The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Codex Wirceburgensis Mp. th. q. 3, saec. V uel VI exaratus.
Signo I paginae finem indicaui
" II folii " "
„ \' uersus „ „ (in app. crit.)
„ i " inclusi ea quae ita exstant in rasura,
ut quid antea scriptum fuerit dici non
possit.
1
rum catholicae dispositionis iter tendens ad deum libera sit,
tamen, quia zabolica obtrectatione pulsata in eo quod percutitur
plus probatur, gloriosum nobis uidimus, beatissimi sacerdotes,
ut non redarguente conscientia, quamuis frequentibus
libellis locuti fidem nostram hereticorum omnium docmata damnauerimus
et libello fratrum nostrorum Tiberiani, Asarbi et ceterorum,
cum quibus nobis una fides et unus est sensus, cuncta
docmata quae contra Christum uideantur esse I damnata sint
et probata quae pro Christo, tamen etiam nunc, quia id uultis,.
sicut scribtum est parati semper ad confessionem omni
Hilarius Pict., de trin. lib. VII, 4: ecclesiae proprium est, ut tum
uincat cum laeditur, tunc intelligatur cum arguitur e. q. s. 9 Hieronym.,
uir. ill., c. 123: Tiberianus Baeticus scripsit pro suspicione, qua cum Priscilliano
accusabatur haereseos, apologeticum tumenti compositoque sermone;
sed post suorum caedem, taedio uictus exilii, mutauit propositum
e. q. s. Sulp. Sev., chron. 11, 51, 4: damnatique Asariuus (ita Halmii
cod. P, Asarinus b) et Aurelius diaconus gladio, Tiberianus ademptis bonis
in Sylinancim insulam datus.
blS1,quae tres uersus complent, rubro colore exarata sunt. offeNblculls,
litteris ff leni rasura corrosis 4 Ll6eRAes\'t, E (in eSt) lin. del.
9 U&€HoS punctum posterior manus supposuit [man. I si quid delendum
est supra uersum punctum ponere solet]; similiter litt. S abundat
fol. 15a, 45a,, 8sb, 120b, 121a, 122a, 129a, 140b 11 UlbENtUR
eTDROBATAQUepROXKO
12 SINTTAfneN , eTpRO&ATA man.I, quepRoXRo
man. II, ut uid.
tacere noluimus, quod iubetis. Etenim confessione repetita
licet in oculis uestris sit omne quod uiuimus et constituti in
fidei luce nulla tenebrosae conuersationis secreta sectemur,
non abnuimus tamen, ut etiam ignorantibus nos satisfieret, ne
quis in nos credens male alteris inueniabili errore peccaret, non
recusantes quin ostenderemus ore quod credebamus in
corde.
Quamuis enim gloriari in his quae fuimus non oporteat,
tamen non ita obscuro editi ad saeculum loco aut insipientes
uocati sumus, ut fides Christi et eruditio credendi mortem
nobis potius adferre potuerit quam salutem. Ad haec enim,
ut ipsi nouistis, peractis omnibus humanae uitae experimentis
et malorum nostrorum conuersationibus repudiatis tamquam in
portum securae quietis intrauimus. Agnoscentes enim quoniam
nemo nisi ex aqua et spiritu sancto renatus ascende-ir)
ret in regna caelorum, castificauimus animas I nostras
ad obaudiendum fidei per spiritum et repudiatis prioris
uitae desideriis, in quibus erubescebamus, ad innouatae
iter gratiae simbolum catolicae obseruationis accepimus, quod
I. Petro 1, 22. 17 prioris] I. Petro 1, 14. 18 in quib.] Rom. 6, 21. Sulp. Set\\, claron. II, 46,3: ab his Priseillianus est institutus, familia
nobilis, praediues opibus, acer, inquies, facundus, multa lectione eruditus,
disserendi ac disputandi promptissimus. 13 Hilarius Pict., de trin. lib.
I, 3: in cuius bonitate ..... tamquam tutissimo sibi portu familiarique
requiesceret; lib. XII, 1: tendimus tandem .... ad tutum securae fidei
tranquillumque portum, ad optatae quietis sinum.
cedat IUft€T1 SteTCjCONf€SSI0N€, CT6 exstat in rasura, fuit
MOS
CN 5 sAtJsF,eRET, E ex J corr. 9 A60v ITI, A lin. del.
14 S€CURA€, A lin. et puncto del. 15 ASaCCNJbcaRCa, fuit
AslceNbeT 18 €RUB€SCIODUS, litt. E (in BE) punctis notata,
sed non superscribitur j 19 OBSeRluAtJONES, E perperam ex J corr.
et baptizati in Christo induti Christum inanem saeculi
gloriam respuentes ipsi uni uitam nostram sicut dedimus dederemus,
qui peccatorum remissione concessa passus ipse pro
nobis et redemptionem animis nostris praestitit et salutem.
Quis enim est qui legens scribturas et unam fidem unum
baptisma unum deum credens hereticorum dogmata stulta
non damnet, qui, dum uolunt humanis conparare diuina, diuidunt
unitam in dei uirtute substantiam et magnitudinem Christi
tripertito eclesiae fonte uenerabilem Binionitarum scelere partiuntur,
cum scribtum sit: ego sum deus et non est alius
praeter me iustus et saluator non est praeter me, et:
ego primus et ego posthaec et praeter me non est deus;
quis sicut ego? item alibi: ego sum et ante me non fuit
alius et post me non erit similis mihi; ego deus et non
est praeter me qui saluos faciat; I et iterum Moyse dicente:
dominus deus noster deus unus est, et Hieremias
ait: hic est deus noster nec reputabitur alius absque
eum qui inuenit omnem uiam sapientiae et dedit eam
Iacob puero suo et Istrahel dilecto suo; posthaec in
terris uisus est et cum hominibus conuersatus est. Ipse
est enim qui fuit est et futurus est et uisus a saeculis uerbum
caro factus inhabitauit in nobis et crucifixus deuicta
morte uitae heres effectus est ac tertia die resurgens factus
14 Es. 43, 10. 11. 17 Dent. 6, 4. 18 Bar. 3, 36—38. 22 Io. 1, 14.
ad \'lauacrum\', sed fortasse scribendum est \'lauacrum redemptionis corporis
nostri et\'. 4 RemISSloINEm, cf. quae dixi de litt. M parasitica in
praefationis cap. II 8 UoltjNT] supra uersum leuis rasura 9 UIR
tutEm, (T) lin. del. mAGNItUÕINE, de oppressa saepius littera M
uid. praef. cap. II 10 dlfsjl ONI ItA1 RU(D, l ras. et lin. del.;
K
€BIOfNjlTARU(D legendum esse censeo. 15 ffilblEGO, uid. quae dixi
AIT
de signo jc in praef. cap. II 18 blC 20 PUEROISUO, uid. infra
fol. 89b
in caelos uenientibus ad se iter construit totus in patre et
pater in ipso, ut manifestaretur quod scribtum est: gloria. in
excelsis deo et pax hominibus in terra bonae uoluntatis;
sicut Iohannes ait: tria sunt quae testimonium dicunt
in terra aqua caro et sanguis et haec tria in
unum sunt, et tria sunt quae testimonium dicunt in
caelo pater uerbum et spiritus et haec tria unum sunt
in Christo Iesu.
Et quia uultis nos ire per singula ut quod credimus eloquamur,
licet nostrum sit studere de uobis, tamen, quia secundum
I institutum dei, qui, cum operibus quis esset ostenderet,
uoluit tamen quis esset a discipulis suis uel quis crederetur
audire: quia uultis etiam nos uobis probare quod nostis, ueniam
petimus si aut adserentes fidem nostram aut distruentes ea,
quae ad deprauandas mentes infidelium error insinuat, latius
eloquemur. Illorum enim culpa est, qui, dum plura in Christi
homines mentiuntur, prolixius nos respuere ea, quae sibimet
ipsis obiciunt, fecerunt. Anathema enim sit qui Patripassianae
heresis malum credens catholicam fidem
uexat, cum scribtum
sit dicente Petro: tu es Christus, filius dei uiui, et alibi:
qui habet filium, habet uitam, qui non habet filium,
non habet uitam, et iterum ipso dicente: ego et pater
unum sumus, adque alibi: ego in patre et pater in me;
ad cuius rei testimonium accessit etiam in euuangelio daemoniaca
confessio dicens: tu es Christus filius dei; quid
dicunt \'comma Ioanneum\'). 21 Matth. 16, 16. 22 I. Io. 5, 12.
23 Io. 10, 30. 24 Io. 17, 21. 26 Matth. 8, 29; Marc. 1, 24.
in rasura exstant; fuisse uidetur pRAEStltlt, cf. fol. 3sb et 80*
3 ipSOT 10 quib, I lineis del. 19 p€C€RUNTANATb€\'fnA, uid.
supra pag. 5 ad lin. 15 PATRIPASISllAJNE, erat pAtRlpASISIONE
qUI NON bAf)Etflh UffiNON bAfJEt
22 UltAffiEtltERUlffiUltAffi 25 KAb] de signo K uide
supra ad lin. 19
nouimus, non quod daemonum testimonium deus uellet, sed ut
homines ad imaginem et similitudinem dei facti deterioribus
tormentis obligarentur, si ista nescirent, quae etiam daemones
confitentur. I Nobis autem. unus deus pater, ex quo
omnia et nos in ipso, et unus dominus Iesus Christus,
per quem omnia et nos per ipsum. Ad quorum stultitiam
Nouatiana accedit heresis, quasi uero crudescente semper errore
peccati repetitis baptismatibus purgarentur, cum unum baptisma
unam fidem unum deum apostolica scriptura testetur
et sciamus praeter id quam quod euangelizatum est
nobis nec angelum de caelis si aliud dixerit audiendum.
Nos autem semel baptizati in Christo relinquentes
ea quae praeterita sunt in priora nos extendentes
adprehendere uolumus in quo adprehensi sumus, quoniam
praeter unum Christum Iesum uniti in fide aliut quam .
unius baptismatis praesidium non habemus, scientes quoniam
Christus uenit in carne, ut peccatores saluos faceret
et redemptos in sese ad perennis uitae instituta repararet. Qui
autem negat Iesum Christum in carnem uenisse, hic
antechristus est et perditio eius non indormiet dicente
apostolo: qui negat filium nec patrem habet, qui autem
confitetur filium et filium et patrem habet. I Anethema
autem sit doctrina Nicholaitarum partemque cum Sodoma habeat
et Gomora quisque odibilia deo sacrilegia aut instituit aut
sequitur. Anethema sit qui legens grifos aquilas asinos
can. XXV. 9 Eph. 4, 5. 11 Gal. 1, 8. 9. 13 Philipp. 3, 13. 12.
18 I. Tim. 1, 15. 20 cf. I. Io. 2, 22 et Prisco can. LXXXVII. 21 perditio]
II. Petro 2, 3. 22 I. Io. 2, 23. 24 cf. Es. 1, 9; Rom. 9, 29.
26 cf. Lev. 11, 13. 44; Dent. 14, 12; Sap. 11, 16.
VIII, p.341 8 CRUb€SC€NJTE, E ex | corr. 18 CARN}€]cf.Roensch,
It. et Uulg., p. 406 sq.; Archiv f. lat. Lexikogr. III, 320 23 ANEtbEffiA]
ita codex 24 bOCtRI\'NAE 25 quisque] nolui mutare in
quisquis 26 ANCTbeODA LEÇENSI] posthoc uerbum in uersus
fine positum excidisse suspiceris SCRlfJtURAS, cf. supra p. 5, 6.
uanitate captiuus uelut mysterium diuinae religionis
adstruxerit, quorum opera et formarum detestabilitas natura
daemoniorum, non diuinarum ueritas gloriarum est. Hi sunt
enim quorum deus uenter est et gloria in pudendis
eorum; hi sunt qui dubios euertunt
et ad perditionis suae
excidia deducunt et sacramentum uocant, quod secundum scripturas
dei perditionis nesciunt esse mysterium, et euntes in
praecipitium, sicut profeta ait, facti sunt uelut spiritus
in pinnis uolatilium et ideo confundentur ex sacrariis
suis facti sicut equus et mulus quibus non est intellectus
et digni sunt quorum deus Sol sit. Nos autem diuinarum
scripturarum edocti uerbis etsi scimus quia nihil idolum
est in hoc mundo, sed quae sacrificant daemoniis
sacrificant et non deo, elaboramus tamen, ut sicut I scribtum
est intellegentes uersutias sermonum et interpraetationes
parabolarum et operantes, quod in deo sumus,
nihil in nobis bestiarum figura habeat, sed totum Christi
dei teneat disciplina, quia nulla communicatio est mensae
domini et mensae daemoniorum, luci et tenebris,
Christo et Beliae. Sicut et Iohannis de huiusmodi loquens
ait: si quis adorat bestiam et imaginem eius, hic accepit
notam in fronte sua et in manu sua, et ipse alibi:
uidi de mari bestiam ascendentem habentem cornua
decem
et capita septem et in capitibus eius decem
diademata et nomen blasphemiae et erat similis pardo
Tob. 6, 17. 13 I. Cor. 10, 19. 20. 16 Sap. 8, 8; Sirac. 39, 2.
18 cf. Apoc. 16, 2; 19, 20. 19 I. Cor. 10, 21. 20 luci] H. Cor. 6, 14. 15.
22 Apoc. 14, 9. 24 Apoc. 13, 1. 2. Cf. Hilarius, de trin. I, 17: sed nos edocti diuinitus e. q. s.;
cf. infra 22b, 23" et 82".
\'boĮum 16 (€jT, E in rasura exstat, erat UT 17 pARA60lARU<D,
0 ex U corr. 18 IMOS , S littera (in NOS) lineis obducta
dedit ei draco sedem suam et uirtutem suam. Sicut et
Daniel de hoc ipso ait: uidebam ecce quattuor uenti mittebant
in mare magnum et quattuor bestiae ascendebant
de mari magnitudine alterutrum se excedentes
et prima erat ut lea et pinnae eius ut aquilae et surrexit
a terra et supra hominis pedes stetit et cor hominis
datum est ei, et ecce alia bestia similis urso et
una I parte stetit et tria latera in ore eius et in medio
dentium eius et dictum est ei surge et manduca carnes
multorum\', et ecce alia bestia ut pardus et alae
ei quattuor uolucres et quattuor capita bestiae et potestas
data est ei, et ecce bestia quarta horribilis et
admirabilis et fortis uehementer et dentes eius ferrei
et ungues aerei. Quae omnia posita in uisionibus suis pro-\'
fetae legi ab omnibus uoluerunt et intellecta uitari et ideo, qui
ista cognoscentes quid esset quod legerent non intellexerunt
recte, cor eorum datum est bestiae
et carnes deuorabuntur
eorum; euanuerunt enim in cogitationibus suis et obscuratum
est insipiens cor eorum et dicentes se esse
sapientes stulti facti sunt et inmutauerunt gloriam incorruptibilis
dei in similitudinem imaginis corruptibilis
hominis et uolucrum et quadripedum et serpentium
et configurantes se prioribus ignorantiae uitae
desideriis in ea quae non intellegunt inciderunt. Nos autem
scientes quia lex spiritalis est et omnis profetia interpraetatione
indiget, habentes Christum deum in sensu demonstratorem,
I per quem etiam si aliter sentiremus et
14. 22. 26 lex spirit.] Rom. 7, 14. omnis profetia] II. Petro 1, 20;
Bachiarius ed. Migne tom. 20, 1034 A. 28 Philipp. 3, 15, ubi in codd.
Sangermanensi et Claromontano quos adhibuit Sabatarius exstat \'reuelauit\',
8 •UeNTIINmARe 17 essEnT falso ex esset corr.
quobLecjeReNT
17 NONINTellexeRUNT 26 omisjes
domini in sanctificationem, ut, sicut profeta ait, eradicatis
nominibus Baalim ex ore nostro et exterminatis appellationibus
eorum abiciamus a nobis, sicut scriptum est,
testamentum quod est cum besteis agri et uolatilibus
caeli et reptilibus terrae, agnoscentes quod haec omnia
stipendia peccati sunt, quorum finis mors est, gratia
autem et pax uita aeterna in Christo Iesu domino
nostro. Sicut et Solomon ait:
deus mihi dedit horum
omnium quae sunt scientiam ueram, ut sciam- dispositionem
orbis terrarum et uirtutem aelementorum,
initium et consummationem et medietatem mensuum,
mutationes et diuisiones temporum, anni cursus et
stellarum dispositiones, naturas animalium et iras
bestiarum, uim uentorum et cogitationes hominum,
differentias arborum et uirtutes radicum, et omnia quae
sunt absconsa et manifesta cognovi. Sicut et ipse ait:
colebant quidam errantes muta I reptilia et serpentes
et bestias superuacuas et misit super illos multitudinem
mutorum animalium in uindictam, ut scirent
quia per quae peccat quis per haec et torquetur; sicut
et Dauid ait: circumdederunt me uituli multi, tauri pingues
obsederunt me, aperuerunt in me os suum sicut
leo rapiens et rugiens. Quod legens inpurus scismaticorum
Hilarius,
de trin. XI, 24) exhibeant \'reuelabit\'; Priscillianum quoque scripsisse
ReU€lAftUNTUR recte conieceris.
6, 23. 9 Sap. 7, 17-21. 18 Sap. 11, 16. 17. 22 Ps. 21, 13. 14.
t<
6 tERRAeAbçNosceNtes, b littera erasa; de signo t< cf. supra p. 8
omNium
ad lin. 4 10 boRUCnqUAe 12 (DeNSUUfO] cf. Neue, lat.
q015
Formenl. I, 260 20 multoRum .21 qUAeqUIS 1 1 p€CCATp€R,
priore loco quiS lin. del.
pereat, quoniam Dauid sanctus non tauros timebat aut uitulos,
sed sicut scriptum est:
aduersarius uester diabolus sicut
leo rapiens et rugiens circuit quaerens quem transuoret,
cui resistite firmes in fide. Sicut et alibi scriptum
est: noli esse leo in domo tua euertens domesticos
tuos; sicut et ibi ait: non te extollas in cogitatione
animae tuae uelut taurus, ne forte elidatur uirtus tua
et per stultitiam folia tua comedat. Sicut et Dauid ait:
lingua mea adhaesit faucibus meis et in puluerem mortis
deduxisti me, quoniam circumdederunt me canes
multi; in quo tamen Dauid sanctus, I ut ostenderet quid in
superiori exclamatione edixisset, subiecit synagoga peccantium
obsedit me. Sicut et Eseias ait: canes sunt animae
nescientes satietatem; sic denique et dominus deus noster
loquens ad Iob profetam dixit: ostende mihi si iam adquiescit
tibi leo aut monucerus seruiet tibi aut dormiet
in cubili suo; et alibi ad ipsum deus: tu capies
Leosiboram, animas quoque draconum timore inplebis,
ut timeant in cubilibus suis sedentes in siluis et dolum
facientes; et iterum alibi ad ipsum dicit dominus:
tu adduces draconem In ancistro aut inpones ducatorium
in nare eius aut pertundes labia ipsius et
loquetur tibi molliter, ut constituat testamentum tecum
et habeas eum in seruum aeternum; in quo Iob
sanctus intellegens loquentem dominum et uolens etiam nobis
etiam Lucifer Gal. p. 620, 2 ed. Hartel. 6 Sirac. 4, 35. 7 Sirac. 6, 2. 3.
10 Ps. 21, 16. 17. 13 Ps. 21, 17. 14 Es. 56, 11. 16 cf. Num.
24, 9; opp. tamen infra codicis fol. 32°. 17 Iob. 39, 9. 18 Iob. 38,
39. 40 (Septuag.: Orjpsuaus se >iouai popav); — cf. Hieronymi locos quos
infra exhibebo p. 29. 22 Iob. 40, 20 -23. Hilarius, de trin. VI, 22: si qui adhuc salui; esse possunt (haeretici)
e. q. s.
domine, dum corripior et arguor, aut quod, domine,
dabo responsum ad talia uerba, cum sim nihil? Et
tunc dominus etiam nobis post futuris ad intellegendum se
opus uerbi tribuens parabulam dicti per se I sermonis exposuit
dicens: noli, inquid, abalienare iudicium meum nec
aestimes me aliter decreuisse nisi ut tu minus appareas
iniustus; sed suscipe altitudinem et uirtutem et
claritatem et honorem induere; relinque angelos irae
et omnem in te iniuriosum et superbum extingue;
disrumpe a te inpios et absconde in terra et facies
eorum ignominia reple, ut sint sine honore, et tunc
confiteberis quoniam potens est dextera mea saluare
te. Etiam coram te fera sicut bos factus faenum manducat,
cuius fortitudo in lumbis eius et uirtus in umbilico
uentris et cauda erecta sicut cyparissus
et
nerui contorti sicut funes et latera eius petrae aereae
et spina illius sicut paries ferreus, et hoc est initium
factum angelis ad inludendum plasmae meae. Quaetam en
omnia scrutantes scripturas, beatissimi sacerdotes, scimus
quia propter nos scripta sunt, ut, qui bestiarum naturas
dictas in parabolis intellegit, repudians quae sunt saeculi morum
in se uitia castiget, sicut scribtum est in apocalypsi: ecce
aquae, quas uidisti ubi sedet meretrix, populi et
Speculum quod dicunt
Augustini p. 437 ed. Weihrich). 20 cf. Io. 5, 39. 21 I. Corinth.
9, 10; Rom. 4, 24. 23; cf. Hilarius, de trin. X, 41 (non possunt non omnia
propter nos gesta esse intellegi). 23 Apoc. 17, 15.
man. I in rasura posuit; quae sint erasa, non liquet 10 CXHNQUC
g
11 blRRUmpe, prior R littera duabus lineis obducta 14 ETIAm]
fortasse ECCE scrib. est, Septuag. tsou fACTUS] uid. Arch. f. lat.
Cl usi
Lexikogr. III, 315 15 lumBlseTUIRTUS 16 qYjJARISSUS
19 plASme 22 pARABOllS, 0 ex U corr.
cecidit Babylon magna
daemoniorum, quia de ira fornicationis eius biberunt
gentes; et ipse ibi: et flebunt plangentes se super illa,
quia cum ipsa fornicati sunt et in deliciis eius uixerunt.
Sicut et apostolus ait: non est uobis conluctatio
contra carnem et sanguinem, sed contra principes et
potestates mundi huius rectores harum tenebrarum,
aduersus spiritales nequitias in caelestibus. Sicut et Iohannis
ait: uidi de ore draconis et de ore bestiae et de ore
pseudoprofetae spiritus
tres inmundos sicut ranas et
hi sunt spiritus daemoniorum, qui facientes signa procedunt
ad conturbandos reges orbis terrae. Denique, sicut
initiati in Christo prima acceptae fidei rudimenta retinemus, scimus
nos credidisse quod credimus deo et renuntiasse quod renuntiauimus
zabulo et illud esse quod fera dicitur, deum autem
esse quod Christus Iesus est. Sicut et apostolus ait: nec enim
de bubus cura est deo, sed de nobis dicit, quoniam qui
arat in spe debet arare et triturans spei suae fructum
percipere.
adscribat; unusquisque uerbis suis condemnabitur
et uerbis suis iustificabitur; nos quod credimus confitemur
et scrutantes scripturas speciem daemoniorum respuentes
intellegimus, sicut scribtum est, altitudinem satanae, scientes
16, 13. 14. 17 I. Cor. 9, 9. 10. 21 Matth. 12, 37. 23 cf. Io. 5, 39.
24 Apoc. 2, 24. Cypriani uita (ed. Hartel, praef. p. XCII, 4): inter fidei suae
prima mdimenta. Orosius, hist. adu. pagan. VII, 33, 19 (ed. Zangemeister
p. 520, 18): Gothi primae fidei rudimento quod accepere tenuerunt.
obdnctae et punctis superpositis deletae sunt 10 lobANNCS, E lin. del.
hi
11 SpiRITUUS, litt. U secundo loco lineis deleta est 16 aABUI,O,
Z lin. del. 20 pROpRie
mortis huius nisi gratia domini Iesu Christi, quia
scribtum est: nisi credideritis, non intellegetis et alibi:
intellectus bonus omnibus facientibus eum.
Illud autem, beatissimi sacerdotes, quod idolicas formas,
Saturnum Uenerem Mercurium Iouem Martem ceterosque deos
gentilium protulerunt, etiamsi tam otiosi ad deum et nulla
eruditi per scribturas fide uiueremus, tamen cum adhuc in conuersatione
mundialis stultitiae delectaremur, sapientia saeculari
licet adhuc inutiles nobis, haec tamen fidei nostrae aduersa
cognouimus et deos gentilium depraehendentes risimus stultitias
saeculares et infelicitates, quorum tamquam ad ingenii instructionem
opera legebamus. I Sed si etiam in his professionis
nostrae fides quaeritur, anathema sit et fiat mensa eorum
in laqueum et in scandalum his, qui Solem et Lunam,
Iouem Martem Mercurium Uenerem uel Saturnum omnemque
militiam caeli, quos sibi in caerimoniis sacrorum ritus
et ignarus deo gentilium error adsciuit, deos dixerit et qui eos,
cum sint idola detestanda gehennae digna, ueneratur, cum
scribtum sit: uae illi, qui dicit ligno \'uigila et surge\' et
lapidi \'exaltare\'; pereant cum diis suis, qui dicuntur siue
in caelo siue in terra; exterminet uitim sensus eorum,
Tertull., adv. Marc.
lib. IV, cap. 20. 25. V, 11 aliisque locis; Cypriani testim. lib. I, 5 (t. I ed.
Hartel., p. 43) al. 4 Ps. 110, 10. 14 Rom. 11, 9. 16 IV. Reg. 17,16;
21, 3 al. 20 Habac. 2, 19. 21 I. Cor. 8, 5. 22 exterminet] Ps. 79, 14. Hilarius, contra Const. c.25: quod tametsi nobis ad fidem otiosum est.
S
ODUNblAllS, superscripta littera S iterum oblita 9 beleCTAReCDU
SAP\'f-lt\'A 12 supra tAmlquAm erasa est uox OpERA 13 pRO
J,
fessJOINCSNOStRAÈfJbfS, E in NES lin. del., e in ItAE lineola superposita.
del. (?); cf. infra codicis fol. 53a 14 qUERJtUR\' ANATblfDA
bblXeRIT ibolA -
. iben* (bv eOS in marg. script.) eTq U1 eOSC U (DSI NTb€T€STA 1
bAe (littera e in bAe eras.) QebeNNAe 21 blis\'suis, SUIS in
marg. 22 UITem, e lin. del.
silua et singularis ferus depascatur
eam. Nobis autem per gratiam domini Iesu Christi
absolutis a corpore mortis huius, sicut scribtum est, cadent
a latere mille et decem milia a dextris, ut secundum
scribturas induti armis dei ascendentes super basiliscum
et aspidem conculcemus leonem et draconem,
nullae similitudini idolicae infelicitatis obnoxii; de quo scribtum
est: quid prodest sculptili quia sculptum est? finxerunt
illud conflatile, fantasma mendum et qui plasmauerunt
illud, confusi sunt supra figmentum suum,
surda enim erant idola. Quorum propterea uel idolorum
superstitiones stultae uel formae peccaminum uel nomina daemonum
uel mors ostenditur uitiorum, ut intellegentes tenebras
desideremus lucem domini et exclamantes \'scitote gentes, nobiscum
deus\' disrumpamus uincula eorum et proiciamus a
nobis iugum ipsorum nec in Aegyptiorum, sicut scribtum
est, studiis polluamur, quoniam dominus deridebit eos
et dominus subsannabit eos; de quibus Iohannis principem
idolicae infelicitatis ostendens ait: ex septem est et octauus
in perditione ibit;
de quibus et Solomon ait: non semines
in sulcis iniquitatis et non metas illa in septuplum;
sic enim et ipse alibi: ante hominem uita et mors, aqua
et ignis; ad quod uult porrigat manum. Hi sunt enim
septem pastores et octo morsus hominum, secundum
quod scribtum est operantes in filiis diffidentiae. Nobis
autem uiuere Christus est, uita Christus est, fides Christus est,
Eph. 6, 11 sqq. ascendentesJ Ps. 90, 13; cf. Hilarius, de trin. VII, 3.
