The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Cyprianus religiosus antistes ac testis Dei gloriosus, etsi
multa conscripsit, per quae memoria digni nominis
etsi eloquentiae eius ac Dei gratiae larga fecunditas ita se copia
et ubertate sermonis extendit, ut usque in finem mundi fortasse
non taceat: tamen quia operibus eius ac meritis etiam haec
praerogatiua debetur, placuit summatim pauca conscribere, non
quo aliquem uel gentilium lateat tanti uiri uita, sed ut ad
posteros quoque nostros
immortalem memoriam porrigatur et ut ad exemplum sui
dirigantur. certe durum erat, ut cum maiores nostri plebeiis et
ipsius ueneratione tribuerint, ut de passionibus eorum multa aut
ut prope dixerim paene
quoque notitiam qui nondum nati fuimus peruenirent, Cypriani
T, Incipit de uita Cecilij antistitis
Cypriani t (cum codex t cum T unde descriptus est ubique fere conspiret,
riglo T has conspirantes lectiones intellegi uolui), Breuis descriptio uitae
Unde igitur incipiam ? unde exordium bonorum eius adgrediar,
nisi a principio fidei et natiuitate caelesti?
hominis Dei facta non debent aliunde numerari, nisi ex quo Deo
natus est. fuerint licet studia et bonae artes deuotum pectus
saeculi pertinebant. postquam et
nube discussa in lucem sapientiae spiritalis emersit, si quibus
om. to praeteriretur q. e. s. m. habuit] praehabuit Tit,
aon habuit T* 2 quae in qui corr. T et quae ... paterent om. Twii
d cod. Fossattensis
Aiunt apostolorum litterae, debere neophytos praeteriri, ne
in Deum nouitas
solus exemplo, plus fide posse quam tempore promoueri. sed
etsi in apostolorum actibus eunuchus ille describitur, quia toto
corde crediderat, a Philippo statim tinctus: non est similis comparatio.
ille enim et Iudaeus erat et de templo Domini ueniens
prophetam legebat Isaiam, et sperabat in Christo, etsi nondum
eum uenisse crediderat: hic de imperitis gentibus ueniens tam
matura fide coepit, quanta pauci fortasse perfecerint. mora denique
circa gratiam Dei nulla, nulla dilatio. parum dixi: presbyterium
uel sacerdotium statim accepit. quia enim non omnes
honoris gradus crederet tali mente credenti? multa sunt quae
adhuc plebeius, multa quae iam presbyter fecerit, multa quae ad
ueterum exempla iustorum imitatione consimili prosecutus prof
t, metit corr. in messuit T, metet
fort. seuit] seruit Τμ1ω, serit μ2; fort. seuerit scropibus to
Erat sane illi etiam de nobis contubernium uiri iusti et
laudabilis memoriae Caeciliani et aetate tunc et honore presbyteri,
qui eum ad agnitionem uerae diuinitatis a saeculari errore correxerat.
hunc toto honore atque omni obseruantia diligebat,
T, dm fl., dominum wv obsequio praestitit v sermo]
serui M 2 do om. w praedioatum T, predestinatum ωμυ laudationem
Longum est ire per singula: enumerare cuncta eius onerosim
est.
satis esse, quod iudicio Dei et plebis fauore ad officium sacerdotii
et episcopatus gradum adhuc
electus est. quamuis in primis fidei suae adhuc diebus et rudi
uitae spiritalis aetate sic generosa indoles
officii spei tamen fulgore resplendens imminentis sacerdotii
totam fiduciam polliceretur. non praeteribo etiam illud eximium,
quemadmodum cum in dilectionem eius et honorem totus
inspirante Domino prosiliret, humiliter ille secessit,
cedens et indignum se titulo tanti honoris existimans, ut dignus
magis fieret. magis enim dignus efficitur, qui quod meretur
quo tunc ardore plebs aestuans
concupiscens, ut exitus docuit, non episcopum tantum: in
eo enim quem tunc latenti diuinitatis praesagio taliter
non solummodo sacerdotem sed et futurum martyrem requirebat.
