
D D ter
coici] PB coIci D coici (n m. fort. 1*) L coici B 12 muliebribus
(ter m. P aut m. 1*) L mulieriter P\' II satieta-te L II inquid
LP*R*D18 tregenta D xxx PB || pereerasti B 15 ANNO
(A in A mut.) — DARIUS litteris maiusculis B II • co - mo XL. quinto L
ducentisemo quadraginsemo quinto D II ciro D || aput P* II scythas R
schytas L 16 aiiquantulum B II aorta] LPBBD forte (errore
typogr. ut vid.) 8, indeque h II adSptus R* 17 eet om. B
caerimonias eius et templa deposuit.
post hunc etiam magi
sub nomine quem occiderant regis regno obrepere ausi;
qui quidem mox deprehensi et oppressi
Darius itaque,
unus ex his qui magorum audaciam ferro coercuerant, consensu
omnium rex creatus est. qui postquam Assyrios ac
Babylonam a Persarum regno deficientem bello recuperauit,
Antyro, regi Scytharum, hac uel maxime causa bellum intulit,
quod filiae eius petitas sibi nuptias non obtinuisset.
magna
scilicet necessitas, pro unius libidine hominis septingenta milia
uirorum periculo mortis exponi. incredibili quippe apparatu
cum septingentis milibus armatorum Scythiam ingressus , non
facientibus hostibus iustae pugnae potestatem,
insuper repentinis
incursibus extrema copiarum dilacerantibus, metuens ne
sibi reditus interrupto ponte Histri fluminis negaretur, amissis
Iustin, 2, 5 § 8-13 exceptis illis
§ 5 insuper—dilacerantibus et § 6 et quem — sensit quae uidentur esse
Orosiana D || cnnctam aegypti om. m. 1 add. 8. I. m. 2 L || aegipti
D || abhominatas BB (bh ai. m. ut wid. B) 2 caeremonias
PB || eius ∗et (er. s) D || depossnit B || post 8. 2. add. m. 2 L
8 regntl (Bed u ̃ in ras.) PB || obripere
inde
Asiam Macedoniamque adgressus perdomuit. Ionas quoque
nauali congressione superauit. deinde in Athenienses, cur Ionas
aduersum se auxilio iuuissent, impetum fecit atque arma direxit.
porro autem Athenienses ubi aduentare Darium conpererunt,
quamuis auxilium a Lacedaemoniis poposcissent, tamen,
cum detineri Persas quadriduanae religionis
haberent, spem occasione sumentes instructis tantum decem
milibus ciuium et Plataeensibus auxiliaribus mille aduersum
sescenta milia hostium campis Marathoniis proruperunt.
Miltiades
ei tunc bello praefuit, qui celeritate magis quam uirtute
fretus alacri satis expeditione prius hosti comminus inhaesit
quam posset expedito sagittarum iactu propulsari.
tanta in:
Justin. 2, 9 § 8-12 PRB || trepidus (u ex o ?) R || amisorum B admissorum
D 2 dampna B 3 sensit R sensit (s aU. in ras. m. 1) D
4 asyam B || machedoniamque L machedoniam Pq. ma∗cedoniaR ||
adgresus B aggr. (g pr. ex d) R 6 congresione B || in 8. lin. add.
8. 2 P || cur]
ducenta milia Persarum
ea tempestate ceciderunt.
sensit Darius hoc damnum:
nam uictus fugatusque arreptis nauibus refugit in Persas.
cum autem instauraret bellum et ulcisci in uictores moliretur, in
ipso apparatu concidit olympiade LXXIIII, hoc est post Vrbem
conditam anno CCLXXV, quo tempore Romae Popilia uirgo ob
crimen stupri uiua defossa est.
Xerxes Dario patri in regnum succedens bellum aduersus
Graeciam a patre susceptum per quinquennium instruxit; qugd
Demaratus Lacedaemonius, qui tunc forte apud Xerxen exulabat,
per tabellas primum scriptas deinde ceratas suis prodidit.
igitur Xerxes septingenta milia armatorum de regno et trecenta
de auxiliis, Iustin. 2, 9 § 20 § 12 Iustin. 2, 9 § 13
§ 13 cum—concidit Iustin. 2, 10 § 1 || olymp. — defossa est cf. Eus.
1531 (ol. LXXIII
huic tam incredibili temporibus nostris
agmini, cuius numerum nunc difficilius est adstrui quam tunc
fuit uinci, Leonida rex Spartanorum cum quattuor milibus
hominum in angustiis Thermopylarum obstitit.
Xerxes autem
contemptu paucitatis obiectae iniri pugnam, conseri manum
imperat. porro illi, quorum cognati et commanipulares in
campis Marathoniis occubuerant, et certaminis simul et cladis
exstitere principium.
deinde succedens sibi turba maior ac
segnior, cum iam neque ad procurrendum libera neque ad
pugnandum expedita neque ad fugiendum prompta solis mortibus
subrigeretur, triduo continuo non duorum pugna, sed caedes
unius populi fuit.
quarto autem die cum
fort. adhibitus Iuuenalis 10, \'
117 § 3 huic—agmini Iustin. 2, 10 § 21 || cuius nomerun—uinci
Orosius || Leonid.-obatitit Justin. 2,11 § 2 § 4-§ 10 Iustin. 2, 11
§ 2—6.11.18 exceptis maxime his, quae Orosio debentur: § 4 et commanipulares,
dimissis sociis Spartanos admonet, de gloria plurimum, de
uita nihil sperandum; neque exspectandum uel hostem uel
diem, sed occasione noctis perrumpenda castra, conmiscenda
arma, conturbanda agmina fore; nusquam uictores honestius
quam in castris hostium esse perituros.
persuasi igitur mori
malle, in ultionem futurae mortis armantur tamquam ipsi
interitum suum et exigerent et uindicarent. mirum diotu sescenti
uiri castra sescentorum milium inrumpunt.
tumultus
totis castris oritur. Persae quoque ipsi Spartanos adiuuant
mutuis caedibus suis. Spartani quaerentes regem nec inuenientes
caedunt sternuntque omnia, castra peruagantur uniuersa
et inter densas strues corporum raros homines uix sequuntur:
uictores sine dubio, nisi mori elegissent.
proelium a principio
noctis in maiorem diei partem tractum : ad postremum uincendo
fatigati, ubi quisque eorum deficientibus membris uisus
est sibi mortis suae ultione satiatus, ibi inter impedimenta
cf. Oros. 2, 11 § 9
to B 2 subtraherent B* || pugna B || ac se ad se
P 3 sparthanis PRB 5 demisia B || sparthanos RB 6 ezpectandum
PRD || bostem R 7 occansioce D || conmiscenda]
LPRaB cõmisc. Rb 8 fore] pore D 9 esse perituros] LPBBD
(-rus D) esse del. fh 10 male B 11 sescenti] LlD sexcenti
L\'B DO PB 12 sescentorum] L1PD sexcentorum L3R (sed x m
ras. B) DO B || irrumpunt (pr. r in ras.) B || tumultis P 18 perse
D || sparthanos B 14 sparthani PBB 15 cadunt D
16 densastrues D || dan∗sas (s prioris pars superior al. m.) B || hominu
* u
PB* homines Rb || uic (c linea deletum) L || sequntur PD seqntur
B seqitar B 17 eligissent LB || inproelium B || aj in D
18 tractumMt R || ad] LBDv Iustini codices ac PR, cf. 1, 21 § 11
19 difficientibus B 20 est in ras. ample P || inter (r add. m. 2)
P || impedimenta]
Themistoclee dux Atheniensium cum intellexisset Ionas — quibus
dum auxilium superiore bello praebet, in se Persarum impetum
uerterat — in auxilium Xerxis instructam classem deducere, sollicitare
eos parti suae hostique subtrahere statuit.
et quia conloquendi
facultas negabatur, locis quibus Iones accessuri nauibus
uidebantur proponi symbolos saxisque adfigi iubet, socios
quondam et participes periculorum, nunc autem iniuste desides
apta increpatione corripiens atque ad antiquorum
religiosa adhortatione persuadens praecipueque admonens,
uti commisso proelio cedentium uice inhibeant remos seseque
bello auferant.
igitur rex, partem nauium sibi detinens, spectator
pugnae in litore manet. contra autem Artemidora, regina
Halycarnasi, quae in auxilium Xerxi uenerat, inter primos
duces acerrime bello inmiscetur, ita ut uersa uice in uiro
Iustin. 2,11 § 19; 2,12 § 8; 2,12
§ 1 et 2 § 2 socios quondam-auferant
cum
autem anceps pugna esset, Iones iuxta praeceptum Themistoclis
paulatim se certamini subtrahere coeperunt: quorum
defectio Persas iam fugam circumspicientes aperte fugere persuasit.
in qua trepidatione multae nanes mersae captaeque
sunt, plures tamen saeuitiam regis uelut immanitatem hostis
timentes domos dilabuntur.
annum tot malis regem Mardonius
adgreditur suadens, regem in regnum redire oportere
prius quam aduersa fama nonas res domi moliretur;
se autem,
si residuae sibi copiae traderentur, et ultionem ab hoste exacturum
et ignominiam domesticam propulsaturum, aut, si aduersa
belli perseuerassent, cessurum se quidem hosti, sed
tamen sine regis infamia.
probato consilio exercitus Mardonio
traditur. rex Abydum, ubi pontem ueluti uictor maris conseruerat,
cum paucis proficiscitur. sed cum pontem hibernis
tempestatibus dissolutum offendisset,
transiit.
erat sane quod spectare humanum genus et
dolere debuerit mutationes rerum hac uel maxime uarietate
Iwtin. 2, 13 § 1-5. 8-10 P (sic) fqminea (q in e corr.) B || cautella (i, pro 1
altera ?, margo) B || faemina P || apeccaretor D taezpecretur B
2 anceps (nceps in ras.) P || esset Iones] esseciones D || esset et L ||
iuxta (s m. 2) L || themisthoclis B themistocles P*D themestocles
B A
JB* 4 deffectio B || peras (s m. 2) L 5 ceptaeque P 6 immanitatem]
L immanetatem D inmanit. PB inma*nitatem (an ex
am ?) B 7 titiamentes L || domos] LPB dom B domum Dv ||
dilabântur P delabuntur L || ancxium R*B || tod B 8 aggreditur
Rb || oportere in mg. m. 1 statim add. D 9 uerba se autem si
residuae sibi copiae traderentur om. m. 1, in summo marg. add. m. 2
P 10 traderetur Bt 12 bella
uilissimo unius seruuli egere ministerio, cuius potentiae,
dum montes exciduntur, ualles replentur, amnes exhauriuntur,
ipsa etiam rerum natura cessisset.
pedestres quoque
copiae, quae ducibus commissae fuerant, labore fame ac metu
ita distabuerunt et erudescente morbo tanta pestis tantaque
foeditas morientium exorta est, ut uiae cadaueribus replerentur,
dirae etiam alites atque improbae bestiae escarum inlecebris
sollicitatae moribundum sequerentur exercitum.
adflatus primum successu breui mox in extrema deiectus est.
Olynthum
Athenienses
uaria sollicitatione adducere in spem pacis adgressus,
sqq. *Iustin. 2, 10 § 22 et 24 § 11
Iustin. 2, 13 § 11 et 12 cap. 11 § 1-5 Iustin. 2, 14 § 1-9, ex-
ceptia his Orosianis § 3 non parno—damno, § 4 urget—perditio nam,
§ 5 mira-ordinatio B* || contemtam L || sub quo - latuisset om. B
2 ciuitatis2 P || iuncto] GV,КX,E, ed. Col. 1542 et f, iuncto an uincto
(illud probabilius in A) AN nincto LP* ui-cto Pb uicto BaD necto
RbB uinctum h; cf. ad 3, 2 § 2 || ponte] LBbBDfh ponto PB*
3 portasse et PR* || potentia (ia in ras.) P 4 montis (e m. 1 ut
h
uid.) D || uallis D* || amnexeshauriuntur D* || exauriuntur B
6 ducèbus D || commiBae B || fame ac metu ita] fame a et uita (punc-
N r
tum ex corr. m. 1) D || famae L 7 orbo (m m. 2) P 8 exota
(r m. 2) P 9 aliaes (a alt. cofr. in litt. nunc euanidam) D ||
adque P*BD || improbae] LD inprobae PBB || bistiae acarum D* ||
ta
escarum (e ex e) B || illecebris Bb 10 sollicitae (ta m. 2) L || Bequerentor
(tur in ras., fort. soluto compendio) P 11 ad P*R* ||
xerses B 12 afflatus (f pr. in ras.) B || primo Rb BD om. B*
....t
13 olyntum PBB || siquidem siquidem L || graetiae P grociae ex
gratiae ai. m. B greciae B || athemensis (cetera id genus non adnotabo
omnia) D 14 sollicital (fol. 1SR) tatione L || adgresns B aggressus Rb
in Boeotiam omnem belli apparatum deducit.
illuc quoque
eum centum milia Graecorum insecuta sunt et commisso sine
mora proelio Mardonium deletis copiis ipsius uelut e naufragio
nudum cum paucis fugere conpulerunt; castra regiis opibus
referta ceperunt, non paruo quidem antiquae industriae damno:
nam post huius praedae diuisionem aurum Persicum prima
Graeciae uirtutis corruptio fuit.
urguet igitur inceptus miseros
extrema perditio. nam forte eodem die, quo in Boeotia Mardonii
copiae deletae sunt, pars Persici exercitus in Asia sub
monte Mycale nauali proelio dimicabat.
ibi nouus repente
rumor
exstinctas copias, Graecos exstitisse uictores. mira diuini iudicii
ordinatio, in Boeotia oriente sole bellum fuisse commissum,
in Asia meridianis horis sub eadem die tantis spatiis maris
terraeque interiacentibus nuntiatum!
qui rumor ei uel maxime
ignotus; cf. Ruehl Iahrb. f. Phil. Suppl. 6 p. 157
1 inpugnabilem L || uidet RD boetiam (o m. 2) L boe* tiam
P boeo etiam D beoetiam B boetiam B 3 eum om. BD || c PRB ||
grecorum RBD || commiso B 5 cum] con Bm || conpulerunt]
LBD conpelernnt P cõ*pulerunt (er. n) B || regiis*** (opi uel qn er.)
D regis
Xerxes,
bello in Graecia infeliciter gesto contemptibilis suis factus, per
Artabanum praefectum suum in regia circumuentus occiditur.
O tempora desiderio et recordatione dignissima! o dies
illos inoffensae serenitatis, qui nobis ueluti e tenebris respiciendi
proponuntur! quibus breuissimo interuallo de uisceribus
unius regni decies nouies centena milia uirorum tribus proximis
regibus tria bella rapuerunt; ut taceam de infelicissima
tunc Graecia, quae totum hunc, de quo
numerum moriendo superauit.
Leonida ille clarissimus Lacedaemoniorum
in bello isto aduersus Xerxen, quod supremum
ipsi atque hostibus fuit, cum sesoentis suis famosissima illa
incitamenta dixisset: Prandete, tamquam apud inferos
Iwtin. 3, 1 § 1 et 2 §8 numerus 1900000
ex his 700000 (2, 8 § 5), 200000 (2, 8 § 11), 1000000 (2, 9 § 2) ab
Orosio uidetur confectus esse; huc
ecce cum ille promisit futura meliora, isti adserunt meliora
praeterita, quid aliud colligi datur utroque in suis detestante
praesentia, nisi aut semper bona esse sed ingrata aut numquam
omnino meliora?
At Romae — ut ad id tempus redeam unde digressns sum:
neque enim interuallo miseriarum ad alios transire conpellor,
sed, sicuti se quondam efferuescentia ubique mala ipsis actibus
conligarunt, ita etiam permixta referuntur: nobis quippe conferre
inter se tempora
boribus insultare propositum est — Romae ergo post Vrbem
conditam anno CCLXL suspenso ad modicum bello grauis pestilentia,
quae semper ibi raras indutias aut factas intercepit aut
ut fierent coegit, per uniuersam ciuitatem uiolenter incanduit, ut merito praecedente prodigio caelum ardere uisum sit, quando
numerus Liuianus || grauis. pest.—incandoit
Liuius 3, 6 || praecedente sqq. Liu. 3, 5 § 14
1 cęnaturi R || anxiliaribus (to al.) B || tamen] tunc R [| iubeb\'at.|
(sic m. 1; at certum est statim additum esse) B 2 meliora tSpora
(a tS in ras.) D || seraarent B 3 **ecce (duar. litt. ras.) P ||
asserunt (s pr. in ras.) R 4 alint (t in d corr.) P || utro.que (er.
a F) R 6 omino (n 8. 8. m. 2) P 7 Atronie D || at] ad P ||
ut om. LB || unde] un B1 || digressus sum] LD degresus sum B
digressus PRa Sũdigressus Rb 8 alios D alias P || compellor
Rb 9 sienti] L sicut PRBD || se quondam] secundam D
10 colligarunt Rb BD || referuntur] LPRBD referantur cum Y6h ||
nobis ***** quippe (rasura m. f) R || ẽffere (sic) P 11 eiua laboribus
insulltare (eiua laboribus insul in folii fine in ras.) P 12 propossitum
B || verba romae ergo post urbem conditam om. B eadem ac
praeterea anno
nam eo anno
Aebutium et Seruilium ambo consules pestilentia consumpsit,
militares copias plurima ex parte confecit, multos nobiles
praecipueque plebem foeda.
tabe delemt; quamms lam etiam
superiore quarto anno oborta lues eundem populum depopulata
sit.
Proximo dehino anno ciues exules seruique fugitiui duce
Herbonio, uiro Sabino, inuaserunt incenderuntque Capitolium.
ubi fortissime quidem Valerio consule et lmperatore obstitere
iuniores; sed adeo atrox et graue discrimen proelii fuit, ut
ipse quoque consul Valerius ibi fuerit occisus et indignam de
semis uictoriam insuper etiam sua morte foedarit.
Sequitur annus, in quo cum uicto exercitu consul obsessus
est. nam Minucium consulem congressum proelio Aequi Vulscique
superarunt et fugientem in Algido fame ferroque cinxerunt,
actumque infeliciter
praecipuus ille dictator, artatam obsidionem oppresso hoste
Liu. 3, 6 § 1.2.5.8; 7 § 6 et 7 § 4 Liu. 3,
2 § 1 (cf. Mommsen, Chronolog. p. 175) § 5 et § 6 Liu. 3,
qui repertus in rare, ab aratro arcessitus ad fasces,
sumpto honore instructoque exercitu, mox uictor effectus, iugum
boum Aequis inposuit uictoriamque quasi stiuam tenens subiugatos
hostes prae se primus egit.
Anno qui proximus trecentesimo ab Vrbe condita fuit, dum
legati ad Athenienses propter Solonis leges transferendas missi
exspectantur, arma Romana funes pestilentiaque compesouit.
quinta, potestas consulum decemuiris tradita constituendarum
legum Atticarum gratia magnam perniciem reipublicae
inuexit.
nam primns ex decemniris cedentibus ceteris solus
Appius Claudius sibi continuauit imperium, statimque aliorum
coniuratio subsecuta est, ut more contempto, quo insigne imperii
penes unum potestas autem communis erat, omnes omnia
propriis libidinibus agitarent.
itaque inter cetera, quae
32 § 1 et U; cf.
Eus. 1566, Augustin. Ciu. D. 3, 0 § 2 ccc
et
nouo improbae ordinationis incepto, ablegata religione consulum
emicuit agmen tyrannorum, duabus tabulis legum ad
decem priores additis, agentes insolentissimo fastu plurima,
die, quo deponere magistratus mos erat, cum isdem insignibus
processerunt.
maximam etiam Appii Claudii libido auxit inuidiam,
qui ut Verginiae uirgini stuprum inferret, prius seruitutis
causam intulit; quamobrem adactus Verginius pater dolore
libertatis et pudore dedecoris protractam ad seruitutem filiam in
conspectu populi pius parricida prostrauit.
qua populus necessitatis
atrocitate
montem Auentinum occupauit armatus. nec tueri libertatem
armis destitit, nisi postquam se coniuratorum conspiratio ipsis
quoque honoribus abdicauit.
Tertia et quinta post centesimam olympiade per totum fere
annum tam crebri tamque etiam graues in Italia terrae motus
Liu. 3, 44.48.50 § 5 § 7 Liu. 3, 49 § 1;
50 § 11-13; 54 § 6 § 8 tertia—olympiade ? || crebri sqq.] Liu.
4, 21 § 5 exceptis illis ut de inn.—adsiduis Roma .. fatigaretur
deinde ita
iugis et torrida siccitas fuit, ut praesentis tunc futurique anni
spem gignendis terrae tructibus abnegarit, lsdemque temporibus
cum Fidenates hostes maximorum
terribiles Romanis arcibus imminerent, Aemilius tertium dictator
magnam mali molem ipsis Fidenis uix captis depulit et
sanauit.
tanta in ipsis erat malorum animorumque contentio,
ut uel domesticas clades superfusa forinsecus bella oblitterarent
uel post damna bellorum indutias relaxatas diuersae pestes
caelo terraque excandescentes incessabili infestatione corrumperent.
Sicilia ab initio patria Cyclopum et post eos semper nutrix
tyrannorum fuit, saepe etiam captiua seruorum, quorum
primi carnibus hominum, medii cruciatibus, postremi mortibus
pascebantur, excepto eo, quod externis bellis aut praeda habebatur
aut praemium.
haec, ut quam breuissime absoluam,
requiem malorum nisi nunc nescit, immo, ut euidentius diuersitates
temporum declarentur, sicut antea uel intestinos uel
externos tumultus perpessa est inter omnes sola semper, ita
nunc ex omnibus sola numquam. nam etiam — Liu. 4, 30 § 7 sqq., exceptis nt praesentis-abnegarit
Orosianis § 10 Liu. 4, 31-34 cap. 14 § 1 Sicilia-seruorum
Iustin. 4, 2 § 2.3.5 || quorum primi-§ 3 Orosim compilauit Isidorus Orig.
14, 6, 33-
igitur — ut
praetermittam interim de tyrannis, quorum mox qui fuit ultor
successor effectus est — medio tempore, hoc est anno ab Vrbe
condita CCCXXXV, cum Regini apud Siciliam discordia laborarent
ciuitasque per dissensionem diuisa in duas partes esset,
pars una ueteranos ab Himera urbe Siciliae in auxilium
uocauit.
porro illi, pulsis cinitate primum his contra quos
inplorabantur, deinde mox caesis etiam illis quibus ad auxiliandum
conuenerant, urbem cum coniugibus ac liberis sociorum
occupauere, ausi facinus nulli tyranno comparandum:
quippe
cum Reginis quiduis perpeti satius fuerit, quam ut ultro inuitarent,
quibus patriam coniuges liberos ac penates ipsi extorres
ad praedam relinquerent.
At etiam Catinienses cum Syracusanos graues infestosque
cf. Iustin. 4, 2 § 6 || medio tempore
... cum Regini - § 6 Iustin. 4, 3 § 1-3 § 4 hoc est - cccxxxv
cf. Eus. 1597 (1598 cod. F) § 7—§ 9 Iustinus 4, 3 § 4-7 LPR ethna D || quae] qui. P 3 adque LP*R*D
4 specie R speciae D 5 quorum] R2Dv quo LPR1 || qui
fuit om. sed in mg. add. m. 1 D 6 anno s. s. m. 1 D
7 ccc mo xxx quinto- L trecentesilmo trice∗∗∗simo quinto (er. nti) D
ccc∗xxv (er. x esse potest) P -cco-xxv (x s. s. m. 1) R || regini]
LPDl regni B || aput P* 8 -que] q; in asqu, deinde in oqu corr.
B || dissensionem (8
et quoniam
missi erant caesis hostibus prospera initia sumpserant, maiores
copias robustioremque exercitum cum Lachete et Chariade
ducibus in Siciliam reduxerunt.
sed Catinienses, belli
taedio permoti, cum Syracusanis foedus ineunt, auxilia Atheniensium
spernunt;
post autem, Syracusams condiciones paois
meditatione dominationis transgredientibus, denuo legatos
Athenas mittunt, qui capillo barbaque squalidi et lugubribus
induti misericordiam atque auxilium et sermone et habitu precarentur.
igitur magna ciassis instruitur ducibus Nicia et
Lamacho, tantisque uiribus Sicilia repetitur, ut suffragia sua
et hi timerent, qui impetrauissent.
Athenienses -duas ilico pedestres
pugnas secundis successibus faciunt, confectos in
hostes et obiecta classe circumdatos terra marique concludunt.
at Syracusani fractis fessisque rebus auxilium a Lacedaemoniis
petunt. a quibus mox mittitur Gylippus, solus quidem sed in
Iustin. 4, 4 exceptis § 17 ita sub — exsequuntur
Orosianis L 3 sicilia L 4 siracuBanam D || lachedemoniis
P lacedem. (c al. m. ex ch) R 5 athenienses (e altera ex
i corr. m. 1 aut 2) L atheniensis D 6 sumserant PD 7 robum
atioreq; (m m. 21 P || lachę de B lachet- D || chariade] D thariade L
cariade PB Charoeade v, cf. Ruehl Iahrb. f. Phil. Supple 6 p. 36
8 cathenienses L catinenses P cathenenses (e pr. ita i corr.) R catenensis
D || belli∗∗∗tedio (i et tę al m. in ras.) R 9 syracusanoB L
siracusanis D 10 siracusanis D || conditiones B 12 cabillus
D || barbasque L*. || squalidi (s ai. m.) B || lug*ubribuB B 13 adque
P*D 14 nicea PB 15 lamatho L 16 hi. (er. i) R
inpetranissent PR 17 confectos] LPR confectus D confectosque
(et urbi pro in urbe T) TX,h confertosque v 18 casse R* 19 ad
P*R* || siracusani D || fra.ctis P fructis (u in a m. 1) D || lachedemoniis
PR1 lacedem. R2 20 gilippos D
audiuit inclinatum iam belli statum, auxiliis partim in Graecia
partim in Sicilia contractis opportuna bello loca occupauit.
deinde duobus proelus uictus nec territus, tertio congressu
Lamachum occidit, hostes in fugam uertit, socios obsidione
liberauit.
hinc Athenienses terrestri proelio uicti, experimenta
maris ineunt et nauali certamine congredi parant; quo cognito
Gylippus classem instructam a Lacedaemoniis arcessit;
aeque
Athenienses in locum amissi ducis Demosthenen et Eurymedonta
cum supplemento copiarum mittunt; Peloponnesii quoque
cum multarum urbium consensu et decreto ingentia Syracusanis
auxilia misere.
ita sub speoie socialis belli domesticos motus
exsequuntur, et, quasi placito de Graecia translatum certamen
in Siciliam fuerit, sic ex utraque parte summis uiribus dimicatur.
igitur Athenienses prima congressione uincuntur, oastra
quoque cum omni pecunia uel publica uel priuata et cum
uniuerso instructu diuturnae expeditionis amittunt;
fractis
opibus et in angustum redactis, suadet Demosthenes, dum nondum
omnino res perditae sint quamlibet uideantur adflictae,
domum redeant Siciliaque decedant;
Nicias autem, pudore
Iustin. 4, 5 exceptis § 18 et cum—expeditionis
et § 19 fractis—redactis Orosianis
1 sipraedioram R II uaenies B 2 inclinauit L || grecia BD
3 partem D II oportuna (na ex m corr.) P oportuna RD 4 duo.bus
(eorr. m. 1) P || uic.tus (m. 1) P II tertio. (o ex eorr., m. 1?) R
5 aotios R* U obaidine L1 8 gillippus D || lachedemoniis PR1
lacedem. R2 II arcessit] LPRD 9 amisi L amissi∗ P II demosthénen\'
(? et ! m. 2) L demostenen PR demus thenem D 10 suplemento
L || peloponensii PR (fort. pel ex pol al. m. R) peloponensii
D 11 ingentia (a in rae. al. m.) R || siracusanis D 12 sub
specie] snpeciae D II specUe R 13 exequuntur PR exsecuntur
D II placito om. D II grecia RD 14 sicilia D || sie R II
de extraque
reparant nauale certamen et mox per inscitiam in
angustias
Eurylochus dux primus occiditur, undecim naues
incenduntur. Demosthenes et Nicias classem dimittunt quasi
tutius terrena expeditione fugituri.
Gylippua autem primum
naues eorum relictas centum triginta inuadit, dehinc ipsos
fugientes persequi adgressus capit caeditque quam plurimos.
Demosthenes dedecus seruitutis uoluntaria morte declinat,
Nicias uero indignam turpemque uitam dedecore captiuitatis
accumulat.
damno conflictati, aliis domi malis circumueniuntur.
Alcibiades enim, dux pridem aduersus Syracusas pronuntiatus,
mox ad iudicium pro quadam insimulatione detentus
uoluntario exilio Lacedaemonem se contulit inpulitque Spartanos,
ut turbatis Atheniensibus nouo rursus bello insisterent,
neque eis respirandi spatium, quin opprimerentur, relaxarent.
cui incepto ita Graecia omnis adstipulata est, quasi ad commune
incendium restinguendum bono publico congestis uiribus ac
Iustin. 5, 1 § 1-5.7.9 (§4 et copias cf.
Iust. 5, 1 § 9; 2 § 10)
Darius etiam rex Persarum , memor paterni
auitique in hanc urbem odii, per Tissafernen praefectum
Lydiae cum Lacedaemoniis foedus paciscitur eisque sumptus
belli et copias pollicetur.
mirum dictu, Atheniensium tantas
ea tempestate opes fuisse, ut, cum aduersus eos, hoc est aduersus
unam urbem, Graeciae Asiae totiusque Orientis uiribus
incursum sit, pugnando saepe nec umquam cedendo consumpti
magis uideantur fuisse quam uicti.
principio enim Alcibiades
ab his quoque per inuidiam insidiis adpetitus aufugit et ad
Tissafernen in Mediam concessit.
cui statim accommodato ingeno
et apti eloquii gratia familiarior factus persuadet, ne
Lacedaemonios tam profusis opibus iuuet; eum potius istius
certaminis arbitrum spectatoremque fieri debere, integrasque
Lydiae uires aduersum uictorem reseruandas.
quamobrem Tissafernes
partem classis cum aliquanta manu deduci
Iustin. 5, 1 § 11; 2 § 2.4.5 —11.14 a quo
tamen illa § 6 in Mediam et § 7 Lydiae aliena sunt LP aui∗∗que (er. ti) D au∗ique (er. i aut t) B || hanc
P || urbs C eras.) P || tissafernen] PB tissarfernen L tessarfernen D;
cf. 3, 1 § 6 sq. 3 lachedemoniis (ch in c
imminente periculo summa imperii ad senatum populi
uoluntate transfertur: quippe otio discordiae nutriuntur, at
ubi necessitas incubuit, postpositis priuatis causis atque odiis
in commune consulitur.
sed hoc ipsum cum propter msitam
genti superbiam et tyrannicas libidines perniciosum foret, tandem
Alcibiades exul ab exercitu reuocatur et dux classis constituitur.
quo conperto principes primo Spartanis urbem prodere
moliti sunt; deinde, cum id frustra cogitassent, in exilium
sponte cesserunt. igitur Alcibiades patria liberata
classem in hostes dirigit.
commisso proelio uictoriam Athenienses
capessunt. porro autem maior pars Spartani exercitus
caesa, duces quoque paene omnes interfecti et octoginta naues
captae absque his, quae in conflictu incensae demersaeque
perierunt.
rursus bellum in terram translatum Spartanis aeque
Iustin. 5, 3 § 1-5 || quippeconsnlitur
ignoti auctoris sententia § 2 et § 3 Iustin. 5, 3 § 6.8.9
§ 4 — § 7 Iustin. 5, 4 § 1-7; illa § 4 absque-perierunt uidentur conficta
esse ad lust. 5, 4 § 8; illa § 6 incendiis — omnia
praesidia in Siciliam audita Carthaginiensis belli infestatione
reuocata sunt. quamobrem Alcibiades classe uictrici totam
Asiam peruagatur, bellis incendiis caedibus rapit sternitque
omnia; urbes, quae dudum a societate defecerant, capit recipitque
quamplurimas.
sic Alcibiades magni nominis factus
Athenas cum admiratione et gaudio omnium uictor ingreditur.
paruo post interuallo auget uires, exercitum claseemque numero
prouehit rursusque Asiam petit. Lacedaemonii uero Lysandrum
ducem classi belloque praeficiunt.
Cyrus etiam frater Darii,
in locum Tissafernis Ioniae Lydiaeque praepositus, magnis eos
opibus auxiliisque confirmat. Lysander itaque Alcibiadis exercitum
praedae intentum ac per hoc ubique dispersum ac uagum
repentino incursu opprimit, sine aliquo conflictu uincit caeditque
fugientem.
magna haec clades Atbeniensibus, et multo
hoc atrocius uulnus, quam dudum inflixerant, susceperunt. quo
conperto Athenienses opinati sunt Alcibiaden antiquum exilii
sui dolorem isto scelere proditionis uindicare curasse,
ideoque
in locum eius Cononem constituunt, cui residuam manum et
Iustin. 5, 5 § 1—5 exceptis § 8 exercitum
— prouehit Orosianis. L || lachedemonii PR1 la∗ cedemonii R2 lacaedaemonii D
2 siracusana D 8 auditam D || karthaginiensis (i tert. eorr. ez e
R) PR 5 peraagatnr (r fin. ex s eorr.) P || caedibus] L caedibnsque
PRDh 6 recepitque L 7 nominis (n prior ex m corr.)
P 8 gaudio (a
qui supplere saltem numero exhaustas
copias uolens, senes ac pueros legit exercitumque conscripsit.
sed huiusmodi manus
quod robore, non numero confici solet. itaque statim inbellis
manus uel capta uel caesa est, tantaque strages occisorum illo
proelio facta est, ut deletum non solum regnum, sed etiam
nomen Atheniensium uideretur.
at illi desperatis rebus statuunt
urbem peregrinis dare — ut, qui per totam Asiam paulo
ante dominati sunt, nunc ex hac conluuie muros saltem libertatemque
tueantur — et, quamuis uel suo iudicio ad haec tuenda
etiam obiectis muris non sufficiant, iterum tamen experiri
nauale proelium parant.
expers consilii furor dolorem uirtutem
putat, quantumque meditatur ira, tantum promittit audacia.
itaque omnibus partim captis partim interfectis de ipsis quoque
reliquiis nihil reliqui factum est. solus dux Conon superstes
bello et populo, timens ciuium crudelitatem, ad Cyrum
regem concessit.
Euacoras autem dux Lacedaemoniorum
Iustin. 5, 6 § 1—7 (qui tamen 6 § 5 non
urbem, ut Oros. § 14, sed ciuitatem, i. e. ius ciuium) § 15 ignoti
auctoris sententia quae fuisse septenariis conposita uidetur § 16
et cum post omnia miseriarum abominamenta,
quae etiam dicere horror est, nihil spei praeter mortem occurreret, pacem petiuere.
socios deliberatio fuit: cum plurimi inquietissimam ciuitatem
sternendam solo populumque infestissimum cum ipso nomine
abolendum pronuntiarent,
Spartani negauerunt se permissuros
uti e duobus Graeciae oculis unus erueretur; insuper etiam
pacem promiserunt, si Piraei portus ducentia in urbem munimina
uerterentur nauesque reliquas ultro traderent, deinde si
rectores sibi triginta lectos susciperent.
huic condicioni addictis
et succumbentibus Lacedaemonii Lysandrum ad conponendas
in urbe parendi leges constituerunt.
insignis hic annus et
expugnatione Athenarum et morte Darii Persarum regis et
exilio Dionysii Siciliae tyranni fuit.
igitur triginta rectores
Atheniensibus ordinati Iustin. 5, 8 § 3—7.9—14 PRaD ademtis (m eras.) R || *omnibus P 2 reliquid
PRa 3 agebat] LPRD angebat G (n s. 8. m. ut uid. I), v; obsessos
fame urgent Iustinus || intrenseons L1 || dosolatio (do in de al.
m. corr.) R 4 morbos R || miseriauum R || abhominamenta (h
eras.) R 5 horror (h m. 2) P horror1 B 6 hinc (h m. 2) P U
inter] apud D || sparthanos PR 7 ciuitatem 8. s. al. m. R
8 populumque] populum D 9 sparthani PR || se* R 10 uti
e] P utiem D ut e R || greciae R || eruetur L euerteretur D
11 spaoem L || si (i in ras.) R || pirei LD pyrei PR || *in P || urbe
B || monnmenta (um ligatis) L 12 uerterentur] LPRlD euerterentur
R2v || traderentur (u eras.) P 13 trecenta D xxx PR ||
condicioni] LhP conditioni R condicionem L* condicione D 14 lachedemonii
PR1 lacedemonii R2D ||lisandrum D || componendas R2D
15 et] et in in corr. m. recentissima P 17 exilium PR* || dionisii R
dioniaiae D || siciliae tyramij tyrranni siciliae D || tyranni (t m ras.)
P || tregenta
caedem
omnium passim futuram occiso Alcibiade auspicantur, qui
fugiens, in itinere clausus cubiculo, uiuus.
incensus est. quo
interfecto quasi sublato ultore seouri miseras urbis reliquias
caedibus rapinisque exhauriunt. Theramenen quoque, unum ex
numero sub, cui haec displicere senserunt, in exemplum
timoremque reliquorum trucidant.
itaque omnes passim ex
urbe diffugiunt, sed interdictu Lacedaemoniorum cum per totam
Graeciam exulibus negaretur hospitium, omnes se Argos ac
Thebas contulerunt: ubi ita hospitalitatis obsequio foti sunt,
ut non solum dolorem amissae patriae lenirent, uerum etiam
spem recuperandae meditarentur.
erat inter exules Thrasybulus,
uir strenuus et generis nobilitate inter suos clarus: qui auctor
audendi pro patria fuit. itaque castellum Fylen Atticorum
flnium collecti exules capiunt multarumque ciuitatum opibus
adiuti uires capessunt: quibus Lysias quoque Syracusanus
orator quasi in auxilium urbis, quae esset patria communis
eloquentiae, quingentos milites cum stipendiis suis misit.
atrox
Iustin. 5, 9 § 1—7.9—15
1 post tribos erasae litterae similes his folf P || etiam] enim D ||
septingenti D DOC PR 2 oictores PaRa || exerciti PRa || caedem
omnium (m om in ras.) P 8 alchibiadę D 4 itenere PD
5 ultore (ulto ante uermm add.) P || miseras] LRD miser (as m. 2)
P miserae h || urbes (es in is corr.) P 6 exauriunt PRaD ||
theramenen] LPRD 8 trucidant (d ex a corr.) P 9 lachedemoniorum
PR1 lacedemoniorum RiD 10 greciam RD || ad argos
T
(ad 8. 5. a m. 1) R 11 ita (a in ras. ampl.) P || hospitalitatis (is
in ras.) P || obsequio (o in ras.) P 12 ut] & R 13 spem (e
ex ae corr.) P || reciperandae PR* || trasybulus PR trasibubus D
14 etrenius (v 8. 8. m. recentiss.) R 15 audenti D || fylen] L fllen
D fyleam PR || anti**corum (fuit antiquorum) D 16 collectique
L || multaque (corr. m. 2) P 17 adiuti uirea] adiutiores (i alt. er.) D ||
capessunt (altera s in ras. ex c) B || lisias D || siracusanus D
18 esset el R || patrie R 19 eloquaentiae Pa || D PR
dominatione certantibus animorum atque causarum ipsa quoque
tulit pugna iudicium: nam uicti tyranni in urbem refugerunt
omnesque, quos ex Atheniensibus prius sibi satellites legerant,
tunc suspectos proditionis, urbis custodia remouerunt.
Thrasybulum
quoque ipsum temptare corruptione ausi sunt: quod ubi
frustra speratum est, arcessitis a Lacedaemona auxiliis rursus.
in bellum ruunt. ubi duo saeuissimi omnium longe tyrannorum
trucidantur.
ceteros uictos et in fugam uersos Thrasybulus
ubi uel
oratione retinet, precibus ligat, proponens ante oculos
eorum, quos fugere uel ad quos refugere uellent;
sibi aduersum triginta dominos, non aduersum
ciues miseros bellum esse susceptum. quin potius
omnes, qui se meminerint esse Athenienses, sequi
oportere Atheniensium libertatis ultores.
itaque haec
adhortatio tantum apud illos ualuit, ut mox reuersi in ciuitatem
tyrannos arce decedere atque Eleusinam emigrare
Iustin. 5, 10 § 1-4.7 -11 (illa § 13 arce
decedere atque desunt apud Iustinum) sed eras. D || proilium D || pro om. P1R1 pro s. 8. m. 2
R p
tunc
indicta pugna cum prius quasi ad conloquium conuenirent,
circumuenti insidiis ueluti pacis uictimae trucidantur: ita
reuocati in unum, post inexplebiles magnorum lacrimas gaudiorum
haec prima fundamina recuperatae libertatis instaurant
proposita iuris iurandi contestatione, uti discordiae animositatesque
praeteritae in obliuionem perpetuam atque immortale
silentium deducantur.
quod pactionis genus quasi nouam
uitae institutionem nouamque felicitatem status sui informantes
amnestiam uocauerunt, id est abolitionem
Atheniensium, praesertim post tanta miseriarum documenta,
prouisio: si quo pacto res humanae manente consensu
hominum ita ut ordinantur ualerent:
sed adeo hoc idem
placitum inter ipsa paene placiti uerba corruptum est, ut uix
intercedente biennio Socrates ille clarissimus philosophorum
adactus malis ueneno sibi apud eos uitam extorserit, deinde
ex Cicerone Philipp. 1, 1 ut uid. (uid. Oros. 7,
6 6 S); cf. Valer. Max. 4, 1, 4 .§ 16 biennio cf. Euseb. 1617
(1616) f et 1618 || deinde- interuenientibus
uerumtamen sapientissimi omnium
Athenienses etiam suis malis satis docti concordia minimas
res crescere, discordia maximas labi, cunctaque uel bona uel
etiam mala quae foris geruntur internis esse radicata et
emissa principiis, domi abstersere odia et foris bella presserunt,
reliqueruntque posteris suis de ruina sui exemplum, de reparatione
consilium: si tamen ob infirmissimam humanae mentis
mutabilitatem, quod in adflictis rebus consulitur, in prosperis
seruaretur.
ciuile, uix parricidio terminatum, apud Persas gerebatur. mortuo
enim rege Dario cum Artaxerxes et Cyrus filii eius de
regno ambigerent, tandem apparatibus magnis, prouinciarum
ac populorum ruinis utrimque certatum:
in quo conflictu cum
e diuerso concurrentes sibi ambo fratres mutuo casus obiectauisset,
prior Artaxerxes uulneratus a fratre equi uelocitate
Sallust. lug. 10 § 6 cap. 18
§ 1 et § 2 (usque ad potitus) Iustin. 5, 11 § 1-3.5.8.9, sed § 1 haec
plus quam ciuile Lucani 1, 1 (unde Isidorus quoque Orig. 18, 1 § 2 et
4), illa prouinciarum—certatum
sic uniuersa Asia atque Europa, partim
in se singulae, partim inter se inuicem funeribus et flagitiis
permiscebantur.
Ecce paruissima pagina uerbisque paucissimis quantos de tot
prouinciis
operum, quam inplicui globos miseriarum. quis enim cladem
illius temporis, quis fando funera explicet aut aequare lacrimis
possit dolores?
uerumtamen haec ipsa, quia multo interiectu
saeculorum exoleuerunt, facta sunt nobis exercitia ingeniorum
et oblectamenta fabularum. quamquam si quis intentius adhibeat
animum seseque toto mentis adfectu ipsis paene causis
bellisque permisceat ac rursus uelut in arce spectaculi constitutus
utrumque in suis qualitatibus tempus permetiatur, facile
dixerim eum iudicaturum, neque illa nisi irato atque auersato
Deo posse tam infeliciter perturbari ac permisceri neque ista
sic nisi propitio et miserante conponi.
sec. Vergil.
Aen. 2, 361 sq.
His deimde temporibus graoissimo motu terrae conomsa
Sicilia, insuper exaestuantibus Aethnae montis ignibus fanillisque
calidis cum detrimento plurimo agrorum uillarumque
uastata est.
Tnnc etiam Atalaote ciuitas, Locris adhaorens terrae contigua,
repentino maris impetu abscissa atque ia insulam desolata
est. Atheniensium quoque miserabiles reliquias pestis innasit
diuque populata est.
annis magis obsessores quam obsessos detriuit. nam
Romani repentinis saepe hostium eruptionibus comminuti,
praeterea in hibernis bella sortiri, hiemare sub pellibus,
postremo famem ac frigus in conspectu hostium perpeti coacti
sunt;
urbem nouissime sine ullo digno Romanae uirtutis
testimonio cuniculis et clandestina obreptione ceperunt.
hanc utilem magis quam noouem uictoriam primo dixtatoris
de Aetnue igni, non uero de terrae motu refert
Eus. 1591 § 7 African. ap. Sync. p. 489, 15 Bonn, cf. Em. 1592b
(Atalanie); Afr. p. 489, 8, cf. Eus. 1687 (Athen.) cap. 19 § 1 obaidio
sqq. et § 2 Liuius 5, 22 § 8; 5, 1.2.7.8.13.19—22, ad initium (decem
-detriuit) fort. adhibitus Augustinus Ciu. D. 3, 17, ad illa g 1 hiemare
sub pellibus (cf. Liu. 5, 2 § 7) et § 2 cuniculis — ceperunt Florus 1, 12
I 8 et 9 § 3 et § 4 eui eladi Liu.
oni cladi audeat quisquam,
si potest, aliquos motus huius temporis conparare:
quamuis non aeque pendat praeteriti mali fabulam praesentis
iniuria.
igitur Galli senones duce brenno exercitu copioso et
robusto nimis cum urbem Clusini, quae nunc Tuscia dicitur,
obsiderent,. legatos Romanorum, qui tunc conponendae inter
eos pacis gratia uenerant, in acie aduersum se uidere pugnantes:
qua indignatione permoti, Clusini oppidi
dimissa, totis uiribus Romam contendunt.
hos ita mentes
Fabius cum exercitu consul excepit; nec tamen obstitit, immo
potius hostilis ille impetus quasi aridam segetem succidit strauit
et transiit. testatur hanc Fabii cladem fluuius Halia, sicut
Cremera Fabiorum. non enim facile aliquis similem ruinam
Romanae militiae recenseret, etiam si Roma insuper incensa
Liu. 5, 33. 35 — 39 (ad § 5 cf. Perioch.
p. 11, 5-10 Iahn)
patentem Galli urbem penetrant, trucidaat rigentes
simulacrorum modo in suis sedilibus senatores eosque incendio
domorum crematos lapsu culminum suorum sepeliunt.
uniuersam
reliquam iuuentutem, quam constat nu mille hominum
tunc fuisse, in arce Capitolini montis latentem obsidione concludunt,
ibique infelices reliquias fame peste desperatione formidine
terunt subigunt uendunt:
nam mille libris auri diecessionis
pretium paciscuntur, non quo apud Gallos Roma
parui nominis fuerit, sed quo illam sic iam ante detriuerint,
ut amplius tunc ualere non posset.
exeuntibus Gallis remanserat
m illo quondam Vrbis ambitu informium ruinarum obscena
congeries, et undique per impedita errantium et inter
sua ignotorum offensae uocis imago respondens trepidos suspendebat
auditus. horror quatiebat animos, silentia ipsa
siquidem materia pauoris est raritas in spatiosis.
hinc illis
mutare sedes, aliud incolere oppidum, altero etiam censeri
nomine cogitatum plaoitum atque temptatum est.
Liu. 6, 40-44.48, insertis § 8 iuuentutemfuisse
ex Floro 1, 13 § 13 § 10 offensae-respondens sec. Vergil.
Georg. 4, 50 g 11 horror—terrebant
En tempora, quomm conparatione praesentia ponderantur;
en, de quibus recordatio suspirat; en, quae incutiunt de electa
uel potius de neglecta religione paenitentiam.
reuera pares
sunt et conferuntur inter se hae duae captiuitates : illa. sex
mensibus desaeuiens et tribus diebus ista transcurrens; Galli
exstincto populo Vrbe deleta ipsum quoque Romae nomen in
extremis cineribus persequentes et Gothi relicta intentione
praedandi ad confugia salutis, hoc est sanctorum locorum,
agmina ignara cogentes; ibi uix quemquam inuentum senatorem,
qui uel absens euaserit, hic uix quemquam requiri,
qui forte ut latens perierit recte sane conpararim, hunc fuisse
ibi seruatorum numerum, qui hic fuerit perditorum. plane,
quod re proditur, et fatendum est: in
plus Deum saeuisse, homines minus, cum, peragendo ipse
quod illi non inpleuissent, cur eos miserit demonstrauit.
quippe
eum supra humanas uires esset, incendere aeneas trabes et
subruere magnarum moles structurarum, ictu fulminum forum
uidetur adhibitus esse Augustinus Cw. D. 3, 29 et
21; 1, 1 ei 7 § 13 sex mensibus]
Et quoniam uber dicendi materia est, quae nequaquam hoc
concludi libro potest, hic praesentis uoluminis finis sit, ut in
subsequentibus cetera persequamur.
ex q; corr. B || superstitione ̃ D 3 ab* ominamentorum
Et superiore iam libro contestatus sum et nunc necessarie
repeto secundum praeceptum tuum de anteactis conflictationibus
saeculi: nec omnia nec per omnia posse quae gesta et
sicut gesta sunt explicari, quoniam magna atque innumera.
copiosissime et a plurimis scripta sunt, scriptores autem etsi
non easdem causas, easdem tamen res habuere propositas:
quippe cum illi bella, nos bellorum miserias euoluamus.
praeterea
ex hac ipsa de qua queror abundantia angustia oritur
mihi et concludit me sollicitudo nodosior. si enim aliqua
studio breuitatis omitto, putabuntur aut mihi nunc
aut in illo tunc tempore non fuisse; si uero significare cuncta
nec exprimere studens conpendiosa breuitate succingo, obscura
faciam et ita apud plerosque erunt dicta, ut nec dicta
Orosius 1 praef. § 9 sq. et 1, 1
§ 14 sq. § 2 breuitate - obscura (cf. § 3) similia apud Horat. A.
poet. 26 et Quintilian. Inst. or. 8, 3 § 82
maxime cum e contrario nos uim rerum, non imaginem
commendare curemus; breuitas autem atque obscuritas, immo
ut est semper obscura breuitas, etsi cognoscendi imaginem
praefert, aufert tamen intellegendi uigorem. sed ego cum
utrumque uitandum sciam, utrumque faciam ut quocumque
modo alterutra temperentur, si nec multa praetermissa nec
multum constricta uideantur.
propter ignotam sibi captiuitatem Roma persensit ita
magnificum propter insolitam pacem Graecia habuit, eo siquidem
tempore, quo Galli Romam captam incensamque tenuerunt
ac uendiderunt, Artaxerxes rex Persarum discedere ab armis
et quiescere in pace uniuersam Graeciam per legatos praecepit,
denuntians contradictorem pacis bello inpetendum.
quem ita
iubentem potuissent utique Graeci tam constanter contemnere,
quam fortiter saepe uicerunt, nisi porrectam undecumque
annus Vaurroniamus desumptus
fort. ex Eutropio 2,1;
ostesderunt enim, quam aegre et misere illa eatenns gesserint,
quae tam facile indigna etiam condicione posuerunt: nam quid
tam indignum liberis et fortibus uiris, quam longe remoti;
saepe uicti, adhuc hostis et deinde minitantis. imperio arma
deponere pacique seruire ? — si non in ipso tantum adnuntiatae
pacis sono per
et post diuturnas laborum uigilias oscitantes ac stupefactos
quies inopina laxasset, priusquam ipsam quietem uoluntas
pacta conponeret.
unde autem tanta fatigatio omnium per
totam Graeciam populorum corda corporaque oppresserit, quae
efferos animos ignoto adquiesoere otio tam facile persuasit,
quam breuissime ostendam.
Lacedaemonii, utpote homines et Graeci homines, quo plura
habebant, eo ampliora cupientes, postquam Atheniensium potiti
sunt, uniuersam Asiam spe dominationis hauserunt.
itaque
cf. Iustin. 6, 6 § 4 § 5 et § 6 Iu-
stin. 6, 1 § 1.2 D || hausissent (h m. 2) P
∗au∗issent (eras. h et s ut uid.; d al. m.; in marg. hausissent manu
coaeva) B 2 et misere]
Farnabazns Tiasafernen apaud
Artaxerxen, communem tunc regem, defert ut proditorem,
praesertim qui cum hoste belli tempore de foederis condicione
pepigisset; hortaturque
Atheniensem uirum, qui tunc forte apud Cyprum exulabat,
ducem nauali bello constituat. acceptis igitur quingentis argenti
talentis Conon per Farnabazum euocatur classique praeficitur.
quibus conpertis Lacedaemonii et ipsi anxilia naualis
belli a rege Aegypti Hereynione per legatos petunt, a quo
7 Iustin. 6, 1 § 4-7.9 § 8-§ 11 Iustin. 6, 2
§1.2.4-7.9.10.12.16.17 exceptis § 9 qui acerbiBsimis-obliti et § 11
domesticis-seruitutis Orosianis LPRD toti v || oriente (te in ti corr.) P || bellvm mouentes]
bello D || hiroyliden] P (n ex m corr.) liyrciliden L hyrcyliden B
hirciliden D, Dercyllidam fh; cf. Gutschmid, Iahrb. f. Phil. Suppl.
2 p. 192 || in
cui militiae consensu omnium Agesilaum ducem decreuerunt,
uirum pede claudum, sed qui in difficillimo rerum statu mallent
sibi regem claudicare quam regnum. raro umquam ita
pares omni industria duces in unum coiere bellum, qui acerbissimis
inuicem proeliis fatigati et multo sanguine obliti
uelut inuicti ab alterutro recesserunt.
igitur Conon accepto
iterum per se ipsum a Rege Magno stipendio reuersus ad
classem inuadit hostiles agros, turres castella ceteraque praesidia
expugnat et ueluti effusa tempestas quacumque incubuit
cuncta prosternit.
Lacedaemonii uero domesticis malis circumuenti
externis inhiare desistunt ahiciuntque spem dominationis
inminente periculo seruitutis; Agesilaum, quem cum exercitu
in Asiam miserant,
interea
sec. Vergil. Aen. 7,
222 sq. et Georg. 2, 310 sq. § 12—14 et § 15 magnitudinem et
namque Iustin. 6, 3 § 1.8.4-6.9.10 lin. add. m. 2 P || triremis L tri∗∗∗eres ( fort. eras.
m; in marg. trimes m. 1) R || sescenta] L sexoenta D DC
R || lm. P m R || modium frumenti acceperunt] D framenti
modiorum acceperunt (or del. m.1) L modium frumenti P1 modiorum
frumenti acceperunt P2 modium (in modiorum corr.) acoeperunt frur
menti B 2 sociis in ras. m. 1 R H magna∗ (m eras.) P || contraxerxe
(altero x eraso) L || subaidia∗ (m erds.) P 3 cui] cum D ||
agesilaum (i ex e corr., um in ras.) P 4 ldifficili morerum B ||
statum | in statu corr. L statu om. D 5 q P1 q** P2 || umq (sed
q in uãq mut. P) PB 6 coi∗∗ere (i in ras. al. m.) B coire L
cohebere P1 co∗epere P\' || aceruissimis P 7 pP || molto P
uelut (t ex d eorr.) PB ueluti D 8 con on (on s. s. al. m.) B
9 per] RD pera (a del.) L pre P1 p∗∗ P* || magno (a in ras.) P ||
stipendium L 10 clasem P* || hostilis L 11 effussa (priore s
del.) P || quecumquae
Conon uero suscepto negotio duplioem curam inpendebat
debens sociis sollicitudinem, patriae fidem, ut huic exhiberet
naturam, illis praeberet industriam: in hoc propensior
ciuibus, quod quieti libertatique eorum alieni sanguinis discrimen
inpenderet et pugnaret aduersus insolentissimos hostes
periculo regis, praemio patriae.
conserunt itaque nauale certamen
Persae Conone, Spartani Pisandro duce; milites remiges
ipsique ductores uno pariter in mutuam caedem ardore
rapiuntur.
magnitudinem atque atrocitatem belli
ex hoc semper in posterum Lacedaemoniorum status
L ed. 1542 in mg., Fabr., h pissander P pin
(corr. al. m.) R lisandar D lisander K pysander G1 8. s. alib
G3 Lysander ed. 1510 et (in textu) 1542 || apud (pnd in ras. ampl.)
P || agesilaum (i
Atheniensibus
uero haec eadem pugna initium recuperandae potentiae sicut
Lacedaemoniis amittendae fuit. primi igitur Thebani, auxilio
Atheniensium fulti, superiore clade saucios ac trepidos adgrediuntur,
multa animati fiducia propter uirtutem atque industriam
Epaminondae ducis sui, cum quo sibi facile obtinere
posse imperium totius Graeciae uidebantur.
fit itaque terrestre
proelium, Thebanis minimo negotio uincentibus. uincitur enim
etiam hoc conflictu Lysander et occiditur; Pausanias quoque
dux alter Lacedaemoniorum
traditur;
Thebani autem uiotoria potiti, collecta uniuersi exercitus
manu, Spartam contendunt, putantes se uacuam
sec. Vergil. Aen. 2, 169 sq.
§ 16—§ 20 Iustin. 6, 4 § 1-9.11-13 exceptis inprimis § 19 periculo-inpulsi
et inexercitati-qualicumque, § 20 Thebanos-adgreditur Orosianis LD prona..namque (in ras. exceptis amque) P
item addito est post semper ed. 1510 proruitlprona Namque (prona
add. ante uers. m. multo posterior) R, (item ed. 1542; proruit Namque
Fabr.) II retro sublapsa Fabr. h (uideZicet ex Vergilio) II refferri (priore
f del.) P ferri
Lacedaemonii periculo ciuitatis inpulsi habito
inexercitati militis qualicumque dilectu obuiam hosti procedunt.
sed uictis semel aduersum uictores obsistendi nec uirtus
nec animus erat.
oum igHur oaedes tantum unius paene
partis ageretur, repente rex Agesilaus arcessitus ex Asia inprouisus
bello superuenit; Thebanos iam successu duplicis
uictoriae laetiores segnioresque adgreditur nec difficile superat,
maxime cum adhuc apud ipeum paene integrae uires
haberentur. ipse tamen Agesilaus grauiter uulneratur.
at uero Athenienses eum conperissent insperata Lacedaemonios
uictoria subleuatos, pristinae seruitutis, de qua tunc respirare
uix coeperant, trepidi metu exercitum contrahunt eumque Boeotiis
in auxilium adiungunt, commissum Iphicrati duci, qui adulescens
admodum, uixdum annos uiginti natus, infirmitatem
aetatis maturitate animi muniebat.
Conon quoque, uir quidem
Iustin. 6, 5 § 1-4.6-10 ras. 1) D || intraturos] intramaros (uidelicet r
i. e. m et T confusis) L || omnee} oum omnes P || paenae D pene B
3 lacedemonii PRD || habitu L babeto (e in i corr.) P 4 inexer-
citati] PbR ineiercitato L inezercitatu D inexercitate P* || qualicumque
LPB (n prior in ras. in P) qualecumque D || delectu (-to D)
RbD 6 tantum unius]
sed Conon postquam
est, Athenas pergit, in maximo gaudio ciuium ipse tristis,
quippe cum uideret urbem populo quondam cultuque ornatissimam,
nunc miserabili ruinarum ac desolationis squalore
confectam.
itaque magnum pietatis miserationisque monumentum
in reparatione eius operatus est. namque eam a Lacedaemoniis
exinanitam Lacedaemoniorum praedis repleuit, Persis
incendentibus concrematam Persis aedificantibus reformauit.
interea Artaxerxes rex Persarum, sicut principio dictum est,
uniuersis Graeciae populis per legatos, ut ab armis discederent
et paci adquiescerent, imperauit: non quia misericorditer fessis
consuleret, sed ne se in Aegypto bellis occupato aliqua in
regnum suum temptaretur inruptio.
Cunctis igitur Graecis optatissima quiete resolutis domesticoque
otio torpentibus Lacedaemonii, inquieti magis quam strenui
Iustin. 6, 6 § 1-4 II principio] supra § 1
1 nathesieneis B || persici (c statim ex s) D || exerci|tus.ando.agesilai
(erci ex corr. add. m. 1, tas.audo.a in ras. m. 1) D || exercitOs P ||
ageselai (se in ras. P) PB 2 lacedemoniorum PR 3 sparthani
PR || circumaonantium (sonan in ras. m. 2) P || hostium P || clausit
L 4 desperatio.. P 5 postqui (qui in ras. angust.) P
6 athenis (corr. al. m.) R || ipse s. 8. in P 7 or∗∗natissimam P (ordinatissimam
T) ornatissumam (u in i corr.) R 9 monumentum
(u priore in i corr.) R 10 reparationem (ra 8. s. R) PR || lacedemonils
R lacedemoniis D 11 lacedemoniorum RD || prein
ras. paullo ampliore) P (praesidiis g uelut E) 13 artarxerxes
nam speculati absentiam Arcadum
castellum eorum repentina inruptione perfringunt. Arcades
uero exciti iniuria, iunoto sibi Thebanorum auxilio amissa
furto bello repetunt.
in eo proelio Archidamus dux Lacedaemoniorum
uulneratus cum iam caedi suos ut uictos uideret,
occisorum corpora per praeconem ad sepulturam poposcit:
quod signum uictoriae traditae inter Graecos haberi solet.
Thebani
autem hac confessione contenti, dato parcendi signo,
finem dedere certamini.
paucis deinde interuenientibus indutiarum
diebus, Lacedaemoniis ad alia bella conuersis, Thebani
cum Epaminonda duce de inuadenda Lacedaemona quasi secura
et destituta cepere fiduciam. taciti intempesta nocte Lacedaemonam
ueniunt;
rebantur, offendunt:
armati enim senes cum reliqua turba inbellis
aetatis, praecognito aduentu hostium, in ipsis se portarum
angustiis obiecerunt et aduersus quindecim milia
cf. Frontin. Strat. 2, 5 § 31
§ 2—§ 4 lustin. 6, 6 9 6-10 § 5—§ 7 Iustin. 6, 7 § 1.4.7.9-12 in ras. m. 2) P II intollerabiles PRaD 2 fur∗ta (r ta
in ras.) P II speculanti (n eras.; in marg. speculatoris m. 2) P
3 irruptione Rb II perfrigunt R ,4 extincti P citaexụti R || iunc tus|ibi
ca
D || ianto (c al. m.) R uincto L1 || amisa P .5 forto (o fin. in
i corr.) R II arthedamuB (corr. m. 2) L arcadamu D || lacedemonioram
RD 6 uulneratur P || cum cede suos iam et uictus D ||
iam] etiam PR (sed s. s. in P) II ut in ras. P iamut R 7 poposcit]
LPbRD poscit Pafsh; cf. Ruehl, Iahrb. f. Phii. Suppl. 6 p. 34
8 grecjs RD 10 fi∗nem (i ex u fort. corr.) P II debere (b in d corr.)
R || certaminis
commisso proelio cum Lacedaemonii uincerentur, repente
Epaminondas dux Thebanorum incautius dimicans uulneratur.
quare dum his ex dolore metus, illis ex gaudio
stupor nascitur, ueluti ex consensu tacito utrimque discessum
est.
Epaminondas autem grauiter saucius cum de uictoria
suorum conperisset scutumque exosculatus esset, remota manu,
qua uulnus occluserat, egressum sanguinis ac mortis patefecit
introitum: cuius mortem sic Thebanorum perditio subsecuta
est, ut non perdidisse ducem sed ipsi cum eo tunc perisse
uiderentur.
Contexui indigestae histeriae inextricabilem cratem atque
incertos bellorum orbes huc et illuc lymphatico furore gestorum
uerbis e uestigio secutus inplicui, quoniam tanto, ut uideo,
inordinatius scripsi, quanto magis ordinem custodiui.
improba
dominandi Lacedaemoniorum cupiditas quantis populis, qualibus
urbibus, quibus prouinciis cuiusmodi odiorum motus,
quantas causas certaminum suscitarit, quis uel numero uel
Iustin. 6, 8 § 11.12.13.2 exceptis illis remota
manu — introitum compilatis fori. ex Valer. Max. 3, 2 ext. § 5 (ubi cf.
sanguine et spixitu) R || prorumperunt (m eras.) P .2 tantū|tam D || molem
belli h 3 incunctanter om. L 4 commiso P || pręlio (e 1) P2
proilio (ilio in ras. m. 1) D || lacedemonii (ii ex i corr. P) PR
5 aepaminundein 0 corr.) P epammdas (t. e. -non- in -nun- mut.)
R || demicans P* 6 ex his
siquidem tracto
per aliquot aetates hoc continuo bello Athenienses Lacedaemonii
Arcades Boeotii Thebani,
atque Aegyptos cum Libya insulisque, maximis nauales simul
pedestresque conflictus indiscretis egere discursibus. referre
caesa hominum milia non possem, etiam si bella numerarem.
At nunc increpet haec tempora atque illa conlaudet, quicumque
nescit hosce omnes istarum urbium prouinciarumque populos
ita nunc in solis ludis ac theatris consenescere, sicuti tunc in
castris maxime proeliisque tabuisse.
florentissima illa et totius
tunc imperium Orientis adfeotans Lacedaemoniorum ciuitas
uix centum habere potuit senes; ita incessabilibus circumuenta
malis inmaturas misere expendebat aetates:
et queruntur nunc
homines, quorum refertae pueris et senibus ciuitates secura.
iuuenum peregrinatione ditantur pacificisque exercitiis stipendia
domesticae uoluptatis adquirunt? nisi forte — ut adsolent
sec. Iustinum 6, 9 § 3 sq. § 13
totine — ciuitas cf. Oros. 3, 1 § 5 aq. || uix centum .. senes cf. Oros.
supra § 6
Anno ab Vrbe condita CCCLXXVI saenissimo terrae motu
Achaia uniuersa concussa est et duae tunc ciuitates, id est
Ebora et Helice, abruptis locorum hiatibus deuoratae.
At ego nunc e contrario poteram similia in diebus nostris
apud Constantinopolim, aeque
et facta sed non perfecta narrare, cum post terribilem
denuntiationem conscientiamque mali sui praesciam subter
commota funditus terra tremeret et\' desuper fusa caelitus
flamma penderet, donec orationibus Arcadii principis et populi
Christiani praesentem perditionem Deus exoratus auerteret,
probans se solum esse et conseruatorem humilium et punitorem
malorum. sed haec ut commemorata sint magis quam explicita
uerecundiae concesserim ut et qui scit recolat et qui
nescit inquirat.\'
Afiricanus ap. Syncell. p. 490, 17 Bona (cf. Eus.
1637 a quo ut ab Hier. abest Achaiae mentio) § 2 de iisdem referunt
Augustinus De excidio urbis Romae
Interea Romani, qui per septuainta annos ab urbe Vulseoram,
praeterea Faliscorum Aequorum et Sutrinorum subacti
et adtriti adsiduis bellis conficiebantur, tandem in supra scriptis
diebus Camillo duce easdem cepere ciuitates et rediuiuo finem
dedere certamini.
Praenestinoa etiam eodem tempore, qui
usque ad portam Romae bellando et caedendo peruenerant, ad
flumen Haliam T. Quintio pugnante uicerunt.
consulibus ingens uniuersam Romam pestilentia corripuit:
non ut adsolet plus minusue solito temporum turbata temperies,
hoc est ant intempestina siccitas hiemis aut repentinus
calor ueris aut incongruus umor aestatis uel autumni diuitis
Eutrop. 3, 1 et 2 excepto illo g 4 Faliarorum
(cf. Liu. 5, 26 sq.) || § 4 in supra scriptis diebus] i. e. anno supra.
§ 1 scripto (cf. 6 § 4, 7 § 5), fort. ex chronographo suo: a quo ut in
sed grauis diuturnaque in nullo dispar sexu, in
nulla aetate dissimilis generali cunctos per biennium iugiter
tabe confecit, ut etiam quos non egit in mortem, turpi macie
exinanitos adflictosque dimiserit.
conquererentur hoc, ut arbitror,
loco obtrectatores temporis Christiani, si forte silentio
praeterierim, quibus tunc caerimoniis Romani placauerint deos
et sedauerint morbos.
cum pestilentia in dies crudesceret,
auctores suasere pontifices, ut ludi scaenici diis expetentibus
ederentur. ita pro depellenda temporali peste corporum arcessitus
est perpetuus morbus animorum.
uber nunc quidem
mihi iste doloris atque increpationis locus est, sed, in quo iam
reuerentia tua studium sapientiae et ueritatis exercuit, mihi
super eo audere fas non est, commonuisse me satis sit et ex
qualibet intentione lectorem ad illius lectionis plenitudinem
remisisse.
* Liu. 7, 2 || § 5 ita pro
dep. - § 6 adhibitus Augustinus Ciu. D. 1, 32; 3, 17 (quem laudat § 6)
1 illecebra ex inoelebra corr. B || exsinex∗pirata B expirata
D || de Calabris (de extra u. scr., Ca in ras.) P 2 infirmitatum
(n ex m corr.) P inflrmitatium D || afferre (priore f in ras. al.
m.) B adferit D 3 diuturnaque (tn add. m. 2) P dintnrnaqua
.B || in nnlla] ∗∗*nulla B 4 biennium (bi m ras.) P 5 torpi∗∗
P || maci∗e B 6 afflictoeque (priore f in ras.) B afflictusque D ||
demiBerit P idemiSerit B || conquererentur] PB conqueruntur D conquerentur
B 7 obstrectatores (priore s dd.) P
8 preterierim B || tunc in ras. ang. P || cęrimoniis B 1ceremonis P
caeremoniis D || placauerint (i ex n radendo corr.) P a 1placuerunt B
9 sedauerint (i ex u corr.) P seB || crudesceret B
crudisceret|et D 10 autores D || suaaere (sua m raca. ampl.) P ||
ludi scaenici) in marg. ł ludis soenicis ah m. B || sce
ang.; fort. fuit se) P || dis D 11 ederentnr] PRt inmarg. I sedarentur
al. m. B sederentur D || debelenda D || temporalim D || accer-
Q
situs PbR 12 umorbis (u m 1) D || mimorum (o in a corr.) B
18 est m. 2, sed uid. soluisse manus primae compendium ∻P
15 est] ∻ in est mut. m. 2 P || satis] facti. P*
Sequitur bano miseram luem miserioremque eius expiationem
proximo anno satis triste prodigium. repente siquidem medio
Vrbis terra dissiluit, uastoque praeruptu hiantia subit
patuerunt.
manebat diu ad spectaculum terroremque cunctorum
patenti uoragine inpudens specus nefariamque uiui hominis
sepulturam diis interpretibus
satisfecit inprobis
faucibus praecipitio sui M. Curtius, uir eques armatus, iniecitque
crudeli terrae inopimam satietatem, cui parum esset, quod
ex tanta pestilentia mortuos per sepulchra susciperet, nisi etiam
uiuos scissa sorberet.
Anno ab urbe condita CCCLXXXVIII iterum terribilis Gallorum
inundatio iuxta Anienem fluuium ad quartum ab Vrbe lapidem
consedit, facile sine dubio pondere multitudinis et alacritate
uirtutis perturbatam occupatura ciuitatem, nisi otio et lentitudine
torpuisset.
ubi atrocissimam pugnam Manlius Torquatus
*Liu. 7, 6 || 3 terra dissiluit
- 4 patuerunt cf. Vergil. Aen. 8, 249-246, Ouid. Met. 2, 260 sq.
cap. 6 § 1 iterum sqq. — § 3 Eutrop. 2, 6 exceptis § 1 facile sine —
torpoisset et § 2 cruentissima-confecit Orosianis excerpsit Paulus p. 20,9 sqq. ex miseriam corr. P || luem (em in ras.) P 2 medio]
in medio G2B 8 sdisiluit PR II praerupto DOGB || hianua. D
4 expectaculum D 6 dissenter praedib: D || expetebat (sed te corr.
m. 1 ex ta) P expectabat B || inpbis B inpropis D 7 praecipitio
(ti add. m. 2) P II marcus PBD || scurcius P cursiusB tcurcius (ius in
ras. m. r) D curcius D j] uir eques] KMHT ΟΕυ uir aeques
post paululum quoque Tuscorum pugna sub C.
Marcio consecuta est: ubi conici datur quantum. hominum
caesum sit, quando octo milia sunt capta Tuscorum.
Tertio antem in isdem diebus Galli se in praedam per
maritima loca subiectosque campos ab Albanis montibus diffuderunt;
aduersum quos, nouo militum dilectu habito
conscriptisque legionibus decem, LX milia Romanorum,
negatis sibi Latinorum auxiliis, processerunt.
confecit hanc
pugnam M. Valerius, auxiliante coruo alite, unde postea Coruinus
est dictus. occiso enim prouocatore Gallo, hostes territi
sparsimque fugientes grauiter trucidati sunt.
cum Carthaginiensibus foedus, quod isdem temporibus fuit; praesertim
ex quo tam grauia orta sunt mala, ut exim coepisse
Liu. 7, 25 sq. et Eutrop. 2, 6 cap. 7
§ 1 et § 2 Liu. 7, 27 (exceptis anno — occcu) PRD || quintius] PRD 2 confecit hinc denuo superstes
L || plio P 3 g.
anno siquidem ab Vrbe condita CCCCII legati a Carthagine
Romam missi sunt foednsque pepigerant.
quem ingressum
Carthaginiensium in Italiam malorum grandinem secuturam x
continuarumque miseriarum tenebras iuges historiarum fides
locorumque infamia et abominatio dierum, quibus ea gesta
sunt, protestantur.
Tanc etiam nox usque ad plurimam diei partem tendi uisa
eat et saxea de nubibus grando descendens ueris terram lapidibus
uerberauit.
Quibus diebus etiam Alexander Magnus, uere ille gurges
miseriarum atque atrocissimus turbo totius Orientis, est natus.
Tunc etiam Ochus, qui et
Aegypto maximum. diuturnumque bellum plurimos Iudaeorum
in transmigrationem egit atque in Hyrcania ad Caspium mare
habitare praecepit :
quos ibi usque in hodiernum diem
§ 4 Liu. 7, 28 § 5 cf. Eus. 1661 § 6 non
ex Eus. 1658; illa enim quae de bello in Aegypto gesto narrantur ab-
sunt a aera. Atyn. et ab Hier.; sed memorantur a SynceUo p. 486, 10
(sis Αί̀γυπτον
cuius etiam belli tempestate transourrens
et Sidonam opulentissimam Phoenicis prouinciae urbem
deleuit et Aegyptum, quamuis prius uictus, tunc tamen subactam
comminutamque ferro Persarum subiecit imperio.
Iam hinc statim a Romanis aduersum Samnitas, gentem
opibus armisque ualidam, pro Campanis et Sedicinis bella
suscepta sunt; Samniticum. bellum ancipiti statu gestum Pyrrhus
uel maximus Romani nominis hostis excepit; Pyrrhi bellum
mox Punicum consecutum est:
et quamuis numquam
post mortem Numae a bellorum cladibus
patentes semper Iani portae indicent, ex eo tamen uefuti
per meridiem toto inpressus caelo malorum feruor incanduit.
porro autem, inchoato semel bello Punico utrum aliquando
bella caedes ruinae atque omnia infandarum mortium genera
nisi Caesare Augusto imperante cessauerint, inquirat inueniat
prodat quisquis infamanda Christiana tempora putat.
absque
non ex Eus. 1670 (a quo eliena sunt illa quamuis
prius uictus ; cf. Diodor. 16, 40 et 48:
Πέϱσας) cap. 8 § 3
At uero, si indubitatissime constat sub Augusto primum Caesare
post Parthicam pacem uniuersum terrarum orbem positis
armis abolitisque discordiis generali pace et noua quiete conpositum
Romanis paruisse legibus, Romana iura quam propria arma
maluisse spretisque ducibus suis iudices elegisse Romanos,
postremo
omnibus gentibus, cunctis prouinciis, innumeris
ciuitatibus, infinitis populis, totis terris unam fuisse uoluntatem
libero honestoque studio
commune consulere — quod prius ne una quidem ciuitas
unusue populus ciuium uel; quod maius est, una domus fratrum
iugiter habere potuisset —;
quodsi etiam, cum imperante
Caesare ista prouenerint, in ipso imperio Caesaris inlnxisse ortum
in hoc mundo Domini nostri Iesu Christi liquidissima probatione
manifestum est:
inniti licet illi, quos in blasphemiam
ex
imitatione Lucani 1, 60-62
Igitur anno ab urbe condita CCCCVIIII Romani bellum Latinis
rebellantibus intulerunt Manlio Torquato et Decio Mure
consulibus.
exstitit parricida.
Manlius enim Torquatus filium suum, iuuenem,
uictorem, interfectoremque Metii Tusculani, nobilis
equitis et tum praecipue prouocantis atque insultantis hostis,
occidit.
alius uero consul oum iterato conflictu illud cornu,
cui praeerat, caedi atque adfligi uideret, in confertissimos
hostes sponte prolapsus occubuit.
Manlius quamuis uictor
occursum tamen nobilium iuuenum Romanorum, qui legitime
exhiberi solet, triumphans parricida non meruit.
Liuitts 8, 3.6.7 § 3 Limus
8, 9 § 4 Liuius 8, 12\'
Anno autem post hunc subsequente Minucia uirgo Vestalis
ob admissum incestum damnata est uiuaque obruta in campo,
qui nunc sceleratus uocatur.
At uero paruo eiim tempore interiecto horresoo referre quod
gestum est. nam Claudio Marcello et Valerio Flacco consulibus
incredibili rabie et amore scelerum Romanae matronae
exarserunt.
erat utique foedus ille ac pestilens annus infictaeque
iam undique cateruatim
tamen penes omnes de corrupto aere simplex credulitas erat,
cum, exsistente quadam ancilla indice et conuincente, primum
multae matronae ut biberent quae coxerant uenena compulsae,
deinde, simul atque hausere, consumptae sunt.
tanta autem
multitudo fuit matronarum in his facinoribus consciarum, ut
trecentae septuaginta damnatae ex illis simul fuisse referantur.
Anno ab Vrbe condita CCCCXXII Alexander rex Epirotarum,
sqq.] Liu. 8, 15 (pro subsequente apud
Liuium est annus quartus) cap. 10
Sed, quoniam aliquantum Romanas clades recensendo progressus
sum, uel Alexandri istius mentione commonitus, de
Philippo Macedonum rege, qui Olympiadem huius Alexandri
Epirotae sororem uxorem habuit, ex qua Alexandrum Magnum
genuit, paucissimis annis retro repetitis magna paruis in quantum
potero colligam.
Anno ab urbe condita cccc Philippus Amyntae filius
Alexandri pater regnum Macedonum adeptus, xxv annis
sqq.] cf. Oros. 3,14 § 4 et 18 § 3
§ 2 fort. adhib. Iustin. 8, 6 § 5; Liu. 8, 3 § 7; 8, 24 extr.; cf. Oros.
3, 14 § 4 cap. 12 § 1 cccc
hic primum ab Alexandro fratre obses
Thebanis datus,
imperatorem et summum philosophum eruditus est.
ipso autem Alexandro scelere Eurydioes matris ocoiso, quamuis
ea iam commisso adulterio et altero primum filio interfecto
filiaque uiduata generi nuptias mariti morte pepigisset,
conpulsus a populo regnum, quod paruo occisi fratris filio
tuebatur, suscepit.
qui cum foris concursu exsurgentium nndique
hostium, domi autem deprehensarum saepe insidiarum metu
fatigaretur, primum bellum cum Atheniensibus gessit.
quibus
uictis arma ad Illyrios transtulit multisque milibus hostium
trucidatis Larissam urbem nobilissimam cepit.
inde Thessaliam
non magis amore uictoriae quam ambitione habendorum equitum
Thessalorum, quorum robur ut exercitui suo admisceret,
inuasit.
ita Thessalis ex inprouiso praeoccupatis atque in
Iustin. 7, 5 § 3- 6 § 3
filiaque―pepigisset Iuetin. 7, 4 § 7 || conpulsus—suscepit.Iustin. 7, 5
§ 8-10 II § 4 et § 6 Iustin. 7, 6 § 3.4.6.7 || § 6-§ 9 Itutin. 7, 6
§ 8-12.14.16, ubi tamen haec § 6 amore uictoriae Orosiana sunt, illa
§ 9 ipsam-cepit uix ex Iustino § 16, sed fort. ex Trogi argumentis U.
7 et 8 sumpta
igitur uictis
Atheniensibus subiectisque Thessalis Olympiadem, Arabae regis
Molossorum
quod societatem Macedonum adfinitate regis paciscebatur, imparium
suum se dilataturum putaret, per hoc deceptus amisit
priuatusque in exilio consenuit.
deinde Philippus, cum Mothonam
urbem oppugnaret, ictu sagittae oculum perdidit. ipsam
uero urbem mox expugnauit et cepit.,
Exim Graeoiam prope totam consiliis praeuentam uiribus
domuit. quippe Graeciae ciuitates dum imperare singulae
cupiunt, imperium omnes perdiderunt et dum in mutuum.
exitium sine modo ruunt, omnibus perire quod siagulae amitterent
oppressae demum seruientesque senserunt.
quarum dum
insanas conuersationes Philippus ueluti e specula
auxiliumque semper inferioribus suggerendo contentiones, bellorum
fomites, callidus doli artifex fouet, uictos sibi pariter
sqq.—§ 13 Iustin. 8, 1 § 1―4.7.8.11
—14 exceptis maxime his § 11 belloram fomites—artifex
huic autem ad obtinendam totius Graeciae
dominationem immoderata. Thebanorum dominatio facultatem
dedit, qui uiotos Lacedaemonios ac Phocenses, caedibus
etiam rapinisque confectos, cum insuper in communi Graeciae
concilio tanta pecuniae multa onerauissent, quantam illi soluere
nulle modo possent, ad arma confugere coegerunt.
itaque
Phocenses Philomelo duce et auxiliis Lacedaemoniorum Atheniensiumque
fulti commissa pugna fugatisque hostibus Thebanorum
castra oeperunt. sequenti proelio inter inmensas utriusque
populi strages Philomelus occisus est; in ouius locum
Phocenses Oenomaum ducem creauerunt.
Porro autem Thebani et Thessali omisso dilectu ciuium
Philippum Macedoniae regem, quem hostem prius repellere
laborabant, ultro sibi ducem expetiuerunt. commisso
et Phocensibus paene ad internecionem caesis uictoria ad
Philippum concessit.
sed Athenienses audito belli euentu, ne
et § 16 Iustin. 8, 2 § 1.3.4.3 totum uocab. scr. m. 2 fort. compendii loco P || optinendam
t 7
PbRa || grecIae PB 2 inmoderatione∗hebanorum (er. s, t m. 1) D ||
inmoderata B 3 ∗∗∗dedit (3 litt. erasar. spatium) P || lacędemonios
(, eras.) R. || focenses LPRD || cedibus PR1D (cęd- R2) 4 commone
P commane R || gra..... (extrema euanida) P greciae B
5 concylio PB* || pecuniae (ae m a corr.) P || quanta PR 6 confugere
(con m. 1 aut 2) L || ocogerunt (e 8. I. m. 2) P Mcoegerant (o al. m.
is ras.) R 7 focenses
Igitur Philippus ubi exclusum se ab ingressu Graeciae praestructis
Thermopylis uidet, paratum in hostes bellum uertit in
socios: nam ciuitates, quarum paulo ante dux fuerat, ad gratu- *
landum ac suscipiendum patentes hostiliter inuadit, crudeliter
diripit, omnique societatis conscientia penitus abolita coniuges
liberosque omnium sub corona uendidit, templa quoque uniuersa
subuertit spoliauitque, nec tamen umquam per xxv annos
quasi iratis dis uictus est.
post haec in Cappadociam
transiit ibique bellum pari perfidia gessit, captos per dolum
finitimos reges interfecit totamque Cappadociam imperio Macedoniae
subdidit.
inde post caedes incendia depraedationesque
in sociis urbibus gestas parricidia in fratres conuertit, quos
patri ex nouerca genitos cum coheredes regni uereretur,
adgressus est.
cum autem unum ex his occidisset, duo
in Olynthum confugerunt: quam mox Philippus hostiliter adgressus
urbem antiquissimam et florentissimam, caedibus ac
sanguine repletam opibus hominibusque uacuauit, abstractos
Iutin. 8,3 § 1-4.6.10-15 exceptis § 21
praeoccupato — dispersa et § 22 de regni terminis ambig. et uita Orosianis,
quorum hoc uita
dein cum, excidio socieram
et parricidio fratrum elatus, licere sibi omnia quae
cogitauisset putaret, auraria loca in Thessalia et argenti metalla
in Thracia inuasit ac, ne quod ius uel fas inuiolatum
praetermitteret, praeoccupato mari et classe dispersa piraticam.
quoque exercere instituit.
praeterea, cum eum fratres duo
Thraciae reges de regni terminis ambigentes iudicem ex consensu
praeoptauissent, Philippus more ingenii sui ad indicium
tamquam ad bellum cum instructo exercitu ingressus inscios
iuuenes uita regnoque priuauit
Athenienses uero, qui prius Philippi ingressum Thermopylarum
munitione reppulerant, ultro paoem eius expetentes
fraudulentissimum hostem de neglecta introitus custodia commonuerunt.
ceterae etiam Graeciae ciuitates ut intentius ciuilibus
bellis uacarent, sub specie pacis et foederis sponte se
externae dominationi subiecerunt,
maxime cum Thessali
Boeotiique poscerent Philippum, ut professum se aduersum Iustin. 8, 4 § 1.3.4.6.11.12, sed haec
§23 frandul.-commonuerunt, § 25 et pretio, § 27 dispositis — emunit
Orosio debentur, in illis § 26 sacramento confirmans Iustiniana male
detorsit P1R || nece P*D || dehinc LD || aotioram JB*
2 licere in ras. ampliore P libere L || quae] q; R1 8 cognita
uisset D || putaret templa B || thesalia PRa || et argenti] LPD
et statua idolorum argenti B argenti (omisso et temere) h 4 trachia
PB tracia D || euasit L2 6 e∗ũ P 7 thraciae] L1
thragiae L\' trachiae PR traciae D || regis (i in e corr.) L
8 praeobtauissent (b in p corr.) R 9 instructu PB* || insocios La
r
(cf. 5, 5 § 11) inscios in ras. P 11 uero] autem R || pius R ||
t∗ermopylarum (erasa h) P termopilarum D termophilarum R
12 reppellerant L repulerant PRD 13 fraudolentissimum R2 ||
ne;glec∗∗ta (g et c al. m.) R || comminuerunt L* commo∗uerun sibi
(erasa n) B 14 ceterae (e prima corr., fort. ex ae) P caetere
D || etiam] tñ P (tamen X2) tunc R || greciae B 15 speciae (a
eras.) B 16 dominacionis D || thesali PB* 17 boeotiique]
LRa boetiique (boetii in ras. angustiore P) PRb brotiiquae D ||
philippum (ph ex f corr. uid.) P || ∗se (eras. a) R \'
Phocenses adhibitis secum Atheniensibus et Lacedaemoniis
uel differri bellum uel auferri et pretio et precibus laborarent.
Philippus tacite utrisque diuersa promisit, Phocensibus pacem
et ueniam se daturum sacramento confirmans, Thessalis uero
adfuturum se mox cum exercitu spondet, bellum tamen ab
utrisque parari uetat.
igitur Philippus instructis copiis angustias
Thermopylarum securus ingreditur easque occupatas
dispositis praesidiis emunit.
tunc primum se non Phooenses
soli, sed omnis Graecia captam-esse persensit: siquidem primos
Phocenses Philippus rupta fide calcatoque sacramento infandae
dilacerationi dedit, inde omnium urbes finesque populatus
cruenta praesentia effecit, ut etiam absens timeretur.
ubi
uero in regnum redit, more pastorum, qui pecora sua nunc
per aestiuos nunc per hibernos saltus circumducunt, populos
et urbes, ut illi replenda uel relinquenda quaeque loca uidebantur,
ad libidinem suam transfert.
miseranda ubique facies
et atrocissimum miseriarum genus obuersabatur, perpeti
Iustin. 8,5 § 1.4.5.7—11 exoeptis praeter
alia quaedam his § 28 calcatoque sacramento et cruenta — timeretur
Orosianis PR focensis D 2 focenses PR fooensis D || lachedemoniis
PR1 lac∗edemoniis R\' 3 differre D || auferrę D ||
0
praetio (-cio D) RD || pretibus (c m. rec.) L praecibus PR || laborarent
philippus (rent phi in ras. m. 2) P 4 tacede D || -que in
ras. P || focensibus PRD 5 thesalis uero (is uero in ras.) P
I
thesalis uero B 6 affuturum (pr. f in ras.) R 7 utrique
B 8 thermophylarum B 9 dispositi (s s. s. m. 2) L II
emunit] L 8 munit D emuniuit PR emuniit ed. 1542, Fabr., h ||
focenses LPB focensis D 10 soli om. m. 1 P || sed] LPBD
sed et v || grecia BD 11 focenses LPRD || phillippus D || infandae
(in ex im corr.) P 12 delaceratiom P haec 13 effecitp.
164,12 regnabat folio uno dempto ante f. 44 desunt in L 14 redit]
D, item GKV rediit PRv 15 praes tiuoa D || sAltus (A. ex 0 uel
u) B 16 ue1 D || retinquendam D 17 transfret D || ubi D
18 obseruabatur D
exilium, sine uictore dominatum.
premit miseros inter iniuriarum
stimulos superfusus pauor ipsaque dissimulatione
dolor crescit
timentium, ne ipsae quoque lacrimae pro contumacia accipiantur.
alios populos, anulsos a sedibus suis, finibus hostium
apponit; alios in extremis regni terminis statuit; quosdam
aemulatione uirium, ne possint quod posse creduntur, in supplemento
exhaustarum urbium diuidit.
ita gloriosissimum illud
quondam florentis Graeciae corpus in multas laoeratasque
particulas exstincta primum libertate concidit.
Sed haec cum per aliquantas Graeciae ciuitates exercuisset
et tamen omnes metu premeret, coniciens ex praeda paucorum
opes omnium, ad perficiendam aequalem in uniuersis uastationem
utili emolumento necessariam maritimam urbem ratus,
Byzantium, nobilem ciuitatem, aptissimam iudicauit, ut receptaculum
sibi terra marique fieret, eamque obsistentem ilico
obsidione cinxit.
haec autem Byzantium quondam a Pausania
Iustin. 8, 6 § 1 § 33 Iustiniana 8, 6 § 2
IllO Marte distorait oap. 13 § 1 et § 2 usque ad condita] Iustin.