8 Habac. 2, 18; uid. Archiv f. lat. Lexikogr. III, 313. 14 Es. 8, 9 [non
nisi in Itala] 15 disrump.] Ps. 2, 3. 16 nec] Ezech. 20, 7. 17 dominus]
Ps. 2, 4. 19 Apoc. 17, 11. 20 Sirac. 7, 3. 22 Sirac. 15,18. 17.
24 Mich. 5, 5. 25 Eph. 2, 2; cf. Prisco can. LXXXVIII.
FORmAS bAemONIUm, I ras. del., cf. supra 7, 2 20 p€R
h.tlONE] cf. supra 5, 9 (litt. M oppressa) 20 SCCDINIS
21 NON(T)€TIS
argento et auro redempti sumus de uana nostra
\'conuersatione paternae traditionis, sed (pretioso sanguine)
quasi agni incontaminati et inmaculati Iesu
Christi; in quo constitutos nemo nos I depraedatur secundum
philosofiam mundi et non secundum Christum.
Fingant enim sibi Saturni aureum saeculum qui diligunt
aurum: nobis diuina sapientia omni auro et argento et pretiosior
lapide pretioso est; dicant deum suum Solem quibus
gehennae ignis habitatio est et eius se confiteantur aelementum,
qui deum Christum nolunt sibi esse principium: nobis
omnia quae sub sole sunt uana sunt et praesumptio peruersi
spiritus, scientes eum cum mundo esse periturum; confiteantur
in malis suis deum Lunam qui circumducti omni
uento doctrinae
dies tempora et annos et menses obseruare
disponunt; dicant sibi deum Martem qui adultero sibi
Marte placuerunt et concupiscentiae carnis addicti fornicationibus
obligantur, et facti uelut aeramentum sonans
aut cymbalum tinniens deum suum Iouem iudicent patre
suo sicut ille auctore perituri: nobis autem deus Christus
Iesus est, qui, cum mortui essemus delictis, conuiuificauit
nos, donans nobis omnia delicta et delens
quod aduersus nos erat chirographum quod erat decretis
contrarium, et tulit illud de medio adfigens
cruci; principatus et potestates I transduxit fiducialiter,
triumphans eos in semetipso. Qui enim daemonia
talia colunt, similes diis suis percutientur gladio domini et
nescientes uerum patrem et Christum deum dei filium similes
12 cf. Eccl. 6, 9. 14 Eph. 4, 14. 15 dies] cf. Gal. 4, 10. 18 I. Cor.
13, 1. 21 Eph. 2, 1. 5; Col. 2, 13-15; cf. infra Prisco cau. XVIII,
LXXXIV et Priscilliani fragm. ab Orosio seruatura infra a nobis repetendum.
haec desunt in codice; cum uero uerba b€UANA — TRAblTIOfsJIS in
margine scripta sint, facile excidere potuisse \'prpt. sang.\' apparet;
uid. infra fol. llOa: pRAetlOSISANGUINJS
filium, filius super patrem, nurus super socrum, socrus
super nurum et inimici hominis domestici eius. Colant.
Mercurium deum qui terrenorum thensaurorum tiniantes sacculos
adquirentes caduceum eius uenerantur aut sacculum: nos
requirimus thensauros in caelis absconsos et
inuisos, quos
nec erugo adpraehendit nec tinia corrumpit, scientes quoniam
diues non intrauit in regna caelorum, sicut scribtum
est: agenunc, diuites, plangite ululantes super miserias
uestras quae superueniunt diuitiis uestris; putruerunt
et tiniauerunt uestes uestrae; aurum uestrum et
argentum uestrum, quod reposuistis, in nouissimis
diebus eruginabit et erugo eorum in testimonium uobis
erit et comedet carnes uestras sicut ignis. Nos
autem scimus quia deus elegit pauperes mundi diuites
fidei heredes regni. I Uenerem autem uelut deum uenerentur
qui operantur turpitudines et reciprocam mercedem erroris
secundum quod oportet expectant: nos autem respicientes in
Abraham patrem nostrum et in Sarram parturientem, nos eclesia
matre editi et sapientia obstetricante producti tendimus
ad consummationem sanctorum, in opus ministerii,
in aedificationem corporis Christi, donec occurramus
omnes in unitatem fidei et agnitionem filii dei in
uirum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis
Christi. Et quamuis ad haec nemo idoneus sit,
nostrum tamen
potentem scimus deum, quoniam qui promisit potens est et
facere; ipse enim dixit: quis sperauit in domino et confusus
est, permansit in mandatis illius et derelictus est?
Anathema sit qui Saclam Nebroel Samael Belzebuth Nasbodeum
Beliam omnesque tales, quia daemones sunt, infelici
9 Iac. 5, 1-3; cf. Speculum Augustini ed. Weihrich p. 395,15 sqq. 15 Iac.
2, 5. 21 Eph. 4, 12. 13. 26 Rom. 4, 21. 27 Sirac. 2, 11. 12.
\'Priscillian, ein neuaufgef. Schriftst.\' (Wiirzburg 1886) p. 14. 15 et not.
nominaui libros.
quos omnes, sicut in scripturis dei legimus, contempta.
daemoniacae sapientiae adseueratione damnamus; in quaslibet
enim se species formas nun
quia nihil aliut potest esse quam zabolus, et siue Abaddon
hebreice siue Apolleon grece siue latine Exterminans
nuncupetur, siue bestia habens septem capita et
decem cornua siue serpens ponatur aut draco, scimus quia
zabolus est et secundum principem aeris huius spiritus
qui operatur in filiis diffidentiae, in quibus et nos
omnes conuersati sumus aliquando in desideriis carnis
nostrae et facientes uoluntates carnis et cogitationum;
de quo scribtum est in apocalypsi: et proiectus est de
caelo draco magnus, serpens antiquus qui uocatur zabolus
satanas, qui seduxit orbem uniuersum et proiectus
est in terram et angeli eius cum eo proiecti sunt.
Et ideo qui talibus credunt uel qui tali se auctore sanctificant
natura fili irae et perditionis ambulantes in tenebris, non mirum
est, si in se imaginem dei et similitudinem denegantes et facti
zabolo similes in uitiis facturam hominis daemonibus adscribunt,
de quibus bene apostolus ait: animalis, inquid, homo non
percipit ea quae sunt spiritus dei; nec enim potest; stultitiae
enim illi est et non potest diiudicare; I spiritalis
autem disiudicat omnia, ipse autem a nemine disiudicatur,
et sicut scribtum est: qui carnis sunt quae carnis sunt
sapiunt, qui uero spiritus quae sunt spiritus, et prudentia
carnis mors est, prudentia autem spiritus uita et pax.
Ac si uolunt scire, quid de singulis quae scribta sunt sentiamus,
recte talibus cum Adam terreno et fera facto tenebrosae uitae
unita cognatio est, sicut scribtum est: qualis terrenus, tales
et terreni, qualis caelestis, tales et caelestes. Digni sunt
can. LXXXVIH et LXXXIX. 13 Apoc. 12, 9. 21 I. Cor. 2, 14. 15.
25 Rom. 8, 5. 6. 30 I. Cor. 15, 48.
15 quiebllCIT, C lin. del. 29 R€CT€] scribendum esse eERtE
conicias 30 TAlis 31 TAlis CAeleSTIS1
mater omnium uiuentium, adulterata in deum et zabolicae
seductioni consentiens Saclam sibi daemonem et deum dixerit et
maritum, sicut scribtum est in profeta: ecce iudicium ad
matrem uestram iudicate, quia haec non est uxor mea
nec ego sum uir eius et auferam fornicationem illius a
facie plebis meae et moecationem eius a medio mamillarum
eius; item ibi: et auferam uestimenta mea et
linteamina mea, ut non cooperiat turpitudinem suam,
et denudabo spurcitiam eius in conspectu amatorum
ipsius; et in Hieremia I increpans dominus Hierusalem, quae
facta est seruiens cum filiis suis, dicit ad eam: quomodo dicis,
non sum polluta et post Bahal non abii? ecce respice in
multitudine uias tuas et uide, ubi non fornicata sis. Et
Ezechiel ait: haec dicit dominus \'radix tua de terra Canaam,
pater tuus Amorreus et mater tua Cetthea\'; sicut
et alibi: nocti adsimilaui matrem uestram, similis est
plebs mea non habenti scientiam. Sicut et in euangelio
talibus dicit deus: uos estis fili zabuli et patrem zabulum
habetis. Nos autem non ita didicimus Christum,
sed in
illo edocti, sicut est ueritas in Iesu, intellegimus
quoniam lex spiritalis est, nos autem carnales uenundati
sub peccato, et spiritalibus spiritalia conparantes elaboramus,
ut sicut portauimus imaginem eius qui de limo est, cum
uicti delictis ambulabamus in uitia, ita portemus
Hilar., comm. in Matth. 18, 10. 4 Hos. 2,2.
8 Hos. 2, 9. 10. 12 Hierem. 2, 23. 20. 15 Ezech. 16, 3. 45.
17 Hos. 4, 5. 6. 19 Io. 8, 44. 20 Nos] cf. Eph. 4, 20. 21. 22 lex]
Rom. 7,14. 24 I. Cor. 15, 49. cum-uitia] cf. Eph. 2,1. 5; Col. 2, 13.
25 ita] I. Cor. 15, 49.
autem et Al(ibi) 9 COOpeRIAO), CD liu. del. 17 Ab
SICOU lAUI, litterae U (in CDU) pars prior lineis deleta est, ut fieret I
18 bABeMTSCiersJTIAO)1 25 UINCTI1, N lin. del. UITJA
ITA
pORtemUs
conuersationem ueterem hominem, qui corrumpitur secundum
desideria erroris, renouemur in spiritu mentis
nostrae induentes nouum hominem, qui secundum
deum creatus est in sanctitate et iustitia et ueritate.
Scimus enim et nouimus quoniam dei figmentum sumus
in operibus bonis, quae praeparauit deus, ut (in) illis
ambulemus; sicut et Moyses ait: fecit deus hominem ad
imaginem et similitudinem suam et inspirauit in
faciem eius inspiramentum uitae et factus est homo
in animam uiuam, et scimus quoniam Euua, quae seducta
est et facta est in praeuaricatione, saluabitur per filiorum
procreatione, si permanserit in fide et recognoscens
quod ex uiro suo sumpta est, et pariens filios in tristitia
ad uirum eius erit conuersio illius;
sicut scribtum est
in profeta: propter hoc ecce ego, dicit dominus, concludam
uiam matris uestrae sudibus et non aedificabo
iter eius et semitas suas non inueniet; persequetur
amatores suos et non conprehendet eos et dicet cibo
etreuertar ad uirum meum priorem quia melius mihi
tunc erat quam modo\'. In quo nos intellegentes, liberati
sicut scribtum est ab utero matris nostrae nec adquiescentes
carni et sanguini, elaboramus et sicut eramus
serui peccati in mortem, ita serui iustitiae sumus ad
iustitiam, I scientes quia etsi is qui a foris est homo
noster corrumpitur, sed qui intus est renouatur et,
mero errore a librario omissam esse puto; cf. infra codicis fol. 145, ubi
IN iLllS legitur. 8 Gen. 1, 27; 2, 7. 11 I. Tim. 2, 14. 15; cf. infra
Prisco can. LVII. 14 Gen. 3, 16. 16 Hos. 2, 6. 7. 22 cf.
Gal. 1, 15. 16. 23 sicut] cf. Rom. 6, 16. 18. 25 II. Cor. 4, 16.
Ef
supra ad p. 5, 9. 14 EStpAIRJENS 21 JNqUAENOS, ex qUAe
eL
correxit quo man. I 23 SANQUINUABORAOIUS
sunt opera carnis, quae sunt adulteria fornicatio inmunditia
inpudicitia luxuria idolatria ueneficia inimicitiae
contentiones emulationes irae rixae dissensiones
hereses inuidiae homicidia ebrietates comisationes
et his similia. Inter quae Saclas et Nebroel daemones partem
inter suos habeant; nam locum inter pudica et religiosa non
quaerant.
Ac sicut secundus homo de caelo caelestis,
ita manifesta sunt opera spiritus, quae sunt caritas
gaudium pax patientia longanimitas bonitas mansuetudo
fides continentia castitas benignitas et dilectio;
in qua Christus apparens deus templum suum esse nos
dixit et in eo, quod in nobis ipse sibi fecerat, habitare in nobis
uoluit, sicut et profeta Iob ait: manus tuae finxerunt et
fecerunt me; posthaec demutans deiecisti me; memor
esto quoniam de luto finctum a terra iterum reuocasti
me et sicut lac me mulsisti et coagolasti sicut
caseum; pelle et carne me induisti, ossa et ner disposuisti;
uitam uero et misericordiam posuisti aput
me et uisitatio tua custodiuit spiritum meum.
Et ideo repetito semper sermone: anathema sit qui negat Iesum
Christum in carne uenisse, quia hic antechristus
15, 47. 9 manif.] Gal. 5,19. 22.23. 12 cf. I. Cor. 3,16.17; 6,19; II. Cor.
6,16. 14 Iob 10, 8-12. 21 cf. I. Io. 2, 22 (et Prisco can. LXXXVII).
alios; sed uide infra fol. 47b, ubi occurrit ibololATRAS BetaeplCIA,
6 lin. del.; uid. Thielmann, Archiv f. lat. Lex. ed. Wolfflin I, 79
6 SIROILIAQUAEINTER, INtER (post qUAE) lin. del. 10 IONQIA1
NlmltAS, I (in Ql) lin. del. 12 JNquAe, eras. del., scribendum
esse iNquo suspiceris, cf. enim supra ad p. 20, 21. 13 qUOOJNNOBIS
INNOBIs\'] haec uerba (post bA0ItARE) fortasse delenda sunt
N
15 O. eCDUTAS 16 plNCTUCT)] uid. Roensch, It. et Uulg. p. 295
21 ANbeTAfDA] uid. supra p. 7, 23. 26 22 CARNE] uid. supra 7, 18
pro nobis, dicente profeta: hic peccata nostra portat
et pro nobis dolet, et iterum Paulus nihil se aliut sciro
testatur nisi Iesum Christum et hunc crucifixum; anathema
sit qui negat clauis adfixum uel aceto potatum uel felle dominum
deum nostrum, cum ipse dixerit ad discentes suos:
mitte
manus in fissuras plagarum manum mearum, et scribtum
in euangelio legimus: et acceperunt spungiam plenam aceto
et felle et potauerunt eum et dixit \'consummatum est\'.
Quae omnia secundum institutum suum scismatici uel heretici
interpolantes scribturas et sensum infelicitatis suae diuinis sermonibus
inserentes falsa ueris et catholicis mendacia miscuerunt.
Anathema sit qui Manetem et opera eius doctrinas adque
instituta non damnat; cuius peculiariter turpitudines persequentes
gladio, si fieri posset, ad inferos mitteremus ac si
quid I est deterius gehennae tormentoque peruigili, ubi neque
ignis extinguitur neque uermis emoritur. Quorum
diuino iudicio ut inpuritas non lateret, etiam saecularibus
iudiciis mala prodita sunt. Extra enim ea quae erraticis sensibus
adserentes Solem et Lunam rectores orbis terrarum deos
29. 30. 16 Marc. 9, 43; Es. 66, 24. Tertull., adu. Marcionem lib. III, 18: negantes passionem
crucis et argumentantes insuper non esse credendum, ut in id genus mortis
exposuerit creator filium suum quod ipse maledixerat.
1 ., bm . bi . 7 mAN um] cf. Neue, Formenlehre d. lat. Spr., I,
!.Ae
p. 360, alios 11 SeNSUoVllvipellCITATISSUUa), INf. in marg.
man. I, sed litteris paullo minoribus; litt. U, ubi secundo loco occurrit in
SAbque
suum, lin. del. 13 mANetet boCTRINAINSTITUTACJUe,
que post INSTITUTA lin. del. (etiam supra initium insequentis uersus
NATCUIUS erant superscripta haec: SAbqUGINSTITUTANONb, sed
rasura rursus deleta sunt) 15 QlAblUODSI, cui opp. p. 24, 5 16 Q £
bENNAE] facile conicias legendum esse QebeNNA 19 beRRA.
TICIS, b lin. del.
deficiet: ita infelicium sacrilegiorum stultitias ampliarunt, ut
obpressas caecitate mentes, quo nefarius obligarent, religiosius
consecrare se dicerent. Anathema sit qui Nicolaitarum fornicationes
et multimoda
ostensa in scribturis cum discipulis
et doctoribus suis daemonia non damnat uel qui eorum opera
sectantur. Pereant qui Ofitarum in se perfidiam receperunt et
fili uiperarum facti similem sibi deum suum et dominum confitentur.
Et quia longum est ire per singula, omnes hereses,
quas sibi homines mente corrupti et naufragi a fide uel ex
canonicis scripturis uel ex apocrifis fabricarunt supra ea quae
scripta sunt, unus aduersus alterum inflatus pro alio, et quidquid
aut Saturnina heresis induxit aut Nouatiana protulit aut
Basilide docente I monstrauit aut Arriana collegit aut Patrepassiana
erudiit aut Homuncionita mentita est aut Catafriga persuasit
aut arripuit Borborita: catolico et deo Christo credenti
ore cum omnibus, qui haec sequuntur aut docent aut uoluerint
adserere, damnamus; quorum dogmata omnia diuinorum testimoniorum
apud nos luce dissoluimus, non quod sufficientes
simus cogitare aliquid nobis tamquam ex nobis ipsis,
sed sufficientia nostra ex deo est.
Inter quae tamen nouum dictum et non dicam facto, sed et .
relatione damnabile nec ullo
ante hoc heretico auctore prolatum
sacrilegii nefas in aures nostras legens Itacius induxit
Schriftsteller\', p. 6.15 (ubi inprimis ratio habetur Sulpicii Seueri, chron. II,
47 sqq.).
U
RJUS] cf. Drager, hist. Syntax d. lat. Spr., I, 34 17 setJUNTUR
t
20 sulmus, ex U (in SU) I corr. 22 £ T (ante NON) erat S€b\', S
et b lin. del. pACTO ex fACTU corr. 23 bAfnNABlle, e perperam
duabus lin. del. et l superscr. 24 \'tAlaus, I in C inscripsit man. I
uel consecrari oportere gustatus unguentumque maledicti Soli et
Lunae, cum quibus deficiet, consecrandum: quod qui legit protulit
credidit fecit habuit induxit, non solum anathema maranatha,
sed etiam gladio persequendus est, quoniam scriptum
est: maleficos non sinetis uiuere. Sibi itaque habeant adinuentiones
hereticorum nefarias et dignas gehennae interpraetationes,
I sibi teneant scismaticorum calumniae multiuolas uoluntates:
tabernaculum Christi dei et templum quod est in
nobis nemo conuellet. Illi legentes scripturas saxeum corneum
lapideum deum putent: nobis in omni scriptura, sicut scriptum
est, unicornis est deus, nobis petra Christus, nobis lapis angularis
Iesus, nobis hominum homo Christus. Illi tamquam fili
perditionis et zaboli credant se zaboli inbre saturari: nobis omnipotens
deus est, qui aduocat aquam maris et spargit
eam super faciem totius terrae et pluuiam matutini et
serotini in indulget.
Et si uolunt infelices ipsi nosse,
qualis sit deus eorum cui credunt: ipse est, sicut scribtum
est in profeta, fera quae sub omni arbore dormit secundum
siluam et papyron et butomon; ipse est secundum
quod scribtum est in Iob dicente domino: in gyro dentium
eius timor, uiscera eius aspedes aereae et uinculum
eius sicut myritis lapis; non transiet eum spiritus; in
aesternutatione eius adaperietur splendor; oculi eius
similes Lucifero; de ore eius exeunt lampades
Italam; Deut. 33, 17. 14 Amos 5, 8; Iob. 5, 10. 16 pluuiam]
cf. Ioel 2, 23. 19 Iob. 40, 16; Septuaginta: r.apa 7:07:upov zai xaXajj-ov
zat pouiojxov; pro \'siluam\' H. Roenschius litteris ad me datis coniecit uluam1
= xaXafjLOv. 21 Iob. 41, 5-7. 9-13.
11 paUjTEfvJT ex peTUNT corr. 14 SeASABOll, A (in SeA) lin. del.
IpSI
17 INBRtS, falso E ex I corr. INfellCeSNJOSSe 22 ASpebeS]
facile conicias scribendum esse ASpibeS
ignis ardentis; flammae carbonum anima eius et
incendia de lingua eius procedunt; in collo eius conmoratur
uirtus et ante illum praecurrit perditio; ipse
est, sicut et alibi profeta ait, qui reputat petram sicut stipulam
et inridet terrae motum; cubile eius est sodes
acutae et omne aurum quod est sicut mare tamquam
lutum sub ipso est; feruere facit pontum sicut aeneum
et fretum sicut speculum aestimat, tartarum uero abyssi
sicut captiuum aeternale; non est factum quicquam
simile illi in terra
quod inludatur ab angelis meis;
omnem excelsum uidet et ipse est rex omnium quae
in aquis sunt. Nobis autem deus Christus Iesus est qui
dixit: omne meum est quod est sub caelo, et testis
fidelis primogenitus ex mortuis in medio candelabrorum
aureorum similis filio hominis apparuit uestitus
tunica talari et praecinctus ad ubera zona aurea et
capilli capitis eius albi tamquam lana et tamquam
nix et, sicut scriptum est, oculi eius tamquam flamma
ignis et pedes eius similes aeramento turino eiecto
furnace et uox eius I sicut uox aquarum multarum
et in dextera manu sua tenet stellas septem et de ore
eius exit gladius ex utraque parte acutus et facies
eius sicut sol lucens in uirtute sua. Hic est qui habet
claues mortis et inferni; hic est cuius nomen in
Apoc. 1,5; Col. 1, 18. 15 in medio] Apoc. 1,13—16. 24 habet]
Apoc. 1, 18. cuius] Apoc. 2, 17.
ACUTAe nigriore atramento posterior manus tales lineas adpinxit: tesi
C
ACUTAeJ i 10 qUlblqUAffi, b lin. del: 12 omrvjem] recte
conicias aeque atque in Uulg. scribendum esse 0(T)N€, cum praesertim in
Septuag. legatur r.&\'/; cf. quae in praef. cap. II de litt. M parasitica diximus
20 TURINO] cf. quae de hoc uocabulo dixi in Arch. f. lat. Lex.
III, p. 328 22 SEptEI cf. supra ad 5, 9; 20, 13.
qui accepit. Si enim scismaticis non facimus scandalum,
quod nomen deus in calculo nouo legimus inscribtum, qui
in omni littera siue hebrea siue latina siue graeca in omne
quod uidetur aut dicitur rex regum et dominorum
dominus
est; in quibus linguis etsi titulus crucis ponitur,
diuinum tamen deo testimonium litteratur sicut et in profetis
dei; in quo Hieremias proposito hebreicae litterae caractere
fleuit in planctibus, Dauid exultauit in psalmis, ut in nomine
Iesu omne genu curuetur caelestium et terrestrium et
inferorum et omnis lingua confiteatur deo. Ipse est
enim de quo scribtum est: uicit leo de tribu Iuda; sed
nobis leo non est deus, sed sicut scribtum est \'quid dulcius
melle et quid fortius leone\'? ipse est de quo scribtum
est: ceruus amicitiae et I pullus gratiarum sermonetur
tibi; sed nobis non est deus ceruus aut pullus, sed sicut
scribtum est: priusquam dicas domine domine, dicit ecce
adsum, et sicut alibi: ex ore lactantium praeparasti laudem;
ipse est qui, sicut scriptum est in profeta, solus potens
est colligere uinculum Pliadae et Orionis septa reserare,
sciens demutationem firmamenti et distruens rotam geniturae
reparatione baptismatis diem nostrae natiuitatis euicit;
ipse est cuius nomen dedit in mari uiam et in fluctibus semitam firmissimam,
cuius nomini uictum camini cessit
incendium. Quem etiam Balaam idolorum cultor et daemonum
in infelicitatis suae testimonium profetauit dicens:
13 Iudic. 14, 18. 15 Prou. 5, 19. 17 cf. Es. 58, 9. 18 Ps. 8, 3.
19 Iob. 38,31. 21 cf. Iac. 3, 6. 23 Sap. 14, 3. 24 nomini] cf. Dan. 3,34.43.
brvlS fuisse censeo dominusj bNS, hoc uocabulum rasura corrosum
est 6 UTUllS 11 INfeR-ORumetomINIS, fortasse
\'infernorum\' legi uoluit qui lineolam posuit supra uersum homo
posterioris aeui; uid. autem infra fol. 89* CON flteAtU Rlhõ, bo in
margine pos. 25 bAGmorsJIU7*, I lin. etpuncto del.; cf. supra7,2; 15,12
multarum et exaltabitur regnum eius; dominus enim
deus adduxit eum ex Aegypto; sicut honor unicorni
cornua eius, comedet gentes inimicorum suorum et
cubitos eorum emedullauit et iaculis suis concutiet
inimicos et conquiescens refrigerabitur sicut leo et
sicut catulus leonis; quis suscitauit eum? Qui benedicunt
I eum benedicti sunt et qui maledicunt eum
maledicti sunt. Cuius quamuis uerba propter id, quod erat.
ipse inter iustorum profetias, nemo susciperet, tamen prohiberi
ab scripturis domini et id damnari scribtura nefas duxit, quidquid
etiam in huiusmodi ad dei Christi testimonium profetarunt,
sicut scribtum est: cum sit timida nequitia, dat
testimonium deo condemnata, et alibi: credes quia unus
deus est; hoc et daemonia faciunt et perhorrescunt. Et
si scire desiderant, quod est nomen quod in omnem uirtutem
et in omnem linguam potentiae
suae opus tribuit, hoc est
quod est Christus Iesus, sicut scribtum est: aurum adque
argentum non est mihi; quid autem habeo, hoc do tibi;
in nomine Iesu surge et ambula; sicut et alibi: ego sum
dominus deus, hoc est nomen meum; gloriam meam
alteri non dabo; et alibi dicente Iohanne: et uestimentum
eius erat asparsum sanguine et uocabatur nomen eius
uerbum dei; et alibi: ecce uirgo in utero accipiet et
pariet filium et uocabitur nomen eius Immanuel quod
interpraetatur nobiscum deus. Conuertere itaque aliquando,
infelix scismatice, con I uertere et nomen domini, quod omnis
etiam ferarum et bestiarum natura timuit, expauesce, quia
scribtum est: oportet quidem scandala esse, sed uae
illi, per quem facta fuerint; utinam enim aut callidus
esses aut frigidus, sed quoniam tepidus es, euomeris
20 Es. 42, 8; 48, 11. 22 Apoc. 19, 13. 24 Es. 7, 14; Matth. 1, 23.
29 Matth. 18, 7. 30 utinam] Apoc. 3, 15. 16. U
bl) puncto del. 19 qUlb] nolui mutare in quob 21 QlORIAODeA
AtteRI, cf. supra ad p. 25, 22 27 omNes 30 CAlhbus] ita codex
paenitentiam age et eme tibi aurum igne probatum,
ut id quod ipse emeris factus tamquam aurum expurgatum
igne, scribatur in te nomen domini quod est Iesus, cum in ea
quae agis paenitens nomen domini saluatoris, quia per ipsum
saluatus fueris, ostendis, quia scribtum est:
et appellabitur
nomen eius Iesus, quia hic est qui saluabit omnem
populum, et intellege parabolas et obscuros sermones et
dictiones prudentium et obscuritates, quia potens est qui dixit:
cum conuersus ingemueris, tunc saluus eris, quoniam
deus noster id quod multifarie ac multis modis saluans
ab initio populum suum patribus nostris in opere monstrauit,
ueniens in carnem ostendit in nomine appellatus Iesus.