obsederat fores domus copiosa fraternitas et per omnes aditus
sollicita caritas circuibat. potuisset fortasse tunc illi apostolicum
T, de multis t; eius add. v 3 merito wv
4 arcessitione v, accersioae ωμ2 5 et] ut v communicationem
Exinde quemadmodum se gesserit, quis referre sufficiat?
quae illi pietas, qui uigor, misericordia quanta, quanta censura.
tantum sanctitatis et gratiae ex ore lucebat, ut confunderet intuentium
mentes. grauis uultus et laetus nec seueritas tristis nec
comitas nimia, sed admixta utrimque temperies, ut esset ambigere
uereri an diligi mereretur, nisi quod et uereri et diligi merebatur.
sed nec cultus fuit dispar a uultu, temperatus et ipse de medio.
non illum superbia saecularis
penuria
minus non est, quod ostendit taliter ambitiosa frugalitas. quid
autem circa pauperes episcopus faceret, quos
uiderint pietatis antistites seu quos ad officium boni
operis instruxit ipsius ordinis disciplina seu quos sacramenti
religio communis ad obsequium exhibendae dilectionis
Cyprianum de suo talem accepit cathedra, non fecit.
F, fiimilaret TfiL, simularet w 2 omnes] oseinis T,
om. t in spatio uacuo suspensos anxio to
4 restituerunt tofi1 ut et T, et Wfi, etiam ut v 5 patientiae T,
patienter wp, quam patienter v 7 cui] ui T non posset w
9 se om. Twfi quis ex qui p. m. 2 10 illa T qui] qui illi w
misericordiae wp quanta om. Twu, 11 tamen] tantum w ore]
ore eiua v inuentium mentes T, hominum mentes intuentium. w
12 nec] ne T 13 sed om. w recte fort. utrumque T, ut quam w,
utq. fi 14 an] plus an v meretur w et uereri] uereri w
15 disper 10 16 affecta iam fi 17 sordiderat Tl et] ad w
uestimenti w a] et w 18 quod TFL, quam Wfiv ostendit T,
ostentat FL, obstentata w, ontata fi, ostentata v aliter T fragalitas
T, fragilitas Fw 19 episcopos T facere w caticnminus
T diligebant T 20 uiderit w antistes w, antestis T,
ant stis t seu] esse seu T quos] quod wp.
22 arctauit p. 23 accipit cathedram T
Statim denique pro talibus meritis etiam proscriptionis
gloriam consecutus est. nec enim aliud oportebat, quam ut eum
qui intra secretam conscientiae latebram religionis et fidei toto
honore florebat etiam publice celebrata gentilium fama
posset quidem tum pro uelocitate qua semper omnia consecutus
est etiam martyrii circa eum debita corona properare, maxime
cum et suffragiis saepe repetitis ad leonem postularetur: nisi per
omnes ordines gloriarum transeundum illi
indigerent. finge enim tunc illum martyrii dignatione translatum.
quis emolumentum gratiae per fidem
quis uirgines ad congruentem pudicitiae disciplinam et habitum
sanctimonia dignum uelut frenis quibusdam lectionis dominicae
coerceret ? quis doceret paenitentiam lapsos, ueritatem haereticos,
legem? per quem gentiles blasphemi repercussis in se quae nobis,
ingerunt uincerentur? a quo Christiani mollioris affectus
amissionem suorum aut, quod magis est, fidei
spe futurorum? unde sic misericordiam, unde patientiam
disceremus? quis liuorem de uenenata inuidiae malignitate
uenientem dulcedine remedii salutaris inhiberet? quis martyres
tantos exhortatione diuini sermonis erigeret? quis denique tot
ad exemplum martyrii superstites reseruatos incentiuo tubae
T secreta p. et om. T 5 potuisset v tunc
ωμυ 6 circa] certa
Puto denique etiamnunc aliqua de dilationis utilitate dicenda,
tametsi iam dudum pauca perstrinximus. dum enim quae uidentur
postmodum subsecuta
secessum illum non hominis
uere fuisse diuinum. uastauerat
insolens atque acerba
non poterat artifex hostis, quacumque miles incautus prodiderat
latus nudum, dispari genere saeuiendi singulos diuersa strage
deiecerat. debebat esse qui posset saucios homines et uaria
inimici arte
medella pro qualitate uulneris uel secare interim uel fouere.