9,1 § 1 — 3.
.. Constantino polis , 3 nunc-Orientis est adhibuit Constantinum
pro Pausania memorans Isidorus Orig: 15, 1, 42 et (prior r in ras.) R || bello] uictore D 2 pręmet
P praemit∗& (a eras., ante & uid. t eras.) R fremit D 3 stimolos
P 5 timentium] D timendum P timR timentibus v || ae
ipsae]∗∗ ipsę R 6 ostium P 8 poseint] PbjR possent PaD ||
quod] qd in ras. P || supplemento] PRD supplementa g (uelut G) h
9 hexaustarum R 10 greoiae B 11 extincta PRD 12 haec
in ras. P || aliqaantos PaR1 || greciae RD 13 coniciens (c alt. in
ras. ol. m.) R 14 in in ras. al. m. R 15 emolomento P
emol∗umento (etas. 1 9) B || ratǐs P 16 birantium P bizantium
RD 17 sibi post add. sed a m. 1 P ibi R 18 cin*xit (eras.
0 B || bizantium PRDR || quondam (o ex a corr.) P || pausania]
PRRM pausantia D pausina R
principe in maius aucta et Constantinopolis dicta, gloriosissimi
nunc imperii sedes et totius caput Orientis est.
Philippus
uero post longam et inritam obsidionem, ut pecuniam
quam obsidendo
adgressus est. captas itaque CLXX naues mercibus confertas
distraxit et anhelanti inopiae parua recreatione subuenit.
inde
propter agendam praedam et curandam obsidionem diuisit
exercitum. ipse autem cum fortissimis profectus multas Cherronesi
urbes cepit profligatisque populis opes abstulit. ad
Scythiam quoque cum Alexandro filio praedandi intentione
pertransit.
Scythis tunc Atheas regnabat: qui cum Histrianorum
bello premeretur, auxilium a Philippo per Apollonienses
sqq. cf. Oros. 7, 28 § 27 § 3 et
§ 4 Iustin. 9, 1 § 5-9 § 5-§ 7 Iustin. 9, 2 § 1-4.10.14-16 hinc habet quae postea Constantinopolis est
appellata Paulus p. 7, 18 R || aautem (a s. s. al. m.) R || constatino B
2 maius (i ex n) R || constanti|tinopolis D || dicta-Mgloriosis simi
(. et g in ras.) B 3 sedis DR || caput |∗orientis (er. t ut uid.) D || \'
est orientis 3 || philippus (ph in ras.) P pillupus (i alt. radendo ex p)
D 4 uero] autem B || inritam] PD irritam (r pr. in ras. minus
clare ideoque alma r s.
Philippus dimissa obsidione Byoatii
Scythicum bellum totis uiribus adgreditur commissoque
proelio cum Scythae et numero et uirtute praestarent, Philippi
fraude uincuntur.
in ea pugna xx milia puerorum ac feminarum
Scythicae gentis capta, pecorum magna copia abducta,
auri atque argenti nihil repertum: nam et ea res primo fidem
inopiae Scythicae dedit. uiginti milia nobilium equarum sufficiendo
generi in Macedoniam missa.
Sed reuertenti Philippo Triballi bello obuiant: in quo ita
Philippus in femore uulneratus est, ut per corpus eius equus
interficeretur. cum omnes occisum putarent, in fugam uersi
praedam amiserunt. aliquantula deinde mora dum conualescit
a uulnere in pace conquieuit;
statim uero ut conualuit Atheniensibus
bellum intulit: qui in tanto discrimine positi Lacedaemonios
Iustin. 9, 3 § 1—6.8—11, exceptis § 11
quam pugnam-docuit Orosianis PRD || histrianorum] LD hystrianorum PB 2 et
auxiliorum] auxiliorum L || ∗∗pactionem (pera in pa corr. m. 2) P
3 byzantii (yz in ras.) P byzanti1 R bizantii D 4 schytioum L
scithicum D || aggreditur (g pr. in ras.) R 5 praelio P || schytae
L scitae D || philippi (ph in ras.) P 6 frande (de ex te corr.) P ||
uiginti LD || fęminarum P 7 scythicae] PRD (cae ita ras. P, c alt. ra-
dendo corr. ex a D) Bchyticae L || ãcapta R 8 nam et] LPBD et h
proelio oemmisso cum Athenienses longe maiore
numero militum praestarent, adsiduis tamen bellis indurata
Macedonum uirtute uincuntur.
quam pugnam longe omnibus
bellis anterioribus atrociorem fuisse ipse rerum exitus docuit:
nam hic dies apud uniuersam Graeciam adquisitae dominationis
gloriam et uetustissimae libertatis statum finiuit.
Postea Philippus cruentissimam nictoriam in Thebanos et
Lacedaemonios exercuit: siquidem principes ciuitatum alios
securi percussit, alios in exilium egit, omnes bonis priuauit.
pulsos dudum a ciuibus in patriam restituit: ex quibus trecentos
exules iudices rectoresque praefecit, qui ut antiquum dolorem
noua potestate curarent, pressos infeliciter populos in
spem libertatis respirare non sinerent.
praeterea magno dilectu
militum in subsidium regiae dispositionis ex tota Graecia
habito, ducenta milia peditum et quindecim milia equitum
Iustin. 9, 4 § 1.7-8 exceptis § 1 et Lacedaemonios,
§ 2 dadum..qui—sinerent (ad quae ultima cf. Iustin. § 9
et 10) Orosianis § 3—4 congregantur
tres duces
hoc est Parmenionem Amyntam et Attalum praemittendos in
Persas legit. et dum suprascriptae copiae de Graecia congregantur,
Alexandri — qui erat Olympiadis uxoris suae frater
et post a Sabinis in Lucania prostratus est —, quem Epiri
regem ob mercedem stupri in eum perpetrati constituerat,
nuptias in copulando ei filiam suam Cleopatram celebrare decreuit.
qui cum pridie quam cocideretur interrogatus fuisset,
quis finis homini magis esset optandus, respondisse fertur,
eam esse optimum, qui uiro forti post uirtutum suarum glorias
in pace regnanti sine conflictatione corporis et dedecore
animi subitus et celer inopinato ferro potuisset accidere: quod
ipsi mox obtigit.
nec ab iratis dis, quos parui semper penderat
quorumque aras templa et simulacra subuerterat, quin
electissimam ut ipsi uidebatur mortem adipisceretur, potuit
Iustin. 9, 6
§ 1 et 8, 6 § 4 sqq.; post—prostratus est: Oros. 3, 11 § 5 eadem
de C. Julio Caesare narrantur a Suetonio Iul. 87 et Plutarcho 63 male
huc translata ab Oroaio om. D || exercito P || machedonum (um in ras.)
P macedonum (oe ex che) R || barbaria] LPR1 barbarie R2D
2 assiam PRa || misurus P missurus ∗∗∗∗∗∗ (missurus iterat. sed eras.)
R 3 amyntam (yn in ras.;
nam die nuptiarum cum ad ludos magnifice apparatos
inter duos Alexandros filium generumque contenderet, a
Pausania nobili Macedonum adulescente in angustiis sine
custodibus circumuentus occisus est.
Adserant nunc multisque haec uocibus efferant quasi uirorum
fortium laudes et facta felicia, quibus amarissimae aliorum
calamitates in dulces fabulas cedunt, si tamen numquam. ipsi
iniurias, quibus aliquando uexantur, relatu tristiore deplorant.
si uero de propriis querimoniis tantum alios audientes adfici
uolunt, quantum ipsi perpetiendo senserunt, prius ipsi non
praesentibus praeterita sed gestis gesta conparent
ex auditu uelut alienorum arbitri indicant.
per uiginti et
quinque annos incendia ciuitatum, excidia bellorum , subiectiones
prouinciarum, caedes hominum, opum rapinas, praedas
pecorum, mortuorum uenditiones captiuitatesque uiuorum
unius regis fraus ferocia et dominatus agitauit.
sufficerent
ista ad exemplum miseriarum insinuata memoriae nostrae
gesta per Philippum, etiamsi Alexander ei non successisset
in regnum. cuius bella immo sub cuius bellis mundi mala
Iustin. 9, 6 § 2-4 § 10 uiginti et quinque
annos Iustin. 9, 8 § 1 || mortuorum — uiuorum sec. Iustinum 9, 4 § 6 inpendere D || padparatos (corr. m. 1) P
Anno ab Vrbe condita CCCCXXVI Caudinas furculas satis
celebres et famosas insignis Romanorum fecit infamia. nam
cum superiore bello uiginti milia Samnitum Fabio magistro
equitum pugnam conserente cecidissent, circumspectiore cura
Samnites ac magis instructo apparatu apud Caudinas furculas
consederunt;
ubi oum
omnesque copias Romanorum angustiis locorum armisque clausissent,
Pontius dux eorum in tantum abusus est uictoriae
securitate, ut Herennium patrem consulendum putaret, utrum
occideret clausos an parceret subiugatis: ut uiuos tamen dedecori
reseruaret, elegit.
Romanos enim antea saepissime uinci
et occidi, numquam autem capi aut ad deditionem cogi potuisse
9, 1 § 1; 2 § 6; Augu-
stin. Ciu. D. 3, 17 || nam cum — cecidissent Liu. 8, 30 || circumlpectiore-§
7 Liu. 9, 1-6 excepta § 4 Orosiana,
compilauit Paulus p. 24 || 10 Pontius — p. 170, 14 consule excerpsit
Eutropianis adspersis Paulus p. 24
itaque Samnites nictoria potiti uniuersum exercitum
Romanum turpiter captum armis etiam uestimentisque nudatum,
tantum singulis uilioribus operimentis ob uerecunda
corporum tegenda concessis, sub iugum missum seruitioque
subiectum, longum agere pompae ordinem praeceperunt.
sesoentis
autem equitibus Romanis in obsidatum receptis oneratos
ignominia, ceteris rebus uacuos consules remiserunt.
Quid de exaggeranda huius foedissimi foederis macula uerbis
laborem, qui tacere maluissem? hodie enim Romani aut omnino
non essent aut Samnio dominante seruirent, si fidem
foederis, quam sibi seruari a subiectis nolunt, ipsi subiecti
Samnitibus seruauissent.
Posteriore anno infringunt Romani firmatam curii Samnitibus
pactionem eosque in bellum cogunt, quod Papirio consule
insistente commissum magnas strages utriusque populi dedit.
cum hinc ira recentis infamiae, inde gloria proximae uictoriae
pugnantes instimularet, tandem Romani pertinaciter moriendo
ex Augustino, qui De ciu. D.
3, 17 foedns foedam
expugnauit et cepit. hic autem Papirius adeo tunc apud
Romanos bellicosissimus ac strenuissimus habebatur, ut cum
Alexander Magnus disponere diceretur ab Oriente descendens
obtinere uiribus Africam atque inde in Italiam transuehi,
Romani inter ceteros duces tunc in republica sua optimos hunc
praecipuum fore qui Alexandri impetum sustinere posset meditarentur.
Igitnr Alexander anno ab Vrbe condita ccccxxvɪ patri
Philippo successit in regnum: qui primam experientiam animi
et uirtutis suae conpressis celeriter Graecorum motibus dedit,
quibus auctor, ut ab imperio Macedonum deficerent, Demosthenes
orator auro Persarum corruptus exstiterat.
itaque
Atheniensibus bellum deprecantibus remisit, quos insuper etiam
9,16 § 2.9.11.12.19, sed ad illa 7 obtinere—
Africam adhibito Iustino 21, 6 § 1; cf. Oros. 5, 22 § 3 et 4, 6 § 21.
tap. 16 § 1 anno―ccccxxvɪ cf. Oros. 3, 12 § 1 (Eus. 1665 Philippum
xxvɪ annos regnasse refert) || patri — snae Iustin. 9, 8 § 11 || conpressis—motibus
Iustin. 11, 2 § 10 || auctor — exstiterat Iustin. 11, 2
§ 7 § 2 Athen. -remisit Iustin. 11, 3 § 5, cf. 4 6 10 || quossoluit
ignotus (an ex alia lectione Iustini 11, 4 § 10 ? cf. Duebner) Paulus p. 24 et 25 . dnci) L dnce PB doce D
4 caepit PR coepit D 5 bellico. sissimus (pone o erasa s) P ||
strenissimus B strenuosissemus D 6 discendene LPBID
7 obtenere P || affricam PB (sed prior f erasa in) B ||. adque D || 1˜|
i. e. in, a m. 2 in in mutatum L 8 cedens D || rep. L || sua]
suos L U obtimos Ra 9 precipuum P || alexdri B || possit (i in e
corr. m. 1) P 11 itaque D || L quadrigentisemo
uicensimosextoD12 phifilippo P||successit]filiussuccessitP
filius successit
inde profecturus ad Persicum bellum
omnes cognatos ac proximos suos interfecit. in exeroitu
eius fuere peditum XXXII milia, equitum nn milia quingenti,
naues CLXXX. hac tam parua manu uniuersum terrarum orbem
utrum admirabilius sit quia uicerit an quia adgredi ausus
fuerit incertum est.
primo eius cum Dario rege congressu
sescenta milia Persarum in acie fuere, quae non minus arte
Alexandri superata quam uirtute Macedonum terga uerterunt.
magna igitur caedes Persarum fuit. in exercitu Alexandri cxx
equites et nouem tantum pedites defuere.
Iustin. 11, 4 § 7; cf. 11, 3 § 2
3 Illyrios ― 4 domuit item Eus. 1684 § 3 inde ― interfecit Iustin.
11, 5 §1 || in exercitu
interea Darius cum ccc milibus peditum et c milibus
equitum in aciem procedit. mouebat haec multitudo hostium
etiam Alexandrum maxime respectu paucitatis suae, quamuis
iam pridem DC milibus hostium eadem paucitate superatis
non solum non timere pugnam sed etiam uictoriam sperare
didicisset.
itaque cum intra iactum teli uterque constitisset
exercitus et intentos ad signum belli populos discurrentes
principes uariis incitamentis acuerent, ingentibus utrimque
animis pugna committitur:
in qua ambo reges et Alexander
et Darius uulnerantur, ac tam diu certamen anceps fuit, quoad
fugeret Darius; exinde caedes Persarum
ibi tum
sqq.] Iustin. 11, 8 § 1—4 (5 sub u. die
cf. Ruehl, Iahrb. f. Phil. Suppl. 6 p. 158) § 6 et § 7 Iustin. 11,
9 § 1 et 2 exceptis § 6 quamuis iam pridem—§ 7 acuerent (11 DC millbus
cf. supra § 4; 13 cum intra iactum sqq. cf. Curtius 3, 10 6 1;
Ruchl L c.) § 8 et § 9 Justin. 11, 9 § 9-12
4 inter—8 instaurat compilauit Seuerus Chron. p. 453 P1D || quae ex q; corr. R 2 expugnatamque PRD ||
eoepit PR (Bed oe m ae corr. in R) || direptione P || deinde La
3 ad gnstias D 4 taurum om. D || celeritate ( prima e in ras.) B ||
trascendit JB 5 uno] Luna PRD || tharsum PbRD 6 cum]
con in cal. m. in cd corr. R || cyd∗num R 7 contractuque
(c altera in ras. ex *c) R 8 fuit morti PR || ccc- R ccc P
trecentis LD || o] PR centum LD 11 sescentis milib. (-b: D)
LD 12 non
quarum redemptionam
Darius cum etiam oblata regni dimidia parte non inpetrauisset,
tertio cunctis Persarum uiribus sociorumque auxiliis contraetis,
bellum instaurat.
sed dum haec Darius agit, Alexander Parmenionem
ad inuadendam Persicam classem cum copiis mittit,
ipse in Syriam proficiscitur, ibi ex multis sibi regibus cum
infulis ultro occurrentibus alios allegit, alios mutauit, alios
perdidit, Tyrum urbem antiquissimam et florentissiman, fiducia
Carthaginiensium sibi cognatorum obsistentem, oppressit et
cepit.
exim Ciliciam Rhodum atque Aegyptum pertinaci furore
peruadit. inde ad templum Iouis Hammonis pergit, ut mendacio
ad
infamiam adulterae matris aboleret.
nam arcessitum ad se
lustin. 11, 12 § 1-5 § 11 Iustin. 11, 10
6 4.6.7.10.12.14 § 12 et § 13
reaertens ab Hammone
ad tertium Persicum bellum Alexandriam in Aegypto
condidit.
Darius uero spe. pacis amissa occc milia peditum et C
milia equitum Alexandro ab Aegypto reuertenti apud Tarsum
bello opponit.
nec pugnae mora; omnes caeca rabie in ferrum
nisi uincant mori praeoptantes.
raro in ullo proelio tantum
sanguinis fusum est. sed Darius cum uinci suos uideret, mori
in bello paratus persuasu suorum fugere conpulsus est.
hoc
proelio Asiae uires et regna ceciderunt totusque Oriens in
lustin. 11, 11 § 13 cap. 17 § 1 Iustin. 11,
12 § 5 exceptis ab Aeg. reuertenti
Alexander xxxnn continuis diebus
castrorum praedam percensuit; Persepolim, caput Persici
regni, famosissimam confertissimamque opibus totius orbis inuasit;
Darium uero cum a propinquis suis uinctum conpedibus
aureis teneri conperisset persequi statuit. itaque iusso ut subsequeretur
exercitu ipse cum sex milibus equitum profectus inuenit
in itinere solum relictum, multis confossum uulneribus
et extrema uitae per uulnera efflantem.
misericordia referri in sepulchra maiorum sepelirique praecepit;
cuius non dicam matrem uel uxorem sed etiam paruulas filias
crudeli captiuitate retinebat.
In tanta malorum multitudine difficillima dictis fides: tribus
proeliis totidemque annis quinquiens deciens centena milia
peditum equitumque consumpta, et haec quidem ex eo regno
Iustin. 11, 15 § 1.4.5.15 § 8 totidem
(tribUB) annis unde sumpsit ? || 1500000] numerus sic coUectus est:
600000 (16 § 4) + 300000 + 100000 (16 § 6) + 400000 + 100000 (17 § 1) PR1 || adtrita D 2 fuducia P || bellare P\'
3 p\' imperium (p\' im in ras.) B 4 acciperent P acciperint (i prior
in e
quamquam
extra has clades per eosdem tres annos et Asiae ciuitates
plurimae oppressae sint et Syria tota uastata, Tyrus excisa,
Cilicia exiuanita, Cappadocia subacta, Aegyptus addicta sit,
Rhodus quoque insula ultro ad seruitutem tremefacta successerit
plurimaeque subiectae Tauro prouinciae atque ipse mons
Taurus diu detrectatum iugum domitus et uictus acceperit.
Et ne forte tunc quisquam opinetur uel Orientem solum
Alexandri uiribus subactum uel Italiam tantummodo Romana
inquietudine
regis in Graecia, Alexandri regis Epiri in Lucania,
Zopyrionis praefecti in Scythia gerebatur.
quorum Hagidis
Lacedaemonius excitata et rebellante secum uniuersa Graecia
cum Antipatri fortissimis copiis congressus inter magnas utrorumque
strages et ipse procubuit.
Alexander autem in Italia
adfectans occidentis imperium aemulans Alexandrum Magnum,
post numerosa et grauia bella ibidem gesta a Bruttiis
Oros. 2, 11 6 8 § 0 ab Orosio suo
more exornata (cr. 16 § 11.12); sed illa Cappadocia subacta,
Zopyrion uero praefectus Ponti adunato triginta milium exercitu
Scythis bellum inferre ausus et usque ad internecionem
caesus funditus cum omnibus copiis suis abrasus est.
Igitur Alexander Magnus post Darii mortem Hyroanos et
Mandos subegit: ubi etiam illum adhuc bello intentum Halestris
siue Minothea, excita suscipiendae ab eo subolis gratia
cum trecentis mulieribus procax Amazon inuenit.
post haec
Parthorum pugnam adgressus: quos diu obnitentes deleuit
propemodum antequam uicit.
inde Drangas Euergetas Parimas
Parapamenos Adaspios
morabantur subegit, urbe ibi Alexandria super amnem
Tanaim constituta.
sed nec minor eius in suos crudelitas quam
in hostem rabies fuit. docent hoc Amyntas consobrinus occisus,
Iustin. 12, 2 § 16 et 17 ampliatus ab Orosio more
suo (uelut his usque ad internecionem .. funditus .. abrasus est)
qui cum in conuinio fiducia amicitiae regiae aduersus
regem, sua opera patri Philippo praeponentem, memoriam
patris tueretur, ab offenso frustra rege uenabulo transfossus,
commune conuiuium moriens cruentauit.
sed Alexander, humani
sanguinis inexsaturabilis siue hostium. siue etiam sociorum,
recentem tamen semper sitiebat cruorem.
itaque pertinaci impetu
in bella procurrens Chorasmos et Dahas indomitam gentem
in deditionem accepit; Callisthenen
Aristotelen condiscipulum cum plurimis aliis principibus, cur
eum deposito salutandi more ut deum non adoraret, occidit.
Post haec Indiam petit, ut Oceano ultimoque Oriente finiret
imperium; Nysam urbem adiit; Daedalos montes regnaque
Cleophylis reginae expugnauit: quae cum se dedidisset, concubitu.
regnum redemit.
peragrata perdomitaque Alexander India cum
Iustin. 12, 6 § 18 et 17; 7 § 1-3 exceptis indomitam
gentem Orosianis cap. 19 § 1 et § 2 Iustin. 12, 7 § 4.6.
9.12.13
cum
Poro fortissimo Indorum rege cruentissimum bellum
in que Alexander cant ipso Poro singulariter congressus occisoque
deiectus equo concursu satellitum praesentiam mortis
enasit; Porus multis uulneribus confossus et captus est.
quo
ob testimonium uirtutis in regnum restituto duas ibi condidit
ciuitates Niciam et Bucefalen, quam de nomine equi sui ita
uocari praecepit. inde Adrestas Catthenos Praesidas et Gangaridas
caesis eorum exercitibus Macedones expugnauere.
cum
ad Cofides uentum esset, ibi contra cc milia equitum hostium
pugnam conseruerunt; et cum iam aetate detriti, animo aegri,
uiribus lassi difficile uicissent, castra ob memoriam plus solito
12, 8 § 1.3—5.7—9 § 5 et § 6
Iustin. 12, 8 § 10-17 partim difficta ab Orosio L quo PRD 2 confagerant PR || peraenissent La ||
hirculem P hercolem D II expugnationem D 3 saxo D 4 hercolis
D II pacta L || ac] a D 5 potitus R II haec Cum — cruen in
P, haec cum-bellum in B maiusculis scripia sunt 6 poro] P
e f
pto (o m. 2) L porro D por∗o (er. h) R II rege ∗∗ (cc ut uid. er.) P ||
o h
cru ntissimum R 7 pOro] D pro (o tn. 2) L poro (h in. 2) et sio
o
semper deinceps P por.o (er. h ?) R 8 derectis D II ∗equo R ||
satellitum (e ex i) R || praesentia D 9 eua∗sit (er. s) R || por∗us
(er. h ?) R poros D II confossus om. D 10 restituito L* ∗∗restituto
P 11 niciam] LPR nician D II buoefalen] PRD bucefalem
L Bucephalam Fabr. k 12 uocare L II catthenos] LB catthenos
(t 8. 8. m. 2) P cat|henos D Cathaeos Fabr. h II p sidas (p ex p)
JB 13 machedones PR1 || cumque Fabr. h 14 cofidesj LP1
chofides P2R, Fabr. h cofidis D II docenta milia D 15 pugnar~
L || iam in ras. m. 1 B II ęstate (sed in marg. aetate) P
estaaetate R II detrito D II animo (an ex am) P 16 uihus D ||
plos P
exim Alexander ad amnem Agesinem
pergit; per huno in Oceanum deuehitur: ibi Gesonas Sibosque,
quos Hercules condidit, oppressit. hinc
nauigat: quae gentes eum armatis LXXX milibus peditum et
LX milibus equitum excipiunt.
commisso praelio diu anceps
et cruenta pugna tandem tristem paene uictoriam Macedonibus
dedit. nam fusis hostium copiis Alexander exercitum ad urbem
duxit; et cum murum primus escendisset, uacuam ciuitatem
ratus solus introrsum desiluit:
quem cum undique infesti hostes
circumdedissent, incredibile dictu est ut eum non multitudo
hostium, non uis magna telorum, non tantus lacessentium clamor
terruerit, solus tot milia ceciderit ac fugarit.
at ubi se
obrui a circumfusa multitudine persensit, muri obice posteriora
tutatus, contrarios facilius eo usque sustinuit, donec ad periculum
eius clamoremque hostium perfractis muris exercitus
omnis inrumperet.
in eo proelio sagitta sub mamma traiectus,
fixo genu Justin. 12, 9 § 1—6.8—12 exceptis § 7
diu anceps -tandem, § 9 clamoremque hostium Orosianis D || exim] LP* exin PbRD || agesinem]
LPRD Acesinem fh 2 ocianum D || geeonas] LD gessonas
PRfh || sibosque (corr. m. 2) L siboque D 3 herculis L
hiroolis D || in adros] scripsi, madros LPb mandros PaR ad mandros
D ad Mallos fh || subagras] LPBD (item KMV,ENTGO subagros
F) Oxydracas fh 4 gentis L genBis (is statim ex a) D || LXXX]
LXXX L octoginta D 5 LX] LX- L aexaginta D || commisso] LD
commissoque PRv || praelio P 6 et s. l. add. m. 2 L || p.ene
(eras. a) R || machedonibus PR1 7 inter copiis et alexander dectm
fere litterarum spatium uacat in
inde conscensis nanibos cum Oceani litora peragraret,
ad urbem quandam cui Ambira rex praeerat peruenit.
sed in expugnatione ciuitatis magnam partem exercitus sagittis
hostium ueneno inlitis amisit, ac post herba per somnium sibi
ostensa et in potum sauciis data cum reliquis subueniretur,
urbem expugnauit et cepit.
Post quasi circumacta meta de Oceano Indum flumen ingressus,
Babylonam celeriter rediit.
ubi eum exterritarum totius
Orbis prouinciarum legati opperiebantur, hoc est Carthaginiensium
totiusque Africae ciuitatum, sed et Hispanorum Gallorum
Siciliae Sardiniaeque, plurimae
tantus timor in summo Oriente constituti ducis populos ultimi
Occidentis inuaserat, ut inde peregrinam toto mundo cerneres
legationem, quo uix crederes peruenisse rumorem.
Iustin. 12, 10 § 1-4 cap. 20 § 1 Iustin.
12, 10 § 5-7 § 2 et § 3 Iustin. 12, 13 §1.2; cf. Oros. 6, 21
§20 § 4 Iustinus
O dura mens hominum et cor semper inhumanum! ego ipse,
qui haec pro adserenda omnium temporum alternanti calamitate
percenseo, in relatu tanti mali, quo uel morte ipsa uel
formidine mortis accepta totus mundus intremuit, numquid
inlacrimaui oculis? numquid corde condolui? numquid reuoluens
haec propter communem uiuendi statum maiorum miserias
meas feci?
cum tamen, si quando de me ipso refero, ut ignotos
primum barbaros uiderim, ut infestos declinauerim, ut domi-nantibus
blanditus sim, ut infideles praecauerim, ut insidiantes
subterfugerim,
postremo ut persequentes in mari ac saxis
spiculisque adpetentes, manibus
repentina nebula circumfusus euaserim, cunctos audientes me in
lacrimas commoueri uelim et tacitus de non dolentibus doleam,
reputans duritiae eorum, qui quod non sustinuere non credunt.
in d) P || babyllonam\' D babyloniam B* || cum s. lin.
add. m. 2 L 2 auiditatem instri D || in∗∗sidiis P || potasset (t m.
\'2) L 4 inhumanum (in add. m. 2) P inhumanuin ras.) R
5 asserenda (prior s in ras.) R || ∗omnium (er. h ?) R || alternanti]
LPalternanti∗BalternatiD alternata v 8 in∗ lacrimabilise(a
LP alternanti∗ R alternati D alternata v 8 in∗lacrimab ̣ι̣ḷι̣̣ṣ (a
Hispanos et Morinus ad supplicandum Alexandro Babylonam
adiit cruentumque ultro dominum, ne hostem exciperet, per
Assyriam Indiamque quaesiuit, terrarum metas lustrans et
utrique infeliciter notus Oceano: et tamen tam uiolentae
necessitatis memoria uel obliuione defecit uel uiluit uetustate.
et nos perpetuae recordationi haesurum putamus, quod plurima
Orbis parte secura unum angulum fugax latro uiolauit? quasi
uero Gotthorum et Sueborum pacem ut non dicam uersa uice
Indus uel Assyrius, sed etiam uel ipse, qui hostem patitur,
Hispanus orauerit.
at uero si illa Alexandri tempora laudanda
potius propter uirtutem qua totus orbis obtentus, quam detestanda
propter ruinam qua totus orbis euersus est iudicantur:
inuenientur et modo plurimi, qui haec laudanda censeant, quia
multa uicerunt et miserias aliorum felicitatem suam reputent.
sed dicat quisquam: isti hostes Romaniae sunt. respondebitur:
hoc et tunc toto Orienti de Alexandro uidebatur, talesque et
Romani aliis nisi ab Orosio memoratus esse sec. Vergil.
Aen. 8, 727 uidetur
siquidem et illi
prius eos bellis adfiixerunt, quos postea suis legibus ordinarunt:
et hi nunc hostiliter turbant quae — in quo non permiserit
Deus — si edomita obtinerent, ritu suo conponere molirentur,
dicendi posteris magni reges, qui nunc nobis saeuissimi hostes
adiudicantur.
quolibet haec gesta talia nomine censeantur, hoc
est siue dicantur miseriae siue uirtutes, utraque prioribus conparata
in hoc tempore minora sunt, atque ita utraque pro
nobis faciunt in conparatione Alexandri atque Persarum: si
uirtus nunc uocanda est, minor est hostium; si miseria, minor
est Romanorum.
iiii consulibus quattuor fortissimi florentissimique Italiae populi
in unum agmen foedusque coierunt. namque Etrusci Vmbri
Samnites et Galli uno agmine conspirantes Romanos delere
conati sunt.
tremefacti hoc bello Romanorum animi et labefactata
fiducia est, nec ausi sunt totum sperare de uiribus:
Liuius 10, *24 (cf. 14) . 21 (corr. m. 2) P || student in ras. P 2 hostes (e
in i) P || uictores (e in i) P 3 eos prius PR || bellis 8. line add
m. 2 L bellos (o in i corr.) P bello D || afflixerunt (pr. f in ras.)
B || ordinaoerunt P (ordinar
itaque cam, quibusdam suis ad populandos
hostiles agros in Vmbriam Etruriamque praemissis, Vmbrorum
Etruscorumque exercitum redire ad tuitionem suorum coegissent,
cum Samnitibus et Gallis bellum inire properarunt.
in
quo bello cum Gallorum impetu Romani premerentur Decius
consul occisus est. Fabius tamen post magnam Decianae partis
stragem tandem uicit.
eo proelio quadraginta milia Samnitium
siue Gallorum caesa, Romanorum uero septem milia ex Decii
tantummodo parte qui occisus est exstincta referuntur.
fuisse
autem absque
auocauerunt, Gallorum et Samnitium peditum CXL milia
cccxxx, equitum uero XLVII milia Liuius refert, et carpentarios
mille in armis contra aciem stetisse Romanam.
Sed — ut saepe dictum est semper Romanorum aut domesticam
quietem extraneis bellis interpellatam aut externos
Liuius 10, 27-30 § 6 absque Etruscis
— Liuius refert] at Liuius 10, 30 § 4-6 sed superiecere quidam
.
augendo fidem qui in hostium exercitu peditum xi (sic uel x. codices)
cccxxx, equitum XLVI milia, mille carpentorum scripsere fuisse, scilicet
cum Vmbris Tusoisque, quos et ipsos pugnae adfuisseL || implicare D 2 suis] ex suis D
3 umbriam etruriamque (riam etru in ras. et corr.) P umbriamlque D ||
etrnsciamque (& et sc in ras. al. m.) R || praemisis B 5 properant
h 8 stragem (strag in ras. m. 2, sed ∗∗∗ag etiam m. I) P ||
praelio PR || XL P1R L P1 || samnicium D samnitum PR 9 cesa
\' (a in ras.. m. 2) P || vn PR || decii (alt. i add. m. 2) P 10 extincta
LB eztincta (n m. 1) D 11 a bello D 12 samnitium]
LR samniti∗um (er. c) D samnitum P || . CIL. milia L CXL mil
in mg. P1 CCL mit P1 CL milia R 13 cccxxx] P1R, item in mg.
(ubi haec CXL
Sequitur annus, quo Romani instaurato a Samnitibus bello
uicti sunt atque in castra fugerunt.
postea uero Samnites
nouum
armis ac uestibus, paratoque animo ni uincant mori, bello
sese offerunt.
aduersum quos Papirius consul cum exercitu
missus cum a pullariis auguribus uana coniectantibus congredi
prohiberetur, inridens eos tam feliciter confecit bellum quam
constanter arripuit.
nam in hoc proelio xu milia hostium
caesa, III milia capta referuntur. sed hanc quoque istius uere
laudandam uictoriam, quam uani auspices impedire non potuerunt,
oborti subito corrupere morbi.
nam tanta ac tam intolerabilis
pestilentia tunc corripuit ciuitatem, ut propter eam
quacumque ratione sedandam libros Sibyllinos consulendos
Liuius *10, 31 et 30 cap. 22 § 1 Sequitur—
fogerunt Liuius 10, 35 (uix 33) || postea—sumentes.. paratoque—obferunt
Liuius 10, 38 || hoc est-uestibus Liuius 9, 40 § 2 cf. 10, 39
§ 12 sq. § 8— § 4 Liuius 10, 39-42, § 3 etiam Augustinus Ciu.
D. 3, 17 § 5
Praeterea altere abhinc anno Fabius Gurges consul male
aduersum Samnitas pugnauit. namque amisso exercitu uictus
in Vrbem refugit.
itaque cum senatus de summouendo eo
deliberaret, pater eius Fabius Maximus ignominiam filii deprecatus
legatum se filio iturum ultro obtutit, si illi depellendae
ignominiae et gerendi iterum belli facultas daretur.
qua impetrata
proelioque conserto cum subito pugnantem filium consulem
insistente Pontio Samnitarum duce et infestis hostium
telis conclusum uideret, in medium se agmen pius senex equo
uectus ingessit.
quo facto commoti Romani tota ibi incubuere
acie, donec ipsum Pontium ducem deleto hostili exercitu uictum
oppressumque ceperunt.
caesa sunt in eo proelio Samnitium
xx milia, capta autem IIII milia cum rege suo; tandemque
Liuius 11 (cf. per.) D || epidarium PR epidaurum D
..2 escnlapi L aescolapi* P aesculapii R eBoolapii D || lapide] legatos
missos esse, ut Aesculapi signum Romam ab Epidauro transferrent
Anno subsequnse cum Sabinis Corio consule bellum gestum
est, ubi quot milia hominum interfecta, quot capta sint, ipse
consul ostendit. qui cum in senatu magnitudinem adquisiti
agri Sabini et multitudinem capti populi referre uellet, numerum
explicare non potuit..
Anno ab Vrbe condita CCCOLXIII Dolabella et Domitio consulibus
Lucani, Bruttii, Samnites quoque cum Etruscis et
Senonibus Gallis facta societate, cum rediuiuum
bellum molirentur, Romani ad exorandos Gallos misere
legatos.
quos cum Galli interfecissent, Caeoilius praetor ob
ulciscendam legatorum necem et conprimendum tumultum
hostium eum exercitu missus, ab Etruscis Gallisque oppressus
interiit.
septem praeterea tribuni militum in ea pugna occisi,
multi nobiles trucidati, tredecim milia militum Romanorum
illo bello prostrata sunt.
Ita autem quotienscumque Galli exarserunt, totis opibus
suis Roma detrita est, ut sub praesenti nunc concursatione
Gotthorum magis debeat meminisse Gallorum.
cf. Liuius 10, 31 § 11 quot
milia cf. Florus 1, 15 § 3 § 12 Dolabella sqq. — § 14 Liuius 12 (cf.
per.) et Augustin. 3, 17
At ego nunc reuocor, ut per haec eadem tempora, quibus
Romani ista perpessi sunt, quae inter se bella gesserint Macedonum
duces reuoluam, qui mortuo Alexandro diuersas sortiti
prouincias mutuis se bellis consumpserunt.
quorum ego tumultuosissimum
tempus ita mihi spectare uideor, quasi aliqua
inmensa castra per noctem de
in magno campi spatio praeter innumeros focos cernam.
ita
per totum Macedoniae regnum, hoc est per uniuersam Asiam
et plurimam Europae partem Libyaeque uel maximam, horrendi
subito bellorum globi conluxerunt:
qui cum ea praecipue
loca, in quibus exarsere, populati sunt, reliqua omnia terrore
rumoris quasi fumi caligine turbauerunt.
sed nequaquam tantorum
regum ac regnorum bella excidiaque explicabo, nisi
prius ipsa cum regibus regna prodidero.
Igitur Alexander per duodecim annos trementem sub se
orbem ferro pressit, principes uero eius quattuordecim annis
dilaniauerunt et ueluti opimam praedam a magno leone prostratam
auidi discerpsere catuli, seque ipsos inuicem in rixam
inritatos praedae aemulatione fregerunt.
itaque prima
cf. Eus. 1693 § 6 xn annos
item Eus. 1681 || XIIII annis] computauitne usque ad Herculis necem
ab a. 323-309 ? uide infra § 38 et § 33; at cf. § 60 § 7—§ 13
Mediae maiori Atropatas, minori
socer Perdiccae praeponitur. Susiana gens Scyno, Phrygia maior
Antigono
Lyciam et Pamphyliam
Nearchus, Cariam Cassander, Lydiam Menander sortiuntur. Leonnatus
minorem Phrygiam accipit.
Thracia et regiones
Pontici maris Lysimacho, Cappadocia cum Paphlagonia Eumeni
data. summa castrorum Seleuco Antiochi filio cessit;
stipatoribus regis satellitibusque Cassander filius Antipatri
praeficitur.
in Bactriana ulteriore et Indiae regionibus praefecti
priores, qui sub Alexandro esse coeperant, permanserunt.
Seres inter duos amnes Hydaspen et Indum constitutos Taxiles
D egiptus Pa || affricae D || para s. pr.] persorteprouenit
(p alt. ex m per rasuram) D || confinem (fi add. m. 2) P 2 siri-
am D || lao∗∗medon P || mityleneua L mythilenus P mythilenus R
midilenens D 3 filotas D || philo (phi in rae.) P || yllyrios PR
illiriuB D || cemadiae P m.oediae (eras. a) R medae D || atropatus]
fh acropatus LPRD (c et t in L saepe inter se confusae sunt) ||
minoruB ocerper diccae D 4 socer] ∗acer P soceusR || perdicae L
perdicca. P || susaniana LR su∗saniana (er. s) P sunaniana D ||
acyno] LD schTno P schyno R || frygia PR 5 philippo L
filipphi P || daasignatur L assignatur (prior s m ras.) R || pamphyliam
(pamphy in ras.) P pamphiliam RD 6 chariam L || lydiam
menander om. D || lidiam Pa 7 frigiam PaR frugiam D || thraciaeet
P tracia. et R thraciae D 8 pontici (ci in ras.) P || lisimacho
PaD || capodocia P cappodocia R || paflagonia LPRD ||
e umilni D 9 seleacho LPR || antiochi L anthiochi P antiochi
(chi ex ci) R 10 rstipatoribus P || satellibus que D || scasander
B causander D || antepatri P* 11 praeficetur (fic, exe. f litterae
hasta, in ras. m.
in colonias in Indis conditas Python Agenoris filius
mittitur. Parapamenos fine Caucasi montis Oxyarches accepit.
Arachossi Chedrosique Sibyrti decernuntur. Drancheos et Areos
Statanor, Bactrianos Amyntas sortitur, Sogdianos Scythaeus,
Statanor
Tleptolemus Persas, Peucestes Babylonios, Archon Pelassos,
Archelaus Mesopotamiam adepti sunt.
Iustinus; item Bruxell. 5424 s. x et Patau. A 16 s. xi
[sed in utroqus\' ina. s. est] Treuir. 1094 8. XI Lips. 155 s. xi, Guelf.
597 8. XI
Igitur causa et origo bellorum epistula Alexandri regis fuit,
qua iussit omnes exules patriae libertatique restitui potentes
enim ciuitatum Graeciae timentes, ne exules recepta libertate
ultionem meditarentur, a regno Macedonum defecerunt.
primi
Athenienses, contracto triginta milium exercitu et ducentis
nauibus, bellum cum Antipatro, cui Graecia sorte uenerat,
gerunt, per Demosthenen quoque oratorem Sicyonam Argos
et Corinthum ceterasque ciuitates sibi socias adiungunt, Antipatrum
obsidione cingunt.
ibi dux eorum Leosthenes telo e
muris iacto perfossus occiditur. Athenienses Leonnato, qui
Antipatro auxilium ferebat, occurrunt eiusque copiis conminutis
ipsum interficiunt.
Perdicca uero bellum Ariarato Cappadocum regi intulit
eumque uicit. in qua uictoria nihil praeter uulnera et pericula
conquisiuit, nam omnes ante inruptionem urbis suae
succensis domibus suis se suaque omnia concremauerunt.
Post haec bellum inter Antigonum et Perdiccam oritur,
grauissime multis prouinciis et insulis ob auxilia Iustin. 13, 5 §.2 — 6.8.*9.10.12.14 ex-
ceptis praesertim § 16 siusque—comminuti Orosianis § 17 Iustin,
13, 6 § 1.2 § 18 et % 19 Iustin. 13, 6 § 8.10.11.16 L fuit regis PRD 3 greciae R
4 regno (eg in ras. m. 1) D || machedonum LR1 || defecerant D
5 trigenta D XXX PR || docentis D 6 cum om. P1 || grecia
RD || sorte (e al. m. in ras.) M || uenerat]. LPBD euenerat Iustini
eodd. ut ttid. obneoerat fh 7 demoethenen] LPR (h om.
P1) dimus . thenen D || siciona margus D || aicyoniam L sychonam
(y ex i) P sychionam R 8 corynthum L choryntum (y ex i
P) PR || adiungunt] LA adiungnnt et PR iungunt D || antepatrum
D 9 leosthenes] D ledstenes LPR 10 perfosus R
perfosus L perfessus D || leonnato] Rb leonnati LRaD leonati∗ P
perfosusLperfeвsUBDIIleonnato]BbleonnatiLВ-DBP
11 antepatro D || copia (i s. s. m. 2) P || comminutis PRD 18 perdica
LP\' || ariarato] LPRD, Arianthi fh 15 conquesiuit P || irruptionem
Rb 16 successes D || suis B || concremauennt] LP* -rant
Pb RDAv 17 et om. D || perdicam Ra 18 post grauissime
male interpungunt « (correxi cum PR) || prouiuncis (i 8. 8. m. 2) P ||
ob (o al. m. in ras. ex a ut uid.) R
uel praestita dilaceratis, diu deliberatum, utrum in Macedoniam
bellum transferretur an in Asia gereretur: nouissime
ipse Perdicca Aegyptum cum ingenti exercitu petit. sic
Macedonia, in duas partes discurrentibus ducibus, in sua uiscera
armatur.
Ptolemaeus Aegypti uiribus et Cyrenensibus
copiis instructus occurrere bello Perdiccae parat. inter haec
Neoptolemus et Eumenes cruentissimo inter se proelio digladiati
sunt.
uictus Neoptolemus ad Antipatrum fugit: quem ut
Eumenen de insperato opprimat perurguet: quod Eumenes
futurum ratus, insidiantes insidiis capit.
in eo bello Polypercon
occiditur, Neoptolemus et Eumenes mutuis uulneribus confossi,
sed Neoptolemus interiit, Eumenes uictor euasit.
Perdicca cum
Ptolemaeo acerbissimo bello congressus, amissis copiis ipse
Iustin. 13, 6 § 18—20; 8 § 1.3 — 9
§ 28 Iustin. 13, 8 § *1*2.10 L II delaceratie P II macedonia P mace*donii (e in ras.
al. m.; a ̃ ex a corr.) R macedoniae D 2 transferre
Itaque Eumenes et Antigonus conlatis adnersum se maximis
copiis conflixerunt. Eumenes uictus in quoddam castellum
munitissimum fugit, unde auxilia Antipatri tunc potentissimi
per legatos poposcit: quo nuntio territus Antigonus ab obsidione
discessit.
sed nec sio Eumeni
quare ultimo consilio argyraspidas ob arma deargentata sic
dictos, hoc est milites, qui sub Alexandro militauerant, in
auxilium rogat:
qui fastidiose ducem in disponendo bello
audientes ab Antigono uicti castrisque priuati, et uxores et
liberos simulque omnia, quae sub Alexandro adquisierant,
perdiderunt.
qui postea turpiter per legatos reddi sibi quae
perdiderant, uictorem rogant. Antigonus autem redditurum
pollicetur, si sibi uinctum Eumenen pertraherent.
ita illi spe
recuperationis inlecti, dedecorissima proditione ducem suum,
cuius signa paulo ante secuti fuerant.:, captiui ipsi captum
Iustin. 14, 2 § 1.2.4—6 (§ 24 maximis
copiis Orosianum est) § 26 et § 27 luetin. 14, 2 § 7; 3 § 2.3.11
§ 28 Iustin. 14, 4, praecipue § 1.16.20 LP*D phyton PbR, Pithon h || yllyrius PR (u exo B)
illirinB D || alcheta L 2 mace∗donibus B (e in ras. ex he al. m.)
macedonebus (oe in ras. m. 1) D 3 aduersus] sic LPBD || ab antigono
B 4 eumenis R* || antigonos B* || collatis Bh || aduersus P ||
marimis] LBD magnificis P 5 icopie P || eumenis D 6 uminitissimum
P || auxiliantipatri1 (v ̃ al. m.) R || poten|tissimi (ten
interea Eurydice, Arridoei
regis Macedonum uxor, multa sub nomine uiri nefaria gerit
per Cassandrum, quem flagitiose cognitum ad summum fastigium
per omnes honorum gradus prouexerat: qui ex libidine
mulieris multas Graeciae ciuitates adflixit.
tunc Olympias,
mater Alexandri regis, hortante Polyperconta, eum ab Epiro
in Macedoniam prosequente Aeacida rege Molossorum ueniret
et ab Eurydice finibus prohiberetur, adnitentibus Maoedonibus
Arridaeum regem et Eurydicen iussit occidi.
quamquaM et
ipsa Olympias continuo meritas crudelitatis poenas luit: nam
cum muliebri audacia multas principum caedes ageret, audito
aduentu Cassandri diffisa Macedonibus cum Roxa nuru sua et
nepote Hercule in urbem Pydnam concedit:
ubi continuo 14, 6 § 1—5 exceptis flagitiose cognitum
Orosianis § 30 Iustin. 14, 5 § 1.9.10 § 31 Iustin. 14, 6
§ 1.2 § 32 Iustin. 14, 6 6 5— 11.13
1 -que ex -quae B || eum La 2 interea (r in ras. ex ?u, inte
ante lin. m. 1) D || euridioe D euridicae PR || arridei LPR arredei
D 8 machedonum R1 maedonum D || uxor post exridicae exhibent
PR || gerit]
Perdicca Alceta et Polyperconte ceterisque ducibus, quos
commemorare longum est, diuersae partis occisis finita bella
inter successores Alexandri uidebantur,
cum Antigonus ardene
cupiditate dominandi liberandum bello Herculem regis filium
ab obsidione simulat.
his cognitis Ptolemaeus et Cassander,
inita cum Lysimacho et Seleuco societate bellum terra marique
enixe instruunt. Antigonus in eo bello cum filio Demetrio
uincitur.
Cassander Ptolemaeo in uictoria particeps factus
cam Apolloniam rediret, inoidit in Auieniatas: qui propter
intolerandae multitudinis ranas et mures relicto patrio solo et
antiquis habitaculis emigrantes, nouas sedes praetenta interim
pace requirebant.
sed Cassander et nirtutem et multitudinem
gentis adgnoscens, ne adacti necessitate Macedoniam bello
Iustin. 15, 1 § 1.3.4.6 (§ 35 Antigonna..
cum filio D. u.] Antigonns, cuius filius D. u. Iustinus) § 36 - § 38
Iustin. 15, 2 6 1- 3 PRa || infecta (t add. m. 2) P || filus (i s. s. m. rec.)
L || magni
inde cum iam Hercules Alexandri
filius quattuordecim esset annorum, timens
quasi legitimum regem praeoptarent, occidendum tacite cum
matre curauit.
ptolemaeus iterum cum Demetrio nauali proelio conflixit et
cum omnem paene classem atque exercitum perdidisset, uictus
in Aegyptum refugit.
hac uictoria elatus Antigonus, regem se
cum Demetrio filio appellari iubet: quod exemplum omnes
secuti regium sibi nomen dignitatemque sumpserunt.
igitur
Ptolemaeus et Cassander ceterique alterius factionis duces cum
decipi se ab Antigono singillatim uiderent, per epistulas se
inuicem confirmantes coeundi in unum tempus locumque condicunt
et bellum aduersus Antigonum communibus uiribus
instruunt.
Cassander finitimorum bellis inplicitus Lysimachum,
clarissimum inter omnes ducem, cum ingenti manu pro se
sociis in auxilium misit.
Seleucus quoque ex Asia maiore descendens
nouus Antigono hostis accessit. hic siquidem Seleucus plurima
per Orientem inter socios regni Macedonici bella gessit.
Iustin. 15, 2 § 6 (atque exercitu de sico addidit
Orosius) § 40 — § 42
transitum deinde in
Indiam fecit: quae post mortem Alexandri ueluti detracto
excussoque a ceruicibus iugo praefectos eius occiderat, Androcotto
quodam ad uindicandam libertatem duce. qui postea crudeliter
in ciues agens, quos de externa dominatione defenderat
ipse seruitio premebat.
cum hoc ergo Androcotto Seleucus
quamuis multa
regni condicionibus et pacta pace discessit.
Adunatis itaque copiis Ptolemaei sociorumque eius, pugna
committitur: cuius quanto potentior apparatus tanto ruina
grauior fuit, nam in ea tunc totius paene Macedonici regni
uires conciderunt.
in ipso bello Antigonus occisus est; sed
finis belli huius initium alterius fuit: nam cum uictoribus de
praeda non conueniret, iterum in duas factiones diducuntur:
R2 || caepit (ae in oe) R || braccianus
D 2 nouissimo tibus D || assurgentes (pr. a in ras.) R adanrgentis
(s in ras. m. 1, ex m 9) D || folium 60 codicis L in quo scripta
sunt perdomuit
Cassandro
defuncto filius Philippus succedit. sic quasi ex integro noua
Macedoniae bella nascuntur.
Antipater Theseslanicen matrem saam, Cassandri uxorem,
quamuis miserabiliter pro uita precantem, manu sua transuerberauit.
Alexander frater eius dum bellum aduersus fratrem
ob ultionem matris instruit, a Demetrio, cuius auxilium petierat,
ciroumuentus occiditur.
Lysimachus cum Dori regis Thraoum
infestissimo bello urgueretur, aduersus Demetrium pugnare
non potuit.
Demetrius augmento Graeciae et totius Macedoniae
elatus, in Asiam transire disponit.
Ptolemaeus autem et
Seleucus et Lysimachus experti priore certamine, quantae uires
essent concordiae,
bellum in Europam transferunt aduersus Demetrium.
his se comitem et belli socium Pyrrhus rex Epiri iungit,
sperans Demetrium Macedonia posse depelli. nec spes frustra
Iustin. 16, 1 $ 1.5.8.19;
2 § 1 — 4
deinde Lysimachus generum
suum Antipatrum insidiantem sibi interfecit filiumque
suum Agathoclem ultra humanum morem perosus occidit.
Quibus quidem diebus Lysimachia ciuitas formidolosissimo
terrae motu euersa, oppressoque populo suo crudele sepulchrum
fuit.
Lysimachum autem adsiduis se parricidiis cruentantem
omnes socii deseruerunt et ad Seleucum deficientes, pronum
iam regem aemulatione regni, ut bellum Lysimacho inferret,
hortati sunt.
res foedissimi spectaculi erat, duo reges, quorum
Lysimachus annos natus LXXIIII, Seleucus autem LXXVII, de
eripiendis alterutrum regnis concurrere, in acie stare, arma
gerere.
ultimum hoc quidem bellum Alexandri commilitonum
fuit, sed quod ad exemplum humanae miseriae fuerit reseruatum:
quippe cum orbem terrarum exstinctis iam xxxɪɪɪɪ
Iustin. 17, 1 § 4 § 57—
§ 61 Iustin. 17, 1 § 1.2.6-8.10.9.12 (a quo tamen absunt illa § 61
exstinctis—ducibus, cf. Ruehl, Iahrb. f. Philol. Suppl. 6 p. 158) Rb DG (sibi iuncto glossa m. 2* G) || fuga 1
2 macedonie 1 mMhedoniae PR1 || pyrrhus] O pyrrus PR1
pirrus D || lysimmachus 1 lysimacus PB lisimachus D 3 antipatrem
P2 4 agatoclem PBD 5 lysimachia] AG (qui etiam
h
Lysimachi nomen rede scriptum ubique exhibent) lysimacia B lysimacia
P lysimmaehia 1 lisimaeia D || formidoloeissimo 1 formiis
dulos-simo (u in o corr. al. m.) B 6 hinc Terraemotu denuo su-
perstes L 7 lysimaeum PB lisimacum D || assiduis (pr. s in
ras. R) BD || ee] isse Pa || cruentata (u fin. ex e uel o) B
9 emnlacionem D || lysimaco PB lisimacho D lysimachi L || inr
feret (r 8. s. m. 2) P 10 dno] LPD duos| (s fort. ex corr. add.)
R 11 lysimacus PB lisimachoa D || natu septuaginta quattuor
(-ttur D) LD, s. et q. natus h || septusginta septem LD . 12 alterutram
om. D || cucurrere D || acue (er. a) R 13 quidem hoc
PR || conmilitonum LPB 14 se* (d m. 2) P || exemplum (ex
add. m. 2) P 15 extinctis LPBD || triginta (treg. D) et quattuor
LD
ac uitae suae terminos non aspicientes, angustos esse imperio
suo totius mundi terminos arbitrabantur.
in eo bello Lysimachus,
uel amissis uel interfectis
quindecim liberis, postremus occisus est. sio Lysimachus solutio
pugnae Macedonicae fuit.
sed ne Seleucus quidem tanta
uictoria inpune laetatus est: nam neque ipse post LXXVII
annos quietem naturalis mortis inuenit, sed extortam sibi infeliciter
uitam uelut immatura morte finiuit:
quippe insistente
Ptolemaeo, cuius sororem Lysimachus in matrimonio habuerat,
insidiis circumuentus occisus est.
Haec sunt inter parentes filios fratres ac socios consanguinitatis
societatisque commercia. tanti apud illos diuina atque
humana religio pendebatur.
erubescant sane de recordatione
praeteritorum, qui nunc interuentu solius fidei Christianae ac
medio tantum iurationis sacramento\' uiuere se cum hostibus
Justin. 17, 2 § 1.2.4 deleri iussit Grubitz p. 36 2 aspicientes] LPRD (-is D) ||
1 re
angustos R anguscioris D 3 totius] tutis D || eo om. D || lysimacus
PR lisimachus D 4 ante] anee D 15 xv PR || lysimacus
PR 6 machedonicae PR1 || tanta om. P1 7 inpone
D || neque] que ue D || septuaginta septem L septuaginta et septem
D 8 annis D || inter ficiliter D 9 ueluti RD 10 ptole.
meo L ptholomeo PR ptholomaeo D || lysimacus PR lyn machus D ||
ahabuerit
quibus indubitatissime probatur, quia
non, sicut illi antea,
sed quia nunc inter barbaros ac Romanos creatorem et dominum
suum contestantes tantam fidem adhibita in sacramentum
seruant euangelia, quantam tunc nec inter parentes ac filios
potuit seruare natura.
Nunc autem finis Macedonici belli finis etiam libri fiat,
praesertim cum iam abhinc Pyrrhi bella incipiant et mox
Punica consequantur.
Vergilius Aen. 8, 641 uerba quibus —2 sicut om. D 8 porco∗∗∗quia ( posterior o in a
corr. m. 3; ante quia erasa uidentur s &; quid supra q erasum sit
incertum) P porca • ∗∗sed quia
Dixisse Aenean Virgilius refert, cum post pericula sua
suorumque naufragia residuos aegre socios solaretur,
haec sententia, semel apte ficta, semper uim sui triplicem
diuersissimis effectibus refert, cum et praeterita tanto gratiora
habentur in uerbis quanto grauiora referuntur in gestis et
futura dum desiderabilia fastidio praesentium fiunt semper
meliora creduntur,
ipsis autem praesentibus
parte miseriarum iusta conparatio adhiberi potest, quia multo
maiore molestia adficiunt quantulacumque sint ista quae sunt
quam illa quae siue transacta siue uentura, etsi magna dicuntur,
interim omnino tunc non sunt.
ueluti si quis nocturnis pulicibus
titillatus atque ex eo uigiliis anxius alias forte, quas aliquando
ex ardentissimis febribus diu sustinuit, uigilias recordetur,
procul dubio inpatientius feret istarum inquietudinem
\t quam illarum recordationem.
sed quamuis apud omnium sensus
Vergil. AM. 1, 203 LRD aenean* P || urgilias R || post] inter PR || pericula
(p a. a. m. 2) P 3 forsitan PR (sed it er. in R) om. D || iuuauit
L 4 ficta (i ex a corr. uid.) P 5 grauiora P 9 comparatio
RbD || multa P multo (o in ras.) R 10 maiore
fuisse) P || afficiant RD || uaeq; R 11 Etsi (nouo uersu) P
12 nocturnis (s m. 2 aut 3) L 18 adque PaD || ancziue (c eras.)
R || alias] alias L 16 illard (rtt m. 2 in corr.) P || omnium (ni
al. m. corr. ex n) R
exsistet, qui uel in ipsa anxietate pronuntiet grauiores pulices
esse quam febres? aut acerbius accipiat se uigilare sanum
quam dormire non potuisse moriturum?
quae cum ita sint,
delicatis istis et querulis nostris utcumque concedo, ut haec,
quibus nune, quia sic expedit, interdum admonemur, sentiendo /
grauia putent, non tamen coniueo, ut etiam adserant conparando
grauiora.
quemadmodum si quis e mollissimis stratis
cubiculoque percommodo matutinus egrediens nocturno gelu
lacunarum dorsa obriguisse herbasque incanuisse
et inopinato uisu admonitus diceret ‛frigus est hodie\': hic
mihi nequaquam reprehendendus uideretur, quia uel communi
usu uel proprio sensu locutus esset.
at si trepidus in cubiculum
recurrens stratisque sese adoperiens uel magis abdens clamaret,
tantum omnino frigus esse quantum nec in Appennino aliquando
fuerit, cum Hannibal elephantos equos plurimamque
exercitus sui partem niuibus clausus atque oppressus amisit:
hunc ego puerilibus licentiis nausiantem non modo dioentem
ista non ferrem, sed etiam ab ipsis stratis, otii sui testibus,
in populum publicumque protraherem, eique foras producto
infantes in eo atque ex eo gelu ludentes iucundantes
cf. Oros. 4, 14 (v al. m.) R || quę at P 2 ezietet PRlD existit R2 ||
pronunciet D 3 quam] que D\' || aceruius LPR1 5 quaeruliB
p || inter ut et haec uocab. linea deletili traiectum et erasum P
6 quia sic] quia| D 7 coniueo] Tv conhibeo LPRD || asserant (s pr.
m ras. R) RD || comparando Rb 8 quemadmodum (e ex ae) P
9 percommodo P || egregiene (altera g a m. 1 aut 2 ex c corr.) L || gelu
\' m. add. fort. m. 2 P 10 lagunarum P || prospiceret (e alt. tota,
t ex parte euanuerunt) P 11 et om. D 12 repraehendendus
(.hi- D\') LPD || communi UBU] communiug LD1 13 ad P
14 sese] se D || abdena] abstinens L abdens (b in ras., ex d 9) B
15 nec add. m. 2 pone uersum L 16 annibal D || elephantos (e
pr. ex ae) P elefantos L || ∗equos R - 17 adque P* 18 ego}
GK1v ergo LPRD || nàusiantem] sic LPRD 19 ista B
% pnplicumque Ra 21 adque P* || lodentes] ducentes L
ut uerbosa nugacitas delicatis uitiata
nutrimentis non in tempore uiolentiam sed in se esse segnitiam
doceretur et in conparatione rerum diiudicanda non maiores
parua tolerasse sed se nec parua tolerare sufficere probaretur.
Quod euidentius ipsis in memoriam reuolutis praeteritorum
cladibus adprobabo Pyrrhi bello in primis, sicut ordo est,
prodito. cuius causa et origo haec fuit.
classem forte praetereuntem, spectaculo theatri prospectam
hostiliter inuaserunt, quinque tantum nauibus uix per fugam
elapsis; cetera retracta in portum elassis et profligata est;
praefecti nauium trucidati, omnes bello utiles caesi, reliqui
pretio uenditi sunt.
continuo missi Tarentum a Romanis legati,
ut de inlatis quererentur iniuriis, pulsati ab isdem auctas insuper
iniurias rettulerunt. his causis bellum ingens exortum
est.
Romanos, qui quantique hostes circumstreperent permetientes,
ultima adegit necessitas proletarios quoque in arma
cogere, hoc est eos qui in Vrbe semper sufficiendae prolis
causa uacabant, militiae adscribere: quippe cum frustra de
prole cura est, nisi rebus praesentibus consulatur.
itaque inruit
in uniuersos Tarentinorum
exercitus, igni ferroque uastat omnia, plurima expugnat
(inde a Tarentini) — § 5 Liuius 12, ad § 3 proletarios
— adscribereadhibitus Augustinus De ciu. D. 3, 17 deiudicanda P deiudicanda (de in di corr.) R
4 parua (p ex t) P || tollerasse PRa (non LD) || se s. s. in R || to.lerare
(er. 1) R tollerare D || sufficetur D\' sufficienter D\' 5 euidentios]
eiduencina D || ∗memoriam (uid. er. e) P || terlpraetorum (teri m. 2 aut
3 8. s.) L 6 approbabo (p
continuo
Tarentinos, plurimis finitimorum praesidiis fultos, maxime
Pyrrhus angit, qui etiam in se ob magnitudinem uirium consiliorumque
summam belli nomenque transduxit.
nam arentum,
utpote ex Lacedaemoniis conditam cognatamque Graeciae
ciuitatem, uindicaturus totas uires Epiri Thessaliae et Macedoniae,
elephantos etiam usque in id tempus inuisos Romanis
numero xx in Italiam primus inuexit: terra mari, uiris equis,
armis beluis, ad postremum uiribus suis dolisque terribilis,
nisi quod Delphici illius uanissimi spiritus et mendaoissimi nebulonis,
quem magnum ipsi uatem ferunt, responso circumuentus
ambiguo exitum fecit eius, qui non consuluisset.
itaque apud
Heracleam, Campaniae urbem, fluuiumque Lirim prima inter
Pyrrhum regem et Laeuinum consulem pugna commissa
consumpta est grauissimo certamine dies, utrimque omnibus
mori intentis, fugere nesciis.
introductos autem iflter -conourrentia
agmina elephantos forma truces, odore graues, mole
terribiles ut uidere Romani, nouo pugnandi genere circumuenti
et territi, equis maxime pauitantibus, diffugerunt.
sed postquam
Minucius quartae legionis primus hastatus protentam in
se manum beluae gladio desecuit et conturbatam dolore uulneris
auerti bello atque in suos saeuire conpulit eiusque
Florus 1, 18 § 6, sed n. xx ex Liuio 13
§ 7 adhibitus Augustinus De ciu. D. 3, 17, fort. etiam Liuius 13
§ 8—§ 12 traditam non est Liuius 13, ad § 8—§ 10 deeecuit adhibitus
etiam Florus 1, 18 § 7—9 uidetur D || plurimo D || praesidio D || fultus LD 3 pyrrus
LR pirrus D || qui (i al. m.) R 4 transdoxit] LRD trah
duxit h 5 lacedemoniis D || greciae R 6 eperi D || tessaliae
(h al. tn.) R || machedoniae LR1 7 elepontus D 8 uiginti
LD || ∗equis R 9 beluis] LR belluis D 10 delfici RD ||
spiritus] sic sps. L || nebolus D 13 lirim] RD (item Florus)
lyrim LA Sirim fh 14 pyrrum LR pirrum D || leuinum LRD ||
cR 15 consumta D consumtus fh 17 odor D
18 ut om. D 19 et s. uers. add. m. 2 aut 3 L 20 minutius
R U hastatus (h in ras.) R 21 gladium L1 (corr. m. 3) || desecauit
R || uulneraris D 22 suo D || compulit Rb
etiam beneficio noctis inpositus est.
Victos fuisse Romanos
turpis fuga prodidit: quorum tunc cecidisse referuntur peditum
xnn DCCCLXXX, capti ICCCX, equites autem caesi CCXLVI,
nam qaantns e diuerso numerus
sociorum Pyrrhi fuerit extinctus, memoriae traditum non
est, maxime quia scriptorum ueterum mos est ex ea parte
quae uicerit occisorum non commendare numerum, ne uictoriae
gloriam maculent damna uictoria, nisi forte oum adeo pauci
cadunt, ut admirationem terroremque uirtutis augeat paucitas
perditorum, sicut in
Alexandrum Magnum fuit: cui inter cccc fere milia hostium
interfecta nouem tantummodo in exercitu eius pedites defuisse
referuntur.
sed Pyrrhus atrocitatem cladis, quam hoc bello
exceperat, dis suis hominibusque testatus est, adfigens titulum
in templo Tarentini Ionis, in quo haec scripsit:
sqq. cf. Orosius 4, 5 6 10 sqq.
§ 13 cf. Orosius 3, 16 6 4 (numerum cooo fere milia uidetur pessime
inde confinxisse, quod ‛magna illa caede\'
Qui antehac inuicti fuere uiri, pater optime Olympi,
Hos ego in pugna vici uictusque sum ab isdem .
et cum a sociis increpitaretur, cur se uiotum diceret qui
uicisset, respondisse fertur: Ne ego si iterum eodem modo
uicero, sine ullo milite Epirum reuertar.
interea
Romanus exercitus, postquam uictus clam fugit e castris,
miserabilem belli cladem grauioribus monstris auctam accumulatamque
persensit.
nam pabulatores forte progressos uelut
hostilis quaedam oborta. tempestas cum horribili fragore caeli
correptos diris fulminibus exussit.
quippe xxx et IIII eorum idem
turbo prostrauit; duo et uiginti semineces relicti, iumenta
exanimata et capta conplurima: ut merito contigisse non in
signum uastationis futurae sed uastatio ipsa referatur.
Secunda inter Pyrrhum et Romano. consules pugna in
Apuliae finibus fuit. ubi clades belli ad utrosque sed maxime
ad Pyrrhum, uictoria ad Romanos concessit.
nam cum diu
obnixe
euentus, Pyrrhus, transfixo bracohio saucius, prior cessit
e proelio. sed et Fabricius legatus tunc uulneratus est.
elephanti
prima, pugna uulnerari atque in fugam cogi posse
Vahlen) non sunt perscripta suis
uersibus in codd.; fuisse olum uidentur fere talia: Qui inuicti fuuere
uiri, p. o. O., HOB egomet pagna et q. a. 1 antehoc R || inuicti ante
Pithocus ap. Landuifum 2, 16 || fuere] fuuere Lautius fh fuerunt
(deleto uiri) Heynius 2 ego in] egomet G2 et ego in Pithoeus ||
hiidem LRD 8 increpitaretur] LR increparetur Dv || qui* (er.
a) L 4 si iterum] iterum se D 5 interea. (er. n) D,
7 actam Ra || accomulatamque L adcum- RaD 8 ueluti D
9 hostilcia (sed c erasa) L || oboberta D || horribile (i pro e L3) LD
10 xxx∙ et quattuor eorum idem L xxx ex his ∗∗∗∗ idem (eras. eort
uid.) R uiginti et quatuor eorum idem D 11 duo et xx R duo
e uiginti D 12 examinata R* || conplurima] D complarima AG
edpl- R1 quampl- LR2, v || ut] aut D || in signum] LD ∗∗signum R
signum fh 13 ante sed erasa sunt :.......olque D 14 pyrrum
LB pirrum D 16 ad pyrrum LR1 ad pirrum D a pyrro R2 ||
diu] duo (qui saepe alias dio) D 17 obnixae L || penderat R1
18 pyrrus LR pirrus D || bracohio] LD brachio R || prior saucius
L || caessit D receseit R 19 tunc unIne |ratus (ncnnl m. 1 in ras.
ex uln∗; ne et ra ex corr. add. m. 1) D 20 cogi. (eras. t) R
exagitati, ardentes insuper machinas furore trepido circumferentes
exitio suis fuere.
caesa sunt in ea pugna v milia
Romanorum, de exercitu uero Pyrrhi xx milia prostrata sunt.
regis signa ablata LIII, Romanorum undecim amissa sunt.
Pyrrhus bello fractus, Agathocle mortuo rege Syracusano ad
Siciliae arcessitus imperium Syracusas concessit.
Sed Romanorum miseria nullis cessat indutiis; consumitur
morborum malis intercapedo bellorum et, cum foris cessatur
a proelio, agitur introrsum ira.
de caelo. nam Fabio Gurgite
iterum C. Genucio Clepsina consulibus pestilentia granis Vrbem
ac fines eius inuasit; quae cum omnes tum praecipue mulieres
pecudesque corripiens necatis in utero fetibus futura prole
uacuabat, et immaturis partubus cum periculo matrum extorti
abortus proiciebantur, adeo ut defectura successio et defuturum
animantum genus adempto uitalis partus
Interea reuersum ex Sicilia Pyrrhum Curius consul excepit,
tertiumque id bellum contra Epirotas apud Lucaniam in Arusinis
campis gestum est.
itaque primo concursu eum Pyrrhi
§ 23 Liuius 14 cap. 2 § 1—8 Liuius 14, § 2 adhibitus
uid.
Romani, adsueti iam pugnare cum beluis, cum
malleolos stuppa inuolutos ac pice oblitos uncis insuper aculeis
tenaces praeparauissent eosque flammatos in terga beluarum
turresque uibrarent, non difficile furentes ardentesque beluas
in eorum excidia, quorum subsidia fuerant, retorserunt.
LXXX
milia peditum in illo proelio habuisse regem dicunt, equitum
nero vi milia. ex his caesa referuntur xxxni milia, capti
autem sunt mille trecenti.
Pyrrhus quinto demum anno, quam
uenerat, ab Italia uictus aufugit. qui post multa grauissimaque
bella, quae gessit, in Graecia apud Argos Achaiae florentissimam
urbem, Spartani regni auiditate seductus, saxo ictus
occubuit.
Tune quoque apud Romanos Sextilia uirgo Vestalis conuicta
damnataque incesti ad portam Collinam uiua defossa est.
incipit S || tcircumspecantes (o tertia in ras.) R
2 c*edere (er. a) R caedere D || ⌇pirrus-ele| S pyrrus LR pirrus
D 3 assueti (s pr. in ras. al. m.) R || ⌇nare cum belj S || bel**uis
(tras. lD || cum om. m. 1. 8. uers. add. m. 3 L 4 ⌇ leolos • stup|
8 II stappa] LRD item ut uid. S II ⌇os-ac pice ob| S || uioblitos (ni al.
M.) B || ⌇insup acule| ⌇re
⌇ it-non diffi| S || beluard (eluarum. 1) D 6 torre*** (o
ex u al. m. ; in mg. I turresq; alia rursus m.) R || ⌇ es-ardentes| ⌇eorum
exci| subsidia| S || furentes om. D 7 ⌇torserunt|.| ⌇peditum-in|
⌇ohabuisse| S || octoginta L octuginta D 8 in om. D || ⌇t∙equitum|
⌇lia∙exhisceL sex
milia (B in rae. m. 1) D II his] is D II [sareferun]t∙XXXIII∙milia|
(XXXIII∙ ex XXXIIII corr.) S II ∙ XXXIII- milia L triginta Jtria D
10 autem om. D || fsunt mille| (le uidit Du Rieu, nunc perierunt; hic
finis est T col. 1) 8 || ∙I∙ccc∙ R || pyrrus LR pirrus D II demum]
decemum D 11 quo (o in ras.) R 12 a uerbis |in grecia apud
argosacha| inc. fol. 1r col. 2 quae integra est usque p. 212, 7 S ||
grecia SR II achaie SD 13 sparthani R || auidita D 16 ad
incesti in mg. 1 ob incesttl R || conlatinam R || u1ua R
conperta iterum noua aduersum Romanos arma sollicitant,
Carthaginiensium auxilia per legatos poscunt atque accipiunt.
conserto proelio uicere Romani: ubi iam tunc Carthaginienses,
quamuis nondum hostes adiudicati, uinci tamen a Romanis se
posse senserunt.
Sequenti anno magnam uiacemm suorum partam seueritas
Romana concidit.
nam aduentante dudum Pyrrho octaua legio
diffidens Romanae spei, nouum scelus ausa Reginenses omnes,
quibus subsidio praeerat, interfecit, praedam sibi omnem atque
ipsum oppidum uindicauit.
hoc facinus in tam sceleratos defectores
puniendum Genucio consuli iussum est qui obsessa
Reginorum urbe captisque omnibus ipse quidem
perfugas et latrones exercuit digna supplicia, Romanos uero
milites integrae legionis Romam misit: qui populi iussu medio
in foro uirgis caesi sunt securique percussi.
sqq. — § 2 Liuius 14; § 1 cf. Orosius
4, 5 § 2 .§ 3—5 Liuius 15 exscripsit Paulus 34 cccc∙mo∙LXXU∙L ∙ CCCC∙LXXV∙ B CCCCLXXU S quadrigentesemo
septuagisemo quinto D || tarentini (re m. 1 in ras. ex bi, i fin. m., 1
m ras. ex o) D || pyrri LSR pini D 2 comperta RbD || aduersum
(m statim ex s) D aduersus SU 3 karthaginiensium SR ||
per legatos poscunt] LRD poscunt- p legatos S || accepiunt (e in i
corr.) S 4 conpto R1 || karth- SB 5 roman\'s S || se s. uers.
L 7 folium 67 in quo scr. sunt sequenti—p. 214, 15 meum est
.suppktum est a manu saec. ut uid. XII in L qvam notaui X; deinde
ab eadem manu subiectum est excerptum ex Liuio 1, 6 § 4—1, 7 § 3
\'de Romulo et Remulo\' || ano (n s. s. ead. ut uid. m.) 8 || uiscerum ex
uiscera corr. λ || in haec suorum desinit
Visa sibi est tunc Roma uincere, cum legionem suam integram
occidit, quae sine dubio uicta fuisset, si eam hostili
proelio perdidisset.,
Anno ab Vrbe condita CCCCLXXVIII obseena et dira prodi gia
uel uisa Romae uel nuntiata sunt. aedes Salutis ictu fulminis
dissoluta, pars muri sub eodem loco de caelo, ut dicunt, tacta
est.
lupi tres ante lucem ingressi urbem, semesum cadauer
intulerunt sparsumque membratim in foro ipsi strepitu hominum
exterriti reliquerunt.
apud Formias multis ictibus fulminum
moenia undique ambusta et dissoluta sunt.
apud agmm
Calenum repente flamma scisso hiatu terrae eructata tribus
diebus tribusque noctibus terribiliter exaestuans, quinque agri
sqq. — § 7 Liuius 16 D 2 quae] qui X ||
certe periit) 8 cuius 1r col. 1 hie desinit 3 praelio 1 4 |Anno
ab urb ⌇, |cccc aimo LXX ⌇, |na et dira pr⌇, |sa romę uel⌇ incipit f. 1r
col. 2 8 || CCCCLXXVIII] quadringentesimo septuagensimo octauo D, idem
numerus in muitis codd. (uelut G1b Eeg. 632 8. x); ∙cccmo∙LXX∙ 1
CCCCLXX R1 qui numerus cum in plerisque antiquiorum et minus interpolatorum
codd. uelut AG1aHКМ1NVs1 exstet, in communi omnium
Sequenti abhinc anno Sempronius consul aduersum Picentes
duxit exercitum. et cum directae intra iactum teli utraque
acies constitissent, repente ita cum horrendo fragore terra
tremuit, ut stupore miraculi utrumque pauefactum agmen
hebesceret.
diu attoniti utrimque populi haesitauere praeindieata
incepti conscientia; tandem procursu concito iniere certamen.
triste adeo id bellum fuit, ut merito dicatur tantum
humanum sanguinem susceptura etiam cum gemitu horrisono
tunc terra tremuisse. Romani pauci admodum eo proelio qui
euasere uicerunt.
Anno ab Vrbe condita CCCCLXXX inter multa prodigia sanguis
e terra, lac uisum est manare de caelo. nam et plurimis locis
scaturiens e fontibus cruor fluxit et de nubibus guttatim in
sqq.—§ 2 Liuius (15 uel) 16 compilauit Paulus
36 not. 5—6 |torruit ita ~~S || iu*gera (er.r) R ||
paenitus (a er.) R || cidenere (de dd.) X 2 lsolum sed (so uidit Du
Rieu, nunc perierunt) hie desinit T col. 2 S || imistirpibus X 3 absumsisse
D λb adsumpsisse
eo tempore Carthaginienses dato aduersum
Romanos auxilio. Tarentinis, cum a senatu per legatos arguerentur,
turpissimam rupti foederis labem praesumpto accumulauere
peiurio.
Tunc etiam Vulsinienses,
paene perierunt.
nam cum, licentia in consuetudinem prorogata,
seruos suos passim liberos facerent, conuiuiis allegarent,
coniugiis honestarent:
libertini in partem potestatis recepti
plenitudinem per scelus usurpare meditati sunt et liberati serui- :
tutis iugo, ambitu dominationis arserunt et quos dominos subditi
aequanimiter dilexerunt, eos iam liberi, quod dominos
fuisse meminerant, exsecrati sunt.
itaque conspirantes in facinus
libertini — quorum tanta manus fuit, ut sine controuersia
auso potirentur — correptam urbem suo tantum generi uindicant,
patrimonia coniugiaque dominorum sibi per scelus usurpant,
extorres dominos procul abigunt, qui miseri, exules
egentesque Romam deferuntur: ubi ostentata miseria querellaque
defleta, per Romanorum seueritatem et uindicati sunt
et restituti.
cf. Orosius 4, 3 § 1 § 8--§ 5 Liuius 16 (cf.
Valer. Max. 9, 1 ext. 9 et Aurel. Vict. Vir. ill. 36)
Anno ab Vrbe condita CCCCLXXXI pestilentia ingens apud
Romam conflagrauit, cuius atrocitatem significare contentus
sum, quia uerbis inplere non possum.
si enim spatium temporis
quo mansit inquiritur, ultra biennium uastando porrecta
est; si depopulatio quam egerit, census indictus est, qui non
quantum hominum deperisset, sed quantum superfuisset, inquireret;
si uiolentia qua adfecerit, Sibyllini libri testes sunt,
qui eam caelesti ira inpositam responderunt.
sed, ne qaemquam
quasi temptatio cauillationis offendat, quod, cum Sibylla
iratos deos dixerit, nos iram caelestem dixisse uideamur,
audiat et intellegat, quia haec, etsi plerumque per aerias
Liuius 16 et Augustinus De Ciuitate
Dei 8, 17
Eodem tempore Caparronia uirgo Vestalis incesti rea snspendio
periit: corrupter eius consciique serui supplicio adfecti
sunt.
Ecce continuatim quae et quanta numeramus accidisse annis
singulis plurima, inter quos certe rari aut paene nullo nihil
triste gestum, et hoc, cum idem scriptores proposito sibi magis
laudandi negotio canerent numerositates miseriarum,
ne eosdem
quibus haec et de quibus scribebantur offenderent auditoresque
suos exemplis praeteritorum terrere potius quam instituere
uiderentur.
porro antem nos in ultimo temporum positi mala
Romanorum scire non possumus nisi per eos, qui laudauere
Romanos.
ex quo intellegi datur, quanta illa fuerint quae
studio propter horrorem repressa sunt, cum tanta inueniuntur
quae tenuiter inter laudes emanare potuerunt.
Et quoniam ex hoc iam Punica bella succedunt, res ipsa
exigit, ut de Carthagine, quae ante urbem Romam duo et
Liuius 16; cf. Euseb. 1752b § 10 sqq.] cf.
Orosius 4, 1 § 12 cap. 6 § 1 Carthagine — § 3 (ubi § 1 laudantur
Pompeius Trogus et Iustinus) Iustinus 18,5 (Helissa) et 6 § 9—§ 12 (cf.
Periocha 16); ad illa § 3 respicit 4, 21 § 8
Carthaginienses uernaculum
atque intestinum semper inter se malum habuere discordiam,
qua infeliciter exagitante nulla umquam tempora uel foris
prospera uel domi quieta duxerunt.
sed cum inter cetera mala
etiam pestilentia laborarent, homicidiis pro remediis usi sunt:
quippe homines ut uictimas inmolabant aetatemque inpuberem,
quae etiam hostium misericordiam prouocaret, aris admouebant.
De quo sacrorum immo sacrilegiorum genere quid potissime
discutiendum sit non inuenio. si enim huiusmodi ritus aliqui
daemones praecipere ausi sunt, ut mortibus hominum occisione
hominum satisfieret, intellegendum fuit se operarios atque adiutores
pestilentiae conduci, ut ipsi quos illa non corripuisset
occiderent:
sanas enim atque incorruptas offerri hostias mos
est, ita ut illi non sedarent morbos sed praeuenirent.
Itaque Carthaginienses auersis dis propter istius modi sacra
— sicut Pompeius Trogus et Iustinus fatentur, sicut autem
apud nos constat, propter praesumptionem impietatemque
ipsorum
— cum in Sicilia diu infeliciter dimicassent,
(ubi § 6 PompeioB Trogus et Iustinus faudantur)
Iustinus 18, 7 § 1-7.9.10.15-18, sed insertis § 6 iicat autem
ibi tnnc Mazeus
dux exulum Carthalonem filium suum, sacerdotem Herculis,
cnr sibi uelut insultans purpuratus occurreret, in crucem sub
oculis patriae ita ut erat cum purpuris infulisque suspendit.
post pauoos dies urbem ipsam cepit; quicum, interfectis plnrimis
senatorum, cruente dominaretur, occisus est. haec temporibus
Cyri Persarum regis gesta sunt.
Post haec uero Himelcho rex Carthaginiensium cum in
Sicilia bellum gereret, repente horribili peste exercitum amisit.
nec mora:
morbis, populo cateruatim cadente, cito quisque
correptus, mox mortuus, iam nec sepeliebatur: cuius mali
nuntius cum attonitam repentino luctu Carthaginem repleuisset,.
non secus ac si capta esset turbata ciuitas fuit.
omnia nlulatibus
personabant, clausae ubique ianuae, cuncta publica
priuataque officia damnata, uniuersi ad portum decurrunt
egredientesque de nauibus
suis percontantur.
postquam de clade suorum, tacentibus illis
uel gementibus, miseri intellegunt, tunc toto litore plangentium
Iustinus 19, 2 § 7-11 insertis § 11 nec
mora—sepeliebantar. Orosianis. D - 3 exsolare L || exulee] LRD 4 cincxerunt
LRa || mazaeus D* 5 exulum] LRD || cartalonem L cathalonem
R chartalonem D || hercolis D 6 cur] LRD quod h || exultans
L 7 cum] in D || infu∗∗∗lis (u alt. hasta aJ. m.) B 8 caepit
B coepit D 9 s*enatorum B || cruente] & eruenter D\' 10 cy∗
(eras. p) L || regis persarum Dh 11 himelcbo] L himelco BD;
Imilco h || karth- R 12 peste (s. m. 2 in ras.; fuitne r 9) L
13 moram urbis (altero m expuncto a m. ut uid. 2) D 14 sepelliebatnr
L 15 nuntius LR || adtonitam Ra || karth- R || repleuisse
L12 16 non (prior n m. 2 in ras.) L || secutus L1a || esset
om. D || turbataque D2 17 pnblica prinataque] L priuata publica∗∗q;
(er. m ?) R priuata publicaque Dv; omnia prinata offlcia Iustini codices
18 da
inter haec procedit et ipse de nani saa imperator
sordida seruilique tunica discinctus; ad cuius conspectum plangentia
iunguntur agmina; ipse quoque manus ad caelum tendens
nunc suam nunc publicam infelicitatem accusat et deflet;
ad postremum uociferans per urbem, tandem ingressus domum,
cunctos, qui lacrimantes prosequebantur, ultimo dimisit adloquio
ac deinde obseratis ianuis exclusisque etiam filiis gladio
dolorem uitamque finiuit. haec Darii temporibus gesta sunt.
Post haec Hanno, uir quidam Carthaginiensis priuatis opibus
reipublicae uires superans, inuadendae dominationis hausit
cupiditatem. cui rei consilium utile ratus est, ut simulatis
unicae filiae nuptiis omnes senatores, quorum dignitatem obstaturam
inceptis suis arbitrabatur, inter pocula ueneno necaret
quae res per ministros prodita sine ultione uitata est, ne in
uiro potenti plus negotii faceret res cognita quam cogitata.
hoc consilio elusus Hanno alio machinamento facinus adgredi
parat: seruitia concitat, quibus repente incautam urbem
opprimeret.
sed cum ante statutam
se praeuentumque intellexisset, castellum quoddam cum uiginti
Iuatinus 19, 3 § 1—3.11.12, sed § 15 hoc
gladio ab Orosio temere uidetur additum esse; de illis § 15 haecgesta
sunt cf.ad § 9 § 15—§ 20 Iustinus 21, 4 § 1—4.6—8, a
quo tamen aliena sunt § 16 simnlatis unicae et § 17 quibus—opprimeret
Orosiana, denique § 20 haec—geata sunt de quibus cf.ad § 9 D || querellae] L quere∗ lae (e prior ex ae ut uid. corr.; eras. l)
B quaerelle (-ę 2)
ihi dum Afros regemque
Maurorum concitat, captus est ac primo uirgis caesus, deinde
effossis oculis et manibus cruribusque fractis, uelut a singulis
membris poena exigeretur, in conspectu populi necatus est.
corpus uerberibus lacerum cruci suffixum, filii cognatiqae
omnes supplicio traditi, ae quis eum eiusdem familiae umquam
aut imitari aut ulcisci meditaretur. haec temporibus Philippi
gesta sunt.
Post haec Carthaginienses cum Tyrum urbem, auotorem
originis suae, ab Alexandro Magno captam euersamque didicissent,
timentes transitum eius in Africam futurum, Hamilcarem
quendam cognomento Rhodanum, uirum facundia sollertiaque
praecipuum, ad perscrutandos Alexandri actus direxerunt.
qui per Parmenionem quasi transfuga exceptus, dehinc
in militiam regis admissus omnia ciuibus suis per tabellas
scriptas et post cera superlitas enuntiabat. hunc mortuo
Alexandro Carthaginem reuersum, quasi urbem regi uenditasset,
non ingrato tantum animo uerum etiam crudeli inuidia necauerunt.
deinde cum adsidua nec umquam satis prospera aduersus
Siculos bella gererent et Syracusas urbem. Siciliae tunc
Iustinus 21, 6 § 1.2.5—7 (cf. Orosius
3, 15 § 10) § 23—§ 27
namque Agathocles cum apud Syracusas a Carthaginiensibus
obsideretur ae se neque bello parem instructu
copiarum neque
uideret. bene prouiso ac melius dissimulato consilio in Africam
cum exercitu transiit. ibi suis quid moliatur aperit, deinde
quid facto opus sit docet.
ilico unanimiter naues primum in
quibus uenere succendunt, ne qua spes refugiendi foret; dein
cum omnia in quae direxisset prosterneret, uillas castellaque
incenderet, Hannonem quendam cum triginta milibus Poenorum
obuiam habuit. quem cum duobus milibus suorum interfecit;
ipse autem duos tantum in eo bello perdidit.
qua pugna et
Afrorum animis incredibiliter fractis et suorum in inmensum
auctis urbes castellaque expugnat, praedas ingentes. agit,
hostium multa milia trucidat.
castra deinde ad quintum
lapidem a Carthagine statuit, ut damna rerum opulentissimarum
uastationemque agrorum et incendia uillarum de
muris ipsius urbis specularentur.
adicitur praesentibus malis
tristior fama. nam et apud Siciliam deletus cum imperatore
Afrorum exercitus nuntiatur, quem reuera incautum ac paene
otiosum Andro Agathoclis frater oppresserat.
hoc per totam
Iustinus 22, 6 § 10]; 7 § 1--8 sed additis
ab Orosio § 32 crudele—praebnit
sed postquam
in unum exercitus et castra iunxerunt, per Agathoclen blandimentis
et insidiis circumuentus occisus est.
Carthaginienses
contractis undique copiis in bellum exarsere. quibus Agathocles
habens secum Afellae copias congreditur, eosque magno
utriusque exercitus sanguine et graui proelio superat.
hoc
certaminis discrimine tanta desperatio inlata Poenis est, ut,
nisi in exercitu Agathoclis orta seditio fuisset, transfugiturus
ad eum Hamilcar dux Poenorum cum exercitu fuerit. ob quam
noxam in medio foro iussu Carthaginiensium patibulo suffixus
crudele spectaculum suis praebuit.
deinde cum post mortem
Agathoclis Carthaginienses Siciliam instructa classe uastarent,
a Pyrrho rege Epiri ab Italia arcessito terrestri naualique
certamine saepe superati, nouissime ad Romana bella conuersi
sunt.
Pro dolor, legantne ista de ueteribus, qui de recentibus
conqueruntur? immo legunt et ea non aequitate sed aemulatione
coniciunt.
maximo enim illo et ineffabili quem neo
sec. Iustinum 23, 2 6 12 et 13; 3 § 1-4 D 2 sotii R || rex] ex D 3 cyrinarum D ||
afellaa] LD affellas R; Ophellas v || est s. «. add. m. lb L || agathocli
L 4 affectat sed D affectasset R 5 inn∗xerunt R
iungerunt D || per] p D || agatoelen D agathoclem LR 6 karthaginiensis
(is m ea al. m.) R 7 agatocles D 8 afellae] L
affellę (1 altera s. s. al. m) R afelle D; Ophellae v || post copias circ.