Si quis autem aliter sentit, portabit iudicium, quicumque
ille; illis enim, sicut ab infelicibus dicitur, masculofemina I putetur
deus: nobis autem et in masculis et in feminis dei spiritus
est, sicut scribtum est: fecit deus hominem ad imaginem
et similitudinem suam, masculum et feminam; fecit
cos et benedixit eos; sicut et de ipso apostolus ait: Christus
dei uirtus et dei sapientia; cuius cum simus uiri et
ipse uir et caput nostrum, desponsatos nos in fide exhibiturum
se apostolus uni uiro castam nos uirginem
repromisit, quia non est masculus neque femina, sed
omnes unum sumus in Christo Iesu. Illis ergo confusio
sit omne quod legerint, nobis eruditio intellegere quod scribtum
est uimque uiuentis scire uerbi.
Opus non erratico et carnis
10 Es. 30, 15. 11 Hebr. 1,1. 14 Gal. 5, 10. 17 Gen. 1, 27. 28.
19 I. Cor. 1, 24. 20 cuius] cf. I. Cor. 11, 3; Eph. 5, 23. 21 desponsatos]
II. Cor. 11, 2. 23 Gal. 3, 28.
0 ex U corr. 11 (DUlTlpARIAe, litt. A deleta est puncto super-
posito 13 CARNe OStENblt 17 IfDA1 QINCfnSUACDblNem
21 btSpONSATS, E ex I corr. 24 ląlSJ 25 eRubmoquob1
INT€ll £ Q £ R £ (JUob, priore loco \'quod\' tenui linea del. uidetur 26 Ul
ueNTes
aestimare naturam, sed, sicut scribtum est, inuisibilia
dei a creatura mundi per ea quae facta sunt posse cognosci.
Hi sunt enim qui carnis maculatam tunicam
portantes diuini sermonis gratiam in libidines transtulerunt et
dominationes spernunt, dignitates blasfeman, profetationes
contemnunt, resurrectionem negant; sicut scribtum est: magis
magisque post carnis uoluntates euntes pietatem contemnunt
audacia praedurati et propter unanimitatem,
quia ig, non metuunt blasphemare, quibus perditio
non indormiet. Nobis autem scientibus quoniam non
est aliut nomen praeter Christum Iesum sub caelo
datum hominibus, in quo oporteat saluos fieri, neque
Armaziel neque Mariame neque Ioel neque Balsamus neque
Barbilon deus est, sed Christus Iesus de quo scribtum est: et
adorent eum omnes angeli dei, et ipse est qui facit angelos
suos spiritus et ministros suos ignem urentem
et omnia in omnibus adinpletur, et ipse est semen quod
repromissum est dispositum per angelos
in manu
6 H. Petro 2, 10. 7 II. Petro 2, 10. 3. 11 Act. 4, 12. 15 Hebr.
1, 6. 7; Ps. 96, 7; 103, 4. 18 omnia] Eph. 1, 23. semenJ Gal. 3, 19. Hiercmym. ep. 75 (= ed. Migne 22, col. 687): nequaquam
suscipiens Armagil Barbelon Abraxas Balsamum et ridiculum
Leusiboram; cf. idem, covim. in Es. lib. XVII, cap. 64, u. 4 sq. (= Migne 24,
col. 622 sq.): ut Basilidis Balsami atque Thesauri, Barbelonis quoque et
Leusiborae ac reliquorum nominum portenta susciperent; idem, contra
Vigilantium c. 7 (= Migne 23, col. 344): nisi forte Balsamum mihi et
Barbelum et Thesaurum Manichaei et ridiculum nomen Leusiborae proferas.
— Irenaeus ed. Stieren I, p. 260: Aeon numquam senescens in
uirginali spiritu, quem Barbelon nominant, e. q. s. — \'Leosiboram\' uid.
supra p. 11, 19.
S . I CIA
TATEME UNTES, m lin. del. CONTe • NaUjNtaAUOAj pRAe
buRATI 15 erat: laSlqUIASCRIBTUa)eSTlA&OReNT; uocabula be
et et in uersuum fine imposuit et quo corr. man. I
et potestatem et uirtutem et dominationem et supra
omnem nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo,
sed etiam in futuro; ipse est deus noster nec alius
reputabitur absque eum, quis est caput super omnem
eclesiam, quae est corpus ipsius et plenitudo eius, qui
omnia et in omnibus adinpletur. Siue autem Paulus siue
Apollo siue Cefas siue mundus siue uita siue mors
siue praesentia siue futura: omnia nostra, nos autem
Christi, Christus autem dei.
Et haec est omnium nostrum una I sententia, ut, siue profetae
seu apostoli seu angeli quid dictum a quoquam nomine
proferatur, si Christum deum profetat aut praedicat et secundum
Moysen et profetas et euuangelia mundialia uitia condemnans
deum loquitur, si catholicae fidei consentit, amplectimur;
si autem, quod nefas est, Iesum deum negat et dissentiens
Moysi euuangeliis uel profetis infelicium, quod non licet, dogmatum
sacrilegia persuadit, neque profeta neque apostolus neque
angelus, etiamsi sibi nomen praeferat sanctum, sed tamquam
anathema a nobis habetur et refuga,
sicut scribtum est quia
nemo in spiritu sancto dicit anathema Iesu et nemo
nisi (in) spiritu sancto loquitur dominum Iesum; sicut
5 caput] Eph. 1, 23. 7 Siue] I. Cor. 3, 22. 23. 20 I. Cor. 12, 3.
f. ost. Gymn. 1886, p. 640. 4 €ST, man. 1 in marg. 5 REPUltABiuR
ABsqlJEEum
qUISGST qUIS) nolui mutare in qUI, cf. supra 27, 19
CDUNblAllA NS
11 PROfEtEI 14 €UUANQ€l, lAUITIA CONOv €CT)MAT€T,
S
t (in NAt) lin. del., uocabulum uero Et non deletum est 15 si] CJUIA,
qU lineis, A ras. del. AmpecnrnuR) coniunctiuum scribere nolui,
quamuis Ut praecedat 18 PERSUAblt] cf. Schuchardt, Uulgarlat. 1,259
19 pR€p€RAT 21 IN in margine man. I add. 22 IN (post NISI)
deest in codice, sed exstat in eodem uersu citando fol. 52b et 67*
Iesum in carnem uenisse, de deo est et omnis spiritus
qui soluit Iesum, de deo non est et hic est antechristus;
sicut et ipse alibi: qui non confitentur Christum
Iesum in carne uenisse, hi sunt seductores et antechristi.
Sicut et Hiesu Naue profeta domini et dux in Istrahel
apparente sibi angelo non solae apparentiae, sed uerborum
confessionibus credens exclamauit ad angelum: noster es aut
aduersariorum? et ille, ut I fides sermonibus illius haberetur,
principem se militiae domini esse confessus est et sic factum
est, ut Iesus qui nihil aliud extra deum crederet tunc sermonibus
angeli loquentis ad se fidem daret, cum esse se ille de militia
domini non negasset. Sicut et Iohanni apostolo in apocalypsi,
cum loquentem ad se angelum adorare uellet, ostensum est
deum non angelos adorandum dicente angelo ad ipsum: ne
feceris, Iohannis; conseruus enim tuus sum et fratrum
tuorum qui habent testimonium; Iesum deum uero
adora!
testimonium autem Iesu spiritus est et profetiae;;
sicut et Eseias ait: neque nuntius neque angelus, sed
ipse dominus ueniet et saluos nos faciet.
Si qui autem inflati sunt nihil scientes et extra quattuor euangelia
quintum aliquod euangelium uel fingunt uel confitentur,
cur hoc ad nostram, qui talium respuimus infelicitates, profertur
inuidiam? Hi sunt enim in quibus deus saeculi huius excaecauit
sensus infidelium, ut non resplendeat in illis
inluminatio euuangelii gloriae Christi qui est imago
dei, et ueniat super eum omnis ira domini, qui hoc aut
scribit in titulis aut confitetur aut credit. I Nos autem uenerabilis
eclesiae dei per symbolum corpus ingressi indissolubilem
fidem uno fonte tripertito rigatam in quattuor euangeliorum
dispositione cognouimus, nullum alium deum esse credentes
15 Apoc.19,10. 19 Es. 35, 4. 24 II. Cor. 4,4. 27 ueniat] cf. I. Thess. 2, 16.
bI*p€RSY (D60lU(T> I
29 edeSIAeCORpUS Ymeolum30 ReQATAO), E lin. del.
nomine suo baptismum remissionis ostendit, praedestinans a
principio saeculi in profetia electos suos, ex quibus Christus
secundum carnem sicut et generatio domini in euuangelio per
eos disposita et edicta retinetur, per quos profetans se dominus
aduentus sui iter praestitit, sicut scribtum est: effundam
de spiritu
meo super omnem carnem et profetabunt
filii et filiae eorum et iuuenes eorum uisa uidebunt
et senes somnia somniabunt, et quidem super seruos
et ancillas meas effundam de spiritu meo et dabo prodigia
in caelo susum et signa deorsum; sol conuertetur
in tenebris et luna in sanguinem, priusquam ueniat
dies magnus domini; et erit: quicumque inuocauerit
nomen domini saluus erit. In quo et nos non desperamus
loqui de eo, quia nullius prohibens aut intercipiens spiritum certo
profetiae fine conclusit, sed ut omnes qui credent eum libere
de eo loquerentur indulsit; sicut I et in euuangelio scribtum
est: benedictus deus qui uisitauit et fecit redemptionem
plebis suae et erexit cornum in domo Dauid, sicut
-locutus est per os sanctorum suorum prophetarum
qui ab aeuo sunt; sicut et Tobi profeta ait ad filium suum:
nos fili profetarum sumus; Noe profeta fuit, Abraham
Isac et Iacob et omnes patres nostri qui ab initio saeculi
profetauerunt; sicut et ludas apostolus ait: profetauit
de his septimus ab Adam Enoc dicens: \'ecce uenit dominus
in sanctis milibus suis facere iudicium\'; sicut
18 Luc. 1, 68-70. 22 Tob. 4, 13 (locus in uers. Uulgata non legitur,
exstat tamen in Itala). 24 ep. Iudae 14. 15.
9 omNeS, 00) lin. del. SOCDNIABUNTUR, UR lin. del.
12 tENE6RIS] in accusatiuum mutare displicet 14 bfSpeRACDUS,
E ex I corr. 15 NutfuS 16 CONlUSIT CR€b€NT]
facile conicias CREbERENt 19 CORN um] ita codei 22 pRO
fUITABRAbACDISACeT
peTAIACOBeT
quibus praedicabat scriberet:
potestis, inquid, singuli quique
profetare, ut omnes discant et omnes exhortentur,
sed et alibi: spiritus profetarum profetis subiecti sunt,
ut qui deo Christo crederet profetandi de deo desperationem
in eo quod omnibus suis promiserat non haberet.
Et ideo, beatissimi sacerdotes, si satisfactum, damnatis heresibus
et dogmatibus et fidei expedita abseratione, et deo putatis
et uobis, dantes testimonium ueritati inuidia nos maliuolae
obtrectationis absoluite et referentes ad fratres uestros ea
quae maledicorum sunt uerbis uexata sanate, I quoniam fructus
uitae est probari ab his qui fidem ueri expetunt, non qui sub
nomine religiosorum domesticas inimicitias persequuntur.
Faustini presb. fides (Migne 13, 79): qui sub nomine catholicae
fidei impia uerba defendunt.
I &
9 ffiALeuoLAe, e (in lE) lin. del. 10 ABSOluiTe, eratne fl_superscript.?
12 UIRI 13 post \'persequuntur\' haec subscriptio occurrit:
EXPLICIT INCIPIT.1 LIBER ADDAMASUM1 EPISCOPUM.\' II
41
credendi gloriam potius expetit quam loquendi, quoniam quae
ueritate sui enixa sunt interpraetandi ingenium non requirunt,
dicente apostolo: contentiones legis deuita, tamen temporis
necessitate cogente, quam nobis inrogata per Hydatium
episcopum inposuit iniuria, licet semper patientiae partes secuti
simus fueritque in studio sustinere potius aliquem quam mouere,
gratulamur sic rerum uenisse rationem, ut apud te, qui
senior omnium nostrum es et ad apostolicae sedis gloriam uitae I
experimentis nutritus beato Petro exhortatore uenisti, quod
credimus et loquamur, adinplentes apud te apostolici sermonis
fidem dicentis: corde creditur ad iustitiam, ore autem
confessio fit ad salutem. In quo et nos, baptizati in
Christo Christum induentes, et fidem ueri multiplici quidem
dispositione sublimem sed unita unius dei potestate uenerabilem,
sicut corde credimus, ita ad omnium salutem qui falsiloquio
sermonum in scandalum missi sunt confitemur. Nam cum
ante conplures annos uiui lauacri regeneratione reparati et
10,10. 15 Gal. 3, 27.
occurrunt nominibus propriis, uelut de Damaso Hydatio Caesaraugusta
Hygino Sympliosio Hemeretensibus Ambrosio uid. uel potius opp. Sulp.
Seuerutn, chron. II, 47 sqq. et libellum nostrum, quem supra ad p. 17, 29
commemorauimus. In margine superiore folii 41a manu saec. VIII satis
rudi haec inscripta sunt: \'pro elimosina eccone\'; uid. praef. cap. II
3 pibfS, E cx I corr. 7 qUAODUis, syll. UIS erasa et punctis super-,
positis del.
actuum tenebras respuentes totos nos dedissemus
deo, legentes quod qui quemquam amplius quam deum
diligeret discipulus eius esse non posset, alii nostrum iam
in eclesiis electi deo, alii uita elaborantes ut eligeremur, catholicae
pacis sequebamur quietem; uerum cum repente siue necessaria
redargutione siue aemulatione uitae seu nouissimi temporis
\' potestate orirentur contentiones, nos caritatem Christi dei
optantes et pacem etsi conscientia confidebamus, timebamus
tamen, ne quid, sicut factum est, contentio animorum faceret
quod pax eclesiastica non teneret. Deo tamen qui I unus et in
omnibus uerus est inter haec gratias, quod nullus e nostris
qui libellum tradidimus usque in hoc tempus uel accusatorem
reprehensibilis adhuc uitae potuit habere uel iudicem, licet obtrectari
non semper nocentium sit, sed sit aliquotiens quietorum.
Denique in conuentu episcopali qui Caesaraugustae fuit
nemo e nostris reus factus tenetur, nemo accusatus, nemo
conuictus, nemo damnatus est, nullum nomini nostro uel proposito
uel uitae crimen obiectum est, nemo ut euocaretur non
dicam necessitatem sed nec sollicitudinem habuit.
Datum
nescio quod ab Hy ibi commonitorium est quod uelut
agendae uitae poneret disciplinam: nemo illic nostrum inter
illa repraehensus tua potissimum epistula contra inprobos praeualente,
in qua iuxta euangelica iussa praeceperas, ne quid
in absentes et inauditos decerneretur. Nos tamen, etsi absentes
ibi fuimus, semper hoc in eclesiis et admonuimus et admonemus,
ut inprobi mores et indecentia instituta uiuendi uel quae contra
Christi dei fidem pugnant probabilis et Christianae uitae
Lucifer Cal. p. 66 not. ed. Hartel.: quia. absentem nemo
debet iudicare nec damnare.
4 eleqecDUR 14 seo)eR, R ex N corr. pro sitsebsiT
conicias sit seb Et 15 CAeSARIAUGUSlè 19 SolliCItubINern,
(Y) falso erasum 24 b€C€RN€TUR, cf. supra lin. 4 26 INpROBOS
27 UITAelAmOaRejLbAmNeNTlfjNec; post UItAE una littera
erasa est, syll. R€ in margine exstat in rasura.
liberis facultatibus dignitate et adhuc et anima sua deum :
malluerit amare quam saeculum, nec spem ueniae tollere
his, qui, si ea quae prima sunt non quaeunt, uel in mediis
tertiisque consistunt, quoniam multis mansionibus apud
deum patrem positis, si fides symboli incorrupta teneatur,
teneri debere propositam nobis in Christo spem, etiamsi adinplendi
perfecti operis non habeant facultatem, sequentes
apostolum Paulum, qui aliis secundum imperium praecipere,
alios secundum ueniam admonere, alios sine
auctoritate praecepti consilio informare se dixit, ut
omnes lucrifaceret qui ad Christi fidem diuersa misericordiae
uocatione uenissent.
Fidem uero sicut accepimus, ita et
tenemus et tradimus, credentes unum deum patrem omnipotentem,
sicut scribtum est: ex quo omnia et nos per ipsum,
et unum dominum Iesum Christum, sicut scribtum est: per
quem omnia et nos per ipsum, natum ex Maria uirgine
ex spiritu sancto, sicut scribtum est: ecce uirgo accipiet
in utero et pariet filium et uocabitis nomen eius Emmanuel
quod interpraetatur nobiscum deus, et iterum
de eo: spiritus sanctus ueniet in te et uirtus altissimi
obumbrauit te ideoque et quod nascetur sanctum uocabitur
filius dei, passum sub Pontio Pilato, crucifixum,
sicut scribtum est: I et inter iniquos deputabitur, sepul-
I. Tim. 1, 1; Prisco can. XLI. 15 I. Cor. 8, 6; cf. Prisco can. XXV.
16 I. Cor. 8, 6. 18 Es. 7, 14; Matth. 1, 23. 21 Luc. 1, 35.
24 Es. 53, 12; Luc. 22, 37. 4 Cicero, orator 1, 4: prima enim sequentem honestum est in secundis
tertiisque consistere.
in Arch. f. lat. Lexik. III, 320 sq. 3 CDAllU6RIT] nolui scribere
(DAIUGRIT 4 qUAEUNt) nolui mutare in qUAEKUNl 14 UMUCY)
etc.] uide quae de hoc Priscilliani symbolo dixi in libello ad p. 17, 29
citato, p. 20 not. 22 OftUCDBRAUIT] cf. Arch. f. lat. Lex. III, 318
NASCEtUR\'] post hoc uerbum excidisse censeo: EX tE 23 SU6t, I
linea et puncto del.
tum, tertia die resurrexisse, sicut scribtum est in profetis:
sustinete me in diem resurrectionis meae, ascendisse in
caelos, sedere ad dexteram dei patris omnipotentis, sicut scriptum
est: ecce uidi caelos apertos et filium hominis
sedentem ad dexteram dei, inde uenturum et iudicaturum
de uiuis et mortuis, sicut scribtum est: sic ueniet quemadmodum
uidistis illum euntem in caelum, credentes
in sanctam eclesiam, sanctum spiritum, baptismum salutare,
sicut scribtum est: nisi quis renatus fuerit ex aqua et
spiritu sancto, non ascendet in regna caelorum,
credentes
remissionem peccatorum, sicut scribtum est: dico uobis,
filioli, quia remittuntur uobis peccata propter nomen
eius, credentes in resurrectionem carnis, sicut scribtum est:
resurrectionem autem futuram etiam Moyses adnuntiauit
dicente domino \'ego sum deus Abraham, deus
Isac, deus Iacob\'; non est deus mortuorum, sed uiuentium;
omnes enim illi uiuunt.
Cuius symboli iter custodientes omnes hereses doctrinas instituta
uel dogmata, quae sibi altercationem non ingenia, sed
studia fecerunt, catholico ore damnamus, bapti, sicut
scribtum est, in nomine patris et fili et spiritus sancti;
non dicit autem \'in nominibus\' tamquam in multis, sed in
uno, quia unus deus trina potestate uenerabilis omnia et in
omnibus Christus est, sicut scribtum est: Abrahae dictae
sunt repromissiones et semini eius; non dicit \'et seminibus\'
tamquam in multis, sed quasi in uno \'et semini
tuo\' quod est Christus; de qua re loquens profeta ait: hic
est deus noster nec reputabitur alius absque eo qui
11 I. Io. 2, 12. 14 cf. Matth. 22, 31. 32; Luc. 20, 38; Exod. 3, 6.
20 Matth. 28, 19. 23 Col. 3, 11. 24 Gal. 3, 16. 27 Bar. 3, 36-38.
consulto omissa opp. infra Orosii commonitorium, c. 2 sub
fin., et quae Luebkert (p. 25 sq.) et Mandernach (p. 17) afferunt in libellis
a nobis in praef. cap. I laudatis.
quae in praefationis cap. II diximus
dilecto suo; posthaec in terris uisus est et cum
hominibus conuersatus est.
Et quamuis longum sit ire
per singula et aspernabile sit Christianis sensibus talium miseriarum
uel repetere doctrinas, tamen haec ideo apud uenerabilem
coronam tuam dicimus, ut, si in ea quae damnamus
incurrimus, ipsa libelli nostri professione damnemur. Quis enim
potest catholicis auribus Arrianae heresis nefas credere, qui
diuidentes quod unum est et plures uolentes deos profetici
sermonis lumen incestant, non legentes dicente Moyse: audi,
Istrahel, dominus deus tuus deus unus est; cui testimonium
in euangelio tulit dominus dicens: Moyses quae scribsit,
de me I scribsit. Cuius tamen infelicitatis Fotinus adfinis
non uult tenere quod lectum est: maledictus homo
qui in homine spem suam ponit; de quo ipse etiam deus
noster loquens ad eum quem ex infirmitate sanauerat, quem
se credi uellet ostendit dicens: uade et dicito quanta tibi
fecerit deus, et testimonium hoc uerum est. Quis Patripassianos
hereticos ferat dicente scribtura: qui credit in filio
habet uitam, qui non credit in filio non habet uitam?
Quorum tanta infelicitas est, ut etiam daemoniaca confessione
damnentur dicente ad deum in euangelio daemone: quid nobis
et tibi est,
Iesu fili dei uiui, quid uenisti ante
tempus perdere nos? Quis Ofitas uel insipiens incidat uolens
deum habere serpentem, cum scribtum sit: ego sum dominus
deus tuus qui eduxi te de domo seruitutis; non erunt
tibi dii alii praeter me; non facies tibi idolum nec
ullam similitudinem ex his quae in caelo susum
18 testimonium] Tit. 1, 13. 19 Io. 3, 36; I. Io. 5, 12. 22 Matth. 8, 29;
Marc. 1, 24; Luc. 4, 34. 25 Exod. 20, 2-4; Deut. 5, 6-8. Hilarius, de trin. VI, 49: Dignum enim est haereticos non iam
apostolicis doctrinis, sed daemonum ore conuinci. Clamant enim et saepe
clamant: quid mihi (cod. Uat. \'nobis\') et tibi est, Iesu fili Dei altissimi?
5 bOctRINAe, e ras. del. 10 MONleqeNTesbiceNTeoDoYse]
uide quae de hoc ablatiuo dixi in Arch. f. lat. Lex. III, 322
quae sub terra. Quis uellit Nouatianorum baptismata
repetita, cum scribtum sit: una fides unum baptisma
unus deus. Quarum tamen sectarum infelicitatem teste deo
Christo quia ex fabulis uulgi, non ex aliqua contentionis conlatione
cogno, quia cum his uel contendisse peccare
est, unum hoc scientes quod qui sibi sectarum nomen inponunt
Christiani nomen amittunt: inter quae tamen omnia Manicaeos,
iam non hereticos, sed idololatras et maleficos seruos Solis et
Lunae, inuictiacos daemones cum omnibus auctoribus sectis
moribus institutis libris doctoribus discipulisque damnamus,
quia de his scribtum est: cum tali nec quidem cibum
sumere. Nobis enim Christus deus dei filius passus in carnem
secundum fidem symboli baptizatis et electis ad sacerdotium
in nomine patris et fili et spiritus sancti tota fides,
tota uita,
tota ueneratio est.
In hac ergo ueritate fidei et in hac simplicitate uiuentibus
nobis a Caesaraugustana synhodo Hydatius redit, nihil contra
nos referens, quippe quos et ipse in eclesiis nostris secum etiam
communicantes demiserat et quos nemo nec absentes quidem
praesumpta accusatione damnauerat. Sed ut sciat corona uenerabilitatis
tuae, unde excandescentiae eius dolor, unde debaccans
toto orbe etiam in eclesias furor fuerit: reuersus e synhodo
et in media eclesia sedens reus a presbytero suo actis eclesiasticis
petitur; datur etiam post I dies paruos in eclesiis nostris
a quibusdam libellus et deteriora quam prius a praesbytero obiecta
fuerant obponuntur; segregant se de clericis ipsius plurimi,
profitentes non nisi purgato sacerdoti se communicaturos.
cf. Hilarius, de trin. IV, 12: media in ecclesia et in consessu
fratrum, uid. etiam 13 et VI, 5. 6.
qUE in uersus fine 2 UELLIt] scribere uellT non placet 10 IN
UICtlACOSJ legendumne INU6CTICI0S? 13 CARINEmJ uid. quae
de litt. M parasitica dixi in praefationis capite II 24 F. Loofs in Theol.
Literaturzeitung\' (ed. Harnack) 1886, col. 395 coniecit \'presbyterio\'
quorum uitam ipse nouisti huiusmodi litteras: omnia subito
fuisse turbata; prouideri oportere, qualiter eclesiarum pax conposita
duraret. Rescribtum est, ut uerbis ipsis loquamur: quantum
ad laicos pertineret,
si illis suspectus Hydatius esset,
sufficeret apud nos sola de catholica professione testatio; de
reliquo dandum pro eclesiarum pace concilium; nullum autem
in Caesaraugustana synhodo fuisse damnatum. Quis non consacerdotibus
crederet, praesertim cum in eadem synhodo uir
religiosus qui haec scribebat Symposius adfuisset? Capimus
tamen inter ista consilium, ut euntes ad Hemeretensium ciuitatem
praesentes ipsi uideremus Hydatium, I pacis potius deo
teste quam contentionis auctores. Si enim iniuria et non obsequium
fuit consulere potius praesentem tamquam fratrem
uelle quam uelut reum euocare, rei sumus; sin uero uenientes
et ingredientes in eclesiam turbis et populis concitatis non
solum in praesbyterium non admissi, sed etiam adflicti uerberibus
sumus, putamus caedentem potius iniuriam fecisse, non
caesos.
