Studio caritatis et dilectionis affectu obliuisci nos pudoris iubetis, cum modestiam et uerecundiam suadeatis, ne grauetur praeuaricatione iudicium. falli uos non intellegitis fauorabilius sentiendo quam uerius: bonum creditis quod bonum uultis et in consortium uestrae deuotionis adsciscitis etiam quos de desipientibus legeritis. de sancti atque apostolici doctoris et domini 2 meritis atque uirtutibus tam splendidam ad nos misistis historiam, ut rectissime, si ita iussisset uestra benedictio, ad totius orbis notitiam perueniret. uerum his me inhaerere uestigiis et posse aliquid adicere quasi expolitius censuistis, cum multo maius sit conperta promere quam prolata transcribere. adquie- 3 Prologum solus seruauit R 6 ne grauetur scripsi: nec gruatur R 9 quos de desipientibus scripsi: quod desinentibus R cf. infra §. 4 excui sate inperitiam 11 spendidam R 15 promere ** R transscribere R XVI. Poet. christ. min. pars I. scamus tamen oboedientiam subdere, non conscientiam incautius aestimare, quia puto discerni non debere quid iubeat, cui in omnibus obsequendi uota se subdant. domine sancte ac beatissime uereque perpetue religionis et gratiae patrone, uenerabilis doctrinae speculum, perfectionis exemplum: sectare quem diligis, imitare quem sequeris, honore successor, humilitate uenerator.

4

utamur uestri definitione mandati. usurpate quod uestrum est, qui me, ut scitis, obnoxium hac electione perfecistis. cum in manus uestras charta peruenerit, fouete quod sumitis, excusate inperitiam, exorate clementiam: ignoscat usurpationi, opituletur peccanti, succurrat errori. indignum fuit ut gesta tam grandia auderemus attingere, sed adrogantius fuerat mandata con- 5 temnere. ferat murmura per patientiam suscepta per gratiam, non irascatur audaciae per gaudia fortiori. deus noster, quae per ipsum dignatur operari, uult quolibet nuntiante cognosci. uos patrocinio fouete susceptum, quem per illos thesauros caritatis adsumpsistis incognitum. 4 perpetuae R 8 perfectis R 9 carta R 10 inperitiam scripsi: inperitam R 11 peccanti scripsi: cf. IIII, 496 precanti R 17 incognitum. Explicit prologus R

Sparserat in toto lumen uenerabile mundo Christus, euangelici reserans mysteria regni. sed quia non omnes uirtutum operatio gentes mouerat, et fragili dubitabant credere sensu quidquid ab externis uulgasset nuntius oris (nam uerbis conperta mouent, praesentia rebus: suadentur non uisa quidem, sed uisa probantur), ille ergo, in totum cui par miseratio mundum, seuit et in nostris miracula plurima terris, donans extremis Martini insignia Gallis. quem procul in nostram misit fecunda salutem Pannonia, haut humili generatum stirpe tribuni. nam genitor clarus meritorum laude: sed iste nobilior patribus tam claris, qui patre Christo spreuit sacrilegos bene degener in patre ritus. Uix etenim decimo, senior iam moribus, anno transiit ad sacram. constanti pectore legem signauitque crucis sanctam munimine frontem. non illi in tenero mens lubrica pectore: tota praeceptum seruare dei uel nosse uoluntas, conuentus uitare hominum, secreta beati 11-23] Sulp. Sev. Y. M. 2, 1-4. 11] cf. Fortunat. C. VIII, 3, 155. Incipit opus paulini petricordiae (petricordie P petrecordiae V petre corcordie A) de uita sci martini epi (episcopi A) uersibus PSVA: om. R 2 misteria P 4 dubitarent v 5 quicquid BSVA extremis R uulgassent R1 6 comperta RSV A 8 pars PV cod. Iureti 9 sneuit RP 12 haut P VA: haud RS hnmile V1 tribuni VA: tribuno RP S tribunus iunctum cum insequentibus v 14 claris scripsi: clarus RPSV A v 15 spreuit sacrilegns P deneger A1 ritum V 17 transiuit P 11 18 munime P .19 No nulli V illo A1 antenero Rl 21 beatae S 2* scire heremi spretoque deum cognoscere mundo, linquere terrenas sublimi pectore curas. Haec uix bis senis cum moliretur in annis, praeclusa est tanti sublimis gloria facti, sed meritum numerante deo, qui uelle probauit. praecipit Augustus dilectu ad bella parando accingi cunctam ueterano e germine prolem. quid non liuor agat? prodit pater armaque nato ingerit. heu tanti pietas oblita pericli! quin potius, si quem recipit mens saxea sensum, cresce tuis titulis: mage laus est nam tua uinci. cerne pio tantum quae gesserit omnia uoto: si bona sunt, imitare libens: sin ardua, gaude. uincitur Christi miles pro milite saecli, sed mens non trahitur nec cor cum carne ligatur. uana tyrocinii sunt nomina: militat olim, qui captus proprii per proelia plurima regis uicit auaritiam debellauitque superbam luxuriem: prostrata iacet iam uiribus huius ambitio, et firmam fugit furor iraque mentem excedensque omnes funesta superbia culpas. unum progressus socium sibi uix sinit ire non opere adstrictum, sed solum nomine seruum. o felix, cui tale iugum tam grata parauit condicio, ut de sorte tua contendere tecum nobilium possint certantia uota uirorum, 24-53] Sulp. Sev. V. M. 2,5. 40] cf. IIII, 666. Coripp. lust. I, 173. 24 molliretur PV armis A 25 praeclara VA 26 nnmerante (i. e. aestimante) A Iuretus: munerante RPSV 27 dilectu RP: delectu SV dilecta A cod. Iureti 28 ex R 29 agit A\' 31 potuis V anxia R 32 crescet uis RPVA tituli R nam tua] munere V 33 gesserat V 35 miles christi S saeculi IP secli V A 36 legatur P 37 uano PV uane S sub nomine S 38 jjlurima premia A: transpos. m. 1 plurima proelia v 39 auariciam R 40 luxoriem RPV luxuriam v 41 itaque P VA 43 progessus V 44 solo R et cod. Iureti in marg. cf. VI, 301 46 conditio PSVA condere PF1 cod. Iureti considere S concedere A 47 uiuorum PV si liceat seruire tamen. sed tu quoque duram cogeris ad legem nascendi lege solutus: nam tibi subiecti seruit deuotio sancti. idem habitus, parcae conmunis copia mensae, hic prior obsequiis, ne saltim noscere possit praelatum domino quaeuis sollertia seruum. Hic iam cum paribus quae gratia, quamque modeste ipsos subdiderat dilectio uera priores: tum sumendorum districtio quanta ciborum, ne distenta citum uitiarent uiscera sensum - nec premeret uigilem membrorum sarcina mentem, ut diuisa inopi praeberet copia partem quaeque unum obrueret, melius refoueret utrumque. nam sic supplicibus diuiserat omnia egenis, ut sola exesis superessent tegmina membris: cum subito horrentis glaciali frigore brumae nudus in occursum properat, uix uerba frementi dimidians praefracta sono: sed causa loquellam ■ expedit et linguae partes proclamat erumna. praetereunt cuncti, fastiditamque querellam despexit misero locupletum insania risu. substitit incertus confuso pectore sanctus quid faceret: nam uotum aderat, substantia derat. si tegeret, nudandus erat. nec sic quoque clarum suspendit saltim cunctantis uel mora factum. 54-139] Sulp. Sev. V. M. 2, 7-8. 3. 51 parce P communis R SA commonis V 52 fort. posset 53 deo P solertia P 54 qq; V queque A 57 distent acitum P distinta V 58 praemeret P 61 iam Wopkens 62 menbris S 63 glaciale P glatialis tempore A 64 frumenti P fort. trementi 65 praefacta StA loquillam PV loquelam SA 66 praclamat P parte prodamnat A aerumna JllPSVl 67 fastidamtamque Bx fastidatamque R2PVA....... que S querellam R querillam P querelam SA 68 dispexit RP disspexit V lucupletum P locupletum V locuples A risum Bl 69 substetit PVX scis P 70 adherat P derat Bl: deerat rell. 71 solus seruauit R: om. PSVAv 72 facta A sola superfuerat corpus tectura beatum, ut semper, duplicata clamis, quae frigus et imbrem uentorum et rabiem geminato arceret amictu. nam sic truncatam conpensat pendula partem, si, quod defuerit capiti, creuisse calori sentiat adiecto tepefactum uellere corpus. uerum haec districti felix sententia uoti amouet et tamquam cordis dispendia damnat, quod sic maluerit trepidae cautella fidei adiectam membris duplicato tegmine partem concessisse uni quam diuisisse duobus. nec mora tardat opus, sed transit dextera uotum: expediit factum, quidquid mens uidit agendum. stringitur inuictus sine crimine uulneris ensis et mediam resecat miseratio prodiga partem, peiorem sibi credo legens. tum membra trementis obtegit, et tradens aliquem de ueste teporem iam leuiore habitu recipit de frigore partem. o felix, uirtute tua miracula uincens omnia et excedens domini praecepta iubentis. ille etenim modico contentos nos iubet esse nec seruare duas uestes: tu diuidis unam. 95 aspiciunt omnes. alii deformia rident tegmina nec cernunt mage uerum in corde decorem. 93 sq.] cf. Mt. -10, 9 sq. 74 imbre V 75 amictu Bl 76 iam Hartel trucatam P conpessat P pendola V 77 calori, ori in ras. S .78 tapefacto A 79 uati V 80 amouit A et. om. VA damat Bl 81 malluerit R PVl trepide V tepidae Hartel coll. III, 55 (sed trepidam fidem intellego llouam, nondum roboratam cf. Cassictn. COHl. VII, 3, 2 a trepidis rudimentis ad pefitiam certam stabilemque perueniens) cautela BSV2A cod. Iureti 82 menbris S 83 concessise R diuississe P diuidisse A 85 expedit PV cod. Iureti expendit S expedit et A luretus facto ex factu R quicquid BSVA 86 sensis P1 87 et resecat miseram A 88 menbra S 89 taeporem P temporem 81 90 leuiorem A leuior v 92 excidens PV iubentus V1 95 deformina P 96 uemm mage S in om. S ast alii secum conpuncto corde queruntur iustitiam potuisse inopis decernere egenti, diuite quod censu substantia larga negasset. nec mora quin tanto reddatur palma triumpho. nam uix defessos stratis reiecerat artus admittens tenuem, uigili sed corde, soporem (nec sopor illud erat, quia mens adtenta uigebat): cum subito ante oculos larga mercede benignus adstitit inque suo uestitus paupere Christus aptauit propriis felicia tegmina membris. o uere pretiosa clamis! quid tale uel ostro uel ducto in filum pensis rutilantibus auro insignes meruere habitus? quid serica tactu leuia uel docte expressis uiuentia signis? ille hominum terraeque deus pontique polique, omnia qui tribuit, sine quo nihil, ipsaque cuius quae dedimus uel qui dedimus, donumque datorque, hac ope\' ditatur, numeret si lucra salutis. nec tamen hinc saltim stabilem iactantia mentem concutit, aut uanum persensit corde tumorem. o uirtus uicina deo, nil ducere laudi, cum laudanda geras, nec nostro adscribere facto, quae facimus, cunctoque deum laudarier actu. iam certe securus erat de iudice tanto, 97] cf. Alc. Auit. IIII, 319. 108] cf. Fortunat. spur. I, 351. 97 quaeruntur P 98 agenti P 99 diuidite P VI census RPV A 101 defessos A: defessus RS defensus P defensos V stratis Wopkens: stratus RV A stratos PS strato Barth deiecerat 81 103 supor P attenta R uigilat S 104 mercide P 105 in quae P xpictfuc. A (sic) 106 menbris S 107 praetiosa P pr*eciosa (a eras.) V swpra ostro scriptum in P a m. 2: gota uueppi 108 rutelautibus PF1 aurum PVA cod. Iureti 110 liuia R expraessir P 113 daturque PV A 114 haec P et supra script. af cope P nummeret Bl neummeret P 115 nec, supra script. af P iactatio A 116. 119. 118. 117 P 117 nihili P nihil V cod. Iureti laudi onto 8 et cod. Iureti 118 fato V A 119 fecimus PVA sanctoque Phil. Bobertus v deo PVA: om. cod. Iureti, quare minus add. Iuretus sed non erigitur uel per consortia Christi: augent uisa fidem, sancto renouata lauacro membra nitent sumuntque parem cum corde decorem, atque nonum pariunt fontis mysteria corpus. et tamen hoc senio morum carnisque refulgens quattuor a lustris geminos minus egerat annos, credo equidem, quod tota prius praecordia sanctus spiritus inrigui ditarit flumine doni: ut quondam sanctus felicia munera Petrus praemissa a domino iam tali in milite uidit. quisnam, quaeso, bonus sic consummare ualebit, ut coepit teneris felix Martinus in annis? et tamen ista gerens se nec coepisse putabat, quod uixdum geminis paulum tardauerat annis, iam meritis monachus, sed solo nomine miles, rumpere calcati iam uana uocabula mundi, spondentis spectans consortia sancta tribuni, ut paruam iustamque moram mox iudice Christo pensaret geminata salus per uota duorum. Interea effractis inrupto limite claustris Gallica rura ferus populari coeperat hostis. obuius ire parat princeps cunctosque maniplos imperio, hortatu, prece, largitione uocatos in bellum cogit. nam quos formido retentat, munera sollicitant et uincunt dona timorem. sed mens plena deo metuit nihil, omnia temnit, 129 sq.] cf. Act. 10, 44. 140-178] Sulp. Sev. V. M. 4. 123. 122 ita S 122 uasa S 123 menbra S sumunt partem R 124 misteria P 125 cordisque Wopkens coll. Sedul. II, 137: sed hic etiam de corporis renouati maturitate agitur refluens A 126 quatuor A 128 ditaret VA 130 tale B 131 sic] si e P 132 coeperit PV cod. Iureti 133 se nec] a sene PF2 cod. Iureti asane V1 sane A potabat P 137 spondentis Barth: spondentes RPSV A spectans Wopkens: spectant liPVA spectat S 138 iuxtamque V in oram P morem V1 140 fractis v 142 om. S cunctusque P 143 praece P 145 pauorem S terrorem inridet, terrena et munera calcat. ergo ubi praegressi donum sumpsere priores, - ordine transcurso sanctus de more citatur. respuit instantis praesentia munera regis, talibus et dictis it contra dicta tyranni. \'trade alii, princeps, terrena haec munera nummos: me maiora manent maioris praemia regis. haec merces belli est: sumant pugnare uolentes.\' his igitur dictis saeuas flammatur in iras princeps, ignauum causatus tempore belli inmemorem laudis causas finxisse timoris. ille autem: \'nulla instantis formido pericli est nec metuunt facilem constantia pectora mortem. denique, quod uerba expediunt, et facta probabunt. primus ego abiectis praecedens agmina telis, non arma arripiens hominis, sed signa salutis, tegmine nec fidens clipei, sed nomine Christi, atque crucem fronti auxilium pro casside ponens, intrepido cunctis occurram corde periclis.\' adnuit, utque fidem dicti documenta probarent, adseruare pium custodia dira iubetur. et iam prima nouo spargebat lampade terras orta dies: uenit ad regem legatio supplex subdita submittens dicioni colla iubentis. quidnam hic, quaeso, uiris, quid gestum cernimus armis? quid ferrata acies ualuit, quid terror et ensis? quis pilis cecidit cuneus, quae turma sagittis? unus homo et sola aeterni fiducia regis 148 progressi SVA 151 id P cod. Iureti iit V 152 terrene P njiminos Barth: nummo JRPVA liummi S munera: nummo me ma- ioraWopkens: at cf. VI, 496 sua pabula ceras 154 mercis RP 157 immemorem RS fixisse PSV A cod. Iureti 158 illi R2 161 ergo 81 obiectus Wopkens praecidens P 163 clepei PlV clypei A 164 adque R1 166 annuit SA utque] ut Rl 167 at seruare S 168 etiam et P nouo RPSVA: noua v 170 summittens SA dicione PV ditioiii SA 171 hic om. S uiris Iuretics: ueris RPV uelis A feris S 172 hensis Rx 173 cedit VA turba S quis tunna A sagittas VI innumeras uicit sine caedis uulnere gentes. hic, Martine, tuus Christo pugnante triumphus, ne saltim sanctum uiolares sanguine uultum neue piam adficerent morientum funera mentem. Ergo alacer merito successuque acrior ipso hostibus obpressis festinat uincere mundum. doctorem fidei per tot documenta probatum expetit Hilarium. ne quod iactantia uulnus inferat aut proprii extollat sententia cordis, discipulum iam doctor agit maiorque probatur, dum cupit esse minor: nam laudem temnere laus est. sic et praecipuae iam dignus honore cathedrae abnuit ut saltim diaconi clarescat honore, uixque locum, sancto quem dudum excesserat actu, inferiora sibi deposcens moenia, sumpsit, exorcista gradu, sed iam uirtute sacerdos. Exim ne pietas saltim terrena notaret, quem tam praecipue pietas diuina regebat, auctores generis festino uisere uoto optat et auersas melius conuertere mentes. namque patrem ac matrem praeceps ac deuius error sacrilegos ritus et saxa uel aera colentes praeualida nimium uiuentes morte premebat. 175 = Fortunat. V. M. I, 77. 179-190] Sulp. Sev. V. M. 5, 1-2. 191-212] Sulp. Sev. V. M. 5, 3—6. f 175 uincit S cedi euulnere V caede et uulnere Barth 176 tus P1 ---... uel o uiucente v 177 sco PV coct. Iureti sanctum A sancti v uiolares scripsv: uiularet RPSYA v uiolarent Hartel 178 afficeret S 180 obpraessis P oppressis BSVA 181 docimenta RP 182 expedit VA helarium V 183 sentia cod. Iureti 185 coepit PV cod. Iureti p temnere R 186 praecipue S 187 diacon S clariscat PF1 honore Itl 188 uixque R: uelque (-que S) PSV A cod. Iureti locum] cum S uelle locum v 189 munia Sv (moenia etiam cod. Iureti) 191 exin SV2A 192 praecipuae P 193 auctoris P 194 couertere P 195 et matrem v praecaeps V diuius PF1 196 sacrilego P sacrilegus V 197 praemebat P ergo iter adgresso pietas comes ibat et omnes a domino missus praestrauerat angelus oras, mollis ut ascensus demerso colle pateret nec traherent pronos praerupta et concaua lapsus. ac dum nubiferas propere transcenderet Alpes, saeuorum insidiis exceptus forte latronum instantes gladios manibus post terga reuinctis - risit et inmoto tempsit discrimina uultu. quin etiam, ut tanti recolam miracula facti, custodem fertur monitis seruasse salutis, uerior hic custos animi, quam corporis ille. alter enim nec membra suae dicionis habebat, alter et auersae uinxit penetralia, mentis. sed tamen ambo uiam scite docuere sequendam: aggeris hic monstrauit iter didicitque salutis. Ergo iter inceptum peragit patriaeque propinquat, Hesperia ingressus transcursis Alpibus arua. • hic rursum iugis sanctis conatibus hostis humanam speciem mentito corpore fingens obuius aduerso sese obtulit, ausus ab ipso quaerere quo tendat quidue haec properatio poscat. ille sub haec: \'mihi sola uia et dux Christus: in illo effectus noti est, a quo donata uoluntas.\' 204] cf. Coripp. Ioh. VII, 469. 213-237] SuIp. Sev. V. M, 6, 1-3. 215—217 = Fortunat. V. M. I, 90 sqq. 198 aggresso S comis BPVA omnis R oms V 199 praestrauerat S, ut coniecerat Iuretus: praestauerat JtPVA v . horas R C 200 et S dimerso V A. pateret B: \' facesset PSV faLesset A facessat v 201 labsus B1 lapsas P1 lapsos P2 lassus V 202 ac] at Barth properet V properans A 204 gladio S posterga PV p reuinctos (os in ras. m. 1) R 205 temsit R discrimine A 206 recolam tanti A mysteria v 207 montis BVX 208 custus P 209 menbra 8 diciones V ditionis PSA 210 auersae B: aduersae PSVA cf. 194 aduersus v 211 scite] sanctis S 212 dedicitque PVl dedit ille Wopkens 213 incoeptum A perait V peragrat A 214 hisperia R hesperiae S hespera VIA transcensis S 216 hnmanum V1 spetiem 81 219 et scripsi: est BPSVA v ast ille infrendens cunctis conatibus iuit obuius offensus tanto molimine daemon. cui sanctus: \'dominus defendit, non nocet hostis: adiutore deo uirtus aduersa timeri < nulla potest. metuens dominum contemno periclum. ne timeam, timor ille facit.\' quae talia postquam effatus, pulsa ex oculis euanuit umbra. ast ille ut domino duce contigit ora parentum, cumque patrem durata usu suadente teneret perditio, ingestae renuentem uerba salutis, tum saltim matrem Christo donante recepit. o tanto partu felix enixaque natum, per quem nata deo est, unoque et mater et infans facta puerperio! genetrix generanda beato ante utero peperit, per quem nunc orta lauacro est. attamen exemplo plures cessere salubri, mirantes recte tantorum insignia morum. Ac tum forte malus funesti dogmatis error sparserat in populos incauto corde sequaces uirus, ab insano quod fuderat Arrius ore. praecipue tamen infectum lues ista tenebat Illyricum, toto penitus grassata ueneno. hic stabili uirtute potens dum tendere contra audet et opposito fluctus dum pectore frangit, saepe sacerdotes, populum dum saepe cohercet, 237] cf. II, 151. 238-248] Sulp. Sev. V. M. 6,4. 240] cf. Fortunat. V. M. I, 108. 221 iuit V2A: ibit RPSV1 ibat v 222 tali v demon RA 223 nocebit RlPV 225 postest P1 contempno R2A pericli R 226 que R: quia P qui SVAo cf. Verg. Aen. X, 298 227 occulis P 228 ut] a S contegit PV 230 rennuentem V1 231 recipit PVl 232 enixa quae P 232. 234. 235. 233 A 233 unaque S v 234 genitrix 82A 235 orta om. A 237 tactorum V1 tantaruin A 239 spargerat V1 populus V1 240 foderat A 241 praecipuae PV 242 ylliricum R ilyricum P ante toto rasura qiiattuor litt. in V poenitus V crassata EPS2VA 243 tum PV A 245 cohercit V1 coercet S I cunctorum insidiis oppressus, uerbera passus, pulsus ad extremum terrena habitacula liquit: attamen ore fidem tenuit uel corde salutem. Ergo ut cedendum ratus est, ne forte morantem obrueret sanctum subuersi insania mundi, Gallica rura. petit rursum et uestigia retro obseruata legit non inmemor ille fidei. sed cum funestus toto saeuiret in orbe error et extremos premerent haec crimina Gallos, cumque ipsum murum fidei ualidamque columnam Hilarium insani trusisset factio mundi, paulum constructa statuit requiescere cella hic, ubi gaudentem nemoris uel palmitis umbris Italiam pingit pulcherrima Mediolanus. Hinc quoque pulsus abit, terras et moenia linquens et pelagus fluctusque petens, quia fidior unda hospitio, magis et populi uulgique procella quam ponti metuenda fuit. comitatur euntem presbyter eiusdem meriti similisque pericli. insula in hospitium legitur procul hospite ab omni. herba cibo satis est. cuius radicibus usi tam sterili uictu duplicant ieiunia sancti. dumque indiscrete tenuem rimantur in escam quidquid inexpertae praebebant uiscera terrae. 249-259] Sulp. Sev. V. M. G, 4. 260-284] Sulp. Sev. V. M. G, 5—6. 269] cf. Dracont. de deo II, 450. 246 oppraessus P et uerbera A 247 pul JR1 terraena P 249 cedendum BS 250 subuersa A 252 immemor A 253 feneror stus 81 t 254 ergo V ergo A extremus BlPV praemerent PF1 256 insanit ante insani eras. in R trussisset F1 257 cellam VlA 259 medialanus P 260 linquit v 261 pelagum PV1 Av flectusque F foedior v 263 eumdem v 264 praesbiter RP presbiter A 265 hospicium R 267 stereli F duplicanti PF1 duplicante V2 268 primantur B1 aescam F 269 quicquid BSVA inexperte PF in .. , ... 8 prebebant R: praemebant PF1 cod. Iureti fraemebant F2 promebant Sv. pandebant A ellebori gramen subito sensere ueneno mortiferum totis uirus diffundere membris. pergitur ad dominum tota uirtute precandi, sed praegressa preces pietas. nil artibus actum, sed praesens medicina fuit spes sola salutis. cernamus, toto qui uitam quaerere censu effusa in medicos pretii mercede solemus, ut crescant nostris uiuendi tempora nummis, quidnam hic electis egerunt pocula sucis lectaque in antiquis quondam medicamina libris. hic certe celerem sine sumptu aut arte salutem cor meruit uerbumque dedit: miremur ouantes. uox silet et causa adstruitur clamore tacentum. sentitur medicus nec cernitur: omnia clausis membra poris totam admittunt ad uiscera curam. Interea iniusto tandem remeare refertur sanctus ab exilio per regis iussa sacerdos, cum quo praeclarae fuerant consortia uitae, dum Pictauorum doctor floreret in oris indomitis tradens populis praecepta salutis. et quamquam propere sanctum rapuisset ouantem uelox affectu pietas, tamen ille morarum inpatiens celsae iam liquerat ardua Romae moenia, Pictonicas citius reuehendus ad oras. Ergo legens praegressa pio uestigia cursu promeruit uotum cordis finemque laboris. 285-297] Sulp. Sev. V. M. 6, 7. 7,1. 270 ueneno R: uenenum PSVAv ueneni Gronov uenenum et 271 uires Barth 271 uiribus RPV1 cod. lureti 272 praecandi PV 273praeces P praeceps F1 nihil VA artubus actum est A 275 censum X - ant sensu A 276 precii R praetii pyt 277 crescerent A 279 medicamine A 282 silex V1 284 menbra S poris R2V2: puris RIPV1 A cod. Iureti fibris S cura V1 285 rimeare P remeasse Wopkens 287 cumque PVlA praeclara P praeclare V1 288 florere tenoris A 290 quanquam R2 292 caelsae P reliquerat PF1 construit hic cellam fessis solacia membris: nam mens plena deo caelesti in sede manebat. Hic modo si ueterum recolamus carmina uatum, cum subito adtonitos quaterent miracula sensus, clamaret miserum uecors insania Foebum nec sineret falsas saltim requiescere Musas, Delfica mentito quaterentur Apolline templa cunctaque surdarum raperetur turba sororum, excita uel totum conplerent monstra furorem: nos, quibus a Christo sensus uel uerba petuntur, christicola inspires paulum Martine, precamur. tu, qui defunctis potuisti reddere uitam auxilio domini fultus, mihi redde salutem: primus ego indultae faciam miracula uitae, primus faetentis disrumpam claustra sepulchri. iusta precor toto defunctus corde patronum, ut tantae laudis titulos mens uiua loquatur. ergo, licet fandi uires sublimia uincant gesta nec orandi modulus se laudibus aequet, adgrediar. tu, quisque legens tam uilia temnis carmina, dum uerba inrides, mirabere facta. Quidam tam clarae cernens miracula uitae elegit tanto semet sociare magistro, 317-365] Sulp. Sev. V. M. 7. 296 solatia SVI.A menbris S 297 celisti P1 298 uotum RI 299 tum F1 adtonitos P: attonitns Rl attonitos M2SVA 300 uaecors P V phoebum S 301 sinere Ii1 304 excita uel TVopkens: excita ut R excita ui P,S\'Y\'v excitat ut V2A excita uti Barth complerent SA 306 christicula PVl cristicola A praecamur P VI 307 tu uulgo: ut JRPSVA quid V1 308 uultus v 309 ego] go P faciam RPSWA fatiam 81 fauam cod. Iureti fabor Iuretm referam v fatear uel patiar Hartel, alii aliter (sed sensus esse uidetur: primus ego in me ipso experiar indultae uitae, spiritalis scilicet, miracula) 310 fetentis S: fatentis RPV cod. Iureti patentis A 311 iusto JR1 praecor PF1 defunctis VA 312 tante P laudes PF 314 modolos R modulos PVA cod. Iureti moduli ... aequent v 315 aggrediar S ui**lia V tempnis R 316 inridis PV irrides A facto P 317 clare PF1 318 elegeit P sotiare P mystica quem nondum fontis renouauerat unda. 320 huic febris totas penitus depasta medullas extorsit tenuem consumpto corpore uitam. ac tum forte absens doctor: sed sedula fratrum religio exanimum plangebat maesta cadauer, maerens supplicio fratris, non funere carnis. adueniens sanctus fletu rigat ubere uultum, defuncti tristem casum miseratus, et omnem inpleuit clamore locum. mox teste remoto inrupit maestam tam tristi funere cellam. tum super exanimum sese proiecit amicum, cunctis frigentes membris conplectitur artus adspirans tenuem super ora rigentia flatum. attamen ad dominum penitus spes tota refertur: adsueta oratur pietas, miseratio nota poscitur et meritum fidei credendo meretur. uidit adesse deum puri fiducia cordis, effectumque piis senserunt uiscera flabris. nec mora uix geminis uotum suspenditur horis: paulatim incussis motantur lintea membris arentesque artus uenarum umore rigantur afflatuque animae pectus glaciale tepescit, obducti infuso reserantur lumine uisus, \'felices, quibus indulti sub luminis ortu contigit in primo Martinum cernere mundo. erigitur totum subito molimine corpus 329 = Fortunat. V. M. I, 167. 319 funtis P: om. A 320 penitus V 321 corpere V 323 relej gio PF1 relligio A meastacadauerunt P 324 mereus PVA carius P 327 impleuit SA 328 maiestam P moestam S mestam A 329 sese bis R, sed prius erasum 330 iunctis Bartli compectitur S complectitur A 332 adtamen 1P paenitus V 336 flabris R: fibris PSVAv cf. 331 337 nec] nex A uultum V1 oris R 338 mutantur Rl cod. Iureti lentea P cod. Iureti l*ete (a eras.) V uiscera A 339 umore P: humore BSVA riguntur P 340 anime P glatiale PA taepescit PF1 342 indulti R: inducti PSVA liminis PV suliminis A 343 mundo] modo cod. Iureti morbo Iuretus v motu Barth 344-345 ante 342-343 A, sed transpos. m. 1 345 et cutis exesis dudum iam lurida membris purpureum recipit suco meliore ruborem. uox facilis, gressus stabilis, manus apta, uigens cor: totus homo ex uariis conflato corpore causis unam suscepit diuerso in munere uitam. eliciunt magnam mox gaudia maxima uocem: laudes lingua sonat gratantis nuntia mentis, affectum cordis clamor pronuntiat oris. inrupit mox turba fores cellamque repleuit, et sancti cecinit concors symphonia laudes. ille autem ut penitus uitam post fata nouaret, confestim aeterna nituit renouatus ab unda et multos felix senium protraxit in annos, tam clari testis non paruo tempore facti. saepe etenim multis idem narrare solebat iudicis aeterni semet tremuisse tribunal uilibus addictum turbis mersumque tenebris, angelicis donec prolata oratio uerbis offerret uotum domino uitamque referret. hie primus nostris Martinum prodidit oris, hoc aditu ad reliquas peruenit gloria laudes. Nec multum sane post haec miracula tempus fluxerat: adcelerat clarum noua gloria factum. nam dum contiguum Lupicini praeterit agrum, non humilis paruique hominis, sed paene per orbem 366—386] Sulp. Sev. Y. M. 8. 368] cf. Fortunat. Y. M. I, 179. 345 iam dudum A 346 sucu IV- souco P1 > ruborem V2A: ro- borem PF1 robore R colorem S 348 corpere F 349 unum lil nn re ineuenere P 351 samat P cratantis F1 352 affactum F 353 irrupit S foris VA 354 sancti scripsi: sancte li sca PVA sanctas S symfonia R simfonia P laudis R 355 paenitus PF post facta 81 prostrata R 360 eterni P tremuisset P 361 uibibus P adtictum (in marg. addictum) V adtactum A 363 offeret PF1 365 aditum S 367 fluxit et A accelerat S attulerat cod. Iureti ac tulerat v 368 conticuum (alterum c in ras.) R Lupicini Iuretus: paulini codd. 369 pene 8 poene A XVI. Poet. clirist. min. pars I. 3 insignis uirtute uiri, quo clarior inde gloria per tantum testem firmata pateret indoctam inliciens tot per miracula plebem, audito clamore procul miserabile flentum substitit: inquirit causam discitque uicissim, exciuitque pium miseratio iusta dolorem. unus enim laqueo fauces stringente minister ruperat extortae demens confinia uitae. accurrit propere conplexus triste cadauer, elisos oculos et siccas sanguine fauces, lumina torua nimis uultumque in morte minacem. ad dominum rursus fletus, suspiria rursum et gemitus, clamor cordis, uox magna tacentis: una fides meriti nec dispar gratia doni. excipitur gratante choro, stipante caterua: ostentant cunctis domini miracula Christi atque hostis spolium credentis gaudia plebis.