12 iili. erasae R 9 et] ex D 10 disperatio R1 disperacio D ||
illata (1 pr. in raa.) B 11 nise (nia in ras. m. 1; e in i m. 2) D H
agathocles R1D || seditio eum ras. sub e R 12 hamilchar L
amilcar D amylchar (1 s. s. al. ut uid. m.) R; Bomilcar fh; cf. Ruehl
1. 1. p. 37 13 karth-
sient etiam inter nos saepe inimicorum oculis uideri
solet, eos, quos exsecrantur,
non subsiciuum, nihil non in uulnus suum dicto factoue agere,
et hoc tamen plane simpliciter, in tantum enim captum cor
obliquat inuidia, ut rectum natura non uideat;
de quoram
numero sunt isti, sed multo miseriores quia inimici Dei
ac perinde inimici ueritatis — de quibus flentes haec dicimus
et quos misericorditer, si patiantur, arguimus, ut sa-
nemus, — qui uitioso oculo haec uident atque ideo duplicia
illis uidentur quae uident et confusi caligine nequitiae
in id cadunt, ut minus uidendo plus uideant, cum tamen id
quod est ita ut est uidere non possint;
qui grauiora arbitrantnr
flagella patris, quam hostis incendia; qui aoerbiorem
uocant blandientem admonentem et redimentem Deum quam
persequentem dominantem trucidantemque diabolum;
quamquam,
si de patre intellegerent, de castigatione gauderent et,
si praeuideretur fructus eruditionis, esset disciplina tolerabilis
ac propter spem, quae nunc gentibus data est, antea uero non
fuerat, leuiora ducerent, etsi grauiora paterentur.
quamquam
sec. Pauli Epist. ad Philipp. 3,18 B diriuacio D 8 quicquid
Ra || execrabili B 5 ezecrantor B || nihil non subsiciuum
om. D; nihil non turpe post prauum add. Ov, quae haud dubie ex
glossemate eorum q. sectmtur nihil non subsiduum nata sunt 6 subsioiuum]
D subsichiuum L subciu∗um (si post sub s. s. al. m.; er. i;
in mg. al. m. dolosum) R; succiuum N susceuum 0 obscoenum edd.
1510 et 1542 || in uulnus suum] uulnosum
per quos colligi datur, quanta nobis, quibus aeternitas beata
promittitur, sint toleranda pro uita, cum illi tanta potuerint
tolerare pro fama.
Anno ab Vrbe condita CCCCLXXXIII id est Appio Claudio
Q. Fabio consulibus Mamertinis, quorum Messana nobilis
Sieiliae ciuitas erat, auxilia contra Hieronem Syracusanum
regem et Poenorum copias Hieroni iunctas et Appium Claudium
consulem cum exercitu misere Romani.
qui tam celeriter
Syracusanos Poenosque superauit, ut ipse quoque rex rerum
magnitudine perterritus ante se uictum quam congressum
fuisse prodiderit:
qui exim fractis uiribus amissaque fiducia
cum pacem supplex rogaret, ducentis argenti talentis iussu
consulum multatus accepit.
consules Agrigentum Siciliae
ciuitatem ibique praesidia Poenorum operibus ualloque cinxerunt.
cumque inclusus ea obsidione senior Hannibal imperator
Poenorum ad summam egestatem redactus esset, Hanno imperator
nonus Carthaginiensium cum equitibus mille
Liuius 16 (af. Periocha; § 3 00
item Eutrop. 2, 19; Polyb. 1,16 § 9) § 4—§ 8 Liuius 16 uel
17 (§ 8 classem — stetit cf. Florus 2, 2 § 7, ubi tamen est CLxpro CXXX) hinc sumpta regem Siculorum Eutropianis in-
seruit Paulus 38 B || poBsint B\' 8 fame R1D || celebr∗ epr. al.
M. in ras.; er. e) B || illustrem sedpriore ł in ras. B 5 eant D ||
toleranda (e s. s. al. m.) B 6 fama (a fin. in ras. m. X) D
7 cccc • mo • LXXX• III ∙ L quadringin isemo cotoginsemc quarto D H
id est om. v 8 Q. Fabio] immo M. Fuluio; item Quinto Fuluio
Cassiodor. Chron. a. 490 || quinto BD || mamertinis (a 8. 8 al. m.) B
9 siracusanum D 10 et om. D 11 cons. L || eeleriter (e pr. in
ras. al.) B 12 siracusanus D || |ut (u in ras. ex V al. m.) B
14 exin B || amisaque Ra 15 co R || argenti. B 17 praesidia..
(er. ut uid. p) B || cincxerunt Ra 18 hanibal Ra 19 haec
poenorum — imperator om. L || aegeetatem B 30 karth- B || ∗equitibos
B
ex inprouiso intercessit expugnationemque ciuitatis paulisper
distulit.
sed continuo ciuitas capta est. Poeni maximo bello
nicti et profligati, undecim elephanti in potestatem redacti,
Agrigentini sub corona omnes uenditi sunt; Hannibal senior
facta cum paucis eruptione diffugit.
Cn. Cornelio Asina C. Duilio consulibus oum Hannibal senior
oram Italiae maritimam instructa septuaginta nauium classe
uastaret, Romani et ipsi classem fabricari atque instrui praeceperunt.
quod Duilius consul celeriter inplenit; nam intra
sexaginta dies quam arbores caesae erant centum triginta
nauium classis deducta in anchoris stetit.
Cornelius Asina
consul alter cum sedecim nauibus Liparam insulam petiit; ubi
ab Hannibale quasi ad conloquium pacis euocatus Punica fraude
captus
quod ubi Duilius alter
consul audiit, cum triginta nauibus aduersus Hannibalem profectus
est. commisso nauali proelio Hannibal, amissa naui qua
uehebatur, scapha subductus aufugit; triginta et una naues
eius captae, tredecim mersae, tria milia hominum occisa, septem
milia capta referuntur.
Postea Carthaginienses C. Aquilio Floro L. Cornelio Scipione
consulibus Hannonem in locum Hannibalis subrogatum pro
Liuius 17 (cf. Periocha et Florus 2, 2 g 11)
§ 10-§ 12 Liuiw 17 (f 11 cf. Periocha) D xxx R || xxx R || elephantes Ra 2 ciuitas D
3 ∗∗∗|bello (er. bel ?) D 5 banibal Ra 7 gu- L gneo RD || cornileo
D || g L gaio RD || conss- L || banibal Ra 8 aetaliae
D || instructus D || LXX|nauium (rasura post LXX) R 10 diuliua
L || celcriter (e pr: in ras., ex ae?) R || impleuit RD 11 . LX.
dies B, sexagesimum diem v || caese R || ∙c∙ xxx ∙ R 12 ancoris
D || cornilias D 13 consul alter] consularitcr (ariter in alacriter
m. 2 corr., in mg. t alter m. fort. 1) B || lyparam L || petit RD
14 annibale L2 || colloquium (1 pr. in ras.) R 15 captis D
16 consul alter R || audiit] L audiuit RD || tregenta D xxx R
18 scafa RD || tregenta D xxx B 19 tridecim L xm R ||
VII R 21 karthaginienses (i alt. ex corr. add.) B || g- L gaio
RD || lucio BD || cornilio D 22 couM- L
Seipione consule uictus, amisso exercitu ipse confertissimis
hostibus ae inmiscnit ibique interfectus est.
eodem anno tria
milia seruorum et quattuor milia naualium sociorum in urbis
Romae excidium coniurarunt et, nisi maturata proditio consilium
praeuenisset, destituta praesidio ciuitas seruili manu .
perisset.
urbem petens. temere in angustias deduxit exercitum, quas
Poenorum copiae iam dudum praestruxerant.
cui cum omnino
nulla uel obsistendi uel euadendi facultas esset, Calpurni
Flammae uirtute et opera liberatus est, qui lecta trecentorum
uirorum manu insessum ab hostibus tumulum occupauit et in
se Poenos omnes pugnando conuertit, donec Romanus exercitus
obsessas angustias hoste non urguente transiret.
oaesi sunt in
eo bello omnes trecenti, solus Calpurnius quamuis multis confossus
uulneribus et cadaueribus obtectus euasit.
Hannibal
senior a Carthaginiensibus iterum classi praepositus, infeliciter
cum Romanis nauali proelio congressus et uictus, ab exercitu
suo seditione orta lapidibus coopertus interiit.
Atitius consul
Liparam Melitamque insulas Siciliae nobiles peruagatus euertit.
consules, in Africam iussi transferre bellum, cum trecentis
Liuius 17 (§ 2 cf. Per., Flor. 2, 2 § 13,
Liuius 22,
uictores consnles in Africam transuecti
sunt primamque omnium Clipeam urbem in deditionem receperunt.
inde Carthaginem petentes trecenta ant eo amplius
castella populati sunt, infesta Carthagini signa circumtulerunt.
Manlius consul Africa cum uictrici classe decedens septem et
uiginti milia captiuorum cum ingentibus spoliis Romam reuexit.
Regulus, bellum Carthaginiense sortitus, iter cum exercitu
faciens haud procul a flumine Bagrada castra constituit: ubi
cum plurimos militum aquandi necessitate ad flumen descendentes
serpens mirae magnitudinis deuoraret, Regulus ad expugnandam
bestiam cum exercitu profectus est.
sed nihil in
tergo eius proficientibus iaculis atque omni telorum ictu inrito,
quae per horrendam squamarum cratem quasi per obliquam
scutorum testudinem labebantur mirumque in modum, ne
corp??s laederent, ipso corpore pellebantur, cum insuper magnam
Liuius 17 et ut uid. 18 (cf. Per. 17, Eutrop.
2, 31, Flor. 2, 2 § 19) § 9—§ 15
talis siquidem est natura serpentis, ut, oum
pedibus carere uideatur,
summo gutture usque ad imam aluum parili modo dispositas
habet, ita instruitur, ut squamis quasi unguibus, costis quasi
cruribus innitatur.
non enim at uermis, oui spinae rigor non
est, et in directum corpusculi sui partes gradatim porrigendo
contractas, contrahendo porrectas motum explicat, sed alternis
intenta conatibus latera sinuosa circumfert, at per exteriorem
spinae curuaturam rigentem costarum aciem tendat, costis
autem natura ad summum rectis squamarum ungulas figat;
quod uicissim et celeriter agendo non solum plana perlabitur,
sed etiam conuexa conscendit, tot uestigiis instructa quot costis.
huius itaque rei causa est, ut, si in qualibet corporis parte
ab aluo usque ad caput ictu aliquo conlidatur, debilis reddita
cursum habere non possit; quia ubicumque ille ictus inciderit
compilauit Isidorus Orig. 12,
4, 45; cf. 12, 5, 19 equamarum nisibus 8 non enim — 10 explicat
corium aitem eiue
Romam deuectum — quod fuisse centum uiginti pedum spatio
ferunt — aliquamdiu cunctis miraculo fuit.\'
Regulus aduersum tres imperatores, id est Hasdrnbales duos
et accitum ex Sicilia Hamilcarem, atrocissimum bellum gessit,
in quo caesa sunt Carthaginiensium decem et septem milia,
capta autem quinque milia, decem et octo elephanti abducti,
oppida octoginta et duo in deditionem cessere Romanis.
Regulo poposcerunt. sed cum intolerabiles et duras condiciones
pacis audissent, tutius rati sese armatos mori quam miseros
uiuere, pretio non solum Hispanorum uel Gallorum auxilia,
quae iam dudum plurima habebant, sed etiam Graecorum
Liuius 18 (cf. Eutr. 2, 21) cap. 9 § 1– § 4
Liuius 18 (cf. Eutr. 2, 21), sed haec § 4 audacis facti conscius Vergilii
sunt Atn. 11, 812 compilauit Paulus
41 not. lin.
itaque Xanthippum Lacedaemoniorum regem
cum auxiliis accitum, ducem bello praefecerunt. Xanthippus,
inspectis Poenorum copiis atque in campum deductis, longe in
melius mutato apparatu pugnam cum Romanis conseruit.
ingens
ibi ruina Romanorum uirium fuit: nam triginta milia militum
Romanorum in illa tunc congressione prostrata sunt. Regulus
ille dux nobilis cum quingentis uiris captus est et in catenas
coniectus decimo demum anno Punici belli nobilem triumphum
Carthaginiensibus praebuit.
Xanthippus tam audacis facti conscius
rerum
migrauit in Graeciam.
Igitur Aemilius Paulus et Fuluius Nobilior consules audita
captiuitate Reguli et clade exercitus Romani transire in Africam
cum classe trecentarum nauium iussi Clipeam petunt. eo confestim
Carthaginienses cum pari classe uenerunt; nec differri
potuit nauale certamen.
centum et quattuor naues Carthaginiensium
demersae, triginta cum pugnatoribus captae, praeterea
triginta et quinque milia militum ex ipsis caesa sunt; Romanorum
autem nouem nauibus depressis mille centum periere.
milites. consules apud Clipeam castra posuerunt.
duo Hannones
imperatores Poenorum eo rursus cum magno exercitu
Liuius 18 (cf. Eutr. 2, 22 et ad % 8
Periocha) ex c) R xant ipsum D || lacedem- (e pr. in ras. al.
m.) R lacaedaem- D || regem] debuit ducem ut est in Periocha
2 lantippns (x ex c) R xantippis D 4 inseruit L 5 romanarum
R1Gh male || xxx R || militum romanorum] L militum D
romanorum Rv 6 in illa tunc om. D 7 D R || et s. u. add. a
m. 1b in L 9 karth-
sed — ut tunc apud Romanos numquam diuturna
felicitas erat et qualescumque successus magnis continuo malorum
molibus obruebantur — cum Romana classis ad Italiam
praedis onusta remearet, infando naufragio euersa est: nam
de trecentis nauibus ducentae uiginti perierunt, octoginta uix
abiectis oneribus liberatae sunt.
Hamilcar dux Poenorum cum
exercitu in Numidiam Mauretaniamque missus postquam hostiliter
cruenteque in uniuersos egit, cur Regulum libenter
suscepisse dicerentur, mille argenti talentis et uiginti milibus
boum reliquos condemnauit; principes autem omnium populorum
patibulo
Tertio anno — sicut semper indomitus furor cito periculorum
obliuiscitur — Seruilius Caepio et Sempronius Blaesus consules
ducentis sexaginta nauibus in Africam transgressi uniuersam
oram maritimam, quae circa Syrtes iacet, depopulati sunt atque
in superiora progressi captis euersisque ciuitatibus plurimis
ingentem praedam ad classem deuexerunt.
inde cum ad Italiam
redirent, circa Palinuri promuntorium, quod a Lucanis montibus
in altum excurrit, inlisi scopulis centum quinquaginta
Liuius 18 (ad § 10 et 12 cf. Eutr. 2, 23
et ad § 11 Periocha); iUa g 10 semper—obliuiscitur ignoti auctoris sententia
est
uicit aliquando apud Romanos improbissimam
cupiditatem enormitas miseriarum: nam patres, quibus
iam nauticae rei pertaesum. esset, decrenere ne amplius
quam sexaginta nauium classis ad subsidium haberetur Italiae;
quod quidem decretum continuo adacti indomita cupiditate
ruperunt.
praeterea Cotta consul in Siciliam transgressus plurimis
proeliis aduersum Poenos et Siculos terra marique
pugnauit et per totam Siciliam partim hostium, partim etiam
sociorum inhumatas strages reliquit.
L. Caecilio Metello C. Furio Placido consulibus Hasdrubal
nouus Carthaginiensium imperator cum elephantis centum
triginta et equitum peditumque amplius triginta milibus Lilybaeum
uenit ex Africa et continuo cum Metello consule apud
Panormum pugnam conseruit.
sed Metellus uim magnam
beluarum timens prius eas magno usus consilio uel in fugam
uel in mortem egit et sic facile quamuis magnam uim hostiam
superauit: xx milia Carthaginiensium in eo proelio caesa sunt,
elephanti quoque sex et uiginti interfecti
capti et per Italiam ducti maximum Italicis gentibus spectaculum
praebuerunt. Hasdrubal cum paucis Lilybaeum profugit
atque absens a Poenis capitis damnatus est.
Liuius libro ut uid. 18 (ad § 14 et 15 cf.
Eutrop. 2, 24, ad § 15
Post haec fessi tot malis Carthaginienses petendam esse
pacem a Romanis decreuerunt. ad quam rem Atilium Regulum
antea ducem Romanum, quem iam per quinque annos captiuum
detinebant, inter ceteros legatos praecipue mittendum putanerunt:
quem non impetrata pace ab Italia reuersum resectis
palpebris inligatum in machina uigilando necauerunt.
alter
deinde Atilius Regulus et Manlius Vulsco, ambo bis consules,
cum classe ducentarum nauium et quattuor legionibus Lilybaeum
profecti: quod oppidum in promuntorio situm
obsidere conati, superueniente Hannibale qui Hamilcaris filius
fuit uieti, maiore exercitus sui parte perdita ipsi aegre euaserunt.
post hos Claudius consul cum classe centum uiginti
nauium ad Drepani portum contra hostem profectus: ubi mox
Liuius 18 (cf. Per.), sed illa resectis—necauerunt
sunt Ciceronis in Pison. 19 § 43 (cf. Val. Max. 9, 2 ext. 1) § 2 Li-
uitis libro ut uid. 19 § 3—§ 8 Liuius 19 (cf. Per. et Eutrop. 2,
26 sq.)
Anno etiam consequenti classis Punica in Italiam transiit
eiusque plurimas partes longe lateque uastauit.
interea Lutatius
cum classe trecentarum nauium in Siciliam transuectus dum
apud Drepanam ciuitatem pugnam inter primores ciet, transfixo
femore aegerrime, cum iam obrueretur, ereptus est.
Porro
autem Poeni cufn quadringentis nauibus magnisque copiis ad
Siciliam duce Hannone concurrunt. nec Lutatius segnior,
immo consilia Poenorum mira celeritate praeuenit
proxime sibi utrorumque classes apud Aegades insulas per
totam noctem intertextis propemodum anchoris constiterunt,
orta luce prior Lutatius signum bello dedit.
crudescente pugna
uictus Hanno nauem auertit et dux fugae primus fuit. aliquanta
cum eo pars exercitus sui Africam petiit, alii confugere
exscripsit Paulus 46, 11 sq. Rv 2 treginta D xxx R || naualibus L || lylybeom
R lilibeum D || reliqui omnis D 3 idj L hoc RDv||
xc (ante z numcrus er., c al. m. in ras.) R || dimereae LR sed i ex corr.
m. 1 aut 2 in B 4 xx milia R uiginti D || gaius] LRD; iwmo
Lucius 5 claudii B\' claudio D 7 sequente D 8 lutacius
D 10 drepanam] LBD, Drepanum v || primorea ci6t] primo∗ reseieret
siciliae et (er. s; cieret m. multo posteriore in ras.) R.
11 femore∗∗| D || egerrime L aegerri∗∗∗ (aegerri linea subducta dà. et
acerrime s. s. ead. ilIa porter. tn.) R || e∗reptus R 12 cccc R
13 hannona D || concurrerunt R 0 latutius (a et u erasae et s. s. n et
a) L || senior R1 .14 imo D || celeritate mira v || caleritate Ra
celeri∗∗|tate (erasis 1 aut 2 litt.) D 15 proximae L proximo R ||
apud aegades] LR1 apud aegeades R2 ad gadis D; ad daegates
Perioehae codex Nas. || insulas] LR, item Periochae codex Nas. insulam
D fsh 16 noctem (e ex ae al. m.) R || interextis D || anchoris]
LRD 17 pugna (p in ras.) R 18 hanno nauem] hannon.
autem D || pone uersum hannon —19 cum eo m. 2 in marg. ser. est:
nper D 19 pals] pras D || affricam D || petiit] L petit RDfsh
uiginti quinque demersae, triginta duo milia hominum capta,
caesa quattuordecim milia fuere; Romanorum autem duodecim
naues demersae sunt.
Lntatias deinde ad Erycinam ciuitatem,
quam Poeni tenebant, uenit ibique duo milia Carthaginiensium.
conserta pugna interfecit.
Tunc Carthaginienses praecipiti festinatione ad Lutatium
consulem ac deinde Romam mittunt: orant pacem, quam
condicionibus ante propositis ilico consequuntur.
condiciones
autem erant, ut
bellicis \'puri argenti tria milia talentum Euboicorum aequis
pensionibus per annos uiginti penderent.
huius pacis condicio
habita est post annum tertium et uicensimum, ex quo bellum
Punicum primum fuerat inchoatum.
Quis, rogo, duarum ciuitatum unum bellum per annos tres
et uiginti gestum fando explicet, quot reges Carthaginiensium,
quot consules Romanorum, quot agmina exercituum, quantum
19 (cf. Per., ad § 8 cf. Eutrop. 3,
27 et 3, 1) § 4
Anno ab Vrbe condita DVII repentina subuersio ipsius Romae
praeuenit triumphum Romanorum; neque enim temere dixerim,
quando non uel modicam laetitiam Romae superueniens repente
quam grauissimus luctus oppresserit. siquidem Q.
Lutatio
Catulo A. Manlio consulibus diuersae ignium aquarumque clades
paene absumpsere Vrbem. nam Tiberis insolitis auctus imbribus
et ultra opinionem uel diuturnitate uel magnitudine redundans
omnia Romae aedificia in plano posita deleuit.
Diuersae qualitatee
locorum ad unam conuenere perniciem, quoniam et,
quae segnior redundatio tenuit, madefacta dissoluit et, quae
carens torrentis inuenit, inpulsa deiecit.
aquarum grauissimam
cladem granior ignis secuta uastatio est; qui ignis, incertum
unde surrexerit, plurimas oiuitatis partes peruagatus cum
hominum domoramque miserabilem stragem fecit tum etiam
tantum opum uno consumpsit incendio quantum plurimae et
peregrinae uictoriae conferre non possent.
dehinc cum omnia
in circuitu fori popularetur,
sibi quidem dis subuenientibus ignem illum, qui aeternus
putabatur, temporarias ignis oppressit; unde etiam Metellus,
dum arsuros deos eripit, uix bracchio semiustilatus aufugit.
19 (cf. Periocha et Augustin. I. c.) D || tum v 4 ab Anno capitulum xvɪɪɪɪ incipit in
D || anno • ∂vɪɪ ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗ ab nrbe condita (anno • ∂vɪɪ m ras.
T. Sempronio Graccho C. Valerio Falcone consalibos cum
Faliscis bellauere Romani, eoque proelio quindecim milia Faliscorum
interfecta sunt.
eodem anno Galli Cisalpini noui exstitere
hostes. aduersum quos uaria sorte bellatum est; nam
in primo conflictu Valerio consule tria milia quingenti cecidere
Romani, secundo quattuordecim milia Gallorum caesa, duo
milia capta sunt, sed ob priorem cladem triumphus consuli
denegatus est.
T. Manlio Torquato C. Atilio Bubuloo consulibus Sardinia
insula rebellauit auctoribus Poenis. unde mox Sardi subacti
et oppressi sunt; Carthaginiensibus autem uiolatoribus pacis,
quam ipsi poposcissent, inferri bellum decretum est.
contra
Carthaginienses pacem suppliciter poposcerunt et cum bis
missis legatis nihil profecissent, post etiam decem principibus
bis aeque supplicantibus nec impetrarent, nouissime Hannonis,
minimi hominis inter legatos
hoc anno
porta Iani Gemini clausa est, quia nusquam eodem anno bellum
erat; quod sub Numa solum Pompilio rege prouenerat
Liuius 20 (cf. Periocha et Eutrop. 9, 28 qui
tamen xv Faliscorum priore bello a. 513 Varr., non ut Orosius posteriore
a. 516 Forr., caesa
Hio demum nobis tacendum est et tempora, quibus conferri
nostra nullo modo possunt, silentio transmitti expedit, ne
obtrectatores dierum uitae suae ad insultandum potius sibi
hoc strepitu suscitemus.
ecce portae Iani clausae fuerunt, foris
bellum Romanorum non fuit, omnem subolem suam in gremio
suo conquiescentem Roma continens non suspirauit.
et hoc
quando? post primum Punicum bellum; post quantum temporis?
post annos CCCCXL; quamdiu? anno uno; et quid altero
subsecutum est? ut de ceteris taceam, bellum Gallicum et
Hannibal cum bello Punico secundo.
ei mihi, cognouisse haec
et denudasse quam etiam me pudet pax ista unius anni uel
magis umbra pacis lenimentum miseriarum an incentiuum
malorum fuit? stilicidium istud olei in medium magnae flammae
cadens extinxit fomitem tanti ignis an aluit? parum aquae
frigidae ardentissimis haustum in febribus sanauit aegrotum
an potius incendit.?
per annos prope septiogentos, id est ab
Hostilio Tullo usque ad Caesarem Augustum, una tantummodo
aestate Romana sanguinem
plurimas magnorum saeculorum aetates misera ciuitas, uere
misera mater, uix uno tempore a timore luctuum, ut non dicam
ab ipsis luctibus, conquieuit.
hoc, si quisquam hominum tam
parum in uita sua quietis habuisset, numquid uel uixisse
diceretur? aut, si quisquam per totum annum doloribus et
cruciatibus agatur, medio autem anni ipsius spatio unum tantum
Orosius ad exemplar Augustim (cf. Ciu.
Dei 3,9 et 17) LBD, ed. 1510 hinc v 3 dierum om. L solus 5 sobolem
Rb 6 hoc om. D 7 bellum punicum v 8 CCCCXL]
B fsh (a principio TuUi Hostilii i. e. a. 80 ad a. 519 Varr. computasse
uidetur Orosii auctor) quadraingentos quinquagenta D (idem numerus
est in AKMHNGO) •CCCL•
miseriis depatabitP sed illi, inquit, hunc annum pro glorioso
signo infatigabilis uirtutis conlocauerunt. atque utinam pro
obliuione calamitatis continuae praeterissent.
nam sicut in
corpore hominis ita demum lepra dinoscitur, si uariatim inter
sanas cutis partes color diuersus appareat, at si ita se ubique
diffundat, ut omnia unius coloris quamuis adulteri faciat, perit
illa discretio: ita si continuus labor aequali tolerantia sine
respirandi appetitu perfluxisset, intentio uoluntatis et electio
consuetudinis , diceretur.
cum antem in hoc pausillulum otii
tantopere uel maiorum gaudia uel minorum studia reclinantur,
profecto discernitur, et quam iucunditatem habuerit haec breuitas
et quam amaritudinem illa prolixitas, hoc est, et quies
illa quam grata fuisset, si diuturna mansisset, et haec incessabilis
miseria quam etiam uitanda fuerit, si uitari quacumque
potuisset.
ab Hispanis in bello, cum aliud bellum aduersus Romanos
clam pararet, occisus est.
20, unde etiam § 6 Fabius
historicus laudatus (§ 1 cf. Cassiodor. chron. ad a. 524; § 2.5.6.11
cf. Periocha; § 5.6.10 cf. Eutrop. 3, 5) L || trans∗igat (er. s) R 3 [miseriis deput]abit
(quae inclusi in ras. scr. sunt statim m. 1; antepaen. litt. fuit g) D ||
deputauit L || illi qui hunc R1 illi \'inquit hunc R2 4 conlogauerunt
D collocauerunt Rb || adque L || utiam Ra || propliuione
D 5 praeterissent] LBD 6 dinoscitur] LRD || inter sanas]
internas L 7 ∗cutis (er. a) R 8 quamnis] quam D || adulteri]
LRD adulterini Zh || peri.t (er. i) B 9 in uerba ita si desinit
quaternio L, eiusque paginae (83v) fine quattuor versus et prope
dimidius uacui
Sequenti anno legati Romanorum ab Illyriis interfecti sunt.
post cum ipsis Illyriis atrocissimum bellum gestum est: in
quo multis oppidis populisque deletis reliqui se Fuluio Postumioque
consulibus dediderunt.
Tertio deinceps anno miseram ciuitatem sacrilegis saerificiis
male potentes funestauere pontifices; namque decemuiri consuetudinem
priscae superstitionis egressi Gallum uirum et Gallam
feminam cum muliere simul Graeca in foro boario uiuos
defoderunt.
continuo uersum est; namque diras illas quas fecerant externorum
mortes foedissimis suorum caedibus expiauerunt.
siquidem
L. Aemilio Catulo C. Atilio Regulo consulibus magna
formidine consternatus est senatus defectione Cisalpinae Galliae,
cum etiam ex ulteriore Gallia ingens aduentare exercitus
nuntiaretur, maxime Gaesatorum, quod nomen non gentis sed
mercennariorum Gallorum est.
itaque permoti consules totius
Italiae ad praesidium imperii contraxere uires. quo facto in
utriusque consulis exercitu octingenta milia armatorum fuisse
referuntur, sicut Fabius historicus, qui eidem bello interfuit,
scripsit.
ex quibus Romanorum et Campanorum fuerunt
peditum CCLXLVIIII milia ducenti, equitum uero XXVI milia
sescenti; cetera multitudo sociorum fuit:
commisso proelio
Polyb. et Periocham || yllyriis (ii radendo
ex u; in mg. adscr. cc [sic] m. 2) B 2 oum om. D ||
yllyriis R 3 fluuio D || postu∗mioque (er. u) R 4 conss-
L || dederant (alt. e in ras. ex i) D 6 funesta B\' 7 egressi]
LRD aggressi v 8 greca R || foro (f ex corr.) R 9 contrario
D 12 lucio D lutio B || catulo] LRD ceterique omnes;
simili errore Paulo Plinius n. h. 3 § 138; Papo corr. fsh || c.] g. L
gaio BD || conss. L cons R 13 eat om. LD 15 gesatorum
B g∗esorum (er. uel ė) D 17 traxere L || quo] qui D
18 con∗∗soles (er. s et inchoata p ut uid.) D || exercitus D |
R 20 scribsit L 21 ccʟxxxxvɪɪɪɪ cc] Mommsen, Hermes 11
p. 53; cccxʟvɪɪɪɪ cc T ccc
cc R trecenta quadraginta octo milia ducenti D || ∗equitum B ||
xxuɪ ·mil·sescentι· L xxvɪ milia δc· R uiginti sex milia sescenti D
quod ideo ignominiosius turpiusque est, tam
paucis amissis tanta agmina diffugisse, quia se in aliis uictoriis
non uiribus animorum praeualuisse sed bellorum prouentibus
prodiderunt. quis enim rogo in exercitu Romanorum crederet
numerum istum fuisse saltem, non dico fugisse ?
post
haec secundum cum Gallis proelium gestum est, in quo plane
quadraginta milia Gallorum trucidata sunt.
Sequenti anno Manlius Torquatus et Fuluius Flaceus consules
primi trans Padum Romanas duxere legiones. pugnatum
est ibi cum Insubribus Gallis, quorum interfecta sunt uiginti
tria milia, quinque milia capta sunt.
Eo deinde anno, qui huic proximus fuit, dira miseram Vrbem
terruere prodigia. miseram utique, quae hinc fremitu hostium,
inde nequitia daemonum terrebatur; namque in Piceno flumen
sanguine effluxit et apud Tuscos caelum ardere uisum est et
Arimini nocte multa lucem claram obfulsisse ac tres lunas
distantibus caeli regionibus exortas apparuisse.
tunc quoque
magno terrae motu Caria et Rhodus insulae adeo concussae
sunt, ut labentibus uulge tectis ingens quoque ille colossus 20 aut Eus. 1793 exscripsit Paulus 49
15 Eo-20 apparuisse compilauit Paulus 49 L || arretium] LRD || altilius Ra || L
2 saltim R1D 3 partae B || eorum om. D 4 ignominiosuis
D 6 uiri∗us (er. esna litt., nora b) D 8 saltim R1Db salutim
Da 9 cum om. L 10 xʟ B || mil- L 11 ano Ra || conss.
L 12 legionis Ra 13 subribus B || xxɪɪɪL xxɪɪɪ milia
R xxɪɪɪ B xxxɪɪɪ TO 14 quinque milia] sex||milia D v B
16 misera D 17 ∗piceno∗ (bis er. s ?) R 18 sanguinem B ||
thuscos L 19 nocteL offulsisse МNO effulsisse
liDa 20 extortas L 21 charia LR 22 colussus L
eodem anno Flaminius consul contemptis auspiciis,
quibus pugnare prohibebatur, aduersum Gallos conflixit et uicit.
in quo bello nouem milia Gallorum caesa, decem et septem
milia capta sunt.
Post hoc Claudius consul Gaesatorum triginta. milia deleuit,
ubi etiam ipse Virdomarum regem in primam aciem progressus
occidit: et inter multa Insubrium, quos ad deditionem coegerat,
oppida Mediolanium quoque urbem florentissimam cepit.
Deinde Histri noui hostes excitati sunt: quos Cornelius Minuciusque consules multo qaidem Romanorum sanguine subegerunt.
emergit hio paululum antiquus ille Romanorum improbae
laudis etiam de parricidiis appetitus.
nam Fabius Censorins
Fabium Buteonem filium suum furti insimulatum interfecit:
dignum scilicet facinus, quod pater uel parricidio plectendum
duceret, quod ne leges quidem nisi multa pecuniae
aut summum exilii circa quemlibet hominum censuerunt.
Saguntum florentissimam Hispaniae ciuitatem, amicam
Liuius 20 (cf. Periocha et Eutrop. 3, 6)
§ 18 Liuius 20 cap. 14 § 1 Hannibal sqq. Liuius 21, 5.7.5.7.8―
11.7 § 3; 15 § 3; illud amicam fort. sumptum ex Eutropio 3, 7 aut
Augustino C. D. 3, 20 hinc ac multo Romanorum sanguine fuso Eu-
tropianis inseruit Paulus 53, 1 D || contemtis D 2 conflixit] pugnanit
D 8 bello nouem milia gallorum] bello rum D || vɪɪɪɪ R ||
x et vɪɪ R 5 gesatorum (s in ss corr.) R || xxx. milia L xxx
milia R 6 progressuLD mediola∗num
(n ex m) B 9 histri] LR histrii D || exercitati D || cornilius
D 11 emergeret D || imprope D inprobae R 13 puteonem
R 14 dignum∗∗ (er. et) D 15 ne] nec R2 || multam L
16 summum] L summucorr. al. m.) B ad summum G2 (ad m. 2*
in principio glossae quae a m. 3 excepto ad erasa) v; summa TOE
11 D m
D; fort. scripsit DXXVIIII, nam 4, 20 bellum Punucum secundum anno
546 finitum, gestum autem esse dicit annis XVII 18 sag∗ntum (er.
y ? 1 8. 8. v) B sacundum D || spaniae D || uiuitatem D
et fame excruciatam omniaque fortiter contemplatione
fidei, quam Romanis deuouerant, digna indignaque tolerantem
octauo demum mense deleuit.
legatos Romanorum ad se
missos iniuriosissime etiam a conspectu suo abstinuit.
exinde
odio Romani nominis, quod patri Hamilcari, cum esset nouem
annos natus fidelissime alias infidelissimus ante aras iurauerat,
P. Cornelio Scipione et P. Sempronio Longo consulibus
Pyrenaeos montes transgressus inter ferocissimas Gallorum
gentes ferro uiam aperuit et nono demum die a Pyrenaeo ad
Alpes peruenit;
ubi dum montanos Gallos, repellere ab ascensu
obnitentes , bello superat atque inuias rupes igni ferroque
rescindit, quadriduum commoratus quinto demum die cum
maximo labore ad plana peruenit.
fuisse tunc exercitum eius
in centum milibus peditum et uiginti
Scipio consul Hannibali primus occurri commissoque
6.24.90 § 5; 35 § 4;
32-34.37.34 § 4; 38 § 1; 37 § 6; 98 § 2; 1 8 errauit quod a Pyrenaeo
ad Alpes pro a radicibus in iugum Alpium scripsit § 6 Li-
uius 21, 39.46; sed pleraque exscripta ex Eutropio 3, 9 uidentur et
illa filium admodum praetextatum.. ab ipsa morte ex Floro 2, 6 § 10
Paulus 53, 13-15 16 Scipio - p. 245, 8 euasit compilauit comm.
Bern. Lucani 2, 46 L || bello om. R1 3 deuouerant] LDR2 υ deuorant R1
pugnatum deinde eodem consule ad
flumen Treuiam iterumque Romani pari clade superati sunt.
Sempronius consul cognito collegae casu a Sicilia cum exercitu
rediit; qui similiter apud eundem fluuium congressus, amisso
exercitu paene solus evasit. in eo tamen bello etiam Hannibal
sauciatus est.
qui postea, cum in Etrnriam primo uere transiret,
in summo Appennino tempestate correptus, biduo continuo
inmobiliter cum. exercitu niuibus conclusus et onustus
obriguit. ubi magnus hominum numerus, iumenta conplurima,
elephanti paene omnes frigoris acerbitate perierunt.
at uero
alter tunc Scipio, frater consulis Scipionis, in Hispania plurima
bella gessit, Magonem quoque Poenorum ducem bello uicit
et cepit.
Liuius 21, 51-57 (cf. Periocha); Eutrop. 3, 9
(quo seductus alteram apud Trebiam pugnam perperam finxit)
§ 8 Liuius 21, 58; 56 66 (cf. Orosius 4 pro § 8) § 9 Liuius 21,
60 (ubi Magonem pro Hannone memorat eodem quo Periocha errore) Eutropianis inseruit Paulus 54,
24 1 per Scipionem filium et 8 liberatus compilauit Eutropia-
nisque inseruit Paulus 54, 25 et 55, 2 3 caesus — 4 exercitus expressit
inter Eutropiana Paulus 54, 25 4 pugnatum - 5 superati
sunt exscripsit Paulus 55, 3.4 7 hinc Eutropio quoque adscito
apud eundem amnem Paulus 55, 5 7 amisso -13 perierunt ex-
scripsit Paulus 55, 5-11 D || uulneratu∗ (er. r 9 et S. s. al. m. s) B 3 omnia
p∗ene Rb omnes D paene omnis
paenae romanus D ||deinde eat B 6 treuiam] LR1B triuiam R2
treuam D 6 a s. s. in L || siciliam L 7 redit D 8 pene
Rb9 postea. cum] posteaquam B || etruriam] netruriam D
10 appennino] LRD 11 immobiliter D || oum R || exercitus Rb ||
conclusus] inclusus est B 12 conplurima] LRDU (čpl. B) cumplurima
B 18 elephanti] elephanti autem BD || pene Rb || aceruitate
L 14 alter tunc] RD υ tunc alter
orbis minui uisus est et apud Arpos parmae in caelo uisae,
sol quoque pugnasse cum luna, apud Capenas interdiu duas
lunas ortas, in Sardinia sanguine duo scuta sudasse, Faliscis
caelum scindi uelut magno hiatu uisum, apud Antium metentibus
cruentas spicas in corbem decidisse.
igitur Hannibal
sciens Flaminium consulem solum in castris esse, quo celerius
imparatum obrueret primo uere progressus arripuit propiorem
sed palustrem uiam et cum forte Sarnus late redundans pendulos
et dissolutos campos reliquerat, de quibus dictum. est :
et quae rigat aequora Sarnus.
in quos cum exercitu progressus Hannibal nebulis maxime,
quae de palude exhalabantur, prospectum auferentibus magnam
partem sociorum iumentorumque perdidit. ipse autem uni
elephanto, qui solus supersedens, supersedens, uix difficultatem
itineris euasit; sed oculum, quo
frigoris uigiliarum ac laboris amisit.
ubi uero proximus
castris Flaminii consulis fuit, uastatione circumiacentium locorum
Flaminium in bellum excitauit.
haec pugna ad Trasumennum
lacum facta est. ubi exercitus Romanus infelicissime
arte circumuentus Hannibalis funditus trucidatus est; ipse
Liuius 22, 1 §2 et §3 usque reliquerat Li-
uius 22, 2-3 princ., ubi qui memoratur fluuinsarnus (22, 2 § 2) male
confusus cum Sarno ab Orosio, erroris se
famosum hoc apud Trasumennum lacum
certamen fuit tanta clade Romana, maxime cum ita intentus
pugnantum ardor extiterit, ut grauissimum terrae motum, qui
tunc forte tam uehemens factus est, ut urbes diruisse, montes
transtulisse, discidisse rupes et flumina retrorsum coegisse
referatur, pugnantes omnino non senserint.
factam ad Trasumennum
ruinam sequitur pugna Cannensis, quamuis Fabii
Maximi dictatoris tempus medium fuerit, qui impetum Hannibalis
cunctando tardauit.
Terentius Varro consules contra. Hannibalem missi inpatientia
Varronis consulis infelicissime apud Cannas Apuliae uicum
omnes paene Romanae spei uires perdiderunt.
nam in ea
Liuius 22, 7 § 1; 5 § 8; fort. etiam Cicero De
diuin. 1, 35 § 78
periit enim in eo consul Aemilius Paulus, consulares
aut praetorii uiri uiginti interfecti sunt, senatores uel capti
uel occisi sunt triginta, nobiles uiri trecenti, pedestrium militum
XL milia, equitum tria milia quingenti. Varro consul
cum quinquaginta equitibus Venusium fugit.
nec dubium est
ultimum illum diem Romani status futurum fuisse, si Hannibal
mox post uictoriam ad peruadendam Vrbem contendisset.
Hannibal in testimonium uictoriae suae tres modios anulorum
aureorum Carthaginem misit, quos ex manibus interfectorum
equitum Romanorum senatorumque detraxerat.
usque adeo
autem ultima desperatio reipublicae apud residuos Romanos
fuit, ut senatores de relinquenda Italia sedibusque quaerendis
consilium
confirmatum. fuisset, nisi Cornelius Scipio tribunus tunc
50 § 3; 23,
11 § 9) § 4 Florus 2, 6 § 19 (cf. Liuius 22, 51 et 26, 7 § 3)
§ 5 Eutrop. 3, 11 (ad interfectorum cf. Valer. Max. 7, 2 ext. 16 et
Periocha 23) § 6 Liuius 22, 53 (ct. Periocha) exscripsit Paulus 57 sq.
15 senatores — p. 249, 8 ab inferis axpressit Paulus 63, 26 - 64 not. lin. 2 potest) milia B quadraginta
quattuor milia D || romanorum 1| (1 linea deletum) L || quaDquam
Rb 3 extrema (a in ae al. m.) R || intenaetionis (ae in e) B
internicionis D || adducti (n in i) R 4 perˡiit (ii ex ui) D || eo]
eo bello R || haec consul aemiIius paulus om. D 5 aut] et R2 ||
praeturii (r, fort. ae quoque, in ras. m. 1) D || xx R 6 trigenta
D xxx R || ccc R 7 xʟL quadraginta milia D || ∗equitum
B || quingeoti] al.
m.) B || ∗equitibus R || uenusium] LRDB (uenesium B); Venuaiam
corr. fsh II fuigit D || nec R 9 ultimu(corr. m. 1, ex―us ?) B
10 poet om. L .11 uictuae D || anolorum D 12 karth- R
13 ∗equitum B 14 reip- L 15 reliquenda Ra || sedibua Ra
16 pntarent D 17 cornilius D
potius pro patriae defensione in sua uerba iurare coegisset.
Romani ad spem uitae quasi ab inferis respirare ausi dictatorum
Decimum Iunium creant: qui dilectu habito ab annis
decem et septem immaturae inordinataeque militiae quattuor
legiones undecumque contraxit.
tunc etiam seruos spectati
roboris ac uoluntatis uel oblatos uel, si ita opus fuit, publico
pretio emptos sub titulo libertatis sacramento militiae adegit.
arma, quae deerant, templis detraxerunt, egenti aerario priuatae
opes refusae sunt. ita equester ordo, ita plebs trepida
oblita studiorum in commune consuluit.
Iunius quoque dictator
antiquum Romanae miseriae factum recolens, pro supplemento
exercitus edicto uelut asylo patefacto homines quicumque sceleribus
ac debitis obnoxii essent impunitate promissa militiae
mancipauit; quorum numerus ad sex milia uirorum fuit.
Campania
uero uel potius omnis Italia ad Hannibalem desperata
penitus Romani status reparatione defecit. post hoc L.
Postumius
praetor aduersus Gallos pugnare missus cum exercitu
caesus est.
Deinde Sempronio Graccho Q. Fabio Мaximo consulibus
Florus 2, 6 6 23—25; Liuius 22, 57; cf.
Augustin. C. D. 3, 19 § 9 Liuius 23, 14;
Scipiones autem in
Hispania Hasdrubalem Poenorum imperatorem ad Italiam exercitum
conparantem grauissimo bello oppresserunt; nam xxxv
milia militum de exercitu eius uel caede uel captione minuerunt.
Celtiberos milites, quam primam externam manum Romani
in castris habere coeperunt, pretio sollicitatos ab hostiam
societate in sua castra duxerunt.
Sempronius Gracchus. proconsule
ab hospite suo Lucano quodam in insidias inductus
occisus est.
Centenius Penula centurio decerni sibi ultro bellum
aduersum Hannibalem petiit: a quo cum octo milibus militum,
quos in aciem eduxerat, caesus est.
post hunc Cn. Fuluius
praetor ab Hannibale uictus amisso exercitu uix euasit.
Pudet recordationis. quid enim dicam improbitatem magis
an miseriam Romanorum ? immo uerius uel improbam miseriam
uel miseram improbitatem.
quis credat eo tempore, quo aerarium
populi Romani egenam stipem priuata conlatione
(cf. Per.) et Eutrop. 3, 11
§ 14 Liuius 24, 49 § 7 sq. § 15 Liuius 25, 16 (cf. Per.)
§ 16 Liuius 25, 19 (cf. Per.) § 17 Liuius 25, 21 (cf. Per.)
§ 18-§ 21 Orosius in uniuersum duce usus Floro 2, 6 § 31 et 32, ad
§ 20 autem Eutropio 3, 13 compilato exscripsit Paulus 60 estp3 al.
m. mut. R || repi- L II runas Ra 3 pem D || annibalem D ||
pse B sed s. s. os (o m. 1, s m. 2) B 4 hispanias L || etaliam D
5 comparantem Rb D || XXXu. milia L XXI - V milia B treginta quinque
milia D 6 capcionem inuenilrunt D 7 c∗ethiberos (ante
t 8. 8. l m. 1) R celthiberus D 8 praetio LRa praecio ut fere
ubique D 9 castra sua v || simpronius D 10 quodam om. m.
1 sed 8. u. add. m.
— eo tempore, cum
unum domesticum, ut diximus, bellum ferri nullo modo posset,
tria insuper transmarina bella fuisse suscepta? unum in Macedonia
contra Philippum potentissimum Macedoniae regem,
alterum in Hispania contra Hasdrubalem Hannibalis fratrem,
tertium in Sardinia contra Sardos et alterum Hasdrubalem
Carthaginiensium ducem; extra hoc quartum Hannibalis, quo
in Italia premebantur.
et tamen fortis in alterutrum desperatio
in meliora profecit, nam in his omnibus desperando pugnarunt,
pugnando uicerunt. ex quo euidenter ostenditur non tempora
tunc fuisse tranquilliora otiis, sed homines miseriis fortiores.
Anno ab Vrbe condita DXLIII Claudius Maroellus Syracusas
opulentissimam urbem Siciliae secunda oppugnatione uix cepit,
quam cum iam pridem obsedisset, Archimedis Syracusani ciuis
admirabili ingenio praediti machinis repulsus expugnare non
potuit.
decimo
Cn. Fuluio P. Sulpicio consulibus Hannibal de Campania mouit
*Liuius 25, 23—31; 24, 33 et 34
§ 2 decuno—consulibus Hannibal Eutrop. 3, 14 § 2 de Campania sqq.
et § 3 Liuius26, 7.9-10, a quo tamen illa § 3 matronae sqq. aliena
sunt (cf. 26, 9 § 7), fortasse secundum Silium Ital. 12. 593 efficta (cf.
pro muris) exscripsit
Paulus 61, 33-62, 2 D || si Ra 3 poenae D pene Rb || nouicius] LRD
4 fractis inminutisque L solus || imminutis D || desperabatur] LD
desperaretur B || ut] in Ra 6 bellum ut diximus v 7 machedonia
R1 8 phlippum D || machedoniae LR1 9 spania D
11 karth- B 12 premebatur (n pone a 8. S. m. ut uid. 1) L praemebantur
(a prior er.) R 16 urbe∗ (er. m?) R || condita (a ex à)
B || D ∙ mo∙ xʟ∙ mo ∙ tertio L quingentisemo quadragen∗∗simo tercio (er.
te) D || siracusas D 17 caepit (a in ras.) B 18 siracusani D
19 mchinis (sic) D || repulsis R 20 hanibal Ra 21 gn. L gneo,
RD || publio R & D || sulpitio B || cow. L consuls. B
agrum uia Latina profectus ad Anienem, fluuium
tribus milibus ab Vrbe consedit incredibili totius cinitatis
metu, cum senatu populoque diuersis caris trepido matronae
quoque amentes pauore per propugnacula currerent et conuehere
in muros saxa primaeque pro muris pugnare gestirent.
ipse. autem cum expeditis equitibus usque ad portam Collinam
infestus accessit, deinde omnes copias in aciem direxit. sed
et consules Fuluiusque proconsule non detrectauere pugnam.
at ubi expositae utrimque acies constiterunt, in conspectu
Romae praemium uictoris futurae
nubibus grandine mixtus effudit, ut turbata agmina uix armis
retentis in sua se castra colligerent.
deinde cum serenitate
reddita in campum copiae atque in aciem redissent, rursum
uiolentior fusa tempestas maiore metu mortalium audaciam
cohercuit territosque exercitus refugere in tentoria coegit.
tunc
conuersus in religionem Hannibal dixisse fertur, potiundae sibi
Romae modo uoluntatem non dari, modo potestatem.
Respondeant nunc mihi obtrectatores ueri Dei hoc loco:
Hannibalem a capessenda subruendaque Roma utrum Romana
10 § 3; 11 § 1—§ 4; § 4 cf.
Eutrop. 3, 14 (accessit) § 8—§ 11
si istam diuinam tutelam per pluuiam
de caelo uenisse manifestum est, ipsam autem pluuiam opportunis
et necessariis temporibus non nisi per Christum, qui est
uerus Deus, ministrari — etiam ab huiusmodi satis certo sciri
nec negari posse existimo:
maxime nunc — quando ad documentum
potentiae eius, cum siccitate turbante pluuiam poscere
adsidue contingit, et alternis uicibus nunc gentiles nunc Christiani
rogant nec umquam etiam ipsis testibus factum est,
ut optati imbres superueniant nisi in die, quo rogari Christum
et Christianis rogare permittitur —
procul dubio constat, urbem
Romam per hunc eundem uerum Deum, qui est Christus
Iesus, ordinantem secundum placitum ineffabilis iudicii sui, et
tunc ad futurae fidei credulitatem seruatam fuisse et nunc
pro parte sui incredula castigatam.
At
interfecti sunt. in Campania Capua capta est a Q. Fuluio
proconsule ; principes Campanorum ueneno mortem sibi consciuerunt;
senatum omnem Capuae etiam prohibente senatu
Romano Fuluius suppliciis necauit.
interfectis in Hispania
Scipionibus cum, omnibus incusso pauore cunctantibus,
Eutrop. 3, 14 || in
Campania Liuius 26, 14—16 (cf. Per.) § 13 Liuius 26, 18 edd. 1510 et 1542 || forsitam D || conserua*tis** (er. c,
in fine ut uid. ti) D 2 annibal Ra 3 caedens Ra || post probauit
sententiae finis positus e, quod correxi || ac] L ad in at corr.
R at in ac ut wid. corr. m. 1 D at v || tutillam D 4 uenisse
de caelo D || oportunis RD 5 et om. u. extr. D 6 huiusmodi]
cf. 6, 8 § 9 (Grubits) 8 patientiae L 9 assidue (s prior in ras. ex
d) R || nunc ex non corr. R || nunc] sic ñc R 11 obtati Ra ||
die. (rasura m. 1) R diae D || quo] qua D 13 christus iesus]
xpian. L quod explicandum uidetur christianus uel christianorum
15 fideli L 16 pro parte] propati D || credula D 17 spania
D || ambos Ra || hasdrubalis] LRD hasdrubale corr. Fabr. sh
18 in eras. D || quinto RD 19 capuanorum (pu in ras.) R
21 suppliciis] sulpicius B || spania D 22 incusso] Rv inculsu D
inconcusso L
penuria esset aerarii, Claudio Marcello et Valerio Laeuino
auctoribus qui tunc consules erant aurum argentumque signatum
ad quaestores palam omnes senatores in publicum contulerunt,
ita ut nihil praeter anulos singulos bullasque sibi ac filiis et
deinde per filias uxoresque suas singulas tantum auri uncias
et argenti non amplius quam singulas libras relinquerent.
proconsulare sortitus, ultionem praecipue patris et
patrui animo intendens, Pyrenaeum transgressus primo impetu
Carthaginem Nonam cepit, ubi stipendia maxima, praesidia
ualida, copiae auri argeutique magnae Poenorum habebantur;
ibi etiam Magonem fratrem Hannibalis captum cum ceteris
Romam misit.
Laeuinus consul ex Macedonia rediens Agrigentum
urbem Siciliae expugnauit ibique Hannonem Afrorum
ducem cepit, quadraginta ciuitates in deditionem accepit,
uiginti et sex expugnauit.
Hannibal in Italia Cn. Fnluium
proconsulem, XI praeterea (cf. Augustin. C. D. 3, 19
extr.) cap. 18 § 1 Eutrop. 3, 15; Liuius 26, 18; Florus 2, 6 § 37
§ 2 Eutrop. 3, 14 (cf. Liuius 26, 27 sq. 40) § 3 Eutrop. 3, 14;
Liuius 27, 1 § 12 sq. exscripsit uer-
bis apud Nolam ex Eutropio insertis Paulus 60 D || punenda L 2 paenuria B ||
lenino LRD 3 argentumque signatum] argentum D 4 **ad
(1 uel 2 litt. ems.) R || questores R || palam omnes senatores om. L ||
sanatoris D 5 bullasque] fullasque L 7 non om. D
8 scipio] scipio africanua B || anno D || uiginti et quattuor] D xx et
quattuor L XXIIII • B || spania D 9 praecipue (e fin. ex ę) R
10 pyreneum LR pireneum D || impe**tu (er. pe?) R 11 karth-
R || caepit (a in ras.) R || magna D || praesidiaque Rb 18 mogonem
R1 || cęteris Ra 14 *misit (er. a) D || leuinus LD leuinius
R || ex om. D || machedonia LR1 || agrigemtum D 15 *ibique
(i pro radendo ex si ut uid.) D 16 caepit (a in ras.) R || XL B
17 XXVI R || italiam (sed m er.) B etalia D || gn. L gneum RD
18 XI: L nndecim RD || et om. fsh || XVII in ras., m. 1 ? R
decem et septem LD
Marcellus consul cum Hannibale triduum continuam
dimicauit. primo die pari pugna discessum est, sequenti uictus
consul, tertio uictor VIII milia hostium interfecit, ipsum Hannibalem
cum reliquis fugere in castra conpulit.
Fabius Maximus
consul Tarentum, quae a Romanis desciuerat, iterum expugnauit
et cepit ibique ingentes copias Hannibalis cum ipso
duce ejus Carthalone deleuit, xxx milia hominum captiuorum
uendidit, pretia in fiscum rettulit.
Sequenti anno in Italia. Claudius Marcellus consul ab Hannibale
cum exercitu occisus est.
Soipio in Hispania Poenorum
ducem Нasdrubalem uicit et castris exuit; praeterea LXXX
ciuitates aut deditione ant bello in potestatem redegit; Afris
sub corona uenditis, sine pretio dimisit Hispanos.
Hannibal
utrumque consulem Marcellum et Crispinum insidiis circumuentos
interfecit.-
Claudio Nerone et M. Liuio Salinatore consulibus cum
Hasdrubal Hannibalis frater ab Hispaniis per Gallias ad Italiam
ueniret iussusque a Carthaginiensibus, ut fratri cum
copiis iungeretur, magna secum auxilia Hispanorum
27, 12—J4 § 5 Eutrop. 8, 16 (cf.
Liuius 27, 16 § 7) § 6 Eutrop. 3, 16 (oscitanter infra § 8 de eadem
re iterum ex alio auctore rettulit) § 7 Scipio―exuit Eutrop. 3, 15;
Liuius 27, 18 et 19 || praeterea―redegit Eutr. 3, 16 || Afris-Hispanos
Liuius 27, 19 § 2 § 8 Liuius 27, 27 et 33 § 6.10 (cf. ad § 6)
§ 9 Claudio — consulibus ex fastis suis (cf. Liuius 27, 86 § 10) || cum
Hasdrubal―§ 10 Liuius 27, 5 § 12; 36.38.39.49.51 § 4; 48 § 10 exscripsit Paulus 64 LD || ostium L || ipsum] LRDB
ipsumque v 4 compulit R2 5 disciuerat R 6 copias ∗∗∗∗∗∗
(circiter selitterae erasae, quarum prima h uel b fuit) D
7 karthalone R || triginta LD 8 praetia LRa || re∗tulit Rb
9 ab om. R1 10 exercitu suo R2 || spania D || ponorum R1
11 octoginta LD (LXX Eutrop.) 12 deditioni. (e ϰ -ne ?) R2 || redigit
din quidem incertas belli euentus fuit elephantis maxime
Romanam infestantibus aciem: qui a militibus Romanis, quos
a uolitando nelites uocant — quod genus militiae paulo ante
repertum fuerat, ut lecti agilitate iuuenes cum armis suis post
terga equitum sederent et mox, cum ad hostem uentum esset,
equis desilirent et continuo pedites ipsi, ex alia parte equitibus
per quos aduecti fuerant dimicantibus, hostem proturbarent —
ab his ergo uelitibus elephanti retroacti cum regi iam a suis
non possent, fabrili scalpro inter aures adacto necabantur. id
genus occidendae cum opus esset beluae idem dux Hasdrubal
primus inuenerat.
fuit hoc proelio Poenis Metaurum flumen,
ubi Hasdrubal est uictus, quasi Trasumennus lacus et Cesena
Piceni ciuitas ut uicus ille Cannensis;
nam L et vm milia
de exercitu Hasdrubalis ibi occisa sunt, capta sunt V cccc;
27, 49
§ 13 Metaurum Humen Liuius 27,47 § 9 || Trasumennus lacus fort. adhibitus
Silius It. 15, 815 || Cesena Piceni ciuitas Eutrop. 3, 18 qui
tamen Senam uocat (cf. Liuius
Hannibali caput fratris sni
Hasdrubalis ante castra projectum est. quo uiso et simul
clade Poenorum cognita, anno tertio decimo quam in Italiam
uenerat refugit in Bruttios.
post haec anno continuo inter
Hannibalem et Romanos quies a tumultu bellorum intercessisse
uisa est, quia inquietudo morborum in castris erat et
grauissima pestilentia utrique exercitus agebautur.
interea
Scipio uniuersa Hispania a Pyrenaeo usque ad Oceanum in
prouinciam redacta Romam uenit, consul cum Licinio Crasso
creatus in Africam transiit, Hannonem Hamilcaris filium, ducem
Poenorum, interfecit, exeroitum eius partim caede partim
captiuitate disperdidit: nam undecim milia Poenorum eo
proelio occidit.
Sempronius consul cum Hannibale congressus
et uictus Romam refugit. Scipio in Africa adgressus hiberna
Poenorum atque alia Numidarum, quae utraque haud procul
ab Vtica erant, nocte concubia fecit incendi.
Poeni trepidi
cum casu accidisse ignem putarent, inermes ad extinguendum
illis caput fratris..
ante castra―uiso ex Floro sumpta sunt, ill anno xɪɪɪ Liuio 27, 39 § 7
et 19 § 16 Liuius 28, 46 extr. § 17 Liuius 28, (30―37) 38,
24―27. 34; in illis tamen xɪ milia..occidit male Eutropium 3, 20 secutus
est. § 18 Sempronius―Romam (!) refugit Liuius 29, 36 || Scipio—
§ 19 Liuius 30, 3 ― 6 (cf. Periocha) L ɪɪɪɪD;
autem om. v || re∗p (er. m ?) R 2 solatio R 8 uɪɪɪL
vɪɪɪL || sui∗ (er. s ?) B
5 tertio decimo] LRD (tercio D) decimo tertio c 9 utrique]
DAGKMTON utriMque LH uterque (utq: B) Rv || agebatur R post
ras., fs angebantur H angebatur edd. 1542 h 10 pyreneo LBD ||
ad om. R || ocianum D || in om. L 11 redaotam L 12 hamilcharis
LRa hamylcharis Rb amilcaris D 18 caede] cedit D
15 progressus L 16 aggressus R2 || hyberna R 17 talia Rb
italia R2 || numidiarum L || aut R1 || rocul D 18 ad concubia in
mg. ł excubia B || intendi L1 19 putarint L
castris
sunt, oapta quinque milia, duces ipsi miserabiliter
ambusti aegre effugerunt.
Hasdrubal imperator Carthaginem
profugus uenit; itaque Syphax et Hasdrubal mox plurimum
reparauere exercitum atque iterum cum Scipione congressi
sunt, motique fugerunt.
Syphacem fugientem Laelius et Masinissa
ceperunt, cetera multitudo Cirtam confugit, quam Masinissa
oppugnatam in deditionem recepit, Syphacem ad Scipionem
catenis uinctum deduxit; quem Scipio cum ingentibus
spoliis plurimisque captiuis perducendum Laelio tradidit.
Hannibal redire in Africam iussus, ut fessis Carthaginiensibus
subueniret, flens reliquit italiam omnibus Italici generis
militibus qui sequi nollent interfectis. cui ad Africanum
litus propinquanti iussus quidam e nauticis ascendere in arborem
nauis atque inde speculari, quam regionem teneret,
30, 7 et 8 § 21 Liuius 30, 9.12.
13.16 exceptis cum ingentibus spoliis ex Eutropio 3, 20 petitis
cap. 19 § 1 Liuius 30, 19.20.25 extr. hinc quam flens dicitur reliquisse Eutropianis
inseruit Paulus 68, 3
qui continuo refecta multitudine Carthaginem uenit, deinde
conloquium Scipionis petiit. ubi cum se diu attoniti admiratione
mutua duo clarissimi duces suspexissent, infecto pacis
negotio proelium consertum est:
quod diu magnis dneum
artibus dispositum, magnis copiarum molibus gestum, magnis
militum uiribus consummatum Romanis uiotoriam contulit.
octoginta ibi elephanti uel capti uel occisi sunt, Carthaginiensium
interfecta sunt XX milia quingenti Hannibal omnia et
ante proelium et in proelio expertus, cum paucis, hoc est uix
quattuor equitibus, inter tumultum elapsus Hadrumetum confugit.
postea Carthaginem post sex et triginta annos, quam
inde paruus cum patre exierat, uenit consultantique senatui
nullam esse residuam spem nisi in petenda pace persuasit.
C. Cornelio Lentulo P. Aelie Paeto consulibus Carthaginiensibus
pax per Scipionem uoluntate senatus populique concessa
est. naues tamen plus quam quingentae in altum productae
in conspectu ciuitatis incensae sunt.
Scipio, iam tum
cognomento Africanus, triumphans Vrbem ingressus est; quem
30, 29.30.32 § 4 || § 2 infecto-§
4 Liuius 30, 31 extr. 32—35; § 3 LXXX elephanti sqq.] immo
LXXX elephantos in acie habuit
Anno ab Vrbe condita DXLVI bellum Punicum secundum
finitum est, quod gestum est annis decem et septem. cui
Macedonicum continuo successit, quod Quintius Flamininus
consul sortitus post multa et
Macedones uicti sunt, pacem Philippo dedit.
deinde cum Lacedaemoniis
pugnauit, uicto Nauide duce ipsorum nobilissimos
obsides Demetrium Philippi filium et Armenen Nauidis filium
ante currum duxit.
Romani captiui, qui sub Hannibale per
Graeciam uenditi fuerant, uniuersi recepti, capitibus rasis ob
detersam seruitutem currum triumphantis secuti sunt.
eodem
tempore Insubres Boi atque Cenomanni contractis in unum
uiribus Hamilcare Poeno duce, qui in Italia remanserat, Cremonam
Placentiamque uastantes, difficillimo bello a L. Fuluio
praetore superati sunt.
postea Flamininus proconsule Philippum
cf. ad 14 § 1 et 23 § 1 || bellum
—§ 2 Liuius 30, 44 § 2 (32, 8) et Eutrop. 4, 1 et 2 § 8 Liuius
34, 50 et 52 § 4 Liuius 31, 10 et 21 § 5 et § 6 Liuius 32,
28 (proconsule); 33, 4. *7 sqq. 10 (ex quo Polybius, Valerius, Claudius
laudati sunt)
insertis exscripsit Paulus 71 ex lib ut uid., m. 1) D || karth- B
2 pilleatus] LR om. D || indultae sibi lib. insigne v || indultae] inultae
Da multae Db 3 pos D 4 D∙mo∙XL mo∙sexto∙ L quingentisemo
quadragensemo sexto D ∙CCCC∙VI∙ (sic) R 5 decem et septem]
LD x et VII R 6 macbedonicum R1 || quintius] LR quintus
D || flamininus] LD (n posterior del. m. ut uid. 1 L) flamminius R
8 machedones R1 || lace*dęmoniis (ce ex che m. 2) R lacaedaemoniis D
9 nauide] LRD Nabide corr. v 10 demetrii D || armenen] RG
armen LDA || nauidis] LRD Nabidis corr. v 11 ante] triumphans
ante interpolauit G 12 greciam RD || captibus D 13 deterram
D 14 boi] RD bos L boii RaD || cenomanni]
LRbD β cenomani Ra || unum (n
uicti
Мacedones castra amiserunt, VIII milia hostium eo die caesa,
v milia capta Polybius scribit; Valerius dicit XL milia trucidata;
Claudius uero XXXII milia interfecta commemorat.
Sed haec uarietas scriptorum utique fallacia est; fallaciae
autem causa profecto adulatio est, dum uictoris laudes accumulare
uirtutemque patriae extollere uel praesentibus uel posteris
student: alioquin, si inquisitus non fuisset numerus, nec qualiscumque
fuisset expressus.
quodsi gloriosum est duci et
patriae plurimos hostium peremisse, quanto magis laetum patriae
et duci beatum potest uideri suorum uel nullos uel paucissimos
perdidisse.
ita lucidissime patet, quia
mentiendi, qua occisorum hostium numero adiicitur,
sociorum quoque amissorum damna minuuntur uel etiam
omnino reticentur.
Igitur Sempronius Tuditanus in Hispania citeriore bello
oppressus cum omni exercitu Romano interfectus est;
consul Marcellus in Etruria a Bois oppressus magnam partem
exercitus perdidit; cui postea Furius alter consul auxilio accessit:
(cf. Periocha) excepto omni, quod
Orosius more suo addidit § 11 Liuius 33, 36 et 37 exscripsit Paulus 71 Dv ||
yllyrios B illirios D 2 ei] eius D || bello. (er. 8 F) R 8 machedonee
R1 || miserunt D || uɪɪɪL octo milia D || ostium B
4 uL quinque milia D || XLL quadraginta milia D
5 xxxɪɪ (11 simillim. litterae u) milia B XXX L tregenta duo
milia D 6 scribtorum L || falacia Da fallatia Ra 7 adcumulare\'
RaD 9 si om. D || qualiscumque (s 8. s., m. fort. 1) L 10 quodsit
L 12 uel nullos uel] nullospuel sed p deleta L 18 quia]
LRD quod v || inpudentia RD 14 haec hostium numero adicitur
sociorum om. L || numerus R2D 15 sotiorum R1 || dampna. R1 ||
haec uel etiam omnino reticentur add. ita mg. m. ut uid. 1 B
16 omnino ex omnium corr. L 17 semproneus D || spania. D1
ispania D\' || ceteriore LD1 19 a bois] RD1К2 a boiia GBv
a boizis ut uid. D\' ab ipso L (item AK1Mb) 20 potet D
propemodum usque ad nihilum deleuerunt.
L. Valerio Flacco M. Porcio Catone consulibus Antiochus
rex Syriae bellum contra populum Romanum struens in Europam
transiit ex Asia.
tunc etiam Hannibal propter excitandi
belli rumores, qui de eo apud Romanos serebantur, exhiberi
Romam a senatu iussus, clam ex Africa. profectus ad Antiochum
migrauit: quem cum apud Ephesum inuenisset cunctantem,
mox in bellum inpulit.
tunc etiam lex, quae ab
Oppio tribuno plebi lata fuerat, ne qua mulier plus quam
semunciam auri haberet neue uersicolori uestimento nec
uehiculo per Vrbem uteretur, post uiginti annos abrogata est.
P. Soipione Africano iterum T. Sempronio Longo consulibus,
apud Mediolanium decem milia Gallorum caesa, sequenti autem
proelio undecim milia Gallorum, Romanorum uero quinque
milia occisa sunt.
Publius Liuius 33, (42-)44 § 13 Liuius 33, 47 et 49
§ 14 Liuius 34, 1 et 8 § 15 Liuius 34, 43.46.47 § 16 P. (immo
Sextus) Digitius―exercitum Liuius 36, 1 exscripsit Paulus 79 RaD || boziorum D1 boiziorum D2 3 lucio D lutio
B || marco D || portio R || conssL consułs R || anthiocus L anthyocus
R 4 siriae D || pr. L || instruens D 5 transiuit RD
6 ferebantur D2Z, a et in uno ex meis exempl. ed. 1738 h 7 affrica
D frica Ra || anthiocum L anthiochum R 10 oppio] RbT1 oppido
RaGKMOE appio LDT2 oppo H || plebi] LB plebis D 11 semunciã
( m. 2 ut uid. D) DA semuncia L semiunciam Rv || Dene
uersi|colori D1v neuersicolori (-ris La) LbA ne diuersi coloris Ra
nene diuersi coloris RbD2 || uestimenti (ut uid.) D || nec] ne
D1 - 12 hiculo R1|| xx B 13 publio RD || t- L tito RDB;
item Liuii codices (B utrobique, Mog. certe semel) et Cassiodorius; ti
Ufsh || semproneo D1 || long∗o (er. i) R || conssL consuł B
14 apud∗ (er. m ?) B || mediolanium] LB mediolanum RD || x R ||
uerba gallorum caesa s. a. p. u. milia om. D 15 xɪ milia B ||
u
D1 ispania D2 || ceteriore L
Celtiberos cum proximis gentibus uioit regemque eorum cepit.
Minucius a Liguribus in extremum periculi adductus et insidiis
hostium circumuentus uix Numidarum equitum industria
liberatus est.
Scipio Africanus inter ceteros legatos ad Antiochum
missus, etiam cum Hannibale conloquium familiare
habuit. sed infecto pacis negotio ab Antiocho discessit.
in
utraque Hispania per Flaminium Fuluiumque praetores bella
multum horrida cruentaque utrisque populis gesta sunt.
P. Cornelio Soipione M. Acilio Glabrione consulibus Antiochus
quamuis Thermopylas occupasset, quarum munimine tutior
propter dubios belli euentus fieret, tamen commisso bello
a consule Glabrione superatus uix cum paucis fugit e proelio
Ephesumque peruenit.
is habuisse fertur armatorum LX milia,
ex quibus XL milia caesa, capta plus quam v milia fuisse
referuntur. alter consui Scipio cum Boiorum gente conflixit,
in quo proelio xx milia hostium interfecit.
sqq. Liuius 34, 54 § 2; 35, 7 § 8
§ 17 Liuius 35, 9 et 11 § 18 Liuius 35, 13 § 6; 14.17 § 2
§ 19 Liuius 34, 54; 85, 22 § 5―§ 8 § 20 et § 21 usque ad referuntur
Liuius 36, 1.14―19.21 § 21 alter consul sqq. Liuius 36, 38 exscripsit Paulus 73
D1 || uincit Ra || caepit (a in ras.) R 3 ligoribus D2 || adductus]
adductus est D 4 numidarum (nu in ras.) R numidiarum D ||
∗equitum R 5 est om. L || affricanus D || legatus L || anthiocum
L anthiochum R 6 colloquium Rb 7 interfecto L || anthioco
L anthiocho R 8 flaminium] LD flamminum (n in ni corr.)
R; Flamininum h || fuluiumque (ul corr. ex lu) R 9 multa
fort. m., .. et — 2) D || utriusque D 10 publio RD ||
corniliuslcipione D1 cornilios―|cipione D2 || mL marco
RD; item Liuii codices et Cossiodorius; M\' h || conss . L consuł
R || antiochus] LD anthiocus (c in ch corr.) R 11 thermopilas
D || munimine] RbD munimen L munime Ra 12 fierit Ra
13 e al. m. in ras. R 14 ʟxL sexsaginta milia D
15 uerba ex quibus ― quinque milia om. D || XL mil
L 11 xxL uiginti milia D
Sequenti anno Scipio Africanus, habens in auxilio Eumenem
Attali filium, aduersus Hannibalem, qui tunc Antiochi classi
praeerat, bellum nauale gessit; Antiochus uicto
atque in fugam acto simulque omni exercitu amisso pacem
rogauit filiumque Africani, quem utrum explorantem an in
proelio cepisset inoertum est, ultro remisit.
in Hispania ulteriore
L. Aemilius proconsule a Lusitanis cum uniuerso exercitu
caesus interiit.
L. Baebius in Hispaniam proficiscens, a
Liguribus circumuentus cum uniuerso exercitu occisus est;
unde adeo ne nuntium quidem superfuisse constat, ut internecionem
ipsam Romae Massilienses nuntiare curauerint.
Fuluius
consul de Graecia in Gallograeciam, quae nunc est Galatia,
transuectus, ad Olympum montem peruenit, ad quem uniuersi
Gallograeci cum coniugibus et liberis confugerant, ibique acerbissimum
bellum gessit; namque de superioribus locis sagittis
glandibus saxis ceterisque telis Romani grauiter contriti, tandem
usque ad congressum hostium perruperunt: quadraginta
#
et 37, 1 F) 37, 23.24.39-45.
34—37 (!) § 28 Liuius 37, 46 (uniuerso et interiit male Orosius).
§ 24 Liuius 37, 67 (male uniuerso Orosius) § 26 Liuius 38, 12 sqq.
18.20—23; ubi
Marcius
consul aduersus Ligures profectus superatusque IIII milia militum
amisit et, nisi uictus celeriter refugisset in castra, eandem
internecionis cladem, quam Baebius dudum ab isdem
hostibus acceperat, pertulisset.
M. Claudio Marcello Q. Fabio Labeone consulibus Philippus
rex, qui legatos populi
filii sui, quem legatum miserat, uerecundissimas preces ueniam
meruit,
eundemque continuo uelut Romanis amicum suique
proditorem, fratre quoque ipsius ad parricidium patris ministro,
nihil de utroque miserum mali suspicantem ueneno necauit.
eodem anno Scipio Africanus ab ingrata sibi Vrbe diu exulans
apud Amiternum oppidum morbo periit. isdem etiam diebus
Hannibal apud Prusiam Bithyniae regem, cum a Romanis
reposceretur, ueneno se necauit, Philopoemenes, dux Achiuorum
Liuius 39, 20, sed ultima et nisi—pertulisset
perperam ab Orosio addita sunt § 27 Liuius 39, 47 et 48; ad
illa qui—interfecerat (quae falsa sunt) cf. Liu. 39, 34 et 35 § 28
Liuius 40, 5-16.24 (illo continuo more suo ab Orosio male inserto,
ex Liuio 39, 48 § 1 F) § 29 eodem-periit Liuius 39, 52; 38, 52.
54.56; ad ingrata sibi urbe cf. Augustin. C. D. 3, 21 || isdem—necauit
Liuius 39, 51 et 52 § 8 || Philop. sqq. Liuius 39, 49.50.52 § 8 exscripsit Paulus 74
12 eodem-13 periit exscripsit Paulus 75 L || gallogrecorum RD II marcus D 2 IIII. milia L
quattuor milia D 4 internitionis B internicione* (eras. m a m. 1;
alterius enim m. rasura nulla extat) D II bebiue LRD II hisdem
LBD 6 marco RD II cladio Ra II quinto BD II conss. L consul
(~ atram. pallido; erasa e fort.) R II pbilyppus B 7 pr- L ||
demetriae D1 8 praeces LRa 9 eudemqae D 10 fratre
Da 11 mali] LRD male fsh 12 afriganus D1 II exsulans
Ra 18 aputl (t in d corr., pone t hasta er.) B II amiternum] LRDB;
Liternum corr. v II peruit D II hisdem LRD 14 prussiam D
brysiam R II bythiniae B bithiniae D 15 posceretur L1 || se]
LD sese Rv II necanit] canit D1 II philopoemenes d. a. a messanis]
fylopomenissanis (po statim ex pi corr. m. 1) D\' fylipus amenisaanis
(sic -lj us a po.me-) D2 II fylopoemenes LR pylopomenes d filopemenes
G (sic -menes ceteri quoque codices); Philopoemen corr. fsh
a Messanis captus occisusque est.
in Sicilia tunc Vulcani insula,
quae ante non fuerat, repente mari edita cum miraculo
omnium usque ad nunc manet.
Q. Fuluius Flaccus praetor in
citeriore Hispania maximo proelio XXIII milia hominum fudit,
IIII milia cepit.
Ti. Sempronius Gracchus in Нispania ulteriore
centum quinque oppida uacuata quassataque bellis ad deditionem
coegit.
eadem aestate etiam L. Postnmius in citeriore
Hispania quadraginta milia hostium bello interfecit. Gracchus
praetor ibidem iterum ducenta oppida expugnauit et
Lepido et Mucio consalibus Basternarum gens ferocissima
auctore Perseo Philippi filio praedarum spe sollicitata et transeundi
Histri fluminis facultate sine ulla pugna uel aliquo
hoste deleta est. nam tunc forte Danuuius, qui et Hister,
crassa glacie superstratus pedestrem facile transitum patiebatur.
Liuius 39, 56 § 6 (cf. Iul. Obs. 4 [59J), sed
Vulcani..cum—manet addidit Orosius § 31 Liuius 40, 30.31, in-
primis 32 § 32 et § 33 usque ad interfecit Liuius 40, 47-50, inprimis
49
itaque cum inprouide toto et maximo simul agmine inaesiimabilis
hominum uel equorum multitudo transiret, enormitate
ponderis et concussione gradientum concrepans gelu et glacialis
crusta dissiluit uniuersumque agmen, quod diu sustinuerat,
mediis gurgitibus uicta tandem et conminuta destituit
atque eadem rursus fragmentis inpedientibus superducta summersit.
pauci ex omni populo per utramque ripam uix concisis
uisceribus euaserunt.
P. Licinio Crasso C. Cassio Longino consulibus Macedonicum
bellum gestum est, merito inter maxima bella referendum.
nam in auxilio Romanorum tota primum Italia, deinde Ptolomaeus
rex Aegypti et Ariarathes Cappadociae, Eumenes Asiae,
Masinissa Numidiae fuerunt. Perseum et Macedonas secuti
sunt Thraces cum rege Cotye et uniuersi cum rege Gentio
lllyrii.
itaque aduenionti Crasso consuli Perseus ocenrrit, commissoque
proelio miserabiliter uicti fugere Romani. sequenti,
pugna paene pari clade partis utriusque in hiberna discessum
est.
deinde Perseus profligato multis proeliis exercitu Romano
in Illyricum transgressus Sulcamum oppidum defensum a
usque ad referendum Liuius 42, 29 || nam in
auxilio sqq. Eutrop. 4, 6 § 37 usque ad Romani Liuius 42, 58 —
60 || sequenti sqq. Liuius42, 65 — 67 § 38 Liuius 43, 18 et 19
princ. (illa partim occidit
Postea cam eo L. Aemilius Paulus consul dimicaait et uicit :
nam xx milia peditum in eo bello interfecit; rex cum equitatu
subterfugit, sed continuo captus atque in triumpho cum filiis
ante currum actus est et post apud Albam in custodia defecit.
filius eius iunior fabricam aerariam ob tolerandam inopiam
Romae didicit ibique consumptus est. plurima praeterea et
satis diuersis prouentibus bella multarum ubique gentium
gesta sunt, quae breuitatis causa praetermisi.
Anno ab Vrbe condita DC L. Licinio Lucullo A. Postumio
Albino consulibus cum omnes Romanos ingens Celtiberorum
metus inuasisset et ex omnibus non esset, qui ire in Hispaniam
uel miles uel legatus auderet, P. Scipio, qui postea Africanus
erit, ultro sese militaturum in Hispaniam obtulit, cum tamen
in Macedoniam sor
itaque profectus
Evtrop. 4, 6 (Lucius) et
4, 7 || captus — actus est Liuius 45, 6.40 § 6 d parte deperd. (ct. 45
39) d Eutrop. 4, 8 || § 39 et post—§ 40 consumptus est Liuius 46
aut 47 (cf. 45, 42 § 4 et AmmianusMarc. 14, 11 § 31 artem ferrariam
(sic) ob quaerendum docuit uictum) || § 40 plurima sqq, cf. Periocha
47 p. 49, 4 Iahn cap. 21 § 1-§ 3 Liuius 48 (cf. Per.); DC numerus
est Liuianus
comm. Bern. Lucani 3, 158 12 Anno — P. 269, 5 euasit exscripsit
Paulus 79
D\' 4 lucius RD || aemilius (prior i in ras. m. 1, ex e ut
uid.) D 6 xx milia L niginti milia D || ∗equitatu R 6 supterfugit
L Ü continuo (u in ras m. 1) D || adque Ra 1 et post—defecit
om. D 9 romae (a ita ras.) B || dedicit Ra ||consumtus D
11 causa] studio D 12 ∙sescentensimoL sescentessimo (sex- 2)
D || lucio RD || et post Lucullo add. v || aulo RD 13 ałtino RB ||
conss. L cofis B 14 ex omnibus non esset om. D || ispaniam R
hispania B 15 publiusRD |6 afriganus D1 16 erit] L (m. ut
uid, 2), DAGKMBerat L1CTO est dictus Rmv, om. RaH || sese]
LARsese esse R se DGB || milita aurum (au in tn corr. 2) D ||
hispania D\' H optulit D 11 machedoniam R1 || sortem D
militis quam dacis usus officio ; nam et barbarum prouocantem
singulariter congressus occidit.
Sergius antem Galba praetor
a Lusitanis magno proelio uictus est uniuersoque exercitu
amisso ipse cum paucis uix elapsus euasit.
eodem tempore
censores theatrum lapideum in Vrbe construi censuerunt. quod
ne tunc fieret, Scipio Nasica grauissima oratione obstitit dicens,
inimicissimum hoc fore bellatori populo ad nutriendam desidiam
lasciuiamque commentum, adeoque mouit senatum, ut
non solum uendi omnia theatro couparata iusserit, sed etiam
subsellia ludis poni prohibuerit.
Quamobrem intellegant nostri — quibus quidquid extra
oblectamentum libidinis occurrit offensio est — propter hoc,
quod se infirmiores esse hostibus suis ipsi sentiunt et fatentur,
theatra incusanda non tempora,
nec blasphemandum Deum
uerum, qui usque ad nunc ea prohibet, sed abominandos deos
uel daemones suos, qui ista petierunt, profundo quidem satis
malignitatis suae argumento tale sacrificium flagitantes, quoniam
non
hominum pascerentur.
nam utique tunc nec hostes nec fames
nec morbi nec prodigia deerant, immo tunc plurima erant;
sed theatra non erant, in quibus — quod incredibile dictu est
— ad aram luxuriae uirtutum uictimae trucidantur.
Liuius 48 (cf. Per.) et Augustinus C. D. 1,
31-33 § 5-§ 9 Orosius adhibito Augustino l, l.; cf. ipsum 1, 6
§ 4 et ad § 8 : 4, 6 § 3 L 3 sergius] LRDB; Seruius Fabriciuss h
4 proelo D1 5 lapsus D 6 lapidum R2 7 fieret tunc
(corr. m. 2; supra e priorem et n quas m. 1 posuerat lineas = et
erasae sunt) L || nasica] nasi D1 8 hoc om. D || nutriendam desidiae
D2 9 lasciuiamque] L lasciuiaque D1 lasciuiaeque D2R υ ||
semet ipsos perditioni impenderent. factum
est, fit, amatur et clamatur ut fiat: qui pro mactanda gregis
sui pecude fortasse offenderentur, pro interficienda cordis sui
uirtute laetantur. quin potius Nasicae erubescant, qui Christianis
exprobrandum putant et non nobis de hostibus, quos
semper habuerunt, sed illi de theatro, quod haberi prohibuerat,
conquerantur.
Igitur in Hispania Sergius Galba praetor Lusitanos citra
Tagum flumen habitantes cum uoluntarios in deditionem recepisset,
per scelus interfecit; simulans enim de commodis eorum
se acturum fore, circumpositis militibus cunctos inermes incautosque
prostrauit. quae res postea uniuersae Hispaniae
propter Romanorum perfidiam causa maximi tumultus fuit.
tertium Punicum bellum exortum est. igitur cum senatus
delendam Carthaginem censuisset, profecti in Africam
consules et Scipio tunc tribunus militum prope Vticam
Liuius 48 (cf. Per. 49) § 1 — § 3 Liuius
49 (ad § 1
ibi Carthaginiensibus euocatis
iussisque ut arma et naues traderent nec moratis, tanta uis
armorum repente tradita est, ut facile tota ex his Africa potuisset
armari.
sed Carthaginienses postquam arma tradiderant
et relicta urbe recedere procul a mari decem milibus passuum
iussi sunt, dolorem ad desperationem contulerunt aut defensuri
cinitatem aut cum ipsa per ipsam sepeliendi, ducesque sibi
duos Hasdrubales creauerunt.
arma primum facere adgressi
aeris ferrique inopiam auri argentique metallis suppleuerunt.
consules oppugnare Carthaginem statuunt, cuius situs fuisse
huiusmodi dicitur:
uiginti duo milia paasaum muro amplexa,
tota paene
milibus passuum aperiebantur. is locus murum triginta pedes
latum habuit saxo quadrato in altitudinem cubitorum quadraginta.
arx, cni Byrsae nomen erat, paulo amplius quam duo
milia passuum tenebat. ex una parte murus communis erat
urbis et Byrsae imminens mari, quod mare Stagnum uocant,
sed § 4 etiam Florus 2, 15 § 10;
ad § 5 cf. Periocha 51 princ., ad§ 6 obiectu Vergil. | Aen. 1, 160 Paulus 80
8 arma - 9 suppleuerunt expressit Paulus 80, 16 sq. 10 cuius
situs - 17 mari compilauit Seuerus Chron. p. 453 [qui 11 XXII]
10 cuius — p. 272, 1 tranquillatur compilauit Paulus 82 (pr. i ex a m. 2, i fin. in ras. ex a m. 2) D || carthaginiensebus
(-inensibus 2) D karth- R 2 iussique Ra || morata.
L1 3 tota africa facile ex his R facile ex his (ea H) tota africa
KMH ex ea tota africa B 4 carthaginiensis (-inenses 2) D karth-
R 5 cedere L 7 pernpsam D || sepelliendi \'LRa sipiliendi
D1 8 hasdrubalis (i statim in e m. 1) D\' hastrubales D2 || aggressi
Rb 9 metalis Ra || suppleueruni D\' 10 karth- R ||
cuius situs fuisse huiusmodi] cuins modi D xxii milia R, item B;
uigintia milia D ||treginta D XXX R
14 altitudine LHB || XL R 16 erat) (H) LRD ς om. X2
consules
igitur quamuis aliquantam muri partem quassatam machinis
diruissent, tamen a Carthaginiensibus uicti ac repulsi sunt :
quos fugientes Scipio repulso intra muros hoste defendit. Censorinus
in Vrbem rediit. Manlius omissa Carthagine ad
Hasdrubalem arma conuertit.
Scipio Masinissa mortuo inter
Masinissae filios tres Numidiae regnum diuisit. quo circa
Carthaginem reuerso Manlius Tezagam urbem expugnauit atque
diripuit; duodecim milia ibi Afrorum caesa, sex milia capta
sunt. Hasdrubal Poenorum imperator, Masinissae nepos, subselliorum
fragmentis in curia a suis propter suspicionem proditionis
occisus est.
Iuuentius praetor in Macedonia aduersus
Pseudophilippum congressus, cum maxima clade totius Romani
exercitus interfectus est.
post bellum Punicum secundum Cn. Cornelio Lentulo L.
(cf. Periocha) § 8 Liuius 50 (cf.
Per. et Eutrop. 4, 11) § 9 Liuius
ubi dum
sex continuis diebus noctibusque pugnatur, ultima Carthaginienses
desperatio ad deditionem traxit petentes, ut quos
belli clades reliquos fecit, saltem seruire liceat.
primum agmen
mulierum satis miserabile, post uirorum magis deforme
descendit. nam fuisse mulierum xxv milia, uirorum xxx
milia memoriae traditum est. rex Hasdrubal se ultro dedit.
transfugae qui Aesculapii templum occupauerant, uoluntario
praecipitio dati igne consumpti sunt, uxor Нasdrubalis se duosque
filios secum uirili dolore et furore femineo in medium iecit
incendium, eundem nunc mortis exitum faciens nouissima regina
Carthaginis, quem quondam prima fecisset.
ipsa autem ciuitas
decem et septem continuis diebus arsit miserumque spectaculum
de
diruta est autem Carthago omni murali lapide in puluerem
2, 15 6 17 et
18 (cf. Per. 51) § 6 et § 7 Liuius 51 et
multitudo omnis captiuorum exceptis paucis principibus uenundata
est. ita quarto quam coeptum fuit anno bellum Punicum
tertium terminatum est.
Sed mihi quamlibet studiose quaerenti uernmtamen homini
tardioris ingenii nusquam omnino causa tertii belli Punici,
quam in tantum Carthago accenderit, ut iuste euerti decerneretur,
eluxit, illudque me uel maxime mouet, quod, si ita
ut in superioribus bellis euidens in adsurgentem causa et dolor
accendebat, consultatione non opus erat.
at uero, cum alii
Romanorum propter perpetuam Romae securitatem delendam
esse decernerent, alii uero propter perpetuam Romanae uirtutis
curam, quam sibi semper ex suspicione aemulae urbis inpenderent,
ne uigor Romanus bellis semper exercitus in languidam
segnitiem securitate atque otio solueretur, incolumem Carthaginem
statui suo permittendam esse censerent: causam non
ex iniuria lacessentum Carthaginiensium sed ex inconstantia
torpescentium Romanorum ortam inuenio.
quod cum ita sit,
cur Christianis temporibus imputant hebetationem ac robiginem
suam, qua foris crassi, intus exesi sunt? qui porro ante
Orosius adhibitis ad § 9 Augustino C. D.