Nos tamen quibus cordi pax erat accipientes professionem
laicorum, quam reprobare, quia esset catholica,
non poteramus, ad omnes prope coepiscopos nostros, quid
sacerdotalis reuerentia passa fuisset, scribsimus mittentes etiam
gesta rerum et fidem professionum nec hoc tacentes, quod
multi ex his post professionem ad sacerdotium peterentur. Rescribitur
ad nos dandum super ista concilium; credendum habitae
professioni et sicut dedicationem sacerdotis in sacer I dote,
sic electionem consistere petitionis (in) plebe. Hinc ille plus
quam oportebat timens concinnat preces falso et rei gestae
fabulam texens dissimulatis nominibus nostris rescribtum contra
pseudoepiscopos et Manichaeos petit et necessario inpetrat,
RC B
15 eUOCARei 17 UeRUeRIBUS, U (in ueRI) lin. pertenui del.
26 SACER()otES 27 IN deest in codice; a uerbo plEBE incipit nouus
uersus 29 tE\'ÇENS (sed cf. e. g. August., c. Prisco et Orig., c. 1: neque
isti inueniunt unde suas fabulas texant; Oros., adu. pag. I, 10, 19
odisset. Uiro etiam spectabili fratri tuo Ambrosio episcopo tota
mentitur et, cum relato sibi rescribto sub specie sectae quam
nostrum nemo non damnat in
omnes rueret Christianos,
hereticum etiam Hyginum nobiscum uocans, sicut epistulae
ipsius missae ad eclesias prolocuntur, agens scilicet, ne iudices
haberet, si omnes diuersis obtrectationibus infamasset, eclesias
nostras commendauimus deo, quarum communicatorias ad te
epistulas detulimus totius cleri et plebis suscribtione transmissas,
et ad te qui potuimus uenientes uoluimus quidem absentes
supplicare, ut si haberet quod Hydatius obiceret sacerdo I tum
audientiam postulantes nec refugientes tamen iudicium publicum,
si ipse malluisset. De nullo autem metuit audiri qui
optat probari; sed studio factum fuerit an malo uoto, deus
iudicabit, ut quaestor, cum iustas praeces diceret, respondere
tardaret. Nos tamen, non omittentes in causa fidei sanctorum
iudicium malle quam saeculi, uenimus Romam, nulli graues,
hoc solum desiderantes, ut te primum adiremus, ne taciturnitas
metus conscientiae iudicaretur,
sed magis libellum tradentes
rei gestae ordinem et, quod omnibus maius est, fidem catholicam
in qua uiuimus panderemus. Nam si et de scribturis
quibusdam, quas Hydatius de armario suo proferens in calumniosas
fabulas misit, quaeritur de nobis sententia, id nobis cordi
est et semper fuit, ut omnia in scribturis sub cuiuslibet apostoli
profetae episcopi auctoritate prolatis, quae Christum deum
dei filium profetant aut praedicant et consentiunt canoni
Hilarius, de trin. VII, 1: ne .. rea in nobis sit.. taciturnitas.
22 Augustinus, contr. Faust. II, 3: profertis nobis ex armario uestro nescio
quem primum hominem.
nouus uersus; fortasse scribendum est pRAESENtES 11 UT] desideratur
uerbum finitum; an leg. Et pro UT? Of>ICEREt] fuit 06JEEREt
13 mALLuISISEt] ita cod. 15 luhlCABlt, U (in Ult) lin. del.
20 OOIMIBUSAIUS1 (deficiente litt. (D) 23 qUERltUR NOBIS
(ante SENltENtIA) ex NUBIS corr.
canonem et contra fidem catholicam sentiunt uel loquuntur,
cum omnibus doctoribus discipulisque damnanda, quia scribtum
est: omnis spiritus qui confitetur Christum de deo
est, qui autem non confitetur de deo non est, et alibi:
nemo loquens in spiritu sancto dicit anathema Iesu et
nemo nisi in spiritu sancto loquitur dominum Iesum.
Nec enim nos damnari debemus qui catholici sumus, si scibturas
de deo loquentes secundum se haeretici falsauerunt;
de quibus et ipse Hydatius, qui se minus purgans infamari
per haec mauult quos metuit audiri, in concilio Caesaraugustano
sic ait: \'damnanda damnentur, superflua non legantur\'.
In quo corona tua perspicit moris illius esse, non nostri criminis,
si quorum una sententia est fides dicatur esse diuersa.
Propter quod uenerabiles sensus tuos petimus, ut, si fides professionis
nostrae, secundum quod tu relictam tibi de apostolis
tradis, in I deo constat, si eclesiarum nostrarum testimonia
pacificis epistulis scribta non desunt, si de scribturis aliud nec
sentire possumus nec debemus, si nemo nostrum reus factus,
nemo auditus, nemo in concilio depositus, nemo etiam cum
esset laicus, obiecti criminis probatione damnatus est, licet
noxio sacerdotium nihil prosit et possit sacerdos deponi qui
laicus meruit ante damnari, praestes audientiam, depraecamur,
quia omnibus senior et primus es;
Hydatium facias conueniri
ac si confidet aliquid probare de nobis, coronam aeterni
sacerdotii non omittat, si zelum domini usque ad finem
fuerit persecutus. Uel si insitae tibi benignitatis adfectu nulli
uis iniuriam quam ille nobis inposuit inrogare, des ad fratres
NONCONIFItITETUR 10 blY\'}ÒATIUS, 1 (ante b) lin. del., fuit
bAlb. 11 qmmmum, I (in qUI) lin. del. 12 INSUPERFluA,
IN lin. del. 14 piblS blCATUR ex buc. corr. 15 U€N€
Ra\'biIiS piblSpROf€SSIOlN€S,cf.suprap.l4,13. 22 SAC€RboTUtt>
petimus, ne cui iniuriam fecerimus, ut concilio constituto et
Hydatio euocato quos reos factos inpraesen I tes legerint non
audiant inauditos. Tamen nemo condemnet ita, ut omnia Hydatius
quae epistulis missis intulit probet, et solam probandae
accusationis neccessitatem habeat; timorem reatus omittat, quoniam
illum de nobis nullus accusat; nam et peccatum in nos
facile ignoscimus, si probamur, quoniam nouimus et ex nobis
discimus, quid deceat sacerdotes, tantum ut probata fide et
uita nostra scribto quod contra Manichaeos datum est,
dato
testimonio sacerdotum qui interfuerint concilio, repugnemus,
ne sub nomine noxiorum in diebus uestris, quod nefas scitis,
aut eclesiae catholicis uiduentur sacerdotibus aut eclesiis sacerdotes.
1 SblSpANiervJteS, T lin. del. 3 FACltoS, 0 ex U corr. 1N
PRAESENltES] uid. Arch. f. lat. Lex. III, 325 5 Et] recte conicias
seb 6 NECCESS.] ita cod. 8 pRo\'BA(T)US, S lin. del. et litt.
R ad U alligata NO\'u,mUL.$J 9 quob, 0 lin. del. 14 expllClt
AbbAfDASUCY)1 INCipiT LIB. beflbe.1 beApOCRYf IS1. ! fol. 55b scriptura
uacat.
56
mater, eruditio scandali auctor, schismatis alimentum, heresis
nutrimentum, delicti forma peccati. Omne enim quod aut a
deo aut ab apostolis dictum uidetur aut factum uel ut fieret
adprobatum, hoc est de quo scribtum est:estestnonnon;
quod autem ex nouo ingeniis et calumniis repperitur, hinc
testimonium diuinae uirtutis ostenditur dicentis: quod superabundat
ex malo est. Uideamus ergo, si apostoli Christi
Iesu magistri nostrae conuersationis et uitae extra canonem
nil legerunt. I Ait Iuda apostolus clamans ille didymus domini,
ille qui deum Christum post passionis insignia cum putatur
temptasse plus credidit, ille qui uinculorum pressa uestigia
et diuinae crucis laudes et uidit et tetigit: prophetauit de
his, inquid, septimus ab Adam Enoc dicens \'ecce uenit
dominus in sanctis milibus facere iudicium et arguere
omnem et de omnibus duris quae locuti sunt contra
eum peccatores.\' Quis est hic Enoc quem in testimonium
profetiae apostolus ludas adsumpsit? An qui profetasset de
15 ep. Iudae 14, 15. Hieronym., de uir. ill. c. 4: Iudas frater Iacobi [\'frater dominT legi
in antiquis codicibus animaduertit Uictorius; cf. Hegesippum ap. Emebium,
hist. eccl. III, 19 et 20J ... de libro Enoch ... assumit testimonium. Cf.
Tertull., de cultu fem. I, 3.
libello de apocryphis magis quam de fide, quia ante fol. 56 complura interciderunt
(uid. praef. cap. II) 17 uerba IN SANCTtS — omNEm
man. I in margine inferiore posuit; in textu est hoc signum: brsJS- Et
si uera dicuntur, canonica ipse ordinatione damnasset?
Aut
fortassis Enoc profeta esse non meruit quem Paulus in epistula
ad Hebreos facta ante translationem testimonium
habuisse testatur aut quem in principio generis, cum adhuc
mundi forma et natura rudis saeculi, peccatum decepti
hominis retinens, futuram conuersionem ad deum post peccata
non crederet, transferre inter suos deus maluit quam
perire? De quo si non ambigitur et apostolis creditur quod
profeta est, qualiter consultatio potius quam tumultus, consilium
quam temeritas, fides quam perfidia dicitur, ubi, dum
in ultio[nem simultatum sententia tenditur, praedicans deum
propheta damnatur? Aut numquid de triuialibus rebus agimus
aut tali et tesserae inter manus nostras sunt aut scaenae ludibria
tractamus, ut, dum homines huius saeculi sequimur,
apostolorum dicta damnemus? Aut quae constituendae pacis
est gratia, hominibus quae uoluerint credere et dicta apostolica
non tenere? Sed fortassis aliquis in haec ingenia se
iactet, ut, quamuis etiam unum testimonium ad confirmandam
sanctorum fidem in deo ualeat,
tamen dicat uni rei non esse
credendum, sed in duobus et tribus testibus totius
uerbi constare rationem. Conuertat itaque sese quilibet
qui huiusmodi est, et utrum uera dicamus diligens scripturarum
scrutator inquirat. Quid est quod Tobi sanctus futurae uitae
ad filium praecepta disponens, cum quid custodiret ediceret,
ait: nos fili prophetarum sumus; Noe profeta fuit et
Abraham et Isac et Iacob et omnes patres nostri
I. Tim. 5, 19; cf. infra Prisco can. XLVI et Hieronymi ep. 27 (ad Marcellam
= Migne 22, 432) 26 Tob. 4,13 (in Itala). Hilarius, contra Constantium imp. c. 6: Non est istud temeritas
sed fides, neque inconsideratio sed ratio, neque furor sed fiducia; — c. 24:
... perfidia non fides est. 14 tali et tesserae] cf. Cicero, de or. III, 15,58;
de senect. 16, 58.
14 TesseRe 22 sesiquilitaeTqui
profetae Noe liber lectus est? quis inter profetas dispositi
canonis Abrahae librum legit? quis quod aliquando Isac profetasset
edocuit? quis profetiam Iacob quod in canone poneretur
audiuit? Quos si Tobia legit et testimonium prophetiae
in canone promeruit, qualiter, quod illi ad testimonium emeritae
uirtutis datur, alteris ad occasionem iustae damnationis
adscribitur? Inter quae ignoscant singuli quique, si damnari
cum prophetis dei malumus, quam cum his qui incauta praesumunt
ea quae sunt religiosa damnemus. Quis enim accusatore
Noe diuini iudicii disceptatione non timeat? De quo
apostolus ait:
Noe iustum iustitiae praeconem custodiuit
cataclismum mundo super impios inducens. Quis
Abrahae profetae sinum ad quietis testimonium non requirat?
quis reputari in Isac semen nolit? quis Iacob dictum a deo
Faraonis deum non amet? aut quis non memorias sanctorum
respuens intremescat, cum scribtum sit: amen dico uobis
quod qui scandalizauerit minimum ex his qui crediderunt
in nomine meo bonum est illi ligari molam
asinariam et in profundum maris mitti. Quod si de
minimis dicitur,! uolo scire, quid de his qui ad fidem primi
sunt pronuntiatur. In quibus tamen omnibus libris non est
metus, si qua ab infelicibus hereticis sunt inserta, delere et
(quae) profetis uel euangeliis non inueniuntur consentire respuere.
Nec enim illi ipsi deo sancti mendacium in ueris et
sacrilega amplectuntur uel detestabilia pro sanctis, meliusque
est zezania de frugibus tollere quam spem boni fructus
propter zizania perdidisse, quod propterea cum suis inter
sancta zabulus inseruit, ut, nisi sub cauto messore, cum
Rom. 9, 7 al. quis Iacob e. q. s.] cf. Exod. 7, 1 ubi tamen de Mose agitur
17 Marc. 9,41; Matth. 18, 6. 27 cf. Matth. 13,29. 29 cf. Matth. 13, 25. 39.
cap. II de litt. M oppressa dixi 19 leQARI, puncto superposito e del.
22 pRONUN TIATUR] retinui indicatiuum, quamuis desideretur coniunc-
- tiuus. 24 qUAE deest in codice.
una sententia adstringens eum qui pessima cum bonis iungit
quam qui bona cum malis perdit. Denique in euangelio
cata Lucanum dicente euangelista testatur deus dicens: inquiretur
sanguis omnium profetarum qui effusus est a
constitutione mundi, a sanguine Abel usque ad sanguinem
Zacchariae qui occisus est inter altare et
aedem; et Helias in regnorum ait: altaria tua suffoderunt,
profetas tuos occiderunt et ego relictus sum solus et
quaerunt animam meam. Quis est iste Abel profeta, ex I
quo sanguis profetarum sumpsit exordium, cuius principium
in Zacchariam finit? Qui sunt illi medii qui uidentur occisi?
Si enim omne quod dicitur in libris canonis quaeritur et plus
legisse peccare est, nullum ab his qui in canone constituti
sunt profetam legimus occisum, ac si extra auctoritatem canonis
nihil uel adsumendum est uel tenendum, non possumus
tantum fabulis credere et non historiam scripti factorum probatione
retinere. Fortasse enim aliquis exsiliat et dicat Eseiam
fuisse dissectum; si quis ille est inter huiusmodi qui ista
damnauerint, os suum claudat aut certe historiam factae rei
proferens picturis se dicat credere uel poetis, quoniam iam facilius
admittunt quod philosoforum studia mentiuntur, certe
ut huiusmodi rei testimonium et occisorum profetarum a constitutione
mundi sanguis requiratur. Quae si euangelista legens
recte ad testimonium protulit dicens: scrutate scribturas,
etiam me ut ea legerem quae legerat traxit. Non possum
autem dicere quod loqui cogor, ut mihi apostolum sequi non
Hilarius, contra Comt. imp., c. 4: nec ego ... equuleum metuissem,
qui desectum Esaiam scissem. — Tertull., de patientia, c. 14: his patientiae
uiribus secatur Esaias; alii.
in codd. Uindob., quem Belsheim anno 1885, in Usseriano,
quem Abboth 1884, in Åmbrosiano, quem Ceriani 1861, et in German.,
cuius partem Wordsworth 1883 edid. INqUIREtUR, E ex I corr.
6 ACOrvJSTITUTIOMeCDfnUNJbl] cf. 39, 13; 48, 7, al., sed cum in huius
paginae uersu 24 legatur \'a constitut.ioue\', etiam hic ablatiuum exhibui
in euangelio cata Mattheum tenetur scribtum: surgens autem
Ioseph accepit puerum et matrem eius noctu et abiit
in Aegyptum et erat ibi usque ad consummationem
Herodis, ut adinpleretur quod dictum est a domino
per profetam dicentem: \'ex Aegypto uocaui filium
meum.\' Quis est iste profeta, quem in canonem non legimus,
cuius profetiae fidem uelut fideiiussor promissi muneris dominus
inpleuit? Certe non modica indulti operis magnitudo
est passurum deum credere et testimoniis prophetiae tamquam
(uiam) diuini itineris praeparare, de qua deuertere deus nollet,
ut locutum se in eo qui profetauerat conprobaret; certe damnari
liber non potest cuius testimonium canonicae elocutionis
fidem conplet, nec potest tamquam inter aepularum mortalium
uoluntates aliud eligi et aliud repudiari, nec de sofisticis quaestio
est, ubi quod quis adsumpserit sequitur et, dum dialecticum
ingeniorum opus uolunt, sectas de persuasione fecerunt. Scribtura
dei res solida, res uera est nec ab homine electa, sed
homini de deo tradita, cuius si dilibatio sancta est et
massa sancta est. I Inde denique heresis, dum singuli quique
ingenio suo potius quam deo seruiunt et non sequi symbolum,
sed de symbolo disputare disponunt, cum, si fidem
nossent, extra symbolum nil tenerent. Symbolum enim
haec Hieronymi affert testimonia: a) comm. in Hos. 11, 1 (= Migne
25, eol. 915): Septuaginta transtulerunt \'ex Aegypto uocaui filios eius\',
quod in Hebraico non habetur nullique dubium est Matthaeum de boc
loco sumpsisse testimonium iuxta Hebraicam ueritatem e. q. s. — b) de
opt. gen. interpr. (= ep. 57 ad Pamrnachó, Migne 22, col. 573): hoc nostri
codices non habent, sed in Osee iuxta Hebraicam scribitur ueritatem ...
rex Aegypto uocaui filiwwi meum\' e. q. s.; cf. etiam Hieronymi praef. in
Bsdram. 19 Rom. 11,16.
9 CnoblCACT)] abundat litt. M, uid. praef. cap. II. 10 post TAfD
qUAm rasura; eratne blU? 11 UIAfD deest in codice 15 qUE$TłO
18 bo\'(T)INEleCTA, E ex J corr. 22aesY(T)Bolo
symbolo malle quam credere; symbolum opus domini est in
nomine patris et fili et spiritus sancti, fides unius dei, ex quo
Christus deus dei filius saluator natus in carne passus resurrexit
propter hominis amorem; qui apostolis suis symbolum
tradens, quod fuit est et futurum erat, in se et in symbolo
suo monstrans nomen patris filium itemque fili patrem,
ne
Binionitarum error ualeret, edocuit; nam qui requirentibus
apostolis omne id quod nominabatur se esse monstrauit,
unum se credi uoluit non diuisum, dicente profeta: hic est
deus noster nec reputabitur alius absque eum qui
ostendit uiam disciplinae et dedit eam Iacob puero
suo et Istrahel dilecto suo; posthaec in terris uisus
est et cum hominibus conuersatus est, dominus deus
nomen eius. Sed ne amore fidei ducti ad alia nos quam proposueramus
conuertisse dicamur, licet ex abun contra
diuersas hereses uincendi locus pateat, tamen de hoc specialiter
susceptum opus uolumus, ut infidele mendacium testimoniorum
nube uincamus. Nunc uero ad illa redeundum
est, ut, si probabiles in eo in quo repraehendimur inuenimur,
recte etiam de reliquis disputasse uideamur. Sic namque et
Paulus dixisse deum ait: beatius est dare magis quam
accipere, et hoc locutum deum in canone non legimus. Et
Daniel deum locutum fuisse testatur dicens: quoniam exiet
iniquitas de Babylone ex presbyteris qui uidebantur
regere plebem.
Et cum ista facta dicta uel scribta et in
euangelistae uerbis et apostoli eloquio et diuinis sermonibus
crederemus, ecce nunc tempus adlatum est, ubi, dum disceptatio
superfluarum rerum quaeritur, stupor fidelibus inseratur. Non
enim possumus dicere deum non dixisse quod eum dixisse
apostolus dixit aut non prophetatum fuisse quod scribtura
18 Hebr. 12, 1. 22 Act. 20, 35. 24 Dan. 13, 5 (= Susannae hist.
apocrypha).
BINIONITARUOD] cf. supra p. 5, 10 24 EXIEt] nolui mut. in €XIIT
scribta haec in canonem non uidemus et ideo, si extra canonem
tota damnanda sunt I aut qualiter uel damnatorum testimonium
recipitur, uel in his quae scribta sunt scribentis auctoritas non
tenetur. Sic denique et Ezechiel profeta ait: haec dicit dominus
ad Gog \'tu es de quo locutus sum in diebus
antiquis per manus seruorum meorum profetarum.\'
Credo quod dixit nec tam perfidus mihi sum, ut aut profetam
finxisse quod dixerit deus aut deum mentitum fuisse confirmem;
qui sit tamen ille profeta, per quem hoc deus locutus sit, in
canone non uideo et, cum dictorum habeamus fidem, scribti in
canone non inuenimus auctorem.
Sic et in libris Paralipomenon
Natham profetam, Achiam Selonitam, uisiones Laedam,
uerba Zeu fili Anani ad fidem ueri et eorum quae gesserunt
auctoritatem inuenimus edicta, dicente scriptura: et reliqui
sermones Iosafat primi et nouissimi ecce scribti sunt
in sermonibus Zeu fili Anani qui perscribsit in libro
reges Istrahel, et haec scripta in libris canonis non legimus,
sed recepta a canone conprobamus; sicut et ibi ait: et reliqui
sermones Solomonis primi et nouissimi ecce scribti
sunt in uerbis Nathae profetae et in uerbis I Achiae
Selonitae et in uisionibus Laedam, quae uidebat de
Heiorobeam filio Nabat; et item ibi: et reliqui sermones
Roboam primi et nouissimi nonne scripti sunt in uerbis
Sameae profetae et Edom uidentis et omnes actus eius?
et item ibi: et reliqui sermones Abdiae et actus eius
et uerba eius scribta sunt in libro Edom profetae; et
23 n. Paralip. 12, 15. 26 II. Paralip. 13, 22. Boethius, opusc. sacr. II, p. 167, 64 ed. Peip.: Haec si se recte
et ex fide habent...
2 INCANONEm] uid. supra p. 48, 7 13 AcblA-1 lAebA
sc
14 QeSRUNJ"1 15 JNUENlmUS scripsi, cod.: INUENJUN"Ųt.\'
Rcliqui
22 qUAE] ita cod. 23 EtSERmO NES
nonne ecce scripti sunt in libro dierum regum
Iudae et Istrahel? item ibi: nonne haec scripta sunt in
libro dierum regum Iuda? item ibi: et reliqui sermones
Manasse et oratio eius quam orauit ad dominum in
nomine dei Istrahel ecce scribta sunt in sermonibus
orationis eius et in sermonibus uidentium. Quis ergo
huiusmodi fluctuus patienter accipiat? Hinc una ex parte indocta
urget insania, furor exigit inperitus nihil dicens aliut
nisi sint catholica necne quae dicis; damna quae ego nescio,
damna quod ego non lego, damna quod studio pigriscentis
otii non requiro. Hinc ex parte altera diuinum urget eloquium:
scrutate, inquid, scripturas, illud peculiariter monens, ut
quorum sanguis ad testimonium uin quaeritur eorum.
eloquia non negentur. Inter quae positi necessario confidentiam
iam uolumus esse quod dicebamus antea esse cautelam. Habeo
testimonium dei, habeo apostolorum, habeo profetarum: si
quaero quod Christiani hominis est, si quod eclesiasticae dispositionis,
si quod dei Christi est, in his inuenio qui deum praedicant,
in his inuenio qui profetant. Non est timor, fides est,
quod diligimus meliora et deteriora respuimus, unum inter
ista seruantes, ut, quoniam in huiusmodi libris,
quos extra canonicorum
librorum numerum ad legendi laborem diligentia
retentabat adque ad conprobanda ea quae scripta in canone
legimus adsumpti sunt, hereticorum in pleraque sensus inuadens
pugnam catholicis parans falsare maluit quam tenere,
illam apostolicam feramus iure sententiam omnem spiritum
qui negat Iesum de deo non esse et omnem spiritum
qui confitetur Christum Iesum de deo esse, sicut
13 Io. 5, 39. 27 cf. I. Io. 4, 3. 2. Hilarii locum, quem supra p. 45 attuli.
nolui mutare in tUmoR (cf. Hilarius l. I. \'temeritas\') plblS 25 Ab
SUOOpTA1
Iesu et nemo nisi in spiritu sancto loquitur dominum
Iesum. Denique in antiquis librorum monumentis cum testamentum
scribturarum diabolus inuideret, Hierusalem capta I
polluto altario domini distrui templum satis non fuit; nam
quia facile erat, ut quae manufacta erant in manufactis homo
redderet, arca incensa est testamenti, sciente diabolo quod facile
natura hominum obligata saeculo fidem perderet, si ad
praedicationem diuini nominis scribturarum testimonia non haberet.
Sed argutior diuini mysterii natura quam diabuli, quae,
ut quid deus in homine posset ostenderet, reseruari Hesdram
uoluit qui illa quae fuerant incensa rescribsit. Quae si uere
incensa et uere credimus fuisse rescribta, quamuis incensum
testamentum legatur in canone,
rescriptum ab Hesdra in canone
non legitur, tamen, quia post incensum testamentum reddi non
potuit nisi fuisset scribtum, recte illi libro fidem damus, qui
Hesdra auctore prolatus, etsi in canone non ponitur, ad elogium
redditi diuini testamenti digna rerum ueneratione retinetur; in
quo tamen legimus scriptum spiritum sanctum ab initio saeculi
et hominum et rerum gesta retinentem cor electi hominis intrasse
et, quod uix ad humanam memoriam scribti forma retineret,
ordine numero ratione repetita, cum per I diem loquens
et nocte non tacens scriberet, omnia quae gesta uidentur esse
uel legimus scribta ad humanam memoriam condidisse. In quo
libet exclamare: est! liceat! qualiter, rogo, pauca ex his legentes
ad u. 14-24 uid. IV. Esd. (lib. apocryph.) c. 14 (inprimis u. 22. 25. 40. 43.)
22 cf. IV. Esd. 14, 43; Ps. 21, 3. Tertull., de cultu fem. 1, c. 3 (= I, p. 705 ed.