seruatus est uir ingenii praeter cetera etiam spiritaliter temperati,
qui inter resultantes w bene oin. wp. spiritalium T contingit w
2 necessario T1 et tam] etiam wp 3 dalatus T (non t) multis w
4 aliud quid T excusam w 5 uitare T 6 uero T, uero
sed iusta formido om. w domino T 7 offenderet T malet w
quam sic] quem si T 8 dicat T in om. T si de T, fides WIO,
sic v 9 mancipiata T et nisi w latebra T
10 iuuenti T, uinens wp. peruisset et iam w peccaret Tivu
11 dicenda] disserenda 11 12 dum] per haec 11 quem uidetur T
13 satiamus T, faciamus t, sentiamus FL, sciamus wp., owi. o; de satiare
cf. indicem 14 pusillanimitate v secuti T 15 dei populum w/xv
infectae T 16 acerua T (non t) crassatio T, quia wuv
17 quemcumque T prodierat T \' 18 latus] laetus T dispari
genere] dispartgere T, dispargere t 19 et om. T expngnatis T
20 inimica T 21 medela WV, medellas T secure 10 22 uir ingenii]
uirginei p praeter] propter io temperanti T, temperantis wp
23 fructus to
consilia diuina sunt? hoc fieri sine Deo potuit? uiderint qui
putant posse fortuitu ista contingere. ecclesia illis clara uoce
respondet dicens: ego sine Dei nutu necessarios reseruari non
admitto, non credo.
Percurramus tamen cetera, si uidetur. erupit postmodum
lues dira et detestabilis morbi uastitas nimia, innumeros per
diem populos ad suam quemque sedem abrupto impetu rapiens
. omnes fugere uitare contagium, exponere suos impie, quasi cum
illo peste morituro etiam mortem ipsam posset aliquis excludere.
iacebant interim tota ciuitate uicatim non iam corpora, sed
cadauera plurimorum et misericordiam in se euntium contemplatione
sortis mutuae flagitabant. nemo respexit aliud praeterquam
lucra crudelia. nemo similis euentus recordatione trepidauit,
nemo fecit alteri quod pati uoluit. quid inter haec egerit
Christi et Dei pontifex, qui pontifices mundi huius tanto plus
pietate, quanto religionis ueritate praecesserat, scelus est praeterire.
instruit. docet diuinae lectionis exemplis, quantum ad promerendum
Deum prosint officia pietatis. tunc deinde subiungit non
esse mirabile, si nostros tantum debito caritatis obsequio
eum enim perfectum posse
uel TwL libram limitem T non] nonne v, num (i.
010 om. t 3 fortuito v ecclesiae T illius F uoce]
luce T 4 respondit et dicit T 5 admitti w non credo
om.wu 7 luis T detestabiles w 8 populus T ad suam
quemque (quoque p, quamque w) sedem Twp., a sua quemque sede a
arropto w, arupto u1 9 uulgo T horrore (i 10 fugere]
flere TFL 11, moriturus F possem aliquis T, aliquis posset v
12 in tota 17 uicatim om. wuv non om. T 13 transeuntium
L 16 pati] sibi fieri Oxon. noluit
17 christus et dei pontifices T 18 est] erat wp. 19 premo to
looo uno 17 misericordiae] nunc tc 20 instituit 17 docens wuv,
rtdocet L 21 dno T pietatis] ueritatis T 22 mirabiles in
uro tantum T et obsequio p sed et s. I. m. 2 23 eum enim T, cum
eum wv quis plus w, qui boni F 24 uingens wat, iungens T
dementie w
se salute sicuti Dominus monet et hortatur orauerit.
iugiter suum solem et pluuias subinde nutriendis seminibus impertit,
exhibens cuncta ista non suis tantum: et qui se Dei etiam
filium esse profitetur, non exemplum patris imitetur? respondere
nos decet natalibus nostris, et quos renatos per Deum constat,
degeneres esse non congruit, sed probare potius in sobole
boni patris aemulationem bonitatis\'.