2, 18 et 3, 21 ac fort. Liuio (cf, Periocha 49), illisque § 10 Christianis
temporibus imputant repetitis ex Augustino C. D. 1, 33 D2) RD1 || septin∗gentesimo (er. qD aco R ||
post, anno quam (i. e. anno post quam, corr. m. 2) D 2 paucis (c
ex 8 m. 1) R || uenundata] LRDB 3 coeptum] LDB cęptum (ę
radendo in e) R inceptum v 6 bolli Punici tertii v 7 karthago
R || ut] tuci D1 8 illudque∗uel (eras. 1 et tertiae u lin:
prior in ras. m. 1)
Itaque finem uolumini faciam, ne forsitan conlidendo uehementius
discussa ad tempus robigine ubi necessarium acumen
elicere non possum, superuacuam asperitatem inueniam. quamquam
obuiantem asperitatem nequaquam expauescerem, si
interioris spem acuminis inuenirem.
1 fere om. L 2 karth- R 4 collidendo Rb 5 robigine]
D1 rubigine LD2R 6 quaquam RbD quaquam Ra 7 oboiante
D1 8 innenirem] sub hoc u. a correctore adnotatum est: contuli
(litteris prope cursiuis) L
quaternio quinq. folia habet L fol. 101 (in quo post huc folium deest
folium unum, cf. p. 278, 2)
Scio aliquantos post haec deinceps permoueri posse, quod
uictoriae Romanae multarum gentium et ciuitatum strage
crebrescunt. quamquam , si diligenter appendant, plus damni
inuenient accidisse quam commodi. neque enim parui pendenda
sunt tot bella seruilia, socialia, ciuilia, fugitiuorum, nullorum
utique fructuum et magnarum tamen miseriarum.
sed coniueo,
ut quemadmodum uolunt ita fuisse uideatur; unde arbitror
esse dicturos: ecquid his temporibus beatius, quibus continui
triumphi, celebres uictoriae, diuites praedae, nobiles pompae,
magni ante currum reges et longo ordine uictae gentes
?
quibus breuiter respondebitur et ipsos de temporibus
solere causari et nos pro isdem temporibus instituisse sermonem,
quae tempora non uni tantum urbi adtributa sed Orbi
uniuerso constat esse communia. ecce quam feliciter Roma
C. D. 3, 23 aut romę R1 8 creuerunt X2 || quanquam DII || si] et
si appendant] DAVTOX, ed.1542 in contextu adpendant K1M
attendant (tt al. m. in ras., fuisse potest pp B) R Π ed. 1542 in
quanti igitur pendenda est gutta haec laboriosae felicitatis,
cui adscribitur unius urbis beatitudo in tanta mole infelicitatis,
per quam agitur totius Orbis euersio? aut si ideo felicia
putantur, quia unius ciuitatis opes auctae sunt, cur non potius
infelicissima iudicentur, quibus miserabili uastatione multarum
ac bene institutarum gentium potentissima regna ceciderunt?
an forte aliud tunc Carthagini uidebatur, cum post annos
centum uiginti, quibus modo bellorum clades modo pacis condiciones
perhorrescens, nunc rebelli intentione nunc supplici, bellis
pacem, pace bella mutabat, nouissime miseris ciuibus passim
se in ignem ultima desperatione iacientibus unus rogus tota
ciuitas fuit? cui etiam nunc, situ paruae, moenibus destitutae,
pars miseriarum est audire quid fuerit.
edat Hispania sententiam
suam: cum per annos ducentos ubique agros suos sanguine
suo rigabat inportunumque hostem ultro ostiatim inquietantem
nec repellere poterat nec sustinere, cum se suis diuersis urbibus
ac locis, fracti caede bellorum, obsidionum fame exinaniti,
interfectis coniugibus ac liberis suis ob remedia miseriarum
concursu misero ac mutua caede iugulabant, — quid tunc de
cf. 6, 21 § 1 et 7, 41 § 2 D || quicquid RD2 7 cęciderunt (ę
in e) R 8 an] an ac V || karthago (o in ini m. 2) B kartagini
II cartagini GV || uidebatur] debibatur (e a. s. m. 2) D || cum] quum
A ut plerumque 9 centum uiginti] DAX2 cxx R ΠG || condicionis
ipsa postremo dicat Italia: cur
per annos quadringentos Romanis utique suis contradixit obstitit
repugnauit, si eorum felicitas sua infelicitas non erat Romanosque
fieri rerum dominos bonis communibus non obstabat?
non requiro de innumeris diuersarum gentium populis diu
ante liberis, tunc bello uictis, patria abductis, pretio uenditis,
seruitute dispersis, quid tunc sibi maluerint, quid de Romanis
opinati sint, quid de temporibus iudicarint.
omitto de regibus
\'magnarum opum, magnarum uirium, magnae gloriae, diu
potentissimis, aliquando captis, seruiliter catenatis, sub iugum
missis, ante currum actis, in carcere trucidatis: quorum tam
stultum est exquirere sententiam, quam durum non dolere
miseriam.
nos, nos inquam ipsos uitaeque nostrae electionem,
cui adquieuimus, consulamus. maiores nostri bella gesserunt,
bellis fatigati pacem petentes tributa obtulerunt: tributum
pretium pacis est.
nos tributa dependimus, ne bella patiamur,
ac per hoc in portu, ad quem illi tandem pro euadendis malorum
tempestatibus confugerunt, nos consistimus et manemus.
igitur nostra tempora uiderim utrum felicia; certe
feliciora illis ducimus, qui quod illi ultime delegerunt nos
male cum praecedentibus coniungebantur || cur]
D2G1R2 ς itemque haud dubie R1 cor
inquietudo enim bellorum, qua illi attriti
sunt, nobis ignota est. in otio autem, quod illi post imperium
Caesaris natiuitatemque Christi tenuiter gustauerunt,
nos nascimur et senescimus;
quod illis erat debita pensio seruitutis
nobis est libera conlatio defensionis, tantumque interest
inter praeterita praesentiaque tempora, ut quod Roma in usum
luxuriae suae ferro extorquebat a nostris,
reipublicae conferat ipsa nobiscum. aut si ab aliquo
dicitur tolerabiliores parentibus nostris Romanos hostes fuisse,
quam nobis Gothos esse, audiat et intellegat, quanto aliter
quam circa se ipsum agitur sibi esse uideatur.
Olim cum bella toto Orbe feruebant, quaeque prouincia suis
regibus suis legibus suisque moribus utebatur, nec erat societas
adfectionum, ubi dissidebat diuersitas potestatum; postremo
solutas et barbaras gentes quid tandem ad societatem adduceret,
quas diuersis sacrorum ritibus institutas etiam religio
separabat?
si quia igitur tunc acerbitate malorum uictus
patriam cum hoste deseruit, quem tandem ignotum locum
ignotus adiit? quam gentem generaliter hostem hostis orauit?
cui se congressu primo credidit, non societate nominis inuitatus,
non communione iuris adductus, non religionis unitate securus ?
an parum exempli dederunt Busiris in Aegypto peregrinorum
infeliciter incurrentium impiissimus immolator, crudelissima
circa aduenas Dianae Tauricae litora sed magis sacra crudelia,
Thracia cum Polymestore suo usque ad propinquos hospites
cf.1, 11 § 2 || crudelissimascelerata
ignotus LaD1 || qu*a (er. i) R || adtriti D 6\' preterita
R || usu D 7 a om. L 9 tolerabilius L1 10 quando
D\' 12 bella toto orbe] toto orbe bella R || quaeque] unaquaeque
D2 || suis legibus suis regibus L 13 suis legibus om. DA
14 affectionum R affeccionum D || dissidebat (si in ras. m. 2) R ||
aduersitaadpotestatum (d alteram del. m. 1) L || postremuD\'
15 quid] qui D || deduceret L (cf. 14 adnersitas) 16 institutis
B 17 aceruitate L 20 congressui R2 21 addictus (i radendo
ex u)
quia de confugiendi statione securo, ubique patria, ubique
lex et religio mea est.
nunc me Africa tam libenter excepit
quam confidenter accessi; nunc me, inquam, ista Africa excepit
pace simplici, sinu proprio, iure communi, de qua aliquando
dictum et uere dictum est
hospitio prohibemur harenae,
Bella cient primaque uetant consistere terra;
nunc ultro ad suscipiendos socios religionis et pacis suae beniuolum
late gremium pandit atque ultro fessos, quos foueat,
inuitat.
latitudo orientis, septentrionis copiositas, meridiana
mei iuris et nominis sunt quia ad Christianos et Romanos
Romanus et Christianus accedo.
non timeo deos hospitis mai,
non timeo religionem eius necem meam, non habeo talem quem
pertimescam locum, ubi et possessori liceat perpetrare quod
uelit et peregrino non liceat adhibere quod conuenit, ubi sit
ius hospitis quod meum non sit;
unus Deus, qui temporibus,
quibus ipse innotescere
ab omnibus et diligitur et timetur; eaedem leges, quae uni
cf. Augustinus C. D. 3, 23 § 2 hospitioterra
Vergilius Aen. 1, 540 sq. D\' || testis est D2 || aegiptus D || interfectore] LA interfecto
R interfecto rege D 8 ptolemeo L ptolomeo R ptolomaeo
D 4 qualescumque R2 6 relegio R1 || affrica D 7 ista
(a in ra. m. 2) D || africa D 8 commuuae D1 || qua] quali
La 12 suspiciendus D1 || sui B || ben. late] beneuolamtate (e fin.
in i mut. m. 2) D || beniuolum] LR 18 ultrol R 14 septemtrionis
ante ras. R || ∗∗meridiana (er. & ?) R 15 insularum om.
D 18 nece mea B neoemae D1 necimę (sic) D2 || quemJ qualem
D 20 peregrino (e altera ex ae ?) R || sit ius] s
D 21 hospitis] LR hospicii D hospitii h || non meum L
28 et timetur2ea.. eadem xle(corr. m. 2, eiusdem sunt hae ; et..
interpunctiones) D || eadem leges
inter Romanos, ut dixi, Romanus, inter Christianos Christianus,
inter homines homo legibus inploro rempublicam, religione
conscientiam, communione naturam. utor temporarie omni
terra quasi patria, quia quae uera est et illa quam amo patria
in terra penitus non eat.
nihil perdidi, ubi nihil amani, totumque
habeo, quando quem diligo mecum est, maxime quia. et
apud omnes idem est, qui me non modo notum omnibus uerum
et proximum facit, nec egentem deserit, quia ipsius est terra.
et plenitudo eius, ex qua omnibus omnia iussit esse communia.
haec sunt nostrorum temporum bona: quae in totum
uel in tranquillitate praesentium uel in spe futurorum uel in
perfugio communi non habuere maiores, ac per hoc incessabilia
bella gesserunt, quia, mutandarum sedium communione non
libera, persistendo in sedibus suis aut infeliciter necati sunt
aut turpiter seruierunt. quod clarius promptiusque ipsis
ueterum gestis per ordinem explicitis aperietur.
Anno ab Vrbe condita DCVI, hoc eat eodem anno, quot et
Carthago deleta est, Cn. Cornelio Lentulo L. Mummio consulibus
ruinam Carthaginis euersio Corinthi subsecuta est,
duarumque potentissimarum urbium paruo unius temporis
interuallo per diuersas mundi partes miserabile conluxit
Psalm. 23, 1 cap. 3, exceptis
§ 1 anni numero et § 4 Orosiana, Liuius 52 (§ 5 cf. Periocha, § 5
opnlentissimam et § 7 permixta—aeris cf. Florus 2, 16 § 7) D1R subiectussum D2 ||domenantar (. m. 2) D
2 ad uim ut uid. in mg. f mortem. R 5 conscientia R ||natura
R || temporarie∗omni (e alt. ex a) R 6 ilIa. R || patriaD
7 paenitus Ra || perdedi (corr. m. ut uid. 2) L 8 et om. L
9 modum D1 12 sic tempormD 13 in spe] spe B ||* sic futurorm
D 14 communi∗ B || ∗ ac R 15 quia] qui D
17 promtiusque R1 promciusque (c in pc m.2) D || ipsi D 18 ∗gestis
B gestis (e m. 2) D 19 seacentensimo (-tisemo D) sexto LD ||
et om. D 20 karthago B || gn. L gneo RD || lucio D lntio B ||
conss. L cons B consolib . D 21 karthaginis R || corunthi D
22 -que om. B
nam cum Metellus praetor Achaeos Boeotiosque coninnctos
duobus bellis, hoc est primum apud Thermopylas,
xx\' milia, secundo VII milia caesa Claudius historicus refert,
Valerius et Antias in Achaia pugnatum et xx milia Achaeorum
cum duce suo Diaeo cecidisse confirmant, Polybius
Achiuus quamuis tunc in Africa cum Scipione fuerit, tamen,
quia domesticam cladem ignorare non potuit, semel in Achaia
pugnatum Critolao duce adserit, Diaeum nero adducentem ex
Arcadia militem ab eodem Metello praetore oppressum cum
exercitu docet;
sed de uarietate disoordantium historicorum
aliquanta iam diximus, quorum sufficiat detecta haec et male
nota mendaciorum nota, quia parum credendum esse in ceteris
euidenter ostendunt qui in his quoque, quae ipsi uidere, diuersi
sunt — igitur post extincta totius Achaiae praesidia destitutarum
euersionem urbium Metello praetore meditante consul
Mummius repentinus cum paucis uenit in castra. qui dimisso
statim Metello Corinthum sine mora expugnauit, urbem toto
tunc Orbe longe omnium opulentissimam, quippe quae uelut
officina omnium artificum atque artificiorum et emporium
cf. 4, 20 § 7—9 al. m. ex 0 ?) R metillus D1 || acheos RD1 achios
D2 || boetioBque LR2 byotiosque R1 byociusquae (u in 0 corr., a del.
2) D 2 primum] LD primo Rv || termopylas R 3 inphocideuicisset
L cum focis deuicisset R in focis deuicisset D; in Phocaeis
deuicisset v || sic quorm
septem LDR 5 nalerius et] LBD et del. v male || anthias
BD || XX. milia L uiginti milia D || acheorum LRD 6 duces
uo diae. ocecidisse D\' duces uo/ diaeut uid. — diaeoo
—) D2 ||diaeo] L1R diaeoun L3 || caecidisse Ra || confirmant] LRD confirmat
v || polibius D 7 achibus R || affrica D || scepione D1
8 qui|ad domesticam D 9 critulao D || asserit R 10 conpressum
D 11 uariaetate Ra 12 et del. al. m. B 18 mendaciorum
(ci al. m. in ras.) R || cęteris Ra 15 totius (t pro in
ras. ?) R || praesidia∗ R 16 pretore R 17 repentenus (rop in
ras. m. 1, -tinus 2) D 18 urbem] orbe L 19 orbe] urbe D1
20 offici∗na (er. u F) R || arti∗∗ficiorum R || ettemporium L et imptorm
(i. e. -rum) D
permissa crudeliter etiam captiuis praedandi licentia
caedibus ignibusque conpleta sunt, ut- de murorum ambitu
quasi e camino in unum apicem coartatum exundaret incendium.
itaque plurima parte populi ferro flammisque consumpta reliqua
sub corona uendita est; urbe incensa muri funditus diruti
sunt; muralis lapis in puluerem redactus, praeda ingens
erepta est.
sane cum propter multitudinem et uarietatem
statuarum simulacrorumque in illo ciuitatis incendio permixta
in unum auri argenti atque aeris omniaque simul metalla
fluxissent, nouum genus metalli factum est, unde usque in
hodiernum diem siue ex ipso siue ex imitatione eius aes
Corinthium, sicut memoriae traditum est, et Corinthia uasa
dicuntur.
Isdem consulibus Viriatus in Hispania genere Lusitanus,
homo pastoralis et latro, primum infestando uias deinde
uastando prouincias postremo exercitus praetorum et consulum
Romanorum uincendo
omnibus fuit.
siquidem Hiberum et Tagum, maxima
et diuersissimorum locorum flumina, late transgredienti et
peruaganti C. Vecilius praetor occurrit: qui continuo caeso
usque ad internecionem paene omni exercitu suo uix ipse
Liuius 52 (ad § 1—4 cf. Periocha, Florus
2, 17 § 15 et 16, Eutropius 4, 16) compilauit Paulus
86 not. D || europe R 8 completa
R 4 al picem B 5 flammisque (f ex q corr. m. 1) L
6 deruti L 10 adque RaD || metella D 18 corynthium L ||
et om. L || corynthia L 15 hisdem LRD || uiriatus] LRD
18 subigendo (littera G lunula eius inferiore ut saepius euanida
cum c esse
deinde C. Plautium
praetorem idem Viriatus multis proeliis fractum fugauit. pos
etiam Claudius Vnimammus cum magno instructu belli contra
Viriatum missus quasi pro abolenda superiore macula turpiorem
ipse sunt infamiam.
nam congressus cum Viriato uniuersas
quas secum deduxerat copias maximasque uires Romani amisit
exercitus. Viriatus trabeas fasces ceteraque insignia Romana
in montibus suis tropaea praefixit.
Eodem tempore ccc Lusitani cum mille Romanis in quodam
saltu contraxere pugnam, in qua LXX Lusitanos, Romanos
autem cccxx cecidisse Claudius refert;
et cum uictores Lusitani
sparsi ac securi abirent, unus ex his longe a ceteris segregatus
cum, circumfusis equitibus pedes ipse deprehensus unius
eorum equo lancea perfosso ipsius equitis ad unum gladii
ictum caput desecuisset, ita omnes metu perculit, ut prospectantibus
cunctis ipse contemptim atque otiosus abscederet.
aduersus Salassos Gallos congressus et uictus quinque
milia militum perdidit. reparata pugna, quinque milia hostium
Liuius53 (cf. Periocha et ad § 8 Obseq. 2,
qui om
L. Caecilio Metello Q. Fabio Maximo Seruiliano conaulibus
inter cetera prodigia androgynus Romae uisus iussu haruspicum
in mare mersus est. sed nihil impiae expiationis procuratio
profecit; nam tanta subito pestilentia exorta est, ut ministri
quoque faciendorum funerum primum non sufficerent deinde
non essent; iamque etiam magnae domus uacuae uiuis plenae
mortuis remanserunt: largissimae introrsum hereditates et nulli
penitus heredes.
denique iam non solum in Vrbe uiuendi sed
etiam adpropinquandi ad Vrbem negabatur facultas, tam saeui
per totam Vrbem tabescentium sub tectis atque in stratis suis
cadauerum putores exhalabantur.
Expiatio illa crudelis et uiam mortibus hominum morte
hominis struens tandem Romanis inter miserias suas
uidetur Augustinus C. D. (uelut 8,17) exscripsit Paulus 86, 8 sq. D2 || constitum D1 || quisque] LRD quisquis v; cf. 1, 10
§ 18; 7, 41 § 4 2 quinque om. D || peremis∗∗set (er. is ut uid.)
B 3 eupost quoque s. s. m. fort. 1 in B 4 dampna R ||
inpetrauisset L || imfami L om. D || inpudentia DR 5 sumtibus
L1D1 6 lucio caecilio D lutio oaelio R || quinto RD || fanio L ||
conS- L 7 androginus D1U androgenus D2 androginus uir et
mulier simul B || romae (a in ras. al. m.) R || aruspicum B
8 missus D 11 iamque] LRD itaque v || uacm.) B ||
uibiis (n supra bi a rec. m. posita sed mox deleta) L || plenae (e pr.
ex a) R 12 lagirsimae R1 || inrettorsum L || nullli∗ R
13 paenitus LRa || heredes denique] heredediinique (e test. non plane
certa) D1 here∗
quam si artifices illi circumuentionum
haruspices sub ipsa ut adsolent declinatione morborum forte
celebrassent, procul dubio sibi dis et ritibus suis reductae
sanitatis gloriam uindicassent. ita misera et ad sacrilegia male
religiosa ciuitas mendaciis, quibus liberari non poterat, ludebatur.
Igitur Fabius consul contra Lusitanos et Viriatum dimicans
Bucciam oppidum, quod Viriatus obsidebat, depulsis hostibus
liberauit et in deditionem cum plurimis aliis castellis recepit.
fecit facinus etiam ultimis barbaris Scythiae, non dicam Romanae
fidei et moderationi, exsecrabile. quingentis enim principibus
eorum, quos societate inuitatos
manus praecidit.
Pompeius sequentis anni consul fines Numantinorum ingressus
accepta maxima clade discessit, non solum exercitu
paene omni profligato uerum etiam plurimis nobilium, qui ei
militiae aderant, interemptis.
Viriatus autem cum per quattuordecim annos Romanos
duces atque exercitus protriuisset, insidiis suorum interfectus
est, in hoc solo Romanis circa eum fortiter agentibus, quod
percussores eius indiguos praemio iudicarunt.
At ego non modo nunc, uerum etiam saepe intertexere
Orientis illa inextricabilia bella poteram, quae raro umquam
Liuius 53 aut 54 § 13 Liuius 54
§ 14 Liuius 54 cf. Periocha, Florus 2, 17 i 17, Eutropius 4, 16) L 4 archani R 6 aruspices R || assolent
R2 || . forte, (er. r ?) D 7 caelebrassent RaD || diis Rb 9 relegiosa
Ra 12 bucciam] LDAGc bacciam Rv bocciam T || obsedebat
R 14 bcytiae B cythiae D 15 ex#ecrabile (erasa s)
R || • d •tia (tis al. m. ) R 20 pene Rb 22 periuat tuor dioim
D || xɪɪɪɪ B 26 at] & B 27 illam D || ineztricabilia bella
om. D || ineztrabilia R1 H bella in mg. add. m. fort. 1 in B
cum quibus nobis actio est, tanta sunt, ut iure fastidiantur
aliena.
Mithridates tunc siquidem, rex Parthorum sextus ab Arsace,
uicto Demetrii praefecto Babylonam urbem finesque eius uniuersos
uictor inuasit. omnes praeterea gentes, quae inter
Hydaspen fluuium et Indum iacent, subegit. ad Indiam quoque
cruentum extendit imperium.
Demetrium ipsum secundo
sibi bello occurrentem uicit et cepit: quo capto Diodotus quidam
cum Alexandro filio regnum eius et regium nomen usurpauit.
qui postea ipsum Alexandrum filium, quem participem
periculi in peruadendo regno habuerat, ne in obtinendo consortem
haberet, occidit.
M. Aemilio Lepido C. Hostilio Mancino consulibus prodigia
apparuere
sunt. sed non semper aucupatoribus euentuum et structoribus
fallaciarum haruspicibus opportuni casus suffragantur.
namque
Mancinus consul postquam a Popilio apud Numantiam suscepit
exercitum, adeo infeliciter proelia cuncta gessit atque in id
suprema desperatione perductus est, ut turpissimum foedus
Liuius 52 § 18 Liuius 55 § 19-
§ 21 Liutus 55 et 56 (ad § 19 cf. Obseq. 23, § 20 turpissimum foedus
Augustin. C. D. 3, 21), § 19 sed non semper et q. s. Orosiana uidentur
esse, ad illa § 21 Pompeius—pepigisset
quamuis et Pompeius iam
aliud aeque infame foedus cum isdem Numantinis paulo ante
pepigisset, senatus dissolui foedus et Mancinum dedi Numantinis
praecepit, qui nudato corpore manibusque post tergum
reuinctis ante portas Numantinorum expositus ibique usque in
noctem manens, a suis desertus, ab hostibus autem non susceptus
lacrimabile utrisque spectaculum praebuit.
Exclamare hoc loco dolor exigit. cur falso uobis,
Romani, magna illa nomina iustitiae fidei fortitudinis et
misericordiae uindicatis? a Numantinis haec uerius discite,
fortitudine opus fuit?
pugnando uicerunt. fides exigebatur? credentes
aliis secundum se, quos occidere potuerant, pacto foedere
dimiserunt iustitia probanda erat?
senatus, cum idem Numantini per legatos suos ant inuiolatam
pacem solam aut omnes, quos pignore pacis accepto uiuos dimiserant,
reposcebant.
misericordia examinanda uidebatur? satis
documenti dederunt uel emittendo ad uitam inimicum exercitum
uel ad poenam non recipiendo Mancinum.
Mancinusne rogo
dedendus fuit, qui uicti exercitus inpendentem trucidationem
praetento umbone pacti foederis dispulit, qui periclitantes patriae
uires in meliora tempora reseruauit?
aut, si displicuit foedus
quod pactum est, cur miles hoc pignore redemptus ant, cum
reuerteretur, receptus est aut, cum repeteretur, redditus non
est? aut, si placuit seruati militis qualiscumque prouisio, cur
Mancinus, qui hoc pepigit, solus deditus fuit ?
Orosius, fort. in his quoque Liuio l. L wsus
(cf. Florw 2, 18 I 3—7) D 2 aequę B || hisdem LD\' 3 pepegisset LD ||
dis∗solui (er. 0) D || dedi] LBID supra h. uoc. ....dari m. 2, quibus
deletis tineam sub dedi duxit et dari s. s. m. s. xɪɪɪ—xɪɪɪɪ) B
4 praecipit RaD || -que om. v || post tergum] postergum B\'D
5 ubique (n m i m. 1) L 10 unmmantinis D || dicite D
12 potuerunt D 13 ea D 14 idem] LR de D 15 solam
pacem D || aoeeptus D 16 misericordie D 17 emitendo Ra
mittendo D || uita jmmicum (jn ex m m. 1) D 18 poena D n
mancino D 19 trucidatione D 23 cum om. R1 || repediretur
D || reditus D
Nnper Varro, ut praepropera pugna iniretur, collegam Paulum
obluctantem impulit, trepidantem praecipitauit exercitum,
infelices copias apud infames illas Romanis cladibus Cannas
non disposuit certamini sed opposuit morti; plus quam XL
milia ibi militum Romanorum sola inpatientia sua, de qua
sibi uictoriam iam dudum Hannibal praesumebat, amisit.
collega etiam Paulo — quo tandem uiro!
— perdito, nouissime
in Vrbem paene solus impudentissime redire ausus est meruitque
impudentiae suae praemium.
nam gratiae ei, quod de
republica non desperasset, quam tamen ipse fecerat desperatam,
publice in senatu actae sunt
Porro autem Mancinus, qui sorte bellica circumuentum exercitum
ne perderet laborauit, ab eodem senatu deditione damnatus
est.
scio, Romani, et illud m Varrone displiouit, sed
tempus praesumptum est; atque ideo ab initio perfecistis,
ut nec ciuis consulat conuenienter ingratis nec hostis
fideliter credat infidis.
Interea Brutus in ulteriore Hispania LX milia Gallaecorum,
qui Lusitanis auxilio uenerant, asperrimo bello et difficili
Liuius 22, 41 sqq., praesertim 61 extr.;
Orosius 4, 16 § 1.2 I 12 et § 13 Liuius 56 (cf. Periocha) (er. s) B 2 impulit trepidantem om. D || inpnlit
R1 (corr. 3) 4 certamine (e fin. ex a corr. ut uid., m. 1) D ||
mortem D || quadraginta D 5 impatientia R3 || de 8. s. m. 1 in L
6 nictoriamidadum (tertia i expuncta a m. 1 aut 2) L uicturia| iam
dntum D 7 collega (a a. s. m. J) D || nonissime (e ex ę) B\'
8 paenae D pene R3 || inpndentisaime (imp- R3, -mę o. ras. B) LBD H
redire om. D 9 suae inpndentiae h || inpndentiae R1D || ei] et R1
10 disperata D 11 publicę o. ras. B || actę∗ sabtractę sunt (ę pr.
ex u
innoxiam gentem et supplicem, etiam senatu prohibente pertinaciter
expugnare temptauit. sed mox accepta clade grauissima
improbae pertinaciae poenas luit. sex milia quippe Romanorum
in hoc iniusto bello iustissime caesa sunt, reliqui exuti castris,
armis etiam perditis, euaserunt.
Nec minus turpis haec sub Lepido clades quam sub Mancino
fuit. ita nunc sibi haec tempora loco felicitatis adscribant
ut non dixerim Hispani tot pulsati fatigatique bellis, sed uel
ipsi saltem Romani tam continuis subacti cladibus totiensque
superati;
ut non exprobrem, quot praetores eorum, quot legati,
quot consules, quot legiones quantique exercitus consumpti
sint, illud solum reuoluo, quanta fuerit timoris amentia miles
Romanus hebetatus, ut iam ne ad experimentum quidem belli
cohibere pedem atque offirmare animum posset, sed mox conspecto
Hispano specialiter hoste diffugiens uinci se paene prius
crederet quam uideri.
quo argumento patet apud utrosque
misera illa tempora iudicata, cum Orosius Liuio l. I. usus foriasse (cf. Florus
2, 18, 5)
Seruio Fuluio Flacco Q. Calpurnio Pisone consulibus Romae
puer ex ancilla natus quadripes quadrimanus, oculis quattuor.
auribus totidem, natura uirili duplex. in Sicilia.
mons Aetna
uastos ignes eructauit ac fudit, qui torrentum modo per prona
praecipites proxima quaeque corripientibus exussere flammis,
longinquiora autem fauillis calidis cum uapore graui late
uolitantibus torruerunt: quod Siciliae semper uernaculum
genus monstri non portendere malum adsolet sed inferre. in
Bononiensi agro fruges in arboribus enatae sunt.
igitur in
Sicilia bellum seruile ortum est, quod adeo graue et atrox
multitudine seruorum, instructu copiarum, magnitudine uirium
fuit, ut.
non dicam praetores
sed consules quoque terruerit. nam LXX milia seruorum
tunc in arma conspirantium fuisse referuntur, excepta urbe
Messana, quae seruos liberaliter habitos in pace continuit.
Liuius Ubro ut uid. 56 (cf. Obseq. 25 qui ad
annum praeced.); Romae Orosius temere § 2 Liuius libro ut uid.
56 (cf. Obseq. 26) et fort. Augustinus C. D. 4, 2 § 8 et 4 Liuius
56 (ct. Periocha)
ceterum Sicilia in hoc quoque miserior, quia insula et numquam
erga statum suum iuris idonei nunc tyrannis subiecta
nunc seruis, uel illis dominatu improbo exigentibus seruitutem
uel istis praesumptione peruersa conmutantibus libertatem,
maxime quia clausa undique mari egerere foras non facile
potest intestinum malum.
uiperinam quippe conoeptionem
perditioni suae aluit sua libidine auctam, sua morte uicturam.
in hoc autem seruilis tumultus excitatio quanto rarior ceteris
tanto truculentior est, quia intentione commouetur libera
multitudo ut patriam augeat, seruilis ut perdat.
Anno ab Vrbe condita DCXX oum maior paene infamia de
foedere apud Numantiam pacto quam apud Caudinas quondam
furculas pudorem Romanae frontis oneraret, Scipio Africanus
consensu omnium tribuum consul creatus atque ad expugnandam
Numantiam cum exercitu missus est.
Numantia autem
citerioris Hispaniae, haud procul a Vaccaeis et Cantabris
in capite Gallaeciae sita, ultima Celtiberorum
haec
Liuius 56.57.59 (ad § 1 cf. Per. 56 et Flor.
2, 18 § 7, ad § 3
igitur Scipio Afrioanus
Hispaniam ingressus non se ilico ingessit hostibus, ut quasi
incautos circumueniret, sciens numquam hoc genus hominum
adeo in otium corpore atque animo resolui, ut non ipsa qualitate
habitudinis suae apparatus aliorum praecelleret, sed aliquamdiu
militem suum in castris uelut in scholis exercuit.
et cum partem aestatis totamque hiemem ne adtemptata quidem
pugna transegisset, sic quoque parum propemodum hac
profecit industria.
namque ubi copia pugnandi faota est, exercitus
Romanus oppressus impetu Numantinorum terga conuertit;
sed increpatione et minis obiectantis sese consulis
manuque retinentis tandem indignatus in hostem rediit et
quem fugiebat fugere conpulit. difficilis tunc in relatu fides:
Numantinos et fugauere et fugientes uidere Romani.
linde
quamuis Scipio, quia praeter spem acciderat, laetatus et
gloriatus esset, tamen ultra bello aduersum eos audendum
non esse professus est.
itaque Scipio insistendum inopinatis
prouentibus censuit, urbem ipsam obsidione conclusit, fossa
etiam circumdedit,
uiginti fuit.
ipsum deinde uallum sudibus praestructum crebris
turribus conmuniuit, ut, si qua ab erumpente hoste in eum
compilauit Paulus 87 11 namque—15
conpulit et 16 unde-21 circumdedit excerpsit Paulus 90 not.
lin. 5-91 not. Un. 2 ras. m. 1 D || XIIII B; item B,
n Florus 9, 18, 8 || milib:∗∗∗∗∗∗∗ (eras. fort. manorum) R
2 quadragesta D XL R 8 affecit BD || afriganus D 4 spaniam
D H ilico se v || nt om. B 5 hoc] LD id Rv || hominum
om. D 6 otio D || adque B* || anima D 7 aliquandin DR2
8 militum D || acolis B 9 aetatis D 10 propemodo D ||
haac D 18 inde a -patione denuo superstes P || obiectantisese L ||
obietantis R1 15 fagere] fngise D || ceras. n) B
16 fngauere] fugixe D 17 occi-derat R1 18 bello] LDB probante
h bellum
Numantia autem
in tumulo sita haud procul a flumine Durio tria milia passuum
ambitu muri amplexabatur; quamuis aliqui adserant eam et
paruo situ et sine muro fuisse:
unde credibile est, quia hoc
spatii cura alendorum custodiendorumque pecorum uel etiam
exercendi ruris commodo cum bello premerentur incluserint,
ipsi arcem paruam natura munitam obtinentes; alioquin tantam
paucitatem hominum tam amplum urbis spatium non munire
magis quam prodere uidebatur.
igitur conclusi diu Numantini
et fame trucidati deditionem sui obtulerunt, si tolerabilia
iuberentur, saepe etiam orantes iustae pugnae facultatem, ut
tamquam uiris mori liceret.
nltime omnes duabus subito portis
eruperunt, larga prius potione usi non uini, cuius ferax is
locus non est, sed suco tritici per artem confecto, quem sucum
a calefaciendo caeliam uocant.
suscitatur enim igne illa uis
germinis madefactae frugis ac deinde siccatur et post in farinam
redacta molli suco admiscetur , quo fermento sapor
compilauit Paulus
91.92 14 potione — p. 295, 1 adicitnr
atrox din
certamen et usque ad periculum Romanorum fuit, iterumque
Romani pugnare se aduersum Numantinos fugiendo probauissent,
nisi sub Scipione
suorum fortissimis bello cedunt, conpositis tamen ordinibus
nec sicut fugientes in urbem reuertuntur, corpora interfectorum
ad sepulturam oblata accipere noluerunt.
nouissima spe desperationis
in mortem omnes destinati clausam urbem ipsi
introrsum succenderunt cunctique pariter ferro ueneno atque
igne consumpti sunt.
Romani nihil ex his penitus habuere
uictis praeter securitatem suam; neque enim euersa Numantia
uicisse se magis Numantinos quam euasisse duxerunt.
unum
Numantinum uictoris catena non tenuit; unde triumphum
dederit, Roma non uidit; aurum uel argentum, quod igni
superesse potuisset, apud pauperes non fuit; arma et uestem
ignis absumpsit.
sunt, apud Romam Gracchorum seditiones agitabantur. Scipio
autem cum deleta Numantia ceteras Hispaniae gentes pace
Liuius 59 et Orosius fort. respexit VergU. Aen. 2,
353 sq. 19 Scipio—p. 296, 4 exitio fuit
quod Romani tamquam sibi ac de se dictum
exempli loco acceperunt, quippe quibus iam de seditionibus
discordantis totius Vrbis nuntiabatur. Carthagine Numantiaque
deleta moritur apud Romanos utilis de prouisione conlatio et
oritur
Gracchus tribunus plebi
iratus nobilitati, cur inter auctores Numantini foederis notatus
esset, agrum a priuatis eatenus possessum populo diuidi statuit.
Octauio tribuno plebi obsistenti ademit imperium et successorem
Minucium dedit. his causis senatum ira, populum superbia
inuasit.
ac tunc forte Attalus, Eumenis filius, moriens testamento
populum Romanum imperio Asiae succedere heredem
iusserat. Gracchus gratiam populi pretio adpetens legem tulit,
uti pecunia, quae fuisset Attali, populo distribueretur. obsistente
Nasica etiam Pompeius spopondit se Gracchum, cum primum
magistratu abisset, accusaturum.
58 (cf. Periocha) haec respicere uid. Gregorius
Turon. l. 5. prol. tametsi dicit: \'requirite quid de Carthagmensibus
anno permaneret, cumque comitiorum die seditiones populi
accenderet, auctore Nasica inflammata nobilitas fragmentis
subselliorum plebem fugauit.
Gracchus per gradus, qui sunt
super Calpurnium fornicem , detracto amiculo fugiens ictus
fragmento subsellii conruit rursusque adsurgens alio iota
clauae cerebro inpactae exanimatus est.
ducenti praeterea in
ea seditione interfecti eorumque corpora in Tiberim proiecta
sunt; ipsius quoque Gracchi inhumatum cadauer extabuit.
orta praeterea in Sicilia.
belli seruilis contagio multas late
infecit prouincias. nam et Minturnis CCCCL serui in crucem
acti et Sinuessae ad quattuor milia seruorum a Q. Metello
et Cn.
Seruilio Caepione oppressa sunt; in metallis quoque
Atheniensium idem tumultus seruilis ab Heraclito praetore
discussus est; apud Delon etiam serui nouo motu intumescentes
oppidanis praeuenientibus pressi sunt, absque illo primo
Siciliensis mali fomite, a quo istae uelut scintillae emicantes,
diuersa haec incendia seminarunt.
in Sicilia enim post Fnluium
Liuius 68 et 59 (cfPeriocha)
5 amplias — 6 trucidata compilauit Paulus 93 PR || niteretur PB || plebis PBD || subsequente PBD ||
cumque] cum B || commitioram PB 3 aocenderent PB (-ent minus
clarae in P) || nanasica
cui cum Butilius consul successisset, idem
quoque Tauromenium et Hennam, firmissima fugitiuorum
refugia, bello recepit: amplius quam xx milia tunc seruorum
trucidata referuntur.
Misera profecto talis belli et inextricabilis causa. pereundum
utique dominis erat, nisi insolescentibus seruis ferro obuiam
iretur. sed tamen in ipsis quoque infelicissimis damnis pugnae
et infelicioribus lucris uictoriae quanti periere uicti tantum
perdidere uictores.
et pontifex maximus aduersus Aristonicum Attali fratrem, qui
traditam per testamentum Romanis Asiam peruaserat, cum
instructissimo missus exercitu, praeterea a magnis regibus hoc
est Nicomede Bithyniae, Mithridate Ponti et Armeniae, Ariarathe
Cappadociae, Pylaemene Paphlagoniae eorumque maximis
copiis adiutus, conserto tamen bello uictus est;
et cum, exercitu
post plurimam caedem in fugam
ab hostibus et paene captus esset, uirgam, qua erat
Liuius 59 (cf. Perioeha et Eutrop. 4, 20) inter
Eutropiana adhibuit Paulus 94
Perpenna consul, qui Crasso successerat, audita morte
Crassi et clade exercitus Romani raptim in Asiam peruolauit,
Aristonicum recenti uictoria feriatum inprouiso bello adortus
nudatumque omnibus copiis in fugam uertit;
cumque Stratonicen
urbem, ad quam ille confugerat,
trucidatum fame ad deditionem coegit. Perpenna consul apud
Pergamum correptus morbo diem obiit; Aristonicus Romae
iussu senatus in carcere strangulatus est.
Eodem anno Ptolemaei Alexandrinorum regis misera uita
miseriorem uitae exitum dedit. is enim sororem suam stupro
cognitam ac deinde in matrimonium receptam nouissime turpius
quam duxit abiecit.
priuigaam uero suam, hoc est filiam
sororis et coniugis, coniugem adsciuit, filium suum, quem ex
sorore susceperat, nec non et filium fratris occidit. quamobrem
tantis incestis parricidiisque exsecrabilis ab Alexandrinis regno
pulsus est.
Isdem temporibus Antiochus, non contentus Babylona atque
Ecbatana totoque Mediae imperio, aduersus Phrahatem Parthorum
regem congressus et uictus est. qui cum in exercitu
suo centum milia armatorum habere uideretur, ducenta milia
Liuius 59 (cf. Periocha) L thracis PRD || impegit (m ex n m. ant.) R; iniecit
B 2 tranaueruerauit R1 4 perpena P* || grassus D || mortem
grassi D 5 aptim R1 saptum D || asia D 6 feriat tum D
7 nudatusque L || fratonicen R (non P) straticen L etonicen D
10 pergama L || romae iussu (ae i m ras. m. 1) P || romae (a erasa sed
m. ant. in ras. restit.) B 11 strangu∗latus (er. i aut. 1) P stragu∗latus
(n supra ag m. 2; er. i ut uid.) B 12 ante u. Eodemalexandrinorum
// in marg. am. 1 L || ptolemei P ptholemei L ptolomei
B optiplomei D 16 assciuit (s pr. in ras. m. ant.) B
18 execrabilis P et p. raa. B exegrabilis D || regnum expulsaa (om. est)
D 20 hisdem LPRD || anthiocus PB || babilona D babylonia
R2 || adque PaR1 21 egbatana D || imperio· (o- in ras. m. 2) B ||
phiathatem PB || partorum D 22 ante u. rum—est // in marg. a
m. 1 L || egresus (c
C. Sempronio Tuditano et M. Acilio consulibus P. Scipionem
Africanum pridie pro contione de periculo salutis suae contestatum,
quod sibi pro patria laboranti ab improbis et ingratis
denuntiari cognouisset, alio mane exanimem in cubiculo suo
repertum non temere inter
praesertim cum tantum in ea urbe Africani uigor et
modestia ualeret, ut facile uiuo eo neque sociale neque ciuile
bellum posse exsistere crederetur.
hunc quidam uxoris suae
Semproniae, Gracchorum autem sororis, dolo necatum ferunt,
ne scelerata ut credo familia ad perniciem patriae suae nata
inter impias seditiones uirorum non etiam facinoribus mulierum
esset immanior.
M. Aemilio L. Oreste consulibus Aetna uasto tremore concnssa
exundauit igneis globis, rursusque alio die Lipara insula
et uicinum circa eam mare in tantum efferbuit, ut adustas
Liuius 59 (cf. Periocha) § 11 Liuius
59 aut 60 (cf. Obseq. 29 et Augustin. C. D. 3, 31 p. 127, 30 ed. 1
Dombart.).
M. Plantio Hypsaeo M. Faluio Flaoco consulibus uixdum
Africam a bellorum excidiis quiescentem horribilis et inusitata
perditio consecuta est.
namque oum per totam Africam mmensae
lucustarum multitudines coaluissent et non modo iam
cunctam spem
radicum, folia arborum cum teneritudine ramorum consumpsissent,
uerum etiam amaras cortices atque arida ligna praeroderent,
repentino abreptae uento atque in globos coactae
portataeque diu per aerem, Africano pelago inmersae sunt.
harum cum inmensos aceruos longe undis urguentibus fluctus
per extenta late litora propulissent, taetrum nimis atque ultra
opinionem pestiferum odorem tabida et putrefacta congeries
exhalauit, unde omnium pariter animantum tanta pestilentia
consecuta est, ut auium pecudum ac bestiarum corruptione
Liuius 60 (ef. Periocha, Obseq. 30, Augustinus
C. D. 3, 31)
at uero quanta fuerit hominum lues, ego
ipse, dum refero, toto corpore perhorresco: siquidem in Numidia,
in qua tunc Micipsa rex erat, octingenta milia hominum,
circa oram uero maritimam, quae maxime Carthaginiensi atque
Vticensi litori adiacet, plus quam ducenta milia perisse traditum
est, apud ipsam uero Vticam ciuitatem triginta milia
militum, quae ad praesidium totius Africae ordinata fuerant,
extincta atque abrasa sunt.
quae clades tam repentina ac tam
uiolenta institit, ut tunc apud Vticam sub una die per unam
portam ex illis iunioribus plus quam mille quingentos mortuos
elatos fuisse narretur.
Verumtamen pace et gratia omnipotentis Dei dixerim, de
cuius misericordia et in cuius fiducia haec loquor: quamuis et
temporibus nostris exoriantur aliquando et hoc diuersis partibus
lucustae et plerumque etiam sed tolerabiliter laedant,
numquam tamen temporibus Christianis tanta uis inextricabilis
Orosius; ad illa temporibus noatris et q. s. cf.
Hieronymus in
Anno ab Vrbe condita DCXXVII L. Caeoilio Metello et Q.
Titio Flaminino coss. Carthago in Africa restitui iussa uicensimo
secundo demum anno quam fuerat euersa deductis ciuium
Romanorum familiis, quae eam incolerent, restituta et repleta
est, magno ante prodigio praecedente.
nam cum mensores ad
limitandum Carthaginiensem agrum missi stipites, terminorum
indices, fixos nocte a lupis reuulsos mordicus conrososque reperissent,
aliquamdiu haesitatum est, utrum Romanae paci
expediret Carthaginem reformari.
Eutropius 4, 92
(numerus, quem Orosius male cum praecedentibus coni.) et 21
Eodem anno C. Gracchus, Graochi illius qui iam occisus in
seditione fuerat frater, tribunus plebi per tumultum creatus
magna reipublicae pernicies fuit.
nam cum saepe populum
Romanum largitionibus promissisque nimiis in acerbissimas
seditiones excitauisset, maxime legis agrariae causa, pro qua
etiam frater eius Gracchus fuerat occisus,
Minucio successore decessit.
Minucius tribunus plebi cum
maxima ex parte decessoris sui Gracchi statuta conuulsisset
legesque abrogasset, C. Gracchus cum Fuluio Flacco ingenti
stipatus agmine Capitolium, ubi contio agitabatur, ascendit:
ibi maximo tumultu excitato quidam praeco a Gracchanis
interfectus uelut signum belli fuit.
Flaocus duobus filiis armatis
cinctus, comitante etiam Graccho togato breuemque
gladium sub sinistra occultante, quamuis et praeconem frustra
praemisisset, qui seruos ad libertatem uocaret, Dianium tamquam
arcem occupauit.
contra D. Brutus nir consularis a
cliuo Publicio cum ingenti certamine inruit. ibi Flaccus diu
Liuius 60 et 61 8 U g- L gaius PRD II graccus PB ||
(gracchi illius qui ia)m S II graoci PB || insidi.cione (er. a) D
(in seditione〉 S 2 (faer)at 8 || 〈tribunus plebi per) tumultum
desinit S || plebis P3RD 3 reip- L II pernecies R1 II saepe] se
D || p• r• L 4 largionibua D || aceruissimas LR1 ceruissimas
(a ante c a. 8. m. 1—2) P 5 maximae a. ras. B 6 graccus
PR; Ti. Gracchus v || trinatn (bu 8. 8. m. 1 aut 2) P 7 minutio
B || minutius B || plebis P2R2 (ple)bis incipit S 8 p(arte) S ||
gracci PB gracchis D grac(chi) S [| conalsisset D conuulsis〈set〉 S
9 alirogasset (sic) L II gaius PB g. L (g-) S || graccus PB ||
falu(io) S || flaccus D flaccho S || ingenti. P 10 stip〈atus〉 S ||
kapitoliar(a ubi) S II capitulum L capitalium D || agebatur PB ||
a(scen)dit S 11 tum〈ultu〉 S || excitatu L II quidam e (e del.) P
quidam. B || prę(co a) S || graccanis PB gracchianis D (grac)chianis
S 12 (uel)ut S || bellis fu(it flac〉cus S || arm(atis) S
13 co*mi*tante (er. m et t) B || e(tiam) S II gracco PB braccho S II
bre(uemque) 8 14 sinist(ra oc)cultante 8 || occultanteras. B ||
quamnis et desinit S || preconem B 15 peremisset PB || dianiom]
Preller, Aufsaetze p. 513 ianium LPBD 16 decius LPBD || bru∗tus
(n prioris hasta sec., t para prior in ras. m. 1) D 17 publicio] P
pnblitio B publico L publio D || irruit R3 II flacchus D
Mineruae secesserat, gladio incumbere uolens, interuentu
Laetorii retentus est. itaque
tandem sagittarii ab Opimio missi consertam multitudinem
disturbauerunt.
dno Flacci pater filiusque cum per aedem
Lunae in priuatam domum desiluissent foresque obiecissent,
rescisso craticio pariete confossi sunt. Gracchus diu pro se
amicis pugnantibus ac pereuntibus aegre ad pontem sublicium
peruenit ibique, ne ninus caperetur, ceruicem seruo suo praebuit.
caput Gracchi excisum consuli adlatum est, corpus ad
Corneliam matrem Misenum oppidum deuectum est. haec autem
Cornelia, Africani maioris filia, Misenum, ut dixi, prioris filii
morte secesserat. bona Gracchi publicata sunt; Flaccus adulescens
in robore necatus est; ex factione Gracchi ducenti quinquaginta
in Auentino caesi fuisse referuntur.
Opimius consul sicut
in bello fortis fuit
tria milia hominum suppliciis necauit, ex quibus plurimi ne dicta
quidem causa innocentes interfecti sunt.
Isdem temporibus Metellus Baleares insulas bello peruagatus
Liuius 60, ras. m. 1 P || graccus PR 2 auccesserat D
3 laetoriretentus (rire in ras. m. 1) D || letorii L laetoris PR1
r (equire) laor in mg., deinde lictoris in textu R* || anceps incipit S ||
agitaretu//l (r fm. euanuit) S 4 opio (fuisse potest opimio) | S
5 pater] frater S || aedem] eadem S 6 priuatum Sa || desiluissent]
SPR2 diesiluissent L disiluissent D desoluissent R1 || obiecesaent
(o in ras. al., e alt. in i corr. 1m.) R 7 graticio L cratitio R ||
confusi 1) n graccus PR || se pro L 8 percunctibus P1 || aegrę R1 ||
snbliciMum (er. ni wid.) P sublicium plicium B 9 ni L || prebnit
8 10 capud SPR1 || gracci PR || consul L || allatum
SPR 11 missenum D || est om. D 12 maloris (1 in I corr.)
P || ut dixi] scil.
Gnaeus quoque
Domitius proconsule Allobrogas Gallos iuxta oppidum Vindalium
grauissimo bello uicit, maxime cum elephantorum noua forma
equi hostium hostesque conterriti diffugissent: xx milia ibi
Allobrogum caesa referuntur, tria milia capta sunt.
Eodem tempore Aetna mons ultra solitum exarsit et torrentibus
igneis superfusis lateque circumfluentibus Catinam
urbem finesque eius oppressit ita ut tecta aedium calidis
cineribus praeusta et praegrauata conruerent: cuius leuandae
cladis causa senatus decem annorum uectigalia Catinensibus remisit.
Aruernorum Galliae ciuitatis bellum maximo instructu conparanti
adeo cum paruo exercitu occurrit, ut Bituitus pauoi-is
Liuius 61 § 3 Liuius 61 (cf. Obseq. 32 et
. Augustinus C. D. 3, 31 p. 137, 34 ed. 1 Domb.) cap. 14 § 1 Fabius-§
qm oum sibi ad transferendas
copias unum pontem Rhodani fluminis parum esse intellegeret,
alium conpactis lintribus catenisque conexum superstratis confixisque
tabulis instruxit.
conserta pugna et diu grauiter
agitata, uicti Galli conuersique in fugam, dum quisque sibi
timet, coaceruatis inconsulte agminibus et praepropero transitu
pontis uincula ruperunt ac mox cum ipsis lintribus mersi
sunt.
centum cotoginta milia armatorum in exercitu Bituiti
fuisse traduntur, ex quibus centum quinquaginta milia uel
caesa uel mersa sunt.
Q. Marcius consul Gallorum gentem sub radioe Alpium
sitam bello adgressus est. qui cum se Romanis copiis circumsaeptos
uiderent belloque inpares fore intellegerent, occisis
coniugibus ac liberis in flammas sese proiecerunt.
qui uero
praeoccupantibus Romanis peragendae tunc mortis suae copiam
non habuerant captique fuerant, alii ferro, alii suspendio, alii
abnegato cibo sese consumpserunt, nullusque omnino uel
paruulus superfuit, qui seruitutis condicionem uitae amore
toleraret.
Liuius 62 epitomauit Paulus 98 R2 3 rhodtlani P rodani 8 rodoni L || fluminis om.
D || paruum R2 4 compactis
Calpurnio Bestia consulibus Iugurthae Numidarum regi bellum
consensu populi Romani senatus indixit.
Sed ego de Iugurtha ordinis tantum loco et causa commemorationis
breuiter perstrinxerim, quia ut de natura eius uaria
atque intolerabili ita et de rebus tam dolose quam strenue
gestis propter opimam scriptorum. luculentiam satis sufficiens
apud omnes notitia est.
Igitur Iugurtha, Micipsae Numidarum regis adoptiuns heresque
inter naturales eius filios factus, primum coheredes suos,
id est Hiempsalem occidit, Adherbalem bello uictum Africa
expulit.
Calpurnium deinde consulem aduersum se missum
pecunia corrupit atque ad turpissimas condiciones pacis adduxit.
praeterea cum Romam ipse uenisset, omnibus pecunia
aut corruptis aut adtemptatis seditiones dissensionesque
et q. s. Liuim 64 (cf. Periocha)
§ 3 Liuius 62 (cfPeriocha) § 4-§ 6 Liuius 64 (cf. Periocha);
illane § 5 0 urbem uen. et mature
Insequenti anno A. Postumium, Postumii consulis fratrem,
quem is quadraginta milium armatorum exercitui praefecerat,
apud Calamam urbem thesauris regiis
oppressit adque uicto ignominiosissimum foedus exegit. uniuersam
paene Africam a Romanis deficientem regno suo iunxit.
postea tamen Metelli consulis integritate et disciplina coercitus,
duobus etiam proeliis uictus uidit praesente se et uastari
Numidiam suam et non posse defendi: a quo ad deditionem
coactus trecentos obsides dedit, frumentum atque alios commeatus
persoluturum sese spopondit, tria milia amplius perfugarum
reddidit.
exim cum incertus in pace improbos non cohiberet
excursus, C. Marii consulis non minore paene, quam ipse praeditus
erat, astutia Romanisque uiribus fractus est, maxime
postquam Marius urbem Capsam, ab Hercule Phoenice ut
ferunt conditam, regiis tunc thesauris confertissimam dolo
(cf. Periocha) § 8—§ 18 Liuiw 66 P2 || egrediritur* (er. a) D || eologio D 3 emtorem P ||
inueneritur| (ur fort. ex corr. add. sed m. 1) D 4 aulum LPBD ||
postumium om. D || post tumii D om. L 5 XL PB quinqaagenta D ||
milia P\'BD miliorum P* || perficirat D 6 regiis] R2D
regia LPR1 7 praessit (sic) P pr∗essit (a eras.) B || adque] scripsi
cuique codices, eique uel cui quoque coni. h || exigit PB1 || uniuersamque
G 8 pene PRbD || iun∗xit (er. c) B iancxit D 9 cohercitus
PRa 10 praesente se] praesentare (a alt. in ras. m. 1) D
11 editionem B1 12 coactos L || ccc PB || adque P1R1 18 persoluiturum
R1 persoliturum D || espopondit D || tria milia amplius
perfugarum] D III milia amplius per figuram (fugarum m. 2) PB
tria milia fugarum ampline L 14 reddit B || ezim] LD exin
PB || pacem D || inproboe (-us D) PB\'D n prohiberet PB 15 g-
L g- P gal D om. B* s. s. m. 1 B || mari consul. (us post
mari 8. 8. m. 2 P) PR1 marii consul B* || no° (n m. 2) B || pene
R2 16 erat] est t (st in eo litterar. genere his ra similes sunt)
D || maximae
diffidens deinde propriis rebus et uiribus
Iugurtha so\'cietatem cum Boccho Manrorum rege fecit, cuius
equitatu in immensum auctus Marianum exercitum creberrimis
incursionibus fatigauit.
postremo apud Cirtam, urbem antiquam,
Masinissae regiam, aduersum Romanos expugnationem
eius parantes sexaginta milibus equitum instructus occurrit.
numquam ulla Romano militi tumultuosior pugna et terribilior
equitum suscitatus puluis caelum subtexuerit, diem
ademerit noctemque obduxerit, tantus autem telorum nimbus
ingruerit, ut nulla pars corporis ab ictu tuta esset, quippe
quibus et uisus ad prospiciendum impedimento caliginis et.
expeditio ad cauendum compressione multitudinis deerat. nec
laborabat eques Maurus ac Numida, ut bene conlocatum
hostem opportuno teli impetu rimaretur, sed potius in incertum
pila mittebant certi quod uulnera incerta non essent. ita
B*D || in propriis PR 2 (cn)m incipit S || bocco
SRa || rege maurorum L || re(g)e S 3 equitatum P aequitatum
(a pr. et m er.) B || inmensam PB mensum D (in uel im)meneum
S || marian|? ?〈um e)xercitum S || ma*rianum (eras. u) D
4 (in)cnrsionib; S || pos(t)remo S || ci(rt)8 S cirtham D cartham
L || (a)ntiqua(m) S 5 masinissae] LbD masinissae∗∗∗(sae in ras.
ampliore) P masin〈i〉ssę
eadem postera die et
belli et periculi facies: erumpere in hostem quamuis stricto
miles gladio non ualebat, eminus enim iaculis repellebatur;
fugere non poterant, undique enim uelocior ad persequendum
eques incluserat.
suffragium, dira undique mortis facies obiciebatur: tandem
Marius consul forti desperatione spei uiam fecit, uniuerso
simul agmine prorupit e uallo campoque sese simul et proelio
dedit.
et cum iterum circumfusi hostes non solum agminis
extrema laniarent, uerum etiam media excussis procul telis
caederent turbatosque Romanos insuper etiam aestus solis,
intolerantia sitis, mortis circumstantia usque ad extremum
desperationis defetigaret, subito notum illud Romanorum
aduersus Afros tempestatum imbriumque suffragium caelo
missum insperatae saluti fuit.
siquidem repentina pluuia sitientibus
Romanis et aestuantibus refrigerium potumque praebuit,
porro autem Numidis hastilia telorum, quae manu intorquere
sine ammentis solent, lubrica ac per hoc inutilia reddidit;
scuta etiam, quae elephanti corio extento atque durato habilia
D H roman<i>| 8 || pedites] LSPB equites peditesque
T equites (-tis D) in unum pedites DGZh, interpolata ex Sal-
lustio Iug. 97 § 5 n In(t)erl capedinem 8 intercapidinem LPR\'D
2 (tanti) pericn(li) 8 || interae(niens d)edit e(a)d(e)m poster(a) d(i)e
8 II pos*tera D 3 be(ll)i S 1 facie(s) enunpel(r)e S || strictum
milis gladium D || s<tr>ic|<t>o S 4 no(o) ualeb<at> (emina)s
en(im ia)culis repe<lle>| desinit S || et minus D || repellabatur D
5 poterant] LPRD (t fin. in ras. P, at ex t statim corr. D) poterat
v || uelotior R || p<sequendu(quae inclusi in ras.
angustiore scr. sunt m. 1) D 6 eque**s P *eques
post hoc nonaginta
milia armatorum nouissimo bello ab isdem regibus obiecta;
haec quoque usque ad internecionem Romanis uincentibus
caesa referuntur. ex eo Bocchus spem belli abiciens, pacem
petiuit atque in pretium pacis Iugurtham dolo captum catenisque
obrutum per Sullam legatum misit ad Marium.
qui
in triumpho ante
in carcere strangulatus est.
Isdem diebus obscenum prodigium ac triste uisum est. L.
Heluius eques Romanus cum uxore et filia de Roma in Apuliam
rediens, tempestate correptus cum filiam consternatam uideret,
ut citius propioribus tectis succederent, relictis uehiculis
arreptisque equis filiam uirginem equo insidentem in medium
agmen accepit.
puella continuo ictu fulminis exanimata est,
Liuius 67 (cf. Periocha) § 20 et 21 Liuius
lib. ut uid. 63 (cf. Obseq. 37) hinc xc armatorum ad internicionem
cecidit Eutropianis inseruit Paulus 102 not. Un. 8 14 de
Roma-p. 313, 5 dissolutis excerpsit Paulus 104, 26-105 not. lin. 3 ex m) B || spongia ebibat (p in ras.) P sphongeaebibebat
L 8 poterat La perant B* || detendere D || nequiuerant
(a uid. del. fuisse sed post restit.) P nequiuerint R nequeuerunt D
4 maures D || ac] et h 5 ac] et PBDh || fug*erunt (er. i, non a
ut uid.) B || nonagenta D LX. (fuit LXL) PB 6 hisdem LPBD
7 quoq; (quo m. 1 in ras., ex haec ut uid.) D || internecionem (ec in ic)
P ternitionem (internet- 2) R1 internitionem D 8 bocchos PR1
9 adque P1R1 || praetium PB || cathenisque L 10 syllam LPB
silla| D 11 currum] curso D 13 hisdem LPBD || lucius
PBD 14 beluius B eluius LD || eque**s P ęques R1 || r. L
romanos R1 || apolia D 16 ut cicius (.nt ci in ras. m. 1) D II
proprioribus a. ras. B || |rib; tectis incipit S || uehiculae R1
17 adrepjtis (omisso que) S || ęquo B* 18 pue<1>|la S
pectoris pedumque uinculis dissolutis, monilibus etiam anulisque
discussis, ipso quoque corpore inlaeso, nisi quod obscenum in
modum nuda et lingua paululum exerta iacuit; equus quoque
ipse, quo utebatur, straturis frenis et cingulis dissolutis passim
ac dispersis exanimis procul iacuit.
Paruo post hoc intercessu temporis L. Veturius eques Romanus
Aemiliam
duas praeterea uirgines Vestales eadem Aemilia ad participationem
incesti sollicitatas contubernalibus sui corruptoris
exposuit ac tradidit. indicio per seruum facto supplicium de
omnibus sumptum est.
Isdem praeterea Iugurthini belli temporibus L. Cassius consul
in Gallia Tigurinos usque Oceanum persecutus rursusque
ab isdem insidiis circumuentus occisus est.
Lucius quoque
Piso uir consularis, legatus Cassii consulis, interfectus. C.
Publius alter legatus, ne residua exercitus portio, quae in
castra confugerat, deleretur, obsides et dimidiam partem rerum
omnium Tigurinis turpissimo foedere dedit: qui Romam
Liuius 63 (cf Periocha et Obseq. 37) § 23
et § 24 Liuius 65 (cf. Periocha) D || sine** (i in ras.) P || ademtis P
adeptig Sa || ac pectoris] accep toris D 2 dissolutis om. e ||
anu*lisque P 3 discuse(is) S discursis D || inleso (pro e fuisse
poteat ę) B 4 nuda om.
Caepio proconsule capta urbe
Gallorum, cui nomen est Tolosae, centum milia pondo auri et
argenti centum decem milia e templo Apollinis sustulit: quod
cum ad Massiliam, amicam populo Romano urbem, cum praesidiis
misisset, interfectis clam — sicut quidam contestantur —
quibus ea custodienda et peruehenda commiserat, cuncta per
scelus furatus fuisse narratur. unde etiam magna quaestio
post Romae acta est.
Caepio proconsule aduersus Cimbros et Teutonas et Tigurinos
et Ambronas, Gallorum Germanorum gentes, quae tunc ut
imperium Romanum extinguerent conspirauerant, missi prouincias
sibi Rhodano flumine medio diuiserunt.
ubi dum inter
se grauissima inuidia et contentione disceptant, cum magna
ignominia et periculo Romani nominis uicti sunt. siquidem in
ea pugna M. Aemilius consularis captus atque interfectus est,
duo filii consulis caesi;
LXXX milia Romanorum sociorumque
ea tempestate trucidata, XL milia calonum atque lixarum
Liuius lib. ut. uid. 66 cap. 16 § 1 C. Manlius—§
7 Liuius 67 (§ 1 cf. Eutrop. 5, 1 et Cassiodor. a. 649 § 2.3.5
cf. Ptriocha ubi corr. secundam ANTIATEM apvo Arausionem) L tribano plebis P2R2D || **die P 2 Coepio B ||
procoñš. R; immo consul 3 tolose R1 holosseD || c PB || ponderis
LPB pondere D 4 argentum D || cx milia PR centam milia D ||
e] est D || apollonis (app- B) BD 5 populo rL populum romanum
D || praeBidiis **** (3 uel 4 litt. er.) R 6 interfectus R1
8 questio B\'D 10 sescentesimo•XL•secundo L escentissimo quadragissimo
secundo D || C. Manlius] itempro Cn. Mallius Cassiod. a. 649;
cn. marias Periochae codex Nas. || g- L gaius PRD || colis B ||,
quintus PRD 11 caepius D coepio R || procons R || aduersum.
D || teotonas D || tugurinos B* tegurinos D 12 ambranus D ||
germanorum] LDP1R1 etlgermaniarum P1 et germanioram (sic) R2
germanorumque G (ubi que 8. s. m. 2a glossa potius quam emendatio),
h || ut
ita ex omni penitus exercitu decem
tantummodo homines, qui miserum nuntium ad augendas miserias
reportarent, superfuisse referuntur.
hostes binis castris
atque ingenti praeda potiti noua quadam atque insolita exsecratione
cuncta
uestis discissa
et proiecta est, aurum argentumque in flumen abiectum, loricae
uirorum concisae, phalerae equorum disperditae, equi ipsi
gurgitibus inmersi, homines laqueis collo inditis ex arboribus
suspensi sunt, ita ut nihil praedae uictor, nihil misericordiae
uictus adgnosceret.
maximus tunc Romae non solum luctus,
uerum etiam metus fuit, ne confestim Cimbri Alpes transgrederentur
Italiamque delerent.
Isdem temporibus Q. Fabius Maximus filium suum adulescentem,
rus relegatum, cum duobus seruis parricidii ministris
interfecit ipsosque continuo seruos in pretium sceleris
manumisit. die dicta Cn. Pompeio accusante damnatus est.
Igitur Marius quarto consul cum iuxta Isarae Rhodanique
flumina, ubi in sese confluunt, castra posuisset, Teutones
Cimbri et Tigurini et Ambrones postquam continuo triduo
Liuius 67 ut uicE. § 9—§ 24 Liuius 68
(§ 9.12.16.22.23 cf. Periocha, § 12 et 14 cf. Eutrop. 5, 1) sed § 9
excuterent—effunderent ex Vergilio Aen. 9, 68, illa § 13 haec—gesta
sunt temere ex Eutropio 5, 1 et 2 inserta sunt LPRD || paenitus. LPD p*enitus R || exercitu
decim D 2 tantummodo] tamen tomodo (putacto m m n corr. aut
m a seqq. disiuncta est) D || miserunt D 4 adque PR1 || quedam
D || adque PR1 || execratione PR exe*gracione (er. r ut uid.) D
5 coeperant R1 6 argentumque] argentum D 7 conscissae L ||
palerae P falere (-rę 2) R1 fallere D || *equorum R || dispertitae R ||
ęqui R* 8 immersi R2D 9 haec p(sic) nihil om. ipsa
m. 1 add. P || praede R1 10 adgnosceret]
Marius, post digressum hostium castra
mouit et collem occupauit, qui campo et fluuio, ubi hostes
sese diffuderant, imminebat. cumque exercitui eius aqua ad
potandum
quidem in conspectu esse respondit, sed eam ferro uindicandam.
primis itaque calonibus cum clamore in pugnam ruentibus
subsecutus exercitus, mox iusto certamine conpositis ordinibus
bellum gestum et uicere Romani.
quarto die rursus productae
utrimque in campum acies usque ad meridiem paene pari
pugnauere discrimine. post ubi incalescente sole fluxa Gallorum.
corpora in modum niuium distabuerunt, usque in noctem caedes
potius quam pugna.
protracta est. ducenta milia armatorum
in eo bello interfecta sunt, octoginta milia capta, uix tria
milia fugisse referuntur; dux quoque eorum Teutobodus occisus
est.
mulieres eorum constantiore animo quam si uicissent
consuluere consulem, ut, si inuiolata castitate uirginibus sacris
ac dis seruiendum esset, uitam sibi reseruarent. itaque cum
petita non impetrauissent, paruulis suis ad saxa conlisis cunctae
sese ferro ac suspendio peremerunt. haec de Tigurinis
et Ambronibus gesta sunt.
Teutones autem et Cimbri integris
copiis Alpium niues emensi Italiae plana peruaserant, ibique
2 add.) P || adque P\'R\' || aeqaos effunderent P
aequorefunderent L equorefunde rent D 3 digressn L 4 ca
(x m. 2) R 5 exercitui (i 8. s. m. 2) R 6 portandum D ||
quaerelhBque P quaerulisque (aut -rillie-) R1 querelisque R* 8 damoribus
PR 9 compositis PR 11 campo PR || p*ene (er.
a) R om. L 12 caliscente D 14 oc PR 15 octogenta
D LXXX PR 16 fuisse L || teutobodus] Vai. 1977 8. X; teutodobus
PR teutoduobus L teu do bus D; theutoboccb* (priore h del., utobocch*
in ras. m. 1, inter o et c litterae d particula superstite) Patauinus s.
I-XII; cf. M. Haupt, Opp. 3 p. 571 17 ui*cissent
prima siquidem perturbatio Gallorum fuit, quod Romanam
aciem prius offendere dispositam quam adesse senserunt. cumque
ilico uulnerati equites retro in suos cogerentur, totamque
multitudinem indisposite ad??uc aduentantem conturbarent, et
sol cum uento ortus ex aduerso emicuisset, uisus eorum puluis
oppleuit et splendor hebetauit.
ita factum est, ut tanta ac
tam terribilis multitudo minima Romanorum clade, sua autem
ultima internecione caederetur. centum quadraginta milia
eorum tunc in bello caesa, sexaginta milia capta dicuntur.
mulieres grauiorem paene excitauere pugnam, quae plaustris
in modum castrorum circumstructis, ipsae autem desuper propugnantes,
diu repulere Romanos. sed cum ab his nouo caedis
genere terrerentur — abscisis enim cum crine uerticibus inhonesto
satis uulnere turpes relinquebantur — ferrum, quod
in hostes sumpserant, in se suosque uerterunt.
namque aliae
concursu mutuo iugulatae, aliae apprehensis inuicem faucibus
strangulatae, aliae funibus per equorum crura consertis ipsisque
compilauit
Paulus 108 sq.
inuenta
duos filios traiectis per colla eorum laqueis ad suos pedes
uinxerit et, cum se ipsam suspendio morituram dimisisset,
secum traxerit occidendos.
inter haec multa ac miserabilia
mortis genera reguli quoque dus strictis in se gladiis concurrisse
referuntur. Lugius. et Boiorix reges in acie ceciderunt;
Claodicus et Caesoris capti sunt.
ita in his duobus proeliis
CCCXL milia Gallorum caesa et CXL milia capta sunt, absque
innumera mulierum multitudine, quae se suosque paruulos
femineo furore, ui autem uirili necauerunt.
igitur talem Marii
triumphum Romanamque uictoriam incredibile facinus et numquam
antea Romanis cognitum Romae subito perpetratum
uersa.
in horrorem ac maerorem tota Vrbe fuscauit. Publicius
siquidem Malleolus seruis adnitentibus matrem suam interfecit;
damnatus parricidii insutusque in culleum et in mare proiectus
est;
inpleueruntque Romani et facinus et poenam, unde et
Solon Atheniensis decernere non ausus fuerat, dum fieri posse
compilauit Paulus 109
10 ita -13 necauerunt compilauit Paulus 109 R2D || suas (s fin. del. m. 1) P || hisdem
LPRD || finibus R* funeribus (uel -esibus) D 2 ∗equorum R ||
nexurant R1 || dedere Pa 3 examinatae R1D || alii D || subreptis
PR 4 rependerunt D 5 laquaeis P 7 ac] et PRv
9 lugius] PRD lucius L || aciae PaRa || c∗eciderunt (er. a) R
10 claudicus D || caesorixJ LPR cesorix D || in om. B 11 CCCXL.
milia L tricenta quadragenta milia D || centum (cento D) quadraginta
(-enta D) milia LD || capti L 12 mulierum multitudine] mulititud
m. 1) D 13 faeruineo PR || ui al. ut uid. m. in ras.
R 15 romae (a in
bellum et quintum Marii consulatum, quo status imperii
Romani iure conseruatus iudicatur, sexto consulatu eiusdem
C. Marii ita labefactatus est, ut paene usque ad extremum
intestina clade conciderit.
euoluere ac percurrere mihi discordiarum
ambages et inextricabiles seditionum causas incommodum
simul ac longum uidetur;
sane breuiter strinxisse
sufficiat, quia primus L. Apuleius Saturninus excitati tumultus
auctor exstiterit, Q. Metello Numidico uiro sane primario
acerrimus inimicus, qui eum censorem creatum protractum
domo atque in Capitolium confugientem armata multitudine
obsedit, unde equitum Romanorum indignatione deiectus est,
plurima ante Capitolium caede facta. A. Nunium deinde,
conpetitorem suum, Saturninus et Glaucia fraude C. Marii
consulis occiderunt.
subsequente anno Marius sexto consul et
Glaucia praetor et Saturninus tribunus plebi conspirauerunt
Metellum Numidicum in exilium quacumque ui agere. die
dicta a suppositis eiusdem factionis iudicibus per scelus
Liuius 69 (§ 3—5.8—11
cf. Periocha; § 5 uir acer idem dicitur etiam ab Sallustio Iug. 27 § 2) LbPRD credet La credidit v || a] ad D || rumulo L
2 fieri] quiere (uiere in ras. m. 1, sub ie litterae r reliquiae dignoscuntur)
D || sanxeryt (y
idem Saturninus Memmium, uirum acrem et integrum,
fieri consulem timens, orta subito seditione fugientem
per P. Mettium satellitem informi stipite conminutum interfecit.
fremente pro tantis reipublicae malis senatu populoque
Romano, Marius consul accommodato ad tempus ingenio consensui
bonorum sese inmiscuit commotamque plebem leni
oratione sedauit. Saturninus infamibus ausis contionem domi
suae habuit ibique ab aliis rex, ab aliis imperator est appellatus.
Marius manipulatim plebe descripta alterum consulem
cum praesidiis in colle disposuit, ipse portas communiuit. in
foro proelium commissum est; Saturninus a Marianis foro
pulsus in Capitolium confugit; Marius fistulas, quibus eo aqua
deducebatur, incidit.
bellum deinde in aditu Capitolii horridum
satis actum est, multi circa Saufeium et Saturninum
caesi. Saturninus palam clamitans, Marium auctorem esse
omnium molitionum suarum, contestatus est;
cum autem ipse
Saturninus et Saufeius et Labienus cogente Mario in curiam confugissent,
per equites Romanos effractis foribus occisi sunt. C. Glaucia
extractus e domo Claudii trucidatus est.
Furius, tribunus
plebi, bona omnium publicanda decreuit. Cn. Dolabella,
Saturnini frater, per forum holitorium fugiens, cum L.
R || memium B ni emium D
mammium L 3 orat subitus D 4 publium PRD || metium
PbR meum P* II satallitem R2 || comminutum PRD 5 reip. L
reipublice PR II populoqL 6 adcommodato PR1D
7 immiscuit R2 8 orationes (uel -is) |edauit L1 (corr. m. rec.) ||
seR* || ausibus PR || con∗∗∗∗tionem (er. posi F) B 10 manipulatim
(im w ras.) P || describta PD 11 conminuit L comminnit
D 12 cuD II aquam ducibatur D
14 deinde (d pr. in ras. m. 2, ea: D ?) R II capitulii PR1 capitulio D ||
horrendum (dum in ras. ampliore P, n s. s. m. 1 R) PR 15 sanfeum
PR 17 m.alitiarum (ar ex on m. 2) B || ipsi D 18 fugissent
D 19 ∗equites R || g- L gaius PRD || claucia D 20 e] est
D || claudis L || trucidatus est] occisus est D || furus Da || trib.
L 21 plebis PbR2D || gn- L gneus PRD 22 foram D || hiliturium
D U lamo PD lutio B
occisis quies populo fuit.
tunc Cato atque Pompeius rogationem
de reditu Metelli Numidici totius Vrbis gaudio promulgarunt:
quae ne perficeretur, Marii consulis et Furii tribuni
plebi factionibus intercessum est.
Butilius quoque air integerrimus
adeo fidei atque innocentiae constantia usus est, ut
die sibi ab accusatoribus dicta, usque ad cognitionem neque
capillum barbamue promiserit neque sordida ueste humiliue
habitu suffragatores conciliarit, inimicos permulserit, indices
temperarit, orationem quoque a praetore concessam nihilo
summissiorem quam animum habuerit.
cum euidenti oppugnaretur
calumnia et opinione bonorum omnium iure absoluendus
putaretur, peiurio iudioum condemnatus est. qui
Zmyrnam conmigrans litterarum studiis intentus consenuit.
Marcio Philippo consulibus intestinis causis sociale bellum
tota commonit Italia.
siquidem Liuius Drusus, tribunus plebi,
Latinos omnes spe libertatis inlectos cum placito explere non
posset, in arma excitauit.
eo accessit, ut maestam Vrbem
Liuius 70 (cf. Periocha) cap 18 § 1
Eutrop. 5, 3 § 2 — § 6 Liuius 70 (cf. Periocha et Obaeg. 54) corr. fsh 2 adque LPB1 3 numidici (ci m ras.
m. 2) B numidici (d ilico ex c) D 4 perficeretur] LPRD (-ciritur
D) praeferretur fs perferretur h II mari D || tr- pl. L 5 plebis
PRD || intergerrimus a. ras. R 6 adque P1R1 7 neque om.
L 8 dimiserit PB || hnmiline] hue L 9 permuls*erit B
10 temptarit D || concesam R1 II nihil D 11 summiBiorem L snb
missionem D || opngnaretur R1 13 periurio PRD || condempnatus
R1D 14 smirnam D || commigrans PB comigrans D
15 • DC- mo -ʟ- mo - nono L ∗sexcentissimo nono (er. a) D || serto LPB
eras. in D || lncio
apud
Arretinos cum panes per conuiuia frangerentur, cruor e mediis
panibus quasi ex uulneribus corporum fluxit.
praeterea per septem
continuos dies grando lapidum, inmixtis etiam testarum fragmentis,
terram latissime uerberauit. in Samnitibus uastissimo
terrae hiatu flamma prorupit et usque in caelum extendi uisa
est.
conplures praeterea in itinere uidere Romani globum
coloris aurei caelo ad terram deuolui maioremque factum
rursus a terra in sublime ad orientem solem ferri ac magnitudine
sua ipsum solem obtexisse.
Drusus tantis malis anxius
domi suae incerto quidem auctore interfectus
Igitur Picentes Vestini Marsi Paeligni Marrucini Samnites
Lucani cum adhuc occultam defectionem meditarentur, C.
Seruium praetorem, legatum ad se missum, apud Asculum
occiderunt statimque clausa ciuitate omnes ciues Romanos indicta
caede iugularunt.
continuo atrocissimam perniciem infamissima
praecessere prodigia. namque omnium generum
animalia, quae manus hominum blande perpeti atque inter
homines uiuere solita erant, relictis stabulis pascuisque cum
balatu hinnitu mugituque miserabili ad siluas montesque
Liuius 71 (cf. Per.) § 8 Liuius 72 (cf.
Per.) § 9
Pompeius praetor cum Pioentibus iussu senatus
bellum gessit et uictus est, postquam sibi Samnites Papium
Mutilum imperatorem praefecerant, Marsi autem Agamemnonem
archipiratam praeoptauerant.
Iulius Caesar Samnitium
pugna uictus caeso fugit exercitu. Rutilius consul Marium
proquinquum suum legatum sibi legit: quem adsidue summonentem
moram bello utilem fore et paulisper in castris
exerceri militem oportere tironem,
dolo id eum agere ratus
contempsit seseque in insidias Marsorum et uniuersum agmen
exercitus sui incautus iniecit, ubi et ipse consul occisus et
multi nobiles interfecti et octo milia Romanorum militum
caesa sunt.
arma et corpora interfectorum in conspectum
Marii legati Tolenus fluuius pertulit atque in testimonium
cladis euexit. Marius raptis continuo copiis uictores insperatus
oppressit, octo milia et ipse Marsorum interfecit.
Caepio
autem a Vestinis et Marsis deductus in insidias, cum exercitu
trucidatus est. L. uero Iulius Caesar postquam apud Aeserniam
uictus aufugerat, contractis undique copiis aduersum Samnitas.
et Lucanos dimicans multa hostium milia interfecit.
cumque
Liuius libro ui uid. 72 § 11—§ 15 Liuius
73 (cf. Periocha 73; ad § 15 quam exorto—sumpserat
Sulla cum uiginti
et quattuor cohortibus Aeserniam missus, ubi artissima obsidione
Romam ciues et milites premebantur, maximo bello et
plurima caede hostium urbem sociosque seruauit.
Cn. Pompeius
Picentes graui proelio fudit, qua uictoria senatus laticlauia
et cetera \'dignitatis insignia recepit, cum togas tantummodo
uictoria Caesaris primum respirante sumpsisset.
Porcius Cato praetor Etruscos, Plotius legatus Vmbros plurimo\'
sanguine inpenso et difficillimo labore uicerunt.
Cn. Pompeio L. PorCio Catone consulibus Pompeius diu
obsedit Asculum ciuitatem; nec tamen expugnauisset, nisi
populum in campum prorumpentem grauissima oppressione
uicisset. decem et octo milia Marsorum in ea pugna cum
Franco imperatore suo caesa sunt, capta tria milia.
quattuor
milia autem Italici uiri ex ea caede profugi Liuius libro ut uid. 73 § 17—§ 21 Liuius
74 (ad § 17
namque ita,
ut attoniti timore hostium steterant, alii stirpibus uel saxis
reclines, alii armis suis innitentes, patentibus cuncti oculis
dentibusque nudatis uiuentium in modum uisebantur; nec
ullum erat procul intuentibus mortis indicium nisi diuturna
immobilitas, quam nullo modo humanae uitae uegetatio diu
perpeti potest.
eadem die Picentes congressi et uicti sunt,
quorum dux Vidacilius conuocatis principibus suis post magnificas
epulas largaque pocula cunctos ad exemplum sui prouocans
hausto ueneno absumptus est, cunctis factum eius laudantibus
sed nemine subsequente.
Anno ab Yrbe condita DCLXI cam ad obsidendos Pompeios
tunc L. Sullae legatus, intolerabili superbia omnium
in se militum odia suscitasset, lapidibus occisus est.
Sulla
consul ciuilem cruorem non nisi hostili sanguine expiari posse
testatus est: cuius rei conscientia permotus exercitus ita
pugnam adortus est, ut sibi unusquisque pereundum uideret
nisi uicisset. decem et octo milia Samnitium illo proelio
caesa sunt; Iuuentium quoque, Italicum ducem, et magnum
Liuius 75 (cf. Per.) L || forte om. L || consederant (a ex o corr. a m. 1) L ||
ubi] ibi B 4 seclinis D || cunctis PR 5 uisaebantur P
7 imnobilitas PB\' 8 potest; Eadem (t; E ex t e ut uid., m. 2) R
9 uidacilius] LPBD; Iudacilius v 10 aepnlas B || sua (prima
litterae u
Porcius Cato consul
Marianas copias habens cum aliquanta strenue gessisset,
gloriatus est, C. Marium non maiora fecisse, et ob hoc, cum
ad lacum Fucinum contra Marsos bellum gereret, a filio C.
Marii in tumultu belli quasi ab incerto auctore prostratus
est.
C. Gabinius legatus in expugnatione hostilium castrorum
interfectus est. Marrucini Vestinique Sulpicio
persequente uastati sunt. Popaedius et Obsidius, Italici imperatores,
ab eodem Sulpicio apud flumen Teanum horribili
proelio oppressi et occisi sunt.
Pompeius Asculum ingressus
praefectos centuriones cunctosque principes eorum uirgis cecidit
securique percussit, seruos praedamque omnem sub hasta
uendidit, reliquos liberos quidem sed nudos et egentes abire
praecepit; et cum de hac praeda opitulationem aliquam in
usum stipendii publici senatus fore speraret, nihil tamen
Pompeius ex ea egenti aerario contulit.
namque eodem tempore
cum penitus exhaustum esset aerarium et ad stipendium
frumenti deesset expensa, loca publica quae in circuitu Capitolii
pontificibus auguribus decemuiris et flaminibus in possessionem
tradita erant, cogente inopia uendita sunt et sufficiens
pecuniae modus, qui ad tempus inopiae subsidio esset,
acceptus est.
equidem tunc in sinus ipsius ciuitatis
Liuius 76 (§ 25 cf. Pertocha) § 28
ut uid. et § 29 Orosius B 2 Btrenuaegisset B 3 g- L gaium PBD II
non] sic no- D 4 latam Ra || facinum R focinum D || g. L
gai PR ga D 6 g. L gaius PRD II A. (Aurelius cod. Nas.)
Per. II gaainins
quamobrem consideret
tunc tempora sua, cum quasi inexplebilis uenter cuncta
consumens et semper esuriens cunctis urbibus, quas miseras
faciebat, ipsa miserior nihil relinquens nihil habebat et stimulo
domesticae famis ad continuationem bellicae inquietudinis
trudebatur .
Isdem temporibus rex Sothimus cum magnis Thracum auxiliis
Graeciam ingressus cunctos Macedoniae fines depopulatus
est tandemque a C. Sentio praetore superatus redire in
regnum coactus est.
Romae primum bellum ciuile commotum est, eodemque anno
Mithridaticum bellum etsi minus infame non tamen minus
grane coeptum est.
equidem de Mithridatici belli spatio uarie
traditum est, utrum abhinc primum coeperit an tunc praecipue
exarserit, maxime cum alii triginta alii quadraginta annos
Liuius 76 (cf. Periocha) cap. 19 § 1 usque
ad Mithridaticum Eutropius 5, 4 (cf. Oros. 6, 1 § 29) § 2-§ 8
obseruabatur Liuius 77 (§ 3.4.6—8 cf. Periocha; § 2 cf. Oros. 6,
1 § 28 sqq)
Marius, Sulla consule et contra
Mithridatem in Asiam cum exercitu profecturo, in Campania
tamen propter socialis belli reliquias consistente, adfectauit
septimum consulatum et bellum suscipere Mithridaticum.
quo
Sulla cognito inpatiens reuera iuuenis intemperataque ira
percitus cum quattuor legionibus primum ante Vrbem consedit,
ubi Gratidium Marii legatum quasi primam uictimam belli
ciuilis ocoidit, mox Vrbem cum exercitu inrupit, faces ad infiammandam
Vrbem poposcit. omnibus metu abditis, per
Sacram uiam cito agmine in forum
Marius cum permouere
nobilitatem, inflammare plebem, equestrem denique
ordinem perarmare aduersus Sullam frustra adtemptasset,
postremo seruis spe libertatis et praedae ad arma sollicitatis,
nequiquam repugnare ausus, tandem in Capitolium concessit.
sed cum eo Sullanae cohortes inruissent, magna suorum caede
diffugit.
ibi tunc Sulpicius Marii collega seruo suo prodente
prostratus est; seruum uero ipsum, quod hostem indicauerat,
manumitti, quod uero dominum prodiderat, saxo Tarpeio deici
consules decreuerunt.
Marins fugiens cum persequentum
B referant h || hisdem LPRD || temporibus
gesta v 3 per sengala D || fproferentur ( prior f ddeta) P || aylla
LPBD || consulet contra L consale (con ex cum) et contra P
4 mithridatem (utrum -e~, i. e. en, an -e~, i. e. em, sit dubium est) L
mitridatem PB metridatim D || profecturo (-ro∗∗∗ B) cum exercitu
PR 5 sotialis R1 || consiBtentem D || affectauit PB effectauit
D 6 mitridaticum (cum in ras. al. m. B) PB metr- D 7 sylla
LPBD || impatiens (im in ras., t ex c al. m.) B || intemparataque (a
radendo in e) B 8 percitus (p) i. e. per m. 1, soluit m. 2) P
10 irrupit B7 11 meta om. L || abditis] addictis R2 12 citato
R2Dfsh || marias cum] mariorcum D 13 ∗equestrem B
14 syllam LP2RD yllam P1 || temptassit D 15 seruispe L
16 nec quid quam D || pugnare PB || cacpitolium (c altera del.) P
capitulium D 17 eo] in eam B* || syllanae LPR2 syllane B1
sillane D || irruissent JB* || suorum] seruoruras. al. m.)
|∗∗∗∗∗∗∗ B 18 solpicius D 20 proderat D || tarp. deici] tar
podeci D 21 fugiens ex corr. add. m. 1 P || peraequentium PB
abdidit; e quibus infeliciter luto oblitus ignominioseque protraetus,
turpi autem spectaculo Minturnas deductus contrususque
in carcerem percussorem ad se missum solo uultu exterruit.
deinde lapsus e uinculis in Africam transfugit sollicitatoque
ex Vtica filio, ubi in custodia obseruabatur, continuo
Romam regressus Cinnae consuli societate scelerum coniunctus
est.
igitur ad profligandam
sibi in quattuor partes diuiserunt. tres siquidem legiones
Mario datae, parti copiarum Cn. Carbo praepositus est,
partem Sertorius accepit, ille scilicet Sertorius, iam hic ciuilis
belli incentor et particeps, qui etiam hoc finito aliud post in
Hispania bellum excitauit, quod per multos! annos maximis
Romanorum cladibus traxit. cetera nero exercitus portio Cinnam
secuta est. porro autem Cn.