Panditur ecce nonum pelagus flatusque benigni rimosam in medios fluctus traxere carinam, ac dum placati rapiunt me gaudia ponti, 372 per mirabilia (om. tot) R in marg. al p tot miracula 374 sub- • ci titit JV substetit PV uissim P 375 citauitque R (in marg. al exciuit) 378 complexus SA 379 eliosus P 380 luminator uã P luminat oua cod. Iureti lllminat, ora animans Barth 381 rursum fletus A susperia PV1 rursum R: sursum PSVAv rursus Barth 382 it geminus clamor, cordis uox magna tacentis Barth 384 gradante VA2 gradente A1 385 ostentant scripsi: ostentans RPSV A v 386 adque Bx hostis RA: honestis PV corl. Iureti oneris S gàudia] gloria v plebis. Finit in xpo liber primus (I- V Liber primus finit S) habens uersus . CCCLXXXY. Incipit liber secundus (II- S) EPSVA inrupit uastum temeraria cumba profundum uix uel uicinis bene radens litora terris. nunc quid ago et dubiam trepidus quo dirigo proram? flamina sollicitant cursum, formido regressum. pergamus, quia terra procul, quo traxerit unda: tantum ut placatam Martini spiritus auram diffundat flatumque leuem sic praestet eunti, ut putre sustineat felicia flamina uelum. hactenus, ut mores monachi uel gesta referrem, ripa fuit: nunc pontus erit doctrina cathedrae. clara sacerdotis magni nunc gesta retexam. Gallorum quondam ualde florebat in oris urbs Turonum distenta agris populisque referta. sed pollere magis cupiens antistite tali ardebat totis Martinum adsciscere uotis. sed penitus sancto depellens corde tumorem mens humilis crebris precibus inmota mauebat, donec conpositis uerbis lacrimisque coactis uicerunt nimium mendacia iusta rigorem. nam quidam tantae pietatis couscius orat, coniugis infirmae tristem miseratus erumnam dignetur sancto poscentem uisere uoto: 4] cf. Dracont. de deo I, 151. 15-89] Sulp. Sev. V. M. 9. 10,1-2. 4 cimba S cymba A 5 li*tora V littora A teris P 0 numquid PVAv nunquid cod. lureti quid irigo cod. Iureti quid dirigo v 7 flumina VA 8 traxerat VA 9 Nos tantum ut R (uidetur post u. 9 unus uersus intercidisse, qui continebat uerbum oramus aut simile quid: qiiod si recte conicio, Puulimis hoc uersu scripserat nos tantum ut placidam: cf. Praef. pag. 9) placatam S: placitam BPV cod. Iureti ut placitam tantum A ut om. v sps ex eps (i. e. episcopus) li Martinus episcopus v aurum Bl 11 pute A sustineant R susteneat V 12 hactinus Bx actinus P actenus VA moris R referre BS 14 retexiam A 16 toromun R tororum V 17 antestite BPV 19 paenitus BlV 20 praecibus PF1 precibus crebris Sv: cf. 218. 436. IIII, 463 m imota S 21 compositis SA coactus S 22 mendatia RVA 23 tante P 24 miseratus R: miseretur PSV A cod. Iureti v aerumnam BXPV 25 dignetur Bv: dignitur PV cod. Iureti dignatus S dignatur A uiscere V uotum PVA cod. Iureti 3* se fore uel causam propere ueniendo salutis, uel mortis, si dura preces sententia tardet. iunguntur fictis simul et suspiria uerbis et singultantes praeciso murmure uoces. oscula dat genibus, uestigia conligat ulnis excedens uerum per tot figmenta dolorem. quid mirum simplex animus, mens sancta uocantem si sequitur cogente 1 deo: namque ipse dolosum proderet ingenium mage, ni facienda probaret. excipit egressum populorum turba, benignam uim faciens, stipatque uiam numerosa precantum seditio, motus placidi, sine felle tumultus, disponitque etiam uigiles custodia pernox excubias seruatque suum seruanda magistrum. exultant paribus concordia gaudia uotis. itur in occursum, portis ruit obuia totis ambitio et certans populi fauor: una uoluntas omnibus et nulla in studiis diuortia mentis. quosdam liuor edax nigrantis felle ueneni. inficit, et stimulis miserorum corda perurens carnea ad aduersam retrahit sententia partem. quosdam etiam perhibent, nefas est quod credere, docta mente sacerdotes similem traxisse furorem ridentes gaudenda sibi, quod nulla uerendam gratia compsisset faciem, quod crine reciso 26 se forte P si forte F1 sic fore Barth (sed se ualet eum uel illum) 27 precis RV A praecis P 29-32 solus seruauit R 29 singultantis R uocis R 32 uocantem scripsi: uocante R 33 sic SA deo om, F1 34 probare P 35 benigna R benignum A 36 nummerosa R praeeantum PF1 37 placiti VA 38 uigiles B: uigilis PSVA 40 paribus ...... concordia uotis S gaudia R cf. 295. I, 386: om. PSV uotis pectore uiscera uotis (alterum uotis add. m. 2) V uiscera (sine dubio fuerat in archetypo V pectora) uiscera A pectora add. Iuretus 41 itur] igitur F1 43 deuortia V1 44 nigrantis S: nigrantes BPVAv uenini V1 45 infecit PF1 46 carea (a add. m. 2) V ad B: et S in V2v: om. P\ A cod, Tureti aduersum Pl retrahit Sv: retrahet RPV A cod. Iureti 47 nefas* quod (uid. e eras.) R docta] tacta Hartel 49 uerenda R 50 consisset PV cod. Iltrct-i cessisset A ciue F1 praeferret totum domini frons Iibera signum, lumina nec premeret tremularum nube comarum, sordida quod uestis cordis testata nitorem proderet orantis studium, quia saepe uolutis ad terram membris prostrato corpore pressus haeserat horridulus sordenti in uellere puluis. recte igitur cessit populo tam praua uoluntas, sanior et proceres uicit sententia uulgi. nam uere nulli licuit nescire uocantis iudicium Christi per tot documenta probatum. nam reliquis, quos saeua sibi sociarat inique factio diuersum cupiens, uiolentior unus antistes Defensor erat: quo nomine falsi defendenda sui molimina forte putabant consilii, renuente deo, qui iusta probabat. nam solitum sancto coetu celebrabat honorem plebs pia, conuentu celebri mysteria uisens, dum mage condensae stipant altaria turbae ac sua fautores pendent in uota frequentes, nec praetenta potest transire obstacula lector. sed diaconus, qui forte aderat, uix codice rapto quem primum propere reserati pagina psalmi obtulerat, subito festinus tempore uersum arripit, haec prisci decantans uerba prophetae: \'ex ore infantum paruoque ex murmure laudem lactantum teneras fecisti euoluere linguas exosos propter, peruersum ut destruat ista 58] cf. Alc, Auit. IIII, 306. 75-78] Ps. 8,3. 52 ne A pre+rot (tcras.) P praemeret F1 53 uestes F1 54 proderit P proderat S qui A 55 menbris S praesus P 56 haesserat V horridolus R uellere] puluere A1 57 cessit om. S spat. uae. rel. praua seripsi: prona, codd. v cf. u. 83 ct Sulp. Sev. 9,4 a populo sententiae sanioris illorum inrisa clementia est 59 uam] nec S 60 iuditium VA docimenta IiPVl 61 sociorat P 63 antestis IIPV antistis A cod. Iurcti 64 putabat R 65 rennuente P 67 pleps P 69 fautores Barth: fautoris liPSVA 71 diacon S 72 properes A1 74 profetae R prophe P 75 hore P infantium RP murmore PV laude R 77 exosus BV A aduersum S distruat PV prolata a paruis laudatio defensorem.\' tollitur in caelum clamor praesensque probatur iudicium clamante deo: sententia Christi obruit aduersam uerborum fulmine partem. namque idem uersus laudantum uota probauit atque obsistentum liuentia corda repressit. nec minor inde labor monachi, quia gloria creuit iure sacerdotis. factis facienda docentur: exempli mage suadet opus quam gratia uerbi. sic illi adtrito uilissima uestis amictu, sic humilis sancti pretiosa modestia cordis, sic manet adsiduae felix sententia uitae. Primum igitur coniuncta sacris altaribus illi cella fuit. mox, ut populos uitare frequentes posset ab adsiduis secreta oratio turbis, milibus egressus discessit ab urbe duobus. nec nocuit cellae uicinia tanta remotae: secretum hospitium monacho, uia parua magistro, doctori uicina domus, longinqua uacanti. hinc naturalis praecisi margine saxi ambierat modico rupis curuata recessu, hinc Liger inflexis paruo sinuamine ripis sepserat inclusam praetento gurgite terram, unus et angustus patuit rupem inter et amnem ingressus, paulum artato qua limite distans fluminis adlapsus tangit confinia montis. 90-155] Sulp. Sev. V. M. 10,3-9. 78 app.aruis P 80 claraute Bartli 81 flumine V A parte P 82 uoto S1 uerba v 83 adque BXP libelltia, Bl repraessit P 84 mochi P 85 facieda P 87 Oln. S adtritu nillissima A 88 praetiosa BPV1 89 adsiduet B1 adsiduae te P adsiduete V1 r assiduae SA 92 posset Sv: possit RPY A assiduis SA tubis S 93 egressis A 95 hospitio BV1 mag*istro P 96 uaganti Sv 97 praeciso SA magine P 98 rupes S 100 inclusam scripsi: ingressam RPSY A 101 angustam v 102 limine v 103 adlabsus R hic strue lignorum paruam contexere cellam maluit, agnoscens sancti mysteria ligni, succedens humili tecto celsissimus hospes, ut collectorum sic docta modestia fratrum disceret exiguo pompam contemnere sumptu, praegressum exemplis certatim imitata magistrum. ast aliis nec ligna placent, sed monte cauato . praebet defossos rupis uicina recessus. octoginta illuc iusta admiratio fratres traxerat ad tantae speculum uirtutis, ut inde sumeret inspectos felix imitatio mores. nil cuiquam speciale fuit, communia cunctis omnia: de medio sumpsit dilectio censu. nulli uendendi quicquam concessa facultas, ne degustati famis inproba cresceret auri. exercere artem prohibet. conceditur unum scribendi studium, quod mentem oculosque manusque occupet atque uno teneat simul omnia puncto, aspectum uisu, cor sensibus, ordine dextram. attamen his rebus minor aetas sola tenetur. nam iam maturae satis est oratio menti, ut, cuius sensum senior sententia firmat, munditiis cordis studeat uigiletque remotum interius purgare oculum, ne nube latentis peccati obductus priuetur lumine Christi. nulli progressus facilis: sua quemque tenebat cellula. tum solum sociandi causa dabatur 105 malluit RPyt vrnisteria R 106 hospis ItPV1 108 pampam V1 contemnes P contempnere V A sumpto R sumtu P 109 progressum v 110 illiis V illis A 111 probet Rl rupes S " 112 illic A " ammiratio S 113 adtate V tante P speculum tantae A ut inde] ninde P 115 nihil V 116 censum PV sensum A cod. Iureti 117 uindendi PV1 118 **gustati P improbra A 120 manumque PVv 121 adque RIP 124 menti] puncto v 126 mundities S uigilitque PV remotu R 127 nubila tentis RP (sed i in nubila m. 2 in ras. R) nebula tentis v 129 progresus P 130 dabantur V1.,.. agminis, adscisset cunctos cum sueta precandi hora et corde deo referens symphonia laudem: uel cum soluentes fessis ieiunia membris communes certo repetebant tempore mensas, ut finem exacti, domita iam carne, diei\' et succedentem uigilanda in nocte laborem diuiderent modicae parcissima tempora cenae. infirmis tantum laxato iure licebat degustare merum, quo tabem corporis aegri sustentaret odor respersi in pocula uini. multis uestis erat saetis contexta cameli, quae leuibus stimulis uigiles contingeret artus, excludens tenuem conpuncta carne soporem, mollia ne fluxum nutrirent uellera corpus lasciua et tenui uestis fluitaret amictu, qualia praeteritae consuerat copia uitae. nam multos illuc prisco de sauguine claros traxerat ad talem prudens sententia uitam. quo mage mirandum est post serica fulchra torosque hanc uestem et talem ingressis placuisse rigorem. denique mirati tantorum insignia morum confines populi uicinaque moenia sanctos hinc sibi rectores studio certante petebant, ut doctrina dei tali de fonte fluentes spargeret inriguos sitientum in uiscera riuos. 131 consucta li cod. Tureti praccanti P praecandi F1 132 liora S: ora BPVA cod. Iureti ore v deo om. IiP cod. Iiireti de deo om. A symfonia R simphonia P 134 cOnllllunis R commones ix tempora V mensa II 135 domi atnlani P diae P dei V1 13G succendentem ElS cod. Iureti noctem Bl 137 modice P caenae PSV cena Ii 139 tabem Rv: talem PVA cod. Iureti labem S yegri P 141 setis PS camilli P camili V1 142 leuibus R 144 flexum VXA uellare S 145 lasciuia S amictum VlA 146 consuetat A 147 clarus P 149 fulcra S cod. lureti toresque P1 torusque PV cod. Iureti 152 scs (i. e. sanctus) V\' 153 hanc VIA 154 fonte ....... fluentes S fluente A1 155 sitientcm VIA Sed iam tempus adest tanta de mole potentum uirtutum exiguam saltim contingere partem. et quamquam recti titulos uirtutis adornent discipuli et facti sit praemonstrare gerendum, attamen e propriis tangam paucissima gestis, ostendens breuibus praeconia maxima signis. forte fuit iuxta tumulus, quem saepe colentum uana superstitio falso decepta sacrarat martyrio, celebrem dependens semper honorem. quin et praegressi uenerandum altare dicarant ante sacerdotes, magis ut fundata maneret religio, adiecto cultu firmata sacrorum. sed postquam inpositas Martinus sumpsit habenas commissae et plebis moderamina sancta recepit, protinus inquirit nomen titulosque colendi martyris, et quonam tam clarae stemmata palmae tempore uel quali sub iudice promeruisset. uerum ubi nulla patet quae possit prodere uerum historia atque omnis renuit hoc scire uetustas, detrectat dubiis tam grandia credere uerbis nec satis est fidei mendacis fabula uulgi. ergo placet dubiis sine testis pondere rebus a domino consulta peti, cui subdita semper tempora transcursis adstant praesentia saeclis. 156-227] Sulp. Sev. V. M. 11. 158 ut Barth quanquam B- rectae Sv titulus V A uirtutes JRl 159 facti sit scripsi cf. S5: factis id JIVSVA cod. Iureti sat eis sit Brandes gerendum S: gerendam PVA cod. Iureti v regenda R gerenda Brandes 160 e] a s. I. Ji tamgam V1 161 om. VA 162 colendum S 165 dicarent F1 166 ante sacerdotes ...... 632 signacula labris desunt in VA 168 abenas R 169 commisae P mederamina R1 170 protenus P inquiret RP 171 quoniam P clare R stemata S 172 tempori Bl 174 adque BlP rennuit P hoc om. R 176 uulgi PS: niundi R (nec auctoritatem suam uulgo adcommodans Sulp. Sev. 11,3) 177 dubius 81 si non testes P teste spondere R 179 temporea P transcursi Sv constat S sedis P saecli Sv ad tumulum properat paucis comitatus, ut illis adtestata fidem faciant miracula multis. ergo ut contigui molis contacta sepulchri est, propter frigentes resoluta carne fauillas ad caelum rediere preces: uestigia carnis iunguntur tumulo, sed mens et sidera transit. tum dominum tota fidei uirtute precatus, proderet ut meritum ignaris nomenque sepulti: cum subito ad laeuam sordentem respicit umbram, nigrantem maesto speciem quae proderet ore et punitorum tristissima fata reorum praeferret, trepido confusa et conscia uultu. uox quoque flebilibus maerentis reddita uerbis talibus expressit suspiria crebra querellis: \'desinat antiquus plangendis manibus error addere supplicium, titulum reddendo alienum, ne, cui poenarum satis est de crimine solo, hoc onus adiecto duplicato crescat honore. atque utinam sancti, quibus hoc pro iure refertur obsequium, nostras tenui respergere gutta dignentur iuges miserorum incendia flammas. illi perpetua gaudentes luce fruuntur, nos chaos aeterna horrendum caligine sepsit. longe est a meritis lucis confusio noctis.\' haec uox multorum late peruenit ad aures, sed species soli Martino est prodita, cuius mens leuior fragilis transibat pondera carnis, corpoream molem transmittens lumine cordis. protinus amoto altari depellitur omnis 180 properant P 181 attestata S 182 moles S sepulcheri P 183 frigentis R 184 praeces P 185 tumulos Rl et RP: ad Sr 186 dominum R (Barth): domino PSv praecatus P 188 leuarn P 189 quae R: quem P quam S 190 facta PSl 193 expraessit P quaerillis RlP querillis R2 querelis S 196 satis S: scis (i. e. sanctis) RP 197 huic v honus RP duplicatum Sv (duplicato aduerbium est) 198 adque Rl iure** (re eras.) R 199 tenues v gutta S: guttas RPv 206 firagilis P: om. R uana superstitio ritus mentita sacrorum. translata ad ueros migrant mysteria cultus. quid simile his titulis tandem conferre ualebit ars magicis infecta dolis uel tincta uenenis, carmina conpositis texens mendacia uerbis extaque perspectis rimans faetentia uenis, ut per tartareae quaesita silentia noctis mugiat insanus fallaci murmure daemon, adsumens fictum tenui sub imagine uultum? hic certe simplex animus et sola precantis religio infernae dissoluit uincula legis, et quamvis artus premerentur mole sepulchri, attamen ad praesens tempus confessio uixit. nec uero hic finis titulis, nec tempore saltim intercisa breui uirtutum stemmata cessant. nam semper sancto comes indiscreta cohaeret gratia nec certo cohibetur fine locorum. progressum sequitur, manet indiuulsa manenti, si sit causa uiae, gaudens comitatur euntem. Nam dum distenti propere legit auia ruris, qua diffusa patet latis fera Gallia campis, dum sequitur miserum gentilis turba cadauer \'et tremefacta leui motantur lintea uento, porrecto in longum per plana patentia uisu funeris obsequium cultum putat esse nefandi daemonis, et ritus miserorum ferre sacrorum submissa idolicis bacchantum colla figuris. protinus adtollit sanctum et uenerabile signum, et crucis obiectu propere uenientibus obstat, 228-250] Sulp. Sev. V. M. 12. 233] cf. Coripp. Ioh. III, 356. 209 sacrarum P 210 cultos RIP 213 compositis S mendatia R 214 prespectis R rimens P petentia cod. Iureti pendentia v 217 assumens S 218 praecantis BlP 220 praemerentur P 221 tempus praesens S 222 hec uero Bx 224 sancto semper S comis RP coheret P 228 dum om. cod. Iureti cum v 230 tum S 231 lentea P 234 ferrae P 235 summissa RS bachantum S 236 attolit ex adtolit P attollit S attulit cod. Iureti ante tulit v 237 adiectu R obstans Brandes gressus instabiles uexilli pondere sistit. tum uero inposito miseros torpore teneri cernere erat neruisque artus riguisse ligatis, frustrata innexis conamina plurima membris, tardata inmoto uestigia sidere gressu, concludi septas mandato limite turbas, nec transcendendi praetenta obstacula muri partibus e cunctis inmensum opponere claustrum, donec paulatim uisu propiore pateret exequiis delatus honor. tum rursus eodem uexillo atque ipso libertas reddita signo. sic crucis imperio simul et uirtute fidei ius habuit uincire uagos, dissoluere uinctos. Haec raptim contacta legens, quia copia suadet uirtutum breuibus laudanda attingere signis, ne festinantes tanta ad miracula mentes tardet prolixis uilissima pagina uerbis, excipior rursus maiorum pondere rerum. sacrilegum quondam deiecto culmine templum strauerat ad terram, perfractis idola tignis conminuens totisque premens simulacra ruinis. huic pinus uicina loco distenta uirentes pandebat ramos, annosa et bracchia late nexuerant uiridem frondenti in uertice siluam, arcebatque omnem foliorum crate calorem arboris unius densum nemus: umbra perennis iugem temperiem mentito uere tegebat. hanc etiam pinum templi sociare ruinis adgreditur, parili cupiens conuoluere busto, 251-334] Sulp. Sev. V. M. 13. 238 instabilis P1 uixilli RIP cod. Iureti 240 legatis HP 241 inuixis S 243 mandati R 245 cuntis P 247 exoquus 81 248 uixillo RIP cod. Iureti adque lilP 250 uinci P cod. Iureti 252 laudando S 253 ne* P 255 excepior rursum Ii serum P 257 perfectis S tegnis IIP cod. IMrcti gestis S 258 comminuens HS praemens P 259 uirentis R 260 brachi*a (i ems.) P brachia S 262 filiorum 8 create P 264 lugem P 266 aggreditur 8 pari*li S quidquid in errorem miserorum corda trahebat. tum uero accensi uecors insania uulgi certat dilecto raptim succurrere ligno et prohibere pium toto molimine uotum. nil ratio insanis, nil prosunt sancta profanis uerba animis, non uox surdis, non lumina caecis. clamatur non quire homini conferre salutem, quae sibi non ualeant, lignis non posse iuuari lignorum dominos: seruire haec nutibus eius, qui seruire uelit, subiectis subditus, idem de siluis urenda legens, ueneranda relinquens. haec contra exclamant longe diuersa uolentes, idolico et multum perfusi corda ueneno: \'desine prolixis renuentes cogere uerbis. si rebus suadenda probas, haec iure placebit condicio adlatura fidem: nos protinus ipsi adgredimur nostram propere succidere pinum. tu si uera adhibes fidei documenta, cadentem excipe et optatae gaudens occurre ruinae, nil graue confisus domino.\' tam dura probatur causa nec iniusto renuit iustissimus ori, confidens uirtute dei, cui prona facultas quamquam praesentem uerbo prohibere ruinam. nec mora et adstrictis nectuntur uincula membris atque elidendus iam parte locatur in illa, qua pronus toto pendebat stipite truncus, iamque inclinatis nutanti pondere ramis 283] cf. Fortunat. Y. M. I, 250. 292] cf. Alc. Auit. III, 24. 267 quicquid R2S 268 uecors R inania. P cod. Iureti 269 solus seruauit R 270 et] it S pium R: pio PSv toto Barth: totum IlPSv 272 animus S 275 dominos Iuretus: domino liPS cod. Iureti 27G subditis PSl cod. Iureti 277 generanda S 278 haec] e S 282 conditio PS allatura S 283 aggredimur S 284 docimenta ItP 285 obtate P occurrexe IilP 286 nihil grauae P confisis Barth 287 renuit IV 288 dei om. R 289 quanquam R2 291 adque RiP 292 pronnstto (i. e. pronus trumo) R toto] secto Barth subiecta haut dubiae terrebat mole ruinae. insistunt totis certantia gaudia uotis. ictibus adsiduis crebrisque bipennibus instant. spes uicina animos fessis uiresque ministrat. uindicta affectum excludit, fugat ira dolorem. exanimes pallent monachi maiusque periclum est confusae nimium tanto terrore fidei, uulneribus donec paulatim euicta fragorem prona dedit totoque in sanctum concita saltu praecessit celeres properantia uota furores, iam prope contiguo perfractis turbine membris. ille, metum prohibente fide, formidine pulsa uicinam opperiens constanti corde ruinam, ne cito conuersam cernens perfidia pinum ad casum reuocaret opus meritumque negaret, dum putat euentum: sed iam propiore periclo erigit armatam signi munimine dextram opponitque crucem. qua protinus impetus omnis frangitur et celeri propere reuocata rotatu diuersam in partem pernici turbine pinus fertur in auctores sceleris. iam propter ouantes in se conuersam trepidi timuere ruinam: qui tutum semet tanta ad spectacula caute credebant legisse locum, uix mente recepta perfractis cernunt confossa sedilia ramis. tollitur in caelum clamor partesque resultant attonitae et uoces coetu referuntur ab omni: 296] cf. Fortunat. V. M. I, 258. 294 subiectae R haud 8 ruine P 296 assiduis S insistant R 297 om. v animus fessus RP uirisque R 299 periculum R 300 minimum P terrorne P 302 totique P scam P saltu R 303 caeleres P furoris R celeris (scil. pinus) ... furoris Brandes celeris iunctum cum furoris Wopkens properans in uota Barth 304 propere Rl perfructis Rl 306 op*periens P 307 conuersa R 309 periculo R 310 signi] christi S 312 uocata P cod. Iureti motata v 314 scaeleris P iam scripsi: nam RPS tum Wopkens 316 tantas R* 318 sedillia P 320 attonitu S gaudia testantur monachi, miracula uicti. Christum lingua sonat, Christum simul ore benigno ignari gnarique canunt: pars ista fauorem agnoscit, petit illa fidem. sic consona raptim inter discordes Christo sociante uoluntas cum fidei donum meruit, tum credere suasit. nam certe nullus penitus fuit agmine in illo, qui non rettulerit speratae dona salutis adiectus gregibus domini munimine signi, et loca, quae taetris faetebant obsita fanis, obtexit ueris mox mater eclesia templis. sic uincis, Martine, tuos sic obruis hostes, sic grauis oppressos sententia proterit: illos inmites fecit clemens uictoria fratres. Ergo acuit mentem euentus studiumque rebelles uincendi adsidue felix uictoria nutrit. nam uix conlapsis fumabant idola flammis, uicino et tenues uolitabant igne fauillae, cum renouat similis repetita incendia templi exultans crebris iustissima dextera flammis. sed dum flagrantes longe lateque uapores turbo serit, crebrisque ferox exaestuat undis eructans rapidam flammarum insania nubem, augens collectum uicina strage furorem, haut procul amotum toto petit agmine tectum, uicina adlambens funestis culmina flammis. 335-360] Sulp. Sev. V. M. 14,1-2. 323 gnari ignarique R ignari ignarique P 326 saui sit P sansit cod. Iureti sanoit v 327 paenitus RXP 328 retulerit RS a 329 regibus R 330 tetris S fetebant RrP famis 81 331 mater] inops v *eclesia R: aecclesia P ecclesia Sv 332 uinces P martinae P hostis R 333 graues R greues P oppraesos P sentia P cod. Iureti propter R protegit illos, inmites facit hos Brandes 336 assiduae P assidue 8 nutriuit P 339 similis Sv: similes IIP cod. lureti 341 flagrantis RPv 342 serit Barth: ferit RPS crebrisquae P 343 flam*marum (a eras.) P 344 auguens R uicinas traige P 345 aut R haud 8 quod postquam sanctus trepidans instare periclum uidit et adflatis iam mixta incendia tignis sepsisse inplicitum flammarum gurgite tectum, pernici properans conscendit culmina saltu, qua globus igne domum nimio densissimus urguet, artusque oppositos flammis uenientibus offert. tum uero aduerso sinuata incendia flatu ad uentum redeunt, et quamquam urguente procella praecepti uis maior agit cogitque reuersis ignibus insanum confestim cedere uentum. sic paret meritis natura obpressa iubentis. non flammae urguentur flabris, sed flamina flammis, atque ignis praecepta sequens sic gessit utrumque, adripiens decreta sibi, defensa relinquens. Sic debellato per iusta incendia templo itur in excidium alterius, quod forte Leprosus quondam opulens uicus peruersa mente colebat. sed postquam crebri demens insania uulgi temptatum reuocauit opus totumque furorem opposuit coeptis uiolenti turbo tumultus, avia solorum repetit secreta locorum, atque ibidem sanctis precibus uiolentius instat trinas continuans orandi intentio luces et totidem iungens uigilatis noctibus horas. 