Oehler): omne instrumentum Iudaicae litteraturae per Esdram constat restauratum;
Hieronym., de perp. uirg. b. M. c. 7, et contra Uigilant. c. 7
(Migne 23, col. 190 et col. 344); Isid., orig. V, 39, 20; VI, 3, 2. 25 Boethius,
de cons. phil. p. 16, 160 ed. Peip.: Itaque libet exclamare.
coniunctiuum posui, sed cf. supra 36, 1; 42,1 12 ReSCRIBIT1 15 le
QITUR] ita cod., cf. p. 82, 18 al. 20 boCDINeS 21 fOROJA1] nolui
in accusatiuum mutare
quae de deo sunt profetata non legimus? Non dubito autem
quemquam ex his qui calumnias potius quam fidem diligunt
esse dicturum: ultra nihil quaeras! sufficit te legere quod in
canone scribtum est. Cuius quidem uerbis facile ingenio humanae
naturae quae otium potius quam laborem requirit adsurgerem,
nisi me Lucae euangelistae testimonium perurgeret
dicentis in actibus apostolorum: addiscipuli pariter conferebant
inter se scribturas, si ita esset, quemadmodum
locutus fuerat ad eos Paulus, et ea quorum cognitionem uolo
testimonium prophetiae in canone accepisse cognosco. Quamuis
enim crimen sit apostolicis non credidisse sermonibus, non est
tamen damnabilis culpae firmamentum fidei scriptorum probatione
construere et nihil in quo nos infirmes redarguitio
diaboli faciat reseruare. Potuit enim sermo diuinus, quoniam
ipsius erat omne quod dixerat, I tamquam ab se loquens non
scribtum ab alio dicere, sed ex se ipse proferre; dicens autem
scribtum esse, necessario proponens nobis legendi sollicitudinem,
et suam de quo profetatum fuerat gloriam et illius qui profetauerat
debitam posteritati gratiam non omisit. Ego certe
inter utrosque utrisque debitor sum, ut et illum qui ad me-.
moriam diuinam profetauerit legam et deo credam. Quis enim
non delectetur Christum ante saecula non a paucis, sed ab
omnibus profetatum? aut quis diuinae magnitudinis et tam
incredibilis miraculi deum nasci- habere et uirginalem metram
in
ministerium diuini uerbi ad concipiendum uel parturiendum
3 ante pjbeOD deletum est b puncto superposito; librarium praepostere
blllCUNT scripturum fuisse opinor 8 facile cogites de AT blSCipull
14 łNf\'RmES] uid. supra p. 11,5 16 łpSJUSISERAt, litt. S (in
S€R) exstincta L N07JI IN SCRIBTUO), IN lin. del. 21 UtRUSqUE,
BU
U altero loco in 0 conuers. 24 OfOfvJIS 25 UlRCINAl. €OU)T(D€
TRA(T), litterae UT lineis deletae sunt; librarium UtERUm scripturum
fuisse putes 26 UCRBIINaAjb, IM ras. del., littera (A, ante lineam
proponitur (fuit l)
putet non in omnem terram adque in omnem hominem diuini
sensus secreta clamasse, cum scribtum sit: omnis lingua confiteatur
quoniam dominus Iesus in gloriam dei patris?
Et ideo, quilibet ille sit qui haec neget, ego certe scio
quod eius pharisaei recipiet mercedem qui adueniente domino,
cum omnis turba cum apostolis iuncta clamaret:
\'osanna, osanna in caelis, benedictus qui uenit in nomine
domini\', corripi oportere eos dixit qui tam indubitanter
praesentis dei I glorias non tacebant. Sed uideat qui
huiusmodi est dixisse dominum: etiamsi isti tacuerint,
lapides clamabunt, et intellegat quoniam, si duritia petrarum
naturaliter praemortua ad dandum testimonium deo in
usum humani sermonis animatur, quomodo sanctorum lingua
praecluditur quae ad confitendum et suapte natura et diuina
gratia perurgetur? Si enim gentiles animae idolorum formis et
caerimoniis inpeditae auium praepetes transitus et dedita uentis
itinera pinnarum uelut ad praescientiam futuri prouentus loquuntur
et extarum uenas animatione terreni
spiritus palpitantes,
dum fidem daemonibus dant, moritura post momentum
animalium uiscera futura praenuntiare confirmant et de uita
mortuos rogant dicentes lapidi \'surge\' et ligno \'uigila,\'
sicque sacrilegium ab his studium dicitur, inperitia sapientia
nuncupatur nescientibus his non deo se sacrificare sed
daemoni: in quo si talibus apud se gloria est, quomodo nos
diuinas sanctorum respuimus profetationes et, dum oboedimus
uoluntatibus nostris, his qui deum profetauerint inuidemus
relinquentes apostolica praecepta dicentia: spiritus nolite
extinguere, I profetias nolite repudiare? Et ideo, quia
22 Habac. 2, 19. 24 cf. I. Cor. 10, 20. 28 I. Thess. 5, 19. 20.
pUfft . 0.
LRlljlS 2 UtquAeNoN\', qUAE lineis del. 6 qutb, t lin. del.
10 UlbeANT 15 SUApTAe 23 S\'CqUE] nolui mutare in SlqUE
quia et ego spiritum domini habeo: cesset inuidia diaboli! ab
omnibus adnuntiatus est dominus, ab omnibus profetatus est Christus,
(ab) Adam Sed Noe Abraham Isaclacob et a ceteris qui
ab initio saeculi profetauerunt, et intrepidus dico quod
inuidet diabolus: uenturum in carne deum omnis homo sciuit,
non dicam hii quos in dispositione generationis suae in euangelio
deus posuit et diuinae naturae fidem et numerum canoni praestaturos.
Quod sicut scientibus et negantibus maior poena est,
sic et perfecta gloria est non solum corde credere, sed et
ore confessionis gloriam non negare, dicente Dauid: credidi,
propter quod locutus sum. In quo et apostolus Petrus
sciens conscientiam in libris canonicis numeri rationem et relaxans
legendi ea quae de Christo scripta sunt libertatem, cum
ad Colosenses epistulam daret, dixit: cum lecta fuerit apud
uos epistula haec, facite, ut et in Laodicensium eclesia
legatur, et eam quae Laodicensium est uos legatis.
Aut numquid damnabilis apud uos apostolus fuit, qui epistulam
quae in canone non erat discipulos suos legere I permisit aut
nobis maior cura pro Christo est sicque uoluntates uestras
agitis, ut iniustum iudicium etiam in ea quae ante uos sunt
decreta tendatis? Omnibus enim nobis qui deum Christum credimus
plenitudo fidei dies domini est et lex uitae apostolici
forma praecepti est, quoniam, si fides ex auditu, auditus
autem per fidem constat, qualiter nobis futurorum spes
Rom. 10, 10. 11 credidi] Ps. 115, 10. 15 Col. 4, 16. 23 cf.
Hebr. 10, 22. 24 Rom. 10, 17; cf. Hil., de trin. V, 32, ubi recte legitur:
aud. autem per uerbum. Hilarius, contra Const. imp. c. 6: cesset itaque maledictorum
opinio et mendacii suspicio; cf. de trin. II, 9; VII, 24; XII, 35.
SCIENTIA-=-] cf. supra p. 5, 4; 30, 3 al. exempla abundantis litterae M
pLJEINITUho, eratne CREhEmUS? 23 locus fsJITUbo — bl€S scriptura
coartata exaratur LEsTEtlex\'uITAEAJPOSTOLJL(l1 24 flblS
in memoriam reseruata nec umquam ab apostolis repudiata
sed lecta, non solum respuantur a nobis, sed tamquam sacrilega
damnentur, cum in euangelio scribtum sit:
quicumque
fecerit in nomine meo uirtutem, non potest de me
male* loqui? In quo illud tamen non recuso nec respuo inperitis
haec non committenda auribus, ne, quia ab hereticis
pleraque falsata sunt, dum praetitulato nomine prophetarum
in uerbis sanctorum diuinum opus quaerunt, haereticae falsitatis
inruant foueam, dum apostolici sermonis non ad plenum
retinent disciplinam. Sed nec propter nequitias pessimorum
prophetia dam sanctorum est; nam in omnibus heresibus
cunet arum scribturarum interpraetatione peruersa infelicium
sectarum instituta de persuasione fecerunt omnesque se Christum
deum credere et Christianos esse confirmant. Nec ideo diuina
seribtura damnanda est aut repudianda fides Christi est aut
nomen refugiendum est Christianum, si, dum adserere sacrilegia
sua uolunt, catholici nominis audent usurpare consortium.
Si enim omnia quae legunt damnare uolumus, certe quae
etiam in canone sunt relata damnamus, unde melius est interpraetationem
funestam et institutionem sacrilegam quam scribturam
damnare diuinam, quoniam scribtum est: uobis datum
est scire mysterium regni dei, ceteris autem in parabolis
loquar, ut uidentes non uideant et audientes non
audiant. Mihi certe seruo domini consideranti haec unus hic
sensus est quoniam qui non amat Christum anathema
maranata.
7 rxje(|UHA(D, I linea et puncto, O) lin del. 10 pO€U€A(T) 12 erat
€ST65T, prius EST ras. del. 17 Sl, erat el 19 CERTA 27 (DA
b.
RANATA- | flNltlNCipiT TRACTAtUS\'PAScbAE leQCpellxJ)1
^aligCUODTUISaIN-XpO-lbu-bNO-NOST- Erasum est ante cum
nomen AffiANTIA, de quo cf. praef. cap. II, ubi etiam de nota Tironiana
h.
9 disputatur.
Etsi ipsa natura nos docet inter inexploratas humanae
uitae conuersationes et indignas deo saeculi mensurabiles pugnas
nihil utilius esse homini quam per omnes dies ea quae
saeculi sunt amica respuere et diuinae institutionis praecepta
seruare, dicente apostolo: omnis amicitia mundi inimica
est dei, et iterum profeta dicente: non tardes conuerti
ad dominum et ne differas de die in die, tamen mortalium
sensuus rerum saecularium familiaritate captiui intra
humanae inbecilli clauduntur errorem et semper diuina
miseratio inter tot inconsulta naufragio uelut fine periclitantibus
statio et optabilis portus occurrit. Unicum diuinae
sententiae modum profeticis uocibus adpraehendens gloriosum
pascharum diem deus posuit, ut, quamuis per omnes
dies seruire sibi homines suos deus uellet, tamen, quia omnis
mundus in maligno positus est et dum nullus infinitis est
finis fixo in lubricis gressu modum non constituimus incertis,
75 Hil., de trin. I,19 (infra p. 69, 11). 11 id., I, 7: cum religiosa
mens intra imbecillitatis suae concluderetur errorem; cf. infra p. 104,1.
tres complentia uersus rubro colore exarata sunt 4 fuisse uidetur
U JtAEUtCON UERSAltlON ES, Ut (? cf. supra 53, 25) ras. del. 6 SA€(
CUlalj, erat SAE.ICULO, 0 deletum et 8 in ras. positum 9 INÖ\'E]
uid. quae in praef. cap. II de oppressa littera M congessi 11 humANe
blaUINjlACDaIjSaRATIO, I (in IA) lin. del. 13 blUINC 14 pRO
plTl\'ciS QlORIOSUS, S (in US) lin. del. 15 OmNES, E ex J
fact. 16 hOmINES, E ex l fact.
in commemorationem inpensae pro nobis passionis exhortans uel
anniuersaria uice ad obaudiendum nos fidei cogeret, quos
omne quod uiuimus sibi soli debere meminisset, dicente apostolo:
siue mors siue uita siue praesentia siue futura, omnia
uestra sunt, uos autem Christi, Christus autem dei.
Et ideo, dilectissimi in deo, quia in hoc positi sumus,
ut sensuus uestros intra angustias humanae inbecillitatis obsessos
tamquam in nouam lucem religiosa docendi exhortatione
laxemus, neccessario inchoantibus in praeparationem susci-I
piendae paschae diebus quadragensimarum, sicut scribtum est,
tamquam boni procuratores multiformis gratiae dei
aliut ne fiat secundum imperium praecipimus, aliud secundum
ueniam depraecamur, quoniam in hoc tempore et
qui iam se a malis abstinet adsuescens bonis debet uelle
meliora et qui adhuc indisciplinato mundi errore constringitur
reuocari ab alienis uel solemnium dierum obseruatione suadetur,
ut adueniente pascha domini et qui fidelis est custodisse se
acceptam semel mandatorum fidem
gaudeat et paenitens salutem
repetat et catecuminus futurae remissionis confidentiam
non amittat, ut adinpleatur quod scribtum est: ecce dies
domini et salutare eius! aperite portas, ut intret populum
custodiens iustitiam et ueritatem, quia amplectentes
intellectum perceperunt pacem sperantes
in domino. Propter quod, dilectissimi, caelestis uocationis
participes castificate animas uestras deo et, sicut scribtum
est, abstinentes a corporalibus desideriis quae militant
4 I. Cor. 3,22; cf. Laodic. u. 8. 11 I. Petr. 4,10.
12 I. Cor. 7,6; I. Tim. 1,1. 19 Hebr. 10, 35. 20 Es. 26, 2-4. 24 Propter]
Hebr. 3, 1. 25 castificate] I. Petro I, 22. 26 abstinentes] I. Petro
2, 11; Iac. 4, 1. liilarius, de trin. 1,18: meminisse oportet terrenarum mentium iufirmas
atque imbecillas opiniones esse abiciendas et omnes imperfectae sententiae
angustias religiosa discendi exspectatione laxandas; cf. infra p. 94,22.
hlCENtE 4 SlfflJC (ubi primum occurrit) eratSIIUe PRAESEN{A
5 UCaSTRA, 7 erat UOSTROS 20 qutb, * lin del. 26 qUAaC
turpibus lucris neque in incerto auaritiae aut in regis
et contentionibus ieiunetis, quoniam, etsi abstinentiam diliciarum
et occallationem corporis diuinum in his diebus opus
quaerit, tale tamen ieiunium non requirit, sed, sicud
scribtum est, castificati corpore et spiritu caritatem in
dilectione simplicem ex corde uero et diuites uos in
operibus bonis diuinis gloriis exhibete et, sicut profeta
ait, soluite omnem conligationem iniustitiae et respuite
oblegatio inpotentium commerciorum,
eripite iniuriam
accipientem, iudicate pupillum, iustificate uiduam,
demittite confractos in remissionem et omnem
conscribtionem iniquam disrumpite, frangite panem
uestrum esurientibus, aegenos et non habentes tectum
inducite in domos uestras; si uideritis nudos operite
et laborantes ne dispexeritis; sic enim scribtum est: si
dederis esurienti panem tuum ex animo et humiliatam
satiaueris animam, orietur in tenebris I lumen tuum
et erit deus tuus tecum et satiaberis omnibus bonis
in omnia quae desiderat anima tua. Considerate enim,
quid sit pascha domini, dicente apostolo: pascha nostrum
immolatus est Christus, ostendens rerum praesentium tolerantiam
ad praemium beatae inmortalitatis proficientem, in
quo uirginis partus et in adsumptionem corporis omnipotens
5 Es. 58, 5. 6. 6 castificati] I. Petro 1, 22. 7 et diuites] I. Tim.
6, 18. 9 Es. 58, 6. 7; cf. Barnabae epist. c. 3. 16 Es. 58, 10. 11.
21 I. Cor. 5, 7.
6 IN, erat UN 11 pupiU€KJSTIflCAT€, UO) man. II superscr.,
sed € non del. 12 CON\'fRACtOS, 0 (in tOS) ex U corr. 16 blS
I
p€X€Rl\'T€S, € (in T€S) lin. del. 18 (DORI€TUR, til lin. del.
19 SATIAUCRIS, U lin. del. 20 CONSlb€RATA€€NI(D 22 pRA€
s€nt€~\'tiu(d tOLERANtJUm.
ueritatis in se sustinens argumenta humanae natiuitatis uitia
castigat,
conceptione partu uagitibus cunis omnes naturae
nostrae contumelias transcurrerit, ut, ueniens in carnem constitutionem
decreti anterioris euerteret (et) in patibulum gloriosae
crucis maledicta terrenae dominationis adfigens inmortalis ipse
neque morte uincendus pro morientum aeternitate moreretur.
Cum quo (si) alteri consepulti in mortem in baptismum
sumus, alteri ut commoriamur et consepeliamur optamus, sic
in diem paschae uenire debemus, ut, quia I contumelia illius
honor noster est, quadragenta dierum erimum domini in euuangelio
ieiunantis imitati ambulantes in carne non secundum
carnem uiuamus, ut, si uicti ad modicum sumus, tamen in
conpaginationem corporis Christi diuina praeceptorum luce reparemur,
quoniam tamquam misericordiam consecutus
ego consiliator, ego testis sum quod liberi a peccatis esse
non possumus, nisi remissione baptismatis et diuinae crucis
redemptione saluemur.
Hii sunt enim dies quos Moyses
quadragensimo nummero ieiunans ad accipiendam legem diuini
sermonis meruit eloquium, cum adnuntiatum pascha domini
mare timuit et potentissimum in terris aelementum cui
ipsa pro tempestate natura est diuisis aquis puluereum populo
Hilarius, de trin. II, 24: dei igitur imago inuisibilis pudorem
humani exordii non recusauit et per conceptionem partum uagitum cunas
omnes naturae nostrae contumelias transcurrit (cf. IX, 51 al.; inf. 77,15).
6 inmort.-moreretur = Hil., trin. 1,13. 10 cont. — nost. est = id., 11,25.
T R
€T€TIN, t (in EtE) lin. del.; quam facile Et intercidere potuerit apparet
6 tER\'RAENAE, A (in RA€) lin. del. ININmORTAllS] de syllaba
IN multorum fonte uitiorum uid. praef. cap. II 7 mORIENtU-:-]
nolui mutare in mORIENtlUm, cf. 63, 10 8 qUOSAltERI IN
BApt.] corrigendum esse puto peR BApt. 11 Eltlmurn, fuisse
uidetur ERltmUm 12 IEIUNANltES 21 €le\'ro€NTUa)
22 po\'pulo, 0 (in po) ei U corr.
herbarum pastuus sterilis herena produxit. Hii sunt dies quos
Iesus Naue similiter in ieiuniis agens terram promissionis ingressus
cum induto fidei armis dei po stante in medio
aquarum arca domini plenus in omnes crepidines Iordanis siccum
populo iter praebuit et in priora decurrens uel in posteriora sua
reluens ne diuinae iussioni natura contrairet expauit. Hii sunt
dies quos adueniens in carnem deus post locuplitatum baptismatis
fontem constitutus in eremo ieiunans diebus et noctibus
uicit et temptatus a zabulo est nunc neccessitate ieiunii, nunc
ambitione mortalium, nunc timore; in quo et(si) temptari non
potuit deus,
tamen saluationis nostrae praeparans passionem
et adinplens in se pascharum decreta, non soluens, in eo quod
temptari uoluit quae in diebus hiis repudiari a nobis oporteret
ostendit, et quod illum temptanti diabolo respondisse ad fidem
legimus nos ad distructionem diabolicae temptationis utamur.
ras. del. 2 bERENA] nolui mutare in bAR€NA bllSUNT etc.]
uid. quae de hac periodo dixi in Archiv f. lat. Lex. III, 322 5 erat
CR€piblN £ (D, m ras. del. et Spositum uerbaaORbANIs\'— pRA€ft\'
scriptura contracta et ardua, sed man. I exarata sunt; cf. 55, 23; 64, 14
6 DRA€B in uersus fine erasum et in proximo uersu denuo scriptum
7 N€C, litt. C leui ras. corrodi coepta esse uidetur\' 11 €T\', deficiente
Sl 16 l€Q€ODUS blSTRIc\'TION€a), I (in RIC) lin. del. blABU
llCAC fuisse uidetur UTA(DUR-\'flNIT|
81b
corporata etsi hospitio terreni tenetur habitaculi, tamen spiritus
dei luce conpleta ita prophetiae opera disponit, ut praesentia
deo tribuens credendi fidem hominibus insinuet et
per ea quae uidentur spiritalium intellectuum in
nobis gesta demonstret. Omnia enim quae uel facta uel
scribta sunt, ad correctionem labentium hominum et ad
credentium fidem dicta monstrantur, ut diuina lege proposita
et uni deo in
nobis potestate seruata rebus praetereuntibus
finis, peccantibus poena et mortalibus promittantur aeterna,
sicut scribtum est: caeli ipsi perient, tu autem permanebis
et omnis tamquam uestimentum ueterescit
et tamquam amictum plicabis illos, tu autem ipse es
et anni tui non deficient. Denique Moyses sanctus diuinis
edoctus uerbis et in opus euuangelicae dispositionis electus,
qui initio nascendi tale uenientis in carne meruit exordium,
Priscill. can. LXVrn. 13 Ps. 101, 27. 28.
PROfltICI; corr. (rubro colore) man. I; uerba pROp CORpORA\' tres
uersus complentia rubro colore exarata sunt 4 tERRAEINI, A ras.
del. cf. supra 60, 6 10 (T)OM\'STANTUR 12 IN(D0RTAIiBUS] cf.
supra p. 60, 6; 61, 1 13 SCR\'e,tUm 14 UCTeReSCaaTlTAO)1
qUA "":"J\' et ante et post Et binae litterae erasae esse uidentur 15 llloS,
0 ras. del. 16 erat ANNIIUItAetUAE, sed UltAE ras. del., A (in
f\\0.CI
tUAE) eras. et ex E (in tUAE) I factum est uEflEN"
sentiret et postea percusso Aegypto et dei populo
liberato signorum prior faceret exordium et consortio cum deo
iuncto diuinorum praeceptorum incrementis nutritus principium
daret canoni, cuius in se plenitudinem ad testimonium protulerat,
scribti uerbis scilicet edocens et opus uerbi factorum
operibus ostendens; sic denique et de eo scribtum est: et
locutus est dominus ad Moysen facies ad faciem tamquam
qui loquitur ad amicum suum.
Uidens ergo futura
haereticorum dogmata et diuersa ingenia disputantum, quod
alii amant non factum sed perpetuum fuisse mundum et ideo
cuius non sit initium futurum semper aeternum, alii sibimet
ipsi. in uoluptatibus blandientes, dum omne quod peccant non
sibi sed malitiae diaboli uolunt inputare uel saeculi, cum
scribtum sit: Efrem ipse sibi posuit scandalum amans
Channaneos et alibi apostolo dicente: unde bella, unde
rixae
mundi per haec accusantes naturam, propter quod hoc malum
iudicant, nihil in his quae apparent deum fecisse confirmant
et corporalibus concupiscentiis delectantes facturam corporis
sui adsignantes diabolo putant se nescire quae faciunt et quae
in corporibus suis peccant diuinae dispositionis sollicitudine non
teneri, cum scribtum sit: corpus quod corrumpitur adgrauat
animam et deprimit terrena inhabitatio sensum
multa cogitantem,
alii Solem et Lunam luminaria ad
ministerium hominum constituta aestimantes deos principatibus
mundi aelementorum tribuunt potestatem, cum scribtum sit:
los. 16, 10; Iudic. 1, 29. 16 Iac. 4, 1. 23 Sap. 9, 15.
belocutus, bE ras. del. 12 SJBllet 17 UOlUaTATIBUS]
nolui mutare in UOlupTATIBUS; in Sessoriano quoque Speculi Augustini
codice legitur ad hunc locum uoluntatibus1, p. 625, 14 Weihrich
20 CONCu\'piSC€lvJTl|lS, duae litterae (AE?) erasae 21 AbsiQTAN
N
tES, t (in tAN) ras. del. SEbESCIItE, b ras. del.
aquam maris et spargit eam super faciem totius terrae;
dominus deus omnipotens nomen est ei, — sed hii omnes,
dilectissimi fratres, ignorantiae tenebris inuoluti dubios euertunt
et consentientes ad perditionis suae pericla deducunt. 1
Hii sunt enim, sicut scribtum est, nubes sine aqua quae
a uentis circumferuntur, arbores autumni sine fructibus
mortuae et exstirpatae et fluctus faeroces maris
spumantes suas turpitudines, sidera fallacia quibus
tempestas et caligo tenebrarum reseruatasunt; quorum
iudicium olim uix sufficit et perditio eis non indormiet.
Nescientes enim omne hoc quod uidetur proposito per deum
fine periturum et ideo inluminatas fuisse tenebras et facturae
inuentam esse naturam,
ut diuisa temporum numeris et dierum
habitaculum praestarent homini laboranti in opus Christi nec
constitutum diuinae uoluntatis excederet, qui ad praebendum
nostri ministerium diuina instituta seruare uoluisset; sic enim
scribtum est de hiis: pater uester diabolus ab initio
mendax fuit, et necesse est, cuius initium mendacii natura
dedit, uiam ueritatis tenere non possit. Propter quod uos
hortor et moneo, ut qui baptizati in Christo I Christum
induistis reiectis saeculi tenebris tamquam in die
honeste ambuletis et, sicut apostolus ait, nemo uos depraedetur
secundum philosophiam mundi huius et non
secundum Christum; sapientia enim huius mundi stultitia
est apud deum et quae uidentur mortalia sunt;
cf. Iac. 1, 16. 19; 2, 5. 6 ep. Iudae 12.13. 10 quorum iudicium] II. Petro
2, 3. 18 Io. 8,44. 21 Gal. 3, 27. 22 reiectis] Rom. 13, 12. 13.
23 nemo] Col. 2, 8. 25 sapientia] I. Cor. 3, 19; cf. Prisco prolog. in
canones necnon can. IV et LXXXIX. 26 quae uidentur] II. Cor. 4,18;
cf. Prisco can. XI.
9 tUR\'PltubINES, E ex I fact. 14 uerba NU(D. — bAB. scriptura
coartata exarantur, cf. 55, 23; 61, 5 15 pRAEStAREt NEC] cf.
€ST
supra 61, 7 18 SCRIBTU(T)b€ 19 NAtURAE 25 [Xj pCT)
sensum lectae lectionis dicentis: in principio fecit deus
caelum et terram, scitote omnia deum fecisse quae facta
sunt et conpactis inter
se aelementis solidatam caeli extendisse
naturam sicque usu aeris uentorum potestatibus dato
quadripertita temporum uice anni cursus et stellarum constitutas
dispositiones. Cum enim uerbum diuinae uirtutis apparuit
dicens: fiat lux, uniuersa quae erant intenebrata patuerunt
et nocte uesperis ab splendore lucis diuisa, singulis quibusque
rebus in locum dispositi ordinis segregatis, terra solidata est,
ut alterutro aelementorum ministerio praecurrente par temporum
uice usum dispositi operis spiritu uitae animata proferret,
non quod terra uel caelum aut datis ex cognatis
aelementis terrigenis principatibus spiritus propriae potestatis
aliquid acceperit, sed ut rerum materia praeparata sermo diuinus
facturae opus intrans sapientium praeceptorum instituta
conpleret, tenens forum saeculi in habitaculum hominum constitutum.