Pompeius, qui a senatu cum
exercitu arcessitus, ut reipublicae opitularetur, et diu sese
nouarum rerum aucupatione suspenderat, contemptus a Mario,
uel Cinna ad Octauium alterum consulem sese contulit et
mox cum Sertorio conflixit.
infelicem pugnam interuentus
noctis diremit; sescenteni ex utrae parte milites trucidati
sunt.
postera die cum permixtim corpora ad sepulturam
discernerentur, miles Pompeianus fratris sui, quem ipse interfecerat,
corpus adgnouit: in concursu enim utrique cognitionem
Liuius. 79 exceptis iwprimis his
g 12 quamuis sqq. Orosianis PB II cironmseptus PRD || myntnrnensium L
myrtirnensium P myrtyrnensium B 2 abdidit e] abdijte D ||
E m. 2 in ras., ex e ? R II oblitas loto D II prostratus PB* 3 myrtirnM
PB 4 percursorem La 5 afriga D 6 in] Lh is PRDv
7 cinna tunsolu D II cinae R1 || iunctus D 8 remp-L 9 quatuor
P 10 gn- L gneus PBD II carpo B om. L 11 serturius
D II hic] LPRfs binc Dh 12 aliut P* 14 cętera a.
ras. B II uere D || cinam R1 16 gn. L gneus PRD \' 16 aooersitos
PB arcersitus D II reip- L || dius es|qrenouarumD 17 contenptus
D contemtus P 19 cum] contra D U serturio D
20 dirimit P II sescenteni] P sexcenteni sed x in ras. m. 2 B sexcentem
(o ilico ex t) D sescenti L 21 postera antem fah || permixtim]
LbPRbD permiztam La permixtum Ra; permixta 0
23 agnouit PBD || in concursu] incursu D
sit culpae circa ignorantiam, ut uideatur nescisse de fratre
quem non ambigitur scisse de ciue.
itaque uictor uicto infelicior,
ubi et fratris corpus agnouit et parricidium suum,
exsecratus bella ciuilia ilico pectus suum gladio transuerberans
simulque lacrimas et sanguinem fundens super fraternum sese
cadauer abiecit.
Et quid hoc profuit ad confusionem crudelis incepti, quod
in primo statim bellorum ciuilium exordio infamis fama
concurrisse ignaros quidem fratres sed conscios ciues,
petisse fratrem scelere uictorem spolia fratris occisi ac mox
tantae immanitatis reum eodem gladio atque eadem manu per
suam necem parricidium, quod admiserat, uindicasse?
numquid
intentarum animositates partium tam triste mouit exemplum?
numquid apud quemquam periculum sceleris reppulit
terror erroris? numquid haec, quae communis est etiam cum
beluis, pietas et reuerentis- naturae?. quod unus perimendo ac
pereundo commisit, quia in se agi posset intremuit seseque
ab huiusmodi incepto conscientia uictus remouit?
quin potius
annis fere quadraginta consequentibus in tantum continuata
sunt bella ciuilia, ut magnitudo laudis adpendenda ex magnitudine
sceleris putaretur. omnes enim post tale documentum
Orosius; insunt fort. quaedam TAuiana R2 || furorque P 3 scisse] niscisse D || uicto infelicior]
uictoran filicior D || infelitior R1 4 et (posterius) ex D 5 ex.ecratus
(er. s) B etaecretua D 6 lacrimans (n det. m. 1 aut 2) L 9 ciuilium
belloram PB || percrebuit Ra percrepuit D 10 concursisse
D || consocios PB consorcius D 12 inmanitatis PB || eodem]
etdem D || gladium D || adque PR1 adquae D 14 intentarum]
LRD (-om D) intantarum (eed an ligatis et fort. ex corr. m. 3) P;
aliquem (ex cod. Peris.) in tantarum h || animositates] LD animositas
(as m.1 corr. ex e?) B animositate Ph 15 periculMum B 16 tenor
erroris] terroris D U numquis coni. h || quae om. T 17 biluis D ||
pietar L* || post naturae lacunam indicGui; excidisse uelut num (uel
... ? num) quisquam hoc, uidetur 19 hniusmodin cepto D ||incoepto
P incQpto a. ras. B || uicta cod. Peris. || pontius D 20 anni L ||
XL PB || in tantum om. D || continuata (pr. a ex corr. add.) P
21 ciuile aut D || adpendenda] appetenda PBD || ex magnitudine) PRD
(-done coniunct. cum s seq. D) ad magnitudine (sic) L 22 post (t m. 2) B
ipsa uoluissent.
Igitur Marius coloniam Ostiensem ui ingressus omnia ibi
genera libidinis auaritiae et crudelitatis exercuit.
Pompeius
fulmine adflatus interiit; exercitus uero eius pestilentia correptus
paene totus absumptus est. nam undecim milia uirorum
de castris Pompei mortua, sex milia autem de
consulis siderata sunt.
Marius Antium et Arioiam ciuitates
hostiliter inrupit cunctosque in his praeter proditores interfecit,
bona suis diripienda permisit. post Cinna consul cum
legionibus et Marius cum fugitiuis Vrbem ingressi nobilissimos
quosque e senatu et plurimos consulares uiros interfecerunt.\'
Sed quota haec portio ostentatae miseriae est? **uno uerbo
definisse caedem bonorum, cuius fuit tanta numerositas, tanta
diuturnitas, tanta crudelitas tantaque diuersitas?
uerumtamen
aequius est me aliquid utilitatis subtraxisse causae quam
tantum horroris ingessisse notitiae, siue peritis haec siue imperitis
obiciantur.
de patria siquidem, de ciuibus et de maioribus
nostris haec loquimur, qui his exagitati malis tam
abominanda gesserunt, de quibus etiam auditis posteri
Liuius 79 § 18 Liuius 79 aut 80 (cf. Qb-
seq. 56) § 19 Liuius 80 (cf. Eutrop. 3, 7) § 20—§ 22 Orosius L 3 ostiensem ui (sem in ras.) P ostiensem∗ui
(m add. m. 2, fuit fort. -se mui) B 4 auariciae RaD
5 afflatus PRD 6 pene R2 || abanmtiis P || XI PR1 xl R2
7 pompei] LPRD || vi PR || octani PRa 8 siderata] PRlD (cf.
Grubitz) desiderata
Igitur Marius cum interfectorum ciuium capita inlata conuiuiis,
oblata Capitoliis, conlata Rostris ad spectaculum ornatumque
congereret ac septimum consulatum cum Cinna tertium
consule peruasisset, in exordio consularis imperii sera tandem
morte praereptus est.
Cinna bonorum neces malorum caede
suppleuit. nam cum introducta per Marium fugitiuorum manus
insatiabilis praedandi esset nullamque partem auctoribus praedae
consulibus ministraret, in forum quasi stipendii causa
sollicitata, militibusque
caesa sunt illa die in foro Vrbis octo milia fugitiuorum,
idemque Cinna quarto consul ab exercitu suo interfectus est.
Interea residui senatorum, qui potentiam Cinnae, Marii
crudelitatem, insaniam Fimbriae Sertoriique audaciam fuga
euaserant, transuecti in Graeciam coegere precibus Sullam,
ut periclitanti immo iam paene perditae patriae opem ferret.
igitur Sulla mox ut Campanum litus attigit, Norbanum consulem
proelio oppressit: septem milia tunc Romanorum Romani
Liuius 80 § 24 Liuiuss3 cap. 20 § 1
Liuius 84 et seq. sed inprimis Eutropius 5, 7 § 2 Liuius 85 et
Eutrop. 5, 7
Fabias uero Hadrianus,
cui imperium pro praetore erat, regnum Africae seruorum
manu adfectans, a dominis eorum apud Vticam congestis sarmentis
Damasippus praetor
incentore Mario consule Q. Scaeuolam C. Carbonem L. Domitium
P. Antistium
uocatos crudelissime occidit. corpora interfectorum per carnifices
unco tracta atque in Tiberim missa sunt.
eodem tempore
Sullae duces plurima proelia aduersum Marianas partes infelicissima
felicitate gesserunt. nam et Q. Metellus Carrinatis
copias cecidit et castra peruasit et Cn. Pompeius Carbonis
equitatum grauiter trucidauit.
Sullae etiam et Marii adul6scentis
maximum tunc proelium apud Sacriportum fuit, in quo
de exercitu Marii caesa sunt xxv milia, sicut Claudius scribit.
Pompeius Carbonem etiam castris exuit fagientemque insecutus,
nunc caedendo nunc ad deditionem cogendo plurima exercitus
parte priuauit. Metellus Norbani agmen oppressit: ubi nouem
milia Marianae partis occisa sunt.
Lucullus cum a Quintio
obsideretur, erupit et repentina pugna obsessorem deleuit
86 § 4 Liuius 86 § 5 Liuius
libro ut uid. 87 (cf. Periocha) § 6 Liuius 87 § 7 usque ad
Sulla deinde cum Camponio Samnitium duce et
Carrinatis reliquis copiis ante ipsam Vrbem portamque Collinam
ad horam diei nonam signa contulit grauissimoque
proelio tandem uicit. octoginta milia hominum ibi fusa dicuntur:
duodecim milia sese dediderunt, reliquam
in fugam uersam insatiabilis uictorum ciuium ira consumpsit.
Sulla mox atque Vrbem uictor intrauit, tria milia hominum,
qui se per legatos dediderant, contra fas contraque fidem datam
inermes securosque interfecit. plurimi tunc quoque, ut non
dicam innocentes, sed etiam ipsius Sullanae partis occisi sunt,
quos fuisse plus quam nouem milia ferunt. ita liberae per.
Vrbem caedes, percussoribus passim uagantibus ut quemque
uel ira uel praeda sollicitabat, agitabantur.
igitur cunctis iam
quod singuli timebant aperte frementibus Q. Catulus palam
Sullae dixit: cum quibus tandem uicturi sumus, si in
Liuius 88 et Etdrop. 5, 8 cap. 21 § 1—§ 10
Liuius 88 (ef. Periocha et Augustin, C. D. 3, 38), insertis § 6 necsimplex
Vergilianis Georg. 3, 482. excerpsit Paulus 122
8 tria—10 interfecit excerpsit Paulius 122 15 Q. Catalos—p. 335,2
Salla compilauit Paulus 122. D x PB || mil- P mil. B t sylla LPB eiUs D ||
camponio] LD campanio PB ca
fsh || samnicium D S reliquiis D 4 diei] deei Ra || -quę
Ra 5 LXXX PR; LXX Eutropius || hominum] hostium Eutr. || fosa]
i. e. uicta; fuisse ex Eutropio Hartel m Comm. min. Acad. Vienn.
71 p. 261 6 duodicim D xn
tunc
Bulla auctore L. Fursidio primipilari primus infamem illam
tabulam proscriptionis induxit. prima
hominum fuit, in quibus quattuor consulares erant Carbo
Marius Norbanus et Scipio et inter eos Sertorius tunc maxime
pertimescendus.
item alia oum quingentis nominibus proposita
est, quam cum Lollius, quippe securus nihilque sibi conscius.
legeret, ubi suum repente nomen offendit, dum se trepidus
adoperto capite. foro subtrahit, interfectus est.
sed ne in ipsis
quidem tabulis fides ac finis malorum uidebatur. namque alios
quos proscripserant iugulabant, alios autem postquam iugulauerant
proscribebant.
nec ipsius mortis erat nia simplex aut
una condicio, ut in nece ciuium saltem ius hostium seruaretur,
qui nihil a uictis praeter uitam exigunt. M.
Manum siquidem
de caprili casa extractum uinciri Sulla iussit ductumque trans
Tiberim ad Lutatiorum sepulchrum effossis oculis membrisque
minutatim desectis uel etiam fractis trucidari. post hunc P.
Laetorius senator et Venuleius compilauit Paulus 123 LPRD || lamo PD lutio B || forsidio D || primalari D
3 proscrip(ti)on(is induxit) incipit S || proscribtionis LP || indixit D ||
pr(o)scr(iptio LXXX) S || proscribtio LPR1 (ro in ras. P) || LXXX PR
4 (f)uit (in quibQs) S || IIII PR || consolare serant (la ita ras. m. 1)
D || (c)os(ulares)
dumque uiolentius ipse in concurrentem manus adigit, circa
suum uulnus manum percutientis hebetauit. ita eo interfecto,
ipse leuiter uulneratus coruices seruo suo praebuit.
Carrinatem
praetorem Sulla iugulauit. inde Praeneste profectus omnes
Marianae militiae principes, hoc est legatos quaestores praefectos
et tribunos iussit occidi.
Pompeius Carbonem a Cossura
insula in Aegyptum fugere conantem, in Siciliam ad se
retractum conpluresque cum eo socios eius occidit.
Sulla
dictator creatus est, ut dominationis et crudelitatis libido
honesti praecipuique nominis reuerentia et armaretur et uelaretur.
Pompeius m Africam transgressus eruptione curca
Vticam facta decem et octo milia hominum interfecit. quo
bello Domitius dux Marianus dum inter primores pugnat,
occisus est.
idemque Pompeius Hiertam Numidiae regem
persecutes, fugientemque a Bogude Bocchi Maurorum regis
filio spoliari
reuersum tradito sibi oppido interfecit.
(cf. Per.) R1 || praenestae P || g- L gains PRD 2 luoretio]
latio D || manibus D 3 inciderit PRlD || telesino (B ilico in c
corr. ui uid. ) D 4 corrente (nte m. 1 in ras.) D || adegit R2D
.5 manum (m fin. max. ex parte er.) P manas B || percutientis (en in
ras. m. 1) D || heuetauit R1 habetauit D 6 ceruicem Pbv || seruo
om. D || carrina teet ‿m. 2) B 7 sylla LPBD 9 cusura
L oussula D 10 egypto D || conantar La || sicilia B 11 tractum
PRD || conpluresque] et complures v || cum eo] com D || sotios
R1 || sylla LPBD 12 credolitati D || libido. (1 ido in ras. m. 1) D
13 nominis om. R1 || armaretur (mare in ras. m. 1) D 14 afreca D ||
circa om. R1 15 xvui PR 16 domicias BD || marinianus L ||
pugnat] LPBlD repugnat R2v dittographia natum (primoa pugnat
E2) 17 accisus Pa || idem quem D || hiertam (r in raa.) D hiertham
P (non B) \' 18 -quD bogube PB ||
bocchi∗ P bocchim|| D || maurorum om. D 19 fecit om. L ||
continuo bullam om. D || syllam L 20 reuersus (s ilico del.) D
Creatis itaque P. Seruilio et Appio Claudio consulibus uisus
est tandem Sulla priuatus.
hoc fine conclusa sunt duo bella
funestissima, sociale Italicum et ciuile Sullanum. haec per
annos decern tracta plus quam centum quinquaginta milia
Romanorum consumpserunt;
tantumque leetissimorum uirorum
uernaculorumque militum Roma hoc ciuili bello perdidit,
quantum in ea superiore tempore, cum se iam aduersum
Alexandrum Magnum circumspiceret, in discretis aetatibus
census inuenit;
praeterea uiros consulares uiginti et quattuor,
praetorios sex, aedilicios sexaginta, senatores fere ducentos,
absque innumeris totius Italiae populis, qui passim sine consideratione
deleti sunt, quos neget quisquam, si ualet, quin
eodem damno suo uicerit Roma quo amisit Italia.,
Pro pudor! num quidnam et hic conparatione ambigua egent
tempora? immo uel maxime, inquiunt: nam quid tam apte
quam bellis ciuilibus bella ciuilia conparantur? an forte dicetur,
etiam in his temporibus
quibus a
nobis respondebitur, iustius quidem socialia uocari oportere,
sed nobis proficere, si ciuilia nominentur. cum enim causis
uocabulis ac studiis paria docentur omnia tum sibi in his
tanto plus uindioat reuerentia Christianae religionis quanto
Liwus 89 aut 90 § 2 Eutrop. 5, 9 (cf. Oros.
infra §12) .§ 3
nam cum plerumque
improbi tyranni temere inuadentes rempublicam usurpatoque
regio statu Romani imperii corpus abruperint atque
ex eo bella uel per se iniusta inportarint uel in se iusta
commouerint, Britannis Gallisque et creati populis et instructi:
haec bella, quantum externis proxima tantum longinqua cinilibus,
quid nisi socialia iure uocitentur, cum ipsi Romani ne
Sertorii quidem aut Perpennae aut Crixi aut Spartaci bella
ciuilia uspiam nominarint?
in tali ergo uel defectu uel perduellione
sociorum minore nunc utique inuidia laboraret, si fortassis exsisteret uel grauis pugna uel cruenta uictoria.
uerumtamen cum in hisce temporibus omnia plus necessitatis
adferant et minus pudoris, hoc est causa pugna uictoria, uel
pro extinguenda insolentia tyrannorum uel pro cohibendo
sociorum defectu uel pro inurendo ultionis exemplo:
cui tandem
dubium est, quanto nunc mitius quantoque clementius excitata,
ut dicunt, bella ciuilia geruntur, immo reprimuntur potius
quam geruntur?
quia enim unum ciuile bellum per decem
annos his temporibus agitatum audierit? quis uno bello centum
quinquaginta milia hominum, uel hostium ab hostibus, ut
non dicam ciuium a ciuium, caesa meminerit?
quis illam,
quam explicare longum est, optimorum atque inlustrium uirorum
P2R1 (-ni Pi) improbit D ||
tyrranni Pa II timere LD II p- L II usurpantesque L 3 abraperit
B\' II adque P1R1 4 bella (a ex u corr.) L || iniusta] liusta L
iniusta (niu in ras. m. I) D II inportarint in ras. P imp- R2 inportarent
D 5 brittania PRlD II gallisque populis erecti et instructi
v || creatis PR II et eras. in R, om. in D 6 in externis L
7 ipsi. P || nec PR 8 serturii D II perpennae] LPR perpinnae
D II cryxi P cryxi B chrysi L crisi D || spartbaci LPB partici
D 9 uel defectu] defectu PR || perduelliones R2 10 inore D
11 existeret PBbD U uel grauis pugna uel cruenta ufotoria om. D
12 in om. L 13 afferant R2 II uel coprohibendo (eo pro co m. 3) L
15 a∗otiorum (er. fort. B maior, s m. 2) B || murendo R1 merendo B\' ||
oui (er. i) R 17 geruntur] ingeruntur D || uerba immo repr. p. q.
geruntur om. D 19 his temp. ag.] agitatum his temporibus PR ||
CL PB 21 ciuium (u alt. in ras. m. 1) D 22 adque P1R1 y
illustrium R2
infames interficiendorum tabulas timuerit
ac non potius omnibus notum sit, una cunctos pace compositos
atque eadem salute securos uictos uictoresque pariter communi
exultasse laetitia, at etiam in tantis totius imperii Romani
prouinciis urbibus ac populis uix paucos aliquando extitisse,
quos iusta ultio inuito etiam uictore damnarit?
et, ut uerbis
uerba non onerem, non temere dixerim, tantam uel in bello
saltim extinctam modo fuisse gregariorum militum manum
quanta tunc caesa est in pace nobilium.
Igitur Bulla mortuo Lepidas, Marianae partis adsertor, aduersus
Catulum Sullanum ducem surgens, rediuiuos bellorum
ciuilium cineres suscitauit. bis tunc acie certatum est; plurimi
Romanorum, iam ipsa paucitate miserorum et adhuc illo furore
insanientium, caesi sunt.
Albanorum ciuitas, obsidione oppugnata
atque excruciata fame ultima, miserabilium reliquiarum
deditione seruata est; ubi tunc Scipio, Lepidi filius, captus
atque occisus est. Brutus in cisalpinam Galliam fugiens
persequente Pompeio apud Regium interfectus est.
ita hoc
90 § 18 Orosius ut uidetur excerpsit Paulus 124 sq. D || post∗remo (er. fort. e) P
poetremom D 8 ounctia D || conpositus D 4 adque P1R1 ||
uictos om. R1 || communi pariter L 5 exultasse] RD ezsultasse
P exultauisse L || laetitia∗ P letitia R1 || at etiam] PRD at enim
L ac etiam v || tantia ∗∗∗∗∗ (s in ras.) P || romani imperii Lh
6 extetisse D 7 inuictu D || dampnarit a. ras. B || uerbis] uerba
D 8 uera LD || non onerem] non er(corr. 1 aut 2 m., e alt.
linea quoque deleta; tertium punctum fort. a 3
fragoribus, quorum unum in Hispania erat, aliud in
Pamphylia, in Macedonia tertium, quartum in Delmatia, exsanguis
adhuc atque exhausta intestina pernicie tamquam
febribus Romana respublica propulsare armis Occidentis
Septentrionisque fortissimas gentes cogebatur.
Sertorius aiquidem,
uir dolo atque audacia potens, cum partium Marianarum
fuisset, Sullam fugiens ex Africa dilapsus in Hispanias,,
bellicosissimas gentes in arma excitauit.
aduorsus hanc, ut
breuiter definiam, duo duces missi Metellus et Domitius:
quorum Domitius ab Hirtuleio Sertorii duce cum exercitu
oppressus est.
Manlius, proconsule Galliae in Hispaniam
tribus legionibus et mille quingentis equitibus transgressus,
iniquam cum Hirtuleio pugnam conseruit: a quo castris
copiisque nudatus, in oppidum Ilerdam paene solus refugit.
usque ad fragoribus Liwus 90 || unum—Delmatia
Eutropius 6, 1 n exsanguis — cogebatur Orosius ? (on Liuius Y)
§ 2 et § 3 Liuius 90 et Eutrop. 6, t § 4 Liuius 90 L || catnlli R2 || syllanae LPB2 syllane R1D
2 qua] quae D || exarslt] ezorta sit PR1 4 ∙DC∙ mo septnagensimo
tertio L sexcentissimo septuagensimo tercio D DCLXXVI∙ R* 5 hispaniam
Pa 6 pamphilia R pampilia D || machedonia PR1 || quartum
in] quartum L [j delmatia] L dalmatia PRD (in fine fort. 1 litt.
er. in D) 7 athuc
Metellus multis proeliis fatisatus, per deuia oberrans, hostem
mora fatigabat, donec Pompei castris consociaretur.
Pompeius
contracto apud Palantiam exercitu Lauronem ciuitatem, quam
tunc Sertorius oppugnabat, frustra conatus defendere uictus
aufugit.
Sertorius superato fugatoque Pompeio Lauronem captam
cruentissime depopulatus est; reliquum agmen Lauronensium,
quod caedibus saperfuerat, miserabili in Lusitaniam captiuitate
traduxit.
Pompeium autem, hoc est ilIum Romanorum ducem,
a se uictum fuisse gloriatus est, quem magna praeditum
fiducia ad hoc bellum non pro consule sed pro consulibus
Roma misisset.
fuisse tnnc Pompeio triginta milia peditum,
mille equites Galba scribit, Sertorium autem sexaginta milia
peditum, octo milia equitum habuisse commemorat.
postea
nero Hirtuleius cum Metello congressus apud Italicam Baeticae
urbem uiginti milia militum perdidit
cum paucis refugit.
Pompeius Belgidam, nobilem Celtiberiae
urbem, cepit. Sertorius deinde cum Pompeio congressus decem
milia militum eius interfecit; ex alio cornu uincente Pompeio
90 aut 91, insertis § 8 non pro
consule — misisset quae sunt Ciceronis De imp. Pompei 21 § 62
§ 10 Liuius 91 § 11 Pompeius — cepit Liuius 92 aut 91 || Sertorius
- § 12 Liuius 92 LBD pompeii
P || consotiaretnr R1 3 contranctu D || aput P1 || palantiam]
LPR palentiaD; Pallantiam fsh || laurorem D 4 serturius D ||
defendere conatus L || defendere uictus om. D 5 aut fugit D ||
serturius D || lacirone D || capta D 6 cruentissime (en ex corr.
add.) P || seliquom D || laurnensiumD 7 mirabili R1 II lusitamiam
L lusitaauia RD 8 transduxit PBD 9 fuisse uictum
L 10 fiduciae D U consule] consulD 11 mi∗sisset (er. s) B ||
trigenta D xxx PR 12 mtile] mile D || ∗equites B Q serturium.
D || sexagenta D LX PR 18 octo] ym P ∙VIIII∙ (sic) B ||
equitum∗∗∗∗ P qquitum a. ras. B 14 uero om. L || hirtuleius (n
alt. ex 0 2) B H aput P1 || italiea D. || beticae LPRD 15 niginta
D xx PB || mU P || militum] peditum D || uictusque in) uictusquae
D || lusitania D 16 belridam] LPRD; Segidtm fsh; ef. Corp.
Inser. Lat. 2 n. 988 || colthiberiae PRa 17 c∗epit B || serturius
D || pompeio (pom add. m, 2) P -pom peio (om in ras, m. 1) D ||
decim D 18 alia R1 || uincente] aim faciente uincenteque B*
tantundem paene ipse perdidit.
multa inter eos praeterea
proelia gesta sunt. Memmius, quaestor Pompei idemque uir
sororis eius, occisus est. Hirtulei fratres interfecti. Perpenna,
qui se Sertorio iunxerat, comminutus est.
postremo ipse Sertorius
decimo demum anno belli inchoati isdem quibus et
Viriatus suorum dolis interfectus finem bello fecit Romanisque
uictoriam sine gloria dedit; quamuis Perpennam postea pars
exercitus eius secuta sit: qui a Pompeio uictus cum uniuerso
exercitu suo interfectus est.
ciuitatibus nero cunctis ultro ac
sine mora per deditionem receptis, duae tantum restiterunt,
hoc est Vxama et Calagurris: quarum Vxamam Pompeius
euertit, Calagurrim Afranius iugi obsidione confectam atque.
ad infames escas miseranda inopia coactam ultima caede incendioque
deleuit.
percussores Sertorii praemium ne petendum
quidem a Romanis esse duxerunt, quippe qui meminissent
antea Viriati percussoribus denegatum.
Et quamnis nullo tunc praemio patrauerint
securitatem, tamen fortis fide ac uiribus semper Hispania cum
optimos inuictissimos reges reipublicae dederit, nullum umquam
tyrannorum ab initio usque in hodiernum diem uel de
se editum misit uel in se extrinsecus incurrentem uiuum
potentemue dimisit.
Liuius 96 (§ 18 cf. Periocha) § 16
Orosius L U p∗ene B om. L 2 mimmius D || questas D ||
pompeii PR 8 soris Ra || hirtulei (r in ras. m. 2, ex n 9) B || frater
D || interfecit PRD 4 sese D om. L || serturio D || iuncxerat Ra
iux] D || commi∗nutus P cumminutus D || serturius D 5 decimum
demo D || in.choato (er. 1 fort. para litterae h) D || hisdem LPBD
6 ueriatus P\' || interfeotal] inter D || bellam D 7 perpenna D
8 sit] est L 10 per deditionem] perditioBe D || restituerunt (u pr.
del.) PB 11 uixama D || galagurris
Interea Macedonicum bellum Claudius sortitus uarias gentes,
quae Rhodopaeis montibus circumfusae sunt ac tunc Macedoniam
crudelissime populabantur —
nam inter cetera dictu
audituque horrida quae in captiuos agebant, raptis, cum poculo
opus esset, humanorum capitum ossibus cruentis capillatisque
adhuc ac per interiores cauernas male effosso cerebro oblitis
auide ac sine horrore tamquam ueris poculis utebantur: quarum
cruentissimi atque immanissimi Scordisci erant —
has itaque,
ut dixi, Claudius pellere Macedoniae finibus bello adtemptauit
magnisque se malorum molibus obiecit: unde cum animo
aeger et curis circumsaeptus, morbo insuper correptus esset,
interiit.
huius successor Scribonius adtemptatarum superiore
bello gentium uim declinans, in Dardaniam arma conuertit
eamque superauit.
Publius uero Seruilius exconsule Ciliciam
et Pamphyliam crudelissime adortus dum subdere studet, paene
deleuit. Lyciam et urbes eius obsessas oppressasque cepit.
praeterea Olympum montem peruagatus Phasidem euertit,
Corycum diruit, Tauri quoque 91, fort. etiajn Eutr. 6,2 § 18 Liuius
91 (an 63 ?)
nomen adsumpsit Cosconius proconsule sortitus Illyricum,
protrita subactaque Delmatia Salonas, urbem florentissimam,
post biennium tandem expugnauit et cepit.
Anno ab Yrbe condita DCLXXVIIII Lucullo et Cassio consnlibus
gladiatores septuaginta et quattuor Capuae a lude
Gallis et Spartaco Thrace Vesuuium montem occupauerunt;
unde erumpentes Clodii praetoris, qui eos obsidione cinxerat,
castra expugnarunt, ipsoque in fugam acto cuncta in praedam
auerterunt.
inde per Consentiam et Metapontum circumducti,
ingentia breui agmina collegerunt. nam Crixo decem milium multitudo,
Spartaco autem triplex tunc numerus fuisse refertur. Oenomaus
enim iam in superiore bello fuerat occisus.
itaque
Eutrop. 6, 3 § 23 Eu-
trop. 6, 4 cap. 24 § 1 Lucullo - § 3 Liuius 95 (§ 1 cf. Periocha) exscripsit Paulus 131
16 itaque—p. 345, 1 miscerent exscripsit, 2 matronae—3 necauerat
perperam expressit Paulus 131 LPD, ditionem R deditionem B 2 per taurum om.
D 3 iteneris R1 || tri**ennio R || quo bellum] quae bello D
4 assumpsit R3 || coscunius D H proconsul PB* proconsul R1 || yllyricum
P ylliricum R 5 sub∗actaque (er. i) B || dalmatia PjRD
6 ∗et oepit B 7 annum JD ||
L sexcentissimo nono (sic) D n conss L cons B 8 LXX et mt.
PR (idem numerus in Periocha et ap. Eutr.) sexaginta (-enta D) et
quattoor LD ||capae PR* 9 gn. L gnei PBD || diffagarant
R1 || crixo] LD Oryxo PB || ynomao PRD aenomao L 10 sparthaco
LPRD (c in ras. m. 2 R) || thrace ne Buuium (race ue m ras.
m. 1) D || uisubium PR 11 cinczerat Ra 12 expugnauerunt
PRDB 13 uerterunt v 14 agmine PR || colligerunt LB ||
cryxo PR crisso D. || x- militum (in ras. et t add, m. 2) R ||
decim D x P 15 sparthaco LPR (c in ras. m. 2 R) || fertur
PRD || ynomaus PB i noma uos (i radendo ex B ut uid.) D
exsequiis captiuae matronae, quae se dolore uiolati pudoris
necauerat, munus gladiatorium ex quadringentis captiuis scilicet
qui spectandi fuerant spectaturi, utpote lanistae gladiatorum
potius quam militum principes, ediderunt.
deinde consnles
Gellius et Lentulus aduersum eos cum exercitu missi, quorum
Gellius Crixum acerrime pugnantem proelio oppressit, Lentulus
a Spartaco superatus aufugit. post etiam conlatis frustra ambo
consules copiis, accepta graui clade, fugerunt. dehinc C. Cassium
proconsulem idem Spartacus oppressum bello interfecit.
itaque
exterrita Ciuitate non minore propemodum metu, quam sub
Hannibale circa portas fremente trepidauerat, senatus Crassum
cum legionibus consulum nouoque supplemen to
is mox ut fugitiuorum pugnam iniit, sex milla eorum interfecit,
nongentos uero cepit. inde priusquam ipsum Spartaoum
ad caput Silari fluminis castra metantem bello adgrederetur,
Gallos auxiliatores eius Germanosque superauit, e quibus xxx
milia hominum cum ipsis ducibus occidit.
nouissime ipsum
Spartacum disposita acie congressum maximasque cum eo
fugitiuorum copias perculit. nam sexaginta milia eorum caesa,
§ 4 et § 5 Liuius 96 (cf, Periocha; § 5 Eutrop. 6, 7)
§ 6-§ 8 Liuius 97 (§ 6 et § 7 ef Periocha) \' PaRa || miscerent (nt in ras. m. 1) D 2 sexsequiis
L* ex∗equiis (erasa s) R 3 necauerant Pb (cf. B!) || gladiaturium
D gladiatorum PaR υ || CCCC
ceteri, qui ex hoc bello lapsi oberrabant, per
conplures duces frequenti indagine attriti sunt.
At ego iterum ac saepius repeto: num quidnam et hic
conparatione aliqua egent tempora ? quis rogo audire non
horreat non dicam bella talia, sed uel nomina tanta bellorum,
externa, seruilia, socialia, ciuilia, fugitiuorum?
quae ne sic
saltem sese, ut commoti maris fluctus quamuis molibus magnis
sequuntur, sed undique diuersis causis uocabulis formis malisque
excitata coaceruataque concurrunt.
ut e proximo repetam
et infame illud seruile praeteream, Iugurthinum bellum nondum
adhuc ab Africo perdetonuerat, iam Cimbricum a circio fulminabat.
de Cimbricis illis nubibus adhuo foedi uastique torrentes
effusi sanguinis agebantur, iam socialis belli
in magna continuo malorum nubila coituras misera exhalabat
Italia.
adhuc uero post infinitam crebramque Italici belli
tempestatem discurri tuto per Italiam minime poterat, ita
omnes absque illis periculosissimis inimicarum urbium uoraginibus
dissoluta ac lubrica pace titubabant;
iam sibi
Orosim Liuio in his quoque fort. usus (§ 16
Domitius Cinnae gener.. Perpenna in Liguria, § 19 fugitiui—caesi aont) PB || m PR || ciuilium P2D 2 oeteri qui] L ceteriq:
PB citeri quae D || labsi L lassi D 3 clonplures P conpluris
D || ducisD || atriti D contriti PR 4 at ego iterum (at ego i
in ras. angustiore) P at e.go iterum (er. r) D || at] ad R1 || quidnam
(id in ras. m. fort. 1) B 5 conparationem PaR1D, (comp- m. 3 et
eras. m B) || aliquae
de Mariana face rogus Sullanae cladis
accensus est, de isto rogo funestissimo Sullani et ciuilis belli
per plurimas terrarum partes ardentes sudes sparsi sunt
multaque inoendia ex uno fomite diffuderunt.
nam Lepidus et
Scipio in Italia, Brutus in Gallia, Domitius Cinnae gener in
Africa, Carbo in Cossura et Sicilia, Perpenna in Liguria et
post cum Sertorio in Hispania, omniumque atrocissimus Sertorius
in eadem Hispania haec tunc ciuilia, uel quo alio
dicenda. sunt nomine, bella excitantes, de uno multa, de magno
magna fecerunt;
absque illis tribus uastissimis bellis, quae
tunc externa uocabantur, hoc est Pamphylico Macedonico atque
Delmatico, dissimulato etiam magno illo Mithridatico longe
omnium diuturnissimo infestissimo ac formidulosissimo;
deinde,
adhuc Hispaniensi Sertoriano nondum finito immo adhuc ipso
uiuente Sertorio, hoc fugitiuorum et, ut uerius dicam, gladiatoricium
bellum inhorruit, iam non spectandum paucis sed
PB* U cinnanom D || parturiaebat (a alt. er.) P || alintque
P1 aliud quae D etaliud P1R1 || mitridaticum PB
metr- D || minabatur q. q. mithr. om. L 8 quidam D || mitridatieam
PR metridaticum D 4 porregit D II sjllanae LPR
syllane D 5 rogo] riga D U funistissimus yllane D || syllani
LPB 7 fomitę G. ras. B || lepidos D 8 in italia] italia D n
domicius D || cmnalegerunt ffriga tiico corr. in cunnaegerejn
(temere pos.) D 9 cossura] P\' cossora L cassura P2R
coscora (c alt. minus clara) D || luguria Ra ligiria D 10 serturio
D serto L || -que om. L U serturius serturius (s tertia in ras. m. 1)
D 11 qualio
quod quia fugitiuarum bellum dicitur,
nemini uile habeatur ex nomine: saepe in eo singuli et aliquando
simul cum agminibus frustra iunctis ambo consules
uicti sunt plurimique nobiles trucidati; ipsi autem fugitiui
plus quam centum milia fuere, qui caesi sunt.
ei quo admonemus,
ut ipsa se consoletur Italia de uexatione externorum
praesentium per recordationem praeteritorum ex se atque in
se et ipsam se incon parabiliter
Quamobrem huic nunc quinto uolnmini iam finem fecerim,
ut bella ciuilia externis ubique permixta, uel quae dicta sunt
uel etiam quae sequuntur, quia sio sibi serie temporum et
malis sequacibus cohaeserunt, libri saltem. termino separentur.
6000 et 30000 [35000
Periocha] et 60000 caesos memorat Orosius § 6 et 7 § 20 cf. Augustin.
C. D. 3, 29 sqq.
Omnes homines cuiuslibet uel sectae uel uitae uel patriae
ita semper ad prospectum prudentiae naturali bono eriguntur,
ut oblectamento corporis rationale mentis etsi non actu praeferant,
indicio tamen praeferendum sciant. quae mens, ratione
duce inlustrata, in medio uirtutum, quibus genuino fauore,
quamuis uitiis inclinetur, adsurgit, scientiam Dei quasi arcem.
porospicit. Deum enim quilibet hominum contemnere.
ad tempus
potest,. nescire in totum non potest. unde quidam dum in
multis Deum credunt, multos deos indiscreto
sed hinc iam uel maxime cum auctoritate ueritatis operante
tum ipsa etiam ratione discutiente discessum est.
quippe cum
et philosophi eorum, ut de nostris sanctis sileam, dum intento
mentis studio quaerunt sorutanturque omnia, unum Deum
auctorem omnium reppererunt, ad quem unum omnia referrentur;
unde etiam nunc pagani, quos iam declarata ueritas
de contumacia magis quam de ignorantia conuincit, cum a
nobis discutiuntur, non se plures deos sequi sed sub uno deo
Augustini C. D., uelut 3, 25.
28.33 al. § 3
restat igitur de
intellegentia ueri Dei per multas intellegendi suspiciones confusa
dissensio, quia de uno deo omnium paene una opinio est.
hucusque humana scrutatio, etsi cum labore, potuit. at ubi
ratiocinatio deficit, fides subuenit.
nisi enim crediderimus,
non intellegemus: ab ipso audias ipsique Deo credas, quod
uerum uelis scire de Deo. itaque idem unus et uerus Deus,
in quem omnis, ut diximus, etsi ex diuersis opinionibus secta
concurrit, mutans regna et
puniens, quae infirma sunt mundi elegit, ut confundat fortia,
Romanumque imperium adsumpto pauperrimi status pastore
fundauit.
hoc per reges et consules din prouectum postquam
Asiae Africae atque Europae potitum est, ad unum imperatorem
eundemque fortissimum et clementissimum cuncta sui
ordinatione congessit sub hoc imperatore, quem omnes fere
gentes amore et timore permixto iuste honorarent, Deus uerus,
qui superstitione sollicita ab ignorantibus colebatur, magnum
illum intellegentiae suae fontem aperuit promptiusque per
hominem docturus homines filium suum misit operantem
uirtutes, quae praecellerent hominem, coarguentemque daemonas,
quos aliqui deos putauissent, ut qui ipsi tamquam
fortasse imitatur Vergilium Aen.
11, 823 § 5 lin. 10 quae—fortia
deinde ut m magno silentio ac pace latissima inoffense et
celeriter noui nominis gloria et adnuntiatae salutis uelox fama
percurreret uel etiam ut discipulis eius per diuersas gentes
euntibus ultroque per cunctos salutis dona offerentibus obeundi
ac disserendi quippe Romanis ciuibus inter ciues Romanos
esset tuta
quod ideo commemorandum putaui, quia
hio sextus libellus usque ad Caesarem Augustum, de quo haec
dicuntur, extenditur.
quodsi aliqui hanc luoidissimam rationem
inritam putant, suisque dis potius adsignant, quos primum
prudentia elegerint deinde praecipuo cultu inuitarint, ut sibi
per eos amplissimum hoc pulcherrimumque imperium conderetur
—
sic enim iactitant, quia ipsi optimo genere sacrorum
emeruerint praecipuum deorum fauorem, quibus ademptis uel
praetermissis discesserint omnes
unde, quamuis reuerentia sanctitatis tuae multa fortissime
uerissimeque disseruerit, tamen et mihi locus exigit, ut pauca
subiciam.
si Romani colendo deos emeruerunt fauorem deorum
cf. Augustinus C. D. 4, 9 § 11 adytiasteterat
Vergilius Aen. 2, 351 aq. deleta P, n s. s. m. 1JB) PB || deo PR || crederet
LRa crediderent D 2 in om. L II inoffensae LPash inoffensa
D 3 oeleriter (pr. e in ras. m. 3, ex ae 9) B || aɴnuntiate
(ɴ ex d et ę ex e m. 3) R adnuntiati D || felox Pa 4 percnrrit
D 5 abeundi P2RD 6 di∗serendi (er. 8) B II romania] romams
D || romanos] f. L 7 commemorando D 8 libellus (li s. s.
m. 1) B om. D II cessarem D || agostam D 9 dicun∗tur P ||
rationeS D 10 ir.ritam (er. i) D irritam PB || diis PB || signant
PB || primo D 12 per om. D || concederetur fort. Portensis
ante corr. teste Grubitzio (non Florentini; errat Hauerk.), edd. 1510
et 1542 14 praecipoim Pa || adeptis
an Amulius auns, qui exposuit ad necem?
an pater, qui incertus fuit? an Rhea mater stupri rea? an
Albani parentes, ipsa quoque ab initio Romani nominis germina
persequentes ? an tota Italia, quae per quadringentos annos,
dum audere potuit, excidio eius inhiauit ?
non, inquiunt, sed di
ipsi, quia se colendos sciebant, futuros custodiere cultores. ergo
praescii sunt.
si praescii sunt, cnr hoc imperium inter tot
annorum saecula eo potissimum tempore ad summam potentiae
arcem perduxerunt, quo ille nasci inter homines atque adgnosci
ut homo uoluit, post cuius nomen et ipsi pro nihilo
contempti sunt et cum uniuerso mundo etiam illi, quos ipsi
prouexerant, cucurrerunt?
sed humiliter obrepsit, inquiunt, et
latenter intrauit. latentis et humilis unde tam celebris fama,
tam indubitata fides, tam manifesta potentia? signis quibusdam
et
cepit et tenuit. at haec si homo potuit, di magis posse debuerunt.
an quia ille hanc potentiam a Patre sibi traditam
praedicabat, peruentum est aliquando ad intellegentiam illius
cf. 2, 4 § 3 D || ut om. P1R1 (s. 8. m. 2 in PR sed deinde erasum
in R) || romolus D 3 collendo D || amullius D || qui. B que
D || nicem La 4 an∗∗pater (eras. te ut uid.) R || anrhea (n ex r
m. 2, r ex t 9 m.- 2) B anmea (mea erasum) D || rea] rhea L
5 abbani D || per germana sequentes L 6 italiam D || quadringentus
D cccc PR 7 dii P dcum ras. m. 2, ex u?) B
8 sciebat (corr. m. 3) L\' || futurus R1 || custodire L 9 praescii
sunt si om. D || praescii sunt] praesciis (is, an is ?, eras.) D 10 tempora
D 11 quo] LZ1h quo se PBZfs quod D; cf. § 19 || inter
homines atq; agnusci I (ter-ag in ras. m. 1, nusci pone uers. m. 1) D ||
adque LP1R1 || agnosci PBD 12 post] PBDv per L 13 contemti
P contenti D 14 obprepsit D obressit R1 15 latanter
R1 || caelebris (a er.) R 16 manifestata D || quibusdam (dam 8. s. m. 1)
B 17 hominem
uerumtamen
breuiter discutio: di isti, quos tantos ferunt, ut Romanam
rempublicam et propitii prouexisse et auersi adflixisse uideantur,
eo certe tempore, quod palam constat, quo nasci Christus
uoluit et adnuntiari gentibus coepit deuotissime atque intentissime
colebantur.
ita illi consulentes et sibi et cultoribus
suis non potuerunt uel reprimere uel repellere superstitionem
eius, propter quam spernendos se cultoresque suos destituendos
uiderent? quamquam si ab inuitis, danda uenia nec deserendi
fuerunt; si a uoluntariis, seruanda praescientia nec prius
fuerant adiuuandi.
hoc factum est, inquiunt: nam excitauimus
gentes, accendimus reges, instituimus leges, disposuimus
iudices, praeparauimus poenas suppliciis et crucibus, Orbem
totum scrutati sumus, siquo modo Christianum nomen et
cultus uniuerso mundo posset abradi.
hoc eatenus factum est,
donec fecunda crudelitas eo usque inter tormenta ac per tormenta
solum prohiberi potuerat, occuparet.
et quid postea consecutum
R\'D appraehendere R3 2 nee] ne D II se]re D II
perepecto (per eras.) D 8 dispectu D || omnem om. L .4 transtulerat
D 5 dii (i alt. m. 2 m ras. ex x fort. R) PRD || tanto
D 6 remp- D || propicii D II afflizisse R3 II uideatur D
7 certo D || quod quod D || xp- L 8 Uoluit (o corr. ex l ?) L
nolit D II aNnuntiari Ra || atque intentissime om. D II adque P1R1
9 colebantur (n statim ut uid. 8. 8. L || ille B\' 10 uel reprimere]
uere praemere D || super institutionem D 11 -que (e ex ae m. 2)
R 12 quanquam
Excessere omnes adytis arisque relictis
Di, quibus imperium hoc steterat .
o quanta et quam inoffensa lux ueritatis est, si non aduersus
eam ultro sese offerentem inbecilli infeliciter oculi clauderentur!
si Christiana fides per multa retro tempora saeuientibus
undique aduersum se gentibus regibus legibus caedibus crucibus
ac mortibus reprimi nullo modo potuit, immo, ut dixi, inter
haec et per haec creuit, cultus autem idolorum iam quodammodo
ex se deficiens ac sibi erubescens ad unam clementissimam
iussionem sine ullo poenali terrore cessauit: cui dubium.
est hoc per istius intellegentiae demonstrationem de creatore
suo tandem innotuisse creaturae, quod illa eatenus per uarias
ratiocinationes mentis, intentae quamlibet, aliis offuscata
quaesierit ac per hoc statim amori eius, quem etiam ignorans
dilexerat, inhaesisse?
nec igitur mirum est, si in magna
familia inueniuntur aliqui serui, qui consuetudine lasciuiaque
seductorum adsuefacti patientia domini sui ad contemptum
Vergil. Aen. 2, 351 sq. m. 2) R 2 adque R1 3 excessere (e
tertia ex a m. 2) B excesserunt L || a.dytis (er. u) B adistis D ||
sacrisque D 4 di (sed di ante ras.) L de D dii PB || hoc] hoc
eatj D 6 R2 imb- R1 inbecile
D 7 si Uico 8. s. in D 8 aduersus egentibus (sic) incipit s ||
se gentibus) regentibue D || ∗∗∗∗∗∗∗ regibus (er. undique) P (re)gibus
S || legibus in tAg. add. m. 1 in B || cruciatibus R2 crudibus (sic)
D 9 (ac) S II nullu
10 cre(nit) S II (ia)m S II quodadmodo SD 11 〈de〉fiens sic 8 II
herubes(ce)ns S || clementis〈si〉mam S 12 ul(lo poen)ali S || cessa(uit
cui) S. 13 (per istius) S II intelligentiae D || de(mo)nst(r)ationem
de cre(ato)re S 14 inno(t)uisse S notuisse Pa || illa
(a in ras.) P (ill)a 8 15 ratiocinationes (n pr. s. 8. m. 1) R
ra(tioc)inationes S II in(te)nte S || alii suffugata D II (of)fuscata S
16 (quaesierit ac per) S || amor(i) S II (q)uem S 17 di(l)exerat
S ||inhesisset S adhaesisse B (non P) II (ig)itur S II est om. S II mag(n)a
S 18 〈a〉liqui S II consue(t)udinee sic S II lasciuaque P1R1 (corr.
m. ut uid. 4 in R) 19 seduc(t)orum
quod semper utique confitendum
quando adhuc per uniuersum mundum nulla erat ecclesia,
quae interuentu fidelium precum meritas mundi poenas
iustumque iudicium Dei exorata ipsius clementia temperaret:
unde etiam haec, quae mala hominibus uidentur, qualiacumque
sunt, grauiora sine dubio omnia fuerunt, sicut ipso, quo coepta
sunt, ordine probabuntur.
Bellum Mithridaticum uel, ut uerius dicam, belli Mithridatici
clades multas simul inuoluens prouincias tracta et protenta
per quadraginta annos fuit.
nam DCLXU, ut dixi, anDO ab
Vrbe coudita, quo etiam primum ciuile bellum coeperat,
(itmn Eutrop. 6,12)..p. 356, 4 XXX. ann
cf. Oros. 5, 19 § 2 et 6, 5 § 11 || ut dixi 5, 19 § 1 L || (uel ingra)tos oel incre(dulos)
8 2 uel etiam] etiam D || incontumaces P et a. ras.
B cont(umaces)
barbarico uix consummata ueneno est .
qualiter autem quadraginta a plerisque dicti sint non facile
discernitur.
Nicomedem Bithyniae regem amicum populi Romani regno
priuare molitus est atque a senatu monitus, si facere temptaret,
bellum sibi a populo Romano inferendum fore, iratus Cappadociam
continuo peruasit atque expulso ab ea Ariobarzane
rege cunctam prouinciam igni ferroque uastauit.
Bithyniam
deinde pari clade corripuit. Paphlagoniam simili exitu adflixit
sqq. cf. 6, 6 § 1 2 poetae optimi Lucani
1, 337 cap. 2 § 1 et § 2
et factum est; nec explicari aut conprehendi ullo
modo uerbis potest, quae tunc multitudo Romanorum ciuium
caesa sit, quis maeror plurimarum prouinciarum, quis gemitus
occidendorum pariter atque occidentium fuerit, cum singuli
quique aut prodere innocentes hospites et amicos, aut ipsi
periclitari poena hospitum cogerentur.
Archelaus quoque dux
Mithridatis cum cxx milibus peditum atque equitum in
Achaiam praemissus Athenas cunctamque Graeciam partim
ui partim deditione obtinuit.
Sulla, cui post consulatum
Mithridaticum bellum obuenerat, Archelaum
Atheniensium portum septemplici muro conmunitum, diu obsedit,
ipsam Atheniensium urbem ui cepit. postea iusto proelio cum
Archelao conflixit: centum decem milia de exercitu Archelai
secundum Augustinum C. D. 3,22
§ 4 Eutropius 5, 6 exceptis partim ui partim deditione ex Livio 81
sumptis § 5 et g 6 Eutrop. 5, 6 insertis § 5 cui—obuenerat et
Atheniensium—conmunitum Liuianis 81 1 pylemenetnicomede L || pylemene PB pylemne D p〈yl.. 〉mene
8 || nicbodeme B || re〈gibus〉 8 || post om. B 2 eph(e)sum S
epheum R cepherum L || (edic)to S || asiam ut L 3 quicunque
D c〈qui〉cumq: S II inuenti (i fin. in ras.) P || fuissent L || (ciues) 8 ||
rL || or(nnes) 8 4 negarentur D || (est) S || conpraehendi LPR1
com- B* conpr(ae)hendi 8 5 uerbi(s po)teet 8 || po∗∗est (er. st) D ||
multiti(tdo) S 6 sint L II meror SPBD memor L || plurimarum—
occidendorum (rum usque ad occidendorum in ras. angustiore m. 1)
D || plurir(na)rum S ||g(emi)tus 8 7 pari〈ter〉 S ||adque SP1R1 U
fu(e)rit 8 fuerat L 8 quiq(ue) 8 || ant] au D || innocente(a)
8 || a(ut) S 9 perectitari B1 (i 4) || poen(a) S || hostium P1 (corr. m.
rec.) || cogerentdesinit S 10 metridatis D || . CXX. L CXX
(c m. 1) B centum uiginti D || milibuB] milia P mil R || adque
PRa 11 greciam BD || fpartem P et a. r. B 12 partem P
et a. r. R || dedicione P || sylla LPBD 18 metridaticum D || archilaum
D || aput P || pireum LPB p r reum (sic) D 14 communitum
PB cummonitum D conminutum L 15 adtheniensium D ||
ceB H ac postea v || prelio D 16 archelao (o ex u) B
archilauo D || cx PB; oxx Eutr. || archilai D
interfecta, uix decem milia superfuisse referuntur.
conperta
clade Mithridates lectissima septuaginta milia militum Archelao
in subsidium misit ex Asia. secundo proelio quinquaginta milia
ex his interfecta sunt ibique Diogenes Archelai filius trucidatus
est.
tertio bello omnes copiae, quas Archelaus habebat, extinctae
sunt. nam uiginti milia militum eius in paludem pulsa
cum Sullae fidem inplorarent, insatiabili uictoris ira interfecta
sunt totidemque alia in flumen coacta ac necata, reliqui
miserorum passim trucidati sunt.
porro autem Mithridates in
Asia nobilissimarum urbium principes occidere bonaque eorum
publicare animo intenderat. cumque iam
interfecisset, Ephesii exemplum uerentes excluso praesidio.
eius portas obiecerunt; similiter Smyrnaei Sardi Colophonii
Trallianique fecerunt.
perturbatus Mithridates per Archelaum
ducem suum cum Sulla de pace pepigit. interea Fimbria
Marianorum scelerum satelles, homo omnium audacissimus,
Flaccum consulem, cui legatus ierat, apud Nicomediam occidit;
ac mox arrepto exercitu Mithridatis filium ex Asia ad Miletopolin
fugat, stationem regis inuadit ipsumque Pergamo pellit
fugientemque insecutus apud Pitanam obsedit, et profecto
usque ad extinctae sunt Eutrop. 5, 6, reliqua
Liuiana sunt lib. ut uid. 82 § 8 Liuius
inde Fimbria Iliensibus iratus, a quibus pro Sullanae partis
studio obiectu portarum repulsus uidebatur, ipsam urbem
Ilium, antiquam illam Romae parentem, funditus caede
incendioque deleuit. sed eam Sulla continuo reformauit.
idem Fimbria apud Thyatiram cum ab exercitu Sullae obsideretur,
desperatione adactus in templo Aesculapii manu sua
interfectus est.
profugi Mithridati sese adiunxerunt: quorum hortatu Mithridates
cum Sertorio per legatos in Hidpaniam missos foedus
pepigit. Sertorius ad eum M. Marium firmandi foederis
causa misit: quem rex apud se retentum breui ducem fecit
in locum Archelai, qui se ad Sullam cum uxore liberisque
contulerat.
Marius et Eumachus duces a Mithridate aduersus
Lucullum missi, magno exercitu breui congregato cum P.
Rutilio apud Chalcedonam congressi sunt eumque cum plurima
exercitus ipsius parte ceciderunt.
Lucullus Mithridatem Cyzicenos
obsidontem fossa cinxit eumque quod faciebat pati
Liuius 93 § 14 — § 18 Liuius 94
(§ 16 sq. cf. Seruius ad Aen. 9, 716: Liuias in libro nonagesimo quarto
Inarimem in Maeoniae partibus esse dioit, ubi per quinquaginta milia
terrae igni exustae sunt; ubi inaryme codex Par. 7929, idem tamen in
praccedd. inarimem,
Mithridates
inopia laborans partem copiarum instructam armis domum
abire praecepit: quam Lucullus excipiens uniuersam disperdidit,
nam amplius quam quindecim milia hominum tunc interfecisse
narratur.
tunc etiam Fannius, qui se Mithridati iunxerat, et
Metrophanes regius praetor a Mamerco uicti, cum duobus
milibus equitum
digressi in colles camposque Inarimos inciderunt.
ubi
non solum montes usti uel saxa quasi quadam fuligine ob-\'
fuscata cernuntur, uerum etiam campi ambusto solo squalidi
per quinquaginta milia passuum sine ullo ignis uel fornacis
indicio et pendulo in profundum cinere putres iacent; tribus
etiam locis torridae uoragines ostenduntur, quas Graeci physas
uocant.
in quibus diu oberrantes inopinatis tandem periculis
exempti sunt et clam in regis castra uenerunt. Deiotarus rex
Gallograeciae praefectos regis bello trucidauit.
Interea Mithridates apud Cyzicum eadem mora, qua obsidebat,
Liuius 95 R1D II adque P || ipso Ra || cyzicenos (pro y fuit i) L
cyizinoe D 2 namdi L 8 ∗∗utribus B || lantisque L 4 septe
D || mithridatis L mitri∗dates (er. a uel d) B metridatis D
5 inoffia D || partae Ra || copiartl C add. m. 2) P || donum D , 6 abire]
habere D || locollos D 7 xv PR 8 fanias B || mithridati
iunxerat et om. D 9 methrofanes PR metro fanus D || praetor
a] apraetore D 10 ∗equitum (er. a) B || mosiam D || adque
P1R\' || meoniam LD moeoniam PR 11 degressi R1 II inaremos
LPR1 inheremos R2 inerimus D 12 usti (s corr. erat, in i° ?)
B If quaedam P quaedam (. 2) R || figuline L falgine D || ofPuscata
(f pr. ilico ex b inchoata corr. D) PRD 13 solo squalidi] solus,
quaeualidi D 14 quinquaginta] L P∙ʟ∙ 8. lin. add. m. 1 in R
15 inditio Ra n cineres PaR1 || putres (t in ras. ampliore) P
16 graeci B\' graci D || pyiar L phyras B\'D 17 ∗oberrantes (er.
\' a) B 18 ezemti PD II reges P* || deiotaros D || rex] ex L
19 gallogreciae B || reges ante corr. L rere D 20 metridates
D || cyticum (pro y fuit i) L cizicum D || eadem D || mora∗∗∗| (er.
qua?) B
suum coartauit. nam plus quam trecenta milia hominum fame
et morbo in eadem obsidione amisisse fertur;
arrepta naui clam fugit e castris.
Lucullus, incruento milite
spectator cladis alienae, nouum genus uiotoriae adeptus est;
mox Marium adortus uicit fugauitque: in quo proelio plus
quam undecim milia Marianorum militum interfecta referuntur.
Lucullus postea cum eodem Mario nauali proelio congressus
triginta et duas naues regias et conplures onerarias ant demersit
aut cepit. multi ibi ex his quos Sulla proscripserat,
interempti sunt.
Marius postera die de spelunoa, ubi latebat,
extractus meritas hostilis animi poenas luit.
eodem uero
Lucullus impetu Apamiam uastauit et sub monte Olympo
Prusam munitissimam ciuitatem captam expugnatamque diripuit.
Mithridates aduersus Byzantium instructa classe nauigans
tempestate correptus octoginta rostratas naues perdidit; ipse
cum quassa iam naui mergeretur, in myoparonem Seleuci
piratae ipso pirata iuuante transiluit. inde Sinopem ac post
Amisum cum magna diffioultate peruenit.
D 2 coc PR 3 amisse R1
amissise D 4 clam aufugit R2 II fugit. P || e] de D || luculllus
B 5 genes D 6 quo 8. lin. add. m. 1 in B || prolelium D
7 undicim D || militus D 8 mario om. D 9 tregenta et duas
D XXXII PB || complares R1 cumpluris D || demersit (t in ras.) P
dimersit RD 10 c∗epit B II his (h m. I) B || sylla LPR syllas
D || proscribserat L 11 intempti (t pr. m. 2 in d deinde m. 2 in
t corr.) R || speluncha L 12 poenas om. pag. extr. sed m. 2 in
mg. add. penas (e in oe 4) B 13 uestauit D 14 priusam L
prius ad (ad del. in R) PR prosa D || minutissimam B || ciuitate
D || oaptam om. D II expugnatam qui D 15 metridatis D II aduersuam
D || bisantium B 16 correptu L || oc∗togenta (er. u inchoata ?)
D LXXX PR 17 quassa] LD taquassa∗∗ta P quassata tam. 2) R
quassata (eed omisso iam G) Gv || naui∗ P || mo eo paronem (s. 8.
glossa nex oe m. 2) R⌣meopatronem D ||
serleuci (r dd.) P 18 iuuante] DGv iuuente L iubente PBZ ||
transiliait PRDZZ, fsh || sinopen PBD 19 amjsam L amison
D anison PR
cum Fabia uirgine Vestali commisisse arguebatur, Catuli
gratia fultus euasit.
Lucullus Sinopem expognatnrus obsederat; hanc Seleucus
archipirata et Cleoohares spado, qui praesidii causa praeerant,
expilatam atque incensam reliquerunt.
Lucullus miserorum
hostium intestina clade permotus celeri occursu inmissum
restinxit incendium. ita misera ciuitas uersa uice hostium
sociorumque unde defendenda disperdita et unde disperdenda
seruata est.
at uero M. Lucullus, qui Curioni in Macedonia
successerat, totam Bessorum gentem bello adpetitam in
deditionem recepit.
Eodem tempore Metellus Siciliae praetor cum foedissima
illa C. Verris praetura Siciliam adflictam inuenisset, maxime
Pyrganione archipirata nefariis praedis et caedibus dilacerante,
qui pulsa. classe Romana Syracusanum portum obtinuerat —
quem mox nauali terrestrique proelio comminutum
decedere conpulit.
praeterea Lucullus transgressus Euphraten
et Tigrim, apud Tigranocertam urbem cum Mithridate et
Tigrane congressus paruissima suorum manu magnum hostium
numerum occidit; nam triginta milia hominum in eo bello
Liuius lib. ut uid. 97 §4 Liuius 97
§ 5—§ 7 Liuius 98 D || commi∗sisse| (sse ex cqrr. add. ?) R commississet
D II catuli (11 supra 1 scr. m. 2) R 4 locullus D || sinopen
PRD || obsiderat R1 II seleuc∗ us B 5 cleoclares D || haec
-res spato q: (t. e. que) psidie causa perant om. sed m. 1, ilico ut uid.,
in marg. inf. add. D || causa qui praesidii causa
Tigranes uix ceutum quinquaginta equitibus
comitatus aufugit diademate et tiara ne agnosceretur abiectis.
tunc ad Lucullum totius paene Orientis supplices uenere
legati; imminente hieme per Armeniam in Mesopotamiam
regressus Nisibin urbem illis tunc locis inclitam expugnauit
et cepit.
Isdem diebus piratae per omma sparsi maria et iam non
tantum intercipientes nauium commeatus sed etiam insulas
prouinciasque uastantes, inpunitate sceleris et auiditate praedae
uulgo sese adsociantibus in inmensum augebantur: quos Cn.
Pompeius
marique diu egerant, mira tamen celeritate conpressit.
Eodem tempore Cretam insnlam per biennium Metellus
euertit diuturnoque bello domitam in potestatem redegit legesque
Minois Romanis legibus permutauit.
Pompeius postea, successor Luoulli, in minore Armenia
iuxta montem Dastracum castra regis obsidione conclusit. rex
cum omnibus copiis eruptione per noctem facta, insuper etiam
Liuius 99 § 2 Liuius 99 et 100 § 3-§ 9
Liuius (100 et) 101 (§ 8 et § 9 cf. Eutrop. 6, 13 et 14) adhibuit
Isidorus Orig. 18, 1, 5, qui sic: non solum nauibus commeatus
itaque bellum nocte commissum est. luna
tunc orta a tergo Romanis erat. regii longitudinem umbrarum
proximitatem hostium rati
Romani ueluti inermes postea adgressi sine labore uicerunt.
namque de exercitu regio XL milia caesa uel capta sunt,
Romani uulnerati mille, uix autem quadraginta interfecti.
rex inter tumultus belli fuga lapsus, adiutus etiam beneficio
sublustris noctis euasit, relictusque ab omnibus amicis philosophis
scriptoribus rerum uel carminum ac medicis solus per
deuia equum manu trahens atque ad omnes nocturnos strepitus
trepidans, in quoddam castellum deuertit atque inde in Armeniam
perrexit.
Pompeius regem insecuturus inter duo
flumina, quae ab uno monte diuersis specubus exoriuntur, hoc
est Euphraten et Araxen, urbem Nicopolim senibus, lixis et
aegris uolentibus condidit.
oranti Tigrani ueniam dedit;
exercitum Horodis Albanorum regis praefectosque eius ter
proelio uicit; postea pro pace
cum Albanis instauranda libenter accepit; Artacem regem
m 1) P persequentis D || bellum D || persequi
(i 8. 8. m. 1) R 3 erit D || regii] regi in P et a. ras. B ||
longitudinem] LPaRDv longitadine PaGh 4 proximitate PaB1 ||
in om. L || irritum PR 5 inermos Lta || aggressi R3 6 quadraginta
D 7 XL PB 8 tumultus belli (tu ex corr. add.) P
belli tumultus L || elapsas h || benificio P 9 ab om. D || philosofis
PS philophis D 10 scribtoribus L 11 ∗equum B || adque
PR1D || trepitus R1 12 quodam D || diuertit PB || adque P1R1 If
armoeniam R arminiam D 18 persecuturus L insecuturus (in 8.
8. m. I) B 14 speciebus L 15 eufraten LPRD || araxen]
LPB araxe D || liiis] LPRDs, lexis et glossa 8. 8.: i- recuruis ł
lassis 0 lassis K2 itemque Fabricius (\' e Gualtheri libro\'), sh male
probatum Grubitzio || et] set R1 17 horodis] LPBD, Orodis eorr.
v 18 uicit proelio uicit L || horodis] LPRD, Orodis corr. v ||
pro pace c. a. instauranda] OZh cum albanis instauranda (al banis, 1
ex corr. add. m. 1 P) LPRaDM1 TOHZ, cum albanis pace instauranda
(pace pone uersus finem add. m. ut uid. 1 B) Rb ed. Col. fs
cum albanis instauranda pace K c. a. pacis instaurandae (instaurande
pacis N) M2N 19 artacem] LD arthachem (sed prior h del.) P artachem
R; Artocem fh
inde, oum Armeniam Colchos Cappadociam et Syriam ordinatis
rebus conposuisset, promouens de Ponto in Parthiam ad
Ecbatanam urbem caput Parthici regni quinquagensimo die
uenit.
In Bosporo Mithridate Cerealia sacra celebrante terrae
motus adeo grauis repente exortus est, ut magna clades ex eo
urbium atque agrorum secuta narretur.
eodem tempore Castor
Mithridatis praefectus, qui Phanagorio praeerat , interfectis
amicis regiis arcem ocoupauit et quattuor Mithridatis filios ad
praesidia Romana transmisit.
Mithridates accensus ira in
scelera exarsit.
filium suum interfecit, cum antea iam alio Macharem parricidio
trucidasset;
Pharnaces alter filius eius exemplo fratrum
territus exercitum ad persequendum sese missum sibi conciliauit
et mox aduersus patrem duxit.
Mithridates diu ex altissimo
muro filium frustra precatus ubi inexorabilem uidit, moriturus
exclamasse fertur: Quoniam Pharnaces, inquit, mori
102 (§ 4.6.7 cf. Periocha, § 7 Eutropius
6, 12)
quod cum ipse nonissimus hausisset nec tamen
propter remedia, quibus uitalia sua aduersus noxios sucos saepe
obstruxerat, ueneno confici posset frustraque spatiaretur, siquo
tandem modo infusa pestis per uenas uegetatione corporis
acta discurreret, Qallum quendam militem iam fracto muro
discurrentem inuitauit eique iugulum praebuit.
hunc exitum
uitae Mithridates
argumentum reliquit homo omnium, ut ferunt, superstitiosissimus,
annos natus septuaginta et duo, habens secum semper
philosophos omniumque artium peritissimos.
Si estis, inquit, dipatrii. ita ille diu colendo ac diu
quaerendo persenserat hos non esse certos deos, qui esse
putabantur. rex multae experientiae atque aeuo grauis uerum
Deum, ad cuius notitiam non nisi auditu per fidem uenitur,
non intellegebat. hos autem falsos esse rationis ipsius luce
peruiderat, aliud consuetudini aliud menti suae tribuens.
si
estis, inquit, di, hoc est dicere: ego sentiens esse super
hominem potentiorem ipso homine potestatem, precandi necessitate
motus commendo diligentiam et excuso ignorantiam
meam; inuoco qui est, dum conuenio qui non est.
quapropter
cum dolore et timore considerandum est: qua poena quoue
PbRb de D || praecor LD, a. r. R || quandocumque] LPRB
quando cumquae D quandoque (sic sł quandoqae in mg. G2) G2v
2 et om. B 3 discendens D || pelicesJ LPbRbDU felices PaRaB
5 noxius successa epe D || sucos] LPR2 suos R1 6 abstruxerat R1
8 que dam D 10 metridatis D 11 reliquid (n 8. s. non ex
correctura tamen L) LPRa 12 septuaginta et duo]
uerumtamen breuiter consulo: qualia tunc
toto Orienti tempora uidebantur, cum per quadraginta annos
miserae nationes alternis tantorum ducum uastationibus terebantur;
periclitabatur, inde accensura alterum unde alterum
temperasset, hoc mox habitura supplicii quod remedii ad
tempus habuisset;
cum trepidae diuersarum proninciarum
legationes inter succedentes Romanorum duces et truculentiorem
notitia Mithridaten, alternis ad utrumque, prout quemque sors
belli attollebat, et incertis satisfactionibus transferebantur
angendo pericula quae sanabant?
nam quid continuo Pompeius
et quidem Pompeius homo Romanorum moderatissimus per
plurimas partes Orientis finito Mithridatico bello egerit, paucis
proferam.
Anno ab vrbe condita DCLXXXVIIII M. Tullio Cicerone et
C. Antonio consulibus Pompeius occisi Mithridatis nuntio
cum Eutropio 6, 12, cf. Oros. 6,
1 § 28 sq. cap. 6 § 1 Auuo — consulibus Eutrop. 6, 15 (cf. Oros.
6, 1 § 29) || Pompeius — § 5 et § 7 Livia 102 et 103; ad coniurationem
Catilinae § 5 breuiter perstrictam laudat § 6 Sallustium LPBD (-ce D) v publicatae h; glossa sibi publicatae
adscr. m. 2* in G II de om. sed statim s. s. in L 4 nil] L nihil
PBD II quah* (alia in ras. ang. m. 1) D 5 toto] LPBD toti v ||
oriecte P* |- quadragenta D XL. PB II annorum D 7 quaeque]
que D || concussibus D 8 periclitaba∗tur P pereclitabatur B\'
9 hac L 10 traepidae P* trepide R1 II prouintiarum B
11 duces et] duces ∗∗ et (in ras. m. 1; ante et ras. 2 uel 3 litter. capax)
D 12 notitia (~ m.
hinc ad Iudaeos, quibus Aristobulus expnlso
fratre Hyrcano primus ex sacerdote rex praeerat, atque ad
Hierosolymam urbem eorum Gabinium cum exercitu mittit.
ipse continuo subsecutus et a patribus urbe susceptus sed a
plebe muro templi repulsus expugnationem eius intendit.
id
non solum natura loci, uerum etiam ingenti muro fossaque
maxima munitum, cum alias aliis
succedere sine requie cogeret, uix tertio mense expugnauit.
tredecim milia ibi Iudaeorum caesa narrantur, cetera multitudo
in fidem uenit.
Pompeius mnros ciuitatis enerti aequarique.
solo imperauit et, cum aliquantos principes Iudaeorum securi
percussisset, Hyrcanum sacerdotio restituit, Aristobulum captiuum
Romam duxit. hoc bellum Orientis cum uiginti et
duobus regibus sese gessisse ipse Pompeius pro contione
narrauit.
Interea coninratio Catilinae . aduersus patriam per eosdem
dies in Vrbe habita et prodita, in Etruria uero ciuili bello
extincta est; Romae conscii coniurationis occisi sunt.
sed hanc
expngnanit compilauit Paulus 138 12 muros—17 narranit compilauit
Paulus 138 L || phoenicem PB foenicem D || aggressus R3 adgresus
D || itnreos D ityreos LPR 3 cępit a. r. B || ad om. sh || iudeos
R || aristobolns B3 4 hircano L hycano D || ei] & R ex m. 1
add. ante uers. D || sacerdote] sacerdos et R2 || adque P1R1 5 hierasolymam
B hyernsolimam D || ganinium L 6 urbS P (non B) ||
snsceptns] alt. s in ras. m. 1 B 7 expulsus PB || expugnationem]
LDZI (-ci- D) oppugnationem PBZfsh 8 ingentibus muris D
9 maxima (m alt. in ras. m. 1) B || legionis R1 regionis D
10 succendere PaD || cogeret uix] cogeretur| L 11 tridecim D
XIII PB || ibi millia h || narrantur (alt. n ex corr. add.) P || cętera a. r.
B 12 muro D || enerti (ti in ras. ampliore) P e*uerti R || aequari
D 18 secuti D 14 aristobolum BD 15 roma D || bello
D || xx et duobus PR 16 sese geasisse] selregississe D || sese] L
se PB || gersisse B* || ipse om. L 18 eosdem] eosdiem L
19 et L ac PRDv 20 extincta] LPBD || con***iurationis P
notam nunc a nobis breuiter fuisse perstrictam sat est.
motus etiam in Paelignis ortus a Marcellis patre et filio per
L. Vettium proditus patefacta Catilinae coniuratione quasi
succisa radice compressus est, et de utroque per Bibulum in
Paelignis, per Ciceronem in Bruttiis uindicatum est.
Anno ab Vrbe condita DCXCIII C. Caesare et L. Bibulo
consulibus lege Vatinia Caesari tres prouinciae cum legionibus
septem in quinquennium datae Gallia Transalpina et Cisalpina
et Illyricus; Galliam Comatam postea senatus adiecit.
Hanc historiam\' Suetonius Tranquillus plenissime explicuit,
cuius nos conpetentes portiunculas decerpsimus.
Heluetiorum animos, fortissimae Gallorum omnium gentis
ea uel maxime causa quod perpetuo paene cum Germanis bello
altercabantur a quibus Rheno tantum flumine dirimuntur,
Eutrop. 6, 17 || lege—adiecit
Liuius 103 ut viti. § 2 Suetonius Tranquillus cf. Reifferscheid,
Suetoni rel. p. 471 § 3 et § 4
quo ceteri optimates correpto et ad
mortem coacto cohibere tamen semel animatas in praedam
plebes nequiuerunt. qui coniuratione facta ac die dicta, exustis
uicis ac domibus suis, ne quod desiderium ex spe reuertendi
foret, profecti sunt.
quos cum apud Rhodanum lumen obuios
Caesar habuisset, magno difficilique bello
ad deditionem coegit. horum fuit, cum primum progressa est,
omnis multitudo Heluetiorum Tulingorum
Rauracorum et Boiorum utriusque sexus ad centum quinquaginta
et septem milia hominum. ex his quadraginta et septem
milia in bello ceciderunt, cetera in terras proprias remissa
sunt.
Postea Caesar contra Ariouistum regem
secum incredibiles Germanorum copias, quibus
nuper uniuersos Galliarum populos se subegisse iactabat, apud
Sequanos uicit, cum diu exercitus Caesaris Germanorum multitudine
et uirtute perterritus pugnam detrectasset.
statim
Caesar B. G. 1,12.23-29 § 6 Caesar B. G.
1, 31.44.38.39 § 7
pugna maxime grauis ex
phalange Germanorum fuit, quam coacto in unum agmine
scutisque supra capita contextis ad inrumpendam Romanorum
aciem tuti undique praestruxerant.
sed postquam aliqui Romanorum
militum agilitate audaciaque insignes supra obductam
saliere testudinem scutisque singillatim uelut squamis reuulsis
desuper nudos deprehensorum detectorumque humeros perfoderunt,
territi hostes nouo mortis periculo terribilem dissoluere
conpagem.
exinde in fugam uersi per quinquaginta milia
passuum insatiabiliter caesi sunt neque conici numerus potuit
Germanorum uel quantus pugnae adfuerit uel quantus fuerit
occisorum.
Post haec Belgarum gens, quae tertia pars Galliarum est,
aduersus Caesarem
quorum distributim copia haec
Caesar B. G. 1, 52 exceptis maxime g 8
quam coacto-praestruxerant et supra-testudinem (cf. Liuius 44, 9 § 6
et Florus 3, 10 § 13) § 10 Caesar B. G. 1, 53 § 11—§ 14
Caesar B. G. 2, 1.4.15.4 compilauit Paulus 139 not.
lin. 10 2 fuerunt—4 Suebi compilauit Paulus 139 12 in fugam-
18 caesi compilauit Paulus 139 16 post-gens, p. 372, 1 Bellon.,
2 sexag,—5 admiserint excerpsit Paulus 140 sq. LPBD || renum D 2 duo R1 3 exercitu (ex
s. s. al. m.) B || ariouisti] L ariobisti PRD || marcomaned] Pa mareomannes
PbR marcomones LD β || tribuci RU tribo cu
Neruii, quorum
adeo indomita feritas praedicabatur, ut numquam in id temporis
mercatores ad se admiserint uina ceteraque uenalia
deferre, quibus inducta iucunditas torporem uirtutis adferret,
habuerunt similiter quinquaginta milia;
Atrebates etiam et
Ambiani decem milia, Morini uiginti quinque milia, Menapii
nouem milia, Caleti decem milia, Velocasses et Veromandi
aeque decem milia, Aduatuci decem et octo milia; Condurses
Eborones Caerosi Caemani, qui uno
quadraginta milia.
ita fuisse referuntur CCLXXII milia armatorum
lectissima.
his repente silua erumpentibus exercitus
Orosius ipse summam subduxit sed perperam
(debebat esse 282000) § 16
Igitur Caesar magnis in Gallia rebus gestis cum in Italiam
proficisci decreuisset, Galbam cum legione duodecima ad
Veragros Sedunosque misit.
qui cum hiemandi causa in uico
Veragrorum, cui nomen erat Octodurus, consedisset mediamque
oppidi partem, quae torrente distinguebatur, accolis concessisset,
quadam die eosdem discessisse per noctem ac proximo insedisse
colli
quippe illi paucitatem uix mediae legionis
despectui habentes ultroneam sibi praedam nullo cessuram
negotio arbitrabantur finitimosque suos in hanc caedis ac
praedae societatem uocauerant.
igitur Galba tam praesentibus
periculis circumsaepto ac trepido atque inter uanas consultationes
certi consilii incerto, repente Galli descensu montis
effusi castra inperfecta circumdant, raros per uallum propugnatores
saxis telisque onerant.
cumque iam castra inrumperentur,
Pacuuii primipilaris et Voluseni tribuni consilio cuncti Romani
portis eruperunt incautosque subito adgressi hostes primum
perturbauerunt, deinde in fugam uersos miserabili strage
Caesar B. O. 3, 1-6 D || adque P1R1 || Buorum (uo in ras. m. 1) D
2 ortatu PR1 || aggressus R\' adgresus D 8 internicionem P
internitionem (it m. 2 in et B) RD 4 italia PD 5 duodecima]
duodecima Ilia (a pr. in ras. ex m m. 1) D 6 ueragres PB
beragros ....D .|| sedunosque (o in ras.) P sedunus quae D 7 beragrorum
D || octodorus R\' *octo|durus (er. c ?) D 8 torrentes
D || cocolis L 9 quadam die eosdem om. L || eosdem] eodem D ||
noctem (c 8. s. m. 1) D || ac (c 8. s. m. 1) B 10 collei (e del.) L
collo D 11 cessuram] cae*suram (er. s) B 13 uocauerunt D ||
tam L 14 circumsepto (epto in ras. m. 1 B, -tu D) PBD ||
adque P || ua|cuarias L || consulationes R1 15 consilii (i fin. ex
corr. ut uid. add. m. 1) D || galli* (er. c?) D || diMensu LD
16 imp- R3 || circumdant (nt in ras. m. I) D || |propugnaturus D
17 irr- B3 18 pacubii D; P. Sextius Baculus uocatur Caesari h.
I. (3, 5); 2, 25; 6, 88 ||. uolusini
Igitur Caesar cum iam pacatae uniuersas Galliarum gentes
putaret, ad nouum et maximum bellum retractus est.
namque dum P. Crassus adulescens cum legione septima Oceano
tenus apud Andicauos hiemat, Veneti ceterique confines repente in
arma coniurant, legatos Romanorum uinciunt eosque ita demum
se reddituros, si obsides suos recipiant, Romanis indicant.
socios sibi ad id bellum Osismos Lexouios Namnetes Ambiuaritos
Morinos Diablintes et Menapios adsciscunt; auxilia
quoque a
Caesar per Crassum de rebellione
dediticiarum gentium certior factus, quamuis intellegeret
ineundi belli difficultas esset, tamen rem tanti negotii
non neglegendam ratus, ne ceteris exemplo eiusmodi audendi
licentia laxaretur, itaque terrestri proelio persequi hostes
frustra adgressus — quippe cum hostes per interfusa ex Oceano
aestuaria atque inaccessos recessus tutis terrarum sinibus
Caesar B. G. 3, 7—10.14.9.(12.) 14.13-
16 et (§ 17 ad omnia consilia mobili) 4, 5;
per quem in Oceanum deductae mox ut hostibus uisae sunt,
continuo ducentae uiginti naues eorum paratae atque omni
genere armorum instructissimae progressae portu ex aduerso
constiterunt.
Bruto circumspioienti imparem longe nauium esse
conflictum, quia barbarorum naues solido robore intextae
cauernisque praeualidis obduratae saxorum modo adactus
rostratarum ictus retundebant,
hoc primum auxilio fuit quod
falces acutissimas non pertinaciter contis praefixas funibus
autem subnexas parauerat, quibus cum opus esset adprehensos
eminus rudentes subductis hastilibus per funem falcem retrahendo
succiderent.
his celeriter expeditis disrumpi hostilium
antemnarum armamenta praecepit : ita antemnis ruentibus
conplures ilico naues uelut captas immobiles reddidit.
alii hoc
periculo territi, suspensis uelis qua uentus intenderet fugere
conati, cessante mox uento destituti ludibrio fuere Romanis;
itaque
incensis omnibus nauibus interfectisque his qui pugnauerant
sed Caesar
maxime ob iniuriam legatorum et ut genti ad omnia consilia
mobili terribilis exempli notam inureret, cunctis principibus
LPR legere D ligere O ligerio TO 2 quęet ,
add. al.
isdem
diebus Titurius Sabinus Aulercos Eburouices Lixouiosque, qui
primates suos, cur auctores belli resuscitandi esse nollent,
interfecerant, eruptione facta incredibili caede deleuit.
Poblius
uero Crassus cum in Aquitaniam peruenisset, bello exceptus
est. namque Sontiates magno equitatu pedestribusque copiis
praeualidis Romanos adorti diu grauiter turbauerunt;
post
uicti atque in oppidum Sontiatum coacti obsessique, cum se
expugnari uiderent, armis traditis in deditionem recepti sunt.
Aquitani clade permoti undique exercitum contrahunt; de
citeriore quoque Hispania auxilia accersunt; duces bello maxime
eos praeficiunt, qui cum Sertorio militauerant.
ii omnes dum
obsidionem Crasso parant, in castris suis Crasso obruente
deleti sunt nam ex Aquitanis et Cantabris, quorum quinquaginta
milia tunc in auxilium uenerant, triginta et octo milia
Caesar B. G. 9, 17 et 19 § 19-§ 22 Caesar
B. G. 3, 20.21.23-26
compilauit Paulus 143 14 ex Aquitania et C., 15 xxxvɪɪɪ—p. 377, 4
ferunt compilauit Paulus 143. LPRD 2 titurios sabino s- D II aulerchos L aluercos
PRDB albercos A || eburouices] LPBDB Eburonices h ||
lixonioeque] LPRDU (-qui D) lixiuiosque B; Lexouiosque h
8 cura|uctoris (oris in ras. m. 1) D II nolent L 4 interfecerunt PR
(ce s. 8. al. m. in B) || (in)credibili incipit S || p
LD ac〈qui〉tanicam 8 || praeuenisset PR 6 sotiates LPR
sociates D so|tiates 8 II pedestribusque (st in ras. ampliore) P
8 adque PR1 adqe〈e〉 8 || sptiatum LP sociatam SRD II obsessoique
(o aU. del.) L 9 e〈x〉pugnari 8 II armis traditis in in ras. m. 1
D || arm〈is〉 8 10 aquitane R1 Aquitan〈i〉 B || e〈xer〉citum 8 ||
trahunt L || de ceteriore PaR1 delteriore L de c〈i〉teriore 8
11 hispiania D hispan〈ia〉 8 || accersunt] LPBD (pr. c ex r corr. ut
uid., sed m. 1 D) arcesserunt 8 II duc〈es〉 bello maxime eos p〈rae〉fi
desinit 8 12 serturio D || mllitauerunt R || hii] P hi∗ (er. i 9)
B hi LD 14 dileti R1 II aquitanis (s m. 1 in ras. ex a) D ||
et cantabris om: L || quinquagenta D L PB 15 in ex corr. add.
P || trigenta et octo D xxx et uɪɪɪ PR
Caesar Germanos, qui Rhenum cum immensis
copiis transmiserant, simul et totas Gallias subicere sibi parabant,
bello adortus
fuisse numerum ad quadringenta quadraginta milia ferunt.
Tunc Caesar in Germaniam facto ponte transgreditur, Sugambros
et Vbios obsidione liberat; Suebos maximam et
ferocissimam gentem, quorum esse centum pagos et populos
multi prodidere, totamque Germaniam aduentu suo terret;
mox in Galliam rescisso ponte concedit.
inde ad Morinos uenit,
unde in Britanniam proximus et breuissimus transitus est.
nauibus circiter onerariis atque actuariis octoginta praeparatis
in Britanniam transuehitur. ubi acerba primum pugna fatigatus,
deinde, aduersa tempestate correptus plurimam classis
partem et non paruum numerum militum, equitum uero paene
omnem disperdidit.
regressus in Galliam legiones in hiberna
Caesar B. G. 4, 1.(6.8.14.) 15 cap. 9 § 1
Tunc-liberat Caesar B. G. 4, 16-18 || Suebos-concedit id. 4,19.
1.19 § 2 inde-transitus est Caes. B. G. 4, 21 || nauibus-transuehitur
id. 4, 22 et 23 || ubi — disperdidit id. 4, 24 — 29 (equitum —
disperdidit fort. ex 4, 28 et 35 confinxit) § 3 Caes. B. G. 4, 36
et 38; 5, 1 et 2 excerpsit Paulus 143, 30 -
144, 6 9 ad Morinos - p. 379, 4 cepit, omissis p. 378, 10 quemferunt,
exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 2 (er. n) R || inmensis PR1 2 gallias
(g ex c) P 8 internicionem P internitionem (it in et al. m. R)
RD || caecidit PRaD II quarum B 4 numerum ad] numerus D ||
quadringenta (omisso quadraginta) D CCCC∗XL (er. L) P •CCCC•XL B
6 sugambros] LR2 sugrambos PR1 sygambros D; sygambros (ex
Floro) 6,21 § 16; cf; Muellenhoff, Zeitschr.f. D. Alt.1879 p. 26 sqq.
6 et ubios] etutL et ut ubios PB fetubios
D || suebos] PR suebus D sueuos L 7 cento D || pagos] p os
(duarum litt. spatio relicto) L 8 prodideret D 9 reeisso D ||
a morinus D 10 brittaniam PR britaniam D 11 circiter (r
fin. in ras. ampliore) P || onerarias D || adque P1R1 || actuaris PR1 II
octogenta D ʟxxx PR 12 brittaniam PRD || acerua LPR1 ||
prima D 18 auersa PRD II partem classis PB 14 et] set
R1 sed R2 || nomerum (omer in ras. m. 1) D || pane (sic) D
15 hibernia R2
quibus iterum in Britanniam primo uere transuectus dum ipse
in hostem cum exercitu pergit,
tempestate correptae uel conlisae inter se uel harenis inlisae
ac dissolutae sunt: ex quibus quadraginta perierunt, ceterae
cum magna difficultate reparatae sunt.
Caesaris equitatus
primo congressu a Britannis uictus ibique Labienus tribunus
occisus est. secundo proelio cum magno suorum discrimine
uictos Britannos in fugam uertit.
inde ad flumen Tamsim
profectus, quem uno tantum loco uadis transmeabilem ferunt.
in huius ulteriore ripa Cassouellauno duce immensa hostium
multitudo consederat ripamque fluminis ac paene totum sub
aqua uadum acutissimis sudibus praestruxerat.
quod ubi a
Romanis deprehensum ac uitatum est, barbari legionum impetum
non ferentes siluis sese abdidere, unde crebris eruptionibus
Romanos grauiter ac saepe lacerabant.
interea Trinobantum
firmissima ciuitas cum Mandubragio duce datis quadraginta
obsidibus Caesari sese dedidit.
quod exemplum secutae
B. G. 5, 10 et 11 (primo uere addidit Oro-
-sius) § 5 Caes. B. G. 5, 15 et 17 § 6 et § 7 Cau. B. G. 5,
18 et 19 (§ 7 crebris et ac saepe Orosiana sunt) § 8 Caes.
legiones in hiberna misit, repentinis bellorum tumultibus
undique circumuentus et conflictatus est. namque Ambiorix
cum Eburonibus et Aduatucis conspirans, animatus Treuerorum
consilio Cottam et Sabinum legatos apud Eburonas cum tota
funditus legione insidiis circumuentos interfecit.
Ambiorix hac
uictoria elatus Aduatucos et Neruios plurimosque alios raptim
ad arma contrahit atque ad Ciceronem legatum, qui similiter
tunc legioni in hibernis praeerat, contendit.
multitudo hostium
ex hoc colligi potuit, quia
circumdandum esse a captiuis Romanis docerentur et instrumenta
ruralia non haberent, gladiis concidendo terram et
sagulis exportando uix tribus horis uallum pedum decem et
fossam pedum quindecim per milia passuum quindecim in
Caesar B. G. 5, 23.24.26-37 § 2 Caes.
B. G. 5, 38 et 39 § 8 Caes. B. G. 5, 42 et (inde a praeterea) 5,
40 et 42 execripsit Beda Hist. eccl.
1, 2 extr.
et cum iam septem dies noctesque
succidui hostium cunei pugnarent ac uentus subito plurimus
exortus esset, testas feruentes intorsere fundis flammataque
focis tela ac mox concepto igne rutilantia intra castra iecerunt.
quo facto per culmea culmina raptim uentus insistens, sparsum
animauit incendium. sed ne sic quidem Romani, cum undique
obruerentur, uulneribus laboribus uigiliis ieiuniis incendiisue
cesserunt.
tandem Caesari nuntiatum est unam deletam esse
legionem, alteram iam paene confectam.
aduentante cum
duabus legionibus Caesare, deserunt hostes obsidionem atque
in eum cuncti raptis copiis ruunt. Caesar paruissimis se.
castris consulto condidit equitibusque praemissis, ut fugam
fingerent, imperauit, ut ad transitum uallis, quae media erat
sibique periculosa uidebatur, hostes contemptu sui inuitaret.
quibus aduentantibus insuper obstrui portas praecepit.
quo uiso Galli, quasi iam uicissent, ad obducendum extrinsecus
uallum
effudit exercitum uersosque in fugam Gallos uastissima caede
confecit.
nam sexaginta milia tunc fuisse referuntur, e quibus
Caesar B. G. 5, 43 § 6 Caesar B. G.