351] cf.] Fortunat. V. M. I, 283. 358] cf. Fortunat. V. M. I, 292. 3iil-429] Sulp. Sev. Y. M. 14,3—7. I 348 uidit inafflatis Sv tegnis RP 351 urget BPS 352 artosque P 354 uentum] templum Barth fanum uel uotum Wopkens quanquam B- urgente S 355 praecipiti v 357 obpraessa P: oppressa BS 358 non] nam P urgentur S 359 adque IVP utrumquae P 360 arripiens S 361 iussa Wopkens 362 in excidium] cendium S leprosus P: lebrosus R librosus S 366 ceptis S: om. cod. Ittreti, unde sancto swjopleuit P. Pithoeus tuniultu S turba Brandes (quod si recipias, necesse est cum S scribus tumultu cf. u. 388) 368 adque BlP sanctis scripsi: sanctus BPSv praecibus P 369 trinos S lucis R soles S 370 oras R quin et contexto saetis coopertus amictu exesa adsiduo conpunxit acumine membra, ut tereret tenuem uestis nimis aspera pellem et cutis extantes stimulos adtacta paueret, saxea conlidens, mage duris ossibus arua, producens tardos sera in ieiunia soles, perfundens totum lacrimarum flumine uultum, ut domini iugis semper clementia Christi insontis famuli nimium miserata laborem traderet effectum uoto et temptata patraret, aduersae penitus remouens molimina partis. interea armatos propter consistere cernit angelico fulgore uiros, nec tarda patescit agnitio: adsueti prompta est fiducia uultus, insuper et uerbis ueniendi causa docetur, ne trepidet, ne uim timeat neue arma pauescat, praesentem agnoscens per talia signa fauorem: quaelibet opposito consurgat turba tumultu, auxilium satis esse dei, qui protinus omnes debellare queat uerbi uirtute cateruas: se simul auxilium ferre et mandata referre. acrior ergo animus penitus uirtute recepta, sufficere ad bellum credens haec arma duorum, ad coeptum reualescit opus, mediasque cateruas inrupit trepido constantia reddita cordi. funditus euersis sternuntur templa ruinis: excipiunt totas simulacra iacentia moles fractaque deiectis succumbunt idola tectis. inuoluit mixtus pariter simul omnia puluis, 377] cf. Fortunat. C. VI, 5, 123. 388] cf. Alc. Anit. V, 555. tu 371 contextus aetis li contex Stetis (a eras.) P setis S 372 assidno PS menbra S 373 terreret ElP 374 extantes scripsi: extantis RP cod. Iureti ex tantis stimulis S extentis stimulis v 376 per- ducens S 381 paenitus _Z?P 384 adsuetis prumpta P 386 nec... nec R 388 tumultum P 391 hoc Barth uersnum ordinem ita mufauit Woplcens 390. 392. 393. 391. 394: cui adstipulandumputaui 393 paenitus P 394 ceptum PS 395 inrumpit Brandes . 398 deictis P XVI. Poet. clirist. min. pars i. 4 tigna, aras, statuas, caementum, saxa, metallum. nec sane tanto progressus ab agmine quisquam obuius ire parat. manet inperterritus ille, debellata uidens trepidantum corda uirorum. inmoti expectant populi. riguere minantum pectora et adtonitis stupuerunt uiscera fibris. non membra expediunt motum, non uerba tumultum: diriguere artus miseris, uox faucibus haesit, temptantum cecidere manus et clamor hiantum. ut mare, quod fundo conuulsum mouerit imo fluctibus insistens uehementis turbo procellae, inlidit totas spumanti aspergine cautes et rauco oppositas transcendit murmure ripas, pulsant perfractae dum concaua litora moles et uada permiscent totum uicina profundum: mox, ubi deposito siluerunt flamina motu, sternitur inmensus placidarum campus aquarum, leuia deposito considunt marmora uento, et iacet inmoti species mutata elementi, sollicitans tenues constrato gurgite cumbas: haut aliter siluit furiosi insania uulgi et tempestatem posuit flatusque remisit, hoc tantum et ueris clamauit subdita uerbis, Martini dominum toto simul orbe colendum, hunc solum se nosse deum. nam surda salutem idola si possent umquam conferre petenti, adlatura sibi, nec quemquam tradere donum, quo careat: magis esse inopem qui poscat egentem. 41(1] cf. V, 781. 400 tegna BP cementuiu li 402 irae P 404 exspectant P 405 attonitis PS stipuerunt 11 fimbris lix 406 tumulto Bl 408 hianto (n purtim ems.) R 409 mouerit (it in ms.) R 410 pro- eellac Sv: procella B procellam P procellum cod. Iureti 411 inlidet PS spumantia spergi P 412 transcendet R 418 elimenti P 419 cymbas S 420 aut IV haud B2S 421 fluctusque S 425 si] quae r possent S: possint RP cod. Iureti v nunquam v petent Bl 426 allatura S cod. Iureti haud latura v 427 agentem P sic uerae penitus lucis fulgore recepto haec quoque turba piis adcreuit dedita castris. Talibus adsidue uegetato corde triumphis rursum bella cupit: remouet fides aucta pauorem, spes animat meriti, cedit formido pericli. nam similem mouit similis mox causa tumultum, dum subuertendo properat succurrere templo rusticitas uesana nimis solitumque rigorem augens praecipitis inmensa mole furoris. denique sic totum obruerat dementia sensum, ut stricto quidam minitans accurreret ense, ausus sacrilegum uibrare in uulnera ferrum. et cum reiecto nudatam tegmine gaudens ceruicem offerret sanctus, nihil ille retractans alte sublatum surgit furiosus in ensem. celsius insanam dextram suspendit in altum, attollens totum celeri conamine corpus, concita praecipiti tendens uestigia nisu, altius ut ueniens caderet uehementior ictus: cum subito adstrictis riguerunt uiscera neruis, , atque haesit tenui consumptus in aere motus, porrecta et cassum suspendit dextera ferrum, et periit totus membris torpentibus ictus, ac manus inriso conamine fixa remansit. sic artus tota conlapsi mole retrorsum praecipiti ad terram proni cecidere ruina, 430-467] Sulp. Sev. V. M. 15,1—2. 428 uere BPS paenitus ll1!* 430 assidue S 432 spes] seps P meritum Brandes, spes accipiens pro accus. plur. meritis WopJcens 435 minis 81 436 praecipitis II: praecipites PS praecipitat v (cf. adnot. ad u. 20) inmense amole P furoris R: furores PSv 438 accurret 81 accurre tense P 440 nudam P 441 nihil ille] nil uoce S 443 insanam S: insanum RP insanus v 444 cIeri P1 coppusj Bx 445 concita (nc in ras.) R nisu] iu altum v 447 neruis] fibris 8 448 adque P1 tenuis v aera v in heremo motus P 449 cassum Brandes: iussum BPSv cf. 472. III, 153. 371 450 perii P 451 ac] et v \' irrito (sic) v 452 conlabsi R conlapsi* S 4* ossaque conlisis sonuerunt obruta membris, prona et saxosae iacuerunt aggere terrae. tum demum extorti gemitus lacrimaeque coactae, depositisque minis nimium miseranda precantis ambitio ad ueniam rediit conuersa salubrem. quidnam, quaeso, auidam reuocasti a sanguine dextram? cur parcis, quem nemo rogat? quid detinet ictum, si manet ira, tuum? tu certe ignoscere non uis: cur ferrum retines? patet ecce innoxia ceruix uulneribus nudata tuis: quid uota moraris, qui mentem ferientis habes? cur crimine saluo ultio differtur? facis, etsi dextera cesset, quod fecisse cupis. si non mutata uoluntas,\' culpa manet: satis est meritis sententia cordis. Nec sane hinc solum seruatae dona salutis uidere attonitae trepidantia pectora plebis. nam mox cum similem similis uesania mortem destricto inferret telo, discussa repente ferri acies casso ferientem deserit ictu, extortum et demens quaesiuit dextera telum, totaque collecti uanescere uota furoris decepta amisso uiderunt lumina ferro. attamen interdum alloquio suadere salubri sueuerat et uerbis mentes mutare feroces et corda adfatu mollire rigentia sancto, inlustrans ueterem doctrinae lumine noctem. 456] cf. 21. 468—479] Sulp. Sev. V. M. 15,3-4. & 454 menbris S 455 pronar P 456 lacrimeque P 457 minis] mn., cod. Izcreti: armis suppleuit Iuretus praecautis RP 460 pacis P quis S 461 nou*uis (o eras,) S 465 difertur P etsi] et R dextra P cesset] saluet v 467 seutia P cod. Iureti 469 uideret atonitae P 471 destricto scripsi cf. IIII, 622: districto RS v distrecto P 472 feri P cassa P ferentem P1 ictum P1 474 uaniscere P euanescere v 475 deceptam R 476 attamen scripsi (plerumque autem Sulp. Sev. 15,4): et tamen IiPSv suaderae P suasere in ras. S e salubris P 477 susuerat (corr. m. 2) P mutar P 478 afflatu S molire P 479 om. S Praeterea procliue fuit redhibere salutem infirmis, gressum claudis et lumina caecis. nam certe nullum tanti uiolentia morbi obruerat, quin uotiuae fomenta salutis rettulerit, uiso gaudens reualescere sancto. quod uel praesenti poterit clarescere facto. quondam Treuericis in moenibus innuba uirgo tabuerat consumpta graui paralytica morbo, atque omni motu torpentia membra carebant officiis priuata suis. iam carne relicta spirabat tenuis frigenti in pectore flatus. pallebant pauidi uicina morte propinqui arentesque artus lacrimarum fonte rigabant, tristis et obsequii maestum contraxerat agmen exequiis praebendus honor: cum murmura flentum concitus inrumpit reserato nuntius ore, Martinum uenisse ferens, cui prona facultas optatam sanctis precibus praestare medellam. quae uox ut maestas uenit genitoris ad aures, aduolat exanimis genibusque aduoluitur, orans auxilium, et largo spargit uestigia fletu, ac singultantes rumpunt suspiria uoces, et plus de precibus lacrimae quam uerba loquuntur. at contra sanctus pollens pietate modesta adfectum sociat, meritum negat. abnuit esse uirtutem qua praestet opem, sed corde dolorem 480-538] Sulp. Sev. V. M. 16. 4SG = Fortunat. V. M. I, 866. 496] cf. 288. 501] cf. 29. 480 redibere li adhibere v 482 uolentia ex uoluiitia P 484 re- tulerit S uiso S: uisu RP-v reualiscere P 485 clariscere RP 486 Treuiricis v mOllibus P 487 paralitica JRP 488 adque IP omni motu R: omnium ut P cod. lureti omni uita S menbra S 491 trepidi R 492 arentisque RP cod. Iureti 493 obsequi P moestum S 494 exsequiis P mura P 496 profana P 497 optatum S praestare medellam ...... 499 genibus solus seruauit R pre- (prae- P) cibusque aduoluitur orans PSv 501 singultantis R singulantes S rumpit P 502 praecibus P 503 ad Bl scos P petate P1 504 affectum B affatum S participat. refugit pompam, sed deflet erumnam, et meritum uitando probat. sic celsior extat corde humili. confert laudi, quod demit honori., haec cernens genitor tanto uehementior instat, donec permota adsiduo iustoque rogatu sancta sacerdotum precibus coniuncta paternis ambitio blando renuentem iure coegit uisere lugentis penetralia maesta parentis. adstant pro foribus populi: miracula Christi attonitae expectant pendentia pectora plebis. ille ubi seminecis miseratus tabida uidit membra et consumptis languentia lumina malis, ossibus haerentem siccato corpore pellem et cutis infuso uitiatum felle colorem, subtracto et penitus constrictae murmure linguae spirare exiguum glaciali a pectore flatum, filaque uenarum rupto pereuntia pulsu ordine praeciso quaerentem linquere dextram: ad terram toto confestim corpore pronus sternitur, a domino uerbi medicamina poscens, cui iussisse sat est atque artem uincere nutu. sensit adesse deum. promi deposcit oliuum. oblato accedit benedictio sancta liquori. exim mutati congaudens unguine suci singula contingit medicato chrismate membra. admota expellit ueterem pia dextra dolorem, atque impetratae felicia dona salutis 514] cf. Fortunat. V. M. I, 420. 515] cf. 469. 521] cf. 490. I, 340. s 506 erumnain B1 507 extat (s acid. m. 2) R 508 demet RP 509 gemitor P 510 assiduo S iustosque P 511 praecibus P e 513 moesta S 516 semineci R 518 plebem (sic) P 520 paenitus IVP 521 suspirare P suspiria v glocialia ex glacialia P in pectore atum Wopkens flatum P (corrector maluit fatum) 522 ruptu lilP 525 uerbis v possens P 526 cuius sisse P adque IPP 529 exin S ungine 81 530 contigit 11 crismate 8 532 adque lilP imperatae BlP ad tactum medici paulatim infusa recurrunt. sic morbis cuncta membrorum a parte fugatis reddita succedit uegetato corpore uirtus. mox ualida exsurgit populo mirante puella, et stabiles gressus diuino munere sistens dat laudem domino per sancta altaria Christo. Quod postquam uirtutis opus celeberrima coetu moenia conpleuit, certatim accurrere cuncti, . quorum uel mentes daemon uel corpora morbus obruerat, cordi orantes membrisque medellam. hi gressu stabiles, hi sensu abiere ualentes. praecipue tamen e cunctis, quae gratia Christi per famulum dignata suum miracula fecit, unius eminuit praesens curatio serui, quem daemon toto captiuum iure tenebat. denique cum sanctus, grandi ambitione rogantum permotus, miserum deduci ad sancta iuberet limina, non potuit quisquam uincire furentem. sic cunctos rabido debacchans ore fugabat dentibus infrendens: lacerum cruor undique corpus texerat et nudis horrebant uulnera membris. tum dominus, claro nimium sublimis honore, fascibus ornatus proconsulis, inmemor huius ambitionis adest genibusque aduoluitur almis, ac pronus pedibus blandas circumligat ulnas orans ut, quoniam nec uis nec uincla ualerent adtrahere insano bacchantem corde ministrum, ipse adeat tectum, sub quo iam tempore multo 539-574] Sulp. Sev. V. M. 17,1-4. 556] cf. 499. 534 cunc P 536 exurgit R 539. 540. 538. 541 sic P 539 uirtutes P cetu P meta ex meta R 540 compleuit S accurre P 542 corde v memorique v medellam R2: medillam RiP medelam S 543 gressus P uelentes P 544 e om. R cuntis P praecipueque tamen cunctis v 546 serui* S 547 demon R 550 uincere P cod. Iureti 551 sic] sed Wopliem debachans S fagabat P1 557 circuiiilegat UP 559 attrahere P bachantem S seruabat clausum iugis custodia seruum. sed renuit sanctus limen calcare profani nec uult idolicis iustus succedere tignis, discernens templi faetorem chrismate Christi. ille autem sanctis genibus uiolenter inhaerens spondet sanato se credere uelle ministro, quidquid tradiderit tanti doctrina magistri. tum demum motus tam iusta uoce rogantis intulit optatos saluanda ad limina gressus, atque eadem domino auxilium tam iusta precanti, quae seruo, medicina tulit. gratantur uterque, , ille fide accepta gaudens, hic mente recepta. confestimque nouum post haec miracula factum attonitam erexit tanta ad praeconia plebem. Nam forte ingrediens uicini limina tecti exclamat tetram foribus se cernere in ipsis horribilem et uisu furiosi daemonis umbram. nec mora continuo coepit iam proditus hostis arrepto saeuire coco, miscere tumultu interiora domus penetralia, frendere malis, captiuique oris dentes nudare minaces, ingenitam exercens alienis morsibus iram,. dum quatit obsessum permixta insania corpus daemonis, ut rabies humano saeuiat ore armata ad proprios alieno dente furores. diffugiunt trepidi nec quisquam obsistere contra 575-=-iiÜl] Sulp. Sev. V. M. 17,5-^7. 575] cf. Fortunat. V. M. I, 451. 586] cf. Fortunat. V. M. I, 455. 563 succederet ignis R 564 faetorem Iuretus: factorein IiPS cod. Iureti crismate S a chrismate luretus 565 scs (i. e. sanctus) P 566 sanato] tam sancto v 567 quicquid R2S 569 optatus R 570 adque BlP praecanti P petenti v 571 gratanter S 576 om. v cernere in] cernerem P 577 et uisu] exclamat v umbre Iil 578 moram R\' iam S: tam RPv 579 arrapto P 580 fendere P uel et arc 581 horis P 582 exercens S 583 quatet RP obsesum R permissa Barth 584 daemones RIP 586 ne R. audet et extremos acuunt exempla timores. sed fidens domino sanctus palantia ridet agmina et occursu rapido sese obuius offert. quin et cum quateret tremulos dementia rictus, conlidens miseros ferali murmure dentes et repetens crebros nutanti uertice morsus, constanter digitis fauces penetrauit hiantis, sistens aduersi saeuissima iura latronis. haeserunt auidae dilato uulnere malae, suspensus riguit patuli furor inprobus oris, subdita contactu gauisa est lingua salubri molliaque insertam presserunt oscula dextram. tum, quia praestructo fuga nulla pateret ab ore, egestus fluxu uentris uacuata reliquit uiscera, faetorem solum de corpore traxit. Interea subito turbantur cuncta tumultu moenia. barbaricos adfert fama inproba motus, / spargens innumeros per credula corda pauores. nec tamen extabat rumoris nuntius huius, ut prolata fides manifesto auctore pateret. ergo ubi tam dubiis motari incendia rebus uidit et incerto populos terrore teneri, imperat ut clausus captiuo in corpore daemon proderet, unde nouam sparsisset fabula famam. protinus inpulsus uerbo tortore fateri 589] ef. Fortunat. V. M. I, 453. G02-Glö] Stilp. Sev. V. M, 18,1—2. 587 exemplea P 588 palantia E: palatia P cod. Iureti pauitantia S fallacia Iuretus (palantia agmina i. e. daemones) 590 qui nec P qui ne v tremulus RP 591 collidens S 592 morsos RP mursus 81 593 digito 8 penitrauit R hiantes WopJcens cf. 408. IIII, 518-519 597 contactum R 598 praesserunt P 599 praestructo Barth: perstructo RP2 perstructos P1 perstricto 8 600 reliquid P tu 602 tumullft P 603 barbaricus R inpromotos P cod. Iareti 604 innumeros li incredulos v pauores Sv: pauoris R paueret P 607 motari scripsi: mutare RP mutari S incendia scripsi: ingentia EPS nutare ingeutia Barth rubus P 609 in om. P 610 sparsisse R se causam clamat crimenque caputque malorum: semet cum sociis istaec mendacia laruis seuisse, ut trepidam premerent formidine plebem. ergo haec fallacis confessio uera latronis absoluit maestas cruciato daemone mentes. Iam uero ut tantae pietatis gesta retexam, nec mens sufficiet sterilis nec pagina uilis. o uere confine bonum miseratio prompta, mens humilis! nullum spernit qui diligit omnes. nam quendam horrendo lepra texerat inproba morbo, inficiens cunctam macularum tegmine carnem et spargens densas uitiato in corpore guttas. quem cum sanorum fastidia crebra notarent, ignara et proprii mens iniustissima casus despiceret tristes alieno in corpore morbos, ingrediens portam sanctus praeeunte caterua, qualis in obsequium tanti collecta patroni stipabat densis murorum limina turbis, oscula dat misero, uultu conexus et ore, nec metuens tali faciem sordescere tactu inpressit iunctis pacis signacula labris. obstipuere aliis animi. gauisus at ille sensit in adtactu diuini munera doni, et remeare citam raptim per membra salutem, dispergi et celerem renouata in carne nitorem. o uere pretiosa tuae dignatio pacis 612J cf. Dracollt. de deo I, 460. 617—649] Sulp. Sev. Y. M. 18,3-5. 637] cf. I, 107. 613 ista haec RPS isthaec v larbis S 615 fallaciis Bl fallascis P 616 maesta R moestas S mente R 617 pitatis P 618 sufficit et sterelis P 619 prumpta P 620 qui] quae S 621 traxerat v improba, P 626 dispiceret BP tristis R 627 praetereunte RIP cod. Iureti 630 connexus P 631 sordiscere P sordesceret actu R 632 inpraessit P impressit S singula PS 633] hinc pergunt VA obstupuere S alliis F1 alius Sl animis alii v ad RiP 634 attactu S 636 dispercipi et P 637 praetiosa BPVX et medicina, pio quae semper manat ab ore. seu membra adtingas labiis seu corda loquellis, oscula sanabunt aegros et uerba docendos. atque utinam nostros similis clementia morbos tangeret, et miseri maculas depellere cordis orans tam sancto Martinus uellet ab ore. tum credo ad uerae reuocarer gaudia pacis, sanatum adtollens sancta ad mysteria uultum, et post euersum, dederat quem portio, censum- spes mea clementis domini penderet ab ore, porcorumque escas linquens uel gaudia carnis- acciperem uerae signacula certa fidei. Quin et contactus tantum uel fimbria uestis raptaque certatim disrupto uellere fila omnibus in causis celeres habuere medellas. namque ut praeteream quae non obscurius acta erga humiles latuere homines, num, quaeso, latebit Arborius, mundi eximio perfunctus honore, clarus praecelsae qui culmine praefecturae Romana indultis moderamina rexit habenis, nec minus excellens morum probitate piorum? huius consumptis penitus iam tabida membris unica languidulos stratis reiecerat artus filia, quam febris, iugi cum lege recursus 648] cf. Luc. 15,15—16. 650-689] Sulp. Sev. V. M. 19,1—2. 660] cf. I, 101. 638 medica Rx quae om. V2A manabat PV manebat A quae permanabat v 639 menbra R] mbra S in ras. attingas S loquillis RPV1 loquelis SV\'2A \' 640 sanabant A, quod Hartel praefert 641 adque RI 643 uellet uellit RPV1 uelit V2 amore Brandes 644 uere P 645 attollens PS niisteria P 646 dederet V1 647 pen*deret P 649 uere PV 650 contactae Woplcens 651 uelle 1\'1 652 celeris P medellas PSI: medillas R medelas SzA medalas V 653 que P quae nunc Barth 654 num] nOli P: om. A qu*e sola tenebit. (a eras.) V que sola tenebat A 655 arboreus V2 657 abenis R 658 priorum A 659 paenitus 11PV poenis S 660 languidolos RPVA2 r statis S iecerat V1 artis P 661 fibris VA legere cursus RV ad quartum reditura diem, sic carnis amictu exuerat crebras semper repetendo ruinas, ut nihil adflictum corpus sentire medellae posset uel mediis uicina febre diebus, dum transcursa sibi iactatio uindicat unum, alter uenturam patitur trepidando ruinam. talem igitur tristi genitor pietate puellam dum fouet, et flatu glacialia membra tepenti percurrit patrii dum creber anhelitus oris, oblata ad trepidam peruenit epistula dextram, quam pius antistes maesto mittebat amico. ille ubi perlectae gauisus munere chartae pressit in absentem congaudens oscula dextram, conclusit celeri ueneranda uolumina motu et stomacho raptim properans admouit anhelo. o uere pretiosa fides! depulsa fugatur febris et igniti remouetur flamma caloris. arentes penetrat praesens benedictio uenas et rigat exhaustas uerborum rore medullas, restituens celerem domini pietate salutem: ad cuius laudem recte referemus ouantes, quae nunc miramur seruos potuisse fideles. nec solam haec membris tribuit medicina medellam, sed cordi adiecit ueram fides aucta salutem. confestim nam uota deo sacra uirgo per illum offertur domino, per quem ualet eruta morbo. 677] cf. 637. 663 repentendo V1 664 nibil] nih ltl afflictuiu SA medelle P medelae SV2 A 065 posset S: possit BPVA - 666 luctatio S 667 trepitando ruianam P 668 pietatae P 669 glaciala, P gracilia (sic) v 670 cereber R cire per P anhelitus SA: anelitus R anellitus P anhelitus anellitus V (sed anellitus deletum) 671 epistola SV 672 antestis RPV moesto V mesto A 673 cartae SA 674 praessit P 676 raptim stomacho A amouit 11 anillo R\' 677 praetiosa BI VI pretiosa P 678 mouetur VA 679 penetrat R 682 referimus RPV referamus A 684 solum Iiyv medellam V1: medillam li medullam P medelam SV2A 686 nam uota] deuota Sv (nam om. cod. Iureti) sacro P 687 a morbo V sic tribus indulta est simul huius gratia doni: consecrat antistes, pater offert, uirgo sacratur. Quin et Paulino similis medicina salutem reddidit, insignis fidei quem gloria late extulit. obducta cuius tum nube latebat uisus, et infusis caligo extenta tenebris arcebat cunctam macularum tegmine lucem. quam leuis et tenui tactu suspensa fugauit spongia, uicino benedictae munere dextrae uix admota oculo. didicit iam reddita lucem ferre acies lumenque nouum mirata recepit. atque utinam nostri tenebras contingere cordis tali luce uelit sancti medicina patroni, reddat ut antiqui rursum mysteria facti nomen idem medicusque idem, par causa medellae. Miramur certe tam multa et magna uidentes archiatri fomenta pii. miremur et illam quam meruit medicus Christo medicante medellam, per quem munificus simul et de munere gratus expensis gaudet donis bonus atque retentis. namque ad sublimem nitens conscendere partem, qua domus excelsis pendebat fulta columnis, lubrica dum scalis figit uestigia, pronus conruit et crebram gradibus renouando ruinam 690-702] Sulp. Sev. V. M. 19,3. 694] cf. 622. 703—726] Sulp. Sev. V. M. 19, 4-5. 689 couseerant li] antestis IiPV cod. Iureti 690 paulinu Pl 695 post et eras. in R quam fugabat A 696 spongea HPVA* 699. 697. 698 (sic) At 697 uix R: uox PV cod. Iureti mox SA dedicit ex deducit P redita PV1 698 recipit R 099 adque Bl 700 uellit PV1 701 rursum ut PV misteria PA 702 medicus quae PV per VA medillae RVI medullae P medelae SV2A 703 certe R: cito PSVAv et R2: et ita lil et tam PSV multe et iam A 704 archeatri HPSVA 705 mendicus lil medillam F1 medelam SV2A 707 donis] finis V adque lilP recentis R retentus VA 708 sublimen P 710 figit (prius i in ras.) R: fixit PSVAv 711 corruit SA crebam A conliso terram conlapsus corpore pressit. ecce autem praefracta trucem dum membra dolorem fessa gemunt, subita adflicto solacia portans angelus adsistit sancto uenerabilis ore, abluere infusis festinans uulnera lymphis, paulatim ignoti contingens unguine suci, perducens tenuem tactu leuiore liquorem. unde rigata citam propere sensere medellam membra, simul madidis mollito corpore uenis, confestimque artus stabiles uiguere, fugati undique mandato domini cessere dolores. pernices gressus, mens uiuida, cordis et oris gaudia, gratifico concors cum pectore uultus. dum dominum laudat, sibimet nil adrogat inde, prodidit et meritum, quia se meruisse negauit.