Multa alia et quidem magna, quae temperandi uoluminis
ratio non patitur prolixo opere sermonis iterari: de quibus hoc
tantum dixisse satis est. quod si illa gentiles pro rostris audire
potuissent, forsitan statim crederent. quid Christiana plebs
faceret, cui de fide nomen est? distributa sunt ergo continuo
pro qualitate hominum atque ordinum ministeria. multi qui
paupertatis beneficio sumptus exhibere non poterant, plus sumptibus
exhibebant,
omnibus cariorem. et quis non sub tanto doctore properaret inuenire
partem aliquam talis militiae, per quam placeret et Deo
patri et iudici Christo et interim sacerdoti? fiebat itaque
operum largitate, quod bonum est ad omnes, non ad
solos domesticos fidei. fiebat plus aliquid quam de Tobiae incomparabili
pietate signatum est. ignoscat ille et ignoscat iterum
et frequenter ignoscat aut ut uerius dixerim merito concedat,
T persequentium ωμυ 2 sicut
His tam bonis et tam piis actibus superuenit exilium. hanc
enim uicem semper repraesentat impietas, ut melioribus peiora
restituat. et quid sacerdos Dei proconsule interrogante responderit,
sunt acta quae referant. excluditur interim ciuitate, ille
qui fecerat boni aliquid pro ciuitatis salute, ille qui laborauerat
ne uiuentium oculi paterentur infernae sedis horrorem, ille inquam
qui excubiis pietatis inuigilans pro nefas ingrata bonitate
prouiderat, ne omnibus tetram ciuitatis faciem relinquentibus
multos exsules \'deserta respublica ac destituta patria sentiret.
sed uiderit saeculum, cui inter poenas exilium computatur. illis
patria nimis cara et commune nomen est [cum parentibus]: nos
et parentes ipsos, si contra Dominum suaserint,
extra ciuitatem suam uiuere grauis poena est: Christiano totus
hic mundus una domus est. unde licet in abditum et abstrusum
locum fuerit relegatus, admixtus Dei sui rebus exsilium non
potest computare. adde quod Deo integre seruiens etiam propria
in ciuitate peregrinus est. dum enim se a carnalibus desideriis
continentia sancti spiritus abstinet conuersationem prioris hominis
exponens. inter ciues suos aut ut prope dixerim inter parentes
ipsos uitae terrestris alienus est. accedit*quod etsi haec alias I
poena posset uideri, in huiusmodi tamen causis atque sententiis,,
T 2 post] per v nec actos p. 8 a rege et to, et
arge T, agere et p. 4 tam piis] piis to exilium eaperaenit (i
5 nt] in T priora T 6 et] et nt ωμ quod
Iam nunc, quod secundo posueram loco, cum gratiarum
actione repetamus, prouisum esse diuinitus etiam pro animo
tanti uiri apricum et
secretum et quidquid apponi eis ante promissum est qui regnum
et iustitiam Dei quaerunt. atque ut omittam frequentiam
fratrum et ipsorum inde ciuium caritatem, quae repraesentabat
omnia,
uisitationem Dei non praeteribo, qua antistitem suum sic in
ωμ pcrpetimur experimenta
Quid hac reuelatione manifestius, quid hac dignatione felicius?