6, 45 et 47 (I) § 7 et § 8 Caesar B. G. 5, 48-51 § 9 Caesar
B. G. 5, 49 et 52 princ. PR 2 extruxerunt] LPBD || iam om. D 3 hostium
(s ilico ex n 9 corr.) D castra ante hostium s. m. 2 B ||conei
D cai P1 im in ras. m. 3 ex ∗in ut uid. pro quo fort. cui fuerat B ||
uentus (8 in ras.) R || plurimus subitu D 5 focis tela] tela focis
PR ||intra] T2G2 intro LPRD; in casas Caesar 6 culmea
culmina] LPRD culmea om. PRD ||
sic] si B 8 ab obruerentur incipit 8 || obraentur Pa obuerentur
D || incendiisque sh 9 caesa∗∗ri (erar. u
(n radendo corr. ex m) 8 11 deferunt L diserunt D H
adque PR1 〈a〉dq: 8 18 castris ( prior litterae a pars ex r ut
uid. m. 1) D || e
ad om. D 15 contemtu∗ (eras. a) 8 contemtu PD 17 enrin-
∗secus B 18 rep〈e〉nte 8 19 fet fudit (corr. m. 2) P ∗∗effudit
(er. & ut uid.) R 20 nam∗ P || sexagenta D LX ex XL m. 1 ut
uid. P LX SR || ∗equibus B
Indutiomarus Treuerorum
princeps, magnas armatorum copias habens, postquam de
consensu totius Galliae certior redditus est, Labieni castra
legionemque cui is praeerat, quod facile factu arbitrabatur,
delere statuit ac deinde Eburonibus Neruiisque coniunctus
ad opprimendum Caesarem pergere.
Labienus quibus potest
artibus simulat timorem atque ita Indutiomarum neglegentiorem
cum insultantibus copiis pro uallo oberrantem, repentina
eruptione prostrauit.
hac uictoria Labieni reliqui Gallorum
conatus repressi sunt et Caesar paulo quietior reliqua parte
hiemis fuit.
sed intellegens sibi maiora belli superesse negotia,
maxime quia plurima parte exercitus amissa aliisque grauiter
sauciis ne ad sustinendum quidem sibi idoneus, non dicam
ad conprimendum Gallorum impetum uideretur, a Cn. Pompeio
proconsule conscribi legiones sibique mitti in auxilium petit:
itaque ante exactam hiemem tres ad eum legiones in castra
uenerunt.
igitur Caesar, priusquam in unum hostium copiae
coirent, ineunte uere adgredi trepidos et opprimere sparsos in
suis finibus parat. primum itaque Neruiorum fines diripit,
praedam uero, quae copiosissima erat, exercitui permittit.
Caesar B. G. 5, 56—68 § 18 Caesar
B. G. 6, 1 § 14
deinde Menapios, qui sibi propter inmensas palndes atque
inpeditissimas siluas munitissimi uidebantur, tribus agminibus
inuadit
deditionem recepit.
Labienus sequenti proelio omnes Тreuerorum
copias interfecit arte in bellum prouocatas, priusquam Germanis
aduentantibus iungerentur, et continuo ipsam ciuitatem
capit.
Caesar ulcisci mortem Sabini et Cottae legatorum
nolens, Ambiorigem et Eburones deletae legionis auctores
postquam in Arduennam siluam refagisse conperit — quae silua
totius Galliae maxima est atque a ripis Rheni finibusque
Treuerorum ad Neruios usque pertingit et in longitudine plus
quam quinquaginta milibus passuum patet — permetiens rem
suis maximi periculi fore, si per obstructas spatiosasque siluas
ignoti diuiderentur hostemque locis notissimum quaererent,
omnem Galliam per nuntios inuitat, ut quique secundum
placitum suum reconditas in Arduenna silua praedas quaerant
diripiantque.
quo facto Gallis utrimque morientibus maximas
Romanorum iniurias sine cuiusquam Romani discrimine
uindicauit.
ita hoc tutissimo uincendi genere securus in
Italiam rediit.
Caesar B. G. 6, 5 et 6 § 16 Caesar B. G.
6, 7 et 8 § 17 et § 18 Caesar B. G. 6, 29 et 30 § 19 et
coniurat multique simul populi coeunt. dux his Vercingetorix
fuit, cuius consilio statim omnes Galli ciuitates suas ultro
incenderunt: prima a suis incensa Biturigo.
inde ad Caesarem,
qui magnis itineribus per Narbonensem prouinciam clam ad
exercitum recucurrerat, impetum faciunt.
Caesar tunc oppidum
nomine Caenapum obsidione concluserat: quod diu oppugnatum,
tandem post multas Romanorum clades pluuio die, cum hostiluim
machinarum agmenta neruique elanguerant, adplicitis
turribus captum atque deletum est.
quadraginta milia ibi
hominum fuisse referuntur: ex quibus uix octoginta per fugam
lapsi ad proxima Gallorum castra uenerunt.
praeterea Aruerni
ceterique confines, sollicitatis etiam ad se Aeduis, multis
aduersum Caesarem proeliis bellauerunt.
qui cum se pugnando
fatigati in quoddam castellum recepissent, milites praedae
inhiantes ad expugnationem oppidi animum intendunt, frustra
Caesar B. G. 7, 1—3, dux—Biturigo
(!) 7, 4.14.15 § 2 Caesar B. G. 7, 12.16.7. 9 § 3 et § 4
Caesar B. G. 7, (de Genabo male huc inlato pro Auarico cf. 11 et 28).
13.16—28, a quo tamen aliena sunt cum hostilium—elanguerant
§ 5 Caes. B. G. 7, 37-43 § 6 Caes. B. G. 7, 44—51 L 2 hic in hia corr. L || uercingetorix] L
uergingetorix PR1 uergen∗∗|corix R2 uergingentor ex D 4 a suis
om. L II biturigo] Dv bitorigo LPR 5 itineribua (iti in ras. ampliore)
P II narbononsem Ra 6 recucurrerat]
dum haec ad Alesiam geruntur,
Vercingetorix, quem omnes consensu pari regem praeoptauerant,
suadet, uti ex tota Gallia omnes, qui arma
huic bello praesto sint. hoc enim esse unum bellum, quo aut
perpetua. libertas ant aeterna seruitus aut mors omnium
itaque absque eo numero, quem infinitum ante contraxerat,
equitum circiter octo milia, peditum ducenta et
quinquaginta milia contracta sunt.
dehinc duo colles sibi
inuicem obuersos Romani Gallique ceperunt. unde multis saepe
eruptionibus et uariis prouentibus proeliantes, tandem Romani.
praecipua Germanorum equitum, quos sibi iamdudum amicos
nunc in auxilium acciuerant, uirtute uirtute.
Vercingetorix
alia die congregatis omnibus, qui fuga euaserant, dixit se
auctorem bona fide defendendae libertatis atque inrumpendi
foederis fuisse et nunc, siue Romanis sese ad mortem omnes
offerant siue se solum pro omnibus dedant, paratum animo
fore.
itaque Galli uoluntatem, quam pudore aliquamdiu
Caesar B. G. 7, 75.63.71, cf. 89 et 77; haec
dum haec ad Alesiam ger. oscitanter exscripta ex 7, 75 § 8 Cae-
sar B. G. 7, 76 § 9 Caesar B. G. 7, 79-88.65.(13) § 10 et
§ 11 Caes. B. G. 7, 89 exceptis § 11 itaque—precantes Orosianis
D halestam LP helestam B elestam G 4 uergingetorix L
uergingitorix P uergen|∗∗torix (e alt. ex i m. 2) B uergigento rex D ||
praeoptauerunt D 5 uti] ut hPR ( .. m. 2 in R) || possint]
LPRD possent ς (uelut W) v 6 praesti
Bellouagui omnibus Gallorum gentibus ipsorum opinione
fortiores habebantur. hi Correo duce bellum instaurant sibique
in
Velocasses Atrebatasque coniungunt et locum quendam cinctum
atque impeditum undique paludibus capiunt, commissoque
proelio magnam Remorum manum, quae auxilio Romanis erat,
trucidant.
deinde cum opportunum ipsi locum insidiis prouisum
occupauissent atque hoc conperto Romani ad insidiarum locum
instructi ordinatique uenissent, commisso proelio Romani
Gallos fugientes isdem locorum munitionibus, quibus clausi
fuerant, incluserunt cunctosque ad internecionem ceciderunt.
ibi Correus vel fugam vel deditionem detraotans Romanos,
ut uiuus caperetur, instantes occidendo, ut occideretur, coegit.
igitur cum pacatam esse uniuersam Galliam Caesar
ausuram fore ad aliquos adspirare motus arbitraretur, legiones
Hirtius B. G. 8, 6.7.12.11 § 18 et § 14
Hirtius B. G. 8, 17—20 § 15 Hirtius B. G. 8, 24 et 25 D 2 praecantes LR1 praecantis
D || dedirunt D 3 bellouagui] LPD bellouagi∗∗ (fuisse uid. -gui)
B || opiniones L 4 hic |horreo L hic horreo D bij.chorreo P
hii correo R1 hi∗chorreo R2 5 suscepti1 (punctum ut uid. erasum)
R || ambianos] LPBD (-nus D) || aulerchos L || saletos LPD
saletes B 6 ueliocasses LD beliocasses P bellocasses (post 11
eras. supra lin. i) R || atrebatasque] LPR2 (ntr- R1) at, rabatas quae
D || quemdam D || cintum D 7 adque P || inpeditum PR1 ||
paludi L; palude Hirtius || commissoque (s alt. ex corr. add.) P
8 qui L || erant L 9 trucidande.|Jnde D || deinde∗ B || oportunum
LPBD || prouiso L 10 occupassent v || adque P1R1 ||
comperto PR cum partum D 12 hisdem LPRD 18 incluserunt
om. D || internitionem R1 (-net- 2) intemitione D || caeciderunt
PRD 14 correus] Ü chorreus LbPR2D (supra c punctum al. m.,
sed fortuitum uid. B) chorreos R1 || detractans] LD detrectans (e alt. in
ras. m. 2 B) PR 16 caperetur (e pr. in ras. m. 2) B capiritur
D 16 igitur om. D 17 ad] aut PR || aspirare (i in ras. m.
1 R) PR
at uero C.
Caninius legatus bellum apud Pictonas inuenit: ubi magna
hostium multitudo impeditam itinere legionem circumdedit
atque ad extremum diserimen adduxit.
porro antem Fabius
legatus acceptis Caninii litteris in Pictonas proficiscitur
ibique a. captiuis de opportunitate locorum certior factus
inopinantes hostes opprimit magnisque stragibus factis plurimas
praedas agit.
deinde cum Caninio signum aduentus sui dedisset,
Caninius totis castris subito exsiluit seseque iniecit
hosti. ita Fabio ex alia parte et Caninio ex altera insistente,
maximo et diuturno bello innumerae Gallorum copiae trucidatae
sunt.
inde Fabius in Carnutes profectus est; sciebat
enim Domnacum ducem antiquissimum rebellionis totius incentorem
ab hoc bello elapsum, si Aremoricis gentibus adiunctus
esset, maximos iterum in Gallia tumultus esse moturum.
sed eas adhuc ipsa nouitate trepidantes mira uirtute et
Hirtius B. G. 8, 26-29 § 19 Hirtius
B. G. 8, 31
tamen] LPRD autem fsh || ambiorigis] G abiorigis LPR ambianorum
regis D 2 exercitauerat D || g L gaius PR gallus D
3 aput Pa a D || pictonas (i in e m. 2 sed deinde i 8. s. ead.) B
4 impedita D 5 adque PR1 || ad 8. s. m. 2 in B || ex ∗tremum
B 6 canini D || literis D || pictonas] D pectonas LPR (i supra
e m. 2 sed del. uid. B) || profiait ur D 7 oportunitate LPBD
8 factis] factis per anticipationem (per anticipationem 8. lin. add. sed non
ut glossa R2) R2TZ 9 canino PRa 10 eniluit] L exiluit PR1
exiliuit R2 exsiliuit De 11 canino PRa 12 trucidatae (ae
ex i corr. m. ut uid. 2) L trucidaetae Pa 18 in] PRD Hirtii
codd. ad
Draptes unaque Lycterius cum
adesse Caninium et legiones in finibus suis uiderent, undique
collectis copiis oppidum Vxellodunum occupant.
hoc oppidum
in editissima montis arce pendebat, duabus partibus per abrupta
latera non paruo flumine cingebatur, medio deinde
descensu largissimo fonte securum plurimaque introrsum copia
frumenti tutum inritos procul discursus hostium despiciebat.
Caninius, quod solum Romana prouisione potuit, ambos duces
cum parte copiarum plurima in campum euocatos maximo
proelio superauit. nam uno e ducibus interfecto alter cum
paucissimis fugit, nullus in oppidum rediit, sed ad id oppugnandum
Caesare opus fuit.
itaque certior per nuntios factus
Caesar accurrit circumspectisque omnibus uidet, si expugnare
ui moliatur, ludo et spectaculo hostium delendum esse exercitum
hostes aqua arceantur.
sed et hoc quoque nisi Caesar non
potuisset, siquidem fons, quo ad potum utebantur, medio
deuexi montis latera fundebatur. Caesar ad proximum fontis
admoueri uineas turrimque exstrui iubet. fit magnus ilico
Hirtius B. G. 8, 32 § 21 Hirtius B. G. 8,
33.40.41 § 22 Hirtius
igitur exstruitur agger et turris
pedum sexaginta, cuius uertex aequare ad fontis locum possit,
ut uel ex aequo tela conici queant uel praecipitata desuper
saxorum uolumina non timeri.
oppidani autem, ubi exanimari
siti non solum pecora sua uerum etiam infirmiores hominum
aetates uident, cupas pice sebo et scindulis repletas ac deinde
inmisso igne in prona praecipitant easque ipsi toto oppido
effusi subsequuntur.
ardentibus machinis cum graue proelium
suis Caesar ac periculosum uideret , cohortes in circuitum
oppidi ire uelociter per occultum imperat atque undique subito
uastum clamorem attollere. quo facto consternati oppidani
dum recurrere ad muniendum oppidum uolunt, ab oppugnatione
turris uel demolitione aggeris
illi tamen, qui ad
incidendas fontis uenas sub obtentu aggeris tuti cuniculos
perfodiebant, repertos in abstruso aquarum meatus per multa
diuidendo tenuari in semet ipsis consumique fecerunt. oppidani
fonte siccato ultima desperatione correpti deditionem sui
Hirtius B. G. 8, 41 et 42 exceptis infirmiores
aetates Orosianis § 27 et § 28 Hirtius B. G. 8, U et 43 exceptis
maxime § 27 per occultum, § 28 repertos-per multa .. tenuari-fecerunt
Orosianis
u m. 2) B 8 trucidabantur PB || extruitur SPRD || agirittur
ris D 4 sexgenta D LX SPB || aequare ad] LSPRD adaequare
et aditum Hirtius || possit]
LSPRD posset S || coni L ||quaeant SPRaD
6 examinari L 7 sitim R3D || aetates hominum L solus 8 cubus
Pb || sebo] LSPaB sębo Pb || scindulis] LSPRD scandulis fsh ||
repletas om. 8 9 immisso D 10 subsequuntur (qu in c m. 3)
B || pręlium 8 11 at L || circuitum] LS circumitum P et a.
ras. R circuitu DGSPR1 ||
undique om. 8 || subitum D 18 adtollere PR1 14 recurre
D || ab oppngnatione] abognatione D 15 aggeris] aggens D ||
deceвserunt L || ad] id D 16 incedendas P ce
m.; eras. fort. n) B || agge〈ris〉 (ris resutituit m. rec.) 8 || tuticis L ||
cuniculus LD 17 reppertos S || abatr. aq. meat.] abstrusa meatus
aquarum D 19 despera〈tio〉)ne S
Caesar autem omnibus, qui arma tulerant, manus
sustulit et uitam reliquit, quo testatior esset etiam posteris
poena improborum.
multum enim ad cohercendam audaciam
ualet propositum punitionis exemplum, cum ipsa miseri praesens
forma uiuentis et ad recordationem admonet conscios et
ad sciscitationem cogit ignaros.
Exhaustis atque edomitis Gallis securus Caesar cum legionibus
in Italiam rediit, nullos post se Gallorum motus pertimescens,
certo se sciens minime aliquos, qui uel moueri
audeant uel si moueantur timendi sint, reliquisse.
constitui
nunc ante oculos uelim exsanguem defectamque Galliam, post
illas ardentissimas
torrentes ut sese habeat, quanta macie quantoque pallore sit,
quam demissa ac resoluta iaceat, quam ipsos quoque necessarii
officii motus, ne eundem incursum malorum reuocent,
pertimescat.
inruit enim in eam repentino impetu Romanus
Hirtius B. G. 8, 44 (etiam posteris Orosiana
sunt) § 80 Orosius cap. 12 § 1 Caesar.. in Italiam rediit
Hirtius B. G. 8, 50 sqq. (uix Eutr. 6, 19)-L || manus〈s〉ustulit 8 2 reliquid
SD || tes|tior L 8 poenam proborum D || inproborum PS || cohercendam]
LSPRD 4 miser〈i〉 8 6 suscitationem R1 || post
ignaros] x hic ubi galli exausti et domiti sunt a cessare
rubris litt. 8 7 Exaustis (E rubra) 8 || adque SR1 ||edomin
(corr. M. ant.) 8 demolitis PB ||galli∗s (eras. i) 8 ||vsecur∗S (us ex
as corr. m. 1) 8 8 nullus SD || pertimiscens PR1D (corr. m. 3
R) 9 certo se] certo∗s P certe si D || n m nmenime (m, n, m erasae
sed mox restitutae,
sitiebat misera,
cum instante gladio profiteri sponsionem seruitutis aeternae
auulsis insuper obsidibus cogeretur; sitiebat, ut dixi, notam
illam omnibusque suauissimam uelut aquae gelidae dulcedinem
libertatis, quantoque eam magis subtrahi intellegebat, tanto
auidius desiderabat.
hinc illa tam frequens contra uetita praesumptio:
inuadebatur pro defendenda libertate inportuna libertas
praereptamque insatiabiliter potiundi licentiam, quod
male conceptam perniciem restinguere uidebatur, augebat.
hine
Romanus ante pugnam insidiator argutior, hinc in pugna
hostis infestior, hinc post pugnam uictor immitior, hinc omnia
ad domandam inpatientiam crudescentia, hinc iam nec remediis
credebatur.
itaque si interrogare possem
nationem, quid tunc, cum haec ipsa sustinebat, de illis
temporibus iudicarit, responderet ut arbitror dicens: \'sic me
illa tunc febris exsanguem reddidit ac frigidam fecit, ut etiam
haec, quae omnes paene perstrinxit, feruefacere uel commouere
nequiuerit, atque ita me Romani inclinauerunt, ut nec ad
D 2 inpatientiaus (a alt. statim del.)
P 〈i〉npatientius 8 imp- R3 3 stante PR1 || profeteri (et minus
certae) 8 || seru〈i〉tutis 8 4 ossibus R2 5 illum Sa || galidae
R1 6 intelligebat D 1 ill(a) 8 ||tam] tamen PR || frequens
contra uetita] contra uetita (e ex ae P) frequens PB || uetitam D ||
praesumtio Sa PD 8 inuadebatur (an i om. F) 8; male cum praece-
dentibuв coniunxerant D || inportuna]
SPR1D υ imp- R3inopportuna
sed ne ipsa quidem Roma clades, quas intulit,
euitauit exercitae diu auctaeque sunt per totos mundi cardines
potentiae ducum uiresque legionum, quae in sese concurrentes
eius damno uincerent, cuius periculo uincerentur.
nam uictorem Caesarem de Gallia reuersum ciuilia bella
comitata sunt aliaque grauissima mala, interfecti apud Parthos
Crassi et trucidati exercitus. praecesserunt.....
Pompei prouinciam sortitus in Parthos, homo inexplebilis
cupiditatis, audita in Hierosolymis templi opulentia, quam
Pompeius intactam reliquerat, in Palaestinam deuertit, Hierosolymam
adit, templum peruadit, opes diripit.
inde per
Mesopotamiam tendens in Parthiam, quacumque iter habuit
sociis ciuitatibus auxilia indixit. pretia exegit moxque ut
Euphraten transiit, ilico Vagesen, legatum ab Horode rege
Parthorum ad se missum, obuium habuit, a quo uehementer
increpitus est, cur contra foedus Luculli et Pompei auaritia
inductus Euphraten transierit. quamobrem sine mora futurum,
fort. adhibitus Eutr. 6, 18 d 19
cap. 13 § 1 Anno—Pompei.. in Parthos Eutrop. 6, 18 (prouinciam sortitus
Orosiana uidentur esse) || homo et q. s. Liuius 105 ac fort. 106
§ 2-§ 4 Liuius 106 D guttus L ||adsurgam D 2 exercitu
atque din fsh namque diu ed. 1542 || auctaeque] LPRD (-quae D)
actaeque (-teque E) EZ1 fs actae h || totos] tutius D
8 quae in] quaeI L 4 dampno a. ras. B || uicerent D || periculum
D 6 galliam D et a. r. B 8 DCLXLVII PR1 sescentensimo
nonagenlimo septimo- L sexcentissimo nonagensimo septimo D U cracus
D 9 prouinciam (n in ras. al. m., c ex t al. m.) B 10 hierusolimis
D ||opulentiam Pa et a. r. B 11 palestinam LPRD ||
denertit] DB diuertit LPB; renertit 0 || hierosolyma R1 hierusolimam
D 13 quamcumque P 14 expraed(corr. m. 2) P praeda
R praecia D ||ex∗egit (eras. a) B exigit D .15 eufraten LPRD ||
ilico uag.) ibi cobogeren D || uagensem LH bagesen PRKM; bogeaen
GT bogessen 0 bageten N ||horode] PBID herode LR2 16 se
(s s. 8.) L 17 increpitus (erasa correctura) B increpidus D || cur]
LPRD quod LPRD
ut pro auro Parthico Serico ferro oneraretur.
itaque cum
prope Carras uentum esset, Parthi
Surena et Silacea praefectis sagittis oppressere Romanos. cecidere
ibi plurimi senatores, aliquot etiam consulares et praetorii
uiri; Crassus quoque filius Crassi, lectissimus iuuenis,
in acie occisus est. praeterea quattuor cohortes cum Vargunteio
legato mediis deprehensae campis et interfectae sunt.
Surenas rapto equitatu Crassum persequi intendit eumque
circumuentum ac frustra conloquium eius petentem interfecit,
quamuis uiuum auferre maluisset. pauci noctis beneficio
liberati Carras confugerunt.
cognita clade Romanorum multae
Orientis prouinciae a societate uel fide populi Romani defecissent,
ni Cassius collectis ex fuga militibus paucis intumescentem
Syriam egregia animi uirtute ac moderatione pressisset;
qui et Antiochum copiasque eius ingentes proelio uicit et
interfecit, Parthos quoque ab Horode in Syriam missos iamque
ingressos Antiochiam bello expulit duoemque eorum Osagen
interfecit.
108 del. m. 1 [?], e in y corr. m. 2) P se∗ rico (erasa t uid.
quae linea iam deleta fuerat) B 2 charras PRD ||esse D II parchi
D II inruentes (irr- NZ) LM2NZ 3 syrina D || silacea] LP2RKМT
(lilace a- P1) sylacae a- D; sylacia H sylaccea G syllacea N aillatia
0; Sillace fsh II caecidere PRa 4 aliquod PaR1D
6 fillius| (iu non sine ras., ex fulu..) B ||inuinis D 6 bargunteio
(eio in ras. P) PR 7 depraehensae (-se D) LPRD 8 surenas]
B sorenas L surenos (o in a corr.) P syrinas D II r∗apto B II equi.
tatum D n persequi qui D 9 ac] a R1 II frusta D || colloquium
R3 10 quamuis uiuum] quam siuiuum D || maluis|∗∗∗set (er. uis)
D II beneficio noctis PR 11 charras PRD 12 orientis (ri in
ras.) P II a om. D ||uel] et D || rD ||fagam
(. dubium est) D 14 anima D II praessisset PaR2 praesisset R1D
(pr∗ess- R3) 15 antbiocum PR1 (-chum R2) 16 horode] PR1D
herode LB\' 17 anthiociam P anthiochiam (ch al. m. ex t ut uid.)
B antiocia D || haec ducemq (sic) — interfecit uersu extr. add. m.1 in
D || osagen] LPRDKМNTO2 (sagen O\'.); ossagenG osagenen H;
Osacen fsh
Igitur Romani status agitur semper alterna mutatio et uelut
forma. Oceani maris, quae omni die dispar nunc succiduis per
septem dies attollitur incrementis nunc insequentibus totidem
die bus
ut
enim de proximis ordiar, Cimbris Tigurinisque uincentibus
cum apud Rhodanum flumen Romanus exercitus periit, artissimas
Roma sensit angustias; refusa continuo clade Cimbrorum,
magnis elata prouectibus priorum oblita defectuum
est.
hano deinde recentissimae prosperitatis iactantiam Italicum
bellum et dilaceratio Sullana castigat. rursus post hanc
domesticam intestinamque perniciem, qua usque ad medullas
paene euisoerata et exesa est. paribus propemodum spatiis
temporum non solum reparata, uerum etiam extenta est, cum
Lucullus Asiam, Pompeius Hispaniam, Caesar Galliam perdomuit
Romanumque imperium usque ad extremos propemodum
terrae terminos propagatum est.
hanc nunc amplissimam
dilatationem uastissima ruina consequitur. apud Parthos enim
consul Romanus occiditur exercitusque deletur, atrocissimum
illud Pompei atque Caesaris bellum ciuile conseritur et inter
haec Roma ipsa repentino correpta incendio concrematur.
anno siquidem ab Vrbe condita DCC incertum unde concretus
plurimam Vrbis partem ignis inuasit, neque umquam antea
108 (cf. Orosius 7, 2 § 11, ubi
Liuium laudat; 7, 39 § 15; Obseq. 66); ad illa hinc iam-committitur
fort. Eutropius 6, 19 adhibitus D || mari D ||que (e in i, deinde i ita
e m. 2 B) RD 4 naturali damno] damnis naturali damno L ||
dam∗no (eras. p) R 6 rodanum Ra 7 cimbricorum PB
8 prouectibus] LPRaZ ed. 1542 prouentibus RbDZ1 υ 9 hanc (h
alterum consulatum poposcit. contradictum est a Marcello
consule adnitente Pompeio, deinde decretum est a senatu, ut
in Vrbem Caesar non nisi dimisso exercitu ueniret, et ex
Marcelli consulis auctoritate ad legiones, quae apud Luceriam
erant, Pompeius cum imperio missus est.
Caesar Rauennam
sese contulit. M. Antonius et P. Cassius tribuni plebis pro
Caesare intercedentes, interdicente Lentulo consule curia foroque
prohibiti, ad Caesarem profecti sunt Curione simul Caelioque
comitantibus.
Caesar Rubicone flumine transmeato, mox ut
Ariminum uenit, quinque cohortes, quas tunc solas habebat,
cum quibus, ut ait Liuius, orbem terrarum adortus est, quid
facto opus esset, edocuit. deplorans iniurias suas, causam
belli ciuilis, pro restituendis in patriam tribunis, esse testatus
est inde per Antonium septem cohortes, quae apud Sulmonem
morabantur, a Lucretio recepit, tres legiones quae cum
Eutropius 6, 19 (absenti Orosianum) ||
8 et ex Marcelli—§ 4 Liuius 109 (quem Orosius § 3 laudat) exscripsit Paulus 153 D grai PR ||consumtos
(-tus D) PD 3 proditum] traditum D || iam] tam Pa || bellum
(11 a m.2 insertae in spatio a m.1 relicto) L || ciuilem D 5 uictor
aaesar L || absenti] absenatu L 6 alterum] iterum PR
7 aNnitente R3 || deinde|cretum D 8 dimis* so P 9 marcello
Ra ||aput L 10 rauenna LD 11 sese (prior a inras. m.
1) D se L ||marcus PRD || antunius D ||p. L publius PRD\'
Q. corr. fsh 12 ante intercedentes uocabulum eiusdem mensurae
er. B ||inter∗ dicente P interdicentes D || furoque R1 13 prohibiti
ad] prohibita D || prohibiti (biti ex buit m. 2) P || caesar; (i.
e. caesar) D ||caelioque] LPR caėho quę D; Coelioque fsh
14 rubigone D 15 ar iminufort. ras.) B 18 patriam
P ||tri∗bunis P 19 per (r in ras. paullo maiore) B ||solmonem
D 20 lucricio D
Pompeius atque omnis senatus, crescentibus Caesaris uiribus
trepidi, tamquam Italia pulsi in Graeciam transuecti, Dyrrachium
gerendi belli sedem delegerunt.
Caesar Romam uenit
negatamque sibi ex aerario pecuniam. fractis foribus inuasit
protulitque ex eo auri pondo quattuor milia centum triginta
et quinque, argenti pondo prope nongenta milia.
digressus Ariminum ad legiones, mox Alpes transuectus
Massiliam uenit, ad quam oppugnandam, cur receptus non
esset, Trebonium cum tribus legionibus relinquens, ad Hispanias
contendit, quas L. Afranius et M. Petreius et M.
Varro Pompeiani duces cum legionibus obtinebant. ibi multis
proeliis Petreium Afraniumque superatos conposita pactione
dimisit. in ulteriore uero Hispania duas legiones a M.
Varrone
suscepit. similiter et duces eius, hoc est Curio Catonem
Liuius 109 aut 110 (ad § 5 cf.
Plinius n. h. 93 § 56 d Cassiodor. Chron. a. 705) § 6 Massiliam-
§ 9 Liuius 110 (cf, Periocha) compilauit comm.
Bern. Lucani 3, 154 9 Massiliam—11 contendit, p. 396, 2 Massiliam
At uero Dolabella partium Caesaris in Illyrico per Octauium
et Libonem uictus copiisque exutus ad Antonium fugit.
Basilus et Sallustius cum singulis legionibus, quibus praeerant,
similiter et Antonius, Hortensius quoque ab infimo mari cum
classe concurrens, omnesque pariter aduersus Octauium et Libonem
profecti
Antonius cum se Octauio cum quindecim
cohortibus dedisset, omnes ad Pompeium a Libone deducti
sunt. Curio ex Sicilia in Africam cum exercitu transgressus
est: quem Iuba rex continuo exceptum cum omnibus copiis
trucidauit. Octauius Salonas oppugnare conatus, omnes
paene copias quas duxit amisit.
Caelius desciuit a Caesare ac
se Miloni exuli iunxit; cumque ambo seruorum manu Capuam
oppugnare molirentur, occisi sunt. Bibulus apud Corcyram
pudore uictus, quod custodiae eius, quam pelago et oppido
Liuius 111 (§ 11 cf. Val. Max. 1, 8, 10) exscripsit comm. Bern.
Lucani 4, 433 L || afreca D 2 uarrus D 8 et∗∗ (er. 1 uel 2
litt.) D || libertate∗ B || abra si ta ∗∗ uero (si ta in ras. m. 1, pone ta 2
uel 3 litt. er.) D 4 ad R1 || partium. 2 in B || inyllirico
R nihil, | lyrico D || libonem et octauium L 5 et] ei D || libonem]
PR ligonem D || exsutus (s 2 m.) L || ad antunium D om. L
6 basilus] L bassillus P bassillus B basillus (lu ilico ex ui uel iu)
D || sallustius P sallustius D || cum singulis legionibus] G2b Fre-
culfus singulas legiones LPR1D (uersus principio L, paginae principio
D) concurrentes per singulas legiones R2T diuidentes singulas legiones
fs per sing. leg. h singulas legiones (post praeerant addito ducentea)
M2 7 infirmo Pa infi∗∗mo B 8 -que] ∗∗ G om. v || libonem]
bibnlonem LPRD libionem T1X1 labionem T2 9 et uicti sunt in
ras. angustiore m.1 D || quindecem D xv PB 10 dedidisset D ||
pompeium m ult. m ex corr. et partim in ras. m. 1) D || libone] LPR
liboni D 18 trucitauit Pa || octanus Ra || opp-] expugnare D
14 dixit D || admisit D || caelius] LPRD || a] ad D 15 exusuli
D || iuncxit PRaD 16 cocyram Ra
Appius Claudius Censorinus, qui iussu Pompei Graeciam
tuebatur, iam abolitam Pythici oraculi fidem uoluit experiri:
quippe ab eo adacta uates descendere in specum respondisse
fertur de bello consulenti : Nihil ad te hoc Romane
bellum pertinet, Euboeae coela obtinebis. coela
autem uocant Euboicum sinum. ita Appius perplexa incertus
sorte discessit.
Admonet nos aliquid ab obtrectatoribus nostris consultor
iste consulere. queruntur utique fide Christianorum sibi sacra
interdicta caerimoniasque sublatas et ob hoc ideo maxime,
quod extis uaticiniisque cessantibus futurae clades, quia sciri
nequeunt, non uitantur.
cur ergo longe ante imperium Caesaris
natiuitatemque Christi, sicut ipsorum auctores adtestantur,
abolita fuerat Pythici oraculi fides? abolita autem ideo, quia
contempta. porro autem quare contempta, nisi quia uel falsa
uel uana uel dubia ? unde prudenter poeta praemonuit:
Inconsulti abeunt sedemque odere Sibyllae.
Et ne forte parui id pendant, quod contemptu abolitum atque
Vergilius Aen. 3, 452 exscripsit comm. Bern. Lu-
cani 5, 68 PR1 inaedie D || uigilis que D 2 cladius Ra II
censorinos R1 censurinus D; cf. Borghesi Opp. 4 p. 47 not. 4 || pumpei
D || greciam RD 3 pythici] G1c in ras. poetici LRb
potici D petiti P1Ra boetici P2 || experire PD 4 ab eo] habeo
P ∗abeo B ad eo D || adacta) ac|ta D 6 euboea ece ola D II
caela obtineb coela B 9 ammonit D || aliquid ab] PR, item
GKMHTN (ab L aliquid D 10 quaeruntur LPaRa quiruntnr
D 111 caerimoniasquae D caeremoniasqu∗e (er. a) R || et) sed N ||
op hoc D ab hoc GN hoc Z ed. 1542 || ideo (eo in ras. m.1) D del.
fsh 12 iscire D 18 nequiant D II cur] curer D 14 -que om.
L || sicut] qti (sic) D || attestantur R3 15 pi\'ici G poetici LR2D
petiti P1R1 (coni. cum 0 seq. R) boetici s. 8. P2 16 contemta P
utroque loco 17 poeta] postea poeta B 18 odore D || sibillae
P sybillę B sybelle D 19 paruii|id D || contemtu P || adque PaR1
Pythius erat, -quem ferunt magno illo Pythone serpente interfecto,
totius uaticinationis auctore et principe, heredem et
sedis et diuinationis et numinis exstitisse ibique eum reddere
elegisse responsa, ubi orta cum auctore ipsa diuinatio uidebatur,
praeterea quem per alias quoque terrarum partee spumantibus
buccis rabidoque discursu omnis furiatorum ructat
insania, ad quem plurimi terrarum reges quasi ad uiuam
uocem consulti numinis cucurrerunt, cui saepissime ipsi quoque
Romani opulentissima dona miserunt.
at si Apollo iste Pythius
paulatim discernente experientia contemptus relictus atque
abolitus est, quid uiuum de mortua pecude, quid uerum de
amente muliercula sperari potest ? quid postremo,
expositis opimae pecudis intestinis, non finget esuriens, si, ut
ipsi fatentur, uel obscura uel falsa dicendo ipse Apollo seducit ?
quamobrem aequo animo ferant, etsi imitari interim nolunt,
nos id ueritatis iudicio etiam prohibere, quod potuerunt maiores
eorum uel experiendo contemnere.
Vergilius Georg. 2, 193 D || aut] aua D || nomen
PR1D || sedem (m in sm corr. sed sdeinde
Interea apud Dyrrachium multi Orientis reges ad Pompeium
cum auxiliis conuenerunt. quo cum Caesar uenisset, Pompeium
obsidione frustra cinxit, ipse terram quindecim m. p. fossa
praestruens, cum illi maria paterent.
Pompeius castellum
quoddam propinquum mari, quod Marcellinus tuebatur, euertit
praesidiaque Caesaris, quae ibidem morabantur, occidit. Caesar
Torquatum legionemque unam, ut expugnaret, adgressus est.
hoc periculo sociorum Pompeius cognito omnes eo copias contraxit:
in quem se ilico Caesar omissa obsidione conuertit.
Torquatus autem e uestigio prorumpens auersum insecutus est.
ita Caesaris milites ancipiti perioulo territi ipso Caesare frustra
obsistente fugerunt. Pompeius uero Caesaris quoque testimonio
uictor persequentem reuocauit exercitum. quattuor milia
militum Caesaris, centuriones uiginti et duo, equites Romani
conplures
Caesar inde citato agmine
per Epirum in Thessaliam perrexit; Pompeius cum maximis
copiis secutus bellumque commissum est.
itaque instruitur
ex quo etiam § 21 Caesaris
testimonium (B. Ciu. 3, 73) commemoratur(ad § 23—§ 27, inprimis
§ 23 cf. Etttrop. 6, 20 et 21)
Lucani 6, 1 6 Caesar—17 secutuscompilauit comm. Bern. Lucani
6, 285 17 instruitur—p. 400, 6 copia compilauit comm. Bern. Lu-
cani 7, 460 P dirratium B 2 auxilium L ||
uenerunt L || quo. (erasa d uid.) B 8 frustra obsidione solus L ||
cincxti a. ras. B || ipei RD || XV P XU R qumdeclm D; sedecim
Florus 4, 2 § 39, stadia 1200 [120 coni. Sch⍳ocigh.] indicat Appianus,
B. ciu. 2, 61 || | milia (a in bus corr. m. 1 aut 2) L milibus PRD;
millium c || passuum LPBD 4 praestuens R1 5 quondam D ||
marcellnus R1 7 una D || expugnaret et L || aggressus R3
8 sotiorum R1 (-ci- 8) || truit RR 10 prorum. 1)
D erumpens PR 11 frustra ipso caesaL solus 12 quoque]
a quoque D 13 IIII PR 14 centyriones L || XX PR || et
duo] LPR duo Dv ||equitis D equitesque v || r
D cD || ci∗∗tato (er. ui) D
16 tessaliam PR 17 secutus est D
ordine locauit: fuerunt autem peditum quadraginta milia,
equites in sinistro cornu sescenti, in dextro quingenti, praeterea
reges multi, senatores equitesque Romani plurimi, absque
leuium armaturarum magna copia.
Caesar similiter octoginta
cohortes triplici ordine disposuit , cui fuerunt minus quam
triginta milia peditum, equites mille.
uidere ibi et gemere
erat contractas Romanorum uires in campis Pharsalicis ad
occisionem mutuam constitisse, quas si concordia rexisset, nulli
populi, nulli reges ferre potuissent.
prima congressione
equitatus Pompei pulsus sinistra latera nudauit. deinde cum
diu utrimque dubia sorte caederentur atque ex alia parte
Pompeius inter hortandum diceret parce ciuibus nec tamen
faceret, ex alia uero Caesar hoc faceret, quod urgeret dicens
miles, faciem feri, tandem uniuersus Pompei fugit exercitus,
castraque direpta.
sunt. caesa sunt in eo proelio Pompeianorum
quindecim milia, centuriones triginta et tres. hic
exitus pugnae ad Palaeopharsalum fuit. Pompeius fugiens in
ostio Penei amnis onerariam nauem nanctus in Asiam transiit.
compilauit
comm. Bern. Lucani 7, 521 11 cum diu—16 castraque exacripsit
Paulus 156 .157 18 Pompeius—p. 401, 1 uenit exscripsit comm.
Bern. Lucanis, 33
P) PB 2 ferunt D || quatragenta D XL PR 8 sexcenti D
DC PB || D PB 4 uenatores equitesque D senatoresque L.
5 ∗∗leuium B || LXXX PB 6 cui om. D || minns] LPR1D non
minus R2v, cf. Eutrop. 6, 20 extr. 7 XXX. mil. L xxx mil. P
XXX. mił. B 9 occidionem L || nullo populi L nulli popouli
(sed 0 alt. del.) P 10 potuisset Ra || congressio D 11 pompei]
LPRD || nadauit (corr. al. m.) R1 12 diu] duo D || utrique
L || cederentur LP || adque PR1 14: hoc faceret] hoc faoeret et B
15 ferit D || pompei] LPRDB16 pompei annorum R1 17 xv
milia PB || centyriones L || trigenta et tris D XXIII PB
18 paleopharslum LPRD 19 nactas B\'
inde per Cyprom in Aegyptum uenit ibique mox ut litus
attigit, iussu Ptolemaei adulescentis in gratiam Caesaris
uictoris occisus est. Pompei uxor filiique fugerunt; cetera
Pompeiana classis direpta est omnibus qui in ea erant
crudelissime trucidatis,
est. Lentulus uero uir consularis apud Pelusium interfectus
est.
Caesar conpositis apud Thessaliam rebus Alemndriam
uenit perlatoque ad se ac uiso Pompei capite anuloque fleuit;
cumque se in regiam recepisset, eludebatur a tutoribus, quominus
pecuniam acciperet, templa sua astu spoliantibus, ut
et regios thesauros uacuos esse ostenderent et in inuidiam
Caesaris populum concitarent.
praeterea Achillas dux regius,
imbutus semel Pompei sanguine, Caesaris quoque necem meditabatur.
nam iussus exercitum dimittere, cui praeerat, uiginti
milium armatorum, non modo spreuit imperium, uerum et
aciem direxit.
in ipso proelio regia classis forte subducta
iubetur incendi. ea flamma cum partem quoque urbis
cf. Seneca De tran-
quill. animi 9 § 5 quicudem narrat Liuium laudans) compilaut comm. Bern.
Lucani 8,560 7 Caesar— p. 402, 2 exussit compilauit comm. Bern.
Lucani 10 pr. m. 8 R) PE || iussu in ras. P || ptolemei
LP ptolomei B ptnlomei (p ex b m. 1) D n aduliscentis (carr. m. 3
R) R1D 8 filique D 4 pompeianae P pompei ana∗ B ||
clas∗sis (prior s in ras.) P classis (si in ras.) B 5 trucidati sunt|
(sunt fort. ex corr. add. m. 1, part- in ras. , uel alius clausulae?)
D || Sibiquae pompeius (S erasa)
unde quamlibet hodieque in templis extent, quae
et nos uidimus, armaria librorum, quibus direptis exinanita
ea a nostris hominibus nostris temporibus memorent — quod
quidem uerum est —, tamen honestius creditur alios libros
fuisse quaesitos, qui pristinas studiorum curas aemularentur,
quam aliam ullam tunc fuisse bibliothecam, quae extra
quadringenta milia librorum fuisse ac per hoc euasisse
credatur.
Caesar postea insulam, ubi Pharos est, cepit.
eo Achillas cum Gabinianis militibus uenit. ingens pugna
commissa est: magna ibi Caesarianorum militum multitudo
cecidit, omnes etiam interfectores Pompei interfecti sunt.
Caesar ui insistentium hostium pressus soapham escendit:
qua mox pondere subsequentium grauata ac mersa, per ducentos
passus ad nauem una manu eleuata, qua chartas tenebat,
Bern.
Lucani 10pr. 15 Caesar—p. 403, 2 cepit exscripsit Paulus 157 not.
lin. 4—158, 14. PRKMTW, v; XL- L (idem § 82 quadringenta, cf. 4,
20 § 33 et 6, 11 § 4) quadragenta D, eundem num. exhibent GN
Bem. 128, Senecae codex Mediol. (ed. Koch 1879); cf. Parthey,
Alex. Bibl.
petentibus regem reddidit monitum, ut magis amicitiam Romanam
quam arma experiri studeret; qui tamen ilico ut liber
fuit bellum intulit, sed continuo cum toto exercitu suo et
ipse deletus est. nam uiginti milia hominum in eo bello
caesa referuntur, duodecim milia cum septuaginta longis nanibus
dedita, quingenti ex uictoribus cecidisse dicuntur.
rex
ipse adulescens scapha exceptus ut fugeret, multis insilientibus
mersus necatusque est; corpus eius ad litus deuolutum indicio
loricae aureae cognitum fuit: qua Caesar Alexandriam praemissa
Alexandrinos omnes ad deditionem desperatione conpulit
regnumque Aegypti Cleopatrae dedit.
inde Syriam peruagatus
Pharnacem in Ponto uicit. postea uero quam Romam uenit,
dictator et consul creatus in Africam transiit et apud Thapsum
cum Iuba et Scipione pugnauit maximamque ibi hominum
multitudinem interfecit. castra utriusque direpta sunt, sexaginta
elephanti capti.
Cato sese apud Vticam occidit; Iuba
Liuius
113 (cf. Periocha) || apud Thapsum—§ 5 Liuius 114
in eadem nani etiam T. Torquatus occisus est.
Caesar Pompei Magni nepotes filiamque Pompeiam simulque
cum his Faustum Sullam et Afranium et Petreium filiam
iussit occidi.
inde quattuor triumphis Vrbem ingressus,
disposito recuperatae reipublicae statu continuo in Нispanias
contra Pompeios Pompei filios profectus, septimo decimo quam
egressus ab Vrbe fuerat die Saguntum peruenit statimque
aduersus Pompeios duos et Labienum atque Attium Varum
multa bella et uaria sorte gessit.
ultimum bellum apud
Mundam flumen gestum est, ubi tantis uiribus dimicatum
tantaque caedes acta, ut Caesar quoque, ueteranis etiam suis
cedere non erubescentibus, cum caedi cogique aciem suam
cerneret, praeuenire morte futurum uicti dedecus cogitarit,
cum subito uersus in fugam Pompeiorum cessit exercitus.
(cf. Periocha et ad § 6 et § 7
Eutrop. 6, 24)
Eutropianis inseruit Paulus 159, 19 sq. D || praetio LPB praecio D; Petreio (pro pretio
dato) coniecit Rubenius Elect. 1, 10 male || prebuit L || eodem] eodem
die codex Portensis interpolauit 2 hispaniaPBT hispania L
spania D hispanias GM(НNO)v, hispaniaPB titos
D || occisvs(v m. 2) P 5 magnine potest D || filiam | muque D ||
-que om. PB 6 syllam LPRD || afraniam Pa 8 dispositae
P2 disperato (om. recuperatae) K dispoaito (om. rec. sed s. s. e recuperatoque)
M || recuperatae] R2G1W (-te B2) recuperato LPR1
recuperatoque G2N recuperati D || reipL || hispanias] L hispania
PB hispania D 9 pompeius R1D || quam P qua B 10 die∗
(s ut uid, eras.) P || sagyntum PB || post peruenit pag. extr. circ.
13 litt. eras. (statim peruenit ?) D || statim D 11 aduersum D n
pompeius R1D || adque PaR1 || attiuB
18 flumen] LPRD ς, urbem
equidem eo die hoc bellum actum est, quo Pompeius pater
ab Vrbe bellum gesturus aufugerat, quattuorque annis hoc
bellum ciuile
Attius Varus in acie caesi sunt. Gnaeus Pompeius cum centesimo
equite aufugit.
frater eius eane Pompeius contracta
celeriter non parua Lusitanorum manu, cum Caesonio congressus
et uictus fugiensque interfectus est. Munda ciuitas cum immensa
hominum caede Caesare oppugnante uix capta est.
Caesar Romam rediit. ubi dum reipublicae statum contra
exempla maiorum clementer Înstaurat, auctoribus Bruto et
Cassio,
tribus uulneribus confossus interiit.
in qua coniuratione fuisse
amplius sexaginta conscios ferunt. duo Bruti et C. Cassius
aliique socii strictis pugionibus in Capitolium secesserunt. diu
deliberatum est, utrum Capitolium cum auctoribus caedis oporteret
incendi.
corpus eius raptum populus dolore instimulatus
in foro fragmentis tribunalium ac subselliorum cremauit.
Percensuit latitudinem regni sui Roma oladibus suis atque
in suam conuersa caedem singulas quasque gentes ibidem, ubi
domuit, uindicauit. Asiae Europae atque Africae, non dico
tribus mundi partibus sed totis trium partium angulis
gladiatores suos feriatisque inimicis spectaculum miserae
(ad § 1 et § 2 cf. Eutrop. 6, 25) LD et quidem PRv 3 ciulle bollum c || titus
PRD || labienus (i ex corr. add. m. 1) D 4 aciae D et a. r. B ||
gn- L gneus PR genus D, idem praenomen in ς; Ser. corr.
nec tamen sufficit ipsas quoque cum auctoribus
causas fuisse consumptas; recidiua semina in eodem agro
germinant, magna continuo metentibus malorum incrementa
cum magno sudore factura: uictor ciuilis belli a ciuibus Caesar
occiditur, in caedem unius trahuntur agmina consciorum.
certum enim erat, quia Caesar indigne peremptus plures
habere posset ultores; plurimaque nobilitas una simul catena
sceleris copulatur, ne forte tanta malorum materia non belli
magnitudine suppleatur sed uindictae breuitate tenuetur.
Medeam illam fabulae ferunt dentes quondam occisi seuisse
serpentis, e quibus quasi conpetens semini seges armati
homines terra emerserint seseque mox inuicem pugnando
prostrauerint.
equidem hoc poetarum commenta finxerunt;
nostra. autem Roma Caesare occiso quanta de cineribus eius
agmina armata parturiit! quanta bella in testimonium miserae
fecunditatis nen legenda. pueris sed spectanda populis excitauit!
et tamen horum
exarserunt bella ciuilia, inde iterum pullularunt. non ergo
iniusta caedes est eorum, qui eam iniuste consectantur, si
ambitionis aemulatio per ipsos atque in ipsis et agitur et
punitur, donec qui detrectauere collegium, discant ferre
legenda pueris) D || cum om. D 2 consumtas P || recidiua (ua in ras.)
P 8 germinant] siminant D || magna] mala L || contime tentibus
D 4 uictus D || ciuilis] ciuili D || a om. D || ciuilibus D
5 caede... unius P1 caedem∗∗unius P 6 certum (tum s. s. m. 1)
D || perem∗tus (erasa p) P 7 possit L || cathenaLR1 8 malorum]
aliorum D 9 supplicatur L supplecatur D || uindicate
D 10 mediam D || quosdam PRD ||use∗uis∗e P 11 serpentes
LD || e quibus om. R1 ||competans R2 12 terrae emerserint B ||
pugnandum D 13 prustrauerunt D II equidem] PRDG1 et quidem
Lfsh || fixerunt R1 16 fecundatisD || puerised D || exspectanda
L expectanda PRD 18 unde R1 ||pollularunt L pullularunt| (I
pr. in ras. m. 2, fort. ex e, unt ilico m. 1 ex uB 19 cedis L
code D || consecrantur L consequantur 0 20 imolatio D || adque
PR1 21 detrectauere (alt. e in ras. m. 2) B || colligium R1
aliud omnes homines uiuendi genus subeant, ut omnes humiliter
placere studeant, non insolenter offendere.
sed ad tam
salubrem humilitatis doctrinam magistro opus est. itaque
opportune conpositis rebus Augusti Caesaris natus est Dominus
Christus, qui cum in forma Dei esset, formam serui humiliter
adsumpsit, ut tunc demum aptior fieret humilitatis institutio,
quando iam per totum mundum poena superbiae omnibus
esset exemplo.
Anno ab Vrbe condita DCCX interfecto Iulio Caesare Octauianus,
qui testamento Iuli Caesaris auunculi et hereditatem
Augustus est dictus, simul ut Romam adulescens admodum
uenit, indolem suam bellis ciuilibus uouit.
nam, ut breuiter
coaceruationem malorum explicem, bella ciuilia quinque gessit :
Mutinense Philippense Perusinum Siculum Actiacum. e quibus
duo, hoc est primum ac nouissimum, aduersus M. Antonium,
secundum aduersus Brutum et Cassium , tertium aduersus
L. Antonium, quartum
Pompei filium, confecit.
Antonius a senatu hostis pronuntiatus
6 d 7 cap. 18 § 1 Eutropius 7,1 exceptis anni numero (000 fere ac
nono Eutr.) et ex Liuio 117 sumptis his auunculi atque Romam... uenit
§ 2 bella et q. s. Suetonius Aug. 9 § 3-§ 6 interfecit Liuius 118 et 119 e. quae m. 1 in ras., ex jm F) D 4 salubri D ||
humilitatem (em in is corr.) L 5 oportune (-eB) PB oportunae
D ||compositis PR || augustucaesaris (0 ilico ex s) D || caesaris]
LPRD
R3 adsumsit P || ut om. L || fleret] fleret et PR1 ||institutio (to del.)
P 8 iam (i ex t) P || mundum) orbem L solus9 exemplum
D 10 septingentensimo (-tissimo D) decimo LD 11 testam
R2 testamentum (sed -tuR2) R2D ||iuli] PR1 iulil
LR2D || heriditatem D 12 assumpserat R2 adsumserat P || potitu]
potine D 13 adulicens D 15 explicem (plic 8. s. m. 2)
L 17 ac] et
PRD ||*antunium D 18 aduersum (priore loco) D (idem. in seqq.
bis adnersus) 19 lucium PD lutium B ||antanium D || sertum
LPRD ||gnei PRD om. (fine uersus) L 10 antunius D
Hirtius et Pansa et cum his Caesar ad liberandum Brutum
expugnandumque Antonium missi.
Pansa primo ueniens exceptus
insidiis, inter suorum clades ipse quoque pilo graruiter
uulneratus ab eodem uulnere interpositis diebus est
mortuus. Hirtius auxilium collegae ferens magnas Antonii
copias uasta strage deleuit. Caesar catenus castra custodiit.
secunda aduersus Antonium pugna magnae utrimque strages actae
sunt. namque tunc ibi Hirtius consul occisus est, uictus fugit
Antonius, Caesar uictoria potitus est, cui D. Brutus de coniuratione
occisi Iuli Caesaris confessus
fudit.
Dolabella Trebonium , unum ex interfectoribus Caesaris,
Zmyrnae interfecit. Dolabellam senatus hostem pronuntiauit.
consulum occisorum uterque exercitus Caesari paruit.
postea D. Brutus in Gallia a Sequanis captus et occisus est.
Basilus autem, aeque unus de percussoribus, manu seruorum
suorum necatus est.
Lepido satisagente Caesar Antoniam
recepit in gratiam atque ob fidem reconciliatae gratiae filiam
eius matrimonio sortitus est.
inde cum ad Vrbem accessissent
ac rumor de futura proscriptione ortus esset, C. Thoranius
uir praetorius nihil tale metuens incursu militum domi suae
interfectus est aliique conplures trucidati sunt.
itaque, ne
119 et 120
162 not. lin. 6 LRD || apad] LPRDv ad h 2 hyrtius
B hircius D 3 antunium D 4 philo PR1 5 ab] ad D
6 hircius D || antunii D 7 uastas trege D || costodit D 8 secundum
D || antunium D II magnae (m s. s. m. 2) B 9 nunc L n
hyrcius D 10 antunius D || caesar] sa sar D II decius LPRD
11 iuli] L iulii PRD II praeces LRD || p∗enitentiae (erasa a) B paeni-
łenciae D 12 fudit] dedit L, item KME II tribunium D
18 zmyrnae] LPB myrnae D 15 decius LPRD 16 basilus]
L uasillus PR pasillus D 17 antunium D 18 adque
PB\' || sidem P\'B\' 20 proscribtione LP II g
21 uir praetorius om. D || dominae suae L domui sui D D conplaris
D complures B*.
triginta et duum senatorum nomina in tabula proposita sunt,
primum Lepidi praecepto et nomine, deinde Antonii, tertio
Caesaris.
ibi Antonius Tullium Ciceronem inimicam suam,
ibi L. Caesarem auunculum suum et — quod exaggerando
sceleri accessit — uiua matre proscripserat ; ibi Lepidus L.
Paulum fratrem suum in eundem proscriptorum gregem coniecerat.
adiecti sunt postea
triginta equites Romani. multae diu et uariae caedes
actae, domus proscriptorum direptis omnibus dirutae sunt.
at Dolabella in Syria multa cum Cassio bella gessit, a qao
uictus ipse se interfecit Brutus et Cassius magnis exercitibus
conparatis apud Athenas conuenerunt totamque Graeciam depopulati
sunt. Rhodios Cassius terra marique oppugnatos ad
deditionem coegit, quibus praeter uitam nihil reliquit.
igitur
Caesar et Antonius eosdem in Macedoniam magnis bellorum
apparatibus persecuti, ad mortem conpulerunt; quamuis manifestissime
illa tunc pugna non uirtute partis , Antoni, sed
Caesaris felicitate confecta sit.
Caesar enim tnnc aeger, cum
se in castris capiendae quietis causa tenere statuisset, hortatu
Liuius 121 || Brutus—reliquit
Liuius (122 1) § 14—§ 16 Liuius 123 et 124 PaR1 || efranatius R1 || circumscribta P || caedis PR1 n
cento tregeota D cxxx PR 2 et duum] LPR et duo D
4 ibi] sibi D || antunius D || cyceronem D 5 lucium PBD ||
auutculum R1 || exagerando PD exaggeranda (g pro s. s. m. 3; in mg. corr.
in exacrando m. ut uid. 2) B 6 proscribserat LPR1 (corr. 3 ut in
aqq.) || lucium PRD 7 paulum] LPRD || proscribtorum LPR1.
proscripens torum D 8 proscribtorum PR1 9 trigenta D xxx
PR 10 actae (a alt. in ras., e ex corr. add. m. 1) D || domos R1 (corr.
m. 3) || proscribtorum PR1 11 at] t in ras. P, t s. s. m. 1 D ||
siriam D 12 ipee se] sese PR || magnis] multo D 13 comparatis
R3D || totaque D || greciam pene (pene s. s. m.2) R graciam
D 14 rhodius L || in terra L. 15 reliquid R1D 16 et in
ras. P || antunius D || machedoniam PR1 17 conpulerunt] PR1D
compulerunt R2 conpulerant L || manifestissima L 18 tunc illa
L n antoni] L antonii (-unii D) PRD 00 tenere (re in ras.) P
fatebatur, ut ea die castris Caesarem salutis ipsius causa
educeret, in campum aegre inter copias egressus est ac mox
castra eius ab hostibus capta sunt. sed rursus Caesariani
milites Cassi castra ceperunt.
quare ad desperationem adacti
Brutus et Cassius immaturam sibi mortem ante belli terminum
consciuerunt. nam inuitatis percussoribus Cassius caput,
Brutus latus praebuit.
at Romae Fuluia, uxor Antoni,
socrus Caesaris, dominatum ut mulier agitabat, incertum in
hac mutatione consularis regiique fastigii utrum deficientis
potentiae ultima an incipientis prima numeranda, certe etiam
in eos insolens, per quos ut insolesceret agebatur.
nam et
Caesarem reuersum apud Brundisium contumeliis factionibus
insidiisque petiit. a quo propulsata ad Antonium
in Graeciam.
Sex. Pompeius postquam se in proscriptorum
numerum relatum conperit, conuersus in latrocinia omnem
oram Italiae caedibus rapinisque uastauit. Sicilia praerepta
commeatibusque inpeditis Romam fame adfecit.
mox cum eo
pacem triumuiri, ut non dicam tyranni, id est Lepidus Caesar
Antoniusque fecerunt. sed continuo cum contra pactum Pompeius
fugitiuos allegeret, ut hostis habitus est.
Mena libertus
§ 7 incertum—agebatur Orosianis ut uid. § 19—§ 22 Liuius
(123 ?) 127. 128 ; 1 20 Lepidus fort. ab Orosio addius LRD 2 causa educeret (a e in ras.) P causę|duceret
D 3 aegex PR || copias] cunpisa campum D 5 cassi]
L cussii (ii radendo ex u D) PRD || cęperunt B coeperunt D 6 iamaturam
PR1D (im- BJ) || (b∗eli (er. 1) D 7 conaciuerunt]DT (0) v;
(Cassius) mortem consciuit Periochu coegerunt LPRGWKMNX,E
8 ad Pa || antonii LPR antunii D 11 ∗Incipientis P -cipientis
R1 || nommanda PB 18 brundisium] D brundesium L bruntitium
P bruuditium B 14 antunium D 16 greciam RD ||
sextus LPRD 16 comperit B\'D || omnem (o a s.) L 18 comeatibusque
L || affecit PRD || cumeo (eo s. s.) L 19 tyranni
(y ex i corr. m. ut uid. 1) L 00 antuniuaque B || sed] sed et D H
cum om. L 21 allegeret] LPB adlegeret D || ut ∗∗ (er. in uel
an) R
eidemque classi ipse iussu Caesaris praefuit. idemque continuo
cum Statilio Tauro aduersus Menecraten Pompeianum ducem
nauale bellum gessit.
deinde ipse Caesar aduersus eosdem
Pompeianos cruentissimum bellum nauale confecit; sed continuo
uictricem classem paene uniuersam apud Scylaceum
naufragio amisit.
Ventidius Persas et Parthos in Syriam inrumpentes
tribus bellis maximis fudit regemque eorum Pacorum
in acie interfecit, ea scilicet die, qua Crassus a Parthis
fuerat ocoisus. Antonius, uix uno castello expugnato, pacem
cum Antiocho fecit, ut ipse tantam rem consummasse uideretur.
Ventidium Syriae praefeoit iussitque ut Antigono bellum inferret,
qui Iudaeos tum forte debellauerat captisque Hierosolymis
templum spoliauerat regnumque Herodi dederat: quem
continuo uictum in deditionem recepit.
Mena libertus cum
sex nauibus ad Pompeium rediit, a quo clementer receptus
Caesaris classem incendit, quamuis nuper Caesar alteram
secundo naufragio perdidisset. idemque Mena postea ab Agrippa
nauali proelio circumuentus cum sex triremibus ad Caesarem
transiit. sed hunc Caesar tertio transfugam, indulta tantum
uita,
deinde Agrippa inter Mylas et Liparas
et Eutrop. 7, 6
(ex hoc Penu temere interpolauit) || Antonius— § 24 Liuius 128
§ 25 Liuius128 aut 129 § 26 et § 27 Liuius 129 PB 2 Jdemque D || (ipse iusso cae〉saris
inclusa in ras. m, 1 D || idemque] idem D 8 aduersum D ||
menacraten 〈craten erasum) L menecratum (ne s. s. in PB) PRD
4 aduersus∗eosdem (se ilico ex m) D . 6 uniuersum L || scylaceum|
L scyllaceum PRDv 7 persas 〈e statim ex a corr.) B || inampentes
R3 8 pachorum PB 9 aaiae D d G. r. R 10 amtonius
Ra antunius D II uno uix Dv. 11 ant∗iocho R2 anthioco
PR1 anthiocho Ral. D || ut om. D 12 ∗antigono (er. t) B
18 iudeos D.||tunc PR1 tunc (sic) al. m. B || captiuisque D II hierasolimis
D 14 dederat] LPBD (-irat D) s. in
Lugd. 1\', h15 uictus R 16 pompeum R1 17 altera secondum
Caesar interea Tauromenium traiecerat: quem repentino impetn
Pompeius adflixit: unde multis demersis nauibus suis ac magna.
multitudine suorum militum perdita, in Italiam Caesar aufugit;
nec interueniente mora in Siciliam rediit;
ibique Lepidum
ex Africa aduentantem obuium habuit, summas sibi partes
terrore minis ac superbia uindicantem.
post dies pauoos Agrippa
iussu Caesaris a litore cum acie instructa prospectantis atrocissimo
nauali proelio aduersus Pompeium conflixit et uicit.
nam centum sexaginta et tres naues aut demersit aut cepit.\'
Pompeius cum decem et septem nauibus uix elapsus euasit.
Lepidus magna uiginti legionum insolentia tumens cum Messanam
militibus permissam diripuisset, ipsum Caesarem ad
se uenientem semel atque iterum spreuit ac potius telis adpeti
iussit.
quae ille collecta in laeeuum bracchium lacerna repellendo
uitauit; mox inmisso equo ad suos reuersus, instructo
exercitu aduersus Lepidum ueniens, plurimas legiones Lepidi
Suetonius Aug. 16 § 29—§ 82 Liuius, m
et (§ 30 uiginti legionum inaolentia) Suetonius Aug. 16; ad § 32 supplex—exilio
cf. Suetonius Aug. 16 1 democham LPRDGКМHTOWX, v demochyam N demuo cham
E; Democharem corr. fsh || proelio D 2 trigenta D xxx PB U
demersit (de ilico ut uid. s. s. in D) DGv cf. § 29 dimersit PB
mersit L 8 c∗epit B || ∗reliquis (er. fort. c) D || mensanam (corr.
m. 3) B messanam (8 I. s. m. 1) D 4 tauomenium]L tauromeniam
(ę B) PR taurominium D || inpetu D 5 afflixit R3 || magna]
malta L 6 militum suorum L || perdita (ta in ras.) P || italia
LD || caesar (s radendo a r) D 8 obuium (u pr. s. s. m. 1) D ||
summasibi D 9 terrore] interore (r pr. in rr m. 2) B || suiiperbia (s. s.
m. 2) P 11 proelium D 12 centum LX et tres L CLX et III
PB centum sexagenta et tria D 18 x et uII PR || lapsus PBD
14 uigenti D xx PB || tamens (a in u corr.) L 15 cacesarem D
16 adque LPR1 || appeti PRD 17 leuaum PB (n m. 2 in R)
iMam D || brachium D et p. r. B 18 immisso R2
Lepidus
tandem intellegens, quo uanitas sua tenderet, deposito paludamento
assumptaque ueste pulla, supplex
uitam et bona impetrauit, perpetuo quidem amendatus exilio.
Taurus, Caesaris praefectus, totam paene Siciliam ferro pertemptatam
conterritamque in fidem recepit.
quadraginta et
quattuor legiones sub unius tunc imperio Caesaris erant;
milites, multitudine ferociores, quosdam pro accipiendis agris
tumultus excitauerunt; sed Caesar, animo ingens, uiginti
milia militum exauctorauit, triginta milia seruorum dominis
restituit, sex milia, quorum domini non exstabant, in crucem
egit.
ouans Vrbem ingressus ut in perpetuum tribunioiae
potestatis esset, a senatu decretum est. his diebus trans
Tiberim e taberna meritoria fons olei terra exundauit ac per
totum diem largissimo riuo fluxit.
undique malis circumuentus, uix tandem Antiochiam cum
paucis rediit. nam cum multitudine equitum et sagittarum
129 (cf. Oros. 6,20 § 6) § 34 ouans.
-decretam est Liuius 129 || his diebus—fluxit Hier. 19761 (cf. Oros.
6, 20 § 6) cap. 19 § 1 Liuius, 130
inde in Graeciam transiit
iussitque Pompeium, qui uictus a Caesare exercitum bellumque
reparabat, cum paucis ad se uenire. Pompeius fugiens a
Titio et Furnio Antonianis ducibus saepe terrestri naualique
bello uictus et captus ac post paululum interfectus est.
Caesar
Illyricum Pannoniam partemque Italiae bellis subegit ac
domuit; Antonius Artabanen Armeniae- regem proditione et
dolo cepit: quem argentea catena uiactum ad confessionem
thesaurorum regiorum. coegit, expugnatoque oppido, in quo
conditos esse prodiderat, magnam uim auri argentique abstulit.
qua elatus pecunia denuntiari bellum Caesari atque Octauiae,
sorori Caesaris , uxori suae, repudium indici iussit et Cleopatram
ipse Actium
ubi classem constituerat profectus, cum prope tertiam partem
remigum fame absumptam offendisset, nihil motus remi, inquit,
modo salui sint; nam remiges non deerunt,
quoad Graecia homines habuerit.
Caesar ducentis
(cf. Periocha) § 4—§ 12
Liuius 132 LPR effugeret Dv effugeret ałs
effugerit Z || tnnc L || regionum G2b || inpeditua PR1 (imp- R3)
8 est] esset G2a || plurimique v 4 dedirunt D || greciam B grecia
D || transiit ante uers. add m. 1 D 5 inssit quae (iussi in ras.
m. 1) D 6 se uenire] reum ire D || a titio] attio D 7 tito
PR || farnio L n antunianis D 9 yllyricam P ylliricum B ||
ac] LD et PRv 10 artabanen] PRD arbatanen L artunden
Periochae cod. Nas. || arminiae D 11 coepit R1 || cathena L
∗∗catena P || uictum RaDa 12 thessaurorum D 18 prodiderant
R1 || abstullit P 14 caesaria D || adque PR1 || octauiae (i s. I.
m. 1) D 15 indici.. P indieci D || cleopartrani D 16 ipsi (i
fin. e. e. 1) D || accium D 18 absumptam] L absumtam DGv
adsumptam (d in ras. ex b) 8. s. R2 ablatam PR1 WX2Z consumptam
T || inquid R1 19 ealai (ai ex uis) P 20 graeciam. L gracia
RD || ducentis tregenta D ducentis L ccxx PB
Agrippa nero praemissus a Caesare, multas onerarias naues
frumento atque armis graues ab Aegypto Syria Asiaque ad
subsidium Antonio uenientes cepit peragratoque Peloponnensium
sinu Mothonam urbem ualidissimo Antoniano praesidio munitam
expugnauit.
inde Corcyram cepit; fugientes nauali
proelio persecutus profligauit multisque rebus cruentissime
gestis ad Caesarem uenit. Antonius defectu et fame militum
suorum permotus bellum maturare instituit ac repente instructis
copiis ad Caesaris castra processit et uictus est.
tertio poet pugnam die Antonius castra ad Actium transtulit,
nauali proelio decernere paratus. ducentae triginta rostratae
fuere Caesaris naues et triginta sine rostris, triremes uelocitate
Liburnicis pares et octo legiones classi superpositae, absque
cohortibus quinque praetoriis.
classis Antonii centum septuaginta
nauium fuit, quantum numero cedens tantum magnitudine
praecellens, nam decem pedum altitudine a mari
aberant. famosum et magnum hoc bellum apud Aotium fuit.
ab hora quinta usque in horam septimam incerta uincendi spe
grauissimae utrimque caedes aotae; reliquum diei cum subsequente
nocte in uictoriam Caesaris declinauit.
prior regina Cleopatra
cum LX uelocissimis nauibus fugit; Antonius quoque
insigni praetoriae nauis fugientem secutus uxorem est.
inlucescente iam die uictoriam Caesar consummauit.
ex uictis
duodecim milia cecidisse referuntur, sex milia uulnerata sunt,
D brundesio L brunditio PR 2 a∗ B 8 frumenti
L || adque PR1 || egypto D || siria D 4 antnnium D ||
-que om. PR || peloponensium PRD 5 mothonam] LD motonam
PB; Methonam v 6 corycam L 7 praelio D
8 antunius D 10 ∗castra (er. a F) B || est. (littera ut uid. er.) D
12 dueentae trigintae L casu PB ducenta et trigenta D 18 ∗nauis
(er. c ?) D || xxx PB || triremis L 14 classuperpositae D
15 praeconiis P (non B) || antunii D || centusD cʟxx
PR 16 caedens R1D 17 x PR 19 horam om. PR1
20 grauissime (8 in ras. P) PB || atte (te eras.) D || sequente P1
22 sexaginta D || antunius D 28 est uxorem v 24 inluciscente
D || die] de L || caesar om. D || uictus P et a. r. B 26 xɪɪ
PB || caecidisse P et a. r. B || vɪ PB
e quibus mille inter curandum defecerunt.
Antonius et Cleopatra
communes liberos carn parte regiae gazae ad Rubrum
mare praemittendos consuerunt;
Aegypti cornua, Pelusium Parethoniumque, dispositis classem
et copias instaurando bello parauerunt.
Caesar sexto imperator
appellatus et quartum ipse cum M. Licinio Crasso consul
Brundisium uenit; ibi orbis terrarum praesidia diuisis legionibus
conposuit; inde in Syriam profectus, mox Pelusium
adiit, ubi ab Antonianis praesidiis ultro susceptus est.
interea
Cornelius Gallus praemissus a Caesare quattuor legiones, quas
Antonius apud Cyrenas praesidii loco constituerat, suscepit in
fidem atque inde Parethonium, primam Aegypti a Libyae
parte ciuitatem, uicto cepit Antonio -ipsumque continuo apud
Pharum uicit.
nonna equestre aduersus Caesarem bellum
iniit; in eo quoque miserabiliter uictus aufugit. kalendis
Sextilibus prima luce Antonius cum ad instruendam classem
in portum descenderet, subito uniuersae naues ad Caesarem
transierunt; cumque unico praesidio spoliatus esset, trepidus
cf. Sueton. Aug. 17) m.1) D || antuuius D 2 partem
L partae P 4 pelosium L || parethoniumque] LPR parethominumque
D Paraetoniumque corr. fh 5 pauerunt D || sexto]
LPRD ς sextum v 6 quartum]
deinde inminente Caesare
turbataque ciuitate idem Antonius sese ferro transuerberauit
ac semianimis ad Cleopatram in monumentum, in quod se
illa mori certa condiderat, perlatus est.
Cleopatra postquam
se ad triumphum seruari intellexit, uoluntariam mortem petens,
serpentis, ut putatur, morsu in sinistro tacta bracehio exanimis
inuenta est, frustra Caesare etiam Psyllos admouente. qui
uenena serpentum e uulneribus hominum haustu reuocare atque
exsugere solent.
Caesar Alexandria, urbe omnium longe opulentissima
et maxima, uictor potitus est. nam et Roma in
tantum opibus eius aucta est, ut propter abundantiam pecuniarum
duplicia quam usque ad id fuerant possessionum
aliarumque rerum uenalium pretia statuerentur.
occisi sunt
iussu Caesaris maior Antonii filius et P. Canidius,
quidem semper Caesari sed et Antonio infidus, et Cassius
Palmensis, ultima uiolati patris Caesaris uictima, et Q. Ouinius
ob eam maxime notam, quod obscenissime lanificio textrinoque
reginae senator populi Romani praeesse non erubuerat.
dehinc
Caesar pedestribus copiis in Syriam uenit, deinde in Asiam
ad hiberna concessit ac post per Graeciam Brundisium peruectus
est.
R3D || casare D 2 -quae D et a, r. R ||
ciuitate] uitatem D || antunius D antonius R1 || sesse D 8 cleopatrem
D || in quo D quod L || se] si R1 4 posquam Ra
6 seruari ad triumphum D 6 ömorsu (∙ m. ut uid. 1) D || bracchio]
LPR brahio (h ilico in ch) D 7 psyllus L psyllas PR psillos
D || ammonente D 8 serpent∗uB || hausto R1 || adque
PR1 9 exugere PRD || alexandriam (m del. P) PR || urbem (m
del. P) PRD || opulentissimam (m del. P) PR 10 maximam (m
del. P) PR || roma a. r. B 11 habundantiam a. r. R 19 quam
usque] quamque L 13 praetia LR. praecia D || statu∗erentur (er.
a) B 14 publius PR publius (pnb et inferior 1 in ras. m. 1) D
15 antonio] (sic) P antunio D 16 palmenais] LPBD (p iiico em
ps D) ς, Parmensis corr. v |- partis
Anno ab Vrbe condita DCCXXV ipso imperatore Caesare
Augusto quinquies et L. Apuleio consulibus Caesar uictor ab
Oriente rediens, VIII idus Ianuarias Vrbem triplici triumpho
ingressus est ac tunc primum ipse Iani portas sopitis finitisque
hoc die primum
Augustus consalutatus est; quod nomen, cunctis antea [inuiolatum]
et usque ad nunc ceteris inausum dominis, tantum
Orbis licite
eodem die summa rerum ac potestatum penes unum esse
coepit et mansit, quod Graeci monarchiam uocant.
Porro autem hunc esse eundem diem, hoc est VIII idus
Ianuarias, quo nos Epiphania, hoc est apparitionem siue manifestationem
Dominici sacramenti, obseruamus, nemo credentium
siue etiam fidei contradicentium nescit.
de quo nostrae istius
Liuius 133 (cf. de
Iano 1, 19 § 8) adhibitus, sed certe corruptus ad \'occultum illum ge-
storum ordinem\' (§ 8) confingendum; inde etiam fort. § 1 Ianuarias
pro Suxtilibus dixit (cf. § 3 et 7, 2 § 42); ad § 2 cf. Scaliger ad
Euseb. ed. 1668 p. 166 excerpsit Paulus 170 not. lin. 9 sq.
5 primum—6 est alienis insertis exscripsit Paulus 171 8 atque-
9 potestatum et 10 quod—uocant compilauit paulus 171, 16 — not. lin. 4
ipse R1 || caesare om. L caeaar D 2 agusto D || et om. L ||
lucio PD latio B lucio et W; immo Sexto || conssL consu
P consuł B cumsolibus D 8 horiente B || octauum idus LD
VIII∙ idus PB, m mg. m. 2 aut 1: XIII kł IaN. P || ianuarias (s in ras.
m. 1, ex r V) D 4 tunc] LPRDU tum Bv || sopt∗tis (8 pr. m. 2
add., er. hastae duae) B positis D || finitimisque L 6 inuiolatum
seclusi; inusitatam G in∗ou∗tam sic (non insolitum) ex inniolatum
corr. M 7 cae|teris (i s. s. m. 1) D || inausum om. X2 8 usurpata.
D || a∗picem. (er. s) B || adque R1 || ex e. a. m. 1 in L 9 eadem
PRD || diem D || paenes L et a. r. R, om. Pa 10 greci B grecim
D 11 eodem D || octauum L octauo D || idos D 12 ia〈nuarias
quo nos eppiphania hoc est appa〉ricione (ia ilico in ras., inclusa
ilico ut uid. in marg. add., ri ilico ut uid. ante uersum add.) D ||
ep∗iphania (erasa h ut uid.) B || hoc est add. a tn. ut uid. 2 in L ||
apparitionem (pr. i in ras. ex a m. 3) B 13 credentiam (d in ras.)
P 14 quo] co. D || isti∗∗us (er. si an fl ?) D
ratio nec locus flagitat; ut et quaerentibus reseruasse et
neglegentibus non ingessisse uideamur. hoc autem fideliter
commemorasse ideo par fuit, ut per omnia uenturi Christi
gratia praeparatum Caesaris imperium conprobetur.
Nam cum primum, C. Caesare auunculo suo interfeoto,
ex Apollonia rediens Vrbem ingrederetur, hora circiter tertia
repente liquido ac puro sereno circulus ad speciem caelestis
arcus orbem solis ambiit, quasi eum unum ac potissimum
in hoc mundo solumque clarissimum in orbe monstraret, cuius
tempore uenturus esset, qui ipsum solem solus mundumque
totum et fecisset at regeret.
Deinde cum secundo, in Sicilia receptis a Pompeio et Lepido
legionibus, xxx milia seruorum dominis restituisset et quadraginta
et quattuor legiones solus imperio suo ad tutamen
orbis terrarum distribuisset ouansque Vrbem ingressus omnia
superiora populi Romani debita donanda, litterarum etiam
monumentis abolitis, censuisset: in diebus ipsis fons olei largissimus,
sicut superius expressi, de taberna meritoria per
Aug. 95, exceptis
hora circiter tertia ex Liuio 117 (cf. Periocha et Obseq. 68) sumptis
§ 6 Deinde—ingressus cf. Oros. 6, 18 § 33 et 34 || ommis—censuisset
Liuis 129 || superius expressi 6, 18 § 34 compilauit Paulus 171 L || ∗∗nec (n in ras.) P 2 lo|cus (o al. m. add.) B ||
querentibus R1 || seseruasse D 8 ingressisse D || uideamur om.
D 4 commemorasse] commemorasse uidiatur D || xpi∗ P
5 eomprobetnr R3 conprobitur D 6 primo D || gaio PRD g
L 7 increderetur Pa ingreditur D 8 liquido ae] liquidac D
9 urbem PaD n unam D || potentissimum R2G2a edd. Co!onn. fsh
10 urbe PR1 urbem D 11 solem om. L 18 siciliam L
14 -xxx∙ milia L tregenta milia D || et om. D ||quadraginta et quattuor]
L u et IIII PR Quatragenta quattuor D 17 pr. L
18 monimentis p. r. R || oblitis R1 obolitis (sic) R2 || ipsis] LPRD ς
itaque cam eo tempore, quo Caesari
perpetua tribunicia potestas decreta est, Romae fons olei per
totum diem fluxit: sub principatu Caesaris Romanoque imperio
per totam diem, hoc est per omne Romani tempus imperii,
Christum et ex eo Christianos, id est unctum. atque ex eo
unctos, de meritoria taberna, hoc est de hospita largaque Ecclesia,
affiuenter atque incessabiliter processuros restituendosque
per Caesarem omnes seruos, qui tamen cognoscerent dominum
suum, ceterosque, qui sine domino inuenirentur, morti supplicioque
dedendos, remittendaque sub Caesare debita peccatorum
in ea urbe, in qua spontaneum. fluxisset oleum, euidentissima
his, qui Prophetarum uoces non audiebant, signa in caelo et
in terra prodigia prodiderunt.
Tertio autem, cum Vrbem triumpbans quintum consul ngressus
est, eo scilicet die, quem supra nominauimus, cum et
Ianum post ducentos annos primum ipse clausit et clarissimum
illud Augusti nomen adsumpsit, quid fidelius ac uerius credi
D ||quideB ||
in] ut L 2 futura om. L 3 in qua et u qua] LPRDGKMHT
ex qua 0 in qua fsh 4 unctus ∗∗∗∗| (4 uel 5 litt. er.) D
5 tribunitia B || roma L 6 totam sed a in u corr. L II inter diem
et fluxit spat. uac. sex fere litt. reJ. P ||romanique p. r. B || imperii
R2 7 per totum] totum B II per omnes humani L 8 id est]
hoc est D II adque PR1 9 unctus R1 II eclesis P 10 affluenter]
PbR afluentes L afluenter PaD M adque (-ae D) PRD ||
incensabiliter D II processurus PR1 12 ceterosque] P cęterosque
(ę in e) B ceterosquae D ceteros L || domino] LGTX1 (
1542 h dominio PRDHX2X3X4fs dominia W II mortis Pa II supplicioque]
supplicio B II haec dedendos— caesare m. 2 a. s. in P
18 cęsare (ę a e m. 2 re, in ras. m. 3) B 14 in ea dem urbem D ||
in qua om. L 15 prophetarum (h 8. a. m. 2) P profetarum D
16 perdedirunt D 17 quinto PbR2D 18 eo] eum L II diem
L 19 uanum (supra a ras., n radendo ex m) D II docentus D
oc PR II primus L 00 agustino∗, men (o a us D II adsumpeit]
LR1 adsumsit PD assumpsit B\' || quod Pa
pace nomine die, quam hunc occulto quidem gestorum ordine
ad obsequium praeparationis eius praedestinatum fuisse, qui
eo die, quo ille manifestandus mundo post paululum erat, et
pacis signum praetulit at potestatis nomen adsumpsit ?
Quid autem in quarto reditu, cum finito Cantabrico bello.
pacatisque omnibus gentibus Caesar Vrbem repetiit, ad contestationem
fidei, quam expromimus, actum sit, ipso melius
ordine proferetur.
sexies et bis M. Agrippa consulibus Caesar parum in Hispania.
per ducentos annos actum intellegens, si Cantabros atque
Astures, duas fortissimas Hispaniae gentes, suis uti legibus
sineret, aperuit Iani portas atque in Hispanias ipse cum exercitu
profectus est.
Cantabri et Astures Gallaeciae prouinciae
portio sunt, qua extentum Pyrenaei iugum haud procul
secundo Oceano sub septentrione deducitur.
hi non solum
propriam libertatem tueri parati uerum etiam finitimorum
inspectus Liuius (135 ?)
ducentos cf. Uros. 5, 1 § 6 ||Cantabros-§ 8 Florus 4, 12 § 46-48 fort. cum illis Orosii 1,
2 § 91 usus est Isidorus Orig. 14, 5, 21 ex ng) P 2 hunc (u in ras, m. 1) D 3 ad] ab
D 4 paulolum (sic 0 saepiss.) D 5 pa.cis (a ex o) P ||adsumpsit]
LPR1 adsumsit D assumpsit R3 6 leditu L redito
Ra 7 pacisque D || gentibus omnibus L || repetit D 8 ordine
melius c 9 proferitur D proferentur Pa et a. r. B 10 septingentenaimo
XXIII L septingentissimo uicissimo sexto D || agusto D || caesari
R1 11 sexies] D L VI (v m ras.) P
S. 2) B || marco PRD || conss · L 12 cc
diu fatigato frustra atque in periculum saepe deducto
exercitu, tandem ab Aquitanico sinu per Oceanum incautis
hostibus admoneri classem atque exponi copias iubet.
tunc
demum Cantabri sub moenibus Atticae maximo congressi bello
et
ubi obsidionis fame ad extremum paene consumpti sunt. Racilium
deinde oppidum magna ui ac diu repugnans, postremo
captum ac dirutum est.
praeterea ulteriores Gallaeciae partes,
quae montibus siluisque consitae Oceano terminantur, Antistius
et Firmius legati magnis grauibusque bellis perdomuerunt.
nam et Medullium montem Minio flumini inminentem, in quo
se magna multitudo hominum tuebatur, per quindecim milia
passuum fossa circumsaeptum obsidione cinxerunt.
itaque ubi
se gens hominum trux natura et ferox neque tolerandae obsidioni
sufficientem neque suscipiendo bello parem intellegit,
ad uoluntariam mortem seruitutis timore concurrit. nam se
fort. etiam Liuius
(135 ut uid.); cf. Oros. 5, 1 LB ∗uacceos P uacceor D || turmogos] LRGWKМ1NO
X1X2X3, tur∗mogos P turmogus D; turmagos M2HT\' tormagos X4.
Astures
uero positis castris apud Asturam flumen Romanos, nisi proditi
praeuentique essent, magnis consiliis uiribusque oppressissent.
tres legatos cum legionibus suis in tria castra diuisos
tribus aeque agminibus obruere repente moliti, suorum proditione
detecti sunt.
hos postea Carisius bello exceptos non
parua etiam Romanorum clade superauit. pars eorum proelio
elapsa Lanciam confugit. cumque milites circumdatam urbem
incendio adoriri pararent, dux Carisius et a suis cessationem
impetrauit incendii et a barbaris uoluntatem deditionis exegit.
studiose enim nitebatur integram atque incolumem ciuitatem
uictoriae suae testem relinquere.
Cantabricae uictoriae hunc
honorem Caesar detulit, ut tunc quoque belli portas claustro
cohiberi iuberet. ita tunc secundo per Caesarem, quarto post
Vrbem conditam clausus est Ianus.
Post hoc Claudius Drusus, priuignus Caesaris, Galliam
Raetiamque sortitus maximas fortissimasque gentes Germaniae
armis subegit.
nam tunc, neluti ad
festinarent, ita omnes ad experientiam belli decisionemue
foederis undatim gentes commouebantur aut suscepturae
Florus 4, 12 § 54—58 § 11 et § 12
Liuius lib. ut uid. 135; secundo cf. Oros. 6, 20 § 1 § 18 Orosius,
fort. inspecto Floro 4, 12 § 2 pr. del. m. 1) D II igne** (er. m) D II ac om. L
solus 2 flumen* (n radendo ex m) D 8 esset Ra es* sent
(er. t?) D II oppraessissent PaD 4 in tria] intra Ra || diuisis
PaR1 diuisus D 5 aeque] equi D II moli*ti (li ex lu) P 6 curisius
D cassius L 7 par|*ua (er. fort. c) D || proelium D
8 elabsa P lapsa L solus || lanciam] v lancbium (in mg. m. 1 ł lancum)
X1 lancham LPRDGX1X2X3 lacham KMTO lancum H, cf.
Corp. Inser. Lat. uol. 2 9 adoriri] LP1R2, in mg. adurere m. rec.
P odoriri R1 adhorire D || carius LD 10 imperauit PR1D ||
in*cen*dii P || barbona Ra 11 nitibatur et D || adque PR1
12 uictoriae suae testem om. D || reliquere B || cantabriae P (non B)
13 ut om. L 14 ita] itaque (que er.) D || per] post D 17 raetiamque]
L rethiamque PB retiamquae D || maximas (a a. a. m. 2) L ||
fortissimasque (ssi 8.8. m. 2) P 19 decissionem fo****ederis (er. ne et
fort. interpunctio) D 20 suspecturae D.
si uincerent.
Norici Illyrii Pannonii Dalmatas Moesi Thraces
et Daci Sarmatae plurimique et maximi Germaniae populi per
diuersos duces uel superati uel repressi uel etiam obiectu
maximorum fluminum, Rheni Danuuiique, seclusi sunt.
Drusus
in Germania primum Vsipetes, deinde Tencteros et Cattos
perdomuit. Marcomannos paene ad internecionem cecidit.
postea fortissimas nationes et quibus natura uires, consuetudo
experientiam uirium dabat, Cheruscos Suebos et Sygambros
pariter uno bello sed etiam suis aspero superauit.
quorum ex
eo considerari uirtus ac feritas potest, quod mulieres quoque
eorum, siquando praeuentu Romanorum inter plaustra sua
concludebantur, deficientibus telis uel qualibet re, qua uelut
telo uti furor possit, paruos filios conlisos humi in hostium
ora iaciebant, in singulis filiorum necibus bis parricidae.
Tnnc etiam in Africa. Musolanos et Gaetulos latins uagantes
COSSUS dux Caesaris artatis finibus cohercuit atque a Romanis
limitibus abstinere metu conpulit.
Florus 4, 12 § 3 || per diuersos
sec. Florum Z. Z. § 4—§ 22 § 15 et § 16 Florus 4, 12 § 22—§ 25
g 17 Florus 4, 12 § 5 (qui tamen de Alpinis gentibus) ab Orosio exornatus
|| lin. 13 sq. fort. memor Vergiliani Aen. 1, 150 § 18 Florus•4,
12 § 40 D || si uincirentur** norici (erasae 1
uel 2
Interea Caesarem apnd Tarraconem citerioris Hispaniae
urbem legati Indorum et Scytharum toto Orbe transmisso
tandem ibi inuenerunt, ultra quod iam quaerere non possent,
refuderuntque in Caesarem Alexandri Magni gloriam:
quem
cient Hispanorum Gallorumque legatio in medio Oriente apud
Babylonam contemplatione pacis adiit, ita hunc apud Hispaniam
in Occidentis ultimo supplex cum gentilicio munere eous Indus
et Scytha boreus orauit.
Cantabrico bello per quinque annos
acto totaque Hispania in aeternam pacem cum quadam respiratione
lassitudinis reclinata ac reposita, Caesar Romam
rediit.
legatos bella gessit. nam inter ceteros et Piso aduersum\'
Vindelicos missus est; quibus subactis uictor ad Caesarem
Lugdunum uenit.