Quo rursus sterilis calamus et sibila ruptis uox stipulis emissa uocas? haec gloria certe 717] cf. 529. 723] cf. Dracont. de deo II, 65. so 712 conlabsus R conlab (so add. m. 2) V conlapso A pondere v praesit V1 713 prope fracta Barth perfracta Ilartel 714 afflicto S solatia SA 715 assistit A ore P 717 ignoti] oblati v 719 rigata citam S: rigatta citam P rigat tacitam JtVAv promere IilPV cod. Iureti medillam F1 medelam SV2A 723 pernicies R co I gressos PVl 724 gratifi V 725 nih P nihil VAv arrogat S 726 se] me R negauit. Finit in xpo (in xpo Oln. S) liber - II . (secundus PV) habens versus (haB vef S) DCCXXVII, (DCCXXII. PSV) BPSV feliciter amen P: om.. PSV Incipit liber -III- (tertius P) PS Incipit lib. III. in dno R Incipit liber tertius paulini V Explicit liber secundus . V - CC - XL • VII. Incipit L . 3 (3 in ras.) A 1 steriles calamos Sv 2 nix V cod. Iureti stibulis F1 maiorum uoces digna est augere tubarum, nec poterit paruis uox tanta erumpere culmis, quanta et sublimes lituos inplere ualeret. sed si uel tenui flatu tam angusta iuuetur tibia, quem sancti benedictio miserit oris, grandia si nequit effari, uel suauia dicet. Primam igitur libri partem deuicta tenebit ambitio. haec reliquas reserabit ianua laudes, qua post degeneres per saecula multa pauores corrupto emicuit libertas perdita mundo. elatus quondam bellis feliciter actis Maximus, et domini unius iam morte superbus, exilio alterius, crimen male moribus haerens auxerat euentu, naturae et uulnera prauae resciderat saepe infelix mage corde superbo prosperitas, rebus grauius ruitura secundis. . hunc igitur regem diuersa ex parte frequentes pastores adiere dei, quis cura perennis uel seruare piam domini uel pascere plebem, certantes laxare reos, dissoluere uinctos, reddere defessis requiem, solacia maestis, orare exulibus patriam ueniamque precari, proscriptis censum miseris uitamque mereri. dumque haec nituntur studio celerare benigno, paulatim adsensu trepido subiecta tumenti 9—64] Sulp. Sev. V. M. 20,1-3. 3 dignata IiP cod. Iureti turbarum P 4 taute rumpere P 5 sublimis liaPVA letuos III laudes v implere PSA 6 si om. P augusta A 7 quem l-Vopkens: quam RPSV A sancti S: scs BPVA meserit P miserat S 8 ne quid. P uel] + P s. l. dicet S: dicit TiPVA 9 primum VA liberi P 11 secula PA 12 liber V1 13 elatis A qu+ondam P condam V 14 iam s. I. m. 1 li: de v ex cod. lureti 16 Aauxerat P uulnere A I paruae A praue PV 17 reciderat** (in eras.) S 18 ruiture in li deletum et in margine adscriptum ruitura 19 diuersa] al diuisa R in marg. m. 2 23 solatia SY A mestis PA moestis S . 24 ueniamqlle] que R in contextu, sed in marg. add. reditu praecari HlPVl 25 proscribtis. R 26 celebrare BA caelerare P 27 assensu S trepida P sancta patrum grauitas nimium uilescere coepit, dedita blanditiis, non quas dependere suerat prisca sacerdotum grauitas, sed foeda clientum ambitio, ad nutum tumidi deiecta patroni. inter quos solus constanti corde uel ore Martinus nullo infecit pia uiscera fuco, nec trepida obpressit deformi ignauia naeuo mentem Christo humilem, celsam ad fastigia mundi. quin et constanter precibus conisus in ipsis, si qua fuit regem tumidum tum causa rogandi, optantis uotum expediit quasi iure iubentis. saepe etiam sanctum crebro mouere precatu ambitio est adgressa uirum, ut uel sero ueniret oratus totiens spreta ad conuiuia regis. ille etenim fastus temnens et facta reuoluens eius se penitus renuebat iungere mensae, cuius criminibus sanctam conectere mentem adsensu saltim tenui nefas esse putabat, obiectans caedem dominorum et sanguine partum imperium, mortem regis regnumque tyranni. sed cum continuis precibus pia corda fatigans dilueret culpas, obiecta et crimina purgans diceret inpositum sibimet terrore iubentum imperii regimen, nefas esse ut mole prematur inuidiae ferro atque armis extorta potestas, 28 uilescere, ui in ras. B uiliscer P uiliscere V coepit] suerat S, qui uers. 29 omisit 29 dedita (a in ras.) P debita A blandiciis Pvł **suerat R 30 foeda 11: foeta PS cod. Iureti fata VA 32 inter] in V 33 foco S\' 34 trapida V1 oppressit IISVA neuo P 35 humilem xpo V2 celsam Rv: celsa PSVA cod. Iureti fastigia Sr: an fastidia JRPVA cod. Iureti 36 conster (an add, m. 2) V praecibus BlVx 38 obtantis ItP 39 mollire Woplens praecatu PVl 40 aggressa S sera A 41 iratus A 42 faustus PVA cod. Iureti temens P timens V trepidans A 43 saepe nitus V penitus RI rennuebat PV1 44 crimenibus P1 45 adcensu lll assensu A saltim] latum S 48 precibus P 50 impositum SA iuuentum VA 51 praematur P 52 adque RI exorta R exerta S ambitione uacans: nec sane parua fauoris signa sui tanto dominum misisse triumpho, nec quemquam quamuis tepidae paruaeque fidei ignorare hominem belli momenta gerendi in nutu pendere dei: manifestius autem, si mage confisum numero, uirtute uirisque inferior uincat, uicisse hunc iudice Christo: nec sane quicquam se uel post bella cruentum inmiti gessisse animo, ferrique furorem post aciem ualuisse nihil, post arma tubasque insontes gladios cessasse a crimine caedis et nullo penitus respersam sanguine pacem. Talia saepe iterans precibusque instantius orans molliuit sanctum crebra ratione rigorem, ut culpae ignoscens studioque euictus adiret fastidita prius regalis fercula mensae. exultat spes iam propior de munere tanto. festa dies laeto gaudet clarescere coetu. adduntur lecti proceres, quos regia iuxta culmina uicini splendor conectit honoris, insignes trabeis, legum armorumque tenentes arbitrium uel iura fori uel classica belli. hos inter medius, qua simma flectitur orbe, presbyter accubuit. dextra laeuaque potentum ordo ducum membris super aurea fulchra locatis 65-134] Sulp. Sev. V. M. 20,3-7. 53 fauoris Iuretus ex codice: pauoris IIVS VA 54 signas uitando P signa sui tardo cod. Iureti 55 nec] nem A quains taepidae P 56 ignorarae P 59 uicesse P 60 quaicquam P semet Woplcens hi bella] uelle S 62 nil II tubasque P 63 glodios Bl 64 respaersam P 65 sepaepe P precibus A 67 ignoscaus V studieoque P 68 fastidiata Rl fastadita P 69 spes P propior SA*: proprior MPVA2 70 faesta P loeto V clariscere PV caetu Itl 71 rigia P 72 ui- cini SA: uicinis IIPV 73 insignis PV A insigni strabeis, P traba eis P 74 belle P 75 medius v: medios ItPSVA qua simma Ji: quasima P cod. Iureti quas ima V quasi magno SA qua simae v inflectitur Ilartel \'orbis v 76 presbyter V presbiter 11PA 77 fulcra S XVI. Poet. christ. min. pars 1. 5 pressit subiectum pretiosi uelleris ostrum. ad dextram regis sancto uenerabilis ore consedit senior, qualis pia iura reportans descendit sacro montis de uertice Moyses, mutati uultus nimio fulgore coruscans, cum faciem cordis splendor depromeret oris nec cohibere nouam possent uelamina lucem. mirantur taciti congaudens turba ministri atque aula obsequiis certat deuota modestis tam sancto seruire uiro. cura omnibus una est optati officii, minor est reuerentia regis. ipse etiam praesens Martinum excellere mauult. stipant subiectas regalia fercula mensas, dines in excelsis splendescit purpura fulchris, mollia puniceo motantur serica fuco, et rutilat docte ductis sine uellere pensis misceturque ostro mollitum in fila metallum. liminibus distenta tremunt aulaea superbis, nutat et in foribus uelorum mobile claustrum. cuncta nitent uario cultu sursum atque deorsum, edita pigmentis, sola marmore, tecta metallis. sustentant uitreas crystalla capacia lymphas, cumque ipsa et conchae species uideatur et undae nec cohibere putes susceptum claustra liquorem. pocula funduntur gemmis gemmisque bibuntur, electri molis fuluum discriminat aurum. 78 praessit V subietum P 79 uenerabis P 82 nimium 8 corruscans PV 83 fulgor A 84 ne P choibore li1 nouuam P possent S: possint IIPVA laudem A 85 congaudentes PF1 cod. Iureti gaudentes V2Av turbam P 86 adque H1 88 obtati R et v 89 excollere Rl 91 spelndiscit P splendiscit V fulcris S 92 puneceo R\' punicaeo P mntantur RIPS 94 hunc uersum post 74 habet v misciturque R\' 95 distaenta P auloa IIPS VA 97 adque RIP 98 edit S marmora SA taecta P 99 cristalla RPY A lymfas R lymplas P 100 conche P concae SA unde PVA 102 geminisque S 103 plectri A molis RPYI (scd in R i in reM;.): mollis V2A moles Sv ars erat in pretio, pretium pretiosius arte est. haec radiant gemmis, haec extant uascula signis, aspera sunt quaedam uisu, sed leuia tactu, lancibus et rutilis discisque patentibus adsunt. aeris et nemoris fructus terraeque marisque. postquam exempta famis epulis, tum sola uoluntas arentem releuare sitem. rapuere ministri inclusas auro glacies lymphasque niuales: rorantes alii pateras offerre. petentum anticipat uotum famulorum cura uigorque. tum rex Martino dubitantem offerre ministrum imperat officio cedens, simul ordine uerso tam sanctae ardenter cupiens succedere dextrae, ut patera adtactu tanti pretiosior oris infusum inficeret caelesti rore liquorem. uerum ulli respersit tenuissima gutta Lyaei, uix umectati tactu defecit in oris. cum rex protenta captaret pocula dextra, tradidit ille suo, fidei metitus honorem, presbytero. meritum cordis, non purpura regis uicit. praelatae cessit diadema fidei. attonitis stupuere animis defixa uidentum 105] cf. Fortunat. V. M. II, 90. 104 in IV-A: om. ]lxTSV cod. Iureti pretio om, S pretiosius A: pretiosior HPSV cocl. Iureti pivtio pretiosior ars est Barth 107 discisquae PF1 assunt A 100 exemta V extenta A famis BPV: fames SAv aepulis JRlV uoluntas VA: uoluptas BPS 110 reuelare SA sitim B2SV2 A rapuaerae P raptare Brcmdes 111 lymr, fasque R 112 rOtantes R offere petentem P 113 anticipant A1 uigorque P 114 tunc P offerrae P offere S\' 115 cedein RPVA uersn MPVA 116 sancti A ardente PV ardenti A cubiens V1 im 117 attactu S pretiosior P 118 infeceret PV 119 tenuissa gutta lyei II: tenuis sagntta lyx P cocl. Inreti tenuissa guta lyx V tenuis sacra guttura calix S tenuis liquor ora bibentuin A tenuis se gutta Lyaoi coni. Iuretus tenui sua guttura lympha v 120 lnuneotati S post defecit ras. 6 litt. in V 122 fidei] meriti S 123 praesbitero V presbitero IiSA 124 deadema PF1 125 animus P 5* corda uirum, spretoque etiam constantia regi plus placuit quam mira fuit, nec liuor adussit inuidiae tanti trutinantem pondera facti. quisnam uel magnus quamuis sub iudice paruo auderet tantum pro sancto iure sacerdos? non terror uicit firmum, non gratia iustum, non conuiuantis studium, non ira potentis. o uirtus uicina deo, sic corde remoto, sis uelut ipse procul. praesentem uincere mundum. Nec timuit, quaecumque illi patefecerat almus spiritus, infuso conplens pia uiscera dono, haut dubitanda ipsi constanter prodere regi: euentus belli uarios, felicia primum proelia, mox alio tristem in certamine cladem. quae cuncta ut puro uidit mens ignea sensu, sic dicta euentu celeri quasi uisa probauit. nam primo oppressum regem certamine fudit, mox captiua duci submisit colla reuerso. Nec mirum est tantum mentem uidisse sagacem, linquentem cunctas sublimi pectore curas et sensu aetherio penitus super astra uolantem. nam saepe angelicis miscentem uerba loquellis pro foribus stantes monachi stupuere fideles. sic nil corporeum corpus uel membra caducum sensere atque animo iam libertate fruenti 133] cf. I, 117. 135-143] Sulp. Sev. V. M. 20,8—9. 144-151] Sulp. Sev. Y. M. 21,1. 146] cf. Dracont. Satisf. 116. 126 spreto A constanti PV1 regis A 127 adiussit A 128 trotinantem PV1 pondere PVA 130 sacerdus R 132 cum uiuan- tis PV 133 si corda PVA sic orde S 134 uelud P uincerae P 135 quemcumque A almi A 136 spiritus] scs R complens SA 137 aut RPVA haud S constanti S 138 euentos R et uentus P uarius A 139 proeliua P clandem Rl 140 pure PYlA purae Vl 141 dicta euentu S: ductae uentu RPVA 142 oppraessum P 143 colla] callare P 144 etstantum P 145 cuncta V 147 loquillis RPV1 loquelis SVJA 149 nihil A1 menbra S 150 senserat v adque R1 libertati Rl nequaquam edomitae nocuerunt pondera carnis. Ipse etiam, quouis temptasset fallere. uultu, perspicuus casso patuit molimine daemon nec permutatis permissus ludere formis. denique cum trepido penitus fuga nulla pateret, efflabat saeuum per uerba furentia uirus, inlaesum insidiis cupiens accendere dictis, dentibus elapsum linguae lacerare ueneno, effundens cassas iam fractis motibus iras. quin et rorantem miserando sanguine dextram concutiens cornuque ostentans crimina caedis sanguineo laetusque malis et tristia ridens inrupit sanctam funesto murmure cellam, tartaream effundens per uerba procacia uocem: \'cerne\' ait \'inpleti tandem documenta furoris. haec fors arma dedit, telum hoc uiolentus adegi obsequio pecudis uincens, sed crimine nostro. quo maior fructus sceleris, tuus ille tuique agminis in nostrae solacia concidit irae, effetas renouans optato sanguine uires\'. protinus accitos proceres iubet ocius omnes affectu celeri monachorum uisere cellas, ne fors fallacis mendacia uerba latronis 152-203] Sulp. Sev. V. M. 21. 155] cf. II, 599. 171 = Fortunat. V. M. II, 149. 151 aedomutae P1 pondere R 152 temptassed P 155 penitus penitus fugeretur A 157 accedere VA 158 elabsum li 159 effuudeus ergo cassas R cass • iam V (a add. m. 2) montibus P cod. Iureti 160 rotantem li1 daram R 161 crimine S o 162 san- guiueuin v 163 irrumpit v scin P 164 proeia P procatia VA 165 cernat ut v impleti SA 166 fors] bos Barth nolentis v adegi S: adegit JiPVAv 167 obsequium PVAv pecodis PV 168 scaeleris P 169 solatia SA conditur S condidit A 170 ef- fectas PVA cod. Iureti affectas v obtato BlP 171 accitus liPVA proceres] fratres Wopkens 172 effectu VA caeleri P 173 fallaciis Rl falacis F1 mendatia VI A de proprio saltim dixissent crimine uerum: qualis maestorum soleat uox esse reorum, cum plectenda truci iam sub tortore fatentur. tum referunt nullum penitus de fratribus illo signari indicio. coram se protinus omnem sanctorum numerasse gregem, qui clausus ouili temnebat rabiem frendentum ad claustra luporum, quem uigil aeterno regi Martinus alebat. attamen accepta quendam mercede profectum, ut plaustro aduectis prohiberet frigora lignis. huic propere occurri Martinus praecipit, illum tum socium monachis uel per conmercia factum confessi insidiis credens patuisse latronis. nec mora quin praesens iam coniectura probetur. seminecem egressi non longe a limine cernunt extrema efflantem miserum spiramina uitae. ille tamen leto languentia lumina soluens uix singultantis praeciso murmure linguae adtraxit tenuem glaciali a pectore uocem, uulneris exponens causas. nam forte iuuencus, dum resoluta artis stringuntur uincula loris, liberior ceruice uaga dominoque rebellis mollia tartareo transfoderat inguina cornu, quae postquam exposuit pressoque ommutuit ore, 190] cf. II, 517. 191] cf. II, 29. 192] cf. I, 8-10 196] cf. Fortunat. V. M. II, 159. 174 dixisseut v: dixisset 11P2SVA duxisset P1 uerbum P 175 mestunim Bl mestorum A re*orum li 170 plectauda S con- (com- A) plectenda PVA clam v 177 paenitus Bip 179 uomerasse P p uumeresse V 180 temnebat li rabidam v loporum PV1 182 quedam A 184 occurri 11: accurri PSVA accurrit v praecepit V1 iusserat A 185 tunc P monachi S monachis socium A commercia RS commertia PA conmartia V 186 confessio P 187 qui PVA cod. Iureti 189 extrema S: extremae BPVv extreme A misere S spiramine BlVA 190 loeto SA laeto V laguentia V 191 singultafitis pra,etioso P 192 attraxit P a om. A glacialia pectora V 193 iam R iuuencum PV A v 195 rebelles RPV A 196 transfiulerat V1 197 praessoque P obmutuit li2 tum fessum leto posuit caput, oraque et artus perfudit croceus glaciali corpore pallor. hoc fine interiit. nobis tamen hic quoque finis Martini ostendit meritum, cui nosse futura sic licuit, nihil ut penitus uelamina carnis tardarent celerem terreno pondere mentem. Nequicquam nimium mendax et callidus hostis uel tegere insidiis fraudes uel fallere formis temptaret, frustra haec totiens molimina perdens, ausus fictorum formas simulare deorum, fingere et effigiem, quorum fingebat honorem, nunc Iouis incestam faciem Martisque furorem, Mercurium falsis nexum uestigia pinnis, forcipe Uulcanum, cordis uel pectine Foebum effigians, clypeo insanam cristisque Mineruam, lasciuam Uenerem, quatientem lustra Dianam, incestam inlicita thalamorum lege sororem, germanae et nomen perdentem crimine fratris. talibus ostentans formis se digna suorum facta et mentito uultu sua crimina prodens nequaquam elabi potuit, sed fraude retecta perdidit inrisus molimina callida daemon, 202] cf. Coripp. Iust. II, 59. 201—259] Sulp. Sov. V. M. 22. 209] cf. Fortunat. V. M. II, 164. 198 festum 81 loeto SY2A 199 croceos E cruceos PV cod. Iureti glacialia pectora S 201 futtura P 202 paenitus II1 203 podere P 201 nequicquam scripsi: nec quemquam li VA cod. Iurcti ne quemquam P nequaquam S Wopkcns et qUtLlllqualll Iurctus llilllilllll II cod. Iureti: miuimmn PSVA hostis om. P 205 fraudis PV 206 mollllimL P 207 fatoruni A 208 fingere et A: fingeret RPSV 209 incertam P; om. S facies PSVA 210 nixum S pennis SV2A 211 phoebum SA 212 eftigans P cod. Iureti et fingens S effigieus A clypeo A cod. Iurcti: clepeo IIPV1 clipeo S elippeo V2 cristique P christisque V meneruam PV1 213 Dianam] chanain P 214 incertam P inlicitam Al soporem V A 216 ostentas P obstentans V A sao V1 digne asuorum P 217 uultus V, om. sua: in mary. adpositum dis m. 2, unde uultu discrimina A 218 labi V A sed fraude] de sede 8 efflans extremum per uerba procacia uirus inlaesumque uirum uitiis uel uoce lacessens. quae cuncta inmoto tolerans patientia uultu, blanditias temnens, probra et conuicia ridens atque hostem agnoscens figmento in utroque dolosum crimine nec laedi potuit nec laude moueri, uerborum iaculis opponens signa salutis et crucis obiectu confringens tela latronis. qui saepe adgressus duris pia corda querellis impius obiectare pio pietatis amorem, pro dolor, audebat, coram sic uoce resultans, testibus ut multis feralia dicta paterent. \'quare\' ait \'exosos domino, si crimina damnas, suscipis, et uitium culpans consortia quaeris peccantum ? forsan lateant te facta tuorum, hortatu tum gesta meo, quae plurima suasi et quorum pars magna fui. quis, quaeso, probabit infensum factis hominem, facientibus aequum?, ille ait: \'antiquo serpens distente ueneno, non haec de miseris domini sententia Christi est, qui, si finiri culpam uidet, abicit iram, tempora non statuens poenae nisi tempore noxae, ne maneant peccata monens, finita remittens, mitis praeteritis, si sit correctio praesens, errantes reuocans, reuocatis crimina donans, peruersis patiens, clemens placidusque reuersis: 220] cf. 164. 227] cf. II, 237. 229] cf. Dracollt. de deo III, 339. u 221 oce 11 lacescens R lacessen P 222 iuuuoto V inmotato p lerans P 223 planditias A teninens It proba A conuitia liWA 221 adque Rl 225 nec .. moueri] sed frande retecta A 226 signa] uerba 8 227 trucis A et crncis obiectu 388 praeludere telis desunt in V 228 aggressns S querellis R2: querillis Rip querelis SA 232 quaere PA cod. Iurcti 233 uicium P 234 forsitan R 235 facta v 236 fuit R queso B probauit P 237 pactis Rl 238 ille ait om. A ille aptantiquo P aptanti serpens ille A distento P 239 dimiseris P A cod. Iureti 241 tempore non S pocnae] culpae v tempora noxae Av 243 correptio Av uita hominum, mors culparum, miserator utroque exitium sceleris causam iubet esse salutis. nec desperarem fidens bonitate probata, quod quamuis uincant cunctas tua crimina noxas, quo sine nil sceleris quisquam facit, omnibus et qui per ........ mixtus culpis. merito. admiscere. poenis. si commissa diu saltim uel sero doleres, quod te de mediis raperet clementia flammis.\' o felix pietas, tantum confidere quemquam de domini bonitate dei, ut spondere benigne audeat illa etiam, -quae non promissa fatetur, dum reuocare ipsum consueto a crimine temptat criminis auctorem, peccatum a fomite tollens et stirpem exosam prima ab radice. recidens. Sed quoniam crebros cantare enisa triumphos murmura tartareum tetigerunt nostra tyrannum, atque inter laudis titulos replicare uolentes bellorum seriem nomen resonauimus hostis, hoc quoque quem dederit Christus sermone loquemur, tempore quod gestum ualde miramur in illo. sanctorum quondam sociis Christique ministris adiectus iuuenis factoque et nomine Clarus haut procul a sancto cellam doctore locarat, 260—362] Sulp. Sev. V. M. 23. 247 scaeleris P causas Sv 248 nec om. A desperarem Sv: disparem BP cod. Iureti dispare confidens homine bOllitate A 249 quam quis P criiia P 250. 251 solus seruauit R: cf. Sulp. Sev. V. JJI. 22, 5 si tu .... ab hominum insectatione desisteres 250 omnibus et qui add. m. 2 251 per] post hanc uocem lacttna 8-9 litt. fortasse scribendum permixtus culpis meritis addicere poenis, ut cum sequenti uersu niteris errantes uel simile quid interiisse statuendum sit 252 sera, A doleris B1 dolores PSlA cod. Iurcti 253 reparet. A claementia S 256 promisa P fatentur S 258 peccatum R fomitae P 259 al>] ad S recedens Ji1: cum hoc uersu desinit A 260 enisa] in ista P 261 murmurat astareum P 262 adque Ji1 264 quem] que P 266 socii P socius Wopkens 268 aut P cod. lureti haud S adsciscens plures iusta ad consortia fratres, ut modulata piis symfonia psalleret hymnis, concors conexis resonaret gloria linguis. subdolus hunc quidam iuuenis simulataque gestans conpositis figmenta dolis, mentitus et omnem insontis speciem, monachi sub nomine fallens expetiit sub ueste ouium, sed mente luporum, spirans antiquum uitiato pectore uirus. ac primum sanctis uel solo corpore mixtus communis uitae speciem simulator agebat. post sese angelicis solitus iactare loquellis fallacem extulerat uana ad fastigia mentem, celsius elati casurus culmine cordis. quin et prodigiis suadens incauta coegit corda, uelut meritis iam per documenta probatis, pro leuibus signis tumidis plus credere uerbis. ipsius interdum sese iactare solebat alloquio domini, tamquam quod creber ad illum nuntius adsidue caelesti a sede referret, ostendens magnum socio sermone fauorem. nec timuit sanctis semet conferre prophetis, spirans fallacis mendacia uerba latronis. iamque adeo plures confictis credere uerbis inpulit. solus constanti pectore Clarus reppulit a sancto fallacia murmura sensu, et quamuis domini furiosus fingeret iram, nec terrere graucm potuit nec fallere cautum, 269] cf. Fortunat. V. M. II, 226. 279 = Fortunat. V. JVI. 11, 230. 283] cf. I, 181. 287] cf. Fortunat. V. M. III, 52. 290] cf. 173. sc 269 adscieus Ii ista, v 270 symphonia S ymnis S 271 consors PS 272 quoudain v - siniulataquae V 273 compositis S 274 nionachis Itl 275 expetit P loporum P 277 hac EP cod. Iureti 278 speciae R simulatus S 279 loquillis ItP loquelis S 280 fastidia P cod. Iureti 283 docimenta JiV 286 quod] si v 287 adsidue P assidue S caelestia It caelesta P, OJn. a caelesti e S 289 coufere profetis P 292 inipulerat S 295 terreret P terrore S potuit Qnt. S spondens uirtutem per plurima signa probandam. namque ut deceptas caperent miracula mentes, talibus attonitos uoluit confundere dictis: \'hac, inquam, me nocte deus, ne uana putetur gratia, quam meritis uoluit decernere nostris, indutum niueae donabit uellere uestis. haec uestris cum dona oculis manifesta patebunt, saltim, si dictis dubitatis credere, uisis credite et aspectum faciles laudate fauorem\'. tum uero ad tantum uigil expectatio monstrum, quorsum praedictae nouitatis pergeret ordo. ecce autem mediae iam ferme tempore noctis, quo diuisa diem non longe aspectat utrumque, proxima uenturo nec multum amota relicto, concussa intremuit tellus, fragor undique uastus horrendum intonuit, tenebris ei; tetrior ignis lampade terribili mentita et luce micauit. terrentur uisu subito trepidantia corda. protinus ergo alacer successuque acrior ipso, quo sic praedictae fraudis processerat ordo, tangendum cuidam uellus dedit atque uidendum. qui citus acciuit reliquos, ne falleret unum conpositi noua forma doli. stupuere uocati comminus insignem candore et murice uestem textaque sollicitis blande cedentia dextris, mollia dum tenuis percurrunt stamina telae. 319] cf. Fortunat. V. M. II, 258. 321 sq.] cf. Fortuuat. Y. M. II, 259 sq. 297 deccptalls P 298 attonitus 11 299 hac Ji2S: at III ac P dJiS P 300 nostri R 302 uestis S 303 dubitantis P nisis] ucrbis S 301 facilis Rl facili ... fauorc v 305 cum S 30G quorsum Withof teste Woplcensio: cursum RPv cursu S cf. 315 308 spectat S 312 lampade, e in ras. R in luce Barth lucem iacuit P 313 terrenter P uisus R1 uisi S 314 succensuquo R 315 sic If: si P cod. lureti so S fradis P praecesserat S 31G adque RlP 318 compositi S 319 ignom R cantore murice P candorem murico S 320 caedeutia P 321 taelae P nec tamen agnosci poterat, quo uellere ductus quamuis admotus propter fulgeret amictus, sed uestis uisa aspectu uel credita tactu susceptam tenuit mendax in utroque figuram. tum Clarus cunctos hortatu urguere salubri,\' ut tam confusis per monstra ingentia rebus ad dominum precibus redeant, quia prodere solus obtectos queat ille dolos fraudemque latronis e tenebris proferre suis. uigil ocius omnis turba ad consuetos modulamina dulcia psalmos aduolat et sanctis solacia quaerit in hymnis, quo pellant segnes uegetato corpore somnos, cantibus et sacris nocturna silentia uincant. succedunt psalmis lacrimae, suspiria uoci: cor clamat, si lingua tacet: conectitur omne in laudem domini tempus uice mentis et oris. interea ut primum tenebras rarescere noctis uicina iam luce uident, cum praeuia solem nuntiat acceptum spargens aurora ruborem et croceo obnubens palantia sidera fuco, conprensum ad sancti certant perducere cellam Martini, ut tandem disiecta nube fugatus perderet ingenii daemon figmenta dolosi, prodens detectam tanto sub iudice fraudem. ast ille obnitens iamiam propiore periclo abnuere et sanctas prensantum euadere dextras 328] cf. II, 184. 331] cf. Alc. Auit. VI, 6. 340] cf. Fortunat. V. M. II, 264. Dracont. de deo I, 671. 346] cf. II, 309. 322 talllen] tamenta P 325 susceptum R figura R 326 tum P: tam R tuuc S ortatu P urgere RS salubri om. cod, IureU: sodales suppl. Iwetus 328 praecibus RlP qua S 329 obtectus queat R obtectosque P dolus RP latranis P 330 omnis S: omnes UP 332 atuolat P solatia S ymnis 82 333 quo scripsi: quae RPS qui Withof signes IVP somnus RP 337 domini laudem S uice] prece? 340 roborem P 341 cruceo obnuens P palantia R: palentia P pallentia So 343 fagatus P 344 ingenui P pigmenta R 347 abnuere et] abnueret P praesantem P praesentum v certabat, gressu sistens et uoce resistens, clamans ad sancti uetitum se accedere cellam Martini atque illam proferre a limine uestem. tum uero insistunt: prodit trepidatio fraudem conpositosque dolos pallens ignauia pandit. uanuit in manibus prensantum uestis imago adtentosque oculos species dilapsa reliquit: qualiter aeriis nebularum uellera filis quae texere cauas mentito gurgite ualles, cum purum nitidus sol altius erigit orbem, aequora dispersis produnt nudata tenebris. hoc quoque sancte cruci Martine adfige tropaeum, quo spolias saeuum simulata ueste tyrannum, scindens aeriae mendacia tegmina telae dissiciensque cauae fluitantia uellera nubis. 0 numquam cessure furor, rursumne resurgis elisus totiens? totiens conamina perdens inruis atque ruis, nec finem audacia ponit nec uotum successus agit? tune, impie, uultum mentiris domini, tenebris et fallere lucem conaris, tali ut specie deludere sanctum conpositis possit uecors insania formis, spirans extremum quamquam sine uulnere uirus, effetam et rabiem cassis iam rictibus efflans? non penetras purum tetra caligine sensum nec claudunt uerum nebularum umbracula solem, 363—410] Sulp. Sev. V. M. 24,4-8. 364] cf. Fortmmt. V, M. II, 279. 369] cf. II, 268. 348 gresso P 350 adque RXP illo S 351 dum Wopkens 352 compositosque S con- (com- Ji) positusque dolus RP ignaua 7in 353 praensantum P 354 attentosque PS dilabsa R reliquid P 355 aeris S aerisginubularum P 357 purus Jt1 359 tropeum RP tropheum S 360 tyrrannum P 361 a*ereae (g eras.) R 365 adque RlP ruens v 366 succesus P 367 mentiri v 369 compositis S uaecors P 370 quanquam R2 371 effectam PS 372 penetrans Pv terra 81 caligines R1 culigine P 373 ne claudant v et quamuis ostro radians gemmisque coruscans subdideris rutilum plantis mendacibus aurum, insimulans uerum falso diademate regem, pro dolor, aeternum clamans te, perfide, Christum, ut uelata pio sub nomine forte lateret impietas mentita deum, suasura beatum credere mendaci specie sub numinis hosti et curuare pios in honorem daemonis artus, sacrilegum ut faceret, nefas heu, male credita sanctum religio ac fidei meritis credendo careret, et male tradendi fallacia pocla ueneni occulerent dirum mellis dulcidine sucum. ignaris haec tende animis, tironibus istas insidias molire uiris, qui classica nondum bellica inexpertis temptant praeludere telis. at qui non rudibus suetus sudare sub armis signaque praetento felicia claudere uallo emeritos celat ueneranda casside canos, . omnia qui multo doctus praecauerit usu, sollicite explorans, quae sint loca fida parandis insidiis uel quae rursum suspecta cauendis, quo clypeum regat ingenio, quo turbine telum, qui regem capiant tituli, quae crimina laedant: ille ita constanti cunctis grauitate resistet 374] cf. Fortunat. V. M. II, 290. 370] cf. Fortunat. V. M. II, 2SD. 377 clamas 81 378 ferte 8 380 credere S: cedere liP cod. lurcti species lil numinis scripsi: nominis IiPS nomine cod, Iureti v hosti 11: hostis PS cod. Iurcti Christi Iuretus 382 nefas] nefani S male om. v sancto Barth 383 ridei III 384 credenti Woplccns mendacia S 385 occulere ut in dolium v dulcedine 8 3SG tyronibus li2 387 qui] q; (i. e. que uel quae) P 388 temptat Pl 389 at qui non] hinc pergit V ad II1 suadere R 390 uello 8 391 emeritos S: cmeritus HPV caelat P nenerande 1\'1 cassede P caSse decanos V cod. Iurcti 392 qui S: quae RPVv 393 explorans scripsi: explorant li explorat PSVv fidea P parandi S, qui u. 394 omittit 395 clipeum 8 turbene P turbe netelum V 39G capieut R 397 cuncta v resistet Sv: resistit IlPY insidiis tantaque dolos ratione cauebit, ne fraude efficiat fractus conflictibus hostis, quod uirtute nequit. tali tum robore florens Martinus bellator erat, cum classica Christi -subruerent penitus uitiati crimina mundi. nouerat ille sui signum dinoscere regis et calcare istas crucifixi nomine pompas. tu modo purpureo Christum mentiris amictu atque auro et gemmis, peregrino stamine Serum hanc speciem exornas, miser, heu, nec fallere nosti. sic frustrata tui totiens molimina perdens consilii rursus tenues dilapsus in auras solueris atque fugam turpi faetore fateris. Tu uero inmota stabilis uirtute triumpha, sancte dei, cui perpetua uirtute cohaeres. firmasti, inuictus contra omnia crimina, mores, mansuetus, patiens, iustus, pius, integer, aequus, mitis, confidens, humilis, sine felle benignus, instructus, comis, facilis, placabilis, acer, antistes sanctus, doctor bonus, hospes amandus, mirandus signis, imitandus moribus idem, corde humilis, mente excellens, uenerandus utroque, dum laudem fugiendo capis, uitando mereris, ducens contiguos sera in ieiunia soles 409] cf. Fortunat. V. M. II, 345. 411] cf. I, 243. 411—458] Snlp. Sev. V. M. 20,2 — 27,3. 419] cf. II, 508. 421] cf. II, 376. 398 dolns BPV 399 eiiciat P 400 nequid P 401 clasica P 402 paenitus Itl uiciati R 403 disnoscere P 404 crufixi P 405 tumidi F1 modo om. R purporeo V xpi P amicto R 406 adque Bl 407 liac R 408 tui B: tuis PSVv toties S 409 consilii R: consiliis PSVv rursus, alterum s in ras: V tenuis PV dilapsus V: dilabsus R delapsus PSv 410 adque Rl foetore V 412 cohaeris JIPV 413 firmasti, r ita ras. Ii inuinctus P in uictos S 414 inter P 415 mites PF1 felle] fine v 417 antestis R antestes PV hospis IIPV 418 imitande in v eomma ante idem posuit lVopkens 419 nerandus S 420 uiuendo S mereres PV 421 docens Ji1 sera] sacra S solis Ji et uix exiguis semper parcissimus escis defessum releuans stomachum sine pondere carnis. sic expulsa cibi, sic somni abiecta uoluptas, ne uigilem premeret terrena haec sarcina mentem, sed leue ius animi posset consuescere corpus, orandi studio inuigilans studioque legendi. continuata istis haeserunt tempora curis, haec sola et requies placuit, mutare laborem succedente alio iugem sine fine precandi. ipsam etiam cuncti tanto miremur ouantes naturam cessisse uiro. licet ultimus illum clericus oblitus tanti laesisset honoris, nec laesus felle intumuit nec iudicis umquam iure in subiectos uindictae exarsit amore. non odium furor exciuit, non gaudia risum tristitiamue dolor. sanctus grauitate uerenda, angelicus fulsit uenerando in corpore uultus, qui posset sancti faciem depromere cordis, proferre et clausam sacro de pectore lucem. semper in ore deus, semper miseratio. pacem consilio et uoto tenuit. nam saepe solebat !inuidia infectas fauces liuore ueneni armare obprobriis ipsosque accendere diro felle sacerdotes, ut linguis carpere mallent quam factis aequare pium. nec sic quoque sanctum ira animum saltim reddendi ad uota coegit. quin et fraternos pro tanto crimine fletus 425] cf. I, 58. 431] cf. I, 281. 436] cf. 453. 423 sthomaclmm R 424 cibis sic omni R 425 ne] nec P- 426 lene ius R leuius PVv: om. S posset Sv: possit BPV 428 hae*serunt (c eras.) P haec serunt v 429 multare PS eod. Iureti multa relaborem V labores R 430 succe*dente (n ercis.) B: succendentem PV succedentem Sv praecandi BlVx 431 ipsum P 433 clericus om. S oblatus S 434 nec laesus om. S intimnit F1 436 exiguit R 439 posset S: possit BPVv 440 proferret et Sl clausum S 441 mseratio paccem P 443 infectis V1 444 amare V 445 sacerdos P 448 portanto P fletos BVl fundebat madido clemens miseratio uultu, exorans dominum lacrimarum flumine Christum, parceret ut uerbis ueniam tribuendo dolosis. sic stabili semper contra omnia uulnera corde non odium furor exciuit, sed causa dolorem: qualis sectatus domini uestigia martyr excipiens saeuam saxorum nube ruinam, cum tenuem efflaret benedicto a pectore uitam, dimitti insano poscebat crimina uulgo, plus peccata dolens plebis quam uulnera carnis.