ante illi praedicta sunt omnia quaecumque postmodum
subsecuta sunt. nihil de Dei uerbis imminutum, nihil de tam
sancta promissione mutilatum. singula denique secundum quod
ostensa sunt recognoscite. dilationem petit crastini, cum de passionis
sententia cogitaretur, postulans ut res suas die illo quo
post uisionem acturus in saeculo fuerat. nam, ut manifestius
dicam, eo die post exactum annum coronatus est, quo hoc illi
ante annum fuerat ostensum. diem autem Domini, etsi non annum
in diuinis litteris legimus, promissioni tamen futurorum
debitum illud tempus accipimus. unde nihil interest, si nunc sub
diei significatione solus annus ostensus est, quia illud plenius
debet esse quod maius est. quod uero nutu potius et non sermone
prolatum est,
solet enim tunc uerbis quodcumque proferri, quotiens
quidquid profertur impletur. nam et uere nemo cognouit quare
hoc ostensum fuisset, nisi post eodem die quo id uiderat coronatus
est. medio nihilo minus tempore imminens passio pro certo omnibus
I. m. 2 lecta] lata w 2 et sic scripsi, etsi Τωμυ 3 resipisco]
Iam de Xisto bono et pacifico sacerdote ac propterea beatissimo
martyre ab urbe nuntius uenerat. sperabatur iam iamque
carnifex ueniens, qui deuota sanctissimae uictimae colla percuteret
: et sic erant omnes dies illi quotidiana expectatione
moriendi, ut corona singulis posset adscribi. conueniebant interim
plures egregii et clarissimi ordinis et sanguinis, sed et saeculi
nobilitate generosi, qui propter amicitiam eius antiquam secessum
subinde suaderent: et ne parum esset nuda suadela, etiam loca in
om. v, licet T 2 nam et to, nam *** T angelom
corr. in euangelium T (non t) 3 de filii nomine T, filii nomen tOfiv
4 scripture to relaturus] relicturus T 5 ibi T nuntius]
nutritos p antestites T, antistites t 6 muniuit om. Twp, monstrauit
maiim 7 et de] et T 8 dispositionem T uere]
non to 9 summa] suprema iccirco v , dilatio eet] dilatione t
10 circa] cetera w fouendorum] curam add. v, dispositionem add. w
supremo iudicio topv 12 aere Tμ etiam tantum to indulgenti
T eiecant T (non t) 13 et qui occisuri erant om. T, et qui erant
occurai tc* admissa v quam om. v . et om. wp, 15 notis t
ministrare T, releuaret v 16 et om. ωμ pro uoluntate dispositis
Et hi erant quotidiani actus destinati ad placentem Deo
hostiam sacerdotis, cum ecce proconsulis iussu ad hortos eius
(ad hortos, inquam, quos inter initia fidei suae uenditos et de Dei
indulgentia restitutos pro certo iterum in usus pauperum uendidisset,
nisi inuidiam de persecutione uitaret) cum militibus suis
princeps repente
credidit. unde enim posset tamquam improuiso impetu mens
semper parata
diu fuerat retardatum, processit animo sublimi et erecto, hilaritatem
praeferens uultu et corda uirtutem. sed dilatus in crastinum
ad domum principis a praetorio reuertebatur, cum subito
per Carthaginem totam sparsus rumor increbuit productum esse
w offerebat T ille uero v 2 mente] me T
neglexerant T blandientium w 3 fortasset T* etiam om. w
pluribus t et fidelibus] fidelibus wp. 4 iubebatur T illi w
sublimi T 5 praeconia T quia] qui t et de] de T 6 infestinatione
Tw, infestinationem (i cristi nominis w annelente w
seruns T 7 occasione T 9 fuit illi w sacri cupido v
10 nota passionis w contingeret Tx de om. ωμ 11 dno
Inluxit denique dies alius, ille signatus, ille promissus, ille
diuinus, quem si tyrannus ipse differre uoluisset, numquam
prorsus ualeret: dies de conscientia futuri martyris laetus et
discussis per totum mundi ambitum nubibus claro sole radiatus.
egressus est domum principis, sed Christi et Dei princeps et
agminibus multitudinis mixtae ex omni parte uallatus [est]. sic
autem comitatui eius infinitus exercitus adhaerebat, quasi ad
expugnandam mortem manu facta ueniretur. eundi autem interfuit
transitus stadii. bene uero et quasi de industria factum, ut
et locum congruentis certaminis praeteriret, qui ad coronam
iustitiae consummato agone currebat. sed ubi ad praetorium
uentum est, nondum procedente proconsule secretior locus datus
T 8. l., om. w tassium p, tasium w de gloriosa fort.