Denique his omnibus quae conuersatio mundi possidet
secundum genus suum factis hominem
ad imaginem et
similitudinem suam deus fecit acceptoque limo terreni
habitaculi nostrum corpus animauit, ut domino rerum omnium
homine praeposito in eo sabbatum idest requiem suam poneret,
ubi imaginem suam et similitudinem corporasset, ac
post traduce natura hospitium corporale homo ex homine praesumens
caro nasceretur ex carne, in quo constitutis nobis et
diuinorum mandatorum iussa sectantibus mundi opus et terrenae
materiae I naturam castificata caro uinceret, (et) homo ministerio
saeculi usus non concupiscentiae uoluntate deceptus haberet
Gen. 1, 27.
corr.(?) 7 g I corr. 9 UESPERES, E (in ftES)
eras. 12 blSpOTITI, T (in POt) lin. del. 17 LORUm 24 pRAESU
ffiENSCICARO, C in uersus fine eras. 25 qUO] ita cod. 27 Et deest
corpore templum fieret domini, ut sabbatizato in omnibus
mundo requiem, quam in se deo promiserat, praesentaret.-
Denique ipse deus noster per omnem scribturam in se cuncta
disponens dici se omne quod dicitur uoluit, ut solus potens
saluare perdere in unoquoque opere nuncupati uerbi peccantibus
poenam et laborantibus in se gloriam non negaret, sicut scribtum
est: ecce pono in Sion lapidem summum angularem
electum et qui crediderit in eo non erubescet; uobis
autem hic honor credentibus; non credentibus uero
lapidem quem reprobauerunt aedificantes hic factus
est in capud anguli et lapis offensionis et petra scandali,
qui offendunt uerbo nec credunt, ut intellegatis,
qualiter unius rei nomen alteris in incrementum fidei esset, I
alteris in offensionem poena peccati. Ipse namque se intrantibus
ianuam, ipse in praeceptis dei ambulantibus uiam, ipse
sitientibus iustitiae fontem, ipse esurientibus panem, ipse
se uineam credentibus posuit in salutem, sicut scribtum est
in euuangelio: ego uitis, uos autem sarmenta, ut, qui omnia
in omnibus agnosceret, Christum nulli nomini uel potest-ati
parte concessa unum deum crederet, quem unum in omnibus
inueniret, sicut scribtum est:
ut in nomine Iesu omne
genu curuetur caelestium et terrestrium et inferorum
et omnis lingua confiteatur quoniam dominus Iesus
Christus in gloriam dei patris, sicut et ipse per profetam
ait: ego sum deus et ante me non fuit alius et
post me non erit similis mihi; ego deus et non est
cf. Iac. 4, 12. 8 I. Petro 2, 6-8; Es. 28, 16. 16 cf. Io. 10, 9. uiam]
cf. Io. 14, 6. 17 cf. Matth. 5, 6. panem] cf. Io. 6, 35. 19 Io. 15, 5.
omnia] cf. Col. 3, 11. 22 Philipp. 2, 10. 11. 26 Es. 43, 10. 11.
l?rS 3 bõ.] an scrib. b€US? cf. 76, 27 6 U€R6€, E (in BE) lin.
del., deinde ex parte eras. 9 ERUf>ESCEt, E ex 1 fact. 15 pEC
CATA, A (in tA) lin., deinde etiam ras. del. 17 IUSTITIAOD, (D ras.
del. 20 potEStAtJS, uid. supra 3, 9; 37, 20.
ego posthaec et praeter me non est deus; quis sicut
ego? item per Hieremiam: hic est deus noster et non
reputabitur alius I absque eum qui inuenit omnem
uiam sapientiae et dedit eam Iacob puero suo et
Istrahel dilecto suo; posthaec in terris uisus est
et cum hominibus conuersatus est.
Et ideo et uos, dilectissimi mihi, castificate animas uestras
ad obaudiendum fidei et exuentes a uobis ueterem
hominem cum omnibus actibus et concupiscentiis suis
induite in uobis nouum hominem et per intellectum spiritalium
uirtutum in opus lectae lectionis intrantes parate in uobis
caelum et terram domini, sicut scribtum est: caelum caeli
domino, et alibi domino dicente: estote mihi terra uoluntaria,
ut ignorantiae uespero dissoluto exclametur in uobis:
fiat flux, sicut scribtum est: inluminare, inluminare Hierusalem,
ac tenebra corruptibilis corporis castigata et diuini
spiritus in uobis luce composita appellemini dies domini. Qui
enim haec in operibus agit Christi, primum in agnitionem sui
diem conplens secundo in gradu positus recte omnium man-J
datorum discit firmamentum, ut illud quod in se fuerit sterile
uerbo domini fecundatum pluuia diuinae praedicationis excepta
in omnem gratiam catholicae professionis erudit sicque arans
in spe fidei suae fructus colligens, in gloriam perfectae
9 exeuntes] Col. 3, 9.10; Gal. 5, 24. 13 Ps. 113,16. 14 cf. Ezech. 36, 35,
ubi tamen exstat \'uoluptatis\'; cf. Speculum Aug. ed. Weihrich p. 684 sq.;
uid. etiam Orosium, lib. apolog., c. 33: praebeat se unusquisque nostrum deo
terram uoluntariam. 16 Gen. 1, 3. inluminare] Es. 16,1. 23 I. Cor. 9,10.
SUO; etiam ante PUERO fuisse uidetur SUO, cf. supra 5,20 8 bl
C A
UtlSSICDI 12 ĮECtE, cf. 65, 2 13 SCRlr,TUm, cf. 62, 13
15 UT] cod. AUT 21 blSCIT scripsi, cod.: blCITUR flRODA
mENTORUm, OR ras. del. 23 PROfESSłONES, cf. 42, 15 ERUI
hiT] nolui mutare in ERUÖIA 1 (pro UT in u. 21 fortasse ET scrib. est)
SICqUA€
per fidem Christi, sicut scribtum est: sapientia aedificauit
sibi domum et fundauit illam columnis septem; in quam
domum et uos tamquam lapides
uiui aedificamini in
domos spiritales, offerentes hostias inmaculatas acceptabiles
deo, tamquam renati non ex semine corruptibili
sed incorruptibili, uerbo dei uiui et permanentes
in aeternum, ut facti sabbatum domini et ab omnibus mundi
actibus feriati nihil debeatis saeculo, sed requiescatis in Christo.
Exb
Sufficiebat quidem credentibus dei sermo, qui apostolico
testimonio cum ipsa in nos ueritatis uirtute transfusus absolutionem
dicti in parabolis sermonis edocuit dicente Paulo:
pasca nostrum inmolatus est Christus; sed quia non
statim significatio uisibilium et efficientiam rerum et temporum
demonstrationem et dispositae in nos naturae intellegentiam
conpraehendit, licet conparatio terrenorum ad deum
91b
nulla sit,
tamen, quia omnis scribtura interpraetationem
indiget et humanae intellegentiae infirmitas cogit rerum species
terrenarum tamquam superiorum indices quaerere, ut
uisibilium consuetudine familiariter admonente ad insolitos
Bachiarius, prof. fid. ed.
Migne 20, 1034 A. Hilarius, de trin. lib. 11, 1: Sufficiebat, quidom credentibus dei
sermo, qui in aures nostras euangelistae testimonio cum ipsa ueritatis
suae uirtute transfusus est, cum dicit dominus \'euntes e. q. s.\'; Faustini
fid. (Migne 13, 79): Sufficiebat fides conscripta apud Nicaeam ..., sed
quia etc. 7 Hilarius, ibid: nam et uerborum significatio nem et efficientiam
rerum et negotiorum ordinem et naturae intellegentiam comprehendunt.
9 Hilarius, de trin. lib. I, c. 19: comparatio enim terrenorum
ad deum nulla est; cf. VII, 28 11 Hilarius, ibid.: infirmitas
nostrae intellegentiae cogit species quasdam ex inferioribus tamquam superiorum
indices quaerere, ut rerum familiarium consuetudine admonente ex
sensus nostri conscientia ad insoliti sensus opinionem educeremur.
tres uersus complentia rubro colore exarata sunt 8 erat bE
(DOMSTAATIOMeflD, corr. man. I blSpOSITAC, litt. Eras._
corrasa? 13 CONSU€TUblN€fT)] uid. supra 5, 4; 25, 12; 30, 3; 39,13;
73, 15 et 16 INSOllTOjSj, fuit JNSOhtEi cf. 61,1; 94, 23.
est nobis propter uos humilitatem sermonis nostri in
ea quae inenarrabilia uidentur extendere, ut, cum uisibile quid
in lege dei ponitur, non id deus quod ponitur habeatur, sed,
quia ser omnis ex sensu est, secundum habitum neccessarii
sermonis, dum natura petitae rei agnoscitur, hoc quod
in nobis deus quaerit sensus sibi intellegens eloquatur. Hoc
enim primum intellegere uos oportet, quod omnis scribtura in
omne quod dicitur aut loquitur triformi intellectus opera diuisa
aut mundi in nobis opus destruens terrenae carnis in concupiscentiis
castigat habitaculum dicente profeta: castitas custodiet
et iustificabit cor,
aut diuinum animae genus
repetens ea quae in nobis dierum mensuum temporum uoluntatum
et idolicis terrenae natiuitatis uitiis districta uidentur
informat dicente apostolo: si spiritu, uiuimus, spiritu ambulemus,
aut certe deum in homine cottidianum sui testem
passum pro nobis et nostri iudicem monstrat, ut, quia nos diuinae
consortes esse uoluit naturae, ita nos corpore anima
et spiritu triformi praeceptorum obseruatione distringat, ut I
per legis umbram reformati in spiritu et desecandae carnis
Hilarius, de trin. II, 2: cogimur sermonis nostri humilitatem ad
ea quae inenarrabilia sunt extendere. 19 Hil., de trin. I, 13: qui nos
— non etiamnum corporali praeeeptorum obseruatione distrinxerit neque
per legis umbram ad sollemuia desecandae carnis imbuerit. uid. lIilarii locorum p. 69 laudatorum
ultimum 7 €loqUITUR, I eras. 8 A CE INtEl\'lERE OmNES,
E ex I corr. 9 OtYINE] facile conicias OflDNI uerba AUt lo
qUITUR delenda esse censeo TRKDORaCDI, CT) (in tRim) ras. del.
1.E
OPERA\'E, E in marg. man. I 11 CAS1 TIQlT, eras. est A uel tf,
13 Litterae, quas in codicis foliis 93-95 describendis inclinatis typis
insigniui, absuut a codice, cum margines sint desecti 14 NATIUITAS
16 COTJblANUCY) 20 ÒEISAECANÒE, A (in SAE) ras. del.
ex morte, Christo pro nobis ex inmortalitate moriente, intellegamus
quod factus pro nobis omnia, dum in oblationes
suas dies menses formas pecorum, animalium naturas, differentias
arborum, fructus terrenorum seminum poscit, non quae sunt
aelementorum aut terrena desiderat, sed omnia sua esse
demonstrans castificationem terrenae carnis et spiritus,
propter
quod et ipse pro nobis passus in carne est, in triumfum peccati
operantis exposcit et per omnium rerum natura totum se
loquens non tam coli uult mundi instituta quam distrui, ut
manifestetur quod scribtum est: homo cum esset in honore,
non intellexit et adsimilatus est iumentis. Quamuis
enim diuini gratia sacramenti paschalis mysterii opus
dirigens et testamenti ueteris lege praemissa uelut futurum
salutis nostrae I iter construens uenientis in nouam lucem passuri
dei constituat ingressum et in praeparationem paschalis
diei occidi agnum postulet loquens Christum hocque pascha
domini, illud Christi inmolatio nuncupetur ac satis a se diuersum
sit pecus terrae et deus gloriae, quoniam quidem hoc
terrenum mortale deciduum et in usum formati saeculi praecepto
animae uiuentis animatum est, Christus autem origo
omnium totus in sese nec quod est aliunde praesumens sine
principio,
sine fine, quem si per uniuersa consideres, unum
inuenies in totis et facilius de eo sermo deficiet quam natura,
Io. 16, 15. 11 Ps. 48, 13; cf. Philastr., de haeres., c. 100. 1 Hilarius, de trin. 1,13: ipso pro nobis ex immortalitate moriente,
ut ... cum eo excitaremur ex morte. 24 Hil., de trin. II, 6 et contra
Const. imp. c. 28: sermo in eo deficiet, non natura claudetur.
1 ISO[EffiNIA 4 Ides SNATURA 5 tERR., erat FERR.
7 erat bOflDONSTRANS1 8 CARNI E, I ras. del. 9 NATURA]
uid. 5, 9; 15, 20; 20, 13; 75, 2 et 17 al. de littera M oppressa 12 AbsifDI
llTUS fuisse uidetur 13 pAScbAaIS 18 erat IN(T)AlATIO, A
Et I
ras. del. 19 tERRAfÒEUS 21 UJUeNtfS, E (in tES) ras. del.
inchoare coepit exhordium, sed omne hoc pro nobis uenturus
in carnem uel passus in carne est: intellegere nos deus uoluit
in nobis, ut, quia unus dicti auctor utriusque est et necesse est
diuinorum dictorum pacificam intellegentiam ita singulis quibusque
causarum generibus I aptari, ut consentiens testamentum
nouum ueteri, etsi utraque unum sunt, tamen, quia et ipsa institutione
legis et tempore diuisa putantur et nomine et in
uetere testamento oblatio pecorum et circumcisio carnis, in
nouo sola animi fides petitur, nos cognoscamus in nobis quod,
dum in utrisque testamentis corpore et spiritu, sicut fuit Christus
in carne, uelut in duobus perfectus homo quaeritur, uetus testamentum
castificandi corporis deo et nouum animae institutione
mancipatur et non dissentaneum sibi sed ratione diuisum
est, ut, sicut haec duo testamenta deus unus est, sic
in nobis perfectio boni gloria sit, si castificatio corporis fructu
diuinae excolitur uoluntatis, sicut apostolus ait: ecce transierunt
uetera et facta sunt omnia noua, et alibi ipse ait:
sicut portauimus imaginem eius qui de limo est, sic
portemus imaginem eius qui est de caelo. Denique in eo
testamento quod prius est, sicut lectio I praesens docet, ut
percusso Aegypto populus dei in laetitiam transferretur, ad
caelebrandum pascha formae pecorum, dies mensuum, tempus
petitur annorum; in eo autem quod nouum dicitur eiectis in
euuangelio pecoribus e templo et mundo in crucem fixo
ascendens pro nobis in patibulum Christus offertur illudque pascha
II. Cor. 5, 17. 19 I. Cor. 15, 49. 22 Exod. 12, 27 sqq; Act. 7, 24.
24 cf. Io. 2, 15 al. 25 mundo] cf. Gal. 6,14.
ANbl) CEpit, E ex J fact., 0 man. I inscripsit in C 6 CAUSARm
7 JpSANStltUtlONE 8 NOffilNEIN 9 UEtERIStEStAffiENtI
13 malim INSTITUTIONI 14 blSSCNTANeluO) 16 pERfectloJ
scrib. esse PERfECtl puto, cf.95,23; 75,10 22 p€RCUSSO] cf. supra 63,2
23 PLAscJbAfoRffiAE] conicias fORffiA, sed cf. 71, 4 25 Eteffiplo
omne quod fit et factum est in salute hominum
intellegamus
ostensum, ut natura corporis quae per apostolum
figura mundi et uetus homo dicitur, etsi dei manu facta
est, tamen, quia terrenae natiuitati limi adpraehensione germana
est et diebus et temporibus annis mensibus omnibusque
quae sub sole sunt uitiorum diuisa naturis diuinum genus
hominum muscipulis terrenae habitationis hebetauit, dicente
profeta: corpus quod corrumpitur adgrauat ani
et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem,
necessario castigata per legem ueteris testamenti et
oblata in tabernaculum dei nihil iam diebus et temporibus
debeat, sed sicut caro Christi consors uirginalis corporis facta
ante conspectum domini formam peccati in se operantis occidat
et sicut in crucem Christi uelut agnus perfectus masculus
inmaculatus cum uniuersa uitiorum abolitione moriatur, sicut
apostolus ait:
Christo adfixus sum cruci et uiuo iam
non ego, sed uiuit in me Christus. Qui enim haec intellegit,
confirmatus ad fidem et consepultus Christo in baptismum
per mortem, absolutus diebus temporibus mensibus
numerum dei meretur esse non saeculi et ea quae uiuunt terraena
despiciens ambulans in carne nec secundum carnem
militans pascha fit domini et regeneratus in nouo testamento
consimilatus corpori dei, ubi se in olochaustum obtulerit deo, tunc
15 Exod. 12, 5. 17 Gal. 2, 19. 20. 19 Col. 2, 12. 22 II. Cor. 10, 3.
1 NOSTRUCnUT, uid. de hoc signo praef. cap. II et supra 5,15; 6,19. 25;
8, 4; 10, 6. INtELllECTţ I ras. del. 8 boflDlfMeTl 9 AbQRU
IS I
ABAt, U ras. et puncto del. 13 CON SOR 14 OpERANTES, E
ras. del. 15 CRUCEml] cf. 69, 13 16 ABOllTION€~] cf. e. g.
Eoensch, It. et Uulg. pag. 409 sq. 19 CONJflflDATUS INaBApT*]
conicias p€R BApTISODUOD IN mORltEm, cf. 60, 8 21 NumE
]1..UI \\..
Rum nolui mutare in NUmERUS qUACBUNT 22 OfSpi
CIENS, E ex I corr. AODBUlAS 24 OIOCAUSTUOD
esse cognoscit, dicente Paulo: si conplantati facti sumus
similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus,
scientes hoc quia uetus homo noster simul cruci confixus
est, ut destruatur corpus peccati et ultra non
seruiamus peccato, et alibi ipse: quod enim mortuus
est peccato mortuus est semel, quod autem uiuit uiuit
deo. Denique deus noster adsumens carnem, formam in se dei
et hominis idest diuinae animae et terrenae carnis adsig,
dum aliud ex his peccati formam, aliud diuinam ostendit esse
naturam, illudque arma iniquitatis peccato, hoc iustitiae
arma demonstrat in salutem nostram uerbum caro factus, dum
inuisibilis cernitur, innascibilis nascitur, inconpraehensibilis
adtinetur, dum moritur homo resurgit ut deus et nunc tristem
sibi animam usque ad mortem quasi timens queritur, nunc
ultra humanam confidentiam sessurum se ad dei dexteram
profite[tur, nunc auferri si possibile sit calicem expetit passionis,
nunc confidenter tamquam acceptum de patre bibiturum
se eum esse contendit, nunc relictum se in passionibus a deo
tamquam homo queritur, nunc confitenti latroni tamquam deus
paradisum pollicetur; dum filius dicitur et Ioseph pater non
est, dum filius dicitur et Maria uirgo ante conceptum uirgo
concipiens et edita carne saeculo datura miraculum uirgo post
partum,
quoniam inter ista tam diuersa, tam dissona secundum
intellegentiam humanae creaturae non conueniret uirginitas
partitudini, aeternitati mors, adhortationi diffidentia, trepidatio
14 Matth. 26, 38; Marc. 14, 34. ad. u. 16-19 cf. Matth. 26, 64. 39. 29.
19 relictum] cf. Matth. 27, 46. 20 latroni] cf. Luc. 23, 43. Hilarius, de trin. VI, 36: ultra humanam intellegentiam; VI, 37:
ultra humanae infirmitatis modum; cf. X, 7; XI, 44; XII, 38. 56.
R
R∈ lin. et punctis del. 18 ACCEptAm 20 qUAERltUR 23 CAN
N€, N (in AN) lin. tenuissima et puncto del. 24 ISYA!tUAffi,
A (in A(D) perperam lin. del. 25 URQINJTAS, cf. 83, 6
secundum carne infirme demonstrat: sic se pro hominibus
patientem intellegi deum uoluit in carne, ut, si sensus quaeratur
in nobis: unus deus est, si sermo: unus est Christus, si opus:
unus Iesus, si natura quaeritur: I filius est, si principium quaeritur:
pater dicitur, si creatura: sapientia est, si ministerium:
angelus, si potestas: homo, si dignatio: filius hominis, si quod
factum est per illum: uita est, si quod extra illum: nihil, —
sic uniuersa disponens, ut, cum unus esset in totis unum in
se uolens hominem, aliud genus perfecti operis scrutator eius
habere non posset, nisi ut unum eum deum crederet, quem
omnipotentem in se quod est et quod dicitur inueniret. Nec
enim putetis pertinere ad contumeliam uerae diuinitatis,
si commendans
caritatem suam in nobis deus et infirmitates
nostras pro nobis portans sic terrenae natiuitatis oblationes
petit, ut in nullo se secundum mundi aelementa discernens,
in quantum terrenae mentis amplexu potestas aeternae infinitatis
excederet, conprobaret, sed ut per haec intellegens deum
fides constans captiosas mundi et inutiles respuat quaestiones
et pecca quod in nostro mortali corpore operatur
agnoscat et ipse se homo diuidens, deo in se cuncta monstrante,
Tit. 3, 9; II. Tim. 2, 23. 20 peccatulll] cf. Rom. 6, 12. Hilarius, de trin. 1, 13: (fides constaus) non secundum sensum
communis intellegentiae deum retinens neque de Christo secundum mundi
elementa decernens, in quo diuinitatis plenitudo corporaliter inhabitat, ut,
dum infinitas aeternae in eo est potestatis, omnem terrenae mentis amplexum
potestas aeternae infinitatis excedat. 19 Ibid. paulo superius:
respuit captiosas et inutiles philosophiae quaestiones fides constans.
It. et Uulg. p. 408 al. abeflDONSTRATj, NS in marg.; totum uocabulum
in rasura exstat 4 ESt] nolui mutare in coniunctiuum modum,
quamuis ut praecedat (au pro Ut in u. 3 Et scrib. est?) 10 pERFEC
TI OOp€RIS, prior 0 in marg. pos. man. I, sed rursus lin. del.; cf. 72, 16
12 omIN\'pOtENł,Ems lin. del. 13 U€R€ 15 OBĮAltlONJS
17 AmpLEiXU] uid. supra 71, 9 INflRODITATIS 18 EXC,bEIRE.t
19 qUESt\'ONE.$ 21 mONStR\'ANltE., AN in margine fuit ANx
in crucem figi (oporteat), quid inmaculatum in se deo
tribui, quid, quia diuinum habitat in nobis, inpassibile seruari,
ut, sicut supra diximus, corpore anima et spiritu triformi
in deo opere perfecti adinpleamus quod scribtum est dicente
Paulo:
sicut exhibuistis membra uestra seruire inmunditiae ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra
seruire iustitiae in sanctificationem, quoniam stipendia
peccati mors est, gratia autem dei uita aeterna
in Christo Iesu domino nostro.
Et ideo intuentes in uobis omnia, quamuis dispensationem
mundialium rerum alterutro naturae suae motu speciosa conmendet
operatio, tamen, quia totius creaturae sensum longe necesse
est ad gloriam praecedat operator, scitote quia nihil in I
huiusmodi pro se deus aeguit, sed, quia homine decepto diuinorum
operum simplicem dispositionem loco tempore numero die
mense ratione diuisam daemoniaca idolorum natura confuderat,
dum incertorum deorum familias introducens incommunicabile
dei nomen diebus mensibus pecoribus uolucribus lignis et lapidibus
adscribit eratque tale fidei bellum, ut relicto tanti
muneris deo corporeas creaturae conspicabilesque formas in ae
terrenis et caelestibus adorarent, dicente de his apostolo:
euanuerunt in cogitationibus suis et obscuratum est insipiens
cor eorum et commutauerunt gloriam incorruptibilis
dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis
et uolucrum et quadripedum et serpentium, necessario
deus noster religiosae sententiae modum temperans, ut
cf. Sap. 14, 21. 22. 23 Rom. 1, 21. 23. Hilarius, de trin. lib. I, c. 20: ita totius operis modum temperauimus;
arduum hoc intellegentiae iter cliuo quasi molliore leniuimus;
cf. infra p. 100, 9.
9 p€CCATAjA (in TA) lin. et puncto del., cf. 66, 15 12 CONlmEN
bem, m (in hEm) ras. del. 16 erat NUillERE 23 €UAN€RUNT
24 INCURRUpTIBlllS 27 b€US scripsi, cod. \'bo, cf. supra 66,3
primum per I Moysen data lege, prohibens omne idolum quod
esset in caelo siue in terra siue in aquis, detestans militiam
principatum saeculi quae operatur in cogitationibus nociuis
et castificans in his opus carnis, ne quid homo extra unum deum
uelut deum uellet, praecepti fine conpescuit et, cum unumquid
in sacrificium peteret, occidi non pecorum sanguinem uoluit,
sed occidi in nobis ea quae uitiorum natura idolicis in carne
formis occupauerat, dicente de huiusmodi apostolo:
non quod
idolum sit aliquid, sed quae sacrificant daemoniis
sacrificant et non deo, ut his scilicet in homine correctis
post ipse bonorum natura facturam uelut perfecti hominis locum
uterum uirginalis carnis ingressus idolorum formis in pecoribus
occisis suum sanguinem in redemptionem humanae expiationis
offerret et conceptione partu uagitibus cunis omnes naturae
nostrae transcurrens contumelias mundo in cru fixo saluato
in se et per se sibi homine gauderet. Nam quod primus
mensis petitur in pascha, non ut adtendatur mensis, cuius
numerum constat cum saeculo numerabili esse periturum, sed
quia omnium creator in totis est, agnoscatur quod scribtum
est: primitiae omnium Christus, et de propiato inimici
transitu, ubi primus mensis ad inmolandum petitur, ibi, quia,
sicut scribtum est, numerus hominis numerus est bestiae,
opus mundi et na in nobis prima uincatur et deo potius
incipientes quam saeculo debere quod nascimur intellegamus
Exod. 12, 2. 21 I. Cor. 15, 23. 23 Apoc. 13, 18. Hilarius, de trin. II, 24; uid. supra ad p. 60.
SI
cf. 22,7 5 CASTlfICANONbIS, 0 ras. del. 6 UNUfOqUlb,
eadem forma occurret p. 105, 1 9 bu\'(lUaS, litterae IUS in margine,
IU in ras. 10 qUIAE, I eras. 11 Į-CpRREclns, 16 NOSTRAE
U
ETI, €T lin. del. SAlATO 20 AQNOSCATUR, 0 (in NOS) ex
U corr. 25 NAS\'C)(DUS, S (in (DUS) lin. del.
in saeculum, sed in quo deuicto Aegypto idest repudiato
mundo diuina in deum natiuitate reparamur. Adtendi
autem lunaris ideo cursus iubetur, non ut in eo obseruatio religionis
sit, sed, quia in ea quae uidentur omnis homo uincitur
et germana aelementis caro diebus et tem oblegata
rectores orbis terrarum deos aestimat, necessario aelementorum
circumscribta per deum numeri intellegatur natura et, quod
minuitur aut crescit, primum potestatis suae non esse credantur
quae uoluntarii operis non habent libertatem, post sapientiae
saecularis institutione reiecta corpore anima et spiritu in quibus
homo uincitur triformi decalogi in nobis lege reparata mensis
fiat domini et natiuitas tempore
circumscribta uincatur in
nobis, quoniam, sicut scribtum est, constitutis terminis gentium
secundum numeros angelorum, cum decada saeculi
uincitur, dominicae decadae mandata reparantur, et inde est,
quod in mysterio domini aut decimae fructuum petuntur in
lege aut in uincendo Aegypto ad praeparandum pascha mensis
decima postulatur, quoniam qui in tribus potens initium medietatem
et consummationem mundi in se operantis evice, non
ut oblegaretur tempore uenisse se, sed ut uinceret recognoscit et
credens aeternis intemporabilis factus intellegit quod omne quod
sol diei luna nocti minuitur aut crescit non inperium captiuitatis
nostrae, sed operabilis constitutio sit naturae, totumque
quod uiximus reuertentibus nobis ad genus nostrum uocabitur
pascha domini, non opus mundi, sicut scribtum est: ego creaui
omnem militiam caeli et non iussi, ut adoraretis ei. II
decima die mensis). 26 Hos. 13, 4.
UINCITIJI..
(DO€T 8 conicias NUmERIS 12 OeCAclOQl, C (in uersus fine) eras.