Finierat sumptum translatio coepta uolumen percurrens sancti pura exemplaria libri, cum subito oblata est abstrusae gloria nobis historiae, nostri stimulans molimina uoti: non ut de misero melius claresceret ore, quod tam perspicui signasset pagina cordis, cum uis uerborum uiua uirtute coruscans perderet ingenitum metro mollita uigorem. sed quia non omnes liquidi penetralia fontis interius scrutanda petunt, pars magna patentes saepe bibit propius neglecto frigore riuos, 453] cf. 436. 454 sqq.] cf. Act. 7,58—60. 451 pasceret P ut 8. l. R doloris P 452 stabilis li 456 a li: om. PSVv 458 carnis. Finit in xpo (in xpo om. S) liber . rrr . (tertius P) habens nersus (hab SV vr S veit V) ccccLvini- Incipit liber quartus (, 1111\' S) IiPSV a 2 libri] salubri V1 3 abstruse V 5 clarisceret PF1 elarescere S 7 corruscans P 8 perdere ingemitum P 9 oinnis Ii oms V 10 patentes Barth: petentes R petentis PSV corl. Iureti v 11 propius Gronov: proprios HPSVv negecto S XVI. Poet. clirist. min. pars i. 6 nos quoque, qui dignum nil possumus edere doctis, turbida non longe porgemus pocula pigris. saepe et clangentum uoces aequare tubarum emissa inplicito conantur sibila libro, et qui sub celsa sueuit requiescere pinu, interdum uilis penetrat uirgulta salicti. tu quoque, qui gratis malis succedere lucis, si longe amoti nemoris uia forte fatigat, comminus oblatum properans inrumpe frutectum. Pergebat sanctus benedicti ad limina templi, ut solita aeterno ferret mysteria Christo. ecce autem tremulus glaciali frigore pauper,. conlidens miseros nutanti uertice dentes admotasque manus malis pallentibus aptans, captabat tenuem flatu adspirante teporem. durabat crebros concrescens stiria fletus. - uox quoque non totis resonans lacrimabile uerbis, flebilibus praecisa sonis gemituque locuta, signabat totam causa clamante querellam. haec quamuis durum mollissent forte rigorem: nedum Martini pietas iam nota ualeret dissimulare istam miseri plangentis erumnam. protinus adstanti diacono, quem more priorum antistes sanctae custodem legerat arcae, imperat, ut domini sumptu nummisque coemptam 14] cf. III, 3. 21—91] Sulp. Sev. Dial. II, 1—2,2. 23] cf. I, 63. 24] cf. II, 591. 592. 12 nil] pro nihil P nihil V1 13 porgemus Gronov: purgemus ItPSVv pugnis S libris v 15 implicito S 16 quae r celsa* (s cms.) R cella P1 sueuit S: uenit R saeuit PV 17 uiles Ripv uirgultas electi P1 18 malis SV2: mallis HPV1 malles v succcndcre P 19 amotis P1 nemoris III 20 inrumpere PV irrumpere cod. Iureti fructectum V 21 ad] da P 23 tremolus P 24 nutanto F1 25 atmotasque P admotusque V1 27 flatus Iuretus r 28 toties v 29 fleuilibus V 30 causam R2P querilla R quaerillam P querillam V1 querelam <S\'Fυ 31 molissent P 32 neidum P mota v 33 plangentes RIP *erumnam (a eras.) R 34 quem] q; III 35 antestis MPV 36 sumtu Jtl aptaret properans algenti in corpore uestem. ergo haec, quae fieri uoluit, quasi facta reliquit, exim secretae penetrans habitacula cellae, quae progressurum sacra ad mysteria sanctum hic quoque uicinis suerat seiungere turbis, excipiens monachum, mox emissura ministrum. sed quid non penetrent miseri, quos cogit erumna adtritae expositum frontis uulgare pudorem? quod nec presbyteris patuit, perrupit egestas, allegans querulam dilato munere causam. tum uero inuasit totum miseratio sensum nec placuit rursum mandati adferre periclum. amfibalo caput occuluit. tum teste remoto subtraxit flexos paulatim ad membra lacertos, collectam excutiens adclini pectore uestem. nec patuit nudum uestito paupere corpus. tam propere exterior spoliatum texit amictus, ut uotum anticipans festini pauperis ipsum ignarum facti faceret, quem munere laetum fecerat, occultus testi, manifestus egenti. dicite, qui spreti calcantes gaudia mundi abiecto uitam uoluistis quaerere censu: quis nudum proprio texit nudatus amictu? quis, quod ferre alium doluit, 11011 ipse refugit? quis miser esse uolens miserum miserando refecit? 40] cf. II, 645. 48 = V, 356. 54] cf. III, 113. 57] cf. I, 136. 37 aptaret, prius t in ras. R 39 exin Sv secrete V 40 progresnrum P 41 hoc F1 42 emisura P 43 erumna RI 44 adtrite R attritae S uulgare om. S 45 praesbyteris P presbiteris RV perrumpit v egestas R1 46 alligans RlP: om. S quaerulam RV1 rnunera P 48 periclium P 49 amphibalo S I Iam fibolo V1 occoluit R dum V remotum PV cod. Iiireti 50 flexos R2S: flexus RlPV2 fletus V1 cod. Iureti laetus v 51 excuoiens RP 53 tum S **spoliat (ex ems.) R 55 hic naruin V quem] que PV quae cod. Iureti laetu in laeto m. 2 mut. R - 56 ocultus P occulto v *egenti (a eras.) R 57 calcautes S: calcanti R ealcantis PV 59 amicti P 60 doluist P 6* uicisti ueterum, Martine, exempla uirorum teque ipsum. mirandus eras tum paupere tecto, cum uel diuisae remaneret portio uestis. cede tibi! antiquam geminasti hoc munere palmam. interea, quod moris erat, sollemnibus horam esse monet diaconus conuentu in plebis agendis. ille ait: \'inplenda est sancti doctrina prophetae. praecedat missam miseratio. gratior haec est- hostia. mandatum faciens prius obtege nudum\'. egressus paulum quaesito paupere rursum suggerit absentem nec largitione repertum. \'prome age\' sanctus ait \'munus: non derit egenus\'. tum uestem octaua solidi uix parte coemptam nodosis textam saetoso uellere filis ante pedes sancti stomachatus proicit ille. amoto paulum diacono pretiosa coartat congaudens propere tam uili tegmine membra. sic altare petens it multo comptior heros hoc habitu, qualis regi post bella reuerso occurrit madidus sudore et puluere miles, pulchrior hoc titulis, quo membris turpior oris. nam speciem uirtutis opus praecedit, ut altae radicis robor foliorum tempora transit. nec dubia hoc uotum mox coniectura probauit. nam dum sollemni cumulat pia dona rogatu prosequiturque sacris uota inmortalia uerbis, offulsit rutilans claro de uertice flamma, 68] cf. Esai. 58,7. 85] cf. III, 187. 63 tuque v 64 cum uel E: uel cum PSVv prtio P 65 cedet ibi R caede tibi V 66 solemnibus P 67 mouet 81 monat V 68 implenda S profetae B profete P 70 facies S 72 suggeret Ial\'Y 73 prome ge P derit scripsi: deret V deerit IiPS *egenus (a eras.) Ji 75 saedoso V 76 stomachatum S proiecit V 77 pretiosa Jil 79 it scripsi: et IiPSVv comtior PF1 80 reuersus Wopkens 82 purchrior P titulus P1 oris] horret coni. Iurctus turpior. oris nam Schenld cf. G2G 83 faciem S alte PV 84 robur v filiorum JixPV cod. Iureti filorum JP 86 solemni P comulat HP 88 effulsit v splendorem capiti infundens, innoxia crini, perspicuo sursum porrecta atque edita tractu, ignifluo liquidum perrumpens aera sulco. Perge age continuo titulorum inpulsa rotatu gloria, sic facili uirtutum concita cursu, ut penitus laxis currens in gaudia frenis incipienda prius subeas quam clausa relinquas. Quidam uir locuples Euanthius et, licet istis adstrictus mundi per uincla tenacia curis, attamen inlaesae fidei cordisque benigni, conseruans purum terreno a crimine sensum, exesis penitus uehementi febre medullis concutiens crebro trepidantia uiscera flatu et singultanti rumpens suspiria pulsu, supplex arentis confuso murmure linguae et plectrum uocis siccati glute palati inpediens, fractis enisus saepe loquellis adfectum signare suum, rogat ocius ad se aduentum sancti obtineat miseranda precantum ambitio, ac si quem stimulet uel cura doloris uel pietatis amor, quaerens fomenta salutis hunc adeat solum: renouanda ad tempora uitae Martini aspectum cunctas superare medellas. nec tardat iustum saltim dilatio uotum. credidit optatis diuino munere signis hanc satis esse fidem. mox et res ipsa probauit. 96-121] Sulp. Sev. Dial. II, 2,3. 89 capit R 90 perspicuos R perspicui V1 rursum li adque Ii1 94 penitus El 96 euauthius R: cuautius PSV Euaiiitus v iu istis iu IilI\'Vl cod, Iureti in licet istis v 97 tenatia PV 98 lcsae V 100 paenitus IP febri F1 103 subplex P confusa 81 murmurae V 105 impediens S iiupeudens v loquillis UPV1 loquelis SV2 106 affectum PSV rogato citius PV 107 praecandum P precandum V 108 ac om. v quae v simulet S 110 ante solum interpunxit Wopkens 111 aspectum Ii o: aspectu PSV medillas V1 medelas V2 112 nec tardicius tain cod. Iurcti nec tarda iniustum v 113 crcdedit P oblatis Iuretus v uixdum uel medii transcursa parte laboris (restabat pars magna uiae) praeuenit euntem gratia. praemisit speratae dona salutis, praecedens tardos uirtus pernicior artus. occurrit ualidus medico. gratantur uterque corpore sanato transfusam in corda salutem, dum fidei meritis crescat curatio carnis. Ergo ut sublata est cunctarum causa morarum, confestim remeare uolens multa prece uictus praestitit unius spatia exorata diei. sed breue quod fuerat spatio, uirtutibus amplum est: artum conpensat non arta operatio tempus. nam puerum, quem forte malus letaliter ictu perculerat serpens, infectum felle ueneni, cum iam liuentes uirus distenderet artus, atque ipsis etiam penitus uitalibus haustum serpentis furiale malum quasi morte peracta solueret inferno marcentia lumina somno, ipse herus, inflectens iusto pia dorsa labori, pertulit ad ueri uestigia sancta patroni, non dubitans meritis per tot documenta probatis, quod praesens posset tactu depellere uirus, qui ueniens morbos solo terrore fugasset. 117] cf. II, 328. 4GS. 532. 119] cf. II, 571. 122-147] SnIp. Sev. Dial. II, 2,4—7. 128] cf. II, 44. 129] cf. Fortunat. V. M. III, 98. Dracont. de deo III, 615. 135] cf. I, 181. 115 mediis BPS2V medius 81 media WopJcens 116 uia V1 118 pcruitior V 119 gratatur B2 grataiiter S 120 corda R: corde PSVv 121 crescit v 122 ut] et S morarum] maiorum P causam orarum V 123 comfestim S1 mnlta] cuncta v uirtus Bl uiutus P 124 exorta PV cod. Iureti exoruata 8 127 quam S loetaliter R28 leter PV ictu S: ictum BPVv (puerum letali ictu serpens perculit Sulp. Sev. DM. II, 2,4) 128 perculat V1 129 distenderat P 130 adque B1 uitalibus peuitus RIPVl 131 feriale cod. Iureti ferale v perhacta V1 132 soluret P snmno R 133 herus sic BPSV dorsa jYuphe-ris: corda BPSVv 134 uiri PV cod. Iureti 135 docimenta BPV1 136 posset S: possit BPV cod. Iureti v actu RIPV cod. Iureti 137 morbo R nec mora contactum dextrae medicamine uulnus purgauit taetro frigentia membra ueneno: et quacumque manus per corpus sancta cucurrit, mors fugit, sed uita redit. remeauit ad unum mox pestis collecta locum. tum uulnere solo stipauit iussum confestim erumpere uirus, et puer, intrepido firmans uestigia nisu, gressibus inpauidis domino gaudente cucurrit. hac diues mercede redis, haec munera sumis, adiectae numerans felicia dona salutis. Quod tempus uacuum uirtutibus aggere in ipso? quae uia non caelum petiit, licet hospita terris? Lustrabat caulas commissi pastor ouilis, quis pia rurestrem claudebat eclesia plebem, ne furum fortasse doli rabiesue luporum incautas pecudes raperent custode remoto. interea sociis paulum fortasse relictis carpebat praegressus iter, qua publicus agger porrigit erectam per plana iacentia molem, ut uia constratis solidata atque edita saxis uergeret effusos in concaua subdita nimbos, et grauis in duro non sideret orbita calle, mersaque ne luteum sorberet plaustra profundum, sed summae uix dorsa uiae uertigo rotarum raderet, haut ullo signans uestigia sulco, 144] cf. II, 445. 147] cf. II, 532. 150—244] Sulp. Sev. Dial. II, 3. t 138 dextre niedicauiine li: dextra medicabile PSVv 139 tetro S figentia PVo 140 quocumque S 1-13 stipatum iussit o 146 haec] hac PV 147 nunnnerans lil adiecta eiiumerans V 148 aggere ll2: agere lil augere PV cod. Iureti: om. S egit luretm o 149 petit II1 V1 150 commisi P 151 eclesia 1125: ecclesia lilV aeplesia P g 154 forte ipse liurth paulum tum forte Schenlcl 155 ageri P ager V 156 porrigite rectam V 157 adque lilP 158 pergeret R effusus V1 159 sideret] seret li1 ***sideret (uid. con eras.) V calle S: colle liPVo 160 sorberet scripsi: sorberent liPSVo 161 summe PV 162 aut PV cod. Iureti haud So ast nullo Barth sed procul inpacti tinnitu prodere ferri hoc Martinus iter paulum praegressus agebat, cum subito ingenti properantem turbine redam obuius aspexit, tumidos quae forte uehebat militiae terrore uiros. non ordo furorem, non ratio insanam poterat conponere mentem. ambitio, ebrietas, clamor, furor, ira, tumultus miscebant uariis incondita pectora monstris, exanimesque inter mulas trepidosque magistros uerbera caedentum resonabant, uerba clamantum. nec standi lex ulla inerat nec cura pericli tardabat celerem per plana, per ardua cursum. talibus ergo uiris habitu diuersus et ore obuius occurrit sanctus. timuere uerendam iumenta aduersi faciem. cessere trementes aggere de medio mage sano pectore mulae, innexae inplicitis trepidantia corpora loris: ut quondam sanctae uetitum maledicere plebi lectio fert asinam dominum tempsisse profanum, elisam adclini pressantem corpore plantam. tum uero insano subfusi corda ueneno desiliunt. spes est uoti, data causa furendi: ausi et sacrilegas in sanctum extendere dextras uerberibusque pium certatim elidere, corpus. 180 sqq.] cf. Num. 22, 25. 0 163 pomil V se procul Burth procleret ll1 proderet aeris Barth cum sententia imperfecta sit, unus uersus excidisse uidetur 101 hac TVopkens praegresus B 160 timidos V1 167 uiror 1\' V 168 com- 8 ponere S 169 aebrietas V 170 moutris li 171 rabidosque Wopkens 172 cedentum RV clamantum] amanto 11 176 obuins occurrit ....... V, 193 dissouat actu desunt in R uerandaan V 179 innexe V implicitis S 180 sancte V saec uetittum P 181 festa sinam V fert-a sinam V temnisse S dempsisse V 182 allisam Barth praesautcm V plantum PV 183 suffusi PS 184 ferendi V furenti S 186 certati melidere V insontem, solum, mitem, placidum, patientem. irati, instabiles, multi, tumidi, furiosi obuia uerberibus prorsus nec uerba ferentem inpellunt, retinent, elidunt. ora madescunt sanguine, contusum rumpunt spiramina pectus, liuentes fracto nigrescunt gutture fauces, languentesque oculi solo de lumine Christi praesentes pensant tenebras. caligine noctis deficit aspectus, sed spes in pectore lucet. talem igitur socii postquam aspexere magistrum, exanimis uiso pallescit turba patrono, extendens humiles ad sustentacula dextras blandaque sanguineis adfigens oscula membris. tum properant dirae loca tristia linquere caedis. subditus excepit uenerabile pondus asellus, adsuetum uecturus onus. sed corpore flexo nutat semianimis adclinis sarcina membris et dubios casus iamiam lapsura minatur. interea expleto satiati corda furore ad redam rediere uiri. pernicius inde praecipiti cogunt iumenta erumpere saltu, ut, quidquid fuerat funesta in caede morarum, confestim celeris pensarent turbine cursus. uerum haec frustra adhibent molimina. fixa rebellant imperio iumenta truci. riguere ligatae arbitrio domini statuarum in imagine mulae. tum uero insano peius calet ira tumultu. nil uoces, nil flagra ualent. contusa resultant 205] cf. Fortunat. V. M. III, 134. 211] cf. II, 240. 187 mittem V 188 muti S timidi F1 189 obuiam P 190 impellunt S 191 contusum Barth: confusum PSVv 192 liuentes S: liuenter PV2 cod. Iureti v libenter V1 guttore P 195 defecit P 197 exanimis Barth: exanimes PSVv exanimem Brandes 200 triscia P caedes P 202 flexo Iuretus: fletu PSV cod. Iureti 204 labsura V 205 saciati V 206 pernithis V 208 quicquid SV moratum S 209 celeris Barth: celeres PSVv 210 fraustra P1 213 peius S: pius PV cod. Iurcti propius v 214 nihil uoces flagra PV (in V est: nihil) cod. Iiireti ilia. uicinas rapiunt ad uerbera siluas. saxa, sudes, fustes, stimulos, quod cuique repertum rimanti telum ira facit, consumit in ictus. nec tamen haec possunt neruos laxare rigentes aut fixos motare artus. frigentia credas aera uel expressas saxis riguisse figuras. tandem consumpto penitus fractoque furore. admisit sanum uecors dementia sensum, ut scirent nexas inter tot uerbera mulas iudicio torpere dei, causamque morarum non sine diuino miseris contingere nutu. tum demum attoniti monstris positoque furore peccati memores quaerunt, quisnam ille uerendo corpore sacrilegos pulsantum exceperit ictus. ecce autem audito Martini nomine proni accurrunt, laceros turpati puluere crines, rorantesque genas lacrimarum fonte rigantes innectunt humiles plantis felicibus ulnas, poscentes ueniam pariter culpamque fatentes. nec sane dilata diu est miseranda precantum ambitio: exclusit longos clementia fletus et ueniae donum praeuenit uota rogantum. nec mora libertas abeundi reddita: uerbo laxauit celeri iussarum frena morarum. dicite quid uestri uelox euectio regis efficiat tardante deo? conferte coruscas gemmarum radiis frontes et tegmina saetis hispida, uirtutum titulos pompasque iubentum. tum saltim edocti meritorum pondere sancti imperium uestro melius praeponite regi. 231] cf. II, 492. 234-235] cf. 107-108. 215 illia Sl uicina PV rapuunt V1 216 sax P festus S 219 motare Wopkens: mutare PSVo artos PV 220 figuris V1 222 uaecors PV 224 torpore P 220 cum Vv attoni V1 admoniti v 227 quisnam] nam S 231 rogantesque P 233 culpamque] pariterque v 234 praecatutum P 235 fletos PF1 236 rogandiun PV1 237 abeundi* V 238 iustarum Barth 241 tegmiuis P Perge age continuo uirtutum stemmata tractu historiam pangendo refer, mea Musa, sacerdos, ingeniumque meum. tu cordis plectra uel oris auxilio continge tuo. uesana loquentes dementes rapiant furiosa ad pectora Musas: nos Martinus agat. talis mutatio sensus grata mihi est, talem sitiunt mea uiscera fontem. Castalias poscant lymfatica pectora lymfas: altera pocla decent homines Iordane renatos. Rursus iter gressus uenerabile sanctus agebat,. Carnutena iacent patulis qua moenia campis. ergo hic fecundi dum praeterit auia ruris, uicinum inpleuit iusta admiratio uicum. innumeri passim coeunt, et sexus et aetas omnis adest. nudat uacuos cultoribus agros gloria tanta uiri. minor est iam cura domorum. Martinum uidisse sat est. hoc nomen et ipsi pro laudis titulo recte stupuere profani, et quamquam necdum fidei uirtute recepta ad famam tanti raptim adfluxere magistri. stipabat densum populis rurestribus agmen: texerat expositos iusta admiratio campos. quem fructum tantae segetis satione salutis commissis cupidus gauderes condere claustris, 245] cf. 92. 254—286] Sulp. Sev. Dial. II, 4,4-9. 255 = V, 18. \' 256.] cf. II, 228. 258] cf. Fortunat. V. M. IIII, 467. 263] cf. II, 393. 265] cf. II, 629. 2-15 stemata P stema retractu S 246 pangenda V1 mea Musa Wopkens: uia uersa PSV cod. Iureti v da uerba Iuretus tu uerba, sacerdos, ingeniumque meum, tu c. pl. uel o. aux. c. tuo Gronoo: cf. VI, 343 248 uaesana PV 249 furiosa, r in rcis. V 252 lymphatica S lymphas SV 253 decent, ece in ras. m. 2 V 254 inter P cocl. lureti rursum iter ingressus S 255 carnotina So 257 impleuit PS 259 omnes P cocl. Iureti omnes denudat v 260 tanti P cocl. Iureti 261 sat hoc est P 262 stipuere P 265 stipabant S 266 iusto S 267 quum Barth 268 commissum Iuretus capidus P gauderet Barth respiciens uacuos granorum pondere culmos! cum subito exanimum nati conplexa cadauer mater adest, pulsans cassos ad uiscera rictus et querulum inmergens labris glacialibus uber, allegans tremulas inter suspiria uoces pallentesque rigans lacrimarum flumine malas. persensit mens plena deo uicina fauentis dona dei. purum uegetauit gratia sensum, fideret ut tantam diuina ad praemia plebem perspecta saltim domini uirtute uocandam. ergo ut defuncti funus miserabile nati supplex inposuit mater felicibus ulnis, adtacti motari artus, reserata patere lumina et infusam paulatim adsuescere lucem, et plectrum humentis conlidens lingua palati faucibus expressam uerbis distinguere uocem: brachiaque innexo gaudens suspendere collo Martini amplexus neclecta matre poposcit. Pande sinus patulos populis ditata receptis adiectamque tibi gaudens amplectere plebem, sponsa dei, totum rapiens ad uiscera mundum. uos uero in miseris dudum faetentia bustis, idola, gaudendos tandem lugete triumphos. Quae non corda tibi cedebant, sancte, docenti? quae feritas non mitis erat? cum semper in ipsis regibus obpositum contra tua uota rigorem - 275] cf. I, 146. 280] cf. 232. 283] cf. 104. 292-34/1] Sulp. Sev. Dial. II, 5, 5—10. 269 respiens P respiciens (ci in ras.) V pordere ex pondere V (uoluit perdere) 270 tum Barth complexa S 271 pressans ? rictos PV 272 alatialibus P 274 lacriinaruin Sv: malarum PV cocl. Iureti 275 fauentes P 276 uegitauit PV 277 ad] ut V 278 uocandum P 279 erego P 280 imposuit S matris v 281 attacti S motari scripsi: mutare PSV nutare Iurehts v 282 adsuecere P 283 ligua V 284 uerbi V 286 neglecta S uecleta V1 poposscit V 288 plebe V1 289 deo V1 290 fetentia S foetentia V bustus P 291 gaudendus PVl 294 oppositum SV praeuia molliret domini clementia Christi. sed mage trux reliquis uitioque tumoris et irae terribilis solium Ualentinianus agebat, quem cum saepe ducem supplex Martinus adiret, difficilem allegans duro sub principe causam, tam iugi offensus rex ambitione precantis, ne saepe obstructas pulsaret questibus aures, arceri foribus sanctum iubet. ille repulsus deserit infensi penetralia turbida regis, malens aeterni pulsare ad limina Christi atque illam penetrare aulam, quae regibus ipsis ius tribuit, certis concludens tempora metis, adstringens ualidis licet ora rigentia frenis. ergo ad consuetum remeat mens tota rigorem, adfligens tenuem defesso in corpore carnem, exesam stimulans saetoso tegmine pellem, ieiunando diem ducens, uigilando tenebras, continuo et fletu conectens tempus utrumque. ac si quando breui cessissent lumina somno, nuda humus ad tenuem sat erat subiecta soporem, donec maestitiam sancti miseratus alumni Christus ad adflictum solacia misit amicum alloquio delata pio. nam lapsus ab alto angelus haec domini mandati uerba profatur: 299] cf. 4G. 300J cf. II, 457 sq. 310] cf. Fortunat. V. M. III, 218. cum 298 quaem 81 • sepe cum V (corr. m. 2) 299 alligans P 300 tum S praecantis V1 ..302 iubet ex ilibet S 303 deserit et P desseret V infessi PV cod. Iureti penetrar a P 304 mallens PVv 306 mentis 171 307 hora P 308 rigorem P: uigorem SYzv uogorem F1 309 te**nuem V 310 stimulas S setoso S 314 satarat P saporem p. 315 denec P mestitiam V moestini tiam S - alumen P cod. Iureti alument S miseratu salumen V 316 add P afflictum S afflictom V solatia PSV1 317 delata (at in ras. m. 2) V labsus V 318 mandantis Iuretus mandatu Barth (Útnge angelus domini) profator PV1 \'perge age et obstructam penetres securus ad aulam. nil septum est miserante deo. cui regia caeli oranti patuit, terrena haec claustra patebunt.