Pannonios nouo motu intumescentes Tiberius
priuignus Caesaris cruentissima caede deleuit.
idemque continuo
Germanos bello arripuit, e quibus quadraginta milia
captiuorum uictor abduxit.
quod reuera bellum maximum et
formidulosissimum quindecim legionibus per triennium gestum
est, nec fere ullum maius bellum, sicut Suetonius adtestatur,
post Punicum fuit.
illa § 19 Alexandri
—§ 20 adiit cf. Oros. 3, 20 § 22 Liuius 137 aut 138 § 28 et
24 Eutrop. 7, 9; Sueton. Tib. 9 § 25 Suetonius] Tib. 16 sed de
Illyrico bello.
Sub eodem uero tempore Quintilius Varus cum tribus
legionibus a Germanis rebellantibus, mira superbia atque
auaritia in subiectos agens , funditus deletus eat.
quam
reipublicae cladem Caesar Augustus adeo grauiter tulit, ut
saepe per uim doloris caput parieti conlidens clamaret Quintili
Vare, redde legiones.
Bosporanos uero Agrippa superauit et signis Romanis, quae
illi quondam sub Mithridate sustulerant, bello recuperatis
uictos ad deditionem coegit.
Parthi, quasi toto terrarum orbe uel domito uel pacato
omnium oculis signarentur atque in se solos omnis uigor Romani
imperii uertendus esset, quippe quos pristina ulciscendae
Crassianae caedis conscientia mordebat, ultro signa, quae
Crasso interfecto abstulerant, ad Caesarem remiserunt regiisque
obsidibus traditis firmum foedus fideli supplicatione meruerunt.
ab oriente in occidentem, a septentrione in meridiem ac
Suetonius Tib. 17; Florus 4, 12 § 31
§ 27 Sueton. Aug. 23 § 28 Liuius 138 ? (cf. Euseb. 2003)
§ 29 Florus 4, 12 § 61 et 63; Suetonius Aug. 21 (cf. Tib. 9); Liuius
136 aut 137 (cf. Res gestae Aug. 5, 40 cum Mommseni adn. p. 84 et
Velleius 2, 91) eap. 22 § 1 ignotus (cf. Sueton, Aug. 22; Oros.
7, 3 § 1; 1, 1 § 6; 7, 2 § 16; Mommsen, Res gestae Aug. p. 32) Beda De temp. rat. a. 3952 18 ab
oriente-p.427, 2 claueit exscripsit Iordanis Chron. p. 235 C1 LPRD 2 misera R2T || adque PR1 3 sub∗∗iectus
D || dele∗tus P 4 reip L || adeo] abeo D 5 per m. 2
add. in L || capud R1D || paraeti P1 || conledens D 6 uarre L
1 bosforanos LPRD || separauit B || et om. D 8 illis D || medridate
(pr. d m. 1 in ras.; alt. d m. 1 in ras. ex t) D || sustalerant]
eontulerant D || bellum D 10 domita L 11 adque PR1D
12 uertendos R1 13 mordeb∗∗at D 14 abstullerant P1 || caesare
D || remiserunt] G(er. 8) B remisserunt P miserunt
LD remiserunt (re s. 8. m. 1) W 15 suppleca cione D
11 •DOC• mo • quinquagensimo •secundo• L septu∗gentissimo (erasa a) secundo
(sic) D || agustus D 18 septemtrionem (m fin. del.) P
septemtrione (m radendo in n mut. R) BD
Iani portas tertio ipse tunc clausit.
quas ex eo per duodeoim
fere annos quietissimo semper obseratas otio ipsa etiam robigo
signauit, nec prius umquam nisi sub extrema senectute Augusti
pulsatae Atheniensium seditione et Dacorum commotione patuerunt.
clausis igitur Iani portis rempublicam, quam bello
quaesiuerat, pace enutrire atque amplificare studens leges
plurimas statuit, per quas humanum genus libera reuerentia
disciplinae morem gereret.
domini appellationem ut homo
declinauit. nam cum eodem spectante ludos pronuntiatum
esset in mimo o dominum aequum et bonum uniuersique,
quasi de ipso dictum esset, exultantes adprobauissent, et
statim quidem manu uultuque indecoras adulationes repressit
et insequenti die grauissimo corripuit edicto dominumque se
Historiis (cf. Orosius 7, a et 8, 8; Mommsen,
Res gestae Aug. p. 89) § 3 Suetonius Aug. 34 § 4 Suetonius
Aug. 53 Beda De temp.
rat. a. 3952
Igitur eo tempore, id est eo anno quo firmissimam nerissimamque
pacem ordinatione Dei Caesar conposuit, natus est
Christus, cuius aduentui pax ista famulata est, in cuius ortu
audientibus hominibus exultantes angeli
in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae
uoluntatis. eodemque tempore hic, ad quem rerum omnium
summa concesserat, dominum se hominum appellari non passus
est, immo non ausus, quo uerus dominus totius generis humani
inter homines natus est.
eodem quoque anno tunc primum
idem Caesar, quem his tantis mysteriis praedestinauerat Deus,
censum agi singularum ubique prouinciarum et censeri omnes
homines iussit, quando et Deus homo uideri et esse dignatus
est. tunc igitur natus est Christus, Romano censui statim
adscriptus at natus est.
haec est prima illa clarissimaque
professio, quae Caesarem omnium principem Romanosque rerum
cf. 3, 8 || § 5 gloria — uoluntatis euang.
Luc. 2, 14 § 6 censum agi
nec dubium,
quin omnium cognitioni fidei inspectionique pateat, quia Dominus
noster Iesus Christus hanc urbem nutu suo auctam
defensamque in hunc rerum apicem prouexerit, cuius potissime
uoluit esse cum uenit, dicendus utique cinis Romanus census
professione Romani.
Quamobrem quia ad id temporis peruentum est, quo et
Dominus Christus hunc mundum primum aduentu suo inlustrauit
regnumque Caesari tranquillissimum dedit, hunc
quoque sextum libellum hec fine concluserim:
ut germinantia
tempora Christiana magisque inter reprimentum
manus crescentia et quae adhuc in prouectu posita horum
ipsorum, quibus haec respondere cogimur, insectatione mordentur,
septimo libello, si tamen adiuuante Domino suffecero,
conprehendam,
ut, quoniam ab initio et peccare homines et
puniri propter peccata non tacui, nunc quoque, quae
D II adscribtione LPR1 (d del. R3)
2 in L s. m.1 D II qui] qui cum h (temere) S ascribique R3 II
numquam penitus v II paenitus D et a. r. B 4 urbe B II adque
PR1 || ab exordio] exordio D 6 mundum PR II ne∗∗ B ||babillonio
D || machedonico LPR1 7 quin] quoniam LD (scil. qin
et qm confusis) II quia] LPRD quod v || đus noster iħs xps∙ D
dns∙ iha noster xps∙ L dominus noster christus iesus PR 8 hanc
L 9 prouexit D || potissime (sic v non i m. 2) B 10 esse
sese R1 || di∗cendus (i ex is ?) Ra II ciuesr. (supra r scr. romanus m. 1
aut 2) L 12 quia ad] ad L quiad D II tempus D 18 hun∗c
P II primum om. D 14 post dedit maius spatium in P 16 concluxerit
D 16 reprimentum] LPBD (r pro ex s m. 3 R) -tium v
17 profecto P1 || horum] ab horum D 18 mordantur L 19 suffecero]
D sufficero L sufficerim PbR1 suffecerim Pa, B tn. 2
aut 3, c 20 conpraehendam LPbR1D compraehendam PaR3
21 peccata] peccare (re in ta corr. m.1 aut 2) L
sint, absque eo quod omnes ad peccandum generaliter proni
sunt atque ideo singillatim corripiuntur, expediam,
D 3 adque PR1 || corripiuntur (i altera
ilico I. s.) D
tuBER- m (r.) feliciter (ultimum uocabulum. nigro colore et paenecur-
siua scriptura idem opinor qui libris I et III extremis contuli scripsit
i. e. corrector coacuus)
Sufficientia ut arbitror doeumenta collecta sunt, quibus
absque ullo arcano, quod paucorum fidelium est, probari de
medio queat, unum illum et uerum Deum, quem Christiana
fides praedicat, et condidisse mundum creaturamque eius, cum
uoluit, et disposuisse per multa,
et confirmasse ad unum, cum per unicum declaratus est,
simulque potentiam patientiamque eius multimodis argumentis
eluxisse.
in quo quidem angustas deiectasque mentes offendi
paulisper intellego, quod tantae potentiae patientia tanta
miscetur. si enim potens erat, inquiunt, creare mundum,
componere pacem mundi, insinuare mundo cultum ac notitiam
sui, quid opus fuit tanta uel, ut ipsi sentiunt, tam perniciosa
patientia, ut in ultimo erroribus cladibus laboribusque
hominum fieret, quod a principio uirtute eius, quem praedicas,
Dei sic potius coepisse potuisset?
quibus quidem neraciter
respondere possem, ad hoc ab initio creatum et institutum
humanum genus, ut sub religione cum pace sine labore uiuens
fracta oboedientiae aeternitatem promereretur, sed abusum
ex i aut corr.) P || colecta R1. 2 illo
D || archano R2 || probari* P 7 patientiamque (que a. s. m. 2)
B || argumentis (tis m. 1
iustamque nunc esse patientiam Dei et iustam in utramque
partem, ut nec contemptus disperdat in totum cui misereri
uelit et affici laboribus dum uelit sinat contemptus potens;
deinde subsequens esse, iuste semper adhibere quamuis ignoranti
gubernationem, cui aliquando pie restituturus sit paenitenti
antiquae gratiae facultatem.
sed haec quoniam, etsi
uerissime fortissimeque dicuntur, fidelem tamen atque
requirunt, mihi autem, uidero an aliquando credituris,
certe nunc cum incredulis actio est, promptius ea proferam,
quae ipsi etsi probare noluerint, inprobare non possint.
itaque,
quantum ad conscientiam humanarum mentium pertinet,
utrique sub reuerentia religionis et confessione cultuque
supernae potentiae uiuimus, distante dumtaxat fide; quia
nostrum est, fateri ex uno at per unum Deum constare omnia,
illorum, tam multos deos putare quam multa sunt.
si potentiae
Dei, inquiunt, quem praedicatis, fuit, at Romanum
imperium tam amplum ac tam sublime fieret, cur igitur
T || contumaciam] P1R1D contumacem P2R2GWZv.
2 adque P1R1 U contimpto D coniemtu P ||defluxiase] PR
D deflexisse X2Y,Zh defluxisse (n m. T in ras., iu mg. fluxisse |iud
[i. e. iudicandum] m. 1b) G 3 utramque (a corr. ex n m. ant. i. e.
m. 1 aut 2) P 4 contimptas D contemtns B || miseriri PR1
miserire D 5 nelit (it in ras. m. 1) P nellit D n afftci] PRD ||
contemp∗tus (er. i) D contemptu R H potens] DP1 ς (s. lin. add.
an ipsi dii nondum erant? an adhuc Roma ipsa non erat?
an illi non colebantur ? an haec necdum idonea imperio uidebatur?
si nondum erant dii, cessat intentio; in quid enim
iam ibi eorum discutio moram, ubi ne ipsam quidem inuenio
naturam? si autem erant dii, aut potentia eorum, ut ipsi
indicant, aut patientia in culpa est: uel patientia, si fuit,
uel potentia, si defuit.
aut, si magis suadibile uidetur fuisse
tunc quidem deos, qui prouehere potuissent, sed nondum
exstitisse Romanos, qui prouehi iure possent, nos auctorem
rerum potentiam, non artificem scientiam quaerimus. de diis
quippe, ut putant, magnis, non de fabris uilissimis quaestio
est, quibus nisi materia accedat, ars cessat.
si enim praescisse
illis ac uoluisse praesto semper fuit, immo
praescientia, quia apud omnipotentiam de operibus dumtaxat
suis hoc est praescire quod uelle: quodcumque illud praesciebatur,
cui uoluntas adstipularetur, non exspectari oportuit sed
creari; maxime cum et Iouem illum suum aceruos formicarum
ex ludi litterarii disciplina
uel ex mythographo ignoto (cf. velut Ouid. Met. 7, 622 sqq.;
Hygin. fab. 52)
porro autem
de cura caerimoniarum nec recensendum arbitror, quoniam
inter sacra continua incessabilibus cladibus nullus finis ac
nulla requies fuit, nisi cum saluator Mundi Christus inluxit:
cuius aduentui praedestinatam fuisse imperii Romani pacem,
etsi iam sufficienter ostendisse me arbitror, tamen paucis
adhuc supplere conabor.
Principio secandi libelli cum tempora Romanae conditionis
stili tenore perstringerem, multa conuenienter inter Babylonam
urbem Assyriorum tunc principem gentium et Romam aeque
nunc gentibus dominantem conpacta conscripsi:
fuisse illud
primum, hoc ultimum imperium; illud paulatim cedens, at
istud sensim conualescens; defluxisse illi sub uno tempore
nouissimum regem, cum isti primum fuisse; illam deinde
tunc inuadente Cyro captam uelut in mortem concidisse, cum
istam fiducialiter adsurgentem post expulsos
coepisse consiliis;
praecipue cum, uindicante libertatem suam
Roma, tunc quoque Iudaeorum populus, qui apud Babylonam
sub regibus seruiebat, in sanctam Hierusalem recepta libertate
D || lutdum D || uetere PR* || ferat D* 2 arbitor
R* || quoniam] sic quo P q3o R 3 inceesubi libus (prima s ilico
ex n,
praeterea intercessisse dixeram inter Babylonium
regnum, quod ab oriente fuerat, et Romanum, quod
ab occidente consurgens hereditati orientis enutriebatur, Macedonicum
Africanumque regnum, hoc est quasi a meridie ac
septentrione breuibus uicibus partes tutoris curatorisque tenuisse.
orientis et occidentis regnum Babylonium et Romanum
iure uocitari, neminem umquam dubitasse scio; Macedonicum
regnum sub septentrione cum ipsa caeli plaga tum Alexandri
Magni arae positae usque ad nunc sub Riphaeis montibus
docent;
Carthaginem uero uniuersae praecelluisse Africae et
non solum in Siciliam Sardiniam ceterasque adiacentes insulas
sed etiam in Hispaniam regni terminos tetendisse, historiarum
simul monumenta urbiumque declarant.
dictum est etiam,
uastatae per Medos Babyloniae et inruptae per Gothos Romae
pares admodum annorum numeros cucurrisse.
Nunc autem his illud adicio, quo magis clareat unum esse
arbitrum saeculorum regnorum locorumque omnium Deum.
regnum Carthaginiense a conditione usque ad euersionem
eius, paulo amplius quam septingentis Esdr. 1,1—6 || a prophetis
Ierem. 25, 11 § 5 Alexandri-docent ex chorographo ut uid.; cf. 1,
2 § 5 § 6 urbium (monumenta) declarant
Roma ipsa etiam, quamnis ad
aduentum Domini Iesu Christi perfecto proueheretur imperio,
tamen paululum et ipsa in occursu numeri huius offendit.
nam septingentesimo conditionis suae anno quattuordecim uicos
eius incertum unde consurgens flamma consumpsit, nec umquam,
ut ait Liuius, maiore incendio uastata est; adeo, ut
post aliquot annos Caesar Augustus ad reparationem eorum,
quae tunc exusta erant, magnam uim pecuniae ex aerario
publico largitus sit.
poteram quoque ostendere eundem
duplicatum numerum mansisse Babyloniae, quae post mille
quadringentos et quod excurrit annos ultime a Cyro rege
capta est, nisi praesentium contemplatione reuocarer.
illud
sane libenter adicio, quia primi illius regum omnium Nini
— quamuis et pater eius Belus obscure primus regnasse
referatur — illius ergo Nini anno, postquam regnare coeperat,
quadragensimo tertio natus est sanctus ille Abraham, cui dictae
sunt repromissiones, ex cuius semine promissus est Christus;
deinde nunc primi istius imperatorum omnium Augusti
Eus. 1204 et 1850 ||
septenarius-omnia ignotus § 11 Liuius (quem laudat), libro ut uid.
108; cf. Oros. 6, 14 § 5 § 12 cf. 2, 2 et 3 § 13 cf. Eus. 16
et Oros. 1, 1 § 5; pater eius Belua — referatur
natus est autem VIII kalendas Ianuarias,
cum primum incrementa omnia anni uenientis incipiunt. ita
factum est, ut, cum Abraham quadragensimo tertio anno natus
sit, sub fine quadragensimi secundi natiuitas Christi conueniret,
ut iam non ipse in parte tertii anni sed in ipso potius tertius
annus oreretur.
qui annus quantis, quam nonis quamque
inusitatis bonis abundauerit, satis etiam me non proferente
compertum haberi arbitror: toto terrarum orbe una. pax omnium
non cessatione sed abolitione bellorum, clausae Iani geminae
portae extirpatis bellorum radicibus non repressis census ille
primus et maximus, cum in hoc unum Caesaris nomen uniuersa
magnarum gentium creatura iurauit simulque per communionem
census unius societatis effecta est.
fort. ex chorographo ||
XLII Euseb. 2015 5 cf. Oros. 6, 20 § 3; Mommsen Corp. Inscr.
Lat. 1 p. 410 13
ipse est Christus, Christianorum caput,
saluator bonorum, malorum punitor, iudex omnium, qui formam
subsecuturis uerbo et opere statuens, quo magis doceret
patientes in persecutionibus, quas pro uita aeterna exciperent,
esse oportere, mox ut uirginis partu editus mundo apparuit,
de passionibus suis coepit. namque eum rex Iudaeae Herodes
simul ut natum conperit, necare decreuit plurimosque tunc
paruulos, dum unum insectatur, occidit.
hinc malignis inprobe
incurrentibus digna punitio est; hinc, in quantum tranquille
agitur mundus, credentium gratia, in quantum perniciose
inquietatur, blasphemantium poena est, securis per omnia
fidelibus Christianis, quibus aut aeternae uitae requies in tuto
aut etiam huius in lucro est. quod promptius cum per ordinem
referam, ipsis rebus ostendam.
postquam redemptor mundi,
Dominus Iesus Christus, uenit in terras et Caesaris censu
ciuis Romanus adscriptus est, dum per duodecim, ut dixi,
annos clausae belli portae beatissima pacis tranquillitate
cohibentur, Gaium nepotem suum Caesar Augustus ad ordinandas
Aegypti Syriaeque prouincias misit.
qui praeteriens
ab Aegypto fines Palaestinae, apud Hierosolymam
Dei tunc sancto et celebri adorare contempsit, sicut Suetonius
Tranquillus refert. quod Augustus ubi per eum conperit,
ep. ad Corinth. 1, 10, 4 || 3 ignis cf. uelut
Apocal. 21, 23 9-11
itaque anno
imperii Caesaris quadragesimo octauo adeo dira Romanos
fames consecuta est, ut Caesar lanistarum familias omnesque
peregrinos, seruorum quoque maximas copias, exceptis medicis
et praeceptoribus, trudi Vrbe praeceperit. ita peccante principe
in sanctum Dei et correpto per famem populo quantitatem
offensionis qualitas ultionis ostendit.
deinde, ut uerbis Corneli
Taciti loquar, sene Augusto Ianus patefactus, dum
apud extremos terrarum terminos nouae gentes
saepe ex usu et aliquando cum damno quaeruntur,
usque ad Vespasiani durauit imperium. hucusque
Cornelius.
ceterum et tunc capta euersaque Vrbe Hierosolymorum,
sicut prophetae praenuntiauerunt, extinctisque Iudaeis
Titus, qui ad uindicandum Domini Iesu Christi sanguinem
iudicio Dei fuerat ordinatus, uictor triumphans cum Vespasiano
patre Ianum clausit.
igitur etsi sub extremis Caesaris temporibus
apertus est Ianus, tamen per multa ex eo tempora,
quamuis in procinctu esset exercitus, nulla bella sonuerunt.
unde etiam Dominus ipse Iesus Christus in Euangeliis, cum
temporibus illis in summa tranquillitate uniuersus mundus
ageret cunctasque gentes pax una uelaret et a discipulis suis
interrogatus esset de conclusione temporum subsequentium,
Euseb. 2022 || lanistarum et q. 8.
Sueton. Aug. 42 § 7 Tacitus
audituri autem estis proelia et
opiniones proeliorum.
enim haec fieri, sed nondum est finis. consurget
enim gens in gentem et regnum in regnum et erunt
pestilentiae et fames et terrae motus per loca.
haec autem omnia initia sunt dolorum. tunc tradent
uos in tribulationem et occident uos, et eritis
odio omnibus gentibus propter nomen meum.
hoc
autem diuina prouidentia docens et credentes praemonendo
firmauit et incredulos praedicendo confudit.
Anno ab Vrbe condita DCCLXVII post mortem Augusti
Caesaris Tiberius Caesar imperium adeptus est mansitque in
eo annis uiginti et tribus.
hic per semet ipsum nulla bella
gessit, sed ne per legatos quidem aliqua grauia, nisi quod
tantum aliquantis in locis praecogniti cito gentium tumores
conprimebantur.
sane quarto imperii eius anno Germauicus
Drusi filius Caligulae pater de Germanis, ad quos ab Augusto
sene missus fuerat, triumphauit.
ipse autem Tiberius plurima
imperii sui parte cum magna et graui modestia reipublicae
praefuit, adeo ut quibusdam praesidibus augenda prouinciis
tributa suadentibus scripserit boni pastoris esse tondere
Matth. 24, 6—9 cap. 4 § 1 XXIII item
Eus. 2030 et Evtrop. 7, 11 § 2
at postquam passus est Dominus
Christus atque a mortuis resurrexit et discipulos suos ad
praedicandum dimisit, Pilatus, praeses Palaestinae prouinciae,
ad Tiberium imperatorem atque ad senatum rettulit de
passione et resurrectione Christi consequentibusque uirtutibus,
quae uel per ipsum palam factae fuerant uel per discipulos
ipsius in nomine eius fiebant, et de eo, quod certatim crescente
plurimorum fide deus crederetur.
Tiberius cum suffragio
magni fauoris rettulit ad senatum, ut Christus deus haberetur.
senatus indignatione motus, cur non sibi prius secundum
morem delatum esset, ut de suscipiendo cultu prius ipse
decerneret consecrationem Christi recusauit edictoque constituit,
exterminandos esse Vrbe Christianos; praecipue cum
et Seianus praefectus Tiberii suscipiendae religioni obstinatissime
contradiceret.
Tiberius tamen edicto accusatoribus
Christianorum mortem comminatus est. itaque paulatim ,
poenam contradictoris senatus; nam regi, quaecumque uoluntate
faciebat, uoluptas erat, atque ex mansuetissimo principe
saeuissima bestia exarsit.
nam plurimos senatorum proscripsit
et ad mortem coegit; uiginti sibi patricios uiros consilii causa
usque ad Christianos Eus. 2051 et Rufin.
2, 2 || Seianus
filios suos Drusum et Germanicum, quorum Drusns
naturalis, Germanicus adoptiuus erat, manifestis ueneni signis
perdidit; filios Germanici filii sui interfecit.
referre singillatim
facta eius horret pudetque; tanta libidinis et crudelitatis
rabie efferbuit, ut, qui spreuerant Christo rege saluari, rege
Caesare punirentur.
huius tamen imperii anno duodecimo
noua et incredibilis clades apud Fidenatium urbem
amphitheatri cauea populo gladiatorium munus spectante conlapsa
est et plus quam uiginti milia hominum occidit.
dignum
sane posteris tantae correptionis exemplum, tunc ad spectandas
hominum mortes auidos homines conuenisse, quando pro salute
hominum prouidenda Deus homo esse uoluisset.
deinde anno
eiusdem septimo decimo cum Dominus Iesus Christus uoluntarie
quidem se tradidit passioni, sed impie a Iudaeis apprehensus
et patibulo suffixus est, maximo terrae motu per
Orbem facto saxa in montibus scissa, maximarumque urbium
plurimae partes plus solita concussione ceciderunt.
eadem
quoque die ad horam diei sextam sol in totum obscuratus
Sueton. Tib. 54 § 10 referre—efferbuit Sueton.
Tib. 61 § 11 huius-rxn
usque adeo autem neque lunam lumini solis neque nubes
obstitisse manifestum est, ut quartam decimam ea die lunam,
tota caeli regione interiecta, longissime a conspectu solis
afuisse et stellas tunc diurnis horis uel potius in illa horrenda
nocte toto caelo fulsisse referatur. quod non solum sanctorum
Euangeliorum fides, sed etiam aliquanti Graecorum libri
adtestantur.
iam hinc post passionem Domini, quem Iudaei
quantum in ipsis fuit persecuti sunt, continuae clades Iudaeorum,
donec exinaniti dispersique deficiant, incessabiliter
strepunt.
Tiberius siquidem iuuentutem eorum per speciem
sacramenti in prouincias grauioris caeli relegauit, reliquos
gentis eiusdem uel similia sectantes Vrbe submouit sub poena
perpetuae seruitutis, nisi obtemperassent.
sane Asiae ciuitates
Vergil. Georg. 1, 468 3 usque—afuisse Africanus
p. 183, 13 — 184, 3 (unde etiam Augustinus Ciu. D. 3, 15; cf. Rhein.
Mus. 1878 p. 324) 6 stellae in caelo uisae sunt
Anno ab Vrbe condita DCCXC tertius ab Augusto Gains
Caligula regnare coepit mansitque in imperio annis non plenis
quattuor, homo omnium ante se flagitiosissimus et qui uere
dignus Romanis blasphemantibus et Iudaeis persecutoribus
punitor adhibitus uideretur.
hic, ut breuiter magnitudinem
crudelitatis eius expromam, exclamasse fertur utinam populus
Romanus
de condicione temporum suorum conquestus est, quod nullis
calamitatibus publicis insignirentur.
O beata germina temporis Christiani, quantum praeualuistis
in rebus humanis, ut etiam crudelitas hominis magis potuerit
clades desiderare quam inuenire! ecce de tranquillitate generali
feritas ieiuna conqueritur;
serui rebelles et fugitiui gladiatores perterruere Romam, euertere
Italiam, Siciliam deleuerunt, iam paene uniuerso humano
Eutr. 7,12; a. 3
m. 10 Hier. 2053 || homo—flagitiosissimus fort. Eutr. 7, 12 § 2 exclamasse—haberet
Sueton. Cal. 30 9 etiam—11 insignirentur Sueton.
Cal. 31 16-18
hic siquidem magno et incredibili apparatu
profectus quaerere hostem uiribus otiosis, Germaniam Galliamque
percurrens, in ora Oceani circa prospectum Britanniae
restitit. cumque ibi Minocynobelinum Britannorum regis
filium, qui a patre pulsus cum paucis oberrabat, in deditionem
recepisset, deficiente belli materia Romam rediit.
isdem autem
diebus Iudaei, qui iam tunc ob passionem Christi meritis
ubique cladibus exagitabantur, apud Alexandriam seditione
excitata, profligati caede atque urbe propulsi, expromendarum
querellarum causa Philonem quendam, uirum sane in primis
eruditum, legatum ad Caesarem miserant.
sed Caligula cum
omnibus hominibus tum praecipue Iudaeis infestissimus, spreta
legatione Philonis omnes Iudaeorum sacras sedes atque in
primis antiquum illud in Hierosolymis sacrarium
sacrificiis gentilium ac repleri statuis simulacrisque imperauit
seque ibi ut deum coli praecepit.
Pilatus autem praeses,
qui sententiam damnationis in Christum dixerat, postquam
Sueton. Cal. 43-49, praesertim 44 et 45
§ 6 et § 7 Rufin. 2, 5 et 6 (inprimis § 7 cum omnibus — infestissimus
2, 6), cf. Eus. 2054k, 2055°P . 2053\' ? § 8 Rufin. 2, 7, cf. Eus.
2055* (2047 et 2049)
Gaius Caligula libidinibus suis etiam illud sceleris
adiecit, ut sorores suas primum stupro pollueret, deinde
exilio damnaret. qui post omnes simul exules iussit occidi. ipse
autem a suis protectoribus occisus est.
duo libelli in
secretis
pro signo nominis adscriptum erat: ambo lectissimorum
uirorum utriusque ordinis senatorii et equestris nomina et
notas continebant morti destinatorum. inuenta est et area.
ingens uariorum uenenorum, quibus mox Claudio Caesare
iubente demersis infecta maria traduntur non sine magno
piscium exitio, quos enecatos per proxima litora passim aestus
eiecit.
Magnum reuera indicium miserentis Dei propter suffragium
gratiae in populum continuo ex parte crediturum et propter
irae temperamentum in populum tunc infideliter obstinatum,
ut quanta multitudo hominum praeparatam mortem euaserit,
ex multitudine interfectorum piscium disceretur omnibusque
notesceret, quid tanta ueneni moles arte aucta agere in
misera Ciuitate potuisset, quae neglegenter effusa etiam maria
corrupit.
Eus. 2056bcd § 10 Suetonius Gal. 49 PD inrigante B\'
in\'ogante R* 3 c.eleritate (eras. a) R 4 sceris D 5 sororis
(ro 8. s. m. 1) D || polluerit PRD 6 efilio D || damnaret]
PD dampnaret (p eras. et m. 2 e in i corr.) R || iussit (t 8. s. m.
1) D || ipsi (si
Anno ab Vrbe condita DCCXCV Tiberius Claudius ab Augusto
quartus regnum adeptus est mansitque in eo annis quattuordecim.
exordio regni eius Petrus, apostolus Domini
Christi, Romam uenit et salutarem cunctis credentibus fidem
fideli uerbo docuit potentissimisque uirtutibus approbauit;
atque exim Christiani Romae esse coeperunt.
sensit hoc conlatum
fidei suae Roma beneficium., nam cum interfecto Caligula
multa de abrogando imperio ac republica in antiquum
ordinem restituenda euerrendaque penitus Caesarum uniuersa
familia senatus et consules decreuissent:
Claudius mox ut
confirmauit imperium, magna atque adhuc Romae incognita
usus clementia, ne in tantam nobilium multitudinem ultio,
si esset coepta, saeuiret, biduum illud, quo de reipublicae
statu infeliciter consultatum actumque fuerat, memoriae exemit
omniumque factorum dictorumue in eo ueniam et
item Eutrop. 7, 13 (a. 13 m. 8 d. 29 aut
28 Hier. 2057) § 2 exordio-docuit de
ita illam praeclaram et famosam
Atheniensium amnestiam, quam quidem Romae inducere Iulio
Caesare interfecto senatus Cicerone suadente temptauerat, sed
Antonio et Octauiano propter ultionem extincti Caesaris inrumpentibus
in inritum cesserat: hanc Claudius quamuis multo
truculentiore causa in caedem conspiratorum stimularetur,
ultronea dementia nullo expetente firmauit.
accidit etiam
eodem tempore praesentis gratiae Dei grande miraculum:
siquidem Furius Camillus Scribonianus, Dalmatiae legatus,
bellum ciuile molitus legiones multas fortissimasque ad
sacramenti mutationem pellexerat.
itaque die dato, ut in unum
undique ad nouum imperatorem conueniretur, neque aquilae
ornari neque conuelli quoquo modo signa moueriue potuerunt.
exercitus tanta et tam inusitata miraculi fide motus et conuersus
in paenitentiam Scribonianum quinta statim die destitutum
interfecit seseque sacramento prioris militiae continuit.
tristius ac perniciosins urbi Romae nihil umquam fuisse
quam bella ciuilia satis notum est. itaque propter aduentum
cf. Oros. 2, 17 § 15 § 6 Furius sqq. — § 7
Sueton. Claud. 13; cf. Oros. 7, 8 § 2 PR1 saxit D* 2 adheniensium D || amnistiam PR1
amnisthiam D 3 temtauerat PD 4 antunio D || actauiano
R1|| irrumpentibus R3 5 irritum PRD || cessarat D || cladius
P\' || multo om. D 6 conspiratorum (ir in ras. et a 8. s. m. fort.
1) R || stimularetur]
Claudius quarto imperii sui anno, cupiens utilem reipublicae
ostentare se principem, bellum ubique et uictoriam
undecumque quaesiuit. itaque expeditionem in Britanniam
mouit, quae excitata in tumultum propter non redhibitos
transfugas uidebatur: transuectus in insulam est, quam neque
ante Iulium Caesarem neque post eum quisquam adire ausus
fuerat,
ibique — ut uerbis Suetoni Tranquilli loquar — \'sine
item Eus. 2061 Arm. et Hier. codd.
ABFMR (quinto
Conferatur nunc, si cuiquam placet, sub una insula tempus
et tempus, bellum et
fine nil confero, quoniam hoc felicissima uictoria, illud acerbissima
clades fuit — et sic demum Roma cognoscat, per
eius latentem prouidentiam in agendis rebus antea se partem
felicitatis habuisse, cuius agnitione suscepta plenissima felicitate
perfruitur, in quantum non tamen blasphemiarum offendiculis
deprauatur.
Eodem anno imperii eius fames grauissima per Syriam facta
est, quam etiam prophetae praenuntiauerant; sed Christianorum
necessitatibus apud Hierosolymam, conuectis ab Aegypto frumentis,
Helena Adiabenorum regina conuersa ad fidem Christi
largissime ministrauit.
Hier.
2061L (desunt in Arm.) || ultra Br. in Oc. sitas
Anno imperii eius quinto inter Theram et Therasiam insula
de profundo emicuit triginta stadiorum spatio extenta.
Anno eius septimo sub procuratore Iudaeae Cumano in
Hierosolymis tanta seditio in diebus azymorum exorta est, ut
in portarum exitu populo coartato triginta milia Iudaeorum
caede prostrata et conpressione suffocata referantur.
Anno eiusdem nono expulsos per Claudium Vrbe Iudaeos
losephus refert. sed me magis Suetonius mouet, qui ait hoc
modo: Claudius Iudaeos inpulsore Christo adsidue
tumultuantes Roma expulit;
quod, utrum contra Christum
tumultuantes Iudaeos coherceri et conprimi iusserit, an
etiam Christianos simul uelut cognatae religionis homines
uoluerit expelli, nequaquam discernitur.
Eus. 2064° (ad Cl. a. 5 Arm. et codd. PF)
§ 14 Eus. 2064\' (ad Cl. a. 7 codd. APFMR) § 15 Anno — Iosephus
refert errat Orosius, cf. Moerner p. 102 || Suetonius Claud. 25 compilauit Beda De t. r. a. 4007 fin. 8. s. m. 1) D || ther[asiam] P II insulam
D 2 xxx PB || spatio (o ex a, m. 1?) B 3 ann[o eius] P ||
curatore D || iudeae PB iudeaea D || ctl anno (in marg. m. 2: a.
cumano, i. e. alibi cumano) P cum anno B cumlano (sic m. 1) D
4 hierusolymis BD || tan[ta sedjitio P 5 populo] propter D (natum
ex nota pp) || coarta[to xxx] P || treginta
Verumtamen sequenti anno tanta fames Romae fuit, nt
medio foro imperator correptus a populo
panis turpissime infestatus, aegre per pseudothyrum
in Palatium refugiens furorem excitatae plebis euaserit.
Paruo autem intercedente tempore triginta et quinque
senatores et trecentos simul equites Romanos minimis causis
interfecit; ipse autem manifestis ueneni signis est mortuus.
Anno ab Vrbe condita DCCCVIII Nero Caesar ab Augusto
quintus principatum adeptus est mansitque in eo annis non
plenis quattuordecim. Gai Caligulae auunculi sui erga omnia
luxuriam auaritiam crudelitatem nullo non scelere
exercuit; siquidem petulantia percitus omnia paene Italiae ac
Graeciae theatra perlustrans, adsumpto etiam uarii uestitus
Eus. 2065\' (ad Cl. a. 10
Arm. et eodd.
libidinibus porro tantis exagitatus est,
ut ne a matre quidem uel sorore ullaue consanguinitatis
reuerentia abstinuisse referatur, uirum in uxorem duxerit, ipse
a uiro ut uxor acceptus sit.
luxuriae uero tam effrenatae
fuit, ut retibus aureis piscaretur, quae purpureis funibus extrahebantur,
frigidis et calidis lauaret unguentis. qui etiam
numquam minus mille carrucis confecisse iter traditur.
denique
urbis Romae incendium uoluptatis suae spectaculum fecit;
per sex dies septemque noctes ardens ciuitas regios pauit
aspectus;
horrea quadro structa lapide magnaeque illae ueterum
insulae, quas discurrens adire flamma non poterat, magnis
machinis quondam ad externa bella praeparatis labefactatae
atque inflammatae sunt, ad monumentorum bustorumque
deuersoria infelici plebe conpulsa.
quod ipse ex altissima illa
Maecenatiana turre prospectans laetusque flammae ut aiebat
Eus. 2083* 1 2 fort. Sueton.
Ner. 28 et 29 exceptis tamen uel sorore — reuerentia § 3 luxuriae
auaritiae
autem tam praeruptae exstitit, ut post hoc incendium Vrbis,
quam se Augustus ex latericia marmoream reddidisse iactauerat,
neminem ad reliquias rerum suarum adire permiserit;
cuncta, quae flammae quoquo modo superfuerant, ipse abstulit;
centies
conferri sibi imperauit; plurimos senatorum nulla exstante
causa bonis priuauit; negotiatorum omnium sub una die,
tormentis quoque adhibitis, omnem penitus censum abstersit.
crudelitatis autem rabie ita efferatus est, ut plurimam senatus
partem interfecerit, equestrem ordinem paene destituerit. sed
ne parricidiis quidem abstinuit, matrem fratrem sororem
uxorem ceterosque omnes cognatos et propinquos sine haesitatione
prostrauit.
auxit hanc molem facinorum eius temeritas
impietatis in Deum. nam primus Romae
et mortibus affecit ac per omnes prouincias pari persecutione
excruciari imperauit ipsumque nomen exstirpare
Eus. 2083* || plurimos—prinauit
Eutrop. 7, 14 || negotiatomm — abetersit ignotus (cf. Sueton.
Ner. 32) § 9 pluriraam — interfecerit
moi aceruatim miseram ciuitatem obortae
undique oppressere clades. nam subsequente autumno tanta
Vrbi pestilentia incubuit, ut triginta milia funerum in rationem
Libitinae uenirent. Britannica deinde clades e uestigio accidit,
qua duo praecipua oppida magna ciuium sociorumque clade
et caede direpta sunt.
praeterea in Oriente magnis Armeniae
prouinciis amissis Romanae legiones sub iugum Parthicum
missae, aegreque Syria retenta est. in Asia tres urbes, hoc
est Laudicia Hierapolis Colossae, terrae motu conciderunt.
at
uero Nero postquam Galbam in Hispania imperatorem creatum
ab exercitu cognouit, totus animo ac spe concidit. cumque
incredibilia perturbandae, immo subruendae reipublicae mala
moliretur, hostis a senatu pronuntiatus et ignominiosissime
fugiens, ad quartum ab Vrbe lapidem sese ipse interfecit,
atque in eo omnis Caesarum familia consumpta est.
Sueton. Ner.
39 et (§ 12 amissis .. Parthicum) Eutrop. 7, 14 § 18 usque ad
moliretur Sueton. Ner. 42 et 43 || hostis et q. s. Eutrop. 7, 15 (ex
hoc solo hostis — pronuntiatus;
usurpauit imperium. qui mox, ut Neronis mortem conperit,
Romam uenit; cumque omnes auaritia saeuitia segnitiaque
offenderet, Pisonem sibi nobilem industriumque adulescentem
in filium atque in regnum adoptauit: cum quo septimo mense
imperii sui ab Othone iugulatus est.
Luit Roma caedibus principum excitatisque ciuilibus bellis
recentes Christianae religionis iniurias, et signa illa legionum,
quae sub aduentu in Vrbem Petri apostoli diuinitus cohercita
conuelli nullo modo ad excitandum ciuile bellum ualuerant,
quod per Scribonianum parabatur, Petro in Vrbe interfecto
et Christianis poenarum diuersitate laniatis toto se Orbe soluerunt.
de Hispania siquidem ilico Galba surrexerat; quo
mox oppresso Otho Romae, Vitellius in Germania, Vespasianus
in Syria imperia simul atque arma rapuerunt.
probent sane
etiam inuiti potentiam simul et clementiam Dei, qui Christianis
temporibus offenduntur: quanta celeritate tantorum incendia
bellorum et excitata sunt et repressa, cum et antea
minimis causis magnae ac diuturnae clades agitarentur et
uide cap. 7,13 || qui mox et q. s.
Sueton. Galba 11.12.9.17.20 (cf. Eutrop. 7, 16 et Hier. 2084*)
quamuis persecutione uexata Ecclesia, quae iudici omnium
Christo etiam
igitur
Otho cum, Galba et Pisone Romae interfectis, inter tumultus
caedesque inuasisset imperium ac mox creatum imperatorem
in Gallia per Germanicas legiones Vitellium conperisset, bellum
ciuile molitus tribus primum leuibus proeliis, hoc est uno
apud Alpes, alio circa Placentiam, tertio circa locum, quem
Castores uocant, contra Vitellianos duces congressus uictor
exstitisset, quarto apud Bedriacum proelio cum animaduertisset
suos uinci, mense tertio quam imperare coeperat sese
interfecit.
Yitellius uictor Romam uenit: ubi cum multa
crudeliter ac nequiter ageret, incredibili etiam uoracitatis
appetitu humanam uitam probris adgrauaret,
Vespasiano comperit, primum deponere molitus imperium,
post a quibusdam animatus Sabinum Vespasiani fratrem,
Eutrop. 7, 17 || tribus
.. proeliis — uinci Sueton. Oth. 9 || mense — interfecit fort. Hier.
p. 157 (cf. Sueton. Oth. 11 et Eutr. 7,17) § 7—§ 9
post deficiente in Vespasiani nomen exercitu suo destitutus
adpropinquantibusque iam hostibus trepidus cum se in quandam
proximam palatio cellulam contrusisset, turpissime inde protractus
cum per uiam sacram nudus duceretur, passim fimum
in os eius coniectantibus in forum deductus, octauo quam
regnum praesumpserat
ictuum crebris conpunctionibus excarnificatus atque
inde unco tractus et m Tiberim
sepultura.
multis autem et nefariis modis per complures dies
a Vespasiani militibus, aduersum senatum populumque Romanum
indiscreta caede saeuitum est.
Anno ab Vrbe condita DCCCXXV, breui illa quidem sed
turbida tyrannorum tempestate discussa, tranquilla sub Vespasiano
duce saeuitum rediit.
namque, ut paulo altius
repetam, Iudaei post passionem Christi destituti in totum
Tacitus Hist. 4, 1 ? cap. 9 § 2 Iudaei—circumuenirentur
fort. adhibitus Rufinus 2, 26 princ. (cf. 3, 6 et 7) || in
Carmelo sqq. Sueton. Veep. 5 et 4
Titus .. 13 templum —15 duobus excerpsit Seuerus Chron. p. 453 D || flauianis (u ex m m. 1) D || capitolium (o
ex e corr. ant. m.) P capitulium D 2 compulit] Ral, cumpulit
D conp- PR1 || saccen∗soque (eras. u) P succen su.q: D || -qae del.
m. fort. 2 in G 3 unum (n
ad hos Vespasianus
a Nerone missus Titum filium suum maiorem inter legatos
habuit; nam multas et ualidas legiones secum in Syriam
traiecit. itaque cum Iudaeos, multis eorum oppidis captis in
urbem Hierosolymorum praecipue ob diem festum congregatos,
obsidione clausisset, cognita Neronis morte hortatu plurimorum
regum et ducum — maxime losepbi Iudaeorum ducis sententia,
qui captus cum in uincla coiceretur, constantissime
dixerat, sicut Suetonius refert, continuo se ab eodem sed
imperatore soluendum — imperium adoptus est, relictoque in
castris ad procurationem obsidionis Hierosolymorum filio Tito,
per Alexandriam profectus est Romam; sed cognita
Eus. 2084x || 7 Titum—
9 traiecit Sueton. Vesp. 4 || 9 multis — captis Eus. Hier. 2084°; cf.
Tacitus Hist. 5, 10 || 9 in urbem Hieros... 11 obsidione clansisset
Titus uero
magna ac diuturna obsidione Iudaeos premens, machinis cunctisque
bellicis molibus non sine multo suorum sanguine tandem
muros ciuitatis inrupit. sed ad expugnandam interiorem
templi munitionem, quam reclusa multitudo sacerdotum ac
principum tuebatur, maiore ui et mora opus fuit.
quod tamen
postquam in potestatem redactum opere atque antiquitate
suspexit, diu deliberauit utrum tamquam incitamentum hostium
incenderet an in testimonium uictoriae reseruaret. sed Ecclesia
Dei iam per totum Orbem uberrime germinante, hoc tamquam
effetum ac uacuum nullique usui bono commodum arbitrio
Dei auferendum
itaque Titus, imperator ab exercitu
pronuntiatus, templum in Hierosolymis incendit ac diruit,
quod a die conditionis primae usque ad diem euersionis
ultimae manserat annis mille centum et duobus. muros urbis
uniuersos solo adaequauit.
sexcenta milia Iudaeorum eo bello
interfecta Cornelius et Suetonius referunt; Iosephus uero
Tacitus Hist. (ad 6 quod sqq. cf. Sulpic.
Seu. 2, 30 § 6 sq. = frgm. 2 Nipp.); illa quoque 10 hoc—12 fnit
Vespasianus et Titus imperatores magnifioum agentes
de Iudaeis triumphum Vrbem ingressi sunt. pulchrum et
ignotum antea cunctis mortalibus inter trecentos uiginti
triumphos, qui
erant, hoc spectaculum fuit, patrem et filium uno triumphali
curru uectos gloriosissimam ab his, qui Patrem et Filium
offenderant, uictoriam reportasse.
qui continuo omnibus bellis
ac tumultibus domi forisque conpressis pacem totius Orbis
pronuntiauerunt et Ianum geminum obseratis cohiberi claustris
sexto demum ipsi post Vrbem
enim idem honos ultioni passionis Domini inpensus est, qui
sec. Tacitum Hist. ut uid.
§ 9 usque ad consuerunt sec. Tacitum Hist.; cf. Oros. 7, 3 § 7 adhibuit Seuerus
Chron. p. 442 ras. m. 1 D || pre|fuit ex
corr. add. m.
tunc deinde sine ullis bellorum
tumultibus in inmensum respublica Romana prouehitur:
siquidem Achaia Lycia Rhodus Byzantium Samus Thracia
Cilicia Commagene tunc primum redactae in prouincias
Romanis iudicibus legibusque paruerunt.
Nono autem imperii eius anno tres ciuitates Cypri terrae
motu corruerunt et Romae magna pestilentia fuit.
Vespasianus
autem in uilla propria circa Sabinos nono anno principatus
sui profluuio uentris est mortuus.
Anno ab Vrbe condita DCCCXXVIII Titus, segregatis a
numero principum Othone et Vitellio ab Augusto octauus,
biennio post Vespasianum regnauit. cuius tanta tranquillitas
in imperio fuit, ut nullius omnino sanguinem in republica
administranda fudisse referatur.
et tamen tunc Romae orto
repente incendio plurimae aedes publicae concrematae sunt.
abruptum tunc etiam Bebii montis uerticem magna profudisse
incendia ferunt torrentibusque flammarum uicina regionis cum
urbibus hominibusque delesse.
Titus cum ingenti omnium
luctu in eadem uilla, qua pater eius, morbo absumptus est.
liier. 2090 (non Eutrop. 7,19
aut Sueton. Vesp. 8) § 11 nono—corruerunt Eus. Hier. 2093* ||
Romae —fuit Eus. 2093 § 12 Hier. 2094 (cf. codd. AM) aut
Eutr. 7, 20 § 13 octauus-regnauit Hier. 2095 || cuius-referatur
sec. Eutropium 7, 21 ut uid. § 14 Hier. 2096s et 20950
§ 15 Eutrop. 7, 22 R3 3 achagia
D || bizantium D ]| samus PDR1 sam m. 3 in sam R || thratia B
tracia D; Thracia pro trachia uel tracbea (ut h. l. corr. Scaliger ad Eus.
p. 200) eodem quo Hier. eiusque auctor Eutropius errore Orosius; Suetonio
Eutropii auctori trachia
Augusto nonus, fratri successit in regnum. qui per annos
xv ad hoc paulatim per omnes scelerum gradus creuit, ut
confirmatissimam toto Orbe Christi Ecclesiam datis ubique
crudelissimae persecutionis edictis conuellere auderet.
is in
tantam superbiam prolapsus fuit, ut dominum sese ac deum
uocari scribi colique iusserit. nobilissimos e senatu inuidiae
simul ac praedae causa alios palam interfecit, alios in exilium
trusit ibique trucidari imperauit. libidinis intemperantia
quidquid cogitari potest, fecit. plurimas Vrbis aedes destructis
populi Romani rebus extruxit.
bellum aduersum Germanos et
Dacos per legatos gessit pari reipublicae pernicie, cum et in
Vrbe ipse senatum populumque laniaret et foris male circumactum
exercitum adsidua hostes caede conficerent.
nam quanta
fuerint Diurpanei Dacorum regis cum Fusco duce proelia
Hier. 2097* || qui - creuit
Evtrop. 7, 23 § 2 is in tantam—iusserit Hier. 2107\' et 2102, fort.
etiam Sueton. Dom. 13 (scribi) || nobilissimos — imperauit
idemque efferatus snperbia, qua se deum
coli uellet, persecutionem in Christianos agi secundus a
Nerone imperauit. quo tempore etiam beatissimus lohannes
apostolus in Patmum insulam relegatus fuit.
inter Indaeos
quoque acerbitate tormentorum et cruentissimae quaestionis
exquiri genus Dauid atque interfici praeceptum est, dum prophetis
sanctis et inuidetur et creditur, quasi adhuc futurus
esset ex semine Dauid, qui regnum possit adipisci.
continuo
tamen Domitianus crudeliter in Palatio a suis interfectus est:
cuius cadauer populari sandapila per uespillones exportatum
atque ignominiosissime sepultum est.
Hier. 21071 et 2110* (cf. codd. ABFM) g 6 sec.
Hier. 2112° § 7
Anno ab Vrbe condita DCCCXLVI — quamuis Eutropius
quinquagesimum hunc esse annum scripserit — Nerua admodum
senex a Petronio praefecto praetorio et Parthenio
spadone, interfectore Domitiani, imperator decimus ab Augusto
creatus Traianum in regnum adoptauit, per quem reuera
reipublicae diuina prouisione consuluit.
hic primo
edicto suo cunctos exules reuocauit — unde et Iohannes
apostolus hac generali indulgentia liberatus Ephesum rediit —
emensoque anno imperii sui Nerua confectus morbo diem obiit.
undecimus ab Augusto reipublicae gubernacula Nerua
tradente suscepit ac per annos decem et nouem tenuit.
apud
Agrippinam Galliae urbem insignia sumpsit imperii; mox
Germaniam trans Rhenum in pristinum statum reduxit; trans
Danuuium multas gentes subegit; regiones autem trabs
Euphraten et Tigrin sitas prouincias fecit;
Seleuciam et
Ctesiphontem et Babylonem occupauit in persequendis sane
Christianis errore deceptus tertius a Nerone, cum passim
sqq. Eu-
tropius 8, 1 (spadone Orosius temere); lin. 4 decimns Hier. 2113; ad
lin. 5
uerumtamen
continuo Romae aurea domus, a Nerone totis priuatis
publicisque rebus inpensis condita, repentino conflagrauit incendio,
ut intellegeretur missa etiam ab alio persecutio in
ipsius potissime monumentis, a quo primum exorta esset, atque
in ipso auctore puniri.
terrae motu quattuor urbes Asiae
subuersae, Elea Myrina Pitane Cyme, et Graeciae ciuitates
duae, Opuntiorum et Oritorum; tres Galatiae ciuitates eodem
terrae motu dirutae; Pantheum Romae fulmine concrematum;
Hier. 2120
§ 5 terrae motu-Oritorum Hier. 2121 || tres Galatiae-dirutae Hier.
2127d (eodem
incredibili
deinde motu sub uno tempore Iudaei quasi rabie
efferati per diuersas terrarum partes exarserunt nam et per
totam Libyam aduersus incolas atrocissima bella gesserunt:
quae adeo tunc interfectis cultoribus desolata
postea Hadrianus imperator collectas illuc aliunde colonias
deduxisset, uacua penitus terra abraso habitatore mansisset.
Aegyptum uero totam et Cyrenen et Thebaidam cruentis
seditionibus turbauerunt. in Alexandria autem commisso proelio
uicti et adtriti sunt. in Mesopotamia quoque rebellantibus
iussu imperatoris bellum inlatum est. itaque multa milia
eorum uasta caede deleta sunt.
sane Salaminam urbem Cypri
interfectis omnibus accolis deleuerunt. Traianus, ut quidam
ferunt, apud Seleuciam Isauriae urbem profluuio uentris extinctus
est.
Anno ab Vrbe condita DCCCLXVII Hadrianus, consobrinae
Traiani filius, duodecimus ab Augusto principatum adeptus,
uno et uiginti annis imperauit.
hic per Quadratum discipulum
sec. Bier. 2137b § 7 sec. Hier. 2130A
§ 8 Hier. 2132lm cap. 18 § 1 Hier. 2133n § 2 Bier. 2142
(cf. Iaemcke De uitae Hadr. scriptt. Halis 1875 p. 38)
idemque continuo pater patriae in senatu
ultra morem maiorum appellatur et uxor eius Augusta. Hadrianus
rempublicam iustissimis legibus ordinauit; bellum
contra Sauromatas gessit
Iudaeos sane, perturbatioae
scelerum suorum exagitatos et Palaestinam prouinciam quondam
suam depopulantes, ultima caede perdomuit, ultusque
est Christianos, quos illi Cocheba duce, cur sibi aduersum
Romanos non adsentarentur, excruciabant;
praecepitque, ne
cui Iudaeo introeundi Hierosolymam esset licentia, Christianis
Hier. 2144b ||
Hadrianus — ordinauit ? (sec. Hier. 21361 ?) || bellum — gessit Hier.
2136x § 4 et § 5 usque
| Anno ab Vrbe condita DCCCLxxxvm Antoninus cognomento
Pius tertius decimus ab Augusto imperator creatus
liberis suis Aurelio et Lucio uiginti et non plenis tribus annis.
rempublicam gubernauit adeo tranquille et sancte, ut merito
Pius et pater patriae nominatus sit.
huius tamen temporibus
Valentinus haeresiarches et Cerdo magister Marcionis Romam
uenerunt. uerum Iustinus philosophus librum pro Christiana
religione compositum Antonino tradidit benignumque eum
erga Christianos homines fecit. Antoninus ad duodecimum ab
Vrbe lapidem morbo correptus interiit.
quartus decimus ab Augusto regnum cum Aurelio Commodo
fratre suscepit mansitque in eo annis decem et nouem. hi
Hier. 2154 et 2155 § 2 huins—uenerunt
Hier. 2156 || Iustinus—tradidit Hier. 2157 || benignumque-fecit suo
Marte ut uid. Ororius (cf. Bufin. 4,12 sq.) || Antoninne-interiit Hier.
2176* (morbo correptus
bellum deinde
contra Parthos admirabili uirtute et felicitate gesserunt.
Annius Antoninus Verus ad id bellum profectus est. Vologesus
enim, rex Parthorum, graui eruptione Armeniam Cappadociam
Syriamque uastabat.
sed Antoninus, per strenuissimos duces
magnis rebus gestis, Seleuciam Assyriae urbem super Hydaspen
fluuium sitam cum quadringentis milibus hominum cepit et
cum fratre de uictoria Parthica triumphauit; ac non multo
post, dum cum fratre in uehiculo sedet, casu morbi, quem
apoplexian Graeci uocant, suffocatus interiit.
Eo defuncto Marcus Antoninus solus reipublicae praefuit. sed
in diebus Parthici belli persecutiones Christianorum quarta
iam post Neronem uice in Asia et in Gallia graues praecepto
eius exstiterunt multique sanctorum martyrio coronati sunt.
Ewtr. 8,11 || parsecutiones—coronati
sunt Hier. 2183 (cf. codd. MB) exscripsit Beda D. t. r.
a. 4131
secuta est lues plurimis
pestilentia tanta uastauit, ut passim uillae, agri atque oppida
sine cultore atque habitatore deserta in ruinas siluasque concesserint.
exercitum uero Romanum canctasque legiones per
longinqua late hiberna dispositas ita consumptas ferunt, ut
Marcomannicum bellum, quod continuo exortum est, non nisi
nouo dilectu militum, quem triennio iugiter
Marcus Antoninus habuit, gestum fuisse referatur.
hoc quidem
bellum prouidentia Dei administratum esse cum plurimis
argumentis tum praecipue epistula grauissimi ac modestissimi
imperatoris apertissime declaratum est.
nam cum insurrexissent
gentes inmanitate barbarae, multitudine innumerabiles,
hoc est Marcomanni Quadi Vandali Sarmatae Suebi atque
omnis paene Germania, et in Quadorum usque fines progressus
exercitus circumuentusque ab hostibus propter aquarum penuriam
praesentius sitis quam hostis periculum sustineret:
ad
Hier. 2184q (plnrimis pro multis
more suo Orosius) || totamque-§ 6 Eutrop. 8, 12 et 13 § 7 sec.
Hier. 2189 § 8 inmanitate—innumerabiles
quorum terga Romani usque ad internecionem
caedentes gloriosissimam uictoriam et omnibus paene antiquorum
titulis praeferendam rudi paruoque militum numero
sed potentissimo Christi auxilio reportarunt.
exstare
nunc apud plerosque dicuntur litterae imperatoris Antonini,
ubi inuocatione nominis Christi per milites Christianos et
sitim illam depulsam et conlatam fatetur fuisse uictoriam.
idemque Antoninus Commodum filium suum adsumpsit in
regnum; praeteriti etiam temporis per omnes prouincias
tributa donauit omniaque simul fiscalium negotiorum calumniosa
monumenta congesta in foro iussit incendi seuerioresque
leges nonis constitutionibus temperauit. postremo in Pannonia
constitutus repentino morbo diem obiit.
Anno ab Urbe condita DCCCCXXX Lucins Antoninns Commodus
quintus decimus ab Augusto patri successit in regnum
aduersus Germanos bellum
Hier. 2193*
et 2194 || postremo — obiit
flagitia regis
poena Vrbis insequitur. nam fulmine Capitolium ictum, ex
quo facta inflammatio bybliothecam illam, maiorum cura
studioque compositam, aedesque alias iuxta sitas rapaci turbine
concremauit. deinde aliud incendium postea Romae exortum
aedem Vestae et Palatium plurimamque Vrbis partem solo
coaequauit.
Commodus cunctis incommodus in domo Vestiliani
strangulatus interisse fertur, hostis generis humani etiam unius
iudicatus.
Post hunc a senatu creatus est senex Heluius Pertmax
sextus decimus ab Augusto. qui sexto mense quam regnare
coeperat Iuliani iuris periti scelere in palatio occisus est.
lulianus
interfecto Pertinace
apud pontem Muluium bello ciuili uictus et interfectus est
mense septimo postquam coeperat imperare. ita inter Pertinacem
et Iulianum unus annus absumptus est.
Orosius || fulmine—concremauit
Hier. 2204 illis maiorum—studique ex 6, 15 § 31 repetitis ||
deinde-coaequauit Hier. 220sg § 4 Eutrop. 8, 15 (mortuus Euir.,
uiuus Oros.) et Hier. 320sh; ad cnnctis incommodus cf. Vita Taciti
6 § 4 § 5 et § 6 Bier. 2209l et 2209m et Eutr. 8, 16 et 17 compilauit Beda D. t. r.
a. 4144 (er. i) D || luxoriae (o m. ant. corr. ex n P) PR1D ||
obeequitatis P 2 dedecora. v II gladiatoms D 3 pugnauit D ||
amphiteatro JB ampheatro D || ∗∗|se (er. se) D 5 aduertit D ||
flagitiuD capitolum Ra || ∗ictum
B 7 inflaadd. m. 2 ut uid.) P || bybliotheoam] H biblyothecam
PB bibliotheeam D 10 ueste RD II plurimique C add.
m. 2 vt uid.) PB plurimaque D 11 coaequauit (co in ras. m. 1
aut 2) P II cunctis incommodua om. B1 II u∗estiliani (fuit ae) P aestaliaai
D uestialiani V 12 straugylatus P strangilatus (i in ui m. 2)
B || uiuus (u alt. statim s. s.) D 15 qui sexto] D ς quinto
Anno ab Vrbe condita DCCCCXLIIII Seuerus, genere Afer
Tripolitanus ab oppido Lepti, qui se ex nomine imperatoris,
quem occisum ultus fuerat, Pertinacem appellari noluit, septimus
decimus ab Augusto destitutum adeptus imperium
XVIII annis tenuit.
hic natura saeuus, multis semper beliis
lacessitus, fortissime quidem rempublicam sed laboriosissime
rexit. Pescennium Nigrum, qui in Aegypto et Syria ad
tyrannidem adspirauerat,
Iudaeos et Samaritas rebellare
Parthos
Arabas Adiabenosque superauit. quinta post Neronem
persecutione Christianos excruciauit, plurimique sanctorum per
diuersas prouincias martyrio coronati sunt.
hanc profanam
in Christianos et Ecclesiam Dei praesumptionem Seueri caelestis
ultio e uestigio acta subsequitur. nam continuo rapitur
uel potius retrahitur in Galliam Seuerus e Syria ad tertium
ciuile bellum;
unum iam enim Romae aduersus Iulianum,
aliud in Syria contra Pescennium gesserat, tertium Clodius
Albinus, Eutrop. 8,18 et (3 XVII et 5 XVIII) Hier.
2210 § 3 Iudaeos — cohercuit
Seuerus uictor in Britannias
defectu paene omnium sociorum trahitur. ubi magnis grauibusque
proeliis saepe gestis receptam partem insulae a ceteris
indomitis gentibus uallo distinguendam putauit. itaque magnam
fossam firmissimumque uallum, crebris insuper turribus communitum,
per centum triginta et duo milia passuum a mari
ad mare duxit.
ibique apud Eboracum oppidum
reliquit duos filios, Bassianum et Getam: quorum Geta hostis
publicus indicatus interiit, Bassianus Antonini cognomine adsumpto
regno potitus est. 504
Bassianus idemque Caracalla octauus decimus ab Augusto
principatum adeptus est mansitque in eo annis non plenis septem.
uixit patre asperior, omnibus autem hominibus libidine intemperantior,
qui etiam nouercam suam Iuliam uxorem duxerit.
ab hostibus circumuentus occisus est.
Eutr. 8, 19 exceptis defectu—sociorum, magnisgestis,
crebris - communitum Orosianis § 8 Eutr. 8, 19 (morbo
add. Orosius) cap. 18 § 1 Aurelius - § 2 Eutr. 8, 20 et (14 XVIII)
Hier. 2227 et (18 inter-Carras) Hier. 2233 (omissis 8 per — passuum)
exscripsit Beda Rist. eccE. J, 5 6 magnam — 9 duxit.. obiit repetiuit
Beda D. r. t. a. 4145
Post hunc nonus decimus ab Augusto Ophilus
praefectus praetorio erat, cum filio Diadumeno inuasit imperium
sed emenso anno continuo apud Archelaidem militari
tumultu occisus est.
Anno ab Vrbe condita DCCCCLXX Marcus Aurelins Antoninus
uicensimus ab Augusto imperium adeptus tenuit annis quattuor.
hic sacerdos Heliogabali templi nullam sui nisi stuprorum
flagitiorum totiusque obscenitatis infamem satis memoriam
reliquit. tumultu autem militari
interfectus est.
Anno ab Vrbe condita DCCCCLXXIIII Aurelius Alexander
uicensimus primus ab Augusto senatus ao militum uoluntate
imperator creatus tredecim annis digno aequitatis praeconio
fuit:
cuius mater Mamea
audire curauit: nam statim expeditione in Persas facta Xerxen
Eutrop. 8, 21 et (1 XIX, 3 apud Archel. ac fort.
emeaBo anno) Hier. 2234 § 4 Marcus — quattuor Bier. 2235
§ 5 Eutr. 8, 22 et (Romae) Hier. 2238 § 6 Aurelius sqq. Eutr.
8, 23 et (12 XXI et 13 xm)
Vlpiano usus
adsessore summam sui moderationem reipublicae exhibuit; sed
militari tumultu apud Mogontiacum interfectus est.
secundus ab Augusto nulla senatus uoluntate imperator ab
exercitu, postquam, bellum in Germania prospere gesserat,
creatus persecutionem in Christianos sextus a Nerone exercuit.
sed continuo, hoc est tertio quam regnabat anno, a Pupieno
Aquileiae interfectus et persecutionis et uitae finem fecit. qui
maxime propter Christianam Alexandri, cui successerat, et
Mameae matris eius familiam persecutionem in sacerdotes et
clericos, id est doctores, uel praecipue propter Origenem
presbyterum miserat.
Anno ab Vrbe condita DCCCCLXLI Gordianus uicensimus
tertius ab Augusto imperator creatus est mansitque in eo
Eutrop. 9, 1 et (4 XXII et 7 persecutionem —
in Christianos .. exercuit) Hier. 2252 et 2253 (cf. codd. BFMR)
§ 2 tertio Bier. 2252 || a Pupieno-interf. (Eutr. 9, 1 aut) Hier. 2254 ||
persecutionis sqq. Bufinus 6, 20 et Hier. 2253 excepta Mammaeae mentione
(cf. Oros. cap. 18
Gordianus admodum puer in Orientem ad bellum Parthicum
profecturus,
quas utrum post Vespasianum et Titum aliquis clauserit,
neminem scripsisse memini, cum tamen eas ab ipso Vespasiano
post annum apertas Cornelius Tacitus prodat.
igitur Gordianus
ingentibus proeliis aduersum Parthos prospere gestis suorum
fraude haud longe a Circesso super Euphraten interfectus est.
quartus ab Augusto imperator creatus Philippum filium suum
consortem regni fecit mansitque in eo annis septem.
hic
primus
imperii
impletus est. ita magnificis ludis augustissimus omnium
praeteritorum hic natalis annus a Christiano imperatore
Hier. 2256 et Eutr. 9, 2
(frater eius temere add. Orosius) § 4 Gordianus — aperuit Eutr. 9,
2 qui laudatur || Cornelius Tacitns]
nec dubium est, quin Philippus huius tantae
deuotionis gratiam et honorem ad Christum et Ecclesiam
reportarit, quando uel ascensum fuisse in Capitolium immolatasque
ex more hostias nullus auctor ostendit.
quamuis diuersis locis tumultu militari et Decii fraude interfecti
sunt.
Anno ab Vrbe condita millesimo quarto Decius, ciuilis belli
incentor et repressor, occisis Philippis uicensimus quintus ab
Augusto inuasit imperium tenuitque annis tribus.
idem continuo,
in quo se etiam ob hoc Philippos interfecisse docuit, ad
persequendos interficiendosque Christianos septimus post Neronem
feralia dispersit edicta plurimosque sanctorum ad coronas
Christi de suis crucibus misit.
idemque filium suum Caesarem
legit: cum quo simul continuo
interfectus est.
Anno ab Vrbe condita millesimo septimo Gallus Hostilianus
uicensimus sextus ab Augusto regnum adeptus uix duobus
Eutr. 9, 3 et (Decii fraude) Bier. 2268*
cap. 21 § 1 Decius ciu. belli.. repressor Eutr. 9, 4 || xxv sqq. Hier.
226sa, qui tamen non
exeritnr ultio uiolati nominis
Christiani et usquequo ad profligandas ecclesias edicta Decii
cucurrerunt, eatenus incredibilium morborum pestis extenditur:
nulla fere prouincia Romana, nulla ciuitas, nulla domus fuit,
quae non illa generali pestilentia correpta atque uacuata sit.
hac sola pernicie insignes Gallus et Volusianus dum contra
Aemilianum nonis rebus studentem bellum ciuile moliuntur,
occisi sunt. Aemilianus tamen tertio mense inuasae tyrannidis
extinctus est.
Anno ab Vrbe condita millesimo decimo duo imperatores
uicensimo septimo post Augustum loco creati sunt: Valerianus
in Raetia ab exercitu Augustus appellatus, Romae autem a
senatu Gallienus Caesar creatus; mansitque Gallienus in regno
infeliciter annis xv, respirante
iugi et graui pestilentia genere humano. prouocat poenam
suam obliuiosa malitia. impietas enim flagella quidem excruciata
sec. Eutr. 9, 5 et Hier. 2269 exornata § 6
hac—occisi sunt Eutr. 9, 5 (hac—insignes) et Hier. 2270b || Aemilianns
sqq. Hier. 227C eap. 22 § 1 dao impp.—annis xv Hier. 2271 ac
fort. etiam (infeliqiter)
ut de
superioribus taceam, facta a Decio Christianorum persecutione
totum Romanum imperium pestilentia magna uexauit. mentita
est iniquitas sibi, prauo in perniciem suam circumuenta iudicio,
pestilentiam communis casus esse accidentemque ex morbis
mortem naturae finem esse non poenam.
rursus igitur atque
in breui iram Dei sceleratis actionibus prouocat exceptura
plagam, cuius aliquandiu meminisse cogatur. Valerianus siquidem
mox ut arripuit imperium octauus a Nerone, adigi per tormenta
Christianos ad idololatriam abnegantesque interfici iussit, fuso
per omnem Romani regni latitudinem sanctorum sanguine.
Yalerianus ilico, nefarii auctor edicti, a Sapore Persarum rege
captus, imperator populi Romani ignominiosissima apud Persas
seruitute consenuit, hoc infamis officii continua, donec uixit,
damnatione sortitus, ut ipse adclinis humi regem semper,
lin. 1 a quo - sentit Ierem. proph. 5, 3 § 2 mentita—sibi
Psalm. 26, 12 § 3 Valerianus sqq. sec. Hier. 2274 (cf
codd. BM) exomata ab Or. § 4 Valerianus — consennit
et
Gallienus quidem tam claro Dei iudicio territus tamque misero
collegae permotus exemplo pacem ecclesiis trepida satisfactione
restituit. sed
impii quamuis perpetua et super modum abominanda captiuitas
contra tot milia excruciata sanctorum, iustorumque sanguis
ad Deum clamans in eadem sese.terra, ubi fusus est, uindicari
rogat.
non enim de solo constitutore praecepti iusto supplicium
iudicio flagitabatur sed etiam exsecutores delatores accusatores
spectatores ac iudices, postremo omnes qui iniustissimae
crudelitati uel tacita uoluntate adsentabantur — quia Deus secretorum
cognitor est — quorum maxima per omnes prouincias pars
hominum uersabatur, eadem ultionis plaga corripi iustum erat.
soluuntur repente undique permissu Dei ad hoc circumpositae
sec. Hier. 2276 exscripsit, ea quae seqq. de
ultione diuina
Germani Alpibus Raetia totaque Itałia penetrata
Rauennam usque perueniunt; Alamanni Gallias peruagantes
etiam in ltaliam transeunt; Graecia Macedonia Pontus Asia
Gothorum inundatione deletur\'; nam Dacia trans Danuuium in
perpetuum aufertur; Quadi et Sarmatae Pannonias depopulantur;
Germani ulteriores abrasa potiuntur Hispania; Parthi Mesopotamiam
auferunt Syriamque conradunt.
exstant adhuc per
diuersas prouincias in magnarum urbium ruinis paruae et
pauperes sedes, signa miseriarum et nominum indicia seruantes,
ei quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram
consolationem miseriae recentis ostendimus.
et ne quid forte
Romani corporis ab hac dilaceratione cessaret, conspirant
intrinsecus tyranni, consurgunt bella ciuilia, funditur ubique
plurimus sanguis Romanorum Romanis barbarisque saeuientibus;
Hier. 2277L aut
Eutr. 9, 7 || Alamanni — transeunt Hier. 2278 || Graecia—deletur
Hier. 2279 aut Eutr. 9, 8 || Dacia-aufertur Eutr. 9, 8 || Quadidepopulantar
Hier. 2279 || Germani .. pot. Hispania Hier. 2280 aut
Eutr. 9,
igitur primus Genuus, qui purpuram imperii sumpserat, apud
Myrsam occiditur. Postumus in Gallia. inuasit tyrannidem,
multo quidem reipublicae commodo, nam per decem annos
ingenti uirtute ac moderatione usus et dominantes hostes
expulit et perditas prouincias in pristinam faciem reformauit;
seditione tamen militum interfectus est.
Aemilianus apud
Mogontiacum cum res nonas moliretur oppressus est. post
mortem Postumi Marius ibidem inuasit imperium sed continuo
interfectus est. deinde Victorinus a Gallis ultro creatus et
post paululum occisus est.
huic successit Tetricus, qui tunc
Aquitanicae praesidatus administrabat officium. multas seditiones
militum pertulit. at uero in Oriente per Odenatum quendam
collecta agresti manu uicti repulsique Persae, defensa Syria,
recepta Mesopotamia est, et usque ad Ctesiphontem rusticani
Syriae cum Odenato suo uincendo uenerunt.
Gallienus autem
eum rempublicam deseruisset ac Mediolani libidinibus inseruiret,
occisus est
Eutr. 9, 8 || Postumas sqq.
et § 11
uoluntate senatus sumpsit imperium statimque
per annos quindecim Illyricum Macedoniamque uastantes bello
adortus incredibili strage deleuit. cui a senatu clipeus aureus
in curia et in Capitolio statua aeque aurea decreta est; sed
continuo apud Sirmium, priusquam biennium in imperio expleret,
morbo correptus interiit.
Claudio mortuo Quintillus frater eius ab exercitu imperator
electus, uir quidem unicae moderationis et solus fratri praeferendus,
septimo decimo die imperii interfectus est.
Anno ab Vrbe condita MXXVII Aurelianus uicesimus
imperium adeptus quinque annis ac sex mensibus tenuit, uir
industria militari excellentissimus.
expeditione in Danuuium
sqq. Eutr. 9, 11 et Hier. 2286r. 2287r
exceptis iam per annos xv ab Orosio sec. suos numeroe (cf. eap. 22 § 1)
compntatis § 2 Eutr. 9, 13 § 3 Aurelianus — § 6 Eutr. 9,
13 et (§ 3 uicesimus nonns)
Tetricum, in Gallia minime sufficientem sustinere seditiones
militum suorum scribentemque etiam:
ac per hoc proditorem exercitus sui, sine labore superauit. sic
Orientis et Aquilonis receptor magna gloria triumphauit. ur-
bem Romam muris firmioribus cinxit nouissime pum persecutionem
aduersus Christianos agi nonus a Nerone decerneret,
fulmen ante eum magno pauore circumstantium ruit ac non
multo post in itinere occisus est.
imperium sexto mense occisus in Ponto est. post quem Florianus
parem regni sortem ferens, tertio demum mense apud Tarsum
interfectus est.
Eutrop. 9, 15, ex quo etiam lin. 7 Vergilianum
(Aen. 6, 365) allatum est § 6 Hier. 2292 (codd. BFMR) et
Anno ab Vrbe condita MXXXIII Probus tricesimus primus
regnum sortitus obtinuit annis sex et mensibus quattuor. Gallias
iam dudum a barbaris occupatas per multa et grauia proelia
deletis tandem hostibus ad perfectum liberauit.
bella deiade
ciuilia equidem plurimo sanguine duo gessit: unum in Oriente.
quo Saturninum tyrannide subnixum oppressit et cepit, aliud,
quo Proculum et Bonosum apud Agrippinam magnis proeliis
superatos interfecit. ipse autem apud Sirmium in turre ferrata
militari tumultu interfectus est.
Anno ab Vrbe condita MXXXVIIII Carus Narbonensis tricesimus
secundus suscepit imperium ac biennio tenuit. qui cum filios
suos Carinum et Numerianum consortes regni effecisset, bello
Parthico postquam duas nobilissimas Parthorum urbes Cochem
et Ctesiphontem
ictus interiit. Numerianus, qui cum patre fuerat, rediens fraude
Apri soceri sui interfectus est.
Probus sqq. — § 3 Hier. 2294 et 2299 s et Eutr.
9, 17 § 4 Carus sqq. Hisr. 2300 et 2301b et Eutr. 9, 18 excepto
15 rediens ab Ororio addito exscripsit Beda D. t. r. a. 4236 D || trecesimus primus D XXXI PB
2 r[egnum sortitus obtiauit annis s]ex P || et om. PB || men[sibus IIII
galli]as P || quattuor (t pr. s. s. m. 1) D nn B 3 occupa[tas per
molta et grauia] P || occuratas R1 occursatas m. coacua JB incursatas
in mg. fs || proel[ia deletis ta]ndem P 4 [bella deinde] P
5 [ciuilia] e[quidem plnrijmo (sic eq. non et q. J quoque m.) P || equidem]
RDv et quidem g (uslut Nt) « || sanguine (i s. s. m. 1) P
6 saturninum (eras. ut uid. s) P || oppreeit Rs H et om. D || cqpit B
7 quo om. m. 1 8. lin. add. m. coaeua B || procubum D || bonosum (s
in ras. m, I) P bonusum D 8 sirmiom D finmm (-mium corr.
m. 1 aut 2) V 9 interiectus (t prior
ab exercitu imperator electus annis uiginti fuit; statimque ut
potestatis copiam habuit, Aprum interfectorem Numeriani
manu sua interfecit. Carinum deinde, quem Carus Caesarem
in Dalmatia reliquerat, flagitiose uiuentem difficillimo bello
et maximo labore superauit.
dehinc cum in Gallia Amandus
et Aelianus collecta rusticanorum manu, quos Bacaudas uocabant,
perniciosos tumultus excitauissent, Maximianum cognomento
Herculium Caesarem fecit misitque in Gallias: qui facile
agrestium hominum imperitam et confusam manum militari
nirtute conposuil deinde
infimus sed consilio et manu promptus, cum ad obseruanda
Oceani litora, quae tunc Franci et Saxones infestabant, positus
plus in perniciem quam in prouectum reipublicae ageret,
Hier. 2302 || Aprum — § 2
Eutrop. 9, 20 § 3 Eutrop. 9, 21 Beda Hist. eccl.
1, 6 8 Maximianum—9 fecit compilauit Beda Hist. eccl. 1,6
11 Carausius—p. 488, 5 occupauit exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 6 a. 8. m. I) P || milleeimo quadragesimo primo D U dioclecianuB
D || trecissimus terciua D XXXIII PBh XXIIIR* 2 electus
est PB electus (\'interpunctio) W || anne D || xx PB || fuit]
PRD ςv in imperio
igitur per omnes Romani imperii fines
subitarum turbationum fragores concrepuerunt, Carausio in
Britanniis rebellante, Achilleo in Aegypto, cum et Africam
Quinquegentiani infestarent, Narseus etiam rex Persarum Orientem
bello premeret.
hoc perionlo Diocletianns permotns Marimianum
Herculium ex Caesare fecit Augustum, Constantium
uero et Maximianum Galerium Caesares legit. Constantius
Herculii Maximiani priuignam Theodoram accepit uxorem, ex
qua sex filios fratres Constantini sustulit.
Carausins, Britannia
sibi per septem annos fortissime uindicata ac retenta, tandem
Eutrop. 9, 22; lin. 8 rex; Persaram ex 9,25
ut uid. (cf. Viet. Caea. 39, 22); p. 490, 8 post deoem annos fort.potius
ex Hier. 2316*
Gonstantius uero. Caeear in Qallia primo proelio ab
Alamannis profligato exercitu suo, uix ipse subreptus est;
secundo autem secuta est satis secunda uictoria:
horis sexaginta milia Alamannorum caesa referuntur.
at Maximianus
Augustus Quinquegentianos in Africa domuit. porro
autem Diocletianus Achilleum obsessum per octo menses apud
Alexandriam cepit et interfecit. sed inmoderata uictoria usus
Alexandriam direptioni dedit, Aegyptum totam proscriptionibus
caedibusque foedauit.
praeterea Galerius Maximianus cum
duobus iam proeliis aduersus Narseum conflixisset, tertio inter
Gallinicum et Carras congressus et uictus, amissis copiis ad
Diocletianum refugit: a quo arrogantissime exceptus est, ita
ut per aliquot milia passuum purpuratus ante uehiculum eius
cucurrisse referatur.
uerumtamen hac contumelia quasi cote
Eutrop. 9, 23 (§ 8 Alezandriam dir. dedit
ab Orosio add.) § 9 Eutrop. 9, 24 (illa duobus iam proeliis..tertio
Eutropii exemplar suum ita ut codd. Leyd. et Bert. corruptum male
interpretatus scripsit) et (lin. 16 ante)
extinotia Persarum copiis
ipsoque Narseo in fugam aoto, castra eius innasit, uxores sorores
liberosque cepit, immensam uim gazae Persicae diripuit,
captiuos quamplurimos Persarum nobilium abduxit. reueraus
in Mesopotamiam a Diocletiano plurimo honore susceptus est.
postea per eosdem duces strenue aduersus Carpos Basternasque
pugnatum est. Sarmatas deinde uicerunt: quorum copiosissimam
captiuam multitudinem per Romanorum finium dispersere
praesidia.
Interea Diocletianus in Oriente, Maximianus Heroulius in
Occidente uastari ecclesias, adfligi interficique Christianos decimo
post Neronem loco praeceperunt: quae persecutio omnibus fere
ante actis diuturnior atque immanior fuit, nam per decem
annos incendiis ecclesiarum, proscriptionibus innocentum,
caedibus martyrum incessabiliter acta est.
sequitur terrae
motus in Syria, ex quo apud Tyrum et Sidonem passim
Eutrop, 9, 25 § 18 sec. Hier,
2320 d
Galerius et Constantius Augusti primi Romanum imperium
in duas partes diuiserunt: Galerius Maximianus Illyricum
Asiam et Orientem, Constantius Italiam Africam et Gallias
obtinuit; sed Constantius uir tranquillissimus, Gallia tantum
[Hispaniaque] contentus, Galerio ceteris partibus cessit.
Galerius
duos Caesares legit: Maximinum, quem in Oriente constituit,
et Seuerum, cui permisit Italiam, ipse in Illyrico constitutus.
Hier. 232V || Diocletianus ab
inuito sqq. Hier. 2321a et Eutr. 9, 27 § 15 Eutr. 10, 1 § 16
Galerius — constitutus Eutr. 10, 2
5 Dioclet. - 6 depoBuerunt adhibuit Beda D. t. r. 4238 10 sqq.)
inde Constantius.. Galliam Hispaniamque regebat, uir Beda Hist. eccl.
1, 8 12 Galerius — 14 constitutus]
gubernacula imperii a Constantio patre suscepit, quae uno et
triginta annis felicissime tenuit.
Occnritur mihi subito et tripndiis qaibusdam insultatur: Eia,
inquiunt, tandem in foueas nostras diu expectate uenisti. hic
te decursurum opperiebamur, hic delapsum opprimimus, hic
confusum tenemus. sustinuimus te hactenus, artifieiose quodammodo
et callide fortuitas temporum mutationes Christianorum
ultionibus coaptantem.
et interdum quidem uerisimilium
specie permoti, utpote homines ignari diuinorum secretorum,
timore palluimus, sed nunc euacuauit Maximianus noster omnem
scaenam fabulae tuae nostraeque religionis antiquitatem columna
inexpugnabilis fulsit.
per annos decem euersae sunt ecclesiae
sqq. Eutr. 10, 1 et 2 et (ez concubina
Helena) Hier. 2322h; lin. 8 Galliarum ex superioribus (§ 15)
cap. 26 § 1 Constantinus sqq. Bier. 2322 et 2323 (uno et trig. annis
fort. ex Eutr. 10, 8) Beda Hist. ecd.
1, 8 1 summae — ciuilitatis exscripsit Beda D. t. r. 4238 s. m. I) D || mansuetudinis (a in
ras. m. ut uid. 1) P 2 brittaniam P brittaniS (sed eras.) R
brittania D || cons tantantinum (priw tan expunct., t tertia in ras.
m. 1) D 8 reliquid Rl 4 PB, idem numerus in
milleeimo sexaginsimo (sic) D mill- LX N mill- quadragesimo -i- (mo
supra i m. 3) O || XXXIIII PB 5 ab augusto ante gubernacula
addunt WT(V3HON)fsh || imperi D || constancio D || uno et xxx
annos (sic) PR 6 **felicissime B 7 trepudiis P1R1 (corr. m. 3
in P) || heia D 9 operiebamur D 10 hactenus (h punctis et
linea del.) P || artifltiose R1 11 callide] cal D 12 *ultionibus
(cr. h) P || et 8. 8. m. 1 D || uiris similium D 13 homine.**S (e
m. 1 in ras. 2 uel 3 litterarum, um ?) D || secretrorum (s ex p corr.,
r altera del. M. 1) P secretorum (supra erasa r uidetur) R secreto
JD 14 *palluimus B || nun ne uacnauit (tert. n eras.) D 15 scenam
P scenam R caenam D 16 decim D || eclesiae P
mertibus toto Orbe Christiani. tenemus euidens testimonium
tuum, nullam superiorem persecutionem adeo uel grauem uel
diuturnam fuisse.
et tamen eeoe inter tranquillissima
bona ipsorum quoque imperatorum, qui ista fecerunt, inusitata
felicitas: nulla domi fames, nulla pestilentia, nullum foris
bellum nisi uoluntarium, quo exerceri uires non periclitari
queant;
res praeterea humano generi huousque incognita:
multorum simul regum patiens consortium et magna concordia
potestasque communis, alias numquam, nunc in commune
prospiciens.
deinde etiam, quod absque ulla haotenue mortalium
notitia est, imperatores illi maximi quippe et persecutores,
honore deposito et adsumpta quiete, priuati, quod beatissimum
homines et summum bonum uitae bonae iudicant, et hoc tunc
uelut praemii loco auctores persecutionis adepti sunt, quando
accensa persecutio medio sui tempore toto Orbe saeuiebat.
an
etiam hanc beatitudinem illis temporibus poenaliter accidisse
adseris et nos hinc quoque terrere moliris?
Quibus humiliter responderim, me plurima cura pietatis
accinctum commonere de ueris, non terrere de falsis. decem
persecutiones a Nerone usque ad Maximianum Ecclesia Christi
passa est: nouem, ut ego dixi, ultiones, ut ipsi non negant,
calamitates e uestigiis consecutae sunt. nec in uerbo premo;
utrum debitae ultiones an fortuitae permutationes fuisse
m. 1) R 2 euidens (s in ras. m. 1) D
5 Inuisitata R (non P) 7 uoluntarium (n 8. 8. m. 1) P 8 quaeant
P qu*eant (er. a) R || res (s s. 8. m. 2) P || pr.eterea (er. a) R
10 potestasque] potes qui D 11 nulla D || actenus PaD 13 adsumta
P assumpta R3 || quiete] qui et D 14 summum (umm in
ras. m. J) D 18 asseris
in
decima haesitatum putant miseri et caeci, non uidentes tanto
eam ipsis fuisse grauiorem quanto minus intellecta est. impius
enim flagellatur et non sentit. [et] quod cum expositum
fuerit, inuiti licet propter ipsam rerum fidem fatebuntur, quia
ex illa Maximianae persecutionis maxima punitione
uulnera, quibus etiam nunc isti dolent et in tantam dolent,
ut etiam clament nosque ad reclamandum lacessant: sollicitos
fieri, qualiter conticescant.
In primo libello expositum a nobis est, Pompeium Trogum
et Cornelium Tacitum commemorasse non plene quidem, nostrum
uero Moysen, etiam ipsorum testimonio fidelem, fideliter
sufficienterque dixisse, Aegyptios et regem eorum, cum populum
Dei seruire intentum et paratum Deo suo, impediendae deuotionis
instinctu ad lutum paleasque reuooarent, decem acerbissimis
plagis fuisse uexatos.
deinde uiolentia malorum edomitos non
solum coegisse festinantem sed etiam propriis suis argenteis
et aureis uasis accumulauisse. post, oblitos plagae suae et
cupidos praedae indebitae, inuidos etiam religionis alienae,
dum innocentes auide persequuntur, mari Bubro ultime receptos
omnes funditus interisse. quod ego nunc refero ac renuntio,
etsi forte fide non acceptatum, exitu tamen probandum, quia
sec. Ierem. proph. 5, 3
10 In primo libello] 1, 10 D 2 haecsitantum D || et om. PRW 3 eam]
ae D 4 quod] X1PRD5 et H quod et coni. h
5 ipsam ez corr. m. 1 add. ante uers. D || fabuntur D || et quia V
6 maximae punicionis D || ita D 8 etiam] & etiam D || reclamandfl
(H in ras. m. 2) B 9 couticiscant R1 12 mosen D 13 aegiptius
D 14 impedien de de uocionis (en de de in ras. m. 1) D ||
inpediendae PR1 15 decim D || aceruissimis PB1 16 uolentia
B* || eodomitus D 17 cogisse D || suis om. PRW suis et N,
18 adcumulauisse P R1 19 religionis (li s. s. m. 1) P || alienae
(i s. 8. m. 1) P 20 auidae PR || persequuntur (n 8. 8. m. 1) D
persecuntur R2 21 interrisse D || ergo (corr. m. 3 aut 4) P ergo
(. non m. 1) B || renuncio D 22 adprobandum D
haec in figura nostri facta sunt.
uterque
est, una populi utriusque causa. subdita fuit Israhelitarum
synagoga Aegyptiis, subdita est Christianorum ecclesia Romanis.
persecuti sunt Aegyptii, persecuti sunt et Romani. decem ibi
contradictiones aduersus Moysen, decem hic edicta aduersus
Christum ; diuersae ibi plagae Aegyptiorum, diuersae hic
calamitates Romanorum.
nam, nt etiam ipsas inter se plagas,
in quantum tamen figura formae conparari potest, conferam,
ibi prima correptio habuit sanguinem uulgo uel manasse de
puteis uel in fluminibus cucurrisse: hic prima sub Nerone
exegit plaga, ut ubique morientium sanguis esset uel morbis
in Vrbe corruptus uel bellis in Orbe profusus.
ibi sequens
plaga prodidit, perstrepentes persultantesque in penetralibus
ranas inediae propemodum causam habitatoribus atque exilii
fuisse: hic sequens sub Domitiano poena similiter ostendit,
satellitum militumque eius improbis efirenatisque discursibus
cruentissimi iussa. principis exsequentum ad inopiam paene
omnes ciues Romanos adactos exilioque dispersos.
ibi tertia
Paulus Ep. 1 ad Cor. 10, 6 PRDg figuram Gىv 2 israhelitarum] PRD
3 sinagoga. (a fin. in ras., m. 1 ?) R || aegyptiis (ii radendo ex u) R
egipciis D || ecleaia (a in ã corr. m. 2) P 4 aegyptii (y statim ex
i corr.) D || decim D 5 aduersum D || decim hic D hic decem
K || edita D || aduersum D 6 deuerse (diu- 2) R1 ||
aegyptirum D || hic* B hic (hi statim corr., ex ib ut uid.) D
7 sae
ibi in quarta plaga muscae caninae fuerunt, reuera
alumnae putredinis uermiumque matres:
sub Marco Antonino plaga, lues plurimis infusa prouinciis
Italiam quoque cum urbe Roma uniuersam exercitumque
Romanum, per longinquos limites et diuersa hiberna dispersum.
in mortem dissolutum putredini simul ac uermibus dedit.
ibi
quinta correptio pecorum ac iumentorum repentino interitu
expleta est: hic similiter quinta ultione sub Seuero persecutore
creberrimis ciuilibus bellis propria uiscera et adiumenta reipublicae,
hoc est plebes prouinciarum et legiones militum,
comminutae sunt.
ibi sexta uexatio intulit uesicas efferuescentes
ulceraque manantia: hic aeque sexta punitio, quae post
B scnifes (c in ras. m. 1 P) PD U musculas (s fin. ex
corr. add. m.1) D 2 mediis (ii
ibi septima plaga numeratur coacto aere grando
profusa, quae hominibus iumentis satisque exitio fuit: hic
similiter septima sub Gallo et Volusiano, qui persecutori Decio
mox interfecto successerant, plaga extitit corrupto aere pestis
infusa, quae per omnia Romani regni ab Oriente in Occidentem
spatia cum omne propemodum genus hominum et pecudum
neci dedit tum etiam
ibi octauam Aegypti contritionem fecere excitatae undique
lucustae, tenentes terentes tegentesque omnia: hic octauam
aeque in subuersionem Romani orbis excitatae undique intulere
gentes, quae caedibus atque incendiis cunctas prouincias
deleuerunt.
ibi nona turbatio diuturnas crassas ac paene tractabiles
tenebras habuit, plus omnino periculi comminata quam
fecit: hic itidem nona correptio fuit, cum Aureliano persecutionem
decernenti diris turbinibus terribile ac triste fulmen
sub ipsis pedibus ruit ostendens, quid, cum ultio talis exigeret,
tantus possit ultor, nisi et clemens esset et patiens; quamquam
Vergilius Georg. 3, 481 del. m. ant.) P maximi| D maximi*ni (eras. a)
G maximi**ani (eras. ni) W 2 eclesiarum P || trudari Bl
3 adque PBl || **non (eras. ut uid. una duaeue litt.) P 5 exhalata]
D (h 9. 8. m. 1) in mg. 1 exhalata m. coaeua B exaltata PRt || est]
e- D 6 iamentia satisque] P iumentisq. | satis (q. satis in ras.,
m. illa coaeua ut uid.)
ibi postremo decima plaga, quae et nouissima omnium fuit,
interfectio filiorum, quos primos quique genuerant: hic nihilo
minus decima id est nouissima poena est omnium perditio
idolorum, quae primitus facta in primis amabant.