notitia T 2 proclarissimo w 3 concurrebant] ch. currebat T
netsus 17 4 deuotione] diuinatione T gloriosiasimi w gentibug
T et] etiam a dolendum] reliqua desunt in Tt; add. t:
Erplicit de nita Cecilii Cypriani antistitis 5 oum] enim w 6 conaiuae
eius] eis w ex more] comites ex more w 8 sui om. w 9 ei]
enim wu diuina tunc (i 12 proconsule ωμ 13 segnitiam (i,
Legit itaque de tabula iam sententiam iudex quam nuper
in uisione non legerat, sententiam spiritalem non temere dicendam,
sententiam episcopo tali et tali teste condignam, sententiam
deorum, et qui suis futurus esset ipse documento et quod sanguine
eius inciperet disciplina sanciri. nihil hac sententia plenius,
nihil uerius. omnia quippe quae dicta sunt, licet a gentili dicta,
diuina sunt. nec mirum utique cum soleant de passione pontifices
prophetare. signifer fuerat, qui de ferendo signo Christi docebat:
inimicus deorum, qui idola destruenda mandabat: documento
autem suis fuit, qui multis pari genere secuturis prior in prouincia
martyrii primitias dedicauit. sanciri etiam coepit eius
sanguine disciplina sed martyrum, qui doctorem suum imitatione
gloriae consimilis aemulati ipsi quoque disciplinam exempli sui
proprio cruore sanxerunt.
Et cum exiret praetorii fores, ibat comes militum turba:
et ne quid in passione deesset, centuriones et tribuni latus
ipse autem locus conuallis est, ubi pati contigit, ut
om. (i, inter to 2 sedile] sed ille 10 3 honore] horrore to
tessariis w, theBBariis p sed ariis sup. auris m. 2 quodam to 4 quasi]
quem w 5 mutaret malim qui nidelicet v, ut to 6 ut] si v iam]
in (i 9 contempserat] conspexerat (t 10 Bubito] sabbato 10, saluto fi\'
11 interrogatus (i 13 ęenten spualem 10 14 consignam 10 15 sectae
suae p. 16 et qui] qui to et exp. (i 17 incipere d. senciri to
18 ducta (i1 20 etiam prophetare wp et qui w 21 qui]
quod (i 24 sed 10, sed ad (i 25 cumsimilis emulanti p. 26 se
sanxerunt scripsi, qui uailis 10, qualis p, aequalis v
enormitatem spatii longioris uisu
nimis turbam personae fauentes in ramos arborum
uel hoc illi negaretur, ut ad
uideretur. sed iam ligatis per manus suas oculis moram carnificis
urgere temptabat, cuius munus est ferrum, et labente dextera
gladium uix trementibus digitis circuibat, donec ad perpetrandam
pretiosi uiri mortem
manum concesso desuper uigore firmatam permissis tandem
uiribus expediret. o beatum ecclesiae populum qui episcopo suo
talibus et oculis pariter et sensibus et quod est amplius publicata
uoce
iudice coronatus est. quamuis enim non potuerit euenire quod
optabant nota communia, ut consortio paris gloriae simul plebs
tota pateretur: quicumque sub Christi spectantis oculis et sub
auribus sacerdotis ex animo pati uoluit, per idoneum uoti sui
testem legationis quodammodo litteras ad Deum misit.
Sic consummata passione perfectum est, ut Cyprianus qui
bonorum omnium fuerat exemplum etiam sacerdotales coronas
in Africa primus imbueret, quia et talis esse post apostolos
prior coeperat. ex quo enim Carthagini episcopatus ordo numeratur,
numquam aliquis quamuis ex bonis et sacerdotibus ad passionem
uenisse memoratur. licet semper Deo mancipata deuotio
dicatis hominibus pro martyrio deputetur,
etiam ad perfectam coronam Domino
in ciuitate ipsa, in qua taliter uixerat et in qua prior fecerat
multa praeclara prior et sacerdotii caelestis insignia glorioso
cruore
et remanendi dolorem in partes diuisus animus et angustum
ex se densalis pm. 2 at om. (i, ad w, sed v 2 uel
per (i, per v 3 personae] praessnre ωμ repserant p., respirant