\' nec mora diuini tanto sponsore fauoris certa fides. petit intrepidus penetranda tyranni limina. concessit tumidi custodia regis armaque ad excubias dirarum obiecta minarum. quem postquam solio subito rex uidit ah alto, obstipuit uisu adtonitus toruumque trementes aspexit minitans regali a sede ministros. interea ut spreto caperet solacia sancto, , comminus adstantem nullo dignatus honore inmotis pressit subiecta sedilia membris. ecce autem rapido crepitantis turbine flammae ignis atrox uindex diuino munere missus inuoluit solium regis partemque sedentis. tum demum celeri linquens incendia saltu excussis fixit trepidus uestigia membris, extortum redhibere pio gratatus honorem et blando affectu causam remouere precandi, subdens praeceptis inmitia pectora sanctis et flectens dociles ad uerba iubentia mores. tunc et larga satis regali dona paratu ingessit. sed nil de mundi sumere censu mens opulenta deo uoluit, terrena relinquens praemia, at aeterni recondens munera Christi. 326] cf. Fortunat. V. M. III, 227. 319 et Hartel: nt PSVv cf. 245 obstructum PF1 securum PF1 320 nih P reserante Barth celi S 321 huic Brandes caustra V 326 rex om. P 327 obstupuit 8 attonitus S 328 reguli P 329 caperet v: caperent PSV solatia PSV 331 inmotus 81 immotis PV 332 turbinac 81 334 patremque V 336 excussit P 337 redibere PV gratatur v 338 affatu Ilartcl 339 immitia PV 340 aduersa PV cod. lureti 341 tunc S: cum PV cod. Iureti quin Iuretu.<? (postremo Stilp. Sev. Dial. II, 5, 10) 342 ingressit P nihil PVl 344 ad PV Nunc quia plebeis uilissima carmina uerbis inrupere humili praecelsa palatia uersu, contiguo, ut Christus dederit, sermone loquemur subdita sanctorum meritis fastigia regum. postquam, ut transcursi signauit pagina libri, Maximus inpositi purgauit crimina regni, iugibus officiis coeptum seruare fauorem prudenter studuit. nam sic arcessere sanctum gaudebat, cupiens diuini flumine uerbi inriguam potare fidem, de fonte beati oris nectareum doctrinae haurire liquorem, discere sanctorum titulos et gesta piorum, quae decertantes sudarent proelia quaeue praemia uictores caperent, quae gloria iustos excipiat, quae poena reos, clementia patris ut foueat, quantum adficiat sententia regis. talia quaerenti congaudens singula sanctus pandere et eiectis lumen reuocare tenebris. at non inferior tanto regina marito deuotum obsequiis uincebat sedula regem. pendens sanctifico semper narrantis ab ore et largo propter spargens uestigia fletu illius aequabat meritum, quae crine beato lota prius lacrimis domini uestigia tersit. uerum haec parua putat, speciali accincta seorsum affectu seruire parans, ut sola remotis instrueret mensas felix regina ministris. 345-418] Sulp. Sev. Dial. II, 6 et 7. 365] cf. II, 647. 366] cf. II, 500. 367] cf. Lnc. 7, 37 sq. 345 plebegis PF 347 contigio F dederet PF1 348 sanctarum ... rerum v 350 impositi S parganit P 351 ignibus P officius Sl 352 namque hic uel nam saepe Woplccns arcescere PS 353 diuini a e V corr. 357 sudaret PV praelia PVv 358 iusto P 359 ponent*eos V rieos P patris] patiens V 360 adficiat F2: adfeciat PF1 adfectet S 361 singua P 362 iectis F1 363 at S: ad PV ac v 364 deuota v sedola P sedolo F1 369 specilia P specialia cuncta S 370 affectus F1 affectum erui separuns P 371 mansas P regmia (a erus.) P nec prius adiuncto contendens saepe marito destitit a precibus, quam sanctum cedere crebros continuans fletus iugi ambitione coegit. adponit mensam, sellam locat, ingerit ultro lintea siccandis manibus lymfasque lauandis, et quas obsequio congaudens coxerat escas, ipsa in conspicuis properat deferre canistris. et quantum officio numquam defessa uacasset, supplebat iugem standi uirtute laborem, pro tanti mercede operis uenerabile munus micarum fragmenta legens, quibus esca fidei esuriem sanctam tactu pretiosa repleret. o felix, uirtute tua regalibus istas anteferens gazas opibus, seruire beato malens quam toto penitus praecellere mundo, ad famulae nomen referens regnantis honorem. non tibi sidereis radiantia tempora gemmis mutauere animum rutilisque rigentia filis serica contextoque aurum pretiosius ostro. aequasti merito tantae, regina, fidei illam, quae similis solii sublimis honore uenit ab extremis Salomonem agnoscere terris, in se quod tenuit longe progressa petiuit. cordis opes profers uerbi sapientis amore, auditu captans, docili quod mente retentes. talis subiecti calcasti obstacula mundi, femina priscorum titulis aequata uirorum. 3771 cf. Fortnnat. Y. M. III, 258. 3841 cf. I, 91. 392] cf. III Reg. 10. 373 distitit PF1 credere crebras V1 374 fletos PF1 37G limfasque P lymphasque S 378 in conspicuis S: inpicuis PV in impicuis cod. Iureti in perspicuis v 379 quanquam Iuretiis officiis v 380 scandi P 385 anteferans P1 3SG mallens PVv 387 honore P 389 animu P 390 praetiosius V1 391 aequarti P 392 simili lYopkens 393 solomonem P 394-39G transposui 394 om. v credis F1 395 retentes scripsi: retentas S retentans PYv 397 talia v calcati v 398 semina PF cod. Iureti nam saepe inuictos multo in certamine reges sola iugum renuens funesta superbia uicit. recte igitur sancti donum speciale tulisti, ut tibi mollito paulum positoque rigore mitia siderei cordis secreta paterent. quam multos licet exiguo laxata sereno frons pia clementer iussit considere fluctus! quantas sedauit moderatior aura procellas et breuiter rutilans licet inter nubila sudum! quam tristes haec mensa reos, quae uincula soluit libertas permissa parum, quantasque catenas discussit laxans proprium breuis hora rigorem! nam tempus, persona, locus sapientibus adstant consiliis subitaque animum ratione gubernant. nec mihi feminei praetendas nomina sexus, inuide: non artus meritum, sed corda parabunt. nec minor est natura homini, cum gratia par sit, nec distat merito fidei gens, sexus et aetas, uir mulier, seruus liber, peregrinus et heres. credentis meritum praestat, non gloria carnis. ! Denique quid sexum hunc studio meruisse fideli conpererim, breuibus cupiens perstringere signis hoc quemcumque dabit Christus sermone retexam. dum progressus iter carpit uenerabile sanctus, in noctem uergente die uicina petiuit tecta, et gaudentis susceptus culmine uici expetiit properans sancti penetralia templi. 400] cf. I, 42. 416] of. 258. 419—464] SnIp. Sov. Dial. II, 8, 6-9. 421] cf. III, 264. 422] cf. 155. 399 regis V 401 speciali P 403 cordi V 404 multo S multo scili et P multo scilicet cod. lureti 405 frous P 406 saedanit V1 sae dauid cod. Iureti 407 susum V1 412 gnrbernant P 413 ne V 414 artis cod. Iureti r parebunt v 415 natura bis P humani cod. Iureti 416 distot v 418 canis P 420 con- (com- S) perer in PSV cod. Jureti: corr. Iuretm perstrigere P praestrinre gere V 421 rexam V 423 uergete P 424 gaudentes PV1 425 scs V1 XVI. Poet. christ. min. pars I. 7 atque hic, ut semper, benedicti liminis hospes permisit fessum paulum requiescere corpus, laxans exiguo marcentia lumina somno, ut renouata breui saltim modicoque sopore sufficerent iugi tenuissima membra labori et ferrent uigilem per sustentacula mentem. uerum ubi transegit tenebras e nocte refulgens lux, operum cunctis propere sollemniter actis rursus iter festinus agit. tum uero fidelis turba puellarum, domino quas sancta sacrarat uirginitas carne intactas et corde pudicas, ne festinantem caeli ad sublimia mentem ad terram premeret fragilis corruptio carnis, inrupit sanctae gaudens penetralia cellae, hospitio benedicta pio, flatusque recentes haurit et infectas absorbet anhelitus auras. tunc humili obsequio solium doctoris adorant officioque oris raptim loca singula signant, quae tetigere pedes stantis, quae membra iacentis, quae sancto benedicta cibo, quae pressa sedili uel quae prostratis orantis subdita membris. ut uero aspecto benedicti stramine lecti temptauere pio tepefactum corpore faenum, certat ad inuentam uiolenta modestia praedam, dum partem sibi quaeque rapit, sinibusque repletis leuia densati conpungunt pectora culmi atque arcent tenues stimulato a pectore uestes. 427] cf. I, 257. 428] cf. 132. 447] cf. Fortunat. V. M. III, 276. 426 hospis PV 430 tenuis sua PV 431 et] ut V ferent P 432 ibi YeS: et PVv 433 solemniter PV 435 quas V-v: ni qua PVl quam S 436 uirgiras V 441 aurit PF1 absorbit PV hanellitns P hanolitus F1 anelitus V2 442 adorat v 443 officio docto v 444 quam membra iacentes PV 445 cibos PV praesa P praessa Y 446 oranti v subdida P 447 aspectu Pv 449 uiolentia V1 450 parte P 452 tenuens F1 stimulatio a pectoręa uestes P a om. v quid non uera fides faciat? forte una cohortis uirgineae nec corde minus quam corpore casta, cum quendam miserum uiolento iure retentans cogeret in furias daemon prorumpere iussas, excutiens sanum captiuo a pectore sensum, auxilio confisa dei meritoque patroni particulam raptae sapienter prodiga praedae faucibus innectit miseri colloque furentis suspendit pressum benedicto corpore faenum. nec mora et adtactu confestim territus hostis arentes stipulas saeua ut incendia fugit, inpar contactis Martini corpore culmis. Et tamen elisus totiens totiensque fugatus audes mutatis demens occurrere formis, expertum temptare uirum coramque uerendos ferre oculos, speciemque tegens monstrare furorem. nam pecudis dorso insidens furiisque petulcum concutiens animal seseque in uiscera mergens naturam pecudis funesta excusserat ira. uel cum captiuae pressisti terga iuuencae, ferret ut inpositum non solum corpore monstrum, explens infusum per membra obsessa furorem atque ministerium bacchantis motibus aptans, sanguineum spargens concusso uertice rorem, leuia dum rubrae percurrunt tempora guttae igneaque iratam praecedunt cornua frontem, efflat et alternas uix creber anhelitus auras, puluereamque ciet curuato poplite nubem 465] cf. III, 364. 465—487] Sulp. Sev. Dial. II, 9, 1-4. C 453 coortis P 456 cogerat PV 457 pentore V 459 rapite P 460 miserique V1 462 om. S 463 ut saeua S: cf. II, 20. 218 464 impar 8 465 toties totiesque Sv totiens quotiensque PV cod. Iureti 468 furorum V1 469 insidiens P 470 contiens V1 S 472 captiue V praesisti V 475 bachantis 8 477 tempora Barth: cornua PSV cod. Iureti v 479 uix P. Pithoeus: dux PSV cod. Iureti anliellitus PV 480 populite P poblite 172 7* et tenues sursum tremulus pes spargit harenas. nempe inter profugas passim bacchata cateruas mitis ad aspectum sancti sessore fugato adstitit atque onere abiecto, sed mente recepta agminibus sociis gaudens se bucula iunxit. desine nunc saltim gregibus te mergere Christi, postquam nec pecudum sanctus tibi iura reliquit. Cedimus: exsuperat trepidantia uerba loquentis gloria. uirtutum, claris magis edita factis, quam linguae prodenda sonis. obscura poetae in lucem fando expediant: nos lumine laudis uincimur et tanto obpressi splendore latemus. atque utinam nostram paulum rarescere noctem gloria tam clari faciat contacta patroni, ne lucem historiae tenebroso corde tegamus et titulum laudis minuant peccata loquentis. Quod cor non placidum sancto, quaeue ira rebellis, quae feritas non mitis erat? sensere Molossi imperium, cum uenatu transcursa patentum aequora camporum quateret lasciua iuuentus, corripiens celeri uel prona uel ardua saltu. cornipedes properi multo sudore madebant et patulis tenues efflabant naribus auras. ungula terrifico resonabat concita pulsu, linquens pulueream cita post uestigia nubem. nec sat erat uolucrum tam uelox cursus equorum. pendula sic pronas aequabant pectora frontes, 484] cf. II, 317. 572. 407-519J Sulp. Sev. Dial. II, 9,6. 498] cf. 293. 482 bahhata P bachata 8 483 mittis P 484 adquc P honere P onere (r in ras. m. 2) V 485 se biicula] sepula V 487 reliquid 81 488 cedemus P cedamus superat S trepidantia, IurehlS: trepidum PV2 cod. Iureti trepida V1 (in cuius margine altera manus scripsit: trepidantem): om. S 489 gloria uirtutum ........ 574 umore fouebat clesunt in V 490 quem S interpunctio Barthii est 491 etpedinnt S 492 oppressi S 494 contacta. Bm\'tit: contecta PS 498 molosi 8 502 properi P: propero Sv properae Wopkens 507 pectore S ut mora cornipedum tardaret uota sedentum, uectorum et cursum transiret motus agentum. certabant alacres uentos aequare Molossi, uincendi et studio spectantum explere furorem, pendentesque procul reserato gutture linguas flatibus alternis tremulus quatiebat hiatus. hic tantus labor, hic sumptus quo, pro dolor, exit? quis fructus quaeue utilitas, prensare fugaces bestiolas leporumque fuga gaudere pauentum? tempsisti talem prudens, Martine, furorem, insontis tristem casum miseratus, hiantum I ora canum et trepidos faciens torpescere gressus. Iam si contiguum laxasset forte rigorem, quo sale uerborum sociorum absoluere curas attentasque aures paulum refouere solebat, cum grauitate catus, cum religione facetus, uirtutem cordis respergens flore leporis. pellicia cernens obtectum ueste subulcum \'en\' ait \'alter Adam! talis uelauit amictus nudati obuoluens algentia membra parentis atque nouo praestans solacia parua pudori, cum post tartarei uirus letale ueneni lubrica deceptum persensit sibila corpus. at nos exutos penitus penitusque sepultos peccato ueteri rursum noua gratia uelet\'. Idem detractis detonso uellere lanis adridens aspexit ouem. tum protinus inde 520-532J Sulp. Sev. Dial. II, 10,3. 533—540] Sulp. Sev. Dial. II, 10, 1-2. 533] cf. Fortunat. V. M. III, 369. 510 molosi S 512 neserato guttoro P 515 praesensare P 516 bistiolas P 519 canam S rapidos TVopkens gressos P 520 continuum v (contiguum etiam cod. Iltreti) fronte v ricorem P 523 cautus P cod. Iureti relegione P 525 obtectum (obductum cod. Iureti) cernens pellicia PS cod. Iureti: transpos. Iuretus bubulcum v 52G talis Brandes: tales PSv amictos P 528 solatia S 529 loetale S 530 presensit 81 532 sursum P2S cod. Iureti 534 aspexit P; respexit Sv- ordine de facti sumens exempla docendi: \'cernite mandatum uilem conplesse bidentem. uestibus e geminis poscenti tradidit unam, succrescente alia nolens retinere priorem. at quam nos brutae pecudi cessisse pudendum est, si mage munifico uincat nos prodiga censu\'.- At parte ex alia pratorum dorsa patebant dissimili distincta situ. pars una uoraces pertulerat suffossa sues uiridemque colorem perdiderant glaebis nigrantia dorsa supinis. ast aliam adroso detonsam caespite tristi nudarant armenta fame proneque uorantum ora boum abstulerant laetae telluris amictum, roscida dum patulo carpuntur gramina morsu curuatae ad fauces adtracta aspredine linguae, praeuia quae teneras adlambens colligit herbas, ut densata auidi succidant pabula dentes. nec minus inpresso protriuerat ungula cornu elidens crebro uiridantia germina pulsu. partem aliam inlaesi uernantem caespite campi ornabat uario comens natura decore. undabant tenui uiridantia gramina flatu , inpulsasque leuis motabat spiritus herbas. insuper innumeri per plana iacentia flores distincta insertis pingebant aequora gemmis. hos roseo inficiens tingebat purpura fuco, ast alii niueo insignes candore nitebant, inter quos croceis distinguens gramina signis aurea flauorum rutilabat gratia florum. 537] cf. Luc. 3,11. 541—593] Sulp. Sev. Dial. II, 10, 4—6. 536 cenitem aiidatiun P complesse S 537 e uulgo ex S: om. P 539 at quam scripsi: ad quam S atqui P ast binos cod. Iureti ast homines v 542 distenta v 544 glebis PS 545 alium P cespite PS 546 pronoque S sucrantum cOll. Iureti, unde secantum v 547 bonum 81 lete P late v telloris P amictu PS 549 asperdine PS 552 impresso S 553 uirideantia P 554 cespite S 555 decorem P 557 impulsasque S leues P 560 fucto Sl curuant purpureae gemmantia germina guttae flectebantque herbas umentis sucina roris. blandus odor, gratum certans aequare colorem, permiscens paribus concordia gaudia formis, pascebat specie uisum, spiramine nares. praebebant rarae pergrata umbracula frondes caerulaque inplexis nutabant brachia ramis. certabant tectae foliis uernare uolucres, musica dulcisonis moderantes sibila linguis. purus uicinas pascebat riuulus herbas graminaque adlapso stringens umore fouebat. perspicui subter uisu penetrante lapilli crispabant uitreas per blanda obstacula lymfas, nec poterat mersum ex oculis auferre decorem peruia luminibus species et gurgite tecta. quid rudibus conor formas signare loquellis? expromi haec uerbis nequeunt, quae munere Christi effigians melius naturae gratia pinxit. hanc igitur speciem distinctam dispare forma aspiciens Martinus ait: conferte parumper depasti, effossi, inlaesi loca singula prati scortorum sceleri uel iusto foedere nuptis coniugibus uel uirginibus, quae corpora Christo sancta uouent rosei gemmis ornata pudoris. ut suffosso illic species non permanet agro, oblita sic uitiis Christi non fulget imago. ut radix hic salua manet, sed gramine secto, . sic nuptis est tuta fides sine flore pudoris. 567] cf. II, 40. 580] cf. 344. 565 humentis v: umentes P humentes S 569 pregrata S 570 implexis S 574 strigens P cod. Iureti humore S 575] hinc pergit V 576 lymphas S 577 porat P aufferre F 578 tectum Brandes 579 loquillis PVl loquelis SV2 580 exprimi F1 581 effugiens F1 583 conferre v 584 departi P 585 sceleri] sceri P foedera S 586 coniiugibus Sl corpore PV 587 sancto PF pudores PF 588 suffosso scrij)si: suffossa PSV7v fossa F1 \' suffossi WopJcens agro P: agri SVv 590 hil P silua PS 591 nuptus F1 tua P ut color atque nitor florenti ridet in agro. gloria sic purae fulgebit lucida carnis\'. Talia perspicui dantem documenta uigoris, adtenti et semper diuina ad praemia cordis quidam adiit, monachus, neclecta hoc nomen adeptus militia, qui post lituos et classica belli maluerat ueri signis se dedere regis, magna crucis sanctae melius uexilla secutus. quin et consortem thalami ad collegia uitae alliciens sociam sanctis praeceperat esse uirginibus, thalami uel carnis iura remittens. uerum ubi lasciuum rursum rediuiua uoluptas occoepit stimulare animum penitusque medullis indere contempti mortalia gaudia saecli, uix praelibatum cupiens laxare rigorem rursus in amplexus nuptorum et uota recurrens post monachi titulos nomen renouare mariti, quin et doctorem crebro pulsare tumultu adgreditur, tales precibus miscendo querellas: \'si mihi coniugii Christus solacia praestat, dignatus thalamis diuersum adnectere sexum, quis rapiet mihi dona dei? quis iure nouello audebit priscam domini conuellere legem?\' talia praecipiti frangentem murmura sensu mitius adgreditur sancti medicina patroni: 593] cf. 418. 594-639] Sulp. Sev. Dial. II, 11. 606] cf. 520. 616] cf. II, 700. 592 adque P reddet v 594 dantis v docilllenta PF1 595 attenti PS 586 neclecta P: neglecta SV cod. lureti liomiii V neglecto hoc nomine ademptus v 597 clasica P 598 lllallnerat Pc U credere Barth 599 uixilla PF1 603 laseium V 604 lioccocpit P o cod. Iureti hoccepit V hunc coepit S 605 mortalia secula cod. lureti, unde mortalia saecula. mnlldi v 607 rursus] ausus Barth 608 reuocare v 610 aggreditur S querillas P querillas V1 querelas V2 querelarj Sv 611 solatia S 612 sensum v 613 rapiat S mihi om. V 615 murmure o sensum PVlv 616 aggreditur S \'dic age, praeteritae recolis si tempora uitae, an conlata acie saeuo conflixeris hosti. quod quia percrebro factum reminisceris, idem respice, num lituos inter uel classica belli pilaque terrificis pugnantum intenta lacertis destrictosque enses, accepto et turgida flatu serica serpentum spiras imitata uel iras bellica femineus turpauerit agmina sexus. quis scutis ad pensa locus, quis ad arma puellis? leuia num decuit respersio pulueris ora? quodsi terrenis non sunt haec congrua castris, quidquam ut femineum deceat uexilla uirorum, num tibi contiguo bellum sudore gerenti non mage turpis erit spreti permixtio sexus? tempore desidiae talem lasciua uoluptas inueniat ridenda chorum. cum uero uiriles in campos properant acies ferrataque lucent agmina, femineas defendant moenia turbas, diffisaeque armis studeant se cludere portis. qui uero ad bellum properat, solacia temnat\'. talibus effrenae sanauit uulnera mentis conpositoque dedit rursum noua gaudia cordi pugnacemque uirum cum pace ad bella remisit. Iam uero hoc quisnam digne percurrere possit, tam docilem ornarit patientia quanta leporem? forte inter sanctas et corde et carne puellas, 620] cf. 597. 631] cf. Dracont. de deo III, 344. 640-663] Sulp. Sev. Dial. II, 12,1—5. 617 praeterita F1 618 collata S conflixeris V\'1»: confiixerit PSV1 cod. Iureti 619 reminiceris S 622 destrictosque scripsi: disbictos- que PSVo 626 oras PVl 627 si] sit V1 628 quicquam S uixilla PF1 629 contiguo SV: exiguo P continuo v 632 uirilis PV 635 diuisaeque v se cludere SYI: se claudere V2v sed audere P 636 solatia 8 tempnat P 637 uulnera Brcmdes: gaudia PSVv, quod e uersu sequente per errorem in hunc intrusum est: cf. u. 477-478 638 compositoque S cordis Po 639 bello P 640 percutere posit P 641 tam] talem PF1 cod. Iureti docilem] dulcem malim 642 e carne P. perpetui semper pretiosas floren pudoris, innuba quas domino sociarat dedita Christo uirginitas nexu mentis, non foedere carnis, uirtutum quaedam studio praecesserat omnes, hoc speciale decus titulis addendo pudoris, quod semel ex oculis cunctorum amota uirorum seruabat coeptum constanti corde rigorem, nec leuis instabili nutabat femina sensu, uincens ingenitum uirtutis pondere sexum et praegressorum uix rara exempla uirorum. huius propositi iusta admiratio sanctum perpulit, ut talem recte ueneratus adiret inlectus tanto uirtutum flore puellam. uerum ita constanti defixa in pectore mansit iam domino deuota fides, ut claustra pudoris septa uiris, clarae titulos seruantia palmae, nec tanti posset meritum reserare patroni. nec tamen erubuit uotiuam ferre repulsam proposito gauisa fides, sed cuncta benignus, quae spem contulerant, proprium numerauit honorem, plus lucra adtendens animae quam gaudia carnis. Quam tibi, quam sancto rapies de pectore partem, ambitio, insani uentis adflata tumoris? iam penitus prostrata iace. nil Christus habere cum uitiis commune potest. qui laude tumescunt, extolli semet cupiunt. satis adprobat ille, qui latuisse cupit, mundi et fastigia temnit, 646 sq.] cf. Fortunat. C. VIII, 285. 653] cf. 266. 257. II, 112. 663] cf. II, 648. 643 perpetiu V 646 oms V 647 addende P 648 semul P1 650 mntabat V1 652 praegressorem V1 uix Bnrth: uia PSVv 653 iusta 1 (i in ras. m. 2) V ammiratio S 654 talem] calem ...... (6 fere litt. eras.) V 655 puellae v 658 clare PSV seruantiae P 659 possit PV reserare re P reseruare S 662 contuderant Barth 664 tam sancto Wopkens artem PV 665 tumo**ris V 666 iaces V3 iacet v 668 extollis est et V approbat S 669 fastidia PV cod. Iuret-i tempnit S quam soli domino tribuat quem uitat honorem. sed qui laudato malles uilescere Christo, hoc quoque iudicium titulis addendo beatis, quam uitando fugis laudem, uitando mereris.