Ibi rex potentiam Dei sensit probauit et timuit ac per hoc
populum Dei liberum abire permisit: hic rex potentiam Dei
sensit probauit et credidit ac per hoc populum Dei liberum
esse permisit. ibi numquam postea populus Dei ad seruitutem
retractus: hic numquam postea populus Dei ad idololatriam
coactus est. ibi Aegyptiorum uasa pretiosa Hebraeis tradita
sunt: hic in ecclesias
templa cesserunt.
sane illud, ut dixi, denuntiandum puto, quia,
sicut Aegyptiis post has decem plagas dimissos Hebraeos
persequi molientibus inruit per superductum mare aeterna
perditio, ita et nos quidem libere peregrinantes superuentura
quandoque persecutio gentilium manet, donec mare Rubrum,
hoc est ignem iudicii, ipso domino nostro Iesu Christo duce
et iudice transeamus.
hi uero, in quos Aegyptiorum forma
transfunditur, permissa ad tempus potestate saeuientes grauissimis
quidem permissu Dei Christianos cruciatibus persequentur;
uerumtamen idem omnes inimici Christi cum rege suo
B || idolorum perditio (Va)
V 7 sensit (n m. ant. in ras.) P || probauit] et probauit DV (om.
et seq. V) || ac per hoc-9 probauit om. V 8 sub uerbis hic rex—
10 permisit m. ut uid. 1 linea ducta P, om. KMbG (lacuna relicta
in K) || rex — 9 liberum del. sed m. rec. restit. (ubi predicauit pro
probauit) W 9 credit V || hoc om. V 11 hinc (n del. m.
ant.) P || postea
Igitur mortuo, ut dixi, Constantio in Britanniis Constantinns
imperator creatus, primus imperatorum Christianus excepto
Philippo, qui Christianus annis admodum paucissimis ad hoc
tantum constitutus fuisse mihi uisus est, ut millesimus Romae
annus Christo potius quam idolis dicaretur.
a Constantino
autem omnes semper Christiani imperatores usque in hodiernum
diem creati sunt excepto Iuliano, quem impia, ut aiunt,
machinantem exitiabilis uita deseruit.
haec eet lenta illa
paganorum poena sed certa; hinc sani insaniunt, hinc non
unlnerati conpunguntur, hinc ridentes gemunt, hinc uiuentes
deficiunt, hinc secreto excruciantur, quos nemo persequitur,
hinc iam paucissimi remanserunt, qui numquam aliquo persequente
puniti sunt.
nernmtamen qualis tunc persecutores illos,
de quorum impunitate non solum gloriari sed etiam insultare
conantur, finis mansit, expediam.
AVCTORES g 1 mortuo, ut dixi, — creatus cap. 25 § 16
§ 2 ut aiunt,
compilauit Anonymus Valesianus § 33 4 in Britanniis — 5 creattu
(in Britanniis male coniunctis cum seqq.) compilauit Beda D. t. r. 4259 PR1 2 uide∗tur (fort. eras. n) D ||
per tuam D 3 inmortalibus PBl || arsauri (a att. del. m. 1) P ||
sortientur (e ex u corr. m. 1) P -orientur D 4 mor.tuo (eras. i)
P || Constantino (errore typogr.) h || brittaniis PB britaniis D U
constantinos D 5 estoreatus G2av * creatus e(eras. 8 uid.) X.
creatur N 7 usus R1 (corr. m. coaeua) II millensimus P millesimus
(sim in ras. m. 1) B II romę (3 in raa., m. 2 ?, ex e, guae ex ae) B
8 decaretur (prior e in i corr. m. ut uid. X) P 9 autem om. DTO ||
semper omnes v 10 diem∗ creati (eras. B U
∗∗sunt (2 uel 2 litt. er.; au m. 1) D 11 exitialis
Anon. 13 compunguntur B* 16 quales (corr. m. ant.) P
qualI a(corr.m.2)RNpereecntor1b; (cvrr.m.aat.)Ppereacntores R||
quales (corr. m. 2) B U persecutores (corr. m. ant.) P persecutores∗∗ B ||
illos (corr. m. ant.) P 17 inpunitate PB1
Constantino in Galliis strenuissime rempublicam procurante
praetoriani milites Romae Maxentium filium Herculii, qui
priuatus in Lucania morabatur, Augustum nuncupaneruat.
Maximianus Herculius, iam ex Augusto privatus et adhuc
publicus persecutor, occasione filii sollicitatus, qui imperium
abiecerat, arripuit tyrannidem.
Galerius Augugtus Seuerum
Caesarem aduersus Maxentium Romam cum exercita misit.
Seaerus cum Vrbem obsideret, militum suorum seelere desertus
et proditus atque ex eo fugiens Rauennae interfectus est.
Herculius Maximianus, perseentor et ex Angqsto tyrannus,
confirmatum iam in imperio filium ueste ac potestate regia
spoliare conatus, conuiciis autem ac tu
conterritus in Galliam profectus est, ut Constantine genero
aeque dolis iunctus auferret imperium.
sed per fiiiam deprehensus
et proditus, deinde in fugam uersus Massiliae oppressus et
interfectus est.
porro Galerius occiso Seuero Licinium imperatorem
creauit.
cumque perseeutionem a Diocletiano et Maximiano
missam ipse atrocioribus edictis adcumulauisset ac postquam
Eutrop. 10, 2 et 3 exceptis maxime § 7
ex Augusto — abiecerat, § 8 et proditus, § 9 ueste — regia § 11
Eutr. 10, 4 § 12 et § 13 Rufinus 8, 18 et 19; ultima § 13 uimadtulit
Orosius ex eodem 9, 5 extr. oscitanter lecto uidetur sumpsisse
(de duce enim quodam Maximini ibi narrantur)
a quodam medico constantiam ex desperatione sumente increpitus,
iram Dei esse poenam suam atque ideo a medicis non
posse curari, edictis late missis Christianos de exiliis reuocauit.
ipse autem cruciatus non sustinens uim uitae suae adtulit.
ita respublica tunc sub nonis quattuor principibus fuit Constantino
et Maxentio, filiis Augustorum, Licinio autem et
Maximino, hominibus nouis.
Constantinus pacem ecclesiis post
decem annos quam a persecutoribus uexabantur indulsit.
deinde
inter Constantinum et Maxentium bellum ciuile exortum est.
Maxentius, saepe multis proeliis fatigatus, ultime ad pontem
Muluium uictus et interfectus est.
Maximinus, persecutionis
Christianorum incentor exsecutorque infestissimus, apud
Tharsum, dum ciuile bellum contra Licinium disponit, interiit.
Eutrop. 10, 4 § 15 Hier. 2329 col. 3
§ 16 Eutr. 10, 4 et (interfectus est) Hier. 2328 § 17 Eutr. 10, 4
et Hier. 2327 «
Licinius, repentina rabie susoitatus, omnes Christianos e palatio
suo iussit expelli. mox bellum inter ipsum Licinium et
Constantinum efferbuit.
sed Constantinus Lioinium, sororis
suae uirum, in Pannonia primum uicit, deinde apud Cibalas
oppressit uniuersaque Graecia potitus Licinium crebris bellis
terra marique adsurgentem et repressum tandem ad
coegit;
sed Herculii Maximiani soceri qui motus exemplo, ne
iterum depositam purpuram in perniciem reipublicae sumeret,
priuatum iussit occidi;
quamuis omnibus iam ministris nefariae
persecutionis extinctis hunc quoque in quantum exerere potuit
persecutorem digna punitio flagitaret.
Constantini filii, Crispus
et Constantinus et Licinius adulescens, Licini Augusti filius,
Constantini autem ex sorore nepos, Caesares sunt creati.
His diebus Arrius, Alexandrinae urbis presbyter, a ueritate
fidei catholicae deuians, exitiabile plurimis dogma constituit.
Hier. 2337d n moi — § 20
Evtrop. 10, 5 et 6 (Orosius corrupto usus exemplari § 19 deinde scripsit)
exceptis § 20 Herculii — sumeret
qui simul ut primam Alexandriae vel notus vel notatus inUr
confusos uulgo sectatores insectatoresque factus est, ab Alexandro,
eiusdem tunc urbis episcopo, pulsus ecclesia est.
cumque
homines, quos in errorem seduxerat, etiam in seditionem
excitaret, apud Nicaeam urbem Bithyniae conuentus trecentorum
decem et octo episcoporum factus est, per quos Arrianum
dogma exitiabile et miserum esse euidentissime deprehensum,
palam proditum ae reprobatum est.
sed inter haec latent causae,
cur uindicem gladium et destinatam in impios punitionem
Constantinus imperator etiam in proprios egit affectus. nam
Crispum filium suum et Licixium sororis filium interfecit. prae-
terea multas
sui Romanorum regum uel primus uel solus instituit. quae
sola expers idolorum ad hoc breuissimo tempore condita a
Christiano imperatore prouecta est, ut sola Romae, tot saeculis
miseriisque prouectae, forma et potentia merito possit aequari.
Eucr. 10, 6 et Hier. 2341 || praeterea - subegit sec. Eutr. 10, 5
extr., ut uid. 9 27 Evtr. 10, 8 et ut uid. Augustin. C. D. 5, 25;
cf. Oroe. 3, 13 §
tum deinde primus Costantinus iasto ordine et pio nieem
uertit: edicto siquidem statuit citra ullam, hominum caedem
paganorum templa dandi.
rex Gothorum fortissimas et
copiosissimas gentes in ipso barbarici soli sinu, hoc est in
Sarmatarum regione, deleuit.
Calocaerum quendam
adspirantem nonis rebus oppressit. tricennalibus suis Dalmatiam
Caesarem legit.
cumque bellum in Persas moliretur, in nilla
publica iuxta Nicomediam, dispositam bene rempublicam filiis
tradens, diem obiit.
Anno ab Vrbe eondita MXCII Constantius tricensimus quintus
cum Constantino et Constante fratribus suis adeptus imperium
uiginti et quattuor annis tenuit. fuit inter successores
sec. Hier. 2347* § 29 sec. Hier. 2348
§ 30 Bier. 2350» et 2351r § 31 Eutr. 10, 8 et Hier. 2353* ex-
ceptis dispositam bene remp. Orosianis cap. 29 § 1 Constantius
sqg. Eutrop. 10, 9 et (maxime XXXV et XXIIII) Hier. 2354 oppressit exscripsit Anon Vales.
§ 34 sq. 2 statuit — 8 claudi
interea maligna semper aduersus Deum
uerum diaboli insectatio, quae ab initio mundi usque ad nunc
a sincero fidei religionisque tramite offusis errorum nebulis
lubrica hominum corda perturbat, postquam Christianis imperatoribus
summam regiae potestatis in meliora uertentibus
Ecclesiam Christi zelo idololatriae persequi destitit, aliud
machinamentum, quo per eosdem Christianos imperatores
Christi Ecclesiam uexaret, inuenit.
fit igitur Arrio, noui erroris
auctori, ceterisque discipulis ipsius ad familiaritatem
imperatoris promptus aditus et facilis uia. suadetur Constantio,
ut quosdam in Deo gradus credat, et qui per ianuam ab
errore idololatriae fuerat egressus, rursum in sinum eius, dum
in Deo deos quaerit, tamquam per pseudothyrum inducitur.
peruerso igitur zelo potestas armatur inlusa et sub nomine
pietatis uis persecutionis agitatur. de noua nominis electione
contenditur, ut Arrianorum potius ecclesiae quam catholicorum
sint.
sequitur terrae motus horribilis, qui plurimas Orientis
sec. Hier. 2355 (cf. Rufin. 10, 11) ab
Qrosio exornata § 5 sequitur — strauit
Constans
Mesopotamiam uastauerat, nouem proeliis parum prospere
decertauit. nouissime seditione atque intemperantia militum
nocte adoriri pugnam coactus, patratam paene uictoriam insuper
uictus amisit.
post cum se intolerandis uitiis dedisset ac poena
prouincialium fauorem militum compararet, Magnentii dolis
in oppido, cui Helena nomen est, in proximo Hispaniae interfectus
est.
Magnentius enim apud Augustodunum arripuit imperium,
quod continuo per Galliam Africam Italiamque porrexit.
in Illyrico autem Vetranionem, aetate grandaeuum, imperatorem
sibi milites creauerunt, uirum natura simplicem cunctisque
iucundum, sed qui ne prima quidem umquam litterarum
elementa didicisset.
itaque cum primas litteras litterarumque
syllabas imperator senex interdum inuitus meditaretur, a
Constantio, qui tunc in Magnentium ultione fratris accensus
bellum parabat, deponere iussus imperium, abiciens cum litteris
Eutr. 10, 9 § 6 Eutropius
10, 10 (quo male intellecto Constantem pro Constantio dixit)
et (qui Mesop. uast.)
Nepotianus deinde Romae, Constantini sororis
filius, gladiatorum manu fretus inuasit imperium: qui deinde
cum inprobus ac per hoc inuisus cunctis esset, a Magnentianis
ducibus oppressus est.
sequitur bellum illud horribile inter
Constantium Magnentiumque apud Mursam urbem gestum, in
quo multa Romanorum uirium profligatio etiam in posterum
nocuit.
Magnentius tamen uictus anfngit ac non multo post
apud Lugdunum propria se manu interfecit. Decentius quoque
frater eiusdem, quem Caesarem Galliis praefecerat, apud
Senonas laqueo uitam finiuit.
continuo Constantius Gallum,
patrui filium, Caesarem legit: quem rursus crudeliter ac
tyrannice agentem paulo post quam crearat occidit. Siluanum
quoque, per Gallias rebus nonis inhiantem, mature circumueuiendum
opprimendumque curauit.
igitur Siluano interfecto
Iulianum patruelem suum, Galli fratrem, Caesarem creatum
misit ad Gallias; itaque Iulianus Caesar euersas oppressasque
ab hoste Gallias strenuissime in integrum restituit,
Eutr. 10,12 et (§ 13 propria sqq.) Hier.
2369m; apud Eutropium Hieronymi auctorem excidii fort. Decentius
ante Senonia § 14 Hier. 2367 1 et 2370* et Eutr. 10, 13
§ 15 Eutr. 10, 14.
his elatus suooessibus fastigium usurpauit
Augusti et mox Italiam Illyricumque peruadens Constantium
Parthicis proeliis occupatum regni parte priuauit.
Constantius
Iuliani scelere comperto dimissa expeditione Parthorum dum
ad ciuile bellum reuertitur, in itinere inter Ciliciam Cappadociamque
defunctus est.
ita ille qui discissa paee et unitate
fidei catholicae Christianos aduersum Christianos armans oiuili,
ut ita dicam, bello Ecclesiae membra dilacerauerat, totum
inquieti tempus imperii molestissimumque spatium uitae suae.
bellis. oiuilibus etiam per propinquos et consanguineos excitatis
exercuit exegit expendit.
autem tricesimus sextus ab Augusto rerum potitus anno uno
et mensibus octo imperii summam solus obtinuit.
Christianam
religionem arte potius quam potestate insectatus, ut negaretur
fides Christi et idolorum cultus susciperetur, honoribus magis
prouocare quam tormentis cogere studuit.
aperto tamen praeoepit
Etmop. 10,15 exceptis ltaliam et regni
parte pnnaoit § 18 bellis ciuilibus—consanguineos cf. Eutr. 10,15
cap. 30 § 1 Iulianus sqq. Hier. 2378 illis dudum Caesar ex superioribus
additis; rerum potitus ex Eutr. 10, 16 § 2 Hier. 2378 et Rufin.
1D, 32 § 8 — professor esset
Inlianns
autem bellum aduersum Parthos parans cum Romanas uires
contractas undique ad destinatam secum traheret perditionem,
Christianorum sanguinem dis suis uouit, palam persecuturus
ecclesias, si uictoriam potuisset adipisci.
nam et amphitheatrum
Hierosolymis extrui iussit, in quo reuersus a Parthis episcopos
monachos omnesque eius loci sanctos bestiis etiam arte
saeuioribus obiceret spectaretque laniandos.
itaque postquam a
Ctesiphonte castra mouit, dolo cuiusdam transfugae in deserta
perductus, cum ni sitis et ardore solis atque insuper labore
harenarum confectus periret exercitus, imperator tanto rerum
periculo anxius dum per uasta deserti incautius euagatur, ab
sqq.] cf. Augustin. Confess. 8 § 10
(uol. 1, 148 Ben.) § 4
imperator in summo rerum discrimine ab exercitu creatus
cum et locorum iniquitate captus et hostibus circumsaeptus
nullam euadendi facultatem nancisceretur, foedus cum Sapore
Persarum rege, etsi parum ut putant dignum, satis tamen
necessarium pepigit:
quippe, ut tutum et incolumem Romanum
exercitum non solum ab incursu hostium uerum etiam a
locorum periculo liberaret, Nisibi oppidum et partem superioris
Mesopotamiae Persis concessit.
inde dum ad Illyricum rediens
per Galatiam iter agit, cum in cubiculum quoddam nouum
sese cubitum recepisset, calore prunarum et nidore parietum
nuper calce inlitorum adgrauatus et suffocatus, octauo demum
mense quam imperare coeperat uitam finiuit.
Hier. (2379x et) 2380 et (ab
exercitu) Eurtrop. 10, 17 II cum-nancisceretur Rufin, 11, 1 || foedus
— pepigit Eutr. 10, 17 et Hier. 2380 1 § 2 quippe — liberaret
Orosius || Nisibi sqq. Hier. 2380 1 excepto superioris, quod ex chorographo
suo uid. repetiisse § 3
octauus apud Nicaeam consensu militum imperator creatus
est mansitque in eo annis undecim.
qui cum Christianus integra
fide sacramentum militiae gereret sub Iuliano Augusto tribunus
scutariorum, iussus ab imperatore sacrilego aut immolare
idolis aut militia excedere, fideliter sciens et graniora Dei esse
indicia et meliora promissa, sponte discessit.
ita parua interiecta
mora Iuliano interfecto ac mox Iouiano mortuo qui pro nomine
Christi amiserat tribunatum, retribuente Christo in locum
persecutoris sui accepit imperium:
qui postea fratrem suum
Valentem participem fecit imperii , Procopium tyrannum
pluresque postea satellites eius occidit.
terrae motus per totum
Orbem factus ita turbatum quoque pelagus excussit, ut per
uicinas terrarum campestrium partes refuso mari plurimae
insularum urbes concussae et subrutae perisse referantur.
Valens
ab Eudoxio episcopo, Arriani dogmatis assertore, et baptizatus
et persuasus, in saeuissimam haeresim declinauit; Eutropius 10, 18 (XVIIcodd. Leid.
et Bert.) || Valentinianus
contemplabatur
enim de eo, quantam uim in ulciscenda fide imperator posset
exerere, qui tantam constantiam pro retinenda quondam miles
habuisset.
Horum anno imperii tertio Gratianus Yalentiniani filius
imperator est factus. eodem anno apud Atrebatas uera lana
de nubibus pluuiae mixta defluxit.
Praeterea Athanaricus rex Gothorum Christianos in gente
sua crudelissime persecutus, plurimos barbarorum ob fidem
interfectos ad coronam martyrii sublimauit, quorum tamen
plurimi in Romanum solum non trepidi, uelut ad hostes, sed
certi, quia ad fratres, pro Christi confessione fugerunt.
Yalentinianus Saxones, gentem in Oceani litoribus et paludibus
Hier. 2383 § 9 Athan.—in Bom. solum..
fugerunt Bier. 2385m § 10 Hier. 2389x exceptis gentem - meditantes
(cf. Ammianus MarceUinus 28, 5 § 1). adhibuit Paulus 276, 16-18
7 eodem - 8 defluxit exscripsit Paulus 277, 13-15 9 Praeterea-
11 sublimauit compUauit Paulus 277 not. lin. 10-12 9 Athan.—
13 fugerunt adhibuit Isidorus Hist. Goth. 6 14 Valentinianusp.
514, 5 insederunt excerpsit Paulus 280 14 Saiones — p. 514, 5
ineederant] hinc Saxones Burguntionesque (unt m. 2 ex ut) qui plus LXXX
milia armatorum primum Reni in limbo castra metassent (sic ) Ior-
danis Chron. p. 237 E* 14 Saxones - 514, 1 terribilem adhibuit
Isidorus Orig. 9, 2, 100
Burgundionum quoque nonorum
hostium nouum nomen ., qui plus quam octoginta milia, ut
ferunt, armatorum ripae Rheni fluminis insederunt.
hos quondam
subacta interiore Germania a Druso et Tiberio, adoptiuis filiis
Caesaris, per castra dispositos in magnam coaluisse gentem
atque ita etiam nomen ex opere praesumpsisse, quia crebra per
limitem
esse praeualidam et perniciosam manum, Galliae hodieque
testes sunt, in quibus praesumpta possessione consistunt;
quamuis
prouidentia Dei Christiani omnes modo facti catholica fide
nostrisque clericis, quibus oboedirent, receptis blande mansuete
innocenterque uiuant, non quasi cum subiectis Gallis sed uere
cum fratribus Christianis.
Hier. 2389c (armatorum Orosius addidit perperam)
§ 12
Anno autem undecimo imperii sui Valentinianus, cum Sannatae
sese per Pannonias diffudissent easque uastarent, bellum in
eos parans apud Brigitionem oppidum subita effusione sanguinis,
quod Graece apoplexis uocatur, suffocatus et mortuus est.
Post quem Gratianus filius Occidentis imperium tenuit,
Valente patruo in Orientis partibus constituto; Valentinianum
etiam, fratrem suum paruum admodum, socium creauit imperii
Anno ab Yrbe condita MCXXVIII Valens tricesimus nonus
imperium quattuor annis Valentiniano mortuo tenuit, cui soli,
cum impie ageret, potuisset erubescere. ilico uelut effrenata
qui ad unum fidei opus dimissa saecularium rerum multimoda
Bier. 2391 1k et (bellum-parans) ut uid. Bufinus
11, 12 § 15
uastas illas tunc
Aegypti solitudines harenasque diffusas, quas propter sitim ac
sterilitatem periculesissimamque serpentum abundantiam connersatio
humana non nosset, magna habitantium monachorum
multitudo compleuerat.
hnc tribuni et milites missi, qui sanctos
ac ueros milites Dei alio nomine persecutionis abstraherent. interfecta
sunt ibi agmina multa sanctorum.
quae autem per
diuersas ubique prouincias his similibusque iussis aduersus
ecclesias catholicas et rectae fidei populos gesta sint, satis
significatum ipsa reticendi electione sufficiat.
Interea in Africae partibus Firmus sese excitatis Maurorum
gentibus regem constituens Africam Mauretaniamque uastauit;
Caesaream urbem nobilissimam Mauretaniae dolo captam,
deinde caedibus incendiisque conpletam barbaris in praedam
dedit.
igitur comes Theodosius, Theodosii qui post imperio
sec. Hier. 2391 1 ct Rusinum 11, 3-4 princ.,
cf. 8 § 4 sec. Rusinum 11, 4 extr. et 5 § 5—§ 7 ignotus;
post cum experientissima prouidentia totam
cum Mauretania Africam meliorem pristinis reddidisset, instimulante
et obrepente
baptizari in remissionem peccatorum praeoptauit ac postquam
sacramentum Christi quod quaesierat adsecutus est, post.
gloriosam saeculi uitam etiam de uitae aeternitate securus
percussori iugulum ultro praebuit.
Qratianus interea imperator admodum iuuenis cum inaeatimabilem
multitudinem hostium Romanis infusam finibus cerneret,
fretus Christi potentia, longe inpari militum numero sese in
hostem dedit et continuo apud Argentariam, oppidum Galliarum,
formidulosissimum bellum incredibili felicitate confecit. nam
plus quam triginta milia Alamannorum minimo Romanorum
detrimento in eo proelio interfecta narrantur.
Tertio decimo autem anno imperii Valentis, hoc est paruo
tempore postea quam Valens per totum Orientem ecclesiarum
.. interfecta (strata. Hier.) Hier. 2393 § 9 — § 11 Bier.
2393 st exceptis maxime
siquidem
gens Hunorum, diu inaccessis seclusa montibus, repentina rabie
percita exarsit in Gothos eosque passim conturbatos ab antiquis
sedibus expulit. Gothi transito Danuuio fugientes, a Valente sine
ulla foederis pactione suscepti ne arma quidem, quo tutius
barbaris crederetur, tradidere Romanis.
deinde propter into-
lerabilem | auaritiam Maximi ducis fame et iniuriis adacti
in arma surgentes, uicto Valentis exercitu per Thraciam sese,
miscentes simul omnia caedibus incendiis rapinisque, fuderunt.
Valens egressus de Antiochia cum ultima infelicis belli
Hier. 2394 et Rufin. 11, 13 exscripsit Beda De t. r.
4332 3 gens — 5 expulit exscripsit Pondus 284 8 gemis — 4
Gothos] Post autem non longi temporis interuallam (interoallo
refert Orosius, Hunorum gens omni ferocitate atrocior ezarsit in Gothoa
Iordanis Get. 24 5 Gothi - 6 suscepti, 7 deinde — p. 519, 2 imperauit
compilauit Paulus 285 9 uicto —10 fuderunt exscripsit
Beda D. t. r. 4332
Itaque quinto decimo imperii sui anno lacrimabile illud
bellum in Thracia cum Gothis iam tunc exercitatione uirium
rerumque abundantia instructissimis gessit. ubi primo statim
impetu Gothorum perturbatae Romanorum equitum turmae
nuda peditum deseruere praesidia.
mox legiones peditum
undique equitatu hostium cinctae ac primum nubibus sagittarum
obrutae, deinde, cum amentes metu sparsim per deuia
cogerentur, funditus caesae gladiis insequentum contisque
perierunt.
ipse imperator cum sagitta sauoius uersusque in
fugam aegre in cuiusdam uillulae casam deportatus lateret,
ab insequentibus hostibus deprehensus, subiecto igne consumptus
est et, quo magis testimonium punitionis eius et diuinae
indignationis terribili posteris esset exemplo, etiam communi
caruit sepultura.
Hier. 2395 exceptis maxime § 13 iam tunc
— impetu, § 14 ac primum — cogerentur..gladiis — perierunt, § 15 et quo
— ezemplo Orosianis ut uid. omnibus; ultima etiam — sepultura Hieronymiana
sunt, ex 7, 8 § 8 (Eutr. 7,
Consoletnr se, sed in hoc solo, peruicacia miseriaque gentilium,
quia temporibus et regibus Christianis tantae simul congestae
clades pressam reipublicae onerauere ceruicem: euersae prouinciae,
deletus exercitus, imperator incensus. magnum reuera
hoc est ad nostrum dolorem magisque miserum quo magis
nouum.
sed quid hoc ad consolationem proficit paganorum,
qui palam peruident et in his quoque persecutorem
fuisse punitum? unus Deus unam fidem tradidit, unam
ecclesiam toto Orbe diffudit: hanc aspicit, hanc diligit, hanc
defendit; quolibet se quisquis nomine tegat, si huic non
sociatur, alienus, si hanc inpugnat, inimicus est.
consolentur
se gentiles, in quantum uolunt, Iudaeorum haereticorumque
suppliciis, tantum et unum Deum esse et eundem personarum
acceptorem non esse uel ex hac potissimum Valentis extincti
probatione fateantur.
Gothi antea per legatos supplices poposcerunt,
ut illis episcopi, a quibus regulam Christianae fidei
discerent, mitterentur. Valens imperator exitiabili prauitate
doctores Arriani dogmatis misit. Gothi primae fidei rudimento
ignotus; ef. Ambrosius Epist. 2 § 28 (2, 761
Ben.)
Anno abVrbe condita MCXXXII Gratianus quadragesimus ab
Augusto post mortem Valentis sex annis imperium tenuit,
quainuis iamdudum antea cum patruo Valente et cum Valentiniano
qui cum acum ac paene conlapsum
reipublicae statum uideret, eadem prouisione, qua quondam
legerat Nerua Hispanum uirum Traianum, per quem respublica
reparata est, legit et ipse Theodosium aeque Hispanum uirum
et restituendae reipublicae necessitate apud Sirmium purpura
induit Orientisque et Thraciae simul praefecit imperio,
in hoc
Inde ab hoc cap. hie illic fastis orientalibus
uidetur usus esse; cf. Holder-Egger, Neues Archiv 2, 88
exscripsit Beda Hist. eccl. 1, 9 4 Anno - 7 regnaret exscripsit
Paulus 288, 23—25 5 post mortem Valentis, 11 apud Sirmium ..
ita illi ne unus quidem proprios filius,
quo successore gauderet. indultus est; huius autem Orienti
simul atque Occidenti per succiduas usque ad nunc generationes
gloriosa propago dominatur.
itaque Theodosius adflictam rempublicam
ira Dei reparandam credidit misericordia Dei; omnem
fiduciam sui ad opem Christi conferens maximas illas Scythicas
gentes formidatasque cunctis maioribus, Alexandro quoque illi
Magno, sicut Pompeius Corneliusque testati sunt, euitatas,
nunc autem extincto Romano exercitu Romanis equis annisque
d c. Gut-
schmid, Iahrbucher fur Philologie Suppl. 2, 191 adsciuit Marcellinus Comes
p. 266 (inde Jordanis Chron. p. 236 D1) 7 itaque — 11 Magno..
urbem Constantinopolim
uictor intrauit et ne paruam ipsam Romani exercitus
manum adsidue bellando detereret, foedus cum Athanarioo
Gothorum rege percussit.
Athanaricus autem continuo ut
Constantinopolim uenit, diem obiit. uniuersae Gothorum
gentes rege defuncto aspicientes uirtutem benignitatemque
Theodosii Romano sese imperio dediderunt.
in isdem etiam
diebus Persae, qui Iuliano interfecto aliisque imperatoribus
saepe uietis, nunc etiam Valente in fugam acto recentissimae
uictoriae satietatem cruda insultatione ructabant, ultro Constantinopolim
ad Theodosium misere legatos pacemque supplices
fortasse adhibuit Prosperi Chron.
interpolator 1,
interea cum Theodosius
in Oriente subactis barbarorum gentibus Thracias tandem ab
hoste liberas reddidisset et Arcadium filium suum consortem
fecisset imperii, Maximus, uir quidem strenuus et probus atque
Augusto dignus nisi contra sacramenti fidem per tyrannidem
emersisset, in Britannia inuitus propemodum ab exercitu
imperator creatus in Galliam transiit:
ubi Gratianum Augustum
subita incursione perterritum atque in Italiam transire meditantem
dolis oircumuentum interfecit fratremque eius Valentinianum
Augustum Italia expulit. Valentinianus in Orientem
refugiens a Theodosio paterna pietate susceptus, mox etiam
imperio restitutus est.
exscripsit Paulus 291, 24-
292, 18 2 cum Theodosius, 3 Thracias .. reddidisset compilauit Marcellinus
Comes ad a. 386 3 Thracias-4 reddidisset
primus interfecto per Maximum Gratiano imperium Romani
orbis obtinuit mansitque in eo annis undecim, cam iam in
Orientis partibus sex annis Gratiano uiuente regnasset.
itaque
iustis necessariisque causis ad bellum ciuile permotus, cum e
duobus Augustis fratribus et ultionem unius interfecti sanguis
exigeret et restitutionem miseria alterius exulantis oraret,
posuit in Deo spem suam seseque aduersus Maximum tyrannum
sola fide maior — nam longe minor uniuersa apparatus bellici
conparatione — proripuit.
Aquileiae tunc Maximns uictoriae
suae spectator insederat. Andragathius comes eius summam
belli administrabat: qui cum largissimis militum copiis ipsamque
magnarum copiarum fortitudinem praecellente consilio omnes
cf. Augustinus De ciuitate Dei 5,
26 (qui de Eugenio)
ita Theodosius nemine sentiente, ut non dicam repugnante,
uacuas transmisit Alpes atque Aquileiam inprouisus
adueniens
inmanissimis quoque Germanorum gentibus tributa ac stipendia
solo terrore nominis exigentem, sine dolo et sine controuersia
clausit cepit occidit.
Valentinianus recepto Italiae potitus
imperio est. Andragathius comes cognita Maximi nece praecipitem
sese e naui in undas dedit ac suffocatus est. Theodosius
incruentam uictoriam Deo procurante suscepit.
Ecce regibus et temporibus Christianis qualiter bella ciuilia.
cum uitari nequeunt, transiguntur. ad uictoriam peruentum
est, inrupta est ciuitas, correptus tyrannus. et hoc parum
est. ecce parte alia uictus hostilis exercitus atque ipso tyranno
truculentior comes tyranni ad mortem coactus, tantae dissolutae
elusaeque insidiae, tanti apparatus exinaniti sunt:
et tamen
cf. Augustinus De ciuitate Dei 5, 26 cf. Marcellimus Comes ad
a. 388 5 Aquileism—9 occidit breuiter expressit Beda Hist. eccL
1, 9 9 clausit cepit occidit Iordanis Chron. p. 238 D1 10 Andrag.
—11 suffocatus est exscripsit Marcellinus Comes ad a. 388 R || conmunisset PR1 3 obstruxerat claustra] obstra
D 4 theodosios R1 || sciente PRWX2Z 5 uacuas (om. 1)
alpes intrauit VTW || adque PR1 || ad
aquileiam PRZ in aquileiam T aquileia M 6 hostem — trucem]
magnum hostem maximum ac trncemom. O || ab om. D
7 immanissimis JB* || tribnta (b statim ex p) D 8 solo] magno
DVTO || et] ac D || controuersa R1 9 causit (aic, a m. 1 inras.)
D || coepit (o in a m. 2)
et, ne hoc quisquam casu factum putet,
quo magis potentia Dei, qua et dispensantur et iudicantur
uniuersa, propalato sui testimonio declarata obstrepentium
mentes uel ad confusionem uel ad fidem cogat, dico rem et
ignotam omnibus et omnibus notam:
post hoc bellum, quo
Maximus interfectus est, multa utique, sicut omnes recognoscimus,
Theodosium filiumque eius Honorium usque ad nunc
et externa bella et ciuilia consecuta sunt, et tamen omnia
paene usque in hodiernum diem et quidem cum fructu simplicis
sanctaeque uiotoriae uel nullo uel minimo sanguine quieuerunt.
Igitur Yalentinianus iunior regno restitutus extincto Maximo
eiusque filio Victore, quem imperatorem Gallis Maximus
fort. adhibitus Rufinus 11, 31
compilauit Paulus 294 not. lin. 5, 294, 18-20 m. coaeua B) BDfs dotum N1 || struxit] PRG1.
KM instruxit
mortem putaretur, laqueo suspensus est mortuo Valentiniano
Augusto Arbogastes Eugenium tyrannum mox creare ausus
est legitque hominem, cui titulum imperatoris inponeret;
ipse acturus imperium uir barbarus. animo consilio mann
audacia potentiaque nimius, contraxit undique innumeras
inuictasque copias, uel Romanorum praesidiis uel auxiliis
barbarorum alibi potestate alibi cognatione subnixus.
historiam
notam etiam oculis plurimorum, quam melius qui spectauere
nouerunt, dilatari uerbis non opus est potentia Dei non fiducia
hominis uictorem semper extitisse Theodosium, Arbogastes iste
praecipuum in utroque documentum est. qui et tunc, cum
C. D. 5, 26 hic illic adhibuit
(inprimis9 12.15.17.18.20.21) § 12 historiam notam et q.s.
294 not. lin. 5—7 2 apud — 3 strangnlatus compilauerumt Marcellinus
Comes ad a. 391 et (qui fori. hinc sola doto strang.) Seuerus
Chron. p. 448 fin. 3 atque — 10 subnixus exacripsit Paulus 300,
31—301, 4 4 mortuo Valent. Ang. adhibuit ut uid. Mercellinus
Comes ad a. 392 5 Engenium — ansus est complauit Marcellinus
Comes ad a. 394 7 nir harbarus —10 subnixus erscripsit Marcellinus
Comes ad a. 392 12 potentia Dei] hinc fort. diuino auxilio prae-
ditns Iordanis Ckron. p. 238 E1 K reliquerat praeferat
M I ipec. P II tranquillam rempablieam 0 Port., 9 Grubits
2 repuplica (prior litterae u hasta radendo ex 1 facta) D rei publice
K remp V respublica W || abogastis D 3 stranguiatus R ||
adque P1 || ut in ras.m. 1 P 4 uslentinio Ra 5 orbogastes
(o pr. in a m. coacua) B abogastes D || cogenium D || tyr-
rannumB 6 legitque] elegitque T eligens 28 || imponeret K*
1 ipse — imperium cum praccedd. coni c d acturus] PDaucturus
RI 8 innumeras undique h 9 inunictusque capias D 10 barbarum
D A alibi.. alibi] allis.. aliis f U cognatione∗∗∗∗ (e manu
coacua, ez a ?) B || sabnicus (ix in ras. m. 1, n radendo in i) R n
historiam (is in ras. m. 1) D 11 etiam notam DVTONW etiam
del. in M I expectauere PB 13 extitiset. D || arbogastesJ PKD
minimus cepit et nunc, cum aduersus eundem Theodosium
collectis Gallorum Francorumque uiribus exundauit, nixus
etiam praecipuo culto idolorum, magna tamen facilitate
succubuit.
Engenius atque Arbogastes instructas acies campis
expedierant, arta Alpium latera atque ineuitabiles transitus
praemissis callide insidiis occuparant, etiamsi numero ac
uiribus inpares forent, sola tamen belli dispositione uictores.
at uero Theodosius in summis Alpibus constitutus expers cibi
ac somni, sciens quod destitutus suis, nesciens quod clausus
alienis, Dominum Christum solus solum, qui posset omnia,
corpore humi fusus, mente caelo fixus orabat.
insomnem noctem precum continuatione transegit et testes
propemodum quas in pretium praesidii caelestis adpenderat
lacrimarum lacunas reliquit, fiducialiter arma corripuit solus,
cf. Rufinus 11, 33 et (arma corripuit)
11, 32 expressit Paulus 301 not.
lin. 2 et 3 5 Eugenios — 13 transegit
prima salntis nia extitit Arbitio, hostilium partium
comes: qui cum ignarum imperatorem circumpositis excepisset
insidiis, conuersus ad reuerentiam praesentis Augusti, non
solum periculo liberauit uerum etiam instruxit auxilio.
at ubi
ad contigua miscendae pugnae spatia peruentum est, continuo
magnus ille et ineffabilis turbo uentorum in ora hostium ruit.
ferebantur per aera spicula missa nostrorum atque ultra
mensuram humani iactus per magnum inane portata nusquam
propemodum cadere, priusquam inpingerent, sinebantur.
porro
autem turbo continuus ora pectoraque hostium nunc inlisis
grauiter scutis euerberabat, lin. 3 prima salutis oia Vergil. Aen. 6, 96 § 18 cf.
Claudianus In m cons. Honorii 93—96
prospexit sibi humanae conscientiae
pauor, nam continuo sese parua suorum manu fusa uictori
Theodosio hostilis prostrauit exercitus; Eugenius captus atque
interfectus est; Arbogastes sua se manu perculit. ita et hic
duorum sanguine bellum ciuile restinctum est, absque illis
decem milibus Gothorum, quos praemissos a Theodosio
Arbogastes delesse funditus fertur: quos utique perdidisse
lucrum et uinci uincere fuit.
non insulto obtreotatoribus
nostris. unum aliquod ab initio Vrbis conditae bellum proferant
tam pia necessitate susceptum, tam diuina felicitate confectum,
tam clementi benignitate sopitum, ubi nec pugna grauem
caedem nec uictoria cruentam exegerit ultionem, et fortasse
concedam, ut non haec fidei Christiani ducis concessa uideantur;
quamuis ego hoc testimonio non laborem, quando unus ex
ipsis, poeta quidem eximius sed paganus peruicacissimus,
excerpsit Paulus 303 not. lin. 3-
303, 21 6 Eugenius — 7 perculit
O nimium dilecte Deo! tibi militat aether,
Et coniurati ueniunt ad classica uenti .
hominum de solo Deo humiliter sperantem et partem adrogantissime
de uiribus suis et de idolis praesumentem.
Theodosius autem conposita tranquillataque republica apud
Mediolanium constitutus diem obiit.
nunc filius Theodosius Orientem regit, et Honorius Augustus
frater eius, cui nunc respublica innititur, quadragensimo secundo
loco commune imperium duuisis tantum sedibus tenere coeperunt;
uixitque Arcadius post patris excessum annis duodecim
In III cons. Honorii 96-98, cum
Augustino C. D. 5, 26 laudatus qui et ipse media cni fnndit ab antris
Aeolus armatas hiemes omisit § 23 cf. Rufinus 11, 34 exscripsit Paulus 303,
24 sq. 8 Theodosina — 9 obiit
interea Gildo comes, qui in initio regni eorum Africae
praeerat, simul ut defunctum
quidam ferunt) quadam permotus inuidia Africam orientalis
imperii partibus iungere molitus est,
sine (ut alia tradit opinio)
minimam in paruulis spem fore arbitratus — praesertim cum
absque his non facile antea quisquam pusillus in imperio
relictus ad maturitatem uirilis aetatis euaserit istique propemodum
soli inueniantur, quos ob egregiam patris ac suam
fidem et diuisos et destitutos Christi tutela prouexerit —
Africam excerptam a societate reipublieae sibi usurpare ausus
est, gentili magis licentia contentus quam ambitu regiae affectationis
inflatus.
huic Mascezel frater fuit, qui nouarum
rerum molitiones in fratre perhorrescens, relictis apud Africanam.
militiam duobus filiis adulescentibus in Italiam rediit. Gildo,
et absentiam fratris et praesentiam filiorum eius suspectam
epitomauit Paulus 308, 24
— 26 2 Gildo — 6 arbitratos, (12 gentili) excerpsit Marcellinus
Comes ad
ad hunc iam
ut hostem bello insequendum Mascezel frater missus est, quem
idoneum procurandae reipublicae fore propriae orbitatis recens
dolor pollicebatur. igitur Mascezel, iam inde a Theodosio sciens,
quantum in rebus desperatissimis oratio hominis per fidem
Christi a clementia Dei impetraret, Caprariam insulam adiit,
unde secum sanctos seruos Dei aliquot permotos precibus suis
sumpsit: cum his orationibus ieiuniis psalmis dies noctesque
continuans sine bello uictoriam meruit ac sine caede uindictam.
Ardalio
Ammederam ciuitates; ubi cum parua manu, hoc est cum
quinque milibus (ut aiunt) militum, contra septuaginta milia
hostium castra metatus, cum interiecta mora excedere loco
oppositasque praeiacentis uallis angustias transgredi uellet:
transcripsit Marcellinus Comes ad
a. 398 9 aine bello-uindictam transcripsit MarceUinus Comes ad
a. 398 9 sine bello
incurrente nocte beatum Ambrosium episcopum Mediolani
paulo ante defunctum per somnium sibi uidere uisus est
significantem manu et inpacto ad humum ter baculo dicentem:
hic, hic, hic. quod ille prudenti coniectura intellexit merito
adnuntiantis fidem uictoriae, uerbo locum, numero diem significare.
snbstitit ac tertio demum die post noctem orationibus
hymnisque peruigilem ab ipsis caelestium sacramentorum
mysteriis in hostem circumfusum processit;
et cum ad eoe,
qui primi occurrerant, pia pacis uerba iactaret, signiferum
quendam insolenter obsistentem et iamiamque pugnam excitantem
gladio percussit in bracchio eumque manu debilem
ipso uulnere coegit pronum inclinare uexillum.
quo uiso
reliquae cohortes deditionem iam fieri priorum existimantes
certatim sese ad Mascezelem signis tradidere conuersis. barbari,
quorum magnam multitudinem Gildo ad bellum deduxerat,
defectu militum
Gildo et ipse
fugam molitus arrepta naui ut in altum prouectus ac deinde
reuocatus in Africam est, post aliquot dies strangulatus interiit.
similia in Paulini Vita S. Ambrosii 51
breuiter expressit Marcellinus Comes ad a. 398 6 ac tertio — 7
pernigilem exacripsit Paulus 309, 15 sq. 12 quo uiso-16 expressit
Paulus 309, 21 sq. 16 Gildo — 18 strangulatus
periclitaremnr sub tantorum miraculoram relatu quasi praesumpta
mentiendi inpudentia, nisi adhuc uocem nostram
conscientia eorum, qui interfuere, praecurreret. nullae aguntur
insidiae, nulla corruptio; septuaginta milia hostium uincuntur
paene sine pugna; fugit uictus ad tempus, ne plus audeat
uictor iratus; transportatur in diuersum locum, ut nesciat
frater occidi, quo uindicatur occiso.
sane idem Mascezei elatus
rerum secundarum insolentia, posthabito sanctorum consortio,
cum quibus antea Deo militans uicerat, etiam ecclesiam
temerare ausus est atque ex ea quosdam non dubitauit extrahere. secuta est poena sacrilegum. nam isdem superstitibus atque
insultantibus, quos ab ecclesia ad poenam protraxerat, post
aliquantum tempus solus ipse punitus est probauitque in se
uno, ad utrumque semper diuinum uigilare iudicium, quando
et, cum sperauit, adiutus et, cum contempsit, occisus est.
infantum cura et disciplina utriusque palatii commissa
esset, hoc est Rufino orientalis aulae, Stiliconi occidentalis
exscripsit Paulus 309, 25 — 29 11 nam, 13 post aliquantum temporis
(sic)..ipse panitus est excerpsit Paulus 309, 29-310, 2 16 Interea
— p. 537, 6 dimisso excerpsit Paulus 310 not. lin. 1-810, 29
16 singolis—p. 537, 1 imperii excerpsit idem Paulus 307, 4-7 inras. m. coaeua) B || quaai om. sh || praesumta
PD 2 inpudenatia D impudentia R2 4 septuagenta D LXX
PB n uincuntur hostium PB soli 5 audeat] PB* audea. D
aut R1 7 frater occidere X2Z || occiso (so in ras. m. ut wid. 1)
B occsio D occis.o (erasa i) G || mascezel] PBD 9 eclesiam
P 10 adque PB* (t m. coaeua R) || ex m. 1 ex corr. add. ante
uers. D 11 sacrilegium
taceo de Alarico rege cum Gothis suis saepe uicto, saepe
concluso semperque dimisso. taceo de infelicibus illis apud
Pollentiam gestis, cum barbaro et pagano duci, hoc est Sauli,
belli summa commissa est, cuius inprobitate reuerentissimi
dies et sanctum pascha uiolatum est cedentique hosti propter
religionem, ut pugnaret, extortum est: cum quidem, ostendente
in breui indicio Dei et quid fauor eius possit et quid-ultio
exigeret, pugnantes uicimus, uictores uicti sumus.
taceo de
ipsorum inter se barbarorum crebris dilacerationibus, cum se
inuicem Gothorum cunei duo, deinde Alani atque Huni uariis
excerpsit, oedentique.. propter
religionem, 12 uictores — sumus inter alia ex Iordane sumpta adhi-
bwt Poulus 312, 6-13 18 ipaorum — p. 588,1 populabantur uidetur
adhibuisse Isidorus Hist. Goth. 13
Radagaisus, omnium antiquorum praesentiumque
totam inundauit Italiam. nam fuisse in populo eius plus
quam ducenta milia Gothorum ferunt.
hic supra hanc incredibilem
multitudinem indomitamque uirtutem paganus et
Scytha erat: qui, ut mos est barbaris huiusmodi gentibus,
omnem Romani generis sanguinem dis suis propinare deuouerat.
hoc igitur Romanis arcibus imminente fit omnium paganorum
in Vrbe concursus, hostem esse cum utique copia uirium tum
maxime praesidio deorum potentem, Vrbem autem ideo destitutam
et mature perituram, quia deos et sacra perdiderit.
adhibitus hic illic Augustinus C. D. 5, 23 ||
ferunt] cf. § 13 compilauerunt Isidorus
Hist. Goth. 14 et Paulus 310, 30 - 311, 6 1 Radag., 8 inundauit
Italiam, 5 paganus et Scytha compilauit Marcellinus Comes ad a. 406
(ea: hoc ut uid. Iordanis Chron. 238 B2: Hesperiam uero plagam in regno
Honorii imperatoris primum Radagaisus Scytha cam ducentis milibus
suorum inundauit) 8 fit — 9 concursus exscripsit Paulus 311, 7
10 Vrbem —11 perdident expressit Paulus 311, 8 sq. S || post populabantur rubris litteris VIII hic ubi radagaiens
hosltis (italia
gente sua (alterius uersus inferior, tertii superior pars perierunt) 8 ||
radagaisus] DGN1 ragadaisus PRHX2 Radagadaisus sic 8; radagasus
o radagisus W redagassus V ragadni. sus N Rhadagaisus (EM) v
2 -que] queq sic D || inmanissimus SPR 3 inundauit] SDG ς
magnis querellis ubique agitur, et continuo de repetendis sacris
celebrandisque tractatur, feruent tota Vrbe blasphemiae, uulgo
nomen Christi tamquam lues aliqua praesentium temporum
probris ingrauatur.
itaque ineffabili iudicio Dei factum est,
uti, quoniam in permixto populo piis gratia, poena impiis debebatur
oportebatque permitti hostes, qui insuadibilem in
plurimis et contradicentem ciuitatem seuerioribus solito flagris
coarguerent, non tamen eos, qui indiscrete cunctos intemperata
caede delerent — duo tunc Gothorum populi cum duobus potentissimis
regibus suis per Romanas prouincias bacchabantur:
quorum unns Christianus propiorque Romano et, ut res
timore Dei mitis in caede, alius paganus barbarus et uere
Scytha, qui non tantum gloriam aut praedam quantum inexsaturabili
crudelitate ipsam caedem amaret in caede, et hic
compilauit Paulus 311,
9 — 12 4 itaque ineffabili —12 uere Scytha uidetur adhibuisse
sed temere Prosper Chron. Boncall. 1 p. 643, ct. Holder - Egger,
Neues Archiv 1 (1876)
itaque si huic ultionis potestas permitteretur, quem
Romani ob hoc praecipue timendum arbitrabantur, quia fauorem
deorum sacrificiorum obsequiis inuitaret, et immoderatior
caedes sine fructu emendationis arsisset et error nouissimus
peior priore creuisset; quandoquidem in pagani et idololatrae
manus incidisse, non solum paganis residuis de instaurando
cultu idolorum esset indubitata persuasio sed etiam Christianis
periculosa confusio, cum et hi terrerentur praeiudicio et
illi confirmarentur exemplo.
quamobrem iustus dispensator
humani generis Deus perire paganum hostem uoluit et Christianum
praeualere permisit, ut pagani blasphemantesque Romani
et illo confunderentur perdito et hoc punirentur immisso;
maxime cum imperatoris Honorii admiranda in rege continentia
et sanctissima fides non parum diuinae misericordiae mereretur
conceduntur quidem aduersus immanissimum illum hostem
Radagaisum aliorum hostium cum copiis suis inclinati ad auxilium
animi. adsunt Vldin et Sarus, Hunorum et Gothorum
duces, praesidio Romanorum; sed non sinit Deus rem potentiae
cf. Paulus 311, 12 sq.
18 Vldin-p. 541, 7 trudit excerpsit Paulus 311, 13-18 18 Vldin
—19 duces (inde Iordanis Chron. 298 B2), p. 541,2 Radag. —13 con.
fecti sunt, p. 542, 2 interfectus est breuiter compilauit Marcellinus Comes
ad a. 406 del. m. 1; lac. 2 - 3 litt. propter membra-
nam corruptam) P 8 deorum fauorem h 4 sacrifictorumque PRX.
(que eras. in RX2.) II obsequiis (i alt. s. s. m. 1) P || et om. pag.
extr. D II inmoderatior (o pro ex e R) PR1 6 idolatrae PeD
8 indubitata (in s. s. m. 1) D II persuassio Pe et G. ras. B 9 et
om. D || ∗∗hi∗ B || terrirentur (ur in ras. m. 1) D 10 confirmarentur
(n s. s. m. 2) P 11 umani D || papnum (gan in ras.
m. 1) D 12 blasfemautesque P 18 illo (o ex i corr. m. ant.)
P || inmiss0 PR1 14 honorii (i fin. s. s. m. ant.) P honorit D II
continentia (tia in ras, m. 1) D 16 s∗nctissima (er. c) B
16 inmanissimum PR1 17 radagaisum] GN1 radagai|sum (sum
statim in ras. scr., i euanida sed certa) D ragadaisum PB 18 hnldin
(hUdin 2).B II hunorum] PRDS2 hunnorum B1
conterritum
diuinitus Radagaisum in Faesulanos montes cogit eiusque
— secundum eos qui parcissime referunt — ducenta
milia hominum inopum consilii et cibi in arido et aspero
montis iugo, urguente undique
quibus dudum angusta uidebatur Italia, latendi spe in unum
ac paruum uerticem trudit. quid multis morer ?
non disposita
in bellum acies fuit, non furor timorque incerta pugnae praetulit,
hon caedes acta, non sanguis effusus est, non postremo
- quod felicitatis loco deputari solet — damna pugnae euentu
compensata uictoriae : edentibus bibentibus ludentibusque
nostris tanti illi tamque immanes hostes esurientes sitientes
languentesque confecti sunt.
parum hoc est, nisi captum et
subiugatum sciant, quem timuere Romani, illumque idololatram
15 suum, cuius sacrificia se magis pertimescere quam arma
fingebant, sine proelio uictum ac uinctum sub iugo catenisque
despiciant. igitur rex Radagaisus solus spem fugae sumens
cf. § 4; at Augustinus
l. c.: multo amplius quam centum milium
Isidorus Hist. Goth. 14 12 esurientes —13 confecti expressit Pau-
lus 811, 18 sq. 17 rex - p. 542, 2 interfectus est excerpsit Paulus
811, 19 - 21 PBD (c statim s, s. in D) et v 2 diuitus (ni statim a. s.)
D || radagaisum] DG ragadaisum PB || in feBula in fesu|lanos sic
D || fesulanos (s pr. in ras. R) PR || coegit PRTWN1X2 3 cc
PR 5 urgente PR 7 parum D 8 timor (timorum N)
furorque DVTONW 9 cedes (c in ras. 2 litt. m. ant.) P
10 dampna a. ras. R || pugnae om. PR1 pugne s. lin. add. R2 ||
euentu] euictu D 11 cõ∗pensata (o in õ mut., er. n) R || edent.
bib. ludentibusque] edentibus qui D 12 tanlque D || inmanes
PR eimanes D || et sitientes v 13 et subiugatum] D
(c linea del. m. 1 m P, erasa in R) PR barbarii V; et catenatum
ac subiugatum Z1 (non Z) v interpolata ex seqq. 14 quam
D U idololairam] PR (lo lineis et punctis del. in P, erasae in B)
idolatram D 16 uinctum] uictum. D 17 dispiciant Ral. DV ||
radagaisus] D ragadaisus PR || solus solus sic D || sumen D
et paulisper retentus ac deinde interfectus est.
tanta uero multitudo
captiuorum Gothorum fuisse fertur, ut uilissimorum pecudum
modo singulis aureis passim greges hominum uenderentur.
sed nihil superesse Deus de eodem populo sinit. nam
ilico cunctis qui emebantur morientibus quod improbi emptores
eorum non impenderunt turpiter pretiis, expenderunt misericorditer
sepulturis.
igitur ingrata Roma, quae sicut nunc
sensit non ad remittendam sed ad reprimendam idololatriae
praesumptionem iudicis Dei obliquam misericordiam, ita continuo
propter uiuorum mortuorumque sanctorum piam recordationem
Dei iram passura non plenam,
paeniteat et per experientiam fidem discat, ab incursu Alarici
regis et hostis sed Christiani aliquantulo ad tempus spatio
differtur.
Interea comes Stilico, Vandalorum inbellis auarae perfidae
cf. cap. 38 extr. cap. 38 § 1
—4 cf Hieronymus Epist. 123, 16 sq. uidetur adhibuisse Seuerus Chronp
. 449 2 tanta — 4 uenderentur
quamobrem Alaricum cunctamque Gothorum gentem,
pro pace optima et quibuscumque sedibus suppliciter ac
simpliciter orantem, occulto foedere fouens, publice autem et
belli et pacis copia negata, ad terendam terrendamque rempublicam
reseruauit.
praeterea gentes alias copiis uiribusque
intolerabiles, quibus nunc Galliarum Hispaniarumque prouinciae
premuntur, hoc est Alanorum Sueborum Vandalorum
ipsoque simul motu inpulsorum Burgundionum, ultro in arma
sollicitans, deterso semel Romani
eas interim ripas Rheni quatere et pulsare Gallias uoluit,
— orantem cf. 1, 16 § 3 § 3 cf. 7, 40 § 8 Marcellinus
Comes ad a. 408 et fort. Seuerus Chron. p. 449 2 Eucherium
adsciuit Paulus 310, 26 9 gentes —13 suscitauit excerpsit Paulus
314, 1—4 9 gentes—11 Vandalorum compilauit MarcellinusComes
ad. a. 408 12 ultro —13 suscitauit adhibuit Marcellinus Comes ad
a. 408 14 eas—p. 514,11 puniti sunt excerpsit Paulus 814, 4-12
s. s. m. 1) D || imperiom (o in n m. 1) B imperio D U substituere]
PRD ς substinuere N1 subsistere
itaque ubi
imperatori Honorio exercituique Romano haec tantorum scelerum
scaena patefacta est, commoto iustissime exercitu occisus
est Stilico, qui ut unum puerum purpura indueret, totius
generis humani sanguinem dedidit;
occisus Encherius, qui ad
conciliandum sibi fauorem paganorum restitutione templorum
et euersione ecclesiarum inbuturum se regni primordia minabatur,
paucique cum isdem satellites tantarum molitionum
puniti sunt. ita minimo negotio paucorumque poena ecclesiae
Christi cum imperatore religioso et liberatae sunt et uindicatae.
Itaque post haec tanta augmenta blasphemiarum nullamque
paenitentiam ultima illa diuque suspensa Vrbem poena consequitur.
AugustinusC. D. 1, 1.7; 5, 23 hic illic
adhibitus
Marcellinus Comes ad. a 408 15 Alaricus — inrumpit compila-
uerunt Marcellinus Comes ad a. 410 et Isidoruв Hist. Goth. 15 P || quia] PRD quod h || et] PDGX2N1
(КN) om: RVMHTO1W 2 imperio R* ||gernero
accidit quoque, quo magis illa Vrbis inruptio
indignatione Dei acta quam hostis fortitudine probaretur, ut
beatus Innocentius, Romanae urbis episcopus, tamquam iustus
Loth subtractus a Sodomis occulta prouidentia Dei apud Rauennam
tunc positus, peccatoris populi non uideret excidium.
discurrentibus per Vrbem barbaris forte unus Gothorum idemque
potens et Christianus sacram Deo uirginem iam aetate
prouectam, in quadam ecclesiastica. domo reperit, cumque ab
ea aurum argentumque honeste exposceret,
illa fideli constantia
esse apud se plurimum et mox proferendum spopondit ac protulit,
cumque expositis opibus attonitum barbarum magnitudine
pondere
uirgo Christi ad barbarum ait :
haec Petri apostoli
excripsit Paulus 312, 18
- 22 1 dato—3 sinerent fort. adhibuit Isidorus Hist. Goth. 15, 7
— 10 4 praedae inh. fort. adhibuit MarcellinusComes ad a. 410
10 discorr.—p. 546, 17 euadnnt compilauit Isidorus Hist. Goth. 16.17
10—p. 546, 6 imperanit adhibuit Cassiodorius Var. 12, 20 PRWX. II si (s m. 2 corr. ex
p uel r uel š) P || q in q mut. B || in om. PBTW || sancta] scam
sic D || praecipuaeque P pcipueq; sed , eras. B 2 in om
3 inuiolatas P* inuiolatus D || senerent P* 4 tum om. || deinde
in] deindem D || possint D 6 magis ∗∗∗∗∗ (erasum urbis) P ||
irrnptio Rb 6 indignationem D || hostes D 7 urbis] PR ςZ
barbarus uero ad reuerentiam religionis timore Dei
et fide uirginis motus ad Alaricum haec per nuntium rettulit:
qui continuo reportari ad apostoli basilicam uniuersa ut erant
uasa imperauit, uirginem etiam simulque omnes qui se adiungerent
Christianos eodem cum defensione deduci. ea domus
a sanctis sedibus longe ut ferunt et medio interiectu Vrbis
aberat.
itaque magno spectaculo omnium disposita per singnlos
singula et super capita elata palam aurea atque argentea uasa
portantur; exertis undique ad defensionem gladiis pia pompa
munitur;
hymnum Deo Romanis barbarisque concinentibus
publice canitur; personat late in excidio Vrbis salutis tuba
omnesque etiam in abditis latentes inuitat ac pulsat;
concurrunt
undique ad uasa Petri uasa Christi, plurimi etiam
pagani Christianis professione etsi non fide admiscentur et per
hoc tamen ad tempus, quo magis confundantur, euadunt;
quanto copiosius adgregantur Romani confugientes, tanto
cf. 2, 19 § 13 || ut ferunt T mysteria DN (cf. § 13) 2 nequeo] non queo
VT non ualeo neque fsh || tenere] **|tenere (er. te ut. uid.) D
contendere Z1 υ ante f || non om.
O sacra et ineffabilis
diuini iudicii discretio! O sanctum istud et salutare flumen,
quod parua exortum domo, dum beato alueo in sanctorum
sedes tendit, oberrantes periclitantesque animas in salutis
sinum pia rapacitate peruexit!
O praeclara illa Christianae
militiae tuba, quae generaliter cunctos dulcissimo ad uitam
modulamine inuitans, quos ad salutem inoboedientes non suscitauit,
mysterium hoc,
quod in transferendis uasis, dicendis hymnis, ducendis populis
fuit, tamquam magnum cribrum fuisse arbitror, per quod ex
congregatione populi Romani tamquam ex magna massa frumenti
per omnia ex uniuerso ambitu ciuitatis latebrarum foramina
effluxere grana uiua siue occasione siue ueritate commota;
omnia tamen de praesenti salute credentia ex horreo dominicae
praeparationis accepta sunt, reliqua uero uelut stercora et uelut
paleae, ipsa uel incredulitate uel inoboedientia praeiudicata, ad
exterminium atque incendium remanserunt. quis haec perpendere
plenis miraculis, quis praedicare dignis laudibus queat?
Tertia die barbari quam ingressi Vrbem fuerant sponte
cf. 2, 19 § 13 compilauit Paulus 312,
27 — not. lin. 9 19 Tertia—p. 548, 1
nam si exhibitam Neronis imperatoris sui
spectaculis inflammationem recenseam, procul dubio nulla
conparatione aequiperabitur secundum id, quod excitauerat
lasciuia principis, hoc, quod nunc intulit ira uictoris.
neque
nero Gallorum meminisse in huiusmodi conlatione debeo, qui
continuo paene anni spatio incensae euersaeque Vrbis adtritos
cineres possederunt.
et ne quisquam forte dubitaret ad
correptionem superbae lasciuae et blasphemae ciuitatis hostibus
fuisse permissum, eodem tempore clarissima Vrbis loca
fulminibus diruta sunt, quae inflammari ab hostibus nequiuerunt..
Alaricum facta est: cuius rei quamuis recens memoria sit,
tamen si quis ipsius populi Romani et multitudinem uideat
et uocem audiat, nihil factum, sicut etiam ipsi fatentur,
cf. 6, 14 § 5 § 17 continuo
— spatio cf. 2, 19 § 13 § 18 cłarissima sqq. cf. 2, 19 § 15
cap. 40 § 1 MCLXIIII cf. 2, 3 § 3 expressit Paulus 312, 25
— 27 14 Anno — MCLXIIII compilauit Beda De temp. rat. ad a.
4376 p. 916, 21 Giles, idemque adhibuit Hist. eccl. 1, 11 med.
14 inruptio — 15 facta est adhibuit Beda Hist. eccl. 1, 11 D 2 quanto D || septingentensimo P 3 suis
P et a. ras. B 4 nullae (ae ex a m. coacua) B 5 conparationi
(on m õ* mut. al. m.) B 6 nnc Pa || intulerit h cõtulit Z1
7 qui (i 8. s. m. 1) D 8 continui D || pane (a in e m. coacua)
B || attritos W 9 cineris D 10 correptionem (ti in ras. m. 1)
P || snperbiae et misere ciuitatis V n lasciuae] post ras. PR lasciuiae
D et a. ras. PR, c || blasphemae] D blasfem*ae (er. i) P blasphem*ae
(er. i) R || hoc hostibus H 12 fulminibus (ful statim ex flu) D ||
diruta] RDGN1, WX2 ( ς) βυ; dirupta
in ea inrutione Placidia, Theodosii principis
filia, Arcadii et Honorii imperatorum soror, ab Athaulfo,
Alarici propinquo, capta atque in uxorem adsumpta, quasi eam
diuino iudicio uelut speciale pignus obsidem Roma tradiderit,
ita iuncta potentissimo barbari regis coniugio multo reipublicae
commodo fuit.
Interea ante biennium Romanae inruptionis excitatae per
Stiliconem gentes Alanorum, ut dixi, Sueborum Vandalorum
compilauit Marcellinus
Comes ad a. 410 2 Placidia-4 adsumpta his apud forum Cornelii
insertis adhibuit Pauluв 313, 17 - 19 2 in ea - 3 soror, 4 capta
compilauit Isidorus Hist. Goth. 18 6 multo - 7 fnit compilauit
Paulus 913, 19 sq. 8 ante - p. 660, 4 refunduntur compilauit Isidorus
Hist. Goth. 71 8 ante - p. 650, 2 Gallias exscipsit Beda
Hist. eccl. 1, 11 8 ante - 9 gentes compilauit Seuerus Chron.
p. 449 8
His per Gallias bacchantibus apud Britannias Gratianus,
municeps eiusdem insulae, tyrannus creatur et occiditur.
huius loco Constantinus ex infima militia propter solam spem
nominis sine merito uirtutis eligitur:
imperium, in Gallias transiit. ibi saepe a barbaris incertis
foederibus inlusus, detrimento magis reipublicae fuit.
misit
in Нispanias iudices: quos cum prouinciae oboedienter accepissent,
duo fratres iuuenes nobiles et locupletes Didymus
et Verinianus non assumere aduersus tyrannum quidem
exscripsit Beda Hist. eccl.
1, 11 5 apud-10 fnit (omissis 6 municeps-insulae et 8 continuo-
9 imperium) compilauit Paulus 314, 15 - 20 5 apud Britannias,
7 Constantinus - 9 transiit (exceptis 7 ex infima - 8 nominis ex Orosio
[ipso ?] ab interpolatore insertis) compilauit Prosper ad a. 407 p. 646
7 Constantinus, 8 inuasit - 9 transiit adhibuit Marcellinus Comes ad
G. 411, cui similia habet Iordanis Get. 32 p. 119 et Chron. p. 238 D1
12 dao - p. 551, 7 uernaculis excerpsit Paulus 314, 20-22 12 dno
- p. 551, 2 moliti sunt, 6 hi uero - 9 Constantem .. 10 Caesarem ...
14 interfectis - 15 moliebantur excerpsit Isidorus Hist. Goth. 71 D || pyreneam PRaD pyrineum
Ral. 4 diffunduntur D solus 5 uagantibus G solus || ∗∗∗∗apud
B || brit.tanias P brittanias Ra
cretus D solus 10 detrimendo
D || fuit] fuit quam augmento D hiapania
PM hispaniã. (eras. uid. non a sed duae hastae; add. al. m.)
B hispanism G || quos p (p del. m. 1) P || obedientea h 12 iauenes
om. DVT soli || nubilis D om. WMb || locoplitis D || didymus
us D dydymus P dydynius B didinius W didimus N1X2 dedimus
VTO didymius KN didimius OH 18 uerinianus] PbRDK
N1X2 uerenianus PaO
nam tyrannidem nemo nisi celeriter
maturatam secrete inuadit at publice armat , cuius
summa est assumpto diademate ac purpura uideri antequam
sciri; hi uero plurimo tempore seruulos tantum suos ex propriis
praediis colligentes ac uernaculis alentes sumptibus nec
dissimulato proposito absque cuiusquam inquietudine ad
Pyrenaei claustra tendebant.
aduersus hos Constantinus Constantem
silium suum, — pro dolor! — ex monacho Caesarem
factum, cum barbaris quibusdam, qui quondam in foedus
recepti atque in militiam allecti Honoriaci uocabantur, in
Hispanias misit. hinc apud Нispanias prima mali labes.
nam interfectis illis fratribus, qui tutari priuato praesidio
Pyrenaei Alpes moliebantur, his barbaris Vergil.Aen. 2, 97
Hisp. misit transpsit Paulus577, 22-25 9 Constantinus -10
suum, 12 in Hispanias misit uidetur adhibuisse Prosper ad a. 411 p. 646,
cf. Neues Arch ιυ1 (1876) p. 88, 2 9 Constantinus - 11 factum
igitur Honoriaci
inbuti praeda. et inlecti abundantia, quo magis scelus
inpunitum foret atque ipsi sceleri plus liceret, prodita Pyrenaei
custodia claustrisque patefactis cunctas gentes, quae per
Gallias uagabantur, Hispaniarum prouinciis inmittunt isdemque
ipsi adiunguntur:
ubi actis aliquamdiu magnis eruentisque
discursibus, post graues rerum atque hominum uastationes, de
quibus ipsos quoque modo paenitet, habita sorte et distributa
usque ad nunc possessione consistunt.
Multa nunc mihi de huiuscemodi rebus loquendi facultas
foret, si non secundum omnes homines apud unius cuiusque
mentem conscientia secreta loqueretur.
inrnptae sunt Hispaniae,
caedes uastationesque passae sunt: nihil quidem nouum, hoc
compilauit isidorus Hist. Goth. 71. 72 PW al pallentinis 8. 8. m. 1cinG paleniiia RD
(ntini in ras. m. 1 B) pollentinis N palestinis VG1aTOX2Z platinis
inscr. Murat. 781, 3(PALANTIA) spuria at
8 fidili ex corr. add. m.1 nteuers. D 4 imbnti RalinputiD |
habudantia D |magis (m ex 0 corr.m. 1) P 6 impunitum Ral. ||
adque PR1 (corr.m. coaeua R) ||pyrenei PB pirenia D 6 claustra|q:
D || tota illa quae per Gallias bacchabatur (bach- ) ferocitas
gentium Hispaniarum prouinciis intromissa est (illud bacchabantur
fort. ex 40 § 4 adsciuit) || cuntss gentis (c m. 1) D 7 galleas D ||
prouincias D ||immittunt R al. ||isdemque] G hisdemque PRD
8 adiuguntur Ra adguntur Da || actis] adiectis D ||aliquandiu B d
post ras. P 9 discursibus (secundaB ex p uel. r corr.m.2) P
discursiobus D ||adque PR1 (corr.m. coaeua B) om. DVO || hominumq:
D; seruorumhominumque YO || de quibus] quarum
10 ipsos] DV ( ς) ipsi
uerumtamen quis non se, qui sui suorumque actuum
uel etiam cogitationum conscius indicia Dei metuit, iuste
omnia passum uel etiam parua sustinuisse fateatur? aut qui
se non intellegit Deumque non metuit, quomodo non iuste
ista et quidem parua sustinuit ?
quae oum ita sint, illud
tamen clementia. Dei eadem pietate, qua dudum praedixerat,
procurauit, ut secundum euangelium suum, quo incessabiliter
commonebat, cum uos persecuti fuerint in una ciuitate,
fugite in aliam, quisque egredi atque abire uellet,
ipsis barbaris mercennariis ministris ac defensoribus uteretur.
hoc
tunc ipsi ultro offerebant; et qui auferre omnia interfectis
omnibus poterant, particulam stipendii ob mercedem seruitii
sui et transuecti oneris flagitabant. et hoc quidem a plurimis
factum est.
qui autem non crediderunt enangelio Dei quasi
contumaces, uel si etiam non audierunt dupliciter contumaces,
cf. 7, 22 § 7 § 4 sec. euangelium suum Matth. 10, 23 om. DVTO || illud om. XtZ || quo] quod DVX,Z || gladiusseuiit
(sse statim ex m corr.) D || saeuit B (non P) GVN1TX2, item
(uel seuit) KMO, ZZ1v ante h 2 sustinere PR || oc. PR ducendis
(c B. 8. m. 1) D 3 passa D || fuerunt Col. fsh 4 per s. lin. add.
m. fort. 1 in B || dnodicim D XII. ( . alt. in ras. uclut a litterae capaci)
B 6 gogitacionum D || conscius (us m ras.) B 7 passim post
ras. B || quis P2 8 inteligit D || deumq. (q. a. s. m. 2) P || non]
donum D || iustę* ( et interpunctio eras.) D iustel B 9 ista]
iste D || quicũ*ita (i pro in ę corr., alt. i in 2 litt. ras. m. coueua
B 12 cum) com D || una (~ supra a eras. uid.) P unam HNN1O ||
ciuitste* (m ut uid. eras.) P ciuitatẽ D ciuitatem DHNN1 O
18 quisque] PRD cf. 5, 4 § 7; quisquis GX2v || egredi om. DV
egrediens Col. fs || atque abire uellet] PRG ς (adque
quamquam et post hoc quoque continuo
barbari exsecrati gladios suos ad aratra conuersi sunt residuosque
Romanos ut socios modo et amicos fouent, ut inueniantur
iam inter eos quidam Romani, qui malint inter barbaros
pauperem libertatem, quam inter Romanos tributariam
sollicitudinem sustinere.
quamquam
Romanis finibus inmissi forent, quod uulgo per Orientem et
Occidentem ecclesiae Christi Hunis Suebis Vandalis et Burgundionibus
diuersisque innumeris credentium populis replentur,
laudanda et adtollenda misericordia Dei uideretur, quandoquidem,
etsi cum labefactione nostri, tantae gentes agnitionem
ueritatis acciperent, quam inuenire utique nisi hac occasione
non possent.
quid enim damni est Christiano ad uitam aeternam
inhianti, huic saeculo quolibet tempore et quoquo pacto
abstrahi? ..quid autem lucri est pagano in medio Christianorum
aduersus fidem obdurato, si paulo diutius diem protrahat,
quandoque morituro, cui desperata conuersio est?
excerpsit Paulus 315, 2 sq.
4 ut inueniantur - 7 sustinere adhibuit Isidorus Hist. Goth. editione
priore (Lindenbrog, Hist. ant. scriptores tres 1611
Et quia ineffabilia eunt iudicia Dei, quae neo scire omnia
nec explicare quae scimus possumus, breuiter expresserim,
correptionem iudicis Dei, quoquo pacto accidat, iuste sustinere
qui sciunt, iuste sustinere qui nesciunt.
tot oppositis tyrannis nihil aduersus barbaros agi posse, ipsos
prius tyrannos deleri iubet. Constantio comiti huius belli
summa commissa est.
sensit tunc demum respublica et quam
utilitatem in Romano tandem duce receperit et quam eatenus
perniciem per longa tempora barbaris comitibus subiecta.
tolerarit.
igitur Constantius comes in Galliam cum exercitu
profectus, Constantinum imperatorem apud Arelatem ciuitatem
clausit cepit occidit.
lam hinc, ut de catalogo tyrannorum quam breuissime.
Pauli Ep. ad Rom. 11, 33
compilauit Beda Hist. eccl. 1, 11 5 Honorius imp. et 11 Constantius—12
profectus uid. adhibuisse Paulus 315, 11-14 11 Constantina
comes — p. 556, 8 substituit compilauit Prosper Chrom. ad a.
411 p. 646, cf. Neues Archiv 1 (1876) p. 88 12 Constantinum p.
566, 10 occisus est excerpsit Paulus 315, 14-21 12 Constantinum
— 13 occidit et p. 566, 1 Constantem — 2 interfecit adhib. uid..
Marcellinus Com. ad a. 411
Maximus exutus purpura
destitutusque a militibus Gallicanis, qui in Africam traiecti,
deinde in Italiam reuocati sunt, nunc inter barbaros in
Hispania egens exulat.
Iouinus postea uir Galliarum nobilissimus
in tyrannidem mox ut adsurrexit et cecidit. Sebastianus
frater eiusdem hoc solum, ut tyrannus moreretur, elegit:
continuo ut creatus occisus est.
quid de infelicissimo Attalo
loquar, cui occidi inter tyrannos honor et mori lucrum fuit ?
in hoc Alaricus imperatore facto infecto refecto ac defecto,
citius his omnibus actis paene quam dictis, mimum risit et
cf. 2, 3 § 4 exscripsit
Beda Hist. eccl. 1, 11 7 Iouinus —10 occisus est
nec mirum si iure hac pompa miser
lusus est, cuius ille umbratilis consul Tertullus ausus est in
curia dicere loquar uobis, patres conscripti, consul
et pontifex, quorum alterum teneo, alterum spero,
sperans ab eo qui spem non habebat et maledictus utique
quia spem suam posuerat in homine.
Attalus itaque tamquam
inane imperii simulacrum cum Gothis usque ad Hispanias
portatus est, unde discedens naui incerta moliens in mari
captus et ad Constantium comitem deductus, deinde imperatori
Honorio exhibitus truncata manu uitae relictus est.
Heraclianos interea Africae comes missus, cum idem Attalus
umbram gestaret imperii, Africam strenue aduersum indices
ab eo missos tutatus, consulatum adsecutus est;
quo elatus
sapercilio Sabinum domesticum suum, uirum ingenio callidum
industriaque sollertem et sapientem nominandum si animi
uires tranquillis studiis adeommodauisset, generum allegit ;
cum quo quorundam periculorum suspiciones dum patitur fecit
atque, aliquamdiu Africana annona extra ordinem detenta,
lin. 5 maledictus—6 homine Ierem. proph. 17, 6 breuiter execerpsit Paulus
315, 21 - 25 8 in mari captus, 10 Honorio—relictus est compi-
lauit Marcellinus Comes ad a. 412 11 Heraclianus — comes, p.558,
1 cum - 3 naues, 6 is simul- 9 interfectus est adhibuit Marcellinus
Comes ad a. 413 (inde Iordanis Chron. p. 238 E2) 14 Sabinum,
16 generum, p. 658, 2 Romam contendit, 3 tria-naues adhibuit Paulus
315 not. lin. 6 sq..
lo| quar (litteram incohatam deleuit m. 1) P || conscriti D 4 corum
D || teneo alterum om. D solus 5 habebant D || meledictus
(e prior m a corr. m. 2, 0 radendo ex t) R 6 quia] qui DV
N1MTOW 7 gohtis D || s|panias D 8 discedens] OW
nam habuisse tunc
tria milia septingentas naues dicitur, quem numerum ne apud
Xerxen quidem praeclarum illum Persarum regem et Alexandrum
Magnum uel quemquam alium regum fuisse historiae
ferunt.
is simnl ut cum agmine milltum ad Vrbem pergens
litore egressus est, occursu comitis Marini territus et in fugam
uersus, arrepta naui solus Carthaginem rediit atque ibi continuo
militari manu interfectus est. Sabinus gener eius Constantinopolim
fugit, unde post aliquantum temporis retractus
exilioque damnatus est.
Hunc omnem catalogum, ut dixi, uel manifestorum tyrannoram
uel inoboedientium ducum optima Honorius imperator
religione et felicitate meruit, magna Constantius comes industria
et celeritate confecit:
merito sane, quia in his diebus
praecipiente Honorio et adiuuante Constantio pax et unitas
per uniuersam Africam Ecclesiae catholicae reddita est et
corpus Christi, quod nos sumus, redintegrata discissione sanatum
est, imposita exsecutione sacri praecepti Marcellino
tribuno, uiro inprimis prudenti et industrio omniumque bonorum
studiorum appetentissimo.
quem Marinus comes apud
11 — 14 13 optima — 17 reddita excerpsit Paulus 316, 14— 17
mil. DOC. P III. milia DOC. R ∥ nauis R2- 4 xerxen] PRG n
preclarum P ∥ et] nec c 5 fuisse regam TW (O) h 6 his
(cum glosaa nauibus) G ∥ cum om. G solus 8 arenta R1 ∥nam
(ui in ras, 3 litt. m. 2) P ∥ solus post Carthaginem traiecit h ∥
karthaginem PB ∥ adque PR1 9 constantinupolim P 10 aliquantulum
N1 ∥ tempus VKMTO 11 dampnatus a. ras. B
18 deleri post ducum addidit supra uersum m. 8 G 14 occidi ante
meruit add. OY1, Y3, h 17 ecleaiae P 18 discessione G1a (corr.
1e) VKМOHb WX2 19 iaposita
Arelatem Galliae urbem consistens, magna rerum gerendarum
industria Gothos a Narbona expulit atque abire in Hispaniam
coegit interdicto praecipue atque intercluso omni commeatu
nauium et peregrinorum usu commerciorum.
Gothorum tunc
populis Athaulfus rex praeerat: qui post inruptionem Vrbis
ac mortem Alarici Placidia, ut dixi, captiua sorore imperatoris,
in uxorem adsumpta Alarico in regnum successerat.
is, ut
saepe auditum atque ultimo exitu eius probatum est, satis
studiose sectator pacis militare fideliter Honorio imperatori
ac pro defendenda Romana republica inpendere uires Gothorum
praeoptauit.
nam ego quoque ipse uirum quendam Narbonensem
inlustris sub Theodosio militiae, etiam religiosum
PB ∥ an auro] amaro X2 ansaro (post an fort. aliquid
eras.) V ∥ auro] pecuniae ui (pecuniae uersu extr. add. 1°) G
2 qui continuo] Continuoq. (q. a. s.) G ∥ euocatus G solus 3 [uel
ad paenam D 5 I. CLXUIII. PR millissimo oen [diasimo sexaginsimo
octauo D 6 arilatem D 7 gotho s- (s coni. c. seqq.)
P1 ∥ a] PGV ς *
se inprimis ardenter
inhiasse, ut oblitterato Romano nomine Romanum omne solum
Gothorum imperium et faceret et uocaret essetque, ut uulgariter
loquar, Gothia quod Romania fuisset et fieret nunc
Athaulfus quod quondam Caesar Augustus,
at ubi multa
experientia probauisset neque Gothos ullo modo parere legibus
posse propter effrenatam barbariem neque reipublicae interdici
leges oportere, sine quibus respublica non est respublica,.
elegisse saltim, ut gloriam sibi de restituendo in integrum
augendoque Romano nomine Gothorum uiribus quaereret habereturque
apud posteros Romanae restitutionis auctor, postquam
esse non potuerat immutator.
ob hoc abstinere a bello,
ob hoc inhiare paci nitebatur, praecipue Placidiae uxoris suae,
epitomauit Pau-
lus 313, 20—27 (er. a) D ∥ bethleem] PN1 X2 W (NO) v bethle*em (er.
h ut uid.) R bethlehem Gs bethele en D betheleem H beth*lẽ (eras.
e) V bethlem T bethel G1 KM ∥ palestinae PRD 2 h.ieronymo
B hieronimo D ∥ praesbytero D prbo P prbto B ∥ referentem (f
m. 2 carr. ex 8 uel p uel r) P 3 athaulfo] GN1 X2 atahulfo PB
adthaulfo (h s. 8. m. 1, f statim ex a) D atheulfo (f s. 8. m. 1) W
4 dedicisse D ∥ ille om. R solus ∥ esse D 5 imprimis Rb
6 oblitterato (tt in ras., illa m. 1, haec m. 2) P obli*terato (er. t) B
oblitorato D 7 faceret] fecerit D II et om. D ∥ esseque D ∥
uulgaliter PRVN1 8 et fieret] scripsi fieret. Et D fieret PRG1 ς
cumque eidem paci petendae atque offerendae studiosissime
insisteret, apud Barcinonam Hispaniae urbem dolo
suorum, ut fertur, occisus est.
Post hunc Segericus rex a Gothis creatus oum itidem iudicio
Dei ad pacem pronus esset, nihilominus a suis interfectus est.
Deinde Vallia successit in regnum ad hoc electus a Gothis,
ut pacem infringeret, ad hoc ordinatus a Deo, ut pacem confirmaret.
hic igitur — territus maxime iudicio Dei, quia cum
magna superiore abhinc anno Gothorum manus instructa armis
nauigiisque transire in Africam moliretur, in duodecim
compilauit Isidorus Hist.
Goth. 20 cf. Iordanis Get. 31 extr. 8 Deinde — 9 confirmaret
exitu perierat, memor etiam illius acceptae sub Alarico cladis,
cum in Siciliam Gothi transire conati, in conspectu suorum
miserabiliter arrepti et demersi sunt — pacem optimam cum
Honorio imperatore, datis lectissimis obsidibus pepigit; Placidiam
imperatoris sororem honorifice apud se honesteque
habitam fratri reddidit;
Romanae securitati periculum suum
ebtulit, ut aduersus ceteras gentes, quae per Hispanias consedissent,
sibi pugnaret et Romanis uinceret.
quamuis et ceteri
Alanorum Vandalorum Sueborumque reges eodem nobiscum
placito depecti forent mandantes imperatori Honorio: tu cum
omnibus pacem habe omniumque obsides accipe:
nos nobis confligimus, nobis perimus, tibi uincimus,
immortali uero quaestu reipublicae tuae, si
utrique pereamus.
quis haec crederet, nisi res doceret ?
cf. 1, 17 § 3 et 3, 20 § 9 § 13 cf.
1, 16 § 3 et 1, 17 § 3
ex quo utcumque concesserim, ut licenter Christiana
tempora reprehendantur, si quid a conditione mundi
usque ad nunc simili faotum felicitate
manifestauimus,
ut arbitror, atque ostendimus non magis uerbo paene
quam digito innumera bella sopita, plurimos extinctos tyrannos,
conpressas coangustatas addiotas exinanitasque immanissimas
gentes minimo sanguine, nullo certamine ac paene sine
caede.
superest ut obtrectatores nostros molitionum suarum
paeniteat ueritatique erubescant Deumque uerum et solum,
qui potest omnia, credant timeant diligant et sequantur, cuius
omnia, et quae mala putant, bona esse didicenunt.
Explicui adiuuante Christo secundttm praeceptum tuum,
beatissime pater Augustine, ab initio mundi usque in
lin. 2 nuntiis discimus || lin. 4 ferunt et q. s.] Nam et Horosius
(sic Naz.) diligentissime haec (haec om. Naz.) inquirens, omnem numerum
annorum ab initio mundi usque ad suum tempus in unum collegit Gre-
gorius Turon. I prol. 16 ab initio—p. 564,2 octo] Orosius presbyter
in septimo ad Augustinum libro ab initio mundi usque ad tempora Honori
II annos vProsperi auctarium (ex codice Vat. Reg.
2077 saec. VI
ita iam ego certo et solo, quem concapiscere
debui, oboedientiae meae fructu fruor; de qualitate autem
opusculorum tu uideris qui praecepisti, tibi adiudicanda si
edas, per te iudicata si deleas.
PRG (sexc- R) idem numerus
in ; et Prosp. auct. et edd. ante h quinque milia sescentos et
octo D v. mil
codd. et edd. omnibus nec ullo uerbo addito, notatus iam ab Gallandio
uol 9 p. XII 2 c*upiditates (eras. 1) B || punitates DT 3 scli
B || braeuissime P 4 propter] sic pp
7 meae] mae D 8 praecipisti R1 precipisti D || adiu∗∗|dicanda P
∴ epistula. seueri ad scm pauliNum epm P EXPLICIТ PAVLI
HOROSI HISTORI|ARVM ADVERSVM PAGANOS L
(v in 0 m. 2) SEVERI* | AD SC
RVM (rubris maior. litt.) I PRAESCRIPTIONE OMNIBVS CAVSIS OPPONENDA-
(nigris minor. litt.) | Imperator thendosius et q. s. D