IE 1 R
20 CONSaUm1 rOATIONea) INSUOlpECCANtlS, U et CC ras. del.
eUICEeIIW, post eUICEe, cuius ultimam litteram posterior manus addidisse
uidetur, uacat spatium trium uel quattuor litterarum 23 luN AIMOCTI
Quod autem agnus inmaculatus anniculus ex agnis et haedis
petitur adsumptus, ut, sicut scribtum est, imitantes opus
Christi malitia paruoli et inmaculati legem domini
inbuentes operemur et, dum homo deo redditur, totius mundi
in anno numero deuicto innumerabilis Christi natura teneatur
sicque ex agnis et haedis idest ex duobus in unum hominem
nouum corporis et spiritus castificatione suscepta pascha domini
et pascha nostrum hoc est Christus in homine et homo in.:.
inatur in Christo et adinpleatur quod scribtum est: qui sanctificat
et qui sanctificatur omnis ex uno. Quod autem
expiatio domus petitur, non domus manufactae, quae ipsa temporis
uetustate decidua est, emundatio postulatur, sed sicut
scribtum est: quae domus nos sumus, si usque ad finem
inculpata fidei uirtute nitamur, nec liminaria uel postes
lignis et lapidibus instructa occisi pecoris uult deus cruore contingi,
nec enim de talibus cura est deo,
sed dicente
Paulo: omnis uiri caput Christus, Christi autem caput
deus mysterium futuri baptismatis diuini sanguinis effusione
ditandum prophetat in nobis, ac, sicut iam alii cognouistis, alii
ut cognoscatis optatis, omnia [in] quae uidemus audimus oramus
aut loquimur uel in postibus aut in liminaribus animati corporis
data uult in introitum diuini sermonis aptari idest non in uagos
saeculi errores rapi, sed consignantibus
Christi uelut sanguine inmaculati agni diuinae passionis testificatione
signari, ut ambulantibus nobis in nouitate uitae et
non in uestustate litterae acceptum in uictoria a nobis
corpus non appelletur iam terra saeculi sed domus dei nec
fornicationis habitaculum sed imago corporis Christi.
9 Hebr. 2, 11. 11 cf. Exod. 29, 36. 13 Hebr. 3, 6. 16 I. Cor. 9, 9.
17 I. Cor. 11, 3. 25 Rora. 7, 4. 6. 27 cf. I. Cor. 6, 13.
2 Absummus, m (in mUS) ras. et linea del. SCRIBTUm
imiTA~\'TIS 5 scrib. ANNI? 14 potES 15 pecoifts, b
ras. del. 20 omNIAINqUAe] de IN cf. 60, 6; 61, 1; 62, 12 al.
ORA muiR, litt. R in margine affixa 25 SIQNATI AE in UltAE
ras. corros.
Propter quod et uos intellegentes quoniam lex spiritalis
est, nos autem carnales, uenumdati sub peccato,
castificate
animas uestras ad obaudiendum et offerte uos
tamquam spiritales hostias, acceptabile sacrificium placens
deo, et intellegentes praesentem lectionem non lumbos corporis
praecingatis, sed, sicut apostolus ait, praecincti lumbos
mentis uestrae sobrii in omnibus perfecte credite in
quo signati estis spiritu et uelut mundantes domum dignum
mandatis dei carnis uestrae habitaculum praeparate, ut delegatas
in pascha I domini uigilias imitantes conuersantes in
ignorantiae nocte peruigeletis ad deum et omne quod offertur
a uobis, priusquam dies domini mane ueniat, consummatis,
ac, si non statim possibile est consummare quod uultis, uicinum
proximum idest cohabitantem uobiscum intellegentes
spiritu in auxilium perficiendi operis aduocate, quoniam, sicut
Paulus ait, ipsius est et uelle et operari in nobis et perficere.
Et sicut praesens lectio ait dicente domino: et erit
in testimonio sanguis quem in postibus et liminaribus
posuistis; ego enim uidens sanguinem hunc protegam
uos nec erit plaga exterminii in uos, cum percutio terram
Aegypti, sic nos adueniente in iudicium domino ipso testimonium
reddente pro nobis et in cordibus nostris clamante: abba
pater non cum hoc mundo damnemur, sed signati frontibus
praetiosi sanguinis testimonio absoluamur in Christo.
Inter quae omnia, licet aper scribturae dei loquantur ad uos,
tamen, quia et ego testis uester habeor in Christo Iesu, consilium
do tamquam misericordiam consecutus a domino,
(infra lin. 3). lex] Rom. 7, 14. 2 castificate] I. Petro 1, 22. 3 offerte]
I. Petro 2, 5. 6 I. Petro 1, 13; Exod. 12, 11. 7 in quo] Eph. 4, 30. ad
u. 9-15 cf. Exod. 12, 6. 8.10. 4. 12 priusquam] cf. Malach. 4, 5 (ubi in not.
Sabatarii \'manifestus\'). 16 Philipp. 2, 13. 17 Exod. 12,13. 22 Gal. 4, 6;
Rom. 8, 15. 23 signati] cf. Apoc. 22, 4. 24 praetiosi] I. Petro 1, 19.
26 cf. Io. 15, 27. consilium] I. Cor. 7, 25.
UIGELEtlS] ita codex 12 hlEr, I lin. del. CONSU:1ffiAtISJ nolui
mutare in CONSUfDATIS 20 €LRplTf|plAQA
concupiscentiis suis facti pascha et in diebus septem, quibus
aut inchoatur mundus aut agitur aut finitur, sine fermento
idest sine uitio sinceres idest azymi et diebus saeculi nil
debentes, naturam in uobis dei custodientes et legem idest
carne domini uiuamus et sanguine,
ut, cum uenerit in iudicium
deus, sicut in apocalypsi legitis, non numerus bestiae nec
mesura saeculi simus, sed, in quibus etiam Iohannem fleuisse
legitis de signatis signaculis septem, uelut liber doctrinae
caelestis habeamur et inter duodecim milia signatorum
patriarcharum numeris mancipati non numerus bestiae
sed mensura hominis quod est angelus nuncupemur, adinpleto
quod dominus in euuangelio ait: I filii huius saeculi
nubunt et nubuntur, generant et generantur, filii autem
dei neque nubunt neque nubuntur neque generant neque
generantur, sed similes sunt angelis dei.
13,18. 8 cf. Apoc. 5, 4. 1. 10 Apoc. 7, 4—8. 11 Apoc. 13, 18; 21, 17.
13 Luc. 20, 34-36. Orosii common., c. 2.
mutare in NOBIS 7 | Jg E (in PSE) lin. del.
8 (T)\'€\'sURA, E in marg., cf. Brambach, Orth. p. 267 13 qu?Ö, I
lin. pertenui del. 14 NulBENt 15 fsJUB€NT, E lin. del.
16 SIODlllS .öi.lf.Nlt.tRACtAtUSIEXobl\'.NClpn.lp.Uffil pSAl.COl\'||
112
(in)dissolubilis uerbi in hominibus constituens fundamentum,
dum omne in se in quod electus fuerat exultat, primi psalmi
opus dirigens et diuinae naturae ostendit gloriam et uiuendi
omnibus posuit disciplinam dicens: beatus uir qui non abiit
in consilio inpiorum et in uia peccatorum non stetit
et in cathedra pestilentiae non sedit. Cui necessario
psalmo, quia primus est omni principium est, titulus in
superscribtione non ponitur, quoniam qui id quod primum fuit
nouit et ita non fecerit, possidentis peccati titulus non tenetur,
sicut scribtum est: quis enim uocat per se uocitum? et
alibi: iusto lex posita non est. Quod quamuis profeticus
sermo deo soli qui solus hoc potuit adsignet, tamen et nos ita
deo Christo seruire persuadit, ut peccatorum nube detersa
et Christi in nos natiuitate reparata,
si Christum omnium scimus
esse principium et hominem Christi agnoscamus habitaculum,
dignum tali habitatori domicilium praeparemus quod
non potuit. 14 I. Tim. 1, 9. 16 cf. Es. 44, 22. Hilarium haec inscriptio:
\'tractatus psalmi\' etc. 3 uerba bAUlb — €RUblTIO?MIS€t\'
tres complentia uersus rubro colore exarata sunt 4 uersus incipit a
OISSOl, UBll, lS, deficiente syllaba IN, cf.60,6 11 fUITUItT6ITA, t (in tE)
expunctum 12 TITUIUS] cogites de TITUllS, cf. 26, 6 13 lJOCJtum]
cf. Roensch, It. et Uulg.2 p. 521 16 peRSUAblT] cf. supra 30, 18
18 AQ\'fMOSCA(T)US] cf. Arch. f. lat. Lex. III, 51. 320
aut auaritia decoloret, sed quod perennis uitae splendore
ditatum et Christi dei templum et legis testamentum et saluatoris
dignum inuenietur habitaculum dicente Paulo: templum
dei estis et deus habitat in uobis, et alibi: scitote quia,
si I quis uiolauerit templum dei quod estis uos, disperdet
illum deus. Quod intellegentes scimus quoniam
templum dei sumus et deus habitat in nobis; maior metus
criminis est et euidentior poena peccati eundem cotidianum
testem habere quem iudicem illique debere mortem quem uitae
intellegimus auctorem. Omnes enim corpus Christi sumus et
membra ex parte; nam quod renascimur in salutem, misericordiae
est, non naturae,
ut, si natiuitate carnis adstricti et
mundialis mali uitiis obligati peccatorum uiam et consilia non
euasimus inpiorum uel baptizati in Christo Christum induentes,
ita perennis uitae sequamur heredem, ut nec cui
renuntiauimus inueniamur participes nec cui credimus infideles.
Et ideo profetici sermonis intellegentes eloquium estote tales,
quales uos pater deus fecit, estote tales, quales uos manus
patris instituit, quoniam imago et similitudo dei, quod estis
uos, corruptelae inlecebras I et blandimenta non quaerit, omneque
impiorum consilium et peccatorum uiae, cathedrae pestilentiae,
corruptae carnis astutia et polluti corporis officina, sicut
scribtum est: corpus quod corrumpitur adgrauat animam
et deprimit terrena inhabitatio sensum multa
1 SECUĮAłUS INClirvJ€TtAUX, I (ante AUt) lin. del. 3 EttEffi
plum, Et lin. del. 4 \'NUEINIEtUR] nolui mutare in coniunct. praes.
uel imperf. 6 UOlAU€RIT, cf. 74, 25 9 Eu,hENt\'OR] prima littera E
in margine praefixa 10 ,ĮhqUAE, A lin. del. 11 erat INTelllQlfDUS
12 EtIXI, t lin. del. 14 Of)ĮĮ<;At E lin. del. 18 SCrWnCS, E lin.
del. 21 CORRUptJlAE f)ĮANhłffiENNON 22 pEStłLENtJA
23 OffCINA, supplendumne Est? 25 het\', b lin. et puncto del.
EhERRENA, Et uno puncto et duab. lin. del., cf. supra u. 3
insanabilis, arma serpentis, calliditas inimici, adulatio
extrarii, subiugatio nostri, corruptela sui. Per hanc expugnator
inimicus
artes suas inserit et insidiis suis per occulta fallentibus
zabolus obrepit, dum percutit ut terreat uel dum blanditur
ut fallat. Sic denique apostolus Paulus, quid ipse uellet
ostendens et quid ne fieret repugnaret, dixit: uideo aliam
legem in membris meis repugnantem legi mentis meae
et captiuum ducentem me in lege peccati, et alibi: scio
quia non inhabitat in me, hoc est in carne mea, bonum;
nam mente seruio legi dei, carne autem legi peccati.
Sic et profeta de hoc loquens ait: in montem altum ascende,
qui euangelizas Sion; exalta uiribus uocem tuam qui
euangelizas Hierusalem; exalta, ne timeas; dic populo
huic \'omnis caro ut faenum et omnis gloria hominis
ut flos faeni; aruit faenum et flos decidit, uerbum
autem domini manet in aeternum.\' Et alibi ait: ego stabo
super speculationem meam, ut uideam et audiam, quis
loquatur in me et quid respondeam in accusatione
mea; et alibi:
audi, populus meus, qui beatificant UOS
seducunt uos et semitas pedum uestrorum conturbant.
Quorum si naturam intellegimus et uitiorum consortium non habemus,
necessario regnum quod caro et sanguis non percipiet,
consequimur. Sic denique Rebecca ad fidem mysterii
operantis electa duorum in utero suo populorum pugnas uidens
I. Petro 1, 24 al.; Sabatarii cod. Colb. ad Marc. 1, 3. 17 Habac. 2, 1.
20 Es. 3, 12. 23 I. Cor. 15, 50. 24 cf. Gen. 25, 22 sqq.; Rom. 9, 10 sqq.
4 otullA 12 moaRXea), R lin. del., cf. 74, 23 13 eUA7lQ€leZAS,
∈ (in le) lin. del. 14 eUANQeleZAS, E (in le) lin. del. 16 UT (post
fAEINUm), U lin. del. 17 AIT scripsi, cod. Ab (an scrib. At?)
19 ACCUSATIONe~\'(D€A, uid. 69, 13 24 conicias CONsEquEmuR
25 op€RA~T€S, E (in T€S) lin. del. erat UtERE, cf. 87, 3
Iacob protulit in salutem, quem Christus faceret heredem. In I
quo et uos, dilectissimi fratres, tamquam fideles serui et, sicut
scribtum est, fili dei et coheredes Christi operantes in testimonio
loquendorum castificate animas uestras ad obaudiendum
fidei nec configurantes uos ignorantes uitae
desideriis in quibus erubescitis stipendia uellitis accipere
peccati, sed iter psalmidici sermonis intrantes ambulate
in lege domini, ut tamquam lignum quod plantatum est
iuxta decursus aquarum diuinorum
sermonum fontibus inrigati
uirentis intellectus palmites proferatis maturos et permanentes
honestae uitae fructus, quos non corruptibilis habitaculi
uoluptarium tempus eduxit, sed quos diuini sermonis
eruditio fecundarit, ut non decidentibus foliis mandatorum
perpetua luce contecti peccatorum supplicia respuere et requiem
possimus habere iustorum per Iesum Christum.
6 configurantes] I. Petro 1, 14; uid. supra 9, 24 ubi in eodem uersu habes
ignorantiae\'; pro uocab. \'uitae5, quod utroque loco in nostro codice
occurrit, It. et Uulg. exhibent \'uestrae\'. 7 in quibus] Rom. 6, 21. stipendia]
cf. Rom. 6,23. 8 cf. Ps. 118,1. 9 Ps. 1,3. 11 cf. Apoc. 14,18.
12. 14 cf. Ps. 1, 3.\'
U (in pu) lin. et puncto del. fortasse IQNJORANTIS1 scrib. est
I
7 CRUBESCItlS, E ex I fact. UEU\'tJS] cf. 39, 2 ACCEpERE, E
(in CE) lin. del. 8 ITOR, 0 lin. del., cf. 58, 7 11 UJRENITES pRO
fERENTES fort. p€R(T)AN€N\'TIS scrib. est 12 bONEStAE
U 1\'LAE
fRUCTUS 13 EhUXIt] cogites de EbUXEItIT, cf. 4, 2; 32, 16 al.
16 xpm\'lf\'Nlt TRACTATUslpSAĮm, pR.ffi,I,NC,plt TRACTATUS1
pSAlCDI tERtllll1
118
multi insurgunt aduersus me\' et reliqua. Licet psalmi titulus
gestorum ordinem teneat, cur Dauid sanctus animi a facie
Abessalon fili declinauerit, nobis tamen caelestia opera dicentibus
non rerum carnalium perscrutanda sunt, ut inuenta in
secretum inquisitionis indagine inuenti praemia operis adsequamur,
sicut scribtum est: quaerite, inquid, et inuenietis, pulsate
et aperietur uobis, et alibi: I omnia possibilia cre
denti. Acta itaque per speciem per fidem colligere debemus
et uisibilia opera inuisibili mentis indagare secreto. Omnia enim
in figura gesta apostolus adseuerat et nostri typum anteacta
monstrare, ut opus laboris per scientiam legis inluminet,
quos ignorantia tenebris ante uelabat, ut apostoli ad Efesios
II. Cor. 5, 7. 13 I. Cor. 10, 6; cf. Prisco can. LXVIII et Bachiarii fid.,
Mig. 20, 1019 C. Hilarius, prolog. in cantica quindecim grad., 2: In plerisque
psalmis multa secundum historiae ordinem in superscriptionibus eorum
esse legimus, ut \'cum fugit Dauid a facie filii sui Abessalon\' etc.; —
ibid., ad psalm. eXIT, 1: Propheticus sermo licet communi usu humani
sermonis utatur, tamen non eandem quae communi sensui adiacet
significantiam continet. Namque quamuis, prout possemus intellegere,
rerum caelestium enuntiationem temptarit, uirtutem tamen significantiae
suae moderata licet uerborum electione seruauit.
SURQUR tres uersus complentia rubro colore exarata sunt 4 INSUR
QUr\'qUNT, syll. QUR nigra lin. del. \'EtREP, in marg. 7 p€R
SCRUTANbA6 15 EffESJOS, prior p linea et puncto del.
lux in domino; ut fili lucis ambulate. Agere ergo nos
oportet excubias,
qui iunctus est, qui si temporis mutatione
corrumpitur, sed in dies ille renouatur, ut non quae in oculos sed
quae in mentem ueniunt magnifica ducamus, non studentes corporalibus
sed spiritalibus, laborantes, ut apostolus Paulus, electum
uas Christi, gentium doctor, ponit et dicit: lex, inquid,
spiritalis est, ego uero carnalis, et beatissimus Petrus:
omnis, ait, profetia uel scribtura interpraetationem
indiget. Hinc nobis nocte ac die in dominica le meditatio,
hinc in eam, quantum meriti est, curiosae mentis intentio,
hinc nostri agnitio, hinc fiducia gloriandi repudiare quae
carnis sunt et elegere quae spiritus, argutiam cordis in agnitionem
ueritatis intendere, praeceptorum caelestium secreta cognoscere,
utilitati animae, dum tempus sufficit, prouidere. Unde
mihi, fratres, sacrae lectionis prouidentiam curiosius intuenti
non (in)merito per profetam ordo psalmorum digestus uidetur
nec incondite quae spiritus dei dictauit exposita,
cum rudem
hominis natiuitatem simplici innocentiae puritate formatam
7 I. Tim. 2, 7. lex] Rom. 7,14. 9 II. Petr. 1, 20. 10 nocte] cf. Ps. 1, 2;
I. Thess. 2, 9; II. Thess. 3, 8 et Prisco can. XXXIX. in dom.] cf.
Ps. 118, 97. 15 cf. I. Petro 4, 3. Hilarius, de trin. V, 32: ab apostolo et doctore gentium; —
melius ... electione uase docuisti, — VI, 20 uas electionis; — VI, 44
electionis est uas ... magister gentium; — VIII, 1 doctor hic gentium;
— VIII, 21 electionis est uas et gentium doctor; VIII, 27. 48; IX, 62;
XI, 23; — Saluiani, epist. ed. Pauly p. 205, 4: Paulus electionis uas,
magister fidei; al. Cypr., ed. Hartel. I, 301, 1: ponit et dicit; aZ.
tERlpRAetAtloNEm] cf. 69,10; 9,27. 11 (D€R|\'TI] conicias (nEitITA
Nlb.IA.
INTCTIO 16 mfRA tRES SACRC 17 0D€RIT0\', deficiente
syll. INJ ORtSpSAltaoRUm 19 bOfWaNJSjfD, (D lin. et puncto del.
uerba SlfDpllCI— pAR€acoartatis litteris exarantur, cf. 61,5
qui non abiit in consilio inpiorum et in uia peccatorum
non stetit; secundo incorporatum inuidiae uirus exspauit, cum
ait: quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt
inania? hoc in tertio odium fili in patrem docet a nobis nasci,
quae nos persequantur ostendens. Tum et illud, I carissimi:
sensum legentis admonuit et sollicitam mentem ueri inquisitione
tardauit, cum in principiis posuit, quae regni sui fine
perpessus est, profetiam credo uitae hominis aptando et saecularis
mali circumscribendo naturam. Formae uel aetatis ignorantiae
iactata turbinibus peccatis acerba sunt, tranquillo aeui
fiunt scientiae emendatione matura, pro quibus idem praecatur:
peccata, inquid, iuuentutis meae et ignorantiae ne memineris,
deus;
et apostolus ad libertatem iustitiae nos excitans
peccati in nobis redarguens seruitutem sic ait: cum
enim serui essetis peccati, liberi fuistis a iustitia;
quem ergo fructum habuistis tunc in his in quibus
nunc erubescitis? Tertius enim hic psalmus est, utAbessa.lon
tertius filius inpius crudelis iniustus, qui occiso fratre ueniam
consecutus religiosum et indulgentissimum patrem bello persequi,
regno exuere, uita priuare conatus est. Quae omnia ad
nos formam arbitror esse referenda nobisque contraria,
quae a nobis generantur, existere. Hinc prima inlecebra nutrit
21 cf. I. Cor. 10, 6; Prisco canon. LXVrn.
1 OST€N\'blbblC€NS, b posterior in blb lin. del. 2 ABIT
pECcAtoRUm, 0 ex U corr. 3 EXSPAUlt] ita cod., cf. 81, 1
4 erat pupull 5 bOCEREtl 7 ĮEIC;ENtJS, E (in tES) lin. del.
mENtEl, cf. supra 5, 9; 20, 13; 71, 9 al. Uliu, cf. 33, 12 IN
qUISltIONEmtARbAUlt, m lin. del. 8 REGNIS, S lin. del.
17 blis, I (ante S) lin. et puncto del. 18 €RUBLEjS\'ciTIS, E (in 6€)
eras., deinde I in ras. posit., sed iterum conuers. in E 19 fRA tRES
UE\'NIAM, S lin. et puncto del. 21 €XU€!RO, 0 lin. del., cf. 85, 8
28 INĮtf)RA
tum in decliue scelerum inpulsu uoluntatis urguetur et homo
idest filius perditionis ostenditur. Prima enim concupiscentiae
culpa est, secunda uoluntatis adiectio, tertia desiderati
operis inpletio. Quae e contrario in operibus bonis lectione
cf. Iac. 1, 14. 15.
lin. del. 6 supplendum esse \'cognouimus\' puto; \'cognouistis1 enim
aliter fuit distinguendum (COGNOUISltis). Quaternionem hic excidisse
docui in praef. c. II
....... facere non posse monstraret, sicut profeta ait: quis
sapiens et percipiet haec et intelleget et sciet ea? quia
rectae sunt uiae domini et iusti ibunt in illas, inpii
autem languiscent in eis. Propter quod et uos induti fidei
armis castificate animas uestras ad obaudiendum per
spiritum et aedificantes uos in templum domini caritatem
in fraternitate simplicem in gloriam diuinae
dilectionis adhibete, quoniam sic scribtum est: omnis
caro ut faenum et omnis gloria hominis ut I flos faeni;
aruit faenum et flos decidit, uerbum autem domini
manet in aeternum, ut in euuangelio ait dominus: intrate
per angustum ostium, quia dico uobis multi quaerunt
introire et non poterunt. In quo non quod angustus sanctorum
constituatur ingressus, sed quia omnis amicitia mundi
inimica est dei et humana natura facilius oblectatione quam
labore suadetur, nos intellegamus quod, ubi rerum praesentium
uoluntas quaeritur, futurae uitae promissio non habetur.
Sic
13, 12; Ephes. 6,11 sqq. 7 castificate] I. Petro 1, 22. 8 aedificantes]
I. Petro 2, 5. caritatem] I. Petro 1, 22. 10 omnis] Es. 40, 6-8; I. Petro
1, 24. 13 intrate] Luc. 13, 24. 16 Iac. 4, 4; cf. Damasi epist. apud
Mig. 13, 366 B.
in praef. c. II 4 bAaCj 5 lɭɭAS seruaui; facile cogites de lɭɭlS
6 INɭANÇUESCENTEIS, E ex I corr. 7 OBAU
puncto del. 12 ℇ τpɭOS, cf. 84, 16 14 ANQ. OST.] coartatis litteris
script., cf. 61,5; 87, 19 19 UOlUNTAS] nolui mutare in UolupTAS
Abrahae sinus dicitur et Finees; inmisericordis diuitis gehennae
ignis habitaculum repperitur, non quod absolute diuitibus
poena ponatur et reuertendi ad dominum desperatio constituta locupletibus
sit, sed quia nihil in principiis statutum est nec ullus
per praerupta conscensus est, sicut apostolus ait: diuitibus
huius saeculi praecipe I non superbe sapere neque sperare
in incerto diuitiarum, sed diuites esse in operibus
bonis, ut, dum per elemosynas et bonam uitam tendendi ad
dominum iter facimus, tamquam subtractis paulatim gradibus ad
ea quae sunt summa ueniamus.
16, 22. 2 Finees] cf. Num. 25, 11; Ps. 105, 30. G I. Tim. 6, 17. 18. Hilarius, de trin. I, 20: sed quia nullus per praerupta conscensus
est, nisi sub stratis paulatim gradibus feratur gressus ad summa e. q. s. SflNℇℇT, t lin. del. 3 BUblUITIIS, I ras. del. 4 CONSTITUTA
. TI .
ɭo A cup le
quod post priorem litt. I exstat, debuit poni post B (= 6US); supra (CU\'
litt. (locu\' oblitae sunt 5 Us
SE7\'SUS 11 UℇNIAMUSℇXPɭlC-TRACTAT-
ElUS
Profetici historia sermonis diuinis inbuta uerbis et pronuntiantis
tituli uelut propositi thematis gesta disponens non memoriam
mortalium temporum, quae conhiuentia humano sen- 5
sui fortuitis semper motibus in aliquid existunt, tamquam
ad doctrinam publicae opinionis eloquitur, sed referens gesta
regnorum, dum alter alium ut uincat inpugnat, hoc quod unicum
in nobis profetici operis munus est docet post euasio eorum
quae sunt in mundo in cupiditate perditae uitae inter tot bella 10
uitiorum conscientiam ab omni culpa liberam conseruare et sic
tanti muneris deum parentemque debere cognosci, ut, qui omne,
quod profeta in persecutione sustinuit et Christus deus in passionem
suam uicit, ad doctrinam nostram scribta esse
cognouerit, utili ac necessaria ad intellegendum mandatorum 15
uia nitens inter tot inexploratas humanae uitae molestias et
indignas
deo saeculi mensurabiles pugnas luricam iustitiae, confidentiae
galeam, scutum aequitatis et, sicut scribtum est,
gladium ex utraque parte acutum diuini oris adsumat et
Hilarii locos.
3 uerba PROFEICI - PRONUNTIAN tres uersus complentia rubro
- colore exarata sunt PROFETICI, E ex I corr. (rubro colore) 4 pRO
NUNTIAhCONUIUℇ
NEMSUA M] uid. supra 39, 13; 48, 7; 50, 2 al. 17 MENSURABILES,
E ex I fact.
saeculi uinculis totum se diuinae unde profectus est
naturae e deo Christo, cuius similiter debitor et imagini testis
est, reddat intellegens quod inter diuinorum deambulacra uerborum
omnis scribtura homo I totus est, euuangelico sermone
testante omnem narrationem rerum in nobis fuisse conpletam,
sicut et Paulus ait: siue Paulus siue Apollo siue
Caefas siue mundus siue mors siue uita, omnia uestra
sunt, uos autem Christi, Christus autem dei; quoniam
in quorum exemplarium uiuentes in saeculo siue instituto bonae
indolis siue cupiditate uitae praeuaricantis intramus, eorum post
mortem siue in gloriam consortiis congregamur ...