Iam semel in laudem tanti prolata patroni quidnam, lingua, siles, incondita murmura uocis indocilesque sonos per longa silentia claudens? si rubor est tam magna loqui, prius ista pudori lex statuenda fuit. nimis haec uelamina tarde attritae nimium temptas praetendere fronti. at si desidiae uili torpore teneris, ut tetrae mortis tristis discedat imago, excute marcentem depresso a pectore somnum, ut uigil ad Christum discussa morte resurgas. si merito depressa iaces, confide patrono., quid rea supplicii pauitas, cum sis rea uoti? ergo age et extinctam domino committe fauillam, ut rigor ingenii Christo adspirante tepescat, et glaciem cordis Martini oratio soluat 672] cf. 647. 10] cf. Alc. Auit. VI, 223. 670 uitet 8 671 males 8 uiliscere PV1 672 baeatis 81 673 uitando (ante mereris) Vv uiuendo PS cod. Iureti: cf. II, 507. III, 420 meritis V Finit in xpo (in xpo om. S) liber IIII - (quartus P) PSV haB. VR. DCLXXIIIJ (IIIl, S) SV: om. P Incipit liber quintus in duo PV Incipit LiB - v - S 2 incondita luretus: in cuncta PSV cod. Iureti 4 isto V1 5 lex] lex qui P 6 uttriae P uttritae V cod. Iureti 7 torpoere P 9 depresso S: depraessa PV1 depressa V2 cod. Iureti a pectore .... 10 discussa om. cod. Iureti v 10 uigel PV1 11 depraessa V1 iacens P 12 subplicii P uoti] uocati P 14 tepiscat PVl 15 glati*em (a ercis.) V ac faciat brutam quamprimum erumpere uocem, ut quondam similis meruit miracula facti. Carnutena iacent patulis qua moenia campis, Gallia et inmensis late distenditur agris, hic iam bis senis quae muta silebat in annis, obstructa et nullis reserauerat ora loquellis filia, maestorum tristissima cura parentum, augebat iugem miseris uiuendo dolorem, annorum et spatio crescebant uulnera luctus. heu quotiens doluere aliis indulta potentis dona dei periisse sibi, cum saepe uiderent uixdum reptantes in uerba erumpere paruos nominaque e teneris praefracta exire labellis, cum murmur dubium pietas praegressa no.taret, incertam agnoscens affectu interprete uocem, excipiens quasi dicta sonos rapiensque loquenda. haec, quae post primas aliis sunt praestita cunas, aemula bis senis pietas defleuerat annis, cum lustris geminis maerens annisque duobus optaret primam nubendi ad tempora uocem: donec Martini genibus conexus et haerens exanimis genitor lacrimoso flebilis ore adstrueret cunctam gemitu pandente querellam, adtracta ex imo suspiria pectore ducens, singultu incidens crebro lacrimabile murmur ac madidum pectus perfundens imbre genarum. et iam Martini mentem concusserat almam adsuetae pietatis amor. sed causa morarum de probitate fuit, pretiosi cura pudoris 17] cf. Num. 22,28. 18 = IIII, 255. 18-100] Sulp. Sev. Dial. III, 2, 2-8. 43] cf. I, 333. 17 quamdam P facta V 18 carnotena S qua Iuretus: quae PSV 20 inanis P 21 obstructa (r in tas. m. 2) V loquillis PV1 loquelis SV2V 25 hea quaties S 26 perisse PV 28 e V: et PS tenebris v 30 incerta V 31 rapiesque P 32 prima salis V 35 obtaret F1 38 quaerillam P querillam V1 querelam SV2V 40 incęidens P 41 madudum F1 perfecdens P- et semper claris socianda modestia factis, ne, quod contulerit meritum, iactantia perdat et uirtutis opus uitiet praesumptio cordis. ergo ait: \'indignum tanti ad miracula facti me reor et trepida pondus ceruice pauesco, quod ferre infirmus nequeo, ne sarcina maior deprimat et nimio inualidus sub fasce laborem. sed non difficilis quaeuis curatio Christo est, qui recte haec aliis conmittit signa ministris, sanctorum ut meritum domini miracula prodant. ecce duo adsistunt clari probitate fideque et uirtute uiri, quos recte euexit ad istum talis uita locum. numquid non promptius illis haec domini medicina dabit, quae grandia nostrum excedunt meritum, sed non sunt ardua sanctis?\' talia saepe iterans cordis documenta modesti et meritum renuendo probans hoc dignior extat, quod comit reliquos pretiosa modestia mores, inuidiamque fugit, qui se conferre pauescit. haec cernens genitor sancto uehementius instat, hos quoque coniungens precibus, quorum ille legendam dixerat esse fidem, ne uel differre liceret, quod germana pie Christo adspirante uoluntas suaserat atque paris concordis gratia iuris. submotis igitur populis, ne forte receptum oranti obstreperet confuso murmure uulgus aut ostentaret proprias iactantia uires, hos tantum adiunxit socios, quos culmen honoris fecerat esse pares et quis par cura precandi, 48] cf. 17.1, 206. 60] cf. III, 65. 61] cf. II, 507. 64] cf. II, 509. 47 praesumtio V carnis S 50 sarcuna P 51 deprimat Iuretns: e depraemat cod. Iureti depraemar P deprimar S depremar V 52 dificilis P 53 committit PS 56 euixit V 57 munquit 81 prumptius PV 60 talia saepe ........ 379 pectore eaedes desunt in V 63 inuiduaque P que P1 pauiscit P 64 hoc S 65 legenda P 69 summotis S 72 adiuxit P par studium, conexa fides, coniuncta uoluntas. additur et genitor trepidans, quem munera Christi acrius optantem faciebant uota fidelem. tum sublimi animo erectus, sed corpore pronus, sursum cor sanctum statuens, sed membra deorsum, carne iacet, sed mente uiget. conscendit in altum mens coniuncta deo, premitur iactantia carnis. sic uia dissimilis concordi adiungitur actu, sic humiles properant quo praecessere fideles. nec mora et adsueti persensit signa fauoris adsidue sanctus congaudens hospite Christo, cordis saepe fores ad talia munera pandens. tum benedicendo promi praecepit oliuum, oblatum inficiens uerborum nectare sucum, per quae mutato uenit medicina liquori. qui postquam infusus gratantis in ora puellae est, confestim innexae soluuntur uincula linguae, et madidas implens subito spiramine fauces murmur blandiloquum, uox expectata, reuixit. ac primum trepidam proprie signare loquellam incertosque sonos genitoris nomina iussit. haec uox prima fuit primoque loquentis ab ore eripuit pater atque auditam in uiscera mersit. exim prostratis cadit ad uestigia membris et genua extentis supplex conplectitur ulnis. quique preces solus tulerat reticente puella, iam domino grates non una uoce rependit. 75] cf. IIII, 344. 86] cf. II, 527. 77 aerectus P 82 humilis P humilis properat v 84 adsidue P assidue S assiduo Wopkens 86 benedicendum Barth 88 quae (scil. uerba) scripsi: quem PSv 89 ora Barth: ore PS 92 murmure blaudiloquo Withof exspectata P 93 proprii Hartel loquillam P loquelam Sv 94 sanos S nomina scripsi: nomine PS cf. Sulp. Sev. Dietl. III, 2, 7: patris nomen interrogat: mox illa respondit iussit] sumpsit v 96 adque P auditam Iuretns: auctam P cod. Iureti: om. S 97 exin S cadit ad .... 98 extentis om. v 98 amplec-titur S 99 reticenti P 100 gratis v Nec sane alterius minor admiratio facti est, cuius me memorem medicati infusio suci et decantati benedictio fecit oliui. id, quotiens pietatis opem medicina poposcit, disparibus causis par gratia sanctificauit. namque ut saepe solent praecauto corde fideles uas oleo oppletum seruandae ad uota salutis uel iustis offerre uiris uel condere sanctis religione locis, quibus aut operatio praesens martyrii emeritos prodit uirtute patronos, aut quibus in cunas uerbum uenisse beatas uel recolit manifesta fides uel lectio prodit, aut ubi contiguae praecidens tempora lucis horrescens dirae scelus exitiabile gentis inseruit subitas nox inter fusa tenebras, aut ubi disrupti felicia concaua saxi attactu gauisa dei sine lege sepulchri mox surrecturis patuerunt subdita membris, aut hinc iam reducis gauisa ad sidera Christi postrema excepit felix uestigia tellus, quae tam sanctifici conseruans munera tactus, quidquid ad ornatum commentum dextra parauit, dedignata suis longe discussit harenis, disrumpens fragilem transfuso puluere cratem et super extenti dissoluens septa metalli: his persaepe locis, quibus hoc uicinia praestat, pacificum exponunt per uascula pura liquorem desuper infusi mutandum nectare roris, 101—188] Sulp. Sev. Dial. III, 3, 1-4. 117] cf. II, 597. 101 est om. S 102 me om. P cod. Iureti medicati Iuretus; cf. II, 530 dicat P cod. Iureti: om. 8 104 id scripsi: et PSv quoties S 106 soluent P 108 offere S 109 relegione P 110 martiru P patronus P cod. Iureti 111 cauuas P cunis S beatus P beatis S 113 praecidens Wopliens: praecedens PS 114 horrentis Woplcens 116 disrnpti Iuretzcs: disrupit PS 117 auttacti P 120 telles P 121 munerattactus P 122 quicquid S 123 arenis P 124 create P 125 et super om. v 126 uicina 81 quo fluit in sanctum caelestis gratia sucum. at quos longarum spatia interfusa uiarum diuersa amotos penitus regione retentant, credentes dominum non claudi fine locorum et miserantis opem cunctas excedere metas, incunctante fide praesentia munera poscunt praesentis domini, qui pro uirtute fauoris non longe ad sese uenientum uota fatigat, propter et admotos contingit ubique rogantes, nec tardos uitat, properis uicinior adstat, fitque uiae finis solus conatus euntis. haec qui corde gerunt, quacumque in parte uocati munus habent domini, seu sanctis credita mandent uota uiris seu sacratis quaecumque recondant sanctificanda locis. Christus quod corpore sancto non adiit, uirtute tegit, licet ille reuersus ad sublime poli iamdudum et corpore regnet. haec secum stimulante fide persaepe reuoluens, excedens fragilem sexum uirtute fidei et non feminei sublimis femina cordis credidit, emissum cum sancto offerret oliuum, quod precibus tanti pietas uicina ministri non aliter uotis Martino orante faueret, quam si pernici propere translata uolatu intra ipsum domini ferret sua uota sepulchrum, uexillum conplexa crucis lignumque salutis. tali plena fide candenti sedula uitro sollicitis manibus uiridans infudit oliuum. permutat niueum descendens unda colorem, - et tacito manans in subdita concaua lapsu crescit per nitidi paulatim augmenta liquoris, 158] cf. IIII, 158. 130 at scripsi: aut PSv 131 amotus P ammotus cod. Iiireti retentat PS cod. Iureti 137 admotos scripsi: admotus Vr amotos S contigit P 141 sacris v madent P cod. Iureti 142 recondat S 144 regit Wopltens 149 credit P 154 uixillum P cod. Iureti complexa S 155 canenti v 15G infudit Pr: infundit S 158 concaua subdita v ac sonitu reticente silens pinguido tumescit. attamen ut uacuae fauces ad claustra paterent nec nimis oppleto nutaret testa fluento, qua de subiecto consurgunt colla rotundo, oris adhuc uacui patulus residebat hiatus. tum puer accepto properans perrexit oliuo ad sanctum, referens et uota et uerba precantis. nec tardat pietatis opus. cita gratia iustum . commendat studium, ne uel cunctando fidelem differat aut dubium faciat mora parua fauorem. confestimque deus per signa indulta probauit, quantum conferret praesens benedictio donum, ne fortasse fides sensu trepidante labaret. praesentes stupuere uiri (quod Christus adesse iusserat electos tanta ad miracula testes) sic creuisse illum Martino orante liquorem, ut sursum elati consurgens unda tumoris obpleret uacuam suspenso gurgite partem, sic iuge ad summum properans, ne linqueret imum, ferueret exundans, considens plena maneret, cresceret infusis, sed non uacuanda receptis: ad dominam donec felicia dona reportans pergeret exultans famulus, meritumque beati offerret tantis congaudens dextera signis. talis praeclari benedictio sancta profetae, cum uidua exiguum finisset prodiga sumptum, uascula mansuris subpleuit inania donis, ut, quae munificae dederat documenta fidei, ditior expensis fieret, secura petitis. 167] cf. Dracont. de deo II, 50. 174] of. II, 253. 184 sqq.] cf. III iieg. 17, 8 sqq. 160 pinguedo So 161 et tmncu P 162 opplecto S testa scripsia dextra l\'Sv 163 retundo 7\' 165 peivxit P porrexit S 172 ni S laboret P 173 quos uel quot Burth 174 elictos P 177 oppleret 8 178 iuge scripsi: iugi PS iuguli Barth iugis Hartel liquaeret P 179 plana 81 180. crescet S 184 profaetae- P prophetae S 1SG snppleuit S 187 docimenta P 188 petitis] pe. S XVI. Toct. clirist. min. pars i. 8 Nec sane ut reliquas paueam contingere laudes uirtutesque uiri, saltim haec narrare ualebo, in quibus eiusdem similis benedictio suci multiplicis digne poscit praeconia uocis. una fides, medicina frequens: non dissonat actu, sed distat numero, par signis, altera donis. testis adest docto mirabilis ore Seuerus et tota Christum cordis uirtute secutus, insignis mundi titulis, sed clarior illa qua mundum tempsit sanctae uirtute fidei, nobilitate potens, sed multo extantius idem nobilior Christi cultu quam sanguinis ortu. hic sacrum canonem, distentae et scripta coartans historiae, geminis conclusit cuncta libellis, quaecumque a primis percurrerat edita saeclis. idem Martini titulos uel gesta retexens, scrutator cautus ueri fidusque relator, protulit in medium tam clarae insignia uitae, sic iustam retinens aequato examine libram, ne dubia adstrueret dicens nec certa taceret. hic sancto persaepe pie sociatus adhaesit, ut solet in speculo cordis perspectio mentis cognatae similes morum sociare figuras. quo mage credendum est testem magis esse probatum, qui coram conperta docet, cum uisa loquatur. ergo inter reliqua affectus documenta poposcit, sumeret ut sancti munus speciale liquoris. cui postquam fido tribuit benedictus amico 189-240] Sulp. Sev. Dial. III, 3, 5—6. 198] cf. 147. 199] cf. Fortunat. C. I, 15, 15. 189 nunc Wuplcens 191 beneditio S 193 uana S dissona tactn S 194 sed distat] hine pergit R 195 doctor S 198 temsit RlP 199 ex- *S tantius PS cod. Iureti: extantius Ii extentius Iuretus 201 distente RP - 204 iidem P uel] et S 205 ueri P: uir R uerus S 206 clare R 207 iustum P 208 ne certa P 211 similes R: similis PSv 212 credum P esse] esset P 213 comperta RS -214 docimenta RP 216 cui PSv: nam R qui Barth congaudens uirtutis opem, monumenta fauoris, inuexit domui cum religione fidei, credens indultam sese deferre salutem, et statuit celsae sublimi in parte fenestrae, qua praetenta diem claudunt specularia purum obuia uentorum flabris et peruia luci. hic niueae ampullam texit uelamine pallae, ut distenta uagos prohiberent lintea uisus occursura oculis, sed non arcentia mentes. sed puer ignarus properantis turbine dextrae dum rapit incauto festinus tegmina nisu, uas uitreum inlidens in marmora subdita iecit. exsanguis stupuit domino pallente minister, et sonitus rapido redit ad fastigia pulsu, tinnitusque uago simul omnia murmure conplens inlisit semet summis, surrexit ab imis. non sensit tantos ampulla inpacta fragores, inlaesa et uitreae manserunt tegmina crustae. sic liquor interior fragili conclusus amictu exteriora cauae durauit tympana cratis, marmora ut in plumas penitus mutata putares excepisse illam per mollia fulchra ruinam. sic meritum, Martine, tuum, sic gratia iugis sanctificata pie recipit, benedicta tuetur. Quidam, cum diri uiolentia saeua Molossi inrueret, quatiens furioso gutture rictus, rugatas retrahens oris de tegmine nares, 241—252] Sulp. Sev. Dial. III, 3, 6-8. 217 monimenta S 218 domui] Domini v 221 quae S 222 et] S sed malim lucis R 226 sed] tum v 228 subdida P 229 exanguis R 230 exsonitus cod. Iureti v . extonitus coni. Iuretus fastiglia P uestigia S pulso R . 231 tinnitusque R: tinnituque PSv uagos R1 uaco P cod. Iureti cauo S complens S 232 summis] sumit v 233 sentit R 236 timpana R 237 marmor aut R penitus R1 potares P cod. Iureti 238 fulcra 81 239 meritum om. cod. Iureti v sic iugis gratia donum v 240 recepit R 241 molosi R2PS 242 furioso R: furiosus PS1 furiosos 82V rictos RP 8* nudatos crebro conlidens murmure dentes, tam subito terrore pauens non fuste nec ictu, sed solo os rabidum Martini nomine clusit. quod simul insonuit, conpressi haesere latratus, erectae cecidere iubae, toruumque minaces extantesque oculi suffusas sanguine flammas depositis clausere minis. tum blandius aures mulcere et terram contorta uerrere cauda et caput inflexo pronum demittere collo. Quae meritis, Martine, tuis non mitia cedant, cum tantam rabiem uel solo nomine uincas? quid nunc miremur saeuorum corda uirorum cedere (\'t humanos tibimet mitescere motus? ut quondam stupuere homines, quod dira potestas et ius crudelis tibi cesserit Auitiani, cui feritas conexa nimis et sola uoluptas ungula, carnifices, tortores, flagra, catenae, mors hominum, uox plangentum pallorque reorum, carcer edax, fassi interitus, tormenta negantis. tartarei nimium saeuissima bestia cordis, spirans innumeras furioso pectore caedes, inmiti feritate fremens intrauerat urbem, quam sancto antistes Martinus honore regebat. haerebat nexis per squalida colla catenis maestorum pallens infelix ordo reorum, incutiens fractis stridentia uincula membris 244] ef. IIII, 24. II, 591. 250] cf. H, 457. 253—307] SnIp. Sov. Dial. III, 4. 245 nec ictu] lieccu P 246 rapidum P cod. Iureti clausit S cod. Tureti 247 compressi S 248 torumque R minacis RP 249 extontasque S oeulis P 250 blandus li aures P: aeres II auras S 251 concorta R nertere S 252 dimittere RP 253 merito v martyne P cedunt RI 254 tanta P 256 credere P initiscere RP 257 stupuuere P1 258 ius] uis Sv 259 minis r 260 ungulam RI 262 fessi S 263 nimum P: om. R 265 fremens (f in ras.) R 266 antestis RP cnd. Inreti 267—268] u. 268 ante 1t. 267 leyitur in PS: uerum ordinem serumtit R 2G7 qualida P 268 mestorum R odor P 269 fratris r et motam; tardos incuruo pectore gressus. talia Martino Falaris spectacula ducens proxima diuersas parat ad subsellia caedes. festinant rabidi furialis turba ministri instrumenta feris certatim exquirere poenis. illi ad tartareas depromunt uascula flammas, in quibus incluso diri feruore uaporis pix resoluta trucis crepitacula pasceret ignis, qui procul exundans funestae gurgite flammae sulphoreo exceptum torreret corpus in antro. ast alii sursum porrecti robora ligni (triste ministerium) furioso corde parabant, ut caro distentis propere male pendula membris tortori laceros crucianda exponeret artus, tartaream misero perfundens sanguine dextram et spargens tristem per uulnera crebra cruorem. utque eadem geminum satiaret poena furorem, incussor laceri quatiebat corporis artus dissiciens ruptis membrorum uincula nodis. ast alii deferre faces atque unguine multo inficere in longum contexti uincla papyri, non ut discussas lux uinceret illa tenebras, obscuram ignifluo distinguens lumine noctem, uerum ut funereus miseros succenderet ignis, infigens laceris. admota incendia membris. haecine Martini decuisset in urbe uideri et placidam tanto configi uulnere mentem, ut sanctas saltim fama haec contingeret aures aut pia concuteret uel solus uiscera rumor? 270 pectore Rc: corpore PS gressu R 271 mortino P phakris S docens Rl praebens c 272 caedis RP 273 f\'estillallt rabidi .......... : (525 in uulnera linguam desunt in R rabidi S: rapidi Po 274 exquirire P 275 fammas P 279 sulphore P sulphureo Sv 280 prorecti P 286 gemuum P 289 ungine S 290 contexti Woplots: contexit PS cod. Iureti contextae Iurcttts paptyri P 293 funere os P funereos miseris v ignes v 295 martine S cod. Iureti haeccine Martino de- buisset o 290 tento P 297 et sca P ergo ut funereo mens est perculsa paratu, nuntius et diri saeua haec commenta tyranni praeuia uicini dispersit signa furoris, percurrit totas miseratio iusta medullas ac sparsit celerem pietatis flamma calorem. et quamuis mortem miserorum flere reorum cogeret humanos recolens clementia casus, non minor illa aderat praesentis causa doloris, idem quod fautor sceleris, qui criminis ultor, se faceret prius ipse reum plectendo reatum. crassior obtectum caligo obuoluerat orbem. grata quies blandum per cuncta elementa soporem sparserat et madido marcebant omnia somno pressaque mutarum reticebant murmura uocum. horrebant mediae nimis alta silentia noctis, obscura et proprium caligo infusa colorem texerat, abripiens cunctis sua signa figuris. at non Martino capiendae cura quietis, sed sancta adsistunt humanae uota salutis affectu stimulante animum. petit ergo cruenti iudicis instanti furialia limina gressu. solus it intrepidus per opaca silentia uastae noctis et horrentum secreta.obscura uiarum. credo equidem umbrarum cunctas cessisse cateruas, quas malus instigat nocturna ad crimina daemon, atque alias diros blande siluisse Molossos- terrificique. oris praestructum haesisse latratum. ergo ubi peruentum est obstructa ad limina diri iudicis et saeui claustrum ferale furoris, 302] cf. I, 375. 306] cf. III, 453. 311] cf. IIII, 428. 326] cf. Fortuiiat. V. M. IIII, 115.. 301 fauoris S 304 mortes v 307 factor uel auctor Wopkens 310 qui est P placidum v 314 fusa v 319 indicis P furilia P cod. Iureti feralia v 320 it scripsi: et PS uestae S 322 quidem v 323 noctuna P 324 mollossos P molosos S 325 testificique P perstructum S perstrictum cod. Iureti strictum siluisse v ante domum medio prostratus in aggere septis arcetur foribus, sed fletu ad sidera pulsat. saeua grauem tumido proflabat pectore somnum bestia, distentis et mortis imagine membris torpentes penitus stratis reiecerat artus: cum subito angelicus concussit uiscera terror, • uox etiam attonitas stupefacti inrupit ad aures: tene graui infelix oppressit inertia somno, bestia, corrupti ructantem pocula uini, ac pigrum crudi distendit sarcina uentris, et famulus domini nudae super arida terrae dorsa, pium multo perfundens puluere corpus, pro foribus iacet ecce tuis? tu claustra quietis obicis ad turpis nocturna silentia somni?\' diriguit uisu subito propereque uocatos praecipit ad claustrum rapide prodire ministros, ut seriem ueri per nuntia uerba-referrent. uerum ut saepe solet membris torpore ligatis grata quies pressum uincire et uincere sensum, progressi paulum uix prima ad limina serui marcentes uisu nimium gressuque labantes murmura perplexis reddunt fallacia uerbis, nullum pro foribus sollerti indage repertum. \'\' rursum uicini non longe amota uoluptas marcida confestim conclusit lumina somni. tum uero tremefacta nouus praecordia terror -: concutit angelicaeque minax sententia uocis - surgere praecipitem praeceptum iterando coegit. nec placuit rursum mandati adferre periclum.. 332] cf. I, 101. 341] cf. III, 334. 356 = IIII, 48. 328 prostrata P cod. Iureti 329 ad om. S: cf. IIII, 304 330 perflabat v 331 bistia P -333 concussit] sit P -335 teine P oppraesit P 336 correpti P 340 tu S: ut P quieti ... ac turbas Brandes 341 ad] ac Hartel somni v: somnium P somnum S 312 uisus S 3-13 prodire] properare v 345 torpere legatis P 346 uincire] uincere P cod. Iureti 348 labantes Barth: labentes PSv 350 solerti P 351 non ovi. v 352 liiiiina 81 somni scripsi: somno PSv ipse ad clausa cito contendit limina gressu, obstructaeque fores domino reserante patescunt. obfulsit claro uenerabilis ore sacerdos, ostentans sancto uirtutum stemmata uultu. florebat multis elucens gratia signis, religione, fide, affectu, pietate, pudore: mens laeta in grauibus, constans et seria laetis, nec feritate rigens nec risu austera resoluens, prorsus sic media semper probitate refulgens, ut non ira trucem faceret, non gratia segnem. talis pallenti species ueneranda tyranno occurrit, tetrae disrumpens nubila noctis. et iam prodiderat sine uerbis conscia tanti mens sceleris, quae causa pii foret illa laboris, nec precibus pandenda fuit. prior ipse pauentem protulit e tremulo confusus pectore uocem: \'cur mea, sancte, metu dudum tortore fatigans excusso penitus turbas praecordia somno? tu foribus procul arceris, penetralia sancto inrumpis merito. subsistis corpore, iure ingrederis., terrore quatis qui carne moraris. nec sane abnuerim meritis haec debita nostris, cum duro innumeras spirarem pectore caedes saeuus in urbe tua. precor ergo, ignosce fatenti, utere iure tuo. parci. cupis: esto remissus. suppliciis emitte reos, me solue reatu.\' nec mora laxatae raptim cecidere catenae. quae modo pallentum stringebant colla reorum, seruantes dirae morientia corpora morti. exultat subito miseris spes reddita uoto. 359] cf. III, 79. 360] cf. IIII, 245. 386] cf. III, 69. 357 adstra acito P claustra v 364 austera v: aut era P aut ora S 367 pallenti Ittretus: fallenti PS cocl. Iureti 369 conscientia P cocl. Iureti 372 e Brandes: et PSv ut Barth 373 tortore Barth: torpore PS luretus corpore cod. Jureti 374 excussu P 376 irrum- pis S iustae P 380] hinc perf/it V 383 laxata• ernptim V 381 quomodo palentiun strigebant P laetitia mixtoque metu tam magna repente credere diffidunt trepidi, sed credere malunt. certant gratantes genibus se aduoluere sanctis, cingere supplicibus uestigia blandius ulnis. ille deo grates suadet magis esse ferendas auctoremque huius Christum monet esse salutis, qui sic criminibus parcat, si uera dolorem commissi sceleris saltim conuersio prodat. nam poenas superesse reis durante reatu: talibus alloquiis simul et pietate laborans supplicio absoluit uinctos culpisque solutos. Iam uero hoc donum quae digne lingua loquatur, quod pauet adtonito saltim contingere sensu mens ad tam clari titulos angusta patroni, sic meritum sancti cunctas trepidasse cateruas daemonis et tanti sic prodita signa pauoris, ut, quotiens propriae progressus limina cellae eminus amotam gressus mouisset ad urbem, commissam inuisens sancto moderamine plebem uel cupiens offerre sacri mysteria ritus, gratia sic rapido propere praegressa uolatu torqueret trepidas captiuo in corpore laruas, ut uixdum egressum sanctae penetralia sedis per tormenta prius longe praegressa uiderent adfore confestim, stridenti et murmure uocis iudicis aduentum clamaret poena reorum. ut uero in foribus uestigia prima locasset, cernere erat raptis propere ad sublimia membris constricta aeriis attolli corpora uinclis, et per inane grauis nutantia pondera carnis 398-432] Sulp. Sev. Dial. III, 6, 2—5. 388 mallunt PVX 389 scis (sic) P 392 niontesse P 39(5 piaetate V 397 uictos P solutis S 398 qui P loquatur S: loquitur PF1 loquetur V2,V 399 pauet attonito Iwretus: pauetat sonito PV pauitat sonitu S pauet adsonita cod. Iureti 403 quoties Sv. 406 offerrere V 407 progressa S v 408 capiuo V larbas PS cod. Iureti 415 corpore S 416 pennane P linquere contiguas pernici turbine terras, - supplicio suspensa suo, sed libera nexu, uincta precum meritis, propriis pendeutia poenis clamare admissas tacito sub iudice culpas. nec percontantis confessio reddita uerbis eruta per trepidam prodebat crimina uocem. namque solo adclinis transibat sidera uoto spe dominum tangens sanctus, sed corpore pronus, corde humilis, celsus merito, sine murmure clamans, occultus uisu iudex, uirtute probatus, ad cuius meritum miracula tanta paterent: inter inane reus pendens et in aere tortor porrectis sursum pedibus, constricta rigentis uellera uestitus tectis haerentia membris, ne flexo curuata sinu uel lapsa retrorsum nudarent turpes adpensi corporis artus. Sic meritum, Martine, tuum, sic sancta potestas et prodenda dei per seruos gloria Christi excedens terras titulis et in aere regnat. siccatas etiam certum est te supplice nubes, grandinis et dirae suspensam haesisse ruinam constricto penitus densati gurgite nimbi, qui grauis et rigidi conexis frigore uenti in lapides duratus aquis sic turbine crebro in terras solidi iaciebat saxa liquoris, ut fruges, arbusta, hortos, pomaria, uites protererent crebris nimborum tela ruinis, confossa et ualido quateretur uerbere tellus. 424] cf. 77. II, 524. 425] cf. III, 419. Coripp. Iust. IIII, 318. 433] cf. 239. 433-479] Sulp. Sev. Dial. III, 7. 419 paenis P 423 adclimis F1 424 dni P 428 et add. lttrettts: om. PSV cod. lureti tortus? 430 tectis luretus: tectus PV cod. Iureti rectis S 431 flexo scripsi: flexu SVv fleu P sinu scripsi: sUilt PV cod. Iureti: om. S sno luretus v retrosum P 432 adpensi (i in ms. m. 2) V 434 gloria] gratia S 435 in om. P 437 suspenselll. P suspensum V 439 graues PV connexis V connexus v 440 du- ratus Iuretus: durator PV cod. Iureti duratur S 441 sollidi V iacebat PF 442 pommaria V 443 protereut PSI V cod. Iureti haec pestis Senonum late grassata per agros, supplicii et legem consueta explere quotannis, elisa\'assiduis nudauerat arua ruinis. amissam segetem pallens referebat arator, perfracti penitus plangens fastigia culmi, et fossor, uacuam sine fructu et palmite uitem saepe gemens, iugis post annua uota laboris de iam turgidulis numerabat damna racemis. monstrabat fractos mater maestissima ramos repere consuetis per mitia pomula natis, propter et arentis pallentia germina campi mugitu pecudum reboantia saxa sonabant. tabida lustrabant uacuos armenta recessus, quo poterant gemitu querulam testantia causam. hoc igitur conpulsa malo plebs cuncta uel aetas tam clarum sibimet cupiens adhibere patronum Martinum exorat legato interprete supplex, ut placare deum studeat ueniamque precari pro miseris tandemque grauem depellere pestem. supplicii satis esse datum: clementia Christi auferret nimiam saltim post uerbera cladem. nec sane miseros spes expectata fefellit. nam simul a domino semper conexus et haerens Martinus solitae pietatis dona poposcit, suffragium sensere pium: depulsa quieuit tempestas puroque dies nituere sereno aut exoptatis maduerunt germina nimbis. nec spatio constricta breui, sed tempore longo gratior extentis conmendans munera metis, 467] cf. 36. 468] cf. Coripp. Ioh. I, 342. 445 gressata F 446 lege cod. lureti leges v quodannis P 447 arssiduis V 449 fastigia scripsi: uestigia PSVv 450 uacuum PF 452 racimis V 453 fractos scripsi: fructus PSVv mestissima S 455 arentes PF fort. gramina 456 pecodum PF 457 sarmenta PF recessos PF1 458 quod S quaerulam F1 459 compulsa S compuncta v pleps V aetas] acta v 461 ligato PF 462 placere F 464 suppliciis v 465 auferet P aufferret F 467 here nos P 471 ac v 473 commendans PS- quattuor ex plenis permansit gratia lustris, nec prius insanae senserunt damna procellae, quam dominus clauso praesentis tempore uitae ad requiem ueram benedictum adsumpsit amicum. sic utriusque pie transegit tempora uitae, ante salus terris, at nunc sublimis in astris. Sed iam longa nimis languentis pagina libri eneruat clari titulos et gesta patroni. grandia dum paruus loquor et sublimia segnis, splendorem laudis trepidus corrumpo relator. sed quid agam? uersu historiam percurrere uoui: iudicium narrata timent, subpressa reatum. rectius haec lector fors fastidita relinquet, quam pius auditor penitus subtracta requiret. Et prius inmitem iam contigit Auitianum sermo prior: nunc ordo operis reuocatur ad ipsum. hic saeuos uincens dira feritate tyrannos, tristia maestorum sitiens tormenta reorum, parcebat paulum Turonorum mitior urbi. hic tantum humani sensus uestigia prodens subdebat sanctis licet ora rebellia frenis, ingenitum reprimens Martini ad iussa furorem. et sane manifesta huius documenta medellae sic quadam patuere die. uenerandus adibat Martinus diram tali sub iudice sedem, lenior ut tantis feritas mitescere posset 476] cf. Ale. Auit. Y, 679. 481] cf. 204. IIII, 356. 488-527] Sulp. Sev. Dial. III, 8,1—3. 491] cf. 268. 494] cf. IIII, 3U7. 474 quatuor V1 ex P: et SVv 475 insane P 477 uerem P 478 pie PS: pia V piae v uitae] uile P 479 atque nunc V1 480 sed scripsi: et PSV at Barth longanimis V 482 paruos P loquar S signes P 484 uoui Barth: noui PSVv 485 subpressa P suppressa SV 486 fastidiata PV cod. Iureti 487 substracta P 488 immitem V nt prius ... prior, nunc Hartel 491 tristitia P 492 paulum] tantum Barth mentior P 493 tandem malim: cf. 524 494 sanctis PV2: scs V1 sancti S 496 sanae V docimenta PVl medillae PVl medelae BY\'/) 497 ue**randus (ne eras.) V 499 mitiscere P possit PV officiis, sancti obsequiis obstricta patroni. ille in praecelso residebat forte sedili, conspicuo solio excellens nimiumque superba ambitione tumens, subito cum sanctus ad ipsum aspiciens uidet horrentis tetrique cruentam daemonis insani speciem ceruice reclinis innexam toto pronam decumbere nisu. quam procul ut flatu benedicti contigit oris sanctus et admoto uerbi terrore fugauit, ignarus socii se credidit Auitianus excepisse grauem maledicti\' in imagine poenam. ille refert: \'ne crede meo te forte notatum iudicio aut subiti signum hoc existere motus. haec pietas, non ira fuit, quae saeuit in hostem, pro misero miserata dolet. prorumpit in illum hic noster toto penitus de pectore flatus, quem premere horrendo celsa haec subsellia nisu quemque tuae pronum ceruici incumbere uidi. desine iam talis collegia ferre latronis, consiliis plus crede piis. deprensa fugetur calliditas, experta dolos cautella repellat. iam pudeat parere reo, seruire fugato\\ talibus eiecto praeclusa est ianua cordis . daemonio sedisque suae praerepta potestas. mitior hinc proprio tandem sine iudice iudex, et grauis excusso reiecta est sarcina collo. sic cuncta extrusos hostes de sede fugabat, corda hominum absoluens, profugis nec templa relinquens. 504] of. Fortunat. V. \'M. IITT, 196. 507 = Fortnnat. V. M. IIIT, 198. 500 officii V 501 rcsedebat PV 502 conspicno xcripsi: conspicuos P conspicuus SVv solia 81 505 reclinem r 50G innixam S 507 flatus S oris Sr: oris oliui PV cod. lureti 510 magine P 511 nec PV 514 prorupit malim 518 colligia PV 519 depressa S 520 cautclla P: cautela SV 521 parcere P 522 praeculsa S cordis] nerbis Wopkens 523 demonio P daemonico S praerupta Vv 52G extmsus PV fulgabat Sl Nam quidquid uanus fanorum extruxerat error, ardebat pronis late uastare ruinis. haut longo spatio praefata amotus ab urbe uicus erat, ueteris quondam uestigia castri, nunc famulis habitata dei Christique ministris. Ambatiae nomen priscum prior incola dixit. hic inmensi operis praecelsam extruxerat\' aedem sacrilegi quondam uecors dementia coetus. in conum surgens turritae molis in altum mirificum tendebat opus, sic prorsus ad unguem conexis semper crebro licet ordine saxis, ne celsum nutaret onus, ne rima pateret, sed pulchra admotos lapides conpago ligaret. quo magis artificis studium rationis egentes attonitis stupuere animis. sic stulta pudende religio inualuit, uenerans pro numine solum ingenium geniumque dei de nomine fabri. hanc igitur sanctus subuerti iusserat aedem Martinus. neclecta diu mandata fideli presbytero exprobrat. tamen ille haec iussa modeste expleri potuisse negat. satis ardua fessis haec monachis paucisque dei docet esse ministris, quae uix collectae- uacuato rure cateruae aut desudantes possent explere cohortes. his patuit penitus iusta excusatio uerbis. 528-581] Sulp. Sev. Dial. III, 8, 4—7. 535] cf. IIII, 222. 542] cf. III, 125. 528 iam v quicquid SV extruaerat eror P 530 aut PV cod. Iureti haud S longe PSV cod. lureti 531 castris P1 532 nunc de Prato ad Sev. Dial. III, 8, 4: tunc PSVv famulus SV ministri 8 533 ambitiae P spriscum proior P 534 mensi P oporis F1 535 uecoris F1 coetis P 536 comnum PV cod. Iureti 538 connexis V saxus P 539 nec celsum SV opus nec 8 neu rima Wopkens 540 admotus PF eompago 8 541 quae 81 542 annis S pudendae PF 545 taedem P 546 neglecta S nec lata cod. Iureti 547 presbitero P modestae P 548 explere F - 549 monaehiis P 550 collictae P 552 admiratio S nec spes est infracta tamen. non ille uocandis uota parat populis nec toto ex orbe coactas Ambatiae ad uicum properat deducere turmas. auxilium caeleste uocat. spes omnis in illo est, qui caelum terramque regit, cui militat aer et permansurum seruant elementa pauorem. rursum igitur saetosi habitus stimulisque reclinem consueti penetrare cutem, conexa rebelli uellera duritiae rigidis in uulnera filis, peruigiles iterum gemitus, ieiunia rursum dilatis renouata cibis noctisque laborem mox successuro rursum iungentia soli. nec longa hoc uotum mora distulit. ecce reuerso tempestas uiolenta die circumstrepit aedem, turbine uentorum ruptis in flumina nimbis. diuiduae excusso scinduntur lumine nubes et collectarum super ardua moles aquarum raucisono inpactam conlidit turbine cratem, reddit et expressum nimborum pugna fragorem. intremuit tellus imoque excussa profundo respuit inpositae fundamina pendula molis,. dissiciens sparsam procul a conpage ruinam et per prona rotans disruptae fragmina molis. o nimium dilecte deo, te supplice Christus iam pronos celso siccauit in aere nimbos. ad tua uota iterum celeres rediere procellae, accincta et grauibus nigrantia nubila uentis, parcere iussa satis, ualidas rumpentia moles, mollia graminibus durisque inmitia saxis. 572] cf. III, 310. 577] cf. Portuuat. V. M. IIII, 185. 554 uocatas S 555 ambitiae V 558 elemanta P 559 setosi S 561 uellera Barth: uellere PSV 562 gemitos PVl 565 uoto P 566 uiolentia P1 567 flamina S 571 et] ex S expraesum P 573 impositae S inposita efundamina V 574 dissitiens V 575 framina P 576 dilecte.F \'577 pronus PV in aёre) maere P 578 ad S: aut PF cod. Iureti 579 aceinta P 581 molli P Nec minus hoc meritum fuerit, nec dispare causa gloria consimilis, pariles imitata triumphos. idolicam effigiem celsissima fulchra columnae tollebant iunctis procul ad sublimia saxis, altior ut species solioque elatior isto despiceret miseram conficto numine plebem. hanc quoque Martino cupienti euertere molem cuncti defuerant ad talia uota paratus, sed spes ad dominum semper festina manebat. ergo ut pernici reuolauit ad aethera sensu auxiliumque citum caelorum a rege poposcit, ignea, consimilis specie, sed lumine dispar conminuit fragilem delapsa columna ruinam, sulphorea aduoluens crepitantes flamma fauillas, fumantem adtollens ambusto e puluere nubem atque exundantem consumpta mole uaporem. sic rutilo, Martine, polo, sic turbine uenti conectis geminos uel nube uel igne triumphos. nec mirum ut dominus seruo promissa fideli tam sancto inpleret famulo, qui dixerat olim attonitis nimium tanta ad miracula seruis, haec uerae fidei sese documenta daturum, ut maiora horum credentes signa probarent. quid mirum est eadem dominum conplesse fauentem. per seruos, qui plura piis spondere ministris dignatus sursum sublimia corda uocauit. Nam sicut prodit caelestis pagina libri, femineam testata fidem, post flumina multi 582-6071 Sulp. Sev. Dial. III, 9, 1-2. 601 sqq.] cf. Marc. 16, 17 sqq. 602] cf. 174. 608—611] Mt, 9, 20 sqq. ()08-615] Sulp. Sev. Dial. III, 9, 8. 583 g***loria r 584 idolicae r 586 spescies P illo S ista Woplem 587 dispiceret PV deciperet Wopkem conficto, alteruw o in ras. duar. litt. V 588 aeuertere V1 589 parato v 594 comminuit PS ruina columnam Barth 595 wulphorea PV: sulphurea Sv 596 fumentem P1 attollens S 597 mola P 601 impleret S 603 docimenta PVX 604 hiniun] operum Barth 605 deum 81 complesse 8 606 pondere P 607 parauit r 608 nan V1 sicuti v sanguinis et tristem consumpto corpore tabem attactu uestis celerem remeasse salutem: sic data Martino est eiusdem gloria facti, sed sanante deo, qui nunc quoque celsus in arce stellantis solii tangi per membra probatur, quae capiti aeterno sancta conpage cohaerent. Quid non mite pio, quae non subiecta fideli monstra uiro? iussi parebant saepius angues nec suberat uictis feritas cognata uenenis. tranabat dirus propter uada proxima serpens et uitreas sulcabat aquas. extabat ab undis cum ceruice caput. findebat pectore summum festinus fluuium. reliquus per caerula tractus flectebat uario sinuamina lubrica motu, intorquens leuis curuata uolumina caudae et uibrans tremulam meditata in uulnera linguam. hunc ubi uix medio Martinus in aequore uidit contiguae properum iam iamque accedere terrae, conpulit his dictis raptim remeare retrorsum obstrictum uirtute dei uel nomine Christi: \'nequaquam ad uetitam ulterius contendere ripam te iubeo\'. stetit in medio mala bestia fluctu et fractos rigidus torpor conexuit artus membraque captiuo paulatim haesere natatu, donec praecluso praestructi gurgitis aestu languida permisso fluitarent colla profundo et retro seminecem ferret piger alueus anguem. 616-636] Sulp. Sev. Dial. III, 9,4. 623J cf. Fortunat. Y. M. IIII, 278. 629] cf, Fortunat. V. M. IIII, 276. 614 stillantis PV cod. Iureti menbra V 619 dirus S: uirus Pr uiriis V 621 cum ceruice ......... 701 sollemnia defert desunt in V 622 flu*uium P reliquus scripsi: reliquos PSv cerula PS 626] hinc\' pergit R 627 conticuae R corr. 628 conpulis R compulit S re*meare P 632 fractus MPS cod. Iureti rigidos PS cod. Iureti ata torpor* R corpore cod. Iureti 633 natu (sic) R 634 praestructi scripsi: praestricti RPSv 635 promisso r XVI. Poet. ehrist. min. pars i.. 9 Atque utinam nostrum simili uirtute uenenum, quod male transcursae uitiauit lubrica uitae, inmergens rapido semper mea crimina saeclo, conuertat sancti miseratio fida patroni, cogat et oblitae rursus meminisse salutis, ne prona in luteo mergantur membra profundo infectum et madeat uitiorum gurgite corpus, sed stabiles sursum uirtutum in margine gressus insistant fidei, terrena et gaudia calcent, quaeque fluunt, celeri cupiant euadere nisu. hoc tantum et paulum subsistam ad flumina uoto, dum clari titulos recolens percurro patroni, ad cuius meritum gaudens se subdere sanctis paruit imperiis iussarum gurges aquarum. Contiguum semper ieiunia ducta per annum laxabant paulum sanctae sollemnia Paschae. mitius his tantum cruciabat membra diebus. tum solum exiguam piscem sumebat in escam. sed dum uenturis seruantur tempora signis. consueta officii uotum captura fefellit. ille ubi piscantum uanum fluxisse laborem linaque per uacuum fluitasse extenta profundum agnouit querulis maerentum murmure uerbis: nam reliquis praesens diaconus satis ore fideli adstipulator erat, quem cura instantior huius obsequii uigilem praegressae tempore noctis et fessum exacta praesentis parte diei testem communis faciebat adesse laboris: 644] cf. I, 347. 645] cf. I, 147. 651-694] Sulp. Sev. Dial. III, 10,1—5. 637 adque B1 639 me in Barfh 648 reculens P cod. Iureti 649 suddere Sl sanctis Woplcens: sancti BPSv 650 paruir P imperiis Iuretus: imperii BPS gurgis RP 651 conticuum R2 continuum v (sed contiguum etiam cod. Iureti) 652 sancti B2S solemnia pascae P 654 tunc S aescam S 655 segnis R1 659 quaerulis R merentum P 660 diebus diaconus cod. Iureti et v, dittographia non U intellecta 661 adstipulatur P hius R 662 obsequi R cuius ut anxietas sancti pia uiscera mouit, permotus maerore pio \'perge\' inquit \'et amnem transcursis propere sollers scrutare fluentis. iam tibi captiuam concludent retia praedam.\' nec mora confisus tanti sermone magistri festinat diaconus. trepido spes reddita uoto est, nec dilata licet properum captura fefellit. nam simul ac modico sepsit uada proxima lino, incussus tremuit motato cortice funis, inplicitam prodens super inuia caerula praedam. innexum propere uicina ad litora traxit congaudens esocem. tum toto pectore pronus humida labenti circumdat bracchia pisci. lubrica nudatis uix haeret praeda lacertis, concussa et madidis iam paene elabitur ulnis, donec paulatim cognata elementa relinquens efflaret tenuem moribundus in aere uitam oraque languidulo tremulus reseraret hiatu, reiectae adplaudens. segni motamine caudae. obstipuere suum monachorum gaudia uotum, qui de uicinis tanta ad spectacula cellis egressi inplendum tali sponsore fauentes crediderant sancto prolatum pectore uerbum. o uere aeternae speculum uirtutis! ab ipso haec tibi dona fluunt, qui quondam retia iussit ducere nocturno in cassum molimine fessos discipulos, mittens numerosam in retia praedam, 668] cf. Fortunat; V. M. IIII, 291. 670] cf. 386. 676] cf. II, 524. 685] cf. II, 316. 689 sqq.] cf. Luc. 5, 2 sqq. 666 merore R pergit inquid R 667 scurtare P 668 concluduet P 669 confusus v 671 dilata] dila P 672 ac] a S 673 mutato R cod. Iureti 674 iinplicitam S cerula S 677 circumdabat P brachia (c add. m. 1) R: brachia PS brachia labenti circumdabat hua mida v 679 concussu? pene S 681 aere R 682 languidolo P 683 segni Barth: signi BPSv 684 obstupuere S 686 implendum S 687 credederant P 690 noctur*no P incassum (su in ras.) R 9* concludens lectos sancta ad conuiuia pisces, quos medii abreptos penitus de turbine mundi ad dominum traheret sanctae doctrina fidei. Saepe deus uoluit meritum sublime beati inlustres proferre uiros, quo clarius illis testibus, extulerat penitus quos gloria mundi, prolata in populos uirtutum signa micarent. nam gestae clarus tum culmine praefecturae Arborius uidit fulgentum luce micantem gemmarum, dum sancta deo sollemnia defert, Martini rutilasse manum lumenque coruscum uestire ignitam pretioso murice dextram et conlisorum lapidum crepitare fragorem. non tales uexilla ducum pinxere lapilli, talia nec frontes regum diademata cingunt, sed quales claris sanctorum in fine coronis inserit emeritas domini sententia gemmas. Nec dubium quin praecipuae probitate fidei ultra hominem uario uirtutum flore coruscet, quem coram angelici meritum solacia uerbi historici felix testatur pagina libri. nam cum Treuerica permaestus ab urbe rediret, in qua dum miseris irato rege pauescit interitum, quorum uitam poscebat ab ipso, conpulsus proprium paulum laxare rigorem mitior ad culpam respexerat Ithacianam, 695—708] Sulp. Sev. Dial. III, 10, 6. 699] cf. II, 656. 706] cf. Coripp. Iust. I, 38. 709-735] Sulp. Sev. Dial. III, 11-14, 1. 709] cf. 55. 712] cf. 608. V, 480. IIII, 349. 716] cf. IIII, 520. 692 piscens B1 693 abreptus P1 paenitus R1 695 noluit S1 696 clari ius B1 697 paenitus B1 claria R1 glori P 698 populo R 699 nam B: iam PS cod. Iureti gestae om. P 701 dum] dno P solemnia P 702] hinc pergit V 703 praecioso P 704 conlisorem V1 705 talis uixilla BPV 706 fHotes P 707 qualis BPV tales Wopkem 708 om. 8 inseret Barth 709 precipue BV pro- bitare B 711 solatia S 713 permestus RS 716 compulsus S 717 ad pa culpam P ethacianam BPV2 ethatianam 8 etlacianam F1 damnatae inpulsus clementer parcere causae et reparare piae rursum noua foedera pacis: hunc igitur nimis adflictum maerore reuisens angelus alloquio coram manifestus et ore detulit ad maestum solacia blandus amicum, anxia conlatis permulcens uiscera uerbis, consilio mutanda docens, conmissa resoluens. talis praecipui signans praeconia uatis Zacchariam sancto caelestis nuntius ore exortum sancti fecit praediscere nati, spondens uenturam post iussa silentia uocem. denique non inpar meritum par prodidit ordo, utque illi suboles, sic gratia contigit isti clarius adiecta uirtutum luce coruscans. nam saepe expulsas captiuo a pectore laruas necdum praesentis uerbis uel uoce coactas terrebat sanctae felix uicinia cellae excedensque procul benedicta habitacula uirtus. Sic distenta nimis longe lateque micabant praesentem domini testantia signa fauorem, nec solo contenta solo, sed crebrius ipsos Martini titulis procul inrumpentia fluctus. uidere inmenso iactati turbine nautae, dum furit insanae uiolentior unda procellae, quantum uel solo prodesset nomine sanctus. sulcabat medium Tyrreni in marmore pontum extentis properans puppis per caerula uelis. 722] cf. IllI, 316. 725 sqq.] cf. Luc. 1, 11 sq. 732] cf. IIII. 457. 736-786] Sulp. Sev. Dial. III, 14,1—2. 718 damnate P 719 repare P1 pia V 720 afflictum S memore (prius e ex e) R merore PS 722 mestum P solatia S 724 commissa RSV 725 talia v 726 zaccharia V zachariam PS 727 exortum S: exorsum RPVv praedicere v 728 ueu*turam V 729 impar S 730 suboles Bx: soboles B2S subolis PV 731 adiecte 81 732 laruas V2: larbas PSV1 cod. Iureti turbas R in ms. 734 sancte P uicinia* (e eras.) R 737 signa bis Bl 738 sed om. P cod. Iureti 741 furet PV undea P 742 sono S 743 tyrreni PSV: terreni R Tyrrheuo v in om. v 744 pupplis P cerula SV concita subiectum scindebat prora profundum, aduerso albentes disrumpens pectore fluctus, linquens spumantum uestigia longa uiarum: cum subito obtectum praetendunt nubila caelum, umida nigrantem praetexunt uellera cratem et perit in piceo penitus lux condita nimbo. insistunt ualidi pontum subuertere uenti, fluctibus et madidae rubris miscentur harenae. franguntur celsae uiolento turbine moles. altius elato suspensa uolumina fluctu, instabiles sursum nimium tollentia colles, dum redeunt, crebris soluuntur fracta ruinis innumerosque procul reddunt conlapsa fragores. uela cadunt, resonant tremulo stridore rudentes. nunc latet abscisso uicina ad nubila monte, nutat in excelso rursum male pendula dorso, ancipitem casum metuens in utroque profundo: ast alii quatiunt latera obsistentia fluctus et fracti elisa tabularum crate resultant, inplentes laceram tam crebra aspergine puppem. excutit auulsum ponti uiolentia clauum reiecto rectore procul. formido pauentum corda quatit, tremulo conuellens uiscera motu pallentesque rigans non sola aspergine malas. confusi gemitus, lacrimosae et murmura uocis, ruptaque singultu adsiduo suspiria flentum plangunt consimilem uicina morte querellam. 768] cf. IIII, 274. 748 praeeendunt V 749 humida RS pratexunt R praetelldunt v 750 peceo PV penitus R1 752 madida erubris V harenae S: arenae RV aerenae P 754 elatos III elato (o in rcis. 2-3 litt. 1n. 2) V 757 eonlaxa P cocl. Iureti v colaxa V fragoris RV1 frigores P 758 resonent S tremulos RV rudentis R 759 absciso S nauis uicina R montem RPV 760 notat R mole pendola Rl 761 ancepitem III 763 illisa Rarth cratere sultant RV 764 implentes Siam Barth puppim S 767 quatet R 768 pallentisque R pallensque P 770 raptaque P assiduo S fletum Pz 771 querillam RV querillam P querelam Sv interea extremo quidam terrore coactus, sed necdum instructus uerae ratione fidei, caeleste auxilium tali clamore poposcit: \'ignorate mihi, merito sed cognite sancti quem ueneror famuli, per quem tua gloria fulget, Martini miserere deus, depelle periclum, . eripe nos. nam cuncta tibi procliuia sanctus, ut memini, antistes crebra uirtute probauit.\' nec mora constrato ceciderunt aequora fluctu et iacuit planus placidarum campus aquarum, leniter et laceram moderato flamine puppem optata inpellens zefyrus statione locauit. sic meritum famuli per cuncta elementa probauit et sancti titulos Christus distendit amici, glorificans clarum super inuia caerula nomen. Nec mirum est tam multa deo fautore probandam Martini potuisse fidem, si quando beatis peruigil excubiis tota uirtute precandi ad dominum praesens felicia uota tulisset,- si tantum ignari penitus longeque remoti gratia per solum meruit clarescere nomen. quamquam ad praecipuam contendens pagina laudem obstupefacta pedem retrahat uerbisque pauescat uilibus ad tantam uirtutum ascendere molem, quis non unum hominem sanctus, sed protinus omnem suffragio medicante domum sanasse probatur: testis adest clarae celsus uice praefecturae gratifico adsignans haec dona Lycontius ore, 774] cf. 556. 781] cf. II, 416. 786] cf. 674. 787-856] Sulp. Sev. Dial. III, 14, 3-6. 789 sq.] cf. I, 272. 798] cf. 195. et 772 extremo R u. 772 ante 769 extat in P 773 nondum S uere R 775 cognite V 777 dei P 779 antestis PV (non R) 780 fluctu E1 flatu S 782 leniter.......... VI, 63 fulchra fauoris desunt in V et laceram S: et lacera R exlaceram Pv puppim S 783 zefirusRP X zephyrus S 786 cerula S 789 peruigel P- peruigiles cubiis R praecandi Bl 791 penitus R 794 pauiscat RP 795 uigilibus P 796 omne P 797 sanasse om. Rl 798 clare R 799 licontius R cuius multiplici late grassata ruina obruerat luis una domum. tabentia passim corpora seminecum partes reiecta per omnes stipabant fessis horrentia limina membris. tristis ubique dolor, crebra et suspiria, fletus adsidui et toto penitus de pectoris antro extorti gemitus, conuellens ilia flatus et iugis uomitus, cutis arida, flamma medullis insita succendens stomachum, grauis unda uaporis. illa ad uicinum pallebant maesta cadauer corpora seminecum, cognata et funera tali maestior exemplo morientum turba pauebat. ast alii exanimes saltim contingere caros officio miseri nimium trepidante timebant, ne dispersa graues sererent contagia morbos. hos metus obsequio subtraxerat, at dolor illis uiscera multiplici praestruxerat anxia luctu. at qui postremis tumulassent membra sepulchris, dilati ad similem non longo tempore mortem portabant pariles ad limina tristia morbos. nil medicae ualuere manus, nil gramina, sucis saepe suis magnas languentum operata medellas. tali igitur dominus confusus clade suorum diffisusque suis precibus placare laborat suffragio sancti dominum meritoque patroni, adlegans querulam Martino interprete cladem. qui, quamquam durae, iam laeso iudice, causae pernimium sentiret onus, tamen anxia clemens 810] cf. 802. 825] cf. IIII, 46. 800 latae P crassata RP 801 luis B: lunis P lues Sv 802 co- pora S 805 assidui S paeuitus B1 806 exorti S 807 nomitus S: n uotus R cod. Ittreti uoto P motus v scutis P 808 iuda P pauoris v 809 mesta S 810 at funere v 811 mestior S 812 exanimis R 814 reserent (prius r ex s) R 817 ad Bl sepulcris P 818 delati S 819 morbus P 821 medellas PSl: medulla R mede delas S2V 822 cla R 825 alligans P allegans S querulam R 826 dirae S tam Gronov 827 honus B1 sollicito adfectu poscentis uota recepit. nec prius absistit iugi cruciata labore proterere exhaustis arentia membra medullis et prono duram tellurem elidere nisu, adsueta adiectis duplicans ieiunia poenis nec tenui saltim concludens lumina somno, exesam stimulans saetoso uellere carnem, quam dominus tanti studio permotus amici finita tandem penitus mitesceret ira, reddens optatae felicia dona salutis, gratantem et dominum conplectens turba suorum exciperet totis contestans gaudia uotis narrantem clari titulos et gesta patroni. qui post depulsam Martino orante ruinam, munera sic merito festinans reddere sancto, argenti centum praedicti ad limina libras detulit, oblatis conpensans praemia donis, ut medici meritum merces uel parua probaret, munifici et studiis gratantis uota paterent. quae sanctus cari officio gauisus amici praemia deuoti adfectum testantia cordis nec tenuit, dum tradentis dispendia cautus cogitat, ut fructum fidei praemissa referrent munera, nec rursum proprios recepit in usus, ne mentem sancti uotum macularet habendi, sed commissa deo caelo conclusit in alto,, ut modo captiuos duris laxantia poenis, liminibus exclusa piis, donata redemptis seruarent numerata fidem, contempta rigorem. 832] cf. 1,267. 834] cf. 1111,810. 837] cf.IIII, 147. II, 532. 840] cf. 481. 828 sollicito Iuretus: sollicita BPS cod. Iureti affectu PS 830 protere IV proteret ii2 exaustis IiSn 831 tellorem P terrorem S cod. Iureti 834 exeam R setoso S carmen S 835 dominus om, S amictu S 836 finitam S penitus B mitisceret RP iram R iras S 837 obtatae P 843 praedicta v 845 medicis S mercis P 846 munitica v peaterent P 847 grauisus P 848 affectum PS 851 usos R 852 ne om. R 854 penis P 856 numerata] admissa v Perge igitur praemissa sequens, promissa reposcens, antistes, claram caeli sublimis ad arcem, astrigeram sortite domum rutilamque coronam, qui cunctam rabiem diri totumque furorem daemonis in paruam potuisti adstringere muscam. at nos praesentes semper uenerabimur artus, donec ad aeternam redeas cum corpore uitam, sanctorum adnexus tumulis, iungende coronis. uix solum a nobis potuisti abscondere uultum, nobiscum pietate manens. te saepe frequentes inuisunt populi, coram curatio uiuit, adsunt optatae confestim dona salutis. uerba silent, sed signa nitent. si corpore paulum a uisu abstraheris, praesens uirtute uideris. quam precor ut miseri manifeste in corde poetae semper adesse uelis, ut, cum meditatio carmen finierit, teneat transcripta oratio laudem.