Et ideo qui conuersus ad fidem Christi prima media postrema
omnia quae per dominum facta et quae post sunt futura cognouerit,
necessario temporaria de perpetuis, falsa de ueris et segregans
caduca de certis, ubi se di uinum genus uiderit, unum et
indifferentem sibi deum retinens in ea quae neque in exordio
neque fini obnoxiantur exultat; sed omne quod Dauid sanctus
inter incerta certaminum et alienigenorum excidia bellorum confidens
deo egit, non tamquam memoriale sae scribtum accipit,
sed quid in nobis partim nostro partim corporis metu
cotidianorum bella peccaminum et saecularium uarietas uoluntatum,
dum pro certis incerta sectamur et inter aliena contendimus,
ualeat recognoscit, dicente ipso Dauid in psalmis:
7 I. Cor. 3, 22; cf. Laodic. u. 8. 16 Act. 17, 28. 24 Ps. 18, 13.
3 NATURAℇℇ
5 EUUANGElIo\'co, 0 (in 10) lin. del. 11 PRAE\'UARICANTES
Q
12 CONBRℇÇAMUR, 13 lin. et puncto del.; — omissum esse hic aliquid
statuendum est; desideratur enim ylententiae altera pars, quae respondeat
illi \'siue\' in u. 11 posito (uelut \'siue\' u. 12 respondet ei, quod exstat
in u. 10) 18 flNI] opp. supra 57, 12 19 INTERCERTA AliENI
CENORUx E ex I corr. 20 ACCEpiT, falso E ex I corr. 21 METUM,
OD (in U(D) lin. del. 22 UOlUNTATUM] uid. supra 90, 19
seruo tuo, quoniam iniquitatem meam ego agnosco et
peccatum meum contra me est semper. Omnia enim,
quae uel gesta uel scribta sunt, ideo sic scribta sunt,
ut dei sensus uisibilibus inuisibilia demonstrans aptissimo
ad humanam intellegentiam sermone loqueretur omnisque
homo qui deum uellet, quidquid in electione populi patriae profetarum
loco tempore die mense oblectatione certamine acceptabile
in scribturis deo cerneret, si se per ea quae sunt per deum
prouisa disponens ad opinionem religiosae intellegentiae profecisset,
omne quod scribtum est de se I scribtum esse
cognosceret et ambulans in nouitate uitae, siue quid potestatibus
daretur aut regibus, unicum hoc profeticis uocibus
adpraehenderet quod quidquid amicum saeculo est Christo inuenitur
inimicum, dicente apostolo: omnis amicitia mundi
inimica est dei, et iterum: omnis concupiscentia carnis
et uoluntas oculorum et ambitio humanae uitae non
sunt de patre sed de hoc mundo sunt et mundus praeterit
et concupiscentia eius,
uerbum autem domini
manet in aeternum. Quamuis enim humani intellectus infirmitas
cogat profetici sermonis eloquia rerum species terrenarum
tamquam superiorum uirtutum indices quaerere, ut uisibilium
consuetudine familiariter admonente in insolitos sensus humanae
inbecillitatis angustias religiosa discendi exspectatione laxemus,
tamen ipsa natura nos docet quod haec sunt quae conuer.
5 Rom. 1, 20 et Prisco can. VIIII. 11 Luc. 22, 37. 12 Rom. 6,4. potestat.]
cf.Tit.3,1. 15 Iac. 4, 4 (suprap.90,16). 16 I. Io. 2, 16. 17; I. Petro 1, 25. Hilanus, de trin. I, 19; uid. supra p. 69, 11. 24 angustias]
Hilarius, de trin. I, 18; uid. supra p. 58, 7.
T leuis ras. 14 SAECUĮÔ, supra 0 punctum tenue(?) 17 UOlUNTAS]
cf.suprap.90,19; 93,22 20 AETERNOO lin. del. BUMANIA, A (in
NA) lin. et puncto del. et I impos. 22 INblCIS 23 CONSUEtUbINE,
E ex I corr. INISolltUS, cf. 61, 1; 69, 13 24 EXSPE,C,TATIONE,
C in ras. exstat, erat t
formidinum seu adolatione felicium, (ut) quae distrucximus
instruentes ad ea quibus renuntiauimus reuertamur, quoniam
nihil interest diabolo, utrum metu malorum an persuasione
felicium alienatae a deo uitae peccati occasio et materia praestetur,
nisi quod iam in captiuitatibus nostris tolerabilior est
consuetudo miseriarum quam ruina felicium,
dicente de hoc :
profeta: audi me, populus meus, quoniam sicut exactores
uestri circumscribunt uos, ita et qui beatificant uos
seducunt uos, ut semitas pedum uestrorum conturbent.
Et ideo Dauid sanctus titulum psalmi in doctrinam conuersorum
positi post deuictas duas Syrias in exultationem
triumfantis inducit, ut, qui titulum psalmi in doctrinam positi
et gratulationem Dauid inter bella saluati in intellectum profetici
sermonis agnosce, diuinae intellegentiae opus moliens
et uoluntatum suarum in se uidens bella humanae inbecillitatis
respueret errores et duas Syrias hoc est duo peccaminum principia,
quod aliud animi aliud corporis officio datur saeculare
aliquid uelle uel facere, deuincens indutus, sicut scribtum
est, fidei armis uitiorum ageret triumphum et dedicatae in
Christo conuersationis inmarcescibilem coronam uelut quibusdam
uictricis militiae stipendiis mereretur,
quoniam haec :
perfecti boni gloria est, si, sicut scribtum est, castificatio
corporis pretio excolitur uoluntatis. Denique dum nullus aput
nos infinitis finis est et fixo in lubricum gressu modum non
Rom. 13,12; Eph. 6,11 sqq. 211. Petro 5,4. 23 cast.] cf. supra p. 72, 16,
sed nostro loco UOɭUNTAS pro uoɭup
(in tAU) lin. del. TRIBUɭATIOIN 2 Ut deest 4 INlbll1, I (ante
N) lin. del.lo
6 TOLLERABlɭlOR, prior l (in TOɭɭ) lin. del. 7 CONSUTTU
I corr. 9 UEStRIS, S (in RIS) lin. del. 11 PSAl
eras. 12 bEUICtAS, E ex I corr. 19 EUl
A lin. del. - 25 INfINltlS, erat FlN\', sed INflN* man. I corr.
C(Jx -
ɭUBRI , CU- in marg. man. I, opp. p. 57, 18
etiam apostolicis uocibus edocemur dicente ad nos Paulo:
caro concupiscit aduersus spiritum, spiritus autem aduersus
carnem; haec inuicem sibi altercantur, ut non
quae uolumus faciamus, et quia I humanae intellegentiae
sensus et ratio communium opinionum non statim apostolici
sermonis et caelestis consilii capax esset, insequenter apostolus
Paulus, cur peccantibus nobis deuicta uitiis caro et humanae
uitae ambitio subiaceret, ostendit dicens: non est uobis conluctatio
contra carnem et sanguinem, sed aduersus
principes et potestates mundi huius rectores harum
tenebrarum,
aduersus spiritalia nequitiae in caelestibus;
sicut et Iohannis ait: uidi tres spiritus inmundos
tamquam tres ranas exeuntes de ore pseudoprofetae
et de ore bestiae et hii sunt tres spiritus daemoniorum
qui procedunt ad conturbandos reges terrae, et iterum
ipse Dauid quid in nobis pugnaret ostendens ait: domine,
iniquitatem meam ego agnosco et delictum meum
contra me est semper, et apostolus de eo loquens ait: unde
bella, unde rixae in uobis? nonne de uoluntatibus ues-|
tris, quae militant in membris uestris? ut, qui diuinorum
praeceptorum in se opus uellet, uniuersa in se uitiorum bella
deuincens non solum carnis sed et cogitationum idest spiritalium
nequitiarum concupiscentiis abstineret et gentilium
daemonum in se ueneficia despiciens, cui tributa peccaminum,
cui stipendia uitiorum, cui timores formidinum, cui honores praetereuntium
dignitatum deditus saeculo homo deberet,
agnosceret
19 Iac. 4, 1. 23 cf. Eph. 6, 12. Hilarius, de trin. VII, 16: Quamquam igitur huius intellegentiae
nostrae iudicia cum humani sensus opinione communia sint, etc.
quitlAℇ, AE in marg. eiusque litt. E perperam lin. del. 14 pSEubo
AĮ
PR0FETE 19 S€p€R, R lin. et puncto del. 20 UOɭUNT.] cf.
supra p. 63, 17 25 6ENEfICIA, cf. p. 21, 3 bES\'PICIEI NS, E ex
I corr., ante N eras. J 27 AGNOSCE||REEt, cf. 52, 11 (60, 5).
edoctus, totum se debens deo, factus ipse quod psalmus
est in exultationem psalmidici sermonis intraret dicente Dauid:
deus, repulisti nos et distruxisti, iratus es et misertus
es nostri. In quo tamen sermone psalmi ultra naturalis intellegentiae
sensum mens ad deum conuersa prouehitur et unicuique
intellegenti se incorruptae beatitudinis per haec cam
aperitur. Libet enim hoc loco in tali sermone psalmi aduersus
diaboli insidiantis astutias libera saluati in Christo hominis
uoce clamare: ubi est, mors, aculeus tuus? ubi est, mors,
uictoria tua? ecce deus, dum corripit, diligit et erudit
potius peccati agnitione quam plectit, et, cum alia tua non sit
natura, nisi aut in peccati mala cogere aut post percussum
captum ueneno in ea quae ipse persuaseris perurguere, Christo
docente cognoscimus quod baptizati in Christo,
cum in his
quae sunt deo aliena distruimur, in ea quae sunt nobis propria
reformamur et quod usque ad finem peccantibus poena
est et conuersis nobis in redarguitione doctrina est, ipso Dauid
dicente: quis similis tibi, domine? quia ostendisti mihi
tribulationes et conuersum uiuificans docuisti me, et
iterum Eseias ait: domine, in utero accepimus et parturiuimus
spiritum salutis quem dedisti super terram.
In quo quamuis nos ipsi probemus in nobis, qualis esse I homo
debeat qui in nouam natiuitatem per fidem uiuens sensum
suum ad ea quae dei substantiae sunt digna moderetur, tamen,
ut scribturarum dispositio ad intellegentiam nostram factorum
exemplis tamquam incorruptis testimoniis uteretur et caritatem
dei commendans in nobis conpugnantes rerum mortalium in
Hebr. 12, 6. 10. 17 cf. I. Cor. 1, 8. 28; Gal. 2, 18; Ps. 59, 1. 19 Ps. 70,
19. 20. 17. 21 Es. 26,18. 24 cf. Rom. 1, 17 al. 27 cf. Rom. 5, 8. Hilarii locos ad p. 74, 16 allatos.
QUITIONA€, erat REtARG., A (in NAE) lin. et puncto del. 24 UIUENLSj
et rerum parabolis adprobaret,
sic Rebecca, felicis mater uteri
et diuinae promissionis decreta parturiens, conluctantia inter se
mundi et dei in nobis opera demonstrans, dum pugnantiam
uiscerum inpatienter acciperet, in profetiam liberi doloris erupit
dicens: quo mihi ista, si sic sunt? Cui uox domini respondit
et docuit: duo populi sunt et duae gentes in utero tuo.
De quo et apostolus Paulus manifestans enarrans ait: uideo
aliam legem repugnantem in membris meis legi mentis
meae et captiuum ducentem me in I legem peccati, et,
ut in duabus gentibus et duobus populis, quid populus et gens
dei, quid uitiorum populus esset, ostenderet, ueterem a nobis
hominem exui cum omnibus actibus et concupiscentiis
suis et in nouum nos uoluit reformari dicens: sicut portauimus
imaginem eius qui est de limo, portemus imaginem
eius qui est de caelo, ut qui se diuinum genus
crederet ea quae sunt terrena despiciens sequens Christum in
caelestes se glorias consecraret.
Sic duo testamenta ad fidem
posita, unum seruitutis iugum soluens, aliut gratiae opus diuidens,
ueteris et noui nomen habuerunt, ut in utrisque unus
homo positus diuinae in se naturae et terrenae carnis opus
possidens, quia nulla societas luci cum tenebris, Christo
et Beliae est, id quod erat carnis disciplinae lege cohiberet
et se deo cuius imago et similitudo apparuit non negaret. Sic,
Gal. 5, 24. 14 I. Cor. 15, 49. 16 Act. 17, 28. 19 cf. Gal. 5,1. 22 II. Cor.
6, 14. 15; cf. Datnasi epist. ap. Migne 13, col. 366 B. 24 cf. Gen. 1, 26.
addidit et in u. proximi initio C del.; cf. 65,24; 104,26 4
PUGNANTIA.] legendumne PUGNANTIA (neutr. pl.)? uid. etiam
Arch. f. lat. Lex. III, 326 5 IACCℇPℇRℇT, E (in CE) lin. del. bo
ĮORES 6 ISTA, estne O) eras.? 8 MANIFESTANSE NARRANS,
NS in margine; facile cogitare possis de MANlFESTA ENARRANS, an
ENARRANS glossa uetus est? 17 bESpICIIENS, E ex I fact. 20 UE
tERES 23 Et ante uersum praefix. 6ElIA, uid. tamen supra p. 8, 21
gratia constituta est, ut, quamuis diuersae mansiones
sint apud deum nostrum omnesque uellit saluos
fieri et ad agnitionem ueritatis uenire, uestrum tamen
nullus ignoret quod inter duo regna, inter sinagogam satanae
et ecclesiam mandatorum dei, idest saeculi opera et dei
uerba, conuersatio uitae nostrae est et hoc quod dei est nostrum
dicitur,
illud uero quod saeculi est quia contrarium deo ideo
et a nobis inuenitur alienum, et illud renuntiamus, hoc credimus.
Sicque inter huiusmodi constitutis hinc diuinorum promissio
mandatorum, inde zabolicae temptationis instat intentio, hinc
fides Christi, inde saeculi perfidia persuadit, hinc pax patientia
longanimitas mansuetudo cetera quae huiusmodi
sunt, inde ira auaritiae germana, furnicatio amica tenebrarum,
ambitio fortunae suae nescia, diui infelicior cupiditate
custodia, furor inperitus deo, oblectatio uentris
et gutturis, gloria pudendorum, oculorum uoluntas
et zabolicae pompae uelut simplex in exspectaculorum deceptione
persuasio. In quae cum per diuersa homo rapitur,
uitae et mortis ante nos condicione proposita, tam diu
in nobis pugnas saeculi et bella nescimus, quamdiu conuersantes
in (deo), aliena redarguentes, domini uerba teneamus;
nam si
quod corripimur agnoscimus et quae sunt aduersa uincamus,
6 cf. I. Cor. 14, 4; 7, 19 al. 12 Gal. 5, 22. 23. 14 ira, fornic.] cf. Gal.
5, 20. 19 (auar. Rom. 1, 29). 15 amb.] cf. Philipp. 2, 3. diu. cust.] cf.
Sirac. 34 (31), 1 (Graece:
16 fur. inp. d.] cf. Rom. 10, 2. oblect., glor.] Philipp. 3, 19. 17 oculorum]
I. Io. 2, 16. 20 Sirac. 15,18.
7 hoc scripsi, cod. homo 9
11 INStANt, N (in AN) lin. del. 12 PERSUAblt] cf. suprap. 30,18;
82, 16 14 AUARElTlAE, E (in REI) lin. del. et I impos. 17 UOlUNTAS]
cf. 94,17 18 pompe exepectaculorum uid. Arch. f. lat. Lex.
IH, 325 20 bAU, A lin. del. 22 b€0 deest 23 CORRUplmUR, U
(in RU) lin. del. UINCAMUS] nolui mutare in indicat. modum, cf. 82,18.
ostendit, uino conpunctionis accepto arcum persequentis
zaboli et iacula uitamus, agnoscentes quia liberi a peccatis
esse non possumus, nisi remissione baptismatis et diuinae crucis
redemptione saluemur. In hac parte psalmidici sermonis, quos
fides constans ad studium ueritatis uocat, non tantum excipere
auditu, I sed introspicere sensu conuenit, qualiter ad omnem
se intellegentiae nostrae inbecillitatem psalmus adcommodet
et dispositione sermonis profetici operis modum temperans
arduum diuinae intellegentiae iter uelut cliuo molliens leniori
faciliori instituit ascensu, ut, quia conuersis ad fidem facilius
est peccatorum suorum mala nosse quam dispensationem diuinae
in se intellegere naturae promptiusque est homini peccatum
nolle quam uelle diuinum,
ita in psalmo aptissimus profectibus
legentium ordo succederet, ut reseruata in processu psalmi cognitione
sui deo, qui nisi per se cognitus non est, primum redarguitio
domini agnitio peccati diuino muneri faceret ingressum
et, ubi homo naturae suae locus factus quid deus uellet agnosceret,
sensatae historiae sermo sequeretur dicens: deus locutus
est in sancto suo, ut qui se sanctificasset deo, loquente in
se domino, deum loqui audiret in sanc et omne quod in
historiis sanctorum uirtus fecisse putabatur humana, naturae
suae legibus metiens inter diuinas professiones habitae de
cf. Eph. 6, 16. liberiJ cf. Ps. 59, 6. 19 Ps. 59, 8. 22 uirtusj Ps. 59, 14. Hilarius, de trin. I, 20: uid. supra p. 76, 27. 14 Hilarius, de
trin. 1,19: ut aptissimus legentium profectibus conexorum sibi libellorum
ordo succederet.
Prisco can. LXXVIII 2 pERSEqUENtES 6 piblS 9 PROFETlCl,
E ex J fact. 10 LENIORI, E ex I corr. 11 INSTITUIT] nolui mutare
inconiunct.,cf.82,18;99,23 13 homine 14 PROFECTlBUS, C perperam
puncto et lin. del. 15 LEGENTl UM 17 cogites de AGNl
tlONE MU NERI 18 Įocusfactus, prior pars litterae U (in
r
CU) in rasura exstat 19
lineam additum r postea deletum est; uid. praef. c. II.
et duo praedicans exultationem saluati hominis in Christo et
gloriam Christi in homine triumfantis uelut germanum insigne
circumferens ad doctrinam nostrae eruditionis aperiret, ut, dum
sanctorum gesta cognoscimus,
triumphum bonae uitae absoluta
dictorum dispensatione teneamus. Sicima namque, cuius
diuisio gaudium hominis et Christi est, alienigenarum terra
regionum est, ubi Iacob electi hominis filia praetereuntis iteneris
occansione correpta, dum oculorum uisibus capta aliena miratur,
et electi generis dignitatem et gloriam uirginitatis amisit, quae
in uindictam facinoris admissi punita diuiditur et ad testimonium
memoriae, ne quid tale dei populus in alienis in, subiugatur.
Efrem et Manasses duo Ioseph sancti filii sunt
quos subiugato sibi Aegypto in fecunditatem subolis tamquam
ad fructum perfectae meruit ueritatis. Galaad horum primitiua
possedit; ex Iuda, unde rex quaeritur, deus natus in carne
est, et quia Ruth Moabitidis perseuerantia fidei diuinum in conceptibus
genus meruit, Moab spei tabernaculum nuncupatur.
Idumea terra perfidiae est, ubi calciamentum diuini iteneris
extenditur. Allofili in absolutionem arcae domini deuicto
Dagon idolo diuinis apparatibus subiugantur. Per quae
uniuersa doctrinae nostrae ratio se tendens opus dei saluantis
in Christo et sanctificati hominis iter monstrat, quoniam Sicima
uincitur et tabernaculorum conuallia metiuntur, si credentibus
nobis nato per uirginem Christo et ea, quae corruptelae
causa exstitit, concupiscentiae carnalis natura uinca et
(u. 29). 13 Ps. 59, 9. 15. 16 ibid. 17 cf. Ruth 4,17. 18 Ps. 59, 10.
20 ibid. (sec. Ital.); 55, 1. deuicto etc.] I. Reg. 5, 2—7. 24 Ps. 59, 8.
NE) lin. del. 8 PRAetER\'EUNtESJtENERIS] cf. Neue, Lat. Formenlehre
1,187 9 OCCAN\'SIONE] cf. Brambach, Orthogr. 266 12 quib
INICURREt, cf. 35,4 et 24; 74,14 al. 17 nolui mut. in (DOABITIS
21
AqUAE CORRUPTAEɭAE, A (in tAE) lin. et puncto del
praeceptorum uerba diuisum, dignum tabernaculis Christi
et gloriis futurae resurrectionis habeatur. Sicque deuicto mundo
uelut subiugato Aegypto in Efrem et Manasse laborantibus
datur fructus nec alius nisi ex Iuda dux quaeritur, quando
Christi passione saluatis nihil aliud in ducatum, nisi quod deus
in carnem uenire uoluit,
inuenitur nec alia perseuerantibus
spes est, nisi ut circumuersura mundi idest perfidiae terra
uincatur, ut calciamento pedum domini hoc est euuangeliopacis
ostenso distruatur Dagon, opus saeculi, et absoluta testamenti
arca, quod nos sumus, Allofilorum aliena suadentium loquella
superetur, (ut), qui ea quae in regionibus posita, in locis
dicta, in regibus sunt praedicata cognouerit, uitiorum in se loca
regna regiones disciplinato opere deuin, etsi profetatum de
deo intellegat, sibi tamen uelut quoddam uitae exemplarium positum
recognoscat, quoniam ab initio usque ad finem uenientes
in hunc mundum sicut unitis malitiae uiis fallimur, ita unita
fide et correctione saluamur,
8 cf. Ps. 59, 11 (NqUA 00 7 UOlaUITIN,
12 UT deest 17 UNITUS 18 SAɭUAMUR-TRACTATUS Ab
populumexplic-INCIPIT BENEdICTIO SUPERFIdELES.
inmensurabilis gloriae extendens mensuras Christo in te auctore
docuisti, ut in te uno et inuisibilitatis plenitudo, quod pater
filio, et uisibilitas agnoscentiae, quod filius patri in operatione
sancti spiritus deberet, ageretur, sic in te omni definitae rei
terminum et infinitorum receptaculum ponens, ut ex te uno
uenientibus I nobis unum profectum et reuertentibus ad te
unum aditum in ortum fili in te orientis aperires, et quamuis
ex diuersis uocationum uiis in tabernaculum tuum tenderent,
omnes tamen uno ingressu ad te Christi operantis intrarent,
ut, cui se ille clausisset, accessum ad te, quia patrem fili in
filio et filium patris in patre ignorauerat, non haberet. Tu
enim es deus, qui cum in omnibus originibus uirtutum
intra extraque et supereminens
et internus et circumfusus
et infusus in omnia unus deus crederis, inuisibilis in patre,
uisibilis in filio et unitus in opus duorum sanctus spiritus in-
20 ueniris, quia tu tibi ad id quod es auctor es et nihil extra
Hilarius, de trin. XII, 52: Sancte pater, omnipotens deus.
16 Hilarius, de trin. I, 6: ut in his cunctis originibus creaturarum deus
intra extraque et supereminens et internus idest circumfusus et infusus
in omnia nosceretur.
TUAETEM tres lineas complentia rubro colore exarata sunt 8 btpl
NltAE, E ex I fact. 10 ALbJ 11 ORIENTES, E (in TES) lin. del.
ApCRIRIS 12 TENdERET 13 OPERANtls, E (in tES) lin. del.
19 TUORUO)
nostra inexplicabilis intellegentiae opus moliens intra humanae
inbecillitatis claudatur errore, unicum tamen de te religiosae
sententiae modum I profeticis uocibus adpraehendit, quod sic
te unum deum in omnibus nouimus, ut nullum non in te
neque ullum extra te locum et facti et operantis habeamus;
sicque cum habes adque haberis neque extra totum in aliquo
neque non in omnibus inueniris. In te enim et per te processuum
tota procuratio: tu animarum pater, tu frater filiis, tu
filius fratribus, tu electis amicus, tu propinquantibus proximus,
tu operatio spirituum,
tu principium archangelorum, tu angelorum
opus, tu uirtutificatio tota uirtutum es, per te disposita sunt
opera cunctorum, tu distincxisti singularum rerum partes et
inter se elementa conpingens disciplinati operis terminos conlocasti,
dans in eis spiritum uitae, ut, quae etsi ex se facere
nil possent, magnitudine tamen operantis animata ministerium
deligatae per te seruitutis inplerent. Et posthaec respiciens in
terram eduxisti animam uiuam; quae I etsi ex se ipsa non
esset, tamen, ne uacuus esset [et] sermo praecepti, ubi iussio
tua initium eorum quae non erant fuit, animatione praecepti
protulit terra quod ipsa non habuit. Et iussio tua in apparabilium
facta natura est, ut ex nihilo opus proferens primum
inconposita et intenebrata parerent, postea insensibilibus sensibilitatem,
tenebrosis uisum, brutis odoratum, sonum duris
et obduratis distribueres auditum,
ut ubique te praestans materiam
rerum, quam iussio protulerat informem, in usum operis
Hilarius, de trin. I, 7: cf. p. 57 (ubi etiam apud Prisco legitur
\'intra errorem\').
litt. E snperscripta falso iterum puncto del. ,8 ET 10 ElEctUS,
prior pars litt. U eras. 12 b.SpOSItAE, E puncto del. 13 bl
STINCSISTI, S(inCS)lin.de1.;cr.95,21SUIUAm19Etdelendum?
erat PRAECEPTllS, IS eras. 21 conicias APPARIBIɭIUM 24 tENE
BRORIS 25 nolui mut. in OBTURATIS 26 erat INFORMEMIN
usum, deinde m post mE affix. et in prox. uers. initio (T) del.; cf. 98, 2
sublimaret erecta, diuexa uergeret, praessa plenaret, aperiret
campestria, siluarum tegeret occulta, tibi soli ad agnitionem
scientiae tuae factorum gloria tota concineret, cui etsi confiteri
in loquellam muta non possent, tamen dispositionibus rerum
loquens ratio omnipotentiae testimonium non negaret. I
In(?)...............
bulacra (?) statutum (?) qua.
commutationem tibi
dignam dabimus pro
animabus nostris, sancte
pater, omnipotens
deus, aut quid est homo
quod memor es
eius aut filius hominis
propter quod uisitas
eum, nisi quod in gloriam
tanti operis emissi
agnoscimus quia.
figmentum tuum sumus
in operibus bonis
quae praeparasti, ut
in illis ambulemus?
13 quid — 17 eum] Ps. 8, 5. 20 figmentum — 23 amb.] Eph. 2, 10. cf. Hilarii locum supra ad p. 103, 3 laudatum.
5 loquellA.mutaA] scribendumne loquellA? sed uid. supra p. 39,13;
48, 7; 55, 13 al. 7 Haec ultima codicis pagina misere foedata est;
singulas igitur lineas seorsum typis transcribendas curabam atque quae
effinxi scriptwra inclinata ita rupta detersa detrita sunt, ut ligneum codicis
integumentum plane sit commaculatum uestigiis litterarum olim adhaerescentium;
primi uero uersus (= lin. 7 nostr. ed.) scriptura funditus
euanuit, nisi quod in ipso uersus initio fuisse uidetur tN ; Matthaei uerba
\'lucrari\' et \'totum\' (uid. uersiones antiquas ad Matth. 16, 26) in codicis
lin. 2 latere nolim hariolari 17 CJUob scripsi, cod.: quo
loquitur et sermo,
quia per te inexterminabiles
facti, ubi simi ........
suae fecit illum.